ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΗ Ι Ρ Τ Ι θΥ Κ Α Σ Τ Ρ Ι Ω Τ θΥ
ΤΟ Υ Ε ΠΙΛΕΤ ΟΜΕ ΝΟ Υ

Σ Κ Ε Ν Τ Ε Ρ Μ Π Ε Η.
Επεξεργασθείσα
Κ Α Τ Α.

ΙΙΑ Τ Α Ν Ε Λ

Υ Π Ο

Ν. ΔΡΑΓΟΥΜΗ.

Εικός δε παντί3 λόγω και μηχανή

πατρίδες ερώντας εκπονείν σωτηρία"
ΣΥΡΙΙΙΙΔΗΣ,

ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ Κ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ,

ΟΔΟΣ ΠΕΡΙΚΑΕΟΥΣ, ΑΡΙΘ. 220.
-a"Φ

1861.
161837- C
 -γ
*** *** -- ---- - - - - -
 Ν Ι Κ 0 Μ Μ Ω Ν 0 Μ Ι Κ 0. ,

ΑΝΔΡΙ ΦΙΛΟΓΕΝΕΣΤΑΤΩι

ΚΑΙ

ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΑΙ,

ΕΙΣ ΤΕΚΜΗΡΙΟΝ ΦΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ

ΑΝΕΘΕΤΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΑΥΤΗΝ

Ν. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ.
", ι
 : - -
χαίας, έξοχος δε πρόδρομος των ηρώων της νεωτέρας
Ελλάδος ».
Αλλά λόγοι αδιάφοροι ως επί το πολύ τώ ανα
Τ Ω Μ Μ Μ Ι Μ Ω Σ ΤΗ.. γνώστη με ηνάγκασαν να αναβάλω της δευτέρας
ταύτης ιστορίας την έκδοσιν. Την ιστορίαν του Γ.
Καστριώτου πολλοί εις πολλάς γλώσσας συνέγραψαν,
οι πλείους δε πρότυπον είχον τον Βαρλέτιον, συμπο
λίτην και σύγχρονον του Καστριώτου αυτού, εξιστο
Τaκ ιστορίαν του Μεγάλου Αλεξάνδρου έμελλε ρήσαντα λατινιςι τα κατά τον ήρωα της Ηπείρου (1),
να διαδεχθή κατά την υπόσχεσίν μου (1) ή του τελευταίος δε των άλλων ήλθεν ο Γάλλος Παγανελ,
όστις εξέδοτο το σύγγραμμα αυτού το 1851 έτος,ότε
Γεωργίου Καστριώτου, άλλου ήρωος Μακεδόνος, εξεστηκώς έβλεπε την χριστιανικήν Ευρώπην εξορ
κοινώς γνωστού υπό το επώνυμον Σκεντέρμπεης (2).
Δημοσιεύων τάς δύο ταύτας ιστορίας εφρόνoυν, ώς και μωμένην πανστρατιά εις βοήθειαν των αυτών
εκείνων απίστων ους ανενδότως κατεπολέμησεν
σήμερον φρονώ, ότι απένεμoν αξίαν λόγου υπηρεσίαν άλλοτε.
εις το ελληνικόν έθνος, διότι ιστορίαν πλήρη του Τούτον λοιπόν έλαβον κατά προτίμησιν ώς
οδηγόν, μόνον ώς νεώτερον των άλλων, αλλά
υιού του Φιλίππου μέχρι της υπό του καθηγητού και διά ου ευμενή
την του ανδρός προαίρεσιν προς τους
Φρεαρίτου κατά Δρώύζεν επεξεργασθείσης, ουδεμίαν
είχόν να αναγνώσωσιν οι απόγονοι του μεγάλου εκεί "Ελληνας. Σημειωτέον δε ότι μικρόν μετά την εμφά
νου ανδρός ή δε του Γ. Καστριώτου, καίτοι εκδο νισιν του γαλλικού πρωτοτύπου μετεφράσθη και
θείσα κατά τας αρχάς μεν της παρούσης εκατονταε γερμανιστί. Αλλά καθόσον προέβαινον επειθόμην ότι
τηρίδος ανωνύμως, πρό τινων δε ετών και υπό του και αδέξιος ήτο ενίοτε ο συγγραφεύς περί την αφή
Παπαδοπούλου Βρετού, είναι διά την σπάνιν των εκ γησιν ή την φιλοσοφικήν ερμηνείαν των γεγονότων,
δόσεων εκείνων άγνωστος τους πλείστoις των ομο και ειςτιναιστορικά πλημμελήματα υπέπιπτεν, ώς υπέ
δείξά υπό το κείμενον. Ένεκα τούτου ηναγ
γενών, Και όμως, κατά τας ενεστώσας μάλιστα
περιστάσεις, ουδεμία μελέτη διδακτικωτέρα προς κάσθην να επεξέλθω και άλλας συγγραφάς, να
ημάς όσονή του βίου και των πράξεων των δύο εκεί προσθέσω, να αφαιρέσω, να μεταβάλω, και να
νων Ελλήνων. Ο μεν Αλέξανδρος συμπυκνών εις εν μετασκευάσω ούτως ειπείν το αρχιτεκτονικόν σχέ
και μόνον κράτος τάς διεστώσας ελληνικάς πολιτείας, διον, ώς συνέβη παραδείγματος χάριν εν τώ βιβλίω
και συγχωνεύων τάς απαισίους πατρωνυμικάς δια, Δ', τό διαλαμβάνοντι περί πολιορκίας και αλώσεως
κρίσεις των Αργείων και Θηβαίων, των Μακεδόνων της Κωνσταντινουπόλεως. Και δεν αξιώ μεν ότι το
και Αχαιών, των Ηπειρωτών και Αθηναίων, των έργον εγένετο τέλειον, αλλά φρονώ ότι κατέστη
Θεσσαλών και Ιώνων, διατρανοί διά των θαυμασίων ενιαχού ακριβέστερον, ίσως δε και εύληπτότερον,
αυτού ανδραγαθημάτων πόσον ισχύει η ένωσις ο δε Εις την εισαγωγήν όμως, πλήν τινων γεωγραφικών
Γ. Καστριώτης, εσχατιάντινα της Ελλάδος κυβερνών ονομάτων, ουδεμίαν αλλσίωσιν ετόλμησα να επιφέρω,
και ευαρίθμους οδηγών στρατιώτας εναντίον του διότι εν αυτή πρόκειται περί της τοπογραφίας της
ακαθέκτου εκείνου χειμάρρου όστις υπό Μουράτην άνω Ηπείρου, και, ως γνωστόν, ολίγον εξηρευνήθη
και Μωάμεθ παρ' ολίγον κατέκλυε σύμπασαν την σαν"Εκ άχρι τούδε τα της χώρας εκείνης,
τών βυζαντινών ιστορικών μόνος ο Λαόνικος
Ευρώπην, αποδεικνύει επί ολόκληρον και επέκεινα
τριακονταετηρίδα (3) ότι ακαταγώνιστος ή ομονο Χαλκοκονδύλης, καθόσον εγώ γινώσκω, ακμάσας την
ούσα φιλοπατρία, ο Γ. Καστριώτης απέδειξε προς 1Ε εκατονταετηρίδα, παρενείρει ολίγα εν ταις Ιστο
τούτοις ότι ο Φιλοποίμην δεν ήτο των Ελλήνων ο ρίας αυτού περί του Γ. Καστριώτου (2), δν και αυτός
έσχατος, και ότι, ώς ορθώς λέγει και ο ιστορικός,
ού τινος τα ίχνη πατώ κατά την αφήγησίν μου, ο (1) Μarini Βarletii Seodrensis de vita et gestis Sean
έλλην στρατηγός της Έ' εκατονταετηρίδος υπήρξε derbegί Ερίrοtorum Ρrincipiε. ο Biemnri συνέγραψε ιταλιστί
την ιστορία του Γ. Καστριώτου (Brescia 1742) αρυσθείς, ως
« τελευταίος μεν αντιπρόσωπος των ημιθέων της αρ φαίνεται, εξ άλλων πηγών, κατά δε τον λμμερ σώζεται εν τη
αυτοκρατορική βιβλιοθήκη της Βιέννης χρονικό περί του Γ.
"! Πανδ. τόμ. Ζ'. σελ. 350. Καστριώτου μεταφρασθέν ισπανιστί εκ του Πορτογαλλικού και
(2) "Ητοι Μέγας Αλέξανδρος ή λίξις τουρκική. εκδοθέν το 1592 έτος εν καδρίτη. Εν τη ημετέρα δημοσία βιβλιο
(3) Κατά τον ημέτερον ιστορικόν επανήλθεν εις την Ηπειρο, θήκη υπάρχει και άλλη ιταλική ιστορία του Γ. Καστριώτου. Η
ο Γ. Καστριώτης το 29 έτος άγων της ηλικίας αυτού, απέθανε flagello de' Τurchi επιγραφομένη, ή, όμως δεν είδον διά την
δε το 83' άρα εκυβέρνησε την Ηπειρον υπέρ τα τριάκοντα και συσσώρευσιν των βιβλίων,
τρία έτη. Και όμως λέγει εν σελ. 94 ότι « εικοσιτέσσαρα έτη Ι. (2) « Λαονίκου Χαλκοκονδύλου Αθηναίου ιςορία των Αγαρηνών
εκνβέρνησιν ενδόξως αυτήν. » οθι ή η πρώτη ή η δευτέρα χρο βασιλέων ήγουν των Οτουμάνων. » Σημειωτέον ενταύθα ότι επικα
νελ"γία είναι εσφαλμένη. Εις το αυτό λάθος υποπίπτει και ο λούμενος την μαρτυρία των βυζαντινών ιστορικών έχω υπ' όψιν,
"Αμμερ. την έκδοσιν της Βόνης.
 VΙ:
επικαλεί « Σκεντέρην Ιβάνεω παίδα, ος παίς ών ες και μόνους απόκειται η συμπλήρωσις αυτού, διότι
τάς θύρας αφικόμενος του βασιλέως (του Μουράτου)... καθώς την ΙΕ' εκατονταετηρίδα ου μόνον ανάλγητος
απέδρα ες την πατρώαν αυτού χώραν. » Αλλά και αλλά και χαίρουσα ίσως είδεν η Δύσις καταπεσόν
εκ των ολίγων τούτων, συμπεραίνομεν ότι ούτε ο το κράτος των κατ' αυτήν αιρετικών Ελλήνων, ούτω
μεγαλεπήβολος Μουράτης, ούτε ο μεγαλεπήβολώτερος και κατά την 1Θ, ότε ανακηρύττεται η ιερότης της
αυτού υιός, καίτοι πολλά αγωνισθέντες, και στίφη υπάρξεως και των δικαιωμάτων των εθνών, τα σιδηρά
απειράριθμα στρατιωτών αποστείλαντες, και αυτο, ημών δεσμά, κατ' αντίφασιν επονείδιστον αναξίαν
προσώπως εκστρατεύσαντες, κατώρθωσαν να κατα αυτής ταύτης της εκατονταετηρίδος, σφυρηλατούνται
βάλωσι τον νέον Αλέξανδρον. άσυμπαθέστερον και εμπεδoύνται.
Δεν έσφαλε άρα ο Μουράτης περιβαλών αυτόν δια -,

του ονόματος του αρχαίου ήρωος της Μακεδονίας. - Εις ημάς άρα, επαναλαμβάνω, απόκειται η δημι
Κάτοχος ών ώς εκείνος όλων των αρετών όσαι κο ουργία της τύχης ημών αυτών αλλ' εις τούτο ανάγκη
σμούσι τους εξόχους στρατηγούς, μηδ' αυτής της να έμφορηθώμεν βαθύτατα το πνεύμα εκείνο της
περί τα πολιτικά εμπειρίας εξαιρουμένης, και ώς εθνικής ενότητος το οδηγήσαν υπό Αλέξανδρον τον
εκείνος δι' ελαχίστου αριθμού στρατιωτών κατα Μέγαν τροπαιούχα τα όπλα των Ελλήνων και εις τα
τροπώσας μυριάδας εχθρών, ο Γ. Καστριώτης δεν πέρατα της Ασίας, και την αδάμαστον φιλοπατρίαν
περιήλθε μεν Ευρώπην και Ασίαν ένεκα κατακτή ή την απάρνησιν των ιδίων συμφερόντων υπέρ των
σεων, ενδοξότερόν τι όμως έπραξεν αφιερώσας όλον κοινών του Γ. Καστριώτου, ήτις προ πάσης άλλης
αυτού τον βίον και όλας αυτού τας δυνάμεις εις την αρετής απέδειξεν αυτόν σωτήρα και ευεργέτην της
υπεράσπισιν της ιδίας πατρίδος. Αναγκασθείς, παίς πατρίδος. Οι εν τω ελευθέρω ψιχίω της Ελλάδος,
έτι, ν' απαρνηθή την θρησκείαν των πατέρων αυτού, εάν θέλωσι να μη κατακρίνωνται επί αγνωμοσύνη
και ανατραφείς
ι

μεταξύ πλούτου και τρυφών και και ξενηλασία, πρέπει να έχωσιν αδιακόπως κατά
ασιατικής πολυτελείας, απολαύων δε και της ιδιαι νούν ότι ο Μακεδών, ο Ηπειρώτης, ο Θεσσαλός, ο
τέρας ευνοίας του ισχυροτέρου των τότε μοναρχών "Ιων, ο Θράξ, o Κρής, ο Επτανήσιος, οι κάτοικοι
Μουράτου του Β', και λατρευόμενος υπέρ πάντα ενί λόγω των δούλων χωρών της μεγάλης Ελλάδος,
άλλον υπό του στρατού, κατεφρόνησε ταύτα πάντα, δεν έχυσαν το αίμα ούτ'
έθυσίασαν τας περιουσίας:
προτιμήσας να ζήση και ν' αποθάνη στρατιώτης της αυτών ίνα εντρυφώσιν εκείνοι εν αμίλλαις πονηραίς:
ελευθερίας. Και πότε τούτο , ότε το μεν Κράτος περί υπουργικών και βουλευτικών και γερουσια
3. ι ξ'
των Ελλήνων είχεν υποκύψει εις τα νικηφόρα όπλα στικών αξιωμάτων και μισθών ουδε πρέπει να λη
- " / - ..." - ν ι

των Οθωμανών, και έπνεε τα λοίσθια η πολυπαθής σμονώσιν ότι τα ταπεινά και μικροπρεπή ταύτα,
πόλις του Κωνσταντίνου, η δ' εσπερία Ευρώπη αύτους μεν εξευτελίζουσι την δε πατρίδα ελαττούσιν."
σπαρασσομένη υπο εμφυλίων ταραχών και πολέμων "Ανευ κοινής ομοφροσύνης και εθνικής συμπράξεως"
ουδ εσκέπτετο καν περί των κατά την Ανατολήν και αφιλοκερδίας τοιαύτης, ώστε τα μεν ίδια να
χριστιανών. Τότε επανελθών εις την Ηπειρον άνευ νομίζωμεν κοινά, ώς έλεγε περί του Αριστείδους"
χρημάτων και άνευ στρατού, αήττητον όμως περι η γυνή αυτού, τα δε κοινά ίδια, την μεν ελευθέραν"
βεβλημένος πανοπλίαν, διακαή λέγω έρωτα προς την Ελλάδα ώς μικράν και πενιχράν και εις μικρά και !
πατρίδα, ανεδείχθη επί μακραν σειράν χρόνου μέχρι πενιχρά δαπανωμένην δεν θέλει παύσει καταφρό-
του θανάτου αυτού, ο τρομερώτερος αντίπαλος των νούσα και εξυβρίζουσα η άλλη Ευρώπη, ή δε δούλη"
δύο τρομερωτέρων ηγεμόνων της Τουρκίας. θέλει εξακολουθεί σενάζουσα υπό τον ζυγόν. Ο άλλως"
Τοιούτος υπήρξεν ο Γ. Καστριώτης και τοιαύτα πράττων ή φρονών εχθρός είναι της πατρίδος. ""
" . - - - - - - - -

ένδοξα παραδείγματα κατέλιπε προς τους μεταγε Την ενίσχυσιν τοιούτου εθνικού και πανελληνίου,
νεστέρους ναι μεν τα παραδείγματα ταύτα συνεκαρ φρονήματος καταδιώκων εκδίδω και του Γ. Κα--
ποφόρησαν μετ' άλλων, και έκτοτε επί τετρακόσια και στριώτου την ιστορίαν. Είθε η ανάγνωσις αυτής ανα- :
επέκεινα έτη ουδεμία εκατονταετηρίς παρήλθε χωρίς πτερώσοι το παρά πολλοίς μαρανθεν τούτο φρόνημα, ,
να διακηρύξωσι και εμπράκτως οι πατέρες, ημών ότι και εμφυσήσοι και εις τα στήθη των υιών την ;
"Ελληνος τράχηλος ζυγόν δεν υποφέρει' ο ευγενή εκείνην των πατέρων φωνην, ήτις το 1821,
αλλά δυστυχώς το έργον έτι και νυν μένει κατά το έτος Έλληνας ανεκήρυττε πάντας τους εις Χριστόν -
πλείστον ατελές, απεδείχθη δε σήμερον ότι εις ημάς πιστεύοντας και την ελληνικήν ομιλούντας! Η ιι,
.. . . . . - Α ...
ι Ν. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ: ",
** * * * . .
 -=-=-=-==="

ο . ... . .

πιΝ ΑΞ
Τ Ω Ν Π Ε Ρ Ι Ε Χ 0 Μ Ε Ν Ω Ν.
-ωθΦυ
Ψ.

ΤΩ, ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ, σελ. Ι. του Σουλτάνου εις Αδριανούπολιν, ο Σκεντέρμπεης πολιορκεί

το Σβετιγράδιον, αλλά μη έχων πυροβολικόν αποτυγχάνει. -
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ά. Νέα εμφάνισις του Μουράτου μέγας στρατός Κροίας πολιορκία
φονικαί έφοδοι κατά των Τούρκων ο Μουράτης αναχωρεί και απο
θνήσκει. - "Ανοδος εις τον θρόνον Μωάμεθ του Β'.-Γάμος Σκεν
Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η. τερμπεη.-Νέα κατά των Τούρκων εκστρατεία και νέοι θρίαμβοι.
- ιιολιορκία υπό Σκεντέρμπεη του αλβανικού Βελιγραδίου. -
"Εποψις της ΙΕ' εκατονταετηρίδος. - πρόοδος του πολιτισμού Αποτυχία των Αλβανών στρατηγών Τανουσίου και Μουζάκη.
και επίφοβος επέκτασις της μουσουλμανικής εξουσίας, - Απρο, Αποστασία του Μωυσέως. Σελ. 42.
νοησία και άπαθεια των κατά την Ευρώπη κυβερνήσεων ενωπιον
του κινδύνου. - Αντίστασις προς τας τουρκικας εισβοιας εκ
χώρας σχεδόν αγνώστου. - Ειδήσεις περί Αλβανίας, Σελ. 1.
ΒΙΒΛΙΟΝ Δ.
1453.

ΙΒΙΒΛΙΟΝ Α. Πολιορκία Κωνσταντινουπόλεως. - Γενναία άμυνα. - Ένδοξος

θάνατος του αυτοκράτορος Κωνσταντίνου. - Εκπόρθησις της
1440-1444. πόλεως, Σελ. 56.

κατάκτησις Μακεδονίας υπό Μουράτου Β. - Πρώτη αυτού

εμφάνισις εν Ηπείρω.- Ο Ιωάννης Καστριώτης, ηγεμών Κικίας,
Σβετιγραδίου και των κοιλάδων της Δίβρης βιάζεται να δώση Ι ΒΙΒΛΙΟΝ Ε.
ομήρους τους τέσσαρας υιούς,-Επιφανείς αρεται του Γεωργίου.
ν ο Μουράτης ανατρέφει αυτόν, εν τω ισλαμισμό.,- Πολεμική
1453-1454 .
εμπειρία του νέου ηγεμονόπαιδος. - Διά την ανδρίαν και τα Γενικός φόβος-Ακαταγώνιστος ευστάθεια του Σκεντέρμπεη.
ανδραγαθήματα αυτού επονομαζεται Σκεντέρμπεης. - θάνατος Αποβάλλει τας περί ειρήνης νέας προτάσεις του Μωάμεθ. -Ο
του Ιωάννου Καστριώτου. - Ο Μουράτης σφετερίζεται το κρατος Μωύσης διοικεί στρατον τουρκικόν. - Ηττα, μετάνοια και επι
ι αυτού.-Αδημονία του Σκεντέρμπεη. - Αίτησις αλβανών αρχη στροφή αυτού. - Ο Χάμζας λειποτακτεί. - Ο Ισάπασας εν
γων. - Επανάστασις αυτού. - Κηρύττει την ανεξαρτησία, της Ηπείρω. - Ο Χάμζας αναγορεύεται πασάς Αλβανίας. - Νέα
Αλβανίας, νικά τους Τούρκους, ανακ ά τα φρούρια και συγκαλεί νίκη του Σκεντέρμπεη. - Ο Μωάμεθ πολιορκεί το εν Σερβία
Εν Δισσό πάντας τους χριστιανούς ηγεμόνας και οπλαρχηγούς Βελιγράδιον. - Τέλος Ουνιάδου. - Θάνατος του βασιλέως της
των πέριξ χωρών, Σελ. 20.
Νεαπόλεως Αλφόνσου. - Λύπη του Σκεντέρμπεη. - Δύο πασά
-
δες, ο Ουμουρ και ο Σιναν, στέλλονται επί τα αλβανικά όρια.
Πρόσκαιρος διακοπή του Πολέμου. - Ο Σκεντέρμπεης εν Ιταλία.
Σελ. 65.
ΒΙΒΛΙΟΝ ΙΒ.
1444-1450.
ΙΒΙΒΛΙΟΝ ΣΤ'.
Αμυντική και επιθετική συμμαχία - Ο Σκεντέρμπεης ανα 1462-1464.
ρεύεται αρχιστράτηγος. - Τεσσαράκοντα χιλιάδες ιππέων εισ
έΆ υπό τον Αλή πασάν εις Αλβανίαν. - Ηττώνται υπό
"Αλωσις Τραπεζούντος. - Εκστρατεία Μωάμεθ εις Βλαχίαν.
του Σκεντέρμπεη.-Ανακωχή Μουράτου και Ούγγρων.- Ο σουλ
τάνος παραιτείται του θρόνου. - Ο Βλαδίσλαος παρασπονδεί. - - Νέον σχέδιον πολέμου κατά Σκεντέρμπεη. - Αλλεπάλληλος
"ο Μουράτης αναλαμβάνει τα σκήπτρα.- Μάχη περί Βάρναν. αποστολή στρατηγών. -"Ηττα του Σινάμπασα, του Χουσείμπεη,
Προτάσεις του Σουλτάνου περί ειρήνης προς Σκεντέρμπεην. - του Γιουσέμπεη και του Καρατζάμπεη. - Επιστολή του σουλ
ί Απόρριψις αυτών. - Ο Σκεντέρμπεης νικά δύο πασάδας, τον τάνου προς Σκεντέρμπεη . - Απάντησις. - Διετής ανακωχή.
Φεζούρ και Μουσταφάν, κηρύττει πόλεμον προς τους Ενετούς, Κατακτήσεις Μωάμεθ εν Ευρώπη και Ασία. - Ο πάπας Πίος Β'
τρέπει εις φυγήν τον στρατόν αυτών, καταστρέφει τον νέον στρα προσκαλεί τους χριστιανούς εις ιερόν πόλεμον. - Απάθεια της
τον του Μουσταφά, και συνθηκολογεί μετά της ενετικής πολιτείας Ευρώπης. - Ο Σκεντέρμπεης αναλαμβάνει τα όπλα - "Αφιξις
ειρηνικά, υποβαλλούσης προτάσεις. Σελ. 30.
τούρκου πρεσβευτού εις το αλβανικόν στρατόπεδον, και αποτυχία
αυτού. - Ο πάπας αναγγέλλει τό Σκεντέρμπεη την προσεχή
αυτού μετάβασιν εις Αλβανίαν. - Είσοδος εις Μακεδο ίαν του
Σερεμέτπασα μετά δεκατεσσάρων χιλιάδων ιππέων ηττάται υπό
του Σκεντέρμπεη. - Θάνατος Πίου του Β'. Πένθος Σκεντέρμπεη.
ΒιnΛΙοΝ Γ. - Εισβολή εις "Ηπειρον του Βαλαβάν Βαδέρα. - Ηττα Αλβα
1450-1452. νών. Τραύμα Σκεντέρμπεη.-Αιχμαλωσία και θάνατος των οκτώ
κυριωτέρων αυτού στρατηγών. - Ένδοξος νίκη κατά την Ανω
Στάσις των Γενισσάρων ο Μουράτης ίνα καταστείλη αυτήν Δίβρην. - Είσοδος του Γιακούπ Αρναουτ εις "Ηπειρον. - Νίκη
αναλαμβάνει και δεύτερον τα σκήπτρα.-Εκστρατεύει εις Αλ Σκεντέρμπεη. Σελ. 74.
βανίαν και πολιορκεί το Σβετιγράδιoν άδάμαστος των κατοίκων
ανδρία αλίσκεται διά προδοσίας το φρούριον. - Αναχωρήσαντος
 VΙΙΙ.

ΙΒΙΙΒΛΙΟΝ Ζ. τουρκικού στρατού. - Στάσις εν τώ αλβανικό στρατοπέδω. -

Ο Σκεντέρμπεης καταπαύει αυτήν. - Επάνοδος Μωάμεθ το
1464-1481. 1466 έτος εις, Αλβανίαν και αναχώρησις αυτού. - Δύο πασάδες
μετά δεκαοκτώ χιλιάδων στρατιωτών φρουρούσι τα τουρκικά όρια.
Εισβολή Μωάμεθ εις "Ηπειρον. - Απόπειρα δολοφονίας Σκεν - Ασθένεια Σκεντέρμπεη και θάνατος αυτού. - Πένθος
Αλβα
τέρμπεη. - Ο Βαλαβαν μετά ογδοήκοντα χιλιάδων ιππέων, νίας - Θρίαμβος των Τούρκων. - Θάνατος Μωάμεθ. Σελ. 87.
και ο Σουλτάνος μετά εκατόν είκοσι χιλιάδων πεζών πολιορκούσι Η
την Κρόιαν. - Γενναία αντίστασις. - Ο Μωάμεθ αποχωρεί.- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΓΓΡΑΦΑ. Σελ. 102.
Αποκλεισμός της πόλεως υπό Βαλαβάν. - Εξασθένησις της ΠΡJΣΘΗΚΑΙ ΕΙΣ ΤΑΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ » 103
Αλβανίας. - Ο Σκεντέρμπεης εν Ρώμη. - Επάνοδος αυτού "-- θ -

εις Κρόιαν. - Θάνατος Βαλαβάν. - Αποχώρησις μέρους του ΠΑΡοΡΑΜΑΤΑ. » 104.

-

τ πμ-oopoo -

.-

-
- . . *
. -

- -- - τ Τα - ". -

"
--
" , -- -
-

-- Ι - \ Ο

-
- ζ - '

' τι 1 --
ν y - . . - -

" -

. . .
" ,

ί -

- - " - - ι

-- Υ -

- -- - - - " - ."
- -

-
. .. -
ν και . -

"κ : : :
1 ι , " " . -
 ΠΡΟΛΟΓΟΣ.

ΕΙ ΠΟΤΕ οι ήρωες Ουνιάδα, και Ματθία Κορβίνοι, και Βλαδίσλαοι, και Καπιστράνοι,
και Κωνσταντίνοι Παλαιολόγοι, και Καστριώται, και Σοβιέσκαι εξηγείροντο του προαιωνίου
αυτών ύπνου, και αναβαίνοντες εις την γην, οι ατρόμητοι ουτοι της Πίστεως πρόμαχοι, έβλε
πον την χριστιανικήν Ευρώπην εξορμωμένην πανστρατιά εις βοήθειαν των αυτών εκείνων
απίστων ους ανενδότως κατεπολέμησαν, οποία τις έκστασις κατελάμβανεν αυτούς ; Την σταυ
ροφορίαν ταύτην δεν ήθελον άρα εκλάβει ως όνειρον ανεξήγητον, ώς οπτασίαν μυστηριώδη ,
Και τωόντι οποία αλλοίωσις! οποία μεταμόρφωσις της γενικής καταστάσεως της Ευρώπης!
Και την μεν ΙΕ' εκατονταετηρίδα θριαμβεύων ο ισλαμισμός, διαρκής ήν απειλή και πάγκοι
νος κίνδυνος τότε το πλήρωμα των χριστιανών ου μόνον τον πολιτισμόν αλλά και την
ιδίαν αυτού ύπαρξιν είχε να υπερασπίση την ΙΘ' όμως, αυτός ούτος ο ισλαμισμός κατέστη
ασφαλείας εχέγγυον, και γενικής ισορροπίας όρος. Ο Σταυρός άρα σκέπει την Ημισέληνον.
ι
» ν * " «ν Α' - - ". *Α -

Κατά την πρώτην εκείνην εποχήν ή Δύσις εφοβείτο τους Βαγιαζίτας και Μωάμεθ και
- -- - - - - - -
"... -Υ - -." - " 4. -- εν, 8, -5, «

Σολιμάνας σήμερον όμως αντ' αυτών φοβείται κράτος χριστιανικόν, γιγάντειον μεν εν τη
γεννήσει, εξασθενήσαν δε μετα μικρον υπό του κληρονομικού συστήματος ο απρονοήτως παρε
δέχθη Βλαδίμιρος ο Α', διανεμών το Κράτος τους δώδεκα αυτού υιοίς, αλλ' αναγεννηθέν από
του 1462 μέχρι του
"ν
1505 έτους- -υπό
--" , ή - -
,- «
Ιβάν του Γ', συγκαταλεχθέν
- - -λ δε
τελευταίον
& 4θ-. -
των άλλων μετά
"-λ -λ άνιλ νυν -, -7
4 " ν

της μεγάλης ευρωπαικής οικογενειας, το οε 1682, αφεθεν ακάθεκτον, υπο την ανορίκην χειρα
ν ' " π- «" ν - ν 1 ν ι

γυναικός δικαίως επονομασθείσης Μεγάλης, και έκτοτε αδιακόπως χωρούν επί τά πρόσω.
Το θέατρον άρα μένει το αυτό, το δράμα μόνον ανεκαινίσθη και τα πρόσωπα μετηλλάγησαν.
Τα απηρχαιωμένα πάθη, αι προαιώνια αντιζηλία παρεδόθησαν εις την λήθην, και ως επί

Φιλίππου Αυγούστου και Ριχάρδου του Λεοντοκάρδου ή Γαλλία και η Αγγλία συνεμάχησαν
τείνασαι προς αλλήλας τας χείρας.
Και προ πολλού μεν η θύελλα εβρέμετο εντός των σπλάγχνων της Ευρώπης, άπορον δε
πώς δεν εξερράγη ταχύτερον.
Αλλ' επί τέλους ή σάλπιγξ του πολέμου εσήμηνε, και ε λ ά λ η σεν, ώς λέγουσιν οι
2! -- 2 - -

Αραβες, η πυριτι - •
β'.

Ενωθήτωσαν λοιπόν πάντων ημών αικαρδία, και κοινή έστω η ευχή καταπεμφθήτωσαν αί
ευλογία του ουρανού
ς δόξης
/
επί ταςς εθ.
σημαίας της πατρίδος και επίή-τους φυλάσσοντας
"λ - Αν ξαρτησίας Υ θάλ
τηνί ξηρά
ιεράν παρα
-κή - r

καταθήκην
λύ
της δόξης
δ
και της εθνικής ανεξαρτησίας
ν λ 0
στρατούς
Α "
κατάτε θάλασσαν
Τ λλ
Α'
και
ν Ι
ξηραν, τους ν ν " ν ν "*Α - Α' Α"

μεγαλύναντας διά πράξεων γενναίων τε και φιλανθρώπων το όνομα της Γαλλίας!

Είθε προκύψοι τάχιον εκ της γιγαντείου ταύτης πάλης ειρήνη διαρκής ! είθε ιδρυθείη ο
ν - "ν " " r -

συνταραχθείς κόσμος επί βάσεων στερεωτέρων, ίνα συστήσωσιν εκ νέου οι λαοί σχέσεις φιλίας
και ευμενείας, εγγυωμένας παγκόσμιον ευδαιμονίαν !
Μετά δε τα τελευταία αξιομνημόνευτα γεγονότα, άλλα νέα επίκεινται.
η , ν "ν "ν » ν ", * Αν »

Και ανοίγεται μεν προ του ιστοριογράφου σταοιο αχανες ουτινος τα ορια ουδείς δύναται
ν » ν ν γ' » "w» ν * ν " w ν

να προίδη, αλλά δεν είναι έργον εμού, δεν έχω τουλάχιστον δυνάμεις να διατρέξω αυτό. "Οθεν
εγκύψας ιδίως εις εν των λαμπροτέρων επεισοδίων της ΙΕ' εκατονταετηρίδος, επιχειρώ να
σχεδιογραφήσω την αρρενωπόν εικόνα του τελευταίου με αντιπροσώπου των ημιθέων
"ν " » - -2 - .' " *

της αρχαίας, εξοχωτέρου δε προδρόμου των ηρώων της νεωτέρας Ελλάδος, και αδιασείστου,
υπερμάχου του κινδυνεύοντος χριστιανικού πληρώματος,
Φύσει μέγας το ήθος, μέγας την στρατιωτικήν αρετήν, μέγας δε και εκ των θαυμασίων
ανδραγαθημάτων της σχεδόν μυθώδους αυτού ανδρίας, ο Σκεντέρμπεης ανήκει τη αθανάτω φά
-, ' "ν- ν * Ν «ν - ν ν

λαγγι των ενδόξων του Πλουτάρχου ανδρών, πλεονεκτών μάλιστα εκείνων, ώς έχων πίστιν μεν,
* - "Ν" / - ν

εν τη καρδία, δόξης δε χριστιανικής ακτίνας περί το μέτωπον,

 )(1)(
στοιχειοθήκη και εκατόγχειρ στοιχειοθέτης. Των
Ε Ι Σ Α Γ Ω ΓΗ. Ευρωπαίων όμως ο νούς, χωρών αδιακόπως επί τα
πρόσω, έφεύρε τους κινητούς χαρακτήρας αντί των
"Εποψις της ΙΕ' εκατονταετηρίδος. - Πρόοδος του πολιτισμού σανίδων η δόξα δε αύτη ανήκει τώ εκ Μαγουν
και επίφοβος επέκτασις της μουσουλμανικής εξουσίας. - Απρο τίας Ιωάννη Γουττεμβέργη, προς όν ο Ιωάννης Φάου
νοησία και άπάθεια των κατά την Ευρώπην κυβερνήσεων ενώπιον
στος ή Φούστος, πλούσιος χρυσοχόος, έχορήγησεν
του κινδύνου. - Αντίστασις προς τας τουρκικάς εισβολας εκ
χώρας σχεδόν αγνώστου. - Ειδησεις περί Αλβανίας, ικανόν αργύριον ίνα συστήση τυπογραφείον. Και επί
----ΦΦΕn τέλους ο έν Γερουσέιμ Πέτρος Σέφφερ, μεταχειρι
σθεις αντί μολύβδου μέταλλον στερεώτερον, κατα
Μεταξύ της ΙΔ' εκατονταετηρίδος εχούσης μεν έτι σκευάσας μελάνην (1) κατάλληλον εις τύπωσιν και
τα ήθη βάρβαρα αλλά και την πίστιν αδάμαστον, εφευρών τας μήτρας (2), ετελειοποίησε την ανα
και της ΙΣΤ' ότε καθιερώθη ή περί την έρευναν κάλυψιν.
ελευθερία και ήρξατο ή εποχή της φιλοσοφικής και Και εγένετο λοιπόν εκποδών πάν κώλυμα περί
θρησκευτικής τολμηρίας, η ΙΕ' εκατονταετηρίς άνα την διάδοσιν των ιδεών, ούτε απειλεί πλέον θάνα
κύπτει ώς τις τών μάλλον αξιομνημονεύτων περι τος της διανοίας τους καρπούς, αλλ' ούτε νέον Ομά
όδων της ιστορίας. Και έργα νοός, και άνδρες, και ρην φοβούμεθα (3) η συνείδησις όμως των ανθρώπων
γεγονότα, πάντα ταύτα υπήρξαν ισχυρά, γόνιμα, ανέλαβεν ενώπιον της θείας προνοίας ευθύνην ίσην
δραματικά. Κατά τον αιώνα τούτον της επισήμου προς το ευεργέτημα.
μεταβάσεως, μεταξύ φωτός λαμπρού, και σκοτίας « Πολλοί συγγραφείς παρετήρησαν, λέγει ο Κ.
βαθυγνόφου, και έργων ανδρίας τεραστείων, και πολυ Βιλλεμαιν (4), την ευτυχή σύμπτωσιν της εφευρέ
δακρύτων συμφορών, ο κοινωνικός βίος αναπτύσσεται σεως της τυπογραφίας μετά της εις την Δύσιν μετα
και εξαπλούται και, ούτως ειπείν, υπερεκχέεται, ναστάσεως των ελληνικών γραμμάτων. Η τυπογρα
διότι μέγα τι παρασκευάζεται και εγγίζει να γεννηθή. φία εφευρέθη εν εποχή καθ' ήν μάλλον ήν αναγκαία,
Ο ανθρώπινος νους συνταραχθείς εκ βάθρων σείει και βεβαίως διότι ήν αναγκαία.
του μεσαιώνος τα δεσμά, και συντριβων αυτά ορμά » Και αληθώς, πάσαι σχεδόν αι λεγόμενα συμ
ακατάσχετος προς νέας τύχας. πτωσεις, ών ένεκα εφευρέθησαν τοσαύτα θαυμάσια,
Μετά δε την πτώσιν του ρωμαϊκού κράτους πόσοι υπήρξαν καρποί των αγώνων της ανθρωπίνης δια
πόλεμοι εγένοντο, μεταξύ των πολυπληθών τούτων νοίας, προσκληθείσης ιδίως εις την θεραπείαν ανάγκης
ναυαγίων, έως oύ έκαστος λαός ανεύρη την οικείαν τινός. Πάντα όσα είπομεν περί του αξιομνημονεύτου
θέσιν ! Μόλις εγνωρίσθησαν ασφαλή τινα όρια δια τούτου γεγονότος εισίν αληθέστατα. Το ψήφισμα
χωρίζοντα αυτούς, και αίφνης εξετάθησαν τα του του Πάπα Νικολάου Ε' υπέρ του βασιλέως της Κύ
κόσμου. πρου, είναι το αρχαιότερον των γνωστών μνημείων
Και μετά μικρόν η Ευρώπη, ώς πωρωθείσα υπό της τυπογραφίας, χρονολογίαν έχον αυτήν την τής
του χρυσού, έδραμε δι' αγνώστων ωκεανών προς άλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως. Αληθές δε και
γοήτιδας νέας χώρας, τα δε βλέμματα του ισπανού τουτο ότι "Ελλην τις, εκ της αυτοκρατορικής οικο
μονάρχου περιεπλανήθησαν, ώς εις απέραντα πελάγη, γενείας, ονόματι Ιωάννης Λάσκαρης, ειργάσθη περί
κατά τα νέα αυτού κράτη. Χάρις τη θρησκεία, τη
εμπορία και τη πολιτική, νέαι οδοι ήνεώχθησαν, (1 Οι αρχαίοι χρώμενοι υγρού τινος παρεμφέροντος προς την
και σφριγών χυμός αναπτύξεως ανειλιξε πασας τάς ημετέραν μελά
- Λ. " - « . - ν
έγραφον επ
επί παπύρου η πεο-γαμηνής
,
" .
ής διά
* * Α - ".

δυνάμεις του κοινωνικού σώματος. Χριστοφόρος ό ι

καλαμου οζυο-λους, ού τινος η
- » Ο ,
άκρα, δίχα ώς και σήμερον διηρη
- - , --

" μενη, εοαπτετ έντος εκείνου Κατεσκευάζετο δε εξ άνθράκω,

Κολόμβος διέρρηξε το παραπέτασμα, το τέως κρύ. συντετριμμένων και μεμιγμένων μετά γλοιώδους τνος ύλης. Ορα
πτον από του ανθρώπου μέρος της λαμπρας αυτού 11λίνιον, Βιβ. ΛF Κεφ. 25.
κατοικιας. "
(2) "Ωστε, ενώ πρώτον έχαράσσοντο τα στοιχεία εν πρς έν,
. . ν. -

οια των μητρων "εχωνευοντο γ'

Περί τον αυτόν χρόνον ανεκαλύπτετο άλλος κό (3) Γνωστόν ότι ο δεύτ ρος ούτος καλίφης ή δι "δοχος το
» » ,
- -

-
-

μ ο ν < - ".
" ν.

σμος ασυγκρίτως ευρυχωρότερος, ο της τυπογραφίας, Μωάμεθ, εξάδελφος του Α όδαλλά, π α ρός το Τ: 2 ) 7 : -
ι " . « » <

καταστήσα, τον ανθρώπινον νουν κύριον εαυτού. 11 ταξε να παραδο ή τώ πυρί ή περώνυμος Αλεξανδρείας
βιβλιοθήκη, ειπων αυτήν άχρηστον με εί τα βιβλία συνεφώνου, «

θαυμασία αύτη τέχνη ήν γνωστή από του 926 έτους προς το Κοράνιον, επικίνδυνον δε ει ήσαν εναντία. Η πράξις
».

εν τη Σινική, όπου δεν μετεχειριζαν ο χαρακτήρας
κινητους, αλλά σανίδας, εφ' ώ εχαράσσοντο ανά
γλυφα και ανεστραμμένα τα γράμματα ή δε τύπο
σιςεγίνετο, ώς και σήμερον, πιεζούσης της χειρός
«
ο υ η αμφεσβητήθη εσχάτως, και όμως μετά σύντο όν τινα σκέψιν
δεν φαίνεται άξια αμφισβητήσεως. 'Οτι δε μάλλον αξι κατά -
κρ' το, η αμάθεια του αιώνος ή ο χαρακτήρ του Ομάρ, αποδει
}
κνύεται εκ της ευγενούς διαγωγής και της μετριοπαθειας τούτου
μετα την άλωσιν της Ιερουσαλήμ. Οποία διαφορά μεταξύ του
4»

Και τωόντι, τοσαύτη η πληθυς των στοιχείων εξ φιλανθ-ώπου τούτου νικητού και του με τα οκτώ εκατονταετη
« "
ρίδας θηριώδους κατακτητού της Κωνσταντινουπόλεως !
ων συγκειται το σινικόν άλφαβητον, ώστε, ίνα γίνη
- " r - - - - ,
11ολυν χρόνο με: α την μουσουλμανική της Αλεξανδρείας
χρησις Τ: (ι) γ ημετερων τροπων, χ 7 χ. : ε ι - χ . απεραντος τυρκοϊάν, δεν κατέφαγε υπερεφής πυρα, αναφθείσα υπό του
Σαβοναρόλα κατά τον όμφαλο αυ ον της Ιταλίας, εν τη αγορά
ν. " - ".
της Φλωρεντίας, τα φιλολογικά και τεχνικά αριστουργήματα του
(!" "Ιδε την π ο τργου περιγραφήν της σινικής τυπογραφίας αρχαιου κό μου και της ευτέρας 1:"λι" ,
εν τω φυλλ' δίω : " , της " α ι δ ω ρ α ς, σελ. 89. 4) Lascaris o. 1 s Gre s u ΧV , ε μο,
 )(2)(
το τέλος της ΙΕ' εκατονταετηρίδος έν τινι της Φλω δύναμιν εις την γενναιότητα, να ανυψώση κατά την
ρεντίας τυπογραφείω. Ο "Ελλην ούτος, βρέφος έτι Δύσιν την βασιλικήν αρχήν, να σώση τον πολιτισμόν
κατά την άλωσιν της βασιλίδος των πόλεων, μετε από της βαρβαρότητος, και να εκβιασθή τους βαρβά
κομίσθη εις Ευρώπην, όπου εγένετο ονομαστος ένεκα ρους αυτούς εις τον πολιτισμόν (1).
της ευφυίας και της παιδείας. Λαυρέντιος δε ο από
" , κ" " - - Υ
Κατά την αυτήν εποχήν, ώς ει εσήμηνεν η ώρα
ν ? Α

Μεδίκων εξαπέστειλεν αυτόν πολλάκις εις Ανατολήν της συνεξοικειώσεως πάντων των μελών της ανθρω
προς συλλογήν αρχαίων χειρογράφων αλλά και πίνης οικογενείας, και άλλο μέγα μυστήριον ανεκα
- - - Λ. - / , η
Αοδοβίκος ο ΙΒ', και Φραγκίσκος ο Α' ωνόμασαν λύπτετο. Την εφελκυστικήν ιδιότητα του μαγνήτου
* * «- Δ?
αυτόν πρέσβυν εν Ενετία, και Λέων ο 1 προσέλαβε ν -

δεν ήγνόουν οι αρχαίοι, διότι της μαγνητικής βελόνης

σύμβουλον. "Ην δε και ποιητής ο Ιωάννης Λάσκαρης ποιούνται μνείαν και τα αρχαιότατα των σινικών
εξυμνήσας διά στίχων της τυπογραφίας την εφεύρεσιν. υπομνημάτων και όμως ουδεμία εφαρμογή αυτής
Αλλ' αυτοί, υπέρ το δέον όζοντες μυθολογίας, μνη εγένετο. Μετά την ΙΒ' μόνον εκατονταετηρίδα εφάνη
μεία εισί περίεργα της εποχής εκείνης, ουδ' έχoυσι ή πυξις, ής άγνωστος ο εφευρετής, την δε ΙΔ' ή χρήσις
την αξίαν των ημοτικών ασμάτων της νεωτέρας ταύτης κατέστη κοινοτέρα, και πάγκοινος κατα την
Ελλάδος ». ΙΕ. Ενήργησε δε επί την ναυτικήν όσον και η πυρίτις
Και τίς, πλην του εξόχου ανδρός του κατέχοντος επί τον πόλεμον, διότι χάριτι ευτελούς τινος μηχα
πάντα τα μυστήρια του νοός της αρχαίας και νεω
νής, τεμαχίου τινός μαγνήτου, ουδείς πλέον ωκεανός
τέρας Ελλάδος, του αντιπροσωπούντος μετά τοσαύ απρόσιτος, ουδεμία χώρα άγνωστος. Αλλοτε τα
της λαμπρότητος την φιλολογίαν της Γαλλίας, ήδύ παράλια ήσαν των ναυτιλλομένων οι ποδηγοί ή και
νατο να ομιλήση κάλλιον περί της Ελλάδος αυτής;
οι μάρτυρες των ναυαγίων αλλά μετά την εύρεσιν
"Η φιλολογία της ΙΕ' εκατονταετηρίδος, ώς και
του μαγνήτου απεμακρύνθησαν αυτών, και διέτρεξαν
αυτή αύτη ή εκατονταετηρίς, διαιρείται εις δύο ίσα ασφαλώς οδούς βεβαίας εν μέσω αχανών ωκεανών.
μέρη τοιαύτη δε υπήρξεν ή επιρροή της νέας ανα "Οθεν και προϊόντα, και πλούτη και ανταλλαγαι.
καλύψεως, ώσε η εποχή αυτής αποτελεί μάλλον όρον επολυπλασιάσθησαν.
χρονολογίας, διο, χρονολογούντες τα της ανθρω Η Αστρονομία κατέστη επιστήμη εμπορική. Η
πίνης διανοίας, προτιμότερον να λέγωμεν « Πρό φυσική διεύθυνε την ναυπηγίαν ο άνεμος, τα ύδατα,
της ανακαλύψεως της τυπογραφίας και Μετ' αυτήν». ή αντίθετος ενέργεια των δύο τούτων δυνάμεων,
"Ως η τυπογραφία (1), ούτω και η πυρίτις ήν προ κατεμετρήθησαν, και η επιστήμη πάντα υπέταξεν
αιώνων παρά τοις Σίναις γνωστή (2). Το 1322 έτος, υπό τους νόμους αυτής. Τα πλοία, ίν' αντικρούσωσι
κατά την πολιορκίαν της Καί-Φούγκ, εγένετο χρήσις τας τρομεράς των πυροβόλων πληγάς, αλίπλαγκτοι
καννονίων κατά Μογγόλων. Αλλ' ώς ή πρώτη ούτω εγένοντο ακροπόλεις, μεταφέρουσαι εις απωτάτας
και η δευτέρα αύτη πανώλεθρος δύναμις έμεινε
χώρας ολοκλήρους αποικίας, και προς κατασκευήν των
νηπιάζουσα. Μετά τινα δε χρόνον και εν Ισπανία κολοσσιαίων τούτων κτιρίων ανεζητήθησαν προς τα
κατά τους προς "Α ραβας πολέμους, και οι Γάλλοι αρκτικώτερα δάση ξύλα κατάλληλα. Οι λαοί της
το 1338 εν Πουύ-Γιλλιώμη, και το 1346 εν τη Νορβηγίας και της Λευκής θαλάσσης είδον έκθαμβοι
κατά Κρεσύ αξιοθρηνήτω μάχη, και οι Ισπανοί το και απορούντες επί τη αιτία των επισκέψεων τούτων,
1343 έτος μετεχειρίσθησαν πυρίτιδα. Το 1418, το την συνεχή αυτών επανάληψιν και το δένδρον τη
Κορίαλλον (Cherbourg)πολιορκούμενον υπό των Αγ. βοηθεία ούτινος ο ευρωπαίος έμελλε να παραλλάξη
γλων,εξεσφενδόνισε σφαίρας πεπυρακτωμένας κατά το Εύελπι ακρωτήριον ή να διαβή τον Μαγελλάν
τών παραπηγμάτων τού στρατοπέδου, και μετ' ου
δειον πορθμόν, κατέπεσεν υπό τον πέλεκυν τών υλο
πολύ Ρώσοι, Πολωνοί, Σουηκοι παρεδέχθησαν τα τόμων του Αρχαγγέλου.
πυροβόλα, τελειοποιηθέντα επί Λοδοβίκου του ΙΑ'. Τότε, προς εν των περάτων της Ευρώπης, εις
Ο αναμίξας πρώτος έβδομηκονταπέντε μερίδας χώρας άτελευτήτους, όπισθεν οχυρωμάτων παγερών,
άλατος νιτρικού μετά δεκαπέντε και ημισείας ανθρά αναρίθμητοι λαοί, μόλις εμφανισθέντες, διέρρηξαν,
κων, και εννέα και ημισείας θείου, δεν προείδε βε ώς το κέλυφος οι αετιδείς, τα άγρια αυτών δεσμά,
βαίως ότι το μίγμα τούτο έμελλε να αλλοιώση τον και είτε εσωτερικώς αγωνιζόμενοι, είτε προς ξένους
τρόπον του πολεμείν, να καθυποτάξη την φυσικήν παλαίοντες, είτε ένεκα των εμφυλίων πολέμων των
Μογγόλων και των Τατάρων, είτε κατ' επενέργειαν
(1) "Αμα μετά την εφεύρεσιν ταύτην, τα ενετικά πιεστήρια παρεσκευάζοντο
εγένοντο γνωστά καθ' άπαντα τον σοφόν κόσμον ει δε και άλλα των κατακτήσεων του Ταμερλάνου,
έθνη ετελειοποίησαν μετά ταύτα την τυπογραφίαν, η Ενετία λεληθότως εις βίον κοινωνικόν. "Ως ο πεπυρακτω
όμως εξηκολούθησε στέλλουσα σωρείας βιβλίων είς τε την Γενούην, μένος χαλκός, ούτω και αυτοί προσεδόκων την χείρα
την Λομβαρδίαν άπασαν, την Ρωμανίαν και την Τυρρηνίαν
και ελέγετο ότι το εν Βασσάνω τυπογραφείον του Ρεμονδίνου την μέλλουσαν να διαπλάση αυτούς. Ούτως η Ρωσία,
περιείχε χιλίους οκτακοσίους εργάτας. (Daru, Histoire de la απαλλαγείσα του ταταρικού ζυγού περί τα τέλη
République de Venise, tom. ΙΙΙ.). τής εκατονταετηρ
ίδος υπό του μεγάλου "Ιβάν, προ
(2) Εξ αμνημονεύτων χρόνων, η κεραμική ήν γνωστή εν τη
Σινική. 2,698 έτη π. Χ. εκεραμεύοντο οι Σίναι, η δε λεγομένη βαίνει οσημέραι προς την εποχήν του ενδόξου αυτής
π ο ρ σ ε λ ά ν α εφευρέθη παρ' αυτών μεταξύ του 185 π. Χ.
και του 87 σωτηρίου έτους, (1) Cesaro Cantu, Storia universale, vol. ΧΙΙ,
 )(3)(
μεταρρυθμιστού και πριν η παρέλθωσι διακόσια έτη, Πέμπτος, κρατών μεν της μιάς δέσμην σκή διά
στηριζομένη επί της Βαλτικής, της Κασπίας και πτρων, διά δε της άλλης τάς κλείς του Νέου Κόσμου,
του Ευξείνου, γενήσεται κοινωνός, διά της κλονη ώς τις προάγγελος της παγκοσμίου μοναρχίας.
θείσης Σουηκίας και της εξασθενισθείσης Πολωνίας, Και τότε ώσαύτως, διά της ταπεινώσεως των
της γενικής της Ευρώπης πολιτικής. μεγιστάνων υπό την σιδηράν χείρα Λοδοβίκου του
και αυταί αι ζωηρότερα φαντασία δεν προέβλε 1Α' (1), η Γαλλία εβαδιζε προς την ισχυραν εκείνην
πον τότε, ότι έμελλε
έ μονάρχης Ρώσος να ανεγείρη ενότητα την μέλλουσαν να αναδείξη όσον ούπω αυτήν
ν ν

επί του Νεύα, προς τους μυχους του Φιννικου κόλπου, τοσούτω επίφοβον εις πάσαν την Ευρώπην ο υιός
" - - ν » ν "

V Ξ χν μητρόπολιν, υποδεχομένην κατ

πολυάριθμα δε αυτού Κάρολος ο Η, εκόμιζεν εις το ίδιον βασί
ε ; ος

πλοία εκ πάντων των μερών της γης, ής, ήη ότι εξε λειoν αντί του ενδοξως μεν κατακτηθέντος, τάχιον
δε απολεσθέντος στέμματος της Νεαπόλεως, τα
ν Ν ν -« - . * - /

ήθελον αναδείξει βασιλείς, την δε Γερμανίαν συνδρά σπέρματα του πολιτισμού, εις α έμελλον μετά μικρόν
μει κατά της Γαλλίας, διαμελίσει δε την Σουηκίαν,
4 --
- ν
να υποκύψωσι και οι τελευταίοι του τιμαριωτισμού
Ν. - «

κατακτήσει δις την Ταυρίδα, καταστρατηγησει απα αντιπροσωπoι.

σών των δυνάμεων του οθωμανικού κρατους, πέμψει "Ιl δε Αγγλία, σπαρασσομένη από πολλού υπό
στόλους τροπαιοφόρους εις τον Ελλήσποντον, και του εμφυλίου πολέμου του Λευκού και του Ερυθρού
συνταράξει έπι τέλους τοσούτον την Ευρώπην, ώστε Ρόδου, ήρξατο μόλις να αναπνέη επί Ερρίκου του
- ε -, ή, , - --, νί...»
η Γαλλία και η Αγγλία, επιλανθανόμεναι αρχαίων Ζ', όστις, μιμούμενος Λοδοβίκον τον ΙΑ', έθώπευε
• *. - " -

αντιπαθειών χάριν της γενικής ισορροπίας, ήθελον τον λαόν ίνα ταπεινώση τους βαρόνους.
συνενώσει τούς τε αγώνας και τους στρατους αυτών. Αλλά μεταξύ της τοσαύτης βαρβαρότητος, ή
Τώ καιρώ εκείνω δεν ήσαν εν Ευρώπη πολλοί Ιταλία έσωζε την λαμπρότητα του αρχαίου αυτής
ηγεμόνες αληθώς απόλυτοι. Προ Καρόλου του Ε' οι πολιτισμού η Ενετία μετά των μεγαλοπρεπών
βασιλείς ουδε ν' αποβλέψωσιν ετόλμων προς τον παλατίων, του γιγαντείου ναυστάθμου, των ευρυ
δεσποτισμόν. Τα στέμματα της τε Ουγγαρίας και χώρων λιμένων όθεν εξώρμουν κατ' έτος μυριάδες
της Βοεμίας ώς και τα της "Αρκτου εδίδοντο έτι πλοίων (2), και μετά των απεσταλμένων αυτής,
κατ' εκλογήν και η εκλογή, ώς γνωστόν, προύπο δεσποζόντων καθ' άπαντας σχεδόν τους λιμένας (3),
θέτει συμβόλαιον μεταξύ ηγεμόνος και έθνους. Οι από των μυχών του Αδρίου μέχρι τών άκρων του
δε μονάρχαι της Αγγλίας ούτε να κατασκευάσωσιν, Ευξείνου, προεξήρχεν εν δυνάμει, ή δε Φλωρεντία,
αλλ' ουδε να διαφθείρωσι νόμους ίσχυον άνευ της υπολαμβάνουσα πάντοτε εαυτήν δημoκρατουμένην
συνδρομής των Βουλών. Εν μεν Καστιλλία ή Ισα υπό την δυναστείαν των Μεδίκων, των ενδόξων
βέλλα εσεβάσθη τα προνόμια των Κορτές εν δε τούτων πολιτών και πεπαιδευμένων εμπόρων, επο
Αραγόνη ο καθολικός Φερδινάνδος δεν ίσχυσε να ρίζετο διά των αυτών πλοίων τα υφάσματα της
καταβάλη την εξουσίαν του Δικαιονόμου (1), αξι Αλεξανδρείας και τα χειρόγραφα της Ελλάδος,
ούντος το δικάζειν τους βασιλείς. Μόνη η Γαλλία, συνεκρότει ακαδημίαν πλατωνικήν τη παρακλήσει
από Λοδοβίκου του ΙΑ' μεταρρυθμισθείσα, εγένετο του σοφου Μαρσιλίου Φισίνου, και ανήγειρε διά
κράτος καθαρώς μοναρχικόν, τουτέστιν ευδαιμον του Βρουνελλέσκη τον θόλον της Αγίας Μαρίας, ής
μεν οσάκις βασιλεύς οίος ο 1Β' Λοδοβίκος, διά την απέναντι ο Μιχαήλ Αγγελος ήθελε να οικοδομήση
ν ι ν ν - \ - - 2",
ρος τον λαόν αγάπην επανορθοί τά μετά των ξένων τον ίδιον τάφον (4). Τα Μεδιόλανα, η Μόδενα, ή
όιαπραχθέντα σφάλματα, χείριστον δε πάντων ασθε ερράρα, η Μάντουα, το Ουρβίνον, η Βολωνία, ήσαν
V
ου ή πονηρού τυχόν ηγεμόνος (2). Έκτοτε ουδέ γλυκείαι των τεχνών, των επιστημών και των γραμ
7ς οτε πλέον ανέκυψεν ή τιμαριωτική δύναμις και μάτων πατρίδες η Λομβαρδία εδείκνυε θαύματα
- - " 1

εν μεν Αγγλία υπεχώρει ενώπιον της μικτής κυβερ γεωργίας, αγρούς ώραίους ώς κήπους και χωρικούς
ν

νήσεως, εν δε Πολωνία έσώζετο υπό αλλοίαν μορφήν ευτυχεστέρους και αυτών των υπεραλπείων πολιτών,
ο θρόνος όμως αυτής έκειτο εν Γερμανία. η Νεάπολις εγοήτευε διά περικόμψου αττικού πνεύ
Μικρον μετά τα μέσα της εκατονταετηρίδος ματος τον ισπανόν κατακτητήν, κατέκτα δε και αυ
- "
ταύτης και μετά σύγχρονον αγωνιαν, κατέπεσεν τη τoύτoν διά του επαγωγού ουρανού υφ' όν κείται.
αίματόφυρτον το Κράτος των Ελλήνων, περί δε το Συγχρόνως η εμπορία, είς ην αδιστάκτως επεδίδοντο
τέλος αυτής, το 1484 έτος, εγεννήθη ο Λούθηρος. πάντες, επλούτιζε τας πόλεις, και η γη αύτη της
Καθ' όλην την διάρκειαν τής εκατονταετηρίδος διανοητικής υπεροχής εγίνετο ή άποθήκη παντος
ταύτης ο Οίκος της Αυστρίας ειργάσθη μετ' ανεν
δότου επιμονής εις την αδιάκοπον ανύψωσιν του
(1) "Οσα Σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς κ α ι "Ε γγ ρ α φ α (Α'),
θρόνου εκείνου, εφ' ου να καθήση έμελλε μετά μικρόν (2) Αυτ (Β').
ο ευτυχής αντίζηλος Φραγκίσκου του Α', Κάρολος ο (3) και όμως η δραστηρία, ή στερεά, η ομοιόμορφος αυτη
κυβέρνησις, είχεν εν εαυτή ουσιώδες ελάττωμα η ισχύς των
(ι) Justiciers. Τοιούτον τίτλον έφερεν ο πρόεδρος των Αρα πατρικίων δεν αντεσταθμείτο, και ο λαός δεν ενισχύετο. Ουδείς
γονικών Πολιτειών. Είχε δε και το δικαίωμα του καταγγέλλειν απλούς πολίτης διά μόνης της αξίας, ώς πάλαι εν τη Ρώμη,
ανέβη ποτέ εν Ενετία εις τα πρώτα αξιώματα,
τον βασιλέα ενώπιον αυτών. Σ. Μ. (4) Μichelet, Précis de l' histoire moderne,
(2) Voltaire, essai sur les mωurs, ιom. ΙΙΙ.
 )(4)(
του κόσμου. Πανταχού επί της προνομιούχου ταύτης θείσαν και επί την Γαλλίαν, την Αγγλίαν και την α - - -

χώρας, ηκτινοβόλουν έτίαι φωτός, πανταχού, μεταξύ Ισπανίαν. ΙΙ ενότης δε ούτη εγίνετο βεβαίως εφι ι

ήγεμόνων και πόλεων, συνίστατο άμιλλα ενισχύσεων
και φιλολογικών προστασιών πανταχού ή πολιτική
ανέθετε τα ανώτατα αυτής αξιώματα εις τους λογίους
των ανθρωπίνων γνώσεων αντιπροσώπους, τους σο
κτή διερχομένη διά του δεσποτισμού, καταλύοντος
την ποικιλίαν των εθίμων, των
- -
ς --
έζεων, τών προνο
μίων, και κρημνίζοντος τας κορυ-ας ί α καθυποβαλη
πάντας εις ίσην υποταγήν. Αλλ' οι λαοί υπομένουσι
" -

φους, τους ευγλώττου; διερμη ς του αρχαίου πνεύ και αγανακτούσιν επί τη δουλεία, ήτις αναδεικνύει "

ματος, ενώ αλλαχού και αυτό το αναγινώσκειν ήν λαμπρότερον της ελευθερίας τα αγαθά ιιιιιιιιιι
ν » - τ Ν 2

κατά την αυτήν εποχήν είδος εξ perιorlosan iibertat υιιι «μritn tin u survi
τοίς ποιηταίς, τοις τεχνίτας και τοίς σοφοις tinm (1. Και λοιπον εται ωρα κ α ()) ::ήν την ισό
- -- , και 1 . "

W. . ι
Ν
φαίνοντο άνδρες περί τε την πολιτικήν και την στρατη τη τα ενωπιον δεσποτου, διαδέχεται ισΟ της ενωπιον
ι « - ν
» »

γίαν
ι εμπειρότατοι, οι Σφόρζαι, οι Βράσσιοι Μοντόναι του νόμου.
ι ν , -

υί ΙΙισσινίνοι και οι Μαλατέσται και τέλος υπεράνω '' εις στου δαίος λόγος παοεκίνει τα " - η - " - -
της τοσαύτ και τοιαύτης δόξης ή αιωνία πόλις κράτη της Ιταλίας να θυσιάσωσι το αυθύπαρκτον
-
-

2 Μ, Ζ. Υ Ν ,
συνανεμίγνυε μετά μεγάλων και πολυτίμων αναμνή αυτών, διότι έδωζ αζoν ότι ένεκα της υπαρχουσης " - -, -- - "

ν. ζΝ " Ν - Μι - , - "
σ7
εων και των σεβασμίων τελετών της θρησκείας, διαιρέσεως δεν έκινδύ ευεν η ανεξαρτησία της πατρί
Λ- - " - " - - ν

την ακτινοβολον λάμψιν του ιερού θρόνου, προστάτου

τών τεχνών
- - -Α. και της σοφίας (1)) θέαμα
- τικ, και τούτο ν
"! ! ν ι -- , -- - - και -
Η κατάκτησς άρα μονη
-
" . - Ν.
ν η γυνατο
Α -
----
ΚΝ -
--". ... » -

- , ν' - - -, - -

μεγαλοπρεπές μεταξύ των δύω τούτων φωτοβόλων να καθυποτάξη τον τόπον ήθελε όμως επιπεσει ώς
2 ε - -, " ,-
πολων, του Δάντου και του Πετράρχου. υ, ο σ τις επι την ; ; ; αν ενε% , ισως δε κ α ι σ , εσει
» - - -- Σ. Α. ,

"11 1Ε εκατονταετηρίς δεν υπήρξεν όσον και ή την εθνικήν

την εjν ικην ζωήν
- ωΥ. την τοσούτω
την άκυαζoυσαν Χ.?
τοσουτω ακμα,ουσαν και. Ξε ν
προ αυτής γόνιμος α δ. 5 μεγάλων χάριτι ό μέσω της διαιρεσεως (2).
ν. - ' - »

αξιολόγων ανακαλύψεων ο ανθρώπινος νους επέδωκε Και επειδή έκ% στη πόλις της Ιταλίας υποδιη - - "ν

θαυμασίως, διότι μετάρσιος γενόμενος εις ύψος μέγα, ρείτο εις πλήθος αδελφοτήτων και σωματείων, ών - - -- f Μ - ν - - 7.

εδύνατο μεν να περιέλθη πελάγη αχανή, ουδέποτε έκαστον είχε και προνόμια και τινα κυριαρχίαν, ή
δε να οπισθοχωρήση. "Ιταλία ήθελεν υποκύψει εις τοιαύτα δυστυχήματα,
Αλλ' ήδη προεμηνύετο η πολιτική παρακμή, ώστε εί, φέρ' ειπείν, η Φλωρεντία υπέτασσε την
εφ' όσ ον δε η ευγενής Ιταλία ήσθάνετο τάς άρχαίας Πίσαν, ή η Ενετία την Παδούην, η βιομηχανία των
- - 1 , ν ν r
-

" - "

αυτης και πολυταράχους ελευθερίας καταρρεουσας, ερίων και της μετάξης τών ηττηθεισών πόλεων,

ή ήπειλείτο η εθνική αυτής ανεξαρτησία, επί το σού. εθυσιάζετο χάριν των συμφερόντων και της ζηλο
τον ανεζήτει μεταξύ των γοητειών της φαντασίας, τυπίας των βιομηχάνων της τροπαιούχου (3).
των αναμνήσεων του παρελθόντος και των ονείρων Ταύτα ήθελον συμβή και περί τα λοιπά. Ενεστώτα
του μέλλοντος
>" ',
παραμυθίαν. Και συνεταράσσον
θύ το μεν άρα και μέλλοντα, πάντα εκινδύνευον. r, « Τ" ν

έτι οι ηγ μόνες, οι λαοί ομως ράθυμως είχον προς Τότε, μεταξύ τοσούτων απαισίων πραγμάτων
αγώνας ανωφελείς, και οιωνών, ή «ούετο εν Φλωρεντία φωνή τις προ φ η
-

Τρείς μεγίστους κινδύνους διέτρεχεν ή ανεξαρ τική,

.. . .και ύ δ ", " ... " 4. "
- "-

η του δομινικανου Σαρον αρολα, προλεγοντος

ι \ -

Α- - -
τησία της Ιταλίας τον της γαλλικής, τον της ισπα την τιμωρίαν της Βαβυλώνος και της Νινευ ί. « "Ω
- - 1 - ..

- , τ' " » "

νικής και τον της τουρκικής κατακτήσεως, εξ ών ή Ιταλία, ώ Ρώμη! λεγει Κύριος, παραδώσω σε υς τ Χ.
τ

τελευταία ήν και ή μάλλον φοβερά, διότι ταύτης ικρόν εις χείρας λαού έξαλείψοντός σε απο' του
- - - -. ν
- , - 1 ν -

- ινομένης απώλετο και η π στις του ριστού, 2. μού των λαών. Ελεύτονται οι βάρβαροι, πεινών

καθόσον μάλιστα το σκήπτρον, τουτέστι ή σπάθη τες ώς λέοντες... Και έσεται

" -

-
- - - - ν. *. - " ," -

; ο θάνατος τοσούτω
των σουλτάνων, Υ:δεν ανεπαύετο
-..- και-
αδρανές
- Υί --
εντός χειρών τρομερός, ώστε οι νεκροθάπται περιερχόμενοι τας
r Α.
• ι ν , "1" ' - " " -
ασθενών. Βαγιαζίτης
.. . . ? -
ο Α', Βαγιαζί ης ο Β', και οδούς κεκράξονται Τίς κρούς ; Και τότε ούτος 1 - - -

Μουράτης ο Β', εξηπτον τον πολεμικόν ζήλον των τον υίον αυτού. .
ώ:αιοτέρων χρόνων - r) ύ
με το νόησον και συ,
ισλαμισμού. και ήγγ
- - " - Ν.
εμφάνισις
τ του τρομερου αυ των "Ευετία, και συ. πόλις Μεδιολάνων, μετανοήσατε »
-

διαδόχου, -
Μωάμεθ
ι

υ
Α
Αλλ' ενώ ο τουρκικος χίμα βος εξωγκούτο " - -

αινε σωτήριος η συμμαχία, αμυντική βιαιότερος, ο Θεός ένύλασσεν υπ' αυτήν της ήμισε
ή τριών ισχυρών της "Ιταλίας λήνου την σκέπην, υπό την σαμοίαν του Προφήτου ν

επικρατειών, αντί ελαχίστων τινων τεμαχίων-

πολι ής ευρωπαϊκής ανεξα και η σ.ας, τον
- . Ν - ι

τειών. "ilσαν όμως διηρημέναι, ή δε διαίρεσις αναπό - , --- , -

πίστεως. Υπ'ν'- - - - - - - ε
αυτήν η , ζανεν έν σιω
- Χ" « ι -

ο ευκτον υπήρξεν αποτέλεσμα ποικίλων και διαρκών

. . ν - " β--, Γ. - ν" - "
αιτιών. Ίσως ο πόλεμος, το φοβερόν τούτο όργα ( ! ) Τάκιτος, εν Βω Α- ο κό, α. - .. " « ν
, W. Α2 -

νο, ή και δύναμίς τις κατακτητική επέβαλλον και »

(" Ο Μακιαβέλης αυ
w
λεγι ότι ο " η ος των μεγάλων
επί την Ιταλίαν την αυτήν ενότητα την επιβλη ανδρών εξήρτητα από του αριθμο. το έτι
1 ν - < " Α - ν " 1. Λο

φανιζομένων το ιτων, έλ - το νται και -

- - - , ν. -

-- -"** * εκείνοι δύνανται ν' άν , δε θώ τι.

1 Ορα Σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς κ α ι Ε γγ ρ α φ (Γ'). 3, Cosa e Canto, S οι ί" μιι ο sa', 'm. Χ! V.
 )( 5 )(
- 1 "ν. / - " - - -

πή ο μέλλων στρατιώτης του Ιησού Χριστού, ώς δον, συνήνωσαν την εξουσίαν της ιταλιώτιδος και
ονόμασεν αυτός εαυτόν, ούτινος άπας ο βίος υ της αλβανικής.
πήρξεν αδιάκοπος πάλη, και διαρκής ώς ειπείν Συμβουλευόμενοι τα χρονικά της ιστορίας μαν
θρίαμβος του Σταυρου όστις,
1. -
επί
"λ - ι". - 4 ---
-
εικοσιτεσσαρας θάνομεν ότι η Αλβανία υπήρξεν αναλλοιώτως διη
' ν
ν

ενιαυτους, εν ζοφερά τινι της Ευρώπης γωνία, στρα ρημένη εις διάφορα μικρά κράτη, η εις τμήματα,
τηλατών ευαρίθμων Αλβανών, εξωλοθρευσε τα αν τα της 11πείρου και Πρεβαλιτανής. Εκραταιούτο ή
δρειότερα των Οθωμανών στίφη, κατενικησε τους αρκτώα Αλβανία δυνάμει και αμέσως ήλαττούτο ή
ν. - - Γ. ιV

αλλαχού
-
αηττήτους σουλτάνους, και ευδοκιμως άντε της Ηπείρου, διότι η μέση Αλβανία εκληρούτο
- - " -,
'
- Αο - - -

πάλαισε μέχρι της τελευταίας ώ ρας προς τυν άγριον προς τον αρχηγoν της : ρεβαλιτανής. Της Ηπείρου
-, "

της Κωσταντινουπόλεως πορθητήν. Ομως κυβερνωμένης υπό ηγεμόνος

-
Ο JVΕ -

Ο ανήρ ουτος, ον εξαπέστειλεν ήθεια πρόνοια, βαινε τουναντίον διότι ει και ιετηρησεν
ώνομάζετο Γεώργιος Καστριώτης (!) γνωστοτατος κτώα Αλβανία ίδιον αρχηγόν όμως
υπό την επίκλησιν Σκεντέρμπεης, ήτοι ήγεμών Α./έ. επιρροή εξησθενισε την εξουσίαν αυτής. Ούτω περί
ξανδρος, Το όνομα δε η μάλλον ο τιτλος ουτος το 6 ιθ έτος οι Σέρβοι κατέσχον μεν μέγα μέρος
εδόθη αυτώ ένεκα των πολεμικών αρετών, της της Πρεβαλιτανής, αλλά δεν εισέβαλον εις την Ηπει-.
ανδρίας και της καταγωγής αυτού εκ της πατριδος ρον Ει δε περί το 861 έτος οι Βούλγαροι εχειρώ
των γενναίων σρατιωτών, μεθ’ ών ο αθάνατος εκείνος σαντο το πλείστον μέρος της νέας Ηπείρου, το Δυρ
Μακεδών κατέκτησε την Ασίαν, ράχιον όμως και άξιλογός τις μοίρα της άνω Αλβα
Αλλά πριν ή διέλθωμεν τας διαφόρους του δρά νίας δεν περιήλθον εις χείρας αυτών μόνον μετά το
ματος σκηνάς, επισκεφθώμεν πρώτον το θέατρον 976 έτος, βασιλεύοντος του Σαμουήλ εγένοντο κύ
εφ' ου παρεστάθη το δράμα τούτο ριοι του Δυρραχίου. Αλλά την 1Α' εκατονταετηρίδα
Απο των χρόνων του βασιλέως Γεντίου (2), και ο έλλην αυτοκράτωρ ανέκτησε την Ηπειρον, και οι
της ρωμαϊκής κυριαρχίας, η Αλβανία διηρείτο εις Σκυπετάροι εφάνησαν κατά πρώτον επί Νικηφόρου
αρκτώαν και μεσημβρινήν και εκ μεν της μεσημβρι Βρυεννίου, δουκός Δυρραχίου, πολεμήσαντος μετ' αυ
νής συνεκροτήθη μετά ταύτα η Ηπειρος, εκ δε της των τους Σλαύους της Διοκλείας και της Δαλματίας,
αρκτώας, η επί Ιουστινιανού του Α' ονομασθείσα ους δεν ηγάπων οι Αλβανοί διά τούτο και ο πόλε
Πρεβαλιτάνα. Αι αρχαία κατά το Δυρράχιον και μος ούτος υπήρξε παρ αυτούς περισπούδαστος..
την Απολλωνίαν ελληνικαί αποικία, και εν γένει
Υ
Μετ' ου πολύ δε των εν τη κάτω Ιταλία κατα
τα πλείστα των παραλίων, είχον ίδιον πολιτισμόν, σταθέντων Νορμαννών αποβλεψάντων εις την νέαν
ενώό οι Σκύπαι αποχωρήσαντες προς τα όρη, ετήρησαν
"Ηπειρον, το 1031 έτος Ροβέρτος ο Γυισκάρδος εκυ
τον ίδιον εθνισμόν ώς οι Βάσκοι κατά τα
Πυρηναία. ρίευσε το Δυρράχιον. Εκείθεν δε ο υιός αυτού Βοε
Διο και έπαθoν εκ των επιδρομών των βαρβάρων μούνδος, κατακτήσας τα Ιωάννινα και την Λυχνιδόν
πολύ ολιγώτερον των κατά τας πεδιάδας και τάς ("οχριδα), προήλασε μέχρι Σερβίων και Βερροίας εν
παραλίους χώρας γειτόνων αυτών. Και όμως, μετά Μακεδονία. Αλλ' επαναστρέψαντος του ατρομήτου,
την εισβολήν του Αλαρίκου πλείστοι των Γότθων τούτου τυχοδιώκτου εις Ιταλίαν, ο έλλην αυτοκρά
ανεμίχθησαν μετά των ιθαγενών. Εντεύθεν ίσως τωρ ανέκτησε το Δυρράχιον. Επανελθών δε το 1107
προήλθον αι σουηκικα λέξεις της καθομιλουμένης, έτος ο Βοεμούνδος, ενίκησε τον σρατον του Αλεξίου,
ενώ οι Ρωμαίοι και οι Έλληνες είχον κληροδοτήσει και μετά δύω έτη συνομολογήσας ειρήνην, και μετα
αυτοίς ουκ ολίγας εκ των ιδίων φράσεων. Τάς δε βάς εις Ιταλίαν απέθανεν.
σλαυικάς εδανείσθησαν παρά των Σέρβων από του Αι εκστρατείαι αυται ανέστησαν ούτως ειπείν,
640 μέχρι του 1360 έτους, ότε ούτοι κατείχον το την αρχαίαν και πολυχρόνιον των Ρωμαίων κυριαρ
Μαυροβούνιον, την Ζένταν, την Σκόδραν και την χίαν κατά τας χώρας εκείνας, και εστερέωσαν την πί
Αντίβαρην. στιν τών Γκεγκιδών προς την ρωμαικήν εκκλησίαν
Διαρκούσης δε εν Τουρκία της βουλγαρικής κυ απ' αυτού του 1250 έτους ο επίσκοπος της Αλβα-.
ριαρχίας, ήτοι από του 800 έως του 1017 έτους, νίας εχωρίσθη από της Ανατολικής εκκλησίας. Ως
μόναι αι παράλιοι πόλεις, και ιδίως το Δυρράχιον φαίνεται δε την τότε Αλβανίαν, συνεκρότουν κυρίως
κατώρθωσαν να μείνωσιν ελληνικαί ή υπέκυψαν συ ή καθ' ημάς χώρα τών Μιρδιτών, του Δορακίου, αι
νεχώς εις νέους κυρίους. Μόνον περί το 1073 έτος οι περί την Αλβανούπολιν (Ελβασάν) χώρα και τινα
ιθαγενείς ανέλαβον επιρροήν και τοτε οι Νορμαννοί, μέρη της μέσης Αλβανίας,
υπό τον δούκα της Καλαυρίας, Ροβέρτον τον Γυισκάρ Μετά την υπό των Λατίνων εκπόρθησιν της
Κωνσταντινουπόλεως το 1204 έτος, μεταξύ της
(!) ο κ. Ουίλλιαμ Τέμπλ ονομάζει επτά άνδρας αξίους διαλύσεως του ελληνικού κράτους, είς των Κομνη
να φέρωσι στέμμα βασιλικόν τον Βελισάριον, τον Καρσην, τον
από Κορδύβης Γονζάλβην, τον Γουλιέλμον Α', πρίγκηπα της νών, υιός του σεβαστοκράτορος Ιωάννου, όμομη
Αρανσίας, τον Αλέξανδρον δούκα της Πάρμας, τον Ιωάννη, τρίου αδελφού του αυτοκράτορος Ισαάκ του Β'
θυνιάδην και τον Γεώργιο Καστριώτην (Σκεντέρμπεην).
(2) Ηγεμόνος της Ιλλυρίας, συμμαχήσαντος μετά Περσέως του και Αλεξίου του Δ', εγένετο δεσπότης της Αλ
των Μακεδόνων βασιλέως, κατά Ρωμαίων, Νικήθεις και αιχμα βανίας. Σταλεις δε προς είσπραξιν φόρων εις Α
λωτισθείς υπ'αυτών, μετεκομίσθη εις Ρώμην το 168 π.Χ. -Σ.Μ. σίαν επανέστη, επολέμησε προς τον αυτοκράτορα
 )( 6 )(
1 -ν " -

τη συνδρομή του εν Ικονίω σουλτάνου, και μετά την παρά τον Αχελώον, ο Συμεών ανέθετο τη ιδί
/ / - ι - ν Α -

έξωσιν του Αλεξίου επανήλθεν εις την Ευρώπην και συζύγω Θώμη την διοίκησιν της Αιτωλίας, της

εκυρίευσεν ευχερώς τήν τε Αιτωλίαν και την Ηπει "Αρτης και των Ιωαννίνων. Αλλά χώρα αδια
ρον, αρχαίαν τε και νεωτέραν, προς ταύταις δε και κόπως σπαρασσομένη υπο των Αλβανών, προς
τα Ιωάννινα, την Αρταν και την Ναύπακτον. "Υ ους είχον παραχωρηθή τότε Αγγελόκαστρον και
πήρξε δε άσπονδος των εν Βυζαντίω Φράγκων εχ πολλαι παρακείμενα τω Αχελώω πόλεις, αδύνα
θρός. Δολοφονηθέντα το 1205, διεδέχθη αυτόν ο τον ήν να κυβερνηθή υπό γυναικός. "Οθεν ο Συμεών,
αδελφός Θεόδωρος, ενώ προς τον νόθον αυτού υιόν είσακούσας των παρακλήσεων των Ηπειρωτών, έ
Μιχαήλ, νεώτατον έτι, έδόθη ο ελάχιστος κλή δωκεν αυτοίς τον δεσπότην Θωμάν. Ούτος δε
ρος τον πατρικών κτήσεων. Ο Θεόδωρος ουτος τυραννικώς προς τους "Ελληνας φερόμενος, απεδίω
κατέκτησε την Θεσσαλίαν, την Λυχνιδόν, την Λε ξεν εν έτει 1367 τον μητροπολίτην Σεβαστιανόν
κάνην του Οκτoλόφου (Βιτωλίων) ή Πριλλάπου και τους πρώτους των κατοίκων των Ιωαννίνων, και
(Περλεπε) και το Δυρραχιον. Ο δε ανεψιός και διά εβιάσατο τας παρθένους των εγκριτoτερων οικογε
δοχος αυτου Μιχαήλ, κατατροπώσας πολλάκις νειών, ίνα συνέλθωσιν εις γάμον μετά βαρβάρων
τον βασιλέα των Βουλγάρων Ασαν, εχειρώσατο διωργάνωσε δε και σύστημα βασανιστηρίων και μα
σύμπασαν την μεσημβρινήν Αλβανίαν. Και όμως στιγωσεων.
ότε απεθανε το 1276 έτος κατέλιπε τώ πρωτο Πολλάκις οι Αλβανοί εν τώ διατήματι τριών ετών
τόκω αυτού υιώ Νικηφόρω Αγγέλω, μόνην την άρ απέκλεισαν τα Ιωάννινα υπό τον Πέτρον Λεεόσαν.
χαίαν "Ηπειρον και την Ακαρνανίαν μετά των Αλλά νυμφευθέντος του αρχηγού αυτών την θυγα
"Ιονίων νήσων ο δε σεβαστοκράτωρ Ιωάννης Αγ τέρα του Θωμά Ειρήνην, ανεκόπησαν αι εχθροπρα
γελος εκληρονόμησε την Θεσσαλίαν μετά τών έν 2ζίαι. Ανανεώσαν τας δε ταύτας το 1379 έτος μετά
" 2. "

Λοκρίδι κτήσεων αυτής. των Μαλακασσιτών, κατετρόπονσεν αύτους ο Θωμάς,

Ενώ άρα η "Ηπειρος είχεν ιδίους ηγεμόνας, το συναφθείσης αιματηράς μάχης περί την λίμνην.
Δυρράχιον εξήρτητο από Φιλίππου του εκ Τάραν Το δε έαρ του 1380 έτους, διαβ άντες κατά πρώ
τος, άμα δε και δουκός των Αθηνών, πολεμούντος τον οι Τούρκοι την Πίνδον, απεκρούσθησαν υπό τΟ') ν" v ,

προς τους Σέρβους. Αλλά περί το 1373 έτος, ο Θωμά, όστις θελήσας το επόμενον ετος να τυχ η τη ς \

εξαδελφιδούς αυτού Λοδοβίκος, πρίγκηψ της Ναυάρ συνδρομής του Πάπα, εξώμοσε δημοσία, και υπερό
ρας, απώλεσε την πόλιν ταύτην, και το Δυρράχιον ριον απέπεμψε τον μητροπολίτην Ματθαίον. Αλλά
επωλήθη αντί 6,000 δουκάτων προς τον Γεώργιον την 23 Δεκεμβρίου 1383 εφονεύθη υπό των αξιω
Βάλσαν, κόμητα Λαβεάτιδος (Ζέντας). ματικών του ιδίου στρατού, μετά δε του βδελυρού
Το 1337 έτος εδέσποζε της Ηπείρου και της σατράπου κατελύθη και η εν Ηπείρω εξουσία.
Αιτωλίας, ο Ιωάννης Β' (Δούκας), εκ της οικογενείας Χαίροντες οι κάτοικοι των Ιωαννίνων εκάλεσαν
των κομήτων της Κεφαλληνίας και της Ζακύνθου, αυθορμήτως ηγεμόνα τον διοικητήν της Κεφαλληνίας
όστις τελευτήσας αφήκεν υιον Νικηφόρον καλούμενον, "Ισαον, όστις σπεύσας απ έδωκε τω λαώ τάς αρ
δωδεκαετή την ηλικίαν. Τούτου την χώραν εκυ χαίας ελευθερίας, αλλ' ηττηθείς τον Απρίλιον του
Α" - 2 --- ν

ρίευσεν ο αυτοκράτωρ Ανδρόνικος τη βοηθεία των 1 399 έτους υπό των Αλβανών, εγένετο αιχμά - 1. Ν. -

Τούρκων Σελζουκιδών. Τον δε Νικηφόρον έπαναστα λωτος λυτρωθείς αντι δέκα χιλιάδων ενε
"

ταξεν εκ νέου ο Καντακουζηνός το 1340 τικών χρυσών, επανήλθεν εις Ιωάννινα, όπου υπε
τήσαντα υπέτα
- - Α2
έτος , και ώ,όμασε πανυπερσέβαστον του αυτο δέχθη εύλογών αυτόν ό λαός. Αγνοείται δε το τέ
-

κράτορος. λος αυτού.

2 12' r r « * » " » » *
"
Κατά την εποχήν εκείνην προς πολλούς των εγ Εν τοσούτω οι Μουσουλμάνοι εγενοντο καθ Ξ γ.χ -
μεοώτεροι. Μουράτης ο Β', έ άογης
κρίτων Αλβανών καταστάντας ισχυρούς, ο Καντα στην τρομερωτεροι.
ζΝι
-»

Μουρατης ο υ , εννατος μοναρχης -

κουζηνός ανέθηκε την διοίκησιν επαρχιών τινων. Και της οθωμανικής δυναστείας, ανανεώσας τους κατά της
- - " - -

προς μεν τον εκ Σπαλάτου Γουίνην έδωκε την περί Ελλάδος σκοπούς των πατέρων αυτού, ηπείλει το
τα Ιωάννινα χώραν, προς δε τον Μουζακην Τόπιαν 143 1 έτος την 11πειρον. Ο δε λαός πτοηθεις υπετά
την "Αρταν. Το 1346 έτος, ο τσάρος της Σερβίας χθη, και την 9 Αυγούστου του αυτού έτους φρουρά
Στέφανος 11' Δουσάν, καθυποταξας προσέλαβεν υπό τουρκική εισήλθεν εις Ιωάννινα,
το σκήπτρον αυτού πάσαν την Αλβανίαν. Ο Πρια Το δε 1356 έτος, μόλις αποθανόντος του Δουσαν,
λούπας, φέρων πομπώδη τίτλον Καίσαρος, ανέλαβε ανεφάνη εν τη αρκτώα Αλβανία η οικογένεια Βαλσα,
την διοίκησιν των Ιωαννίνων και της Πίνδου προς συγγενής, ώς λέγεται, του εν Προβηγκία οίκου του
δ ε τον Συμεών ή Σινισιάν, αδελφόν του βασιλέως Βaux (1), ελθούσα μετά Καρόλου του πρώτου βα
της Σερβίας Στεφάνου, εδόθη αλβανική τις δεσπο
ν

τεια. Αλλ' αποθανόντος του Στεφάνου το 1356 (1) Το 1393 έτος η νιαοία του Βιη και έφερεν εις τον οίκον
έτος, διηγωνίσθη ένοπλος περί διαδοχής προς Ουρό του Chalons την ηγεμονία της Αραυσίας, μεταδά σαν μετά ταύτα
χην Ε' τον ανεψιον αυτού, και ο πρώην δεσπότης εις την του Νυ-s μu.
Σημ. Μετ. Βάλσας εν τη Αλβανία υπήρξε κύριο όνομα, και
Νικηφόρος ανεκτήσατο το πατρικόν κράτος. ουχί επίθετο οικογενείας διά του το υποθέτομεν οτι η λε
- -- ν. ζ» 4. - - "

Τελευτήσαντος δε του Νικηφόρου έν τινι μάχη γμένη μετά του οίκου του Βμux συγγένεια είναι κοάσιμος
 )( 7 )(
σιλέως της Σικελίας. Και πρώτον μεν ο αρχηγός αυ Ο Αίας ή "Αωος (Βοϊούσα) ήν το όριον των δύο επι
της εκυρίευσε την Σκόδραν και τας κάτω χώρας από κρατειών. Και πλην των ενετικών πόλεων, οι Κα
Λαβεάτιδος μέχρι Καττάρου μετά δε την εν έτει ςριώται εξουσίαζoν πάσαν την προσάρκτιον χώραν(1),
1368 ήτταν του Ουρόχου υπό Δυκαγίνου, βοηθούμε Τών ιστορικών τινες, εκτείνοντες τα όρια της
νος και παρά των ανδρείων αυτού υιών Στρασιμή επικρατείας του Σκεντέρμπεη μέχρι του Αμβρακιακού
ρου, Γεωργίου και Βάλσα, κατέλαβε και το ανώτε
κόλπου και των στομίων του Καττάρου, φέρoυσιν
ρον μέρος της Λαβεατιδος, ότε και οι τρεις ουτοι αυτά προς ανατολήν μέχρι Σερβίας ώστε η έκτασις
μετέστησαν από της ελληνικής εις την ρωμαϊκήν αυτής καταντά μείζων και της του αρχαίου βασι
έκκλησίαν. Ο δε Βαλσας αρπάσας προ της τελευτης λείου της Μακεδονίας. Πράγματι όμως περιελάμβανε
αυτού από του Καρολου Τοπία την πόλιν της Κροίας, την Κρόιαν (2), το Αλέσσιον (3) και το Δυρρά
απεδίωξε την οικογένεια των Δυκαγίνων και των χιον μετά του μέρους εκείνου της Μουζάκης του
Σοφί, παρατείνοντος την δεξιάν όχθην του βαθυρρόου
οι δε υιοί αυτού, ομονοούντες προς αλλήλους, "Αψου (4). Ο ποταμός ούτος καταρρέων από των
επηύξησαν το ίδιον κράτος Συμμαχήσαντες δε και Κανδαουίων η Καυλονίων ορέων, συνενούται μετά
μετά του Σπάτα και άλλων Σκύπων εκ των τα του Οσσόνου, και προσλαμβάνων πλήθος άλλων
πρώτα φερόντων, ήρπασαν από των Σέρβων κτή υδάτων διατρέχει το τμήμα της Τομορίτσας,
9

σεις τινάς, ηγόρασαν πας α των Ναυαρβικών στρατευ προχωρεί προς Πουλχερόπολιν , και συμβάλλων
μάτων το Δυρράχιον, εκυρίευσαν την Πουλχερόπολιν τάς ροάς μετ' άλλου ερχομένου εκ Μοσχοπόλεως,
(Βεράτιον) και την Αυλώνα, κατέκτησαν μέρος της ιανύει την Μουζάκην υπό το όνομα Βερατίνου ή
Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, και μάλιστα την
Καυλόνου μέχρι της Αδριατικής, εις ην εκβάλλει
Κας ορίαν, εφόνευσαν τον Βιάγιον Ματαράγκον, κατε τέντε λεύγας προς άρκτον των ερειπίων της Απολ
στάθησαν εν "Αρτη, και εδήωσαν την χώραν του εκ λωνίας. Αλλ' ούτε το φρούριον της Πουλχεροπό
Κεφαλληνίας κόμητος Καρόλου Τόκκου.
Και όμως, καίτοι πολλάκις ηττηθέντος του Τόκ λεως (5) το υπό Μουράτου αλωθεν εν έτει 1440
αλβανικήν
μετά τον θάνατον του Θεοδώρου Κορώνου, του τε
κου, οι Αιτωλοι, αποστρεφόμενοι την λευταίου αυτού κυρίου, ανήκε τώ Σκεντέρμπεη. "Αρα
κυβέρνησιν, ηνώθησαν μετ' αυτού. Μετ' ολίγον μάλι το ούτω λεγόμενον βασίλειον αυτού συνεκροτεί
στα (1376) ή δημοκρατία της Ραγούσης αποκατέ το ώς έγγιστα εκ του ευτελούς πασαλικίου της
στησεν ειρήνην μεταξύ Βαλσών και Τόκκου, νυμφευ
Κροίας.
θέντος την αδελφήν εκεινων Αικατερίνην. Υιός δέ τις
του Τόκκου, ο Κάρολος Β', ώνομάσθη υπό του Η Κρόϊα εθεμελιώθη εν έτει 1338 υπό Καρό
Μανουήλ Κομνηνού δεσπότης, και κατέκτησε το λου Τοπία, κυρίου Σκουρίας. Επειδή δε ο βράχος
Αγγελόκαστρον. Αλλ' αποθανόντος του Καρόλου και τα άφθονα ύδατα της Κροίας ανεδείκνυον την
(14.30) μετεβλήθησαν τα πράγματα, διότι επί δύο θέσιν περιμάχητον
φρούριον,
ώς
κατασταθεν
πολεμικήν,
επί της
ανήγειρεν επ' αυτής
εισβολής των Τούρκων
απογόνων αυτού το κράτος περιήλθεν εις τους Οθω
μανούς. Μετά τον εν Σκόδρα θάνατον του Γεωργίου το τελευταίον προπύργιον των χριστιανών της Ανα
Βάλσα (1379), ο νεωτερος αυτού αδελφός ενικήθη τολής, και το ένδοξον θέατρον των ηρωικών του
υπό των Τούρκων περί την Πουλχερόπολιν (1383). Σκεντέρμπεη ανδραγαθημάτων.
Ο δε Βάλσας και ο Ιωάννης, υιοί του Δυκαγίνου, Η πόλις αύτη εκτίσθη εις ύψος 1,200 περίπου
έπεσαν εν αυτώ τώ πεδίω της μάχης. ποδών, κάτωθεν κρημνού περιζωννύοντος την κορυφήν
Εν δε έτει 1386, ο Γεώργιος Στρασιμήρος Βάλσας, όρους 1,900 ή 2.000 ποδών ύψος έχοντος. Μεταξύ
υιός του Στρασιμήρου, μαχόμενος εκ νέου προς τους δε αυτής και κατωτέρου τινός τοίχου υπάρχει κλιτύς
'Οθωμανούς, απώλεσε την Καστορίαν, την Πουλχε και χείμαρρος εκρέων πλήθων εξάντρου υπό τους
ρόπολιν, την Κρόιαν και το Δυρράχιον. Αλλ' ο σουλ πρόποδας του κατωτέρου κρημνού, αρδεύει παρα "

τάνος επώλησεν αυτώ την τελευταίαν ταύτην πόλιν κειμένην εύφορον κοιλάδα. Εκ τούτου ώνομάσθη
αφείς και την Σκόδραν το δε Δυρράχιον δοθέν αντί
υποθήκης τους Ενετούς, κατεκτήθη μετά τινα
χρόνον υπό του υιού αυτού Βάλσα. Και ότε το 1421
έτος ο Γεώργιος, πορευθείς προς τον θείον αυτού, τον
δεσπότην της Σερβίας Στέφανον, απέθανεν, οι Ενετοί
κατέσχον την Βούδβαν, το Ολκίνιον (Δουλτσίνον)
(1Αmί-Βοαέ, La Turquie d'Εurope, tom. Iv.
(9) οι μεν Σκυπητάροι προφέρουσιν αυτήν Κρ ο ύ ί α ν, ο εστι
μεθερμηνευόμενον πηγή ή βρ ύ σ ι ς, οι δε Βυζαντινοί έγραφον
ώς ο Ακροπολίτης, Ιστορ. σελ. 50 και Χρονικών σελ. 126, «το
- 4. - - -
- -

και την Σκόδραν.

εν Αλβανό φρούριον της Κροίας. ", και οι Τούρκοι Ακ-σ ε ρ ά ί,
ήτοι Αευκόν παλάτιον.
Ενώ δε παρήκμαζεν ο οίκος των Βαλσών, δύο (3) Λισσός. 'λλωθείσα μετά τον θάνατον του Σκεντέρμπεη υπό
άλλοι αλβανικοί, ο των Αριαννιτών, τών και Κομνη Μωάμεθ του Β', ανέκτησε μετά ταύτα την ανεξαρτησίαν αυτής,
" , 1
νών επικαλουμένων, και ο των Καστριωτών εκρα ο , " 1 - Μ.

ήν και διετήρησεν επί πολύ δημοκρατoιμένη υπό την προστασίαν

ταιούντο. Αλλά και οι Τόπια και οι Σπανοί εκρα της Ενιτίας.
ταιούντο επίσης διότι από του 1436 έτους Τόπιάς (4) Εργένης, Caesar, Βe!!. Civ. Ι: Ι.
τις, Δέπας τoύνομα, ήν στρατηγός των Αλβανών, (5)"ορα τας Σημειώσεις (Δ').
 )(8)(
αλβανιστί Κρόϊα ή πηγή. Δύο δε λεύγας μακράν πέδιον της μικράς Ταταρίας μέχρι της Κασπίας
προς άρκτον ο Κοκουρλισους (ποταμός οσμήρης) έχει απαριθμεί ο Τιμοσθένης.
ομοίαν αρχήν (1). ουτος βεβαιοί (1) ότι τα τριακόσια ταύτα έθνη
Οι αρχαίοι ωνόμαζον Αλβανίαν (2) ορεινήν τινα ελάλουν, κατά Στράβωνα, τριακονταεννέα διαφόρους
χώραν, σχεδόν αγρίαν, αρδευομένην υπό του Κύρου γλώσσας, και παρεγίνοντο συνεχώς εις την αγοραν
(Κούρ), κειμένην δε προς την "Ανω Ασίαν μεταξύ της εν Κολχίδι πόλεως Διοσκουριάδος, όπου οι
Ιβηρίας και της απεράντου εκείνης άλμυράς λίμνης Ρωμαίοι μετεχειρίζοντο διερμηνείς, χάριν των ιδίων
της μέχρι των ορίων της Ευρώπης και της Ασίας υποθέσεων, τριάκοντα προς τους εκατόν (2).
εκτεινομένης, της Κασπίας θαλάσσης. Και αυτή μεν Κατά την κοινή παραδ.δεγμένην γνώμην, αι
αλωθείσα υπό των Τούρκων και στερηθείσα του Α.λβανικαί Πό.λαι (Δεμίρ Καπού), ήσαν αυτή η
ιδίου ονόματος, μετεκαλέσθη Κιρβάν, οι δε κάτοικοι δίοδος του Δερβεν, κατά την Κασπίαν. Αλλά και
ηττηθέντες κατέφυγον εις Ελλάδα προς τον κόλπον αι αρχαία παραδόσεις, και η περί της Κασπίας
της Ενετίας, και εκάλεσαν Ηπειρον την νέαν αυτών σιωπή των περιγραψάντων τα κατά την δίοδον
πατρίδα, αποτελούσαν σήμερον μέρος της Κάτω ταύτην, και η θέσις των Αλβανικών Πυλών ην
Αλβανίας. Εντεύθεν οι κάτοικοι αυτής λέγονται οτε ρητώς ορίζει ο Πτολεμαίος παρά τον Κάσιον (Κοίσου),
μεν Αλβανοί, οτε δε Ηπειρώται. και η διαβεβαίωσις του γεωγράφου τούτου ότι οι
Ο δε Μάγιος Παταβίνος, αποδίδων τους Αλβα Δίδουροι γείτονες των Τούσκων, κατώκουν πλησίον
νούς καταγωγήν ασιατικήν, ανακηρύττει αυτούς των Σαρματικών Πυλών, και η πέραν της επαρχίας
τέκνα του Καυκάσου. Τοιαύτη προυπήρξε και του της Καγμαμγαρίας επεκτασις των δύο φυλών
Αινείου Συλβίου ή γνώμη αλλ' ουδέτερος αυτών
Δίδων και Τούσγων, ομόρων έτι στενού τινος
αιτιολογεί την δόξαν ταύτην, ήν όμως επιβεβαιοί διαβαίνοντος δια της χώρας Ουμα-Καν, παρά τα
ή ταυτότης των ονομάτων των τε εν τη μακεδο όρια του Δαγεστάν, πάντα ταύτα εμφαίνουσιν ότι
νική Ιλλυρία και τη Ηπείρω διαφόρων σκυπηταρι αι Σαρματικαί ή Α.ίβινικαί Πύλαι, ών η θέσις
κών λαών, και των κατά την Μαιώτιδα και Κασπίαν άμφισβητείται άχρι της σήμερον, έκειντο όπου λέγει
και την χώραν την από του Ευξείνου μέχρι της ο Πτολεμαίος (3).
Αρμενίας εκτεινομένην κατοικησάντων άλλοτε (3). Μικρον μετά την πολύκροτον εκείνην του Ιάσωνος
Αλλ' οι Σκυπητάροι, ει και ωνομάσθησαν υπό εκστρατείαν (1350 π. Χ.), σμήνη βαρβάρων εξή
μεν των Ευρωπαίων Αλβανοί υπο δε των Ελλήνων λασαν εκ των ενδοτάτων της Ταταρίας και των
Αρβανίται, και υπό τών Α ράβων και Τούρκων Αρνα περιχώρων της Υρκανίας θαλάσσης, τα μεν να
ούται,δεν αναγνωριζουσιν όμως τας διαφόρους ταύτας κατακλύσωσι την Ιταλίαν, τα δε να προβώσι προς
ονομασίας σύγκεινται δε εκ τεσσάρων μεγάλων την Δύσιν, τρεπόμενα περί τον Εύξεινον, όπου τα ίχνη
οικογενειών την αυτήν εχουσών καταγωγήν την αυτών εξηλείφθησαν κατά τα όρια της Δακίας. Περί
των Γκεγκών και Μιρδιτών ομιλούντων ομοίαν την αυτήν εποχήν οι κάτοικοι της Κολχίδος, χ.2Τά
γλώσσαν, την των Τοξιδών, των Ιαπυδών και των διώκοντες τον εισβαλόντα εις την χώραν αυτών
Χαμιδών. Εξ αυτών παρήχθησαν πλείστοι κλάδοι παράβολον ξένον, ιδρύσαντο αποικίας έντε Κρήτη
πλάγιοι, και ανεφύησαν παρά τον Αδρίαν αι απει και Ιταλία και περί την Αδριατικήν, επί των παρα
ράριθμοι φυλαί των τριακοσίων ετερογλώσσων εθνών λίων της μακεδονικής "Ιλλυρίας, και ανήγειραν τό.
όσα περί την Μαιώτιδα, τον Εύξεινον και το ορο Κολμίνιον Αύτη κατά Πουκβιλ (4) η περίοδος
καθ' ήν οι Σκυπιτάροι Αλβανοι ή Αλβανοί ήλθον
(1) ώρα και Μarini Βarletii Scodrensis sacerdotis, de vita εις Ευρώπην όπου ανεμίχθησαν μετά των Ιλλυριών,
ct gestis Scanderbegi, Ερίrotarum principis. "Ητοι « Μαρί
γενόμενοι, κατά τάς περιστάσεις, ποτε μεν υπήκοοι,
νου Βαρλετίου ιερέως εκ Σκόνδρας, περί του βίου και των ανδρα
γαθημάτων Σκεντέρμπεη, ηγεμόνος Ηπειρωτών Ρ, ποτέ δε πολέμιοι των βασιλέων της Μακεδονίας.
(2 , Αlbania dicitur ab Αlbanis populis asiaticis, φui a "Ωσεί δε ελησμονήθησαν επ' αιώνας αναφαίνονται
Τartaris expulsi istic consederunt. Αλλά κατά τίνα εποχήν, ότε ο Θουκυδίδης, εξιστορών τα κατά Σιτάλκην,
των Θρακών βασιλέα, στρατευσάμενον επί Μακεδο
ερωτά ο κ. Πουκβίλ (Voyage de la Grèce, τόμ. Γ'.). Και νεώτε
ρός τις δε συγγραφεύς, τα αυτά λέγων δεν λύει το ζήτημα. νίαν, λέγει ότι συνηθροίζοντο τα άγρια ταύτα πλήθη
Αlbania prese nome dagli Αlbani d'Αsia, che scacciati da εν τη Δοβήρω (Παλαιοχώρι), και παρεσκευάζοντο
Τartari vi vennero in questa parte di Μacedonio, che ο όπως κατά κορυφην εισβαλουσιν εις την κάτω Μακε
situata fra il fiume Βoiana che Ρlinio chiama Βnrana, la δονίαν ής ήρχε Περδίκκας (5).
Cimara o scogli di Αcrocerauni, mar jouio e le monta, Εντεύθεν αναγνωρίζομεν την λεληθυίαν ύπαρξιν
gne Camoli e Stacci. Μa sotto nome d'Αlbania scorre των Σκυπητάρων, ούς ο Πτολεμαίος ονομάζων Αλβα
aucora Epiro, paese che comincia da Vallonia, dagli anti
chi detta Ανlon navale, sino al golfo di Αrta o Αmbraci",
«love abitano Chaoni e Τesproti, popoli feroci. (L u c c a r. (1) πλίνιος, Ηist. natur, βιβ. ΣΤ'.
lib. ΙΙΙ. p. 86-"Αννα Κομνηνή -Gott Stritt., Serv. c. ΧΙΙΙ). (2) Ρouqueville, Voyage de la Grèce, Τom. ΙΙΙ.
(3) ο Πουκβιλ (Voyago de la Grèce, τόμ. ΙΙΙ) αναφέρει (3) Μalte-Brun, Précis de la Géographie universelle.
μεν τας συμπτώσεις ταύτας και άλλας, ας δανείζεται παρά των (4) Voyage de la Grece, tom. ΙΙΙ.
Αρμενίων γεωγράφων, αλλ' ουχί και μετά πολλής πεποιθήσεως, (5) Θουκυδίδης, βιβλ. Β'. S 98-99.
 )(9)ί
νους λέγει οικούντας κατά την Β' εκατονταετηρίδα Η Αλβανία είναι προς την Ελλάδα ό,τι και η
την παρά τάς όχθας του Γενύσου (Σκoύμβη ή Τόβη) Λομβαρδία προς την Ιταλίαν ανάγκη να κατέχη
Αλβανόπολιν τούτων οι απόγονοι διετηρήθησαν τις την κεφαλήν ίνα υπερασπίση ευδοκίμως τάς δύο
εκεί (1). Ο Πτολεμαίος αποκαλύπτει, ούτως ειπείν, ταύτας χερσονήσους. Εντεύθεν, κατά τους Τούρκους,
το όνομα των Σκυπητάρων καλών αυτούς Σκιρτώ το επίκαιρον της Αλβανίας, του προμαχώνος τούτου
κας θέτει δε τας φυλας αυτών επί του ορίου της της Ελλάδος.
Μακεδονίας, προς την Λαβεάτιδα λίμνην, την Εκτεινομένη προς άρκτον μέχρι της Μοισικής
καθ' ημάς Ζένταν, ην όμως δεν ονομάζει. Ο δε σειράς, η Ελλάς είναι ευρύχωρος χερσόνησος εκ
Πλίνιος (2), διαιρών εις δώδεκα φυλάς αυτόν τούτον τριών άλλων συγκειμένη η μεν πρώτη ή η μεσημ
τον λαόν, καλεί Σκιρτάρι. Και ουδεμίαν μεν προστί βρινωτέρα, όρια έχουσα τον ισθμόν της Κορίνθου,
θησι σαφεστέραν είδησιν, λέγει όμως ότι το Κοί περιλαμβάνει την Πελοπόννησον η δε δευτέρα, η
γίνιον ή Δουλτζίνoν κείται πλησίον αυτών. αρχαία Ελλάς, κειμένη εντός γραμμής αρχομένης
Παρατηρητέον ότι αι φωναι Σκιρτάροι και Σκυ από του Αμβρικιακού κόλπου, και ληγούσης εις τον
πητάροι εισι σχεδόν όμοια, και ότι σήμερον λέγονται Πελασγικόν ή και τον Θερμαϊκόν, περικλείει προς
αδιαφόρως αμφότερα. Αι κυριώτεραι δε φυλαι αι μεν το Αιγαίον την Αττικήν, την Βοιωτίαν, την
διασωθείσαι εν τη χώρα αυτών εισίν ή των Κολεν Φωκίδα και την Θεσσαλίαν προς δε το Ιόνιον, την
τίνων ή Κοιλασινίων, ή των Σοπάρων ή Σκυπη Αιτωλίαν και την Ακαρνανίαν και η τρίτη, περι
τάρων, ή των Επετινών ή Σπαγών, και ή των οριζομένη υπο της Μοισικής σειράς, περιέχει προς
Γραβακέων ή κατοίκων της Γραβίας. μεν το Ιόνιον την "Ηπειρον μετά της Α./βανίας,
Μετά τον Θουκυδίδην και Πτολεμαίον, ουδείς προς δε το Αιγαίον την Μακεδονίαν και την Θράκην.
άλλος ώμίλησε περί αυτών. Ταυτισθέντες βεβαίως "Απασα δε η χώρα καλείται Ρουμ-είύ η Ρωμανία,
υπό τών Τούρκων, ώς κρατησάντων το πρώτον αυτής
μετά των κατοίκων της Μακεδονίας, οι Σκυπητάροι
επί των Ελλήνων αυτοκρατόρων, οίτινες έφερον έτι
συμπαρελήφθησαν υπό το γενικόν όνομα των Μακε
δόνων ή των Ιλλυριών, κατά την θέλησιν των κατα τίτλον αυτοκρατόρων Ρωμαίων (1).
κτητών, αδιακόπως μεταβαλλόντων τάς τοπογρα
Περί το 1010 έτος, το βασίλειον των Βουλγάρων
περιείχε την Μακεδονίαν, την Αλβανίαν και την
φικας διαιρέσεις. Αλλ' οι Αλβανοί αδιαφορούντες Σερβίαν, ότε ο αυτοκράτωρ Βασίλειος ο Β' (2) διέρρη
προς τας αυθαιρέτους ταύτας διατάξεις, μηδε προσέ
χοντες εις των αυ τοκρατοριών τάς πτώσεις, διετήρουν
ξεν επι τέλους το φύραμα τούτο λαών, ών τα λείψανα
υπερηφάνως επί των απροσίτων αυτών ορέων την διεσκορπίσθη σαν επί της τουρκικής χώρας. Εν δε έτει
1185 οι Βλάχοι, ή κυριολεκτικώτερον ειπείν, οι
ιδίαν ανεξαρτησίαν. Κουτσόβλαχο ι, προς μεσημβρίαν του Ίστρου, και οι
Η Αλβανία ή το κατά Τούρκους Αρναουτλικ,
μείναντες εν τη Βουλγαρία Βούλγαροι, επαναστατή
συγκροτείται, ώς και η Ηπειρος, εξ ορέων εν είδει σαντες αθρόοι εθεμελίωσαν το βλαχοβουλγαρικόν
αμφιθεάτρου, υπερκειμένων αλλεπαλλήλως από της βασίλειον, νύν μεν υποτελές, άλλοτε δε σύμμαχον
παραλίας μέχρι τού μέρους εκείνου της ελληνικής τών Βυζαντινών, και κατακτηθέν υπό των Οθωμανών
σειράς της συνενούσης την Πίνδον μετά του Σκάρδου, μετά τα μέσα της ΙΔ' εκατονταετηρίδος (3).
και διαχωριζούσης το Ιόνιον απο του Αιγαίου πελά Από δε της Ανω Μακεδονίας, ώς από κεντρικού
γους. Τα δε δύο υψηλότερα οροπέδια του αμφιθεά τινος σημείου, άρχονται τέσσαρες ή πέντε σειραι ορέων
τρου τούτου εισίν, ένθεν μεν το της Λυχνίτιδος, προς
ή μεν, τείνουσα προς άρκτον, απολήγει εις τάς όχθας
την αρχήν της κοιλάδος του Δρίλωνος (Δρίνου), εκείθεν του "Ιστρου παρά την "Ορσοβαν, όπου βράχοι συστέλ
δε το της Λαβεάτιδος, επί της κορυφής της κοιλάδος
του Βοϊάνα.
λοντες το κύτος του ποταμού, ενούσιν αυτήν μετά
"Οτε οι Τούρκοι εισέβαλον εις την Μικράν Ασίαν τινος κλάδου των ορέων της Τρανσυλβανία διό το ς
σύστημα των Καρπαθίων ενούται μετά του συστή
και την Ελλάδα, οι μαχιμώτεροι και ετοιμότεροι ματος του Αίμου ή δε δευτέρα, ή και αξιολογω
εις άμυναν λαοί κατέφυγον, μετά την κατάκτησιν. τέρα, κατευθύνεται προς ανατολάς, χωρίζει ": ην
οι μεν εις τα Καυκάσια, οι δε εις τα αλβανικά
όρη. Ιδού διά τί η τελευταία αύτη χώρα έγέ Βουλγαρίαν από της Ρούμελης, πληροί βράχων απο
νετο το άσυλον των ανδρειοτέρων κατοίκωντής κρήμνων τους αιγιαλούς του Ευξείνου, και παρατείνει
ευρωπαϊκής, όπως και ο Καύκασος των μάλλον ατρο κλάδον λόφων προς Κωνσταντινού
πολιν και τον
"

μήτων πολεμιστών της ασιατικής Τουρκίας.

(1) 16:ίχ de Beaujour, Voyage militaire dans l'empire
ν . « Ο Αο - - -

(1) "Αλβανον, Αλβανόπολις. Ο Πτολεμαίος, όμιλήσας περί οιιοιnan, Τom. Ι.

