Haberlec59fme Teorisi 13 Hafta

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ
NİĞDE ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 Dersin Öğretim Elemanı: Yrd. Doç. Dr. Yasin KABALCI
 Ders Görüşme Saati: Çarşamba, 09:30‐12:00

Çarşamba, 15:45‐17:00
 e‐m@il: yasinkabalci@gmail.com
 Ders Web Sayfası: kabalci.wordpress.com


HAFTALIK İÇERİK
Hafta Konular
1 Giriş ve Temel Kavramlar
2 İşaretler ve Doğrusal Sistemler, Temel Kavramlar
3 İşaretler ve Doğrusal Sistemler, Fourier Analizi
4 İşaretler ve Doğrusal Sistemler, Süzgeç Tasarımı, Alçak geçiren ve Band geçiren İşaretler
5 Genlik Modülasyonu
6 Genlik Modülasyonu
7 Genlik Demodülasyonu
8 Açı Modülasyonuna Giriş Ara Sınav (% 40)
9 Faz ve Frekans Modülasyonu
10 Açı Demodülasyonu
11 Olasılık ve Rastgele Süreçler
12 Olasılık ve Rastgele Süreçler
13 Analog İletişim Sistemleri Üzerinde Gürültünün Etkisi
Final (% 60)
14 Analog İletişim Sistemleri Üzerinde Gürültünün Etkisi

İÇERİK
 GİRİŞ
 Haberleşme Sistemlerinin Elemanları
 Modülasyon, Modülasyon Türlerinin Sınıflandırılması
 SPEKTRAL ANALİZ ve DOĞRUSAL SİSTEMLERDEN İLETİM

 Fourier Serileri, Fourier Dönüşümü ve Özellikleri
 Enerji ve Güç Spektral Yoğunlukları
 Katlama İntegrali, Transfer Fonksiyonu
 Genlik ve Faz Bozulmaları, Süzgeçler
 GENLİK MODÜLASYONU (GM)

 Çift Yan Band (ÇYB) Modülasyonu ve Modülatör Yapıları
 Tek Yan Band (TYB) Modülasyonu ve Modülatör Yapıları
 Artık Yan Band (AYB) Modülasyonu
 GM İşaretlerin Demodülasyonu
 Frekans Bölmeli Çoğullama
 AÇI MODÜLASYONU
 Faz ve Frekans Modülasyonu (PM ve FM)
 FM İşaretlerin Üretimi ve Demodülasyonu

İÇERİK (devam)
 OLASILIK ve RASTGELE SÜREÇLER
 Olasılık ve Rastgele Değişkenlerin İncelenmesi
 Rastgele Süreçler
 Gauss ve Beyaz Süreçler
 ANALOG İLETİŞİM SİSTEMLERİ ÜZERİNDE GÜRÜLTÜNÜN ETKİSİ

 Genlik Modülasyon Sistemlerinde Gürültünün Etkisi
 Açı Modülasyonu Üzerinde Gürültünün Etkisi
 Analog Modülasyon Sistemlerinin Karşılaştırılması
 Analog İletişim Sistemlerinde İletim Kayıpları ve Gürültünün Etkileri
 ÖRNEKLEME ve ANALOG DARBE MODÜLASYONU

 Örnekleme Teoremi
 Darbe Genlik Modülasyonu (PAM) ve Zaman Bölmeli Çoğullama (TDM)
 Darbe Zaman Modülasyonu Türleri (PDM, PPM)
7.BÖLÜM Sayısal İletişim Sistemlerinin Temelleri

 Sayısal İletişim Sistemleri
 Sayısal İletişim Sistemlerinin Avantajları ve
Dezavantajları
 Sistem Performans Parametreleri
 Temel Ödünleşimler
 Örnekleme Teoremi
 İdeal ve Düz Tepeli Örnekleme
 Darbe Modülasyonları
 Darbe Kod Modülasyonu

Sayısal İletişim Sistemleri
Sayısal Haberleşme Sisteminin Genel Blok Şeması


Sayısal İletişim Sisteminin Blok Şeması : Detaylandırılmış Verici ve Alıcı
Blokları

Sayısal İletişim Sistemlerinin Avantajları
 Bir çok bilgi zaten sayısal formdadır.

