3.1.

4 Aritmetičko-logička jedinica

Aritmetičko-logička jedinica (ili ALU prema engleskom nazivu Arithmetic and Logic Unit) je
više- funkcijsko, kombinaciono kolo koje može da obavi bilo koju od više različitih aritmetičkih i
logičkih operacija nad parom b-bitnih operanada. Pri tome, jedna od raspoloživih operacija bira se
preko skupa selekcionih ulaza. Broj i složenost operacija podržanih od strane ALU modula su
pitanje izbora projektanta i mogu značajno da variraju od ALU do ALU modula. Tipične
aritmetičke operacije, koje se sreću kod većine ALU modula, obično su zasnovane na sabiranju,
kao na primer, sabiranje, oduzimanje, inkrementriranje i dekrementiranje. Inkrementiranje je
operacija sabiranja sa 1, a dekrementiranje oduzimanja za 1. Međutim, postoje i ALU moduli koji
su u stanju da obavljaju i složenje aritmetičke operacije, kao što su množenje, deljenje,
stepenovanje, pomeranje, poređenje i dr. Tipične logičke operacije su AND, OR, komplement,
XOR.

Upravljačka jedinica
Upravljačka jedinica je komponenta procesora (CPU) koja usmerava rad procesora.
Ona kontroliše komunikaciju i koordinaciju između ulazno / izlaznih uređaja. Upravljačka
jedinica čita i interpretira instrukcije i određuje redosled za obradu podataka.
Ona usmerava rad drugih jedinica obezbeđivanjem vremenskih signala i kontrolnih
signala. Svim resursima računara upravlja CU (upravljačka jedinica). Ona usmerava
protok podataka između procesora (CPU) i drugih uređaja. Upravljačka jedinica je
istorijski definisana kao jedan poseban deo referentnog modela Fon Nojmanove
arhihekture 1946. godine. U savremenom dizajnu računara, upravljačka jedinica je
obično interni deo procesora (CPU) sa njegovom ukupnom ulogom i ne promenjenim
načinom rada.
Kontrolna jedinica sprovodi skup instrukcija procesora. Obavlja zadatke preuzimanja,
dekodiranja, upravlja izvršavanjem, i najzad, memoriše (sačuva, skladišti) rezultate.
Kontrolna jedinica može upravljati prevođenjem intrukcija (ne podataka) do mikro-
instrukcija i upravlja raspoređivanju mikro-instrukcija između različitih izvršnih jedinica.
Na nekim procesorima, kontrolna jedinica može se dalje podeliti u druge jedinice, kao što
je jedinica za raspoređivanje za rukovanje raspoređivanjem ili jedinicom za povlačenje
koja se bavi rezultatima iz protočne obrade(engl. pipeline). Kontrolna jedinica upravlja
glavnim funkcijijama procesora.
Kontrolna jedinica je kolo koje kontroliše protok podataka kroz procesor, i koordinira
aktivnostima drugih jedinica unutar nje. Na neki način, to je "mozak u mozgu", pošto ona
kontroliše ono što se dešava unutar procesora, što zauzvrat kontroliše ostatak računara.
Primeri uređaja koji zahtevaju kontrolnu jedinicu su procesori i grafičke procesorske
jedinice (GPU). Kontrolna jedinica prima spoljne instrukcije ili komande koje pretvara u
niz kontrolnih signala koje kontrolna jedinica primenjuje na putanju podataka da
implementira sekvencu od RTL operacija.
Koder

Koder je standardna kombinaciona mreža koja vrši kodovanje date informacije u neku drugu,
najčešće kompaktniju formu. U praksi se najčešće koriste dve vrste kodera:

  Binarni koderi 


  Prioritetni koderi 


  Konvertori koda 
 Koderi se najčešće koriste za redukciju broja bitova

potrebnih za reprezentaciju odgovarajuće informacije. Imajući ovo u vidu koderi se koriste
prilikom prenosa podataka u digitalnim sistemima. Kodovanje informacije omogućava
nam da transmisioni link realizujemo sa manjim brojem fizičkih linija. Kodovanje takođe
može biti korisno i prilikom smeštanja podataka jer je za kodovanu verziju potreban manji
broj bita za njeno čuvanje. 

Konvertori koda

Svrha konvertora koda je da izvrše konverziju iz jednog tipa kodovanja u neki drugi. Postoji veliki
broj različitih konvertora koda, od kojih je najpoznatiji konvetor BCD (binary coded decimal,
binarno kodirana decimalna cifra) koda u 7-segmentni kod koji je pogodan za kontrolisanje 7-
segmentnog displeja.

