ΙΑ 103 ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ

ΜΙΣΕΛ ΡΟΓΚΕΜΠΟΥΡΓΚΕΡ
2ο ΜΑΘΗΜΑ

Η αρχαιολογία είναι παλαιότερη από τη συντήρηση. Έχουμε πολλούς αρχαιολογικούς

χώρους που χαρακτηρίζονται ως σκουπιδότοποι αρχαιολογικοί, γιατί αφέθηκαν στη μοίρα
τους. Έχουμε ανασκάψει πολύ περισσότερο απ’ ό,τι έχουμε συντηρήσει. Τις τελευταίες
δεκαετίες η συντήρηση έχει γίνει υποχρεωτική, όχι μόνο για τα αντικείμενα του μουσείου, αλλά
και για τους αρχαιολογικούς χώρους. Στο σύνολό της αυτή η διαδικασία ονομάστηκε
ανασκαφική συντήρηση και τη διαχωρίζουμε από τη συντήρηση των έργων τέχνης που είναι μια
άλλη διαδικασία.
Τα πρώτα σωστικά της ανασκαφής: οι πρώτες ενέργειες στην ανασκαφή που κάνουμε για
να μετριάσουμε το σοκ που παθαίνουν τα αντικείμενα όταν τα αποκαλύπτουμε μετά από αιώνες
που ήταν θαμμένα στο έδαφος.

Εξετάσεις: παρουσιάσεις, βιβλίο Τα πρώτα σωστικά: συντήρηση για αρχαιολόγους

Δε θα εξετάσει για χημεία υλικών.

Οι ερωτήσεις είναι κρίσεως. Πώς επεμβαίνουμε στα υλικά την ώρα της ανασκαφής. Τι
κάνουμε ώστε να τα συσκευάσουμε σωστά και να τα φυλάμε στις αποθήκες μας με ασφάλεια.
Συνθήκες αποθήκευσης: είναι μέσα στις ερωτήσεις. Πρέπει να ξέρουμε και μερικά από τα υλικά:
σακούλες πολυαιθανίου κτλ. να ξέρουμε για το τι πρόκειται.

Τα πρώτα σωστικά στην ανασκαφή, ευπάθεια των υλικών (ποιων και πότε).

Τεχνολογία (βασικές αρχές: στο επόμενο μάθημα: δε θα το εξετάσει, απλώς τι παθαίνουν

τα υλικά, να έχουμε μία εικόνα).
Επικεντρωνόμαστε στα πρώτα σωστικά και μετά στη συσκευασία και την αποθήκευση.

Κάθε ανασκαφή είναι μοναδική, γίνεται μόνο μία φορά, μη αντιστρεπτή και
ανεπανάληπτη. Άρα οτιδήποτε κάνουμε εκείνη τη στιγμή έχει πολύ μεγάλη σημασία, γιατί δε
μπορούμε σε καμία περίπτωση να διορθώσουμε τυχόν λάθη. Το τι θα κάνουμε στην ανασκαφή
έχει σημασία, γιατί θα μας εξασφαλίσει τη διάσωση ή μη των αντικειμένων και πολύ
περισσότερο θα μας εξασφαλίσει τη διάσωση των πληροφοριών που κρύβονται μέσα στ’
αντικείμενα. Ο σκοπός της αρχαιολογίας δεν είναι να διασώσουμε εκατομμύρια αντικειμένων
και να τα έχουμε σε ένα μουσείο, αλλά να πάρουμε όσο γίνεται περισσότερες πληροφορίες για
το τι γινόταν στο παρελθόν. Πέρα από τα τυπολογικά χαρακτηριστικά, τη χρονολόγηση ενός
κεραμικού και την τεχνολογία κατασκευής ενός μεταλλικού αντικειμένου, πρέπει να πούμε στον
πολύ κόσμο γιατί σκάβουμε. Το να πηγαίνουμε στο παρελθόν, αυτό μας βοηθάει να χτίζουμε
και το μέλλον. Έχουμε μία αλυσίδα που κάθε κρίκος είναι μία εποχή. Στα προϊστορικά χρόνια
επειδή δεν έχουμε γραπτές πηγές είναι πολύ σημαντικό το τι θα βγάλουμε μέσα από τα
αντικείμενα. Στα ιστορικά χρόνια έχουμε τ’ αντικείμενα και έχουμε και γραπτές πηγές. Στα
προϊστορικά χρόνια πρέπει να κάνουμε και κάποιες αναλύσεις. Αν λοιπόν στην ανασκαφή
πλύνεις πολύ καλά ένα δοχείο, για να το βάλεις στο μουσείο, έχασες το τι είχε μέσα.
Η σύγχρονη αρχαιολογία και συντήρηση έχουν μια άλλη οπτική και μία πολύ μεγάλη
σχέση μεταξύ τους. Για μια πετυχημένη ανασκαφική έρευνα χρειάζεται να συμμετέχουν πάρα
 2
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