 Ucuz sayısal entegre devre kullanabilir.
 Yüksek miktarda üretim ile ucuza maliyet sağlanabilir.
 Eğilim: Chip üzerinde komple sistem (Software radio)
 İşaret işleme ile sistem performansında iyileştirme yapılabilir.
 Kaynak Kodlama : bant genişliğini düşürür
 Kanal Kodlama : bit hatasını azaltır
 Şifreleme: gizliliği sağlar
 Birden fazla kişi aynı kanalı paylaşabilir.

 TDMA, CDMA, OFDMA, IDMA,…
 Multimedia: Aynı kanalda farklı uygulamalar.
 Uzak mesafeler için tekrarlayıcı kullanılabilir.

 Gürültü mesafe ile birikmez.

 Transmisyon gürültüye karşı daha dirençlidir.
 Sadece belirli sayıda seviyeyi bir birinden ayırması gerekiyor.
 Hata düzelten kodlama kullanılabilir.
 Enerji-bant genişliği ödünleşimini daha makul düzeye indirir.
 Tasarım esnekliği sağlar.
DEZANTAJLARI
 Analog sistemlerden daha fazla bant genişliği ister.

 Ancak, veri sıkıştırma ile bant genişliği azaltılabilir.
 Alıcılar daha karmaşıktır.
 Alıcıda çeşitli eş zamanlamalar gerekir
 Analog sistem alıcıları (AM, FM, TV, vs) daha basittir.
 Genel olarak, sayısal iletişim sistemlerinin avantajları analog iletişim

sistemlerine göre çok daha fazladır.

Sistem Performans Parametreleri
 Bir iletişim sisteminin ne kadar iyi olduğu değişik parametreler ile

ölçülür. Bunlar:
 Yüksek Veri Hızı [ bit/sn ]

 Düşük Bant Genişliği [ Hertz ]
 Düşük Sinyal Gücü [ Watt veya dBW ]
 Uzun Pil Ömrü ve Düşük Girişim
 Hafif Bozulma [ Analog için SNR ve sayısal için BER ]
 Düşük Maliyet

Temel Ödünleşimler
Veri Hızı – Bant Genişliği Ödünleşimi
 Veri hızı Rb  1 Tb , artarsa, bit süresi azalır ve bununla ters orantılı

olan Bant Genişliği BT de artar.
 Bu takas kaçınılmazdır !
 Ancak farklı sistemlerin bant genişliği verimi farklı olabilir.
 Bant genişliği verimi, veri hızının transmisyon bant genişliğine oranı
olarak tanımlanır:
  Rb BT
 Bant genişliği veriminin değeri ne kadar büyükse o kadar iyidir.


Temel Ödünleşimler
Bit Hatası – İşaret Gücü Ödünleşimi
 Hatasız veri gönderebilmek için çok güçlü işaret kullanılabilir ancak bu

gerçekçi bir çözüm değildir çünkü:
 İşaretler başka sistemler için bir girişimdir.

 Standart Kuruluşları (Avrupa’da ETSI [eski adı ITU] ve ABD’de FCC)
verici güçlerini sınırlandırmaktadır.
 Mobil (Gezgin) birimler pil kullanmak zorundadır.
 Bazı modülasyonlar aynı performansı diğerlerinden daha az enerji

harcayarak başarabilir. Yani, enerji bakımından diğerlerinden daha
verimlidirler.

Örnekleme Teoremi
 Analog bir işareti sayısal işarete dönüştürmenin ilk adımı olması

nedeniyle, örnekleme teoremi haberleşmede oldukça önemlidir.
 Bu teoreme göre: B Hz ile bant sınırlı bir sinyal, 1/2B saniyeden az

olan düzgün aralıklarla kendisinden alınan örneklerden tam ve tek
olarak yeniden oluşturulabilir.
 Bu teorem, Shannon örnekleme teoremi veya Nyquist örnekleme

teoremi olarak da adlandırılır.
 Teorem temel olarak sınırlı bantlı bir f(t) analog işaretinin yeniden ve
bozulmadan elde edilebilmesi için, örnekleme işleminin nasıl olması
gerektiğini belirtmektedir.

 Bir işaretten örnek almak, işaretin belirli zamanlardaki değerlerini elde
etmek demektir.
f (t ) X f s (t ) = f (t ) s (t )
s (t )
 Zamanın herhangi bir işlevi olan bir işaretin örneklenmesi için bu işaret
bir kapı devresinden geçirilir; örnek alınması istenen zamanlarda kapı
bir süre için açılarak işaretin o süredeki değeri, devrenin çıkışında elde
edilir.

