การจจาแนกประเภทโรค (อายยุรเวท ๑ ขยุนนนิเทศสยุ ขกนิจ )

(อ.ชชัยพร กลนิลนจชันทรร )
วนิชาความรรรู้ของแพทยรแผนโบราณ จจาแนกโรคภชัยไขรู้เจจ็บไวรู้มาก ตชัตง ๑,๑๕๐
โรค แตตโรคของโบราณนชัตนพนิเคราะหรดรตามทางวนิทยาศาสตรร กจ็เหจ็นวตาเปจ็ นอาการเสสี ยมากกวตา
ไมตใชตเปจ็ นโรคโดยเฉพาะแทรู้ๆ เชตน ไขรู้ กจ็วตาเปจ็ นโรคหนนล ง ทรู้องเดนิน กจ็วตาเปจ็ นโรคหนนล ง ถรู้า
จะวตาทางวนิทยาศาสตรรกวจ็ ตา ไขรู้ ไมตใชตโรคหนนล ง เปจ็ นแตตเพสียงอาการหนนล ง ซนล งอาจเปจ็ นอาการ
ของไขรู้เฉพาะอะไรกจ็ไดรู้ เชตน ไขรู้จบชั สชันล ไขรู้รากสาด ไขรู้ปอดบวม ฯลฯ ทรู้องเดนินอาจเปจ็ น
อหนิ วาตกโรค หรรื อ ปต วง หรรื อบนิด หรรื อทรู้องเสสี ย จากการกนินอาหารอะไรกจ็ไดรู้ ททที่ววิชาแพทยย
แผนโบราณ เอาอาการของโรควว่ าเปป็ นโรค กป็เพราะไมว่ ไดด้ ตรวจเหตตของโรค ตามทาง
ววิทยาศาสตรย แตว่ อาศศัยเอาความรรด้ ความจรวิงจากอาการ ททที่ปรากฏแกว่ คนไขด้ เทว่ านศันั้น การรศักษาคน
เจป็บไขด้ อาศศัยหลศักตว่ างกศัน คคือววิทยาศาสตรย อาศศัยการตรวจจากหด้ องชศั นสร ตรโรค(Laboratory ) เปป็ น
แนวทางการรศักษา สว่ วนโบราณอาศศัยการตรวจ และลศักษณะอาการของคนไขด้ ขด้างททที่นอน
(Bedside )เปป็ นหลศัก ทสีลวตาดชังนสีต ไมตไดรู้หมายความวตา วนิทยาศาสตรร ไมตไดรู้เอาใจใสต อาการของคนไขรู้
เลย เปจ็ นแตตเพสียงวตา เอาจนิตใจไปฝากไวรู้ทสีลหอรู้ งชชันสร ตรโรค มากเกนินไปกวตาแตตกตอน และจนจะ
จจานนตตออาการขรู้างเตสียง หรรื อขรู้างทสีลนอนของคนไขรู้เจจ็บไปเสสี ยหมดทชัตงนชัตน ความจรนิ งอาการและ
เหตยุการณรขารู้ งทสีลนอน ซนลงเปจ็ นหลชักของหมอโบราณมาแตตเดนิมนชัตน แพทยรทางวนิทยาศาสตรร ทสีลมสีความ
รร รู้ ชจานาญจรนิ งๆกจ็อาศชัยเหตยุการณรขารู้ งทสีลนอนเปจ็ นสจาคชัญมากเหมรือนกชันดชังปรากฏอยรไต มตนอรู้ ยทยุกวชันวตา
แพทยรรชักษาโรคทยุกวชันนสีต อาศชัยอาการขรู้างทสีลนอนยนิงล กวตาผลการตรวจในหรู้องชชันสร ตรโรค และมสี
คนไขรู้เปจ็ นอชันมากทยุกวชันกจ็หายโดยความชจานาญอาการขรู้างทสีลนอนของแพทยร ซนล งผลการตรวจทาง
วนิทยาศาสตรรยงชั งยุตมงตามไมตรรรู้อะไรเลย หรรื อยชังไมตทนชั จะสต งตชัวอยตางพยาธนิ (Specimen) ไปตรวจ คนไขรู้