πολλοί. Χρειάζεται κατ’ αρχήν συνεργασία αρχαιολόγων και συντηρητή. Συμμετέχουν όμως
γεωλόγοι, αρχιτέκτονες, βιοαρχαιολόγοι, άνθρωποι που ασχολούνται με σπόρους και μπορούν
να μας δώσουν πληροφορίες για τη χλωρίδα. Όλοι αυτοί πρέπει να συνυπάρξουν και πρέπει να
χρησιμοποιεί ο ένας τον άλλο σωστά. Οι γνώσεις του συντηρητή δεν επισκιάζουν τις γνώσεις
του αρχαιολόγου και αντίστροφα.
Από τον αρχαιολογικό νόμο πρέπει υποχρεωτικά να συμμετέχει στην ανασκαφή και
συντηρητής. Πρέπει να προβλεφθούν και τα κονδύλια: χρήματα για χημικές αναλύσεις. Επίσης,
να κάνουμε έναν καλό προγραμματισμό. Μπορεί όταν σκάβουμε να βρούμε κάτι οποιασδήποτε
εποχής. Επειδή όμως σε πολλές θέσεις μπορεί να έχει προηγηθεί κάποια ανασκαφή ή
επιφανειακή έρευνα, εκεί μπορούμε να οργανώσουμε σωστά την ανασκαφή και να έχουμε κάνει
προγραμματισμό.
Δεν πρέπει να αποσπάμε κάτι πολύ γρήγορα, γιατί μπορεί να είναι καταστροφή στην
ανασκαφή μας. Π.χ. στη στρωματογραφία. Αν αργήσουμε πάρα πολύ από την άλλη υπάρχει
πρόβλημα. Υπάρχουν τρόποι προστασίας, αλλά πρέπει να ισορροπούμε το τι, πότε και για πόσο
χρόνο κάνουμε κάτι. Επίσης, κάτι που επιβάλλεται πια είναι η προστασία μεταξύ ανασκαφικών
περιόδων. Αν αφήσουμε μια ανασκαφή, απ’ τις βροχές κτλ. θα καταστραφεί ότι έχουμε κάνει
μέχρι να την ξαναρχίσουμε. Άρα πρέπει να πάρουμε κάποια μέτρα: μερική κατάχωση της
ανασκαφής, έτσι ώστε να μην κινδυνεύει από φυσικά φαινόμενα, βανδαλισμούς ή από τυχαία
περιστατικά (π.χ. από περιέργεια κάποιος περπατά μέσα στην ανασκαφή).
Ένα πολύ σημαντικό πρέπει να λαμβάνουμε τα απαραίτητα μέτρα για την ασφάλεια των
εργαζομένων και τη δική μας ως υπεύθυνοι μιας ανασκαφής. Έχουν χαθεί αρχαιολόγοι στις
ανασκαφές. Εμείς πρέπει να παίρνουμε όλα τα μέτρα. Αν πάμε σε μια επικίνδυνη θέση πρέπει
να εξασφαλίσουμε ότι εκείνη την εποχή υπάρχει ασφάλεια, ότι θα έχουμε τη φύλαξη απ’ την
αστυνομία κτλ. Όταν έχουμε σκαλωσιές κτλ. προσέχουμε τα ξύλα μην είναι σάπια.
Σε όλες τις ανασκαφές δεν μπορεί να είναι πάντα εκεί ο συντηρητής. Δε γίνεται πάντα
αυτό, δηλ. με το που ξεκινάει η ανασκαφή να προσλαμβάνεται ένας συντηρητής. Αν δε γίνεται
αυτό θα πρέπει ένας συντηρητής να επισκέπτεται τακτικά τον χώρο της ανασκαφής έτσι ώστε
να παρακολουθεί τι γίνεται και να δίνει τις οδηγίες που χρειάζονται στους αρχαιολόγους.
Κάποιοι αρχαιολόγοι αναλαμβάνουν να επικοινωνούν με τον συντηρητή. Υπάρχει και η
περίπτωση κάποιος αρχαιολόγος, πάντα ο ίδιος – για να υπάρχει ένα σύστημα -, να πηγαίνει
τακτικά στον συντηρητή που μπορεί να εδρεύει σε κάποιο μουσείο και να παίρνει συμβουλές.
Καλό είναι να συναντιόνται όλοι οι συμμετέχοντες σε τακτά χρονικά διαστήματα να λένε
τα προβλήματα που συνάντησαν και να σχεδιάζουν τα επόμενα βήματα.
 3
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

Η κατάρτιση και
ο έλεγχος
προϋπολογισμού της
συντήρησης είναι
δουλειά του συντηρητή,
όχι του αρχαιολόγου.
Αν είναι μόνιμη η σχέση
εργασίας του θα πρέπει
να δημιουργεί ένα
ενημερωτικό κείμενο,
δηλ. ένα πρωτόκολλο
που να απευθύνεται σε
αρχαιολόγους: οδηγίες
συντήρησης για
αρχαιολόγους. Πρέπει
να μας δώσει κάτι για να
ανατρέχουμε. Μπορεί
να είναι φυλλάδια ή σε
τακτά χρονικά διαστήματα να γίνεται ένα σεμινάριο. Μπορεί και επί τόπου στην ανασκαφή να
γίνονται κάποια πράγματα π.χ. για την ταύτιση των υλικών. Δεν είναι τα πράγματα όπως τα
φανταζόμαστε.
Βασική αρχή μιας συντήρησης σήμερα είναι οι επεμβάσεις να γίνονται in situ (κατά
χώρα) περισσότερο παρά μετά. Ειδικά όταν πρόκειται για ακίνητα μνημεία. Οι εργασίες που
γίνονται κατά χώραν χρειάζονται συντηρητή. Ακόμα και το πλύσιμο της κεραμικής πρέπει να
το επιβλέπει: να ελέγξει το νερό να μην έχει βακτήρια κτλ. Αν π.χ. βουτάμε τα κεραμικά σε
νερό με άλατα θα αποκτήσουν άλατα, τα οποία δεν είχαν. Συσκευασία και μεταφορά των
ευρημάτων πρέπει να συζητηθεί με τους ειδικούς.
Αυτή τη συνεργασία δηλ. πρωτόκολλα πώς θα τα τυλίξουμε τα αντικείμενα για να μην τα
μολύνουμε κτλ., με τις θετικές επιστήμες την αναλαμβάνει ο συντηρητής. Διατήρηση δελτίων
συντήρησης: στο παρελθόν έλειπε το να αφήνουν αυτό που έκαναν γραπτώς. Μπορεί μετά από
30 χρόνια να βρεθεί η λαβή ενός αγγείου. Ο νέος συντηρητής θα πρέπει να δει με τι κόλλα είχε
κολλήσει την παλιά λαβή ο παλιός συντηρητής για να δει πώς θα την ξεκολλήσει.
Η προστασία του αρχαιολογικού χώρου είναι δουλειά του συντηρητή. Θα δώσει τις
οδηγίες στους εργάτες για την μερική κατάχωση και την προστασία της ανασκαφής μεταξύ των
ανασκαφικών περιόδων ή τη μόνιμη κατάχωση που μπορεί να γίνει. Αν κάποια ανασκαφή δεν
έχει να μας δώσει άλλα αντικείμενα και δεν πρόκειται να ανοίξει στο κοινό απ’ το να
καταστρέφεται από ζώα και ανθρώπους είναι καλό να την καταχώσουμε πλήρως, αφού
σημειώσουμε με gps πού είναι.
Καλό είναι να έχουμε κι ένα σχέδιο καταστροφών εφόσον η ανασκαφή μας είναι ανοιχτή.
Δηλ. αν είμαστε σε περιοχές με σεισμούς ή που πλημμυρίζουν συχνά κτλ. θα πρέπει να
προστατεύσουμε την ανασκαφή από τα καιρικά φαινόμενα. Αυτό θα γίνει είτε με στέγαστρο, με
σύστημα αποστράγγισης υδάτων κτλ.
 4
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