 Aşağıda örnekleme işlemi şematik olarak gösterilmektedir.
f t 
f t 
fs t 
Giriş Çıkış fs t 
t
Giriş İşareti Örnekleme Devresi
fs t 
t
Ts
Örneklenmiş İşaret

 Örneklenmiş işaretin, asıl işaretin birçok özelliğini üzerinde taşıdığı
görülmektedir.
 Örnekleme frekansı ne kadar büyük olursa, asıl işarete benzerlik o

kadar artar.
 Bu benzerliğin sağlanması için örnekleme frekansının hangi ölçüler

içinde olması gerektiğini örnekleme teoremi şu şekilde açıklar:
 Eğer f(t) işareti B ile bant sınırlandırılmış ise, örnekleme frekansı

fs ≥ 2B seçildiğinde, asıl işaretin taşıdığı tüm bilgi, örneklenmiş işarette
bulunur.

2 2

Ts Ts

Ts

İdeal Örnekleme
 Enerjisi sonlu keyfi bir g  t  işaretini Ts saniyede bir örnekleyerek
 g  nT  örnek değerlerini elde edelim.

s
Ts : Örnekleme Periyodu f s =1 Ts :Örnekleme Frekansı


Örneklenmiş İşaretin Spektrumu

1 
 n

n 
  t  nTs  
Ts
 f  
n   fs 
Bağıntısı kullanılarak örneklenmiş işaretin spektrumu
 
g  t   fs G f nfs  veya G  f   fs G f nfs 
n n
olarak bulunur.



 Enerjisi sonlu ve W Hz frekansına bant sınırlı bir işaret, kendisinin 1/2W
saniye aralıklarla alınmış örnekleri ile tam olarak temsil edilebilir.
Başka bir ifadeyle
 Enerjisi sonlu ve W Hz frekansına bant sınırlı bir işaret, kendisinin

saniyede 2W hızında alınmış örneklerinden tekrar geri elde edilebilir.
 Dikkat edilirse: Örnekleme teoreminden, örneklenecek işaretlerin

kesinlikle bant sınırlı olmaları gerektiği anlaşılmaktadır.

Nyquist Frekansı ve Örtüşme
 W Hz frekansına bant sınırlı bir işaret için, 2W Hz örnekleme frekansına

Nyquist frekansı veya Nyquist hızı denir.
 Eğer bir işaret Nyquist hızından daha düşük bir hızda örneklenirse,
spektral örtüşme meydana gelir.
Örtüşme

Örtüşmeyi Önleme
 Uygulamada işaretlerin büyük bir kısmı tamamen bant sınırlı değildir.

Bu nedenle seçilen örnekleme frekansı Nyquist hızından daha düşük
kalır ve bir miktar örtüşme meydana gelir.
 Bunu önlemek için, örneklenecek işaret AGF’den geçirilip önemsiz

sayılabilecek yüksek frekans bileşenleri atılarak bant sınırlı hale getirilir
ve ondan sonra uygun hızda (Nyquist hızından biraz daha yüksek,
pratikte genellikle 2.2 kat) örneklenir. Bu AGF’ye örtüşme önleyici
süzgeç denir.


Düz Tepeli Örnekleme
 Alınan örnek değerlerinin gerçek darbeler ile temsil edilmesine, düz

tepeli örnekleme denir. Buna ayrıca Darbe Genlik Modülasyonu (DGM,
Pulse Ampltude Modulation: PAM) ismi de verilir. Bu işlem pratikte
örnekle ve tut devresi (Sample & Hold Circuit) kullanılarak yapılır.

s t    m  nT  h  t  nT 
n 
s s
1 , 0  t  T
1

h t    , t  0, t  T
2
 0 , diğer

 m(t) işaretini geri elde etmek için s(t) işareti AGF’den geçirilirse, elde
edilen işaret artık m(t) değil m(t)*h(t) olacaktır.
s  t   m  t   h  t 
S  f   M  f  H  f 

M  f  =f s  M  f  nf s 
n - 

S  f   fs  M  f  nfs H  f 
n-
H  f   Tsinc  f T  exp   j f T 
 DGM işaretini elde etmek, görüldüğü gibi m(t) işareti üzerinde Genlik
Bozulması ve de T/2 lik bir gecikme meydana getirmiş oldu. Bu
bozulmaya Açıklık Etkisi denir.

 Açıklık etkisinin neden olduğu bozulma transfer fonksiyonu,
1 1 1  fT
 
Hf T sinc  f T  T sin  f T 
olan bir denkleştirici kullanılarak düzeltilebilir.
DGM İşareti Mesaj İşareti

s t 
AGF Denkleştirici m t 
 T Ts  0.1 durumunda oluşan bozulma ihmal edilebilir.


