Geneza stećaka i

dvovjerje krstjana
- istina o krstjanima dvovjercima -

Petko Nikolić

Mystic Book

1
 Petko Nikolić,
čitač zapisa u godovima vremena

2
GENEZA STEĆAKA
I DVOVJERJE
KRSTJANA
- o stećcima i krstjanima dvovjercima -

Petko Nikolić

Mystic Book

3
Copyright © 2018 by Petko Nikolic

Ova publikacija u cjelini ili u dijelovima ne smije se um-

nožavati, preštampavati ili prenositi u bilo kojoj formi ili
bilo kojim sredstvom bez dozvole autora, niti može biti
na bilo koji drugi način ili bilo kojim drugim sredstvom
distribuirano ili umnožavano bez odobrenja autora. Sva
prava za objavljivanje ove knjige zadržava autor.

4
 POSVETA POKLONICIMA SUNCA
“O nevini sinovi prirode,
o mudrosti prosta najsjajnija!
Do rođenja sv’jeta istinoga,
vi presretni poklonici sunca!
Vi ste vjerni nebeski sinovi,
vas svjetila luče životvorne
nose k tvorcu, lučah istočniku;
luč je sjajna bogoslovija vam,
luč vam žertvu u nebo uvodi,
luč vam tvorca osvjetljava dušu!”
(Petar P. Njegoš, Luča Mikrokozma, Pjevanje VI,
odlomak)

………………
………………
…………………
………………….
……………..
……………….
……………….
……………….
……………………
5
Sadržaj
Predgovor 9
Ko su krstjani dvovjerci 11
Nemanjin sabor 19
Dajbog i Semargl iz Studenice 29
Babuni u Zakonopravilu sv. Save 31
O Stefanu Nemanji 36
Ko su babuni 27
Stećci i solarni simboli 43
Druidski kameni prestoli 50
Stećak iz Glisnice 64
Božije žezlo 66
O babunskoj riječi 74
Druidski kameni oltari 76
Natpis na kamenu iz Varne 82
Sjećanje na prošlost 85
Zora sviće 91
Pita i spirala 92
Znak ekvinocija (ravnodnevnice) 94
Nebeski romb i spirale 102
Sazviježđe Jednoroga 106
Sunčevi kolovrati 107
Svarogove svastike 109
Ilirska svastika 110
Krstovi 113
Dvostruki (dupli) krstovi 114
Plameni rog “Ր” 118
Simbol Y (Ra) 123
Simbol ⅄ (mraz) 128
Babe i babuni 129
Laži rimokatoličkih izvora 133
Apolo Patareus 138

6
Patareus i patareni 147
Božija ruka mira i blagoslova 150
Simbol Božije ruke 164
Laži bošnjačkih izvora 168
Stećci svjedoče 181
Pošteni Bošnjak o Jurjevu 188
Zmajevi 193
“Ase” u natpisima stećaka 197
Božić Svarožić 199
Badnjak 203
Dvovjerje Srba 206
Kolede i Bog Dodo 208
Stećak iz Donje Zgošće 212
Orion 222
Simbol dana (dagaz) 223
Sazviježđe Bika 224
Vilni krst belog Vida
Lile i ljiljani 230
Sunčeve ljestve 234
Soha, Sohara, Zohari i Sohotnik 236
Sunčev presto u danu Vidovdana 241
O starosti stećaka 242
Srušena kapišća i zabranjene slave 245
Nekoliko kumira iz kapišća 248
Nemanjići nisu slavili slavu 258
O zabranama Krsnih slava 260
Motiv isplaženog jezika 261
Laž svetosavlja 267
Baba Jaga i jagorčevina 270
Svastika proljeća i ljeta 273
Cenzura ili totalno neznanje 278
Ruke Sunca 279
Simboli grmljavine 281

7
Simboli od iskona 282
Srblji poluvirci 289
O Testamenut gosta Radina 290
Sunce proljeća i ljeta 298
(H)oroz 300
Gospod, vladar i car 306
Komin i Gomin 307
Poklonjenje Suncu 310
Crnobog 313
Sunčeva ekliptika 316
Simboli zore i dana 317
Va slavu i čast – panaija 318
Spuštene ruke 319
Kuća Sunca 320
Sunčevo drvo života 321
Razni simboli 322
Kresnik 329
Oreol (torak) 331
Semargl 332
Kovrtan 334
Posjek 334
Vajuni iz Studenice 335
Božije oko 338
Epona – boginja ravnodnevnice 340
Preklesavanje stećaka 341
Simboli su hijeroglifi 342
Uništavanje stećaka 346
Mač koji tamani Srpstvo 349
Literatura 350
O autoru 357
………..……
………………………….

8
PREDGOVOR
Čiji smo mi Balkanci: svoji ili tuđi? Potomci časnih
slobodarskih predaka zarobiše sebe u tuđine. Prestali smo
biti ono što smo bili vijekovima prije pojave hrišćanstva i
pojave islama. I jedno i drugo prvo je primila naša ondašnja
plemićka gospoda, a narod je durao onako kako je morao
zlim prilikama pritisnut, ali bez obzira da li su primili hriš-
ćanstvo ili islam, preci naši čuvahu mnoga prehrišćanska i
mnoga preislamska vjerovanja.
A mi današnji Balkanci? Šta smo mi danas i čiji smo
mi danas? Sveti Juraj nije ni hrišćanski, ni kršćanski, nije ni
islamski. Sveti Juraj je naš zajednički. A koji je pravi Bog?
Je li to Bog hrišćanski, Bog kršćanski ili je pravi Bog islam-
ski? To pitanje za razumnog čovjeka je glupo pitanje, jer svi
znaju da je Bog samo Jedan Jedini i Predvječno Vječni Viš-
nji Bog.
Da li Bog djecu dijeli po vjerama, ili djecu po vjera-
ma počinju da dijele ljudi koji će imati koristi od svojih bu-
dućih istomišljenika kad odrastu. Da Bog želi, da On to hoće,
On bi svakom novorođenom djetetu dao znanje o pravilima
hrišćanske, kršćanske ili islamske vjere. A znamo da nije ta-
ko. Djeca se ne rađaju ni kao hrišćani, ni kao kršćani, a, bo-
gami, ni kao muslimani. Ono što je od Boga potrebno čovje-
ku, to je već napisano na srcu svakog malog djeteta: ljubav!
Mala djeca zla u sebi nemaju, već samo ljubav, čednost, be-
zazlenost. Djeca se zlu uče uz ljude odrastajući.
Svakom začetom djetetu Bog daje svoj Duh, dio se-
be i taj dio Boga dječjim rođenjem postaje na svijetu potpuno
nova osoba sa svojom slobodnom voljom. Da je ispravna
samo hrišćanska vjera, da je Bog samo hrišćanski, ili samo
kršćanski, zar bi Bog dopustio rađanjanje djece i nehriš-

9
ćanima? Da je ispravna samo islamska vjera, zar bi Bog do-
pustio da se rađaju djeca nemuslimana? Sva sreća pa Jedan
Jedini Predvječno Vječni Višnji Bog ne sluša ni hrišćane, ni
kršćane ni muslimane, jer kad bi bilo po željama pripadnika
pomenutih religija, ili bi nestalo hrišćana, ili bi nestalo krš-
ćana, ili bi nestalo muslimana.
Isto kao što ne dijeli malu djecu po religijskoj pripa-
dnosti, tako Jedan Jedini Predvječno Vječni Višnji Bog ne
dijeli ni ljude po religijama i ne daje jednima ovakve, drugi-
ma onakve zakone. Pravim Božijim vjernicima Božiji zakoni
rođenjem su ispisani na srcima i svaka odrasla osoba zna šta
je od Boga, a šta od Boga nije. Zato je pobožnost bila veća u
ona vremena nepismenih i neukih, a od kad počeše knjige
isčitavati, uveća se zlo u svijetu i biva da sto veći knjiški
vjernik, sve veći čovjekomrzac i zlikovac.
Svojim rođenjem djeca ne mogu odabrati u kojoj će
se religiji roditi i u kojoj ce sredini živjeti, te su djeca rastući
prisiljena da uzimaju religiju onih od kojih su se rodili. Ali
je Božija istina da će samo ljudi čistog srca stati pred Boga i
biće od Boga nagradjeni za tu čistotu, a onima koji zlo čine,
njima ce se njihovo zlo vratiti kad pred Jednog Jedinog Pred-
vječno Vječnog Višnjeg Boga stanu.
Autor

10
KO SU KRSTJANI DVOVJERCI
Ko su krstjani dvovjerci i šta je krstjansko parvo-
slavlje? To je prehrišćanska srbska vjera u Boga Prava, Boga
Pravde, spojena sa vjerom u Isusa Hrista. To je krstjansko
pravoslavlje. Ono u stvari označava način na koji su stari
Srbi sreli Hrista, kako su Ga prihvatili, kako su Ga dožiljava-
li i izražavali kroz vijekove u svojim sopstvenim narodnim,
društvenim, ekonomskim i političkim uslovima. To je rodo-
vjerno pravoslavno krstjanstvo, u svijetu jedinstveni stil vje-
re i hrišćanstva. Srpsko pravoslavno krstjanstvo nije otro-
doksno (istinsko) vizantijsko hrišćanstvo, jer je vizantijsko
ortodoksno hrišćanstvo strogo sankcionisalo sva odstupanja
od dogmatsko-kanonskog ustrojstva vizantijskog (romej-
skog) hrišćanstva, čiji su dogmati i kanoni definisani na
Sedam vaseljenskih sabora.
Čak i danas pravoslavni Srbi kanonski se razlikuju
od ostalih ortodoksnih hrišćanskih crkava. Pogledajmo tri
kanona Trulskog (5/6 vaseljenskog) sabora koji su Srbima u
ispovijedanju vjere u Hrista oduvijek bili strani i nikad od
Srba nisu prihvaćeni:
“Правило 51:
Одлучно забрањује овај свети и васељенски са-
бор, да бивају такозвани лакрдијаши и њихова прикази-
вања, за тијем приказивања ловачка и плесања на позор-
ницама. А који повриједи ово правило, и ода се чему од
овога што је забрањено, ако је клирик, нека се свргне,
ако ли је свјетовњак, нека се одлучи.”
“Правило 61:
Који се обраћају гатарама, или такозваним сто-
тницима, или другим сличнима, да од њих дознаду,

11
што желе открити, нека сходно ономе што су већ оци
наши у погледу њих наредили, подлегну правилу о шес-
тогодишњем кајању. Истој казни морају се подвргнути
и они који воде медвједице или сличне животиње на
развесељавање, а на штету простога свијета, те варају-
ћи, казују лудорије о срећи, о судби, о родословљу, и
мноштво других таквих ствари; а исто и такозвани гони-
оци облака и они, који се чарањем баве, који праве
амајлије противу чаролија, и гатари. А који упорни у то-
ме остану, и неће да се одврате и уклоне од таквих штет-
них и незнабожачких измишљотина, наређујемо, да са
свијем из цркве прогнани буду, као што и света правила
налажу; јер каквог опћења има свијетлост са тамом? Као
што апостол каже, или како се удара црква Божија са
идолима? Или какав дијел има вјерни са невјерником?
Како ли се слаже Христос са велијаром?
(2.Кор.6:14–16)”
“Правило 62:
Такозване календе, бота, брумалије и зборишта,
што се бивајупрви дан мјесеца марта, наређујемо, да све
то са свијем престане код вјерних. Исто тако осуђујемо
и јавне женске плесове, као непристојне, и који могу
наносити много штете и погибели, а једнако и плесове и
обреде, које било да људи или жене изводе по неком
старом обичају, несвојственоме хришћанскоме животу,
у част лажно названих код ненезнабожаца богова, - наре-
ђујући, да не смије никакав човијек надијевати женску
хаљину, нити жена такову хаљину, која је прилична
људима; тако исто не смију надјевати ни кринке, било
комичке, било сатиричке, било трагичке; за тијем не
смије се призивати име мрскога Диониса (Бахуса), кад
се гази грожђе у бадњама, нити замећати смијех, кад се
вино у бачве лијева, нити заводити по незнању или по

12
сујети оно, што из демонске обмане потиче. Према томе,
који се у напријед усуде, знајући ово, учинити шта од
онога, што је горе споменуто, заповиједамо, да такови
буду свргнути, ако су клирици, ако ли су свијетовњаци,
да се одлуче.”
“Правило 65:
Заповиједамо, да од сада има престати ложење
ватра, које неки чине кад су младине пред својим твор-
ницама или кућама, пак по неком старом обичају то бе-
зумно прескачу. А који тако што учини, ако је клирик,
нека се свргне, ако ли је свијетовњак, нека се одлучи; јер
је у четвртој књизи царстава написано: и начини Мана-
сија олтар свој војсци небеској у два тријема дома Гос-
подња и дјецу своју провођаше кроз ватру и врачаше и
гаташе, и уреди оне, што врачају у утровицама и умножи
гатаре и узбуди, да се чини све што је зло пред Госпо-
дом, да изазове гњев Његов. (2.Цар.21,5- 6)”
U kanonima se spominju zabrane:
- gatari: čitanje iz plećke (pleća), proricanje;
- lakrdijaši: poklade, maškare, vučari, dodole, kraljičke pje-
sme, kolede, đurđevdanski običaji, ladarice…;
- stotnici: stogodišnji kalendari;
- gonioci oblaka: vjetrogonje (vjedogonje);
- kolende: koledarske svečanosti;
- zborišta: narodni zborovi na grebljima, igrištima i trzna-
ma;
- javni ženski plesovi: djevojke i žene u kolu uz svadbe,
lazarice, dodole, kraljičke, mitološke pjesme i igranje kola
o mobama i druga igranja u kolu uz prigodne svečanosti;
- plesovi i obredi po nekom starom običaju: igranje kola,
krsne slave, Badnji dan, kuvanje varice na Varindan, kolske
i krštonoske pjesme, pogrebni običaji i svi drugi vjerski

13
običaji zabranjeni kanonima vizantijske varijante hrišćan-
stva, odnosno kanonima zvanične državne crkve Rimskog i
Romejskog carstva;
- komičke haljine: pokladne mačkare (maškare), lazarice;
- loženje vatri i preskakanje vatri: ivanjski krijesi, petro-
vske lile, paljenje badnjaka;
čaranje: svako gatanje, trava vida i vid, saljevanje strave,
gatanje u ovčije pleće;
- zamećati smijeh: pošalice, šaljive priče, zagonetke, igre
tipa "ja posijah jednu tikvu, nikoše mi tri";
- rodoslovlje: rodoslovlje je svojevrsna narodna porodična
plemenska istorija;
- amajlije: vrpce protiv uroka, privjesci i ukrasi sa sim-
bolima starih božanstava kao ličnih čuvara.
Sve ove zabrane liče na približavanje ondašnjem
islamu i sadrže puno razloga za progon i nas današnjih pra-
voslavaca krstjana, a kamo li u vrijeme Nemanjića. Prije Ne-
manjića Srbija je bila rascjepkana plemenska paganohriš-
ćanska zemlja bez crkve tipa ortodoksnog državno-ideolo-
škog hrišćanstva Romejskog carstva.
Kao novi vladar Raške i vazal Vizantije Nemanja se
svojski trudio na implementaciji vizantijske verzije držav-
nog ustrojstva i crkvene organizacije u svojoj državi. Znao
je da srpsku Crkvu treba da iskoristi kao stub ideološke pot-
pore svoje vlast isto onako kako su crkvu koristili svi dota-
dašnji vizantijski vladari. U tome su mu pomagali progrčki
episkopi koji su osjetili pravi momenat da u tradicionalnu
srbsku narodnu crkvu konačno implementiraju sve dogmate
i kanone definesane na Vaseljenskim saborima i da do tada
nezavisnu apostolsku srbsku crkvu u formiraju po dogmat-
sko-kanonskom modelu vizantijske crkve, što automatski
znači i priznavanje crkvene vlasti carigradskog patrijarha i
nasljedno pravo vlasti Nemanjinog potomstva.

14
 Zato Nemanja rješava da reformom Crkve u svojoj
državi zatre sve zakone običajnog prava Srba i sve paganske
običaje u vjeri Srba, te da time učvrsti svoju vlast i nasljedno
pravo svojih potomaka, a time ujedno i da zadobije još veću
naklonost, podršku i zaštitu vizantijskih svjetovnih i crkve-
nih vlasti. Zato je uslijedio vješto montirani i nemilosrdni
Nemanjin napad na "poluvjerce - jeretike", njihovo ubijanje,
rastur i progon. Nemanja je vatrom uništio sve dotadašnje
knjige i spise kao kulturno-istorijsko i duhovno naslijeđe
srbskog naroda. Time je zatro svu srbsku istoriju i zatro sve
tragove srbske kulture i duhovnosti do vremena njegove vla-
sti. Da bi sakrili ovo nehrišćansko djelo Nemanje (potonjeg
sveca), srpska grkopravoslavna crkva (SPC) je od tada do
danas ostala nijema na krv i oganj Nemanjinog mača nad
vlastitim narodom i zato SPC i dalje o tome ćuti i ne kontrira
rimokatoličkim lažima o "bogumilima" u Nemanjinoj Srbiji
i o "bogumilima" u Crkvi bosanskoj.
Dušanov zakonik krstjane dvovjerce naziva polu-
vjercima:
"9. О полувершима:
И ако се нађе полуверац, који је узео хришћанку,
ако усхте, да се крсти у хришћанство, а ако се не крсти,
да му се узме жена и деца и да им се даде део куће, а он
да се изагна." (Душанов законик, Члaн 9)
"U Srbiji opet zvali su ih Babunima jer ih je najviše
bilo oko planine Babune nad Prilepom u Maćedoniji, ili Po-
luvercima, jer su se dosta držali i Pravoslavlja. - Međutim,
oni sami u Bosni i Hercegovini nazivahu se uvek samo Hriš-
ćanima ili Krstjanima.” (1)
“Broj Bogomola bio je u to doba već prilično velik,
pa su i neka ugledna vlastelasrpska pripadala toj jeresi, koja

15
je bila mnogo bliža starom srpskom Mnogoboštvu nego Pra-
voslavlje.” (2)
“Balkanske gravure, s prikazom para jahača okrenu-
tih jedan prema drugome, upućuju da su ta božanstava mitra-
istička, a ne grčka. Međutim, uključenjem ljiljana i svastika
na njihovim gravurama stećaka, pretpostavljam da je Daleki
istok porijeklo kulta, original magova, kroz magovski surba-
nizam snažno prisutan u Bugarskoj, te u paganskoj Rusiji,
također. Možda su ove ikone slikane ili gravirane od surba-
nita/hrišćansko 'dvovjerje’.” (3)
“Kad je prestala bila u narodu propoved istinite vere
u srpskim predelima, i kad je prostota bila ovladala u narodu
te se usled toga pojaviše i umnožiše jeresi i svako zlo u naro-
du: tada srpski vladaoci do Nemanje ne obraćahu na to paž-
nju svoju, i nisu se ni malo brinuli, da ta zla iskorene, sve
dotle, dok se nije pojavio veliki župan Stefan Nemanja.
Nemanja je prvi otpočeo da i ovo zlo tamani u srpskom
narodu. Ali je u ovome malo uspeo, i ako je mnoge i za to
izbio i proterao iz zemlje; pa čak i vampire palio. Ta nesre-
ćna mana i bolest, koja beše prenesena u narod još iz nezna-
boštva, beše se tako duboko ukorenila, da ju je bilo čisto ne-
moguće uništiti. Ona je u narodu vazda trajala, pa čak i danas
u XIX prosvećenom veku još u veliko traje.” (4)
“Ali i ako su se Srbi pokrstili i pak su zadržali i na
dalje mnoge svoje običaje iz neznaboškog doba. Tako su o
prazniku Božiću, vršili sve one običaje koje su vršili o nez-
naboškom prazniku Koledu: ložili Badnjak, mesili česnicu;
imali polažajnika i t. d. što i danas traje. Isto tako zadržato
je, i do današnjeg dana održano je, neznaboško verovanje u:
vile, veštice, zmajeve snove, vradžbine i t. d. što treba isko-
renjivati, jer je to neistinitio i štetno.“ (5)

16
 Sl. 1. Isplaženi jezik kao motiv na stećcima dokaz je da se
radi o prehrišćanskom bogu rata i bogu ljetnih vrućina
(Knežak kod Nevesinja, srednji vijek).
“Po povratku iz Carigrada Nemanja ustane protivu
bogumila i ostataka mnogoboštva. Dva glavna uzroka pokre-
nula su ga na takvu radnju. Bogumili su štitili plemenski

17
sklop i bili protivnici crkvene jerarhije. Kako je bilo preve-
deno jevanđelje na slovenski jezik, oni u njemu nađu oslonac
za “КРЬCTIANCKO” bratstvo. Nemanja je ništio plemenski
život i zavodio državnu centralizaciju, crkvenu jerarhiju, pa
se sukobi s bogumilima. Zato ih Nemanja oglasi svojim pro-
tivnicima, a jerarhija jereticima i protivnicima Božijim.” (6)
Poznato je da su krstjani imali jerarhiju svoje Crkve: djed,
strojnici, gosti, starci. Dakle krstjani “bogumili” nisu bili
protiv crkvene jerarhije, već su bili protiv jerarhije vizan-
tijske Ortodoksne i jerarhije Rimokatoličke crkve.

………………….
(1) Radoslav M. Grujić, Pravoslavna Srpska Crkva,
Izdavačka knjižarnica Gece Kona, Beograd, 1921; II izdanje
(reprint) Svetlost – Kalenić, Kragujevac, 1989, str. 38.
(2) Ibid., str. 14.
(3) John Smith, Christianiti’s Greatest Controversy –
Prelude to Genocide, Archangel Publishing, Victoria, Aus-
tralia, 2004. p. 176-177.
(4) Nikanor Ružičić, Istorija Srpske Crkve, Knjiga
druga, Kraljevska srpska državna štamparija, Beograd,
1895, str. 29.
(5) Milan S. Ubavkić, Istorija Srba po domaćim i
stranim izvorima i piscima, Knjiga I, Drugo prerađeno i do-
punjeno izdanje, Štampano u Kr. sr. državnoj štampariji u
Beogradu, 1886, str. 82.
(6) Pantelija Slavkov Srećković, Istorija srpskoga na-
roda, Knjiga II, Kraljevsko-srpska državna štamparija, Beo-
grad, 1888, str. 25.

18
NEMANJIN SABOR

Sl. 2. Nemanjin sabor protiv jeretika: desno u donjem

dijelu slike su poluvjerci (freska iz 13. vijeka, crkva Sv.
Ahilija u Arilju).
O sazivanju Nemanjinog sabora protiv krstjana:
“Dođe jedan od pravovernih vojnikâ njegovih, pa,
pav na kolena, s uzbuđenjem i uniženjem mnogim govoraše
mu:
- Gospodine, ja sam među najhuđim slugama tvo-
jim najmanji, i, videv usrdnost tvoju prema vladici tvome
gospodu Isusu Hristu, i prečistoj vladičici Bogorodici, i ovim
svetim ugodnicima njihovim, zaštitnicima tvojim, koji krep-
kim dlanom podržavaju tvoju vlast nepovređenu, usudih se
javiti tvojoj moći da se mrska ti i trikleta jeres već ukorenjuje
u državi tvojoj.
19
 A ovaj prečasni sveti moj gospodin, ni malo ne
zadocnev, odmah prizva svoga arhijereja, po imenu Jefti-
mija, i črnce s igumanima svojima, i časne jereje, i starce i
velmože svoje, od maloga do velikoga, pa govoraše sveti-
telju, i črncima, i svima sabranima:
- Dođite i vidite, oci i braćo, ako sam i najhuđi među
braćom svojom, ali Gospod Bog i prečista vladičica Bogo-
rodica, mati njegova, ne gleda na lice čovečje, nego udostoji
mene najhuđega, koji verujem u jednobitnu nearzdeljivu
Trojicu, da čuvam ovo predano mi stado, koje vidite sada, da
se ne poseje kukolj lukavoga i odvratnoga đavola. I nikako
nisam mislio da je on u oblasti mojoj, a već sad čujem da se
lukavi brzo ukorenio i da hulu nanosi na svetoga Duha i da
deli nedeljivo božastvo, što govoraše bezumni Arije, prese-
cajući nedeljivo božastvo, što rekoše sveti i bogonosni oci:
"Ko ti, Spase, rizu razdra?", reče: "Arije, bezumni, koji
Trojicu preseče." Tako i ovi bezumni idu za učenjem njego-
vim, i ne znajući, bednici, da će, pošto su tako verovali, sići
s njim, trikletim, na dno skrovišta adovih.
I dok je govorio ovaj Sveti, i dok je bila velika pre-
pirka, dođe kći jednoga od velmožâ njegovih parvovernih,
udata za muža od tih krivovernih, koja je bila u njih i saznala
nečiste odvratnosti njihove, ali se nimalo ne kosnu vere nji-
hove, i, pavši k nogama Svetoga, ispovedaše jasno, govo-
reći mu:
- Gospodine, gospodine moj, evo vidim kako tvoja
vladavina ispituje o ovoj mrskoj i odvratnoj veri: uistinu,
gospodine moj, bih isprošena po bračnom zakonu, u oca
mojega, sluge tvoga, koji je mislio da je jednoverstvo u tvo-
joj državi. I bih u tih zakonoprestupnika, i videh, gospodine,
da zaista služe otpadniku od slave božje, samome sotoni. I
ne mogući trpeti smrada gluhih kumira i mrske jeresi,

20
istrgavši se iz ruke njihove i prebegavši, vapijem državi tvo-
joj: porazi krstom one koji se bore s nama, da nauče nečastivi
neprijatelji kako je moćna vera tvoja, gospodine.
A Sveti, izvedav ovu pred sabor svoj, sabran protivu
te lukave jeresi, izobliči krivoverje njihovo, i savetova se sa
svetiteljem svojim Jeftimijem i sa časnim črncima, i sa vel-
možama svojim, i, nimalo ne zadocnev, posla posla na njih
vojsku, naoružanu od slavnih svojih, govoreći:
- Revnujući porevnovah za Gospodom Bogom sve-
držiocem.
Kao nekada prorok Ilija, koji je ustao na bestidne je-
reje, i on izobliči bezboštvo njihovo, i jedne popali, druge
raznim kaznama kazni, treće progna iz države svoje a do-
move njihove, i sve imanje sakupiv, razda prokaženim i ubo-
gim.
Učitelju i načelniku njihovu jezik ureza u grlu nje-
govu, što ne ispoveda Hrista, sina božjeg. Knjige njegove
nečastive spali, i izagna ga, zapretiv da se nikako ne ispo-
veda niti pominje trikleto ime.
I sasvim iskoreni tu prokletu veru, da se i ne po-
minje nikako u državi njegovoj, nego da se slavi jednobitna
i nerazdeljiva i životvorna Trojica: Otac i Sin i sveti Duh,
svagda i sad i uvek na veke vekova. Amin.” (Stefan Prvo-
venčani, Život Svetog Simeona)
Kumiri su idoli, zar ne? Da li su bogumili koristili
ikakve kumire, bilo kakve idole? Ne, ni govora! Dakle, ovi
jeretici što imaju kumire nisu bogumili, nego neka druga
vjera. Koja bi to mogla biti vjera? To je vjera Srba koji slave
slave, onih što pjevaju koledarske pjesme i vrše koledarske
obrede, to su oni što sijeku i pale Badnjak uoči Božića, koji
savijaju trube i trube uoči Jurjeva dana (Đurđevdana), oni

21
koji izlaze na jurjevdanski uranak i na Jurjevdan kite kućne
kapije vijencima cvijeća, oni što pale vatre uoči Ivanjdana,
oni sto preko livada i njiva pjevaju dodolske pjesme pri-
zivajući kišu, oni sto slave Vidovdan, oni što na Varin dan
bacaju kuvanu varicu na izvore i potoke moleći Boga za ro-
dnu godinu, prate drevne pogrebne običaje i na greblja izno-
se panaiju i hranu...

Sl. 3. Prvim znakom na lijevoj strani prikazan je dan

zimskog solsticija. Od polovine tog dana počinju tri
mjeseca zime. Proljetni ekvinocij označen je Jurjem pod
lukom neba. Od polovine proljetnog ekvinocija do polovine
dana ljetnog solsticija su tri mjeseca. Tad je Vidovdan koji
je označen krstom. Od polovine tog dana do polovine dana
jesenjeg ekvinocija su tri mjeseca i to su tri prva znaka s
desna (srednjevijekovni stećak, Zijemlje polje,
“Lugarnica” Mostar).
Freska iz crkve Sv. Ahilija u Arilju prikazuje Nema-
njin sabor opisan u "Žitiju Svetog Simeona" Stefana Prvo-
venčanog. I šta vidimo? Vidimo dvije grupe arhijereja on-
dašnje Crkve u različitim odeždama. Lijevo i oko Nemanje,
sa oreolima svetosti oko glava, jesu ondašnji arhijereji Crkve

22
koji su bili prihvatili vizantijsku (romejsku) verziju hriš-
ćanstva i već su u odeždama vizantijskog stila sa svetačkim
oreolima oko glava. Nemanja sa svetackim oreolom prika-
zan je kako sjedi između dva grkoortodoksna arhijereja obu-
čena u odežde vizantijskog stila. Njihove glave okrenute su
Nemanji kao svjedočanstvo njihove poslušnosti Nemanji, ali
i njihovog uticaja na Nemanju i njihovih savjeta Nemanji.

Sl. 4. Nemanjin sabor: na desnoj strani slike su

arhijereji poluvjerci, detalj freske crkve Sv. Ahilija,
Arilje (u Nemanjino vrijeme to je bila manastirska
crkva).
Da li su bogumilski prvošvestenici nosili vladičanske
odore ovakvog stila? Nisu, jer bogumilsko sveštenstvo nije
imalo ni hramove ni svešteničke odežde. Ovo su bili hrišćani
srpske narodne crkve potekle iz prvih dana apostolskog pro-
povijedanja hrišćanstva, a nisu bili hrišćani vizantijske feu-
dalne varijante hrišćanstva, koju u Srbiju među Srbe prvi
uvodili Nemanja, vizantijski vazal, i sin mu Sava, grčki mo-
nah. Te "jeretike" Nemanja je sažegao ognjem i mačem.
Arhijereji desno (Sl. 2, 4) jesu arhijereji tradicionalne srpske

23
varijante pravoslavlja, koji su od pristalica vizantijske vari-
jante hrišćanstva nazvani bogumili, a kasnije poluvjerci.
Oko glava poluvjeraca nema oreola, ali su obučeni u
crkvene arhijerejske odežde sa episkopskim omoforima na
kojima su krstovi. To što su svi arhijereji prikazani na fresci
obučeni u službene episkopske odežde, jasno pokazuje da je
Nemanjinom saboru prethodila zajednička liturgija svih na
fresci prikazanih arhijereja.
Pitanje za sve nas: zašto u javnosti nema više foto-
grafija ovih fresaka, zasto ih kriju? Kriju ih upravo zbog raz-
loga kojim se bavi ova tema: bogumila u Srbiji nije bilo, bilo
su samo hrišćanski krstjani, Srbi koji su u hrišćanstvu saču-
vali običaje svoje prehrišćanske pravoslavne vjere: badnjak,
slavu, pratili koledarske datume, pratili dodolske običaje, ….
I pošto nisu mogli potpuno iskorijeniti te običaje u
srpskom narodu, jer je vlast Nemanjića nestala i uskoro su
Turci pokorili Srbiju, srbski prehrišćanski vjerski motivi na
nadgrobnicima i prehrišćanski običaji preživjeli su sve vije-
kove. Onda se sa grupom lažnih srpskih nacionalista vladika
Nikolaj Velimirović dosjetio da tu našu srbsku varijantu pra-
voslavlja, naše srbsko krstjansko pravoslavlje nazove sveto-
savljem. Sveti Sava zatirao našu vjeru, a eto srpsko pravo-
slavlje nazvaše po svetom Savi. To je istorijska i crkvena laž,
radi veličanja kulta svetog Save i preko njega jačanje romej-
skog ortodoksnog hrišćanstva radi istrebljenja srpskog krst-
janstva u Srbima.
Na priloženoj fotografiji (Sl. 4) prikazana je grupa
krstjanskih vladika. Oko njihovih glava nema oreola, a iznad
njih još stoji čitljiv natpis na kojem ćirilicom piše POLU-
VERNIE. Da bogumili nisu bili dio Pravoslavne crkve i da
su djelovali izvan Pravoslavlja, Nemanja ne bi ni zvao na Sa-
bor, niti bi se oni takvom pozivu odazvali. Isto je tako pozna-

24
to da bogumilski sveštenici svojim službenim odijevanjem
(odeždama) nisu imitirali sveštenstvo Pravoslavne crkve,
već su hodali u crnim mantijama sa kapuljačama na glavama.

Sl. 5. Dvovjerci (“poluvjerci”) sa krstovima na

omoforu.
Konstantinopoljski monah Evtimije Zigaben (Eut-
hymios Zigabenos) bio je čovjek od povjerenja cara Aleksija

25
I Komnina (1081-1118. god.). Evo kako je Zigaben opisao
izgled grčkih bogumila:
“Odijevaju se poput monaha: uzimaju /monašku/
odeždu kao mamac da sakriju vuka u pitomo krzno, kako bi
radi odežde imali lakši pristup i zgodu za razgovor, i kako bi
bez podrozenja lijepo govoreći bacali otrov u uši svojih
slušatelja.” (Πανοπλια δογματικη, κεφαλαιον κζ´- J. P.
Migne, Patrologija Greaca, tom. CXXX, col. 1273, Paris,
prvo izdanje 1865).
Ana Komnena u svojoj “Aleksijadi” (486. str.) govo-
ri o bogumilskom oblačenju:
“Bogumili su iznosili na vidik verozakonsku strogost
i pokoru. Od dugokosih svetskih ljudi malo njih je pristajalo
uz bogumilsku sledbu. Ona se sakrivala pod plaštem i kuku-
ljačom. Kad si video čoveka turobna, do nosa pokrivena, koji
hoda pognute glave i potajno mrmlja neke molitve, bio bi
siguran da je taj čovek bogumil.”
“Nakon burnih scena, rešeno, da se bogomili nasilno
iskorene. Taj zaključak, naravno, nije primljen bez otpora i
Nemanja je morao krenuti na bogomile krstaški rat; u tome
ratu oni su bili razbijeni i podlegli. Mnogo je pristalice nove
vere tom prilikom pobijeno, mnogo ih se razbeglo po okol-
nim pokrajinama, ali su se mnogi pritajili i ostali u državi,
čuvajući učenje i veru, koja je godila njihovu duhu i odgo-
varala njihovim nazorima.” (1)
Sve to govori da bogumila u Nemanjinoj državi nije
bilo, a ovi poluvjerci su pravoslavci koji su u svoje hriš-
ćanstvo unijeli pravoslavne običaje svoje prehrišćanske vje-
re: badnjak, Mali Božić, za Ivanjdan su palili vatre, za
Đurđevdan odvrtali trube, kitili kuće vijencima cvijeća,
izlazili na đurđevdanski uranak, slavili slave, davali daće,

26
obilježavali Vidovdan, održavali kraljičke i koledarske sve-
čanosti, uz dodolske pjesme izlazili na njive uz sušna vre-
mena, saljevali strave, čitali iz pleća kao sto je opisano u
Njegoševom "Gorskom vijencu", dakle su čnili sve ovo što i
mi još po nešto od toga činimo.

Sl. 6. Sunčevo drvo života sa četiri godišnja doba i ljetnim

solsticijem, tj. Vidovdanom (Stupari, Rastik, Kladanj).

Pojedinci u svojim lažima babune definišu kao rimo-

katolike. Nemanjići nikad nisu progonili rimokatolike, nego
su ih smatrali blagodatnom Crkvom (svi osim cara Dušana)
što se jasno vidi iz “Život Svetoga Simeona” Stefana
Prvovjenčanog: kad govori o Nemanjinom krštenju u Ri-
mokatoličkoj crkvi, kaže “po volji božjoj se udostoji” i za
Nemanju kaže da je “sisao mleko obeju dojki”, što sim-
bolično podrazumijeva jednu majku Crkvu sa dvije dojke:
rimokatolicizam i pravoslavlje. Osim toga, rimokatolici su
žestoko progonili babune - bogumile. Zar bi rimokatolici
sami sebe mačem i ognjem po Bosni, Humu i Dalmaciji
progonili? Naravno da ne bi!

27
 Da tvrdnja o rimokatolicima nije tačna, to svjedoči i
sljedeći rimokatolički u kojem se govori o bosanskom Kuli-
nu banu:
“A poslije se oženi sa sestrom Stjepana Nemanje, ko-
ja bijaše bogomilka, i on postade sljedbenik iste vjere. Još
godine 1174. bio je otajni njihov sljedbenik i u isto sljedbe-
ništvo privukao je svoju sestru Anu, njezina čovjeka Miro-
slava, brata mu Konstantina i svog šuru Stjepana Nemanju,
raškog župana;….” (2)
Tako Nemanjin prelazak iz rimokatolicizma u krstjansko
pravoslavlje rimokatolički izvor naziva Nemanjinim prelas-
kom u bogumile i to je jasno da su "bogumili" bili pravo-
slavci srpske krstjanske crkve. Govoreći o Nemanji episkop
Nikanor Ružičić, istoričar crkve, kaže:
“U smeri tom, on je pre svega upotrebio bio svu svo-
ju moć na uništenje bogumilske jeresi, koju, zaista i protera
iz svoje države.” (3)
“Uzrok prvom trpljenju latinske vere i njezinih popo-
va beše veza, koju je on održavao preko Srba rimokatolika
sa rimskim papom koji tada vođaše u svetu glavnu reč.” (4)
…………………….
(1) Stanoje Stanojević, Istorija srpskoga naroda,
Štamparija “Dositije Obradović”, Beograd, 1908, str. 116.
(2) Primjeri bosanskohercegovačke pismenosti i knji-
ževnosti od 11. do 19. stoljeća, Bosanski franjevci – ilirici,
Ivan Jukić, str. 79-80, Izbor, transkripcija, predgovor i
rječnik Darija Gabarić-Bagarić, HDK Napredak, Zagreb –
Sarajevo, 2004.
(3) Nikanor Ružičić, Istorija Srpske Crkve, Knjiga II,
Beograd, Kraljevska srpska državna štamparija, 1895, str.
16.
(4) Ibid., str. 16-17.

28
DAJBOG I SEMARGL IZ STUDENICE

Sl. 7. Dajbog na fasadi iznad zapadnog portala Studenice.

U zreloj ljudskoj dobi Nemanja je u Rašku došao kao
rimokatolik i u Crkvi sv. Petra i Pavla u Rasu kod Novog
Pazara primio pravoslavno miropomazanje od krstjanskih
sveštenika i time postao pravoslavni krstjanin. Studenicu je
Nemanja sazidao 1172. g. i to svjedoče prehrišcanski motivi
na fasadi Crkve Presvete Bogorodice i svjedoči zapis u ma-
nastiru Kalenić:
"ОТ РОЖДЕСТВА ХРИСТОВА 1172 СОЗДАНЪ
БEШЕ MOНАСТЫРЬ СТУДЕНИЦА, ХРАМ УСПЕ-
НЇЕ ПРЕСВЕТЫE БОГОРОДИЦЫ." (1)

29
 Sl. 8. Semargl nad zapadnim portalom Studenice.

Semargl (Семарьглъ) je srpsko (slovensko) prehriš-

ćansko božanstvo sjemena, rasta i roda. U sebi sadrži meta-
fizička značenja spoja sva četiri elemanta prirode: zemlje,
vazduha, vode i vazduha. U Semarglu je sjeme i energija
Mokoši (vode), Stribora (vazduha), Radogosta (sunca) i
Dajboga (zemlje u plodovima ljetine). On je ptica sa psećom
glavom ili kao krilati pas iz čijih usta izlaze rastuće loze
zemaljskog roda. Ime Semargl nastalo je od dvije riječi: a)
SEMA > seme, semja, zemjja i b) sanskritskog AGRA ( अग्र
) = prvo, početno, originalno: SEMA + AGRA > SEMA-
ĀGRA > SEMĀGRA = SEME PRVO. SEMĀGRA meta-
tezom RG postaje SEMĀRGLA, a zaštitnik SEMĀRGLE je
SEMĀRGL.

..............................
(1) Ljubomir Stojanović, Stari srpski zapisi i natpisi,
Knjiga III, Beograd, Državna štamparija Kraljevine Srbije,
1905, str. 34.

