Analog Haberleşme PDF

Elektronik ve Hab. Müh.
Analog Haberleşme - Sıtkı ÖZTÜRK
KAYNAKLAR
1. Signals and Systems, Alan V. Oppenhein , Alan S. Willsky, Ian T. Young - Prentice
Hall Signal Processing Series (1983)
2. Principles of Communication Systems, Taub-Schilling - Mc Graw-Hill Serisi (1980)
3. Modern Electrical Communications, Theory and Systems, H.Strak, F.B. Tuteur, -

Prentice Hall International, Inc. (1979)
4. Modern Electrical Communications, Analog, Digital and Optical Systems, Henry

Stark, Franz B. Tuteur, John B. Anderson – Prentice Hall International
5. Modern Digital and Analog Communication Systems, Bhagwandas Pannalal

LATHI – Holt, Rinehart and Winston, Inc. (1989)
6. Advanced Electronic Communications System, Wayne Toması - Prentice Hall

International, Inc. (1992)
7. Signals and Linear Systems, Robert A. Gabel, Richard A. Roberts – John Wiley &
Sons (1973)
8. Signal Analysis, Athanasios Papoulis – McGraw-Hill Book Company (1977)
9. İletişim Kuramı, Haluk Derin, Murat Aşkar (O.D.T.Ü)
10. Modülasyon Teorisi, Prof. Dr. Erdal Panayırcı (İ.T.Ü)
11. Modülasyon Teorisi, Prof. Dr. Mümtaz Yılmaz (K.T.Ü)
12. Analog Haberleşme + Sayısal Haberleşme + İşaret İşleme, Prof. Dr. Ahmet
H.Kayran (İTÜ)
1
Elektronik ve Hab. Müh. Analog Haberleşme - Sıtkı ÖZTÜRK
HABERLEŞME TEORİSİ
1. Giriş
1.1. Haberleşme Sistemlerinde Temel Kavramlar
2. Modülasyonun Amacı
2.1 Modülasyon Çeşitleri
2.1. Çift Yan Bant Modülasyonu (Double Side Band Modulation=DSB)
2.2. Taşıyıcılı Çift Yan Bant Modülasyonu (Genlik Modülasyonu) (Amplitude
Modulation=AM)
2.2.1. Modülasyon endeksi (ma)
2.2.2. Genlik Modülasyonlu İşaretin Spektrumu ve Fazör Çizimi
2.3.Genlik Modülatörleri
2.4.Tek Yan Bant Modülasyonu (Single Side Band Modulation=SSB)
2.4.1. Tek Yan Bant Modülasyonlu İşaretin Elde Edilmesi
2.4.1.1. Filtre Yöntemi
2.4.1.2. Hilbert Dönüşümü ve Özellikleri
2.4.1.3. Faz Yöntemi
2.5.Artık Yan Bant Modülasyonu (Vestigal Side Band Modulation=VSB)
2.6.Dik Modülasyon (Quadrature Modulation=QM)
3. Genlik Modülasyonlu İşaretin Alınması

3.1. Senkron Demodülasyon
3.2. Senkron Olmayan Demodülasyon
3.2.1. Genlik Modülasyonlu İşaretin Zarfı
3.3.Taşıyıcı Eklenerek Genlik Modülasyonlu İşaretin Demodülasyonu
3.4.Süperheterodin (Frekans Değiştirmeli) Alıcı Prensibi
4. Üstel Modülasyon (Açı Modülasyonu)

4.1.Üstel Modülasyonlu İşaretin Matematiksel İfadesi
4.1.1. Faz Modülasyonu (Phase Modülation=PM)
4.1.2. Frekans Modülasyonu (Frequency Modülation=FM)
4.2.Üstel Modülasyonlu İşaretin Spektrumu
4.2.1. Dar Bant FM (Narrow Band Frequency Modülation=NBFM)
4.2.2. Geniş Bant FM
4.2.3. Bessel Katsayılarının Özellikleri
4.2.4. Sinüzoidal Modüle Edilmiş FM İşaretinin Bant Genişliği
4.3.Frekans Modülasyonlu İşaretin Üretilmesi
4.3.1. Direkt Yöntem
4.3.2. Dolaylı Yöntem (Amstrong Yöntemi)
4.4.FM İşaretinin Alınması
4.4.1. Frekans Ayırma
4.4.1.1.FM’den AM’e Dönüşüm
4.4.1.2.Eğim Dedeksiyonu (Slope Detection)
4.4.2. Faz Kilitleme Çevrimi (Phase Locked Loop ==PLL)
4.5.Stero FM Verici ve Alıcı Prensibi
2
FOURIER DÖNÜŞÜM ÖZELLİKLERİ

ÖZELLİKLER m(t) M(f) M(w)
∞ ∞ ∞
Parseval
teoremi ∫ v(t).y*(t).dt ∫ V(f).Y *(f).df 1
2π ∫ V(w).Y *(w).dw
−∞ −∞ −∞
Lineerlik a.v(t) + b.y(t) a.V(f) + b.Y(f) a.V(w) + b.Y(w)
v(t − to) −jwto −jwto
Gecikme V(f).e V(w).e
Ölçek
v(at) 1 V( f ) 1 V( w)
değişikliği a a a a
Dualite V(t) v(-f) 2π.v(-w)
Frekansda jwot
Kayma v(t).e V(f-fo) V(w-w0)
Modülasyon v(t).Coswot 1 [V(f - f ) + V(f + f )] 1 [V(w - w ) + V(w + w )]

2 o o 2 o o
d n v(t)
Türev (jw)n.V(f) (jw)n.V(w)
dt n
t
 1 δ(f) + 1 V(f) πδ(f) + 1 V(w)
Integral ∫ v(τ)dτ  2 jw   jw 
−∞
Frekansda 1 d n V(f) 1 d n V(w)
t n.v(t)
türev (−j2π)n df n (−j)n dwn
v(t) * y(t) =
∞
Konvolüsyon V(f).Y(f) V(w).Y(w)
∫ v(τ).y(t − τ)dτ
−∞
V(f) * Y(f) = 1 V(w) * Y(w) =
2π
∞ ∞
Çarpma v(t).y(t)
∫ V(λ).Y(f − λ)dλ 1
2π ∫ V(λ)Y(w − λ)dλ
−∞ −∞
Time reversal v(-t) V(-f) V(-w)
∞
V(f) = F[v(t) ] = ∫ v(t).e− jwt dt
−∞
∞
V(w) = F[v(t) ] = ∫ v(t).e− jwt dt
−∞
∞
v(t) = F −1[V(w) ] = 1 ∫ V(w).e jwt dw
2π
−∞
∞
v(t) = F −1[V(f) ] = ∫ V(f).e jwt df
−∞
∞ ∞
∫ e± jwt df = ∫ Coswt.df = δ(t)
−∞ −∞
3
∞ ∞
∫ e± jwt dt = ∫ Coswt.dt = δ(f) = 2πδ(w)
−∞ −∞
∞ ∞
∫ e± jwt dw = ∫ Coswt.dw = 2πδ(t)
−∞ −∞
BAZI FOURİER DÖNÜŞÜM ÇİFTLERİ

m(t) M(f) M(w)
δ(t) 1 1
δ(t − t0) e−jwt0 e−jwt0
1 δ(f) 2πδ(w)
1 δ(f) + 1 πδ(w) + 1
u(t) 2 jw jw
1 1
Sgn(t)=u(t)-u(-t) jπf jπf
1 -jsgn(f) -jsgn(w)
πt
1 1
e−at.u(t) a>0 a + jw a + jw
1 1
t.e−at.u(t) a>0 (a + jw)2 (a + jw)2
1 1
e−a t a>0
a + w2
2 a + w2
2
A. ∏ t (τ ) A.τ.Sincτf A. τ .
( )
Sin τw
2
( )τw
2
∞ ∞ ∞
∑ v(t − nT0) 1
T0 ∑V(nf0).δ(f − nf0) 1
T0 ∑V(nw0).δ(w − nw0)
n = −∞ n = −∞ n = −∞
4
BÖLÜM 1
HABERLEŞME SİSTEMLERİNDE TEMEL KAVRAMLAR
1.1. HABERLEŞMENİN AMACI
Herhangi bir biçimdeki bilginin (enformasyonun) zaman ve uzay içinde, KAYNAK adı
verilen bir noktadan KULLANICI olarak adlandırılan bir başka noktaya aktarılmasıdır.
Haberleşme sistemleri istenilen haberleşme türüne göre tasarlanır. Çeşitli haberleşme türlerine
şu örnekleri verebiliriz.
1. Birbirinden uzakta A ve B kişileri birbirlerine bir bilgi göndermek isterse, HAT adı
verilen bir bilgi iletim kablosu kullanabilir.
2. Birbirleriyle konuşmak isteyecek binlerce kişi varsa, bir veya birkaç merkezi
anahtarlama istasyonu bulunan bir telefon sistemi kullanılabilir.
3. Kısa uzaklıklar içinde birbirlerine bilgi iletmek isteyen az sayıda kullanıcı varsa ve
bunlar sürekli yer değiştiriyorlarsa, telsiz sistemi kullanılabilir.
4. Çok sayıda kullanıcıya bilgi göndermek isteyen tek bir kaynak varsa, bir radyo veya
televizyon sistemi kullanılabilir.
Bir bilginin bir yerden alınıp başka bir yere iletimi için kullanılan haberleşme sistemi,
• Haberin cinsine,
• Haberleşmenin çeşidine,
göre değişik olmakla beraber, genel prensip olarak Şekil 1.1. deki blok yapı olarak verilebilir.
HABER GÖNDEREN TARAF (VERİCİ=TRANSMITTER)

HABER GİRİŞ KODLAMA
MODÜLATÖR KUVVET.
KAYNAĞI DÖNÜŞTÜRÜCÜSÜ (ENCODER)
TRANSMİSYON
GÜRÜLTÜ
ORTAMI
HABER ÇIKIŞ KODÇÖZÜCÜ DEMODÜLATÖR RF

DEĞERLEN. DÖNÜŞTÜRÜCÜ (ENCODER) (DETEKTÖR) KUVVET
HABER ALAN TARAF (ALICI=RECEIVER)
Şekil 1.1. Genel haberleşme sistemi blok yapısı
Çeşitli bilgi kaynakları olduğu için giriş bilgisi değişik biçimlerde ortaya çıkabilir. Örneğin;
5
1. Konuşma ve müzik gibi zamanın sürekli bir fonksiyonu olarak,

2. Bilgisayarlar arası bilgi aktarımında kullanılan “0 ve 1” gibi ayrık sembollerden
oluşan diziler olarak,
3. Televizyondaki resmin renginin ve ışık şiddetinin zamanla değişimi gibi zamanın ve
diğer değişkenlerin fonksiyonu olarak,
ortaya çıkabilir.
Haber kaynağı tarafından üretilen giriş bilgisi bir dönüştürücü yardımı ile elektriksel akım ve
gerilim değişimlerine dönüştürmek gerekir. Bu amaç için enerji dönüştürücülerden
faydalanılır. Örneğin, konuşma işareti için akustik dalgalar bir mikrofon yardımı ile gerilim
değişimlerine dönüştürülür. Resim işareti için ise foto-elektrik hücrelerden oluşan kamera ışık
şiddetini gerilim değişimlerine dönüştürür.
Dönüştürücü çıkışı elde edilen işaret, alıcıya gizlilik içinde ve hatasız olarak ulaşması için
kodlanır. İletilecek ortama uygun hale getirilerek transmisyon ortamına verilir.
Transmisyon ortamı (kanal) olarak, telli bağlantılar (havai hatlar, kablolar), telsiz bağlantılar
(uzay), lazer ışınları (fiber optik) veya dalga kılavuzları (koaksiyel kablo) kullanılabilir. Kanal
seçimi, haber çeşidi, ekonomi ve gürültüye bağlı olarak yapılır. Bir haberleşme sisteminde
kanalın iki önemli özelliği iletişimi etkiler.
1. Distorsiyon,
2. Gürültü.
Eğer kanaldaki işaretin değişimi sadece bir sabit ile çarpımı veya bir zaman gecikmesi ile
ifade edilebilirse kanal distorsiyonsuzdur. Aksi durumda distorsiyonludur.
Kanalın diğer önemli etkisi de rasgele gürültüdür. Gürültüsüz bir ortamda işaretin iletimi
oldukça basittir. Ancak pratik uygulamaların çoğunda rasgele gürültü daima vardır.
Tasarımlarda gürültü içinde işaretin seçilebilirliğini sağlayıcı tedbirler alınır. Bu amaç için
oldukça kompleks sistemler mevcuttur.
Genel olarak, haberleşme sistemlerinden beklenenler şu şekilde özetlenebilir.

• Konuşma iletiminde, alıcı uçta elde edilen konuşmaların anlaşılır olması amaçlanır.
Konuşanı tanıma önemli değildir.
• Veri (data) iletiminde, alıcı uçta elde edilen “1 ve 0”ların doğru olarak alınması
gerekir. Hata BER (bit rate error) ile ölçülür.
Alinan Hatalı Bit

BER =
Gönderilen Toplam Bit
• Müzik iletiminde, alıcıda alınan sesin orjinaline uygun olması beklenir. Doğal oluşum
bozulmamalıdır.
• Resim iletiminde, alıcıda alınan resim aslına benzemelidir. İdeal durum aslının
kopyası olması durumudur.
Yukarıda belirtilen özelliklerin sağlanması, haberleşme sistemini tasarlarken aşağıda belirtilen

özelliklerin dikkate alınmasıyla gerçekleştirilebilir.
6
1. Bant genişliği: İşaretin frekans bileşenlerinin bilmesi, uygun devrelerin ve uygun

kanalın bant genişliğinin seçimi için gereklidir.
2. Distorsiyon: Transmisyon yolu, işaretin bozulmadan iletimi için distorsiyonsuz
olması gereklidir.
3. Zayıflama: İşaretin transmisyon zayıflamasının az olması istenir. Aksi durumda
işareti gürültüden ayırmak güçleşir. Bu nedenle seviye ölçümleri yapılarak işaretin
belirli seviyenin altına düşmesi önlenir.
4. İşaret, gürültü oranı (Signal to noise ration=S/N): İşarete ile gürültü arasındaki güç
oranının belli seviyenin altında olmaması gerekir. İşarete bağlı olarak bu oran oldukça
büyük olmalıdır.
5. Kanallar arası girişim (cross talk): Çok kanallı işaret iletiminde kanalların
birbirlerini bozmaması gerekir. Bunu sağlayıcı tedbirler alınır.
6. Data gönderme hızı: Bilgi miktarına bağlı olarak gönderme hızı, bant genişliğine
bağlıdır. Bilgi miktarı Hartlay Kuralı ile ölçülebilir. Bu tanıma göre;
Bilgi miktarı (enformasyon)=Bant genişliği*iletim zamanı
7. Güç: İşaretin iletimi için gerekli güç seviyesinin de bilinmesi gerekir.
Sonuç olarak; haberleşme teorisi aşağıdaki iki temel sorunu optimum yolla çözmeyi amaçlar.
1. Verilen bir haberleşme kanalından aynı anda en çok ne kadar işaret iletilebilir.
2. Gürültü etkisinin maksimum ölçüde azaltılabilmesi için nasıl bir sistem
oluşturulabilir.
1.2. MODÜLASYONUN AMACI
Modülasyon kısaca, işaretin frekans bileşenlerini, bulunduğu frekans bölgesinden, farklı bir
frekans bölgesine taşımaktır. Bunu gerçekleştirirken aşağıdaki özellikler de
gerçekleştirilmelidir.
1. Anten boyutlarını küçültmek.

2. Tüm frekans bölgesinden yararlanmak.
3. Aynı anda birden çok işareti iletmek (çoğullama yapmak).
4. İletim ortamına uymak.
5. Bozucu etkileri azaltmak.
6. Verici ve alıcı yapımını kolaylaştırmak.
1.3. MODÜLASYON ÇEŞİTLERİ
Bir veya daha fazla bilginin aynı anda elektriksel olarak bir noktadan, daha uzakta başka bir
noktaya iletimi modülasyon yapmadan gerçekleştirilemez. Elektriksel işarete dönüştürülen
bilgi işaretinin ortamın özelliklerine bağlı olarak çok uzaklara gidemeden zayıfladığı, yada
gürültü gibi istenmeyen bir takım bozucu etkilerin etkisi altında bozulup, alıcı tarafa iletilen
bilginin alınamadığı görülür.
Bu problemi çözmek için en uygun yol, bilginin iletileceği ortamın özelliklerine uygun, bu
ortamda zayıflamadan ve aynı zamanda ortamdaki gürültüden etkilenmeyen “taşıyıcı dalga”
7
adı verilen, genellikle yüksek frekanslı sinüzoidal veya dikdörtgen darbe dizisi biçiminde bir
elektriksel dalgadan yararlanarak bilgi iletimi gerçekleştirilmektedir.
Modülasyon, bilgi işaretinin özelliklerine uygun olarak, taşıyıcı dalganın biçiminin belli bir
kurala göre değiştirilmesi işlemine denir.
Modülasyon işlemi taşıyıcı dalganın çeşidine göre ikiye ayrılabilir.
1. Sürekli dalga modülasyonu: Bilgi işaretinin taşıyıcısı olarak, belli bir frekansta
sinüzoidal bir işaret kullanılır. Bu modülasyon özellikle, konuşma, müzik veya resim
gibi zamanın sürekli fonksiyonu biçiminde değişen bilgi işaretinin iletimi için uygun
olmakta ve kullanılmaktadır.
2. Darbe Modülasyonu: Bilgi işaretinin taşıyıcısı olarak, belli bir frekansta bir
dikdörtgen darbe dizisi işaret kullanılır. Özellikle sayısal bilginin iletiminde
kullanılan bu tip modülasyon ayrıca sürekli bilgi işaretinde de kullanılmaktadır.
Sürekli dalga modülasyonu da, taşıyıcı dalganın bilgi işaretine uygun olarak, taşıyıcının
genliğini, frekansını ve fazını değiştirmesine göre ikiye ayrılır.
1. Lineer modülasyon: Taşıyıcı dalganın yalnız genliğinin bilgi işaretinin lineer bir
fonksiyonu olarak değişmesi ile elde edilir. Lineer modülasyonda;
I. Çift yan bantlı genlik modülasyonu
i. Taşıyıcısı bastırılmış çift yan bant genlik modülasyonu (Suppressed-
carrier Amplitude Modulation, DSB)
ii. Genlik modülasyonu (Amplitude Modulation=AM)
II. Tek yan bantlı genlik modülasyonu.
i. Tek yan bant genlik modülasyonu (Single side band modulation=SSB)
ii. Artık yan bant modülasyonu (Vestigal side band modulation=VSB)
2. Üstel modülasyon: Taşıyıcı dalganın ya ani frekansını yada fazını bilgi işaretinin
lineer bir fonksiyonu olarak değişmesi ile elde edilir. Üstel modülasyonda ikiye
ayrılır.
I. Frekans modülasyonu (Frequency modulation=FM)
II. Faz modülasyonu (Phase modulation=PM)
Zamanın sürekli fonksiyonu biçimindeki bilgi işaretlerinin darbe modülasyonu ile

iletilmesinde, taşıyıcı dalganın biçiminde yapılan değişikliğe göre darbe modülasyonu üçe
ayrılabilir.
1. Darbe genlik modülasyonu (Pulse Amplitude Modulation=PAM): Taşıyıcı darbenin

yalnız genliğinin bilgi işaretinin lineer bir fonksiyonu olarak değişmesi ile elde edilir.
2. Darbe yeri modülasyonu (Pulse Position Modulation=PPM): Taşıyıcı darbenin
yalnız darbenin başlama yerinin bilgi işaretinin lineer bir fonksiyonu olarak değişmesi
ile elde edilir.
3. Darbe süresi modülasyonu (Pulse Width Modulation=PWM): Taşıyıcı darbenin
yalnız darbe genişliği bilgi işaretinin lineer bir fonksiyonu olarak değişmesi ile elde
edilir.
Bu modülasyonlardan birincisi lineer modülasyonun genlik modülasyonuna, diğer iki
modülasyonda üstel modülasyona benzetilebilir.
Ayrıca sayısal haberleşmede, yani bilginin ayrık simgeler ile iletilmesi durumunda kullanılan
sayısal modülasyon çeşitlerini de bir modülasyon çeşidi olarak kabul edebiliriz.
8
Yukarıda belirtilen darbe genlik modülasyonu aynı zamanda temel bant (base band)
modülasyonu olarak da adlandırılır. Temel bant modülasyonundan sonra işaretler transmisyon
ortamından iletmek için taşıyıcı ile yüksek seviyeli modülasyon yapılır. Bunlar
1. Faz kaydırmalı anahtarlama (Phase-shift keying=FSK) modülasyonu.

2. Dik genlik modülasyonu (Quadrature-Amplitude Modulation=QAM)
9
BÖLÜM 2
ÇİFT YAN BANT MODÜLASYONU (DOUBLE SİDE BAND=DSB)
2.1. ÇİFT YAN BANT MODÜLASYONLU İŞARETİN ELDE EDİLMESİ
İşaret, kendi frekansından yeni bir frekans değerine başka bir sinüzoidal işaretle çarpılmak
sureti ile kaydırılabilir. Bu durumu açıklamak üzere ana işaretin sinüzoidal bir işaret olduğunu
kabul ederek ispatlanabilir.
m(t ) = Am Coswm t = Am Cos 2πf m t
İşaretinin fazör yazılımı euler açılımı kullanılarak yapılabilir.
m(t ) =
Am
2
(e jw t + e − jw t ) = A2 (e j 2πf
m m m mt + e − j 2πf m t )
Burada her bir fazör tek bir frekans gösterdiği veya fazörün Fourier Dönüşümü hatırlanırsa;
∞ ∞
j 2π f m t j 2π f m t − j 2π ft − j 2π ( f − f m ) t
F e  = ∫e .e dt = ∫e dt = δ ( f − f m )
−∞ −∞
ifadesinden işaretin hangi frekansları içerdiği bulunur. Bu dönüşümü m(t ) işaretine

uygularsak;
Am Am
M(f ) = δ ( f − fm ) + δ ( f + fm )
2 2
frekans bileşenleri elde edilir. Spektrumu çizersek
M(f)
Am/2
f (Hz)
-fm fm
Şekil 2.1. m(t ) = AmCoswmt işaretinin spektrumu
fm ve –fm frekanslarında frekans bileşeni olan bir işaret olduğu görülür. Bu işareti başka bir
işaretle,
c(t ) = Ac Coswc t = Ac Cos 2πf c t
ile çarpımı durumunda,
10
s (t ) = m(t ).c(t ) = Am Coswm t. Ac Coswc t
trigonometrik özellikten kullanılarak;
s (t ) =
Am . Ac
2
[Cos(wc − wm )t + Cos(wc + wm )t ]
yazılabilir. İşaretin spektrumu ise
s (t ) =
Am . Ac
4
(
e j (wc − wm )t + e − j (wc − wm )t + e j (wc + wm )t + e − j (wc + wm )t )
S( f )
A .A
4
[
= c m δ ( f − ( f c − f m )) + δ ( f + ( f c − f m )) + δ ( f − ( f c + f m )) + δ ( f + ( f c + f m ) )]
elde edilir. Spektrumun çizimi için f c > f m kabul edilerek çizilir ise;
S(f)
AcAm /4
f(Hz)
-fc-fm -fc -fc+fm fc-fm fc fc+fm
m m
Şekil 2.2. s (t ) = m(t ).c(t ) = Am Coswm t. Ac Coswc t işaretinin spektrumu.
Elde edilir. Şekil 2.2. den görüldüğü gibi Şekil 2.1. verilen ana işaretin spektrumu fc frekansı
kadar kaymıştır. Sonuçta iki sinüzoidal işaretin çarpımından 4 frekans bileşeni oluşmuştur.
Bunlar ( f c m f m ) ile (− f c m f m ) frekans bileşenleri olup genlikleri
Ac Am
dür. Bu bileşenler
4
fiziksel olarak ( f c m f m )
A A
olan iki frekans bileşenine eşit olup genliği de c m dir. Bu sonucu
2
genelleştirebiliriz. Eğer 3 sinüzoidal işaretin bileşiminden oluşan en yüksek frekansı da
f m olan bir m(t ) ana işareti olsa idi, bu işaretin başka bir sinüzoidal işaretle çarpılarak frekans
spektrumun yardımcı işaretin frekansının bulunduğu bölgeye kayacaktı. Ana işaret altı frekans
bileşeninden oluşurken çarpım sonucunda elde edilen işaretin spektrumunu 12 frekans
bileşeni içerecek ve bunlar fiziksel olarak 6 sinüzoidal işareti oluşturacaktır. Ana işaretinin
bant genişliği f m Hz olmasına karşılık yardımcı işaretle çarpılmış işaretinin bant genişliği
2 f m Hz frekansına çıkar.
Örnek olarak f m1 < f m 2 < f m3 olan üç sinüzoidal işaretten oluşan bilgi işaretinin spektrumu
Şekil 2.1. ve taşıyıcı ile çarpılması sonucu elde edilen işaretin spektrumunu Şekil 2.2.
verilmiştir.
m(t ) = Am1Coswm1t + Am 2 Coswm 2 t + Am3Coswm3t
M(f ) =
Am1
2
[δ ( f − f m1 ) + δ ( f + f m1 )] + m 2
A
2
[δ ( f − f m 2 ) + δ ( f + f m 2 )]
+
Am 3
2
[δ ( f − f m3 ) + δ ( f + f m3 )]
11
M(f)
Am1/2
f(Hz)
-fm3 -fm2 -fm1 fm1 fm2 fm3
m
Şekil 2.1. m(t ) = Am1Coswm1t + Am 2 Coswm 2 t + Am3Coswm3t işaretinin spektrumu
s (t ) = m(t ).c(t ) = [ Am1Coswm1t + Am 2 Coswm 2 t + Am3Coswm3t ]. Ac Coswc t
s (t ) = m12 c [Cos (wc − wm1 )t + Cos (wc + wm1 )t ]+ [Cos(wc − wm 2 )t + Cos(wc + wm 2 )t ]

A .A Am 2 . Ac
2
+ m32 c [Cos(wc − wm3 )t + Cos (wc + wm3 )t ]
A .A
( ) ( ) ( ) ( )
Ac Am1

S( f ) = 4 δ f − ( fc − f m1 ) + δ f + ( fc − f m1 ) + δ f − ( fc + f m1 ) + δ f + ( fc + f m1 )
+ 4m 2 δ ( f − ( fc − f m 2 ) ) + δ ( f + ( fc − f m 2 ) ) + δ ( f − ( fc + f m 2 ) ) + δ ( f + ( fc + f m 2 ) ) 
Ac A
 
+ 4 δ ( f − ( fc − f m3 ) ) + δ ( f + ( fc − f m3 ) ) + δ ( f − ( fc + f m3 ) ) + δ ( f + ( fc + f m3 ) ) 
Ac Am3
 
S(f)
f(Hz)
-fc -fc -fc -fc -fc -fc -fc fc fc fc fc fc fc fc
-fm3 -fm2 -fm1 +fm1+fm2 +fm3 -fm3 -fm2 -fm1 +fm1 +fm2 +fm3
Şekil 2.2. s (t ) = ( Am1Coswm1t + Am 2 Coswm 2 t + Am3Coswm 3t ). Ac Coswc t işaretinin spektrumu
Son olarak bilgi işaretinin Şekil 2.3. de verilen spektruma sahip periyodik olmayan bir işaret
olduğunu kabul edelim. Bu durumda bilgi işaretinin taşıyıcı ile çarpılması sonucu elde edilen
işaretin spektrumunu Şekil 2.4. verilmiştir.
M(f)
f (Hz)
-fm fm
m
Şekil 2.3. Periyodik olmayan m(t ) işaretinin spektrumu
M ( f ) = F [m(t )]
c(t ) = Ac Coswc t
s (t ) = m(t ).c(t ) = m(t ). AcCoswct
A
[
S ( f ) = M ( f )*C ( f ) = M ( f )* 2c δ ( f − f ) + δ ( f + f )
c c
]
12
A A
S ( f ) = 2c M ( f − f c ) + 2c M ( f + f c )
S(f)
F(Hz)
-fc-fm -fc -fc+ fm fc-fm fc fc+fm
m
Şekil 2.4. Şekil 2.3. verilen m(t ) işaretinin frekansının fc’ye kaydırılması.
Şekil 2.3. de ana bant işareti 0Hz ile fm Hz arasında frekans bileşenleri içeren periyodik
olmayan bant sınırlı bir işareti göstermektedir. Bu işarete aynı zamanda sonlu enerjili işarette
denir. Ana bant işareti m(t ) ile taşıyıcı işaret c(t ) ile çarpıldığında elde dilen s (t ) işaretinin
spektrumu Şekil2.4. de verilmiştir. Burada da görüldüğü gibi önceki örneklerde olduğu gibi
ana bant işareti taşıyıcı işaretin bulunduğu frekans bölgesine taşınmıştır.
Bilgi işaretinin yer aldığı frekans bölgesi ana bant frekans bölgesi ya da yalnızca ANABANT
olarak adlandırılır. Bu nedenle bilgi işaretine genellikle ANABANT İŞARETİ adı
verilmektedir.
Bir işareti yardımcı bir sinüzoidal işaretle çarpma işlemi genellikle karıştırmak
(mixing/heterodyning) diye adlandırılır. Frekans düzleminde kaydırılmış işaretin fc ile (fc+ fm)
frekans sınırları arasındaki frekans bileşenleri Üst Yan Bant (Upper Side Band) ve fc ile (fc-
fm) frekans sınırları arasındaki frekans bileşenleri Alt Yan Bant (Lower Side Band) adlarını
alırlar. Bu iki yan bant aynı zamanda TOPLAM yada FARK frekansları olarak da
adlandırılabilir. fc frekansındaki yardımcı işaret ise; taşıyıcı işaret, karıştırıcı işaret,
heterodyning işaret yada lokal osilatör işareti olarak adlandırılabilir. Bu adlar uygulamaya
bağlı olarak değerlendirilebilir.
Genel olarak bir modülatör ana bant işaretini s (t ) = f (m(t ), c(t ) ) şekline dönüştüren bir
sistemdir. Şekil 2.5. de blok olarak bir modülatör verilmiştir. Modülatör ana bant işaretini
iletim ortamına uygunlaştıran bir devredir. Bu lineer değiştirme işlemi, bir çarpma devresi ile
yapılabilir. Bu tip bir modülasyon ÇİFT YAN BANT MODÜLASYONU olarak adlandırılır.
Bunun nedeni her hangi bir işaretin kaydırılması sonucu spektrumda hem ÜYB hem de AYB
olmasıdır. DSB işaretinin matematiksel ifadesi ise
S DSB (t ) = m(t ).c(t )
olarak verilir. Uygulamada bu çarpım çeşitli sistemler yardımı ile sağlanmaktadır.
m(t) S(t)
Bilgi İşareti MODÜLATÖR (Modüle Edilmiş İşaret)
(Modüle Eden)
c(t)
TAŞIYICI
(Modüle Eden )
Şekil 2.5. Genel bir modülatörün blok yapısı
13
Zaman düzleminde S DSB (t ) işaretini şeklini elde edelim. m(t ) = Sinπt ana bant işareti ile
c(t ) = Sin 4πt taşıyıcı işaretinin DSB modülasyonu yapıldığında zaman düzlemindeki ifadesi
Şekil2.6. da görülmektedir. Şekilden görüleceği gibi modülasyon hem genlik hem de fazın
değişmesine neden olmaktadır. Ana bant işaretin, genlik değişimleri taşıyıcının genliğini
lineer olarak değiştirirken; sıfır genişleri de taşıyıcının fazını 180˚ kaydırmaktadır. Bu ise
modülasyonlu işaretten bilgi işaretinin yeniden elde edilmesinde problem oluşturacaktır.
m(t) SDSB(t)
c(t)
Şekil 2.6. DSB işaretini zaman düzleminde biçimi
Sonuç olarak yardımcı bir işaretle çarpma yolu ile frekans kaydırması kadar kolay bir yöntem
yoktur. Ancak bu çarpma sonucunda elde edilen işaretten tekrar bilgi işaretini elde etmek için
gerçekleştirilecek devre bu kadar kolay olmayacaktır.
2.2. ÇİFT YAN BANT MODÜLASYONLU İŞARETTEN ANA BANT İŞARETİNİN

YENİDEN ELDE EDİLMESİ
m(t ) işaretinin c(t ) sinüzoidal işaret ile çarpmak suretiyle elde edilen S DSB (t ) işaretini göz
önüne alalım. Bu bölümde S DSB (t ) işaretinden yeniden m(t ) işaretinin nasıl elde edileceğini
araştıracağız.
2.2.1. VERİCİ VE ALICININ SENKRON OLMASI
S DSB (t ) işaretinden ana bant işaretini tekrar elde etmek için frekansta tekrar kayma yapmamız
gerekir. Bu nedenle modüle edilmiş işaretin tekrar c(t ) = Coswc t ile çarpılması sonucu ana
bant işaretini yeniden elde etmek mümkün olacaktır. Matematiksel olarak bunu aşağıdaki gibi
açıklayabiliriz.
S DSB (t ) = m(t ).c(t ) = m(t ). Ac Coswc t

r (t ) = s (t ).Coswc t = [m(t ). Ac Coswc t ].Coswc t
r (t ) = 2c .m(t ).Cos 2 wc t = 2c m(t ).[1 + Cos 2 wc t ]
A A
14
A A
r (t ) = 2c m(t ) + 2c m(t ).Cos 2wc t
Son ifadeden, frekans kaydırdığımız ana bant işaretini ve bunun yanında ana bant işaretinin
2fc deki bileşenlerini görmekteyiz. Uygulamada bu iki işareti birbirinden ayrıştırmak oldukça
kolay gerçekleştirilir. Genelde f c >> f m olduğundan iki kat frekanslı işaretin bileşenleri ana
bant işaretinin frekans bileşenlerinden oldukça uzaktadır. Bu nedenle iki kat frekanslı işaret
yani 2fc deki işaret, alçak geçiren bir filtre yardımı ile kolayca ayrıştırılabilir. Bu durum Şekil
2.7b.’de görülmektedir. Dolayısı ile LPF çıkışı;
A
m'(t ) = 2c m(t )
elde edilir.
S(f)
f(Hz)
Şekil 2.7a. Modülasyonlu işaretin spektrumu m
R(f) LPF
f(Hz)
-2fc-fm -2fc -2fc+fm -fm fm 2fc-fm 2fc 2fc+fm
Şmekil 2.7b. Modülasyonlu işaretinmtekrar taşıyıcı ile çarpılması
m sonucu elde edilenmspektrumu
2.2.2. VERİCİ VE ALICININ SENKRON OLMAMASI
Bütün sadeliğine rağmen bu yöntemle işareti yeniden elde etmenin oldukça önemli bir
uyumsuzluğu, fiziksel bir haberleşme sistemine uygulanması sonucu ortaya çıkar. Haberleşme
sistemlerinde, alıcı uçta işareti yeniden elde etmek üzere kullanılan taşıyıcı işaretin faz ve
frekansının, vericide kullanılan taşıyıcının fazında veya frekansında oluşacak farklılık
gerçekleşirse ana bant işaretini Şekil2.7’de verildiği gibi gerçekten kolay bir şekilde yeniden
elde edilebilir mi?
Şimdi Şekil 2.8. da verilen alıcıda görüldüğü gibi yalnız verici ile alıcı arasında frekansın aynı
olduğu (senkronlandığı) ancak fazın eşit olmadığını kabul ederek ana bant işaretinin tekrar
elde edilip edilmeyeceğini gösteriniz.
SDSB(t)
DEMODÜLATÖR r(t)
(DETEKTÖR) LPF m’(t)
Cos (wc t +θ L )
Lokal
Osilatör
Şekil2.8. Ana bant işaretinin tekrar elde edilmesi.
15
S DSB (t ) = m(t ).c(t ) = m(t ). Ac Cos ( wc t +θ c )

r (t ) = S DSB (t ).Cos (wc t +θ L ) = [m(t ). Ac Cos(wc t +θ c )].Cos (wc t +θ L )
r (t ) = 2c m(t )[Cos[(wc t +θ c )− (wc t +θ L )]+ Cos[(wc t +θ c )+ (wc t +θ L )]]
A
r (t ) = 2c m(t ).Cos (θ c −θ L )+ 2c m(t ).Cos(2 wc t +θ c +θ L )