- - Αο - - -

των Αλβανών, ονομάζει τους Σ κ ι ρ τ ώ ν α ς, ήτοι π η δ η τ α ς, (2) Ο επικληθείς Βουλγαροκτόνος ώς εξορύξας τους οφθαλμο
-

" " - . « "

χρώμενος ούτω λέξει εμφαινούση την ευκινησίαν λαού καλουμένου δεκαπέντε χιλιάδων αιχμαλώτων Βουλγάρων, πλή
-

',-2 ι -. "
υπό των Τούρκων Αι γ ε ς ο ρ ε ι ν α ί. Φαίνεται δε ότι την εκατόν ι α οδηγήση τους τυφλωθέντας εις την πατρίδα αυτών,
- -

λέξιν
• :
ταύτην παραδέχεται οο γεωγράφος
ν παραοεχεται
4 α -- ,
ως--.....
... Σ - ".
συνώνυμον τη των (3 Μalte-Brun και Hυο , Ρ. ό: is de la Géographie
Σκυπητάρων. univers.lle, ou description de toutes les parties du monde,
(2) Πλίν βιβλ, Γ', κεφ. 22, ριο, Τom. IV, édit. de 184 2. 2*
 )( 10 )(
Ελλήσποντον. Η σειρά αύτη είναι ο Αίμος το δε οι κάτοικοι, και ναοί άγνωστοι τέρπουσι τας όψεις
W

Εμινεδάγ, η ανατολική άκρα των Βα.λκανίων των περιέργων, όσοι ποτε εισδύουσιν εις τα ενδότερα.
των Τούρκων. Ως ο Αίμος, τρίτη τις σειρά, αρχο Ούδε γενικόν όνομα εδoθη υπό των νεωτέρων εις
μένη από του οροπενίου της Ανω Μακεδονίας, την προς ανατολάς του Στρυμώνος (Καρασού) σειράν,
εκτείνεται προς το νοτιοανατολικον είναι δε η ενίοτε μόνον η προς άοκτον υψηλοτέρα καλείται
Ροδόπη των αρχαίων, ή το Δεσποτοδάγ' των Αργένταρον (ο ορβηλος των αρχαίων). Προς δε το
Τούρκων υψηλή δε τις πεδιας συνδεει τα βαθρα υτικοβόρειον, ο Σκά, δες, όστις αλβανιστί και τουρ
αυτής μετά των του Αίμου επί τούτου του όρο κιστί λέγεται Σκαρυάγ, σώζει την πρώτη συλλαβήν
πεδίου ρεει ο Έβρος. Τετάρτη τις σειρά, ήττον γνω του αρχαίου ονόματος. Η δυτική όμως σειρά, η
στή, ή των όρεων της Βοσνίας και Δαλματιας, το μεταξύ Μακεδονίας και Αλβανίας, δι ουδενός είτε
"Αλβνον η Αλβανον των αρχαίων, υπερτείνει προς αρχαίου είτε νεωτέρου ονόματος γνωρίζεται τούτο
δυσμάς και τέλος από πέμπτης σειράς υπερτεινούσης δε ίσως διότι είναι χώρα μικράς μάλλον έχουσα
προς το νοτιοδυτικόν και μεσημβρίαν, αναφύονται σειράς. Πάντες οι ορεινοί ουτοι τόποι συνενούνται προς
πάντα τα όρη της Θεσσαλίας, της Ηπείρου, της μεσημβρίαν μετά της αρχαίας Πίνδου (Μέτσοβον),
κυρίως λεγομένη Ελλάδος και του αρχιπελάγους (1 ). της προσφιλούς ταύτης κατοικίας των Μουσών και
Και η μεν "Η τειρος είναι ορ εινη μεχρι της παρα του Απόλλωνος.
λίας ή δε Θεσσαλία σχηματίζει λεκάνην, εζωσμένην Μεταξύ δε 11πείρου και Μακεδονίας, προς δυσμάς,
- τ -

κυκλοτερώς υπο ορεων, εφ’ ών ξέκειντο παλαι, ώς επί κείται ο Ολυμπος (1), το αρχαίον εκείνο των θεών
βάθρων πελω, ίου αμφιθεάτρου, πόλεις πέντε προς ενδιαίτημα, και ενδότερον το Βούρινον (Βέρμιον) και
τοίς εβδομήκοντα. το Βεργεδίσιον (Βερκετώσιoν) η Ξηρολιβαδον κατα
-

Εισβάλλει δε εις την λεκάνην του Αδρίου ο διπλούς βαίνουσιν απο δυσυώ
αίνουσιν από προς την κεντρικήν πεδιάδα,
δυσμών
Δρίλων της Αλβανίας, ου τινος ο μεσημβρινος βρα ενώ η Κερκυνίτις ή πιθανώς ο Βερτίσκος των αρχαίων,
χίων, ή ο Μέλας Δρίλων δέχεται και τα ύδατα της φέρεται από του βορ ιοανατολικού προς μεσημβρίαν.
Λυχνίτιδος Από δε της Πίνδου, ο "Αωος ή, ώς λέγε Προς το κέντρον της Μακεδονίας κείται η εμπο
ται σήμερον, η Βοϊούσα (ύδωρ διαρκες), καταβαίνει ρική Θεσσαλονίκη (2), ής τον λιμένα κατεσκεύασε
ώσαύτως εις τον Αδρίαν. -
Κωνσταντίνος ο Μέγας, επιδεικνύουσα έτι τον ιππό
Και προς μεν τον κόλπον του Δρίλωνος τα παρά δρομον και τας αψιδας, εξ ών μία, η ανεγερθείσα
λια τηςΑλβανίας έχουσι μικράν την κλίσιν πλησίον εις τιμήν του αυτοκράτορος Αντωνίνου, σώζεται
όμως της εισόδου του Αδριατικού πελάγους ανυ σχεδόν ολόκληρος, και τους μεγαλοπρεπείς αυτής
ψούνται αποτόμως παμμεγεθεις δε βράχοι, ώς ει ναούς, μάλιστα τον του Αγίου Δημητρίου, πάντας
χειρ γίγαντος εξεσφενδόνισεν αυτούς, κείνται διε τουρκισθέντας, και άλλα πολύτιμα μνημεία μαρτυ
σκορπισμένοι ή επ' αλλήλων σεσωρευμένοι νέφη ρούντα την αρχαίαν της πολεως λαμπρότητα.
γνοφώδη καλύπτουσι τας κορυφας, αστραπαι συνε Εισερχόμενοι δε εις την μεγάλην κοιλάδα του
Πηνειού (Σαλαμβρίας), περιεζωσμένην υπό των
χείς φωτιζουσι τας πλευράς αυτών, και θάλασσα αμεί
λιχος βαρυηχούσα αεννάως, εξεμεί αδιακόπως ναυά ποιητικών ορέων του Ολύμπου, της Πίνδου, της
για κατά των βαθυκρήμνων εκείνων ακτών. Ταύτα Οίτης και του Πηλείου, και βρίθουσαν ενδόξων ανα
εισί τα
πάλαι μεν Ακ, οκεραύνια, νύν δε βουνά της μνήσεων, βλέπομεν το περικαλλές της Θεσσαλίας
Χειμάρρας καλούμενα. αμφιθέατρον. Εκεί και η λιπαρά των Τεμπών κοιλάς
Η δε Μακεδονία, περιεζωσμένη υπό ορέων προς ην έψαλεν ο Βιργίλιος, και η περιώνυμος Λάρισσα,
το βορειοανατολικόν, προς άρκτον, προς δυσμάς το θέατρον τούτο του θανάτου του Ακρισίου, δν ακου
και προς το νοτιοδυτικόν, σχηματίζει προς το νοτιο σίως εφόνευσεν ο έγγονος αυτού Περσεύς, η πρωτεύ
ανατολικόν, μεταξύ του Θερμαϊκού και Στρυμονικού ουσα του Αχιλλέως, η κατοικία του Φιλίππου, ο
(Κοντέσσας ή Ορφανού) κόλπου χερσόνησον τρία τάφος του Ιπποκράτους και το καταφύγιον του
έχουσαν ακρωτήρια, ών το κυριώτερον ο "Αθως, ο Πομπηίου εκεί και τα Φάρσαλα όπου οι αετοί της
πελώριος, εκείνος βουνος ον ο αρχιτέκτων Δεινοκράτης Ρώμης, παλαίσαντες προς αλλήλους εξεδικήσαντο
επεχείρησε να μεταβαλη εις ανδριάντα του Αλε τον τυραννούμενον κόσμον.
ξάνδρου. "Ορη δε πολυάριθμα διαιρούσι την φυσικήν Η από Αλβανοπόλεως προς Δυρράχιον οδός χωρι
ταύτην λεκάνην εις κλιμακωτούς επιπέδους ουχ
ήττον πολυαρίθμους, χωριζομένους υπό πολλών (1) Αείποτε σχεδόν οι σοφοί της δυτικής Ευρώπης σφάλλουσα
στενών. Αλλά και ώραίοι καταρράκται, ώς λέγουσιν περί την ελληνικήν ονοματολογίαν Ενταύθα ο συγγραφεύς κακίζει
τους νεωτέρους ότι διαστρέψαντες το αρχαίον όνομα του Οlympe,
(1) o Μalte- Βrun χράται μεν τη φράσει σ ε ι ρ ά ο ρ έων ονομάζουσιν αυτον Οlimbo», μη ενθυμηθείς, διότι φαίνεται ότι
χάριν των αναγνωστών προς ους είναι αυτη συνήθης, θεωρεί όμως εσπούδασε την ελληνικήν, ότι το Π, προηγουμένου του Μ, προ
την προς μεσημβρίαν του "Ιστρου χερσόνησον ώς όγκον, έχοντα φέρεται ώς το Β των Λατίνων. Σ. Μ.
μεν υπερκείμενα πολλά σ ε ι ρ ά δια, διατεμνόμενον δε δια "
(2) Εκαλείτο Θ έ ρ μ η μέχρι Κασσάνδρου, όστις μετωνόμασεν
» , « * * - w . . " - και

πλείστων αυλώνων και καταβαίνοντα κλιμακηδόν. (Précis de la αυτην Θεσσαλονίκη από του ονόματος της γυναικός αυτού, αδελ
Θέographie universeile.) φής δε του Αλεξάνδρου. Ιδε Σημειώσεις και "Εγγραφα, (Ε').
 )(11)(
5, γ - - - "ν "

ζομένη από της οδού της Τυράννας παρά τους πρό ο Αργυπόταμος, ο Μαυροπόταμος, οι συμβολαι
W. - ν. " ν ι - -

ποδας των ορέων Γραβάτς, προς τας πηγάς του του Αράχθου και του Αώου, και ιδίως ο Τόπλιτσας
« " - Ν ν

Πανυάσου (Σπιρνάτσα), τρέπεται προς δυσμάς, και (θερμός ποταμος) ο Τιταρήσιος (Σαραντόπορος), ο
-- 1. ν Λ « * ν -

συνενούται παρά το χωρίον Σέρασυν μετά της άγού Τσάρκοβος, ο Λεοκνίτσας και ο Δεπνίτζης, είσι ποτα
ν ν Α .', - » , , 2
σης από Καβαίας εις Δρράχιον (!), παρεξερχομένη μοί μικρού λόγου άξιοι
τους περί τον όρμο της Πέτρας λόφους. Προς δε τα βορειοανατολικά των Ιωαννίνων όρη,
Ενταύθα,2. έπι των λόφων
Ψ αι χιόνες της Πίνδου τρέφουσι τας πηγάς τριών
τούτων,» περί
" τον όρμον \ ί

αυτόν, ο Καίσαρ στρατεύσας εις Ελλαδα, διεχαραξε ποταμών, του Αχελώου, του Αώου και του Αράχθου.
γραμμάς όχυράς απoληγούσας εκατέρωθεν εις την
"
Τους Αθαμάνας, αρχαίους κατοίκους των χωρών
ν Ν

θάλασσαν, και δεκαπέντε χιλιάδων βημάτων έκτα τούτων, διεδεχίησαν οι Βλάχοι.

σιν εχούσας, ν' αποκλείση τον στρατόν του Πομ τ Το υψηλότατον των ορέων της Μέσης Αλβανίας
πηίου και διακόμη
«γ - Α. -
την κοινωνίαν
-..". τ Αλλ'
μετάδήτου Δυρραχίου είναι ο Τόμαρος, υψηλότερον μεν του Ασνάου (Νεμέρ -- -

όπου είχε τάς αποθήκας. Αλλ' επειδή αι γραμμαι σκας), ίσον δε της Πίνδου. Μεμονωμένος και περιφέ
αυται ήσαν λίαν εκτεταμένα, ο Πομπήίος παρεβιά ρειαν έχων οκτώ ή εννέα λευγών, ο Τόμαρος τόσω
σατο αυτάς. Ο δε Καίσαρ θεωρών πάντοτε αναγ μάλλον είναι αξιοθαύμαστος, όσον η περί αυτόν χώρα
καίον να χωρίση αυτόν από του Δυρραχίου, εζήτει να μόλις έχει δύο χιλιάδων ποδών ύψος. "Οθεν ευκόλως
ελκύση προς τον ομφαλόν της Ελλάδος. Ο Πομπήιος, διακρίνεται η κορυφή αυτού από των υψωμάτων της
πεποίθησιν έχων εις την υπεροχήν του ιδίου ιππικού, κοιλαδος του Ισμου, τριακοντα δύο λεύγας μακρόθεν
δεν έμεινεν επί των ορέων, όθεν έδύνατο ν' αντιπαρα κατ' ευθείαν γραμμήν προς άρκτον και άνωθεν του
ταχθή ευδοκίμως προς στρατον μάλλον εξησκημενον, Γαβαρίου. Διακρίνεται δε και από του νοτιοανα
αλλά παρηκολούθησε τον Καίσαρα μέχρι της θεσσα τολικού της λεκάνης της Λυχνιδου, και από του ανα
λικής πεδιάδος, όπου κατεστρατηγήθη υπό του τολικου υψώματος της Ορεστίδος (Καστορίας) δεν
στρατηγικωτα του αντιπάλου, φαίνεται όμως απο της Πίνδου προς τας νοτιοδυ
Διά δε των στενών των Αγράφων μεταβαίνομεν τικάς της Μακεδονίας κοιλαδας, ούτε από του Ασνάου
εις την Ήπειρον. προς την λεκάνην των Ιωαννίνων. Και ο μεν μικρός
Η Αλβανία διαιρείται εις τρία εις "Ανω Α.λβα Τόμαρος έχει ώς έγγιστα 4,102 ποδών ύψος, ο δε
γίαν μέχρι Αλβανοπόλεως, ή μάλλον μέχρι Γαβα μέγας 5.102. Εν ώρα δε σφοδρού καύσωνος εξα
ρίου και Καβαίας εις Μέσην Αίβανίαν μέχρι των λείφεται παν ίχνος χιόνος (1).
ορέων Ταμόρου και Σκράπαις, και εις Λάτω Α.ίβι Η Μέση και η Ανω Α.ίβανία παριστάνονται
κίαν ή εις την Ηπειρον εκτεινομένην μέχρις Ακαρ έχουσαί τινας εκτεταμένας πεδιάδας. Η σειρά του
νανίας. Εννέα δε ή δεκα σειραι ορέων φρουρούσιν Σκάρδου ή Σκοδρου (Τσάρ-δάγ ή Γίιουβοτιν), ύψος
ώς άλλοι προμαχώνες την Αλβανίαν, εξ την "11πει έχουσα 3,000 μέτρων, φαίνεται διαγράφουσα μέγα
ρον, και τρεις ή τέσσαρες την Μέσην και την ημικύκλιον ίνα περιλαβη τας ευρυχώρους λεκάνας
"Ανω Αλβανίαν. Και επειδή η αλβανική χώρα στε των δύο Δριλόνων και του Μοράκκα. Αλλ' οι χάρται
ρείται πλάτους, πάντες σχεδόν οι ποταμοί αυτής εισιν ολίγον ακριβείς, διότι και προς τον αιγιαλόν
εισί μικροί τοιαύτη δε η λιτότης των ρειθρων και και προς το εσωτερικόν ή γη είναι εξ ίσου ορεινή.
τοσούτον ορθεία ή κλίσις αυτών, ώστε εν ώρα θέρους Επειδή δε ο μερισμός των υδάτων ρυθμίζει εν
οι πλείστοι ή πάσχουσι μεγίστην υδάτων ελάττωσιν, γένει την φύσιν των κλιμάτων, αι περί την λεκάνην
ή όλως ξηραίνονται. του Αδρίου χώραι, ήγουν ή Αλβανία και η Δαλμα
Μείζων δε πάντων των ποταμών τούτων είναι ο τία, μετέχουσι της γλυκείας θερμότητος της Ιτα
Δρίλων, συγκροτούμενος έκ τε του Μέλανος και του λίας συμβαίνουσιν όμως και άκρατοι ξηρασία και
Λευκού Δρίλωνος εξ ών ο πρώτος απορρέει εκ της αιφνίδια πνοαι βορείων πνευμάτων (2).
Λυχνίτιδος. Αλλ' ουχ ήττον και ο Βοϊάνας, διώρυξ Η Κάτω Αλβανία ή η αρχαία Ήπειρος έχει ίδιον
δι' ού εκρέει η Ααβεάτις, είναι άξιος λόγου, διότι κλίμα, ει και εκτείνεται προς νότον του 40 παραλ
τα μικρά πλοία αναβαίνουσιν αυτόν μέχρις Οβοτίου, λήλου, είναι όμως πολύ ψυχρoτέρα της Ελλάδος.
δύο λεύγας ανωτέρω της Σκόδρας. Ο Γένυσος όμως, "Αν εξετάσωμεν επιμελώς το τραχύ της χώρας
ο "Αψος, ο "Αωος, ο Καλαμας, ο Λωρου, ο "Αρα των ατρομήτων Μιρδιτών, συμπολιτών και συνό
χθος (ποταμός της Αρτας), ο Αχελώος, (Ασπρος), πλων του Σκεντέρμπεη αν μελετήσωμεν τάς περι
έτι δε και ο Σουχαρίκας, ο Μάτις, ο "Ισμος ή "Αψος γραφάς των στενών της Κανδαουίας χώρας συνε
της Τυράννας, ο Δέολος, ο Γλενίτσας, ο Σουσχίτσας, χομένης προς την των Μιρδιτών, θελομεν ιδεί την
(1) Αι κατά το 1700 έτος συμβάσαι ταραχαι κατέστρεψαν Αλβανίαν συγκροτουμένην υπό δύο ούτως ειπείν
το Δυρράχιον τότε η Γαλλία θέλουσα να συνεννοήται μετά των κλιμακωτών επιπέδων, εξ ών ο μεν αναφυόμενος
επαναστατών της Ουγγαρίας εν Κωνσταντινουπόλει, έστειλεν εκεί εκ των κόλπων της θαλάσσης είναι όλως απόκρη
πρόξενον. Εν επιστολή γεγραμμένη την 2 Οκτωβρίου 1716 μνος, ο δε έτερος, την ρίζαν έχων τέσσαρας ή πέντε
ο πρόξενος Isnard λέγει ότι εκ των σωζομένων ερειπίων φαίνεται
-' ν "ν » . " Σ λ.- ο; - 4.Ν. r

ότι η πόλις του Δυρραχίου είχε πολλούς κατοίκους, ενώ μόλις (1) Αmi-Βouέ, La Turquie d'Εurope, tom. 11.
" - "

τότε έμενον διακόσιοι, (2) Μalte-Brun, Précis de la Geographie universello,

 )( 12 )(
λεύγας μακράν αυτής, υπερτείνεται μέχρι των υψη και "Ανω Μοισία και Θράκη και Μακεδονία και
λών ορέων όπου κείνται αι λίμναι της Λυχνιδου και Θετταλία.
της Μαλίκης. Το ολκίνιον και η Βάρη (Αντιβάρη) Ο δε Λευκός Δρίλων συγκροτείται εκ τριών
μετά των αποκρήμνων παραλίων, αναγγέλλουσιν ότι χειμάρρων, του Αλυάκμωνος, του Βρέλα (Πηγή) και
το πεδίον της Σκόδρας άρχεται υψούμενον προς του Δρίνου. Ούτος, εξερχόμενος εκ των ορέων των
άρκτον δε της ομωνύμου λίμνης ή Ποδγορίτσα και συνενούντων τας κορυφας του Γλιέβου μετά του
ή Γούρη προμηνύουσι και δεύτερον βαθμόν ανυψώ Κουριλο-Πλανίνα, ρέει εις την ψαμμώδη και βαθείαν
σεως. Τα δε απρόσιτα του Μαυροβουνίου ύψη, και κοιλάδα την διαχωρίζουσαν τα όρη ταύτα (1).
οι γραφικοί του κόλπου του Καττάρου κρημνοί, απο Και υπό την εθνογραφικήν δε σημασίαν το όνο
δεικνύουσιν ότι το εσωτερικόν της μεσημβρινής Δαλ μα της Αλβανίας έχει φυσικήν τινα έννοιαν.
ματίας σύγκειται εξ όροπεδίων υψηλών. Τα όρη τής Εύρωστοι, ρωμαλέοι, μελανωποί, φλογερόν έχοντες
αυστριακής Δαλματίας βυθιζόμενα εντός της θαλάσ τό βλέμμα και θηριώδεις τας κλίσεις οι κάτοικοι
σης, έχουσι τας απορρώγας ακτάς τιτανώδεις και ως αυτής οφείλουσι τας ιδιότητας ταύτας εις το τραχύ
νήσους έπιμήκεις ανώτερον δε, μεταξύ Βοσνίας και και πετρώδες της ιδίας πατρίδος Το κάλλος αυτών,
Δαλματίας τουρκικής, κείνται τα αλβανικά όρη του αρρενωπον ου μόνον παρά τους ανδράσιν αλλά και
Πτολεμαίου ή το "Α.λβιον του Στράβωνος, νυν δε παρά τω ετέρω των φύλων, είναι εξάκουστον ανα
Βιτοράγα, Ραδούσσα, Π.Μανίτσα και Ρανίκ καλού πατροπαράδοτος πάσαν την Ανατολήν. Αλλά και η
μενα. Μουζάκιον φαίνεται ότι είναι το εγχώριον ανδρία διετηρήθη αείποτε άκμαία αυτοι αύτών

όνομα της Μέσης Αλβανίας, ην βρέχουσιν ο Εργέ ήνδραγάθησαν και υπό τον Πύρρον και τον Σκεντέρ
νης ή Βερατίνος, ήτοι ο αρχαίος "Αψος και ο Αρτά. μπεην, και αυτοί, πλανηθέντες υπό ξένην σημαίαν,
νης. "Οπισθεν δε των χωρών τούτων κείται η μεγάλη υπήρξαν η αληθής δύναμις του Αλή πασά των
κοιλάς του Μέλαγος Δρίλωνος ή του Δρίνου των Ιωαννίνων.
"Ρωμαίων, ής την υψηλοτέραν λεκάνην, το κοινόν Κατά τα φαινόμενα, η αλβανική φυλή κατάγε
τούτο κέντρον της Αλβανίας και Μακεδονίας, κατέ ται από των αρχαίων Ιλλυριών. Ο Κ. Χαν, πρόξε
χει η μεγαλοπρεπής Λυχνιδία λίμνη. νος της Αυστρίας εν Σύρα (2), θεωρεί αυτούς απο
Η κοιλάς του Δρίλωνος ανήκει εις την Ανω γόνους των Ιλλυριών και των Ηπειρωτών, πρώτων
Αλβανίαν ή δε Σκόδρα, η υπο των Τούρκων καλου κατοίκων του τόπου. "Ισως ανήκουσιν εις την μεγά
μένη, άγνωστον διά τί, Ισκενδερία η Αλεξάνδρεια, λην Τυρρηνοπελασγικήν οικογένειαν ήτις, κατά τας
κείται μεταξύ Βοϊάνα και Δρινάσσου. αρχαίας ελληνικάς και λατινικάς παραδόσεις, κατώ
Οι Γέγιδες ή ερυθροί Αλβανοί, κατοικούσι τα κησε μεν την Ελλάδα και Ιταλίαν, εξαφανίζεται δε
ενδότερα, από των πηγών των δύο Δριλώνων μέχρι πανταχού κατά τάς πρώτας ισορικάς εποχάς. Βέβαιον
της του Μοράκκα ονομάζεται δε ούτως ο Βοϊάνας δε είναι ότι οι Αλβανοί, οιασδήποτε ούσης της κατα
πριν ή εισρεύση εις την Λαβεάτιδα λίμνην. γωγής αυτών, αποτελούσιν έθνος ιδιαίτερον. Η
Αναβαίνοντες δε την τουρκικήν ήπειρον, βλέπομεν γλώσσα αυτών περιέχει αφθονίαν λέξεων ελληνικών,
τα όρη περιζωννύμενα προς βορράν μεν υπό της τουρκικών, σλαυικών και ιταλικών. Και όμως ούτε
λεκάνης του "Ιστρου, της Ουγγαρίας και της Σερβι σλαυική ούτε ελληνική είναι διότι έχει ιδίους
κής προς ανατολάς δε υπό της Προποντίδος, του τε τύπους και ιδίαν γραμματικήν άρα ο λαός ο ομιλών
θετταλικού και ελληνικού πελάγους και προς νότον, αυτήν είναι λαός ιδιαίτερος. Εξελθών εκ χωρών
υπό του Έβρου και των εκβολών του Στρυμώνος, εσωτερικών και ορεινών, εγένετο ίσως γνωστός καθό
του Αξιού (1) και του Αλυάκμωνος ενώ προς σον αι συμφορα του ρωμαϊκού κράτους εβίαζον
δυσμάς, πλην της μεγάλης Ερζεγοβινείου κοιλότητος τους ορεινούς και ποιμενικούς λαούς ίνα υπερασπί
και της Σκύδρας, υπάρχουσι μόναι αι προς τας εκβο σωσι μόνοι τάς ιδίας καλύβας. Και βεβαίως μάταιον
- Μ.

λ%ς
" -
τών ήπειρωτικών
"; γ. χι αλβανικών ποταμών είναι να αναζητώμεν εν τη ευρωπαϊκή Τουρκία,
μικραί λεκάναι του Αχελώου, του Αράχθου, του όπου τοσαύτα έθνη συνεφύρθησαν και σχεδόν συνέ
Αώου, του Γενύσου, του Δρίλωνος, του Λορού, του χωνεύθησαν, φυλήν διαμείνασαν πρωτότυπον και
Λόμη και του "Ισμου, εξ ών μείζονες εισίν αι του αμιγή από είκοσιν αιώνων. Η διάλεκτος όμως των
Αράχθου, του Λορού, του Δρίλωνος και του "Ισμου. Αλβανών αποδεικνύει ότι ούτοι κατοικούσιν εν
"Ανωθεν των πεδιάδων τούτων προς τα ενδότερα, Ευρώπη αφ' ότου και οι Έλληνες και οι Κέλται,
εις ύψος έλαττον των 800 ποδών, κείνται οιονεί μεθ' ών συνδέουσιν αυτους πολυειδείς συγγενικοί
κλιμακηδόν και πολυάριθμοι άλλαι λεκάναι έντε δεσμοί. Πιθανώτατον δε ότι αι ιλλυρικαι φυλα',
Αλβανία, και Ερζεγοβίνη και Σερβία και Κροατία όμιλούσαι γλώσσαν συγγενή προς την των πρώτων
ν " -. - -
φυλών των Πελασγών,των Δαρδάνων, των Γι αικών
•,
(1) Εν τη λεκάνη του άνω Αξιού κείται η πόλις Σ κ ο π ί α,
V - 1 -

ήτις επί των Ελλήνων αυτοκρατόρων έθεωρείτο ώς κλεις της

-, " ν - ν -
( ) Αmi-Βouό, La Turquie d'Εurop». Τon». Ι.
Μακεδονίας. Ο Χατζή Κάλφας (σοφός Τούρκος της ΙΖ' εκατον (1) Αlbanische Studien. Εν τώ σοφώ τούτω συγγράμματ,
- ν ε -... 'Χ. - Ω. 2.-. -: " - -

Ιαετηρίδος βέβαιοι ότι αρχαιός τις Ελλην συγγραφεύς ονομάζει ο Κ. Ηshn κατέθεσε τα διδακτικά πορίσματα της μακράς
ι Α. " -

ενεκα τού κάλλους αυτήν « Νέαν μνηστήν της Ελλάδος». αυτού πείρας περί τε τα πράγματα και τους ανθρώπους.
 )(13)(
και των Μακεδόνων, κατώκουν προ των ιστορικών από του 1424 έτους εν Ιωαννίνοις. Κατά δε τους
χρόνων τα αλβανικά όρη υπό διαδοχικούς αρχηγούς. νεωτέρους χρόνους, περιγράφονται εκδρομαι περιω
"Ισως μάλιστα ήσαν και γείτονες φυλών τινων της νύμων ληστών, και εξαιρέτως αι αιματηραι εκστρα
πολυαρίθμου οικογενείας της επονομασθείσης μετά τείαι και οι πολεμοι του πανωλέθρου Αλή πασά.
ταύτα σιίαυϊκής. Στίφη Ιλλυριών μετηνάστευσαν Πράγμα σχεδόν απίστευτον! Και Αλβανοί και
εις Ιταλίαν άλλ' επί της μεγάλης των Κελτών Ελληνε; ψάλλουσι την γο
Θr 1» "». - ι /
μνήμην ΤΟU αιμο - -

εισβολής εις την Ελλάδα και την Ασίαν, μοίρά τις οόρου τούτου σατράπου ! Ψάλλουσι την γηραιάν
των αποίκων τούτων, εξ ών και οι Α.ίβανοί, καθυ. αυτήν τί ριν πνιγείσαν επί τέλους εν τώ ιδίω αίματι!
πετάγησαν υπο φυλών εμπολέμων γερμανικών τε "1να δε μη κατακρίνωμεν την ανθρωπίνην φύσιν όμο
και κελτικών, όπως σχεδόν συνέβη περί την αυτήν λογούντες ότι τα πλήθη ανέχονται μάλλον την τιμω
εποχήν και εν Γαλατεία. Μετά δε ταύτα οι κατα ρούσαν ή την ανακουφίζουσαν αυτά χείρα, αποδώ
κτηται της Ιλλυρίας, "Ρωμαίοι τε και Ιταλοί, συνα σωμεν εις ευγενέστερα αίτια τον παραδοξον τούτον
νεμίχθησαν μετα των κατοίκων των πόλεων αλλ' αι θαυμασμόν. Ο Αλής υπήρξεν ακάθεκτος εχθρός των
φυλαί των ποιμένων, επικαλούμεναι έκτοτε διά του τυράννων εκείνων τιμαριωτών, ους δικαίως έμίσουν
y - - ν Ν ι - 1

Κελτικου ονόματος Α.ίθανοι, διεσωσαν τας αρχας και Έλληνες και Αλβανοί τoύτo άρα και μόνον αρκεί
τής αρχαίας αυτών γλώσσης, παραδεχθείσαι ίσως όπως ριψωσιν εις λήθην πάντα τα λοιπά.
τύπους και λέξεις της χυδαίας ιταλικής (romana Και ου μόνον άσματα τραγικήν έχοντα την υπό
rustica) και του στρατιωτικού ιδιώματος των λεγε θεσιν, αλλά και βουκολικά και ερωτικά ευρίσκονται
ώνων. Η προσθήκη αυτη μετά των αρχαίων προς παρά τους Αλβανοίς. Συνηχούσι δε ενίοτε και ο αυλός
την ιταλικήν σχέσεων του αιολικού, του πελασ και ο ταμπουράς (1), τα δε εθνικά ταύτα έπη, και
γικού ίσως δε και του ιλλυρικού ιδιώματος, προσήγ αν από μόνης της εποχής του Σκεντέρμπεη χρονολο
γισαν την αλβανικήν προς την δακολατινική ή γώνται, έχουσιν όμως και ούτως ιστορικήν την αξίαν.
νεοβλαχικήν διάλεκτον, γεννηθείσαν εκ τής κράσεως Πλείονος όμως και ανεκτιμήτου αξίας εισί, διά τε
της αγνώστου γλώσσης των Δάκων μετά του ρωμαί των λαών και των γλωσσών την ιστορίαν, αι επι
κου στρατιωτικού και αγροίκου ιδιώματος, Αμφό γραφαι αι σωζόμεναι, ώς λέγεται, κατά την Ανω
τερα δε υπέκυψαν εις νέας αλλοιώσεις, ότε την ΣΤ' Αλβανίαν. Φρονούμεν δε ότι παρά τους Μιρδίτας,
εκατονταετηρίδα, πλήθη σλαυοκαρπάθια, οδηγού μετα μακράν ίσως διατριβήν εν Σκόδρα, ενδέχεται
μενα ώς επί το πολύ υπο ηγεμόνων Γότθων, ελθόντα τις να συλλέξη λείψανα ηθών και εθίμων βαρβάρων
κατώκησαν εν τη αρκτώα Ιλλυρία (1). μεταδοθέντων παρά των Ιλλυριών προς τους απο
"Αλλως τε, καίτοι αναγνωριζομένης ώς ιδιαιτέρας γόνους αυτών.
Το περί της κατά Σέττας ή Φάρας
της αλβανικής φυλής, ομολογουμένη όμως η μετά διαιρέσεως δεν διευκρινήθη αποχρώντως εισέτι. Και
των Ελλήνων μεγίστη αυτών συγγένεια. Και είναι ενώ ο χαρακτηρ της διαιρέσεως ταύτης παρά τοις
πρόδηλον ότι "Ελληνές τε και Αλβανοί θέλουσι ποτε Αλβανούς χριστιανοίς, οίτινες μετηνάστευσαν εις
αποτελέσει ένα και τον αυτόν λαόν.
Νεάπολιν, εγένετο τιμαριωτικός, εν τω τόπω αυτό
Οι Αλβανοί έχουσι ποιήματα, όμως εν γένει είναι μάλλον δημοκρατικός και αγροτικός. Κατά
συντομώτερα των σερβικών. Οι Σέρβοι μάλιστα αξι πάντα τα όρη της Ανω και Μέσης Αλβανίας αι
ουσιν ότι πολλά των επικών ποιημάτων των Αλβα Φάραι, ίνα εκδικηθώσι δολοφονίαν, άρπαγήν ή μοι
* «ν ν -

νών μετεφράσθησαν εκ του σερβικού. Εν αυτοίς χείαν, αλληλομαχούσι, διότι μόνον το αίμα θεωρεί
ανυμνούνται κατ' εξαίρετον τα ανδραγαθήματα τού ται ικανόν ν' αποπλύνη τοιαύτα αμαρτήματα ή δε
Μούζα ή του Μενθούλου Μουζάκη κόμητος Κλίσσης, άρπαγή των κτηνών τιμωρείται διά χρηματικής
ακμάσαντος περί τας αρχάς της ΙΓ' εκατονταετη ζημίας. Τα αγροίκα συμβούλια των Φαρών συσκέ
ρίδος, και τινος άλλου συγγενούς αυτού. Οι Σέρβοι, πτονται, κρατούντα διά μεν της μιάς πυροβόλον ή
πολύν χρόνον πολεμήσαντες προς εκείνον, παριστά μάχαιραν, δια δε της άλλης ποτήριον, ένια δε των
νουσιν αυτον ώς άλλον τινά πλάνητα ιππότην ή σκυπηταρικών φυλών ίνα διακρίνωνται ευχερέστερον,
μάλλον ληστήν, ονομάζοντες Μουζα Κεσετζε, ή χαράσσουσιν επί του δέρματος διά συμμέτρου εκκαύ
Μούζαν δολοφόνον. Οι δε λοιποί των Αλβανών ήρωες σεως πυρίτιδος γραφάς ή και επιγραφάς είναι δε
εισιν εν τη 'Ανω Αλβανία, ο Χοτ, ο Σχάλης και τούτο λείψανον αρχαίου ιλλυρικού έθους.
μάλιστα ο Τζούρος Καστριώτης, Γεώργιος Κασριώ Τα εθνικά αυτών άσματα αναμιμνήσκονται μετά
της, Ισκεντέρμπεης ή Σκεντέρμπεης. και άλλων δεισιδαιμονιών, της θυσίας νέας τινός
Εν δε τη Κάτω Αλβανία ψάλλονται έτι και νυν γυναικός, συζύγου και μητρός, ήν οι τρείς αδελφοί,
οι πόλεμοι του Αριαννίτου Τόπια Γολέμη και των θεμελιωται της νέας Σκόδρας, έθαψαν ζωσαν εντός
υιών αυτού Κομανού και Μουζάκη, ηγεμόνων Τοσκα των θεμελίων του φρουρίου, διότι επί μόνω τώ όρω
ρίας, συμμαχησάντων μετά του Σκεντέρμπεη ίν' απο τούτω αι μοίραι ανέλαβον να επιδαψιλεύσωσι τη
ιώξωσι της Η πείρου τους Τούρκους, κατασταθέντας πόλει αιωνίαν ευδαιμονίαν. Τελευταίαν δε χάριν
εξητήσατο το θύμα παρά του συζύγου, ένος των
(1) Μalte-Βrun, Précis de la Géographie universelle.
"Ιδε και Σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς κ α ι Έ γγ ρ α φ α (Ζ). (1) Αmi-Βoué, La Turquie d'Εurope, tom. ΙΙ,
 )( 14 )(

αδελφών, την άδεια του θηλάσαι το ίδιον τέκνον μώσι να φονεύσωσιν αυτήν. Ομολογητέον όμως ότι
δι' οπης τινος του τείχους. Και δοθείσης αυτής, ενταύθα η αδελφική στοργή υπερβαίνει τα αληθή όρια.
το γάλα έρρεε θαυμασίως μέχρι της ώρας καθ' ήν Εκτός όμως του οικιακού αυτών βίου οι Αλβανοί
απεγαλακτίσθη το βρέφος αλλά και τότε ανέβλυσε δεν έχουσι την γλυκύτητα του χαρακτήρος των
παρά το τείχος πηγή ύδατος ζωοφόρου μηδέποτε Σλαύων, αλλά το τραχύ και θορυβώδες ήθος των
στειρεύουσα. Γερμανών του Τακίτου. Ως εκείνοι ούτω και αυτοί
Οι Σκυπητάροι βλέπουσιν έτι τάς Μοίρας πλα αγαπώσι τας μάχας, καταφρονού τι τον θάνατον,
νωμένας υπό την σελήνην κατά τα δάση και ώς οι και ρέπουσι προς τας εκδικήσεις. «Το αίμα, λέγου
Σέρβοι, οι κατοικούντες την ενδοτέραν Ανω Αλβα σιν ώς και οι Μαυροβουνιώται, δεν είναι νερόν. »
νίαν, πιστεύουσι και αυτοί εις τας μοίρας ή τας Θέλουσιν άρα αιμα αντί αίματος, και φόνον αντί " "; -

πυθίας τας καλουμένας Βύ./ας. φόνου, εκτός μόνον αν γείνη άλλος τις συμβιβασμός,
Αι φαρμακίδες ή γοήτιδες, όνομα τηρούσαι έτι Και οι μεν "Ελληνες αείποτε απέκρουσαν την
λατινικον, ίσως δε και θεσσαλικον ( 1), Στρίγ.λαι, θρησκευτικήν αποστασιαν μετ' αδαμασίου σταθε
εισί πασίγνωστοι και εις άκρον επίφοβοι. Παρά πάσι ρότητος και το ευγενές αυτών παράδειγμα έμιμή
δε τους Αλβανοίς, τους τε χριστιανοίς και τοις μή, θησαν και Σλαυοι και Βλάχοι, οι Αλβανοί όμως
η κηδεία των νεκρών τελείται έτι και νύν όπως τοσούτω απεχθάνονται την τυραννίαν, ώστε και
και πάλαι γυναικες την κόμην έχουσαι λυτήν την πίστιν αυτών προσφερουσι θυμα εις την ανε
συνοδεύουσι κοπτόμεναι και μυρολογούσαι τους ξαρτησίαν διο, ίνα μη γινωσι δουλοι, έγένοντο
αποθανόντας. μουσουλμάνοι.
Σώζονται δε και αι περί θηρίων αρχαϊαι παρα « Ο έΥων σπάθη», λέγουσιν.έψει και θρησκείαν».
δόσεις παρά τους κυνηγοίς και τους βοσκούς, καθ' ας Ο πολυπληθέστερος λαος του πασαλικιου τη
αι αποβαλλόμενα της αιωνίου μακαριότητος ψυχαι Κροίας είναι ο των Μιρδιτών η Ανδρείων (1). Ιιότι
μεταβαίνουσιν εις αυτά. Και όμως εξέρχονται τών δε επέλαμψεν επ' αυτούς το φώς του Ευα, γεν. Ο J και "

. "....... -- , -.......--
σωμάτων εν οις oικoυσι δι' έξορκισμών ή γοητειών (2. Κατά τάς παραδόσεις τής 2 λο ανικής Εκκλησίας το
Η φιλία, θεωρουμένη ιερά ανά πάσαν την Τουρ αξιομνημόνευτον του το γεγονός συνέβη επί Νέρωνος, "

κίαν (3 τοιαύτη θεωρείται και υπο των Σέρβων, ότε έν Ρώμη ενεδύοντο, κατ' επιταγήν του έστεμ
τών Βοσνίων, τών Μαυροβουνιωτών, των Σκυπητάρων, μένου εκείνου τέρατος, οι χριστιανοί δέρματα ζώων,

των Ελλήνων, και μάλιστα των κατά την Ηπειρον ίνα διαμελισθώσιν ύπο κυνων, και ανεσταυρούντο, ή
"- γ
Ελλήνων. έκαίοντο άλειφόμενοι ρητίνης, οπως φωτιζωσιν, οι
-

« "Οστις δεν έχει φίλους, λέγει αλβανική τις ανθρώπινοι ούτοι δαυλοι, τας αγοράς ! Θηριώδεις
παροιμία, ο Θεός παρεγώρησεν απ' αυτού». Πάντες τρυφαι θηριωδεστάτου Καίσαρος !
δε κέκτηνται φίλο ή φίλους, ονομάζοντες αδελ Εν ταύτη λοιπόν τη πόλει, ήτις έμελλε να ανα
φούς. Αλλά και αι γυναίκες έχουσι θετας αδελφάς, δειχθή και κεφαλή και καρδια του καθολικισμού,
ποζεστρίμας μεν σλαυίστι, βίαμίας δε αλβανιστί έπράττοντο τοιαύται θηριωδία. Και οι χ.
καλουμένας και πατέρες δε και μητέρες θετοί γίνον ών οι επίσκοποι και οι αδελφοί υπέστησαν
τα Πούτσγιμ και Πομαϊκαι επικαλούμενοι, Συνδέ μαρτυρίου τον θάνατον και είδον την βεβήλωσιν
β των
ονται δε δια παντος, ομολογούντες έαυτούς αδελφούς
εκκλησιών, λαβόντες μεθ' εαυτών τας ιεράς γραφάς
ή αδελφάς εν Θεώ, δημοσία ή εντος ναού, ενώπιον κατέφυγον εις τα όρη της μακεδονικής Ιλλυρίας,
γ'
ιερέως ευλογούντος και αυτούς και τα όπλα αυτών διά τούτο ίσως επικληθείσης Σωτείρας (διασείonia -

έαν φέρωσι. Προς ταύτην δε την κατανυκτικήν όμο Salutaris).

λογίαν οι Ηπειρώται προσθέτουσι και την καθιερω "ο θειος σπόρος δεν έβράδυνε να βλαστήση κατά
μένην ταύτην ρήσιν « Το σώμά μου σώμά σου, και την ελευθέραν γην. Αύτη η αρχή του πολιτισμού
η ψυχή μου ψυχή σου ». Μετά δε ταύτα ανταλ τών Μιρδιτων.
» "
λάσσουσι τα όπλα και δίδoυσι προς αλλήλους ειρή Πιστοι υπήκοοι τηςζ ελληνικής αυτοκρατοριας
W "

νης ασπασμόν. μέχρι του σχίσματος του διαιρέσαντ την Ρώμην ι

Το αδιάλυτον δε του εκουσίου τούτου δεσμού από της Κωνσταντινουπόλ Ξως, οι Σκυπητάροι της
ερμηνεύεται ποιητικώς έν τινι άσματι, ενώ λέγεται μακεδονικής Ιλλυρίας, έμειναν κα ι 1 Ξ : ? τα υ τα
ότι δύο Σερβοι, αδελφοι θετοί, ερώνται αιχμαλώτου θρησκευτικώς συνηνωμένοι μετά της Δύσεως, όθεν οι
οθωμανίδος και ίνα μη γείνωσιν εχθροί, προτι πατέρες αυτών παρέλαβον τους θησαυδους της
πίστεως, και ώνομάσθησαν Λατίνοι. Εις μάτην και
. - Ασ " τ
και οι Παλαιολόγοι, ίνα κατα
ι
οι Κατακουζηνοί
(1) Ουχί ίσως αλλά βεβαίως η στριξ, στριγξ η, κατά τον
- « ν

Ησύχιον, ο σ τ ρ ί γλος, ήν παρά τους αρχαίοις όρνεον απαίσια πείσωσιν

-
αυτούς ν' αλλάξωσι θρησκείαν, μετεχειρί
- -

* r> - ν. 1. Υ * ν. * * * * **
"
μαντευόμενον. Εντεύθεν ετηρήθη Χ.? ! παρ ημιν τΩ ονομα, χατη - σθησαν και εισηγήσεις, και υποσχέσεις, και βιαν οι
γορούμενον μάλλον επί γραϊδίων στρυφνόν εχόντων το ήθος,
δυσοιωνίστων και λάλων Σ. Μ. (1) Μιρδίτης, συγγενές προς τι
(2) Μalte- Βr ιιιι, Ρrécis de la Géographie unive και lie. νοι, και παρά Σκύπτις και παρ ά
(3) Λιιιι-Βουό, La Turquie d'Εut ope, ιom. ΙΙ. ί α ν δ ρ ε ί ο ν.
 )( 15 )ί
επίμονοι τούτων αγώνες εναυάγησαν ενώπιον αντι της Εδέσσης, Ιδού διά τί η θέσις του κατά την
τάσεως επιμονωτέρας. Και ούτω μικρον κατά μικρόν, Μακεδονίαν Μοναστηρίου εθεωρήθη αείποτε καιριω
πάσα σχέσις μεταξύ Μιρδιτών και των πρεσβευουσών τάτη υπο των Οθωμανών, οίτινες διά τούτο ίσως
το έλληνικόν δόγμα φυλών εξέλιπεν. και έδραν του Ρούμελη Βαλεση ανέδειξαν.
"Ενεκα δε ταύτης της ελευθερίας της συνειδήσεως, Καλώς άρα ώχυρωμένη η Αλβανία καθίσταται
προστατευομένης υπό της ακαταμαχήτου αυτών ενερ και δ υσμάχητος και ευφύλακτος, πλην εκ θαλάσσης,
γείας, υπεβλέποντο εν Κωνσταντινουπόλει , και όπου απαιτείται η συνδρομή ναυτικής δυνάμεως.
εθεωρούντο μάλλον ως αποστάται. Οι εν τη βασι Εάν όμως ενωθή μετά της Ελλάδος, θέλει απο
λευούση έβλεπον ζηλοτύπως ξενον αρχιερέα ονομά κτήσει εκείνο ούτινος ελαττούται, και προσαπο
ζοντα επισκόπους κατά την "Ανω Αλβανίαν, πλην κτήσει πιθανώς και ιδίους ναύτας.
του Μαυροβουνίου, ασπασθέντος τα της Ανατολικής Ο Μιρδίτας είναι άλλο φρούριον τρίγωνον και
'Εκκλησίας. "Οθεν οι Μιρδίται την ελευθερίαν της μέγα, σχηματιζόμενον υπο της δυσμικής σειράς του
ιδίας υπάρξεως ώφειλον εις το εμπόλεμον αυτών. μέλανος Δρίλωνος, υπό του τιτανώδους τείχους του
Σεμνυνόμενοι δε επί τη ανεξαρτησία ταύτη, και προς το νοτιοανατολικόν και βορειοδυτικόν της
ηνωμένοι διά του διττού εσμού της γενναιότη Κροίας, και υπό των προς μεσημβρίαν ορέων του
τος και της πίστεως, οί τε Γκέγκιδες και οι Μιρ Δρίλωνος. Μόνον δε προς δυσμάς το μέρος τούτο
δίται επρέσβευον τα της Καθολικής Εκκλησίας τη γίνεται προσιτόν, διά των εκβολών του Μάτιος και
ρούντες την απλότητα των αρχαίων ηθών. Και άλλων τινων στενών ώς του της Κροίας, κειμένου
εν μεν Σκόδρα είχον μέγιστον ναόν αφιερωμένον τοις επί οφρύος διότι τα μεν πέριξ όρη εισί μέγιστα και
Αγίοις Βάκχω και Σεργίω, εν δε Δυρραχίω ο "Αγιος πολύδενδρα, ένδοθεν δε αυτών υπάρχουσι βαθύταται
Χαράλαμπος ήν ο προστάτης της πόλεως ή Ακρό φάραγγες και δάση εύθετα εις υπεράσπισιν, και κατά
λισσος είχε θαυματουργόν ναόν τιμώμενον επ' ονό την περιφέρειαν ο Μέλας Δρίλων, ο Δρίλων αυτός
ματι του Αγίου Αλεξάνδρου, και οι Μαρδαϊται του και η κοιλάς του "Ισμου απαρτίζουσιν ευρυτάτας
Μάτιος (1) έδόξαζoν ιδίως την Θεοτόκον. τάφρους, ών πέραν ανυψούνται νέα όρη εν είδει
Η Αλβανία είναι ευφύλακτος κατά πάσης εισβο προμαχώνων. Και επί της κορυφής, μεταξύ θαλάσσης
λής, ασθενέστερον δε μέρος έχει την Μέσην Αλβα και "Ισμου, μετεωρίζονται πολλά φρούρια.
νίαν. Και η μεν χώρα των Μιρδιτών θεωρείται ως Τοιαύτη η δύναμις της θέσεως ταύτης, μηδέποτε
ή προς άρκτον αυτής ακρόπολις, ο δε Τόμαρος, ή διά τούτο καταληφθείσης υπό των Τούρκων, σπανίως
κορυφή του Γράμμου, τα όρη των Αγράφων, του δε μόνον εισχωρησάντων μέχρι Δίβρης και Κροίας.
Αχελώου, του Σουλίου, τα Ακροκεραύνια κ.τ.λ. εν Τί δε υπέστησαν κατά τας πολιορκίας της πόλεως
Ηπείρω, ώς θέσεις όθεν καταφρονείται και προσβάλ ταύτης και του εν Δίβρη Σβετιγραδίου (ιερού φρου
λεται ο εχθρός. Και όμως, πλην των όψηλών ορέων, ρίου) θέλομεν μάθει εκ ταύτης της ιστορίας.
ο αριθμός των δασών αυτής είναι κατώτερος των Η πατρική άρα του Σκεντέρμπεη κληρονομία απο
της Βοσνίας και της Σερβίας. Κατά τινα μάλιστα τελεί παράρτημά τι ούτως ειπείν του Μαυροβουνίου.
παράλια, και κατά το κέντρον αυτό, η Ήπειρος είναι Μεταξύ δε των δύο τούτων μεγάλων φρουρίων
γυμνή δασών. Καθίσταται δε ασθενής η Μέση Αλβα εκτείνεται η πεδιάς της Σκόδρας, ήτις υπέκυψεν εις
νία διότι, συγκειμένη ώς επί το πολύ εκ λόφων και τον οθωμανικόν ζυγόν, ενώ τα παρακείμενα όρη
ευρυτάτων κοιλάδων, ολίγον διακόπτεται υπό των διατελούσιν έτι και σήμερον ελεύθερα. Εί μή υπήρχε
σειρών των ορέων των διερχομένων διά της λοιπής μεταξύ των κατοίκων του Μιρδίτα και των Μαυρο
Αλβανίας. "Οθεν εάν ο εχθρυς, ελθών μέχρι Λυχνι βουνίων ή Γκεγκιδών αντιπάθεια τοσούτω αμείλικτος,
δού, περάση τον Γένυσον και φθάση εις τους πρό ει δυνατόν ήν να συγχωνευθώσι πάντες οι Γκέγκιδες
ποδας του Βαγόρα, θέλει ευκόλως διαβή το στενόν μετά των σλαυικών φυλών των διεσκορπισμένων
το διαχωρίζον την Ήπειρον από της άνω Αλβανίας, εις τα μεταξύ Καττάρου, και Πριεπόλεως, και
και εισδύσει ουδέν ήττον ευκόλως εις τας προς Πουλ Νοβιβαζάρ, και Μιτροβίτσας όρη, ήθελεν ούτω συγ
χερόπολιν και Δυρράχιον οδούς. Εντεύθεν εγένετο κροτηθή αξιόλογος επικράτεια, πρωτεύουσαν μεν
ανέκαθεν η κατάκτησις της χώρας ταύτης εντεύθεν έχουσα την Σκόδραν, επίφοβος δε προς τας γείτονας
ο μέγας αριθμός των πολιορκιών ας υπέστη το επαρχίας.
Δυρράχιον και των περί την Πουλχερόπολιν μαχών, Η δε "Ηπειρος τεμνομένη από τού βορειοδυτικού
και εντεύθεν πολλοί των Βουλγάρων βασιλέων, κυρι προς το νοτιοανατολικον υπό σειρών ορέων, συγκοι
εύσαντες της Λυχνιδου, εγένοντο κύριοι και μεγίστου νωνούντων διά στενών και αυλώνων από ανατολών
μέρους της Αλβανίας. Ούτω και κατά το 1082 προς δυσμάς, είναι όλως εύθετος εις πόλεμον ενέ
έτος ο Νορμαννος δουξ Βοεμούνδος, εξέτεινε τα δρας και αιφνιδίων επιδρομών.
κατακτήσεις αυτού από Δυρραχίου μέχρις Ιωαννί έριξ της Σκόδρας και εν τη Ανω Αλβανία,
νων, Λυχνιδού, Σερβίων, Αλιάκμωνος και αυτής φαίνονται ίχνη πολλών οχυρών, όπου συνέβησαν
" την ΙΕ' εκατονταετηρίδα αξιομνημόνευτα γεγονότα
(1) Ποταμός περί ού λέγει ο Τίτ, Λίβιος (Β. ΧΙ.: ΙΙ, ΧΧΙ) επί τε Σκεντέρμπεη, και μετά τον θάνατον αυτού
Μatis Dyrrachii non longe a Lis o. -
μέχρι της πτώσεως της πόλεως εκείνης συμβάσης τό
 )(16)(
1479 έτος. Εν μέσω της λίμνης, επί τινος νήσου, διά της συνεχούς κράσεως των τριών αιμάτων, το
σώζονται έτι τα λείψανα του φρουρίου του Μάρκο κάλλος και η καρτεροψυχία της φυλής των Οθω
βιτς μετά των τετραγώνων αυτού πύργων, Γκέλ μανών. Αγαπώντες τα όπλα, τας μάχας, τας κατά
μπαση υπό των Τούρκων καλουμένου. Εν Δριβαστώ, γήν και θάλασσαν περιπλανήσεις, τας επικινδύνους
(Δέργος τουρκιστί) επί του Κιρίου, σώζονται και ληστείας, τας στρατιωτικάς συμπλοκάς εν τοις
άλλου τινός τείχους ίχνη παρα δε τους πρόποδας στρατοπέδοις των σουλτάνων της τε Αιγύπτου και
του βουνού εφ' ου τούτο κείται, υπάρχει μικρά πόλις Συρίας και Κωνσταντινουπόλεως, αποτροπιάζονται
το πάλαι οχυρά,ής τα τείχη ανηγέρθησαν μεν υπό της την πειθαρχίαν των ευρωπαϊκών στρατών, και προ
Ελένης, συζύγου του Σέρβου Κράλη Συμεών Νεμα τιμώσι την δόξαν την εκ των προσωπικών ανδραγα
νία, ανεσκάφησαν δε υπό των Τούρκων το 1478 θημάτων, την ελευθερίαν των οθωμανικών στρατο
έτος. Αλλά σήμερον αντί της πόλεως ταύτης, πλη πέδων, τας εκ του συστάδην συγκρούσεις επί τών
θούσης πάλαι ανδρών μαχίμων, μόλις σώζεται χωρίον θυμοβόρων ίππων της Αραβίας και της Τρανσυλβα
άσημον. Ως και επί Σκεντέρμπεη, γηραιά τις έπαυλις νίας, τον πολιτισμόν τον αναβιβάζοντα τους δού
υπέρκειται και σήμερον προς νότον του Αλεσσίου(1). λους από της δουλείας εις τον βαθμόν πασά ή
Περίεργος τωόντι ο λαός ούτος όστις ει και βεζύρου, και την θρησκείαν την δαψιλεύουσαν γυναι
ασυνάρτητος, διατηρεί όμως μετά τοσούτους αιώνας κωνίτας και δούλους εις τους ήρωας. Το δε πνεύμα
και μετά τοσαύτας αλλεπαλλήλους κατακτήσεις αυτών είναι ποιητικόν ώς και τα ήθη τα δημοτικά
των τε Βουλγάρων, και Σέρβων, και Βυζαντινών, άσματα, και μάλιστα τα της ηρωικής εποχής περί
και Ιταλών, και Νορμαννών την ιδίαν εθνότητα. του Σκεντέρμπεη, ανακαλούσι την μνήμην των ομη
Εν Αλβανία ο βίος είναι τραχύς, αλλά και η ρικών μάλλον ή των θηλυπρεπών ασμάτων (1) της
τραχύτης αυτή δεν στερείται αξίας διότι μη μετα νεωτέρας Ελλάδος. Συμμιγνύουσιν, όπως και ο
φυτευθέντων εκεί μήτε των πλεονεκτημάτων μήτε Αχιλλεύς, την ποίησιν, την μουσικήν και τον εν
των ελλείψεων της νεωτέρας κοινωνίας, ο άνθρω πολέμω χορόν. Και οσάκις απρακτώσι, διότι ο βίος
πος παρουσιάζεται κατά τινα ανώτερος. Αντί δε αυτών ποτέ μεν είναι άπονος ποτέ δε πλήρης ενθέρ
Κράτους, υπάρχουσι φυλαί και οικογένεια και ώς μου ενεργείας, εξαπλούνται αναλγήτως επί της παρα
κατά τους πρώτους αιώνας, τους αιώνας των πα λίας ή επί των δωμάτων των οικιών, και ψάλλουσι,
τριαρχών, ούτω και σήμερον η οικογένεια ηγεμόνα συνηχούσης αγροίκου λύρας, τα ίδια άθλα, η χορεύ
απόλυτον και αδιαφιλονείκητον έχει τον αρχηγόν ουσιν ως γυναίκες, αρμοζόμενοι προς τον εμπόλεμον
αυτής. Και επειδή ο πολιτισμός δεν εισεχώρησεν έτι ή την θηλυδρίαν τόνον των μουσικών οργάνων.
εις τας χώρας ταύτας, ο χαρακτήρ δύο επαρχιών » Η κυβέρνησις των Αλβανών ήν τιμαριωτική
διαφέρει, όσον αλλαχού ουδε μεταξύ δύο εθνών ώς αι ανατολικαί κυβερνήσεις, μεμορφωμέναι υπό
απαντάται τοιαύτη διαφορά. Διαχωριζόμενοι υπό της φύσεως κατά τον τύπον της πατριαρχικής οικο
του Γενύσου, οι Γκέγκιδες, αρκτώοι Αλβανοί, δεν γενείας, ήτοι κυβέρνησις προστατεύουσα συγχρόνως
ομοιάζουσι τους Τόξιδας ή Δόσκους ώς ο Στράβων τήν τε ελευθερίαν και την δουλείαν, εν ή ο μεν πατήρ
καλεί αυτούς (2), τους μεσημβρινούς δηλαδή Αλβα είναι αρχηγός, η οικογένεια φυλή, οι υπηρέται δού
νούς. Ομιλούσι μεν την αυτήν γλώσσαν, αλλ' ουχί λοι, η εξουσία, καθοσιουμένη υπο της γεννήσεως και
και την αυτήν διάλεκτον. Διαιρεί δε προ πάντων των πρωτοτοκείων, ιερά και αναμφισβήτητος ώς ή
αυτούς αρχαία ζηλοτυπία. Και οι μεν Τόξιδες, καθό του πατρός ιδιότης, η δε πρόσκαιρος και ευμετά
γείτονες των Ελλήνων, αγαπώσιν αυτούς οι Γκέγ βλητος ομοσπονδία των φυλών προς αλλήλας, ποτέ
κιδες όμως μισούσιν από καρδίας και τούτους και μεν συμμαχουσών κατ' άλλων φυλών, ποτέ δε διαι
εκείνους. ρουμένων υπέρ της κοινής ελευθερίας, συγκροτεί το
« Εν Ασία ο Καύκασος, λέγει ο Λαμαρτίνος (3), Κράτος. Εκάστη πόλις, εκάστη επαρχία, έκαστον
εν Ευρώπη ή Αλβανία, φαίνονται ανταποκρινόμενοι χωρίον, ανεγνώριζoν ένα ηγεμόνα, ένα κύριον, κυβερ
γεωγραφικώς και ηθικώς από των μυχών των δύο νώντα δεσποτικώς κατά τα ήθη και τας παραδόσεις
μεγάλων κόλπων της Μεσογείου, οίτινες συμμιγνύ αύτη δε η υποταγή των πόλεων, των επαρχιών και
ουσι τα ύδατα αυτών διά του ρεύματος του Βοσπό των χωρίων εις τιμαριώτας ήγεμόνας, κατ' ουδεν
ρου εν Κωνσταντινουπόλει. Οι μεν Αλβανοί εισι ηλάττου το αίσθημα της γενικής ελευθερίας και το
Κιρκάσιοι της Ευρώπης, οι δε Κιρκάσιοι Αλβανοί πάθος της φιλοπατρίας, των ισχυροτάτων τούτων
της Ασίας. "Ωστε νομίζει τις ότι οι δύο ούτοι των ελατηρίων των Αλβανών ».
ορέων σωροί εγέννησαν τους αυτούς άνδρας, τάς Ο Αλβανός είναι ανεξάρτητος ώς και ο Γερμανός
αυτάς γυναίκας και τα αυτά ήθη. Εκ των δύο του Τακίτου.
τούτων πηγών, ώς εκ των χιόνων των κορυφών
αυτών, εκρέουσιν από πέντε ήδη εκατονταετηρίδων, (1) Θηλυπρεπή τα άσματα της νεωτέρας ελλάδος, τα άσματα
ών το φιλελεύθερον και ηρωϊκόν εθαύμασεν η Γαλλία και η λοιπή
(1) Αmi-Βouέ, La Turquie d'Εurope, tom. ΙV. Ευρώπη εν τοις συγγράμμασι του Fauriel και Μarcellus !
(2) Δόσκους ονομάζει ο Στράβων, ΙΑ', φυλήν τινα των Μαιω Οπόσον αξιοκαταφρόνητος καταντά και αυτή η παιδεία, έστω
τών. Σ. Μ. και οποία η του Λαμαρτίνου, οσάκις ενδίδη εις το πάθος ή την
(3) Ηistoire de la Turquie, tom. ΙΙΙ. ιδιοτέλειαν ! Σ. Μ.
 )(17)(
Πανταχού, και εν εκάστω σχεδόν χωρίω, υπάρ των Πάρθων ή από των Σκυθών κατάγωνται. Ο δε
χουσι τρείς φυλαί διακεκριμένα, μηδέποτε συμμα Φραντζής πατέρα των Οθωμανών ονομάζει τον Ισαάκ
χούσαι εισί δε ή των στρατιωτών, τουτέστιν ή των Κομνηνον, όστις νυμφευθείς την θυγατέρα του Εμί
ευγενών, ή των εργατών και η των χωρικών. Επειδή ρου των Σελζουκιδών, εγέννησε τον Σουλεϊμάν,
δε δουλικόν θεωρείται το εργάζεσθαι, μόνος ο πό πατέρα του Ερτογρούλου (ανδρός ευθέως) και πάππου
λεμος παρέχει τιμήν και πλούτον. Ένεκα τούτου του Οθμάν. Κατά δε τον Αινείαν Σύλβιον, τον
η Αλβανία έδωκεν ανέκαθεν στρατιώτας τό σουλ Χίον Λεονάρδον και άλλους ιστορικούς, οι Τούρκοι
τάνω, τώ πασά της Αυγύπτου και ταίς ηγεμονίαις κατάγονται αμέσως από του Τεύκρου και του "Εκτω
της Αφρικής αλλα και αυτή η Ευρώπη κατέφυγεν ρος. Ο δε Παύλος Γιόβιος δεν αμφιβάλλει ότι οι
εις την Αλβανίαν, διότι και ο Πάπας, και η Νεά Τούρκοι εισί Τάταροι ελθόντες εκ των περί τον Βόλγαν
πολις, και η Αυστρία, και η Γαλλία αυτή, επί μερών (1). Αλλά και προ μικρού έτι διίσχυοίζοντό
Ερρίκου του Δ', προσέλαβον Μιρδίτας (1). Οι άγριοι τινες ότι το όνομα Τούρκος ετυμολογείται από του
εκείνοι Στρατιώται ους έστρατολόγει η Ενετία κατά ποταμού Τερέκ (2). Οι Τούρκοι, Τουκού καλούμενοι
τας εν τη ανατολή κτήσεις αυτής, και μετεχειρί κατ' αρχάς υπό των Σινών, ανεχώρησαν από Αλτάι
ζε το εις υπεράσπισιν τούτων, ήσαν ως επί το πολύ (Αλτουνδαγ) ή Χρυσού Ορους και διεσκορπίσθησαν
Αλβανοί. « Ούτοι, λέγει ο Βραντόμ, εισήγαγον παρ' εις τας ευρείας και ευφόρους πεδιάδας της Ανω Ασίας
ημίν το ελαφρoν ιππικον και τον τρόπον του πράτ (του σημερινού Τουρκεστάν), τας συνορευούσας, προς
τειν ώς αυτοί». ανατολάς μεν μετά του Κατάι, δηλαδή της αρκτώας
-

Ο Κομμιν, μάρτυς του τρόμου ον διέσπειρον παν Κίνας, προς δυσμάς δε μετά της μεγάλης λίμνης
ταχού κόπτοντες κεφαλάς, παριστάνει αυτούς « εν του Αράλ και του Κοβαρέσμ ή Καριζμ, προς άρκτον
δεδυμένους ώς οι Τούρκοι, πλην της κεφαλής, μη φε μετά της Σιβηρίας, και προς μεσημβρίαν μετά της
ρούσης το πανίον εκείνο το καλούμενον τουλπάνι (2), Θιβέτης και της Μεγάλης Βουχαρίας (Χανάτον τής
τραχείς, κοιμωμένους ώς και οι ίπποι αυτών εν Βουχάρας).
υπαίθρω καθ' όλον το έτος . . . Οι Ενετοί έχoυσι Εάν πιστεύσωμέν τινα των πρώτων εγχωρίων
πίστιν εις αυτούς . . . Εισι δε ανδρείοι και ακατα
παραδόσεων, ής αι παρά του Ηροδότου διδόμενα
μάχητοι ». ειδήσεις περί της αρχής των Σκυθών αποκαλύπτουσί
Φρουρουμένη λοιπόν υπό των ορέων και της οχυράς τινα ίχνη, ο Ογούζ Χάν, υιός του Καρά Χαν, εθε
αυτής θέσεως η Αλβανία, απέλαυε βαθείας ειρήνης, μελίωσε διά τε κατακτήσεων και νόμων την δύναμιν
ότε θύελλα τρομερά ενέσκηψεν εις αυτήν. και τον πολιτισμόν των Τούρκων. "Ηκμασεν άρα ότε
Είπομεν ήδη ολίγα τινά περί του αμειλίκτου εχ και ο Αβραάμ.
θρου του κινδυνεύσαντος ή να καταστρέψη, ή, το Αποπτύσας την ειδολωλατρείαν ίνα ασπασθή
δεινότερον, να υποδουλώση αυτήν. αγνοτέραν θρησκείαν, ο Ογούζ Χαν επολέμησεν επί
Του τουρκικού λαού η αρχή αναβαίνει εις τους έβδομήκοντα έτη προς τον αδελφόν αυτού πόλεμον
αρχαιοτάτους χρόνους. Τούρκος, ο πρώτος αρχηγός πολιτικόν και θρησκευτικόν. Από Καρακουμ, όπου
είναι πιθανώς ο Ταργίταος του Ηροδότου (3) και διέτριβε τον χειμώνα ο Καρά Χαν, και από των
ο Θεργαμά της Γραφής (4) το όνομα δε τούτο των ορέων του Ουρτάγ και του Κουρτάγ των θερινών
Τούρκων ιδιοποιήθησαν λαοί τινες άνευ δικαιώματος. τούτων κατοικιών, όρμηθείς προς νότον, ήλθεν
"Αλλοι εξ εναντίας,καταγόμενοι εκ της φυλής ταύτης, εις Ιάσιον, πόλιν επιφανή του Τουρκιστάν και έδραν
παρεδέχθησαν επικλήσεις μη δεικνυούσας την κατα της τουρκικής δυνάμεως, όπου κατεστάθη. Αυτοί
γωγήν αυτών. ούτοι οι Χάναι ουσβέκαι ελάσαντες εις Μολδαυίαν,
Ο Πλίνιος και ο Πομπόνιος Μέλας (5) ώς και ο έδωκαν τη πρωτευούση της επαρχίας ταύτης το
Ηρόδοτος, παρ' ώ αναγινώσκομεν Τυργίους, ους όνομα της ταταρικής μητροπόλεως.
οι αντιγραφείς μετέπλασαν εις Αμυργίους (6), Ο Ογούζ επαναστάς κατά του ιδίου πατρός Καρά
εξ ονόματος μόνον εγνώριζον τους Τούρκους. Οι δε Χάν, ενίκησεν αυτόν και καθυπέταξεν άπαν το μέρος
Βυζαντινοί ποτέ μεν Πέρσας ποτέ δε Ούγγρους όνο του Τουρκιστάν το απο Αρτέλας και Σιλεμ μέχρι
μάζoυσι τους Τούρκους, ει και ποτέ δεν υπήρξεν Βουχάρας. Οι δε εξ αυτού υιοι, δανεισθέντες τας
ελαχίστη συγγένεια μεταξύ Περσών, Τούρκων και επικλήσεις των ηγεμόνων των τόπων εκείνων, ώνο
Ούγγρων. Και ο Χαλκοκονδύλης δε άπορεί έαν από μάσθησαν Χάναι της Ημέρας, της Σελήνης, του
(1) Σημειωτέον ότι οι μεν υπηρετήσαντες τας χριστιανικάς Αστέρος, του Ουρανού, του Ορους, της Θαλάσσης,
ταύτας δυνάμεις Αλβανοί, ήσαν όλοι χριστιανοί, οι δε πρώτοι, Και ποτε σταλέντες εις θήραν υπό του Ογούζ
μουσουλμάνοι. Σ. Μ. όπως ανεύρωσιν οιώνισμά τι της τύχης αυτών, εκό
(2) Εντεύθεν έπλασαν οι Ευρωπαίοι το turban. Σ. Μ. μισαν επανελθόντες τόξον και βέλη τρία. Και προς
(3) Ηρόδ. Δ'. 5. r. μεν τους Χάνας του Ουρανού, του Όρους και της
(4) Γέν. Ι'. γ.
(5) Τurcαque vastas silvas όσυpant. Θαλάσσης ο Ογούζ εδωρήσατο τά βελη, προς δε
(6) Σκύθας Αμυργίους, Σάκας εκάλεον. Ζ', 64. Εάν η περί
της μεταπλάσεως του ονόματος γνώμη είναι του ημετέρου συγ (1) Comentιrii delle cose dei Τurchi di Paolo Giovio, c. Ι.
γραφέως, δεν μοι φαίνεται αξία πίστεως. Σ. Μ. (2) Εngel. Schloezer, Histoire de la Βulgarie,
3*
 )( 18 )(
\

τους τρείς άλλους το τόξον, δ και συντρίψαντες διέ του "οξου χώραν, εμάχοντο συνεχώς προς τους
νειμον προς αλλήλους. Εντεύθεν ωνόμασε τους μεν Χοσρόας της Περσίας και τους καλίφας της Αρα
πρώτους Ουτσοκ ήτοι Τριβελείς, τους δε άλλους βίας. Και τριακόσια έτη μετά τον Μωάμεθ ο Σαλούρ,
Βοζούκ ή Καταστροφείς. Και εκείνοι μεν διώκησαν καταγόμενος από του Δάγ-Χαν (Κυρίου του όρους)
την αριστεράν πτέρυγα του στρατοπέδου, ούτοι ενηγκαλίσθη τον ισλαμισμόν, δύο χιλιάδων οικογε
δε την δεξιάν. Σημειωτέον δε ότι την διαίρεσιν νειών μιμηθεισών το παράδειγμα αυτού. Έκτοτε
ταύτην εις πτέρυγας δύο παρεδέχθησαν κατά την επωνομάσθη Τσανακ ή Καρά Χάν. "Ινα διακρίνεται
σύνταξιν των ιδίων στρατών και Τούρκοι και Μογγό δε ο λαός αυτού από των εθνικών έτι Τούρκων, ώνό
λοι και Τάταροι. μασεν αυτον Τουρκομάνον,
Μετά δε τον θάνατον του Ογούζ, οι υιοί αυτού Μετά δε ταύτα, ότε οι Τουρκομάνοι ήλθον να
διεμερίσθησαν το βασίλειον και προς μεν τους εγκατασταθώσιν οι μεν εν τη δυτική Αρμενία, οι
Τριβελείς, τους αρχηγούς της αριστεράς πτέρυγος, δε επί των ανατολικών παραλίων της Κασπίας,
εκληρώθησαν αι τουρκικαι φυλαί της ανατολής, διηρέθησαν εις Τουρκομάνους δυτικούς και Τουρκο
προς δε τους Καταστροφείς, τους αρχηγούς της μάνους ανατολικούς Η δε χώρα έν ή και σήμερον
δεξιάς πτέρυγος, αι της δύσεως τέσσαρες δε υιοι κατοικούσιν ονομάζεται γώρα Τουρκομάνων. Το
γεννηθέντες εξ εκάστου των ηγεμόνων τούτων εγέ 439-1047 έτος ή εξουσία μετέβη εις τον Ταγμάτς,
νοντο οι πατέρες των εικοσιτεσσάρων κυριωτέρων χάνην της Σαμαρκάνδης, και μετά μικρόν ο υιός του.
τουρκικών φυλών. Ταγμάτς, Σεμσουλ-Μυλκβεν-Iλικ-Χαν-βεν-Ταγμάτς,
Ο αριθμός τέσσαρα θεωρείται ιερός παρά τους συνεδέθη διπλή συγγενεία μετά της βασιλευούσης
οπαδούς του ισλαμισμού (1). οικογενείας των Σελζουκιδών.
Οι τέσσαρες στύλοι του Κράτους, ή οι βεζύραι Αποφεύγοντες τας αλλοτρίας της ημετέρας υπο
του Κανονναμε Μωάμεθ του Β', ώρίσθησαν κατά θέσεως λεπτομερείας, καταδεικνύομεν μόνον ότι επί
μίμησιν των τεσσάρων βεζυρών του Γεγκις Χάν. των ερειπίων της των Σελζουκιδών εξουσίας ανη
Αλλά και πάντων των θεμελιωδών θεσμοθετημάτων γέρθη το κράτος των Οθωμανών.
βάσις είναι ο αριθμός τέσσαρα. "οθεν και οι εικοσι Η γένεσις του κράτους τούτου χρονολογείται από
τέσσαρες βέηδες των εν Αιγύπτω Βαχαριτων και της αρχής της ΙΓ' εκατονταετηρίδος καθ' ημάς, ή της
Τσερκεσείων Μαμελούκων, υπήρξαν μέχρι της Η' της Εγείρας (1), η ιστορία όμως των προγόνων
επ' εσχάτων εξολοθρεύσεως αυτών, εξακολούθησις των του θεμελιωτου Οθμάν, άρχεται μίαν σχεδόν εκα
εικοσιτεσσάρων πατριαρχών ή πατέρων των Τούρκων, τονταετηρίδα ταχύτερον επί Σουλεϊμάν του πάπου
Παραλείποντες τους τρείς Χάνας της αριστεράς αυτού, ότε η φυλή τούτου μετηνάστευσεν απ' ανατο
πτέρυγος και τους διαδόχους αυτών, φέρε άκολου λών προς δυσμάς, επί των κατακτήσεων του Γεγκιζ
θήσωμεν τους χάνας της δεξιάς πτέρυγος, τους Χάν, μάσιγος μεν της Ασίας τρόμου δε της Ευρώπης.
Καταστροφείς. Κατοικούντες το κατ' αρχάς εν Είχε δε ο υιός του Ερτογρούλ αδάμαστον την.
Τουρκιστάν, εισέβαλον μετά ταύτα εις τας προς ανδρίαν, έτι δε και το μεγαλεπήβολον και επιχειρη
δυσμάς χώρας μεταξύ Ιαξάρτου και "οξου, και προή ματικόν δι’ ών διαστέλλονται οι θεμελιωται των
λασαν κατακτώντες επί τον Βόσπορον και τον "Ισρον. επικρατειών (2).
Κατά δε τους αρχαιοτέρους ιστορικούς των Ογου Εκατόν έτη μετά την εγκατάστασιν του Ερτο
ζών και Σελζουκιδών και Οθωμανών, η γενεαλογία γρούλ εν τη Μικρά Ασία, τριάκοντα δε μετά την
των ηγεμόνων των λαών τούτων ανέρχεται μέχρι αναγνώρισιν του Οθμάν ώς ηγεμόνος ανεξαρτή
των τριών Χανών της δεξιάς πτέρυγος. "οθεν οι του, και το τρίτον έτος της βασιλείας της Ορχάν,
μεν Ογούζαι κατάγονται από του Χάνου του Ορους, ότε ο μεν Κάρολος o ώραίος απέθνησκεν εν Παρι
οι δε Σελζουκίδα από του της Θαλάσσης, και οι σίοις, ο δε Λοδοβίκος της Βαυαρίας ανηγορεύετο αυ
Οθωμανοί από του Χάνου του Ουρανού, τοκράτωρ ρωμαίος, και ο Ανδρόνικος εκθρονισθεις υπό
Οι δε Ογούζαι, κατοικούντες το Τουρκιστάν και του ιδίου εγγόνου ερρίπτετο εις την φυλακήν, νόμοι
την μεταξύ τού "Ιαξάρτου (Τανάϊδος της Ασίας) και ωφέλιμοι και θεσμοθεσίαι διαρκείς έστερέωσαν το
γεννώμενον κράτος.
(1) Οι άμεσοι διάδοχοι των προφητών ήσαν τέσσαρες καλίφαι, Ταύτα δε τα ευεργετήματα οφείλονται τό βεζύρη
Εβουβέκερ, Ομάρ, Οσμάν και Αλής, τέσσαρες δε ήσαν και οι Αλαδδίνω, αδελφό του Ορχάν, όστις απέθανε βαθύ
ορθόδοξοι ιμάμαι, Εβου-Χανιφέ, "Ιβν Μαλεκ, Σαφιης και Ανβε γηρως, αγαπώμενος και τιμώμενος παρά πάντων.
λής αλλά και αυτοί των σεϊκών οι μαθηταί τέσσαρες ήσαν Και ήν μεν δίκαιος ηγεμών και γενναίος πολεμιστής,
κατά μίμησιν των τεσσάρων Ευαγγελιστών. Και γυναίκας τέσσα
ρας έχουσι την άδειαν να νυμφεύωνται νομίμως οι Μωαμεθανοί,
αλλά και Νουμάς των Οθωμανών.
καθώς και ο προφήτης αυτός τέσσαρας έγημε, την καδιτζά, Μετά της βασιλείας του υιού αυτου Μουράτου του
Φατιμά, Αίσε και Μαρίαν, ας και αρίστας των γυναικών ανική. Α', ήρξατο και λαμπρά σειρά κατακτήσεων εν Ευρώ
ρυξε. Και ο Δαρείος δε, ο υιός του Υστάσπου, τέσσαρας έσχε πη, νέα εποχή δυνάμεως και δόξης αναδειχθείς
συζύγους την Φαιδύμην (Φατμαν), την Αρτυστώνην, την "Ατοσσαν (ι) Η Αραβική λέξις Ε γ ε ι ρ α ή μάλλον Ι γ ρ ε τ σημαίνει
και την Πάρμυν. "Ορα Ηρόδ. Γ'. 69. 88. (Ηammer, Ηistoire αποχώρησιν, μετοικεσίαν, ουχί δε φυγήν, ως συνήθως μεταφράζεται:
ale l'empire ottoman, tom. Ι.) (2) Ηammer, Histoire de l'empire οιιoman, ιom. Ι.
\
 )(19)(
νικητής εις τριάκοντα και επτά μάχας, αφήρεσεν δυνάμει η Τουρκία !Εντός μιάς εκατονταετηρίδος
από των Ελλήνων πάσαν την Θράκην, και καθυπο οι διάδοχοι αυτού, αναλαβόντες τίτλον σου.λτάνου
τάξας την Αδριανούπολιν ιδρύσατο εκεί την έδραν αντι Εμίρου, εξέτειναν την εξουσίαν αυτών από του
αυτού. Και συνεμάχησαν μεν κατ' αυτού Σέρβοι, Ευφράτου μέχρι του "Ιστρου. Η Θράκη, η Σερβία, η
και Βούλγαροι και Ούγγροι αλλά καταστρατηγήσας Μακεδονία, η Θεσσαλία υπέκυπτoν ήδη εις τον ζυγόν
αυτούς το 1389 έτος κατά τα πεδία της Κασσο αυτών, και η Κωνσταντινούπολις αυτή συνεπιέζετο
βίας, έπεσε θύμα χειρος δολοφόνου. Και οι μεν υπό των πέριξ κατακτήσεων. Αλλ' αίφνης το 1402
Τούρκοι θεωρούσιν άτιμον φονέα τον Μιλόσχην έτος μέγας κίνδυνος συνετάραξε το οθωμανικόν
Καβίλοβιτς, οι δε Σέρβοι σωτήρα και μάρτυρα, κράτος, ότε ο Τιμούρ κατέστρεψε Βαγιαζίτην τον Α'.
Επικληθείς Χουδαβεγκιάρ ή κύριος, και Γαζής ή Βραχεία όμως υπήρξεν η κρίσις αύτη, διότι ο
νικητής Μουράτης ο Α', εξηκολούθησεν αξιως το Μωάμεθ Α', βοηθούμενος και υπό του εζύρου Ίβραήμ
πατρικόν έργον. Χαν, ανέστησεν υπερηφάνως την τουρκικήν σημαίαν,
Ο Βαγιαζιτ-ιλδερίμ (κεραυνός) διαδεχθείς αυτόν, έτίμησε πρώτος των σουλτάνων τα κατά θάλασσαν
απέκτεινε τον ίδιον αδελφόν (1). Και επι δεκαπέντε τουρκικά όπλα, και διηγωνίσθη προς την παντοδύ
έτη η Ασία και η Ευρώπη έτρεμον υπό τα βήματα ναμον Ενετίαν υπέρ του κράτους της θαλάσσης.
του εκπορθητου αλλα τοσαύτη δοξα και αλαζονεία Αισθανθείς δε τον θάνατον αυτού ανέθετο τον
ήσαν άξια τιμωρίας διο ή θεία πρόνοια ανέδειξε κληρονόμον του στέμματος εις την πίστιν του μεγά
τον Τιμούρ (Ταμερλάν). λου βεζύρου Βαγιαζιτ πασά, και κάτωθεν επιστολής
Το εμπόλεμον πνεύμα, το πάθος των κατακτή μετακαλούσης εν τάχει υιον προσφιλή, εχάραξεν
σεων, ο ενθεομανής ζήλος του καθυποτάξαι τα ιδία χειρί το περσικόν τούτο δίστιχον,
πάντα εις τον ισλαμισμόν, υπηγόρευσαν την σύστασιν « Εάν παρέλθη η νυξ ημών, λαμπρά ημέρα
τιμαριωτισμού τουρκικού και την συγκρότησιν του διαδέξεται αυτήν εάν μαρανθή το ρόδον ημών,
σώματος των Γενισσάρων (νέου στρατού). Από δε ροδωνιά γλυκύπνους βλαστήση αντ' αυτής ».
του 1327 έτους, μετά τον θάνατον του Οθμάν, Τοσούτω δε κατελύπησε τον στρατόν η είδησις
συμμορίαι ένοπλοι ήρπαζον πάντα τα τέκνα των εν της νόσου του μονάρχου, και τοσαύτην ησθάνθη ούτος
Βιθυνία χριστιανών. Η βδελυρά αύτη πειρατεία, εξ ευγνωμοσύνην, ώστε πριν ή χωρισθή διά παντός
ής των Γενισσάρων ή αρχή, έπαυσε το 1691 έτος απ' αυτών, επεθύμησε να ίδη και αύθις τους ιδίους
επί Σολεϊμάνου του Β', διαδόχου του Μωάμεθ Δ. συστρατιώτας,
"Εκτοτε η νεοσυλλεξία εγίνετο εντός του σώματος Και την επιούσαν εξέπνευσεν.
αυτού. Ατόπως λοιπόν απεδόθη η συγκρότησις του Οι δύο πιστοί βεζύραι Ιβραήμ και Βαγιαζίτης,
φοβερού τούτου τάγματος εις Μουράτην τόν Α' (2). συνεφώνησαν να τηρήσωσι μυστικόν το γεγονός μέχρι
ο δε Μωάμεθ Α', νικήσας το 1413, τον ίδιον της επανόδου του διαδόχου, διοικούντος τότε την
αδελφον Μουσάν εστήριξε το συνταραχθέν κράτος, Αμάσειαν, και προστατεύοντος τα προς ανατο
διωργάνωσε το ναυτικόν, και ήρισε προς την παντο λάς όρια κατά των επιδρομών του Καρά Γιουλούκ
δύναμον τότε Ενετίαν περί της κυριαρχίας των Βενδέρη, ηγεμόνος τουρκομάνου εκ της δυναστείας
θαλασσών. Και αι ήθικαί και αι φυσικαι αυτού άρε του Λευκού Προβάτου. -

ται ήσαν επίσης αξιοσημείωτοι. Ευεργετικός, ψιλάν Εν τοσούτω, συνελθόν κατά τα ειθισμένα το
θρωπος και γενναίος, εδείχθη αγαθος και προς Συμβούλιον εψηφίσατο εκστρατείαν εις Ασίαν, επι
τους "Ελληνας αυτούς αλλά και του χριστιανισμού ταχθέντων των στρατευμάτων να συνέλθωσι κατά
εγένετο προστάτης. Δι' όλης δε της ζωής αυτού την αρχαιαν Μυσίαν.
υπήρξε πιστός σύμμαχος του "Ελληνως αυτοκράτορος, Πριν ή δ' άπέλθωσιν οί τε Γενίσσαροι και οι
αδυσώπητος εχθρός των αποστατών Τουρκομάνων, Σπαχίδες εζήτησαν να ίδωσι και τελευταίον τον
ένδοξον στήριγμα τού θρόνου τού Οθμάν, και, ηγεμόνα και παραλλάξαντες υπό το εν Αδριανου
κατά την έκφρασιν των τούρκων ιστοριογράφων, πόλει παλάτιον, ανευφήμησαν ενθουσιωδώς το επί
άλλος Νώε σώσας την κιβωτον του Κράτους, παρ' ολί του θρόνου πτώμα του κυρίου αυτών.
γον ανατραπείσαν υπό των συνεχών κυμάτων του Και μετά τινας ημέρας, το 1421 έτος (824), ο
ταταρικού κατακλυσμού (3). μέλλων αντίπαλος Ιωάννου του Ούνιάδου και του
Επί της βασιλείας του συνετού τούτου μονάρχου Σκεντέρμπεη, Μουράτης ο Α', εισήρχετο μόλις δεκα
εγεννήθη ο έρως της φιλολογίας και της ποιήσεως, οήταετής εις Προύσαν. Και ανέβαινεν εις τον θρόνον
και ετιμήθησαν αι τέχναι. άγνας έχων τας χείρας, μή παραδούς τώ δημίω
Απο της ημέρας καθ' ήν περί το 1300 έτος ο τους ιδίους αδελφούς, μηδ' εξαποστείλας αισχρώ;
Οθμάν εγένετο ανεξάρτητος, οπόσον προέκοψεν εν αυτούς προς τους αυτοκράτορας του Βυζαντίου,
*- ---- --

(1) Ηammer, Ηistoire de l'empire ottoman, 1om. Ι.

Μετά του μεγάλου τούτου ανδρός, του δοξάσαντος
(2) "Οτε το 1360 έτος διεδέχθη τον πατέρα αυτού, οι Γενίσ
τήν τε βασιλείαν και το έθνος αυτού, άρχεται και
αξιομνημόνευτος
σαροι υπήρχον προ τριάκοντα και τριών ετών επήνεγκε δέ τινας
ό
/
αγών ον πρόκειται να σχεδιο
μεταρρυθμίσεις περί την πειθαρχίαν και την οργάνωσιν. γραφησωμεν.
-ω- ΦΦΦαψαπ-»
(3) Ηammer, Ηist, de l'emp. ottoman, ιοαι. Ι.
 )( 20 )(
μητον πρόμαχον της πατρώας γης και πίστεως, και
Ι Σ Τ θ Ρ Ι Α φοβερον αντίπαλον των εχθρών του Ιησού, και ώς
προαναγγέλλοντα συγχρόνως σέβας προς την ισχυραν
Ενετίαν.
ΣΚΕΝΤΕΡΜΠΕΗ. Αλλά και έτερον σημείον εμφαντικώτερον επε
βεβαίoυ τάς προσφιλείς ταύτας ελπίδας, ο Γεώργιος,
-->Φ C
ώς ελέγετο, εγεννήθη φέρων επί του δεξιού βραχίο
νος τύπον ξίφους, οιωνον αναμφίβολον πολεμικής
Ι ΒΙΒΛΙΟΝ Λ'. αρετης.
Και τωόντι, εξ αυτής έτι της νεαράς ηλικίας
1440-1444. ηγάπα τα όπλα του πατρος, τα τόξα, τα βέλη και
Κατάκτησις Μακεδονίας υπό Μουράτου Β'. - Πρώτη αυτού την σπάθην. Και ότε έπαιζε μετα των αδελφών ή
εμφάνισις εν Ηπείρω -ό Ιωάννης Καστριώτης, ηγεμών κροίας, άλλων ομηλίκων έχαιρεν επιδιδόμενος εις μάχας.
Σβετιγραδίου και των κοιλάδων της Δίβρης βιάζεται να δώση "Ην δε ώκυποδώτερος, και γενναιότερος και ρωμαλεό
ομήρους τους τέσσαρας υιούς.-Επιφανείς αρεται του Γεωργίου. τερος πάντων, και παλαίων ενίκα. Και ου μόνον
Ο Μουράτης ανατρέφει αυτόν εν τώ ισλαμισμό. - Πολεμική παίζων αλλά και λαλών εδείκνυεν αδάμαστον ψυχής
εμπειρία του νέου ηγεμονόπαιδος. - Διά τήν άνδρίαν και ταενέργειαν, νούν ισχυρόν και πεποιθήσεις ακλονήτους.
ανδραγαθήματα αυτού επονομάζεται Σκεντέρμπεης.-Θάνατος Αλλά και την μνήμην είχε τεραστίαν, ίσην προς την
του Ιωάννου Καστριώτου.- Ο Μουράτης σφετερίζεται το κράτος
φιλομαθίαν. Διό και εθεωρήθη από της πρώτης ηλι
αυτού.- Αδημονία του Σκεντέρμπεη. - Αίτησις αλβανών αρχη κίας ώς μέλλων ήρως της Αλβανίας.
γών. - Επανάστασις αυτού.- Κηρύττει την ανεξαρτησίαν της
Εν τούτοις Μουράτης ο Β', κυριεύσας της Θράκης
Αλβανίας, νικά τους Τούρκους, ανακτά τα φρούρια και συγκαλεί
εν Λισσώ πάντας τους χριστιανους ηγεμονας και οπλαρχηγούς
και μέρους της Ελλάδος, έτρεψε περί το 1423 έτος
τα όπλα κατά της Μακεδονίας -

των περις χωρων.

Μόλις δε οι Τούρκοι διεβησαν τον Αξιον, και παρα
δόντες τώ πυρί τα χωρία εισήλασαν εις Δίβρην. Και
Την ΙΕ' εκατονταετηρίδα η Αλβανία ήκμαζεν έτι κατ' αρχάς μεν οι Μιρδίται αντεπάλαισαν ανδρείως
ανεξάρτητος υπό ιδίους ηγεμόνας, ών πρώτος και προς τους αιμοβόρους τούτους ξένους μετ' ολίγον
ισχυρότερος ήν ο Ιωάννης Καστριώτης, εξ αρχαίου όμως ολόκληροι φυλαι, και πόλεις μάλιστα, κατακλυ
γένους της εν Μακεδονία Ημαθίας (1), ονομαστού σθείσαι πανταχόθεν ηναγκάσθησαν ή να υποκύψωσιν
διά την ανδρίαν. Νυμφευθείς δε ουτος την Βοϊσάβην, εις σφαγήν ή και δουλείαν, ή να εξομώσωσι. Καί τινες
θυγατέρα του ηγεμόνος των Τριβαλλών, έσχεν εξ μεν αυτών ενέδωκαν, και ίσως, ει παρετείνετο η δοκι
αυτής εννέα τέκνα, πέντε μεν θυγατέρας τέσσαρας δε μασία, η εξόμωσις έγίνετο γενικωτέρα αλλ' η θεία
υιούς. Και ο μεν πρώτος ωνομάζετο Ρεποζίμ, ο δε πρόνοια ηλέησε τους τυραννουμένους, διότι η φωνή
δεύτερος Στανίσης, ο τρίτος Κωνσταντίνος, και ο ενός και μόνου γενναίου στρατιώτου εξήγειρε πάσαν
τέταρτος Γεώργιος, αυτός εκείνος όστις επικληθείς αυτών την ενέργειαν, και ο προ μικρού εγκαταλε
Σκεντέρμπεης κατέστη περίφημος. λειμμένος και έρημος εκείνος τόπος έβριθε σήμερον υπε
Κατά τα αδόμενα τότε, την γέννησιν του νεω ρασπιστών. Και οι Μιρδίται θέλουσι πνέει αύραν ελευ
τέρου ηγεμονόπαιδος προανήγγειλoν σημεία μαρτυ θερίας, ενόσω και ο ήρως πνέει τον αέρα του κόσμου
ρούντα την μέλλουσαν δόξαν του παιδίου. Ελέγετο τούτου,
ότι ενώ η μήτηρ έφερεν αυτόν εν γασρί, είδε κατ' όναρ Αλλ' αι ένδοξοι αύται ημέραι ήσαν έτι μακράν.
ότι εγέννησεν υπερμεγέθη δράκοντα κατακαλύπτοντα Ο Ιωάννης Καστριώτης, αναγκασθείς να επικαλεσθή
πάσαν την "Ηπειρον, περιάγοντα τους αιμοβόρους ειρήνην, έτυχε μεν αυτής, αλλά παραδούς ομήρους
οδόντας περί τα τουρκικά όρια, και καταβροχθί τους τέσσαρας υιούς.
ζοντα πλήθη απίστων, ενώ η απέραντος και πολυέ Δάκρυα θερμά έρρευσαν από των οφθαλμών και
λικτος αυτού ουρά κατεβυθίζετο εντός πελάγους του Ιωάννου και της Βοϊσάβης ότε απεχωρίσθησαν
χριστιανικού, προς την Ενετίαν. Ούτω και την των τέκνων αυτών. Και ότε ο Καστριώτης ηυλόγη
μητέρα του Αλεξάνδρου Ολυμπιάδα επεσκέψατο σε τα προσφιλή ταύτα θύματα, « Θεέμου, ανεφώ
όφις, ο Ζευς αυτός, κοιμωμένην ούτω και εις την κοι νησε, παράτεινον το έλεός σου έπ' αυτά ευδόκησον
τίδα Σκιπίωνος του Αφρικανού ήλθε πελώριον έρπε όπως μεταξύ των απίστων μείνωσι πιστα εις τον
τον, υφ' ό, ώς επιστεύετο εν Ρώμη, έκρύπτετο Θεός. θείόν σου νόμον. Και σύ, φίλτατε Γεώργιε, προσέ
Το όνειρον τούτο ενέπλησε χαράς τον Ιωάννην Κα θετο νεύσας προς αυτόν μετά πλείστου πόθου και θλί
στριώτην, όστις ευλόγει ήδη τον υιόν τούτον ώς ατρό ψεως, μή ψεύσον την ελπίδα ημών».
Ενώ δε επενθηφόρει η Κρόια και ώδύρετο ο λαός,
(1) Μοχλένης σήμερον καλουμένης είχε δε όρια προς μεν το αναστάς τις ανέκραξε προφητικώς αΣοι, Γεωργίω
δυτικοβόρειο τον Αξιόν και τον Ερίγωνα, προς δε δυσμάς την τω Καστριώτη, έσται ισχύς, ανδρία και ευτυχία,
- ν σ " -

Λυγκηστίδα, και προς μεσημβρίαν τον Αλιάκμονα, Πρωτεύουσα

"
τώ δε Μουράτη όλεθρος και συμφορά, διότι θέλει
αυτής ήν η πόλις Εδεσσα, νύν δε Βοδινά καλουμένη, θρέψει εν τοις κόλποις αυτού λέοντα σαρκοβόρον! »
 )(21)(
Μόλις δε παρεδόθησαν οι τέσσαρες ηγεμονόπαιδες μεν σήμερον, ανδρικών δε νομιζομένων τότε, και
και ο σουλτάνος περιέτεμεν αυτούς. προστατευόμενος υπό της ανδρίας και της τιμής,
Αλλ' ενώ οι μεν τρείς πρώτοι εβίουν ακατονόμαστοι, ουδεν έφοβείτο ει ενίκα, ούτε παρά του ανταγωνι
ο δε Σκεντέρπεης έφθασεν εις το έννατον έτος της ηλι στου ούτε παρά των οικείων αυτού, διότι πανταχού
κίας αυτού, ο σουλτάνος θαυμάζων την ευφυϊαν ετιμάτο ο θρίαμβος.
του παιδος, διέκειτο ευνούστατος προς αυτόν, διδα Μετά δε την έλευσιν του Σκεντέρμπεη εις Α
χθέντα και εκμαθόντα μάλιστα ταχέως την ελλη δριανούπολιν, ήράκλειός τις Σκύθης, υπολαβών εν
νικήν, την τουρκικήν, την αραβικήν, την ιταλικήν μέσω δημοσιας τελετής, προεκάλεσεν εις μονομα
και την σλαυονικήν. 'Αλλης όμως φύσεως επιδόσεις, χίαν πάντας τους περί τον Μουράτην μεγιστάνας προέ
οίαι η επιδεξιότης περί την χρήσιν του ξίφους, τού τεινε δε ν' αποδυθώσιν εις το στάδιον οι δύο παλαι
τοξου και του δόρατος, ή πωλοδαμνική τόλμη, ή ακα σται όλως γυμνοί, μόνον εγχειρίδιον φέροντες, και
τάσχετος προς πάντα τα του πολέμου ροπή, η προ έντος χώρου στενού. Αλλά την θηριώδη ταύτην πρό
των κινδύνων χαρά, αυται, λέγω αι αρεται του νέου τασιν ουδείς των Τούρκων ετόλμησε να δεχθή.
Ηπειρώτου έμελλον να εφελκύσωσιν έτι μάλλον την Μάτην ο σουλτάνος προσέφερε πλουσίαν αμοιβήν
προσοχήν στρατηγού οίος ήν ο Μουράτης. Αναδεικνύ πάντες ίσταντο ακίνητοι ουχί υπό φόβου άλλ' υπό
μενος νικητής καθ' όλας τας γυμναστικάς παιδιάς, περιφρονήσεως. Ο δε Σκύθης, γαυριών επί τω τρόμω
υπέτρεφεν ούτω το κατά των Τούρκων μίσος αυτού, όν υπέθετεν ότι εμπνέει, εκόμπαζεν. Αλλ' ο Σκεν
και παρεσκευάζετο προς επιφανεστέρους θριάμβους. τέρμπεης οργισθείς προβαίνει εις την παλαίστραν,ορμά
Αναγορευθεις κατά το δέκατον όγδοον έτος της κατά του τρομερού αντιπάλου, δράσσεται δια της αρι
ηλικίας αυτού διοικητής επαρχίας, εστρατήγησε στεράς της υψωθείσης δεξιάς του βαρβάρου, και βυ
" - " - » » "Υ "
πέντε χιλιάδων ιππέων προς τα όρια της Ανατολής θίσας το εγχειρίδιον εις τον λαιμόν αυτού, έρριψε
ένεκα δε της σπανίας ανδρίας και των ενδόξων νεκρόν κατά γης.
ανδραγαθημάτων αυτού, ήξιώθη γενικής ανεπιφθόνου Και αμέσως ανεβόησαν πάντες υπό θαυμασμού,
επιδοκιμασίας. Και ο μεν στρατός απέδωκεν αυτώ ο δε νικητής ελθών έθηκε παρά τους πόδας του Μου
ομοφώνως την επιτυχίαν της εκστρατείας, ο δε ράτου την κεφαλήν του γίγαντος.
Μουράτης ενέπλησε δώρων, προσαγορεύσας συγχρόνως Την γενναιότητα ταύτην του Σκεντέρπεη έστεψε
Σκεντέρπεην ή ηγεμόνα Αλέξανδρον. Αλλ' η προση μετά μικρόν νέα επιτυχία κατ' άλλην τινά περί
γορία αύτη έμελλε ν' αποβή όλεθρία εις το κράτος πτωσιν αξιωτέραν αυτού. Ενώ ήν μετά του σουλτά
των Τούρκων (1), νου εν τη κατά την Βιθυνίαν Προύση, δύο πλούσιοι
Τοιούτου αναδειχθέντος του Σκεντέρμπεη, επειδή Πέρσαι ών ο μεν εκαλείτο Ιάϊος ο δε Ζάμπας, ελ
μετάμικρόν συνέβησαν νέαι ταραχαι εν Ασία, εδόθη θόντες προς τον Μουράτην εζήτησαν να καταταχθώσι
αυτώ στρατός και εντολή να καθυποτάξη τους απο μεταξύ των δορυφόρων αυτού εις απόδειξιν δε της
στάτας, ούτος δε κατατροπώσας ταχέως αυτούς,πολ ανδρίας αυτών, προέτειναν να μονομαχήσωσιν έφιπ
λάς μεν και αξιολόγους οχυράς πόλεις, πλείστας δε ποι μετά δύο εκ των γενναιοτέρων Τούρκων. Την πρό
άλλας χώρας κατέκτησε, και εξέτεινεν επί πολύ την τασιν ταύτην ακούσας ο σουλτάνος είπε προς τον
οθωμανικήν εξουσίαν. Και διά των αυτών πεδιάδων εν Σκεντέρμπεην « Ίνα τί αργής, υιέμου, σύ ο πάντων
αίς ο Κωνσταντίνος κατετρόπωσε τον Λικίνιον το μεγαθυμότερος; Σοί μόνω ανήκει η τιμή του νέου
324, και οι Γότθοι κατέστρεψαν το 378 τον Ουαλέν τούτου θριάμβου. Σπεύσον λοιπόν να δοξάσης και
τιον, επανήλθεν εις Αδριανούπολιν, καθέδραν από του αύθις τον αήττητόν σου βραχίονα».
1366 έτους των σουλτάνων, άγων πλήθος μεν αιχ Και παρευθύς ο Σκεντέρμπεης ασπασθείς κατά
μαλώτων, και σημαίας, και πλούσια λάφυρα, την το έθος τους πόδας του σουλτάνου ανεπήδησεν επι
δε στρατιάν, χάρις τη εμπειρία αυτού, σφριγώσαν τον ίππον, ίν' αντιπαραταχθή αλληλοδιαδόχως Χ. χ
ν

",

και σχεδόν άθικτον. προς τους δύο. Και ιδών ορμώντα πρώτον τον Ιάϊον,
Την εποχήν εκείνην η πυρίτις καίτοι εφευρεθείσα, αντεξώρμησε και αυτός. Επειδή δε η μεν λόγχη
δεν είχε όμως μεταβάλει εισέτι κατά την Ανατολήν του Πέρσου εμπηχθείσα εις την ασπίδα του ήπει
την τέχνην του πολέμου όθεν η σωματική ρώμη, σύμ ρώτου, συνετρίβη ενώ ήγωνίζετο να κατακυλίση
μαχον έχουσα την ψυχικήν ανδριαν, εξηκολούθει πρω αυτόν, ο δε Σκεντέρμπεης δεν κατέφερε λαθών, ώς
ταγωνιστούσα κατά τας μάχας επεκράτει δε και το έτεχνάζετο, πληγήν κατά της κεφαλής του αντι
έθος των μονομαχιών, όποιον βλέπομεν αυτό έντε τη πάλου, υπετράπησαν αμφότεροι, και παλινδρομή
Ιλιάδι, τη Οδυσσεία, τη Αινειάδι και τη Ελευθερω σαντες μετά γυμνών των ξιφών ήτοιμάζοντο να
θείση'Ιερουσαλήμ. Εγίνοντο δε μονομαχίαι ου μόνον εν συμπλακώσι. Τότε ο Ζάμπας αθετών τα συντεθει
πολέμω μεταξύ αντιπάλων, αλλά και εν ειρήνη. Πολ μένα, προεξήλασε κατά του Σκεντέρμπεη πάλλων
λάκις ξένος, ερχόμενος εις πόλιν τινά, προεκάλει τους το δόρυ ούτος δε, κούφος ώς άνεμος, εβύθισε τον
μάλλον γενναίους, παροτρύνων δι' ερεθισμών, γελοίων σίδηρον αυτού εις τον λαιμόν του επιβούλου, και
εξεκύλισεν αιματόφυρτον τούτο ιδών ο Ιάϊος αφήκε
(1) Κατά το Κοράνιον, τα ονόματα εισί προφήται της ει κοαυγήν μαινάδα, και επιδραμών κατά νώτου επέ
μαρμένης, - -
πεσε κατά του Σκεντέρμπεη η ρομφαία αυτού εγγίζει
 )(22)(

σχεδόν την κεφαλήν του ανταγωνιστού αλλ' ούτος, νατον, αιχμαλωτεύων αυτούς εδείκνυτο ήπιος και
αντιμέτωπος γενόμενος εν άκαρεί, αποκρούει την συνετέλει εις την απελευθέρωσιν αυτών. "Αλλοτε
πληγήν λυσσώντες τότε διαγωνίζονται εκάτεροι, δε, καί τοι ών βέβαιος περί της νίκης, παρητείτο
και επί πολύ η μάχη φαίνεται αμφίρροπος. Αλλ' ο αυτής, και ενέπιπτεν εκουσίως, αλλ' ώς εκ τύχης,
Σκεντέρμπεης έμπήγει βαθέως το δόρυ παρά τον εις δυσχερείας, αφ' ών απηλλάττετο διά στρατηγη
τράχηλον του βαρβάρου, και διχοτομεί αυτόν μέχρις μάτων και άνευ αιματοχυσίας. Αι επιτυχίαι αυται
ισχίων. Και μετά μικρόν ο ίππος του Πέρσου περιέ μάλλον των φονικών νικών έμεγάλυνον την δόξαν
φερε φρυασσόμενος τχ καθημαγμένα λείψανα τού αυτού παρά τω στρατώ, οι δε χριστιανοί πρώτον
αναβάτου. τότε ηυλόγουν το όνομα στρατηγού τούρκου. Εξ
Την ανδρίαν ταύτην του Ηπειρώτου θαυμάζων ό
όλων των περί τον Μουράτην στρατηγών, προς ουδένα
Μουράτης παρελάμβανεν αυτόν εις πάσας τας εκ άλλον προσήρχοντο τόσοι εθελονταί ηγαπάτο δε
στρατείας, και εις την πολιορκίαν της Προύσης, και και υπό τών στρατιωτών και υπό τών αξιωματικών,
εις την της Οτρείας, και εις την τής Νικομηδείας, διότι πάντες εθεώρουν αυτόν ώς φίλον έτοιμον να
της πόλεως ταύτης έν ή ο μεν Αννίβας έθανάτωσεν καταδείξη την αξίαν και να μετριάση τα σφάλματα
ν

εαυτόν, εγεννήθη δε ο Αρριανός, φιλόσοφος, ιστο αυτών. Επειδή δε και απείχε πάντοτε λαφύρων,
ρικός, πολεμιστής και ύπατος, και καθωράισε μετά διεκρίνετο και κατά τούτο των άλλων στρατηγών,
λαμπρών μνημείων ο Ουεσπασιανός. Κατά την έφο και εθαυμάζετο διά την αφιλοκέρδειαν,
δον της Οτρείας ο Σκεντέρμπεης, αναβας πρώτος Τα πλεονεκτήματα ταυτα ελάμπρυνεν έτι μάλλον
εις το τείχος, έστησε την σημαίαν, και, άξιος εφά το ήθος αυτού, διότι και κάλλος αρρενωπόν, και σώμα
μιλλος του όμωνύμου αυτού, εισπηδήσας μόνος εις ηγεμονικόν, και εύρος ώμων, και βλέμμα έμπυρον,
την πόλιν, ήνάγκασεν αυτήν να παραδοθή. Τοιαύτα και είδος μεγαλοπρεπές, κατήγγελλον άνδρα γεννη
τολμήσας και ο Μακεδών κατά τας Ινδίας, περί θέντα ίνα άρχη. Μύσταξ μέλας εσκίαζε τα χείλη
την μητρόπολιν των Οξυδρακών, εχειρώσατο αυτήν. αυτού, την δε ημέραν της μάχης ο δεξιός αυτού
Εκ δε της Ασίας ο σουλτάνος έστειλεν εις την βραχίων, Χ. Ζ! Εν ωρα χειμωνος Χ. χ ι ΞΥ) ώρα θέρους,
Ευρώπην τον νέον στρατηγόν. ήν γυμνός. Και ότε απέθανεν ο πατήρ αυτού εν
Ενταύθα άρχονται αι δειναι του Σκεντέρμπεη Κροία, ήν ήδη ανήρ άγχίνους, ευθύς, προση.ής, αδά
δοκιμασία, πάλη, λέγομεν, αμείλιχος μεταξύ τών μαστος τότε φρόνημα και την ψυχήν, και διαφε
θρησκευτικών πεποιθήσεων και του καθήκοντος αυτού, ρόντως εύρωστος.
διότι, ενόσω μεν εμάχετο προς απίστους, ουδείς Αποθανόντος του Ιωάννου Καστριώτου ο Μου
έλεγχος ανεχαίτιζε την χείρα αυτού αλλ' ότε ράτης, ώς άλλος νόμιμος κληρονόμος, απέστειλεν εις
Αλβανίαν μετά στρατού ένα των στρατηγών αυτού,
προσετάχθη να εκστρατεύση κατά χριστιανών, αυτός
ο πιστεύων ενδομύχως εις Χριστόν, και έτι μάλλον
τον Σουαλήν, να καταλάβη την χώραν. Και εντός
τινων ημερών, είτε στερουμένη μαχίμου δυνάμεως,
προσηλούμενος ήμέρα τη ημέρα εις την πίστιν των
πατέρων, ησθάνθη ταρασσομένην την συνείδησιν,είτε φοβουμένη μή κακοποιήση ο σουλτάνος τους
και αναβλέψας εις ουρανόν εξητήσατο τάς οδηγίας
τέσσαρας υιούς του ηγεμόνος αυτής, πάσα ή χώρα
αυτού. Πώς να νικήση τους χριστιανούς και να μη
μετά της Κροίας παρεδόθη προς τους εχθρούς. Η
χυθή το αίμα αυτών, ή πώς να μη χυθή το αίμα δε Βοϊσάβη μετά της θυγατρος Μαμίσης εξωρίσθη
αυτών και να διατηρήση την τιμήν και την ζωήν των εις Ημαθίαν. Εκ των τεσσάρων υιών του Καστριώ
εμπεπιστευμένων αυτώ στρατευμάτων ; Αλλ' επί του, οι τρείς πρώτοι είχον αποβιώσει προ πολλού
τέλους απεφάσισε, μετά πολυωδύνους σκέψεις, να και μόνος επέζη ο Σκεντέρμπεης.
συμβιβάση, όσον ένεστι, το καθήκον μετά της πί Αλλά πώς να πολιτευθή προς τούτον ο Μουράτης;
στεως αυτού . 1) και οσάκις έστράτευε κατά των Σφετερισθείς την κληρονομίαν αυτού και βιάσας ν' αρ
χριστιανών είτε εν "Ελλάδι, είτε εν Ουγγαρία, ηύχετο νηθή το πάτριον δόγμα, δεν έδωκεν αυτώ δικαίωμα
προς Θεόν να χαλιναγωγή κατά τας μάχας την ν' αποπειραθή ίνα ανακτήση την περιουσίαν και την
ραγδαίαν αυτού φύσιν, όπως διατηρή μεν την τιμήνπίστιν των πατέρων αυτού ; Να έξορίση λοιπόν -

του στρατού, σώζη δε και τον εχθρόν από του ολέ αυτόν ; Αλλά πώς αφού ήγαπάτο με ειςεις άκρον υπό
του στρατού, μόνος δε εξ όλων των λοιπών στρα
θρου. Και ει μεν έβλεπε ότι ο στρατός των χρι
στιανών ήν ασθενής προς αντίστασιν, διευκόλυνεν τηγών ήν ικανός να συντελέση εις την ευόδωσιν των
-

επιτηδείως την αποχώρησιν αυτού ει δε ήν αδύ μεγάλων αυτού κατακτητικών σχεδίων ; Επρεπεν
άρα και διά νέων δειγμάτων ευνοίας να προσοικειωθή
(1) « Βιάζεται τις να μειδιάση, λέγει ο Γίββων διά την έτι μάλλον αυτόν. Πριν η αποφασίση το πρακτέον,
πανουργίαν ή την ευπιστία του ιστορικού (Μαρίνου Βαρλετίου), ηθέλησε να συνομιλήση κατ' ιδίαν μετά του νέου,
λέγοντος ότι ο Σκεντέρμπεης έφείδετο των χριστιανών κατά τας
μάχας, ενώ επέπιπτεν ώς κεραυνός κατά των εχθρών των Μου
να μαντεύση εκ του βλέμματος, εκ της φωνής τους
σουλμάνων ». Το μειδίαμα όμως τούτο του Γίββωνος προκαλεί λογισμούς, ή και να εξιχνεύση τα μυστήρια της φιλο
άλλο μάλλον ήτιολογημένον διότι ο άγγλος ιστορικός δογματίζει δοξίας αυτού. "Οθεν μετεπέμψατο αυτόν εις τα
μετ' αλαζονείας περί ζητήματος εις ό, ή ολίγον ενέκυψιν ή δεν βασίλεια ο δε ήπειρώτης ενόησεν αμέσως τον σκο
Δ