กจ็หายหรรื อตายไปเสสี ยแลรู้วกจ็มสีมาก ดชังนชัตนความรร รู้ความชจานาญทสีลไดรู้จากขรู้างทสีลนอนคนไขรู้ จนงมสีความ
สจาคชัญยนิงล อยรตต ลอดไป จะเหจ็นไมตสาจ คชัญ กจ็ตรงทสีลลรืมและละทนิตงกชันเสสี ยเทตานชัตน
เนรืลองจากวนิทยาศาสตรรแสดงความรร รู้พนิสดารกวรู้างขวางในเรรืล องโรคภชัยไขรู้เจจ็บ เหมรือนดชังความ
กวรู้างของมหาสมยุทร จนงทจาใหรู้บรรดาแพทยรทต งชั หลาย เกนิดความวรู้าเหวต งยุตมงตาม เลอะเทอะ และ
วยุตนวายใจ โดยเฉพาะอยตางยนิงล แพทยรมรือใหมต จะตรวจคนเปจ็ นวชัณโรคปอด ทชัตงๆทสีลคนไขรู้มสีกาย
ลชักษณะ(Physical sign )พอเพสียงทสีลจะตรวจไดรู้ กจ็วยุตนวายอาเอกซเรยร ถรู้าไมตมสีเอจ็กซเรยร กจ็หมดปชั ญญา
บางทสีตรวจเอจ็กซเรยรพบจยุดโรค แตตไมตเหจ็นคนไขรู้เปจ็ นอะไร อยรสต บายดสีจนกระทชังล แกตตาย หรรื อเปจ็ นจยุด
ของอะไรกจ็ไดรู้ อชันมสีความหมายเหลวๆ ทจาใหรู้คนดสีกลายเปจ็ นเสสี ยคนไปกจ็มสี เมรืลอเกนิดความวรู้าเหวตไมต
แนตใจ การตรวจวนินนิจฉชัยคนเจจ็บไขรู้ขารู้ งทสีลนอน กจ็เกนิดความเลอเทอะในการวางยา ดชังจะเหจ็นวตาคนไขรู้
ถรกฉสี ดยา แคลเซสียม วนิตามนิน และอะไรตตางๆ ฯลฯ โดยไมตมสีความหมายอะไรเลย ความเลอเทอะ
สนิต นเปลรืองอยตางไรรู้สาระกจ็มสีมากขนตน แพทยรทสีลเรสี ยนมาดสีๆกจ็อาจกลายปจ็ นกยุแพทยรหรรื อกยุไวทย(Quack)
ไปไดรู้งตายๆ
วนิชาความรร ของแพทยรแผนโบราณชาวเอเชสีย ตตอไปนสีตควรสชังเกต อาจเปจ็ นประโยชนรใหรู้
แนวทางและคตนิไดรู้บารู้ งเปจ็ นความรรรู้ตามแบบของชาวเอเชสียโบราณ และอาศชัยอาการขรู้างทสีลนอนคนไขรู้
จรนิ ง โรคภชัยไขรู้เจจ็บทชัตงหลาย ทางโบราณกจ็ดสี ทางปชั จจยุบนชั กจ็ดสี จะกสีลรรู้อยกสีลพนชั โรค หรรื อกสีลอาการกจ็ตาม
ทางโบราณกจาหนดลงไวรู้เปจ็ นทางสามแพรต ง ครือไมตวาต โรคใด ตรู้องมสีอาการอยรใต นทาง ๓ แพรต งนสีต ทต งชั
สนิต น จะหนสีไปไมตพนรู้ เลย ซนลงเราจะไดรู้พนิจารณากชันตตอไป อชันเปจ็ นหลชักสจาคชัญในการรชักษา ทาง ๓
แพรต ง นสีต ครือ วาตะ ปนิ ตตะ และ เศลษมะ ครือโรคใดๆกจ็ตาม ยตอมจะมสีอาการเปจ็ นไป ไมตทางใดกจ็
ทางหนนลง หรรื อหลายทางใน ๓ ทางนสีต และในโทษ ๓ ทางนสีต ไปรวมเหตยุกนชั อยรทต สีล อหนิ ตะเสวนชัง
ครือความความประพฤตนิหรรื อการคบหาอชันมนิชอบ หรรื อพรดงตายๆกจ็ครือ ไปรวมอยรทต สีลอกยุศลกรรมหรรื อ