A A
∆θ = θ c −θ L
r (t ) = 2c m(t ).Cos∆θ + 2c m(t ).Cos (2wc t +θ c +θ L )
A A
LPF çıkışında ise
A
m'(t ) = 2c m(t ).Cos∆θ
elde edilir. Alıcıda elde edilen işaretin Cos∆θ ile orantılı olduğu görülür. Bu nedenle ∆θ = 0
olduğu sürece ana bant işaretinin yeniden elde edilmesi mümkündür. Eğer ∆θ = π2 olursa
işaret tamamen kaybolacaktır. Eğer ∆θ (t ) şeklinde zamanın fonksiyonu olarak değişecek
olursa ana bant işareti de Cos∆θ (t ) ile orantılı olarak zamanla değişecektir. Bu ise ana bant
işaretinin genliğini de zamanla değişecektir ve ana bant işareti istenmeyen şekilde azalıp
artacaktır. Dolayısı ile ana bant işaretinin yeniden elde edilmesi mümkün olmayacaktır.
ÖRNEK: Alıcı ve verici arasında fazın eşitlenememesinden dolayı, fazın eşitlendiği duruma
göre ana bant işaretinin %80’i yeniden elde edilmesi durumunda alıcı verici arasındaki faz
farkının değerini bulunuz.
Alıcıda ana bant işareti faz farkı olmadan;
A
m'(t ) = 2c m(t )
elde edilecektir. Faz farkı olduğunda ise
A
m'(t ) = 2c m(t ).Cos∆θ
elde edilecektir. Bu durumda
Ac Ac
2 m(t ).0,8 = 2 m(t ).Cos∆θ ⇒ Cos∆θ = 0,8 ∆θ = Cos 0,8 = 36,86o
faz farkı ile işaret elde edilmiştir. Buradan da görüldüğü gibi eğer bu şekilde faz farkı sabit
kalırsa, alıcı bu işareti kuvvetlendirerek ana bant işaretini istenen genlik düzeyinde tekrar elde
edecektir. Ancak bunun tersi doğru değildir.
SDSB(t)
DEMODÜLATÖR r(t)
Cos (wc t − 2π∆ft )
Lokal
Osilatör
Şekil2.9. Ana bant işaretinin tekrar elde edilmesi.
16
Şimdi Şekil 2.9. de verilen alıcıda görüldüğü gibi yalnız verici ile alıcı arasında fazın aynı
olduğu (senkronlandığı) ancak frekansın eşit olmadığını ( f L = f c − ∆f Hz) kabul ederek ana
bant işaretini tekrar elde edilip edilmeyeceğini gösteriniz.
S DSB (t ) = m(t ).c(t ) = m(t ). Ac CoswL t

r (t ) = S DSB (t ).CoswL t = [m(t ). Ac Coswc t ].CoswL t
r (t ) = 2c m(t )[Cos (wc t − wL t )+ Cos (wc t + wL t )]
A
∆f = f c − f L
r (t ) = 2c m(t ).Cos 2π∆ft + 2c m(t ).Cos 2π (2 f c − ∆f )t
A A
LPF çıkışında ise
A
m'(t ) = 2c m(t ).Cos 2π∆ft
elde edilir. Şekil 2.10 da frekans farkının sebep olduğu bozulma spektrum olarak da ispat
edilmiştir.
M(f)
f (Hz)
-fm fm
m Ana bant m(t ) ’nin spektrumu
Şekil 2.10a.
SDSB(f)
f(Hz)
m
Şekil 2.10b. Modülasyonlu işaretin spektrumum
R(f) LPF
f(Hz)
-2fc-fm -2fc -2fc+ fm -fm-∆f -∆f ∆f ∆f+fm 2fc-fm 2fc 2fc+ fm
Şekil 2.10c. Modülasyonlu işaretin tekrar taşıyıcı ile çarpılması sonucu elde edilen spektrumu
M’(f)
f (Hz)
-fm-∆f ∆f+fm
m edilmiş m'(t ) işaretinin spektrumu
Şekil 2.10d. LPF çıkışında elde edilen demodüle
Alıcıda elde edilen işaretin m(t ) ’nin ∆f frekansı ile modülasyonlu olduğu görülür. Bu ise
işaretin tekrar elde edilmesi mümkün değildir. Dolayısı ile ana bant işaretinin yeniden elde
edilmesi mümkün olmayacaktır. Sonuçta yine işaretin şiddeti artıp azalacak yada bütünüyle
17
alınamayacaktır. Genellikle f c >> f m olup ∆f ’nin belirli bir değerden büyük olmasına izin
verilmez. Telefon ve radyo sistemlerinde bu sınır 30 Hz’den küçüktür ( ∆f ≤ 30 Hz).
İşaretin bu yöntemle yeniden elde edilmesinde, yani ilk çarpımdaki işaretle ikinci çarpımdaki
işaretin tam senkron olması istenir. Bu tip bir sistem senkron yada uygun (coherent) sistem
adını alır. Başlangıçtaki faz farklılığı sabittir ve bu sabit bir faz kaydırıcı ile düzeltilebileceği
için önemsiz sayılabilir. Benzer şekilde düşünüldüğünde ikinci kez çarpımda etkili olan
yardımcı işaretin sinüzoidal olması da gerekmez. Esas olan herhangi zaman aralığında iki
yardımcı işaretin frekanslarının eşit olmasının sağlanmasıdır. Kuşkusuz fiziksel bir sistemde
bazı işaret bozulmalarına izin verilir. Bu nedenle de senkronlamadaki bir miktar farka izin
verilir.
DSB modülasyonlu işaretten ana bant işaretinin yeniden elde edilebilmesi için, vericide
kullanılan taşıyıcı ile alıcı kullanılan lokal osilatör işaretlerinin, frekansları ve fazları aynı
olmalıdır. Bu duruma işaretin senkronlanması olarak adlandırılır. Bunu da sağlamak için
değişik yöntemler geliştirilebilir. Alıcı uçta yardımcı işaretin senkronlanması için daha
karmaşık yollar denenmiştir. Senkron lokal işareti elde etmek için alıcı uçta Şekil 2.11. deki
blok devre kullanılabilir.
SDSB(t)
( . )2 BPF ½
Kare Alıcı fo=2fc Frekans Bölücü
Coswct
DEMODÜLATÖR R(t)
Şekil 2.11. Alıcıda senkron işaretinin üretilmesi ve DSB işaretinin demodülasyon blok yapısı
Örnek olarak ana bant işaretinin m(t ) = Coswmt olduğunu kabul ederek Şekil2.11. deki blok
devre ile senkron işareti yeniden elde ediniz ve bu işareti kullanarak ana bant işaretinin
yeniden elde edilebileceğini gösteriniz.
S DSB (t ) = m(t ).c(t ) = Coswmt. Ac Coswc t
[S DSB (t )]2 = [ Ac .Coswmt.Coswct ]2 = Ac2 .Cos 2 wmt.Cos 2 wct
[S DSB (t )]2 = A2c .[1+ Cos 2wmt ].Cos 2 wct = A2c .Cos 2 wct + A2c .Cos 2wmt.Cos 2 wct
2 2 2
[S DSB (t )]2 = A4c .[1+ Cos 2wct ]+ A2c .Cos 2wmt.Cos 2 wct
2 2
[S DSB (t )]2 = A4c + A4c .Cos 2wct + A2c .Cos 2 wmt.Cos 2 wct
2 2 2
BPF’nin çıkışından
18
Ac2
y (t ) = 4 .Cos 2 wc t
Frekans bölücü devre çıkışında ise;
Ac2
cL (t ) = 4 .Coswc t
elde edilir.
Ac2 Ac2
r (t ) = s (t ). 4 .Coswc t = 4 m(t ).Coswc t.Coswc t
2
r (t ) = 8c m(t ).[1+ Cos 2 wc t ]
A
LPF çıkışından ise;
A 2 A 2
m'(t ) = 8c m(t ) = 8c .Coswmt
elde edilir.
2.3. DSB İŞARETİNİN BANT GENİŞLİĞİ VE GÜCÜ
2.3.1. DSB İŞARETİNİN BANT GENİŞLİĞİ
Ana bant işaretinin en yüksek frekansı f m Hz’dir Dolayısı ile ana bant işaretinin bant
genişliği B = f m Hz olacaktır. Bu durumda ana bant işaretinin spektrumu Şekil 2.12. verildiği
gibi olursa DSB modülasyonlu işaretinin spektrumu da Şekil 2.13’deki gibi olur.
M(f)
f (Hz)
-fm fm
m B=fm Hz
Şekil 2.12. Ana bant m(t ) ’nin spektrumu
SDSB(f) Üst Yan Bant (ÜYB)
fc f(Hz)
-fc-fm -fc -fc+fm fc-fm fc+fm
m B=fm Hz B=fm Hzm
Alt Yan Bant (AYB) B=2fm Hz
Şekil 2.13. Şekil 2.12.’deki ana bant işareti DSB modülasyonlu yapıldığındaki spektrumu
19
Şekil 2.13’te de görüldüğü gibi DSB işareti alt yan bant (AYB) ve üst yan bant (ÜYB) frekans
bileşenlerinin toplamından oluşmaktadır. AYB ve ÜYB işaretlerinin bant genişliği B = f m
Hz olduğundan, DSB modülasyonlu işaretin bu iki yan bandın toplamından meydana
gelmesinden dolayı bant genişliği B = 2 f m Hz olur.
Örnek olarak telefon sistemlerinde ses işaretinin bant genişliği B = f m = 3,3 kHz alınır. Bu
işaretin DSB modülasyonu yapılıp transmisyon ortamından iletmek için kanalın bant genişliği
en az B = 2 f m = 2.3,3 = 6,6 kHz olmalıdır.
2.3.2. DSB İŞARETİNİN GÜCÜ
Bir işaretin gücü karesel ortalama değere eşit olduğundan, DSB işaretinin gücü için de karesel
ortalama değerini bulmamız yeterlidir.
P =< S DSMB
2
(t ) >
S DSB (t ) = m(t ).c(t ) = m(t ). Ac Coswc t
P =< (m(t ). Ac Coswc t ) 2 >=<[m(t )] . Ac2 [Coswc t ] >

2 2
A2 2 A2
[
P = 2c < [m(t )] > + 2c < [m(t )] Cos 2 wc t >
2
]
P = 2c <[m(t )] > [volt 2 ]

A2 2
olarak bulunur.
ÖRNEK: DSB modülasyonlu vericinin 50Ω’luk antende ölçülen modüle edilmemiş taşıyıcı
107 Hz frekansında ve gücü 100 watt’tır. Tepe genliği 2 volt ve frekansı 2500 Hz olan
sinüzoidal işareti bu taşıyıcıyı modüle etmektedir.
A. DSB modülasyonlu işaretin antenden ölçülen gücünü bulunuz.
B. DSB modülasyonlu işaretin bant genişliğini bulunuz.
DSB modülasyonlu işaretin gücü:
Pc = 100 watt m(t ) = 2.Sinwm t
P = 2c <[m(t )] > [volt 2 ]

A2 A2
P = 2.cR <[m(t )] > [watt ]
2 2
A2 Ac2
Pc = R1 < Ac2 .Cos 2 wc t > = 2.cR [watt ] ⇒
2.R
= 100 ⇒ Ac = 100.2.R. = 100.2.50. = 10 volt
A2 A2
P = 2.cR <[m(t )] > = 2.cR <[2.Sinwmt ] > = 210.50 < 4.Sin 2 wmt > = 210.50 . 42 = 100
2 2 2 2 200 = 2 watt
DSB modülasyonlu işaretin bant genişliğini:
20
B = 2 f m = 2.2500 = 5 kHz
2.4 GENLİK MODÜLASYONLU (Amplitude Modulation=AM)
DSB modülasyonlu işaretten bilginin yeniden elde edilmesi ancak senkron olması durumunda
mümkün olmaktadır. Bilgi işaretinin sıfır geçişlerinde modülasyonlu işarette faz kayması
nedeniyle bilgi işaretinin tekrar elde edilmesi zor olmaktadır. Bilgi işaretinin tekrar elde
edilmesini kolaylaştırmak için yapılması gereken, taşıyıcıda faz kaymasını önlemektir. Bunun
için bilgi işaretinin sıfır geçişlerini önlemektir. Bu amaçla bilgi işaretine dc bileşen eklenir.
Böylece elde edilen modülasyonlu işaretin blok yapısı Şekil 2.14 de verilmiştir.
m(t) X s(t) SAM(t)
Ac.Coswct
RF Ac.Coswct
OSİLATÖR
Şekil 2.14. AM işaretinin blok yapısı
Matematiksel olarak Şekil 2.14.’ün çıkış ifadesini yazarsak:
S AM (t ) = m(t ). Ac Coswc t + Ac Coswc t
S AM (t ) = Ac [1+ m(t )].Coswc t
Elde edilen genlik modülasyonlu işaretin, taşıyıcı işaretin genliğini değiştirdiği, üstteki
eşitlikten görülmektedir. Ayrıca eşitlikten [1+ m(t )] ifadesinin sıfır geçişleri yoksa
m(t ) işaretini yeniden elde etmek için senkronlamaya gerek duyulmaz. Bunu Şekil 2.16.dan
görebiliriz.
m(t)
Am
c(t)
Ac
t
-Ac
Şekil 2.15. m(t) bilgi işareti ve c(t) taşıyıcı işareti
21
SAM(t)=Ac(1+m(t))Coswct
Şekil 2.16. Şekil 2.15 verilen m(t) ve c(t) işaretlerinden AM işaretinin elde edilmesi.
Şekil 2.16 da da görüleceği gibi modüle edilmiş işaretten bilgi işaretinin sıfır geçişlerinde bir
faz kayması söz konusu değildir. Genlik modülasyonlu işaretten bilgi işaretinin kolayca elde
edilebilmesi bu yöntemin yaygın biçimde kullanılmasına neden olmuştur. Bilgi işaretinin
yeniden elde edilmesi işlemi Şekil 2.16 da görüldüğü gibi zarfın ayrıştırılması ile
mümkündür. Bu işlemde tepe dedektör devreleri ile kolayca gerçekleştirilebilir. Böyle bir
devre Şekil 2.17. de verilmiştir. Bu devre bir diyot-direnç-kondansatör bileşiminden oluşan
basit bir devre olup uygulamada bu devre zarf dedektörü olarak bilinir.
C
SAM(t) R m’(t)
Şekil 2.17. AM demodülatör devresi (Zarf dedektörü)
Zarf dedektörü çıkışındaki işaret Şekil 2.18 de verilmiştir. Uygulamada taşıyıcı frekansı çok
büyük yani periyodu oldukça küçük olduğundan zarf detektör çıkışı, modülasyonlu işaretin
genliğini (zarfını) çok daha yakından izler. Ayrıca taşıyıcı frekansının yüksek oluşu zarftaki
testere dişi, distorsiyonun bir filtre yardımı ile kolayca bastırılmasını sağlar.
SAM(t)=Ac(1+m(t))Coswct
m’(t)
Şekil 2.18 Zarf detektörü çıkış işareti
22
2.4.1 İZİN VERİLEN MAKSİMUM MODÜLASYON
Genlik modülasyonunda en önemli sınırlama bütün t değerleri için S AM (t ) ifadesinin genlik

değişimi:
Ac [1+ m(t )] ≥ 0
olmasıdır. Bunun için Ac > 0 olduğundan [1+ m(t )]≥ 0 olması gerekir. ma bir sabit olmak
üzere bu ifadeyi düzenlersek:
[1+ ma m(t )] ≥ 0
olması gerekir. Bu koşul sağlandığında, modüle edilmiş işaretin zarfı, modüle eden bilgi
işaretine benzer, farklılık yalnızca büyüklüğündedir.
[1+ ma m(t )]< 0

durumunda zarf bozulmaya uğrar ve genlik modülasyonunun elverişliliği ortadan kalkar. Bu
durum Şekil 2.19 da verilmiştir. İfadeden bu koşulda ma değeri:
ma m(t ) < −1 ⇒ ma m(t ) >1 ⇒ m(t ) =1ise ma >1
olması AŞIRI MODÜLASYON olarak adlandırılır.
m(t)
Am
SAM(t)
Şekil 2.19. [1+ ma m(t )]< 0 durumunda zarf detektörü çıkışı. (Aşırı modülasyon ma > 1 )
Şimdi bilgi işaretini bozulmadan elde edebilme koşullarını araştıralım. Genlik modülasyonu
için sınırlama şartını yeniden yazarsak:
[1+ ma m(t )]≥ 0 ⇒ ma m(t ) ≤1
23
Bu ifadeden m(t ) nin ortalaması sıfır ve büyüklüğünün maksimum değeri 1 ise, yani;
T 72
< m(t ) >= Tlim 1
→∞ T ∫ m(t ).dt = 0
−T / 2
ve m(t ) max =1
ise zarfın bozulmaması için gereken koşul;
ma ≤1
olmalıdır.
Bilgi işaretinin yukarıda değinilen sıfır ortalama değeri ve maksimum birim genlik koşullarını
sağlaması durumu için ma sabiti “MODÜLASYON İNDEKSİ” veya “MODÜLASYON
DERECESİ” adını alır. Modülasyonun kullanılırlığı açısından modülasyon indeksi;
0 < ma ≤1
olmalıdır. ma >1 olmasına karşı gelen durum Şekilde 2.19 da görüldüğü gibi aşırı modülasyon
meydana gelir.
Modülasyon indeksi ma ’nın 0 ile 1 arasında değiştiğini ifade için büyüklüğün % olarak
belirtilmesi yaygın olarak kullanılmaktadır. Örneğin ma = 0.8 için işaretin %80 modülasyonlu
olduğu söylenir.
Bütün bu açıklamalar bilgi işaretinin sıfır ortalama ve birim genlikli olması durumu için
yapılmıştır. Eğer bilgi işareti bu koşulları sağlamıyorsa modülasyon indeksi aşağıdaki gibi
bulunması gerekir.
Genlik modülasyonlu işaret
S AM (t ) = A'[1+ k .m'(t )].Coswc t
ifadesi tanımlanmış olsun. Burada m'(t ) bütün t değerleri için
k .m'(t ) ≤1
koşulunu sağladığı takdirde k’nın modülasyon indeksine eşit olduğu söylenebilir. m'(t )
koşulları sağlanmıyorsa k modülasyon indeksi olamaz. Ancak;
m'(t ) = a + b.m(t )
şeklinde ifade edilebilir. Burada “a” ve “b” birer sabit m(t ) de koşulları sağlayan bir işarettir.
Bu sabitlerden
a =< m(t ) > b = m(t ) max − < m(t ) >= m(t ) max − a
Bu durumda;
24
S AM (t ) = A'{1+ k .[a + bm(t )]}.Coswc t

S AM (t ) = A'{1+ k .a + k .b.m(t )}.Coswc t
S AM (t ) = A'(1+ k .a ){1+ 1+kk.b.a .m(t )}.Coswc t
elde edilir. Burada
A = A'(1+ ka ) ve ma = 1+kk.b.a
olarak bulunur. Sonuçta ortalama değeri sıfır olmayan bilgi işaretinin bu kabullerden yerine
yazılarak genlik modülasyonlu işaretin matematiksel ifadesi aşağıdaki gibi yazılabilir.
S AM (t ) = Ac [1+ ma m(t )].Coswc t
ÖRNEK: S AM (t ) = 4[1+ 32 m'(t )].Coswc t ifadesi ile verilen modülasyonlu işarettir. m'(t ) işareti
Şekil2.20 deki gibi olduğuna göre modülasyonlu işaretin indeksini bulunuz.
m’(t)
2,5
t
-0,5
Şekil 2.20 modüle eden işaret
2,5+( −0,5)
a =< m(t ) >= 2 =1
b = m(t ) max − < m(t ) >= m(t ) max − a = 2,5 −1=1,5
k .b 1,5.1,5 9 2 9
ma = = = = = %90
1 + k .a 1 + 1,5.1 4 5 10
A = A '(1 + ka) = 4(1 + 32 .1) = 4 2+2 3 = 10
3 2+3
A = A '(1 + ka ) = 4.(1 +.1) = 4 = 10
2 2
S AM (t ) = 10.[1 + 0.9m(t )] .C os wct
bulunur. Yada,
[ ]
S AM (t ) = 4 1+ 32 (1+ 32 m(t )) .Coswc t
S AM (t ) = 4[1+ 32 + 94 m(t )].Cosw t c
S AM (t ) = 4[2+23 + 94 m(t )].Cosw t c
S AM (t ) = 4 52 [1+ 52 94 m(t )].Cosw t c
S AM (t ) =10[1+ 10 9 m(t )].Cosw t

c
elde edilerek ma = 0,9 = %90 bulunur.
25
ÖRNEK: S AM (t ) = 2[1+ 32 m'(t )].Coswc t ifadesi ile verilen modülasyonlu işarettir. m'(t )
Şekil2.21 işareti verildiğine göre modülasyonlu işaretin indeksini bulunuz.
m’(t)
3,5
0,5
t
Şekil 2.21 modüle eden işaret
a =< m(t ) >= 3,5+20,5 = 2
b = m(t ) max − a = 3,5 − 2 =1,5
ma = 1+kbka = 11+,51.,15,.52 = 94 . 14 = 16
9
A = A'(1+ ka ) = 2(1+ 32 .2) = 8

[ ]
S AM (t ) = 8. 1+ 9 .m(t ) Coswc t
16
bulunur. Yada,
[ ]
S AM (t ) = 2 1+ 32 ( 2 + 32 m(t )) .Coswc t
S AM (t ) = 4[1+ 3 + 94 m(t )].Cosw t c
S AM (t ) = 8[1+ 16
9 m(t ) ].Cosw t
c
bulunur.
ÖRNEK: 1 volt genlikli ton işaretine 5 volt dc eklenmiş, genliği 1 volt olan 100MHz
frekansında RF taşıyıcısı ile karıştırılmıştır. Elde edilen işarete 1 volt genlikli taşıyıcı
eklenmiştir. Modülasyonlu işaretin modülasyon indeksini bulunuz.
Verilen bilgilere göre modülatörün blok yapısı:
s(t) y(t)
m(t)=Coswmt X SAM(t)
5V
TAŞIYICI
Coswct
Buna göre modülatör çıkışı:
S AM (t ) = y (t ) + Coswc t
y (t ) = s (t ).Coswc t
s (t ) =5 + Coswmt
S AM (t ) = (5 + Coswmt ).Coswc t + Coswc t
S AM (t ) = 6(1+ 16 Coswmt ).Coswc t
26
ma = 16
bulunur.
Genliği modüle edilmiş bir taşıyıcının maksimum ve minimum değerleri biliniyorsa

modülasyon indeksi hesaplanabilir. Modüle edilmiş işaretin maksimum değeri, m(t ) bilgi
işaretinin maksimum değerinde oluşmaktadır. Dolayısıyla bir ton işareti için 0° ve 180°
olacaktır. Şekil 2.22 de verilmiş işaretin genlik bilgilerinden sırasıyla;
SAM(t)=Ac[1+0,6.Cos2πt].Cos100πt
Amax
Ac
Amin
Şekil 2.22 AM modülasyonlu işaret
AC max = S AM (t ) max = Ac (1+ ma )

AC min = S AM (t ) min = Ac (1− ma )
olacaktır. Eşitliğin iki yanının toplamı alınır ise;
A −A
Ac = c max 2 c min
Benzer matematiksel işlemler yapılırsa
A − Ac Ac − Ac min Ac max − Ac min Ac max − Ac min

ma = c max
Ac
=
Ac
=
Ac max + Ac min
=
2 Ac
bulunur. Genlik modülasyonlu işaretin üretilmesine ait blok yapı Şekil 2.23 de verilmiştir.
m(t) ma +
SAM(t)
+
1V dc
c(t) RF Osilatör
Şekil 2.23 AM işaretini üreten blok devre yapısı
Genlik modülasyonlu işaretin ifadesini blok devreden yazarsak:
S AM (t ) = [1+ ma m(t )].c(t )
27
S AM (t ) = c{
(t ) + ma .m(t ).c(t )
14243
TAŞIYICI ÇİFT YAN BANT ( DSB )
Buradan görüldüğü gibi genlik modülasyonlu işaretin bant genişliği, DSB modülasyonu ile
aynı olup
B = 2 f m Hz’dir.
2.4.2. GENLİK MODÜLASYONLU İŞARETİN SPEKTRUMU VE BANT

GENİŞLİĞİ
Genlik modülasyonlu işaretin spektrumu tek bir farklılıkla çift yan bant modülasyonlu işaretin
aynıdır. Bu farklılık DSB işaretine ek olarak taşıyıcının da ilavesinden kaynaklanmaktadır. Bu
aşağıda açıklanmıştır.
S AM (t ) = c(t ) + ma m(t )c(t )
c(t) = A c Cosw c t 
⇒ S AM (t ) = A c Cosw c t + ma A m Cosw m t.A c Cosw c t
m(t) = A m Cosw m t 
S AM (t ) = A c Cosw c t + ma A m A c Cosw m t.Cosw c t
m A A m A A
S AM (t ) = A c Cosw c t + a 2m c Cos(w c - w m ) t.+ a 2m c Cos(w c + w m )t
1424 3 1444 424444 3 1444424444 3
TAŞAŞITI ALT YAN BANT UST YAN BANT
İşaretin spektrumu ise,
A
[ ]
m A A
{[ ] [
S AM ( f ) = 2c δ ( f − f ) + δ ( f + f ) + a 2c m δ f − ( f − f ) + δ f + ( f − f ) + ]
}
c c c m c m
δ  f − ( f + f )  + δ  f + ( f + f ) 
 c m   c m 
SAM(f)
Ac /2
maAcAm /4
f(Hz)
m m
bulunur. Spektrumdan görüldüğü gibi DSB modülasyonundan bu spektrumun farkı ilave bir
taşıyıcının gelmesidir. Bu ilave taşıyıcı yalnızca demodülasyon kolaylığı sağlamak amacıyla
kullanılmıştır. Bilgi işaretinin alıcıya iletiminde bir katkısı yoktur. Dolayısıyla DSB’de verim
%100 iken AM işaretinin verimi daha düşük olacaktır.
Faydali Güç PDSB
µ= =
Toplam Güç PAM
28
ÖRNEK: m(t ) = 0.5Cos 200πt + 0.5Cos 600πt ve ma =1 c(t ) = Ac Coswc t olduğuna göre AM
işaretinin spektrumunu ve bant genişliğini bulunuz.
S AM (t ) = A c [1+ ma m(t )].Cosw c t

S AM (t ) = A c [1+ (0.5Cos 200πt + 0.5Cos 600πt )].Cosw c t
S AM (t ) = A c Cosw c t + 0.25A c [Cos 2π ( f c -100)t + Cos 2π ( f c +100)t ]+
0.25A c [Cos 2π ( f c -300)t + Cos 2π ( f c + 300)t ]
A
[ ]
S AM ( f ) = 2c δ ( f − f ) + δ ( f + f ) +
{[ ] [ ] [ ] [ ]
c c
Ac
δ f − ( f −100) + δ f + ( f −100) + δ f − ( f +100) + δ f + ( f +100) +
{[ ] [ ] [ ] [ ]
8 c c c c
Ac
8 δ f − ( f − 300 ) + δ f + ( f − 300 ) + δ f − ( f + 300 ) + δ f + ( f + 300)
c c c c
SAM(f)
Ac /2
Ac /8
f(Hz)
-fc-300 -fc-100 fc -fc+100 -fc+300 fc-300 fc-100 fc fc+100 fc+300
m m
AM ile iletilen işaretin bant genişliği B = f m = 300 Hz dir. AM işaretinin bant genişliği
B = ( f c + 300) − ( f c − 300) = 600 Hz dir. DSB işaretin bant genişliği B = 2 f m = 2.300 = 600 Hz
olacaktır. Dolayısı ile AM ile DSB’nin bant genişlikleri aynıdır.
ÖRNEK: Aşağıda spektrumu verilen m(t ) işareti, ma =1 ve c(t ) = Ac Coswc t olarak AM

işareti üretiliyor. AM işaretinin spektrumunu ve bant genişliğini bulunuz.
M(f)
f(Hz)
-fm fm
m
S AM (t ) = A c Cosw c t + ma A c m(t ).Cosw c t
S AM (t ) = A c [1+ (0.5Cos 200πt + 0.5Cos 600πt )].Cosw c t
A
[ ]m Ac
[
S AM ( f ) = 2c δ ( f − f ) + δ ( f + f ) + a2 M ( f − f ) + M ( f + f )
c c c c
]
bulunur. İşaretin spektrumu ise;
29
SAM(f)
Ac /2
maAc
/2
f(Hz)
m m
AM işaretinin bant genişliği B = 2 f m Hz bulunur.
2.4.3. GENLİK MODÜLASYONLU İŞARETİN FAZÖR OLARAK ÇİZİMİ

m(t ) = Coswm t
S AM (t ) = A c [1+ ma Cosw m t ].Cosw c t
S AM (t ) = A c Cosw c t + A c ma Cosw m t .Cosw c t
{ } [  c m t +Cos  w c +w m t ]
S AM (t ) = Re A c .e c + c2 a Cos  w -w
jw t A m
(t ) = Re{A .e c }+ Re{ c2 a .e c m }+ Re{ c2 a .e c m }

jw t A m j(w -w )t A m j(w +w )t
S AM c
İfadesi aşağıdaki şekilde to anında fazör olarak çizilmiştir.
Im
SAM(to)
fc+fm
wmto
m
wmto
Ac m fc-fm
fc
wcto
m Re
Şekil 2.24 S AM (t ) = A c [1+ ma m(t )].Cosw c t işaretinin fazör çizimi
Fazör çiziminden AM işaretin zarfını (büyüklüğünü) yazabiliriz.
Am
z (t ) = Ac + 2. c2 a Coswm t
z (t ) = Ac [1+ ma Coswm t ]
Bu ifadede AM modülasyonlu işaretin genliği olduğu görülür. AM işaretinin fazör olarak

zaman düzleminde elde edilmesi ise Şekil 2.25 de verilmiştir. Şekilden de görüldüğü gibi her
andaki fazör büyüklüğünü birleştirerek zamandaki işaret elde edilecektir. Burada örnek olarak
üç çizim verilmiştir. Fazör çiziminden; taşıyıcı genliği sabit olduğunu, ancak modülasyon
30
indeksine ve yan bantların dönüşüne bağlı olarak modülasyonlu işaretin büyüklüğünün

değiştiği görülmektedir.
SAM(t)
Ac
Şekil 2.25 S AM (t ) = A c [1+ ma m(t )].Cosw c t işaretinin çeşitli noktalardaki büyüklüğünün fazör
olarak elde edilmesi.
m A m A
ÖRNEK: AM işaretinin ifadesi S AM (t ) = A.Sinwc t + a2 Cos ( wc − wm )t − a2 Cos ( wc + wm )t
olarak veriliyor. AM işaretini fazör olarak çizip, zarfını ve fazını bulunuz. AM işaretinin
genel ifadesini yazınız.
m A m A
[
S AM (t ) = A.Cos ( wc t − π2 ) + a2 Cos ( wc − wm )t + a2 Cos ( w + w )t −π
c m
]
 j(w t − π )  m A
S AM (t) = A . Re e c 2  + 2a Re e c {
j(w − w ) t
m
m A
+ 2a Re e }
j (w + w ) t − π
c m { [ ]}
 
Fazörü kolay çizmek için wc t o = 0 referans alarak, aşağıda şekilde verilmiştir.
 − j )  m A
{e− jw m t0 } + m2a A Re {e }
π j(w m t 0 − π)
SAM (t 0 ) = A.Re e 2  + 2a Re
 
Im
wmt0
-wmt0 -π/2 Re
-π -wmt0
maA/2
SAM(t0)
t0 anında işaretin büyüklüğünden anlık büyüklük değerine yazılırsa;

A.ma
z (t ) = A + 2. Sinwmt = A(1 + ma Sinwm t )
2
Elde edilir. Aynı şekilde modülasyonlu işaretin anlık değeri yazılırsa;
31
 π  π
S AM (t ) = z (t ).Cos  wc t −  = A(1 + ma Sinwm t ).Cos  wc t − 
 2  2
S AM (t ) = A(1 + ma Sinwmt ).Sinwc t
2.4.4. GENLİK MODÜLASYONLU İŞARETİN GÜCÜ
İşaretin gücü karesel ortalama değerine veya spektral güç yoğunluğunun alanına eşittir.
Kısaca;
∞
P =< S AM (t ) >= ∫
2
2
S AM ( f ) df [volt2]
−∞
P =< A c [1 + ma m(t )] .Cosw c t  >

2
∞
Ac m A
[δ ( f − f c ) + δ ( f + f c )] + a c [ M ( f − fc ) + M ( f + fc )] df
2
P= ∫
−∞
2 2
∞
 Ac2
P = ∫  [δ ( f − f c ) + δ ( f + f c ) ] +
−∞ 
4
ma2 Ac2
4
M ( f − fc ) +
2 ma2 Ac2
4
M ( f + f c ) df
2
}
f +f − fc + f m
A2 c m ma2 Ac2 ma2 Ac2
P = 2. c + ∫ M ( f − f c ) df + ∫ M ( f + f c ) df
2 2
4 fc − fm 4 − fc − f m
4
fm fm
A2 m 2 A2 m 2 A2
P = 2. c + a c ∫ M ( f ) df + a c ∫
2 2
M ( f ) df
4 4 − fm
4 − fm
fm
Ac2 m 2 A2
P = 2. + 2. a c ∫
2
M ( f ) df
4 4 − fm
2
A m A 2 2

