สั ตว์ วตั ถุ

บรรยาย โดย
ญานิษฐ์ เกษมโกเมศ
สั ตว์ วตั ถุ มี 3 จาพวก คือ
1. สั ตว์ บก
2. สั ตว์ นา้
3. สั ตว์ อากาศ
 ไก่บา้ น
• ตับ รสมันคาว บารุ งตับ บารุ งสายตา แก้ตาฟาง
• เล็บ รสเย็น แก้พิษไข้ตวั ร้อน
• เปลือกไข่ไก่ฟัก รสเย็น บารุ งกระดูก แก้เกล็ดกระดีข่ น ้นตา
 ไก่ป่า ไก่ดา
• ขน สุ มเอาควันรม ขับไล่แม่ซนือ ปี ศาจ ที่รบกวนเด็ก
• เดือย รสเย็น แก้พิษฝี อกั เสบ ถอนพิษต่างๆ
• กระดูก รสเย็น สุ มไฟปรุ งยาดับพิษร้อน แก้ซางชัก
• ตับ รสมันคาว บารุ งสายตา แก้ตาฝ้าฟาง แก้เกล็ดกระดี่ขน ้นตา
• ดี รสขม แก้ไข้สูง แก้ร้อนใน กระสั บกระส่ าย
ไก่ป่า

ไก่ดา
โรคขาดวิตามินเอ (เกล็ดกระดี่ขนึ้ ตา)
 กระต่าย
• ตับ รสมันคาว บารุ งตับ บารุ งสายตา แก้ตาฝ้าฟาง
• มูลกระต่ายส้ม ( มูลอ่อนของลูกกระต่ายที่ตายในท้องแม่) รส
เปรีน ยว ระบายท้อง กัดเสมหะ เจริ ญอาหาร
• กระดองเต่าหับ รสเย็นคาว แก้พิษอักเสบ ฟกบวม
• กระดองเต่าเหลือง รสคาว แก้ไข้เพื่อโลหิ ต แก้ระดูพิการ
• กระดอง อกเต่านา รสเย็นคาว ถอนพิษสัตว์กดั ต่อย แก้พษิ
อักเสบบวม
• หัวเต่านา รสเย็นคาว แก้ตบั ทรุ ด แก้จุกผามม้ามย้อย ม้ามแลบ
ท้องป่ อง แก้พิษไข้จบั สัน่ เรืน อรัง
 ปูป่าที่เขาหลวง

ปูม้า

ปูนา
• กระดอง,ก้ามปูป่า รสเย็น แก้ไข้ตวั ร้อน ไข้พิษ ไข้กาฬ
• กระดอง,ก้ามปูมา้ เผาไฟ รสเค็มเย็น ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้
ขับปัสสาวะ แก้กระษัย แก้ไข้พิษไข้กาฬ แก้พิษอักเสบ
• ปูนา ใช้ทน งั ตัว ตาคันนกับสุ รา รสจืดคาว แก้ชน าใน กระจาย
เลือดโลหิ ต
• กระดองปลาหม้ก ลินนทะเล รสเค็มเฝื่ อน ขับเลือด แก้เม็ดยอดใน
ปากคอ กัดสิ วฝ้าบนใบหน้า
กบ

ค่ าง
• กระดูกกบ สุ มไฟ รสเย็น แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ
• กระดูกกา สุ มไฟ รสเย็น แก้ไข้ ร้อนในกระหายนน า ดับพิษ
ร้อน ถอนพิษไข้ แก้ตานซาง
• หัวกา รสคาวเย็น แก้ไข้พิษไข้กาฬ
• กระดูกควายเผือก รสเย็นคาวเบื่อ บารุ งไขข้อ แก้กามโรค มะเร็ ง
คุดทะราด
• กระดูกค่าง รสเย็นคาว บารุ งกาลัง
แก้กามโรค
งูสามเหลีย่ ม