30
BABUNI U ZAKONOPRAVILU SV. SAVE
"Ilovički prepis Zakonopravila svetoga Save" nastao
je 1262. godine. U tom prepisu Zakonopravila pominju se
bogomili - babuni kao učenici masalijanske jeresi:
"Određenije, grčki spis o masalijanskoj jeresi ima
kratak naslov, koji u prevodu na srpski jezik glasi: ‘O ma-
salijanima, sada bogumilima’. Taj naslov je Vizantincima
bio dovoljan, a u Zakonopravilu (gl. 42.) ovako je proširen:
‘O masalajanima koji se sada zovu bogomili - babuni". (1)
Ko su bili masalijani i jesu li babuni nemanjićkog vremena
bili učenici masalijana? Da li sveti Sava govori istinu kad
bogumile - babune iz vremena svog 13. vijeka poredi sa je-
reticima iz 5-6. vijeka?
Mesalijani (sirijski: m'salijane – molitelji) ili euhiti
(grčki: euhitai, od euhomai - moliti) ili entuzijasti (grčki:
ἐνθουσιασμός en teo - u bogu; oduševljeni, nadahnuti) bili
su pripadnici hrišćanskog asketskog pokreta koji se pojavlju-
je u Siriji krajem 4. veka, a odatle se kasnije širi u Malu Aziju
i Trakiju. Šta su vjerovali masalijani? Pogledajmo šta u 42.
glavi Savinog Zakonopravila piše o mesalijanima:
Glava 42:
“O m a s a l i j a n i m a k o j i s e s a d a z o v u
bogomili – babuni
Bolujući od mahinejske jeresi, masalijani izumeše i
druga oskrnavljenja. Tako govore koješta – da su čovječji
um zaposeli besovi, da je čovječja priroda združena sa be-
sovskom i da krštenje ne usavršava čoveka; ni pričesće mu
ne pomaže, nego samo molitva koju oni izgovaraju. A go-
vore i to, da su zla po prirodi u nama, i da duša pripajanje
Ženikovo oseća kao i žena kad se spoji sa mužem svojim.

31
Gnušaju se krsta. Bogorodicu ne poštuju. Oni koji hoće,
među njima, odrezuju svoje decorodne udove. Kunu se bez
bojazni. Zaklinju se lažno. Proklinju jeres svoju. Zasitivši se
takve pagube, Elefterije Paflagonski uz to izume ono što nje-
mu i priliči, te zapovedi da monah sa dvema ženama na
postelji spava, i da se jednu godinu uzdržava, a nadalje da se
bez stida spaja i sa svojim srodnicama, ne stideći se nimalo.”
(Ilovički prepis, l. 2056 -206a.)
Iz 61. glave:
“A o v o j e u s e d m o m s v i t k u t r e ć i h
k n j i g a, j e r e s i 4
…4. Masalijani koji se nazivaju molabnici, a oku-
pljaju se sa ovima, i oni koji su od jelinske jeresi obmanuti i
zovu se pohvalnici i martirijani i satanijani”. (2)
Sveti Sava kaže da se nekadašnji mesalijani u njegovo vri-
jeme kriju pod imenom bogomili - babuni. Pa kaže da se oni
gnušaju krsta, da se ne pričešćuju, ne poštuju Bogorodicu,
bludniče sa ženama, spavaju sa svojim rodicama. I ništa od
svega ovog ne spominje Stefan Prvovenčani u svom “Žitiju
Svetog Simeona.” Pogledajmo šta istoričar crkve piše:
“Bogumilski kaluđeri su bili takvi, kakvih se, upra-
vo, nije ni do tada nalazilo, niti ih se danas nalazi u hrišć.
crkvi. Oni se nazivahu: ‘СВЕТИ КРСЬТЬIAHE’. I zaista,
po čednosti i spoljnom i vidnom životu njihovu oni su bili
sveti.” (3)
Zašto zagovornici postojanja bogumila izostavljaju
ove dijelove Zakonopravila Svetog Save i ne žele da se pozi-
vaju na njih? Zato jer je i njima jasno da Sveti Sava kleveće
i laže. Ali zato pristalice bogumila često citiraju "Sinodik
pravoslavlja" (Trebnik manastira Svete Trojice kod Plevlja,

32
Spomenik Srpske Kraljevske Akademije, LVI. Izdao Ljubo-
mir Stojanović):
“26. Zli jeretici, trikleti babuni, koji se lažno nazi-
vaju hrišćanima, i koji se rugaju našoj pravoj veri, izosta-
vljajući iz svetih knjiga reči i preokrečući na zloverje, i koji
se otkidaju od svete i pravoslavne crkve, i koji se rugaju sve-
tome i časnome krstu, i koji se rugaju svetim ikonama i ne
klanjaju im se – da budu prokleti.
27. Oni koji veruju u babunsku veru i koji primaju
njihova učenja, i koji im se klanjaju, i koji drže veru njihovu
– i ti da budu prokleti.
28. Oni koji znaju one koji su babunske vere i koji ih
primaju u svoje zemlje, i koji ih čuvaju – i ti da budu prokleti.
29. Oni koji ne proklinju sve zle jeresi, a pre svega
jeretike, koji se nazivaju babunima – prokleti da budu.
32. I svaki babunin da bude proklet.” (4)
“I na sav glas razglasiti: Rastudije bosanski, i Rado-
mir, i Dražilo, i Tolko, i Tvrtko, i Tvrdoš, i svi koji se nazi-
vaju hrišćanima i hrišćankama, a ne klanjaju se svetim iko-
nama i krstu časnom – da budu prokleti.” (5)
Jedno je poštovati krst i ikone, drugo je klanjati se krstu i
ikonama kako naređuju kanoni romejskog (vizantijskog) i
rimskog hrišćanstva. Prisustvo brojnih i raznolikoh krstova i
ikona kao motiva na stećcima svjedoči o njihovom pošto-
vanju od strane bosanskih krstjana. Preci bosanskih krstjana
poštovali su krstove i prije hrišćanstva, jer su krstovi simboli
Sunca i svjetlosti, ali se krstjani nisu povinovali kanonima
grkopravoslavne varijante hrišćanstva da se krstu i ikonama
ljudi moraju klanjati kao vidljivom Bogu. To je bilo dovolj-
no da ih grkohrišćani oglase jereticima:

33
 “Jer, kao što smo rekli, poštovanje koje ukazujemo
blagodarnim saslužiteljima pokazuje blagonaklonost prema
zajedničkom Vladici, i poštovanje prema ikoni prelazi na
prvolik. To je, naime, nezapisano predanje, kao što je klanja-
nje ka istoku, klanjanje krstu i mnoštvo drugoga što je tome
slično.” (Sv. Jovan Damaskin, tačno izloženje Pravoslavne
vjere, 89. O ikonama).
Jovan Damaskin je umro 749. godine i do njegovog vremena
nisu postojali kanoni o klanjanju krstu i ikonama, nego se on
poziva na "crkveno predanje" što nije nikakav stvarni dokaz,
jer je mnogo izmišljenih novina ušlo u crkvu pod izgovorom
“crkvenog predanja”. Kanoni su doneseni tek 787. godine u
Nikeji na Šestom vaseljenskom saboru:
“Јer čast koja se odaje ikoni (liku) prelazi na origi-
nal (prvolik) i ko se poklanja ikoni, poklanja se ličnosti ono-
ga koji je na njoj naslikan.” (Oros Šestog vaseljenskog sabo-
ra)
Drugi razlog da su pomenuti Rastudije, Radomir,
Dražilo, Tolko, Tvrtko i Tvrdoš oglašeni jereticima može bi-
ti čisto političko-crkveno pitanje što oni nisu htjeli da se
pripoje zvaničnoj državnoj crkvi nemanjićke države.
Crkva je u prednemanjićkoj Srbiji postojala kao jed-
na organizovana Crkva sa arhijerejima, sveštenstvom i naro-
dom. Na Nemanjinom saboru osuđena je neka “jeres”. Koja?
Ona “jeres” koju je osudio Šesti vaseljenski sabor već po-
menutim kanonima i Sedmi vaseljenski sabor zbog neklanja-
nja krstu i ikonama. To su pravoslavni krstjani.
U isto vrijeme dvovjerci su postojali i u Rusiji. I
tamo su ih zvali dvovjercima, a njihovu vjeru “язычество
(двоеверие)”, ali je i njih snalazila ista tragična sudbina kao
i srbske dvovjerce u vrijeme Nemanjića: pogrom i istreb-
ljenje iz jednog razloga:

34
 “Jer je sveubilački đavo nasejao štetnu plevu i uko-
renio je u srca njihova, i odvratio ih od Tvorca svojega, da
služe gluhim kumirima, pa ih je, štaviše, doveo i do pisanja
njihova da ih rine na dno skrovišta adovih.” (Stefan Prvo-
venčani, Život Svetog Simeona).
Bogumili nisu imali kumire (idole), već su kumire imali Srbi
rodovjerci i poslije njih Srbi dvovjerci. Njihovi kumiri
(tkz.“babe”) bili su simbolima označeni i u zemlju pobijeni
kameni biljezi i kamene stolice na astronomskim osmatra-
čnicama i stećci sa svetim solarnim simbolima. Ali, glavni
razlog genocida nad krstjanima “jereticima” je ovaj:
“Bogumili su štitili plemenski sklop i bili protivnici
crkvene jerarhije.” (6)
Krstjanska crkva nije priznavala jerarhijsku vlast romejske
Ortodoksne crkve i carigradskog patrijarha, već je sebe sma-
trala i zvala samostalnom apostolskom crkvom..
“Nemanja je ništio plemenski život i zavodio držav-
nu centralizaciju, crkvenu jerarhiju, pa se sukobi s bogumili-
ma. Zato ih Nemanja oglasi svojim protivnicima, a jerarhija
jereticima i protivnicima Božijim.” (7)
…………………….
(1) Miodrag M. Petrović, Pomen bogumila – babuna u
Zakonopravilu Svetoga Save i “Crkva Bosanska”, Beo-
grad, 1955, str. 5-6.
(2) Ibid., str. 11-12.
(3) Episkop Nikanor Ružičić, Istorija Srpske Crkve,
Knjiga druga, Beograd, Kraljevska srpska državna štam-
parija, 1895, str. 367.
(4) Ibid., str. 20-21.
(5) Ibid., str. 26-27.
(6) Pantelija Slavkov Srećković, Istorija srpskoga naro-
da, Knjiga II, Kraljevsko-srpska državna štamparija, Beo-
grad, 1888, str. 25.
(7) Ibid.

35
O STEFANU NEMANJI
“A kako su u zemlji toj i latinski jereji, to se po volji
božjoj udostoji da u hramu tom primi i latinsko krštenje.”
(Stefan Prvovenčani, Život Svetog Simeona)
Gle čuda: za Stefana Nemanjića, sina Nemanjinog,
rimokatolicizam nije jeres, nego za Nemanjino krštenje u
Rimokatoličkoj crkvi kaže da se Nemanja “po volji božjoj
udostoji da u hramu tom primi i latinsko krštenje.”
Zar rimokatolicizam za ortodoksnu crkvu nije jeres?
Zar je to krštenje dostojno krštenje? Očito se vidi da za Stefa-
na Nemanjića rimokatolicizam nije jeres i krštenje kod rimo-
katolika za njega je “dostojno i po Božjoj volji.”
I nastavlja Stefan o svom ocu Nemanji:
“A kad se vratio otac njegov u stolono mesto, opet se
udostoji da primi drugo krštenje iz ruku svetitelja i arhijereja
usred srpske zemlje, u hramu svetih i sveslavnih i vrhovnih
apostolâ Petra i Pavla, idući za vladikom svojim pastirom
Hristom, kao što Pismo kaže: ‘Sisao si mleko iz obeju dojki’,
tj. izvršilac je Staroga i Novoga zaveta.”
Za Nemanjino krštenje u Rimokatoličkoj crkvi i ka-
snije u Pravoslavnoj Crkvi Stefan Prvovjenčani kroz poređe-
nje kaže: “Sisao si mleko iz obeju dojki”. Dakle po Stefanu
Prvovjenčanom rimokatolicizam i pravoslavlje dvije dojke
jedne majke, tj. dva dijela jedne Crkve, što je laž, jer je
rimokatolicizam jeres koja ispovijeda da Sveti Duh ishodi i
od Oca i od Sina (jeres filioque).
U svojoj “Žičkoj besedi o pravoj very” Sveti Sava je
diplomatski izbjegao da ispovijedi da Sveti Duh od Oca is-
hodi, čak i ne pominje Svetog Duha po dogmatu Nikeo –
carigradskog “Simvola vjere”, već samo pominje Oca i Sina,
a Svetog Duha pominje samo u kontekstu Svete Trojice bez
i jedne jedine riječi o ishođenju Duha Svetog. Sve je to bila
politika, a ne vjera i istina Jevanđelja.
36
Sl. 9. Krstom na velikoj ploči prikazana su godišnja doba
sa zimskim i ljetnim solsticijem. Tri “noge” u dnu su jesen
(lijevo) i zima (desno), a između je linija zimske
kratkodnevnice (zimski solsticij, prvi dan zime).
Stefan Nemanja je prvi srbski revolucionar koji je
zatro stari, a uspostavio novi društveni poredak. Šta je revo-
lucija, evo kratke definicije sa Vikipedije:

37
 "Revolucija je, u opštem slučaju, radikalna promje-
na drušvenih odnosa. U političkom označava korjenitu pro-
menu društvenog uređenja. Riječ revolucija znači preobrat.
U nekim revolucijama učestvuje veliki broj ljudi, ili čak
većina neke socijalne grupacije ili naroda, dok neke revo-
lucije vodi samo mala grupa revolucionara."
Kako je Nemanja stvorio svoju državu na koju su
današnji Srbi toliku ponosni i slave Nemanju kao prvog i
najvećeg srpskog državotvoritelja (svi znaju da je to laž) i
slave ga kao jednog od najvećih svetaca (istorija zna da je i
to velika laž). Prvo da vidimo ko je Stevan Nemanja?
Ime Nemanjinog oca je nepoznato, prezime nepozna-
to:
"Kad su sinovi arhonta dukljanskog Mihale osvojili
Rašku 1072. god. ded Nemanjin beše odveden u Dukljansku
gde mu se rodio sin Stevan. Za vreme velikih meteža
(1114.), po smrti Vladimira II, kralj Đorđe osvoji Rašku i
odvede oca Nemanjinog u Dukljansku gde mu se rodio
otrok...." (1)
Zavida, Desa ili Stevan? Ko je Nemanjin otac? Prezime niko
ne zna, pravog oca niko ne zna. U Duklji je Nemanja rođen,
tamo se krstio u rimokatoličkoj crkvi. U zrelim godinama
dolazi Nemanja u Rašku. Istoričari nigdje ne spominju da li
je došao sam ili sa odabranom oružanom grupom po već
unaprijed planiranom zadatku koji će provesti u djelo.
Sad da vidimo kakvo je stanje i kakav poredak bio u
Raškoj prije dolaska Stefana Nemanje:
"Godine 1161. on počne 'zidati' hram sv. Nikole...
blizu sv. Bogorodice na ušću reke Banjske. Ovako samo-
stalno postupanje Nemanjino nije se moglo složiti s plemen-
skim življenjem i zadrugarskom upravom Vukanića. Braća

38
nisu mogla priznati Nemanju za vladaoca, nego su ga sma-
trali kao zadrugara, po čijoj smrti njegovu državu trebao je
da nasledi onaj knez, kome bi ista zadrugarska oblast pri-
pala po običajima zadrugarske pravde i vladavine, a ne Ne-
manjinim sinovima." (2)
Koja braća Nemanjina i otkud Nemanji braća u Raškoj? Zar
su ovi Vukanići Nemanjina braća i po kojoj liniji: rođena
braća nisu mogli biti, jer Nemanji se prezime ne zna? Ovim
se pokušava legalizovati Nemanjin dolazak i ostanak u Raš-
koj kao dolazak kod svoje braće i na svoju zemlju. I šta biva
dalje?
"Zidanjem crkava i zamaka, Nemanja se smatrao
samostalnim vladaocem i upravljao 'ni skim nesaopšteno'."
(3)
"On ne govori kao zadrugar, nego kao samostalni
vladalac, a u 'Boga su mnoge milosti', pa će on svakome po
zasluzi dati. Ovde izlazi na vidik ličnost, a ne zadruga." (4)
Nije ličnost, nego bezbožna zla sebičnost koja se opravdava
"Božijom zaslugom". Vukanići pozovu Nemanju na zadruž-
ni zbor, pitaju ga zna li šta radi, zna li da ne može to da radi,
ali on ne sluša i oni ga okuju i stave u zatvor. U to vrijeme
vizantijski car Manuilo smjenjuje Uroša II "najstarijeg izme-
đu Nemanjne braće" (5), oslobađa Nemanju iz zatvora i po-
stavlja Nemanju na čelo vazalne države.
I tada Nemanja počinje pokolj i istrijebljenje svoje
istorodne braće župana po svoj Raškoj:
"Nemanja je posle svog oslobođenja, s jedne strane,
slao caru spomoćnu vojsku u ratu protiv Ugarske, a s druge
strane, otvorio rat protiv svoje braće." (6)

39
 "Dok je Nemanja ništio svoje srodnike i supar-nike
kneževe i župane, dotle je Manuilo ratovao s Ugarskom." (7)
"Posle svoga zbavljenja, Nemanja je otvorio rat sa
svojim srodnicima i županima. Njih 12 pogubio, a ostali
utekli u grčko carstvo, u Dubrovnik i kud je ko mogao." (8)

Sl. 10. Dvostruki krst na stećaku (19. v., Dići, Ljig).

Vertikala je simbol Sunčevog kretanja sjever-jug i obratno,
a četiri kraka poprečnih linija su četiri godišnja doba. Dva
ukošena “roga” u vrhu su proljeće (desno) i ljeto, a dvije
“noge” u dnu su jesen (lijevo) i zima.

40
Nemanja je pobio i rastjerao sve župane i knezove i tako
uništio zadružni život Srba, ukinuo vijekovno običajno pra-
vo i postao apsolutistički monarh Raške. Da li je pobio i sve
potomke župana i knezova koje je stigao, o tome istorija ćuti,
a vjerovatno jest, jer tako se onda radilo pri istrijebljenju
konkurenata na presto.
I tako u Raškoj nema više ni župana ni knezova osim
Nemanje, ali ima još neko ko sutra može reći Nemanji: "Ne,
ti na to nemaš pravo!" To je srpska narodna crkva dvovjernih
krstjana, tkz. "bogumila". Uz Nemanju je Grk episkop
Jevtimije, te se sprema genocid protiv Srba krstjana i dota-
dašnje srpske crkve, jer to su Srbi kršteni po ortodoksnom
obredu, ispovijedali su ortodoksni Simvol vjere, ali je sav
narod u svom životu pratio i svoje stare prehrišćanske obi-
čaje:
"Po povratku iz Carigrada, Nemanja ustane protiv
bogumila i ostatka mnogoboštva. Dva glavna uzroka pokre-
nula su ga na takvu radnju. Bogumili su štitili plemenski
sklop i bili protivnici crkvene jerarhije. Kako je bilo preve-
deno jevanđelje na slovenski jezik, oni u njemu nađu oslonac
za ‘krstjansko’ bratstvo. Nemanja je ništio plemenski život i
zavodio državnu centralizaciju, crkvenu jerarhiju, pa se
sukobi s bogumilima." (9)
Nije tačno da ovi "bogumili" nisu imali svoju crkvenu jerar-
hiju i to istorija zna, već su samo bili protiv jerarhijskih
propisa Ortodoksne i Rimokatoličke crkve po kojima Cari-
gradska patrijaršija ili Rim imaju jurisdikciju nad srpskom
crkvom:
“Bogumili su težili da urede svoju crkvenu jerarhiju
slično jerarhiji prve Hristove crkve. U smeru tom, oni su
priznali i postavili jedno lice za starešinu sviju, koje bi na
zemlji predstavljalo samoga Hrista, i ovome su dali dvanaest

41
pomoćnika, koji opet predstavljahu dvanaest apostola i
učitelja….” (10)
I tako je Nemanja uveo Srbe u građanski, rat otimaju-
ći, ubijajući, sakateći, rušeći, žareći i paleći sve prethodno,
pa su čak i sve knjige iz vremena prije Nemanje do zadnje
popaljene. Zadrugarstvo sa narodnim običajnim pravom je
ukinuto i na srpski narod pao je teški Nemanjin teret vizantij-
skog feudalizma. Sa Nemanjom sloboda je izbjegla iz Srbije.
Dakle je Nemanja prvi revolucionar među Srbima, jer je
revolucija radikalna promjena društvenih odnosa.
Podržavati Nemanjin način uspostavljanja države
znači opravdavati Pavelićev genocid nad Srbima pri uspo-
stavljanju NDH-a 1941-1945. god. kao i opravdavati progon
Srba iz Hrvatske u vremenu od 1991-1995. godine. Taj me-
tod je jezuitski metod po kojem "Cilj opravdava svako sred-
stvo."

.................................
(1) Pantelija Slavkov Srećković, Istorija srpskoga naro-
da, Knjiga druga, Beograd Kraljevsko-srpska državna štam-
parija, 1888, str. 7.
(2) Ibid., str. 12.
(3) Ibid., str. 13.
(4) Ibid.
(5) Ibid., str. 14.
(6) Ibid.
(7) Ibid. str. 15.
(8) Ibid., str. 16.
(9) Ibid., str. 25-26.
(10) Episkop Nikanor Ružičić, Istorija Srpske Crkve,
Knjiga druga, Beograd, Kraljevska srpska državna štam-
parija, 1895, str. 363.

42
STEĆCI I SOLARNI SIMBOLI

Sl. 11. Majanski bog Tlaloc: obrve, nos i usta su kao Božije
žezlo, a oči su spirale kao simboli proljeća i ljeta. Ispod je
motiv na stećaku (Donji Bakići, Klisa, Olovo).…

43
 Sl. 12. Stećak sa motivom raspetog Hrista (Drežnica,
Mostar).

Sl. 13. Triskelion na stećcima (Doljevići kod Srebrenice).

44
Sl. 14. Stećak sa triskelima u Zvorniku.

45
Sl. 15. Nebeska soha sa oltarom Sunca Vidovdana (stećak
nišan krstjanina koji je konvertirao u islam).

46
Sl. 16. Motiv na stećku: triskelion (Sveta Trojica) na
prestolu Vidovdana (Han Hreša, Sarajevo).

Sl. 17. Stećak sa Svarogovom svastikom nalazi se u

Opravdićima kod Bratunca.
47
 Sl. 18. Veles (Volos) na ilustraciji Miroslavljevog
jevanđelja. Knez Miroslav bijaše krstjanin dvovjerac.

KO SU BABUNI?
Babuni se pominju u 85. članu Dušanovog zakonika:
"I ko rekne babunsku reč, ako bude vlastelin, da plati
sto perpera, ako li bude sebar da plati dvanaest perpera i da
se bije štapovima."
Otrcanu priču o nekakvim babunima (bogumilima)
sa planine Babune u Makedoniji već svi znamo. A šta je ba-
bunska riječ iz Dušanovog zakonika, evo prvo objašnjenje i
evo dokaza za riječ "babun": irsko (gaelik) “babun” ili
“babhun” znači “tor za stoku” , hebrejsko “bachon”, da-
našnje srpsko “bačija” (1).
Gaelik babun je kameni tor (srednjevijekovni srbski naziv
za svetački oreol je “torak” što je izvedeno od riječi “tor”,
jer bukvalno značenje riječi “tor” je “krug”).
Čoban je babun, babulj je kamen (riječ babulj sačuvana

48
je u Kninskoj Krajini (2), a kameni kumiri prehrišćana,
dakle i dvovjeraca (“poluvjeraca”) krstjana, zvani su babe.

Babun, izvor u Hercegovini, zapadno od Mostara. Babuna,

selo u Boki. Postoji još i ime plemena Babuni, koje G.
Balaščev ubicira u blizini Bitolja (3). Zababon, boboane u
madjarskom i poljskom i danas znači sujevjerje, prazno-
vjerje, gatanje. Baboane u rumunskom znači čaranje, ča-
rolije, vradžbine, gatanje (4).
Babunska riječ je riječ čobana, za ondašnju aristokratiju to
je riječ prostaka, psovka ili nepristojna riječ ili drevna pre-
hrišćanska molitva (gata) i to nema nikakve veze sa bogumi-
lima. Babunu su za srbsku vlastelu Dušanovog doba bili pro-
sti ljudi nižeg staleža, čobani, sebri, meroposi, seljaci po-
luvjerci. Ono što su za učene Grke i Rimljane bili varvari, to
su za srpsku gospodu bili babuni.
Pogledajmo i ovu sličnost: i danas na indonezijskom otoku
Madura seljaci koji zemljoposjednicima obrađuju zemlju za
jednu petinu žitog prinosa zovu se babuni i ta petina dijeli
se među tim radnicima (5), baš kao što je bilo seljacima u
feudalnoj Romeji i u feudalnoj državi Nemanjića.
…………………….
(1) Edward O'Reilly, John O'Donovan, An Irish-En-
glish Dictionary, Dublin: James Duffy, 1821, p. 44.
(2) Vladimir Ardalić, Zbornik za narodni život i običaje
Južnih Slovena, Bukovica: narodni život i običaji, JAZU,
Zagreb, 1902.
(3) Petar Skok, Etimolologijski rječnik hrvatskoga ili
srpskoga jezika, Knjiga I, JAZU, Zagreb, 1971, str. 84.
(4) Ibid.
(5) Gerben Nooteboom, Forgotten People: Poverty,
Risk and Social Security in Indonesia: The Case of the Ma-
durese, Bril, Leiden/Boston, 2014, p. 83-84.
49
DRUIDSKI KAMENI PRESTOLI

Sl. 19. Druidski kameni prestoli na magalitskoj

opservatoriji Kokino Brdo, Makedonija.

Sl. 20. Druidski kameni presto (Devil armchair,Rennes-les-

Bains, Rennes-le-Chateau, France).

50
Sl. 21. Druidski kameni presto (Hag’s chair, Ireland).…

51
 Sl. 22. Druidski kameni presto (Dream Seat at
Castlerigg, Cumbria, England).

Sl. 23. Druidski kameni presto (Llangernyw village,

Conwy, North Wales, England).

52
Sl. 24. Druidski kameni presto (Druids Chair and Well
or St Brigid’s Well or St. Brigit’s Well, Ireland).

53
 Sl. 25. Druidski kameni presto (St. Usteli, Cornwall,
Southern England).

Sl. 26. Druidski kameni prestol (Russia, Кудепстинский

культовый камень с сидениями, Кудепста, Сочи).

54
Sl. 27. Druidska sudijska stolica (The Druid's Judgment
Seat, village of Killiney, Ireland (From ‘A Hand-book of
Irish Antiquities” by William F. Wakeman).

55
Sl. 28. Druidski kameni presto na 745 m nadmorske visine
(brdo Vratar kod Rogatice).

56
Sl. 29. Druidski kameni prestoli u Ošanićima kod Stoca.

57
Sl. 30. Druidski kameni presto u Zemaljskom muzeju u
Sarajevu.

58
 Sl. 31. Kameno druidsko prestolje u selu Rutoši,
Nova Varoš.

Sl. 32. Druidski presto između Temske i Toplog Dola

odmarališta elektrodistribucije (tromeđa
Pirot - Knjaževac – Svrljig).

59
 Sl. 33. Druidski presto kod bunara u crnogorskom selu
Donji Brisk (Skadarska Krajina).
Lokaliteti druidskih kamenih prestola u BiH
• Vratar (u široj okolini Rogatice)
• Hrtar (utvrda kod Višegrada) Višegrad
• Samobor (kod Goražda)
• Kovin (u Polimlju kod Prijepolja)

60
 • Sokol (na ušću Pive i Tare)
• Kulina (uz rijeku Bistricu, lijevu pritoku Drine)
• Duroš (kod rijeke Bistrice, lijeve pritoke Drine)
• Jeleč (kod Foče),
• Tođevac (kod Foče)
• Donja Bukovica (kod Konjica)
• Klek (kod Prozora)
• Fojnica (kod Gackog)
• Zovi do (kod Nevesinja)
• Jasenik (kod Gackog)
• Brajčin laz (kod Gackog)
• Kosor (kod Blagaja)
• Ošanići (kod Stoca)
• Ključ (kod Gackog)
• Gornji Turani (kod Trebinja)
• Grab (kod Ljubuškog)
• Znetve, Viduša (kod Kaknja)
• Rutoši, Nova Varoš
• Donji Brisk, Skadarska Krajina
• Temska - Topli Do (kod odmarališta
elektrodistribucije na tromeđi Pirot - Knjaževac –
- Svrljig).
Pored solarnog krsta i grana trolisnog nebeskog drve-
ta života, na kamenom prestolu u Gornjim Turanima kod
Trebinja predstavljen je Sunčev ratnik Sveti Vid.
Na Svetovidovom štitu je linija nebeskog ekvatora sa
šest podioka i to je vrijeme od šest mjeseci od zimskog sol-
sticija početkom zime (rođenje Svarožića), do ljetnog sol-
sticija (Vidovdana).
Desno iznad su simboli četiri godisnja doba na koji-
ma je označena jačina Sunca po godišnjim dobima: jesen i
zima imaju po tri “zastavice”, četiri “zastavice” simboli su

61
proljeća, a pet “zastavica” simbolično pokazuju najjaču sna-
gu ljetnog Sunca.

Sl. 34. Druidski kameni presto u Gornjim Turanima

kod Trebinja.

Pošto su prvenstveno služili za astronomska osma-

tranja i praćenje nebeskih zbivanja, druidski kemeni prestoli
bili su na istaknutim kotama, vidikovcima. Na njima su u ve-
like praznične dane sjedili znalci nebeskih prilika i sudije,
prvosveštenici, druidi, djedovi. Ta prestolja simbolično su
predstavljala prestole boga Sunca i na njih su imali pravo da
sjedaju samo prvosveštenici u velike kalendarske praznike i
narodne starješine u vrijeme donošenja važnih plemenskih
odluka. Kad je širenjem hrišćanstva druidsko sveštenstvo
potisnuto do nestanka, kameni prestoli su služili lokalnim
feudalcima, koji su preuzeli zakonodavnu sudijsku ulogu
druida.

62
Sl. 35. Druidski kameni prestol sa solarnim drvetom života
sa hrastovim lišćem. Hrast je Perunovo drvo i Svarožićev
badnjak (Bukovica, Konjic).
63
STEĆAK IZ GLISNICE

Sl. 36. Ukrašeni stećak iz Glisnice, opština Pljevlja.

64
 Sl. 37. Četiri kružna dijela oko centralnog kruga (Sunca)
su četiri godišnja doba. Sličan motiv je na keltskom novčiću
iz Panonije s kraja stare ere (slika desno).

Sl. 38. Žezlo Boga Sunca kao motiv na stećku iz Glisnice

kod Pljevalja.

65
BOŽIJE ŽEZLO

Sl. 39. Božije žezlo na pećinskom crtežu (Cueva del Bujeo,

Spain).
Prvi dan ljeta, dan ljetne dugodnevnice na ljetni sol-
sticij (Vidovdan) simbolično se prikazuje kao Božije žezlo.
To je dan sa najviše sunčanih sati u godini. Univerzalni je
drevni simbol prikazivan širom svijeta počev od praisto-
rijskih pećinskih crteža do naših srenjevijekovnih stećaka.
Božije žezlo je simbol plodnosti, rađanja, rasta, života i bes-
mrtnosti.
Nosač žezla (drška) predstavlja nebeski pravac Sun-
čevog kretanja sjever-jug, a dvije grane u vrhu simboli su
proljeća sa istočne i ljeta sa zapadne strane neba.
66
 U danu dugodnevnice proljeće traje sve do momen-
ta kad se Sunce popne na svoje carsko prestolje u najvišoj
tački na zenitu sjevernog neba i od tog momenta u tom da-
nu nastaje ljeto. Ta tačka je mjesto gdje se na držaču žezla
račvaju grane proljeća i ljeta.

Sl. 40. Božije žezlo na indijanskom petroglifu

prekolumbovskog vremena (Chacabuco, Atacama Desert,
Chile).

Sl. 41. Indijanski petroglif sa Božijim žezlom (Casa

Malpais, Arizona).

67
 Sl. 42. Božije žezlo na indijanskom petroglifu (Paria
Plateau, Arizona).

Sl. 43. Božije žezlo na solarnoj lađi (petroglyphs, Tanum,

Sweden).

68
Sl. 44. Božije žezlo na figurini južnoameričkih Indijanaca
(Huari Wari, Peru, 700-800 g. st. ere).

Sl. 45. Božije žezlo na keramičkom idolu iz neolita.

69
Sl. 46. Božiji žezal (8. vijek, Celtic Lichfield Gospels).

Sl .47. Božije žezlo na stećku (Gradac, Banja

Koviljača).

70
 Sl. 48. Božija žezla na stećku (Čevljanovići, Olovo).

Sl. 49. Božiji žezlo na Vače situli (Narodni muzej Slovenije,

Ljubljana).

Sl. 50. Božije žezlo (stećak, Uzarići, Šarampovo, Mostar).

71
 Sl. 51. Keltski novac: božanstvo drži Božije žezlo
(uvećano).

Sl. 52. Božije žezlo u ruci Svetovida kao motiv na stećku iz

Donje Zgošće kod Kaknja (replika)..

72
 .
Božije Sl. 53. Božije žezlo na stećaku (Rastićevo, Jezero,
Kupres).

Sl. 54. Božije žezlo na krstu vremena (Kutine, Kalinovik).

73
O BABUNSKOJ RIJEČI
Član 85. Dušanovog zakonika kaže:
“85. O babunskoj reči:
… I ko rekne babunsku reč, ako bude vlastelin, da plati
sto perpera, ako li bude sebar da plati dvanaest perpera i
da se bije stapovima.”
Dušanov zakonik je po članu 85. kažnjavao vlasteli-
na sa 100 perpera, a onoga ko nije bio vlastelin globom od
12 perpera i batinanjem za izgovorenu babunsku riječ, tj. za
psovku koja nije nekome direktno upućena, nego se, kao i
danas, u govoru Srba koristila kao “poštapalica”. To je
nepristojna, bezobrazna riječ. Valtazar Bogišić je 1906.g.
pisao da običajno pravo Grblja i Paštrovića nije lokalnog
karaktera nego da korijene vuče iz pravnog sistema srednje-
vijekovne srpske države.
Aleksandar Solovjev je ustanovio da se u srpskom
primorju pod mletačkom i austrijskom vlašću sudilo po Za-
koniku cara Dušana. Peraški "Proglas protiv psovke", od
25. avgusta 1624. g., izričito propisuje da sudsko vijeće treba
da izrekne kaznu po "zakonima kralja Stefana".
Još malo citata iz Dušanovog zakonika:
“6. О јереси латинској
И за јерес латинску, што су обратили хришћане
у азимство, да се врате опет у хришћанство, ако се
нађе ко пречувши и не повративши се у хришћанство, да
се казни како пише у закону светих отаца.
7. О јереси латинској
И да постави Велика црква протопопе по свима
градовима и трговима, да поврате хришћане од јереси
латинске, који су се обратили у веру латинску, и да им

74
даде заповест духовну и да се врати сваки у хришћан-
ство.
8. О латинском попу:
И поп латински, ако се нађе, обративши хриш-
ћанина у веру латинску, да се казни по закону светих
отаца.”
9. О полувершима:
И ако се нађе полуверац, који је узео хришћанку,
ако усхте, да се крсти у хришћанство, а ако се не крсти,
да му се узме жена и деца и да им се даде део куће, а он
да се изагна
10. О јеретику:
И ко се нађе као јеретик, живећи међу хришћа-
нима, да се ожеже по образу и да се изагна, а ко би га
тајио, и тај да се ожеже.”
I kao što se vidi u Dušanovom zakoniku se pominje
latinska jeres. To je rimokatolicizam. Pominju se jeretici
uopšte (Čl.10). Ali u članu 9. Dušanovog zakonika imeno-
vani su poluvjerci. Vidi se po Zakoniku da poluvjerci nisu
rimokatolici, jer je rimokatolicizam označen kao latinska je-
res. Poluvjerci nisu jeretici, što znači da su pravilno ispovije-
dali pravoslavnu vjeru, ali nisu ni punopravni članovi ondaš-
nje zvanične nemanjićke državne crkve ortodoksnog romej-
skog hrišćanstva, jer nisu potpuno odbacili prehrišćansku
vjeru i zato su Zakonikom diskrimisani. Bogumila u Duša-
novom zakoniku nema, jer ih nije ni bilo.
Pod babunima car Dušan smatra prosti narod, niži
stalež, “divljake i prostake Sebre”, one što klešu kamene ido-
le, kumire ili babe. To je taj narod i ta vjera koji je od Nema-
nje stradao, jer nisu prihvatali vizantijski stil hrišćanstva,
nego su hrišćanstvo uklopili u svoju pređašnju djedovsku
vjeru i živjeli i sa Svarožićem i sa Hristom, sa Bijelim Vidom

75
i sa Hristom, sa Triglavom kao sa Svetom Trojicom i sa pre-
hrišćanskim narodnim običajima i simbolima. To su Srbi ko-
ji ne htjedoše da se pokore od Nemanjića nametanom vizan-
tijskom stilu hrišćanstva vizantijskom feudalnom poretku.

DRUIDSKI KAMENI OLTARI

Sl. 55. Druidski kameni žrtveni oltar (Bronze Age Stone

Circle, Doddington Moor, Northumberland, England).

"Čudno klesani kamen u Dobrunu kod Višegrada, poz-

nat kao 'šareni kamen' (Pl. CXV 8) izgleda da je bio nešto
drugo, a ne nadgrobni spomenik. To je mogao biti žrtveni
kamen, jer je gornja površina izbrazdana radi oticanja neke
tečnosti." (1)
.........................
(1) Marian Wenzel, Ukrasni motivi na stećcima, Vese-
lin Masleša, Sarajevo, 1965, str. 426.

76
Sl. 56. Druidski kameni olltar (žrtvenik) sa kolovratima
sa prehrišćanskog svetilišta na obližnjem brdu
premješten je u portu Manastira Dobrun kod
Višegrada).
77
 Sl. 57. Natpis sa druidskog oltara u Dubrunu kod
Višegrada.
U kolovratu (prvi krug s desna) upisana su dva slov-
na znaka. Čitani s desna u lijevo daju riječ CO (SO), što na
skitsko-sarmatskom znači SUNCE. U srednjem krugu Sun-
ca, ćirilicom piše JA-P-B-T-O, tj. JAROVITO. U trećem
krugu s desna ćirilicom piše CI (SI), što znači SIJA. Sve to
znači: СO ѢРВTO CI, odnosno SUNCE JUROVITO
(JEROVITO, JAROVITO) SI (SIJAJ, SJAJ; SIJA).

78
Sl. 58. Kamen u prvom planu je druidski kameni žrtvenik,
Stonehenge.

Sl. 59. Žrtveni oltar ispred dolmena (Burren, Ireland).

79
Sl. 60. Kameni oltar na brdu Glavice, selo Ljuljac kod
Novog Pazara.

Sl. 61. Druidski oltar u Šudikovu (Berane, Crna Gora).

80
Sl. 62. Ovaj natpis na Šudikovskom kvadru čita se s lijeva u
desno: JU-I-RA-L = JU-IR-AL = JUIRAL = IDE
ŽIVOTNA KRASOTA.
Sanskritsko yū ( यु ) znači ide (1); īr ( ईर् ) znači rastući, ži-
votni (2); al, ( अल् ) je krasni (3). Jūrṇí, Jūrja znači plame-
ni, ognjeni, žaroviti, ljuti, brzi, sunce. (4)

Sl. 63. Na ovoj strani Šudikovskog kvadra piše:

J-U- RA-J = JURAJ.
…………………….
(1,2,3,4) Sir Monier Monier-Williams, A Sanskrit-Eng-
lish Dictionary, Oxford, The Clarendon Press, 1960, pp.
853, 170, 93, 424.
81
NATPIS NA KAMENU IZ VARNE

Sl. 64. Zapis na kamenu nađenom u selu Bjala kod Varne,

u Bugarskoj čita se s desna u lijevo: JU-I-RA-I-K =
= JUIRAIK = PLAMTEĆI, ŽAROVITI = JUROVITI,
JAROVITI.

82
Sl. 65. Stećak krstača sa runom YU (Vođeni, Ljubinja).

83
Sl. 66. Radgost, kip na češkoj planini Radhošt, sa runama
kao solarnim simbolima YU.

84
SJEĆANJE NA PROŠLOST

Sl. 67. U stijenu su uklesana hetitska božanstva sa

simbolima ekvinocija (markirano okvirom) koji ishode iz
drveta života (Yazılıkaya, Bogazkale, Turkey).

Sl. 68. Simbol ljetnog solsticija (stećak, Orah, Bileća).

85
Sl. 69. Antropomorfno Sunce sa simbolom ljetnog solsticija
na stećku (staro greblje, Ugljevik).

86
Sl. 70. Simbol Φ na petroglifima (lijevo: Toulou Shelter,
Ndele, Central African Republic, gvozdeno doba; desno:
Petroglyphs Provintial Park, Ontario, Canada).

Sl. 71. Ruke kao simbol Φ na stećku (Radimlja, Mostar).

87
Sl. 72. Ruke slonjene na bok (Φ) simbol su ekvninocija na
dan ravnodnevnice (stećak, Smrtići, Sokolac).

Sl. 73. Ruke u znaku Φ (keramički idol, 2. milenijum st.

ere, Dupljaja, Bela Crkva, Banat).
88
Sl. 74. Ruke u znaku Φ (idol iz Harape (keramika,
Harappa, Kot Diji faza, 3000-2600. god. st. ere).