P= + c
< m 2 (t ) >
a c

2 2 Ac2
⇒ P= 1 + ma2 < m2 (t ) >  [volt2]
Ac2  2
Pc =< c (t ) >=< Ac C os wct >=
2 2 2
2 
Elde edilir.
32
2.5. GENLİK MODÜLATÖRLERİ
Burada amaç, bilgi işareti m (t ) verildiğinde ve Coswc t taşıyıcı elimizde hazır

olduğunda, modüle edilmiş
S AM (t ) = A c [1 + m a m (t )].Cosw c t
işaretini üretmektir. AM işaretini üretme yöntemlerini dört bölümde toplayabiliriz.
• Örneksel çarpma
• Kıyıcı modülasyonu
• Doğrusal olmayan devre modülasyonu
• Doğrudan akortlu devre modülasyonu
Özel uygulama yerine bağlı olarak, AM dalga biçimleri ya düşük güç düzeylerinde ya
da yüksek güç düzeylerinde üretilir. Yukarıda ilk üç türdeki AM modülatörlerinde
modülasyon düşük güç düzeylerinde yapılır ve daha sonra istenilen güç düzeyine yükseltilir.
Doğrudan akortlu devre modülasyonunda ise yüksek güç düzeyli AM işareti doğrudan üretilir.
2.5.1. ÖRNEKSEL ÇARPMA
S AM (t ) = A c [1 + ma m (t ) ].Cosw c t
v (t ) = A c [1 + ma m (t ) ]
c (t ) = Cosw c t
S AM (t ) = v (t ).c (t )
ifadesine göre AM işareti iki işaretin çarpımı ile üretilebilir. Bu kolay bir çarpmadır ve hiçbir
teorik sınırlama olmadan yapılabilir. Ancak uygulamada bazı güçlükler ortaya çıkar. Çarpma
işlemi v (t ) ile c (t ) ‘nin genlik ve frekanslarına bağlıdır.
Bu çarpımı elde etmenin çeşitli yolları vardır. Gerçekte AM dalga biçiminin üretimi bu
çarpmanın gerçekleştirilmesinden başka bir şey değildir. Burada teorik olarak kolay, ancak
uygulamada o kadar kolay olmayan doğrudan çarpma işlemi incelenmektedir. Bu çarpımı
dolaylı bir biçimde elde etmenin yolları ve çözümlemesi ileride incelenecektir.
Çeşitli AM modülatörleri incelenirken zaman bölgesi ve frekans bölgesi çözümlemeleri ayrı

ayrı yapılacaktır. Verilen son eşitliği frekans düzleminde yazarsak:
F [ S AM (t )] = F [ v (t ).c (t ) ]
S AM ( f ) = V ( f ) * C ( f )
Burada;
33
F [ v(t ) ] = F  Ac {1 + ma .m(t )}

V ( f ) = Acδ ( f ) + ma . Ac .M ( f )
1
C ( f ) = [δ ( f − f c ) + δ ( f + f c ) ]
2
olduğundan;
1
S AM ( f ) = C ( f ) *V ( f ) = [δ ( f − fc ) + δ ( f + fc )] * [ Acδ ( f ) + ma .Ac .M ( f )]
2
A m .A
S AM ( f ) = c [δ ( f − f c ) + δ ( f + f c ) ] + a c [ M ( f − f c ) + M ( f + f c ) ]
2 2
bulunur. Bu işaretin spektrumu Şekil 2.25 de verilmiştir.
V(f)
Ac
Acma
f(Hz)
-fm fm
C(f) m
1/2
f(Hz)
-fc fc
m m
SAM(f)
Ac /2
maAc /2
f(Hz)
m m
Şekil 2.25 V ( f ) * C ( f ) işaretinin spektrumu
2.5.2 KIYICI MODÜLASYONU
Genlik modülasyonlu işaretin ifadesini yeniden düzenlersek:
S AM (t ) = A c [1 + ma m (t )].Cosw c t
S AM (t ) = A c Cosw c t + A c m a m (t ) Cosw c t
Buna göre m(t ).Cosw c t yi üretmek için Şekil 2.26a da verilen modülatör kullanılabilir. m (t )
işareti bir anahtar yardımıyla nöbetleşe kısa devre edilir ve topraklanır. Sonuçta elde edilen
işaret bir bant geçiren filtreden geçirilir. Bant geçiren filtre f c ’de ve filtre bant genişliği en az
34
m (t ) ’nin en yüksek frekansın iki katı olmalıdır. Bu modülatörün eşdeğer gösterimi Şekil
2.26b’ de verilmiştir.
BPF
m(t) v(t) s(t)= k.m(t)Coswct
H(f)
fc f0=fc
Şekil 2.26a. Bir kıyıcı modülatörün blok yapısı
m(t) v(t) BPF

X H(f) s(t)= k.m(t)Coswct
f0=fc
p(t)
1
t
Tc
Şekil 2.26b. Kıyıcı modülatörün matematiksel modeli
Şekil 2.26b’de verilen kıyıcı modülatörün blok çiziminin çeşitli noktalarında işaretini
araştıralım. Modüle eden m (t ) işareti ile birim genlikli ve periyodu Tc olan kare dalga işareti
p (t ) nin çarpımı, v (t ) elde edilir. p (t ) nin Fourier serisi açılımını kullanılarak bu çarpım
aşağıdaki şekilde yazılabilir.
v(t ) = m(t ). p (t )
∞
p (t ) = C0 + 2∑ Cn .Cos ( nwc t + ArgCn )
n =1
A.τ n.τ 1.Tc / 2 n.T / 2 1 n

C =
n
sin c = sin c c = sin c
Tc Tc Tc Tc 2 2
1 2 2 2 2
p (t ) = + Coswc t − Cos3wc t + Cos5wc t − Cos 7 wc t + ....
2 π 3π 5π 7π
1 2 2 2
v(t ) = m(t ). p (t ) = m(t ) + m(t ).Coswc t − m(t ).Cos3wct + m(t ).Cos5wc t − ....
2 π 3π 5π
f c frekansına oturtulmuş bant geçiren filtre yalnız ikinci terimi geçirir ve diğerlerini tümüyle
söndürür. Buna göre blok devrede BPF’nin çıkışında
2
s (t ) = m(t ).C os wc t
π
işareti elde edilir. Bu blok devrenin çıkışı zaman düzleminde Şekil 2.27 da verilmiştir.
35
m(t)
t
v(t)
t
Tc
s(t)
Şekil 2.27. Şekil2.26 verilen Kıyıcı modülatörün çeşitli noktalarındaki işareti
Yalnız ikinci terimin geçmesi ve bunun bozulmaya uğramaması için bazı koşullar
sağlanmalıdır. Önce f c frekansı m (t ) deki en yüksek f m frekansının en az iki katı olmalıdır,
yani f c > 2 f m dir. Bu koşul sağlandığında anahtar çıkışındaki ifadedeki birinci ve ikinci
terimlerin spektrumları çakışmaz. Eğer bu koşul sağlanmazsa birinci ve ikici terimlerin
spektrumları çakışır ve bir bant geçiren filtre yardımıyla π2 m (t ).Coswc t yi elde etmek
olanaksızlaşır. İkinci koşul ise f c deki bant geçiren filtrenin bant genişliği ile ilgilidir. Filtre
yalnız ikinci terimi geçirmeli ve diğerlerini tümüyle söndürmelidir. Filtrenin bant genişliği en
az 2 f m Hz ve en çok 2( f c − f m ) olmalıdır. Kabaca bant genişliği f c olabilir.
f c frekansı 2 f m den çok fazla büyük olmazsa, bant geçiren filtre üzerindeki kısıtlamalar
daha sıkılaşır. İstenilen terimin bozulmadan geçmesi ve temel bant işareti ile üçüncü
harmoniğin tamamıyla yok edilmesi gerekir. Bu nedenle filtre spektrumunun düz ve kesim
frekansının keskin olması yani ideal olması gerekir. f c frekansı 2 f m den çok büyük ise, bant
geçiren filtre üzerindeki bu kısıtlamalar daha esnek olabilir. Bant geçiren filtre ve f c
üzerindeki bu koşullar frekans bölgesi çözümlemesi yapılarak daha iyi anlaşılabilir.
2.5.2.1 FREKANS BÖLGESİ ÇÖZÜMLEMESİ
Anahtar çıkışındaki işaret zaman düzleminde m(t ) ile p (t ) nin çarpımı vardır. Bu nedenle
çarpıcı çıkışındaki işaretin spektrumu M ( f ) ile P ( f ) in katlamasıdır. Şekil 2.28’de M ( f ) ,
P ( f ) ve bunların katlanmaları çizilmiştir. Bant geçiren filtrenin yalnız f c civarındaki frekans
bileşenlerini bozmadan geçirmesi, ana bant işareti ile üçüncü ve diğer harmonikleri tümüyle
36
M(f)
f(Hz)
-fm fm
P(f) m
1/2
1/π 1/π
1/3π 1/3π
f(Hz)
-3fc -fc fc 3fc
m m m
V(f)
1/2.M(f)
1/π.M(f+fc) 1/π.M(f-fc)
1/3π.M(f+3fc) 1/3π.M(f-3fc)
f(Hz)
-3fc -fc -fm fm fc-fm fc fc+fm 3fc-fm 3fc 3fc+fm
m m m
H(f)
1
m f(Hz)
-fc f
m
S(f)
f(Hz)
Şekil 2.28 Kıyıcı modülatör frekans bölgesi çözümlemesi
söndürmesi istenir. Şekil 2.28’de bu işi yapan bir bant geçiren filtrenin transfer fonksiyonu da
verilmiştir. Bant geçiren filtrenin çıktısının spektrumu şöyledir.
1
S( f ) = [ M ( f − fc ) + M ( f + fc )]
π
Ters Fourier dönüşümü alınarak buna karşı gelen zaman foksiyonu
2
s (t ) = m(t ).Coswc t
π
olarak bulunur. f c ≥ 2 f m koşulu ile bant geçiren filtrenin bant genişliği üzerindeki diğer
koşullar Şekil 2.28’den görülebilir. Bant geçiren filtre ideal olmayacağından, s (t ) işaretinde
bir ölçüde bozulma olması kaçınılmazdır. Ancak bu düşük düzeylerde tutulabilir.
37
Şekil 2.26’da blok çizimi verilen kıyıcı modülatörü, uygulamada Şekil 2.29’daki devre ile
gerçekleştirilebilir. Şekil 4.14’deki 1,2 ve 3 noktaları Şekil 4.11’deki aynı noktalara karşı
gelir.
R 1 R
+ D1 D3
m(t) v(t) C L R s(t)
D2 D4
2
+
Coswct
Şekil 2.29 Uygulamadaki bir kıyıcı modülatörü
Şekil 2.29’daki kıyıcı modülatörün çalışması:
Burada Coswc t m(t ) olduğu kabul edelim. Coswc t ’nin negatif olduğu yarı periyotta dört
diyotun hepsi de kısa devredir. Diyotlar kısa devre olduklarında D1 diyotu üzerindeki gerilim
ile D2 diyotu üzerindeki gerilim aynıdır ve böylece 1 ucu ile 2 ucunun gerilimi aynıdır.
Böylece Coswc t negatif olduğunda 1 ucu toprağa bağlanmış olur ve 2 noktasındaki gerilim
sıfır olur.
Coswc t ’nin pozitif olduğu yarı periyotta dört diyotun hepsi de açık devredir ve sonuçta 1
noktasındaki gerilim m(t) ye eşit olur. Buna göre 1 noktasındaki gerilim v(t ) = m(t ). p (t ) ’dir.
Çıkıştaki paralel rezonans devresi bir bant geçiren filtre olarak iş görür.
Kıyıcı modülasyonu üzerine yapılan bu tartışmayı bitirmeden önce kıyıcı modülasyonu ile
ilgili şu iki ilginç gözlemi belirteceğiz. m(t) yi p(t) ile çarpmak yerine [ 2 p(t ) − 1] ile
çarparsak, çarpımda temel bant terimi gözükmez.
4 4 4 4 
v(t ) = m(t ).[ 2 p (t ) − 1] = m(t ).  Coswc t − Cos3wc t + Cos5wc t − Cos 7 wc t + ....
π 3π 5π 7π 
4 4 4 4
v(t ) = m(t ).Coswc t − m(t ).Cos3wc t + m(t ).Cos5wc t − m(t ).Cos 7 wc t + ....
π 3π 5π 7π
Birinci terim istenilen işarettir ve bant geçiren filtreden geçer, ötekiler ise bant geçiren filtre
tarafından tümüyle söndürülür. Bu değiştirilmiş kıyıcı modülatörün blok çizimi ile çeşitli
noktalardaki spektrumu Şekil 2.30’da verilmiştir.
Şekil 2.30’dan de görüleceği gibi bu modülatörün üstünlüğü daha önce belirtilen koşulların
daha esneklik sağlamasıdır. Örneğin ana bant bileşeni olmadığından spektrumların üst üste
çakışmaması için f c > 2 f m olması gerekmez, f c > f m yeterlidir. Ana bant bileşeni olmaması
38
nedeni ile f 0 = f c Hz ‘deki bant geçiren filtrenin bant genişliği en çok 2 f c olabilir. O zaman
bu filtre kesim frekansı 2 f c olan bir alçak geçiren filtre olur. Bant geçiren filtre bant genişliği
en az B = 2 f m Hz’dir. Modülatörde yapılan bu ufak değişiklik f 0 ve filtre bant genişliği
üzerindeki kısıtlamaları biraz azaltma amacını güder. Ancak bu modülatörü gerçekleştirmek,
kıyıcı modülatörünü gerçekleştirmek kadar kolay değildir.
m(t) v(t) BPF 4

X H(f) s (t ) = m(t ).Coswc t
f0=fc π
2p(t)-1
1
t
-1
Tc
V(f)
2/3π.M(f+3fc) 2/3π.M(f-3fc)
f(Hz)
-3fc-fm -3fc-3fc+fm -fc-fm -fc -fc+fm fc-fm fc fc+fm 3fc-fm 3fc 3fc+fm
m m m
S(f)
f(Hz)
Şekil 2.30 Değiştirilmiş kıyıcı modülatörü ve çeşitli noktalardaki işaretlerin spektrumu
Yapılan ikinci gözlem ise m(t ) ’yi, p (t ) ile çarpmak yerine, periyodu Tc olan herhangi bir
periyodik p (t ) işareti ile çarpabilmemizdir. p (t ) periyodik işaretinin birinci harmoniği
sıfırdan farklı olmalı, yani Fourier serisi katsayısı C1 ≠ 0 ve çift simetrik olmalıdır.
m(t ). p (t ) ’nin spektrumu 0, f c , 2 f c ,3 f c ,..... frekanslarına aktarılmış m(t ) spektrumlarından
oluşur. Bant geçiren filtre yalnız f c çevresindeki frekans bileşenlerini geçirir, diğerlerini
tümüyle söndürür. f c çevresindeki frekans bileşenlerinin sıfır olmaması için C1 ≠ 0 koşulu
gereklidir. f c çevresindeki terimin fazı sıfır olan bir kosinüs işareti olabilmesi için ise çift
simetri koşulu aranır. Kıyıcı modülatöründe yapılanan benzer bir frekans bölgesi
çözümlemesi burada da yapılabilir. Şekil 2.31’de bu değiştirilmiş kıyıcı modülatörün blok
yapısı verilmiştir.
Burada da bant geçiren filtre f c ye oturtulmuştur ve bant genişliği üzerindeki koşullar, kıyıcı
modülatöründeki koşullarla genel olarak aynıdır. Bu değiştirilmiş kıyıcı modülatöründe
karşılaşılan güçlük, daha önce belirtildiği gibi, çarpma işleminin yapılmasındadır. Eğer
39
çarpma işlemi kolayca yapılabilseydi, m(t ) ’yi doğrudan Coswc t ile çarpar ve bir bant
geçiren filtre gereksinmesinden kurtulurduk.
m(t) v(t) BPF
X H(f) s (t ) = 2.C1.m(t ).Coswct
f0=fc
p(t ) = p(t − Tc ); p(t ) = p(−t )

∞
p(t ) = ∑Ce
n =−∞
n
jnwc t
; C1 ≠ 0
Şekil 2.31 Değiştirilmiş kıyıcı modülatörü
2.5.3 DOĞRUSAL OLMAYAN ELEMAN MODÜLASYONU
Genlik modülatörlerinin büyük bir çoğunluğu doğrusal olmayan elemanları kullanır. Sonuçta
elde edilen dalga biçimi bilgi işaretinde olmayan frekansları da içerdiğinden, genlik
modülasyonu doğrusal bir işlem değildir. Bu nedenlerle doğrusal olmayan elemanları içeren
devrelerle bu modülasyon gerçekleştirilebilir. Doğrusal olmama özelliği, modülasyon için
gerekli mekanizmayı sağlar.
Şekil 2.32’deki modülatörü düşünelim. Doğrusal olmayan y (t ) = f [ v(t )] öz eğrisinin sürekli

olduğunu ve bunun Taylor serisi açılımının şu biçimde olduğunu varsayalım.
m(t) v(t) y(t) BPF

X H(f) s(t )
f0=fc
c(t ) = k .Coswc t
Şekil 2.32 Doğrusal olmayan eleman genlik modülatörü
y (t ) = f [ v(t )] = a1v(t ) + a2 v 2 (t ) + a3v3 (t ) + yüksek derece terimleri
Üçüncü ve daha yüksek derece terimlerinin sıfır ya da ihmal edilebilir olduklarını kabul
edelim. Bu modülatörlerle genlik modülasyonlu işaretinin üretilmesinde ikinci derece terim
önemli olan terimdir.
Yukarıda yapılan varsayımlarla doğrusal olmayan elemanın çıkışındaki işareti şöyle ifade
edebiliriz.
y (t ) = a1v(t ) + a2 v 2 (t )
Şekil 2.32 verilen modülatör çıkışını bulmak için önce doğrusal olmayan eleman girişi;
40
v(t ) = m(t ) + k .cos wc t
Olacaktır. Doğrusal olmayan eleman çıkışı ise;
y (t ) = a1 ( m(t ) + k .cos wc t ) + a2 ( m(t ) + k .cos wc t )

2
y (t ) = a1m(t ) + a1k .cos wc t + a2 m 2 (t ) + a2 k 2 .cos 2 wc t + 2a2 k .m(t ).cos wc t
İfade düzenlenirse;
 a  a k2 a k2
y (t ) = a1k 1 + 2 2 m(t )  cos wc t + a1m(t ) + a2 m2 (t ) + 2 − 2 .cos 2 wc t
 a  2 2
1444 4124444 3 1444444 424444444
İstenilmeyen ifade
3
Genlik modülasyonlu ifade
2 a2
Ac = a1k ve ma = kısaltmaları yapılırsa birinci ve ikinci terimlerin istenilen genlik
a1
modülasyonlu işaretin ifadesini oluşturduğu görülür. Geri kalan terimler istenilmeyen
terimlerdir ve bir bant geçiren filtre tarafından tümüyle söndürülür. Böylece filtrenin çıkışında
istenilen genlik modülasyonlu işaret elde edilir.
Doğrusal olmayan eleman çıkışındaki y (t ) işaretinin spektrumu Şekil 2.33’de verilmiştir.
M(f)
f(Hz)
-fm fm
m
Y(f)
a1 M ( f )
a2 a M ( f )*M ( f ) a k2 a2
M ( f + fc ) 2 2 M ( f − fc )
a1 2 a1
a1k a1k
a2 k 2 BPF 2 2
BPF a2 k 2
2 2
f(Hz)
-2fc -fc-fm -fc -fc+fm -2fm -fm fm 2fm fc-fm fc fc+fm 2fc
m m m m
Şekil 2.33 Doğrusal olmayan eleman genlik modülatörün y(t) işaretinin spektrumu
Bant geçiren filtre üzerindeki koşullar, bu spektrumdan kolayca bulunabilir. Bant geçiren
filtre f c frekansına merkezlenmelidir. İstenilen terimleri geçirmesi için bant genişliği en az
2 f m Hz, dördüncü ile diğer terimlerden kurtulmak için ise bant genişliği en çok
2( f c − 2 f m ) Hz olmalıdır. Şekil 2.33ten görülebileceği gibi genlik modülasyonlu işaretin
spektrumu ile ana bant işaretinin katlamasının spektrumu çakışmaları için f c ≥ 3 f m olmalıdır.
Eğer bu koşul sağlanmazsa bu spektrumlar üst üste biner ve genlik modülasyonlu işaret bir
bant geçiren filtre ile elde edilemez.
41
Üç ve daha yüksek derece terimlerin ihmal edilmesi varsayımı doğru değilse, ortaya bir
üçüncü derece terimi
a3 [ m(t ) + kCoswc t ] = a3  m3 (t ) + 3k .m 2 (t ).Coswc t + 3k 2 .m(t ).Cos 2 wct + k 3Cos 3 wc t + 
3
de ilave olacaktır. Burada ikinci terimin spektrumu f c ’ye merkezlenmiş M ( f ) * M ( f )

bileşenidir. Bu terim olduğunda, f c ’ye merkezlenmiş bant geçiren filtre yalnız genlik
modülasyonlu işareti geçirmez. Bu ikinci terim de geçer. Bu nedenle üçüncü derece terimi
olduğunda bu modülatör istenildiği gibi çalışamaz. Üçüncü derece terimi olduğunda 2 f c ’ye
merkezlenmiş bir bant geçiren süzgecin çıkışında genlik modülasyonlu işaret elde edilir. Eğer
doğrusal olmayan elemanın daha yüksek derece terimleri varsa bunu da elde edemeyiz.
Daha önce de söz edildiği gibi doğrusalsızlığın en önemli terimi ikinci derece terimidir. Öz
eğrisi yalnız ikinci derece terimini içeren modülatör kare-kural modülatörü olarak
adlandırılır. Yukarıda gösterildiği gibi doğrusalsızlık rasgele bir doğrusalsızlık değildir.
Aşağıda doğrusal olmayan eleman modülasyonu üzerine iki örnek daha çözümlenecektir.
ÖRNEK: Şekil 2.34’de verilen modülatörü düşünelim. Modülatörün çalışması verilen blok
çizimi izlenerek kolayca anlaşılabilir. Bloktan da görüldüğü gibi herhangi bir fitler
kullanmadan DSB işareti elde edilir.
m(t) m(t ) + Coswc t x(t)

( . )2
Doğrusal
olmayan s (t )
eleman
m(t ) − Coswc t
( . )2
c(t ) = Coswc t y(t)
Şekil 2.34 Doğrusal olmayan eleman genlik modülatörü (kare kuralı modülatörü)
x(t ) = ( m(t ) + Coswc t ) = m 2 (t ) + Cos 2 wc t + 2m(t ).Coswc t

2
y (t ) = ( m(t ) − Coswc t ) = m 2 (t ) + Cos 2 wc t − 2m(t ).Coswc t

2
s (t ) = x(t ) − y (t ) = 4.m(t ).Coswc t
Elde dilen DSB işaretine taşıyıcı ekleyerek genlik modülasyonlu işaret üretilmiş olur. Burada
kullanılan kare kuralı elemanların birbirleriyle aynı olması ve tam kare almaları gerekir.
ÖRNEK: Doğrusal olmayan eleman modülatörüne başka bir örnek Şekil 2.35’de verilmiştir.
m(t ) k .Coswc t varsayılır. Buna göre diyot yalnız Coswc t ’nin pozitif periyotlarında iletir.
Diyot çıkış akımı şu biçimdedir.
42
v(t ) = [ m(t ) + k .Coswc t ] . p(t )

BPF
H(f)
+ f0=fc
m(t)
v(t) s(t)
+
k.Coswct
Şekil 2.35 Bir tür doğrusal olmayan eleman modülatörü
Burada p (t ) darbe işareti olacaktır, bunun Fourier serisi açılımı yazılırsa,
∞
t − Tc / 4 − nTc 1 ∞ n
p(t ) = ∑ ∏(
n =−∞ Tc / 2
) = + ∑ Sinc .Cosnwc t
2 n =1 2
Elde edilir. Bu ifade v(t ) de yerine konur ve BPF çıkışından f c civarındaki bileşenler
geçirilirse;
1 ∞ n 
v(t ) = [ m(t ) + k .Coswc t ] .  + ∑ Sinc .Cosnwc t 
 2 n =1 2 
∞ ∞
1 n 1 n
v(t ) = m(t ) + m(t )∑ Sinc .Cosnwc t + k .Coswc t + k .Coswc t ∑ Sinc .Cosnwc t
2 n =1 2 2 n =1 2
1 1 k 4 
v(t ) = m(t ).Sinc .Coswc t + k .Coswc t = 1 + m(t )  .Coswc t
2 2 2  π .k 
Elde edilir. Bu ifade de genlik modülasyonlu işarettir.
Bu modülatörde diyot bir kıyıcı olarak kullanılır. Burada yapılan çözümleme kıyıcı
modülatöründe yapılan çözümleme ile aynıdır. Bu nedenle, bu modülatör doğrusal olmayan
eleman modülatörü olarak düşünülebilir.
2.5.4 DOĞRUDAN AKORTLU DEVRE MODÜLASYONU
Bu modülasyon yöntemi yüksek güç düzeylerinde, genliği modülasyonlu işaret

üretmek için kullanılır. Modülatör, triyot plakasından modülasyon verilen, bir C sınıfı
yükselteçtir. Doğrudan akortlu devre modülatörü olarak adlandırılan modülatörün devresi
Şekil 2.36’de verilmiştir.
VGG çok büyük bir gerilim ise tüp normal olarak iletmez. Taşıyıcının tepe değerlerinde tüp
akım geçirir. Buna göre çıktı yani plaka akımı, Coswc t ’nin tepe değerlerini gösteren bir dizi
vurumdur. Bir başka deyişle plaka akımı, frekansı f c olan bir darbe dizisidir.
43
SAM(t)
+ +
k.Coswct m(t)
VGG VAA
Şekil 2.36 Genlik modülatörü olarak kullanılan ve plakasından modülasyon verilen bir
C-sınıfı yükselteç
Plaka akımının büyüklüğü plaka gerilimi ile orantılıdır. Plaka gerilimi VAA bilgi işareti
m(t ) ’ye bağlı olarak değiştirilirse, plaka akımı genliği m(t ) ile değişen darbelerden oluşur.
Yükseltecin çıkışındaki akortlu devre, genlik modülasyonlu işareti elde etmek için kullanılan
bir bant geçiren filtredir. Bu modülatör, yükseltecin C sınıfı olarak çalışması nedeniyle ortaya
çıkan doğrusalsızlığı kullanır. Standart genlik modülasyonlu vericilerinde bu tür modülatörler
yaygın olarak kullanılır.
ÖDEV: m(t ) = m1 cos w1t + m2 cos w2 t + m3 cos w3 t olduğuna göre genlik modülasyonu
ifadesini yazınız ve buna ait spektrumu çiziniz.
2.5.5 DENGELİ (BALANCED) MODÜLATÖRLER
Daha önce çarpım işlemi yapan sistemler yardımı ile iki işaretin çarpılması kullanılarak
modülasyonun sağlandığına değinilmişti. Bu sistemler gerçek uygulamada çıkışında sadece
çarpım işaretini veren fiziksel sistemleri gerçeklemek genellikle mümkün değildir. Bu
sistemler çıkışlarında giriş işaretlerinin çarpımlarının yanı sıra giriş işaretlerinin kendilerini de
vermektedir.
Genel olarak ana band işareti m(t), taşıyıcı frekansı f c ’den oldukça küçük bir frekans değeri
ile band sınırlıdır. Örneğin ana band işareti 0–1000 Hz frekansları ile sınırlı olduğunda ve
f c =1MHz ise bu durumda taşıyıcı ise onun 999000Hz ‘den 1001000Hz’e yayılmış yan
bandları, anaband işaretinin bir filtre yardımı ile bastırılması ile elde edilebilir. Yani çıkış bir
AM işaretidir. Eğer çarpım sonucunda elde edilmesi düşünülen tek başına elde edilmesi
isteniyorsa taşıcıyı ortadan kaldırmak ya da bastırmak (suppress) gerekir. Bu bastırma işlemi
genlik modülasyonlu işarete, taşıyıcı frekansı ve genliğine eşit ancak zıt fazlı bir işaret
eklemekle başarılır. Bu durumda çıkışta yalnızca yan bantlar kalır. Bu durumda çarpma işareti
taşıyıcısı bastırılmış bir AM işaretidir. Ve bu işaret ayrıca ‘TAŞIYICISI BASTIRILMIŞ ÇİFT
YAN BAND ‘işareti olarak adlandırılır.(DSB-SC) Kısaca DSB işareti elde edilir.
Taşıyıcının bastırılması için yapılan bir sistem Şekil 2.37’de görülmektedir. Burada iki
fiziksel çarpıcı kullanılmış ve bunlar genlik modülatörleri olarak adlandırılmıştır. İki ayrı
modülatöre giren taşıyıcı ve bilgi işaretleri zıt fazdadır. Modülatör çıkışları toplandığında
taşıyıcı bastırılmış olmaktadır. Böylece dengeli modülatör çıkışı Şekil 2.37’den yazılabilir.
44
s (t ) = x(t ) + y (t )
s (t ) = Ac m(t ).Coswc t + Ac Coswc t + m(t ) + Ac m(t ).Coswc t − Ac Coswc t − m(t )
s (t ) = 2 Ac m(t ).Coswc t
DENGELİ MODÜLATÖR
m(t) GENLİK x(t ) = Ac m(t ).Coswc t + AcCoswc t + m(t )

c(t ) = Coswc t MODÜLATÖRÜ
s(t ) = x(t ) + y (t )
GENLİK
MODÜLATÖRÜ
y (t ) = Ac m(t ).Coswct − Ac Coswct − m(t )
Şekil 2.37 Dengeli modülatör blok yapısı
Burada yalnızca taşıyıcı işaret bastırılmakta kalınmamış m(t) ana bant işareti de bastırılmış
olmaktadır. Ayrıca iki modülatör çıkışının toplanması işaret gücünü artırmaktadır. Ancak biz
çözümlerimizde kolaylık olsun diye dengeli modülatör çıkışını birim genlikte kabul edeceğiz.
Şekil 2.37’de verilen bu yapı ‘’DENGELİ MODULATOR’’ adını alır.
Yarı iletken teknolojisindeki gelişmelerle iki işaretin tam olarak çarpılmasını sağlayan entegre
devreler geliştirilmiştir. National’ın LM 1496, LM1596, Motorala’nın MC 1496, MC1596
Signetics 5596 gibi entegre devreler bu işi başarabildikleri gibi benzer pek çok işlevi de
sağlamaktadır.
45
2.6. TEK YAN BAND MODÜLASYONU
Geçmiş bölümlerde ana bant işareti m(t ) ’nin; çift yan bant (taşıyıcısı bastırılmış çift yan
bant) işaretinin ikinci kez aynı taşıyıcı ile çarpılması sonucu elde edilebildiği gösterilmişti.
Eğer tek yan bant (üst yan bant veya alt yan bant) işareti söz konusu olsa idi benzer şekilde
ana band işareti yeniden elde edilebilirmiydi?
Ana bant işareti m(t ) ’nin, bir taşıyıcı c(t ) işareti ile çarpılmasında f c + f m ’de üst yan bant ve
f c − f m ’de alt yan bant spektral bileşenleri oluşmaktaydı. Bu yan bantlardan biri, örneğin alt
yan bant, bir filtre yardımı ile bastırıldığında ve üst yan bant işareti yeniden c(t ) ile
çarpıldığında 2 f c + f m ve f m frekanslarında spektral bileşenler oluşacaktır. f m frekansındaki
spektral bileşenler ana banda ait spektral bileşenlerden başka bir şey değildir.
Ana bant işareti tek bir yan band işaretinden yeniden elde edilebileceğinden, işaretin iletimi
için gereken 2 f m bant genişliği yerine yalnızca f m bant genişliği yeterli olacak ve büyük
ölçüde ekonomik olacaktır. İlke olarak iki tane tek yan band haberleşme sisteminin bant
genişliği, tek bir genlik modülasyonlu ya da DSB sistemin bant genişliğine eşittir.
S DSB ( f )
14
f
− f c − f m − f c − fc + f m fc − fm fc fc + fm
Şekil 2.38 S DSB (t ) = Coswmt.Coswc t işaretinin spektrumu
Şekil 2.38’de m(t ) = Coswm t ve c(t ) = Coswc t için DSB işarete ait spektrum göstermektedir.
Burada üst yan bant bir filtre yardımı ile bastırıldığı düşünülürse oluşacak spektrum Şekil
2.39’da verilmiştir.
S SSB ( f )
14
f
− f c − fc + f m fc − fm fc
Şekil 2.39 S SSB (t ) = Cos ( wc − wm ) t işaretinin spektrumu
Şeklin2.39’dan;
1
S SSB (t ) = Cos ( wc − wm )t
2
Şeklinde yazılabilir. Bu işaret taşıyıcı c(t ) işareti ile yeniden çarpılırsa,
46
1
S SSB (t ) ⋅ c(t ) = Cos ( wc − wm )t ⋅ Coswc t
2
1
= [Cos (2 wc − wm )t + Coswmt ]
4
Elde edilir. Bu işarete ait spektrum ise Şekil 2.40’da verilmiştir.
S SSB ( f ) * C ( f )
18
f
−2 f c −2 f c + f m − fm fm 2 fc − fm 2 fc
1
Şekil 2.40 S SSB (t ) ⋅ c(t ) = Cos ( wc − wm )t ⋅ Coswc t işaretinin spektrumu
2
Eğer Şekil 2.40’daki işaret, alçak geçiren filtreden geçirilerek, 2 f c civarındaki spektral
bileşenler bastırılırsa ana bant işareti elde edilir.
Tek yan bant işaretten diyot demodülatör kullanmak yolu ile yeniden anaband işaretini elde
etmek mümkün değildir. Anaband işaretinin yeniden elde edilebilmesi için, lokal taşıyıcı
işaretin, gönderici uçtaki taşıyıcı işaretle tam senkron olması istenir. Herhangi bir faz ya da
frekans aralığı daha önce çift yan band için incelenen durumlara benzer sakıncalar ortaya
çıkar. Eğer verici ve alıcı taşıyıcısı arasında faz kayması, bütün değerler için sabitse, tek yan
band modülasyonu konuşma ve müzik işaretleri için kullanılabilir, ancak faz farklılığından
doğan bozulma kaçınılmazdır. Ne var ki insan kulağı bu faz bozulmalarına duyarlı değildir.
Frekans farklılığı için ise limit ∆f ≤ 30 Hz olarak verilmiştir. Bu değer konuşma ve müzik
işaretlerinde insan kulağı için sakınca oluşturmaktadır.
Taşıyıcı frekansın çok yüksek olduğu durumlarda, quartz kristal osilatörlerinde bile
kararlılığın sağlanmasında güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Bu gibi durumlarda taşıyıcınında
yanband işaretleri ile birlikte taşınması gerekir. Alıcı tarafta bu taşıyıcı, lokal osilatörü
senkronlama amacı ile kullanılır. Bu tip bir senkronlama kullanıldığında, vericiden gönderilen
taşıyıcı, ‘PİLOT’ ya da ‘PİLOT TAŞIYICI’ adını alır.
2.6.1 TEK YAN BAND İŞARETİN ÜRETİLME YÖNTEMLERİ
2.6.1.1 FİLTRE YÖNTEMİ:
Tek yan bant işaretini üretmede doğrudan (direk) bir yöntem Şekil 2.41’de verilmiştir. Burada
anaband işareti ve taşıyıcı bir dengeli modülatöre uygulanmıştır. Dengeli modülatör çıkışında
alt ve üst yan bandlar oluşacaktır. Bunlardan biri ya da diğeri bir filtre yardımı ile seçilir.
Filtreler band geçiren filtreler olup bandı seçilen yan banda ait frekans sınarlarının içinde
olmalıdır. Filtrenin iki yan bandının birbirinden tam olarak ayrı olması için yeterince keskin
sınırlara sahip olması gerekir. Yan bantların frekans cinsinden uzaklıkları ana bant işaretinin
en düşük frekansının iki katına eşittir. Konuşma işaretlerinde en düşük frekansın 300Hz kabul
47
edilmesi, bu işaretin anlaşılabilir olması için yeterli görülmektedir. Aynı şekilde üst sınırda
3000Hz olarak belirlenmiştir.
H1 ( f ) SSB Filtresi (BPF) H 2 ( f ) SSB Filtresi (BPF)
f ( KHz ) f ( KHz )
f C1 f C1 − 0,3 fC1 + 3 fC 2 f C 2 + 100,3 f C 2 + 103
m(t ) DENGELİ FİLTRE DENGELİ FİLTRE S SSB (t )