งูทบั สมิงคลา
• กระดูกงูสามเหลี่ยม รสขมเบื่อเย็น แก้พิษตานซาง แก้พิษ
โลหิ ต แก้พิษไข้
• กระดูกงูทบั สมิงคลา รสร้อนเมา แก้พิษซาง
• กระดูกงูเห่า รสเมาร้อน แก้พิษเลือดลม แก้จุกเสี ยด แก้กระษัย
แก้ปวดเมื่อย แก้มะเร็ ง แก้พิษตานซาง และตานขโมย
• หัวงูเห่า สุ มไฟให้เป็ นถ่าน รสเย็นเมา แก้ซางชัก ลดความร้อน
• ดีงูเห่า รสขมร้อน บารุ งนน าดี เป็ นกระสายช่วยทาให้ฤทธิ์ยาแล่น
เร็ ว
• กระดูกช้าง รสเมาคาว แก้กามโรค แก้พยาธิผวิ หนัง เรืน อน มะเร็ ง
คุดทะราด
• กระดูกม้า รสคาวเมา แก้นน าเหลืองเสี ย แก้แผลเรืน อรัง บารุ ง
กระดูก และไขข้อ
• กระดูกม้านน า แก้โรคไต แก้ปวดหลัง แก้ปวดเมื่อยตามร่ างกาย
บารุ งกระดูก บารุ งกาลัง
• กระดูก,หัวแมวดา รสคาวเย็น แก้พิษไข้ พิษกาฬ
• กระดูกแร้ง สุ มไฟ รสเย็นเมา แก้พิษตานซาง เอาควันรม ขับไล่
แม่ซนื อปี ศาจ
• กระดูกเสื อ รสเผ็ดคาว บารุ งกระดูก เนืนอหนังและไขข้อ แก้โรครู
มาติก แก้ใจสัน่ ระงับประสาท แก้ลมบ้าหมู แก้ปวดตามข้อเข่า
และกระดูก แก้โรคขีนลืม สมานแผลไฟไหม้นน าร้อนลวก
• กระดูกหนูผี รสร้อนเมา แก้ซาง แก้ลมสะพันน
• กระดูกหมาป่ า ,หมาดา รสมันคาวร้อน บารุ งโลหิ ต แก้หนาว แก้
ปวดเมื่อยตามร่ างกาย
หมีควาย