กรรมชชัวล นชันล เอง
วนิชาแพทยรแผนปชัจจยุบนชั อธนิบายโรคภชัยไขรู้เจจ็บแบบกระจายเหตยุอยตางพนิสดารไมตรรรู้
จบ(Analysis )แตตวนิชาแพทยรแผนโบราณอธนิ บายโรคแบบรวบรชัด ยตนยตอเหตยุใหรู้เปจ็ นรร ปรร รู้จบ
(Synthesis )
ตชัวอยตางโรคตามตจาราแพทยรแผนปชัจจยุบนชั ทสีลจาจ แนก ชรืลอโรค เหตยุของโรค และอาการของโรค ออก
พนิสดารแตตละโรคๆ และยชังไมตจบนชัตน ทางโบราณใหรู้ไปจบลงทสีล วาตะ หรรื อ ปนิ ตตะ หรรื อ เศลษ
มะ หรรื อ ทชัตง ๒-๓ อยตาง รวมกชัน นชันล เอง เชตน ไขรู้จบชั สชันล ทสีลมสีอาการตชัวรรู้อน โบราณวตาเกนิดโทษ
ปนิ ตตะ ถรู้ารายใดมสีอาการทางประสาทมาก หรรื อขนต นสมอง กจ็เปจ็ นโทษ วาตะ ถรู้ารายใดลงทรู้องหรรื อ
ลงปอด กจ็ เศลษมะ ถรู้าเปจ็ นทชัตง ๓ อยตาง กจ็สนชั นนิ บาต(ตรสี โทษ ) โบราณวตารต างกายประกอบดรู้วยธาตยุ
ทชัตง ๔ ครือ ดนิน นจตา ลม ไฟ หรรื อ ปฐวสี อาโป วาโย เตโช ธาตยุอาโป หรรื อนจตามสีอนิทธนิ พลใน
รต างกาย เปลสีลยนชรืลอเปจ็ น เศลษมะ ธาตยุวาโยหรรื อลม เปลสีลยนเปจ็ น วาตะ ธาตยุเตโช หรรื อไฟ เปลสีลยน
เปจ็ น ปนิ ตตะ สต วนปฐวสีธาตยุนต นชั เปจ็ นธาตยุโครงสรรู้าง(Structure )ของรต างกาย ไดรู้แกตสตวนแขจ็ง (Solid
)และอวชัยวะตตางๆ ในรต างกายอชันประกอบดรู้วย วชัตถยุตตางๆทสีลเปจ็ นเครรื อดนิน หรรื อไดรู้ไปจากดนิน หรรื อ
จากสนิล งในดนิน จนงวตาเปจ็ นพวก ปฐพสี หรรื อปฐวสี แตตธาตยุดนินในรต างกายไมตเหมรือนแผตนดนินทสีลเรายรืนอยรต
แตตเปจ็ นดนินในรร ปทสีลแปรธาตยุไปเปจ็ นอวชัยวะแลรู้ว เปจ็ นดนินกระดรก ดนินตชับ ดนินเนรืต อ ดนินหนชัง ดนินมชัน
สมอง โบราณเรสี ยกวตาธาตยุดนิน ธาตยุดนินอาจกจาเรนิ บหรรื อหยตอนไดรู้ เชตน โรคเนรืต องอก โรคอวชัยวะวนิรรป(
Malformation )ตตางๆ อชันเกนิดจากอจานาจหรรื อความพนิการของ วาตะ ปนิ ตตะ เศลษมะ ดชังนชัตน
ไมตวตาโรคใด จนงรวมอยรทต สีลโทษ ๓ ทาง ดชังวตามานชัตนทชัตงสนิต น

ความหมายของโรค (อายยุรเวท ๑ ขยุนนนิ เทศสยุ ขกนิจ )

คจาวตาโรค ทางโบราณหมายความวตา สนิล งทสีลเปจ็ นเหตยุใหรู้เกนิดความเจจ็บปวดหรรื อทยุกขรทรมานอชังกฤษ
เรสี ยกวตา Discase แปลวตา ไมตสบาย (ดนิส = ไมต = สบาย ) ซนล งมสีความหมายเดนิมไมตตรงกชับคจาวตาโรคทสี
