TE RN A

IN
C O M‹TE

TI
O N AL

GE
NEVE

ICRC
 12 AĞUSTOS 1949 TARİHLİ
CENEVRE SÖZLEŞMELERİ
VE
EK PROTOKOLLERİ

YAYINA HAZIRLAYANLAR

Doç. Dr. Melike Batur Yamaner

Doç. Dr. A. Emre Öktem
Ar. Gör. Bleda Kurtdarcan
Ar. Gör. Mehmet C. Uzun

Galatasaray Üniversitesi International Committee of the Red Cross

Hukuk Fakültesi 19 Avenue de la Paix
Ç›ra¤an Caddesi, No:36 1202 Geneva, Switzerland
Ortaköy 34357 ‹stanbul T + 41 22 734 60 01 F + 41 22 733 20 57
www.icrc.org
II

Galatasaray Üniversitesi
Hukuk Fakültesi Yay›nlar› : 42

ISBN 978 - 975 -8400 -31 - 7

Bask› - Cilt : Yaz›n Bas›n Yay›n Matbaac›l›k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028)
Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij ‹fl Merkezi No: 27/806 K:9
Zeytinburnu/‹STANBUL
0212 565 01 22 - 0212 565 02 55
Kapak Tasar›m : Gülgonca Çarp›k
 III

ÖNSÖZ

Bu çal›flma, insanc›l hukukun temel belgeleri olan 1949 Cenevre Söz-

leflmeleri, bunlara Ek 1977 tarihli Protokoller ve 2005 tarihli 3. Protokol ve
bunlar› izleyen bir terminoloji rehberinden oluflmaktad›r.
1949 Sözleflmeleri, 12 A¤ustos 1949 tarihinde imzalanm›fl, 21 Ekim
1950 tarihinde yürürlük kazanm›flt›r. ‹flbu sözleflmeler Türkiye taraf›ndan
10 fiubat 1954 tarihinde onaylanm›flt›r. 1977 Protokolleri, 8 Haziran 1977
tarihinde imzalan›p 7 Aral›k 1978 tarihinde yürürlü¤e girmifltir. Bu çal›fl-
man›n haz›rland›¤› Temmuz 2009 itibariyle Türkiye Cumhuriyeti 1977
Protokollerine taraf de¤ildi.
III. Protokol ise 8 Aral›k 2005 tarihinde imzalanm›fl ve 14 Ocak 2007
tarihinde yürürlü¤e girmifltir. Türkiye bu protokolü, kendisinin I. ve II.
protokollere taraf olmad›¤›n› hat›rlatan bir bildirim eflli¤inde 7 Aral›k 2006
tarihinde imzalam›flt›r.
1949 Sözleflmeleri, 30 Ocak 1953 tarihli ve 8322 say›l› Resmi Gaze-
te’de ve Düstur’da (3. Tertip, cilt 34, Ankara 1953, s. 183-356) yay›nlanan
resmi çeviriye sad›k kal›narak aktar›lm›flt›r. 1940’lar›n hukuki-siyasi
Türkçesinden bile a¤›r, eskimifl Osmanl›ca terimler içeren bu resmi çeviri-
nin, cümle yap›s› ve ifade biçimleri bak›m›ndan günümüzde az rastlanan
bir ciddiyet ve titizlik sergiledi¤ini de belirtmek gerekir. Çal›flmam›z›n so-
nuna ekledi¤imiz terminolojik rehber, esasen bu resmi çeviride yer alan es-
kimifl terimleri ayd›nlatmaya ve günümüz okuyucusuna yard›mc› olmaya
yöneliktir. Rehberde, ilgili sözleflme maddelerine göndermeler yaparak, ba-
z› bulan›k kelimelere iliflkin aç›klamalarda bulunmay› gerekli gördük.
1977 Protokollerinin ve III. Protokol’ün çevirileri, bu çal›flmay› haz›rla-
yan grup taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Çeviride yer alan karmafl›k ifade-
lerin ve muhtemel hatalar›n sorumlulu¤u da flüphesiz bu gruba aittir. Bu-
nunla beraber iflaret etmek gerekir ki, 1977 Protokollerinin özgün metin-
leri son derece kar›fl›k ve bulan›kt›r. Bu problem, 1977 Protokollerinin ha-
z›rl›k sürecine damgas›n› vuran siyasi gerilim ve bununla iliflkili olarak,
protokol metinlerinin üçüncü dünya devletlerinin “acelesi” içinde benimse-
nifli ile aç›klanabilir. 1949 Sözleflmeleri bak›m›ndan nadiren görülen ‹ngi-
lizce-Frans›zca metin farklar›na 1977 Protokollerinde flafl›rt›c› bir s›kl›kla
IV

rastlanmakta ve bu iki dildeki ifadeler bazen tamamen farkl›, hatta çeliflik

anlamlara götürebilmektedirler. Bunlardan tespit edebildiklerimiz hakk›n-
da dipnotlarda uyar›larda bulunduk.
‹nsanc›l hukuk, 1990’lara kadar uluslararas› hukukun gölgede kalm›fl
ve ihmale u¤ram›fl konular›ndan biriydi. Bu dönemde uluslararas› ceza
mahkemelerinin kurulufluyla bafllayan süreç, insanc›l hukuku, uluslara-
ras› hukuk disiplini gibi baflka bilimsel disiplinlerin ve medyan›n da gün-
demine yerlefltirmifltir. Ne var ki, insanc›l hukuka yap›lan göndermeler ço-
¤u zaman vahim hatalarla doludur. Bu alan›n temel metinlerine ulaflmak
bir zamanlar neredeyse imkâns›zd›, günümüzde ise hâlâ zordur. Bu çal›fl-
man›n temel hedefi, gözlemlenen bofllu¤un doldurulmas›na katk›da bu-
lunmakt›r.
Maalesef, silahl› çat›flmalar›n tarihi, insanl›¤›n tarihi kadar eskidir ve
günümüz ortam›nda da bu çat›flmalar, azalma de¤il t›rmanma e¤ilimi gös-
teriyorlar. Yine de bu çal›flman›n, bir gün gereksiz bir metne dönüflerek
hukuk tarihinin tozlu raflar›nda unutulmas›n› ümit etmek istiyoruz. O
gün gelinceye kadar bu çal›flman›n, hukukçular, silahl› kuvvetler mensup-
lar›, diplomatlar ve siyasetçiler kadar her branfltan bilim insanlar› ve med-
ya mensuplar› için faydal› olmas› bizi mutlu edecektir. Asl›nda sunulan bu
metinler, savafl›n fliddetini uluslararas› hukukun nas›l bir kurallar cende-
resi içinde kavramaya u¤raflt›¤›n› anlamak isteyen herkesin ilgisini çeke-
bilir.
Çal›flman›n haz›rlanmas› ve yay›nlanmas›nda bizden desteklerini esir-
gemeyen Uluslararas› K›z›lhaç Komitesi’ne, Komite’nin Ankara temsilcisi
Pierre Ryter’e ve hukuk dan›flman› Av. Abdullah Kaya’ya, Galatasaray Üni-
versitesi Hukuk Fakültesi’ne ve Beta Yay›nevi’ne teflekkür etmeyi zevkli bir
borç biliyoruz.

Doç. Dr. Melike Batur Yamaner

Galatasaray Üniversitesi Genel Kamu Hukuku Anabilim Dal›

Doç. Dr. Emre Öktem

Galatasaray Üniversitesi Devletler Umumi Hukuku Anabilim Dal›

Arafl.Gör. Bleda R. Kurtdarcan

Galatasaray Üniversitesi Devletler Umumi Hukuku Anabilim Dal›

Arafl.Gör. Mehmet C. Uzun

Bahçeflehir Üniversitesi Devletler Umumi Hukuku Anabilim Dal›
 V

‹çindekiler

Önsöz ........................................................................................................................................III

Harp Halindeki Silahl› Kuvvetlerin Hasta ve Yaral›lar›n›n

Vaziyetlerinin Islah› Hakk›nda Cenevre Sözleflmesi ....................1

Silahl› Kuvvetlerin Denizdeki Hasta, Yaral› ve Kazazedelerinin

Vaziyetlerinin Islah› Hakk›nda Cenevre Sözleflmesi ..................25

Harp Esirlerine Yap›lacak Mumale ile ilgili Cenevre Sözleflmesi ........49

Harp Zaman›nda Sivillerin Korunmas›na iliflkin Cenevre

Sözleflmesi ..............................................................................121

Ek Protokol I ..................................................................................179

Ek Protokol I’in ekleri......................................................................251

Ek Protokol II..................................................................................265

Ek Protokol III ................................................................................277

Terminolojik Rehber........................................................................285
VI
 1

HARP HAL‹NDEK‹ S‹LÂHLI KUVVETLER‹N HASTA VE

YARALILARININ VAZ‹YETLER‹N‹N ISLAHI HAKKINDA
CENEVRE SÖZLEfiMES‹*

(Cenevre, 12 A¤ustos 1949)

Harp halindeki ordularda bulunan yaral› ve hastalar›n durumlar›-

n›n ›slah› hakk›nda 27 Temmuz 1929 Cenevre Sözleflmesini gözden ge-
çirmek için 21 Nisandan 12 A¤ustos 1949’a kadar Cenevre’de toplanm›fl
olan Diplomatik Konferansa kat›lan Hükümetlerin, afla¤›da imzalar› bu-
lunan, yetkili temsilcileri flu hususlarda mutab›k kalm›fllard›r.

FASIL I
GENEL HÜKÜMLER

Madde 1 - Yüksek Akit Taraflar iflbu Sözleflmeye her halikârda riayet et-
meyi ve ettirmeyi taahhüt ederler.
Madde 2 - Sulh zaman›nda yürürlü¤e girecek olan hükümleri hariç, ifl-
bu Sözleflme harp ilân›nda yahut iki veya müteaddit Yüksek Akit
Taraf aras›nda ç›kabilecek silâhl› anlaflmazl›k halinde, harp hali
bunlardan biri taraf›ndan tan›nmasa dahi uygulanacakt›r.
Sözleflme, ayn› zamanda, Yüksek Akit Taraflardan birinin toprak-
lar›n›n k›smen veya tamamen iflgali halinde, bu iflgal hiç bir aske-
rî mukavemetle karfl›lanmasa dahi uygulanacakt›r.
Anlaflmazl›k halinde Devletlerden biri iflbu Sözleflmeye taraf teflkil
etmiyorsa, buna taraf olan Devletler karfl›l›kl› münasebetlerinden
Sözleflmeye ba¤l› kalacaklard›r. Bundan baflka bu Devletler, taraf

* Sözleflme, 21 Ocak 1953 gün ve 6020 say›l› Kanunla onaylanm›flt›r. R.G.:30 Ocak
1953, Say›:8322, Düstur:III.Tertip, C.34
2

olmayan Devletçe Sözleflme hükümleri kabul ve tatbik edildi¤i tak-

dirde, o Devlete karfl› Sözleflme ile ba¤l› olacaklard›r.
Madde 3 - Milletleraras› mahiyette olmayan bir silâhl› anlaflmazl›¤›n
Yüksek Akit Taraflardan birinin topraklar› üzerinde ç›kmas› halin-
de, anlaflmazl›¤a taraf teflkil edenlerden her biri, en az olarak, afla-
¤›daki hükümleri uygulamakla mükellef olacakt›r:
l. Muhasamata do¤rudan do¤ruya ifltirak etmeyen kimseler, si-
lâhlar›n› terkedenler ve hastal›k, yaral›l›k, mevkufluk veya
herhangi bir sebeple muharebe d›fl› kalanlar, ›rk, renk, din ve
akide, cinsiyet, do¤um ve servet veya buna benzer herhangi
bir k›stasa dayanan ve aleyhte görülen hiç bir tefrik yap›lma-
dan insanî surette muamele göreceklerdir.
Bu sebeple, yukar›da bahis konusu kimselere; afla¤›daki mu-
amelelerin yap›lmas›, nerede ve ne zaman olursa olsun,
memnudur ve memnu kalacakt›r:
a) Hayata, vücut bütünlü¤üne ve flahsa tecavüz her nevi ka-
til, sakatlanma, vahflice muamele, iflkence ve eziyet,
b) Rehine almak,
c) fiah›slar›n izzeti nefislerine tecavüz, bilhassa hakaretamiz
ve haysiyet k›r›c› muameleler,
d) Medenî milletlerce elzem olarak tan›nan adli teminat› ha-
iz nizami bir mahkeme taraf›ndan önceden bir yarg›lama
olmaks›z›n verilen mahkûmiyet kararlar› ile idam cezala-
r›n›n infaz›.
2. Yaral› ve hastalar toplanacak ve tedavi edilecektir.
Milletleraras› K›z›lhaç Komitesi gibi tarafs›z insani bir teflkilât,
anlaflmazl›k halinde taraflara hizmetlerini arzedebilecektir.
Anlaflmazl›k halindeki taraflar, bundan baflka; hususî anlafl-
malar yolu ile iflbu Sözleflmenin di¤er hükümlerinin tamam›
veya bir k›sm›n› yürürlü¤e getirmeye çal›flacaklard›r.
Yukardaki hükümlerin uygulanmas› anlaflmazl›k halinde bu-
lunan taraflar›n hukukî durumlar› üzerinde bir tesir icra et-
meyecektir.
Madde 4 - Tarafs›z devletler topraklar›na kabul veya enterne edilecek An-
laflmazl›k halindeki devletlerin silahl› kuvvetlerine mensup yaral› ve
hastalariyle Sa¤l›k ve Dinî teflkilâtlar› üyelerine ve bulunacak ölüle-
rine iflbu Sözleflmenin hükümlerini k›yas yoluyla uygulayacaklard›r.
 3

Madde 5 - ‹flbu Sözleflme, himaye alt›nda iken düflman eline düflen kim-
selere, katî flekilde iadelerine kadar, uygulanacakt›r.
Madde 6 - 10,15, 23, 28, 31, 36 ve 37 nci maddelerde bilhassa derpifl
olunan Anlaflmalara ilâveten, Yüksek Ak›d Taraflar, ayr›ca halledil-
mesini münasip görecekleri bütün hususlarda, özel Anlaflmalar
aktedebileceklerdir. Hiç bir Özel Anlaflma, yaral› ve hastalarla Sa¤-
l›k ve Dinî Teflkilâtlar Üyelerinin iflbu Sözleflme ile tespit olunan
durumlar›na zarar getiremez ve bunlara Sözleflme ile verilen hakla-
r› azaltamaz.
Yukarda bahis konusu edilen veya sonradan aktedilen Anlaflmalar-
da sarahaten âksine hükümler olmad›kça veya Anlaflmazl›ktaki
Taraflardan biri veya di¤eri taraf›ndan kendileri için daha müsait
tedbirler al›nmad›kça hastalar ve yaral›lar, Sa¤l›k ve Dinî Teflkilât
üyeleri bu Anlaflmalardan, Sözleflme hâklar›nda uyguland›¤› müd-
detçe faydalanacaklard›r.
Madde 7 - Yaral›lar, hastalar ve Sa¤l›k ve Dinî Teflkilât üyeleri iflbu Söz-
leflmenin ve icab›nda 6 nc› maddenin derpifl etti¤i hususî Anlaflma-
lar›n kendilerine sa¤lad›¤› haklardan k›smen veya tamamen hiç bir
zaman feragat edemezler.
Madde 8 - ‹flbu Sözleflme, anlaflmazl›k halinde bulunan taraflar›n men-
faatlerini korumakla mükellef hami devletlerin iflbirli¤i ile ve bun-
lar›n kontrolü alt›nda uygulanacakt›r. Hami Devletler bu maksatla
diplomasi ve konsolosluk memurlar›ndan maada, kendi uyrukla-
r›ndan veya baflka tarafs›z Devletler uyruklar›ndan delegeler tâyin
edebilirler. B›› delegelerin tâyini için nezdinde vazife görecekler dev-
letin muvafakati al›nacakt›r.
Anlaflmal›k halindeki Taraflar hami Devletin temsilci veya delegele-
rinin vazifesini mümkün oldu¤u kadar genifl ölçüde kolaylaflt›ra-
caklard›r.
Hami Devletlerin temsilci veya delegeleri iflbu Sözleflme ile tayin
olunan vazifelerinin hudutlar›n› hiç bir suretle aflmayacaklar; bil-
hassa, nezdinde vazife gördükleri Devletin mübrem emniyet zaru-
retlerini dikkate alacaklard›r. Bunlar›n çal›flmalar› ancak âcil aske-
rî zaruretlerde; istisnaî ve geçici olarak tahdit olunabilir.
Madde 9 - ‹fl bu Sözleflmenin hükümleri, Milletleraras› K›z›lhaç Komi-
tesi veya herhangi bir tarafs›z teflkilât›n, anlaflmazl›k halindeki
Taraflar›n muvafakatiyle yaral› ve hastalar ile Sa¤l›k ve Dinî Tefl-
kilât üyelerini korumak için giriflece¤i insanî çal›flmalara mani de-
¤ildir.
4