หมีหมา
 หมี
(หมีคน-หมีหมา หมีดา-หมีควาย )
• ดี รสขมเย็น กระจายเลือด แก้ชน าใน บารุ งตับอ่อนและดี ลด
ความร้อน แก้ไข้ แก้อาการชัก บารุ งสายตา ฆ่าพยาธิ แก้อาการ
ปวดหัวใจเนื่องจากพยาธิ รักษาแผลที่ตาบวมแดง เป็ นต้อ
• นน ามัน รสหวานหอมร้อน บารุ งกล้ามเนืนอ บารุ งกระดูก แก้ผอม
แห้งแรงน้อย
• อุง้ เท้าหมี รสหวานเค็ม บารุ งเลือด แก้โรครู มาติซมั่ บารุ ง
กระเพาะ บารุ งกาลัง
• กระดูก รสเค็มเผ็ด แก้ปวดตามข้อ แก้โรครู มาติซมั่
• เขากวางแก่ รสเย็นคาว แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ แก้ร้อนในกระหาย
นน า เผาไฟผสมยาทา แก้เม็ดผืน่ ในไข้พิษไข้กาฬ
• เขากวางอ่อน รสร้อนคาว บารุ งกาลัง บารุ งกระดูกเส้นเอ็น แก้
อ่อนเพลีย แก้ประจาเดือนมามาก แก้ร้อนใน แก้ตบั เสื่อมสภาพ
• หนังคอรสเบื่อเมา เผาไฟผสมนน ามันยางหรื อนน ามันพืช ทาแก้
เรืน อนกวาง
• ไข่มุก รสหวานเค็มเย็น ระงับประสาท แก้อาการหวาดผวา แก้
โรคลมชัก ทาให้ตาสว่าง บารุ งสายตา ขับเสมหะ รักษาแผลเปื่ อย
เรืน อรัง ฝี สมานแผล ป้องกันผิวหนังเหี่ ยวย่น แก้ปวดแผล รักษา
แผลนน าร้อนลวก ไฟไหม้ (มีสารปรอทมาก ไม่ควรกินหรื อทา
มาก)
• ครั่งเป็ นยางธรรมชาติชนิดหน้่ง (resin) ที่ถ่ายออกมาจากตัว
แมลงครั่ง ซ้่งเป็ นแมลงตัวเล็ก
• มีขนาดโตเท่าตัวไรดาเนินชีวติ โดยใช้ปากดูดกินนน าเลีนยงจาก
ต้นไม้เป็ นอาหาร หลังจากแมลงตัวอ่อนฟักเป็ นตัวและคลาน
ออกจากรัง (รังหน้่งมีหลายร้อยตัว) ซ้่งเป็ นซากเก่าของมัน ไป
ตามกิ่งไม้เพื่อหาที่เหมาะกับการพักอาศัยเกาะกินนน าอาหารจาก
ผิวในของกิ่งไม้อ่อนเมื่อพบกิ่งไม้อ่อนเหมาะแล้ว แมลงครั่งจะ
เกาะดูดกินนน าอาหารอยู่ ณ ที่นน นั ไม่คลานต่อไป
• เมื่อเจริ ญเติบโตข้นน ลาตัวของมันจะเต่ง โตข้นนเป็ นสี แดงเลือด
นก ระบายนน าครั่งเหนียว ๆ ออกทารังหุม้ ตัวของมันเรื่ อยไปเพื่อ
ไม่ให้ศตั รู ทาอันตรายแก่มนั ได้ ครั่งที่เกาะเป็ นก้อนเป็ นปมรอบ
กิ่งไม้นี่เอง ที่กลายเป็ นสิ นค้าซืนอขายทาประโยชน์กนั
• ครั่งเป็ นสิ นค้าของประเทศในภาคพืนนเอเชีย เช่น อินเดีย ไทย
พม่า และอินโดจีน มาช้านานแล้ว บริ ษทั East lndia Company
ได้เป็ นผูร้ ิ เริ่ มค้าขายครั่งเป็ นบริ ษทั แรกในโลก แต่เดิมครั่งใช้ทาสี
ทาครั่งผน้ก ต่อมานาไปใช้ในอุตสาหกรรมหลายประเภท เช่น
ผลิตแล็กเกอร์ ทาแผ่นเสี ยง เครื่ องเล่นของเด็ก ผ้าห้ามล้อรถยนต์
ยาทาเล็บ กาวสาหรับติดฟันปลอม ฯลฯ
• ครั่งจ้งเป็ นผลิตผลจากป่ าที่มีราคา ในประเทศไทยนันน เมื่อก่อน
ชาวบ้านจะไปเก็บครั่งจากต้นไม้ที่มีอยูต่ ามธรรมชาติ ซ้่ งมีมากทาง
ภาคเหนือและตะวันออกเฉี ยงเหนือ เมื่อปริ มาณความต้องการใช้
ครั่งมีมากข้นน ชาวบ้านจ้งหันมาเพาะเลีนยงครั่งกัน โดยทางภาค
เหนือ จะเพาะเลีนยงครั่งด้วยต้นก้ามปู ส่ วนภาคตะวันออกเฉี ยงเหนือ
เพาะเลีนยงด้วยต้นสะแก
• ครั่งจากต้นสะแก รสฝาด บารุ งโลหิ ต ห้ามเสมหะ คุมอาจม แก้
ท้องร่ วง ท้องเสี ย
• ครั่งจากต้นก้ามกราม รสฝาด แก้ไอ แก้ขอ้ หักซ้น
• คางคก (ตายซาก) คือคางคกที่ตายแห้งไม่เน่า นามาสุ มไฟให้
เป็ นถ่าน รสเมาเบื่อ บดผสมนน ามันรักษาแผลโรคเรืน อน มะเร็ ง
คุดทะราด ฆ่าเชืนอโรคผิวหนัง
• ค้างคาว เลือด รสหวานมัน บารุ งโลหิ ตสตรี มีสรรพคุณดีกว่า
เลือดแรดหรื อเลือดม้า มูลนามาต้มเกรอะ ได้ดินประสิ วมีจุด
เหลืองประปราย นิยมใช้ทายามากกว่าชนิดสี ขาวใส
• คุลิกา (ปรวดในถุงนน าดีของค่าง) รสเย็น ฝนกับนน า เป็ นกระสาย
แทรกยาอื่นๆ ดับพิษร้อน พิษกาฬ ดับพิษทันงปวง แก้เสลดหางวัว
แก้เสมหะจุกคอในคนไข้หนักใกล้ตาย
• โคโรค เป็ นปรวดในถุงนน าดี ท่อนน าดี หรื อตับของวัว หรื อกระบือ
ส่ งมาจากประเทศจีน รสเฝื่ อนมัน แก้นน าลายเหนียว แก้เสลดหาง
วัว บารุ งกาลัง แก้ตาเจ็บ ตาฟาง ตาแฉะ รักษาอาการชัก เนื่องจาก
ไข้สูง เส้นเลือดในสมองแตก โรคลมบ้าหมู แก้เจ็บคอ แก้ปวดบวม
แก้ฝีหนอง ฝนทา แก้โรคผิวหนัง
 งูเหลือม งูหลาม
• ดี รสขม เป็ นกระสายช่วยทาให้ฤทธิ์ยาแล่นเร็ ว ดับพิษตานซาง แก้
ตาแฉะ ตามัว ตาฟาง ตาแดง แก้ปวดตา เหน็บทวาร สวนอุจจาระเด็ก
• นน ามัน (ใส่ เกลือเล็กน้อย กันเหม็น) รสร้อน ทาแก้เคล็ดขัดยอก
แพลง ทาให้เส้นเอ็นหย่อน
• กระดูก รสเย็นเมาเบื่อ ดับพิษกาฬ แก้เมื่อย แก้ร้อนในกระสับ-
กระส่ าย งูหลาม

