Εισαγωγή στην

ψυχαναλυτική θεωρία
Δρ. Κουντουράς Γ.
Η ψυχανάλυση, όπως ήδη αναφέραμε, αναπτύχθηκε ως θεραπεία βασισμένη στη διερεύνηση
του ασυνείδητου αλλά και ως θεωρία της προσωπικότητας, η οποία κατέχει μάλιστα μια πολύ
σημαντική θέση.

Ο Freud έβλεπε πως εκτός από τη συνειδητή ζωή, υπήρχε στον άνθρωπο και μία άλλη πλευρά:
τα σκοτεινά, συναισθηματικά φορτισμένα, ασυνείδητα κίνητρα των ασθενών του.
Η δομική ή τοπική άποψη στη θεωρία
του Freud
 Το Εκείνο είναι το ασυνείδητο, το άγνωστο και το αρχέγονο στοιχείο του
ψυχισμού.
 Περιέχει κάθε τι που φέρνει ο άνθρωπος μαζί του με τη γέννηση. Είναι,
επομένως ο τόπος των ενορμήσεων, ενορμήσεις ζωής (libido) και θανάτου,
ο τόπος του απωθημένου.
 Είναι, η δεξαμενή της ψυχικής
ενέργειας. Είναι, επίσης, η μήτρα
μέσα στην οποία
διαφοροποιούνται και απ' όπου
αναδύονται το Εγώ και το
Υπερεγώ.
 Ο Freud ονόμασε το Εκείνο
"αληθινή ψυχική πραγματικότητα"
γιατί αντιπροσωπεύει τον κόσμο
της υποκειμενικής εμπειρίας και
δεν έχει επίγνωση της
αντικειμενικής πραγματικότητας.
 Το Εγώ εμφανίζεται όταν οι
ανάγκες του οργανισμού
απαιτούν για την ικανοποίηση
τους κατάλληλη επαφή με την
πραγματικότητα.
 Ο πεινασμένος, για να
ικανοποιήσει την πείνα του, πρέπει
να ψάξει να βρει τροφή και να
φάει.
 Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μάθει
να διακρίνει την εικόνα της τροφής
από την πραγματική τροφή και να
την εντοπίζει στο περιβάλλον.
 Το Εγώ, αντιπροσωπεύει τη
συνειδητή πλευρά του ψυχισμού,
γίνεται ο μεσολαβητής ανάμεσα
στο Εκείνο και την αντικειμενική
πραγματικότητα, ελέγχει το εφικτό
των επιθυμιών και υπακούοντας,
σε αντίθεση με το Εκείνο, στην
αρχή της πραγματικότητας,
αναστέλλει προσωρινά την
ικανοποίηση της επιθυμίας μέχρι
να εντοπιστεί το κατάλληλο
αντικείμενο.
 Το Εγώ κυβερνά και οργανώνει τις
δραστηριότητες του ατόμου, έτσι
ώστε να αναπτύσσει αρμονικά και
σε ικανοποιητικό βαθμό τις
ικανότητες του και να καλύπτει
σταδιακά τις ανάγκες του,
επιτυγχάνοντας ένα υψηλό
επίπεδο ψυχικής υγείας.
 Το Υπερεγώ εκπροσωπεί τις
παραδοσιακές αξίες και τα ιδανικά
της κοινωνίας που μεταδίδονται
στα παιδιά από τους γονείς και τα
άλλα σημαντικά πρόσωπα. Για να
αποφεύγει π.χ. την τιμωρία και να
κερδίζει την επιδοκιμασία το παιδί
μαθαίνει να κατευθύνει τη
συμπεριφορά του σύμφωνα με τη
γραμμή που του χαράσσουν οι
γονείς του.
 Με το μηχανισμό της ενδοβολής
τείνει να ενσωματώνει στη
«συνείδηση» του, (ηθική
συνείδηση) που είναι ένα μέρος
του Υπερεγώ, ότι δεν είναι ορθό
και τιμωρείται, στο Ιδεώδες του
εγώ του, που είναι το άλλο μέρος
του Υπερεγώ, ότι επιδοκιμάζεται και
αμείβεται.
 Οι κύριες λειτουργίες του Υπερεγώ
είναι:
 Να ανακόπτει τις ενορμήσεις του
Εκείνου, ιδιαίτερα τις σεξουαλικές ή
επιθετικές που κατ' εξοχήν
αποδοκιμάζει η κοινωνία.
 Να πείθει το Εγώ να υποκαθιστά
τους πραγματικούς σκοπούς με
ηθικούς.
 Να αγωνίζεται για την τελειότητα.
Συνειδητό και προ-συνειδητό
 Το συνειδητό, αναφέρεται στην
άμεση εμπειρία, ό,τι δηλαδή
προσλαμβάνει και αντιλαμβάνεται
το άτομο σε κάθε δεδομένη
στιγμή.
 Στο προσυνειδητό τοποθετούμε το
υλικό που μπορεί να γίνει
συνειδητό αν συνέτρεχε ανάγκη.
 Τα περιεχόμενα του δεν είναι
παρόντα στο ενεστώς πεδίο της
συνειδήσεως. Διαφοροποιούνται
από τα περιεχόμενα του
ασυνείδητου συστήματος κατά το
ότι παραμένουν δικαιωματικά
προσιτά στη συνείδηση.
ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ
 Το ασυνείδητο περιλαμβάνει τις
βασικές ορμές της ψυχικής
ενέργειας, τα γεγονότα, τις
επιθυμίες και τις παρορμήσεις που
έχουν απωθηθεί από τη
συνείδηση, καθώς και τις εμπειρίες
της παιδικής ηλικίας.
 Το ασυνείδητο παραμένει μία
σκοτεινή και άγνωστη διαδικασία
όσον αφορά την πηγή των
εκδηλώσεών του. Ένα υποκείμενο
κάνει π.χ. μία παραδρομή και
συμπεραίνουμε αμέσως: «Μιλάει
το ασυνείδητό του.» Δεν εξηγούμε
όμως τίποτα σε σχέση με τη
διαδικασία που υποβαστάζει
αυτήν την πράξη. Το ασυνείδητο
είναι απρόσιτο.
 Τα μορφώματα του ασυνείδητου εμφανίζονται ως απρόσμενες πράξεις που
ξεπηδούν ξαφνικά στο συνειδητό και ξεπερνούν τις προθέσεις μας και τη
συνειδητή μας γνώση.
 Αυτές οι πράξεις μπορεί να είναι καθημερινές συμπεριφορές όπως π.χ. οι
παραπραξίες, η λήθη, τα όνειρα ή ακόμη και η ξαφνική εμφάνιση μίας ιδέας,
ακόμη και η επινόηση ενός ποιήματος ή μιας αφηρημένης έννοιας, ή ακόμη
και παθολογικές εκδηλώσεις που μας κάνουν να υποφέρουμε, όπως τα
νευρωτικά ή ψυχωτικά συμπτώματα.
Απώθηση