Madde 10 - Akit Devletler; iflbu Sözleflme gere¤ince hami devletlere dü-

flen vazifeleri, bunlar› tarafs›zl›k ve müessirlik bak›m›ndan her tür-
lü teminat› haiz bir teflkilâta tevdi hususunda her zaman anlaflabi-
leceklerdir.
Yaral›lar ve hastalar, sa¤l›k ve din personeli üyeleri, herhangi se-
beple, hami bir Devlet veya birinci f›krada bahis konusu edilen bir
teflkilat›n himayesinden herhangi bir sebeple faydalanmazlar yahut
art›k faydalanamaz olurlarsa, bunlar› elinde bulunduran Devlet
anlaflmazl›k halindeki Devletler taraf›ndan iflbu sözleflme gere¤ince
tayin olunan hami Devletlere ait vazifeleri deruhte eylemesini taraf-
s›z bir devlet veya böyle bir teflkilâttan talep edecektir.
Bu tarzda bir himaye sa¤lanamad›¤› takdirde, zilyed Devlet, iflbu
sözleflmenin hami Devletlere yükledi¤i insanî vazifeleri üzerine al-
mas› için K›z›lhaç Milletleraras› Komitesi gibi bir insanî teflkilata
müracaat edecek veya iflbu madde hükümleri mahfuz kalmak kay-
diyle, böyle bir teflkilât›n yapaca¤› hizmet tekliflerini kabul eyleye-
cektir.
Her tarafs›z Devlet veya ilgili Devletçe davet olunan veya yukarda
an›lan maksatlarla hizmet teklifinde bulunan teflkilât, iflbu Sözlefl-
me ile korunan kimselerin tabi bulunduklar› muharip Devlete kar-
fl› mesuliyetlerini müdrik olarak çal›flmal› ve vazifesini lây›kiyle ve
tarafs›zl›kla yapabilecek bir durumda oldu¤unu ispat için kâfi te-
minat vermelidir.
Askerî hadiseler ve bilhassa topraklar›n›n tamam› veya mühim bir
k›sm› iflgal edilmifl bulunmas› dolay›siyle baflka bir Devlet veya
onun müttefikleri karfl›s›nda, geçici olsa dahi, müzakere serbestli-
¤i tahdit edilmifl bulunan bir Devletin di¤er Devletle aktedece¤i hu-
susî anlaflma yukardaki hükümlere ayk›r› olamaz.
Bu sözleflmede “Hami devlet” tâbiri, iflbu maddenin anlam›na göre
hami devletin yerine kaim olan teflekkülleri de ifade etmektedir.
Madde 11 - Himaye olunan kimselerin menfaati icab› olarak sayd›klar›
bütün hallerde ve hassaten iflbu Sözleflme hükümlerinin uygulan-
mas› veya yorumlanmas› hususunda muharip taraflar aras›nda
anlaflmazl›k halinde, hami devletler anlaflmazl›¤›n halli için tavas-
sutta bulunacaklard›r.
Bu maksatla, hami Devletlerin her biri, bir taraf›n davetiyle veya
kendili¤inden, anlaflmazl›k halindeki taraflardan temsilcilerinin ve
bilhassa yaral› ve hastalara bakmakla mükellef makamlar›n ve
sa¤l›k ve din personeli üyelerinin, muhtemelen tarafs›z bir toprak-
 5

ta tâyin edilecek münasip bir yerde toplanmalar›n› teklif edebilir.

Anlaflmazl›k halindeki taraflar kendilerine bu yolda yap›lacak tek-
liflere cevap vermeye mecbur olacaklard›r.
Hami devletler, gerekirse, tarafs›z bir devlete mensup veya K›z›lhaç
Milletleraras› Komitesini temsil eden bir flahsiyetin bu toplant›ya
kat›lmas›n› anlaflmazl›k halindeki Taraflar›n tasvibine sunabilirler.

FASIL II
YARALILAR VE HASTALAR

Madde 12 - Silâhl› kuvvetler mensuplar› ve 13 ncü maddede say›lan di-

¤er flah›slardan yaral› veya hasta olanlar her halikârda sayg› göre-
cekler ve korunacaklard›r.
Bunlar cinsiyet, ›rk, milliyet, din, siyasî akide veya buna benzer
herhangi bir k›stasa dayanan aleyhte hiç bir tefrike tâbi tutulmak-
s›z›n, kendilerini elinde bulunduran Devlet taraf›ndan insaniyetle
muamele görecekler ve tedavi edileceklerdir. Bunlar›n hayatlar›na
veya flah›slar›na karfl› her nevi tecavüz ve bu meyanda öldürülme-
leri veya yok edilmeleri, iflkenceye mâruz b›rak›lmalar›, üzerlerinde
biyolojik tecrübeler yap›lmas›, kasten t›bbî yard›mdan veya ihti-
mamdan mahrum edilmeleri veya bulafl›c› hastal›k yahut enfeksi-
yon tehlikesine b›rak›lmalar› katiyen yasakt›r.
Tedavi esnas›nda ancak t›bbî zaruret sebebiyle s›ra hususunda ter-
cih yap›labilir.
Kad›nlar, cinsiyetlerinin gerektirdi¤i bütün hususi ihtimamlarla
muamele göreceklerdir.
Muhasima yaral› ve hasta terketmeye mecbur olan bir muharip ta-
raf askeri zaruretlerin müsaadesi nispetinde bunlar›n bak›mlar›na
yard›m edecek sa¤l›k personel ve levaz›m›n›n bir k›sm›n› da onlar-
la beraber b›rakacakt›r.
Madde 13 - ‹flbu Sözleflme afla¤›daki s›n›flara mensup yaral› ve hastala-
ra uygulanacakt›r:
1. Anlaflmazl›k halinde bulunan taraf›n silâhl› kuvvetleri ile bu
kuvvetlere ba¤l› milis ve gönüllü birliklerinin mensuplar›,
2. Teflkilâtl› mukavemet hareketleri mensuplar› da dahil olmak
üzere, muharip bir tarafa ba¤l› olup iflgal alt›nda da bulunsa,
6

kendi topraklar›n›n d›fl›nda veya içinde hareket eden di¤er

milis ve gönüllü birliklerinin mensuplar›,
fiu kadar ki; teflkilâtl› mukavemet hareketleri de dahil, bu
milli veya gönüllü birliklerinin afla¤›daki flartlar› haiz olmala-
r› gerektir;
a) Bafllar›nda madunlar›ndan mesul bir flah›s bulunmas›,
b) Sabit ve uzaktan seçilir bir ay›rt edici alâmete sahip olma-
lar›,
c) Aç›kça silâh tafl›malar›,
d) Hareketlerinde harp, kanun ve âdetlerine uymalar›.
3. “Zilyed” Devletçe tan›nmayan bir hükümet veya makama
ba¤l› olduklar›n› iddia eden muntazam silahl› kuvvetlerin
mensuplar›,
4. Refakat ettikleri silâhl› kuvvetlerin müsaadesini alm›fl bulun-
mak flartiyle, askerî uçaklar›n sivil mürettebat›, harp muha-
birleri, mütaahhitler, askerin istirahat esbab›n› temin ile mü-
kellef çal›flma birlik veya hizmetlerinin mensuplar› gibi, silah-
l› kuvvetlere do¤rudan do¤ruya mensup olmamakla beraber
bu kuvvetlere refakat eden flah›slar,
5. Anlaflmazl›k halindeki taraflar›n Devletler hukukunun sair
hükümlerine göre daha müsait muameleden faydalanm›yan
ticaret filosu mürettebât› (kaptanlar, pilotlar, ç›raklar dahil)
ve sivil havac›l›k mürettebat› mensuplar›,
6. Aç›kça silâh tafl›mak ve harp kanun ve âdetlerine sayg› gös-
termek flartiyle, muntazam silâhl› kuvvet teflkiline vakit bu-
lamadan düflman›n yaklaflmas› üzerine istilâ kuvvetleriyle
çarp›flmak üzere kendiliklerinden silâha sar›lan iflgal edilme-
mifl bir topra¤›n halk›.
Madde 14 - Yukardaki madde hükümleri mahfuz kalmak flartiyle, bir
muharibin, muhas›m› eline düflen hasta ve yaral›lar› harp esiri sa-
y›lacak ve bunlar hakk›nda Devletler Hukukunun harp esirlerine
müteallik kaideleri tatbik olunacakt›r.
Madde 15 - Muharip Devletler her zaman ve bilhassa bir müsademeden
sonra hasta ve yaral›lar› aramak, toplamak, ya¤ma ve fena muame-
leye karfl› himaye etmek, ölüleri aramak ve bunlar›n soyulmas›n›
önlemek için, vakit geçirmeden mümkün olan tedbirleri alacaklar-
d›r. Ahval ve fleraitin müsait göründü¤ü zamanlarda muharebe sa-
 7

has›nda bulunan yaral›lar›n kald›r›lmas›, nakli ve mübadelesi için

bir mütareke, atefl, kesme veya mevziî anlaflmalar yap›lacakt›r.
Keza muhasara edilmifl veya çevrilmifl bulunan bir bölgeden yaral›
ve hastalar›n tahliyesi, mübadelesi, bu bölgeye gönderilen s›hhî
malzeme ve dinî ve s›hhi personelin geçifli için muharip taraflar
aralar›nda mevziî anlaflmalar akdedeceklerdir.
Madde 16 - Muharipler muhas›m taraftan ellerine düflen hasta, yaral›
ve ölülerin hüviyetlerini tâyine yarayan bütün malûmat› mümkün
olan en k›sa bir zamanda tespit edeceklerdir. Bu malûmat müm-
kün ise afla¤›daki hususlar› ihtiva edecektir:
a) Tabi olduklar› devletin ad›,
b) Mürettepleri veya sicil numaralar›,
c) Soyadlar›,
d) Ad veya adlar›,
e) Do¤um tarihleri,
f) Hüviyet cüzdan› veya plâkas›nda mezkür di¤er malûmat,
g) Esir düflme veya ölüm tarihi ve yeri,
h) Yaralara, hastal›¤a veya ölüm sebeplerine mütedair malû-
mat.
Yukardaki malûmat mümkün olan en k›sa zamanda, harp esirleri-
ne yap›lacak muameleye mütedair 22 A¤ustos 1949 tarihli Cenev-
re Sözleflmesinin 122 nci maddesinde derpifl olunan istihbarat bü-
rosuna tebli¤ olunacakt›r. Bu büro, al›nan malumat›, Harp Esirle-
ri Merkez Ajans› ve hami Devlet vas›tasiyle ilgililerin tabi olduklar›
Devlete bildirecektir.
Anlaflmazl›k halindeki taraflar, ölüm ilmühaberlerini veya usulüne
uygun olarak tasdikli ölü listelerini tespit ederek yukardaki f›kra-
da gösterilen yoldan birbirlerine ulaflt›racaklard›r.
Muharip taraflar, ölülerin üzerinde bulunan çift hüviyet plâkas›n›n
yar›s›n›, hakikî veya manevi k›ymeti olan bütün eflyay›, paralar›,
ölülerin aileleri için ehemmiyetli görülen di¤er vesikalar›, vasiyet-
nameleri toplay›p ayn› büro vas›tasiyle yekdi¤erlerine ulaflt›racak-
lard›r.
Gerek bu eflya ve gerekse teflhis edilemeyen di¤er fleyler mühürlü
bir paket içinde ölmüfl olan sahibinin hüviyetini tespite yarayacak
tafsilât› muhtevî bir beyanname ve pakete ait tam bir müfredat cet-
veliyle birlikte gönderilecektir.
8

Madde 17 - ‹htilâf halindeki taraflar, ölümü tespit ve ölünün hüviyeti-

ni tâyin ederek bu hususlarda malûmat verebilmek için, cesetlerin
gömülmesinden veya yak›lmas›ndan evvel dikkatli bir t›bbî muaye-
neye tabi olmas›na itina edeceklerdir. Ölüler hal ve flartlar müsa-
ade etti¤i azami ölçüde münferiden tedfin veya ihrak edilecekler-
dir.
Çift hüviyet plâkas›n›n yar›s› veya plâka tek ise oldu¤u gibi cesetin
üstünde b›rak›lacakt›r.
Cesetler yaln›z mücbir s›hhi sebepler veya ölünün mensubu bulun-
du¤u dinin icabat› dolay›siyle ihrak edilebilir.
Yak›lma takdirinde, tasdikli ölüm listesi veya ölüm ilmühaberi üze-
rinde esbab› hakk›nda meflruhat verilerek zikir olunacakt›r.
Anlaflmazl›k halinde taraflar bundan baflka ölenlerin flerefli suret-
te ve mümkün ise mensup bulunduklar› dinin merasimiyle gömül-
mesi ve mezarlar›na hürmet edilmesi ve bunlar›n mümkün oldu¤u
takdirde milliyetlerine göre bir araya toplat›lmas› ve tekrar buluna-
bilecek flekilde iflaretlenmesi ve bak›lmas› hususlar›na dikkat ede-
cekler ve bu maksatla, muhasamat›n bafl›nda resmî olarak bir me-
zarl›klar servisi kuracaklard›r. Bu servis mezarlar›n yerleri ne olur-
sa olsun cesetlerin tekrar mezardan ç›kar›l›p teflhis ve icab›nda
memleketlerine sevkedilmelerini sa¤layacakt›r.
Bu hükümler mezarl›klar servisi taraf›ndan, ilgili memleketin bu
hususta alaca¤› tedbire intizaren muhafaza edilen küller hakk›nda
da tatbik olunacakt›r.
Bu servisler ahval ve flerait müsait bulundu¤u zaman ve en geç ola-
rak muhasamat›n sonunda, 6 nc› maddenin 2 nci f›kras›nda mez-
kûr istihbarat bürosu vas›tas›yle kabirleri tarif eden ve tam yerle-
rini gösteren listeleri ve medfun bulunan ölülere ait malumat› ara-
lar›nda teati eyleyeceklerdir.
Madde 18 - Askerî makam, hasta ve yaral›lar›n kendi murakabesi alt›n-
da toplanmas› ve hay›rhahl›kla tedavi olunmas› hususunda halk›n
merhamet ve gayretine baflvuracak ve bu suretle yard›mda bulu-
nanlar› himaye edecek, kendilerine kolayl›klar gösterecektir.
Muhas›m taraf bölgeyi veya bunun kontrolünü tekrar eline geçirir-
se bu flah›slara ayn› himaye ve kolayl›klar› gösterecektir.
Askerî makam iflgal ve istilâ edilen bölgelerde yard›m cemiyetlerine
ve halka, hangi milletten olursa olsun hasta ve yaral›lar› toplamak
ve derhal tedavi etmek için gereken müsaadeyi verecektir.
 9

Sivil halk bu hasta ve yaral›lara hürmet gösterecek ve bunlara hiç

bir tecavüzde bulunmayacakt›r.
Hiç kimse hasta ve yaral›lara ihtimam göstermifl bulundu¤unda
ötürü tehdide maruz kalmayacak ve mahkûm edilmeyecektir.
‹flbu maddehükümleri iflgal eden Devleti hasta ve yaral›lara karfl›
s›hhî ve manevî sahada kendisine terettüp eden vecibelerden muaf
k›lmaz.