Βασική
αρχή είναι όσο
λιγότερο
επεμβαίνουμε σε
ένα αντικείμενο,
τόσο λιγότερο
κινδυνεύει από
καταστροφή. Στο
παρελθόν υπήρχε
μία τάση να
ξοδεύονται
χρήματα και
χρόνος γι’ αυτόν
τον σκοπό. Ο
χρόνος είναι
χρήμα. Από 450
αγγεία π.χ.
μπορούμε να
συντηρήσουμε 10 για την έκθεση και τη φωτογράφηση και τα υπόλοιπα να τα συσκευάσουμε
και να μείνουν στην αποθήκη.
Αντιστρεψιμότητα: παλιά τα υλικά επειδή δεν υπήρχε τεχνογνωσία δεν ήταν αντιστρεπτά
με την έννοια ότι τα υλικά που είχαν χρησιμοποιηθεί δεν μπορούσαμε να τα αφαιρέσουμε. Η
κόλλα που θα κολλήσω θα πρέπει να μπορώ να την αντιστρέψω. Δηλ. βάζοντας μία κόλλα που
διαλύεται με ασετόν σημαίνει ότι μπορώ να την ξεκολλήσω. Υπάρχουν κόλλες που δε
διαλύονται. Αν κολλήσεις ένα κεραμικό με κόλλα στιγμής δεν ξεκολλάει με τίποτα, παρά μόνο
να το σπάσεις. Οπότε πρέπει να χρησιμοποιούμε τέτοια υλικά. Σε έναν τοίχο όμως ενός
μνημείου όταν κάνεις ενέσεις για να στερεώσεις έναν τοίχο δεν είναι αντιστρεπτό. Όταν κάνεις
όμως αρμολόγηση χρησιμοποιείς ένα κονίαμα τέτοιο που να μπορείς μετά αν κάτι πάει στραβά
να μπορείς να το αφαιρέσεις, έστω με καλεμάκι έστω με κάποιο χημικό. Ως βασική αρχή
τηρείται. Μιλάμε για το γεγονός να μπορούμε να επέμβουμε ξανά στην επέμβαση που έχουμε
κάνει. Γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιούμε μεθόδους και υλικά στα οποία να μπορούμε να
επέμβουμε ξανά. Η αντιστρεψιμότητα δεν είναι πάντα εφικτή. Σε ορισμένες περιπτώσεις δε
γίνεται, γιατί αν έχεις στερεώσει έναν τάφο και το υλικό να είναι αντιστρεπτό δεν μπορείς να το
βγάλεις.
Διάσωσή πληροφοριών: πρέπει να διασώσουμε όσο γίνεται περισσότερες πληροφορίες.
Είναι πολύ πιο σημαντικό να σώσεις πολλές φορές το περιεχόμενο που είχε ένα μπουκάλι παρά
το ίδιο το μπουκάλι που μπορεί να υπάρχει σε 100 μουσεία. Αυτό που κάνουμε στη σύγχρονη
αρχαιολογία και συντήρηση είναι να δούμε τα μαύρα κουτιά, να τα σώσει ο συντηρητής, για να
σωθεί η πληροφορία, για να μπορεί να τα πάρει ο αρχαιολόγος και να τα διαβάσει. Αυτό είναι
ανασκαφή και αρχαιολογική μελέτη. Ο συντηρητής τα σώζει και ο αρχαιολόγος τα δημοσιεύει
ως ένα πόρισμα. Στη συνέχεια θα τα δώσουμε σε έναν μουσειολόγο, ο οποίος θα μπορέσει να
τα αναδείξει σε ένα κοινό που δεν είναι αρχαιολόγοι και να καταλάβουν το λόγο που έγινε αυτό.
Τεκμηρίωση: άκρως απαραίτητη.
 5
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

Θέμα εξετάσεων: Επίπεδα επεμβάσεων στη συντήρηση

Αυτό που
είναι πιο
αποδεκτό:
εφόσον δε
χρειάζεται δεν
επεμβαίνουμε.
Μπορούμε να
κάνουμε έναν
έλεγχο στο
αντικείμενο να
δούμε αν
υπάρχει κάποια
φθορά που είναι
ενεργή. Αυτό
συμβαίνει
συνήθως στα
μέταλλα. Αν
κινδυνεύει το αφήνουμε να καταστραφεί. Υπάρχουν κάποιοι ενεργοί παράγοντες διάβρωσης,
όπως είναι τα χλωροϊόντα για τον σίδηρο και τον χαλκό. Αν έχουν ενεργή διάβρωση και τ’
αφήσουμε δε θα βρούμε αντικείμενο σε μερικούς μήνες. Κάνουμε έναν έλεγχο και εντοπίζουμε
κάποιες λεπτομέρειες επιστημονικού ενδιαφέροντος: μπορούμε να κάνουμε έναν καθαρισμό σε
3-4 σημεία για να επιβεβαιώσουμε αν το αγγείο έχει διακόσμηση. Μετά το αποθηκεύουμε
σωστά.
Μερική συντήρηση: Δοκιμές καθαρισμού σε μικρό βαθμό και ίσως συγκόλληση χωρίς
συμπλήρωση προκειμένου να κάνουμε σχέδιο, φωτογράφηση κτλ. και στη συνέχεια να το
συσκευάσουμε σωστά και να το αποθηκεύσουμε.
Ολοκληρωμένη συντήρηση: είναι να κάνουμε όλα αυτά των προηγούμενων συν πληρη
καθαρισμό, καταγραφή, ανάλυση, χημική σταθεροποίηση (κυρίως στα μέταλλα: επέμβαση με
εμβάπτιση σε χημικό για να σταματήσουμε τους ενεργούς παράγοντες φθοράς. Σταματάει η
διάβρωση), συναρμολόγηση: σκελετός, κεραμικό ή μέταλλο που κολλάμε.
Συντήρηση για έκθεση: όλα τα προηγούμενα και ακόμα συμπλήρωση και αισθητική
αποκατάσταση: συμπληρώνουμε σε κάποια σημεία κυρίως τα αγγεία με γύψο. Αν είναι άσπρο
όμως αυτό θα τραβά το μάτι του επισκέπτη. Γι’ αυτό βάζουμε ένα χρώμα κοντά στο χρώμα το
πηλού, έτσι ώστε να μην ξεχωρίζει και να παρατηρήσουμε πρώτα το αντικείμενο και μετά τις
συμπληρώσεις. Συμπληρώνουμε, αλλά δεν συνεχίζουμε τη διακόσμηση. Δουλειά του
συντηρητή δεν είναι να ξαναδημιουργήσει το αντικείμενο, αλλά να παρατείνει τον χρόνο ζωής
του και για τις επόμενες γενιές.
Ειδικά στον αρχαιολογικό χώρο υιοθετούμε μία μη επεμβατική τακτική. Δηλ.
προσπαθούμε να κάνουμε όσο το δυνατόν γίνεται λιγότερη δουλειά συντήρησης: να μην
στερεώσουμε, να μη συγκολλήσουμε, γιατί κανένα υλικό δε λειτουργεί σωστά κάτω από 40 με
45 βαθμούς Κελσίου κτλ. Το ίδιο θα συμβεί και με χαμηλές θερμοκρασίες.
Η συντήρηση γι’ αυτούς του λόγους ξεκινά από τη στιγμή της ανασκαφής. Αν τα
οργανώσουμε σωστά θα σώσουμε περισσότερα πράγματα.
 6
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

Θέμα
εξετάσεων.