 Κάθε γεγονός, δυσάρεστο ή τραυματικό, απωθείται στο ασυνείδητο και

κρατείται εκεί πιεσμένο, ώστε να μη μπορεί να ξανά εισχωρήσει στο
συνειδητό. Μία απώθηση μπορεί να έχει συνέπειες και στο βιολογικό
οργανισμό, όπως συμβαίνει π.χ. με τις υστερικές παραλύσεις ή άλλες
ψυχογενείς ασθένειες, ή να βρει έκφραση με τη μορφή της μετάθεσης,
δηλαδή της επένδυσης της ψυχικής ενέργειας που δημιουργεί άγχος σε άλλο
αντικείμενο.
 Η τέλεια ανάκληση του
απωθημένου στο συνειδητό είναι
δύσκολη γιατί πρέπει κανείς να
εξασφαλίσει για τον εαυτό του τη
βεβαιότητα ότι δεν υπάρχει πια
κίνδυνος. Αλλά μια τέτοια
διαπίστωση δεν μπορεί να γίνει
παρά μόνο με την άρση της
απώθησης, οπότε και μόνο
μπορεί κανείς να ελέγξει την
πραγματικότητα.
 Γι αυτό δημιουργείται φαύλος
κύκλος και παρατηρεί κανείς
ανθρώπους με «παιδαριώδεις»
φόβους π.χ., από τους οποίους
είναι αδύνατο να απαλλαγούν,
γιατί δεν έχουν τον τρόπο να δουν
ότι οι φόβοι τους δεν στηρίζονται
σε πραγματική βάση.
Φαλλικό στάδιο