งูเหลือม
 จงโคร่ ง คางคกภูเขา

• หนัง รสเมาเบื่อ หัน่ ตากแห้งผสมยาทาธูปจุดรม ทาให้ม้นเมา

หมดสติไป แก้โดยให้เอานน ามะพร้าวอ่อนดื่มและล้างหน้าก็จะฟืน น
 ชะมด มุดสั ง (Musk)
• ชะมดเช็ด รสหอมเย็นคาว บารุ งดวงจิตให้ชุ่มชื่น ดับพิษโลหิ ต
บารุ งหัวใจ บารุ งนน าดี
• ชะมดเชียง รสหอมร้อนเผ็ดขมเล็กน้อย(หอมสุ ขมุ ) รักษาโรคตา
โรคลม โลหิ ต และกาเดา แก้โรคเส้นประสาท แก้ลมชัก หอบหื ด
ปอดบวม หลอดลมอักเสบ บารุ งหัวใจ แก้อาการ ปวดหัวใจ แก้ปวด
ท้องอย่างรุ นแรง แก้ปวดข้อรู มาติก แก้ฟกชน า แก้อกั เสบ (มีฤทธิ์ต้าน
เชืนอแบคทีเรี ยได้หลายชนิด) ถอนพิษแมลงสัตว์กดั ต่อย กระตุน้ การ
ทางานของประสาทส่ วนกลาง ใช้แก้การเป็ นลมหมดสติได้ดี กระตุน้
การหายใจ กระตุน้ การไหลเวียนของเลือด ทาให้ความดันเลือดเพิ่ม
แต่ไม่ทาให้สูงเกินปกติ หายใจเร็ วข้นน แก้อาการช็อก กระตุน้ การบีบ
ตัวของมดลูก อมไว้ใต้ลินน จะแก้อาการปวดมวนของหัวใจได้ดี ทา
แก้อกั เสบ แก้ปวด
 ชันโรง ( ขีส้ ู ด )
• รสเปรีน ยวหวาน แก้บวม บารุ งร่ างกาย
• ดีหมูป่า รสขมคาว บารุ งโลหิ ต บารุ งนน าดี ทาฤทธิ์ยาให้แล่น
เร็ ว
• ดีววั ขมหวาน แก้ไข้เพื่อลม แก้ไข้เพื่อดีพิการ แก้ไข้ดีซ่าน
• ดีจระเข้ รสขมคาว ขับโลหิ ตร้าย ขับนน าคาวปลา ทาให้ยาแล่น
เร็ ว
ดีววั

ดีหมี

ดีงูเหลือม
• ดีตะพาบนน า รสขมคาว แก้ไข้สนั นิบาต แก้ลมวิงเวียน แก้พิษ
กาฬ แก้โรคตา
• ดีค่าง รสขมคาว บารุ งนน าดี แก้พิษตานซาง
• ดีนกกานน า รสขมเย็น บารุ งเส้นผม แก้ผมหงอก ผมร่ วง

นกกานา้ ปากยาว
 นกกวัก
• นกกรด นน ามัน รสเมาเบื่อ แก้โรคผิวหนังผืน่ คัน แก้มะเร็ ง
• นกกระจอก ทันงตัว รสมันหวาน บารุ งร่ างกาย บารุ งกาหนัด
• นกกวัก นน ามัน รสมันเบื่อ แก้โรคผิวหนัง ผืน่ คัน แก้พยาธิ

นกกระจอก

นกกวัก
 • นกกะลิง ขนหาง สุ มไฟ รสเบื่อเย็น แก้พิษฝี ปวด อักเสบ แก้ไข้สูง
• นกนางแอ่น รัง รสมันคาว บารุ งร่ างกาย บารุ งกาลัง บารุ งกาหนัด
• นกพิราบ มูลคัว่ รสเหม็นเบื่อ แก้ไข้ แก้พิษซางร้าย แก้ริดสี ดวง
ทวาร
นกนางแอ่ น

นกพิราบ

นกกะลิง
 • นกยูง แววหาง รสเมาเบื่อ เผา แก้หละ
แก้ซาง แก้ริดสี ดวงจมูก
• ขนหางนกยูง รสเมาเบื่อเผา แก้สะอ้ก แก้
พิษกาฬ แก้ไข้สูงทาให้ชกั เผาไฟก่อนใช้
• ดีนกยูง รสเมาเบื่อ เป็ นยาพิษ