MODÜLATÖRÜ H1 ( f ) MODÜLATÖRÜ H2 ( f )
S DSB1 (t ) S DSB 2 (t )
OSİLATÖR OSİLATÖR
f C1 = 100 KHz f C 2 = 10 MHz
Şekil 2.41 SSB işaretinin filtre yöntemiyle elde edilmesi
Şimdi Şekil 2.41’de verilen sistemin kullanılması ile tek yan band modülasyonlu işaretin elde
edilebileceği gösterilecektir. Ana bant işaretinin bir konuşma işareti ve taşıyıcınında 10MHz
frekanslı bir işaret olduğu dikkate alınırsa, bu işaretin tek bir modülatör ve filtre yardımı ile
elde edilebileceği düşünülebilir. Acaba bu mümkün olabilecek midir?
Bir dengeli modülatör çıkışında elde edilebilecek işaretin çift yan band işareti olduğu
bilinmektedir. Spektrumda yan bandlar arası frekans cinsinden açıklık ∆f ile gösterilirse,
∆f = 600 Hz
Olacaktır. Taşıyıcı 10 MHz için değerlendirildiğinde, f C 2 = 10 MHz
∆f 600
= = 0, 00006 = % 0, 006
fC 2 10.106
lık bir frekans değişimi söz konusudur. Bunun anlamı 10 MHz ’e kaydırılmış işaretin yan
bantları arasında 600 Hz ’e eşit bir frekans aralığı olduğudur. 10 MHz mertebesinde
600 Hz ’lik bölgedeki yan bandlardan birini bastıran bir filtre gerçeklemek mümkün değildir.
Bu nedenle ana band işaretinin son taşıyıcı frekansına geçişinde çeşitli kademeler yani dengeli
modülatör–filtre çeşitleri kullanmak gerekmektedir. Şekil 2.41’de bu nedenle iki katlı dengeli
modülatör filtre çiftleri kullanılmıştır. Burada ilk taşıyıcı 100 KHz seçilmiştir. Dengeli
modülatör çıkışında üst yan band 100,3 KHz ile 103 KHz arasında yer almaktadır. Bu durum
için frekans değişimi;
∆f 600
= = 0, 006 = % 0, 6
fC1 105
48
olmaktadır. Uygulamada 40 dB zayıflamalı bir filtre seçilmesi uygunluk sağlar. Yani frekans
değişiminin %1 civarında olması pratik açıdan gerçeklenebilir. Filtre kullanılmasına olanak
sağlar
∆f ∆f ∆f
L = +20 log ⇒ − 40 = 20 log ⇒ log −1 = −2 = 0, 01 = %1
fc fc fc
Yüzde frekans değişiminin %1’den büyük olması durumunda kolayca gerçeklenebilir

filtrelerin tasarımı mümkün olabilmektedir. Bu bilgilerin doğrultusunda, tam %1 frekans
değişimi sağlanmak istenmiş olsaydı bu kez f C1 = 60 KHz olacaktı. İlk osilatör frekansı
100 KHz seçilmiş olsun. Bu durum için dengeli modülatör çıkışında spektrum Şekil 2.42’deki
gibi olacaktır.
S DSB1 ( f )
f [ KHz ]
−103 −100,3 − fC1 −99, 7 −97 97 99, 7 fC1 100,3 103
−100 KHz 100 KHz
Şekil 2.42 Şekil 2.41’de verilen blokta 1. dengeli modülatör çıkışının spektrumu.
Bant geçiren filtre çıkışı Şekil 2.43’te verilmiştir.
H1 ( f )
S DSB1 ( f )
f [ KHz ]
−103 −100,3 − fC1 −99, 7 −97 97 99, 7 f C1 100,3 103
−100 KHz 100 KHz
S SSB1 ( f )
f [ KHz ]
−103 −100,3 − fC1 fC1 100,3 103
−100 KHz 100 KHz
Şekil 2.43 Şekil 2.41’de verilen blokta 1. BPF çıkışının spektrumu.
Filtre çıkışında bu iki spektral bileşenin en küçük frekansları arasındaki açıklık;
∆f = 100, 3 − (−100.3) = 200.6 KHz
49
olacaktır. Yani ikinci dengeli modülatör filtre gurubu girişine Şekil 2.42’verilen işaret
uygulanacaktır. f c 2 = 10 MHz olarak verildiğine göre ikinci filtrenin gerçekleştirilip
gerçekleştirilmeyeceğini araştıralım.
∆f 200.6 KHz
= = 0, 02006 ≅ % 2
fC 2 10000 KHz
elde edilir. Bu oranda bir BPF yapmak kolay olacağından uygun bir taşıyıcı seçilmiş olur.
İkinci kattaki dengeli modülatörün çıkışının ve filtre çıkışının frekans spektrumu Şekil
2.44’de verilmiştir.
H2 ( f )
S DSB 2 ( f )
f [ KHz ]
−10103 −10100,3 − fC 2 −9899, 7 −9897 9897 9899, 7 fC 2 10100,3 10103
−10 MHz 10 MHz
S SSB ( f )
f [ KHz ]
−10103 −10100,3 − fC 2 fC 2 10100,3 10103
−10 MHz 10 MHz
Şekil 2.44 Şekil 2.41’de verilen blok çıkışındaki SSB işaretinin spektrumu.
Tipik yan bant filtresi, bant geçiren bir filtre olup f c ’den başlayarak 300 Hz ’den 3000 Hz ’i
içine alan sınırlarda distorsiyonsuz olan bir filtreyi ifade eder. Geçiş bandı dışında keskin
şekilde azalan bir özellik gösterir. Temelde ilke olarak dengeli modülatör çıkışında taşıyıcı
bastırılmış durumdadır. Ancak uygulamada modülatör tam dengeli olamayabilir ya da denge
duyarlılığı zamanla değişebilir. Bu nedenle eğer bir taşıyıcı söz konusu ise modülatör
çıkışında bastırılmaktadır.
Tek yan bant işareti oluşturmak için düşünülen frekans 10 MHz ’lere kadar olan frekanslarda
iki kademeli olarak gerçeklenebilir. Daha yüksek frekanslar için kademe sayısı artacaktır.
Ancak 3 veya daha çok kademe pratikte pek alışılmamış bir uygulamadır.
ÖRNEK: Tek yan bant modülasyonda filtre yöntemi uygulanarak SSB işareti elde edilmek
istenmektedir. Ana bant işareti 1KHz ile 3KHz arasında bant sınırlı olup işaret 10MHz ’de
iletilecektir. Gerekli kademeler kullanılarak çıkış işaretinin elde edilmesini aşama, aşama
spektrumları da çizerek açıklayınız. Gerekli hesaplamaları yapınız
50
m(t ) DENGELİ BPF DENGELİ BPF S SSB (t )

MODÜLATÖRÜ H1 ( f ) MODÜLATÖRÜ H2 ( f )
f C1 fC 2 = fC
∆f = 2 KHz
∆f 2 KHz
= = 0, 0002 = % 0, 02
f C 10.000 KHz
Bu oranla BPF’ yi gerçekleştirmek mümkün olamaz. Yeni bir alt taşıyıcı seçilmesi gerekir.
∆f 2 KHz
= %1 ⇒ f C1 = = 200 KHz
fc 0, 01
f C1 = 200 KHz alınırsa ikinci gerçekleştirilecek filtrenin gerçekleştirilip

gerçekleştirilemeyeceğini araştıralım. Üst yan bant SSB işareti üretileceğini kabul ederek;
∆f 402 KHz
∆f = 2.(200 + 1) = 402 KHz ⇒ = = 0, 0402 = % 4.02
f C 10.000 KHz
Elde edilir ki, bu sonuçla sistemi kolaylıkla gerçekleştirebiliriz.
2.6.2 FİLTRE YÖNTEMİ
Tek yan bant işaret üretiminde bir başka seçenek de faz yöntemidir. Bu yöntemi vermeden
önce bu yönteme temel oluşturacak matematiksel yapı verilip daha sonra yöntem
anlatılacaktır.
2.6.2.1 HİLBERT DÖNÜŞÜMÜ
Bilgi işareti m(t ) ’nin spektrumu M ( f ) olsun. Bilgi işareti m(t ) ’yi, transfer fonksiyonu
H ( f ) = − j sgn( f ) olan ve spektrumu Şekil 2.45’de verilen sisteme uygulayalım.
51
H ( f ) = − j sgn( f ) = 1
f
π π
Arg [ H ( f )] = − U ( f ) + U (− f )
2 2
π
2
f
π
−
2
Şekil 2.45 Hilbert dönüşüm fitlersinin spektrumu
Şekil 2.45’deki gibi transfer fonksiyonuna sahip filtreye HİLBERT DÖNÜŞÜM filtresi denir.
Kısaca filtrenin çıkışı girişin HİLBERT dövünüşümüdür. m(t ) ’nin Hilbert dönüşümü olan
çıkışı mˆ (t ) ile gösterilir ve bunun Fourier dönüşümü ise Mˆ ( f ) ’dir.
π
mˆ (t ) , m(t ) ’nin genlik spektrumuyla aynı, faz spektrumunun ise m(t ) 'nin fazına, - kadar
2
faz ilave edilerek elde edilen işarettir. Diğer bir deyişle, Hilbert dönüşümü, ideal bir 90o faz
kaydırıcı işlem ya da devre olarak düşünülebilir. Ancak bu kaydırma tek bir frekans
bileşenlerini değilde, bir bant içindeki bütün frekans bileşenlerini kaydırmaktadır. Bu işlem
Şekil 2.46’da özetlenmiştir.
M(f ) Mˆ ( f )
1 1
f f
Arg [ M ( f )] m(t ) HİLBERT DÖNÜŞÜM mˆ (t ) Arg  Mˆ ( f ) 
FİLTRESİ
“ 90° FAZ AKYDIRICI”
π π
2
f f
−π
−π
2
Şekil 2.46 Hilbert dönüşüm filtresinin fiziksel anlamı
Hilbert dönüşüm filtresinin çıkışının matematiksel ifadesi;
− j.M ( f ) f ≥0
Mˆ ( f ) = H ( f ) M ( f ) = − j sgn( f ).M ( f ) = 
 j.M ( f ) f <0
Yazılabilir.
52
TANIM: Reel kısmı orijinal işaret ve spektral yoğunluk fonksiyonu tek taraflı olan işarete
ANALİTİK İŞARET adı verilir
Reel bir m(t ) işaretinin analitik gösterimi ise
z (t ) = m(t ) + jmˆ (t ) veya

Z ( f ) = M ( f ) + jMˆ ( f )
İfadesiyle verilir. Burada Mˆ ( f ) ’ nin M ( f ) cinsinden ifadesi yerine konursa;
 M ( f ) + j [ − j.M ( f ) ] = 2 M ( f ) f ≥0
Z( f ) =  = 2.M ( f ).U ( f )
 M ( f ) + j [ j.M ( f ) ] = 0 f <0
Elde edilir. Bu ifadeden de görüldüğü gibi işaretin negatif frekans bileşenleri sıfırdır. Bu
durum Şekil 2.47’de görülmektedir.
M( f ) Z( f )
2
1
f f
Arg [ M ( f )]
⇒ Z( f )
Arg [ Z ( f )]
π
2
f f
−π −π
2 2
Şekil 2.47 Spektrumu verilen m(t ) işaretinin, analitik işaretinin spektrumu
mˆ (t ) ifadesini m(t ) cinsinden ifade etmek için önce Mˆ ( f ) işaretinin ters Fourier dönüşümü
alınması gerekir.
∞ ∞
mˆ (t ) = ∫ Mˆ ( f ).e jwt df = ∫ [ − j.sgn( f ).M ( f )].e
jwt
df
−∞ −∞
Bu ifadeden m(t ) ’nin Hilbert dönüşümü için, m(t ) ile F −1 [ − j.sgn( f ) ] ’nin zamanda
konvulüsyonu olduğu görülür.
mˆ (t ) = F −1 [ − j.sgn( f )] * m(t )
ve F.D’nin benzerlik özelliğinden
x(t ) 
F
→ X ( f ) ise
53
F → x(t )
X (t )  = x(− f )
t =− f
dir. Bu bilgiler ile;
1 1 1
F [ sgn(t )] = ⇒ F −1 [sgn( f ) ] = F [sgn(t ) ] f =− t = =−
jπ f jπ (−t ) jπ t
Bulunur.
 1 
Mˆ ( f ) = − j.sgn( f ).M ( f ) ⇒ mˆ (t ) = − jδ (t ) *  −  * m(t )
 jπ t 
∞ ∞
1 1 1 m(t − τ )
mˆ (t ) = * m(t ) = ∫ m(t − τ ).dτ = ∫ .dτ
πt −∞
πτ π −∞
τ
Blok olarak ise

HİLBERT DÖNÜŞÜM
FİLTRESİ
1
m(t ) “ 90° FAZ AKYDIRICI” mˆ (t ) = * m(t )
1 πt
h(t ) =
πt
Şeklinde gösterilebilir. Dolayısıyla m(t ) ‘nin analitik ifadesi de
∞
 1 1 m(τ )
z (t ) = m(t ) + j.mˆ (t ) = m(t ) + j  m(t ) *  = m(t ) + j ∫ dτ
 πt  π −∞
t −τ
Şeklinde yazılabilir.
2.6.2.2. HİLBERT DÖNÜŞÜMÜNÜN ÖZELLİKLERİ
Eğer,
m(t ) = m(−t ) ise
mˆ (t ) = − mˆ (−t )
dir. Eğer m(t ) reel fonksiyonu çift simetrik ise mˆ (t ) fonksiyonu tek simetriktir. İspatı ise
m(t ) çift simetrik ise M ( f ) ’de çift simetrik ve reeldir. Dolayısıyla Mˆ ( f ) tek simetrik ve
komplekstir. Böylece mˆ (t ) de tek simetrik fonksiyondur.
Eğer,
m(t ) = − m(−t ) ise
mˆ (t ) = mˆ (−t )
54
dir. Eğer m(t ) tek simetrik ise mˆ (t ) çift simetriktir. Kısaca M ( f ) kompleks ve tek
simetriktir. Mˆ ( f ) ise reel ve çift fonksiyondur. Bu durumda mˆ (t ) ’nin de çift simetrik olduğu
bulunur.
ÖRNEK: m(t ) = Cosw0t ⇒ mˆ (t ) = Sinw0t

m(t ) = Sinw0t ⇒ mˆ (t ) = −Cosw0t
İspatı:
∞
1
M(f ) = ∫ S in w t.e
0
− jwt
[δ ( f − f 0 ) − δ ( f + f 0 )]
dt =
−∞
2j
1
Mˆ ( f ) = M ( f ).[ − j.sgn( f ) ] = [δ ( f − f 0 ) − δ ( f + f 0 )] − j [u ( f ) − u (− f )]
2j
1
= − [δ ( f − f 0 ) + δ ( f + f 0 ) ]
2
mˆ (t ) = H [ Sinw0t ] = −Cosw0t
t
ÖRNEK: m(t ) = Π   işaretinin Hilbert dönüşümünü bulunuz.
2
t F → M ( f ) = 2 Sinc 2 f
m(t ) = Π   
2
Mˆ ( f ) = − j sgn( f ).2 Sinc 2 f = − j 2 Sinc 2 f .sgn( f )
1  t + 1
mˆ (t ) = ln 
π  t − 1 
m(t ) mˆ (t )
t
−1 1
∧
H [m(t )] = − m(t )
m(t ) ’nin Hilbert dönüşümünün Hilbert dönüşümü − m(t ) ’yi verir. Bu işlem sonucu m(t ) ’nin
π
bütün frekans bileşenleri içinde iki defa − faz kayması olacağından, toplamda
2
 π
2.  −  = −π radyanlık bir faz kayması olur, ortaya çıkan sonuç kolayca anlaşılmaktadır.
 2
55
∞ ∞
∫
−∞
m 2 (t ).dt = ∫ mˆ 2 (t ).dt
−∞
m(t ) ’nin enerji ile Hilbert dönüşümü mˆ (t ) ’nin enerjileri birbirine eşittir.
∞
Ortagonallik (dikgenlik)
−∞
∫ m(t ).mˆ (t ).dt = 0
m(t ) işaret ile, m(t ) işaretin Hilbert dönüşümü mˆ (t ) birbirlerine ortagonaldir.
İspatı: Fourier dönüşümünün parseval teoremi özelliğinden;
∞ ∞ ∞
∫ m(t ).mˆ (t ).dt = ∫ Mˆ ( f ).[ M ( f )] .df = ∫ [ − j sgn( f ).M ( f )].[ M ( f )] .df

* *
−∞ −∞ −∞
∞ 0 ∞
= ∫ [ − jM ( f ).U ( f ) + jM ( f ).U (− f )].[ M ( f )] .df = j ∫ M ( f ) .df − j ∫ M ( f ) .df
* 2 2
−∞ −∞ 0
f = −u ⇒ df = − du dönüşümü yapılırsa
0 ∞ ∞ ∞
= − j ∫ M ( f ) .df − j ∫ M ( f ) .df = j ∫ M ( f ) .df − j ∫ M ( f ) .df = 0
2 2 2 2
∞ 0 0 0
Elde edilir.
Bant Sınırlı s (t ) = x(t )C os w0t − y (t ) S in w0t şeklinde verilen bir s (t ) işaretini düşünelim.
x(t ) ve y (t ) alçak geçiren f m frekansı ile bant sınırlı işaretler olursa s (t ) dar bantlı bant
geçiren bir işareti gösterir. Bu durumda s (t ) ’nin Hilbert dönüşümü
H [ s (t )] = sˆ(t ) = H [ x(t )C os w0t − y (t ) S in w0t ] = x(t ) Sinw0t + y (t )Cosw0t
olarak bulunur.
İspatı:
Sˆ ( f ) = − j sgn( f ).F [ x(t )C os w0t − y (t ) S in w0t ]

1 1 
Sˆ ( f ) = − j [U ( f ) − U (− f )]  [ X ( f − f 0 ) + X ( f + f 0 )] − [Y ( f − f 0 ) − Y ( f + f 0 )]
2 2j 
− j j   1 1 
Sˆ ( f ) =  X ( f − f 0 ) + X ( f + f 0 )  −  − j Y ( f − f 0 ) − j Y ( f + f 0 ) 
 2 2   2j 2j 
1 1   1 1 
Sˆ ( f ) =  X ( f − f 0 ) − X ( f + f 0 )  −  − Y ( f − f0 ) − Y ( f + f 0 ) 
2 j 2j   2 2 
1 1
Sˆ ( f ) = [ X ( f − f 0 ) − X ( f + f 0 )] + [Y ( f − f 0 )Y ( f + f 0 )]
2j 2
56
sˆ(t ) = x(t ) Sinw0t + y (t )Cosw0t
f m ≤ f 0 olmak üzere aşağıdaki eşitlikler verilebilir.
H [ x(t ).C os w0t ] = x(t ).S in w0t

H [ x(t ).S in w0t ] = − x(t ).C os w0t
2.6.2.3 ANALİTİK İŞARETLERDEN SSB ÜRETİM
Analitik işaretten SSB işaretinin matematiksel ifadesi;
z (t ) = m(t ) + jmˆ (t )
S SSB (t ) = Re  z (t ).e jwct 
{
S SSB (t ) = Re [ m(t ) + j.mˆ (t ) ] .e jwct }
S SSB (t ) = Re  m(t )e jwc t
+ j.mˆ (t )e
 jwc t
S SSB (t ) = Re {m(t ) [Coswc t + jSinwc t ] + j.mˆ (t ) [Coswc t + jSinwc t ]}

S SSB (t ) = Re {m(t )Coswc t + jm(t ) Sinwc t + j.mˆ (t )Coswc t − mˆ (t ) Sinwc t}
S SSB (t ) = m(t )Coswc t − mˆ (t ) Sinwc t
Elde edilir. İşaretin spektrumu da Şekil 2.48’de verilmiştir.
M(f )
f
− fm fm
Z( f )
f
fm
S SSB ( f )
1
f
− fc − f m − fc fc fc + f m
Şekil 2.48 Üst yan bant SSB işaretinin spektrumu
57
Bu yönteme ait blok diyagram Şekil 2.49’da verilmiştir. Burada iki tane dengeli modülatör
kullanılmaktadır. Bu modülatörlerden birine ana bant işareti ile f c frekansında taşıyıcı işaret
uygulanırken; ikinci modülatöre ise ana bant ve f c frekansında taşıyıcı işaretlerin fazları 900
kaydırılarak uygulanır. Modülatör çıkıştaki işaretler toplanarak SSB işareti üretilir.Toplamada
ikinci modülatör çıkış işareti eksi işareti olarak toplanırsa SSB üst yan bant işaretini; artı
işareti ile toplanırsa, SSB alt yan bant işaretini üretmektedir. Kısaca SSB üst yan bant işareti;
S SSB −ÜYB (t ) = m(t )Coswc t − mˆ (t ) Sinwc t
ve SSB alt yan bant işareti
S SSB − AYB (t ) = m(t )Coswc t + mˆ (t ) Sinwc t
olarak elde edilir.
DENGELİ
S DSB1 (t ) = m(t ).c(t ) = m(t ).Coswc t
MODÜLATÖRÜ
c(t ) = Coswc t
OSİLATÖR
fC +
S SSB (t ) = m(t ).Coswc t
m(t ) HİLBERT m mˆ (t ).Sinwc t
DÖNÜŞÜM FİLTRE m
cˆ(t ) = Sinwc t
HİLBERT
mˆ (t ) DENGELİ
DÖNÜŞÜM FİLTRE S DSB 2 (t ) = mˆ (t ).cˆ(t ) = mˆ (t ).Sinwc t
MODÜLATÖRÜ
Şekil 2.49 SSB işaretinin faz yöntemiyle üretiminde kullanılan blok yapı.
2.6.2.4 SSB İŞARETİN FAZÖR OLARAK GÖSTERİLMESİ
SSB üst yan bant işareti fazör olarak çizilecektir. Bunun için önce ifade reel olarak ifade
edilecek ve sonra t = t0 anında çizilecektir.
S SSB (t ) = m(t ).C os wc t − mˆ (t ).S in wc t

π
S SSB (t ) = m(t ).C os wc t − mˆ (t ).Cos ( wc t − )
2
( π
)
S SSB (t ) = Re  m(t ).e jwct − mˆ (t ).e c 2 
j w t −
 
58
Im
S SSB (t0 )
mˆ (t )
wc t0 m(t )
wc t0
Re
Şekil 2.50 S SSB (t ) işaretinin fazör çizimi
ÖRNEK: Şekil 2.49’da verilen blok yapının çalışmasını açıklayabilmek üzere anaband
işaretinin sinüzoidal olduğu varsayılarak çıkış işaretini elde edelim.
m(t ) = Coswm t
c(t ) = Coswc t
1
S DSB1 (t ) = C os w m t.C os wc t = [C os(w c + wm )t + C os( w c − wm )t ]
2
1
S DSB 2 (t ) = mˆ (t ).cˆ(t ) = S in w m t.S in wc t = [C os( w c − wm )t − C os( w c + wm )t ]
2
dir. Bu iki çıkış toplanırsa çıkışta alt yan band işareti ve eğer çıkarılırsa üst yan band işaretleri
elde edilecektir. Dolaysıyla;
S SSB (t ) = S SSB1 (t ) m S SSB 2 (t )
S SSB (t ) = {C os( w c + wm )t + C os( w c − wm )t − [C os( w c − wm )t − C os( w c + wm )t ]}

1
2
S SSB (t ) = C os( w c + wm )t
elde edilir. İfadeden görüldüğü gibi yapılan modülasyon, genlik modülasyonu olmasına
rağmen işaretin genliği sabit olup frekansı f c + f m olmuştur. Bununda nedeni, bilgi işaretinin
ton işareti olmasından kaynaklanmaktadır.
Tek yan bant işaretinin üretilmesinde filtre yöntemi faz yönteminden daha çok kullanılır.
Bunun nedeni, ana bant ve taşıyıcı işaretlerin tam 900 fazlarının kaydırılmasındaki
güçlüklerdir. Özellikle ana bant işareti birçok ton işaretinin toplamı biçiminde olması
durumunda, böyle bir devrenin gerçeklenmesi büyük güçlükler çıkarır.
59
2.7. ARTIK YAN BAND MODÜLASYONU (VESTİGİAL SİDE BAND

AMPLİTUDE MODULATİON “VSB”)
Bu modülasyon işleminde, yan bantların birini tümüyle atmak ve diğerini tümüyle geçirmek
yerine, yan bantlardan biri çok zayıflatılarak diğeri de çok az zayıflatılarak geçirilir.
VSB modülatör devresi yukarıdaki tanımlara uygun olarak aşağıdaki gibi verilebilir. Bu
devrede önemli olan artık yan bant filtresinin transfer fonksiyonunun elde edilmesidir. Bu
durum Şekil 2.51 de açıklanacaktır.
m(t ) DENGELİ S DSB (t ) VSB FİLTRESİ SVSB (t )

MODÜLATÖR HV(f)
c(t ) = Coswc t
Şekil 2.51 SVSB (t ) işaretinin üretilmesi için blok yapı
Verici çıkışındaki modülasyonlu işaretin ifadesi:
m(t ) → M ( f )
1
S DSB ( f ) = M ( f ) * C ( f ) = [ M ( f − f c ) + M ( f + f c )]
2
1
SVSB ( f ) = S DSB ( f ).H v ( f ) = [ M ( f − f c ) + M ( f + f c ) ] .H v ( f )
2
olacaktır. Şekil 2.52’de artık yan bant modülasyonlu işaretten bilgi işaretini tekrar elde etmek
için senkron demodülasyon ile demodülasyon yaparak bilgi işaretinin tekrar elde edilmesi için
gerekli koşullar artık yan bant filtresini belirleyecektir. Bunun için senkron demodülasyon
çıkışındaki işaretin ifadesini bulalım.
SVSB (t )
DENGELİ r (t ) m '(t )
MODÜLATÖR LP FİLTRE
cLO (t ) = c(t ) = Coswc t

Şekil 2.52 SVSB (t ) işaretinin senkron demodülasyonu için blok yapı
Dengeli modülatör çıkışındaki işaret:
r (t ) = SVSB (t ).Coswc t
R( f ) = SVSB ( f )* C ( f ) = [ M ( f − f c ) + M ( f + f c ) ] .H v ( f ) * C ( f )
60
1 1
R ( f ) = [ M ( f − 2 f c ) + M ( f )].H v ( f − f c )] + [ M ( f ) + M ( f + 2 f c )].H v ( f + f c )]
2 2
LPF’nin çıkışından,
1 1
M ' (F ) = M ( f ).H v ( f − f c )] + M ( f ).H v ( f + f c )
2 2
1
M ' ( F ) = M ( f ).[ H v ( f − f c )] + H v ( f + f c )]
2
olacaktır. Demodülasyon işlemi sonucunda m(t ) ’nin elde edilmesi istendiğinden, artık yan
bant filtrenin transfer fonksiyonu
H v ( f − f c ) + H v ( f + f c ) = Sabit f ≤ f m
olmalıdır. Aksi takdirde alıcıda elde edilen işaret bilgi işaretini vermeyecektir. Şimdi böyle bir
filtrenin çıktısının spektrumunu ve işaretin yeniden elde edilmesini inceleyelim. VSB
vericisinde kullanılan artık yan bant filtresi;
Hv(f)
Hv(fc)
f
-fc-fm -fc fc fc+fm
Alıcıda dengeli modülatör çıkışında artık yan bant filtresinin spektrumu (-fc) kadar kayması;
Hv(f+fc)
f
-2fc-fm -2fc fm
Alıcıda dengeli modülatör çıkışında artık yan bant filtresinin spektrumu (+fc) kadar kayması;
Hv(f-fc)
f
-fm 2fc 2fc+fm
Alıcıda dengeli modülatör çıkışında artık yan bant filtresinin spektrumu;
Hv(f-fc)+Hv(f+fc)
f
-2fc-fm -2fc -fm fm 2fc 2fc+fm
LPF çıkışında elde edilen işaretin spektrumu;
61
M’(f)
f
-fm fm
Spektrumdan da görüldüğü gibi bilgi işaretini tekrar elde edilebilmesi için gerekli ve yeterli
koşul H v ( f ) ’nin f c frekansına göre tek simetrik olmasıdır. Bu durumda artık yan bant
filtresi
H v ( f − f c ) + H v ( f + f c ) = Sabit f ≤ f m
koşulunu sağlayacaktır. Eğer bu koşul sağlanmaz ise artık yan bant işaretinin frekans
bileşenlerinde aynı oranda değişme olmayacağından, genlik distorsiyon oluşacaktır.
2.7.1 ARTIK YANBAND İŞARETİNİN MATEMATİKSEL İFADESİ
Artık yan bant işaretinin vericide üretilmesini ve alıcıda artık yan bant işaretinden bilgi
işaretinin tekrar elde edilmesini matematiksel olarak incelersek aşağıdaki ifadeleri yazabiliriz.
Verici girişindeki bilgi işareti ⇒ M ( f )

1
Vericideki dengeli modülatör çıkışındaki işaret ⇒ S DSB ( f ) = [ M ( f − f c ) + M ( f + f c )]
2
Verici anteninden iletilen işaret ⇒ SVSB ( f ) = H v ( f )[ M ( f − f c ) + M ( f + f c )]
1
Alıcıda dengeli modülatör çıkışındaki işaret ⇒ SVSB ( f )* [δ ( f − f c ) + δ ( f + f c )]
2
1 1
= H v ( f − f c ).[ M ( f − 2 f c ) + M ( f )] + H ( f + f c )[ M ( f + 2 f c ) + M ( f )]
2 2
1
Alıcıda LPF çıkışındaki işaret ⇒ M ' ( f ) = [ H v ( f − f c ).M ( f ) + H v ( f + f c ).M ( f )]
2
Elde edilir. Bu işaretin M ' ( f ) = M ( f )
ise H v ( f − fc ) + H v ( f + fc ) = 2
olmalıdır. Eşitliğin sağındaki 2 sayısı keyfi bir sabittir. Gerçekte VSB filtresi genelde;
H v ( f − fc ) + H v ( f + fc ) = H v ( fc )
Şeklinde ifade edilir. Burada önemli bir nokta VSB filtresinin f = f c civarında ( fc + b )
1
ve ( f c − b ) aralığında tek simetriktir. f = f c ' de H v ( f ) = ’dir.
2
62
VSB işaretin ifadesini verici çıkışındaki işaretin Ters Fourier dönüşümü alınarak bulunabilir.
∞
SVSB (t ) = ∫ [ M ( f − f ) + M ( f + f )].H ( f ).e
jwt
c c v df
−∞
∞ ∞
SVSB (t ) = ∫H ( f )M ( f − f c ).e df + ∫ H ( f )M ( f + f ).e
jwt jwt
v v c df
−∞ −∞
ifadesinin birinci teriminde u = f − f c ve ikinci teriminde v = f + f c değişken dönüşümü

yapılır ve tekrar frekans düzlemi değişkenine yani f = u ve f = v değişken dönüşümü
yapılırsa;
∞ ∞
j 2π ( f + f c ) t
SVSB (t ) = ∫H v ( f + f c )M ( f ).e df + ∫H v ( f − f c )M ( f ).e j 2π ( f − fc )t df
−∞ −∞
∞ ∞
− jwc t
SVSB (t ) = e ∫H ( f + f c )M ( f ).e df + e ∫H ( f − f c )M ( f ).e jwt df
jwc t jwt
v v
−∞ −∞
Alt yan bandı çok zayıflatarak ve üst yan bandı çok az zayıflatarak VSB işareti elde etmek
için artık yan bant filtresi H v ( f ) ’nin ifadesi;
H v ( f + fc ) = H v ( f c ) + Y ( f ) 
 f ≤ fm
H v ( f − fc ) = H v ( fc ) − Y ( f ) 
olup burada Y ( f ) f = 0 civarında tek simetriye sahip bir işarettir. Yani Y ( f ) = −Y (− f )

Bu durum Şekil 2.53’de verilmiştir.
Hv(f+fc)= Hv(fc)+Y(f)
H(fc) Y(f)
f
-b b
Şekil 2.53 VSB filtresinin geçiş bandı Y(f)’in değişimi
HV ( f ) ifadesini SVSB (t ) ' de yerine yazarsak,

∞ ∞
∫ [ H v ( fc ) + Y ( f )]M ( f ).e df + e c ∫ [H ( f c ) − Y ( f )]M ( f ).e jwt df

− jw t
SVSB (t ) = e jwct jwt
v
−∞ −∞
∞ ∞
SVSB (t ) = H v ( f c ) e jwct + e − jwct  ∫ M ( f ).e jwt df + e jwct − e− jwct  ∫ Y ( f ) M ( f ).e jwt df
−∞ −∞
63
∞
SVSB (t ) = 2.H v ( f c ).m(t ).Coswc t − 2 j.Sinwc t ∫ Y ( f ) M ( f ).e jwt df
−∞
Artık yan bant filtresinde zayıflatılmadan geçirilen bandın genliği 1 ise f = f c ' deki genlik
1
HV ( f ) = olacaktır. Ayrıca
2
∞
q (t ) = − j 2 ∫ Y ( f ).M ( f )e jwt df = − j 2 F −1 [Y ( f ).M ( f )]
−∞
olarak alınırsa;
SVSB (t ) = m(t ) cos wc t − q (t )sin wc t
Artık üst yan bant ifadesi elde edilir. Eğer Y ( f ) işareti −Y ( f ) şeklinde alınır ise artık alt yan
bant ifadesi;
SVSB (t ) = m(t ) cos wc t + q (t )sin wc t
elde edilir.
ÖRNEK: Y ( f ) = 0, 5sgn( f ) olan artık yan bant filtresine sahip artık yan bant modülatörün
çıkış işaretini bulunuz.
Y ( f ) ifadesinden artık yan bant modülatörünün çıkışı, artık üst yan bant işaretini üretecektir.
Bu sonucu ispatlayalım.
∞
q (t ) = − j 2 F −1 [ 0.5sgn( f ) M ( f ) ] = ∫ − j sgn( f ) M ( f )e
jwt
df = mˆ (t )
−∞
∧
SVSB (t ) = m(t ) cos wc t − m(t ) sin wc t = S SSB (t )
İfadeden görüldüğü gibi çıkan işaret artık üst yan bant modülasyonudur. Ancak, Y ( f )
ifadesinde alt yan bant tamamen zayıflatıldığından ve üst yan bant tamamen geçirildiğinden,
bulunan modülasyonlu işaretin ifadesi üst yan bant SSB işaretidir. Dolayısıyla VSB
modülatörü ile SSB işareti üretilmiştir.
ÖRNEK: Y ( f ) = 0 olan artık yan bant filtresine sahip artık yan bant modülatörün çıkış
işaretini bulunuz.
∞
q (t ) = − j 2 F −1
[Y ( f ) M ( f )] = − j 2 ∫ 0.M ( f )e jwt df =0
−∞
SVSB (t ) = m(t ).cos wc t − q (t ).sin wct = m(t ).cos wc t = S DSB (t )
bulunur ve artık yan bant işareti DSB işareti olarak elde edilir.
64
Artık yan bant işareti VSB filtresinde geçiş bölgesi 0 < 2b < 2 f m arasında olmalıdır. Böylece
modülasyonlu işaretin bant genişliği de f m < B < 2 f m Hz olsun.
ÖRNEK: Şekilde verilen artık yan bant filtresiyle DSB işaretten VSB işareti elde ediliyor.
m(t ) = cos 200π t + cos 600π t ve c(t ) = cos 20000π t olduğuna göre yan bant işaretinin
ifadesini bulunuz.
Y(f)
0.5
f
-200 200
∞
q (t ) = − j 2 ∫ Y ( f ).M ( f ).e jwt df
−∞
0.5 f ≥ 200

