Haberlesme Teorisi Lab Foyu

ANALOG VE DİJİTAL HABERLEŞME EĞİTİM SETİ
01-2017
ZAFER KARACAN
HABERLEŞME SİSTEMLERİ 1
İÇİNDEKİLER
SAYFA KONU
2 İÇİNDEKİLER
4 ANALOG VE DİJİTAL HABERLEŞME EĞİTİM SETİ ANA ÜNİTE
5 ANALOG VE DİJİTAL HABERLEŞME EĞİTİM SETİNİN KULLANILMASI
6 TEMEL BİLGİLER
8 OSİLATÖRLER
DENEY: 1.1
12
HARTLEY OSİLATÖRÜN İNCELENMESİ
DENEY: 1.2
16
KOLPİTS OSİLATÖRÜN İNCELENMESİ
DENEY: 1.3
19
KRİSTAL OSİLATÖRÜN İNCELENMESİ
22 FİLTRELER
DENEY: 1.4
24
ALÇAK GEÇİREN AKTİF FİLTRENİN ÇALIŞMASINI İNCELEMEK (LPF)
DENEY: 1.5
28
YÜKSEK GEÇİREN AKTİF FİLTRENİN ÇALIŞMASINI İNCELEMEK (HPF)
DENEY: 1.6
32
BANT GEÇİREN AKTİF FİLTRENİN ÇALIŞMASINI İNCELEMEK (HPF)
35 HABERLEŞME SİSTEMLERİ
36 ANALOG HABERLEŞME (GM)
DENEY: 2.1
37
GENLİK MODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ (GM)
39 MODÜLASYON FAKTÖRÜ
DENEY: 2.2
43
GENLİK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ (GM)
DENEY: 2.3
48
GENLİK MODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ (DSB)
DENEY: 2.4
53
GENLİK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ (DSB)
56 ANALOG HABERLEŞME (FM)
DENEY: 3.1
57
VCO (VOLTAGE CONTROLLED LOOP) VOLTAJ KONTROLLÜ OSİLATÖRÜN İNCELENMESİ
59 KAPASİTİF MİKROFON YÖNTEMİ
59 VARİKAP DİYOTLU YÖNTEM
60 GERİLİM KONTROLLÜ OSİLATÖR (VCO) YÖNTEMİ
DENEY: 3.2
63
VCO İLE YAPILAN FREKANS MODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ (FM)
DENEY: 3.3
66
PLL (PHASE LOCKED LOOP) FAZ KİLİTLEMELİ ÇEVRİMİN İNCELENMESİ
DENEY: 3.4
72
FM DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
76 DİJİTAL HABERLEŞME
DENEY: 4.1
78
ANALOG DİJİTAL ÇEVİRİCİ’NİN (ADC) İNCELENMESİ (ADC 0804)
DENEY: 4.2
84
ANALOG DİJİTAL ÇEVİRİCİ’NİN (ADC) İNCELENMESİ (ADC 0809)
DENEY: 4.3
88
UNİPOLAR DİJİTAL ANALOG ÇEVİRİCİ’NİN İNCELENMESİ (DAC 0800)
DENEY: 4.4
95
BİPOLAR DİJİTAL ANALOG ÇEVİRİCİ’NİN İNCELENMESİ (DAC 0800)
DENEY: 5.1
98
PWM (PULSE WİDTH MODULATOR) DARBE GENİŞLİK MODÜLATÖRÜNÜN İNCELENMESİ (741)
DENEY: 5.2
105
PWM (PULSE WİDTH MODULATOR) DARBE GENİŞLİK MODÜLATÖRÜNÜN İNCELENMESİ (555)
DENEY: 5.3
111
DARBE GENİŞLİK DEMODÜLATÖRÜNÜN İNCELENMESİ
SAYFA KONU
DENEY: 6.1
114
ASK (AMPLITUDE SHIFT KEYING) GENLİK KAYDIRMALI ANAHTARLAMA MODÜLASYONUNUN İNC.
DENEY: 6.2
118
ASK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
DENEY: 7.1
122
FSK (FREQUENCY SHIFT KEYING) FREKANS KAYDIRMALI ANAHTARLAMA MODÜLASYONUNUN İNC.
DENEY: 7.2
126
FSK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
DENEY: 8.1
132
PSK (PHASE SHIFT KEYING) FAZ KAYDIRMALI ANAHTARLAMA MODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
DENEY: 8.2
138
PSK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
DENEY: 9.1
143
QPSK (QUADRO PHASE SHIFT KEYING) DÖRTLÜ FAZ KAYDIRMALI ANAH. MODÜLASYONUN İNC.
DENEY: 9.2
154
QPSK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
DENEY: 10.1
164
PAM (PULSE AMPLITUDE MODULATOR) DARBE GENLİK MODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
DENEY: 10.2
168
PAM DEMODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
DENEY: 10.3
171
PCM (PULSE CODE MODULATION) DARBE-KOD MODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
DENEY: 10.4
177
PCM DEMODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
DENEY: 11.1
180
DELTA MODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
DENEY: 11.2
186
DELTA DEMODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
DENEY: 12.1
190 FDM (FREQUENCY DIVISION MULTIPLEXING)
FREKANS BÖLMELİ ÇOĞULLAMA MODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
DENEY: 12.2
196
FDM DEMODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
DENEY: 13.1
199 TDM (TIME DIVISION MULTIPLEXING MODULATION)
ZAMAN BÖLMELİ ÇOĞULLAMA MODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
DENEY: 13.2
206
TDM DEMODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
ANALOG VE DİJİTAL HABERLEŞME
EĞİTİM SETİ ANA ÜNİTE
4 8
5
7
2
1 6
1- 220V giriş soketi

2- Power on/off anahtarı
3- 0-18V DC ayarlı elektronik korumalı güç kaynağı
4- -5V/0/+5V DC Simetrik elektronik korumalı güç kaynağı
5- -12V/0/+12V DC Simetrik elektronik korumalı güç kaynağı
6- Sinüs osilatörü
7- PWM (DATA) 100Hz osilatör
8- Sinüs, Üçgen, Kare dalga üreteci
9- Sinüs, Üçgen, Kare dalga üreteci
ANALOG VE DİJİTAL HABERLEŞME
EĞİTİM SETİNİN KULLANILMASI
Deney seti standart deneyleri yapmaya ve 4400 delikli protoboard’ı ile
araştırma ve geliştirme uygulamalarını yapmaya yeterli donanıma (güç
kaynakları ve işaret kaynakları) sahiptir.
Güç kaynaklarının ve işaret kaynaklarının toprak uçları bağımsızdır.
Bağlantı yaparken buna dikkat ediniz.
1- POWER SOKETİ
220V-50/60Hz (±%10) Power kablosu girişi
2- POWER ON /OFF ANAHTARI

Devreye enerji uygulayan şebeke anahtarıdır. Devreye enerji
uygulanınca güç kaynakları (PS01, PS02, PS03) kullanılabilir duruma
geçer.
3- PS01 GÜÇ KAYNAĞI

Çıkış gerilimi panelmetreden görülen 0-18V ince ve kaba ayarlı çıkış
akımı 0.7Amper elektronik korumalı güç kaynağıdır.

Çıkış gerilimi –5V/0/+5V DC simetrik, çıkış akımı 0.7Amper LED
göstergeli elektronik korumalı güç kaynağıdır. Yanlış kullanım anında çıkış
gerilimi kesilir ve LED gösterge söner. Güç kaynağını aktif duruma geçirmek
için şebeke anahtarı kapatılır ve “5” saniye kadar bekledikten sonra sete
tekrar enerji verilir.

Çıkış gerilimi –12V/0/+12V DC simetrik, çıkış akımı 0.7Amper LED
göstergeli elektronik korumalı güç kaynağıdır. Yanlış kullanım anında çıkış
gerilimi kesilir ve LED gösterge söner. Güç kaynağını aktif duruma geçirmek
için şebeke anahtarı kapatılır ve “5” saniye kadar bekledikten sonra sete
tekrar enerji verilir.
6- SİNÜS OSİLATÖRLERİ
Sabit frekansta (500KHz) sinüs işareti üreten, çıkış gerilimi VPP=0-8V
arasında ayarlı elektronik korumalı sinyal üreteçleridir
7- PWM (DATA)100 HZ OSİLATÖR

Sabit frekansta (100 Hz) kare dalga işareti üreten, çıkış gerilimi VPP=5-
6V arasında ayarlı PWM sinyal üreteçleridir.
8/9- SİNÜS, ÜÇGEN, KARE DALDA ÜRETEÇLERİ

1Hz-100KHz arasında ayarlanabilen sinüs, üçgen ve kare dalga işaret
üreten, çıkış gerilimi VPP=0-10V arasında ayarlı elektronik korumalı sinyal
üreteçleridir.
TEMEL BİLGİLER
Haberleşme sistemleri , ses ya da resim bilgisini bir yerden başka bir
yere ileten sistemlerdir. İki nokta arasında bilgi iletişimi yapılırken bilginin
gönderildiği yerde verici ünitesi , bilginin alınacağı yerde alıcı ünitesi
gereklidir. Günümüzde milyonlarca nokta arasında bilgi alışverişi
yapılmaktadır. Bu kadar çok bilgi alışverişi için kullanılan iletim yolu sınırlı
sayıdadır.
Bilgi elektrik işaretleri (sinyalleri) şeklinde iletilecekse iletken teller ,
bilgi ışık şeklinde iletilecekse fiber optik teller , eğer bilgi elektromanyetik
dalgalar ile iletilecekse dünya atmosferi iletim yolu olarak kullanılır. Şekil
1’de haberleşme sistemi en basit şekliyle blok olarak görülmektedir.
Şekil 1
İnsan duyum organlarının algıladığı bilgiler ses , resim gibi işaretler ya

da sayısal (darbe dizileri) işaretleridir. Bu işaretler esas olarak alçak
frekanslı enerji (sinyal) türlerindendir. Örnek olarak insan kulağının
duyduğu ses frekansı aralığı 20Hz ile 20KHz arasındadır. Bilginin iletiminde
kullanılabilecek tüm ortamlarda alçak frekanslı sinyallerin yayılmasını
sağlamak zor , hatta olanaksızdır. Bu nedenle bilgi iletimini sağlamak için
alçak frekanslı bilgi sinyalini , yüksek frekanslı bir sinyale bindirerek
göndermek gerekir. Kullanılan yüksek frekanslı sinyale taşıyıcı (hamal)
sinyal denir. Bilgi sinyalinin taşıyıcı sinyal üzerine bindirilme işlemine de
modülasyon adı verilir. Modülasyon bilgi sinyalinin özelliğine bağlı taşıyıcı
sinyalin çeşitli özelliklerini değiştirilmesidir. Elde edilen yeni sinyale modüleli
sinyal denir. Modülasyon işlemini yapan devrelere de modülatör adı verilir.
Verici tarafından gönderilen modüleli sinyal alıcı tarafına ulaşınca bilgi
sinyalinin taşıyıcı sinyalinden ayrılması gerekir. Bu işleme de
demodülasyon denir. Demodülasyon işleminin yapıldığı devrelere de
demodülatör adı verilir. Şekil 2’de haberleşme sisteminin blok diyagramı
görülmektedir.
Şekil 2
Aynı iletişim yolunda aynı anda milyonlarca nokta arasında haberleşme
yapılırken sinyallerin birbirlerine karışmaması ve istenilen uzaklıklara
ulaşması gerekir. Ne var ki haberleşme sisteminin performansını gürültü ve
frekans bandı genişliği faktörleri sınırlar.
Gürültü alıcıya gelen her türlü istenmeyen elektrik parazitlerinden
oluşur. Haberleşme sistemlerinin hepsinde azda olsa gürültü vardır. Önemli
olan gürültü seviyesinin haberleşmeye engel olmayacak değerde olmasıdır.
Bu değer alıcı girişindeki bilgi sinyali geriliminin gürültü gerilimine oranıyla
belirlenir. Örnek olarak ses-resim iletiminde kabul edilebilir en fazla
sinyal/gürültü oranı 1000/1’dir.
Haberleşme sisteminin frekans bandı genişliği bilgi sinyalinin en küçük
ve en büyük frekanslarını gönderebilecek , özellikle alıcıda alıp işleyebilecek
kadar geniş olmalıdır. Aksi halde alıcı ,yakın frekanslarda haberleşme yapan
diğer sistemleri alacak , bu da karışıklığa neden olacaktır. Örnek olarak
yalnız insan sesinin iletildiği telefon sisteminde 3KHz , uzun dalga – orta
dalga – kısa dalga genlik modülasyonlu radyo alıcılarında 10KHz ve kaliteli
yayın iletimi için kullanılan frekans modülasyonlu radyo alıcılarında 200KHz
bant genişliği gereklidir. Alıcı bant genişliği bu değerleri kapsamıyor ise bilgi
sinyalinin tamamı işlenemez. Bu durumda anlaşılmayan ya da yok olmuş
bilgi sinyali frekansları oluşur. Haberleşme sisteminin gerekli frekans bant
genişliği bant geçiren filtreler kullanılarak sağlanır. Matematiksel işlemlerde
taşıyıcı sinyal Fc (carrier=taşıyıcı) ile bilgi sinyali Fm (message=mesaj)
ile gösterilir.
OSİLATÖRLER
Günümüzde kablosuz haberleşme hızla değişmektedir. Osilatörler,
kablosuz haberleşmenin en önemli elemanıdır. Sinüs, üçgen ya da kare dalga
işaret üreten devrelere osilatör denir. Osilatörlerin temel elemanları
kondansatör ve bobinledir. Kondansatörlerin elektrik enerjisi depo ettiklerini
ve bu enerjiyi uzun zaman üzerinde sakladıklarını biliyoruz. Bobinler de
üzerinde kısa süreli elektrik enerjisi depo edebilen elemanlardır. Bobinler dış
yüzeyine yalıtkan malzeme kaplanmış (izoleli) bir iletkenin yalıtkan
malzemeden yapılmış bir makara üzerine sarılmasından oluşmuştur.
Kullanılan makaraya mandren ya da çok kullanılan adıyla karkas da denir.
Bir bobinin değeri ana birimi olan “Henry’’ ile ölçülür. Elektronikte genellikle
henrinin alt birimleri kullanılır. Şekil 1’deki tabloda bobin birimleri ve
aralarındaki matematiksel bağıntı görülmektedir.
Şekil 1.1
Bobinlerde kullanılan izoleli iletkenin karkas üzerindeki bir turuna sipir

denir. Bazı bobinlerde karkasın ortasında demir ya da demir tozu olan ferrit
çekirdek kullanılır. Bu çekirdeğe “nüve” adı verilir. Bir bobinin değeri
(endüktansı) kullanılan iletkenin sipir sayısına, karkas çapına ve bobinin
karkas üzerindeki sargı boyuna bağlıdır. Bobinler genellikle iki şekilde
sarılırlar.
1.Düz sarımlı bobinler: İzoleli iletkenin yanyana sarıldığı bobinlerdir.
2.Petek sarımlı bobinler: İzoleli iletkenin karkas üzerine çapraz olarak
çok katlı sarılması ile oluşan bobinlerdir.
Elektronikte düz sarımlı bobinler çok kullanılır. Düz sarımlı nüvesiz
(hava nüveli) bobinlerin endüktansı aşağıdaki formülle bulunur.
L=K.N2.D.10-3
Formülde;
L=Bobin endüktansı (H)
K=Katsayı
N=Sipir sayısı
D=Bobin çapı (cm)
(K)katsayısı bobinin fiziki ölçülerinden hesaplanır.
Şekil 1.2
100 D
K
KD  11S
Formülde;
D=Bobin çapı
S=Sarım boyu.
Bir elektronik devresine yalnız doğru akım (DC beslemesi) verilerek

devre çıkışında değişken işaret elde ediliyorsa devre osilasyon yapıyor
demektir. Osilasyonun meydana gelişi bir bobin ve bir kondansatörün paralel
bağlanmasından oluşan devrede açıklanabilir. Bobin ve kondansatörün
paralel bağlanmasıyla oluşan devreye “tank devresi” ya da “rezonans
devresi” denir.
Şekil 1.3
Şekil 1.3A’daki devrede S anahtarı kapatılırsa IC ve IL akımları akmaya

başlar. “C” kondansatörü devre gerilimine şarj olur. “L” bobini de üzerinde
bir miktar elektrik enerjisi depo eder. Bu durum şekil 1.3B’de görülmektedir.
S anahtarı açılırsa şarjlı (dolu) olan kondansatör bobin üzerinden şekil
1.3C’de ki gibi deşarj (boşalmaya) olmaya başlar.
Bu durum bobin üzerindeki enerjiyi arttırır. Bobin üzerindeki enerji
kondansatörün depo ettiği enerjiden daha büyük olur. Bu anda bobin
üzerindeki enerjiyi şekil 1.3D’deki gibi kondansatörün deşarj akım yönünün
tersine kondansatör üzerine akıtır. Bu kez kondansatörün depo ettiği enerji
artmaya başlar. Kondansatör üzerinde depo edilen enerji bobin üzerindeki
enerjiden büyük olduğu anda şekil 1.3E’deki gibi enerjisini bobin üzerinden
boşaltmaya çalışır. Dikkat edilirse şekil 1.3E,şekil 1.3C’nin aynısıdır. İşlemler
tekrarlanmaya başlar.
Eğer kondansatör ve bobinin kayıpları olmazsa bu durum sonsuza kadar
devam eder. Ne var ki, kayıp vardır ve çalışma enerjinin yavaş yavaş
azalmasıyla son bulur.
Devrede dolaşan akım bir osiloskopla incelenirse sinüs eğrisi şeklinde
olduğu görülür. Sinüs işaretinin genliği yavaş yavaş azalır ve osilasyon biter.
Şekil 1.4’de böyle bir işaretin dalga şekli görülmektedir. Böyle osilasyonlara
sönümlü osilasyon da denir.
Şekil 1.4
Osilasyon devrelerinde osilasyonun devamlı olması çıkış işaretinin bir

kısmının girişe pozitif yönde uygulanmasıyla sağlanır. Osilatörler esas olarak
girişlerine çıkışlarından pozitif geri besleme yapılmış yükselteçlerdir.
Osilatörlerin ürettikleri çıkış işaretinin genliği ve frekansı her zaman sabit
olmalıdır. Osilatör çıkış işaretinin genliği kullanılan yükselticinin polarması ile
kontrol altına alınır. Frekansın sabit kalması frekans kontrol eden ünite ya da
faz kaydırıcı devre kullanılarak sağlanır. Şekil 1.5’de osilatörün blok şeması
görülmektedir.
Şekil 1.5
Osilatörlerde üretilen işaretin frekansın değerini kullanılan kondansatör

ve bobinin değerleri belirler. Bobinler ve kondansatörler alternatif akımlı
(AC) devreler kullanılırken devre akımına frekansla değeri değişen bir direnç
gösterirler. Bobinin gösterdiği dirence endüktif reaktans denir. Endüktif
reaktans (XL) ile gösterilir. Kondansatörün gösterdiği dirence kapasitif
reaktans denir. Kapasitif reaktans (XC) ile gösterilir.
Endüktif reaktans formül olarak;
XL=2FL
Kapasitif reaktans formül olarak;
1
XC  ’dır.
2FC
Formüllerde;
XL=Endüktif reaktans (Ohm)
XC=Kapasitif reaktans (Ohm)
L =Bobin değeri (Henry)
C =Kapasite değeri (Farat)‘tır.
İki formüle dikkat edilirse endüktif reaktans frekans ile doğru orantılı
artmakta, kapasitif reaktans ise frekansla ters orantılı olarak azalmaktadır.
Değeri ne olursa olsun bir kondansatör ve bir alternatif akım devresinde
bir frekans değeri için endüktif reaktans, kapasitif reaktansa eşit olacaktır.
Bu koşulu sağlayan frekans değerine rezonans frekansı denir.
Rezonans frekansı (F) ile gösterilir.
Rezonans frekansı formül olarak aşağıdaki gibidir;

1
Fo 
2 L.C
Formülde;
Fo=Rezonans frekansı (Hertz)
L =Bobin değeri(Henry)
C =Kapasite değeri(Farat)’tır.
Rezonans frekansı bobin ve kondansatörden oluşan osilatörün osilasyon

frekansıdır. Formülden anlaşıldığı gibi bir osilatörün osilasyon frekansı
bobinin ya da kondansatörün değerini değiştirerek ayarlanabilir.
Sinüs işareti üreten osilatörlerin hesaplanmaları ve montajları diğer
osilatörlere (üçgen ya da kare dalga üreten) göre daha zordur.
Deney setimizin Y-0024/001 modülünde sinüs işareti üreten osilatör
tipleri incelenmiştir.
DENEY: 1.1
HARTLEY OSİLATÖRÜN İNCELENMESİ
HAZIRLIK BİLGİLERİ
Hartley osilatörü çok kullanılan osilatörlerdendir. Hartley osilatörü tank

devresinin bağlanışına göre seri Hartley ya da paralel Hartley olarak
düzenlenebilir.
Şekil 1.1.1
Şekil 1.1.1’de seri hartley osilatörü görülmektedir. Tank devresi FET

transistörün drain terminali ile besleme kaynağı arasına konulmuştur. Seri
hartley osilatörde devre akımı tank devresi bobininden geçer. Tank devresi
CA kondansatörü ile LA bobininden oluşmuştur. LA bobini de L1 ve L2
bobinlerinin seri bağlanması ile oluşmuştur. Matematiksel işlemlerde
LA=L1+L2 olarak alınır. L1 ve L2 bobinlerinin sarım oranı geri besleme
değerini belirler.
Devrenin osilasyon frekansı;
1
Fo  ‘dır.
2 LA.CA
Formüldeki değerler ana birimlerdir.
Paralel hartley osilatör, seri hartley osilatöre göre daha fazla kullanılır.
Bunun nedeni tank devresi bobininin devre akımından yalıtılmış olmasıdır.
Deney setimizde paralel osilatör incelenmiştir.
Şekil 1.1.2
Şekil 1.1.2’de paralel hartley osilatörü görülmektedir.
Tank devresi elemanları yine CA kondansatörü ve LA bobinidir. Devre

akımının tank devresi bobini ile ilgisi yoktur. Devrenin çalışması emiteri
topraklı yükseltecin aynısıdır. Devrenin osilasyon frekansı seri hartley
osilatörü ile aynıdır.
Deney setimizde LA bobini ferrit nüveli kullanılmıştır. Nüve ayarlanarak
bobinin endüktansı, buna bağlı olarak osilasyon frekansı ayarlanabilir.
Devrede FET transistörün yükü 100H değerindeki bobindir. Bobin
yüksek frekanslı işaretlere büyük zorluk gösterir ve üretilen işaretin besleme
kaynağına gitmesini önleyerek C2 kuplaj kondansatörü üzerinden çıkış
uçlarına iletilmesini sağlar.
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/001 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını şekil

1.1.3’deki gibi yapınız. Devreye enerji uygulayınız.
Şekil 1.1.3
1- Bobin nüvesini bir tornavida ile dikkatlice en dış duruma getiriniz.
Osiloskopta gördüğünüz çıkış işaretini tanımlayınız.
Çıkış işareti sinüstür.
2- J1 noktalarını kısa devre yapınız. Çıkış işaretinindeki değişimi yazınız.
Çıkış işaretinin genliği sabit kalırken frekansı azalmıştır. Bunun nedeni

kondansatör kapasitesinin artmasıdır. Çünkü frekansla kondansatörün
matematiksel ilişkisi ters orantılıdır.
3- Bobinin nüvesini tornavida ile dikkatlice ayarlayınız. Çıkış işaretindeki

değişimi yazınız.
Çıkış işaretinin genliği sabit kalırken frekansı nüvenin içeri girmesi ile
orantılı olarak azalmıştır.
DENEY: 1.2
KOLPİTS OSİLATÖRÜN İNCELENMESİ
Şekil 1.2.1
Şekil 1.2.1’de kolpits osilatör görülmektedir. Osilatörün tank devresi LA

bobini ile C1 ve C2 kondansatörleri oluşturmuştur. Devrenin geri besleme
miktarı C1 ve C2 kondansatörlerin değerine bağlıdır. Osilasyonun
sağlanabilmesi için C2>C1 olmalıdır. Bobin tarafından bakıldığında C1 ve C2
kondansatörleri birbirine seridir.
Tank devresinin kondansatörüne (C) dersek formül olarak;
1 1 1
  ya da,
C C1 C 2
C1.C 2
C dır.
C1  C 2
Devrenin osilasyon frekansı (Fo);
1
Fo  ’ dır.
2 LA.C
Formülde değerler yine ana birimlerdir.

Deney setimizde LA bobini ferrit nüveli kullanılmıştır. Nüve ayarlanarak
bobin endüktansı, buna bağlı osilasyon frekansı ayarlanabilir. Devrede FET
transistörün yükü yine 100H’lik bir bobindir. Bobin yüksek frekanslı
işaretlere büyük zorluk göstererek üretilen işaretin besleme kaynağına
gitmesini engeller. Üretilen işaret C4 kuplaj kondansatörü ile çıkış uçlarına
iletilir.
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/001 modülü yerine takınız. Devre bağlantılarını şekil 1.2.2’deki

gibi yapınız. Devreye enerji uygulayınız.
Şekil 1.2.2
1- Osiloskopta gördüğünüz çıkış işaretini tanımlayınız.
NOT: Kolpits osilatörde bobin LA bobini çalışma sınırları dışına

çıkmış ise osilasyon olmaz. Bu durumda LA bobininin nüvesini bir
tornavida ile dikkatlice ayarlayınız.
2- Bobinin nüvesini tornavida ile dikkatlice ayarlayınız. Çıkış işaretinin

frekansı değişiyor mu? Neden?
Çıkış işaretinin frekansı değişiyor. Bunun nedeni nüvenin ayarlanması

bobin endüktansını değiştirmesi ve buna bağlı osilasyon frekansının
değişmesidir. Osilasyon frekansının bobin ve C1-C2 kondansatörleri değeri
belirler.
DENEY: 1.3
KRİSTAL OSİLATÖRÜN İNCELENMESİ
Bazı kristalize cisimler iki metal levha arasına konularak üzerine basınç
uygulanırsa kristal titreşmeye başlar ve metal levhalar arasında bir elektrik
enerjisi oluşur. Bu olaya piezo elektrik olayı denir. Böyle kristalize maddelere
örnek kuartz, turmalin ve roşel tuzlarını gösterebiliriz. Bütün kristaller
büyüklüklerine bağlı tek bir frekansta titreşim yapar. Bu titreşim frekansı
1KHz ile 30MHz arasındadır. Kristallerin bu özelliğinden yararlanarak
osilatörler kristal ile kontrol edilebilir. Bu uygulamada osilatör keskin bir
frekans değerinde osilasyon yapar. Kristal kullanarak yapılmış tank
devrelerinin kayıpları çok azdır. Kristallerin osilasyon frekansları ısı ile
değişmez. Şekil 1.3.1’de kristal sembolü ve eşdeğer devresi görülmektedir.
CS seri kondansatörün değeri 0,05pF-1pF arasında, CP paralel
kondansatörün değeri 5pF-10pF arasındadır.
Şekil 1.3.1
Kristal kullanılarak yapılan osilatörlerin gerçek devreleri pek

söylenilmez. Genellikle hartley yada kolpits osilatörler kristal kontrollü
yapılarak çok kullanılırlar. Şekil 1.3.2’de kristal kolpits uygulanmıştır.
Şekil 1.3.2
Devrede osilasyon frekansı kristalin (XTAL) frekansına eşittir. Tank

devresine bağlanan C1 ve C2 kondansatörlerinin değeri kristal frekansı ile
uyumlu olmalıdır. Aksi halde devre osilatör olarak çalışamaz. Devre
bağlantısına dikkat edilirse kolpits osilatörün bobini alınarak yerine kristal
konulmuştur. Geri besleme miktarı C1-C2 kondansatörlerinin değerine
bağlıdır. Devrede fet transistör yükü 100H değerindeki bobindir. Bobin
yüksek frekanslı işaretlere büyük zorluk göstererek üretilen işaretin besleme
kaynağına gitmesini önler. Üretilen işaret C4 kuplaj kondansatörü ile çıkışa
iletilir.
DENEYİN YAPILIŞI