FASIL III
SIHH‹YE B‹RL‹KLER‹ VE MÜESSESELER‹

Madde 19 - Sa¤l›k servisine ba¤l› sabit müesseseler ve seyyar s›hhiye

birlikleri hiç bir surette tecavüze maruz b›rak›lmayarak muharip-
ler taraf›ndan hürmet görecek ve himaye olunacaklard›r.
Bu müessese ve birlikler muhas›m taraf›n eline düflerlerse hasta ve
yaral›lar› için gereken ihtimam ve tedavi esir eden Devlet taraf›n-
dan sa¤lanmad›kça ifllerine devam edeceklerdir.
Yetkili makamlar; yukarda mezkûr S›hhî Birlik ve Müesseselerin,
mümkün mertebe, askerî hedeflere yap›lmas› muhtemel taarruz-
lardan tehlikeye düflmeyecek yerlerde bulundurulmalar›na dikkat
edeceklerdir.
Madde 20 - Denizde bulunan silahl› kuvvetler kazazede, hasta ve yara-
l›lar›n›n vaziyetlerinin ›slah›na mütedair 22 A¤ustos 1949 tarihli
Cenevre Sözleflmesiyle himaye edilen hastane gemilerine karadan
taarruz yap›lmayacakt›r.
Madde 21 - Sa¤l›k servisine ba¤l› seyyar s›hhiye birlik ve müesseseleri
ancak insanî vazifeleri haricinde düflmana zarar verecek efalde bu-
lunmak maksadiyle kullan›ld›klar› takdirde himaye edilmeyecek-
lerdir. Mahaza, bu himaye münasip hallerde mâkul bir mühlet ile
yap›lan ve neticesiz kalan bir ihtardan sonra kesilecektir.
Madde 22 - Bir s›hhiye birli¤i ve müessesesini,19 ncu madde ile temin
olunan himayeden mahrum edecek mahiyette görülmeyen husus-
lar flunlard›r:
l. S›hhiye birlik veya müesssesi personelinin silahl› olmas› ve
silahlar›n› kendisinin veya hasta ve yaral›lar›n› müdafaas›
için kullanmas›,
10

2. Silahl› hastac›lar bulunmad›¤› takdirde, s›hhiye birlik veya

müsesesinin bir müfreze nöbetçiler veyahut bir muhaf›z k›ta-
s› taraf›ndan korunmas›,
3. S›hhiye birlik veya müessesesinde hasta ve yaral›lardan al›n-
m›fl ve henüz yetkili servise teslim edilmemifl olan mühimmat
ve portatif silahlar›n bulunmas›,
4. S›hhiye birlik veya müessesesinde buna ba¤l› olmayan vete-
riner servisi malzemesi veya personelinin bulunmas›,
5. S›hhiye birlik ve müesseseleri veya bunlar›n personeli tara-
f›ndan yap›lan insanî hizmetlerin sivil yaral› veya hastalara
teflmili.
Madde 23 - Sözleflen taraflar sulh zaman›nda ve anlaflmazl›k halindeki
taraflar da muhasamat bafllad›ktan sonra kendi topraklar›nda ve
ihtiyaç varsa, iflgal edilen topraklarda hasta ve yaral›lar› savafl›n te-
sirlerinden vikâye için sa¤l›k mahal ve bölgeleri ihdas edebilecekler
ve bu mahal ve bölgeleri, bunlar›n kurulufl ve idaresini sa¤lamak
ve buralarda toplanan kimselere bakmakla mükellef personeli de
koruyacak surette teflkilâtland›racaklard›r.
Anlaflmazl›¤›n bafl›nda veya anlaflmazl›k devam ederken, ilgili ta-
raflar ihdas edecekleri sa¤l›k mahal ve bölgelerinin tan›nmas› için
aralar›nda anlaflmalar yapabileceklerdir.
‹lgili taraflar bu maksatla iflbu sözleflmeye ba¤l› anlaflma projesin-
de derpifl olunan hükümleri zarurî gördükleri takdirde tadil ederek
yürürlü¤e koyabileceklerdir.
Hami Devletler ve Milletleraras› K›z›lhaç Komitesi, s›hhî mahal ve
bölgelerin tamam›n› kolaylaflt›rmak için tavassutta bulunacaklard›r.

FASIL IV
PERSONEL

Madde 24 - Münhas›ran hasta ve yaral›lar›n araflt›r›lmas›, kald›r›lmas›,

nakli, tedavisi veya hastal›klar›n önlenmesi ile vazifelendiren per-
sonel, s›hhiye birlik ve müesseseleri idaresi, personeli,silahl› kuv-
vetlere ba¤l› imam ve rahipler her zaman ve yerde himaye edilecek
ve sayg› göreceklerdir.
Madde 25 - ‹cab›nda hasta ve yaral›lar›n araflt›r›lmas›, kald›r›lmas›,
nakli veya tedavisi için yard›mc› teskereci veya hastabak›c› olarak
 11

kullan›lmak üzere hususi surette talim ve terbiye görmüfl olan as-

kerler düflmanla temasa geldikleri veya esir düfltükleri s›rada yu-
kardaki vazifeleri görmekte iseler ayn› surette himaye edilecekler ve
hürmet göreceklerdir.
Madde 26 - Hükümetleri taraf›ndan usulüne göre tan›nm›fl ve yetkilen-
dirilmifl olup, 24 üncü maddede derpifl edilen personelin gördü¤ü
iflleri yapacak olan Milli K›z›lhaç cemiyetleri ve di¤er gönüllü yar-
d›m cemiyetleri personeli askeri kanun ve nizamnamelere tabi bu-
lunmak flartiyle 24 üncü maddede zikrolunan personel gibi mu-
amele göreceklerdir.
Her Yüksek Akit Taraf; ordular›n›n resmi sa¤l›k servisine, kendi
mesuliyeti alt›nda, yard›mda bulunacak olan cemiyetlerin isimleri-
ni gerek sulh zaman›nda, gerekse muhasamat esnas›nda fakat her-
halde bunlar›n fiilen kullan›lmas›ndan evvel di¤er tarafa tebli¤ ey-
leyecektir.
Madde 27 - Bir bitaraf memlekette tan›nan bir cemiyetin s›hhi teflekkül-
leri ve kendi personeli ile ihtilaf halindeki taraflardan birine yar-
d›mda bulunmak için evvel emirde hükümetinin muvafakatini ve
ihtilaf halindeki taraf›n da müsadesini istihsal eylemesi laz›md›r.
Bu personel ve s›hhi teflekküller yard›mda bulunduklar› taraf›n
kontrolu alt›nda çal›flacaklard›r.
Bitaraf Devlet hususudaki r›zas›n› yard›m› kabul eden Devletin
hasm›na tebli¤ eyliyecektir.
Yard›m› kabul eden taraf bunu kullanmadan evvel keyfiyeti muha-
s›m tarafa bildirmeye mecburdur.
Bu yard›m hiç bir surette ihtilafa müdahale mahiyetinde telakki
olunmayacakt›r.
Birinci f›krada zikrolunan personeli teflkil eden kimseler mensup
olduklar› memleketten ayr›lmadan evvel 40 nc› maddede derpifl
olunan hüvviyet vesikalar›n› usulüne göre tedarik etmifl buluna-
caklard›r.
Yard›m› kabul eden taraf bunu kullanmadan evvel keyfiyeti muha-
s›m tarafa bildirmeye mecburdur.
Bu yard›m hiç bir surette ihtilâfa müdahale mahiyetinde telâkki
olunmayacakt›r.
Birinci f›krada zikrolunan personeli teflkil eden kimseler mensup ol-
duklar› memleketten ayr›lmada evvel 40 nc› maddede derpifl olunan
hüviyet vesikalar›n› usulüne göre tedarik etmifl bulunacaklard›r.
12

Madde 28 - 24 ve 26 nc› maddelerde tâyin edilen personel muhas›m ta-

raf›n eline düflerse ancak harp esirlerinin adedi, mânevî ihtiyaçlar›
ve sa¤l›k durumlar›n›n gerektirdi¤i ölçüde al›konabilecektir. Bu su-
retle geri verilmiyen personel mensuplar› harp esiri say›lmamakla
beraber harp esirlerinin görece¤i muameleye dair olan 12 A¤ustos
1949 tarihli Cenevre Sözleflmesinin bütün hükümlerinden istifade
edeceklerdir. Bunlar eline düfltükleri Devletin askeri kanun ve ni-
zamnamelerine göre yetkili servislerinin emrinde ve meslekî duygu-
lar›na uygun olarak tercihan mensup bulunduklar› silahl› kuvvet-
lerin harp esirlerine karfl› t›bbî ve manevî hizmetlerini ifaya devam
edecekler ve bu hizmetleri görürken afla¤›daki kolayl›klardan da
müstefit olacaklard›r:
a) Kamp d›fl›ndaki hastanelerde veya hizmet k›talar›nda bu-
lunan harp esirlerini muayyen zamanda ziyaret için ken-
dilerine müsaade verilecektir. Personeli elinde tutan ma-
kam, personel mensuplar›na, bu ziyaretler için lüzumlu
nakil vas›talar›n› temin edecektir.
b) Her kampta, en yüksek rütbede olan en k›demli askerî ta-
bip, al›konan s›hhî personelin faaliyetlerine müteallik hu-
suslarda kamp askerî makamlar›na karfl› sorumlu bulu-
nacakt›r.
Bunun için, anlaflmazl›k halindeki taraflar muhasamat›n
bafl›nda, s›hhî personellerle 26 nc› maddede mezkûr cemi-
yetler personeli rütbelerinin mukabilleri hakk›nda anlafla-
caklard›r.
K›demli tabip ve askeri imam ve rahipler vazifelerine mü-
teallik, ifller için yetkili kamp makamlariyle do¤rudan do¤-
ruya temasta bulunacaklard›r.
Bu makamlar mezkûr ifllere müteallik muhaberat için ge-
reken kolayl›klar› göstereceklerdir.
c) Esir düflen s›hhî personel kamp›n iç disiplinine tabi ol-
makla beraber t›bbî veya dinî vazifelerine ayk›r› olan hiç
bir iflte kullan›lamayacakt›r.
Muhasamat esnas›nda, muharip taraflar esir düflen s›hhi
personelinin mübadelesi hususunda anlaflacaklar ve bu-
nun fleklini kararlaflt›racaklard›r.
Yukar›daki hükümlerden hiç biri s›hhî personeli esir eden Devleti
s›hhî ve manevî bak›mlardan harp esirleri hakk›nda kendisine te-
rettüp eden vecibeleri ifadan vâreste k›lmaz.
 13

Madde 29 - 25 nci maddede tayin olunan personel düflman eline düflün-

ce harp esiri say›lacak ve ihtiyaç varsa s›hhi ifllerde kullan›lacakt›r.
Madde 30 - 28 nci madde hükümlerine göre al›konulmas› zarurî görül-
meyen personel mensuplar› askerî zaruretler müsaade etti¤i ve bir
dönüfl yolu aç›ld›¤› takdirde mensup olduklar› memlekete iade olu-
nacaklar; iade olununcaya kadar, harp esiri say›lmamakla beraber,
harp esirlerinin görece¤i muameleye mütedair 12 A¤ustos 1949 ta-
rihli Cenevre Sözleflmesinin bütün hükümlerinden istifade edecek-
lerdir.
Bunlar muhas›m taraf›n idaresi alt›nda vazifelerini ifaya devam
edecekler ve tercihan mensup olduklar› muharip taraf›n hasta ve
yaral›lar›na bakmaya memur edileceklerdir.
Hareket ederken kendilerine ait aletleri, menkul k›ymetleri ve flah-
sî eflyay› beraberlerinde götüreceklerdir.
Madde 31 - 30 ncu maddede muhas›m tarafa iadesi derpifl olunan per-
sonelin seçilmesi siyasi fikir, din ve ›rk nazar› itibara al›nmayarak,
ilgililerin sa¤l›k durumuna ve esir düflme tarihleri s›ras›na göre ic-
ra olunacakt›r.
Anlaflmazl›k halindeki taraflar muhasamat›n bafl›nda hususî an-
laflmalarla, esir adedine göre al›konacak s›hhî personel yüzde nis-
petini ve bunun kamplara tevziini tespit edebileceklerdir.
Madde 32 - 27 nci maddede tâyin olunan flah›slar muhas›m taraf›n eli-
ne düflünce al›konmayarak serbest b›rak›lacaklard›r. Hilâf›na an-
laflma bulunmad›kça, bunlara askeri icaplar›n müsait bulunmas›-
na göre, bir dönüfl yolu aç›l›r aç›lmaz kendi memleketlerine ve ol-
mad›¤› takdirde hizmetinde bulunmufl olduklar› taraf›n topra¤›na
avdet etmek için gereken müsaade verilecektir.
Bunlar, iade olununcaya kadar; muhas›m taraf›n idaresi alt›nda
vazifelerini ifaye devam edecekler ve tercihan, hizmetinde bulun-
mufl olduklar› taraf›n hasta ve yaral›lar›na bakmaya memur edile-
ceklerdir. Hareket ederken, kendilerine ait aletleri, menkul k›ymet-
leri, flahsi eflyay› ve mümkün ise nakil vas›talar›n› beraberlerinde
götüreceklerdir.
Anlaflmazl›k halindeki taraflar bu personeli ellerinde bulundur-
duklar› zaman bunlara kendi ordular›n›z› personeli gibi bakarak
ayn› lojmanlar›, tahsisat› ve maafllar› temin edeceklerdir.
‹lgililere verilecek g›da, normal sa¤l›k durumlar›n› temin için mik-
tar, kalite ve tenevvü bak›m›ndan her vakit kâfi derecede olacak-
t›r.
14

FASIL V
B‹NALAR VE MALZEME

Madde 33 - Silahl› kuvvetlerin, muhas›m taraf›n eline düflen, sevyar s›h-

hi birliklerine ait malzeme, hasta ve yaral›lara muhassas kalacak-
t›r.
Silahl› kuvvetlerin sabit s›hhî müesseselerine ait binalar, malzeme
ve depolar harp hukukuna tabi tutulacak ve fakat hasta ve yaral›-
lar için zarurî olduklar› müddetçe ciheti tahsisleri de¤ifltirilemeye-
cektir. Maahaza, harp halindeki ordular komutanlar›, âcil askerî
zaruretler karfl›s›nda, hasta ve yaral›lar›n refah› için zarurî görülen
tedbirleri önceden almak flartiyle, mezkûr malzeme, depo ve bina-
lar› kullanabileceklerdir.
‹flbu madde ile derpifl olunan malzeme ve depolar kasten tahrip
olunmayacakt›r.
Madde 34 - Sözleflmeden istifade etmesi kabul olunan yard›m cemiyet-
lerine ait menkul ve gayrimenkul mallar flahs› mülkiyet say›lacak-
t›r.
Muhariplere harp kanun ve teamülleriyle tan›m›fl bulunan müsa-
dere hakk› yaln›z âcil zaruretler karfl›s›nda ve hasta ve yaral›lar›n
durumu müemmen olmak flartiyle kullan›lacakt›r.