Η ανασκαφική
ή αρχαιολογική
συντήρηση ξεκινά
μαζί με την
ανασκαφή. Οι στόχοι
αυτής της επέμβαση
είναι η μείωση των
κινδύνων της
καταστροφής, η
διάσωση όσο το
δυνατόν
περισσότερων
πληροφοριών ή και
όλων και η
διευκόλυνση των μετέπειτα εργασιών αποκατάστασης. Δηλ. να διευκολύνουμε τη δουλειά του
συντηρητή στο εργαστήριο. Αν π.χ. βάλουμε ένα στερεωτικό με λάθος τρόπο μετά θα θέλει
μήνες για να αφαιρεθεί.
Οι προσπάθειες επικεντρώνονται στον μετριασμό του σοκ από την απότομη αλλαγή του
περιβάλλοντος. Όταν πέφτει ένα κτήριο όλα τα αντικείμενα αρχικά αρχίζουν και
καταστρέφονται (διάβρωση, θραύση, υγρασία κτλ.). Όταν περάσουν όμως αιώνες επέρχεται μια
ισορροπία με το περιβάλλον και η φθορά δε σταματά, αλλά ο ρυθμός της φθοράς μειώνεται.
Εμείς σκάβουμε και διαταράσσουμε αυτή την ισορροπία ανοίγοντάς τα και εκθέτοντάς τα σε
άλλη θερμοκρασία σε άλλη υγρασία, ακτινοβολία κτλ. Αυτό είναι ένα σοκ που η ανασκαφική
συντήρηση προσπαθεί να μετριάσει.
Σωστή σήμανση και συσκευασία για την ασφαλή τους μεταφορά: Αν είσαι σε μία κορυφή
για να τα κατεβάσεις είναι μια απόσταση. Θα φροντίσουμε να μην τραντάζονται στον δρόμο
και θα πρέπει να έχουμε κάνει σωστά τη σήμανση για να μην χαθεί κάποια πληροφορία στον
δρόμο. Προτιμάμε να χάσουμε το αντικείμενο παρά την ένδειξη. Τα αρχαία από
λαθρανασκαφές που δεν έχουν ένδειξη δε μας λένε τίποτα.
Ποτέ δεν ξεκινάμε μία ανασκαφή αν δεν έχουμε εξασφαλίσει που θα πάμε τα αντικείμενά
μας. Πρέπει να υπάρχει αποθήκη. Στην ανασκαφή στο Πλάσι υπάρχει κοντέινερ δίπλα στο
μουσείο του Μαραθώνα.
Η διατήρηση της καταλληλόλητας των ευρημάτων για ανάλυση. Αφού αλλάξαμε
νοοτροπία και θέλουμε να διασώσουμε την πληροφορία δε θα πάμε με το τσιγάρο στο στόμα
να σηκώσουμε το αντικείμενο στο οποίο θέλουμε να βρούμε οργανικά υλικά. Άρα πρέπει να
βάζουμε γάντια, δεν τρώμε, δεν πίνουμε, δεν καπνίζουμε στο σκάμμα γιατί θα μολύνουμε αυτά
που θα θέλουμε να αναλύσουμε.
 7
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

Οι αναλύσεις αυτές μας

δίνουν περισσότερες
πληροφορίες από ότι το ίδιο το
αντικείμενο. Πιθάρια τέτοια
βρίσκουμε και σήμερα.
Χειρισμός των προς
ανάλυση δειγμάτων. Ειδικά στα
ενάλια, αλλά και στα άλλα
αντικείμενα πρέπει να έχουμε
προγραμματίσει από πριν.
Πρέπει να γίνει άμεσα η
ανάλυση. Άρα τα δείγματά μας
πρέπει να τα συλλέγουμε
γρήγορα, να τα
προφυλάσσουμε και να τα
στέλνουμε στα εργαστήρια.
Μέχρι να πάμε για ανάλυση να
τα διατηρήσουμε όπως ήταν
στην ανασκαφή (θερμοκρασία,
υγρασία πρέπει να διατηρηθεί
στην αποθήκη όπως στον χώρο
της ανασκαφής). Αν έχουμε κάτι
υγρό να μην το βάλουμε στον
ήλιο και στεγνώσει ή κάτι που
είναι ξηρό να μη το βάλουμε σε
υγρασία.
Φοράμε ειδικά γάντια
ακόμα και τη στιγμή της
ανασκαφής. Σηκώνουμε ένα αγγείο με γάντια αν πάει για ανάλυση οργανικών καταλοίπων και
συνήθως το τυλίγουμε και μ’ ένα αλουμινόχαρτο, το κλείνουμε με ασφάλεια και το στέλνουμε
κατευθείαν για ανάλυση. Δεν το πάμε καν στο εργαστήριο συντήρησης.
Απαγορεύεται κάπνισμα κτλ.
Τα δείγματα που θα σταλούν σε άλλες πόλεις ή χώρες πρέπει πρώτα να επικοινωνήσεις
με το εργαστήριο, γιατί μπορεί να μείνει το δείγμα μας στο τελωνείο. Παίρνουμε τηλέφωνο και
ρωτάμε το εργαστήριο πώς θέλει να το συσκευάσουμε, τι χαρτιά χρειάζονται, τι ζητούν στο
τελωνείο κι αφού εξασφαλίσουμε όλα αυτά το στέλνουμε.
Ποιες είναι οι αναλύσεις που δεν είναι καταστρεπτικές: στερομικροσκόπιο που πρέπει να
το έχουμε και στην ανασκαφή. Ένα αντικείμενο μπορούμε σίγουρα να το παρατηρήσουμε πολύ
καλύτερα στο στερομικροσκόπιο παρά με γυμνό μάτι. Κάποια πράγματα δε φαίνονται.
Φασματοσκοπία ακτίνων Χ: είναι απαραίτητη για τα μέταλλα. Οι συντηρητές δεν κάνουν
συντήρηση μετάλλων ειδικά αν είναι πολύ διαβρωμένα αν δεν κάνουν πρώτα ακτινογράφηση,
πρώτον γιατί στον σίδηρο πολλές φορές δεν βλέπεις καν το αντικείμενο. Βλέπεις ένα
συσσωμάτωμα, έναν όγκο προϊόντων διάβρωσης και μέσα μπορεί να κρύβεται οτιδήποτε. Το
σχήμα του αντικειμένου αλλοιώνεται από τα προϊόντα διάβρωσης που επικάθονται. Στα
 8
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

κράματα χαλκού δεν είναι τόσο

έντονο το φαινόμενο. Στον σίδηρο
όμως μπορεί να μην έχουμε καμία
εικόνα. Μπορεί να έχουμε μια μπάλα
προϊόντων διάβρωσης. Στην
ακτινογράφηση όμως φαίνονται
λεπτομέρειες, διακόσμηση,
καρφάκια για τη σύνδεση.
Χωρίς ακτινογράφηση
χάνουμε πληροφορίες. Αυτά τα
αντικείμενα πρέπει να εκτίθενται έτσι
όπως είναι χωρίς συντήρηση και με
τη φωτογραφία της ακτινογράφησης
δίπλα τους.
Υπάρχουν και φορητές
μέθοδοι ανάλυσης μη