1.3.3’deki gibi yapınız. Devreye enerji uygulayınız
Şekil 1.3.3
1- . Osiloskoptaki çıkış işaretini tanımlayınız.
2- Osilasyon frekansını ölçünüz. Neden bu değer olduğunu açıklayınız?
Çıkış işaretinin frekansı 455KHz’dir. Nedeni kristal osilatörün osilasyon

frekansı kristal frekansına eşittir. Devrede kristal frekansı 455KHz’dir.
FİLTRELER
Aynı iletişim yolunda aynı anda milyonlarca haberleşme yapıldığını
biliyoruz. Yakın frekanslarda haberleşen sistemlerin birbirine karışmaması
için filtreler kullanılır. Filtreler istenen sinyalin frekans bandında kalmasını,
istenmeyen sinyallerin yok edilmesini sağlarlar.
Filtreler dört şekilde düzenlenir.
1. Alçak geçiren filtre : Belli bir frekans değerinin altındaki frekanslı
işaretleri geçiren, bu frekanstan daha yüksek frekanslı işaretleri geçirmeyen
filtrelerdir.
2. Yüksek geçiren filtre : Belli bir frekans değerinin üzerindeki
frekanslı işaretleri geçiren, bu frekanstan daha alçak frekanslı işaretleri
geçirmeyen filtrelerdir.
3. Bant geçiren filtre : Belirlenen iki frekans değeri arasındaki
frekanslı işaretleri geçiren, bu iki frekans değerinin altında ve üstünde
frekanslara sahip işaretleri geçirmeyen filtrelerdir.
4. Bant söndüren filtre : Belirlenen iki frekans değeri arasındaki
frekanslı işaretleri geçirmeyen, bu iki frekans değerinin altında ve üstünde
frekanslara sahip işaretleri geçiren filtrelerdir.
Bir frekans bölgesini seçmek için aynı özellikli birden fazla filtre arka
arkaya kullanılabilir. Bu şekilde daha hassas filtreler elde edilir. Arka arkaya
bağlı olan filtrelerin sayısı filtrenin derecesini belirler. Derece arttıkça filtrenin
kalitesi artar.
Filtreler kullanılan elemanlarına göre iki sınıfta incelenir.
1. Pasif filtreler : Genellikle bobin ve kondansatör kullanılarak

yapılmış filtrelerdir. Bu filtreler bobin ve kondansatörün alçak ve yüksek
frekanslı işaretlere karşı değişik direnç (reaktans) göstermesinden
yararlanarak yapılır. Bildiğimiz gibi;
XL = 2FL
1
XC= ‘dir.
2FC
Pasif filtreler geçirgen oldukları frekanslarda bile elektriki işareti bir
miktar zayıflatır.
2. Aktif Filtreler : Yükseltme özelliği olan elemanlar (transistör,

işlemsel yükselteç gibi) kullanılarak yapılan filtrelerdir. Aktif filtrelerde
frekans bölgesi seçme işini bobin kullanmadan direnç ve kondansatör
kullanarak yaparlar.
Pasif ve Aktif Filtreler karşılaştırılırsa;

1. Pasif filtreler besleme kaynağına ihtiyaç duymaz. Aktif filtreler
besleme kaynağı kullanır.
2. Pasif filtrelerin frekans bantları geniştir. Yüksek frekanslı işaretlerde

kullanılır. Aktif filtrelerin frekans bantları dardır. Bu nedenle yüksek
frekanslarda kullanılmaz.
3. Aktif filtrelerde bobin kullanılmadığından yapımları kolay ve ucuzdur.
4. Aktif filtreler seçilen frekans bandında yükseltme yapabilir. Pasif

filtreler seçilen frekans bandını azda olsa zayıflatır.
5. Aktif filtrelerin giriş empedansları yüksektir. Bu nedenle işaret

kaynağını etkilemezler.
Aktif filtreler genellikle işlemsel yükselteçler ile yapılır. Aktif filtreler

düzenlenirken işlemsel yükselteç , evirmeyen yükselteç olarak kullanılır.
Şekil 1.6
Şekil 1.6’da işlemsel yükseltecin evirmeyen yükselteç olarak

kullanılmasını göstermektedir. İşlemsel yükselteç kullanılarak yapılan aktif
filtrelerde geçmesi istenilen frekans bandının frekans karakteristiğinin düz
olması için devre gerilim kazancı A=1.58 olmalıdır. Eviren yükselteç kazancı;
RF
A  1 olduğundan;
R1
RF
 0,58 olmalıdır.
R1
Deney setimizde bu değer standart dirençler kullanılarak RF=5K6 ,

R1=10K olarak düzenlenmiş , bu oran 0.56 yapılmıştır. Buna göre devrenin
gerilim kazancı 1.56’dır. Gerilim kazancının 2/3 olduğu frekansa kesim
frekansı denir. Kesim frekansı “Fk” ile gösterilir.
İşlemsel yükselteç kullanılarak yapılmış aktif filtreye “Butterworth

aktif filtre” de denir.
DENEY: 1.4
ALÇAK GEÇİREN AKTİF FİLTRENİN ÇALIŞMASINI
İNCELEMEK (LPF)
Şekil 1.4.1
Şekil 1.4.1’de işlemsel yükselteç kullanılarak yapılmış ikinci dereceden

alçak geçiren aktif filtre görülmektedir. R2-C1 ilk filtre işlemini , R3-C2 ikinci
filtre işlemini yapar. Devrenin kesim frekansı formül olarak;
1
Fk  ’dir.
2 R 2.C1.R3.C 2
Uygulamalarda genellikle R1=R2 ve C1=C2 seçilir. Bu durumda kesim

frekansı;
1
Fk  olur.
2 .R2.C 2
Alçak geçiren aktif filtrelerin geçirgenliğin başladığı bant başı frekansı

100Hz kabul edilirse devrenin geçirgen olduğu frekans bandı 100Hz ile
gerilim kazancının 2/3 olduğu frekanstır. Bu frekans değeri kesim
frekansıdır. Kesim frekansı matematiksel olarak gerilim kazancının;
2 2 3,12
A  1,56    1,04
3 3 3
olduğu frekanstır. Bu değer yaklaşık olarak “1” kabul edilebilir.
DENEYİN YAPILIŞI

1.4.2’deki gibi yapınız. Devreye gücü uygulayınız.
Şekil 1.4.2
1. FG01 fonksiyon jeneratörü çıkış işaretini sinüs, frekansını 100Hz,
genliğini Vpp=1V yapınız. Giriş ve çıkış işaretlerini görünüz. Kazancı
hesaplayınız.
Bir devrede gerilim kazancı çıkış geriliminin giriş gerilimine oranıdır.

A=VÇ/VG’ dir. VG=1Vpp olduğundan A=VÇ=1,5 olur.
2. FG01 fonksiyon jeneratörü çıkış işaretinin frekansını sırayla şekil

1.4.3’deki tablodaki frekanslara ayarlayınız. Her frekans için çıkış işareti
genliğini Vpp=1V yapınız. Tabloyu tamamlayınız.
Şekil 1.4.3
3. Şekil 1.4.3’deki tabloya göre devrenin kesim frekansı nedir?
Devrenin kesim frekansı çıkış işareti genliğinin giriş işareti genliğine eşit
olduğu (Gerilim kazancının “1” olduğu) frekanstır. Bu değer 8KHz’dir.
4. Kesim frekansını matematiksel olarak hesaplayınız ve 2.maddedeki
değerle kıyaslayınız.
1 1
Fk    7,23 KHz
2 .R2.C 2 6,28.1.103.22.10 9
Şekil 1.4.3’deki tablodan bulduğumuz kesim frekansı 8KHz idi. İki değer
arasında 0.77KHz fark görülmektedir.
5. Şekil 1.4.3’deki tabloya göre kazanç grafiğini çiziniz.
Şekil 1.4.4
6. Grafiğe göre devrenin frekans bandı hangi aralıktadır?
Frekans bandı 100Hz-8KHz arasındadır.
7. Modül üzerinde J1 ve J2 noktalarını kısa devre yapınız. Devrenin

kesim frekansını osiloskop kullanarak bulunuz.
Devrede kondansatörler 44nF olmuştur. Bu nedenle kesim frekansı

devre gerilim kazancının yaklaşık “1” olduğu 4KHz’dir.
DENEY: 1.5
YÜKSEK GEÇİREN AKTİF FİLTRENİN ÇALIŞMASINI
İNCELEMEK (HPF)
Şekil 1.5.1
Şekil 1.5.1’de işlemsel yükselteç kullanılarak yapılmış ikinci dereceden

yüksek geçiren aktif filtre görülmektedir. Dikkat edilirse alçak geçiren aktif
filtrenin elemanlarında kondansatör ve dirençler yer değiştirmiştir. C1-R2 ilk
filtre işlemini , C2-R3 ikinci filtre işlemini yapar. Devrenin kesim frekansı
alçak geçiren aktif filtre ile aynıdır. Formül olarak;
1
Fk 
2 R 2.C1.R3.C 2
Uygulamalarda genellikle R2=R3 ve C1=C2 seçilir. Bu durumda kesim

frekansı;
1
Fk  olur.
2 .R2.C 2
Kesim frekansı gerilim kazancının 2/3’ü olduğu frekanstır. Kesim

frekansı matematiksel olarak gerilim kazancının;
2 2 3,12
A  1,56    1,04
3 3 3
olduğu frekanstır. Bu değer alçak geçiren filtrede yaptığımız gibi “1”

kabul edilebilir. Kesim frekansının altındaki frekanslara sahip işaretlerin
dalga şekilleri filtre çıkışında bozulmuş olarak elde edilebilir. Bu da alçak
geçiren filtrenin özelliğidir.
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 1.5.2
1. FG01 fonksiyon jeneratörü çıkış işaretini sinüs, frekansını 4KHz,
genliğini Vpp=1V yapınız. Giriş ve çıkış işaretlerini görünüz. Kazancı
hesaplayınız.
Devrede gerilim kazancı çıkış geriliminin giriş gerilimine oranıdır.

A=VÇ/VG’dir. VG=1Vpp olduğundan A=VÇ =0,5 olur.
2. FG01 fonksiyon jeneratörü çıkış işaretinin frekansını sırayla şekil

1.5.3’deki tablodaki frekanslara ayarlayınız. Her frekans için çıkış işareti
genliğini Vpp=1V yapınız. Tabloyu tamamlayınız.
Şekil 1.5.3
3. Şekil 1.5.3’teki tabloya göre devrenin kesim frekansı nedir?
Devrenin kesim frekansı çıkış işareti genliğinin giriş işareti genliğine eşit
olduğu frekanstır. Bu değer 6.5KHz’dir.
4. Devrenin kesim frekansını matematiksel olarak hesaplayınız ve
2.maddedeki değerle kıyaslayınız?
1 1
Fk    7,23KHz
2 .R 2.C 2 6,28.1.10 3.22.10 9
Şekil 1.5.3’deki tablodan bulduğumuz kesim frekansı 6,5KHz’dir. İki
değer arasında 730Hz fark vardır.
5. Şekil 1.5.3’deki tabloya göre kazanç frekans grafiğini çiziniz.
Şekil 1.5.4
6. Grafiğe göre devrenin frekans bandı hangi aralıktadır?
Frekans bandı 6,5KHz’den başlayıp işlemsel yükseltecin çalışabildiği en

yüksek frekansa kadar ulaşır.
7. Modül üzerinde J1 ve J2 noktalarını kısa devre yapınız. Devrenin

kesim frekansını osiloskop kullanarak bulunuz.
Devrede kondansatörler 44nF olmuştur. Bu nedenle kesim frekansı devre

gerilim kazancının yaklaşık “1” olduğu 3.3KHz’dir.
DENEY: 1.6
BANT GEÇİREN AKTİF FİLTRENİN ÇALIŞMASINI
İNCELEMEK (HPF)
Alçak geçiren ve yüksek geçiren aktif filtreler arka arkaya bağlanarak

bant geçiren ve bant söndüren filtreler elde edilir. Bant geçiren filtre yapmak
için kesim frekansları birbirinden farklı alçak geçiren ve yüksek geçiren iki
filtre, bant söndüren filtre yapmak için kesim frekansı aynı alçak geçiren ve
yüksek geçiren iki filtre kullanılır. Bant geçiren filtrelerde geçmesi istenilen
frekans bandında belli bir gerilim kazancı elde edilir. Bu kazanç iki filtre
kazancının toplamıdır. Bant söndüren filtrelerde gerilim kazancı yoktur.
Şekil 1.6.1
Şekil 1.6.1’de alçak geçiren aktif filtrenin çıkışına yüksek geçiren aktif
filtre bağlanarak bant geçiren aktif filtre elde edilmiştir. Kazancı en yüksek
olduğu frekansa merkez frekansı denir. Merkez frekansı “Fo” ile gösterilir.
Devrenin frekans bandı gerilim kazancının “1” olduğu iki frekansın
arasındadır.
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 1.6.2
1- FJ01 fonksiyon jeneratörünün çıkış işaretini sinüs , frekansını
sırasıyla Şekil 1.6.3’deki tablodaki frekanslara ayarlayınız. Her basamak için
çıkış işareti genliğini Vpp=1V yapınız. Devrenin çıkış işaretinin her basamak
için genliğini ve gerilim kazancını hesaplayınız.
Şekil 1.6.3
Devrede gerilim kazancı çıkış geriliminin giriş gerilimine oranıdır.

A=VÇ/VG’dir. VG=1Vpp olduğundan A=VÇ olur.
3- Şekil 1.6.3’teki tabloya göre devrenin merkez frekansı ve bant

genişliği nedir?
Merkez frekansı 5KHz’dir. Bant genişliği 2.5KHz–11KHz arasıdır.
HABERLEŞME SİSTEMLERİ
Haberleşme sistemlerinde taşıyıcı sinyal olarak sinüzoidal sinyaller ya da
darbe (pals) dizileri kullanılır. Taşıyıcının bu özelliğine göre haberleşme
sistemleri iki ana gruba ayrılır. Bunlar;
1. Taşıyıcı ve bilgi sinyali sinüsoidal sinyaller olan analog haberleşme

sistemleri.
2. Taşıyıcı ya da bilgi sinyali darbe (pals) dizileri olan dijital haberleşme
sistemleri.
Bölüm 2’de analog haberleşme incelenmiştir. Dijital haberleşme gelecek

bölümlerde incelenecektir.
ANALOG HABERLEŞME (GM)
Taşıyıcı sinyalin sinüsoidal olduğu haberleşme sistemidir. Sinüs işareti
formül olarak;
  V .sin( 2F   ) ya da
i  I .sin( 2F   ) ’dır.
Formülde;
 - Zamana bağlı değişen ani gerilim (Volt)
V - Gerilim tepe değeri (Volt)
F - Frekans (Hz)
 - Faz açısı (Derece)
i - Zamana bağlı değişen ani akım (Amper)
I - Akım tepe değeri (Amper)
Dikkat edilirse eşitlikte V ya da  (genlik) , F (frekans) ve  (açı) gibi

değişen üç parametre vardır. Modülatör katında bilgi sinyali taşıyıcı sinyalin
hangi parametresini değiştiriyor ise , yapılan modülasyon o parametre adı ile
söylenir. Buna göre analog haberleşme modülasyon çeşitleri;
1. Genlik (Amplitude) modülasyonu (GM)

2. Frekans modülasyonu (FM)
3. Faz modülasyonu (PM)’dir.
Bildiğimiz gibi haberleşme sistemlerinde kullanılan sinyallerin en yüksek

frekanslısı taşıyıcı (Fc) sinyaldir. Deney setimizde kullanılan taşıyıcı
sinyallerin frekansları osiloskop ekranında rahat izlenebilmesi için
olabildiğince küçük tutulmuştur. Buna rağmen değişken sinyallerin normal
osiloskoplarda görülmesi çok zordur. Bu nedenle deneylerde en az 2x40MHz
çift kanallı hafızalı (storage) osiloskop kullanılması gerekmektedir.
DENEY: 2.1
GENLİK MODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ (GM)
Taşıyıcı sinyal genliğinin bilgi sinyaline bağlı değiştirilmesine genlik

modülasyonu denir. Taşıyıcı sinyal ve bilgi sinyali genlik modülatörüne aynı
anda uygulandığında üç ayrı sinyal elde edilir.
1. Taşıyıcı sinyal (Fc)

2. Taşıyıcı sinyal + Bilgi sinyali (Fc+Fm)
3. Taşıyıcı sinyal – Bilgi sinyali (Fc–Fm)
Şekil 2.1.1
Genlik modülatörü çıkışında elde edilen (Fc+Fm) sinyaline üst yan bant,
(Fc-Fm) sinyaline alt yan bant adı verilir. Bilgi sinyali her iki yan bantta
vardır.İki yan bandın frekansı dışında tüm özellikleri aynıdır. Modüleli sinyal
frekans ekseninde kapladığı bölgeye bant genişliği denir. Bu değer iki yan
bant arasında kalan bölgedir. Şekil 2.1.2’deki frekans tayfında bant genişliği
görülmektedir.
Şekil 2.1.2
Bant genişliği görüldüğü gibi bilgi sinyalinin iki katıdır. Bu değer telefon
haberleşmesi için 3KHz, radyo haberleşmesinde 5KHz kadardır.
Modülasyon işlemi sonunda elde edilen sinyallerin içerisinde en büyük
genlik, taşıyıcı sinyalindir. Taşıyıcı sinyal hiçbir bilgiye sahip değildir. Bu
nedenle taşıyıcı sinyali göndermeden bilgi sinyali iletilebilir. Böylece az güç
harcanır ve verim artar. Bu yönteme çift yan bant (DSB Double Side Bant)
modülasyonu denir. Çift yan bant modülasyonunda taşıyıcı bastırılarak yok
edilir. Alt ve üst yan bantlar gönderilir. Alt ve üst yan bantlar frekansları
dışında aynı özelliklere sahip olduğundan yan bantlardan birisi gönderilerek
bilgi iletimi yapılabilir. Bu yönteme tek yan bant (SSB Single Side Bant)
modülasyonu denir. Tek yan bant modülasyonunda taşıyıcı sinyal ve yan
bantlardan birisi bastırılarak yok edilir. Genlik modülasyonu yapılırken
taşıyıcı sinyal , bilgi sinyali ve elde edilen modüleli sinyal osiloskopta
incelenirse Şekil 2.1.3’deki işaretler elde edilir.
Şekil 2.1.3
Taşıyıcı sinyal: Genliği ve frekansı değişmeyen sinyaldir. Sistemde

genliği ve frekansı en büyük işaret taşıyıcı işarettir.
Bilgi sinyali: İnsan kulağının duyduğu sesin ya da insan gözünün
gördüğü resmin elektriki işaretidir.
Modüleli sinyal: Şekil 2.1.3’de üç işaretin aynı “t” zamanındaki
durumu görülmektedir. Zaman ekseninin “A” noktasına kadar bilgi sinyali
yoktur. Bu noktaya kadar modüleli işaret taşıyıcı işaretin aynısıdır. Demek
oluyor ki bilgi sinyalinin sıfır noktalarında modüleli sinyalin şekli taşıyıcı
sinyalin aynısıdır. Modüleli sinyalin içinde bilgi sinyali yok iken verici
tarafından gönderilmesi sistemin güç kaybını arttırır. Bu yöntem klasik genlik
modülasyonudur. Güç kaybının fazla olmasına karşılık klasik genlik
modülasyonu çok kullanılır. Bilgi sinyalinin genliği pozitif yönde artarken
modüleli sinyal , taşıyıcı sinyal ve bilgi sinyalinin genlikleri toplamı kadar
pozitif ve negatif bölgede artar. Bilgi sinyalinin sıfır olduğu noktada bir an
için modüleli sinyal taşıyıcı sinyalin aynısı olur. Bilgi sinyali negatif bölgede
iken modüleli sinyalin genliği azalır. Bu azalma taşıyıcı sinyal genliğinden
bilgi sinyali genliğinin çıkarılması kadardır. Bu azalma yine modüleli işaretin
pozitif ve negatif bölgesinde simetrik olarak görülür. Genlik modülasyonlu
sinyaldeki bu değişime modülasyon zarfı denir.
Şekil 2.1.4’de görüldüğü üzere modüleli sinyalin iki zarfı vardır. Bunlar
pozitif bölgede üst kenar zarf,negatif bölgede alt kenar zarf olarak isimlenir.
Şekil 2.1.4
MODÜLASYON FAKTÖRÜ
Genlik modülasyonlu haberleşmede gürültüsüz bir haberleşme için bilgi

sinyali genliği ile taşıyıcı sinyalin genliğinin uyumlu olması gerekir. Bu uyum
modülasyon faktörünün matematiksel olarak hesaplanmasıyla sağlanır.
Modülasyon faktörü “m” ile gösterilir. Kaliteli bir haberleşme için
modülasyon faktörü yaklaşık olarak m=%30 olmalıdır. Modülasyon yüzdesini
değiştiren bilgi sinyalinin genliğidir. Bu değişim doğru orantılıdır. Modülasyon
faktörü formül olarak;
e max  e min
%m  .100 ’dür.
e max  e min
Formülde;
emax: Modüleli sinyali tepeden tepeye maksimum genliği
emin: Modüleli sinyalin tepeden tepeye minimum genliği
Modülasyon yüzdesinin ölçümü osiloskop kullanılarak kolayca yapılır.
Şekil 2.1.5’de modüleli sinyalin maksimum ve minimum noktaları
görülmektedir.
Şekil 2.1.5
Örnek: Osiloskop ekranında görülen modüleli sinyalin tepeden tepeye

maksimum değeri 6V, tepeden tepeye minimum değeri 2V’tur. Modülasyon
yüzdesini hesaplayınız.
e max  e min 62 4

%m  .100   .100
e max  e min 62 8
% m  50 ’dir.
Şekil 2.1.6
Şekil 2.1.6’da bir germanyum diyot ve akortlu paralel rezonans

devresinden oluşmuş en basit genlik modülatörü görülmektedir. Paralel
rezonans devresinin rezonans frekansı 500KHz’dir. Bobin nüvesi ayarlanarak
rezonans frekansı 450KHz-550KHz arasında ayarlanabilir. Taşıyıcı sinyal ve
bilgi sinyali birbirine seri bağlanmış, taşıyıcı sinyal genliği bilgi sinyaline bağlı
değiştirilmiştir. Deney modülümüzde bu basit devre ile modülasyon
incelenmiştir.
DENEYİN YAPILIŞI

2.1.7’daki gibi yapınız. (Not: Bu deneyde güç devresi kullanılmamıştır.
Deneyde RF osilatör ile fonksiyon jeneratörü seri bağlanmıştır.
Şekil 2.1.7
1- OS1 RF osilatörünün çıkış işaretinin (Fc) genliğini 5Vpp , fonksiyon
jeneratörünün çıkış işaretini (Fm) sinüs , frekansını 1KHz ve genliğini 1Vpp
ayarlayınız. Çıkış işaretini osiloskopta görünüz. Bobinin nüvesini ayarlayınız
ve maksimum genliği elde ediniz. Bu işaretin genliğini çiziniz. İşareti
tanımlayınız.
Çıkış işareti genlik modüleli sinyaldir.
2- Fonksiyon jeneratörünün çıkış işareti (Fm) frekansını 2KHz’e kadar

arttırınız. Bu işlem yapılırken modüleli çıkış işaretindeki değişim nedir?
Modüleli çıkış sinyalinin üst kenar zarfında bilgi sinyali (Fm) aynı
değişim, modüleli sinyalin alt kenar zarfında simetrik olarak yine aynı
değişim izleniyor.
3- Fonksiyon jeneratörünün çıkış işareti (Fm) frekansını 1KHz’e

getiriniz. Bu kez işaretin genliğini yavaş yavaş 2Vpp’e yükseltiniz. Bu işlem
yapılırken modüleli çıkış işaretindeki değişim nedir?
Modüleli çıkış sinyalinde modülasyon yüzdesi değişiyor.
4- Fonksiyon jeneratörünün çıkış işareti (Fm) frekansını 1KHz, genliğini

1Vpp’ye getiriniz. Modülasyon yüzdesini hesaplayınız.
emin 0.6Vpp , emax 1.0Vpp’dir.
e max  e min 1.0  0.6 0. 4

%m   .100  .100
e max  e min 1.0  0.6 1. 6
% m  25 ’tir.
5- Bilgi sinyalinin genliğini sıfır yapınız. Çıkıştaki işaret nedir? Bu

durumu yorumlayınız.
Çıkıştaki işaret taşıyıcı işarettir. Bu klasik genlik modülasyonunun en

kötü yanıdır. Bilgi sinyali yokken sistemde güç harcamaktadır.
DENEY: 2.2
GENLİK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ (GM)
Modüleli sinyal içinden bilgi sinyalinin ayrılması işlemine demodülasyon

ya da algılama denir. Bu işlemin yapıldığı devrelere demodülatör ya da
dedektör adı verilir. Genlik modülasyonunun demodülasyonu senkronlu ve
senkronsuz sistemlerle yapılabilir. Senkronlu sistemde vericiden gelen
işaretler ile alıcıda demodülasyon işlemi eş zamanlı yapılır. Senkronlu
sistemlere örnek çarpım dedektörü , anahtarlamalı dedektör , PLL dedektör
(PLL Phase Locked Loop) gösterilebilir. Senkronsuz sistem en fazla
kullanılan en az elemanlı sistemdir. Bu sisteme örnek diyotlu dedektör ve
transistörlü dedektör gösterilebilir. Deney setimizde diyotlu dedektör
incelenmiştir.
Şekil 2.2.1
Şekil 2.2.1’de diyotlu dedektör görülmektedir. Bu devrelere zarf

dedektörü de denir. Devrede D diyotu doğrultma işlemi yapar.
Polarmalandırma yönüne göre modüleli sinyalin pozitif ya da negatif
alternanslarını geçirir. C1,C2 kondansatörleri ve R direnci () tipi alçak
geçiren filtredir. Diyot üzerinden gelen doğrultulmuş işaretin yüksek frekanslı
bileşenleri filtre tarafından toprağa iletilirken tepe noktasındaki zarf
kondansatörlerinin şarj-deşarjı ile düzgünleştirilir. Bu işlemi etkin olarak C1
kondansatörü yapar. C2 kondansatörü işlemi tamamlar. Filtre devresindeki
zaman sabitesi (T=R.C) taşıyıcı sinyalin periyodundan büyük , bilgi sinyalinin
periyodundan küçük olmalıdır. P potansiyometresi tekrar elde edilen bilgi
sinyalinin ses frekans yükseltecine iletilirken genliğini ayarlamak için
kullanılmıştır.
Demodülasyon işlemi osiloskop ile incelenirse şekil 2.2.2’deki işaretler

görülür.
Şekil 2.2.2
Diyot çıkışında elde edilen işaret modüleli sinyalin yalnız pozitif

alternanslarıdır. Bu işareti görmek için C1 ve C2 kondansatörleri devrede
olmamalıdır. C1 ve C2 kondansatörleri devreye bağlanırsa işaretin tepe
noktalarında zarf tamamlanır ve bilgi işareti tekrar elde edilir.
DENEYİN YAPILIŞI

2.2.3’deki gibi yapınız.
Şekil 2.2.3
Deney 2.1’deki genlik modülatörüne Fc=500KHz, Vpp=5V ve Fm=1KHz,
Vpp=1V sinüs işareti uygulayınız. “L” bobinini ayarlayınız en fazla genliği
elde ediniz. Genlik demodülasyonu deneyinde elde ettiğiniz bu genlik
modülasyonlu işareti kullanınız.
1. Potansiyometreyi maksimum (orta uç üstte) durumuna, S1 anahtarı

açık duruma (anahtar ucu altta) getiriniz. Giriş işareti ile çıkış işaretini
kıyaslayınız.
Giriş işareti modüleli sinyal, çıkış işaretinin zaman ekseninde

görülmeyen bölümleri olsada yalnız pozitif alternansları olan modüleli
işarettir.
2. S1 anahtarını kapatınız. Bu durumda giriş ve çıkış işaretlerini

tanımlayınız.
Giriş işareti yine modüleli sinyaldir. Çıkış işareti bilgi sinyalidir.
3. Modüleli sinyalin pozitif ve negatif zarfında bulunan bilgi sinyali ile
demodülasyon sonucu elde edilen bilgi sinyalini frekans ve genlik olarak
karşılaştırınız.
Modüleli sinyalin pozitif zarfında bulunan bilgi sinyali ile çıkıştaki bilgi
sinyali frekans olarak aynıdır. Modüleli sinyalin negatif zarfındaki bilgi sinyali
ile çıkıştaki bilgi sinyali birbirinin simetriğidir.
4. Girişteki bilgi sinyalinin frekansını ve genliğini değiştiriniz. Çıkışta

tekrar elde ettiğiniz bilgi sinyali bu değişime nasıl tepki veriyor?
Çıkışta yeniden elde edilen bilgi sinyali girişteki değişimlere aynı şekilde
uyumlu olarak değişiyor.
DENEY: 2.3
GENLİK MODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ (DSB)
Genlik modülasyonlu sinyalde modülasyonun olmadığı durumlarda

taşıyıcı iletilmektedir. Taşıyıcıda harcanan güç sistem gücünün üçte ikisi
(%66) kadardır. Bildiğimiz gibi taşıyıcı sinyalde bilgi yoktur. Sistemin
verimliliği bilgi sinyali yok iken taşıyıcı sinyal gönderilmezse artar.
Bu işlem taşıyıcısı bastırılmış çift yan bant (DSB Double Side Band)
modülasyonu yapılarak sağlanır. Çift yan bant bastırılmış genlik
modülasyonlu devreler genellikle karışık ve fazla çevre elemanlı devrelerdir.
Günümüzde haberleşmede kullanılmak üzere üretilmiş entegre devreler
kullanılmaktadır. MC1496 entegresi klasik genlik modülasyonu yapabilen
hem de giriş sinyallerinin (Fc ve Fm) çarpımı ile oranlı çıkış sinyali üreten
çift dengeli modülatör ve demodülatör entegresidir. MC1496 entegresi çok iyi
taşıyıcı bastırması yapan (65 dB) , ayarlanabilir kazanç ve sinyal
sağlayan , dengeli giriş ve çıkışlara sahip entegredir.
Şekil 2.3.1
Şekil 2.3.1’de MC1496 entegresinin iç yapısı görülmektedir. D1 diyotu