เดสียว ในทางโบราณคจาวตา”โรค “ เปจ็ นไวพจนร หรรื อคจาพรู้องกชับคจาวตา “โทษ “ สองคจานสีต จนงมชักใชรู้แทน
กชันเสมอ การรรรู้วาต โรคเกนิดจากโทษใด หรรื อโทษใดเปจ็ นโรค เปจ็ นประโยชนรในการรชักษาโทษหรรื อ
โรคตามแบบโบราณ ยนิงล กวตาทสีลจะรรรู้ชนนิ ดตตางๆของโรคแบบไมตรรรู้จบ และโทษหรรื อโรคของรต างกาย
กจ็ไดรู้แกต วาตะ ปนิ ตตะ และ เศลษมะ โรคทชัตงหลายอาจตตางกชัน แตตถารู้ เกนิดจากโทษอยตางเดสียวกชัน
หรรื อมสีอาการอยตางเดสียวกชัน การรชักษายตอมเปจ็ นไปอยตางเดสียวกชัน บรรดาโทษทชัตงหลายเกนิดจากโทษ
ธาตยุ และมละ ๓ อยตาง นสีต กระทบกชัน เมรืลอกระทบกชันทสีลใด ดรู้วยเหตยุใด ซนล งอาจเปจ็ นเชรืต อโรคกจ็ไดรู้ กจ็เกนิด
โรคขนตนทสีลนนชัล
ธาตตททที่คด้ตมครองรว่ างกาย ซนล งมสี ๓ อยตางครือ วาตะ ปนิ ตตะ และ เศลษมะ นชัตนทาง
โบราณถรือวตาจะเกนิดเปจ็ นโทษดรู้วยเหตยุ ๓ ประการ ครือ
๑.อาหารไมตดสีเกนิดโทษ
๒.ความประพฤตนิหรรื อวนิหารไมตดสีเกนิดโทษ
๓.กาลเวลาฤดรผนชั แปรเกนิดโทษ
 การจจาแนกเหตยุของโทษ ๓ ประการนสีต เปจ็ นการรวบยอด ครือไมตวตาเหตยุอะไรทสีลจาจ แนกแยกแยะ
ออกไปนานาประการ กจ็คงรวมอยรต ในเหตยุ ๓ ประการนสีต ทต งชั นชัตน เชตน การตนิดเชรืต อโรค กจ็อยรใต น
หชัวขรู้อความประพฤตนิไมตดสี การกลชัตนอยุจจาระ ปชั สสาวะ การอดนอน การกรากกรจา ความหนิ ว
กระหาย หรรื อจะจจาแนกออกไปอสีกเทตาใดกจ็อยรใต นขรู้อ วนิหาร อาหาร และขรู้อฤดร จะหนสี ไมตพนรู้
บรรพรร ปของไขด้ (อายตรเวท ๑ ขยุนนนิ เทศสยุ ขกนิจ )
คนทสีลจะเปจ็ นไขรู้ ตามธรรมดามชักจะมสีอาการอยตางใดอยตาหนนล ง หรรื อหลายอยตางเกนิดขนตนลตวงหนรู้ากตอน
เสมอ ไมตมากกจ็นอรู้ ย อาการลตวงหนรู้านสีต ทสีลเคยเรสี ยก บรรพรร ป(Premonitory symptoms or prodromes)
อาการเหลตานสีต กจ็ อยตางเดสียวกชับอาการไขรู้ หากแตตมสีไมตสรรู้มาก และอาจมสีบางอยตางไมตเหมรือนกชับเปจ็ นรร ป
ไขรู้แลรู้ว ครือ รรรู้สนกอตอนเพลสียละเหสีล ย กระสชับกระสต าย ผนิวพรรณเปลสีลยนแปลงผนิดปกตนิ ลนิตนเสสี ยกนิน
อะไรไมตเปจ็ นรส นจตาตาไหล ประเดสีดี๋ยวชอบรรู้อน ประเดสีดี๋ยวชอบหนาว หรรื อรรู้อนๆ หนาวๆ หาว
บตอยๆ เจจ็บตามเนรืต อตชัว รรรู้สนกหนชักตชัว ขนลยุก เบรืลออาหาร ครืออาการทสีลคนจะเปจ็ นไขรู้ มสีความรร รู้สนก