• นกออก นน ามัน รสมันเบื่อ

แก้โรคผิวหนังผืน่ คัน นกออก
• นาก มูล เผาไฟ รสเค็มเย็น ปรุ งยาถอนพิษยาเบื่อ
 นา้ นมเป็ นยา
•นน านมคน รสหวานมัน แก้ตาแดงตาอักเสบ แก้พรรด้ก บารุ งร่ างกาย
ให้ภูมิคุม้ กันโรคแก่ทารก
•นน านมวัว รสหวานมันเย็น บารุ งกาลัง ปิ ดธาตุ แก้โรคในอก บารุ งดวงจิต
•นน านมกระบือ รสหวาน บารุ งกาลัง เจริ ญอาหาร แก้พรรด้ก
•นน านมช้าง รสฝาดเย็น บารุ งกาลัง แก้ริดสี ดวง
•นน านมแพะ รสหวานฝาดเย็น แก้โลหิ ต แก้หืดไอ แก้ทอ้ งเดิน
• นน านมแกะ รสหวานเย็น แก้หืดไอ แก้จุกเสี ยด เจริ ญไฟธาตุ
• นน านมม้า รสฝาดหวานเค็มเปรีน ยว เจริ ญธาตุ บารุ งกาลัง แต่ทาให้
จุกเสี ยด
• นน านมอูฐ รสเปรีน ยวหวานเค็มจืด แก้บวมในท้อง แก้พยาธิ
ท้องมาน ทาให้จุก
• นน านมเปรีน ยว จากโค เรี ยกว่า ทะธิ รสหวานมันเปรีน ยว เจริ ญไฟ
ธาตุบารุ งกาลัง แก้ปัสสาวะพิการ ระบายอ่อนๆ
• นน านมปนเนย รสหวานมันเค็ม ปิ ดธาตุ เจริ ญไฟธาตุ บารุ งไขมัน
ในร่ างกาย ทาให้เกิดความอบอุ่น แต่ทาให้เกิดลม
• นน านมเสื อ รสจืดคาว บารุ งกาลัง แก้เสมหะ หื ดไอ
 นา้ ผึง้
• นน าผ้นงมีคุณสมบัติทางยา คือ สามารถฆ่าเชืนอจุลินทรี ยต์ ่างๆ ได้ เพราะ
นน าผ้นงมีความเข้มข้นของนน าตาลสู ง ซ้่งความเข้มข้นนีนเองจะช่วยกาจัด
ปริ มาณนน าที่แบคทีเรี ยใช้ในการเจริ ญเติบโต รวมถ้งนน าผ้นงมีความเป็ นกรด
สู ง และมีปริ มาณโปรตีนต่า ซ้่งทาให้แบคทีเรี ยไม่ได้รับไนโตรเจนที่
จาเป็ น นอกจากนีนนน าผ้นงยังมีสารไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ และสารแอนตีน
ออกซิแดนด์ ซ้่ งจะมีคุณสมบัติช่วยยับยันงการเจริ ญเติบโตของแบคทีเรี ย
ด้วย ดังนันนเมื่อเราใช้นน าผ้นงทาบาดแผลจ้งสามารถฆ่าเชืนอแบคทีเรี ยได้และ
ทาให้แผลไม่เกิดการอักเสบ
เอนไซม์ในนน าผ้นงมีหลายชนิด มีหน้าที่ช่วยย่อยคาร์โบโฮเดรตได้ นา้ ผึง้ จึง
มีฤทธิ์เป็ นยาระบายอ่อนๆ และแก้อาการท้องผูกในเด็กและคนชราได้
เป็ นอย่างดี
• นน าผ้นงใหม่ รสหวานร้อนฝาดยิง่ บารุ งธาตุ กระทาให้อกใจแห้ง
แก้สะอ้ก แก้ไข้ตรี โทษ
• นน าผ้นงค้างปี รสหวานฝาดร้อน ผายธาตุ ทาให้ผอม ขับผายลม ทา
ให้เรอ ระบายท้อง
• ขีนผน ง้ แท้ รสฝาดมันหอม ปรุ งเป็ นยาต้มแก้บิด ที่ใช้ยาอื่นแล้วไม่
ได้ผล
• นน ามันปลากด รสมันคาวร้อน ทาแก้บาดแผลเน่าเปื่ อย
• นน ามันปลาสร้อย รสมันคาว แก้บาดแผลเน่าเปื่ อย