επίστευεν ένεκα της σκεπτικής αυτου φιλοσοφίας -

πόν της συνεντεύξεως,
 )(23 )(
Και πρώτον μεν εξέφρασε λύπην διά τον θάνατον σαντες αυτής, διήρεσαν εις τέσσαρας επαρχίας, το
του Ιωάννου και των υιών αυτού, έπειτα δε υπέ Βελιγράδιον, την Σεμενδρίαν, την Κρουσεβαχίαν και
δειξεν ότι δυνατόν ήν να δοθή αυτώ ή πατρική την Νοβι-βαζάρ.
ηγεμονία, η άλλη τις των αξιολογωτέρων επαρχιών Εν τοσούτω, το νέον δείγμα της ευνοίας, το
του Κράτους, εί ποτε εδυσφόρει επί τη ενεστώση δοθεν υπό του σουλτάνου προς τον Σκεντέρμπεην,
αυτού κατασάσει. «Το κατ' εμέ, προσέθηκε, και λέγω εξήψε τον γεννηθέντα προ πολλού φθόνον κατά της
τούτο ειλικρινώς,επεθύμουν να μείνης εισέτι μετ' εμού δόξης του ήρωος της Ηπείρου, διότι ήγαπάτο μεν
έως oύ ενεργήσωμεν τα μεγάλα σχέδια όσα έμελε υπό των στρατιωτών και των άλλων αυτού συνα
τήσαμεν, και τελειώσωμεν ενδόξως τους πολέμους δέλφων, κατετρέχετο δε υπό των περί τον Μουράτην
ούς επεχειρήσαμεν τιμαι δε και πλούτη θέλουσιν αυλικών. Ένα δε απολέσωσι τον ξένον, ήνωσαν
αμείψει τας υπηρεσίας σου. » πάντες τους αγώνας αυτών, και νυν μεν εξύμνουν
Ο δε Σκεντέρμπεης, ει και εγίνωσκε τον άωρον ενώπιον του Μουράτου τάς μεγαλοδωρίας του Σκεν
μεν αλλά φυσικόν των ιδίων αδελφών θάνατον, παρα τέρμπεη δι' ας ήγαπάτο υπό του πλήθους, άλλοτε
φερόμενος όμως υπό εμφύτου κατά των Τούρκων δε κατεδείκνυον την προς αυτόν μεγίστην των
μίσους, συνεμερίζετο τάς πεποιθήσεις της φρυασσο στρατιωτών εύνοιαν, υποσημαίνοντες μάλιστα ότι
μένης Αλβανίας, πιστευούσης ατόπως, διότι γενναία ο ηπειρώτης εθήρευεν εν τώ κρυπτώ την πάτριον
ήν του Μουράτου η ψυχή, ότι διέφθειρεν αυτούς. κληρονομίαν, ίσως δε και την ανωτάτην εξουσίαν.
"Ισως δε και αισθανόμενος εξαπτομένην την φιλοπα Και δεν επίστευε μεν εκείνος τάς διαβολάς, ησθά
τρίαν αυτού, ήτοιμάζετο να ομώση όρκον εκδικήσεως νετο όμως ανησυχίαν τινά, διότι η προς αλλήλους
μεν υπέρ των αδελφών, μίσους δε κατά του ληστεύ θέσις αμφοτέρων ήν αληθώς ακροσφαλής.
σαντος την οικογένειαν και τυράννου της πατρίδος Τούτο εννοήσας ο ηπειρώτης, και συμφέρον θεωρών
αυτού. Αλλ' ή εύνοια, αι ευεργεσία του σουλτάνου, να διασκεδάση τας υποψίας του τυράννου, διεξή
κατέστελλον ενίοτε τας εσωτερικάς ταύτας εκρήξεις. γαγε σφοδρότερον είπερ ποτέ τον πόλεμον, ασυμ
Υπό τοιούτων αισθημάτων συνταρασσόμενος, αλλά παθέστερος φανείς εξ ανάγκης προς τους χριστια
γαλήνιος την όψιν απεκρίνατο προς τον μονάρχην νούς. Και θριαμβεύων κατά πάσαν μάχην, επανήρχετο
« Πάτερ μου, οι αδελφοί μου δεν ζώσι πλέον, εις Αδριανούπολιν φέρων πλούσια λάφυρα προς τον
εγώ δε έζησα καθ' όλην μου την νεότητα μακράν σουλτάνον. Τέλος συγκροτήσας μάχην μεγάλην,
της οικογενείας και της πατρίδος μου, και η αγα κατετρόπωσε πάσας τάς δυνάμεις του δεσπότου της
θότης σου, μεγάθυμε σουλτάνε, μοί εχρησίμευσεν Σερβίας, εκυρίευσε πλείστα φρούρια, απεδίωξεν αυτόν
αντί πατρός και πατρίδος. Αλλά και πλην του πολέ εκτός του κράτους, και καθυπέταξε σύμπασαν την
μου ουδέν άλλο έμαθον μέχρι της σήμερον. Δίδου ηγεμονίαν.
μοι λοιπόν πάντοτε μάχας, διότι εν ταύταις έγκει Και έχαιρε μεν ο Μουράτης, αλλ' η χαρά αυτού
ται το μέλλον μου πάσα δε άλλη φιλοδοξία μοί δεν ήν άμικτος υπονοιών διά τούτο, άνίκανος να
είναι εισέτι άγνωστος. » κακουργήση και ένεκα συμφέροντος και ένεκα κινδύ
Εξέλαβε τάχα την απόκρισιν ειλικρινή ο σουλ νου, δεν συγκατένευε μεν να βάψη τας χείρας διά
τάνος και αμφιβάλλομεν. Αλλ' είτε διότι επέκειτο του αίματος του Σκεντέρμπεη, ίσως όμως και δεν
σπουδαιοτάτη εκστρατεία καθ' ην αναγκαίος ήν ο επότιζε διά πολλών δακρύων τον τάφον του στρα
Σκεντέρμπεης, είτε διότι φύσει γενναίος επεθύμει τηγού αυτού εί ποτε εμάνθανεν ότι εφονεύθη μεταξύ
να υποβάλη την πίστιν του νέου και εις νέας δοκι θριάμβων. Αλλ' ο ηπειρώτης επανήρχετο πάντοτε
μασίας, είτε διότι πεποιθώς εις το ριψοκίνδυνον φέρων νέους στεφάνους δόξης, και πλείονα εύνοιαν
του ηπειρώτου στρατηγού ήλπιζεν ότι ήθελεν απαλ παρά των στρατιωτών. Μάτην οι περί τον σουλ
λαγή αυτού, είτε επί τέλους διότι ήσθάνετο αγάπην τάνον, προσδοκώντες συνδρομην παρά της τύχης
προς νέον ού τινος η δόξα εγεννήθη υπό τας όψεις ετέλουν συνεχώς ιπποτικούς και γυμνικούς αγώνας
αυτού, ανέθηκεν αυτώ την διοίκησιν της στελλο ο αντίπαλος αυτών σκεπόμενος υπό της θείας προ
μένης στρατιάς κατά του δεσπότου της Σερβίας νοίας εξήρχετο υγιής. Προβλέπων όμως ότι όσον επι
Γεωργίου, του εκ της δυνασείας των Βραγκοβιτσιδών. μόνως και αν απέβαλλεν ο Μουράτης τας σκευωρίας
Η Ανω αύτη Μοισία όριον έχει προς άρκτον ταύτας, ήθελον επί τέλους υπερισχύσει, έσκοπείτο
μεν την Ουγγαρίαν, προς δυσμάς δε την Ρωσίαν, πώς να διαρρήξη τα δεσμά,πώς να αναλάβη την ελευ
προς ανατολάς την Βουλγαρίαν και Βλαχίαν, και θερίαν υπέρ ης ησθάνετο αναφλεγομένην την καρδίαν,
προς μεσημβρίαν την Αλβανίαν και την Ρούμελην. και πώς, αναπνέων τον αέρα των πατρίων ορέων, να
Απαλλαγείσα μετά πολλάς περιπετείας του τουρ καταθέση απροκαλύπτως πρός Θεόν την ομολογίαν
κικού ζυγού υπό του Τσουδoμιλ το 1151, και γεν - της ιδίας πίστεως.
μένη την ΙΔ' εκατονταετηρίδα ισχυρόν κράτος υπό Μετά τον θάνατον του Ιωάννου Καστριώτου,
τον μέγαν βασιλέα Στέφανον Δουσάν, κατέκτησε πολλοί των έγκριτοτέρων της Αλβανίας, ακούοντες
μέρος της Θράκης, πάσαν σχεδόν την Μακεδονίαν, την φήμην του υιού αυτού, ήλθον κρυφίως και εξώρ
και πλείστας πόλεις της Θεσσαλίας και Αλβανίας. κισαν αυτόν εν ονόματι της θρησκείας, της ανεξαρ
Τ"χέιος όμως παρήκμασεν, οι δε Τούρκοι, κυριεύ τησίας και της πατρίδος, να αναλάβη την απελευ
4
 )(21 χ
θέρωσιν της πατρίου γης. « Η φωνή σου, έλεγον, Ιουλιανόν Καισαρίνην ίνα προτρέψη αυτόν όπως συν
έσεται σύνθημα, καθ' ό η Αλβανία σύμπασα θέλει δράμη τον δεσπότην. και συγκατετέθη μεν ο Βλα
εξεγερθή ώς εις άνθρωπος ». δίσλαος, δελεασθείς υπο της θρησκευτικής και ιππο
Εκείνος όμως, καίτοι επαινών την ανδρίαν και τικής ταύτης εκστρατείας αλλ' όλεθρία υπήρξεν η
ευγνωμονών διά την εμπιστοσύνην αυτών, προέ συγκατάθεσις διότι μετά την παραβίασιν. όρκου
τρεψε να συγκρίνωσι τας ασθενείς αυτών δυνάμεις έτισήμου, έμελλε να επελθη με τα μικρον και ο
προς το μέγα των Τούρκων κράτος. « Αχρις ώρας, θάνατος αυτού. Η ζήτησε λοιπόν την βοήθειαν των
έλεγεν, η εξουσία αυτών υπήρξεν οπωσουν ανεκτή ίπποτών του του τονικού τάγματος αλλ' ούτοι ήρνή
Φοβήθητε όμως τα επακόλουθα της αποτυχίας και θησαν προφασισθέντες ότι τας δυνάμεις αυτών είχον
προσέξατε, μή χάριν προσκαίρου ελευθερίας κατα εξασθενήσει αι τελευταίαι κατά την Πρωσσίαν και
στρέψητε τής πατρίδος τό μέλλον. "Αφετέ μοι να την Λιβονιαν εκστρατεία. Οι Πολωνοί όμως και οι
φροντίσω περί της ανακουφίσεως του ζυγου τής Βλάχοι έχορήγησαν στρατόν ισχυρόν, διατηρηθη
Αλβανίας ». σόμενο μάλιστα επί εξ μήνας ιδία αυτών δαπάνη.
Εν τοσούτω ο δεσπότης της Σερβίας συλλέξας Προσήλθον δε και πλείστοι εθελονται Γερμανοί,
νέον στρατόν και επανελθών εις το κράτος αυτού Ο δε Βλαδίσλαος διαβας τον Ιστρον μετά του
απεδίωξεν απάσας τάς τουρκικάς φρουράς. Ο δε τρατού, προσέβαλε και εξεπόρθησε την Σοφίαν (Ulpia
Μουράτης, οδηγών στρατον πολυάριθμον, μετέβη Sur lica των Ρωμαίων και Τριαδίτσαν των Βουλ
μόνος εις την Σερβίαν. Μόλις δε ήλθε και εθριάμ γάρων), ανεγερθείσαν υπό Ιουστινιανού μεταξύ Οίσου.
βευσε διότι ο δεσπότης μη δυνάμενος ν' αντισταθή "ισκερ) και Νισάβας.
προς δυνάμεις τοσούτω μεγάλας, κατέφυγεν εις Τάς παρασκευάς ταύτας μαθών ο Μουράτης επο
Ουγγαρίαν. Κατά την βραχείαν ταύτην εκστρατείαν λιόρκησε το Βελιγράδιον αλλά μετ' επιμόνους επτά
ο Σκεντέρμπεης ακολουθών τον σουλτάνον συνετέ μηνών αγώνας έβιάσθη να υποχωρήση, διότι ο Ου
λεσεν εις την αισίαν έκβασιν, διπλασιάσας την μεγά νιάδης υπερασπίζετο αυτό. Καταφλεγόμενος όμως,
λην αυτού δραστηριότητα ν' αποδείξη μάλιστα υπό επιθυμίας εκδικήσεως, συγκροτεί στρατον εξ
επιβούλους τάς ενεργείας των εχθρών αυτού. οκτώ μυριάδων ανδρών, εισελαύνει προ των χριστια
"Εφθασε τέλος πάντων η ώρα ην τοσούτον επόθει, νών εις Μοισίαν, στέλλει εις Ουγγαρίαν, υπό τον
μετ' αυτού δε επόθει και η Αλβανία. Σκεντέρμπεην και τον πασάν της Ρούμελης Καρά
Την εποχήν εκείνην εκάθητο επί του θρόνου της μπεην, είκοσι χιλιάδας, αυτός δε διοικών το λοιπόν
"Ρώμης Ευγένιος ο Δ', ανήρ ού τινος ο βίος υπήρξε του στρατού ακολουθεί την ισχυραν εκείνην εμπρο
πολυκύμαντος, όστις όμως μόλις περί τα έσχατα σθοφυλακίαν.
ανεγνώρισε την ματαιότητα των ανθρωπίνων επι στρατηγοί ελθόντες εις Βουλγαρίαν
οι δε δύο
θυμιών (1). Έβλεπε δε αδημονών την Σερβίαν κατεστρατοπεδεύσαντο περί Μοράβαν (1), απέναντι
στενάζουσαν δούλην υπό τους απίστους. του χριστιανικού στρατού τριάκοντα και πέντε χιλιά
Αλλά και οι Ούγγροι, αποθανόντος το 1439 δων ανδρών δύναμιν έχοντος.
έτος του βασιλέως αυτών Αλβέρτου του Αυστρια Και ο Ούνιάδης, είτε αγανακτών διότι ευρίσκετο
κου (2), ήσθάνοντο την ανάγκην ν' αντιτάξωσιν εις τοσούτω πλησίον των εχθρών της πίστεως, είτε
τάς προόδους των Τούρκων φραγμόν ισχυρόν. "Οθεν φοβούμενος διά τον τρατόν την ολεθρίαν δυσεντερίαν,
στρέψαντες τα βλέμματα προς τον υιόν του περι είτε υποπτεύων ότι υπήρχε συνεννόησις του Σκεν
φήμου Ζαγελλόν, Βλαδίσλαον τον ΣΤ', βασιλέα της τέρμπεη μετά του βασιλέως της Ουγγαρίας, αφείς τον
Πολωνίας, επέθηκαν και δεύτερον διάδημα επί της Βλαδίσλαον εν τώ στρατοπέδω διέβη τον Μορά
κεφαλής του νέου μονάρχου. Ο Ιωάννης Κορβίνος (3) βαν, και ήλθε μετά, μυρίων ανδρών ίνα περισκοπήση.
Ουνιάδης, ο ζών ούτος της Ουγγαρίας προμαχών τά των Τούρκων.
κατά των Οθωμανών, απέσπασε το ξίφος υπέρ του Επέκειτο λοιπόν μάχη γενική. Ο δε Σκεντέρ
Βλαδισλάου, όστις, αμείβων την υπηρεσίαν, ωνό μπεης βλέπων ότι ήγγικεν η ώρα, εκάλεσε παρ' αυτό
- « ΑΟ , ν " . » *
μασεν αυτον βοεβόδαν Τρανσυλβανίας. Ο δε Ευγένιος τους πιστοτέρους των οικείων και μάλιστα τον
εξαπέστειλε προς τον νέον βασιλέα τον καρδινάλιον ανεψιόν Χάμζαν, ον ηγάπα διά τάς ανδραγαθίας
αυτού ο στρατός, και διεκοίνωσε το σχέδιον. Πάντες
(ι) « "Ω Γαβριήλ! ανεφώνησε, πόσον συμφερώτερον ήν εις σε δε ενέκριναν ομοθυμαδόν αυτό, και ώμοσαν ν' απο
να μη γείνης μήτε καρδινάλιος μήτε πάπας, αλλά να ζήσης και θάνωσιν υπέρ της ελευθερίας της πατρίδος.
ν' αποθάνης μοναχός εντός του μοναστηρίου σου ! » Μόλις δε εγένοντο ταύτα, και ο Ουνιάδης επέ
(2) Συνελθών εις γάμον το 1421 έτος μετά Ελισάβετ της θυ
ν - Η " ν - ν - - Α? « πεσε κατά των Τούρκων. Και εκλoνήθησαν μεν ούτοι
γατρός του αυτοκράτορος Σιγισμόνδου, έδωκε τώ οίκω του Αψβούργ κατ' αρχάς απροσδοκήτου ούσης της εφόδου, αλλά
δικαιώματα επί του βασιλείου της Ουγγαρίας και Βοεμίας.
(3) Ο ένδοξος ούτος στρατιωτης κατήγετο προς μητρός μεν
από των αυτοκρατόρων της Κωνσταντινουπόλεως, προς πατρός (1) Ποταμός τας μεν πηγάς έχων εν Βουλγαρία τάς δ' εκβο
δε από των εγκριτοτέρων πατρικίων της Ρώμης. Το οικόσημον λάς εν "Ιστρω υπάρχει δε και άλλος ομώνυμος πηγάζων προς
των oυνιαδών ήν κόραξ κρατών δια του ράμφους χρυσούν δα τα όρια της Βοεμίας, διερχόμενος την Μοραβίαν και εκβάλλων
κτύλιον. εις τον "Ιστρον.
 ) 25 )(
μετά μικρόν συνελθόντες αντετάχθησαν ώς συνήθως ή περιεπτύσσοντο τους πόδας αυτού, και άλλοι
ατρόμητοι. Παραδόξως όμως ο αήττητος Σκεντέρ πάλλοντες τα ξίφη, εκάλουν την πατρίδα εις τα όπλα,
μπεης υποχωρεί, πρώτον τότε τρέψας τα νώτα μετά και προσηγόρευον την ανατέλλουσαν ελευθερίαν
των περί αυτόν. Τούτο ιδών ο πασάς κατεπτοήθη, πάντες δε προσήνεγκον μετ' ενθουσιασμού και ζωήν
και μετ' ου πολύ σύμπας ο στρατός επεδόθη εις φυ
και περιουσίαν και τέκνα.
γήν. Τρομερά υπήρξεν η αιματοχυσία οι εχθροί "Οπως δε προλάβη πάσχν αιφνιδίαν επίθεσιν και
πίπτουσι σωρηδόν υπό τον σίδηρον του Ουνιάδου διακόψη την μετά της Κροίας συγκοινωνίαν των
και των μετ' αυτού, και τέσσαρες χιλιάδες αιχμά Τούρκων, έφρόντισε να στείλη πανταχού φρουράς
λωτοι μαρτυρούσι τό μέγεθος της ήττης αλλά και μετά δε ταύτα διέταξε τα περί νέων στρατιωτικών
αυτός ο Καράμπεης μολις διέφυγε τον θάνατον δυνάμεων, και αυξήσας τον αριθμόν των τριακοσίων
σωθεις υπό του ώκύπoδος αυτου ίππου. αυτού ιππέων δι' ετέρων τριακοσίων Διβρίων, προσέ
Ο δε Σκεντέρμπεης συλλαβών φεύγοντα και ταξεν αυτούς να ελλοχήσωσιν εντός των παρά την
δεσμεύσας τον Ρεfζεφέντην του Μουράτου, ήπεί Κροίαν δασών.
λησεν αυτόν διά θανάτου ει μη υπέγραφεν αμέσως Την δε νύκτα, ήν δε τέλος φθινοπώρου, παρα
πρόσταγμα εν ονόματι του σουλτάνου προς τον λαβών τινας ενόπλους φέροντας ένδυμα οδοιπόρου,
φρούραρχον της Κροίας, ίνα παραδώση το φρούριον διευθύνθη εις Κρόϊαν και ελθών προ της πόλεως
τώ Σκεντέρμπεη. έστειλεν εις αυτήν τον ανεψιόν Χάμζαν και δύο
Και υπήκουσε μεν ο ταλαίπωρος Οθωμανός Αλβανούς, να καταστήση ούτω πιθανώτερον και
αλλ' ευθύς μετά ταύτα εφονεύθη αυτός τε και οι επισημότερον τον υποτιθέμενον αυτού διορισμόν. Ο
περί αυτόν, κατά τα βάρβαρα ήθη της εποχής και δε Χάμζας ευφυής ών και ανδρείος, και ομιλών ώς
της χώρας εκείνης. άλλος Τούρκος την τουρκικήν, εισήλθεν εις την πόλιν,
"Εχων μεθ' εαυτού τριακοσίους άνδρας, πάντας και παρουσιασθείς ώς γραμματεύς τού Σκεντέρμπεη,

σχεδόν Αλβανούς εξηρτημένους από των νευμάτων ανήγγειλε τώ φρουράρχω ότι ο κύριος αυτού, ονο
αυτού, εξεστράτευσεν εις "Ηπειρον, και έφθασε την μασθείς υπό του σουλτάνου φρούραρχος Κροίας,
εβδόμην ημέραν εις την 'Ανω Δίβρην (1), προς τα έμελλε να φθάση όσον ούπω μετά των περί αυτόν,
όρια των Τριβαλλών, έβδομήκοντα μίλια από της Πιστε σας ο Οθωμανός τους λόγους τούτους,
Κροίας, τουτέστιν εις τα όρη τα παραλλήλως κεί υπεδέχθη τον Σκεντέρμπεην ώς αντιπρόσωπον του
μενα προς τον Δρίλωνα και το Ιόνιον πέλαγος. Τα σουλτάνου, και αποσφραγίσας ήσπάσθη ευσεβάστως
απόκρημνα και δυσπρόσιτα ταύτα όρη σχηματίζουσι το αυτοκρατορικόν πρόσταγμα. Και αμέσως ή τε
το ανατολικόν όριον της μεσημβρινής Αλβανίας ή της φρουρά και οι προύχοντες της πόλεως έλθόντες
"Ιλλυρίας των Ρωμαίων, και κατέρχονται βαθμηδόν προσεκύνησαν τον νέον φρούραρχον.
προς τας όχθας του παρά τους πρόποδας αυτών Η αλλαγή αύτη εγένετο πρόξενος πανδήμου
ρέοντος Δρίλωνος. Οι κάτοικοι της πόλεως ταύτης αγαλλιάσεως οι μεν Τούρκοι, ούς τοσάκις ο Σκεν
ανήκουσιν εις την επικράτειαν του Καστριώτου, δια τέρμπεης ώδήγησεν εις την δόξαν, εθεoπoίoυν αυτόν
κριθέντες ανέκαθεν διά πίστεως αδιασείσου προς την και ηγάπων την ευπροσηγορίαν αυτού και την έλευ
οικογένειαν αυτού, και δι' ακαθέκτου μίσους κατά θεριότητα οι δε κάτοικοι της Κροίας έχαιρον και
των Τούρκων. Ουδεν δε άλλο πόλισμα ή φρούριον, ήπόρουν συγχρόνως λέγοντες προς αλλήλους « Παρά
πλην του Σβετιγραδίου, υπήρχε μεταξύ της χώρας δοξος πολιτική ή του Μουράτου, εμπιστεύοντος τώ
ταύτης και της Μακεδονίας, Διο οι κάτοικοι, ανδρίαν νομίμω δεσπότη της χώρας ταύτης την διοίκησιν
έχοντες ακαταγώνιστον, και όχυρούμενοι επί των αυτής. Προτίθεται λοιπον να δώση όπλα τους αντι
κορυφών των ορέων, η διασκορπιζόμενοι κατά τάς πάλοις, η εξονειδίζει τον Σκεντερμπεην και ήμας
κοιλάδας, απέκρουοντάς εφόδους τού έχθρού. πιστεύων ότι τοσούτον απεκτηνώθημεν υπό τον ζυγoν
Η θέσις άρα αύτη ήν αναγκαιοτάτη προς τον ώστε η δοκιμασία αύτη καθίσταται ακίνδυνος ; Χη
Σκεντέρμπεην. "Οθεν ελθών παρ' αυτήν διά νυκτός, Αλλά και οι πρεσβύτεροι ανεπόλoυν μετ' υπερηφανίας
Α Α

κατά τα προσχεδιασθεντα, μετεκαλέσατο κρυφίως τα ένδοξα σημεία τα συνοδεύσαντα την γέννησιν του
τους έγκριτοτέρους των πολιτών, οίτινες ιδόντες τον νέου ηγεμόνος. « Η θεία πρόνοια, έλεγoν καθ' εαυ
υιον του ηγεμόνος αυτών, επεδoθησαν εις ανεκλά τους. απεφάσισε λοιπόν να έκπληρώση τας προφη
λητον αγαλλίασιν οι μεν, εκστατικοί ενώπιον τοιού τειας ταυτας ; »
του περιωνύμου στρατηγού, ίσταντο ακίνητοι και Ταχέως όμως ο υποτιθέμενος διοικητής διεσκέ
σιωπηλοί, οι δε κατησπάζοντο κλαίοντες τας χείρας δασε πάσας τας αμφιβολίας διότι συγκαλέσας
--------------
σχέδιον, και συνε
τους προκριτους, άπεκάλυψε το
(1) Λέγεται ότι το όνομα Δί βρ η παράγεται από του σλαυο
φώνησαν, περι πάντων. 11εοι δε μέσας νύκτας εισελ
νικού δό β ρ ο σημαίνοντος το καλόν, ένεκα της «υφορίας του τόπου,
θόντες εις την πόλιν οι ελλοχεύοντες Αλβανοί,
"Ω, και πάλαι ούτω και σήμερον η χώρα αυτη διαιρείται εις Α ν ω
και κ ά τ ω Δίβρη ν, σί π ρ και π ό σ τ αλβανιστί. Η κάτω κατέλαβον τας αξιολογωτέρας των θεσεων και κλεί
Διβρη κείται προς άρκτον της Ανω. Ορα Pouqueville, Voyag : σαντες τας πύλας προέλαβον την φυγήν των Οθω
de la Grece, και Β.rletius, Hι,tori. de νί 4 •ι 8 s. - Suau μανών. Στρατιώται δε και πολίται ανέμενον πάντες
αετbegί Κpiroικrum principία, lib. Ι. . . . 1 εν σιωπή το σύνθημα.
4*
 Υ 26 )(
Αίφνης αντήχησε πανταχού ή φωνή, ελευθερία, βραδύτερον, ακμάζοντος του πολιτισμού, παρεξε,
ελευθερία! (1), και αμέσως αθρόοι ώρμησαν κατά τράπησαν προς αλλήλους οι χριστιανοί!
των Τούρκων οι χριστιανοί. Και πρώτος μεν έθανα Ευάριθμοι ήσαν οι δεχθέντες ταύτην, οι δε λοιποί,
τώθη ο διοικητής, πολλοί δε κατεσφάγησαν ενώ ελπιζοντες ν' αποφύγωσι τον θάνατον, ετράπησαν
εκοιμώντο, και πλείστοι άλλοι, είτε ανθιστάμενοι εις φυγήν, αλλά πάντες σχεδόν εσφάγησαν, και
είτε παραδιδόμενοι, εφονεύοντο ανηλεώς το αίμα πολλοί εξ αυτών εγένοντο αυτόχειρες. Ολίγοι τινές,
πανταχόθεν ποταμηδόν, διότι ούτε παρα σωθέντες ώς εκ θαύματος, επεκαλέσθησαν εκ νέου το
κλήσεις, ουδε το άσυλον αυτό των ιερών ναών ίσχυε έλεος του Σκεντέρμπεη.
κατά της φιλεκδίκου ορμής των Αλβανών, ών την Ούτος δε ενδίδων εις την αίτησιν αφήκεν αυτοίς
αδυσώπητον μανίαν εξήπτον έτι μάλλον των θυμά και ζωήν και ελευθερίαν αλλά και πάλιν ολίγοι
των οι γογγυσμοί. Οι δε επιζήσαντες Τούρκοι απελ εσώθησαν διότι μόλις εξελθόντες της Κροίας, συνε
πισθέντες ήλθον προς τον Σκεντέρμπεην, όσις κρατών λήφθησαν υπό των χωρικών και έθανατώθησαν.
το ξίφος γυμνον προσέταττεν ώς αρχηγός και ενήρ Προς δε τους βαπτισθέντας έχορηγήθησαν αξιόλογοι
γει ώς στρατιώτης, και προσπεσόντες επεκαλούντο αμοιβαι, και η πόλις επανηγύρισε δημοσία το ευτυ
έλεος. Και ο μεν στρατηγός ήλέησε τους ταλαιπώ χές τούτο γεγονός. Αλλά διά την υποψίαν μη δεν
ρους τούτους οι Αλβανοί όμως ήσαν ακάθεκτοι όθεν ήν ειλικρινής ή εξώμοσις, εφυλάσσοντο επιμελώς,
μόλις μετά πολλούς αγώνας ανεβλήθη η περί αυτών έως oύ ριζωθή έν ταίς καρδίαις αυτών το νέον
απόφασις επί την αύριον. θρήσκευμα.
Κυριεύσας ούτω πάσης της πόλεως και προνοήσας Της δε πόλεως απαλλαγείσης ούτω της δουλείας,
περί της ασφαλείας αυτής, έστειλεν ευθύς εις την πάντα μεν τα σύμβολα της ημισελήνου και τα του
Κάτω Δίβρην τον ανεψιόν Χάμζαν ίνα φέρη τα Μουράτου απετεφρώθησαν, πάντα δε τα σημεία της
ευαγγέλια του θριάμβου. Παρήγγειλε δε και τοις τουρκικής εξουσίας κατεστράφησαν, και ανεστήθη ή
φίλοις αυτού να οπλισθώσι πάντες αμέσως και να αρχαία κυβέρνησις.
εξολοθρεύσωσι τας εχθρικάς φρουράς, πριν ή ο Μου Ο Σκεντέρμπεης ήγε τότε το εικοστόν και έννα
ράτης, όστις κατεγίνετο εις τον προς τους Ούγγρους τον έτος της ηλικίας αυτού. "Οτε δε ανηγγέλθη
πόλεμον, μάθη την επανάστασιν. διά ταχυδρόμου η εθνική αύτη επανάσασις ανά πάσαν
Την δε πρωίαν της επιούσης διεκηρύχθη κατ' επι την πέριξ χώραν, ανέστη σύμπασα, πλην τριών ή
ταγήν του Σκεντέρμπεη ανά πάσαν την πόλιν, ότι τεσσάρων πόλεων, όπου ο αριθμός των Οθωμανών
εχαρίζετο η ζωή προς πάντας τους προσερχομένους ήν ανώτερος, και όλαι αι τουρκικαι φρουραι κατε
εις την χριστιανικήν θρησκείαν και καταθέτοντας τα σφάγησαν. Και μετά μικρόν μέγας αριθμός εθελον
όπλα, και έχορηγείτο το δικαίωμα του μετέχειν, ώς των ελθόντες ετάχθησαν υπό τας σημαίας του Σκεν
και οι λοιποί των κατοίκων, των δημοσίων αξιω τέρμπεη ούτος δε παραλαβών πάντα τον στρατόν
μάτων και υπουργιών ότι όμως έμελλον να τιμω μετέβη εις την Κάτω Δίβρην, αλωθείσαν ήδη υπό
ρηθώσι μετά μεγίστης αυστηρότητος οι εμμένοντες του Χάμζα, και πριν ή φθάση εις την μεγάλην σειράν
τη πλάνη αυτών. των ορέων όπου εστρατοπέδευσε, απέστειλε δύο
Δεν πρέπει να φανή παράδοξον ότι κατά τον χιλιάδας επιλέκτων στρατιωτών εις τά παρά το
αιώνα εκείνον, όστις έφερεν εισέτι τα ίχνη της βαρβα Σβετιγράδιον και τον Τόμoρoν όρια να εμποδίσωσι
ρότητος του μεσαιώνος, εγίνετο η απαισία αύτη την αποχώρησιν των εχθρών, άμα δε και αποκρούωσι
πρότασις προς τας συνειδήσεις « Απόπτυσον την τους έξωθεν ερχομένους διότι αι απο Μακεδονίας και
θρησκείαν σου ή σε φονεύω » (2). "Αλλως το μεταξύ Θράκης προς την "Ηπειρον οδοί ήσαν ευδιάβατοι.
αγερώχων μουσουλμάνων και τυραννουμένων χρι Τότε ο Μωυσής Γολέμης, ανήρ επιφανής εν Αλβανία
- - - - 1 - - -

στιανων μισος εξασθενεί το φρικώδες της προτάσεως διά τε την ανδρίαν και την λαμπρότητα του γένους,
ταύτης. Πόσον όμως πρέπει να φρίξωμεν διά τάς ελθών συνετάχθη μετά του Σκεντέρμπεη, των δυνά
» Ν. " -

αξιοθρηνήτους Χ. Ζι αδικαιολογήτους πράξεις εις ας μεων τούτου ενισχυομένων καθ' εκάστην διά της προ
θύμου συνδρομής των πόλεων και των προυχόντων,
(1) « Libertas in omnium erat ore, libertatis nomen οίτινες αμιλλώμενοι έφερον αυτό στρατιώτας, χρή
undique resonabat.» Βarletius, Ηistoria de vita et gestis, etc. ματα και πολεμεφόδια.
(2) Ο συγγραφεύς ονομάζει, και δικαίως, φρικώδη την πρό Πάντα λοιπόν έβαινον κατ' ευχήν υπελείπετο
τασιν ταύτην γενομένην πρός τινας οπαδούς ψευδούς θρησκείας όμως το δυσκολώτερον, η παντελής, λέγω, έξωσις
παρ' οπαδών θρησκείας αληθούς αλλ' οποίον όνομα να δώσωμεν των Τούρκων από της Αλβανίας αλλά και αι θέσεις
προς τους χριστιανούς της Δύσεως, οίτινες κατά την ΙΕ' εκατον
ας κατείχον ήσαν οχυραι, και αι φρουραι πολυά
ταετηρίδα είπον προς τους χριστιανούς της Ανατολής. «Η απαρ
νήθητε το δόγμα υμών και ομολογήσατε το ημέτερον, και επί
ριθμοι, και η προς πόλεμον των χριστιανών παρασκευή
ταύτη μόνον τη συμφωνία σώζομεν υμάς από της δουλείας και πάντη άνισος προς την των εχθρών. Ταύτα πάντα
της σφαγής, ή εγκαταλείπομεν υμάς τε και το κράτος υμών αναλογισάμενος ο Σκεντέρμπεης, προσέταξε τους
εις την θηριωδίαν των βαρβάρων. » Και όμως υπάρχουσι και υπασπιστάς να συναθροίσωσι στρατιώτας όσον ένεστι
σήμερον αναιδείς λέγοντες και γράφοντες ότι ένεκα της επιμονής πλείονας, και να μεταβώσιν εις Κρόιαν, όπου προσ
ημών εις το filioque απωλέσαμε και ελευθερίαν και κράτος, Σ. Μ. κληθέντες έμελλον να συνέλθωσι πάντες οι συγγενείς
 )(27)(
αυτού, κύριοι των πόλεων της Ηπείρου. Δεσπόζει εδώκατε αυτάς την ελευθερίαν εύρον κεχαραγμένην
δε η Κρόια άνωθεν αποτόμων βράχων το περιώνυμον και εν τη καρδία, και εν τω μετώπω, και επί της
πεδίον, όπου ο Καίσαρ και ο Πομπήίος συναντηθέντες λόγχης, και επί του ξίφους εκάστου υμών υμείς,
κατεσκόπουν αλλήλους πριν η αποφασισθή η τύχη κηδεμόνες πιστοί απεδώκατέ μοι την κληρονομίαν
της Ρώμης. των πατέρων μου. Συμπληρώσατε λοιπόν το έργον
και προπορευθείς ήλθε και ανέμενε τον στρατόν. όπερ επεχειρίσατε μετά τοσαύτης δόξης και επι
Αλλά πριν η εκστρατεύση ηθέλησε να συσκεφθή τυχίας. Ιδού ανεκτήσατε την Κρόϊαν, απεδιώξατε
μετά και άλλων περί του σπουδαιοτάτου τούτου τον εχθρόν από των κοιλάδων της Δίβρης, και άπασα
επιχειρήματος, αφ' ου εξηρτητο της πατρίδος η τύχη. ή "Ηπειροςεξανέστη υπολείπονται όμως και τινα
Συνελθόντων λοιπον των στρατευμάτων, δώδεκα όχυρά. Επειδή δε και η ποσότης και η δύναμις
περίπου χιλιάδων ανδρών,συγκαλεσαμενος τους αρχη των εν αυτοίς εχθρών εισίν άξια λόγου, μεγίστης
γους αυτών είπε « Γενναίοι συστρατιώται! Δεν απορώ εμπειρίας και ανενδεους επιμονής έχετε ανάγκην
σήμερον βλέπων την προθυμίαν υμών, διότι, όσάκις αλλά περί τούτων θέλομεν κρίνει ευστοχώτερον απέ
αναμιμνησκόμενος της αρχαίας ανδρίας του έθνους ναντι του εχθρού τόν σίδηρον κρατούντες ανά χείρας.
τούτου, της ακαταγωνίστου φιλοπατρίας, της ακλο Ανυψώσατε λοιπόν τας σημαίας και χωρείτε κατ' αυ
νήτου πίστεως υμών προς τον πατέρα μου, του χωρείτε δε όντες βέβαιοι περί της νίκης, και η
πον ότι τοιαύτα εμέλλετε να πράξετε. Ως τύχη βοηθήσει ημάς (1) Σ).
εδίστασα περί της έμής προαιρεσεως, ούτω ουδέποτε Και ταύτα είπών διέγραψε το σχέδιον καθ' ο
εδίστασα και περί της υμετέρας. Την αυτήν έχομεν έπρεπε πρώτον να εκπολιορκήσωσι το παρά την
και αφοσίωσιν και αντιπάθειαν και καρδίαν είμεθα Κρόϊαν φρούριον της Πετρέλλης, κείμενον επί κρη
πάντες μία ψυχή. μνου, και περιέχον πολλά μεν εφόδια, ισχυράν δε
» Πολλάκις ενώ εφαινόμην υπηρετών τους φυσι φρουράν.
κούς ημών εχθρούς, επεκαλέσθητε την συνδρομήν Επευφημούντες ήκουσαν πάντες τους λόγους
μου άσμενος δε αναπολώ την εμπιστοσύνην υμών τούτους, και πάσα η συνέλευσις ενέκρινε να εξωσθώ
εκείνην. Αλλ' ίσως, ότε το δύσκολον αναλογιζό σιν οι εχθροί από των φρουρίων όσα κατείχον. Και
μενος του επιχειρήματος απέπεμπον μετά θλίψεως δύσκολον μεν ήν το επιχείρημα, διότι χιών πυκνή
υμάς, ενομιζετε ότι επιλήσμων εγενόμην και πατρί εκάλυπτε την γην, και πεπηγότα ήσαν τα ύδατα,
δος και ελευθερίας και τιμής. Και όμως ουδέποτε ει και το θέατρον της ηπειρωτικής επαναστάσεως
έπαυσα σκεπτόμενος και πράττων υπέρ των συμ έκειτο υπό τον αυτόν σχεδόν παράλληλον της Ρώμης,
φερόντων υμών και εμού, ταύτων όντων, διότι προέ μεταξύ της 42" και 43° μοίρας πλάτους, τα περί
κειτο περί πραγμάτων, άτινα πρώτον πρέπει να αυτό όμως υψηλά όρη καθίστων αυτο ψυχρόν ώς το
ενεργώνται και είτα να λέγωνται, ενώ μάλιστα κλίμα της Ελβετίας (2) αλλά τίνα ποτε εμπόδια
μείζονα είχετε ανάγκην χαλινού ή κέντρου. Μή ανεχαίτισαν λαόν απόφασιν έχοντα να συντρίψη
νομίσετε δε ότι δυσπιστία φερόμενος απέκρυψα τους δεσμά δουλείας και
σκοπούς και την απόφασιν αλλά διότι εγίνωσκον Ο στρατός του Σκεντέρμπεη συνεκροτείτο τότε
ότι ο έρως της ελευθερίας παραφέρει μάλλον η ανα εκ δεκαπέντε χιλιάδων ανδρών, επτά μεν πεζών
χαιτίζει εγίνωσκoν ότι άμα τυχόντες και ελαχί οκτώ δε ιππέων, συμπεριλαμβανομένων και των
στης ευκαιρίας όπως ανακτήσητε αυτήν, ήθέλετε συμμάχων. Τα δε είσοδήματα, χάρις εις τας εκου
καταφρονήσει μυρίoυς θανάτους Εγίνωσκoν όμως σίας συνεισφοράς, συνέκειντο εκ διακοσίων και επέ
Χ.Ε.Υ) 2. χιλιάδων δουκάτων, πλην των αξιολόγων εισο
και τούτο, ότι στρατοί ολόκληροι ήθελον επιπέσει
καθ' υμών, ότι μία μόνη αποτυχία ήθελε διαιωνίσει δημάτων των άλικών, των μεταξύ του όρους Σελίτα
τάς αλύσεις υμών, και ότι το αίμα ήθελε ρεύσει και του Αγίου Νικολάου κειμένων, της αρχαίας
είπερ άλλοτε ποταμηδόν. Βεβαίως έδύνασθε να εκλέ ταύτης Πέτρας όπου ο Καίσαρ επολιόρκησε τους
ξητε άλλον ελευθερωτην εκ των υμετέρων συμπο ρωμαίους γερουσιαστάς (3).
λιτών αλλ' ο Θεός έφώτισεν υμάς ίνα περιμείνητε Τον δε Χάμζαν, απελθόντα μετά τριών χιλιάδων
την ελευθερίαν παρ' έμού, ουχί δε να ζητήσητε αυτήν ιππέων εις πολιορκίαν της Πετρέλλης, παρηκολού
μόνοι. Θαυμάζω δε και την καρτερίαν μεθ' ής άνδρες θησε και ο Σκεντέρμπεης. Είς δε των πιστών και
γενναίοι ώς υμείς, ζήσαντες ανεξάρτητοι, υπεμείνατε επιτηδείων τούτου οπαδών ον είχε φέρει εξ Ουγγα
τον ζυγόν των βαρβάρων. Αλλ' ανήκει μοι αρα ο ρίας, εισελθών οιονεί οικεία βουλήσει εις το φρού
τίτλος του ελευθερωτού , Βεβαίως ουχί, διότι την ριον, εβεβαίωσε τον φρούραρχον ότι ο Μουράτης, μη
ελευθερίαν δεν έκόμισα εγώ προς υμάς, αλλ' ευοον φροντίζων ή περί της κατά την Ουγγαρίαν ήττης
-ω-κ.
παρ' υμίν. Μόλις επάτησα το προσφιλές τούτο έδα (1) Μαρίνος Βαρλέτιος, Βιβ. ά.
φος, μόλις ήχησε το όνομά μου, και σπεύδοντες εδρά (2) Sismondi, Η ιειoire des républiφues italiennes du
μετε ώς ει επανήλθον οι πατέρες, οι αδελφοί και τα moyen age, tom. VΙΙ.
τέκνα υμών από του άδου. Δεν έδωκα εγώ προς (3) « Εx altera santum Nicolaum a Petra notissima
υμάς όπλα, αλλ' εύρον υμάς ενόπλους δεν κατέκτησα telius vel infamis potius Senatus olin romani obsidione».
" , η

εγω την πόλιν και τας επαρχίας ταύτας, υμείς μοι Βarletiυε, Ηistoria de vita et gestis, etc,
 /
)(28 )(

αυτού και του προς πολλούς χριστιανούς ηγεμόνας πολλοί ήξίουν να παραδοθώσιν αμέσως ο δε φρού
αγώνος, ούτε ενθυμείται την Αλβανίαν, ενώ ο ραρχος Δεσδρότας και άλλοι μετ' αυτού, επέμενον
Σκεντέρμπεης, ει μεν παραδοθώσι θέλει αμείψει ν' αντισταθώσι μέχρι τέλους. Ολίγον όμως διήρ
δαψιλώς πάντας, ει δε ού, θέλει φονεύσει αυτούς ανη κεσεν η διαφωνία διότι οι πρώτοι, πολυαριθμότεροι
λεώς. « Εις σε άρα, είπεν επί τέλους, απόκειται να των άλλων, δεσμεύσαντες τον φρούραρχον και τους
εκλέξης ή βασανιστήρια τρομερά και βεβαιον θάνα οπαδούς αύτου παρέδωκαν τοις χριστιανοίς. Επειδή

τον, η ζωήν και πλουσίας αμοιβάς. Εαν, φρονίμως δε οι προδόται δεν ήν δυνατόν να συμβιώσωσι πλέον
ποιών, προτιμήσης το τελευταίον, επειδή έχω τινα "r
μετά Τούρκων, επετράπη αυτοίς να κατοικήσωσιν εν
πίστιν παρά τω Σκεντέρμπεη, μη αμφίβαλλε Ο Κι Στελλουσίω (1) όπου και εβαπτίσθησάν τινες.
βεβαία είναι η συνθηκολογία ». Μετά τας κατακτησεις ταύτας εν μόνον φρούριον
Επειδή δε ούτε ο φρούραρχος έθεώρησε πολύ υπελείπετο εν τη άνω Δίβρη, οχυρότερον πάντων
αναγκαίον ν' αυξήση τον αριθμόν των μαρτύρων του και αξιολογώτερον, το του Σβετιγραδίου, ή της
καθήκοντος, ούτε η φρουρά εδείχθη πολλά αυστηρά, Αγίας πόλεως, κείμενον ώς αετου φωλεά επί της
εγένετο διαπραγμάτευσις ένορκος, καθ' ήν οι Τούρκοι κορυφής
9 όρους. Τοιαυτα καταγώγια ήσπάζοντο τα
εξήλθον φέροντες και όπλα και αποσκευάς. Ο δε ήθη της εποχής εκείνης.
Χάμζας, ίνα προλάβη ενδεχόμενον κίνδυνον, συνώ λοιπον αμέσως προς το Σβετιγράδιον ό
δευσεν αυτούς μετά τινων ιππέων μέχρι τών όριων μπεης, και αναγγείλας προς την φρουράν την
της Ηπείρου. έν Στελλουσίω, εξ ών οι μεν έβραβεύθη
Εν τω μεταξύ τούτω το ψύχος εγένετο ει και έμελλον να τιμωρηθώσι δια την μωράν
προ της ώρας δριμύτατον χών εμάστιζε τα πρό
σωπα των στρατιωτών, και άνεμος παγερός απε "
Ν
δε, προς μειζζονα πιστοποίησιν,
-- -

λίθου τα σώματα και όμως, κατά το παραδειγμα Δεσδρόταν μετά των άλλων αιχμαλώτων.
του Σκεντέρμπεη, ουδείς πλην της φρουράς εισήλθεν αρχάς
χ μεν εταλαντεύθη επί πολύ ο φρού
-

εις το φρούριον. Τοιαύτη δε ήν του ανδρός τούτου ραρχος μεταξύ της αισχύνης της αναιμάκτου παρα
ή φυσική και ηθική ενέργεια, ώστε αφ' ης επανήλθεν δόσεως και του φόβου της τιμωρίας επειδή δε ήπόρει
εις "Ηπειρον μέχρι της τελείας των Τούρκων εξώσεως οποίαν απάντησιν να δώση, περιέφερε το βλέμμα
δεν εκοιμήθη πλέον των δύο ωρών την νύκτα "ορε έπι τους αξιωματικούς ίνα μαντεύση την γνώμην
ξιν έχων παραπλησίαν της του περιωνύμου Παπιρίου
αυτών. Και τις τούτων λαβών τον λόγον εξήγειρε
Κύρσωρος, του απονίψαντος το 319 έτος π. Χ. το το αίσθημα του καθήκοντος, και παρώρμησε τους
όνειδος του Καυδίου (1), έπινε μετρίως μηδέποτε περιεστώτας εις πόλεμον. Τότε πάντες ώρκίσθησαν
γενόμενος άκρατης, και υπέμενε με τα καρτερίας την ή να νικήσωσιν ή ν' αποθάνωσιν. "Οθεν επανήλθον
πείναν ήν δε καθ' όλα αθλητικός ο έξοχος εκείνος άπρακτοι οι πρέσβεις, ενώ οι Τούρκοι επεδόθησαν
ανήρ, διά μιάς μόνης πληγής του ξίφους αυτού εις την παρασκευήν τών της αμύνης, αποδιώξαντες
απέτεμνε κεφαλήν, και διά μιάς μόνης εδιχοτόμησε εις τα προάστεια πάντας τους χριστιανούς μετά
πολλάκις σώμα έχθρου. - τινων άλλωνπρος
συμπαθείας κατοίκων έχόντων, ώς υπωπτεύοντο,
τους Αλβανούς. Υ

Υπό τοιούτον αρχηγόν υπηρετών τίς ποτε στρα

τιώτης ετόλμα να αγανακτήση διά κίνδυνον ή δια Ο δε Σκεντέρμπεης, μαθών την μεγαλορρημο
κόπον και Μικρον μετα την Πετρελλαν ήλώθη και η σύνην του τούρκου αξιωματικού, είπε γελών. « Εάν
Πετράλβα. Εντεύθεν δε επορεύησαν κατά Στελ τα έργα αποβώσι σύμφωνα προς τους λόγους αυτού,
λουσίου, μικρού φρουρίου οχυρωθέντος υπ' αυτής της βεβαίως είναι άνδρείος. Θεού ευδοκούντος όμως,
φύσεως, και υπερκειμένου ευφόρου κοιλάδος, είκοσι θέλομεν στείλει και αυτόν ίνα μακαρισθή, εκεί όπου
πέντε μεν μίλια άπω ούσης της Πετράλβης, τεσσα ευρίσκονται αι μακάριαι ψυχαί των εν Στελλουσίω »
ράκοντα δε της Πετρέλλης, και πεντήκοντα περίπου Και ταυτα ειπών έφερεν ενώπιον αυτού τους
της Κροίας. Επειδη δε ότε έφθασεν ο στρατός ο αιχμαλώτους, προς ούς παρουσίασε τον σταυρόν
ήλιος ήν περί την δύσιν, η έφοδος ανεβλήθη επί προσέταξε δε να καρατομήσωσι τους μη προσκυνή
την αύριον. αντας αυτόν, μεθ’ ών ήν και ο Δεσδρότας. Αλλ' ή
-

Την δε πρωίαν πρέσβεις εστάλησαν υπό των βαρβαρότης αύτη ου μόνον δεν επτόησεν αλλά και
πολιορκητών, προς ους εδόθη αόριστος απάντησις, ήρέθισεν έτι μάλλον τους προασπιστας του Σβετι
της φρουράς διχονοούσης διότι των μεν αξιωματικών γραδίου.
Συμβουλίου δε γενομένου να συζητηθή το σχέ
(1) Fourches Caadines, πόλις εν τη κατά την Ιταλίαν διον της εφόδου, οι μεν εφρόνoυν καλόν ν' αναβλήθη
Α » Α . ν • - -

Νεαπόλει, παρ' ην κείται στενον όπου οι Ρωμαίοι, ηττηθέντες το επιχείρημα μέχρις έαρος, διότι το όρος, κατακλυ
" - ν 1 - - . .

αισχρώς το 321 έτος π. Χ. υπο των Σαμνιτών, ηναγκάσθησαν

ζόμενον τότε υπο χιόνων και πάγων, ην απρόσιτον,
να υποβληθώσιν εις τον ζυγόν όθεν και το στενό, ώνομάσθη οι δε ήξίουν να επιπέση αμέσως κατά του φρουρίου
Fourches, ήτοι δίκρανα. Ταύτης της ήττης το όνειδος απένιψεν
ο Παπίριος Κύρσωρ, ώς λέγει άνωτέρω ο συγγραφεύς, νικήσας
κατά κράτος τους Σαμνίτας περί το Καίδιον και κατακτήσας
ν
(!) Εντή κάτω Δίβρη καλείται δε σήμερον Στάλλασι κατά
την Λουκερίαν. Σ. Μ. Πουκβιλ ίσως η αρχαία Οινέα: -
 )(29)(
απόσπασμα επιλέκτων μετά πυροβολικού, και ανα νος επί τή τοσαύτη δειλία δι' ην εστερήθη νίκης
βαθρών και άλλων μηχανών. « Μήπως πρέπη, έλε αξιολόγου, εισέβαλε μετά χιλίων ιππέων του Μωύ
γον ουτοι, να περιμείνωμεν ώς τα μικρά πτηνά την σέως εις Μακεδονίαν, και δηώσας την χώραν, απή
θέρμην του ένρος ίνα κινηθώμεν ; Επιπέσωμεν κατά γαγε πλουσίαν λείαν, ικανήν εις εφόδιον του στρατο
του φρουρίου πριν ή προφθάση ο Μουράτης εις βοή πέδου καθ' όλον τον χειμώνα.
θειαν. » Εν τοσούτω η φήμη της επαναστάσεως του Σκεν
Αλλ' ο Μωυσής προέτεινε μέσην τινά γνώμην τέρμπεη διεδoθη μέχρι Μουράτου και παρωξύνθη
να αποκλείσωσι τουτέστι το Σβετιγράδιον καθι μεν κατ' αρχάς εις άκρον μαθών την εκουσίαν ήτταν
στώντες αδυνάτους τάς τε εισόδους και τας εξόδους, του στρατηγού αυτού, και τας προς τον φρούραρχον
Και γενομένης ταύτης δεκτής ώς μάλλον συνετής, τής Κροίας ψευδείς επιστολάς, και τον φόνον του
ανετέθη η ενέργεια του σχεδίου εις τον προτείναντα, ταλαιπώρου γραμματέως, ότε όμως ήκουσε την
προς ον εδoθητν επί τουτω τρείς χιλιάδες ιππέων επανάστασιν ολοκλήρου της Αλβανίας, και ότι πλην
το δε λοιπον του στρατού, ει και πολλοί των ενός μόνου φρουρίου, όπερ και αυτό δυσκόλως αντείχε,
οπλαρχηγών επέμενον ζητούντες να εισβάλωσιν εις πάσα η λοιπή χώρα απέσεισε τον ζυγόν, η οργή
την Τουρκικήν ίνα κυριεύσωσί τιν χ φρούρια, μετε μετεβλήθη εις ανησυχίαν.

φέρθη, εις Κρόιαν υπό του Σκεντέρμπεη, αισθανο Τι άρα να πράξη ; ΙΙττηθείς εν Ουγγαρία παρά
μένου την αναγκην να συναγάγη πάσας αυτού τας των χριστιανών, καταπολεμούμενος εν Ηπείρω υπό
δυνάμεις, ν' αποκρούση ενδεχομένην των Τούρκων του πολυμηχάνου Σκεντέρμπεη ον και οι Τούρκοι
εισβολήν εις την Αλβανίαν. εθεώρουν μεγαν, έπρεπεν αρα, ίνα καταστρέψη αυτόν,
Εντός λοιπόν μηνός απηλευθερώθη η πατρίς. Ο δε να ενδώση αισχρώς εις την ανόρθωσιν του δεσπότου
Σκεντέρμπεης, σ ουδάζων ν' αποτίση δημοσία προς της Σερβίας, η εκστρατεύων κατά τούτου να δώση
ί Θεόν τον φόρον της ιδίας ευγνωμοσύνης, προσέταξε καιρόν τώ ήπειρώτη στρατηγώ όπως παρασκευάση εν
να τελεσθή μετά πομπής ή εορτή των Χριστουγέν ανέσει τα της επαναστάσεως ;
νων ώστε μετα πολυετείς καταθλίψεις ή χριστια Ταλαντευόμενος ούτω την γνώμην, συνεκάλεσε
νική εκκλησία επανηγύριζε και αύθις έν θριάμβω τάς συμβούλιον αλλά και οι λοιποί μετείχoν των αυτών
εορτάς αυτής. Κατά την πανήγυριν ταύτην, ο Χάμ δισταγμών. Επί τέλους όμως, είτε θεωρών προτιμό
ζας(1) και άλλοι πολλοί Τούρκοι έκ τε των ελθόντων τερον να διεξαγάγη εν πρώτοις τα τής Ουγγαρίας,
εξ ουγγαρίας μετ' αυτού και των εν Κροία διαμενόν είτε λυσσών κατά του Σκεντέρμπεη και επιθυμών
των, απέπτυσαν πασιφανώς τα του Μωάμεθ και νά εκδικηθή προ πάντων αυτόν, προέτεινε προς τους
ανεγεννήθησαν διά του θείου βαπτίσματος, την αυτήν έν Ουγγαρία συμμάχους δεκαετή ανακωχήν, απο
εκείνην ημέραν καθ' ήν ο Ουνιάδης μετά την εν Σλα ούς και την Μοισίαν, επαρχίαν τότε της Σερβίας,
νίτσα μάχην εισέβαλεν εις Θεσσαλίαν διά των στε. Και ο μεν Ούνιάδης όστις, νοσούντων ή απόντων
νών του Αίμου. Πολλοί δε των αλβανών αρχόντων των λοιπών αρχηγών, ήν σχεδόν μόνος, εδέχθη την
και των γειτόνων δεσποτών, εκπληρούντες αρχαίον πρότασιν και υπέγραψε την συνθήκην, ο δε Μουρά
έθος επαναλαμβανόμενον κατά την αρχήν εκάστου της εχάρη σφόδρα. Μαθών όμως μετά μικρόν την
έτους, προσήνεγκον τώ Σκεντέρμπεη πλούσια δώρα. αληθή κατάστασιν του χριστιανικού στρατού, μετε
Αλλά και πανταχού επανηγυρίσθη η εθνική ανεξαρ νόησε, διότι εύκολος απέβαινεν η ήττα εχθρών
τησία. πολλά πασχόντων αλλά και εδάκρυσεν άναπολήσας
Τούτων δε τελουμένων ήλθε ταχυδρόμος παρά ότι εις αίσθημα αγανακτήσεως ένδούς έσπευσε να
του Μωυσέως αναγγέλλων ότι εξελθουσαι εκ Πε υπογράψη την συνθήκην, εμετρίαζε δε την αδημονίαν
τρέλλης και Στελλουσίου και Πετράλβης αι τουρ αυτού μόνη η ελπίς της ταχείας του Σκεντέρμπεη
κι και φρουραι, και ενωθείσαι κατά την Μακεδονίαν τιμωρίας. Επειδή όμως η μεν Ουγγαρία απεποιείτο
μετ' άλλων πολεμίων διεσκορπισμένων εις τα όρη, να καταθέση τα όπλα προ της αποκαταστάσεως του
και μετά επικουρικών στρατευμάτων νεωστί ελθόν Δεσπότου εις το κράτος αυτού, ο δε χειμών ήν δριμύ
των, ήπείλουν έροδον. "Οθεν η θέσις του Μωυσέως τατος, ανεβαλε την κατα της Ηπείρου εκστρατείαν.
καθίστατο κρίσιμος, διότι, ει μεν εχώρει κατά Η αναβολή δε αύτη ωφέλιμος απέβη τώ Σκεν
του εχθρού, ήλευθερούτο το Σβετιγράδιον, ει δε τέρμπεη, διότι έμπειρος ών περί την διοίκησιν των
έμενεν όπου ήν, απεκλείετο πανταχόθεν έκ τε της πολιτικών πραγμάτων όσον και περί την των πολε
εχθρικής φρουράς και των στρατευμάτων, κυρίων μικών, έστερέωσεν εντός μικρού την τάξιν κατά τε
όντων της πεδιάδος, "ότε η είδησις αύτη έφθασε ο τάς πόλεις και τα χωρία, και, δικαιοσύνη μεν διε
Σκεντέρμπεης έγεύετο, αναπηδήσας δε αμέσως εις δέχθη την αυθαιρεσίαν, οι δε νόμοι ενισχύθησαν,
ίππον και παρακολουθούμενος υπό τινων οπλαρχηγών πάντες ήσθάνθησαν εαυτούς ασφαλείς, και το έθνος
και εκατόν περίπου ιππέων έδραμεν εις βοήθεια του όλον ανένηψεν ώς εκ θαύματος.
στρατηγού αλλά μόνη η είδησις ότι ήρχετο ο Σκεν Αλλά δεν ήρκει μόνη των ενεσώτων ή βελτίωσις,
τέρμπεης απεδίωξε τον εχθρόν. Αγανακτήσας δ' εκεί απητείτο και των μελλόντων η εξασφάλισις, καθό
σον ήγγιζε το έαρ, και μετ' αυτού πάλη ακάθεκτος
(1) Ούχι ο ανιψιός του Σκεντέρμπεη αλλ' άλλος, Τούρκος την
θρησκείαν, Σ. Μ. και τρομερά. "Οθεν έχων περί αυτόν τον Χάμζαν
 )(30)(
ν

και τινας άλλους ήλθε προ του Σβετιγραδίου μετά ΒΙΒΛΙΟΝ Η'.
εξ χιλιάδων αλλ' η φρουρά, τηρούσα όλον αυτής το
θάρρος, κατεφρόνησε και υποσχέσεις και απειλάς,
στερουμένων μάλιστα των χριστιανών και πυροβο 1444-1450.
λικού και παντός επιτηδείου εις πολιορκίαν. Διό μη
θέλων να θυσιάση επί ματαίω τον στρατόν, αφήκε Αμυντική και επιθετική συμμαχία. - Ο Σκεντέρμπεης ανα
-εν, 4 . ...-- - !.Σ. - : ιτ -

μέρος τούτου τώ Μωυσή, και απήλθεν εις δήωσιν της γορεύεται -- Λ. - - -

αρχιστράτηγος. - Τεσσαράκοντα χιλιάδες ιππέων εισ
Αο - - - ν

βάλλουσιν υπό τον Αλή πασάν εις Αλβανίαν. - Ηττώνται υπό

χώρας όπως λιμοκτονήση την πόλιν. του Σκεντέρμπεη. - Ανακωχή Μουράτου και Ούγγρων.-Ο σουλ
Τότε πολλοί των κατοίκων, ους ο φρούραρχος τάνος παραιτείται του θρόνου. - Ο Βλαδίσλαος παρασπονδεί.
είχεν αποδιώξει εις τα προάστεια, ελθόντες κρυφίως Ο Μουράτης αναλαμβάνει τα σκήπτρα. - Μάχη περί Βάρνα.
προς τον Σκεντέρμπεην, « τί ζητείς, είπον, Κύριε ; Προτάσεις του σουλτάνου περι ειρηνης προς Σκεντέρμπεην,
- - " , * --
-

Οι εχθροί σου έχουσιν άφθονα τα ζωαρκή ημάς άρα Απόρριψις αυτών. - Ο Σκεντέρμπεης νικά δύο πασάδας, τον
λιμοκτονείς και όμως δεν είμεθα ημείς οι αίτιοι Φεζούρ και Μουσταφάν, κηρύττει πόλεμον προς τους Ενετούς,
της αντιστάσεως, ουδε πρέπε ι ν' αμφιβάλλης ότι τρέπει εις φυγήν τον στρατόν αυτών, καταστρέφει τον νέον στρα
ν - "- Α - - " - -

είποτε τύχωμεν ευκαιρίας θέλομεν σοί ανοίξει τας τον του Μουσταφά, και συνθηκολογεί μετά της ενετικής πολι
πύλας του φρουρίου. Αφες λοιπον ημάς τους χρι - τείας ειρηνικάς υποβαλλούσης προτάσει..
στιανούς και πιστούς υπηκόους σου, και τράπητι
κατά των αλλοφύλων. »
Ταύτα ακούσας ο Σκεντέρμπεης ώρμησε προς τους πρώτος ελθών εις τον τόπον της συνεντεύ
Ο δε
Τριβαλλούς (1), εις μέρος κατοικούμενον υπό Τούρ ξεως ήν ο Αριαμνήτης Τόπιας ο Κομνηνός (Ι ), στρα
κων, και καταλαβών την εύφορον και πολυάνθρωπον τηγός μέγα έχων το όνομα και ευγενή την κατα
εκείνην χώραν ήνωσεν αυτήν μετά του λοιπού κρά γωγήν, μετά πολλών πεζών και ιππέων. Ουτος,
τους. Υπήρξε δε εύκολος η κατάκτησις, διότι έρχο επί Μωάμεθ του Α', εδοξάσθη άμυνόμενος υπέρ
μένου του Σκεντέρμπεη πάσαι αι φρουραι εγένοντο πατρίδος μετά δε ταύτα, ενώ ο Μουράτης ηγωνί
άφαντοι, και πανταχόθεν τα πλήθη συνέρρεoν αγαλ ζετο να καταβάλη έν Ασία τον αποστατήσαντα
λόμενα, και ενθουσιώντα προσηγόρευον τον εν μέσω ήγεμόνα της Καραμανίας, εξήγειρε μετά του συμμά
σημαίας ερυθράς δικέφαλον αετον, έμβλημα όντα χου Ιωάννου Καστριώτου, πατρός του Σκεντέρ
ελευθερίας και δόξης. μπεη, τους κατοικούντας την "Ηπειρον και Αργυρό
Και βέβαιος μεν ήν περί της προαιρέσεως πάντων, πολιν, και συνεκρότησεν επανάστασιν ισχυράν ην
αλλ' ο προσεγγίζων κίνδυνος δεν ήν μικρός, και μόλις κατέτειλεν ο τρομερός Τουραχάνης. Μετά την
μόνον δι' ατρύτων αγώνων ην δυνατόν να προλάβη άλωσιν όμως των Ιωαννίνων υπό του Καρά Ευρε
αυτόν. Επισκεπτόμενος άρα πάντα τα φρούρια και νόζη και την ερήμωσιν της χώρας, ηναγκάσθη να
τας πόλεις, διατρέχων τα όρη, τάς κοιλάδας, τα γείνη υποτελής. Σήμερον δε, μόλις ήκουσε την φωνήν
πεδία και τα στενά, καταμετρών τα βάθη των του Σκεντέρμπεη καλούσαν εις εκδίκησιν, και το
ποταμών, και συνεχώς επανερχόμενος εις Κρόιαν κατά τών Τούρκων μίσος αυτού ανερριπίσθη σφο
όπως επισπεύση το τέλος των οχυρωμάτων, διπλα δρώς, διότι είς μόνος λογισμός ανέφλεγεν αδιακόπως
σιάζων ενί λόγω τας δυνάμεις αυτού, έσκέπτετο αυτόν, πώς να ελευθερώση την υπ' αυτόν "Ηπειρον
νυχθήμερον πώς παλαίων να στερηθή ολιγωτέρων από του Αώου μέχρι του Αμβρακιακού κόλπου, και
ανδρών. Επειδή δε εφρόνε ώσπερ ο Φάβιος ότι ζωή να δικαιώση το επίθετον Μέγας, το δοθέν προς
του στρατού είναι η ενέργεια, εισέβαλλε συνεχώς τον ένδοξον τούτον πρόμαχον του Σταυρού.
εις την πολεμίαν, ακμαίας ούτω διατηρών τάς δυνά Μετά δε τον Αριαμνήτην Τόπιαν ήλθεν ο αδελφός
μεις των ιδίων στρατιωτών αυτού Ανδρέας, δεσπότης της αρκτώας Αλβανίας
Εν τοσούτω ο Μουράτης συνήθροιζεν αταράχως μέχρι Δυρραχίου. Το Δυρράχιον ή ή Επίδαμνος ήν
τα εκλεκτότερα των στρατευμάτων αυτού, φρονών επί Ρωμαίων το κυριώτερον όριον της μεταξύ Ελλά
ότι ευκόλως ήθελε καταστρέψει τον επαναστάτην δος και Ιταλίας συγκοινωνίας, εντεύθεν ήρχετο ή
και την επανάστασιν εν μιά μόνη εκστρατεία. Αλλ' ο ώραία Εγνατία οδός, ής τα ίχνη απαντώμεν μετα
Σκεντέρμπεης μαθών διά των παρ' εκείνω κατα βαίνοντες από Δυρραχίου εις Θεσσαλονίκην δια της εις
σκόπων τας μεγάλας παρασκευάς, διενοήθη να Λυχνιδόν αγούσης (2). Φλεγόμενος δε υπ ακρατήτου
συνάψη μετά των γειτόνων δεσποτών και ηγεμόνων οργής κατά του Τουραχάνου ερημώσαντος την Μουζά
συμμαχίαν αμυντική τε και επιθετικήν. Και όπως κην, καρατομήσαντος πλήθος Τοξιδών και σήσαντος
αποφύγη πάσαν έριδα περί πρωτείων, ώρισε τόπον περί Αυλώνα (3) κατά την Αδριατική θάλασσαν,
συνεντεύξεως την Λισσον πόλιν ενετικήν κειμένην
μεταξύ Κροίας και Σκόδρας. (1) Και ουχί Γολέμης, όπως λανθάνων λέγει ο Βαρλέτιος, και
μετ' αυτόν ο Σισμόνδης. Το επίθετον Κ ο μ ν η ν ο ς εκληρονόμη
σεν ο Αριαμνήτης Τόπιας παρά της μητρός.
(1) Τριβαλλούς οναμάζουσι πολλάκις οι Βυζαντινοί τους Σέρβους, (2) Félix de Βeaujour, Voy»ge militaire dans l'ampire
0ttoman.

- - 9 Ψφ9 -- (3) 0ιναίον κόλπον.

 )(31)(
βδελυρά τρόπαια , εκ χριστιανικών κεφαλών, έφερε άμα δε και πολιτικήν ανάγκην την εξεγείρασαν αυτόν
μεθ' εαυτού τους δύο υιούς και τον ανεψιόν Τανού κατά του αδυσωπήτου εχθρού του χριστιανικού ονό
σιον, ούτινος ο πάπος Κάρολος Τοπιας, είχε κατα ματος. Και αναπολήσας την απεχθή τυραννίαν των
- " - - .. Α 4 - ΑΟ -

βάλει τα θεμέλια της Κροίας και Πετράλβης, ότε Τούρκων, τα παθήματα των αδελφών και την εκ
"Ιωάννης ο Καστριώτης εκυρίευσε της 11πείρου. του ιερωτέρου των αγώνων δόξαν, παρώρμησε τους »

"Υπό τας σημαίας των τριών τούτων αρχηγών πάντας εις πόλεμον « "Αμα, είπεν επί τέλους, ώς
εξεστρατευσαν
22 " άντηχήσωσι κατά τα όρη αί σάλπιγγες των απίστων,
0χ . « μοιραι - αυτων
'. - . ες πλ θεί
- ".απλωJεισαι μεχρι
-.
Ν
Τυράννης της Μικράς,
-

δειχθώμεν άξιοι στρατιώται του Ιησού Χριστού ».

--- και πατρίδος του Ιουστινιανού,) ήν
" •
-

Α
/

2.
- -

ανεκαίνισεν οικτείρων τα εκ του πολέμου δεινά της Τον λόγον τούτον επευφήμησαν πάντες ομοφώ
Ταυλαντίας (Μέσης Αλ βανίας), παθούσης υπέρ πάσαν νως, και ομοφώνως ανέθεντο αυτό την ανωτάτην
άλλην χώραν της Ελλάδος. αρχηγίαν. Τότε ανασας πρώτος ο Αριαμνήτης προση
Τον αρχηγόν τούτον, σεβαστόν
β διά τε την ηλι γόρευσε τον Σκεντέρμπεην ώς ηγεμόνα της Αλβα
νίας, είπών ότι αυτό θέλει αποδίδει του λοιπού τον
κίαν και τα ανδραγαθήματα, συνώδευον οι υποκεί
μενοι αυτό δεσπόται Στουρίας, Χεράβης, (Κρά φόρον ον απέτιε τώ Μουράτη. Το παράδειγμα δε Α

βους), Φάρκης (Φούρκας, Χειμάββας και Βλίχας, θέ του το εμιμήθησαν και πάντες οι παρόντες, υποσχε
τεταγμένοι υπό την σημαίαν του υιού του Βαλς Γεωρ έντες ένανoν στρατιωτών ή χρημάτων. Μόνη ή
γίου Στρεζίου. Επειδή δε οι δύο τούτου αδελφοί Ενετία απέσχε μη θέλουσα να φανή υποτελής μετά
- -- Μν - 1

"Ιωάννης και Βόϊκος ήσαν νεώτατοι την ηλικίαν, ταύτα όμως συνετέλεσε και αύτη διά προσφοράς
έμειναν εν τοις ιδίοις τήμασι, μεταξύ Κροίας και χρημάτων. Και επικαλεσθέντες δημοσία και διά
ν ν ν -

2.
Αλεσσίου.
"
λιτανειών την θείαν άρωγήν απεχωρίσθησαν.
Ο δε Σκεντέρμπεης, σπεύδων να συμπληρώση το
"Ησαν δε μετά των άλλων και ο Νικόλαος και γενικόν σύστημα της αμύνης, μετεπέμψατο εις
ΠαύλοςδΔυκαγίνος(1),δεσπότα- της ευφόρου
- Α " γ".; »
χώρας της Κρόϊαν τον Μωύσην, χειρωσάμενον ήδη το Σβετι
Ν. - ... " -

υπό Λοδρίνου αρδευομένης, οί τε Μουζάκαι, σύμμαχοι γράδιον. "Εφερε δε ουτος μεθ' εαυτού πέντε χιλιά
του Καστριώτου, ο Λέκκας Ζαχαρίας, δεσπότης της δας ανδρών, αφείς το λοιπόν του στρατεύματος έντε
πέραν του Δρίνου άνω Ζαδρίμας, της μέχρι της άνω τώ άλωθέντι φρουρίω και πέριξ αυτού. Και συγχρό
Μοισίας εκτεινομένης, ο Πέτρος Σπάν δεσπότης Δρι νως ταχυδρόμοι εσάλησαν πανταχού ίνα επισπεύσωσι
- - ," - κ

βαστού, όστις
-
ήξίου επαξίως εαυτόν απόγονον Θεο την εκστρατείαν των συμμάχων, και την ταχίστην - κ

δοσίου του Μεγάλου, οι υιοί αυτού Αλέξιος Βολδάρ, τούτων μετάβασιν εις το γενικόν στρατόπεδον.
Ούρoος και Μίρος και Λέκκας Δουσμανός, οις υπέ Εν τοσούτω, μαθόντες οι κάτοικοι της Αλβανίας
κειντο οι Παίονες και Πελαγόνιοι και Σκάρδοι, και ότι τεσσαράκοντα χιλιάδες ιππέων υπό τον Αλή
πολλαι πόλεις κείμεναι παρά την Δριβαστόν και το πασάν, στρατηγόν εκ των εμπειροτέρων της Τουρ
Βάλς (2), o του Μαυροβουνίου δεσπότης, Στέφανος κίας, εχώρουν προς αυτήν, εκυριεύθησαν υπό φόβου,
Κζέρνοβιτς μετά των υιών, και πλείστοι άλλοι αρχη γυναίκες, παιδία και γέροντες κατέφευγον εις τας
γοί ή απεσταλμένοι των πόλεων. Πάντες δε ουτοι πόλεις, και οι ναοί κατεκλύζοντο υπό των πιστών,
οι ηπειρώται, μάλλον στρατηγοί ή ηγεμόνες υπηκόων ενόμιζέ τις ότι ο εχθρός προ των πυλών ήδη θύει
πιστών ταις οικογενείας αυτών, φαίνονται σπανίως και απολλύει. Μετά μικρόν όμως ή αδάμαστος του
εν τη ιστορία διότι μετά την γιγάντειον πάλην του Σκεντέρμπεη σταθερότης ανεζωπύρησε το θάρρος των
Σκεντέρμπεη μεθ' ου συνηγωνίσθησαν τον έσχατον δειλιώντων. Και ότε έφθασαν αι επικουρίαι προ
ανών εξ, ίσθη υτοί διά - - " -

αγώνα, εξηφανίσθησαν και αυτοί διά παντός (3). της Κροίας, απέπεμψέ
μψέ τινας, ενώ οι περί αυτόν
Αλλά και η Ενετία, ήτις χάριν των εν Ηπείρω ήξίουν να γίνη και νέα στρατολογία, ειπών ότι
κτήσεων αυτής έμερίμνα υπέρ της κοινής ασφαλείας, πολύς ο συρρεύσας στρατός έπραττε δε τούτο όπως
έστειλεν αντιπροσώπους εις την συνέλευσιν, τους μη μείνη άνευ νεωτέρων δυνάμεων εν περιπτώσει
-- - Ν. -

φρουράρχους της Σκόδρας και του Αλεσσίου, και ήττης. Συνεκρότησε δε τον στρατόν αυτού εξ οκτώ
άλλων πόλεων και φρουρίων. χιλιάδων ιππέων και επτά χιλιάδων πεζών.
Την δε ταχθείσαν ημέραν, συνελθόντων πάντων - και ",
Τοσαύτη δε ήν η ορμή των στρατιωτών, ώστε
εν τώ μεγάλω ναώ, ο Σκεντέρμπεης εξέθετο τους άμα δούς τον συνήθη μισθόν και ακούσας την θείαν
λόγους της διαγωγής αυτού, και την θρησκευτικήν λειτουργίαν, εξεστράτευσε κατά του εχθρού. Και
το έσπέρας, κατασκηνώσας έν τινι πεδίω της Κάτω
(1) Τα ονόματα Δυκαγίνος και Μουζάκης σώζονται και σήμερον Δίβρης, όγδοήκοντα περίπου μίλια απέχοντι τής
εν ταις δύο ταύταις επαρχίαις. Κροίας, παρά τους πρόποδας όρους δασυτάτου,
(2) Βalesium, Pline, lib. 1ΙΙ. « Situm in radicibus mon
tis Sardonici Μaranai (Μavrovounion Μoatenegro) τμίgo
προσέταξε τον Γνέον Μουζάκην και τον Χάμζαν
appellant. Juxta ager et locus φuidam φuem Αnd supra να ελλοχήσωσι μετά τριών χιλιάδων ιππέων, να
8codram (Sipre Scodre) appellant distans a Scodra ΧΙΙ, κινηθώσι δε μετά την έναρξιν της μάχης, ότε,
a Drivaειο V, a Dayno ΧV. ΜΡ. (Βarlet. lib. ΙΙΙ.) πάσας ανασείσαντες τας ηνίας, να εφορμήσωσι κατά
(3) Sismondi, Ηistoire, ήρs républiques italiennes du των νώτων του εχθρού. Εκείνος δε, όπισθεν έχων
moyen age, tom. VΙΙ. - - - - - το όρος, κατέλαβε τα άκρα της πεδιάδος, αφείς προ
 )(32)(
αυτών τόπον ικανόν όπως παραταχθή ο εχθρός εις σαν (1), δύο δε άλλαι εζωγρήθησαν, και εικοσιπέντε
μάχην. Αλλά και τα προς Κρόιαν στενά αφήκεν σημαίαι έπεσαν εις χείρας των νικητών, τέσσαρας
έλεύθερα, σκοπόν έχων να κλείση αυτά μετά την μόνον ώρας διαρκεσάσης της μάχης. Εκ δε των
πρόοδον του εχθρού πρός τινα λεκάνην σχηματιζο χριστιανών οίτινες, λέοντας έχοντες αρχηγούς ώς
μένην εκ βαθυσκίων ορέων κειμένων κατ' αμφιθέα λέοντες , επολέμησαν, ευάριθμοι μεν οι πεσόντες,
τρον. "Ην δε καιριωτάτη η διάταξις αύτη, διότι ο πολλοί δε οι τραυματισθέντες.
χριστιανικός στρατός, κατέχων θέσεις αποτόμους Μετά δε το τέλος της μάχης επέτρεψε τους στρα
και υψηλάς, έμελλε να κεραυνοβολήση πάν το υπο τιώτας να διανυκτερεύσωσιν εν αυτώ τώ πεδίω, ίνα
τους πόδας αυτού. αναπαυθέντες υπομείνωσι καρτερικώτερον τους πόνους
Μετά μικρόν δε εφάνησαν και οι εναντίοι αλλ' ε της μελετωμένης εκστρατείας, και τη επαύριον συνε
πελθούσης της νυκτός, ο Σκεντέρμπεης προσέταξε χάρη αυτούς ούτω «Στρατιώται ! Ει ήμην πλού
να σβέσωσι τα φώτα και να παύση πάς θόρυβος. σιος ήθελον σπεύσει να ανταμείψω κατ' αξίαν την
Διο τοσούτον ηύξησε των Τούρκων η τόλμη, ώστε ύμετέραν ανδρίαν αλλά τίς αμοιβή ενδοξωτέρα
ανάψαντες μεγάλα πυρά προεκάλουν υβριστικώς τον των λαφύρων των ηττηθέντων ; Ιδού προ υμών ή
μικρον στρατόν των χριστιανών. πολεμία χώρα ής κατεσφάξατε τους προμάχους,
Την δε πρωίαν της επιούσης προβλέπων ότι πιθα δράμετε λοιπόν εκεί να συλλέξητε αφθόνους τους
νόν ήν να παραταθή ή συμπλοκή, παρευρέθη εις το καρπούς των υμετέρων θριάμβων τούτο έστω ο
άριστον του στρατού και πορισθείς ειδήσεις περί τε μισθος υμών έστω όμως και ίσος προς πάντας, ώς
του αριθμού και της στρατιωτικής του εχθρού παρα ίση υπήρξε και η ανδρία Οι πεζοί λαβέτωσαν τους
τάξεως, παρεσκευάσθη πρός μάχην. Και τον μεν ίππους των πεσόντων, και ούτως έσεσθε του λοιπού
Μωύσην διώρισε διοικητήν της δεξιάς πτέρυγος,πάντες ιππείς. Αγωμεν λοιπόν, φίλοι συστρατιώται,
δύναμιν εχούσης χιλίων μεν και πεντακοσίων ιππέων,
ακολουθήσατέ μοι και ο Θεός βοηθήσει ημάς. »
ισαρίθμων δε πεζών τώ δε Τανουσίω ανέθετο την Τών λόγων τούτων το αποτέλεσμα δεν υπήρξεν
αριστεράν, εξ ίσης δυνάμεως συγκροτουμένην άλλος αμφίβολον πάντες επελάθοντο των πόνων μηδ' αυτών
δέ τις στρατηγός εκ των εμπειροτέρων, ο Ουρανο των τραυματιών εξαιρουμένων. Και εισβαλόντες εις
κόντης, ώνομάσθη διοικητής της οπισθοφυλακίας ή Μακεδονίαν, εις την πλουσίαν ταύτην χώραν, εσκύ
του επικουρικού επιλέκτου σώματος (1). Αλλ' επειδή λευσαν αυτήν, και, πλην των γυναικών, των παιδίων
αναφλεγόμενοι υπό ακρατήτου ορμής οι στρατιώται και των υποταγέντων, παρέδωκαν και κώμας και
πιθανόν ήν να σκορπισθώσιν, ο στρατηγός απηγό χωρία και τα δένδρα αυτά εις τον σίδηρον και το πύρ
Σύροντες δε κατόπιν δούλους, ίππους, ποίμνια και
ρευσε την έφοδον πριν ή εξελάσωσι πρώτοι οι εναντίοι.
Ο δε πασάς καταφρονών τους ευαρίθμους πολε πλήθος λαφύρων επανήλθον εις το στρατόπεδον, και
μίoυς, ανεφώνησε πλήρης χαράς και καγχάζων αναπαυθέντες μίαν μόνην νύκτα επορεύθησαν εις
« "Ιδετε τους απονενοημένους τούτους χριστιανούς, Κρόιαν εν θριάμβω επευφημούμενοι υπό των λαών.
πώς ήτοιμάσθησαν επιτηδείως εις όλεθρον ! » και Σκεντέρμπεης επεκαλείτο σωτήρ της πατρίδος,
ανυπόμονος να κατασυντρίψη τον εχθρόν προεξώρ το όνομα αυτού, ευλογείτο μετ' ενθουσιασμού, και
μησε καρτερικώς. Αλλ' ο Μωύσης και ο Τανούσιος πολλάς ημέρας διήρκεσεν η κοινή αύτη αγαλλίασις.
επιπεσόντες αίφνης κατ' αμφοτέρων των κεράτων, Εστάλησαν δε και προς πάντας τους αρχηγούς των
διέσπασαν αυτά, ενώ ο μεν Σκεντέρμπεης εκδραμών συμμάχων επιστολαί δαφνοστόλιστοι, κατά το αρ
προσέβαλεν ευθαρσώς το κέντρον, το δε ελλοχεύον χαίον έθος, ώς και τινες των εχθρικών σημαιών, αι
σώμα εκπηδήσαν εξ αφανούς ώρμησεν αλαλάζον κατά δε λοιπαι ανηρτήθησαν μετά παρατάξεως εις τα ιερά
της οπισθοφυλακίας και ανέτρεψεν αυτήν. τεμένη.
Αλλ' οι άριστοι του τουρκικού στρατού, συγκρο Εν τοσούτω Ευγένιος ο Δ', αδιακόπως μελετών
τούντες βαθείαν και πεπυκνωμένην φάλαγγα, εξη γενικήν συμμαχίαν κατά των απίστων, παρετήρει
κολούθουν ανθιστάμενοι μετά θάρρους ήν δε τοσού μετά προσοχής τα κατά την Ανατολήν γινόμενα,
τος ο αριθμός αυτών, ώστε η ανδρία του Σκεντέρ ή αλβανική επανάστασις, οι θρίαμβοι του Σκεντέρ
μπεη εναυάγει βεβαίως προ του αδιασείστου τούτου μπεη, ή κατά Ουγγαρίαν ήττα του Μουράτου, αι
βράχου, ειμή ο Αϊδίν Μουζάκης και ο Ουρανοκόντης, επίμονοι παρακλήσεις του αυτοκράτορος των Ελλή
συνδραμόντες επιτηδείως, διευκόλυνον την νίκην. νων Ιωάννου του Παλαιολόγου, πάντα ταύτα συνέ
Ο Αλής, ει και γενναίος, ενέκλινεν ήδη, ότε ελθόντος τρεχον τον ζήλον αυτού. Και καταπείσας τον Βλα
του Μουζάκη ή αντίστασις κατέστη πάντη ματαία, δίσλαον να δεχθή την ηγεμονίαν της νέας ταύτης
τότε υποχωρήσας και δούς τα νώτα έφυγε προτρο σταυροφορίας, έδωρήσατο αυτώ διά τάς δαπάνας
πάδην, ενώ τα δύο κέρατα μιμηθέντα το κέντρον της εκστρατείας, την διετή πρόσοδον του Αγίου
ετράπησαν και αυτά. Πέτρου, αξιολογωτάτην ουσαν τό καιρώ εκείνω,
Και ήν ο θρίαμβος μέγας και πολύς διότι δύο
μεν προς ταϊς είκοσι χιλιάδες εχθρών εφονεύθη (1) Υπερβολικός φαίνεται ο αριθμός ούτος τοιαύται δε υπερ
- - η βολαι απαντώνται και άλλα εν α τό αξιoλόγω του Βαρλετίου,
συγγράμματι.
(1) Οι Τriarii των Ρωμαίων,
 )(33 )(
"Ιδού δε και το σχέδιον των συμμάχων ο Καρα Πλησίον ταύτης τής Μαγνησίας, παρά τους πρό
μάνογλους Αλήμπεης, αδιάλλακτος των Τούρκων ποδας του Σιπύλου και επί του Έρμου, εκτείνεται
εχθρός, ανυπόμονος να διαρρήξη τα δεσμά αυτού, ή πεδιάς όπου Σκιπίων ο Ασιατικός ενίκησε το
συνεμάχει μετά των χριστιανών, και υπέσχετο να 190 έτος π. Χ. τον Μέγαν Αντίοχον, και καθυ
εξεγείρη και τους εν Ασία υποτελείς του σουλτάνου πέταξεν εις τον ρωμαϊκόν ζυγόν πάσας τας πόλεις
ηγεμόνας πάντες δε ούτοι έμελλον να εισβάλωσιν της Μικράς Ασίας, Πορρωτέρω, ενταύθα μεν κείνται
εις τας εν Ασία χώρας του Μουράτου. Και επειδή η τα Θυάτειρα, εκ των πρώτων πόλεων του χριστια
μεγίστη αύτη επανάστασις τον μεν κατά την Ευ νισμού, παρ' ήν ο Βαλέντιος και ο Προκόπιος ήρισαν
ρώπην στρατόν ήνάγκαζε να μεταβή εις Ασίαν, ή περί του κράτους, εκεί δε, υπό τον Ολυμπον, η
δε Ελλάς απηλλάττετο αυτού, στόλος χριστιανικός Προύσα ην ανήγειρεν ο Αννίβας, και απωτέρω ή εν
εκ νηών εβδομήκοντα εκυρίευεν απόντος του Μου Βιθυνία Λίβυσσα όπου απέθανεν εκουσίως. Οπόσαι
ράτου του στενού της Καλλιπόλεως και έφρασσε και οποίαι αναμνήσεις ιστορικαί συσσωρεύονται περί
πάσας τάς διόδους ενώ δε εμάχετο ο σουλτάνος τον τόπον εκείνον! Ενταύθα λοιπόν απεχώρησεν ο
μετά των εν Ασία, οι έν Ευρώπη σύμμαχοι εισέ Μουράτης μετά την ανακωχήν αύτη όμως ουχί δέκα
βαλλον εις την Θράκην, και ανέκτων την υποδου έτη, κατά τα συντεθειμένα, αλλ' ουδε δέκα ημέρας
λωθείσαν ελληνικήν χώραν. διήρκεσε. Μόλις εκυρώθη η συνθήκη, και ο Φραγκίσκος
Ουαί τή ημισελήνω είπoτε ετελεσφόρει το σχέδιον Κονδολμιέρης, καρδινάλιος Φλωρεντίας, ανεψιός του
τούτο (1) ! Ευγενίου και διοικητής του παπικού σόλου, ανήγγειλε
Τάς αξιολόγους ταύτας των χριστιανών προπαρα τώ Βλαδισλάω την εις την Ασίαν εισβολήν πολυαρίθ
σκευάς φοβηθείς ο Μουράτης, έπεμψε προς τους μου τουρκικού στρατού εμήνυε δε συγχρόνως ότι ο
" ν "

Ούγγρους λόγους ειρήνης και τοι δε αντιτείνοντος Μουράτης μεταπεμψάμενος έξ Ευρώπης πάντα τον
σφοδρώς του απεσταλμένου της Ρώμης, του καρδι στρατόν αυτού, πλήν τινων ασθενών ταγμάτων
ναλίου Ιουλιανού, ώμολογήθη την 12 Ιουλίου έσκηνωμένων εν Θράκη, κατέλιπε τάς τε πόλεις και
1444 εν Σεγεδίνω, παρά τον Τιβισκον, δεκαετής την λοιπήν χώραν άνευ φρουράς. Αυτός δε, ο Κον
ανακωχή. ο σουλτάνος υπεχρεώθη ν' αποδώση τώ δολμιέρης, διαπλεύσας μετά του στόλου το Αιγαίον,
ν

μεν Γεωργίω Βράγκοβιτς την Σερβίαν μετα τών διευθύνετο εις Καλλίπολιν, όπως καταλαβών τον
δύο τούτου υιών, τώ δε Σκεντέρμπεη το πατρικόν πορθμόν εμποδίση την επάνοδον του εχθρού εις την
αυτού κράτος αφηρούντο δε απ' αυτού, πλήν τινος Ευρώπην. « Εις σε λοιπόν, ανδρείε των Ούγγρων
μέρους της Βουλγαρίας, και πάσαι αι λοιπα κατα ηγεμών, και τους σούς συμμάχους απόκειται, έλεγεν
κτήσεις. Ο δε Βλαδίσλαος, ίνα κυρώση επισημό επί τέλους ο Κονδολμιέρης, να επιπέσητε κατά των
τερον τας συνθήκας ώμοσε, την δεξιάν θείς επί του εν τη Δύσει Τούρκων, και ν' απαλλάξητε τους χρι
Ευαγγελίου, μα το αθάνατον σώμα του Ιησού Χρι τιανούς από ταύτης της μάστιγος η ευκαιρία είναι
στου, να τηρήση αυτας ακριβώς (2). Αλλά και ο σπανία μη αφήτε να παρέλθη εις μάτην ».
Μουράτης ώρκίσθη επί του Κορανίου. Η εν Βούδη (1) εξουσία εφαίνετο μετανοούσα
Μόλις δε υπεγράφη η συνθήκη, εξής προσεδόκα διά την συνθήκην, ότε έφθασαν επιστολαί του αυτο
ούτος μετά τηλικαύτας θυσίας βίον ειρηνικόν, και κράτορος των Ελλήνων Ιωάννου Παλαιολόγου, δι’ ών
απαισία τις αγγελία, ο θάνατος του υιού Αλλαεδδίν, ήρώτα τον βασιλέα των Ούγγρων ποιον ήν το σχέ
κατέβαλεν αυτόν. Τότε, ει και ακμαίος έτι την ηλι διον της προσεχούς εκστρατείας να συναρμόση και
κίαν και την δόξαν, πληγείς δεινώς την καρδίαν αυτός τάς ιδίας παρασκευάς. Έλεγε δε ότι μετέβη
και δυσφορών επί τοις κόποις του εμπολέμου βίου, εις Λακωνίαν όπως ευρίσκηται πλησιέστερον των
απεστράφη τα εγκόσμια μεγαλεία διο παραιτηθείς συμμάχων και του θεάτρου του πολέμου, και εδί
του θρόνου (3) ώνόμασε διάδοχον τον δευτερότοκον σταζε να πιστεύση ότι εγένετο μετά του σουλτάνου
υιον Μωάμεθ, δεκατετραετή την ηλικίαν, δούς συνθήκη, απαριθμών δε τας συμφοράς όσαι εκ ταύτης
αυτώ υπουργούς γηράσαντας εν τοις πράγμασι, και ήθελον προκύψει, έλεγεν ότι της ενδόξου συμμα
απεχώρησεν εις την παρά τον "Ερμον Μαγνησίαν,
μετά των δύο αυτού πιστών, του Ισάκ πασα και (1) Την μητρόπολιν ταύτην των ηγεμόνων της Ουγγαρίας κατα
του μεγάλου οινοχόου Χαμζάμπεη. Επιθυμών δε λαβόντες οι Τούρκοι το 1530 έτος, κατείχον μέχρι του 1688,
ότε ανέκτησεν αυτήν ο δουξ της Λοθαρηγγιας έκτοτε δε ανήκει
να τηρήση και εν τώ ιδιωτικό βίω την μεγαλοπρέ τή Αυστρία. Ο μέγας βασιλεύς Ματθίας Κορβίνος ανήγειρεν εν
πειαν της πρώην θέσεως, ιδιοποιήθη τα εισοδήματα Βούδη μετά και άλλων αξιολόγων καταστημάτων και βιβλιοθή
των ώραιοτέρων επαρχιών της Καρίας, της Μαιονίας κην, εν ή απέθετο πεντήκοντα χιλιάδας βιβλίων, ών τον αριθμόν
? - 7 ι

και της Ιωνίας. 2 . ""

επηύξανoν ιδιακόπως τριακοντα
άδιακόπως τριά αντιγραφείς τριακοσιοι
αντιγραφείς τοιακόσιοι οε
δε αλλοι
άλλ
- « , Ν: και, "..-4-.-- Μ.-.. ε., ί. --". -
αντιγραφείς υπ' αυτού μισθούμενοι αντέγραψαν εν Ιταλία
". ". : τους
σ' « - " - Σ. -

δοκιμωτέρους Των συγγραφέων. Ο τε οι Τούρκοι εκυριευσαν της

(1) Le Βeau, Ηist. du Bas. Εmpire, liv. CΧVΙΙΙ.
(2) Cantenir, Ηisι. de l' agrandissement et de la déca πόλεως ταύτης ο καρδινάλιος Ροσμάνης προσήνεγκεν αυτοίς είκοσι
" Ο - "ν » » Α και " Υ

dence de Fempire οιιoman. χιλιάδας δουκάτων ίνα φεισθώσι της βιβλιοθήκης, αλλ' οι νικηταί
(3) Ηθέλησεν, όπως λέγουσιν οι Ασιανοί, να θέση τον πόδα κατέστρεψαν αυτήν. Και ανεκαινίσθη μεν μετά ταύτα, δεν επα
επί του προσκεφαλαίου της αναπαύσεως, -
νωρθώθησαν όμως και όλαι αι ζημία, 5*
 )(31)(
- 5" και 1
χιας πρωταίτιος και κέντρον υπήρξεν αυτός ο Βλαδίσ ή βαθεία πείρα ην είχε της πολιτικής και της δυνά
λαος. Ει δε απεσκίρτα σήμερον ολόκληρος η ευθύνη μεως αυτών,
ελή Χ
το αδιάλλακτον
- λή - *
αυτού μίσος κατά
- - Λ ? ν

των επικειμένων δεινών ανήκεν αυτώ και μόνω, της ημισελήνου, ή εντελής αφοσίωσις εις τον αγώνα
δι' ο ο χριστιανικός κόσμος αυτόν και μόνον ήθελε των χριστιανών, υπέσχοντο ισχυρότατον βοήθημα.
καταρασθή ώς παριδόντα άρμοδιωτάτην ευκαιρίαν "Οθεν δις προσεκάλεσεν αυτόν ο Βλαδίσλαος να συγ
ίνα καταστρέψη τον εχθρόν. Κατέλυε δε τον λόγον καταριθμηθή μετά των συμμάχων.
ο "Ελλην ηγεμών εξαιτών να μάθη τί διενοείτο ο Ταύτην λαβών την πρόσκλησιν ο ήρως της Ηπεί
Βλαδίσλαος, όπως ρυθμίση την ιδίαν διαγωγήν, και ρου συνεκάλεσε τους στρατηγούς και εζήτησε την
αποφύγη την άβυσσον εις ην παρέσυρεν αυτόν ή γνώμην αυτών. Και απεφάνθησαν μεν πάντες υπέρ
ευπιστία. της συμμαχίας, τινές όμως δεν συγκατετίθεντο εις
Η επιστολή αύτη επηύξησε την αμηχανίαν του την από της Αλβανίας έξοδον του Σκεντέρμπεη,
Βλαδισλάου, ην είχον προκαλέσει αι επίμονοι παρε θεωρούντες αυτόν ώς το ισχυρότερον της χώρας προ
νοχλήσεις του καρδιναλίου Ιουλιανού, προτρέποντος πύργιον.
αυτόν αδιακόπως να παραβη την συνθήκην. Απορών Τότε ο Παύλος Δυκαγίνος υπολαβών είπε τάδε,
, " "

δε τί να πράξη, συνεκάλεσε τό συμβούλιον και τους «Μη απατάσθε και αν ολόκληρος η Αλβανία λάβη
1. < , και-, ν

μεγιστάνας του βασιλείου, προς ους εξέθετο τους τα όπλα, ο Σκεντέρμπεης μόνος έσεται ώφελιμώ
ισταγμούς αυτού. τερος τους συμμάχοις. Και χάριν μεν της εσωτερικής
Τότε ο καρδινάλιος ηγωνίσθη ν' αποδείξη διά αμύνης εκλέξατε πάντα άλλον στρατηγόν δόκιμον
σοφιστικωτάτων επιχειρημάτων ότι ο Βλαδίσλαος και γενναίον, οδηγός όμως των ημετέρων στρατευ
ου μόνον ηδύνατο αλλά και ώφειλε ν' αθετήση τον μάτων εις και μόνος υπάρχει, ο ήρως προς όν οφεί
ίδιον όρκον διότι, έχοντος αυτού αρχαιοτέρας συν λει η πατρίς την ιδίαν ελευθερίαν. Είπατε προ μι
θήκας μετά του Πάπα, του τε δουκός της Βουρ κρου να βοηθήσητε τους συμμάχους διά πέντε ή
γουνδίας Φιλίππου, των Ενετών, των Γενουηνσίων οκτώ χιλιάδων στρατιωτών αλλ' οποίος θέλει φανή
και πάντων των μελών της ιεράς συμμαχίας ής ήν ο μικρός ούτος αριθμός ; Ανάγκη άρα στρατού ολο
αρχηγός, ουδεμία άλλη μεταγενεστέρα μετά του κλήρου. Ένα δε μη κατακρίνητε ότι λέγω αλλά δεν
Μουράτου, προσβάλλουσα τάς πρώτας, ίσχυε. Πλην πράττω, κηρύττω ενώπιον πάντων ότι έτοιμος ειμι
τούτου, επειδή ο Μουράτης δεν εξετέλεσεν εντός να μετάσχω του ιερού τούτου πολέμου μετά πέντε
της τεταγμένης προθεσμίας τα συντεθειμένα, ουτος χιλιάδων ανδρών λ).
πρώτος παρεσπόνδησε. Ταύτα ακούσασα η συνέλευσις έδωκε πληρεξου
Τοιαύτα ευλογοφανή μεν αλλά παράλογα λέγων σιότητα τό Σκεντέρμπεη ίνα πράξη τα εικότα. Ούτος
ο καρδινάλιος, δεν έπρεπε να προσθέση ότι ο Πάπας δε επέστειλε την επιούσαν προς τον βασιλέα των
απέλυε τον Βλαδίσλαον του όρκου αυτού. Ιστορικοί ούγγρων, ότι απήρχετο όσον ούπω προς αυτόν,
δέ τινες αξιούσιν, ει και άνευ αποδείξεως, ότι και φέρων και τους δεκαπεντακισχιλίους νικητάς τού
την ιδέαν ταύτην υπεστήριξεν, ότι πάντα θεμιτά Αλήπασα. "Ηλθε δε εκ των πρώτων ο Δυκαγίνος
κατά των απίστων. μετά πέντε χιλιάδων ανδρών ετοίμων εις πόλεμον.
Επειδή δε την ένθερμον των καρδιναλίων δημη Και γενομένης πάσης της παρασκευασίας ενθουσιώντος
γορίαν ήκουσαν οι περιεστώτες μετ' ενθουσιασμού, του στρατού, ο Σκεντέρμπεης επεκαλέσατο κατά
παρασυρθείς και ο Βλαδίσλαος ώμοσεν επιορκήσας την συνήθειαν την θείαν αντίληψιν και εξεστράτευσε
ν' αφιερώση πάντας τους αγώνας αυτού εις την Τα των συμμάχων όμως δεν ήσαν όλως ευχά
αποδίωξιν των Τούρκων προ του τέλους του έτους, ριστα, διότι ο Μουράτης, ενδούς εις τας παρακλήσεις
και την απελευθέρωσιν της κατά την Ευρώπην των περιδεών αυτού υπηκόων, κατέλιπε τον μονήρη
Ελλάδος. βίον και διηλλάγη προς την Καραμανίαν. Επανελ
ι
θών δε εκ της Ασίας εις την Ευρώπην τή συνδρομή
συνθήκην, απέδωκε τω δεσπότ αισχροκερδών εμπόρων γενουηνσίων, προήλασε δρο
δύο αυτού υιούς, τά τε φρούρια μαίος επί την Ουγγαρίαν. Τούτο μαθών ο αλβα
τΟ Jς. Κατεστρέφετο άρα πάν το οικοδόμημα νικός στρατός επετάχυνε την πορείαν, και φθάς εις
επιχειρημάτων του καρδιναλίου, και ο Βλαδίσλαος Μοισίαν εύρε τον Κράλην της Σερβίας, Γεώργιον
όστις, ίνα δικαιολογήση την ιδίαν επιορκίαν είχεν τον Βράγκοβιτς, όν προ μικρού ο ούνιάδης και ο
ανάγκην της απιστίας του σουλτάνου, ελυπήθη μαθών Βλαδίσλαος προστατεύσαντες κατά του σουλτάνου
την ακριβή των συντεθειμένων εκπλήρωσιν. Επειδή ανεβίβασαν εις τον ίδιον θρόνον, ανθιστάμενον εις
όμως ευκολώτερον παραιτούμεθα των καλών ή των την διάβασιν. Κείμενος ώς περ όριον μεταξύ Τούρ
κακών αποφάσεων, υπέκυψε και αυτος εις τον κοινόν κων και χριστιανών, αλλά ποτέ μεν προς τούτους
τούτον νόμον της ανθρωπότητος. "Οθεν διαβας τον ποτέ δε προς εκείνους κλίνων, ο Βράγκοβιτς συνέχεε,
Ίστρον, ήλθεν εις Βάρναν, παρά τον Εύξεινον, όπουκατά τα συμφέροντα, το Ευαγγέλιον μετά του
ήν το γενικόν των συμμάχων στρατόπεδον. Κορανίου. Την ώραν μάλιστα ταύτην συνετάσσετο
Την εποχήν εκείνην τα ένδοξα του Σκεντέρμπεη τώ Μουράτη γαμβρό αυτού γενομένω επί θυγατρι,
κατορθώματα, ο τρόμος ον ενέπνεε τοις εναντίοις, χολών ίσως και προς τον Βλαδίσλαον παραχωρήσαντα
 )( 35 )(
- Α η " ".." » Α2 / -

τώ Ιωάννη Ουνιάδη φρούριά τινα της Σερ Ο ιας Α?

ως διότι κατ' έθος αμετάθετον, ει μεν ο πόλεμος εγί
τρόπαιον των κατά του Καραμάνογλου θριάμ ", (ι)V, νετο εν Ευρώπη της δεξιάς " "

Επειδή δε μάτην παρεκάλεσεν αυτόν ο Σκεντ ρμπεης, ανετίθετο τώ πρώτω, ει δε εν Ασία τώ δευτέρω. ο
οι Αλβανοί απεφάσισαν να εκβιασθώσι την διάβασιν. δε Μουράτης κατείχε το κέντρον μετά των γενισσά
Ο δε Βλαδίσλαος, κύριος ών της Βάρνης, και ρων, τάφρον κεχαρακωμένην έχων προ αυτού, και
αγνοών έτι την επάνοδον του Μουράτου και την επί του χείλους αυτής λόγχην αφ' ής εκρέματο,
δύσκολον του Σκεντέρμπεη θέσιν, ήτοιμάζετο να εκ ώσπερ έκκλησις προς την θείαν δίκην, η συνθήκη ήν
στρατεύση εις Αδριανούπολιν και εκείθεν εις Κων ιάσατο ο Βλαδίσλαος. "Οπισθεν δε ετέθησαν
σταντινούπολιν να υπερασπίση την μητρόπολιν της ι αποσκευαί και αι κάμηλοι.
ζί

Ελλάδος αλλά μαθών εν τω μεταξύ τα διατρέχον Αίφνης δε, ενώ επέκειτο η συμπλοκή, περί την
τα, τοσούτον έταράχθη, ώστε νοσήσας ηναγκάσθη αυγήν, λαύρος ζί ε").Ο ς π νεύσας ώσανει απαίσιος οιωνός,
V
Λ ί. - « -,
" " "ν, και
ν Ν. -- 5% - .
να μείνη ημέρας τινάς έν Βάρνη ή βραδύτης αύτη έσχισε πλην της του βασιλέως πάσας τας λοιπάς
- 1/- - -

εκείνωμεν απέβη όλεθρία,τοις δε πολεμίοις ωφέλιμος. σημαίας του ουγγρικού στρατού. ν

ν
Το φρούριον της Βάρνης κείται επί της προσβόρου
Ν
" - Ν.

Τότε ο Ουνιάδης ξ7ς! 7:3/7 (ι)Υ) κατά της αριστεράς

ν -

παραλίας κολπου εκ δύο σχηματιζομένου των πολεμίων πτέρυγος, παρέσπασε και διεσκόρ
ν
ρίων υπερτεινόντω εις την θαλασσαν. Και επί μεν ν " " , ν'
ισεν αυτήν και συγχρόνως οι Βλάχοι, εξορμησά
- - " 1. κ- ,
του προς άρκτον της πόλεως, του υπό τον Αιμον. ι
ενοι ακατάσχετοι, ανέτρεψαν την δεξιάν και δια
ν ν - \ ι ν r
Αο
κείται η κώμη Μακρόπολις, επί δε του μεσημβρινού, άντες ξιφήρεις το εχθρικόν σρατόπεδον προήλασαν
πέντε μίλια απέχοντος της Βάρνης, ο Γαλατάς, μ. ξ Λ Ω . της σκηνής του σουλτάνου.
ν\

γαϊαι δε τελματώδεις ήταν μεταξύ Βάρνης και ? ν ν

Ταύτην την ήτταν ιδών ο Μουράτης, και μη ελ

Γαλατά. Ενταύθα λοιπόν έμαθεν ο ουγγρικός στρα πίζων
τός την αιφνιδίαν επάνοδον του Μουράτου, όστις να σώση τον στρατόν άλλως ει διά της φυ
παρακάμψας μετά τεσσαράκοντα χιλιάδων τον Ελ γης, ήτοιμάζετο να στρέψη τα νώτα, ότε ο Καρα
λήσποντον όπου έπλεεν ο παπικός στόλος, μετεβι τζάς, άρπάσας στιβαρώς τον χαλινόν του ίππου αυ
τού ανέκραξε, « Κύριε ! μη εγκαταλείπεις τον στρα
βάσθη εις τας ακτάς του Βοσπόρου υπό πλοίων
γενουηνσίων, λαβόντων ανά εν δουκάτον δι' έκαστον τόν σου πέσον ει δέον, αλλά πέσον ενδόξως ». Την
στρατιώτην. Και ούτω ελθών μετά σπουδής, κατε ευγενή ταύτην τόλμην θελήσας να τιμωρήση ο αρχη
στρατοπεδεύσατο τέσσαρα μίλια από των ουγγρικών γος των γενισσάρων Γιαζιτζής Τογάν, κατεκόπη υπό
σκηνών. Τότε ο καρδινάλιος Ιουλιανός και οι Επί τινος Ούγγρου
σκοποι Ερλάου και Βαραδίνου προέτρεψαν τους Ταύτην του Καρατζά την επίπληξιν αισθανθείς
στρατηγούς να οχυρωθώσι διά χαρακωμάτων και ο Μουράτης ευχαρίστησεν αυτόν, και ανεφώνησεν,
« "Ω Ιησού ! εάν ής Θεός, ώς άξιουσιν οι χριστιανοί,
τάφρων, και να περιμείνωσι να κινηθή πρώτος ο τιμώρησον την επιορκίαν των οπαδών σου ».
εχθρός αλλ' ο Ουνιάδης, προτείνας γνώμην υπέρ
συνάψεως μάχης, κατέπεισε και τον νέον και οιψο Και ταυτα ειπών αντέστη μετά καρτερίας, εις
1

κίνδυνον βασιλέα. "Οθεν την 9 Νοεμβρίου 1444, την ακατάσχετον ορμήν του Ούγγρου μονάρχου. ι

οι δύο στρατοί αντιπαρετάξαντο. Το μεν αριστερον Ο δε Βλαδίσλαος, υπακούων τώ Ουνιάδη, έμενεν

κέρας των χριστιανών, συγκεκροτημένον εκ Βλάχων έως τότε μετά των επικούρων. Αλλ' ο καρδινάλιος
και εκ πέντε λόχων ουγγρικών, εφυλάσσετο υπό Ιουλιανός, ώς κακοποιόν τι δαιμόνιον προκαλούν την
των τελμάτων, το δε δεξιον, όπερ παρετείνετο προς καταστροφήν του χριστιανικού στρατού, μεμφόμενος
την πόλιν, ήν πάντη ευκαθαίρετον διό πάσαι τών
μετά των επισκόπων Στριγωνίας και Βαραδίνου την
Ούγγρων αι δυνάμεις συνήλθον περί τούτο. Ενταύθα απραξίαν του νέου μονάρχου ήν και ουτος άπεδο
έκυματίζετο ή μέλαινα της Ουγγαρίας σημαία περι
φρουρουμένη υπό του σημαιοφόρου Φράγκου και του
κίμαζε δυσφορών, επί τοσούτον ήρεθισεν αυτόν ώστε,
επισκόπου Ερλάου, και υπό των σταυροφόρων ών ρων ανασείσας πάσας τας ηνίας έδραμε διά των γενισσά
μέχρι του κέντρου των πολεμίων όπου εξήστρα
εστρατήγει ο καρδινάλιος Ιουλιανός. πτεν ή αδαμαντοκόλλητος του Μουράτου κίδαρις
Η δε οπισθοφυλακία, συγκειμένη έκ τε πολωνι
κών λόχων υπό την σημαίαν του Αγίου Βλαδισλάου, και εκεί ανορθωθείς και υψώσας το ξίφος ήτοιμάζετο
να κατασφάξη τον σουλτάνον, ότε ο ίππος αυτού,
και των ταγμάτων του Λάσκου Βόβριτς, και διοι
κουμένη υπό του επισκόπου Βαραδίνου, έφύλασσε πληγωθεις δεινώς υπό βαρέως πελέκεος, κατεκύλισε
τα νώτα του στρατού, τας αποσκευάς και τα λοιπά τον αναβάτην. Εις μάτην ούτος, μεμονωμένος ων
και περικυκλωθει ς υπό των εχθρών αντεπάλαιεν
«

του πολέμου εφόδια. Και εν τώ κέντρω ίστατο ο

βασιλεύς μετά πεντήκοντα ιππέων, υπό την σημαίαν γέρων γενίσσαρος, Χοτζά Κίσρ ονομαζόμενος, απο
τεμών την κεφαλήν, και εμπήξας επί της λόγχης
του Αγίου Γεωργίου ήν έφερε Στέφανος ο Βάθωρ. ανεκραύγασεν ώς άλλος Στέντωρ « Γκιαούρα, ίδου
Αρχιστράτηγος δε παρών πανταχού ήν ο Ουνιαδης.
Του δε τουρκικού στρατού της μεν δεξιάς πτέρυο βασιλεύς υμών ! »
γος εστρατήγει ο της Ρούμελης βεγλέρβεης Τουραχά Και ώς είδον αυτήν οι Πολωνοί, οι Ούγγροι
νης, της δε αριστεράς ο της Ανατολής Καρατζάς, και οι λοιποί των συμμάχων καταταραχθέντες έφυ
 )(36 )(
ν " Υ ν ν

γον προτροπάδην (1). οι δε Τούρκοι, καταδιώ ενδεχόμενον ήν να στρέψη πάσαν την προσοχήν
κοντες ανενδότως αυτούς κατέσφαζον ανηλεώς. αυτού. Πλείστους δε Ούγγρους και Πολωνούς φυγόν
"Επεσαν δε μετά των άλλων και ο καρδινάλιος Ιου τας εν Βάρνη τον θάνατον εβοήθησε διά χρημάτων
λιανός, όστις ευρέθη κρατών εισέτι την ρομφαίαν, και τροφίμων, και απέστειλε διά θαλάσσης εις Ρα
και οι δύο επίσκοποι. Και εκ μεν των χριστιανών γούσαν, όθεν μετέβησαν εις την ιδίαν πατρίδα.
.. χ -
Σ * Α \Ν - ΚΝ , - " ι

εφονεύθησαν χιλιάδες δέκα, εκ δε τών εναντίων, Παραδοξως όμως ο Μουράτης, ώσανεί απήντησε
- " Ν - " -

καί τοι νικητών, πολλώ πλείονες διό ο Μουράτης τείχος, ανέστειλε την πρόοδον των όπλων αυτού,
ου μόνον δεν εχάρη, αλλά και σιωπηλός και κατη ενώ μετά την νίκην της Βάρνης ή Ευρώπη άπασα
φής περιέφερε το βλέμμα εις το καθημαγμένον εκείνο έτρεχε μέγαν κίνδυνον της Ουγγαρίας αι πύλαι
ι
τ Α -

θέατρον. «Προς τί τοσαύτη μελαγχολία μετά τοι ήσαν ανοικται, και μετά
" ν Ν
τον θάνατον του Βλαδισ.
- ι ν Αν

αύτην νίκην ; » ηρώτησεν ο βεζύρης. «Δεν βλέπεις, λάου και του Ουνιάδου την αιχμαλωσίαν, ουδείς
απεκρίθη ο σουλτάνος, όλους τούτους τους πιστούς εδύνατο ν' αντιταχθή εις τον νικητήν. Αλλ' ουτος
- Μ. - ....-- Ο ι α ί " ----- , --... ά. : χ . Ν ", - - " . - Α" , y ,

κειμένους αψύχους ; Ουαί μοι εί ποτε οι θρίαμβοί εφαίνετο ότι ουδε περί αυτής της Αλβανίας εφρόν
μου ήγοραζοντο άντι τοσούτου αίματος! Σ) τιζε πλέον. Δεν παρήλθεν όμως πολύς χρόνος και
ν- ν - Α " ι ι Ν. ν

(( Παράδοξον ! ανεφώνησεν εξετάζων τους πεσόν άνελαβεν όλην την πριν δραστηριότητα, διότι, οι
τ » Ν , " » ν ν

τας και τους τραυματίας, πάντες εισί νέοι ουδε εις μεν Μακεδόνες έδέοντο να λυτρώση αυτούς από
έχει το γένειον υπόλευκον.-Εάν υπήρχε μετ' αυτών των αδιακόπων εισβολών του τρομερού Ηπειρώτου,
και τις γέρων, είπεν ο Ατάμπεης, δεν ήθελεν απο ο δε πενθερος, ο δεσπότης τη ς Σερβίας, επεκαλείτο
τρέψει αυτούς από τοιούτου μωρού επιχειρήματος , Χ) εκδίκησιν κατά του Σκεντέρμπεη. Αλλ' ο σουλτάνος
Ανηγέρθη δε και στήλη επί του πεδίου της μά πριν ή επιχειρήση νέαν εκστρατείαν έγραψεν εξ
χης, όπου εκηδεύθη ο ατυχής Βλαδίσλαος αλλ' ή Αδριανουπόλεως την 15 Ιουνίου 1445 επιστολήν,
κεφαλή αυτού τεθείσα εντός μέλιτος εστάλη εις ής ιδού ή αρχή, « Μουρα της κτλ. Σκεντέρμπεη, τώ
Προύσαν, και περιεφέρθη καθ' άπασαν την πόλιν. αγνώμονι αυτού θετώ υίώ πάσαν απαρνείται πρόσ
Τοιαύτα έπραξαν και οι Πάρθοι προς τον Κράσσον(2). ρησιν. »
Απεκόπη δε από του σώματος και η χειρ ή υπο Και πρώτον μεν απηρίθμει εν τη επιστολή τάς
γράψασα την αθετηθείσαν συνθήκην και συγχρόνως προς τον Σκεντέρμπεην ευεργεσίας, και κατεδείκνυε
εικοσιπέντε ουγγρικοί θώρακες σταλέντες τω ηγε την αγνωμοσύνην τού ευεργετηθέντος έπειτα δε
μόνι της Αιγύπτου, ανήγγειλoν αυτώ οποίους άνδρας υπέσχετο να συγχωρήση αυτόν, και να παραχωρήση
κατέβαλεν ο σουλτάνος. μάλιστα την Κροίαν μετά τινων άλλων πόλεων αί
*

Ο δε Ουνιάδης, πλείσταμεν αλλά μάταια αν τινες ανήκον τώ πατρί του αποστάτου, αλλ' επί
δραγαθήματα διαπραξάμενος όπως αρπάση απί δυσίν όροις ν' αποδώση πάσας τας χώρας όσας
1

των Τούρκων την κεφαλήν του Βλαδισλάου, και κατακτήσας απέσπασεν απ' αυτού και από των συμ
οδηγήσας ασφαλώς τον στρατόν πέραν του "Ιστρου, μάχων αυτού, και να επανορθώση διά χρημάτων
εγένετο υποχείριος του δεσπότου της Μολδαυίας τάς γενομένας ζημίας. Καταλήγων δε περιέγραφε
ΒλαδΓ' (Δρακουλ), συμμάχου των Τούρκων. Πολ το μεγαλείον και την ισχύν του ιδίου κράτους, και
λάκις και οι ερμανοί και οι Τρανσυλβανοί εζήτησαν ανεμιμνήσκετο της ήττης των Ούγγρων και του
εξαγοράσωσιν αυτόν, αλλ' ο δεσπότης ηρνείτο έως θανάτου του ηγεμόνος αυτών.
να

ου φοβηθείς μή, εκπληρούντες την απειλήν ερημώ "Εδωκε δε προς τον Αϊραδιν, πιστόν και μυστι
σωσι το κράτος, ενέδωκεν αλλά και τότε απήτησε οπαδόν, πληρεξουσιότητα νά συναλλαγή
κον αυτού
την απόδοσιν πόλεών τινων. μετά του Ηπειρώτου αλλ' ουτος, καίτοι καταφρο
Η αξιοθρήνητος αύτη των χριστιανών ήττα, ή νήσας το υπεροπτικόν του σουλτάνου πρόσταγμα,
απαθανατίσασα το πεδίον της Βάρνης, εστερέωσε εκοινοποίησεν όμως αυτό προς το συμβούλιον, ούτινος
τάς έν Ευρώπη των Τούρκων κατακτήσεις, άμα τα πλείστα των μελών γνώμην έδωκαν ν' απορριφθή,
δε και ήνοιξε την οδόν προς λαμπροτέρους της ημι ενώ οι ήττον γενναίοι έκλινον εις συμβιβασμόν.
σελήνου θριάμβους διότι μετά δέκα έτη ή καθέδρα Αποδείξαντος όμως του Σκεντέρμπεη το άτοπον
του τελευταίου των Ελλήνων αυτοκράτορος, του της τοιαύτης διαλλα ής, αι μεν προτάσεις απερρί
ενδοξως ταφέντος υπό τα ερείπια του ιδίου κράτους, φθησαν ομοφώνως, τον δε πρέσβυν εδεξιώσαντο μετά
μετέβη εις τας χείρας αυτών. πολλής φιλοφροσύνης, προσκαλέσαντες μάλιστα να
Ο δε Σκεντέμπεης εν Σερβία έτι ών έμαθε την μείνη μετ' αυτών επί τινας ημέρας, καθ' ας ετε
καταστροφήν των συμμάχων. "Οθεν εξαγριωθείς κατά λέσθησαν εορται, συμπόσια και πανηγύρεις. "Εχων
του Κράλη εμποδίσαντος αυτόν να φθάση εγκαίρως δε την πεποίθησιν ο Σκεντέρμπεης ότι δεν θέλει
εις βοήθειαν των χριστιανών, εδήωσε την Σερβίαν, παύσει ών φοβερός, έδειξε τώ Αϊραδίν τα οχυρώ
και επανήλθεν εις Αλβανίαν, καθ' ης ο σουλτάνος ματα της Κροίας, τάς οπλοθήκας και τα εφόδια,
και εδήλωσεν αυτώ τόν τε αριθμόν των στρατευ
(ι) « Chacun tascha, en fayant, de garentir la prison μάτων, την αδάμαστον τούτων ανδρίαν, τους πόρους
de son ame. » Lavardin, Ηist. de Georges Castriot, etc. αυτού και την πίστιν των συμμάχων. Είτα ενεχείρι
(2) Florus, Αbrégé de l'hist, romain, liv. LΙΙ, chop. ΧΙΙ. σεν αυτό αναχωρούντι επιστολήν, ής ιδού η αρχή,
 )(37)(
« Εκ του παρά την Κρόιαν ημετέρου στρατοπέδου, δονίσει ανά πάσαν την Ηπειρον, κατά τινα έντονον
την 12 Αυγούστου 1445. Γεώργιος Καστριώτης ο έκφρασιν, την τρικυμίαν πάντων των αγώνων
επονομασθείς Σκεντέρμπεης, στρατιώτης του Ιησού αυτού (1). Αλλ' ο δεσπότης της Σερβίας εκάλει
Χριστού και ηγεμών των Ηπειρωτών, Μουράτη τώ την προσοχήν του σουλτάνου αλλαχού, γράφων συνε
ηγεμόνι των Τούρκων, χαίρειν. » χώς ότι ο Ουνιάδης, συναθροίσας τα λείψανα του
Εις το αλαζονικόν του σουλτάνου ύφος απεκρί ιδίου στρατού και προσθείς νέας επικουρίας συνε
νατο μετριοφρόνως ο Σκεντέρμπεης θεωρών, ώς έγρα κρότησε δύναμιν αξιόμαχον. "Οθεν, είτε διότι δεν
φεν, ευτελές και δουλικόν το υβριζειν τον εχθρόν, ήθελε να έλαττώση τας προς την Ουγγαρίαν δυνά
έστω και αδιάλλακτον. Προσέθετο δε ότι η επιστολή μεις, είτε διότι ενόμισεν αρκετον να περιστείλη επί
του Μουράτου διήγειρε τον οίκτον μάλλον ή την του παρόντος τον Σκεντέρμπεην, έστειλεν εννέα
οργήν αυτού. « Τί παραδοξώτερον, έλεγεν, ανθρώ μόνον χιλιάδας ιππέων εις την "Ηπειρον.
που ηττηθέντος, άξιουντος να υπαγορεύση όρους τώ Την στρατιάν δε ταύτην οδηγών ο Φιζούρπασας,
νικητή, και μαλιστα όρους οίους ουδε ν' ακούση εκ των έμπειροτέρων στρατηγών της Τουρκίας, έφε
συγκατανεύει αν ρ ελεύθερος ; Βεβαίως αι εν τη ρεν αυτήν λάθρα εις Μακεδονίαν, όθεν έμελλε να
επιστολή του σουλτάνου ύβρεις ήσαν ικαναι να ερε εισέλθη εις Αλβανίαν διά στενής, πολυδένδρου και
θίσωσι και τον ανεκτικώτερον των ανθρώπων, αυτός πετρώδους εισόδου, της κοιλάδος της Μοκρένης, όπου
όμως απαξιών να παραδειγματισθή απ' αυτού ηρώ και ελάχιστος αριθμός ανδρών ήρκει να εμποδίση
τα, ποίαι ήσαν αι ευεργεσίαι ας, ώς κατακρίνεται, στρατόν ολόκληρον. Κατά την βόρειον έξοδον του
παρεγνώρισεν αχαρίστως ; Μή άρα ήσαν ή εκπόρ στενού τούτου, προς την λίμνην της Λυχνιδού, άρ
θησις της πατρικής χώρας και η διαρπαγή της νομί χεται η χώρα των Δασσαριτίων, επαρχία ιλλυρική,
μου αυτού κληρονομίας , Αυτός μάλλον εδικαιούτο ή τον νομον της "Οχριδος αποτελούσα σήμερον.
να κατακρίνη τον Μουράτην επί άγνωμοσύνη, διότι Και ήν μεν δραστήριος και συνετός ο πασάς αλλά
τάς πολυαρίθμους υπηρεσίας, τους θριάμβους, τάς και ο Σκεντέρμπεης φροντίσας να μάθη εγκαίρως τα
κατακτήσεις, αντήμειψε διά δουλείας και διά δυσ σχέδια αυτού, απέκρουσε προλαβών την μελετωμένην
πιστίας προμηνυούσης επιβουλήν της ζωής αυτού. αίφνιδίαν επίθεσιν δι' άλλης μάλλον αιφνιδίας διότι,
"Αλλως ολίγον, έλεγεν, εφρόντιζε περί των ύβρεων λαβών πεζούς χιλίους προς τους πεντακοσίους και
όσας επεδαψίλευεν αυτώ, καθόσον ουδείς ευσυνεί χιλιάδας ιππέων δύο, παρέταξεν αυτούς προσηκόν
δητος καταδίκασεν αυτόν σπεύσαντα να αναλάβη τως, και ανέμεινε τον εχθρόν. "Οτε δε ουτος εισήλθεν
την θρησκείαν και την κληρονομίαν του πατρός, να εις τα αδιέξοδα εκείνα στενά, το πεζικόν ορμήσαν εξ
φροντίση περί της ιδίας συντηρήσεως και ν' ακούση άφανούς επέπεσε κατά της πρώτης φάλαγγος. Και
την φωνήν της πατρίδος. Ταύτα δε και ο Μουράτης εδέξαντο μεν γενναίως οι Τούρκοι την έφοδον, αλλ' ώς
αυτός δεν ήθελε διστάσει να ομολογήση, εί ποτε προσβαλλόμενοι πανταχόθεν, και κατά μέτωπον και
συνεβουλεύετο τον ορθόν λόγον. » - κατά πλευράν και κατά νώτα, ουδεμίαν είχον ελ
Καταλύων δε την απάντησιν προέτρεπε τον Μου πίδα σωτηρίας. Απελπισθέντες άρα, οι μεν προε
ράτην να παύση απειλών και γαυριών επί τη κατά τίμησαν να πέσωσι μαχόμενοι, οι δε, υπέρ τους
των Ούγγρων νίκη, διότι έκαστος έχει ιδίαν φύσιν επτακοσίους, κατέθεσαν τα όπλα. Τούτους οι Αλ
και ιδίαν καρδίαν. Προσέθετε δε ότι το κατ' αυτόν, βανοί ηθέλησαν να φονεύσωσιν όπως έπραττον οι
οποιονδήποτε ήν το πεπρωμένον υπό Θεού, θέλει Τούρκοι προς τους χριστιανούς αλλ' ο Σκεντέρμπεης
τηρήσει αείποτε γαλήνην, ευστάθειαν και υπομονήν, δεν συγκατένευσε.
ουδε θέλει ζητήσει παρά των εχθρών συμβουλήν, η Την απροσδόκητον ταύτην ήτταν ιδών ο Φιζούρ
ειρήνην παρά των Τούρκων, αλλά πίστιν έχων εις πασας, ανέκραξεν « Ο έμπειρος στρατηγός δεν
την θείαν πρόνοιαν, θέλει απαύστως καταδιώκει νίκην καταστρέφει τον στρατόν αυτού επιμένων μωρώς,
και θρίαμβον. αλλά σώζει τα λείψανα. » Και περιφρονών του τε
"Οτε ο Μουράτης επεχείρισε την ανάγνωσιν της σουλτάνου τάς προσταγάς και το ίδιον αξίωμα,
απαντήσεως ταύτης, κατ' αρχάς μεν υπεμειδία και έδωκε τα νώτα μετά των περί αυτόν. Τότε το ιππι
έφαίνετο ατάραχος ότε όμως έφθασεν εις την περίο κον των Αλβανών καταδιώξαν ανενδότως τους φεύ
δον εκείνην την προαναγγέλλουσαν « τον θρίαμβον γοντας, κατέσφαξεν αυτούς.
του Σταυρού και την ήτταν της ημισελήνου », εξε Τοιαύτη υπήρξεν ή δευτέρα κατά των Τούρκων
μάνη διά μιάς. «Επιθυμείς λοιπόν, ταλαίπωρε, ανέ νίκη του Σκεντέρμπεη, μεθ' ήν έμελλε ταχέως να
κραξε, θάνατον ένδοξον ; "Εστω θέλομεν σ' ευχα επέλθη και τρίτη. -

ριστήσει. Ναι, μέγιστε της Αλβανίας βασιλεύ, "Αλλος τις πασάς, ο Μουσταφάς, εισβαλών εις
θέλομεν παρασταθή και άνευ της προσταγής σου εις Αλβανίαν μετά δεκαπέντε χιλιάδων ιππέων και Α

την κηδείαν σου, όπως μη παραπονηθής εν τώ άλλω μετά των λειψάνων του ηττηθέντος στρατού, Χ. χ .
κόσμω ότι δεν έλαβες εν τούτω τας οφειλομένας κατασκοπήσας την χώραν, κατεσκήνωσεν
Α " r λ-Α /
επίε απο
τιμας. » τόμου"

υψώματος περιχαρακώσας
-

αυτό. Θεις δε Ο Χ.Ο - -

Και αληθώς, τοιαύτη ήν η οργή του Μουράτου

ώστε εί ποτε παρεσύρετο παρ' αυτής, ήθελεν εκσφεν (1) Βarletius, Historia de vita et gestis, εις,
 )(38)(
r. 2-

>
των κορυφών
.
των πέριξ ορέων, πολέμου καθ' όν εδοξάσθη ο Ουνιάδης, πολιορκήσας,
δ Α. -- ν
προσεταξε ν

ει και:: ματαίως,
να ανάπτωσι πυρά οσάκις φανή ο εχθρός, παραγγεί βί ν Α ίδ
το Βελιγράδιον, υποτάξας την
- δ Σερ
μ ν - ν \ ν " ν

λας και τους προσκόποις, επί ποινή θανάτου, να επα ίαν ήν απέδωκε μετά την ειρήνην, και συνδιαλλα
* ν - Α
νέρχωνται αμέσως εις το στρατόπεδον ίνα μη συμβ η γεις επί τέλους μετά του συγγενούς Καραμάνογλου,
ν »ν r » - - r 2" ".

