Informacione tehnologije IT'12

SIMULACIJA DISPERZIJE VAZDUŠNIH POLUTANATA IZ INDUSTRIJSKIH IZVORA U MATLABU

MATLAB BASED SIMULATION OF DISPERSION OF AIR POLLUTANTS FROM INDUSTRIAL SOURCES

Marko Dragovića, Radovan Stojanovića, Andrej Škrabab, Dragoljub Blečića, Mira Cerovićc, Gojko Nikolića,
a
Univerzitet Crne Gore, Crna Gora, b Univerzitet u Mariboru, Slovenija, cMinistarstvo odbrane Crne Gore

Sadržaj – Rad se bavi modeliranjem i simulacijom disperzije vazdušnih polutanata iz industrijskih

izvora koji se mogu smatrati tačkastim. U tu svrhu iskorišten je Gauss-ov model uz izvesne
modifikacije koje se odnose na efektivnu visinu dimnjaka i disperzione koeficijente. Iz matrice
prostorne koncetracije odredjuju se zone rizika koje se potom eksportuju i prikazuju u Google
Earth-u pomoću KML protokola. Pristup je implementiran i simuliran u MATLAB-u. Kao studija
slučaja posmatra se Termo Elektrana Pljevlja gdje je simulirana disperzija sumpor dioksida SO2
na geografskom terenu i pri realnim vremenskim uslovima. Predložena metodologija i rešenja biće
iskorištena u okviru GEPSUS sistema za vanredne situacije.

Abstract – This paper presents the modeling and simulation of dispersion of air pollutants from
industrial sources that can be considered as dotted. For this purpose, Gaussian model was used
with some modifications in relation to the effective stack height and dispersion coefficients. The
model is implemented and simulated into MATLAB and visualization of risk zones is done through
the KML file protocols and Google Earth. The approach was tested on the example of Thermo
Power Plant Pljevlja, where dispersion of is simulated under real geographical and weather
conditions. The proposed methodology and solutions will be used within the GEPSUS emergency
sistem.

