Prof dr Miloš D.

Milovančević
 Tehnička dijagnostika

KATEDRA ZA MAŠINSKE KONSTRUKCIJE I MEHANIZACIJU

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Teme o kojima ce biti reči

 Tehnička dijagnostika prslina

 Radiografija
 Ultrazvuk
 Vrtložne struje

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 3

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

sa razaranjem
Ispitivanje
materijala površinsko
bez razaranja
zapreminsko

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 4

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

sa razaranjem bez razaranja

može se utvrditi greška i u
oštećenje uzorka unutrašnjosti bez oštećenja
materijala

rezultati ne daju vernu sliku o

mogu se uočiti greške, odrediti
materijalu ugrađenom u
njihov položaj, veličina i priroda
konstrukcije već o uzorku

uzorci se moraju fino obraditi ne mogu se odrediti mehaničke

osobine
veoma skupa oprema

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 5

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Ispitivanje bez razaranja - definicija

 Upotreba neinvazivnih tehnika

sa ciljem da se odredi
integritet:
 materijala

 komponente ili

 konstrukcije

ili kvantitativno izmere neke

karakteristike objekta naziva
se ispitivanjem bez razaranja

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 6

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Osnovne karakteristike

 Mogu se sprovoditi direktno na konstrukciji

 moguce je sprovesti 100% kontrolu

 isti objekat se može ispitivati sa više metoda

ili ponoviti ispitivanje

 može se vršiti kontrola objekta u eksploataciji

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 7

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Osnovne karakteristike

 mogu se pratiti kumulativni efekti uticaja greške

 nije potrebna priprema objekta za sprovođenje

kotrole osim čišćenja

 kontrola se često može sprovesti ne

zaustavljajući pogon

 oprema za ispitivanje je u principu pokretna

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 8

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Ispitivanje bez razaranja - metode

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 9

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Radiografija - Uvod

 Radiografija je postupak
beleženja unutrašnjih i
spoljašnjih grešaka
trodimenzionalnih objekata na
dvodimenzionalnoj filmskoj
površini.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 10

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Radiografija - Uvod

 Radiograf je trajni zapis u

obliku slike na filmu.
 Da bi nastao radiograf
potreban je snažan izvor
energije, objekt ispitivanja i
film na kojem će ostati trajni
zapis.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 11

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Uređaji za radiografiju

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 12

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Uređaji za radiografiju

 U praksi su u upotrebi rentgenski aparati za:

1. Meko zračenje – za lake legure i čelike malih debljina

2. Jako zračenje – za čelike debljine do 120 mm

3. Veoma jako zračenje – za čelike do 500 mm

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 13

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Princip rada

 Katoda je spiralna volframova žica

 Anoda je od bakra sa W-pločicom i

kanalom za proticanje tečnosti za
hlađenje anode, jer od celokupne
energije elektrona samo se 0.1%
pretvara u rentgenske zrake a
ostalo u toplotu

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 14

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Princip rada

 Radiografskom metodom mogu se

ispitivati predmeti od čelika, debljine
do 250 mm.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 15

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

 Intenzitet zračenja opada po dubini prozračavanog materijala

po sljedećoj formuli:
, gdje je:

Io ...ulazni intenzitet zračenja

I ... intenzitet zračenja na izlazu iz materijala
d ... debljina prozračavanog materijala
m ... linearni koeficijent apsorbcije zračenja (slabljenja
zračenja)

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 16

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Šematski prikaz radiografske kontrole

zavarenih spojeva na cilindričnim
elementima

1. izvor zračenja, 2. zavareni element, 3. radiogram

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 17

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Princip rada - primena

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 18

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Izvori energije

 Uobičajni izvori energije koji se koriste

u industriji su:
 uređaji za X-zrake (najčešći)
 Iridij 192
 Kobalt 60
 Cezij 137

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 19

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

 Zračenje koje se koristi pri radiografskim

ispitivanjima se odlikuje manjim talasnim
dužinama ali velikom učestalošću, pa
stoga i velikom sposobnošću penetracije
u materijal.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 20

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Karakteristike X-zraka

 energija zraka se smanjuje pri prolazu kroz materije, (što je veća

gustina materije time se više smanjuje energija)
 sposobni su izazivati fotohemijske reakcije, što omogućava da
se registruje greška unutar materijala
 sposobni su da izazivaju fluorescenciju nekih materijala, npr.,
ZnS(cink-sulfid), CaWO4(Calcium Tungstate),CdS(cadmium sufid) i druge
 sposobni su da joniziraju gasove
 imaju štetno dejstvo na žive organizme