Sl. 75. Znak Φ u podu crkve (St. Germain church,

Flamanville, Manche, Normandy, France)...…

89
Sl. 76. Ruke u znaku simbola Φ (stećak, sredina 19. v. staro
groblje kod crkve Presvete Bogorodice, Negotin).

90
ZORA SVIĆE

Sl. 77. Akhet, simbol starih Egipćana, Sunce između dvije

planine (istok i zapad): zora, vidik, horizont.

Sl. 78. Stećak iz okoline Rogatice: Sunce između dvije

planine (istok i zapad): zora, vidik, horizont. Četiri
krivudave linije su četiri godišnja doba.

91
PITA I SPIRALA

Sl. 79. Pita

Sl. 80. Pita ili “spirala” (stećak, Jela šuma, Olovo).

92
 Oblike spirala Srbi od davnina nazivaju pita. Dakle
su to solarne pite, a ne nekakve spirale ili federi. Sanskritsko
pitā ( पिता ) znači otac (1). Vedski bog Prajapita znači otac
naroda (praja znači narod, a pita znači “otac”. Prajapita
je prorokovano božanstvo iz Munovog zakonika koje treba
da dođe da spasi svijet. Sanskritsko pīṭha je Sunce (2).

Sl. 81. Solarni simboli sačuvani su kroz tradiciju šaranja

slavskih krsnih hljebova Srba centralne Bosne. Sinonim za
riječ “hljeb” je riječ “somun” (sanskritska riječ “somya”
jedno je od imena Sunca).
…………………….
(1) Sir Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English
Dictionary, Oxford, The Clarendon Press, 1960, p. 627.
(2) Ibid., p. 629.
93
ZNAK EKVINOCIJA (RAVNODNEVNICE)

Sl. 82. Raspored zone dana i noći na dan ravnodnevnice

(ekvinocija). Tog dana Sunce se krece linijom nebeskog
ekvatora. Sa tog pravca zrake Sunca padaju tačno pod 90
stepeni prema Zemljinom ekvatoru ( ekvator je
horizontalna linija preko zone dana).

Sl. 83. Ravnodnevnica kao motiv na stećeku (Rudo Polje,

Gacko).

94
Sl. 84. Petroglif Indijanaca Kolumbije: dva Sunca na liniji
nebeskog ekvatora: proljetni i jesenji ekvinocij (Mataven
River, Orinoko region, Colombia).

Sl. 85. Piktski petroglif (The stone at Struan, Scotland).

95
Sl. 86. Sunce na nebeskom ekvatoru (indijanski petroglif,
The Black Mountain Rock Art District, Mojave Desert,
Barstow, San Bernardino County, California), a ispod je
srednjevijekovni stećak kod Nikšića.

96
Sl. 87. Simbol Φ (ϕ: indijanski petroglifi (iznad: Grapevine
Canyon, Laughlin. Nevada, USA; ispod: Gold Canyon,
Arizona). Isti simbol je na stećku (Rastićevo, Kupres).

97
Sl. 88. Solarni simbol na trnokopu (Donja Kamenica kod
Knjaževca., vlasništvo Olivera Jelenkovića).

98
 Sl. 89. Detalj sa megalitske statue na Uskršnjim ostrvima
(Easter Island statues)..

Sl. 90. Kineski znak “zhōng” znači “sredina”. Desno je

petroglif (Ingá Stone, Brazil).
Proljetni i jesenji ekvinociji (ravnodnevnice) dešava-
ju se na liniji nebeskog ekvatora koji je sredina Sunčevog
kretanja sjever-jug. Ako je elipsasti dio na sredini vertikale,
99
znači da je obilježena ravnodnevnica; ako je na vrhu
vertikale , označen je ljetni solsticij na dan dugodnevnice; na
dnu vertikale to je znak zimskog solsticija na dan kratkodne-
vnice).

Sl. 91. Simbol Φ) na stećku (Zijemlje polje, Mostar).

Sl. 92. Peroglif u Uzbekistanu (18 km od grada Navoiy).

100
Sl. 93. Znak ravnodnevnica na stećku (Čičevo, Konjic).

Sl. 94. Simboli solsticija i ekvinocija na stećku krstači

(Uboško, Ljubinje).

101
NEBESKI ROMB I SPIRALE

Sl. 95. Rombovi i spirale na kultnom hljebu (Vinčanska

kultura). Romb je simbol nebeskog hrama, premudrosti,
znanja i kreativnosti Tvorca.

Sl. 96. Romboidni simboli neba na neolitskim petroglifima

(Newgrange, Ireland).

102
Sl. 97. Petroglif južnoameričkih Indijanaca (Ilha de Santa
Catarina, Little Sister Island, Brazil).

Sl. 98. Romb na stećcima u Dobrom polju kod Trnova

(lijevo) i na stećku u Slivno Ravno, Prović, Opuzen.

103
 Sl. 99. Stećak sa rombovima (Opličići, Stolac).

Sl. 100. Sunce na vrhu piramide i obelisk.

Na stećcima je predstavljen ljetni solsticij na Vidov-
dan: Sunce je na vrhu nebeske piramide i na vrhu obeliska
kao cvijet života i kolo vremena (Sl. 100). Cvijet sa šest
latica označava šest mjeseci, tj. pola godine: tri mjeseca
proljeća i tri mjeseca ljeta. Ujedno je to Sunčev cvijet života

104
(stećak lijevo). Na stećku desno nalaze se četiri mala kruga
kao simboli Sunca sa četiri godišnja doba. Sve je uramljeno
pitama (spiralama) kao simbolima nebeske svjetlosti, kos-
mosa i vremena. Ispod slike stećaka je glagoljično slovo “S”
koje takođe predstavlja Sunce na nebeskoj piramidi o ljet-
nom solsticiju prvog dana ljeta.

Sl. 101. Bogovi proljeća i ljeta svrnuli jelena (Oriona), a

pas je sazviježđe Malog psa (motiv na stećku iz Pogrebnice,
Hodovo kod Stoca).
Na ovom stećku prikazan je jelen sa Suncem na glavi. To je
Vidovdan 21. juna, ljetni solsticij kad je Sunce tačno iznad
sazviježđa Orion (na sanskritu sazviježđe Orion zove se
“Mriga”, što znači “jelen”). Pas je sazviježđe Malog, a psi
i Velikog psa (Canis Minor i Canis Major). Desni konjanik
predstavlja sv. Jurja (Jurjevdan, Đurđevdan), a lijevi predsta-
vlja Peruna (Ilindan). Jurjevdan (Đurđevdan) je 6. maja, dok
je Ilindan 2. avgusta. Tačno na sredini između ovih praznika
je 21. jun, ljetni solsticij, kraj proljeća i početak ljeta. To je
najduži dan u godini i tog dana je tradicionalni narodni Vi-
dovdan.
105
SAZVIJEŽĐE JEDNOROGA

Sl. 102. Ljetni solsticij o Vidovdanu 21. Juna: Sunce u vrhu

rogova sazviježđa Bika tačno na “krstu” vertikale sjever- -
jug i poprečnog pravca ekliptike iznad Oriona, a lijevo se
vidi sazviježđe Malog psa (Canis Minor). Ispod Malog psa
je sazviježđe Jednorog (Monoceros). Na stećku sa lokacije
Provići (Slivno Ravno kod Opuzena) predstavljeno je
sazviježđe Jednoroga.
106
SUNČEVI KOLOVRATI

Sl. 103. U krugu desno je Sunce sa dvanaest mjeseci,

sunčevo kolo, kolovrt (stećak, Risovac, Blidinje).

107
Sl. 104. Na stećku u donjem redu su pite (spirale) sunca
proljeća i ljeta, a perunika je prvi dan ljeta i kolovrti su
simboli vremena proljeća, ljeta i dugodnevnice na
Vidovdan (gornja sekcija stećka).

108
SVAROGOVE SVASTIKE

Sl. 105. X-krst u krugu godine sa četiri odaje godišnjih

doba (lijevo). Tu je Svetovid sunčane glave sa svojim
sunčanim konjem i Svarogova svastika sa četiri godišnja
doba među krakovima. Šestokraka zvijezda iznad jelena
(Oriona) i psa (sazviježđe Mali pas) simbol je šest mjeseci
vremena nebeskog hrama u kome Sunce boravi u dane
proljeća i ljeta. (Kalufi, Dobro polje, Trnovo).

109
ILIRSKA SVASTIKA

Sl.106. Trojanska svastika (Schliemann, “Ilios”, fig. 1865).

Sl. 107. Trojanska svastika (Pisana stijena, Višegrad).

110
 Sl. 108. Svastika na Pisanoj stijeni (Žlijeb između
Višegrada i Bajine Bašte, foto: dr. um. Elda Stanković), a
ispod je ista svastika na Tibetu (Protohistoric period,
Nubra valley, Ladakh, Far Western Tibet; Photo: Viraf
Mehta, Gurgaon, Haryana, India).

111
Sl. 109. Lijevo od vrha Sunčeve piramide je ilirska svastika
(stećak, sredina 19. v., Rajac, Negotin).

112
KRSTOVI

Sl. 110. Krstovi godišnjih doba na šamanskom bubnju u

Tuvi (jugoistočni Sibir, Rusija) i krst godišnjih doba sa
stećka (Krtinje kod Ljubinja).

113
DVOSTRUKI (DUPLI) KRSTOVI

Sl. 111. Dvostruki krst američkih Indijanaca (petroglif,

Rinconada Canyon, New Mexico, USA).

Sl. 112. Dvostruki krstovi na stećcima u Vrlici kod Knina:

vertikala je nebeski pravac sjever-jug, a poprečne linije su
zima i proljeće sa jedne, ljeto i jesen sa druge strane.

114
Sl. 113. Petroglifi meksičkih Indijanaca sa duplim krstom
(Museo de Sonora, México).

115
 Sl. 114. Stilizovani dupli krstovi na stećcima (s lijeva:
Banjevići, Drinja a; Vranjevo selo, Neum i Slivno Ravno,
Opuzen).
U dnu stećka iz Banjevića je zimski, a na vrhu ljetni
solsticij. Na stećku iz Vranjeva su godišnja doba, kao i na
stećku u Slinvom Ravnom kojeg krasi kolovrt ispod jeseni.
Ispod znaka zime je dno vremena kalendarske godine Tu se
završava kolo stare i počinje nova godina na prestolu Sunca
na dan zimskog solsticija (“polumjesec”). Ljetni solsticij je
prikazan kao oštri piramidalni vrh.

Sl. 115. Trostruki krst: četiri poprečna kraka su četiri

godišnja doba, a krakovi u sredini su proljetni i jesenji
ekvinocij (ravnodnevnice). Linija između krakova je
vertikala sjever-jug sa zimskim i ljetnim solsticijem na
vrhovima (G. Studenci, Ljubuški)..

116
Sl. 116. Dupli krst na stećku (19. v. Dići, Ljig).

117
PLAMENI ROG “Ր”

Sl. 117. Rog “Ր” (sumerski cilindar, 2000 g. st. e.).

Sl. 118. Sedam bogova sa rogom “Ր” (Mohenjo-daro,

Indija, 3000-2600. g. st. e.).

118
Sl. 119. Preistorijski piktogram antropomorfne figure sa
znakom Ր na glavi (Ennedi Plateau, Chad). To je znak
plamena, znak Sunčeve vatre.

119
Sl. 120. Simbol Ր na stećku (Vuksan Lekić, Tuzi, C. Gora).
120
 Sl. 121. Znak Ր na stećku (Zeleno polje, Rogatica).….

Sl. 122. Znak Ր na pečatu sumerskog cara Sargona (L. A.

Waddell, Egyptian Civilization: its Sumerian Origin and
Real Chronology, London, Luzak & Co., 1930, p. 181).
Fonetsko značenje sumerskog Ր bilo je par (u san-
skritu per) što znači gospodar, gospod (1). Sanskritsko pe-
ru ( िेरु ) je spasavajući, dostavljač, vatra, sunce (2).
Slika 123. prikazuje svastiku na petroglifu južno-
američkih Indijanaca (Toro Muerto, Peru). To je Sunce oko

121
kojeg su krst i svastika sa četiri kukasta znaka Ր. U sredini
slike je krst sa četiri Ր na stećku u Zelenom polju kod Roga-
tice. Znak Ր je i feničansko slovo P.

Sl. 123. Znak Ր kao drevni oblik broja 7 (u vrhu slike).

…………………….
(1) Laurence Austine Waddell, Egyptian Civilization: its
Sumerian Origin and Real Chronology, London, Luzak &
Co., 1930, p. 4.
(2) Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English Dicti-
onary, Oxford, The Clarendon Press, 1960, p. 648.

122
SIMBOL Y (RA)

Sl. 124. Simbol Y (Ra) na pećinskom crtežu (kameno

doba, Chauvet Cave, France).

Sl. 125. Simboli Y (Ra) na petroglifima (lijevo:

Shuwayamas, Saudi Arabia; desno: indijanski petroglif u
Arizoni).
123
 Sl.126. Simbol Y (Ra) na piktografu juznoameričkih
Indijanaca (Las Cuevas de Traful, Neuquén Province,
Argentina) i na stećku (Kamnesko kod Olova).
Mistični znak Y (Ra) poznat je još od vremena preis-
torijskih pećinskih crteža. U knjizi "Morals and Dogma"
Albert Pajk (Albert Pike) pretpostavlja da je ovaj znak sim-
bol boga Sunca (Amun-ra) i da upućuje na hindu-molitvenu
riječ AUM i Bo-žije Trojstvo. Pajk takođe kaže:
“A ⸫ U ⸫ M ⸫ sveta riječ hinduizma, znači Troje-
dini Bog, Životodavavalac, Životozaštitnik, Životorazori-
telj: predstavljen je mističnim znakom Y ?” (1)
“Mistični simbol Y je također mnogo cijenjen aluzi-
jom na trojedinog Boga; tri posebne linije od kojih se sastoji
formiraju jedan, i taj jedan je od tri. Ovo je bilo dejstvu za-
branjenog imena božanstva; Tetraktis od Pitagore i Tetragra-
maton od Jevreja.” (2)

124
Sl. 127. Simbol Y (Ra) na indijanskom petroglifu ima dvije
grane sa po tri grančice. To je stilizovano Božije žezlo
ljetnog solsticija (dugodnevnice). Jedna grana je proljeće
sa svoja tri mjeseca trajanja, a druga ljeto sa tri mjeseca.
Zapadnjaci nisu saznali smisao simbola Y i zato ga
nazivaju mističnim simbolom, simbolom koji kazuje zabra-
njeno ime Trojedinog Boga. To je znak koji će svaki Srbin
nazvati rakljom ili račvom: osnova ovih riječi je ra i to je
najstarije ime Sunca: Ra.

Sl. 128. Simbol Y (Ra) na indijanskom petroglifu

(McConkie Ranch, Utah, USA) i na stećku (Donji Bakići,
Olovo).

125
 “Ovo Y ili oblik dvokuke može se vidjeti među dre-
vnim egipatskim skulputrama montiran na istostranični trou-
gao, ali ja se nisam susreo ni sa jednom eventualnom in-
terpretacijom njegovog navodnog smisla, iako se čini da se
povremeno koristi od strane masona.” (3)

Sl. 129. Indijanski petroglif (Painted Rock Petroglyphs

Site, Arizona) i stećak (Gvozno, Kalinovik).

Sl. 130. Simbol Ra (Y) na stećcima u Kamenskom kod

Olova (lijevo) i u Zvirićima kod Ljubuškog.

126
 Sl. 131. Simbol Y (Ra) na stećku u Vuksan Lekaju, Tuzi.

Sl. 132. Simbol Y (Ra): raklje, rašlje, rad, ralo, rano,

rasviće raširiti, rastirati, razglasiti, razdvojiti, razgaliti).
…………………….
(1) Albert Pike, Morals and Dogma, New York, Robert
Macoy, 1878, p. 82.
(2) Rev. George Oliver,The History of Initiation, Lon-
don, 1841, p. 83.
(3) John E. Dove, On Geometrical and other Symbols,
The Builder, Volume 21, April 4, 1863, p. 245.
127
SIMBOL “MRAZ” (⅄)

Sl. 133. Hijeroglif ⅄ znači “ono što mrzi”. Krst sa

obrnutim ⅄ u postolju (stećak, Kovačići, Nevesinje).
Egipatski hijeroglif Y znači āb: “AB znači otac,
slično hebrejskom ‫בא‬. Često je nalaženo u sastavu kao u Ab-
el, Ab-on, Ab-or.” (1)
Dakle je Y (Ra) značilo Sunce, tj. otac, jer znak Y pokazuje
na nebu viskoko podignuto Sunce, dok obrnuto ⅄ znači neš
to što je neprijateljsko. To je neprijateljsko vrijeme teške stu-
deni i snijega u kasnu jesen i ranu zimu kad je Sunce nisko
spušteno u dnu južnog neba. Simbol mraz ili mrz (⅄) je
obrnuto vrijeme, obrnuto nebo, obrnuto Sunce. Zato postolja
mnogih krstova na stećcima imaju znak obrnutog ⅄.
.........................
(1) Jacob Bryant and William Holwell, A Mythologi-
cal, Etymological, and Historical Dictionary, London, 1793,
p. 1.

128
BABE I BABUNI

Sl. 134. Kumir “baba”(Kernosovka stele, Ukraina).

Sl. 135. Motiv na stećku isti je motivima “babi” iz Ukrajine

(Banjdo, Podvelež, Mostar).
Dvovjerci krstjani (poluvjerci Dušanovog zakonika)
klesali su kamen i pravili stećke i kumire koji se pominju u
djelu “Život Svetog Simeona” Stefana Prvovenčanog. “Ba-
buni” su bili stočari, čobani, ratari, “gatari” koji su se molili

129
po prehrišćanskom običaju, gatali vremena po zvijezdama i
pticama, hrišćani koji su držali tradicionalne narodne običaje
iz vremena prije primanja hrišćanstva.

Sl. 136. Krst oblika “babe” sa antropomorfnim prikazom

glave (Kilbroney County Down, Northern Ireland).
130
Sl. 137. Krst sa antropomorfnim prikazom glave Sunca, tkz.
“ankh krst” (lat. crux ansata), simbol života i besmrtnosti.
Ovaj stećak je iz 1840. g. i nalazi se na greblju uz staru
crkvu u selu Dići kod Ljiga.
131
 Sl. 138. Stećci kao kumiri“babe” u Podveležu kod
Mostara (lijevo) i Kokorini kod Gackog.
Šesti vaseljenski sabor donosi odluke o zabrani i is-
korijenjivanju gatanja i sujevjerja kao i svih običaju kroz ko-
je se to ispoljava. Sedmi vaseljenski sabor donosi kanone o
obožavanju krsta i ikona i proglašavaju jereticima sve koji to
po razumu vjere odbijaju. Njih Nemanja mačem i ognjem
progoni i mnogi pobjegoše zapadno od Nemanjine države
preko Drine kod jednovjerne braće u Bosnu i tu nastaviše da
čuvaju svoj stil hrišćanske vjere, vjere u Hrista koju su du-
hovnom prirodom nakalemili na svoje prehrišćansko vjero-
vanje i prehrišćanske običaje.
I u Bosni ih progoni druga nevolja: krvavi krstaški

132
napadi papinog rimokatolicizma, koji stalnim nasrtajem
ognjem i mačem nastojaše da istrijebi "proklete patarene" i
da im nametnu svoje rimsko kvazihrišćanstvo, koje oni zovu
"pravom virom".
U vremeni između 1930-1937. g. grupa srpskih beo-
gradskih klerofašista i kvazinacionalista na celu sa episko-
pom Nikolajem Velimirovićem krstjansku verziju hrišćan-
stva nazvaše svetosavljem, koje definisaše kao “pravosla-
vlje srbskog stila i iskustva”. Ne, nije to svetosavlje, nego je
pravo slavlje pravoslavlje po Bogu Pravu, Bogu Pravde iz
iskonske srpske vjere. Pravoslavlje je kamen temeljac srp-
skog identiteta koji srpski neprijatelji oduvek žele da unište.

LAŽI RIMOKATOLIČKIH IZVORA

Pišući o Kulinu banu jedan rimokatolički izvor tvrdi
sljedeće:
“Kasnije pako kad se patareni u Bosni pojave, onda
na molbu i poticanje rimskih papah, ugarski kralj i, progo-
neći patarene, povrijede bosanskih banah nezavisnost, kako
ćemo svojim redom vidjeti.
X. Kulin God. 1168-1204 – 36
Sin Borića, rođen godine 1145, po smrti otca svoga
stupi na njegovo dostojanstvo godine 1168. Slijedeće godine
sjedinivši se sa svojim svojacim sinovima Dešinim: Miro-
slavom, Konstantinom i Stjepanom Nemanjom, ustane proti-
va Radoslavu, posljednjem kralju dalmatinskom, sinu kralja
Draginje, i ovoga iz Zete protjera. Radoslav i brat mu Ivaniš
prebjegnu u Dubrovnik; i budući da ih Dubrovčani na zahti-
jevanje Kulinovo i Dešino ne htjedoše predati, to ovi vojsku
dignu na Dubrovčane, al bijahu od ovih pobijeđeni. Ovi ban
izpočetka svog vladanja bio je pravi katolik, kako se vidi iz

133
poslanice papina Legata Teobalda na njega pisane godine
1180.
A poslije nek se oženi sa sestrom Stjepana Nemanje,
koja bijaše bogomilka, i on postade sljedbenik iste vjere. Još
godine 1174. bio je otajni njihov sljedbenik i u isto sljed-
beništvo privukao je svoju sestru Anu, njezina čovjeka Miro-
slava, brata mu Konstantina i svog šuru Stjepana Nemanju,
raškog župana; dapače protjerane iz Splita i Trogira bogomi-
le u svoju ih državu primi. Razumivši ova, Emerik, kralj
ugarski, prisili ga ići u Rim k papi, da ondje obeća ostaviti
bogomilstvo; on istina ode u Rim i pod zakletvu obeća da
unapredak nit će on slijediti nauk bogomilah, niti iste trpiti u
svojoj zemlji; al kako vidimo iz poslanice Vulkana, kralja
srbskog, na papu Inocencija III. godine 1199. pisane, Kulin
opet se je povratio na krivovjerstvo.” (1)
Nemanja bogumil!? Nemanjina sestra bogumilka!? Knez
Miroslav bogumil!? Kulin Ban bogumil!? Šta je ovo? Zašto
rimokatolici tvrde da je Stefan Nemanja bio bogumil? Evo
zašto: iz pera Nemanjinog biografa Stefana Prvovenčanog
vidjeli smo da je Nemanja sve do srednje ljudske dobi bio
rimokatolik, pa se ponovo krstio u Pravoslavnoj crkvi krstja-
na i postao pravoslavac tradicionalne srpske Pravoslavne
crkve krstjana dvovjeraca. Citirani rimokatolički izvor njih
zove bogumilima i patarenima. Zato je i Nemanja ponovnim
krštenjem za rimokatolike postao bogumil. Nemanjina ses-
tra, knez Mirolav, Kulin ban i njegova sestra su te pravos-
lavne krstjanske vjere. Te pravoslavne krstjane navedeni ri-
mokatolički izvor naziva čas bogumilima, čas patarenima, a
ortodoks sveti Sava zove krstjane “masalijani koji su sada
bogomili - babuni.”
Pa nastavlja već citirani rimokatolički izvor i kaže:
“Videći se Kulin stiješnjen sa svih stranah, ostavi bo-
gomilstvo posve, i buduć, da je biskup Danijel bio umro, to
on postavi biskupom Radogosta, kog čini posvetit po Ber-
nardu, arcibiskupu dubrovačkom, sagradi svojim troškom
134
dvije crkve, koje isti Bernardo posveti, ban ga lijepo nada-
rivši vrati u Dubrovnik; godine pako 1202. Bernarda spome-
nutog i archiđakona dubrovačkoga sa još nekoliko svojih
Bošnjakah, kao poslanike papi Inocenciju III. poslao je s
darovima, da izjave njegovu poslušnost i podložnost prama
rimskoj stolici, moleći da mu papa svog poslanika pošalje,
koji će mu biti od velike pomoći u obraćenju krivovjer-
nikah. Papa ovo poslaničtvo dragovoljno primi, i pošalje mu
svoga poslanika Ivana Casaemaria, svoje kapele nadstoj-
nika. Ovi poslanik među mnogim obrati i nekakve kaluđere
sv. Vasilije. Prednjaci dakle od patarenah i ovi saemarija,
svoje kapele nadstojnika. Ovi poslaku papinu. Poslanik
zatim ode u Ugarsku k Emeriku, povedši sa sobom rečene
prednjake – njih dvojicu – kod kralja bio je tada i sin
Kulinov, koji pred poslanikom, kraljem i arcibiskupom ko-
ločkim, obeća na ime svoje i otčevo, da više niti će oni slije-
diti nauk patarenski, niti će u svojoj zemlji dopustiti, da drugi
slijedi, i ako bi ovo obećanje prestupio, da plati 1.000 mar-
kah srebra. Dva pako ona prednjaka, na ime svoje braće
obećaše sva ona obslužit koja im od papina poslanika budu
naložena, obećanje ovo zakletvom potvrdiše. Sva ova vidi
iz knjige kralja Emerika na papu Inocencija III. pisane godi-
ne 1204. Kod Farlatija pag. 46 t. I.” (2)
Otkud bogumilima kaluđeri? Bogumili se jesu oblačili u crne
mantije sa kapuljačama kao kaluđeri, ali bogumili nisu imali
kaluđere. Citiranom rimokatoličkom autoru Nemanja je iz
rimokatolizma prešao u bogumile, knez Miroslav i Kulin
ban bili su bogumil, ali gle: “bogumili” ili “patareni” po
fresci iz crkve sv. Ahilija u Arilju imaju arhijereje u svešte-
ničkim odorama i k tome još evo i kaluđere imaju. Dakle to
nisu bogumili mahineji, nego paganohrišćani, poluvjerci, tj.
dvovjerni krstjani.
“4. Skoro svi spomenici s natpisima pripadaju feu-
dalcima i slobodnim ljudima.

135
 5. Grobne formulacije u natpisima iz Hercegovine
su skoro istovjetne sa grobnim natpisima iz zapadne Evrope
i susjedne Dalmacije.
6. Velik broj grobalja i crkava (pravoslavnih i kato-
ličkih) iz novog vijeka se nalazi na srednjovjekovnim nekro-
polama. Ova činjenica potvrdjuje kontinuitet ortodoksije.
7. U posljednje vrijeme su otkrivene zidine od 7
kasnosrednjovjekovnih crkava u Humskoj Zemlji, od kojih
je jedna trobrodna romaničkog stila (XII-XIII v.) u Gornjoj
Bijeloj kod Konjica, gdje su, u XV vijeku, živjeli neki
krstjani bosanske crkve (Cvjetko krstjanin). Izvori i spo-
menici s natpisima spominju 8 crkava u Humskoj Zemlji, od
kojih neke i danas postoje. Intezivneg zidanja crkava u
kasnom srednjem vijeku bilo je i u Travuniji, gdje su, prema
pisanim izvorima, tobože živjeli heretici, patareni.
8. Apsolutna većina bosansko-humskih povelja, pi-
sanih pro foro interno i pro foro externo, ima znak krsta u
početku ili na kraju teksta. Povelje sa Zapada, iz Hrvatske i
zapadne Bosne rijetko imaju znak krsta u tekstu.
9. Neki domaći izvori trebinjsko-mrkanskih biskupa
iz XVII vijeka nazivaju pravoslavne iz Hercegovine pata-
renima, manihejima i hereticima." (3)
Đorđe Ćapin se poziva na Vasu Glušca i kaže:
“Po njima, stanovnici Bosne su ‘jeretici’, ‘mani-
heji’, ‘patareni’, a njihova zemlja rasadnik svih mogućih zala
i jeresi, kao uostalom i ostale pravoslavne zemlje. Za
Rimokatoličku crkvu toga doba jeretik je svaki hrišćanin,
dakle i pravoslavni, i prije svega pravoslavni, koji ne priz-
naje apsolutnu vlast pape, rimokatoličke dogme i latinski
obred. (Do danas je taj stav znatno ublažen). Sam termin
‘patareni’, ‘paterini’, kojim se najčešće označavaju stano-
vnici Bosne, označava one koji uče da Duh Sveti ishodi od
Oca (ex Patre), dakle pravoslavne, za razliku od rimo-
katolika koji uče da ishodi od Oca i Sina (ex Patre Filioque.”
(4)

136
 Zašto Rimokatolička crkva samo krstjane zove pata-
renima, a ne zove tako i ortodoksne hrišćane romejske crkve
iako su i oni učili kao i krstjani? Zašto krstjane zovu pata-
renima, a ortodokse šizmaticima? Ovo pitanje baca sumnju
na Glušćevu tvrdnju da su rimokatolici krstjane zvali pata-
renima zbog učenja da sveti Duh ishodi od Oca (ex Patre).
Srpski dvovjerci živjeli su širom Srbije, južno od rijeke Dri-
ne i zapadno sve preko Dalmacije. Tu su ostavili svoje broj-
ne tragove na nadgrobnim biljezima, mramorima ili stećcima
i u rijetkim spomenicima Crkve bosanske. Još je srpski knez
Časlav Klonimirović (932-960. g.), koji je poslije bjekstva
iz Bugarske u Srbiji priznao vrhovnu romejsku vlast, pisao
Lekapenusu da se u zabitoj Bosni nalaze jeretici i pagani
najgoreg soja. Dakle svakako je u vidu imao bosanske krstja-
ne dvovjerce. Čest motiv na spomenicima je Svetovid sa des-
nom rukom blagoslova i mnogi drugi solarni simboli od
drevnih vremena baštinjeni širom svijeta.
Zaista: zašto je Rimokatolička crkva ortodokse zvala
šizmaticima, a krstjane patarenima?

……………………..
(1) Primjeri bosanskohercegovačke pismenosti i knjiže-
vnosti od 11. do 19. stoljeća, Bosanski franjevci –ilirici, Ivan
Jukić, Izbor, transkripcija, predgovor i rječnik Darija Gaba-
rić-Bagarić, HDK Napredak, Zagreb – Sarajevo, 2004, str.
79-80.
(2) Ibid., str. 81.
(3) Marko Vego, Srednjevjekovni nadgrobni spomenici
BiH, Ljubuški, Sarajevo, 1954, str. 212.
(4) Đorđe Ćapin, Mit o bogumilima, Časopis "Pogledi"
br. 179. Kragujevac, septembar 1995, str. 24-25 i časopis
"Vidoslov – Sabornik eparhije Zahumsko-hercegovačke i
Primorske" br. 9., Trebinje 1996, str. 59-62.
137
APOLO PATAREUS

“PĂTĂRA (-orum) grad u Likiji, na istočnoj strani

ušće Ksantosa sa prostranom lukom, hramom i proročištem
Apolona PATAREUSA.” (1)
"Kolosalna Memnonova statua u Tebi je Patora, ili
proročki lik. Bila je Patara u Likiji; Petra u Ahaji sličnog je
značenja. Pethor i Pethora bijaše mjesto gdje je lažni prorok
Balam boravio. Čini se da je to mjesto u Arabiji, kasnije
poznato svetilište Alilat, od Rimljana nazvano Petra.
Πατηρ, Pater, kada se koristi u religijskim obraća-
njima Grka i Rimljanja, ne znači Otac, Roditelj, već se odno-
si na božanski uticaj božanstva zvanog Pator. Ne samo bogo-
vi, već hijerofanti u mnogim hramovima, posebno sveštenici
koji su u obavljali proslave misterija, bili su Patari: dakle je
to nesumljivo religijski termin uvezen iz Egipta." (2)
Za Apolona znamo da je bio bog Sunca, ali šta znači
ono PATAREUS, to niko nije znao da objasni već samo kažu
da je nadimak po likijskom gradu PATARI gdje je bio
čuveni Apolonov hram sa proročištem. Neki u riječi PATAR
naziru riječ PETAR (stijena), ali priznaju da u to nisu
sigurni, ali se slažu da nadimak PATAREUS potiče iz
Egipta.
I da ne gubimo vrijeme, prelazimo na objašnjenje riječi
PATAREUS. Riječ je složena od dva dijela: PATA + REUS.
REUS se može se objasniti latinskim "reuīsō" [RE-
+ VISO] sa značenjem "novi povratak", "nova posjeta" ili
samo "povratak" (3).
Pogledajmo: PATA-RE-US i PATA-RE-VISO. U obe riječi
RE znači PONOVO, OPET. Riječ VISO je POSJETA
(vizita) i nje u riječi PATAREUS nema.

138
 Sl. 139. Povratnici
RE- znači OPET, PONOVO. Sa sufiksom -US daje REUS i
to imenuje vršioca radnje kao PONAVLJAČ jer opet radi
ono što je već radio: on je POVRATNIK koji PONAVLJA
prethodno urađeno. Pošto Sunce, tj. Apolon, konstantno
mijenja svoju poziciju na nebu, svake godine na isti dan istog
mjeseca dolazi na istu poziciju i eto PONAVLJAČA, eto
POVRATNIKA.
Pogledajmo geografske POVRATNIKE: to su prav-
ci istok-zapad (Sl. 139). Sunce putuje nebom od istoka ka
zapadu i dvaput u godini putuje istim POVRATNIKOM.

139
Kad se penje sjeverno ka ljetu na prvi dan proljeća (ekvi-
nocij), putuje tačno linijom nebeskog ekvatora i tom istom
linijom putuje i kad se spušta ka zimi na prvi dan jeseni. To
putovanje Sunca predstavljeno je horizontalnom linijom na
solarnom krstu (Sl. 140).

Sl. 140. Krsna kuća Sunca.

Ali šta je ono PATA u PATAREUS? Sanskritsko
PAṬARA ( िटर ) je SVJETLOSNI ZRAK, a PATARA je
( ितर ) znači LET, LETENJE, dakle se misli na SUNCE.

140
 Sl. 141. Značenje imena “Patares” je podizanje Sunce
vertikalnim pravcem jug-sjever (zimski solsticij-ljetni
solsticij ili Tropic of Capricorn – Tropic of Cancer).
"PAT. Vrsta egipatskog žezla korištenog od starješi-
na ili glava porodica." (4)
Štapovi današnjih vladika zovu se PATERICE. Kod starih
Egipćana žezlo je PAT, kod episkopa je PATERICA.
"PATESI. Zamjenik cara. Asirsko ime za rane nam-
jesnike Haldeje." (5)
Kanariski (Kannada) jezik je jezik indijskih Dravida,

141
ogranak sanskrita. Kanarisko PATA znači PUT (6). Kana-
risko PATI je MUŽ, GOSPODAR, KRALJ (7), ali je i PRO-
MJENA, RAZMJENA (8). Kanarisko PATTI je HEROJ (9),
PATTU je PRIDRUŽIVANJE, SPAJANJE,

Sl. 142. Štap paterica.

142
ŠTAP, ZAPALITI, PLANUTI, PENJANJE, PLANINA,
DRŽAČ, NOSAČ (10).
PAT je ŠTAP koji predstavlja STARJEŠINU. Od
osnove PAT izvedene su sve nabrojane kanariske riječi sa
svojim značenjma. PAT je dalo BAT (BATINU). Kod Bal-
kansko-panonskih Kelta starješina je BATON i on je nosilac
BATINE kao znak vlasti.
I pogledajmo sad solarni krst: vertikalna linija pred-
stavlja PUT Sunca od juga ka sjeveru i obratno (Sl. 140). Na
jugu je najniža Sunčeva tačka na dan zim-skog solsticija
(kratkodnevnica na prvi dan zime). Od tog dana Sunce se
PENJE na sjeverno nebo. Jug je DRŽAČ ŠTAPA tog PE-
NJANJA kao što je PATLJICA držač lista i ploda. Sim-
bolično ŠTAP spaja najnižu južnu tačku vremena prvog dana
zime sa najvišom sjevernom tačkom prvog dana ljeta. U ove
dvije krajnje tačke Sunce dolazi samo jednom godišnje:
jednom na prvi dan zime dospije u najnižu tačku južnog neba
(-23,5° dek.) i jednom na prvi dan ljeta stigne u najvišu tačku
sjevernog neba (+23,5° dek.). Na ta dva dana Sunce
(Apolon) je PATAREUS, jer se sa dna nebeskog štapa popeo
na vrh ŠTAPA. Zato episkopski štap PATERICA na vrhu
ima simbol Sunca u obliku spirale ili je sa dvije zmije koje
su simboli vremena proljeća i ljeta, a krst između simbol je
prvog dana ljeta (Sl. 142).
Riječ PAT postoji i u santali jeziku kojim govori oko
6,2 miliona ljudi u Indiji, Bangladešu, Butanu i Nepalu. U
santaliju PAT ima sljedeća značenja:
1. polovina napunjene flaše (11)
2. završiti, kompletirati, kraj (12)
3. klin utisnut u nešto da ga učvrsti, fiksira (13)

143
 1. Šta je polovina napunjene flaše? To je tačno sredina,
ravnoteža prostora, balans.
2. Šta znači kompletirati nešto? To je i period godišnjeg
doba i vrijeme od prvog dana zime na najnižoj tački Sunca
južnog neba do vremena kad je Sunce na najvišoj tački
sjevernog neba.
3. Klin utisnut u nešto da ga fiksira jesu fiksne tačke
nebeskog pravca od prvog dana zime i prvog dana ljeta: od
–23,5° ispod nebeskog ekvatora do +23,5° iznad ekvatora.

Sl. 143. Simbol ljetnog solsticija (geoglif, Cerro Pintados,

Chile) i znak Apolona Patareusa uz dršku gladijatorskog
mača (2. v, kameni reljef, Patara, Turska).
Na santaliju PAṬAṚ (PAṬÃṚ) znači "zatvoriti,
blokirati zjap, blokirati ponor" (14). To je zimski suncostaj

144
(solsticij), dan kad na prvi dan zime Sunce prestaje da pada
u nebeski ponor i počinje da se penje ka sjeveru i proljeću.
Od tog dana mrak (noć) kao simbol ponora počinje da kraća,
a dan da dulja.
Šahovski termin PAT je kad jedan igrač dođe u
situaciju da svog kralja nigdje ne može da ga makne jer ako
ga makne, biva matiran, tj. gubi igru. Kad se desi PAT, nema
pobjednika, igra je neriješena, tj. pola-pola! I na kraju imamo
srpski jezik: izraz "PATA-karti" je kad dva protivnika u igri
karata imaju isti broj karata. Tada nikome nema poena što se
broja karata tiče, dakle je neriješeno: pola-pola!
Kad pri pečenju rakije iz kazana poteče PATAKA,
to je granica dobre rakije i kazan se raskida.
Još od najstarijih vremena i pećinskih crteža pa do
naših stećaka 19. vijeka, širom svijeta ljudi koriste isti sim-
bol za dan Sunca (Apola) PATAREUSA (Sl. 143). To je
krug na vrhu vertikale podijeljen na dva jednaka dijela kao
ćirilićno slovo Φ (ϕ). Podijeljeni krug je simbol dana u
kojem prestaje proljeće, a nastaje ljeto. Ona linija što polovi
krug je podne tog dana i kad se u određenom trenutku Sunce
nađe na toj vremenskoj liniji između proljeća i ljeta, to je
PAT pozicija: pola na jednoj, pola na drugoj strani!
Po tome je Apolon, bog Sunca, nazvan PATAREUS
što znači NOSAČ PATA, BATA ili ŠTAPA, tj. žezla. Tada
je on na najvišoj nebeskoj tački sjevernog neba i tada je on
OTAC VREMENA: AB POLO, tj. OTAC OBE POLO-
VINE GODIŠNJEG VREMENA: sa jedne strane je šest
mjeseci podizanja Sunca od prvog dana zime do prvog dana
ljeta, a sa druge strane je šest mjesesi spuštanja Sunca od
prvog dana ljeta do prvog dana zime.

145
Krstjani su bili dvovjerci: iako su bili hrišćani čuvali su
prehrišćansku vjeru svojih predaka koji su bili obožavatelji
Sunca i Boga Sunca. Zato ih po Apolonu Patareusu (Svetom
Vidu) Rimokatolička crkva naziva patarenima.
…………………….
(1) John Lempriere, Lempriere's Classical dictionnary,
abridged by E.H. Barker; London: Longman, Brown, Green
and Longmans, 1843, pg. 439.
(2) Jacob Bryant, A Mythological, Etymological, and
Historical Dictionary, London, 1793, pg. 332.
(3) Oxford Latin Dictionary, Oxford, At The Clarendon
Press, 1968, pg. 1647.
(4) William Ricketts Cooper, An Archaic Dictionary:
Biographical, Historical, and Mythological, from the Egyp-
tian, Assyrian and Etruscan monuments and papyri, Lon-
don: Samuel Bagster and Sons, 1876, pg. 415.
(5) Ibid.
(6) William Reeve, A Dictionary Canarese and English;
Revised, Corrected and Enlarged by Daniel Sanderson,
Bangalore: The Wesleyan Mission Press, 1858, pg. 626.
(7) Ibid., pg. 627.
(8) Ibid.
(9) Ibid.
(10) Ibid.
(11) Alexander Campbell, A Santali-English Dictionary,
The Santal Mission Press, Pokhuria, Manbhum, India, 1899,
pg. 480.
(12) Ibid.
(13) Ibid.
(14) Ibid., pg. 481.
(15) John M’Clintock and James Strong, Cyclopaedia of
Biblical, theological, and ecclesiastical literature, Vol. I,
New York, Harper & Brothers Publisher, 1867, pg. 3.