FASIL VI
SIHHÎ NAKL‹YAT

Madde 35 - Hasta ve yaral› veya s›hhî malzeme nakliyat› seyyar s›hhî

birlikler gibi sayg› ve himaye görecektir. Bu nakliyat veya tafl›tlar
muhas›m taraf›n eline düfltü¤ü takdirde, hasta ve yaral›lar›n duru-
mu muhas›m tarafça sa¤lanmak flartiyle harp kanunlar›na tabi tu-
tulacakt›r.
Müsadere edilen bütün nakil vas›talar› ve sivil personel Devletler
Hukuku umumî kaidelerine tabi tutulacaklard›r.
Madde 36 - S›hhiye uçaklar›, yani münhas›ran hasta ve yaral›lar›n tah-
liyesinde ve s›hhî personel ve malzemenin nakliyesinde kullan›lan
uçaklar taarruz hedefi yap›lmayacaklar ve ilgili muharipler aras›n-
da hususî surette tespit olunan güzergâhlar› takiben muayyen sa-
 15

atlerde ve yükseklerde uçarlarken muharipler taraf›ndan sayg› gö-

receklerdir.
Bu uçaklar alt, üst ve yan cephelerinde, milli alâmetlerinin yan›n-
da 38 nci madde ile derpifl olunan iflareti görülecek flekilde tafl›ya-
caklar, muhasamat›n bafl›nda veya muhasamat esnas›nda muha-
ripler aras›nda anlaflma ile tespit edilmifl olan di¤er tan›tma vas›-
talar› ve iflaretlerle mücehhez bulunacaklard›r.
Hilâf›na anlaflma olmad›kça, düflman›n ülkesi veya iflgal etti¤i ara-
zi üzerinden uçmak memnudur.
S›hhiye uçaklar› inifl için yap›lan her ihtara itaat etmek mecburiye-
tindedirler. Uçak bu suretle indirildi¤inde, kontrolden sonra içinde-
kilerle tekrar uçabilecektir.
Düflman›n ülkesine veya iflgal etti¤i araziye kazaen inifl yapan
uçaktaki hasta ve yaral›lar uçak mürettebatiyle birlikte harp esiri,
say›lacaklard›r. S›hhiye personeli 24 ncü ve mütaak›p maddelen
göre muamele görecektir.
Madde 37 - ‹kinci bent hükümleri mahfuz kalmak flartiyle, anlaflmazl›k
halindeki taraflar›n s›hhiye uçaklar› bitaraf devletlerin ülkeleri üze-
rinden uçabilecekler, zaruret halinde veya tevakkuf maksadiyle bu
devletlerin topraklar›na ve karasular›na da inebileceklerdir.
Bu uçaklar, topraklar› üzerinden uçmak istedikleri bitaraf devletle-
re bu hususta önceden ihbarda bulunacaklar, karaya veya denize
inifl için yap›lan her ihtara itaat edeceklerdir.
S›hhiye uçaklar›, anlaflmazl›k halindeki taraflarla ilgili bitaraf dev-
letler aras›nda hususî surette kararlaflt›r›lan güzergâhlar› takiben
muayyen saatlerde ve yüksekliklerde uçtuklar› takdirde taarruza
maruz kalmayacaklard›r.
Maahaza, bitaraf devletler, s›hhiye uçaklar›n›n, ülkeleri üzerinde
uçufl veya iniflleri için flerait veya takyidat vazedebileceklerdir. Bu
flerait veya takyidat anlaflmazl›k halinde bulunan taraflara farks›z
surette tatbik olunacakt›r.
Bir s›hhiye uça¤›ndan, mahallî makamlar›n r›zasiyle bitaraf bir ül-
kede karaya indirilen yaral› veya hastalar, bitaraf devletle anlaflmaz-
l›k halindeki taraflar aras›nda hilâf›na anlaflma bulunmad›kça, dev-
letler hukukuna göre gerektirdi¤i takdirde yeniden savafla kat›lama-
malar›n› teminen, bitaraf devlet taraf›ndan muhafaza edileceklerdir.
Bu takdirde hasta ve yaral›lar›n hastane ve enterneman masrafla-
r› mensup bulunduklar› devlet taraf›ndan deruhte olunacakt›r.
16

FASIL VII
ALÂMET‹ FAR‹KA

Madde 38 - ‹sviçre’ye karfl› sayg› eseri olmak üzere, federal hükümet

millî renklerinin akis ve tebdiliyle teflkil olunan beyaz zemin üze-
rinde K›z›lhaç arma alâmeti, ordulardaki s›hhiye servislerinin ifla-
ret ve alâmeti farikas› olarak ipka edilmektedir.
Maahaza K›z›lhaç yerine alâmeti farika olarak, beyaz zemin üzerin-
de K›z›lay veya K›z›laslan ve K›z›lgünefl kullanmakta bulunan
memleketlerin bu iflaretleri de iflbu sözleflme anlam›nda aynen ka-
bul edilmifllerdir.
Madde 39 - ‹flbu alâmeti farika, yetkili askerî makam›n kontrolü alt›n-
da olmak üzere, bayrak ve paz›bentlerle s›hhiye servisine ait bil-
cümle malzeme üzerinde bulunacakt›r.
Madde 40 - 24, 26 ve 27 nci maddelerde derpifl edilmifl olunan personel
mensuplar› sol kollar›nda, askerî makam taraf›ndan mûta, mühür-
lü, alâmeti farikay› hâmil ve rutubete karfl› mukavim bir paz›bent
tafl›yacaklard›r. Bu personel 16 nc› madde ile derpifl olunan hüvi-
yet plâkas›ndan baflka üzerinde alâmeti farika bulunan hususî bir
hüviyet vesikas›n› da hâmil olacakt›r. Bu vesika rutubete karfl› mu-
kavim ve cebe girebilecek ebatta olacakt›r. ‹lgilinin millî lisaniyle
tanzim edilecek olan bu vesikada, en az olarak; sicil numaras›, rüt-
besi, do¤um tarihi, isim ve soyad› mukayyet bulunacakt›r.
Bu vesikada, ilgilinin iflbu sözleflmeden hangi s›fatla istifade hak-
k›n› haiz bulundu¤u tespit olunacakt›r.
Hüviyet varakas›nda ilgilinin foto¤raf›ndan baflka imzas› veya par-
mak izleri veya her ikisi bulunacak ve askerî makam›n so¤uk dam-
gas› ile mühürlenmifl olacakt›r.
Hüviyet varakas› her orduda ayn› flekilde olarak ve mümkün oldu-
¤u kadar sözleflen devletler ordular›nda da ayn› tipte tanzim k›l›na-
cakt›r. ‹tilâf halindeki taraflar iflbu sözleflmeye örnek olarak ekle-
nen numuneden mülhem olabilirler. Bu devletler muhasamat›n ba-
fl›nda kullanacaklar› hüviyet varakas› modelini yekdi¤erlerine gön-
dereceklerdir. Her hüviyet varakas› mümkün ise, en az iki nüsha
olarak tanzim k›l›nacak, bir nüshas› ilgili devletçe muhafaza oluna-
cakt›r.
Yukarda mezkûr personel hiç bir surette hüviyet varakas›ndan,
alâmetlerinden ve kolundaki paz›bendi tafl›mak hakk›ndan mah-
rum edilmeyecektir.
 17

Ziya› halinde hüviyet varakas›n›n ikinci nüshas›n› istihsal ve ifla-

retlerin yenisini temin etmek hakk›n› haiz olacakt›r.
Madde 41 - ‹htilâf halindeki taraflar, her türlü tecâvüz hareketi ihtima-
lini önlemek maksadiyle, s›hhî teflkil ve müesseseleri gösteren alâ-
meti farikay› askerî icaplar›n müsaadesi nispetinde düflman kara,
hava ve deniz kuvvetleri taraf›ndan iyice görülebilecek flekle koy-
mak için gerekli tedbirleri alacaklard›r.
25 nci maddede zikrolunan personel, yaln›z s›hhiye hizmetlerini
görürken, askerî makam taraf›ndan verilmifl, mühürlü, ortas›nda
alâmeti farika bulunan küçük ebatta beyaz bir paz›bent tafl›yacak-
t›r. Bu personelin tafl›yaca¤› askerî hüviyet varakalar›nda, ilgilinin
gördü¤ü sa¤l›k ö¤retimi, vazifesinin geçici mahiyeti ve kolunda pa-
z›bent tafl›mak hakk› tasrih olunacakt›r.
Madde 42 - Sözleflme ile alâmeti farika olarak kabul edilen bayrak, yâl-
n›z iflbu sözleflmenin sayg› gösterilmesini âmir bulundu¤u s›hhiye
teflekkül ve müesseselerine ve ancak askerî makam›n muvafakatiy-
le çekilebilecektir.
Sabit s›hhiye müesseselerinde oldu¤u gibi seyyar s›hhiye birlikle-
rinde de bunlar›n tabi olduklar› muharip taraf›n millî bayra¤› bu-
lunabilecektir.
Maahaza, düflman›n eline düflen s›hhiye birlikleri yaln›z Sözleflme
ile kabul edilen bayra¤› çekebileceklerdir.
Madde 43 - 27 nci maddede yaz›l› flartlar dahilinde bir muharip taraf›n
hizmetinde çal›flmas›na müsaade olunan bitaraf memleket s›hhiye
birlikleri, sözleflme ile kabul edilen bayrak ile birlikte, 42 nci mâd-
de ile kendisine verilen salâhiyeti kullanan muharip taraf›n da mil-
lî bayra¤›n› çekmeye mecburdurlar.
Salâhiyettar askerî makam taraf›ndan hilâf›na emir verilmedikçe
bu birlikler muhas›m taraf›n eline düfltükleri takdirde dahi millî
bayraklar›n› her vakit kullanabileceklerdir.
Madde 44 - Beyaz zemin üzerindeki K›z›lhaç alâmeti ve “K›z›lhaç” yahut
“Cenevre Hac›” kelimeleri bu maddenin mütaakip f›kralar›nda der-
pifl edilen haller müstesna olmak üzere, gerek harp ve gerek sulh
zamanlar›nda ancak iflbu sözleflme ve benzeri meseleleri düzenle-
yen di¤er Milletleraras› Sözleflmelerle korunmufl olan s›hhiye mü-
essese ve birlikleriyle personel ve malzemeyi tâyin ve himaye için
kullanabilecektir. 38 nci maddenin 2 nci f›kras›nda derpifl olunan
alâmeti farikalar› kullanan memleketler için de ayn› hüküm tatbik
olunacakt›r.
18

Millî K›z›lhaç cemiyetleri ve 26. maddede derpifl olunan di¤er cemi-

yetler Sözleflmeden istifadeyi sa¤layan alâmeti farikay› ancak bu f›k-
ra hükümleri çerçevesi içinde kullanmak hakk›n› haiz olacaklard›r.
Bundan baflka, Millî K›z›lhaç cemiyetleri (K›z›lay, K›z›laslan ile Gü-
nefl) Milletleraras› K›z›lhaç Konferans›nda tespit edilen prensiplere
uygun olan faaliyetleri için sulh zaman›nda millî mevzuata tevfikan
K›z›lhaç iflaretini ve ismini kullanabileceklerdir.
Bu faaliyetlere harp zaman›nda devam olundu¤u takdirde, alâmeti
farika Sözleflme himayesini sa¤lamaya mâtuf telâkki edilemeyecek
surette kullan›lacak, küçük ebadda olacak ve paz›bent ve çat› üze-
rine vazolunmayacakt›r.
Milletleraras› K›z›lhaç teflekkülleri ve bunlar›n usulüne göre ödev-
lendirilmifl olan personelleri beyaz zemin üzerindeki K›z›lhaç iflare-
tini her zaman istimale mezun bulunacaklard›r.
Hasta nakliye arabas› (ambulans) olarak kullan›lan vas›talar›n ve
s›rf hasta veya yaral›lar›n bak›m›na mahsus imdat mahallerinin
yerini iflaretlemek için sulh zaman›nda K›z›lhaç (K›z›lay, K›z›laslan
ile Günefl) Millî cemiyetlerinden birinin hususi müsaadesiyle ve
millî mevzuata uygun bulunmak flartiyle Sözleflme alâmeti farika-
s›, istisnai olarak kullan›labilecektir.

FASIL VIII
SÖZLEfiMEN‹N UYGULANMASI

Madde 45 - ‹htilâf halindeki Taraflar Baflkomutanlar› vas›tasiyle yukar-

daki maddelerin teferruat› icrasiyle derpifl edilmemifl bulunan hu-
suslar›n iflbu Sözleflmenin umumî prensiplerine tevfikat uygulan-
mas›n› sa¤layacaklard›r.
Madde 46 - Sözleflme ile himaye edilen hasta ve yaral›lara, personele,
malzeme ve binalara karfl› misilleme tedbirlerinin al›nmas› mem-
nudur.
Madde 47 - Yüksek Âkid Taraflar sulh ve harp zamanlar›nda iflbu Söz-
leflme metninin mümkün oldu¤u kadar en genifl ölçüde yay›nlan-
mas›n› ve bilhassa Sözleflme prensiplerinin bütün halk taraf›ndan
ve hassaten muharip silâhl› kuvvetlerle sa¤l›k ve din personelince
bilinmesini sa¤lamak üzere bu prensiplerin askerî ve mümkün ise
sivil ö¤retim programlar›na ithal edilmesini taahhüt ederler.
Madde 48 - Yüksek Akid Taraflar ‹sviçre Federal Konseyi vas›tasiyle ve
 19

harp esnas›nda hami devletlerin delâletiyle iflbu Sözleflmenin res-

mi tercümelerini ve bunun uygulanmas›n› sa¤lamak üzere ç›kara-
bilecekleri kanun ve nizamnameleri yekdi¤erine ulaflt›racaklard›r.

FASIL IX
SÖZLEfiME H‹LAFINA HAREKETLERLE SU‹‹ST‹MALLER‹N ZEC‹R
VE MEN’‹

Madde 49 - Yüksek Ak›d Taraflar afla¤›daki maddede tarif olunan ve ifl-

bu Sözleflmeyi vahim surette ihlâl eden bu suçlardan birini irtikâp
etmifl veya irtikâp için emir veren kimselere tatbik olunacak cezaî
müeyyideleri tespit eylemek üzere gereken kanunî tedbirleri alma-
y› taahhüt ederler.
Her Akid Taraf bu a¤›r suçlardan birini irtikâptan veya bu husus-
ta emir vermekten san›k kimseleri araflt›racak ve bunlar› tabiyetle-
ri ne olursa olsun kendi mahkemelerine sevkeyleyecektir.
Her Akid Taraf, isterse, kendi mevzuat›nda derpifl olunan flartlara
göre san›klar›, bunlar›n takip edilmesiyle ilgili olan ve aleyhlerinde
kâfi delâil elde etmifl bulunan di¤er bir Akid Tarafa yarg›lanmak
üzere teslim edebilecektir.
Her Akid Taraf mütaak›p maddede tarif olunan a¤›r suçlardan bafl-
ka iflbu Sözleflme hükümlerine ayk›r› fiil ve hareketleri durdurmak
üzere gereken tedbirleri alacakt›r.
San›klar her hal ve kârda serbest müdafaa ve muhakeme usulleri;
teminat›ndan istifade edeceklerdir. Bu teminat harp esirlerinin gö-
rece¤i muameleye mütedair 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Söz-
leflmesinin 105 nci ve mütaakip maddelerinde derpifl edilenlerden
dun olmayacakt›r.
Madde 50 - Yukardaki maddede derpifl olunan a¤›r suçlar Sözleflme ile
himaye edilen flah›slara ve mallara karfl› irtikâp edilen afla¤›daki fi-
illerdir:
Taammüden adam öldürme, iflkence veya biyolojik tecrübeler dahil
gayriinsani muamele, kasdî olarak büyük ›st›raplara sebebiyet ver-
mek veya insan s›hhatini veyahut vücut bütünlü¤ünü a¤›r surette
haleldar etmek, mallar›n, askerî zaruretlerin mâzur göstermeyece-
¤i hallerde gayri meflru ve indî surette büyük ölçüde tasarrufu ve
tahrip olunmas›,
20

Madde 51 - Hiç bir Akid Taraf yukardaki maddede derpifl olunan suçlar
dolay›siyle kendisine veya di¤er bir Akid Tarafa terettüp eden me-
suliyetlerden kendisini veya di¤er bir Ak›d Taraf› tebriye edemez.
Madde 52 - Anlaflmazl›k halindeki taraflardan birinin talebi üzerine,
Sözleflmenin ihlâl olundu¤u iddias› hakk›nda taraflarca tespit olu-
nan usule göre tahkikat yap›lacakt›r.
Tahkikat usulü hakk›nda bir anlaflmaya var›lmad›¤› takdirde Ta-
raflar takip edilecek usulü kararlaflt›racak olan hakemi seçmek
hususunda anlaflacaklard›r.
‹hlâl fiili tespit edilir edilmez anlaflmazl›k halindeki Taraflar ona
mümkün olan süratle nihayet verip menine tevessül eyleyecekler-
dir.
Madde 53 - “K›z›lhaç “ veya “Cenevre Haç›” alâmet veya ünvaniyle bu-
nun, taklidi olan herhangi bir iflaret veya unvan›n iflbu Sözleflme
mucibince bunlar› kullanmak hakk›n› haiz olanlar hariç olmak
üzere, cemiyet ve flirketlerle hususî veya umumî ticaret müessese-
leri taraf›ndan kullan›lmas›, bununla takip edilen gaye ve hattâ
bunlar›n kabul ve istimal tarihi ne olursa olsun, daima memnu bu-
lunacakt›r.
‹sviçre Federal renklerinin ‹sviçre’ye hürmeten berakis edilerek ka-
bul edilmifl olmas›ndan ve ‹sviçre armas› ile Sözleflme alâmeti fari-
kas›n›n birbirine kar›flabilmesinden dolay›, ‹sviçre Konfederasyonu
armas›n› veya bunu taklit eden herhangi iflaretin gerek bir fabrika
veya ticaret markas› makam›nda veya bu markalar› teflkil eden un-
surlar meyan›nda ve gerek ticaret dürüstlü¤üne mugayir bir mak-
sat taht›nda ve gerekse ‹sviçrelilerin millî hislerini rencide edebile-
cek flartlar dahilinde hususî flah›slar veya cemiyetler taraf›ndan is-
timalleri, her zaman menedilecektir.
Bununla beraber, 27 Temmuz 1929 tarihli Cenevre Sözleflmesine
dahil bulunmayan Yüksek Ak›d Taraflar birinci f›krada mezkûr
alâmeti farikalar›, unvanlar›, marka veya iflaretleri eskidenberi kul-
lananlara bu Sözleflmenin yürürlü¤e girdi¤i tarihten itibaren bun-
lar› terketmeleri için 3 senelik azamî bir mühlet verebileceklerdir.
Bu mühlet zarf›nda mezkûr iflaretleri kullanmak harp zaman›nda
bu Sözleflme ile himayeyi müstelzim görülemeyecektir.
Bu maddenin birinci f›krasiyle tespit olunan memnuiyet eskiden-
beri ihtimal edenlerin müktesep haklar›na tesiri olmamak üzere 38
nci maddenin 2 nci f›kras›nda derpifl olunan alâmeti farikalara ve
unvanlara da flamil bulunacakt›r.
 21

Madde 54 - Mevzuata halen kafi bulunmayan Yüksek Akid Taraflar 53

ncü maddede derpifl olunan süistimalleri daima, önlemek, zecir ve
menetmek için gereken tedbirleri alacaklard›r.