R1,R2,R3 dirençleri ve T7,T8 transistörleri; T5 ve T6 transistörlerinin DC
polarmalarını sağlar. T5 ve T6 transistörleri; T1,T2,T3,T4 transistörlerinin
oluşturduğu çapraz bağlı fark yükseltecinin giriş fark birleşimini sağlar. 2 ve
3 nolu ayaklar arasına bağlanacak bir direnç dengeli modülatörün kazancını
kontrol eder. 5 nolu ayak ile toprak (GND) arasına bağlanacak bir direnç ile
yükselteç için gerekli polarma akımının büyüklüğü ayarlanır. 1 ve 4 nolu
ayaklardaki DC seviyesi fark yükselteçlerinin ön gerilimlerini dengeler ve bu
denge taşıyıcı sinyali (Fc) bastırır. 6 ve 12 nolu ayaklar yan bantların çıkış
ayaklarıdır.
MC1496 entegresinin metal kılıflı ve plastik kılıflı iki ayrı tipte üretimi
vardır.
Taşıyıcının giriş gerilim seviyesi taşıyıcı bastırma işleminde çok

önemlidir. Düşük gerilim seviyeli taşıyıcı işaretlerde entegre gerekli
anahtarlama işlemlerini yapamaz. Bu durumda taşıyıcı iyice bastırılamaz ve
kayıp güç artar. MC1496 entegresi RMS 60mV sinüs giriş işaretine göre
tasarlanmıştır. En uygun taşıyıcı frekansı 500KHz ve yakınlarıdır. Bu frekans
değerlerinde MC1496 en iyi taşıyıcı bastırma işlemini yapar.
Taşıyıcı bastırılmış genlik modülasyonlu DSB işaret osiloskopta

incelenirse şekil 2.3.2’de görüldüğü gibi görülür.
Şekil 2.3.2
Dikkat edilirse bilgi işaretini taşıyan üst ve alt zarf tam olarak birbirinin
içindedir. Spektrum analizörde klasik genlik modülasyonlu işaret ve taşıyıcısı
bastırılmış genlik modülasyonlu DSB işaretin spektrumu şekil 2.3.3’de
görülmektedir.
Şekil 2.3.3
İki modülasyonda da taşıyıcı sinyal ve bilgi sinyali aynı özellikte

kullanılmıştır. Klasik genlik modülasyonunda taşıyıcı sinyal genliği yan bant
genliklerinin iki katıdır. Sistemde kayıp güç fazladır. Genlik modülasyonlu
DSB işarette durum tam tersidir. Sistemde güç kaybı çok azdır.
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 2.3.4
1. OS1 RF osilatörünün çıkış işaretinin (Fc) genliğini 1Vpp , fonksiyon
jeneratörünün çıkış işaretini (Fm) sinüs , frekansını 1KHz ve genliğini 400
mVpp yapınız. P potansiyometresi ile DSB işareti elde ediniz.
2. Bilgi işaretinin genliğini 0 (sıfır) yapınız. DSB modüleli işaretteki

Çıkışta herhangi bir işaret kalmamıştır. Demek olur ki bilgi sinyali yol
iken taşıyıcı işarette olmamaktadır. Başka sözle bilgi sinyali yok iken taşıyıcı
işaret bastırılmaktadır.
3. Bilgi işaretinin genliğini sırayla 600mV, 800mV yapınız. Her durum

için osiloskoptaki çıkış işaretini inceleyiniz. Bu durum için ne söylenebilir?
Devreye bilgi sinyali uygulandığında çıkışta DSB modüleli işaret elde

edilmektedir. Bilgi sinyalinin genliği arttırılınca çıkıştaki modüleli işaretin
genliğide artmaktadır.
4. Giriş işareti genliğini 600 mVpp yapınız. P potansiyometresini yavaş
yavaş tam sola ya da tam sağa getiriniz. Çıkış işaretndeki değişimi yazınız ve
yorumlayınız.
Çıkış işareti klasik genlik modülasyonlu duruma gelmiştir. Demek olur ki

MC1496 entegresi ile DSB modülasyonu ve klasik genlik modülasyonu
yapılabilir. İşlem bunu göstermiştir.
DENEY: 2.4
GENLİK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ (DSB)
Çift yan bant genlik modülasyonlu (DSBGM) sinyaller genellikle dengeli

modülatörler kullanılarak demodülasyon yapılır. MC1496 dengeli modülatör
entegresi çevre elemanlarında çok az değişiklik yapılarak demodülatör olarak
kullanılır.
Şekil 2.4.1
Şekil 2.4.1’de çarpım demodülatörü görülmektedir. Çıkış sinyali MC1496

entegresinin 12 nolu ayağından alınmıştır. P1 potansiyometresi genlik
modüleli sinyalin genliğini , P2 potansiyometresi taşıyıcı sinyalin genliğini
kontrol eder. C7,C8 kondansatörleri ve R9 direnci istenmeyen harmonik
sinyalleri yok etmek için kullanılan alçak geçiren filtredir. C9 kondansatörü
demodülatörden gelen DC seviyesini (ofseti) sıfırlar. Şekil 2.4.2’de aynı “t”
anı için giriş ve çıkış işaretleri görülmektedir.
Şekil 2.4.2
Şekil 2.4.2’de görüldüğü gibi zaman ekseninde “A” noktasına kadar

taşıyıcı sinyali yoktur. Bu noktaya kadar bilgi sinyali de yoktur.
Dengeli modülatörler kullanılarak yapılmış demodülatörler iyi
performansa sahiptir ama çevre elemanları fazladır. Bunun dışında taşıyıcı
sinyal ile genlik modülasyonlu sinyal arasında frekans ve faz açısı
bakımından senkronizasyon gerektirir. Aksi halde çıkış işaretinde bozulmalar
olur. Bu nedenle P1 ve P2 potansiyometreleri kaliteli bir işaret elde
edebilmek için iyi ayarlanmalıdır.
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/002 modülünü yerine takınız. DSB modüleli işaret olarak deney

2.3 ün çıkış işareti kullanılacaktır. Devre bağlantılarını şekil 2.4.3’deki gibi
yapınız. Devreye enerji uygulayınız.
Şekil 2.4.3
Bu deneyde çift yan bant genlik modülasyonlu işaret deney 2.3’deki
genlik modülatörünün çıkış işaretidir. Deney 2.3 devresine taşıyıcı işaret
Fc=500KHz-1Vpp, bilgi işareti Fm=1KHz-1Vpp uygulayınız. Modülatördeki P
potansiyometresi ile modülatör çıkış ucunda DSB modüleli işareti elde ediniz.
1. P1 ve P2 potansiyometrelerini ayarlayınız , bilgi sinyalini (Fm) elde

ediniz. P1 ve P2 potansiyometrelerinin etkisi nedir?
P1 potansiyometresi bilgi sinyalinin genliğini , P2 potansiyometresi

taşıyıcı sinyalin genliğini ayarlıyor. İki sinyal arasında faz ve frekans
senkronu olduğu anda bilgi sinyali elde ediliyor.
2. Bilgi işaretinin genliğini ve frekansını değiştirerek deneyi

tekrarlayınız.
ANALOG HABERLEŞME (FM)
Taşıyıcı sinyal frekansının bilgi sinyaline bağlı değiştirilmesine frekans

modülasyonu (FM) denir. Frekans modülasyonu yapılırken taşıyıcı sinyal ,
bilgi sinyali ve elde edilen modüleli sinyallerin tamamı sinüzoidal sinyallerdir.
Bildiğimiz gibi haberleşme sistemlerinde kullanılan sinyallerin en yüksek
frekanslısı taşıyıcı (Fc) sinyaldir. Deney setimizde kullanılan taşıyıcı
sinyallerin frekansları osiloskop ekranında rahat izlenebilmesi için
olabildiğince küçük tutulmuştur. Buna rağmen değişken sinyallerin normal
osiloskoplarda görülmesi çok zordur. Bu nedenle deneylerde en az 2x40MHz
çift kanallı hafızalı (storage) osiloskop kullanılması gerekmektedir.
DENEY: 3.1
VCO (VOLTAGE CONTROLLED OSCILLATOR)
VOLTAJ KONTROLLÜ OSİLATÖRÜN İNCELENMESİ
Taşıyıcı sinyal frekansının bilgi sinyaline bağlı değiştirilmesine frekans

modülasyonu (FM) denir. Bir frekans modülatöründeki sinyaller osiloskopta
incelenirse şekil 3.1.1’deki dalga şekilleri görülür.
Şekil 3.1.1
Taşıyıcı sinyal (Fc) genliği ve frekansı sabit sinüzoidal sinyaldir. Bilgi

sinyali (Fm) genliği ve frekansı belli sınırlar içinde değişen sinüzoidal
sinyaldir. Zaman ekseni üzerindeki belli aralıklardaki frekans modülasyonlu
sinyalin değişimini inceleyelim.
“0-A” noktaları arasında bilgi sinyali yoktur. “A” noktasına kadar
modüleli sinyal taşıyıcı sinyalin aynısıdır.
“A-B” noktaları arası bilgi sinyalinin pozitif alternansının yükselme
zamanıdır. Modüleli sinyalin genliği sabit olup frekansı bilgi sinyalinin
genliğine bağlı artmaktadır. “B” noktası modüleli sinyal frekansının taşıyıcı
sinyal frekansından en fazla olduğu noktadır.
“B-C” noktaları arası bilgi sinyalinin pozitif alternansının azalma
zamanıdır. Modüleli sinyalin genliği sabit olup , frekansı bilgi sinyalinin
genliğine bağlı azalmıştır. “C” noktasında bilgi sinyali yoktur. Bu noktada
modüleli sinyal taşıyıcı sinyalin aynısıdır.
“C-D” noktaları arası bilgi sinyalinin negatif yönde yükselme zamanıdır.
Modüleli sinyalin genliği yine sabit olup , frekansı bilgi sinyalinin genliğine
bağlı azalmaktadır. “D” noktası modüleli sinyal frekansının taşıyıcı sinyal
frekansından en az olduğu noktadır.
“D-E” noktaları arası bilgi sinyalinin negatif yönde azalma zamanıdır.
Modüleli sinyalin genliği yine sabit olup frekansı bilgi sinyalinin genliğine
bağlı artmaktadır. “E” noktasında bilgi sinyali yoktur. Bu noktada modüleli
sinyal taşıyıcı sinyalin aynısıdır.
Özet olarak taşıyıcı sinyalin genliği her zaman sabittir. Bilgi sinyalinin
pozitif alternanslarında taşıyıcı sinyalin frekansı bilgi sinyalinin genliğine bağlı
artmıştır. Bu artma bilgi sinyalinin pozitif tepe değerinde en fazladır. Bilgi
sinyalinin negatif alternansında taşıyıcı sinyalin frekansı bilgi sinyalinin
genliğine bağlı azalmıştır. Bu azalma bilgi sinyalinin negatif tepe değerinde
en fazladır.
Taşıyıcı sinyalin frekansına merkez frekans denir. Merkez frekansı “FC”
(FC=CENTER FREQUENCY) ile gösterilir. Bilgi sinyalinin taşıyıcı frekansını
değiştirmesine frekans sapması denir. Frekans sapması “ F “ ile gösterilir.
Frekans modülasyonlu işaretin frekans spektrumu şekil 3.1.2’de
görülmektedir.
Şekil 3.1.2
Merkez frekansının altındaki F frekans modülasyonlu işaretin

frekansının en küçük olduğu başka sözle bilgi sinyalinin negatif alternansının
tepe noktası (PEAK VALUE OF THE NEGATIVE ALTERNATION OF THE DATA
SIGNAL) dır. Merkez frekansının üstündeki F frekans modülasyonlu işaretin
frekansının en büyük olduğu başka sözle bilgi sinyalinin pozitif alternansının
tepe noktası (PEAK VALUE OF THE POSITIVE ALTERNATION OF THE DATA
SIGNAL) dır.
Frekans modülasyonunda çok sayıda yan bant oluşur. Yan bantların
etkili olması genliklerine bağlıdır. Genliği taşıyıcı genliğinin %1’inden küçük
olan yan bantlar kullanılmaz. Kullanılan yan bantların frekans kapsamı
frekans modülasyonlu işaretin bant genişliğini belirler. Bant genişliği formül
olarak;
BG  2.(F  Fm ) ’dir.
Müzik yayını yapan frekans modülasyonlu radyo vericilerinde (88MHz–

108MHz) gerekli bant genişliği 100KHz’dir.
Frekans modülasyonu birçok yöntemle yapılır. Tüm yöntemlerin esası bir
osilatör frekansının bilgi sinyali ile değiştirilmesidir. Aşağıda çok kullanılan
frekans modülasyonu yöntemleri görülmektedir.
1- Kapasitif mikrofon yöntemi

2- Varikap diyotlu yöntem
3- Gerilim kontrollü osilatör (VCO) yöntemi
KAPASİTİF MİKROFON YÖNTEMİ
Frekans modülasyonunun nasıl yapıldığını en kolay anlatan yöntemdir.

Kapasitif mikrofonun özelliği çıkış uçlarında kondansatör özelliği göstermesi
ve bu kondansatörün mikrofona gelen ses dalgalarına göre kapasitesini
değiştirmesidir.
Şekil 3.1.3
Şekil 3.1.3’te “L” bobini ve “C” kondansatörü bir osilatörün tank

devresidir. Kapasitif mikrofon tank devresinin kondansatörüne paralel
bağlanmıştır. Kapasitif mikrofona gelen ses dalgaları kapasitif mikrofonun
kapasitesini değiştirir. Bu kapasite değişimi osilatör tank devresinin toplam
kapasitesini değiştirir ve buna bağlı osilatörün osilasyon frekansı değişmiş
olur. Kapasitif mikrofona gelen ses dalgaları bilgi sinyalidir. Osilatör
frekansının değişimi bilgi sinyalinin genliği ile doğru orantılıdır.
VARİKAP DİYOTLU YÖNTEM
Varikap diyotlar yüzey birleşmeli silisyum diyotlardır. Varikap diyotların

özelliği ters polarma altında çalışmaları ve uçlarında kondansatör özelliği
göstermesidir. Varikap diyotların gösterdikleri kapasite uçlarına uygulanan
gerilim ile ters orantılıdır.
Şekil 3.1.4
Şekil 3.1.4’de seri hartley osilatörünün tank devresi kondansatörüne

varikap diyot (VD) ve kristal mikrofon paralel bağlanmıştır. Varikap diyot
ters polarma altındadır. Kristal mikrofona gelen ses dalgaları kristal mikrofon
uçlarında bir elektrik sinyali oluşturur. Bu sinyal gerilimi varikap diyot
uçlarında olduğundan varikap diyotun kapasitesi değişir. Varikap diyotun
kapasitesinin değişmesi tank devresi toplam kapasitesini değiştirir ve buna
bağlı osilatörün osilasyon frekansı değişir. Ses dalgaları yine bilgi sinyalidir.
Osilatör frekansının değişimi yine bilgi sinyalinin genliği ile doğru orantılıdır.
GERİLİM KONTROLLÜ OSİLATÖR (VCO) YÖNTEMİ
Bu yöntemi anlayabilmek için gerilim kontrollü osilatörün (VCO= Voltage

Controlled Oscillator) çalışma prensibini bilmek gerekir. Gerilim kontrollü
osilatörler günümüzde en çok kullanılan osilatörlerdir. Bunun nedeni
montajlarının kolay , çevre elemanlarının az olmasıdır. Gerilim kontrollü
osilatörler entegre devrelerdir. Çıkış işaretleri aynı anda kare, üçgen ve sinüs
olan gerilim kontrollü osilatörler vardır. Şekil 3.1.5 te gerilim kontrollü
osilatör görülmektedir.
Şekil 3.1.5
IC1=4046 entegresi içinde bir adet VCO ile iki adet faz karşılaştırıcı
(PHASE COMPARATOR) bulunduran entegredir. Şekil 3.1.6 da 4046 nın VCO
bölümü ve bu bölümün terminal bağlantısı görülmektedir.
Şekil 3.1.6
Şekil 3.1.5 te VCO girişini (4046 nın 9 nolu terminali) büyüklüğü P1

potansiyometresi ile 0 / +5Volt arasında ayarlanabilen gerilim uygulanmıştır.
VCO nun çıkışımda (4046 nın 4 nolu terminali), girişindeki gerilim değeri ne
olursa olsun şekli kare dalga olan sabit genlikli bir işaret oluşur. Bu işaretin
frekansı VCO girişindeki gerilim değeri ile değişir. Bu değişim 4046 da doğru
orantılıdır. Başka sözle girişindeki gerilim değeri artırılırsa çıkış işaretinin
frekansıda artar. Girişindeki gerilim değeri azaltılırsa, çıkış işaretinin frekansı
da azalır. Giriş gerilimi ile çıkış işaretinin frekansı ters oranlı değişen VCO
larda vardır. Çıkış işaretinin frekansı giriş ucundaki gerilimden başka C1
kondansatörü, R3 direnci ve P1 potansiyometresinin değerleri ile belli
aralıkta ayarlanabilir. R1 direnci ve ZD1 zener diyodu VCO yu aşırı giriş
geriliminden korumak için kullanılmıştır.
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/003 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını Şekil

Şekil 3.1.7
1. P1 potansiyometresini ayarlayınız A soketinde 1,5 Volt görünüz. P2
potansiyometresi ile çıkış işaretinin frekansını 1KHz e ayarlayınız.
2. P2 potansiyometresinin konumunu bozmadan A soketindeki gerilimi

P1 potansiyometresi ile şekil 3.1.8 de görülen tablodaki değerlere
ayarlayınız, her basamaktaki çıkış işareti frekansını yazınız. Çıkış işaretindeki
değişimi yorumlayınız.
Şekil 3.1.8
Çıkış işaretinin genliği her basamakta sabittir. Frekansı VCO girişindeki

gerilim ile doğru orantılı olarak değişmektedir.
3. A soketindeki gerilimi P1 potansiyometresi ile şekil 3.1.9 da görülen

tablodaki değerlere ayarlayınız, P2 potansiyometresinin orta ucunu önce
alta,
sonra üste getiriniz. Her basamaktaki frekans değerlerini yazınız.
Şekil 3.1.9
DENEY: 3.2
VCO (VOLTAGE CONTROLLED OSCILLATOR)
İLE YAPILAN FREKANS MODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
Şekil 3.2.1 de gerilim kontrollü osilatör (VCO=VOLTAGE CONTROLLED

OSCILLATOR) ile yapılmış frekans modülatörü görülmektedir.
Şekil 3.2.1
Bilgi sinyali 4046 nın VCO giriş terminaline uygulanmış çıkış işareti
VCO çıkış terminalinden alınmıştır. VCO giriş terminalinde bir sinyal yok iken
VCO çıkış ucunda frekansı C1 kondansatörü, R3 direnci ve P1
potansiyometresinin değerleri ile belirlenen kare dalga sinyal oluşur. Bu
sinyalin frekansına “serbest çalışma frekansı” denir. Bu sinyal frekans
modülatörünün taşıyıcı sinyali (Fc) olarak kullanılır. Bu sinyalin frekansı P1
potansiyometresi ile belli aralıkta ayarlanabilir. Ayarlanan bu frekansa
merkez frekansı (Fo) denir. Devreye bilgi sinyali (Fm) uygulanırsa , bilgi
sinyalinin pozitif alternanaslarında VCO nun çıkış ucundaki sinyalin frekansı
artar. Bu artma bilgi sinyalinin genliği ile doğru orantılıdır. Bilgi sinyalinin
negatif alternanslarında VCO nun çıkış ucundaki sinyalin frekansı azalır. Bu
azalma yine bilgi sinyalinin genliği ile doğru orantılıdır.
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 3.2.2
1. Fonksiyon jeneratörü çıkış işaretini sinüs, frekansını Fm=400Hz,
genliğini 1Vpp, ayarlayınız. Fm IN (TP1) soketinden sinyal girişini ayırınız.
Bu durumda P1 potansiyometresini FM OUT (TP2) soketinde 40KHz
görünceye kadar ayarlayınız iki işaretin şekillerini görünüz.
2. Fonksiyon jeneratörü çıkışını Fm IN (TP1) soketine bağlayınız iki

işaretin şekillerini görünüz ve yorumlayınız.
Modülatör çıkışı olan FM OUT (TP2) soketinde frekans modülasyonlu

işaret (FM) oluşmuştur. FM işaretinin pozitif alternanslarında taşıyıcının
frekansı artmış, negatif alternanslarında ise frekansı azalmıştır.
DENEY: 3.3
PLL (PHASE LOCKED LOOP)
FAZ KİLİTLEMELİ ÇEVRİMİN İNCELENMESİ
Frekans modüleli bir işarette genlik sabit olup frekans bilgi sinyaline
bağlı değişmektedir. Frekans demodülatörleri girişteki işaretin frekans
değişimini lineer (doğrusal) gerilim değişimine çeviren devrelerdir. Frekans
demodülasyonu için iki yöntem kullanılır. Bunlar ;
1- Diskriminatörlü yöntem
2- Faz kilitlemeli çevrim yöntemidir.
DİSKRİMİNATÖRLÜ YÖNTEM
Frekans modülasyonlu işaretin genlik modülasyonlu işarete çevrilip

sonra diyotlu ya da transistorlu genlik modülatöründen geçirilerek tekrar
bilgi sinyalinin elde edildiği devrelerdir.
Şekil 3.3.1
Şekil 3.3.1’de IC1, C1, C2 ve R2 türev alıcı devredir. Frekans

modülasyonlu işaretin türevi alınırsa genlik modülasyonlu işarete dönüşür.
IC2, R3 ve R4 eviren yükselteç devresidir. Eviren yükselteç çıkışında genlik
modülasyonlu işaretin genliği yükseltilmiş olarak elde edilir. D, R5, R6, C4 ve
C5 diyotlu genlik demodülatörüdür. Genlik modülasyonlu işaretin pozitif zarfı
algılanarak bilgi sinyali burada tekrar elde edilir. C6 kondansatörü DC ofset
gerilimini sıfırlamak için kullanılmıştır. Diskriminatörlü yöntem pek
kullanılmaz.
FAZ KİLİTLEMELİ ÇEVRİM YÖNTEMİ
(PLL=PHASE LOCKED LOOP)
Faz kilitlemeli çevrim devresi esas olarak bir geri besleme devresidir.
Geri besleme devreleri çıkış işaretinin bir kısmının tekrar girişe uygulanarak
sistemin çalışmasını devamlı kontrol eden devrelerdir. Faz kilitlemeli,
çevrimin yapılabilmesi için temel üç devre gerekir. Bunlar;
1-Faz karşılaştırıcı (PHASE COMPARATOR)

2-Gerilim kontrollü osilatör (VCO=VOLTAGE CONTROLLED
OSCILLATOR)
3- Alçak geçiren filtre (LPF=LOW PASS FILTER) dir.
Faz kilitlemeli çevrimin çalışması şekil 3.3.2 de görülen basit blok

diyagramla anlaşılabilir.
Şekil 3.3.2
Giriş ucunda bir sinyal yok iken gerilim kontrollü osilatör, çevre
elemanlarının belirlediği frekansta kare dalga sinyal üretir. Bu frekans
değerine serbest çalışma frekansı ya da merkez frekansı (Fo) denir. Bu
sinyal faz karşılaştırıcıya uygulanır. Giriş ucuna bir sinyal uygulanınca faz
karşılaştırıcı bu iki sinyali karşılaştırır ve pals dizisinden oluşmuş üçüncü bir
sinyal elde eder. Bu sinyale hata (ERROR) sinyali denir. Hata sinyalinin faz
ve frekansını karşılaştırıcıya uygulanan sinyaller belirler. Hata sinyali doğru
gerilim özellikleri taşır. Hata sinyali VE ile gösterilir. Hata sinyali alçak
geçiren filtreden geçtikten sonra VCO girişine uygulanır.
Giriş sinyali frekansı azalırsa hata gerilimi, gerilim kontrollü osilatörün
frekansını azaltacak şekilde zorlar. Gerilim kontrollü osilatörün frekansı giriş
sinyali frekansına yeteri derecede yaklaşınca faz kilitlemeli çevrim oluşur. Bu
anda iki işaretin frekansı eşitlenir. Çalışma anında kilitlenme için geçen
zaman çok kısadır.
Giriş sinyali frekansı yükselirse hata gerilimi, gerilim kontrollü
osilatörün frekansını yükseltecek şekilde zorlar. Gerilim kontrollü osilatörün
frekansı, giriş sinyali frekansına yeterince yaklaştığında yine faz kilitlemeli
çevrim gerçekleşir.
Faz kilitlemeli çevrimin oluştuğu frekans bandı iki durumda incelenir.
1. durum faz kilitlemesi var iken, giriş sinyal frekansının azalması veya
artması sonucu kilitlenmenin bozulduğu frekans bandının belirlenmesidir. Bu
banda “kilitli kalma frekans bandı” denir.
2. durum faz kilitlenmesinin başladığı en küçük frekans ve en büyük
frekans arasındaki bandın belirlenmesidir. Bu banda “kilitlenme frekans
bandı” denir.
PLL devrelerinde bu iki frekans bandı birbirinden farklıdır. Bu fark şekil
3.3.3 de görülmektedir.
Şekil 3.3.3
F1-F2 arası= Kilitli kalma frekans bandı
F3-F4 arası= Kilitlenme frekans bandı
PLL devrelerinde kilitli kalma frekans bandı genellikle kilitlenme frekans

bandından daha büyüktür.
PLL devrelerinin girişlerindeki işaretin frekansı kilitli olduğu band
kapsamı içinde değiştirilirse çıkış uçlarında genliği giriş işareti frekansı ile
orantılı doğru gerilim elde edilir. Başka sözle PLL devre bu frekans aralığında
Frekans/Voltaj çevirici gibi çalışır.Bu özellik PLL devrelerinin frekans
demodülatörü olarak kullanılmasını sağlar. Şekil 3.3.4 te setimizdeki deney
şeması görülmektedir.
Şekil 3.3.4
IC1=4046 entegresi içinde iki adet faz karşılaştırıcı ve bir adet gerilim
kontrollü osilatör bulundurmaktadır. Şekil 3.3.5 te 4046 entegresinin
terminal bağlantısı ve iç yapısı görülmektedir.
Şekil 3.3.5
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/003 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını Şekil 3.3.6’

daki gibi yapınız. Devreye enerji veriniz. Fonksiyon jeneratörünün karedalga
çıkışı işareti genliğini +5Volt a ayarlayınız.
Şekil 3.3.6
1. Fonksiyon jeneratörü çıkış işareti frekansını 40KHz e ayarlayınız.
2. Tüm işaret ve değerlerin kolay ve iyi izlenebilmesi için P1

potansiyometresi ile giriş işareti ve VCO işaretini şekil 3.3.7 de görülen faza
getiriniz.
Şekil 3.3.7
Not: Deney bitinceye kadar P1 potansiyometresinin konumunu bozmayınız.
3. Fonksiyon jeneratörü çıkış işaretini yavaş yavaş azaltarak

kilitlenmenin bozulduğu frekans değerini (F1) yazınız.
Yaklaşık olarak F1=20KHz dir.
4. Fonksiyon jeneratörü çıkış işareti frekansını yavaş yavaş arttırarak

kilitlenmenin bozulduğu frekans değerini (F2) yazınız.
5. F1 ve F2 frekansları arasındaki band nasıl isimlenir.
Bu banda PLL in “kilitli kalma frekans bandı” denir.
6. Fonksiyon jeneratörü çıkış işareti frekansını 10KHz den başlatarak
yavaş yavaş arttırınız. Kilitlenmenin olduğu frekans değerini (F3) yazınız.
7. Fonksiyon jeneratörü çıkış işareti frekansını 100KHz den başlatarak

yavaş yavaş azaltınız. Kilitlenmenin olduğu frekans değerini (F4) yazınız.
8. F3 ve F4 frekansları arasındaki band nasıl isimlenir.
Bu banda PLL in “kilitlenme frekans bandı” denir.
9. Kilitli kalma ve kilitlenme frekans bandlarını frekans ekseninde

gösteriniz.
Şekil 3.3.8
F1-F2 arası= Kilitli kalma frekans bandı

F3-F4 arası= Kilitlenme frekans bandı
10. Fonksiyon jeneratörü çıkış frekansını sıra ile şekil 3.3.9 daki
tablodaki frekanslara getiriniz. PLL çıkışında her basamaktaki gerilim değerini
yazınız.
Şekil 3.3.9
DENEY: 3.4
FM (FM DEMODULATION)
FREKANS DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
Şekil 3.4.1
Şekil 3.4.1 de günümüzde en fazla kullanılan frekans demodülatörü

devresi görülmektedir. Devre iki bölümde incelenmelidir.
1. bölüm PLL yöntemi ile çalışan frekans demodülatörüdür. Bu bölüm
4046 entegresi ve çevre elemanlarından oluşmuştur. Giriş ucuna (TP1)
frekans modülasyonlu işaret uygulandığında P1 potansiyometresi
ayarlanarak PLL çıkış ucunda (TP3) distorsiyonsuz ya da en az distorsiyonlu
Fm (mesaj-bilgi) işareti elde edilir. Bu durumda giriş ucundaki işaret ile VCO
ucundaki (TP2) işaret aynıdır.
2. bölüm aktif çalışan alçak geçiren filtre (LPF=LOW PASS FILTER) dir.
LPF girişi ucuna (TP3) uygulanan Fm işaretini parazitlerden ayıklanır ve çıkış
ucunda (TP4) distorsiyonsuz Fm elde edilir. Bu bölüm 741 entegresi ve çevre
elemanlarından oluşmuştur.
741 entegresi çok kullanılan işlemsel yükselteçlerden biridir. Şekil 3.4.2
de 741 in terminal bağlantısı ve elektronik devre şemalarında kullanılan
sembolü görülmektedir.
Şekil 3.4.2
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/003 modülünü yerine takınız. Frekans modülasyonlu işaret

olarak deney 3.2 nin çıkış işareti kullanılacaktır. Devre bağlantılarını şekil
3.4.3’ deki gibi yapınız. Devreye enerji veriniz.
Şekil 3.4.3
1. Osilaskobun CH1 kanalını FM Demodülatörün (TP1) soketine, CH2
kanalını (TP2) VCO soketine bağlayınız. Oluşan şekilleri yorumlayınız.
İki soketteki işaret aynıdır.

kanalını (TP3) soketine bağlayınız. Demodülatörün P1 potansiyometresi ile
(TP3) soketinde sinüs işareti görünceye kadar ayarlayınız. Yaptığınız işlemi
açıklayınız.
Demodülatördeki P1 potansiyometresinin ayarlanması ile PLL devresi

giriş işareti frekansına kilitlenmiştir.
kanalını demodülatörün Fm OUT (TP4) soketine bağlayınız. İki işareti aynı
anda görünüz ve yorumlayınız.
Çıkış işareti biraz daha düzelmiştir.
4. Osilaskobun CH1 kanalını modülatörün (TP1) soketine, CH2 kanalını

demodülatörün Fm OUT (TP4) soketine bağlayınız. İki işareti aynı anda
görünüz ve yorumlayınız.
Demodülatörün Fm OUT (TP4) soketinde bilgi sinyali elde edilmiştir.