146
PATAREUS I PATARENI

Sl. 144. Srednja vertikala je simbol podneva dana

dugodnevnice kad je Otac AB (Sunce) na POLI između
proljeća i ljeta.
Latinsko patarenes ili patarini javlja se od 11. vijeka
i odnosi se na grupu ratobornih pristalica reformi pape
Aleksandra II (Pope Alexander II, 1061-1073), dakle za
Rimokatoličku crkvu oni nisu jeretici (1). Ovo latinsko pa-
tarini odgovara engleskom ragamuffins i znači odrpanci,
droljavci (2).
Naziv patareni u smislu jeretici prvi koristi Hugh
Eteriano u svom nikad publikovanom pamfletu Contra

147
Patarenos (3). Hugh Eteriano je bio savjetnik vizantijskog
cara Manuela I Komnena (grčki: Μανουήλ Α' Κομνηνός,
Manouēl I Komnēnos, 1118 – 1180), onog cara što je Stefana
Nemanju oslobodio iz zatvora Nemanjine braće i što je
Nemanju imenovao za jedinog župana Raške. Rimokatolički
teolog Hugh Eteriano školovan je u Parizu, a 1160. godine
odlazi u Konstantinopolj gdje po pitanjima odnosa Kon-
stantinopolja i Rimokatoličke crkve postaje savjetnik cara
Manuila (4).
Ketsko (gaelik) PATARAN znači UZORAK ŠARE.
PONOVLJENA ŠARA, UKRAS (5). Uzorci ŠARA su drev-
ni SIMBOLI, a srpski PATARENI šarali su stećke solarnim
simbolima.
Englesko PATTERN izvedeno je od starofrancuskog
PATRON što znači ZAŠTITNIK, BRANITELJ. Najstariji
smisao simbola je BOŽIJA ZAŠTITA, ODBRANA.
Od osnove PAT je i latinsko PATER, grčko πατήρ,
sanskritsko PITÁR- ili PITĀ ( पिता ) sa značenjem OTAC.
Sve ovo ima veze sa solarnim SPIRALAMA, tj. PITAMA
na stećcima PATARENA.
Maloazijski grad PATERA je poznato mjesto Apolo-
novog hrama sa proroštvom. Sanskritsko PAT znači IĆI,
KRETATI SE (6). Sanskritsko ĀR nosilac je značenje DO-
ĆI, DOSTIĆI, NAMJESTITI, UMETNUTI, ODUŠEV-
LJENJE, ČAST, SLAVA (7).
“PATAREUS, m. Patarean, epitet Apola.” (8)
Latinsko ĒN = grčko IN (ἥν) (9). Grčko IN (ἥν) znači VIDI,
GLEDA (10):
PAT-AR > PATAREUS = APOLON = AB – POLO =
OTAC POLOVINE (Φ) = SUNCE na dan dugodnevnice

148
(AB znači OTAC, a grčko πóλος (πέλω, πελομαι, πολέω)
znači STOŽER, GLAVNA TAČKA, ŠARKA (BAGLA-
MA) OKO KOJE SE NEŠTO OKREĆE, OSOVINA SFE-
RE, OSA, NEBO; KRUNA GLAVE (11).
PATAR-EN = PATAR-IN = SUNCE VIDI, SUNCE
GLEDA
Po tome je rimokatolički teolog Hugh Eteriano, vjer-
ski savjetnik cara Manojla I Komnina, nazvao srpske krstja-
ne dvovjerce PATARENI, jer su bili SLUŽITELJI SUNCA.

…………………….
(1) Contra Patarenos, edited by Hugo Eterianus, Janet
Hamilton, Sarah Hamilton, Bernard Hamilton; Leiden •
Boston: Brill, 2004, p. 3. (ISBN 90-04-14000-X)
(2) Ibid., p. 4.
(3) Ibid., p. 1.
(4) Antonio Sennis, Cathars in Question, 2016, Univer-
sity of York, York Medieval Press, p. 136. (ISBN 978-1-
903153-68-0)
(5) Edward Dwelly, A Gaelic Dictionary, Vol. I, Publi-
shed by Herne Bay: E. Macdonald & CO., The Gaelic Press,
1902-, p. 717.
(6) Sir Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English
Dictionary, Oxford, The Clarendon Press, 1960, p. 579.
(7) Ibid., p. 149.
(8) Oxford Latin Dictionary, Oxford, At The Clarendon
Press, 1968, p. 1306.
(9) Oxford Latin Dictionary, p. 606.
(10) Henry George Liddell and Robert Scott, A Greek
English Lexicon, New York: Harper & Brothers, 1883, p.
652.
(11) Ibid., p. 1242.

149
BOŽIJA RUKA MIRA I BLAGOSLOVA

Sl. 145. Stećak u Radimlji kod Stoca.

Hvale se i ponose mnogi Bošnjaci ovom Krležinom
izjavom:
"Neka oprosti gospođa Europa, ona nema spomenike
kulture. Pleme Inka u Americi ima spomenike, Egipat ima
prave spomenike kulture. Neka oprosti gospođa Europa, sa-
mo Bosna ima spomenike. Stećke. Šta je stećak? Oličenje
gorštaka Bosanca!

150
 Šta radi Bosanac na stećku? Stoji uspravno! Digao
glavu, digao ruku! Ali nigdje, nigdje, nikad, niko nije prona-
šao stećak na kome Bosanac kleči i moli. Na kom je prikazan
kao sužanj."
Pod Bosancem na stećku Krleža je smatrao Svetovidov (Pe-
runov ili Dajbogov) lik sa podignutom desnom rukom bla-
goslova kao motivom na stećcima u Radimlji kod Stoca.
Ovdje ćemo pokazati koliko ljudska gordost može i od ljudi
na glasu stvoriti neukog cirkuzanta i budalu ako se ti ljudi
usude da javno iznose svoje mišljenje o onome u šta znanjem
nisu upućeni (ovdje simbologiju).
Motiv podignute desne ruke sa otvorenim dlanom
univerzalni je simbol poznat mnogim drevnim narodima
širom svijeta. Nalazi se na petroglifima, nadgrobnim relje-
fima, na kipovima bogova i ljudi, na idolima-amajlijama i na
umjetničkim slikama.
Šta je simbolika podignute desne ruke sa otvornim
dlanom? Ako se okrenemo prema istoku kao mjestu izlaska
Sunca, vertikalna osa našeg tijela simbolično označava nebe-
ski ekvator koji razdvaja sjeverno od južnog neba. Na sje-
vernom nebu Sunce boravi u vrijeme proljeća i ljeta, a na
južnom u vrijeme jeseni i zime.
Od prvog dana zime sa najniže nebeske tačke svog
južnog prestola Sunce počinje da se penje ka sjeveru i mi
okrenuti istoku to penjanje označili bismo podignutom
lijevom rukom, jer ona predstavlja sjever i podizanje Sunca
ka sjeveru kroz vrijeme od prvog dana zime pa sve do prvog
dana ljeta. To je vijeme sve dužih dana, a sve kraćih noći.
Kad prvog dana ljeta na dan dugodnevnice Sunce do-
stigne najvišu tačku na svom prestolu sjevernog neba, ono
počinje da se spušta ka jugu ka svom prestolu na južnom

151
nebu u prvom danu zime i to ljetno vrijeme prikazuje se po-
dignutom desnom rukom koja je simbol južnog neba.
Desna ruka jeste podignuta, jer je to ljeto i Sunce je
visoko podignuto na sjevernom nebu, ali pošto desna ruka
pripada polovini našeg tijela što pripada južnom nebu, to
znači da ruka, iako podignuta, označava spuštanje Sunca ka
jugu u vrijeme sve kraćih dana, a sve dužih noći.
Podignuta desna ruka simbol je podignutog Sunca
ljeta i to je sezona kad počinje ubiranje ljetine: vrijeme ko-
ševine, žetve i vrševine, a onda slijede jesenji plodovi,
simbol časti i slave. Sve to Bog blagosilja svom narodu
podignutom desnom rukom mira i blagoslova.

Sl. 146. A. Dürer (1471–1528): St. John's Vision of Christ.

152
Sl. 147. Indijanski petroglifi (Grand Falls Ogre panel,
Little Colorado River, Arizona).

Sl. 148. Petroglif (Ongna, Chhattisgarh, India).

153
Sl. 149. Indijanski petroglif (La Proveedora, Caborca,
Sonora, Mexico).

154
Sl. 150. Keltske figurice Belina iz rimskog perioda.

Sl. 151. Pećinski crtež (Cueva del Pirutano, Spain).

155
Sl. 152. Motiv na kamenu uzidanom u crkvu njemačkog
grada Belgern.

Sl. 153. Crtež u kamenu crkve (Gahlen, Germany).

156
Sl. 154. Podignuta Božija ruka u znaku mira i blagoslova:
u rimokatoličkom krstaškom osvajanju Slovena Germanije
ovaj kamen uzet je od nekog srušenog slovenskog hrama ili
sa slovenskog svetilišta i uzidan u zid crkve u njemačkom
gradiću Gatersleben (Gatersleben, district Salzlandkreis,
Saxony-Anhalt, Magdeburg, Germany).

157
Sl. 155. Podignuta ruka sa dlanom u znaku Abhaya Mudra:
znak zaštite, mira blagoslova (Dhrangadhra, India).

Sl. 156. Buda sa rukom u znaku Abhaya Mudre.

158
Sl. 157. Bog Sunce sa podignutom desnom rukomu znaku
mira, blagoslova, časti i slave. Iznad glave su sunce
proljeća sa jedne i sunce ljeta sa druge strane, a između
njih je vertikala prvog dana ljeta na ljetnu dugodnevnicu
ljetnog solsticija (motiv na drevnom spomeniku Azera na
sjeverozapadu Kine).

159
Sl. 158. U lijevoj ruci je krst proljeća, a na dlanu desne
je Sunce ljeta (motiv na stećku, Raška Gora, Mostar).

160
Sl. 159. Isti prikaz Božijeg blagoslova kao na stećcima u
Radimlji kod Stoca, samo što je ovdje antropomorfni lik
Sunca konjanika: Božija ruka blagoslova: mir i napredak
(The Abizar Stela, 2-3 century AD, Algerian Museum;
discovered in 1859, Tigzirt, Kabilya, Algeria).

161
Sl. 160. Bog ljetnjog Sunca sa podignutom desnom rukom
mira i blagoslova (Abizar Stela, Algeria).

162
Sl. 161. Simbol Sunca uz ruku na zbručkom idolu Svetovida
i na stećku u Tadimlji.

163
SIMBOL BOŽIJE RUKE

Sl. 162. Simboli Božije ruke na vazi (Przeworsk culture,

Poland, 3 BC - 5 AD) i na stećku (Alifakovac, Sarajevo).
Gornja ruka na vertikali crteža na keramici ima šest prstiju
isto kao i na stećku. Time je iskazana jačina “ruke” Sunca
u šest mjeseci proljeća i ljeta.
Ispod simbola Božije ruke (Sl. 162). su piktografski
znaci induske Harapa civilizacije i iz Sumera (1). Oba znaka
su simboli Božije ruke sa glasovnim značenjem SA, GAL
što znači SJAJNI, VELIKI, DIVNI, VELIČANSTVENI. (2)

164
 Sl. 163. Simbol Božije ruke na stećku krstači
(Mihići, Ljubinje).

Sl. 164. Božija ruka i zastava ‘netjer’ (Križevci, Olovo).

165
Sl. 165. Božija ruka na stećcima (iznad: Lovreč, Bekavci,
Imotski i Fojnica, Gradina, Gacko).
166
Sl. 166. Stećak u Radimlji kod Stoca i stilizovana figura sa
podignutom rukom (Mulje, Gacko).
…………………….
(1) Laurence Austine Waddell, The Indo Sumerian Seals
Deciphered Discovering Sumerians Of Indus Valley As
Phoenicians Barats Goths And Vedic Aryans, London, Luzak
& Co., 1925, p. 74.
(2) Laurence Austine Waddell, Egyptian civilization of
Sumer origin & real Chronology, Luzak & CO, London,
1930, p. 182, 192.

167
LAŽI BOŠNJAČKIH IZVORA
“Crkva bosanska je bila autohtona crkva u Bosni
koja je postojala tokom srednjeg vijeka. To je bila jedina
heretička crkva koja je uspjela da postane zemaljska
(državna) crkva. Heretičkim crkvama u Makedoniji, Italiji,
Francuskoj i Bosni pripisuje se dualizam.
Pripadnici Crkve bosanske su se nazvali krestjanima
ili krstjanima. Danas ta Crkva više ne postoji jer je sasvim
nestala tokom Osmanske vladavine. Dubrovčani su pred-
stavnike Crkve bosanske zvali patarenima. U literaturi se
predstavnici Crkve bosanske nazivaju i bogumilima.
Babuni (Babunin) je izraz kojim su u srednjovje-
kovnoj Srbiji nazivani heretici i bosanski krstjani (babunska
jeres; zli heretici; trikleti babuni; babunska vjera; bezbožni i
paganski babuni; babunska riječ).
Vjersko učenje Crkve bosanske se danas slabo poz-
naje. Nije sačuvano dovoljno informacija koje bi pojasnile
teologiju i obrede. Više informacije nude inkvizitorski i
protivnički tabori koji su pripadnicima Crkve bosanske
pripisivali različite osobine koje je teško provjeriti.
Bosna je bila smještena na granici katoličanstva i
pravoslavlja. Hrvati na zapadu i Mađari na sjeveru su prihva-
tili katoličanstvo, dok su Srbi na istoku prihvatili pravo-
slavlje. Te obje zvanično priznate crkve (ortodoksne) su
smatrale Crkvu bosansku heretičkom. Stranci su često optu-
živali Crkvu bosansku da je bila vezana za Patarensku here-
zu i bogumile, niti mnogi historičari danas smatraju da su te
teze netačne. Tokom kasnog srednjeg vijeka Crkva bosanska
je egzistirala sa katoličkom crkvom.
Dio otpora Crkve bosanske je vjerovatno bio vezan
sa politikom; tokom 14. vijeka katolička crkva je smjestila
Bosnu pod mađarskim biskupom i moguće je da je jedan
motiv za šizmu bila želja za nezavisnost od Mađarske

168
dominacije. Nekoliko bosanskih vladara su bili krstjani, ali
neki od njih su prihvatili katoličanstvo zbog političkih raz-
loga.
Ranije se je smatralo da su krstjani masovno prešli
na Islam zbog progona katoličke i pravoslavne crkve. No,
danas neki historičari smatraju da je Crkva bosanska bila
skoro nestala za vrijeme dolaska Osmanlija 1463. godine.”
(Wikipedia, Crkva bosanska)
Idemo redom, pasus po pasus, od laži do laži!
Bošnjaci kažu:
“Crkva bosanska je bila autohtona crkva u Bosni koja je
postojala tokom srednjeg vijeka. To je bila jedina heretička
crkva koja je uspjela da postane zemaljska (državna) crkva.
Hereičkim crkvama u Makedoniji, Italiji, Francuskoj i Bosni
pripisuje se dualizam.”
Šta je dualizam u učenju Crkve bosanske? To je sinkertična
dvojnost vjere rodovjernih hrišćana poluvjeraca, tj. dvovje-
raca: čuvanje naslijedjenih prehrišćanskih vjerovanja i obi-
čaja uz vjerovanje u Isusa Hrista po Pismu, a ne po ljudskoj
filozofiji vizantijske i rimske crkve.
Samo hrišćanstvo je svojevrsni dualizam koji prove-
java kroz cijelo Sveto Pismo i Starog i Novog Zavjeta. To je
neprekidna borba između dobra i zla, borba između svjetla
i tame, borba između istine i laži, borba između Boga i
đavola, borba između prehrišćanskog Crnoboga i Bjeloboga.
Hristos je rekao jevrejskim farisejima:
“Vi ste od nižijeh, ja sam od višijeh; vi ste od ovoga
svijeta, ja nijesam od ovoga svijeta.” (Jovan,8,23)
Hristos nas uči da je vrag gospodar podnebesja i knez ovoga
svijeta:

169
 “Već neću mnogo govoriti s vama; jer ide knez ovoga
svijeta i u meni nema ništa.” (Jovan,14:30)
Dualizam je borba tijela i duše:
“Duh je ono sto oživljava,a tijelo ništa ne po-
maže”. (Jovan,6:63)
To je bio i ostao dualizam pripadnika Crkve bosanske, onda-
šnjih dvovjeraca krstjana, koje su nazvali bogumilima, pata-
renima i mahinejcima, a danas ih zlom namjerom zovu sve-
tosavcima.
Bošnjaci govore:
“Pripadnici Crkve bosanske su se nazvali krstjani-
ma. Danas ta Crkva više ne postoji jer je sasvim nestala
tokom Osmanske vladavine. Dubrovčani su predstavnike
Crkve bosanske zvali patarenima. U literaturi se predstav-
nici Crkve bosanske nazivaju i bogumilima.”
Ondašnji krstjani su današnji srpski pravoslavci, sto znači da
je Crkva bosanska preživjela Osmansku vladavinu. Dubrov-
čani su bili mahom rimokatoličke vjere i zvali su pravoslav-
ne patarenima, jer su pravoslavci ispovijedali da Duh Sveti
od Oca ishodi (ex Patre), dok rimokatolici ispovijedaju da
Sveti Dud ishodi i od Oca i od Sina (ex Patrie Filioque).
Vidjeli smo na primjeru Nemanjinog prelaska u Pra-
voslavnu crkvu krstjana da rimokatolički autori pravoslavce
nazivaju bogumilima.
I Bošnjaci potporu svojim lažima traže, pa vele:
“Babuni (Babunin) je izraz kojim su u srednjovjekov-
noj Srbiji nazivani heretici i bosanski krstjani (babunska
jeres; zli heretici; trikleti babuni; babunska vjera; bezbožni
i paganski babuni; babunska riječ)”.

I ovu laž raskrinkali smo prethodnim objašnjenjima. Pošto

170
o "bosanskim bogumilima" traga nikakvog nema i to sto ni-
kad nije postojalo ne može se ni naći. To i sami Bošnjaci
priznaju kad kažu:
“Vjersko učenje Crkve bosanske se danas slabo poz-
naje. Nije sačuvano dovoljno informacija koje bi pojasnile
teologiju i obrede. Više informacije nude inkvizitorski i pro-
tivnički tabori koji su pripadnicima Crkve bosanske pripi-
sivali različite osobine koje je teško provjeriti.”
Vjersko učenja Crkve bosanske odlično se poznaje i
svakom dobronamjernom čovjeku lako je to učenje spoznati
kroz tragove pravoslavnih bogomolja onog doba, kroz
crkvene knjige onog doba, kroz kraljevske povelje onog
doba i kroz stećke i zapise na stećima, kroz srpsku usmenu
književnost kao i kroz narodne običaje u današnjoj vjeri pra-
voslavnih Srba.
Neki Bošnjaci vole da lažu:
“Bosna je bila smještena na granici katoličanstva i
pravoslavlja. Hrvati na zapadu i Mađari na sjeveru su pri-
hvatili katoličanstvo, dok su Srbi na istoku prihvatili pravo-
slavlje. Te obje zvanično priznate crkve (ortodoksne) su
smatrale Crkvu bosansku heretičkom. Stranci su često optu-
živali Crkvu bosansku da je bila vezana za Patarensku he-
rezu i bogumile, no mnogi historičari danas smatraju da su
te teze netačne. Tokom kasnog srednjeg vijeka Crkva bosan-
ska je egzistirala sa katoličkom crkvom.”
Već smo opisali srbsko pravoslavlje prije Stefana Nemanje i
vizantijsko ortodoksno hrišćanstvo kojem se Nemanja pri-
klonio od vremena njegovog sabora na kojem je osudio
krstjane i mogli smo se uvjeriti da srpsko narodno krstjan-
stvo i romejsko ortodoksno hrišćanstvo nisu identične vjere
u smislu nekih dogmatsko-kanonskih pravila romejske Orto-
doksne crkve.

171
 Još od vremena apostolskog propovijedanja po Bal-
kanu, pa preko srednjeg vijeka do danas, Crkva bosanska je
bila i opstala. Danas vjeru te Crkve zovu svetosavljem, “hriš-
ćanstvom srpskog stila i iskustva”, a to su zapravo dvovjerni
krstjani sa svojim dvovjerjem.
Bošnjaci i ovako tvrde:
“Dio otpora Crkve bosanske je vjerovatno bio vezan
sa politikom; tokom 14. vijeka katolička crkva je smjestila
Bosnu pod mađarskim biskupom i moguće je da je jedan mo-
tiv za šizmu bila želja za nezavisnost od Mađarske domi-
nacije. Nekoliko bosanskih vladara su bili krstjani, ali neki
od njih su prihvatili katoličanstvo zbog političkih razloga.”
Politički razlozi postojali su samo u slučajevima bosanskih
vladara, koji su tom politikom čuvali narod od papinih krsta-
ških pohoda (primjer Kulina Bana na Bilinom polju), ili su
time štitili svoj trenutni lični interes. Lični interes ponekad
je provejavao je i kod nekih starješina Crkve bosanske, ali je
većina naroda trajno ostala vjerna svojoj izvornoj tradicio-
nalnoj vjeri. Bosanski krstjani dvovjerci (poluvjerci Duša-
novog zakonika) opirali su se rimokatoličkoj vjeri i potčinja-
vanju papinoj vlasti.
Evo i sami Bošnjaci priznaju da nije uvijek tačno ono
što se tvrdilo o "bosanskim bogumilima":
“Ranije se je smatralo da su krstjani masovno prešli
na Islam zbog progona katoličke i pravoslavne crkve. No,
danas neki historičari smatraju da je Crkva bosanska bila
skoro nestala za vrijeme dolaska Osmanlija 1463. godine.”
"Smatralo se" i "neki smatraju"? Gospodo Bošnjačka, nečije
smatranje nije nikakav istorijski dokaz! Ono što istorija zna
jest da su neki od pripadnika Crkve bosanske prešli na islam
neposredno po turskom osvajanju Bosne. To su prvo učinili
neki bosanski prvaci da bi sačuvali svoje gole živote i živote

172
svoje čeljadi, da bi sačuvali svoju imovinu i kakve-takve
privilegije kod turskih vlasti. Obični narod prelazio je u is-
lam uglavnom da se sačuva od ropske nevolje i beskrupuloz-
nog turskog zuluma.
Crkva bosanska, u vrijeme Stjepana Vukčića Kosače
(1404 - 1466), hercega od Svetog Save, počinjala je da se
pripaja Nemanjićkoj Ortodoksnoj crkvi, ali to uglavnom nije
dovelo do promjene u tradicionalnom vjerovanju i običajima
samoga naroda. Druge i pogubnije promjene došle su nakon
turskog osvajanja, kad je grčka Ortodoksna crkva mitom od
turske vlasti dobila pravo da u Srbiji, Bosni i Hercegovini
postavi svoje vladike i sveštenike. Tada su zabranjeni svi
prehrišćanski običaji, zabranjena su sva javna narodna zbo-
rovanja i sve ono što vijekovima Srbima krstjanima nisu
mogli da zabrane kanoni Trulskog (5/6) vaseljenskog sabo-
ra, zabraniše Grci preko Turaka. Mnogi prehrišćanski običaji
održavani su tajno pod okriljem noći. Tako i badnjaci preži-
vješe, preživje Jurjev dan sa svojim običajima, preživješe
Ivanjski krijesi, Varin dan...i preživje dvovjerno krstjanstvo
do dana današnjeg.
Govoreći o tobožnjim bogumilima neki Bošnjaci se po-
zivaju na sljedeće riječi prezvitera Kozme:
“Uče svoje da se ne pokoravaju vlastima, rugaju se
starješinama, smatraju bogu mrskim onoga koji rabota za
cara i robovima govore da ne služe svojim gospodarima."
(Prezviter Kozma)
Evo i natpis iz Kočerina kod Lištice:
"... SE LEŽI VIGANJ MILOŠEVIĆ SLUŽI BANU
STIPANU I KRALJU TVRTKU I KRALJU DABIŠI I
KRALJICI GRUBI I KRALJA OSTOJU I U TO VRIME
DOJDE I SVADI SE OSTOJA KRALJ S HERCEGOM I S
BOSNOM I NA UGRE POJE OSTOJA ..."

173
Uz osobne i društvene podatke sahranjenih ljudi, oni više
puta pružaju i podatke o uzroku smrti:
"POGIBOH ZA SVOGA GOSPODINA” (1)
Iz ovih primjera vidimo pokoravanje i vjernost vlastima i
nema ruganja starješinama i vidi se da su vjerno služili svo-
jim narodnim gospodarima, ali Srbi jesu bili protiv uvođenja
feudalnog poretka koji je Srbima u Raškoj tek nametnuo Ste-
fan Nemanja.
Neki Bošnjaci se pozivaju na “Srbski Sinodik”!
Srpski “Sinodik” (“Zbornik”, XIV ili XV vijek) nas-
tao je na bazi grčkog originala i bugarskog prevoda, uz niz
prepisivačkih ubacivanja. Evo tekst prevoda:
“Zli heretici, trikleti babuni, koji se zovu lažni krstja-
ni i koji se rugaju našoj pravoj veri, uzimaju od knjiga 'Sveto
Pisanije' i obraćaju ga na zloverje, i koji se odlučiše od svete
pravoslavne crkve, i koji se rugaju svetome i časnome krstu,
i koji se rugaju i ne klanjaju svetim ikonama, da budu prokle-
ti. Koji veruju u babunsku veru i njihovo učenje, i koji ih pri-
maju i klanjaju im se, i koji drže veru njihovu, takvi da budu
prokleti.
Koji znaju da je babunske vere, pa ih primaju u svoje
zemlje i brane ih, takvi da budu prokleti.
Onaj koji ne proklinje svaku zlu heresu, a naročito
jeretike, koji se nazivaju babuni, da bude proklet.
I svima koji veruju u pravu veru, istinskim hristjani-
ma i koji se klanjaj obrazu svetoga i časnoga krsta, i svetim
ikonama, i svetim moštima, koji tako misle i veruju, večni
pomen.
Savi jeromonahu večni pomen. I svaki babun da bu-
de proklet. I gromko velimo: mnoga leta carem.

174
 I gromko velimo: Rastudije bosanski, i Radomir, i
Dražilo, i Toljko, i Tvrtko, i Tvrdoš, /dodato: i Radin gost
Hercegov, da bude prokleti/, i svi koji se nazivaju krstjani i
krstjanice, a ne klanjaju se svetim ikonama i krstu časnome,
da budu prokleti.”
Pomenuti gost Radin poznata je istorijska ličnost iz sredine
15. vijeka. Umro je 1467. godine. To je vrijeme kad Stjepan
Vukčić Kosača (Herceg Stjepan) popušta prema Nemanji-
ćkoj Ortodoksnoj crkvi, a gost Radin, savjetnik Hercegov,
opirao se tome i nije čudo što ga obližnji ortodoksni kaluđeri
proklinju.
Sinodik se čita svake godine na Nedjelju Pravo-
slavlja, kad vizantijska ortodoksna crkva proklinje sve one
koji dosljedno ne poštuju njene dogmate i kanone. Kon-
kretno u gore citiranom Sinodiku proklinju se jeretici babuni
koji se ne klanjaju časnom krstu i ikonama. I to je sav grijeh
tih "jeretika babuna". Po ovom Sinodiku vidimo da se dvo-
vjerci (poluvjerci) pripadnici Crkve bosanske nisu klanjali
ikonama, drvetu krsta i crkvenim sasudima (stvarima), niti
crkvama, tj. hramovima. Evo sta o klanjanju krstu i ikonama
kaže sveti Sava u "Žičkoj besedi o pravoj veri":
“Уз то, ми се клањамо и поштујемо и целивамо
свечесну икону човечанског оваплоћења Бога Логоса
по-мазаног Божанством и оставшег непромењено, тако
да онај који је помазан вером сматра да види самога Бога
Који се јавио у телу и с људима поживео. Клањамо се и
дрвету Часнога крста и светим часним сасудима и
божанским црквама и светим местима. Клањамо се и
част одајемо икони Пресвете Богородице и иконама све-
чесних Божјих угодника, уздижући очи душе (наше) ка
првообразном лику и ум узносећи на оно што је несхва-
тљиво.

175
 Ово је богољубиви (моји), догмат православних
Отачких предања. Следујући њима, и ми тако верујемо
и тако исповедамо, а све јеретике и сваку јерес њихову
проклињемо."
Klanjanje krstu, klanjanje ikonama i klanjanje svetim mošti-
ma (kostima svetih pokojnika) jesu odluke vaseljenskih sa-
bora vizantijsko-rimokatoličkog stila hrišćanstva sve do
Sedmog vaseljenskog sabora 787. godine. Pošto su bosanski
krstjani bili u apostolskoj tradicionalnoj narodnoj vjeri i nisu
bili pod okriljem Carigradske patrijaršije niti pod jurisdik-
cijom Rima, nisu prihvatali sve dogmatsko-kanonske odlu-
ke vaseljenskih sabora, niti su se klanjali krstu i ikonama.
Je li to bio njihov grijeh, jesu li time spadali u jeretike? Ne,
oni nisu slušali ljudske odluke po pitanjima vjere, nego su
dosljedno slušali riječi Svetog Pisma, jer Isus Hrist reče i
zapovijedi vjernicima da se po pitanjima vjere samo Bogu
treba klanjati:
"I odgovarajući Isus reče mu: Idi od mene, Sotono;
u Pismu stoji: Poklanjaj se Gospodu Bogu svom, i Njemu je-
dinom služi." (Luka,4:8)
"Tada reče njemu Isus: Idi od mene, sotono; jer stoji
napisano: Gospodu Bogu svom poklanjaj se i Njemu jedino
služi." (Matej,4:10)
Dakle su “poluvjerci” i “babuni”, tj. bosanski krstja-
ni dvovjerci, bili ispravniji hrišćani od današnjih ortodok-
snih hrišćana, a rimokatolike da i ne pominjemo. Stećci
svjedoče da su krstjani imali i krstove i ikone, ali im se nisu
klanjali i nisu nosali sa sobom kosti upokojenih (svete mošti
sto znači “svete moći”), jer je naše narodno vjerovanje da je
grehota skrnaviti grob i raznositi posmrtne ostatke pokoj-
nika. Od ranog srednjeg vijeku, pa i danas, prodaja svetačkih
kostiju (mošti) veliki je biznis Ortodoksne crkve.

176
 I dan-danas ortodoksno sveštenstvo SPC laže narodu
tvrdeći da se pravoslavni vjernici ne klanjaju ikonama i
krstu, nego govore da se kroz ikone i krst klanjamo Bogu.
Pripadnici ortodoksnog hrišćanstva storgo tvrde da ko vidi
ikonu, taj vidi Boga. Ta tvrdnja je van zdravog razuma i pro-
tivi se učenju Svetog Pisma.
Bog je nevidljiv ljudskim tjelesnim očima i svudapri-
sutan vidljiv je samo duhovnim očima vjere i vidljiv je u
djelima koja On stvara i čini. Ortodoksni hrišćani tvrde da se
oni klanjaju drvetu krsta, a sve to potvrđuje i sveti Sava u
“Žičkoj besedi o pravoj vjeri”. To je čisto idolopoklonstvo i
hula na Boga. Ikone i krst jesu vrijedni poštovanja, ali ikone
i krst nisu Bog, jer, vidjeli smo, po duhovnim pitanjima samo
Bogu treba da se klanjamo. Tako nam Hrist reče, a ko više
voli da sluša šta su ljudi zapovijedili, taj neka sluša ljude.
Evo izvora o poštivanju krsta od strane pripadnika
Crkve bosanske:
"Prezir koji su Turci osjećali prema bosanskim musli-
manima najvjernije je opisan u rukopisu koji je pronašao i objavio
Mehmed Handžić. Ovaj rukopis zapravo predstavlja i naju-
pečatljiviju deskripciju ideološke zbunjenosti novih musli-
mana i njihov vjerski život na bridu između ranijih predkršćanskih
i kršćanskih normi s jedne i islamskih pravila s druge strane.
Rukopis potiče iz 993. godine po Hidžri, odnosno1585. godi-
ne, a prepis rukopisa kojime se Handžić služio nastao je 1050.
godine po Hidžri, odnosno 1640. godine.
Kako smo naglasili, proces širenja islama u Bosni i
Hercegovini otpočeo je polovinom XV stoljeća, što nepo-
znatom autoru spomenutog rukopisa omogućuje da s dovo-
ljne vremenske distance analizira način na koji su stari
Bošnjani prihvatali islam. Dio rukopisa koji govori o kara-
kteru prihvatanja islama stanovništva Bosne i Hercegovine

177
u prvom stoljeću Osmanske vlasti, zbog njegove važnosti
donosimo u cijelosti. U rukopisu stoji:
U prošlo vrijeme u vilajetu Bosni bijaše kršćanska vjera i
Mesihov vjerozakon. Kada je bilo suđeno da se ovaj vilajet
osvoji i da se u tim pokrajinama sud i uprava države Osmanovića
proširi, onda je radi popisa (stanovništva) iz prijestolnice
(Carigrada) određen (za to) po svoj prilici muharir Mesih-
paša.
Spomenuti muharir sa željom da obavi popis dođe u
spomenuti vilajet. Stanovništvo sela u tome vilajetu zateče
raskomadano i rastrgano. Stoga od prvaka toga naroda i do-
brih ljudi toga plemena sakupi nekoliko staraca i od njih zatraži
objašnjenje same stvari i reče im: 'Ovaj vilajet vodom, zra-
kom i ljepotom zemlje odskače nad ostalim pokrajinama
nastanjene četvrti zemaljske, pa zašto su stanovnici tako
razbijeni? Kakav bi način bio da se ovaj narod ponovo, kao što je
bio, oživi i popravi?'
Oni mu odgovore: 'Ova razrušenost i iskomadanost dolazi
od bojazni velike džizje i straha od povećanja državnih daća'.
Tada spomenuti muharir dostavi njihovo stanje sretnoj Porti
i uvaženim vezirima, ali ne dobije dozvole da ukine džizju i
državne daće.
Rečeni muharir odlikovaše se pameću i razboritoš-
ću, te na ovaj način uredi stvar: Odluči da na koji način ukine
ime džizje, a da mjesto džizje odredi neku drugu daću. Složi se sa
spomenutim uglednim starcima da iz svakog sela dođe po nekoli-
ko ljudi i da radi općeg interesa na ovaj način izlaz nađu: Nek
iz svakog sela po jedan muškarac primi muslimansko ime, te
da im se zbog toga imena oprosti džizja. Ovo je objavljeno
po svim selima i krajevima. Uglavnom se slože i uvide da im je u
tome korist. Svaki jednostavno svoje ime prevede na turski
jezik. Kome je ime 'Živko' prozove se 'Jahja', kome je bilo

178
ime 'Vuk' uzme ime 'Kurt', a kome je bilo ime 'Gvozden' uzme ime
'Timur'.
Čim se prozovu muslimanskim imenima, džizja bu-
de ukinuta, a mjesto nje na posjede kojima su raspolagali i koji se
zvahu 'baština' odrede po jedan dukat. I tu rascjepkanu divljač na
ovaj način pridobiju; sela se poprave, a stanovnici ukidanjem imena
džizje veseli i radosni postanu.
Kada se korist upotpunila i ovaj posao bio svršen, podijele
se na tri grupe. Jedna grupa koja se povela za svjetiljkom Bo-
žije Upute spasi se bezvjerstva. Njihovo stanje odgovaraše njiho-
vim imenima i postadoše muslimani.
Druga grupa po onoj kur'anskoj 'Mi smoovako našli
svoje očeve' rekavši: 'Vama vaša vjera, a meni moja' ostade
u propasti bezvjerstva.
Ostali ostadoše kao kolebajuća grupa. Strahujući i bo-
jeći se kazne nijesu se mogli natrag povratiti, a nijesu opet ni
napustili propisa i običaja očeva i djedova. U njihovu nestalo-
ženom vjerovanju ostalo je kolebanje i sumnja, pa niti su tačno
primili islamske propise niti su bili otvoreni kršćani. U pustinji
nevjerstva kao životinje lutahu. Ova se grupa danas zove 'po-
turima'. Riječ 'potur' je sastavljena iz dvije riječi, a to su 'po' i
skraćeni oblik od riječi 'Turčin'. U 'kršćanskom jeziku' riječ 'po'
znači polovicu, a 'Turčin' znači musliman. Cio sastav znači
'polumusliman'. Oni su od one vrste za koju Kur'an kaže: 'Ti
su kao goveda ili još gori.' Po svom nečistom vjerovanju čuvaju
bezvjerske propise, a bojeći se poniženja paze i na ehlisu-
netski put. Prije bi govor i uzgoj djelovao na životinju, nego
li na njih, a u čovječnosti i ljudstvu prema njima životinja je
čovjek. Iako u djetinjstvu po prirodnoj sposobnosti i nasto-
janjem mudrih učitelja pokazuju lijepe kretnje, ali opet potomci
ne odustaju od puta svojih pređa i odgoj se kod njih ne može
ustaliti kakono je o tome lijepo rekao ugledni šejh Sa'dija:
Ne ništi svoga života, ne uzgajaj nevaljca!

179
 Može li od slabog željeza izaći dobra britka sablja?
Ukratko rekavši uzgoj kod nedostojnog ne može se ustaliti.
Slično kao što orah na kubetu ne može stajati.
Zbog toga su moćni vladari i ugledni sultani zabra-
njivali miješanje Turaka i potura. Između njih ima ih dosta sa
dvovrsnim zapisima. Ispod pazuha mu krst ne izlazi, nego se i
buni protiv odbacivanja krsta. U jednom selu u Bosni umre je-
dan hadžija. Ljudi koji su ga opremali nađu mu na vratu obješena
dva zapisa u voštanoj mušemi. Otvore ih i pogledaju, kad li u
jednom ispisani ajeti, au drugom kršćanskim jezikom nekakve
nevezane molitve. Upitaju o tome njegovu majku, a ona im
odgovori: 'U ovom je selu prije bio jedan blagoslovljen pop čiji
su zapisi za čuvanje dječijeg zdravlja bili sigurni. Tada sam radi
bereketa zatražila i uzela ovaj', i opet ga uzme, te potravši po licu i
očima poljubi ga sa puno uvjerenja.
One koji po Šerijatu idu za Poslanikom Bog čuva od svake
opasnosti, Čije je vjerovanje nečisto, Kakva korist od zapisa
njemu!" (3)

.........................
(1) Šefik Bešlagić, Stećci – kultura i umjetnost, IRO
Veselin Maslesa , Sarajevo, 1982, str. 449-450.
(2) Trebnik manastira Svete Trojice kod Plevlja,
Spomenik Srpske Kraljevske Akademije, LVI. Izdao Ljubo-
mir Stojanović.
(3) Elvir Duranović, Elementi staroslovenske tradicije u
kulturi Bošnjaka, odnos islamskih učenjaka u Bosni i
Hercegovini prema njima, Bugojno, 2011, str. 55-59.

180
STEĆCI SVJEDOČE

Sl. 167. Svetovid u bedemu smederevske tvrđave.

181
Sl. 168. Svetovidov zbručki kumir i Svetovid iz Smedereva.

Sl. 169. Svetovidova zastava (netjer) ili je mač.

182
Sl. 170. Sunčev konj, dugodnevnica (Križevci, Olovo).

Sl. 171. Svetovid na konju (Vrulja, Pljevlja).

183
Sl. 172. Sveti Vid sunčane glave lovi jelena, tj. sazviježđe
Oriona (Novakovići, Žugića bare, Žabljak).

Sl. 173. Beli Vid (Sveti Vid, Svetovid) sunčane glave sa

svojim konjem bjelcem (Boljuni, Stolac).

184
 Sl. 174. Beli Vid pod vrhom neba prvog dana ljeta:
dugodnevnica – Vidovdan (Potkraj, Travnik).

Sl. 175. Sunce Svetovid na stećku krstači: šest resa su šest

mjeseci proljeća i ljeta (Etnografski muzej u Beogradu).

185
 Sl. 176. Sveti Juraj (Đorđe) ubija aždaju (Prokletnica,
Visočica planina).

Sl. 177. Perun ubija zvijer (Velesa): simbolika ljetne

vrućine i prestanka proljetnog rasta vegetacije, vrijeme
koševine, žetve, vrševine i stizanja ostalih prinosa godine
koje daruje Dajbog (stećak, Gračanica, Visoko).

