UNIVERZITET U TRAVNIKU

FAKULTET ZA TEHNIČE STUDIJE

SIGURNOST I ZAŠTITA NA RADU I ZAŠTITA OD POŽARA

PASKALOV ZAKON I PRIMJENA

- Seminarski rad -

Mentor: prof. dr. Hrustem Smailhodžić Kandidat: Munir Sinanović

Travnik, Decembar, 2017

SADRŽAJ

1. UVOD .................................................................................................................................... 4

2. PASCALOV ZAKON ............................................................................................................ 5

3. PRIMJENA PASCALOVOG ZAKONA ............................................................................... 7

3.1. Hidraulične prese ............................................................................................................. 7

3.2. Kočioni sistemi ................................................................................................................ 9

4. ZAKLJUČAK ...................................................................................................................... 11

5. LITERATURA ..................................................................................................................... 12

2
Sažetak:

U ovom radu baviti ćemo se Pascalovim zakonom te njegovom primjenom kod

hidrauličnih presa i u kočionim sistemima.

Ključne riječi; Pascal, hidraulika, pritisak, kočenje.

Abstract:

In this paper we will deal with Pascal's law and its application in hydraulic presses and
in braking systems.

Keywords; Pascal, hydraulics, pressure, braking.

3
1. UVOD

Francuski naučnik Blaise Pascal je u 17. stoljeću izvodio oglede sa loptom na koju je
pričvrstio metalnu cijev sa klipom. Ovakvi sudovi su dobili naziv Pascalovi sudovi, i koriste se
i danas. Na površini loptastog dijela nalaze se mali otvori. Pascal je nalio vodu u loptu i cijev i
djelovao silom na klip. Voda je isticala kroz sve otvore u jednakim mlazevima. Ti mlazevi su
imali različite pravce, a ne samo pravac djelovanja spoljne sile. Ako umjesto vode stavimo gas,
desiće se isto. Međutim, prvo moramo učiniti gas vidljivim, tako što ćemo u cijev staviti malo
dima. Na osnovu ovih ogleda Pascal je izveo zaključak, poznat kao Pascalov zakon:

Spoljašnji pritisak koji djeluje na zatvorene tečnosti i gasove prenosi se podjednako u

svim pravcima.

4
2. PASCALOV ZAKON

Svaki put kada pritisnete tubu paste za zube kako biste iscjedili iz nje malo paste, vi
posmatrate Pascalov zakon u akciji. Ovaj fizički zakon je otkrio Blaise Pascal 1652. godine, a
on nam kaže da se primjenjena promjena pritiska na neki zatvoreni, nekompresibilni fluid
ravnomjerno prenosi kroz sve tačke fluida do zidova suda u kome se on nalazi. Drugim riječima,
nekompresibilni fluid prenosi pritisak kroz sebe. Na Pascalovom zkonu se bazira princip rada
hidraulične poluge kod koje se primjenom pritiska na dio površine jednog klipa, sila
transformiše u talas pritiska koji se prenosi kroz hidraulično ulje i ponovo pretvara u silu na
drugom, susjednom klipu. Takođe, ukoliko sipate tečnost u neki sud oblika slova U, V ili W,
nivo tečnosti će biti isti u svim kracima suda što je takođe posljedica Pascalovog zakona, tj.
zavisnosti pritiska tečnosti samo od rastojanja od površine, tj. od visine vodenog stuba iznad
posmatrane tačke. Tako je pritisak na dnu cijevi ispunjene vodom čiji je prečnik oko 2,5 cm i
visina oko 15 metara, jednak pritisku vode u jezeru na dubini od 15 metara. Pascalov zakon je
esencijalan i u načinu funkcionisanja izostatskih presa, kod kojih se uzorak koji želimo
ispresovati stavlja tako da je sa svih strana okružen uljem. Dejstvom pritiska na ulje, ovaj
mehanički pritisak se ravnomjerno prenosi do uzorka tako da ga pritiska podjednako u svakoj
tački njegove površine.