καταστρεπτικές όπως είναι το φορητό

XRF: Φασματοσκοπία φθορισμού
ακτίνων Χ. Όταν έχουμε μια αλκαλική
ένωση, αυτή φθορίζει και ανακλά με μια
διαφορετική γωνία. Μ’ αυτόν τον τρόπο
μπορούμε να αναγνωρίσουμε τι έχουμε.
Στο τάφο του πολεμιστή στο
Πλάσι βρέθηκε ένα ξίφος, ένα
εγχειρίδιο, ένα μαχαίρι. Στο μαχαίρι
βρήκαμε αρκετά υψηλό ποσοστό
αρσενικού που σημαίνει ότι είναι
μπρούντζος. Όταν είναι υψηλό το ποσοστό του αρσενικού έχει μια επιφάνεια πιο στιλπνή και
πιο ασημένια απ’ ό,τι έχει ο μπρούντζος. Ο καθαρός χαλκός είναι πιο κοκκινωπός. Όλα αυτά
τα γνώριζαν στην αρχαιότητα, δηλ. ήξεραν ότι το συγκεκριμένο κοίτασμα του έδινε αυτό το
προϊόν που ασήμιζε και έπαιρναν από εκεί για να κάνουν τα μαχαίρια τους για να είναι πιο
όμορφα. Γνώριζαν εμπειρικά τι να κάνουν. Παίζοντας με το ποσοστό κασσιτέρου και
αυξάνοντάς το δημιουργείται χρυσή επιφάνεια και φαίνεται το αντικείμενο σαν επιχρυσωμένο.
Το XRF εξετάζει την επιφάνεια. Είναι η πρώτη μέθοδος που εφαρμόζουμε για να δούμε
5 βασικά πράγματα: κράμα και άλλα στοιχεία. Εφαρμόζεται και σε κεραμικά για να δούμε
χρώματα, αλλά υπάρχει μια στοιχειακή ανάλυση και ημιποσοτική. Δε θα μας πει ότι έχει τόσο
σίδηρο και τόσο % χαλκό, αλλά θα μας πει ότι έχει περισσότερο σίδηρο από ό,τι άργυρο ή το
ποσοστό του αργύρου είναι το μισό του χαλκού.
Πετρογραφική ανάλυση: κόβουμε ένα δείγμα, το εγκιβωτίζουμε σε ριτίνη και το βάζουμε
σε μικροσκόπιο και το παρατηρούμε. Μπορούμε να δούμε τη διάβρωση, αλλά και τεχνολογικές
λεπτομέρειες. Π.χ. τη σφυρηλάτηση. Αυτή αποτυπώνεται πάνω στους κρυστάλλους ενός
 9
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

μετάλλου όπως το χτυπάμε, γιατί ανοίγουν κατά τη φορά που χτυπάμε. Αυτά όλα μπορούμε να
τα παρατηρήσουμε σε μεταλλογραφικό μικροσκόπιο.

Ανασκαφή και φθορά των ευρημάτων

Περιβάλλον ταφής
Όλα τα υλικά
δεν αντιμετωπίζονται
με τον ίδιο τρόπο. Τα
βασικά μας υλικά τα
κατηγοριοποιούμε
ανάλογα με τα
αρχαιολογικά τους
χαρακτηριστικά:
τεχνολογία,
κατασκευή κτλ. την
πρώτη ύλη με έναν
τρόπο ώστε να έχουμε
μια μεθοδολογία στην
αντιμετώπισή τους ως
συντηρητές και ως
αρχαιολόγοι.
Γι’ αυτό τα
υλικά
κατηγοριοποιούνται ως ανόργανα υλικά: κεραμικά, γυαλί, λίθος, συναφή υλικά (όστρεα,
ημιπολύτιμοι λίθοι), ψηφιδωτά, τοιχογραφίες.
Οργανικά υλικά: οστά, δόντια, κέρατα, ξύλο, φυτικά, ύφασμα, δέρμα και περγαμηνή
Μέταλλα: δεν είναι ούτε οργανικά ούτε ανόργανα. Τα μέταλλα είναι μια ειδική
κατηγορία: σίδηρος και σιδηροκράματα (π.χ. χάλυβας που μας ενδιαφέρει για την αρχαιότητα),
χαλκό και τα κράματά του (μπρούντζος και ορείχαλκος που είναι νεότερος. Για τις ανασκαφές
έχουμε μπρούντζο).
Όλα τα υλικά κάθε κατηγορίας έχουν χημική συγγένεια και έχουν παραπλήσιο τρόπο
αντιμετώπισης και στην ανασκαφή και στη συντήρηση και παραπλήσιο μηχανισμό διάβρωσης.
Παρόλα αυτά τα ίδια υλικά σε άλλα περιβάλλοντα μπορεί να έχουν τελείως άλλη φθορά ή ακόμα
και στο ίδιο περιβάλλον σε διαφορετικό σημείο. Π.χ. ένα μέταλλο στη θάλασσα που το μισό
μέσα είναι μέσα στην άμμο και το υπόλοιπο έξω απ’ αυτήν θα διαβρωθεί διαφορετικά.
Θέμα εξετάσεων: συντήρηση οστών, πώς ανοίγουμε έναν τάφο.
 10
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

2η ώρα
Τα αντικείμενα
μπορούν να παρουσιάζουν
διαφορετικό βαθμό
φθοράς σε διαφορετικά
περιβάλλοντα. Το pH είναι
μια γνωστή έννοια. Αυτό
ανάλογα το περιβάλλον
μπορεί να είναι όξινο ή
αλκαλικό ή ουδέτερο πολύ
σπάνιο. Το νερό που
πίνουμε είναι κοντά στο 7.
Από εκεί και πάνω είναι
όξινο, από εκεί και κάτω
αλκαλικό. Στο υγρό και
όξινο περιβάλλον μέταλλα και οστά θα είναι διαβρωμένα πλήρως ή τουλάχιστον θα έχουν
μεγάλη φθορά.
Σε υγρό και αλκαλικό περιβάλλον, ενώ θα έχουμε καλή διατήρηση μετάλλων και οστών,
όλα τα υπόλοιπα οργανικά δε θα σώζονται.
Σε υδάτινο περιβάλλον έχουμε καλή διατήρηση οργανικών υλικών και μετάλλων, εφόσον
όμως έχουμε αναερόβιες συνθήκες, δηλ. έλλειψη οξυγόνου. Όσο μεγαλύτερο το βάθος της
ανασκαφής, τόσο μικρότερη η φθορά. Σε ανασκαφές που είναι πολύ ρηχές και έχουμε οξυγόνο,
τότε είναι μεγαλύτερη η φθορά.
Τα υλικά ανόργανης προέλευσης συχνά διατηρούνται σε καλή κατάσταση σε πολλά
περιβάλλοντα. Τα κεραμικά είναι αυτά που βρίσκουμε πιο συχνά σε ανασκαφές. Μπορεί να μη
βρούμε μέταλλα, οργανικά κτλ., αλλά κεραμικά θα βρούμε. Μπορεί να μη διατηρούνται σε
καλή κατάσταση.
Τα οργανικά υλικά είναι πιο ευπαθή γιατί αποδομούνται σε συγκεκριμένο περιβάλλον,
καταρρέει η δομή τους και γι’ αυτό δε σώζονται καθόλου. Σώζονται πολύ καλύτερα όταν έχουν
ακραίες συνθήκες: ενάλιο περιβάλλον και σε ένα ξηρό περιβάλλον όπως στην έρημο (υφάσματα,
οστά κτλ.). Σε εύκρατο περιβάλλον δε σώζονται. Το τι θα σωθεί δεν είναι σίγουρο σε μία
ανασκαφή.
 11
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