หรรื อมสีอนชั เปจ็ นไปอยตางนสีต เหมรือนกชันลตวงหนรู้ากตอน เปจ็ นอาการลาง หรรื อลตวงหนรู้าของไขรู้
เชตน ถรู้าเปจ็ นไขรู้เกนิดจากโทษทางวาตะ จะมสีอาการหาวมากผนิดปกตนิ เปจ็ นไขรู้ทางปนิ ตตะ จะมสี
อาการแสบรรู้อน ทสีลนยชั นรตา เปจ็ นไขรู้ทางเสมหะ ใหรู้เบรืลออาหารหรรื ออยากอาหารผนิดปกตนิ เปจ็ นลาง
กตอน
บรรพรร ป ของไขรู้ มสีประโยชนรในการทสีลหมอจะไดรู้รรรู้และคาดคะเนไดรู้แตตแรกวตาใครจะเปจ็ นไขรู้
เปจ็ นไขรู้ทางไหน ซนลงจะเปจ็ นประโยชนรในการปรู้ องกชัน หรรื อรชักษาเสสี ยแตตแรกๆ ตามทางของโทษ
นชัตนๆ มนิใหรู้เปจ็ นมากตตอไป
เชตน ในคราวทสีลเกนิด โรคตนิดตตอ หรรื อโรคระบาด เกนิดแพรต หลาย ใครมสีบรรพรร ปดชังวตานชัตน กจ็จะ
ไดรู้เตรสี ยมปรู้ องกชันรชักษาเสสี ย เพราะวตาบรรพรร ปเหลตานชัตน ชสีตวาต คนไขรู้นต นชั มสีอาการจะเปจ็ นไขรู้นต นชั ๆ

รร ปของไขด้ (อายตรเวท ๑ ขยุนนนิ เทศสยุ ขกนิจ )

ครือลชักษณะอาการทสีลปรากฏ เปจ็ นรร ปหรรื อไขรู้แทรู้ ของเหตยุนต ชันๆ ไดรู้แกต
รร ปของวาตะ ครือ รรรู้สนกเนรืต อตชัว หรรื อมรือชชักจะสชันล ๆ รร รู้สนกตชัวรรู้อนหรรื อมสีไขรู้ไมตสมจลาเสมอ
มากๆนรู้อยๆ รนิ มฝสี ปากและคอแหรู้ง ไมตจาม สต วนตตางๆของรต างการแหรู้งสากมาก ปวดศสีรษะ รร รู้สนก
เจจ็บแปลกๆ ทสีลหวชั และทสีลอรืลนๆ ลนิตนรรรู้สนกรสผนิดแปลก ทรู้องผรก เจจ็บแปลกๆในทรู้อง ทรู้องขนต น และหาว
อาการเหลตานสีต มสีมากนรู้อยตตางๆกชัน
รร ปของปวิ ตตะ เรนิล มเปจ็ นไขรู้มสีอาการรยุ นแรงหรรื อตชัวรรู้อนมาก นอนไมตคตอยหลชับ อาเจสียน บวม
หรรื ออชักเสบในคอ รนิ มฝสี ปาก หรรื อในปาก เชตนปากอชักเสบ หรรื ออชักเสบทสีลอวชัยวะอรืลนๆ เหงรืลอออก เพรู้อ
หรรื อพรดจาเลอะเทอะ รรรู้สนกปากขม ไมตไดรู้สตนิ รร รู้สนกแสบรรู้อนตามรต างกาย งวยงง กระหายนจตา
อยุจจาระ ปชัสสาวะ นชัยนรตา และผนิวหนชัง เหลรือง หนรู้ามรืด อาการเหลตานสีต อยตางใดอยตางหนนล งหรรื อ
หลายๆอยตาง
รร ปของเสมหะ รรรู้สนกหนชักตชัวเหมรือนถรกหต มดรู้วยผรู้าเปสี ยก อาการไขรู้ตวชั รรู้อนคตอยๆเปจ็ นชรู้าๆ ไมต
หชักโหม รต างกายอตอนเปลสีตยเฉรืลอยชา รรรู้สนกปากหวาน ปชั สสาวะสสี ขาวหรรื อซสี ด ผนิวพรรณหนรู้าซสี ดขาว
นชัยนรตาซสี ดขาว รรรู้สนกเนรืต อตชัวแขนขาแขจ็ง รร รู้สนกอนิลมตรืตอ หนชักเนรืต อหนชักตชัว หนาว สจารชักหรรื อสจารอก