186
Sl. 178. Svetovid sa sunčanim krstom života (stećak na
brdu Glavica, selo Ljuljac kod Novog Pazara).

187
POŠTENI BOŠNJAK O JURJEVU
"Samo što nije Jurjevo
Jake tragove staroslavenske tradicije pronalazimo u
narodnim vjerovanjima i sujevjerjima; mnogo staroslaven-
skih običaja vezano je za ključne faze čovjekovog života: ro-
đenje, ženidbu i smrt; a među muslimanima u našoj zemlji
malo je poznato da godišnji običaji vezani za Jurjev i Aliđun
imaju staroslavensko porijeklo. Neki animalni i biljni kulto-
vi, poput poštivanja kućne zmije također su ostatak od starih
Slavena. Jedna od tih ključnih čovjekovih faza rođenje veza-
na je i za moj život. Šestog maja rano ujutro – na Jurjevo,
prije 70 godina došao sam na svijet.
To je dan kojim se obilježava dolazak proljeća i praz-
nik kojim se odvaja novi, ljetni period od zimskog: to je,
ustvari, praznik oživljene prirode, kada se bezbrojnim običa-
jnim radnjama nastoji prenijeti snaga oživljene prirode, u
prvom redu nove vegetacije, na ljude i stoku, živinu i pčele.
Sjećam se dobro, ljudi su godinu dijelili na dva dijela – zim-
ski, koji počinje sa Kasumom ili Mitrovdanom (8. novembar
po gregorijanskom kalendaru) i ljetni, koji je počinjao sa Ju-
rjevom.
U okviru zimskog perioda, izdvajalo se više kraćih
ili duljih perioda kao što su zehmerija, Hamsin, Babine huke,
Goveđa zima, te prvo, drugo i treće džemre. Znalo se da pro-
ljeće nastupa sa Blagovješču (7. April). Prekretnicu ljetnog
perioda predstavljao je Aliđun ili Ilindan (2. avgust). Ljudi
bi obično govorili da se nešto desilo o Aliđunu ili o Ilindanu.
Početak jeseni vezan je za period Miholjskog ljeta, oko Mi-
holjdana (12. oktobar).
Mora se voditi računa da je narod ovdje do nazad
50-tak godina živio od zemlje i stoke i sa prirodom. Stoga je,

188
htio ne htio, bio upućen na ovaj solarni kalendar. Od pra-
voslavnog Božića su se brojale hevte. Slušao sam od svojih
starijih komšija da u petoj hevti nestaje prtine, u sedmoj
dolaze brljci (tj. ptice selice), a od pola devete pa do pola
desete traju huke. Više ne možemo reći da u devetoj hevti
plug hajekne u najdubljem potoku, niti da si lani sijao o
Bajramu ili da ti je krava vodila 12. ševala, jer to ovih godina
ništa ne znači u našim okolnostima. Po hevtama se odre-
đivalo kada će se obrezivati voćke i grožđe, a i kada se kale-
mi. Najbolje je bilo te poslove raditi oko sedme hevte tj. kada
prvo džemre udari u havu (zrak). Helem, ni to više sa džem-
retima nije sigurno, ni kad udaraju u zemlju, kad u havu, a
kad u insane.
Svi oni koji su odrasli na selu znaju da se mnogo
toga veže za Jurjevdan. Određeni zemljoradnički poslovi
morali su se obaviti prije Jurjeva, a drugi samo poslije, od-
nosno ‘dojurjeva’ i ‘pojurjevu’ - npr. grah (mahune) se ni-
kada ne siju prije Jurjeva. Običaji vezani za Jurjevdan pra-
kticirani su i na širem području Tešnja i okoline. Naročito se
i posebno obilježavao u našim selima gdje su sva pomenuta
vjerovanja bila duboko ukorijenjena u ljudska vjerovanja u
ispunjenje želja i nada.
Običaj je bio da se jutrom, na samo Jurjevo, obavez-
no rano ustaje, jer ‘ko porani rano, raniće i biće zdrav čitavu
godinu’. Umivalo se ili čak kupalo omahom, pa i majskom
rosom. Išlo se na vodu ‘Mravić’ u Raduši koja se nalazi
između gaja rahmetli Mesuda Halepa i Deljkić Muhameda
(Hame), na kojoj su se, većinom, djevojke umivale. Išlo se
do drijena i hvatalo za njegovo stablo – da se bude zdrav kao
drijen. Proljuljalo bi se i na ljuljašci, provaljalo po međi – da
ne bole leđa. I kose su se kvasile omahom i češljale – da budu
guste i da dobro rastu. Djevojke su naveče otkidale po
stručak žare i stavljale negdje u procjep na ogradi, a jutrom

189
žurile da vide gdje se žara okrenula – jer se vjerovalo da im
je na tu stranu valja putovati gdje se žara okrene..Posebno
mjesto u kultu Jurjeva imala je vrba jer je bila uvijek vezana
uz slavljenje Jurjevdana. Naime, nezaobilazan, običaj je bio
da se vrbove grane beru uveče uoči Jurjev-dana pa se njima
okite kuće i ostali objekti u dvorištu.
Jurjev je smatran danom proljeća i ljeta, danom kada
se slavi život i priroda, pa stoga nije ni čudo da je ovaj dan
igrao tako veliku ulogu u životu mladih, a naročito dje-
vojaka. Još je jedan običaj vezan za njih i ovaj dan. One bi,
naime, dan uoči Jurjeva brale miloduh, kojeg bi navečer
stavile u prikupljenu ‘omahu’, a na Jurjevo, u zoru, tom vo-
dom bi prale tijelo i lice. Kod mladića je, međutim, posto-
jao običaj da kradu miloduh od djevojaka, pa su one otuda
znale organizovati i posebne straže da bi ga sačuvale za
jurjevsko jutro i ritual umivanja.
Živo se sjećam da su ,uoči Jurjeva, kod djevojaka
postojale i druge gatke, koje su se, uglavnom , odnosile na
sudbinu vezanu za njihovu udaju. Tako bi se, na primjer,
koncem podvezivala stabljika žare ili pero od mladog luka u
baščama, pa bi se ujutro, na Jurjev, gledalo na koju se stra-
nu podvezani i sasušeni dio biljke savio - sa te će strane doći
budući mladoženja. Isto tako, djevojke su u tepsijama i dru-
gim posudama palile barut, pa bi po kretanju dima gatale s
koje će strane doći njihov budući muž. Također, slično se či-
nilo i sa bacanjem stare izgažene cipele ili opanka preko
kućnog krova - ujutro bi se gledalo na koju stranu je okrenut
vrh cipele i s te bi strane, kao, trebao doći budući đuvegija.
Osim pravca iz kojeg će njihov budući muž doći, djevojke
su gatale i njihova imena. Uvečer, uoči Jurjeva, razapele bi
tamni konac preko ulice ili sokaka, pa ako prva osoba koja
naiđe bude, recimo, Huso... - onda se gatalo da će i djevojčin
budući mladoženja biti neki Huso, itd.

190
 Na sam dan Jurjeva išlo se, većinom porodično, na
izlete uglavnom pored izvora ili rijeka, na kojima se posebno
zabavljala omladina na jurjevskim ljuljaškama. Postojao je i
običaj, naročito u našim selima, da se rano ujutro, prije nego
će se krenuti na izlet djeca ‘žare’ žarom po nogama, zapravo
da se žarom istjeraju iz postelja.
Uz jurjevske običaje spomenut ću i još jedan, koji i
danas živi, a odnosi se na stavljanje tisovine stoci među ro-
gove. Naime, drvo tisovina je među narodom počašćeno i
nazivom ‘sretno drvo’ zbog vjerovanja da štiti od svakog zla
i donosi sreću te se u današnje vrijeme može pronaći kod
svakog drugog Bošnjaka ili Bošnjakinje. Adet je da se djeci,
posebno onoj maloj, stavlja ispod jastuka da ih štite od uro-
kljivih očiju dok je odrasli nose u novčaniku ili u vidu pri-
vjeska. Komadić tisovine se stavlja zajedno sa sedefom u
hamajliju kako bi se njena moć udvostručila. Još je prije
jednog vijeka dr. Sielski pisao: ‘U Bosni i Hercegovini su se
kao hamajlije nosile mnoge druge stvari: platnene, mineral-
ne, biljne i koštane. Tako se, na primjer, u crveno platno ušije
komad tisovine, objesi na crvenu uzicu pa njome opaše
plačljivo dijete’. Može se splesti i uzica u četiri boje (crna,
žuta, narančasta i crvena), a onda se njome opasati urečeno
dijete. Nadalje, kombinacija tisovine i dvije košpice od hur-
me sašiveno u komad crvene tkanine, predstavljalo je moćno
sredstvo protiv uroka.
Iako je danas vrlo malo tisovog drveća može se kon-
statovati da je kult ovog drveta nekada bio vrlo raširen po
cijeloj BiH, ako ne i najvažniji, o čemu svjedoči preko
stotinu topografskih naziva na geografskim kartama.
U narodu je ostalo sačuvano dosta vjerovanja o
zaštitnoj, hamajlijskoj moći tisovine te moći tise da odbrani
neki kraj od nevremena i leda. Upravo zato, smatra se

191
velikim grijehom posjeći njeno stablo. Uvijek se gledalo da
nešto od oraćeg pribora bude od tisovine te da se stoci,
posebno volovima, utisne za rog mali komadić drveta kao
utuk svakom zlu. U istu svrhu, na cijeni je posebno bio stap
napravljen od tisova drveta zbog vjerovanja kako ni jedna
vračara neće moći oduzeti mlijeko kravi niti je ko ureći.
Zlobnici će reći to su paganski običaji. Pa šta ako su?
Jaki tradicijski običaji i sujevjerja veoma su žilavi kada se
uzme u obzir da su opstali do današnjih dana. Dokle će se
oni održati zavisi od vremena i standarda života. Nisu se
održale ni svadbe sa fijakerima i kićenim konjima, obilježa-
vanje Prvog maja..... Starijim generacijma su to bile tradi-
cije kao i Jurjev.... Nema ih više, a promjena je bezbroj.
Novim generacijama će biti tradicija vatromet za novu godi-
nu i ko zna šta još?” (Tešanj, aprila, 2011. godine, Subašić
S. Hasan, bloger)
Tešnjak Hasan S. Subašić (1941-2012) iskreno pripovijeda
šta je i kako je bilo u Bosni u vrijeme njegovog i djetinjstva
autora ovih redova. To je etnološko naslijeđe muslimana i
hrišćana BiH iz prehrišćanskog i ranohrišćanskog, dvovje-
račkog vremena krstjana. Bogumilima ni traga ni glasa, osim
u glavama radikalnih fanatika i u knjigama zlonamjernih
lažova.
Pamtim kad su u mom kraju centralne Bosne, oko
Kaknja, muslimani na Jurjevdan bojili jaja u zeleno. To je
bio drevni prehrišćanski običaj koji su hrišćani preuzeli za
dan Vaskrsa. Šta to znači? Je li i to bogumilski običaj? Nara-
vno da nije i svi to znamo: to je prehrišćanski običaj Srba!
U nekim muslimanskim krajevima Bosne i Herce-
govine, kao i po Raškoj oblasti i Crnoj Gori, i danas ima mu-
slimana koji guslaju i uz gusle pjevaju.

192
ZMAJEVI

Sl. 179. Piktski kamen (Aberlemo, Skotland).

Sl. 180. Zmaj proljeća i zmaj ljeta (Hodovo, Pogrebnice,

Stolac).
193
Sl. 181. Motivi zmajeva proljeća i ljeta (Glumina,
Hutovo).

Sl. 182. Zmajevi proljeća i ljeta (Brštanica, Donje

Hrasno).

194
 Sl. 183. Zmajevi na krstjanskom srednjevijekovnom
oltarskom krstu u riznici Dečana (detalj).

Sl. 184. Zmaj na stećku iz D. Zgošće (sada u Zemaljskom

muzeju BiH u Sarajevu): jezik u znaku Y (Ra = Sunce).

195
 Sl. 185. Perec-kifla je solarni simbol triskel.

Sl. 186. Zmajevi ljetnog i zimskog solsticija u obliku

triskela (Bistrina, Ošlje, Neum).

196
"ASE" U NATPISIMA STEĆAKA
Riječi ASE nema u staroslovenskom jeziku, nema je
ni u jednom slovenskom jeziku. Šefik Bešlagić je kazao ne-
koliko svojih zapažanja:
“Postoje i ubičajeni, specifični jezički termini koji
takođe vuku na starinu i utjecaj sa istoka, npr.: S, SA, SI, SE
u značenju TAJ, TA, TO, OVO, OVAKO, ili SE, ASE,
ASEI, ASIE, ISE u značenju TU, OVDJE, itd. Ponekad se
umjesto SE upotrebljava AZ, npr. AZь PISAHь." (1)
ASE je pisano i kao S, SA, SI, SE sa značenjem TAJ, TA,
TO OVO, OVAKO. Pisano je i kao ASE, ASEI, AS-IE, ISE
što znači OVDJE, TU. Tako se na stećcima nalazi ASE LEŽI
(2), a ima i SE LEŽI (3); ima ASE PISA (4) i SE PISA (5).

Sl. 187. “Ase leži….”

Otkud tolika raznolikost u oblicima, nerazlikovanje
rodova, isti oblici za zamjenice i priloge? Otkud uopšte ova
riječ u srpskom jeziku srednjeg vijeka, riječ koje nema ni u
jednom crkvenom spisu Nemanjićke crkve. Nju nisu zabi-
lježili ni Vuk ni Daničić, niti bilo koji slavista njihovog i

197
kasnijeg vremena i zašto se niko od njih nije pozabavio njo-
me? I ova riječ svjedoči istorijsko i genealoško porijeklo
“južnoslovenskih naroda”: većina potiče od domorodaca
Balkana, a ne ne od došljaka iz 6. vijeka i kasnije.
Egipatsko AS, AS-T znači:
a) STAN, BORAVIŠTE, GRAĐEVINA, SVETILIŠTE (2);
b) egipatsko AS, AS-T znači MJESTO, STANIŠTE, SJEDI-
ŠTE, PRESTOL (3);
c) keltsko (gaelik) ASTAIL znači MJESTO, BORAVITŠE,
ZGRADA (4).
Dakle su ASE na stećcima pisali domorodci Balkana
za koje lažno tvrde da su romanizirani, a oni su govorili sko-
ro istim jezikom kao i Talijani. Njih su oni van granica
Rimskog carstva nazivali VLASIMA.
Ne nekim stećcima umjesto ASE LEŽIT piše ZDJE
POČIVAET što je jasno da je to slovenska varijanta.

.................................
(1) Šefik Bešlagić, Stećci - Kultura i umjetnost, Veselin
Masleša, Sarajevo, 1982. st. 444.
(2) Laurence Austine Waddell, Egyptian civilization of
Sumer origin & real Chronology, Luzak & CO, London,
1930, Plate XIX.
(3) Ibid.
(4) Neil M’Alpine, A Pronouncing Gaelik Dictionary,
Second Edition, Published by Stirling & Kenney, Edinburgh,
1833, p. 20.

198
BOŽIĆ SVAROŽIĆ

Sl. 188. Višnji Bog i Mali Bog: Svarog i Božić Svarožić U

lijevoj ruci Svarožić drži runu “peor”, simbol Svarožićeve
inicijacije (“krštenja”) u Jurja, Svetovida, Peruna i
Dajboga (Donje Vrbno, Bisažine, Trebinje).

199
 Sl. 189. U dane rađanja Svarožića Sunce (S) nalazi se u
sazviježđu Strijelaca (Sagittarius). Znak ovog sazviježđa je
u Svarožićevoj desnoj ruci (Sl. 188).

Sl. 190. Krst američkih Navajo Indijanaca.

200
 Sl. 191. Svarožićev krst iznad kapije manastira Ostrog u
Crnoj Gori.
Svarožić je slovensko prehrišcansko božanstvo svje-
tlosti i Sunca, sin Višnjeg Boga Svaroga Stvoritelja. Svaro-
žić se rađa na dan zimskog solsticija kad Sunce dođe na svoj
južni nebeski presto u svojoj najnižoj tački južnog neba
(-23,5° DEC). Uoči tog dana je Badnji dan. Sve je to praslika
Hristovog rođenja:
Ивањица лан сејала.
Ивањица коледица
Мила снаха тог Купала.
Лан сејала и обрала.
На Спасов дан посијала
На Видов дан видила га
На видов дан и обрала.
И обрала и топила.
И топила потопила.
201
 Осушила очупала,
На ивањску красну вечер.
Гребенала и кувала.
Опрела га и сновала.
Основала и навила,
И увела у те ните,
И откала на разбоја,
Изаткала га избелила
На ивањске те вечери,
Скроила га и сашила
На ивањске те вечери.
И обукла на Ивана
На Ивана млада бора
Млада бора Колед бора
Мила сина Купалова,
А Купала умрлога,
Обилија мила бора.
Па је носи до Бадњака
И Божића Сварожића
Тог божића млада бора
Сварожића мила сина.
(Miloš S. Milojević, Pesme i običaji ukupnog naroda
Srbskog, Prva knjiga, Obredne pesme, Beograd, Državna
štamparija, 1869, str. 9)
Da bi se pripomoglo Suncu protiv Crnoboga koji za-
dobija vlast na zemlji kroz sve duže noći i sve kraće i hladni-
je dane, na izmaku Badnjeg dana u veče pale se vatre na koji-
ma gore mladi Perunovi hrastovi, kako bi se kroz njihovu
vatru oslobodila Sunčeva svjetlost apsorbovana u drvo pret-
hodnog ljeta i na taj način osnažila snaga Sunca Bjeloboga u
borbi protiv Crnoboga. I sljedećeg dana Sunce ne pada više
ka horizintu, ono stane i počinje polako da se vraća ka nebe-
skom ekvatoru i početku proljeća, umanjujući vlast Crnobo-
ga kroz kraćanje noći i duljanje dana. Sve to počinje prvog
dana zime rođenjem Mladog Sunca, Malog Boga Božića
Svarožića. On iz dana u dan raste u vojnika pod imenom
202
Jarilo (Juraj). Tako se priroda ponovo budi i obnavlja vra-
ćajući svemu radosti života.
Po prirodnim zbivanjima zimski solsticij i početku
zime u naše vrijeme je 22. decembra gregorijanskog kalen-
dara, što znači da je u naše vrijeme pravi Badnji dan 21. de-
cembra, dan pred prvi nastupajući dan zime.
Početkom hrišćanske ere Badnji dan padao je na 24.
decembar julijanskog kalendara, što odgovara 6. januaru
gregorijanskog kalendara. Srpski pravoslavni Badnji dan i
pravoslavni običaji tog dana su iz vremena srbske prehriš-
ćanske vjere (crkvenog datiranja Hristovog rođenja kasnijeg
je vremena). Tako je prehrišćanski Svarožić postao novoro-
đeni Isus, a badnjak je i dalje ostao badnjak. Vatra badnjaka
iste je simbolike danas kao i prije hristijanizacije: pomaže
rođenju sina Božjeg Svarožića (malog Boga Božića) razgo-
neći tamu hladne noći i grijući svojom plamenom svjetlo-
šću.
Do vremena vjere u Hrista rodovjerci su slavili Boga
kroz događaje vremenskih kalendarskih prilika, a moćnici
hrišćanske crkve zabraniše slavljenje Boga po vremenskim
kalendarskim prilikama odredivši da se Bog slavi po danima
posvećenim stvarnim ili izmišljenim ljudima. Tako grdno
pogriješiše, jer odvojivši vjeru od prirode, odvojiše se od Bo-
ga i Njegovih zakona kako u crkvi, tako i u svojim sljed-
benicima.

BADNJAK
Drevnim Srbima Sunce je bilo Bog i Bog je bio Sun-
ce. Sunce ih je hranilo, Sunce ih štitilo i čuvalo. Sa Suncem
su ustajali, sa Suncem radili i sa Suncem odlazili na noćni
počinak. Svoje mrtve ispraćali su kroz vatru u nebo Sunca,
koje Ra jeste, tj. u RAJ u kojem Bog Prav(i) u svjetlu bo-
ravi i pravdom caruje.

203
 Kroz godišinje sezone davali su naši preci različita
imena Suncu, pa je Sunce proljeća nazvano Jarilo ili Juraj,
Sunce oko kraja proljeća i početka ljeta bilo je Kupalo, Sun-
ce najdužeg dana u godini i prvi dan ljeta je Bijeli Vid, Sve-
ti Vid, Svetovid; Sunce žetve i vrševine je Perun, Sunce je-
seni Dajbog, Sunce pred početak zime je Stari Koledo zvan
i Hromi Daba, a Sunce početka zime zvali su Mladi Koledo,
Sunce Malog Boga Božića Svarožića, kasnijeg Sunca Prav-
de Isusa Hrista.
Od početka ljeta, pa preko jeseni do početka zime,
Sunce sve više pada ka južnom horizontu. Dani bivaju sve
kraći, toplota Sunca sve slabija. Sunce gubi silu i javom po-
činje da ovladava bog tame, mraka i studeni: Crni bog Crno-
bog. Sunce Hromog Dabe, Starog Koleda, sve više stari i iz-
nemoglo pada ka jugu nestajući u oblacima, kiši, magli, inju,
mrazu, studeni i vrlo rano na jugozapadu zalazi. Mrak noći
je dug, a svjetlo dana biva sve kraće i sve hladnije.
U ljudima se javlja briga, strah i patnja kao uzrok hla-
dnoće: šta ako, ne daj Bože, to ne prestane? Šta ako Sunce
potpuno zatone iza južnih krajeva zemlje, šta ako se dan u
tamu pretvori i šta ako Crnobog potpuno javom ovlada? Ako
se to desi, smrt ce zatrijeti zemlju i sve živo na zemlji? Hoće
li Sunce propasti u badanj?
Šta je badanj? Značenje ove riječi nalazimo u san-
skritskom ( बाधना ) i znači prijetnja, briga, ugnjetavanje,
patnja, bol. Badanj ili badanja je kao duboka kaca, duboka
provalija u kojoj su mrak, bol, strah i propast.
I riješili volhvi (vrači) srpski da pripomognu svo-
me onemoćalom Suncu tako što će uoči najduže noći crnog
badnja, noći uoči zimskog solsticija, prinijeti Bogu Sunca na
dar mladi Perunov hrast, Perunovo sveto drvo. Mladi hrast
prima na sebe sav bol, svu patnju i strah naroda kao što to

204
kasnije čini Isus Hrist. Mladi hrast se žrtvuje badhani i
pretvoren u vatru sav strah, svu bol i patnju badnjak preuzi-
ma na sebe i sve to biva predano ognju i ognjem biva uni-
šteno.
Sva vatrena sila Perunovog ljetnjog Sunca što je bila
u hrastu, oslobađa se paljenjem badnjaka i podiže u nebo, te
badnjakova vatra ojačava snagu Sunca, odgoni mu starost,
podmlađuje ga i snaži. Pri tome se narod veseli, preskače
vatru, pjeva i igra, jer iz vatre mladog hrasta rađa se Mali
Bog, sin Svarogov, Božić Svarožić.
I već sljedećeg dana novorođeni Svarozić počinje da
raste penjući se u vis neba ka proljeću i novom životu i to je
vrijeme Mladog Koleda.
Mladi hrast se prinosi na žrtvu i on kroz svoje stra-
danje u kresu (vatri) putuje u badanj (ponor, mrak) i spasava
iznemoglo Sunce, baš kao što Isus nakon svog žrtvovanja na
kresu (krstu) silazi u tamni pakao da izbaci pravednike.
Ovaj srbski prehrišćanski vjerski ritual hristijanizaci-
jom postao vezan za dan rođenja Isusa Hrista, Sunca Pravde.
Uspomena na taj dan je današnji Badnji dan 24. decembra
julijanskog (7. januara gregorijanskog) kalendara, jer je po-
četkom hrišćanske ere zimski solsticij padao na 25. decem-
bar julijanskog kalendara. Od tog vremena proteklo je preko
2000 godina i zbog tkz. opšte precesije, koju bilježi sideralni
julijanski kalendar, dan zimskog solsticija postepeno se
pomijerao kroz calendar do dana u kojem se danas nalazi:
22. decembar gregorijanskog kalendara, što znači da pravi
Badnji dan prehrišćanske srpske vjere pada na 21. decembar
gregorijanskog kalendara.
…………………….
(1) Sir Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English
Dictionary, Oxford, The Clarendon Press, 1960, p. 728.

205
DVOVJERJE SRBA
Vjersko dvovjerje, poznato kao "poluvjerje" iz vremena
Nemanjića, bilo je poznato kod mnogih naroda onog vreme-
na širom Evrope, posebno je istoriji poznato dvovjerje kod
Rusa (двоеверие на Pуси).
Jaroslavska legenda:
"Među vrelima što donose vijesti o poganskoj vjeri
još nekrštenih Rusa razmjerno se rijetko poseže za Jaro-
slavskom legendom. Ona i nije vrelo prvoga reda, kao što je
stari ruski ljetopis (Повесть временных лет) ili novgo-
rodski ljetopis u raznim svojim izvodima. Nisu to pouzdani
zapisi suvremenikâ o zbivanjima i prilikama sjećanje na koje
je bilo još živo, nego je to pripovijedanje koje prikazujući i
osuđujući pogansko korijenje želi učvrstiti kršćansko opre-
djeljenje što se stoljećima samo teško uspostavljalo u naro-
du, koji se nije lako odricao vjere svojih otaca, djedova i
pradjedova. Bilo je to duhovno stanje koje ruski srednjo-
vjekovni crkveni učitelji zovu dvovjerjem (двоеверие),
supostojanje službenoga kršćanstva s tvrdokornim pogan-
skim prežitcima. Jaroslavska je legenda kao poučno vjersko
štivo potekla upravo iz takvih prilika i takva ozračja." (1)
I kako je bilo sa Rusima, tako je bilo i sa Srbima.
Kad su lažni hrišćani pod svoju feudalnu vlast ognjem i ma-
čem počeli pokoravati nehrišćanske narode i plemena onda-
šnje Evrope, narodi koji nisu htjeli priznati vlast i dogmate
ondašnje hrišćanske crkve, pokušavali su sačuvati svoju
drevni vjeru kroz sinkretizam sa vjerom u Hrista. Možda su
to i s razlogom činili, jer ima elemenata koji navode da su i
prije Hristovog rođenja neka srpska plemena u svojoj vjeri
imali znanje potonjih hrišćanskih vjerovanja. Za to postoje
očigledni istorijski i arheološki dokazi kao i mitološki i et-
nološki tragovi.

206
 Sl. 192. Arhanđeli na keltskom novacu (Panonija, oko 50.
god. st. ere). Kelti su živjeli širom Balkana.…

Na slici 192. je lik keltskog boga Hesusa na novcu

nađenom u Panoniji (1). Bog Hesus poznat je i pod imenima
Esho ili Esus. On drži simbol Sunca kakav srećemo i na steć-
cima. Novac je datiran na 50 godina prije Hrista.
Otkud Keltima bog Esus? Ne podsjeća li ime Esus
na ime Isus? Esus je bio bog šume i imao je sjekiru, a Isus
reče: “Svako dakle drvo koje ne rađa roda dobra, sijeku i u
oganj bacaju” (Mat.7,15-20)
Mnogi narodi su znali za arhanđela Mihaila vije-
kovima prije no što je nastalo hrišćanstvo. Za Božije Troj-
stvo znali su Indusi, Kelti i Tračani mnogo prije hrišćana, a
znali su i nekršteni Sloveni. Nije dakle sve onako kako zva-
nične crkve tumače da je sve prehrišćansko “pagansko”, tj.
demonsko. Lažu! Zla je bilo onda kao što ga i danas ima u
svim religijama, ali je onda manje zla u svijetu bilo, nego li
kroz vremena dominacije avramskih religija...
.........................
(1) Radoslav Katičić, Ljuta zvijer, Filologija br. 49,
Zagreb, 2007, str. 79-80.
207
KOLEDE I BOG DODO

Sl. 193. Grupa dodola.

Najstarije srpske narodne pjesme su obredne dodol-
ske pjesme. Uz određeni scenski ritual dodolske pjesme
pjevaju se za vreme suše. Cilj im je da pjesmom uz ritual
molitveno umilostive Boga Dodu da podari kišu. U svom
Rječniku Vuk piše:
"Nekoliko djevojaka, kad je suša, idu po selu od kuće
do kuće, te pjevaju i slute da udari kiša. Jedna se djevojka
svuče do košulje sa svijem, pa se onako gola uveže i obloži
različnom travom i cvijećem tako, da se nigdje ne vidi ni
malo, i to se zove dodola (načinila se kao dodola - reku
djevojci, ili ženi, koja se mnogo nakitila po glavi): pa onda
zađu od kuće do kuće. Kad dođu pred kuću, onda dodola igra

208
sama, a one druge djevojke stanu u red i pjevaju različne
pjesme; potom domaćica ili drugo kakvo čeljade uzme pun
kotao ili kabao vode, te izlije na dodolu, a ona jednako igra
i okreće se. U dodolskijem se pjesmama pripijeva na kraju
uza svaku vrstu: oj dodole, dodole, n p. Naša doda Boga
moli, oj dodo! oj dodole!/ Da udari rosna kiša, oj dodo! oj
dodole! U Srbiji su od prije u dodole išle po selima naše
kućevne djevojke, a sad ponajviše idu Ciganke, da bi što
isprosile. U vojvodstvu novi sveštenici zabranjivali su do-
dole kao i kraljice ali se opet mogu jos gdje-što vidjeti, cf.
[čaroice 1,] prporuše." (1)
Evo jedne od zapisanih pjesama:
"Molimo se Višnjem Bogu
Oj dodo, oj dodole
Da udari rosna kiša
Oj dodo, oj dodole
Da porosi naša polja
Oj dodo, oj doodle
I šenicu ozimicu
Oj dodo, oj doodle
I dva pera kukuruza
Oj dodo, oj dodole."
A treba ovako da bude, jer se imena bogova i božanstava
pišu velikim slovom:
Molimo se Višnjem Bogu
Oj Dodo, oj Dodole!
Da udari rosna kiša
Oj Dodo, oj Dodole!
Da porosi naša polja
Oj Dodo, oj Dodole!
I šenicu ozimicu
Oj Dodo, oj Dodole!

209
 I dva pera kukuruza
Oj Dodo, oj Dodole!
"Ovo je riječ koju imamo u Be-Dad ili Ben-Dad, "sin
Dadov," Hadad, otac Edomaca; imamo takođe u David iz
Starog zavjeta. David ili Dod, kako bi riječ valjalo čitati,
koja je ponekad pisana Dodo, sa vokalnim sufiksom nomi-
nativa, je muško povezano sa feničanskim božanstvom čije
ime znači ‘voljeni’ i koji je od rimskih pisaca zvan Dido.
Dido je, u stvari, saputnik boga Sunca, osmišljen kao Tamuz,
‘ljubljeni sin’, i bio je vodeće božanstvo Kartage, kojeg le-
genda brka sa Elišom, osnivačem grada. U pasusu, u kojem
sam nagovijestio gornje, izrazio sam svoje uvjerenje da ime
Dodo i David pokazuju služenje bogu sunca pod titulom
‘ljubljeni’ u južnom Kananu i kao i u Feniciji." (2)
"Smatram da su Dod i Dodo stare titule vrhovnog
Boga u jevuzitskom Jerusalimu i da je Isaija (v. 1) opisujući
Jerusalim kao kulu vinograda koje je Gospod posadio u
Izraelu, zove njega Dodi ‘moj voljeni’.” (3)
"U vavilonskoj mitologiji božanstvo Dido je sadrug
Tamuza, boga sunca. Varijante se pojavljuju među susjed-
nim bliskoistočnim narodima kao što su imena Dod, Dodo,
Dido, Adad, Dada, Hadad, Dadu i David." (4)
Čiji je mogao biti hram u zemlji Pelazga, hram sa hrastovim
šumarkom po kojem je i grad dobio ime Dodona. Logično je
da je to bio hram boga DODE. Dodonu prvi pominje Homer
u "Ilijadi". U tom su se hramu, kasnije od Helena posveće-
nog Zevsu, oglašavala proroštva primana od glasa iz hrasta.
Tu su i Hiperborejci slali svoje priloge na žrtvu. Govoreći o
Pelazgima Herodot kaže:
"Каsnije su se obratili proročištu u Dodoni i pitali ga
o imenima bogova (ovo proročište bilo je, naime, najstarije i

210
u to vrijeme jedino u cijeloj Heladi). Na njihovo pitanje da li
da prime imena koja su porijeklom iz tuđine, odgovorilo im
je proročište da prime, i otada ih za vrijeme prinošenja žrtava
dozivaju po imenu. Ovaj običaj su kasnije Heleni primili od
Pelazga." (Herodot,2,52,1)
Zašto je od svih naših autora prećutano da su dodol-
ske obredne pjesme posvećene bogu sa imenom DODO ili
DODOL i da im je korijen u prastarim vremenima? Ni laživi
Čajkanović nije to pomenuo, ali zato lukavo izmišlja nekak-
vog "srpskog totemskog vuka".

................................
(1) Vuk Stef. Karadžić, Srpski rječnik istumačen njem-
ačkijem i latinskijem riječima, Četvrto državno izdanje, Beo-
grad, Štamparija Kraljevine Jugoslavije, 1936, str. 133.
(2) Archibald Henry Sayce, Lectures on the origin and
growth of religion as illustrated by the religion of the ancient
Babylonians, London: Williams and Norgate, 1888, pg. 56.
(3) Ibid., p. 57.
(4) C. M Houck, The Celestial Scriptures: Keys to the
Suppressed Wisdom of the Ancients, Writers Club Press,
Lincoln, NE, 2002, p. 354.
(5) Arthur Drews, The Christ Myth, London, T. Fisher
Unwin, 1911, p. 90.

211
STEĆAK IZ DONJE ZGOŠĆE

Sl. 194. Jedna od čelnih strana zgoćanskog stećka.

U naše vrijeme zimska kratkodnevnica i rođenje Ma-
log Boga Božića Svarožića je 22. decembra. Simbolika tog
zbivanja prikazana je malom kulom na vrhu stećka sasvim
lijevo. Od tog dana Sunce se penje ka velikoj kući proljeća.
Nakon tri mjeseca boravka u kući zime, Sunce ulazi

212
u veliku kulu proljeća (malo sunce - mala kula, veliko sunce
- velika kula), te opet nakon tri mjeseca 21. juna ulazi u kulu
sa sokolom na krovu, koja pripada danu ljetne dugodnevni-
ce na dan ljetnog solsticija, tj. na Vidovdan (kula je između
velikih kula proljeća i ljeta). Na ovoj kuli trouglasti krov po-
kriven je sa šest krovnih dijelova što su tri mjeseca proljeća
sa jedne i tri mjeseca ljeta sa druge strane.

Sl. 195. Na stećku iz Donje Zgošće centralna kućica u vrhu

je kuća Vidovdana: to je prvi dan ljeta na ljetni solsticij
(dugodnevnicu). Srednja rozeta je sunce Vidovdana.
Već sutradan nakon dana vidovdanske dugodnevnice
Sunce se nalazi u velikoj kuli ljeta. Od dana ljetnje dugo-
dnevnice 21. juna pa kroz sljedeća tri mjeseca jačina Sunca
se smanjuje i ono ulazi u malu kulu jeseni (u vrhu stećka
sasvim desno). Nakon tri jesenja mjeseca dolazi do kraja go-
dine i novog rađanja malog Božića Svarožića i kuli zime.

213
 Pored kule jeseni je hrastovi badnjak kao simbol Bad-
njeg dana, zadnjeg dana jeseni. Dakle je jasno da su Srbi Vi-
dovdan slavili na dan ljetne dugodnevnice, a ne 15. juna juli-
janskog kalendara. Eto na stećku svima dokaz pred očima,
a to svjedoči i obredna narodna pjesma:
“Петар ми цветак примаше,
Петар ми венце вијаше
Па вели брату Купалу:
Ој мио брате Купало,
Старији брате Иване,
Примам ти цветак и живот
До мога страшног умрења
И нашег брата рoђења
Рођења младог Божића
Сина нам старог Сварога”
Kupalo je Ivan (Ivanjdan) kao uspomana na vrijeme kad je
ljetna dugodnevnica padala na Ivanjdan i to je tako bilo po-
četkom hrišćanske ere.

Sl. 196. Motiv na srednjoj sekciji zgošćanskog stećka.

Na srednjoj sekciji prikazana je ograda sa biljnim
motivima loze i perunike kao simbola Sunčevog drveta živo-
ta (neki tvrde da su to ljiljani, ali kod cvijeta ljiljana je sre-
dnja latica je povijena, a kod svake perunike je uspravna).

214
Nad cvjetnom ogradom je hram godine. Zdanje hrama prika-
zano je kako raste u vis i sa obje strane ima po šest stupova
(brda). Jedna grupa stupova pripada rastu Sunca pri duljanju
dana od prvog dana zime do kraja proljeća i Vidovdana, a
druga strana pripada padanju Sunca pri kraćanju dana od Vi-
dovdana ka zadnjem danu jeseni na Badnji dan. Sa obje stra-
ne stupova su po jedno Sunčevo drvo života. U centru među
stubovima ispod kule proljeća je Juraj, bog proljeća, a ispod
kule ljeta je Perun kao bog ljeta. Ispod kule Vidovdana
između njih na nebeskom tronu sjevernog neba sjedi Sveto-
vid sa Božijim žezlom u desnoj ruci. U naše vrijeme Vidov-
dan je u centru vremena između Jurjevdana (Đurđevdana) i
Perundana (Ilindana).

Sl. 197. Motiv na prvoj sekciji u dnu stećka.

U dnu stećka su prikazane dvije ljudske figure koje
vode konje iz suprotnih pravaca. To su dva Sunčeva ratnika:
Sveti Juraj (Jarilo) kao bog proljeća i Svetovid kao bog ljeta.
Njihov direktni susret dešava se u danu dugodnevnice kad
se završava proljeće i počinje ljeto. To je dan ljetnog solsti-
cija, prvi dan ljeta, Vidovdan!
Na ovom zgošćanskom stećku slikama je ispisana
kalendarska knjiga o vjeri naših predaka prehrišćana, o vjeri
u kojoj je Sunce Bog i Bog Sunce, te su naši preci svaki dan
od zore do zalaska Sunca oči u oči bili sa svojim Bogom. U
njihovoj vjeri nije bilo moguće pitanje da li neko vjeruje u
Boga, jer oni su Boga gledali u Suncu i kroz Sunce.

215
 Sl. 198. U vrhu druge sekcije vide se dva pravougla polja
na kojima su bila isklesana imena naših prehrišćanskih
bogova, ali su zlom rukom i zlom namjerom izbrisana.
U gornjoj sekciji (Sl. 198) prikazan je Svarog sa če-
tiri svoja sunčana sina: Svarožićem, Jurjem, Svetovidom i
Perunom. U desnoj ruci Svaroga, iako oštećeno, još se vidi
Božije žezlo. Rozete sa biljnim motivima simboli su vreme-
na rasta i cvjetanja.
U gornjem desnom uglu je simbol zvani azdija. Četi-
ri takva simbola u kolu (krugu) čine kolastu azdiju. Naziv
potiče od osnove AS (AZ) što je jedno od drevnih imena Bo-
ga Sunca:
“Keltski (gaelik) AS = ZAPALITI, OSVIJETLITI
(1).
“AS je jedna od titula Sunca i povezana je sa VAT-
ROM: ponekad je umnožena sama sobom kao ASAS i AZ-
AZ prikazana od Grka kao Αζαζος, i Αζιζος.” (2)

216
 “Riječ AS ili ASA (mn. ASER) kod drevnih Skan-
dinavaca pojavljuje se kao bliski sinonim riječi GOSPOD."
(3).

Sl. 199. Azdija Vidovdana na zgošćanskom stećku (replika).

Simbol azdije ima oblik lista lipe, jer je lipa Sveto-
vidovo drvo. Azdija stoji na stepenasto-piramidalnom sim-
bolu rasta. Dva struka perunike sa strana simboli su proljeća
i ljeta, a srednji struk sa cvijetom simbol je sredine dana ljet-
nog solsticija (dugodnevnice) na Vidovdan kad se završava
proljeće, a počinje ljeto.
Uspravljena u vis okrenuta koplja znače visoko podi-
gnuto Sunce ne nebu i to je vrijeme proljeća i ljeta; vrijeme
jarovitog Jurja, žarkog Svetovida i gromovitog Peruna.
Svarog i Svarožić nemaju koplja. Svarog nosi svoje žezlo,
a Svarožic mač.

217
 U donjoj sekciji ove bočne strane stećka glavni moti-
vi su tri Sunčeva drveta života. Gledajući s lijeva uz prvo
drvo je Svetovid u lovu na jelena. Svetovid je Sunce, a jelen
je sazviježđe Oriona, jer Sunce svoju najveću snagu dobija
kad Svetovid ulovi “jelena”: tada se na ljetnom nebu ne vidi
Orion, jer je Sunce u njegovoj zoni neba.

Sl. 200. Lovac lovi jelena: Sunce (lovac Beli Vid) ulazi u
zonu ljetnog neba sazviježđa Oriona.
Uz srednje drvo je scena Perunovog ubijanja zvijeri,
tj. Perun ubija Velesa (Sl. 201). Radi se o simbolizmu slo-
venske mitologije da Veles predstavlja proljetni zemaljski
svijet bilja i životinja, a Perun predstavlja vrijeme ljetnih
vrućina u kojima se završava ciklus ubrzanog rasta proljetne
vegetacije, a počinje vrijeme zrenja, koševine, žetve, vrše-
vine i ubiranja drugih plodova ljetine kao dar Boga Dajboga.