Diğer Darbe Modülasyonları
1. Darbe Genlik Modülasyonu (Pulse-Amplitude-Modulated, PAM): Sabit

süreli, sabit konumlu bir darbenin genliği, bilgi işaretine bağlı olarak
değiştirilir.
2. Darbe Genişliği Modülasyonu (Pulse-Width- Modülation- PWM): Bu

yönteme bazen darbe süresi modülasyon (PDM), ya da darbe uzunluğu
modülasyonu (PLM) da denir. Bu yöntemde darbe genişliği, bilgi
işaretinin genliği ile orantılıdır.
3. Darbe Konumu Modülasyonu (Pulse-Position-Modulation, PPM): Sabit

genişlikli bir darbenin konumu, önceden belirlenmiş bir zaman bölmesi
içinde bilgi işaretinin genliği ile orantılı olarak değiştirilir.
4. Darbe Kod Modülasyonu (Pulse-Code-Modülation, PCM): PCM’de bilgi

işareti örneklenir ve iletim için sabit uzunlukta, seri ikili bir sayıya
dönüştürülür. İkili sayı, analog sinyalin genliğine uygun olarak değişir.


Darbe Modülasyonunun Üç Türünde (PAM, PWM, PPM) Gürültünün Etkisi
 Gürültü altında PWM ve PPM’nin başarımları, PAM’a göre daha iyidir.
 PPM'in başarımı ise PWM’e göre daha iyidir çünkü her iki modülasyon
türünde de bilgi, darbelerin kendilerinde değil, darbelerin kenarlarında
taşınır. PPM’ in performansı FM’ in performansına benzer.
 Güç açısından PPM’in PWM’e göre daha verimli olduğu söylenebilir.

Çünkü, PPM darbeyi değil de yalnız kenarı göndermeye daha yakındır.
 PWM boşuna enerji harcamaktadır.
 Bu türlerden daha iyi bir yöntem ise Darbe Kod Modülasyonudur.


Darbe Kod Modülasyonu: PCM
 Darbe kod modülasyonu üç aşamalı bir işlemdir:
 Örnekleme
 Kuvantalama (Nicemleme)
 Kodlama
 Analogdan sayısala dönüştürme işlemiyle aynı aşamalardan

oluşmaktadır:
Analog Analog Sayısal Dönüştürücü, ADC

İşaret Girişi Sayısal
İşaret Çıkışı
Örnekleme Nicemleme Kodlama

 Örnekleme: İşareti ayrık zamanlı yapar.
Soru: Analog giriş işaretinin bant genişliği W Hz ise, bozunmasız olarak
işaretin tekrar elde edilebileceği minimum örnekleme frekansı nedir?
 Nicemleme: İşaret genliğini ayrık yapar. Genliği q seviyeden herhangi

birine yuvarlar.
 Kodlama: Nicemlenmiş değerleri, her biri ν-bit olan sayısal kelimelere

dönüştürür.
 Eğer Örnekleme Teoremi’ne uygun bir örnekleme işlemi yapılırsa,

işaretteki bozulma sadece nicemleme işlemi sırasında oluşur.

Nicemleme
 Örnekleyici çıkışı genliği hala süreklidir.
 Örnek değerleri herhangi bir değer alabilir.

 Örneğin, 3.752, 0.001, v.s.
 Mümkün değerlerin sayısı sonsuzdur.
 Mesajı sayısal işaret olarak gönderebilmek için, mümkün seviye sayısını

sınırlamak gerekir.
 Nicemleme örnek değerini bir kurala göre “yuvarlatma” işlemidir.
Örneğin,
3.752  3.8
0.001  0

Nicemleme Çözünürlüğü
 Her bir örneği temsil etmek için kullanılan bit sayısı ν, nicemleyicinin
çözünürlüğüdür.
 Seviyelerin sayısı q özellikle 2’nin kuvveti seçilir (ki bu da ν’yi bir

tamsayı yapar):
v  log 2 q
q  2v
 Bit sayısı ne kadar çok ise o kadar kalite artar. Buna karşılık da ihtiyaç
duyulan bant genişliği artar.
 Tipik olarak Telefon sistemleri 8 bit çözünürlük kullanır.