προδοσία. Εκείνος δε ορμήσας εις την χώραν, έφερε ήσθάνθη την αναγκην αναπαύσεως, και ώς άλλος Διο
πανταχού πύρ, σίδηρον και αιχμαλωσίαν. κλητιανός απεχώρησεν. Αλλ' αναγκασθείς ν' απαρ
κάτοικοι των χωρίων κατέφευγον περίφοβοι νηθή τον ήρεμον βίον ίνα θριαμβεύση, ώς και εθρι
πόλεις.
4 Λο.Ε", f: - -
άμβευσεν, εν Βάρνη, δεν άπηρνήθη και την προς
Ταύτην μαθών την εισβολήν ο Σκεντέρμπεης, -

ήλθε εκείνον αγάπην. "Οθεν χαίρων ότι έσωσε το κράτος,

ν ν Ν. : --4 -. - - γη.
μετα τεσσαρων χιλιάδων ιππέων και χιλίων πεζών ήτοιμαζετο ν' αποχωρήση και δεύτερον εις Μαγνη
r Μ - ν
• ν - -
\ Σ.
εις την κοιλάδα της Μοκρένης. Ενώ σίαν, εις τους
γ.4 αυτους εκείνους τόπους όπου ο Θεμι
δξ ταλαντεύετο Τι .. Λ »" Α τ" ν
" - ν Α 5.
την γνώμην απορων εί ποτε έπρεπε να προσβάλη η στοκλής εζήτησε παλαι και άουλον και άρτον (!). . W ν ν • ν τ Ν , y * -

να πολιορκήση τον εχθρόν, αυτόμολός τις Αλβανός Ιδού διά τ ήσθάνετο είδός τι ειρήνης εσωτερικής,
ελθών έδωκεν αυτώ ακριβείς ειδήσεις περί των εναν διαδεχθείσης τον αρειμάνιον αυτού ζηλον. Και όμως
τίων. Κατά τας ειδήσεις ταύτας ή θέσις του Μου νέαι μέριμναι επέκειντο ο βίος αυτού εφαίνετο κατα »r
σταφά δεν ήν απόρθητος ώς εν μίζετο. Μετά τινας δικασθείς εις το άρχειν. »

δε ημέρας μαθών υπό των κατασκόπων ότι επέστη Ο δε ακά ματος Σκεντέρμπεης κατοιβαλών τους
καιρος ενεργείας, εξήλθεν εκ της κοιλάδος, και Τούρκους επέπεσε κατά των Ενετών. Ο Λέκκας
θέλων να επιπέση αίφνης κατά του εχθρού επέ Δυκαγίνος, υιός του Ηαύλου, βλέπων ότι ο Λέκκας
σπευσε την πορείαν του στρατεύματος. Μόλις δε Ζαχαρίας, δεσπότης της Δαϊνης και των πέριξ αυτής, - - .. -. Χ- 1 -

επλησίασε και πάντα τα πυρά ήνάφθησαν αλλ' επειδή ην άκληρος, διενοήθη να σφετερισθή της εξουσίας τ, ν - -- κ.

ή έφοδος ή απροσδόκητος, μεγίστη προσεγένετο αυτού. Και δη δολοφονήσας αυτόν κατέσχε μέρος
ταραχή και σύγχυσις εν τω οθωμανικό στρατοπέδω, της χώρας, και εμφανισθείς προ της Δαΐνης απήτησε
ταύτας δε ηύξησαν αι κραυγαι τών μετά σπουδής ν' ανοίξωσι τας πύλας. Αλλ' οι κάτοικοι, αγανα
ερχομένων και λεγόντων « Σκεντέρμπεης αυτός κτήσαντες επί τό κακουργήματι, απεβαλλον την
έρχεται μετά πολυαρίθμου στρατού ». Εν τοσούτω πρότασιν, και υπεσχέθησαν τη Βόζη, μητρί του
πλείστοι λόχοι τοξοτών ταχθέντες κατά τας εισό Λέκκα Δυκαγίνου να υπερασπίσωσιν αυτήν τε και τα
δους του τουρκικού στρατοπέδου, προσετάγησαν να δικαιώματα αυτής. Και ανεκούφισε μεν η υπόσχεσις
τοξεύωσι κατά πάντων των εξερχομένων και των την θλίψιν της πρεσβύτιδος, αλλ' ούσα λίαν προβε
εισερχομένων. βηκυία και αποστρεφομένη τον πόλεμον, μετέβη
Δοθέντος δε μετά μικρόν του σημείου της μάχης εις Σκόδραν, υπαγομένην τότε τους Ενετοίς. Ουτοι
W , » -- -

ακράτητοι οι Αλβανοί αφήκαν όπισθεν αυτών και δε τοσαύτας επεδαψίλευσαν αυτή δεξιώσεις, χάριν
τάφρους, και βράχους, και άμαξας, και ρίψαντες τα βεβαίως συμφέροντος, ώστε η γραία ευγνωμονούσα
εκηβόλα όπλα εμάχοντο παλαίοντες διά ξιφών και εδωρήσατο αυτοίς την ιδίαν επικράτειαν.
σιδηρών ροπάλων, το έδαφος κατεκαλύφθη υπό Κατά τινα όμως προϋπάρχουσαν συνθήκην μεταξύ
πτωμάτων. Επί τέλους οι Τούρκοι, ει και ώς συνή του Λέκκα Ζαχαρίου και του Σκεντέρμπεη, εί τις
θως ανδρείοι, ενέδωκαν. Ο Μουσταφάς αυτός, φυγών τούτων απέθνησκεν άκληρος, ο επιζών έπρεπε να
διά τινος μεμακρυσμένης εξόδου, εσώθη τη βοήθεια διαδεχθή τον αποβιώσαντα αλλ' η συνθήκη αύτη
ίππου ώκύπoδoς. Κατέπαυσε δε ευθύς πάσα αντί ήν ισχυρά ; Οι δύο ηγεμόνες είχον το δικαίωμα να
στασις, καταθέντων τα όπλα των πλείστων εκ των διαταξωσι τα τών ιδίων επικρατειών άνευ τής συγ
εχθρών αλλ' οι Αλβανοί, αναπολούντες τας προσ καταθέσεως των κυβερνωμένων και προς ζημίαν τών
φάτους ώμότητας των Τούρκων, κατέσφαξαν πάντας,
πεντάκις χιλίους όντας, πλην τριακοσίων, οίτινες
πλαγίων αυτών, το ζήτημα τούτο έπρεπε να λυθή.
και αυτοί έμπλεοι ήσαν τραυμάτων. Εκ δε των τηνΟΔάϊναν,
Σκεντέρμπεης, μαθών ότι οι Ενετοί κατέσχον
διεμαρτυρήθη κατά της άρπαγής, εδη
νικητών έπεσαν έβδομήκοντα μόνον,
Η είδησις της απροσδοκήτου ταύτης ήττης κατε μοσίευσε την προς τον Ζαχαρίαν συνθήκην, εξεστρά
λύπησε τον σουλτάνον και όμως εγκρατής γενόμενος τευσε κατά της πόλεως, και αποκλείσας προσεκά
παραδοθή. Επειδή δε απεποιήθη, λεσεν αυτήν να
εαυτού έδειξεν αταραξίαν, ής μετά μικρόν εγνώσθη
απεφάσισε να υποτάξη αυτήν δι' αποκλεισμού μη
το αίτιον. Είδομεν εν τοις έμπροσθεν ότι μετ' αδιά
κoπoν σειράν θριάμβων ο Μουράτης απέθετο τα σκή θελήσας να παροξύνη τους κατοίκους εφ' ώ και απη
πτρα. Ερημώσας το 1426 έτος την νήσον Ζάκυν γόρευσεν αυστηρώς πάσαν βλάβην.
θον ανήκουσαν τους Ενετοίς, είτα καθυποτάξας την Η δε Γερουσία της Ενετίας μαθούσα τον κίνδυ
νον εστρατολόγησεν αμέσως Αλβανούς, Δαλματους
Πελοπόννησον, επιβαλών φόρον τώ αυτoκράτoρι των
Ελλήνων, κυριεύσας της Θεσσαλονίκης, και εκβια και Ιταλούς, και συνεκρότησε στρατόν ενισχυθέντ
σάμενος την προς Ενετούς ειρήνην, το δε 1434 μετά μικρόν και υπό δύο αρχηγών αλβανών, του
κατατροπώσας τον αποστατήσαντα Καραμάνογλουν,
διαβάς τον. Ίστρον επί του προς την Ουγγαρίαν (1) César Cantu, hist. universelle. ,
 )(39)(
Λέκκα Δουσμάνου και Πέτρου Σπανού, συμμάχων αυτού Ανδ ρέας μετά Σίμωνος του Βολκαθάνου. Αλλά
προ μικρού όντων του Σκεντέρμπεη κατά των Τούρ και καθ' όλας τας φάλαγγας διεσπάρησαν αναμιξ
κων αλλ' επειδή άλλοτε, ευγνωμοσύνην πολλήν στρατιώται παντοίων όπλων, παραβιασθείσης ατόπως
οφείλοντες τη Ενετία συνεμάχουν μετ' αυτής, ήσαν της εν πολέμω τάξεως της απαιτούσης ενότητα εν
δε και γείτονες πολλών της δημοκρατίας κτήσεων, ποικιλία. Ούτως έχων ο ενετικός στρατός συνέκειτο,
κατέλιπον τον Σκεντέρμπεην. Και ούτω άπας ο ώς είπομεν, εκ δεκατριών χιλιάδων ανδρών ώς έγγισα.
στρατός, στρατηγούντος του διοικητού της Σκόδρας "Ηρξαντο δε της μάχης πρώτον οι ένετοί λογ
Δανιήλ Ίουριτς, συνεκροτήθη εκ δεκατριών χιλιάδων χοφόροι επιπεσόντες μετά πολλής της ορμής, ην
ανδρών. γενναίως αντέκρουσαν οι αλβανοί τοξόται άλλ' επα
Ο δε του Σκεντέρμπεη, εκ δεκατεσσάρων χιλιά νελθόντων εκείνων και εμπλακέντων δεινώς, αδύ
δων, διηρείτο εις δύο μοίρας και η μεν, εκ πέντε νατος κατέστη τοις Αλβανούς η χρήσις των βελών,
χιλιάδων συγκειμένη, επολιόρκει την Δάϊναν, ή δε, ήν άρα κρίσιμος ή ώρα, ότε ο Σκεντέρμπεης ιδών
εξ επτά χιλιάδων ίππέων και δύο χιλιάδων πεζών, τον κίνδυνον έδραμε μετά σώματος ιππέων και
ήτοιμάσθη να συνάψη μάχην μετά των Ενετών. συνέτρεξε τους τοξότας, όπως υποχωρήσαντες μικρόν
Καίτοι δε έχων πολλήν την πεποίθησιν εις την αν επαναλάβωσι την χρήσιν των ιδίων όπλων.
δρίαν των ιδίων τρατιωτών, ο ηγεμών της Αλβανίας, Οι δε αλβανοί λογχοφόροι, φορούντες θώρακας
εφαίνετο όμως διστάζων περί τας άρχάς της μάχης, πυκνοτέρους, ήγωνίζοντο καρτερικώτερον προς τον
είποτε ήθελον δειχθή αγωνιζόμενοι προς χριστια εχθρον, ενώ αι δύο πτέρυγες συρραγείσαι μετ' αλα
νους όσον γενναίοι και προς τους Τούρκους. "Οθεν λαγμών συνέστησαν πάλην στυγεραν και επί μακρόν
δημηγορήσας ενθέρμως μετέδωκεν αυτοις το πυρ του αμφίρροπον. -

ενθουσιασμού το καταφλέγον την καρδίαν αυτού. Τούτων ούτως εχόντων, ο Σκεντέρμπεης οδηγών
Απέναντι του χριστιανικού στρατοπέδου έρρεεν ικανά τάγματα επέπεσε κατά της δεξιάς των εναν
ο Δρίλων, έχων μεν ώς και ο Γένυσος τας πηγάς τίων και έφερε πανταχού τον σίδηρον. Ενόμιζε δε
ότι απηλλάγη από της πολυαριθμοτέρας μοίρας του
επί των Κανδαουίων ορέων, προς τους πρόποδας
της ελληνικής σειράς, ρέων όμως διά της λίμνης εχθρικού στρατού, ότε οι Δαλματοί, συνελθόντες αί
της Λυχνιδού κατ' αρχάς μεν προς άρκτον είτα δε φνης ώρμησαν φοβεροί κατά των Αλβανών αλλ' όλοι
προς δυσμάς, και συμβάλλων τάς ροάς μετά των αυτών οι αγώνες συνετέλεσαν εις παράτασίν τινα της
του λευκού Δρίλωνος, όστις καταβαίνων από του αντιστάσεως διότι μετά μικρόν οι λογχοφόροι των
Σκάρδου και ορμών προς νότον, μεταβάλλει και το Ενετών αντί εφόδου ήμύνοντο. -

είθρον εκείνου. Περικάμψας δε μέγαν αγκώνα, εκ Εν τοσούτω τα δύο κέντρα ίσταντο εκατέρωθεν
άλλει εις την Αδριατικήν, προς τους μυχους κόλπου ακίνητα, παρατηρούντα την συμπλοκήν των δύο
ομωνύμου (1). Ενταύθα ην πάλαι το όριον το δια πτερύγων, ακάθεκτον μεν αλλ' αβεβαίαν. Ευτυχώς
χωρίζον το κράτος της Ανατολής από του της όμως ο Τανούσιος, βλέπων προς δεξιάν τα ανδραγα
Δύσεως. θήματα του Σκεντέρμπεη, ενθουσιά, και παραλαβών
Τούτον λοιπόν τον ποταμόν διαβάς ο Σκεντέρ από του κέντρου όπου ίστατο πεζούς τε και ιππείς,
μπεης, ουδε καν φυλακήν αφήκεν όπισθεν αυτού, προεξελαύνει κατά της αριστεράς του εχθρού, διασπά
τοσούτον ήν βέβαιος περί της νίκης και επιθυμών την τάξιν των Δαλματων ελθόντων εις βοήθειαν,
ακράτως να έλθη εις χείρας προ της νυκτός, εστρα εξωθεί αυτούς προς δεξιά, και ορμών κατά του σκο
τοπέδευσε περί μεσημβρίαν εν επικαίρω χωρίω, παρα δρικού ιππικού, βιάζει αυτό εις τροπήν. Εις μάτην
τάξας εν σπουδή το ευάριθμον αυτού στράτευμα. Και φάλαγγές τινες του κέντρου αγωνίζονται να συν
κατά μέτωπον μεν, προ των σημαιών, έταξε τους τρέξωσιν αυτό διότι κατατροπωθείσαι και αυται
τοξότας μετ' άλλων ελαφρών έκαστον δε των δύο υπο του Τανουσίου φεύγουσιν επίσης, και καταλεί
κεράτων συνεκρότησεν εκ δύο χιλιάδων ιππέων και πoυσι τους δύο αρχηγούς Ανδρέαν και Βολκαθάνην,
εξ ίσου αριθμού πεζών, και κατά το κέντρον έθετο άλωθέντας μετ' ου πολύ μετά και άλλων αξιωμα
τους λοιπούς των ιππέων και των πεζών. τικών.
Ο προς αριστεράν ούτος θρίαμβος έδιπλασίασε
Των δε Ενετών η παράταξις ήν τοιαύτη προ
μεν των σημαιών παρετείνετο γραμμή λογχοφόρων
το θάρρος του Σκεντέρμπεη ενισχυθείς δε και υπό
ισχυρά εκ δεξιών δε, όπου ίστατο ο Δανιήλ "Ιουριτς, των Διβρίων, καταπονηθέντων μεν υπό του πολλού
κόπου,
παρετάχθη πολυάριθμον σώμα δαλματικού ιππικού, τος αυτούς αλλ' αναπτερωθέντων παρά του επιτιμήσαν
Μωύσέως, προεξεπήδησε μετά τοσαύτης
ενισχυομένου και υπό αξιολόγου ιταλικής χωροφυ ορμής κατά της δεξιάς ώστε εφάνη αύτη συντρι
λακής και εξ αριστερών ήσαν οι εν Ηπείρω στρα
τολογηθέντες ήρχε δε της μεν αριστεράς ο εκ Σκό βείσα. ΙΙ ήττα κατέστη τότε γενική, και ο Ίουριτς,
δρας Κόλλας Ουνόης, μέλλων να πολεμήση προς τον καταλειφθείς υπο πάντων και κινδυνεύων ν' απολέση
Μωυσήν και τους Διβρίους, του δε κέντρου ο αδελφός την ζωήν ή την ελευθερίαν, αφήκε το πεδίον της
μάχης παρακολουθούμενος υπό παντός του στρατού.
(1) Félix de Beaujour, Voyage militaire dans "emp. Προσέταξε δε ο Σκεντέρμπεης να καταδιωχθώσι
ρttoman, -
μεν οι φεύγοντες μέχρι των πυλών της Σκόδρας,
6
 )(40)(
φονεύωνται όμως οι ζωγρoύμενοι, διότι απε των στρατιωτών την επιείκειαν αυτού, συγκαταβάς
στρέφετο την άνευ ανάγκης έκχυσιν του χριστια συνεχώρησε τον παραβάτην.
νικου αιματος. -

Εν τοσούτω ο Μουσταφάς επανελθών διά Μακε

Επειδή δε αι απαίσια αγγελία διαδίδονται δονίας μετά δεκαπέντε χιλιάδων ίππέων, κατε
ταχύτερον των αισίων, η είδησις της ήττης των στρατοπεδεύσατο επί των ορίων της Ηπείρου. Αι
Ενετών έφθασεν όσον ούπω εις την πόλιν όθεν
οδηγία όμως αυτού ήσαν διάφοροι ή πρότερον διότι
κατέλαβε πάντας θλίψις και αδημονία, εις ας προσε ίνα μη συμβή νέα τις καταστροφή, προσετάχθη ρητώς
τέθη μετά μικρον και ταπείνωσις διότι οι νικηταί
ν' αποφύγη πάσαν μετά των Αλβανών συμπλοκήν,
ελθόντες προ του φρουρίου ωνείδιζον και προεκάλουν να μη πράξη δε και μηδεμίαν βλάβην, αλλά μόνον
τους ηττηθέντας, και εξέθετoν προ των οφθαλμών να υπερασπίση τους υπηκόους και τα όρια του κράτους.
αυτών τους συλληφθέντας αιχμαλώτους. Το δε έσπέ
ρας επανήλθον εις το εν Δαϊνη στρατόπεδον. "Ην δε εκεί από τινων ημερών ο Μουσταφάς,
Σκεντέρμπεης ενόμιζεν ότι η νίκη αύτη ήθελε
ότε ο Σκεντέρμπεης αφήκε το εν Δαΐνη στρατόπεδον
ίνα σρατεύση κατά των Ενετών. Η ταχεία αύτη ανα
καταβάλει και την αντίστασιν τών εν τώ φρουρίω'
αλλ' ουτοι ανθίσταντο μετά μείζονος καρτερίας,
χώρησις, και ο μικρός αριθμός του προ του φρουρίου
χριστιανικού στρατού, διηρέθησαν τον τούρκον στρα
Εκείνος όμως, ει και φύσει οξυς και οργίλος, απέ
τηγόν όπως έλθη εις χείρας μετά των εναντίων.
πεμψεν άνευ λύτρων τους αιχμαλώτους κρατήσας Αλλά πώς να παραβή τάς οριστικάς προσταγάς του
μόνους τους δύο εγκριτοτέρους, τον Ανδρέαν και τον
αδυσωπήτου αυτού κυρίου , διότι και νικήσας έδύ
Βολκαθάνην,
'ν, προς
προς ους εφέρθη μετά
ους εφεί μεγίστης• φιλο
μεγ
" ι :
νατο να στερηθή της ιδίας ζωής ουδε ήν άμοιρος ή
φροσυνης.
τουρκική ιστορία πολλών τοιούτων παραδειγμάτων.
Εν τοσούτω, επειδή ο μεν δουξ (1) της Βοσνίας "Εγραφε λοιπόν τώ σουλτάνω τα περί των δυσχε
Στέφανος εδήoυ την περί Δριβαστον χώραν, ο δε ρειών και της ασθενείας του εχθρού, και εβεβαίου
Μουράτης έπνεεν εκδίκησιν κατά του Σκεντέρμπεη, ότι άφευκτος ήν ο θρίαμβος ει εδίδετο η άδεια της
ούτος επιθυμών να τελειώση την προς τους Ενετούς προσβολής. Τοιαύτα αυτού λέγοντος έχορηγήθη επί
έριδα, απεφάσισε να μεταβάλη την πολιορκίαν εις τέλους η άδεια,
αποκλεισμόν. "Οθεν επισκεφθείς τα ερείπια αρχαίας
πόλεως Βαλέζης τoύνομα, κειμένης μεταξύ Σκόδρας νισινΑλλ' ο Σκεντέρμπεης μόλις μαθών, την εμφά
και Δριβαστού, καταστραφείσης, ώς λέγεται, υπό
του πασά, έστειλε πέντε χιλιάδας ανδρ ών
προς όρια της Μακεδονίας να περιστέλλωσιν
του Αττίλα, εθεώρησε σκόπιμον να ανοικοδομήση αυτόν.τα Επειδή δε ο αρχηγός παρετήρησεν ότι οι
αυτήν, και θέτων εν αυτή φρουράν ισχυράν, ικανήν εναντίοι ήτοιμάζοντο νά προσβάλωσιν αυτόν, εζή
να επιχειρή συνεχείς επιδρομάς, να στερη την Δάϊναν τησε παρά του Σκεντέρμπεη οδηγίας, ούτος δε
πάσης βοηθείας, και να λαφυραγωγή την ενετικήν ανταπέστειλεν εκ Δαΐνηςς ταύτα «Μή συμπλακής -

χώραν. Εγένετο δε η ανέγερσις μετά θαυμασίας

ταχύτητος, ώστε εντός ολίγου το φρούριον επεδει μετά του εχθρού προ της ελεύσεώς μου εντός δε
ολίγων ημερών θέλω έλθει μετά δυνάμεως αξιολό
κνύετο φοβερόν. Την δε εν αυτώ αξιόλογον φρουράν γου. Εν τοσούτω προφυλάχθητι εντός των δασών ή
διώκει ό τε Χάμζας, ανεψιός του ηγεμόνος της
Ηπείρου, και ο Μαρίνος Σπανός, γενναίος και ισχυρός
επί των ορέων. «Και μετ' ου πολύ, παραδούς τώ
Χάμζα την διεύθυνσιν της πολιορκίας, και παραγ
οπλαρχηγός της Αλβανίας, οδηγίας έχοντες ρητάς είλας ν' αποκλείση μεν στενότερον το τείχος, να μη
και ακριβείς. Δυστυχώς όμως ο Χάμζας, νέος έτι
δε
και τολμητίας, έθετο κατά νουν παρακούων τάς πεντακοσίους
μακρυνθή διόλου από του στρατοπέδου, παρέλαβε
ιππείς και χιλίους πεντακοσίους πεζούς
συνετάς του Σπανού παραινέσεις, να κυριεύση εξαί
λογάδας, και έδραμεν εις βοήθειαν της μοίρας ην
φνης της Δριβαστού αλλ' οδυνηρά αποτυχία, πρό ηπείλει ο Μουσταφάς.
δρομος ούτως ειπείν των μελλόντων αυτού δυστυ- !
χημάτων, ετιμώρησε το μωρόν επιχείρημα. Μόλις δε ανεχώρησε και μαθόντες οι εν Σκόδρα
τον σκοπόν των Τούρκων, απεφάσισαν να επιπέ
Ο δε Σκεντέρμπεης, οργισθείς διά τε την ολε
θρίαν ταύτην παράβασιν των προσταγμάτων αυτού, σωσιν αίφνης κατά της Βαλεζης, ή: η φρουρά παρη
και τάς απευκταίας λεηλασίας εις ας ο Χάμζας
νόχλει αδιακόπως αυτούς και εδήoυ την χώραν
κ- - 1 -

παρεξετράπη, επέπληξεν αυτόν σφοδρώς. Και απο

ν
"Οθεν εκστρατεύσαντες μετά πασών των δυνάμεων
δοκιμάσας μετ' αγανακτήσεως την απάνθρωπον ερή αυτών και μετά πυροβολικού ήλθον εις Βαλέζην.
μωσιν της χώρας και των φιλησύχων οικογενειών,
Εθαύμαζον δε μη βλέποντες μήτε προφυλακάς,
απήτησε παρ' αυτού το αίμα των συστρατιωτών ους μήτε σκοπούς, μήτε περιπόλους, και φοβούμενοι
εθυσίασεν ασυνέτως. Εφαίνετο δε ότι εσκόπει να ενέδραν έπεμψαν προσκόπους ανιχνεύσωσι να τα
των εχθρών. Αλλ' ούτοι, μαθόντες εγκαίρως τον
τιμωρήση και δι' έργων τον τολμητίαν ει και συγγενή σκοπον των πολεμίων, και συνειδότες ότι αδύνατον
αυτού αλλ' επικαλεσαμένων των τε αρχηγών και
ήν ν' αντισταθώσιν εις αριθμόν κατά πολύ ανώτερον
(1) Ερσέκ αντί Ερζογήτοι δουξ, όθεν και το όνομα της επαρ όπισθεν τειχών μόλις προ μικρού ανακαινισθέντων,
(ίας της καλουμένης Ερζεγοβίνης, και πάντη ανικάνων ν' ανθέξωσιν εις προσβολήν πυρο
 )(41)(
βολικού, ανεχώρησαν διά νυκτός υπό τον Μαρίνον τούτον έθυε και απώλλυεν, ενώ ο Παύλος Μάνεσης,
Σπανόν, και ήλθον εις το προ της Δαϊνης σρατόπεδον. συρραγείς λάβρος μετά της εχθρικής εφεδρείας, κατέ
Εκ τούτου προήρχετο η τόση σιωπή. Οι δε κοπτεν αυτήν. Τούτο ιδών ο πασάς και εκμανείς
επελθόντες ανέτρεψαν την πόλιν, και παρέδωκαν έθετο τίμημα επί της κεφαλής του τρομερού τούτου
τα χαρακώματα τώ πυρί, ευχερέστατον έργον δια αντιπάλου και ευθύς πολλοί των Τούρκων αγανα
πραξάμενοι. Αλλ' επειδή τούτο ουδεμίαν παρείχε κτούντες επί τη ιδία συμφορά και άμιλλώμενοι τις
δόξαν τοις στρατιώταις, πολλοί εζήτησαν να εκ να κερδήση την αμοιβήν, επέπεσαν ακατάσχετοι κατά
στρατεύσωσι κατά της Δαίνης, απόντος μάλιστα του Μωυσέως. Και τρομερά μεν υπήρξεν η έφοδος,
του Σκεντέρμπεη. Το συμβούλιον όμως απέρριψε αλλ' ακαταγώνιστον και το ξίφος του ήρωος Αλβα
κατά πλειοψηφίαν την αίτησιν, διότι ούτ' εντολήν νού. Αι τάξεις των εχθρών κατελύθησαν, αι θέσεις
ούτε δυνάμεις αποχρώσας είχον, εγκατελείφθησαν, οι ίπποι εφονεύθησαν, και οι στρα
Εν τοσούτω ο Μουσταφάς ηγωνίζετο να καταβάλη τιώται επνίγησαν εντός ποταμού αίματος.
τους παρενοχλούντας αυτόν ευαρίθμους ανδρείους Τότε ο Μουσταφάς επιχειρών και τελευταίον περί
ούτοι όμως, νυν μεν διαμένοντες όπισθεν των ιδίων των όλων αγώνα, εισδύει εκ νέου εις πυκνήν φά
χαρακωμάτων, άλλοτε δε περιφερόμενοι, κατεγέλων λαγγα των χριστιανών, και αγωνίζεται νά συλλάβη
εχθρού μη τολμώντος να προσβαλη, αλλά μήτε να ώντα ή νεκρόν τον Σκεντέρμπεην, όστις διεκρίνετο
καταδιώξη αυτούς. Τούτων ούτως εχόντων ο πασάς κρατών σπάθην και γυμνήν έχων ώς είθιζε την δεξιάν.
περιωρίσθη εις την οχύρωσιν του στρατοπέδου και "Ονειρον λαμπρόν μεν αλλά γελοίον ! διότι, ζωγρη
την δήωσιν της πέριξ χώρας, θεις αυτός απ' εναντίας μετά δώδεκα εκ των δια
Ελθόντος επί τέλους τον Σκεντέρμπεη ο Μου σημoτέρων αξιωματικών και αφοπλισθείς, περιεφέρθη
σταφάς ανυπόμονος προελάσας κατεστρατοπεδεύ έφιππος καθ' όλον το στρατόπεδον, παρακολουθούν
Τ(α)Υ) δεσμίων και πεζών των μετ' αυτού συναιχμα
σατο εν τώ πεδίω της Ορόσης, ημίσειαν μεν λεύγαν
από των Αλβανών, πέντε δε περίπου από της Κροίας. λωτευθέντων. Δέκα χιλιάδες πτωμάτων τουρκικών
"Απας δε o των χριστιανών στρατός συνέκειτο εκ έκειντο επί του πεδίου τής μάχης, και δεκαπέντε
τεσσάρων χιλιάδων ιππέων και δύο χιλιάδων πεζών. σημαίαι εκυριεύθησαν παρά των νικητών των δ' αιχ
Ενώ δε επέκειτο η συμπλοκή, Τούρκός τις εκ μαλωτευθέντων ο αριθμός υπήρξεν ελάχιστος, ενώ
των εγκριτοτέρων, ώς εφαίνετο, διότι έφερεν όπλα πολλά υπήρξαν τα λάφυρα, διότι εν τώ τουρκικό
πολυτελή και ανέβαινεν ίππον μεγαλοπρεπή, προβας στρατοπέδω ευρίσκοντο όλα τα αρπαγέντα κατά την
μόνος προεκάλεσεν εις μονομαχίαν τον ανδρειό πέριξ χώραν. Εκ δε των χριστιανών έπεσαν περί
τερον των Αλβανών εκαλείτο δε Καραγούσης. Και τους τριακοσίους. ν

κατ' αρχάς μεν πάντες κατεφρόνησαν αυτού αλ Ο θρίαμβος ούτος ενέπλησε χαράς τους στρα
λ' επειδή εκλαβών την αδιαφορίαν αντί φόβου, εξύ τιώτας αλλ' ο αρχηγός αυτών, θέλων να εκδικηθή
βριζε τους εναντίους αποκαλών δειλους, ο Σκεντέρ διά τάς ζημίας της Αλβανίας, έφερε μετά μικράν
μπεης μόλις κρατών εαυτού, διότι ανεφλέγετο υπό ανάπαυσιν τον στρατόν εις την οθωμανικήν χώραν,
της επιδημίας να τιμωρήση ιδία χειρι τον αυθάδη, και ελαφυραγώγησε και τώ πυρί παρέδωκε και κατη
έφερε το βλέμμα προς τους περί αυτόν. Τότε ο άφισε κώμας και χωρία. "Οτε δε επανήλθεν εις το
Παύλος Μάνεσης ελθών ζητεί την άδειαν του αρχη στρατόπεδον η νυξ είχεν ήδη προκόψει.
γού ίνα μονομαχήση, καταβαίνει εις το στάδιον, Και όμως ένεκα της καταστροφής της Βαλέζης
εμπήγνυσιν εις τον δεξιόν του Τούρκου οφθαλμόν την βαθυτάτη ήν η σιωπή ούτε άσματα, ούτε πυρά,
λόγχην, κατακυλίει από του ίππου και αφοπλίζει αλλ' ουδ' ή ελαχίστη ένδειξις χαράς ανήγγειλε την
αυτόν, και αποκόψας την κεφαλήν προσφέρει αιμο νίκην. Ο Σκεντέρμπεης δεν εκοιμήθη δι' όλης της
σταγές τρόπαιον τώ Σκεντέρμπεη. Ούτος δε χαίρων νυκτός και την επαύριον, άφεις ιππέων μεν χιλιά
υπεσημήνατο το εις έφοδον. Επήρχετο δε υπερηφά δας δύο, πεζών δε μίαν ίνα φυλάττωσι τα όρια,
νως κατά του εχθρού, ότε ο πασάς θαυμάζων επί τη επορεύθη μετά του λοιπού στρατού και μετά των
τοσαύτη τόλμη του ευαρίθμου των εναντίων στρατού, αιχμαλώτων και των λαφύρων εις Δάϊναν. Και εκεί
έστειλε κατ' αυτού ίλας τινάς κακώς συντεταγμένας, μαθών λεπτομερέστερον παρά του Μαρίνου Σπανού
ας ηκολούθησε μετά μικρόν και σύμπας ο στρατός, τά της καταστροφής, τοσούτον ώργίσθη ώστε παρα * Α'
εν αταξία και κατά τμήματα, "ιδών όμως μετά λαβών το ιππικόν όλον διέβη τον Δρίλωνα και C".
- "λΩν
:-

μικρόν το ευσταθες των πολεμίων και ότι συνετρί βαλεν εις την χώραν της Σκόδρας. "Ην δε τότε ώρα
βοντο οι στρατιώται αυτού κατά της συμπαγούς θέρους. Τα δένδρα κατεκόπησαν, αι άμπελοι ανε
εκείνων φάλαγγος ώς άγρια κύματα κατά κρημνου, σπάσθησαν, πολλά χωρία εκάησαν και πάς ο ανθι
καλεί περί εαυτόν τους πιστούς, και εισβάλλει αν στάμενος εφονεύετο.
δρείως εις τας πυκνοτέρας τάξεις των χριστιανών, Ούτω λοιπόν ερημωθείσης της χώρας ταύτης, η
πλήθος ατρόμητον πατεί τα ίχνη αυτού, και πολλοί οργή του Ηπειρώτου εξερράγη και κατ' άλλων του
των τραπέντων, αισχυνόμενοι επί τη ιδία δειλία, ενετικού κράτους τόπων, και μόλις οι υετοί, ή χιών
επανέρχονται εις την μάχην. . πάγοι ήνάγκασαν αυτόν να κατασκηνώση
και οι
Αλλ' ο Μωυσής, αντιταχθείς εις τον χείμαρρον πλησίον της Δαΐνης. Ο στρατός όμως μισών την
Α.
 )(42)(
αργίαν, εζήτει να προσβάλη αμέσως το φρούριον ΙΒΙΒΛΙΟΝ Γ':
αλλ' ο αρχηγός, ιδών ότι ταχέως ήθελε βιάσει αυτό
ο λιμός να παραδοθή, προετίμησε να περιμείνη. 1450-1452.
Μετά δέ τινας ημέρας ήλθον πρέσβεις παρά του
σουλτάνου, κομίζοντες λύτρα εις απελευθέρωσιν του Στάσις των Γενισσάρων ο Μουράτης να καταστείλη αύτην,
"ν " " -

Μουσταφά και των άλλων αξιωματικών Δανεμών αναλαμβάνει και δεύτερον τα σκήπτρα. - Εκστρατεύει εις Αλ
δε ταύτα ο Σκεντέρμπεης (25 χιλιάδας δουκάτων) βανίαν και πολιορκεί το Σβετιγράδιον αδάμαστος των κατοίκων
» Α. Α

προς τους μάλλον διακριθέντας των περί αυτόν, ανδρία αλίσκεται διά προδοσίας το φρούριον. - Αναχωρήσαν
απέπεμψε φιλοφρόνως τους αιχμαλώτους. τος του Σουλτάνου εις Αδριανούπολιν, ο Σκεντέρμπεης πολιορκεί
το Σβετιγράδιον, αλλά μη έχων πυροβολικόν αποτυγχάνει. -
Αλλά και η Ενετία επέστειλεν αυτώ περί τον Νέα εμφάνισις του Μουράτου μέγας στρατός Κροίας πολιορκία"
αυτόν χρόνον τάδε « Η μεν Δάϊνα να μείνη κτημα φονικαι έφοδοι κατά των Τούρκων ο Μουράτης αναχωρεί και απο
της δημοκρατίας, ο δε ηγεμών της Ηπείρου να λάβη θνήσκει. - "Ανοδος εις τον θρόνον Μωάμεθ του Β'.- Γάμος Σκεν
εις αντάλλαγμα άλλην ευρείαν χώραν παρά τον τέρμπεη.-Νέα κατά των Τούρκων εκστρατεία και νέοι θρίαμβοι.
Δρίλωνα, εκτεινομένην προς την Σκόδραν. » - Πολιορκία υπό Σκεντέρμπεη του αλβανικού Βελιγραδίου. -
Επειδή δε η πρότασις ήν συμφέρουσα, προσλαβών Αποτυχία των Αλβανών στρατηγών Τανουσίου και Μουζάκη.
και του Συμβουλίου την γνώμην, συγκατετέθη. Και Αποστασία του Μωυσέως.
ειπών προς τους πρέσβεις πόσον ελυπείτο βιασθείς
υπό τε της τιμής και της συνειδήσεως αυτού να
πολεμήση προς την Δημοκρατίαν, προσέθηκεν ότι του
ο δε Μουράτης δεν απήλαυσεν επί πολύ της
λοιπού η Ενετία θέλει ευρεί αυτόν υπέρμαχον.
ήσυχίας ήν και δεύτερον επεπόθησε, διότι και δεύ
τερον το κράτος εξεζήτησε τον σωτήρα αυτού. Οι
"Οθεν καταλυθείσης της πολιορκίας, ήνεώχθη Γενίσσαροι, ους μόνον χειρ σιδηρά ίσχυε να δαμάση,
σαν αι πύλαι της πόλεως και ασπασθέντες αδελ καταφρονούντες της εξουσίας του νεανίου ηγεμόνος
φικώς αλλήλους οί τε πολιορκηται και οι πολιορκη απεστάτησαν, και παραδόντες τώ πυρί πάσας τάς
θέντες, συνειργάσθησαν εις την κατεδάφισιν τών παρά την αγοράν της Αδριανουπόλεως οικίας, αρχήν
οχυρών όσα περιεζώννυον την πόλιν. Ο Ανδρέας εποιήσαντο των αταξιών αίτινες κατεθορύβησαν
και ο Βολκαθάνης ανέκτησαν την ιδίαν ελευθερίαν, την πόλιν εκείνην, αλλά μη επιτυχόντες να φονεύ
και τα λαφυραγωγηθέντα κτήματα των υπηκόων σωσι τον αρχηγόν των ευνούχων όν τινα ιδίως εμί
της Δημοκρατίας, ώς και τα φρούρια και οι αλωθέν σουν, εδήωσαν την πόλιν και απεχώρησαν εις τινα
τες τόποι απεδόθησαν. Ταχυδρόμοι ανήγγειλαν λόφον. Επειδή δε επάναγκες ήν να κατασταλή το
καθ' όλην την Ήπειρον την ειρήνην, και αγώνες ταχύτερον η στάσις, ο μέγας βεζύρης Χαλίλ, ο
ιππικοί, και άλλα τελεται χαρμόσυνο εμαρτύ "Ισάκπασας και ο Βεγλέρμπεης Ούζγουρ, οίτινες εβα
ρησαν την κοινήν αγαλλίασιν διά το γεγονός. σίλευον αντί του νέου σουλτάνου, επηύξησαν μετά
Ο δε Σκεντέρμπεης, ενώσας τον παρά την Δάϊναν σπουδής τον μισθόν των αποστατών, προσθέντες
στρατόν μετά του άλλου του νικήσαντος εσχάτως ήμισυ άσπρον την ημέραν. Και ότε είδον επανελ
τον εχθρόν, έδραμε προς λαφυραγωγίαν εις τα τουρ θούσαν προς ώραν την ευταξίαν, έστειλαν πρέσβυν
κικά όρια. Αι εκδρομαί αύται ήσαν αναγκαιόταται, προς τον Μουράτην τον Σαρουτζέπασαν ένα παρα
διότι, μη θέλων να επιβάλη φόρους τώ ιδίω λαώ, στήση τον κίνδυνον, και παρακαλέση αυτόν να ανα
αντί μισθού έδιδε λάφυρα τους στρατιώταις (1) ο λάβη και αύθις χάριν της κοινής σωτηρίας τας ηνίας
δή και εδιπλασίαζε τον φιλοπόλεμον τούτων ζήλον. της κυβερνήσεως, ο Μουράτης εισήκουσε των αιτή
σεων, και επανελθών επανέφερε την τάξιν. Την ημέ
Μετά δε ταύτα απέλυσε μέρος του στρατού, και ραν καθ' ήν έμελλε να εισέλθη εις Αδριανούπολιν»
τοποθετήσας ικανήν δύναμιν επί των ορίων της Μακε ο Χαλίλ έφερεν εις θήραν τον νέον σουλτάνον ότε δε
δονίας, επανήλθεν εις Κρόϊαν. Εκεί ήλθον μετά τινας επανήλθεν εύρε τον πατέρα αυτού βασιλεύοντα εν
ημέρας πρέσβεις της Δημοκρατίας κομίζοντες πλούσια
τοις ανακτόροις. Και απεχώρησε μεν αγογγύστως εις
δώρα, και διπλώματα αποδεικνύοντας αυτόν τε και
τους απογόνους αυτού πολίτας της Ενετίας ώνο Μαγνησίαν ο Μωάμεθ, αλλ' έτρεφε μίσος ακάθεκτον
μάζετο δε συγχρόνως και διοικητής πασών των εν κατά του υπουργού, δίς εντός έτους καταβιβάσαν
Ηπείρω κτήσεων αυτής και γενικός αντιπρόσωπος. τος αυτόν του θρόνου. Τον Σαγανόζπασαν, μεγίστην
έχοντα επιρροήν υπό τον νέον σουλτάνον, διεδέχθη
Απο της ημέρας εκείνης το όνομα του Σκεντέρμπεη αμέσως ως μέγας βεζύρης ο Χαλίλ (1).
κατεγράφη εν τη Χρυσό Βίβλω, μετά των πρωτίστων
ευγενών της ενετικής πολιτείας. Ο δε Μουράτης αναλαβών την εξουσίαν αφ' ής
δεν έμελλε πλέον να μακρυνθή, έστρεψε τα βλέμ
ματα προς τας μεσημβρινας πόλεις του αρχαίου εν
(1) Βellum seipsum alit. Τίt. Liv. lib. ΧΧΧΙV.
Ευρώπη βυζαντινού κράτους, τουτέστι προς την Πελο
πόννησον και την Αλβανίαν. Και μετά την πυρ ό
(1) Ηammer, Hirt. Ιe Τemp, οιιoman,
 )(43)(
λησιν της Κορίνθου υπό του Τουραχάνου ελθών προς δε κομίζοντες προτάσεις βοηθείας και συνδρομής,
άρκτον διά της Αχαϊας επολιόρκησε τας Πάτρας, Αλλ' ο Σκεντέρμπεης ευχαριστήσας αυτούς είπε,
την δευτέραν ταύτην της Πελοποννήσου μητρόπολιν «Μη μακρύνετε τον στρατόν από της χώρας υμών
εκ των αρχαιοτέρων πόλεων της Α χαϊκής συμμαχίας, ευκολύνοντες ούτω τας επιδρομάς των εχθρών, όταν
ήτις διασείσασα, ώς γνωστόν, το 224 έτος τον μακε δε νομίσω αναγκαίον να συνάψω μάχην μεγάλην,
δονικόν ζυγόν, ετήρησεν επί εκατον και τριακοντα θέλω ζητήσει την γενναίαν υμών αντίληψιν. Εν
πέντε έτη την ιδίαν ανεξαρτησίαν, προεμάχησεν τοσούτω εστε έτοιμοι, αλλά μένετε εις τα ίδια. »
επιπολύ κατά των Ρωμαίων υπέρ της ελευθερίας της Ο δε Μουράτης, πριν ή επιχειρήση έφοδον θέ
Ελλάδος, και, μετά την άλωσιν της Κορίνθου, καθυ λων να μεταχειρισθή την πειθώ, έπεμψεν εις το
πετάγη υπο Μουμμίου. Ταύτην λοιπόν ήλθε να εκ φρούριον πασάν καταγόμενον εξ Αλβανών και όμι
πορθήση και ο Μουράτης αλλ' επειδή εγένετο συν λούντα την γλώσσαν αυτών. Ούτος ελθών εις τον
θήκη δι' ης άπασα η Πελοπόννησος εκηρύχθη υποτελής ναόν της Παναγίας όπου ο φρούραρχος Περλάτης
των Τούρκων, ανεχώρησεν εις τα ίδια. υπεδέχθη αυτόν, εξέθετο επιτηδείως ενώπιον των
Το δε προσεχές έαρ, πνέων εκδίκησιν κατά του ανωτέρων αρχόντων και των οπλαρχηγών τάς προ
αποστάτου Σκεντέρμπεη, κατατροπώσαντος τους τάσεις του σουλτάνου αλλ' η απάντησις υπήρξεν
διασημοτέρους των στρατηγών αυτού, απεφάσισε να όλως αρνητική. Ταύτην μαθών ο Μουράτης και πει
εκστρατεύση εις Αλβανίαν. Και συγκροτήσας στρατον σθείς ότι μόνη η δύναμις ίσχυε να καταβάλη την
φοβερόν εκ δεκαπέντε μυριάδων, ών εννενήκοντα αδάμαστον φρουράν, προσέταξε την έφοδον.
μεν χιλιάδες ήσαν ιππείς, εξήκοντα δε πεζοί, και
Επειδή δε τω καιρώ εκείνω το πυροβολικόν ήν
συμπαραλαβών πάν το περί αυτόν πλήθος, των τε σπάνιον, οι μεν Αλβανοί ήσαν πάντη άποροι καννο
τυχοδιωκτών και των δούλων ους προέτασσε πάν νίων, οι δε Τούρκοι είχον δύο μεγάλα και τινα
τοτε κατά τας μάχας, ήλθεν εις "Ηπειρον. Και η μικρότερα. Ακωλύτως λοιπόν ούτοι προσέβαλον επ
μεν Αλβανία έθορυβήθη άπασα ο Σκεντέρμπεης τρείς ημέρας το τείχος, και διαρρήξαντες αυτό ήτοι
όμως αναλογισάμενος αταράχως τον κίνδυνον, παρε μάσθησαν εις έφοδον. Οι Γενίσσαροι και εν σώμα
σκεύασεν αμέσως το αμυντικόν αυτού σχέδιον ενέ
Αζαπιδών (1) έμελλον πρώτοι να εισβάλωσιν.
δραι, προσβολαι αδιάκοποι από τόπων δυσβάτων οι στρατιώται,
και ορεινών, ιδού το είδος του αγώνος ο εξελέξατο, Αλλ' ο Περλάτης οιήν άγρυπνος μεγάλου τινός προχώ
διότι μάχη γενική προς τοσούτο πλήθος ήν αδύνατος. καλώς προασπιζόμεν υπό
Ανυπόμονος λοιπόν ανέμενε την έλευσιν του ματος, κατεσπάραττ ον διά βελών και λίθων τους
εχθρού, ότε έμαθεν ότι πέντε χιλιάδες ιππέων ελθόν αναβαίνοντας. Και όμως Τούρκοι τινες κατορθώσαν
των περί λύχνων αφάς περιέζωσαν το Σβετιγράδιον, τες να φθάσωσιν μέχρι των επάλξεων ήτοιμάσθησαν
και ότι την επιούσαν, 14 Μαίου 1449, και ο Μου να εισπηδήσωσι αλλ' οι Αλβανοί κατέκοψαν τας
χείρας αυτών, και κατεκρήμνισα ν τους τολμητίας
ράτης αυτός ήλθε προ του φρουρίου.
Αναχωρήσας αμέσως από του στρατοπέδου της Ο δε σουλτάνος φρυάττων διά την αποτυχίαν,
Κροίας μετά τεσσάρων χιλιάδων ιππέων και χιλίων προσέταξε και νέαν έφοδον υπό τριών χιλιάδων
πεζών, έφθασεν εντός εικοσιτεσσάρων ωρών δύο ανδρών, μετά μικρόν όμως καταιγίς πυρός και χεί
λεύγας μακράν του Σβετιγραδ ίου, ενέπηξε τας σκη μαρρος ελαίου ζέοντος και ρητίνης περιφλεγούς ανε
νάς μεταξύ δασών και ορέων, ώχυρώθη, ετοποθέ χαίτισαν την ορμήν, και έβιάσαντο αυτούς να τραπώσι
τησε, κατασκευάσας τάφρους και χαρακώματα, τάς προς άλλο μέρος μάλλον ευπρόσιτον αλλά και εκεί
φυλακάς, έστειλε προσκόπους, παρεσκεύασεν ενέδρας, ο Περλάτης μετά των Διβρίων κατεκρήμνισεν αυτούς
επέβαλε σιωπην και απηγόρευσε τα πυρά. Είτα αναβαίνοντας. Ουτοι όμως ενθυμούμενοι το πρόταγμα
διελθών μετά του Τανουσίου και του Τοπία δάση και του Μουράτου, το καταδικάζον εις θάνατον πάντα
κοιλάδας, ανέβη εις όρος υψηλόν κατέναντι του υποχωρούντα προ της νίκης ή προ του ανακλητηρίου,
Σβετιγραδίου, όθεν κατεσκόπει τον εχθρόν και ανε εξηκολούθουν παλαίoντες, έως oυ υπεσημάνθη η ανά
κάλυπτε τα ασθενέστερα αυτού μέρη. κλησις. Εγένετο δε τούτο διότι νέφος κονιορτου
Επειδή δε μεγάλου διαδοθέντος τρόμου κατά την ανήγγειλε την έλευσιν του Σκεντέρμπεη.
"Ηπειρον, εφοβείτο μή η ηθική αύτη επιδημία παρα Πέντε χιλιάδας ιππέων οδηγών ο ηγεμών της Ο
λύση πάντας τους αγώνας, βουλήν έθετο να δια Αλβανίας, ήρχετο δρομαίος εις βοήθειαν του Σ?ε τι
σκεδάση αυτόν. "Οθεν ενδυθείς ώς άπλους ιππεύς, γραδίου, οι αλαλαγμοί αυτών ενέπλησαν τους μεν
και υπό δώδεκα μόνον ανδρών παρακολουθούμενος, πολιορκουμένους χαράς, τους δε πολιορκούντας τρό
επεσκέφθη το φρούριον, διέτριψεν ολίγον εν τη μη μου. Ο δε Μωυσής μετά τριών χιλιάδ ων πεζών και
τροπόλει Κροία, διέτρεξεν άπασαν την χώραν, ανε δύο χιλιάδων ιππέων, έμεινεν ημίσειαν λεύγαν μα
πτέρωσε το θάρρος και μετέδωκε προς πάντας την κράν έν τινι θέσει επικαίρω, όθεν κατά ρητήν μόνον
εαυτού αφοβίαν. επιταγήν έπρεπε να μακρυνθή.
Μόλις δε υπέστρεψεν εις το στρατόπεδον και Και κατ' αρχάς μεν ο Μουράτης αντέταξεν ιππικόν
πολλοί πρέσβεις των συμμάχων ηγεμόνων και δε
σποτων ελθόντες εζήτησαν να ίδωσιν αυτόν ήλθον (1) Πεζοί ους συνεισέφερον αι επαρχίαι εν πολέμω.
 )(44)(
- ν » - »Ν γ.
0
καταπολύ ανώτερον τον αριθμόν ι αλλ' ιδών μετά θύμει έκαστος να δείξη τώ ηγεμόνι κεφαλάς κεχω
την πρώτην σύγκρουσιν ότι ενέ ιδoν οι υπ' αυτόν, ρισμένας από των κορμών, ώς εγγυήσεις βεβαίας της
τι

έστειλεν εις βοήθειαν το πλείστον μέρος του στρα πίστεως και ως απόδειξιν της άνδρίας και γενναιό
του, ο δε Σκεντέρμπεης, προλαμβάνων την διαί τητος αυτού » (1).
ρεσιν της ιδίαςδυνάμεως, απεχώρησε προς τον Μωύ "Οτε δε ο Μουράτης ανανήψας ηθέλησε ν' αντι
σήν, καθόσον μάλιστα είχε κατορθώσει ό,τι επεθύμει, τάξη το λοιπόν του στρατού, δεν ήν πλέον ώρα,
ήτοι αντιπερισπασμόν, διότι ο Σκεντέρμπεης ειδοποιηθείς ανεχώρησεν. Εφο
Την δε επαύριον ήλθε να κατασκοπήση την θέσιν νεύθησαν δε εκ μεν των Τούρκων χιλιάδες δύο και
των Τούρκων και επειδή είδε ότι ησύχαζον μετέβη έτραυματίσθησαν εξακόσιοι, εκ δε των Αλβανών
εις την "Ανω Δίβρην, όπου κατεσκήνωσε πέντε λεύ τεσσαράκοντα μόνον έπεσαν.
γας μακράν του εχθρού, εκλεξας θέσιν απρόσιτον Επειδή δε η καταστροφή αύτη κατέβαλε τον
είχε δε εκεί, πλην της ασφαλείας, και νομήν άφθο σουλτάνον, ο πασάς της Ρούμελης, όπως διασκεδάση
νον, και το καιριώτατον, ήν γείτων του Σβετιγρα την βαθείαν αυτού μελαγχολίαν, επεχείρησε τρείς
δίου. "Οθεν καθ' εκάστην, ώς λέων διψών αίμα, εφόδους κατά του τείχους αλλά και αι τρείς απε
περιεφέρετο περί τον εχθρόν. κρούσθησαν.
Την 22 Ιουνίου αναβάς εις λόφον μετά του γεν Ταύτα βλέπων ο Μουράτης απεφάσισε να κυριεύση
ναίου Τανουσίου και πεντήκοντα άλλων ιππέων, είδε του φρουρίου διά παντός τρόπου και αποστείλας
θέαμα απροσδόκητον είδεν ανθρώπους και ίππους, τόν Φιζούρπασαν μετά δώδεκα χιλιάδων ιππέων
νεναρκωμένους υπό του καύσωνος, και κειμένους άνα και εξ χιλιάδων πεζών προς τον Σκεντέρμπεην,
μιξ επί
ν
του χόρτου
φρουρών, αι σημαία ηήσαν
και πανταχού σιωπήδιεσπαρμέναι
ήν βαθεία προσέταξεν αυτόν να εμποδίζη πάντα αντιπερι
CίΥΞ")
σπασμόν. Οι κατάσκοποι όμως και οι πολυάριθμοι
και αδιάκοπος. « Ίδετε, φίλοι μου, ανεφώνησε, τον αυτόμολοι εκοινοποίησαν τώ Ηπειρώτη το σχέδιον
φοβερόν εκείνον κύριον της Ανατολής, τον τρόμον ΤΟUΤΟ,
των εθνών, τον κοσμήσαντα τοσάκις τα βασίλεια Εν τοσούτω η φθορά των τουρκικών σρατευμάτων
αυτού διά των ουγγαρικών λαφύρων, των θησαυρών ην αδιάκοπος διότι ενώ οι εν τώ φρουρίω αντιπα
της Ασίας και του πλούτου της Πελοποννήσου, λαίοντες προς τους Γενισσάρους απεδεκάτιζον αυτούς
εκνευρισθέντα υπό του κόπου και βαθέως διά συνεχών εξόδων, ο ακαταγώνιστος Σκεντέρμπεης
ίδετε αυτόν
κοιμώμενον. Ιδού αυτός ηττηθείς υπό της μικράς έπιπίπτων έξωθεν νυχθήμερον, ηνάγκαζεν αυτούς να
τού Σβετιγραδίου φρουράς, και μάλλον πολιορκού περιχαρακώνται. Κατά τάς νυκτερινας αυτών εκδρο
μενος ή πολιορκών. Εισιν άρα ουτοι στρατιώται ή μας μετεχειρίζετο άνδρας έχοντας ώς και αυτός
αγέλαι κτηνών ακαθάρτων ; "Ω ! πόσον ην ευχάρι έκτακτον ρώμην, και προσέτασσε να φορώσι χιτώνας
στον ει πάντες οι χριστιανοί ηγεμόνες παρίσταντο επί του ενδύματος όπως διακρίνωσιν αλλήλους. Ιδού
κατά το θέαμα τούτο ! Αλλά σπεύσωμεν προ της διατί και μεταξύ του σκότους εγίνετο τοσαύτη σφαγή.
νυκτός επανέλθωμεν εις το στρατόπεδον, υψώσωμεν Πολλάκις δε και συνενούμενοι οι στρατιώται την
τας σημαίας, και οπλίσωμεν τους αδελφούς ημών ο ώραν της συμπλοκής μετά των πολιορκουμένων,
εχθρός ο τοσούτον ανέτως αναπαυόμενος μη εγερ εισήρχοντο εις το φρούριον φέροντες βοήθειαν.
θήτω πλέον ! » Τοιαύτα συνέβαινον συνεχώς παρά το Σβετιγρά
Τοιαύτην δε είχεν ανυπομονησίαν, ώστε ούτε επέ διον, ότε πρωίαν τινα ηκούσθησαν αι σάλπιγγες του
τρεψε τους στρατιώταις να δειπνήσωσι Λαβόντες δε εχθρού υποσημαίνουσαι το εις έφοδον και μετά
έκαστος μιάς ημέρας τροφήν ανεχώρησαν εν μέσω μικρόν το όρος όλον κατεκαλύφθη υπό πολεμιστών
πυκνής ομίχλης, και ελθόντες πλησίον του εχθρικού διψώντων αίμα και λάφυρα. Και κατά πρώτον μεν
στρατοπέδου, έστειλαν δύο των γενναιοτέρων ίνα ή τύχη εφάνη κλίνουσα προς την ημισέληνον αλλ' ο
κατασκοπήσωσι τα κατ' αυτό. Ο Μωυσής αυτός, ατρόμητος Περλάτης,σπεύδων πανταχού όπου υπήρχε
ενδυθείς στολήν τουρκικήν και σλαυονικήν σπάθην κίνδυνος αντέκρουε τον εχθρόν. Εν τοσούτω ήχησεν
κρεμάσας εις την πλευράν, ήθέλησε να επισκεφθή μόνος ή τρομερά αύτη φωνή « "Ιδού ο Σκεντέρμπεης ! »
το σρατόπεδον,διασκεδασθείσης μάλιστα της ομίχλης Τότε ο Φιζούρπασας ορμήσας προς αυτον ανέ
και της σελήνης βοηθούσης το επιχείρημα. "Οτε δε κραξε: «Δεν θέλεις περάσει άνευ μάχης. »
έδόθησαν τό Σκεντέρμπεη αι δέουσα πληροφορία, Ο δε Σκεντέρμπεης ώς εί έδειλίασε βλέπων το
παρώρμησε τον στρατόν διά δημηγορίας, και έπικα σούτον μέγαν αριθμόν εχθρών, υπεχώρησε μικρόν
λεσάμενος, ως συνήθως, την θείαν αντίληψιν εβάδισε
κατά των απίστων. Και εντός μικρού, το απέραντον (1) « Parquoy les circonciz rendans les Am-s, géonis
soient souz la main de nos chrestiens, et avec larg-s
και ειρηνικόν αυτών στρατόπεδον, μετεβλήθη εις
ruisseaux de sang craquetoient leurs gorg-2 gu'on couppoit
θέατρον σφαγής και αίματος, (si ardent es τoit le désir d'un chacun de faire 1η Ο 115 ! Γe
« Οί περιτετμημένοι παραδίδοντες τό πνεύμα
a son prince des testes sépaτées des trouc., comme gages
εστέναζoν υπό τάς χείρας των ημετέρων χριστιανών, certains de leur foy donnée, et remarφues de leur prοuesse
και μεταξύ ρευμάτων αίματος έβορβόρυζον κοπτό et vertu). Jacques de Lavardin, Η sι. de Jιan Cus riοι,
μενοι οι λάρυγγες αυτών, τοσούτω ενθέρμως επε surnommé Scanderbeg, τοί d'Αlbanic.
 )(4 5 )(
ν εννέα χιλιάδων στρατιωτών, κατά νουν ί"- 2 - -, - ν *
μαινον * S - ότι ο Φιζούρπασας κατεκυλίσθη άπνους:
ν

"

έχων να εκλέξη πεδίον μάχης μάλλον εύθετον. Ο δε Σκεντέρμπεης μηδε να σκυλεύση τον ηττη
Υπήρχε δε εκεί πλησίον και ο Μουζάκης μετά θέντα καταδεχθείς, επανήλθε προς τους οικείους,
«

ν " - 4 ι ν Α. ν "

χιλίων και πεντακοσίων, έτοιμος να υπερασπίση τον έδειξεν αυτοίς τον εχθρόν και ανενέωσε την μαχην.
στρατον υποχωρούντα εν αποτυχ ία. Ελθών δε εις
ν " - "- ι ν
Μάτην
- 2 Ν
οι Τούρκοι ηγωνίζοντο να λάβωσι το πτώμα
- - - 1

το κατάλληλον μέρος, παρέταξε τον στρατόν και του ιδίου στρατηγού οι Αλβανοί ήρπασαν αυτό, ν
- ".

- οήλασε μετά γενναιότητος, ενώ εκείνοι καταβληθέντες ετράπησαν. Κατά την

"" - Α

Ο δε Φιζούρπασας, όπως υπερασπίση τας τέσ μάχην ταύτην τέσσαρες μεν χιλιάδες εχθρών εφο
Ν. - " -

σαρας χιλιάδας
"-
των ιππέων ους έφερε
" . ,
y»
κατά των νεύθησαν, λαφύρων δε πολύς αριθμός, και μάλιστα
- "

χριστιανων, παρεταξε τον στρατον κατα μίαν μόνην ίππων, έπεσαν εις χείρας των χριστιανών.
γραμμην, ευρύ μεν μέτωπον ολίγον δε βάθος
και- δ έχου ν - -
Ενώ δε συνεκροτείτο η μάχη ο Μουράτης επε
σαν, και π ζε τους ιππείς, περιδραμoντες χείρησε νέαν έφοδον κατά του τείχους αλλά και
μέγαν κύκλον να πέσωσι κατά των νώτων του Σκεν αύτη απέτυχε πεσόντων επτά χιλιάδων Τούρκων,
και "
τέρμπεη. Αλλ' ο τό κίνημα, αντέταξε και τραυματισθέντων πολλών.

τώ Φιζούρπασα τον Μωυσήν μετά του πλείστου Αι δύο αυται ήτται κατεθορύβησαν τον σουλ
στρατού και δούς αυτώ εντολήν ν' αποφύγη μάχην τάνον έπρεπεν
ε7:
άρα να καταισχυνθή λύων την πολι ν »

γενικήν προακροβολιζόμενος μέχρι της επανόδου ορκίαν, ή να εξακολουθήση πολιορκών ματαίως μικρον
αυτού, παρέλαβε δύο χιλιαδας ιππέων, μεθ’ ών τρα φρούριον; Αμηχανών τί να πράξη έστειλε πολλάς
πεις ταχέως προς δεξιά, ήλθεν εις συνάντησιν των ίλας ίνα κατασκοπώσι τον Σκεντέρμπεην, ώχύρωσε
τεσσάρων χιλιάδων εχθρών προλαβών δεκατετρό τα ασθενή του στρατοπέδου μέρη διά πυροβόλων
πωσεν αυτούς και τοι ανθισταμένους μετά πολλής εκ των προ του τείχους, έθεσε συμπληρώσας τον
καρτερίας. Ενετείλατο δε συγχρόνως και τώ Μου στρατον του Φιζούρπασα προ του στρατοπέδου, και
ζάκη να μεταβη αμέσως προς τον Μωύσην μετά των απαγορεύσας αυστηρώς πάσαν μετά των χριστιανών
χιλίων και πεντακοσίων αυτού ιππέων, όπως ανα συμπλοκήν συνεκάλεσε συμβούλιον.
πληρώση τους αποσπασθέντας. Αι γνώμαι ήσαν διηρημένα, οι μεν ήξίουν να εξα "

Ταύτην λαβών την επιταγήν ο Μουζάκης επ κολουθήση ή πολιορκία μετά μείζονος αυστηρότητος, ζ» *

πεσεν ορμητικώς κατά της αριστεράς πτέρυγος του οι δε επέμενον να λυθή και να διασκορπισθή ο
πασά. Επειδή δε μεγάλη ήν η απόστασις ή δια στρατός, φέρων εις την Αλβανίαν πυρ και σίδη
χωρίζουσα τους μαχομένους, αντί μιάς τρεις συνή ρον, και άλλοι έλεγον προτιμοτέραν την κατά της
φθησαν μάχαι ή του Μωυσέως μετά της δεξιάς και Κροίας επίθεσιν, φρονούντες ότι η άλωσις της
του κυρίου σώματος του εναντίου στρατηγού, ή του πόλεως ήθελε φέρει και πάσης της άλλης χώρας
Μουζάκη μετά της αριστεράς, και η του Σκεντέρμπεη την υποταγήν. Ελεγον δε ότι όπως υπερασπίση
μετά του αποσπάσματος. αυτήν ο Σκεντέρμπεης ήθελε κλεισθή εν τώ φρουρίω,
Συνέβη δε την ημέραν εκείνην και τούτο ενώ ο και τότε η Αλβανία πάσα βεβαίως κατεβάλλετο.
Μωυσής, προσέχων εις τας διαφόρους σκηνας του Αλλά και άλλη γνώμη προήχθη εν μέσω το μεν
δράματος, ανέστελλε την ορμήν των υπ' αυτόν, ο Σβετιγράδιον ν' αποκλεισθή μόνον, το δε λοιπόν του
Φιζούρπασας εμυκτήριζεν ασυστόλως τους χριστια στρατού να καταδιώξη επιμόνως τον Σκεντέρμπεην
νους και κατεγέλα αυτών ώς δειλών. « Που είναι, έως oύ συλλάβη αυτόν νεκρόν ή ζώντα. Και αντέ
ανέκραζεν, ο ατρόμητος των Αλβανών βασιλεύς ; τ7ης επειδή δε ουδεμίαν
τεινε μεν εις ταύτα ο Μουράτη "

που εκρύβη ; τούτον μόνον ζητώ, ουχί δε την μο εξέφραζε γνώμην, πάντες ενόμιζον ότι έμελλε να
χθηραν ταύτην αγέλην των ληστών ; Ας έλθη, άς επανέλθη εις Αδριανούπολιν. Αυτός όμως διενοήθη
τολμήση να φανή ενώπιόν μου, και η χείρ μου θέλει να κατορθώση, ει δυνατόν, διά προδοσίας ό,τι δεν
εκδικηθή. » απέκτησε διά των όπλων. Και απέβαλε μεν αείποτε
ν - "ν "τ
Αλλά ταχέως έμαθεν ο αλαζών πασάς που ήν μετά περιφρονήσεως η εν Σβετιγραδίω φρουρά τάς
Σκεντέρμπεης διότι τα υπ' αυτον στρατεύματα λαμπράς του εχθρού προτάσεις, εκ των κατοίκων
τραπέντα ατάκτως, ανήγγειλoν ότι εδιώκοντο υπό όμως ευρέθη τις αισχρός πλεονέκτης, όστις ανέλαβε
του ήπειρώτου ηγεμόνος, ερχομένου ακαθέκτως ώς νά προδώση την πόλιν.

χείμαρρος. Τούτον ιδών και ο Φιζούρπασας εγέ Κατά τινα πατροπαράδοτον δεισιδαιμονίαν οι
νετο έξω φρενών και ηπείλει διά τε νεύματος και Δίβριοι εξ ών συνέκειτο η φρουρά, δοξάζοντες ότι
φωνής. Οι στρατηγοί των Αλβανών καταφρονούντες το μίασμα του σώματος μεταδίδεται και εις την
των ύβρεων παρεκάλουν τον Σκεντέρμπεην να κατα ψυχήν, έθεώρουν θανασίμως άμαρτάνοντα τον τρώ
"

φρονήση ε πίσης αυτών ούτος όμως προε πηδήσας
-
ακατάσχετος έδραμε προος τον εχθρόν, και ώς έκ
μαγείας αμφότεροι έστησαν ακίνητοι αι φωναί πάσαι
εσίγησαν, η συμπλοκή και ο θόρυβος κατέπαυσαν
-
γοντα ή τον πίνοντα ό,τι ήγγισε θνησιμαίον. "Ο
Α
Ψ προδότης λοιπόν, μη δυνάμενος να επιτύχη άλλως
του σκοπού, εσoφίσθη να ρίψη κρυφίως κύνα έντος του
ύδατος εξ ου έπινον οι κάτοικοι του Σβετιγραδίου,

και σιωπή επεκράτησε βαθυτάτη. Αίφνης ηκούσθησαν όπερ κείμενον επι κορυφής αποτόμου βράχου, εν μόνον
ιν

αλαλαγμοί μεταξύ των χριστιανών, αλαλαγμοί ση είχε φρέαρ αρχαιότατον. Ανακαλυφθέντος δε το ύ

 ')(46)(
πτώματος, οι Δίβριοι φρυάττοντες επί τω εγκλή τως ο τουρκικός στρατός, καί τοι επικαίρου ούσης έτι
ματι, ου μόνον δεν ήθελον να μείνωσι πλέον εν τω της ώρας του χρόνου προς πόλεμον, ανεχώρησεν εις
φρουρίω, αλλά και εζήτουν την μεν πόλιν να παρα Αδριανούπολιν. Και πολλαχώς μεν ήρμηνεύθη τότε
δώσωσι τώ πυρί, αυτοί δε να εξορμήσωσι μαχόμενοι. η κατεσπευσμένη αύτη επάνοδος οι μεν έλεγoν ότι
Μάτην οι κάτοικοι και ο Περλάτης ηγωνίσθησαν να συνεταράσσετο η Ουγγαρία, οι δε ότι έφωπλίζετο
μεταπείσωσιν αυτούς παρελθούσης της πρώτης παρα ή Περσία, και άλλοι ότι ο κίνδυνος ήρχετο από της
φοράς εξήλθον ένσπονδοι εν τάξει, και φέροντες τά τε Ελλαδος ο αληθής όμως λόγος υπήρξεν η απώ
όπλα και τας σκευάς διέβησαν υπηρηφάνως διά του λεια τριών και επέκεινα μυριάδων ανδρών προ των
εχθρικού στρατοπέδου. Αλλά και οι κάτοικοι αυτοί τειχών του ευτελούς εκεινου φρουρίου. Ανεχώρησε
υπεχρεώθησαν να εγκαταλείψωσι την πόλιν, τοσούτον δε ο Μουράτης την 31 Ιουλίου συγκαλύψας την
ο Μουράτης εφοβείτο την εις τον Σκεντέρμπεην υποχώρησιν διά πομπής και παρατάξεως.
πίστιν αυτών. -

Τούτο μαθών ο Σκεντέρμπεης, παρέλαβεν ίππέων

Κατά τον ιστορικόν Βαρλέτιον και τους αντιγρά μεν χιλιάδας οκτώ, πεζών δε τρεις, και τρέχων
ψαντας αυτόν, ο μέλλων της Κωνσταντινουπόλεως κατόπιν του εχθρού, κατέκοπτε τους στρατιώτας,
πορθητής, ο νέος Μωάμεθ, ών τότε μετά του πατρός έπέπιπτε κατά των μεμονωμένων σωμάτων, ηκρο
εν Σβετιγραδίω, απέδειξε την θηριώδη φύσιν και βολίζετο νύν μεν μετά της πλευράς, άλλοτε δε μετά
την απιστίαν αυτού, απαιτήσας την παρά τας σπον τής οπισθοφυλακίας, και κατετάρασσεν αδιακόπως
δας σφαγήν τών γενναίων Διβρίων αλλ' ο σουλ την πορείαν του σουλτάνου, ην ήθελεν ουτος να
τάνος, πιστός εις τα συντεθειμένα, απέκρουσε τας τελέση εν θριάμβω. -

απανθρώπους του υιού προτάσεις, Επειδή όμως ο Ο δε Μουράτης αγανακτήσας επί τη καταδιώξει,
Μωάμεθ, μετά την δευτέραν του πατρός ανάβασιν ής ένεκα έφονεύοντο πολλοί των περί αυτόν, προ
εις τον θρόνον, διέτριβεν εν Μαγνησία, περιττόν να σέταξε τον πασάν της Ρούμελης να μείνη μετά
επαυξήσωμεν διά συκοφαντιών τάς αληθείς αυτού τριάκοντα χιλιάδων ιππέων όπως υπερασπίση τον
ωμότητας. αναχωρούντα στρατόν. Αλλ' ο Σκεντέρμπεης προ
Ο δε άτιμος προδότης της ιδίας πατρίδος, δεν βλέπων ότι δυνατόν ήν να ευρεθή μεταξύ των δύο
απήλαυσεν επιπολύ των καρπών του ιδίου εγκλή εχθρικών μοιρών, ήλθε μετά του ιδίου στρατού εις
ματος διότι ει και αντεμείφθη πλουσίως διά χρη κοιλάδας ασφαλεστάτας ειπών «Προτιμώ να κατα
μάτων, εγένετο όμως μετά μικρον άφαντος. "Ισως ο στήσω γνωστόν τον τόπον τούτον διά της αναχω
Μουράτης, φοβούμενος την προδοσίαν εν τη νεωστί ρήσεως ή διά του σταυρού μου». Ενόει δε ότι συμ
αλωθείση εκείνη πόλει, εξηφάνισεν αυτόν ίσως δε φερώτερον ήν ν' αποχωρήση ή να πέση, διότι συνήθεια
και Αλβανός τις εκδικούμενος απέδωκεν αυτώ την ήν τότε εν Ηπείρω να αναστηλώσι σταυρόν επί του
πρέπουσαν δικαιοσύνην. μέρους όπου τις απέθνησκε, και μάλιστα ότε ουτος
Την απροσδόκητον αγγελίαν της παραδόσεως τού ήν εκ των μάλλον διακεκριμένων
φρουρίου λαβών ο Σκεντέρμπεης, ελυπήθη καιρίως, Ούτω κατέληξεν η πομπωδώς προαγγελθείσα τουρ
και εγκλεισθείς εν τη σκηνή αυτού έμελέτα τιμω κική εκσρατεία. Ενώ διά των εξ μυριάδων ιππέων και
ρίας και παραδειγματισμούς. Αλλ' ότε ο Περλάτης, των τεσσαράκοντα χιλιάδων Γενισσάρων ήδύνατο ο
οδηγών την άτρομον φρουράν, ην ενίκησε μόνη ή δει Μουράτης να κατερημώση τους αγρούς, να καταλάβη
σιδαιμονία, και παρακολουθούμενος υπό των οδυρο τας πόλεις, να μεταβάλη τους χριστιανικούς ναούς
μένων πολιτών, παρουσιάσθη περίλυπος ενώπιον εις τουρκικά τεμένη, να υποβάλη εις περιτομήν τους
αυτού, ότε οι αρειμάνιοι εκείνοι στρατιώται και το νέους χριστιανούς, και να θυσιάση τους εγκαρτε
κατατεθλιμμένον εκείνο πλήθος έπεσαν προ των ρούντας τώ ιδίω δόγματι αιχμαλώτους, ήρκέσθη εις
ποδών αυτού, η αγανάκτησις κατευνάσθη. Και τοις την άλωσιν ευτελούς τείχους, ής ουδ' ήθελεν επι
μεν πολίταις έδωκε συνδρομάς και γαίας, τους δε τύχει άνευ της δεισιδαιμονίας της αηττήτου φρουράς
Διβρίους συνήνωσε μετά,του λοιπού στρατού, μη CχΨτ Ο'J. -

εμπιστευθείς του λοιπού αυτοίς την υπεράσπισιν Σκεντέρμπεης επανελθών εις Κρόιαν απέ
"Ο δε
πόλεως. Αλλά και τον Περλάτην, καί τοι κατα λυσε το πλείστον του στρατού, και παρήγγειλε να
στάντα σφοδράς επιπλήξεως άξιον, διότι δεν εφρόν συνέλθη μετά μήνας δύο ίνα πολιορκήση το Σβετι
τισε να φυλάττηται αυστηρώς το μόνον φρέαρ του γράδιον. Και επειδή εν τοσούτω αναγκαίον ήν να
τείχους, και να διακοπή πάσα συνεννόησις μετά του παρατηρή τα κινήματα των εν Μακεδονία διαχειμα
εχθρού, ου μόνον συνεχώρησε διά την ανδρίαν και ζόντων εχθρών, απέστειλεν εις τα όρια πεζούς μέν
αρετήν αυτού, αλλά και επήνεσεν ενώπιον πάντων χιλίους, ιππέων δε χιλιάδας δύο.
των αξιωματικών, και παρεμύθησε και αντήμειψεν Απαλλαγείς ούτω προς καιρόν των πολεμικών
ήν δε ο Περλάτης εξ Ημαθείας, σχήμα έχων ιερέως φροντίδων ετράπη επί την εσωτερικήν διοίκησιν και
και τίτλον ηγουμένου. την μεν δικαιοσύνην, πολλάκις διακοπείσαν και διά
Αλλ' ενώ αλωθέντος του Σβειγραδίου πάντες τούτο δυσκόλως ρυθμιζομένην, έστηριξε διά συνετών
Ενόμιζον ότι ο χείμαρρος εκείνος των βαρβάρων κανονισμών, την δε εμπορίαν ενίσχυσε, και ανα
.

ή τοιμάζετο να κατακλύσει την ' ! ! ---,

-2 ο
πειρον,-
απρο σδοκή καινίσας τους κατεστραμμένους ναούς επανέδωκεν
 (47)(
εις την θρησκείαν, την πρώτην ταύτην ανάγκη των ξιν του επιχειρήματος, καθ' ην έπεσαν περί τους
λαών. Ενώ λοιπόν ή ανδρική του Σκεντέρμπεη χειρ πεντακοσίους χριστιανούς, ο Σκεντέρμπεης, στρατον
μεν έχων ανδρειότατον, ουχί δε και πυροβολικόν
εθεράπευε τα τραύματα της Ηπείρου, εκάλει ταύτην ικανόν να διαρρήξη το τείχος, έλυσε την πολιορκίαν
συγχρόνως εις νέαν ζωήν.
Αλλά πάντα ήσαν ενός και μόνου έργον είς μόνος Συνέτεινε δε εις τούτο και η αγγελία ότι ο Μου
ήν το θεμέλιον της όλης οικοδομής όθεν εί ποτε εκλο ράτης ήτοιμάζετο να επανέλθη εις "Ηπειρον μετά
νείτο έκείνο, κατέρρεε και αύτη εν ακαρεί. Διο το πλειόνων δυνάμεων, και ότι σύμπας ο οθωμανικός
έθνος, ευγνωμονούν μεν επί τοις παρουσιν, ανησύχως στρατός προσετάχθη να παρευρεθή εν Αδριανουπόλει
«ν

όμως έχον περί των μελλόντων,επεθύμει να ίδη ταύτα την 15 Μαρτίου. Και ελυπείτο μεν να παραιτήση
εξασφαλιζόμενα διά γόνων του φιλτάτου αυτού ήγε εις χείρας του εχθρού θέσιν τοσούτω επίκαιρον μεταξύ
μόνος. Αλλά πώς να καταπείση αυτόν , φιλών είπερ της Ηπείρου, ήν όμως αναγκαίον να διατηρήση
τις και άλλος τον πολεμικόν βίον, υπερβαλλόντως ακμαίον και ακέραιον τον στρατόν ν' αντιταχθή εις
δραστήριος, και αισθανόμενος την ανάγκην της άδια τον επικείμενον μέγαν κίνδυνον.
κόπου παρουσίας αυτού πανταχού του κράτους, Επί τούτω επανελθών εις Κρόϊαν διέταξεν αμέ
απέκρουε πάντα δεσμόν περιστέλλοντα την αδά σως τα της αμύνης διότι από του φρουρίου τούτου,
μαστον ταύτην ενέργειαν. Και ποτε τολμήσαντές και φύσει άλλως τε και τέχνη οχυρού, εξήρτητο ή
τινες των περί αυτόν να ομιλήσωσι περί γάμου, σωτηρία συμπάσης της χώρας. "Οθεν εφωδίασεν
« Τι λοιπόν ζητείτε, ήκουσαν αυτόν λέγοντα χαρι αυτό επί εν έτος και επέκεινα, εισκομίσας τροφάς
έντως, να υποβληθώ εις ζυγόν γυναικός, εγώ ο συν και άλλα προς πόλεμον αναγκαία και επειδή το
τρίψας τον ζυγόν των τυράννων ; » Μετά μικρόν δε πυροβολικόν ήν ανεπαρκές, ηύξησεν αυτό το κατά
αναλαβών το σοβαρόν αυτού ήθος, αντέταξε δυσκο δύναμιν και ανέθετο τοις Γάλλοις πάντας δε τους
λίας πηγήν εχούσας την εις το ίδιον καθήκον αφο άπολέμους, οίον γυναίκας, παιδία και πρεσβύτας,
σίωσιν. Γενικής όμως ούσης της περί τούτου ευχής, απέστειλεν εις χώραν ενετικήν, αναπληρώσας δι' εκ
υπεσχεθη να εισακούση αυτής άμα αλωθέντος του λεκτών στρατιωτών. Επεκύρωσε δε και τον ατρό
Σβετιγραδίου, όπου μετέβη την 20 Σεπτεμβρίου μητον φρούραρχον Ουρανοκόντην, μηδενός όντος
1449 μετά μυρίων μεν πεζών οκτώ δε χιλιάδων αξιωτέρου τοιαύτης εμπιστοσύνης.
ί.777ζS (υν,
Αλλά και της Πετράλβης και της Στελλουσίας
Επειδή δε την φρουράν του τείχους συνεκρότουν και των άλλων φρουρίων την αυτήν έσχε πρόνοιαν
άνδρες λογάδες μετά πυροβόλων, κατεσκήνωσεν και διατρέξας την Αλβανίαν εξελέξατο χωρία εύθετα
και η χωροφυλακή μακράν οπωσούν του όπως συντρέχη την Κρόϊαν. Ουδε καταιγίδες, ουδε
ενώ το πεζικον φυλασσόμενον υπό χαρα χιόνες, ουδε πάγοι εκώλυον αυτόν, αλλά φέρων έν
προέβη πλησιέστερον. "Ησαν δε μετά του υμα ποιμένος, ήρχετο και υπ' αυτά του Σβετι
γραδίου τα τείχη να παρατηρή πώς να πορθήση το
ντος προς τους απίσους, και πολλοί ξένοι συνασπι φρούριον. Επεσκέφθη δε παρακολουθούμενος υπό δέκα
»
ν

σταί Εκ τούτων οι μεν Ιταλοί και οι Γερμανοί έφερον μόνον ανδρών και τους γείτονας ήγεμόνας, και τους
πυροβόλα και ακόντια, οι δε Δαλματοι ήσαν επιτή διοικητάς των ενετικών πόλεων, ους και έδοκίμασε
δειοι περί την ξιφομαχίαν, και οι Γάλλοι, οι σταθεροί να πείση περί του απειλούντος και αυτούς μεγάλου
ουτοι των κινδύνων και της δόξης φίλοι, διεύθυνον κινδύνου, όν διά μεγάλης επίσης ενεργείας ην δυνα
το πυροβολικόν των δε Αλβανών το προσφιλές τον ν' αποκρούσωσι. Και ταύτα πράττων είχε το
όπλον ήν το τόξον. ήθος χάριεν και ιλαρόν, ώστε ουδείς εμάντευε τάς
Προέκειτο δε ου μόνον να πολιορκήσωσι στενώς μερίμνας της αδαμάστου εκείνης ψυχής, μεταδι
το τείχος, αλλά και να επιτηρώσιν αυστηρώς μη δούσης την ιδίαν γαλήνην και προς τους άλλους.
έλθη τις έξωθεν βοήθεια και επί τούτω ο Στρέσας Την 5 Απριλίου 1450 η εμπροσθοφυλακία των
και ο Τανούσιος, διοικούντες ισχυρά σώματα, διέ Τούρκων, ήτοι οι Ακιντζίδες, έστρατοπεδεύσατο
κοψαν εντελώς πάσαν συγκοινωνίαν. Τούτων δε γενο 7750ι την Κρόιαν, εντολήν έχουσα να διακόψη πάσαν
--
"

μένων ο Σκεντέρμπεης προέτεινε τους πολιορκουμέ μετά των έξω συγκοινωνίαν τών εν τω φρουρίω. Ο
νοις να π ραδοθώσι, κατά τους αυτους όρους καθ' ους Σε Σκεντέρμπεης, ίνα λιμοκτονήση το ιππικόν του
και οι χριστιανοί προ μικρού. Εκείνοι όμως άπε έχθρού, έκοψε τρεις ημέρας προ της εισβολής πάντα
κρίναντο ότι « Φρούριον δι' ο εχύθη τοσούτον αίμα, τον χόρτον των αγρών, και ανεχώρησεν εις όρος,
δι' αίματος πάλιν πρέπει να εξαγορασθή. Ας ρεύση επί τέσσαρα μεν μίλια απέχον της Κροίας, εύ
2
άρα πρώτον όσον έρρευσε
ι και παρ' ημών, και έπειτα καιρον όμως ορμητήριον. Φθίνοντος δε του μηνός
αποτείνατε προτάσεις.
Ξ Θέλετε δε ιδεί και τούτο, ότι ήλθε και ο σουλτάνος οδηγών στρατόν πολυάριθμον
αι δεισιδαιμονία εν αφοπλίζουσιν ημάς ώς τους εκ δεκαεξ μυριάδων μαχητών πλην των υπηρετών,
Διβρίους Χ) , και πλήθος άλλο δημοσίων λειτουργών και πολεμι
Και αληθώς ετήρησαν τον λόγον αυτών, διότι κών αποσκευών. Τών πολιορκητικών πυροβόλων,συρο
την 23 Οκτωβρίου, ήτοι ένα μήνα μετά την έναρ μένων υπό καμήλων, ο αριθμός ήν πολύς και όμως
7
 )(48)(
επηύξησεν αυτόν διά δέκα άλλων μεγίστης ολκής, πρώην υπηκόου. Επειδή δε ούτος απεχώρει μετά
ασυνήθους και σήμερον, κατασκευασθέντων εν αυτώ πάσαν ευτυχή συμπλοκήν εις τα δάση, ή και εις
τώ στρατοπέδω. w
τα πεδία του ποταμού Ίσμωνος, μάτην επί δύο
δύο σειράς πυροβόλων, μίαν μεν
Και ευθύς έστησε ημέρας ο αποσταλείς Γιουσούφ, συνοδευόμενος και
προς ανατολάς κατά του τείχους του προς Τυράνναν, υπό τινων κατοίκων της Δίβρης, ανεζήτει αυτόν
ετέραν δε κατά της μόνης του φρουρίου πύλης, κατά τε τα στενά και τα όρη. Συναντήσας επί τέ
πάντων των άλλων χωρίων όντων αποτόμων και λους αυτόν κατά το πεδίον το καλούμενον Ερυ
απροσίτων. Επί τέσσαρας ημέρα, εκεραυνοβολείτο θρόν, μακράν του ποταμού περί την μίαν λεύγαν,
αδιακόπως το τείχος, και διαρραγέντος επί τέλους προέτεινε παρά του σουλτάνου να μείνη μεν ο Σκεν
αυτού εγένετο έφοδος. Η ορμή υπήρξεν εκατέρωθεν τέρμπεης κύριος της Αλβανίας, να τελή δε φόρον
ακατάσχετος διότι οι μεν υπερασπίζοντες το τείχος ετήσιον. Αλλ' εκείνος ου μόνον απέβαλεν αγανακτών
-ήμύνοντο υπέρ της όλης πατρίδος, οι δε πολιορκητα πάσας τας προτάσεις, αλλά και επιπεσών εκ νέου,
ηγωνίζοντο ν αποπλύνωσι το αίσχος των πρινκατα λάβρος κατά του εχθρού κατεπολέμησεν αυτόν.
στροφών, υποσχεθέντος μάλιστα του σουλτάνου και Επειδή δε τα ατυχήματα ταύτα προσέβαλον
πλουσίας αμοιβάς. Αλλ' ενώ οι Τούρκοι προσανέβαινον την υγείαν του σουλτάνου, καθίστατο δε και δύσκο
αλαλάζοντες, ηκούσθη αίφνης φωνή προς τα απώτερα λος η πολιορκία ένεκα των υετών, οίτινες, αρξα
του στρατοπέδου καλούσα τους στρατιώτας εις τα μένου ήδη του φθινοπώρου κατέκλυζoν το στρατό
όπλα, διότι ο Σκεντέρμπεης εισβαλών μετά πέντε πεδον, απεφάσισε να υποχωρήση. Και παραλαβών
χιλιάδων ιππέων κατέκοπτε πάν το προστυχόν. τα λείψανα της στρατιάς αυτού επανήλθεν εις Αδρια
Τούτο ιδών ο σουλτάνος έστειλε κατά των χριστια νούπολιν, απολέσας ικανόν έτι αριθμόν ανδρών κατά
νών ένα των γενναιοτέρων στρατηγών, τον Σερεμέ την διά των ορέων διάβασιν.
την, μετά τετρακισχιλίων ιππέων. Οι Αλβανοί όμως, Σφάλλουσιν άρα δύο ιστορικοί (1) λέγοντες ότι
μετά σφαγην ανελεήμονα, απεχώρησαν εν θριάμβω. την λύσιν της πολιορκίας πρoυκάλεσεν εκστρατεία
Κατά την εκδρομήν ταύτην ο Σκεντέρμπεης διέ ουγγρική διότι την μεν πολιορκίαν της Κροίας,
τρεξεν υπέρ ποτε μεγίστους κινδύνους διότι περι επεχείρησαν οι Τούρκοι το έαρ του 1450 έτους, η
δε περίφημος κατά
το πεδίον Κόσοβον μεταξύ Ούγ
πλακείς μεταξύ των εχθρικών φαλάγγων, επάλαιε
μόνος, αγνοούντων των περί αυτόν, που ευρίσκετο, γρων και Τούρκων μάχη, η διαρκέσασα τρείς ημέ
"Ησθάνετο δε εαυτόν καταπεπονημένον και ασθενή, ρας εκεί όπου ετελεύτησε το 1389 Μουράτης ο Α',
ο ίππος εκλονείτο και η ασπίς αυτού πολλάκις ήρξατο την 14 Οκτωβρίου 1448. Κατά την μάχην
διαρραγείσα συνετρίβη, ότε διπλασιάσας τάς δυνά ταύτην οι Βλάχοι αυτομολήσαντες προς τον εχθρόν,
μεις εξέφυγε τον εχθρόν, και εξέφυγεν ώς εκ θαύ υπεχρέωσαν τον μέγαν Ουνιάδην να υποχωρήση, και
ματος μηδε καν τραυματισθείς, "Ο Θεός έσκεπεν να επανέλθη εν τάξει εις τα ίδια χαρακώματα.
αυτόν ώς άλλον Μακαβαίον. Ωσανεί δε έπαθε σκοτοδινίασιν ένεκα της αποτυ
Μάτην ο Μουράτης επανελάμβανε τάς εφόδους χίας ταύτης και αμφιβάλλων περί εαυτού, αφήκε
το στρατόπεδον και ήλθεν εις Ουγγαρίαν. Διασκορ
διότι ειδοποιούμενος εγκαίρως ο ήρως ηπειρώτης είτε πισθείς
διά πυρών αναπτομένων επί των ορέων, είτε υπό δε τότε ο χριστιανικός στρατός κατεκόπη
κατασκόπων, είτε διά της ιδίας ακαταγωνίστου υπό των εχθρών. Και εκ μεν των Ούγγρων έπεσαν
δραστηριότητος απεσκέδαζε πάσας τας προσβολάς. χιλιάδες δεκαπέντε, οι δε Τούρκοι ενίκησαν αποβα
Και νυν μεν εκυρίευε των εφοδίων των πολεμίων, λόντες μυριάδας τέσσαρας,
Μετά δε την άλωσιν του Σβετιγραδίου και την
άλλοτε δε εισχωρών εις το τρατόπεδον αυτών, έφερε
πανταχού πυρ και σίδηρον. "Οθεν ηλίσκοντο υπό αθυ λύσιν της πολιορκίας της Κροίας, ο Μουράτης εκα
μίας οι πολιορκηται, και ηπόρουν περί του πρα νόνισε την τάξιν της διαδοχής του βυζαντινού θρό
κτέου, ει και εβοηθούντο, ώ τουαίσχους! υπο εμπόρων νου διότι αποθανόντος του Ιωάννου Παλαιολόγου
ένετών, οίτινες εις μόνον το αργύριον αποβλέποντες, το 1449 έτος, ο Δημήτριος, ει και νεώτερος του
και μυκτηρίζοντες και πατρίδα και θρησκείαν, έχοαδελφού Κωνσταντίνου του δεσπότου Πελοποννή
ρήγουν προθύμως και αφθόνως πάν αναγκαίον.
διεφιλονίκει τα σκήπτρα αλλ' ο Κωνσταν
σου,

Τούτων ούτως εχόντων ο σουλτάνος εί και μεγα τίνος επτάκις πέμψας προς τον Μουράτην τον πρω
λόφρων, δεν ησχύνθη να καταφύγη εις τρόπον χαμερτοβεστιάριον Φραντζήν, έτυχε της επινεύσεως του
πή ενθυμούμενος ότι διά της προδοσίας εγένετο σουλτάνου. Τη ευδοκία άρα Τούρκου ανέβη εις τον
κύριος του Σβετιγραδίου, ενόμισε δυνατόν να δου θρόνον του Βυζαντίου ο έβδομος και τελευταίος των
λώση και την Κρόιαν διά της διαφθοράς. Αλλά του Παλαιολόγων, ίνα ταφή τρία έτη μετά ταύτα υπό
Ουρανοκόντου η αρετή ήν ακλόνητος όσον και η αν την τέφραν αυτού τη συνεργεία άλλου Τούρκου.
δρία όθεν μικρού δείν οι πρεσβευται επανήρχοντο Το αυτό εκείνο έτος ο υιός του Μουράτου Μωάμεθ
κεκομμένοι τας ρίνας και τα ώτα, και ενδεείς ενυμφεύθη την θυγατέρα του Τουργατήρ ηγεμόνος
οφθαλμών.
Αποτυχούσης λοιπόν και ταύτης της αποπείρας (1) Χαλκοκονδύλης, βιβ. Ζ., και Sismondi (Ηist. de" τέΡυ
ο Μουράτης απεφάσισε να συνθηκολογήση μετά του pliques italiennes du moyen age, ιom, Χ.,
 )(49 χ
εκ των Τουρκομάνων, και μετά τρείς μήνας, περί Νικαία και το Ικόνιον, άνήκον άλλοτε τό οθωμα",
τα τέλη Δεκεμβρίου 1450, καθ' ους ετελέσθησαν νικώ κράτει. Κυριεύσας δε και ικανών άλλων απέ
πανηγύρεις και εορται εν Αδριανουπόλει, ανεχώρησεν δωκε προς τους ηγεμόνας αυτών υποσχεθέντας να
εις Μαγνησίαν. Ένα μήνα δε μετά ταύτα ετελεύ τελώσιν ετήσιον φόρον. Και ο μεν της Σινώπης και,
τησεν ο πατήρ αυτού εν συμποσίω υπό οίνου γενό της εν Παφλαγονία Γερμανικοπόλεως ηγεμών Ισμα--
μενος απόπληκτος, ηλικίαν άγων τεσσαράκοντα και ήλ, έδιδε ποσόν χαλκού ισοβαρές τώ δίδοντι, ο δε
εννέα ετών, εξ ών εβασίλευσε τριάκοντα (1), της Βλαχίας βελών μεν χιλιάδας τρείς, ασπίδων δε
Ο χαρακτήρ του σουλτάνου τούτου, δις αποβα τεσσαρας.
λόντος την υπερτάτην εξουσίαν μεταξύ θριάμβων "Εξ όλων όμως των κατακτήσεων του Μουράτου
ίνα μονάση, και δις αναλαβόντος αυτήν ίνα εκπλη ή μάλλον διαθρύπτουσα την φιλοδοξίαν αυτού ήν η
ρώση μέγα καθήκον, δεν είναι βεβαίως ανάξιος με Θεσσαλονίκη, πόλις ελληνική πωληθείσα άλλοτε
λέτης. "Ην δε και επιεικής, δίκαιος και οικτίρμων, τους Ενετοίς. Η πρωτεύουσα αύτη της Μακεδονίας
και ετήρει ακριβώς τους όρκους αλλά και ετιμώρει ήν εξάκουστος και επί των αρχαίων και επί των
αδυσωπήτως τους αθετούντας αυτούς ανήγειρε Τ: Ε "Ρωμαίων, η εμπορία ήνθει, και πλοίων άπειρον
μένη, ξενώνας, πτωχοτροφεία, σχολεία και νοσοκο πλήθος πανταχόθεν συρρεόντων, έκ τε Αραβίας και
μεία, και κατ' έτος έστελλε δύο μεν χιλιάδας και Ερυθράς θαλάσσης, κατέκλυον αυτής τον λιμένα.
πεντακοσίους χρυσούς προς τους εν Μέκα, Μεδίνη Και δεν κατέστησε μεν αυτός το σώμα των
και Ιερουσαλήμ ευσεβείς, χιλίους δε προς τους εκ Γενισσάρων, έβελτίωσεν όμως αυτό, και καθυπέβαλεν
γόνους τού προφήτου. Εκ τών πρώτων δε φροντίδων άπαντα τον στρατόν εις αυστηράν πειθαρχίαν. Της
αυτού υπήρχεν οσάκις εκυρίευέ τινος πόλεως, ή ανέ στρατιωτικής του σουλτάνου τάξεως ο Χαλκοκον
γερσις ναού, σχολείου, πτωχοτροφείου και ξενώνος Το δύλης κατέλιπε περίεργον περιγραφήν (1). Ουκ ολί
εν Αδριανουπόλει μέγα τέμενος κατεσκευάσθη υπ' αυ
τού, ώς και το παρακείμενο σχολείον, εν ώ διώρισε (!) Ιδού αύτη « Αι μεν ούν θύραι ώ δέπη έχουσαι πεζοί
διδασκάλους άδρώς μισθουμένους. Αλλά και εν πάρεισιτώ βασιλεί αμφί τους εξακισχιλίους και ενίοτε αμφί τους
Προύση ώκοδόμησε τέμενος εν μέσω άλσους κυπα μυρίους από γαρ τούτων φρουράν τε φαίνει εν ταις ακροπόλεσι,
ρίσσων, υφ' ας ετάφησαν αι γυναίκες, τα τέκνα και αύθις ετέραν ες την χώραν εκείνων καθίστησι. Παρεγένοντο
και οι αδελφοί αυτού. Και ήν μεν ευσεβής ουχί όμως δ' αυτό τηδε παίδας λαβών αιχμαλώτους όσους αν τύχη ανδρα
και φίλος των διωγμών. Τοιαύτη και των χριστιανών ποδισάμενος, κατατίθεται ες την Ασίαν παρά τους Τούρκοις,
ή ιδέα. « Ο Θεός, έλεγον οι Έλληνες, ανταμείβει ώστε την φωνήν εκμαθείν ένα έκαστον και επί δύο ή τρία έτη
αυτόν εν τω κόσμω τούτω στέλλων παντός είδους διαγενόμενοι τήν τε γλώσσαν εκμανθάνουσι, και συνιέντες της
φωνής όσα αν δυνηθώσιν, αύθις συλλέγει αφ’ ών κατέθετο ες
ευτυχίας, διότι εν τω άλλω πάσα ανταπόδοσις ένεκα δισχιλίους και πλείους τούτων. "Αγει δ' αυτούς ξύμπαντας ες
της θρησκείας αυτού είναι αδύνατος. » Ει δέ ποτε
την Καλλιούπολιν, και καθίστησιν αυτούς ες τα πλοία, ταυτί
έδοκίμαζέ τι ατύχημα εν τώ πολέμω, « όταν, έλε ζεσθαι τε και διαπορθμεύειν ες την Ασίαν από της Ευρώπης
γεν, ο πλάστης είναι εναντίος, τι δύναται το πλά τους βουλομένους διαβαίνειν. Οβολόν δ' έχει έκαστος ενταύθα,
σμα ; » "Οθεν απέδιδεν αυτό εις τας αμαρτίας του και χιτώνα του ενιαυτού. Μετ' ου πολυν δε χρόνον μεταπέμ
λαού, και μάλιστα εις τάς ιδίας. πονται ες τάς θύρας αυτού, παρέχων τε μισθον, όσος αν ικανός
είη ες το αποζήν αυτούς, ενίοις άλλοις δε πλείω παρέχεται.
Αλλά και της ψυχής το μεγαλείον είχε σπάνιον
και αποδειξις το προς τον Παλαιολόγον πολίτευμα Και ες δεκαδάρχας τε και πεντηκοντάρχας και ενωμοτίας και
αυτού, διότι ούτε η απουσία, ούτε τα δυστυχήματα λόγους τεταγμένοι τε και διακεκριμένοι στρατεύονται κατά τα
συσσίτιά τε και τώ δις μηνούς είναι συν τώ δεκαδάρχη ες την
του άτυχους τούτου αυτοκράτορος, ουδ' αι προς σκηνήν. Σκηνούσι δε ούτοι αμφί τον βασιλέα, ες τον εαυτού
τον σουλτάνον ύβρεις, ίσχυσάν ποτε να καταπείσωσιν
χώρον έκαστος εχόμενος του ετέρου. Εντός μέν τοι τούτων ουδείς
αυτόν να επιταχύνη την τελευταίαν ώραν του έξεστι σκηνούν, πλην των του βασιλέως παίδων και των θησαυ
Βυζαντίου (2). ρών του βασιλέως και του κοιτώνος. Σκηνή δε ερυθρά αυτώ, Οτε
Πρώτος των άλλων οθωμανών μοναρχών κατε μεν δύο, οτε δε και τρεις ίδρυνται αυτό το βασίλει, από πίλου
σκεύασε μακροτά: ας γεφύρας, εξ ών μία έστηρίζετο ερυθρού χρυσόπαστοι, και σκηναι έτεραι αμφί τας πεντεκαίδεκα,
επί εκατόν και εβ δομήκοντα μιάς αψίδων τον αριθμόν πάσαι εντός των νεηλύδων. Εκτός δε σκηνούσιν οι λοιποί των
τα δε διόδια της εν Αγκύρα εδωρούντο τοίς έν θυρών άνδρες, οι τε αμουραχόριοι και οινοχόοι οι λεγόμενοι
Μεδίνη και Μ.έκκα πτωχοίς. παρ' αυτών σαραπτάριοι, και σημαιοφόροι οι λεγόμενοι εμουρα
Γεννηθείς μεταξύ εμφυλίων σπαραγμών, ανέδειξε λάμιοι, και οι των θυρών πρυτανείς, βιξόριδες ούτω καλούμενοι,
του βασιλέως αγγελιαφόροι. Ούτοι μεν ουν μεγάλοι τε όντες, και
και ετήρησε μέχρι της τελευταίας ώρας αξιοθαύμασον ώς πλείους επαγόμενοι θεράποντας, πληθύν παρέχονται άπλετον.
θάρρος. Πολυάριθμοι υπήρξαν αι παρ' αυτού κατα Μετά δε συλικτάριδες ένεισιτών βασιλέως θυρών αμφί των τρια
κτηθεί και χώρα κατά τε την Ασίαν και την Ευ κο σίων, οι ιππείς όντες από των νεηλύδων επί ταύτην παραγ:
ρώπη , εξ ών πολλαί, οίον η Σμύρνη, η Έφεσος, η νονται την χώραν. Μετά δε τούτους καρίποδες οι επήλυδες
καλούμενοι, από τι Ασίας και Αιγύπτου και δή και Λιβύης
"Τ -

(1) ο Χαλκοκονδύλης (αυτόθι) λέγει «δύο και τριάκοντα.» Σ. Μ. Η αυτό ες τας θύρας παραγινόμενοι, και αρετης αντιποιούμενοι
(2) Cibbon, πιει, do la décadence et de la chute de έναντιβασιλέως, μεμισθωμένο αυτό ο μεν πλείονος, ο δε ελάττο
1' ε"pire τomnia, ν»ς. Τούτων δι έχονται αλοφατζίδες οι μισθωτοί καλούμενοι,
η
αμφι
 )(50 )(
γοι δε στρατηγοί διεκρίθησαν επί τε αυτού και προ Σιάχήν ο ευνούχος και ο Ιβραήμ ήσαν αυτό προσεγ
αυτού κατά τε την Ευρώπην και την Ασίαν. Αλλά γίζοντες κατά την συνήθειαν. Τότε ο σουλτάνος ήρώ
και τα της πολιτικής διοικήσεως έρρύθμισεν επίσης, τησε τον Σιαχήν τον αυτου μεσάζοντα (1) « Τί
και την εποχήν αυτού εδόξασαν διάφοροι ποιηται και ότι απομακρόθεν ίστανται οι μεσάζοντες του μου
συγγραφείς, και άλλοι περί την επιστήμην των νόμων πατρός, κάλεσον αυτούς, και ειπε τώ Χαλίλ εστάναι
και την θεολογίαν δόκιμοι. Απέθανε δε ο μέγας εν τω τόπω αυτού. Ο δε Ισαάκ απελθέτω εν Προύση
ούτος ηγεμών την 5 Φεβρουαρίου 1451, τρυφήσας, συν τους λοιπούς της εώας άρχουσι, ταφή δούναι το
ώς είδομεν,υπερβαλλόντως, Ταύτην την είδησινλαβών σώμα του έμού πατρός. Εχέτω δε και των ανατο
τρείς ημέρας μετά τον θάνατον του πατρός ο υιός λικών θεμάτων την φροντίδα ». Ταύτα ακούσαντες,
αυτού και διάδοχος Μωάμεθ, το εικοστόν πρώτον παρευθύς δραμόντες ήσπάσαντο του ηγεμόνος την
έτος άγων της ηλικίας, και προσκαλούμενος συγχρό χείρα, και ο μεν Χαλίλ έμεινε μεσάζων, ο δε Ισαάκ
νως υπό του Χαλίλ να επιβή ει δυνατόν Πήγασον λαβών το πτώμα του ηγεμόνος συν πλείστοις άρχουσι
ίππον πτερόεντα και να μεταβή εις Θράκην, ανέβη και οικονομία πολλή εις Προύσαν απήλθε, και έθαψεν
δρομαίον ίππον αραβικον ανακράζων και ο αγαπών αυτό εν τω παρ' αυτού δομηθέντι βωμω, πλείστα νο
με ακολουθήτω μοι ». 'Εχων δε έμπροσθεν μεν τους μίσματα κενώσας εν χερσι πενήτων εν τη κηδεία (2).
οικείους δούλους τοξότας και ώκυδρόμους, όπισθεν Ούτω λοιπόν παριών επί τέλους ο Μωάμεθ επ
Α

δε τους ξιφηφόρους και ακοντιστας ιππείς, διεπέ

την βασιλείαν ήν τοσούτον επόθει, όπως καταστήση
ρασε τον πορθμόν και ήλθεν εις Καλλίπολιν, όπου αναμφισβήτητον την εξουσίαν, ανείλεν ύδατι επι
r \ / χr Α « -

ανέμεινεν ήμέρας δύο ίνα συναθροισθώσιν οι ακόλουθοι, στομώσας την έμπνοήν (3) τον έτι γαλαθηνον αυτού
αναγγείλας και προς τους εν Αδριανουπόλει την εις αδελφόν, γονον νόμιμον του Μουράτου, ενώ αυτός
τ « , -