Komparator

Komparator je kombinaciona mreža koja upoređuje relativne veličine dva binarna broja.
Komparator obično ima dva ulazna porta, A i B, svaki širine n bita, i jedan ili više izlaznih portova
od kojih je svaki širine 1 bit. Broj izlaznih portova zavisi od vrste komparatora.
Registarske banke

Registarska banka objedinjuje skup registara sa paralelnim upisaom i čitanjem unutar jedne
komponente. Registarska banka po pravilu obezbeđuje veći broj pristupa za čitanje i upis sadržaja
u selektovane registra unutar banke. Na ovaj način omogućen je istovremeni pristup većem broju
registara unutar registarske banke. Ovaj istovremeni pristup je od velikog značaja prilikom
projektovanja mikroprocesora, tako da se registarske banke najčešće koriste unutar
mikroprocesora za realizaciju skup registara opšte namene. Osnovni interfejs registarske banke
sastavljene od m n-bitnih registara sa paralelnim upisom i čitanjem prikazan je na slici 19.

Memorije

Memorija predstavlja veliki broj individualnih registara organizovanih u jednu celinu kojima se
pristupa preko zajedničkih portova. U tom smislu memorija se može posmatrati kao velika
registrska banka. Ovo je samo donekle tačno, jer postoje bitne razlike između memorije i
registarske banke:

Kapacitet memorije je znatno veći od kapaciteta registarske banke. Kapacitet registrske banke
iznosi nekoliko desetina registara (tipično je reč o 32 registra), dok se kapacitet memorije
meri milionima, pa i milijardama registara. 


Registarska banka po pravilu ima veći broj pristupa za upis i čitanje podataka (tipično 2 pristupa
za čitanje i 1 pristup za upis), dok memorija gotovo uvek ima samo 1 pristup koji se koristi
i za čitanje i za upis. U jednom trenutku može se ili čitati sadržaj iz memorije ili vršiti upis
novog sadržaja, ali nije moguć istovremeni upis i čitanje. 


Tehnološki, registarska banka je gotovo uvek „izgrađena“ od flip flopova. U slučaju memorija
tehnologija izrade memorijskih ćelija može biti raznolika. Upravo zbog ovoga, individualni
registri od kojih je memorija sastavljena se u slučaju memorije ne nazivaju registrima već
memorijskim lokacijama. 
 Takođe, za razliku od registarskih banki u koje je uvek moguće
i upisivati i čitati podatke, memorije se mogu podeliti u dve veliku grupe u zavisnosti od
toga da li je upis podataka moguć ili nije: 


• RAM memorije – memorije kod kojih je moguć upis podataka u memoriju tokom rada 

• ROM memorije – memorije kod kojih je moguće samo čitati podatke Razmotrimo prvo RAM
memorije. Osnovni interfejs RAM memorije sastavljene od m 
 n-bitnih lokacija.

Brojači

Brojači su standardne sekvencijalne mreže koje se sastoje od jednog n-bitnog registra (koji se
obično naziva brojački registar) i odgovarajućih aritmetičkih kombinacionih mreža koje služe za
izračunavanje nove vrednosti brojačkog registra. Iako postoji veliki broj različitih brojača, osnovni
tip predstavljaju brojači koji u svakoj periodi klok signala uvećavaju ili umanjuju trenutni sadržaj
brojačkog registra za jedan.

Brojači su vrlo korisne komponente koje se često koriste unutar složenih digitalnih sistema.
Brojači se, na primer, koriste za brojanje dešavanja odgovarajućih događaja, generisanju
periodičnih vremenskih intervala koji se mogu iskoristiti za kontrolu različitih zadataka u sistemu,
merenju proteklog vremena između specifičnih događaja, itd.

U zavisnosti od toga kojim signalom se okidaju, brojači se mogu podeliti u dve grupe:

asinhrone (redne) brojače 


sinhrone (paralelne) brojače 
 Kod asinhronih brojača okidanje flip flopova izvodi se redno,
obično se izlaz prethodnog flip flopa vodi na clk ulaz narednog. Zbog ovakvog načina
povezivanja asinhroni brojači imaju veće propagaciono kašnjenje jer da bi se stabilizovao
izlaz tekućeg flip flopa neophodno je da se prvo stabilizuje stanje prethodnog flip flopa u
nizu. Što je asinhroni brojač veći to je ovo propagaciono kašnjenje duže. Zbog ove osobine
asinhroni brojači se ne koriste često unutar složenih digitalnih sistema. 
 Za razliku od
asinhronih brojača, flip flopovi unutar sinhronih brojača okidaju se jednim, zajedničkim
klok signalom. Zbog ovakvog načina povezivanja stanja svih flip flopova unutar brojačkog
registra se menjaju istovremeno, tako da veličina brojača nema uticaja na njegovu brzinu.
Većina brojača koji se koriste unutar složenih digitalnih sistema pripadaju ovoj grupi. 
 U
zavisnosti od smera brojanja svi brojači se mogu podeliti u sledeće tri grupe: 


• brojači na gore, 


• brojači na dole 

• obostrani brojači 
 U zavisnosti opsega brojanja, brojači se dele u dve grupe: 


• n-bitne brojače 


• modulo brojače