Nd7

IPKI

Z B IGN IE WS K R Z Y SZOW SKI

PodnoSniki
i prasySrubowe
PKM- projektowanie

W y dani edrugi e

N?
>.
'<
>'

i(rak6w1999
SPIS TRFJCI
WstQp 5
PRZEGLADSCHEMATdWROZWIAZAN KONSTRUKCYJNYCH 6
1. Podnocniki srubowez*Tkle
1.1. Podnosnik oap€dzatry nakrptka 6
1.2. Podooinil oappdzaoyirubq 7
1.3.Podnosnikwagonowy......,..... 8
1 .4.Po d o o so ikkolano$y............ 8
2. Podnoiniki irubowe teleskopowe..-. 9
2.1. Podnoirdk teleskopowy nappdzaoy 6rub4 wewngtrzaQ 9
2.2. Podnoioik teleskopo\y sumowy i roinicowy 10
2.3. Podnoinik teleskopowy nappdzany natrg&q Sruby zewngtunej .. t2
3. Prasy Srubowe
3.1. Prasa ze ScisketrQ6rubQ (prasa warsztatowa)
J.2.Prdsaz rozci4gan4 (rub4 .. . .. . .. t4
PROJEKTOWANIE PODNOSNIKA SRUBOWEGO ZWYKLBGO Z

9. Glowica podnojnika 29
9.1. Oblic?.anieSrednicy d, plfki g6raej 30
9.2. Obliczalie pozostalych ireddc .. 30
9.3. Obliczarie promieni kz,.rizn plytek glowicy 30
9.4 ObliczanieguboSci glowicy 31
 4
9.5.Obliczanie grubo6ciplytek ................... 32
9.6.M o m enttarciamipdzypbtkami . . . . . . . . . . . . . . . . , , . . -. . . . . . , . . . . . . . . . . 3 3
10. Mometrt calkowity potrzebtrydo podniesieniadgiani. e .........._... 33
1 1 .Spr a wn o66 S ruby...-........,..... ................ 33
12. Oblicnnla mechanimu zapadkowego ...... ... . 33
1 2 .1.O bliczeniawpustu............. . . . .......... 34
12.2.Wymiarykola zapadkowego ............... 35
12.3,Obliczanie z4bk6wkola zapadkowego ........,...........,........ 35
12.4. Obnczqnlawymiaru o i okre{lenie poloieoia tolka zapadkowego 36
12.5.Rozkladsil na widelkach ......._.......... 3j
12.6.Obliczariegrubosciwidelek ........-.-.... 38
13 .O blicze niasworzoia. ,.. . -. . .. .... ...._........... 39
14 -Koe u s odlewany............. ..............,..... 40
14-1.Obliczaniewymiar6wtorpusu .-.......... 41
1 5 .Kor p u s spawaly...........-.. . . . . . -. . -. . . . . . . . . . . 4 3
16.Obliczeaia sprEiynyzapadki ..................... +4
17.L iter a tura ...._.......,.... 4g
zAr.,\czNIK r TABLTCEMATERTALoW r NORM ............... 49
ZAL.I,CZNrK 2 PRZYKLADYROZWIAZANKONSTRUKCYJ-
NYCH
Wstep
Prezentowanapraca z zakresu przedmiotu I czg{ci projektowania z Podstaw
kodstrukqi maszyn jest pomoce dydaktyczn4 dla student6w na Wydziale
M€cha.aicznymPolitecbniki Krakowskiej. Przedstawione tu r6ine propozycje
lozwiaz€ri kotrshukcyjnych pras i podlo3nik6w drubowych ulatwie proces
projektowaria i zr6inicr-rj4 pod wzgldem form ko$irukcyjnych wykony.lvaoe
projekty. W wigkszo{ci podane schematykonstrukcine podno6oik6w i pras s4
znacznieuploszczonei wymagacb9d4 od projektujqccgodogtgbnejanalizy pracy
i obciai,ai poszczeg6lnychelemetrtdw,aby w koicowej fazie wykonac rysuiet
kon$trulcyjny urz4dzenia spehiaj4c.egoz2J:oilonewlmagadia eksploatacine i
bezpieczeistwa.Wybrane rozwiqzaaia s4 zgodne z wykladadym materialem w I
cz96ciwyHadu z przedmiotu Podstawy koostrukcji maszyn.Z tego teZ wzg)du
nie zamioszczolorozniQzali podnoinik6w czy pras innych nii 6rubowei ionych
rodzaj6w trap€d6w tE zapadkowe-
Pelne, szcrcg6lowerozwiezanie rrodano jedyoie dla *ybranego podnoinita
srubowego zwyklego z tap?.dza 4 !rub4. Przy realizacji idoych rozwi4zai
konstrukcyjnyc[ projektujqcy w wi€kszym stopniu jest zdany oa samodzieln4
pracg,chociai wiele element6w obliczei jest podobtrych do prezentowanychw
om6wiooJm rozwi4zaniu konstrukcinym.
W zalQcznikuI podaro zestawtablic zswierajQcydeoe materialowe,dopusz_
czahe napr€Z€niaoraz wyci4gi z trofm niezbgddeprzy projektowaniu.
W zal4czniku 2 zanieszczoto kilka przyklad6w rozwi4zari konstnrkcyjnych
podnoinik6w i pras &ubowych. W przedstawionychrczwi4zaniach celowo oie
podano wszystkiego co rysunek komtrukcyjny wirien zawiem6. Dotyczy to
mrpdzyinnym pasowari doboru material6w, obr6bki cieplaej itp- projektujQcy
opieraj4c si€ na wykledach onz zalecanejlitenturze powinien te zagaddi;ni;
samodzielnierozwiQzac.
Kolejne wydanie pozostaje bez dlian.
PRZEGLAD SCHEMAToW ROZWIAZAN
XONSTRUKCYJNYCH

l. Porlno6niki Srubowezwykle
1.1. PodmSnik mpdzrlly nakrdkt

W rozwi4zaniupokazanlm schematyczniena rys. 1 DakrgtkaloZystowaaa w

korpusiepodno6nika,w czasiepodnoszeniai opuszczaniaci€iaru Q, obracatrajest
za pomocQnp. mechanimu zapadkowego-Moaiwe s4 inoe rodzaje napgd6w,jak
przekladnia ilioakowa Iub przekladDia z€bata stoikowa- Glowica podnosoika
polQczonajest na stale ze srub4. Pomipdzy glowic4 a elementempodnoszonym
musi wystepidtarcie uniemoiliwiaj4ce obr6t Srubyw czasiepodnoszeda ci€ian].
Na rysunku pnedstawiono r6wnieZ wykrcoy obciezei w irubie, nalr€tce i
kotpusie ulatwiajQcookre5lenieobci4:ieriprzy obliczaniu poszczeg6ldychelemen-
t6w Dodnofuika.

l\,1 . Q!r'r

Rys. 1- Sch€mt podloinika napr-daego ls&r€tka

Podnoszonyladunek Q musi miec zablokowao4 mozliwoii obrclu, a jedyiie

zapownionQmotiwosd przesuwuw kierunku pionowym. MomeDt tarcia mi€dzy
 7
glowice a ladu!*iem musi by6 wi€kszy od M, a Bi€dzy podstawQpodDoidka a
podtoZemwipk8ry od Mr
Ozl: czeniai
M" moment calkowity niezbpdny do podniesienia ci€iaru q,
M, moment tarcia oakretki o koryus,
r, 6redni promief tarcia.

l-X Potuodnik mpedzuy 6rub{

\!
.ii\

N,l.

\ ]''r$'\
[ - t\{,
Rys. 2. Sch@t podnosnila nap€daego irub4

Na rys. 2 pokazano schemat podno6rdka nap€dzanego 6rub4. w tym

rozwi4za-niudo naRdu 6ruby najcz€sciejstosuje sig mechanizmy zapadkowe
prz€dstawionena rys. 26 i rys. ,{O.Glowica podno{nika polQczonaj€st ze 6rub4
obrotowo. Ladunek podnoszony0 moi,ewytonywad ob!6t w czasie podtroszenia.
Moment tarcia migdzy glowica a ladunkiem musi byd wigkszy od M" a mie,,dzy
podstaw4podnosDikaa podloiem wipkszyod M".
8
Ozn4czeda:
M" moment calkowity dezb€dsy do poddesienia cig2aru 0.

Przyklad rozwi4zaoia konstrukcyjnego taki€j glowicy pokazano na rys. 21,

Obliczenia wyiej przedstawionegopodnoinika podano w niniejszym opracowa-
niu-

13. Podro6nik wrgomwy

Pokazanyna rys. 3 schematkonstrukcyjny podnodnikawago4owegocha-rak-

teryzuje si€ masywnym korpusem odlanlm z Zeliwa lub staliwoym. Nap€d za
pomoca urzQdzoniazapadkowego.Sruba podnoinika pracuje na rozci4ganie-
ProwadDiceprzenosz4obci4renie momentowe.