ปลาสร้ อย

ปลากด
 • นน ามันกบ รสมันร้อน แก้เคล็ดขัดยอก
เมื่อยกล้ามเนืนอ
• นน ามันเปรี ยง (นน ามันไขข้อวัว) รสมัน
คาวร้อน แก้เคล็ดขัดยอก แพลง ทาให้
เส้นเอ็นหย่อน แก้ปวดขัดตามข้อ
• นน ามันเลียงผา รสมันร้อน แก้ปวดเมือ่ ยตามข้อ
ตามกล้ามเนืนอ แก้เส้นเอ็นต้ง แก้บาดแผล แก้
ผืน่ คัน ช่วยให้กระดูกประสานกันเร็ วข้นน
• นน ามันเนย รสมันหวานร้อนอ่อน ปิ ดธาตุ
เจริ ญไฟธาตุ บารุ งไขมัน
• นน ามูตร คือนน าปั สสาวะ นิยมใช้นน าปัสสาวะเด็กผูช้ ายมาใช้เป็ น
กระสายยา รสเฝื่ อนเค็ม ดับพิษ แก้ตวั ร้อน แก้ปวดร้าวระบม แก้ชน า
ใน แก้พิษตะขาบ แมลงป่ อง หรื อจะใช้รากลาพูมาฝนกับนน า ใช้แทน
นน ามูตรได้
• นน ามูตรโคดา รสเผ็ดร้อนเค็มฉุน แก้ปวดร้าวระบม แก้ชน าใน แก้ผอม
เหลือง แก้หืดไอ แก้ลมและโลหิ ต แก้วาโยธาตุพิการ
• เบีนยจัน่ เบีนยแก้ เบีนยผูห้ รื อเบีนยไทย
รสเค็มกร่ อย เผาไฟ ผสมพิมเสน ใช้โรยแผล กัดฝ้าละออง
รับประทานขับลมในลาไส้ ขับปัสสาวะ แก้ไตพิการ
• ปลิง ทันงตัว รสเย็นคาว เผาไฟบด โรยแผลมีหนอง อักเสบบวม
• ปลากระดี่ ก้าง รสมันคาว แก้กามโรค
• ปลากระเบน หนังเผาไฟ รสมันคาวขับเลือด แก้ซาง
เงี่ยงเผาไฟ รสเย็น แก้พิษกาฬ