218
 Sl. 201. Perun ubija zvijer.

Sl. 202. Hrast kao simbol badnjaka, lav kao simbol Peruna
i zmaj kao simbol Sunca.
Treće drvo života je hrast, srbski badnjak koji se loži
na Badnji dan uoči prvog dana zime na dan zimske kratko-
dnevnice. Smisao badnjaka objasnili smo u temi “Badnjak”

219
 (str. 203), ali šta će tu za hrast vezani lav? U literaturi o
simbolima drevnim narodima lav je bio simbol Sunca:
“Macrobius, Proclus, Horapollo, i drugi, navode da
je lav bio tipičan za Sunce; tvrdnja očigledno potkrijepljena
skulpturama, koje se ponekad pojavljuju na leđima dvaju la-
vova. Također se kombinira s drugim amblemima koji pri-
padaju bogu Rê.” (4)
Hrast je vezan za Peruna i Perun je vezan za hrast,
dakle je ovaj lav simbol Peruna. Badnjak se loži da oslobo-
di Perunovu snagu kako ona osnažila zmaja (Sunce) da leti
ka sjevernom nebu proljeća i ljeta.

Sl. 203. Osam mjeseci toplote i četiri mjeseca studeni od

Mitrovdana u novembru do Sretenja u martu.

220
 Sl. 204. Osam sunčanih i toplih mjeseci sa Sunčevim
drvetom života. Četiri konjanika od istoka su četiri
godišnja doba, a peti od zapada je Mjesec kao svjetlosni
konjanik noći.

....................................
(1) Edward Dwelly, A Gaelic Dictionary, Specially De-
signed for Beginners and for Use in Schools, Vol. 3, Publi-
shed by Herne Bay: E. Macdonald & CO., The Gaelic Press,
1902-, p. 48.
(2) Jacob Bryant, William Holwell, Mythological, Ety-
mological And Historical Dictionary, London, Printed for C.
Dilly, In The Poultry, 1793, p. 55.
(3) Grenville Pigott, A Manual of Scandinavian My-
thology, William Pickering, London, 1839, p. 21.
(4) James Gardner, The faiths of the world; an account
of all religions and religious sects, their doctrines, rites, ce-
remonies, and customs, Volume 2, Fullarton, Macnab & Co.,
New York, 1858-1860, p. 320.

221
ORION

Sl. 205. Sazviježđe Orion.

Sličnost figure Belog Vida sa stećaka u Radimlji i
sažviježđa Orion nije ni malo slučajna. Od zadnjih dana
aprila do početka druge sedmice avgusta Orion se ne vidi na
222
noćnom nebu, jer ulazi u zonu Sunca, tj. u zonu dana. Dakle
baš u vrijeme maja, juna i jula kad su najveće vrućine, Sunce
se nalazi u zoni Oriona i Bika (Taurusa). To vrijeme pripada
Jarilu, Jurju i Svetovidu.
Zvijezda Meissa je glava Oriona. Mnoge figure so-
larnih božanstava na stećcima imaju oblik tijela u znaku rune
dagaz (dan), a takav oblik ima i “tijelo” Oriona.
Pod nogama Oriona je sazviježđe Lepus ili Lupus, tj.
Vuk (Sl.205). I njegovo tijelo ima oblik rune dagaz. Kod
drevnih Arijaca u spisima “Rig Veda” i kod današnjih Indusa
sazviježđe Orion poznato je kao sazviježđe Jelen (sanskrit:
Mriga).
Sad smo došli do još jednog dokaza zašto je jelen so-
larni simbol. Na prikazima stećaka Beli Vid lovi jelena, što
je simbolika kretanja Sunca ka sazviježđu Jelena, tj. Oriona,
kad je Sunce u najvećoj ljetnoj snazi.

SIMBOL DANA (DAGAZ)

Sl. 206. Simboli dana na stećcima (runa “dagaz”):

1. Krša, Ravno, Kupres, 2. Boljuni, Stolac, 3. Cista,
Imotski, 4. Novina, Lokvičići, Imotski.

223
SAZVIJEŽĐE BIKA

Sl. 207. Sunce, ljetni solsticij, sazviježđe Bika i motiv na

stećku (Zabrđe, Stolac).

224
VILNI KRST BELOG VIDA

Sl. 207. Dio sazviježđa Škorpion.

Sl. 208. Svetovidov vilni krst na stećcima: Drinovci,

Imotski (lijevo) i Novina, Lokvičići, Imotski.

225
Sl. 209. Dio sazviježđa Škorpion (Scorpius) nalazi se kao
motiv na nekim stećcima, jer je ovo sazviježđe vidljivo ljeti
u dnu južnog neba (Kamenolom, Istočno Sarajevo).

Sl. 210. Trostruki vilni krst na indijanskom petroglifu

(Caramarca, Peru) i Svetovidov vilni krst znak je dana
ljetne dugodnevnice i mira (Cista, Mala gomila, Imotski).

226
 Sl. 211. Fotografisani vilni krst (Colorado Newsday, 01
Aug 2013, Boao Town of Qionghai City in Hainan
Province, South China, photo: Carters News Agency).
Neobična pojava na jugoistočnom nebu u ranim ve-
černjim satima na Vidovdan, 21. juna 2015. Godine: iz nis-
kog, blago povijenog kruga mraka, koji je dolazio od jugo-
istočne strane, uobličio se veliki crni krug prečnika oko de-
set veličina Sunca. To je tačno u pravcu gdje Sunce izlazi na
prvi dan zime o zimskom solsticiju. Iz tog "crnog Sunca"
izbilaje su tri duge crne zrake pružajući se i šireći prema sje-
verozapadu skoro do tačke zenita.
Kad si zbunjen, onda zaboraviš na sve i smeteš se, te
se samo čudiš onom što gledaš. I kako je vrijeme prolazilo,
nebom se dolazeći mrak polako podizao i "crno Sunce" sa
svoja tri crna zraka dizalo se postepeno u vis. Da li je optička

227
varka, ili nešto drugo, ali do tad mračni dio neba ispod znaka
postao je plavkast i "crno Sunce" sa svojim zrakama posta-
date plavkasto.
Sve je to trajalo oko pola sata. Tačka pojavljivanja ovog
znaka bila je suprotna tački Sunčevog zalaska, dakle se poja-
vio tačno na onom mjestu gdje Sunce izlazi na zimski sol-
sticij.
Vilni krst je simbol dana vidovdanske dugodnevni-
ce: tri zrake su proljeće sa istočne, Vidovdan u sredini i ljeto
prema zapadnoj strani neba. I tim redom su nestajali crni zra-
ci: prvo je nestala zraka proljeća, pa polako nestade srednja,
a najduže potraja zraka ljeta.

Sl. 212. Detalji fibula sa vilnim krstovima dana

dugodnevnice: na desnoj fubuli jasno je prikazano šest
mjeseci proljeća i šest mjeseci ljeta (Dr Mavro Hernes –
Hoernes, Srebrni pokladni nalazak iz Štrbaca u Bosni,
Glasnik Zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini, Sveska
3, Sarajevo, Zemaljska štamparija, 1901, str. 530-532).

228
 Sl. 213. Nedatirani stećak kod Prolom Banje, a ispod
prekolumbovski indijanski petroglif (Tommy Charles,
Discovering South Carolina's Rock Art, University of South
Carolina Press, 2010, fig. 65, p. 73).

229
LILE I LJILJANI

Sl. 214. Običaj paljenje lila još traje u nekim srpskim i

hrvatskim krajevima.
Lile su buktinje od osušene brezove ili trešnjine ko-
re. Pale se uoči Ivanjdana (ivanjske lile) i Petrovdana (pet-
rovske lile) a sve u čast sunca ljeta (norveško let znači lji-
ljan). Uz goreće lile pjeva se “Lila gori žito rodi”, ili “Veselo
nam lile gore, da nam krave dobro vode!”
Šta znači i odakle potiče naziv lila?
Englesko light, katalonsko ilum i njemačko Licht en-
gleski etimolog 19. vijeka Walter W. Skeat izvodi od latin-
ske osnove luh (1) što znači sjati. U ikavskom govoru srb-
skog jezika ijekavsko ljeto na ekavskom je leto, na ikavskom
lito. Tako vidimo da englesko light, katalonsko ilum, njema-
čko Licht i srbsko ikavsko lito imaju isti korijen: li-. Ovdje
ćemo pokazati da englesko lily (ljiljan) ne potiče od latinske

230
osnove luh nego od korijena li-. Počinjemo od ljiljana, jer je
on simbol Sunca. Pogledajmo:
latinski: LILIUM,
srednjevijekovno engleski: LILIE,
savremeni engleski: LILY,
anglosaksonski: LILIE (množina LILIAN),
ruski: ЛИЛИ,
ukrajinski: ЛИЛИЯ
bugarski: ЛИЛИЯ
bjeloruski: ЛIЛEЯ
keltski (gaelik): LILI,
keltski (velški) LILI,
švedski LJILJA,
španski: LIRO,
portugalski: LIRO,
latvijski: LILIJA,
irski: LILE,
kanarisko LILI
danski: LJILJE,
češki: LILIE,
finski: LILJA
francuski: LIS,
baskijski LILY,
kalalonski: LLIRI,
galicijski: LIRIO,
njemački: LILIE,
malteški: LILY,
poljski: LILIA,
mađarski: LILIOM
Riječ ljiljan jedna je od najrasprostranjenijih internacional-
nih riječi. Otkud to? Je li to nečiji srednjevijekovni aristo-
kratski uticaj zato što se smatra da je tada ljiljan uzet za he-
raldički simbol kraljevskih u carskih obilježja? Ne, nije to

231
zbog toga, jer naziv ljiljan potiče iz drevne prošlosti i
drevnog jezika kojim su nekad davno govorili svi ljudi na
svijetu.
Riječi liljan i lila simboli su ljetnog sunca i imaju za-
jednički korijen li- Korijenom li- počinju i sljedeće riječi: lik,
list, lipa, lijek, lisica, lice, lijep. Evo i neke strane riječi sa
istim korijenom i sve znače život: life (engleski), liv (danski),
libben (frizijski), lífið (islandski), Liewen (luksemburški), liv
(norveški), liv (švedski).
Šta je izvorno i bukvalno značenje korijena li-?
Sumersko Li-Il = lillu znači eksplozija (2). Sumer-
sko Lil-Lu je bog Nin-ib (2). On je bog Sunca, prvorođeni
sin boga Bela (3). Da li je semitsko Božije ime Il, nastalo
metatezom od Božijeg imena Li, ili je ime Li metatezom pos-
talo od Il, o tome postoje i ovakvih mišljenja:
“To nije bio Enki koji je imao nesumersko ime, već
otac Enlil. Glavni dokaz potiče iz Elba teksta. U tri važna
semitska jezika teksta iz ovog grada nađemo božanstvo čije
je ime napisano slogovno kao I-LI-LU. Budući da je ovaj lik
nazvan "otac bogova", ne može biti nikakve sumnje da smo
u prisutnosti mesopotamskog Enlila. Mislim da nisam jedini
mišljenja da je ILLILU morao nastati kao reduplikacija se-
mitske riječi za božanstvo IL, i da pisanje ENLIL predstavlja
sumerizaciju kroz disimilaciju, uzrokujući u nečemu da liči
na sumersko – sa početnim elementom EN – ali koji je u
stvari pozajmica iz stranog jezika.” (4) (P. Michalowski,
RAI, 43 (1998), pp. 241-242)
Ali osim sumerskog jezika korijen LI- javlja se i u jafetov-
skim jezicima. Velško LI znači BOJA (5). LI je starije od
semitskog IL, jer je i feničansko LIBAN izvedeno od osnove
LI, kao i ime LIBIJA. Hebrejsko ime LIBNAH (heb.

232
LIVNAH) znači ČISTOTA, BJELINA (6). Hebrejsko ime
LIBNI (heb. LIVNI) znači BIJEL (7). Ništa čišće i bjelje
nema od SUNCA i od BOGA. Dakle i u semitskim jezicima
postoji LI, što je dokaz da je semitsko IL nastalo metatezom
od starijeg LI. Tako naša LILA, cvijet LJLJAN i sumersko
ILILU svjedoče drevno i već zaboravljeno ime BOGA SUN-
CA: LI. Sve to svjedoči uporedna lingvistikakad pogledajmo
u jezike ova dva južnoafrička jezika:
• Koosa jezik: UMLILO = VATRA (8)
• Caffres jezik: LILO = VATRA = LILA (9)
LILA znači VATRA i pali se u čast Sunčeve vatre ljeta.
……………………….
(1) Walter William Skeat, An Etymological Dictionary
of the English Language, Second edition, Oxford: The Cla-
rendon Press, New York: Mccmillan & Co., 1893, pg. 832.
(2) John Dyneley Prince, Materials for a Sumerian Le-
xicon, Part I, J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig,
1907, pg. 225.
(3) Ibid.
(4) The God Enki In Sumerian Royal Ideology And
Mythology, Tartu University Press, Tartu, 2010, p. 219.
ISBN 978-9949-19-523-7 (PDF)
(5) Edward O'Reilly, John O'Donovan, An Irish-English
Dictionary, Dublin: James Duffy, 1864, p. 329.
(6) The Zondervan Pictorial Bible Dictionary, Gen. Edi-
tor Merrill C. Tenney, Regency Reference Library, Grand
Rapids, Michigan, 1967, p. 486.
(7) Ib.
(8) Arthur James Johnes, Philological proofs of the ori-
ginal unity and recent origin of the Human Race, Apendix B,
London, Samuel Clarke, 1843, p. 87.
(9) Ibid.….

233
SUNČEVE LJESTVE
Simbol “Sunčeve ljestve” sastoji se od vertikale i
više paralenih poprečnih linija. Vertikala predstavlja pravac
godišnjeg kretanja Sunca u pravcu sjever-jug i obratno, a
poprečne linije simboli su dana i mjeseci u tom Sunčevom
putu. Nalazimo na petroglifima i na stećcima, a takvim su
znakom drevni Sumerci, Akađani, Egipćani i Feničani pisali
slovo S.

Sl. 215. Slovo S ili “samekh” (hebrejsko “samekh” -

“podizanje”) kod Sumeraca, Akađana, Egipćana i
Feničana (Laurence Austine Waddell, The Aryan Origin of
the Alphabet, London, Luzak & CO., 1927, Plate II).

Sl. 216. Sunčeve ljestve (petroglif, Mystery Hill, New

England, USA).

234
 Sl. 217. Lijevo su Sunčeve ljestve na petroglifu u Irskoj
(Callaigh at Loughcrew, Ireland), a desno je indijanski
petroglif (Petrified Forest National Park, Arizona, USA).

Sl. 218. Sunčeve ljestve (petroglyph, Lake Mojave, Arizina,

USA; stećak, Radimlja,Stolac).….

235
SOHA, SOHARA, ZOHAR I SOHONIK
Ni klasični narodi, ni potonji učeni Evropljani nisu
imali potpuno jasne predstave o planinama Balkana; bila im
je poznata uglavnom samo njegova primorska periferija.
Antički geografi smatrali su da se u centru Balkana dižu tako
strašne visine, da se od njih mogu vidjeti sva mora koja
okružuju Balkan. Grčka mitološka geografija znala je za dva
Atlasa - jedan od njih na južnom Balkanu, a drugi u srednjem
Podunavlju. Ti Atlasi su služili kao soha nebeska.
Sanskritsko saha ( सह ) znači drzač, nosač, čvrs-
tina, moć, izdržljivost, trajnost.
U Vukovom Rječniku soha je motka ili pritka koja
drži šator, ali postoji i izraz soha nebeska za Durmitor, Rtanj,
Staru planinu i Smiljan (!?) za koje se misli da podupiru
nebeski okean. Bez tih soha nebesa bi se sva srušila na
zemlju i njene stanovnike.
Seljaci u brdima centralne Bosne često plaste sijena
na oko dva metra visoke sohe, pod kojima čobani nalaze
zaštitu od ljetnjih pljuskova. Evo neki toponimi vezani za
sohu: Sočanica niže Mitrovice, pored Ibra (zapisana u
Banjskoj povelji 1316) kao i brdo So (Soha, Soa, So). U
narodnom predanju brdo So kod Sočanice zvalo se So(h)a.
Kod Foče postoje sela Soča i Sočani. Na Durmitoru postoje
Sohe i Soja, kod Priboja na Limu Sočanica, kod Vršca
Sočanica, kod Dervente i Velika i Mala Sočanica, kod Donje
Prače takođe. U Lopužnju i kod Novog Pazara postoje topo-
nimi So(h)a, i So(h)e, a pored je i toponim Stub. Kod Novog
Pazara ima i jedan vrh brda koji se naziva Nebeska so(h)a, a
i kod Rožaja, Nebeska soha je teren koji razdvaja zaseok
Zloglavlje od sela Gornja Lovnica.
Ražanj i danas stavljamo na sohe, zar ne?

236
Sl. 219. Na hetitskom pečatu je nebeska soha sa simbolom
Sunca na prestolu ljetnog solsticija (dugodnevnice).
Srpsko SOHA je račvasti, rašljasti ili rakljasti nosač,
držač. Na Durmitoru je oronim “nebeska soha’. Da to nije
zaludu osmišljeno, pokazaćemo ovdje:
a) hebrejsko SOHARA znači VID, SVJETLOST (1),
b) hebrejsko ZOHAR ( ‫ ) ֹ ז ַה‬izvedeno je od SOHAR i
znači BJELINA, SVJETLOST, BLJESAK (2).
Hebrejsko HARA ima osnovu HAR sa značenjem
PLANINA. Tako je HARA PLANINSKA ZEMLJA, HA-
RAN je PLANINAC (3), HARARITE znači PLANINCI (4).
Vidimo da je hebrejsko SOHARA složeno od tri riječi:
SO-HA-RA, a u njoj je i srpsko SOHA (SO-HA). Onaj ko je
zadužen da brine o SOHI je SOHAR i od toga je hebrejsko
ZOHAR. To je bijelo blještavo Sunce ljetnog solsticija, ljet-
ne dugodnevnice, dana sa najviše sunčanih sati u godini i za-

237
to je nazvan Vidovdan, dan kad Sunce dostiže svoju najvi-
šu tačku na sjevernom nebu.

Sl. 220. Nebeska soha podupire Sunce (asirski granični

kamen iz 8. vijeka st. ere: Pazarcik Stele, Kahramanmaraş
Archaeology Museum, Turkey).
Od SOHA je SOJENICA. Starokeltsko SOADH je
LEŽAJ (sofa), a ima značenje i POKLAPANJE ili EKLI-
PSA nebeskih tijela (5). Osnovu SO imamo u SOL (SO),
SOL (Sunce), SOK, SOBA. U riječi SOHA riječ HA je
sumerska riječ za SOKO (ime HORUS je od HA) (6).

238
Sl. 221. Nebeske sohe na stećcima (Gorani, Konjic i desno
Ledinac, Mostar): nosači Sunčevog prestola.

Sl. 222. Nebeska soha na hetitskom pečatu (2500 BC,

Laurence Austine Waddell, The Phoenician Origin of Bri-
tons, Scots and Anglo-Saxons, London: Williams and
Norgate Ltd., 1924. p. 344).

239
 Sl. 223. Na stećku u Radimlji piše: SOHONK..
………………………….
(1) Contemporary Jewish Writing in Germany: An
Anthology; edited by Leslie Morris, Karen Remmler, Uni-
versity of Nebraska Press: Lincon & London, 2002, pg. 95.
(2) John D. Davis, A Dictionaru of the Bible, Thirdh
Edition, Philadelphia, The Westminster Press, 1917, pg.
840.
(3) James Austin Bastow, A Bible Dictionary, New Editi-
on, London; Longam, Brown, Green, Longmans, and Ro-
berts, 1859, pg. 318.
(4) Ibid.
(5) Edward Dwelly, A Gaelic Dictionary, Specially De-
signed for Beginners and for Use in Schools, Vol. 3, Publi-
shed by Herne Bay: E. Macdonald & CO., The Gaelic Press,
1902-, pg. 866.
(6) Laurence Austine Waddell, Egyptian civilization of
Sumer origin & real Chronology, Luzak & CO, London,
1930, pg. 21.
240
SUNČEV PRESTO U DANU VIDOVDANA

Sl. 224. Presto Sunca na Vidovdan (ljetni solsticij).

241
O STAROSTI STEĆAKA

Sl. 225. Na stećku u Radimlji piše SOHONK. SOHA je

DRŽAČ, SOHONK je DRŽITELJ (Sunce). Po obliku slova
natpis potiče iz 1000-500 g. st. ere.

242
 Stećci (biljezi, mramori ili mašeta) podizani su od 14.
vijeka stare do 20. vijeka nove ere na grobnim humkama
znamenitih pojedinaca iz bogatih porodica. U rasponu tog
vremena neki stećci su preklesavani i ukrašavani novim
motivima i bivaju pomijerani na nove grobove, u neke su sa-
mo uklesavani natpisi, neki su građeni novi. Veličina, ukra-
šenost i mjesto postavljanja stećka zavisili su o imovnom
stanju porodice. Stećci bez grobova su iz vremena spalji-
vanja mrtvaca, dakle ih ima iz vremena kulture žarnih polja,
mada takvih ima i iz vremena nepokrštenih Slovena.
Najstariji trag o podizanju stećaka je u Homerovoj u
“Ilijadi”. Pred pogibiju trojanskog junaka Sarpedona boginja
Hera govori Zevsu šta će biti sa mrtvim Sarpedonovim tije-
lom:
“…pa nek njega
Nose dok ne stignu s njim u Likiju široku zemlju;
te će ga braća pogrepsti i svojta i nadgrobnu humku
nasut’ i spomenik dići; jer takvima je mrtvima pošta.”
(Homer, Ilijada, Pjevanje 16, Odjeljak 13, prevod Miloš N.
Đurić)
Ovako stoji u prevodu T. Maretića:
“…nek nose
Njega, dok ne dođu s njim u Likiju široku zemlju,
Tu će ga braća sahranit i rođaci i hum će grobni
Nasut i metnuti stećak, jer čast je mrtvima takva."
(Homer, Ilijada, Pjevanje 16, Odjeljak 14, stihovi 453-457,
prevod Toma Maretić)
O vađenju mrtvaca iz grobova i njihovom spaljiva-
nju u vrijeme cara Dušana:
„20. О врачарима, који тела мртвих спаљују:
И људи, који враџбинама узимају из гробова, те их
спаљују, то село, које то учини, да плати вражду, а ако

243
буде поп на то дошао, да му се узме поповство.” (Zakonik
cara Dušana, Čl. 20)
“Није искључено да су Срби који су правили гро-
миле поред цркви прихватили хришћанство, али су на-
ставили да спаљују покојнике (верујући да ће тако душу
пре ослободитида оде на небо).” (Đorđe Janković, Srpske
gromile, Beograd, 1998.)
Nemanjići su uveli zakon da se tijela pokojnika mo-
raju zakopati po učenju vizantijskog hrišćanstva, koje je u
vrijeme Nemanjića postalo zvanična državna vjera.
Držeći se običaja stare vjere neki dvovjerci su nasto-
jali da tijelo svog mrtvaca spale i zato su noću tijelo tajno
vadili iz groba. Dušanov zakonik kažnjavao je to kao vradž-
binu, što znači da je svako gatanje bilo zabranjeno. Zakonik
prijeti popovima raščinjenjem ako se nađu, ili se dokaže da
su prisustvovali obredu spaljivanja mrtvaca. Prisustvo popa
na spaljivanju umrlog svjedoči da se radi o hristijanizovanim
Srbima dvovjercima, krstjanima. Zato pod nekim stećcima
nema grobova, jer su tijela pokojnika spaljena.

Sl. 226. “Polumjesec” je nebo, tj. put Sunca od jedne do

druge strane svijeta (Veličani, Popovo polje).

244
SRUŠENA KAPIŠĆA I ZABRANJENE SLAVE

Sl. 227. I danas se Krsni hljeb ukrašava simbolima stećaka.

U "Životu Svetog Simeuna" Domentijan spominje
Nemanjino istrebljenje jeretika. Domentijan ne spominje bo-
gumile, već jeretike koji imaju kapišta (kapišća), idole i sla-
vu:
"…I blagdaću datoj ti od Boga prelesni mrak bezbo-
žnih jeretika odagna i jeres njihovu istrijebi, i kapišta nji-
hova razruši, i idole njihove skrši, i zloslovnu pamet njiho-
vu zlu istrijebi i slavu njihovu bez ostatka ugasi….” (1)
O kakvoj se slavi ovdje radi? Otkud jereticima bilo kakva
slava? Da li je to slava u smislu čuvene moći i bogatstva po-
menutih jeretika? Ne, oni nemaju velike crkve, nego mala i
neugledna kapišća, dakle nemaju slavu u smislu moći, bogat-
stva, sjaja i raskoši. To krstjanska krsna slava kao vjerski
običaj.

245
 Nemanjići i njihova vlastela nisu slavili Krsnu sla-
vu. Striktno se držeći kanona Ortodoksne crkve o strogoj
zabrani paganskih običaja unutar Ortodoksne crkve, Nema-
nja je narodu zabranio i slavu, tj ugasio slavsku svijeću.
Šta je kapišće ili kapište? Latinsko caput znači glava
što odgovara sanskritskom kapāla ( किाल ), grčkom κεφαλή
(2). Pored još nekih značenja sanskritsko kapi, kapí ( कपि )
znači sunce. Srpsko kapa brda znači vrh brda. Srpsko kapak
je ono što je vrh nečega. Jasno je da su krstjani svoja kapišća
podizali na kapama (vrhovima) brda, za razliku od ortodoksa
koji su bogomolje gradili u ravnicama. Na kapišću su prino-
šeni darovi zahvalnosti. Sanskritsko prinati i prinite takođe
znače zahvaljivati. To su riječi potpuno istog značenja kao i
srbske riječi prinositi (dar) i prinijeti (dar). Postoji i hebrej-
ska riječ sličnog oblika: kappāra što znači žrtva za pomi-
renje.
“Ruski teolozi daju nam neke informacije. Ilarion
(XI vijek), jedan od osnivača Pečerskog manastira u Kijevu,
u njegovom Govor o zakonu datom preko Mojsija i istina
nasta po Isusu Hristu suprostavlja pagansku Rusiju hri-
šćanskoj Rusiji: “ Mi se više ne nazivamo služiteljima idola,
već hrišćani, ne gradimo više kapišća (paganske hramove),
nego crkve Hristove…’.” (3)
Kakve su idole imali krstjani “jeretici”? Krstjani su
bili dvovjerci, tj. hrišćani pravoslavnog krštenja i pravosla-
vnog ispovijedanja Simvola vjere (ex Patre), ali su u svom
stilu hrišćanstva i u svom praktičnom duhovnom životu sa-
čuvali svoja prehrišćanska vjerovanja i ritualne običaje (npr.
rituale uz obredne narodne pjesme). Kao takvi oni su i u
svojoj crkvenoj ikonografiji koristili prehrišćanske solarne
simbole i prikaze prehrišćanskih bogova i božanstava. Te
simbole vidimo po slavskim krsnim hljebovima kolačima,

246
vidimo po stećcima i reljefnim pločama u zidovima starih
crkvica.
“I dokle su se Pravoslavni i Rimokatolici Srbi nad-
metali, koji će lepše i bogatije ukrasiti i uresiti iznutra svoj
hram, i sjajnije i bolje obući svoje sveštenike u zlatotkane
odežde, dotle se Srbi – Bogumili opet brinuše samo o čistoti
i prostijem nameštaju svoga molitvenoga doma, kao i o mo-
ralnoj čistoti i dostojanstvu svoga sveštenika kao i svome so-
pstvenom.” (4)
U nekim srednjevijekovnim crkvama i razvalinama
crkava otkrivene su ploče sa reljefnim portretima. Ne znaju-
ći šta bi to moglo biti, svetosavski arheolozi te portrete
pripisase ktitorima, iako niko ne zna kad su i od koga su gra-
đene te crkve. Nisu to skulpture ni ktitora ni majstora
graditelja, nego su to idoli dvovjernih krstjana u krstjanskim
kapišćima koje je Nemanja porušio. U kasnijim vijekovima
neka od kapišća su obnovljena i služila su kao lokalne
crkvice. Na svim idolima studeničke škole su solarna božan-
stva sa solarnim simboli, simbolima iz srpske prehrišćanske
vjere.

……………………..
(1) Život Svetoga Simeuna, napisao Domentijan, na svi-
jet izdao Đura Daničić, Državna štamparija u Beogradu,
1865, str. 64.
(2) John Tahourdin White, A Latin-English Dictionary,
Eighth edition, Boston, Ginn, Heath & Co., 1881, p. 94.
(3) Louis Paul Marie Léger, La mitologia slava, La
Mythologie Slave, Paris, Ernest Leroux, Editeur, 1901, pg.
27.
(4) Nikanor Ružičić, Istorija Srpske Crkve, Knjiga
druga, Kraljevska srpska državna štamparija, Beograd,
1895, str. 390.

247
NEKOLIKO KUMIRA IZ KAPIŠĆA

Sl. 228. Kapišće (crkvica) u Tvrđevu – oltarski prostor. U

nišama su stajali idoli.

Sl. 229. Niša sa glavom idola (kapišće u Tvrđevu).

248
 Sl. 230. Motiv ljetne dugodnevnive između proljeća i ljeta
na stećku (Avtovac, Gacko) i na ‘kapi” idola u Tvrđevu.
Jedno oko je sunce proljeća, drugo ljeta, a između je Božije
žezlo sa obrnutim znakom ⅄ u postolju i to je dno južnog
neba u vrijeme sunca jeseni i zime.
249
Sl. 231. Kugle su isto kao i krstovi: dva sunca proljeća i
ljeta, dakle krstovi nisu tu kao simboli episkopskog čina
kao sto tvrde nasi svetsavski arheolozi: 1. idol “baba”
(srednji vijek, Polovets, Samara Region, Belorusija); 2.
idolu u Crčevu; 3. stećak (Klašnik, Višegrad); 4. stećak
(Kokorina, Gacko); 5. stećak (Vrlika, Knin).

250
 Sl. 232. Skoro iste “kape” na idolu iz Crčeva i na
slovenskom idolu (Gatschow, Demmin-Land, Germany).
251
 Sl. 233. Krst na vratu iznad leđa slovenskog idola (St.
Martin, Silberberg, Austrija, foto: Andrej Pleterski) i krst
na vrhu leđa na idolima crkve u Bekovi (lijevo) i Crčevu.

252
Sl. 234. Na jednoj ploči sa natpisom u Suvom Dolu Isus je
predstavljen u formi idola.
Na jednoj ploči u Suvom Dolu su skraćenice sa titla-
ma: IC CX И II. Tu piše:
IC = I(CУ)C = ISUS
CX = C(OTEPИO)X = COTEPИOKC = COTEPИOC =
SOTИPИC (moderni grčki: Σωτήριος, Σωτήρης) = SPASI-
TELJ.
И = JE
II = Ι(ΑΝΝA)I (starogrčki: iανναi) = JANNAI = STVORI-
TELJ. Hebrejsko JANNAI istog je porijekla kao i sanskrit-
sko JANUS (जनुस्) i JANANA (जनन) sa značenjem POS-
TOJANJE, ŽIVOT, STVARANJE, STVORITELJ.
IC CX И II = ISUS SPASITELJ JE STVORITELJ.
Tako vidimo da je Isus predstavljen u formi sloven-
skih idola, jer su krstjani bili dvovjerci.

253
 Sl. 235. Božije žezlo sa očima na idolu i na stećku.
…………………….
Fotografije kapišća i crtež idola: Dragica R. Premović-
Aleksić, Prilog proučavanju skulpturalnih portreta ktitora
crkava u okolini Novog Pazara, Zbornik Narodnog muzeja u
Beogradu, XX-1, arheologija, Beograd, 2011, str. 475- 480.

254
 Sl. 236. Stub studeničke izrade sa simbolima trokutastih
ušiju (Šefik Bešlagić, Stećci – kultura i umjetnost, Veselin
Masleša, Sarajevo, 1982, str. 556).

255
 Na prvi laički pogled na slici sa prethodne strane
(Sl. 236) je glava čovjeka. Ali zašto mu krst visi zakačen o
bradu? Zašto mu na bradi vise ušnjaci ili su to neki prapor-
ci? Zar su u ljudi uši trokutaste? Ne nije to ktitor crkve niti
je to majstor graditelj crkve! To je idol, antropomorfno Sun-
ce, lik boga Sunca. A sad ćemo sve objasniti u detalje.
Krst o bradi je ravnokraki solarni krst vremena go-
dine, Sunčev krst, Svetovidov krst. Svaki krak krsta je jedno
godišnje doba. Ona tri “ušnjaka” ili “praporca” sa desne stra-
ne krsta su tri mjeseca proljeća, dok su sa lijeve strane tri
mjeseca ljeta.
Zašto su uši trokutaste? Evo odgvora:
“Trougao je svet zbog njegovog predstavljanja ne-
besa.” (5)

Sl. 237. Motiv antropomorfnog Sunca sa šest minđuša

(stećak iz zbirke Etnografskog muzeja u Beogradu).

256
Sl. 238. Perun isplaženog jezika i tokutastih ušiju (Petrova
crkva, 9. vijek, Novi Pazar).
…………………….
(1) Albert Churchwad, The Arcana of Freemasonry,
London, George Allen & Unwin Ltd, 1915, p. 46.

257
NEMANJIĆI NISU SLAVILI SLAVU
Srbi su primili hrišćanstvo mnogo, mnogo prije Rast-
kovog (Savinog) rođenja. Da li je to bilo u apostolsko vrije-
me ili kasnije, to u ovoj temi nije važno: važno je da srpskom
hrišćanstvu nije početak sa svetim Savom.
Konstantin Porfirogenit piše o krštenoj Srbiji još u
10. vijeku. Nije valjda da su Srbi bez Krsnih slava vijekovi-
ma čekali da se rodi Rastko Nemanjić i da postane Sveti Sa-
va, pa tek tada da od Save traže blagoslov da smiju slaviti
svoje Krsne slave?
Srbi su slavili Krsne slave prije vremena Svetog Save
i poslije Svetog Save. I koje zasluge ima sveti Sava što Srbi
slave Slavu? Nikakvu zaslugu tu Sava nema, već suprotno:
grkoortodoks Sava u svojoj arhiepiskopiji kao paganske
običaje zabranjivao je slavljenje Krsnih slava, jer tako zapo-
vijedaju kanoni Savine Ortodoksne crkve. Ni jedan Nema-
njić nije slavio Krsnu slavu, ni jedan feudalac nemanjićke
države nije slavio Krsnu slavu, knez Lazar nije slavnio Krs-
nu slavu.
Kad je o njihovim “slavama” riječ, sve one priče tipa
“misli se”, “vjeruje se”, “pretpostavlja se” samo su proiz-
voljna nagađanja pojedinaca, jer ne postoji ni jedan pisani
istorijski izvor za to (epska narodna poezija nije istorijski
izvor). Sagraditi manastir ili crkvu u slavu nekog sveca nije
proslavljanje Krsne slave.
Nemanjići i sva njihova vlastela bili su vizantijski
(romejski) ortodoksni hrišćani i strogo su poštovali pravila
Ortodoksne crkve, te kao takvi nisu praktikovali ni jedan od
prehrišćanskih srpskih običaja.
U testamentu krstjanina gosta Radina, piše:

258
 “…NA VELIKI BLAGI DAN U SVETU NEDJE-
LJU I U SVETU PETKU I NAVLAŠNO NA DAN SVETO-
GA ROŽANSTVA HRISTOVA I NA SVETO BLAGO-
VJEŠTENJE I NA SVETO VASKRSENIJE GOSPODNJE
I NA DAN SVETOGA GEORGIJA, MOGA KRSNOGA
IMENA…” (1)
Krstjani su slavili Krsno ime (Krsnu slavu) i jasno je
ko su bili krstjani. Evo šta piše u povelji Belijaka župana i
Radića vojvode Sankovića Dubrovčanima" od 15. aprila, go-
dine 1391:
"I za potvrdu svega gore pisanog u ruke Žuna Sorko-
čevića i Palka Gundulića, poklisarima Opštine dubrovačke
mi, Beljak i Radič, sa svima više imenovanima, na Sveto
pismo Hristovoga jevanđelja iz dobre volje i sa čistim srcem
prisegli smo verom i dušom, i oca našega i roditelja naših
Svetim Đurđem i arhanđelom Mihajlom, našim krsnim ime-
nima, da izvršimo i svršimo i utvrdimo sve pisano u ovoj po-
velji, i da naša deca i naši potomci i naša vlastela i svaki naš
čovek izvrši i ne prenebregne ovo pisanje, niti bilo koji drugi
gospodin ili čovek, gde možemo mi da dosegnemo." (2)

................................
(1) Ćiro Truhelka, Testament gosta Radina, Glasnik
Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Sveska XXIII, Zemaljska
štamparija, Sarajevo, 1911, str. 368 - 373.
(2) Franc Miclosich, Monumenta Serbica, Viennae,
Apud Guilelmum Braumüller, 1858, Seit. 217-219.
259
O ZABRANAMA KRSNIH SLAVA
Na dan 19. juna 1772. godine mletačke vlasti obzna-
nile su svim svojim podanicima u primorju zabranu proslav-
ljanja Krsnih slava (1). Februara 6. 1830. godine istu zabranu
objavio je srpskom narodu u Vojvodini episkop i skori patri-
jarh srpski Josif Rajačić:
“Koliko je ta zabrana u taj mah imala uspjeha ne zna
se; da običaj nije prestao i da se zle navike nijesu mnogo
umanjile, vidi se po tom sto su austrijske vlasti u dogovoru s
episkopom Josifom Rajačićem ponovile sve te zabrane. 6.
februara 1830. naredio je vladika da se ima s oltara objaviti
državna zabrana 'za ne činiti pirove, nï krestna îmena ni kada
bi se slučila smert, tokom onaj dan edan ôbied'.” (2)
Istu zabranu izricale su grčke vladike širom srpske
zemlje pod turskom okupacijom:
"A da ubiju narodnu svest i ponos zabranjivali su
proslavljanje Krsnoga Imena...." (3)
Da je Sveti Sava blagoslovom kanonizovao Krsnu
Slavu, zar bi se svetosavski episkop i potonji patrijarh srpski
Josif Rajačić usudio da zabrani ono što je je sveti Sava litur-
gijski blagoslovio? Naravno da ne bi!

…………………...
(1) Ćorović Vladimir, Zabrane pirovanja o krsnom
imenu i drugim svetkovinama u Boki Kotorskoj 1772. godi-
ne. Glasnik Zemaljskog muzeja, Knjiga 2, Sarajevo, juli-
septembar, 1911, str. 351–352.
(2) Ibid., str. 352-353.
(3) Radoslav M. Grujić, Pravoslavna Srpska Crkva,
Beograd, Izdavačka knjižarnica Gece Kona, 1921, Foto-
tipsko izdanje Svetlost - Kalenić, Kragujevac, 1989, str. 109.

260
MOTIV ISPLAŽENOG JEZIKA

Sl. 239. Isplaženi jezik kao motiv na stećku u Morinama

kod Nevesinja.
Na nekim stećcima srednjeg, pa sve do druge polovi-
ne 19. vijeka, vidimo motiv antropomorfnog Sunca sa ispla-
ženim jezikom. Vidjeli su to i svi raniji istraživači stećaka,
vidjeli i prećutali. Niko se nije zapitao, niko ni jednu riječ ni-
je napisao o isplaženim jezicima na figurama stećaka? Zašto
su to prećutali? Prećutali su iz jednog prostog razloga: nisu

261
se usudili da uzdrmaju i poremete ustaljeni ideološko-politi-
čki stav da stećci pripadaju samo srednjem vijeku, jer po
zvaničnoj istoriji, svi krstjani su tokom otomanske okupacije
konvertirali u islam i krstjana je tada nestalo. Ovo je takođe
zvanični nenapisani dogmat svetosavske SPC, zvanični ne-
napisani dogmat Islamske vjerske zajednice i zvanični nena-
pisani dogmat Rimokatoličke crkve. Po pitanju vremena i
opstanka krstjana oni su usaglasili stav da su krstjani nestali
u vrijeme Turaka tako što su se svi islamizirali. Onaj ko bi
se usudio reći da to nije istina i da su krstjani nadživjeli tur-
sko ropstvo i da još postoje, toga bi politički rastrgali, a mož-
da i ubili, isto kao što i danas preko svojih umobolnika prije-
te svakome ko ne igra onako kako oni sviraju.

Sl. 240. Isplaženi jezik na stećku na Vrsjenici na Pešterskoj

visoravni kod Novog Pazara.

262
 Isplaženi jezik je drevni simbol žestine i najčešće vi-
đan kao motiv na predmetima antičkog vremena. Isti motiv
imaju i prekolumbovske Maje, a Srbi ga bašine sve do druge
polovine 19. vijeka. Tako su srpski nadgrobnici istovremeno
i spomenik pokojniku i kumir prehrišćanske vjere.