Y( f ) =  1
 f f ≤ 200
 400
1 1
M(f ) = [δ ( f − 100) + δ ( f + 100)] + [δ ( f − 300) + δ ( f + 300)]
2 2
 1 1  
q (t ) = − j 2 F −1   [δ ( f − 100) + δ ( f + 100) ] + [δ ( f − 300) + δ ( f + 300)] Y ( f ) 
 2 2  
q (t ) = − jF −1 [Y (100).δ ( f − 100) + Y (−100).δ ( f + 100) + Y (300).δ ( f − 300)
+ Y (−300).δ ( f + 300)]
1 1
Y (100) = 100 =
400 4
1 −1
Y (−100) = ( −100 ) =
400 4
Y (300) = 0.5
Y (−300) = −0.5
1 1 1 1 
q (t ) = − jF −1  δ ( f − 100) − δ ( f + 100) + δ ( f − 300) + δ ( f + 300) 
4 4 2 2 
1 1 1 1
q (t ) = − j e j 200π t + j e− j 200π t − j e j 600π t + j e − j 600π t
4 4 2 2
q (t ) =
j4
(
1 j 200π t − j 200π t
e −e ) + (e
1 j 600π t
j2
+ e− j 600π t ) = sin 200π t + sin 600π t
1
2
SVSB (t ) = m(t ) cos wc t − q (t )sin wc t
65
1 
SVSB (t ) = ( cos 200π t + cos 600π t ) .cos 20000π t −  sin 200π t + sin 600π t  .sin 20000π t
2 
1
SVSB (t ) = cos 200π t.cos 20000π t + cos 600π t.cos 20000π t − sin 200π t.sin 20000π t
2
− sin 600π t.sin 20000π t
1
SVSB (t ) = cos 200π t.cos 20000π t − sin 200π t.sin 20000π t + cos ( 20000π + 600π ) t
2
1 1 1 1
SVSB (t ) = cos 20200π t + cos19800π t − cos19800π t + cos 20200π t + cos 20600π t
2 2 4 4
1 3
SVSB (t ) = cos19800π t + cos 20200π t + cos 20600π t
4 4
SVSB(f)
1/2 1/2
3/8 3/8
1/8 1/8
f(kHz)
-10.3 -10.1 -10 -9.9 9.9 10 10.1 10.3
m m
2.7.2. TV VİDEO İŞARETİNİN VSB OLARAK İLETİMİ
Artık yan bant modülasyonunun ele alınmasının ana nedeni, hatırlanacağı gibi tek yan bant
modülasyonun güç ve bant genişliği tasarrufu gibi üstünlüklerinden kaynaklanmaktadır. Ne
var ki tek yan bant işaretini üretmek kolay değildir. En basit yöntem olan filtre yönteminde
bile f c civarındaki filtre karakteristiğinin çok keskin olması gerektiği bilinmektedir. Bu
bakımdan çift yan bant ve tek yan bant arasında bir modülasyon tekniği geliştirerek katı
sınırlamaların hafifletilmesi düşünülmüştür. Bu modülasyon yönteminde modülasyonlu işaret,
yan bantlardan birini tümüyle atmak ve diğerini tümüyle geçirmek yerine, yan bantlardan
birini oldukça zayıflatarak diğerini de çok az zayıflatarak elde edilir. Bu yöntemin artık yan
bant olarak adlandırılmasının nedeni yan bantlardan birinin sadece artık sayılabilecek bir
bölümünün geçirilmesidir.
Bu yöntem televizyon sistemlerinde kullanıldığından önemli sayılabilir. Televizyon resim

işaretleri (Video işaretler) Avrupa standartlarında 5.5MHz bant genişliğine sahiptir. Bu işareti
SSB olarak iletildiğinde 5.5MHZ’lik bir bant genişliğine ihtiyaç vardır. Genlik modülasyonlu
olarak iletildiğinde 11MHz’lik banda gerek vardır. Bu bant genişliği oldukça büyük bir
frekans bandını kapsar. O halde bant genişliğinden tasarruf gereklidir. SSB karmaşıklığı
nedeni ile milyonlarca alıcıya uygulanmasında uygun değildir. Uygulanabilirliği ve spektrum
tasarrufu nedeniyle ideal olanının artık yan bant modülasyonu olduğu açıktır. Televizyon
resim iletiminde bu modülasyon türü kullanılmaktadır.
Televizyon vericilerindeki artık yan bant modülasyonunda, genlik modülasyonlu işaret alıcı
tarafa gönderilmeden önce bir filtreden geçirilir. Filtrenin transfer fonksiyonu Şekil 2.54.a’da
verilmiştir. Burada resim işareti resim taşıyıcı frekansı ile iletileceğinden f c yerine f r
alınmıştır. Video işareti ile birlikte gönderilecek ses işaretinde ileride incelenecek frekans
modülasyonu kullanılmaktadır. Şekilde, bu resim taşıyıcısının 5.5MHz ötesinde ses taşıyıcı
işareti vardır. Ses taşıyıcısının her iki yanındaki 100 kHz’lik bölgede, ses işaretinin yan
66
bantlarına müsaade edilmektedir. Resim taşıyıcısının üst yan bandı 5MHz’e kadar
zayıflatılmadan iletilir. Bundan sonra 5.5 MHz’e kadar zayıflatılır ve ses taşıyıcısının alt yan
bant ile girişimi önlenir.
HV(f) Resim taşıyıcısı
Ses taşıyıcısı
f(MHz)
fr-1.25 fr-0.75 fr
fr+0.75 fr-1.25 fr-5 fr-5.5
DSB Geçiş SSB
Bandı
Şekil 2.54.a TV resim verici filtresi cevabı 625 satır
Demodülatör çıkışı
f(MHz)
-5.5 -5 -1.25 -0.75 0.75 1.25 5 5.5
Şekil 2.54.b TV resim demodülatör alıcı çıkışı
Alıcı Filtre Cevabı

Resim taşıyıcısı
Ses taşıyıcısı
f(MHz)
fr-1.25 fr-0.75 fr
fr+0.75 fr-1.25 fr-5 fr-5.5
DSB Geçiş SSB
Bandı
Şekil 2.54.c TV resim alıcı filtre cevabı
Şekil 2.54.a da görüldüğü gibi, resim taşıyıcısının alt yan bandı 0.75 MHz ‘lik aralıkta
zayıflatılmadan iletir ve 1.25MHz’e kadar tamamen bastırır. Böylece resim işareti f r MHz ile
0.75MHz aralığında DSB ve f r + 1.25 MHz’in üzerinde ise SSB olarak iletilir. 0.75MHz ile
1.25MHz aralığında ise DSB’den SSB’ye geçiş söz konusudur. Bunun sonucu olarak DSB
kullanılmış olması halinde 11MHZ’lik bir bant genişliği gereksinimi yerine aynı iletimi
7MHz’lik bir bant da sağlanmış olmaktadır. Bu da DSB’ göre 1/3’lük bir bant tasarrufu
sağlanmaktadır.
67
Şekil 2.54.a da verilen verici fitresi çıkışındaki işaretin demodulatör çıkışı Şekil 2.54.b de
verilmiştir. Demodülasyon sonuçunda alınan işaretin genlik distorsiyonlu olduğu
görülmektedir. Vericiden gönderilen işaretin SSB ve DSB olarak gönderilmesi nedeniyle tek
yan bandın demodülatör çıkışındaki genliği, çift yan bandın demodülatör çıkışındaki genliğine
göre yarıya
inmesidir. Buradaki genlik distorsiyonu alıcıda işaretin demodülasyonundan önce Şekil 2.54.c
de verilen filtreden geçirilmesi ile düzeltilir.
Burada resim taşıyıcının f r − 1.25 MHz ile f r + 1.25 MHz aralığında alıcı taraftaki filtre
cevabı görüldüğü gibi lineer olarak değişir. Böylece 1.25MHz’e kadar olan frekansları için bir
sonuç olmak üzere iki yan bandın genlikleri toplamı demodulatör çıkışı, 1.25MHz’in
üzerindeki tek yan bandın oluşturduğu genlikle aynıdır.
Örneğin alınan işaretin f r frekansındaki bileşeni 1/2 faktörü ile kuvvetlendirilir. Şekil 2.54.b
incelendiğinde , f r frekansında 2 olan demodulatör çıkışı ise, alıcı tarafındaki filtreden
geçerek 1’e düşer. Diğer yandan f r = ±0.75 için düşünüldüğünde f r = −0.75 için genlik 0.2
ve f r = 0.75 MHz içinde 0.8’e eşittir. Yani toplam genlik 1’e eşit olacaktır.
Kuşkusuz artık yan bant modülasyonu kullanılmasında zarf detektörü ile demodüle edilmiş
işarette bir miktar bozulma kaçınılmazdır. Bu durum özellikle yüksek modülasyon indeksleri
için daha belirgindir. Ne var ki resim işaretlerinin taşınmasında, bozulma müsaade edilen
sınırlar içinde tutulabilmektedir.
Amerikan standardında verici artık yan bant filtresi Şekil 2.55’de verilmiştir.
HV(f) Resim taşıyıcısı
Ses taşıyıcısı
f(MHz)
fr-1.25 fr-0.75 fr
fr+0.75 fr-1.25 fr-4 fr-4.5
DSB Geçiş SSB
Bandı
Şekil 2.55. TV resim verici filtresi cevabı 525 satır
2.8. DİK (QUADRATURE) GENLİK MODÜLASYON (QAM)
Tek yan bant AM işaretinin bant genişliği, çift yan bant AM’in bant genişliğinin yarısı
kullanılarak iletilmektedir. Bu gerçekten hareket edildiğinde, acaba DSB-AM’ de iletilen
bildiri işaretinin 2 katını (enformasyon miktarının 2 katını) aynı çift yan bant genişliği içinde
iletmek imkânı yok mudur, diye düşündürebilir.
Böyle bir yöntem dik genlik modülasyonu ile gerçekleştirilebilir. DSB genlik modülasyonlu
alıcıda, taşıyıcının eş frekans ve eş fazlı olarak demodülasyonunun yapılabildiği daha önceki
bölümlerde belirtilmişti. Eğer ortada bir faz farkı bulunursa aşağıdaki durum ortaya çıkar.
m(t )C os wc t ⋅ c os( wc t + θ ) = 12 m(t )[C os( wc t + wc t + θ ) + C os θ ]
68
Alçak geçiren filtre ile 2 wc frekansındaki işaret tutularak;

1
m(t ).C os θ
2
elde edilir. Buradan da anlaşılacağı gibi bildiri işaretinin elde edilmesi için C os θ ’nın 1
olması yani vericideki taşıyıcı ile alıcıdaki lokal osilatör işaretinin eş frekans ve fazda olması
gerekir. Yukarıda çıkarılan eşitliğin diğer bir özelliği θ = π2 için bu terim sıfır olmaktadır. Dik
genlik modülasyonu bu faz farkının etkisinden yola çıkılarak geliştirilmiştir. Vericide eş
π
frekanslı ancak faz farklı iki taşıyıcı alınır. Bunlar iki bildiri işareti ile DSB modülasyonu
2
yapılarak birlikte aynı kanaldan gönderilir. Dik genlik modülasyon yöntemi blok olarak Şekil
2.56’da verilmiştir.
DENGELİ
S DSB1 (t ) = m1 (t ).Coswc t
m1 (t ) MODÜLATÖRÜ
OSİLATÖR c(t ) = Coswc t

fC +
S SSB (t ) = m1 (t ).Coswct
HİLBERT + m2 (t ).Sinwc t
DÖNÜŞÜM FİLTRE +
cˆ(t ) = Sinwc t
m2 (t ) DENGELİ
MODÜLATÖRÜ S DSB 2 (t ) = m2 (t ).Sinwc t
Şekil 2.56 Dik genlik modülatörü blok yapısı
Burada aynı kanaldan birden fazla bildiri işareti gönderildiğinden bu sisteme Dik çoğullama
sistemi veya dik genlik modülasyonu “QAM” çoğullama sistemi denir. Renkli TV’lerde renk
SQAM (t ) = m1 (t ).Coswc t + m2 (t ).Sinwc t DENGELİ

LPF m1 (t )
MODÜLATÖRÜ
OSİLATÖR c(t ) = Coswc t

fC
HİLBERT DÖNÜŞÜM
FİLTRESİ
cˆ(t ) = Sinwc t
DENGELİ
LPF m2 (t )
MODÜLATÖRÜ
Şekil 2.57 Dik genlik demodülatörü blok yapısı
69
işareti (iletilmesi gereken iki renk fark I ve Q işaretleri) renk taşıyıcısı ile dik genlik
modülasyon yapılarak iletilmektedir. Alıcıda bu işareti senkron olarak demodüle etmek için
vericiden taşıyıcı örneği “BURST” işareti gönderilmektedir. Alıcı dik genlik modülatörü blok
yapısı ise Şekil 2.57’de verilmiştir.
70
BÖLÜM 3
GENLİK MODÜLASYONLU İŞARETLERİN ALINMASI
3.1. GİRİŞ
Demodülasyon bilgi işareti m(t)’nin, modüle edilmiş işaret olan s(t)’den alınma ya da
çıkarılma işlemidir. Bu işlem;
1. İşaretin fiziksel ortamdan alıcıya iletilmesi(kuplaj)

2. Kanal seçimi
3. Yan bantların ortaya çıkarılması
adımlarından oluşmaktadır. Bu durum Şekil 3.1 ile açıklanabilir.
ALICI
ANTEN RF KUVVETLENDİRİCİ / KANAL SEÇİCİ
H(f) S r (t ) m '(t )
L DEMODÜLATÖR
∑S
i =1
ri (t )
f
Şekil 3.1. Genel bir alıcı blok yapısı
Anten çıkışında
L
er (t ) = ∑ S ri (t )
i =1
İşareti iletim ortamından alıcıya iletilmektedir. Bu L tane değişik işaretin toplamı şeklinde
alıcı uca ulaşır. Amaç istenmeyen L − 1 işaretin alıcı girişinde, kanal seçimi ile atılmasının
sağlanmasıdır. Kanal seçiminden sonra elde edilen işaret R (t ) , genlik modülasyonlu, çift yan
bantlı ya da tek yan bantlı işarettir.
Demodülasyon, temelde iki ana gurupta ele alınır. Bunlar;
1. Senkron(uygun, coherent) demodulasyon,

2. Senkron olmayan(noncoherent) demodülasyon,
olarak bilinirler. Senkron olma olayı vericide modülasyon yapılan taşıyıcı işaretinin, frekans
ve fazının alıcı taraftaki lokal osilatör işareti ile uygunluğu olarak tanımlanır. Bunun
sağlanmasında çeşitli yöntemler kullanılmaktadır.
71
3.2. SENKRON DEMODULASYON
Senkron ya da uygun demodulasyon Şekil 3.2 de blok olarak gösterilmiştir.
KARIŞTIRICI LPF / KUVVETLENDİRİCİ

(DENGELİ MODÜLATÖR) H(f)
S r (t ) R(t ) m '(t )
f
cL (t ) -fm +fm
LOKAL
OSİLATÖR
Şekil 3.2. Genel bir senkron alıcı blok yapısı
İşlem prensip olarak karıştırmak ve filtre etmektir. Arzu edilen yaklaşım, gelen radyo frekans
işaretinin lokal osilatör referans işareti ile faz ve frekans uygunluğu sağlanacak şekilde
olmasıdır. Akordlama (tuning) işlemi, manuel olarak filtreye pilot taşıyıcı uygulayarak veya
faz kilitleme (Phase Lock Loop = PLL) devreleri ile otomatik olarak sağlanabilir.
3.2.1 SENKRON ÇİFT YAN BANT DEMODÜLASYONU
Çift yan bant işaretinin, alıcıda demodülatör girişinde
S r (t ) = m(t ).c(t )
Şeklinde alınmaktadır. Burada c(t ) ;
c(t ) = Ar .Cos ( wc t + ϕc )
şeklindedir. Burada ϕc faz farkını belirtmektedir. Lokal osilatör taşıyıcı işareti;
cL (t ) = Cos ( wLt + ϕ L )
ile verilmektedir. Karıştırıcı çıkışı
R(t ) = Ar .m(t ).Cos ( wc t + ϕc ).Cos ( wLt + ϕ L )

olacaktır. Bu ifade frekans bileşenlerinin toplamı veya farkı şeklinde açılır ve yüksek
frekanstaki toplam terimleri alçak geçiren bir filtre yardımı ile ayrılır. Alıcı çıkışında fark
terimleri elde edilir. Dolayısıyla
Ar .m(t ).{Cos [ ( wc − wL )t + ϕc − ϕ L )] + Cos [ ( wc + wL )t + ϕc + ϕ L ) ]}

1
R (t ) =
2
72
açılımdan da LPF çıkışında;
1
m '(t ) = Ar .m(t ).Cos [ ( wc − wL )t + ϕc − ϕ L )]
2
elde edilir. Bu ifade; lokal osilatör ile alınan radyo frekans işareti uygun faz ve frekansta
olduğu durumda m(t ) ye eşit olur. wc = wL ve ϕc = ϕ L olması senkron iletimi ifade eder. Faz
kaymasının belirli ve sabit bir değerde olması kabul edilebilir bir özellik gösterir.
3.2.1.1 İDEAL OLMAYAN SENKRONLAMAYA BAĞLI BOZULMA
Genelde demodülatör çıkışı, alıcı tarafta hem alıcı yapısından hem de fiziksel ortamdan
karışan gürültü işaretlerini de içermektedir. Gürültü işaretlerinin mevcut olmadığının
varsayılması halinde bile bozulmaların frekans ve faz farklılıklarından kaynaklandığına daha
önce değinilmişti. Yukarıdaki eşitlikte bu durum açıkça görülmektedir. Faz hatasına karşı
gelen durum wc = wL ve ϕc ≠ ϕ L olması demektir. Çıkış işareti
1
m '(t ) =Ar .Cos∆ϕ .m(t )
2
∆ϕ = ϕc − ϕ L
dır. Aslında bu fark sabit ise bir işaret düzeyi kaybı oluşturmaktadır yani bir distorsiyon
oluşturmaz. Eğer ∆ϕ , π ‘nin katları ise çıkış düzeyi maksimumdur. Eğer ∆ϕ , π 2 ve katları
ise işaretin tamamı kaybolur. Osilatör kararsızlıkları nedenleri ile ϕc ve ϕ L sabit değillerse,
faz farkı zamana bağlı olarak değişecektir. Buna “FADING EFFECT” adı verilir. Bu
zayıflama ∆ϕ ’nin maksimum değeri ile orantılıdır. ∆ϕ faz kaymasının, ± π 2 arasında
değişmesi söz konusu olduğunda işaret periyodik olarak tamamen kaybolur. Yukarıdaki
eşitliğe bağlı olarak m(t ) işaretinin frekans spektrumu Şekil 3.3.’de görüldüğü gibi
olduğundan,
M(f)
f (Hz)
-fm fm
Şekil 3.3mAna bant m(t ) ’nin spektrumu
ve DSB modulasyonlu olarak düşünüldüğünde, Şekil 3.4. deki spektruma sahip olur.
SDSB(f)
A
2
f(Hz)
m m
Şekil 3.4. DSB modülasyonlu işaretin spektrumu
73
Çıkış işaretine ait spektrum, LPF’nin zayıflatması sabit ve H 2 olduğunda Şekil 3.5 verilen
spektruma sahip olacaktır.
M’(f)
1
A.H 2 .Cos∆ϕ
2
f (Hz)
-fm fm
m hatası için demodülatör çıkışındaki spektrum
Şekil 3.5. Faz senkronlama
Frekans hatasına gelince, yani wc ≠ wL ve ϕc = ϕ L ise bu durumda çıkışta işaretin hala

modülasyonlu olması gibi bir özellik taşır ve bu bir bozulma ortaya koyar. LPF çıkışında
işaret aşağıdaki gibi yazılabilir.
1
m '(t ) =Ar .m(t ).Cos∆wt
2
∆w = wc − wL
Görüldüğü gibi çıkış ∆w frekansında bir çift yan bant modülasyonlu bir işarettir. Bu durum
Şekil 3.6. da görülmektedir. Burada f c − f L > f m için ve f c − f L < f m için spektrumları
göstermektedir.
M '( f )
1 1
Ar .H 2 .M ( f + ∆f ) Ar .H 2 .M ( f − ∆f )
4 4
f(Hz)
-fm-∆f -∆f ∆f ∆f+fm
m
Şekil 3.5.a. Frekans senkronlama hatası f c − f L < f m için demodülatör çıkışındaki spektrum
M '( f )
1 1
Ar .H 2 .M ( f + ∆f ) Ar .H 2 .M ( f − ∆f )
4 4
f(Hz)
-fm-∆f -∆f -∆f+fm ∆f-fm ∆f ∆f+fm
m f −m
Şekil 3.5.b. Frekans senkronlama hatası f L > f m içinmdemodülatör çıkışındaki spektrum
c
Bu senkronlama hatası ses ve müzik işaretlerinin demodülasyonunda ∆f ≤ 30 Hz‘e kadar izin

verilmektedir.
74
3.2.2 SENKRON TEK YAN BANT DEMODULASYONU
Tek yan bant modüleli işaret alıcı tarafa ulaştığında,
1 1
S r (t ) = Ar .m(t ).Cos ( wc t + ϕc ) m Ar .mˆ (t ).Sin( wc t + ϕc )
2 2
şeklindedir. Çarpıcı çıkışında oluşacak işaret
R(t ) = S r (t ).Cos ( wLt + ϕ L )
olur. Bu işaretin alçak geçiren filtre çıkışı,
Ar
y (t ) = .[ m(t ).Cos (∆wt + ∆ϕ ) m mˆ (t ).Sin(∆wt + ∆ϕ ) ] .H 2
4
wc = wL ve ∆ϕ = 0 ise çıkış ideal olarak,
Ar
y (t ) = m(t ).H 2
2
şeklinde olacaktır. Aksi halde bozulma kaçınılmazdır.
3.2.3 SENKRON GENLİK DEMODÜLASYONU
İdeal genlik modülasyonunda alınan işaret,
Sr (t ) = Ar [1 + ma m(t ) ] .Cos ( wc t + ϕc )
İşaretin zarfı
V (t ) = Ar [1 + ma m(t )]
dir. Gürültünün olmadığı varsayılan durum için çarpıcı çıkışında frekansların toplam ve
farkları söz konusudur.
R(t ) = V (t ).Cos ( wc t + ϕc ).Cos ( wLt + ϕ L )
Alçak geçiren filtre çıkışında ise
H2
m '(t ) = V (t ).Cos (∆wt + ∆ϕ )
2
olur. Burada H 2 filtrenin geçirme bandındaki genliğini ve ∆w = wc − wL ve ∆ϕ = ϕc − ϕ L

belirtir. O halde demodülasyon çıkışındaki işareti yeniden düzenlenirse,
75
H2 H
m '(t ) = Ar .Cos (∆wt + ∆ϕ ) + 2 Ar .ma .m(t ).Cos (∆wt + ∆ϕ )
2 2
yazılabilir. İfadeden görüleceği gibi çıkış işareti lokal osilatör ve taşıyıcı (Radyo Frekans=RF)
işaretinin faz ve frekans bakımından senkron olması durumunda ideal olur. Genlik
modülasyonunda da frekans ve faz hatalarına bağlı olarak işaretin bozulma karakteristikleri
çift yan bant işaret ile aynı olup yukarıdaki eşitlikle görülmektedir.
3.3. SENKRON OLMAYAN DEMODÜLASYON
Senkron olmayan demodülasyonda da f c frekansındaki yan bant veya bantların ana bant
frekansına dönüştürülmesi amaçlanır. Ne var ki bu durumda gelen işaretin diyot
demodülatörler kullanılarak demodülasyonunda doğrultucu devre çıkışında f c ve onun yan
bantlarının harmoniklerinden kaynaklanan yeni frekans bileşenleri oluşur. Alçak frekanslı ana
bant işareti daha sonra filtre edilerek alınır. Bu şekilde m(t ) bilgi işareti distorsiyonlu olarak
elde edilir. Bozulma miktarı lineer olmama karakteristiğine bağlıdır. Bu kavram blok
diyagramı biçiminde Şekil 3.6. da verilmiştir.
LPF / KUVVETLENDİRİCİ
H(f)
LİNEER OLMAYAN R(t )
S r (t ) DEVRE m '(t )
( DOĞRULTUCU )
f
-fm +fm
Şekil 3.6 Genel bir senkron olmayan alıcı blok yapısı
Uygulamada lineer olmayan bir devre ile bir bant geçiren filtre bir genlik modülasyonlu
işareti üretmekte kullanılabilir. Lineer olmayan bir devre elemanıyla genlik modülasyonlu
üretilmesi Şekil 3.7. de gösterilmiştir.
+ LİNEER OLMAYAN BANT GEÇİREN

m(t) DEVRE FİLTRE
vi (t ) v0 (t ) S AM (t )
+
c(t) ( DOĞRULTUCU ) f0 = fC
Şekil 3.7. Lineer olmayan bir devre elemanıyla AM üretilmesi blok yapısı
Taşıyıcı ile ana bant işaretini karıştıran lineer olmayan elemanlar (diyotlar, varistörler,
varaktörler) kullanılması yolu ile AM, DSB gibi modülasyon işaretlerinin üretilebildiği daha
76
önceki bölümlerde açıklanmıştı. Bu tip lineer olmayan elemanlara ait karakteristikler Şekil 3.8
verilmiştir.
v0 (t ) YARIM DALGA v0 (t )
k k
vi (t ) vi (t )
v0 (t ) = k .vi (t ) vi (t ) ≥ 0 v0 (t ) = a0 + a1.vi (t ) + a2 .vi2 (t ) + ....... + an .vin (t )

v0 (t ) = 0 vi (t ) < 0
v0 (t ) TAM DALGA v0 (t )
k k
-k
vi (t ) vi (t )
v0 (t ) = k . vi (t ) v0 (t ) = [ vi (t )]
n
n = 2, 4, 6,...
Şekil 3.8 Lineer olmayan elemanlara ait karakteristikler
Aynı tip lineer olmayan elemanlı bir devreyle modüle edilmiş işaret, lineer olmayan elemanlı
bir demodülatöre uygulanırsa demodülasyon başarılmış olur.
3.3.1. GENLİK MODÜLASYONLU İŞARETİN SENKRON OLMAYAN

(NONSYNCHRONOUS, NONCOHERENT) DEMODÜLASYONU
Genlik demodülasyonunda, alınan işaret
S r (t ) = V (t ).Cos ( wc t + ϕc )
ve onun zarfı
V (t ) = Ar [1 + ma m(t )]
ile verilir. Lineer olmayan doğrultucu çıkışındaki alçak geçiren filtre zarfı geçirir. Doğrultucu
nedeni ile bütün t değerleri için;
V (t ) ≥ 0
77
olup aynı zamanda m(t ) bilgi işaretini de içerdiği bilinmektedir. R (t ) işaretinin yüksek
frekans terimleri çıkışta harmonikler arasında bir girişim meydana getirir ve bunlar alçak
geçiren filtre yardımı ile tam olarak yok edilemezler ancak uygun filtre düzenlemeleri ile
ihmal edilebilir bir düzeyde tutulabilir.
ÖRNEK: Genlik modülasyonlu dalga şekline tam dalga doğrultucunun cevabı bu örnekle
açıklanmaya çalışılacaktır. Doğrultucu devre Şekil 3.9’daki gibi verilirse çıkış işaretini
bulunuz.
TAM DALGA
S r (t ) R2 R(t )
DOĞRULTUCU
S r (t )
R(t )
R2
TC
T0
Şekil 3.9. Tam dalga doğrultucu ( R(t ) = k . Sr (t ) ) kullanılarak zarf dedeksiyonu
Tam dalga doğrultucu, genlik modülasyonlu dalganın pozitif ve negatif çevrimlerini

doğrultarak
R(t ) = k . Sr (t )
şeklinde çıkışta elde etmemizi sağlar. Tam ve yarım dalga lineer doğrultucu demodülatör
karakteristikleri lineer zarf dedektörleri olarak adlandırılırlar (Linear Envelop Detection,
LED). Çıkışta zarfın bütün t değerleri için pozitif olması nedeniyle
V (t ) = Ar [1 + ma m(t )]
ve
S r (t ) = V (t ).Cos ( wc t + ϕc )
yi yukarıda yerine yazmak suretiyle
R(t ) = k . Sr (t ) = k .V (t ). Coswc t + ϕc
elde edilir. Taşıyıcıdaki ϕc faz terimi uygulanan yöntemde ihmal edilebilir ve Fourier
açılımından sonra tekrar seriye katılabilir. Ancak uygulamada hiçbir etki ve yararı yoktur.
Serideki dc terimlerin anaband bileşenlerinin ϕc ’den bağımsız olduğunu ortaya koymuştur.
78
Cos ( wc t + ϕc ) için Fourier Serisi hesaplanacak olursa,
∞
1
Cos ( wc t + ϕc ) = C0 + 2∑ Cn Cos (nw0t + ArgCn ) T0 = Tc
n =1 2
Bu ifade R (t ) de yerine yazılırsa doğrultucu çıkışı

∞
R (t ) = k .V (t ).C0 + 2.k .V (t ).∑ Cn Cos (2nwc t + ArgCn )
n =1
R (t ) = Ana bant + Çift Yan bandın harmonikleri
Eşitliğin son teriminde f c taşıyıcısının çift harmonikleri oluşmaktadır. Alçak geçiren filtre
yardımı ile bu terim yok edilerek sonuçta
m '(t ) = k .C0 .V (t ) = k .C0 . Ar + k .C0 Ar ma m(t )
elde edilir. Bu çıkış uygun lokal osilatör referans işareti olamasa bile elde edilir ve gelen RF
işareti ϕc fazından bağımsızdır. C0 ve Cn Fourier serisi katsayıları hesaplanacak olursa,
T0 / 2 Tc / 4
1 2
C0 =< Coswc t >=
T0 ∫
−T0 / 2
Coswc t dt =
Tc ∫
−Tc / 4
Coswc t.dt
Tc / 4
2 Sinwc t 2  SinwcTc / 4 Sin(− wcTc / 4) 
C0 = =  − 
Tc wc −Tc / 4
Tc  wc wc 
π −π
Sin − Sin
2 2 2 =2
C0 =
Tc wc π
4 Cosnπ 4 (−1)n
Cn =< Coswc t.e− jnwct >= =
π 1 − (2n) 2 π 1 − (2n)2
bulunur.
3.3.2. ÇİFT YAN BANT VE TEK YAN BANT GENLİK MODÜLASYONLU

İŞARETİN SENKRON OLMAYAN DEMODÜLASYONU
Çift yan bant için
R(t ) = Ar m(t ) .Cos ( wc t + ϕc + mφ t )
şeklinde yazılabilir. Burada sıfır geçişlerinde mφ t , m(t ) ’nin taşıyıcısının fazını 1800 kaydırır.
R(t ) = k S r (t )
79
İfadesinden de görüleceği üzere tam dalga doğrultucu düzen m(t ) yi yeniden elde etmemizi
sağlamaz. Burada çift ve tek yan bantlara ait zarfları incelemeden önce karesel düzen bir
doğrultucu için bir örnek üzerinde duralım.
ÖRNEK: AM işaretinin karesel düzen doğrultucu ile demodüle edilip edilmeyeceğini

gösteriniz.
R (t ) = k .[ S r (t )]
2
R (t ) = k .[V (t ).Cos ( wc t + ϕc )]
2
k
R (t ) = V 2 (t ).[1 + Cos 2( wc t + ϕc ) ]
2
k
R (t ) = [1 + ma m(t )] .[1 + Cos 2( wc t + ϕc )]
2
2
k k k k 
R (t ) = Ar2 + Ar2 ma2 m 2 (t ) + k . Ar2 ma m(t ) + Ar2  + ma2 m 2 (t ) + k .ma m(t )  .Cos 2( wc t + ϕc )
2 2 2 2 
elde edilir. Alçak geçiren filtre çıkışı, bu ifade ile filtrenin impuls cevabı h(t ) ‘nin
konvolüsyonudur. Alçak geçiren filtre işaretin yüksek frekans bileşenlerini bastıracağından,
filtrenin çıkışı, işaretin alçak frekans terimleri filtrenin impuls cevabının konvolüsyonu olur.
k k 
m '(t ) = h(t ) *  Ar2 + Ar2 ma2 m 2 (t ) + k . Ar2 ma m(t ) 
2 2 
çıkışın spektrumu ele alınır ise

k k 
M '( f ) = H ( f ).  Ar2δ ( f ) + Ar2 ma2 M ( f ) * M ( f ) + k . Ar2 ma M ( f ) 
2 2 
olacaktır. Son iki denklemden görüleceği gibi karesel düzen demodülatörün 2. harmonik
distorsiyonu m 2 (t ) den dolayı oluşmaktadır. Frekans düzleminde de bu M ( f ) ile M ( f ) ’in
konvolüsyonu olacaktır. Karesel düzen çıkış işaretinin spektrumundan (Şekil 3.10) m(t )
işaretinin ne kadar orijnaline uygun demodülasyon yapıldığı görülebilir.
M '( f )
k 2
k . Ar2 ma M ( f ) Ar H 2
2
k 2 2
Ar ma M ( f ) * M ( f )
2
f
-2fm -fm fm 2fm
Şekil 3.10. Karesel düzen zarf dedektörü çıkış spektrumu
Bu örnekte karesel düzen demodülatörünün kullanılması sonucu 2. harmonik terimi ile ana
bant işareti girişim yapmıştır. Ancak tam dalga doğrultuculu sistemde böyle bir durum yoktur.
Bu nedenle tam ve yarım dalga doğrultucuları ile alçak geçiren filtre kombinasyonları, Lineer
Zarf Dedektörleri (LED) olarak adlandırılırlar. Çıkış, zarfın doğrusal bir fonksiyonu olur.
80
Karesel düzen, kübik düzen, dördüncü kuvvet düzeni, ν . kuvvet düzeni doğrultucuları “ν .
Kuvvet Düzeni Doğrultucuları” olarak adlandırılır. Çıkış terimleri ve harmoniklerinden dolayı
bozulmalar ν . kuvvetle orantılı olur. ν = 2 karesel düzen zarf dedektörü kısaltılmış biçimi ile
SLED (Karesel Düzen Zarf Dedektörü) olarak ifade bilinir. Her bir doğrultucu
karakteristiğinin kendisine özgü avantajları vardır.
3.4. GENLİK MODÜLASYONLU İŞARETİN ZARFI
Daha önce, ana bant işareti m(t)’in genlik modülasyonlu işaretten senkron olmayan
demodülasyon yolu izlenerek, özellikle lineer olmayan doğrultucu ve bunu izleyen bir alçak
geçiren filtre kullanılmak suretiyle elde edilebileceği, aynı zamanda m(t)’in senkron
demodülasyonunun çift ve tek yan banttan çıkarılabildiği vurgulanmıştı. Bu aşamada, lineer
olmama yapısı dikkate alınmaksızın konu geliştirilecektir.
3.4.1. ZARFIN KUTUPSAL VE KARTEZYEN ŞEKLİ
Modülasyonlu işaretler, AM, DSB ve SSB aralarında 900 faz açısı olan taşıyıcılara bindirilmiş
iki çift yan bant (DSB) radyo frekans (RF) işaretinin toplamı şeklinde ifade edilebilir.
S (t ) = f c (t ).Coswc t + f q (t ).Sinwc t
Aynı matematiksel ifade kutupsal koordinat düzleminde,

S (t ) = V (t ).Cos ( wc t + ϕ (t ))
olur. Burada V (t ) ve ϕ (t ) sırası ile zarfı (ani fazör uzunluğu) ve açısını (ani faz açısı)
belirler. Kartezyen ve kutupsal biçimler temel trigonometrik yapı ile ilişkilidir.
V (t ) = f c2 (t ) + f q2 (t ) = z (t )
f q (t )
ϕ (t ) = tg −1
f c (t )
f c (t ) = V (t ).Cosϕ (t ) ve f q (t = V (t ).Sinϕ (t )
İle verilir. Bu denklemlerden, ani zarf, açı aynı faz veya yan bantlar arasında 900 lik faz açısı
olan herhangi RF işaretlerinin fazör olarak ifade edilebileceği görülecektir.
3.4.2. HİLBERT DÖNÜŞÜMÜ
Herhangi bir s(t) radyo frekans işareti için Hilbert Dönüşümü, Sˆ (t ) mevcut olduğunda,
analitik (kompleks) bir z(t) işareti tanımlanabilir.
z (t ) = S (t ) + jSˆ (t ) = z (t ) e jArg ( z (t ))
81
z (t ) ’nin spektrumunun S (t ) için bir ön zarf olarak varsayılabileceği söylenebilir. z (t )

kompleks işareti aşağıdaki özelliklere sahiptir.
z (t ) = S 2 (t ) + Sˆ 2 (t ) = V (t )
Sˆ (t )
Arg ( z (t )) = tg −1 = ϕ (t )
S (t )
Bu eşitlikteki bağıntılar, Sˆ (t ) fonksiyonun aralarında 900 lik açı bulunan S (t ) ye

eklendiğinde, modül S (t ) ’nin zarfı olan kompleks fonksiyonu verdiğini gösterir.
Son eşitlikler, aşağıdaki şekilde açıklanabilirler.