Η λεκανίδα κάτω είναι ένα κεραμικό

ψημένο και κανονικά θα έπρεπε να σωθεί σε
πολύ καλή κατάσταση. Παρόλα αυτά
διαβρωνόταν και γινόταν σκόνη. Απ’ την
άλλη κάτι που δε θα περιμέναμε να είχε
σωθεί, όπως αυτή η πήλινη πινακίδα με τη
σφηνοειδή γραφή (άψητος πηλός) σώθηκε.
Το πώς και τι θα σωθεί είναι πολύ σχετικό.
Δεν είναι μόνο το περιβάλλον, αλλά και όλα
τα υπόλοιπα που συμβαίνουν.
Ο σίδηρος διαβρώνεται πιο εύκολα
από το κράμα χαλκού. Ο χαλκός είναι
ευγενέστερο μέταλλο απ’ ό,τι ο σίδηρος.
Στην αρχαιότητα το σίδερο με το που διαβρωνόταν το ξαναχρησιμοποιούσαν ως πρώτη ύλη:
ανακύκλωση.
Ανθρώπινα κατάλοιπα: μπορεί να είναι σε καλή ή μπορεί σε πολύ κακή κατάσταση. Στην
ανασκαφή στο Φάληρο ήταν σε εξαιρετική κατάσταση. Αυτοί που ήταν πιο κοντά στην ακτή
είχαν άλλη διατήρηση. Υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι που σηκώνουμε έναν σκελετό
ανθρώπινο ή έναν ζωικό.
Κάποια αντικείμενα είναι υπερευαίσθητα σε κάποιους παράγοντες. Τοιχογραφίες:
μπορεί να χαθούν με την αποκάλυψή τους. Αρχίζουν και χάνονται χρώματα και σχέδια παρά
τη συντήρηση, το στέγαστρο κτλ. Γι’ αυτό εφαρμόζεται μια μέθοδο: ανοίγουμε μελετάμε και
μετά καταχώνουμε. Κι έτσι μπορεί να γίνει μια ανασκαφή.

Θέμα SOS: Κύριοι παράγοντες διάβρωσης (ταφικό περιβάλλον)

Θέμα που είχε βάλει: παράγοντες διάβρωσης στο ταφικό περιβάλλον και
παράγοντες διάβρωσης μετά την ανασκαφή:
Άλλοι είναι οι
παράγοντες φθοράς όσο είναι
θαμμένα τα αντικείμενα και
άλλοι οι παράγοντες φθοράς
στην αποθήκη ή στο μουσείο ή
στο περιβάλλον γενικότερα.
Είναι ξεκάθαρος ο διαχωρισμός.
Είναι λίγο πολύ ίδιοι οι
παράγοντες, αλλά αλλάζει και
λίγο η ποσόστωση. Κάτω απ’ το
χώμα δεν έχει πολύ οξυγόνο,
όπως στην ατμόσφαιρα.
Υγρασία μπορείς να έχεις και
στο χώμα και στο περιβάλλον.
Θερμοκρασία όμως κάτω απ’ το
χώμα έχει σταθερή. Στο
περιβάλλον αυξομειώνεται μέρα και νύχτα.
 12
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

Οι παράγοντες διάβρωσης είναι στη διαφάνεια αριστερά. Διευκρινίσεις:

 Άλατα του εδάφους: είναι ο σημαντικότερος παράγοντας διάβρωσης των περισσοτέρων
υλικών. Είναι τα διαλυτά που κυκλοφορούν μέσα στους πόρους ενός υλικού ή και ενός μετάλλου
και αντιδρούν μ’ αυτό δημιουργώντας προϊόντα διάβρωσης. Έχουμε τα αδιάλυτα άλατα που
επικάθονται στην επιφάνεια, την αλλοιώνουν αισθητικά και προκαλούν βλάβες. Στο κεραμικό
βέβαια εξαιτίας των αλάτων αυτών δεν μπορούμε να δούμε τη διακόσμηση, αλλά δεν κάνουν τη
ζημιά που κάνουν τα διαλυτά άλατα, τα οποία κατά διαστήματα κυκλοφορούν και κατά
διαστήματα στεγνώνουν όταν ανεβαίνει η θερμοκρασία, κρυσταλλώνονται και πιέζουν
εσωτερικά το αγγείο. Άλατα έχει το νερό της θάλασσας, το νερό του υπεδάφους.
 Βιολογικοί παράγοντες: μικροοργανισμοί, ζώα, φυτά. Οι ρίζες των φυτών μπορεί να
καταστρέψουν τους τοίχους μιας ανασκαφής, γιατί διογκώνονται επειδή τραβούν νερό και γι’
αυτό μπορεί να έχουμε ακόμα και την κατάρρευση ενός μνημείου.
 13
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