1. UVOD UZN (Uprave za nekretnine) i CZVS (Centra za vanredne

Proces prostorne i vremenske disperzije vazdušnih
polutanata, emitovanih iz industrijskih dimnjaka u atmosferu,
zavisi od nekoliko faktora kao što su: karakteristike izvora
(tip, količina, temperatura i brzina emitovanih gasova),
geografije terena (ruralna, urbana sredina i topologija okolnih
objekata), atmosferska stabilnost (izražena u klasama) i
vremenski uslovi (spoljašnja temperatura, brzina i pravac
vjetra, vlažnost itd...). Za modeliranje disperzije najčešće se
koriste Gaussov i Lagranžov model, prvi za udaljenosti do
100 km a drugi do 1000 km od izvora [1].
U slučaju Gauss-ovog modela, generalno se pretpostavlja
da supstance koje se emituju ne učestvuju u hemijskim
reakcijama u atmosferi, da su iz izvora nošene vjetrom
pravolinijski i da se miješaju sa okolnim vazduhom u
vertikalnom i horizontalnom pravcu. Ostale pretpostavke su:
stabilno stanje atmosfere; emisija izvora je konstantna u
vremenu; koeficijenti disperzije su konstantni u vremenu;
hemikaliju su inertne, nema kašnjenja i nisu reaktivne; ne
postoji barijera za migraciju gasa; temperatura izlaznoga gasa
se kreće u opsegu od 120-260 ˚C; brzina vjetra je unutar
opsega od 1-30 m/s.
Modeliranje podrazumijeva poznavanje odredjenog broja
ulaznih parametara koji se mogu unositi manuelno ili
automatski. To su: (a) meteorološki podaci i prognoza za širu
oblast i u okolinu posmatranoga objekta; (b) stanje
zagadjenja u odredjenim tačkama u široj okolini objekta
mjereno pomoću automatskih stanica za kontrolu kvaliteta
vazduha; (c) geografija terena koja se daje u formi GIS
podataka i (d) karakteristike i raspored kritičnih objekata i
infrastrukture. U slučaju Crne Gore dati podaci se
obezbedjuju preko HMZCG (Hidrometeorološkog zavoda
Crne Gore), CETI (Centra za ekotoksikološka istraživanja),
situacije) ili VCG (Vojske Crne Gore). Nakon prihvatanja
ulaznih podataka vrše se odgovarajući proračuni disperzije u
vremenu i prostoru i generišu izlazni podaci, najčešće u
obliku zona opasnosti i planova i procedura reagovanja. Zone
opasnosti se obično iscrtavaju u realnom vremenu preko
digitalnih slika-podataka terena (GeoBrowser-a) a planovi
reagovanja se daju u formi tekstualnih, govornih ili video
poruka ili zapisa. Zone opasnosti i planovi reagovanja
pomažu jedinicama i štabovima na terenu da adekvatno
reaguju kako bi se izbjegli ljudski i materijalni gubici.
Tema ovog rada jeste modeliranje, simulacija i
vizuelizacija disperzije vazdušnih polutanata emitovanih iz
industrijskih izvora. Pokazuje se način izračunavanja i
grafičkog prikaza koncentracije polutanta na nivou zemlje
kao i definisanje zona opasnosti, vezanih za tip polutanta i
alarmne nivoe. Zone se vizuelizuju i eksportuju u Google
Earth-u primjenom KML protokola.
Pristup je ilustrovan na primjeru Termo Elektrane Pljevlja
(TEP), gdje je posmatrana disperzija sumpor dioksida (SO2) u
realnim proizvodnim i vremenskim uslovima.
2. MODEL DISPERZIJE
Generalno gledano, prostorna raspodjela/putanja ili
perjanica polutanta iz industrijskog dimnjaka može biti u
dvije forme, povezane sa stabilnim i nestabilnim vremenskim
uslovima, Slika 1 i Slika 2. To je temperatura polutanta u
tački izlaska [K], u je brzina vjetra u nivou vrha dimnjaka
[m/s], T je temperatura ambijenta [K], wo predstavlja brzina
izlaska polutanta iz dimnjaka [m/s], hs čini stvarnu visinu
dimnjaka [m], Ro jeste prečnik dimnjaka na izlasku [m], ∆h
je vertikalni priraštaj dimne perjanice [m], Xfinal predstavlja
rastojanje od položaja dimnjaka do tačke u kojoj se perjanica

108
 Informacione tehnologije IT'12

ustabili. Ovi parametri moraju se znati sa što je moguće vrijednostima σ i σ . Dati parametri su kompleksne
većom tačnošću. Od njih zavisi preciznost sistema uveliko. funkcije više promenljivih i izračunavaju se primjenom
složenih algoritama. Najpouzdaniji način izračunavanja ∆h
daje Briggs-ov algoritam [3], primijenjen u ovom radu.

∆
∆h f x, X , T, T , u, W , g, R , , st. classes (3)
∆

σ x, X , T, T , u, W , g, R , σ ,terrain (4)
σ x, X , T, T , u, W , g, R , σ ,terrain (5)

U gornjim parametarskim funkcijama zavisnosti, postoje

Slika 1. Izgled perjanice pri stabilnim vremenskim uslovima.
parametri koji su poznati, tj. imaju konstantne vrijednosti kao
što je g - gravitaciona konstanta vrijednosti 9.81 m⁄s , dok,
vrijednost ∆θ⁄∆T, izražena u K⁄m takodje predstavlja
konstantu koja zavisi od klasa atmosferske stabilnosti,
definisanih sa A, B, C, D, E ili F.