N‹HA‹ HÜKÜMLER

Madde 55 - ‹flbu Sözleflme Frans›zca ve ‹ngilizce olarak tanzim k›l›nm›fl-

t›r. Her iki metin de ayn› derecede muteberdir.
‹sviçre Federal Konseyi Sözleflmenin Rus ve ‹spanyol lisanlar›na
resmî tercümesini sa¤layacakt›r.
Madde 56 - Bugünkü tarihi tafl›yacak olan iflbu Sözleflme 21 Nisan
1949’da Cenevre’de toplanan konferansta temsil edilen devletlerle
bu konferansta temsil edilmeyip harp halindeki, ordularda hasta
ve yaral›lar durumlar›n›n ›slah›na mütedair, 1864, 1906 veya 1929
tarihli Cenevre Sözleflmelerine kat›lm›fl olan devletler nam›na 12
fiubat 1950 tarihine kadar imza edilebilecektir.
Madde 57 - ‹flbu Sözleflme mümkün olan süratle tasdik olunacak ve
onanma belgeleri “Bern” de ‹sviçre Hükümetine tevdi olunacakt›r.
Her tasdikname tevdiinde bir tutanak tanzim k›l›nacak ve bunun
tasdikli bir örne¤i, ‹sviçre Federal Konseyi vas›tasiyle, Sözleflmeyi
imzalam›fl veya buna iltihak etmifl devletlere gönderilecektir.
Madde 58 - ‹flbu Sözleflme en az iki onama belgesinin tevdiinden alt› ay
sonra yürürlü¤e girecektir.
Bilâhare, her Yüksek Ak›d Taraf için onama belgesinin tevdiinden
alt› ay sonra yürürlü¤e girecektir.
Madde 59 - ‹flbu Sözleflme Yüksek Ak›d Taraflar aras›ndaki münasebet-
lerde 22 A¤ustos 1864, 6 Temmuz 1906 ve 27 Temmuz 1929 tarih-
li sözleflmelerin yerine kaim olacakt›r.
Madde 60 - Bu Sözleflme yürürlü¤e girdi¤i tarihten itibaren; bunu im-
zalamam›fl olan her devletin iltihak›na aç›k bulunacakt›r.
Madde 61 - ‹ltihaklar tahriren ‹sviçre Federal Konseyine tebli¤ olunacak
ve bunlar tebligat tarihinden alt› ay sonra hüküm ve tesir icra ede-
cektir.
‹sviçre Federal Konseyi iltihak keyfiyetini Sözleflmeyi imzalam›fl bu-
lunan devletlere tebli¤ eyleyecektir.
Madde 62 - 2 ve 3 ncü maddelerde derpifl olunan vaziyetler anlaflmaz-
22

l›k halindeki taraflarca, muhasamat›n veya iflgalin bafllamas›ndan

evvel veya sonra yap›lan tasdik ve iltihaklar hakk›nda derhal hü-
küm ifade edeceklerdir.
Anlaflmazl›k halindeki taraflar›n tasdik veya iltihaklar›na mütedair
tebligat ‹sviçre Federal Konseyine en süratli yoldan yap›lacakt›r.
Madde 63 - Yüksek Akid Taraflar›n her biri iflbu Sözleflmeyi feshetmek
salâhiyetini haiz bulunacakt›r. Fesih keyfiyeti yaz› ile ‹sviçre Fede-
ral Konseyine tebli¤ olunacakt›r. Maahaza, ihtilâf halindeki tarafça
tebli¤ olunan mefsuhiyet sulh akdolununcaya kadar ve her halde
iflbu Sözleflme ile himaye edilen flah›slar›n tahliye ve anavatanlar›-
na iadesi iflleri bitmeden evvel hiç bir hüküm ifade etmiyecektir.
Fesih keyfiyeti yaln›z fesheden devlet hakk›nda muteber say›lacak
anlaflmazl›k halindeki taraflar›n, milletler aras›nda âmme vicdan›-
n›n icaplar›na ve insanl›k kanunlar›na müstenit teamüllere göre
tesbit olunan devletler hukuku prensipleri gere¤ince yerine getir-
mek mecburiyetinde bulunduklar› vecibeler üzerinde hiç bir hü-
küm ve tesir ifade etmeyecektir.
Madde 64 - ‹sviçre Federal Konseyi iflbu Sözleflmeyi Birleflmifl Milletler
Kâtipli¤ine tescil ettirecektir. ‹sviçre Federal Konseyi iflbu Sözlefl-
meye iltihak ve bunu tasdik veya fetih için kendisine yap›lan tebli-
gat› da Birleflmifl Milletler Kâtipli¤ine bildirecektir.
Yukardaki hususlar› tasdikan afla¤›da imzalar› bulunanlar salâhi-
yetnamelerini tevdi ettikten sonra iflbu Sözleflmeyi imzalam›fllard›r.
12 A¤ustos 1949 tarihinde Frans›zca ve ‹ngilizce olarak tanzim k›-
l›nan bu Sözleflmenin asl› ‹sviçre Hükümeti arflivinde muhafaza
olunacakt›r. ‹sviçre Federal Konseyi iflbu Sözleflmeyi imzalayan ve
buna iltihak eden devletlere sözleflmenin birer tasdikli örne¤ini tev-
di eyleyecektir.

EK: I
SA⁄LIK BÖLGE VE MAHALLER‹NE MÜTALL‹K ANLAfiMA PROJES‹

Madde 1 - Sa¤l›k bölgeleri yaln›z harp halindeki ordularda hasta ve ya-

ral›lar durumlar›n›n ›slah›na mütedair 12 A¤ustos 1949 tarihli Ce-
nevre Sözleflmesinin 23 ncü maddesinde mezkûr flah›slarla bu böl-
ge ve mahallerin teflkilât ve idaresinden sorumlu ve buralarda top-
lanm›fl bulunan kimselere bakmakla mükellef personele tahsis olu-
nacakt›r.
 23

Bununla beraber, daimî ikametgâhlar› bu bölgeler dahilinde bulu-

nan kimseler buralarda kalmak hakk›na malik olacaklard›r.
Madde 2 - Bir sa¤l›k bölgesinde, herhangi bir s›fatla bulunan kimseler
bu bölgenin içinde ve d›fl›nda askerî harekât veya harp malzemesi
istihsaliyle do¤rudan do¤ruya alâkadar olan hiç bir ifli göremeye-
ceklerdir.
Madde 3 - Bir sa¤l›k bölgesi ihdas eden Devlet bu bölgeye girmek veya
burada bulunmak hakk›n› haiz olmayan kimselerin buraya girme-
lerini menetmek için bütün gerekli tedbirleri alacakt›r.
Madde 4 - Sa¤l›k bölgeleri afla¤›daki flartlar› haiz bulunacaklard›r:
a) Bu bölgeler bunlar› ihdas eden Devlet taraf›ndan kontrol
edilen arazinin küçük bir k›sm›n› teflkil edeceklerdir.
b) Buralarda oturan halk›n say›s›, bunlar›n bar›nd›rabile-
cekleri insan miktar›ndan az olacakt›r.
c) Buralarda herhangi bir askerî hedef ile mühim endüstri-
yel veya idarî tesisat bulunmayacak ve bunlar bu gibi he-
def ve tesisattan uzak olacaklard›r.
d) Sa¤l›k bölgeleri, çok muhtemel olarak harbin sevk ve ida-
resi için ehemmiyeti haiz olacak yerlerde ihdas olunmaya-
cakt›r.
Madde 5 - Sa¤l›k bölgeleri afla¤›daki flartlara tabi tutulacaklard›r:
a) Bunlar›n muvasala yollar› ve nakil vas›talar› askerî malze-
me ve personelin yer de¤ifltirmelerinde transit olarak dahi
kullan›lmayacaklard›r.
b) Bunlar hiç bir suretle askerce müdafaa edilmeyeceklerdir.
Madde 6 - Sa¤l›k bölgelerinin hudut ve binalar›na K›z›lhaç (K›z›lay, K›-
z›laslan ile Günefl) konulacakt›r. Bunlar gece hususi bir ziya terti-
batiyle iflaretlendirilebileceklerdir.
Madde 7 - Sulh zaman›nda veya muhasamat›n bafl›nda her devlet kont-
rolü alt›nda bulunan topraklarda tesis edilen sa¤l›k bölgelerinin
listesini bütün Akid Devletre ulaflt›racak ve savafl esnas›nda ihdas
edilecek her yeni sa¤l›k bölgesini de Ak›d Devletlere bildirecektir.
Sa¤l›k bölgesi muhasam tarafa tebli¤ edilir edilmez resmen kurul-
mufl say›lacakt›r.
fiayet muhas›m taraf, bölgenin ihdas›nda, iflbu Sözleflme ile derpifl
olunan flartlardan birinin yerine getirilmedi¤ini görürse bu bölgeyi
24

kabul etmeyece¤i hakk›nda ilgili tarafa acele tebligatta bulunacak

veyahut bölgenin tan›nmas›n› 8 nci maddede derpifl olunan kont-
rolün tesisine talik edebilecektir.
Madde 8 - Muhas›m tarafça ihdas edilen bir veya birkaç sa¤l›k bölgesi-
ni tan›m›fl olan devlet bu bölgelerin, iflbu Sözleflme ile derpifl olu-
nan flartlar› haiz olup olmad›klar›n› tespit z›mn›nda, bunlar›n bir
veya birçok hususî komisyonlar taraf›ndan kontrol edilmelerini ta-
lep etmek hakk›na malik bulunacakt›r.
Bu maksatla hususi komisyon üyeleri muhtelif sa¤l›k bölgelerine
her zaman serbestçe girebilecekler ve hatta buralarda daimi suret-
te oturubileceklerdir.
Bu üyelere kontrol vazifelerini görebilmeleri için kolayl›klar göste-
rilecektir.
Madde 9 - Hususî komisyon üyeleri iflbu Sözleflme hükümlerine ayk›r›
fiiller müflahede ederlerse keyfiyetten bölgenin tabi bulundu¤u dev-
leti derhal haberdar ederek bunun önlenmesi için azamî 5 günlük
bir mühlet tayin edecekler ve bu hususta bölgeyi tan›nm›fl bulunan
devlete de malûmat vereceklerdir.
E¤er verilen mühletin hitam›nda, bölgenin tabi bulundu¤u devlet
kendisine yap›lan ihtar üzerine gereken iflleme tevessül etmemifl
bulunuyorsa, muhas›m taraf bu bölge hakk›nda Sözleflme ile ba¤l›
bulunmad›¤›n› beyan edebilecektir.
Madde 10 - Bir veya birkaç sa¤l›k bölge ve mahallî ihdas eden devletle
kendilerine tebligatta bulunulmufl olan muhas›m taraflar 8 ve 9
ncu maddelerde mezkûr hususî komisyonlara dahil olabilecek kim-
seleri tayin edecek veya bitaraf taraf›ndan tayin ettireceklerdir.
Madde 11 - Sa¤l›k bölgeleri hiç bir suretle taarruza u¤ramayacak, ihti-
lâfa dahil Taraflarca her zaman himaye edilecekler ve sayg› göre-
ceklerdir.
Madde 12 - Bir arazi iflgal edildi¤i takdirde orada bulunan sa¤l›k bölge-
lerine sayg› göstermiye devam olunacak ve bunlar oldu¤u gibi kul-
lan›lacakt›r.
Bununla beraber iflgal eden devlet bu bölgelerde toplanm›fl olan
kimselerin durumu sa¤lamak flartiyle bölgelerin ciheti tahsisini de-
¤ifltirebilecektir.
Madde 13 - ‹flbu Anlaflma devletler taraf›ndan sa¤l›k bölgelerinin yerini
tutmak üzere ayr›lan mahallere de tatbik olunacakt›r.
 25

S‹LÂHLI KUVVETLER‹N DEN‹ZDEK‹ HASTA, YARALI VE

KAZAZEDELER‹N‹N VAZ‹YETLER‹N‹N ISLAHI
HAKKINDA CENEVRE SÖZLEfiMES‹*

(Cenevre, 12 A¤ustos 1949)

1906 Cenevre Sözleflmesi prensiplerinin deniz harbine intibak etti-

rilmesi z›mn›nda 18 Ekim 1907 tarihli X ncu La Haye Sözleflmesinin ye-
niden gözden geçirilmesi maksadiyle 21 Nisandan 12 A¤ustos 1949’a ka-
dar Cenevre’de toplanm›fl olan siyasî konferansta temsil edilen hükü-
metlerin afla¤›da imzalar› bulunan murahhaslar›, âtideki hususlar› ka-
rarlaflt›rm›fllard›r:

FASlL I
UMUMÎ HÜKÜMLER

Madde 1 - Yüksek Akid Taraflar, iflbu Sözleflmeye bilcümle hallerde ri-

ayet etmeyi ve ettirmeyi taahhüt ederler.
Madde 2 - Sulh zaman›ndan itibaren meriyete girmesi icabeden hüküm-
lerden maada, iflbu Sözleflme, iki veya daha ziyade Yüksek Akid Ta-
raflar aras›nda, harp hali bunlardan biri taraf›ndan kabul edilme-
se dahi, ilân edilmifl harp veya sair herhangi bir silâhl› ihtilâf zu-
huru halinde tatbik olunacakt›r.
Sözleflme, Yüksek bir Akit Taraf topraklar›n›n bütünü veya bir k›s-
m› iflgal edildi¤i bilûmum hallerde, bu iflgal hiç bir askeri mukave-
metle karfl›laflmasa dahi tatbik olunacakt›r.
‹htilâf halinde bulunan devletlerden biri iflbu Sözleflmeye taraf ola-
rak dahil de¤ilse, sözleflmeye taraf olarak dahil bulunan devletler

* Sözleflme, 21 Ocak 1953 gün ve 6020 say›l› Kanunla onaylanm›flt›r. R.G.:30 Ocak
1953, Say›:8322, Düstur:III.Tertip, C.34
26

karfl›l›kl› münasebetlerinde yine Sözleflme ile ba¤l› olacaklard›r.