την Χερρόνησον διάβασιν αυτού. Και ότε απήρεν ήν υίος δούλης. Και όμως, φοβούμενος την κοινήν
από Καλλιπόλεως πλήθη πολλά συνέρρεoν προσκυ αγανάκτησιν, απεδοκίμασε την επιούσαν το έγκλημα,
νούντες αυτώ. Εξήλθε δε εις προυπάντησιν και άπασα
θανατώσας το όργανον αυτού, τον Αλήν υιον του
ή τάξις της ηγεμονίας, οι τε βεζύριδες και σατρά Βρενόζη (4), ισχυροτάτου και περιφανούς Οθωμανού.
παι και έπαρχοι και δήμαρχοι, και οι μύσται και "Ιδού τα εγκαίνια της βασιλείας Μωάμεθ του Β' (5)!
οι διδάσκαλοι, και οι εν επιστήμαις και τέχναις
ασχολούμενοι και μέρος πολύ τού συρφετώδους λαού,
και καταβάντες των ίππων πάντες, πεζοί προς τον (1) Μεσάζοντας ονομάζουσι τινες των βυζαντινών ιστορικών
ηγεμόνα εβάδιζον. Και ελθόντες άχρις ημίσεως μιλίου, τους βεζίρας ερμηνεύοντες την λέξιν, ώς λέγουσι και τους Γενισ
σάρους νεήλυδας. Σ Μ.
αθρόοι στάντες κοπετόν μέγαν μετά δακρύων ανή (2, Δούκας, Κεφ. Κγ.
γειραν. Τότε και αυτός καταβάς τα όμοια έπραττεν. (3) Χαλκοκονδ. Βιβ. Ζ'.
Έπειτα δε ασπασάμενοι οι μεγιστάνες την χείρα (4) Βρενόζην κατά Χαλκοκονδύλην και Εβρενέζ κατά Δούκαν,
αυτού, εισήλθον εις την πόλιν. Τη δε επαύριον, Οι βυζαντινοί συγγραφείς διαφωνούσιν ως επί το πολύ περί την
παραστάσεως γενομένης μεγάλης κατά το έθος, και γραφήν των ξένων κυρίων ονομάτων. Σ. Μ.
καθισθέντος του Μωάμεθ εν τη καθέδρα τη πατρική, (5) Ο συγγραφεύς λέγει ότι μήτηρ του δευτέρου τούτου υιού
ίσταντο απέναντι πάντες οι σατράπαι, ότε Χαλίλ του Μουράτου ήν «.ήγεμονίς εκ Σερβίας. » ήν, προστίθησι μετά
πασας και ο Ισαάκπασας οι δε ηγεμόνες βεζύραι μικρόν, βία συνέζευξεν ο Μωάμεθ μετά τινος δούλου Ισαάκ τoύνομα.
και ότι επιθυμών να πράξη ταύτα και προς την ετέραν μητρυιάν,
τους οκτακοσίους. Τούτων δε αύθις έχονται οι σπαχίδες καλού α την ηγεμονίδα της Σερβίας, » αλλά φοβούμενος μήπως, της
μενοι, αμφί τους διακοσίους. Ούτοι δ' εισιν οι των αρχόντων ηγεμονίας αυτού μη έτι παγιωθείσης, εξεγερθώσι κατ' αυτού υπό
παίδες, ών τους μεν από του κοιτώνος εκβαλών ες ταύτην αυτούς του πατρός εκείνης οι Ούγγροι, έπεμψε αυτήν προς τούτον.
καθίστησι την χώραν, τους δε επιλεξάμενος ενταύθα έχει ώς Πρόδηλον όμως ότι ενταύθα υπάρχει σύγχυσις, εις ην και άλλοι
ανδρών παίδας αγαθών γενoμένους, υπέπεσαν (Ίδε και την της Τουρκίας ιστορίαν υπό Ηenri Μaι
» Και αι μεν θύραι, ώς ξυνελόντι μοι φάναι, ούτω τετάχαται' thieu, τόμ. Α' σελ. 111, έκδ. του 1857), αντιγράψαντες αταλαι
δύο δε υπό βασιλέως ες ξύμπασαν αυτό την αρχήν καθίστανται πώρως τον γάλλον μεταφραστή του Ηummer. Ο γερμανός ιστο
στρατηγοί, o μεν της Ευρώπης, ο δε της Ασίας. Και τούτων ριογράφος, επόμενος τότε Χαλκοκονδύλη (βιβλ. Ζ') και τώ Δούκα
εκατέρω έπονται τά τε στρατεύματα και οι άρχοντες, όποι αν (βιβλ. Κγ), λέγει ότι ο αναιρεθεις αδελφός ή υιός της « Σπεν
εξηγώνται, επειδαν επαγγείλη αυτοίς ο βασιλεύς. "Επονται δε δέρεω θυγατρός » ή Σπεντιάρ των Τουρκομάνων, όπως ονομάζει
αυτοίς και οι υπαρχοι παρ' αυτοίς σημαιοφόροι καλούμενοι, αυτόν ο δεύτερος των ανωτέρω δύο βυζαντινών ιστορικών, ηγε
επειδαν γαρ ες την αρχήν ταύτην υπό βασιλέως καθίστηται, μόνος Σινώπης. Και ταύτην και την Σπενδέρεω θυγατέρα », ήρ
σημαία τε δωρείται αυτόν ο βασιλεύς ώς στρατηγώ γενομένω και μοσεν ανδρι μέγιστα δυναμένω εκ ταις θύραις, τoύνομα Ισαάκ,
πολλών άρχοντι πόλεων. Τούτω δ’ αυ τό υπάρχω έπονται οι όν στρατηγόν άπέδειξε της Ασίας και εφιλοφρονείτο αυτόν εις τα
των πόλεων άρχοντες όποι στρατεύηται. Χωρούσι δε άπαντες κατά μέγιστα ». Την δε θυγατέρα του ηγεμόνος Τριβαλλών (Σερβίας)
ταύτα επόμενοι τοίς σφετέροις αυτών άρχουσι τε και στρατηγοίς, γυναίκα του Μουράτου και μητρυιάν αυτού « έπεμψε τό πατρί
επειδαν ες το βασιλέως παραγένωνται στρατόπεδον. Αυτη σχεδόν χαριζόμενος, και χώραν επεδίδου όσην έκτήσατο. »
ή των στρατευμάτων αυτώ διάταξις. Οι μέν το ιπποδρόμοι τάτ Ουδέν ήττον πλανάται ο συγγραφεύς ότε εξιστορών τα της
τονται και ούτοι ες τους σφών αυτών υπάρχους οι δε αζάπιδες εγκαθιδρύσεως του νέου σουλτάνου (την εξιστόρησιν ταύτην παρε
υφ' ενί άρχοντι επόμενοι, ες ταυτό γιγνόμενοι στρατεύονται. » λίπομεν ώς περιττην ενταύθα) λέγει ότι « Κωνσταντίνος ο Δρά
Χαλκοκονδύλ. βιβ, Ε'. γασης (ο τελευταίος των ημετέρων αυτοκρατόρων) παρουσιά
 )(51)(
"Ο δε Σκεντέρμπεης, καταδιώξας τον εχθρον Χ. χΤΟχ στρατιωτικάς γυμνασίας, επεδόθη εις αγώνας καθ'ους
λιπόντα την πολιορκίαν της Κροίας, επανήλθεν ανέπτυξε και ανδρίαν και εμπειρίαν.
εις την πρωτεύουσαν, μεταξύ πλήθους λαού και Επειδή δε προ πολλού ο Σκεντέρμπεης δεν είχεν
επευφημιών και πανδήμου αγαλλιάσεως. Πρώτος επιθεωρήσει τα όρια, τας πόλεις και τα λοιπά μέρη
πάντων ο Ουρανοκόντης, οδηγών την άτρόμητον του κράτους, επεχείρησεν ευθύς μετά τον γάμον την
φρουράν ήλθεν εις προύπάντησιν του Σκεντέρμπεη, επίσκεψιν ταύτην συμπαρακυλουθούσης και της νέας
μόλις δ' εφάνη και δραμων ουτος ενηγκαλίσθη αυτόν ηγεμονιδος, άμα δε και πολυαρίθμου ιππικής δυνά
περιχαρώς, και την Εμαθίαν χάριν αυτού ανέδειξε μεως. Στίφη λαού συρρέοντα υπεδέχοντο αυτόν
δουκίαν αντήμειψε δε δαψιλώς και πάντας τους μετ' ευφημιών, και στρωννύοντες χλόη την οδόν
συμπολεμήσαντας. δι' ης επορεύετο ευλόγουν αυτόν. Και οι μεν πλού
Εν τοσούτω πλήθος ξένων συνέρρευσε πανταχόθεν σιοι έλεγον «Δέχθητι, Σκεντέρμπεη, τα δώρα
επιθυμούντες να ίδωσι το ένδοξον θέατρον των ηρωί ταύτα, διότι η κραταιά σου χειρ θέλει μεταβάλει
κών εκείνων πράξεων διότι σύμπας ο χριστιανικός αυτα εις σίδηρον προς υπεράσπισιν ημών » οι δε
κόσμος συνησθάνετο την χαράν της Ηπείρου. Ο πτωχοι κροζω. « Πλην της καρδίας και του βρα
πάπας Νικόλαος ο Ε', ο βασιλεύς της Ουγγαρίας, χιονος ουδέν άλλο έχομεν να σοί προσφέρωμεν. Σοί
ο δουξ της Βουργουνδίας έστειλον πρέσβεις προς τον ανήκουσιν αμφοτερα. J)
Σκεντέρμπεην φέροντας άφθονα βοηθήματα, όπως Ελθών δε προς την Μακεδονίαν και καταλύσας
επί τινα χρόνον εν τη Κάτω Δίβρη, διότι εκείθεν
ανακουφισθώσι τα δεινά τοιούτου πολέμου. Ο βασι
λεύς της Αραγονίας, της Νεαπόλεως και της Σικε εισέβαλλoν συνήθως οι εχθροί, επείσθη ότι αναγκαίον
λίας Αλφόνσος Ε' ο μεγαλοπρεπής, προ πολλού θαυ ήν να κλείση διά παντος την είσοδον ταύτην. Διό
μάζων και αγαπών τον ήρωα της Ηπείρου, ου μόνον επεχείρησεν αμέσως την κατασκευήν φρουρίου, υπε
χρυσον, αλλά και μοδίων σίτου χιλιάδας τριακοσίας, ρασπιζόντων ταύτην τεσσάρων χιλιάδων ανδρών,
και εκατόν άλλας κριθής επεδαψίλευσεν αυτώ. επί του υψηλού όρους της Μοδρισάς, όθεν κατεσκο
πείτο απειρος έκτασις της πέριξ χώρας. Η θέσις αύτη
Ο δε Σκεντέρμπεης αδιακόπως άγρυπνος και προ δύο είχε και μεγάλα πλεονεκτήματα, πρώτον μεν
νοητικός, επανέλαβε μετά τινων ημερών ανάπαυσιν προλαμβανομένης ενταύθα πάσης αιφνιδίας εισβολής
την συνήθη αυτού δραστηριότητα. Επεμελήθη δε εδίδετο είδησις διά πυροβολήσεως δεύτερον δε εχρησί
προ πάντων τα περί της οχυρώσεως της πόλεως, διότι
μευεν αντί ασύλου ισχυρού προς τους πέριξ κατοίκους
ή πρόοδος τής εξολοθρευτικής εφευρέσεως του πυρο
Αλλά και άλλως αι προφυλάξεις αυται ήσαν
βολικού, απήτει και τρόπους αντιστάσεως ευστο αναγκαιόταται, διότι ο διάδοχος του Μουράτου ήν
χωτέρους. μέγας και φοβερός. Μόλις εικοσιδύο ετών έχων ηλι
Ενώ δε ήλπιζεν ότι οι υπήκοοι αυτού, καταγ ι κίαν ο Μωάμεθ, προανήγγελλε ποίος έμελλε ν' ανα
νόμενοι περί την ανόρθωσιν των εκ του πολέμου δειχθή. Δίς περιζωσθείς το ξίφος του Οθμάνου (το
υστυχημάτων και αντιπερισπώμενοι υπό πολλών 1443 και 1446) διά την παραίτησιν του πατρός,
άλλων μεριμνών ιδιωτικών τε και δημοσίων, δεν και δις καταβάς του θρόνου, εβυσσοδόμευε κατά
ήθελον ενθυμηθή την περί γάμου υπόσχεσιν, η κοινή των προτρεψάντων τον Μουράτην πιστών συμβούλων
ευχή επανελήφθη παρά πάντων. Βιασθείς άρα να εν ίνα αναλάβη τας ηνίας της εξουσίας. Η κρυψίνοια
δώση ενυμφεύθη τον Μάϊον του 1451 έτους την ώραίαν αυτού ήν βαθυτάτη. Και ποτε ερωτήσαντός τινος
Δονίκην, θυγατέρα του Αρριανήτου, του ισχυροτάτου των περί αυτόν βεζυρών, προς τί άρα τοσαύται πολε
και περιφανεστάτου των κατά την μεσημβρινήν Αλ μικαι παρασκευαί ; « Εάν, απεκρίνατο φλεγμαίνων
βανίαν δεσποτών. Τότε και οι πέριξ ηγεμόνες και υπ' όργής, και μία μόνη του πώγωνός μου θρίξ εγί
των πόλεων και των αγρών οι κάτοικοι συνέρρευσαν νωσκε την αιτίαν, αποσπάσας έρριπτον αυτήν εις το
αγαλλώμενοι, και η Ενετία και ο βασιλεύς Αλφόν πυρ. » Ηγάλλετο δε και εμειδία οσάκις κατεδί
σος έστειλαν προθύμως πλουσιώτατα δώρα, τα του καζεν εις θάνατον αγαπών εις άκρον την τοξευ
βασιλέως όμως τοσούτω ήσαν πολύτιμα, ώστε ο τικήν, ήξίου όπως επιδίδωνται εις ταύτην και οι
Σκεντέρμπεης, μη έχων πώς ν' ανταποδώση την στρατιώται και μάλιστα οι Γενίσσαροι, και συνεχώ
χάριν, απέβαλεν αυτά. Αλλ' επειδή οι πρέσβεις διηγείτο ότι ο άγγελος Γαβριήλ εμφανισθείς το
επέμενον, αναγκασθείς ενέδωκεν, ανταποστείλας Αδάμ και δούς αυτώ τόξον και βέλη είπε « Χρώώ
άλλα, ήττον μεν πλούσια αλλ' ενδοξότερα, ώς ίππους, το όπλον τούτο, διότι είναι η ισχύς του Θεού. »
δούλους, σημαίας, πάντα ταύτα λάφυρα τουρκικά. Ιδού πώς εξεικονίζει αυτόν συγγραφεύς τις Τούρ
Ο δε λαός φιλών και κατά τας πανηγύρεις τάς κος « Έχει ρίνα γρυπην παραπλησίαν ράμφει ψιτ
τακού ερειδομένω επί κεράσων το μέλαν αυτού
σθη ενώπιον του σουλτάνου να προσαγορεύση αυτόν εξ ονόματος γένειον είναι πυκνόν ώς χρυσά νήματα συμπεπλεγ
του των Ελλήνων α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ ο ς, και του αδελφού Δημη μένα, ο δε μύσταξ σκιάζει τα χείλη ώς φύλλα
τρίου, δεσπότου της Πελοποννήσου » διότι αυτοκράτωρ ήν τότε βαρολίας τεθειμένα επί κάλυκος ρόδου. » Οι μέλανες
αυτός ο Κωνσταντίνος Δράγασης, όστις, κατά Δούκαν, « μαθών αυτού οφθαλμοί ήσαν μικροί, το βλέμμα έμπυρον
την εναλλαγήν της ηγεμονίας έστειλε πρέσβεις. » Σ. Μ. και αστραπηβόλον, το δε ανάστημα μέτριον και
 )(52)(

εύρυθμoν. Επιτήδειος ών περί πάσας τάς σωματικάς τριβεν η σύζυγος αυτού καθ' έκαστον θέρος τον δε
γυμνασίας, τήν τε ξιφασκίαν και το τζιρίτιον (!) χειμώνα επανερχομένη εις Κρόιαν, μετέβαινεν, οσάκις
κατεδάμαζε και τους αγριωτέρους των ίππων. "Εν οι Τούρκοι ήπείλουν ή κατεπάτουν την Αλβανίαν,
δυμα δε είχε πλατείαν αναξυρίδα, και κάνδυν ανει εις Κολχίνιον, πόλιν παραλίαν των Ενετών. Το
μένον, και κίτρινα υποδήματα και ποικιλόχρουν φρούριον έκειτο επί βουνού, και παρά τους πόδας
κεφαλοδέσμιον κυλινδροειδές. Και επειδή ηγάπα την τούτου εξετείνετο ευρύχωρος εύφορωτάτη πεδιάς,
πολυτέλειαν και την μεγαλοπρέπειαν, και το έν και υπό της τέχνης αυτής θαυμασίως γονιμοποιου
δυμα, και τα όπλα, και οι χαλινοί και τα εφίππια μένη, περί ην έκειντο κοιλάδες και δρυμώνες, αλλά
και η λοιπή των ίππων σκευή εξήστραπτον υπό χρυ και ουκ ολίγαι στρατιωτικαι σκοπιαι ήσαν εκεί
σου και πολυτίμων λίθων, διεσκορπισμέναι προς αποφυγήν πάσης αιφνιδίας
Ατάραχος προ του κινδύνου, άγρυπνος, ακάμα εισβολής. -

τος, ευσταθής περί τας επιχειρήσεις, συνετος όσον Μαθών ο Σκεντέρμπεης τας μεγάλας του Μωά
και φιλόδοξος, τιμωρών μεν αδυσωπήτως την αδικίαν μεθ παρασκευάς, επανέφερεν εν τάχει την σύζυ
και την ανομίαν των άλλων, αλλ' αδικών και άνο γον εις την Κρόϊαν, και συναγαγών τον προχειρό
μών αυτός ανηλεώς, κύριος αναριθμήτων δυνάμεων τερον στρατόν ήλθεν εις την Κάτω Δίβρην, συνήθη
και διοικών πλήθη γενναία και ενθεομανή, συνείδησιν τόπον των κατασκοπήσεων αυτού, μετά μόνον πέντε
μεν έχων την ιδίαν θέλησιν, θρησκείαν δε την λα χιλιάδων ανδρών, ο δε Μωυσής, διοικών άλλο σώμα
τρείαν εαυτού και ήθη βδελυκτά, έμελλε να συντα περί τα όρια, προσετάχθη να μη συμπλακή μόνος
ράξη μετά μικρον τον κόσμον εκ θεμελίων δι' εκπορ μετά του έχθρού, αλλά να περιμείνη έως oύ συνέλ
θήσεων και κακουργιών. σώματα.
θωσι τα δύο
Τοιούτος ο εχθρός προς ον είχε να παλαίση ο Αναγγελθείσης δε μόλις μετά δέκα ημέρας εκ
Σκεντέρμπεης, και τηλικoύτος ο φοβερός μονάρχης όν Μοδρισας τής αφίξεως τών πολεμίων, ό Σκεντέρ

έμελλε να καταβάλλη αδιακόπως ο μικρός ηγεμών μπεης έδραμεν έν ζοφερά τινι νυκτί εις προύπάν
της Ηπείρου. τησιν αυτών, οίτινες, δωδεκασχίλιοι τον αριθμόν,
"Ως και ο Μουράτης ούτω και ο Μωάμεθ έμελέτα προήλαυνον μετά σπουδής υπό τον Χαμζάπασαν,
στυγερά κατά της Αλβανίας και του ηγεμόνος αυτής συνώνυμον του ανεψιού του Σκεντέρμπεη. Και ανα
αλλ' επειδή ο Σάχης της Περσίας ήτοίμαζε μεγάλας βάντες το όρος της Μοκρέας, κατέλυσαν εν τη μεταξύ
δυνάμεις κατ' αυτού, ανέβαλε την εκδίκησιν, και λό τούτου και της Μοδρισάς κοιλάδι, όθεν επεχεί
γους ειρήνης επέσειλετώ Σκεντέρμπεη,μόνον όρον προ ρησαν και του δευτέρου την ανάβασιν να εισβά
τείνων την απότισιν ελαχίστου φόρου. "Ετυχεν όμως, λωσιν εις την πεδιάδα. Εχαιρον δε νομίζοντες ότι
ώς και ο πατήρ αυτού, άρνητικής απαντήσεως. Και ελάνθανον την άγρυπνον του Ηπειρώτου προσοχήν
μάλιστα, όπως επικυρώση ταύτην επισημότερον ο και προέβαινον μετά θάρρους. Αλλ' αίφνης επιδρα
ήπειρώτης, εισέβαλεν εις την πολεμίαν, και δηώσας μών εκείνος εξαφανούς, ώς καταρράκτης εξερράγη
αυτην επανέστρεψε φέρων πλούσια λάφυρα, και αφείς και κατεκύλισεν αθρόους άνδρας τε και ίππους. Και
δυνάμεις ικανάς επί των προς την Μακεδονίαν ορίων. συγχρόνως μοίρά τις του πεζικού καταδιώξασα
Επανελθών δε εις Κρόιαν συνεκάλεσεν αμέσως τους τους μέχρι της κορυφής προελάσαντας εφόνευον και
εγκριτοτέρους της πόλεως και των περί αυτόν αξιω ίππους και αναβάτας, ενώ ο Χάμζας, λαβών υπό του
ματικών, και παραστήσας τας δυσκολίας του Μωά θείου εντολήν, προεχώρησε διά χωρίου ήττον απο
μεθ διά τον προς την Περσίαν πόλεμον, είπεν αρμό κρήμνου, και εισελθών εις την κοιλάδα κατέκοψε
διον την ευκαιρίαν όπως ανακτήσωσι το Σβετιγράδιον πάσαν την εχθρικήν προφυλακήν, ζωγρήσας και τον
ή κυριεύσωσι του Βελιγραδίου, και εισβαλόντες εις πασάν. Και Τούρκων μεν απωλέσθησαν κατά την
την Τουρκίαν δικαιώσωσι τας επιθυμίας του Πάπα, μάχην ταύτην χιλιάδες επτά, χριστιανοί δε τριά
του βασιλέως Αλφόνσου και άλλων ηγεμόνων, οίτινες κοντα. Εγένετο δε κύριος ο νικητής και όλων των
έστελλον αξιόλογα βοηθήματα ου μόνον υπέρ μόνης σημαιών και των αποσκευών των πολεμίων. Και
της Ηπείρου, αλλά και υπέρ πάντων των χρισιανών. τα μεν λάφυρα αφήκε πάντα τους στρατιώταις, τον
Αλλ' ο Ουρανοκόντης, ερμηνεύων και των λοιπών δε τούρκoν Χάμζαν εδωρήσατο το χριστιανώ Χάμζα,
την γνώμην, αντέταξε παρατηρήσεις, ας ενέκρινε και και αυτός έδραμεν εις τα όρια μικρον δε προ των
ο Σκεντέρμπεης ομολογήσας φρονίμους και ούτω Χριστουγέννων επανήλθεν εις Κρόϊαν.
ανεβλήθη η περιπόθητος εκστρατεία, Ο έκτακτος ούτος ανήρ ο τοσούτω ανηλεής εν
Εν τοσούτω ο σουλτάνος τελειώσας τον προς την ταϊς μάχαις, προσηνέστατος ήν προς τους αιχμα
Περσίαν πόλεμον, έστρεψε τα όπλα κατά της Αλβα λώτους. Τούτο ιδών ο πασάς και θαρρήσας προέτεινε
νίας. Εδόθη δε η περί τούτου είδησις τώ Σκεν λύτρα υπέρ τε εαυτού και των συναιχμαλώτων
τέρμπεη ότε συνοδευόμενος και υπό του Χάμζα ήλθεν Γενομένης δε της προτάσεως δεκτής και ορισθέντων
εις Πετράλβαν, χάριεν και τερπνόν χωρίον, όπου διέ των λύτρων, δύο εκ των πρώτων αιχμαλώτων απε
στάλησαν εις Αδριανούπολιν ίνα επικαλεσθώσι την
(1) Ξύλον μακρόν και όγκον έχον συνήθους ράβδου, ο πάλλον συγκατάθεσιν του σουλτάνου αλλά μόλις και μετά
τες οριζοντείως οι Τούρκοι εξακοντίζουσι, Σ. Μ. πολλού κόπου έτυχον αυτής, διότι ο Μωάμεθ εκμα
 )(53)( ν

νείς διά την ήτταν κατεμέμφετο του πασά, νυν μεν κατά του εχθρού, και μετ' ολίγον ο καλός καιρός
ώς προδότου, άλλοτε δε ώς ραθύμου και νωθρού. θα έλθη εις βοήθειαν ημών. »
Λαβών δε ο Σκεντέρμπεης τα λύτρα, τα μεν ημίση Μόλις είπε ταύτα και κατέπαυσεν ο υετος, και
και έτι πλείονα έδωκε τώ ανεψιώ, τα δε λοιπά διέ
έλαμψαν οι αστέρες, και ανεφάνη η σελήνη ο στρατός
νειμε τοίς τε εν Μοδρισά μαχηταίς, και τους υπό προεχώρησεν ευθαρσώς, και αίφνης είδεν ο Δεβρέας
τον Μωυσέα. Αλλά και ο Χάμζας, ίσος τω θείω εκείνους ους ενόμιζε μακράν αυτού. Και κατ' αρχάς
την μεγαλοδωρίαν, διένειμε προς τους συμπολεμισάς
μεν ηκροβολίσθησ αν μετά μικρόν όμως ο Μωυσής
το επιβάλλον αυτώ. Ο δε πασάς ανεχώρησεν επι ιδών ότι περί αυτόν δεν εδείκνυον την συνήθη
οι
πoθών σφόδρα τον Σκεντέρμπεην, προς δν, ώς λέγε
ται, απεκάλυψε πολλά και σπουδαία περί τε των δραστηριότητα, αναλαμβάνει την διοίκησιν, ενθουσιά
αυτούς, ορμά λάβρος κατά του εχθρού και βιάζεται
εχθρικών σκοπών του σουλτάνου, και περί του τρόπου αυτόν να υποχωρήση προς το κύριον σώμα του τουρ
της αποσκεδάσεως αυτών. κικού στρατού. Επειδή δε ο πασάς εφρόνει ότι, ανα
Διάδοχος δε του Χαμζαπασμώνομάσθη ο Δεβρέας, πεπταμένου όντος πανταχόθεν του χωρίου, ο εχθρός
όστις φήμην μεν έχων έμπειρου στρατηγού, αλαζο δεν ήθελε τολμήσει ριψοκινδυνών νέον σπουδαιό
νείαν δε ουχί κατωτέραν της φήμης επεζήτησε την τερον επιχείρημα, δεν επέτρεψεν εις όλας τας δυνά
επικίνδυνον ταύτην τιμή. Ναι μεν εδίστασε κατ' αρ μεις αυτού να συμπλακώσι. Ταχέως όμως επείσθη
χάς ακούσας τον Χαμζαπασαν διηγούμενον τα κατορ ότι ηπατάτο, διότι ο συγγενής του Σκεντέρμπεη
θώματα του ηγεμόνος της Ηπείρου, αλλ' αναλαβών Μουζάκης, ει και είχεν εντολήν να ακροβολίζηται
το πρώτον θάρρος, εξεστράτευσε πλήρης ελπίδων. μόνον μετά της αριστεράς πτέρυγος των πολεμίων,
Και ελθών μετά δεκαπέντε χιλιάδων ανδρών εις ενέπεσεν ακάθεκτος εις τας εχθρικάς τάξεις και
ευρύχωρον πεδίον διαχωρίζον την Βουλγαρίαν από της διέσπασεν αυτάς. Τούτο ιδών ο Σκεντέρμπεης έδρα
Ηπείρου, πέραν του όρους Πολόγου, κατεσκήνωσεν μεν ακράτητος εις αναζήτησιν του πασά, διότι, κατά
άχρι της επιούσης, μεταξύ του όρους Μοκρέας και της το γενικόν αυτού αξίωμα όπερ εφρόντιζε να εφαρ
Σκοπίας, πολυχνίoυ κειμένου παρά την συμβολήν της μόση κατά πάσαν μάχην, κοπτομένης της κεφαλής,
"οβρέσκας μετά του Βερβάζου. Η εύφορος της Σκοπίας το σώμα κατεβάλλετο αμέσως. Επειδή δε ο Δεβρέας
κοιλάς ήν πλήρης κεκαλλιεργημένων αγρών και πολυα είχε μεταβή εις βοήθειαν του αριστερού κέρατος, ο
ρίθμων οικιών, λόφοι δε περιφράσσοντες το πεδίον, Σκεντέρμπεης έτρεψεν εν τοσούτω τας πρώτας γραμ
συνείχοντο προς το Πολόγον(1). Ενταύθα ανέμενε τον μάς. Τότε ο ακάθεκτος Μωυσής εισβάλλει ραγδαίως
τολμητίαν πασάν απροσδόκητος και ουχί ευάρεστος εις το μέσον των εχθρικών ταγμάτων, αρπάζει ση
υποδοχή διότι ο Σκεντέρμπεης φειδόμενος του εχ μαίαν τουρκικήν, και ρίπτει μεταξύ των περί αυτόν
θρου πολλά ήδη πονήσαντος, έδραμε μετά εξακισ ώς τι παρορμητήριον προς την νίκην. Το τρόπαιον
χιλίων στρατιωτών, και φθάς μέχρι τινος απέστειλε τούτο ενθουσιά πάντας, και ώς πρό χειμάρρου εν
τον Μωύσην ίνα προσκοπήση ούτος δε εισδύσας εις δίδουσιν οι πολέμιοι. Μαινόμενος και έξω φρενών
θάμνους κατεσκόπησε, της σελήνης συναντιλαμ όρμά ο Δεβρέας αλλ' ενώ μάτην αγωνίζεται να
βανομένης, τόν τε αριθμόν και την διάταξιν των συντάξη εκ νέου τον διασκορπισθέντα στρατόν, ο
πολεμίων. ήρως της Ηπείρου ορμά λογχοφόρος, και διαπε
Ταύτα μαθών ο Σκεντέρμπεης και θέλων να ωφε ράσας τον τράχηλον αυτού κατεκύλισεν άπνουν. Και
ληθή από της νυκτός εχώρησε μετά του στρατού. αμέσως ο εχθρικός στρατός έδωκε τα νώτα, κατα
"Ηλθον δε εις βοήθειαν και τινα νέφη άτινα, επι διωκόμενος υπό τε του Μωυσέως και του Μουζάκη.
σκιάσαντα τον στρατόν επεκάλυψαν την κατάβασιν Τέσσαρες περίπου χιλιάδες Τούρκων έπεσαν κατά την
αυτού. Μικρόν όμως μετά ταύτα πάντα μετεβλήθη μάχην ταύτην, εξ ών οι πλείους εφονεύθησαν φεύ
σαν διότι άνεμος ηγέρθη σφοδρός, φλογεραι ασραπαι γοντες. Ολίγοι δε ήθελον αποφύγει τον θάνατον
εφαίνοντο πυρπολούσαι την γην, μανιώδης έβρόντα είποτε είχεν ο Σκεντέρμπεης μεθ' εαυτού τους το
ο κεραυνός, και ακατάσχετος ώς χείμαρρος κατέ ξότας και τους πυροβολοφόρους. Εκ δε των χρι
πιπτεν ο υετός ήν άρα ο οιωνός απαίσιος ; Τοιαύτη στιανών ουδείς απέθανεν ή κάν έτραυματίσθη, λέ
τις πρόληψις διετάραξε την φάλαγγα των Αλβανών, γουσιν οι ιστορικοί (1) αλλ' ή υπερβολή αύτη δηλοί
οίτινες ανήσυχοι ήτένιζον αλλήλους. Αλλ' ο Σκεν ότι μικρά υπήρξεν ή φθορά των χριστιανών.
τέρμπεης εννοήσας αυτήν εχλεύασε τους δεισιδαί Μετά δε την μάχην ο ηγεμών της Ηπείρου εξύ
μονας, επέπληξε μάλιστα γελώντας πρώτας τάξεις, μνησεν ενθουσιών ενώπιον πάντων των αξιωματικών
και συνταράξας τόν σημαιοφόρον « Προφήτα, είπε, την ανδρίαν του Μωυσέως, και έδωκεν ιδιοχείρως
κακών, παρεφρόνησας ; Τί σε πτοούσι τα μετεωρο αυτώ τά τε όπλα και τον ίππον του Δεβρέα. Αλλά και
λογικά ταύτα φαινόμενα του Μαρτίου και ας τρέξωμεν οι λοιποί, αξιωματικοί τε και στρατιώται, μετέσχον
και των λαφύρων και των αιχμαλώτων. Νέος τις
Τούρκος ευγενής το ήθος λαχών τώ Μουζάκη, ήρώ
(1) Ιd loci nomen patria Serbiorum lingua sonar, nemus
dei. (Gott. Sbritt., Servic., c. VΙ.) Αλλά σήμερον ουδέν ίχνος
σώζεται του ηφαιστείου όπερ ελέγετο υπάρχον εκεί, (1) Ο Βαρλέτιος και οι κατ' αυτόν γράψαντες,
 )(54)(
τησεν αντί πόσου συγκατετίθετο να λυτρώση αυτόν. Σκεντέρμπεης εσήμηνεν από πρωίας το εις έφοδον.
Του δε ορίσαντος ταλύτρα, ό αιχμάλωτος έδωκεν Προχωρούντος δε μεγαθύμως τού στρατού, εφάνησαν
αυτά και ήτοιμάσθη να αναχωρήση. « Μή σπεύδε, ύο κήρυκες, οίτινες ελθόντες ήρώτησαν τους όρους
ανέκρ ξεν ο Μουζάκης αγνοείς ότι πάν ό,τι έχεις επί τής παραδόσεως. « Ζωή και ελευθερία, ιδού πάντες
σου μοι ανήκει, επειδή είσαι αιχμάλωτός μου; Είναι οι όροι μου », απεκρίθη ο Ηπειρώτης,
ποτε δυνατόν να εξαγορασθής διά χρημάτων ξένων;» Επειδή δε η απάντησις εφάνη τραχυτάτη προς
Επειδή δε ο μεν Τούρκος δεν ενέδιδεν ο δε Αλ τους πολιορκουμένους, εξητήσαντο ανακωχήν επί ένα
βανος δεν επείθετο, απετάθησαν προς τον Σκεντέρ μήνα, υποσχόμενοι να δεχθώσι τους όρους εάν εν
μπεην. " τ
ν - r "
τοσούτω δεν σταλή βοήθεια προς αυτούς,
« Τωόντι, είπεν ούτος, ή έρις είναι περίερ Αλλ' ο Σκεντερμπεης θεωρήσας την πρότασιν
γος, επειδή και οι δύο αντιποιείσθε ό,τι μοί ανήκει. παράλογον και γελοίαν, « Εστω, είπε, δίδω προς
Και συ μεν, Μουζάκη, οικειοποιείσαι αργύριον μη
υμάς προθεσμίαν και την προσεχή νύκτα, όπως εύ
δοθέν σοι, διότι ήγνοουν την ύπαρξιν αυτού, συ δε, ρητε άλληνμάλλον ευπρόσδεκτον πρότασιν παρελ
αιχμάλωτε, δεν έπρεπε να εξαπατήσης την επιεί θούσης όμως αυτής ή γενική έφοδος θέλει δείξει εί
κειάν μου, διότι δυνάμει του δικαιώματος του πο ποτε ήλθομεν ενταύθα ίνα, σταυρώσαντες τας χείρας,
λέμου και αυτή η ζωή σου άλλοις ανήκει. Και όμως, παρατηρώμεν υμάς »
ει και αποποιούμαι να δικάσω την ιδίαν εμού δίκην, "

δεν είναι τάχα δίκαιον να μετριασθή υπέρ ενός Και συνετοτάτη μεν η απάντησις αλλά κακώς
αιχμαλώτου ή αυστηρότης του πολεμικού δικαιώ ποιήσας ου μόνον υπεβαλεν αυτήν εις πολεμικόν
ματος; Ναι βεβαίως. "Οθεν, εγώ μεν διδω σοι, συμβούλιον, αλλά και εδέχθη την γνώμην τούτου
Μουζάκη, τον νέον και πάντα όσα έχει, απόδος επιμένοντος να χορηγηθή δεκαεξ ημερών προθεσμία.
Πολλάκις ο Σκεν έρμπεης, καί τοι ακαταδαμαστος
όμως και συ αυτώ την ελευθερίαν. »
Απαλλαγείς ούτω επί τινα χρόνον των Τούρκων, κατά τον πόλεμον, εφάνη περί την διεξαγωγήν τών
άλλων υποθέσεων ε τερημένος της ίσχυρά, εκείνης
έμελέτησε και αύθις να πολιορκήση το Σβετιγρά θελήσεως ήτις, βάσιν έχουσα την όρθήν σκέψιν,
διον ή το Βελιγράδιoν προετίμησεν όμως μετά
καθίσταται αρετή εκ των πρώτων. Εννοείται δε ότι
πολλήν σκέψιν το τελευταίον. Αλλά γινώσκων εκ εκ της συγκαταβάσεως ταύτης έγεννώντο ενίοτε άτο
πείρας ότι οι Αλβανοί ήσαν μεν έμπειροπόλεμοι
κατά τας μάχας ουχί δε και κατά τας πολιορκίας, πα, άτινα δεν έθεράπευε πάντοτε η αξιοθαύμαστος
αυτού αφοβία. Τούτο δυστυχώς συνέβη και προ του
εζήτησε παρά του φίλου αυτού, του βασιλέως Αλ
φόνσου, επικουρίαν. Ιδού δε πως ήρχετο η επιτολή, Βελιγραδίου.
" Οι στρατιώταί μου, καθολικώτατε βασιλεύ, έμα Ο Μωάμεθ, μελετών προ πολλού την πολιορκίαν
θον να πολεμώσι προς άνδρας, ουχί δε και προς της Κωνσταντινουπόλεως, ήτοιμάζετο να επιχειρήση
τείχη. » αυτήν ότε έμαθε την του Βελιγραδίου, « Τί λοιπόν!
Ο δε Αλφόνσος εισακούσας της αιτήσεως έστει ανέκραξε μετ' όργής, αιωνίως η Ήπειρος θέλει ανα
r

λεν αμέσως πυροβολοφόρους μεν πεντακοσίους, ακον τρέπει τα σχέδιά μου ! Και η ευτελής αύτη γωνία
\ Ν. 2.
Α
-

τιστας δε ισαρίθμους, καννόνιά τε και πυροβολείς. θέλει γενεί αιτία να στερηθώ βασίλεια! » Εις μάτην
Αλλά και χρυσον και τριακοσίας χιλιάδας μοδίων οι περί αυτόν παρέστησαν ανάξια προσοχής τα του
σίτου, και πεντακοσίας άλλας μοδίων κριθής έστει Βελιγραδίου, και παρεκίνουν αυτόν ν' ασχοληθή εις
λεν ο Αλφόνσος, συνοδεύσας ταύτα πάντα δι' απαν μόνην την μεγάλην κατάκτησιν. « Εξ εναντίας,
τήσεως ής το τέλος περίεργον. « οι Ιταλοί μου, απεκρίθη, η Κωνσταντινούπολις δεν θέλει φύγει,
έλεγεν, εισιν εις άκρον επιχειρηματίαι πρόσεξε δε αλλ' εάν στερηθώ το Βελιγράδιον, ίσως δεν κατορ
μή, πριν ή έλθωσιν εις χείρας μετά των Τούρκων, θώσω πλέον να ανακτήσω αυτό. »
επιχειρήσωσι να διαταράξωσι την ειρήνην των Αλ Και αμέσως έσειλε τεσσαράκοντα χιλιάδας ιππέων
\

βανών συζύγων. » υπό τον Σουαλήν εις το φρούριον εκείνο. « Φθάσον,

Μετ' ολίγον ο στρατός δύναμιν έχων χιλιάδων είπεν αυτώ πολλάκις ο σουλτάνος, φθάσον πριν ή
δεκαπέντε, ήτοι ιππέων μεν πέντε πεζών δε επτά, μάθη την αναχώρησίν σου ο εχθρός. » Συναπεστά
ήλθε προ του Βελιγραδίου, όπερ ανυψούμενον επί της λησαν δε και δύο δολοφόνοι οίτινες, επί αδροτάτη
κορυφής αποτόμου βράχου εφρουρείτο υπό χιλίων αμοιβή, υπεσχέθησαν να φονεύσωσι τον Σκεντέρ
ανδρών. Και επεθύμει μεν ο φρούραρχος ν' αποβάλη μπεην,
πάντας τους πολίτας οίτινες, καθο Ηπειρώται και Κατά την προσταγήν του σουλτάνου ο Σουαλής
χριστιανοί, μάλλον ανησυχίαν η βοήθειαν παρείχον ήλθεν απροσδοκήτως προ του Βελιγραδίου. Ιδού δε
αυτώ, αλλά δεν ήν πλέον ώρα διά την παρουσίαν ποία ήσαν τότε αι θέσεις των χρισιανικών στρατών.
του εχθρού. Ο μεν Σκεντέρμπεης χιλίους έχων πεζούς και τρισ
Επί τρείς ημέρας πυροβολούμενον το φρούριον χιλίους ιππείς, ήν έστρατοπεδευμένος πλησίον της
διερράγη πολλαχού, επειδή δε την τετάρτην τα μεν πόλεως παρά τους πρόποδας όρους ο δε Τανούσιος
βήγματα εγένοντο μεγάλα, αι δε τάφροι παρεγε και ο Μουζάκης μετά των άλλων σωμάτων κατείχον
"

μίσθησαν σχεδόν υπό των ερειπίων του τείχους, ο ευρύχωρον πεδίον εμπροσθοφυλακίαι ετάσσοντο προ
 )(55 )(
*

αυτών και εικοσιπέντε άνδρες, καταλύοντες μακράν Την ήτταν ταύτην μαθούσα ή Αλβανία επένθησε
του Βελιγραδίου επί υψηλού όρους, εντολήν είχον μεν πένθος μέγα, καθόσον μάλιστα η κοινή φήμη
να ειδοποιώσι τον στρατόν διά μεγάλης πυράς περί έμεγαλοποίησεν αυτήν, ουδόλως όμως εκλoνήθη ή
παντός εχθρικού κινήματος. Αλλ' είτε ένεκα προ προς τον Σκεντέρμπεην κοινή πίστις. Και ήκoύοντο
ραθυμίας, το σημείον δεν εδόθη,
οσίας είτε ένεκα λέγοντες ότι πάντων απολεσθέντων εκείνος μόνος
και αθρόοι οι Τούρκοι επιπεσόντες κατά του Τανου επεζησεν υπό την σκέπην του Θεού.
σίου και του Μουζάκη περιέζωσαν αυτούς. Εις μάτην Αύτη υπήρξεν η πρώτη του Σκεντέρμπεη απο
οι Αλβανοί ηγωνίσθησαν ν' αντικρούσωσι τον εχθρόν
μέγας αριθμός εξ αυτών και ο Μουζάκης προς τους τυχία, όλεθρίας προμηνύουσα τάς συνεπείας. "Ίσως
οι Αλβανοί άπεθαρρύνοντo ίσως και οι σύμμαχοι
άλλοις έπεσαν ανδραγαθήσαντες υπέρ άνθρωπον.
ήγεμόνες έπαυον συντρέχοντες αυτόν, ίσως επί τέ
Ελθών εν τοσούτω ο Σκεντέρμπεης ανεχαίτισε λους ο εθνικός και θρησκευτικός εκείνος πόλεμος
την σφαγήν ήθελε δε φθάσει πρότερον ειμή παρεκα καθίστατο του λοιπού ανέφικτος. Τοιαύτα ανελο
λείτο υπό τών περί αυτόν να περιμείνη ώραν άρμο γίζετο ο Σκεντέρμπεης, ότε απροσδόκητος και θλι
διωτέραν, Ως λέων αλυσίδετος παρασκευάζων μετά
βερα ειδησις εδόθη αυτώ ό ικανώτερος των οπλαρ
βρυχηθμώντας τρομεράς αυτού οπλάς εφρύαττεν
υπό ανυπομονησίας και διαρραγέντος του κάτω χηγών, ο πισος αυτου Μωύσης ο εκ Δίβρης, προδίδων
χείλους αυτού, ώς συνέβαινεν όσάκις συνεταράσσετο τον ηγεμόνα, την πατρίδα και την θρησκείαν ηυτο
σφοδρώς, έβρευσεν αίμα άφθονον. Επέπεσε δε ώς μόλησε προς τον εχθρον, υποσχεθέντα αυτώ το
καταιγίς ραγδαιοτάτη καθ' όλων των δυνάμεων του στέμμα της Αλβανίας. Καίτοι δεινώς πληγείς την
Σουαλή, και διασχίσας τάς περί τον πασαν φά
καρδίαν, ολίγον όμως ώμίλησε περί της ατίμου ταύτης
ν ν ν

λειποταξίας, και προς τους αξιoύντας ότι προ πολλού

λαγγας έδραμε κατ' αυτού. Τότε οι δύο δολοφόνοι, έμελέτα αυτήν επέταξε σιωπήν. « Είθε, είπε μόνον,
κρατούντες έκαστος ακινάκην και βοηθούμενοι και
πάσα προδοσία και πάν δυστύχημα, εγκαταλείψωσί
υπό πολυαρίθμου σώματος ιππικού, επλησίασαν τον την Αλβανίαν μετά του Μωυσέως! » Απολύσας δε
Σκεντέρμπεην, Και του μεν ένος, του καλουμένου μετά ταύτα τον στρατον και αναγγείλας τώ βασιλεί
Βαράχ, έσχισε την κεφαλήν και κατεκύλισεν αυτόν, Αλφόνσω τα τελευταία συμβάντα, απήλθε προς
του δε άλλου, του Αμαθ, απετίναξε τον ακινά την αδελφήν Μανίσαν, την χήραν του Μουζάκη,
κην. Ίδών τότε εαυτόν αφοπλισθέντα ο Αμαθ, ώρ
μησε λυσσών κατά του Σκεντέρμπεη, και περισφίγ
διώρισε κηδεμόνα των ορφανών τον Τανούσιον, και
ξας ήγωνίζετο να αποσείση αυτόν, ει και είχεν ήδη προς τη διοικήσει όλων των υποθέσεων, επέτρεψεν
γενει ανάρπαστος υπό του αντιπάλου αλλ' αίφνης αυτή και την επικαρπίαν της ήγεμονίας του φονευ
θέντος δικαίως δε ταύτα πάντα, διότι αξία ήν του
ανοίγει τας χείρας, κλονείται και πίπτει καθημαγ
μένος, κοπείσης επιτηδείως όπισθεν της κεφαλής άδελφου αυτής Σκεντέρμπεη Μαθών δε ενταύθα ότι
έφθασεν εις Κρόϊαν πρεσβεία παρά του βασιλέως της
αυτού υπό του Σκεντέρμπεη. Απαλλαγείς ούτω των Νεαπόλεως,μετέβη εκεί ίνα υποδεχθή αυτήν. "Ες ελλε
δολοφόνων και βοηθούμενος υπό των περί αυτόν, δε αυτώ ο Αλφόνσος δώρα πλούσια, και υπέσχετ
όρμά κατά του έχθρού, και εκδικείται ανηλεώς τους
πεσόντας συστρατιώτας. νέον στρατόν και βοηθήματα.
Ελθούσης δε της νυκτός ο μεν Σουαλής ετελείωσε Εν τω μεταξύ τούτω ο Σουαλής εισήλθεν εις
την μάχην, ο δε Σκεντέρμπεης αφείς το πυροβολικον Αδριανούπολιν εν θριάμβω. Και πρώτον μεν ήρχοντο
απεχώρησεν ημίσειαν λεύγαν μακράν του Βελιγραδίου αί χριστιανικαί σημαίαι και οι αιχμάλωτοι οπισθό
επί όρους συμφύτου. Την ημέραν εκείνην απωλέσθη χειρες, δεύτερον δε τα όπλα, τα λάφυρα, και κεφαλαι
σαν πέντε χιλιάδας ανδρών, πάντες σχεδον οι εκ Νεα διασκορπιζόμενα εις τας οδούς, και χρησιμεύουσαι
πόλεως σύμμαχοι. Ο Γεώργιος Τόπιας, αδελφός τού αντί αθυρμάτων, το δε εν αυταίς άχυρον επωλήθη
Τανουσίου, πλήρης τραυμάτων και άπνους, παρ' ολί αντί πολλού χρυσίου. Εκ των Ιταλών οι μεν νεώ
γον συνελαμβάνετο υπό των Τούρκων, ειμή δραμόν. τεροι επωλήθησαν επί δημοπρασίας, τους δε πρεσβυ
τες οι περί αυτόν μετέφερον επί ίππου το αθλητικόν τέρους, και τους τραυματίας ώς και τους Αλβα
εκείνο πτώμα υπό την σημαίαν του Σταυρού. Μέγας νους ανεσκολώπισαν ζώντας, ουδε είς ηρνήθη την
δε υπήρξε και των πεσόντων εχθρών ο αριθμός, διότι πίστιν αυτού, αλλ' όλοι απέθανον μάρτυρες ένδοξοι
ο Μωάμεθ μαθών τα της μάχης ανέκραξεν « Ει και εν ονόματι του δόντος την ζωήν αυτού υπέρ των
ενίκησα, θεωρώ όμως εμαυτον ηττηθέντα. » Οι δε ανθρώπων.
στρατιώται της ημισελήνου φρικώδεις βαρβαρότητας Και ευχαρίσησαν μεν ταύτα τον Μωάμεθ, εχάρη
διεπράξαντο έκοπτοντας κεφαλάς των τετραυμα όμως προ πάντων δια την λειποταξίαν του Μωύ
τισμένων αλλ' έτι ζώντων ίνα παραλάβωσιν αυτάς σέως, του γενναιοτέρου και πιστοτέρου των στρα
ώς τρόπαια και επειδή διά τον πολύν καύσωνα εσή τηγών του Σκεντέρμπεη. Διο εδέχθη αυτόν μετά
ποντο, εκδέροντες αυτάς εγέμιζον αχύρων το δέρμα. πολλής προσηνείας ορίσας και αξιόλογον σύνταξιν.
"Οσω δε τρομερώτερος υπήρξε ζών ο νεκρός, τόσω Δεν εδέχθη όμως, προφασισθείς τον χειμώνα, και την
μάλλον εξυβρίζετο. Ιδού διά τί το σώμα του Μου αίτησιν αυτού, αξιoύντος να οδηγήση στρατον κατά
Α" \ , η » » Μ. -- «ν --

ζάκη διαμελισθεν έβρίφθη εις, βοράν των κτηνών. του ηγεμόνος της Αλβανίας, Τίς νουν έχων εμπι
8
 )(56 )(

στεύεται προδότη , Ίνα δε μη διεγείρή, τά, υπο ανηγόρευον πρωτεύουσαν την τελευταίαν κατακτη
εις Αλβανίαν
νοίας αυτού ουδ' άλλον τινά έστειλεν θείσαν πόλιν, ανέδειξαν μητρόπολιν του κράτους
όθεν ο χειμών όλος παρήλθεν εν ησυχία, την Αδριανούπολιν » (1).
Εν τοσούτω ο Μωυσής αναφλεγόμενος υπό φιλο "Οτε το 1449 έτος ανέβη εις τον θρόνον ο τελευ
δοξίας, επανελάμβανε συνεχώς την αίτησιν διεβε ταίος των ελλήνων αυτοκρατόρων, Κωνσταντίνος
βαίου δε ότι εάν ενεφανίζετο μετά δεκαπέντε μόνον ο Παλαιολόγος, το κράτος όλον συνέκειτο εκ της
χιλιάδων ιππέων εν Ηπείρω, ο λαός όλοι, και μάλισα Κωνσταντινουπόλεως, της Λέσβου και της Αχαϊας
οι Δίβριοι, ήθελον συρρεύσει αμέσως υπό την σημαίαν και, το δεινότερον, οι διοικούντες τας επαρχίας
αυτού. Και κατ' αρχάς μεν ο Μωάμεθ, όστις συνή ταύτας έλληνες ηγεμόνες ανεγνώριζον ατελώς την
θροιζε πάσας αυτού τας δυνάμεις ίνα εκστρατεύση εξουσίαν του εν Βυζαντίω μονάρχου. Τα όρια άρα
κατά της μητροπόλεως της ελληνικής αυτοκρατορίας, του κράτους δεν εξετείνοντο πέραν των της βασι
εδίστασε να παραχωρήση τοσούτον αριθμόν ιππέων λευούσης ώστε εκ του κολοσσιαίου σώματος εσώζετο
ενδους όμως επί τέλους εδέχθη την αίτησιν, και την μόνη η κεφαλή, και αυτή σχεδόν άπνους. Κατά την
23 Φεβρουαρίου του 1453 έτους, έτους όλεθριωτάτου γνώμην των Σολεϊμανών και Μουρατών, η εξουσία
προς το χρισιανικόν πλήρωμα, ο βδελυρός αποστατος των Οθωμανών έπρεπε να περιβάλη ώς θριαμβεύουσα
ανεχώρησεν εξΑδριανουπόλεως κατά του τόπου υπέρ ζώνη πάσαν την Αδριατικήν ευτυχώς όμως δεν
oύ τoσάκις ήνδραγάθησεν. μετεβλήθη εντελώς εις πράγμα η τόση φιλοδοξία.
Η γενναία αντίστασις των Αλβανών, των Σέρβων
και των Βοσνίων, ανέστειλε τον χείμαρρον η Ενετία,
κυρία ούσα της Αδριατικής, εξέτεινε την προστασίαν
ΙΒΙΒΛΙΟΝ Δ'. αυτής και επί των παραλίων πόλεων και των νήσων
η δε Ραγούσα και το Μαυροβούνιον ετήρησαν την
1453. ιδίαν ανεξαρτησίαν, Το 1402 έτος ο Βαγιαζιτ Ιλ
δερίμ επολιόρκησε το Βυζάντιον, αλλά φανέντος
Πολιορκία Κωνσταντινουπόλεως. - Γενναία άμυνα.- "Ενδοξος αίφνης του Ταμερλάνου έδραμε κατ' αυτού, και
θάνατος του αυτοκράτορος Κωνσταντίνου. - Εκπόρθησις της ηττήθη εν Αγκύρα, εκεί όπου κατετροπώθη άλλοτε
πόλεως, υπο του Πομπηΐου ο Μιθριδάτης.
Προ εκατόν ετών πάντες οι σουλτάνοι επωφθαλ
Την νύκτα της 24 προς την 25 Ιουλίου 1261' μίων περί την βασιλίδα των πόλεων, και δις Μουρά
ο Στρατηγόπουλος, στρατηγός του εν Νικαία αυτο της ο Β' προσέβαλεν αυτήν. "οτε δε Μωάμεθ ο Β'
κράτορος Μιχαήλ Παλαιολόγου, εικοσιπέντε χιλιά αναβάς εις τον θρόνον εδέχθη τους πρέσβεις της τε
δας Ελλήνων οδηγών, εισήλασεν εις Κωνσταντι Ασίας και Ευρώπης ελθόντας να προσαγορεύσωσιν
νούπολιν, όθεν εδραπέτευσεν έντρομος διά θαλάσσης αυτόν, ώμίλησε μετά μεγίστης μετριοπαθείας, εκ
Βαλδουίνος ο Β', καταλυθείσης ούτω μετά πεντή θειάσας την ειρήνην και τας εξ αυτής ωφελείας, και
κοντα και επτά έτη της λατινικής μοναρχίας. Τότε δι' όρκων επισήμων αναπτερώσας τας ελπίδας του
γέρων τις, Τορνίκης τoύνομα, μαθών τον θρίαμβον έλληνος αυτοκράτορος. Επειδή δε κατ' αίτησιν του
και την επάνοδον των συμπολιτών αυτού εις Κων Μωάμεθ εφυλάσσετο εν Βυζαντίω ο Ορχάνης, υιός,
σταντινούπολιν έκλαυσε πικρώς. Επειδή δε ηπόρουν ώς ελέγετο, του Βαγιαζίτου, εις απότισιν της συν
πολλοί, « Δεν βλέπετε, είπεν, ότι το κράτος απόλ τάξεως αυτού προσδιώρισε πλούσιον κτημα παρά τον
λυται! Πάν αγαθόν εκ των αγρών έρχεται ημείς Στρυμώνα.
δε αγρούς δεν έχομεν πλέον. Οι μεν στρατιωτικοί Πολύ όμως δεν παρήλθε και συμπτώματα μαρτυ
θέλουσιν εκνευρισθή μεταξύ των ηδονών του Βυζαν ρούντα την φιλοδοξίαν αυτού κατεπτόησαν τους γεί
τίου, οι δε Τούρκοι καταβαίνοντες από των ορέων τονας καταργήσας την πολυτέλειαν της πατρικής
θέλουσι κατακλύσει την Ευρώπην και κυριεύσει της αυλής, μετέφερεν εις τον στρατόν τας επτά χιλιά
Κωνσταντινουπόλεως. Ιδού διά τί κλαίω. » Δύο δε ας των ιερακοτρόφων των καταγινομένων έως τότε
εκατονταετηρίδας μετά ταύτα επληρώθη η προφητεία εις θήραν, και επηύξησε τας στρατιωτικάς δυνάμεις.
αύτη. Από του πρώτου έτους της βασιλείας αυτού περιήλ
Από του θανάτου του Οθμάν μέχρι του 1452 θεν, οδηγών πολυάριθμον στρατόν, τας επαρχίας
έτους, ήτοι εντός εκατόν και εικοσιεξ ετών, οι πρώτοι της Ασίας, και καθυπέταξε τους Καραμανίους.
Επειδή δε κύριον σκοπόν είχε την κατάκτησιν της
εξ αυτού διάδοχοι, Ορχάν, Μουράτης Α', Βαγια
ζίτης Α', Μωάμεθ Α', Μουράτης Β' και Μωάμεθ Β', Κωνσταντινουπόλεως, ήτοιμάζετο να παραβή επι
κατέκτησαν την Μικράν Ασίαν, την Θεσσαλίαν, την βούλως και όρκους και συνθήκας, θεμιτήν λέγων την
Θράκην, μέρος της Βουλγαρίας, το ήμισυ και επέ παράβασιν οσάκις πρόκειται περί πραγμάτων συμ
κεινα της παραλίας του Ευξείνου, νήσους τινάς του φερόντων τη θρησκεία των πιστών.
Αιγαίου και την αριστεράν όχθην του Βοσπόρου.
« Και κατά το πολεμικόν αυτών σύστημα, καθ' ο (1) Βιλλεμαίν εν Δασκάρει,
 )(57)(
Και επειδή ταύτα δεν ήσαν άγνωστα τοίς εν έθος
εισι ταύτα,
εστι λαλά 5 Και εκείνος απεκρίνατο
- ρ «Κύριε,
ύριε»,
ριε,
Κωνσταντινουπόλει, έπρεπε ν' αποφύγωσι μετά προ εστ τοίς σατράπας, όταν ο ήγεμών φωνήση
σοχής πάσαν αφορμήν δυσαρεσκείας αυτοί όμως Ε", "γιστάνων παρ' ώραν, μη εισέρχεσθαι
καταδιώκοντες δια πρέσβεων τον σουλτάνον, ήξίουν κενος εις θεωρίαν αυτού, Εγώ ούν ουδέν εκ των εμών
την απότισιν άμα δε και την αύξησιν της χορη αλλ' εκ των σών τα σά προσέφερα. » Και ο Ά
γουμένης προς τον Ορχάνην συντάξεως. Αι απαι «Ουκ έστι μοι χρεία των σών μάλλον και έτι
τήσεις αύται επί τοσούτον παρεβάρυνον το Διβάνιον, πλείονα δωρήσομαι σοι εν εστι το ζητούμενον τό
ώστε ο βεζύρης Χαλιλ, φίλος των χριστιανών εν τω την πόλιν διδόναι μοι. » Ο δε Χαλιλ επί τώ λόγω
κρυπτώ, διεκοίνωσε προς αυτούς την γνώμην των
συντρομος γενόμενος απεκρίνατο. « Κύριε, ο Θεός
ιδίων συναδελφων. Και επτοήθησαν μεν το κατ' άρ ό ους σο. εις χείρας το πολλοσόν μέρος της γής των
χάς, επειδή όμως ο Μωάμεθ υπεδέχθη αυτούς ευμε Ρωμαίων, αυτός σοι και την πολιν δωρήσεται.
νώς και υπεσχέθη να εισακούση των αξιώσεων αυτών Ε
και τώ κράτει σου και εγώ και πάντες
Ο ΛΟ " Α
άμα φθάς εις Αδριανούπολιν, ανέλαβον το πρώτον Η

θάρρος, Αλλά μόλις διαβας τον Ελλήσποντον, την

μεν σύνταξιν κατήργησε, τους δ' έλληνας αξιωμα
Ε". "". " ι

» Ταυτα προς όλίγον ημέρωσαν τον άγριον θήρα,

τικούς απέπεμψεν από του Στρυμώνος, και λέγει τώ Χαλίλ « Βλέπε ς το προσκεφάλαιο, -

Την έχθρικήν δε ταύτην πράξιν παρηκολούθησε την πάσαν νύκτα διεβιβασα έλκων από τής μια:
μετά μικρον άλλη εμφαντικωτέρα, ολίγον μακράν γωνίας του κοιτώνος εις την άλλην, και από της
της Κωνσταντινουπόλεως, κατά το σήμερον καλού άλλης εις την ετέραν, ανακλινόμενος και εξεγειρό
μενoν Ισάρι, τότε δε στενον των Ασωμάτων, επί μενος, και ύπνος τους οφθαλμοίς μου ουκ ερχόμενος
της ευρωπαϊκής όχθης του Βοσπόρου, διενοήθη να κτλ. » 1). Λ. -τ----τ και

οικοδομήση φρούριον, απέναντι του υπό Βαγιαζιτ τοιούτος και τοσούτος πόθος κατέφλεγε την
"Ιλδεριμ ανεγερθέντος επί του ασιατικού αιγιαλού. καρδίαν του Μωάμεθ! αλλά και προσευχόμενος συνεί
Διο συναγαγών το 1452 έτος εξ χιλιάδας εργατών, θιζε να επαναλαμβάνη το λόγιον τούτο του προφή
ους διεύθυνεν αυτός μόνος, ανήγειρε το φρούριον εντός του « Οι πιστοί κυριεύσουσι της Κωνσταντινουπό
τριών μηνών, ονομάσας αυτο Βογάζ-κεσεν (1),
Μετεχειρίσθη δε προς την οικοδομην άσβεστον εκ λεως ο κατακτητής έσεται ο άριστος των ηγεμόνων,
Φρυγίας, ξύλα εξ Ηρακλείας και Νικομηδείας, λίθους και άριστος των στρατών έσεται ο στρατός αυτού.»
Εκ τούτου ενθαρρυνόμενοι οι "Αραβες της Ζ' εκατον
εξ Ανατολής και κίονας μαρμαρίνους έκ ναών χρι ταετηρίδος επτάκις ώρμησαν κατά της Κωνσταντι
στιανικών. Και ούτω κύριος γενόμενος του στενω
τέρου μέρους του πορθμού, απηγόρευε κατά θέλησιν νουπόλεως. Εγιουπ δε ο σημαιοφόρος του προφήτου,
ό τοσάκις επαναλαβών το λόγιον τούτο, απέθανε
την τε ά.οδον και την κάθοδον των πλοίων, και προ των τειχών της πόλεως ταύτης το 672 έτος.
απέκλειε την πόλιν. «Λαμβάνων δε και εν χερσι Επειδή δε ο Κωνσταντίνος έστειλε πρέσβεις προς
χάρτην (2) και μέλανα, και σκιαγραφών την περιοχήν
τον σουλτάνον, ουχί όπως ζητήσωσι τι, αλλ' όπως
της πόλεως, και δεικνύων τους επιστήμoσι των επαλ υποβάλωσιν ευσεβάστους τινάς παρατηρήσεις, ο Μωά
ξεων που και πώς μέλλουσι θείναι τας σκευάς των
μεθ απεκρίνατο « "Οτε οι Ούγγροι ελεηλάτουν τα
πυροβόλων και τάς επάλξεις και τας κατορυγας και πέριξ της Βάρνης, και ο βασιλεύς ευφραίνετο, και το
της τάφρου την είσοδον και τας κλίμακας, την πασαν τών Μουσουλμάνων γένος έδυσφόρει, και οι καβού
παρασκευήν κατεικόνιζε διά της νυκτός, και το πρωι
ριδες έχαίροντο, τότε ο έμος πατήρ περάσας μετά
κελεύων εγένετο. » Και ποτε μιά των νυκτών περί πολλούς τους κινδύνους ώμοσε του ποιήσαι καταντικρύ
δευτέραν φυλακήν μετεπέμψατο τον Χαλίλπασαν, του φρουρίου του κειμένου προς ανατολήν έτερον φρού
αυτόν εκείνον τον προκαλέσαντα, ώς είδομεν, την ριον προς δύσιν εκείνος ουκ έφθασε του ποιήσαι, εγώ
πάνοδον του Μουράτου εις τον θρόνον. Αυτός δε
ετερίτρομοςγενόμενος διότι και παρά των άλλων
τούτο μέλλω ποιήσαι Θεού αρωγούντος τί με κω
υπεβλέπετο ως υπερασπιζων τους χριστιανούς, διο λύετε ; ή ουκ έξεστι ποιήσαι εν τοις εμοις ο βού
:

και ώνομάσθη Γκιαούρ όρταγή, ήτοι σύντροφος των λομαι ; Απέλθετε, είπατε τώ βασιλεί ο νυν ηγεμών
απίστων, ήσπάσατο το τελευταίον, ώς υπέθετε, την ουκ έστι των πρώην όμοιος α ουκ ήδύναντο εκείνοι
σύζυγον και τα τέκνα, και λαβών δίσκον πλήρη
ποιήσαι, ουτος υπό την χείρα και ευκόλως έχει του

νομισμάτων χρυσών έσπευσε προς τον σουλτάνον πράξαι, και α ουκ έβούλοντο εκείνοι, ούτος θέλει
και βούλεται και ο ελθών από του νυν ένεκα της
εισελθών δε εις τον κοιτώνα αυτού και προσκυνήσας
προσέφερε το δώρον. Ο δε Μωάμεθ ηρώτησε « Τί υποθέσεως ταύτης αφαιρεθήσεται την δοράν » (2).
Αλλ' ο αυτοκράτωρ των Ελλήνων ανταπέστειλε
την αξιοπρεπή ταύτην απάντησιν
χριστιανικήν και
(1) "Ητοι Λαιμοκοπίην, ώς κατά λέξιν μεταφράζει ο Χαλκο
κονδύλης (βιβ. Η'. . Ο δε Δούκας λανθανόμενος, (Κεφ. Αδ') « Επει τα της μάχης ηρετίσω, και ούτε όρκοις ούτε
ερμηνεύει Κεφαλοκόπτην, το Βογαζ κεσεν υπολαβών αντί Μπάς --,

κεσέν. Σ. Μ. (1) Ο αυτός, Κεφ. Λέ.

(2) Δούκ. Κεφ. Λς. (2) Ο αυτός, Κεφ Λδ'.
 )(58)(
κολακείαις πεισθήναι ποιήσαι σε έχω, πoίει αβούλει, Είχε δε και στόλον εκ τετρακοσίων και είκοσι
εγώ γαρ προς τον Θεόν καταφεύγω, και ει θελητόν σκαφών, ήτοι τριήρεις, και διήρεις, και μονήρεις,
αυτώ εστι του δούναι και την πόλιν ταύτην εις χείράς και δρόμωνας και ναυς, και πλοία (1), εφοπλισθέντα
σου, τίς ο αντειπείν δυνάμενος και ει δε πάλιν εμφυ τον χειμώνα υπό του ναυάρχου Βαλτά ογλου (2)
τεύσει ειρήνην εν τη καρδία σου, και τούτο ασπα έν τινι όρμω του Βοσπόρου έτι και νύν φέροντος το
σίως αποδέχομαι πλήν κατά το παρόν λάβε σου τάς όνομα αυτού. Εναυλόχει δε εν Διπλoκιονίω, τώ σή
συνθήκας και τους όρκους εγώ από του νυν τάς μερον καλουμένω Βεσιιτάς, όθεν υπερνεωλκηθείσαι
πύλας της πόλεως κεκλεισμένας έχων και τους ένδον διά ξηράς όγδοήκοντα τριήρεις τουρκικαι καθειλκύ
φυλάξω όσον η δύναμις » (1). σθησαν, ώς θέλομεν ιδεί κατωτέρω, εις τον Κερά
Την 6 Απριλίου (2) 1453, Παρασκευήν της τιoν κόλπον, κατά την θέσιν την νυν καλουμένην
Διακαινησίμου εβδομάδος, ο Μωάμεθ έλθών προ των Κασίμ πασά. «
Η Κωνσταντινούπολις, ή ωραια αυτη
"
του Βοσπό « . . " -" -

τειχών της πόλεως έστησε την γιγάντειον εκείνην " « - Α ν -

χωνίαν (καννόνιον) αντικρύ της πόλεως του Αγίου ρου βασιλις, καθημένη ώς επί θρόνου επί της επτα Α

"Ρωμανού, όπου και προ τριάκοντα (1423) ετών λόφου άκρας του Βυζαντίου, φαίνεται προορισθείσα
είχε κατασκηνώσει Μουράτης ο Β': « Ηρωίαν τινά, μερών τουΘεού
υπο του να δεσπόζη δύο θαλασσών και δύο
κόσμου. Περιβρεχομένη άνωθεν μεν υπό
λέγει ο ιστορικός Χοτζά Εφφένδης (Σαάδ Εδδυν
των υδάτων του Βοσπόρου και του Ευξείνου, κάτω
Μουχαμετ) ενώ ο αγλαός στρατός του ηλίου ήρχετο
θεν δε υπό τών της Προποντίδος και του Αιγαίου,
ίνα κατακτήση το φρούριον του σκότους, ή τρο κατέναντι δε αυτής έχουσα την ασιατικήν παραλίαν,
παιούχος εμπροσθοφυλακία του μεγάλου σουλτάνου, δέχεται τα πλούσια προϊόντα της Θράκης, τών
ήλθε προ τών τειχών της Κωνσταντινουπόλεως και
μετά μικρον ο αυτοκρατορικός στρατός, όμοιος προς Ινδιών, της Περσίας, της Μεσογείου, της Ταυρικής,
θάλασσαν αχανή και προς μυρίους ακατασχέτους ένι λόγω της Ευρώπης και της Ασίας.
χειμάρρους, επολιόρκησε την πόλιν κατά ξηράν ». Εξαισία τωόντι ή τοποθεσία αυτής διο, ως επί
των καθ' ημάς χρόνων, ούτω και επί των αρχαιο
Ο τουρκικός στρατός, πολυάριθμον έχων πυροβο
λικόν, συνέκειτο εκ πλήθους πολλού (3) ήσαν δε τάτων ήν θαυμαστή και επίζηλος. Τις οίδεν εάν οι
"Ελληνες καταστρέφοντες το κράτος του Πριάμου,
μεταξύ αυτών και αρνησίθρησκοι ουκ ολίγοι και άλλοι δεν απέβλεπον μάλλον εις την κατάργησιν των
στρατιώται εκ πάσης φυλής και χώρας. Ιδού δε πως φραγμών οίτινες απέκλειoν τον Ελλήσποντον, ή εις
παρέταξεν αυτόν ο Μωάμεθ ούτος μεν « την σκηνήν την ανάκτησιν της Ελένης ; Πόσαι περίφημοι εκ
αυτού πήγνυσιν εξ εναντίας της πύλης του Αγίου στρατείαι εγένοντο δια του Βυζαντίου ή κατ' αυτού,
"Ρωμανού, ο δε σρατός ώσει άμμος θαλάσσης κατά το από της των Αργοναυτών, της του Ξέρξου και του
Εξαμίλιον της Χέρσου εκ της μιάς θαλάσσης και εκ Αλεξάνδρου, μέχρι της των σταυροφόρων και της
της ετέρας. Και ο της ανατολής στρατός επήξατο τάς
σκηνάς αυτών έν τοις δεξιούς μέρεσι του αμηρά (4) και
των βαρβάρων κατακτητών!
Προς βορράν μικρός κόλπος συνεχόμενος μετά του
έως των ακτών της θαλάσσης πύλης της χρυσής, ο δε
Βοσπόρου, ο καλούμενος πάλαι Χρυσούν Κέρας, ώς
της Ευρώπης εν τη αριστερά και έως της πύλης της σχιζόμενος εις πλείστους κολπίσκους και ομοιάζων,
ξυλίνης των ακτών του Κερατίου κόλπου. Και ο
ν - - - »

αμηράς περιεκυκλούτο ορυκτοίς χαρακώμασι και ξυ

- r
κατά Στράβωνα, Ελάφου κέρατι(3), χρησιμεύει αντί
ν"
ι

λίνοις περισταυρώμασι, και

ν -

λιμένος χωρητικού χιλίων διακοσίων πλοίων, εκ

"

μ
έξωθεν του χαρακώματος των ωραιοτέρων της οικουμένης. Υπήρχε δε και
περιίσταντο οι ιαννιτζάροι
Α
συν τοις άλλοις ευγενέσι άλλος λιμήν προς την Προποντίδα, και δια τούτο
του παλατίου αυτού, ο δε μπασιάς ο τού αμηρά έξωθεν καλούμενος.
συγγενής (5) ελθών εσκήνωσεν άμα τώ εμπιστευ
θέντι αυτό στρατό άνωθεν του Γαλατά (6). » Και το μεν προς την θάλασσαν τείχος ήν απλούν,
το χερσαίον όμως διπλούν, « το μεν μέγα τε και

(1) Δούκ. αυτ. (1) Αυτ,

(2) ο Ν. Βάρβαρος εν τώ ημερολογίω αυτού λέγει την 5. (2) « Η δε ο άνθρωπος το γένος εκ των Βουλγάρων έλκων,
περί της πολιορκίας και αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως ανά τινός των αρχόντων Βουλγαρίας υιός, Πάλδα επονομαζόμενος
γνωθι την εν τω Θ' τόμω της Πανδώ ρ α ς ανάλυσιν του ημε Εδουλώθη ούν προ καιρού, και εξωμόσατο το πάτριον σέβας,
ρολογίου τούτου, και το εν τώ 1' τόμω αξιολογώτατο πόνημα και ήν δούλος πατρικός του Μεχεμέτ. Δούκ. Κεφ. Λή. Ση
του Μόρτμαν, Σ. Μ. μειώσεως άξιον είναι ότι οι ταλαίπωροι Βυζαντινοί κατεπολε
(3) Περί του όλου αριθμού του τουρκικού στρατού υπάρχουσι μούντο μεν υπό του φοβερού στρατού και στόλου των Τούρκων,
διαφωνίαι ο μεν Χαλκοκονδύλης λέγει ότι συνέκειτο εκ 400.000, κατεβλήθησαν όμως υπό της τέχνης και της επιβουλής των χρι
δ δε Δούκας εκ 265,000, ο Φραντζής εκ 258,000, Λεονάρδος ο στιανών διότι και ο στόλαρχος, και ο αρχιπυροβολητής, και ο
χιος εκ 300,000, και ο Ν. Βάρβαρος εξ 160,000 (Ίδε Π αν δ. υπαγορεύσας και διευθύνας την διά ξηράς διαβίβασιν των τριή
όμ. Ι'. σελ. 114). Διαφωνούσιν ώσαύτως οι ιστορικοί και περί ρεων, και οι προδόντες το κατά των τριήρεων τούτων σχέδιον
την δύναμιν του τουρκικού στόλου, Σ. Μ. του Κόκου και το του Ιουστινιανού κατά της γεφύρας, ήσαν όλοι
(4) Του σουλτάνου. (5) Ζαγανόςπασας. χριστιανοί, Γενουήται και Ούγγροι και Βούλγαροι, Σ. Μ.
(6) Φραντ, Βίβ. Γ', κεφ. Γ. (3) Τόμ. Β', Βιβ, Ζ', 320.
 )(59)(
άξιον λόγου, το δε έλαττον, εκτός εις την τάφρον του κίονος του μεγάλου Κωνσταντίνου, μετά δε
- ι 2/ -

υπερκείμενον τάφρος δε έπεστιν ώκωδομημένη λί ταύτα καταβάς άγγελος φέρων βομφαίαν παραδώσει
θοις, το εύρος πλεθριαία » (1). Και τα μεν τείχη την βασιλείαν συν τη βομφαία ανωνύμω τινί ανδρι
είχον επάλξεις, και πύργους και πύλας φυλασσομένας ευρεθέντι τότε εν τώ κίονι ίσταμένω, λίαν απερίττω
υπό οχυρών προμαχώνων, παρ' εκάστην δε γωνίαν και πενιχρώ, και ερεί αυτό α λάβε την ρομφαίαν
γ ν ι

του βυζαντίου τριγώνου ανυψούτο είδος φρουρίου. ταύτην, και εκδίκησον τον λαόν Κυρίου. » Τότε
ν « - - 1

Προς δε την ανατολικήν άκραν, έκειτο η πάλαι τροπήνέζονται οι Τούρκοι, και οι "Ρωμαίοι Χ.ζχΥ: χ
μεν ακρόπολις του Μεγαδημητρίου νυν δε Σεράγι διώξουσιν2 " - κλ {-
αυ τους κοπτοντες, και εξελάσουσι και εκ
" » ν

μπουρνού καλουμένη, ονομασθείσα ούτω εκ του παρα της πόλεως και από της δύσεως και από των τής
- -ν - ν - " ν

κειμένου ναού του μεγαλομάρτυρος Δημητρίου πρ ός ανατολής μερών "χρις

. - 4
ορίων Περσίας, εν τόπω καλου Ν

δε την δευτέραν γωνίαν εις ην ερχόμεθα παραμε ί μενω Μονοδενδρίω. Σ)

»" - -" » - ΑΣ, -
βοντες την πρός ήπειρον παραλίαν, έκειτο το Κυ Τούτω "
τω χρή7μ.ώ --- - - "
συνέρρευ
πιστεύοντες οι πολλοί
- ν * «

γηγέσιον (Αίβανσεράγι), και όπισθεν αυτού το μέγα σαν κατά την άλωσιν προς τον κίονα, όπου ευρόντες
- ν ι
παλάτιον των Βλαχερνών. Εκείθεν δε πορευόμενοι αυτους συνηθροισμένους οι νικηταί κατέσφαξαν και
παρά το χερσαίον τείχος, φθάνομεν εις την άκραν ήχμαλώτευσαν.
• ν" - " -- - -5. ν Σ. ι " ν 2»

του τριγώνου, όπου έκειτο το Κυκλώβιον, το μετά Ποίας δε δυνάμεις είχον ν' αντιτάξωσιν οι πολιορ ι
νη'' - -ά - -, -

ταύτα γενόμενον γνωστότατον υπό το το όνομα κουμενοι εις τας του πολιορκητού , Ελλήνων μεν
λ *«.
Ν.

Γεδί-κουλε η Επταπύργιον. -
τέσσαρας χιλιά δας και εννεακοσίους έβδομήκοντα
ν -
κ-

Τα εσωτερικά τείχη κείνται και σήμερον επί της τρείς, ξένων δε μόλις δύο χιλιάδας (1) ! Αλλοτε
αυτής θέσεως των επί Θεοδοσίου του νεωτέρου οικο ίνα εκπορθήσωσι την χριστιανικήν ταύτην πόλιν,
δομηθέντων υπο του επάρχου της πόλεως Κωνσταν τό χιλιετές του το προπύργιον του χριστιανισμού,
τίνου, του και Κύρου επικαλουμένου έχουσι δε και παντες σχεδόν τήjς Δύσεως οι ηγεμόνες συνεμάχησαν
* * * * ,

την αυτήν ώς έγγιστα περιφέρειαν. Ο μεν Χαλκο αλλά σημερον, βαβαι του αίσχους των χριστιανών !
κονδύλης λέγει αυτήν χιλίων και εκατόν σταδίων, ούδε εις συνέτρεξεν αυτήν κατά των εχθρών της
ο δε Γίλλιος εκατριών χιλιάδων μιλίων ιταλικών, πίστεως (2).
και οι ακριβέστεροι των νεωτέρων ιστορικών εννέα Α Ε
ό Γ, ο ελεεινός ούτος διάδοχος τών
-

χιλιάδων και οκτακοσίων οργυιών. Το δε αρχαίον """""Υ, μόνον μέλημα είχε πώς να αναδείξη την
Βυζάντιον, περίμετρον έχον τεσσαράκοντα σταδίων, Αυστρίαν αρχιδουκίαν. Ναι μεν Φίλιππος ο Αγα
παρετείνετο από ξηράς μέχρι του Βεζεστενίου ή της θός, o της Βουργουνδίας δουξ, εδύνατο να συντρέξη
Μεγάλης αγοράς αλλ' επί Κωνσταντίνου του Μεγά τον αυτοκράτορα των Ελλήνων αλλ' είτε ένεκα
λου, δεν ήν ίσον καθ' όλα τουλάχιστον τα μέρη προς πρεσβυτικής ηλικίας, είτε ένεκα άλλων ιδιοτελών
την ενεστώσαν πόλιν. Η ανάπτυξις ταύτης εγένετο υπολογισμών, ο υιός Ιωάννου του Ατρομήτου ήθέ
επί Θεοδοσίου του νεωτέρου και επί Ηρακλείου το τησε πρώτος την περι βοηθείας υπόσχεσιν αυτού.
625 έτος. Πύλας δε σήμερον έχει οκτώ προς τας Οι ιταλοί ηγεμόνες εμάχοντο προς αλλήλους ή
είκοσι, δεκατέσσαρας μεν προς τον λιμένα, επτά δε Αραγωνία και η Καστιλλία ήσαν κεχωρισμέναι,
προς την ξηράν, και επτά προς την Προποντίδα (2). και η ημισέληνος εκυμαίνετο έτι επί χωρών τινων
της Ισπανίας. Πρό τινων δε ετών του πάπα Ευγενίου
"Ιδού εν συντόμω οποία ήτο η του Κωνσταντίνου τού Δ', ζητήσαντος την συνδρομην του αυτοκρά
ότε ο υιός του Μουράτου επολιόρκει αυτήν.
Ο προ των τειχών πολυάριθμος του Μωάμεθ τοβος, «Οι Έλληνες, απεκρίνατο ούτος, ήνοιξαν τας
στρατός, ο στόλος, το πυροβολικόν κατεφόβιζον τους πύλας της Ευρώπης προς τους Τούρκους, και έφεραν
κατοίκους αλλά και προφητείαι προλέγουσαι την τον λύκον εις το ποίμνιον!» οι δε Γάλλοι, αδιαφο
πτώσιν της βασιλευούσης επηύξανον τους φόβους ρήσαντες κατά την πτώσιν Βαλδουίνου του Β', ηδια
τούτους. Οι μεν ανεμιμνήσκοντο προφητείας τινός φόρησαν και κατά την πολιορκίαν της Κωνσταντινου
του αυτοκράτορος Λέοντος του σοφού, οριζούσης τό πόλεως πλήν τούτου Κάρολος ο Ζ', κατεγίνετο εις
τέλος της αυτοκρατορίας των Ελλήνων την εποχήν την απελευθέρωσιν του ιδίου βασιλείου και την έξω
εκείνην, οι δε χρησμών ώσαύτως απαισίων Σιβύλλης σιν των Αγγλων. Εν δε τη Αγγλία ανεφύοντο
της Ερυθραίας, και άλλοι άλλων διεδίδοντο δε και εμφύλιοι έριδες. Μόνοι καθ' άπασαν την Ευρώπην οι
υπέρ της πόλεως χρησμοί, οίτινες όμως ουχ ήττον Γενουήνσιοι και οι Ενετοί, οι έχοντες συμφέροντα
συνετέλεσαν εις την απώλειαν αυτής. « "Ησαν προ εν τη Ανατολή, προς τούτοις δε και οι Πολωνοί και
πολλών χρόνων ακούοντες, λέγει ο Δούκας (3), παρά Ούγγροι, ώς πρώτοι μέλλοντες να πάθωσι μετά την
τινων ψευδομάντεων πώς μέλλει Τούρκοις παρα πτώσιν τών Ελλήνων, ήκουσαν το 1442 έτος την
δοθήναι η πόλις και εισελθείν εντός μετά δυνάμεως
και κατακόπτεσθαι τους Ρωμαίους παρ' αυτών άχρι (1) Φραντ. Βιβλ. Γ'. κεφ. Γ'.
"----
(2) «Ευκολώτερον συνεννοούνται σήμερον οι εν Ευρώπη, λέγουσιν
(1) Χαλκ. βιβ. Η'.
οι Κ. Μichaud και Ρουjoulat εν τη περί Σταυροφοριών ιστο
(2) Μaltebrun, Précis de géographie universelle, ρία, πώς να εξασφαλίσωσι το Βυζάντιον τοις Τούρκοις, η πάλαι
(3) Κεφ. Λθ'. πώς να εξασφαλίσωσιν αυτό τοις Έλλησι. » Σ. Μ.
 )( 60 )(
«, Α. κ Ν " w

πρόσκλησιν του πατριάρχου της Ρώμης και πόλεμος τειχών, και διέσπερον τον θάνατον εις τάς πυκνάς
σταυροφορικός εκηρύχθη κατά την Πολωνίαν και των εχθρών φάλαγγας.
την ουγγαρίαν αλλ' εκείνη μεν εκυβερνάτο τόσω Και εκ μεν των Ελλήνων διεκρίνοντο διά τε το
ι ι » - " -

κακώς ώστε αδύνατον ή ν' ενεργήση μετά δραστη γένος και την άνδρίαν Λουκάς ο Νοταράς, Δημή
ριότητος, αύτη δε κατετήκετο υπό εσωτερικών διχο τριος ο Καντακουζηνός, Νικηφόρος και Θεόφιλος οι εκ
ν Ν. "

νοιών. παλαιολόγων και Θεόδωρος ο εκ Καρύστου εκ δε

Μόνον τέσσαρα πλοία γενουήνσια, εξ ών το εν των- β' Ενετών
Υ», r Κονταρίνος ο Κονταρίνης, Γαβριήλ ο
και, ν " " Α

ανήκε Φρεδερίκω τώ Γ', μόνα, λέγομεν, αυτά συνέ Γρεβιζάνος, Ιωάννης ο Λορεδάνος, Βαπτιστής ο ι
«

δραμον την Κωνσταντινούπολιν. Γρίττας, και Ιερώνυμος ο Μινόττος, και εκ των

Τάς δυσχερείας δε ταύτας επηύξανoν αι θρησκευ Γενουηνσίων ο Ιουστινιανός. Αλλά και ο των Κατα
τικαι διαφωνία και έριδες, ακμάζουσαι τότε είπερ λάνων πρόξενος "Πέτρος ο Ιουλιανός, πολεμιστής
ποτε διά την γενομένην άκαιρον προτασιν κατά την άριστος, συνεμάχετο μετά των άλλων, και ο εξ
ώραν εκείνην της αγωνίας περί ενώσεως των δύο Οθωμανών βασιλόπαις Ορχάνης (1), πνέων εκδί
εκκλησιών. Μόνος ο Κωνσταντίνος, """""""" τό κησιν κατά του Μωάμεθ
μέγεθος του κινδύνου, εζήτει να συμβιβάση αυτάς. « Κατεσκεύασε δε ο εχθεός και ελέπoλιν μεγί
-

Επί εννέα ημέρας εκεραυνοβολείτο ή πόλις υπο σ' 1/ - ν ν "

ην έχουσαν τροχους πολλούς μετά ξύλων χοντρών,

τ

παμμεγίστων πυροβόλων. "Εν μάλιστα τούτων, το π Α' ι - ν

λάτος έχουσαν πολύ και ύψος ενεδυσε δε αυτήν

», κ"
γιγαντωδέστερον εξ όλων όσα αναφέρει η ιστορία, έσ' ωθεν και έξωθεν εκ τρίτου μετά βουβάλων και
ν ν 1.

κατασκευασθεν εν Αδριανουπόλει υπό τινος Α"""", β οών δορών, και πύργους είχεν άνωθεν και παραπε
ορβανoυ τoύνομα, παρά τους "Ελλησι μεν πρότερον τάσματα, αναβάθρας και καταβαθρας, ίνα ου δυνη
Α"

διατρίβοντος,αλλά καταλιπόντος αυτούς χάριν μισθού σώμεθα τους έσωθεν αυτής βλάπτειν. Είχε δε και
άδροτέρου, μετεφέρθη προ των τειχών της Κων τ κ
»
μέρος ήνοιγμένον ίνα ραδίως εισέρχωνται
σταντινουπόλεως συρόμενον υπό τεσσαράκοντα ή και ο"χ έξωθεν
"
"

πεντήκοντα ζευγών βοών, και υπό πλέον ή δύο και εξέρχωνται

Ε
οι βουλόμενοι. Κατά δε το μέρος
δι' ου έμελλον ελθείν εν τώ ορύγματι, είχε πύλας
χιλιάδων ανδρών. Στηθέν δε κατέναντι της πύλης τρείς μεγάλας μετά παρασκεπάσματος σφοδρώς εν
του Αγίου Ρωμανού (Τοπ Καπουσί ή πύλη καννο εδυμένας, ώς είπομεν είχον δε έσωθεν και κύκλωθεν
νίου) εξεσφενδόνιζε μέγαν λίθον τρία τάλαντα ή
πάν όργανον και τέχνην πολεμικήν και πολλάς ύλας
εξακοσίας λίτρας ζυγίζοντα, όστις " δαιμονία φερό και ξύλα, ίνα ρίψωσιν εν τώ τάφρω εν τώ προσή
μενος ρύμη και φορά υπερφυει ελυμαίνετο ανηκέ κοντι καιρώ, όπως ραδίως εισέλθωσιν. Εχον δε κλί
στως. » Δύο ώραι κατανηλίσκοντο εις γόμωσιν αυ
του, όπερ εξεκενούτο επτάκις της ημέρας και άπαξ μακας εχούσας τάς βαθμίδας μηρινθώδεις υπoχαλου
μένας διά κάλων, και αύθις ήρον μίαν εις ύψος
της νυκτός. Επειδή όμως το μέταλλον ήν καθαρον Προσδεδομένης της τείχεσι και πάσης ετέρας μηχα
διερράγη και εις πολλά διεμερίσθη κλάσματα, πολλούς νής, ην ηδυνήθη ανθρώπου νους νοήσαι, ώς ουκ ήλπιζε
αποκτείναντα, μετ' αυτών δε και τον κατασκευά βασιλεύς ποτε, ουκ εποίησε του αλώσαι το φρού
σαντα το τηλεβόλον (!).
Απο της Χρυσής πύλης μέχρι της Ξυλίνης τα ριον (2)».
Διά της γιγαντείου ταύτης μηχανής, πλείστων
τείχη προσεβάλλοντο αδιακόπως υπό τηλεβολων και άλλων μικροτέρων και διά του υγρού πυρός κατέ
ελεπόλεων συγχρόνως δε και βροχή βελών εξηκον βαλον εις έδαφος τον παρά την πύλην του Αγίου
τίζετο κατά των πολιορκουμένων, και υπόνομοι ανε "Ρωμανού πύργον, και σύραντες ευθύς την ελέπoλιν
σκάπτοντο μετά δραστηριότητος, έστησαν επί του ρήγματος « και η μάχη και η
Αλλά και οι εν τη πόλει ημύνοντο μετά γενναιό συμπλοκή νοσιαία και φρικαλέα εγεγόνει (3) ». Την
τητος. "Ελληνες, Γενουήνσιοι» Ενετοί, του αυτοκρά επελθούσαν δε νύκτα, παρόντος του τε αυτοκράτο
τορος οδηγούντος, ήμιλλώντο τίς να διαπράξη έργα
αντάξια ήρωος όθεν οι ευάριθμοι εκείνοι στρατιώται ρος και του Ιουστινιανού εκενώθησαν αι τάφροι,
του Σταυρού, εφαίνοντο συγκροτούντες σρατον πολυά ηανωρθώθη ο πεσών πύργος και τώ πυρί παρεδόθη
τρομερά των εναντίων ελέπολις. Τούτο ιδών « ο
ριθμον. Και βέλη, και δόρατα, και ζέον έλαιον, και αμηράς και λυπηθείς μάλλον και αισχυνθείς εθαύ
λίθοι υπερμεγέθεις, και σφαίραι πυροβόλων, και πυρ
ελληνικόν (2) εξηκοντίζοντο ανενδότως από των μασε την επιδεξιότητα των ημετερων και έλεγεν
-"
-"Τ"

(1) "ορα Χαλκ. Βιβλ. Γ', κεφ. ι", και Δούκ. Βιβ. Η. (1) ο συγγραφεύς αμφιβάλλει περί της καταγωγής του
(2. Κατά Θεοφάνην, Παύλον Διάκονον, Κωνσταντίνον Πορφυρο" Οθωμανού τούτου. Ο μεν Ν. 1 άρβαρος λέγει ότι η μισθωτός
γέννητον, Κεδρηνόν και Ζωναράν, ο εξ Ηλιουπόλεως αρχιτέκτων του αυτοκράτορος, ο δε Χαλκοκονδυλης και Δούκας μνημονεύου
καλλίνικος, ελθών εις Κωνσταντινούπολιν πολιορκουμένην υπό σιν απλώς Ορχάνου τινός, εκτός όντος της πόλεως κατά την
των Αράβων την Ε' εκατονταετηρίδα, επί Κωνσταντίνου του Γ', άλωσιν και αιχμαλωτευθέντος. Το καθ' ημάς φρονούμεν ότι είναι
απεκάλυψε τοις Έλλησι το πυρ τούτο τοσούτον δε εθεωρείτο αυτός εκείνος ο Ορχάνης, δι' όν έχορήγει σύνταξιν ο σουλτάνος»
άξιον λόγου, ώστε την 1' εκατονταετηρίδα Κωνσταντίνος ο Πορφυ. ώς ερβέθη εν αρχή του Κεφαλαίου τούτου. Σ. Μ.
ρογέννητος εν τώ π ε ρ ι θ ε μ ά τ ων, τάσσει τον τρόπο τής (2) Φραντ. Ε.β. Γ', κεφ. Γ.
κατασκευής αυτού μετά των μυστικών του κράτους, (3) Αυτ.
 )(61)(
« εάν και οι τριάκοντα επτά χιλιάδες οι προφήται Και ανεπτέρωσε μεν τας ελπίδας των Ελλήνων
είπόν μοι ότι αυτοί οι ασεβείς διά μιάς νυκτός δύναν ή μικρά αύτη συνδρομή, εξήλεγξεν όμως και την
τα ποιήσαι α εποίησαν, ουκ επίστευον» (1). Αλλά αδιαφορίαν των λαών της Δύσεως, των αναλγήτων
και τας υπονόμους του εχθρού κατέστρεφον οι Έλλη τούτων και απρονοήτων και περιφιλαύτων συμμά
νες διά τινος Γερμανού Ιωάννου τούνομα, « άκρον χων. Εάν ολίγας δυνάμεις έστελλον εις την Κων
ήσκημένου, κατά Φραντζήν, τάς του πολέμου μηχα σταντινούπολιν αι ναυτικαι μάλιστα επικράτειαι,
νάς και τας του υγρού πυρός. » το προπύργιον εκείνο του χριστιανικού κόσμου δεν
Ολόκληρον μήνα διήρκει η πολιορκία, καθ' ην ηλίσκετο υπό του εχθρού της πίστεως. Πέντε μόνον
γενναίως μεν ήμύνοντο και εξόδους εποιούντο κατά πλοία, ιδού όλη η βοήθεια !
του εχθρού οι εν τώ φρουρίω, ήλαττούτο όμως Τούτων γινομένων ήλθε προς Μωάμεθ πρέσβυς
καθ' εκάστην ο μικρός αυτών αριθμός. Οι Τούρκοι του Ουνιάδου λέγων ότι, παραδοθείσης της βασι
ουδε σπιθαμή γης είχον κερδήσει, ώσε «εις ταραχήν λείας τώ Βλαδισλάω, η μεταξύ εκείνου και του
και σύγχυσιν λογισμού μεγάλην ενέπεσεν ότε ηγε Μωάμεθ προσυμφωνηθείσα ανακωχή και το μη λή
μών αυτών και πάσα η βουλή αυτού » (2). ξασα έπρεπε να ακυρωθή. Ευρισκόμενος δε εν τω
Εν τω μεταξύ τούτω τέσσαρες νήες γενουήνσια, στρατοπέδω, και ιδών ότι άνευ βλάβης εξεσφενδο
λαβούσαι φόρτον εκ Χίου και άνεμον τυχουσαι επι νίζοντο κατά του τείχους της πόλεως αι σφαίρα
τήδειον, διευθύνθησαν εις Κωνσταντινούπολιν ευρου του μεγάλου τηλεβόλου, εδίδαξε τους Τούρκους πώς
σαι δε καθ' οδόν και τινα ανήκουσαν τώ αυτοκράτορι ευστοχώτερον να διευθύνωσιν αυτάς. Ούγγρος άρα
και φέρουσαν σίτον συμπαρέλαβον και ήλθον εγγυς της του Ευαγγελίου οπαδός κατεσκεύασε το μέγα καννό
πόλεως (3). Ταύτας ιδών ο εχθρός ώρμησε κατ' αυτών νιον, και Ούγγρος του Ευαγγελίου επίσης οπαδός
μετά τριακοσίων τριήρεων. Αλλ' ώς ήλθε μετά επηρ ώδήγησε τον άσπονδον της χριστιανικής πίστεως
λ
μένης οφρύος και σαλπίγγων και τυμπάνων προς την εχθρον, πώς ευκολώτερον να διαφθείρη δι' αυτού
"
του αυτοκράτορος, κακώς εδεξιώθη παρ' αυτής, προσ τους εις Χριστόν πιστεύοντας.
25 βληθείς μετά ελεβολίσκων και βελών και πετρών Και όμως ενόσω οι Έλληνες διετέλουν κύριοι του
zς αλλά και αι λοιπαι, κρατερώς μαχόμεναι, αντέ εσωτερικού λιμένος ή Κωνσταντινούπολις ήν απόρ
Ψ
κρουον τας εχθρικάς τριήρεις. Και εγένετο η ναυμα θητος. Τούτο βλέπων και ο σουλτάνος διενοήθη να
εν χία πολυαίμακτος και φοβερά, και πλοία εχθρικά μεταφέρη εις αυτόν διά ξηράς μέρος του στόλου,
λάς επυρπολήθησαν υπό των ημετέρων, και τα λοιπά Και τολμηρόν μεν ήν το επιχείρημα, ουχί όμως και
τή ετράπησαν εις φυγήν. Ο δε Μωάμεθ βλέπων από καινοφανές, διότι και οι Σπαρτιάται επί του Πελο
λί της παραλίας τον τοσούτον και τηλικoύτoν αυτού ποννησιακού πολέμου διεβίβασαν υπέρ τον ισθμόν
09 στόλον καταβαλλόμενον υπό πέντε νηών, και θυμώ της Λευκάδος εξήκοντα ναύς, ίνα βοηθήσωσι το
0ζ ληφθείς, και βρυχώμενος, και τους οδόντας τρίζων, ταχύτερον τους εν Πύλω (1), και ο Αννίβας μετέ
ια εκέντησε τον ίππον και εισήλθεν εις την θάλασσαν, φερεν ούτω πως τοιαύτας εις τον κόλπον της Τά
πιζε ώστε τα πλείονα των ιματίων αυτού κατεβράχησαν, ραντος, και ο Αύγουστος εις τον της Αμβρακίας.
"
20 J
Λ
Αλλ' επελθούσης της νυκτός ο μεν εχθρικός στόλος Αλλά και οι Νορμανοί, δις πολιορκήσαντες τους
υπεχώρησεν, αι δε νήες εισήλθον εις τον λιμένα κατα Παρισίους την Θ" εκατονταετηρίδα, μετεκόμισαν
7των βιβασθείσης της αλύσεως. Οι ιστορικοί βεβαιούσιν ότι διά ξηράς λέμβους να περάσωσι τον Σηκουάναν, και
ατέ κατά την ναυμαχίαν ταύτην Αγαρηνοί μεν εφονεύ Νικήτας ο πατρίκιος (2) διεβίβασε τον στόλον αυτού
είου θησαν πλείους ή δυοκαίδεκα χιλιάδες, χριστιανοί διά του ισθμού της Κορίνθου, και οι Ενετοί έπραξαν
πολιν δε μόνον ετραυματίσθησαν, και αυτοί ευάριθμοι, εξ το αυτό το 1435 έτος, από του ποταμού Αθέσιος
και ή ών δύο ή τρεις εξεδήμησαν προς Κύριον μετά τινας εις την λίμνην Γάρδαν, και οι σταυροφόροι επί της
.. Την ημέρας. Ο Μωάμεθ οργισθείς εις άκρον ηθέλησε να πολιορκίας της Νικαίας υπερενεώλκησαν από της
ρίτο ανασκολοπίση τον δρουγγάριον ή κοντόσταυλον (στό Κίου τριήρεις εις την Ασκανίαν λίμνην.
λαρχον) Βαλτά Ογλούν αλλά παρακληθεις υπό "Οθεν εξομαλύνας τους όπισθεν του Γαλατά κει
άφροι,
οιδότη πολλών ίνα χαρίση αυτό την ζωήν, προσέταξε και μένους λόφους από του Διπλοκιονίου (Μπεσιχτας)
ν « ό ερρίφθη κατά γης και ετανύσθη υπό τεσσάρων «αυτός μέχρι του αιγιαλού του Κερατίου κόλπου, ανεβίβα
, εθαύ δε οικείαις χερσίν έτυψε, δούς εκατόν εν μιά χρυσή σεν επί φαλάγγων ογδοήκοντα κατά πάντα εξηρτη
ράβδω, ής η κεφαλή χρυσίου καθαρού σταθμίου μένας (3) ναυς, αλείψας τας υπ' αυτάς σανίδας μετά
έλεγεν
λίτρα πεντακόσια, ήν αυτός κατεσκεύασεν, ίνα
παίζη αυτήν ώς δοκίμιον. . . Τότε είς των Αζα (1) Θουκ. Δ', ή.
νής τού
πίδων λίθον άρας και κατά κόρρης κρoύσας εξώρυξε (2) Ο επιλεγόμενος Ορίφας, ναύαρχος Βασιλείου του Μακε
μισθοί, τον ένα οφθαλμόν αυτού » (4). δόνος. Διεβίβασε δε, ουχί τον Ι' αιώνα, ώς εσφαλμένως λέγει ο
γυμνεί" συγγραφεύς, αλλά το 883 έτος τον τόλον αυτού από του Σαρωνικού
κατά τη" (1) Φραντ. Αυτ. εις τον Κορινθιακό κόλπον διά του ισθμού της Πελοποννήσου,
ιν ότι είναι (2) Αυτ. * και κατεναυμάχησε τους "Αραβας, Σ. Μ.
Σ. Λr « Α 1 4 -

σουλτά", « (3) Ο μεν Βάρβαρος και Φραντζής τέσσαρας λέγουσι τας ναύς, (3) Ο μεν Χαλκοκονδύλης λέγει εβδομήκοντα πεντηκοντόρους
ο δε Δούκας πέντε. Σ. Μ. τε και τριηκοντόρους, ο δε Δούκας ογδοήκοντα διήρεις και ο κ.
(4) Δούκ, Κεφ. Δή. Βάρβαρος εβδομήκοντα προς ταίς δύο. Σ. Μ
 - ( 62 χ
"...1. " w --

τέατος βοών και κριών, ίνα ευκολύν% την μεταβί εχθρικήν, ουχ ήττον όμως εξηκολούθησε το κατά
- ν- ν Α / -

βασιν και ούτω πολλών μέν μέλη μελωδούντων των γενουηνσίων πλοίων πυρ.
ναυτικά, άλλων δε τυμπανιζόντων, και άλλων οια Και όμως πάντες οι αγώνες του Μωάμεθ απετύγ
ι... "... - 2 4-ν ν

κοστραφούντων διήρχοντο την ξηραν, τας ναπας"υ και χανον οι εν τώ φρουρίω ει και εις άκρον ευάριθμοι,
ο Δούκας, ώς είδομεν, αντέτασσον όμως μεγίστην καρτερίαν
αν -
- 4- , - Α
τους ρύακας εξ ουρίας πλέοντες, ώς λέγει
ν "Ε-, έυς -η Α - και
και καθειλκύσθησαν εις τον κόλπον. Εγένετο δε η και Έλληνες και ξένοι διενυκτερευον άγρυπνοι επί
- -

μεταβίβασις εν μιά νυκτί. των επάλξεων, « και οι μοναχοί και ιερείς και κλη
Σ. -- ν

"Οτε δε το πρωί είδον οι "Ελληνες τα εχθρικά ρικοί και του λοιπού καταλόγου της έκκλησίας άν
-

πλοία εντός του λιμένος, «επείσθησαν ότι η απώλεια δρες, » ου μόνον εδεοντο του Θεού υπέρ της σωτηρίας
και ετβέτ",
» "" -

αυτών ήν άφευκτος όθεν η φωνή εσ?εσ"η εν τοις της πόλεως, αλλά και έργα πολέμου άξια λόγου "

στόμασι, και της απελπισίας το πυρ εξήφθη εν ταις διεπράξαντο, θαυμασίαν αποδείξαντες φιλοπατρίαν.
Οι δε Τούρκοι ταλαιπωρούμενοι υπό του μήκους της
καρδίαις αυτών » (!). ', (!! " ι

Το κατόρθωμα τουτο του Μωάμεθ διεδέχθη ευθυ: πολιορκίας εγόγγυζoν αλλά και ο Μωάμεθ αυτός
άλλο ουχ ήττον όλεθριον τη πόλει συναγάγων ακά κατείχετο υπό μεγίστης αθυμίας, ην επηύξησε φήμη
τια, και αγγεία, μεγάλα, και πίθους ξυλίου, ζα. ψευδής ότι στόλος εκ της Ιταλίας και σρατος ισχυρός
συσφίγξας διά δοκών και σιδήρων κα δεσις δι υπό τον Ουνιάδην, ον διάθο.ίον έπεκάλουν οι Οθω
σχοινίων, άνωθεν δε αυτών προσκολλήσα, σανίδας μανοί, ήρχοντο εις βοήθειαν της πόλεως. Τοσούτω
κατεσκεύασε γέφυραν ισχυράν, πλάτος με π " δε εφοβήθησαν, ώστε πάντες έκραζον ζητούντες την
κοντα, μήκος δε εκατόν οργυιών εχουσα", και -εν λύσιν της πολιορκίας. Και ελύετο βεβαίως τη προ
γνύουσαν τους δύο του κόλπου αιγιαλούς' επιθεί, δι τροπή μάλιστα του φίλου των Ελλήνων Χαλίλ
και καννόνιον προσέβαλλε δεινώς διά τε αυτού και πασα, ειμή ανθίστατο μετ' επιμονής ο αντίπαλος
διά των τηλεβόλων των τριήρεων τα τείχη ώστε η αυτού και του Μωάμεθ επιστήθιος Σαγανόζ. Της
πόλις επολιορκείτο πανταχόθεν. γνώμης τούτου υπερισχυσάσης, ο Χαλίλ ειδοποίησε
"
ούτω δε κρισίμων όντων των πραγμάτων, ο κρυφίως τον αυτοκράτορα την εσπέραν την 27 Μαΐου,
Ιουστινιανός και μετ' αυτόν ο Ενετος Ιάκωβος Αλλά προ της εφόδου ο Μωάμεθ, είτε υποτασ
Κόκος απεφάσισαν να πυρπολήσωσι διά νυκτός σόμενος τω νόμω λέγοντι, ότι πριν ή εξολοθρευθή
τά τε πλοία και την γέφυραν οι εν Γαλατά όμως ο εχθρός πρέπει να στέλλωνται αυτώ λόγοι ειρήνης,
Γενουήνσιοι, οίτινες δεν έπαύοντο καταπροδίδοντες είτε όπως πληροφορηθή ει έδύνατο έτι η πόλις ν' αν
τους Έλληνας, ειδοποίησαν τους Τούρκους περί του θεξη, εμήνυσε προς τον αυτοκράτορα των Ελλήνων
επιχειρήματος. Ουτοι δε παρασκευασθέντες απέ ταύτα « Γίνωσκε ότι πάντα τα του πολέμου απηρ
κρουσαν διά των τηλεβόλων την έφοδον, κατεπόν τίσθησαν, και ότι καιρός να πράξης ό,τι προ πολλού
\ ν r/

τισαν ναύς ελληνικάς, μετ' αυτών δε πολλούς Έλλη συνεβουλεύσαμέν σοι, εγκαταλείπων μετά των περί
νάς τε και ξένους, ζωγρήσαντες δε και τινας « νέους σε και των υπαρχόντων αυτών την πόλιν, και απερ
θαυμαστούς και ωραίους » κατά Φραντζήν, απηγχό χόμενος όπου αν θέλης, εάν όμως αντισταθής, σύ
νισαν. Τούτους ιδών ο Κωνσταντίνος προσέταξε και μεν θέλεις απολέσει και ζωήν και περιουσίαν, ο δε
αυτός να θανατωθώσιν επί των επάλξεων κατέναντι λαός αιχμαλωτευθείς παρ' εμού θέλει διασκορπισθή
του εχθρού διακόσιοι και εξήκοντα Τούρκοι αιχμά ανά πάσαν την γην. » ο δε αυτοκράτωρ μετά της
λωτοι. συγκλήτου απεκρίνατο « Εάν θέλης να ζήσης
Η αποτυχία αύτη διήγειρε σκάνδαλα μεταξύ μετ' εμού, ώς και οι πατέρες σου, ειρηνικώς, τώ
ενουηνσίων και Ενετών, εκείνων αξιoύντων εαυτούς Θεώ χάρις το δούναι σοι όμως την πόλιν ούτ' εμού
εμπειροτέρους τούτων εν παντί πράγματι αλλ' ο εστιν ούτ' άλλου των κατοικούντων εν αυτή πάντες
αυτοκράτωρ διήλλαξε και αυτούς, και τον Νοταρά, δε θέλομεν αποθάνει αυτοπροαιρέτως αφειδούντες
προς τον Ιουστινιανόν περιελθόντας ώσαύτως εις της ζωής ημών » (1). Ταύτην λαβών την απάν
έριδας. τησιν ο σουλτάνος εκήρυξε προς πάντα τον στρατόν
Εν τοσούτω ο Μωάμεθ εννοήσας ότι οι Γενου ότι ημέρα γενικής κατά της πόλεως εφόδου έσεται
ήνσιοι και αυτόν εβοήθουν και προς τους Έλληνας ή 29 Μαΐου, προσέταξε δε συγχρόνως να ανάψωσι
δεν επολιτεύοντο όλως εχθρικώς, πυροβολήσας κατε την νύκτα εκείνην και την επιούσαν πυρά και φανους,
πόντισε παρά την πύλην του Γαλατά ναύν ανή να νηστεύσωσι δι' όλης της ημέρας, και να λουσθώσιν
κουσαν αυτοίς, και φορτίον φέρουσαν ειδών παν επτάκις αλλά και δημηγορήσας υπεσχέθη εξ ονό
τoίων. Αγανακτούντων δε των Γενουηνσίων διά το ματος του προφήτου, προς μεν τους φονευθησομένους
αδίκημα και λεγόντων ότι κακώς ημείβοντο αι προς μετάβασιν εις τον παράδεισον όπου, τρυφώντες
τον σουλτάνον υπηρεσία, και ότι άνευ της προθυ μετά παίδων και ώραίων γυναικών και παρθένων
μίας αυτών ο εν τώ κόλπω στόλος εγίνετο τέφρα έν τόπω χλοερώ και μεμυρισμένω άνθεσι, και καθα
και κόνις παρά των Ελλήνων, ο Μωάμεθ απεκρίνατο ριζόμενοι εν λουτροίς θαυμασίοις, θέλουσι τρώγει
μεν προφασιζόμενος ότι την ναύν εκείνην εξέλαβεν και πίνει μετά του προφήτου προς δε τους επιζή
--"

(1) Σολάκ Ζαδές. (1) Δούκ. Κεφ. Αθ'.

 )(63 )( *

σοντας μισθόν διπλάσιον μέχρι θανάτου, και τριή Παρετάχθησαν δε και οι εν τη πόλει επί του
μερον της πόλεως δήωσιν, και τα πλούτη αυτής, τείχους και έν τοις πύργοις, και εκλείσθησαν αι πύ
και αιχμαλώτους άνδρας τε και γυναίκας, μικρούς λαι. Ο αυτοκράτωρ αυτός περιείρχετο έφιππος εν
* * * Α - Υ -ν "

τε και μεγάλους. Τελευτών δε ώμοσεν ότι θέλει θαρρύνων και παρορμών τους στρατιώτας, ενώ ο
ν

τηρήσει πάντα όσα είπε. Και τότε πάντες ηλάλαξαν, έχθρός έσυρε πλησίον του τείχους τας ελεπόλεις και
αφέντες κραυγήν ώσει ήχον μέγαν θαλάσσης συντα τας άλλας πολιορκητικάς μηχανάς. Περί δε δευτέραν
ραξαντα και αυτήν την πόλιν (1). αλεκτροφωνίαν, ήτοι ώραν μίαν μετά το μεσονύ
Την δε 28 Μαΐου μετά μικράν τινα μάχην παρέ κτιον, ήρξατο παρά των πολεμίων η μάχη άνευ
ταξε τας μεν κατά ξηράν δυνάμεις από του παλα σημείου και την αυγήν « ώς οι αστέρες του ουρανού
τίου μέχρι της Χρυσής πύλης, όγδοήκοντα δε πλοία αρχήν επoίoυν μή φαίνεσθαι, του φωτός της ημέρας
από της Ξυλοπόρτης μέχρι της Πλατείας ο δε λοιπος αυγάζοντος, και εκ των ανατολών το ροδοειδές τής
στόλος περικυκλώσας την ακρόπολιν και τα ανάκτορα πρωίας ένέφαινε» (1), σύμπαν το πλήθος των
έφθανε μέχρι Βλάγκας, εκάστου των πλοίων έχον πολεμίων, πεπυκνωμένον και ώς σιoινίoν τεταμέ
τος ανά κλίμακα ίσην προς το ύψος του τείχους και νον από του ενός εις το άλλο μέρος της πόλεως,
παντοίαν άλλην παρασκευήν. Αλλά και αυτός ο σουλ ώρμησε κατ' αυτής. Φάλαγγες διεδέχοντο φάλαγγας,
τάνος εμάχετο, υπέρ τάς δέκα χιλιάδας νέων και κεραυνοι ολέθρου ώς βροχή εξηκοντίζοντο κατά του
ευθαρσών στρατιωτών έχων περί αυτόν, όπισθεν δε τείχους, και λυσσώντες ανειρπον εις αυτό οι εχθροί.
και πλαγίως ιππέων μυριάδας δέκα και επέκεινα, Αλλά γενναιοτέρα και μανιώδης υπήρξεν ή άμυνα
ετέρας δε μυριάδας δέκα προς τα κάτω μέρη μέχρι των Ελλήνων λίθοι, βράχοι, υγρόν πυρ, ζέον έλαιον,
σφαίραι πυροβόλων, βέλη, ακόντια, ώς χείμαρρος
έρους όπου ίστατο μέχρι του παλατίου, και πλήθος έκυλίοντο κατά των πολιορκητών, και ανέτρεπον
άλλων επί των πλοίων και της γεφύρας. τας κλίμακας, και εξωλόθρευον αυτούς. Τοιαύτη δε
Ταύτην ιδόντες την φοβεράν παράταξιν οι εν τη υπήρξεν η αντίστασις των υπέρ πίστεως και πατρίδος
πόλει ανέθεντο τας ελπίδας εις Θεόν, και μετά μαχομένων, ώστε επί πολλάς ώρας, ει και εις άκρον
κλαυθμού αλλήλους ανεθαρρύνοντo ίνα ανδρείως αντι ευάριθμοι, κατέβαλον τους πολεμίους.
σταθώσι τοις εναντίοις κατά την ώραν της συμπλο Τοσούτος δε ήν ο αριθμός των πεσόντων εναν
κής. Κατά προσταγήν του αυτοκράτορος εγένετο τίων, ώστε γεμισθείσης της τάφρου υπό πτωμάτων,
λιτανεία, αυτός δε συναγαγών πάντας τους εν τέλει
ηυκολύνθη η μετάβασις του εχθρού εις το τείχος.
και τους δημάρχους και τους έκατοντάρχους και
Τότε ο Μωάμεθ πάλλων ράβδον σιδηράν και συνοδούς
τους προκρίτους, παρέστησε τον κίνδυνον της πό έχων σεϊκας δύο απαγγέλλοντας στίχους του Κορα
λεως, άνεμνήσθη του παρελθόντος μεγαλείου και της νίου και παροτρύνοντας τους στρατιώτας, εφόνευεν
ισχύος του κράτους, ανεκάλεσεν εις την μνήμην αυτών ιδία χειρί τους δίδοντας νώτα τοις εχθροίς απέ
ότι ήσαν Ελλήνων απόγονοι, και επεκαλέσθη την στειλε δε και τους γενισσάρους κατά της πόλεως πύρ
"
μετά γενναιότητος αντίστασιν, αποταθείς ονομαστι πνεοντας.
και προς τους Γενουηνσίους και προς τους Ενετούς, « Τίς διηγήσεται τάς τότε φωνάς και τας κραυγάς
ισταμένους τούτους μεν εκ δεξιών, εκείνους δε εξκαι των πληγέντων διαμφι το ουαί και όθεν έως τών
ευωνύμων αυτού. Ταύτα ακούσαντες οι Έλληνες ουρανών ανέβαινον αι φωναι και ο κρότος » (2). Ο
κατηλλάγησαν προς αλλήλους και ενηγκαλίσθησαν ήχος όμως των σαλπίγγων, των τυμπάνων και των
μετά κλαυθμού, « μήτε φιλτάτων τέκνων μνημο αυλών του εχθρού κατέπνιγε τάς οιμωγάς, ενώ τα
νεύοντες, μήτε γυναικών ή πλούτου φροντίζοντες, τηλεβόλα της ξηράς, της θαλάσσης και της γεφύρας
ειμή μόνον του αποθανείν ίνα την πατρίδα φυλά
ξωσιν» (2). Ο δε αυτοκράτωρ ελθών εις την Αγίαν εκπυρσοκροτούντα αθρόα κατεκεραυνοβόλουν παντα
χόθεν τους Έλληνας. Τότε και πόλις, και στρατό
Σοφίαν και προσευξάμενος μετά κλαυθμού μετέλαβε πεδον και πολιορκούμενοι, και πολιορκηται εγένοντο
των αχράντων μυστηρίων, είτα μεταβάς εις τα άφανείς μεταξύ απεράντου νέφους καπνού και κό
ανάκτορα εζήτησε παρά πάντων συγχώρησιν. « Εν νεως. Και όμως οι Έλληνες, ακούοντες την φωνήν
τηδε τη ώρα τις διηγήσεται τους τότε κλαυθμούς τού άτρομήτου αυτών αυτοκράτορος, γενναίως άντε
και θρήνους τους εν τώ παλατίω ; Ει και από ξύλου μάχοντο υπέρ πατρίδος. Τότε και Θεόφιλος ο Πα
άνθρωπος ή εκ πέτρας ήν, ουκ έδύνατο μή θρη λαιολόγος και Δημήτριος ο Καντακουζηνός, άνδρες
νήσαι. » (3).
άριστοι, προπηδήσαντες νικώσι και κακώς αποκρη
Οποία διαφορά μεταξύ χριστιανών και μουσουλ μνίζoυσι τους Αγαρηνούς από του τείχους και των
μάνων ! ουτοι μεν εζήτουν παρά Θεού ήδονας, αίμα, κλιμάκων αλλ' εν τώ μεταξύ τούτω πληγέντος του
αιχμαλωσίαν, εκείνοι δε βοήθειαν εν κινδύνοις και Ιουστινιανού (3)/ και αποχωρήσαντο
ζυ"" ς
ς Α
Γαλατάν,•• 2

χάριν μετά θάνατον.