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 21

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Prednosti i nedostaci radiografije

Prednosti Nedostaci

zapreminska metoda opasnost po zdravlje ljudi i okoline

radiograf je trajni zapis geometrija objekta mora biti jednostavna

zahteva visoki stepen stručnosti ispitivača

oprema je skupa i složena (uključuje i opremu
metoda primenjiva na veliki broj
za razvijanje filmova)
raznih materijala (metali, nemetali)
greške laminarnog tipa (pukotine) se lako
mogu prevideti (ovisno o orijentaciji)

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 22

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Primeri primene

 Uobičajne primene radiografskog ispitivanja:

 ispitivanje zavarenih spojeva

 ispitivanje otkivaka i odlivaka

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 23

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Radiograf kod zavarenih spojeva

 Nalepljivanje – cold lap

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 24

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Radiograf kod zavarenih spojeva

 Poroznost – porosity

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 25

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Radiograf kod zavarenih spojeva

 Porozna gnezda – cluster porosity

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 26

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Radiograf kod zavarenih spojeva

 Umetanje šljake – slag inclusions

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 27

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Radiograf kod zavarenih spojeva

 Nedovoljna penetracija materijala

incoplete penetration – IP

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 28

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Radiograf kod zavarenih spojeva

 Nekompletno sjedinjavanje - incomplete fusion

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 29

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Radiograf kod zavarenih spojeva

 Uvlačenje – suck back

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 30

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Radiograf kod zavarenih spojeva

 Umetanje volframa – tungsten inclusion

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 31

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Zaključak

 Metoda radiografskog ispitivanja

zauzima značajno mjesto među
metodama ispitivanja bez razaranja zbog
svoje pouzdanosti i trajnosti zapisa.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 32

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Šta je to ultrazvuk?
 Ultrazvuk je treperenje materijalne
sredine sa učestalošću od 20 kHz,
pa i više. Treperenje sa takvom
učestalošću su neosetljiva za
čovečije uho, a imaju veliku
sposobnost prodiranja kroz čvrste,
tečne i gasovite materije.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 33

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Šta je to ultrazvuk?

 Bazira se na činjenici da su
materijali dobri provodnici
zvučnih talasa

 Brzina prostiranja
ultrazvuka zavisi od vrste
ULTRAZVUČNO ISPITIVANJE
sredine, a u prvom redu od
elastičnih svojstava te
sredine i njene gustine

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 34

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Ultrazvučno ispitivanje

 Visoko
frekventni
ultrazvučni
talasi se
reflektuju
nazad ili od
površine ili od
greške

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 35

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Ultrazvučno ispitivanje
 Reflektovanu zvučnu energiju je moguće
očitati u funkciji vremena i ispitivač može da
vizualizuje poprečni presek ispitivanog dela i
da odredi dubinu greške od koje se zvuk
odbija

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 36

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Ultrazvučno ispitivanje
Na ekranu se nalazi
skala koja nam
omogućava očitavanje
dubine na kojoj se
nalazi greška. Da bi se
odredila dubina
greške, ultrazvuk se
šalje u materijal
periodično, a ne
kontinualno.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 37

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Ultrazvučno ispitivanje
 Ultrazvučni talasi koji
padaju normalno na
jednu površinu odbijaju
se u suprotnom smjeru
(nazad), tj. ugao
odbijanja jednak je nuli.
 Ako ultrazvučni talasi
padaju pod nekim uglom
na površinu, tada je
odbojni ugao
jednakupadnom.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 38

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Ultrazvučno ispitivanje

 Ultrazvučne glave rade na principu bilo

magnetostrikcije ili piezoelektričnog efekta.