Elde edilen sinyalin genliği biraz azalmıştır. Bu sinyal gerekirse bir ses
frekans yükselteci ile yükseltilebilir.
DİJİTAL HABERLEŞME
Günümüzde haberleşme teknolojisinin gelişmesi ile genlik modülasyonlu
haberleşme sistemleri yerine daha modern olan dijital (sayısal) haberleşme
sistemleri kullanılmaktadır. Dijital haberleşme sistemlerinin, analog
sistemlere göre büyük üstünlükleri vardır. Bunlar; işleme kolaylığı çoklama
kolaylığı ve gürültüye bağışıklıktır. Dijital haberleşme sistemi bilginin iki
nokta arasında sayısal darbelerle iletilmesidir. İki nokta arasındaki iletim
ortamı iletken teller, koaksiel kablolar, fiber optik kablolar ya da atmosfer
olabilir.
Dijital haberleşme sisteminde bilgi genellikle ses, resim gibi analog
biçimdedir. Dijital haberleşme için yapılması gereken ilk iş bilginin sayısal
darbelere çevrilmesidir. Sayısal darbeler halindeki verici tarafından iletim
ortamına gönderilir. Alıcı iletim ortamından sayısal darbeler şeklinde olan
bilgiyi alır ve tersi bir işlem yaparak tekrar analog bilgi haline getirir.
Analog bilgiyi sayısal iletim ortamına hazırlamak için değişik modülasyon
işlemleri vardır. Her modülasyonun da kendisine uygun demodülasyon
sistemi vardır. Yaygın olarak kullanılan dijital haberleşme sistemleri
aşağıdadır.
1- PAM (Pulse Amplitude Modulation)

2- PCM (Pulse Code Modulation)
3- PWM (Pulse Width Modulation)
4- PPM (Pulse Position Modulation)
5- ASK (Amplitude Shift Modulation)
6- FSK (Frequency Shift Modulation)
7- PSK (Phase Shift Modulation)
8- QPSK (Quadro Phase Shift Modulation)
9- PAM (Pulse Amplitude Modulation)
10- PCM (Pulse Code Modulation)
11- DM (Delta Modulation)
12- FDM (Frequency Division Multiplexing Modulation)
13- TDM (Time Division Multiplexing Modulation)
Şüphesiz ki zamanla bu modülasyon sistemlerine daha kolay yapılan,

daha iyi çalışan modülasyonlar eklenecektir.
DİJİTAL HABERLEŞME 76
Dijital haberleşme sistemi genel olarak Şekil 4.1’de en kolay anlaşılır
biçimde görülmektedir.
Şekil 4.1
Şekilde “ADC” Analog Dijital Çevirici, “DAC” Dijital Analog Çevirici

kısaltmalarıdır.
Görüldüğü gibi vericide analog bilgi önce dijital (sayısal) bilgiye
çevrilmiş seçilen bir sistemle modüle edilerek iletim ortamına sürülmüştür.
Alıcı iletim ortamından bu modülasyonlu sistemi almış, demodüle etmiş
sonra dijital bilgiyi tekrar analog bilgiye çevirmiştir.
DENEY 4.1
ANALOG DİJİTAL ÇEVİRİCİ’NİN (ADC) İNCELENMESİ
(ADC 0804)
Bir değişkenin alabileceği değerler “0” dan başlayıp “1”’e kadar

değişiyor ve “0,1-0,2....0,9” gibi ara değerleri voltmetre, ampermetre ya
da benzeri aletler ile ölçülüyor ise bu değişken analog sinyaldir. Bu değişken
yalnız “0” ve “1” değerlerini alıyor ise başka sözle ara değerleri yok ise bu
değişken dijital (sayısal) sinyaldir. Eğer bir cihaz ya da devre, analog sinyali
dijital sinyale çeviriyor ise böyle cihaz ya da devreye Analog Dijital Çevirici
(ADC Analog Dijital Converter) denir. Analog Dijital Çevirici’ler gürültü
etkisini azaltır. Dijital sinyaller kolay kodlanır ve kolay depo edilir.
Şekil 4.1.1’de 3 bit analog dijital çeviricinin karakteristik eğrisi
görülmektedir.
Şekil 4.1.1
Analog giriş 0Volt ile 1Volt arasındadır. Giriş sinyali 3 bit için
3
2 =2x2x2=8 parçada ya da aralıkta ifade edilebilir. Her aralıktaki bütün
analog değerler aynı ikili kod kullanılarak gösterilir. Analog dijital çevrim
sırasında her aralığın orta noktasındaki değerin alt değeri “0” üst değeri
“1” olarak algılanır. Eğer analog değerler, aralığın ya da parçanın tam orta
noktasında ise ikili kodlu sistemde ne olacağının anlaşılamadığı nokta olarak
ortaya çıkar.
Şekil 4.1.2
Belirsizlik noktası Şekil 4.1.2’de görülmektedir. Bu duruma

Kuantumlama belirsizliği ya da hatası denir.Kuantumlama hatası ±0,5 düşük
değerli bit (LSB Least Significant Bit) kadardır. Düşük değerli bit
değiştiğinde sonucu en az etkileyen bit demektir. Kuantumlama hatası
analog dijital çeviricinin bit sayısını artırarak azaltılır. Kuantumlama değeri
“Q” düşük değerli bit’in (LSB) değişimine neden olabilecek gerilim değeridir.
Formül olarak:
FS 1
Q n  n ’dir.
2 1 2
Formülde;
n = Bit sayını
FS=Tam skala gerilim (Full Scale) değeridir.
Analog dijital çevrimi yapılırken değişik yöntemler kullanılır. Bu

yöntemlerden bazıları merdiven (Digital Ramp) tipi ADC, Flash ADC,
İzleyen (Tracking) ADC ve Başarılı yaklaşım (Sussessive approximation)
ADC’ dir.
Şekil 4.1.3
Şekil 4.1.3’de 8 bit çözünürlüğe sahip başarılı yaklaşım ADC (ADC

0804) blok şeması görülmektedir. Örnekle ve tut (SH Sample and Hold)
devresi çevrim sırasında giriş sinyalinin değişmesini önler. Kontrol mantığı
(Control Logic) en düşük değerli bitten (LSB) başlayıp en yüksek değerli
bit’e (MSB Most Significant Bit) kadar olan bitleri (D0-D1-D2-D3-D4-D5-
D6) “0”’a , en yüksek değerli bit’i (D7) “1”’e ayarlar.Bu dijital bilgi ADC
0804 entegresi içinde bulunan Dijital Analog Çevirici- ye (DAC) uygulanır.
Dijital analog çeviriciye aynı zamanda dışardan bir referans gerilimi (VR)
uygulanmıştır.
Dijital analog çeviricinin çıkış gerilimi (VD) Formül olarak;
VR 1
VD  2 n1.Q = 2 n 1.  VR olur.
2n 2
Görüldüğü gibi VD gerilimi referans geriliminin yarısı kadardır. Eğer giriş

gerilimi (VG), (VD)’den büyük ise en yüksek değerli bit (D7) “1” , küçük ise
“0” olur. Ardından (D6) bitini “1” yaparak dijital analog çevirici çıkışında
yeni bir (VD) elde edilir.Yeni elde edilen VD ile giriş gerilimi karşılaştırıcıda
(Comparator) karşılaştırılır. Eğer giriş gerilimi (VG) yeni elde edilen VD’den
büyük ise (D6) biti “1”, küçük ise “0” olur. Aynı işlem (D0) bitine kadar
sırayla yapılır. İşlemler sonunda (D7) bitinden, (D0) bitine kadar bütün
dijital çıkışlar elde edilir.
ADC 0804 8 bit çözünürlüklü tek kanallı 20 ayaklı bir entegredir.
Besleme gerilimi 5V DC ile analog giriş gerilim aralığı 0-5V DC arasındadır.
15mW güç harcaması, 100µS (Mikro Saniye) çevirme zamanı vardır.Bu
entegrenin 8 bit çözünürlüğü olduğu için 28=256 kuantumlama aralığı vardır.
Kuantumlama hatası gerilim olarak referans gerilimini 5V kabul edersek
5V/256=0.0195V’tur. Demek ki ADC 0804 entegresinin hatası ±1
LSB=0.0195V’ tur. Bunun içinde tam aralık hatası, offset hatası ve doğrusal
olmama hatası da vardır. Şekil 4.1.4’de ADC 0804 entegresinin ayak
bağlantısı görülmektedir.
Şekil 4.1.4
ADC 0804 entegresi gerekli clock işaretini kendisi içerde üretebilir.

Bunun için CLKR ve CLKIN ayakları arasına bir direnç ve CLKIN’ den “0”’a bir
kondansatör bağlamak gerekir.
Şekil 4.1.5
Clock frekansı formül olarak;
1
Fclk= ( Hz ) dir.
1.1.R : C
Formülde “R” ohm, “C” farad’ dır. ADC 0804 entegresinin üretebildiği
clock işaretinin frekansı 100KHz-800KHz’ dir. İç yapısında Şekil 4.1.5’de
görüldüğü gibi birde Schmitt-Trigger vardır.
WR’ yazma kontrol sinyalidir. CS’ ve WR’ “0” olduğunda temizleme
(CLEAR) işlemi yapılır. WR’ “1”’e geri alındığında (ADC 0804 boş ayak
işaretini “1” kabul eder) analog-dijital çevrim başlar. Çevrim zamanı
boyunca INTR’ “1” konumundadır.Çevrim bitince INTR’ “0”’a döner. ADC
0804 entegresi iki GND ayağına sahiptir. Bunlar analog toprak (AGND) ve
dijital toprak (DGND) tır. “9” nolu ayak referans geriliminin yarısı olmalıdır.
Deney devremizde referans gerilimi olarak kaynak gerilimi (+5V DC)
kullanılmıştır.
Bu durumda “9” nolu ayak gerilimi 5/2=2,5V yapılmalıdır.Referans
gerilimi 5V DC olduğunda her adım 5V/2560.0195V olacağından;
00000000 (00H) 0.00V’u

11111111 (11F) 4.9805V’u gösterir.
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/004 modülünü yerine takınız.Devre bağlantılarını Şekil

4.1.6’daki gibi yapınız.
Şekil 4.1.6
Dijital çıkışlar için LED’ler kullanılmıştır. Diyotların yandığı durum ”1”
söndüğü durum “0” dır. R4-R11 dirençleri LED’lerin yükleridir. VR/2
gerilimini doğru sonuç elde etmek için Dijital Voltmetre kullanınız.
1- P1 potansiyometresi ile VR/2=2.5V DC ayarlayınız. Bu durumda

analog dijital çevirici hangi analog gerilim değerini dijital değerlere çevirir.
Bu durumda uygulanabilecek analog gerilim ”0” ile VR gerilimi (5V DC)

aralığındaki analog değerleri dijital değerlere çevirebilir.
2- Analog giriş ucu gerilimini Dijital Voltmetre kullanarak P2

potansiyometresi ile “0”V yapınız. J1 noktalarını bir an için kısa devre
yapınız ve kısa devreyi açınız. Dijital çıkışlar ne oldu izleyiniz ve
yorumlayınız.
J1 noktalarının kısa devre yapılarak tekrar açılması çıkışlardaki

(D0....D7) önceden kalan bilgi var ise silinmesini sağlar. LED’lerin yanık
olanları J1 kısa devre yapılıp tekrar açıldığında söndü. Analog giriş gerilimi
“0” iken tüm çıkışların sönmesi, başka sözle dijital çıkışların “0” olması
sağlanmış oldu.
3- P2 potansiyometresi ile analog giriş gerilimi Şekil 4.1.7’deki tablodaki

değerlere sırayla ayarlayınız. Her basamakta okuduğunuz değeri tabloya
kaydediniz. Tabloda orta bölümde olması gereken ideal değerler
görülmektedir. Elde ettiğiniz değerleri ideal değerlerle kıyaslayınız.
Şekil 4.1.7
Elde edilen değerler ideal değerlerle yaklaşık olarak aynıdır. Bazı

değerlerde
± 1 LSB fark olmuştur.
DENEY 4.2
ANALOG DİJİTAL ÇEVİRİCİ’ NİN (ADC)
İNCELENMESİ (ADC 0809)
ADC 0809 8 bıt çözünürlüklü ve 8 kanal multıplekser (çoklayıcı) 28

ayaklı analog dijital çevirici entegresidir. 8 kanal denilme sebebi analog giriş
ucunun 8 adet olmasından dolayıdır. Güç harcaması 150mW’tır. 10KHz-
1280KHz arasındaki clock frekansında çalışır. 680KHz clock frekansında
100µS (mikrosaniye) çevrim zamanı vardır. ADC 0809 entegresine 5V DC
besleme kaynağı ile 0-5V DC aralığında analog giriş gerilimi
uygulanabilir.Çözünürlüğü 8 bit olduğundan kuantumlama adımı 28=256
olup kuantumlama değeri 5/256=0.0195V’tur.Bu değer bildiğimiz gibi
ayarlanamayan hata değeri olup ±1 LSB’e (en küçük değerli bit) eşittir.
Şekil 4.2.1
Şekil 4.2.1’de ADC 0809 entegresinin ayak bağlantıları görülmektedir.

26-27-28-1-2-3-4-5 nolu ayaklar IN0 dan IN7’ye kadar olan giriş uçlarıdır.
Giriş uçlarından her birine ayrı analog değeri uygulanabilir. 17-14-15-8-18-
19-20-21 nolu ayaklar D0’dan D7’ye kadar sayısal çıkış uçlarıdır. Sayısal
çıkış uçlarında okunan değerin hangi giriş ucundan olduğu 25-24-23 nolu
ayakların (ADD A-ADD B-ADD C) konumu seçer.23-24-25 nolu ayaklar 3
bitlik sayısal bilgiyi gösterir. “25” nolu ayak (ADD A) en değersiz bit, “23”
nolu ayak (ADD C) en değerli bittir. Şekil 4.2.2’deki tabloda ADD A- ADD B-
ADD C konumuna göre seçilen giriş ucu görülmektedir.
Şekil 4.2.2
ADC 0809 entegresine çevrim için dışardan clock işareti uygulanmalıdır.

10 nolu ayak clock işaretinin giriş ucudur. “12” nolu ayak +VR (pozitif
referans gerilimi) kaynağın pozitif ucuna “16” nolu ayak -VR (negatif
referans gerilimi) kaynağın negatif ucuna bağlanmalıdır.
ADC 0809 entegresi kolayca bir mikroişlemciye bağlanabilir. “6” nolu
ayak (START), “7” nolu ayak (EOC haberleşme sonu), “9” nolu ayak (OE
çıkış açık) ve “22” nolu ayak (ALE adres alma açık) mikroişlemcinin bilgi
çevrim clock işaretlerinin kontrolünde kullanılır. Eğer çok kanallı giriş
kullanılacaksa ADD A-ADD B-ADD C- ALE ve START uçları açık ya da +Vcc
kaynak gerilimine bağlı kullanılır.
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 4.2.3
Devre EOC çıkış sinyalinin START girişine uygulanmış, ALE ve CLOCK
uçlarına clock işaretinin uygulandığı şekilde düzenlenmiştir.Dijital çıkış
uçlarındaki LED diyotların yanık durumu dijital “1”, sönük durumu dijital “0”
olduğunu gösterir. R8-R15 dirençleri LED yük dirençleridir.
1- S1,S2 ve S3 anahtarlarını “0” konumuna alınız. Bu durum sayısal

çıkışlar, hangi analog girişleri gösterir.
S1,S2 ve S3 anahtarları “0” konumunda sayısal çıkışlar “IN0”

girişindeki analog gerilim değerini gösterir.
2- Clock girişine +5V DC genlikli, 100KHz frekanslı kare dalga

uygulayınız. VR noktasındaki gerilimi “P” potansiyometresi ile toprağa göre
dijital bir Voltmetre kullanarak sırasıyla Şekil 4.2.4’deki tablodaki değerlere
ayarlayınız. Her basamakta okuduğunuz sayısal değeri tabloya yazınız.
Tabloda orta bölümde olması gereken ideal değerler görülmektedir. Elde
ettiğiniz değerleri ideal değerlerle kıyaslayınız.
Şekil 4.2.4
Bazı basamaklarda ±1 LSB hatalı gerilim okunmuştur.
3- P potansiyometresi ile VR=5V DC yapınız. S1,S2 ve S3 anahtarlarını

sırasıyla şekil 4.2.5’deki tabloda görülen konumlara alınız. Her basamakta
hangi girişteki analog değer okunmaktadır. İlgili girişteki analog giriş
gerilimini ve sayısal çıkış değerini tabloya yazınız.
Şekil 4.2.5
DENEY 4.3
UNIPOLAR DİJİTAL ANALOG ÇEVİRİCİ’NİN İNCELENMESİ
(DAC 0800)
Dijital sinyalleri analog sinyallere çeviren cihaz ya da devrelere dijital

analog çeviriciler (DAC DİGİTAL TO ANALOG CONVERTER) denir.Şekil
4.3.1’de 3 bit dijital girişe sahip dijital analog çeviricinin blok şeması ve
doğruluk tablosu görülmektedir. 3 bit 23=8 adet ikili gurup belirtir. İkili
gurup sayısına adım sayısı denir.
Şekil 4.3.1
Devre her giriş değeri için belli bir çıkış akımı ya da gerilimi üretir.
Birbirini takip eden iki giriş bilgisi için çıkış değerindeki değişime adım değeri
ya da giriş ağırlığı denir.Doğruluk tablosundan adım değerine bakarsak giriş
“000” iken çıkış “0”, takip eden giriş “001” olduğunda çıkış “1”
olduğundan çıkış işaretindeki değişim başka sözle adım değeri 1-0=1dir.
Dijital analog çeviricilerin çıkış işareti “VÇ”;
VÇ=Adım değeri. Adım sayısı’ dır.
Şekil 4.3.2
Şekil 4.3.2’de dijital analog çeviricinin yapısı görülmektedir. Direnç

gurubu çıkış işareti akım olarak kullanılacaksa başka eleman gerekmez.
Direnç gurubu çıkış işareti gerilim olarak kullanılacak ise toplayıcı olarak
düzenlenmiş bir işlemsel yükselteç (Op-Amp) devresi gerekir.
Dijital analog çeviriciler direnç gurubunun bağlantılarına göre iki gurupta
incelenir.
1-AĞIRLIKLI DİRENÇLİ DAC:
Şekil 4.3.3
Şekil 4.3.3’de 4 bit ağırlıklı dirençli dijital analog çevirici görülmektedir.

Devrenin esası toplayıcı işlemsel yükselteç devresidir. En yüksek değerli bit
(MSB) için “R” değerinde bir direnç kullanılırsa diğer girişler için gerekli
direnç değerleri “2n.R” olur. Burada “n” değişkenin basamak sayısıdır. En
yüksek değerlikli bitin basamak sayısı “0” en düşük değerlikli bitin sayısı
devre 4 bit olduğu için “3”’tür. Her giriş farklı değerde dirençler üzerinden
uygulanır. 4 bitlik bir devrede elde edilen giriş sayısı 24=2.2.2.2=16 ikili
guruptur.Buna göre çıkış işareti birbirinin katı “16” analog değer olacaktır.
Ağırlıklı dirençli dijital analog çeviricide doğru sonuç elde etmek için tüm
dirençler toleranssız olmalıdır. Ağırlıklı dirençli dijital analog çevirici pek
kullanılmaz.
2- R-2R MERDİVEN TİPİ DAC:
Şekil 4.3.4
R-2R merdiven tipi dijital analog çeviriciler en çok kullanılan guruptur.

Şekil 4.3.4’de 4 bit “R-2R” tipi dijital analog çevirici görülmektedir. Dikkat
edilirse kullanılan direnç değeri yalnız iki çeşittir. “R-2R” adı buradan
gelmektedir.
En yüksek sayısal değer işlemsel yükseltece “D” noktasından
uygulanmıştır. “C” noktasındaki sayısal değer “D” noktasının yarısı, “B”
noktasının sayısal değeri “C” noktasının yarısı ve “A” noktasının sayısal
değeri de “B” noktasının yarısıdır.
Her düğüm noktasındaki sayısal değer bir öncekinin yarısıdır. Buna göre
referans gerilimi (VR) işlemsel yükseltece “D” düğüm noktasından “1” “C”
düğüm noktasından “1/2”, “B” düğüm noktasından “1/4” ve “A” düğüm
noktasından “1/8” oranında ulaşır.
Her düğüm noktasından ayrılan akımlar birbirine eşittir.
ID=ID1, IC=IC1, IB=IB1 ve IA=IA1
İşlemsel yükseltecin giriş empedansının yüksek olması nedeniyle giriş
akımını “IG=0” kabul edersek toplam akım IT=-IF=ID+IC+IB+IA olur.
Bu durumda çıkış gerilimi (VÇ);
VÇ=-IF.RF’dir.
Her düğüm noktasındaki gerilimlere “VD-VB-VA” der kol akımlarını

yazarsak;
VD VC VB VA
ID  , IC  , IB  , IA  olur.
2R 2R 2R 2R
Buna göre çıkış gerilimi;
 VD VC VB VA 
VÇ      .RF olur.
 2R 2 R 2 R 2R 
 1 
VÇ   VD  VC  VB  VA.RF ’dir.
 2R 
“D” düğüm noktasındaki gerilimi VD=VR kabul edersek diğer düğüm

noktalarındaki gerilimler “VR” olarak;
VR VR VR
VD  VR, VC , VB  , VA  ’dir.
2 4 8
Bu değerleri çıkış gerilimi formülünde yerine koyarsak;
 1  VR VR VR 
VÇ    VR     .RF ’ dir.
 2R  2 4 8 
Parantez içinin paydaları eşitlenirse;
 1  8VR  4VR  2VR  VR 

VÇ     .RF
 2R  8 
 1 1 
VÇ    . 8VR  4VR  2VR  VR .RF
 2R 8 
 1 
VÇ    .8VR  4VR  2VR  VR .RF
16 R 
Parantez içindeki referans gerilimleri (VR) çarpanların hangi düğüm
noktasında olduğunu belirlersek çıkış gerilimine hangi bitin ne kadar etkidiği
dijital olarak görülür.
 1
VÇ    8D.VR  4C.VR  2 B.VR  A.VR .RF
16 R 
Parantez içinden “VR” çekilecek olursa;
 1 
VÇ    .VR8 D  4C  2 B  A.RF
16 R 
VR.RF
VÇ  8D  4C  2 B  A olur.
16 R
Parantez içindeki değerler dijital değerlerdir. Çıkış gerilimi giriş bitlerinin

lojik durumlarının toplamının –VR.RF/16R ile çarpımıdır.
Dijital analog çevrim işlemini yapan entegre devreler çok kullanılır. DAC
0800 entegresi “R-2R” yöntemiyle yapılmış 8 bit ±4.5V DC ile ±18V DC
arasında besleme kaynağında çalışan ±5V DC altında 33mW güç tüketen,
çevrim işlemini 85nS (nanosaniye) zaman gecikmesi ile yapan dijital analog
çeviricidir.
Şekil 4.3.5’de DAC 0800 entegresinin ayak bağlantısı görülmektedir.
Şekil 4.3.5
“14 nolu ayak “+VR” pozitif referans geriliminin uygulanacağı ayaktır.

DAC 0800 entegresinde +VR=5V DC’ dir. “15” nolu “-VR” ayağı bir direnç
ile toprağa bağlanmalıdır. Şekil 4.3.6’da uygulama devresi görülmektedir.
Şekil 4.3.6
Çıkışta elde edilen gerilim tek kutupludur. Başka sözle toprağa göre çıkış
gerilimi her zaman pozitiftir.Bu nedenle bu tip bağlantıya UNIPOLAR denir.
R1 direncinden geçen referans akımı (IR) formül olarak;
VR
IR  ’ dir.
R1
“14” nolu ayaktan çekilebilecek çıkış akımı (IOUT) formül olarak;
VR  D7 D 6 D5 D 4 D3 D 2 D1 D0 
IOUT          
R1  2 4 8 16 32 64 128 256 
D7-D6-D5-D4-D3-D2-D1-D0 bağlandığı ayağın toprağa göre gerilim

değeridir. Akım çıkışının uygulandığı işlemsel yükselteç akım çıkışını gerilim
çıkışına çevirmek için kullanılmıştır.
Devrenin çıkış gerilimi (VÇ) formül olarak;
VÇ=IOUT.RF’dir.
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 4.3.7
1- DAC 0800 8 bit çözünürlüğe sahip olduğuna göre adım sayısını,
referans gerilimi +5V ise adım aralığını hesaplayınız.
Adım sayısı= 8bit =28 =256
5
Adım aralığı= =0,019 Volttur.
256
2- J1 noktaları arasına Dijital Ampermetre, çıkış uçları arasına Voltmetre

bağlayınız. D0-D7 dijital giriş anahtarlarını sırayla şekil 4.3.8’deki tablodaki
konumlara alınız. Her basamak için çıkış akımını ve çıkış gerilimini yazınız.
Şekil 4.3.8
DENEY 4.4
BIPOLAR DİJİTAL ANALOG ÇEVİRİCİ’NİN İNCELENMESİ
(DAC 0800)
DAC 0800 dijital analog çeviricinin iki akım çıkış ucu (2 ve 4 nolu
ayaklar) bir işlemsel yükseltecin girişine aynı anda uygulanırsa, işlemsel
yükselteç çıkışında iki kutuplu çıkış, başka sözle toprağa göre pozitif ve
negatif gerilim değerleri elde edilir. Bu nedenle böyle devreye bipolar (çift
kutuplu ya da kutupsuz) çevirici adı verilir.
Şekil 4.4.1
Şekil 4.4.1’de DAC 0800 entegresinin bipolar uygulama devresi

görülmektedir. Çıkışta elde edilen gerilim değeri:
VÇ=±VR=2VR=±5=10 Volt’tur.
Bildiğimiz gibi DAC 0800 entegresi 8 bit çözünürlüğe sahiptir. Buna göre
adım sayısı:
28=256’dır. Adım aralığı hesaplanırken çıkışta elde edilen gerilim aralığı
esas alınır.
Buna göre adım aralığı: 10/256=0.038’dir.