(1) Αυτ.
(1) Φραντζ. Βιβ. Γ. Κεφ. Δ'. (2) Αυτ.
(2) Ο αυτός. Βιβ. Γ'. Κιφ. Ζ. (3) Ο μεν Φραντζής λέγει ότι επλήγη και εν τοις σκέλεσιν επί
(3) Αυτ, τον δεξιόν πόδα », ο δε Δούκας « εν τη χειρί όπισθεν του βρα
 )( 64 )(
οι υπ' αυτόν στρατιώται συνεταράχθησαν, ο δ' εχθρός "Οτε εισήλθε το σμήνος των εχθρών εις την πόλιν,
παρατηρήσας την αταξίαν ταύτην έδιπλασίασε την πολλοί εισέτι θαρρούντες ώς χθες και πρότριτα εκοι
όρμήν, και διά μικράς πύλης, της Κερκoπόρτης, ευ μώντο αμερίμνως « ο πρωϊνός ύπνος ήδύς ήν εν
ρεθείσης δυστυχώς ήνεωγμένης, εισήλασεν εις το τοις οφθαλμοίς των νέων και νεανίδων » (1). Τρείς
τείχος, και επέπεσε κατά των νώτων των Ελλήνων. ημέρας κατά την υπόσχεσιν του σουλτάνου, διήρ
Η απαισία είδησις διαδίδεται εν ακαρεί καθ' όλην κεσεν η λεηλασία της βασιλίδος των πόλεων αρ
την πόλιν. Ο Κωνσταντίνος και οι επιζήσαντες ευά παγαί φόνοι, εξανδραποδισμοί, ιεροσυλία, ατι
ριθμοι στρατιώται ώς λέοντες μάχονται κατά των μώσεις, πάν ό,τι ανόσιον και στυγερον δύναται να
εναντίων. Αλλ' η πύλη του Αγίου "Ρωμανού κρη συλλαβη ή καταχθόνιος φαντασία αγρίων βαρβάρων,
μνίζεται υπο των τηλεβόλων, οι Τούρκοι κυριεύουσι διεπράχθη ακωλύτως. Αι σύζυγοι των ευ ενών, αι
του ελάσσονος τείχους και οι Έλληνες υποχωρούσιν παρθενοι, αι μοναχαι εσύροντο από της κόμης, το
εις το δεύτερον. Αλλά και εκεί καταδιωχθέντες θείον σώμα και αίμα του Χριστού ερρίπτετο κατά
φεύγουσιν ατάκτως προς την πολιν. γης, τα άγια λείψανα κατεπατούντο, μετά των ιερα
Τούτο ιδών ο αυτοκράτωρ έκέντησε τον ίππον τικών στολών και των λοιπών χρυσούφάντων αμφίων
και ήλθε προς το μέρος όθεν εισέβαλε το πλήθος εσκεπάζοντο οι ίπποι, και επί των ίερών θυσια
των ασεβών, και ώς ο Σαμψών επέπεσεν έπι τους στηρίων και βωμών εκραιπάλουν και ήσέλγαινον οι
αλλοφύλους και απεκρήμνισε. Βρυχώμενος δε ώς ανόσιοι οπαδοί της ημισελήνου.
λέων και την ρομφαίαν εσπασμένην έχων έν τη δεξιά, Την επιούσαν της αλώσεως, στόλος χριστιανικός,
πολλούς τ (ωγ πολεμίων κατέσφαξε και το αίμα εφοπλισθείς υπό του πάπα Νικολάου Ε' μετά των
ποταμηδόν εκ των ποδών και των χειρών αυτού "Ενετών, Γενουηνσίων και Καταλάνων, ήλθεν εις
έρρεεν. ΙΙνδραγαθησε δε παρ' αυτόν και δον Φραγ δύβοιαν συνεκειτο δε, ώς λέγει ο Μονστρελε, εκ
κίσκος ο από Τωλήτου και Θεόφιλος ο Παλαιολόγος τριήρεων εικοσιεννέα, και εκυβερνά το υπό του αρχιε
κράζων, « Θέλω θανείν μάλλον ή ζην. » και Ιωάννης πισκόπου της Ραγούσης Ιακώβου, ει έφθανεν εγκαί
ο Δαλμάτης και δις και τρις συμπλακέντες μετά ρως εις Κωνσταντινούπολιν, και ει εστέλλετο, κατά
των εχθρών ετρέψαντο αυτούς, και πλήθος απέκτει την δοθείσαν υπόσχεσιν, ή εξ Ουγγαρίας βοήθεια,
ναν, και από των τειχών κατεκρήμνισαν, και τρόμον βεβαίως ελύετο η πολιορκία αλλ', ώς λέγουσι και οι
ενέσπειρον μεταξύ των ασεβών (1) συγγραφείς των Σταυροφοριών, «συνεννοούνται προθυ
Εις μάτην όμως η τοσαύτη των Ελλήνων ανδρία μότερον σήμερον οι εν τη Δύσει πώς να σώσωσι το
διότι εισερχόμενοι αδιακόπως οι Τούρκοι διά των Βυζάντιον υπέρ των Τούρκων, ή ότε έπρεπε να συνεν
ερειπίων, κατέκοπτον τους ευαρίθμους της πατρίδος νοηθώσι πώς να σώσωσιν αυτό υπέρ των Ελλή
προμάχους. Τότε ο αυτοκράτωρ ιδών πεσόντας περί νων » (2). "Οτε οι Σταυροφόροι έκλόνησαν πρώτοι
αυτόν πάντας τους ατρομήτους συστρατιώτας, και τα θεμέλια του ελληνικού κράτους, αρπάσαντες την
μονώτατος απολειφθείς, « βαστάζων δε σπάθην και Κωνσταντινούπολιν, επεδόθησαν εις πράξεις ουχ
ασπίδα, είπε λόγον λύπης άξιον ουκ έστι τις των ήττον βαρβάρους των τουρκικών, μάλισα δε και πλέον
χριστιανών του λαβείν την κεφαλήν μου απ' εμού; » αξιοθρηνήτους, διότι χριστιανοί ήσαν οι πορθηται, οι
Μόλις δε απήγγειλε τον λόγον τούτον και τις των δήμιοι των χριστιανών του Βυζαντίου διο ο ιππό
εχθρών έπληξεν αυτόν κατά πρόσωπον. Και τούτον ρομος, όστις πλην των ανδριάντων των αυτοκρα
μεν έθανάτωσεν ο Κωνσταντίνος, αλλ' έτερος δραμών τόρων καθωραΐζετο και υπο αγαλμάτων θεών, ημι
εκ των όπισθεν έρριψεν αυτόν άπνουν κατά γης θέων και ηρώων, κατά την άλωσιν τρία μόνον περιείχε
αγνοώντίνα εφόνευσεν. κοσμήματα, τον οβελίσκον Θεοδοσίου του Μεγάλου,
Ούτω απέθανεν ο μεγάθυμος μονάρχης το τεσσα τον κολοσσον Κωνσταντίνου του Πορφυρογεννήτου
ρακοστόν και έννατον έτος της ηλικίας άγων, παρα και την χάλκειον τρικάρηνον στήλην εφ' ής έκειτο
δους μετά του πνεύματος και το πνεύμα του κρά πάλαι ο Δελφικός Τρίπους. Κατά κοινήν τινα πρόλη
τους ! Και η μεν κεφαλή αυτού αποκοπείσα ανεστη ψιν η τύχη της πόλεως εξήρτητο από της στήλης
λώθη εν τω Αυγουστείω, το δε σώμα εκηδεύθη τη
προσταγή του σουλτάνου υπό των παρευρεθέντων νάκτων, υπό σκιάν ιτέας περικεκυκλωμένης υπό κλάδων αγρίας
χριστιανών μετά βασιλικής τιμής. Δένδρον δε μεγα αμπέλου και ροδεών. Και νύν έτι ανάπτεται καθ' εσπέραν
λοπρεπές σκιάζει και σήμερον τον τάφον όπου κείται επ' αυτού λύχνος, ούτινος το έλαιον χορηγεί η κυβέρνησις ».
ο τελευταίος των Παλαιολόγων (2). Μόρτμ. Πολιορκ. και άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως. "Ιδε
"Τ----- ----
Π α ν δ. φυλλάδ. 225, σελ. 209. Σ. Μ.
χίονος, " καί ό Χαλκοκονδύλης « εις την χείρα ». Ο δε Βάρβαρος (!) Δούκ. Κεφ. Αγ.
ε με το κειμένω λέγει απλώς ότι απεχώρησεν, εν δε το περι (2) Μichaud et Poujoulal, hist. des croisa les, to m. 2.
θωρίω (ο Μόρτμανδ φρονεί ότι η σημείωσις αύτη προσετέθη υπό chap. 37. Εν τώ 1' δε κεφ. λέγουσι τα αξιοσημείωτα ταύτα
του αντιγραφέως) ότι απεχώρησεν « ώς τραυματισθείς. » Σ. Μ. διά την ειλικρίνειαν των γραφόντων, άτινα μεταφράζομεν κατά
(1) Φραντζ. Βιβ Γ'. Κεφ. Η'. - Δούκ. Κεφ. Λθ'. λέξιν « Την εποχήν εκείνην οι Λατίνοι συμμαχούντες μετά των
(2) « Ο τάφος αυτού εκ λίθου άνευ επιγραφής κείται παρά Ελλήνων, ήθελον καταφέρει καιριωτάτην πληγή εις την οθωμα
το Βεφα Μείδαν και το τέμενος Βεφα εν τη γωνία οικίας κατοι νικήν δύναμιν. Οι Φράγκοι όμως δεν απέβαλον π ο τ ε τάς προ
κουμένη, υπό υποδηματοποιών, σκυτοτόμων και άλλων χειρω λήψεις αυτών κατά των Ελλήνων », Σ. Μ.
 )(65)(
ταύτης, ο δε Μωάμεθ, θέλων ίσως ν' αποδείξη ότι
το αρχαίον Βυζάντιον παρήλθε, κατέβαλε διά του ΒΙΒΛΙΟΝ Ε.
πελέκεως αυτού την μίαν των τριών κεφαλών (1).
Επαρθείς ο κατακτητής επί τη τοιαύτη νίκη, 1453-1451.
εδείχθη ώμος και ανελεήμων και πρώτον μεν εθα
νάτωσε προ των οφθαλμών του πατρός τους δύο Γενικός φόβος. - Ακαταγώνιστος ευστάθεια του Σκεντέρμπεη.
υίους του μεγάλου δουκος Νοταρά, είτα δε και Αποβάλλει τας περί ειρήνης νέ,ς προτάσεις του Μωάμεθ. - Ο
αυτον τον δούκα, και μετά ταύτα πλείστους ευπα Μωυσής διοικεί στρατον τουρκικό. - Ηττα, μετάνοια και έπι.
τριδας "Ελληνάς τε και Ενετούς, προς τούτοις δε "τε"φη αύτου. - Ο Χάμζας λειποτακτεί, - ο "Ισάπασας εν
και πολλούς εκ των εν Γαλατά Γενουηνσίων, αμείβων Ηπείρ - Ο Χάμζας """Υ"βεύεται πασάς Αλβανίας - Νέα
- - " "ν

ούτω τας προδοσίας αυτών κατά των Ελλήνων. "κη του Σκεντέρμπεη. - ο Μωάμεθ πολιορκεί
r". ". » ν -
το εν Σερβια
.. "

"ελιγράδιον. - Τέλος Ουνιάδου. - Θάνατος του βασιλέως της

Ου μόνον δε οι άνθρωποι αλλά και αι επιστημαι " 1 ' -

Νεα πόλ. ως Αλφόνσου. - Λιπη τ0') Σκεντέρμπεη. - Δύο πασά

και αί τέχναι έπαθoν ζημίαν ανεπανόρθωτον. Δύο "", ο 9άμουρ και ο Σινάν, στέλλονται επί τα αλβανικά όρια -
ερίπου έκατονταετηρίδας, προ της όλεθρίας των ιακοπή του πολέμου. - Ο Σκεντέρμπεης εν Ιταλία.
λί
τίνων εισβολής, ο Φώτιος αναγράφων τα σωζο
"--

μενα ποιήματα των ελλήνων συγγραφέων μνημο

νεύει πολλών άτινα ηφανίσθησαν μετά ταύτα κατα Η πτώσις του ελληνικού κράτους έκλόνησε τα
την άλωσιν. Αί ιστορία του Διοδώρου, του Πολυβίου, λια Ευρώπης τε και Ασίας. Ενώ δε τρόμος πανι
Διονυσίου του Αλικαρνασσέως έσωζοντο ακέραιοι, και πάντας, μόνος ο Σκεντέρμπεης μαθών
τεσσαράκοντα τρεις λόγοι του Δημοσθένους, διακό την κατασροφήν, ησθάθη διπλασιαζμενον το θάρρος
σιοι και τριάκοντα τρεις του Λυσίου, εξηκοντα τεσ αυτού. Ο υπερήφανος του Βυζαντίου κατακτητής
σαρες του Ισαίου, και πεντήκοντα του Υπερίδου απέστειλε κα τρίτον προτάσεις ειρήνης προς τον
"
ν < - Ν. -

έκόσμουν τάς βιβλιοθήκας της βασιλίδος των πόλεων μικρον ηγεμόνα της Αλβανίας αλλά και τρίτον
ή

"
Ούτω κατελύθη το κράτος4 του "-,Κωνσταντίνου απεκρούσθησαν.
ι " ι ν » .. -

χίλια και εκατον και εικοσιπέντε έτη διαρκέσαν Εντοσούτω ο Μωυσής ήρχετο εις την "Ππειρον,
Και ο πρώτος και ο τελευταίος των μοναρχών αυτού δεΣκεντέρμπεης, εκστρατεύσας μετά τεσσάρων
- - Α -
ώνομαζoντo Κωνσταντίνοι, και ο πρώτος
- -
και ο τελευ χιλιάδων πεζών και εξ χιλιάδων ιππέων κατά του
" γ - " -

ταίος μητέρα είχον Ελένην ή τύχη όμως αυτών εχθρού, συνήντησεν αυτον κατά την Κάτω Δίβρην,
- 5" , Ν ,
-

υπήρξεν όλως διάφορος. προς την πεδιάδα όπου κατεστράφη ο Μουσταφάς. ")
-

Εν τώ διαστήματι των ένδεκα τούτων εκατον Μόλις δε αντιπαρετάχθησαν οι δύο στρατοί, και ο
', " *. - - - 2 - - /
ταετηρίδων το κράτος του Κωνσταντίνου υπηρςε το Μωυσής προχωρήσας είπε προς τους αρχαίους συστρα
- ν. » r ν - Α - - Υ

προπύργιον της Ευρώπης κατά των βαρβάρων μετα τιώτας « Αλβανοί ! δεν έχω μεθ' υμών διαφοράν,
πόσης ανδρίας και γενναιότητος αντεκρουσεν αυτούς! αλλά μετά του αρχηγού υμών ας έλθη ίνα μονο
ν " «ν ". - Α' " " -

ια
Διά την φιλαργυρίαν όμως των Μ. - - " -
εγιστάνων,
ν ν
φυγον μαχησωμεν. »
των μετά των θησαυρών αυτών, και διά την δεισι
ν Και κατ' αρχάς μεν κατεφρόνησεν ο Σκεντέρ
αιμονίαν του όχλου, υπεδουλώθη επι τέλους εις μπεης την πρόκλησιν του προδότου, μετά ταύτα
την ημισέληνον. Τοιαύτη εδείχθη και η Ρώμη το όμως, παροξυνθείς ύπο των αλλεπαλλήλων εκείνου
4 10 έτος ότε εξεπόρθησεν αυτήν ο Αλάρικος. ύβρεων ώρμησε γυμνoν κρατών το ξίφος. Αλλ' ο
Μόλις έπεσε το Βυζάντιον και η Δύσις ήσθάνθη Μωύσης μόλις ειδεν αυτόν, και είτε πτοηθείς, αυτός
ο προ των κινδύνων άτρόμητος, είτε ελεγχόμενος υπό
ή Γερμανία αυτή έτρεμον επί μίαν και επέκεινα της συνειδήσεως, έτρεψε σπεύδων τα νώτα.
ούμεναι μή μεταβληθώσιν εις Δοθέντος δε του σημείου της μάχης και δειχθέν
πασαλίκια, από δε των ερειπίων του ελληνικού κρά. τος του Μωυσέως είπερ ποτε γενναίου ο Σκεντέρ
μπεης είπε θαυμάζων αυτόν « ή επιβουλή πλέον
ράδυνε να προκύψη μακρά σειρά αγώνων
τω τελευτήσασ ". Και την μεν τής πίστεως καθιστά ανδρειότερον τον προδότην. ))
ΙΕ εκατονταετηρίδα η Δύσις εγένετο μάρτυς άπαθής "Επί τινα μαλιστα ώραν εφάνησαν τα των Τούρκων
ς υποδουλώσεως των Ελλήνων, την δε ΙΘ', ότε επικρατέστερα, του Σκεντέρμπεη ανατραπέντος σχε
δεν έπρεπε να λησμονή ότι του ακμάζοντος αυτής δόν ήμιθανούς υπό λόγχης επί του ίππου αλλ' ανα
πολιτισμού τα πρώτα σπέρματα οφείλει εις αυτούς νήψας άνορθούται, τρέχει κατόπιν του πληγώσαντος
τούτους τους Έλληνας, αγωνίζεται υπέρ των τυράν αυτόν γίγαντος, και κατακόπτων πάντας τους προ
νων αυτών. Περίεργος ανταπόδοσις χάριτος, και ποδών, φθάνει και διχοτομεί τον εχθρόν. Εκείθεν
περιεργοτέρα ερμηνεία των αρχών του Ευαγγελίου ! δε όρμά ακράτητος προς τον Μωύσην ουτος όμως
"---------
εγκαταλειφθείς υπο πάντων, αναγκάζεται πλήρης
(!) λί λοιπαι δύο εγένοντο άφαντοι το 1700 έτος, η δε κυβέρ αισχύνης, αυτός ο μηδέ ποτε τρέψας τα νώτα, να
νησις ουδε καν εφρόντισε περί ανευρέσεως αυτών,
υποχωρήση. Και επειδή η μεν νυξήν ζοφερά, ο δε
Μωυσής έγινωσκε καλώς τον τόπον, κατέφυγε μετά
τεσσάρων χιλιάδων ανδρών, των μόνων τούτων λει
9*
 )(66)(

ψάνων του εχθρικού στρατού, είς μέρος ασφαλές, Και τωόντι περί τα τέλη του χειμώνος ο στρατός
Εκ δε των Αλβανών εφονεύθησαν μεν όγδοήκοντα, υπό τον Ισάπασαν, προσαχθέντα παρά του
ήν έτοιμος
έτραυματίσθησαν δε εκατόν. σουλτάνου να συμβουλεύηται τον Χάμζαν καθ' όλας
αυτού τάς πράξεις εστρατήγει δε και ούτος πέντε
Και ο μεν ήρως της Ηπείρου επανορθώσας ούτω χιλιάδων ιππέων.
την περί Βελιγράδιoν ήτταν ήλθεν εις Κρόϊαν ο δε
Μωυσής ήττηθείς, ου μόνον εταπεινώθη, αλλά και Τας φοβεράς ταύτας προετοιμασίας μαθών ο Σκεν
ύποπτος εγένετο προς τον νέον αυτού κύριον. "Οθεν τέρμπεης, κατήρτισε και αυτός το 1455 και 1456
δραπετεύσας διά νυκτός μετά τινων πιστών οπαδών έτος στρατον ικανόν ν' αντιπαλαίση προς τας δυνά
εξ Αδριανουπόλεως όπου είχεν επανελθεί, διέβη διά μεις του εχθρού. Συνετέλεσε δε εις την ευχερεστέραν
της Θράκης και Μακεδονίας, και έφθασεν εις την ταύτην συγκρότησιν και η μεγίστη προθυμία μεθ' ής
Κάτω Δίβρην ουχί πλέον ως εχθρός, αλλ' ώς πρό οι κάτοικοι της Αλβανίας προσήλθον εις στρατο
βατον απολωλός και μετανοήσαν. Επειδή δε ο λογίαν διότι ου μόνον ήσαν βέβαιοι περί της νίκης
Σκεντέρμπεης διέτριβε τότε εκεί πλησίον, μετέβη τοιούτον έχοντες στρατηγόν, αλλά και τα λάφυρα
προς αυτόν και ότε επλησίασε καταβάς του ίππου προσεδόκων αφθονώτερα δια τον μέγαν αριθμόν των
έλυσε την ζώνην, και κατά το αλβανικόν έθος έδεσε εχθρών. Συναποφασίσας δε και το σχέδιον της εκ
«

περί τον τράχηλον ώς ζητών έλεος ελθών δε έπεσε στρατείας μετα των πιστών αυτού υπασπισών Ουρα
γονυκλινής προ του Σκεντέρμπεη. Ούτος όμως ανε νοκόντου και Τανουσίου, μετέβη μετά πέντε χιλιάδων
γείρας περιεπτύξατο πολλάκις αυτόν, και ούτε καν πεζών και εξ χιλιάδων ιππέων εις την "Ανω Δίβρην,
μετάνοιαν να εκφράση επέτρεψε. Μετά τινας δε ημέ όπως περιμείνη εκεί τον εχθρόν. Και επειδή τα
ρας απέδωκε και όλην αυτού την περιουσίαν, και έτι συνήθη αυτού στρατηγήματα ήσαν γνωσά τώ Χάμζα,
γενναιότερος φανείς απέτρεψε διά ψηφίσματος πάσαν επενόησεν άλλο, ο και επέτυχε θαυμασίως ιδού δε
μνείαν της παρελθούσης λειποταξίας. οποίον ήν αυτό.
"οτε επλησίασεν ο εχθρός, μετακομίσας προς
Αλλ' ενώ ενόμιζεν ότι διά της τοσαύτης γενναιο οδού το πεζικον και τα σκεύη
Αλέσσιον διά γνωστής
ρροσύνης υπεστήριξε την πίστιν των άλλων, ιδού
αυτού, παρετάχθη ώς εις μάχην μετά του ιππικού,
ο επιστήθιος αυτού ανεψιός Χάμζας, αυτομολεί προς αλλά μόλις αντιπαρετάχθησαν και οι εναντίοι, και
Μωάμεθ παραλαβών και την σύζυγον και τα τέκνα, έτρεψε τα νώτα μετά τοσαύτης σπουδής, ώστε η
ίνα αποδείξη ότι ειλικρινής ήν η επιβουλή αυτού, υποχώρησις εθεωρήθη μάλλον φυγή, απατηθέντος
Τί δε παρεκίνησεν αυτόν, έχοντα μάλιστα και και αυτού του Χάμζα. Υπέθεσεν ότι ο θείος αυτού,
περιουσίαν ουκ ευκαταφρόνητον, εις την απιστίαν εις ον απέκειτο ολόκληρος ούτως ειπείν η δύναμις
ταύτην και οι μεν έλεγoν ότι υπεσχέθη αυτό ο σουλ και η αντίστασις της Αλβανίας, ευρεθείς απέναντι
τάνος την ηγεμονίαν της Αλβανίας, οι δε ότι ηρέθισε στρατού πολυαρίθμου, ηναγκάσθη να φροντίση περί
τον φθόνον αυτού ή προς τον Μωύσήν γενναιότης τού της ιδίας ασφαλείας την υπόθεσιν δε ταύτην εφαί
Σκεντέρμπεη, και άλλοι ότι απολέσας πάσαν ελπίδα νετο επικυρούσα και η προς Αλέσσιον πορεία των
διαδοχής διά την γέννησιν κληρονόμου, ηθέλησε να Αλβανών. Καταφεύγοντες εις παραλίαν πόλιν πλη
θεραπεύση την φιλοδοξίαν αυτού διά του Μωάμεθ. σίον των Ενετών, έμελλον βεβαίως να ζητήσωσι
Η λειποταξία του Χάμζα κατελύπησε τον ήρωα παρ' αυτών βοήθειαν. Διο δεν κατεδίωξαν οι Τούρ
της Ηπείρου, διότι σπανία ήν η ανδρία του λειπο κοι τους φεύγοντας, αλλά διά τινων ιππέων κατε
τακτήσαντος. Ναι μεν πολλοί πολλάκις είχον προ σκόπουν, όσον δυνατόν, τα ίχνη αυτών. Ολόκληρος
τρέψει τον Σκεντέρμπεην να δυσπιστη προς τον ανε δε ο στρατός ελθών εις πεδιάδα κατέλυσε προς
ψιον αυτού, εις άκρον όντα φιλόδοξον και υποκριτήν, καιρόν.
αλλ' εις την γενναίαν του ήρωος ψυχήν ουδέποτε Ενταύθα ο Ισάπασας καθαιρέσας τον Σκεντέρ
εισήρχετο υποψία. μπεην ανηγόρευσε τον Χάμζαν σατράπην της Αλβα
Ο δε Μωάμεθ υπεδέχθη τον Χάμζαν μετά πολλής νίας υπεσχέθη δε και πλουσίαν αμοιβήν προς εκείνον
ευμενείας, και ηγάπησε μάλιστα διά την σεμνότητα όστις συνελάμβανεν αυτόν ζώντα ή νεκρόν. Και όμως
του ήθους, την ευφυίαν, τάς πολιτικάς, τάς στρατιω τοσούτος ήν έτι ο φόβος των Τούρκων, ώστε απη
τικάς και τας γεωγραφικάς γνώσεις, και διά την γορεύθη προς πάντας ανεξαιρέτως, επί ποινή θανάτου,
μετάνοιαν ην εξέφραζε περίλυπος ο αποστάτης, ότι ή από των ταγμάτων απομάκρυνσις .
επί τοσούτον χρόνον επολέμησε τους νομίμους αυτού Μετά ταύτα ο τουρκικός στρατός διευθύνθη προς
κυρίους. Υποσχεθείς δε αυτώ και την ηγεμονίαν Αλέσσιον δεν έπραξε δε τας συνήθεις αυτώ αρπα
της Αλβανίας, ηρώτησεν εάν πεντήκοντα χιλιάδες γάς, διότι πιθανόν ήν να παραταθή ή εν Ηπείρω
ανδρών ήρκουν προς κατάκτησιν αυτής. Επειδή δε ο εκστρατεία, και τότε είχεν ανάγκην βοηθημάτων.
Χάμζας απεκρίνατο ότι περιττός ήν ο τόσος αριθμός Ενώ δε ήγγιζε προς το μέρος της Μακεδονίας το
« Μη λησμονείς, είπεν ο σουλτάνος, ότι αύτη είναι συνορεύον μετά της Θράκης και του Θερμαϊκού κόλ
η θέλησίς μου την άνοιξιν πεντήκοντα χιλιάδες θα που, αυτόμολός τις ελθών ανήγγειλε τό Σκεντέρ
εκστρατεύσωσι μεταχειρίσθητι επωφελώς αυτούς και, μπεη τα των πολεμίων,
 )( 67)(
ο Σκεντέρμπεης ενέδρευε τότε εντός δασυτάτου Τούτο ιδών ο Σκεντέρμπεης έστειλε κατόπιν
άλσους, πλησιέστατα του εχθρού, κατασκοπών αυτόν απόσπασμα ιππέων, δους εντολήν ίνα σώσωσι την
δι' ευφυούς και πιστού ανδρός, του Πικ Μανουήλ, ζωήν αυτού αυτός δε μετά μικρού αριθμού στρα
επίτηδες παραμένοντος επί υψηλού όρους. "Αμα δε τιωτών, στρέφεται προς τον πασάν, όπως καταβάλη
φανέντων των εναντίων, ο κατάσκοπος ειδοποίησε και τούτον ανθιστάμενον έτι. Αλλ' ο ατρόμητος
διά σημάτων τον Ηπειρώτην ουτος δε, εισελθών Μωύσης προλαβών προσέταξε τους στρατιώταις να
μετά του στρατού εις στενά και εις κοιλάδας ζοφεράς, αναλάβωσι τα πυροβόλα, και διά σφοδροτάτης επι
αναβαίνει μόνος εις έτερον όρος, και βλέπει εκείθεν θέσεως διαρρηγνύει τάς ταξεις των εναντίων. "Οθεν
όλον το τουρκικόν στρατόπεδον οι μεν εκοιμώντο ότε έφθασεν ο Σκεντερμπεης ο πασάς έφευγε, σωθείς
επί του χόρτου, οι δε έτρωγον υπό δένδρα, και της αιχμαλωσίας διά την ταχύτητα του ίππου αυτού.
άλλοι έπαιζον αφρόντιδες, ενώ οι ίπποι άνευ εφιπ Τοσαύτη δε ήν η λύσσα των στρατιωτών, ώστε
πίων και χαλινών επλανώντo βόσκοντες ούτε πρόσ ενόσω διήρκει η ημέρα και εφαίνετο ο εχθρός,
κοποι εφαίνοντο, ούτε σκοποι, αλλά πάντες ελογί ούτ' εσκέφθησαν περί λαφύρων την νύκτα όμως εγύ
ζοντο εν μεγίστη ασφαλεία. μνωσαν τους νεκρούς, και συνήθροισαν τά τε όπλα, τάς
Ταύτα ιδών καταβαίνει μετά ταχύτητος, διατάσσει σκηνας και τους ίππους. Δύο μυριάδες Τούρκων έκειντο
τα της εφόδου, διανέμει μέγαν αριθμόν τυμπάνων νεκροί επί του πεδίου της μάχης, και δέκα χιλιάδες
και σαλπίγγων, δίδει πυροβόλα προς πολλούς στε εφονεύθησαν φεύγοντες. Κατά τον Βαρλέτιον, ο
ρουμένους έως τότε τοιούτων, και εκστρατεύει διά Δρίλων εκύλιε κύματα αίματος εκ δε των χριστια
κοιλάδος φερούσης προς το τουρκικόν στρατόπεδον. νών ευάριθμοι οι πεσόντες.
Ο Σκεντέρμπεης διε
Και απαντήσας κατά πρώτον σταθμόν εχθρικόν νυκτέρευσεν εν τη σκηνή του πασά. Την δ' επιούσαν
κατασφαζει αυτούς πλην ενός, όστις δραμών ειδο πάντες οι αιχμάλωτοι διέβησαν όπισθόχειρες ανά
ποιεί τους εν τώ στρατοπέδω ούτοι όμως εκλαβόν δύο μεταξύ του στρατού, και κατόπιν αυτών επί
τες αυτόν ώς παραφρονήσαντα υπό δειλίας γελώσιν. σημός τις Οθωμανός μετά του Χάμζα, του προ
Αλλ' ο Χάμζας, γινώσκων το στρατηγηματικόν και μικρού αναγορευθέντος υπό των Τούρκων δεσπότου
την τόλμην του θείου αυτού, προστάζει να έτοι Αλβανίας. Οι χριστιανοί, σεβόμενοι τον Σκεντέρ
μασθώσιν. / Μ * μπεην ου τινος ο Χάμζας ή συγγενής, αφήκαν
Εν τοσούτω φοβερός θόρυβος σαλπίγγων, τυμπά αυτόν να παρέλθη άνευ ύβρεως τα βλέμματα όμως
νων, πυροβόλων, κραυγών και ώρυγών μανιωδών και πάντων εξέφραζον περιφρόνησιν. Επειδή δε διά τον
αγρίων, ώσει θύελλα ανθρώπων, συνταράσσει όρη, μέγαν αριθμόν των πτωμάτων φόβος ήν μη γεννηθή
δάση και κοιλάδας. Οι εχθροί μένουσιν ακίνητοι τις επιδημία, εσκάφησαν αμέσως ευρύτατοι λάκκοι,
υπό του φόβου. Μάτην ο Χάμζας αγωνίζεται ν' απο εις ους ετάφησαν αναμιξ ίπποι και άνθρωποι,
δείξη απλούν στρατήγημα τά γινόμενα μάτην και Η εις την Κρόϊαν επάνοδος υπήρξεν αληθής θρίαμί

οι αξιωματικοί καταγίνονται να φέρωσι τινα τάξιν βος πανταχόθεν συνέρρεoν πλήθη ευλογούντα τον
και να παρασκευάσωσι την άμυναν περίφοβος ο σωτήρα αυτών, άδοντα και σκιρτώντα, και πάντες
στρατός παρακούει και αυτών αυτού των αρχηγών οι κάτοικοι της πόλεως εξελθόντες υπεδέχθησαν τον
την φωνήν. Αλλά και οι ίπποι πτοηθέντες φεύγουσι, ηγεμόνα.
και φεύγοντες ανατρέπουσι πάν το προστυχόν. Και τωόντι μεγαλοπρεπέστατον ήν το θέαμα ο
Εν τω μεταξύ τούτω ο Σκεντέρμπεης ελθών στρατός προέβαινε κατά στίχους, έκαστος δε στρα
βήματι ταχεί μετά του πεζικού, πίπτει ραγδαίος
κατά του Χάμζα ο δε Ισάπασας στέλλει πολυά τιώτης εκράτει ανά ίππον εχθρικόν τινες μάλιστα
ριθμον ιππικόν κατά του ήρωος της Αλβανίας αλλ' ο ώδήγουν και πλείονας μετά λαφύρων. Χίλιοι πεντα
Μωύσης, επιθυμών ν' αποπλύνη το όνειδος της απο κόσιοι και έτι πλείους αιχμάλωτοι, προσδεδεμένοι
ανά δύο προηγούντο του Σκεντέρμπεη οι ανώτεροι
στασίας αυτού, και βοηθούμενος υπό του Τανουσίου
και του Πικ Μανουήλ ελθόντων μετά τοξοτών και αξιωματικοί τούρκοι έφερον τας κατακτηθείσας ση
ακοντιστών, ορμά κατά του πασά, και αποκρούει μαίας, και μετ' αυτάς ανυψούντο υπό Αλβανών επί
αυτόν. Ούτος όμως ενισχυόμενος αδιακόπως υπό νέων μακρών δοκών, ώσει ήσαν εμπεπηγμέναι κατά γης,
στρατευμάτων , ανθίσταται μετά σταθερότητος, αι πλούσια σκηναι του ηττηθέντος πασά. "Ηρχετο
αλλ' εκείνοι ερεθισθέντες έτι μάλλον υπό της αντι δε και ο Χάμζας, ουχί δέσμιος, αλλά κατά χάριν
στάσεως, καταλείπουσι και πυροβόλα και τοξα, χορηγηθείσαν
μον Οθωμανόν.
αυτό, έφιππος παρά τον άλλον επίση
ανέλκουσι τα ξίφη, και εισβαλόντες ακάθεκτοι εις
τάς πυκνάς των εναντίων φάλαγγας, σφάζoυσι και Αλλ' ενώ ο ηγεμών, ο φίλος, ο τόσoν αγενώς
καταδιώκουσιν αυτούς. Και συγχρόνως ο Σκεντέρ προσβληθείς συγγενής εχαρίζετο αυτώ, ο Μωάμεθ
μπεης οδηγών το λοιπόν του στρατού επέρχεται έδειξεν απ' εναντίας καταφρόνησιν διότι, τον μεν
φοβερώτερος. Ως λέων εμάχετο ο Χάμζας, και βε άλλον Οθωμανόν εξηγόρασε διά δεκαπέντε χιλιάδων
βαίως ενίκα ειμή είχεν απέναντι αυτού τον Ηπει δουκάτων, περί Χάμζα όμως ούτε λόγον ν' ακούση
ρώτην. Αλλ' επί τέλους εγκαταλειφθείς παρά πάν συνήνεσε. Τοιαύτη η τύχη των προδοτών.
των, ηναγκάσθη και αυτός να τρέψη τα νώτα. Ο δε κομιστής των λύτρων παρηγγέλθη να
 )( 68 )(
- " » ? ν
"
διαπραγματευθή και συνθήκην ανακωχής. Ναι μεν το τουρκικον στρατόπεδον, ενέπρησεν ο Μωάμεθ ίνα
η αίτησις έταπείνου την οφρυντού κατακτητου
ν » . . . ). - " »! * - , -2'
μη άλωθωσι και ταύτα. Πεντακόσιοι και επέκεινα
αλλ' η επανάστασις της Μυσίας, άλλαι ατυχείς περι Οθωμανοί έπεσαν κατά την ναυμαχίαν ταύτην
τ' - - Ν . . .
πέτεια και μαλιστα ή κατά την Ουγγαριαν ήττα προσέταξεν ό
"Επ τα δε ημέρας μετά την ήτταν
ήνάγκασαν αυτόν. Μωάμεθ γενικην έφοδον κατά της πόλεως αναλαβών « .V - - ,

Απο των αρχών Απριλίου είχε διαδοθή καθ' όλην αυτος την οδηγιάν του στρατού, του της Ευρώπης 1. - -

την Ουγγαρίαν ότι ο Μωάμεθ προητοίμαζε πολυά τρατηγου Καρατζά, αρχηγού άχρι Ψ.
τούδε της πολιορ Λ
-- - " - - -- «», - ». ?

ριθμον στρατον να πολιορκήση το Βελιγραδιον (1) κίας, φονευθέντος την προτεραίαν υπό των τηλεβό
ή πόλις αύτη, θεωρουμενη τότε ώς απροσμαχητος λων του τείχους. « Εγένετο δε ο Καρατζά, ουτος - ν" - - - - -

κείται επιχ ρσονήσου προς άρκτον μεν εχουσης τον ανή" άριστος των εν ταις βασιλέως θύραις oθεν ο
-, «' - - Λ

"Ιστρον, προς δυσμος δε τον Σάβαν υλεγετο δε βασιλεύς ξυμφοράν εποιείτο την τελευτην αυτού και
ενταυτώ ότι κατεσκεύαζε και καννό ια παρα τον επενθει μεγαλως » (1).
Μοραβαν. Την 113 Ιουνιου οο οθωμανικος
ιβαν. Την οθ - ----
στρατος, -"
- - εξ Την δε 21 Ιουλίου 456, σημάνας έωθεν ο Μωά
οις ΥΝ - -

έκα τον και πεντήκοντα χιλιαδων συγκειμενος, εφανη μεθ δια σαλπίγγων και κυμβάλων και αυλών την
- -- Ν. - ιν - " - ---- ,

προ των τειχών του Βελιγραδίου, φερων και υπερ τα ν- - - Μ -

προσβολή, ώρμησε μετά των γενισσάρων κατά του
τριακοσια καννoνια εν οις είκοσιδυο μεν εχον μηκος τείχους, και υπερπηδήσαντες αυτό εισέρρευσαν εις
εικοσιεπτά ποδών, έπτα δε ήσαν όλμοι εξακοντί
«Αν την πολιν, μηδενος άνθισταμένου διότι ο ουνιάδ 13,
ζοντες λιθίνους σφαίρας. χρώμενος στρατηγήματι, είχε παραγγείλει τους περί
Μετα την άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως ο
τας επάλξεις να υποχωρήσωσιν. Αλλά μόλις οι
' - - - Μ ν

Μωάμεθ υπελάμβανε την του Βελιγραδιου εύκολω

Ν , -
εχθρο, νομίσαντες έαυτούς κυρίους του άστεως ετρά
-- - -

τά την διο πολλακις έκαυχηθη, ώς λέγ ουσί τινες των πησαν επι την διαρπαγήν, και είδoν αίφνης όρμω
ιστορικών, ότι εντος με δεκαπεντε ή νερών ήθελε μένους τους εν τη ακροπόλει όθεν αφέντες τα λάφυρα
κυριεύσει του φρουρίου τούτου, μά την πολιορκηθεντος ετώζοντο. Οι χριστιανοί όμως διέφθειραν μέγαν
, ν- - - - ν - ν Μ -

επί εξ μήνας υπο του πατρος αυτού, εντος δε μηνών αριθμον

Ν , »" -,
-
- έχθρών, εισελθόντος μετα νέου στρατού εις
- - » - ι - ν

δύο ήθελεν ευρεθή εις την αρχαιαν Βουδαν. Και επί

"κο , 5- ην άκρ πολιν και του Καπιστράνου διά της όπισθεν
-
τούτω διά ζηρας μεν έκαννονοβόλει νυχθήμερον την () ν. -

έπιπεσόντος ραγδαίου κατά των Τούρκων,

"

ύρας, και J

πόλιν, παρασκευάσας δε και αμφί τα διακόσια πλοία ε νω-, δε

Ν. . ".
ουτοι εφευγον μετα σπουδής, Ο Καπιστράνος
ν - " - -

ανηγετο αυτα εις τον ποταμόν από Βιδίνης, όπως

διακωλύση τα εκ Σεγεδίνου βοηθήματα. Ο Ουνιάδης μετα Πέτρου του σημαιοφόρου και χιλίων Σταυρο "" " - - -

ή, ι. - - - ή -- , -λ, δν Σ τ α ι , "η οή φόρων ώρμησεν ίνα κυριεύση του πυροβολικού των

ομως, συναγαγων τον στρατον των Σταυροφόρων, εναντίων.
καταρτισθέντα τή προτροπή του πάπα Καλλίστου
- - Ν Α Α Ο δε Μωάμεθ βλέπων τον στρατόν φεύγοντα
του Γ, εστρατοπεδεύσατο και αυτος εις την καταν πυροβολικόν αυτού κινδυνευον να πέση και το ν
-ι. . ." : δε ο στρατος
". - υτος όχλος
ο/. Ος
λύς
τικρυ χωραν ην Οε ουτος πολυς
-
χειρας των εναντίων πολεμεί ώς λέων, και φονεύει
Χ. - - »r
Ν - - - 1

χωρικών, μαθητών, μοναχών και άλλων, φερόντων νδρα Παίονα αλλά τιτρώσκεται και αυτός εις τον "

ξύλ ίβδ φενδό ί ξίση,

- ' αυτών δε
υλα, ραοοους, σφενδονας και ζιφή μετ αυτων οε
-
"

ν.
ηρόν. Διο οργισθείς και καλέσας τον αρχηγόν των
« και Καπιστράνος ο Ναζηραίος, σοφός τε και ες την γενισσάρων, Χασάνην ονομαζόμενον « "Ω κάκιστε,
θρησκείαν ανήρ παρά τους προς έσπεραν έθνεσι μέγα είπε, των ανθρώπων, που υπήγον οι γενίσσαροι, πώς
ευδοκιμών (2). Σ)
ώδήγησας αυτούς εις την μάχην και ελησμόνησας ότι , , Ν *
Την 14 Ιουλίου ο Ούνιάδης, πληρώσας και αυτό ελεεινον όντα σε ανέδειξα - - - -

άρχοντα αυτών; Μάθε όμως

α εκδ " , \ " ν- - . » Ν.,

πλοία τα κράτιστα, περί τα διακόσια, κατέβη διά ότι εαν δεν αποθάνω θα εκδικηθώ, και την εκδίκησίν
του ποταμού να συμπλακή μετά του εχθρού. Επειδή μου θα ομολογήσωσι πάντες δικαιοτάτην ». Και ο
δε τα μεν των Οθωμανών ήσαν βαρεα, οι δε κυ Χασάνης υπολαβών απεκρίνατο « "Ω βασιλεύ, εκ
βερνήται αυτών άπειροι περί την ναυτικήν, άλλα των γενισσάρων οι μεν πλείους κείνται τετραυματι
μεν κατέδυσαν οι χριστιανοί, είκοσι δε περίπου σμένοι, οι δε λοιποί δεν θέλουσι να υπακούσωσιν.
κατέσχον, τα δε λοιπά φυγόντα μετά σπουδής προςΕπειδή ο γ - - - 2 υ, ιδοί δε οργιςεσαι κατ εμου, ιοου τρεχω ν απο
Επειδή δε
" » »

θάνω μεταξύ των εχθρών υπέρ των σών πραγμά

(1) Σιγγίδουνον υπό Λατίνων καλούμενοι. Εν τη στρατιωτική των » (2). Και ταυτα ειπων ώρμησεν εις μέσον των
των Τούρκων ιστορία συνεχώς απαντώμεν το Βελιγράδιον μετά χριστιανών και έπεσε μαχόμενος.
πολλάς περιπετείας, δις πολιορκηθεν υπό Μουράτου του Β' και - «/ » « " « -

ούτως εχόντων,θ ιδού εξακισχίλιοι

Τούτων 4...! ιππείς,
Μωάμεθ του Β', ηλώθη πολλάκις, το μεν 1522 υπο Σουλεϊμάνου , κ. '" «Δ τ " •" ν /

ους είχε πέμψει ο Μωάμεθ ίνα φυλάξωσι την παρί

του Β', το δε 1688 υπό της Αυστρίας, το 1690 υπό των Τούρ
κων, και το 1717 υπό του πρίγκηπος Ευγενίου. Το 1739 απώ στριον αυτού χώραν, επελθόντες αίφνης απεδίωξαν
- - • Λ.

λεσεν αυτό η Αυστρία αλλ' ανακτήσασα το 1789, απέδωκε τη τους χριστιανούς από του
στρατοπέδου, και ούτω ή
Τουρκία το 1791. Το δε 1806 εκυριεύθη υπό του αρχηγού της μάχη ετελεύτησε προς εσπέραν. Επειδή δε ο Μωάμεθ
σερβικής επαναστάσεως Κζέρνι Γεώργη, και το 1712 επανήλθεν έβλεπε κακώς έχοντα τα εαυτού, λύσας την πολιορ
εις την Τουρκίαν.
(2) Χαλκοκονδ. Βιβλ. Η'. Τα του πολέμου τούτου εγράφησαν (1) Χαλκοκονδ. αυτ.
ώς επί το πολύ κατά τον ιστορικόν τούτον. Σ, Μ. (2) Χαλκοκονδ. αυτ.
 )( 69)(
κίαν διά νυκτός απεχώρησε μετά σπουδής, φοβού οίκοθεν και μόνον τότε να είπη γινομένην την πρό
μενος μάλιστα μη καταδιώξωσιν αυτόν οι χριστια τασιν παρά του Μωάμεθ, όταν ίδη αποτυγχάνοντα
νοί- και ελθών εις Σοφίαν έκοψε τας κεφαλάς τώV πάντα άλλον τρόπον Επειδή δε ο Σκεντέρμπεης
φυγάδων. απήτησεν αντί ανακωχής ειρήνην διαρκή και από
Κατά την πολιορκίαν ταύτην ογδοήκοντα με
- " Ν w
V δοσιν του τε Σβετιγραδίου και του Βελιγραδίου, ή
χιλιάδες Τούρκων απωλέσθησαν,τριακόσια δεκαννόνια
Α - - « ι -, Χ
μεν απαίτησις αύτη εστάλη τώ σουλτάνω, συνεφω
έκυριεύθησαν υπο των νικητών, και εκατόν άμαξα ! νήθη δε απλή τις εκεχειρία μέχρι της απαντήσεως.
" - ζ, «μ --, "", " fΥ. \ 1 r

πλήρεις τραυματιών παρηκολούθησαν τον σουλτάνον Πρός τούς εξαγορασθείσι δε αιχμαλώτοις ο Σκεντέρ
Δυστυχώς όμως απέθανε μικρον μετά τον θρίαμβον μπεης έδωκε και έτι τεσσαρακοντα άνευ λύτρων,
και ο Ούνιάδης Οι κόποι της εκστρατείας, το νεον και άλλα δώρα. Εκ δε των λοιπών, οι μεν εβα
αυτού τραύμα,ό μεμολυσμένος ήρ ένεκα του πλήθους πτίσθηταν και κατεσταθησαν εν Ηπείρω , άλλοι
των ατάφων τουρκικών πτωμάτων, προσέβαλον τον δε προτιμήσαντες να μείνωσι δούλοι, εδωρήθησαν
γενναίον εκείνον άνδρα, και την 1 1 Αυγούσου 1456, με τα πλουσίων λαφύρων και ίππων προς χριστιανούς
είκοσιν ημέρας μετά την αποχώρησιν του Μωάμεθ, ηγεμόνας, τον πάπαν, τον βασιλέα της Γαλλίας,
απεβίωσεν. «Εγένετο δε ανήρ άριστος ες τα πάντα, τον της Ουγγαρίας, και μάλιστα προς τον Αλφόν
Ν. - r

και από μικρού τινος ες δυνάμεως, μεγάλα σον, πιστον και γενναίον φίλον του Σκεντέρμπεη,
τε αποδειξάμενος έργ α πρός τε τους Γερμανούς και αυτώ εδόθη και ο Χάμζας. Εστάλησαν δε και πρέ Α2,

Βοέμους, επί τά Παιόνων πράγματα αφικόμενος σβεις ίνα παροτρύνωσι τους ηγεμόνας τούτους κατά
μέγα ευδοκιμών διεγένετο Προς δε και ες τους του φοβερου εχθρού του χριστιανικού
(
πληρώματος.
"- " - r - • / - "" - « ν

Τούρκους ουκ ολίγα απεδείξατo έργα » (1) Ολίγον " - Εν τοσούτω

%ί
ο Μωάμεθ, όστις ούτε ανακωχήν
ι - Α ... - ν " ' χ/

δε μετά ταύτα, ήτοι την 23 Οκτωβρίου, απέθανε ούτε ειρήνην ήθελεν, αλλά μόνον μικράν τινα άνεσιν
και ο Καπιστράνος εν Βελιγραδίω, καταταχθεις υπό ένεκα άλλων περισπασμών, οργισθείς διά τους όρους
της εκκλησίας μετά των Αγίων. Αλλά και ο Πλού τους υπό του Σκεντέρμπεη προταθέντας, δεν απε
ταρχος εάν έζη κατέτασσε βεβαίως τον Καπιστράνoν κρίθη. Αλλά περί τα τέλη του φθινοπώρου έστειλε
μετά των ενδοξων αυτού ανδρών (2). δύο στρατούς, εκ δέκα χιλιάδων ιππέων και τεσ
Τον θάνατον του Ουνιάδου μαθών ο Μωάμεθ σάρων χιλιάδων πεζών έκαστον, ίνα στρατο
« λυπούμαι, ανέκραξε μετ' αγανακτήσεως, διότι δεν πεδεύσωσιν ο μεν εν τη κάτω Δίβρη, ο δε εν τη
δ ν ν ι ν ν ν

θα εκδικηθώ τον μόνον χριστιανόν τον νικήσαντά με άνω, και φυλάττωσι την Μακεδονίαν από πάσης
παρόντα ». επιδρομής. Παρηγγέλθησαν δε έτως οι δύο στρα
- ν » " -

Το δ' επελθόν έτος (1457) ο πάπας Κάλλιστος τηγοί Ουμουρ και Σινάν να μη εισβάλωσιν εις Αλ
εφοπλίσας ιδίοις αναλώμασι τριήρεις ένδεκα (3) και βανίαν, αλλά μόνον να καταλάβωσι θέσεις τινας επί
διορίσας αρχηγόν τον καρδινάλιον Λοδοβίκον Σκα των ορίων της Μακεδονίας και να κλείσωσι τας
ράμπαν, πατριάρχην Ενετίας, έπεμψεν εις βοήθειαν συνήθεις διόδους των χριστιανών.
των νήσων Ρόδου, Χίου, Λέσβου, Λήμνου, "Ίμβρου, Ταύτα μαθών ο Σκεντέρμπεης ενώ προσεδόκα
Σαμοθράκης και Θάσου. απάντησιν, τρέχει προς την Δίβρην και αναμένει
Μετά ταύτην λοιπόν την ήτταν ο σουλτάνος εκεί τον εχθρόν, όστις ελθών εστρατοπεδεύσατο
ηναγκάσθη να προτείνη. ώς προείπομεν, προς τον πέραν των ορίων της Αλβανίας, δέκα τουλάχιστον ν - τ Ν

Σκεντέρμπεην ανακωχήν αλλά μη θελων να ταπει μίλια μακράν του ΙΙπειρώτου. Ούτος δε και τοι
ρ - - , και- -

νωθή παρήγγειλε τώ
- ".
ιν w
ι
σοευτη να πρας η τΟυτΟ βλέπων ήσυχάζοντας τους εναντίους, φρονών όμως
ότι αδύνατον ήν να μείνη άπρακτος τοσαύτη δύνα
(1) Χαλκοκ αυτόθ. μις,διεσκόρπισε διά νυκτος τον ίδιον στρατόν εις
(2) Η δυτική εκκλησία ανηγόρευσε τον Καπιστοάνον άγ "Ον
τα δάση και τάς κοιλάδας, και προσέταξεν αυτόν
τριακόσια σχεδόν έτη μετά την πολιορκίαν του Βελιγραδίου ε ι

Βενεδίκτου του ΙΓ', ουχί βεβαίως διά την ενταύθα γενναιότητα

να εκστρατεύση.
του ανδρός, αλλά διότι περιελθών την Ευρώπην έκήρυξε τα των Δύο ημέρα και δύο νύκτες παρήλθον εν ησυχία,
"ν ν « . . " ".

χριστιανών, και πολλούς είδωλολάτρας και πυρολάτρας μάλιστα,

ν - Γ. "
διότι οι Τούρκοι ούτ' εκινούντο. Ενώ δε ανυπομόνως
ώς λέγει ο Χαλκοκονδύλης (Βιβλ. Η), μετέπεισε. Ναι μεν, κατά έχων ήτοιμάζετο να επιπέση πρώτος αυτός, μαν
τον ιστορικόν τούτον, « ήν ευδοκιμών μέγα επί σοφία τε και
ν " - Α ν "ν " ". - "ν -
θάνει ότι ο στρατός των εναντίων διαιρείται, και ότι
συνέσει », αλλά τούτο μόνον δεν ήθελε καταπείσει, φρονούμεν, ο μεν υπό τον ομουρ έμενεν εκεί, ο δε υπό τον Σινάν
ούτε τον Πλούταρχον να κατατάξη αυτόν μετά των ενδόξων μετέβαινε προς Μοκρέαν, κατά τάς οδηγίας τού
ανδρών, Σ. Μ. σουλτάνου παραγγείλαντος, ώς είδομεν, προς τους δύο
(3) Ο συγγραφεύς, όστις και ενταύθα αντιγράφει τον γάλλον στρατηγούς την κατοχήν της άνω και κάτω Δίβρης.
μεταφραστή του "Αμμερ, λέγει τας τ ριήρεις δεκαοκτώ ο Δούκας Επειδή δε διαιρουμένης ούτω της δυνάμεως του
όμως, Κεφ. Μέ), ούτινος την διήγησιν ήκολουθήσαμεν, λέγει, ώς
άνω, ένδεκα. Ωσαύτως και οι δύο αξιoύσιν ότι ο στολίσκος ούτος
εχθρού, έπρεπεν εξ ανάγκης ν' αυξήση και η των
έστάλη εις βοήθειαν των « κυριωτέρων » νήσων του Αιγαίου. χριστιανών, ο μεν Τανούσιος και Πικ Μανουήλ μετέ
Αλλά πρόδηλον ότι πάσαι μεν αι ανωτέρω νήσοι δεν τάσσονται βησαν εις την κάτω Δίβρην, ο δε Σκεντέρμπεης μετά
μετά των κυριωτέρων, η δε βοήθεια επέμφθη, κατά την μαρτυρίαν λογάδων στρατιωτών, μετά ιππικού και μετά του
του αυτού ιστορικού « ες τάς πλησιαζούσας τους Τούρκοις. » Σ. Μ. Μωυσέως εφύλαττεν εις την άνω, όθεν ευκολώ
 )( 70 )(
τερον εισέβαλλεν εις την Αλβανίαν ο εχθρός. Και έκδοτος δε και εις τας ήδονας, εξώκειλεν εις σκαν
παραλαβών διά νυκτός χιλίους ιππείς, απήλθεν εις δαλώδεις παρεκτροπάς αλλά και προς την εκκλη
το μέρος όπου ήν ο Ουμούρ ίνα κατασκοπήση τον σίαν έδείχθη πολέμιος, αναγορεύσας αντίπαπαν και
εχθρόν τούτου δε γενομένου, ετοποθέτησε τους στρα γυμνώσας τον κλήρον. Ως αγαπών δε προ παντός
τιώτας εις ενέδρας, και επανελθών εις το στρατό άλλου την υστεροφημίαν, επεδαψίλευεν εύνοιαν,
πεδον, ανεχώρησε μετά των λοιπών λαβών τροφάς τίτλους, συνταξεις προς τους διανέμοντας αυτήν, τους
μιας μονον ημερας, και αφεις τας σκηνας και τα ποιητας λέγω και τους ιστορικούς. Διο και πλείστοι
λοιπά σκεύη υπό την επιτήρησιν ισχυρού αποσπά
1.
εξύμνησαν αυτόν και Μεγαλοπρεπή επωνόμασαν.
σματος, Ελθών δε περι τα χίλια βήματα μακράν Φιλομαθής ών εις άκρον, επεδίδετο άμα έγειρόμενος
τής ενέδρας, εξαπέστειλε τον Μωυσήν μετά εξακο της κλίνης εις την αναγνωσιν επειδή δε οι ςρατιώται
σίων ιππέων ίνα προκαλέση τον εχθρόν εις μάτην αυτού έγινωσκoν ότι έμελλε ν' ανταμειφθώσι μετά
όμως, διότι ο Ουμουρ έμενεν ακίνητος. Επειδή δε γενναιότητος, έφερον αυτώ βιβλία και χειρόγραφα.
επικίνδυνον ήν να προσβάλη τους Τούρκους εντός Τα υπομνήματα του Καίσαρος ήσαν ή κυριωτέρα
χαρακωμάτων, υπερασπιζομενους μάλιστα και υπό τροφή του νοος αυτού, και καθ' ήμέραν ανεγίνωσκέ
της πόλεως παρ' ήν ήσαν εστρατοπεδευμένοι, αναβας τινας σελίδας αλλά και βιβλίον ανοικτον είχεν αντί
διενυκτέρευσεν εις παρακείμενον λόφον, εκάλεσε οικοσήμου. Νοσήσας ποτε εν Καπύη ανελαβε την
παρ' αυτώ τους εν ενέδραις, και άμα τη ημέρα ελεη. υγείαν, ότε ο διδάσκαλος αυτού και ιστοριογράφος
λάτησε πάσαν την πέριξ χώραν αλλά και πάλιν Αντώνιος ο εκ Πανόρμου ελθών έδωκεν αυτό τον
ι

έμεινεν ακίνητος ο εχθρός. Πεισθείς άρα ότι διά την Κουίντον Κούρσιον, ούτινος η ανάγνωσις εθερά
επίμονον ταύτην αποχήν αδύνατον ήν να κατορθώση πευσε τον ασθενή βασιλεα.
τι, προσέταξε την αναχώρησιν του στρατού αλλ' εν "δών ποτε καταποντιζόμενον σκάφος πλήρες
οσούτω κήρυξ σταλείς παρά του Ουμουρ ανενέωσε στρατιωτών προσέταξε να βοηθήσωσιν αυτό επειδή
ην περί ανακωχής πρότασιν του σουλτάνου, και δε πάντες εδιστοζον, επιβας αμέσως εις λέμβον ανέ
π
ροέτρεψε τον Σκεντέρμπεην νά μή καταναλίσκηται κραξε: «Προτιμώ να συναποθανω ή να γείνω μάρτυς
Ξ ις ματαίας αποπείρας, διότι ο οθωμανός στρατηγός
της απωλείας αυτών. » Και έσωσε τους κινδυ
μετάτρεπτον
τ
είχεν απόφασιν να μη κινηθή. «"Εστω,
πεκρίνατο ο Σκεντέρμπεης μάθε όμως ότι δυνατόν
Δικαίως άρα εθρήνησεν ο Σκεντέρμπεης τοιούτον
μεν ν' αναβάλη την μάχην, ν' αποφύγη όμως αυτήν φίλον. Αποστείλας δε και πρεσβείαν ίνα συλλυπηθή
αδύνατον. » Και αναθεις τώ Μωύση την φυλακήν τον διάδοχον του αποθανόντος ήγεμόνος, άμα δε
της επαρχίας εκείνης, απέλυσε τον στρατόν, μετέβη και να συγχαρη αυτον διά την εις τον θρόνον ανά
εις την κάτω Δίβρην όπου εστρατήγει ο Τανούσιος,
βασιν, εζήτησε και τον Χάμζαν, εν φυλακή έτι
και μη κατορθώσας μηδ' εκεί να προκαλέση τον Σινάν, όντα, ει και ο νέος βασιλεύς είχε συγχωρήσει τους
ήλθεν εις Κρόϊαν. έν αυταίς. Παρεκάλει δε ο Χάμζας να επανέλθη
Παρελθόντων ούτω εν ειρήνη του τε χειμώνος, του εις Αλβανίαν ελπιζων να εξιλεώση τον θείον αυτού.
έαρος και του θέρους, ο Σιναν και ο Ουμουρ ήλθον Και τωοντι έλθών εις Κροίαν και κατορθώσας να
μόνοι προς τον Σκεντέρμπεην φέροντες λόγους ειρή ίδη τον Σκεντέρμπεην, έτυχε και συγχωρήσεως, και
νης. Και έτυχον μεν δεξιώσεως εύμενεστάτης και αποδόσεως της δημευθεισης αυτού περιουσίας.
δώρων πλουσίων, αλλ' η απάντησις του ηγεμόνος Επειδή δε και η σύζυγος και τα τέκνα αυτού
της Αλβανίας υπήρξε πάντοτε η αυτή. « Θέλω
έμενον παρά τους Τούρκοις, εζήτησε παρά του Σκεν
βεβαίως, έλεγεν, ειρήνην, αλλ' έντιμον, και κατά τέρμπεη την άδειαν να επανέλθη εις Κωνσταντινού
τους δύο όρους ους προέτεινα ». πολιν ίνα δι' επιτηδείου τρόπου παραλάβη αυτά.
Εν τω μεταξύ τούτω είδησις θλιβερωτάτη κατεΠρος τούτο όμως ανάγκη ήν ν' αγνοή ο σουλτάνος
λύπησε τον Σκεντέρμπεην. Την 27 Ιουνίου 1458, ότι συνδιηλλάγη μετά του ηγεμόνος της Αλβανίας.
Αλφόνσος ο βασιλεύς Αραγωνίας, Νεαπόλεως και "Οθεν συνεφωνήθη ο μεν Σκεντέρμπεης να εξακολουθή
Σικελίας, ο γενναίος της Αλβανίας προστάτης και φαινόμενος αδυσώπητος, ο δε Χάμζας να δραπετεύση,
πιστός φίλος του ηγεμόνος αυτής, απέθανεν, ενώ ο και να τιμωρηθώσιν οι φύλακες δι' αμέλειαν.
στρατος αυτού επολιόρκει την Γένουαν. Υπήρξε δε
ο Αλφόνσος ανώτερος πάντων των ηγεμόνων της Τον Χάμζαν έλθόντα εις Κωνσταντινούπολιν
Αραγωνίας, εύγλωττος, ειλικρινής, πολιτικός εμπει εδέχθη ο Μωάμεθ μετά ψυχρότητος, ουδε καν σύν
ρότατος, στρατιώτης ανδρείος και φιλάνθρωπος, ταξιν δούς αυτώ. Απεθανε δε μετά μικρόν, δηλη
ηγάπησε τα γράμματα, ανεδείχθη προστάτης των τηριασθείς, ώς λέγεται, υπό του σουλτάνου.
επιστημών, και μετά την άλωσιν της Κωνσταντι Εν τοσούτω οι Τούρκοι βαρέως είχον προς πόλεμον
νουπόλεως, υπεδέχθη γενναίως εις το κράτος αυτού τοσούτω δυστυχή. Οι δύο πασάδες, οι φυλάσσοντες
τα σοφά και ένδοξα λείψανα του φοβερού εκείνου τα προς Μακεδονίαν όρια της Ηπείρου, θαυμάζοντες
ναυαγίου. Είχεν όμως δυστυχώς και μεγάλα ελατ τον Σκεντέρμπεην, ανεζήτησαν την φιλίαν αυτού.
τώματα επιχειρών αδιακόπως πολέμους, ηναγκά Και άνευ συνθήκης ρητής, αλλ' ώς εκ συμφωνίας
ζετο να επιβάλλη βαρείς φόρους εις τους υπηκόους αγράφου, διεκόπησαν αι εχθροπραξία, ώστε οι Ηπει
 )( 71)(

ρώται επεδόθησαν εν ασφαλεία εις την γεωργίαν και ή προαίρεσις αύτη, διότι το 1459, ήτοι μετά εν
την ποιμαντικήν. Ο δε Σκεντέρμπεης περιερχόμενος έτος, μεταμεληθέντες διά την εκλογήν, προσεκάλεσαν
αδιακόπως εθεράπευε, κατά το δυνατόν, τα εκ του τον υιόν του Ρενέ, Ιωάννην τον εξ Ανδεκαβίας, ίνα
πολέμου δεινά, ανήγειρε κοινωφελείς οικοδομάς, εκα - έλθη εις κατάκτησιν του στέμματος, όπερ μάτην
θάριζε τας πόλεις και ώχύρου τα ασθενή μέρη. Τα κατά έθήρευσαν οι πρόγονοι αυτού.
την Εμαθίαν πολύτιμα αρχαία λείψανα περιέσωσε Ο δε Φερδινάνδος εκστρατεύσας αμέσως κατά του
και ετήρησε μετά πολλής φροντίδος, και διά σπανίας εχθρού, ηττήθη την 7 Ιουλίου 1460 περί Σάρνον,
δραστηριότητος και εμπειρίας απέδειξεν ότι ου μόνον πλησίον του μέρους όπου ο Ναρσης εφόνευσε το 553
περί τα του πολέμου αλλά και περί τα της κυβερ έτος τον Τέίαν και κατέστρεψε την μοναρχίαν τών
νήσεως ήν επιτήδειος. Οστρογότθων. Μετά είκοσι δε ημέρας, άλλος σρατός
Και μέχρι μεν της τελευταίας αυτού ώρας ήλπι υποστηρίζων αυτόν εν Απουλία, κατετροπώθη ώσαύ
ζεν ότι ο πάπας, ο βασιλεύς της Νεαπόλεως και η τως και εις τοιαύτην ένδειαν χρημάτων κατήντησεν
πολιτεία της Ενετίας ήθελον συμμαχήσει υπέρ λαού ο ηγεμών ούτος, ώστε η σύζυγος αυτού Ισαβέλλα
ελευθερου και χριστιανικού, μετά τοσαύτης γενναιό ηναγκάσθη να περιέλθη μετά των ιδίων τέκνων της
τητος υπερασπίζοντος τάς άκτάς της Αδριατικής, Νεαπόλεως τας οδούς και να ζητήση ελεημοσύνην.
οι Λατίνοι όμως αντί τούτου, έλαβον μάλιστα παρά Της έριδος ταύτης εγένοντο κοινωνοί πάντες σχε
του ήρωος της Ηπείρου βοήθειαν, απελθόντος εις δόν της Ιταλίας οι ηγεμόνες και ο μεν δουξ Μεδιο
"Ιταλίαν ίνα πολεμήση υπέρ του υιού του φίλου αυτού λάνων Φραγκίσκος Σφόρζας και ο πάπας Πίος Β',
Αλφόνσου. εκηρύχθησαν υπέρ του Φερδινάνδου, οι δε πλείους
Το 1420 έτος ενώ Αλφόνσος ο Ε', βασιλεύς της των άλλων ώς και οι ανώτεροι των νεαπολιτών ευ
Αραγωνίας, της Καταλονίας, της Ουαλεντίας, των πατριδών υπέρ Ιωάννου του εξ Ανδεκαβίας.
Βαλιαρίδων νήσων, της Σικελίας και της Σαρδούς
επωφθαλμία και περί την Κύρνον, όπως δεσπόζη Εις τοιαύτην περιελθών ακμήν ο Φερδινάνδος
επεκαλέσατο την βοήθειαν του Σκεντέρμπεη, ζητήσας
ανετώτερον της Μεσογείου, Ιωάννα ή Β, βασίλισσα
της Νεαπόλεως, προσβληθείσα υπό Λοδοβίκου του προηγουμένως την έγκρισιν του πάπα. Αλλά και της
Αλβανίας ο ηγεμών επιθυμών να δεχθή την πρόσ
Γ', δουκός Ανδεκαβίας, προέτεινε τώ Αλφόνσω να κλησιν ταύτην, ενέδωκεν εις την πολλάκις προταθείσαν
υιοθετήση και αναδείξη διάδοχον, ει συγκατένευε να
υποστηρίξη αυτήν. Ούτος δε προθύμως δεχθείς την παρά του Μωάμεθ ανακωχήν, τηρήσας όλως μυστι
πρότασιν, έπεμψε στόλον εις Νεάπολιν, εβιάσατο τον κήν την εις Ιταλίαν εκστρατείαν. Και διατάξας
τά της διοικήσεως, ανέθετο την κυβέρνησιν εις την
Λοδοβίκον να λύση την πολιορκίαν, και πολλά φρού
ρια παρεδόθησαν αμέσως αυτώ. βασίλισσαν, έχουσαν περί αυτήν συμβούλιον εμπείρων
και τιμίων πολιτών,
Η αρμονία όμως διεταράχθη διότι ο Αλφόνσος
οργισθείς διά την αυθάδειαν του Καρατσιόλη, της Και πρώτον μεν απέστειλεν εις Νεάπολιν
ν ν Η •• ίδν 4
τον - "

βασιλίσσης εραστού, συνέλαβεν αυτόν και επειδή η ανεψιόν Γόίαν μετά πεντακοσίων λογάδων ιππέων,
Ιωάννα δεν ανείχετο τοιαύτην τόλμην, εζήτησε και προσέταξε να συνέλθωσιν εις Ραγούσαν τα ήπει
ρωτικά και τα λοιπά εξ Ιταλίας πλοία. Είτα δε
αι κατά του Αλφόνσου την βοήθειαν αυτού εκείνου
του δουκός της Ανδεκαβίας ον απέβαλε προ μικρού. εκπληρώσας τα θρησκευτικά καθήκοντα, μετέβη και
Και κατ' αρχάς μεν απεκρούσθη ο Αλφόνσος, μετά αυτος εις τον λιμένα εκείνον, οδηγών πέντε μεν
ταύτα όμως απεδίωξε την βασίλισσαν, και το 1423 χιλιάδας πεζών, δύο δε χιλιάδας και πεντακοσίους
έτος εγένετο κύριος της πρωτευούσης. Προσκληθείς ιππείς. Προ της αναχωρήσεως όμως ελθών εις την
" » * -

τά. μετά τινα χρόνον εις Αραγωνίαν να βοηθήση τον Γερουσίαν μετά πολυαρίθμου
Λέδ συνοδίας
" ίδ αξιωματικών,
, - δ κ α χ"

αδελφόν και βασιλέα της Ναυάρρας κατά του της προσηγορεύθη υπό του προέδρου Δαυιδώς ο ένδοξος
W0;
Καστιλλίας, έκένωσε το κράτος της Νεαπόλεως. και αήττητος πρόμαχος των χριστιανών απεκρίνατο
ία, δε ο εύγλωττος
ωνγ αρχιεπίσκοποςς Δυββαγίου
ς αρχ Δυρραχ Παύλο
υλος,
Μετά δε τον θάνατον της βασιλίσσης και μετά φίλος ειλικρινής και πιστός σύμβουλος του Σκεν
2. -

υθή
πολλάς άλλας περιπετείας σχεδόν μυθώδεις, εισήλθεν
ύση, εις Νεάπολιν διά του αυτού υδραγωγείου δι' ού τέρμπεη.
πάλαι και ο Βελισάριος και συνδιαλλαγείς μετά του Διηρέθη δε ο στόλος εις δύο μοίρας, εκ πέντε
ηλιν
πάπα Ευγενίου του Δ', ανεγνωρίσθη παρ' αυτού ώς τριήρεων συγκειμένης εκάστης και η μεν εκ δεξιών.
σύν,
νόμιμος της Νεαπόλεως ηγεμών, όπου και απέθανε έφερε τον Σκεντέρμπεην και τον Μουζάκην, ή δ' εξ
λήλή, βασιλεύων, και το υπό πολλών καταπολεμηθείς. αριστερών τον Μωυσήν, όστις και εκυβέρνα αυτήν,
Ο Φερδινάνδος, ει και είχεν εχθρούς διά την και τον Λέκκαν Ζαχαρίαν εν μέσω δε ετάχθησαν
λιμον σκληρότητα και το ύπουλον του χαρακτήρος, δεν αι φορταγωγοί.
ηθΥί, απήντησεν όμως δυσκολίας, διότι οι Νεαπολίται "Οτε δε επέβησαν πάντες, ο Σκεντέρμπεης απο
ζο:ί; προετίμων να κυβερνώνται υπό κακού ηγεμόνος, η καλύψας την κεφαλήν κατεύθυνε μεταξύ βαθείας
αυτώ, ν' απολέσωσι την ιδίαν εθνικήν ύπαρξιν, υποτασσό σιωπής και γονυπετούντων των αξιωματικών κκι
μενοι εις τον βασιλέα της Ναυάρρας Ιωάννην, και ναυτών, ένθερμον δέησιν προς Θεόν υπέρ ευοδώσεως
ινή γινόμενοι Αραγώντιοι αλλά δεν διήρκεσεν επί πολύ της εκστρατείας. Αι σάλπιγγες υπεσημήναντο μετά
Ην
 )( 72 )
ταύτα το του απόπλου, και ουρίου πνέοντος του Φρεδερίκου ουρβίνου και Αλεξάνδρου Σφόρζα, μετέ
ανέμου εμακρύνθησαν εν τάχει από των ακτών της ησαν εις Ουρσάραν μικραν πόλιν της Απουλίας πισήν
Ηπείρου. τώ Φρεδερίκω.
Αλλά μετά τινας ώρας ο καιρός μετεβλήθη, νέφη Μαθών εκεί ο Σκεντέρμπεης ότι ο κόμης Πιτσινίνος
μελανά συνεπυκνώθησαν, και σκότος εγένετο τοσούτω ήρχετο εις το Βάριον, θέσιν καιριωτάτην, συνέλαβε
βαθύ, ώσε παρ' ολίγον συνεκρούοντο τα πλοία. "Οθεν να υπερασπίση αυτό μετά των Αλβανών. Μόλις δε
αναγκασθέντες να προσορμήσωσιν εις μικράν νήσον, έφθασε, και εφάνη ο έχθρός, όστις όμως απέφυγε
διέμεινον οκτώ ημέρας εν τω λιμένι. Γενομένης δε να συγκροτήση μάχην γενικήν ακροβολισμοί μόνον
γαλήνης απέπλευσαν προς Ιταλίαν, και την επιούσαν εγένοντο δι' όλης της ημέρας, καθ' ους επεκράτουν
περί την ανατολήν του ηλίου, είδον τα προς την πάντοτε οι Αλβανοί, ει και μάλλον τών εναντίων
Αδριατικήν παράλια της Απουλίας και όρος υψηλό ευάριθμοι. Επειδή δε αναπόφευκτος ήν η μάχη, ο
τατον. Η Απουλία διαιρείται, ως γνωστόν, εις δύο, δε Πιτσινίνος εφοβείτο την έκβασιν, κατέφυγεν εις
εις ελληνικήν, την Ιαπυγίαν, την υπό των Σαλεντί τρόπον δόλιον ελθών μετά συνοδίας εζήτησε να ίδη
Υ(ι)Υ κατοικουμένην, ής κύριαι πόλεις ή Υδρούς και
τον Σκεντέρμπεην, όστις δεν εβράδυνε νά φανή.
το Βρεντέσιον, και την Μεσσαπίαν μετά της Καλα Μείναντες δε μόνοι εξελέξαντο τόπον εξ ίσου απέ
βρίας και Παγκετίας και εις ιταλικήν, περιλαμβά χοντα των δύο στρατοπέδων, ανοικτόν πανταχόθεν,
νουσαν την κυρίως Απουλίαν, την Δαυνίαν και την και ανεπιτήδειον προς αιφνιδίαν επίθεσιν, όπου ελ
χερσόνησον του όρους Γαργάνου. θόντες συνδιελέχθησαν,
Ακούσας ο Σκεντέρμπεης ότι το όρος εκείνο ήν "Οτε ο μικρόσωμος και ισχνός Πιτσινίνος είδε
τό του Αγίου Αγγέλου, ονομασθεν ούτω διά τινα τον τρομερόν αυτού αντίπαλον, υψηλόν και αθλη
εμφάνισιν του αρχαγγέλου Μιχαήλ, « Δόξα, ανέ τικόν έχοντα το ανάστημα, στρατιωτικόν το ήθος,
κραξε τώ Θεώ σπεύσωμεν προς το μέρος εκείνο ». άέτειον το βλέμμα, μελάγχρουν την όψιν, μακρόν
Είπε δε ταύτα, διότι εσέβετο ιδίως τον αρχάγγελον
και υπερχειλή τον μύστακα, ανατολικόν το ένδυμα
τούτον ώς πολεμιστήν, και των ουρανίων στρατιών και τουρκικά τα όπλα, εξέστη και εσιώπησεν η
αρχισράτηγον. Αλλά και την μεσιτείαν αυτού επεκα απορία δε αυτού ηυξήθη έτι μάλλον ότε ο Σκεντέρ
λέσατο υπέρ ευοδώσεως του επιχειρήματος. Επειδή
μπεης λαβών αυτόν από της οσφύος ανύψωσεν,
δε αποβάς μετά του αρχιεπισκόπου εις την ξηράν ήσπάσθη το μέτωπον και ώς εύθραυστον αγγείον
έμαθε παρά των προσκόπων ότι ο εχθρός δεν ήν απέθεσε πάλιν μετά προσοχής κατά γης.
μακράν, επανελθών εις τα πλοία έπλευσε προς το
Βάριον. Έφθασε δε εγκαίρως διότι ο Φερδινάνδος Μετά ταύτα ο πανούργος κόμης ώμίλησεν ειπών,
πολιορκούμενος στενώς υπό του δουκός Ανδεκαβίας ότι διά των επιτηδείων και μυστηριωδών αυτού
και του περιωνύμου κόμητος Ιακώβου Πιτσινίνου(1), ενεργειών, ο Φερδινάνδος έμελλε να μείνη κύριος
έμελλεν ή να παραδοθή ή πολεμών να πέση αιχμά του βασιλείου της Νεαπόλεως, και ότι μετ' ολίγον
λωτος. Αλλ' οι πολιορκηται μόλις είδον τα πλοία, ρουν ηναγκασμένοι.τηςΕπειδή
και οι Γάλλοι και Ανδεκαβίας ο δουξ ανεχώ
όμως το σπουδαιό
και απεχώρησαν μετά σπουδής μακράν της πόλεως.
τατον τούτο ζήτημα απήτει μακράν συνδιάλεξιν,
Ο Φερδινάνδος έδραμε τότε εις προύπάντησιν επέκειτο
του Σκεντέρμπεη και μετά τάς πρώτας εγκαρδίους δε η νυξ, εζήτησε ν' αναβληθή επί την
προσρήσεις διευθύνθησαν προς το Βάριον, μεταξύ αύριον η συνέντευξις, και προέτεινεν ανακωχήν, ώς
αίσιον οιωνόν προσεχούς και διαρκούς ειρήνης μεταξύ
ευφημιών, διότι οι λαοί, μαθόντες την άφιξιν του δύο μερίδων, αίτινες έμελλε του λοιπού να συγ
ήρωος, ού τινος η φήμη είχε διαδοθή πανταχού, κροτήσωσι μίαν και μόνην. Απεφάσισαν δε και περί
συνέρρεoν όπως θαυμάσωσιν αυτόν. του τόπου και περί της ώρας τής συνεντεύξεως, και
Γενομένης δε συσκέψεως απεφασίσθη εν μεν τη περί του αριθμού των στρατιωτών όσοι έπρεπε να
όλει ν' αφήσωσι φρουραν ικανήν, να εκστρατεύσωσι συνοδεύσωσιν έκαστον αυτών.
ε εις Σάμνιον (Αbruzzes) όπως εύκολύνωσι την
ιάβασιν των συμμάχων ους ανέμενεν ο Φερδινάνδος, Την επιούσαν ο τίμιος Ηπειρώτης επτά μόνον
και επιπέσωσι μεθ' όλων των δυνάμεων κατά των ιππείς έχων περί αυτόν μετέβαινεν ανύποπτος εις το
πολεμίων. "Οθεν παραλαβόντες πέντε ημερών τροφάς, ώρισμένον μέρος. Καθ' οδόν δε απήντησε στρατιώτην
ήλθον μεταξύ βαθέως σκότους πλησίον του εχθρού, εκ των εναντίων, όστις γοητευθεις υπό του θαυμα
μηδ' υποπτεύσαντος τον κίνδυνον τούτον και ορμή σμου όν ήσθάνοντο πάντες οι γενναίοι υπέρ του
σαντες απροσδοκήτως κατά των φυλασσόντων τα Σκεντέρμπεη, παρεκάλεσεν αυτόν να μη προχωρήση,
στενά, τους μεν αυτών εφόνευσαν, τους δε διεσκόρ διότι περί το μέρος της συνεντεύξεως ενέδρευον
πισαν ενωθέντες δε και μετά των συμμάχων, του πολλοί εχθροί. Ο Σκεντέρμπεης επανήλθεν ευθύς, και
πέμψας ιππείς επείσθη ότι αλήθειαν είπεν ο στρα ι
τιώτης. "Οθεν αγανακτήσας επί τή τοσαύτη δολιό
(1) Δευτερότοκος υιός του Νικολάου Πιτσινίνου, στρατηγού της
ΙΕ' εκατονταετηρίδος εκ των ενδοξοτέρων της Ιταλίας υπήρξε τητι διεκήρυξεν αμέσως αυτήν, και ήτοιμάσθη να
δε ο τέταρτος και τελευταίος αρχηγός της ονομαστής στρατιάς τιμωρήση την επιούσαν τον δόλιον αξιωματικοί και
του Βraccio di Μontone. στρατιώται πάντες συνηγανάκτησαν μετ' αυτού,
 )( 73 )(
Αλλ' ο Πιτσινίνος φοβούμενος ν' αντιπαραταχθή των εναντίων του Σκεντέρμπεη η φυγή του εχθρικού
προς στρατον τοσούτω ερεθισθέντα, ανεχώρησε διά ιππικού, δι' ήν έμειναν άνευ υπερασπίσεως αι δύο
νυκτός προς Νουκερίαν. Την δ' επαύριον, ει και ο πλευρα του στρατού, και η επάνοδος του Φερδινάν
ηπειρωτικός στρατός ήν κατά πάντα έτοιμος προς δου και Μωυσέως, οίτινες καταδιώξαντες τους φυγά
μάχην από πρωίας, επειδή ο τού εχθρού ήν ήδη δας επέπεσον κατά των Γενουηνσίων και Καλαβρών
μακράν, ο Σκεντέρμπεης ενόμισε περιττόν να κατα συγκροτούντων, ώς είδομεν, την οπισθοφυλακίαν,
διώξη αυτόν διο επανήλθεν εις Ούρσάραν όπου ο και κατεσπάραξαν αυτούς.
Φερδινάνδος ήν εστρατοπεδευμένος μετά της ιτα Κατά την αιματηράν ταύτην μάχην, εκ μεν των
λικής μοίρας. Ενταύθα έμελλε να λυθή την 18 χιλιάδες τέσσαρες, και χίλιοι
ηττηθέντων έπεσον
Αυγούστου ή μεταξύ των δύο αντιπάλων διαφορά, άλλοι μετά εικοσιπέντε σημαιών περιήλθον αιχμά
Η Ουρσάρα απέχει από της Νουκερίας τρείς λωτοι εις χείρας των νικητών εκ τούτων δε χίλιοι
λεύγας μόνον ει δε και κείται μεταξύ αυτών το μόνον εφονεύθησαν. Ο δε δουξ της Ανδεκαβίας
όρος Σηγίανον και η πόλις Τρωϊα, περιώνυμος δια καταδιωκόμενος παρ' ολίγον συνελαμβάνετο, ειμή
την υπο ουρβανού του Β' συγκαλεσθείσαν το 1095 ελθόντα μετά σπουδής υπό το τείχος της Τρωϊας
έτος σύνοδον, όμως οι δύο στρατοί δεν ήσαν μακράν ανείλκον μετεωρον διά σχοινίου οι κάτοικοι αυτής.
απ' αλλήλων. Ο Πιτσινίνος εννοήσας ότι η κατοχή Εκείθεν μεταβας εις Γένoυαν απήλθεν εις την Γαλλίαν.
του όρους συνέβαλλεν ουσιωδώς εις την αισίαν έκ Μετά δε την νίκην ελθών ο Φερδινάνδος μετά του
βασιν της μάχης, ηθέλησε να καταλάβη αυτό, Σκεντέρμπεη εις Νεάπολιν, ανηγορεύθη ακωλύτως
αλλ' επειδή ο Σκεντέρμπεης είχεν ήδη προλάβει βασιλεύς, μιμηθεισών και των λοιπών πόλεων, πλην
αυτόν, εφρόντισε να ουδετερώση την εκ τούτου ζη του Τουρένου (Τrani), το παράδειγμα της πρω
μίαν, διατάξας τα της μάχης μετά μεγίστης επιμε τευούσης. Ο διοικητής της πόλεως ταύτης Φουζιά
λείας. Και κατά μέτωπον μεν έταξεν όλον το πυρο νης, διορισθείς άλλοτε παρ' αυτού του Φερδινάνδου,
βολικόν, σχηματίσας γραμμάς τρείς, και ενισχύσας ιδών ότι δύο ηγεμόνες ήριζον περί της βασιλείας,
την μεν πρώτην μετά πολυαρίθμων, λογχοφόρων, ενόμισε συμφέρον να κηρυχθή τρίτος αυτός ηγεμών
πυροβολοφόρων και τοξοτών, την δε δευτέραν μετά ανεξάρτητος της πόλεως εκείνης ήν δε και δύσκολον
του νεαπολιτικού και απουλιείου πεζικού, και την να προΐδη ότι ο Φερδινάνδος, απογυμνωθείς όλης
τρίτην μετά των Γενουηνσίων και Καλαβρών εν είδει αυτού της επικρατείας, ήθελε κατορθώσει να επα
οπισθοφυλακίας κατά δε τάς πλευράς, άπαν το νακτήση αυτήν αλλ' επί πολιτικής τα απίθανα
ιππικόν, το μεν του δουκός εκ δεξιών, το δε των γίνονται πολλάκις πράγματα.
Ιταλών εξ αριστερών.
Και λοιπόν οχυρώσας την πόλιν και συγκροτήσας
Του δε Σκεντέρμπεη και Φερδινάνδου ο στρατός αξιόμαχον φρουράν
εκ πολλών τυχοδιωκτών και
είχεν ολιγώτερον βάθος, ώς συγκείμενος εκ δύο μόνον άλλων προσφύγων, ήτοιμάζετο εις μακράν αντίσασιν.
γραμμών, εκ του ηπειρωτικού και ιταλικού πεζικού, Αλλ' ο Σκεντέρμπεης ειπών τώ βασιλεί ότι ευκόλως
Κατά δε τας δύο πλευράς ετάχθη το ιππικόν, εκ ήθελε καθυποτάξει αυτόν, ανεχώρησε μετά στρατού
δεξιών μεν το του Σκεντέρμπεη, εκ Διβρίων και εκλεκτού. Ελθών δε πλησίον του Τουρένου, τους
Μακεδόνων, διοικουμένων υπό του Μωυσέως και μεν Αλβανούς έταξεν εν ενέδρα, παραγγείλας να
τού "Ιoυρίζου, εξ αριστερών δε το των Ιταλών, οδη
φανώσιν όταν μόνον προσκληθώσιν υπ' αυτού, ούτος
γούμενον υπ' αυτού του Φερδινάνδου. δε ελθών προς την πόλιν εζήτησε να ίδη τον διοι
Ούτω παραταχθέντ ων εκατέρωθεν των αντιπάλων κητήν. Εξελθόντα δε μετά συνοδίας ισαρίθμου προς
στρατών, ο Σκεντέρμπεης, κατά το σύνηθες αυτού την φαινομένην του Σκεντέρμπεη, προσεκάλεσε να
σύστημα, επέπεσεν αίφνης κατά του εχθρού, κινή αναγνωρίση την κυριαρχίαν του Φερδινάνδου, παρα
σας μετά τρομεράς και συμμίκτου βοής κραυγών, στήσας τους κινδύνους της αντιστάσεως, και τάς
σαλπίγγων, τυμπάνων και πυροβόλων τούς τε Ηπει τιμάς ας έμελλε ν' άπονείμη αυτώ ο βασιλεύς ει
ρώτας και τους Ιταλούς τοσαύτη δε ήν η όρμή, ενέδιδεν αμέσως.
ώστε το πυροβολικόν τών εναντίων ούτε καν να
Και ταύτα λέγων έφερε μικρόν κατά μικρόν τον
πυροβολήση προέφθασεν, οι ίπποι των καννονίων Φουζιάνην προς την ενέδραν ούτος όμως έχων κατά
γενόμενοι έντρομοι ετράπησαν προς αριστερά ότε νούν να μη δεχθή τάς συνετάς προτροπάς του ηγε
δε ο Πιτσινίνος επανήγαγέ τινα τάξιν, ο Μωυσής και μόνος της Ηπείρου, ου μόνον προέτεινεν απαραδέ
ο Ιoυρίζης έλθόντες ακάθεκτοι διεσκόρπισαν αυτό, κτους αξιώσεις, αλλά και εις ύβρεις εξώκειλε κατά
Αλλά και ο Φερδινάνδος πεσών μετά της αυτής
του βασιλέως και της βασιλίσσης Οθεν αγανακτήσας
ορμής κατά της δεξιάς, διέρρηξε και κατετρόπωσεν ο Σκεντέρμπεης ήρπασεν αυτόν κράξας « Φθάσατε
αυτήν. Η μάχη τότε καθίσταται κρατερωτάτη κατά Αλβανοί! » Και ελθόντες οι Αλβανοί εδέσμευσαν
το κέντρον, όπου και Σκεντέρμπεης, και Πιτσινίνος και παρέλαβον τον αποστάτην. -

και δουξ Ανδεκαβίας ερίζουσιν ακατάσχετοι περί ο Φουζιάνης εβιάσθη τότε να παραδώση το
της νίκης. , \'. " .. . .
φρούριον επετράπη δε αυτώ να αναχωρήση ελευθέρως
Επί τέλους δύο τινά συνετέλεσαν εις την ήτταν ιείς Σικελίαν.
10"
 )( 74 )(
Αναλαβόντος του Φερδινάνδου τον θρόνον αυτού
και παυσαμένου του πολέμου, ο Σκεντέρμπεης ήτοι ΒΙΒΛΙΟΝ ΣΤ'.
μάσθη να επανέλθη εις Αλβανίαν, όθεν έλειπε προ
1462-1464.
ενός περίπου έτους, Έσπευδε δε τοσούτω μάλλον
όσω οι αδιάκοποι του Μωάμεθ θρίαμβοι, κακά
"Αλωσις Τραπεζούντος. - Εκστρατεία Μωάμεθ εις Βλαχίαν.
προοιωνίζοντο και περί της Ηπείρου. Την άλωσιν της
- Νέον σχέδιον πολέμου κατά Σκεντέρμπεη. - Αλλεπάλληλος
Κωνσταντινο υπόλεως, εξάψασαν έτι μάλλον την αποστολή στρατηγών.-"Ηττα τ υ Σινάμπασα.
λύσσαν του θηριώδους κατακτητού, παρηκολούθησεν
του Χουσείμπεη,
το Γιουσέμπεη και του Καρατζάμπεη. - Επιστολή του σουλ
ή εκπόρθησις της Πελοποννήσου, πάσης της ελληνικής τάνου προς Σκεντέρμπεην, - Απάντησις. - Διετής ανακωχή.
ηπείρου, πλείστων νήσων του Αιγαίου και της Σερ Κατακτήσεις Μωάμεθ εν Ευρώπη και Ασία. - ο πάπας πίoς
βίας ώς αγέλαι κτηνών εσύροντο κατόπιν του νικητού Β' προσκαλεί τους χριστιανούς εις ιερόν πόλεμον. - Απάθεια
μυριάδες αιχμαλώτων, Αποσβέσας διά της υποδου της Ευρώπης. - Ο Σκεντέρμπεης αναλαμβάνει τα όπλα. -
λώσεως της Πελοποννήσου και τον τελευταίον σχεδόν "Αφιξις τούρκου πρεσβευτού εις το αλβανικό στρατόπεδον, και
σπινθήρα της εν Ευρώπη εξουσίας της Ελλάδος, ο αποτυχία αυτού. - Ο πάπας αναγγέλλει τό Σκεντέρμπεη την
Μωάμεθ απεφάσισε να εξοντώση αυτήν και κατά την ροσεχή αυτού μετάβασιν εις Αλβανία - Είσοδος εις Μακε
δονίαν του Σερεμέτπασα μετά δεκατεσσάρων χιλιάδων ιππέων
Ανατολήν διο μεγάλα πολεμικαι παρασκευαι εγέ ήττάται υπό του Σκεντέρμπεη. - Θάνατος Πίου του Β'. Πένθος
Υ Ο V ΤΟ ,
Σκεντέρμπεη. - Εισβολή εις "Ηπειρον του Βαλαβάν Βαδέρα. -
Την αναχώρησιν αυτού διακοινώσας ο Σκεντέρ "Ηττα Αλβανών. Τραύμα Σκεντέρμπεη.-Αιχμαλωσία και θάνατος
μπεης τώ Φερδινάνδω, ανήγγειλε και προς τον δούκα των οκτώ κυριωτέρων αυτού στρατηγών. - Ενδοξος νίκη κατά
Μεδιολάνων και τον πάπαν αμφότεροι δε ανταπέ την "Ανω Δίβρην. - Είσοδος του Γιακούπ Αρναουτ εις "Ηπειρον.
στειλoν αυτώ πρέσβεις μετά συγχαρητηρίων και - Νίκη Σκεντέρμπεη.
δώρων. "Ελεγε δε ο πάπας ότι έσκόπει να μεταβή
εις "Ηπειρον οδηγών σταυροφόρους, και ότι άμα
ελθών θέλει ανακηρύξει τον Σκεντέρμπεην αρχιστρά Ολίγα έτη (1462) μετά την πτώσιν της Κωνταν
τηγον των κατά της Τουρκίας χριστιανικών δυνά
τινουπόλεως, ήλώθη υπό του Μωάμεθ και η αρχαία
μεων, και βασιλέα Αλβανίας, Μακεδονίας, Θράκης Τραπεζούς, ή σύγχρονος αύτη πόλις της Τρωάδος, και
και Ρούμελης ένδοξος μητρόπολις κράτους μικρού. Η πόλις αύτη,
Αλλά καιι ο Φερδινάνδος, επιθυμών να αποδείξη ονομασθείσα ίσως ούτω διά το τραπεζοειδές σχήμα
πασιφανέστερον την ιδίαν ευγνωμοσύνην, απένειμε του τείχους
αυτής, αποικία ούσα των εν Σινώπη
τώ Σκεντέρμπεη παρόντων των στρατηγών και Ελλήνων, εφιλοξένησεν, ώς γνωστόν, τον Ξενοφώντα
πάντων των αυλικών ευχαριστίας, και πατέρα αυτού και τον στρατόν αυτού επανερχομένους εκ Περσίας.
απεκάλεσεν. Εψάλησαν δε και δοξολογία, και Περιελθούσα δε εις την εξουσίαν των βασιλέων του
παντός είδους αγώνες και γυμνασία ετελέσθησαν, Πόντου, και μετά ταύτα εις το κράτος της Ρώμης,
δοθείσης και αμοιβής προς έκαστον ιδίως στρατιώ ετήρησε τους
ιδίους νόμους και ατελείας μέχρι τέλους
την του ηγεμόνος της Ηπείρου. Αλλά και προς της ελληνικής αυτοκρατορίας. "Ηκμασε δε επί Τραία
τούτον επεδαψιλεύθησαν πλουσιώταται πανοπλία, νού, και έτι μάλλον επί Ιουστινιανού. Ζηλωτή διά τε
πολύτιμα τρόπαια, ίπποι μεγαλοπρεπώς συνεσκευα το κλίμα και την θέσιν, αναγορευθείσα υπο Τραϊανού
σμένοι και αξιόλογοι χρηματικαι χορηγία. Εδωρή πρωτεύουσα της εν Πόντω Καππαδοκίας, διήγειρε
σατο δε αυτό προς τούτοις ο Φερδινάνδος και τρείς τάς απλήστους των Γότθων ορέξεις όθεν, καί τοι
πόλεις της Απουλίας (Τrani, Μonte-Gargano και διπλούν έχουσα τείχος και μυριάδα προασπιστών,
San-Giovanni-Rotondo), αίτινες ίσως έχρησίμευον ηλώθη
όμως και διηρπάγη φονευθέντων των κατοίκων
αντί ασύλου τώ Σκεντέρμπεη, είπoτε ένικάτο κατά αυτης.
την ακάθεκτον προς τους απίστους πάλην.
"Οτε δε η Κωνσταντινούπολις ηρπάγη υπό των
Δυστυχώς όμως ο ηγεμών όσις εδείκνυτο τοσούτω σταυροφόρων, και οι "Αγγελοι, και Λασκάρεις και
γενναίος, δεν εμιμήθη την ευσέβειαν, την φιλαν Κομνηνοί διεμερίσαντο εαυτοίς τα λείψανα του κρά
θρωπίαν και την ευθυδικίαν του ευεργέτου αυτού, τους του Κωνσταντίνου, η Καππαδοκία, η Παφλα
αλλ' εξώκειλεν εις εκδικήσεις κατά των φίλων του γονία και άλλα τινές παρακείμεναι χώρα, υπετά
δουκός Ανδεκαβίας. Και αθετήσας τους όρκους γησαν τη οικογενεία των Κομνηνών. Επειδή δε,
έρριψεν εις την φυλακήν και έθανάτωσε μετά ταύτα καίτοι φέροντες πομπώδη τίτλον αυτοκράτορος του
τον δούκα Σουέσσης και τους υιούς αυτού, μη φεισθείς μικρού τούτου βασιλείου οι ηγεμόνες, ουχ ήττον
ο τύραννος μηδε του ελαχίστου των αντιπάλων, ήσαν ασθενέστατοι μεταξύ κραταιών μοναρχών,
Απέθανε δε την 25 Ιανουαρίου 1494 μισούμενος επεζήτησαν την προστασίαν των επιφόβων αυτοίς
υπο των ιδίων υπηκόων, και κατέλιπε τον θρόνον εις γειτόνων και δια τούτο ου μόνον τοίς εν Κωνσταν ι
υιον έτι μάλλον αποτρόπαιον. τινουπόλει, αλλά και τοις μουσουλμάνοις αυτοίς εκ
των δυναστειών του Αευκού και του Μέλανος
Προβάτου, και τοις εκγόνοις του Ταμερλάνου και
 )( 75 )(
άλλοις αρχηγοίς λαών βαρβάρων, ώς τοίς Λαζοίς άπαντας. "Εκοψε δε και μητέρων μασους και αντ' αυ
και Αβαζίδας, έδιδον προς γάμον τας θυγατέρας των έθετο τάς κεφαλάς των ιδίων τέκνων, και διά
αυτών. μηχανών ας αυτός εφεύρε κατεκόπτοντο και ώς λά
Μετά δε την άλωσιν της Τραπεζούντος υπό τών χανα εβράζοντο άνθρωποι. Απαντήσας ποτε μοναχόν
οθωμανών, Δαυίβ ο τελευταίος αυτοκράτωρ εφο καθήμενον επί όνου, ανεσκολόπισεν αμέσως επ' αυτού
νεύθη επιταγή του Μωάμεθ μετά των εξ αυτού τού υποζυγίου. Ιερέα κηρύξαντα ότι δεν πρέπει να
υίων. Ο δε έβδομος αποδράς ήλθεν εις Πελοπόννη οικειοποιήται τις τα αλλότρια, ανεσκολόπισεν ώσαύ
σον και εγένετο αρχηγός των εκεί Κομνηνών, ενώ ή τως, διότι γευόμενος μετά του Βλάδου έφαγεν από
Τραπεζούς μετεβλήθη εις άπλην επαρχίαν της Τουρ του άρτου ον είχε κόψει ούτος. Ιδίαις χερσίν έσχισε
κίας. ο απηνής σουλτάνος καταδιώκων τους ατυχείς την κοιλίαν μιάς των εταιρών αυτού αξιούσης ότι ήν
παιδία να φάγωσι τας σάρκας
της Τραπεζούντος ηγεμόνας και μετά θάνατον,προσέ έγγυος, και έβιάσατο Τετρακοσίους
ταξε να ριφθώσιν άταφα τα σώματα αυτών ίνα των ιδίων μητέρων. νέους εξ Ουγγα
γίνωσι βορά κυνών και ορνέων αλλ' ή αυτοκράτειρα ρίας και Τρανσυλβανίας, αποσταλέντας εις Βλαχίαν
διδαχθώσι την γλώσσαν, κατέκαυσε διά μιάς,
Ελένη, καταφρονούσα του τυράννου τα προστάγ ίνα
ματα, ήλθεν εις τον τόπον της καταδίκης υποο ξένον και εξακοσίους εμπόρους εκ Βοεμίας ανεσκολόπισεν
- Ν. = --... -
ν

ένδυμα, απεμάκρυνε δι' όλης της ημέρας τα σαρκ 3 Ο έν τινι πλατεία πεντακοσίους δε εκ των προκρίτων
-

βόρα ζώα από των αγαπητών πτωμάτων των τέ ν (ΟΥΝ της Βλαχίας μη χορηγήσαντας, ώς έλεγεν, ακριβείς
Λ.
γ
και του συζύγου,
ν
και την νύκτα ανορύξασα ι δίαις πολιτειογραφικάς ειδήσεις περί των κατοίκων των
ι

ιδίων επαρχιών, κατεδίκασεν εις τον αυτόν θάνατον.

λερσί λάκκον απέθετο αυτά απέθανε δε και αυτή
Οι

υπό της λύπης μετά μικρόν. Τοιούτος ήν εν συντόμω ο θηριώδης εκείνος ηγε
ούτως ετελεύτησε το αυτοκρατορικόν γένος του μών της Βλαχίας πανήγυριν ετέλει λαμπράν οσάκις
έβλεπε ρέοντας χειμάρρους αίματος ανθρωπίνου, και
Βυζαντίου κατά τε την Ευρώπην και την Ασίαν,
εξολοθρευθέν υπό του κυριάργου των δύο θαλασσών εν τη Βουλγαρία διεπράξατο σφαγάς κατά χιλιάδας.
και των δύο μερών του κόσμου, ώς υπεγράφετο Αλλ' ότε ο Μωάμεθ ελθών εις Βλαχίαν μετά
Μωάμεθ ο Β' από της πτώσεως της Κωνσταντι πολυαρίθμου στρατού (1) ήλαυνε προς την μητρό
νουπόλεως. πολιν του τυράννου, εξέστη ιδών ολίγον μακράν
Μετά δε την άλωσιν της Τραπεζούντος και της αυτής «πάλους πεφυτευμένους μυριαρίθμους, βρί
Σινώπης, ο σουλτάνος εξεστράτευσε κατά του Βοε θοντας αντί καρπών νεκρά σώματα », ώς λέγει ο
βόδα της Βλαχίας Βλάδου, τυράννου θηριωδεστέρου Δούκας, κατέχοντας το μεν μήκος σταδίους επτα
και πανουργοτέρου και αυτού του Μωάμεθ διά τούτο καίδεκα, το δε πλάτος σταδίους επτά. "Ησαν δε
οι μεν Ούγγροι επωνόμασαν αυτόν Δράκουλ ή Διά ανεσκολοπισμένοι Τούρκοι, άνδρες τε και γυναίκες
βολον (1), οι δε Βλάχοι Τσεπελπους ή Δήμιον, και και παίδες αμφί τους δισμυρίους, και εν μέσω αυτών
οι Τούρκοι Καζικ.λιέ Βόδα ή Ανασκολοπιστήν. Η πεπερoνημένος επί σκόλoπoς υψηλοτέρου ο Χαμζά
τελευταία αύτη επωνυμία ήν ίσως και η μάλλον πασας, φέρων έτι το βύσσινον και κόκκινον αυτού
κατάλληλος, διότι ήγάλλετο γευόμενος μετά των ένδυμα αλλά και νήπια εκρέμαντο επί σκολόπων,
περί αυτόν μεταξύ κύκλου Τούρκων ανασκολοπι και πτηνά ενεφώλευον εν τοις εγκάτοις αυτών.
σθέντων και εκπνεόντων εν οδύναις . Πολλάκις Ταύτα ιδών ο Μωάμεθ ανέκραξεν « Ού δυνατόν
κατ' επιταγήν αυτού εκδερόμενοι τους πόδας οι
εστιν άνδρα ούτω μεγάλα εργασάμενον αφαιρείσθαι
αιχμάλωτοι Τούρκοι, ήλείφοντο μετά άλατος, και την χώραν, ώς δαιμονίως επισταμένω χρήσθαι τη
ελείχοντο υπό αιγών ίνα αισθάνωνται τους πόνους αρχή και τους υπηκόοις και έλεγεν ώς πολλού άρα
δριμύτερον, Και ποτε πρεσβευταί τινες του σουλ άξιος είη ο ανήρ ούτος τοιαύτα εργασάμενος » (2).
τάνου μη θελήσαντες ν' αποκαλύψωσιν ενώπιον αυτού "Οθεν εκπεπληγμένος και φοβούμενος δεν προήλασεν
την κεφαλήν, υπέστησαν βάσανον τρομεράν. Επιθυ επί τά πρόσω,αλλ' έπηξεν εκεί τάς σκηνάς και τάφρους
> "

μών, ώς είπεν ο αιμοβόρος βοεβόδας, ν' απαλλάξη ανήγειρε. Σκοτίας δε ούσης έτι ο Βλάδος κατήλθε
διά παντός αυτούς από της εκπληρώσεως τοιούτου
καθήκοντος, προσέταξε να προσηλώσωσι δι' ήλων επί
των κεφαλών αυτών τους πίλους. Αλλοτε πάλιν (1) ο Χαλκοκονδύλης λέγει (αυτόθι) « μέγιστον τούτον τρατον
συναγαγών πάντας τους επαίτας και εμπλήσας γενέσθαι φασί, δεύτερον μετά γε την ες το Βυζάντιον επέλασιν
του βασιλέως τούδε . . . γενέσθαι δε αμφί τας πέντε και ιίκοσι
πρώτον αυτούς κρεάτων και οίνου, παρέδωκεν έπειτα
μυριάδας ». "Ορα και Δούκ. Κεφ. Μέ. Σ. Μ.
τώ πυρί την αίθουσαν εν η εγεύοντο, και κατέκαυσεν
(2) Χαλκοκονδ. Βιβ. Θ'. Ιδου χάριν περιεργείας πώς μεταφράζει
την τελευταίαν ταύτην φράσιν του βυζαντινού ίςορικού ο ημέτερος
(1) ο Χαλκοκονδύλης (Βιβλ. Ιθ') λέγει τον Βλάδον « Δρακού συγγραφεύς, έχω υπ' όψιν την λατινική μετάφρασιν (Verumta
λεω παίδα», έχοντα και αδελφον Δρακούλην. Ταυτά λέγει και ο tem addebat eum virum qui tanta patra eriι haud multi
Δούκας (Κεφ. Κύ) προσθέτων και ούτω γαρ εκαλείτο πανούργος faciendum esse). « Και όμως», προσέθετο μεταμεληθείς βεβαίως
τοίς τρόποις ών, και γαρ το Αραγούλιας όνομα πονηρός ερμη διότι απεκάλυψι τους κρυφίους αυτού λογισμούς, « άνθρωπος
νεύεται. » Σ. Μ. τοσαύτα κακουργήματα πράξας, είναι πάντη ανάξιος τιμής.»Σ.Μ.,
 μετά των περί αυτόν καλώς συντεταγμένων, και Ο Χουσείμπεης ενόμισε προτιμότερον το τελευ
προσβαλών το δεξιόν κέρας του εχθρού, κατέκοψε ταίον και καταβαλών τα όπλα διευθύνθη πεζός
μέγαν αριθμόν ένεκα δε της νυκτός και οι Τούρκοι μετά των περί αυτόν προς τον Σκεντέρμπεην, πλη
αυτοί εφόνευον αλλήλους. Πρωίας δε γενομένης, οι σιάσας δε και νεύσας την κεφαλήν, έφερε την χείρα
μεν Βλάχοι ανεχώρησαν, ο δε σουλτάνος εγερθείς προς τον χαλινον του ίππου του αλβανού ηγεμόνος
κατησχυμμένος διέβη τον Ιστρον και ήλθεν εις και είπε « Που υπάγεις, Σκεντέρμπεη, τίνα ζη
Αδριανούπολιν (1). τείς ; Δεν είναι έντιμοι μόνοι οι θρίαμβοι έντιμος
Τί δε συνέβαινεν εν τοσούτω εν Αλβανία και Απο είναι ενίοτε και η ήττα. Κάμφθητι λοιπόν την ώραν
πλεύσας εκ Τουρένου μετά του στρατού ο Σκεντέρ ταύτην υπό ευσπλαγχνίας, και έσο βέβαιος ότι το
μπεης, απέβη εις Δυρράχιον, και σπεύδων απήλθεν έλεος έσεται ενδοξότερον και των θριάμβων των
εις Κρόιαν. "Υπεδέξαντο δε αυτόν πάντες μετ' έν όπλων σου. »
θουσιασμού, έν τοίς ναοίς εψάλλοντο δοξολογίαι. και Ταύτα ακούσας Σκεντέρμπεης εστράφη υπο
πανταχόθεν συνέρρεον μεγιστάνες, χωρικοί, στρα μειδιών προς τους περί αυτόν και είπεν « Ουδέν
τιώται, ίνα ίδωσι τον προσφιλή ηγεμόνα. επιτηδειότερον, φίλοι μου, της κακής τύχης, ούτε
» Λ. ν Μωάμεθ, αγανακτών ότι μικρός ευφυέστερον τής ανάγκης, ττηθέντες ομιλούμεν φρο
Εν τοσούτω ο Μωάμεθ, αγανακτ τι μικρος
της Αλβανίας δεσπότης επάλαιε μετά θριάμβων νιμώτερον ή νικώντες. »
δεκαεννέα ήδη έτη προς τους νικηφόρους της Τουρ Λαβών δε μετά ταύτα την χείρα του Χουσείμπεη,
κίας στρατούς, ώμοσε να εξοντώση αυτόν όθεν «έσο ήσυχος, είπε μετ' αγαθότητος ούτε θα βλα
απεφάσισε να καταπολεμήση αδιακόπως αυτόν, απο φθής ούτε θα δυσαρεστηθής.» Και έφειλεν αυτόν και
στέλλων αλληλοδιαδόχως δυνάμεις. τους μετ' αυτού εις μέρος ασφαλές όπου ευρoν ανά
Πρώτος ο Σινάν εξεστράτευσε μετά δύο μυριάδων παυσιν αυτός δε, εξερευνήσας όλα τα πέριξ και ιδών
στρατιωτών πεποίθησιν δε έχων ότι ήθελεν επι ότι δεν έμενον πλέον έχθροί, επανήλθεν εις Κρόιαν,
προς τον Θεόν
πέσει απροσδοκήτως και αιφνιδίως κατά του εχθρού, απένειμε δε δημοσία ευχαριστίας στέμματα
προήλαυνε μετά σπουδής. Ο Σκεντέρμπεης όμως, τον κρατούντα εν τη χειρί αυτού τα τώγ

άγρυπνος ώς συνήθως, ανεχώρησεν εις απάντησιν ηγεμόνων και την ύπαρξιν των εθνών.
αυτού διά νυκτος προς το όρος Μοκρέας, όθεν εισήρ Εν τοσούτω ο σουλτάνος εμμένων σταθερός εις
χοντο οι Τούρκοι εις Αλβανίαν μόλις δε εισήλθον την ιδέαν αυτού, έστειλε και τρίτον στρατόν εκ
εις τα στενά και ώς κεραυνός επέπεσε κατ' αυτών. δεκαοκτώ χιλιάδων ανδρών υπό τον Γιουσούφμπεην,
Πλέον των δύο τρίτων του τουρκικού στρατού εφο Τούτο μαθών ο Σκεντέρμπεης μόλις επανελθών εις
νεύθησαν, η δε σκευή πάσα και αι σημαίαι εκυριεύ την πρωτεύουσαν, ανεχώρησε και μετέβη εις Σκόπιαν.
θησαν υπό των χριστιανών. Ο Σιναν αυτός μόλις Η απροσδόκητος και τολμηρά αύτη εμφάνισις των
εσώθη φεύγων έκδρομος, πλείστοι όμως άλλοι εκ χριστιανών επί τοσούτον κατέπληξε τους εναντίους,
των ανωτέρων αξιωματικών συλληφθέντες εξηγόρα ώστε και στρατηγοί και στρατιώται έφυγον ακρά
σαν εαυτούς δι' άδροτάτων λύτρων. Οι δε Αλβανοί τητοι μόλις τριακόσιοι προτιμώντες του θανάτου
επανήλθον φέροντες πλουσιώτατα λάφυρα, διότι ο την τιμήν έπεσαν μαχόμενοι εφονεύθησαν δε και
Σκεντέρμπεης διένειμε, κατά το σύνηθες, πάντα, εκ των φυγάδων περί τους χιλίους επτακοσίους,
φυλάξας εις εαυτόν την δόξαν μόνην. αλλ' ίνα μη κωλύηται ο στρατός κατά τας κινήσεις,
Τον ηττηθέντα Σιναν διεδέχθη άλλος, ο Χουσείμ ουδείς αιχμάλωτος εγένετο, κατ' επιταγήν του
7τείς, μετά τριάκοντα χιλιάδων στρατιωτών. Διoικών Σκεντέρμπεη.
δυνάμεις ανωτέρας τον αριθμόν και χαρακτήρα έχων Μετά τινα δε χρόνον ο Γιουσούφμπεης ηθέλησε
ευσταθέστερον, προετίμα να πέση και αυτός, να συμ νά συντάξη εκ νέου τον στρατόν αυτού, εις μάτην
πέσωσι δε και οι περί αυτόν μαχόμενοι ή να τρέψωσι όμως.
τα νώτα αλλά συγκροτηθείσης μάχης ετραυματίσθη Μεταξύ των δοκιμωτέρων στρατηγών του σουλ
τον δεξιόν βραχίονα, τραυματισθέντος και του ίππου τάνου ευρίσκετο γέρων τις το όνομα Καρατζάμπεης,
αυτού και συνοδευόμενος έν ώρα σκότους υπό ευα
τιμώμενος υπό του Μωάμεθ, ώς ετιμάτο πάλαι και
ρίθμων οπαδών κατέφυγεν εις βουνον σύμφυτονου υπό του Μουράτου, διά τάς μακράς και αξιολόγους
μακράν του χριστιανικού στρατοπέδου. Αλλά μόλις αυτού υπηρεσίας. Φθονών ουτος την δόξαν του ηγεμόνος
ενόμισεν εαυτόν εκτός κινδύνου, και αλβανοί στρα τής Αλβανίας, παρεμυθείτo αποδίδων αυτήν εις την
τιώται καταδιώκοντες τους φυγάδας ανεκάλυψαν απειρίαν των κατ' αυτού στελλομένων στρατηγών
αυτόν και υποθέσαντες ότι το δάσος όλον ήν πλήρες λησμονήσας δε και την ηλικίαν αυτού, και επιθυμών
εχθρών, ειδοποίησαν τον Σκεντέρμπεην. "Οτς δε να εξαλείψη διά μιάς όνομα μέγα, παρεκάλεσε τον
είδον αυτόν οι Τούρκοι ελθόντα μετά του ιππικού σουλτάνον να στείλη αυτόν κατά του Σκεντέρμπεη,
ήπόρουν τι να πράξωσι, να φονευθώσιν ανθιστάμενοι ειπών ότι τριάκοντα μόνον χιλιάδες ανδρών ήρκουν
ματαίως, ή να επικαλεσθώσι το έλεος του νικητού. ίνα εξοντώσωσι τον .ίηστήν.
--- --"
ο δε Μωάμεθ ου μόνον έσπευσε να ενδώση,
(1) Δούκ, Κεφ. Μέ. - -
αλλά και τετάρτην μυριάδα στρατιωτών προσέθετο
 )( 77 )(
εις τάς τρείς ζητηθείσας. Και ο μεν Καρατζάμπεης Οζδε Σκεντέρμπεης χωρισθείς αντιπάλων,
ήλ •/ " ύδ από των
Α/ ν α -

ανεχώρησεν εν τώ άμα. ήλπιζεν ότι μόλις έπαυον τα ύδατα, και η οι Τούρκοι

Ο δε Σκεντέρμπεης, όστις εγίνωσκε τον άνδρα επανήρχοντο, ή αυτός έτρεχε κατόπιν εκείνων. Μα
προ πολλού ώς συνεκστρατεύσας το πάλαι εις Ασίαν, ταία όμως η ελπίς διότι ο Καρατζάμπεης ανεχώ
έλεγεν ότι τωόντι επιτηδειότατος ήν στρατηγός, ρησε διά νυκτός, και μετά μεγίστης σπουδής απήλθεν
και ότι νεώτερον ήθελε μάλλον φοβηθή αυτόν, η εις Κωνσταντινούπολιν. Επανελθών δε και ο Σκεν
τάς τεσσαράκοντα αυτού χιλιάδας. Διό ήτοιμάσθη τέρμπεης εις Κρόιαν απέλυσε τον στρατόν, και
μετά πλείονος επιμελείας, και παραλαβών και νεαρον ήσχολήθη
ισχ καθ' όλον τον χειμώνα
- χειμ μετ επιμελεί
μετ' ν
επιμελειας
στρατον μετέβη εις Δίβρην. Διατάξας δε τα πάντα εις τα της διοικήσεως, ώς φρονών μάλιστα ότι το
και καταλαβών τας μάλλον επικαίρους θέσεις, απέ προσεχές έαρ ήθελεν αναγκασθή να εκστρατεύση εκ
στειλε δύο χιλιάδας ανδρών προς την κάτω "Ηπει νέου κατά του Καρατζάμπεη ή και κατ' αυτού του
ρον, όθεν έμελλε να έλθη ο Καρατζάμπεης ουτοι σουλτάνου.
δε διαιρεθέντες εις μικρά σώματα ίν' απατήσωσι τον Αλλ' ο Μωάμεθ εννοήσας επί τέλους ότι τοιούτος
εχθρον, διεσκορπίσθησαν εις τα όρη, ουχί όμως μακράν χθρός ήν ακαταμάχητος, κατέφυγεν εις τα όπλα
απ' αλλήλων. ή" -

πανουργίας όθεν αποστείλας προς Σκεντέρμπεην

- 4 Λο
Αλλά και των εναντίων ο στρατηγός αφεις τον τρεσ
Σ. Ο
υν μετά πλουσίων δώρων επέστειλε και τα
έ ξης,
στρατον εν Μακεδονία, έστειλε τέσσαρας μόνον
χιλιάδας ίνα καταλάβωσι τα στενά και πέσωσιν « Εγώ, Μέγας Κύριος, Μέγας Εμίρης, σουλτάνος
αίφνης κατά του εχθρού. Τούτο μαθών ο Σκεντέρ Μωάμεθ βέης, υιός του Μεγάλου Κυρίου και Μεγάλου
μπεης αφήκεν αυτούς να διέλθωσιν, αλλά μετά ταύτ Εμίρου σουλτάνου Μουράτ βέη, Σκεντέρμπεη τώ ηγε
ορμήσας κατέσφαξεν αυτούς πλην ολίγων, οίτινες μόνι των Αλβανών χαίρειν.
ελθόντες ανήγγειλαν τώ πασά το γεγονός. » Δεν γνωρίζω, φίλτατε Σκεντέρμπεη, φιλίαν
Το δυστύχημα τούτο κατετάραξε τον οιηματίαν μάλλον εγκάρδιον της οφειλομένης εις πολυχρόνιον
γέροντα, και έρριψε αυτόν είς απορίαν να προχω οικειότητα, και μάλιστα όταν αύτη χρονολογήται
ρήση εις την Αλβανίαν, ή διά τον προσεγγίζοντα απ' αυτής της νεότητος, ώς ή ημετέρα. Ενθυμείσαι
ότι συνεβιούμεν ώς αδελφοί ότε ήσο όμηρος παρά
χειμώνα να επανέλθη εις Κωνσταντινούπολιν και
να εκστρατεύση το έαρ ; Εννοήσας όμως ότι αισχρον τώ πατρί μου.
ήν να αναχωρήση χωρίς καν μιας μάχης, και ότι » Διό, οσάκις αναπολώ τας γλυκείας εκείνας
ήθελε παροργίσει τον σουλτάνον, απεφάσισε να εισ ώρας της ημετέρας νεότητος, και ενθυμούμαι τάς
βάλη εις την Αλβανίαν. λαμπράς σου υπηρεσίας και όλα όσα έπραξας υπέρ
Και ελθών μετά διήμερον πορείαν εις θέσιν καλου της οικίας του Οθμάνου και του μεγαλείου του ημε
μένην Λιβάδειον παρεσκευάσθη, την δ' επιούσαν από τέρου κράτους, θεωρώ χρέος μου να σε αγαπώ και
πρωίας έστειλε κήρυκα προς τον Σκεντέρμπεην ίνα να σοί αποδεικνύω την αγάπην μου. -

προκαλέση αυτόν εις μάχην, « μάχην ουχί εξ αφα » Επικαλούμαι τον Θεόν εις μαρτυρίαν ότι
νούς αλλ' εκ του συστάδην, αρμοδίαν εις γενναίους αισθάνομαι μεγίστην επιθυμίαν να απολαύω της
πολεμιστάς και ουχί ληστάς. » -
ομιλίας σου, και να συζήσω χρόνον τινά μετά σού.
« Είπε εις το γραΐδιον, απεκρίθη, ο Σκεντέρ » Τον στρατόν τον εισβαλόντα εσχάτως εις το
μπεης, ότι δεν θ' αργοπορήση ναλάβη ειδήσεις μου». κράτος σου και επιχειρήσαντα εχθροπραξίας αποδο
κιμάζω, διότι ενήργησεν άνευ της εμής προσταγής
Μετά τοσαύτης δε ταχύτητος εκίνησε τον τρατον, αι δε νίκαι σου, δικαία τιμωρία της τόλμης αυτού,
ώστε έφθασεν απέναντι του εχθρού συγχρόνως σχεδόν
μετά του κήρυκος. δεν με απήρεσαν.
π Αλλά ρίψωμεν ταύτα πάντα εις λήθην, και
Ο Καρατζάμπεης όμως εστερείτο και δραστη επανέλθωμεν
Α. - - Α. ν. 1 - - εις τας αρχαίας ημών σχέσεις αγία
ριότητος και ευσταθείας βαρύς το πνεύμα ώς και
και ειρηνική ένωσις έστω αιώνιος ημών δεσμός.
το σώμα εταλαντεύετο, επιθυμών ν' αποφύγη την
μάχην ήν αυτός προεκάλεσε μετά τοσαύτης αυθα » Ιδού δε τίνες έσονται αι βάσεις της συμμα
χίας ημών αποστέλλω δε ταύτας πρώτος ει και
δείας αλλ' ο Σκεντέρμπεης δεν εδίσταζε. Διο μόλις
παρετάχθησαν οι στρατοί, και οι Αλβανοί ώρμησαν γινώσκω ότι δεν προτείνει όρους ο ζητών ειρήνην.
ακατάσχετοι
Χ. ώς συνήθως. Η πρώτη
" αύτη φέφοδος ! » Ζητώ να διαβαίνωσιν ελευθέρως τα
ν -
στρατεύ
/ "