Bundan maada, bir devlet Sözleflmesinin hükümlerini kabul ve tat-
bik ederse, bu devlete karfl› Sözleflme hükümleriyle ba¤l› olacaklar-
d›r.
Madde 3 - Beynelmilel bir mahiyet arzetmeyen ve Yüksek Akid Taraflar-
dan birinin ülkesinde zuhur eden silâhl› bir ihtilâf halinde, ihtilâfa
kar›flan taraflar›n her biri en az afla¤›daki hükümleri tatbik ile mü-
kellef olacakt›r:
1. Silâhlar›n› terkeden silâhl› kuvvetler mensuplar›yle hastal›k,
yaralanma, mevkufiyet dolay›siyle veya sair herhangi bir se-
beple harp d›fl› edilmifl bulunan flah›slar da dahil olmak üze-
re muhasamata do¤rudan do¤ruya ifltirak etmeyen flah›slara
›rk, renk, din veya âkideye, cinsiyet nesep veya servete veya
bunlara mümasil herhangi di¤er bir k›stasa dayanan aleyhte
bir tefrik gözetilmeksizin bilûmum hallerde insanca muame-
le edilecektir.
Bu maksatla, yukarda zikredilen flah›slara karfl› her zaman
ve her yerde:
a) Cana veya vücut bütünlü¤üne hâlel getiren taaddiler, ez-
cümle bütün vekilleriyle katil, sakatlamalar, zalimane
muameleler; iflkence ve tâzipler,
b) Rehineler al›n›lmas›,
c) fiah›slar›n vakar›na, taaddiler, ezcümle haysiyet k›r›c› ve
tezlil edici muameleler,
d) Usulü dairesinde teflkil edilmifl ve medenî milletlerce el-
zem olarak kabul edilmifl bulunan adlî teminat› haiz bir
mahkemece evvel emirde bir hükümdar edilmeden mah-
kûmiyet kararlar› verilmesi ve bunlar›n icra ve infaz›,
Memnudur ve memnu kalacakt›r.
2. Yaral›lar, hastalar ve deniz kazazedeleri toplanacak ve tedavi
alt›na al›nacakt›r.
Beynelmilel K›z›lhaç, Komitesi gibi beynelmilel insanî bir te-
flekkül, ihtilâfa dair taraflara hizmetlerini arz ve teklif edebi-
lecektir.
Di¤er cihetten, ihtilâfa dahil taraflar iflbu Sözleflmedeki di¤er
hükümlerin tamam›n› veya bir k›sm›n› hususî anlaflmalar
yoluyle meriyet mevkiine koymaya gayret edeceklerdir.
 27

Yukarki hükümlerin tatbik› keyfiyeti, ihtilâfa dahil taraflar›n

hukukî hallerine tesir etmeyecektir.
Madde 4 - ‹htilâfa dahil taraflar›n kara ve deniz kuvvetleri aras›nda harp
harekât› olmas› halinde, iflbu Sözleflmeye hükümleri ancak gemile-
re bindirilmifl kuvvetler hakk›nda tatbik olunacakt›r.
Karaya ç›kar›lm›fl kuvvetler, sefer halinde bulunan silâhl› kuvvetler
aras›ndaki yaral›larla hastalar›n vaziyetini islaha mütedair 12
A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmesinin hükümlerine derhal
tabi olacaklard›r.
Madde 5 - Bitaraf devletler iflbu Sözleflmenin hükümlerini, ihtilâfa dair
taraflar›n silâhl› kuvvetlerine mensup olup ülkelerine kabul ederek
göz alt›nda tutacaklar› yaral›lar, hastalar, deniz kazazedeleri, s›hhi-
ye memurlariyle dinî memurlar ve bulunup toplanan ölüler hak-
k›nda müflabehet yoluyle tatbik edeceklerdir.
Madde 6 - 10,18, 31, 38, 39, 40, 43, ve 53 ncü maddelerden maada,
Yüksek Akid Taraflar, ayr›ca bir hükmü ba¤lan›lmas›n› uygun, gö-
recekleri her meseleye dair hususî anlaflmalar akdedebileceklerdir.
Hiç bir hususi anlaflma, yaral›lar, hastalar ve deniz kazazedeleri-
nin, ne de s›hhiye memurlariyle din memurlar›n iflbu Anlaflma ile
tanzim edilmifl bulunan vaziyetlerine hâle getiremeyece¤i gibi, Söz-
leflmenin bunlara bahfletti¤i haklar› tahdit edemeyecektir.
Yaral›lar, hasta ve deniz kazazedeleriyle s›hhiye memurlar› ve dinî
memurlar, haklar›nda Sözleflme kabili tatbik kald›¤› müddetçe ve
mezkûr anlaflmalarda veya müteak›p anlaflmalarda hilâf›na sarih
hükümler olmad›kça veyahut ihtilâfa dahil taraflardan biri veya di-
¤eri taraf›ndan haklar›nda daha müsaadekâr tedbirler al›nmad›k-
ça, bu anlaflmalardan istifadeye devam edeceklerdir.
Madde 7 - Yaral›lar, hastalar, deniz kazazedeleri, s›hhiye memurlariyle
dinî memurlar, iflbu Sözleflmenin ve icab› halinde bundan evvelki
maddede zikri, geçen hususî anlaflmalar›n kendilerine temin etti¤i
haklar›n bir k›sm›ndan veya tamam›ndan hiç bir halde feragat ede-
meyeceklerdir.
Madde 8 - ‹flbu Sözleflme, ihtilâfa dahil taraflar›n menfaatlerini koru-
makla muvazzaf hami devletlerin iflbirli¤iyle ve murakabesi alt›nda
tatbik olunacakt›r. Bu maksatla, hami devletler, siyasî ve konsolos-
luk memurlar›ndan baflka kendi tebaalar› veya sair bitaraf devlet-
lerin tebaalar› aras›ndan murahhaslar tâyin edebileceklerdir. Bu
murahhaslar, nezdinde, vazife görecekleri devletin tasvibine arzolu-
nacaklard›r.
28

‹htilâfa dahil taraflar, hami devletler mümessil veya murahhaslar›-

n›n vazifesini en genifl ölçüde kolaylaflt›racaklard›r.
Hami devletler mümessil veya murahhaslar› iflbu Sözleflme ile çizil-
mifl vazifelerinin hududu hiç bir veçhile tecavüz edemeyeceklerdir;
bunlar, ezcümle nezdinde vazifelerini ifa ettikleri devletin mübrem
emniyet icaplar›na riayet edeceklerdir. Faaliyetlerinin ancak müb-
rem askeri zaruretler mülâhazasiyle, istisnaen ve muvakkaten tah-
didi tecviz edilebilecektir.
Madde 9 - ‹flbu Sözleflme hükümleri, gerek Beynelmilel K›z›lhaç Komi-
tesinin, gerek sair herhangi bitaraf insaniyetperver bir teflekkülün,
ihtilâfa dahil alâkal› taraflar›n muvafakati lâhik olmak flartiyle ya-
ral›lar›n hastalar›n, deniz kazazedelerinin ve s›hhiye memurlariyle
dinî memurlar›n himayesi için ve bunlara yap›lacak yard›m z›m-
n›nda giriflecekleri insanî, faaliyetlere mani de¤ildir.
Madde 10 - Yüksek Akid Taraflar, hami devletlere iflbu Sözleflme muci-
bince terettüp eden vazifelerin bitarafl›k ve müessir faaliyet bak›-
m›ndan her türlü teminat› arzeden bir teflekküle tevdii hususunda
her zaman anlaflabileceklerdir.
fiayet baz› yaral›lar, hastalar ve deniz kazazedeleri veya s›hhiye me-
murlariyle dinî memurlar, hami bir devletin veya birinci f›kra mu-
cibince tâyin edilmifl bir teflekkülün faaliyetinden herhangi bir se-
beple istifade etmezler veya art›k istifade edemez olurlarsa, bunla-
r› elinde tutan devlet ya bitaraf bir devletten, yahut bu gibi bir te-
flekkülden, ihtilâfa dahil devletlerce gösterilen hami devletlere iflbu
Sözleflme mucibince terettüp eden vazifeleri deruhte etmelerini is-
teyecektir.
Bu suretle bir himaye temin edilmeyecek olursa, zikri geçen flah›s-
lar› elinde tutan devlet, Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi gibi insani-
yetperver bir teflekkülden iflbu sözleflme ile hami devletlere tevcih
edilen insanî vazifeleri deruhte etmesini istemekle veyahut iflbu
madde hükümleri mahfuz kalmak kaydiyle, bu gibi bir teflekkülce
arzedilecek hizmetleri kabul etmekle mükellef olacakt›r.
Bu maksatla alâkal› devlet taraf›ndan davet olunan veya hizmetle-
rini teklif eden her bitaraf devlet veya teflekkül, faaliyeti s›ras›nda,
ihtilâfa dahil olup iflbu Sözleflmenin himaye etti¤i flah›slar›n tabi
bulunduklar›, tarafa karfl› mesuliyetini müdrik olarak kalmakla ve
mevzuubahis vazifeleri deruhte ve bitarafl›k dairesinde ifa etmek
hususunda kâfi teminat› vermekle mükellef olacakt›r.
Askerî hadiseler dolay›siyle ve ezcümle ülkesinin tamam› veya mü-
 29

him bir k›sm› iflgal edilmifl bulunmas› halinde di¤er devletlere ve-
ya müttefiklerine karfl› birisinin müzakere serbestisi velev muvak-
kat olarak mahdut bulunan devletler aras›nda hususî anlaflma yo-
liyle yukar›ki hükümlerden inhiraf edilemiyecektir.
‹flbu Sözleflmede hami devlet bahsi geçtikçe, bu tâbirden iflbu mad-
deye göre o devletin yerine kaim olan teflekkül de kasdolunur.
Madde 11 - Himaye edilen flah›slar›n menfaatleri bak›m›ndan fayda mü-
lâhaza ettikleri bütün hallerde ve eczümle iflbu Sözleflme hüküm-
lerinin tatbik veya tefsiri hususunda ihtilâfa dahil devletlerin an-
laflmamas› halinde, ihtilâf›n halli gayesiyle hami devletler tavassut
ve delâlet edeceklerdir.
Bu maksatla hami devletlerden her biri, taraflardan birinin daveti
üzerine, veyahut kendi teflebbüsü ile, ihtilâfa dahil taraflara, mü-
messillerinin ve bilhassa yaral›lar›n, hastalar›n, deniz kazazedele-
rinin, s›hhiye memurlariyle dinî memurlar›n mukadderat›ndan me-
sul makamlar›n ledelicap münasip görülecek bitaraf bir ülkede
toplanmalar›n› teklif edebileceklerdir. ‹htilâfa dahil taraflar, bu
maksatla, kendilerine vâki olacak teklifleri terviç etmekle mükellef
olacaklard›r. ‹cab› halinde hami devletler, ihtilâfa dahil taraflara,
bu toplant›ya davet edilmek üzere bitaraf bir devlete mensup bir
flahsiyeti veyahut Beynelmilel K›z›lhaç Komitesince gösterilecek bir
flahsiyeti, ihtilâfa dahil taraflar›n tasvibine arzedebileceklerdir.

FASIL II
YARALILAR, HASTALAR VE DEN‹Z KAZAZEDELER‹

Madde 12 - Denizde bulunacak silahl› kuvvetler mensuplariyle bundan

sonraki maddede yaz›l› sair kimselerden yaralanacak, hastalana-
cak veya deniz kazas›na u¤rayacak olanlar, bütün hallerde hürmet
ve himayeye mazhar olacaklard›r; flöyleki, deniz kazas› tabiri, deni-
ze mecburî inifl yap›lmas› ve denize düflme dahil olmak üzere vu-
kubuldu¤u ahval ve fleraite bak›lmaks›z›n bilcümle deniz kazalar›-
na, flâmil olacakt›r.
‹htilâfa dahil olup bu kimseleri elinde tutan tarafça, kendilerine
cinsiyet, ›rk, milliyet, din, siyasî içtihatlar veya bunlara mümasil
herhangi bir k›stasa dayanan, aleyhte bir tefrik gözetilmeksizin in-
saniyet dairesinde muamele edilecek ve bak›lacakt›r. Canlar›na ve
flah›slar›na her türlü kas›t ve bu cümleden olarak katil veya ifna
edilmeleri, kendilerine iflkence yap›lmas›, üzerinde biyolojik tecrü-
30

beler icras›, t›bbî yard›mdan ve tedaviden kasten mahrum b›rak›l-

malar› veya bilhassa ihdas edilmifl hastal›klar›n sirayetine ve inta-
na maruz b›rak›lmalar› katiyen memnudur.
Tedavinin s›ras›nda ancak t›bbî müstaceliyet sebepleriyle bir rüç-
han yap›lmas›na caiz olur.
Kad›nlar, cinsiyetlerinin icabettirdi¤i bütün sayg›larla muamele gö-
receklerdir.
Madde 13 - ‹flbu Sözleflme, afla¤›da yaz›l› zümrelere dahil deniz kazaze-
deleri, yaral›lar ve hastalar hakk›nda tatbik olunacakt›r:
l. ‹htilâfa dahil bir Taraf›n silâhl› kuvvetleri mensuplariyle bu
silâhl› kuvvetlere dahil milislerin ve gönüllü birliklerinin
mensuplar›.
2. Teflkilât mukavemet hareketlerine ifltirak edenler de dahil ol-
mak üzere, ihtilâfa dahil bir tarafa mensup olup, kendi ülke-
leri iflgal alt›nda olsa dahi o ülkenin d›fl›nda veya içinde faali-
yette bulunan di¤er milis mensuplariyle gönüllü birliklerin
mensuplar›; flu kadar ki, mezkûr teflkilâtl› mukavemet de da-
hil olmak üzere bu milislerin veya gönüllü birliklerinin afla¤›-
daki flartlar› haiz bulunmalar› lâz›md›r:
a) Bafllar›nda, madunlar›ndan mesul bir flah›s bulunmas›;
b) Sabit ve uzaktan seçilebilir bir alâmetleri bulunmas›;
c) Aç›kça silâh tafl›malar›;
d) Hareketlerinde, harp kanunlariyle aletlerine riayet etmele-
ri.
3. Kendilerini hükmünde tutan devletçe tan›nmam›fl bir hükü-
met veya idareye tabiiyet iddias›nda bulunan muntazam si-
lâhl› kuvvetler mensuplar›,
4. Refakat ettikleri silâhl› kuvvetlerin müsaadesini alm›fl bulun-
mak flartiyle, askerî, uçaklar›n sivil mürettebat›, harp muha-
birleri, müteahhitler, askerin esbab› istirahat›n› temine me-
mur çal›flma birlik veya hizmetlerinin mensuplar› gibi, silâh-
l› kuvvetlere do¤rudan do¤ruya dahil olmamakla beraber bu
kuvvetlere refakat eden flah›slar,
5. Kumandanlar, pilotlar ve namzetler dahil olmak üzere, ihtilâ-
fa dahil taraflar›n devletler hukukunun sair hükümlerine gö-
re daha müsaadekâr bir muameleden istifade etmeyen deniz
filolar› mürettebat› ile sivil havac›l›k mürettebat› mensuplar›,
 31