Sl. 241. Sunce sa isplaženim jezikom (stećak iz sredine 19.

vijeka, Berkovac, Gornji Lajkovac, Valjevo).

263
Sl. 242. Antropomorfno Sunce sa isplaženim jezikom u
Berkovcu (stećak Petra Čitaka, seoskog kneza i sudije
prvog ustaničkog suda, upokojenog 1807. godine).
264
Sl. 243. Oči su trouglovi, a jezik isplažen: simbol vrućine
prvog dana ljeta (srednji vijek, Petrovići, Trebinje).

265
Sl. 244. Isplaženi jezik kao motiv na stećcima dokaz je da
se radi o prehrišćanskom bogu rata i bogu ljetnih vrućina
(Knežak kod Nevesinja, srednji vijek).
266
LAŽ SVETOSAVLJA
U predgovoru knjige “Svetosavlje kao filozofija ži-
vota” arhimandrita Dr Justina Popovića, episkop Nikolaj
Velimirović 1953. godine piše:
“Svetosavlje nije drugo do Pravoslavno Hrišćanstvo
srpskog stila i iskustva, izraženo u bogougodnim ličnostima,
prvenstveno u svetom Savi Nemanjinom. Ovaj termin ‘Sveto-
savlje’ potekao je u naše vreme od mlađih profesora i stude-
nata beogradskog Bogoslovskog fakulteta, i već je ušao u op-
štu upotrebu kod Srba.”(1)
Episkop Velimirović ne objašnjava kakvo je to pose-
bno hrišćanstvo srpskog stila i iskustva, jer u istoriji zvanič-
nog hrišćanstva sve od Prvog vaseljenskog sabora 325. godi-
ne pa do protestantske Reformacije u 16. vijeku, poznata su
samo dva zvanična stila hrišćanstva: ortodoksno, koje ispo-
vijeda da Sveti Duh ishodi samo od Oca (ex Patre) i rimo-
katoličko, koje ispovijeda da Sveti Duh ishodi od Oca i Sina
(ex Patre et Filio). Kako je uopšte moguće da od srednjeg
vijeka do danas kod Srba postoji nekakav posebni stil hri-
šćanstva koje nije ni ortodoksno ni rimokatoličko? Da, to
posebno hrišćanstvo srpskog stila i iskustva i nije svetosav-
lje, nego je srpsko dvovjerno krstjanstvo. To su poluvjerci
Dušanovog zakonika, vjera srpskog naroda koja i danas ne
pripada ni ortodoksnom ni rimokatoličkom stilu hrišćan-
stva.
U svojoj knjizi “Pravoslavna Srpska Crkva” ovako
piše Radoslav M. Grujić:
“Srbi su imali kao kult predaka naročitog domaćeg
boga, za štitnika porodice. S tim bogom nisu mogli ni da se
rastanu kad su primali Hrišćanstvo. S toga su im, po svoj
prilici, pažljivi propovednici Hrišćanstva preporučili, da pri
krštenju izaberu jednog od hrišćanskih svetitelja za zašti-
tnika porodice i doma svoga na mesto onog starog domaćeg

267
boga. Tako je postalo Krsno Ime i svaka srpska kuća ima
svog svetitelja – svoju Slavu, Svečarstvo ili Sveto, već kako
se to u kom kraju kaže.” (2)

Sl. 245. Božiji pozdrav mira i blagoslova, časti i slave

(stećak, sredina 19. vijeka, Negotin).
Ortodoksna SPC tvrdi da je sveti Sava dozvolio Sr-
bima da slave Krsnu slavu, dok Grujić kaže da su to, po svoj
prilici, dozvolili pažljivi propovjednici hrišćanstva. Tako se
jedna laž svetosavske SPC razobličava na samom početku
priče o “svetosavlju”. I Grujić nastavlja:
“Pa i Bogomili srpski po Bosni i Hercegovini držali
su Krsno Ime kao najvažniji praznik.” (3)

268
I dan danas ovi “bogumili” slave Krsne slave i svi znamo o
kojoj vjeri i o kojem se narodu radi: Srbi slave Krsnu slavu i
to je jedna od karakteristika srpskog hrišćanstva posebnog
stila i iskustva, jedna od karakteristika srbskog krstjanstva.
Ne zaboravimo jednu vrlo važnu stvar: svoju crkvu krstjani
su zvali apostolskom:
“Patareni zvali su svoju crkvu apostolskom, a to će
reći, da je (bar po tradiciji) njen osnivač bio jedan od apos-
tola.” (4)
Grčku riječ orthódoxos (ὀρθό-δοξος) sveti Sava
prevodi kao pravovjerni. Na jednom ugovoru o kupovini vi-
nograda za Hilandar sveti Sava sebe i pripadnike svoje crkve
naziva pravovjernim krstjanima:
"ВСЈЕ ПРАВОВЈЕРНИХ КРСТИЈАН МОЛАБНИК СA-
ВА ГРЈЕШНИ." (5)
Pripadnici srpske narodne crkve nazivaju sebe pravi krstja-
ni, ili samo krstjani, bez onog pravoverni.

………………………
(1) Justin Popović, Svetosavlje kao filozofija života,
fototipsko izdanje, Izdavač: Manastir Ćelije, Štampa:
Valjevska štamparija, Valjevo, 1993.
(2) Radoslav M. Grujić, Pravoslavna Srpska Crkva, Iz-
davačka knjižarnica Gece Kona, Beograd, 1921; II izdanje
(reprint), Svetlost – Kalenić, Kragujevac, 1989, str. 11-12.
(3) Ib. str. 12.
(4) Ćiro Truhelka, Testament gosta Radina, Glasnik
Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Sveska XXIII, Zemaljska
štamparija, Sarajevo, 1911, str. 369.
(5) Мiodrag М. Petrović, Pomen bogomila-babuna u
Zakonopravilu svetog Save i “Crkva bosanska”, Beograd,
1995, st. 34.

269
BABA JAGA I JAGORČEVINA
Ni jedno srpsko prehrišćansko božanstvo nije od crk-
ve i crkvenih ljudi toliko izvrgnuto ruglu i podsmijehu kao
boginja BABA JAGA. Toliko je grdnih laži smišljeno o BA-
BA-JAGI, da je to i sramota i grehota.
Petar Skok kaže:
“baba f ‘stara žena, djedova žena; u prenesenom
značenju prema bavljenju s djecom: dadilja’. Pokazuje udvo-
stručenje (reduplikaciju) istog sloga kao mama, tata, interna-
cionalne djetinje riječi. Riječ je prastara. Ide u baltoslaven-
sku zajednicu kako dokazuju litavski boba, lotiški baba).”
(1)
Riječ BABA je prastara riječ iz baltoslovenske jezič-
ke grupe, nije dakle turcizam. U srednjoj Bosni i dan-danas
neki muslimani BABU zovu MAJKA, neki Srbi BABU zovu
STARAMAJKA, jer je PRAPREDAK, PRABABA. Pogle-
dajmo i ovaj zapis o BABI:
“Baba straca zvala uz vrbopuc, a starac joj se odaz-
vao uz vinober. Baba deda u proleće na megdan zove, a ded
babu opet zove čak o jeseni.” (2)
Ovdje vidimo da BABA predstavlja ženski oplodni princip
proljeća, a zašto pokazaćemo na primjerima koji slijede.
U baskijskom jeziku BABA je AMONA (sjetimo se
da je vrhovni bog Sunca kod drevnih Egipćana bio AMON):
AMON je bog Sunca (muški oplodni princip), a AMONA
samo može biti žena AMONOVA (ženski oplodni princip).
U katalonskom BABA je AVIA (àvia), a znamo da AVA
(ABA) u mnogim jezicima znači OTAC.
Staro ilirsko i današnje italijansko BABO (3) znači
OTAC, te i Srbi, kao potomci Ilira, zvali su oca BABO i ni

270
to nije turcizam, već internacionalna riječ koja je u obliku
ABI (4) zabilježena i čak i kod plemena Olamentke u Kali-
forniji. BABO je OTAC, BABA je MAJKA.
Ko je BABA JAGA?
U sanskritu JAGAT je BILJE i neka nam ta riječ
bude vodilja i idemo njenim tragom:
- JAGADA ( जगद ) = ČUVAR, STARATELJ
- JAGADDIIPA ( जगद्दीि ) = SUNCE
- JAGADYONI ( जगद्योपन ) = ŽIVA, ZEMLJA, VIŠNU
- JAGADAMBA ( जगदम्बा ) = MAJKA SVIJETA
- JAGADAYU ( जगदायु ) = IZVOR ŽIVOTA
- JAGATI ( जगती ) = ŽIVUĆE, POKRETNO,
ZEMLJA;
- JAGANU ( जगनु ) = VATRA, BIĆE
- JAGAT ( जगत् ) = ŽIVOT, KOSMOS, SVIJET,
ZEMLJA, BILJE, ČOVJEČANSTVO.
Kanarisko JAGAN-MATE = MAJKA SVIJETA (PARVA-
TI) (5)
Sve iznad nabrojane riječi u svom korijenu imaju korijen
JAG- i sva njihova značenja odnose se na SVJETLOST,
SUNCE, VATRU, DUŠU i BOGA.
Korijen JAG zadržao se u našim narodnim imenima:
JAGO, JAGICA, JAGOMIR, a tu je i svima omiljena JAGO-
DA. Kod Priboja se nalazi brdo JAGAT sa ostacima srednje-
vijekovne tvrđave. Jasno je, dakle, da je BABA JAGA MAJ-
KA ZEMLJA, VELIKA MATER ZEMLJA.
Od sanskritskog JAG postalo je današnje srpsko
JAK, a JAGA je JAKA, SILNA, MOĆNA. Kao boginja
proljeća ona je ne samo JAKA, nego je i BABA RAGA:

271
ŠARENILO, RADOST, LJUBAV, SUNCE, PAŽNJA, RU-
MENILO, HARMONIJA, MELODIJA, SVITANJE.... Sve
ovo ckva je izokrenula na ruganje kroz strašenje djece:
BABA ROGA!
I na kraju zapečatimo ovu priču istinom pomoću
srpske riječi JAGORČEVINA. To je složenica od riječi JA-
GOR KEVINA. U nekom vremenuu došlo je do spajanja ri-
ječi uz palatalizaciju (K > Č ) i od JAGOR KEVINA danas
imamo ime proljetne biljke JAGORČEVINA.
JAGOR KEVINA je SVJETLOST KEVINA, VA-
TRA KEVINA, SJAJ KEVIN, SILA KEVINA. A ko je
KEVA? To je brigijska VELIKA MATER KEVA poznata
pod raznim zapisanim oblicima imena KIBELA.

…………………….
(1) P. Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srp-
skoga jezika, Knjiga I, JAZU, Zagreb, 1971, str. 198.
(2) Đura Daničić, Rječnik hrvatskoga ili srpskoga je-
zika, Dio I, JAZU, Zagreb, 1880-1882, str.128.
(3) Proceedings of the Philological Society for 1852
and 1853, Volume 6, London, 1854, p. 198.
(4) Ibid.
(5) Rev. W. Reeve, A Dictionary, Canarese and English,
Revised, Corrected and Enlarged by Daniel Sanderson,
Wesleyan Mission Press, Bangalore, 1858, p. 443.
272
SVASTIKA PROLJEĆA I LJETA

Sl. 246. Svastika ljeta (masonska gravura, 1754.g.)

Svastika ima četiri kraka i označava četiri godišnje
sezone po tri mjeseca: zima, proljeće, ljeto i jesen.
Polusvastika ima dva kraka i označava dva godišnja
perioda od šest mjeseci. To je svastika proljeća i ljeta: ako je
lijeva ruka podignuta tako da je u laktu povijena pod pravim
uglom, a desna je pod istim uglom spuštena, tada lijeva
273
pokazuje vrijeme proljeća. To je simbol Sunčevog vaskrse-
nja iz južnog u sjeverno nebo, jer kad Sunce izađe iznad
nebeskog ekvatora, priroda počinje da vaskrsava. To je
pravac iz donjeg u gornji svijet, iz mrtvila u život, iz zemlje
u nebo.
Ako je lijeva ruka spuštena, a desna podignuta, to je
znak vremena ljeta. Ovi simboli su univerzalni i nalazi se na
petroglifima, keramici, novcu širom svijeta od neolita preko
antičkog vremena do naših srednjevijekovnih stećaka.

Sl. 247. Svastika vaskrsenja na neolitskoj keramici. Obe

ruke su u znaku simbola Ra (Y) (lijeva uspravnog, a desna
simbola ⅄). Vertikala je takođe simbol ⅄ i tu je zimski
solsticij, što znači da ovdje lijeva ruka pokazuje da je
vrijeme zime i proljeća isteklo, a nastalo vrijeme ljeta.
(Starčevo–Körös–Criş kultura, 5800 - 5300 g. st. e.).
274
 Sl. 248. Znak vremena ljeta na petroglifu (Big Island,
Hawaii).

Sl. 249. Znak svastike vaskrsenja na stećku:krst u desnoj

ruci je Svetovidov krst godine, a u lijevoj ruci nosi Sunce
(Fatničko polje, Bileća).
275
Sl. 250. Egipatski hijeroglif “hen”: čast, slava (Sir E. A.
Wallis Budge, Egyptian Language, Twelfth Impression,
London: Routledge & Regan Paul Ltd; New York: Dover
Publication Ltd, 1973, p. 43).

Sl. 251. Motiv stećka u Radimlji kod Stoca i novac Kelta.

Sl. 252. Svastika na feničanskom novcu (Gaza, Palestina) i

na stećku (Fatničko polje, Bileća).
276
Sl. 253. Ruke u znaku svastike ljeta (petroglif, Hawaii Big
Island Pauko).

Sl. 254. Šestar u desnoj ruci i špag (uže) na stećku u

Radimlji znak su pravog ugla od 90°: ugao Sunca u tački
zenita na prvi dan ljeta (ljetni solsticij, Vidovdan).

277
CENZURA ILI TOTALNO NEZNANJE

Sl. 255. Motiv na spomeniku studenicke skole.

Naši arheolozi tvrde da su na srednjevijekovnim nad-
grobnicima studeničke klesarske škole prikazani likovi kti-
tora crkava ili likovi pokojnika. Koliko je ta tvrdnja nebu-
lozno besmislena vidimo na prikazu ovog kumira (Sl. 255):
od desnog uha pa preko glave prikazana je paprat i to je
slikom objašnjeno da se radi o ljetnom vremenu juni-avgust,
jer je tada sjeme paprati zrelo, to je vrijeme žetve i vrševine.
Osim toga, mladi izdanci paprati motaju se u znaku
spirale, a to je simbol svjetlosti i Sunca. Dakle se i ovdje radi
o prikazu boga ljeta, Peruna, Dajboga. Sve to potvrđuje sim-
bol Sunca ispod desnog uha: Sunce sa zrakama ka zemlji
(sličan simbol bio je kod Egipćana i Kelta.

278
 Brkovi su prikazani kao postolja nekih krstova na
stećcima (simbol ⅄), a nos sa obrvama je Božije žezlo. To je
simbol plodnosti, rađanja, života i besmrtnosti i simbol dana
ljetne dugodnevnice na Vidovdan.

RUKE SUNCA

Sl. 256. Ruke Sunca u grobnici egipatskog faraona

Akhenatena.

Sl. 257.“Tjuringa”, sveti kamen australijskih aboridžina

(Kimberley, Australia).
279
 Sl. 258. Ruke Sunca na keltskom novcu.

Sl. 259. Ruke Sunca kao motiv stećka (Dobrića poljana,

Borci, Konjic).

280
SIMBOL GRMLJAVINE

Sl. 260. Znak grmljavine na petroglifu (Tierra Colorada,

Tehuacalco Guerrero, Mexico).

Sl. 261. Simboli grmljavine na stećku (Pržine, Zvirići,

Ljubuški).

281
SIMBOLI OD ISKONA

Sl. 262. Motiv na indijanskom petroglifu (Upper Napo

River Valley, Ecuador) i motiv na stećku (Brštanovo, Split).
Slika 262. prikazuje krivuljastu liniju Sunčeve ekli-
ptika (kolijada, kolenda, kolovrat), a prava linija po sredini
krivulje je nebeski ekvator. U centru stećka je krug Sunca
sa četiri dijela ekliptike kao simboli četiri dijela ekliptike u
četiri godišnja doba.

282
Sl. 263. Vrijeme Sunca od istoka do zapaa [tikazano je
užetom (indijanski petroglif, Las Labradas, Sanaloa,
Mexico).

Sl. 264. Istok i zapad povezani užetom (stećak, Mulje,

Avtovac). Uže (špag) simbol je mjere vremena.

283
 Sl. 265. Na keltskom novcu je kolo vremena iznad znaka
ljetnog solsticija (Henry de La Tour, Atlas de monnaies
gauloises, Paris, E. Plon, Nourrit, 1892, PL. XXIII,
№ 6792).

Sl. 266. U vrhu krsta je znak ljetnog solsticija (motiv na

stećku, Cista, Imotski).
Dan ljetnog solsticija (dan dugodnevnice na prvi dan
ljeta) poznat je u našem narodu kao najduži dan godine i
zato je nazvan Vidovdan: dan Belog Vida, Svetovidov dan.

284
Sl. 267. Satelitska mapa Zemlje: raspored dana i noći na
ljetni solstice (bijela tačka u centru zone dana je Sunce).

Sl. 268. Ovako su na svojim amajlijama prvi dan ljeta

označavali Vikinzi: Sunce je na svom prestolu na istom
mjestu gdje se nalazi kolo vremena na keltskom novcu (Sl.
265) i na krstu na stećku kod Imotskog (Sl. 266).
285
 Sl. 269. Motiv na keltskom novcu i na stećku (Mršići,
Vlasenica).

Sl. 270. Na slici lijevo je antropomorfni motiv na stećku

(Podvelež, Mostar), a desno je isti motiv na bakarnoj
arijskoj antropomorfnoj amajlija iz Induske doline (oko
3000-1500 god. st. ere, vidi: B.B. Lal, “The Copper Hoard
Culture of the Ganga Valley,” Antiquity, XLVI, 184, 1972).

286
 Sl. 271. U dnu su sarmatske tamge sa svojim značenjem
(Taдeyш Cyлимирcкий. Capмaты. Древний народ юга
России).

287
Sl. 272. Značenje simbola na stećcima (1. Klisa, Zvornik, 2.
Mramorje, Pargani, Zvornik).

288
SRBLJI POLUVIRCI
“Ovim dakle načinom odlučih ja pismo ovega
Rituala ili Običajnika istumačiti naški, bivši ja govorio i
općio s ljudima od različitih rusaga slovinskih hodeći po
svitu, ja sam njih ovaka govorenja razumio i oni su moja
(krstjani, Rasijani, Srblji poluvirci i Turci)...”(1)
Bartol Kašić bio je rimokatolički sveštenik i krstjani
koje on pominje su rimokatolici, jer je opštepoznato da
Rimokatolička crkva hrišćanima (krstjanima) smatra samo
rimokatolike. Pošto Kašić ne pominje rimokatolike, mada
su i oni u to vrijeme živjeli na istim područjima izmiješani
sa Srbima poluvjercima i Turcima, potpuno je jasno da Kašić
pod krstjanima podrazumijeva upravo rimokatolike.
“Rasijani” su Srbi Rasi, Rašani iz nemanjićke Raške,
jer su ispovijedali grčko ortodoksno hrišćanstvo, a “Srblji
poluvirci” su Srbi dvovjerci koji su u hrišćanskoj vjeri zadr-
žali prehrišćanska vjerovanja i običaje, a Turci su oni koji su
primili islam i govore istim jezikom kao i Kašić, dakle su to
domaći islamizirani starosjedioci.
Kašićevi Srblji poluvirci su dvovjerci krstjani, lažno
nazvani bogumili. Bartol Kašić je živio i radio u 17. vijeku i
on ne pominje nikakve patarene, nikakve katare, niti pominje
bogumile, već pominje Srbe poluvjerce, one iste poluvjerce
koje pominje Dušanov zakonik tri vijeka ranije.

…………………….
(1) Bartol Kašić, Ritual rimski, Pag-Dubrovnik-Pag,
1640.

289
 O TESTAMENTU GOSTA RADINA
Gost Radin je istorijska ličnost Radin Butković. U
crkvenom činu gosta Crkve bosanske (rang arhiepiskopa i
episkopa). Pred kraj svog života gost Radin bio je službenik
humskog vlastelina Stjepana Vukčića Kosače, poznatog i
kao herceg Stefan (1404-1466). Ćiro Truhelka je u dubro-
vačkom arhivu pronašao Testament gosta Radina i svoja
prva prva razmišljanja o ovom dokumentu objavio 1911.
godine. Tako Truhelka kaže:
“Radin bijaše svećenik patarenske crkve te se je kao
takav uspeo do viskog zvanja patarenskog gosta. Mi ga
nalazimo isprva kao krstjanina na prvoj stepenici patarenske
hijerarhije, poslije na višoj kao starca, a najposlije, kao gosta
u časti, koja odgovara biskupskoj u ostalih kršćanskih
sljedba” (1)
Vjernici Crkve bosanske zvali su se krstjani i to ime
izvedeno je od riječi “krst”: krst > krstjani. Od imena Hrist
je naziv “hristjani”, a od imena Krist je naziv “kristjani”.
Hristjani su kasnije nazvani hrišćani i pripadaju grkoorto-
doksima, a kristjani, kasnije nazvani kršćani, pripadaju ri-
mokatolicima.
Krstjani nisu pripadali ni grkoortodoksima ni rimo-
katolicima i, kao što već rekosmo, ime im nije izvedeno ni
po Hristu ni po Kristu, već po krstu prozvaše se krstjani, a
krst je po riječi krest, što je nekad značilo vatra.
Truhelka kaže da je gost Radin sveštenik patarenske
crkve. Šta znači riječ “pataren”? Latinsko “pater” znači
“otac”. Pošto je latinski zvanični jezik Rimokatoličke crkve,
dio rimkatoličkog Simvola vjere o ishođenju Svetog Duha
glasi: “Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem,
qui ex Patre Filioque procedit.“ U prevodu to znači: ”I u

290
Duha Svetoga, Gospoda životvornoga, koji od Oca i Sina
ishodi.”
Po nekim mišljenjima pripadnici Crkve bosanske
prozvani su od od Rimokatoličke crkve patarenima jer su
ispovijedali da Sveti Duh ishodi samo od Oca (ex Patre),
dakle su ispovijedali Nikejski Simvol vjere koji ispovijeda
Ortodoksna crkva:
“I u Duha Svetoga, Gospoda, Životvornog, Koji od
Oca ishodi.” Na latinskom to izgledalo ovako: “Et in Spiri-
tum Sanctum, Dominum et vivificantem, qui ex Patre proce-
dit.”
I zato što su ispovijedali da Sveti Dud ishodi samo od Oca
(ex Patre), neki pogrešno misle da zbog toga Rimokatolička
crkva krstjane naziva patarenima (ortodoksi nisu patareni!?).
Gost Radin je bio glavni savjetnik Stjepana Vukčića
Kosače. Titula Stefanova bila je herceg (vojvoda) od Sveto-
ga Save. Zar bi nepravoslavni jeretik mogao biti glavni
savjetnik hercegu od Svetog Save? Naravno da ne bi!
Od vremena hercega Stjepana Crkva bosanska u
oblasti Stjepanovoj počinje da se približava nemanjićkoj
crkvi vizantijskog grkoortodoksja. Jedan od protivnika tog
približavanja vjerovatno je bio i gost Radin, kojeg pod klet-
vom pominje “Srpski sinodik” koji se čita na Nedjelju
Pravoslavlja. To je pomenik učitelja ortodoksne crkve, iza
kojih slijedi proklinjanje svih jeretika s kojima se ta crkva
borila i potiče iz starih prevoda vizantijskih i bugarskih
originala. Po potrebi vremena uz stari tekst dopisivana su
imena nepodobnih crkvenih ili svjetovnih ljudi jeretika i
“jeretika”. Izdvojićemo ovaj citat iz “Sinodika”:
“I gromko velimo: Rastudije bosanski, i Radomir, i
Dražilo, i Toljko, i Tvrtko, i Tvrdoš, \dodato: i Radin gost

291
Hercegov, da bude prokleti/, i svi koji se nazivaju krstjani i
krstjanice, a ne klanjaju se svetim ikonama i krstu časnome,
da budu prokleti." (2)
Ime gosta Radina na margini pljevaljskog rukopisa
Sinodika dopisano je kasnije i. Sava Kosanović piše o tome:
“Ovo je ime pisano docnijom rukom i drugim masti-
lom sniže istog reda po dnu lista.” (3)
Baš u to vrijeme sredinom maja 1461. godine Huan Torkve-
mada (Juan Torquemada) stric velikog inkvizitora Tomasa
Torkvemade, objavljuje svojih pedeset tački protiv bosan-
skih “manihejaca”.
Nakon smrti hercega Stjepana sredinom 1466. godi-
ne, gost Radin se potpuno preseljava u Dubrovnik. Možda je
tu odgovor zašto se u Sinodiku proklinje gost Radin: vje-
rovatno se lično odupirao širenju uticaja nemanjičke grko-
ortodoksne crkve u oblasti hercega Stjepana. Već 5. januara
1466. godine gost Radin je u Dubrovniku bio napisao svoj
testament. Umro je sljedeće 1467. godine.
Da gost Radin nije bio pripadnik nekakve sekte pata-
rena iliti bogumila, vidi se po bogatstvo kojim je raspolagao.
Pored kuće i imanja u Dubrovniku gost Radin testamentom
pominje 5460 dukata gotovine i sa tom sumom spadao je u
najbogatije ljude ondašnje Bosne, a za nekakve “bogumile”
pričalo se da su prezirali bogatstvo, zar ne? Biće korisno da
ponovimo i na ove Truhelkine riječi:
“Odkada je Rački napisao svoju radnju “Bogumili i
Patareni” u 7. i 8. svesci ‘Rada’ jugoslovenske akademije,
obikli smo mi, oba imena ‘Bogumili’ i ‘Patareni’ identify-
cirati. U kojem su međusobnom odnošaju bile pojedine sek-
te, što ih on stavlja u paralelu sa bogumilima, kušao je da
prikaže Rački, a ja bi ovdje samo ovo istakao da do sele ni

292
na kojem bosanskom ili dubrovačkom spomeniku nije
nađen naziv ‘bogumila’. Službeni naziv crkve u listinama
bosanskim je ‘crkva bosanska’ a u spisima dubrovačke arhi-
ve našao sam pristaše ove crkve jedino pod nazivom pata-
rena, dočim tu imenu bogumila nema nigdje traga. I službeni
naziv ‘bosanska crkva’ koji jako akcentuira ono ‘bosansko’,
dokazuje da ta crkva nije bila ni u kakvoj organičkoj svezi
sa bugarskim bogumilstvom. Mi dakle moramo prije svega
kod oznake sekte eliminirati naziv bogumila, a prisvojiti
naziv patarena koji je u dubrvačkoj arhivi za Bosnu u stotine
slučajeva dokumentiran.” (4)
Pobijajući postojanje bogumila Truhelka navodi sli-
ku krsta na na početku Testament gosta Radina, kao i to da
su krstovi izobražavani na grobnicama sve bosanske pata-
renske vlastele. Truhelka takođe navodi bosanske povelje
koje počinju riječima: “Va ime oca i Sina i svetago duha.
Amin”. I kaže Truhelka:
“To obara dosadašnji krivi nazor, da su bosanski
patareni prezirali znak krsta. Ovaj krivi nazor uveo je Rački
u literaturu i u opće mnijenje na osnovu iskaza jednog lom-
bardijskog Kathara-Patarena, koji je u Pinerolu 1387. pred
inkvizicijom među ostalim izjavio, da tamnošnji patareni,
koji su navodno bili u nekom odnošaju sa nekim bosanskim
doseljenicima preziru krst.
Ovoj, možda pod dojmom terora prijeteće, a možda
i efektivno provedene torture sredovječnog inkvizitorskog
postupka izrečenoj izjavi protive se neoborivim autoritetom
patarenskog crkvenog dostojanstvenika i bezbrojni pismeni
spomenici patarenskih vladara i velmoža Bosne, gdje svuda
nalazimo znamenje krsta u početku tekstova a ovim je
kategorički utvrđena činjenica, da Patareni nijesu zazirali od
znamenja krsta.” (5)

293
Jedni krstjani bili su na stalnom postu, dakle su bili vegete-
rijanci. Sveštenstvu je post bio obavezan kao sto je obavezan
i svim monasima u pravoslavnoj crkvi, a stalni post mogli
su držati i laici baš kao što to svojom voljom mogu i današnj
vjernici. Druga grupa krstjana su tkz. mrsni ljudi.
Nedjelji i petku pridavan je poseban značaj: nedjelji
kao danu Hristovog vaskrsenja, a petku kao danu Hristovog
stradanja, te je petak kod krstjana bio obavezni dan posta kao
i kod ostalih pravoslavaca. Svetosti petka korijen je u
drevnom kalendaru čija je nedjelja brojala pet dana i koja se
završavala petkom kao svetimi neradnim danom danom.
U Testamentu gosta Radina kalendarski dan posve-
ćen Sv. Petru odvojen je od dana Sv. Pavla dok današnji
ortodoksi i rimokatolici oba sveca praznuju u jednom danu.
“Najzanimljivija stavka u čitavom testament čini mi
se ona, koja spominje ‘sv. Georgija, moga krsnoga imena’.
(6)
Možda je gost Radin u Sinodiku oglašen jeretikom
samo zato što je ložio badnjak i slavio Krsnu slavu? Ni jedna
pravoslavna crkva nema Krsnu slavu, do samo Srbi. Truhel-
ka bilježi da su slave slavili i neki katolici i muslimani (7),
što je dokaz da su po prelasku u rimokatolicizam i islam
neki Srbi nastavili da slave Krsne slave. I kao glavni dokaz
srbskog dvovjera navešćemo ove Truhelkine misli:
“Ako smo gore mogli opaziti, da se područje krsne
slave ne podudara sa područjem pravoslavlja i srpstva, doka-
zuju nam ovi netom navedeni slučajevi, da ono na stanovitoj
liniji prelazi i preko nihove konfesionalne i etničke granice.
Ako mi nakon ovoga, što smo letimice spomenuli, iIi
što će tek trebati u buduće pomnije proučavati, najstariji
spomen zagonetnoj narodnoj krsnoj slavi nađemo u testa-

294
mentu jednog visokog crkvenog patarenskog dostojanstve-
nika, onda nam u to pitanje ulazi bar tračak svjetla, jer nam
se od sebe nameće misao, da krsna slava nije ni pravoslav-
nog ni srpskog, nego patarenskog porijekla. (8)

Sl. 273. Slavske svijeće sa tri grane: simbolika vremena

proljeća i ljeta sa danom dugodnevnice na Vidovdan. Isti
takvi motivi su na stećcima iznad (1. Cista, Imotski, 2.
Donji Jugovići, Gacko, 3. Vlasenica).
Krsna slava ostala je Srbima iz kulta predaka Tračana (Ilira).
Nema istorijskog traga da je neki srednjevijekovni ortodok-
sni velikodostojnik u državi Nemanjića slavio Krsnu slavu.
Nema tome istorijskog traga kao što nema traga da je vlastela
u državi Nemanjića slavila Krsnu slavu, jer ni Nemanjići
295
nisu slavili slavu! Od vremena Nemanjinog genocida nad
dvovjernim krstjanima, u zvaničnoj crkvi Nemanjine države
svi prehrišćanski običaji, u koje je spadala i Krsna slava, bili
su zabranjeni i niko nije smio javno slaviti slavu.
Primijetno naginjući ka posebnosti vjernika Crkve
bosanske, Ćiro Truhelka kaže da je u vrijeme otomanske
okupacije dio patarena prešao u islam, dio u pravoslavce, a
dio u katolike, te se patarenska krstjanska vjera nije saču-
vala:
“…sačuvaše konvertiti po svojoj konservativnoj nara-
vi najveću crkvenu slavu svojih patarenskih praotaca – krs-
no ime – bar kao narodnu ili kućnu slavu, prem su pristalice
konfesija, koje za nju ne znadu”. (9)
Nisu krstjani konvertirali u pravoslavlje, čak nisu potpuno
konvertirali ni u katolicizam ni u islam, samo je u vrijeme
Turaka nestalo krstjanskog sveštenstva. Krstjanska vjera
ostala je sačuvana u vjeri srpskog naroda, iako je grkoorto-
doksno sveštenstvo nemanjićke crkve preuzelo svu teritoriju
krstjanske Crkve bosanske.
Srpsko dvovjerno krstjanstvo preživjelo je ottoman-
sku okupaciju, te živi i danas, ali je okupirano od nemanji-
ćke SPC, koja nikad nije odustala od Nemanjinog plana i
plana svetog Save da se po svaku cijenu istrijebe svi pre-
hrišćanski elementi u srpskom hrišćanstvu, makar ta cijena
bila i potpuno istrjebljenje Srba. Obični srpski narod i sveš-
tenstvo nemanjićke SPC ni danas nisu iste vjere: narod je
dvovjerne pravoslavne krstjanske vjere, a sveštenstvo je
grčke ortodoksne vjere koja je sa Rimokatoličkom crkvom
sve do raskola 1054. godine bila jedna vjera i jedna crkva, a
to jedinstvo vjere dokazuju i danas sve češćim zajedničkim
molitvama sve više napredujući ka novom potpunom admi-
nistrativenom jedinstvu prevazilazeći pomenuti raskol..

296
 Tragovi krstjanstva takođe su sačuvani su u narod-
nim običajima kod katolika i muslimana srednjevijekovnog
krstjanskog područja, a ti tragovi su upravo iz običaja njiho-
vih predaka krstjana, mada su i oni pod sve većim pritiskom
svojih vjerskih fundamentalista. Sve donedavno muslimani
Bosne bojili su jaja o Jurjevu. Govoreći o posebnosti krst-
janske krsne slave, Truhelka pominje i posebnost slavljenja
badnjaka i Božića:
“U narodnoj religiji nije to jedini sredovječni relikt,
koji ni u pravoslavlju ni katolicizmu nema svoj iskon; amo
ide i narodno svetkovanje božića i badnjaka, jednako u obih
konfesija, a i svetkovanje Ilinja i Đurđeva-dne koje jednako
nalazimo u kršćana i u samih muslimana.” (10)
I tako se nekad jedan narod jedne vjere krvavo
razdijeli po vjerama svojih neprijatelja i svojih porobljivača.

……………………..
(1) Ćiro Truhelka, Testament gosta Radina, Glasnik
Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Sveska XXIII, Zemaljska
štamparija, Sarajevo, 1911, str. 355.
(2) Sava Kosanović,Srpske starine u Bosni, Glasnik
srpskog učenog društva, Knjiga XII (Sveska XXIX starog
reda), Beograd, 1871, str. 173.
(3) Ibid.
(4) Ćiro Truhelka, Ibid., str. 368.
(5) Ibid..
(6) Ibid. str. 369.
(7) Ibid.370.
(8) Ibid. str. 370-371.
(9) Ibid. str. 371.
(10) Ibid.

297
SUNCE PROLJEĆA I LJETA

Sl. 274. Sunca proljeća i ljeta na indijanskom petroglifu

(South Mountain Park, Phoenix, Arizona) i na stećku
(Klašnik, Višegrad).

Sl. 275. Petroglif (Volcano State Park, Big Island, Hawaii)

i stećak (Nikšić).
298
 Sl. 276. Petroglif (Three Rivers Petroglyphs Site, New
Mexico) i stećak iz Nikšića.
“Jabuke se na stećcima javljaju na nekoliko spe-
cifičnih mjesta. One se mogu sresti na vertikalnim stranama
nekog uspravnog spomenika, obično kao središnji ukras
polja (T. XXXVI, 1-6), ili, rjeđe, kao detalji u nekoj figural-
noj kompoziciji (T. LXXIX – 8). (1)
Ne radi se o jabukama: to su univerzalni simboli Sunca.
…………………….
(1) Marian Wenzel, Ukrasni motivi na stećcima, Veselin
Masleša, Sarajevo, 1965, str. 133.

299
(H)OROZ

Sl. 277. Crvena horozova kresta i kreste hrastovog lista

simboli su Sunčevih zraka.
300
 Ko iza ponoći i pred zoru objavljuje dolazak Sunca i
svitanje dana? (H)oroz, pijetao:.…………………..
a) slovenski (srbski) bog sunca Hrst, Horst, Horos, Hor
b) noćni najavljivač dolaska Sunca: Horoz
c) na glavi horoza je kresta
d) od riječi “kresta” je i riječ krst (Rusi krst zovu “krest”)
e) “krest” je prehrišćanski simbol Sunca

Sl. 278. Sunčeva kresta

Govore nam naši lingvisti, neznalice i lažovi, da riječ
“horoz” nije iz srpskog jezika, nego je, kažu, turcizam. Pa
da provjerimo tu veliku pamet naših današnjih lingvista i
njihovo znanje. Kako može biti da horoz nije iz srpskog kad
su Srbi Horsa, boga vremena, imali hiljadu godina prije
dolaska Turaka na Balkan? Pamtim kad u centralnoj Bosni

301
seljaci htjeli da počnu neki sezonski posao, pitali su jedan
drugog za mišljenje da li je (h)ora, ili nije (h)ora za taj posao.
Hora ili ora je vrijeme. Sunce je gospodar vremena, a horoz
iza ponoći i pred svitanje najavljuje dolazak Sunca. Hors je
bog vremena.
Sanskrit:
- horā ( होरा ) = grčko ὥρα = je jedan sat (čas), a može
da znači i polovina zodijačkog kruga (1),
- horavid ( होरापिद् ) = znalac horoskopa (astrolog) (2),
- horāśāstra ( होराशास्त्र ) = horoskop, astrologija (3).
Tako je horoz po svom najavljivanju Horsa dobio
ime, dakle nam lažu nam da je horoz riječ turskog jezika.

Sl. 279. Stećak u Dobrom Polju kod Trnova, Sarajevo: u

gornjem desnom uglu su rune HRSS, što znači: H(O)RS. To
je lik boga Horsa (Хорсъ, Хръсъ, Хрьсь) sa pticom u ruci
kao na kumiru Svetovida iz Retre. Hors je bog vremena,
hore, ore, kolijade ili koleda.

302
Sl. 280. Horoz na istočnoj kapiji Sunca i Hors sa krestom
(stećak, Banja Stijena, Vilino kolo, Rogatica).

303
 Sl. 281. Kresta (ober) boga Horsa (jedna čeona strana
stećka, Banja Stijena, Vilino kolo, Rogatica).
Sinonim rijeci horoz je pijetao. Pojedinačne dijelove
cvijeta Latini nazivaju “petal”, a Grci “petalion”. Pogle-
dajmo cvijet: unutra je krug kao krug Sunca, a okolo su
kreste koje Latini nazivaju “petal”, Grci “petalion”. Po
ovim riječima horoza zovu pijetal, tj. pijetao, jer su “petal”
i “kresta” sinonimi.