กระเบน

กระดี่
• ปลาช่อน เนืนอสด รสหวาน ชอบกับธาตุทน งั ปวง ทาให้เกิดเสมหะ
บังเกิดปิ ตตะ ระงับวาตะ
• เนืนอปลาช่อนแห้ง รสหวานมัน บารุ งกาลัง แก้อ่อนเพลีย แก้เด็กตัว
ร้อนนอนสะดุง้ มือเท้าเย็น หลังร้อน หอบ ชักเนื่องจากไข้สูง แก้ซาง
ทับสารอก บารุ งกาลัง
• ดีปลาช่อน รสขม แก้ตาอักเสบ ตาแดง ตาต้อ แก้รอยแผลเป็ น
• หางปลาช่อนแห้ง รสเย็นคาว แก้เม็ดยอดในปากคอ แก้ฝ้าละออง
• เกล็ดปลาช่อน รสจืดคาวทาให้เกิดลมเบ่งเวลาคลอด
• หิ นในหัวปลาช่อน
รสเย็น แก้ตาอักเสบ ตาฝ้า
ตาฟาง นน าตาแห้ง
• ปลาพะยูน เขีนยว รสเย็นคาว ดับพิษร้อนถอนพิษไข้ แก้พิษตานซาง
แก้พิษฝี
• ปลาหมอ ดี รสขม แก้โรคผิวหนัง แก้ผมร่ วงเป็ นหย่อมๆ
• ปลาหมอทันงตัว รสเย็นคาว ผสมยาแก้กระษัยปลาหมอ
• ปลาไหล หัวเผาไฟ รสคาวเย็น แก้จุกผามม้ามย้อย แก้ซาง
• ปลาไหล เผาไฟทันงตัว รสคาว ผสมยาแก้กระษัยปลาไหล
• ปลาร้า ก้างสุ มไฟ รสเค็ม แก้แผลอักเสบ
• ปลาวาฬ อาพันทองเป็ นนน ากาม รสคาวเอียน แก้เสมหะลมและโลหิ ต
บารุ งกาลังทายาหอม แก้โรคลมและโลหิ ตพิการ บารุ งกาหนัด
• อาพันเกสร เป็ นขีนปลาวาฬครันงสุ ดท้าย รสคาวเอียน แก้ลม บารุ ง
ประสาท บารุ งกาลัง บารุ งกาหนัด
• ปลาฉนาก งวงคัว่ รสเย็นคาว แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ ดับพิษกาฬ
• เม่น ขน สุ มไฟ รสเย็น ปรุ งเป็ นยากวาดปากแก้พิษตานซาง
ปากเป็ นขุม ฝ้าละออง ตัวร้อน แก้พิษกาฬ ไข้พิษ ไข้เซื่องซ้ม
• กระเพาะเม่น รสมันคาว ดองสุ ราหรื อปรุ งยาบารุ งนน าดี ช่วยให้
ระบบการย่อยอาหารดีขน ้น บารุ งร่ างกาย ( เรี ยกว่า 108 ราก )
• แมงดาทะเล กระดอง รสเผ็ดเค็ม แก้ไอ แก้ฟกชน า บาดเจ็บ ไฟ
ลวก ฆ่าพยาธิ ใช้มากจะเผ็ดร้อน และเป็ นแผลร้อนในปาก
• หางแมงดาทะเล รสเผ็ดเค็ม แก้ทอ้ งร่ วงหลังการคลอดบุตร แก้
ถ่ายเป็ นเลือด แก้ตกโลหิ ตระดู
• แมงป่ อง ทันงตัว รสเค็มเผ็ดเย็น มีพิษ ขับลม ทาให้เส้นและเลือด
ลมเดินสะดวก ทะลุทะลวงได้ดี ระงับอาการชักเกร็ ง ปากหรื อ
หน้าเบีนยว ถอนพิษ แก้ปวดศีรษะข้างเดียว แก้บาดทะยัก แก้
วัณโรคต่อมนน าเหลือง แก้ชาคร้่ งตัว
• แมงมุม ต้องตายซาก รสร้อนเมา แก้หอบ แก้สะอ้ก
• แมลงสาป ใช้มูล คัว่ ให้กรอบ รสจืด ปรุ งยาแก้เม็ดยอดในปาก
คอ แก้อกั เสบฟกบวม แก้พิษร้อน แก้กาฬโรค
• รังต่อ รสหวานสุ ขมุ มีพิษ ต้มดื่มหรื อคัว่ ให้เกรี ยมบดเป็ นผง
รับประทานครันงละ 2.5 - 4.5 กรัม ขับลม ถอนพิษ ขับพยาธิ แก้
อาการชา แก้ฝีหนอง แก้วณั โรคที่ต่อมนน าเหลืองบริ เวณคอระยะ
เริ่ มแรก แก้ฝีรากชอน แก้บิด แก้ปัสสาวะไม่รู้ตวั
• ตัวอ่อน รสหวานเย็น มีพิษ ต้มหรื อบดเป็ นผงรับประทาน แก้
แน่นหน้าอก แน่นท้อง อาเจียนแต่ลมเปล่า
• ห้ามใช้ ในรายที่ร่างกายอ่อนแอ เลือดน้อยโลหิ ตจาง ห้ามใช้
ร่ วมกับ ขิง และเปลือกหอยนางรม
รังและตัวอ่อนของตัวต่อ
 แรด
• เลือดแรด รสมันคาว บารุ งโลหิ ต กระจายลิ่มเลือด แก้ฟกชน าภายใน
• หนังแรด รสเบื่อคาว แก้เสมหะ หื ด หอบ ไอ
• กีบเท้าแรด รสเย็นคาว แก้เสมหะตีขน ้น แก้กาฬจับหัวใจ
• กรามและฟันแรด รสเย็น ดับพิษ แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ
• นอแรด รสเปรีน ยวเค็มเย็น แก้พิษร้อน พิษกาฬ แก้อาเจียนเป็ นเลือด
แก้ไข้สูง แก้ถ่ายเป็ นเลือด แก้เลือดกาเดาไหล ระงับประสาท แก้
เด็กชักจนหมดสติ ใช้บดเป็ นผงผสมนน าครันงละ 0.5 กรัม หรื อทา
เป็ นยาเม็ดรับประทาน
 เสื อโคร่ ง
• เขีนยว รสเย็น ดับพิษไข้พิษ ไข้กาฬ แก้พิษร้อน พิษอักเสบ พิษตานซาง
• กระดูก รสเผ็ดคาว บารุ งกระดูก บารุ งไขข้อ และเนืนอหนัง แก้ปวด
บวมตามข้อ ระงับประสาท แก้ลมบ้าหมู แก้ปวดตามข้อ เข่า กระดูก
บารุ งกระเพาะอาหาร แก้โรคขีนลืม ใจสัน่ สมานแผลไฟไหม้นน าร้อน
ลวก
• หนัง รสเย็นเบื่อ เผาไฟผสมยาแก้หืด แก้เสมหะ
• นม รสมันร้อน บารุ งกาลัง แก้หืด แก้โรคตา ดับพิษร้อน
• ดี รสขม แก้อาการชัก แก้ชน าใน
• เอ็น รสเผ็ด แก้โรคปวดตามข้อ กระดูกต่างๆ
 เสื อโคร่ ง
• ตา รสเย็น บารุ งสายตา
• นน ามัน รสเผ็ด ต้มผสมสุ รา แก้คลื่นไส้อาเจียน แก้ผมหงอกก่อนวัย
• ไต รสคาวมัน แก้อ่อนเพลียไม่มีแรง
• เนืนอ รสหวานเปรีน ยว บารุ งกระเพาะอาหาร ช่วยย่อยอาหาร เสริ ม
กาลัง แก้คลื่นไส้อาเจียน แก้มาลาเรี ย
 วัวป่ า
• เขาวัว แก้ตวั ร้อน ดับพิษไข้ แก้พิษกาฬ ถอนพิษผิดสาแดง
• ตับ บารุ งร่ างกาย บารุ งตับ
• ดี แก้ดีซ่าน บารุ งนน านน าดี บารุ งโลหิต เป็ นกระสายทาให้ยาแล่นเร็ว
วัวดา
• ใช้มูลทายา ดับพิษร้อนถอนพิษไข้ทนงั ปวงแก้ไฟลามทุ่ง แก้งูสวัด
แก้ลมพิษ แก้ฟกบวม
รากดิน
 ไส้ เดือน
• ทันงตัวเผาไฟ รสเค็มเย็น แก้ไข้พิษไข้กาฬ แก้ร้อนในกระหายนน า แก้ปาก
คอเปื่ อย แก้ต่อมทอนซิ ลอักเสบ แก้ต่อมนน าลายอักเสบ แก้ฝีในคอ แก้
ปวดกระดูก
• ตัวแห้ง รสเค็มเย็น ต้มนน าดื่มหรื อทาเป็ นเม็ด ดับร้อน บารุ งตับ แก้หอบ
หื ด แก้ไข้ร้อน แก้อาการเกร็ ง ตาแดง อัมพาตคร้่ งซีก คอพอก ปวดตาม
ข้อ ปัสสาวะขัด แก้วณั โรคต่อมนน าเหลือง ขับพยาธิ แก้พษิ งูกดั แก้ปาก
หรื อหน้าเบีนยว แก้ไข้สูงจากมาลาเรี ย แก้ชน าใน ขยายหลอดลม แก้หอบ
หื ด ลดความดันเลือด แก้ชกั เฉี ยบพลันหรื อเรืน อรัง แก้ตะคริ ว แก้คอ
อักเสบบวมแดง กลืนอาหารลาบาก แก้หูอกั เสบ แก้ลินนบวม แก้ปาก
เปื่ อยมีหนอง แก้ต่อมนน าลายใกล้หูอกั เสบ แก้ไฟลามทุ่ง งูสวัด
• ห้ ามใช้ ร่ วมกับหอม และเกลือ
เขากุย
 พิกดั สัตตะเขา คือการกาหนดจานวนเขาสัตว์ ๗ อย่าง มี