Rys. 3. fthemat podmsniLa wagonowego

1.4. Podao,{nikkolanowy

Podoodniki kolanowe stosowane s4 przede wszystkim jako wyposai:enie

samochodu osobowegoz€ wzgl€duna malegabarytyi triewielkiciQzar.
Ramiona
podnosoikamaj4 ksztalt LQtownikawzglgdnieceownikawykonanegoz blachy.
Zgby mogQ byi wycinane oa prasie za pomoc4 mahycy. Na rys. 4 poda.oo
koDcepcjgrozwi4zaniakonstrukcyjnego.
Natomiasttra rys- 39 pokazanopzy-
kladoworysunekkonstrukcyjnyzlozoniowypodnoinikakolanowego. Dla projek-
 9
tuj4cegopozostawiasi9 atralizc sil i mometrt6w obci?:ajacych elementypodtroi-
nika-

Rys. 4. Podmsrik kolamwy

2. PodnoSnikiSruboweteleskopow€
2.1. Podnq{nik t€l€skopowyn.pedzely Smbq wewngfzDe

W rozwi4zaniukodstrukcyjnym pokaza-oymna rys. 5 obr6t &uby 1 nast€puje

za pomoc4 urz4dzenia zapadkowego- Pry podnoszeniu cigzaru wykr€ca si€
ca&owicie Aajpierw iruba wewnet|zna I z tulei 2 (potiiew^Z M < M"2), a
nastppoietuleja 2 z korpusu.
Zakoiczgnie tuuby 1 musi byi tak zaprojektowane,aby wytrzymalo sile 0,
dzialaj4c4na plytkg 3 zabezpieczajAc4irube Fzed wykrpceniemz iulei 2 w czasie
podnosz€niacigiaru 0. S a q, dziala na plltkg wtedy, gdy ca&owicie wykrgcona
6ruba wymusza obr6t tulei 2 w korpusie podnoSnika-

*"
Q" - Q 'or,

gdzLe'.
Mn i M", moheDty skrpcajQceodpowiednio iruby wewngtrznej i tulei
gwintowaoej.
 l0

Mr,.
Mr.

la

M."!

\l*i
Rys. 5. Poduoin& tebskopoly z obtrt@4 Srub4 w.wn€@na

21. Pododdit taleskopory sudowy lub r6inicowy

Pod[osnik, kt6rego schemat konstrukcyjny pokazano na

rys. 6 posiada
glowicp polQczotrqna stale ze jrub4. Zatefu przy podnoszetriu
wdgdnie opusz_
6ruba wewnetrztranie kdzie sip obracad,leczjedynie przesuwai.
:oyu .cl!ZT"
Podnodnikitego typu mog4 byi zaprojektowa-oe jako sumowe'lubr6iaicowe_
Podczaspodnoszenialadulek g musi mie6 zablokowan4 moiliwojd obrotu,
a
jedynie zapewnionemoiliwodi przesuwuw kierunku pionowym.
Moment tariia
migdzy.glowicQ a laduakiem musi byd wigkszy od M"r, a mipdzy podstaw4
podnojoika a podloirm wi9kszy od M"2.
Jefli linia irubowa &uby wewn€trznej I posiada ten sam kierunek co lioia
,
sfuDowa gwrntu zewtrphznego Sruby zewngtrznej 2, podnoinik tfi
bedzie
podaoinikiem r6inicowym. przy jodnFr obrocie 6ruby naRdzanej
cigZar zo_
stanie.podniesionyna wysoko66r6wn4 r6inicy dwoch skoi6w *.pomai-y"h
gwmrow,
 11

Rys. 6. schemat podrosrita smowego lub rcid@pe8o

b)

#r
la
arlr) M.,
ITTH
h1-'
$r LIE
,M
Ltr

Rys. 7. Pochylenielidi Stubow.j switrtdw o@ rczllad sil

w podroSnik!: a) r6zlicowrn, b) suDo*Fr
 Jefli kieruDki linii &ubowych bgd4 przeciwne, podnojnik bpdzie podaoj-
Dikied sumowym.Pochylenialinii fuubowych oraz sil na gwintach pokazanooa
rys. 7a dla podnolnika r6hicowego, b dla podtroidika suloowego.W tym
rozwi4zadu glowica nie moie si€ obraca6 wzglgdem Sruby 1.

23- Podno{iDiktelestopowy nspedzaDynrkretk{ Sruby zewr4trriej

-.)t\,:\:.:....r-l\\\:i\\\ NI , = r t 1 q
Rys. 8. Podnosnit t€leslopoey napday aakretta Sruby rewnetlaej

W przedstawionlm na rys- 8 rozwi4zaniu konstrukcyjnym w czasie pod-

ooszeniai opuszczaniacigiaru zar6wno iruba wewn€trznal,jak i wewngtma 2
wykonuje jedynie ruch posQpowy. Sruba wewnptrzna I spelnia role prz€dlu2€-
nia Sruby wewn9trznej 2 i jest wykrpcatra rQczniew celu s4bkiego zbll2e a
do podnoszonegoelementu-Podnodnik ten jest podobny do om6wionego
w D. 1-l.
 l3
3. Prasy Srubowe

3.1. Prrsr z€ Sciskrn4 5rnb4 (prese wsrrztatowa)

Na rys. 9 pokazano schematkonstrukcyjny plasy Srubowejwatsztatowej o

korpusi€ odlanym l1p. ze staliwa, majecej ksztah otwartej rany, podl4aj4cej w
czasietloczeniazgha-oiui rozcieganiu.Mechanim {rubowy w t}m pzypadku nie
moie by6 samohamowny i powidietrposiadaidui4 sprawnosimechaDicznQ. W
konstrukcji wszpdzietam, gdzie wystppuj4 pary cieme Daleiy je rak dobrai, aby
uzyskai niski wspolczynniktarcia (patrz tablica l4). Dotyczy to pnede wszystkim
pary ciemoj ituba-nakretka. Sruba pracuje na iciskanie, a zat€m wymiary jej
nale2y okre6lid z warunku na utrat€ statecztrosci(wyboczeaia).
Na rys. 10 pokazano docztrip waAztatow4, lecz o innej konstrukcji
kolumnowej. Plasa taka jest lzejsza od wczedniej pokazarej i w zasadzie
projektuj€ sip j4 na mniejsze naciski. Kolumny prasy podlegajQrozci4ganiu i
z€inaniuod momentu skrpcaj4cegoM, wystppujecegow Srubiew czasietlocznia.
Srub€liczymy z \ arunlu oa statecznoic.

Mc
-

. Mr

Rys. 9. Prasa Srubowa waEztatowa

 t4

Rys 10. Pra3a lruboea elrsztatoqa koluronopa

3.2. hase z rozci{grDa Srub{

Sily i momenty pokazatre Da rys. 11 wyDosz4odpowi€dnio

N': 6#-^'.'" =|n.',: ta.

^-"e@ I
F:
t Qltdd+ p)+ pl, p : orci..e
p,
gdzie:
p wspolczytrnik larcia.

M : 2M" M :2. F . o,sdlg(0+ p')-

Na rys. 1l pokazaao schcmatkonstrutcyjtry pnsy z rozci4gan4 6rubq oraz

schematobci{iei element6w prasy
 I
t\4

Rys. 11. Schmt lonsttuk.yjny pasy z oziegzn4 stub?

16
PROJEKTOWANIE PODNOSNIKA SRUBOWEGO
zwYxLEGO Z NAP4DZANA sRuBA
ZadaDismprojektujQcegobpdzie zaprojektowaniepodnostrika,ki6rego sche-
mat konstrukcyjny przedstawionona rys. Z Na wykresachpokazano obci?ijelda
po8zczeg6hychelement6w podno{nika
O?rl\aozeaia:
I ci?.^r podtroszoDy[N9],
M" moment potrzebDy do podniesienia cigZaru P [Nmm],
Mr moment tarcia w glowicy [Nmm],
M" moment skrgcajAcy6rubg w czasie podnoszeniacigiaru [Nmm].

1. Cel pracy
Celem ninicjszegoprojektu jesl zapoznaniest ze sposobemFojektowania i
obliczania podstawowych element6w maszyn, tj.:
. polQczeDia$ubowego przenoszQcegoobciAieoia w ruchu,
a doboru i oblicrzaniapolAczeri wpustowych,
. projektowada pol4czei sworzdowych,
o obliczania mechadim6w zapadkowycb,
. obliczania sprQZyrl,
. zagzd ei kotrtaktowych
oraz sposobemwymiarowardai tolerowania czg{ciwchodzqcychw sklad podnoS-
nita Srubowego.Ponadto projektuj4cy zapoznajesip z doborem matedal6w i
dopuszczalnychtaprpLei przy obliczatriu elerdetrt6w,kt6rc czgsto wchodz4 w
sklad bardziej zloionych konstrukcji. Projektuj{cy poznaje w jaki spos6b
budowai urz4dzede, kt6re ma spelniad zllozone Tl"dat]'itL
Ze wzgled6wdydaktycznychwybntro do projeklowania konstrukcjp podnos-
nik4 w sklad kt6rej wchodzQelementy,ktorych obliczenia om6wiono w I czQ6ci
wyklad6wPKM.