Υλικά που πιθανόν διατηρούνται και πιθανόν δε διατηρούνται: δεν τα βάζει στις εξετάσεις: να
τα δούμε στο βιβλίο: είναι πολύ
σημαντικό να τα γνωρίζουμε
γιατί πριν αρχίσουμε την
ανασκαφή μπορούμε να
μετρήσουμε κάποια πράγματα,
υδροφόρους ορίζοντες,
μετριέται η οξύτητα και η
αλκαλικότητα του εδάφους κτλ.
Αν τα γνωρίζουμε όλα αυτά,
ξέρουμε τι κινδύνους έχουμε για
τ’ αντικείμενα πριν σκάψουμε.
Θέμα: έλεγχος
περιβαλλοντικών συνθηκών στον
χώρο της ανασκαφής. Πρέπει να
το γνωρίζουμε, γιατί πρέπει να
πάρουμε κάποια μέτρα.
Είναι δύσκολο να ελέγξεις
το περιβάλλον σε μια ανασκαφή. Δεν είναι εύκολο να σκεπάσεις τον ήλιο ούτε να σταματήσεις
τη βροχή. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να μειώσεις αυτά τα φαινόμενα σε ένα βαθμό.
Αν θα πρέπει να ανοίξεις κάποιες τοιχογραφίες, θα πρέπει να το κάνεις όχι οποιαδήποτε, αλλά
την κατάλληλη ώρα. Αυτός είναι ένας έμμεσος τρόπος ελέγχου του περιβάλλοντος.
Οι περιβαλλοντικές συνθήκες σε έναν τάφο ρυθμίζονται εύκολα, γιατί μπορούμε να μην
τον ανοίξουμε αρχικά. Αν πάθει απότομο σοκ μπορεί να καταστραφεί ακόμα και εντελώς. Σε
έναν τάφο που είχε συληθεί στην αρχαιότητα, ισορρόπησε απ’ την τρύπα που είχαν κάνει οι
κάπηλοι το εσωτερικό με το εξωτερικό και έτσι η διατήρηση των τοιχογραφιών είναι εξαιρετική.
Σε κάποιους τάφους που είναι κλειστοί ανοίγουμε μια οπή και με ειδικές συσκευές
(αφυγραντήρες ή υγραντήρες) ισορροπούμε το περιβάλλον και μετά τον ανοίγουμε. Αυτό
βοηθά να διατηρηθούν ιδίως τα
οργανικά υλικά σε καλή
κατάσταση.
Στον τάφο του Φιλίππου
σώθηκε και το σφουγγάρι με το
οποίο έπλυναν τον νεκρό.
Συνέβαλε στη διάσωση του
οργανικού το εξής: τα προϊόντα
διάβρωσης των μετάλλων δεν
αφήνουν να αναπτυχθούν
μικροοργανισμοί. Εδώ έπλυναν
τον νεκρό με κρασί, αυτό έγινε
ξίδι κάποια στιγμή. Όμως και τα
προϊόντα διάβρωσης του χαλκού
συνέβαλλαν ώστε να μην έχουμε
μικροοργανισμούς και έτσι
 14
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

διατηρήθηκε σε πολύ καλή κατάσταση το σφουγγάρι, όπως είναι το σφουγγάρι που πλενόμαστε,
απλώς ήταν πρασινωπό.
Είναι λίγοι οι
κανόνες, αλλά σημαντικοί.
Αν κάνουμε αυτά θα
έχουμε σώσει τα
περισσότερα. Το
απότομο επηρεάζει
περισσότερο. Πολλές
φορές δεν επηρεάζει η
ξηρασία ή η υγρασία, όσο
η μεταβολή. Στις
αποθήκες που έχουμε το
πρωί 45 και το βράδυ 10 θα έχουμε περισσότερες καταστροφές από μία αποθήκη που έχει
ο ο

30ο σταθερή θερμοκρασία.

Στο παρελθόν υπήρχε μια τάση για επεμβάσεις in situ. Παλιότερα στερέωναν τα πάντα
με αποτέλεσμα μετά να μην μπορούν να τα αντιμετωπίσουν. Τα σημερινά υλικά έχουν υποστεί
τεχνητή γήρανση, δηλ. πριν τα εφαρμόσουμε τα υλικά, τα έχουν επεξεργαστεί για χρόνια στη
συντήρηση. Έχουν περάσει πολλά χρόνια που χρησιμοποιούνται κι έτσι έχουμε μια
τεχνογνωσία. Έχουν χρησιμοποιηθεί διεθνώς. Ξέρουμε για κάποιες κόλλες ότι αντέχουν σε
κάποιες συνθήκες, τα χρόνια που αντέχουν κτλ. Αν το υλικό δεν είναι αντιστρεπτό δεν μπορούμε
να το αφαιρέσουμε με τίποτα. Σώζεται, αλλά πώς σώζεται.
Αν πρέπει να κάνουμε αναλύσεις πρέπει από πριν να ξέρουμε τι θα αναλύσουμε και τι
όχι. Δεν αναλύουμε τα πάντα. Πρέπει να ξέρεις τι αναλύεις. Γι’ αυτό χρειάζεται συνεργασία
πολλών ειδικοτήτων: γεωλόγου, συντηρητή, αρχαιολόγου κτλ.

Τεχνικές απόσπασης των εύθραυστων αντικειμένων κατά την ανασκαφή

 15
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

Τι κάνουμε σήμερα για να μη στερεώσουμε, να αποφύγουμε να στερεώσουμε το

αντικείμενο που είναι σαθρό. Πριν το στερεώσουμε πρέπει να το πακετάρουμε κάπως στην
ανασκαφή. Αυτό λέγεται μπλοκ λίφτινγκ: παίρνουμε το αντικείμενο μαζί με το χώμα, δηλ. μαζί
με το περιβάλλον του. Μετά το πάμε στο εργαστήριο κι εκεί κάνουμε τη μικροανασκαφή με
προσοχή, αργά, σταθερά και με όλο τον εξοπλισμό που χρειαζόμαστε και κάνουμε και τις
αναλύσεις.
Σε κάθε περίπτωση το τελευταίο που πρέπει να κάνουμε είναι να στερεώσουμε το
αντικείμενό μας με κάποιο υλικό (ακριλική ριτίνη).
Τα εύθραυστα αντικείμενα είναι τόσο αδύναμα που δεν μπορούν να στηρίξουν το ίδιο
τους το βάρος. Δηλ. αν τα πιάσουμε θα διαλυθούν. Αυτά τα αντικείμενα θέλουν μια απόσπαση
πιο προσεκτική απ’ ό,τι κάνουμε σε ένα αντικείμενο που είναι καλά διατηρημένο, το οποίο το
σκάβουμε γύρω γύρω και το τραβάμε. Στην άλλη περίπτωση πρέπει να σηκώσουμε τα
αντικείμενα μαζί με το χώμα που τα περιβάλλει, έτσι ώστε να υπάρχει κάτι σαν εσάρπα γύρω
τους για να μην καταρρεύσουν. Αυτό το κάνει ένας συντηρητής. Εξετάζουμε τις επιπτώσεις της
επέμβασης στη στρωματογραφία, το χρονοδιάγραμμα και τον προϋπολογισμό της ανασκαφής.
Σχεδιάζουμε μεθοδικά πριν ξεκινήσουμε. Πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι έχουμε τα
πάντα, τον σωστό εξοπλισμό και ότι το κάνουμε στο σωστό χρόνο και το σωστό προσωπικό.
Πρέπει να τεκμηριώσουμε με το να κρατάμε σημειώσεις. Αν κάτι πάει στραβά δεν
μπορείς να το φέρεις πίσω. Μία ρίζα που είναι εσωτερικά και δε φαίνεται μπορεί να καταστρέψει
κάτι. Αν το έχουμε τεκμηριώσει σωστά και να καταστραφεί το αντικείμενο θα έχουμε την
αρχαιολογική πληροφορία που έχουμε καταγράψει γι’ αυτό.
Επίσης, εννοείται η φωτογραφία. Το κινητό δεν κάνει για φωτογράφηση. Πρέπει να έχεις
φωτογραφική μηχανή που βγάζει λεπτομέρειες.
Μια απόσπαση σε μπλοκ σίγουρα καθυστερεί μια ανασκαφή. Δεν πρέπει ο αρχαιολόγος
να γκρινιάζει πάνω από τον συντηρητή γιατί θα γίνει λάθος. Κάποια πράγματα γίνονται αργά
και πρέπει να έχουμε υπομονή. Αντί να κάνουμε κάτι απότομο, γιατί πρέπει να πάμε σε βάθος
για να σηκώσουμε το αντικείμενο με το χώμα του, μπορούμε να περιμένουμε, να καταχώσουμε
και ο συντηρητής να περιμένει όλη την ανασκαφή να κατεβεί κι άλλο κάτω. Άρα χρειάζεται
συνεννόηση.
Να έχουμε τη σωστή σήμανση, για να ξέρουμε από πού φεύγει κάθε αντικείμενο.
Βάζουμε σήμανση για το κάθε οστό, γιατί βοηθάει στην ανάταξη του σκελετού.
Τεχνικές επίδεσης εύθραυστων κεραμικών αντικειμένων
Σκάβοντας ένα αγγείο που
είναι ολόκληρο, αλλά έχει ρωγμές
και βλέπεις ότι αν το σκάψεις θα
διαλυθεί, μπορούμε να το δέσουμε
με έναν ελαστικό επίδεσμο από το
φαρμακείο. Είναι κάτι που μπορεί
να το κάνει ο αρχαιολόγος, για
κάτι που φοβάται μην ανοίξει.
Εννοείται ότι στο αγγείο δεν
αδειάζουμε το περιεχόμενο, γιατί
αν το γυρίσουμε και είναι σε κακή
κατάσταση, θα σπάσει. Την ώρα
 16
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