• สรรพคุณ รสเย็น ดับพิษ ถอนพิษ ถอนพิษผิดสาแดง แก้พิษ

ไข้ร้อน ไข้พิษไข้กาฬ
• เขาวัว เขาควาย เขากระทิง
• เขากวาง เขาแพะ เขาแกะ
• เขาเลียงผา
เขีนยวจระเข้
เขีนยวหมี เขีนยวเสื อ

เขีนยวหมูป่า เขีนยวพะยูน
 พิกดั เนาวะเขีนยว คือการจากัดจานวนเขีนยว 9 อย่าง มี
• สรรพคุณ รสเย็น แก้พิษร้อน ถอนพิษไข้ ดับพิษ แก้ไข้พิษ
ไข้กาฬ ไข้ตกั ศิลา ไข้เหนือ ดับพิษไข้ในกระดูก ดับพิษภายนอก

• เขีย้ วหมูป่า เขีย้ วหมี เขีย้ วเสื อ

• เขีย้ วหมาป่ า เขีย้ วปลาพะยูน เขีย้ วจระเข้
• เขีย้ วแรด งาช้ าง เขีย้ วเลียงผา
 พิกดั เนาวะหอย คือ การจากัดจานวนหอย 9 อย่าง มี
• สรรพคุณ ขับลมในลาไส้ ขับนิ่ว ขับปัสสาวะ บารุ งกระดูก แก้
โรคกระษัยไตพิการ กัดเมือกมันในลาไส้
• หอยขม หอยนางรม หอยแครง
• หอยจุ๊บแจง หอยสั งข์ หอยกาบ
• หอยมุก หอยตาวัว หอยพิมพการัง
 หอยขม หอยกาบ

หอยจุ๊บแจง
ตาวัว

สั งข์
 พิกดั เนาวะดี คือ การจากัดจานวนของดีสตั ว์ 9 อย่าง มี
• สรรพคุณ แก้ได้ทน งั 3 สมุฏฐาน แก้ธาตุพิการ บารุ งนน าดี แก้ดี
พิการ ขับรสยาให้แล่นเร็ ว นิยมใช้ทากระสายยาเพื่อให้ยาแล่น
เร็ วทาให้โรคหายเร็ วข้นน
• ดีงูเหลือม ดีหมูป่า ดีววั ป่ า
• ดีจระเข้ ดีตะพาบนา้ ดีหมี
• ดีนกกานา้ ดีค่าง ดีควายเผือก
• ในตาราเภสัชกองประกอบปี 41 ไม่มีพิกดั เนาวะดี และ เนาวะ
เห็ด มีเพียง 6 พิกดั (โกศ เกสร เทียน โลหะ เขีนยว หอย )