2. Za,loimla do projektu
Podnosnik jrubowy z naRdem mechanicznym zapadkowym, pmcuj4cy
pionowo:
. zaopatrzony w glowic€, kt6r,a ma zap€wnii m.in. dezaleiny obr6t 6ruby
wzglpdempodrrcszonegocigiaru,
. praca podnosnika na podloiu o twardoici minimum drewna,
. wlmagana latwoii monta:u i demoota:u,
. koNtrukcja prosta, skladajqcasip z minimalnej ilosci czgaciproslych tecbno-
logicmie do wykonani4
. w projekcie wylorzysta6 czgfci znormalizowane.

3. Wymaganir
KompletDe obliczenia wraz ze szkicami element6w i zespol6w podoo6nika,
rysutrekzeotawieniowycaloici komtrukcji z wydiarami gabar).towymi,paso-
waniami, {,ykonany w systemieAUTOCAD,
rysunl.i warsztatowewskazaoycbcz${ci
znajomoii zagadoiei wiQizQcych si9 z tematem pracy projektowej.

4. Darc do projektu

Q maLsymelny ci€tar podnoszony FJl,

Il wysokos6 podooszenia [mrll],
,r orieDtacyjna wysoko66oakrptki [fin].

Rys 12. Sahe@at podiosiika

5. Obliczenia 6ruby
W zaloirooiciod przeznaczeniapodnoinika fuubamo2epracowa6aa dciskanie
(sih Q obci4za fuubp osiowo) lub na zginanie ze 6ciska.niem(sila Q dziala pod
k4tem E do osi 6ruby). Rozpatrzmy obydwa przypadki obliczania Sruby z
warutrku na statesznoii-
18
5.1- Sih g dziala r? 6i Sruby

W czasieobci4i2enissilQosiowQw irubie jako elemencie

t^ ffiukbm moie doj6i do utraty stateczno6ci(podstawowej
postaci r6wnowagi) i utworzerda nowej postaci, kt6rej
lowarrysz4 zazwyczajduie odksztalceniai naprptJenia.
Aby
nie nast4pila utata statecmoscipodstawowej,6rub9liczy-
rDy z saarudku tra wyboczede,
Dla podnodnika przestawioDegoschedatyczniena rys.
12 przyjmujemy schematzarnocowada 6rubypokazany na
rys. 13.W rzeczywistoici6rubaw na.kr9tcede jest zamoco-
watra sztywno ja.k przi9to na rys. 13. Bl4d schematyzacji
korygujemy FzyjmujQc doSi duiy wsp6lczytrdt bezpie-
czeistwa r pzy obliczaniu SrednicySruby.
Dla podno6nik6w zwykt ch przyjmujedy

x : 4-+6.

dla podno6nik6w teleskopowych

Rys13. S.h@t zMo-
cowdia ,ruby
r: 6 + 8 .

Dlusoi6 ffedukowana

gdziei
f:2 ,
I dlugo(6 iruby podlegaj4ca wyboczeniu.

Zgodniez rys. 11

l: H +0 ,5h+/, (1)

gdzie:
/ sumawysokoici mechanizmuzapadkowegoi czgici 6ruby wchodz4cejw
otw6r glowicy.

W rozwiQzaniachpodobnych koDstrukcinie do projettowarego podnoinika

moima Vzyj{c

/ : (r,2-+l,s)h
 19
5J.1. O*rctLrie za*r.tt *lboczatia

Zatres wyboczeoiada rys. 14rozgraniczonyjest s@utlodciegranicza4lr,, Dlo

I > ln zakr€s spreisty,

l. ln zekes spt€Zysto-plaitycay, gdzie

"fE n =,
\,= -t
YJ .

S. granica proporcjoaalaoii pr"zy &irkaniu [N/nm'z].

o rJ= A-B I

s.
_ "4,

I
Ag"

Rys. 14. Wytrcs wybocz.de rprtirst go - Np.rbols Bul.r4 sp&iyito-darttcB.go - kzyw&

JohnroDaOst lGlds i prqts Trt@j@-J4ii6tiego

Za.kes wyboczeniamoilla okrefi6 r6wdiei za pomocqdhgo*ci Eulerowstiej.

Dla
l, > l, - zakrcs spr9iysty,
l, < IE zakies sprgiysto-plastyczny,Sdzie dlugo66 Euletowsta
20

I,: ),i, -; L vgx Lmml. (3)

W zakresiesprizystld do wrmiarowaaia 6ruby wykorzystamy wz6r Eulera,

tratomiast w zalresie sprgzysto-plastycztrymwz6r Jobnsoda Ostenfelda Dla
obydwu zakr€s6wwarunek bezpieczeistwamoitm zapisai jednolicie w postaci

-:
o <k.- (4)

Edzie:
Fr pole przekroju rdzenia iruby [orn2],
/re naprgienia dopuszczaloezaleiine od smuklosci ,1.

5.1.2. Za*rus sprQi),sty wz6r Etthrc

Naprpienie kr),tyczne

(5)
A,'

uwzglgdniaj4c,iF

t2 t.12
(6)

warunek bezpieczeistwa przyjmie postad

o x n'zEF.

stAd

F'2

Poniewa2dla pfiekroju kolowego

 2l
zatem 6ledDicardzenia Sruby

43#. a)
",'J
5.1.3. Zokres spryi:lsto-pl4stlczn! - wz6r lohnson4 Oste$ieldt

NaprgzeDiekrytyczoe

(8)

Uwzglpdniajac(4)

,ab
k.:-- )" = A -B ), 2 . 19)

stalq a ]J'ryzn.
cza sip z waruoku, by dla ). : 0 panbola Johnsotra Osteofelda
przechodzilapnez punkt 6 : Q"(Q. giadca plastyczno(ci Fzy jciskaniu).
Stal4, moina wyzoaczycdwoma sposobami:
. iadajac stycznoSciparaboli JO i hiperboli 4 co daje pewieo putrkt stycznofci
odpowiadaj{cy smukloSci 1", dla realnych material6w na ogol wipkszej od
smuklosci granicznej ,1, oryginalny spos6b JO;
. i4dajec jedynie zgodnojci wartosci naplpiei kytycznych na gra.oicyzakes6w
(dla ) = ln) co ma z kolei t€ niedogodno66, Ze wz6t lO moz€ dawai w
pewnymzakresiesmukloici wartoici krytyczn€ nieco wipkszeni2 wyoikajqceze
wzoru Eulera-
W praktycaych obliczeniachwygoddiej€st wyztraca6 bozposreddostale,4 i
B r6inicujQc przy tym waftojci wsp6lczynnika b€zpieczeiistwadla zakresu
malych smukloici, w kr6rym decydujewarunek wytrzlEa.lofuiowy (wspolczynnik
bezpieczeistwax. dta (ciskania) oraz dla zakresu wyboczenia (x > x). przy
takim pod€j{ciu r6Znice miedzy dwoma sposobami .9{|.zrtaczania stalych we
wzorze JO sA niewielkie.
PrzyjmujAc spos6b drugi otrz)alamy
o
r dla ,i = 0. l" : l. -:' dla obci4zei staryc4rycb (t0)

lub kr 1 tc. = dla obciqze6jednostrooniezmieonych (U)

r',
^.i

odla ) , = ) , s , 1 *: !=rr, (r2)

stAd
'2 2

,t= k " , 03)

" =r"l; ,
mo tutsj postst
Waruoct bozpie@eistwa

& = ' - L# * (14)

Uwaleddiaj{c (6) otrzyhahy

& = ,-V t r (15)

St4dprzetr6j rdzeaiairuby

o,r19*+ r(i l " (16)

Poniewrd dla przetroju kolowego d- ,lr, {tedlics rdzc[ir 6ruby

- , zvl-L *o!.-*"
a, (L
k, \^. /\' .
",,"
0?)