นจตาลาย ขนลยุก นอนหลชับและขสีตงตวงเหงาหาวนอน อยุจจาระนรู้อย นจตาลายไหลมาก ปชั สสาวะมาก
ตชัวรรู้อนพอปานกลาง อาเจสียน ไมตหนิว ไมตอยากอาหาร ไฟธาตยุยอต ยอาหารอตอนมาก มชักเปจ็ นหวชัด
เบรืลออาหาร อาการเหลตานสีต อยตางใดอยตางหนนล งหรรื อหลายๆอยตาง

ไขด้ ทตวศันโทษ ผวิดธรรมดา

ไขด้ ทตวศันโทษ วาตะ ปวิ ตตะ ผวิดธรรมดา
ไขรู้ทยุวนชั โทษ วาตะ ปนิ ตตะ ระคนกชันอยตางผนิดธรรมดาใหรู้มสีอาการ กระหายนจตา ไมตไดรู้สตนิ หนรู้ามรืด
รร รู้สนกแสบรรู้อนสต วนตตางๆของรต างกาย นอนไมตหลชับ ปวดศสีรษะ ปาก คอแหรู้ง อาเจสียน ขนลยุก เบรืลอ
อาหาร รรรู้สนกมรืดคลนตมรอบๆตชัว เจจ็บปวดตามขรู้อกระดรกและหาว
ไขด้ ทตวศันโทษ วาตะ เสมหะ ผวิดธรรมดา
ไขรู้ทยุวนชั โทษ วาตะ เสมหะระคนกชันอยตาง ผนิดธรรมดา ใหรู้รรรู้สนกเหมรือนมสีผารู้ หต มเปสี ยกทชับถมตชัว เจจ็บ
ปวดตามขรู้อ นอนซบเซา รรรู้สนกเนรืต อตชัวหนชัก รร รู้สนกเหมรือนมสีอะไรรชัดศสีรษะ มสีเหงรืลอออกมาทชัตงตชัว
รร รู้สนกแสบรรู้อนตามตชัว มสีไขรู้ปานกลาง
ไขด้ ทตวศันโทษ ปวิ ตตะ เสมหะ ผวิดธรรมดา
ไขรู้ทยุวนชั โทษ ปนิ ตตะ เสมหะ ระคนกชันอยตาง ผนิดธรรมดา รร รู้สนกปากขมเหมรือนเอาของขมๆทาปาก
นอนซบเซา ใจคองวยงง ไอ เบรืลออาหาร กระหายนจตา รร รู้สนกรรู้อและหนาวสะทรู้านกลชับไปกลชับมา
ประเดสีดี๋ยวหนาว ประเดสีดี๋ยวรรู้อน
ไขรู้ทยุวนชั โทษผนิดธรรมดานสีต โบราณาจารยรวาต ยากแกตการทสีลจะอธนิ บายโทษไดรู้ โดย
อยุปมาวตา เอาปรนขาวผสมกชับขมนิตน จะกลายเปจ็ นสสี แดง สสี แดงทสีลเกนิดจากการผสมนสีต ดรู้วยเหตยุผล
ประการใด ไมตมสีผใรรู้ ดทราบ เราทราบแดตอาการทสีลมนชั รวมกชันเกนิดเปจ็ นผลแปลกผนิดธรรมดาขนตนเทตานชัตน

ไขรู้สนชั นนิ บาต ๑๓ ประการ

๑.วาตะและ ปวิ ตตะมทมาก แตตเสมหะ นรู้อย ใหรู้หนรู้ามรืด กระหายนจตา ปวดศสีรษะมาก
๒.วาตะกศับเสมหะมทมาก แตว่ ปวิตตะนด้ อย ใหรู้รรรู้สนกเยจ็นหรรื อหนาว ไอ เบรืลออาหาร นอนซบเซา
กระหายนจตา รรรู้สนกแสบรรู้อนตามตชัว เจจ็บตามตชัว ใจคอหดหรต
๓. ปวิ ตตะกศับเสมหะมทมาก แตว่ วาตะมทนด้อย ใหรู้อาเจสียน รร รู้สนกหนาว รร รู้สนกรรู้อนตามตชัว กระหายนจตา
ใจคอมรืดมน เจจ็บปวดตามกระดรก