 64 kbps (8 kHz örnekleme hızı)
 CD çalıcılar kanal başına16 bit çözünürlük kullanır.
 1.4112 Mbps (44.1 kHz örnekleme hızı, 2 kanal)




Sıkıştırma Genleştirme
 Düzgün olmayan nicemleyicilerin yapımı zor ve pahalıdır.
 Alternatif bir yol, ses işaretini önce doğrusal olmayan bir sistemden
geçirdikten sonra düzgün olarak nicemlemektir.
 Doğrusal olmayış (non-linearity) işaret genliğini sıkıştırır

(compressing).
 Nicemleyici girişi daha uniform bir dağılıma sahip olur.
 Alıcıda, non-lineerliğin tersine genleştirilir (expanding).
 Compressing and Expanding işlemi Companding olarak adlandırılır.




Kodlama
 Nicemleyici çıkışı q mümkün işaret seviyesinden biridir.
 Eğer ikili iletim kullanılacak ise her bir nicemlenmiş örnek ν-bitlik ikili
kelimeye dönüştürülmelidir.
 Kodlama, her bir nicemlenmiş örneği ν-bitlik ikili bir kelimeye

dönüştürme işlemidir.
 Dönüştürme bire bir olduğundan kodlama herhangi bir bozulmaya

sebep olmaz.
 Bazı dönüştürücüler diğerlerinden daha iyidir.












Haberlec59fme Teorisi 13 Hafta

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Haberlec59fme Teorisi 13 Hafta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 Ders Görüşme Saati: Çarşamba, 09:30‐12:00

 Ders Web Sayfası: kabalci.wordpress.com

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 SPEKTRAL ANALİZ ve DOĞRUSAL SİSTEMLERDEN İLETİM

 GENLİK MODÜLASYONU (GM)

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 ANALOG İLETİŞİM SİSTEMLERİ ÜZERİNDE GÜRÜLTÜNÜN ETKİSİ

 ÖRNEKLEME ve ANALOG DARBE MODÜLASYONU

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

Sayısal Haberleşme Sisteminin Genel Blok Şeması

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 Bir çok bilgi zaten sayısal formdadır.

 Birden fazla kişi aynı kanalı paylaşabilir.

 Uzak mesafeler için tekrarlayıcı kullanılabilir.

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 Analog sistemlerden daha fazla bant genişliği ister.

 Genel olarak, sayısal iletişim sistemlerinin avantajları analog iletişim

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 Bir iletişim sisteminin ne kadar iyi olduğu değişik parametreler ile

 Yüksek Veri Hızı [ bit/sn ]

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

Veri Hızı – Bant Genişliği Ödünleşimi

 Veri hızı Rb  1 Tb , artarsa, bit süresi azalır ve bununla ters orantılı

 Bant genişliği veriminin değeri ne kadar büyükse o kadar iyidir.

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

Bit Hatası – İşaret Gücü Ödünleşimi

 Hatasız veri gönderebilmek için çok güçlü işaret kullanılabilir ancak bu

 İşaretler başka sistemler için bir girişimdir.

 Bazı modülasyonlar aynı performansı diğerlerinden daha az enerji

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 Analog bir işareti sayısal işarete dönüştürmenin ilk adımı olması

 Bu teoreme göre: B Hz ile bant sınırlı bir sinyal, 1/2B saniyeden az

 Bu teorem, Shannon örnekleme teoremi veya Nyquist örnekleme

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 Örnekleme frekansı ne kadar büyük olursa, asıl işarete benzerlik o

 Bu benzerliğin sağlanması için örnekleme frekansının hangi ölçüler

 Eğer f(t) işareti B ile bant sınırlandırılmış ise, örnekleme frekansı

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 Enerjisi sonlu keyfi bir g  t  işaretini Ts saniyede bir örnekleyerek

 g  nT  örnek değerlerini elde edelim.

Ts : Örnekleme Periyodu f s =1 Ts :Örnekleme Frekansı

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

Bağıntısı kullanılarak örneklenmiş işaretin spektrumu

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

Başka bir ifadeyle

 Enerjisi sonlu ve W Hz frekansına bant sınırlı bir işaret, kendisinin

 Dikkat edilirse: Örnekleme teoreminden, örneklenecek işaretlerin

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 W Hz frekansına bant sınırlı bir işaret için, 2W Hz örnekleme frekansına

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI

 Uygulamada işaretlerin büyük bir kısmı tamamen bant sınırlı değildir.

 Bunu önlemek için, örneklenecek işaret AGF’den geçirilip önemsiz

EEM3006 - HABERLEŞME TEORİSİ DR. YASİN KABALCI