5J- Srsby tcirLrle i rsinft

W przypadtu lieosiowcgo obcit;4i, sih 0, 6tubEoal"iy obliczacz wuuDku

stetccaooiciz uw"zglddenico 'g'n.nir. N&jprostszewzory oblhzcoio*c dla tego
pnypedtu obci4iirdia opartc s4 a& tzw. Detodzic wsp6lcaf,naikazordojszaj4cego
i sprowadzajesip do {'arur.ku bczpicczefutwaw postrci:

tK .M P
< k", 08)
k" -+_+
W ,lti,

gdzio:

M - hatsymalny DoDcat z.gitr.jecy,

M:P J,
 w- wskafoik zginaDia przekroju rdzeoia 6ruby,

V= VAI wsp6lczynnikwyboczeoiowy,
zale2nyod smukloici
!:

Wykorzystanietego wzoru do bezpoiredniego

obliczania drednicy tuuby jest do66 klopotliwe
(konieczna jest tu metode iteracji). DlateSo w
praktyce latwiej jest go stosowadjato warunek
spmwdzajecywdgdoie przy obliczaniu Krednicy
wykorzystuj4c metodg kolejnych przybli;€i.
Wsp6lc/ytrnil \ryboczetriowymoioa pr4jEowad
wg nomy PN-76/B-03200, gdzie podano go w
formie tablicy w funkcji sztywnoici
W obliczoniachmozna Ei ptzyj46 k, : k" (na
kozysd pewnodciobliczei).Kozystaj4c z wzoru
(18)dla przyj€tejzgodniez norm4 6ruby moina
okedli6 takie dopuszczalnyz warunku wytrzyma-
lofciowegoq:/(d,l) w funkcji wysokoscipod-
Doszeoia /godnie z (l). gdle 0 < a < a,.
Po oblic/eniu (rednicy rdzeoia lruby przyj-
mujemy gwint trapezowy niesymetryczny wg
PN 65/M-02019. Wytriary gwintu i nakretki wpi-
sujemydo tabeli.
RF. 15. Sche@1 podlollika
obcietoftgo iit? od
chy'or4 od pionu o dc
paz@artry f,4t r,

Po przyjgciuwymiar6wgwintu iruby i nakr9tkisprawdzamysmukloddiruby wg

24
,1 ,
0e)
gdzie:
i promiei bezwladaoici

vr
gdziel
J - moment b€zwladnoici

, rii
64
stQd

,=+.
o Jeieli obliczone ,1 okre*la zatres, w tt6rym liczyliiEy irubg, obliczeoia na
wyboczenielwaiaoy za, zakoldczorrc.

. Je2€li ,1.okrc{la zakres przeciwny, Dalezy dla tego zakresu przeprowadzi6

obticzeniaz warutrku na wyboqzede.

6. Moment skrgcaj4cy 5rub9 przy podnoszeniucigZaru

Szczeg6loweanaliz,€sil w obci{ionej irubie oraz pelny opis podaDo w [8].
Na rys. 16 potazano schematycznierozklad sil aa jredniej Sredaicywspol-
pracy 6ruby z nakrptkl d" gdde

. D, + d
o,: -
2
H : e . r s( p ,+ t) ,
gdzie,.
? - k4t pochylenia linii Srubowej gwiDiu,
P skok gwintq
 25

T
7+p'

a
H P

v
rrd"
Ry& 16. Roztlad NiI m icdii.j StEdnicywlpotEacy gwiltu jdby i lat e*i

p' pozorn! k4t t^rcla gwintu ftuby i

nakr€tki
Il sila obrocaj4ca netr9tkp prrylo-
ioda tra Sredniejtuedtricy 4

p'= a4g-L,
. cosp
gdzie:
p k4t pochyleda sciadi !o6oej
gwidtu (rys. 17).

Moment skrgcajacy irubg w czasie

podtroszeniacipiaru C
sruba / n a kr e tk
M " :0 ,se d,.tE b'+y \ (20)
Rys 17. Ket patyl€dia iddti !oi!.i gwirru

7. Sgawdzenie mprgief zrstepczlch w furbie

Scheoot obciQzeniairuby oraz toz*lsd naryirli w przekroju rdzcnia
pokazano!a fvs. 18.
 26

Ry!. 18.vykcr obcieiDdshuby i rozu.d Daprid p rdz.niu

Napl€i€nia tuiskajaEe

gdzic:

nd?
-

Nap&ienia skrecajece

M.
",=i,
gdzie:

W : :::L
'15

i
I
 n
NeprpiEnia grece

0l fltra
_"
W"

Podewai amplituda dian daprgireri w drubie jest minimalna, naprpieaia

zastq@E

o": J lojif +i! s *.

8. Obliczenia nalrgtki
8.1. WymrgrIr crll(owitr powklrr.htris zwojdw

z warlrl*u na docisk powieizcbiio-

wy

o
< ed"e.
\

s4d

F- > L. (22)

RF. 19. Pletr6j prz€z8*i!t 6tubr i lat4tti

tA Powi€rzcbnir wspdbrrcy jedD€gozwoju gwiDtr

F : +@"-D?).

t3, Obliczedoryr ilo6d zwoiiw mtrg&i

F
i. > :+.
28
SL Cdtoritr wysoko6doskr9tki

H, > i"P. Q'

Aby zapewni6dobre prowadzenie tuuby w nak9tce Fzyjmujedy

Il, > (1+1,s)d. A6)

Zabudowa nakgtti w korposie powitrna zapewni6je&oimiemy znak naprgi€ti

w obszarzewspolpracy 6ruby i mtretki (rys. 20)-

D* l

RJr. 20. Zebudowa nerrdki w korputi.

Prry tym zalo2eniu oraz ptzyjpiu jednatowej podstdoici Sruby i datre&i

Eozoa zrcalizowai moiliwie r6wnomiemy rozklad nacisk6w na zwojach gwintu.
Ozna(zaj4c:
kr jednostkowa podatnoji jruby,
k, jedoostlo$a podatnoid nakelt i.

tl
Q1)
 29
Przyjmujqc

otrzlmamy

D- V
' - n r l,4 F ' ' E '+ D' (28)

Srean4 A. lczymy z warunku na docisk powierzchniowyprzyjmujQc

pd", N 0,8 k"j.

Wysokoi6 kolnierza h* liczymy z waruaku na icinade.

9. Glowica podm6trika

Rys 21- Glo*ic& podmsnita

30
Glowha w tym rozwi4zsoiukoD8trukoyjtryopodtroisil(s Ea sp€hi.6 na-
ot€pujepezadania:
. w @asieFacy podno6nita zodcjszyo t4cie mi$zy 3rub4 a olomootoo
podaoazoayu,
o uoiez:lerli6 obr6r ftuby od podnoszoaego
cigiaru
PowyiszewyBaganiesp€ldiajapfFki glowicy potazanea rys.21.

9.1. OHk'rrie &edDicydr dJ'tLi gdrej

Srednicad, pt^ki g6mcj liczyEy z waruaku aa dooirk

o <
i P'"' Qe',
gdzir.:
Pz"1= ku

r = .7
-)2 _ F.. (30)
gdzki
F" - powierzchnia przetroju otworu aa wtrgt.

9a Ouicz.de Forodtlvch 3retuic

d2 : (2_\sld,'

tL = 0=r,5)db (31)

d a : Q -sr tt,
gdzie:
dr oblbzotraircdnic& z *'rrutrtu ar racisli

93 OHicr.lie promi.di trzyriD DllrteL&ricy

Promiqi odkrztslcooojpowierohri przy wrpolpracyplytek

Q2)
 31
2
(33)

Je{li material plytek jest idealnie sprpiysty, zgodnie z zaloieliem Hertza,

naciski maksymalnesq proporcjotralde do twardosci pb.tek. W zwiezku z ty6
moinmy przyjqi

ptu * CEDHB [N/mm2], gdzie CEB x 2-3,

lub (34)
pn6 * CERIHRC[N/mm'z], gdzie: CERC 20-30,
-
IiB [daN/mm'z].

Promien zastgpczywsp6lpracy kuli z

czasz4kulist{ obliczamy ze wzoru

(35)

Promiedzast9pczyjest 10promiei, jali

powinna miec kula przy wsp6lpracy z
ptaszczyzn4,aby przy dzialajecej sile
odksztalceniapowieflchni styku mialy
jeszczecharakter sprgiysty.
Wartosi togo promieniawynosi Rys. 2. wspdlp.ea pbtek glowi.y

att
(36)
42|j-
":
Znaj4c r" z (36),naleZyprzyj46np. rb zE wzot\t (35) obticzy6promiei 12.
^

9.4. Obliczrni€ grubodciglowicy

Pttt€ glowicy taktujemy jako kolowo-symetryczn4obciazon4Da brzegu (tra

Srednicyda) rozloZonym obci?;eniem 0 i podpart4 na plt'tc€ o jrednicy dl (rys.
23)- Konstrukcja glowicy pozwala z pewnym bldem (na korzySd pewnodci
obliczed)przyjQdschematobliczeniowy pokazary na rys- 24. Poniewa:iw drodku
plly r: 0 i na promioniu r : dal2 wystgpujenajwi€kszeoaplpzenia,zateE tra
tych 6redtricachobliczymy wymagan4 gruboSdplyty glowicy.
 o

Rys. 23. Schdar glowicy R}{. 24. Sch.nat obliczaio*y glo{ica

Dla | = 0 grubo6i ptyty glowicy powinra wyDosid

si,>
0,62Q
l"+.I /8
t-L
\2 (3?)

o ", = ltO:f,

si' > l;*4-q

{-- t, '
(38)

Grubosd plyty glowicy

s\: E'ar(si,si).