İşlemsel yükseltecin çıkış gerilimi formül olarak;
VÇ=(IOUT-IOUT’).RF’dir.
Burada IOUT ve IOUT’ tamamlayıcı çıkış akımlarıdır. IOUT+IOUT’ tam

skala akım değeri “IFS” dir. Bu da IOUT=IFS ise IOUT’=0 dır. Ya da
IOUT’=IFS ise IOUT=0 olur. Çıkış geriliminin maksimum değeri, pozitif (+)
VÇ=IFS.R4‘tür. Çıkış geriliminin minimum değeri negatif (-) VÇ=IFS.R4 olur.
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 4.4.2
1- DAC 0800 bipolar dijital analog çevirim yapıyor, referans gerilimi +5V
ise adım aralığını hesaplayınız.
2VR 10
Adım aralığı=   0.038 Volttur.
28 256
2- J1 ve J2 noktaları arasına birer dijital ampermetre ve çıkış uçlarına bir

dijital voltmetre bağlayınız. D0-D7 dijital giriş anahtarlarını sırayla Şekil
4.4.3 ‘deki tabloda görülen konumlara alınız. Her basamak için çıkış
akımlarını ve çıkış gerilimini yazınız.
Şekil 4.4.3
3- Her basamaktaki IFS değerlerini hesaplayınız ve sonucu yorumlayınız.
IFS DAC 0800 dijital analog çeviricinin birbirini tamamlayan çıkış

akımlarıdır. Formül olarak: IFS=IOUT+IOUT’ ~ 1.060mA’ dir.
Her basamakta birbirine eşit değerde denilebilir.
DENEY: 5.1
PWM (PULSE WIDTH MODULATOR)
DARBE GENİŞLİK MODÜLATORÜNÜN
İNCELENMESİ (741)
Taşıyıcı sinyalin darbe genişliğinin bilgi sinyali ile değiştirilmesine

“Darbe Genişlik Modülasyonu” (PWM) denir. Darbe genişlik modülasyonu
yapılırken, taşıyıcı sinyal (Fc), bilgi sinyali (Fm) ve modüleli sinyal (PWM)
osilaskopta incelenirse Şekil 5.1.1’deki işaretler görülür.
Şekil 5.1.1
Modüleli sinyal incelenirse, genlik her zaman sabittir. Taşıyıcı sinyalin

periyodunda pozitif ve negatif zamanlar eşit olmasına karşılık, bilgi sinyalinin
pozitif alternansında modüleli sinyalin periyodunda, pozitifte geçen zaman
büyür, negatifte geçen zaman küçülür. Bilgi sinyalinin negatif alternansında
ise tam tersine, modüleli sinyal periyodunun negatif zamanı büyür, pozitif
zamanı küçülür. Bilgi sinyalinin “0” ya da olmadığı anda, modüleli sinyalin
periyodunda pozitif ve negatif zamanlar birbirine eşittir. Bir periyotluk kare
dalga işarette, pozitif ve negatifte geçen zamanların eşit ya da farklı
olmasının ayarlama özelliğine “Duty Cycle” denir.
PWM HABERLEŞME 98
Şekil 5.1.2
Şekil 5.1.2’de işlemsel yükselteç ile yapılmış kare dalga osilatör

görülmektedir. Osilasyon frekansını R2 direnci ve C2 kondansatörünün
değeri belirler. Pozitif giriş ucunun (3 nolu ayak) polarması çıkış işaretinin
duty cycle oranını değiştirir. J1 noktaları açık devre iken çıkış işareti yoktur.
Bu anda işlemsel yükseltecin pozitif giriş ucu P potansiyometresi ile toprağa
göre “0” volt yapılır ve J1 noktaları kısa devre edilirse çıkış işaretinin pozitif
ve negatifte geçen zamanları eşittir. İşlemsel yükseltecin pozitif giriş ucu
polarması, pozitif yapılırsa modüleli çıkış işaretinin periyodunda pozitifte
geçen zaman uzar, negatifte geçen zaman kısalır. İşlemsel yükseltecin pozitif
giriş ucu polarması negatif yapılırsa modüleli çıkış işaretinin periyodunda,
negatifte geçen zaman uzar, pozitifte geçen zaman kısalır.
İşlemsel yükseltecin pozitif giriş ucuna bilgi sinyali (Fm) uygulanırsa P
potansiyometresi ile yapılan işlem bilgi sinyali ile yapılmış olur. Çıkış ucunda
darbe genişlik modülasyonlu (PWM) işaret elde edilir. Bilgi sinyalinin
genliğinin modüleli sinyalin duty cycle oranı doğru orantılı olarak değişir.
PWM HABERLEŞME 99
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 5.1.3
PWM HABERLEŞME 100

1- J1 noktalarını açınız. TP1 noktası ile toprak arasına dijital voltmetre
bağlayınız. P potansiyometresini TP1 noktasında “0” volt oluncaya kadar
ayarlayınız. J1 noktalarını kısa devre yapınız. Çıkış işaretini tanımlayınız.
Çıkış ucundaki işaret kare dalga işarettir. Periyodunda pozitif ve negatif

zamanlar eşittir. Başka sözle Duty-Cycle %50 dir.
2- J1 noktalarını açınız. TP1 noktasında +5V elde edinceye kadar P

potansiyometresini ayarlayınız. J1 noktalarını kısa devre yapınız. Çıkış
işaretini tanımlayınız.
Çıkış işareti yine kare dalga işarettir. Yalnız periyodunda pozitif zaman
uzun, negatif zaman kısadır.
PWM HABERLEŞME 101

3- J1 noktalarını tekrar açınız. Bu kez TP1 noktasında -5V elde edinceye
kadar P potansiyometresini ayarlayınız. J1 noktalarını kısa devre yapınız.
Çıkış işaretini tanımlayınız.
Çıkış işareti yine kare dalga işarettir. Bu kez periyodunda pozitif zaman
kısa, negatif zaman uzundur.
4- J1 noktalarını tekrar açınız. TP1 noktasında “0” Volt elde edinceye

kadar P potansiyometresini ayarlayınız.
PWM HABERLEŞME 102

5- Devre bağlantılarını şekil 5.1.4’deki gibi yapınız.
Şekil 5.1.4
PWM HABERLEŞME 103

6- Modülatör girişine fonksiyon jeneratörlerinin birisinden sinüs, frekansı
F=500Hz ve genliği VPP=10V işaret uygulayınız. Osilaskopun ikinci kanalında
bu işareti görünüz. Çıkış işaretini tanımlayınız.
Çıkış işareti darbe genişlik modülasyonlu (PWM) işarettir. Çıkış

işaretinin duty cycle oranı giriş işaretinin genliği ile doğru orantılı olarak
değişmektedir.
7- Bilgi sinyali frekansını 1KHz-2KHz-3KHz yapınız. Çıkıştaki işareti

tanımlayınız.
Çıkış işareti bilgi sinyalinin her frekansında yine PWM işarettir.
PWM HABERLEŞME 104

DENEY: 5.2
PWM (PULSE WIDTH MODULATOR)
DARBE GENİŞLİK MODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ (555)
LM 555 entegresi yaygın olarak kullanılan, kare dalga üreten,

zamanlayıcı olarak kullanılabilen ve darbe genişlik modülasyonu (PWM)
yapabilen entegredir. LM 555 entegresi kare dalga üreteci olarak
kullanılacaksa, kararsız multivibratör ya da tek kararlı multivibratör olarak
çalışabilir. Bildiğimiz gibi kararsız multivibratör hiçbir giriş işareti olmadan
kare dalga işaret üreten devrelerdir. Tek kararlı multivibratör ise dışardan bir
tetikleme (trigger) işareti yok iken konumunu koruyan, tetikleme işareti
uygulandığında çıkışında bir pals (darbe) üretip bir zaman sonra başlangıç
durumuna dönen multivibratördür. Darbe genişlik modülasyonu yapılırken
LM 555 entegresinin tek kararlı multivibratör özelliği kullanılır. LM 555
entegresi 5-15V gerilim aralığında çalışabilir ve maksimum çıkış akımı
200mA’dir. Bu akım değeri oldukça yüksektir. Şekil 5.2.1’de LM 555
entegresinin ayak bağlantısı görülmektedir.
Şekil 5.2.1
Şekil 5.2.2
Şekil 5.2.2’de LM 555 entegresinin kararsız multivibratör olarak

kullanıldığı devre görülmektedir. Devrenin çıkış işareti kare dalgadır.
Osilasyon frekansı R1-R2 dirençleri ve C kondansatörünün değerine bağlıdır.
Kondansatör şarj zamanı (t1);

t1=0.693.(R1+R2).C’dir.
Kondansatörün deşarj zamanı (t2) ise;

t2=0.693.R2.C’dir.
PWM HABERLEŞME 105

Kondansatör uçlarındaki işaret incelenirse testere dişi işarettir. Kontrol
gerilimi ucu (5 nolu ayak) 10nF bir kondansatör ile toprağa bağlanırsa
oluşabilecek gürültü sinyalleri engellenir.
Şekil 5.2.3
Şekil 5.2.3’de LM 555 entegresinin tek kararlı multivibratör olarak

kullanıldığı devre görülmektedir. Tetikleme (trigger) ucu dijital olarak “1”
den “0”’a geçtiğinde çıkış (out) ucunda bir darbe elde edilir. Çıkış ucunda
elde edilen darbe genişliği (T);
T=1,1.R.C’ dir.
Örnek olarak R=10K ve C=10nF ise;
T=1,1.10.103.10.10-6
T=110S (mikro saniye)’dir.
Buna göre çıkış işaretinin frekansı (F);
1 1 1
F=   =9,09KHz’dir.
T 100S 110.10 6
Eğer tetikleme ucunda frekansı 9,09KHz’den daha küçük frekanslı bir

işaret var ise çıkış ucunda duty cycle %50 olan sinyal oluşur. Bilgi sinyali
(Fm) kontrol gerilimi ucundan (5 nolu ayak) uygulanırsa, çıkış ucunda
darbe genişlik modülasyonlu (PWM) sinyal elde edilir.
PWM HABERLEŞME 106

Şekil 5.2.4
Şekil 5.2.4’de iki adet LM 555 entegre kullanılarak yapılmış darbe

genişlik modülatörü görülmektedir. IC1 kararsız multivibratör, IC2 tek kararlı
multivibratördür. IC1’in çıkış işareti olan (3 nolu ayak) kare dalga IC2’nin
tetikleme ucuna (2 nolu ayak) uygulanmıştır. IC2’ye aynı anda kontrol
gerilimi ucundan bilgi sinyali uygulanarak IC2 çıkışında giriş işaretinin her
darbesine karşılık bir darbe oluşur. Bu darbenin duty cycle oranı P
potansiyometresi ile istenen orana ayarlanır. IC2 kontrol gerilimi ucuna (5
nolu ayak) bilgi sinyali (Fm) uygulanırsa, IC2 çıkış ucundaki darbenin duty
cycle oranı bilgi sinyaline bağlı değişerek darbe genişlik modülasyonlu
(PWM) işaret elde edilir.
LM 556 entegresi içinde iki adet LM 555 entegresi bulunmaktadır. LM

556 entegresi kullanılarak PWM işaret fiziki olarak çok küçük bir devre ile
elde edilebilir. Darbe genişlik modülasyonunun iyi anlaşılması için deney
setimizde iki adet LM 555 entegresi kullanılmıştır.
PWM HABERLEŞME 107

DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 5.2.5
PWM HABERLEŞME 108

1- J1 uçlarını açınız. Osilaskobun CH1 girişini TP1 noktasına alınız. TP1
noktası IC1 entegresinin çıkış ucu olduğuna göre IC1 nasıl çalışmaktadır? IC1
entegresinin çıkış ucundaki işareti tanımlayınız.
IC1 entegresi kararsız multivibratör olarak çalışmaktadır. Çıkış işareti

kare dalgadır. Duty cycle oranı %50’dir.
2- IC2 entegresinin çıkış ucunda nasıl bir sinyal vardır? Tanımlayınız.
IC2 entegresinin çıkış ucunda hiçbir sinyal yoktur.
3- J1 uçlarını kısa devre yapınız. IC2 entegresinin çıkış ucundaki işareti

tanımlayınız. P potansiyometresini ayarlayınız. Çıkış ucundaki işaretin
değişimini yazınız.
IC2 çıkış ucunda kare dalga sinyal olmaktadır. Şekilde P

potansiyometresinin orta ucu altta iken üstte giriş ve altta çıkış işareti
görülmektedir.
PWM HABERLEŞME 109

4- J1 uçlarını kısa devre yapınız. IC2 entegresinin çıkış ucundaki işareti
tanımlayınız. P potansiyometresini ayarlayınız. Çıkış ucundaki işaretin
değişimini yazınız.
P potansiyometresinin orta ucu ortadayken üstte giriş, altta çıkış işareti

görülmektedir.Çıkış işaretinin duty cycle oranı değişmiştir. Kısaca P
potansiyometresi çıkış işaretinin duty cycle oranını değiştirmektedir.
5- P potansiyometresi ile IC2 çıkış işaretinin duty cycle oranını “0”’da

geçen zamanı darbe zamanının yarısına ayarlayınız. Bilgi sinyali olarak sinüs,
frekansı F=500Hz ve genliği VPP=10V işaret uygulayınız. Çıkış ucundaki
işareti görünüz ve yorumlayınız.
NOT: Çıkış ucundaki PWM işaretin her zaman diliminde görülebilmesi

için bilgi sinyalinin genliğini ayarlamak gerekebilir.
Çıkış işareti PWM işarettir. Bilgi sinyalinin pozitif alternanslarında PWM

işaretin frekansı azalmakta, bilgi sinyalinin negatif alternanslarında PWM
işaretin frekansı artmaktadır. Bu değişim çalışmayı etkilemez.
PWM HABERLEŞME 110

DENEY: 5.3
DARBE GENİŞLİK DEMODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
Darbe genişlik demodülasyonu, birçok yöntemle yapılmakla birlikte en

fazla iki yöntem kullanılır. Bunlar PWM işaretin PAM (Pulse Amplitude
Modulation) çevrimi ile yapılan demodülasyon ve çarpım algılayıcısı
kullanılarak yapılan demodülasyondur. PAM genlik modülasyonuna çok
benzeyen bir modülasyon tipidir. Bu modülasyon tipinde taşıyıcı kare dalga
işaret olup, taşıyıcının genliği bilgi sinyaline bağlı değiştirilir.
Deney setimizde çarpım algılayıcı demodülatör incelenmiştir. Genlik ve
DSB genlik modülatör/demodülatörü olarak kullandığımız MC 1496 entegresi
PWM algılayıcı demodülatör olarak kullanılır.
Şekil 5.3.1
Devrede IC1 ve IC2 işlemsel yükselteçleri (op-amp’lar) PWM sinyalin

ve taşıyıcı sinyalin (Fc) genliklerini ayarlamak için kullanılmıştır. MC 1496
entegresinin düzgün çalışması için giriş sinyal gerilimleri VPP=300mV-
1400mV arasındadır. Bu sınırlar arasında MC 1496 entegresi lineer çalışır. P1
ve P2 potansiyometreleri ile ilgili yükselteçlerin kazançları ayarlanır. PWM
sinyal 1 ve 4 nolu ayaklardan, taşıyıcı sinyal 8 ve 10 nolu ayaklardan
uygulanır. R5 direnci MC 1496 entegresinin kazancını kontrol eder. P3
potansiyometresi PWM işaretin darbe aralığını ayarlar. MC 1496 entegresinin
çıkış işareti yine darbe dizisidir. Bu işaret IC4, C9, C10, C11 ve R11,R12, R3
devre elemanlarının oluşturduğu ikinci devreden alçak geçiren filtreden
geçirilerek tekrar bilgi sinyali (Fm) elde edilir.
PWM HABERLEŞME 111

DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/005 modülünü yerine takınız. PWM işaret olarak deney 5.2 nin
çıkış işareti kullanılacaktır. Devre bağlantılarını Şekil 5.3.2’deki gibi yapınız.
Devreye enerji uygulayınız.
Şekil 5.3.2
PWM HABERLEŞME 112

PWM işaret olarak deney 2’nin çıkış işareti kullanılmıştır. Deney 2 için
gerekli işaretler; Bilgi sinyali (Fm) sinüs, frekansı F=500Hz ve genliği
VPP=1V’tur. PWM darbe şeklini modülatördeki P potansiyometresi ile pozitif
zaman “2” birim ise negatif ya da sıfırda geçen zaman “1” birim ayarlayınız.
1- P1,P2,P3 potansiyometrelerini orta noktaya getiriniz. Üç

potansiyometreyi yavaş, yavaş ayarlayıp bilgi sinyalini elde ediniz. Bilgi
sinyalinin şeklini çiziniz ve tanımlayınız.
Bilgi sinyali üzerinde parazit işaretler vardır. Sinyal yinede kullanılır

durumdadır.
2- Osilaskopun CH1 kanalını deney 1’in bilgi sinyali (Fm) girişine alınız.
Girişteki bilgi ile demodülasyon sonucu elde edilen bilgi sinyalini osilaskopta
aynı anda görünüz. Bilgi sinyalinin frekansını Fm=500Hz-1KHz arasında
değiştiriniz. Çıkışta elde ettiğiniz bilgi sinyalinin tepkisini yazınız.
Çıkış işareti bilgi sinyalini aynı frekansta izlemektedir. Çıkış işaretinin

genliğinde azda olsa değişim görülmektedir.
PWM HABERLEŞME 113

DENEY: 6.1
ASK (AMPLITUD SHIFT KEYING)
GENLİK KAYDIRMALI ANAHTARLAMA
MODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
Analog sinyaller bildiğimiz gibi analog dijital çeviriciler (ADC) ile sayısal
sinyallere çevrilirler. Sayısal bilgi her zaman darbeler şeklindedir. Bir
darbenin değiştirilebilen üç özelliği vardır. Bunlar; genliği, uzunluğu ve
konumudur. Darbeler ile haberleşmenin en yaygın kullanıldığı ilk kod MORS
ALFABESİ’ dir. Mors kodunda harfler ve noktalama işaretleri nokta, çizgi ve
boşluk kullanılarak anlatılır. Mors kodu sayısal bilgisayarlarda kullanılmaya
uygun değildir. Bunun nedeni gönderilecek karekterlerin sembol sayısının ve
uzunluğunun eşit olmamasıdır. Modern sayısal haberleşme sistemlerinde
sayısal bilgi iki tabanlı (0 ya da 1), eşit uzunlukta sayısal kodlardan oluşur.
Bu yöntemin kullanıldığı haberleşme sistemlerine genel olarak darbe kod
modülasyonlu (PCM Pulse Code Modulation) sistemler denir.
Günümüzde yaygın olarak kullanılan üç kodlama yöntemi vardır. Bunlar
her harf ya da karakterin beş bit ile ifade edildiği “BAUDUT” kodu, her harf
ya da karakterin sekiz bit ile ifade edildiği bilgi değiş tokuşu için Standart
Amerikan Kodu (ASCII American Standart Code for Information
Interchange) ve yine her harf ya da karakterin sekiz bit ile ifade edildiği IBM
firmasının geliştirdiği genişletilmiş ikili kodlanmış ondalık değiş tokuş kodu
(EBDCDIC Enhended Binary-Coded Decimal Interchance Code) dur.
Kodlanmış sayısal bilgi işareti dikdörtgen darbeler şeklindedir.
Kodlanmış sayısal bilgiye DATA ya da Veri Bilgisi denir.
Sayısal modülasyonda, modülatör girişindeki data sinyalinin değişim
hızına “bit iletim hızı” denir. Bit iletim hızı bit/saniye olarak birimlenir.
Modülatör çıkışındaki değişim hızına “Baud” veya “Baud hızı” denir. İdeal
bir sayısal modülatörde, bit iletim hızı ile baud iletim hızı birbirine eşit
olmalıdır.
Genlik kaydırmalı anahtarlama (ASK) modülasyonu bilgi işaretinin kare,
taşıyıcı işaretin sinüsoidal sinyal olduğu modülasyon şeklidir. Yapımı,
bildiğimiz yöntemlerden farklı değildir. Bilgi sinyali (Fd) ve taşıyıcı sinyal
(Fc) modülatöre uygulanarak çıkışta elde edilen işaret bant geçiren filtreden
geçirilir ve filtre çıkışında ASK modülasyonlu işaret elde edilir. İşlem blok
olarak Şekil 6.1.1‘de görülmektedir.
Şekil 6.1.1
ASK HABERLEŞME 114

ASK Modülasyonu osilaskopta incelenirse taşıyıcı sinyal, bilgi sinyali ve
ASK modülasyonlu sinyal aynı zaman dilimi için Şekil 6.1.2’deki gibidir.
Şekil 6.1.2
Bilgi sinyalinin sayısal değeri “1” ise sinyal gönderilir. Bilgi sinyalinin
sayısal değeri “0” ise hiçbir sinyal gönderilmez. Bu işleme on-off
anahtarlama da (OOK On-Off Keying) denir.
ASK modülasyonunda bit iletim hızı ve baud iletim hızı birbirine eşittir.
Daha önceden bildiğimiz MC 1496 entegresi ASK modülatörü ve
demodülatörü olarak kullanılır. Şekil 6.1.3’de ASK modülatörü görülmektedir.
Şekil 6.1.3
Data sinyali (Fd) 1 ve 4 nolu ayaklardan, taşıyıcı sinyal (Fc) 8 ve 10

nolu ayaklardan uygulanır. Modülatörün kazancı 2 ve 3 nolu ayaklar
arasındaki R10 direnci ile kontrol edilir. Yükseltecin polarma akımını 5 nolu
ayağa bağlanan R16 direnci belirler. P1 potansiyometresi bilgi sinyalinin
genliğini ayarlar. P2 potansiyometresi modüleli sinyalin simetrik olmasını
sağlar. Modüleli sinyal 12 nolu ayaktan alınarak IC2, C3, R17, R18 ve R19
devre elemanlarının oluşturduğu yüksek frekanslı işaretleri bastıran, bant
geçiren filtreden geçirilir ve ASK modülasyonlu sinyal elde edilir.
ASK HABERLEŞME 115

DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 6.1.4
ASK HABERLEŞME 116

Modülatöre bilgi sinyali (Fd) olarak 2,5 Volt genlikli, 2,5 Volt ofsetli
(sayısal “1”=5V, sayısal “0”=0volt) frekansı F=1KHz kare dalga işaret,
taşıyıcı sinyal olarak VPP=1 Volt genlikli frekansı F=20 KHz sinüsoidal işaret
uygulayınız.
İşaretleri rahat görebilmek için osilaskopu DC konuma alınız.
1- P1 ve P2 potansiyometrelerini ayarlayınız. Osilaskopta giriş işaretini

ve çıkış işaretini aynı anda görünüz ve yorumlayınız.
Çıkış işareti ASK modülasyonlu işarettir. Bilgi sinyalinin sayısal “1”

olduğu durumlarda çıkış işareti var, bilgi sinyalinin “0” olduğu durumlarda
çıkış işareti yoktur.
2 -P1 ve P2 ne iş yaptığını yazınız.
P1 potansiyometresi bilgi sinyali genliğinin modülatöre uygun olmasını,

P2 potansiyometresi ASK modülasyonlu sinyalin simetrik olmasını
ayarlamaktadır.
3- IC2 741 entegresi ve çevre elemanları neden kullanılmıştır.
IC2 741 entegresi ve çevre elemanları, oluşabilecek yüksek frekanslı

parazit işaretleri bastırmak için kullanılmış, bant geçiren filtredir.
ASK HABERLEŞME 117

DENEY: 6.2
ASK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
Dijital haberleşmede modüleli işaretler demodüle edilirken iki yöntem

kullanılır. Bunlar asenkron demodülasyon ve senkron demodülasyondur.
Genlik demodülatörleri asenkron demodülatörlerdir. Bu tip modülatörlerde
modüleli işaret içinden bilgi sinyali tekrar elde edilirken, modülatöre işaretin
giriş zamanı ile modülatörden çıkış zamanı arasındaki geçen zaman
(gecikme zamanı) ve her noktadaki gecikme kararlı değildir. Basit olması
yinede çok kullanılmasına nedendir. Senkron demodülatörler, giriş işaretinin
değişkenlerinden birini referans alan, işlemi her zaman giriş işareti ile
uyumlu yapan demodülatörlerdir. Senkron demodülatörlere “eş zamanlı”
ya da “ayrılık zamanlı” demodülatörlerde denir. Dijital haberleşmede
işaretler, kesin çizgili zamanlı olduğundan referans noktası seçmek kolaydır.
Bu nedenle dijital haberleşmede genellikle senkron demodülatörler kullanılır.
ASK modülatörü olarak kullanılan MC 1496, senkronlu ASK
demodülatörü olarakta kullanılabilir.
Şekil 6.2.1
P1 potansiyometresi ASK modülasyonlu sinyalin giriş aralığını kontrol

eder. C9, C10 kondansatörleri ve R13 direncinin oluşturduğu filtre ASK
modülasyonlu işarette oluşabilecek harmonikleri yok eder. IC2 entegresi
karşılaştırıcı (comparator) olarak çalışır. P2 potansiyometresi işlemsel
yükseltecin referans gerilimini ayarlar. Karşılaştırıcı çıkış işaretinin genliğini
yükseltir ve hızlı değişmesini sağlar. D1 diyotu “0” zamanında çıkışta hiçbir
işaretin olmaması için kullanılmıştır.
ASK HABERLEŞME 118

D2 zener diyotu gerilim limitleyici olarak çalışır ve çıkış işaretinin
maksimum genliğini tayin eder.
Modülatörün giriş ve çıkışındaki işaretler osilaskopta incelenirse Şekil

6.2.2’deki işaretler görülür.
Şekil 6.2.2
ASK HABERLEŞME 119

DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/006 modülünü yerine takınız. ASK modülasyonlu işaret olarak

Deney 6.1’in çıkış işareti kullanılacaktır. Devre bağlantılarını Şekil 6.2.3’deki
Şekil 6.2.3
ASK HABERLEŞME 120

Deney 6.1 için gerekli bilgi sinyali (Fd) olarak 2,5 Volt genlikli , 2,5 Volt
ofsetli (sayısal “1” =5V, sayısal “0” =0V) frekansı F=1Kz kare dalga
işaret,
Taşıyıcı sinyal olarak VPP=1V genlikli frekansı 100KHz sinüsoidal işaret
uygulayınız. Bir an için deney1 çıkışı ile deney 2 girişi arasındaki bağlantıyı
açınız ve deney 1 çıkışındaki P1 ve P2 potansiyometrelerini ayarlayıp
distorsiyonsuz ASK modülasyonlu işaret elde ediniz. Deney yaparken
işaretleri rahat görebilmek için osilaskopu DC konumda tutunuz. Deney 1
çıkışı ve Deney 2 girişi arasındaki bağlantıyı yapınız.
1- P3 potansiyometresini orta konuma alınız. P4 potansiyometresini
yavaş yavaş ayarlayınız. Bilgi sinyalini tekrar elde ediniz. P3 ve P4
potansiyometreleri tekrar ayarlayınız ve bilgi sinyalinin duty cycle oranını
%50 yapınız. Giriş ve çıkış işaretlerini aynı osilaskopta görünüz.
2- Osilaskobun CH1 kanalını deney 1’in bilgi sinyali (Fd) girişine alınız.
Bu kez girişteki bilgi işareti ile demodülasyon sonucunda elde edilen bilgi
sinyalini osilaskopta aynı anda görünüz ve yorumlayınız.
Girişten uygulanan sayısal bilgi işaretini demodülasyon sonucunda elde

edilen bilgi sinyali senkronlu olarak tüm özellikleriyle izlemektedir.
3- IC2 entegresinin görevini yazınız.
IC2 entegresi karşılaştırıcı (comparator) olarak çalışmaktadır. Çıkış

işaretinin genliğini yükseltmek ve hızlı değişimini sağlamak için
kullanılmıştır.
ASK HABERLEŞME 121

DENEY: 7.1
FSK (FREQUENCY SHIFT KEYING)
FREKANS KAYDIRMALI ANAHTARLAMA
FSK modülasyonu, genellikle endüstride kullanılan sayısal haberleşme

yöntemidir. FSK yönteminde data sinyali iki farklı frekanslı sinyale modüle
edilir. Data sinyali “1” (BİR) iken FSK sinyal frekansı F1, data sinyali “0”
(SIFIR) iken FSK sinyal frekansı F2 olarak isimlenir. Data sinyalinin “1”
olduğu zamanki FSK sinyal frekansına işaret sinyal frekansı, data sinyalinin
“0” olduğu zamanki FSK sinyal frekansına, boşluk sinyal frekansı denir. FSK
modülatöründe bit iletim hızı ile baud iletim hızı birbirine eşittir. Şekil 7.1’de
aynı zaman dilimi için data sinyali ve FSK modülasyonlu işaret
görülmektedir.
Şekil 7.1.1
Kaliteli bir haberleşme için F1 ve F2 frekansları arasındaki fark

olabildiğince yüksek olmalıdır. Belirli uygulamalarda FSK frekansları sabittir.
Örnek olarak, kablosuz haberleşmede işaret sinyali 2124Hz, boşluk sinyali
2975Hz’dir. Kablolu haberleşmede işaret sinyali 1070Hz, boşluk sinyali
1270Hz ya da işaret sinyali 2025Hz, boşluk sinyali 2225Hz olarak
kullanılmaktadır. Frekans aralıklarına bakarsak FSK haberleşmesi için gerekli
frekans bandının en az 200Hz olması gereklidir.
Data sinyalinin modüle edileceği iki değişik frekanslı sinyal, gerilim
kontrollü osilatör (VCO) kullanılarak üretilebilir. Çıkış sinyalinin frekansları
data sinyalinin “0” ve “1” olduğu gerilim farkı ile doğru orantılı olarak
değişir.
Örnek olarak data sinyalinin “1” olduğu anda genliği 5V DC iken modülatör
çıkışında F1 ve F2 frekansları farkı 200Hz olsun. DATA sinyalinin “1” olduğu
anda genliği 8V DC yaparsak modülatör F1 ve F2 frekansları farkı 200Hz’den
daha fazla olur.
FSK modülasyonuna dijital sinyal gerilim seviyesinin frekansa çevrildiği
sistemde denilebilir. FSK modülasyonunda kullanılan F1 ve F2 frekansları
800Hz-2500Hz arasında alçak sayılabilecek değerlerdedir. Sistemin çalışması
için data sinyalinin frekansı daha da küçük seçilir. Uygulamalarda bu değer
F1/5’den küçüktür. Şekil 7.1.2 de VCO ile yapılmış FSK modülatör
görülmektedir.
FSK HABERLEŞME 122

Şekil 7.1.2
Gerilim kontrollü osilatörler günümüzde en çok kullanılan osilatörlerdir.