304
 Da su Srbi srednjeg vijeka bili dvovjerci svjedoči
propis svetog Save za monahe, gdje piše da sveštenik pri
ispovijedi mora pitati pripadnice ženskog pola da li su se
molile vilama, Rodu, roženicama, Perunu, Horsu i Mokoši.
Koja od žena to prizna, slijedila je crkvena kazna (epitimija)
u vidu posta i molitve sa poklonjenjem u trajanju od tri
godine:
"Наведимо овде податак (који узимам из 'друге
руке') да je, на пример, према пропису св. Саве за монахе
(препис из 16 стол.) свештеник морао од својих испо-
ведника извидети 'Я splutila jesi z babami bogomerskija
bludy, li molila sia jesi wilaml i rodu i roženicam i Perunu i
Chor su i Mokoszi pila i jela: tri leta post z poklony'. (види
и: Mal, 1940:19). У слободнијем преводу: 'Јеси ли чинила
с бабама (= врачарама) богомрски блуд, jecи ли се моли-
ла вилама или Роду и Рожаницами, а Перуну и Хорсу и
Мокоши у част пила и јела: (треба) да држиш пост у
поклоњењу три године'.
Дакле, и код нас, на подручју деловања српске
архиепископије, налазимо најпре у црквеним круговима,
а свакако да je тога морало пре свега бити у реалности,
у именима цркава, култова и свести људи, помена Перу-
на, Хорса и Мокоше, Рода и Роженица, Вила, имена
којасу се хришћанској цркви указивала као мрска." (4)

…………………….
(1) Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English Dic-
tionary, Oxford, The Clarendon Press, 1960, p. 1306.
(2) Ib.
(3) Ib.
(4) Sreten Petrović, Srpska mitologija, Mitološke mape,
Knjiga II, Prosveta, Niš, 2000, str. 19-20)

305
GOSPOD, VLADAR I CAR

Sl. 282. Žezlo (ili kultni pehar): simbol vlasti, časti i slave
(stećci: 1. Tojšići, Tuzla, 2. Banja Stijena, Rogatica).
306
KOMIN I GOMIN

Sl. 283. Na stećku piše GOMIN u Bujakovini, Foča (pikto-

grafi: Daniel Smith, Cuneorum Clavis. The Primitive
Alphabet and Language of the Ancient Ones of the Earth,
London: Chiswick Press, 1875, pp. 49-61).
Na jednom stećku u Bujakovini kod Foče prastarim
piktografskim pismom piše GOMIN. Riječ je vrlo bliska
srpskom KOMIN (komjen) za koju Petar Skok kaže ovako:
“KOMIN = 1° kuhinja cijela (Dubrovnik), 2° ognjiš-
te, 3° peć (slov.). Bug. komín ‘dimnjak’.” (1)
Od čega je postalo KOMIN? Pratimo:

307
 a) sanskritsko GO ( गो ) = 1. GOVEDO, VO, 2. ZRACI
SVJETLOSTI, 3. ZODIJAĆKI ZNAK BIKA (TAURUSA),
4. SUNCE (2);
b) sanskritsko GOMIN ( गोपिन् ) = VLASNIK GOVE-
DA (3) = praśasta ( प्रशस्त ) = HVALJEN, POŠTO-VAN,
SLAVAN, NAJBOLJI; (4);
c) kanarisko KOMBALE = VLAS KOSE, PLETENICE
(5);
d) kanarisko KOMBU = ROG (6);
e) kanarisko KOMBETTU = ROGEŠA (vo velikih
rogova) (7);
f) keltsko (gaelik) GOMHAINN = GAMHAINN (8);
g) keltsko gaelik GAMHAINN = 1. JUNAC, MLADI
BIK (9).
Glasovi K, G, C često prelaze jedan u drugi i neke
riječi u nekom jeziku počinju sa G, u drugom sa K, a u tre-
ćem sa C. Tako ima latinsko hebrejsko GAMEL, grčko KA-
MEL i latinsko CAMEL.
U leksikonima mitologoije pominje se COMAH i to je
SVETA PLANINA, OLTAR (grčki Χομα) (10), a COMA-
TAS je GOVEDAR (11).
Isto tako je sa riječima KOMIN, GOMIN, ali kako povezati
smisao ovih riječi, jer KOMIN je OGNJIŠTE, VATRA,
ODAJA VATRE, a GOMIN i COMATAS su GOVEDARI?
Vrlo prosto: GOVEDAR je Sunce u sazviježđu BIKA. I da-
nas u vremenu Sunčevog boravka u Biku traje sezona pro-
ljeća, a prije više od 4000 godina proljeće je tek počinjalo
ulaskom Sunca u ovo sazviježđe. I evo zaključka:
a) srpski: KOMIN = OGNJIŠTE, VATRA, ODAJA SA
VATROM;

308
 b) sanskrit: GOMIN = GOVEDAR = PRAŚASTA =
HVALJEN, POŠTOVAN, SLAVAN, NAJBOLJI;
c) kanariski: KOMBETTU = VO ROGEŠA
d) gaelik: GOMHAINN = JUNAC, MLADI BIK
A šta ćemo sa stećkom na kojem prastarim pismom piše
GOMIN? GOMIN je KOMIN, OGNJIŠTE, VATRA, ODA-
JA SUNCA GOVEDARA: PROLJEĆE U SAZVIJEŽĐU
BIKA.
I koliko je star ovaj stećak, tj. kad je pravljen? Na-
pravljen je prije oko 4000 godina, dakle negdje oko 2000
godina prije Hrista.

.........................
(1) Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili
srpskoga jezika, Knjiga II, JAZU, Zagreb, 1972, str. 133.
(2) Sir Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English
Dictionary, Oxford, The Clarendon Press, 1960, p. 363.
(3) Ibid., p. 366.
(4) Ibid., p. 695.
(5) William Reeve, A Dictionary Canarese and English;
Revised, Corrected and Enlarged by Daniel Sanderson,
Bangalore: The Wesleyan Mission Press, 1858, p. 327.
(6) Ibid.
(7) Ibid.
(8) Edward Dwelly, A Gaelic Dictionary, Vol. I, Publi-
shed by Herne Bay: E. Macdonald & CO., The Gaelic Press,
1902-, p. 516.
(9) Ibid., p. 475.
(10) Jacob Bryant and William Holwell, A Mythologi-
cal, Etymological, and Historical Dictionary, London, 1793,
p. 127
(11) Ibid.

309
POKLONJENJE SUNCU

Sl. 284. Smisao dva gornja egipatska hijeroglifa je “moliti,

hvaliti, obožavati, preklinjati”. Najdonji znači “biti na
visini” i “radovovati se.”

Sl. 285. Molitveno poklonjenje Suncu (stećak, Gvozno,

Kalinovik).

310
 Sl. 286. Petroglifi: molitveni pozdrav Suncu (lijevo:
Bohuslan, Sweden; desno: Arizona).

Sl. 287. Pozdrav Suncu (petroglifi, bronzano doba, Tanum,

Švedska).

311
Sl. 288. Molitveni pozdrav Suncu (motivi stećaka).

312
CRNOBOG
U slovenskoj je mitologiji Crnobog (Zernebogh,
Zlebog, Černobog, Crni bog) božanstvo koje je donosilo
nesreću, zli bog, bog tame, vrag. O njemu je zapise osta-
vio hroničar Helmold. Helmold bilježi da Sloveni vjeruju
da sve što je dobro dolazi od dobrog boga, a zlo od zlog
(slovenski dualizam). I avramske vjere uče o Bogu dobra
i bogu zla. Starobiblijski bog zla je Velzevul (Belzebub)
kojeg Hrist naziva starom zmijom, đavolom i knezom ta-
me. U Kuranu je to Iblis ili Šejtan.

Sl. 289. Crnobog (Чирнитр) iz Retre (na mnogim

ruskim sajtovima kao izvor ovog crteža navodi se poljski
arheolog 18. vijeka Jan Potocki).

313
Sl. 290. Početkom jeseni Sunce padajući prema horizontu
ulazi u zonu sazviježđa Hidre (Zmije). Dani su sve hladniji
i kraći, a noći sve duže. I to se sve izraženije nastavlja do
zimskog solsticija: to je vrijeme Crnoboga.

Sl. 291. Motiv na stećku: Crnobog u namjeri da proguta

Sunce (Turovi, Trnovo, Sarajeva).

314
 Sl.292. Crnobog proždire jarca (Vlahovići, Ljubinje,
Popovo polje). Jar(ac) je drevni simbol jare (vatre,
toplote). Proždiranje jarca simbol je sve slabije snage
Sunca, sve veće studeni, sve kraćih dana i sve dužih noći u
vrijeme jeseni i zime. Tako se Crnobog hrani gutajući jaru
Sunca.

Sl. 293. Černobog napada djevojku (Gvozno, Kalinovik)

Sl. 294. Stećci u zidu stare crkve u Mesarima kod Trebinja.

315
SUNČEVA EKLIPTIKA

Sl. 295. Sunčeva ekliptika kao motiv na vikinškoj tapiseriji

(Oseberg burial mound, Norwey) i na stećku ploči
(Brštanovo, Split).

Sl. 296. Ekliptika (ovaj kameni blok ugrađen je u zid strare

kuće u selu Rajačke Pimnice kod Negotina).

316
SIMBOLI ZORE I DANA

Sl .297. Simboli izlazećeg sunca (crkva iz 12-13. v.,

Lalibela, Etiopija).

Sl. 298. Prozori izlazećeg Sunca na stećcima: Jasenik,

Avtovac (lijevo) i Bahori kod Gackog.

317
VA SLAVU I ČAST - PANAIJA
Sanskritsko paṇa ima značrnja paadnut, dole, otišao,
umro (1). To isto znače tračke riječi panion, panian, panisa:
provalija, blato, bara, močvara. Po tome su nazivi Panonija
i panaija. Keltsko (gaelik) panain sinonim je keltskom
ponair i znači zrno, zrnje, žito. Pogledajmo sanskrit:
- paṇ = slava, čast (2)
- pāṇa = slava, čast (3)
- paṇāya = slava, čast (4)
Zrno pada u zemlju i počinje da trune, ali iz njega
izbija nova klica života koja iz zemlje u svjetlosti Sunca
raste. To je simbolika smrti tijela i života duše na nebu. Slav-
ska panaija je u slavu i čast panutih predaka i rodbine koji su
iz Jave prešli u svijet Nava. Sanskritsko navā znači nov,
mlad (5). Sanskritsko nāva je klik radosti (6). Velesova
knjiga kaže da je Nav u Pravu, a nije u podzemlju kao što
hrišćanski etnolozi pogrešno tumače. U svijetu Prava su Bog
i bogovi i to je mjesto svjetlosti, besmrtnosti i radosti (Raj).
Jav je u pravu:
"Ova borba u Javu, život je naš - odemo li iz njega -
u smrt idemo. Jer Jav iz Prava stvoren je, a Nav večit. I u
Pravu je Nav.” (7)
…………………….
(1) Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English Dicti-
onary, Oxford, The Clarendon Press, 1960, p. 584.
(2) 580.
(3) 615.
(4) 580.
(5) p. 530.
(6) p. 538.
(7) Radivoje Pešić, Velesova Knjiga, Pešić i sinovi, Beo-
grad, 2000, str. 121.
318
SPUŠTENE RUKE

Sl. 299. Petroglif (Volcanoes National Park, Big Island

Hawaii) i stećak (Boljević, Srebrenica): spuštene ruke i
spušteni mač znak su spuštenog Sunca na južnom nebu
jeseni i zime.

Sl. 300. Polumjesec je dno južnog neba (Suvodalje,

Valjevo). Desno je petroglif (Angosturas, Colombia).
319
KUĆA SUNCA

Sl. 301. Kuća Sunca sa četiri odaje godišnjih doba:

indijanski petroglif (Chaco Canyon, New Mexico), stećak
(Jardan, Zvornik) i sumerski ideogram sa značenjem “par”
ili “bar”: kuća, palata, hram (Laurence Austine Waddell,
Egyptian Civilization: its Sumerian Origin and Real
Chronology, London, Luzak & Co., 1930, Plate XVIII).

320
SUNČEVO DRVO ŽIVOTA

Sl. 302. Asirsko božanstvo drži drvo života (800 god. st.
ere), drvo života na drevnom indijskom novcu (Magadha
Japanada, 600-500 god. st. ere) i drvo života kao motiv na
stećku (Krša, Ravno, Kupres).

321
RAZNI SIMBOLI

Sl. 303. Krug Sunca sa dvanaest podioka simbol je

dvanaest mjeseci godine. Iznad je krug godine na
indijanskom petroglifu (Sego Canyon, Utah, USA), a ispod
simbol godine na stećku (Banjevići, Drinjača, Zvornik).

322
 Sl. 304. Šematski prikaz dužine vremena jednog dana.
Na jarbolima sa strana su dva puta po četiri podioka. Unutra-
šnji krug izdijeljen je na osam dijelova, a pravci iz centra
pokazuju da je svaki od ovih podioka na unutrašnjem krugu
podijeljen na dva dijela. Tako ima ukupno šesnaest podioka:
4 + 4 + 16 = 24 = broj sati jednog dana.

Sl. 305. Četiri godišnja doba između dva znaka rune

“sovilo” (ϟ). U vrhu je nad planinom izlazeće Sunce
(Ravanjska vrata, Ravno, Kupres).

323
 Sl. 306. Perunova munja: ϟ (runa “sovilo”) (stećak u
Krupnju).

Sl. 307. Sora (zora), svjetlost Sunca (Gvozno, Kalinovik).

= SO (svjetlost)

= RA (Sunce)

Sl. 308. Sunce i dan kao runa “dalet” na stećku (Uboško,

Ljubinje).

324
 Sl. 309. Mapa vremena godine (motiv na stećku, Mokro,
Barevište, Lištica).
Dva rombidna znaka (◊) simboli su dva nebeska hra-
ma sjevernog i južnog neba (Sl. 309). U sjevernom hramu je
Sunčev kolovrt (֍) kao simbol proljetne i ljetne vrućine: to
je hram toplote proljeća i ljeta (proljeće i ljeto simbolično su
prikazani sa krilima). U južnom hramu nema Sunca, jer je to
hram vremena studeni. Između hramova je nebeski ekvator
sa dva kolovrta kao simbolima proljetne i jesenje ravnodne-
vnice.

325
 Sl. 310. Perun ubija zvijer Velesa (Podgradinje, Hutovo).
Da se radi o Perunu i Velesu dokaz je simbol u vrhu
stećka: ptice su simboli proljeća i ljeta, a između njih je
prikaz dana dugodnevnice sa podignutim “granama” ili “ru-
kama”. Ispod je znak ravnodnevnice (ϕ). Dakle se radi o
vremenu ljetne vrucine kad vegetacija prestaje i počinje
vrijeme koševine, žetve, vrševine: vrijeme Peruna Dajboga.

326
Sl. 311. Šest prstiju Božije ruke je šest mjeseci proljeća i
ljeta: blagoslov u vidu prinosa ljetine (ilustracija
Miroslavljevog jevanđelja) i motiv na stećku
(Brajčevići, Gacko).

327
 Sl. 312. Svastike sa Sunčevim kolovratom. Svarogova
svastika je u centru kolovrata i to je Sunce. Oko Sunca su
sunčeve zrake, a okolo je krug sa dvanaest podioka kao
simbolom dvanaest mjeseci godine. Sve do druge polovine
19. vijeka Srbi su čuvali svastiku, drevni simbol neba
(stećak Srba izbjeglih sa Kosova, druga polovina 19.
vijeka, Rajačke Pimnice, Negotin).
328
KRESNIK

Sl. 313. Solarni simbol “C” (S) ili ognjilo u korijenu

Sunčevog drveta života.. To je znak Sunčeve vatre Svaroga,
Svarožića, Jarila, Svetovida, Peruna, Dajboga: Kresnika
Horsa, Belog Vida Svetovida..
Hors, poznat još kao i Kresnik (Krsnik, Kersnik) je
naš prehrišćanski bog povezan sa vatrom, Suncem, godiš-
njim sezonama i vremenom. On je osovina svijeta (axis
mundi). Po svemu sudeći naša prehrišćanska vjera po Kres-
niku zvana je krestjanstvo. Posdtoje dokazi da su hrišćani
Male Azije sebe prvo nazivali krestjanima, kasnije krstjani-
ma. Primanjem hrišćanstva u apostolsko vrijeme naši preci
zadržali su naziv svoje pređašnje vjere. Srpska Krsna slava
potiče od slavljenja Kresnikove vatre sunčanog kresta
(krsta).
“Navlastito na sjevernoj dugoj granici hrvatstva i
srbstva, po tvrdoj zaklonjenoj Bosni, najljuće brane se
krestjani.” (1)

329
 Крест (praslovenski) je krьstъ, krst
kresta < kres > oganj = solarni krst

Sl. 314. U selu Pope kod Glamoča na spomeniku iz 1722.

piše “krest” (Goran Komar, Siniša Šolak, Ćirilički
spomenici Glamočkog polja, Međunarodno udružnje
naučnih radnika – AIS, Banja Luka, 2017, str. 70).
Sunce Kresnoe, Sunce Krasno. Sunčani zraci su oganj, tj.
kres i njima u čast paljeni su kresi (vatre): ivanjski i
petrovski kresi.
Listovi hrasta imaju krest horoz (pijetao) ima krestu.
Sunce ima kao zrake kao kreste koje od ognja izlaze i simbol
su Sunca Horsa, Dajboga. Praslovensko кръст (кръс) znači
крес, oгнь, oganj. Kres ili krst simbol je Sunca.
…………………….
(1) Rad Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti,
Knjiga LXXVI, Razredi filološko-historički i filološko-juri-
dčiki, XI, u Zagrebu 1885, Dionička tiskara u Zagrebu, str.
49.
330
OREOL (TORAK)

Sl. 315. Oreol oko glave raspetog Isusa (Drežnica,

Mostar) i oreol oko glave Svetovida (Vrulja, Pljevlja).

Sl. 316. Oreol na stećku iz okoline Nikšića (lijevo) i na

stećku u Čičevu kod Konjica.

331
Sl. 317. Okrugla glava Sunca Svetovida (detalj sa stećka u
Radmilji, Stolac).

SEMARGL
Semargl je slovensko božanstvo sjemena i tople
zemlje. Predstavljen je kao je krilati pas ili ptica sa psećom
glavom.
Ime SEMARGL nastlo je od dvije riječi: SEMA-AGRA:
a) SEMA > seme (jed.) > semja (mn.) > zemja (gradivna
imenica) > Zemlja (vlastita imenica);

332
b) AGRA (sanskritska riječ “agra” znači “prvo, početno,
izvorno, originalno”.
SEMA-AGRA > SEMAAGRA > SEMAGRA = SEME
PRVO
Metatezom GR > RG od SEMAAGRA prvo postaje SEMA
ARGLA, zatim SEMARGL.
SEMARGL je zaštitnik ZEMLJE i SEMENA.

Sl. 318. Semargl u Miroslavljevom jevanđelju (knez

Miroslav bio je “bogumil”, tj. krstjanin i Miroslavljevo
jevandjelje krstjanska je knjiga).

333
KOVRTAN
Kovrtan je obredna pogača pripremljena za Mali Bo-
žić koji pada 1. januara julijanskog ili 14. januara grego-
rijanskog kalendara (u nekim krajevima to zovu kokošiji
Božić ili ženski Božić). To je dan julijanske Nove godine.
Za razliku od božićne česnice, u sredini kovrtana je
iskruženje u obliku kruga ili trougla, što je geometrijska
simbolika i beskonačnosti i Božjeg Trojstva.
U samo svanuće rano izjutra na Mali Božić kovrtan
je nošen u pojatu (štalu) i stavljan volu dešnjaku na desni
rog, a potom u gumnu postavljan na vrh stožijera. Tada su
djeca trčala oko stožijera u pravcu suprotnom kretanju ka-
zaljki na satu, dakle u pravcu Zemljine rotacije.
Stožijer na gumnu je simbol kosmičke ose (axis
mundi), a kovrtan je simbol Sunca, dok Zemlja, koju pred-
stavljaju djeca, rotira oko Sunca.
Zapitajmo se otkud Srbima centralne Bosne taj obi-
čaj? Je li to hrišćanski običaj? Ne, nije hrisćanski, nego obi-
čaj iz prehrišćanske vjere, običaj koji su to zadržali dvovjerci
krstjani, koje kroz grkoortodoksna usta svetog Save 1219.
godine i rimokatolička usta Franje Račkog 1869. godine laž-
no nazvaše bogumilima.

POSJEK
Među pravoslavcima, muslimanima i rimokatolici-
ma Bosne, Hercegovine, Crne Gore i Dalmacije, još posto-
ji jedan drevni prhrišćanski običaj koji oni čine nasuprot
hrišćanskoj i islamskoj dogmi. To je prinošenje krvne žrtve
na temelj nove kuće. Hrišćani to zovu "posjek", muslimani
"kurban". Obično se kolje janje, ovan ili ovca jalovuša, mada

334
su poznati slučajevi da se i june ili vo prinesu na žrtvu.
Na zidu okrenutom istočnoj strani majstor zakolje
životinju da okrvavi zid. Meso pojedu majstori i ukućani, a
u Hercegovini se razdijeli i po komšiluku. Vjeruje se da je
time domaćin zamijenio svoju glavu i glave svojih ukućana,
a da žrtva nije prinijeta, onda bi domaćin, domaćica ili kogod
drugi u onomu domu za godinu dana umro.
I šta je zaključak? Zaključak je da su i pravoslavci i
muslimani i rimokatolici sa prostora bivše Jugoslavije pote-
kli iz jednog zajedničkog korijena i jedne iste vjere.

ВѢУΝI (VAJUNI) IZ STUDENICE

U vrijeme gradnje Studenice 1172. godine Nemanja
je bio krstjanin i zato je Studenica prepuna prehrišćanskih
simbola kanonski zabranjenih u ikonografiji vizantijske Or-
todoksne crkve. Nemanja je napao krstjane u vrijeme osli-
kavanja fresaka Studenice, dakle u vremenu oko 1186-1196.
godine.
Neke freske Studenice urađene su prije Nemanjinog
napada na krstjane, a potpuno oslikavanje završeno je u
prvim godinama vladanja Stefana Prvovjenčanog. Freska sv.
Haralampija slikana je prije napada, jer je Haralampije pri-
kazan u odeždi krstjanskih prvosveštenika kao na freskama
u crkvi Svetog Ahilija u Arilju.
Jedna studenička freska nazvana je "Strašni sud". Na
njoj su prikazani anđeli koji u oganj zatvaraju jeretike iznad
kojih je staroslovenskim napisano MУKA ВѢУΝΑ. Ko su
ovi ВѢУΝI (VÆUNI)? Šta znači spomenuto ime?
Grci su zabilježili slovensko pleme u okolini Soluna sa
imenom Bajoniti (Baiounitai, Βαϊουνίται), ali u ovom slu-
čaju nije moguće da se radi o nekom plemenu, nego o nekim

335
“vajunima”, sto je u ortodoksnom crkvenom smislu značilo
da se radi o bezbožnicima i jereticima. Na fresci “Strašni
sud” staroslovenskom ćirilićom napisan je genitiv množine
ВѢУΝΑ ili VÆUNA. Nominativ je ВѢУΝ ili VAJUN. Šta
u srpskom znači VAJUN? Pogledajmo: VAJUN : BAJUN!
Ko je ili šta je BAJUN, to je i VAJUN.

Sl. 319. Detalj freske “Strašni sud” (12. vijek, Studenica).

336
VAJUN VAJA idole, dakle su to oni Nemanjini idolopoklo-
nici. VAJUN je onaj koji VAJA, jer je VAJAR čudesni,
VAJNI vještak koji umijećem oblikuje kipove. VAJUN je je
isto što i BAJUN koji BAJA, tj. gata. Od korijena VAJ- je
korijen BAJ-, od korijena BAJ je BAJATI (gatati). VAJUN
je VAJAR i BAJUN, BAJAR, BAJAČ, (vještac, vrač, vlhv,
gatar, bajar, bajač).
Riječ BAJKA je od BAJAR, jer on BAJA (VAJA) priču
oblikujući je riječima kao što VAJAR oblikuje kip. BAJKA
je puna magijskih radnji:
ВѢУΝ = VAJUN = BAJUN = BAJAR = ČAROBNJAK
VAJUN VAJA, BAJUN BAJA = BAJAR, VJEŠTAC.
“Bajno je šumila rijeka, slađe je pjevao slavuj na zele-
noj grani, jače se bljeskala mjesečina na Savi, a u mraku
sjeđeše Marta.” (August Šenoa, Seljačka buna, Glava 28,
zadnji pasus).
BAJNO je VAJNO, ČAROBNO kao iz BAJKE.
ВѢУΝI su VAJUNI, potonji BAJUNI ili BAJARI što
BAJAJU, tj. ČAROBNJACI koje su još nazivali babunima,
bogumilima i patarenima, jer su u svom hrišćanstvu zadržali
mnoga stara vjerovanja i običaje.

…..

…….
…………………………………………………………
…………………………...

337
BOŽIJE OKO

Sl. 320. Kosmos i Sunce u kosmosu: centar svakog kruga je

tačka: Božije oko.
Krug sa tačkom u centru simbol je kosmosa i Sunca
u kosmosu, ali da se na antropomorfnoj figuri prikazuje gla-
va sa jednim okom, to u svijetu nema osim na jednom indi-
janskog petroglifa u Novom Meksiku, a na našim srednje-
vijekovnim stećcima ima nekoliko takvih prikaza.

Sl. 321. Antropomorfni prikaz jednookog Sunca na indijan-

skom petroglifu (Lobo Canyon, Cebolla Wilderness, New
Mexico), a desno je jednooko solarna božanstvo kao motiv
na stećku (Gornje Bare, Kalinovik).
338
Sl. 322. Božije oko na stećcima (Banđo, Podvelež, Mostar).

Sl. 323. Božije oko na stećku (Gornje Bare, Kalinovik).

339
EPONA – BOGINJA RAVNODNEVNICE

Sl. 324. Podunavska Epona (olovna ploča, detalj, 2.-3. v.).

Sl. 325. Epona - Equiniox (stećak, Zijemlje polje, Mostar).

Sl. 326. Epona (stećak, Toplica, G. Hrasno, Hutovo).

340
PREKLESAVANJE STEĆAKA
Stećke su podizale bogate porodice i od ekonomske
moći ovisila je veličina i ukrašenost stećka. Vrijeme podi-
zanja stećaka traje od oko 2000 godina stare pa do 20. vijeka
nove ere. Za sve te milenijume trajanja građeni su novi, a
mnogi stari su preklesavani, ukrašavani novim motivima I
pomjerani na nove grobove. Jedan od dokaza preklesavanja
nedavno je zabilježen: na natpisu na ploči u Branješcima
kod Glamoča vidljivi su tragovi preklesavanja:
“Postoji, dakle, izvjesna mogućnost da je neko jako
temeljno uništio stari natpis skidanjem čitavog sloja sa
spomenika, pri čemu je ipak preostalo nešto slova koja se
danas ukazuju kao plice usječena.“ (1)
Pod nekim stećcima nema grobova, jer su iz vreme-
na kulture žarnih polja i spaljivanja pokojnika. Tada su
humke sa stećcima podizane samo na urnama sa pepelom. O
tome i Homer u Ilijadi govori:
"Nebeski oblačnik Zeus progovori tad Apolonu:
'Deder, mili mi Febe, iznesi Sarpedona divnog
Sad iz strijela i kiv sa njega očisti crnu,
Pa ga odnesi dalje i okupaj tada u r'jeci
Te ga ambrosijom namaž', obuci u haljine vječne,
Snu ga i Smrti, dvoma bliznadma, ostavi onda,
Pratiocima hitrim, a oboje brzoće njega
Pren'jeti na polje rodno u široku likijsku zemlju;
Tu će ga braća sahranit i rođaci i hum će grobni
Nasut i metnuti stećak, jer čast je mrtvima takva'."
(T. Maretić, Homer, Ilijada, 16, 665-675) ….
…………………….
(1) Goran Komar, Siniša Šolak, Ćirilički spomenici
Gla-močkog polja, Međunarodno udružnje naučnih radnika
– AIS, Banja Luka, 2017, str. 22-23...……
341
SIMBOLI SU HIJEROGLIFI

342
343
Egipatski hijeroglifi u Irskoj, Velikoj Britaniji, Sjevernoj,
Centralnoj i Južnoj Americi preuzeti iz: Albert Churchward,
Origin and evolution of primitive man, London: George
Allen & Co., Ltd., 1912, No. 46.

344
 Sl. 327. Simbol H: Hor, Horus, Hors, Hora. U vrhu:
Gobekli Tepe, Turkey; u sredini lijevo: Foulscales Stone,
Newton, Lancashire, England; stecak u Satorovicima kod
Rogatice; indijanski petroglif: Grapevine Canyon, Nevada.
345
UNIŠTAVANJE STEĆAKA
Uništavanje i zatranje stećaka teče vijekovima. Steć-
ke je koristio prosti narod za gradnju svojih objekata i za
nasipanje puteva, koristile gradske vlasti Srbije za nasipanje
ulica, a koristile su i sve tri zvanične vjerske organizacije za
gradnju svojih hramova. Najviše stećaka uništila je SPC.

Sl. 328. Stećak u zidu hrama SPC (Broćanac Nikšićki).

Sl. 329. Stećak u zidu hrama svetosavske SPC.

346
Sl. 330. Stećak ugrađeni u zid hrama SPC u Markovcima
kod Benkovca.

Sl. 331. Jedan od stećaka u zidu hrama SPC na Rogatici.

347
Sl. 332. Tu je bilo i srednjevijekovnih stećaka (crkva brvna-
ra,Takovo, 1902.). Ovakvih primjera ima širom Srbije.

Sl. 333. Groblja tu više nema (crkva brvnara u Takovu).

348
MAČ KOJI TAMANI SRPSTVO

Sl. 334. Još od Stefana Nemanje ortodoksni vrh SPC sa

Vatikanom radi na zatiranju srpskih korijena i istrjebljenju
Srba (autor karikature: Predrag Koraksić Corax).
Svetosavska ortodoksna crkva (SPC) nastavlja svoj
Zposao u satiranju i istrijebljenju Srba. Govoreći o Nemanji-
nom napadu na dvovjerne Srbe krstjane, tj. “bogumile” isto-
ričar SPC i episkop Nikanor Ružičić kaže:
“Nemanja je prvi počeo da i ovo zlo tamani u srp-
skom narodu. Ali je u ovome malo uspeo i ako je mnoge i
za to izbio i proterao iz zemlje; pa čak i vampire palio. Ta
nesrećna mana i bolest koja beše prenesena u narod još iz
neznaboštva, beše se tako duboko ukorenila, da ju je bilo
čisto nemoguće uništiti. Ona je u narodu vazda trajala, pa
čak i danas u XIX veku još u veliko traje. Ona se nekako
ulegla u srpsku krv, da često i najobrazovaniji Srbin kad-i-
-kad traži pomoći kod vračara.” (1)

…………………….
(1) Nikanor Ružičić, Istorija srpske crkve, Knjiga II,
Beograd, Kraljevska srpska državna štamparija, 1895, str.
29-30.
349
Literatura:
Albert Pike, Morals and Dogma, New York, Robert Macoy,
1878.
Albert Churchwad, The Arcana of Freemasonry, London,
George Allen & Unwin Ltd, 1915.
Albert Churchward, Origin and evolution of primitive man,
London: George Allen & Company, Ltd., 1912.
Alexander Campbell, A Santali-English Dictionary, The
Santal Mission Press, Pokhuria, Manbhum, India, 1899.
Antonio Sennis, Cathars in Question, University of York,
York Medieval Press, 2016, (ISBN 978-1-903153-68-0)
Archibald Henry Sayce, Lectures on the origin and growth
of religion as illustrated by the religion of the ancient Baby-
lonians, London: Williams and Norgate, 1888.
Arthur Drews, The Christ Myth, London, T. Fisher Unwin,
1911.
Arthur James Johnes, Philological proofs of the original
unity and recent origin of the Human Race, Apendix B, Lon-
don, Samuel Clarke, 1843.
B. B. Lal, The Copper Hoard Culture of the Ganga Valley,
Antiquity, Vol. 46, Cambridge, 1972.
Bartol Kašić, Ritual rimski, Pag-Dubrovnik-Pag, 1640.
C. M. Houck, The Celestial Scriptures: Keys to the Suppres-
sed Wisdom of the Ancients, Writers Club Press, Lincoln,
NE, 2002.
Contemporary Jewish Writing in Germany: An Anthology;
edited by Leslie Morris, Karen Remmler, University of
Nebraska Press: Lincon & London, 2002.
Contra Patarenos, edited by Hugo Eterianus, Janet
Hamilton, Sarah Hamilton, Bernard Hamilton; Leiden •
Boston: Brill, 2004, (ISBN 90-04-14000-X)

350
Ćiro Truhelka, Testament gosta Radina, Glasnik Zemalj-
skog muzeja u Sarajevu, Sveska XXIII, Zemaljska štampa-
rija, Sarajevo, 1911.
Daniel Smith, Cuneorum Clavis. The Primitive Alphabet and
Language of the Ancient Ones of the Earth, London:
Chiswick Press, 1875,
Dragica R. Premović-Aleksić, Prilog proučavanju skulp-
turalnih portreta ktitora crkava u okolini Novog Pazara,
Zbornik Narodnog muzeja u Beogradu, XX-1, arheologija,
Beograd, 2011.
Dragoslav Lj. Srejović - Ljubinka Babović, Umetnost Le-
penskog vira, Beograd, 1983.
Đorđe Ćapin, Mit o bogumilima, Časopis "Pogledi" br. 179.
Kragujevac, septembar 1995, str. 24-25 i časopis "Vidoslov
– Sabornik eparhije Zahumsko-hercegovačke i Primorske"
br. 9., Trebinje 1996.
Đura Daničić, Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, Dio I,
JAZU, Zagreb, 1880-1882.
Edward Dwelly, A Gaelic Dictionary, Vol. I, Published by
Herne Bay: E. Macdonald & CO., The Gaelic Press, 1902-.
Edward Dwelly, A Gaelic Dictionary, Vol. 3, Published by
Herne Bay: E. Macdonald & CO., The Gaelic Press, 1902-.
Edward O'Reilly, John O'Donovan, An Irish-English Dicti-
onary, Dublin: James Duffy, 1821.
Elvir Duranović, Elementi staroslovenske tradicije u kulturi
Bošnjaka, Bugojno, 2011.
Franc Miclosich, Monumenta Serbica, Viennae, Apud
Guilelmum Braumüller, 1858.
George Oliver, The History of Initiation, London, 1841.

351
Gerben Nooteboom, Forgotten People: Poverty, Risk and
Social Security in Indonesia: The Case of the Madurese,
Bril, Leiden/Boston, 2014.
Grenville Pigott, A Manual of Scandinavian Mythology,
William Pickering, London, 1839.
Goran Komar, Siniša Šolak, Ćirilički spomenici Glamočkog
polja, Međunarodno udružnje naučnih radnika – AIS, Banja
Luka, 2017.
Henry George Liddell and Robert Scott, A Greek English
Lexicon, New York: Harper & Brothers, 1883.
Henri de la Tour, The Atlas of the Coins of Gaul, Sous-
Bibliothécaire au Départment des Médailles et Antiques, de
la Bibliothèque Nationale, Paris, 1892, reprinted in 1991.
Jacob Bryant and William Holwell, A Mythological, Ety-
mological, and Historical Dictionary, London, 1793.
Jacob Bryant, A Mythological, Etymological, and Historical
Dictionary, London, 1793.
James Austin Bastow, A Bible Dictionary, New Edition,
London; Longam, Brown, Green, Longmans, and Roberts,
1859.
James Gardner, The faiths of the world, Volume 2, Fulla-
rton, Macnab & Co., New York, 1858-1860.
John D. Davis, A Dictionaru of the Bible, Thirdh Edition,
Philadelphia, The Westminster Press, 1917.
John Dyneley Prince, Materials for a Sumerian Lexicon, Part
I, J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig, 1907.
John E. Dove, On Geometrical and other Symbols, The
Builder, Volume 21, April 4, 1863.

352
John Lempriere, Lempriere's Classical dictionnary, abrid-
ged by E.H. Barker; London: Longman, Brown, Green and
Longmans, 1843.
John M’Clintock and James Strong, Cyclopaedia of Biblical,
theological, and ecclesiastical literature, Vol. I, New York,
Harper & Brothers Publisher, 1867.
John Smith, Christianiti’s Greatest Controversy – Prelude
to Genocide, Archangel Publishing, Victoria, Australia,
2004.
John Tahourdin White, A Latin-English Dictionary, Eighth
edition, Boston, Ginn, Heath & Co., 1881.
Justin Popović, Svetosavlje kao filozofija života, fototipsko
izdanje, Izdavač: Manastir Ćelije, Štampa: Valjevska štam-
parija, Valjevo, 1993.
Laurence Austine Waddell, The Indo Sumerian Seals Deci-
phered Discovering Sumerians Of Indus Valley As Phoe-
nicians Barats Goths And Vedic Aryans, London, Luzak &
Co., 1925.
Laurence Austine Waddell, Egyptian civilization of Sumer
origin & real Chronology, Luzak & CO, London, 1930.
Ljubomir Stojanović, Stari srpski zapisi i natpisi, Knjiga III,
Beograd, Državna štamparija Kraljevine Srbije, 1905.
Louis Paul Marie Léger, La mitologia slava, La Mythologie
Slave, Paris, Ernest Leroux, Editeur, 1901.
Marian Wenzel, Ukrasni motivi na stećcima, Veselin Masle-
ša, Sarajeco, 1965.
Marko Vego, Srednjevjekovni nadgrobni spomenici BiH,
Ljubuški, Sarajevo, 1954.

353
Milan S. Ubavkić, Istorija Srba po domaćim i stranim izvo-
rima i piscima, Knjiga I, Drugo prerađeno i dopunjeno izda-
nje, Kraljevska. srpska državna štamparija, Beograd, 1886.
Miodrag M. Petrović, Pomen bogumila – babuna u Zakono-
pravilu Svetoga Save i “Crkva Bosanska”, Beograd, 1955.
Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English Dictionary,
Oxford, The Clarendon Press, 1960.
Neil M’Alpine, A Pronouncing Gaelik Dictionary, Second
Edition, Published by Stirling & Kenney, Edinburgh, 1833.
Nikanor Ružičić, Istorija Srpske Crkve, Knjiga druga, Kra-
ljevska srpska državna štamparija, Beograd, 1895.
Oxford Latin Dictionary, Oxford, At The Clarendon Press,
1968.
Pantelija Slavkov Srećković, Istorija srpskoga naroda, Knji-
ga II, Kraljevsko-srpska državna štamparija, Beograd, 1888.
Petar Skok, Etimolologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga
jezika, Knjiga I, JAZU, Zagreb, 1971.
Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga
jezika, Knjiga II, JAZU, Zagreb, 1972.
Primjeri bosanskohercegovačke pismenosti i književnosti od
11. do 19. stoljeća, Bosanski franjevci – ilirici, Ivan Jukić,
Izbor, transkripcija, predgovor i rječnik Darija Gabarić-
Bagarić, HDK Napredak, Zagreb – Sarajevo, 2004.
Proceedings of the Philological Society for 1852 and 1853,
Volume 6, London, 1854.
Rad Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti, Knjiga
LXXVI, Razredi filološko-historički i filološko-juridčiki,
XI, Dionička tiskara u Zagrebu, Zagreb, 1885.
Radivoje Pešić, Velesova Knjiga, Pešić i sinovi, Beograd,
2000.

354
Radoslav M. Grujić, Pravoslavna Srpska Crkva, Izdavačka
knjižarnica Gece Kona, Beograd, 1921; II izdanje (reprint)
Svetlost – Kalenić, Kragujevac, 1989.
Radoslav Katičić, Ljuta zvijer, Filologija 49, Zagreb, 2007.
Sava Kosanović, Srpske starine u Bosni, Glasnik srpskog
učenog društva, Knjiga XII (Sveska XXIX starog reda),
Beograd, 1871.
Sefik Bešlagić, Stećci - kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982.
Sefik Bešlagić, Stećci - Kataloško-topografski pregled, Sa-
rajevo, 1971.
Sreten Petrović, Srpska mitologija, Mitološke mape, Pros-
veta, Niš, 2000.
Stanoje Stanojević, Istorija srpskoga naroda, Štamparija
“Dositije Obradović”, Beograd, 1908.
Тадеуш Сулимирский, Сарматы. Древний народ юга
России, Центрполиграф, 2010.
The God Enki In Sumerian Royal Ideology And Mythology,
Tartu University Press, Tartu, 2010. (ISBN 978-9949-19-
523-7)
The Zondervan Pictorial Bible Dictionary, Gen. Editor
Merrill C. Tenney, Regency Reference Library, Grand
Rapids, Michigan, 1967,
Ljubomir Stojanović, Trebnik manastira Svete Trojice kod
Plevlja, Spomenik Srpske Kraljevske Akademije, LVI.
Vladimir Ardalić, Zbornik za narodni život i običaje Južnih
Slovena, Bukovica: narodni život i običaji, JAZU, Zagreb,
1902.
Vladimir Ćorović, Zabrane pirovanja o krsnom imenu i
drugim svetkovinama u Boki Kotorskoj 1772. godine. Glas-

355
nik Zemaljskog muzeja, Knjiga 2, Sarajevo, juli-septembar,
1911.
Vaso Glušac, Istina o bogomilima, priredio Đorđe J. Janjić,
Književne novine, Beograd, 1992.
Vuk Stef. Karadžić, Srpski rječnik istumačen njemačkijem i
latinskijem riječima, Četvrto državno izdanje, Beograd,
Štamparija Kraljevine Jugoslavije, 1936.
Domentijan, Život Svetoga Simeuna, na svijet izdao Đura
Daničić, Državna štamparija u Beogradu, 1865.
E. A. Wallis Budge, Egyptian Language, London: Routledge
& Kegan Paul Ltd, New York: Dover Publication Inc, 1973.
Walter William Skeat, An Etymological Dictionary of the
English Language, Second edition, Oxford: The Clarendon
Press, New York: Mccmillan & Co., 1893.
William Ricketts Cooper, An Archaic Dictionary: Biogra-
phical, Historical, and Mythological, from the Egyptian,
Assyrian and Etruscan monuments and papyri, London:
Samuel Bagster and Sons, 1876.
William Reeve, A Dictionary Canarese and English; Revi-
sed, Corrected and Enlarged by Daniel Sanderson, Banga-
lore: The Wesleyan Mission Press, 1858.

356
O AUTORU

Petko Nikolić rođen je 27. oktobra 1951. godine na Vi-

duši kod Kaknja, BiH. Osnovnu školu pohađao je Mo-
drinju (opština Kakanj) i u Perinom Hanu kod Zenice, a
srednju u Zenici. Studirao u Sarajevu. Kao prosvjetni
radnik radio u zeničkim osnovnim školama. Protjeran
iz islamske Bosne u Kanadi živi od 1993. godine.

357