95. Obliczr.niegnfioici plytek

Traktuj4c plytk€ g6m4 jak plyt€ kolowo-symetrycznaobciQiotr4jak na rys.

25, obliczyny jej gmbos6 ze wzoru

,, r ifitr ol,.r"r*tr(t - u-1r. r]e)

-d,
 Grubo6i: plytek 9, i 93 przyjmujemy z
warunku konstrukcyjnego.

Grubosd pbrtki g6rnej

gz 2 0'Uz

Grubo6i: ply&i dolnej

h > o,3d!.
Ryt 25. Sc!@at obciatsda pb/tti s66ej

9.6. Moment t rcir miQdry dytkrmi

Mr=,rQa. (4 0 )

10. Mometrt calkowity potrrebny do podniesieniacigiat\ Q

Moment calkowity z uwzglgdnieniemtarcia migdzy lytkami qnosi

M": M,'lM r (41)

ll. Sprewoo6d
6ruby
L,
A = L_, (42)

gdzie:
1L pra.ca luLtttet.zaa : QP,
L. pt^ca wlo'nna. : 2nM".

12, Obliczenia mecbaniznu zrpadkowego

Na rys. 26 pokazano mechaoim zapadkowy podnoSnika.Srednicad 6ruby
przyjmujemy zbliion4 do Kredr1icygwidtu Sruby d. Dla &ednicy 4 dobieramy
poprzocae wymiary wpustu bx, wg PN,/L{-85005 lub z tabtcy 18.
Dlugoid wpustu liczymy z warunku tra docisk, a gdy powienchnie wspr -
pracujecez vrpustemse ulepszanecieplaig sprawdzamydodatkowo z watuDku na
6cinanie.
34
Dlogoi6 wpustu ma zasaddiczywplyw na wielko66oechadiau zapadkowego
(na wymiar l). Aby zachowa6wleiciwe proporcje, tralE:yje otreilid da podstawie
istniej4cychrozwiazai konstrukcyjnych projektowaoegopodnoinika. Kilka prry-
klad6w rozwiQzai konstrukcyjtrych podano w Zal4cdiku niniejszcgoskryptu.

Rys. 26. Mehuizm apa.ltoay podno6nika

121. Oblicrair n?ustu

Dlugosi obliczedowa wpustu z waxunku na docisk

.M. (43)
12
-,
W przypadku utwardzatrychg.oiazdnalezyje dodatkowo sprawdzidna scinanie

. 2M-
|2 -:;- , (44)

Edzk: z ilosi wpust6w.

 35
12.2. W}dirry koh z.prdkow€go

Szeroko66tola

L: l+ b+(3-:t 6ll! (45)

Sredaicest6p 4 przyjmujemy Loostrukcyjdie

d,: r,6d.. (46)

Sredoicast6p z warunku oa rozrywanic powi!-oa wyaosid

J PA
d ,:
- ,--L +d .+h+ 21..
ti k,t
( 47)

gdzie:
Ii,: h-2s.'
9. gubo66 widdek,
l, luz migdzy piastq a wpustem, l" e 1 [l'm],

orietrtacyjna srartosd pspolczynnika spiQtrzeniatraFgieri f : 1,5+2,5.

Srcdnica kola 11

dl :4+rr+(5+10)o o < 4 . (48)

123. Obliczrni€ z{trk6w koh Epadkowego

Przyjmujemy maks),maln4liczbp z9b6w n : 6. Ptzy zaloinniu, 2e szerotoid

wr€bujest niwna grubodcizgbc oraz i€ gruboid kola jest r6wna dlugoici wpustu
(g* : 4, moment qin j4cy z4b

M' : Y'h' //or

\*''
d,+il\

Wysoko66zebkaz warunku oa zginaoie

) 3L
h . - 7^ r{^\
"' ' -W
48M!'-24'ft'd:k't '

z warur*u oa docisk
 2M. (5D
h"2
-,
nacisk dopuszc?4ltrY
pd.e N 0,8k.j.

12.4. Obliczeaie wyoirnt a i okr€SlediepoloieDis k6lkr zipadkowego

Przyjmuj4c k4t a : 60" obliczlmy odlegloi6 osi kolka zapadLowesodo osi

sworznia zapadki ze wzolu

(s2)
zcost,

Rys. 27. Szkic do wyzra.dda odleSloScia

os syl!st!!
zopadki

R's. 28. Sztlc pomocriczy do tetowego utalenia ti,tka zpdro*ego

 31
W tratcie rysowonia przy kolErlych pr6bach ustslid tetose polorede k6tka
zepadkowcgogwarantuj4c€proste linie brzeg6wzapadki Przy innym ustawiedu
k6lka wzglgden zapadki bgdzie ona doda&owo
"inrna

125. Ror{.d sil nr widelkrcf

Pnyj?te oziaczgnlei
P, sita &k! P. < 300 F.ll.

Calkowity nomeat M, b€dzie r6*rrowerzony sil4 rgki na iamieniu L

),
a

Rys. 29. Szkic do obli€dia sily !a lwomiu p, i c.ltoeitcj sit, p obci4iajffej eidelti

Sila obcie:ajQcasworzei

"-2M, (53)

Wykonystd{c watunek r6wnowagi oblicz5rmy

,:,,{E-il;@ (54)
38
12.6. Obliczrnie grubo6ci widdel

Grubodd widelek obti(zy4y z warunku na docisk powiezchdowy

P
1.) < p""0. (5 5 )
"=

Naciski dopuszczalneprzyjmujemy jak w potqcz€niachsworzniowych pracuj4-

cych w ruchu.

Ry8. 30 Schematobciti.da eidElet

Wymiar I/ wid€lek przyjmujemy konstrukcyjdie

2V: d"+2h"-4+Q+5) rlit (s6)

,'-

Ry8. 3l Scl@at zqpqnh z podlladkami dystaosoeymi

Aby zapadka nie tarla cal4 po*'iorzchniQ o blachy widelek stosujemy

podkladki plaskie oddzielaj4cej4 od dch rys 31.
 39
13. Obliczenia sworaia
Srednicp sworzoia liczlmy z warunku Da zginaaie. Naprgzenia gaQcew

.":+,:#(+.;7.r,. (57)

Edztsi

Naciski sprawdzamy:

a w olworze zapadki

(s8)
. w otwoze widelek

Rrs 12. Rozlbd sil M sworaiu

,to
14. Korpus odlewany
Korpus odlewany b€dziemyprojektowad gl6woie plzy Fodukcji seryjnejlub
masowej. Minimalna grubo66 6cianek korpusu g, zale,y od gatutrku irliwa,
sposobuodlewania i wynosi od 3 do 5 [mm]. Zde|y let od wielkoici odlewu.

P\

R'8. 33. Korpus odlewuy

 4l
W przypadku projektowaoego podnosnika moilra pnyj46 nastgpuj4c4gruboj6
6cianki

e" ^, (q01-i-0,02)Iir,
grubo66podstawy

s, x 1,59",
guboid z€bra

s,: (0 ,6 +t) s,,

wysokoii iebra

H. < 5s".

ProjektujAc korpus odlewany naleZyzadbado lagodne przejdciaklmLw&ziE

wzgl€dutra powslajQcenapreienia skurczoweFlodczasstygnipciaodlewu *rawp_
dzie ltworzote ptzez pol4czenieirian m)eiy z.asrppowa6
priejiciem lukowym o
promi.rcniuodpowiednio dobranym do grubo5ci jcian. Ostre krawpdzie
lub
przejSciasAprzyczyoepowstaoiajam lub plkni€c wywolaDycberyrwarzaniem sig
krystalil6$. Optymaloestosurli wymiar6w przejii podano w
[l].

14.1. Obliczstrie $Tmirr6w korpusu

Przy obliczaniu wysotojci korpusu wychodzimy z z loaan4 iE 6ruba

powinoacall.owiciemieicii si9 * korpusiei nie moie dotvlai poOfor"
orzn
catlowiciewlrgcooejirubie. Lut po@idz]:iube a podlozempowinienwyoosil

/, : (10+20) [mm].

Przy wipkszych podnoinikach nalezy przewidziec ucho do przenoszenia.