Çift yan bant(DSB) işaretinin Hilbert dönüşümü f m f c olan ve taşıyıcısı ana işaret
0
taşıyıcısından 90 geri fazda olan bir başka çift yan bant modülasyonlu işarettir. Bu durumda
S (t ) = f c (t ).Coswc t + f q (t ).Sinwc t
ifadesine uygulanıp, terim terim Hilbert dönüşümü elde edilebilir.
Sˆ (t ) = f c (t ).Cos ( wc t − 90) + f q (t ).Sin( wc t − 90)
Sˆ (t ) = f c (t ).Sinwc t − f q (t ).Coswc t
olduğundan ve
z (t ) = S (t ) + jSˆ (t )
ile tanımlandığından
z (t ) = S 2 (t ) + jSˆ 2 (t )
{ }
1
2 2 2
z (t ) =  f c (t ).Coswc t − f q (t ).Sinwc t  +  f c (t ).Sinwc t − f q (t ).Coswc t 
z (t ) = { f c2 (t ).Cos 2 wc t + f q2 (t ).Sin 2 wc t − 2 f c (t ). f q (t )Coswc t.Sinwc t

1
+ f q2 (t ).Cos 2 wc t + f c2 (t ).Sin 2 wc t + 2 f c (t ). f q (t )Coswc t. Sinwc t} 2
z (t ) = f c2 (t ) + f q2 (t )
dolayısıyla
f q (t )
V (t ) = f c2 (t ) + f q2 (t ) ve ϕ (t ) = tg −1
f c (t )
82
ifadesini verir. Bu ifade modülasyonlu işaretin zarfını belirttiği gösterilmiştir.
Böylece AM, DSB ve SSB işaretlerine ait zarf ifadeleri kesin şekilleriyle yazılabilir. Böyle bir
V (t ) zarf dalga şekli S (t ) ’den ideal zarf dedeksiyonu (demodülasyonu) işlemi ile elde edilen
dalga şeklidir. Prensip olarak böyle bir ideal zarf dalga şekli, ideal filtrelerin uygulanması
sonucu, kesin bant sınırlı m(t ) işaretleri için geçerlidir. Uygulamada ideal zarfa yaklaşık bir
zarf elde edilmesi yeterli görülmektedir.
İdeal bir zarf dedektörü blok yapısı olarak Şekil 3.11’de görülmektedir. Lineer modülasyonlu
RF işaretlerinin zarfları z (t ) eşitliği kullanılarak analiz edilebilir.
İDEAL ZARF m '(t )

S r (t )
DETEKTÖRÜ
Şekil 3.11. İdeal bir zarf dedektörü blok yapısı
3.4.2.1. GENLİK MODÜLASYONLU İŞARETİN ZARFI
Alınan RF işareti,
S r (t ) = V (t ).Cos ( wc t − ϕc )
kartezyen biçiminde yazıldığında
Sr (t ) = [V (t ).Cosϕc ] Coswct + [V (t ).Sinϕc ] Sinwc t
elde edilir. Bu ifadenin zarfı dolayısıyla ideal genlik modülasyonlu işaretin zarfı
V (t ) = z (t ) = ± Ar [1 + ma m(t ) ]
olur. Burada zamana bağlı olan ve olmayan ϕc fazı, daha önce değinildiği gibi frekans
spektrumunda etkili olmayacaktır. Böylece genlik demodülasyonunda, ideal zarf dedektörü
bilgi işaretinin bozulmasız olarak alınmasını sağlar.
İdeal bir zarf dedektörü çıkışı,
m '(t ) = k .C0 .V (t ) = k .C0 . Ar + k .C0 Ar ma m(t )
şeklindedir. Bunun yerine iyi bir yaklaşımla tam dalga lineer doğrultucu ve alçak geçiren
filtre demodülatörü kullanılabilir.
3.4.2.2. ÇİFT YAN BANT İŞARETİNİN ZARFI
Çift yan bant işaret için,
83
S r (t ) = m(t ).c(t )
ifadesinin kartezyen biçimi yazılacak olursa,
S r (t ) = Ar .m(t ).Cos ( wc t − ϕc ) = Ar .m(t ).Cosϕc Coswc t + Ar .m(t ).Sinϕc Sinwc t
elde edilir. Buna ait zarf aynı yolla bulunur ise
Sˆr (t ) = Ar .m(t ).Cosϕc Sinwc t − Ar .m(t ).Sinϕc Coswc t
z (t ) = S (t ) + jSˆ (t )
z (t ) = S 2 (t ) + Sˆ 2 (t )
z (t ) = [ Ar .m(t ).Cosϕc Coswc t + Ar .m(t ).Sinϕc Sinwc t ]
2 2
+ [ Ar .m(t ).Cosϕc Sinwc t − Ar .m(t ).Sinϕc Coswc t ]

2
z (t ) = Ar2 .m 2 (t ) Cos 2ϕc Cos 2 wc t + Sin 2ϕc Sin 2 wc t + 2.Cosϕc Sinϕc Coswc t.Sinwc t 
2
+ Ar2 .m2 (t ) Cos 2ϕc Sin 2 wc t + Sin 2ϕc Cos 2 wc t − 2. Ar .m(t ).Cosϕc Sinϕc Coswc tSinwc t 
z (t ) = Ar2 .m 2 (t ) ⇒ z (t ) = Ar m 2 (t )
2
m(t ) ≥ 0 olmadığından ⇒ V (t ) = z (t ) = Ar . m(t ) ≠ m(t )

elde edilecektir. Görüleceği üzere m 2 (t ) ’in karekökü daima pozitif olacağından karekökü
m(t ) ’yi verecektir. Bunun anlamı zarf dedektörü ideal olsa bile DSB işareti senkron olmayan
yolla RF işaretinden demodüle edilemez. DSB işaretin demodülasyonu için mutlaka senkron
demodülasyon yöntemi kullanılmalıdır.
3.4.2.3. TEK YAN BANT İŞARETİNİN ZARFI
Tek yan bant işareti için;
S r (t ) = Ar .m(t ).Cos ( wc t − ϕc ) m Ar .mˆ (t ).Sin( wc t − ϕc )
şeklinde olduğundan bu ifadeyi kartezyen biçimde yazarsak,
Sr (t ) = Ar .m(t ).[Cosϕc Coswc t + Sinϕc Sinwc t ] m Ar .mˆ (t ).[Cosϕc Sinwc t − Sinϕc Coswc t ]
Sr (t ) = Ar .[ m(t ).Cosϕc m mˆ (t ).Sinϕc ] Coswc t m Ar .[ mˆ (t ).Cosϕc − m(t ).Sinϕc ] Sinwc t
elde edilir. - ve + işaretleri sırasıyla üst yan bant ve alt yan bandı belirtir. Zarf ifadesi Hilbert
dönüşümü yardımıyla
1
V (t ) = Ar  m 2 (t ) + mˆ 2 (t )  2 ≠ m(t )
84
ifadeden görüldüğü üzere çıkış, m(t ) bilgi işareti değildir. Dolayısıyla zarf dedektörü ideal
olsa bile m(t ) ’yi RF işaretinden ayırmak mümkün olmaz.
3.4.2.4. ARTIK YAN BANT İŞARETİNİN ZARFI
Artık yan bant işaretini taşıyıcı çift yan bant (AM) işaretinden artık üst yan bant işareti
aşağıdaki şekilde elde edilebilir.
S AM (t ) = AC Coswc t + AC ma Coswm t.Coswc t
S AM (t ) = AC Coswc t +
AC ma
2
[Cos (wc − wm )t + Cos( wc + wm )t ]
A m
SVSB (t ) = AC Coswc t + C a Cos ( wc + wm )t
2
Bu ifadeden de görüldüğü gibi üst yan bant işaretine yalnızca alt yan bant işaretinden taşıyıcı
ilave edilmiştir. Bu ifadeyi kartezyen koordinatlarda yazılırsa,
A m A m
SVSB (t ) = AC Coswc t + C a Coswm t.Coswc t − C a Sinwm t.Sinwc t
2 2
 m  A m
SVSB (t ) = AC 1 + a Coswm t .Coswc t − C a Sinwm t.Sinwc t
 2  2
Elde edilir. Vericiden artık yan bant işareti alıcıya geldiğinde senkron olmayan demodülasyon
yöntemiyle yeniden ana bant işareti elde edilecektir. Dolayısıyla demodülasyonun ideal zarf
detektörü ile demodülsyonunun yapılıp yapılmayacağını araştıralım. İşaretin zarfı,
v(t ) = z (t ) = S r2 (t ) + Sˆr2 (t )
olacaktır. Şimdi VSB işaretinin zarfını bulalım.
 m  Am
S r (t ) = Ar 1 + a Coswm t .Coswc t − r a Sinwm t.Sinwc t
 2  2
 m  Am
Sˆ (t ) = Ar 1 + a Coswm t .Sinwc t + r a Sinwm t.Coswc t
 2  2
2
 m Am 
v 2 (t ) =  Ar (1 + a Coswmt ).Coswc t − r a Sinwmt.Sinwc t 
 2 2 
2
 m Am 
+  Ar (1 + a Coswmt ).Sinwc t + r a Sinwm t.Coswc t 
 2 2 
 m 
2
(A m ) 2
v (t ) = A 1 + a Coswm t  .Cos 2 wc t + r a Sin 2 wm t.Sin 2 wc t

2 2
r
 2  4
2
 m   m 
− A ma 1 + a Coswm t .Sinwm t.Coswc t.SinwC t + Ar2 1 + a Coswm t  .Sin 2 wc t
2
r
 2   2 
( Ar ma )2  m 
+ Sin 2 wm t.Cos 2 wc t + Ar2 ma 1 + a Coswm t .Sinwm t.Coswc t.SinwC t
4  2 
85
 m 
2
[ (A m )
]
2
[ ]
v (t ) = A 1 + a Coswm t  . Cos 2 wc t + Sin 2 wc t + r a Sin 2 wm t. Cos 2 wc t + Sin 2 wc t
2 2
r
 2  4
 ma 
2
(A m ) 2
v 2 (t ) = Ar2 1 + Coswm t  + r a Sin 2 wm t

 2  4
 ma2 ma2 
v 2 (t ) = Ar2 1 + Cos wm t + ma Coswm t +
2
Sin 2 wm t 
 4 4 

v 2 (t ) = Ar2 1 +
ma2
4
[ ] 
Cos 2 wm t + Sin 2 wm t + ma Coswm t 
 
 ma2 
v 2 (t ) = Ar2 1 + + ma Coswm t 
 4 
1
 ma2 2 1
v(t ) = Ar 1 + + ma Coswmt  ≅ Ar [1 + ma Coswmt ] 2
 4 
1
Elde edilir. Bunun (1 + x) n ifadesinin seri açılımına benzetirsek x = ma Coswm t ve n =
2
olur.Bu seri açılımı,
n(n − 1) 2 n(n − 1)(n − 2) 3

(1 + x) n = 1 + nx + x + x + ... ≅ 1 + nx x << 1
2! 3!
olur. Bunu zarf ifadesine uygularsak,
1
 1 ( − 1) 2
1 1
( − 1)( 12 − 2) 3
1 1

Ar [1 + ma Coswmt ] 2 = Ar 1 + ma Coswmt + 2 2 ma Cos 2 wmt + 2 2 ma Cos 3 wm t + ...
 2 2! 3! 
 1 
v(t ) ≅ Ar 1 + ma Coswmt  ma Coswm t 1
 2 
elde edilir. Bu sonuç; ma ’nın küçük olması diyot demodülatörün, işaretin bir yan bandının
kusurlu olarak demodüle edilebileceği gösterir. Çıkışta ana bant işaretinin bir yan bandının
tamamen bastırılmış olmadığı ancak sonuçta elde edilen işaretin iş görebilir olduğu
söylenebilir.
Diyot demodülatörlerin tek yan bant uygulamalarında kullanılması, bu demodülasyon şeklinin

taşıyıcılı çift yan bant demodülasyonu için geliştirilmiş bir yöntem olduğu dikkate alınırsa
oldukça önemlidir.
86
3.4.3. İDEAL OLMAYAN ZARF DEDEKTÖRÜNÜN ELEMAN

DEĞERLERİNİN BULUNMASI
İdeal zarf dedektörünün pratik devre yapısı Şekil3.12’de verilmiştir. Şimdi bu devrenin genlik
modülasyonlu işaretten ana bant işaretini elde edebilmesi için direnç ve kondansatör
değerlerini belirleyelim.
S r (t ) = Ar [1 + ma Coswmt ].Coswct
m’(t)
D
C
t R m’(t)
Şekil 3.12. Zarf detektörü devresi
t=0 anında kondansatör V0 gerilimi ile dolu olduğunu kabul edersek:
t
−
vc (t ) = V0 .eRC
İfadesiyle kondansatör boşalır.

1 
R.C 
wc   t 
 ⇒ vc (t ) V0 1 −
x 2 x3   R.C 
e = 1 + x + + + ...
x
2! 3! 
Buradan da,
V0
vc (t ) V0 − t
R.C
−V0
Kondansatörün boşalması eğimiyle olduğu görülür. Kondansatörün boşalması
R.C
modülasyon işaretinin zarfını takip etmesi için; kondansatörün boşalma eğiminin büyüklüğü
modülasyonlu işaretin zarfının eğiminin büyüklüğünden daha büyük olmalıdır. Kısaca:
d d
vc (t ) ≥ V (t )
dt dt
d d  V   V  V
vc (t ) = V0 − 0 t  =  − 0  = 0
dt dt  R.C   R.C  R.C
87
S AM (t ) = Ar [1 + ma Coswm t ] Coswc t ⇒ V (t ) = Ar [1 + ma Coswmt ]
V (t ) = { Ar [1 + ma Coswmt ]} = − Ar ma wm Sinwmt = Ar ma wm Sinwmt

d d
dt dt
Burada V0 değeri kondansatörün o an şarj olduğu maksimum değerdir. Dolayısıyla bu değer

modülasyonlu işaretin zarfı olması gerekir. Kısaca
V0 = V (t ) = Ar [1 + ma Coswmt ]
Olacaktır. Bu bilinen değerlerle eşitsizliği çözersek;
V0 V (t ) Ar [1 + ma Coswmt ]
= = ≥ Ar ma wm Sinwmt
R.C R.C R.C
1 + ma Coswmt
R.C ≤
ma wm Sinwm t
Elde edilir. En kötü koşul sağ tarafın minimum olduğu durumdur. Bunu için işaretin türevini
alıp sıfıra eşitleyerek bu değeri bulalım.
d 1 + ma Coswm t 
 =0
dt  ma wm Sinwmt 
ma wm Sinwmt (− ma wm Sinwmt ) − (1 + ma Coswmt )(ma wm2 Coswmt )

=0
( ma wm Sinwmt )
2
ma2 wm2 Sin 2 wmt + ma wm2 Coswmt + ma2 wm2 Cos 2 wmt = 0
ma2 wm2 ( Sin 2 wm t + Cos 2 wmt ) + ma wm2 Coswm t = 0
Coswm t = − ma
Elde edilir. Bu değeri R.C eşitsizliğinde yerine yazarsak;
1 + ma (− ma ) 1 − ma2 1 − ma2
R.C ≤ = =
ma wm 1 − (− ma ) 2 ma wm 1 − ma2 ma wm
1 1
R.C ≤ −1
wm ma2
Elde edilir.
Örneğin IF çıkış direnci 5K, zarf dedektör çıkış direnci 10K, modülasyon derecesi 0.9 olan
500 Hz’lik işaretin zarf dedektörü ile demodülasyonu için kullanılacak R.C değerlerini
bulunuz.
Verilenlerden,
88
R = 10 K
wm = 2.π .500 = 1000.π
ma = 0.9
1 1 1 1
C≤ −1 = − 1 = 1.54nF
R.wm 2
ma 10000.1000.π 0.92
bulunur.
Sonuç olarak, genlik modülasyonunda (AM), gerek senkron gerekse senkron olmayan
demodülasyonun kullanılması tatmin edici sonuç verdiği halde, DSB ve SSB işaretlerin
demodülasyonunda ideal zarf dedektörleri kullanmak aynı sonucu vermez. Bu aşamada bu tür
modülasyonlu işaretlerin senkron olmayan demodülasyonlarının nasıl başarılabileceği
açıklanacaktır.
3.4.4. TAŞIYICI EKLENMESİ
Bu bölümde DSB ve SSB modülasyonlu işaretlerinin senkron olmayan bir durumda yeterli
demodülasyonun sağlanması incelenecektir. Daha önce lineer olan ve olmayan tüm yarım
dalga doğrultucular kullanılmak suretiyle AM işaretinin demodülasyonunun sağlandığı
incelenmişti. Bu olay tam veya yarım dalga doğrultmaya ve onun sonucu frekans değişimine
bağlı olarak, doğrultucu elemanların anahtar gibi davranarak AM işaretinde ek bir taşıyıcı
oluşturmasından kaynaklanır. Genlik modülasyonlu işaretin doğrultucu çıkışında
∞
R (t ) = k .V (t ).C0 + 2.k .V (t ).∑ Cn .Cos (2nwc t + ArgCn )
n =1
ifadesi bilinmekteydi. Bu alıcı tarafa bir taşıyıcı eklenmesi düşüncesini geliştirmiştir. Bu
işlem yapay senkronlama (pseudo synchronous) yöntemi olarak bilinir.
RF işaretten ana bant işaretine tek bir adımda dönüş (homodyne reception) için gelen S r (t )
işaretine yakın frekans ve uygun fazda bir lokal taşıyıcının sokulmasını düşünmek
mümkündür. Bu durum Şekil 3.13’de gösterilmiştir.
R(t ) ZARF
S r (t ) m '(t ) = V (t )
DEDEKTÖRÜ
C0 (t )
TAŞIYICI ELDE
ETME
Şekil 3.13. Taşıyıcı ekleme yöntemiyle ana bant işaretinin elde edilmesi
89
DSB işaret, genlik modülasyonlu işaretten yalnızca taşıyıcı bileşene sahip olmaması nedeni
ile farklılık göstermektedir. AM işaret ise taşıyıcıya sahip olması nedeni ile senkron olmayan
yolla demodüle edilebilmektedir.
Lokal taşıyıcı referans işareti,
C0 (t ) = A0 .Cos ( w0t + ϕ0 )
olarak verilir. O halde zarf dedektörü giriş işareti,

R(t ) = S r (t ) + C0 (t )
şeklinde olacaktır. Eğer bu giriş işaretine ideal zarf dedektörünün cevabı olan zarf ifadesi ana
bant işaretine kabul edilebilir bir bozulma ile eşitse bu yöntem bizi amacımıza ulaştırır.
3.4.4.1 ÇİFT YAN BANT İŞARETİN TAŞIYICI EKLENEREK

DEMODÜLASYONU
Çift yan bant işareti için zarf dedektörü girişi,

R(t ) = S r (t ) + C0 (t )
ifadesi şu şekilde yazılabilir,
R(t ) = Ar .m(t ).Coswct + A0 .Cos ( w0t + ∆ϕ )
Burada faz farkı ∆ϕ = ϕc − ϕ0 ile gösterilmiştir. Frekans uygunluğu genellikle sağlanabilir. Bu

ifade kartezyen biçimde yazıldığında ve f 0 = f c için
R(t ) = [ Ar .m(t ) + A0 .Cos∆ϕ ] Coswc t − [ A0 .Sin∆ϕ ] CSinwc t
  Ar 
R (t ) =  A0 .Cos∆ϕ 1 + .m(t )   Coswc t − [ A0 .Sin∆ϕ ] CSinwc t
  A0 .Cos∆ϕ 
Ar
∆ϕ = ϕc − ϕ0 = 0 yapılabiliyorsa, son eşitlik ma = olan ideal bir AM işareti olup DSB
A0
işaretini alma işlemi çözümlenmiş olur. ∆ϕ sıfırdan farklı olduğunda, R (t ) işaretinin zarfı,
{[ A .m(t ) + A Cos∆ϕ ] + [ A .Sin∆ϕ ] }

1
V (t ) =
2 2 2
r 0 0
1
 Ar Ar2 2  2
V (t ) = A0 1 + 2 .m(t ).Cos∆ϕ + 2 .m (t ) 
 A0 A0 
elde edilir. Bu ifade binom açılımına göre yazılıp 2. dereceden büyük olan terimler ihmal
edilirse zarf,
90
Ar2 2
V (t ) ≅ A0 − Ar m(t ).Cos∆ϕ − .m (t )
2 A02
elde edilir. Uygun frekans taşıyıcısının DSB modülasyonlu işarete eklenmesi ana bant
işaretinin senkron olmayan modülasyonuna müsaade eder.
Eğer; A0 Ar ise bu ifade
V (t ) ≅ A0 − Ar .Cos∆ϕ .m(t )
olacaktır. Eğer eklenen taşıyıcının faz uygunluğu söz konusu ise ∆ϕ = 0 dır. ∆ϕ ’nin 0, π ,....
gibi değerler alması en iyi durumdur.
π
Eğer ∆ϕ = ± k ise, k = 1,3,5,.. bu durumda işaret tamamen kaybolur.
2
3.4.4.2 TEK YAN BANT İŞARETİN TAŞIYICI EKLENEREK

DEMODÜLASYONU
Tek yan bant işaret zarf dedektörü girişinde
Ar
R (t ) = [ m(t ).Coswct m mˆ (t ).Sinwct ] + A0 .Cos( w0t − ∆ϕ )
2
f 0 = f c sağlandığında
1
R (t ) = ( Ar m(t ) + 2 A0 .Cos∆ϕ ) Coswc m ( Ar mˆ (t ) + 2 A0 .Sin∆ϕ ) .Sinwc t 
2
elde edilir. Bu ifadenin zarfı,
1
1
V (t ) = ( Ar m(t ) + 2 A0 .Cos∆ϕ ) m ( Ar mˆ (t ) + 2 A0 .Sin∆ϕ )  2
2 2
2 
1
V (t ) = A0 1 + 2b.Cos∆ϕ .m(t ) + 2b.Sin∆ϕ .mˆ (t ) + b 2 ( m 2 (t ) + mˆ 2 (t ) )  2

A
Olur. Burada b = r dır.
2 A0
Bu eşitlik binom serisine açılırsa ve 2. dereceden büyük terimler ihmal edilirse
V (t ) ≅ A0 1 + 2b.Cos∆ϕ .m(t ) + 2b.Sin∆ϕ .mˆ (t ) + b 2 ( m 2 (t ) + mˆ 2 (t ) ) 
ve ∆ϕ = 0 için
91
V (t ) ≅ A0 1 + 2b.m(t ) + b 2 ( m 2 (t ) + mˆ 2 (t ) ) 
elde edilir. Bu şekilde işaretin alınabilmesi mümkün olmuştur. Ancak senkron

demodülasyonunda da değinilen kritik durum burada da söz konusudur.
3.5. SÜPER HETERODİN (HETERODYNE) ALICI PRENSİBİ

(FREKANS DEĞİŞTİRMELİ ALICI)
AM alıcıların hemen hemen tamamı süper heterodin alıcıdır. Yüksek kaliteli ve ekonomiktir.
Süper heterodin alıcı iki ana fonksiyonu kolaylıkla yapar. Birincisi, istenen radyo bandı
geçirerek kuvvetlendirir. İkincisi, demodülasyon işlemini başarır.
Süper heterodin prensibi, antene gelen değişken RF işaretlerinin taşıyıcısını sabit bir IF
(intermediate frequency) ara frekans işaretine dönüştürmektir. Böylece demodülasyonu sabit
bir IF işaretinde yapılmasını sağlar. Genlik modülasyonlu alıcılarda demodülatör IF
frekansındaki modülasyonlu m(t) işaretini zarf dedektörü ile demodüle eder. Süper heterodin
alıcı blok yapısı Şekil3.14’de verilmiştir.
ANTEN
LW : 150-300 KHz
MW: 550-1600 KHz
SW : 6-16 MHz
f IF = 455 KHz
S r (t ) S (t ) R(t ) V (t )
ZARF
RF KUV. IF KUV. AF KUV.
DEDEKTÖRÜ
f C ± 5 KHz
f IF ± 5 KHz
CL (t )
LOKAL f L = f C + f IF
OSİLATÖR
Şekil3.14. Süper heterodin alıcı blok yapısı
Genelde antene gelen işaret, birçok radyo, TV, insan yapısı olan veya olmayan işaretlerin
süperpozisyonudur. RF Kuvvetlendiricisi, f c frekansına akortlanarak kanal seçme ve
kuvvetlendirme işlemini birlikte yapar. Değişken frekanslı lokal osilatör RF kuvvetlendiricisi
ile müşterek olarak ( f c + f IF ) frekansına akortlanır. Böylece değişken RF işareti sabit bir IF
işareti getirilmiş olur. Blokların çıkış işaretinin ifadeleri;
S r (t ) = V (t ).Coswc t
S (t ) = V (t ).Coswc t.Cos ( wc + wIF ) t
92
S (t ) = V (t ). CoswIF t + Cos ( 2 wc + wIF ) t 
IF katı 10/455 sabit bağıl bant genişliğine sahiptir.
R(t ) = V (t ).CoswIF t
Zarf dedektör çıkışı ise,
V (t ) = Ar [1 + ma .m(t )]
elde edilir. İfadedeki dc bileşen kondansatör ile atılarak bilgi işareti ses kuvvetlendiricisinde
(audio frequency = AF) kuvvetlendirilerek hoparlöre uygulanır.
Dikkat edilecek olursa, f c deki işareti f IF ’a kaydıran ( f c + f IF ) ile karıştırma işlemi aynı
zamanda ( f c + 2 f IF ) deki işareti de f IF ya kaydırır. Ancak ( f c + 2 f IF ) frekansı fc
frekansından 2 f IF ötededir. RF kuvvetlendirici ve kanal seçici katında kabaca da olsa f c ‘e
ayarlanmış olan filtre ( f c + 2 f IF ) ve çevresini geçirmez. Bu nedenle ( f c + 2 f IF ) frekansı
hayal frekans olarak adlandırılır.
Bir orta dalga AM alıcı düşünelim. Kullanılan frekans bandı 550kHz-1600kHz dır. Karıştırma
( f c + f IF ) ile yapıldığında lokal osilatör frekansı 1005kHz-2055kHz aralığında olmalıdır. Bu
1’e 2 lik bir orandır. Bu lokal osilatör frekansına üstten karıştırmalı frekans olarak adlandırılır.
Karıştırma ( f c − f IF ) ile yapılırsa lokal osilatör frekansının 95kHz-1145kHz aralığında
olması gerekir. Bu 1’e 12 lik bir orandır. Böyle bir lokal osilatör tasarımı toplam frekansa
göre daha zordur. Bu lokal osilatör frekansına da alttan karıştırmalı frekans olarak adlandırılır.
FM alıcılarında ara frekans f IF = 10.7 MHz ve alttan karıştırma kullanılırken, TV alıcılarında

ise f IF = 39 MHz ve alttan karıştırma kullanmaktadır.
93
BÖLÜM 4
AÇI (ÜSTEL) MODULASYONU (ANGLE MODULATION)
4.1. GİRİŞ
Lineer modülasyonun tersine, üstel modülasyon lineer olmayan bir işlemdir. Açı
modülasyonlu sistemlerde sinüzoidal bir büyüklüğün faz veya frekansı bilgi işaretine uygun
olarak değiştirilir.
Lineer modülasyon sistemlerinde genelde 3 temel özellik göze çarpar.
• Modülasyonlu işaretin spektrumu, doğrudan doğruya bilgi işaretinin spektrumun

∓ f c kadar ötelenmişidir.
• İletim bant genişliği bilgi işaretinin bant genişliğinin 2 katını geçemez.
• Demodülasyondan sonraki, İşaret/Gürültü (S/N) oranı temel bant iletimine ilişkin
(S/N) oranından daha iyi değildir. Sabit bir gürültü yoğunluğu için (S/N) oranı
ancak verici gücünü arttırarak iyileştirilebilir.
Üstel modülasyon sistemlerde ise genel olarak gözlenen özellikler de:
• Lineer olmayan bir işlem olması dolayısıyla modüle edilmiş işaretin spektrumu ile
bilgi işaretinin spektrumu arasında hiçbir benzerlik yoktur.
• Elde edilen iletim bant genişliği bilgi işaretinin bant genişliğinin iki katından çok
daha büyüktür.
• Üstel modülasyon, verici gücünü arttırmadan çok daha büyük (S/N) oranları elde
edilir.
Açı modülasyonu kavramı bilgi işaretinin ani genlik geçişlerinin, bir RF taşıyıcısının açısının
ani geçişlerine dönüştürülmesi olarak değerlendirilebilir. Bu açısal değişimler taşıyıcının faz
veya frekansında m(t ) bilgi işareti ile uyumlu, ani değişimler elde edilir.
4.2. AÇI MODÜLASYONLU İŞARETİN ZAMAN DÜZLEMİNDEKİ YAPISI
İdeal açı modülasyonlu işaret matematiksel olarak;
S (t ) = A.Cosθ (t )
94
şeklinde ifade edilebilir.
BİLGİ İŞARETİ m(t ) AÇI

KAYNAĞI S (t ) = A.Cosθ [t , m(t ) ]
MODÜLATÖRÜ
Şekil 4.1. genel bir açı modülatörü blok yapısı
Açı modülasyonlu işareti s (t ) ’nin, sabit bir A genliği ve zamanla değişen θ (t ) faz açısı ile
karakterize edilebileceği açıktır. Eğer θ (t ) açısı zamanla lineer olarak değişirse yani:
θ (t ) = wc t + θ 0 ise, θ (t ) ’nin TÜREVİ , wc sinüzoidalinin FREKANSI ’dır. wc frekansında bir
sinüzoidal dalga, açısı zamanla lineer olarak değişen bir sinüzoidaldir ve açısının türevi
wc ’dir. Böylece eğer θ (t ) açısı t’ye göre lineerse, türevi (değişim hızı) frekans olarak
söylenir. θ (t ) açısı t’ye göre lineer değilse faz açısının değişim hızı zamanla değişir. Ancak
d
bu durumda açının değişim hızından, yani θ (t ) türevinden bahsedilebilir. Bu büyüklüğe de
dt
d
wi (t ) =ˆ θ (t ) ANİ FREKANS denir. θ (t ) açısı zamanla lineer olarak değiştiğinde, yani
dt
θ (t ) = wc t + θ 0 ise iki tanım, ani frekans ile sinüzoidalin frekansı wc büyüklüğü aynı olur.
Yukarıda verilen açı modülasyonunun yapısı, m(t ) bilgi işareti ile ilişkili olarak faz
modülasyonu (Phase Modulation=PM) ve frekans modülasyonu (Frequency Modulation=FM)
için farklılıklar gösterir. Bu iki modülasyon tipinin ayrı, ayrı ifadelerini çıkaralım.
4.2.1. FAZ MODÜLASYONU (PHASE MODULATION=PM) :
Eğer taşıyıcının açısı θ (t ) bilgi işareti m(t ) ’ye göre lineer olarak değişiyorsa bu
modülasyona faz modülasyonu denir.
Bu durum için taşıyıcının açısı;
θ (t ) = wct + k p .m(t ) + θ 0
m(t ) max = 1 ise 0 ≤ k p ≤ ∞ arasında değer alabilir.
Bu durumda m(t ) bilgi işareti normalleştirilmiş olup, k p (radyan/volt) olarak faz modülatör
sabiti adını alır.
m(t ) bilgi işareti taşıyıcısının ani fazını lineer olarak değiştirdiğinden modüle edilmiş işaret,
S PM (t ) = A.Cos ⎡⎣ wc t + k p .m(t ) + θ 0 ⎤⎦
95
Şeklinde yazılır. Blok olarak PM modülatörü Şekil 4.2’deki gibi bir yapı ile verilebilir.
FAZ MODÜLATÖRÜ
m(t ) S PM (t ) = A.Cos ⎡⎣ wc t + k p .m(t ) + θ 0 ⎤⎦
kp [rad/volt]
Şekil 4.2. Genel bir PM modülatörü blok yapısı
4.2.2. FREKANS MODÜLASYONU (FREQUENCY MODULATION0=FM)
Eğer, ani frekans wi (t ) bilgi işareti m(t ) ile lineer olarak değişiyorsa bu modülasyona
frekans modülasyonu (FM) denir.
wi (t ) = wc + k f .m(t )
k f frekans modülatör sabiti olup m(t ) max = 1 ise 0 ≤ k f ≤ ∞ arasında değer alabilir. Bu
durumda m(t) bilgi işareti normalleştirilmiş olup, k f (Hz/volt) olarak frekans modülasyon
indeksi veya frekans sapması adını alır. Modüle edilmiş işaretin açısı;
d
wi (t ) = θ (t )
dt
t t
θ (t ) = ∫ wi ( x).dx = ∫ [wc + k f .m( x)].dx
t0 t0
t
θ (t ) = wc t + ∫ k f .m( x).dx + wc t 0
t0
bulunur. Taşıyıcının açısı θ (t ) , bilgi işareti m(t ) ’nin entegrali ile orantılı olmasına karşılık
ani frekans m(t ) ile lineer olarak değişmektedir. Dolayısıyla FM işaretinin matematiksel
ifadesi;
⎡ t ⎤
S FM (t ) = A.Cos ⎢ wc t + k f ∫ m( x).dx + θ 0 ⎥
⎢⎣ t0 ⎥⎦
Blok olarak FM modülatörü Şekil 4.3’deki gibi bir yapı ile verilebilir.
FREKANSMODÜLATÖRÜ ⎡ t ⎤
m(t ) S FM (t ) = A.Cos ⎢ wct + k f .∫ m( x).dx + θ 0 ⎥
kf [Hz /volt] ⎢⎣ t0 ⎥⎦
Şekil 4.3. Genel bir FM modülatörü blok yapısı
96
***************
LEİBNİZ TEOREMİ:
b (t )
d b (t ) d d d
.∫ f ( x, t ).dx = f [b(t ), t ] b(t ) − f [a (t ), t ] a(t ) + ∫ f (x, t )dx
dt a ( t ) dt dt a (t )
dt
olarak bilindiğine göre frekans modülasyonlu işaret SFM(t)’nin ifadesinden ve

d
W(t) = ϕ (t )
dt
ilişkisinden
d
[ Wct + ∫ k f .m(x ).dx + φo ]
t
W(t) =
dt to
t
d d d
W(t) = Wc + kf .m(t).
dt
(t) - kf .m(to).
dt
(to) + kf ∫ dt m(x )dx
to
ani frekans ifadesi elde edilir.
***************
İdeal açı modülasyonlu işaret
geometrik yoldan, sabit A genlikli, wc açısal frekansıyla dönen