 Ultrazvučne glave su konstruisane prema

obliku ispitivanog materijala tako sa stvaraju:
-podužne,
-poprečne i
-površinske talase

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 39

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Ultrazvučno ispitivanje

Tehnika sa odvojenim ultrazvučnim glavama za emitovanje i prijem.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 40

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Ultrazvučno ispitivanje

 Neke od grešaka koje se mogu otkriti

ultrazvučnim ispitivanjem:
-pukotine (površinske i
potpovršinske),
-korozitet,
-odlepljivanje slojeva kod višeslojnih
materijala,
-stanjenje debljine stijenke kao
posledice trošenja i/ili korozije.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 41

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Metode ultrazvučnog ispitivanja

 Metoda prozvučavanja
 Impulsne eho metode, i
 Rezonantne metode(sa rezonansom)

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 42

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Metode ultrazvučnog ispitivanja

 Šema ispitivanja ultrazvukom metodom prozvučavanja

1.predajna sonda
2.predmet
3.prijemna sonda
4.greška

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 43

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Prednosti ultrazvučnog ispitivanja

 Velika osetljivost,

 velika moć prodiranja u homogenim

materijalima,

 tačnost u mjerenju položaja i veličine greške,

 brzina ispitivanja,

 mogućnost ispitivanja na osnovu pristupa

samo jednoj površini ispitivanog komada
11. april 2008 Tehnička dijagnostika 44
 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Nedostaci ultrazvučnog ispitivanja

 relativno skupa i složena oprema

 većina objekta mora biti odgovarajuće pripremljena

 interpretacija rezultata ovisi o znanju i iskustvu

ispitivača

 priprema za ispitivanje može biti dugotrajna kod

složenijih objekata ispitivanja

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 45

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Prikaz C-slika
 "C-slika" je
dvodimenzionalna
grafička
prezentacija na
kojoj su ehoi
diskontinuiteta ili
izmerene vrednosti
debljine zida,
predstavljeni kao
projekcija na ispitnu
površinu.

Softver "C-slike" za prikaz rezultata u realnom vremenu

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 46

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Prikaz C-slika

Jedan od modela mobilnih ultrazvučnih uređaja ("Starmans") koji

podržava prikaz "C-slike", karakteristični izgled ehografa
u toku skeniranja i tip nosača – enkodera za ravne površine.
11. april 2008 Tehnička dijagnostika 47
 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Sastav za ispitivanje ultrazvukom

 Sastoji od ultrazvučnog uređaja, kablova, sondi i

kontaktnog sredstva

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 48

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Ultrazvučno ispitivanje

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 49

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 50

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 51

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Oblast primene

Ultrazvučno merenje debljine materijala Ultrazvučno merenje kod aviona

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 52

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Oblast primene

 Ultrasonic inspection in the laboratory Ultrasonic inspection on the platform

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 53

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje
 Vrtložne struje nastaju indukcijom napona u
provodniku kada se magnetno polje oko provodnika
menja.
 Do promene dolazi kada se provodnik kreće u
const magnetnom polju ili kada provodnik miruje u
promenljivom magnetnom polju

Postupak ispitivanja vrtložnim strujama

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 54
 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

 Kada se naizmenična struja pusti kroz

provodnik, poput bakarne žice, stvara
se magnetno polje u i oko provodnika.
Ovo magnetno polje se širi sa porastom
naizmenične struje do maksimuma i
nestaje kada se struja smanji na nulu.
 Ako se jos jedan električni provodnik
dovede u blizinu ovog promenljivog
magnetnog polja, struja će se
indukovati na taj drugi provodnik.

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 55

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

vrtložne struje su
složene raspodele

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 56

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

vrtložne struje su lokalizirane

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 57

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

visoka vodljivost niska vodljivost

visoka frekvencija niska frekvencija
visoka permeabilnost niska permeabilnost

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 58

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 59

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

Vrtložne struje smanjuju se lameliranjem željezne jezgre - sastavlja

se od tankih međusobno izoliranih magnetskih limova.
11. april 2008 Tehnička dijagnostika 60
 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

 Vrtložne struje stvaraju gubitke

 Gubici vrtložnih struja proporcionalni su
kvadratu frekvencije f i maksimalne
indukcije Bm

Specifični gubici sv se odrede se mjerenjem za 1kg

materijala, obično kod 50 Hz i 1.0 T
11. april 2008 Tehnička dijagnostika 61
 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 62

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 63

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

 Referentni uzorci – karakteriziranog

sastava i strukture, geometrije, indikacija

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 64

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 65

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 66

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Vrtložne struje

 Zaključci
-Vrtložne struje su prostorno lokalizirane
-Ovise o sastavu i strukturi materijala
-Vizualizacija ispitivanja koristi dijagram
impedancija

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 67

 Tehnička dijagnostika prslina – Zapreminsko ispitivanje

Hvala na pažnji

11. april 2008 Tehnička dijagnostika 68