της ανασκαφής θα πρέπει να αποφεύγουμε τις μικροανασκαφές, γιατί στον χώρο κάτω απ’ τον
ήλιο δεν μπορούν να γίνουν, μπορεί να χάσουμε. Μαζεύουμε το χώμα γύρω, πόσο μάλλον το
εσωτερικό του που μπορεί να μας δώσει πληροφορίες.
Επίδεση: Η εικόνα είναι από την
ανασκαφή στο Τσεσμέ. Δέσαμε το αντικείμενο με
έναν επίδεσμο.
Τέτοια απόσπαση μπορεί να γίνει σε
διάφορα αντικείμενα. Εδώ είναι ένας τοίχος που
είχε καταρρεύσει στο Τσεσμέ και είχε κονίαμα.
Αν
δεν
έχει

διακόσμηση μπορεί να γίνει και τεμαχισμός.

Κάποιες φορές είναι αναπόφευκτο. Καλό είναι να
σηκώσουμε κάτι όλο μαζί, αλλά αν δεν γίνεται…
Πώς να σηκώσεις έναν τοίχο που είναι 3 μ. Μετά
γίνεται η απόσπαση.
Μπορεί να βρούμε από μέταλλο ένα ίχνος
μόνο, δηλ. ένα πλήρως διαβρωμένο αντικείμενο. Εκεί κάνουμε μία εσάρπα γύρω γύρω στο
χώμα και το σηκώνουμε όλο μαζί. Μπορεί αντικείμενο να μην υπάρχει, παρά μόνο ένα ίχνος.
Καλό
είναι
να το
πάμε
στο
 17
3/3/17
2ο ΜΑΘΗΜΑ
ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ

εργαστήριο και να το δούμε, γιατί σκάβοντας λίγο ίσως σώζεται κάτι παραπάνω ή θα
αναλύσουμε αυτό που έχουμε. Αυτό το κάνει ο συντηρητής γιατί είναι πιο πολύπλοκη
διαδικασία.
Ανάλογα με το μέγεθος του αντικειμένου πρέπει να πας και σε βάθος, δηλ. θα σηκώσουμε
χώμα από κάτω όσο είναι το βάρος ή το μέγεθος του αντικειμένου. Εδώ είδαν οι συντηρητές
τους σκελετούς και για να μην καθυστερήσουν την ανασκαφή για να αποσπάσουν τον σκελετό,
περίμεναν οι συντηρητές μέχρι να κατέβει όλη η ανασκαφή κάτω. Είχαν καλύψει με γαιοΰφασμα
τον σκελετό και με χώμα και περίμεναν να κατέβει η ανασκαφή.

Αφού κατέβηκε αποκάλυψαν τον σκελετό, τον στήριξαν

με χώμα για να μην καταρρεύσει, κάλυψαν την επιφάνεια με
μονωτικό (διάφανη μεμβράνη), εσάρπα με γύψο (γάζα με
γύψο, βουτάς τη γάζα με γύψο, έτσι αποφεύγεις τη στερέωση).
Η μεμβράνη λειτουργεί και ως μονωτικό για να μην κολλήσει
πάνω ο γύψος που λειτουργεί σαν καπάκι. Μερικοί βάζουν και
γύψο, αλλά αυτός έχει βάθος και δημιουργεί πρόβλημα. Γι’
αυτό βάζουν μόνο γυψόγαζα και κάνοντας ένα καλούπι βάζουν
πολυουρεθάνη, ένα ελαφρύ υλικό που διογκώνεται και στερεοποιείται, οπότε δημιουργεί μια
εσάρπα πιο σκληρή, αλλά ελαφριά. Αφού γίνει αυτό μετά κόβουμε το έδαφος με ειδικές λάμες.
Αυτό έχει ένα κόστος, γιατί για κάθε σκελετό θέλεις μια λαμαρίνα από κάτω και μετά μια
παλέτα. Αφού ελευθερώσεις το μπλοκ, βάζεις μια λαμαρίνα. Βάζεις δύο σίδερα για να περάσεις
μέσα τη λαμαρίνα και βαράς σιγά σιγά με την βαριά. Το βάθος βοηθά σ’ αυτές τις διαδικασίες.
Μετά περνούν ιμάντες και σύρουν τη λαμαρίνα πάνω στην παλέτα, γιατί ο γερανός δεν μπορεί
αλλιώς να πιάσει το μπλοκ. Μπαλέτα – λαμαρίνα – μπλοκ – γερανός. Ο γερανός κοστίζει 500
€ την ημέρα. Άρα ετοιμάζεις όλα τα μπλοκ και φωνάζεις τον γερανό και τα σηκώνει όλα για να
πάνε στην αποθήκη. Γι’ αυτό χρειάζεται μια καλή χρηματοδότηση. Αυτή η ανασκαφή ήταν στο
ίδρυμα Νιάρχου στο Δέλτα Φαλήρου.