• Faz modülasyonu (PM) için fazdaki değişim m(t ) ile
• Frekans modülasyonu (FM) için fazdaki değişim m(t ) ’nin entegrali ile orantılı olan
bir fazör olarak gösterilebilir.
Im
A wc
ϕ (t )
θ (t ) Re
Şekil 4.3. Açı modülasyonlu işaretin kabaca fazör çizimi
• Faz Modülasyonu (PM)’nda ANİ AÇISAL FREKANS

•
d d
wi (t ) = θ (t ) = ⎡⎣ wc t + k p .m(t ) + θ 0 ⎤⎦
dt dt
d
wi (t ) = wc + k p m(t )
dt
97
elde edilir. Burada frekansın m(t ) ’nin türevi ile orantılı olduğu görülmektedir. Bu oldukça
açıktır. Çünkü taşıyıcının açısı m(t ) ile lineer olarak değiştiğinden, ani frekans açının türevi
olduğundan dolayı, taşıyıcının ani frekansı m(t ) ’nin türevi ile ilişkili olacaktır.
Kısaca;
PM için;
S PM (t ) = A.Cos ⎡⎣ wc t + k p .m(t ) + θ 0 ⎤⎦
FM için ise
⎡ t ⎤
S FM (t ) = A.Cos ⎢ wc t + k f ∫ m( x).dx + θ 0 ⎥
⎣⎢ t0 ⎦⎥
ifadesinden, bilgi işareti m(t ) açısından PM ve FM arasındaki farklılık kolayca görülebilir.
⎛ t −τ / 2 ⎞
ÖRNEK 1: m(t ) = ∏ ⎜ ⎟ darbe işareti, modülatör sabiti k p = π rad/volt olan PM
⎝ τ ⎠
modülatörü ile modüle edilecektir. Modülasyonlu işareti çiziniz.
m(t ) t
0 τ
t=0
θ0 + π
θ (t ) = wc t + k p .m(t ) θ0
t
1
fc
2
kp fc
fi (t ) = f c + m '(t )
2π t
−1
fc
2
S PM (t ) = A.Cos ( wc t + k p m(t ) + θ 0 )
A
t
98
m(t ) işareti t = 0 anında birim genlikte olduğunda, taşıyıcı k p .m(t ) radyan olarak ileri
fazdadır. Burada bu değer π’ye eşittir. t = τ için ise faz π radyan gerilemiş olur. ϕ(t) faz
fonksiyonunda ani değişimler olur. Taşıyıcı fazındaki kaymalar t = 0 ve t = τ de 1800 lik bir
açıya karşılık gelir. m(t ) ’nin etkisi, t = 0 ve t = τ de ϕ(t) faz fonksiyonunda ani uyarmalar
şeklindedir.
Ani frekans değişimine bakılırsa; t = 0 ve t = τ geçiş anlarında sonsuzdur. Pratikte darbe

işaretlerinin yükselme zamanlarının olması nedenleri ile faz ötelemesi yavaş olur ve
dolayısıyla ani frekanslar sonlu olur.
ÖRNEK 2 :
m(t) darbe işareti, taşıyıcıyı kf=0,1.Wc ile frekans modüle etmede kullanılacaktır.
Modüleli işareti çiziniz.
⎛ t −τ / 2 ⎞
m(t ) = ∏ ⎜ ⎟ darbe işareti, modülatör sabiti k f = 0.1wc Hz/volt olan FM modülatörü
⎝ τ ⎠
ile modüle edilecektir. Modülasyonlu işareti çiziniz.
m(t ) t
0 τ
t=0
1.1 f c
kf
fi (t ) = f c + m(t ) fc
2π t
0.1wcτ + θ 0
t
θ (t ) = wc t + k f .∫ m( x).dx + θ 0
t0 θ0 t
⎛ t ⎞
S FM (t ) = A.Cos ⎜ wc t + k f .∫ m( x).dx + θ 0 ⎟
⎜ ⎟
⎝ t0 ⎠
A
fc 1.1 f c fc
99
m(t ) işareti, t = 0 da frekansı f c ’den 1.1 f c ’ye çıkar, t = τ de yeniden f c ’ye düşer. Bu
zaman zarfında taşıyıcı frekansı 1.1 f c ’de kalır. Aynı zamanda 1.1 f c ‘lik frekans artımından
dolayı fazda 1.1wcτ radyanlık lineer artan bir faz oluşur.
m(t ) ’deki negatif değerlerin söz konusu olması halinde taşıyıcı frekansında azalma olacağı
buna karşılık fazda da azalma söz konusu olacağı açıktır.
S PM (t ) ve S FM (t ) arasındaki farklar bu iki örnekten kolayca görülmektedir. Burada aynı

m(t ) işareti için fazı ve frekansı modüle etmekte kullanılmıştır.
4.2.3 FAZ VE FREKANS MODÜLASYONUNDA MODÜLASYON İNDEKSLERİ
Genelde faz ya da frekans modülasyonlu işaretler
ve
θ (t)=w C t +ϕ (t) +θ 0
ϕ (t ) : Ani faz fonksiyonu
θ0 : Başlangıç fazı
ile verilmektedir.
Verilen bir m(t ) bilgi işareti için FM’de frekans sınırları (maksimum minimum frekanslarda)
d
m(t ) max ile orantılı, PM’de ise; m(t ) ile orantılıdır.
dt max
Ters olarak FM’da faz sınırları m(t ) ’ nin entegrali orantılı olup maksimum faz sapması ise
t
∫ m( x).dx
t0
ile, PM’de ise m(t ) ’nin maksimum değeri, m(t ) max ile orantılı olacaktır.
max
Buradan iki farklı ve tamamen ayrı modülasyon endeksleri tanımlanır. Bunların

karıştırılmaması gerekir. Bununla birlikte FM endeksi PM endeksi cinsinden ifade edilebilir.
PM ve FM indislerinde farklılıklar:
i. FM için ani frekans:
kf
fi (t ) = f c + m(t )
2π
m(t )
m(t ) 'nin normalize ifadesi mn (t ) =ˆ ’yi ani frekans ifadesinde yerine yazarsak;
m(t ) max
100
kf
fi (t ) = f c + m(t ) max mn (t )
2π
elde edilir. Frekans sapma indisi, 1 volt’a göre normalleştirilmiş modüle eden işarete bağlı
olarak FM için yazılır ise,
kf
Δf =ˆ m(t ) max Hz
2π
olacaktır. Bu değer taşıyıcının frekansının değişebileceği maksimum değerini yani tepe

frekans kayması (Peak frequency deviation)’ını verir.
kf
FM için ani faz; ani frekans ifadesi fi (t ) = f c + m(t ) max mn (t ) ifadesinde ikinci terimin
2π
entegrali olacaktır. Yani açı ani frekansın entegrali olduğundan;
t
θ (t ) = ∫ wi ( x).dx ifadesinden ani faz ise;
t0
t
ϕ (t ) = k f ∫ m( x).dx
t0
olacaktır. Sonuçta FM için faz modülasyon indisi;
t
β = ϕ (t ) max ⇒ β = k f ∫ m( x).dx
t0 max
Bu değer taşıyıcının açısının değişebileceği maksimum değerini yani tepe faz sapmasını
(Peak phase deviation)’ını verir.
t ∫ m( x).dx
ϕ (t ) = k f ∫ m( x).dx
t0
mn (t ) ⇒ mn (t ) =
t
∫ m( x).dx
t0 max
t0 max
Bu sonuçlardan FM işareti aşağıdaki gibi yazabiliriz.

t
∫ m( x).dx
S FM (t ) = A.Cos [ wc t + β .mn (t ) + θ 0 ]
t0
⇒ mn (t ) =
t
∫ m( x).dx
t0 max
ii. PM için ani faz:
ϕ (t ) = k p m(t )
101
m(t )
m(t ) 'nin normalize ifadesi mn (t ) =ˆ ’yi ani ani faz ifadesinde yerine yazarsak;
m(t ) max
ϕ (t ) = k p m(t ) max mn (t )
elde edilir. Faz sapma indisi, 1 volt’a göre normalleştirilmiş modüle eden işarete bağlı olarak
PM için yazılır ise,
β = k p m(t ) max rad.
olacaktır. Bu değer taşıyıcının faz değişebileceği maksimum değerini yani tepe faz sapmasını
(Peak phase deviation)’ını verir. Dolayısı ile ani faz sapması
ϕ (t ) = β .mn (t ) rad.
Elde edilir. PM için ani frekans (frekans sapma indisi)
d
wi (t ) = θ (t ) = wc + k p m '(t )
dt
k
fi (t ) = f c + p m '(t )
2π
k m '(t )
fi (t ) = f c + p m '(t ) max mn (t ) ⇒ mn (t ) =
2π m '(t ) max
ve buradan frekans sapma indisi

k
Δf = p m '(t ) max Hz. bulunur. Bu sonuçlardan PM işareti aşağıdaki gibi yazabiliriz.
2π
m(t )
S PM (t ) = A.Cos [ wc t + β .mn (t ) + θ 0 ] ⇒ mn (t ) =ˆ
m(t ) max
Bu sonuçları tablo 4.1 de özetlenmiştir.
Tablo 4.1. Frekans ve Faz modülasyon endeksleri

FM PM
t
Ani faz, ϕ (t ) = k f ∫ m( x).dx ϕ (t ) = k p m(t )

t0
Faz sapma endeksi, β [rad.] β = kf ∫ m( x).dx

t0
β = k p m(t ) max
max
kf kp
Ani frekans, fi (t ) fi (t ) = f c + m(t ) fi (t ) = f c + m '(t )
2π 2π
kf kp
Frekans sapma endeksi, Δf [Hz] Δf =ˆ m(t ) max Δf = m '(t ) max
2π 2π
102
Bu konuya ilişkin bir başka önemli özellik de, bilgi işareti m(t ) ’nin, entegral ve türev
devreleri kullanılarak sırasıyla faz modülatörü kullanılarak FM işaretini ve frekans
modülatörü kullanılarak PM işaretini elde edilebilir (Şekil 4.4 ve Şekil 4.5)
m(t )
t ⎡ t ⎤
FAZ S PM (t ) = A.Cos ⎢ wc t + k P ∫ m( x).dx + θ 0 ⎥ = S FM (t )
∫ (.).dx MODÜLATÖRÜ
t0 ⎣⎢ t0 ⎦⎥
Şekil 4.4. PM modülatörü ile FM işaretinin elde edilmesi
m(t ) d FREKANS S FM (t ) = A.Cos ⎡⎣ wc t + k f m(t ) + θ 0 ⎤⎦ = S PM (t )

dt MODÜLATÖRÜ
Şekil 4.5. FM modülatörü ile PM işaretinin elde edilmesi
ÖRNEK 3 : Sinüzoidal ton işareti m(t ) = a.Coswmt işaretinin frekans ve faz modülasyon
indekslerini bulunuz. ( Sinwmt0 = 0 )
m(t ) max = a
m '(t ) max = a.wm
t
a
∫ m( x)dx
t0
=
wm
max
İşaretin FM yapılması halinde :
kf kf
FM indisi: Δf =ˆ m(t ) max = .a
2π 2π
2.π .Δf Δf
t
a
PM indisi β = kf ∫ m( x).dx = kf = = [ rad .]
t0
wm wm fm
max
m(t ) = a.Coswmt bilgi işareti için FM modülasyonlu işaret ise;
S FM (t ) = A.Cos [ wc t + β .Sinwmt ]
Δf
ifadesiyle yazılabilir. oranı uygulamada oldukça yaygın şekilde kullanılır ve frekans
fm
sapma oranı (Frequency derivation ration ) denir.
İşaretin PM yapılması halinde:
103
kp kp
FM indisi Δf = m '(t ) max = a.wm = a.k p . f m
2π 2π
Δf
PM indisi β = k p m(t ) max = k p .a =
fm
m(t ) = a.Coswmt bilgi işareti için modülasyonlu PM işaretinin ifadesi;
S PM (t ) = A.Cos [ wc t + β .Coswmt ]
şeklinde yazılabilir. Buradan, sinüzoidal modülasyonda, genel olarak faz sapma endeksi β ‘
nın modülasyonun PM veya FM olmasına bakılmaksızın aynı olduğu söylenir. Bu durum
yalnızca tek ton işareti için söz konusudur.
4.3. AÇI MODÜLASYONLU İŞARETİN SPEKTRUMU
İdeal açı modülasyon fazörünü
S (t ) = Re ⎡⎣e jwct e j βϕ (t ) ⎤⎦
şeklinde göstermek çoğunlukla daha uygun olur. Aynı şekilde açıyı kartezyen koordinatlarda
yazılırsa,
S (t ) = A.Cos [ wct + β .ϕ (t ) + θ 0 ]
ve θ 0 = 0 alınarak,
S (t ) = [ A.Cos β .ϕ (t )] Coswc t + [ A.Sinβ .ϕ (t ) ] Sinwct
Buradaki kartezyen koordinatların dik bileşenleri
f c (t ) = A.Cos β .ϕ (t )
f q (t ) = A.Sinβ .ϕ (t )
Olarak alınırsa
S (t ) = f c (t ).Coswct + f q (t ).Sinwct
Şeklinde elde edilir. Bu açı modülasyonlu işaretin zarfı ve açısı ise;
z (t ) = V (t ) = f c 2 (t ) + f q 2 (t ) = A2Cos 2 βϕ (t ) + A2 Sin 2 βϕ (t ) = A
104
ASinβϕ (t )
ψ = tg −1 = tg −1 ( tg βϕ (t ) ) = βϕ (t )
ACos βϕ (t )
Bu eşitliklerden görüldüğü gibi zarfın bir sabit ve açının (ani faz açısının) dolayısıyla
frekansın da m(t ) bilgi işareti ile herhangi bir şekilde orantılı olduğu görülür.
m(t ) bilgi işaretinin bir fonksiyon içerisinde bulunması nedeni ile daha önceki türlerinde
olduğu gibi m(t ) ’nin M ( f ) spektrumundan yararlanarak S ( f ) spektrumunun elde edilmesi
kolayca mümkün olmaz. Bu nedenle β ’nın durumuna göre iki aşamada spektrum
incelenebilir.
4.3.1. DAR BANT FM (NARROW BAND FREQUENCY MODULATION =NBFM)
π
Faz modülasyon endeksi β [ rad .] olsun. Bu değer genellikle β < 0.2 [ rad .] yada
2
β < 0.6 [ rad .] olarak alınır. Bu faz modülasyon endeksi ile elde edilecek FM’lu işarete NBFM
işaret denir ve genlik modülasyonlu işaretin özelliklerini yaklaşık taşır. NBFM işaretin
frekans spektrumunu bularak bu özelliği görelim.
FM işaretinin genel ifadesi
SFM(t) = A. SFM (t)=A.Cos [ wc t + β .mn (t ) ]

t
∫ m( x).dx
t0
mn (t ) =
t
∫ m( x).dx
t0 max
şeklinde alalım.
SFM (t)=A.Cos [β.m n (t)] .Cosw c t − A.Sin [β.m n (t)] .SinWc t
ϕ2 ϕ4 ϕ6 ⎫
Cosϕ = 1 − + − + ... ⎪⎪
2! 4! 6! π Cosϕ ≅ 1
Cos ϕ = 1 - ⎬⇒ ϕ ⇒
ϕ3 ϕ5 ϕ7 ⎪ 2 Sinϕ ≅ ϕ
Sinϕ = ϕ − + − + ...
3! 5! 7! ⎪⎭
Bunun doğruluğunu bir örnekle verelim.
ϕ = 0.2 için; Cos 0.2 = 0.9801 ≅ 1

Sin0.2 = 0.1987 ≅ 0.2
ϕ = 0.5 için; Cos0.5 = 0.8776 ≅ 1
Sin0.5 = 0.4794 ≅ 0.5
105
yaklaşıklığı yapılabilir. Eğer,
∫ m( x).dx
t0
=1
max
İse FM işaretinin ifadesini,

t
S FM (t ) = A.Coswct − A.β.∫ m ( x ).dx .Sinw c t
t0
şekilde yazabiliriz. Spektrumu ise Şekil 4.6 verilmiştir. Bunun için S FM (t ) işaretinin Fourier
dönüşümü alınırsa;
A ⎛ 1 ⎞ 1
S FM ( f ) = ⎡⎣δ ( f − f c ) + δ ( f + f c ) ⎤⎦ − ⎜ A.β. M ( f ) ⎟ * ⎡⎣ δ ( f − f c ) − δ ( f + f c ) ⎤⎦
2 ⎝ jw ⎠ 2j
A 1 1
S FM ( f ) = ⎡⎣δ ( f − f c ) + δ ( f + f c ) ⎤⎦ + A.β. M ( f − f c ) − A.β. M ( f+f c )
2 4π ( f − f c ) 4π ( f+f c )
Elde edilir.
M(f )
S FM ( f ) A
A
2 2
f
− fc − fm − fc − fc + fm fc − fm fc fc + fm
Arg [ S FM ( f ) ]
π
fc − fm fc fc + fm
f
− fc − fm − fc − fc + fm
−π
Şekil 4.6 Spektrumu M ( f ) olarak verilen işaretin NBFM yapıldığında elde edilen spektrumu
Spektrumdan da görüldüğü gibi NBFM işaretin bant genişliği taşıyıcılı genlik modülasyonlu
işaretin spektrumuna benzemektedir. Buradaki spektrumdaki fark alt yan bant işaretinin
spektrumunda 180º fazın olmasıdır.
ÖRNEK: m(t ) = a.Coswmt işaretini, β = 0.2 olarak üreten FM modülatörüne

uygulanmaktadır. Modülasyonlu işaretin frekans spektrumunu ve fazörünü bulunuz ve çiziniz.
106
t
S NBFM (t ) = A.Coswc t − A.β.∫ m ( x ).dx .Sinw c t
t0
a ⎫
t
β = kf ∫ m( x).dx ⎪
wm ⎪
= kf
Δf
⎬ ⇒ β=
t0 max
k k ⎪ fm
ΔF = f m(t ) max = f a ⎪
2π 2π ⎭
Δf
S NBFM (t ) = A.Coswct − A. Sinwmt.Sinw c t
fm
=
A Δf A 1
S NBFM ( f ) = ⎡⎣δ ( f − f c ) + δ ( f + f c ) ⎤⎦ − ⎡⎣δ ( f − f m ) − δ ( f + f m ) ⎤⎦ * ⎡⎣δ ( f − f c ) + δ ( f + f c ) ⎤⎦
2 f m 2j 2j
A A.Δf
S NBFM ( f ) =
2
⎡⎣δ ( f − f c ) + δ ( f + f c ) ⎤⎦ +
4f m
{
δ ⎡⎣ f − ( f c +f m ) ⎤⎦ − δ ⎡⎣f- ( f c -f m ) ⎤⎦ + δ ⎡⎣ f+ ( f c +f m ) ⎤⎦
− δ ⎡⎣f+ ( f c -f m ) ⎤⎦ }
S FM ( f )
A A
2 AΔf 2
4 fm
f
− fc − fm − fc − fc + fm fc − fm fc fc + fm
Arg [ S FM ( f ) ]
−π
Şekil 4.7 m(t ) = a.Coswmt işaretinin β = 0.2 için spektrumu
NBFM fazör ifadesi ise:

Δf
S NBFM (t ) = A.Coswct − A. Sinwmt.Sinw c t
fm
Δf
S NBFM (t ) = A.Coswct − A. ⎡Cos ( w c − wm ) t − Cos ( w c + wm ) t ⎤⎦
2 fm ⎣
{ }
S NBFM (t ) = A.Re e jwct − A.
Δf
2 fm
{
Re e ( c m ) + A.
j w −w t Δf
2 fm
}
Re e ( c m )
j w +w t
{ }
107
⎪⎧ ⎡ Δf − jwmt Δf jwmt ⎤ ⎪⎫
S NBFM (t ) = A.Re ⎨e jwct ⎢1 − e + e ⎥⎬
⎩⎪ ⎣ 2 fm 2 fm ⎦ ⎭⎪
Bu ifadeyi çizersek Şekil 4. elde edilir.
Im S NBFM (t0 ) β 2
β 2 fm
fm wmt0
wmt0
Re
π
Şekil 4.7 m(t ) = a.Coswmt işaretinin β için NBFM fazör çizimi
2
Dar bant FM ifadesi ile taşıyıcılı genlik modülasyonlu işaret arasındaki benzerlik, NBFM
işaretinin genlik modülasyonlu işaretin elde edilmesine benzer yöntemle elde edilebileceğini
Şekil 4.8 de verilen blok yapıda gösterilmiştir.
m(t ) ∫ (.) dx
t0
β ≤ 0.5 S NBFM (t )
Sinwc t Coswc t
OSİLATÖR 90º FAZ

fc KAYDIRICI
Şekil 4.8.a NBFM işaretini üreten blok yapı
m(t ) β ≤ 0.5 S NBPM (t )
Sinwc t Coswct
OSİLATÖR 90º FAZ

fc KAYDIRICI
Şekil 4.8.b NBPM işaretini üreten blok yapı
108
4.3.2 TAŞIYICIYI, PERİYODİK BİLGİ İŞARETİNİN MODÜLE ETTİĞİ AÇI

MODÜLASYONLU İŞARETİN SPEKTRUMU
Bu bölümde m(t ) bilgi işaretinin periyodik olması halinde modülasyonlu işaretin

spektrumunun analitik yapısı ele alınacaktır. Modülasyonlu işaret;
S (t ) = A.Cos ( wc t + ϕ (t ) + θ 0 )
İfadesiyle verilmişti. İşaretin başlangıç fazını sıfır alıp üstel olarak yazarsak,
S (t ) = A.Cos ( wc t + ϕ (t ) ) = A.Re ⎣⎡e j ( c

w t +ϕ ( t ) )
⎤ ⎡ jϕ (t ) j wct ⎤
⎦ = A.Re ⎣e e ⎦
Elde edilir. Burada ani faz ifadesi; faz modülasyonu ise;
ϕ (t ) = k p m(t )
İle ifade edilirken, frekans modülasyonunda ise;

t
ϕ (t ) = k f ∫ m( x).dx
t0
Olacaktır ve burada ani faz;
z (t ) e jϕ (t )
şeklinde yazılabilir. Bilgi işaretinin Tm periyodu ile periyodik olması durumu için bu ifadenin
Fourier serisi açılımı yazılacak olursa:
∞
z (t ) = e jϕ (t ) = ∑ z .e
k =−∞
k
jkwm t
2π
Şeklinde yazılabilir. Burada wm = 2π f m = açısal hızdır. m(t ) ’nin periyodik bir fonksiyon
Tm
olması z (t ) ’ninde periyodik bir fonksiyon olması demektir. O halde açı modülasyonlu işaret
için;
⎧ ∞ ⎫ ⎧ ∞ ⎫
S (t ) = A.Re ⎨ ∑ zk e jwmt .e jwct ⎬ = A.Re ⎨ ∑ zk e j ( wc + kwm )t ⎬
⎩ k =−∞ ⎭ ⎩ k =−∞ ⎭
∞
S (t ) = A. ∑ zk .Cos ( wc + kwm )t
k =−∞
yazılabilir. Burada zk Fourier serisi katsayısı olup, frekans bileşenlerinin (harmoniklerin)

genlik değişimlerini verecektir.
109
Tm 2
jϕ ( t ) − jkwm t 1
zk =< e e >= ∫ e jϕ (t ) .e− jkwmt dt
Tm −Tm 2
ile verilir. Açı modülasyonlu işaretin frekans spektrumunu elde edildiğinde f c taşıyıcısı
civarında f m ’nin harmonikleri görülecektir, genlikleri ise A.zk ’ya bağlı olarak değişecektir.
Bunu S (t ) ’nin Fourier dönüşümünden görebiliriz.
⎡ ∞ ⎤
F [ S (t )] = F ⎢ A. ∑ zk .Cos ( wc + kwm )t ⎥
⎣ k =−∞ ⎦
∞
A
S ( f ) = . ∑ zk .{δ [ f − ( f c + kf m ) ] + δ [ f + ( f c + kf m ) ]}
2 k =−∞
ϕ (t ) ’nin periyodik olması halinde ise S ( f ) spektrumu f m [Hz] aralıklarla yerleşmiş sonsuz
zk A
sayıda harmonikten oluşacaktır. Bunların genlikleri ise ile değişmektedir. ϕ (t ) ’nin tek
2
bir sinüzoidal işaret ise zk için analitik ifade bizi BESSEL fonksiyonlarına götürür.
4.3.2.1 TEK TON İŞARETİ İÇİN FREKANS SPEKTRUMU
f m [Hz] frekanslı bir ton işaretini m(t ) = Sinwmt olarak açı modülasyonu inceleyelim. Bu
m(t ) = Sinwmt işaretinin ani açısı, PM modülasyonu için Sinüs, FM modülasyonu için
kosinüse özdeş olduğundan sinüzoidal modülasyon örneği hem FM ve hem de PM için açıklık
getirecektir. S (t ) ’nin frekans spektrumunu elde edilmesinde bütün sorun zk katsayılarının
bulunmasıdır.
Tm 2 Tm 2
jϕ ( t ) − jkwm t 1 1
∫ ∫
j β Sinwmt
zk =< e e >= e .e − jkwm t
dt = e j ( β Sinwmt − kwmt ) dt
Tm −Tm 2
Tm −Tm 2
x = wmt ⇒ dx = wm dt
π π
1 dx 1
∫e ∫π e
j ( β Sinx − kx ) j ( β Sinx − kx )
zk = = dx
Tm −π
wm 2π −
şekline dönüşür.Bu entegralin hesaplanması sonucu; sonsuz terimli serinin toplamı elde edilir.
Serinin genel terimi ise
(2 l + k )
∞
(−1)l ⎛ β ⎞
zk = ∑ ⎜ ⎟ = J k (β )
l = 0 l !(l + k )! ⎝ 2 ⎠
Bu ifade k . dereceden birinci çeşit BESSEL fonksiyonları olarak bilinir. β sabit olma koşulu
ile her bir k ’nın tam katları için bir sayısal değer söz konusudur. Bu ifadeden S (t ) , açı
modülasyonlu işaretin harmoniklerinin genlik değişimleri bulunur.
110
k . katsayı (harmonik) değeri, β faz modülasyon indeksine bağlıdır. k tamsayı olması

halinde, aşağıdaki ifade dalga şeklinin katsayılarla ilişkisini belirler;
⎧ J (β ) k çift ise
z− k = J − k ( β ) = (−1) k J k ( β ) = ⎨ k
⎩ − J k (β ) k tek ise
zk = J k ( β )
Bu değerlerin fourier serisi katsayıları zk ’da yerine yazmak için z (t ) de yerine yazarak;
∞
z (t ) = e jϕ (t ) = ∑ z .e
k =−∞
k
jkwm t
İfadeleri düzenlenerek;
z (t ) = J 0 ( β ) + J1 ( β ) ⎡⎣ e jwmt − e − jwmt ⎤⎦ + J 2 ( β ) ⎡⎣e j 2 wmt + e− j 2 wmt ⎤⎦ + + J 3 ( β ) ⎡⎣ e j 3 wmt − e− j 3 wmt ⎤⎦ + ...

∞ ∞
z (t ) = J 0 ( β ) + 2∑ J 2 k ( β ).Cos 2kwmt + j 2∑ J 2 k −1 ( β ).Sin 2(k − 1) wmt
k =1 k =1
z (t ) ifadesinin bu şekli sinüs ve kosinüs fonksiyonları şeklinde yazarak; dc bileşen, çift ve tek
harmoniklerin toplamından oluştuğu görülür. Bu eşitliklerden modülasyonlu işaret S (t ) ’yi
yeniden yazarsak;
S (t ) = A.Re ⎡⎣e jϕ (t ) e jwct ⎤⎦ ⎫

⎪ ∞
∞ ⎬ ⇒ S (t ) = A ∑ J k ( β )Cos ( wc + kwm )t
z (t ) e jϕ ( t ) = ∑J
k =−∞
k ( β )e jkwmt ⎪
⎭
k =−∞
Elde edilir. Açı modülasyonlu işaret;
S (t ) = Cos ( wc t + β .Sinwmt )
ifadesi ile verildiğinde, bu ifadenin seri açılımı aşağıdaki gibi olacaktır.
S (t ) = A.J 0 ( β ).Coswct ⇒ Taşıyıcı

∞
+ A∑ J 2 k ( β ).Cos ( wc − 2kwm )t ⇒ AYB çift harmonik
k =1
∞
+ A∑ J 2 k ( β ).Cos ( wc + 2kwm )t ⇒ ÜYB çift harmonik
k =1
∞
− A∑ J 2 k −1 ( β ).Cos ⎡⎣ wc − ( 2k − 1) wm ⎤⎦ t ⇒ AYB tek harmonik
k =1
∞
+ A∑ J 2 k −1 ( β ).Cos ⎡⎣ wc + ( 2k − 1) wm ⎤⎦ t ⇒ ÜYB tek harmonik
k =1
111
Frekans düzleminde ise;

A
S (t ) = .J 0 ( β ).[δ ( f − f c ) + δ ( f + f c ) ]
2
A ∞
+ ∑ J 2 k ( β ).{δ [ f − ( f c − 2kf m ) ] + δ [ f + ( f c − 2kf m ) ]}
2 k =1
A ∞
+ ∑ J 2 k ( β ).{δ [ f − ( f c + 2kf m ) ] + δ [ f + ( f c + 2kf m ) ]}
2 k =1
A ∞
{ }
− ∑ J 2 k −1 ( β ). δ ⎡⎣ f − ( f c − ( 2k − 1) f m ) ⎤⎦ + δ ⎡⎣ f + ( f c − ( 2k − 1) f m ) ⎤⎦
2 k =1
A ∞
{ }
+ ∑ J 2 k −1 ( β ). δ ⎡⎣ f − ( f c + ( 2k − 1) f m ) ⎤⎦ + δ ⎡⎣ f + ( f c + ( 2k − 1) f m ) ⎤⎦
2 k =1
Biçiminde elde edilir. Bu son eşitliklerden FM veya PM işaretlerin frekans spektrumlarının

tek bir ton işareti için, taşıyıcı ile üst ve alt yan banda ait sonsuz sayıda harmonikler içerdiği
görülmektedir.
Konuya açıklık getirmek üzere bir başka yoldan spektrumu elde etmeye çalışalım. Maksimum
uzanımı 1V olan bir sinüzoidal m(t ) işaretinin açı modülasyonlu ifadesi;
S (t ) = A.Cos ( wc t + β Sinwmt )
şeklinde verilmişti. Burada
fi (t ) = f c + β f mCoswmt
olacaktır. Δf maksimum frekans sapması veya frekans modülasyon endeksi bu ton işareti için
Δf = β f m [ Hz ]
elde edilir. Bu verilerle modülasyonlu işareti yeniden düzenlersek;
S (t ) = A.Cos ( wc t + β Sinwmt ) = A.Cos ( β Sinwmt ) .Coswc t − A.Sin ( β Sinwmt ) .Sinwc t
Burada; Cos ( β Sinwmt ) ifadesini ele alalım. Bu ifade açısal frekansı wm olan, çift bir
wm
fonksiyondur. Bu nedenle f m = ana frekansında Fourier serisine açılabilir. Fourier serisi
2π
katsayısı β ’nın bir fonksiyonu olur ve ayrıca ifade çift fonksiyon olduğundan tek
harmonikler sıfırdır. Serinin açılımı;
Cos ( β Sinwmt ) = J 0 ( β ) + 2 J 2 ( β ).Cos 2 wmt + 2 J 4 ( β ).Cos 4 wmt + ... + 2 J 2 k ( β ).Cos 2kwmt + ...
Şeklinde yazılabilir. Diğer yandan Sin ( β Sinwmt ) tek fonksiyon olup, Fourier serisi açılımında
yalnızca tek harmonikler bulunur. Serinin açılımı ise;
112
Sin ( β Sinwmt ) = 2 J1 ( β ).Sinwmt + 2 J 3 ( β ).Sin3wmt + ... + 2 J 2 k −1 ( β ).Sin(2k − 1) wmt + ...
Şeklinde yazılabilir. J k ( β ) birinci türden k . dereceden BESSEL fonksiyonları olarak

tanımlanmıştır. Dolayısıyla J k ( β ) ’nın sayısal değerleri tablolar halinde verilmektedir. Bu
ifadeler S (t ) ifadesinde yerine yazılıp düzenlenirse;
S (t ) = J 0 ( β ). A.Coswc t − J1 ( β ). A. ⎡⎣Cos ( wc − wm ) t − Cos ( wc + wm ) t ⎤⎦