 Το στάδιο αυτό καλύπτει τα έτη 3-5. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι ο

αυτοερωτισμός.
 Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα συνίσταται στη θετική επένδυση της libido του
παιδιού στον γονέα του άλλου φύλου και την αρνητική για τον γονέα του
ίδιου φύλου. Εξ αιτίας της διαφοράς της ανατομίας των γεννητικών
οργάνων στα δύο φύλα, το οιδιπόδειο αναπτύσσεται και εξελίσσεται
διαφορετικά στο αγόρι και διαφορετικά στο κορίτσι.
 Το αγόρι αποκτά αιμομικτικές
τάσεις για τη μητέρα, επιδιώκει την
αποκλειστικότητα της και ζηλεύει
τον πατέρα που θεωρεί αντίπαλο
του. Από την άλλη πλευρά, οι
φαντασιώσεις του αυτές του
γεννούν συναισθήματα φόβου για
επικείμενη τιμωρία που εντείνεται
ιδιαίτερα αν ο πατέρας τυχαίνει να
είναι αυστηρός.
 Οι φόβοι του είναι φόβοι
ευνουχισμού -γιατί τα γεννητικά
όργανα είναι η πηγή των
επιθυμιών του και των
συναισθημάτων του για τη
μητέρα. Το άγχος ευνουχισμού
εντείνεται στο αγόρι, όταν
ανακαλύψει τη σεξουαλική
ανατομία του κοριτσιού. Αυτό έχει
ως αποτέλεσμα την απώθηση της
σεξουαλικής επιθυμίας για τη
μητέρα και της εχθρότητας για τον
πατέρα, και, τελικά, τη λύση του
οιδιπόδειου.
 Στο κορίτσι η ανάπτυξη και λύση του οιδιπόδειου παίρνει διαφορετικό δρόμο
στο κορίτσι. Εδώ το αντικείμενο της αγάπης από τη μητέρα μετατίθεται στον
πατέρα, όταν το κορίτσι ανακαλύπτει την ανατομική του διαφορά από το
αγόρι. Η τραυματική αυτή αποκάλυψη έχει ποικίλες επιπτώσεις. Το κορίτσι :
α) θεωρεί τη μητέρα υπεύθυνη και αυτό εξασθενίζει την κάθεξη στο
αντικείμενο μητέρα.
β) η αγάπη μεταφέρεται στον πατέρα, γιατί αυτός έχει το πολύτιμο όργανο
που η κόρη επιθυμεί να μοιραστεί μαζί του.
 Η αγάπη όμως αυτή για τον πατέρα (και τους ομόφυλους του) είναι
ανάμικτη με συναισθήματα ζήλειας γιατί εκείνα έχουν κάτι που η ίδια
στερείται. Η επιθυμία ή μάλλον ο φθόνος του πέους στο κορίτσι είναι το
αντίστοιχο του άγχους ευνουχισμού στο αγόρι, αν και ο δεύτερος όρος
επικράτησε να χρησιμοποιείται και για τις δύο περιπτώσεις. Το κορίτσι
φαντάζεται ότι της έχουν στερήσει κάτι αξιόλογο που έχει το αγόρι. Το αγόρι
φοβάται ότι θα το χάσει. Την έλλειψη αυτή αναπληρώνει για τον Freud η
γυναίκα όταν αποκτά παιδί, ιδιαίτερα αγόρι.
 Ενώ λοιπόν το άγχος του ευνουχισμού στο αγόρι έχει ως αποτέλεσμα τη
λύση του οιδιπόδειου, στο κορίτσι γίνεται αιτία να εμφανιστεί το οιδιπόδειο. Γι'
αυτό και επιμένει και δεν λύνεται παρά μόνο πολύ αργά στη ζωή του
κοριτσιού χωρίς να παρατηρείται η έντονη απώθηση που το οιδιπόδειο
υφίσταται στο αγόρι, αφού το γεγονός του ευνουχισμού είναι γι' αυτήν
τετελεσμένο.