Paskal (znak: Pa) je mjerna jedinica za pritisak u Međunarodnom sistemu jedinica (SI)
Iznosi 1 njutn po kvadratnom metru (1N/m2). Jedinica je nazvana u čast Blaisea Pascala.U svom
tekstu Treatise on the Equilibrium of Liquids (1653) objavljuje svoju teoriju o pritisku
tj.formuliše osnovni zakon hidrostatike:

Djelujemo li na tekućinu u ravnoteži izvana nekom silom F, tada se taj vanjski pritisak
širi u tekućini jednako na sve strane. Npr. ako na posudu napunjenu vodom preko klipa površine
S djelujemo vanjskom silom F, sila se fluidom prenosi u svim smjerovima tako da se pritisak
p, koji stvara vanjska sila, pojavljuje u svim tačkama fluida pa vrijedi:

F F F
 1  2  p
S S1 S2

5
 To je Pascalov zakon za vanjski (ili hidraulični) pritisak: U svakoj tački mirnog fluida
pritisak je jednak.

F2
F1

S2
S1

Slika 1. Pascalov zakon

F1 F2
p  
S1 S2
S2
F2  F1
S1

Na ovom principu se temelje hidrauličnih uređaji: presa, kočnice, dizalice...

6
3. PRIMJENA PASCALOVOG ZAKONA

Pascalov zakon se primjenjuje:

- Kod glavnog pricipa hidraulične prese
- Koristi se za pojačavanje sile u vozačevoj papučici kod kočionih sistema većine auta i
kamiona.
- Koristi se kod Arteških bunara, vodenih tornjeva i brana.
- Ronioci moraju shvatiti ovaj princip. Pri dubini od 10 metara pod vodom, pritisak je dva
puta veći od atmosferskog na površini vode, te se povećava za oko 105 kPa na svakih
dodanih 10 m dubine.

3.1. Hidraulične prese

Hidraulični tijesak ili hidraulička presa omogućuje da se primjenjena sila (F1) duž
nekog puta pretvori u veću silu (F2) duž manjeg puta i da se sila poveća onoliko puta koliko
je površina gonjenog hidrauličkog cilindra (A2) veća od površine pogonskog hidrauličkog
cilindra (A1)
𝐴2
𝐹2 = 𝐹1 ˑ ( )
𝐴1
Hidraulička presa radi na osnovu Pascalovog zakona. Pascalov zakon je temeljni
zakon hidrostatike, koji kaže: u tekućini koja se nalazi u zatvorenoj posudi vanjski pritisak širi
se jednako na sve strane, tj. čestice tekućine prenose pritisak u svim pravcima jednako. To znači
da vrijedi:
𝑝1 = 𝑝2

𝐹1 𝐹2
=
𝐴1 𝐴2

Kod presa su općenito potrebne velike sile pritiska, a shodno tome i pogonski hidraulični
cilindri velikog promjera. Pri brzom kretanju takvih cilindara javljaju se veliki protoci. Ako se
takvo kretanje ostvaruje snagom hidraulične pumpe (C), potrebne su i pumpe velikog
kapaciteta. Zato se brzi hod hidraulične prese obavlja pomoću dodatnih manjih hidrauličnih
cilindara brzog hoda (A), a za punjenje glavnog cilindra (B) se za to vrijeme koriste nepovratni

7
ventili s hidrauličkim deblokiranjem (D), tzv. ventili za punjenje. Glavni cilindar puni se samo
s jedne strane, dok je druga povezana s atmosferskim zrakom (jednoradni cilindar). Početno
brzo kretanje preše prema dolje vrši se pomoću dva manja cilindra za brzi hod. Hidraulički fluid
se pri tome dovodi u oba mala cilindra, dok fluid u glavni cilindar dotiče putem ventila za
punjenje iz zasebnog spremnika za punjenje (E) smještenog iznad glavnog ventila. Kad alat
preše nalegne na izradak, povećava se opterećenje preše (sila F), pa tlak fluida u sustavu raste.
Tada se otvara tlačni uključni ventil (G), pa sva tri cilindra dolaze pod puni tlak. Daljnje kretanje
prema dolje vrši se pomoću sva tri cilindra. Povratno kretanje preše obavlja se u potpunosti
pomoću cilindara brzog hoda. Pod utjecajem tlaka fluida deblokira se ventil za punjenje (E), pa
pri kretanju prema gore klip glavnog cilindra samo potiskuje radni fluid natrag u spremnik za
punjenje, što za cilindre brzog hoda predstavlja dodatno opterećenje.