๔.วาตะมทมากมาย แตว่ ปวิตตะกศับ เสมหะมทมากปานกลาง ใหรู้เจจ็บปวดตามขรู้อกระดรก ปวดศสีรษะ เพรู้อ
กระหายนจตา ปากคอแหรู้ง
๕.ปวิ ตตะมากมาย แตว่ วาตะกศับเสมหะมทมากพอประมาณ ใหรู้อยุจจาระปชั สสาวะมสีสสีแดง รร รู้สนกรรู้อนตาม
ตชัว เหงรืลอออกกระหายนจตา กจาลชังกายตก และไมตไดรู้สตนิ
๖.เสมหะกจาเรวิบมาก วาตะกศับ ปวิ ตตะมทมากปานกลาง ใหรู้อตอนเพลสีย เบรืลออาหาร คลรืลนไสรู้ รร รู้สนกรรู้อน
ตามตชัว ไอ กระสชับกระสต าย หนรู้ามรืด นอนซบเซา
๗.วาตะลดนด้ อย ปวิ ตตะมาก เสมหะยวิงที่ กจาเรวิบขขนนั้ ไปอทก ใหรู้เปจ็ นหวชัด อาเจสียน อตอนเปลสีตย นอน
ซบเซา เบรืลออาหาร ทรู้องธาตยุเสสี ยไมตยอต ยอาหาร
๘.วาตะลดนด้ อย เสมหะกจาเรวิบมาก แตว่ ปวิตตะยวิงที่ มากขขนนั้ ไปอทก ใหรู้นยชั นรตาและปชั สสาวะเหลรือง
รรู้อน กระหายนจตา หนรู้ามรืด เบรืลออาหาร
๙.ปวิ ตตะลดนด้ อย เสมหะมาก วาตะมากมาย ใหรู้ปวดศสีรษะ เนรืต อตชัวสชันล หายใจหอบ เพรู้อ อาเจสียน
๑๐. ปวิ ตตะลดนด้ อย วาตะมาก แตว่ เสมหะมากมาย ใหรู้สะทรู้านหนาวหรรื อหนาวสชันล รร รู้สนกหนชักเนรืต อ
หนชักตชัว นอนซบเซา เพรู้อ ปวดศสีรษะ เจจ็บปวดตามกระดรก
๑๑.เสมหะนด้ อย ปวิ ตตะมาก แตว่ วาตะมากมาย ใหรู้หายใจหอบ ไอ เปจ็ นหวชัด ปากคอแหรู้ง เจจ็บ
ปวดสสี ขารู้ งมาก
๑๒.เสมหะลดนด้ อย วาตะมาก ปวิ ตตะมากมาย ใหรู้ทอรู้ งเดนิน อาหารไมตคตอยยตอย กระหายนจตา รร รู้สนก
รรู้อนตามตชัว เบรืลออาหาร หนรู้ามรืด
๑๓.ทศันั้งวาตะ ปวิ ตตะ และ เสมหะ ระคนกศัน มากนด้ อยเทว่ าๆกศัน พอวชัดเหวสีลยงกชัน มสีอาการทชัตงวาตะ
ปนิ ตตะและเสมหะ แตตโทษผลชัดกชันเกนิดมากนรู้อยตตางๆกชันแลรู้วแตตเหตยุ เชตน รร รู้สนกแสบรรู้อนตามเนรืต อตชัว
ซนลงเปจ็ นอาการของปนิ ตตะ มชักจะกจาเรนิ บมากในเวลาเทสีลยงวชันหรรื อเทสีลยงครืน ปวดศสีรษะและเจจ็บปวด
ตตางๆตามเนรืต อตชัว ซนลงเปจ็ นอาการของวาตะ มชักกจาเรนิ บกตอนยจลารยุต ง อาการสะทรู้านหนาว หรรื อรร รู้สนกหนาว
จะมสีกแจ็ ตตเมรืลอเสมหะกจาเรนิ บ ทชัตงนสีต เปจ็ นแตตเพสียงหลชัก บางคราววาตะมาก บางคราวปนิ ตตะมาก และ
บางคราวเสมหะมากสลชับกชันเอาแนตไมตไดรู้ แตตรวมความวตามสีพอๆกชัน แตตตตางเวลาตตางเหตยุการณรกนชั
สต วนเวลาใดอาการของโทษใดกจาเรนิ บมากนรู้อย กจ็ดรอาการตามโรคนชัตนๆ