6. Aç›kça silâh tafl›mak ve harp kanunlariyle adetlerine riayet

etmek kaydiyle, düflman›n yaklaflmas› üzerine muntazam si-
lâhl› kuvvetler halinde teflekküle vakit bulamadan istilâ kuv-
vetleriyle mücadele etmek üzere kendiliklerinden silâha sar›-
lan iflgal edilmemifl bir ülkenin ahalisi.
Madde 14 - Muharip bir taraf›n her harp gemisi, yaral›lar›n ve hastala-
r›n s›hhî halleri bunlar›n teslimine müsait olmak ve harp gemisin-
de bunlar›n kâfi derecede tedavilerini temin edecek tesisat bulun-
mak kaydiyle, tabiiyetleri ne olursa olsun gerek askerî hastane ge-
milerinde, yard›m cemiyetleri veya eflhasa ait hastane gemilerinde,
gerek ticaret gemilerinde, yatlarda ve deniz nakil vas›talar›nda bu-
lunan yaral›lar›n, hastalar›n ve deniz kazazederinin teslimini iste-
yebileceklerdir.
Madde 15 - Bitaraf bir harp gemisine veya bitaraf bir askerî uça¤a ya-
ral›lar, hastalar veya deniz kazazedeleri al›nmas› halinde, devletler
hukuku bunu amir bulunmakta ise bunlar›n yeniden harp hare-
ketlerine ifltirak ettirilmemeleri esbab› istikmal edilecektir.
Madde 16 - 12 nci maddenin hükümleri mahfuz kalmak kaydiyle, bir
muharibin has›m eline düflen yaral›lar›, hastalar› ve deniz kazaze-
deleri harp esiri olacaklar ve haklar›nda devletler hukukunun harp
esirlerine mütedair kaideleri tatbik olunacakt›r. Bunlar›n ahval ve
fleraite göre muhafaza m›, memleketin bir liman›na, bitaraf bir li-
mana m› ve hatta hasm›n bir liman›na sevklerimi lâz›m gelece¤ine
karar vermek onlar› ele geçirene terettüp edecektir. Bu son halde,
bu suretle memleketlerine iade edilen harp esirleri harbin deva-
m›nca hizmet edemeyeceklerdir.
Madde 17 - Mahallî idarenin muvafakatiyle bitaraf bir limana ç›kar›la-
cak olan yaral›lar, hastalar veya deniz kazazedeleri, bitaraf devlet-
le muharip devletler aras›nda hilâf›na bir anlaflma olmad›kça bita-
raf devlet taraf›ndan, devletler hukuku icabat›ndan oldu¤u takdir-
de yeniden harp hareketlerine ifltirak edemeyecekleri bir surette
muhafaza olunacaklard›r.
Hastane ve enternöman masraflar›, yaral›lar›n, hastalar›n veya de-
niz kazazedelerinin mensup olduklar› devlete ait olacakt›r.
Madde 18 - Her muharebeden sonra, ihtilâfa dahil taraflar deniz kaza-
zedelerinin, yaral›lar›n v,s hastalar›n aran›l›p toplat›lmalar›, ya¤-
maya ve kötü muamelelere karfl› korunmalar›, onlara lüzumlu te-
davinin temini, ölülerin araflt›r›lmas› ve soyulmalar›n›n önlenebil-
mesi için mümkün olan bütün tedbirleri gecikmeden alacaklard›r.
32

Ahval buna imkân verdi¤i her zaman, ihtilâfa dahil taraflar muha-
saraya veya çember içine al›nm›fl bulunan bir bölgedeki yaral›larla,
hastalar›n deniz yolundan tahliyeleri ve s›hhiye memurlariyle dinî
memurlar›n ve s›hhî levaz›m›n mezkür bölgeye imrar› için mahallî
anlaflmalar akdedeceklerdir.
Madde 19 - ‹htilâfa dahil taraflar, has›m taraftan ellerine düflen deniz
kazazelerinin, yaral›lar›n, hastalar›n ve ölülerin teflhisine elverecek
bilcümle unsurlar› en k›sa zamanda tescil ile mükellef olacaklard›r.
Bu malûmat, mümkünse afla¤›daki hususlar› ihtiva edecektir:
a) Tabi bulunduklar› devletin ad›;
b) Mürettepleri veya sicil numaralar›;
c) Soyadlar›;
d) Küçük isim veya isimleri;
e) Do¤um tarihleri;
f) Hüviyet kart›nda veya plâkas›nda yaz›l› sair malumat;
g) Esir al›nd›klar› veya öldükleri tarih ve mahal;
h) Yaralara, hastal›¤a veya ölüm sebebine mütedair malû-
mat.
Yukarda zikredilen malûmat, harp esirlerine yap›lacak muameleye
mütedair 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmesinin 122 nci
maddesinde derpifl edilen istihbarat bürosuna mümkün olan en k›-
sa zamanda yollanacak ve mezkûr büro, hami devlet harp esirleri
merkez ajans› vaz›tasiyle bu harp esirlerinin tabi bulunduklar› dev-
lete bildirilecektir.
‹htilâfa dahil taraflar, ölüm ilmuhaberlerini veya usulen tasdik
edilmifl ölü listelerini tespit ederek, bundan evvelki bentte gösteri-
len yoldan birbirlerine bildireceklerdir. ‹htilâfa dahil taraflar, çift
hüviyet plâkas›n›n yar›s›n›, yahut tek ise plakas›n›n kendisini, va-
siyetnameleri, ölülerin ailesi bak›m›ndan ehemmiyeti bulunan sair
vesikalar›, paralar› ve alelûmum ölülerin üstünde bulunup haddi-
zat›nda k›ymetli olan veya hissi bak›mdan k›ymet arzeden bütün
eflyay› toplayacaklar, yine ayn› büro delâletiyle birbirlerine gönde-
receklerdir. Gerek bu eflya, gerek teflhis edilemeyen eflya, sahipleri
olan müteveffan›n hüviyetini tespit için lüzumlu bütün tefsilât›
muhtevî bir beyanname ile paketin tam bir müfredat cetveli tefrik
edilerek, mühürlü bir paket içinde yollanacakt›r.
Madde 20 - ‹htilâfa dahil taraflar, ahval ve fleraitin verdi¤i bütün imkân
 33

nispetinde ölülerin denize ilka edilmelerinen evvel, ölümün tespiti,

hüviyetin tayini ve bu hususta malumat verilebilmesi için cesetle-
rin dikkatle ve kabilse t›bbî muayeneden geçirilmesini temin ede-
ceklerdir. fiayet çift bir hüviyet plâkas› kullan›lm›fl bulunuyorsa,
bu plâkan›n yar›s› ceset üzerinde kalacakt›r.
Ölülerin karaya ç›kar›lm›fl olmas› halinde, seferdeki silahl› kuvvet-
lere mensup yaral›larla, hastalar›n halini ›slaha matuf 12 A¤ustos
1949 tarihli Cenevre Sözleflmesinin hükümleri tatbik olunacakt›r.
Madde 21 - ‹htilâfa dahil taraflar, gerek yaral›lar›n, hastalar›n ve deniz
kazazedelerinin gemilere kabul edilerek tedavileri, gerek ölülerin
toplat›lmas› için, bitaraf ticaret gemileri, yatlar ve deniz nakil vas›-
talar› süvarilerinin hamiyet ve merhametlerine müracaat edebile-
ceklerdir.
Gerek bu davete icabet edecek, gerek yaral›lar›, hastalar› ve deniz
kazazedelerini kendiliklerinden toplayacak olan her nevi gemiler,
bu yard›m iflinin ifas› için hususî bir himayeye ve kolayl›klara maz-
har olacaklard›r.
Bu gemiler, bu yolda bir nakil sebebiyle hiç bir veçhile zaptedileme-
yeceklerdir; ancak, kendilerine hilâf›na vaitlerde bulunulmad›kça,
bitarafl›¤› ihlâl mahiyetindeki hareketlerinden dolay› zaptedilmele-
ri mümkün kalacakt›r.

FASIL III
HASTANE GEM‹LER‹

Madde 22 - Askerî hastane gemilerine, yani, bilhassa ve münhas›ran ya-

ral›lara, hastalara ve deniz kazazedelerine yard›mda bulunmak ve
bunlar› tedavi etmek maksadiyle infla veya teçhiz edilmifl olan ge-
milere hiç bir halikârda taarruz olunamayaca¤› gibi, bunlar müsa-
dere de edilemeyecektir, fakat kullan›lmalar›ndan on gün evvel
isimleri ve vas›flar› ihtilâfa dahil taraflara tebli¤ olunmak flartiyle
bunlar her zaman hürmet ve himayeye mazhar olacaklard›r.
Tebli¤de dercolunacak vas›flar meyan›nda, müseccel gayrisafi toni-
lâto miktar›, k›çtan pruvaya kadar olan uzunluk ve direklerle ba-
calar›n say›lar› gösterilecektir.
Madde 23 - Seferdeki silâhl› kuvvetlere mensup yaral›larla hastalar›n
halini ›slaha matuf 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmesi da-
34

iresinde himayeye müstahak olup sahilde mevcut bulunan tesisle-

re denizden taarruz olunamayacak ve bunlar bombard›mana tabi
tutulamayacaklard›r.
Madde 24 - K›z›lhaç millî cemiyetleri, resmen tan›lm›fl yard›m cemiyet-
leri veya hususî flah›slar taraf›ndan kullan›lan hastane gemileri,
tabi olduklar› muhas›m taraf bunlar› resmen tavzif etmifl ise ve teb-
li¤ keyfiyeti hakk›ndaki 22 nci madde hükümlerine riayet edilmifl
ise askerî hastane gemileri gibi himayeye mashar ve müsadereden
muaf olacaklard›r.
Bu gemiler, salâhiyetli makam taraf›ndan verilmifl ve teçhizleri ile
hareketleri aras›nda mezkûr makam›n murakabesine tabi tutul-
mufl olduklar›n› nat›k bir vesikay› hamil olmal›d›rlar.
Madde 25 - K›z›lhaç Millî Cemiyetleri, resmen tan›lm›fl yard›m cemiyet-
leri veya bitaraf memleketlere mensup hususî flah›slar taraf›ndan
kullan›lan hastane gemileri, kendi hükümetlerinin önceden al›n-
m›fl muvafakatiyle ihtilâfa dahil taraflardan birinin müsaadesiyle o
taraf›n idaresine tevzi edilmifl olmak flartiyle ve tebli¤ keyfiyetine
müdair 22 nci madde hükümlerine riayet edilmifl bulunmak kay-
diyle, askerî hastane gemileri gibi himayeye mazhar ve müsadere-
den muaf olacaklard›r.
Madde 26 - 22, 24 ve 25 nci maddelerde derpifl olunan himaye, harekât
yerleri nereleri olursa olsun, her tonajdan hastane gemileriyle bun-
lar›n tahlisiye sandallar› hakk›nda cari olacakt›r. fiu kadar ki, aza-
mî rahat ve emniyeti temin etmek üzere, ihtilâfa dahil, yaral›lar›n,
hastalar›n ve deniz kazazedelerinin uzun mesafelere ve aç›k deniz-
de nakillerinde ancak gayri safi 2.000 tondan fazla su çeken hasta
gemileri kullanmaya gayret edeceklerdir.
Madde 27 - 22 ve 24 ncü maddelerde derpifl edilen ayn› flartlar dahilin-
de, devlet veya resmen tan›lm›fl yard›m emniyetleri taraf›ndan sa-
hil tahlisiye ameliyelerinde kullan›lan tekneler de harekât zaruret-
lerinin müsaadesi nispetinde hürmet ve hamiyeye mazhar olacak-
lard›r.
Bu deniz nakil vas›talar› taraf›ndan münhas›ran insanî vazifeleri-
nin ifaas› için kullan›lan sabit sahil tesisleri hakk›nda da ayn› hü-
küm imkân nispetinde cari olacakt›r.
Madde 28 - Harp gemileri üzerinde muharebe vukuu halinde revirlere
imkân nispetinde hürmet edilecek ve bunlar esirgenecektir. Bu re-
virlerle malzemeleri harp kanunlar›na tabi kalacaklarsa da, yaral›-
larla hastalara lüzumlu olduklar› müddetçe baflka cihetlere tahsis
 35

olunamayacaklard›r. fiu kadar ki, bunlar› eline geçirmifl olan ku-

mandan, mübrem askeri zaruretler halinde ifllerinde tedavi gören
yaral›larla hastalar› evvel emirde emniyete al›nd›ktan sonra bunla-
r› baflka cihetlere tahsis edebilecektir.
Madde 29 - Düflman eline düflen bir limanda bulunan her hastane ge-
misinin oradan ç›kar›lmas›na izin verilecektir.
Madde 30 - 22, 24, 25 ve 27 nci maddelerde yaz›l› gemilerle deniz nakil
vas›talar›, tabiiyet tetkik etmeksizin yaral›lara, hastalara ve deniz
kazazedelerine yard›mda bulunacaklard›r.
Yüksek Akid Taraflar, bu gemilerle deniz nakil vas›talar›n› hiç bir
askerî maksatla kullanmamay› taahhüt ederler.
Bu gemilerle deniz nakil vas›talar› muhariplerin hiç bir veçhile ha-
rekât›n› iflgal etmemekle mükelleftirler.
Muharebeden gerek evvel gerek sonra hareketlerinin muhatara ve
tehlikeleri kendilerine raci olacakt›r.
Madde 31 - ‹htilâfa dahil taraflar, 22, 24, 25 ve 27 nci maddelerde yaz›-
l› gemilerle deniz nakil vas›talar› üzerinde murakabe ve teftifl hak-
k›n› haiz olacaklard›r. Mezkûr taraflar, bu gemilerle deniz nakil va-
s›talar›n›n iflbirli¤ini red, onlara uzaklaflmalar›n› ve muayyen bir
rota almalar›n› emir, telsiz ve sair muhabere vas›talar›n›n istimali-
ni tanzim edebilecekleri gibi ahvalin vahameti icabettirdi¤i takdir-
de onlar› muayeneleri an›ndan itibaren en çok yedi gün müddetle
al›koyabilirler.
‹htilâfa dahil taraflar gemilere muvakkaten bir komiser koyabilir-
ler;
Bu komiserin vazifesi bundan evvelki bent hükmünce verilmifl olan
emirlerin infaz›n temine münhas›r olacakt›r.
‹mkân elverdi¤i nispette, ihtilâfa dahil taraflar hastane gemilerinin
seyir defterine, verecekleri emirleri hastane gemisi süvarisinin an-
layabilece¤i bir dilde yazacaklard›r.
‹htilâfa dahil taraflar, ya tek tarafl› olarak, yahut hususî bir anlafl-
ma yoliyle, kendilerine ait bulunan hastane gemilerine iflbu Sözlefl-
me hükümlerine s›k› s›k›ya riayet olundu¤unu tespit edecek bita-
raf müflahitler bindirebileceklerdir.
Madde 32 - 22, 24, 25 ve 27 nci maddelerde yaz›l› gemiler, bitaraf bir li-
manda kalmalar› bak›m›ndan harp gemilerine mümasil say›lamaz-
lar.
36

Madde 33 - Hastane gemisi haline ifra¤ olunmufl ticaret gemileri muha-

samat›n devam› müddetince baflka bir cihete tahsis edilemeyecek-
lerdir.
Madde 34 - Hastane gemileriyle gemi revirlerine hak olarak tan›lan hi-
maye, ancak bu himayeden istifade ile insanî vazifeler d›fl›nda düfl-
mana muz›r olan fiiller ifllenmesi halinde zail olabilecektir. fiu ka-
dar ki, ancak lüzum görülecek bilûmum hallerde kâfi bir mehil ve-
rilerek bir ihtar yap›lmas› ve bu ihtara itibar olunmamas› halinde
bu himaye zail olacakt›r.
Bilhasa, hastane gemileri gerek telsizle, gerek sair vas›talarla yapa-
caklar› muhabereler için flifre bulunduramaz ve kullanamazlar.
Madde 35 -
1. Hastane gemileri veya gemi reviri personelinin silâhl› olmas›
veya intizam›n muhafazas› veya kendisinin veya yaral›lariyle
hastalar›n›n müdafaas› için silâh kullanmas›,
2. Gemide münhas›ran seyrüseferi veya muvasalay› temine
mahsus cihazlar›n mevcudiyeti,
3. Hastane gemilerinde veya gemi revirlerinde yaral›lardan, has-
talardan ve deniz kazazedelerinden al›nm›fl olup henüz alâ-
kal› servislere teslim edilmemifl tafl›nabilir silâhlar ve mühim-
mat bulunmas›,
4. Hastane gemileriyle revirlerinin veya personelinin insanî fa-
aliyeti sivil yaral›, hasta ve deniz kazazedelerine teflmil edil-
mesi,
5. Hasta gemilerinin mutat olarak kendilerine lüzumlu olanlara
ilâveten s›rf s›hhî vazifelere mürettep malzeme ve personel ta-
fl›mas›, hastane gemilerini veyâ gemi revirlerini kendilerine
hak olarak tan›lan himayeden mahrum ettirecek birer sebep
say›lamayacakt›r.