Uzimajući u obzir modifikacije (3), (4) i (5) koncentracija

C(x,y,z) iz jednačine (1) poprima analitički izraz C’(x,y,z),
koji predstavlja bazičnu jednačinu u primijenjenim
proračunima.
∆
′
, ,
2 uδ δ

Slika 2. Izgled perjanice pri nestabilnim vremen. uslovima … TS h, σ , σ ) (6)

Jednačina dimne perjanice u opštem slučaju ima Gauss-ovu
formu [2]:
3. VIZUELIZACIJA DISPERZIJE

Program za izračunavanje koncentracije prema

, , jednačinama (1) do (6) je razvijen u MATLAB-u i dio je
algoritamske strukture date na Slici 3. Funkcija prihvata
ST (1) ulazne parametre i daje 3D matricu koncetracije C’(x,y,0) na
nivou zemlje i 2D konturne matrice C (x,y), i=1,2...n. U
stvarnosti C (x,y) predstavlja zone opasnosti dobijene kao:
ST ∑

C x, y
1 for C′ x, y, 0 Ti (7)
(2) 0 u ostalim slučajevima

Ovdje, koncentracija polutanta C(x,y,z) u [g/m3] u tački x[m],
y[m], z[m] zavisi od emisije Q[g/s], brzine vjetra na izlazu
u[m/s], disperzionih koeficijenata σy [m] i σz [m] i efektivne
visine dimnjaka H[m], koja predstavlja zbir aktuelne visine
h [m] i priraštaja ∆h[m]. Prema tome H=hs+∆h. ST je zbirni
faktor povezan sa inverzijom od atmosferskog sloja na visini
zi , a k je faktor višestruke refleksije koji mora biti ≤ 4.
U cilju povećanja preciznosti jednačina (1) i (2) izvršene
su sledeće modifikacije: (i) ∆h se smatra prostorno zavisnim,
a (ii) vrijednosti σ , σ se zamenjuju sa efektivnim
gdje je T kritični nivo za posmatrani gas (LOC – Level of
Concern) u μg⁄m ili ppm.
Da bi se prikazale u GIS-u, dobije zone opasnosti trebaju
biti pretvorene u format čitljiv za standardne Geo Browser-e.
U našem slučaju je korišten Google Earth zbog
jednostavnosti rada, besplatnosti, veoma široke
zastupljenosti, podrške i posjedovanja mobilnih verzija za
PDA uredjaje (ili iPhone). KML file format je upotrijebljen
kao interfejs izmedju MATLAB-a i Google Earth-a [4]. To
je jedan otvoreni standard, službeno poznat kao OpenGIS
RKML Encoding Standard (OGC KML). Dodatno ovaj

109
 Informacione tehnologije IT'12

standard može biti pročitan i od strane drugih Geo Browser-a.
Prije generisanja KML-a, konturni grafici (dati u metrima)
moraju biti pretvoreni u latitude-longitude koordinate
uzimajući u obzir poziciju dimnjaka i smjer vjetra (ugao
rotacije). Sjeverni pravac vjetra (N) se smatra za (0 ).
Transformacija koordinata i rotacija je takodje realizovana u
MATLAB-u.
4. STUDIJA SLUČAJA
U cilju provjere razvijenog pristupa, modeliranja,
simulacije i vizuelizacije posmatran je slučaj Termo
Elektrane Pljevlja koja predstavlja jedan od glavnih
zagadjivača i emitera SO2 u Republici. Usled nedostatka
filtera za ovaj gas, on se direktno ispušta u atmosferu. Podaci
o izvoru i važeći vremenski uslovi su dati u Tabeli 1.

Na Slici 5.a) je prikazana koncentracija na nivou zemlje,

tj. matrica C’(x,y,0), dok slika 5.b) prikazuje profil
koncetracije po x osi u pravcu niz vjetar. Slika 6 prikazuje
zone opasnosti na mapi terena, datoj u Google Earth-u.
Crvena zona odgovara nivou od 110 μg⁄m , (Nacionalno
dozvoljeni nivo), Oranž 50 μg⁄m (EU nivo) i žuta,
25 μg⁄m , polovina od EU nivoa. Bijela linija prikazuje zonu
nesigurnosti, tj. zonu u kojoj može varirati disperzija u
odnosu na varijacije brzine i pravca vjetra.