εκλόνησε τον εχθρόν, ουδ' ήθελε βεβαίως αντιστή ματά μου διά της χώρας σου να υι πάγωσι κατά
εις τας μεταγενεστέρας, ειμή διέκοπτε την μάχην των Ενετών ζητώ να μοί δώσης ομηρoν τον υιόν «r

ραγδαιότατος υετος, τρείς ολοκλήρους ημέρας διαρ σου Ιωάννην, δν θέλω μεταχειρισθή ώς άλλο τέκνον
κέσας προς ώφέλειαν των Τούρκων το στρατόπεδον μου, και τέλος ζητώ ελευθερίαν εμπορίας μεταξύ
αυτών κατεκλύσθη, και πολλοί ίπποι επνίγησαν των υπηκόων ημών.
όθεν ηναγκάσθησαν να καταφύγωσι μετά σπουδής εις » Εάν συγκατατίθεσαι εις ταύτα, ελθε ανυπό
τα όρη, πτως προς εμέ, και θέλεις εύρεί δεξίωσιν οποία ανήκει
 ) 78 )(
\ . ν - Α

εις τον βαθμόν σου. Ναι, μα την πίστιν και μά τον » Αλλά την ευχαρίστησιν ταύτην θέλω χορηγήσει
αυτοκρατορικόν μου λόγον, θέλω τηρήσει πισως μετά εμαυτώ όσον ένεστι ταχύτερον.
σου απαραβίαστον ειρήνην και του λοιπού η επι » Εκ του ημετέρου στρατοπέδου, την 1 Ιου
κράτειά σου ούτε υπό των στρατευμάτων μου ούτε νίου 1461. »
υπ' ουδενός άλλου θέλει ενοχληθή. Δεν είχον έτι παρελθή δύο μήνες από της επι
*.. - - ν « - -

» Εάν δε έχης άλλας αιτήσεις ή αμφιβολίας στολής του σουλτάνου, ότε ο Μουσταφάς επανήλθεν
διακοίνωσον αυτας τώ έμώ πρέσβει Μουσταφάπασα εις Κρόιαν φέρων σχέδιον συνθήκης κατά πάντα
» Εδόθη εν τη ημετέρα αυτοκρατορική Κων σύμφωνον προς το περιεχόμενον της επιστολής του
σταντινουπόλει την 6 Μαΐου, και από γεννήσεως του Σκεντέρμπεη. Ο Μωάμεθ υπέσχετο μεθ' όρκου να
1. Α" - " - - - - -

"Ιησού το χιλιοστόν τετρακοσιοστόν και έξηκοστόν τηρήση ακριβώς δι' όλης αυτού της ζωής την ειρή
πρώτον έτος. » νην, εκτος μόνον εαν ο Σκεντέρμπεης παρεβίαζεν
αυτήν πρώτος. Απέβαλλε δε και πάσας αυτού τάς
Της επιστολής ταύτης φιλικής μεν κατ' επιφά , κ- ι Αν - - -

νειαν, επιβούλου δε κατ' αλήθειαν, αναγνωσθείσης επι αξιώσεις επί της Αλβανίας, και ανεγνώριζεν εκείνον
" τ "

Υ
Συμβουλίου, πάντες και μεγιστάνες και πρόκριτοι ομιμον ηγεμονα.
Την συνθήκην ταύτην έγκριθείσαν και παρά τού
και στρατηγοί είπον εκ συμφώνου, ότι τοιαύτη πρό
τασις παρά ισχυροτάτου μονάρχου ετίμα εις άκρον Συμβουλίου επεκύρωσεν ο Σκεντέρμπεης, και ειρήνη
τον Σκεντέρμπεην. Οι δύο όμως πρώτοι όροι απερ εκηρύχθη κατά τε την Αλβανίαν και το οθωμανικόν
κράτος. Εχάρησαν δε μεγάλως και των δύο ηγε
ρίφθησαν ομοψήφως, και μόνος ο τρίτος ο περί εμπο
ρίας εγένετο δεκτός. μόνων οι υπήκοοι.
"Ιδού δε η απάντησις Αλλ'επί δύο μόνον έτη απέλαυε της ειρήνης ταύτης
«Γεώργιος Καστριώτης, ο επικαλούμενος Σκεν
η Αλβανία. Το 1453 έτος, εκτείνας ο Μωάμεθ τα
τέρμπεης, ήγεμών Ηπειρωτών και Αλβανών, και όρια του κράτους αυτού μέχρι Βοσνίας, και οχυρώ
σας φρούριον παρά την συμβολήν του Σαύα και του
στρατιώτης Ιησού Χριστού, Μωάμεθ τώ ηγεμόνι Βόσνα, απήτει φόρους παρά του βασιλέως αυτής,
των Τούρκων, χαίρειν. ούτος δε αποταθείς προς Πίον του Β', και καταδείξας
Σ) Ελάβομεν, ενδοξότατε ηγεμών, την φιλικήν το μέγεθος του
κινδύνου επεκαλείτο την συνδρομην
επιστολήν σου . Επειδή η αμοιβαία ημών αγάπη των λαών της Δύσεως. « Η Βοσνία, έγραφεν, όρη
κεχωρισμένων όντων προ πολλού απ' αλλήλων απε έχουσα απρόσιτα και οχυρώματα πολλά, χρησιμεύει
ναρκώθη, ώς λέγεις, θέλεις να εξεγείρης αυτήν διά αντί προπυργίου εις την Δύσιν είποτε όμως πέσει εις
φιλικής συμμαχίας χείρας των Τούρκων, θέλει γενεί ορμητήριον αυτών,
» Και την μεν πρότασιν δέχομαι προθύμως, τους όθεν θέλουσιν εισβάλει ευκόλως είς τε την Ιταλίαν
όρους όμως όλους ουχί διότι φίλος ών και σύμμαχος και την Γερμανίαν ».
των Ενετών και τους όρκους ήθέτουν και την αξιο Κατέλυε δε τον λόγον υπενθυμίζων τώ πάπα ότι
- μ'

πρέπειαν την εμήν προσέβαλλον, εί ποτε επέτρεπόν

ο πατήρ αυτού είχεν αναγγείλει πρός Νικόλαον τον
σοι να διαβής διά της υπ' έμε χώρας. Ε' την πολιορκίαν της Κωνσταντινουπόλεως, ενώ ήν
ν Υ ν - », ν

» Αλλα και τον υιόν μου να σοι παραδώσω ώς ετι καιρος να προληφθή ή άλωσις ταύτης, και παρε
ενέχυρον εγγυώμενον την μεταξύ ήμων ειρήνην δεν κάλει να καθοδηγήση τους λαούς της Δύσεως όπως
δύναμαι, μή συγκατατιθεμένης εις τοιαύτην θυσίαν μη πέσωσι και δεύτερον εις το αυτό σφάλμα (1).
μήτε της πατρικής μήτε της μητρικής καρδίας Δυστυχώς όμως ο Πίος δεν ήν έτι έτοιμος, και ο
Α

μόνον το τέκνον τούτο εχάρισεν ημίν ο Θεός, και

Μωάμεθ εισβαλών εις Βοσνίαν, ασθενή ούσαν εκ
είναι έτι βρέφος. Πλήν τούτου, ανεπανόρθωτον ήθελεν προηγουμένων πολέμων, κατετρόπωσε τους χριστια
αποβη το δυστύχημα, είπoτε μη ανε τρέφετο κατά νούς αιχμαλωτίσας δε και τον βασιλέα έλαβε
τα ήθη και την θρησκείαν της πατρίδος αυτού. παρ' αυτού έβδομήκοντα φρούρια, υποσχεθείς να
όρον της ελευθέρας έμπορίας τούτον και
» Τον δε επαναφέρη αυτόν εις τον θρόνον ώς ηγεμόνα υποτελή.
το Συμβούλιόν μου και εγώ παραδεχόμεθα, διότι
ν Ετήρησε δε την υπόσχεσιν καρατομήσας, ή κατ' άλ
ν ν Δ. Ν. , *" τ » Α'

και προς τα δύο έθνη είναι ωφέλιμος. λους περισκυθίσας ζώντα τον ταλαιπωρον Στέφανον.
» Με προσκαλείς προς τούτοις να σ' επισκεφθώ Αλλά και πάντες οι ευπατρίδα κατεδικάσθησαν
αδιστάκτως ίνα επικυρωθή ή τοσούτον χρόνον δια εις φρικώδεις βασάνους, και ο λαός απήχθη εις δου
κοπείσα φιλία, ευχαριστώ, εξοχε ήγεμών, την αγα λείαν. Κατωκήθη δε η Βοσνία υπό Τούρκων.
θότητά σου, δυστυχώς όμως, και τα κυβερνητικά Ευθύς μετά την εκπόρθησιν ταύτην προέβησαν
μου καθήκοντα και η εν Κωνσταντινουπόλει δια οι άγριοι πορθηται εις Σλαυονίαν, και έσφαξαν τον
τριβή, όπου πολλαι αναμνήσεις ήθελον μοί επέλθει, δεσπότην αυτής μετά πεντακοσίων άλλων ευπα
δεν μοί το επιτρέπουσιν οφείλω δε και να καταγί τριδών.
νωμαι ανενδότως εις την ευδαιμονίαν του φιλοτίμου
αλβανικού έθνους, έθνους τοσούτω γενναίου, τοσούτω "

(1) Σισμόνδης, Ιστορία των ιταλικών πολιτειών του μεσαιωνος,

- w - -

εκ
αδαμάστου και τοσούτω επιθυμούντος ήσυχίαν. τέμ. 2'.
 )( 79 )(
ούτω λοιπόν τα βάρβαρα στίφη του Μωάμεθ διότι και η ασθένεια του σώματος και η ιερωσύνη μου
προσεγγίζοντα καθ' εκάστην εις Ιταλίαν, έφθασαν απαγορεύουσιν αυτό, θέλω όμως μιμηθή τον Μωυσήν
μέχρι των ορίων αυτής, ώστε μιάς μόνης ημέρας δεόμενον επί του όρους, ενώ ο Ισραήλ εμάχετο προς
οδοιπορία εχώριζε αυτόν από της ενετικής χώρας. τους Αμαλικήτας. Γονυπετής επί πρύμνης υψηλής
Αλλά και κατά την Ελλάδα εξήπτετο του πο ή έπι κορυφής όρους, θέλω έχει προ εμού το σώμα
λέμου το πυρ μεταξύ του λέοντος του Αγίου Μάρκου του Κυρίου ημών, και θέλω επικαλείσθαι μεθ' υμών
και της ημισελήνου. παρ' αυτού, συντετριμμένος και ταπεινός την καρ
Τα δυστυχήματα ταύτα θρηνών Πίος ο Β', και δίαν, νίκην υπέρ των στρατιωτών αυτού (1). »
απαλλαχθείς των περί Νεαπόλεως φροντίδων, συνε Την δε 22 Οκτωβρίου 1463 βουλία εύγλωττος
κρότησεν επίτηδες σύνοδον καρδιναλίων και παρέ και κατανυκτική εκάλει τους πιστούς εις τα όπλα,
στησε την ανάγκην πολέμου ιερού, δν έθεώρησεν συνεκάλει δε αυτούς εις Αγκώνα, και ηπείλει διά
αναπόφευκτον άμα μετά την ανύψωσιν αυτού εις τον των αρών της εκκλησίας τους εγείροντας έριδας
θρόνον της "Ρώμης. μεταξύ χριστιανών,
« Καθ' έκαστον έτος, είπε δακρύων, οι Τούρκοι Δυστυχώς όμως αι προτροπαι αύται δεν εισηκού
εκπορθούσι νέαν χριστιανικήν επαρχίαν κατά δε το σθησαν η Γαλλία κυλιομένη εντός δαιδάλου ρα
ενεστώς κατέκτησαν την Βοσνίαν και εφόνευσαν τον διουργιών ένεκα του επιτηδείου και πονηρού βασιλέως
βασιλέα αυτής. Οι Ούγγροι τρέμουσιν ώς και πάντες Λοδοβίκου του ΙΑ', και η Γερμανία κυμαινομένη
οι πέριξ λαοί ημείς δε τί ποιούμεν και θέλομεν προ υπό αναρχίας επί του ασθενούς Φρεδερίκου του Γ',

τρέψει τους βασιλείς εις βοήθειαν των χριστιανών, δεν υπήκουσαν. Αλλά και αυτός ο δουξ Βουργουν
και εις απόκρουσιν του εχθρού από των ημετέρων δίας, και τοι μεθ' όρκου υποσχεθείς άμα άλωθείσης
ορίων , αλλ' έπραξαμεν τούτο επί ματαίω . . . . . της Κωνσταντινουπόλεως ενώπιον του Θεού, της
Διο απεφάσισα να υπάγω αυτοπροσώπως κατά των Παναγίας, των Δεσποινών και του Φασιανού, κατά
Τούρκων, προσκαλών ούτω ου μόνον διά λόγων αλλά τους τύπους των τότε ιπποτών, να εκστρατεύση
και δι' έργων τους χριστιανούς ηγεμόνας. κατά των απίστων, όμως ουδ' εκινήθη. Η κατά
» Ίσως βλέποντες τον αρχηγόν αυτών και πατέρα, Νεαπόλεως νέα απόπειρα Ιωάννου του εκ Καλαβρίας
τον αρχιερέα τής Ρώμης, τον τοποτηρητήν του Ιησού είλκυε την προσοχήν της Ιταλίας (2).
Χριστού αναχωρούντα γέροντα και ασθενή, ερυθριά Μόνος ο υιός του ήρωος Ιωάννου του Ουνιάδου,
σωσι και λάβωσι τα όπλα ίσως αφιερώσωσι την ήρως δε και αυτός Ματθίας ο Κορβίνος, εισήκουσε
γενναιότητα αυτών εις υπεράσπισιν της αγίας ημών την φωνήν του πάπα και συνάψας την 12 Σεπτεμ
θρησκείας. βρίου 1463 συνθήκην μετά της ενετικής πολιτείας,
» Εάν όμως φευ! αποτύχη και τούτο, δεν γινώ υπεσχέθη να ενώση τας ιδίας δυνάμεις μετά των
σκομεν τρόπον άλλον. Δεν αγνούμεν ότι διά το γήρας δυνάμεων αυτής κατά των απίστων, και συμφώνως
ημών πορευόμεθα εις θάνατον βέβαιον αλλά δεν υπο μετ' αυτής να καταθέση τα όπλα.
χωρούμεν. Δεν θέλομεν αποθάνει άπαξ; Τί προς το Ιδού το διάγγελμα δι' ού Πίος ο Β' ανήγγειλε
χριστιανικόν πλήρωμα ο τόπος του θανάτου ημών; τώ Δόγη όσα επράχθησαν υπέρ ευοδώσεως του επι
» Αλλά και υμείς, καρδινάλιοι, μέλη της εκκλη χειρήματος (3).
σίας, υμείς οίτινες τοσάκις παρεκινήσατε ημάς εις « Το σχέδιον δ προ πολλού συνελάβομεν και
τον κατά των Τούρκων πόλεμον, οφείλετε να παρα ετηρούμεν μυστικόν, αποκαλύπτεται σήμερον. Το
κολουθήσητε τον υμέτερον αρχηγόν . . . Εδώκαμεν προσεχές έαρ θέλομεν εκστρατεύσει κατά των Τούρ
τοιαύτην υπόσχεσιν προς τον δούκα της Βουργουν κων, και το αποστολικόν συμβούλιον θέλει συνοδεύσει
δίας και τους Ενετούς. Στόλος μέγας, κύριος της ημάς. Ανδρείου στρατού δεν θέλομεν πάθει στέρησιν
θαλάσσης, θέλει συνοδεύσει ημάς θέλουσι δε μιμηθή και αυτός μεν θέλει πολεμήσει διά του σιδήρου, ημείς
τό παράδειγμα ημών και άλλαι δυνάμεις της Ιτα δε θέλομεν βοηθήσει αυτόν διά δεήσεων.
λίας. Ο δουξ της Βουργουνδίας θέλει σύρει μεθ' εαυ » Το περί τούτου ημέτερον ψήφισμα ανεγνώσθη
του την Δύσιν, προς άρκτον ο Τούρκος θέλει ευρεθή επί Συνόδου την ΙΑ' καλενδών Νοεμβρίου. Οι λόγοι
μεταξύ Ούγγρων και Σαρματων, και από του ύψους ημών δεν θέλουσι ματαιωθή. Πάν ό,τι υπεσχέθημεν
των ορέων και του βάθους των κοιλάδων ή χριστια τώ Υψίστω θέλει εκπληρωθή. "Ολα τα εφ' ημίν
νική Ελλάς εξεγειρομένη θέλει τρέξει εις τά ημέ θέλουσιν αφιερωθή εις τούτον τον πόλεμον. Ο αγα
τερα στρατόπεδα. Αλβανοί, Ηπειρώται και Σέρβοι,
πητός ημών Φίλιππος, δουξ Βουργουνδίας, εκ της
πάντες προσαγορεύοντες μετ' ενθουσιασμού την ημέ ενδόξου γενεάς της Γαλλίας, θέλει εκστρατεύσει,
ραν της ελευθερίας, θελουσι συνδράμει. Και εν αυτή
τη Ασία θέλομεν ευρεί συμμάχους τους πολεμίους - Raynaldus, annales
(1) Ρie ΙΙ, Comment. lib. ΧΙΙ.
των Τούρκων, τον Καραμάνον και της Περσίας τον eccles.
βασιλέα, Ενί λόγω, χάρις τη θεία αντιλήψει, θέλο (2) Μichelet, précis de l'histoire moderne.
μεν θριαμβεύσει. - ι '
(3) Το διάγγελμα τούτο εδημοσίευσεν ο Μαρίνος Σανούτος,
» Το κατ' εμέ δεν θέλω παρευρεθή εις τας μάχας, ιστοριογράφος της ενετικής πολιτείας.
ll
 )( 80 )(
Θεού ευδοκούντος, μεθ' ημών, οδηγών, ώς δεν αμφι προφασιζόμενος ηλικίαν ή αδυναμίαν, μείνης μακράν
βάλλομεν, γενναίους άνδρας και δόκιμον στρατόν. αγώνος τοσούτω αναγκαίου και ιερού των συμβου
π "Εχομεν μεγίστην πεποίθησιν εις τον στρατόν λών και του αξιώματός σου έχομεν χρείαν, ουχί δε
τούτον, ώς και εις τον στόλον τον παρ' υμών στα και του βραχίονός σου ο Φίλιππος θέλει φέρει ικανάς
λέντα εις Πελοπόννησον, ούτινος εμάθομεν τα δυνάμεις. Ιδού τι ζητούμεν παρά σού, ετοιμάσθητι
κατορθώματα, ουχ ήττον θαυμαστά των κατά τους και ελθέ.
αρχαίους χρόνους. Πεπείσμεθα δε ότι θέλει συμπράξει » Τρείς πρεσβύται θέλομεν μετάσχει του πολέμου
μεθ' ημών και του δουκός κατά τον πόλεμον τούτον, τούτου ευάρεστος δε η τριάς τω Θεώ. Η αγία Τριάς
ώς εγένετο συμφωνία μεταξύ ημών και του υμετέρου θέλει προστατεύσει την ημετέραν και θέλει διώξει
πρέσβεως, και δεν αμφιβάλλομεν ότι θέλετε συντρέ τους εχθρούς ημών. Η εκστρατεία αύτη θέλει επι
ξει παντί σθένει επιχείρημα ενδιαφέρον την χριστια καλεσθή πόλεμος των πρεσβυτών, οι μεν πρεσβύ
νικήν θρησκείαν. τα θέλουσι προστάττει, οι δε νέοι θέλουσιν εκτελή,
» Ει και αι ετοιμασίαι αυται εισιν άξιαι λόγου θέλουσι πολεμήσει και διασκορπίσει τους εχθρούς.
» Σε προσκαλούμεν εις ένδοξον αγώνα, πρόσεξε
και προοιωνίζουσιν αναντίρρητον επιτυχίαν, όμως η δε μη λείψης, μηδε φοβου θάνατον φέροντα εις ζωήν
δύναμις αυτών ήθελεν αυξήσει έτι μάλλον, η δε νίκη
ήθελε θεωρηθή βεβαιωτέρα, είπoτε και ο αρχηγός βελτίονα. Πάσιν ημίν δέδοται ν' αποθάνωμεν τον
της ενετικής πολιτείας και αρχηγός των στρατευ αιώνα τούτον εφετος άρα ο αγαθός θάνατος, ουδείς
δε αγαθότερος του υπέρ της πίστεως του Θεού.
μάτων αυτής συνεξεστράτευε μεθ' ημών. Ουδεν επε
νεργεί τοσούτον επί την ευτυχή έκβασιν, όσον η » Ελθε λοιπόν και διά της παρουσίας σου παρα
παρουσία των ηγεμόνων ένεκα της ισχύος και του μύθησον ημάς. "Η θέλομεν επανέλθει νικηται τη
αξιώματος αυτών. Τα μεγάλα ονόματα και η φήμη βοηθεία του Υψίστου, ή θέλομεν υποστη ό,τι αν
προξενούσι πολλάκις φόβον ανώτερον και του από δόξη αυτώ κρίμασιν οίς αυτος οίδεν,
των όπλων. "Οθεν και η παρουσία του δουκος Βουρ » Υποτάσσοντες την θέλησιν ημών εις την θείαν
γουνδίας θέλει καταπτοήσει τους ημετέρους εχθρούς. Πρόνοιαν, δεν θέλομεν μετανοήσει.
Αλλά και ημείς διά του αξιώματος του αποστο » Εδόθη εν Ρώμη, εν τω Αγίω Πέτρω, το
λικού θρόνου θέλομεν επαυξήσει τον φόβον και υμείς, 1463 έτος από της θείας ενσαρκώσεως, την ογδόην
εάν φανήτε επί του Βουκενταύρου, φέροντες την καλενδών Νοεμβρίου και το έκτον της ημετέρας
δουκικήν στολήν, θέλετε εμπλήσει τρόμου ου μόνον αρχιερείας » (1).
την Ελλάδα και τα παράλια της Ασίας, αλλά και Καλών εις τον ιερόν αγώνα την γενναιότητα και
πάσαν την Ανατολήν. Ηνωμένοι δε ένεκα του αγίου την πίστιν, ο πάπας δεν ελησμόνησε βεβαίως τον
Ευαγγελίου και της δόξης του Θεού, έχομεν την ισχυρόν αθλητήν ου τινος το μεν όνομα κατεπτόει
βεβαιότητα ότι θέλομεν διαπράξει, τη αντιλήψει τους Τούρκους, οι δε λιμένες και τα φρούρια κείμενα
αυτού, μεγάλα και αξιομνημόνευτα. απέναντι της Ιταλίας, διευκόλυνον την απόβασιν
» Διά τούτο παρακαλούμεν την υμετέραν ευγέ των Λατίνων. Αλλ' υπήρχέ τι εμπόδιον. "Ο Σκεν
νειαν να ενδώση όσον τάχος εις τας επιθυμίας ημών. τέρμπεης είχε συμφωνήσει ειρήνην μετά του σουλ
Ετοιμάσθητε προς πόλεμον, και μετάβητε εις Αγκώ. τάνου, και την ειρήνην ταύτην ετήρουν ευλαβώς οι
ναν όταν επιβώμεν εις τα πλοία. Η συνδρομή υμών Τούρκοι, τιμωρήσαντες μάλιστα και τινας ληστείας
εις τούτο το επιχείρημα έσται ένδοξος τη πολιτεία γενομένας υπο ατάκτων στρατιωτών εν Αλβανία.
της Ενετίας, ώφέλιμος τώ χριστιανικώ πληρώματι, Επειδή όμως και εις την ενετικήν χώραν εισβα
και καταξιώσει υμάς των αμοιβών της μετά ταύτα λόντες διεπράξαντο ομοίας ληστείας, η πολιτεία
ζωής. έπεμψε προς Σκεντέρμπεην τον Γαβριήλ Τρεβιζάνον,
» Γινώσκομεν ότι και άλλοτε οι ηγεμόνες των προτρέπουσα αυτόν να αθετήση την μετά Μωάμεθ
"Ενετών ώδήγησαν αυτοπροσώπως στόλους εις έργα συνθήκην. Αλλά το Συμβούλιον απέρριψεν ομοφώνως

πολεμικά. "Ο,τι άρα εθεωρήθη πάλαι πρέπον, σή την πρότασιν, διότι ο σουλτάνος τιμωρήσας τάς
μερον, ότε πρόκειται να αγωνισθώμεν υπέρ της πί
εναντίον της Αλβανίας παρεκτροπάς των ιδίων
στεως του σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, καθίσταται στρατιωτών και αποδους τα λάφυρα, απέδειξεν ότι
αναγκαιότατον. και την συνθήκην εσέβετο, και απεστρέφετο νέον
» Ελθε λοιπόν, αγαπητε ημών υιέ, και μη απο πόλεμον.
ποιήθητι να κοινωνήσης των έργων α ημείς αυτοί Λυπηθείς διά την αποτυχίαν ταύτην o Τρεβιζά
επιχειρούμεν. Μη αντίταττε το γήρας, διότι η ηλι νος, αλλά και μη αποβαλών πάσας τας ελπίδας,
κία δεν είναι πρόφασις. Ο δουξ Φίλιππος, πρεσβύ εστράφη προς τον αρχιεπίσκοπον Δυρραχίου, τον
της ώσαύτως και πολύ μακρόθεν ερχόμενος, θέλει Παύλον "Αγγελον, πολλά ισχύοντα παρά τω ηγεμόνι
συνεκστρατεύσει αλλά και ημείς, καίτοι το εξηκο της Αλβανίας. Ο ιεράρχης ούτος Αλβανός το γένος
στον και δεύτερον έτος άγοντες, και υπό του γήρως εξοικογενείας επιφανούς, είχε νούν ισχυρόν, ευγλωτ
και άλλων ασθενειών κατατρυχόμενοι αδιακόπως, -ω-ψι

δεν διστάζομεν όμως ν' αναχωρήσωμεν. Πρόσεξε μη (1) Daru, ιστορία της Ενετίας, τόμ. Β.
 )(81)(
τίανσπανίαν, πολυμάθειαν ου την τυχούσαν, σοφίαν Σκεντέρμπεης κατ' εμού του κυρίου της Ανατολής
θεολογικήν τε και θύραθεν, ευσέβειαν αξιομίμητον,και της Δύσεως. » Και όμως τοσαύτα ελέγοντο περί
και διήγεν άμεμπτον βίον. Αυτός είχε μυήσει τον
γενικής των χριστιανών συμμαχίας κατά των Τούρ
Σκεντέρμπεην τά της χριστιανικής πίστεως και διδά κων, ώστε και ο σουλτάνος εφαίνετο ανήσυχος και
ξει τήν τε ελληνικήν και την λατινικήν. Επειδή αμηχανών. "Οθεν ταπεινωθείς και δεύτερον, απέςειλε
δε και περί τα πολιτικά ήν έμπειρος, ο ηγεμών και πάλιν τον Μουσταφάν προς τον Σκεντέρμπεην
προσελάμβανε και αυτού τας συμβουλάς αλλά και προτρέπων αυτόν εις ειρήνην.
πάντες οι λοιποί ομολογούντες τα προτερήματα Την 23 Μαΐου έλαβεν ο Σκεντέρμπεης εν τω
ταύτα εσέβοντο ιδιαζόντως αυτόν. Προς τούτον στρατοπέδω την επιστολήν του Μωάμεθ, μόλις δε
λοιπόν διευθύνθη και ο Τρεβιζάνος, ώς και Πίος ο Β'. ανέγνω αυτήν και απεκρίθη άρθρον προς άρθρον. Ο
"ο δε Παύλος ενδούς εις τας προτροπάς, ελεών σουλτάνος, έλεγε, κατεμήνυε τάς εις την επικρά
τους πάσχοντας χριστιανούς και προβλέπων την τειαν αυτού εισβολάς, αλλά πότε κατηργήθη το
τρομεραν θύελλαν ην κατ' αυτών παρεσκεύαζεν ο δικαίωμα της αντεκδικήσεως και η μήπως ηγεμών και
Μωάμεθ, παρεκάλεσε τον Σκεντέρμπεην να συγκα λαός αδίκως προσβληθέντες δεν ώφειλον να σωφρο
λέση τους κυριωτέρους στρατηγούς, και να επιτρέψη νίσωσι τον άρχοντα χειρών αδίκων ; Αδικος δε ήν
αυτό να ομιλήση επί συνελεύσεως παρόντος και του και η κατά των Ενετών κατηγορία, ότι αυτών αι
ηγεμόνος. προτροπαι προεκάλεσαν τάς εχθροπραξίας (1), διότι
Τούτου δε γενομένου ο Παύλος λαβών τον λόγον, ή ισχυρά και συνετή αυτών πολιτεία δεν είχεν ανάγ
εξέθετο πολλά θρησκευτικά και πολιτικά επιχει κην ξένης συνδρομής. Ο Μωάμεθ προέτεινε να ανα
ρήματα, υπενθύμισε την συνήθη δολιότητα του νεωθή η συνθήκη αδύνατον όμως, διότι η πείρα
Μωάμεθ, και απέδειξε μετ' ευγλωττίας τους κινδύ
Μ - - Ι
απέδειξε ότι ο σουλτάνος ήθέτει τον λόγον αυτού,
νους εις ους πρoητοιμάζετο να ρίψη την Ευρώπην και ότι ο τουρκικός νόμος παρήγγελλε την επιορ
ο ισχυρός εκείνος άπιστος. Προσέθετο δε ότι το κίαν. "Οθεν, επειδή τα δύο ανώτερα του Μωάμεθ
κατ' αυτόν δεν προέκειτο μόνον περί της απλήστου συμφέροντα ήσαν η σωτηρία της ψυχής και η δια
φιλοδοξίας του κατακτητού, αλλά περί της χριστια τήρησις της αυτοκρατορίας αυτού, συνεβούλευεν
νικής αυτής πίστεως, ήν ηγωνίζετο να εξοντώση ο αυτόν να πιστεύση εις Χριστόν και τότε η μεν
ισλαμισμός. Διό είς και μόνος τρόπος υπήρχεν ικαεκκλησία του Ιησού θέλει πράξει το πρώτον, οι δε
νός να ταταστρέψη τον θρίαμβον τής βαρβαρότητος,χριστιανοί ηγεμόνες θέλουσιν υποστηρίξει τον θρόνον
ο άμεσος πόλεμος. δν σήμερον προτίθενται να ανατρέψωσι.
Μεταβας είτα εις τους πομπώδεις τίτλους του
Ο λόγος ούτος συνεκίνησεν ισχυρώς την συνέλευσιν,
και παρ' ολίγον ο Σκεντέρμπεης διεκήρυττεν αμέσως σουλτάνου, είπεν ότι και κατά την Ανατολήν και
την ρήξιν της ειρήνης. Παρελθόντος όμως του πρώτου κατά την Δύσιν πλείστοι λαοί και βασιλείς ου μόνον
ενθουσιασμού, κατεμέτρησε την σπουδαιότητα του δεν υποτάσσονται αυτό, αλλ' ουδε καν ήκουσαν το
πράγματος, και υπέβαλεν αυτό εκ νέου εις το Συμ όνομα του Μωάμεθ. Πλήν και της οικουμένης όντα
βούλιον αλλ' αι γνώμαι διηρέθησαν. Οι μεν, έκτι κύριον έπρεπε να διδάξη η ιστορία, ότι όσον τις ανυ
μώντες τα εκ της ειρήνης μέγιστα πλεονεκτήματα ψούται, τόσον βαθύτερον κινδυνεύει να πέση μάρτυς
επέμενον υπέρ αυτής, οι δε προετίμων τον πόλεμον δε τούτου ο προκάτοχος Βαγιαζίτ. Δεν έπρεπεν άρα
λέγοντες ότι ο Μωάμεθ, υπό πολλών περιστοιχι να μεθύσκηται υπό προσκαίρων μεγαλείων, αλλά
ζόμενος δυσκολιών, θέλει στείλει ευαρίθμους δυνά μάλλον να φοβήται τον βραχίονα του Θεού, εγερ
μεις εις Αλβανίαν, ότι θέλουσιν ευκόλως ηττηθή θέντα ήδη κατ' αυτού.
και θέλουσιν ούτω ενθαρρυνθή και οι λοιποί ηγεμόνες Ταύτην λαβών την απάντησιν ο Μουσταφάς ανε .
κατά των Τούρκων. χώρησεν ο δε πάπας ανήγγειλε τό Σκεντέρμπεη
Εκηρύχθη λοιπόν ο πόλεμος. Ενώ δε εγίνοντο την προσεχή αυτού μετάβασιν εξ Αγκώνος εις "Ηπει
μετά σπουδής αι παρασκευαι και συνετάσσετο ο ρον μετά πολυαρίθμου δυνάμεως.
Η αγγελία αύτη ενέπλησε χαράς τόν τε Σκεν
στρατός, αι φρουραί τών παρά τα όρια φρουρίων
εισβαλούσαι εις την τουρκικήν ήρπασαν εξήκοντα τέρμπεην και τον στρατόν, και αμέσως πολλά σώ
χιλιάδας βοών, όγδοήκοντα ετέρας προβάτων, και ματα, πυρ και σίδηρον φέροντα, εισέβαλον εις την
τρείς χιλιάδας φορβάδων μετά των πώλων αυτών εχθρικήν. Και πολλούς μεν ηχμαλώτισαν, οι δε
εκ των ιπποφορβείων του σουλτάνου Κατέστρεψαν εναντιωθέντες εν στόματι μαχαίρας απέθανον.
δε και αγρούς και οπωροφόρα δένδρα, κατέκαυσαν Η είδησις των εχθροπραξιών τούτων έφθασεν εις
τας οικίας και πανταχού έφερον πυρ και σίδηρον. Κωνσταντινούπολιν ότε και η απάντησις του Σκεν
Αλλά τοιαύτα πράξαντες απεστέρησαν εαυτούς τέρμπεη. Επειδή δε αναπόφευκτον ήν ν' αποκρουσθή
παντός δικαιώματος αντεγκλήσεως. ο εχθρός, απεστάλη αμέσως ο Σερεμέτπασας δεκα
Ταύτα ακούσας ο Μωάμεθ ήγανάκτησε, και δι
καίως. Πραυνθείς όμως μετά μικρόν, « θα ίδωμεν, (1) Ο Σκεντέρμπεης δεν έλεγε την αλήθειαν διότι υπο των
είπε μειδιάσας μετά καταφρονήσεως, τι δύναται ο Ενετών παρακινηθείς παρεσπόνδκσε.
11*
 )( 82 )(
τέσσαρας χιλιάδας ιππέων οδηγών. Συγκληθέντων δε Την τρίτην ημέραν από της αναχωρήσεως ανηγ
των λοιπών του Μωάμεθ στρατηγών, ο σουλτάνος γέλθη αυτώ, ότι το πλήθος των σταυροφόρων συνελ
παρέστησε διά μακρού λόγου το ένδοξον μέλλον του θών εν Αγκώνι ήγανάκτει ότι ουδέν ήν έτοιμον
οθωμανικού κράτους, και εφρόντισε να εξεγείρη το προς απόπλουν. Επειδή δε επάναγκες ήν να παύση
θάρρος αυτών, ευθύς εξ αρχής πάσαν δυσαρέσκειαν, και να προτρέψη
Μόλις επανήλθον εις το στρατόπεδον φέροντες το πλήθος εκείνο εις καρτερίαν και υπομονήν, εκά
πλουσιώτατα λάφυρα οι Αλβανοί, και έμαθον ότι λεσε παρ' αυτό τον ισπανόν καρδινάλιον Ιωάννην
έφθασεν εις Μακεδονίαν ο Σερεμέτπασας. Διο ανα Καρβαγιάλ, πιστον αυτού φίλον. Ο καρδινάλιος, ει
χωρήσας αμέσως ο Σκεντέρμπεης, μετέβη σπεύδων και γέρων και ασθενής, υπήκουσεν όμως προθύμως,
εις απάντησιν αυτού. διότι η ψυχή του ευσεβούς, κατά Βοσσουέτον, είναι
Αλλ' ο πασάς εντολήν έχων να φυλάξη μόνον τα κυρία του σώματος ώς και η του στρατιώτου.
όρια είχε καταλύσει εν Λυχνιδώ. Και μέρος μεν του « Μακαριώτατε, είπεν ελθών, εάν φρονής ότι
στρατού εστρατοπεδεύσατο εν τη πόλει, το δε λοιπόν είμαι ικανός να συντελέσω εις τόσον μεγάλα πράγ
εν τοις προαστείοις και κατά τα πέριξ, προστατευό ματα, θέλω ακολουθήσει αδιστάκτως τάς προσταγάς
μενον και υπό της ταυτωνύμου λίμνης. Ενταύθα διά σου, και θέλω μιμηθή αυτό σου το παράδειγμα.
το αξιόλογον της θέσεως συνέβησαν και κατά τους Ασθενής ών δεν ριψοκινδυνείς την ζωήν σου δι' εμε
μεταξύ "Ρωμαίων και Γεντίου πολέμους αξιοσημείωτα και διά τα λοιπα πρόβατα της ποίμνης σου ; Μοι
γεγονότα. έγραψες ε.ίθε, και ιδού ήλθον, με προστάζεις να
"Οτε δε έφθασεν ο Σκεντέρμπεης ιδών ότι αδύνατον υπάγω και ιδού απέρχομαι. Δεν θέλω αρνηθή τώ
ήν να προσβάλη κατά μέτωπον τον εχθρόν, κατέ Χριστώ τας τελευταίας ημέρας μου »
φυγεν εις στρατήγημα. Προσποιηθείς υποχώρησιν, Προχωρών ο Πίος προς την Αδριατικήν, απήντα
έτοποθέτησεν εντός δασυτάτων δρυμόνων δέκα χιλιά σταυροφόρους επανερχομένους εις τα ίδια, ενώ πλεί
δας ανδρών, και απέστειλε πεντακοσίους ιππείς ίνα στοι τών εν Αγκώνι εζήτουν μισθόν αλλ' επειδή η
υπερασπίσωσι την υποτιθεμένην ταύτην υποχώρησιν. αυλή της Ρώμης αντί τούτου έδιδε συγΤωροχάρτια,
Δύο έμπειροι και γενναίοι στρατηγοί, ο Πικ Εμμα οργισθέντες και καταγελώντες μάλιστα του είδους
νουήλ και ο Ανδρέας "Αγγελος, αδελφός του αρχιε τούτου της μισθοδοσίας ανεχώρησαν.
πισκόπου Δυρραχίου, οδηγούντες την οπισθοφυλακίαν Και όμως ο πάπας ουδένα είχεν απατήσει' διότι
ταύτην, παρώξυνον και εδελέαζον τον εχθρόν, κατα ότε εκήρυξε τον σταυροφορικόν πόλεμον, ανήγγειλε
δεικνύοντες τον ελάχιστον αυτών αριθμόν. Επέτυχε συγχρόνως ότι ουδείς ήθελε τύχει της αφέσεως των
δε το στρατήγημα διότι καθ' όσον οι Τούρκοι επλη αμαρτιών αυτού, ειμή υπηρέτει εξ τουλάχιστον
σίαζον προς αυτούς, επί τοσούτον οι ευάριθμοι Αλ μήνας ιδία δαπάνη. Και οι μεν στρατιώται, έχοντες
βανοί έφευγον προς την ενέδραν. Αίφνης αναφαίνεται ανάγκας χρηματικάς, ουδ' έλαβον υπ' όψιν το κή
ο ελλοχών στρατός, επιπίπτει κατά των εναντίων ρυγμα ο δε λαός των πόλεων και των χωρίων, στε
και κατασφάζει αυτούς. ρούμενος και χρημάτων και όπλων ουδ' εφρόντιζε
Μάτην ο Σερεμέτπασας στέλλει εις βοήθειαν νέας περί εκστρατείας.
δυνάμεις και αι πρώτα και οι δεύτερα κατετροπώ Μετ' ολίγον τα πλήθη εκείνα, αθυμήσαντα μεθ'όσης
θησαν, φονευθέντων δέκα χιλιάδων Τούρκων. Μετά ταχύτητος και είχον συλλάβει ελπίδας, ανεχώρουν,
των άλλων δε πολυαρίθμων αιχμαλώτων ήσαν και και το φορείον του πάπα ερχόμενον προς Αγκώνα
ο υιός του πασά, και ο Τεφτέρδάρης (ταμίας) και διέσχιζε τα κύματα αυτών.
δέκα ανώτεροι αξιωματικοί, οίτινες εξηγοράσθησαν Ελθών εις Αγκώνα εύρε πλήθος ανδρών στερου
αντί τεσσάρων χιλιάδων χρυσών. Υπεχρεώθη δε μένων και του επιoυσίου, και πάντα προσδοκώντων
προς τούτοις ο Τεφτερδάρης να χορηγήση τώ χρι παρά του πάπα, αλλά πώς να θεραπεύση τας ανάγκας
στιανικό στρατώ ικανή ποσότητα ιχθύων εκ των αυτών ; Ηναγκάσθη λοιπόν, και τοι λυπούμενος,
της λίμνης, διότι η ημέρα εκείνη ήτο η προτεραία ν' αποπέμψη τους μη δυναμένους νά διατηρηθώσιν επί
της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, οι δε Αλβανοί, και εξαμηνίαν εξ ιδίων και τιμών την προθυμίαν εχο
ότε εξεστράτευον, δεν έτρωγον κρέας τάς νηστη
ρήγησεν αυτοίς ώς αγαθός πατήρ άφεσιν αμαρτιών.
σίμους ημέρας. Οι στρατιώται χαίροντες διά τήν Τους δε λοιπούς υπεσχέθη να στείλη εις Ανατολήν
απροσδόκητον ταύτην προμήθειαν έλεγoν δειπνούν επί δύο ενετικών νηών επειδή όμως έβράδυνον να
τες « Ο Σκεντέρμπεης είναι βεβαίως απόστολος του φανώσιν, ανεχώρησαν και αυτοί σχεδόν πάντες,
χορτάσαντος μετά δύο ιχθύων και πέντε άρτων πεν Καθ' εκάστην άρα απεμονούτο ο πάπας αλλά
τάκις χιλίους. » και πρέσβεις ελθόντες εκ Ραγούσης ανήγγειλoν αυτώ
Μετά την νίκην ταύτην ο Σκεντέρμπεης επανήλ ότι αδύνατον ήν να έλθωσι τα περιμενόμενα πλοία,
θεν εις Κρόιαν ίνα παρασκευάση τα της υποδοχής του διότι στρατός τουρκικός εστρατοπεδευμένος τριά
πάπα, αναχωρήσαντος εκ Ρώμης την 18 Ιουνίου κοντα μίλια από της πόλεως ήπείλει αυτήν. Εις την
1464. Ανεχώρησε δε έχων πυρετόν, παρακαλέσας νέαν ταύτην απαισίαν είδησιν ο πάπας αντέταξε
τους ιατρούς να μη φανερώσωσι την ασθένειαν αυτού. καρτερίαν και υποσχέσεις άλλων ισχυρών βοηθειών
 )(83)(
ελπίζων δε ότι ίσως καμφθώσιν αι καρδίαι των χρι εντή μουσουλμανική θρησκεία, ουχ ήττον όμως ετίμα
στιανών, ηθέλησε να εισέλθη και αυτός εις Ραγούσαν. εις άκρον τον ήρωα της ιδίας πατρίδος.
Μετ' ολίγον όμως έμαθεν ότι οι Τούρκοι ανεχώρησαν Διο ότε ήλθεν εις "Ηπειρον έστειλε κρυφίως τώ
εκείθεν. Σκεντέρμπεη πλούσια δώρα, ουτος όμως χλευάζων
Τέλος πάντων κατέπλευσεν εις τον λιμένα Αγκώ ατόπως τον Βαλαβαν, ανταπέστειλε πτύον, δρέπανον
νος ο προσδοκώμενος ενετικός στόλος εκ δώδεκα και άροτρον προτρέπων αυτόν να αναλάβη το πατρι
νηών συγκείμενος υπό τον δόγην Χριστόφορον Μόρον. κον επάγγελμα, και να παραιτήση τα όπλα εις χείρας
Ο δε πάπας ευχαριστήσας τον Θεόν διά την βοή ικανωτέρας. Ο δε Βαλαβαν εμμανής γενόμενος διά
θειαν ταύτην, ήλθεν εις τον λιμένα, παρετήρησε περί την ύβριν ταύτην και πνέων εκδικησιν, εξεστρά
λυπος τα πλοία, και είπεν « "Οπως εκπληρώσω τευσε διά νυκτός ίνα έπιπέση αίφνης κατά του Σκεν
μέγα καθήκον ανέμενον μέχρι της σήμερον τα πλοία τέρμπεη. Ούτος όμως προειδοποιηθείς έδραμεν εις
ταύτα φοβούμαι ότι όμως και αυτά θέλουσι του προύπάντησιν των Τούρκων μετα τεσσάρων χιλιάδων
λοιπου αναμείνει εμέ. » Και έλεγε την αλήθειαν, ίππων και δύο χιλιάδων και πεντακοσίων πεζών,
διότι προς ταϊς άλλαις αυτού ασθενείαις, επήλθε και και ανεχαίτισε την πρόοδον αυτών,
οξυτάτη δυσεντερία, ώστε ολίγαι ημέρα απελείποντο Οι δύο στρατοί παρετάχθησαν ημίσειαν λεύγαν
αυτω. μακράν απ' αλλήλων, κατά τας δύο άκρας ώραίας
Αδιακόπως έχων τον νούν εις την περιπόθητον κοιλάδος. Δυσυχώς όμως ο Σκεντέρμπεης ημέλησε να
εκστρατείαν, παρεκάλεσε προ του θανάτου αυτού τον καταλάβη τα υψηλά μερη, ενώ ο εχθρός έχων τα νώτα
καρδινάλιον Τικίνου (Παυίας) να εξακολουθήση το προς όρος εις ο ήγε στενή οδός, και εξουσιαζων και
επιχείρημα και να εκστρατεύση. Απέθανε δε το ταύτης και εκείνου, έταξεν ενέδρας όπως επιπέσωσι
πεντηκοστόν έννατον έτος της ηλικίας άγων, την 14 κατά των Αλβανών, είποτε νικήσαντες κατεδίωκον
Αυγούστου 1464, αυτήν εκείνην την ημέραν καθ' ην τους Τούρκους μέχρι του στρατοπεδου αυτών.
ο Σκεντέρμπεης ενίκησε τον Σερεμέτπασαν. Την στρατηγηματικήν ταύτην διάταξιν εννοήσας
"Υπήρξε δε εκ των σοφωτέρων ανδρών της εκατον ο Σκεντέρμπεης, αντέταξεν άλλο στρατήγημα απε
ταετηρίδος εκείνης, φάσισε ν' αποχωρήση προς άλλο όρος όπισθεν αυτού
Προ της αναχωρήσεως εκ της "Ρώμης ήκύρωσε κείμενον, να προσποιηθή ότι, διά το ευάριθμον του
πάσας τάς υπέρ της έν Βασιλεία (Βale) συνόδου ιδίου στρατού, αποφεύγει την μάχην, να δελεάση
πράξεις αυτού, και μιμούμενος τον απόστολον Παύλον ούτω τον εχθρόν όπως καταδιώξη τους Αλβανούς,
και τον "Αγιον Αυγουστίνον, εμέμφθη εαυτόν ότι να εξακολουθήση υποχωρών έως oύ φθάσωσιν οι
διά την νεότητα και απειρίαν κατεδίωξε την εκκλη Τούρκοι προς το ευρύτερον της κοιλάδος μέρος, και
σίαν του Χριστού. τότε στρεφόμενος αίφνης να πέση κατ' αυτών ακατά
Ευρέθησαν δε μετά τον θάνατον αυτού πεντήκοντα σχετος. Απεφάσισε δε και τούτο, να μη καταδιώξη
περίπου χιλιάδες χρυσών προσδιωρισμένων εις τον τον εχθρόν πέραν της πεδιάδος, μήτε να εισέλθη εις
κατά των Τούρκων πόλεμον, αίτινες, κατά την παραγ το στενόν όπου εκάθητο ενέδρα.

γελίαν του αποθανόντος, απεστάλησαν τώ Ματθία Και πρώτος μεν εκινήθη παρατεταγμένος εις μάχην
Κορβίνω. ο Βαλαβάν ο δε Σκεντέρμπεης, αποστείλας αμέσως
Ο απροσδόκητος ούτος θάνατος ανέτρεψε πάσας ίλας τινάς να καταλάβωσι το όρος, παρηκολούθησεν
τας ελπίδας των κατά την Ανατολήν χριστιανών, αυτάς προσποιούμενος ότι υπεχώρει, διο απατηθέντες
κατελύπησε τον αλβανικόν στρατόν, και κατέλιπεν Ο ι Τούρκοι και φοβούμενοι μή στερηθώσιν ενδόξου
εκ νέου μόνον τον Σκεντέρμπεην απέναντι των φοβε νίκης, ώρμησαν κατά των χριστιανών αλλ' ούτοι
ρών δυνάμεων του Μωάμεθ. επαναστραφέντες μετά σπουδής, συμπυκνούσι τας
Και όμως, ώς οι γενναίοι και μεγάθυμοι άνδρες, τάξεις. Ανηλεής υπήρξεν εκατέρωθεν η μάχη, των
οίτινες ατενίζοντες κατά πρόσωπον τον κίνδυνον μεν Τούρκων αισχυνομένων να τρέψωσι τα νώτα
Υ

φαίνονται αναλαμβάνοντες κα ί νέας δυνάμεις, ούτω ενώπιον εχθρών τοσούτω ευαρίθμων, του δε Σκεν
- ν

και του Σκεντέρμπεη το θάρρος έδιπλασιάσθη. τέρμπεη επιμένοντος να καταβάλη αφεύκτως τους
Μόλις ηκούσθη η απαισία είδησις και εισέβαλεν εναντίους. Ως στάχυας θερίζει η σπάθη αυτού τους
εις "Ηπειρον ο Βαλαβαν Βαντιέρας μετά δεκαπέντε Τούρκους, ενώ οι Αλβανοί, ηλεκτριζόμενοι υπό της
χιλιάδων ιππέων. "Ην δε ούτος εκ των αρίστων στρα τεραστίας ταύτης ανδρίας, πολεμούσι λαύροι και
τηγών του Μωάμεθ κατά την πολιορκίαν της Κων ακαταγώνιστοι. Επί τέλους ο εχθρός κλονείται,
σταντινουπόλεως, ορμήσας μετά μεγίστης τόλμης υποχωρεί και φεύγει, οι δε νικηταί καταδιώκουσιν
προς το ρήγμα του τείχους εισήλασε πρώτος εις την αυτόν μέχρι του στενού, κατά τας οδηγίας του Σκεν
πόλιν, ο δε σουλτάνος αμείβων την ανδραγαθίαν τερμπεη.
ανύψωσεν αυτόν από αφανούς θέσεως εις βαθμόν έξο Οκτώ όμως εκ των εξοχωτέρων Αλβανών, παρα
χον. Γεννηθείς εξ Αλβανών υπηκόων του Σκεντέρ φερόμενοι υπό του ενθουσιασμού, και παρακούοντες
μπεη, και αιχμαλωτισθείς παρά των Τούρκων ενώ, τάς παρακλήσεις άμα δε και τας προσταγάς του αρχη
νεώτατος έτι, εφύλασσεν αγέλην βοών, απήχθη εις γου αυτών, εισδύουσιν εις το στενόν. Και ευθύς κατά
δουλείαν μετά πολλών άλλων. Ει δε και ανετράφη πρόσωπον και όπισθεν αυτών συσσωρεύεται σμήνος
 )(84 )(
εχθρών. Εκείνοι δε τα ξίφη κρατούντες ανά χείρας Ο Σκεντέρμπεης όμως παραλαβών λογάδας τινάς
και θύοντες και απολλύοντες, διέρχονται το στενόν ιππείς και πυροβολοφόρους ιταλούς εισέδυσεν εις την
και το μετ' αυτό στρατόπεδον των εναντίων, και κοιλάδα, έφθασεν όπισθεν του εχθρού και επέπεσε
αναβαίνουσιν εις το παρακείμενον όρος πιστεύοντες ραγδαίος κατ' αυτού, ενώ ο λοιπός στρατός προσέ
ότι εσώθησαν. Επειδή όμως το όρος τούτο κατείχετο, βαλεν αυτόν κατά μέτωπον. Η μάχη εγένετο καρτε
ώς είδομεν, υπό των Τούρκων, η πάλη επανελήφθη ρωτάτη, και το πεδίον εκαλύφθη υπό νεκρών, χρι
ακάθεκτος, ώστε πλήρεις τραυμάτων έπεσαν οι ήρωες στιανών τε και Τούρκων.
εκείνοι εις χείρας του έχθρού. 'Ωνομάζοντο δε Μωύσης Αλλ' επί τέλους υπερίσχυσεν η ανδρία. Καταπο
Γολέμης, ο λειποτακτήσας αλλά μεταμεληθείς, Ιου νηθέντες υπό των επιμόνων και φονικών εφόδων
ρίσης Βλαδήνιος, Μουζάκης Αγγελίνας, αμφότεροι των χριστιανών οι μουσουλμάνοι υπενέδωκαν το
συγγενείς του Σκεντέρμπεη, Γίνης Μουζάκης, Ιωάννης πρώτον, και μετά ταύτα διεσκορπίσθησαν εν αταξία.
Περλάτης, Νικόλαος Βερίσης, Γεώργιος Χούκιος και οι δε Αλβανοί εισβαλόντες και εις αυτό των εναν
Γίνης Μάνεσης. τίων το στρατόπεδον και φονεύσαντες όσους εύρον,
Των οκτώ τούτων η σύλληψις παρηγόρησε τον εγένοντο κύριοι πλουσιωτάτων λαφύρων, οιoν ίππων,
Βαλαβαν διά την ήτταν. Αλλά και ο Μωάμεθ ότε όπλων και των τοιούτων.
έμαθεν αυτήν υπερεχάρη και ανέκραξεν «Ετελείωσεν Τον δε Βαλαβαν επανελθόντα εις Κωνσταντινού
ο Σκεντέρμπεης, αφού ο υιός μου, το προσφιλές τέκνον πολιν μετά των ασθενών του στρατού λειψάνων,
μου, ο Βαλαβαν, μόνος εξ όλων των στρατηγών μου άνευ σημαιών και άνευ σχεδόν όπλων, εδέχθη κακώς
επέτυχεν ». "Εστειλε δε αυτώ δώρα και νέαν επι ο Μωάμεθ ουδ' ήθελε μάλιστα να αναθέση πλέον
κουρίαν. αυτώ την διεύθυνσιν του πολέμου ειμή μετέπειθον
Εν τοσούτω οι οκτώ αιχμάλωτοι μετεφέρθησαν αυτόν άλλοι λόγοι πρώτον μεν ή ακάθεκτος του
εις Κωνσταντινούπολιν. πασά μήνις κατά του ηγεμόνος της Ηπείρου, δεύ
Εις άκρον βαρυαλγών διά την συμφοράν ταύτην τερον δε η αλβανική αυτού γέννησις ής ένεκα
ο Σκεντέρμπεης έστειλε αμέσως ταχυδρόμον προς εγνώριζε καλώς την χώραν, και τρίτον η στρατη
τον σουλτάνον, προσφέρων λύτρα και μέγαν αριθμόν γική αυτου εμπειρία. Συνέτρεχε δε και τέταρτος
αιχμαλώτων τούρκων προς εξαγοράν των συλληφθέν λόγος, η φιλοδοξία του Βαλαβαν, προς δν υπεσχέθη
των. Αλλ' ο Μωάμεθ ου μόνον απεκρίθη δι' ύβρεων ο σουλτάνος την ηγεμονίαν της Αλβανίας είποτε
και σαρκασμών, αλλά και ζώντας περιεσκύθισε τους κατέβαλλε τον Σκεντέρμπεην,
οκτώ αιχμαλώτους, παρατείνας απανθρώπως την Εξεστράτευσε λοιπόν και δεύτερον, ιππέων μεν
αγωνίαν αυτών επί δεκαπέντε ημέρας. Και όμως δεκαεπτά πεζών δε τρείς χιλιάδας οδηγών, και
ουδείς ηρνήθη την θρησκείαν ή την πατρίδα αυτού, εισβαλών εις Αλβανίαν κατεστρατοπεδεύσατο περί
ουδ' εζήτησεν έλεος ζήσαντες ώς ήρωες απέθανον το Σβετιγράδιον.
ώς μάρτυρες. Ο δε Σκεντέρμπεης αναγγείλας προς τους Αλβα
"Οτε διεδόθη η είδησις αύτη εις "Ηπειρον, μνημό νους ώς αισίαν είδησιν την έλευσιν του εχθρού, προσέ
συνα ετελέσθησαν, αι πόλεις και τα χωρία επένθησαν, ταξε να ψαλώσι πανταχού δοξολογία, αναζωπύρησε
οι στρατιωτικοί αφήκαν την κόμη και το γένειον δημηγορήσας το θάρρος του στρατού, διένειμεν αυτώ
αυτών, και όλοι ώμοσαν να εκδικηθώσι τους εναν. πλούσια δώρα αμείβων ούτω προηγουμένως μελλού
τίους. Ο δε Σκεντέρμπεης εισβαλών ευθύς εις την σας ανδραγαθίας, και εξεστράτευσεν. Ελθών δε εις
τουρκικήν, έφερε πανταχού πυρ και σίδηρον. ευρύ πεδίον παρά το Σβετιγράδιον ου μακράν των
Μετ' ου πολύ ο Βαλαβαν συμπληρώσας τον στρα Τούρκων, διήρεσεν εις τέσσαρας μοίρας τας οκτώ
τον αυτού, εσρατοπεδεύσατο επί των ορίων της Μακε χιλιάδας των ιππέων και τας ετέρας δύο και ημί
δονίας μετά δεκαπέντε χιλιάδων ιππέων και τριών σειαν των πεζών αυτού. Και της μεν πρώτης ήρχεν
χιλιάδων πεζών. Ο δε Σκεντέρμπεης πέντε χιλιάδας ο ανεψιός αυτού Γόϊας, της δε δευτέρας ο Τανούσιος
ιππέων και τέσσαρας άλλας πεζών οδηγών, ήλθεν Δυκαγίνης, και της τρίτης είς Μουζάκης, η δε τετάρτη
εις την άνω Δίβρην Ίνα δε προληφθή πάσα αιφνιδία έμενε παρά τώ Σκεντέρμπεη ίνα τρέχη εις βοήθειαν
επιδρομή έταξε φυλακάς περί το στρατόπεδον αυτού. τών άλλων.
Ο Βαλαβαν όμως διαφθείρας τινας αυτών διά χρυ Ομοία σχεδόν ήτο και των εναντίων ή παράταξις.
σίου, ανεχώρησε διά νυκτός μετά παντός του στρατού "Ο Σκεντέρμπεης πρώτος υπεσημήνατο το εις
ίνα επιπέση αίφνης κατά των Αλβανών. Ενώ δε, έφοδον, και ώς εριννύες συνεπλάκησαν οι δύο στρα
ελθών μίαν ώραν προ της ημέρας πλησίον του χρι τοί. « "Οστις έβλεπε, λέγει τις ιστορικός (1), τους
στιανικού στρατοπέδου ήτοιμάζετο εις έφοδον, ο χριστιανούς τραχείς και ακατασχέτους εις την σφα

Σκεντέρμπεης περιπολών ήκουσε βήματα και ίππων γήν, εξελάμβανεν αυτούς ουχί ώς άνθρώπους, αλλ' ώς
χρεμετισμούς, διο επανελθών εις το στρατόπεδον μαινομένους λέοντας ».
μετά σπουδής, συνέταξε τους στρατιώτας εν τάχει, Ο δε Βαλαβαν οδηγών μοίραν πολυάριθμον
και έδραμε προς τον εχθρόν. Αλλά και ο Βαλαβαν,

ιδών αυτούς επερχομένους παρά πάσαν προσδοκίαν, (1) Jacques Delavardin, hist. de Georges Custriot, sur
παρετάχθη εις μάχην. nommé Scanderbeg, roi d'Αlbanie.
 )(85 )(
έτρεχεν αδιακόπως εις βοήθειαν των άλλων σωμάτων, σωτήριον ενόμισε να προλάβη μετά σπουδής των δύο
και ανεπλήρου τα κενά ριψοκινδυνών ώς απλούς στρατών την ένωσιν. "Οθεν ενώ ο Βαλαβαν, δύο
"

τρατιωτης. μυριάδας ιππέων και τέσσαρας χιλιάδας πεζών οδη

Αλλά και ο Σκεντέρμπεης διεπράττετο θαυμα γών, εισήλασεν εις "Ηπειρον διά της κοιλάδος τής
στά εισδύων και εις τα πυκνότερα μέρη τού εχθρικού Βαλκαλίας, ο ηγεμών της Αλβανίας εστρατοπεδεύ
στρατού, διέσπειρε τρόμον και θάνατον. Τοσαύτη δε σατο προ του φρουρίου της Πετράλβας μετά οκτώ
ήν η ορμή αυτού, ώστε οι Τούρκοι είχον αρχίσει να χιλιάδων ίππέων και τετρακισχιλίων πεζών, αλλά
παρεγκλίνωσιν αλλά φονευθέντος του ίππου ον ανέ πάντων επιλέκτων, δεκαπέντε μίλια μακράν του
βαινε, κατεκυλίσθη μετά σφοδρότητος, και εκσφεν εχθρού.
δονισθείς κατά δένδρου έμεινεν αναίσθητος. Αλλ' ενταύθα διέτρεξε μέγαν κίνδυνον ένεκα
Την πτώσιν ταύτην ιδόντες οι Τούρκοι έτρεξαν προδοσίας διότι τρείς των αλβανών αξιωματικών
αλαλαζοντες ίνα κόψωσι την κεφαλήν του πεσόντος αποσταλέντες να κατασκοπήσωσι το τουρκικόν
αλλ' οι περί τον ήρωα καλύψαντες αυτόν διά των στρατόπεδον, διαφθαρέντες υπό του χρυσίου ηυτο
ασπίδων, απέκρουσαν ξιφήρεις πάντα τον επερχό μόλησαν προς τον εχθρόν, του ενός εξ αυτών συγγε
μενον. Εν τοσούτω ανανήψας ο Σκεντέρμπεης, συνέ νούς όντος του πασά, και ανήγγειλαν πάντα τα
λεξε πάσας τας δυνάμεις αυτού, και αναπηδήσας εις σχέδια του Σκεντέρμπεη, ούτος δε βλέπων βραδύ
άλλον ίππον, επανήλθε φρυάττων κατά του εχθρού, νοντας τους αποσταλέντας και φοβηθείς μή ενέ
και πρώτον κατέσφαξε τον Σουλεϊμάνην, αξιωματικόν πεσαν εις ενέδραν, παραλαβών πέντε μόνον στρα
εκ των επιφανεστέρων, γιγάντειον το ανάστημα. τιώτας απήλθεν εις εξίχνευσιν.
Επειδή δε ο θάνατος του εγκρίτου τούτου αξιω Τούτο προϊδών ο Βαλαβαν, ώς γινώσκων την
ματικού κατεθορύβησε τους Τούρκους συνεταράχθησαν, δραστηριότητα του ηγεμόνος της Αλβανίας, έστειλεν
και μετ' ολίγον επεδόθησαν εις φυγήν ενώ οι νικηταί εκλεκτούς τινας ιππείς να καταλάβωσι το μόνον
αντιτιμωρούμενοι αυτούς υπέρ της μνήμης των οκτώ στενον το φέρον εις το τουρκικόν στρατόπεδον. Μόλις
του σουλτάνου θυμάτων,κατέσφαζον ανηλεώς μηδένα δε εκάθησεν η ενέδρα και εφάνη ο Σκεντέρμπεης
αιχμαλωτίζοντες. Διο εκ του ακμαίου εκείνου σρατού μετά των πέντε στρατιωτών. Ιδών όμως ότι το
μόλις το τέταρτον έσώθη. στενον εκείνο ήν σύμφυτον και πλησιέστατον του
Εκ δε των χριστιανών τριακόσιοι μεν εφονεύθη εχθρού, προσέταξεν ένα των περί αυτόν να προχω
σαν, πλείστοι δε, το πρώτον τότε από της αρχής ρήσας μόνος εξετάση μη παρεφύλασσον κεκρυμμένοι
του πολέμου, έτραυματίσθησαν, και επί τρείς και εχθροί. Ο δε στρατιώτης παρατηρήσας τους Τούρ
επέκεινα μήνας ο Σκεντέρμπεης ήσθάνετο τον ώμον κους έκραξε προς τον Σκεντέρμπεην να παλινδρομήση
και τον βραχίονα ώσει παραλύτους. αμέσως. Και συγχρόνως οι ελλοχούντες ορμήσαντες
Ο δε Βαλαβαν μετά την ήτταν απεχώρησεν εις κατά του ηπειρώτου κατεδίωκον αυτόν προς το δάσος.
Μακεδονίαν, και εκείθεν μετέβη εις Κωνσταντινού Ενώ δε έφευγεν έκδρομος απήντησεν ογκωδέστατον
πολιν, προβλέπων την δυσμένειαν του σουλτάνου. την μόνην δένδρου,
στέλεχος κείμενον κατά γης και φράσσον
δίοδον αλλά κατώρθωσε να υπερπηδήση
Και αληθώς κακώς υπεδέξατο αυτόν ο Μωάμεθ,
άλλ' ότε οι μετ' εκείνου συμπολεμήσαντες αξιωμα αυτό. Εκ δε των πέντε στρατιωτών είς μεν υπερέβη
τικοί εμαρτύρησαν ότι πιστώς και γενναίως εξεπλή τον φραγμόν, οι δε λοιποί μετά γενναίαν άμυναν
εφονεύθησαν. Εν τοσούτω εις των Τούρκων, τολμη
ρωσε το καθήκον, ο σουλτάνος εμετρίασε την οργήν
αυτού. Εκ τούτου ενθαρρυνθείς ο Βαλαβαν υπέβαλε ρότερος των άλλων κατεδίωκεν αδιακόπως τους φεύ
νέον σχέδιον, ούτινος άφευκτον έλεγε την ευτυχή γοντας αλλ' ο Σκεντέρμπεης στραφείς όρμά και
έκβασιν. Ιδού δε οποίον ήν τούτο, κόπτει την κεφαλήν αυτού.
Δύο στρατοί ισοδύναμοι να εισβάλωσι ταυτοχρό "Αμα δε επανελθών εις το στρατόπεδον πέντε
μίλια απέχον του τουρκικού, εξήψε τον ενθουσιασμόν
νως εις ΊΙπειρον διά δύο διαφόρων μερών. Και ο των στρατιωτών διά δημηγορίας, και όπως προλάβη
μεν εις, υπό τον Γιακούπ Αρναουτ (1), ερχόμενος
διά θαλάσσης να διελθη την Ελλάδα και την Θεσσα την ένωσιν των δύο εχθρικών μοιρών, εξεστράτευσε
λίαν και να αποβή εις την Ήπειρον, ο δ' έτερος, κατά του Βαλαβάν. Και ελθών πλησίον της κοιλά
υπό τον Βαλαβαν, να διαβή την Θράκην και την δος ης όπισθεν εστρατοπεδεύοντο οι εναντίοι, εγέ
Μακεδονίαν και να εισδύση διά των στενών των νετο εγκρατής πάντων των πέριξ βουνών, απέκλεισε
τας εισόδους και παρηνόχλει αυτούς.
ορέων.
Το σχέδιον τούτο ενέκρινε και ο σουλτάνος. Τούτο Επειδή δε σκοπόν είχε να συγκροτήση μάχην,
μαθών αμέσως ο Σκεντέρμπεης διά των κατασκό συνεκάλεσε την επιούσαν συμβούλιον, ενώ παρήσαν
πων αυτού, είχε δε τοιούτους εις άκρον επιτη προς τοις άλλοις και οι κυριώτεροι αυτού υπασπισαι,
δείους εν Κωνσταντινουπόλει, και εννοήσας ότι ο Τανούσιος Τόπιας, Ζαχαρίας Γρόππης και Πικ
κρισιμωτάτη είπερ ποτέ ήν η θέσις της Αλβανίας, Μανουήλ. Και τινες μεν ήξίουν να αναβληθή ο αγών,
λέγοντες κεκοπιακότα τον στρατόν, και ελπιζοντες
(1) Ιάκωβος Αλβανός ή δε τωόντι εξ Αλβανίας, αισιωτέραν εύκαιρίαν, εκείνος όμως, αποδείξας ευκό
 ")(86 )(
λως ότι πάσα η επιτυχία εκρέματο εκ της ταχύ Αλλά και το δεξιόν κέρας των πολεμίων κατα
τητος, ότι έπρεπε να καταστραφή ο στρατός του πολεμούμενον σφοδρώς παρά των χριστιανών, έπαθε
Βαλαβάν προ της ενώσεως αυτού μετά της έτέρας μετ' ου πολύ τα αυτά, εφορμήσαντος του Σκεντέρ
μοίρας, και ότι δεν έπρεπε ν' αποφύγωσι την μάχην μπεη ευθύς μετά την ήτταν του αριστερού. Περικυ
και να καταλείψωσιν εις την διάκρισιν των Τούρκων κλωθέντες ούτω πανταχόθεν οι εναντίοι ήρξαντο να
μέρος της Αλβανίας, υπερίσχυσεν. "Οθεν παρέταξεν υπενδιδωσι. Και ενεθάρρυνε με αυτούς ο Βαλαβαν
αμέσως τον στρατόν και αναμίξας, ώς και κατά την δια παντός τρόπου, αλλ' επί τέλους έβιάσθησαν να
τελευταίαν μάχην, το ιππικόν μετά του πεζικού τρέψωσι τα νώτα, διότι παρ' όλίγον και ο στρατηγός
διήρεσεν εις μοίρας τέσσαρας και την μεν πρώτην αυτός εγίνετο υποχείριος. Οι δε νικηταί κατεδίωξαν
ώδήγει ο Τανούσιος Τόπιας, την δε δευτέραν ο αυτούς μέχρι των ορέων και κατέσφαξαν αφειδώς.
Ζαχαρίας Γρόππης, την τρίτην o Πικ Μανουήλ, και Ενώ δε κατεγίνοντο εις την διανομήν τών πολυα
την τετάρτην εκράτησε παρ' εαυτώ. Προαπέστειλε ρίθμων λαφύρων, ταχυδρόμος σταλείς παρά της εν
δέ τινας ίλας όπως ακροβολιζόμενα συστήσωσι την Πετρέλλη αδελφής του Σκεντέρμπεη Μαμίσης, ανήγ
συμπλοκήν. Ενώ δε αι σάλπιγγες εσήμαινον τον γειλεν ότι ο Γιακούπ Αρναουτ ελθών δια Βελιγρα
εμβατήριον, οι χριστιανοί παρουσιάσθησαν ατρομητοι δίου εις "Ηπειρον μετά δεκαεξ χιλιάδων ιππέων,
προ του εχθρού, όστις και αυτός εφαίνετο έτοιμος να κατέλυσε παρά τας όχθας του Αργιλάτου εν τη
αντιστή. Μετά μικρον όμως ιδών ότι αξία λόγου κάτω Τυράννη.
ι

ήν η επίθεσις τών εναντίων, επανέφερε τον στρατόν Ταύτην λαβών την είδησιν ο Ηπειρώτης συνε
εις την πρώτην αυτού θέσιν ουδ' ήθελε να συμπλακή κάλεσε τους κυριωτέρους αξιωματικούς, και προέ
προ της ελεύσεως του Γιακούπ Αρναούτ. τεινεν αυτοίς να εκστρατεύσωσιν ευθύς αμέσως κατά
Αλλ' ο Σκεντέρμπεης, κινών πάντα λίθον ίνα του νέου εχθρού απήτησεν όμως να εξιχνεύσωσι
παροξύνη τον πασάν, κατέβαινεν εις το πεδίον πρότερον την διάθεσιν των στρατιωτών. Αλλά μόλις
ι

μεθ' όλου του στρατού, ενώ οι τοξόται και πυροβο οι ατρόμητοι εκείνοι εμάντευσαν την επιθυμίαν του
«

λοφόροι παρηνόχλουν και διηρέθιζον τους πολεμίους, άρχηγού, και λησμονήσαντες και κόπους και τραύ
ώς πάλαι της Ιλιάδος οι μαχηται, διά τε της ματα ηλάλαξαν ζητούντες να αναχωρήσωσιν ανευ
φωνής και των χειρονομιών, και κατεγέλων της αναβολής. « Η νίκη, έλεγον, είναι ώραίον γεύμα
ανάνδρου αυτών απραξίας, αλλ' ο πασάς δεν εκι
και δεν βαρυνόμεθα αυτο τοσούτον ευκόλως ο μεν
νείτο, Οι στρατιώται όμως, αγανακτήσαντες επί Βαλαβάν εχρησίμευσεν αντί εδέσματος, ο δε Για
τέλους διά την απάθειαν ταύτην, παρεφέρθησαν και κουπ θα χρησιμεύση αντί οπωρικών. »
μέχρι απειλών, και απήτησαν επιμόνως να έλθωσιν Τοιαύτη και τοσαύτη ήν η επιρροή του Σκεντέρ
εις χείρας μετά του εχθρού εφαίνετο μάλιστα και μπεη !
στάσις επικειμένη.
"ο Βαλαβαν, ιδών ότι εάν επέμενεν απρακτων τηνΤούτου την έλευσιν μαθών ο Γιακούπ και αγνοών
ήτταν του Βαλαβαν, αφήκε τα παρά τον ποτα
ήθελε καταπολεμηθή εντός των ιδίων χαρακωμάτων,
στερηθή δε και του ακατασχέτου εκείνου ενθουσια μόν χαρακώματα να στρατοπεδεύση ασφαλέστερον
ε πί των ορέων. Οι δε εναντίοι ελθόντες κατέλυσαν
σμου των στρατιωτών, παρέταξε και το ακουσίως Ο "r

αυτούς, ο δε Σκεντέρμπεης επιθυμών να καταπολε που μέχρι προ μικρού ο Γιακούπ, και επί ολόκληρον -λ

μήση διά μιάς πάντα τον έχθρικόν στρατόν, δεν παρη ημέραν έμενον αντιπαρατεταγμένοι μεν αλλ' ακί
νητοι οι δύο στρατοί. Την δε νύκτα φοβηθείς ο Σκεν
νόχλησεν αυτόν παρατασσόμενον.
Και πρώτους μεν έταξεν ο Βαλαβαν τους Αζά τέρμπεης μή μαθών ο Γιακούπ την καταστροφήν του
πιδας αντί έμπροσθοφυλακίας είτα δε διαιρέσας εις άλλου στρατού αποδράση, κατέλαβε πάσας τάς
μοίρας τέσσαρας τον λοιπον στρατον, αντέταξε τους εξόδους. Και την επιούσαν ρίψας προ των σκηνών
των πολεμίων τας κεφαλας των αξιωματικών τού
μεν Λουφεζίδας (μισθωτούς) εις τον Τανούσιον, τους ηττηθέντος στρατού, επιδείξας δε μετά πολλών
δε Ακινζιδας εις τον Ζαχαρίαν, τους Γενισσάρους
αιχμαλώ των και τας κατακτηθείσας σημαίας, προή
εις τον Πικ Μιανουήλ, και την τετάρτην, συγκει λασεν εν παρατάξει
μένην εκ πολλών ιππέων και εξ επιλέκτων πεζών,
πάντων δεδοκιμασμένων και έμπειρων, ώδ ήγει αύτος, Ο δε Γιακούπ ιδών απροσδοκήτως τα τρόπαια
σκοπών ν' αντιταχθή τώ Σκεντερμπεη, περί όν
-
ν"
ταύτα «"Α! ανέκραξε βαρυθυμών, ομολογώ την
1 Υ
"

έμελλε να συγκροτηθή αγών καρτε; Ο :.

ν κακή τύχην του Οθμάν και την ευτυχίαν της Αλ
Προ πολλού η μάχη ήκμαζεν υπο φλογερώτατον βανίας ! » Και όμως και αυτός και οι υπ' αυτόν αντι
ήλιον, ίσης ανδρίας δεικνυομένης εκατέρωθεν, ότε ο παρετάχθησαν μετά πολλής γενναιότητος και καρ
Σκεντέρμπεης κατώρθωσε να περικυκλώση τους έναν τερίας, καίτοι κατά πρόσωπον έχοντες τας φλογεράς
τίους και αναλαβών την οδηγίαν της δεξιάς πτέ του ηλίου ακτίνας.
ρυγος, επιπίπτει ραγδαίος κατά της αριστεράς τών
Εν τοσούτω πεντακόσιοι ιππείς χριστιανοί, προέ
Τούρκων, κατατροποι αυτήν, και εισδύσας μέχρι βησαν προς τα χαρακώματα του εχθρού προκα
των Αζαπίδων έμμανώς ανταγωνιζομένων, άνα λούντες αυτόν είχον δε εντολήν να επαναστρέψωσιν
τρέπει πάν το προστυχόν και πάντας φονεύει, εις το στρατόπεδον άμα καταδιωχθέντες. Ο Γιακούπ
 )(87)(
- - - "
αποστείλας κατ' αυτών ισάριθμον σχεδόν δύναμιν, στιανών ηγεμόνων, ανήγγειλε προς πολλούς εξ αυτών
κατέβη και αυτος εις το πεδίον μετά του λοιπού τας λαμπρας νίκας, και προσεπέστειλε και δώρα εκ
στρατού, διαιρέσας τούτον εις γραμμάς τρείς. Ενώ των εχθρικών λαφύρων. Μετά δε ταύτα απέλυσε
δε οι πεντακόσιοι ιππείς επανήρχοντο κατά το "
μέγα μέρος του στρατού, ώς εξολοθρευθέντος από
ππρ όσταγμα, ο Σκεντέρμπεης παρέλαβεν αυτούς, και προσώπου της Αλβανίας παντός έχθρού.
Μ. - - ν
έπεσε κατά των επερχομένων εχθρών. Τότε εκι
θησαν εκατέρωθεν οι στρατοί και η συμπλοκή
τέστη γενική. Ποτε το μίσος μεταξύ των δύο λαών
τ λ . - 4, -,
-

εν
είχεν έπι τοσούτον κορυφωθή ώς μαινόμενοι
ν - » - / - Α ΙΒΗΕΒΛΙΟΝ Ζ'.
σφάζοντο
ν'
εν σιωπή, και εν σιωπή απέθνησκον, και
- "" - ν - " » ν ν ν

μιόνη των όπλων ή κλαγγή αντήχει επί πολύ άρα

- , - κ. «/ 1464-1481.
μάχη έμεινεν αμφίρροπος. Ο Σκεντέρμπεης όμως
επιθυμών να διακρίνη
ν τ:
αυτήν επί τέλους,
γ
ορμά ώς ν ν - Εισβολή Μωάμεθ εις "Ηπειρον. - Απόπειρα δολοφονίας Σκεν
κεραυνός προς τον Γιακούπ, διασχίζει τας πυκνο
τέρμπεη. - Ο Βαλαβαν μετά ογδοήκοντα χιλιάδων ιππέων,
τάτας των εναντίων φάλαγγας, καταβιβαζει την και ο σουλτάνος μετά εκατόν είκοσι χιλιάδων πεζών πολιορκούσι
λόγχην και διαπεράσας τον τράχηλον αυτού κατε την Κρόιαν. - Γενναία αντίστασις. - Ο Μωάμεθ αποχωρεί.
κύλισε νεκρόν. Αποκλεισμός της πόλεως υπό Βαλαβάν. - Εξασθένησις της
Τούτο ιδόντες οι πολέμιοι τρέπoυσι τα νώτα και Αλβανίας. - Ο Σκεντέρμπεης εν Ρώμη. - Επάνοδος αυτού
διασκορπίζονται καταδιωκόμενοι ανηλεώς οι δε εις Κρόϊαν. - Θάνατος Βαλαβάν. - Αποχώρησις μέρους του
διαφυγόντες τας χείρας των στρατιωτών έπεσον εις τουρκικού στρατού. - Στάσις εν τώ αλβανικό στρατοπέδω.
- Ο Σκεντέρμπεης καταπαύει αυτήν. - Επάνοδος Μωάμεθ
τας των χωρικών οίτινες εφύλασσον τάς διόδους, το 1466 έτος εις Αλβανίαν και αναχώρησις αυτού. -Δύο πασάδες
και κατεσφάγησαν. μετά δεκαοκτώ χιλιάδων στρατιωτών φρουρούσι τα τουρκικά όρια.
Κατά τας δύο ταύτας μάχας εικοσιτέσσαρες και - Ασθένεια Σκεντέρμπεη και θάνατος αυτού - Πένθος Αλβα
επέκεινα χιλιάδες Τούρκων εφονεύθησαν, εξ τουλά νίας - Θρίαμβος των Τούρκων. - Θάνατος Μωάμεθ.
χιστον άλλαι εγένοντο υποχείριοι, και τετρακισ
χίλιοι χριστιανοί, χωρικοί τε και μη, απηλλάγησαν
της αιχμαλωσίας. Εκ δε των χριστιανών χίλιοι Εν τοσούτω έφθασαν εις Κωνσταντινούπολιν αι
και εκατόν απέθανον, και πολύς υπήρξεν ο αριθμός απαίσιαι ειδήσεις των δύο νικών του Σκεντέρμπεη.
των τραυματιών. Πλουσιώτατα λάφυρα αντήμειψαν Ο δε Μωάμεθ, όστις εθριάμβευε κατά πάσας τάς
τους αγώνας των στρατιωτών, και μέρος αυτών απε άλλας επιχειρήσεις, δυσκόλως έφερε τα εν Αλβανία
τέθη εις Κρόϊαν. δυστυχήματα έφρόνει μάλιστα ότι η ακαταγώνιστος
Την δ' επιούσαν μαθών ο Σκεντέρμπεης ότι ο αντίστασις της ηπειρωτικής εκείνης γωνίας προς τους
Βαλαβαν απεχώρει μετ' ολίγον εν αταξία, και ότι νικηφόρους της ημισελήνου στρατούς, ηπείλει ολό
εύκολος ήν η σύλληψις αυτου νεκρού ή ζωντος, «ας κληρον την εξουσίαν αυτού (1). Και αληθώς, ποίος
αναχωρήση ακωλύτως, είπε, δεν πρέπει να φέρη τις υπήρξεν ο μοχλός των τουρκικών θριάμβων και η τυφλή
εις Κωνσταντινούπολιν την είδησιν των ημετέρων πίστις των στρατιωτών εις την εξ ουρανού βοήθειαν
θριάμβων ; » Επιθυμών δε να γείνη το ταχύτερον έα ν άρα η πίστις αύτη εκλoνείτο, εάν εξ εναντίας
και ο λαός μέτοχος της χαράς του στρατού, έστειλε επιστεύετο ότι η θεία αύτη βοήθεια μετέβη προς
τον Τανούσιον εις Κρόιαν. Η πόλις πάσα ηγωνία, τον εχθρόν, τα πάντα απώλλυντο διότι η ενθεο
και οι ναοί ήσαν πλήρεις. Ναι μεν φήμη αίσια μανία ταχύτερον αποθαρρύνεται η συλλαμβάνει
προοιωνίζουσα έλεγεν ότι κατεστράφη ο εχθρός, ελπίδας.
αλλ' ουδείς ετόλμα να πιστεύση αυτήν, "Οθεν, ίν' απαλλαγή διά παντός από της ολε
"Οτε όμως έφθασεν ο ταχυδρόμος του Τανουσίου θρίας ταύτης μάστιγος, απεφάσισε να εισβάλη αυτο
κομίζων επιστολάς προς την κυβέρνησιν, μετά μικρον προσώπως μετά μεγάλων δυνάμεων εις Αλβανίαν,
δε και ο Τανούσιος αυτός, η αγαλλίασις υπήρξεν και να πολιορκήση κατά πρώτον την Κρόιαν, καρδίαν
ανεκλάλητος και δια ψηφίσματος εδόθη εντολή να ούσαν της όλης χώρας. "Οθεν προσέταξε νά συγκρο
ψαλώσι δοξολογία υπέρ του ηγεμόνος και του αν τηθή μεν στρατός πολυάριθμος, να έτοιμασθώσι δε
Α

δρείου στρατού. και πολλαι μηχαναι και πυροβόλα.

α ν ν 1 «λ γ ν

Ο δε Σκεντέρμπεης πριν η εισέλθη εις την πρω

" "

Τούτο μαθών ο Σκεντέρμπεης συνεκάλεσεν εις

τεύουσαν επεσκέφθη την χώραν των Τούρκων, οίτινες
επί πολύν χρόνον διετήρησαν την μνήμην της τρομε
ράς ταύτης επισκέψεως, και ώχύρωσε δι' ικανών στρα
τευμάτων τα όρια.
- Σ. -
συμβούλιον τους οικειοτέρους, και μετ' αυτών τον
αρχιεπίσκοπον Παυλον "Αγγελον, και τον Ιωάσαφ
Βάρβαρον, πρέσβυν Ενετίας, άνδρα νουνεχή και
πολύπειρον.Πάντες δε συνωμολόγησαν ότι επάναγκες
w ήν να ενισχυθώσι τα φρούρια δι' ανδρείων φρουρών

Επιθυμών δε και να καταστήση γενικωτέραν

την δόξαν του ήπειρωτικού ονόματος, και να εξάψη
(1) Sismondi, hist, des républiques italienne du moyon
εν ταυτώ τον κατά των Τούρκων ζήλον των χρι age, τόμ. Ζ.
12
 )(88 )(
και διά πολλών εφοδίων, και μάλιστα η Κρόϊα, μένη, και φοβούμενος μή ο παράτολμος Ηπειρώτης
οχυροτέρα νύν ή ότε επολιορκήθη υπό του Μουράτου. εισδύση μέχρι και αυτών αυτού των σκηνών, απε
"Οθεν εισήχθη εις αυτήν άριστος στρατός εξ Αλβανών φάσισε ν' αποχωρήση. Αλλ' ίνα σώση την τιμήν
τε και Ιταλών, και φρούραρχος διωρίσθη ο Βαλτα αυτού και μη εκληφθή ώς φυγών, αφήκε τον Βαλαβαν
σάρ Περδούκης, ανήρ Ιταλός πολλήν έχων εμπειρίαν μετά δεκαοκτώ χιλιάδων ιππέων και πεντακισχιλίων
και γενναιότητα. πεζών, έχοντα υπό τας οδηγίας αυτού και οκτώ
Επειδή δε ο Μωάμεθ δεν ήγνόει ότι τα του άλλους στρατηγούς διοικούντας ανά έπτακισχιλίους
πολέμου αβέβαια, ενόμισεν ασφαλεστέραν την δολο στρατιώτας. Αρα άπας ο μείνας παρά την Κρόϊαν
φονίαν. "Οθεν εξαπέστειλε δύο Τούρκους εις Αλβα τρατός συνέκειτο εξ έβδομήκοντα και εννέα χιλιάδων
νίαν, οίτινες εζήτησαν παρά του Σκε τέρμπεη να ανδρών, ο δε σουλτάνος, προστάξας αύστηρώς τον
βαπτισθώσι και να ταχθώσιν ώς στρατιώται υπό άρχισράτηγον να μη μακρυνθή εκείθεν πριν ή καθυπο
την σημαίαν του Χριστού. Ούτος δε μη υποπτεύων τάξη το φρούριον, ανεχώρησε μετά του λοιπού στρα
προδοσίαν εδέχθη αυτούς, και βαπτισθέντας κατέ του διά νυκτός, αφείς ίχνη αίματος ουκ ολίγα εν
ταξεν εις την ιδίαν φρουράν. Αλλ' η θεία πρόνοια Αλβανία, αδυνατών να νικήση κατέφυγεν, ώς και
έσκεπε τον πρόμαχον της πίστεως, διότι, ενώ κρύ άλλοτε, εις την προδοσίαν και ιδού πώς.
πτοντες υπο ένθερμότατον ζήλον τον ανόσιον σκοπόν, Παρασκευάζων ο Σκεντέρμπεης καταφύγιον προς
ανέμενον ευκαιρίαν όπως εκτελέσωσιν αυτόν, εμπε τους κατοίκους της Χαονίας, είχεν οχυρώσει πόλιν
σόντες εις έριδας, κατηγόρησαν αλλήλους ώς ελθόντας τινά εντός αυτής, την Σίδναν, μαχίμους έχουσαν
ίνα δολοφονήσωσι τον ηγεμόνα υποβληθέντες δε κατοίκους και τείχος ισχυρόν. Ο δε Μωάμεθ, δια
εις βασάνους και ομολογήσαντες την αλήθειαν απηγ φθείρας διά δώρων και δι' υποσχέσεων δύο Αλβανούς,
χονίσθησαν. απέσειλεν εις την πόλιν ίνα είπωσιν ότι η Κρόϊα παρε
εξησφαλίσθησαν, κατά το δυνατόν, τα
Μόλις δε δίδετο εντός ολίγου. Ούτοι δε ελθόντες είπον προς τους
φρούρια, και ο Βαλαβαν εισέβαλεν εις Αλβανίαν άλλοις « Ο Σκεντέρμπεης υποχωρών εις τον πολυά
όγδοήκοντα χιλιάδας ιππέων οδηγών, και φέρων ριθμον σρατον των εναντίων ανεχώρησεν εξ Αλβανίας,
πανταχού πυρ και σίδηρον. Και ελθών προ της και πάσαι αι πόλεις και τα φρούρια παρεδόθησαν.
Κροίας, διέκοψε πάσαν συγκοινωνίαν, απέκλεισεν "Οθεν επειδή παρατείνοντες εις μάτην την άμυναν
ερεθίζετε έτι μάλλον την οργήν του νικητού, προτι
αυτήν πανταχόθεν και κατέστησε το στρατόπεδον
εντός ισχυροτάτων χαρακωμάτων. Ελθόντος δε μότερον είναι να παραδοθήτε επί όροις. »
μετά μικρον και του Μωάμεθ μετά δεκαοκτώ μυριά Η επιβουλή δε αύτη τοσούτον επενήργησεν επί
δων ανδρών, προσεκλήθησαν οι εν τώ φρουρίω ίνα τους κατοίκους, ώστε ότε προσεκλήθησαν να παρα ί
παραδοθώσιν υπό όρους επωφελείς αλλ' ιδού τί απήν δοθώσιν εγγυωμένου του σουλτάνου την ζωήν, την
τησαν « Προτιμώμεν ν' αποθάνωμεν μυριάκις ή να περιουσίαν και την θρησκείαν τών εν τώ φρουρίω,
φανώμεν άπιστοι προς Θεόν, προς τον ηγεμόνα και δεν εδίστασαν ν' ανοίξωσι τας πύλας.
προς την
Α πατρίδα. » Επειδή δε επέμενον οι τούρκοι Αλλ' ο άπιστος μόλις εισελθών παρέδωκε πάντας,
ν ν χ

κήρυκες, απεθάρρυναν αυτούς πυροβολήσαντες σφο πλην γυναικών και παιδίων, εις θάνατον, φονεύσας
Ν - - » η , '

δρώς κατά των εναντίων. Αλλά και εξελθόντες μετά οκτώ χιλιαδας ανδρών. Ανέβη δε εις Κωνσταντινού
11 .
ι πολιν έν θριάμβω, τρόπαια φέρων νίκης των χριστια
προς την πόλιν, και πολλάς κεφαλάς απεκόμισαν νών τάς κεφαλάς.
θριαμβεύοντες. Η εν Αλβανία παρουσία τοσούτου στρατού, και
"ο δε σουλτάνος εκμανείς επί τή τοσαύτη τόλμη στρατού ανηλεούς, κατελύπει τον Σκεντέρμπεην,
κατεκεραυνοβολει νυχθήμερον την πόλιν, και σκοπον έλυπείτο δε και διότι αντίπαλον είχε τον Βαλαβαν,
έχων να εξοντώση αυτήν, κατεσκεύαζε και νέα καννό
ποιμένα άλλοτε υπηρετούντα παρά τώ γέροντι
νια εν αυτώ τω στρατοπέδω. Εις μάτην όμως πάντες Καστριώτη αλλά πώς να καταβάλη τοσούτον αριθ
γώνες, διότι μόλις ερρηγνύετό που το τείχος και
μόν ; Ο αδιάκοπος πόλεμος είχεν εξασθενίσει τάς
αμέσως επεσκευαζετο. Οι πολιορκούμενοι ποιούντες δυνάμεις της Αλβανίας, και η σφαγή των εν τω
αδιακόπως εξόδους παρηνόχλουν και παρέσυρον τους φρουρίω της Χαονίας έστέρησεν αυτόν πολλών και
πολιορκητας εις ενέδρας, κατεδίωκον αυτούς μέχρι γενναίων αθλητών. Συγκαλέσας λοιπόν πάντας τους
των ιδίων χαρακωμάτων και διέκοπτον τα έργα. στρατηγούς, τους μεγιστάνας και τους συμμάχους,
Ο δε Σκεντέρμπεης, αναθεις τώ Βαλτασάρ Περ παρέστησεν ειλικρινώς τον κίνδυνον της πατρίδος,
δούκη την άμυναν του τείχους, ανέβη εις τα πέριξ αυτού του χριστιανικού πληρώματος, και επεκα
όρη, όθεν επιπίπτων κατά των απωτέρων σωμάτων λέσθη ταχείαν επικουρίαν. Η παράστασις αύτη συνε
και καταλαμβάνων τα εφόδια, παρηνόχλει αδια κίνησε πάντας, και αναγορεύσαντες εκ νέου τον
κόπως τον εχθρόν. Σκεντέρμπεην ανώτατον άρχοντα, ώρκίσθησαν να
Επειδή δε η μεν πολιορκία παρετείνετο επί νικήσωσιν ή ν' αποθάνωσι πλησίον αυτού, και υπε
ματαίω, ο δε στρατός παρελύετο, εννοήσας ο Μωά σχέθησαν πάν είδος συνδρομής. Αλλά τί ίσχυον τα
μεθ ότι απροσμάχητος ήν πόλις ούτω πως αμυνο μικρά ταύτα προς τον μέγαν αριθμόν των εναντίωνς,
 )(89 )(
"Οθεν ο Σκεντέρμπεης απεφάσισε ν' απέλθη μόνος εις » Σπεύσατε λοιπόν εις βοήθειαν ημών, αρμοδίας
"Ρώμην και να ε πικαλεσθή την βοήθειαν του πάπα. έτι ούσης της ώρας διότι ίσως μετά μικρόν και ο
Γενναίον αλλά θλιβερόν το επιχείρημα ! ο μεγά τελευταίος αθλητής του Ιησού Χριστού κατά την
θυμος εκείνος πρόμαχος των χριστιανών, ο μέγας αντίπεραν παραλίαν της Αδριατικής θέλει εξαλειφθή.
αρχηγός μικράς χώρας, ο ακαταδάμαστος μαχητής, » Σπλαγχνίσθητε κινδυνεύοντας τοσούτους χρι
ού τινος την δόξαν διηγούντο και αι εσχατιαι της στιανούς ! ενθυμήθητε ότι ανήκουσιν εις την ποίμνην
γης, αυτός όστις παρακληθείς ου προ πολλού παρά του Ιησού, και ότι εις υμάς ανετέθη η φυλακή αυτών.
του πάπα και παρά βασιλέων, μετέβη μετά στρατού Εάν το Ευαγγέλιον εντελλεται υμίν το βοηθείν
εις Ιταλίαν ίνα συνδράμη αύτην, σήμερον ηναγκά τους χριστιανούς κατά τας συνήθεις ανάγκας, τό
ζετο ν' αφήση βεβηλουμένην υπό σμήνους απίστων καθήκον τούτο δεν γίνεται ιερώτερον ότε πρόκειται
την πατρίδα, ίνα επικαλεσθή την αντίληψιν της περί της ελευθερίας και μάλισα της υπάρξεως αυτών;»
αγνώμονος Δύσεως ! Αλλ' εισηκούσθησαν καν αι Δυστυχώς όμως αντί βοηθείας, αντί στρατιωτών,
αιτήσεις του ένδοξου πρεσβευτού και τιμαι μόνον εδαψιλεύθησαν τώ Σκεντέρμπεη, ο
Την απόφασιν ταύτην διεκοίνωσε προς μόνον τον πάπας εδωρήσατο αυτό πίλον και ξίφος ευλογηθέντα
αρχιεπίσκοπον Δυρραχίου, τον πρέσβυν της Ενετίας παρ' αυτού, προσθείς και χρηματικήν τινα χορη
και τον Τανούσιον, οίτινες και οι τρείς επεδοκίμασαν γίαν εκ τρισχιλίων σκούδων, άτινα παρεδόθησαν τώ
αυτήν παραδούς δε τώ Τανουσίω την γενικήν διοί ταμία του Σκεντέρμπεη Δημητρίω Φράγκω, εξαδέλφω
κησιν του στρατού, ανεχώρησε κρυφίως το 1465 του αρχιεπισκόπου Δυρραχίου.
μετ' ευαρίθμου συνοδίας και ως ιδιώτης, και δια
Ν y ιδου όλος ο καρπός της εις Ιταλίαν μεταβάσεως
πλεύσας την Αδριατικήν ήλθεν εις Ρώμην. του ηρωος.
Παύλος ο Β' (1), ανεψιός Ευγενίου του Δ', αρχιε Ναι μεν ο πάπας έγραψε προς τους χριστιανούς
ρατεύων τότε εν Ρώμη, υπεδέχθη αυτόν ώς σωτήρα ηγεμόνας ζητών βοήθειαν, αλλ' ουδείς εδείχθη πρό
των χριστιανών. Αλλά και πάντες επευφήμουν αυτόν θυμος να πράξη θυσίαν, οποίαν πρώτος αυτός ο
μετ' ενθουσιασμού, και αναπολούντες τα κατορθώ. ανώτατος αρχηγός τής ρωμαϊκής εκκλησίας απέφυγεν.
ματα του ανδρός εθεώρουν ώς ένα των μεγάλων Αναχωρήσας εκ Ρώμης ο Σκεντέρμπεης ηθέλησε
ηρώων της αρχαιότητος,
' W , / « - ν' απέλθη και εις Ενετίαν, διότι στενότατος ών
"

Συγκροτηθέντος δε συμβουλίου, ο Σκεντέρμπεης σύμμαχος της ενετικής πολιτείας, ήλπιζεν ότι αι

εξέθετο ενώπιον του πάπα και των καρδιναλίων παρακλήσεις αυτού ήθελον εισακουσθή. Αλλά τοσούτον
τας μεγάλας προόδους των Τούρκων, και τον εξ
τά της Αλβανίας ετράπησαν επί το χείρον, και
αυτών κίνδυνον της Ιταλίας.
τοσούτον αναπόφευκτος κατέστη η επάνοδος αυτού,
« Μετά την υποδούλωσιν, είπε, της Ασίας και ώστε έστειλε πρέσβυν ένα των γραμματέων. Αυτός
της Ελλάδος, μετά την σφαγήν των ηγειονικών δε επανελθών εις "Ηπειρον, και συνδιαλεχθείς το
γόνων τής Κωνσταντινουπόλεως, τής Τραπεζούντος, πρώτον εν Σκόδρα μετά του Ιωάσαφ Βαρβάρου,
τής Σερβίας, της Βοσνίας, της Βλαχίας και της απήλθεν οδηγών στρατον εξ υπηκόων ενετών προς
Σλαυονίας, μετά την υποταγήν της Πελοποννήσου το αλβανικόν στρατόπεδον. Αλλά και εκ Μακεδο
και την ερήμωσιν μεγίστου μέρους της Μακεδονίας νίας, και Σλαυονίας, και Δαλματίας εστάλησαν
και της Ηπείρου, απέναντι του αγρίου κατακτητου άνδρες ικανοί, ώστε συνεκροτήθη εξ όλων τούτων
τού αγωνιζομένου να καταστήση την Ρώμην δευ σώμα αξιόμαχον εκ δεκατριών χιλιάδων και επέ
τ έραν Κωνσταντινούπολιν, να συντρίψη τον σταυρόν, κεινα. Ενώσας δε αυτό μετά του διοικουμένου υπό
να ανυψώση επί του Καπιτωλίου την ημισέληνον και του Τανουσίου, ήτοιμάσθη να συνάψη μάχην προς
να πληρώση δούλων τον κόσμον όλον, και μετά τον Βαλαβαν, και να λύση την πολιορκίαν της
πάλην αδιάκοπον είκοσι και τριών ετών, μόνος Κροίας.
εγώ ίσταμαι μετά των λειψάνων των στρατιωτών Διό διαιρέσας τον συμμαχικόν στρατόν εις μοίρας
μου και μετά της μικράς μου επικρατείας, τοσούτον
δύο, την μεν έταξεν υπό τον Λεκαν Δυκαγίνην,
εξασθενησάσης ένεκα του αδιαλείπτου πολέμου, ώσε την δ' ετέραν υπό τον εκ Σκόδρας Νικόλαον Μο
ουδεμία πόλις απολείπεται σώα κατά την Ηπειρον νέττην διοικητήν της πόλεως ταύτης. Ενεκρίθη δε
μόλις μένουσιν έτι ρανίδες τινές αίματος έτοιμοι να ν' αναχωρήσωσιν αμέσως εκ Λισσού, να διαβώσι διά
χυθώσιν υπέρ του χριστιανικού πληρώματος. Αλλά των φαρσαλικών πεδίων και μεγάλου δάσους κει
και κατά την Μακεδονίαν, την γόνιμον ταύτην μένου μεταξύ τούτων και της χώρας της Κροίας,
μητέρα στρατιωτών, μεγιστάνων, στρατηγών, μαχη και να πλησιάσωσιν απαρατήρητοι εις την πόλιν, ενώ
τών, μόνος ο ευάριθμός μου στρατος απολείπεται, ο Σκεντέρμπεης ερχόμενος διά του όρους Κρουίνου,
και της πριν ευτυχίας μόνον θάρρος και αδάμαστοι έμελλε να επιπέση κατά των πολιορκητών.
καρδίαι επέζησαν. "Οπως εννοήσωμεν καλώς την διάταξιν ταύτην
"- -

ανάγκη να ενθυμηθώμεν ότι η Κρόϊα, κειμένη, επί

(1) Πέτρος Βάρβος Ενετός. Ούτος επεχείρησε την ανακαίνισιν
των αρχαίων μνημείων της Ρώμης, και ετελείωσε το ωραίον της κορυφής υψηλού όρους, υπέρκειται των πεδίων
παλάτιον του Αγ. Μάρκου. της Ημαθίας. Και προς μεν την μίαν άκραν αυτής
12*
 (90 (
το έδαφος είναι όλως απότομον και απρόσιτον επί Μετά τινας δε ημέρας δύο Τούρκοι ελθόντες προς
των οξυτάτων τούτου βράχων ανηγέρθησαν τα τείχη αυτόν, εξητήσαντο εν ονόματι των στρατηγών και
της πόλεως προς δε την άλλην, την αντικειμένην, του λοιπού στρατού την άδειαν να αναχωρήσωσιν
η κορυφή του όρους κλίνει ηρέμα προς το πεδίον και ανενόχλητοι εις τα ίδια, παραδίδοντες τά τε όπλα,
απολήγει εις πολλούς λόφους. Επί της ράχεως τους ίππους και την άλλην σκευήν. Αλλ' ο Σκεντέρ
ταύτης υπήρχε στενή ατραπός, δι' ής μόνης εκοινώνει μπεης πριν ή άπαντήση, θέλων ν' ακούση και του
ή πόλις μετά της πέριξ χώρας. Ο Βαλαβαν εστρατο συμβουλίου και των στρατηγών την γνώμην, απε
πεδεύετο επ' αυτής της πλευράς του όρους. τάθη πρώτον προς τον Ιωάσαφ Βάρβαρον ουτος δε
ν . . . . * " 2 ,"
τ
Πρώτος ο Σκεντέρμπεης έφθασεν εις το όρος αλλά απεκρίθη « Η πολι εία της Ενετίας μ' έστειλεν
μόλις ελθών ειδοποιήθη ότι ο αδελφός του Βαλαβαν ενταύθα ίνα διαμένω παρά τω ηγεμόνι, και να
Γιονυμάς, ήρχετο φέρων αξιόλογον επικουρίαν. Διό συσκέπτωμαι μετ' αυτού περί επικουρίας. »
λαβών άνευ αναβολής το εκλεκτότερον του στρατού, Αλλ' ο Λέκας Δυκαγίνης, αυτός ο πολλά μεν
ιαι ελθών διά νυκτος προς τον Γιονυμάν μεταξύ πράττωνΙ ολίγα δε λέγων
» Α' ν κ- »! «... -
είπε λακωνικώς « Εμ
ετάχθησαν μετά της γνώμης Ν "

ων ορέων, άλλους μεν κατέσφαξεν, άλλους δ' έτρε πρός » ! Πάντες δ ε

-

"
ν

εν εις φυγήν, και αιχμαλωτίσας τόν τε στρατηγoν αυτού ο αρχιεπίσκοπος μάλιστα Δυρραχίου ενί
και τον υιον αυτού Αυδάρ επανήλθε την αυτήν νύκτα σχυσεν έτι μάλλον την γνώμην ταύτην, αναμνησθείς
εις το στρατόπεδον. Την δ' επιούσαν οι δύο αιχμά του Ιουλίου Καίσαρος, κατατροπώσαντος τους περί
λωτοι εξετέθησαν δέσμιοι προ των οφθαλμών του τον Πομπηίον εν αυτώ εκείνω τώ πεδίω.
Βαλαβαν,
2 κ.ν, ενώ ο Σκεντέρμπεης ορμήσας μετ
Σκεντερμπεης ορμησας μετά της Αλλ' ο Σκεντέρμπεης προέτεινεν άλλην γνώμην.
•
ν -ν .. "" ν

αυτης ταχύτητος προς την κορυφήν του όρους, απε

Α ν- ν ν Α
«Την ανδρίαν ύμών, είπε, γενναίοι και φίλτατοι
δίωξε πολυάριθμον τουρκικόν απόσπασμα, κατέ σύντροφοι, γινώσκω προ πολλού, ουδε διστάζω ότι
στησεν άλλο εκ των ιδίων στρατιωτών, και διο τους εχθρούς oυς τoσάκις κατετροπώσατε, είσθε
Ζ

ταχυδρόμων ειδοποίησε τους συμμάχους περί της σήμερον πρόθυμοι να εξοντώσητε. Δεν συμφέρει όμως
πρώτης ταύτης επιτυχίας.
ι
να ενθυμώμεθα ενίοτε το του σοφού « Μή ζητείτε
Ιδών έκθαμβος ο Βαλαβαν τον εχθρόν τοσούτω τρικυμίαν εν ώρα γαλήνης ; »
πλησίον, και ώς εκ μαγείας εστρατοπεδευμένον υπε » Εν τη αγαθότητι αυτού ο Θεός έστειλεν ημίν
ράνω αυτού, έθεώρησεν αναγκαίον νά ζωπυρήση διά νίκην άνευ μάχης και αίματος ή πόλις απηλλάγη
δημηγορίας το θάρρος του στρατού και να πείση της πολιορκίας, και ο ακάθεκτος ημών εχθρός ο
Βαλαβάν απωλέσθη ο στρατός αυτού εδραπέτευσε,
αυτόν, ότι εάν επιχειρήσωσιν έφοδον κατά της πό
λεως, οι εν αυτή φίλοι των Τούρκων θέλουσιν ανοίξει και ημείς μένομεν ήσυχοι προς τι λοιπόν να ζητή
τας πύλας προ της εφόδου όμως προσεκλήθησαν οι σωμεν θύελλαν ; Προς τί να δοκιμάσωμεν την άστα
πολιορκούμενοι να παραδοθώσιν, ειδοποιηθέντες ότι τον και τυφλήν τύχην ;
εάν αντισταθώσιν ο σίδηρος των πολιορκητών ουδενός » "Οπως καγώ ούτω και υμείς γινώσκετε πόσον
θέλει φεισθή. τα εν πολέμω σφάλματα καθίστανται αθεράπευτα.
Αλλ' οι πολιορκούμενοι αντί απαντήσεως εξελ Και επί μεν των διαπραγματεύσεων και των άλλων
θόντες επέπεσον κατά των πρώτων φρουρών, και υποθέσεων εν σφάλμα διορθoύται, επί δε πολέμου
» "

ανέτρεψαν αυτάς. Εκμανείς τότε ο πασάς ώρμησεν ΟU Υ Μ .

ίν' αποκρούση, τους πολεμίους. Ενώ δε ούτοι απε » Ιδού διά τί οι ένδοξοι εκείνοι της αρχαιότητος
χώρουν συντεταγμένοι ουδένα άνδρα απολέσαντες, στρατηγοί προετίμων του αριθμού την πειθαρχίαν
ο Γεώργιος Αλεξίου, άριστος πυροβολοφόρος, εξηκόν του πολέμου το της
διότι η έκβασις μάχης άδηλος, και αβέβαιον
τέλος, δεν αποφασίζομεν ήμ εις
τισε σφαίραν κατά του Βαλαβαν, όστις τραυματισθείς,
αλλά καθήμενος ευσαθώς επί του ίππου έδραμε, μετά περί αυτού αλλ' η τύχη. Τον εχθρόν πρέπει να φοβώ
σπουδής προς το στρατηγείον μετά μικρόν όμως, μεθα, ουχί δε να καταφρονώμεν ναι μεν μετά την
ενώ ήτοιμάζετο να καταβή, εκλoνήθη και έπεσεν νίκην και το τέλος της εκστρατείας πρέπει να είμεθα
άπνους, ποτίσας ούτω ο προδότης διά του αίματος άγρυπνοι όσον και προ αυτών, αλλά και να μη τρέ
αυτού το πάτριον έδαφος, ο τοσάκις έβρεξε δι' αίματος χωμεν παρατόλμως εις τα όπλα.
χριστιανικού. » "Οθεν έαν ορμήσωμεν κατά του στρατού, όστις
Ο θάνατος του Βαλαβάν κατεθορύβησε τους επικαλείται την ημετέραν ανοχήν, θέλομεν ριψοκιν
Τούρκους, και την επελθούσαν νύκτα απεχώρησαν δυνήσει (ο μη γένοιτο ! ) την σωτηρίαν ημών ,
εν σιωπή εις το πεδίον της Τυράννης, οκτώ μίλια ασφαλή ούσαν σήμερον.
μακράν της Κροίας. "Οτε δε την επιούσαν ηθέλησε » Καταστείλατε λοιπόν την ορμήν υμών. Δεν
να κατασκοπήση ο Σκεντέρμπεης το στρατόπεδον εκερδήσαμεν αρκετάς νίκας , Αρκούσιν υμίν τόσοι
αυτών, στρατιώτην μεν ουδένα εύρε, πολεμικά δε θρίαμβοι, και τόσαι σφαγαι, και η τοσούτον σταθερά
εφόδια και τροφάς εν αφθονία εισήλθε δε θριαμβεύων αντίληψις της τύχης. Μη λησμονείτε δε ότι τους
εις την πόλιν επευφημούντος του πλήθους και κρο στρατούς των εναντίων δεν συγκροτεί πάντοτε όχλος
τούντων των πυροβόλων. ανάνδρων. Εξεναντίας, ο προ των οφθαλμών ημών
 )(91)(
είναι εκλεκτός και δεδοκιμασμένος, έτοιμος εις ευρίσκοντο φρουραι τουρκικαι, και εντός ολίγου τάς
μάχας, και προ πάντων βοηθόν έχων σήμερον την μεν κατέσφαξε τάς δε ήχμαλώτισε. Και απαλλάξας
κραταιοτέραν των δυνάμεων, την ανάγκην, και φλε την Αλβανίαν από της παρουσίας των εναντίων,
γόμενος υπό επιθυμίας εκδικήσεως διά τον θάνατον απέσειλε τον στρατόν εις τα ίδια πλούσιον λαφύρων
του στρατηγού. και δόξης.
» Το κατ' έμε, και πιστεύσατέ μοι, προσποιούνται Ενώ δε τοιαύτα συνέβαινον εν Αλβανία, εν
ότι απεθαρρύνθησαν, ενώ επιθυμούσι να συνάψωσι Κωνσταντινουπόλει ο Μωάμεθ κατείχετο μεταξύ
μάχην. Μη σπεύσωμεν ει δυνατόν των άλλων αυτού θριάμβων υπό μεγίστης αθυμίας
» Αλλ' υποθέσωμεν ότι λέγουσι την αλήθειαν ο θάνατος του Βαλαβαν, η λύσις της πολιορκίας της
καταντήσαντες εις το να φοβώνται πάντα, ουδεν Κροίας και η αποχώρησις του στρατού συνετάρασσον
φοβούνται πλέον άρα τί πλέον επικίνδυνον η έφοδος αυτόν. "Οθεν απεφάσισε να εκστρατεύση και δεύτερον
κατ' ανθρώπων μόνον καταφύγιον εχόντων την απε αυτοπροσώπως εις Ηπειρον, οδηγών στρατον φοβε
πισίαν ; -
ρώτερον (1).
» Ακούσατέ με λοιπόν, φίλτατοι συστρατιώται, Τούτο μαθών ο Σκεντέρμπεης και προβλέπων το
θέλουσι καταβληθή εντός ολίγου, διότι έχουσι μυρίας κρίσιμον της νέας
εκστρατείας, έδείχθη είπερ ποτε
τερήσεις στρατος δε άνευ άρτου νικάται άνευ μάχης. δραστήριος. Και όχυρώσας τα φρούρια, τας πόλεις,
» Διακόπτοντες την συγκοινωνίαν όπως μη έλθωσι τα στενά και τας διόδους, προσεκάλεσε και τους
τροφαί και βοήθεια προς τον εχθρόν έχοντες εντός συμμάχους να μιμηθώσι το παράδειγμα αυτού και
τ ης αγαπητής ημών Κροίας γενναίους προμάχους, να ετοιμασθώσι κατά πάντα. Και ταυτα μεν εγέ
θέλομεν βιάσει αυτόν ή να παραδοθή ή να εξολο νoντο τον χειμωνα.
θρευθή αμαχητί υπό του λιμού. » Το δε έαρ του 1466 έτους, ο Μωάμεθ εισήλασεν
Καί τινα μεν τών μελών της συνελεύσεως ενέ εις Αλβανίαν μετά φοβερού στρατού, και ελθών
κριναν τα συνετά ταύτα λόγια, οι στρατιώται όμως έστρατοπεδεύσατο παρά τον Γένυσον εν ευρυχωρο
είπερ ποτε ενθουσιώντες κατά των Τούρκων απεδο τάτω πεδίω, ανήκοντι τω Αρριανίτη, πενθερώ του
κίμασαν αυτά. Και πρώτον τότε ηκούσθησαν σφοδροί Σκεντέρμπεη. Γεννάται δε ο Γένυσος εν Μακεδονία,
γογγυσμοί μεταξύ αυτών. « Εμπρός, έλεγον, κατά και διερχόμενος διά λιμνών και παραποταμίων
των Τούρκων μή ακούωμεν τον Σκεντέρμπεην όστις, καταρρέει εις την κοιλάδα της Αλβανoπόλεως,
τολμηρός άλλοτε, εγένετο δειλός ένεκα της ηλικίας. εντεύθεν δε διασχίζων την χώραν της Πεκίνης
Θέλει ν' αφαιρέση τα όπλα αφ' ημών οίτινες δι' αυτά εισβάλλει εις την Αδριατικήν. Α

εγεννήθημεν. Σήμερον δεν έχει έλλειψιν στρατιωτών Εκεί πλησίον υπήρχε πόλις αρχαία κατεδαφι
ο στρατηγός, αλλ' οι στρατιώται στρατηγού. Πλην σθείσα μεν άλλοτε υπό των Ελληνογάλλων, από
τί χρείαν έχομεν αξιωματικών και Εις τα όπλα! εις δε του 1482 μέχρι της σήμερον διατελούσα πρω
τα όπλα ! »
τεύουσα νομού. Ταύτην λοιπόν την πόλιν ανωκοδό
Την στασιαστικήν ταύτην απείθειαν μόλις κατέ μησεν ο σουλτάνος, και οχυρώσας αυτήν διευθύνθη
στειλαν οι αρχηγοί, υποσχεθέντες ότι εφοδιασθείσης εις Δυρράχιον, περιώνυμον της Γερουσίας καταφύγιον
τής Κροίας θέλουσιν εκστρατεύσει κατά του εχθρού. ότε ο Καίσαρ κατεδίωκε τον Πομπήιον. Καταντικρύ
Ο δε Σκεντέρμπεης προσκαλέσας τους δύο κήρυκας κείμενον της Ιταλίας, λιμένα έχον ευρύχωρον και
τών πολεμίων έδωκε την απάντησιν ταύτην «Εισήλ ασφαλή όπου κατέπλεε μέγας αριθμός πλοίων φερόν

θατε μεν άνευ της αδείας μου εις την Αλβανίαν, των σιτηρά και άλλα ξένα προϊόντα, περικυκλού
δεν θέλετε όμως εξελθεί κατα τον αυτόν τρόπον. » μενον υπό ευφορωτάτων αγρών και πλουσίων άλικών,
Και συγχρόνως κατέλαβε διά στρατιωτικών απο μετήρχετο αξιόλογον εμπορίαν και περιείχε θησαυ
σπασμάτων όλας τας διόδους, ενώ στρατός ελθών ρούς. Οι ναοί της πόλεως ήσαν και ώραίοι και πολυά
παρά τον ποταμόν "Ισμον διευκόλυνε την απόβασιν ριθμοι, και πολλά μνημεία εσώζοντο, μάλιστα δε ο
πολλών εφοδίων, Εγένοντο δε ταύτα πάντα μετά έκ χαλκού του Αδριανού ανδριάς. Είχε δε και αμφι
τοσαύτης ταχύτητος, ώστε εντός τριών ήμερων εισή θέατρον κατασκευασθέν υπό του αυτοκράτορος τούτου,
χθησαν εις Κρόιαν εφόδια ικανα επί εξ έτη. και δια το οχυρόν της θέσεως και του τείχους έθεω
Εν τούτοις ήλθεν είδησις ότι οι Τούρκοι κατα ρει το απροσμαχητος.
λιπόντες διά νυκτός το πεδίον Τυράννης ένεκα του
1) Ο Σισμόνδης Φ:
φρονεί ότι η δευτέρα αύτη εκστρατεία ουδέ
λιμού, παρεβίασαν τας διόδους, πολλών εξ αυτών "

φονευθέντων και πάσης αυτών της σκευής άλω. ποτε εγένετο, και ότι ο Βαρλέττιος απατηθείς συγχέει μετά της
θείσης υπό των χριστιανών. Τούτο ακούσαντες οι πρώτης. Το κατ' εμε όμως, ει και ομολογώ το κύρος των λόγων
τοιούτου ιστορικού, δεν δέχομαι την γνώμην ταύτην, πρώτον μεν
στρατιώται επεδόθησαν και αύθις εις γογγυσμούς διότι ο Βαρλέττιος συμπολίτης και φίλος του Σκεντέρμπεη, ακριβής
ι ι ι
κατά του Σκεντέρμπεη, εγκαλούντες αυτόν διά την
-

Α ν " 7" ν. Δ ι …. " "

πάντοτε περί την διήγησιν, δεν ήν εύκολον να υποπέση εις

απόδρασιν των πολεμίων. Αλλά καταπραύνας την τοιούτον σφάλμα και δεύτερον διότι οι σύγχρονοι, απατώνται
- 4- 2
". - Α- -
αγανάκτησιν αυτών διά δώρων και παραινέσεων, η

μεν ως προς την χρονολογίαν, ώς προς γεγονός όμως τοσούτω

-

- Λ

εισήλασεν εις Χαονίαν και την πέριξ χώραν, όπου σπουδαίον ουχί.
 ")(92 )(

Και όμως ο Μωάμεθ, υποθέτων ότι και η φρουρά προαισθανθείς τον θάνατον, όντοσάκις είδεν ατρό
ήν ασθενής και ότι συνέκειτο ώς επί το πλείστον εκ μητος κατά πρόσωπον, μόνον δε υπέρ πατρίδος
πολιτών, ήλπισεν ότι έμελλε να κυριεύση της πόλεως μεριμνών και κατ' αυτήν την τελευταίαν ώραν,
κατά την πρώτην έφοδον. Αλλ' ο Σκεντέρμπεης και προσεκάλεσε τους στρατηγούς, τους συμμάχους και
οι Ενετοί προλαβόντες είχον περιφρουρήσει αυτήν και τόν πρέσβυν της Ενετίας. Συνελθόντων δε πάντων
διά ξηράς και διά θαλάσσης. "Οθεν μετά πεισματώδη ανεγερθείς μικρον μετά κόπου επε τάδε,
μάχην και απώλειαν πολλών Τούρκων απεκρούσθη « Το πρώτον καθήκον του ανθρώπου, πιστοί
αισχρώς. Την απροσδόκητον δε ταύτην αντίστασιν σύμμαχοι και φίλτατοι συστρατιώται, είναι το
απέδωκε τό Σκεντέρμπεη, υποθέσας ότι ευρίσκετο ν' αγαπά και να υπηρετή τον Θεόν, είτα δε την
έντος του τείχους. πατρίδα, να ζη διά μόνη αυτήν, να υπερασπίζη
Μετά την αποτυχίαν δε ταύτην ελθών εις Κρόϊαν αυτήν και υπέρ αυτής να θυσιάζη και την τελευταίαν
απέκλεισε στενότατα αυτήν. Καί τοι γινώσκων έκ ρανίδα του ιδίου αίματος προς πάντας δε τους
π.είρας ότι κακώς υπεδέχοντο οι Αλβανοί τάς περί
πράττοντας ταυτα φυλάσσεται ιδία μονή εν τώ
παραδόσεως προσκλήσεις και τας υποσχέσεις, ούχ
7: ουρανω.
« ν ' τ: " - ν

ήττον όμως δεν εδίστασε να στείλη προς τους εν » Αί αλήθειαι αU : χι ήσ χ ν αει ποτε παρουσαι Εγ
",

ώ φρουρίω τοιαύτας προτάσεις.-- Ούτοι

Α -- η όμως απε τη καρδία μου, και αείπΟ τε προς ταύτας έστρεφον
κρίθησαν πυροβολούντες, και εξελθόν τες ραγδαίοι, ό ν νούν και τας δυνάμεις μου πάσας. Μαρτύρομαι
ι

αυτών, ο ε πρώτον μεν τον Θεόν, δεύτερον δε υμας.