Slika br. 2.: Shema hidraulične prese

8
3.2. Kočioni sistemi

Može se reći da se sistem kočenja zasniva na tri zakona, zakonu poluga, zakonima
hidraulike i zakonima trenja. Na donjoj slici na kojoj je prikazana jedna jednostavna poluga,
sila F djeluje na lijevu stranu poluge. Lijeva strana je dva puta duže od desne strane uzimajući
za referencu oslonca. Računanjem momenta u osloncu prema slijedećim jednačinama
dobijamo:
𝑀1 = 𝐹 ∙ 2𝑋 = 𝑀𝑑 = 2𝐹 ∙ 𝑋
Iz čega se vidi da je sila na desnoj strani dva puta veća od sile na lijevoj strani, te da
zavisi od udaljenosti najkraćeg rastojanja od mjesta oslonca da pravca djelovanja sile.

Slika br.3. Princip pojačavanja sile pomoću poluge

Kod prvih kočnica korišteni su sistemi užadi i poluga za prenos sile sa papučice do
kočionih pločica, ti sistemi su bili veoma kratkog vijeka trajanja zbog habanja materijala, te su
oni zamijenjeni hidrauličkim prenosom snage. Kod hidrauličko prenosa sila se prenosi pomoću
ne stišljivog fluida koji je najčešće ulje. Kao i kod poluga i kod hidrauličkog prenosa vrši
pojačanje sile. Na slici br. 4. je prikazan jedan najjednostavniji hidraulički sistemi. Na slici su
prikazana dva klipa koja su postavljana u cilindre koji su spojeni vodovima. Ako na jedan klip
djelujemo silom, ta sila će se prenijeti, pomoću ne stišljivog fluida, do drugog klipa.

Slika br. 4. Princip prenosa snage hidraulikom

9
 Ova zakonitost poznata je kao Pascalov zakon koji glasi: „Pritisak u zatvorenom
statičkom hidrauličkom sistemu je svugdje isti“. Te se upravo ova zakonitost koristi za
pojačavanje sile 6 sa nožne papučice kod kočionih sistema. Na slici br. 5. je prikazan primjer
pojačavana sile pomoću ove zakonitosti.

Slika br. 5. Primjer pojačavanja sile i momenta pomoću hidraulike

Još jedan osobina hidrauličkih sistema jeste što je moguće bez velikih gubitaka prenositi
silu na udaljena mjesta, također je to moguće raditi na više mjesta. Ovim je omogućeno
ravnomjerno raspoređivanje kočione sile na sve točkove automobila.

Slika br. 6. Hidraulički prenos snage na više mjesta

10
4. ZAKLJUČAK

Cilj ovog seminarskog rada je bio da se upoznamo sa Pascalovim zakonom i njegovom

primjenom u svakodnevnom korištenju.

Hidraulična presa je jedan od jednostavnijih primjera korištenja jednačine statike fluida

u tehničkim problemima. Hidraulična presa je mašina pomoću koje se može pomoću male sile
ostvariti veoma velika sila potrebna za presovanje, dizanje i sl.

Uzimajući u obzir sve prednosti koje hidraulika ima, korištenje hidrauličnih presa je i
više nego opravdano.

11
5. LITERATURA

1. R. Mirković: Brodski hidraulički i pneumatski sistemi – skripta, Vojna akademija,

Beograd, 2003
2. https://www.wikipedia.org/
3. https://www.scribd.com/

12