,,.
Wymiary .r i b dostosowa6do wymiar6w dloni

SrcdnicC.podstrwow4
D, obliczamypny z lo2eoiu.ie sila e p.zyl('o'la do
.
*" l4teo d, ore przechodzipoza obrys podsra'ry.
3i:1",

D, - 2(Hh+ h+ he!+II) rgus, (60)

gdzie:
wysoko66glowicy.
42

Ryr 34. Sztic do oblicania wrDiabw korpulu

Sz€rokosdpodstary , liczymy z waruaku oa docisk przyjrdujac,ZepodnosDik

w czasiepracy spoczlrwana podloZu o twardo{ci minimum drewna-

o (61)

g&Le:
F, powierzchnia podstawy poddoitrika-

Jezeli szerokosi podstawy

b > (4-s)s" (62)
nalezy ctosowa6zebra uszt)'wdaj4ce podstawp w stosunku do &janki korpusu.
Grubo66 Zebra de powiona byd wigksza od grubo6ci dcianti korpusu.

Wysoko{d wysepu ,, moiemy obliczyd z warunku na jcinaoie

h, >
o (6 jl
ool. k , i.

Powierzchnigpier6cieniaograniczonqirednicami D,- i D_ sprawdzamyz warun-

ku na docisk powierzchniowy

o-o> (64)
o3e",
 43
15. tro4rus slrrw&ny

s rubo
noIr elko

2 e b ro

po o srowd

Rys 35.KorpursFeuy
 44
I(orpus spawany bgdziemy projektowac dla plodukcji jednostkowej lub
maloseryjoej. Przy projektowaliu korpusu tralei stosowa6 znormalizowane
lgjabrl!1ty: jaL rury, blachy itp. Rury bez szwu ftotlowe) przyjmowai wg
PN-85/H-?4252.Jako material stosowa6 stal konstrukcyjna zwytii.l jatofi -

stls, sos, st3s,st4s.

, 916_I!e wlmrary nate'y ticzyt jak w przypadku korpusu odlewanego.

Gruboii 6cia.okirury noin€j obliczyc z waruDkuna docisk na powierzchnistvk-uz
oalr€tk4.Dopuszczalne oaciskipr,/yjmo$acw stosuDludo m;Eriafu o mlli;jszej
twardosci.

(65)

16. Obliczenia spreZynyzapadki

Warunkiem koniecznyo, aby przy zaloioDej (niewielkiej) sile g.tu dzialal
dechanim zapadkowy, lzn. aby zapadka przeskakiwata ,a*j {di :.rLpad_
kowego, a nie oblacala k6lkieE jest spehienie aier6wno6ci

M"<M.T+M, , 6q
gdzi€
Mcr moment tarcia w glowicy podno6nik4
M" moment Diezbgdnydo opuszczeniacigzz e_h-
Przy odwrotDym ztraku nier6wDo6ci mechanizm zapadkowy
kdzie obacal
Srubp_I, kiorunku podnoszenia i opuszczada cigtaru. Zgodnie z'rys. 36 tra kolko
zapadkowe dziala moment M"

M.: P.r, (6j)

Silg P, obliczymy z r6wnania

fi1
P..r" < Q-bf,sd"tdp,_r+;ap
I,
St4d

, = 2"' p.u"tzto'-yt++^t]. (68)

 45
P. jest sile, przy kt6rcj zapewnionejest dzialaniemechanizmuzapadkowego'gdy
iruba obcie2odajest sil4 g.r.
Wychodz4cz obliczonej sltryP,, ptzy wykorzystaniu schematumechaDimu
zapadkowego,obliczymy silg montaZow4 spr9zyny S,. Naleiy w tl1ll celu
Darysowa6w skali 1:1, lub lepiej 2:1, schemat zaplojekiowanego wcze6niej
mechani-mu zapadkowego jak na rys. 36. Na rysuDku tlm przedstawiono
ustawieniek6lka zapadkowegow stosunku do zapadki v poczetkowej faziejej
unoszenia.
Rysunkowowielkosci sil oie maje wplywu na koicowy wynik obliczef
moina je rysowad trcz zachowania skali sil NaloZy jed$k zadba6 o mozliwie
dokladne zachowanie skali rysuaku mechaaizmu onz doLladne odczltaDie
k4ta 6.
Na schemaciezaloiono staly wsp6lczynnik tarcia U otM pominiQto tarcie na
sworzniu zaPadki.
ztaj4c P, oraz kat 6 obliczymy sile P'

P. (6e)
cos6

Z warunlu r6wnowagidiwignr obliczymy

N' : ylz '

(70)

gdzki
x, r x" ramiona dzialaniasitrzrderzonena rys- 36.

s : N,sia0.- p). (7r)

Uwzglpdniaj4c tarcie na powieEchni bocznej palca zapadki, sila napipcia

wstppnegosplpzyny

s, : s+ ?: Q2)

T. : Rp: N'cos(So flP. (73)

ZaIem

s, : N'[sin (p, - p)+ pcos(1, - p)]. (74)

46

Rys. 36. Sche@t do obli@ia sptiilly @chuizEu apadkowcSo

MajQcsch€matmechaoimu zapadkowego(rys. 36) moZemyzmierzy( wyso-

koSdsprp2ynyzmontowanejII,- ugigcierobocznsprpty^yf, otaz ptzyj46 (rdnicp
D. z tth,i.y 2 dla SrednicyoawioigciaD i Srednicydrutu d dobieramy
zewnQi''za4
jednego zwoju sprpzyny
sztyrvDo66

: tsd ,' 05)

"::f
tak aby wyst9pujQcaw liqzniku sila P-* byla nieco wigksza od obliczonej sily
wstppnej S,. WysokoS6sp!@yny maksymalnie obchZonej

H.b, = H*+1, (76)

gdzie:
i luz calkowity migdzy zwojami w sp$iyni€ obci4;onej

L: e(z- l) (77)

e lv aigdzy dwoma zwojami sp&Zytry obcieZodej

e : (o,t_o,2)d. (78)
 47
PoniewaiztramystrzauQugi9ciar, moiemyobliczy6

H* : E^-L Qe\
St4d

E&" : (z -0,s)d+e(z-t) (80)

Calkowitailo(t zwoj6w sprgiytry

H''"+O,5d+e
(81)
d+e

lub
H^-L+O,sd+e
(82)
d+e

Dl& eprgZynzwijanych tra ziEao (dla d < l0 Em) iloid zwoj6w niepracuje-
cych z" = 2.
Iloid zwoj6w czynnych
(83)

:t-,vnv

r[frm]

Ryi 3Z Wytrt3 lztrYnoici Argitry

 48
Sztywnofd sprgiyny

(84)

Wykres sztywnoici jedDego zwoju cl i sztywdoj6 spr€zy4y c pokazatro pzy-

kladowo na rys. 37.
Ugigcie wstepne spr€iyny obliczymy ze wzoru

(
(85)
MaksymalDasila w sprezynie

s* < c(f.+I) (86)

Wysoko66spr@yny w stanie wolnym

H _: H^ + f . . (87)

17, Liter|tura

[1] DrErRycHJ., KocAriDAS., Koruwl W.. podttayry kot$trukcji rnojzjn, c2.7,

WNT, Warszawa1973.
[2] KoREwAW., ZycMUNr K-.. podstawy konstrukcji traszrrr, cz. II_ WNT,
Warszawa1973.
[3] LysAKowsKrE.: Podstavj konstrukcji mas4)n. Cw.iczeniakonstrukcvine.
PWN, Wanzawa 1974.
[4] MoszyrisKr W: Wyklad eletE t6yr naszyn, t L pWT. Wanzawa 1955.
l5l Podsrawykonstrukcji marzyr (pod red. M_ Dietricha), tom 2. WNT. War-
szawa1995_
[6] Rys J-, SKRzyszowsKr
Z.: PoiLstawykonstrlrkcji raszyn. Zbi6r zadan.Cz. l.
Skrypt- Wydawdctwo Politechniki Krakowskiej, Kra-k6w 1993.
[7] Rys J., SKRzyszowsKr
Z.i Po^toh,y konstrukcji masz),n.Zbi6r zadati. CL 2.
Skrypt. Wydawdctwo Polirechliki Krakowskiej, I&ak6w 1992.
l8'l Labotutoriumpodstawkonstrukcji md\zyn.placa zbiorowa pod red. J. Rvsia i
A. Trojoackiego.Skrypr.WydawoictwopoljlechDikiKralowskiei. ltuak6w
t994.
[9] ZL'KowsKrS.: Sprgiyny.PWT, Warszawa1955.
 ZALACZNTK 1
TABIICE MATERIALOW I NORM
 51

Tebltca t
Warlot{ wspotczyffiika wybocaiow€so wg PN-76/A{3200
'y'
DIa st .li o sr"licy plartcaosci & tN/m'zl
Snutto54
& <260 260<i.<3m 3@ < X ,< 380
*spol@ymit wyb@zliowy /
40 0,890 0,885 0,880
50 q850 qE40 0,830
55 qE25 q8ll qE0o
60 q80o 0,?85 qr0
65 q7?0 q750 0,730
70 o,7q oJ20 q700
75 qTlo 0,583 0,655
80 q6E0 0,645 0,610
E5 q650 0,608 0,565
90 o,6m 0J?0 0,520
95 0 585 0J33 q4E0
t00 q550 0,495 0,440
105 0,515 olfi 0,405
110 0,480 0t25 q370
tt5 0,450 0395 0,340
tm otzo q365 0,310
t25 0,395 q340 0,285
130 q370 0,3r5 0260
t35 0,345 0295 o24s
140 0,320 o275 0,230
t45 0,300 0258 0,2t5
150 0.280 0244 0,2m
52
Tabli@ 2
wanosci vtywboiri .r - iedD.so/woju sprr2)ay

Srednica drutu I [Im]

D ttul 2

t0 62 152
1,36 0,8 0,53

I2 l4 50 t22 * - dop.obcspre,Fy [N]

zo2 0,85 - usiecie I zwoju finl
l5 11 39 95
3.05 t,4
m 8,1 28 68
t, = aao N/mln'l
60 2:1
25 6,3 53
c = 8,3 1r [N/m'z]
9.6 6'

Miteriil m sFt4ng drut sprezFowy re stari prslowej o zsyklej wltzynalo6ci (odaeetie A1 lub
A2 odoiuy 1. lub 2) o Srednicyd.
fnyH.d ozlimtri4 ,41 2 PN'7VM'80057-
z*':@ ft.dri.. dmtL ... 0,7; 0,8; r,Ot 1,.t: 1,,2 1,,4;l,6t \at \O ...