Unošenje ulaznih podataka, modeliranje, simulacija i

povezivanje sa Google Earth-om je integrisano u okviru
MATLAB GUI-a koji je realizovan u sklopu GEPSUS
projekta [5], [6], Slika 4.

Slika 4. MATLAB Google Earth GUI

Tabela 1: Ulazni podaci za TEP.

Parametar Vrijednost
Gas SO2
Emisija Q 918 [g/s]
Visina dimnjaka hs 250 [m]
Prečnik dimnjaka Ro 7.5 [m]
Temperatura ambienta T 286.6 [K]
Temperatura gasa na izlazu To 413 [K]
Brzina vjetra u referent. tački 1 [m/s]
Smjer vjetra 225 °
Brzina polutanata na izlasku 6.3 [m/s]
Pasquill-ove klase stabilnosti B
Vrsta terena urban
Refleksija Od
Lokacija izvora (lat,lon) 43.333494
Slika 3. Koraci u modeliranju, simulaciji i vizuelizaciji

110

Priraštaj poluprečnika PS
Priraštaj ugla AS
Kritični LOC
Slika 5: a) Matrica koncentracije, b) Nivo koncetracije u
pravcu niz vjetar. [X =1110 m, [∆h ]=681 m, [u]=1.6 m/s
Slika 6. Vizuelizacija zona opasnosti u Google Earth-u.
Žuta zona 25 μg⁄m . Oranž 50 μg⁄m . Crvena 110 μg⁄m .
Informacione tehnologije IT'12
19.327311 5. ZAKLJUČAK
1000 [m] Rad se bavi simulacijom i modeliranjem disperzije gasnih
polutanata iz industrijskih izvora tačkastog tipa pri
90 ° kontinualnoj emisiji. Korišteni model se bazira na Gauss-
110 [μg/m3] ovom modelu gdje je u cilju preciznosti povećan broj ulaznih
parametara, a odredjeni su modifikovani. Zone rizika, koje se
dobijaju iz matrice prostornih koncentracija, osim što bivaju
ekstraktovane u Google Earth-u, služe za sagledavanje
dobijenih rezultata i pripreme mjera reakcije (pomoći ili
evakuacije). Samim tim, u saradnji sa drugim službama, koje
su nadležne za civilnu zaštitu , moguće je izbjeći potencijalne
katastrofe kao i upozoriti na predstojeće. To je ujedno i cilj
GEPSUS projekta.
LITERATURA
[1] Adel A. Abdel-Rahman, On the atmospheric dispersion
and Gaussian plume model, WWAI’08, Corfu, Grecce,
October 26-28, 2008.
[2] Beychok, M. R., Fundamentals of Stack Gas Dispersion,
4th Edition ed., 2005, ISBN 0-9644588-0-2.
[3] EPA-454/B-95-003b ,Users guide for the industrial
source complex (ISC3) dispersion models, Volume II-
Description of model algorithms, September, 1995.
[4] OpenGL. http://www.opengeospatial.org/standards/kml.
[5] R. de Amicis, S. Radovan and G.Conti, Geospatial
Visual Analytics - Geographical Information Processing
and Visual Analytics for Environmental Security,
Springer, 2009.
[6] Stojanović, R., Škraba, A., de Amicis, R., Conti, G.,
Elhanani, D. & Berkowicz, S, Integration of System
Simulation and Geographical Information Processing
for the Air-Pollution Emergency Situations Control and
Decision Making, InterSymp 2011, Baden Baden,
Germany
ZAHVALNOST
Istraživanja prezentovana u radu su finansirana od
strane NATO programa Nauka za mir (The NATO
Science for Peace and Security Programme) u okviru
projekta GEPSUS: SfP983510. Autori se zahvaljuju na
podršci.
111