Bunun nedeni montajlarının kolay , çevre elemanlarının az olmasıdır. Gerilim
kontrollü osilatörler entegre devrelerdir. Çıkış işaretleri aynı anda kare,
üçgen ve sinüs olan gerilim kontrollü osilatörler vardır.
IC1=4046 entegresi içinde bir adet VCO ile iki adet faz karşılaştırıcı
(PHASE COMPARATOR) bulunduran entegredir. Şekil 7.1.3 de 4046 nın VCO
bölümü ve bu bölümün terminal bağlantısı görülmektedir.
Şekil 7.1.3
Bilgi sinyali 4046 nın VCO giriş terminaline uygulanmış çıkış işareti
VCO çıkış terminalinden alınmıştır. VCO giriş terminalinde bir sinyal yok iken,
başka sözle DATA sinyalinin (Fd) “0” olduğu zamanlarda VCO çıkış ucunda
frekansı C2 kondansatörü, R3 direnci ve P1 potansiyometresinin değerleri ile
belirlenen kare dalga sinyal oluşur. Bu sinyalin frekansı P1 potansiyometresi
ile belli aralıkta ayarlanabilir. Devreye DATA sinyali (Fd) uygulanırsa DATA
sinyalinin “1” olduğu zamanlarda VCO nun çıkış ucundaki işaretin frekansı
artar. Bu artışın büyüklüğü DATA sinyalinin genliği ile doğru oranlıdır.
Dikkat edilirse başlangıçta anlatılan FSK sinyalde F1<F2 dir. Deney
setimizdeki VCO çıkışında elde edilen FSK sinyalde F1>F2 dir. Bu terslik
deneyde sorun yaratmaz. Bu terslik istenirse demodülatör çıkışında bir
INVERT kapısı kullanılarak düzeltilir.
FSK HABERLEŞME 123

DENEYİN YAPILIŞI

deki gibi yapınız. Devreye enerji veriniz.
Şekil 7.1.4
FSK HABERLEŞME 124

1. Fonksiyon jeneratörü çıkış işaretinin Frekansını Fd=400Hz, genliğini
1Vpp e ayarlayınız. Fd IN (TP1) soketinden sinyal girişini ayırınız. Bu anda P1
potansiyometresini FSK OUT (TP2) soketinde 40KHz görünceye kadar
ayarlayınız iki işaretin şekillerini görünüz.
2. VCO giriş soketine (A noktası) +5V uygulayınız. FSK OUT (TP2)

soketinde görülen işaretin değişimini yazınız.
FSK OUT (TP2) soketindeki işaretin frekansı yaklaşık 50KHz e

yükselmiştir. İşaretin genliğinde bir değişim yoktur.
3. VCO giriş soketindeki +5Voltu ayırınız. Fonksiyon jeneratörü çıkışını

Fd IN (TP1) soketine bağlayınız iki işaretin şekillerini görünüz ve
yorumlayınız.
Modülatör çıkışı olan FSK OUT (TP2) soketinde FSK oluşmustur. Fd

(DATA) nın “0” olduğu zaman dilimlerinde VCO nun frekansıdüşük, Fd
(DATA) nın “1” olduğu zaman dilimlerinde VCO nun frekansı yüksektir.
FSK HABERLEŞME 125

DENEY: 7.2
FSK (FREQUENCY SHIFT KEYING)
FREKANS KAYDIRMALI ANAHTARLAMA
DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
Şekil 7.2.1
Şekil 7.2.1 de faz kilitlemeli çevrim yöntemi ile yapılmış FSK

demodülatör görülmektedir. Faz kilitlemeli çevrimin yapılabilmesi için temel
üç devre gerekir. Bunlar ;
1- Faz karşılaştırıcı (PHASE COMPARATOR)
2- Gerilim kontrollü osilatör (VCO=VOLTAGE CONTROLLED OSCILLATOR)
3- Alçak geçiren filtre (LPF=LOW PASS FILTER) dir.
IC1=4046 içinde iki adet faz karşılaştırıcı ve bir adet VCO bulunduran
entegredir. Şekil 7.2.2 de 4046 nın terminal bağlantısı ve iç yapısı
görülmektedir.
Şekil 7.2.2
FSK HABERLEŞME 126

Faz kilitlemeli çevrimin çalışması şekil 7.2.3 teki blok diyagramla
kolayca anlaşılabilir.
Şekil 7.2.3
Giriş ucunda bir sinyal yok iken gerilim kontrollü osilatör, çevre
elemanlarının belirlediği frekansta kare dalga sinyal üretir. Bu frekans
değerine serbest çalışma frekansı ya da merkez frekansı (Fo) denir. Bu
sinyal faz karşılaştırıcıya uygulanır. Giriş ucuna bir sinyal uygulanınca faz
karşılaştırıcı bu iki sinyali karşılaştırır ve pals dizisinden oluşmuş üçüncü bir
sinyal elde eder. Bu sinyale hata (ERROR) sinyali denir. Hata sinyalinin faz
ve frekansını karşılaştırıcıya uygulanan sinyaller belirler. Frekans
modülasyonlu sinyal, gerilim kontrollü osilatörden gelen sinyal ve yeni
oluşan hata sinyali birlikte çıkış ucuna doğru sürülür. Hata sinyali alçak
geçiren filtrede doğrultulur ve amplifikatörde yükseltilir. Doğru akım
özellikleri taşıyan bu işarete hata gerilimi (Ve) denir. Hata gerilimi gerilim
kontrollü osilatörün giriş ucuna uygulanır.
Giriş sinyali frekansı azalırsa hata gerilimi, gerilim kontrollü osilatörün

frekansını azaltacak şekilde zorlar. Gerilim kontrollü osilatör frekansı giriş
sinyali frekansına yeteri derecede yaklaşınca faz kilitlemeli çevrim oluşur ve
iki işaretin frekansı eşitlenir. Çalışma anında kilitlenme için geçen zaman çok
kısadır.
Giriş sinyali frekansı yükselirse hata gerilimi, gerilim kontrollü

osilatörün frekansını yükseltecek şekilde zorlar. Yine gerilim kontrollü
osilatörün giriş sinyali frekansına yeterince yaklaştığında faz kilitlemeli
çevrim gerçekleşir.
Giriş ucundaki frekans modülasyonlu sinyalin frekans değişimi çıkış
ucunda alçak geçiren filtre etkisiyle değeri değişen doğru gerilim şeklinde bir
sinyal olarak görülür. Bu sinyal bilgi sinyalidir. Yeniden elde edilen bilgi
sinyali üzerindeki taşıyıcı etkisi çok katlı alçak geçiren filtreler ile tamamen
yok edilir.
Şekil 7.2.1 deki FSK demodülatör devresinde R3,R4 dirençleri P1

potansiyometresi ve C3 kondansatörünün değeri gerilim kontrollü osilatörün
serbest çalışma frekansını belirler. P1 potansiyometresi ile serbest çalışma
frekansı belli aralıkta değiştirilebilir. R2 direnci ve C2 kondansatörü VCO nun
alçak geçiren filtresi görevini yapar.
FSK HABERLEŞME 127

IC2=741 entegresi devrede evirmeyen karşılaştırıcı (COMPARATOR)
olarak çalışan işlemsel yükselteçtir. Şekil 7.2.4 te 741 in terminal bağlantısı
ve elektronik devre şemalarında kullanılan sembolü görülmektedir.
Şekil 7.2.4
Şekil 7.2.1 deki devrede P2 potansiyometresi ile işlemsel yükseltecin 2

nolu giriş terminalinin polarması ayarlanır. Ayarlanan bu değere “referans
gerilimi” denir. Faz kilitlemeli çevrimden gelen işaretin genliği referans
geriliminden büyükse karşılaştırıcının çıkış ucunda kaynak geriliminin pozitif
değerine yakın değerde bir işaret elde edilir. Eğer faz kilitli çevrimden gelen
işaretin genliği referans geriliminden küçük ise karşılaştırıcı çıkış ucunda
kaynak geriliminin negatif değerine yakın değerde bir işaret elde edilir.
Başka sözle karşılaştırıcı faz kilitlemeli çevrimden gelen küçük genlikli
işaretin genliğini yeterince yükseltir.
Karşılaştırıcı çıkışında elde edilen işaret bilgi işareti (Fd) dir.
FSK HABERLEŞME 128

DENEYİN YAPILIŞI

deki gibi yapınız. FSK modülasyonlu işaret olarak deney 7.1 in çıkış işareti
kullanılacaktır. Devreye enerji veriniz.
Şekil 7.2.5
FSK HABERLEŞME 129

1. Osilaskobun CH1 kanalını modülatörün TP1 soketine, osilaskobun
CH2 kanalını demodülatörün TP3 soketine bağlayınız. Bu durumda TP3
soketinde distorsiyonsuz ya da en az distorsiyonlu karedalga işaret elde
edinceye kadar demodülatörün P1 potansiyometresini ayarlayınız. İki işareti
görünüz.
2. Osilaskobun CH1 ve CH2 kanalını şekil 7.2.5 deki gibi baglayınız.

Demodülatörün P2 potansiyometresini (TP4) soketinde kare dalga görünceye
kadar ayarlayınız. İki işareti görünüz ve yorumlayınız.
FSK işaretin frekansının düşük olduğu zamanlarda (TP4) işareti “0” dır.
FSK işaretin frekansının yüksek olduğu zamanlarda Fd OUT (TP4) işareti
“1” dir. Fd OUT (TP4) işaretinin genliği karşılaştırıcının etkisiyle +5 Voltun
üzerindedir.
FSK HABERLEŞME 130

3. Osilaskobun CH1 kanalını FSK modülatörün Fd IN (TP1) soketine,
osilaskobun CH2 kanalını demodülatörün Fd OUT (TP4) soketine bağlayınız.
İki işareti aynı anda görünüz ve yorumlayınız.
Demodülatörün Fd OUT (TP4 soketinde bilgi sinyali elde edilmiştir.
FSK HABERLEŞME 131

DENEY: 8.1
PSK (PHASE SHIFT KEYING)
FAZ KAYDIRMALI ANAHTARLAMA
Dijital haberleşme sistemlerinde, faz kaydırmalı anahtarlama

modülasyonu yaygın olarak kullanılmaktadır. Faz Kaydırma
Modülasyonu’nda, genlik ve frekans aynı kalırken, değişen tek şey fazdır. 0º
ve 180º faz değişimi için ikilik sinyal kullanılır ve Faz Kaydırmalı Modülasyon
(PSK) adı verilir.
M-dizisi PSK şu şekilde ifade edilebilir;
 
x PSK ( t )  A cos  c t  ( 2m  1 )  ; m = 1, … M (D-8.1.1)
 M
Eğer veri sinyali 1-bit ise, M=2. Bu şekilde XPSK(t) ikilik bitli sinyali iletir
ve modüle edilmiş sinyalin faz kayması 180º dir. Şekil 8.1.1’de İkilik Faz
Kaydırmalı Modülasyon (BPSK)’nın dalga şeklini göstermektedir.
Şekil 8.1.1
1 mantık seviyesindeki BPSK sinyali:
 
A cos  c t  
 2
0 mantık seviyesinde BPSK sinyali:
 3 
A cos  c t   ile ifade edilir.
 2 
132
PSK HABERLEŞME
Şekil 8.1.2 PSK modülatörün blok diyagramını göstermektedir.
Şekil 8.1.2
Bu blok diyagram ASK modülatörün blok diyagramına benzemektedir.

Tek fark PSK modülatör, dengelenmiş modülatöre göndermeden önce tek
kutuplu sinyali çift kutuplu sinyale çevirmektedir. Bu sebeple, faz
modülasyonu dengelenmiş modülatör kullanılarak gerçekleştirilebilir. PSK
sinyalini daha ideal hale getirmek için bir bant geçiren filtre kullanılarak
yüksek frekans bileşenleri kaldırılır. Şekil 8.1.3 MC1496’nın dahili devre
şemasını göstermektedir.
Şekil 8.1.3
Devre şemasındaki D,R1,R2,R3,T7,T8,T5 ve T6’ya DC öngerilimleme

akımı sağlayan akım kaynağını oluşturmaktadırlar. T5,T6,T1,T2,T3 ve T4’den
oluşan çifte fark yükseltecini sürmekte kullanılan, fark yükselteçlerini
oluşturmaktadır.
Terminal 1 ve terminal 4 veri sinyali girişleridir. Terminal 8 ve terminal
10 taşıyıcı sinyal girişleri içindir. Dengelenmiş modülatörün kazancı terminal
2 ve terminal 3 arasında yer alan harici direnç ile kontrol edilir. Yükseltecin
öngerilimleme voltajı, terminal 5’e bağlanacak olan harici direnç ile
belirlenebilir.
133
PSK HABERLEŞME
Taşıyıcı sinyali ve veri sinyali girişleri tek taraflı olan 2-bit PSK’nın
devre şeması Şekil 8.1.4’de verilmiştir. Terminal 10 taşıyıcı girişidir ve veri
sinyali, 7404, 74126, 3904, 3906, zener diyotlar ve dirençlerden oluşan tek
kutupludan çift kutupluya çeviriciden geçmektedir. Çevrilmiş çift kutuplu
sinyal MC1496’nın terminal 1’ine verilir. 2 ve 3 nolu terminallere bağlı 1K
devrenin kazancını ve 5 nolu terminale bağlı 10K devrenin öngerilimleme
voltajını belirlemektedir. Eğer 500K’lık potansiyometreyi ayarlarsak veya
taşıyıcı sinyalinin genliğini değiştirirsek, PSK modülasyon sinyalini
bozulmadan koruyabiliriz. Sinyal, 741 ve bu devre ye bağlı süzgece
gönderilir. Böylece dengelenmiş modülatörde oluşan yüksek frekanslı
sinyaller süzülmüş olur ve daha iyi bir PSK sinyali elde edilir.
Şekil 8.1.4
134
PSK HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 8.1.5
135
PSK HABERLEŞME
1- DATA sinyali Osilaskobun CH1 kanalında görülecektir. DATA
osilatörün çıkış işaretinin DUTY CYCLE oranını %50 yapınız. Bu durumda
DATA sinyalinin pozitifte ve sıfırda geçen zaman dilimi eşit olacaktır.
2- Taşıyıcı sinyal (Fc) girişine frekansı F=2KHz, genliği tepeden tepeye

Vpp=2,5Volt olan sinüs işareti uygulayınız.
3- P1 ve P2 potansiyometrelerini ayarlayıp, modülatör çıkış ucunda PSK

modülasyonlu sinyalin oluşmasını sağlayınız. Bu sinyal için ne söylenebilir.
Çıkış sinyali PSK modülasyonlu sinyaldir. Duyt-Cycle oranı %50 dir.

NOT: Sinyal P1 ne P2 potansiyometrelerinin ayarları ile 0-1
sinyal geçişlerini en iyi konuma gelecek şekle ayarlanmalıdır.
4- DATA osilatöründen Duty-Cycle oranını %66 oranına ayarlayınız. Bu

durumda üç bitten oluşmuş DATA nın ilk iki biti “1” üçüncü biti “0” demektir.
Data “110” durumundadır ve Çıkış PSK modülasyonu şeklindedir.
136
PSK HABERLEŞME
5- DATA osilatöründen Duty-Cycle oranını %33 oranına ayarlayınız. Bu
durumda üç bitten oluşmuş DATA nın ilk biti “1” ikinci ve üçüncü biti “0”
demektir.
Data “100” durumundadır ve Çıkış PSK modülasyonu şeklindedir.
6- DATA osilatörün Duty Cycle oranını yapılanlar dışında seçerek PSK

modülasyonlu sinyali görünüz. Örnek olarak. Duty Cycle oranı %25 seçilirse
DATA sinyali dört bitlik olup ilk biti “1” diğer bitleri “0” olur. Duty Cycle oranı
%75 seçilirse DATA sinyali dört bitlik olup ilk üç biti “1” diğer biti “0” olur.
137
PSK HABERLEŞME
DENEY: 8.2
PSK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
Şekil 8.2.1’de PSK demodülasyonun çalışma prensibi görülmektedir.

Sinüs dalgasındaki her bir fazın döndüğü noktada data sinyalinin değeri
değişmektedir. Bu işlem PSK demodülatörün “squaring loop dedector”,
“kareleştiren döngü dedektörü”’ olarak çalışması demektir.
Şekil 8.2.1
Şekil 8.2.2’de PSK demodülatörün kareleştiren döngü dedektörünün

blok diyagramı verilmiştir. Bu yapıda, sinyal kareleştirici, MC1496
dengelenmiş modülatörü kullanılarak tasarlanabilir ve gerçekleştirilebilir.
Şekil 8.2.2
138
PSK HABERLEŞME
XPSK(t)’ye PSK modüleli sinyal diyelim yani;
 
x PSK ( t )  A cos  c t  ( 2m  1 )  ; m=1, … M (D-8.1.1)
 M
A=±1, taşıyıcı açısal hızı (ωc) sabittir. Sinyali dengelenmiş modülatörün

sinyal kareleştiricisine verdiğimizde dengelenmiş modülatörün çıkışı
aşağıdaki gibi ifade edilebilir;
xOUT ( t )  k .x PSK ( t )
  (D-8.2.1)
x PSK ( t )  k .A 2 cos 2  c t  ( 2m  1 ) 
 M
Eğer PSK sinyali 2 bitlik ise yani M=2, bu durumda denklemi şu şekilde
sadeleştirilebilir;
kA 2 kA 2
xOUT ( t )   cos( 2 c t   )
2 2
kA 2 kA 2
=  cos( 2 c t ) “(D-8.2.2)
2 2
Dengelenmiş modülatörün kazancı “k” dır. İlk terim DC sinyaldir. İkinci

terim taşıyıcı sinyalin ikinci harmonik (2ωc) çıkışıdır. Dengelenmiş
modülatörün çıkışı DC sinyalin atılması için bir süzgeçten geçirilir. Ardından
PLL kullanılarak, çift frekanslı sinyal kare dalgaya çevrilir. Bu kare dalganın
frekansı frekans bölücü ile taşıyıcı sinyalin frekansına (ωc) benzer bir
seviyeye düşürür. Sinyal faz kaydırıcının faz ayarlayarak analog anahtarları
kontrol etmesi için bu bölüme iletilir. Son olarak analog anahtarların çıkış
sinyali, veri sinyalini tekrar elde etmek için doğrultucu ve karşılaştırıcıya
verilir.
Şekil 8.2.3’de PSK dedektörün devre şeması verilmiştir. P1 (100K), PSK

sinyalinin giriş genliğini kontrol etmek için kullanılmıştır. MC1496’nın 12.
terminalindeki çıkış sinyali denklem-1’de ifade edilmiştir. Çıkıştaki 741 ve
çevre elemanları denklem-1’in ilk terimi olan PSK sinyalinin DC kısmını
kaldırmak için kullanılan süzgeci oluşturmaktadır. Taşıyıcı sinyalin ikinci
harmoniği, 4046, çevre elemanları ve P2’den oluşan PLL devresi ile kare
dalgaya çevrilir. Bu sinyalin frekansı, frekans bölücü 74HC393 ile ikiye
bölünür. 4538, çevre elemanları ve P3’ün oluşturduğu faz kaydırıcı, kare
dalganın fazını ayarlar ve ardından 4053 analog anahtarları kontrol eder. Son
olarak demodüle edilen sinyal doğrultucudan ve 741’le yapılmış
karşılaştırıcıdan geçer. Artık en başta modülatörün girişine verilen orijinal
data sinyali tekrar oluşturmuş olur.
139
PSK HABERLEŞME
Şekil 8.2.3
140
PSK HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/008 modülünü yerine takınız. PSK modülasyonlu işaret olarak,

deney 8.1 in çıkış işareti kullanılacaktır. Devre bağlantılarını Şekil 8.2.4’deki
Şekil 8.2.4
141
PSK HABERLEŞME
Osilaskobun CH1 kanalını modülatörün DATA sinyali girişine CH2
kanalını modülatörün taşıyıcı sinyal girişine bağlayınız.
1- DATA osilatörün çıkış işaretinin DUTY CYCLE oranını %50 yapınız.
2- Taşıyıcının frekansını Fc=20KHz, genliğini 4Vpp yapınız.

Modülatördeki P1 ve P2 potansiyometrelerini ayarlayıp, modülatör çıkış
ucunda PSK modülasyonlu sinyalin oluşmasını sağlayınız.
3- Osilaskobun CH2 kanalını demodülatörün çıkış ucuna (Fd) bağlayınız.

Modülatörün tüm potansiyometrelerini orta konuma alınız. Taşıyıcı
jeneratörün genliğini dikkatlice ayarlayıp demodülatör çıkış ucunda tekrar
elde ediniz.
4- DATA osilatörün Duty Cycle oranını değiştiriniz. Çıkış işaretindeki

Giriş işaretindeki Duty Cycle oranı değişimi çıkış ucunda aynı şekilde
izlenmektedir.
142
PSK HABERLEŞME
DENEY: 9.1
QPSK (QUADRO PHASE SHIFT KEYING)
DÖRTLÜ FAZ KAYDIRMALI ANAHTARLAMA
Haberleşme sistemlerinde, daha önceden gördüğümüz PSK

modülasyonunun yanı sıra Dörtlü Faz Kaydırma Modülasyonuda (QPSK)
mevcuttur. Hem PSK hem de QPSK modülasyonları, taşıyıcı sinyalin fazındaki
değişikliklerle veri sinyalini modüle eder. PSK ve QPSK modülasyonlarının
temel farkı, PSK modülasyonunun ikilik sistem yani veri sinyalindeki “0”
veya “1”’e karşılık gelen taşıyıcı sinyaldeki 180º faz farkı kullanıyor
olmasıdır. Eğer veri sinyali ikilik sistemde değil, M-dizi seviyesindeyse, bu
durumda veri sinyalini daha verimli iletmek için QPSK, 8QPSK vs.
kullanabiliriz. Bu tip modülasyonlar, M-dizisi seviyelerinin ifade edeceği 360º
içerisindeki faz kaymalarını kullanırlar. Bu sayede, N-bitlik veri sinyali aynı
anda iletilebilir. Bu durum, iletim bant genişliğini azaltır ve yüksek iletim hızı
elde edilebilir.
QPSK modüleli sinyal M=4 seviyeli bir sistemdir, bu aynı anda 2 bit
verinin iletildiği anlamına gelir.
QPSK modüleli sinyal şu şekilde ifade edilebilir;
 
xQPSK (t )  A cos  c t  (2m  1)  m = 1, 2, 3, 4 (D-9.1.1)
 4
Yukarıdaki denklemde QPSK modüleli sinyalin taşıyıcısının fazı /4, 3/4,

5/4 ve 7/4’e dağılmıştır. Her faz, şekil 9.1.1’deki tabloda gösterildiği gibi
iki bit ifade eder.
Şekil 9.1.1
143
QPSK HABERLEŞME
Şekil 9.1.2
Şekil 9.1.2’de işaret kümesi diyagramı gösterilmektedir.
D-9.1.1’i açarsak;
 
xQPSK (t )  A cos  c t  (2m  1)  cos  c t
 4
 
=  A sin 2m  1  sin c t  (D-9.1.2)
 4
D-9.1.2’de bir grup ortogonal fonksiyon mevcuttur;
1 (t )  A cos( c t ) (D-9.1.3a)
 2 (t )  A sin(  c t ) (D-9.1.3b)
Bu durumda, D-9.1.1’den, QPSK modüleli sinyal şu şekilde

sadeleştirilebilir;
 
xQPSK ( t )  cos 2 m  1  .1
 4
  
=  sin  (2m  1)  . 2 (D–9.1.4)
 4 
Yukarıdaki denklemden, QPSK modüleli sinyal iki tane BPSK modüleli

sinyalin birleşimi olarak düşünülebilir.
144
QPSK HABERLEŞME
Şekil 9.1.3, QPSK modülatörün temel blok diyagramıdır. Blok
diyagramda görüldüğü gibi, giriş veri sinyali çoğullayıcı kullanılarak paralel
çıkışlara çevrilmelidir. Çoğullayıcının çıkışları olan I-veri ve Q-veri,
dengelenmiş modülatörler ile ortogonal fonksiyonlarla eşleşerek BPSK
modüleli sinyalin I-verisi (I-BPSK) ve Q verisi (Q-BPSK) elde edilir.
Şekil 9.1.3
Şekil 9.1.4 QPSK modülatörün devre blok şemasını göstermektedir. 2

bitlik veri (bir grupta 2 bit) bit ayırıcıya aynı anda gönderilir. Bu iki grup
veri paralel verilere ayrılır. Bunların biri I kanalına yönlendirilerek I-veri
olurken diğer veri Q kanalı üzerinden Q-verisi haline gelir. I-verisinin fazı,
modüle edilerek I-BPSK olacak referans osilatörün taşıyıcısınınkine benzer.
Öte yandan Q-verisi ve modüle edilerek Q-BPSK olacak referans osilatörün
taşıyıcısının faz farkı 90º’dir. Biliyoruz ki QPSK modülatör, iki adet BPSK
modülatörün birleşiminden oluşur. Bu sebeple, I dengelenmiş modülatörün
çıkışında (I-BPSK) +cosωct ve –cosωct olmak üzere iki tip faz üretilmektedir.
Benzer şekilde Q dengelenmiş modülatörün çıkışında da (Q-QPSK) +sinωct
ve –sinωct olmak üzere iki tip faz üretilmektedir.
Şekil 9.1.4
145
QPSK HABERLEŞME
Toplayıcı bu iki grup ortogonal BPSK modüleli sinyali birleştirdiğinde;
+sinωct + cosωct,
+sinωct – cosωct,
–sinωct + cosωct ve
–sinωct – cosωct şeklinde dört olası faz oluşur.
Şekil 9.1.5A QPSK modülasyonun faz çıkışının doğruluk tablosudur ve

şekil 9.1.5B QPSK modülasyonun işaret kümesi diyagramıdır. Şekil
9.1.5B’den görüldüğü üzere, QPSK aynı genlikte ve 90º faz farklı dört olası
sinyal işaret kümesine sahiptir. Bu sayede, iletim sırasında ±45º sapmış bir
QPSK sinyali halen alıcı tarafta doğru bir şekilde demodüle edilebilir.
Şekil 9.1.5A
Şekil 9.1.5B
146
QPSK HABERLEŞME
Şekil 9.1.4’deki QPSK modülatörün her bloğu ayrıntılı olarak şekil
9.1.6’dan şekil 9.1.10’a kadar verilmiştir. Şekil 9.1.6, dört D flip flop ve bir
JK flip flopdan oluşan bit ayırıcıyı göstermektedir. D flip flop 1 (DFF1) ve D
flip flop 2 (DFF2), veri hızı ile aynı hızda iletim yapan bir kaydırma
yazmacını oluşturur. JK flip flop 1 (JKFF1) ve XOR kapısı bir tersleyiciyi
oluşturur. Amaç CLK sinyalinin terslenmesidir ki böylece kapasitörden
geçerek geciken sinyal sayesinde D flip flop (DFF3) ve D flip flop 4 (DFF4);
seri girişi, I-veri ve Q-veri olarak paralel çıkışa çevirir. I-veri ve Q-verinin
doluluk boşluk yüzdesi, orijinal veri sinyalinin iki katıdır, 2Tb.
Şekil 9.1.6
Şekil 9.1.7; 74HCU04, 74HC126, 3904, 3906, D1, D2, D3 ve

dirençlerden oluşan tek kutupludan çift kutupluya çeviriciyi göstermektedir.
Bu devrenin amacı tek kutuplu olan I-veriyi ve Q-veriyi çift kutuplu hale
getirmektir. Ardından bu sinyaller MC1496’nın terminal 1’ine verilir.
Tersleyici (74HCU04) tarafından terslenen sayısal sinyal iki sinyale ayrılmak
için iki sürücüden geçer.
Bu iki sinyal çift kutuptan tek kutuba çevrilmek üzere; 3904, 3906, D1,
D2, D3 ve dirençlerden oluşan anahtarlardan geçer.
Şekil 9.1.7
147
QPSK HABERLEŞME
Şekil 9.1.8, dengelenmiş modülatörün detaylı devre şemasını
göstermektedir. Dengelenmiş Modülatör MC1496 ile gerçekleştirilmiştir. Hem
taşıyıcı hem de veri sinyali tek taraflı girişlere sahiptir. Taşıyıcı sinyali
terminal 10’dan giriş yaparken veri sinyali terminal 1’den giriş yapar.
Terminal 2-3 deki direnç devrenin kazancını, terminal 5 teki direnç ise
öngerilim akımını belirler. Eğer P2’yi (taşıyıcı sinyalin genliğini) ayarlarsak,
modüleli sinyalin bozulmasına engel olabiliriz. Ardından bu sinyal süzgeçten
geçer. Amaç yüksek frekans bileşenlerini atarak optimum PSK sinyalini elde
etmektir.
Şekil 9.1.8
Şekil 9.1.9
Şekil 9.1.9, taşıyıcı sinyalin fazını kaydırmaya yarayan faz kaydırıcı

göstermektedir. Bu durum, I-kanalı ve Q-kanalının dengelenmiş
modülatörlerine kaynak olacak bir grup ortogonal taşıyıcı sinyal
oluşturmaktadır.
148
QPSK HABERLEŞME
Faz açısı (θ), 20K potansiyometre (Ri) ve 10nF (Ci) kondansatör
taşıyıcının frekansını belirler, matematiksel olarak aşağıdaki şekilde ifade
edilebilir;
 
 tan 
Ri   2 (D-9.1.5)
 2 fci 
 
 
Şekil 9.1.10
Şekil 9.1.10, doğrusal toplayıcının devre şemasını göstermektedir.