Tabli@ 3
Matdialy m srube

s. tN/mm'zl /."fN/Im'l /."J tN/m'zl k, tN/m'?l

s12 170 109 106 58 50

su 185 105 66 55
s14 195 \a t21 10 58
sr5 2t5 t@ t36 80 68
sr6 u5 97 vn 95 80
sr7 u5 92 t62 110 91
35 2@ m 150 7E 65
45 290 87 160 90 70
35 330 82 112 EE 75
370 '77 195 100 86

55 425 12 2m 115 98
 53

T.bli6 4
Materia.ly m natrytl$

zl", tN/m'l E1
4 tN/m'l & fN/'m'l
v
5-6 zl lq 38

l0-13 2.1 180

Stal stzt 7-13 I

z6 38 23

Tahfca 5
M.tenary m giowica

4 tN/'m'l
tN/m1
25L u6 $
35L 120
45L 145 80

Tablica 6
Mat€riaty n. pryd.i glowict

4 tN/m'l Ir, [daN/mr]

35 172 380 40
195 4q 45
Stal 55 220 490 50
65 244 5@ 55
30G2 NO 560 55
]5SG 325 610 60
Stal 15 108 620660 6G63
20 LL7 62G660 6V63
54

Matqialy na korpus odl*ey

k. tN/m"l e.r tN/^'l q N/^1

zLl5 43 56 t4
zL20 57 15 20
zL25 7L 94
zL30 66 113 29

Tabli€ 8
Maleridy m koau! spawdy

ta = ka [N/m'] /., tN/rdn'l &, fN/m'l

s{s 62 55 IE
si2s 65 65 131
S €S 68 61
sr4s L49

Tabli@ 9
Dopusalne na.isld dla dEwna

4 tN/m1

Buk 10

Dopuz€.lae n&isti w polecz.d&h wputtowych [N/m1]

Pol4eenia sp@zyrrowe
spus ] o"'"
st6
sl? 3 0 :50
20+40
3t6
sr7 60+90
vsysrkie powiwc.htrie Slizs:
si7 200+300 utwardzore Hxc > 45
l2O+2W
 55

Tablha 11
w^noici ps., ht,,..r * pol4eeriach koltowrh tN/En1

st3 st5 sr6 st7 35 45

65 90 110 tm 88 tL2

55 ?0 65 100 75 95
,l{J 50 60 70 51 61

Tabli@ 12
Dopuzda,be naprettda Scilajae { poh.zdi&ch swoEniowvch i koltowvch

4 tN/@)l k,, tN/n$"1

st3 65 40 25

Stale st4 ?0 45 28

s15 15 50 32

s16 90 60 31
sr7 105 70
97 60 38
50 103 4t
55 105 66
65 110 70

Tablica 13
Dopszczain€ mpRZ.nia zgimje€ w swozli&b

r., tN/m'l i.,r tN/nn'l t! tN/m'l

st3 90 55 ll

Stale s14 lm 60
st5 110 70
st6 t20 85 51

St7 130 100 60

45 r30 80 52
50 1,1{, 85 54

55 145 90 57

65 155 100 60
 Tablica 14
Wspolo)ariti tarcia dla 8wint6w. Sruba st4 narre*a - b.az lub 2Fliwo

Srdii wspttczynnik {6is

wltondie i l@nh pr&y

Mat riaiy i obr6bka EysoLiej jakosci, bardzo dobrc Parunki

pra.y, dobE sarowarde, 4bezpi.Qenjf, gtbd q14 0,10

Srdnia jatoia narerial6* i obr6bki, Stedniew@Dti pI! y 0,18 0,13

wyloMie zsuble powiddhnie obrobione ryhcdte
obr6bl4 skrawdieD. (oehdizDy zadko uJryde o,2l 0,15
i sDarowanq n le prgdkoici wzgl€dne

Tabli4 15
Dopuszczalnenacisk' itla gwintowlth polqarln tuchowych [N/m'z]

Niska pRdkosa
t7-24

12-17 do 0.04tny'sl

1,t-t1 do 0P5 t.tsl

Dzwisiki
0,1{2 tnvd
Dtwisniti
5,5-9.7 0,142 [.ts]

1-1.66 q25 ID/t

 57
Tabli@ 16
Gwint traFzowy rierlaetrlray wg PN'65/M,02019

,
30'

Sd x P np. S40 x 6

Dl 4
I 3 tm-
I l l0
10 2. 8,500 6.524 7 0,33
t2 2 1q500 8,528 9 o,51
t4 2 115m 1q528 11 q87
2 14J00 t\528 13
t8 2 16,500 14.52E 15 1,66
20 18,500 16,528 L7
20,500 r8,52E t9 ?-70
22 5 18150 r45
8 16000 E ,116 l0 t),52
2 215m N,524 2l
24 5 2025O t5,t22 16,5 1,84
8 18,000 10,116 1,2 q80
2 24500 4s28 23 3'99
26 5 22250 l E ,5 2,36
20,000 rz\t6 14
58
cd. labl. 16
2 4 5 6 3 l0
2 2656 24,528 25 4,73