+ J 2 ( β ). A. ⎡⎣Cos ( wc − 2 wm ) t + Cos ( wc + 2 wm ) t ⎤⎦
− J 3 ( β ). A. ⎡⎣Cos ( wc − 3wm ) t − Cos ( wc + 3wm ) t ⎤⎦ + ...
Elde edilir. Modülasyonlu işaretin spektrumu A = 1 ve pozitif spektrum olarak Şekil 4.9’da
verilmiştir. Spektrum J 0 ( β ) genliğinde, f c frekansında taşıyıcı bileşeni ve bunun etrafında
± f m , ± 2 f m , ± 3 f m , ... aralıklarla yerleşmiş harmonikler görülecektir.
S FM ( f )
J1 ( β )
J2 (β ) J 2 (β )
J 4 (β ) J 0 (β ) J3 (β ) J4 (β )
J5 (β )
fc − 5 fm fc − 3 fm fc − fm
f
fc − 4 fm fc − 2 fm fc fc + fm fc + 2 fm fc + 3 fm fc + 4 fm fc + 5 f m
J5 (β )
J3 (β )
J1 ( β )
Şekil 4.9 Sinüzoidal bilgi işaretinin modüle ettiği, açı modülasyonlu işaretin taşıyıcı
genliği A = 1 alınarak pozitif spektrumu.
4.3.2.2 BESSEL KATSAYISININ ÖZELLİKLERİ
Fourier serisi açılımındaki spektral bileşenlerin genliklerini oluşturan Bessel fonksiyonunun

kullandığımız bölümü Şekil 4.10’da görülmektedir. β = 0 için tüm diğer J k değerleri sıfıra
eşit iken J 0 (0) = 1 olduğu görülmektedir. Bunun anlamı modülasyon olmaması durumunda
yan bantların genliklerinin sıfır olduğu sadece taşıyıcının genliğinin söz konusu olduğudur. β
sıfırdan itibaren biraz arttığında yüksek k değerlerine sahip J k ’lar ihmal edilebilir
seviyelerdedir. k = 1 için J1 ( β ) birim büyüklükle kıyaslanabilir bir değere sahiptir. Bunun
sonucunda;
113
J k (β )
1
k=0
k=1
0.5 k=2
k=3 k=4
k=5
0 β
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
-0.5
Şekil 4.10 Bessel fonksiyonunun değişimi
2
⎛β ⎞
β 1 ⇒ J 0 (β ) ≅ 1 − ⎜ ⎟
⎝2⎠
k
1 ⎛β ⎞
J k (β ) ≅ ⎜ ⎟ k ≠0
k !⎝ 2 ⎠
Yazılabilir. β ’nın çok küçük değerleri için Açı modülasyonlu işaret, bir taşıyıcı ve taşıyıcı
frekansı f c ’nin iki yanında f c ± f m de oluşan bir çift yan bant ile ortaya çıkar. β ’nın artması
önce J1 ( β ) artmasına ve J 2 ( β ) ‘nında ihmal edilemeyecek değerler almasına neden
olacaktır. β değerleri arttıkça J 3 ( β ), J 4 ( β ), J 5 ( β )... büyüklükleri de f c ’nin iki yanında
f c ± 3 f m , f c ± 4 f m gibi frekans bileşenleri oluşacaktır.
∞ ∞
∑
k =−∞
J k (β ) = 1 ⇒ ∑J
k =−∞
2
k (β ) = 1
Frekans modülasyonunun daha önce incelenen lineer modülasyondan önemli bir farkı da,
frekans modülasyonlu işarette taşıyıcı frekansındaki spektral bileşenin genliği sabit olmayıp
β ’ya bağlıdır. Ancak FM işaretinin daha önce hesapladığımız zarfının sabit bir genliği vardır.
Bu sebeple böyle bir işaretin gücü sabit ve modülasyondan bağımsızdır. O halde birim
genlikli bir S (t ) modülasyonlu işaretin gücü;
1
P =< S 2 (t ) >= ⎡volt 2 ⎤⎦
2 ⎣
114
A genlikli bir işaretin gücü ise
A2
P =< S 2 (t ) >= ⎡⎣ volt 2 ⎤⎦
2
eşittir. Görüldüğü gibi güç, faz sapma β ’dan da bağımsızdır. FM işaretinin elde edilmesi için
taşıyıcı modüle edildiğinde, yan bantlardaki güç aslında taşıyıcıda mevcut güçten
karşılanmaktadır. Aynı sonuç birim genlikli taşıyıcı işaret içinde,
∞
J 02 + 2 J12 + 2 J 22 + .... + 2 J k2 + ... = ∑ J k2 ( β ) = 1
k =∞
yardımıyla bulunabilir. Bessel katsayıları ile ifade edilen modüleli işaretin karesini alıp
ortalamasını bulursak
1⎡ 2 ∞
⎤ 1
P= ⎢
2⎣
J 0 + 2 ∑
k =1
J k2 ⎥ = ⎡⎣volt 2 ⎤⎦
⎦ 2
elde edilir. Bessel fonksiyonunun incelenmesinde β ’nın değişik değerleri için J 0 ( β ) = 0

olduğu görülür. Bunun anlamı β ’nın bu değerlerinde tüm gücün yan bantlarda olduğudur.
ÖRNEK: A=1 olan S FM (t ) işareti, genliği 1 volt olan tek ton işaretinin f c frekansında bir
taşıyıcıyı modüle etmesiyle elde edilmiştir. β = 3 [ rad .] olarak verildiğine göre pozitif
frekans spektrumunu bulunuz.
S (t ) = Cos ( wc t + β .Sinwmt )
S (t ) = J 0 ( β ).Coswc t − J1 ( β ). ⎡⎣Cos ( wc − wm ) t − Cos ( wc + wm ) t ⎤⎦
+ J 2 ( β ). ⎡⎣Cos ( wc − 2wm ) t + Cos ( wc + 2wm ) t ⎤⎦
− J 3 ( β ). ⎡⎣Cos ( wc − 3wm ) t − Cos ( wc + 3wm ) t ⎤⎦ + ...
Bessel tablosunda faz modülasyon endeksi 3 için:
J 0 (3)=-0,2601; J1 (3)=0,3391; J 2 (3)=0,4861; J 3 (3)=0,3091; J 4 (3)=0,1320; J 5 (3)=0,04303

J 6 (3)=0,01139; J 7 (3)=0,002547
115
S FM ( f ) 0.486
0.486
0.339 0.309
0.132
0.132
0.043
fc − 5 fm fc − 3 fm fc − fm fc
f
fc − 4 f m fc − 2 fm fc + f m fc + 2 fm fc + 3 fm fc + 4 fm fc + 5 f m
0.043
-0.26
0.309
0.339
4.3.2.3 SİNUSOİDAL OLARAK MODÜLE EDİLMİŞ BİR FM İŞARETİN BANT

GENİŞLİĞİ
Prensip olarak bir FM modülasyonlu işaretin sonsuz sayıda yan bantları vardır ve böyle bir
işaretin bant genişliği teorik olarak sonsuzdur. Pratikte ise herhangi bir β değeri için toplam
gücün büyük bir bölümünün belli frekans aralığındaki yan bantlarda olması söz konusudur.
Bu belirli bandın dışında kalan yan bantlar dikkate alınmasa bile işarette önemli bir bozulma
olmayacaktır. Bant sınırlamasından kaynaklanan bozulmaya rağmen bant sınırlayıcı filtreden
%98 ya da daha fazla oranda güç geçirilmesi mümkündür.
Bessel fonksiyonlarına ait tabloda örneğin β = 1 olduğunda k = 1, 2,3 için güç yazılacak
olursa
1⎡ 2 ∞
⎤ 1 1
P= ⎢
2⎣
J 0 + 2 ∑
k =1
J k2 ⎥ = J 02 (1) + J12 (1) + J 22 (1) = (0, 7652) 2 + (0, 4401) 2 + (0,1149) 2
⎦ 2 2
P = 0, 289 + 0,193 + 0, 013 = 0, 495 ⎡⎣ volt 2 ⎤⎦
1
Pmax = olduğuna göre, gönderilen gücün maksimum güce oranı ise
2
P 0, 495
= = % 99
Pmax 0,5
olmaktadır. Bessel tablosunda iletim gücünün %98’i için n değerlerinin altları çizilmiştir. Bu
hemen, hemen daima k = β + 1 ’den sonra ortaya çıkar. Buna göre sinüzoidal işaretin
modülasyonda FM işaretinin iletimi ya da alınması için gereken bant genişliği
B = 2( β + 1) f m Hz
İfadesi ile bulunur. Örneğin; β = 5 değeri için k = β + 1 = 6 olacak ve f c civarında 6.

harmonik bileşenleri söz konusu olacaktır. Yani f c ± 6 f m olmaktadır.
116
Sinüzoidal ana bant işareti için frekans modülasyon indeksi Δf = β f m olduğundan
B = 2( β + 1) f m ⎫ Δf
⎬ ⇒ B = 2( + 1) f m = 2(Δf + f m )
Δf = β f m ⎭ fm
yazılabilir. Eğer bunu sözcüklerle ifade edersek; bant genişliği modüle eden frekans ve
maksimum frekans sapması toplamının iki katı kadardır. Bant genişliği için bu kural
CARSON kuralı olarak adlandırılır. CARSON kuralı β ’nın çok küçük değerleri için de
uygunlukla kullanılabilir.
β 1 için yaklaşık bant genişliği B ≅ 2 f m Hz alınabilir.

β 1 için, bant genişliğini yeniden düzenlenirse;
⎛ f ⎞ ⎛ 1⎞
B = 2(Δf + f m ) = 2Δf ⎜1 + m ⎟ = 2Δf ⎜1 + ⎟
⎝ Δf ⎠ ⎝ β⎠
elde edilir. β ’nın 1’den çok, çok büyük olması son terimi iptal ederek
B ≅ 2Δf Hz
elde edilir. Genel olarak CARSON KURALI aşağıdaki şekilde özetlenebilir.
0 0,5 20
β
B = 2( β + 1) f m
B = 2 fm B = 2Δf
B = 2(Δf + f m )
4.4. FM İŞARETİNİN ÜRETİLMESİ
Frekans modülasyonlu işaretin üretilmesinde iki temel yöntem kullanılır.
1. Direk yöntem (Parametre değişim yöntemi).

2. İndirek yöntem (Armstrong yöntemi).
4.4.1. DİREK YÖNTEM
FM işaretinin yapısını üreten sistem bir osilatör devresidir. Osilatörün frekansı, devredeki
bobinin ve kapasitenin değerine bağlı olarak değişmektedir. Eğer osilatör devresinin
frekansını m(t ) bilgi işaretiyle değiştirebilirsek FM modülasyonu yapmış oluruz. Bu amaçla
osilatör devresine gerilimle kapasitesi değişen varikap diyot elemanı kullanılarak devrenin
117
frekansı değiştirilir. Şekil 4.11 verilmiştir.
CV
Osilatör
C0 L0 devresi
m(t )
Şekil 4.11 Direk yöntemle FM işaretinin elde edilmesi
Şekil 4.11’de görüldüğü gibi gerilimle değişken kapasite olarak varikap diyotlar kullanılıyor.
Diyota tıkama yönünde uygulanan gerilim arttırıldıkça, geçiş bölgesi genişliği artmakta ve
dolayısıyla CV kapasitesi azalmaktadır. (Şekil 4.12 )
CV [ pF ]
4
3.2 1N 914
2.4
1.6 1N 916
0.8
0 V
5 10 15 20 25
Diyodun ters gerilim voltajı
Şekil 4.12 Varikap diyotun gerilimle kapasitesinin değişim karakteristiği
C = εA / d
ε .S
Çünkü C =
d
olduğundan kapasite yüzeylerinin alanı S ⎡⎣ m 2 ⎤⎦ ile doğru, yüzeylerin uzaklığı d [ m] ile ters
orantılıdır. Dolayısıyla diyota geçirme yönünde uygulanan gerilim arttırıldıkça, tıkama
bölgesi genişliği d azalacak ve CV kapasitesi artacaktır. Örneğin 4V luk tıkama geriliminde
tipik olarak 20 pF lık kapasite elde edilmektedir. Direkt yöntemin blok gösterimi ise Şekil
4.13 verilmiştir.
VVC
m(t ) Voltage variable OSİLATÖR S FM (t )
capacitor
Şekil 4.13 Direk yöntemle FM işaretini üreten blok yapı
118
4.4.2. İNDREKT YÖNTEM (DOLAYLI MODÜLASYON) (Armstrong

Yöntemi)
Sinüzoidal modülasyonlu bir FM işaretinin frekansı her an değişmektedir. Aynı zamanda

işaret, n frekans çarpıcı bir devreye uygulandığında da her bir ani frekansın n ile çarpılmak
suretiyle frekans çarpıcı çıkışında elde edilir. Bu durum Şekil 4.14 de verilmiştir. Kısaca
çarpıcı çıkışında,
n
f c ± Δf ⇒ n. f c ± n.Δf
Olacaktır.
fc n. f c
Δf n
n.Δf
Frekans çarpıcı
β n.β
Şekil 4.14 Frekans çarpıcının giriş çıkış ilişkisi
Dolaylı FM modülasyonunda faz modülatörü kullanılır. Bunun için bilgi işareti m(t ) ’nin
entegrali alınarak faz modülatörüne uygulanır. Genelde modülatör çıkışında elde edilen
modülasyonlu işaret dar bantlı olacaktır. Fakat FM dalga biçimi genellikle taşıyıcı frekans ve
frekans sapması Δf olan bir geniş bant FM işaretidir. Dar bant FM dalga biçimi frekans
çarpma yoluyla bir geniş bant FM dalga biçimine dönüştürülür. Şekil 4.14’de görüldüğü gibi
çarpıcı belirli bir sayıyla çarpan doğrusal olmayan bir devredir. Bir başka deyişle n ile
çarpan, bir frekans çarpıcının girişine Cosθ (t ) işareti uygulanırsa çıkışından Cos [ n.θ (t ) ]
işaretini üretecektir. Kısaca bir frekans çarpıcı devre harmonik üretecidir. Dolayısıyla n ile
çarpma, n. harmoniği seçip almaktır.
Sinüzoidal bir m(t ) işaretinin FM modülasyonu yapılırsa;
S FM (t ) = A.Cos [ wc t + β .Sinwmt ]
S FM (t ) = A.Cos [ β .Sinwmt ] .Coswc t − A.Sin [ β .Sinwmt ].Sinwc t
π
Burada β olsun. Bu ise dar bant FM modülasyonlu işarettir. Dolayısıyla;
2
S FM (t ) = A.Coswc t − A.β .Sinwmt.Sinwct
Yazılabilir. Bu ifadelerden de görüldüğü gibi bu dar bantlı işareti elde etmek için Şekil4.15
verilen blok devre kullanılır. Bu bloktan görüldüğü gibi taşıyıcı işaret sinüs veya kosinüs
olarak elde edilerek Sinüslü ifade bilgi işaretiyle çarpılıp taşıyıcı işaret eklenerek dar bantlı
FM işareti elde ediliyor.
119
t ⎡t ⎤
S FM (t ) = A.Coswc t − A.β ⎢ ∫ m( x).dx ⎥ Sinwct
m(t ) ∫ (.) dx
t0
β ≤ 0.5
⎢⎣ t0 ⎥⎦
Sinwct Coswc t
π
−
2
OSİLATÖR
fc
Şekil 4.15 Dar bant FM işaretini üreten blok yapı
Dar bant işaretinden geniş bantlı FM işaret elde etmek için ise dar bantlı modülasyon işareti
yeni bir taşıyıcı ile çarpılarak elde edilir. Blok olarak dolaylı modülasyon işaretini elde etmek
için kullanılan yöntem Şekil 4.16’da blok olarak verilmiştir.
t f1 f2 f3 fC
m(t ) ∫ (.) dx
t0
β ≤ 0.5 n1 n2
Δf
S FM (t )
Sinwct Coswc t
π
−
2
OSİLATÖR OSİLATÖR
f C1 f0
Şekil 4.16 Dolaylı modülasyon yöntemiyle geniş bant FM işaretinin üretilmesi
Dolaylı modülasyonda yapılan kabulleri;
• β 0.2 veya β 0.5 [rad] alınır.

• f c = 100 MHz ve Δf = 75 KHz olur.
• m(t ) ’nin frekans sınırları 100 Hz − 15 KHz arasında alınır.
• fC1 = 100 KHz ve f 0 = 9.5 MHz ve n = n1.n2 < 1600 alınır.
ÖRNEK: m(t ) işaretinin frekans sınırları 100 Hz − 15 KHz olup f1 = 100 KHz ve Δf1 = 20 Hz ,
β = 0.2 rad ile dar bant FM işareti Δf = 75KHz ve f c = 100MHz iletilecektir. İkinci osilatör
frekansı f 0 = 9.5MHz olduğuna göre n değerini bulunuz.
120
f1 f2 f3 fC
n1 n2
Δf1 Δf 2 Δf 3 Δf
OSİLATÖR
f 0 =9.5 MHz
Sinüzoidal modülasyonda frekans sapması Δf = β f m olduğundan

Δf min = 0.2. f m = 0.2.100 = 20 Hz
Δf max = 0.2. f m = 0.2.1500 = 3 KHz
Δf = 75 KHz çıkışını elde etmek için n gibi bir çarpıcı kullanırsak;
20.n = 75000
n = 3750
20 Hz ⇒ ( 3750 ) ⇒ 75 KHz
taşıyıcı işaret için ise; 100 KHz ⇒ ( 3750 ) ⇒ 375000 KHz , istenilen taşıyıcı elde edilemedi.
O halde n1.n2 = 3750 olmalıdır. Bunu sağlamak için n1 = 75 ve n2 = 50 şeklinde çarpanlara
ayrıştırılabilir. Bu durumda istenilen sonuç elde edilip edilmediğini araştıralım.
f 2 = n1. f1 = 75.100 KHz = 7.5 MHz ⎫ f3 = 9.5 − 7.5 MHz = 2 MHz ⎫

⎬ ⇒ ⎬⇒
Δf 2 = n1.Δf1 = 75.20 Hz = 1.5 KHz ⎭ Δf3 = 1.5 KHz ⎭
f 2 = n2 . f 3 = 50.2 MHz = 100 MHz

Δf = n2 .Δf3 = 50.1,5 KHz = 75 KHz
olduğundan sonuç olarak n1 = 75 ve n2 = 50 alınır. FM işaretinin ifadesi ise
S FM (t ) = Cos ⎡⎣ 2π 108 t + 0, 2.75.50.mn (t ) ⎤⎦

t
∫ m( x).dx
S FM (t ) = Cos ⎡⎣ 2π 108 t + 750.mn (t ) ⎤⎦ ve mn (t ) =
t0
elde edilir.
t
∫ m( x).dx
t0 max
PROBLEM: m(t ) işaretinin frekans sınırları 300 Hz − 3,3KHz olup FM ile iletilmektir. FM
üretiminde dolaylı yöntem kullanılmaktadır. β = 0.5 rad , f1 = 100 KHz , f 0 = 9.5MHz
olduğu ve çıkıştaki işaretin Δf = 75KHz ve f c = 100MHz olması sağlanacak şekilde n
değerini belirleyiniz.
121
f1 f2 f3 fC
n1 n2
Δf1 Δf 2 Δf 3 Δf
OSİLATÖR
f 0 =9.5 MHz
f 2 = n1. f1 ⎫
Δf 2 = n1.Δf1 ⎪
⎪ f c = n2 . ( f 2 ± f 0 )
f3 = f 2 ± f 0 ⎪⎪
⎬ ⇒ f c = n2 . ( n1. f1 ± f 0 ) ⇒ n1 = 5, n2 = 100
Δf 3 = Δf 2 ⎪ Δf = n1.n2 .Δf1
f c = n2 . f 3 ⎪
⎪
Δf = n2 .Δf 2 ⎪⎭
4.5. AÇI MODÜLASYONLU İŞARETİN ALINMASI
Verici çıkışında PM ve FM işareti A genliğine sahip olacak şekilde üretilir. Bu işaretin alıcı
tarafa varışı süresinde iletim bandında çeşitli etkenlerle, sabit genlik özelliğini koruyamaz.
Ancak işaret alıcı tarafa oldukça zayıflatılmış olarak varır. Genel bir açı alıcı blok devresi
Şekil 4.17’de verilmiştir.
ANTEN
FMW : 88-108 MHz
f IF = 10, 7 MHz
S r (t ) S (t ) R(t ) x(t ) AÇI m '(t )

RF KUV. IF KUV. LİMİTÖR DEMODÜLATÖRÜ
f IF ± 75 KHz
CL (t )
f L = fC + f IF
Akortlama
LOKAL
OSİLATÖR
Şekil 4.17. Genel bir Açı alıcı blok yapısı
S r (t ) = Ar (t ).Cos [ wct + ϕ (t ) + θ 0 ] Ar (t ) A
122
şeklindedir. S r (t ) modülasyonlu işaret RF bandından seçilerek karıştırılır ve ara frekansa

taşınır. FM alıcılarında ara frekans değeri 10, 7 MHz ’dir. Düşük frekansa indirilen
modülasyonlu işaret ara frekans katında yükseltilerek, genlikteki istenmeyen değişmeler bir
sınırlama devresi (limitör) yardımıyla düzeltilir. Bu işlemden sonra değişen zarf genliği sabit
ve Ar ’ye eşit bir değere getirilmiştir. Demodülatör girişine uygulanan x(t ) işaretinin zarfı ve
açısı ise;
x(t ) = Ar Cos ( wi t + ϕ (t ) + θ 0 )
veya
x(t ) = ⎡⎣ Ar Cos (ϕ (t ) + θ 0 ) ⎤⎦ .Coswi t − ⎡⎣ Ar Sin (ϕ (t ) + θ 0 ) ⎤⎦ .Sinwi t
z (t ) = ⎡⎣ Ar Cos (ϕ (t ) + θ 0 ) ⎤⎦ + ⎡⎣ Ar Sin (ϕ (t ) + θ 0 ) ⎤⎦ = Ar
2 2
A Sin (ϕ (t ) + θ 0 )
Ψ = tg −1 r = ϕ (t ) + θ 0
Ar Cos (ϕ (t ) + θ 0 )
bulunur. Alıcıda akordlama ile seçilen işaret;
S r (t ) = Ar (t ).Cos [ wc t + ϕ (t ) + θ 0 ]
alıp m(t ) bilgi işaretini yeniden elde etmemizi sağlayan demodülatör düzenlerine ihtiyaç
vardır. Bu demodülatör ancak faz dedöktörleriyle sağlanır. Çünkü yukarıda bulunan
modülasyonlu işaretin zarfı sabit olup açısı m(t ) işaretiyle değişmektedir. Bir faz dedöktörü
Şekil 4.18 görülmektedir. Çoğu kez böyle bir düzenleme, giriş işaretinin Arctg fonksiyonu
olan sayısal bir bilgisayar ile gerçeklenebilir.
LPF
Sinwi t
π f q (t )
− tg −1
2 LOKAL ϕ (t ) + θ 0
Sr (t ) f c (t )
Coswi t OSİLATÖR
LPF
Şekil 4.18 Faz dedektörü blok yaısı
Uygulamada açı demodülasyonu için 3 temel yöntem uygulanır.
1. Frekans ayırma (Frequency discrimination)

2. Faz işleme (Phase tracking)
3. Sıfır geçiş sayıcıları (Zero cross counter)
4. PLL
123
Bunların dışındaki yöntemlerin (frekans kompanzasyonu, frekans izleyen geri besleme

“frequency feedback” gibi) hemen hepsi bu sayılan 3 yöntemin bileşiminden biridir. Şimdi bu
yöntemleri inceleyelim.
4.5.1. FREKANS AYIRMA
Frekans ayrıma (discrimination) terimi, modüle edilmiş işaretin frekansındaki ani sapmaları,
bu değişimle orantılı biçimde, genlik değişimlerine dönüştüren bir işlemi belirtir. Bu
gerçekten de modülasyon işleminin tersidir. Bu işlemi gerçekleştirmekte çeşitli yöntemler
kullanılır.
• FREKANS MODÜLASYONUNDAN GENLİK MODÜLASYONUNA DÖNÜŞÜM
FM işaretinin demodulasyonunda frekans ayırma yönteminin gerçeklenmesinde kullanılan

yollardan biri FM-AM dönüşümüdür. Bu yolun ana prensibi, bilgi işareti m(t ) ’nin, an frekans
ifadesinden hatırlanabileceği gibi, açının türevi ile orantılı olmasıdır. FM modülasyonlu
işaretin açı ifadesi;
t
θ (t ) = wIF t + k f ∫ m( x)dx = wIF t + ϕ (t ) + θ 0
t0
Ani frekans ifadesi;
d
θ (t ) = wi (t ) = wIF + k f .m(t )
dt
1 d
fi (t ) = θ (t ) = f IF + Δf .m(t ) 0 ≤ m(t ) ≤ 1
2π dt
Eğer limitör çıkışında elde edilen x(t ) işaretine ideal türev alma işlemi uygulanırsa hem FM
hem de AM özelliklerini içeren bir işaret elde edilecektir. Kosinüsün türevinden kaynaklanan
negatif işaret, bu yöntemin uygulanmasında bir engel oluşturmaz. Limitör çıkışı;
x(t ) = Ar Cosθ (t )
olduğu bilindiğine göre bu ifadenin türevi
d d ⎡d ⎤
x(t ) = Ar Cosθ (t ) = ⎢ θ (t ) ⎥ . Ar .Sinθ (t ) = Ar .θ '(t ).Sinθ (t )
dt dt ⎣ dt ⎦
x(t ) ‘nin ara frekansta bir işaret olduğu unutulmamalıdır. Bu ifade 2π ’ye bölünürse,
1 A
x '(t ) = r .θ '(t ).Sinθ (t )
2π 2π
elde edilir. θ '(t ) ise yukarıdaki ifadeden yerine yazılır ise
124
1
x '(t ) = Ar [ f IF + Δf .m(t ) ] .Sin( wIF + ϕ (t ) + θ 0 )
2π
elde edilir. Yani bilgi işareti hem işaretin zarfında hem de açı ifadesinde vardır. Bu ifade
kartezyen şeklinde yazılır ise;
1
x '(t ) = Ar [ f IF + Δf .m(t ) ].{Sin(ϕ (t ) + θ 0 ).CoswIF t + Cos(ϕ (t ) + θ 0 ).SinwIF t}
2π
elde edilir. İşaretin zarfı ise
z (t ) = Ar [ f IF + Δf .m(t ) ]
olacaktır. Bunun anlamı S FM (t ) işaretinin türevinin zarfı, m(t ) bilgi işaretini içermektedir.
Dolayısıyla elde edilen işaret FM+AM şekline dönüşmüş oldu. Bu yöntem blok olarak Şekil
4.19 da verilmiştir.
İDEAL TÜREV x '(t ) 1 ZARF

x(t ) y (t )
DEVRESİ 2π DEDEKTÖRÜ
Şekil 4.19 FM’den AM’e dönüşüm blok devresi
Zarf dedektörü çıkışında ise;
y (t ) = Ar [ f IF + Δf .m(t ) ]
elde edilir. Böylece bu yöntemle FM’den türev alıcı devre ile AM’e dönüşüm yapılmış ve de
zarf dedektörü ile m(t ) bilgi işareti elde edilir.
• EĞİM DEDEKSİYONU (SLOPE DETECTION)
Zaman düzleminde türev alma, frekans düzleminde jw ile çarpmaya eşdeğerdir. Bu nedenle
giriş işaretinin frekans aralığı geçiş fonksiyonu jw ile doğrusal olarak değişen bir filtre bir
türev alma işlemi yapar. Şekil 4.20’de paralel rezonans devresinin transfer fonksiyonunun
çiziminden görülebilir.
125
H( f )
x(t ) C L R x '(t )
f
f0 f0 + σ
B
Şekil 4.20 Bir paralel rezonans devresi ve transfer fonksiyonunun çizimi.
Şekil 4.20’de görülen devre akortlu bir türev alıcı gibi çalışabilir. Girişine uygulanan işaret,
⎡ t ⎤
x(t ) = Ar Cos ⎢ wIF t + k f ∫ m( x)dx ⎥
⎣⎢ t0 ⎦⎥
uygulandığında, RLC rezonans devresinin, rezonans frekansı f 0 + σ ise ve FM işaretinin

düştüğü bölgede H ( f ) transfer fonksiyonu jw ’ye göre yaklaşık doğrusal ise çıkış işareti
giriş işaretinin türevidir.
H ( f ) = jw = j 2π f
şeklindedir. Bant geçiren bir filtre için ise türev devresinin transfer fonksiyonu ise,
H ( f ) = h0 . f IF + h1 ⎡⎣ j 2π ( f − f IF ) ⎤⎦
ifadesi ile verilebilir. Bant geçiren filtre için türev alıcı devreye ait sistemin frekans cevabı
Şekil 4.21’deki gibi olur.
H( f )
h0 f IF
f
f IF
2 ( f m + Δf )
Şekil 4.21 Türev devresi transfer fonksiyonunun çizimi
Eğer S (t ) ’nin frekans sapma sınırları boyunca filtrenin cevabı doğrusal ise türev bozulmasız
olarak elde edilir. Bu tip cevapta H ( f ) ’nin sıfırdan farklı bir türeve (yani eğime) sahip
olduğu yerlerde kullanılır.
126
x(t ) ’nin türevi aynı zamanda, sonlu fark yaklaşımı ile de elde edilir.
x(t ) − x(t − T ) Δx(t ) x '(t )

= ≅
2π T 2π T 2π
Böyle bir sistem, gecikmesi T’ye eşit bir devre yardımı ile sağlanabilir (Şekil 4.22).
Uygulamada zaman gecikmesi lineer faz karakteristikli akort devresinin faz gecikmesi ile
sağlanır. Burada,
θ ( wIF )
T=
wIF
x(t )
x(t − T )
x(t )
t
T
Şekil 4.22 Sonlu fark yaklaşımıyla türev işlemi
olarak değişir. Blok olarak faz geciktirici devresi Şekil 4.23’de verilmiştir.
x(t ) x '(t )
GECİKTİRİCİ
“T ”
Şekil 4.23 Sonlu fark yaklaşımıyla türev işlemi gerçekleştirecek blok yapı
π π 1
Örneğin 360 ’lik bir faz kayması ( rad . ) sonucunda 100 MHz ’de T = . = 1 nS ’lik
5 5 2π 108
bir zaman gecikmesi sağlar. Genel olarak zaman gecikmesi;
FAZ KAYMASI (rad )

T=
2π .FREKANS ( rad .Hz )
127

Analog Haberleşme PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Analog Haberleşme PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Elektronik ve Hab. Müh.

Analog Haberleşme - Sıtkı ÖZTÜRK

2. Principles of Communication Systems, Taub-Schilling - Mc Graw-Hill Serisi (1980)

3. Modern Electrical Communications, Theory and Systems, H.Strak, F.B. Tuteur, -

4. Modern Electrical Communications, Analog, Digital and Optical Systems, Henry

5. Modern Digital and Analog Communication Systems, Bhagwandas Pannalal

6. Advanced Electronic Communications System, Wayne Toması - Prentice Hall

8. Signal Analysis, Athanasios Papoulis – McGraw-Hill Book Company (1977)

9. İletişim Kuramı, Haluk Derin, Murat Aşkar (O.D.T.Ü)

10. Modülasyon Teorisi, Prof. Dr. Erdal Panayırcı (İ.T.Ü)

11. Modülasyon Teorisi, Prof. Dr. Mümtaz Yılmaz (K.T.Ü)

3. Genlik Modülasyonlu İşaretin Alınması

4. Üstel Modülasyon (Açı Modülasyonu)

FOURIER DÖNÜŞÜM ÖZELLİKLERİ

Modülasyon v(t).Coswot 1 [V(f - f ) + V(f + f )] 1 [V(w - w ) + V(w + w )]

BAZI FOURİER DÖNÜŞÜM ÇİFTLERİ

HABERLEŞME SİSTEMLERİNDE TEMEL KAVRAMLAR

1.1. HABERLEŞMENİN AMACI

HABER GÖNDEREN TARAF (VERİCİ=TRANSMITTER)

HABER ÇIKIŞ KODÇÖZÜCÜ DEMODÜLATÖR RF

Şekil 1.1. Genel haberleşme sistemi blok yapısı

1. Konuşma ve müzik gibi zamanın sürekli bir fonksiyonu olarak,

Genel olarak, haberleşme sistemlerinden beklenenler şu şekilde özetlenebilir.

Alinan Hatalı Bit

Yukarıda belirtilen özelliklerin sağlanması, haberleşme sistemini tasarlarken aşağıda belirtilen

1. Bant genişliği: İşaretin frekans bileşenlerinin bilmesi, uygun devrelerin ve uygun

Bilgi miktarı (enformasyon)=Bant genişliği*iletim zamanı

7. Güç: İşaretin iletimi için gerekli güç seviyesinin de bilinmesi gerekir.

1.2. MODÜLASYONUN AMACI

1. Anten boyutlarını küçültmek.

1.3. MODÜLASYON ÇEŞİTLERİ

Modülasyon işlemi taşıyıcı dalganın çeşidine göre ikiye ayrılabilir.

Zamanın sürekli fonksiyonu biçimindeki bilgi işaretlerinin darbe modülasyonu ile

1. Darbe genlik modülasyonu (Pulse Amplitude Modulation=PAM): Taşıyıcı darbenin

1. Faz kaydırmalı anahtarlama (Phase-shift keying=FSK) modülasyonu.

ÇİFT YAN BANT MODÜLASYONU (DOUBLE SİDE BAND=DSB)

2.1. ÇİFT YAN BANT MODÜLASYONLU İŞARETİN ELDE EDİLMESİ

m(t ) = Am Coswm t = Am Cos 2πf m t

İşaretinin fazör yazılımı euler açılımı kullanılarak yapılabilir.

ifadesinden işaretin hangi frekansları içerdiği bulunur. Bu dönüşümü m(t ) işaretine

frekans bileşenleri elde edilir. Spektrumu çizersek

c(t ) = Ac Coswc t = Ac Cos 2πf c t

ile çarpımı durumunda,

s (t ) = m(t ).c(t ) = Am Coswm t. Ac Coswc t

trigonometrik özellikten kullanılarak;

yazılabilir. İşaretin spektrumu ise

m(t ) = Am1Coswm1t + Am 2 Coswm 2 t + Am3Coswm3t

s (t ) = m(t ).c(t ) = [ Am1Coswm1t + Am 2 Coswm 2 t + Am3Coswm3t ]. Ac Coswc t

s (t ) = m12 c [Cos (wc − wm1 )t + Cos (wc + wm1 )t ]+ [Cos(wc − wm 2 )t + Cos(wc + wm 2 )t ]

S DSB (t ) = m(t ).c(t )

olarak verilir. Uygulamada bu çarpım çeşitli sistemler yardımı ile sağlanmaktadır.

Şekil 2.5. Genel bir modülatörün blok yapısı

Şekil 2.6. DSB işaretini zaman düzleminde biçimi

2.2. ÇİFT YAN BANT MODÜLASYONLU İŞARETTEN ANA BANT İŞARETİNİN

2.2.1. VERİCİ VE ALICININ SENKRON OLMASI

S DSB (t ) = m(t ).c(t ) = m(t ). Ac Coswc t

2.2.2. VERİCİ VE ALICININ SENKRON OLMAMASI

S DSB (t ) = m(t ).c(t ) = m(t ). Ac Cos ( wc t +θ c )

r (t ) = 2c m(t ).Cos (θ c −θ L )+ 2c m(t ).Cos(2 wc t +θ c +θ L )

LPF çıkışında ise

Cos (wc t − 2π∆ft )

S DSB (t ) = m(t ).c(t ) = m(t ). Ac CoswL t

LPF çıkışında ise