Doğrusal toplayıcının amacı iki grup ortogonal BPSK modüleli sinyali
birleştirerek bir QPSK sinyali elde etmektir.
Şekil 9.1.11’de QPSK modülasyonu yapan devrenin birleşik açık şeması

görülmektedir.
149
QPSK HABERLEŞME
Şekil 9.1.11
150
QPSK HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 9.1.12
151
QPSK HABERLEŞME
1- DATA osilatörünün çıkış işaretinin Duty Cycle oranını yaklaşık olarak
%33 e ayarlayınız.
2- CLK girişine fonksiyon jeneratöründen kare dalga 1.5KHz - 5V sinyal

uygulayınız.
3- Osiloskobun CH1 kanalını IDATA, CH2 kanalını QDATA çıkışına

bağlayınız. Şekilleri görünüz ve yorumlayınız.
Her data tek kutupludur.
4- Osiloskobun CH1 kanalını T1 soketine, CH2 kanalını T2 soketine

bağlayınız. Şekilleri görünüz ve yorumlayınız.
Datalari çift kutuplu hale gelmiştir.
5- Taşıyıcı (Fc) girişine ikinci fonksiyon jeneratöründen sinüs, frekansı

15KHz genliği 10Vpp sinyal uygulayınız. Osilaskobun CH1 kanalını I-CAR
soketine, CH2 kanalinı Q-CAR soketine bağlayınız. P1 potansiyometresini iki
sinyal arasında 900 faz farkı oluşacak şekilde ayarlayınız.
152
QPSK HABERLEŞME
6- Osiloskobun CH1 kanalını I-PSK soketine, CH2 kanalını Q-PSK
soketine bağlayınız. P3 potansiyometresi ile I-PSK işaretinin genlik
eşitlemesini P4 potansiyometresi ile Q-PSK işaretin genlik eşitlemesini
yapınız.P2 ve P5 potansiyometreleri işaretlerin faz dönüşüm noktasını
belirler, bu iki potansiyometrenin etkisini genellikle görülemez. Şekilleri
görünüz ve yorumlayınız.
Devrede aralarında 900 faz farkı bulunan iki PSK işareti oluşmuştur.
7- Osiloskobun CH1 kanalını DATA işareti girişine, CH2 kanalını

modülatörün QPSK çıkışına bağlayınız ve sinyalleri görünüz ve yorumlayınız.
QPSK sinyali oluşmuştur.
8- Fd girişindeki osilatörün DUTY-CYCLE oranını değiştiriniz. Değişiklik

çıkışı nasıl etkilemektedir.
Çıkış Fd’ nin durumuna göre modüle olmaktadır.

153
QPSK HABERLEŞME
DENEY: 9.2
QPSK DEMODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ
Şekil 9.2.1
Şekil 9.2.1’de QPSK demodülatörün blok diyagramı görülmektedir.

Dikkat edilirse QPSK demodülasyon işlemi PSK demodülasyona
benzemektedir. Her ikisi de kareleştirici döngü dedektör yapısı
kullanmaktadır, temel fark sadece QPSK demodülatörün iki grup sinyal
kareleştiriciye ihtiyaç duymasıdır. XQPSK(t)’yı PSK modüleli sinyal olarak
düşünürsek;
xQPSK (t )  A cos c t  2m  1 / 4; m = 1, 2, 3, 4 (D-9.2.1)
Köşe frekansı (ωc) sabittir. Bu modüleli sinyali sinyal kareleştirici 1’e

soktuğumuzda, sinyal kareleştirici 2’nin çıkışı şu şekilde ifade edilebilir;
 
x out ( t )  k k xQPSK ( t )xQPSK ( t ) 
2
 
= k 3 A4 cos 4  c t  2 m  1 
 4
3 k 3 A4    k 3 A4
= k 3 A4  cos 2 c t  2 m  1   cos4 c t  2m  1
8 2  2 8
3 k 3 A4    k 3 A4
= k 3 A4  cos 2 c t  2 m  1   cos4 c t  (D–9.2.2)
8 2  4 8
Denklem (D-9.2.2)’deki “k” sinyal kareleştiricinin kazancını simgeler.

İlk terim DC sinyali, ikinci terim taşıyıcı sinyalin ikinci harmoniğini (2ωc) ve
üçüncü terim taşıyıcının dördüncü harmoniğini (4ωc) ifade eder. Yukarıdaki
üçüncü terimden, biliyoruz ki iki grup sinyal kareleştirici QPSK’nın dört faz
değişimini kaldırabilir ve sinyal kareleştirici 2’nin çıkışı taşıyıcı sinyalin
frekansının dört katıdır.
154
QPSK HABERLEŞME
Sinyal kareleştiricinin çıkışını denklem (D-9.2.2) olduğunu düşünelim.
Bu durumda bu sinyal, DC sinyal kısmını ve sinyalin ikinci harmoniğini
bloklamak üzere bir süzgeçten geçecektir.
PLL kullanarak, sinyalin dördüncü harmonik sinüs dalgası, kare dalgaya
çevrilir ve bu kare sinyal, taşıyıcı sinyalin frekansına (ωc) indirilmek üzere
frekans bölücüden geçirilir. Ardından bu sinyal, QPSK sinyalin fazını
kaymasını kontrol eden faz detektöründen geçer. Faz detektörünün amacı
paralel sinyal (O/P) çıkışları I O/P ve Q O/P için analog anahtarları kontrol
etmektir. Ardından paralel sinyaller, paralel I-DATA ve Q-DATA çıkışlarını
yeniden elde etmek için doğrultucu ve karşılaştırıcıdan geçer. Son olarak
paralelden seriye çevirici kullanılarak, çıkış sinyallerinden orijinal DATA
sinyali elde edilmiş olur.
Şekil 9.2.1’de verilmiş blokların ayrıntılı devre şemaları şekil 9.2.2’den
9.2.7’ye kadar olan şekillerde görülmektedir.
Şekil 9.2.2
Şekil 9.2.2 MC1496 kullanılarak hazırlanmış olan sinyal kareleştiricidir.

Giriş sinyali ayırıcı yükselteci oluşturan IC1 gerilim izleyici üzerinden geçer.
Sinyal, MC1496 nın 1 ve 10 numaralı terminallerinden giriş yapılır. Giriş
sinyalinin genliği P1 ile kontrol edilir ve P1’in ayarlaması ile terminal 12’deki
çıkış sinyal frekansı giriş sinyalinin iki katı olur. IC3, C4, R15, R16 ve R17 bir
filtreyi oluşturmaktadır.
Bu filtrenin amacı sinyalin DC bileşenini ve sinyal kareleştiricinin
harmoniğini kaldırmaktır. R11 ve R12 sırası ile devrenin kazancını ve
öngerilim akımını belirler.
155
QPSK HABERLEŞME
Şekil 9.2.3
Şekil 9.2.3’de PLL’in detaylı devre şeması verilmiştir. Görevi sinyal

kareleştirici 2’nin çıkışındaki sinyali kare dalga haline getirmektir. Kare dalga
sinyalin fazı QPSK sinyalin taşıyıcısının fazına benzemektedir. Şekil 9.2.3’de
gördüğümüz üzere PLL; 74HC4046, R1, R2, C1, C2 ve P4’ den oluşmaktadır.
Voltaj kontrollü osilatörün frekansını P4’ü ayarlayarak kontrol edebiliriz.
Serbest çalışma frekansı, şekil 9.2.3’ deki kare dalganın çıkış frekansıdır.
Şekil 9.2.4
Şekil 9.2.4, 74HC393 kullanılarak gerçekleştirilmiş frekans bölücüdür.

Şekilden görüldüğü üzere bu frekans bölücünün, 2 ve 4’e böleni
bulunmaktadır.
Terminal 3, saat sinyalini 2’ ye bölmek için kullanılır. Terminal 10 PLL
çıkış sinyalini 4’e bölmek için kullanılır.
156
QPSK HABERLEŞME
Şekil 9.2.5
Şekil 9.2.5, faz kaydırıcının ayrıntılı devre şemasıdır. Bu devre frekans

bölücüden aldığı kare dalganın faz kaymasını ayarlamada kullanılır. Ardından
fazı kaydırılmış kare dalga, paralel I DATA ve Q DATA sinyalleri için analog
anahtarların kontrolleri için kullanılan QPSK sinyalinin faz değişimlerini
belirlemede kullanılır. Faz kaydırıcı, kare dalganın fazını ayarlamak için iki
4538 kullanılarak yapılmıştır. Ardından iki kare dalga çıkışı, QPSK sinyalin faz
değişimini belirlemede kullanılan 4538 in 6 ve 10 nolu pinlerinden çıkış
yapar. Bu sinyal analog anahtar, 74HC4053’ün iki paralel sinyal çıkışı yani
I DATA ve Q DATA’nin kontrolü için kullanılır.
Şekil 9.2.6
Şekil 9.2.6, μA741 ve diyotdan oluşan voltaj karşılaştırıcı ve RC

devrelerinden oluşan alçak geçiren süzgeçi göstermektedir. Bu devrenin
görevi, paralel I DATA ve Q DATA çıkış sinyallerinden I-veri ve Q-veri paralel
çıkış sinyallerini yeniden elde etmektir.
157
QPSK HABERLEŞME
Şekil 9.2.7
Şekil 9.2.7’de paralelden seriye çevirici devre şeması gösterilmektedir.

Bu devre paralel I-veri ve Q-veri sinyallerinden seri veri sinyalini yeniden
elde etmede kullanılır. Şekil 9.2.7’den görüldüğü üzere çevirici 74165
kullanılarak gerçekleştirilmiştir. I-veri ve Q-veri giriş sinyalleri terminal 5 ve
terminal 6’dan giriş yapılmıştır. Seri çıkış veri sinyali terminal 9’dan elde
edilebilir. Çevirici için gerekli olan saat sinyali, QPSK modülatörün saat
sinyaline benzemektedir. Bu sebeple, tek yapmamız gereken QPSK
modülatörünün saat sinyalini, çeviricinin giriş terminaline (terminal 2)
vermektir. Böylece saat sinyali ½ frekans bölücüden geçerek bir darbe sinyal
haline gelir ve 74165’in terminal 1’ine verilir.
Şekil 9.2.8’de QPSK demodülasyonu yapan devrenin birleşik açık şeması
görülmektedir.
158
QPSK HABERLEŞME
Şekil 9.2.8
159
QPSK HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024/009 modülünü yerine takınız. QPSK modülasyonlu işaret olarak,

deney 9.1 in çıkış işareti kullanılacaktır. Devre bağlantılarını Şekil 9.2.9’daki
Şekil 9.2.9
160
QPSK HABERLEŞME
1- Osilaskobun CH1 kanalını Demodülatörün QPSK IN soketine, CH2
kanalını TP1 (1.BPSK) soketine bağlayınız. TP1 soketindeki işaretin
frekansını P1 potansiyometresi ile 30KHz e ayarlayız.
2- Osilaskobun CH1 kanalını TP1 soketine, CH2 kanalını TP2 (2.BPSK)

soketine bağlayınız. TP2 soketindeki işaretin genliğini P2 potansiyometresi
ile iki kanal genliği eşit olacak şekilde ayarlayınız.

kanalını TP3 soketine bağlayınız. TP3 soketindeki işaretin frekansını, P4
potansiyometresi ile 60KHz olacak şekilde ayarlayınız.
161
QPSK HABERLEŞME
kanalını TP4 soketine bağlayınız. TP4 soketindeki işaretin frekansını, P3
potansiyometresi ile 15KHz olacak şekilde ayarlayınız.
5- Osilaskobun CH1 kanalını Demodülatörün ID soketine, CH2 kanalını

IQ soketine bağlayınız. İşaretleri görünüz.

kanalını Fd OUT soketine bağlayınız.
162
QPSK HABERLEŞME
7- Osilaskobun CH1 kanalını Modülatörün Fd girişine, CH2 kanalını
demodülatörün Fd OUT çıkışına bağlayınız. QPSK modülasyon ve
demodülasyon işlevini görünüz. Girişteki Fd ile çıkıştaki Fd işaretlerini
karşılaştırınız ve yorumlayınız.
Giriş ve çıkış işaretleri arasında belli bir faz farkı ve kısmi de olsa
bozulmalar vardır.
8- DATA sinyalinin Duty Cycle oranını değiştiriniz, çıkış işaretindeki

değişimi görünüz ve yorumlayınız.
Çıkış işareti giriş işaretini aynı şekilde takip etmektedir.
163
QPSK HABERLEŞME
DENEY: 10.1
PAM
(PULSE AMPLITUDE MODULATOR)
DARBE GENLİK MODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
Bilgi sinyalinin pals şeklindeki taşıyıcı sinyal ile belli aralıklarla iletilmesi
sonucu oluşan modülasyona PAM (PAM=PULSE AMPLITUDE
MODULATION=PALS GENLİK MODÜLASYONU) denir. Pals genlik
modülasyonu yapılırken, bilgi sinyali (Fm), taşıyıcı sinyal (Fc) ve modüleli
sinyal (PAM) osilaskopta incelenirse Şekil 10.1.1deki işaretler görülür.
Şekil 10.1.1
Dikkat edilirse PAM sinyali bilgi sinyalinin genliği değişmeden palsler

haline gelmiş şeklidir.
PAM’ da örnek alma sürelerinin dışındaki boşluklarda başka bilgi

işaretleri gönderilebilir. Böylece zaman çoklamalı (bölmeli) sistem (TDM)
elde edilir.
PAM İŞARETLERİNİN İLETİMİ
PAM işaretleri boşlukta, doğrudan elektromanyetik dalgalarla

iletilemezler. Bunun nedeni PAM işareti spektrumunun alçak frekanslarda
yoğunlaşması ve bu tür işaretlerin elektromanyetik dalgalarla iletimi için
büyük antenler gerekmesidir. PAM işaretleri doğrudan kabloyla iletilirler.
164
PAM HABERLEŞME
Genellikle PAM modülasyonunda örnekleme frekansı (Fc) 8KHz
belirlenmiştir. Şekil 10.1.2 de basit PAM modülatör görülmektedir.
Şekil 10.1.2
Devrenin çalışma prensibi bir analog anahtarın belli frekansta kontrolüne

dayanmaktadır. Devrede analog anahtar olarak CD 4066 entegresi
kullanılmıştır. Fm girişinden verilen ses frekanslı işaret Fc girişinden verilen
kare dalga işaret ile kontrol edilerek çıkıştan PAM işareti alınmaktadır.
Devredeki entegre +5V ile beslenmektedir. Şekil 10.1.3 de CD 4066

entegresinin iç yapısı görülmektedir.
Şekil 10.1.3
Görüldüğü gibi 4066 entegresi içinde dört adet analog anahtar vardır.
Modülatör devresinde bunlardan yalnız bir tanesi kullanılmıştır.
165
PAM HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024-010 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını Şekil 10.1.4

deki gibi yapınız. Devreye enerji uygulayınız.
Şekil 10.1.4
166
PAM HABERLEŞME
1- Osilaskobun CH2 kanalını modulatörün TP2 (Fc IN) girişine
bağlayınız. Fm IN girişindeki fonksiyon jeneratörünün çıkış işaretini sinüs,
frekansı 100Hz ve genliğini 1Vpp değerine, Fc IN girişindeki kare dalga
işaretin frekansını 1KHz, genliğini 5V a ayarlayınız.
2- Osilaskobun CH2 kanalını TP3 (PAM OUT) soketine bağlayınız. TP3
soketindeki işareti tanımlayınız.
TP3 soketinde PAM modülasyonlu işaret elde edilmiştir.
167
PAM HABERLEŞME
DENEY: 10.2
PAM
DEMODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
PAM modülasyonu bir çeşit genlik modülasyonudur. Bu nedenle

demodülatör olarak klasik genlik demodülatörü kullanılabilir. Bunun için bir
alçak geçiren filtre yeterlidir. Deney setimizde de böyle bir yöntem
kullanılmıştır. Şekil 10.2.1 de deney devresinin şekli görülmektedir.
Şekil 10.2.1
Devrede çıkış sinyalinin genliği P1 potansiyometresi ile ayarlanır.

Devremiz alçak geçiren filtre olduğu için çıkış sinyali genliğinde büyük bir
kayıp olmaktadır. Pratikte bunun önüne geçmek için aktif filtre devreleri
kullanılır.
168
PAM HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024-010 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını Şekil 10.2.2’

Şekil 10.2.2
169
PAM HABERLEŞME
PAM işaret olarak deney 10.1in çıkış işareti kullanılmıştır.
1- Osilaskobun CH2 kanalını demodulatörün TP2 (Fm OUT) çıkış

soketine bağlayınız. Çıkış işaretini yorumlayınız.
Çıkış işareti PAM modülasyonlu işaretin demodüle edilmiş şeklidir.
2- Osilaskobun CH1 kanalını modülatörün TP1 (fm IN) soketine, CH2

kanalını demodulatörün TP2 (Fm OUT) çıkış soketine bağlayınız. İki işareti
kıyaslayınız.
Çıkış işareti giriş işaretine göre biraz distorsiyonlu olup yinede kullanılır
şekildedir. Çıkış işaretinin genliği ise giriş işaretine göre bir hayli azalmış
durumdadır.
170
PAM HABERLEŞME
DENEY: 10.3
PCM
(PULSE CODE MODULATION)
DARBE-KOD MODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
Pals kodlama modülasyonu (PCM=PULSE CODE MODULATION) ikili sayı

sistemi ile kodlama yaparak çalışan haberleşme sistemidir. PCM de palsler
aynı uzunluk ve genliktedir. PCM sistemin basit blok diyağramı şekil 10.3.1
de görülmektedir.
Şekil 10.3.1
Modülatörde PCM görüldüğü gibi üç aşamada yapılmıştır.

Örnekleme (SAMPLING) Analog bilgi sinyalinden belli aralıklarla, belli
zaman dilimi kadar parçalar alınmasıdır. Şekil 10.3.2 de bir periyotluk bilgi
işaretinde örnekleme sayısı ve örnekleme zamanı görülmektedir.
Şekil 10.3.2
171
PAM HABERLEŞME
Bir saniyedeki örnekleme sayısı örnekleme frekansıdır. Analog bir
sinyalin dijital sinyale çevrilmesi için 1 saniye içinde alınması gereken örnek
sayısı NYQUIST teoremi ile hesaplanır. Bu teoreme göre Analog bir sinyalin
minimum distorsiyonda (en az bozulma) ile dijital sinyale çevrimi için
örnekleme frekansı bilgi sinyalindeki en yüksek frekanstan en az iki kat
büyük olmalıdır. Aksi halde bilgi sinyali yok olur. Örnekleme frekansı “Fs” ile
gösterilir. Matematiksel olarak ifade edersek, örnekleme frekansı ve bilgi
sinyalinin en yüksek frekansı arasındaki ilişki Fs>=2Fm olmalıdır.
Kuantalama; bilgi sinyalinin en küçük genlikli değeri ile en büyük genlikli
değeri arasını basamaklara ayırmak ve her basamaktaki değerleri yuvarlayıp
tek bir değer olarak göstermektir. Bu işlemde basamaklar kuantalama
seviyesi olarak tanımlanır. Kuantalama seviye sayısı “m” ile gösterilir.
kuantalama seviye sayısı ikili (BINARY) sistemine uygun olmalıdır.
Matematiksel olarak m=2n eşitliği sağlamalıdır. Bir bilgi sinyalinde en küçük
genlik değerine “Amin”, en büyük değerine “Amax” ve kuantum seviye
aralığına “a” dersek;
2 A max
a olur.
2n
Örnek olarak Amax=8V, n=23 seçilirse;
2 A max 2.8
a   2 V olur.
23 8
Şekil 10.3.3 te bir periyotluk bilgi sinyalinde kuantum seviye sayısı m=8
olan örnekleme zamanları görülmektedir.
Şekil 10.3.3
Kuantalama işlemi bilgi sinyali üzerinde bir gürültü oluşturur. Bu

gürültüye “Kuantalama gürültüsü” denir. Kuantalama gürültüsü Kuantalama
seviye sayısı yükseltilirse azalır.
172
PAM HABERLEŞME
Kodlama işlemi her kuantum seviyesini ikili sayı sistemine
çevrilmesidir. Örnek olarak; kuantum seviye sayısı 23 =8 olan kuantalanmış
sinyal üç bit ile kodlanır. Daha açık ifade edersek her kuantum seviyesi ikili
sayı sistem olarak;
0=000
1=001
2=010
3=011
4=100
5=101
6=110
7=111 olur.
Elektriki olarak “1” (bir) palsin varlığını, “0” (sıfır) ise palsin
olmadığını gösterir. Her kuantum seviyesindeki pals dizisi zaman ekseni
üzerindeki sırası ile iletim hattına gönderilir.
Yine örnek olarak kuantum seviye sayısı 24 = 16 olan kuantalanmış
sinyalin kodlaması dört bit ile yapılır. Yine her kuantum seviyesindeki pals
dizisi zaman ekseni üzerindeki sırası ile iletim hattına gönderilir.
Genellikle günümüzde PCM işlemi için hızlı işlemciler kullanılır. Bu

işlemciler kendi içsel osilatöründen elde edilen CLOCK sinyallerinden gereken
diğer kontrol ve çıkış işaretleri elde edilebilir.
Deney devremizde ATMEL firmasının işlemcisi olan ATMEGA8 serisi
kullanılmıştır. Deney devremizin açık şeması şekil 10.3.4 te görülmektedir.
Şekil 10.3.4
173
PAM HABERLEŞME
Bu işlemcinin terminal bağlantısı aşağıda görülmektedir.
Şekil 10.3.5
Fm IN girişinden verilen Analog sinyal band geçiren filtreden

geçtikten sonra op-amp üzerinden işlemcinin analog işleyen kısmına verilir.
Aynı zamanda işlemciden referans voltajı ile geri beslenir, bu durum
kazancın sabit kalmasını sağlar.
Analog sinyal işlemci içerisinde 8KHz lik sinyalle örneklenir. Bu
örnekleme sayısı konuşma için yeterli bir sayıdır. 8KHz Telekom işlemlerinde
standart kabul edilmiştir.
8KHz lik örnekleme sinyali işlemci tarafından üretilen 16MHz ana
sinyalden (MASTER FREKANS) bölünerek elde edilir. İşlemcinin normal
çalışma frekansı 2MHz dir. Bu iki frekans hem modülasyon, hem de
demodülasyon için uygun değerlerdir ve iki devrede de kullanılması için
soketlerle taşınmıştır.
PCM kodlamada LINEER PCM kodlamanın yanı sıra ALaw ve μLaw olmak
üzere iki çeşit kodlama daha vardır. ALaw kodlama Avrupada kullanılırken
μLaw (mu-Law) kodlama Kuzey Amerika ve Japonya tarafından
kullanılmaktadır. Temel olarak hepsi PCM yapıda çalışır ama birbirlerini
kodlama farkı yüzünden çözemezler. Deney devremizde LINEER PCM
kodlamasının ile birlikte ALaw ve μLaw kodlama sistemide seçmeli olarak
bulunmaktadır. İşlemcinin 27 ve 28 nolu terminalleri şaseye çekilerek
istenilen kodlama seçilebilir. Önemli olan modülasyonda hangi konum
seçiliyse demodülasyonda da o konum seçilmelidir. Aşağıdaki çizelgede bu
durum görülmektedir
174
PAM HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI
Y–0024–010 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını Şekil 10.3.6

daki gibi yapınız. Devreye enerji uygulayınız.
Şekil 10.3.6
175
PAM HABERLEŞME
1- Osilaskobun CH2 kanalını modülatörün TP5 (PCM OUT) çıkışına
frekansı 1KHz genliğini 500mVpp değerine ayarlayınız. İşareti tanımlayınız.
İşaret PCM modülelidir.
2- Osilaskobun CH1 kanalını TP6 soketine, CH2 kanalını TP4 soketine

bağlayınız, çıkıştaki işaretleri görünüz.
8KHz ve 2048KHz işaretler elde edilmiştir. Bu işaretler İşlemcinin

çalışması için gerekli olan master frekans ve örnekleme işlemi için kullanılır.
3- Sırası ile Alaw ve µLaw soketlerini aşağıdakı tabloda görüldüğü gibi

sıra ile birleştiriniz. PCM çıkışlarını LİNEER PCM ile karşılaştırınız. Aradaki
farkı söyleyiniz ve tartışınız.
Not: Bunun için Hafızalı osilaskoba ihtiyaç vardır. Bunu göz önüne alınız.
Ekranda kodlanmış ve kare dalga şeklinde işaretler görülmektedir.
176
PAM HABERLEŞME
DENEY: 10.4
PCM
PCM demodülatör devresi için yine ATMEL ATMEGA 8 entegresi

programlanarak PCM kod çözücü olarak kullanılmıştır. Piyasada bulunan PCM
entegre devrelerinin hem kodlama, hem de kod çözme özelliği
bulunmaktadır.
Master frekans (2048KHz) ve örnekleme frekansı (8KHz) demodülatör
devresi için de kullanılacağı için bu frekanslar için soket konulmuştur.
Modülatör devresinde elde edilen bu işaretler demodülatör devresine bu
soketler yardımıyla taşınmalıdır.
Demodüle edilen işaret LM358 OP-AMP yardımıyla alçak geçiren filtre
den geçirilerek orijinal haline çevrilir. P1 potansiyometresi çıkış işaretinin
genliğini ayarlar. ALaw ve μLaw konumları modülasyonda kullanılan konuma
göre seçilmelidir.
Kod çözücü uygulaması aşağıdaki şekilde görülmektedir.
Şekil 10.4.1
177
PAM HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI
Y-0024-010 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını Şekil 10.4.2’

deki gibi yapınız. Devreye enerji uygulayınız. PCM işareti olarak deney
10.3’in çıkış işareti kullanılmıştır.
Şekil 10.4.2
178
PAM HABERLEŞME
1- Osilaskobun CH2 kanalını demodülatörün TP6 (Fm OUT) çıkışına
bağlayınız. P1 potansiyometresinin orta ucunu en sağa getiriniz. İki işareti
kıyaslayınız.
Demodülatör çıkışında elde edilen bilgi sinyali üzerinde bir miktar

distorsiyon görülmektedir. İki işaretin frekansları ve genlikleri aynıdır.
2- P1 potansiyometresinin konumunu değiştiriniz, çıkış işaretindeki

P1 potansiyometresi çıkış işaretinin genliğini yükseltmektedir.
3- Modülatör ve demodülatördeki Alaw ve µLaw soketlerini önce

aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi sıra ile sonra tablodan farklı konumlarda
birleştiriniz. Giriş ve çıkış işaretlerini görünüz ve yorumlayınız.
Tablodaki her sırada görülen bağlantı yapıldığında çıkış işareti elde

edilmektedir. Farklı konumlarda çıkış işareti olmamaktadır..
179
PAM HABERLEŞME
DENEY: 11.1
DELTA
MODÜLATORÜNÜN İNCELENMESİ
Delta modülasyonu (DM) bir PCM türüdür. DM’ de işaret her örnekleme
döneminde en fazla bir (1) kuantalama basamağı kadar değişir. Başka sözle
artar veya eksilir. Böylece asıl işarete benzeyen yeni bir işaret elde edilir.
DM analog sinyallerin iletimi için, tek bitlik bir PCM kodu kullanır. DM
de örneklemenin kodlanmış halini göndermektense, örneklemenin bir
öncekinden daha mı büyük, yoksa daha mı küçük olduğunu belirten tek bir
bit gönderilir. Bir delta modülasyonu sisteminin algoritması, oldukça basittir.
Eğer gönderilecek örnekleme bir öncekinden daha küçükse, “0”, daha büyük
ise, “1” mantık konumu iletilir.
DOĞRUSAL DELTA MODÜLASYONU
Temel bir delta modülatöründe analog bilgi sinyali örnekleme ve tutma