28 5 u2so t9,322 m,5 293

E 210{0 14,116 16 1,56

3 27,750 u,194 25.5 4,81

30 6 5,5m 19,586 21, 3,01

10 22,5W t2644 15 r26

3 29,150 26,794 5,64

32 27,5W 21,586 23 3,?0

10 24,500 14644 1,7 1.68

3 31,750 2E,794 29,5

29J00 23,586 25

10 26,500 r6.644 t9 2,18

3 11,750 30,?94 3t,5

l6 6 31J00 25,586 27 5,14

t0 28,500 1E.644 2l

l 35,750 32794 ll,5 8,45

38 33J00 27,586 29 5,98

10 30,500 20,644

3 17,750 34,794 35,5 9Jl

6 35,500 29,586 3L 6.87

10 34500 444 25 4,03

39.750 ,6,194 10,53

42 37,500 31,586 33 1,84

10 34J00 24,644 27
 59
..r r$ 16
2 5 8 l0

3 41,750 3E,794 39,5 lr82

E 3&m 30,115 12

t2 35.0m 21174 26

3 43:tfi 40,194 4t,5 l3p7

46 8 40,000 3\16 x4 E,rr

L2 !7,m 25,174 n 498

3 45t50 4\794 43,5 l4J8

48 8 4Xm0 34,1r6 36 9,t4

t2 39,000 27,114 30 5,80

3 47,ffi 44,T4 45,5 t5:t5

5rl .{4,000 36,116 38 LO24

12 4Lo(n 29,t74 65E

3 &;tso 44n4 41,5 t7,19

52 45,000 38,116 q 11,41

t2 43,0m 31,174 34 7f3

3 51150 49,194 50J L9A7

55 8 49,000 41,116 43 1328
t2 46,0m 34,174 9,17

57,754 54194 2358

60 E 54@ 46,t16 4E r6,70

L2 51,000 19,t74 42 r2,05
51m/J 58,058 59 2447

65 l0 5?Jm 47,44 50 t1p

53,(m 31,232 41 10,E9

60
cd. trbl. 16

I l 9 t0
67,q)0 63,058 3123

70 10 6250o 52,644 55 21,77

t6 5E,000 42232 46 14,01

4 1\W 68,058 69 36,38

75 10 6?,500 51.644 60 26,10

16 63,000 41232 5l 17,52

77,000 ?3,058 41,92

80 l0 tz50o 6\644 65 10,82

6E,0m 52232 56 2r11

5 E1250 76,t2

85 L2 75,m0 64,L14 67

m ?0,000 50,290 55 r936

5 86150 81,122 82,5 51,94

90 l2 81,000 69,\74 72

20 75,0m 55,290 60 24p1

5 9125O 45,92 E7,5 5ES2

95 1,2 86,000 4321

m 80,000 60290 65 24.55

962s0 91.322 92,5 65,50

t2 91,0m 19,114 82 4921

l@ 20 85,0m 65,290 70 33J8

 61
Tablica 17
Cwiot tr.pezowy sldeiryoDy wg PN-794\,t 020t7

t:)-

il D^
D4

.f
"z -
-n
j't'
"z
a/na c/ei p: l-d D rp. Tr 65 x 10

D4 Dl

3
8 1, 5 8,300 8,m0 7250 6,500 6200
9 9,300 9,000 8250 7,5m 7ztn
2 9.500 9,0m E,000 7,000 6,500
10 1,5 10,3{)0 r0mo 92sO 8,500 8200
2 10,5m 1q000 9,000 8,000 7,500
11 2 11.500 11,m0 10,000 9,0@ 8,500
3 11,500 1l,{po 9.500 8,000 7,500
1,2 2 12,500 1amo 11,0@ r0,000 9,5q)
3 la5@ 11m0 10,5m 9,000 8J0O
2 14500 14m0 13,000 12000 11,500
3 14500 14mO re500 11,000 10500
l6 2 16,500 16,000 15,0m 14,0m 13,500
16500 16,000 14,000 12,000 ruoo
18 2 18,500 1qmo 1?,000 16,000 15,500
1E,500 18,m0 16,000 14,000 13,5m
20 2 2q500 20,@o 19,0m 18,000 1?J00
20,500 20,m0 18,000 16000 15,500
 2 3 5 1

22 3 22'ffi 21mO 20J00 19,000 18,500

5 22500 4W 19Jm 17,000 16,500
8 23,m0 4W 18,000 14,000 13,0@
24ffi 24,W 4500 21,000 20J00
Affi 240/.n 21,5m 19,0@ 18J00
25,m0 24,0m 20,0(n 16,000 15,0@
26 26,500 26,@O 245m 23,0@ 22500
26500 26,qlo 23,56 21,000 20J00
2?,mo 26,000 4W 18,000 17,000
28 28,500 28,0m 26,56 25,000 u;w
28,500 2E,0m 25,500 23,mo 22500
29,m0 28,0m uw 20,000 19,000
l0 l 30,500 3q0m 28,5m 27yn 265m
31,mO 3q000 ' 27,0@ 24,000 23,000
10 31,m0 300m 25,000 20,m 19,000
32 3 32,500 34000 3q5m 29,000 2E,5@
6 33,m0 32,00 29Im 26,m0 25,000
t0 33,m0 3X000 27,W 2Zw 21,000
l 34,500 34m0 32,500 31,m 30,5m
35,m0 34,000 31,0m 28,000 27yn
10 35,m0 34m0 29,0m 24,000 23,000
36 l 36,5@ 36,m0 345m 33,000 32,5m
6 37,m 36,00 33,0m 30,0m 29,000
10 37,m0 t6,m0 31,000 26,000 25,000
38 3 38,500 38,000 35,500 35,000 34,5m
39,@O 38,m0 34500 3r,w 30,000
10 39,m0 38,m0 33,0m 28,000 27I{o
,l{) l rto,500 40000 36,5m 37,m0 36J00
41,m0 l|{)m0 36,500 33,000 32,000
l0 41,mO 40000 35,0@ 3qom 29I4o
42 l 42500 44000 40,500 39,0m 38,500
1 43,m0 4400 38,5m 35,000 34,000
t0 43,00 41m0 37,000 3Xom 31,0q)
3 ,14,500 44,000 4asm 41,000 40,5m
45,m0 44,m0 40,500 37,000 36,000
l2 45,m0 44,m0 38,000 3X000 31,0q)
 2 5
3 46,5@ 46,m0 445W 43,000 42500
8 47,m0 46,m0 44000 38,m0 37,m
t2 47,m0 46,m0 40,000 34,000 33,000
48 3 48.500 4E,000 46,5@ 45,000 44J00
8 49,000 48,m0 ,14,000 40,000 39,000
L2 49,@0 48,m0 44000 36,000 35,000
50 3 50,5m 50000 48,500 47,000 46,5m
8 51,m0 50,000 46,000 42,000 41,000
t2 5l,mo 50,q)0 44,000 38,000 3?,000
52 3 52,500 5aeo 50J00 49.00o 48,500
8 53,m0 5ZmO 48.000 44,000 43,0m
L2 53,m0 5ZAO 46,000 40,0m 39,000
55 3 51500 55,m0 53,5m 52,000 5lJoO
9 56mO 55,000 50J00 46.0m 45,000
l4 5?.mo 55,m0 48,000 41,000 39.000
60 3 60,500 6O,eO 58,500 5?,000 56,5m
9 51,m0 60,(D0 55,500 51,000 50,000
62,00 60,m0 53,000 46,000 44,000
65 65.500 65,5{O 63,000 61,000 60J00
l0 66,000 65,m0 60,000 55,000 54000
l6 67,000 65,00 5?.000 49,0@ 4?.000
70 4 70,500 70,m0 66,000 66,000 65,5m
l0 71,m0 7q00 65,000 60,000 59,000
l6 ?z{no 70,m0 62,mO 54,000 54000
75 75,500 ?5,m0 73,00o 71,000 7q500
l0 76,m0 ?5.(DO 700@ 65.000 64,0m
t6 77,000 75,m0 67,000 59,000 57,0fr)
80 80,500 80,m0 7E,m 76,000 75J00
10 8LmO 80,0m 75,000 70,000 69,000
8ZmO 80,e0 72,000 64,000 62,000
85 85,500 85,00 E3.000 81,000 8q500
t2 86,m0 85,m0 ?9,000 73,000 72,000
18 E7,m 85,m0 76,0m 67,000 65,000
90 9q500 90,qlo 88,000 E6,000 85,0m
l2 91.m0 90,m0 84,000 78,0@ 17.UI
18 91m0 90,m0 81,000 ?2000 70,0m
64

2 3 5 1

95 95,500 95,m0 93,000 91,000 90,5m

1Z 96,0m 95,m0 89,000 E3,000 82,000
1E 97,0m 9tmo 86,000 77,0m 75,000
100 100.500 1m.00 89,000 96,m 95J00
T2 101,m0 100.000 94,0m 88,000 87,000
20 102,m0 100,000 90,000 8q0@ 78,000

Tablica 18
Wpsty vg PNA,I-85005

Giebokoi6

2d o 3do
2

6-8 2t2 q2
10 10 + 1 4 1,8 3x3 q3
18 18+U

IE 21 30 30+ 60 3 5x5 q5
30 70 q6

30 40 50 80 8x7 0,8
40 50 10 1m l 0x 8 0,8

@ 90 1,20 12x8 0,E

 3

50 70 100 1,lO 5 I

60 EO t20 1@ 5 16x 10

70 90 140 180 18x11

80 100 160 2n 2Ot 12 1,2

1m 120 180 2$ 1 24x14 1,5
120 150 220 300 8 28x16 r,6
1,lO 180 260 350 32x l E 2
160 24t 300 400 l0 36x20 )
Nomaln€ dlugosci wpuiow wyaosz4:6. 8, 1q 12. 1,4 16, 18, 20. 22, 25, 32, 40.45. 50, 63, 80, ...
zaLrsy srcddc wat6w d przyjmuF stl:
I w Lons!rukcj&h og6lnomszylowych,
2 w budowie obnbiarl i ldbozespol6{ przy jednyn F!r6cie,
I je., gdy obciarEnie ztac@ aie ptrdka.a i,l3 *rtnyna1osci skrytn.j walu oraz pny dw@h

4 we weystlich kotrsttuk@j.h. gdy otti4zenie d4.a nie preld&a 3/4 wytrzyma.loici skrgtnej

Swoaie z duiyD lbeB walcowyD

swonnie z durrb ibd waLowym wg PN-63/,]\,l83005

5 8 10 t2 t6 18 20 24 11 30 12 36 40
t,2 2 5 5 6,1 6,1 63
J. 2 3,5 5 6 1 8 8 9 9 t0 1,2
 ZAL{CZNTK 2
PRZYKLADYROZWIAZANKONSTRIIKCYJNYCH
a

&

?
!

a
.F
-q
ll ."
lti - 9"

W
 7l

Rys 40. Puytlad rozwi4alia konstrukcirego apadki

Rys. 41. PrzyE d ioai4aia konslntcyineSo bcldidu zapadkowego

12

e
Rys 43. KdtrstrutcjaprasySrubowejtolumnowej
74

4-.-r"::1

EE
 h

ii t:3:l
;: :; l:
,ffi
l, +
!lJ:$s
-r45
B
 77

Rts 47. KorpN odlewdy dzielory