\ - w Ρ . -

επανήλθον κομιζοντες, κατά την συνήθειαν

ΨΥ/

πυλλάς τουρκικάς κεφαλάς. Ο δε Σκεντέρμπεης

ν ν -
» Είκοσι τρία παρήλθον έτη αφότου φυγών δρα
φ ρουρίου παρηνόχλει νυχθήμερον τον πέτης του σουλτάνου τάς χείρας επανήλθον εις την
Ξ ν (*) V ΕΧ. τΟ ς τΟ"

"εχθρονκαι απεδεκάτιζεν αυτόν. Αποκαμών λοιπόν πάτριoν χώραν και αδιακόπως έκτοτε, ένεκα της
και πάλιν ο Μωάμεθ απεφάσισε ν' αποχωρήση αλλά κοινής ασφαλείας και της ανεξαρτησίας του χριστια
Κωνσταντινούπολιν άνευ καν
νικού πληρώματος, επολέμησα λαόν τρομερόν, διά τε
ης ; Επί της αδριατικής παρα την ανδρίαν και την ενθεομανίαν αυτού. Ο αγών δε
ύ Δυοβανίου, ώκοδομείτο υπό
υ Δυρραχίου, ωκοοομειτο υπο ούτος, χάριτι της θείας προνοίας και της υμετέρας
του Σκεντέρμπεη μικρά πόλις, καλουμένη Τσωρλή, ατρομήτου συνδρομής, ευδοκίμησε πάντοτε.
άμοιρος έτι κατοίκων ταύτην λοιπόν κατέκτησεν ο
•ς

σουλτάνος, και
Α
κατεδαφίσας εξ ολοκλήρου διήρπασε » Αλλά σήμερον το εξηκοστόν και τρίτον έτος
της ηλικίας μου άγων, καμπτόμενος υπό του γήρως,
μέρη τινά της αλβανικής χώρας. Αλλ' ο Σκεντέρκατατρυχόμενος υπο δεινής νόσου και σερούμενος των
μπεης παρακολουθών αδιακόπως αυτόν, ώρμα ακά δυνάμεών μου, απέρχομαι μικρόν κατά μικρόν. Ναι,
θεκτος απο τών όρέων και από του βάθους των φίλτατοι συστρατιώται, η θεία Πρόνοια, ήτις πάντα
κοιλάδων, ενώ σμήνη χωρικών έφρασσοντάς διόδους
διατάσσει επί το κρείττον, θέλει ν' αποβάλω σήμερον
και εκυρίευον των εφοδίων, και κατέσφαζον τους την θνητήν ταύτην σάρκα. Είθε ν' ανταλλάξω αλλα
υστερίζοντας, χού την βραχύτητα και τάς ταλαιπωρίας του ανθρω
Επανήλθε δε ο Μωάμεθ εις Κωνσταντινούπολιν πίνου βίου προς την αιωνίαν ευδαιμονίαν !
εξ μήνας μετά την εκστρατείαν, αναθεις εις δύο
» Μαρτύρομαι δε τόν Θεόν ότι η ιδέα του θανάτου
πασαδας, τον Αλήν και Χάγιαν, και είκοσιοκτώ μάλλον ο νόμος ούτος ουδόλως με πτοεί αλλά
χιλιάδας ανδρών την φυλακήν των τουρκικών ορίων, Α ! αγογγύστως υποτάσσομαι εις την ανάγκην ταύ
\

και δούς αυτούς εντολήν να μη επιτεθώσι ποτε κατά την, όρον ούσαν της ημετέρας γεννήσεως. Η μεν γη
της Αλβανίας. Ούτοι δε έπεμψαν τώ Σκεντέρμπεη
πρέπει να επιστρέψη εις την γην, το δε αθάνατον
πλούσια δώρα, αντεπιστείλαντος και αυτού άλλα. πνεύμα προς τον δανείσαντα αυτό ημίν.
Αλλ' ούτε η ευγενής αύτη συμπεριφορά ούτε η » Δέχομαι δε καρτερικώς τον θάνατον, ουχί
ηλικία εμετρίαζον τους άγρύπνους αγώνας του αδα ίνα αποφύγω τους κινδύνους και τους μόχθους εις
μάστου εκείνου ήπειρώτου. Οι Τούρκοι οικοδομή ους κατη άλωσα όλον μου τον βίον δούλος του Θεού
σαντες εσχάτως εν τη Αλβανία τον Αυλώνα, άφηκαν και της χριστιανικής πίστεως επεθύμουν να υποστώ
έν αυτώ φρουραν αξιόμαχον. Τούτο το φρούριον και άλλους δεινοτέρους αλλά διέτρεξα τον ώρισμένον
θέλων να κατακτήση ο γέρων αθλητής, προσέταξε κύκλον. . . » "
να συναθροισθή στρατός αλλά νόσος επελθούσα Ενταύθα εσιώπησε διότι ναι μεν το βλέμμα και
δυστυχώς παρελυσε τα σχέδια του ήρωος. το ήθος ήσαν πάντοτε τα αυτά, η φωνή όμως εξη
Κατά την συνήθειαν αυτού είχε επιχειρήσει να σθένει. Μετά μικρόν δε εξηκολούθησεν ειπών ι

περιέλθη έφιππος πάσαν την αλβανικήν χώραν, ίνα « Πριν ή εγκαταλείψη η ψυχή τον φίλον υμών,
έπιθεωρήση τους ικανούς να συντρέξωσιν εις την υπε οφείλει και αυτός να καταλείψη προς υμάς τελευταίαν
άσπισιν αυτής. Ελθών δε εις Λισσον, πόλιν ενετικήν
:γν ηγάπα ιδιαζόντως και όπου είχε καλέσει πάντας παραγγελίαν ζωντός μου ήγωνίσθητε ενδόξως κατά
των τυράννων, αλλά και αποθανόντος μου πρέπει
τους συμμάχους, κατελήφθη υπό σφοδρού πυρετού. ν' αγωνισθήτε επίσης, αείποτε μεριμνώντες υπέρ
Επειδή δε προέβαινε καθ' εκάστην επί τα χείρω, του ιερού ημών σκοπού,
 93)(
» Πιστεύσατε δε ότι εάν μένητε ηνωμένοι, εάν εις την γην των πατέρων σου. Εν τοσούτω αναθέτω
φυλάσσητε την μακαρίαν αρμονίαν ήτις δια μικρών ταύτην εις την προστασίαν της ενετικής πολιτείας,
κατορθοί μεγάλα, εαν αείποτε έχητε κατά νουν την ίνα διοική, υπερασπίζηται και φυλάττη υπέρ σου,
κοινήν ωφέλειαν, θέλετε σώσει και πατρίδα, και κατά τας μετ' αυτής συνθήκας μου.
- κ. "
οικογενείας και ανεξαρτησίαν. » Η Γερουσία υπήρξε πάντοτε πιστή μου σύμ
» Τον δε υιόν μου, την πολύτιμον ταύτην παρα μαχος και ακλόνητος φίλος ταύτην έχε άντι συγγε
\ Λ Α

καταθήκην, ανατίθημι εις την γενναιότητα υμών. V(*) V Χ. χ , κηδεμόνων, και ταύτης άκουε τας συμβου
-

Α - ν ν »

Διά την μικράν και ασθενή αυτού ηλικίαν ούτε ν' απο άς. Και εγώ μεν τοιαύτην ε χον προς αυτήν φιλίαν, -

κρούση αλλ' ούτε να προΐδη δύναται τον κίνδυνον στε τα συμφέροντα της Ενετίας έθεώρησα αείποτε ό
και άνευ της προστασίας υμών ο Μωάμεθ, τίγρις ώς εμά, εκείνη δε τοιαύτην ανέθετε πίστιν εις έμε,
, ν' -
«r - " - Ν -

διψώσα αίμα, θέλει κατασπαράξει το ταλαίπωρον ώστε τας πόλεις και τα φρούρια αυτής παρέδιδεν εις
τούτο παιδίον.
την εμήν φυλακήν, και την παρακαταθήκην ταύτην
» Υπερασπίσθητε λοιπόν αυτό ( Χ.Ζι εγ ώ ν.
έσωσα χάριτι θεία αβλαβή.
- -
»
- "

κ
μάχησα νυχθήμερον υπέρ της ευτυχίας και της δοξης » Θάδρει λοιπόν, υιέ μου, και υπό την σκέπην
- και , Ν . . '' -

υμων, μη ζήσας δι' εμε αλλά δι' υμάς. ια α έ Χ.Υ αυτής ζηθι αφόβως. )) - τ χ

υμών, και προς υμάς αφιερώντας τε ημέρας και τας Ενταύθα ο Σκεντέρμπεης έπαυσε, μετά μικρόν
νύκτας μου. δε επανέλαβεν αγωνιών
» Παντες γινώσκετε ότι δεν μετεχειρίσθην ποτέ το κράτος σου, έσo προ « "Οταν δε αναλάβης
υμάς ως κατωτέρους, ώς υπηκόους, αλλ' ώς φίλους πάντων δίκαιος, ίσος και προς πλούσιον και προς
και αδελφούς. πτωχόν, και προς ισχυρόν και προς ασθενή. Οχύ
» Αλλ' ιδού αποθνήσκω, και πρώτον σήμερον ρωσον αυτό διά φίλων, διότι ο άνθρωπος έχει ανάγκην
εγκατ λείπω υμάς. φίλων ώς ή γή ηλίου. "Εσο ευεργετικός προς πάντας,
» Την πίστιν και την περιπαθή αγάπην ήν έδειξα και ο μεν Θεός θέλει σε ευλογήσει, προς δε τους
"

μάς, ζητώ σήμερον υπέρ του υιού μου Ιωάννου, ανθρώπους θέλεις ευαρεστήσει.
2. « - "
* --- -- * ν » «"
έ 7 τ(...) αντιπροσωπος μου μεταξυ υμων
» Κατά τας δυσκόλους περιστάσεις, εν ώρα συμ
» Έχετε υγείαν. . . έχετε υγείαν! » φοράς.
Ψυ"%ς» έσο γενναίος,
γε )
εν ώραη δε ευδαιμονίας
μονιας έσo μ.μέ
Και ευθύς οι παρεστώτες προσελθόντες ήσπά τριος και εγκρατης, φευγε δε την ραθυμίαν και την
Μ. ί ί"--2 Α - " γ. - Λ.

σθησαν αυτόν, και δάκρυα κατέβρεξαν τας παρειάς αργίαν, διότι εκ τούτων γεννώνται πάντα τα κακά.
των ατρομήτων εκείνων πολεμιστών. Μόνος ο ψυχορ » Υπόμενε τους κόπους, μη φοβού τον κίνδυνον
ραγών--2έκειτο
Α δε πράος.2%". -
και φέρε μετά φρονήσεως και θάρρους την αστασίαν
Α- - - 1 » Α' - 1

Μετά δε ταύτα έζήτησε τον υιόν Ιωάννην και των ανθρωπίνων πραγμάτων. Απόκρυπτε δε τας
ότε είδεν αυτόν ελθόντα χαρά μελαγχολική περιεχύθη πληγάς και τας δυστυχίας σου, όπως μη χαιρεκακή
εις το κάτωχρον αυτού πρόσωπον. και καυχάται ο εχθρός σου.
« - " ν " 1 ι / -

Ο ηγεμονόπαις έκλινε γόνυ παρά την κλίνην του » Έχε πάντοτε κατά νουν ότι οι βάρβαροι εισι
πατρός ούτος δε, ατενίσας αυτόν εν σιωπή και εναγ δοκιμώτατοι περί την πανουργίαν. Καταφρόνει τας
καλισθείς περιπαθώς είπεν « Υιέ μου » φίλτατέ δεξιώσεις των τυράννων και απόβαλε μετ' αγανακτή
μου Ιωάννη, σε καταλείπω, οίμοι! αδύνατον. Και σεως τα δώρα αυτών και τας υποσχέσεις, διότι
μόνον αισχύνη και δουλεία γεννάται εξ αυτών.
εάν μεν είσαι αγαθός, το κράτος σου έσεται ισχυρόν
και διαρκές, εάν δε ού, ασθενές. Προτίμα λοιπόν, » Διο έχε περί σεαυτόν συμβούλους συνετούς και
τέκνον μου, πάντοτε των άλλων αγαθών την τιμήνπιστούς, ικανούς να φωτίζωσι την οδόν σου. Την
και το καθήκον. Μόνον ταύτα δίδoυσι σωτηρίαν, μικράν μου αξίαν οφειλω εις τας διδασκαλίας του
κ- -

δόξαν και μεγαλείον. πατρός μου, εμπείρου οδηγού της νεότητός μου . . . ν
ν
-

"
V
Τάς συμβουλάς άκουε και σύ, αγαπητέ μου υι
» Διά την ηλικίαν σου ούτε να πολεμήσης αλλ' ούτε - και

να κυβερνήσης δύνασαι σήμερον. Εχθροί άγριοι, και και εγχάραττε αυτάς εν τη καρδία σου. Τούτο
πρώτος αυτών ο άσπονδος Μωάμεθ, σε πολιορκούσι ζητεί παρά σου αποθνήσκων ο πατήρ σου και σε
πανταχόθεν. Εάν, ασθενής έτι ών, λάβης ανά χείρας παρακαλεί εκ βάθους καρδίας . . . Σε ασπάζεται
τας ηνίας της εξουσίας, θέλεις εξολοθρευθή μετά και πάλιν . . . σε ευλογεί. »
μικρόν. Διό, άμα κλείσας τους οφθαλμούς του πατρός Ενώ δε ενηγκαλίζετο τον υιόν αυτού, θόρυβος
σου και παραδούς εις την γην το σώμα αυτού, μέγας ηκούσθη καθ' όλην την πόλιν οι Τούρκοι
άπελθε μετά της μητρός εις Απουλίαν, εις τας πόλεις έλθόντες εκεί πλησίον διήρπαζoν χωρία και αγρούς,
ΟΟU (1), και ανάμεινον ικανάς δυνάμεις.
Τούτο ακούσας ο ήρως ησθάνθη εαυτόν ζωογο
» Γενόμενος δε έφηβος επισκέφθητι την ένδοξον νούμενον και ανεγερθείς « Τα όπλα μου, ανέκραξε,
Γερουσίαν της Ενετίας αυτή θέλει σε επαναφέρει και τον ίππον μου. » Αλλ' η ασθένεια του σώματος
κατέβαλε την ρώμην της ψυχής, και στραφες προς
- (1) Τάς δωρηθείσας τώ Σκεντέρμπεη υπο του Φερδινάνδου. τους περί αυτόν «Τρέξατε, είπε, φίλοι, μετ' ολίγων
4)ρα σελ, 74. φθάνω, η
 )( 94 )(
Και ευθύς ίλη ήπειρωτών ορμήσασα εκτός της και επαιρόμενοι επί τη άλώσει των Αθηνών και
πόλεως διευθύνθη προς τον χείμαρρον Κλίρον, όπου άλλαις τιναίς επιτυχίας κατά τα παράλια της
Αχμέτπασας, δηώσας πρώτον την χώραν της Σκό Πελοποννήσου και το Αιγαίον, εισήλασαν και εις
ρας, είχε στήσει τάς σκηνάς. Αλλά μόλις εφάνησαν Μακεδονίαν και εις την Θράκην αυτήν. Πολιορκή
:ί χριστιανοί, και ο εχθρός νομίσας ότι ώδηγούντο σαντες δε την Αίνον σαν αυτής εξ εφόδου, και
το του Σκεντέρμπεη έφυγε διά των ορέων και των διαρπάσαντες την πόλιν έπυρπόλησαν και κατέσφαξαν
ι
ι
κοιλάδων. "Ην δε νυξ Ιανουαρίου και χιών κατε πάντας τους κατοίκους ει και χριστιανούς είτα δε
κάλυπτε τας οδούς. Και καταδιωχθέντες 7:αντα άνεχώρησαν εις Εύβοιαν.
χ ό θεν Τούτο μαθών ο σουλτάνος, έρχεται φρυάσσων εις
οι Τούρκοι, άλλοι μεν ηχμαλωτίσθησαν, πολλοί
δε εφονεύθησαν, και πάντα τα λάφυρα εκυριεύθησαν "Ίμβρον και Λεσβον, κατακόπτει τας ενετικά
υπό τών νικητών. ράς, και καταπλεύσας προς το Αιγαίον πολιορκεί
Την αυτήν εκείνην νύκτα (17 Ιανουαρίου 1 467), την Χαλκιδα
καθ' ήν και μόνον το όνομα του Σκεντέρμπεη εθριάμ Ο διοικητής της Ευβοίας, Παύλος Ερίσσος και
βευσεν, απέθανεν ο ήρως, εξομολογηθείς και μετα ο αρχηγός του στρατού Λοδοβίκος Καλβος και άλλοι
λαβών των αχράντων μυστηρίων. Απεθανε δε το έξη ήσαν άνδρες γενναίοι ουχ ήττον δε και αυτοί οι
κοστον τρίτον έτος
Αο
άγων της ηλικίας αυτού, είκοσι πολίται, ών αι σύζυγοι ευρισκόμενα αδιακόπως
» ν . "
χ/

τεσσαρα έτη κυβερνήσας ενδοςως την Ηπειρον.

ν ν
Χ. 2 : χ θεράπευον τους τραυματίας, πολ
-

Μόλις δε εξέπνευσε και ο Λέκας Δυκαγίνης, ελθών

-- - , λάκις

εις την αγοράν

γ και αποσπών το γένειον και τας Ξ ντάκις ώρμησαν κατά της πόλεως οι Τούρκοι
-

της κεφαλής «Σπεύσατε, ανέκραξε, σπεύ

Χ.ας
- - ν "
δεκαπέντε ημερών, την 25 και 30 Ιουνίου,
-

σατε, μεγιστάνες Αλβανοί και Μακεδόνες. Σήμερον

Ξ7:3 σε το προπύργιoν της Ηπείρου, τα φρούρια ημών
κατηδαφίσθησαν, πάσαι αι δυνάμεις ημών εξέλιπον,
ν
Λο ι W ,
ην 5, 8 και 12 Ιουλίου. Αλλά τοιαύτη υπηρ -
αντίστασις τών εν αυτή, ώστε μόνον κατά
ας πρώτας τρείς εφόδους εφόνευσαν υπέρ τους

τόλεις, το κράτος ημών κείνται κατά γης και

- δισμυρίους εχθρούς και τριάκοντα νήας κατεπόν
ατάσα ελπίς συναπωλέσθη μεθ' ενός μόνου ανθρώπου!» τισαν (1). "Οθεν πεισθείς ο Μωάμεθ ότι αδύνατον ήν
να γίνη κύριος της Χαλκίδος διά των όπλων κατέ
Απο της ημέρας εκείνης ο πολεμικος ίππος του
ήρωος εγένετο άγριος και αδάμαστος, και ουδείς φυγεν εις την επιβουλήν, διαφθείρας δώροις τον
ποτε εδυνήθη να αναβή αυτόν απέθανε δε και ουτος διοικούντα το πυροβολικόν των πολιορκουμένων
Θωμάν Σκιάβον (2). Ευτυχώς όμως ο διοικητής
ου πολύ μετά ταύτα. Ερίσσος ανεκάλυψε την προδοσίαν, και απηγχόνισε
Ετάφη δε ο Σκεντέρμπεης εν τώ ναό του Αγίου τον προδότην.
Νικολάου έν Λησσώ, παρόντων των συμμάχων, των Αποτυχών και ούτω ο Μωάμεθ αποβιβάζει πάντας
στρατηγών και των στρατιωτών αυτού. Η Ηπειρος
-» Λ Λ' τους επί των πλοίων, και στρατολογεί άλλους εκ
" - " -

άπασα εθρήνησε τον θάνατον του μεγάλου ανδρός,

και η χριστιανική Ευρώπη, η μή συνδραμουσα αυτόν των παρακειμένων επαρχιών. Ο ενετικός στόλος
ζώντα επένθησεν αποθανόντα.
έδύνατο τότε να βοηθήση την πόλιν, ανατρέπων την
« ζευγνύουσαν την νήσον μετά της στερεάς εκ νηών
- -

Ο Μωάμεθ όμως επλήσθη αγαλλιάσεως. « Εις γέφυραν, διακόπτων την κοινωνίαν και λιμοκτονών
ν » - • - ""

εμε, ανέκραξεν άμα μαθών τον θάνατον του ήρωος, τους επί της Ευβοίας πολιορκητάς. Αλλ' ο Νικόλαος
ν " - - " "

εις ε με ανήκει πλέον πάσα η Ευρώπη και η Ασία. Κανάλης, παρακούων και των αξιωματικών αυτού τάς
Ουαί τοις χριστιανοίς! απώλεσαν και το ξίφος και προτροπάς, και του διοικητού της Ευβοίας τας διά
ν ν Ν
"
- -

την ασπίδα αυτών. »

σημάτων αιτήσεις, έμενεν άπρακτος (3). Εν τοσούτω
"

Επιθυμών προ πολλού να επιπέση και κατά της ο Μωάμεθ επιχειρήσας έτι δύο εφόδους αιματηρο
Ιταλίας, δεν ετόλμα να επιχειρήση εκστρατείαν τάτας, διότι επί μόνης της πρώτης απώλεσε δεκα
πριν ή εξασφαλίση την Μακεδονίαν και την Θεσσα πεντακισχιλίους άνδρας, άλίσκει την πόλιν.
λίαν ίνα μη στερηθή εφοδίων. Αλλ' ότε απέθανεν ο Ο δε Ερίσσος άναβας εις την ακρόπολιν εξηκο
Σκεντέρμπεης, νομίσας ότι το κράτος αυτού κατέση λούθει ανθιστάμενος επειδή όμως η φρουρά απε
του λοιπού ευάλωτον, έστειλε στρατόν εντολήν δεκατίζετο καθ' εκάστην ηναγκάσθη να παραδοθή,
έχοντα να καταλάβη μάλλον την χώραν ή να πολε υποσχεθέντος του σουλτάνου να φεισθή και αυτού
μήση. Ο Σκεντέρμπεης όμως, άναθεις τον υιόν εις και εκείνης.
την κηδεμονίαν της Ενετίας, είχε προβλέψει περί ας όμως εδιχοτόμησε διά πρίονος
πάντων διό ότε ήλθεν ο εχθρός εύρε καλώς ώχυρω καιΠαρασπονδήσ
τον Ερίσσον και τους κυριωτέρους αυτού αξιω
μένας τας κυριωτέρας πόλεις, την Κρόϊαν, την Λισσον,
την Σκόδραν, και αποτυχών εδήωσε τους αγρούς και
(1) Laugier, Ηistoire de Venise, liv. ΧΧVΙ.
απεχώρησεν. (2) Relazione del segretario di Μalatesta. "Ιδε και Α2
Οι Ενετοί, ενισχυθέντες τότε κατά την Ανα presa di Νegroponte da un autore incerto, εν Σανσoβίνω,
τολών και διά των βοηθημάτων της Αλβανίας ην σελ. 322.
εκυβέρνων εν ονόματι του υιού του Σκεντέρμπεη, (3) Daru, Ηist. de Venise, ΙΙ.-Laugier, VΙΙ.
 )(95 )(
ματικούς ειπών « Τάς κεφαλάς αυτών υπεσχέθην Μετά δε την νίκην ταύτην, κατέκτησε την Θεοδο
να σώσω, ουχί δε και τας πλευράς. » σίαν (Γιάφαν), ήτις μετά ταύτα (1775) μετέβη εις
"Οτε δε μετά τους φόνους τούτους απήγαγον εις χείρας των Ρώσων, επέβαλεν ηγεμόνα τη Ταυρική
την σκηνήν του σουλτάνου την θυγατέρα του Ερίσσου Χερσονήσω, υπέταξε την Γεωργίαν, την Κιρκασίαν,
"Ανναν, μνηστήνούσαν μεγιστάνος Ιταλού, «Αχρείε την Μολδαυίαν και τας νήσους της Αδριατικής,
δήμιε του πατρός μου, είπεν αύτη απολακτίζουσα εισήλασεν εις Κούμας (Εrioul) και Δαλματίαν, και
τον τύραννον, δεν εννοείς ότι και βλέπων σε φρίσσω;» καθυπεβαλε την υπερήφανον
Ενετίαν εις συνθήκην
Και ευθύς εκαρατομήθη τη προσταγή και ενώπιον επιζήμιον.
του σουλτάνου (1). Επανελθών δε μετά την κατά του Ουζούν Χασάν
Μάτην ηγωνίσθησαν οι "Ενετοί να ανακτήσωσι ευτυχή εκστρατείαν εις Κωνσταντινούπολιν, έκαρα
την Εύβοιαν μετ' ολίγον μάλιστα απεδιώχθησαν τόμησε τον μεγαν βεζύρην Μαχμούτπασαν, πολύν
και από της άλλης αυτών χώρας πεντακόσιοι δε επί άνδρία και εμπειρία. Ελθών ούτος εις την Πόλην,
κάτοικοι της Μεθώνης εξανδραποδισθέντες υπο τών λέγει εν τη διαθήκη αυτού, μεθένος ίππου, ενός
Τούρκων κατεσφάγησαν ή κατεκόπησαν δίχα διά ξίφους και πεντακοσίων άστρων, ανεβη εις την
του πρίονος. Αλλ' εν τοσούτω άλλα συμβεβηκότα ανωτέραν θέσιν του κράτους μόνην την ιδίαν αξίαν
διέκοψαν επί μικρον τας θηριωδίας τούτας. έχων βοηθόν κατέκτησε δε την Βοσνίαν, την Σερβίαν
και την Εύβοιαν, και προστάτης ών των επιστημών,
"ο ούζουν Ασάμπεης (Αβού Νάσρ Μοδχαφερ
Εδδυν, καύχημα της δυναστείας των Τουρκομάνων "
ιδρύσατο πολλά κοινωφελή καταστήματα. Αλλ' ούτε
Ακ Κογιουνλου ήτοι του Λευκού προβάτου, έβασί
- -

αι υπηρεσίαι ούτε η εκ τούτων δοξα έσωσαν αυτόν

ν ? '
" - ν "

λευε τότε της χώρας εκείνης, περί ης Κύρος ο νεώ

-

από του θανάτου εις ον κατεδικάσθη ένεκα της

τερος είχεν είπεί προς τον Ξενοφώντα « Το κράτος παρρησίας αυτού τοσούτον όμως ήγαπά το υπό του
του πατρός μου είναι τόσον ευρύχωρον, ώστε κατά λαού ώστε εθεωρήθη ως μάρτυς (!).
την μίαν μεν άκραν αποθνήσκει τις υπό ψύχους, κατά Ου πολύ μετά τον θάνατον του Σκεντέρμπεη απέ
την άλλην δε αποπνίγεται υπό καύσωνος. » Επειδή θανε και ο τής Ερζεγοβίνης ήγεμών Στέφανος Κόσ
δε είχε νυμφευθή την αδελφήν του τελευταίου αυτο σαριτς, ούτινος ο νεώτερος υίος διατριβων εν Κων
κράτορος τής Τραπεζούντος, Δαυιδ του Κομνηνού, σταντινουπόλει ώς όμηρος, άπηρνήσατο την πίστιν
οι Ενετοί συν αυτοίς δε και οι Ρόδιοι έχαιρον διά αυτού, και εγένετο επιστήθιος του Μωάμεθ, μετά
την πρόοδον τής δυνάμεως αυτού, ώφελιμωτάτης, ώς ταύτα δε και γαμβρός επί θυγατρί και μεγας βεζύ
έλεγoν, συμμάχου κατά των Τούρκων. Διο και έφιλο ρης Βαγιαζίτ του Β. Αποθανόντος δε του Στεφάνου,
φρονούντο αυτόν, και συνεχώς έστελλον πρέσβεις οι δύο έτεροι αυτού υιοι εκυβέρνησαν επί τινα χρόνον
προτρέποντες να στρέψη τα όπλα κατά του Μωάμεθ την πάτριoν χώραν, αλλά και αυτή περιήλθε μετ' ου
Αλλά και ο Ουζουν φθονών την αύξουσαν δόξαν πολύ εις την οθωμανικήν εξουσίαν.
του σουλτάνου, και φοβούμενος τας αδιακόπους Το δε 1 177 έτος αξιομνημόνευτα γεγονότα συνέ
προόδους της τουρκικής εξουσίας, συνήψε σχέσεις βησαν εν Ευρώπη, πρώτον τότε οι Τούρκοι εφάνησαν
συμμαχίας μετά των ιπποτών της Ρόδου και των κατά τάς όχθας του Τιλαβέμπτου (2) ο Ματθίας
"Ενετών, και έστειλε στρατον εις την Ασίαν Γενό Κορβίνος ετολιόρκησε την Βιένναν. Κάρολος ο τολ
μενος δε κύριος του Τοκατίου, παρά την Αμάσειαν, μηρός κατατροπωθεις υπό των Ελβετών, απέθανε
ενίκησε τον τουρκικόν στρατόν επελθών όμως ο μικρον μετέπειτα υπό τα τείχη του Νασίου, και
υιός του σουλτάνου και του Ικονίου διοικητής Μου άλλος ηγεμών ουχ ήττον τολμηρος του περιωνύμου
σταφάς, κατετρόπωσε τους Πέρσας. δουκός Βουργουνδίας, ο Ουζουν Χασάν, απεβίωσεν
Θέρους δε επιγενομένου (26 Ιουλίου 1473) οι υπό λύπης ώς μη κατορθώσας να συνδιαλλάξη τους
δ ύο μονάρχαι έρχονται εις χείρας έν Καππαδοκία, πέντε αυτού υιούς και ώς φονεύσας διά βελών τον
Χ.
αι επί πολύ μεν η μάχη εφαίνετο αμυιρροπος έκτον. Τότε απέθανον και δύο έξοχοι της Περσίας
αλλ' επί τέλους το πυροβολικόν του Μωάμεθ έθριάμ και Αραβίας ιστορικοί, ο Αβδoυρριζάκ και ο Ιβνα
βευσε. Σχοχνές.
Τρείς ημέρας έμεινεν ο σουλτάνος εν τω πεδίω "Ως είδομεν ανωτέρω ο Σκεντέρμπεης, ένεκα της
της μάχης σφάζων αιχμαλώτους εφείσθη δε μόνον μικράς ηλικίας του διαδόχου αυτού, ανέθετο την
των λογίων, ους τιμών ο Ουζούν Χασάν έφερε κυβέρνησιν τής Κροίας εις την ενετικήν πολιτείαν.
μεθ' εαυτού. Δεν παρήλθεν όμως πολύ μετά τον θάνατον του
Αλλ' όμως τοιαύτη ήν η αντίστασις των εχθρών, ήρωος, και η πόλις η αποκρούσασα γενναίως δύο
ώστε ο Μωάμεθ δεν κατεδίωξε τους ηττηθέντας μεγάλας πολιορκίας του Μουράτου και του Μωάμεθ,
ενεθάρρυνε μόνον την αποστασίαν του πρωτοτόκου πολιορκηθείσα εκ νέου επί δεκατρείς μήνας, κατα
υιού του αντιπάλου ηγεμόνος.
(1) Jouanin και Jules Van Gaver, univers pittoresque,
(2) Ηammer, Ηist. de l'emp. οιιoman, Τόμ. Γ'. - Daru, Τurquie.
τέμ. Β. (2) Τagliamento, ποταμός εν Ιταλία,
13
 χ 96 )(
" ? *

στραφ: ίσα υπό του εχθρικού πυρός και λιμοκτονη Ο δε Σκεντέρμπεης λαβών αυτό, εξετέλεσεν ενώ
θείσα, έβιάσθη να στείλη την 15 Ιουνίου 1478 πιον του κομίσαντος Τούρκου πολλά τεράστεια,
κήρυα.ας προτείνοντας την παράδοσιν του φρουρίου, άτινα βλέπων ούτος έθαύμαζεν. « Είπε προς τον
όρον δε μόνον έθετο την σωτηρίαν των κατοίκων σουλτάνον, είπεν εκείνος, ότι είχον μεν στείλει αυτώ
και την ελευθέραν αναχώρησιν αυτών. τό ξίφος μου, ουχί όμως και την χείρα. »

Ο δε Μωάμεθ ου μόνον τον όρον τούτον εδέχθη Κατά

ατα τας
τας διαφόρους
διαφορους μάγας
μαχας εφό ιδιονείρως
εφονευσεν ιδιοχείρως
εγγράφως, αλλά και να προστατεύση χ επέκεινα των δισχιλίων Τούρκων.
ν

νους υπεσχέθη εί ποτε έμενον εν τη πολει ούτοι

- -
Η γενναιότης όμως αυτού ήν έτι αξιοθαύμαστος,
- - » Ν., Ν.
όμως απεκριθησαν ότι άπηρνούντο την ιδίαν πατρίδα και δια τούτο κατετάχθη μεταξύ τών επιφανεστέρων
-

ίνα κατοικήσωσιν όπου ενέκρινεν ή Ενετία. 11αρα ηρώων. Είδομεν ότι ενώ ήκμαζεν ή δύναμις τών
δοθείσης δε της πόλεως ανεχώρησαν οδηγούμενοι Οθωμανών, αυτός μετα τριακοσίων μόνον ανδρών
υπο του Χαρούμπασα αλλά μόλις εξήλθον του τεί ε πεχείρησε να ελευθερώση την πατρίδα και ν' απο
Ν.
χους και δεσμευθέντες απήχθησαν προς Μωάμεθ διώξη τους Τούρκους. Επί εικοσιτέσσαρα δε έτη τί - -ν
«

και πλήν τινων πλουσίων ών εφείσθησαν χαριν λύ. αντεταξεν εις τους απειραρίθμους στρατούς, ών την 2- » ν ν " τ

τρων, έθανατώθησαν κατά π-σταγήν αυτού,

λύσσαν εξήπτεν ή ένθεομανία και η κατάκτησις δ ; ». Α - " " «Υ . ** Ν.
Ούτω εξηφανίσθησαν και οι τελευταίοι συστρα Ολίγους στρατιώτας, προς ους όμως μετέδιδε το
-

ίσθη .." " ν , Ν Α. , -- Υ. "

τιώται του Σκεντέρμπεη. αίσθημα και την ανδρίαν αυτού. "Οσον ηύξανεν ο
«

- Γ. Ν.
Κατακτηθείσης λοιπόν υπό το, - r " ν

- - /2 * κίνδυνος, τοσον ανεπτύσσετο και η γενναιότης αυτού.

σ ης της Αλβανίας, οι Τούρκοι συνερρευσαν εις
Πολλάκις ή δύναμις ήτις ενέσπειρε τρόμο Υ) α ΥΝ α
Αισσόν ίνα έγγίσωσι το και παρ' αυτών τιμώμενον -
ά 7. αν την Ευρώπην και επεκράτει κατά την Ασίαν
λ είψανον του Σκεντέρμπεη. Διεμερίσαντο δε τα όσά
- - Α. « » - ν
π ΟΟ έ τ Ξ ινεν αυτώ συνθήκας, τε
χ
Jτού, και περιβαλόντες με τα χρυσού και αργύρου π έ Χ. Ν. •,

ε κρέμασαν επί του στήθους ώς άλλα περίαπτα δόξης, ιτο κίνδυνος, απέκρουσε τάς προτάσεις, όσαι
- " ζw, - ν

Ν , τξ ξ αινον εις την αξιοπρέπειαν και

1 ν - : ΥΝ

άνδρίας και αναταγωνιστου δυνάμεως (1). Και είχον σίαν της Αλβανίας. Μη ζητήσας ποτ - Α2
ν
ίκ
« -
την ειρήνην, τ ν ν

δίκαιον."
Ο Σκεντέρμπεης είχε συγκροτήσει αυτοπρο. διέκοψεν αδιστάκτως αυτήν χάριν της θρησκείας και , Ν - ν -

7 ώπως εικοσιδύο μάχας ει δε και πρώτος ώρμα τ

ηςις ασφαλείας του Κράτους. Η δραστηριότης αυτού, » •,
γη άντοτε και τελευταίος απεχώρει, όμως άπαξ μόνον
πηγήν έχουσα την ρώμην του σώματος και το
έτραυματίσθη, αλλά και τότε πάντη ακινδύνως. »

Επειδή δε οι Τούρκοι είχον συνειθίσει να νικώσι θάρρος της ψυχής, ήν αδάμαστος. Αείποτε ακά
ματος, και αείποτε ασχολούμενος περί πολιτικάς
μεν ότε ήν μετ' αυτών, να νικώνται δε ότε ήν εναν
ή στρατιωτικάς υποθέσεις, δεν έμενεν εν τη Κροία,
τίος, κατήντησαν να θεωρώσιν αυτόν ώς ον υπερφυές αλλά μετέβαινε πανταχού εκοιμάτο και έτρωγεν
ν ι

και υπεράνθρωπον, Ασ , *«
ολιγον
" τ
ην ε"
ν

χρηστοήθης Ζ. Ζί, ευσεο ης , και

κρατης,
ν Υ ν

- κ
τό παράδειγμα αυτού υπήρξεν αεννάως σωτήριον
του σώματος, μιάς μόνης πληγής κατέκοψε
την κεφαλήν αγρίου ταύρου λυμαινομένου τους Πρός τούς σπανίοις δε τούτοις προτερήμασιν, είχε
• Ν.
άγρους της αδελφής αυτού Μαμήσης, και εν τ η και άπειρον επιείκειαν ήν μεγαλόδωρος, φιλοικτίρ
- - -

μων, ευπρόσιτος, και πρόθυμος να δέχηται τας αιτή

Απουλία, ελθών εις άγραν μετά του βασιλέως
τρομερόν μονιόν. Μετά σεις, ει μη προσεβάλλετο η δικαιοσύνη και το κοινόν
Ν. Ν 1

δ
Φερδινάνδου, εδιχοτόμησε
ν συμφέρον συγκαταβατικός και πραύς ηγάπα μάλλον
- - ' - ζ »

την λύσιν της πολιορκίας της Κροίας και την απο

/
το ελέγχειν ή το τιμωρείν, και ανεζήτει αιτίαν
- Α" , , και- Α * *

χώρησιν του Βαλαβαν, προστάξας να φέρωσιν ενώ

» - * Ν < , * Α. \
τόν ικανήν να δικαιολογήση την υπέρ των ενόχων επιεί
Α

πιον αυτού τον αδελφόν εκείνου Γιονυμαν και

- -Ν!
άνεψιόν Εδέραν συνδεδεμένους, εδιχοτόμησε διά κε:αν αυτού. Διο οι Τούρκοι πλην της ανδρίας έτί Ν Ν. ν " ΥΝ ,

» Ν.
μιάς, εκδικών τον θάνατον του Μωυσέως και των μων και την αγαθότητα του ήρωος, και πολλοί
- - - - - " -

άλλων αλβανών αρχηγών. ήρχοντο εις Αλβανίαν να υπηρετήσωσιν αυτόν

Αλλά και κατά τας μάχας πολλάκις εδιχοτό. έτεροι δε, μη αποβλέποντες εις αμοιβήν αλλά πάντη
W , - Ν.
μησε διά μιάς πληγής άνδρα ένοπλον. Επειδή δε η αφιλοκερδώς, απεκάλυπτoν αυτώ τα σχέδια του
- - »

τοσαύτη επιδεξιότης απεδίδετο εις του σιδήρου την σουλτάνου. Πολλάκις δε και άλλοι ελθόντες επί
, Ν - * ν 2 - Ν

βαφήν, ο Μωάμεθ εζήτησέ ποτε παρά του Σκεντέρ σκοπώ δολίω ή προς εκπλήρωσιν επιβούλου εντολής,
γ-
αυτού αλλ' επειδή ούτε αυτόςς ούτε μετεμελούντο και ώμολόγoυν πίστιν ακλόνητον τώ
ν - * ν ν

μπεη το ξίφος
γ
οι ρωμαλεότεροι των περί αυτόν κατώρθωσαν να Σκεντέρμπεη, ού τινος η καλοκαγαθία πάντας κατέ
- "

πράξωσιν ό,τι ο Σκεντέρμπεης, ανταπέστειλε το ξίφος θελγε.

ν "

ειπών « Έχω τοιαύτα και αξιολογώτερα ». Κατά τας μάχας όμως ήλλοιoύτο εξ ολοκλήρου,
εγίνετο βίαιος, ακατάσχετος, ενίοτε δε και ανελεή
(1) Εν Βιέννη σώζεται μεταξύ των άλλων πολυτίμων λειψάνων
μων, τοσούτον μίσος ανέφλεγεν αυτόν κατά των
του Βελβεδέρε, και ο μέγας θώραξ του Σκεντέρμπεη κεχρυσωμένος,
φέρων σχήματα ασιατικά, και όμοιάζων τους σημερινούς θώρακας
Τούρκων, και τοσούτον ηγάπα την εθνικήν ανεξαρ
τησίαν.
των αρχηγών των Κιρκασίων. Ίσως κατέκτησεν αυτόν μαχόμενος Α'

ιν Ασία. Οι Αλβανοί ελάτρευον αυτόν. Γενόμενος μάρτυς

μαρτυς εκ νεότητος της αποτροπαίου
 )(97)(
ηδυπαθείας των Οθωμανών, απεσρέφετο από καρδίας τους Οθωμανούς, του δε Ιερωνύμου Νοβελλου τους
αυτήν, και ήν αληθώς σώφρων. Ως ο Σκηπίων ούτω και χριστιανούς. Και νικήσαντες οι πρώτοι αξίας αγρίων
αυτός έταττε την εγκράτειαν μετά των πρωτων του διεπράξαντο ωμότητας κατά τας Κούμας,παραδόντες
χ', 4-ν νβέ . 1 ) ν

τρατιώτου αρετών,και χάριν μόνον εκπληρώσεως πολι πάντα τώ πυρί από Ισονζίου μέχρι Τιλαβέμπτου,
τικού καθήκοντος και εθνικού συμφέροντος, ενδίδων, και αποτεφρώσαντες πόλεις και γρούς. Επειδή δε ο
ώς είδομεν, ις τας παρακλήσεις των συμπολιτών Ομάρ δεν κατώρθωσε να παραβιάση τας πύλας της
αυτού, εγένετο σύζυγος. Συνήθεις δε τρυφα αυτού
ήσαν οι αγώνες, η θήρα, τα ιπποδρόμια, ένι λόγω μών των Ενετών τας συμφοράς δε ταύτας διεδέχθη
αι γυμνασίαι αι αναπτύσσουσαι την ρώμην και την άλλη ουχ ήττον τρομερά, ο λοιμός.
ευκινησίαν. Γυναίκες δεν εφαίνοντο ποτε μεταξύ του Επειδή δε ο σουλτάνος επεθύμει να κοινωνή και
στρατού ών δε και τους λόγους αυστηρός ώς πεπει διά θαλάσσης μετά της Ιταλίας, απεφάσισε να γίνη
σμένος ότι ταχέως μεταβάλλονται εις έργα, απηγό κύριος της Λαβεάτιδος, μεγάλης λίμνης, ήτις κει
ν "
»

ρευε τάς ακoλάστους συνομιλίας.

ν

μένη παρά την Σκόδραν διευκολύνει την μετάβασιν

"Ην δε προς τούτοις και ευλαβέστατος περί τα εις τον Αδριατικόν κόλπον."Επρεπεν όμως πρό ταύτης
- Μ - -

θεία. Εσπέρας και πρωί προσηύχετο ευχαριστών να κατακτήση την Σκόδραν αυτήν.
- - " 2 - -

τον Θεόν διά την προστασίαν και επικαλούμενος την

\
"Οτι καιρία η θέσις της πόλεως ταύτης ενόησαν
και οι "Ρωμαίοι κατά τας δύο αυτών εκστρατείας
περαιτέρω αντίληψιν αυτού. Ποτέ δε δεν εξεστρά
τευσε πριν ή ψαλώσι δοξολογία, ουδ' επεχείρησε εις ιλλυρίαν διό καις ο Μωάμεθ ελθών επολιόρκησε
μάχην πριν ή επικαλεσθή την εξ ύψους βοήθειαν. αυτήν αυτοπροσώπω ότε δε είδε τα οχυρώματα
Μετά δε την νίκην προσέταττεν αμέσως ν' αναπεμ ανυψούμενα επί όρους « Ωραίαν φωλεάν, είπεν,
φθώσιν επισήμως ευχαριστία προς Θεον εξελέξατο ο αετός ίν'αποθέση τους νεοσσούς αυτού. »
καθ' όλην
"
την επικράτειαν.
ρ Πολυάριθμον και φοβερόν έχων πυροβολικόν, εξη
Αλλ' ουδε παιδείας ήν άμοιρος ο ισχυρός αυτού κόντισεν επί ένα μήνα δύο χιλιάδας και πεντακο
νούς ή λατινική, η ιταλική, η τουρκική ουχ ήττον σίας τριάκοντα σφαίρας μεγίστου όγκου (1), και
της ελληνικής ήσαν αυτό συνήθεις, και μετά της όμως ου μόνον ανθίστατο γενναίως η πόλις, αλλά
αυτής ευχερείας ώμίλει πάσας τάς γλώσσας ταύτας. και διά την εμπειρίαν μηχανικού τινος Δονάτου
Ενι λόγω ο Σκεντέρμπεης υπήρξεν εκ των έκλε καλουμένου, πολλών ζημιών πρόξενος εγένετο τώ
κτοτέρων δημιουργημάτων του Θεού δικαίως δε εχθρώ. Κατά τάς δύο εφόδους απωλέσθη το άνθος
πρέπει να ονομασθή μέγας, εκείνος όστις μικράν του τουρκικού στρατού, ενώ επί του τείχους, και
διοικών χώραν και ελαχίστους έχων πόρους, απέ τοι πολλαχού διαρραγέντος και καταρρέοντος, εκυ
κρουσεν επί εν τέταρτον εκατονταετηρίδος κίνδυνον ματίζετο υπερήφανος των χριστιανών ή σημαία (2).
μέγαν και φοβερον, δι' ον έτρεμε σύμπασα η Πόσος δε ήν ο αριθμός των εν τώ φρουρίω , χίλιοι
και εξακόσιοι πολίται, διακόσια και πεντήκοντα
Ευρώπη (1).
"Οτι δε απροσμάχητον της Ευρώπης προπύργιον γυναίκες, και φρουρά συγκειμένη εξ ανδρών χιλίων
προς τους εξακοσίους. Οι μή δυνάμενοι νά φέρωσιν
ήν ο έξοχος εκείνος ανήρ, απόδειξις τά μετά τον
θάνατον αυτού. Γενόμενοι κύριοι της Ηπείρου οι όπλα είχον σταλή εκτός της πόλεως.
Τούρκοι, επεχείρησαν αμέσως να εισβάλωσιν εις Πλήρης οργής και αθυμίας ο σουλτάνος διά την
μόνος δύο ημέρας εντός της σκηνής
Ιταλίαν, εκπληρούντος ούτω του Μωάμεθ επιθυμίαν αποτυχίαν, έμεινε
καταφλέγουσαν μεν αυτόν προ πολλού, παραλυο αυτού, σκεπτόμενος περί της αλώσεως του φρουρίου,
μένην δε υπό του Σκεντέρμπεη. "οθεν το 1476 Πεισθείς δε ότι αδύνατον ήν να κυριεύση αυτού άλλως
έτος, την ημέραν των Αγίων Πάντων, συνεκροτήθη ή διά του λιμού, μετέβαλε την πολιορκίαν εις απο
/

μάχη κρατερά μεταξύ αυτού και των Ενετών προς κλεισμόν, αφεις επί τούτω τετρακισμυρίους ιππείς
υπό τον Αχμέτ Εβρενόζην αποχωρών δε είπε: «Διά
την άκραν του ενετικού κόλπου ου μακράν της Γραν
δίσκης και Φολιάνης, διοικούντος του μεν Ομάρμπεη τί ν' ακούσω προφερόμενον το όνομα της Σκόδρας. »
Οι δε εν τώ φρουρίω, αποκλεισθέντες πανταχόθεν
στενώς, ηναγκάσθησαν να φάγωσι κύνας, μυς, ζώα
(1) Εν τη βιβλιοθήκη του μεγάλου δουκός της Βεϊμάρης ευρί
σκεται περιεργότατον χειρόγραφον « βιβλίον του Σκεντέρμπεη και ακάθαρτα και πεπαλαιωμένα δέρματα. "Οθεν ιδούσα
η Ενετία ότι αδύνατον ήν να σωθώσιν, έστειλε
επιγραφόμενον, επί περγαμηνής, τριακόσια και εικοσιπέντε φύλλα
περιέχον και ζωγραφίας γεγραμμένας μέλανι συρικό. Και το
μεν πρώτον μέρος, αναγόμενον εις την ΙΕ' εκατονταετηρίδα, (1) Ο συγγραφεύς λέγει ότι εκάστη σφαίρα είχε βάρος τριών
παριστά μηχανάς πολεμικάς, γεφύρας, μύλους, συμπλοκάς και έως δεκαπέντε κανταρίων. Σ. Μ.
(2) Επί της πρώτης πολιορκίας, το 1474 έτος, οι κάτοικοι
τα τοιαύτα, το δε άλλο, μεταγενέστερον ώς φαίνεται, παριστά
σκηνάς του ιδιωτικού και δημοσίου βίου, παίγνια, εργαλεία, της πόλεως, μεγίστην πάσχοντες ένδειαν τροφών προέτειναν τώ
εορτάς, νόμους κλ. Λέγεται δε ότι το χειρόγραφον τούτο εδόθη φρουράρχω Λορεδάνω να παραδοθώσι διά συνθήκης. « Φάγετε,
τώ Ιωάννη Καστριώτη υπό Φερδινάνδου του εξ Αραγονίας απεκρίθη ούτος, τας σάρκας μου ο στρατιώτης της Ενετίας
αλλ' οπωσδήποτε, χρησιμώτατον είναι διά την γνώσιν των εθίμων νεκρός μόνον παραδίδει την θέσιν ής την φυλακή ανέθετο αυτό
της εποχής εκείνης.(Cesare Cantu, Storia universale, τol.ΧΙΙ). ή πολιτεία ».
13*
 )(98)(
προς τον σουλτάνον τον γραμματέα της πολιτείας χριστιανικού ονόματος, η Νεάπολις και η Ενετία
"Ιωάννην Δαρείον, κομιστην ειρηνικών προτάσεων. ερίζουσαι προς αλλήλας επεζήτουν την επέμβασιν
Ο δε Μωάμεθ, καί τοι επιθυμών να διαλλαγή των Οθωμανών, ο δε σουλτάνος ώφελούμενος επι
μετά των Ενετών, όπως μή εναντιωθώσιν εις τας τηδείως από της αιτήσεως ταύτης έβοήθει, κατά
κατά Νεαπόλεως, Ρόδου και Αιγύπτου επιχες ήσεις τας περιστάσεις, τους απίστους κατά των απίστων,
αυτού, παρέτεινεν όμως τας διαπραγματεύσεις, ώστε ή, όπως λέγουσιν οι Τούρκοι ιστορικοί, « τους κύνας
μόλις την 26 Ιανουαρίου 1479 υπεγράφη σ ν"ήκη, κατά των χοίρων, και τους χοίρους κατά των κυνών».
τούτους έχουσα τους όρους, Κυριεύσας δύο νήσων του Ιονικού πελάγους ήτοι
« Νά παραδοθή τους Τούρκοις η Σκόδρα ν απεκ
μάζετο ν' αποβή εις τα παραλια της Νεαπόλεως
δυθή ή Ενετία πάσης αξιώσεως επί της Ευβοίας συγχρόνως δε έστειλεν έτερον στόλον εις Ρόδον,
ν' αποχωρήσωσιν αι ενετικαί φρουραι από της Δή
επιθυμών ούτω να κατακτήση ενταυτώ και τας δύο
μνου, του Οιτύλου και των Καλαμών να στέλλη κυριωτέρας στρατηγικάς θέσεις των χριστιανών κατά
» 5" ι ν " - ι - - , Μ.
7'.
ατ' έτος προς την Πύλην η Ενετία οκτώ χιλιάδας τε την Ιταλίαν και το Αιγαίον.
εοπύρων (χρυσών
περπύρων "γουσών δουκάτων),
δουκάτων, εξαγοράζουσα
εξαγοράζουσα δια
δι' αυ
- Ν - ι Α ., - "Οθεν ενώ το 1480 έτος ο Βεζίρης Μεσσίχ, εκ
τών το δικαίωμα του εμπορεύεσθαι κατά τον Εύξει του αίματος των Παλαιολόγων ώρμα κατά της
νον, και επί τέλους ν' αποζημιώση τον τουρκικόν "Ρόδου μετά εκατον εξήκοντα πλοίων και δέκα
ι ν " Ν. " »

θησαυρόν δι' όγδοήκοντα χιλιάδων σκούδων, άτινα μυριάδων ανδρών, ο Αχμέτπασας, αναχωρήσας εξ
« και- ν - "

υπεξαιρέσας δημόσιός τις λειτουργός της Τουρκίας Αυλώνος ήλθεν εις τον έν Καλαβρία Υδρούντα ού
ν " .-
κατέο υγεν εις Ενετίαν, η
και εγένετο κύριος την 11 Αυγούσου, μετά δεκαεπτά
- Ν. - -

δε Μωάμεθ
Ι απέδιδε τους Ενετοίς την χώραν ημερών πολιορκίαν. Εκ των εικοσιδύο δε χιλιάδων
ν

όσην προ του πολέμου κατείχον εν Πελοποννήσω, εν κατοίκων, δώδεκα μεν και επέκεινα κατέσφαξαν ή
εξηνδραπόδισαν, οι δε γέροντες εφονεύθησαν κατα
το δε και τους πολιορκουμένoις να πατηθέντες υπό των ίππων, οι ιερείς εσφάγησαν εντός
ν -

ην τουρκικήν εξουσίαν, ή να των εκκλησιών, ο αρχιεπίσκοπος εξεδάρη ζών, ο

φρούραρχος εδιχοτομήθη διά πρίονος, και αι παρθένοι
τιώται και πο
και μοναχαι και αι λοιπαι γυναίκες ήτιμάσθησαν
τούτον όρον. και απήχθησαν εις αιχμαλωσίαν. Οκτακοσίους δε
Αλλ' ώς έχοντες πείραν της απιστίας του Μωάμεθ άλλους μη θελήσαντας να εξομώσωσιν, απεκεφάλισαν
οι χριστιανοί, απήτησαν ομήρους προ της εξόδου, εντός στενής κοιλάδος, έτι και σήμερον καλουμένης
εξήλθον δε τετρακόσιοι πεντήκοντα άνδρες και έκα των μαρτύρων.
ι

τον πεντήκοντα γυναίκες, οι μόνοι περισωθέντες, Της θηριωδίας ταύτης γενομένης γνωστής κατ
φέροντες τα ιερά κειμήλια, το πυροβολικόν και τα την άλλην Ιταλίαν τοσούτον κατεπτοήθησαν πάντες,
λείψανα της περιουσίας αυτών. ώστε και αυτός ο πάπας Σίξτος ο ΣΤ' ήτοιμάσθη
Ο συγγραφεύς του Diarium Partnense λέγει, να καταφύγη εις την Γαλλίαν, και να μεταφέρη και
ότι πλην των ανωτέρω όρων η μεν Ενετία υπεχρεώθη αύθις τον θρόνον εις Αυενιώνα.
να χορηγή τώ σουλτάνω, εί ποτε προσεβάλλετο το Αλλ' ή αυτή επιτυχία δεν έστεψε και κατά την
κράτος αυτού, και εκατον νήας, ουτος δε να βοηθή "Ρόδον τους αγώνας των πολιορκητών ότε ούτοι -"

την Ενετίαν εν χιλιάδων ίππέων. ήλθον να κυριεύσωσι της νήσου τοιαύτην είχoν πεποί
ανάγκη δι' εκατόν
Και δεν πρέπει μεν ίσως να πιστεύσωμεν την μαρτυ
θησιν περί της αισίας εκβάσεως του επιχειρήματος,
ίαν ένος μόνου ιστορικού, παρατηρητέον όμως ότι ώστε πλην της άλλης σκευής έφερον και σάκκους
της Ενετίας ή πολιτική μετεβλήθη, και
ίνα θέσωσιν εν αυτοίς τα λάφυρα, και σχοινία ίνα
παραοειγμα Φερδινάνδου του Καθολικού, δέσωσι τους νέους και τας παρθένους, και οκτώ
έ ς φιλίας των Τούρκων (1) ή μετά χιλιάδας πασσάλων να ανασκολοπίσωσι τον Μέγαν
ας δε αύτη συμμαχία, πρώτον μεν σκοπον Μάγιστρον και τους ιππότας. Οι εν τη πόλει όμως
είχε πόλεμον κατά του Φερδινάνδου, δεύτερον δε τοιαύτην αντέταξαν ανδριαν, ώστε ηνάγκασαν τον
κατά των Ούγγρων. εχθρον ν' αποχωρήση κατησχυμμένος.
Ημίσειαν περίπου εκατονταετηρίδα προ της συν
- -
Το 1489 έτος Ιννοκέντιος ο 11', εκάλεσε τους
ν ν - -

θήκης της μεταξύ Γαλλίας και του εχθρού του ηγεμόνας της Ευρώπης εις πόλεμον σταυροφορικόν
έλ η ε.
κατά των Τούρκων ουδείς όμως υπήκουσεν (1).
* "ν και η ν «

(1) « Θέλομεν καταδείξει εκ νέου, λέγει ο Χάμμερ, τους

α λ λ ε π α λ λήλου-
α-δυα - -δυ Fυ.-Α... "
άλλεπαλλήλους αγώνας των Ενετών ίνα φέρωσι τους Τούρκους
" " . . *
(1) Ενώ ο Ιννοκέντιος εκήρυττε σταυροφορίαν, εδέχετο παρά
είς Ιταλίαν, και συμμαχήσωσι μετ' αυτών. Κατά τα χρονικά του Βαγιαζίτου σύνταξιν τεσσαράκοντα χιλιάδων υπερπύρων ίνα
-- : "r..! Ευς -οι ξ- α -λ - 1 , 7 και 2
του Ενεκ, οι Ενετοί έτι από του 1475 έτους, συμφωνήσαντες φυλάξη παρ' αυτό τον υιόν του Μωάμεθ Ζιζήμην ! Ο επεξερ,
άνακωχήν
-7
μετά του σουλτάνου, έχορήγησαν αυτό εφόδια κατά χόμενος μετά τινος επιστασίας την ιστορίαν της πολυωδύνου
"- - - να "" ν Αο
ούγγρων μετά δε την άλωσιν της Σαβάκζης, ο Ματθίας εκείνης εποχής, θέλει φρίξει βλέπων ότι οι χριστιανοί της Δύσεως,
ζη -25. - -". - Χ. - -! -

Κορόιν:ς εύρε δύο πίθους πλήρεις τόξων φερόντων την σφραγίδα είτε δι' αδιαφορίαν, είτε δι' ιδιοτέλειαν, είτε διά μίσος κατά των
"
ή- :
».

της ενετικής πολιτείας. Πλην και τούτου δοθέντος, πρέπει ν' απο εν τη Ανατολή, ου μόνον δεν ανεχαίτισαν αλλά και συνέτρεξαν
δώσωμεν το πράγμα
ι 7ραγμ. ειςς αγενή
αγενή ιδιωτών
ιδιωτών κερδοσκοπίαν.
κερδ » Τόμ. Γ. τον χείμαρρον των μουσουλμανικών εκπορθήσεων, Σ. Μ. " - "
 (99)(
Α'

Αλλ' επί τέλους ευδοκήσας ο Θεός έθετο πέρας ήσυχίαν του κόσμου να θανατώσωσι τους ιδίους
εις τας τοσαύτας συμφοράς. Ενώ ο Μωάμεθ μελετών αδελφούς (1) ».
και νέας εκστρατείας κατά της Ρώμης, της Περσίας Ναι μεν και κατά την αρχαίαν και κατά την νεω
και της Αιγύπτου συνήθροιζε μεγάλας δυναμεις, απέ τέραν Ευρώπην ευρίσκομεν πολλά τοιούτων πολιτικών
θανε την 3 Μαΐου 1481 το πεντηκοστον δεύτερον εγκλημάτων παραδείγματα αλλά ποτέ δεν παρε

τ?ς
έτος άγων της ηλικίας αυτού. δέχθησαν εκ συστήματος τον αιματηρόν τούτον
Πολλά εγράφησαν περί του πορθητου τούτου της θεσμόν των ηγεμόνων της Ασίας. Ο Δαρείος και
βασιλίδος των πόλεων, τινες δε και προς τον Μεγαν πεντήκοντα των αδελφών αυτού εφόνευσαν τον ίδιον
Αλέξανδρον παρέβαλον αυτόν. Ναι μεν οι θριαμβοι του πατέρα Αρταξέρξην, εννενηκοντούτη την ηλικίαν,
Μωάμεθ υπήρξαν άξιοι πολλού λόγου, και η Ασια ο δε όχλος άντιτιμωρούμενος τους φονείς απέκτεινε
και η Ευρώπη έτρεμον ακούουσαι το όνομα αυτού ουχ και τους πεντήκοντα μετά των οικογενειών αυτών.
ήττον όμως εστερείτο των αρετών μεγάλου στρα Και Φραάτης δε ο Δ' (Φερχάτ) εφόνευσε τον πατέρα,
τηγού, ο μεν Αλεξανδρος κατέκτησε τον κόσμον τον πρωτότοκον υιόν και τους τριάκοντα αδελφούς
εντός δέκα ετών μετά μόνον τριάκοντα και πεντε %. Ο Σ Ο J.
χιλιάδων σρατιωτών, ή μάλλον διά μονης της απαρα Ναι μεν κατά τον Ιουστίνον(2) εθεωρείτο ένδοξος
μίλλου στρατιωτικής αυτου ικανότητος ο δε Μωάμεθ ή διά τοιούτων φόνων ανάβασις εις τον θρόνον την
- - " « • Υι , Ν.
οδηγών απεραριθμους αγελας ανθρώπων, ουδε την αδελφοκτονίαν όμως πρώτος ο Μωάμεθ καθιέρωσε
ν
" - ν ν μ - κ.

ελαχίστην ανεχόμενος αντίστασιν, αλλα πάντα υπο δια νόμου.

» ν - " - « Ν , -
"»
. . . . .. . . ή 2 -- 2 - -, "- *
τάσσων εις την ακάθεκτον αυτού θελησιν διά του
"ν
Αλλά μη μόνον η πράξις αύτη κατεμολυνε τον
«ν ν ν », » Ν.
-
- - - - , κ"
αίματος και του πυρός, αθετών τους όρκους, αδι χαρακτήρα του κατακτητού του Βυζαντίου ; ε3
στάκτως μεταχειριζόμενος αντί όπλων την πανουρ εναντίας ην αδυσωπήτως σκληρός, επίορκος, ασελγής,
ν - - - - -, f: -, / -, - -, - « Α" , - ν -

γίαν και την επιβουλήν, και πολεμών προς εχθρούς δολιος, και φοβερός εκτελεστής του περί παιδομα ν

ζώματος (3) νόμου.

Ν , -
γειρε τρόπαια δόξης. Εν Κωνσταντινουπόλει επτά
χιλιάδες ανδρών κατεπολέμησαν αυτόν επί πεν τ ή -

έχων νουν όργανιστικόν μετεβρύθμισε την στρα

κοντα και πέντε ημέρας μετ' ευαρίθμων επίσης τρα τιωτικήν και πολιτικήν διοίκησιν διά πολλών δε
τιωτών -,απέκρουσεν
f]-7
αυτόν
ίλ
ο Σκεντέρμπεης,
"-- 1. -
και τ
ν
κατακτήσεων εξέτεινε τα όρια της πατρικής κληρο
- - Α - « - "Ν
πολυπληθείς αυτού φάλαγγας κατέσρεψαν ο Ουνι νομίας. Αλλά και γεωγραφικάς και μαθηματικάς
και οι Ρόδιοι. Η ασθένεια της ελληνικής αυτοκρα γνώσεις είχε, μόνην ε γλώσσαν εγίνωσκε την τουρ
τορίας,
θ ζ και αι πολιτικαί και θρησκευτικαι έριδες της κικήν (4), ι 2. *

Περσίας,
ρσιας, ηη αδυναμία μ των Μαμελούκων, και η αναλ "Ίιν δε και των επιστημών προστάτης επολλα
ί 2

γησία
ν έδ κ. "άμα δε και αι διχόνοια
29
των Δυτικών,
-- , - ν! .Υ
ιδού τι πλασίασε τα σχολεία, και έχορήγησε συντάξεις προ
ν "

ανέδειξαν τον Μωάμεθ νικητήν και κραταιόν. τους ποιητας, όπως διά των επαίνων
- Α Σ : ."
αυτών καλύψ, ν " ν - ν -, -

προ του Μωάμεθ Οθμάν ο θ εμελιωτής του οθω τα αίσχη και τα εγκλήματα εις α εξώκειλε. Διο και ν

μανικού κράτους, θανατώσας διά βέλους τον θείον αυτός έαυτώ απένειμε το επίθετον Αουνί ήτοι μετα
- - ί, - Ν.

αυτού, έδωκε πρώτον παράδειγμα φόνου οικογε δοτικός. Την δε θέσιν δ

του » διδασκάλου
Ι Ν *
του σουλ 1 r •, ζ ""- κ.
νειακού. Του τον έμιμήθη ό Βαγιαζιτ φονεύσας τον τάνου καταστήσας διαρκή ανέδειξε άλλην λειτουρ
Η " ν , - • Λ. - " w και Α - - » - - Ν.

ίδιον αδελφόν, ο Μωάμεθ όμως να εξασφαλίσι γίαν του κράτους, και επί της βασιλείας αυτού δώδεκα
- ν " " , Ν ν " - - - - - η ΛΑ " - «

εαυτώ τον θρόνον, ου μόνον εδολοφόνησε γαλακτου σοφοί εκ των μάλλον εγκρίτων ανέβησαν αλληλο
Ν. * ι ν Α Ν ν ι »

χούμενον έτι τον ίδιον αδελφόν, αλλά και διά νόμου διαδοχως εις την θέσιν εκείνην.
, Ν.
Μετά τών π ρ ώτων δε νομομαθών της Αυλής ήν
καθιέρωσε την αδελφοκτονίαν (1).
». " - κ γ »

Το Κοράνιον λέγει ότι « η αταξία είναι όλε και ο Μολλά Κουράνης, όστις έβράπισέ ποτε
ηγεμόνα μή θέλοντα να αναγνώση το Κοράνιον.
θριωτέρα του φόνου. » Ταύτην λοιπόν την εντολήν,
τοσούτω συμφέρουσαν είς τε τάς κλίσεις και την Αλλα και μετά την ανάβασιν του Μωάμεθ ει
-- - "

πολιτικήν αυτού εγκολπωθείς ο"--π...

Ν.
Μωάμεθ,
« - Ν.,
έθεσπίσατο θρόνον ο σοφός εκείνος εξηκολούθει θεωρών ώς ίσον,
- - ν

τάδε « Οι πλείστοι των νομοθετών εδήλωσαν επι μηδέποτε προσκυνήσας αυτόν.

" » Ν. , -
σήμως ότι όσοι των ενδόξων υιών και απογόνων
"

Κατά τας εκστρατείας ο Μωάμεθ συνωδεύετο

- "- » "

μυυ αναβώσιν εις τον θρόνον, δύνανται διά την υπό πολλών σεϊκων εκ των ονομαστοτέρων. Τούτων
δε οι μάλλον γνωστοί εισίν ο Ακχευς Ουδδιν
(!) Περί των φόνων τούτων υπάρχει συγγραμμάτιον άγνωστον
φιλολόγος, ιατρός και μουσικός, ο ανακαλύψας τον
ώς επί το πολύ, άλλα περιεργότατον. Ιδού η επιγραφή αυτού, τάφον του Εγιούπ, και ο ποιητής και μουσικός
Dissertationem politicam de parricidio Osmannidarum,
Γτα side viro pτα clarissimo Dno. Μ. Μichaele Liebentatz, (1) Ρουjouiat, Ηist. de Constantinople, τόμ. Α'.
Siles. Αmpliss. Facult. Philos. Αdjuncto dignissimo, fautore 2) ΧLI I c. V.
suo honoratissimo, in illustri Αcademia VVitιenbergensi (3) Ούτω ωνομάσθη η διά της βίας άρπαγή και κατάταξις,
publici examinundam sistit Gottlob Becker, Stolpensis των παιδίων των χριστιανών εις το σώμα των γενισσάρων, Σ. Μί,
Μisn. Α. D. 31. Αug. anni christiani 1664. (4) Η mmer, τόμ. Γ'.
 ) 100 )
Αβούλ Ουέφας, όστις τοιαύτην είχεν υπερηφανίαν μάλλον υπό Βαγιαζίτη τον Β'. Μετ' αυτόν δε ο μεν
και ανεξαρτησίαν, ώστε και αυτό τώ σουλτάνω απη Σιελίμ Α', ο επικληθείς θηριώδης, κατετρόπωσε τους
γόρευσε το επισκέπτεσθαι και διαταράττειν αυτόν. Μ1αμελούκους,
"ι και υπέταξε τήν τε Αίγυπτον και την
Ο δε Μωάμεθ ου μόνον δεν ώργίσθη, αλλά και τέ Συρίαν, ο δε Σολεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής κατέκτησε την
μενος κατεσκεύασεν επίτηδες αυτώ. Ρόδον, κατέβαλε τους Ούγγρους και ελθών έπηξε
Συντάξεις ισόβιοι εδίδοντο προς τριάκοντα ποιητάς τάς σκηνάς αυτού υπό τα τείχη της Βιέννης.
εγχωρίους και ξένους κατ' έτος δε έστελλε προς Κατά την τελευταίαν ταύτην έκσρατείαν άρχεται
τόν Χοτζαϊτζιχαν, τον πρώτον συγγραφέα της ή παρακμή τηςς αυτοκρατορίας Μωάμεθ του Β'. Ο
Αο - ν»,

εποχής εκείνης εν ταις Ινδίας, χίλια υπερπυρα Ιωάννης Σοβιέσκης,έ βασιλεύς της Πολωνίας, ελθών
και χίλια άλλα προς τον μολλά Τζαμήν, τελευταίο εις βοήθειαν της Αυστρίας, ου μόνον αυτήν έσωσε
r ι Υ.- ν 1. ν Α

μέγαν πυιητήν τής Περσίας κατατροπώσας και αποδιώξας τον εχθρον, αλλά και
Ούτω πως ενισχυθείσα η οθωμανική ποίησις ανε την Ευρωπην πάσαν 2.ενεθάρρυνεν. « ο Ιωάννης Α- " Α 5, «"

πτύχθη ταχέως εν Προύση ώς και έν Γερμανικοπόλει Σοβιέσκης έγεννήθη, ηύξησε και έζησεν ίνα καταπο ν " ν -- « - 2? "

(Κασταμονή, συνεκροτήθη πλειάς λυρικών ποιητών, λ Ξ η το τουρκικον κρατος. Τοιούτος υπήρζεν ο Ε.

"

μεθ’ ών και γυνή τις Σέϊνεπ καλουμένη. σκοπος και το έργον ολοκλήρου του βίου αυτού.
Ο Μωάμεθ πρώτος διέταξε τα του τάγματος των Τούτου ή στιβαρα χειρ έθετο το όριον ο ουδέποτε Α. ν " ν

Ουλεμάδων, ήτοι των θεολόγων και νομικών. Καθή πλέον υπερέβησαν οι Οθωμανοί. Αι ακαταγώνιστοι ν Α- - ΑΟ , " Α -

κον έχον την διανομήν της δικαιοσύνης και την διά και φοβεραι των βαρβάρων επιδρομαι ώς λυσσώντα
χο " Α --

δοσιν της παιδείας, το τάγμα τούτο συνείχετό πως Α. .) -

μετά του κλήρου, άλλ' εκείνος απεχώρησεν αυτό. Οι

ΞΥ Ουλεμάδες απολαύουσι μεγίστης τιμής και ενερ
2' 4 - » - Α - » -

γούσι δρασηρίως επί των κοινών πραγμάτων καθ' όλην Ιστρου μέχρι του 1λισσού τα ατ Ελζ Ξ .V 2.

την Τουρκίαν τον αρχηγόν αυτών, τον μέγαν μουφ στίφη απεχώρησαν, και οι Έλληνες επί τέλους ανε
την, λατρεύουσι σχεδόν πάντες του κλήρου όμως ή γερθέντες έκ μέσου των ερειπίων, διεσάλπισαν το
ισχύς είναι πολύ κατωτέρα. μέγα αυτών όνομα κατά τας Θερμοπύλας. Ούτω
Αποθανών ο Μωάμεθ αφήκε δύο υιούς, τον πληρώθη το ρηθέν εν τη ελευθερωθείση Βιέννη υπό
Βαγιαζίτην όστις και διεδέχθη αυτόν, και τον ινος ιεροφάντου εγένετο άνθρωπος παρά Θεού ώ ε - r - »r Α - 7'

ώραίον και ανδρείον και ευφυά Τζεμ, τον γνωστόν όνομα Ιωάννης 1). Χ)
εν τη ευρωπαϊκή ιστορία υπό το όνομα Ζιζήμου (!). Θαυμασται υπήρξαν αι αρχαι της Ισ' εκατονταε ν * ι ".

Του βίου αυτού αι δραματικαί περιπέτειαι υπήρξαν τηρίδος. Οι ηγεμόνες οίτινες εβασίλευον τότε εν Ευ
τοιαύται, ώστε ου μόνον κατεθορύβησαν τήν τε ρώπη κατέλιπον διαβάντες ανεξάλειπτα ίχνη, Σελίμ
Ανατολήν και την Δύσιν, αλλά και απομνημονεύ Α' καθυποτάσσει την Συρίαν και την Αίγυπτον,
ματα και μυθιστορήματα συνεγράφησαν εκτραγω ν έκράτουν οι Μαμελούκοι από της ΙΓ' εκατονταε 4

δούντα τας ταλαιπωρίας και τον θάνατον αυτού.

Και αληθώς τραγικός ο βιος του βασιλόπαιδος τούτου,
υιός του φοβερού της Κωνσταντινουπόλεως κατα
κτητού που εκφοβίσαντος σύμπασαν την Ευρώπην, Α
Α", ν «" Ν - -

Ζιζήμης πίπτει ένεκα προδοσίας ιερατικής εις ι

ς άρκτον Γουστάβος ο Βάζας συν
ειρας χριστιανών, παραπεμπεται δέσμιος από τρίψας εν Σουηκία τον ξένον ζυγόν αναγορεύεται
ρρουρίου εις φρούριον και από Αυλής εις Αυλήν, ολογης βασιλεύς της χώρας ην ήλευθέρωσεν.
- «

πωλείται ώς κτήνος, υποβλεπεται εν μέν Κωνσταν

-- Α. - - ν -

ε Ρωσία Ιβάν ο Γ' και Ιβάν ο Δ' αποδιώ

τινουπόλει ώς φίλος των χριστιανών, εν δε Γαλλία κoυσι τους Ταρτάρους, βαρβάρου έθνους βαρβάρους
"
-

και Ρώμη ώς ζηλωτής μουσουλμάνος, ή ώς ασπα αρχηγούς ουχ ήττον όμως μεγάλης τιμής άξιοι εισιν
Α - * Ν , " » τ
σθεί ζ τα της ανατολικής ορθοδόξου πιστεως, εν ή οι υπέρμαχοι της ιδίας πατρίδος.
ιπέθ ε -, W. " ν «ν. - ν
Α. χ ι
απέθανον μάρτυρες ότε υίος και δύοδ αυτού εγγο Εν Ισπανία, εν Γερμανία και εν Ιταλία Κάρολος
" Α ι * ν ν
ν χι" υ7:Ο μεγ ι μετά καρτερίας επί δεκατρία έτη ο Ε', κύριος των κρατών τούτων, υπερμαχεί υπέρ
ι

Ξ βεις , κινδύνους, τιτρώσκεται εν τη :ς Ευρώπης, και πολεμών και διαπραγματευόμενος

φυλακή υπό έρωτος ον έψαλλε διά στίχων, και επί
ι
και αείποτε ευδοκιμών,
ισχυρότατος αναδείκνυται
Ν " -

τέλους δηλητηριαζεται εν Νεαπόλει το τριακοστόν αυτοκράτωρ μετά Κάρολον τον Μέγαν. Δημιουργήσας
έκτον έτος άγων της ηλικίας, κατ' εντολήν του πάπα ηγεμόνας και βασιλείς, και θείς φραγμούς κατά των
Αλεξάνδρου του Στ'. επιδρομών των Οθωμανών, καταθέτει επί τέλους
Μετά τον θάνατον του Μωάμεθ οι λαοί ήλπισαν πάντα αυτού τα στέμματα, και αυτός ο συνταράξας
ανακούφισιν τών δεινών αυτών αλλά το ακμάζον την Ευρώπην κατακλείεται και αποθνήσκει εν μονα
ήδη τουρκικόν κράτος ήκμασε και ανεπτύχθη έτι στηρίω.
""---------

(1) Ορα περί αυτού Πανδώραν, τόμ, Στ', φυλλάδ. 143, (1) Μ. de Salvandy, hist. de Ρologne, avant et sous le
σελ. 563. Σ. Μ. roi Jean Sobieski, ιom. Ι.
 (101) --

γ' "ν Υ» 2"

Φραγκίσκος ο Α', ήττον μεν του Καρόλου έμπειρος, τέρα, και μάλιστα εν Μασσαλία
ολλά ευθύτερος και μεγαλοπρεπέστερος, θαυμάζεται Ολλανδία.
επίσης υπό των λαών. Νικηθείς δε και απαχθείς εις
» "
Εν Γερμανία αι πόλει
ν » » Ν. Σ' ν * » Ά - Α2 , - --

αιχμαλωσίαν, αλλ' ένδοξος και κατ' αυτάς τας συμ ρεμβέργης διέδιδον τα ε σίας προϊόντα,
φ ορας, ετίμησε το γαλλικόν όνομα και μετ' αυτήν χ : ...γ χ επορίζοντο έν Ενετία
" - - Σ " - » -
- υγούστη ανη
τ ην περι Τικίνoν ήτταν. Πάντα απώλεσα ε"ραφε γείροντο μεγαλοπ
ι ι
π ρος την μητερα αυτού πλην της τιμής. Ωροστά
Ν ,
της των Νγραμμάτων * Α .
Α
και των ώραιων τεχνών, ελ: -
") π:Ε ρί σ. ")ΟΥ) τ α
Α. ο ε εγινε το ει π
""

εΞ
Α , ν Ν. « -

πρυνεν ίδιαζoντως την πατριδα αυτού.

ι οπλα των αγρίων κατακτητών της ελληνικής αυτο
Εν Αγγλία ο σκλη ο Η' αναγορεύει κρ 4 το ιας, ει ποτε
εαυτον ανώτατον άροντα και προστάτην της
Αννλικανικής
γ.γ. ιικανικης εκκλησίας,
εκκ. ιησίας, δ
οιιό τ ο π π Ζζ ς Ξίδι στασε
7 : χη ε ρον, όστις ήτοιμαζετο να εισβάλη άκάθεκτο
να διαζευξ η αυτόν απο Αικατερίνης της εξ Αραγονίας την Δύσιν ;
τ Μ - ι Λ - Ν. 2 - -

είχε δε και αντί συμβολου στο 2. Α! ε τα -γν συμφoραν της πατριδος ο υιος του Σκεν
- γ.

τόξον, και παρ' αυτόν τα λόγια ταυτ τερμπεη κατευγεν εις τα εν Νεαπόλει κτήματα r - ι Ν , - - -

υπερασπιζω είναι κύριος. » αυτού έκ δε των γενναίων

- ζή.
του ήρωος συστρατιω - "" - - Α. 2- ν- Μ. Λ -2 -

Επί του θρόνου της Ρώμης Λέων ο ι" επί τοσούτον των άλλοι μεν εφονεύθησαν, άλλοι δε απήχθησαν εις
προήγαγε τα γράμματα και τας τέχνας, ώστε η αιχμαλωσιαν 1).
εποχή καθ' ήν ήκμασεν εκλήθη Αίών του Λέοντος έγραφεν ο πάπας Παύλος Β
«Αι πόλεις, Α
- Ν - - W ,

Εν Πολωνία Σιγισμόνδος ο Α' επωνομάσθη, και τον δούκα της Βουργουνδίας , όσαι αντέστησαν
"- » Ν , "
Ι
ικαίως, Μέγας, και εν Ασία έβ ασίλευον ενδόξως μεχρι του νυν εις την λύσσαν των Τούρκων, εγένοντο ι

". ύτον
τους υποχείριοι. Κατά τον επικείμενον τούτο
ο Σάχ Ισμαήλ, θεμελιωτής της δυναστείας των Ν. Α ν • Ν. \ "

Σοφίδων, και ο Σάχ Εκβερ, ο επιφανέστατος των κίνδυνον πάντες οι παρά την Αδριατικήν λαοί τρέ
μουσιν.
μεγάλων Μογγόλων. ν ν ν » « Ν. » Αδύνατον να μη θρηνήση τις βλέπων τα πλοία,
ερί τας αρχά αυτής εκατονταετηρίδος,
θρησκευτικαί με τα άτινα αναχωρούντα εκ της αλβανικής παραλίας ,
υθμίσεις φέρουσιν όμοια αποτε Α
Ο
καταφεύγουσιν εις τους λιμένας της Ιταλίας, και
λέσματα κατά τεΕ την Αφρικήν και την Γερμανίαν, τ
άς γυμνας και τεταλαιπωρημένας οικογενείας, αίτι
παρά τε τοις χριστιανούς κ αι τους μουσουλμάνοις. από της
της πατρίδος
πατρίδος αυτών,
- - \ ν « W ,
Κατά το αχανες κρατος της Μαυριτανίας ιδρύεται
ς διωχθείσαι
νες διωγθεί από αυτών, κάθ.
κάθηνται
- - /

π
περί τας ακτάς της θαλάσσης τείνουσαι τας χείρας
μετά νέας κυβερνήσεως και νέα γενεά βασιλέων, και προς ουρανόν, και θρηνολογούσαι έν γλώσση ακατα
κατά την Ασίαν, την Αφρικήν και την Ευρώπην λήπτω. » -

τελείται συγχρόνως
- . .
ι
θρησκευτική επανάστασις, ο ν - »" - και " Την κληρονομίαν του Σκεντέρμπεη εσκόπει να
Λούθηρος αποσπά από της Ρωμης τό ήμισυ της Ευρώ Λ.
ν -

7της, και οι Πέρσαι χωρίζονται διά παντός από των

Α ζ ν - -
αποδώση ο Μωάμεθ προς υιόν ή έγγονον αδελφής
τινος εκείνου και συζύγου τού Χάμζα, ανατραφέντα
Τούρκων χάριν του Ομάρ και του Αλή. - -

εν τώ ισλαμισμό μέρους όμως της Ηπείρου κατέστη

ζ"
- " σ' ". - Υ. -!- - '

Ν "

Ο μεν Κορτέζ μετά μικρού αριθμού στρατιωτών Ν ,

σαν αυτόν δεσπότην.
καταβάλλει το ισχυρόν κράτος της Μεξικ ης, Ο Ο ε -
ε - » " - " - - "

ο τελευταίος απόγονος του Σκεντέρμπεη υπήρξεν

Πίσαρος υποτάσσει την Περουβιαν, και ο Μέγας Αλ ο Μαρκίων Saint-Αnge, πεσών την 24 Φεβρουαρίου
βουκέρκης ολίγας επίσης οδηγών δυνάμεις, νικά την 1525 εν τη περί Τικίνoν μάχη, καθ' ην διώκει
αντίστασιν των Ινδών ηγεμόνων και τους αγώνας *

ιδιαίτερον στρατιωτικόν σώμα. Παύλος δε ο Ίόβης

ι "ν - "Ν " Α.'

των μουσουλμάνων, και ιδρύει εν Ινδίαις την εξου λέγει

ι
ότι εφονεύθη
γ' υπ' αυτού του Φραγκίσκου Α'. ι
Α - ν "
σίαν και την εμπορίαν της Πορτογαλλίας. Το καθ' ημας διστάζομεν περί τούτου, μη θέλοντες -

-, -ι ή - - 7 Γ λλί ς εξήλ ιι!

Περί την αυτήν δε εποχήν η θεία πρόνοια συμ ναα πιτευσωμεν
εύτ "ν νς "

οτι χειρ ηγεμονος της ι αλλιας εςηλειψε - - Ν • -- - **

πληρο σα το έργον αυτής, στέλλει εξόχους άνδρας την τελευταίαν ρανίδα τοιούτου ηρωικού αίματος.
εις τον κόσμον και μάλιστα εις την Ιταλίαν. Και
συνετάρασσον μεν την Ευρώπην πόλεμοι φιλοδοξίας (ι) Οι Μιρδίται μόνοι εξηκολούθησαν αγωνιζόμενοι. Επειδή
επί τέλους δε και πόλεμοι θρησκευτικοί, μεταξύ δε οι βασιλείς της Νεαπόλεως δεν εδέχθησαν αυτούς, οι μη
όμως αυτών ανέθαλον κατά τε την Ρώμην, την μετοικήσαντες προσέφεραν την ιδίαν πατρίδα τω ηγεμόνι της
Νεάπολιν, την Ενετίαν, την Φλωρεντίαν και την Σαβαυδίας Καρόλω Εμμανουήλ (1492). Και υπετάγησαν μεν
επί τέλους τους Οθωμανούς ώς εγκαταλειφθέντες υφ' απάσης
Φερράραν αι ώραϊαι τέχναι, και τα ήθη των χριστια της Ευρώπης, ετήρησαν όμως τα όπλα και τας ιδιοκτησίας,
νικών κοινωνιών εγένοντο ήπιώτερα. ύτε απέτισαν φόρους, αλλ' ούτ' επέτρεψαν τους Τούρκοις να
Αλλά και ο πλούτος συνετέλεσεν ουκ ολίγον εις
έλθωσιν εις την χώραν αυτών. Ούτοι δε ανάγκη πειθόμενοι εσεβά.
την μεταρρύθμισιν ταύτην, η βιομηχανία ανεπτύχθη σθησαν τους αντιπάλους, και μόνον τους μεταβάντας εις τας
1

και η εμπορία κατέστη γενικωτέρα και δραστηριω πεδιάδας καθυπέβαλον εις τον ζυγόν αυτών,

Τ Ε Λ Ο Σ.,
 Σ : Ι Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ Κ Α Ι Ε Τ Ι Ι Α Φ 4.

τα θεμέλια της πλουσίας βιβλιοθήκης του

w - ,
σοφους εις Γαλλίαν, Γερμανίαν, Αγγλίαν
Σελις 3. ιγραφήν χειρογ άφων, και άνή -

". --- - "

" ια μεγαλ τ Αλλά και προς"» τους άπορους
«

ην γενναιοτατος, ξ υπο των αρετών οσαι

« ενώ δε καθυπέβαλεν εις αυττεράν πειθαρχίαν τους στρα ευ πρέπουσιν αληθ
" ν - :22 η - ν - » , " , ν ν ν "ν

ατασταθέντας μάστιγας των επαρχιών επί της υ- ,

τιωτικους, κ. » Δ υστυχώς όμως μό oιηρκεσεν η εξουσια - αυτου
ουμένης βασιλείας, και υπέταξε αυτούς εις την δικαιοσύνη, των
κλ. » (Giguero, μιst. 11ιμότ. '1ιαίie τόμ. Γ'.)
όπων όπου διέμενον, άνήγειρε τους της μέσης τάξεως, ώπλισε
ι ". - υ-- - -
τον επαρχιακον στρατόν, διήρεσε τους κατο κους των Παρισίων Α -
ζ εξήκοντα και μίαν συντεχνα, εχουσες και στρα τιωτικά καθή
-, και εκλεγούσας τους αξιωματικούς αυτών, εθεί ισε δημο Το Βεράτιον εκτίσθη, ώς λέγεται, επί Θεοδοσίου του νεωτέρου
- "... "

- συγκρατουμένας ψ φω τού λαού, εφρόντισε τους και ώνομάσθη Πουλχερόπολις εκ του ονόματος της αδελφής - " - ν -

- και των συναλλαγών, καθόσον εκ τουτων αυτού Η υλχερίας. Οι Β λγαροι κατακτήσαντες αυτό, παρωνό -

ο
Α - - "

πηγάζει η ευδαιμονία των της μέσης τάξεως, και διετίμησε μα σαν Βελγράο ιον δε Παχυμέoς καλεί αυτό Βελλεγρίταν
δικά ως τα ξένα νομίσματα. ν και Βελεγράδαν κατά καντακουζη.όν. Καθαρώτερον δε γίνεται
- "".

» Αλλ' η πράξις του Λοδοβίκου ΙΑ', η μ δλλον τών άλλων περί αυτου λόγος υπο Γρηγορίου, ό,τις ομιλών περί αυτού λέγει,
συντελέσασα εις την εθνικήν απελευθέρωσιν, υπήρξε το άμετακ - Ι ο τιν Βελ δων υψηλον και, ως ειπείν, υπερνέφελον
(Α

νητον των δικαστών, Ναι μεν αυτός ο άνυψώσας τοιούτον φραγμόν ρούριον » Οι Τούρκοι κυριεύσαντες αυτό μετά τον θάνατον του
Χ. ατα των καταχρήσεων της άπολυτου εξουσίας δεν προέβλεπε δΣ."κεντέρμπεη επωνόμασαν « Αρναουτ Μπελιγράτ», η Βελιγρά
. « *
την εκ της καινοτομίας ταύτης μεγάλην ώφέλειαν άλλ' ού% ιον των Αλβανών. Σήμερον όμως καλείται Βεράτιον.
ήττον το ευεργέτημα εγένετ "
Ε" Σελις
ν' -Υ : -
1
10. και -

» Περί αύτον έχων επιβουλους μιγιστάνας, έστηρίζ το επι -

αγάπης του λαού ού μόνον δε πάσαι αυτού α ι πράξεις

α πέβλεπον, αλλά και διά της προσηνείας των τρό
« Η Θεσσαλονίκη ώνομάζετο το πάλαι Θέρμαι, ένεκα των Υ , - **.. ν » ν ν Ο ,
μετά τών της μέσης τάξεως πολιτών ι -
ρι αυτήν θερμών υδάτων προς ανατολάς και μεσημβρίαν.
Γ. ".
».. . -* , "ν - - - ",

Εντεύθεν και το όνομα του Θερμαϊκού κόλπου όπερ και σήμερον

χών επισκέψεων προς τας ικογενείας αυτών απεδείκνυε τή", 7'.λ σ:ν
αυτού ταύτην. Και όμως δεν απέκτησε ποτε την αγάπην ήν τόσον σώζεται μερι των ονομάτων τούτων πολλοί και γεωγράφοι και
ιστορικοί ώμίλησαν αλλ' άξιο μνείας είναι ότι αι Θέρμαι κατ' αρ
- ν :

γ - ν
επεζήτει διότι μεταξύ της καρδίας του λαού και του μονάρχου ήταν μικρόν χωρίον.
έκειντο πολλαι λαιμητόμοι, ναι μεν τα θύματα ήταν εκ των» Οι εγχώριοι φρονούσιν ότι η Ανθεμούς υπήρχε τότε πρω
« - αν - "

μεγιστάνων, αλλά το αίμα εμιαινεν όλους και η φρίκη ήν γενική.» τεύουσα της Μυγδονίας, ήτις προς ετείνετο μεχρι
" . " «"

ν
1 " -

(Sismondι, Ι.:st. d' s Fraις αί...)

'-λ : - α πιθανώς έκειτο ή Φύσκος
Β'. Σελίς Ο •
» Μετενωμάσθη δε Θεσσαλονίκη υπό Κασσάνδρου υιού Αντι
- ν. » ν πάτρου, από Θεσσαλονίκης της γυναικός αυτού και θυγατρός
Συνήθως όγδοήκοντα πέντε νήες πολεμικαί εξή
" - -
".
Φιλίππου και Ολυμπιάδος. Εδόθη δε παρά του Φιλίππου τοιού
λιμένων της Ενετίας έφωπλ ζoντο δε εν τάχει δι
- - τον όνομα τη Θεσσαλονίκη, διότι την ημέραν καθ' ην ενίκησε
διατάξεις, εκάστη πόλις συνεισέφερε αριθμον ναυτ τους Θεσσαλούς εκομίσθη αυτώ η είδησις της γεννήσεως αυτής.
πρωτεύουσα
" " , » Εξ όλων των πόλεων της Μακεδονίας μόνη αύτη ετήρησεν
διά μίαν ή δ ίχνη της αρχαίας λαμπρότητος. Και απο τών άρχαιοτάτων χρόνων
Vouise τόμ.. Γ'.
δε έπαυσεν ούσα εμπορική αποθήκη των προιόντων όλων των
έριξ τόπων.
Τ'. Σελις 4. » Δια τούτο δεν υπέκυψε και αυτή εις την κοινήν κατα.
* * * * * . - - - - - - --, "

στροφήν, ει και άπο Αλεξάνδρου η Μακεδονία εγένετο πολλάκις

« Ευγένιος ο Δ', και το πολλας άλλας φ θέατρον πολέμων, λοιμού, δεσποτισμού και., αμαθείας,
« Ψ " ν
α επιστήμας, εκάλεσε παρέευτώ ονομαστοτάτο
πησεν όμως τας » Η Αμφίπολις, ή τις είχεν άλλοτε όσην σημασιαν και ή
σοφους, αν αυτές λειτουργίας δημοσία εσσαλονίκη, παρήκμασε ταχέως επί των Ελλήνων αυτοκρατόρων,
"Ιννοκεντίου του Ζ', ανεκαίνισε το ρωμαϊκ διά τας συνεχείςς επιδρομάς τών εκ Θράκης βαρβάρων και των
Βουλγάρων. Η δε Θεσσαλονίκη, φρουρουμένη με τα πλείονος προ
σοχής ως ούσα εκ των προπυργίων του κράτους, έσωσε την λαμ
ν' αγαπώμεν αλλά και την οργή αυτών να φοβόμεθα, διότι πρότητα αυτής μεταξύ των ταραχών του μεσαιώνος. "Αγνωστον
παροξύνονται ατιμωρητί.» Αλλ' υπέρ πάντας τους άλλους π πότε περιήλθεν εις τας χείρας των αρχαίων βασιλέων της Μακε
Νικόλαος ο Ε' ετίμησε τους πεπα δευμένους. Και ήν μεν υιος δονίας. "Ολα τα εν τη πόλει ταύτη σωζόμενα μνημνεία ανήκουσιν
πτωχου ιατρού, αλλά τοσούτος εθέρμαινεν αυτον έρως προς την εις την ρωμαϊκή εποχήν.» Consinery, voyage dans la Μace
παιδείαν, και τοσούτον εγένετο γνωστός δια την μάθησιν αυτού, doine.
ώστε άνέβη και εις τας υψηλοτέρας άρχάς. Κατεγίνετο δε ιδίως
εκ νεότητος αυτού εις άναζητησιν αρχαίων χειρογράφων, ανεγί Ζ'. Σελις 13.
νωσκε και τα δυσκολώτερα και αντέγραφε θαυμασίως αυτά.
"Οτε ανηγορεύθη πάπας συνεκάλεσεν εις την Αυλην αυτού τους Περί των Αλβανών πολλά ερβέθησαν και εγράφησαν, και γρά
εγκειτοτάτους των σοφών, τον Γεωργιον Τραπεζούντιον, Θεόδωρον φονται έτι και μέχρι της σημερον αξιολογώτερον δε πάντων των
Γαζήν, Φρ. Φίλελφον και πολλούς άλλους, και αναλώμασιν αυτού περί αυτών δημοσιευθέντων πονημάτων φαίνεται το του Κ. Η1hn,
μετεφρά θησαν ουκ ολίγοι Ελληνες συγγραφείς και πατέρες της ου τινος γίνεται μνεία εν υποσημειώσει κατά την 12 σελίδα της
άνατολικής εκκλησίας. Χάριν δε τούτου επεδαψίλευε και χρήματα, παρούσης ιστορίας,
και οικίας, και συντάξεις και άλλας αμοιβάς.
» Συναθροίσας δε και βιβλία άξια λόγου μετά πολλού κόπου
και μεγίστης δαπάνης, συνεκρότησε πολύτιμον βιβλιοθήκην, και ----->Ο Θρ -ω--
 ΤΙροσθή και εις τας σημειώσεις.
υπό των Αλβανών, οι δε άλλοι εάλωσαν παριόντες, οι δε συν τω
Σελις 20, στήλη 2, 8 5. Αλίη αποτραπόμενοι ταύτην την πορείαν πεδινωτέραν εποιήσαντο
και επιμήκη, και εξελθόντες ες την Ήπειρο την κατά Κέρκυραν
"Ο Χαλκοκονδύλης ένα οιον του Ιωάννου Καστριώτου αναφέρει, ώ"ημένην ε" πολλών απενόστησαν διαφυγόντες μή απoλλυσθαι.
τον ημέτερον Γεώργιον. Ιδού το περί τούτου χωρίον « Μεταξύ Ενταύθα δη ανείλετο δόξαν περιφανή Αριανίτης ο Κομνηνού,
μέν τοι της Ηπείρου και αυτού της χώρας πόλεις τε ένεισιν αποδείξάμενος έργα λόγου άξια και το εντεύθεν ευδοκιμών"». Βιβ.
αυτών τε των Ουενετών και η του Ιβάνεω χώρα του Καστριώτου, Ε, σελ. 249-251.
μετά δε ταύτην ή του Κομνηνού χώρα (όρα την από της παρούσης
τετάρτην σημείωσιν) τα πολλά παράλιος ούσα επί μεσόγαιονμέν Σελις 46, στήλη 1, δ. 1.
τπ ές βραχύ τι παρατείνει επί την περίοικων της Αργυροπολίχνης,
αυτού ταύτη ώκισμένης, εν ή ο της χώρας ύπαρχος διατρίβων "Ιδού πώς διηγείται ο Χαλκοκονδύλης τα της μάχης ταύτης,
τήν τε κβάνεω χώρα και Κομνηναίων ελήίζετο Τούτων μέν το « Και βασιλεύς του επιγινομένου θέρους εστρατεύετο επί Σκεντέ
ιό τε Ιβάνης επί τας θύρας ιών του βασιλέως (Μαυράτου) έστρα ρη τον Ιβάνεω παιδα, ος παί. ών ες τας θύρας αφικόμενος του
τεύετο συντώ βασιλεί, ή αν υφηγείτο τα βασιλέως στρατεύματα βασιλέως και παιδικα αύτου γενόμενος, απέδρα ες την πατρώαν
και Αριανίτης δε ο Κομνηνός, ώς απήν και αυτό η πατρώα αυτού χώραν και άγόμενος γυναίκα θυγατέρα του Αριανίτου, εκ
αρχή υπό βασιλέως, αφικόμενος ες τας θύρας την δίαιταν είχε τ υ εμφανούς επολέμουν το βασιλεί, και ούτε φόρον απήγαγον
παρά βασιλέως. "Υστερον δε τελευτήσαντος Ιβάνεω του Καστριώτου τώ βασλεί, ούτε αυτοί ες τάς θύρας ίεντο ούτε πείθεσθαι ήθελον.
τόν τε παίδα αυτού λαβών ε, τα βασίλεια και την χώραν Δια ταύτα συναγείρας άπαντα τόν τε Ασίας και Ευρώπης αυτό
υφ' αυτό ποιησάμενος είχε ν, Χαλκ. βιβ. Ε. σελ. 249, Η στρατον ήλαυνε επί την Ιβάνεω χώραν και εκεί τε εσέβαλε,
ες, την χώραν, έδήου τε τα στρατεύματα διαπέμπων όποι πα
Σελις 27, στήλη 1, 8 1. Α
ρείκοι, και ενεπίμπρα τάς τε: κώμας και τους αγρούς, και τα
Η λήία έκαίοντο υπό του στρατού και περιεφθείροντο τα εκείσε
Την πρόταν Κρούην ονομάζει ο Χαλκοκονδύλης, « πόλν προέ παντα. Σκενδέρης μεν ούν επί την ες τόν"Ιόνιον παράλιονχώραν
χρωσαν των εν τη Αλβανών χώρα οικείται δε εν οχυρώ πάνυ ». τώ θύεύετών υπεξέθετο, αυτός τε και οι Αλβανών πρώτοι, τάς
Βιβ. Ζ. σελ. 251. τε γυναίκας και παιδας, αυτοί δι περιϊόντες άλλοτε άλλη της
-

χώρας διήρκοτο, εί, του δέ ιντο αι' πόλεις αυτών. Και ούτσι
Σελις 28, στήλη 2, 8 1. μεν ανά το όρος το υπερ τη χώραν αυτών άχρι του Ιονίου δια
Ιτείνο" διέτρίβον, καραδοκούντες όποι σφίσι τα πράγματα απο
Το Σβετιγράδιoν Σφετίαν πόλιν ονομάζει ο Χαλκοκονδύλης. βήσεται Αμουράτης δε επελαύνων πρώτον μεν την Σφετίαν πόλιν
Βιβ. Ζ. σελ. 351. επολιόρκει. Και λόγον μεν προσέφερε ως παραδοίέντε αυτήν
και αυτοί απίoιεν επί τα εαυτού έκαστος, οι δε ουκ επείθοντο"
Σελις 30, στήλη 2, 8 1 και 2. μετά δε ταύτα προσέβαλε συν τοις νεήλυσι, και ειλε την πόλιν
κατά κράτος και εξηνδραποδίσατο, τούς τε άνδρας σύμπαντα.
Τον Αριανίτην Κομνηνόν γράφει ο ημέτερος συγγραφεύς Αρια διεχρήσατο. Μετά δε επιών επί την Γετίην ομολογία τι παρε
μνήτην Τόπιαν Κομνηνόν εκ του πρώτου δε των επιθέτων ακα "στήσατε, και τους εν τη πόλει ανδραποδισάμενος επήγε τον
τηθείς και νομίσας ότι είναι άλλος ή ο Αριανίτης, Κομνηνός, "στρατό, ε" την κρούη, πέλι προέχουσαν των εν τη Αλβανών
παρεδέχθην καγώ την εσφαλμένην γραφήν. Μελετήσας όμως μετά χώρα οικείται δε εν οχυρώ πάνυ, Ταύτην μεν ούν προσκαθεζόμενος
ταύτα προσεκτικώτερα τον Χαλκοκονδύλην επείσθην ότι είναι ο "πολιόρκει, και τη εβόλoις τε έτυπτε το τείχος, και κατέβαλε
αυτός όπου λοιπόν απαντήση ο αναγνώστης το όνομα Αρια μέρος ουκ ολίγον. Μετά δε ταύτα προσέβαλε συν τοις νεήλυσιν
μνήτης η Αρριανήτης, παρακαλώ να διορθώση αυτό, ως ανωτέρω, ώς εξαιρήσων την πόλιν και ώς ουκ ηδυνήθη ελεϊν, απήγαγε τον
κατά τον βυζαντινόν ιστορικόν. Φαίνεται δε εξ όσων λέγει στρατόν ήδη γαρ οψε ήν του ενιαυτού, και χειμων επιγενόμενος
ούτος ότι ο Αριανίτης ή πολύς την αξίαν, ιδού τι γράφει επίεζε τον στρατόν. » Βιβ. Ζ. 350L55r;
περί αυτού 4 κίετά δε ταύτα ου πολύν χρόνον, ως διατρίβων
Αριανίτης ικέτης, ίνετο από των θυρών τυχείν αγαθού, τινος
πρός του βασιλέως, λόγους τε δούς επιπέμψαι επί τους της χώρας Σέλις 48, στήλη 2,5 2.
αυτού, και υπισχνουμένων αυτό απόστασιν, ήν αφίκηται επ' αύ Ιδού κατά Χαλκοκονδύλην τα περί της δευτέρας ταύτης εκ
τους αποδιδράσκες τε από των θυρών, και κατι ων επί την πα στρατείας του Μουράτου. « Εστρατεύετο αύθις επί Σκενδέρην
τρώαν αρχήν συντίθεται τσίς βελτίοσι της χώρας και υποδεχα τον Ιβάνεω και επί την ταύτη κατά τον Ιόνιον Αλβανών χώραν,
μένων ασμένως άπέστησαν από βασιλέως, και τού: γε άρχοντας και επήει πολλώ θυμώ ώς εξελών τε την Κρούη και αυτον Σκεν,
της χώρας Τούρκους ανελόντες επέδραμαν την βασάλέως χώρα, δέρην εξαιτησόμείος τους Ουενετους και η μη αποδοίεν αυτόν,
και ήγον και έφτρον, χώραν τε ερυμνήν κατέχοντες αυτοί και ώς πολιορκήσων την πόλιν ες ήν αυτό, καταφυγών εσήει. Επε
ορεινήν την σύμπασαν και τραχείαν. Ως μεν ούν ταύτα ήγγέλ δε εισέβαλεν, επορεύετο ιθύ επί την Κρούην, καί τήν τε χώρα",
λετο βασιλεί, έπεμπεν Αλίην τον Βρενέζεω, στρατηγόν αποδείξας όση υπελείπετο την αρχήν αυτό ασινή, επέδραμε τι αυτού τα
και παραδούς αυτώ στράτευμα, όσον τε παρα Αξιόν ποταμόν στρατευματα, και επέκαον πυρ ενιέντε, ότω αν αυτοίς περιτύ
και της Αργυροκολίχνης, και ιπποδρόμους, όσοι την δε την χοιεν. Επέδραμε δε και άχρι του ποταμού του . . . τα στρα
χώραν ενοικούσιν, εκέλευεν επιόντα τή τε χώραν αυτώ την Αλ. τεύματα την δε επέκεινα του ποταμού χώραν ουχ oιά τε' ήν
βανών καταστρέψασθαι, και ανδραποδισάμενον ήκειναύτώ άγοντα ληίζεσθαι διά το άβατο είναι πάντη τους βασιλέως ιπποδρόμοις.
τον Κομνηνού παίδα. θύτος μεν ουν λαβών τον στρατόν άπαντα. Και ούτοι μεν, τάς τε γυναίκας κ ι παίδας υπεκθέμενοι ες τα
εσέβαλεν κ την χώραν, και πεζον άμα εθ άμιος, ουκ ολίγον εχυρά των Ουε ετών, συνελέγοντ, ες τό όρος το υπέρ την Κρούην
ώς δε εσέβαλρν, εδήουν τε την χώραν και ενεπίμπρων οικίας τε, πόλιν αυτών ενταύθα δε υπεξαγαγών τας γυναίκας και τα παι
και αγρούς, ουδενός φειδόμενοι. Ο μέ τοι Αριανίτης συναγαγών δία κατέθετο ες τας των Ουενετών πόλεις, τους δε άνδρας κατέ
τους της χώρας ιππέας τε και πεζούς και αφικόμενρα καταλαμ λιπε εν τη πόλει αμυνουμένους και τα τείχη φυλάξoντας, και
βάνει" ταχάκρα, ή-έμελλεν αναζεύξας, Αμίης ο Ε εξε τούτους επιλεξαμεν»ς τους εθέλοντας αυτούς υποστήναι το αγώνα,
λαύνειν. Και ώς επειρώντο μετά ταύτα οι του Αλίεω διελθείν, ουκ Αμουράτης μεν ούν τάς τε τηλεβόκους παρεσκευάζετο καθεζόμειος
ήδύναντο ενισταμένων των ταύτη μετά Αριανίτου και ουκ επι ώς το τείχος καθαιρήσων, και παραμένων άμα συν τοις νεή
τρεπόντων διεξιέναι. Ενταύθα οι Τούρκοι άλλοι μεν ώς άπελή λυσιν ες την πόλιν έπει δε αυτώ τα πάντα παρεσκεύαστο, έτυπτε
ν - / ν "Α

φθησαν εν τη χώρα, άλλοι δε κατά την χώραν ετράποντο όποι το τείχος τηλεβόλοις και κατέβαλε μέρος πολύ Σκενδέρης δε
εκάστω προυχώρει διασώζεσθαι. Τούτων οι πλείστοι διεφθάρησαν άπο του όρους πυρά τε έκαυσεν, επιδεικνύμενος τους εν τη πόλει,
 - - )( 104 χ
και επειδαν χοιία ή πανεσόμενος και αυτός επιβοηθήσων, και αφίκετο ες τον Παρθενόπης, βασιλέα και αυτόν υποδεξάμενος
τινων τώ, του βασιλέως αναβά των επί το όρος προσέβαλε τε και τά τε άλλα ετίμητε, και ες τον Ρώμης αρχιερέα απέπεμψε
εμάχετο έργα αποδεικνύμενος άξια λόγου. Επει δε τό βασιλεί φιλοφρονησάμενος. Μετά δε ταύτα χρήματα ικανά παρεχόμενος
ήδη ικανώ: κ ι αβέβλητο το τείχος, ε; μάχην καθήστο πανστρα αυτώ απέπεμπεν επί την αρχήν αυτού. Ούτος μέν τοι επανιών
τά, και επειρώύτο οι νεήλυδες ελειν ταύτη ή έκειτο το τείχος επί της χώρας αυτού επέμενεν επιόντα τον βασιλέως στρατον,
επί γη: ου μέν το υπερεβάλοντί τους εν τη πόλει, παρ' ελπίδα και ερυμνήν ούσαν την χώραν κατείχεν, έχων τε στρατον μεθ' εαυ
αγωνισαμένους, Βιβ Ζ. 353-355. του τον από της χώρας διήει διά των οριων περιϊών τώ στρατό,
και τάς τε γυναίκας και παίδας ες τα ερυμνα εισενεγκάμενος αυτός
ελις 55, στήλη 1, S. 3. περιήει, έχων περί την φυλακή της χώρας, όποι δέρι παραγε,
νόμενος. Και ο μεν στρατός και οι ιπ τοδρόμοι επέδραμαν την
Τα περί της μάχης ταύτης καθ' ήν έτυχε απών ο Σκεντέρ χώραν, και υποζύγια ληϊσάμενος και χρόνον τινά συχνόν , δια
μπεης, διηγείται ούτω πως ο Χαλκοκονδύλης και Απέχρη μεν τώ τρίψας, επήει πάσαν την χώραν εμπιπρών και διαφθείρων ώς δε
βασιλεί Μεχμέτη κακώς πράξαντι ες την επι Παίονας έλευσιν ικανώς είχεν αυτώ ες τή» της χώρας διαφθορά», ο στρατός απή
ήσυχίαν άγειν, στρατεύματα δε έτεμπε άλλη τε και έτί Σαιν λαυνεν, ουδιν τι πλέον διατραξάμενος. Ο μεν ούν Σκενδέρης ούτως
δέρη, τον Ίβάνεω παιδα, εφ' όν δη και ο πατήρ στρατε ισάμενος άκραν την ες τον Ιόνιον περί Ε πίδαμνον ώκοδόμει χερρόνησος δ' εςι
καταστρέψασθαι ουχ οιός, τι εγένετο, Ιητούν δε τον Βρενέζεω και ισθμός βραχύς αμφί τρία στάδια. Ταύτον τειχίσας εσώκιζεν
παιδα απέδειξε στρατηγόν, παραδούς τότε από Φερρών στρά ε: την χώραν ταύτην ουκ ολίγους των Αλβανών, και έκράτυνε
τευμα και το παρά Αξιόν και το από Θετταλία: Ηγουμένου την πόκιν, ώ, άν τι νεώτερον καταλαμβάνη αυτόν άτο των βασι -
δε Ιησού του Βρενέζεω εσέβαλε προς τον Ιόνιον της Μακεδονίας λέως στοατών, ώ: επιών πολιορκοίτο ε ταύτη τη χώρα επειδαν
χώρον, και εδήου τα πολλά αυτής. Σκενδέρης δε ούτος διαπρεσβευ, δε μη αντέχειν οίος τ' ή, εμβησόμενος ες τη θάλασσαν και απο
σάμενος προς τον Ρώμης τε αρχιερέα και προς βασιλέα Αλφόν πιευσούμενος ή δη προχωροίη. Ο μεν ούν στρατός αφικόμενος ες
σο, τον Παρθενόπης, επιτηδείως τε έσχε και συνήθως τώ βασιλεί τον χώρον τούτον και πειρασόμενος, ώς ουδεν σφίσι προεχώρει :
τούτω, δι' ά δη και τον πρός βασιλέα πόλεμον τή, τι Κρούην ή της πόλεως αίρεσις, απήλαυνεν επ' οίκου, και τώ έτει τούτω
παρέδωκε τούτω τώ βασιλεί και ήξίου αυτό υπήκοον είναι. ουδέν τι πλέον εγένετο βασιλέα Μεχμέτη ες εκστρατείαν φέρον»,
"Ενθα δή και στρατόν πεζον ικανόν διαπορθμεύστς ο Περθενόπης Χαλκ. βιβ. Η". σελ.- 433,434.
ούτος βασιλεύς από Ιαπυγίας ές Ετίδαμνον, και άρχοντα των
παρ' εαυτώ ελλογιμων ένα στρατηγόν επί τη' βασιλέω, ελήίζοντο Σελις 92, στήλη 1, 8. 2.
χώραν. Μετά δε καταστάντες επολιορκουν πολίχνην Σφετόην
καλουμένην, εξελείν βουλόμενοι. Ενταύθα πειθόμενος παρά των
σφετέρων Ιησούς ο Βρενέζεω, και παραλαβών τους,ες τον Αξιόν Ο ημέτερος ιστορικός λέγει ότι ο Μωάμεθ εκυρίευσε της νεο
Λ - Α - " "
ιπποδρόμους και Παραβοίων στρατόν και την ταχίστην επειγό κτίστου εκείνης πόλεως αλλά κατά την ανωτερω σημειωσιν
μενος άλλην ή αυτοί εφύλαττον οι Ιταλοί, και επεισπεσών άφνω ο Χαλκοκονδύλης βεβαιοί εξ εναντίας ότι « ου προχώρει η τής .
διέφθειρε σύμπαντας τους Ιταλούς, Σκενδέρης μέν τοι (έτυχε γαρ πόλεως αίρεσις, » διό και ανεχώρησε άπρακτος ο τουρκικός
απών τότε) ουδ' οτιούν παθών δεινόν. » Βιβλ. Η. σελ. 432,433.
στρατός.
Σελις 89, στήλη 2, 8. 5.
και "Υστερον μεν τοι ου πολλό Σκενδέρης διαβάς ες Ιταλίαν,

ΙΙΑΡΟΡΑΜΑΤΩΝ ΔΙΟΡΘΩΣΙΣ,

Σελίς. Στήλη. Γραμμής Αντί Γράφε: . . .

- 1 46 σύγχρονον πολυχρόνιον
Α) 33, Γκεγκών Γκεγκιδών -

Σ) Σκόνδρας Ε -

2 13, Αμβρικιακού, Αμβρακιακού

30 Γέγιδες Γκέγκιδες
: 40.
4:
40
Αλυάκμωνος
Αλυάκμωνος,
Ε
Αλιάκμωνος
Αλιάκμωνος.
ιξ
46, Αριαμνήτης Αριανίτης
37 Αρίαμνήτην, Αριανίτην,
50' Αριαμνήτης Αριανίτης
31' 26 Σπαν, Σπανός
36' των καρδιναλίων του καρδιναλίου,
25, Ένα δέμή Ένα δεμή με
46' αποκλείσας πολιορκήσας.
54 Σy" 54 των χριστιαν: στρατών, του χριστ. στρατού,

Εbύρω Ι ----