(SAMPLE and HOLD) devresinde PAM sinyaline çevrilir. Bu sinyal Dijital
Analog Çevirici çıkışı ile (DAC) karşılaştırılır. DAC çıkışı bir önceki
örneklemenin büyüklüğüne eşit olan bir gerilimdir. Bir önceki örnekleme
Yukarı-Aşağı sayıcıda ikili bir sayı olarak saklanır. Sayıcının değeri bir önceki
örneklemenin gönderilecek örneklemeden daha büyük yada küçük olmasına
bağlı olarak artar veya azalır. Sayıcıya gelen CLOCK palsinin hızı, örnekleme
hızına eşittir. Buna bağlı her karşılaştırma sonucunda sayıcı yeni konumuna
geçer ve bu durumu korur. Sayıcı başlangıçta sıfırlanır. DAC çıkışı da “0V”
olur. İlk örneklenen ve PAM’ a dönüştürülen sinyal “0V” ile karşılaştırılır.
Karşılaştırıcının çıkışı “1” olur.
Sayıcının çıkışı, örneklemenin değerini aşana kadar çıkıştan “1” elde
edilir. Giriş sinyalindeki seviye düşmeye başladığı andan itibaren, yeni
örneğin seviyesi öncekinden düşük olacağından sayıcı geriye saymaya başlar
ve çıkıştan “0” elde edilir. Doğrusal delta modülasyonuna ait blok diyagram
şekil 11.1.1 de görülmektedir.
Şekil 11.1.1
180
DELTA HABERLEŞME
Şekil 11.1.2
Şekil 11.1.2 de ideal bir DELTA modülasyonu görülmektedir. Delta

modülasyonunun kodlaması PCM’ e oranla, daha kolaydır. DM için gereken
bant genişliği, PCM’ den daha azdır. Çünkü PCM’ de bir örnekleme
döneminde “n” bit iletilirken, DM’ de bir bit, başka sözle “0” veya “1”
iletilmektedir. Ancak DM’ de klasik PCM’ de olmayan üç problem vardır:
BAŞLAMA SÜRESİ GECİKMESİ
Başlangıçtaki f(t) işaretine f′(t) işaretinin yetişmesi için, birkaç

basamaklı bir süre gereklidir. Buna başlama süresi adı verilmektedir.
Şekil 11.1.3
BOŞTA ÇALIŞMA (KUANTALAMA) GÜRÜLTÜSÜ
f(t) sabit kaldığında, f′(t)’nün bir artı, bir eksi basamaklarla f(t)’yi
izlemeye çalıştığı görülmektedir. Aşağıda gösterilen bu duruma, boşta
çalışma (kuantalama) gürültüsü adı verilir.
Şekil 11.1.4
Boşta çalışma gürültüsü örnekleme sayısını (örnekleme frekansı)

yükselterek azaltılabilir.
181
DELTA HABERLEŞME
EĞİM SINIRLAMASI
Analog sinyalin hızlı değiştiği zaman dilimlerinde kuantalama sonucu

elde edilen dijital sinyal, analog sinyale göre belli bir zaman gecikmesi ile
elde edilebilir. Başka sözle f(t) hızlı değiştiğinde f′(t) sadece Δ kadar
değişebildiğinden f(t)’yi izleyemez. Bu nedenle çalışma anında bir
distorsiyonun oluşur. Bu durum eğim sınırlaması olarak adlandırılır. Eğim
sınırlaması yine örnekleme sayısını (örnekleme frekansı) yükselterek
azaltılabilir.
Şekil 11.1.5
Deney devremizde modülatör ve demodülatör MC34115 Entegresi ile

yapılmıştır. MC34115 DELTA modülatör-Demodülatör olarak çalışan bir
entegredir. Şekil 11.1.6 da MC34115 entegresinin blok diyağramı
görülmektedir.
Şekil 11.1.6
182
DELTA HABERLEŞME
Şekil 11.1.7 de MC34115 in terminal bağlantısı görülmektedir.
Şekil 11.1.7
Aşağıda deney devresinde kullanılan MC34115 ve çevre elemanları

görülmektedir.
Şekil 11.1.8
MC34115 in modülatör olarak çalışması için “A” noktasının +5Volta

bağlanması gerekir.
183
DELTA HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI

daki gibi yapınız. Devreye enerji veriniz.
Şekil 11.1.9
184
DELTA HABERLEŞME
1- Osilaskobun CH2 kanalını fonksiyon Jeneratörünün TTL çıkışına
frekansı 1KHz genliğini 500mVpp değerine ayarlayınız. TTL sinyalin çıkış
işareti frekansını 5Vpp-16KHz e ayarlayınız.
2- Osilaskobun CH2 kanalını TP2 (LPF OUT) çıkışına bağlayınız.
3- LPF katı niçin kullanılmıştır.
Fm IN girişine uygulanan işarette yüksek frekanslı bileşenler var işe

bunları filtre ederek kodlayıcı girişine gelmesini önlemek için kullanılmıştır.
4- Osilaskobun CH2 kanalını TP5 (DELTA OUT) soketine bağlayınız. Çıkış

işaretini yorumlayınız.
Çıkış işareti DELTA Modülasyonlu işarettir.
185
DELTA HABERLEŞME
DENEY: 11.2
DELTA
DELTA demodülatör için yine MC 34115 entegresi ile yapılmış devre

kullanılabilir. Entegrenin modülatörde görülen devresinde birkaç çevre
elemanı değiştirilerek “DEMODÜLATÖR” olarak kullanılmıştır. Böyle bir
uygulama aşağıdaki şekilde görülmektedir.
Şekil 11.2.1
MC34115 demodülatör olarak çalışacak ise “A” noktasının GND ye

bağlanması gerekir.
Şekil 11.2.1 de görülen devre çıkışında elde edilen demodüleli işaret
distorsiyonludur. Bu nedenle işaret genellikle iki katlı alçak geçiren filtre ile
kullanılır hale getirilir.
186
DELTA HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI
Y–0024–011 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını Şekil 11.2.2’

Şekil 11.2.2
187
DELTA HABERLEŞME
DELTA işaret olarak deney 11.1 in çıkış işareti kullanılmıştır.
1- Osilaskobun CH1 kanalını demodülatörün TP1 (DELTA IN) girişine,

CH2 kanalını demodülatörün TP3 (Fm OUT 1) çıkışına bağlayınız.
Yorumlayınız.
Demodülatör çıkışında filtre edilmemiş bilgi sinyali oluşmuştur.
2- Osilaskobun CH2 kanalını demodülatörün TP5 (Fm OUT2) çıkışına

bağlayınız.
Bilgi sinyali LPF devresinden geçirilerek aslına biraz daha uygun hale
getirilmiştir.
188
DELTA HABERLEŞME
3- Osilaskobun CH2 kanalını demodülatörün TP7 (Fm OUT 3) çıkışına
bağlayınız.
Bilgi sinyali iyileştirilmiştir.
4- Osilaskobun CH1 girişini modulatörün TP1 (ANALOG IN) girişine, CH2

kanalını demodülatörün TP7 (Fm OUT 3) çıkışına bağlayınız. İki sinyali
inceleyiniz ve yorumlayınız.
Çıkış işareti bilgi sinyalini aynı frekansta izlemektedir. Çıkış işaretinin

genliğinde azda olsa değişim görülmektedir.
189
DELTA HABERLEŞME
DENEY: 12.1
FDM
(FREQUENCY DIVISION MULTIPLEXING)
FREKANS BÖLMELİ ÇOĞULLAMA
Telefon haberleşmesinde konuşma kanallarının tek tek iletilmesi, pahalı

ve pratik olmayan yöntemdir. Bu nedenle tek bir iletim hattı, telefon
kanalları çoklanarak kullanılabilir. Başka sözle bir çok kişi aynı hat üzerinden
karışım olmadan haberleşebilir. FDM çoklama yöntemlerinden biridir. Şekil
12.1.1 de FDM sisteminin modülatörü görülmektedir.
Şekil 12.1.1
FDM sistemi Analog bilgilerin iletiminde kullanılır. Her bilgi sinyaline

değişik taşıyıcı frekansına sahip genlik modülasyonu yapılır. Farklı taşıyıcı
frekansına sahip genlik modülasyonlu bilgi sinyalleri bir toplayıcıda
birleştirilir. FDM sisteminde radyo haberleşmesinin frekans bandı kullanılır.
Bu sistemde senkron gerekmez. FDM sistemi ile sınırlı sayıda haberleşme
yapılabilir. FDM sistemi dijital sistemlere uygun değildir. Günümüz
haberleşmesinde FDM yerine TDM (TIME DIVISION MULTIPLEXING ) ya da
CDM (CODE DIVISION MULTIPLEXING) sistemleri kullanılmaktadır.
Deney devremizde iki adet genlik modülatörü kullanılmıştır. İkinci

modülatör kanalında eleman kodları 50 fazlasıyla kodlanmıştır. Örnek olarak
R4 = R54, C6 = C56 dır. 1. modülatörde Fm1=1KHz, Fc1=125KHz dir. 2.
modülatörde Fm2=2KHz, Fc2= 200KHz dir. İki modülatörün modüleli çıkış
sinyalleri bir Analog toplayıcıya uygulanarak FDM sinyal elde edilmiştir. Şekil
12.1.2 de 1. modülatörün taşıyıcı sinyal üreteci görülmektedir.
190
FDM HABERLEŞME
Şekil 12.1.2
Devre Wien osilatör devresidir. Devrenin çıkış sinyalinin frekansı R3,R4

dirençleri ve C1, C2 kondansatörleri değerine bağlıdır. 2. modülatörde bu
elemanların değerleri değiştirilmiş, farklı frekansa sahip 2. bir taşıyıcı sinyal
elde edilmiştir. 1.taşıyıcı sinyalin genliği P1 potansiyometresi ile, 2.taşıyıcı
sinyalin genliği P51 potansiyometresi ile ayarlanabilir. FDM yapılırken taşıyıcı
sinyalin genliği kritik ayar isteyebilir.
Bilgi sinyalleri ana ünite üzerindeki fonksiyon jeneratörlerinden

alınacaktır.
MC1496 entegresi klasik genlik modülasyonu yapabilen hem de giriş

sinyallerinin (Fc ve Fm) çarpımı ile oranlı çıkış sinyali üreten çift dengeli
modülatör ve demodülatör entegresidir.
Şekil 12.1.3’de MC1496 entegresinin iç yapısı görülmektedir.
Şekil 12.1.3
191
FDM HABERLEŞME
D1 diyotu R1,R2,R3 dirençleri ve T7,T8 transistörleri T5 ve T6
transistörlerinin DC polarmalarını sağlar. T5 ve T6 transistörleri T1,T2,T3,T4
transistörlerinin oluşturduğu çapraz bağlı fark yükseltecinin giriş fark
birleşimini sağlar. 2 ve 3 nolu ayaklar arasına bağlanacak bir direnç dengeli
modülatörün kazancını kontrol eder. 5 nolu ayak ile toprak (GND) arasına
bağlanacak bir direnç ile yükselteç için gerekli polarma akımının büyüklüğü
ayarlanır. 1 ve 4 nolu ayaklardaki DC seviyesi fark yükselteçlerinin ön
gerilimlerini dengeler ve bu denge taşıyıcı sinyali (Fc) bastırır. 6 ve 12 nolu
ayaklar yan bantların çıkış ayaklarıdır. Şekil 12.1.4 de modülatör devresi
görülmektedir.
Şekil 12.1.4
Elde edilen iki genlik modüleli sinyal iki OP-AMP kullanan bir Analog
toplayıcıya verilerek FDM sinyalin oluşması sağlanır. IC5 toplayıcı olarak
çalışırken IC6 tampon olarak görev yapar. Şekil 12.1.5 de bu devre
görülmektedir.
Şekil 12.1.5
192
FDM HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 12.1.6
193
FDM HABERLEŞME
1- Osilaskobun CH1 girişini modülatörün Fc1 çıkışına, Osilaskobun CH2
girişini modülatörün Fc2 çıkışına bağlayınız. P1 ve P51 potansiyometreleri ile
taşıyıcı genliklerini 1Vpp ye ayarlayınız.
2- Osilaskobun CH1 girişini modülatörün Fm1 girişine, osilaskobun CH2

girişini, modülatörün Fm2 girişine bağlayınız. Modülatörün Fm1 girişindeki
işareti (FG01 fonksiyon jeneratörü çıkışı) sinüs, frekansi 1KHz ve genliğini
500mVpp ye ayarlayınız. Modülatörün Fm2 girişindeki işareti (FG02
fonksiyon jeneratörü çıkışı) sinüs, frekansı 2KHz ve genliğini 500mVpp ye
ayarlayınız.
194
FDM HABERLEŞME
3- Osilaskobun CH1 girişini Modülatörün AMS1 IN soketine, CH2 girişini
AMS2 IN soketine bağlayınız. P3 ve P53 potansiyometreleri ile modülasyon
yüzdesini yaklaşık %100 yapınız. Birinci ve ikinci modüleli sinyalleri görünüz.
4- Osilaskobun CH1 kanalını FDM OUT soketine bağlayınız. FDM çıkış

sinyalini görünüz.
195
FDM HABERLEŞME
DENEY: 12.2
FDM
Şekil 12.2.1
12.2.1 de FDM sisteminin demodülatörü görülmektedir. Toplayıcıdan

gelen FDM sinyal değişik frekanslı taşıcılara sahip demodülatörlere
uygulanmıştır. Demodülatör yine MC 1496 entegresi ile düzenlenmiştir. IC1
taşıyıcı sinyalin tamponu, IC2 FDM sinyalin tamponudur.
Şekil 12.2.2
İkinci demodülatör kanalında eleman kodları 50 fazlasıyla

kodlanmıştır. Örnek olarak R4 = R54, C6 = C56 dır.
196
FDM HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 12.2.3
197
FDM HABERLEŞME
FDM sinyali olarak deney 12.1 in çıkış işareti kullanılmıştır.
1- Osilaskobun CH1 girişini birinci modülatörün Fm1 soketine, CH2

girişini birinci demodülatörün Fm1 çıkış soketine bağlayınız. Demodülatördeki
P1ve P2 potansiyometrelerini çıkışta bilgi işaretini elde edecek şekilde
ayarlayınız. Bilgi sinyallerini görünüz.
2- Osilaskobun CH1 girişini ikinci modülatörün Fm2 soketine, CH2

girişini ikinci demodülatörün Fm2 çıkış soketine bağlayınız. Demodülatördeki
P51ve P52 potansiyometrelerini çıkışta bilgi işaretini elde edecek şekilde
ayarlayınız. Bilgi sinyallerini görünüz.
198
FDM HABERLEŞME
DENEY: 13.1
TDM
(TIME DIVISION MULTIPLEXING MODULATION)
ZAMAN BÖLMELİ ÇOĞULLAMA
Telefon haberleşmesinde konuşma kanallarının tek tek iletilmesi, pahalı

ve pratik olmayan yöntemdir. Bu nedenle tek bir iletim hattı, telefon
kanalları çoklanarak kullanılabilir. Başka sözle bir çok kişi aynı hat üzerinden
karışım olmadan haberleşebilir TDM (TDM=TIME DIVISION
MULTIPLEXING=ZAMAN PAYLAŞIMLI ÇOKLAMA) sistemi günümüz telefon
haberleşmesinde çok kullanılan sistemlerden biridir.
Zaman paylaşımlı sistemlerde, birbirinden bağımsız pek çok kaynaktan
gelen bilgiler aynı iletim hattı üzerinden fakat farklı zamanlarda iletilirler. Her
kaynak sırayla örneklenerek zaman düzleminde seri olarak elde edilir.
Günümüzde iletişimin çok büyük bir kısmı dijital olarak gerçekleştiği için
Analog bilginin gönderilmeden önce dijital bilgiye çevrilmesi gerekir. PAM
veya PCM bu işlem için en uygun yöntemdir.
Örnekleme frekansı, en hızlı değişen kaynak frekansına ve örnekleme
teoremine uygun olarak seçilir. Örnekleme frekansı bilgi sinyalleri
içerisindeki en yüksek frekans değerinin en az iki katı değerinde olmalıdır.
Eğer bütün bilgi kaynakları aynı özelliklere sahip ise (hepsi ses), aynı
örnekleme frekansı kullanılabilir. Farklı özellikte kaynaklar var ise bunlar
kendi benzerleri ile çoklanır. Bunun için ard arda pek çok çoklama yapmak
gerekli olabilir. Çoklama sınırını belirleyen en önemli etken iletim hattının
özelliğidir. Eğer iletim hattı çok geniş bantlı ise (fiber-optik kablo gibi) çok
daha yüksek hızlara çıkılabilir. Bu da aynı iletim hattından çok daha fazla
kaynağa ait bilginin iletilmesi demektir.
Basit bir TDM sistemi Şekil 13.1.1 de görülmektedir.
Şekil 13.1.1
Modülatördeki komutatör ile demodülatördeki komutatör birbiri ile

senkronlu çalışır. Başka sözle modülatördeki komutatör KANAL2 ye bağlı ise
demodülatördeki komutatör de KANAL2 ye bağlıdır.
199
TDM HABERLEŞME
Şekil 13.1.2 de bir iletim periyodunda kanalların yerleşimi
görülmektedir.
Şekil 13.1.2
TDM yönteminde her kanala, düzenli zaman aralıklarında (TIME SLOT)

hat bant genişliğinin tamamı ayrılır. Zaman aralıkları hattı paylaşan konuşma
kanallarının sayısına bağlıdır. Koruma bantları karşılıklı girişimden
(CROSSTALK) korunmak için komşu kanalları biri birinden ayırır. Bu yöntem
daha çok sayısal işaretlerin çoklanmasında kullanır.
TDM üstünlükleri şunlardır;
1. Kanal kapasitesi yüksektir.

2. Gürültü oranı düşüktür.
3. Güvenilirliği yüksektir.
4. Fiziki boyutları küçüktür.
5. Maliyeti düşüktür.
6. İşletme kolaylığı sağlar.
Deney setimizdeki devrede 3 farklı işaret kullanılarak bunların zaman

paylaşımı ve iletimi yapılmıştır.
Bunun için önce 3 farklı işaret (üçgen, sinüs, kare) ICL 8038 entegresi
ile üretilmiştir.
Şekil 13.1.3
200
TDM HABERLEŞME
ICL8038 yüksek doğruluklu sinüs, kare, üçgen, testere dişi ve darbe
dalga şekilleri üretebilen entegredir. ICL8038 in çıkışı, geniş sıcaklık
aralığında kararlıdır.
ICL8038 tek kutuplu 10V-30V, iki kutuplu ±5V – ±15V arası besleme
gerilimlerinde çalışabilir. Şekil 13.1.4 te ICL8038 in terminal bağlantısı
görülmektedir.
Şekil 13.1.4
Üretilen işaretlerin anahtarlanması için CD4066 entegresi kullanılmıştır.

CD4066 içinde 4 adet Analog anahtar bulunan entegredir. Şekil 13.1.5 te
CD4066 nın terminal bağlantısı ve iç yapısı görülmektedir.
Şekil 13.1.5
Devremizde Analog anahtarlardan üç tanesi kullanılmıştır. Anahtar

girişlerine verilen 3 farklı sinyal, kontrol uçlarına verilen sıralı kontrol palsleri
ile anahtarlanarak çıkışa verilir. Şekil 13.1.6 da CD4066 nın devredeki
bağlantısı görülmektedir.
Şekil 13.1.6
201
TDM HABERLEŞME
CD4066 analog anahtarları kontrol etmek için CD4017 entegresi
kullanılır. Şekil 13.1.7 de CD4017 nin terminal bağlantısı görülmektedir.
Şekil 13.1.7
CD4017 10 çıkışlı halka sayıcıdır. 3 sinyali kontrol etmek için ilk 3 çıkışı
kullanılmıştır. Bunun için reset ucu olan 15 nolu terminal 4. çıkışa bağlanmış,
3 saymadan sonra çalışmanın başa dönmesi sağlanmıştır.
Şekil 13.1.8 de CD4017 nin devredeki bağlantısı görülmektedir.
Şekil 13.1.8
CD4017 nin çalışması için gerekli olan CLOCK palsini 555 entegresi
üretir. Şekil 13.1.9 da 555 entegresinin terminal bağlantısı görülmektedir.
Şekil 13.1.9
Kare dalga çıkış veren bu devrenin frekansı P4 potansiyometresi ile

ayarlanarak çıkıştaki sinyallerin daha rahat izlenmesi sağlanmıştır.
202
TDM HABERLEŞME
Şekil 13.1.10 da 555 in devredeki bağlantısı görülmektedir.
Şekil 13.1.10
Son olarak anahtarlanan 3 sinyal bir OP-AMP devresinde toplanarak

TDM sinyali olarak çıkış soketine verilir. OP-AMP olarak 741 entegresi
kullanılmıştır. Şekil 13.1.11 de 741 in terminal bağlantısı ve elektronik
devrelerde kullanılan sembolü görülmektedir.
Şekil 13.1.11
Şekil 13.1.12 de LM741 in devredeki bağlantısı görülmektedir.
Şekil 13.1.12
203
TDM HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 13.1.12
204
TDM HABERLEŞME
1- Osilaskobun CH1 kanalını modülatörün TP2 (ICL8038 in SINUS
ÇIKIŞI) soketine bağlayınız. P1 potansiyometresi ile sinyalin frekansını 1KHz
e ayarlayınız. P2 ve P3 potansiyometreleri ile distorsiyonsuz sinüs şeklini
elde ediniz.
2- Osilaskobun CH1 kanalını sırayla TP1 ((ICL8038 in ÜÇGEN ÇIKIŞI) ve

TP3 (ICL8038 in KARE ÇIKIŞI) soketlerine bağlayınız. Üçgen ve Kare
işaretleri görünüz.
3- Osilaskobun CH1 kanalını TP4 (555 in ÇIKIŞI) soketine bağlayınız. P4
potansiyometresi ile işaretin frekansını 400Hz e ayarlayınız.
205
TDM HABERLEŞME
4- Osilaskobun CH2 kanalını TP5 (TDM OUT) soketine bağlayınız. İki
işareti görünüz ve yorumlayınız.
Çıkış şinyali CLOCK palsinin yükselen kenarlarında sıra ile ÜÇGEN,

SİNÜS ve KARE sinyal olarak değişmektedir. Elde edilen çıkış işareti TDM dir.
206
TDM HABERLEŞME
DENEY: 13.2
TDM
TDM sinyalinin demodülasyonu tamamen TDM modülasyonuna benzer.

Zamana göre sıralanan sinyaller yine analog anahtar kullanılarak sırasıyla
ayrılarak seçilir. Demodülatör devresi şekil 13.2.1 de görülmektedir.
Şekil 13.2.1
Demodülasyon işlemi için modülatör devresinde olduğu gibi kontrol

sinyalleri gerekir. Bu sinyaller modülatörden alınmıştır. Demodulatör
devresinde kullanılan 741 ve CD4066 entegrelerinin terminal bağlantıları
modülatör bölümünde verilmiştir.
CD4066 çıkış terminallerinden istenilen sinyaller ayrı ayrı (ÜÇGEN,
SİNÜS ya da KARE) tekrar alınır.
207
TDM HABERLEŞME
DENEYİN YAPILIŞI

Şekil 13.2.2
208
TDM HABERLEŞME
1- Osilaskobun CH1 kanalını demodülatörün TP1 (TDM IN) soketine,
CH2 çıkışını TP2 (ÜÇGEN ÇIKIŞ) soketine bağlayınız. Ekrandaki şekli
tanımlayınız
Çıkıştan üçgen sinyal seçilmiştir.
2- Osilaskobun CH2 girişini demodülatörün TP3 (SİNUS ÇIKIŞI) soketine

bağlayınız. Ekrandaki şekli tanımlayınız.
Çıkıştan sinüs sinyal seçilmiştir
3- Osilaskobun CH2 kanalını demodülatörün TP4 (KARE ÇIKIŞ) soketine

bağlayınız. Ekrandaki şekli tanımlayınız.
Çıkıştan kare dalga sinyal seçilmiştir.
209
TDM HABERLEŞME

Haberlesme Teorisi Lab Foyu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Haberlesme Teorisi Lab Foyu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ANALOG VE DİJİTAL HABERLEŞME EĞİTİM SETİ

1- 220V giriş soketi

2- POWER ON /OFF ANAHTARI

3- PS01 GÜÇ KAYNAĞI

4- PS02 GÜÇ KAYNAĞI

5- PS03 GÜÇ KAYNAĞI

7- PWM (DATA)100 HZ OSİLATÖR

8/9- SİNÜS, ÜÇGEN, KARE DALDA ÜRETEÇLERİ

İnsan duyum organlarının algıladığı bilgiler ses , resim gibi işaretler ya

Bobinlerde kullanılan izoleli iletkenin karkas üzerindeki bir turuna sipir

Bir elektronik devresine yalnız doğru akım (DC beslemesi) verilerek

Şekil 1.3A’daki devrede S anahtarı kapatılırsa IC ve IL akımları akmaya

Osilasyon devrelerinde osilasyonun devamlı olması çıkış işaretinin bir

Osilatörlerde üretilen işaretin frekansın değerini kullanılan kondansatör

Endüktif reaktans formül olarak;

Kapasitif reaktans formül olarak;

Rezonans frekansı formül olarak aşağıdaki gibidir;

Rezonans frekansı bobin ve kondansatörden oluşan osilatörün osilasyon

Hartley osilatörü çok kullanılan osilatörlerdendir. Hartley osilatörü tank

Şekil 1.1.1’de seri hartley osilatörü görülmektedir. Tank devresi FET

Devrenin osilasyon frekansı;

Formüldeki değerler ana birimlerdir.

Şekil 1.1.2’de paralel hartley osilatörü görülmektedir.

Tank devresi elemanları yine CA kondansatörü ve LA bobinidir. Devre

Y-0024/001 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını şekil

Çıkış işareti sinüstür.

2- J1 noktalarını kısa devre yapınız. Çıkış işaretinindeki değişimi yazınız.

Çıkış işaretinin genliği sabit kalırken frekansı azalmıştır. Bunun nedeni

3- Bobinin nüvesini tornavida ile dikkatlice ayarlayınız. Çıkış işaretindeki

Şekil 1.2.1’de kolpits osilatör görülmektedir. Osilatörün tank devresi LA

Formülde değerler yine ana birimlerdir.

Y-0024/001 modülü yerine takınız. Devre bağlantılarını şekil 1.2.2’deki

NOT: Kolpits osilatörde bobin LA bobini çalışma sınırları dışına

Çıkış işareti sinüstür.

2- Bobinin nüvesini tornavida ile dikkatlice ayarlayınız. Çıkış işaretinin

Çıkış işaretinin frekansı değişiyor. Bunun nedeni nüvenin ayarlanması

Kristal kullanılarak yapılan osilatörlerin gerçek devreleri pek

Devrede osilasyon frekansı kristalin (XTAL) frekansına eşittir. Tank

Y-0024/001 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını şekil

Çıkış işareti sinüstür.

2- Osilasyon frekansını ölçünüz. Neden bu değer olduğunu açıklayınız?

Çıkış işaretinin frekansı 455KHz’dir. Nedeni kristal osilatörün osilasyon

Filtreler kullanılan elemanlarına göre iki sınıfta incelenir.

1. Pasif filtreler : Genellikle bobin ve kondansatör kullanılarak

2. Aktif Filtreler : Yükseltme özelliği olan elemanlar (transistör,

Pasif ve Aktif Filtreler karşılaştırılırsa;

2. Pasif filtrelerin frekans bantları geniştir. Yüksek frekanslı işaretlerde

4. Aktif filtreler seçilen frekans bandında yükseltme yapabilir. Pasif

5. Aktif filtrelerin giriş empedansları yüksektir. Bu nedenle işaret

Aktif filtreler genellikle işlemsel yükselteçler ile yapılır. Aktif filtreler

Şekil 1.6’da işlemsel yükseltecin evirmeyen yükselteç olarak

Deney setimizde bu değer standart dirençler kullanılarak RF=5K6 ,

İşlemsel yükselteç kullanılarak yapılmış aktif filtreye “Butterworth

Şekil 1.4.1’de işlemsel yükselteç kullanılarak yapılmış ikinci dereceden

Uygulamalarda genellikle R1=R2 ve C1=C2 seçilir. Bu durumda kesim

Alçak geçiren aktif filtrelerin geçirgenliğin başladığı bant başı frekansı

olduğu frekanstır. Bu değer yaklaşık olarak “1” kabul edilebilir.

Y-0024/001 modülünü yerine takınız. Devre bağlantılarını şekil

Bir devrede gerilim kazancı çıkış geriliminin giriş gerilimine oranıdır.

2. FG01 fonksiyon jeneratörü çıkış işaretinin frekansını sırayla şekil

3. Şekil 1.4.3’deki tabloya göre devrenin kesim frekansı nedir?

5. Şekil 1.4.3’deki tabloya göre kazanç grafiğini çiziniz.

6. Grafiğe göre devrenin frekans bandı hangi aralıktadır?