FASIL IV
MEMURLAR

Madde 36 - Hastane gemilerinin dinî, t›bbî personeli ile hastane perso-

neli ve tayfalar›, hürmet ve himayeye mazhar olacaklard›r; bunlar,
mezkûr gemilerde yaral›lar ve hastalar bulunsa da, bulunmasa da,
 37

gemilerin hizmetinde bulunduklar› müddetçe esir al›namayacak-

lard›r.
Madde 37 - 12 ve 13 ncü maddelerde yaz›l› flah›slar›n t›bbî ve ruhanî
hizmetlerine tahsis edilmifl olup düflman eline düflen dinî, t›bbî me-
murlarla hastane memurlar› hürmet ve himayeye mazhar olacak-
lard›r; yaral›lar›n ve hastalar›n tedavileri için lüzum oldu¤u müd-
detçe bu memurlar vazifelerine devam edeceklerdir. Bundan sonra,
mezkûr memurlar› elinde tutan baflkumandan, imkân görür gör-
mez kendilerini geri yollayacakt›r. Memurlar gemiyi terkederlerken
flahsi mallar› olan eflyay› al›p götürebileceklerdir.
fiu kadar ki, harp esirlerinin s›hhî veya ruhanî ihtiyaçlar› için bu
memurlardan bir k›sm›n› flayet al›koymak lâz›mgelirse, bunlar› bi-
ran evvel karaya ç›karmak üzere icabeden bütün tedbirler al›na-
cakt›r.
Al›konulan memurlar karaya ç›kar›ld›ktan sonra, seferdeki silâhl›
kuvvetlere mensup yaral›larla hastalar›n halini ›slaha matuf 12
A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmesinin hükümlerine tabi ola-
caklard›r.

FASIL V
SIHH‹YE NAK‹L VASITALARI

Madde 38 - Bu maksatla isticar edilmifl olan gemiler, seyahat flartlar›

has›m devlete bildirilmek ve onun taraf›ndan kabul edilmek kay-
diyle, ancak silâhl› kuvvetlere mensup yaral›larla hastalar›n teda-
visine veya hastal›klar›n önlenmesine münhas›ran tahsis edilmifl
malzemenin nakline mezundurlar. Has›m devlet, bunlar› muayene
etmek hakk›n› haiz olacak, fakat gemileri zapt ve tafl›nan malzeme-
yi müsadere edemeyecektir.
‹htilâfa dahil taraflar aras›nda mutabakat suretiyle, naklolunan
malzemenin murakabesi maksadiyle bu gemilere bitaraf müflahit-
ler yerlefltirilebilecektir. Bu maksatla, malzemeye kolayca eriflilmek
imkân› verilmelidir.
Madde 39 - S›hhiye hava tafl›tlar›, yani münhas›ran yaral›lar›n, hasta-
lar›n ve deniz kazazedelerinin tahliyesi ve s›hhiye memurlariyle s›h-
hî levaz›m›n naklinde kullan›lan hava tafl›tlar› taarruza hedef ola-
mayacaklâr ve ihtilâfa dahil alâkal› taraflar aras›nda sarahaten ka-
rarlaflacak yüksekliklerde, saatlerde ve güzergâhlar› takiben yapa-
38

caklar› uçufllar esnas›nda, ihtilâfa dahil taraflar bunlara iliflemeye-

ceklerdir.
Mezkûr uçaklar›, millî renklerinin yan›bafl›nda, alt, üst ve yan ta-
raflar›nda 41 nci maddede yaz›l› alâmeti farikay› görülecek surette
tafl›yacaklard›r. Uçaklar, muhasamat›n gerek bafllang›c›nda, gerek
devam› s›ras›nda, ihtilâfa dahil taraflar aras›nda bilmutabakata
tespit edilecek baflkaca her türlü iflaret veya teflhis vas›tasiyle teç-
hiz olunacaklard›r.
Hilâf›na bir mutabakat hâs›l olmad›kça, düflman ülkesi veya düfl-
man iflgalinde bulunan ülkeler üzerinde uçmak yasak olacakt›r.
S›hhiye uçaklar›, karaya veya denize inmeleri z›mn›nda vâki olacak
her ihtara itaat etmekle mükellef olacaklard›r. Bu suretle karaya
veya denize inmek zarureti hâs›l oldu¤u takdirde, uçak içinde bu-
lunanlarla birlikte, yap›lacak muayeneyi mütaakip tekrar uçabile-
cektir.
Düflman ülkesinde veya düflman iflgalinde bir ülkede karaya veya
denize âr›zî olarak inilmesi halinde, yaral›lar, hastalar ve deniz ka-
zazedeleri ile uçak mürettebat› harp esiri olacaklard›r. S›hhiye me-
murlar›na 36 ve 37 nci maddeler mucibince muamele edilecektir.
Madde 40 - ‹kinci bent hükümleri mahfuz kalmak kaydiyle, ihtilâfa da-
hil taraflar›n s›hhiye uçaklar›, bitaraf devletlerin ülkeleri üzerinde
uçabilirler ve zaruret halinde veya u¤ramak için orada karaya veya
denize inebilirler. Bu uçaklar, evvel emirde bitaraf devletlere ülke-
lerinin üzerinden uçacaklar›n› ihbar ve kara veya denize inmeleri
z›mn›nda yap›lacak her ihtara itaat etmekle mükellef olacaklard›r.
Uçaklar, ancak ihtilâfa dahil taraflarla alâkal› bitaraf devletler ara-
s›nda sarahaten kararlaflacak yüksekliklerde, saatlerde ve güzer-
gâhlar› takiben yapacaklar› uçufllar esnas›nda taarruzdan masun
olacaklard›r.
fiu kadar ki bitaraf devletler, kendi ülkeleri üzerinde s›hhiye uçak-
lar›n›n uçmas› veya buralara inmesi hususlar›nda flartlar veya tak-
yitler koyabileceklerdir. Ledelicap konulacak olan bu flartlar ve tak-
yitler, ihtilâfa dahil bilcümle taraflar hakk›nda seyyanen cari ola-
cakt›r.
Bir s›hhiye uça¤› taraf›ndan mahallî idarenin muvafakatiyle bitaraf
bir ülkede karaya ç›kar›lan yaral›lar, hastalar veya deniz kazazede-
leri, bitaraf devlet ile ihtilâfa dahil taraflar aras›nda ihtilâf›na bir
anlaflma olmad›kça, devletler hukuku icabettirdi¤i takdirde bir da-
ha harp harekât›na ifltirak etmemeleri teminen bitaraf devletçe tu-
 39

tulacaklard›r. Hastane ve enternöman masraflar›, yaral›lar›n, has-

talar›n ve deniz kazazedelerinin mensup bulunduklar› devlete ait
olacakt›r.

FASIL VI
ALÂMET‹ FAR‹KA

Madde 41 - Salâhiyetli askerî idarenin murakabesi alt›nda, bayraklar-

da, sediyelerde ve s›hhiye hizmetine ba¤l› bulunan bilcümle leva-
z›m üzerinde, beyaz zemin üzerinde K›z›lhaç iflareti bulunacakt›r.
fiu kadar ki, K›z›lhaç yerine alâmeti farika olarak öteden beri beyaz
zemin üzerine K›z›lay veya K›z›larslan ve Günefl kullanmakta bulu-
nan memleketler hakk›nda, iflbu Sözleflme medlûlüne göre mezkûr
iflaretler de muteber olacakt›r.
Madde 42 - 36 ve 37 nci maddelerde yaz›l› memurlar, sol kola tespit edil-
mifl olarak, askerî idarece verilmifl ve damgalanm›fl, alâmeti farika-
y› muhtevi, rutubete mukabil bir kolba¤› tafl›yacaklard›r.
Bu memurlar, 19 ncu maddede yaz›l› hüviyet plâkas›ndan maada,
alâmeti farikay› muhtevî hususî bir hüviyet kart› da tafl›yacaklard›r.
Bu kart, rutubete mukavim ve cebe s›¤acak ebatta olacakt›r. Kart,
alâkadar›n millî dilinde yaz›l› olacak, en az ad›n› ve soyad›n›, do¤um
tarihini rütbesini ve sicil numaras›n› ihtiva edecektir. Kart,alâkada-
r›n iflbu Sözleflme ile bahflolunan himayeye müstehak bulundu¤u-
nu tevsik edecektir. Kartta sahibinin foto¤raf› ve bundan baflka ya
mühürü, ya parmak izi, yahut bunlar›n her ikisi bir arada buluna-
cakt›r. Kart, askerî idarenin so¤uk damgas›n› tafl›yacakt›r.
Hüviyet kart› her orduda yeknesak ve Yüksek Âkid Taraflar›n ordu-
lar›nda mehmaemken ayn› tipte olacakt›r. ‹flbu Sözleflmeye misal
olarak ba¤l› bulunan nümune, taraflarca örnek ittihaz olunabile-
cektir. Taraflar, muhasarrat›n bafllang›c›nda, kulland›klar› modeli
birbirlerine bildireceklerdir. Her hüviyet kart›, biri sahibinin devle-
ti taraf›ndan muhafaza olunmak üzere mümkünse en az iki nüsha
olarak tanzim edilecektir.
Hiç bir halde, yukarda zikri geçen memurlar ve iflaretlerinden ve
hüviyet kartlar›ndan ne de kolba¤›n› tafl›mak hakk›ndan mahrum
edilmeyeceklerdir. Memurlar, bunlar› kaybetmeleri halinde, hüviyet
kart›n›n ikinci bir nüshas›n› ve iflaretlerin yenilerini almak hakk›-
n› haiz olacaklard›r.
40

Madde 43 - 22, 24, 25 ve 27 nci maddelerde yaz›l› gemilerle deniz nakil

vas›talar›, afla¤›daki flekilde tefrik ve temyiz edileceklerdir:
a) Bütün d›fl sat›hlar› beyaz olacakt›r,
b) Gövdenin her iki yan›na ve ufkî sat›hlara koyu k›rm›z›
renkte havadan ve denizden daha iyi seçilmelerini temin
edecek flekilde bir veya birkaç k›z›lhaç tersim edilecektir.
Bilûmum hastane gemileri millî band›ralar›n› ve bundan baflka, fla-
yet bitaraf bir devlete mensup iseler, ihtilâfa dahil olup idaresine
verilmifl bulunduklar› taraf›n band›ras›n› çekmek suretiyle kendi-
lerini tan›tacaklard›r.
Hastane gemilerinin tahlisiye sandallariyle sahil tahlisiye sandalara
ve s›hhiye hizmetinde kullan›lan bilûmum küçük tekneler, üzerine
iyice seçilecek surette koyu k›rm›z› ile k›z›lhaçlar resmedilmifl beyaz
renge boyanacaklar ve hastane gemileri için yukarda derpifl edilmifl
olan teflhis usulü alelûmum bunlar hakk›nda da cari olacakt›r.
Yukar›da zikri geçen ve haklar› olan himayeden gerek gece ve gün-
düz gerek görüfl imkân›n›n az oldu¤u havalarda istifade etmek ar-
zusunda bulunan gemilerle tekneler, ihtilâfa dahil olup elinde bu-
lunduklar› taraf›n muvafakatini almak kaydiyle boyalar›n›n ve alâ-
meti farikalar›n›n kâfi derecede seçilebilmesi için lüzumlu tedbirle-
ri almakla, mükellef olacaklard›r.
31 nci madde hükmüne istinaden düflman taraf›ndan muvakkaten
tutulan hastane gemileri; ihtilâfa dahil olup hizmetinde bulunduk-
lar› veya idaresini kabul etmifl olduklar› taraf›n band›ras›n› mayna
etmekle mükellef odacaklard›r.
Sahil tahlisiye sandallar›na, flamil devletin muvafakatiyle iflga1 al-
t›ndaki bir üstten faaliyete devam ettikleri takdirde, üstlerinden ay-
r›ld›klar›nda, ihtilâfa dahil alâkadar bilcümle taraflara önceden ha-
ber verilmek kaydiyle k›z›lhaç band›rasiyle birlikte kendi millî ban-
d›ralar›n› çekmek müsaadesi verilebilecektir.
‹flbu maddenin K›z›lhaç iflaretine taallûk eden bütün hükümleri,
41 nci maddede zikri geçen sair iflaretler hakk›nda da caridir.
‹htilâfa dahil taraflar, iflbu maddede yaz›l› gemilerle teknelerin tefl-
hisini kolaylaflt›rmak üzere, istifade edebilecekleri en modern usul-
leri kullanmak hususunda her zaman aralar›nda bir anlaflmaya
varmaya gayret edeceklerdir.
Madde 44 - 43 ncü maddede yaz›l› alâmeti farikalar, beynelmilel baflka
bir andlaflma veya ihtilâfa dahil alâkadar bütün taraflar aras›nda
 41

mutabakat halleri mahfuz kalmak kaydiyle, gerek sulh zaman›nda

gerek harp zaman›nda ancak o maddede zikri geçen gemilerin tef-
rik veya himayesi için kullan›labilecektir.
Madde 45 - Yüksek Akid Taraflardan mevzuatlar› flimdiki halde buna
kifayet etmeyenler, 43 ncü maddede yaz›l› alâmeti farikalar›n suis-
timalini önlemek veya tenkil etmek gayesiyle lüzumlu tedbirleri
alacaklard›r.

FASIL VII
SÖZLEfiMEN‹N ‹CRASI

Madde 46 - ‹htilâfa dahil her taraf baflkumandanlar› delâletiyle bundan

evvelki maddelerin teferruatiyle icras›na ve derpifl edilmemifl halle-
rin icab›na, iflbu Sözleflmenin umumî prensiplerine tevfikan teves-
sül edecektir.
Madde 47 - Sözleflmenin himaye eyledi¤i yaral›lara, hastalara, deniz ka-
zazedelerine, gemilere veya levaz›ma kafl› misilleme tedbirleri mem-
nudur.
Madde 48 - Yüksek Akid Taraflar, iflbu Sözleflme prensiplerini halk›n
heyeti umumiyesine, bu arada hassaten muharip silâhl› kuvvetle-
re, s›hhiye memurlar›na, dinî memurlara tan›tmak maksadiyle ge-
rek sulh zaman›nda gerek harp zaman›nda sözleflmenin metnini
kendi memleketlerinde imkân elverdi¤i kadar fazla neflir ve tamim
etme¤i ve bu cümleden olarak sözleflmeyi askerî ve mümkünse si-
vil tedrisat programlar›na geçirmeyi taahhüt ederler.
Madde 49 - Yüksek Akid Taraflar ‹sviçre Federal Meclisi vas›tasiyle ve
muhasamat zaman›nda hami devletler vas›tasiyle iflbu Sözleflme-
nin resmî tercümelerini ve sözleflmenin tatbik›n› temin etmek üze-
re kabul edecekleri kanun ve nizamnameleri birbirlerine tevdi ede-
ceklerdir.

FASIL VIII
SU‹‹ST‹MALLER‹N VE ‹HLÂL F‹‹LLER‹N TENK‹L‹

Madde 50 - Yüksek Akid Taraflar, iflbu Sözleflme hükümlerinden her-

hangi birini a¤›r surette ihlâl eden ve bundan sonraki maddede ta-
rif edilen fiilleri ilerleyen veya ilerlenmesini emreden flah›slar hak-
42

k›nda tatbik olunacak münasip ceza müeyyidelerinin tespiti z›m-

n›nda lüzumlu bütün teflrii tedbirleri almay› taahhüt eder.
Her Yüksek Akid Taraf, bu a¤›r ihlâl fiillerinden herhangi birini ifl-
letmekten veya ifllenilmesini emretmekten maznun flah›slar› ara-
makla ve tabiiyetleri ne olursa olsun bunlar› kendi mahkemelerine
vermekle mükellef olacakt›r. Her Akid Taraf tercih ederse ve kendi
mevzuat›nda derpifl olunan flartlara göre, takibat ile alâkal› di¤er
bir Akid Taraf mezkür flah›slar aleyhine kâfi itham sebepleri topla-
m›fl oldu¤u takdirde bu flah›slar› muhakeme edilmek üzere o Akid
Tarafa teslim edebilecektir.
Her Akid Taraf, bundan sonraki maddede tarif edilen a¤›r ihlal fiil-
lerinden gayri iflbu Sözleflmeye mugayir olan fiillere nihayet vermek
üzere lüzumlu tedbirleri alacakt›r.
Bilûmum hallerde, itham olunan flah›slar harp esirlerine yap›lacak
muameleye mütedair 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmesi-
nin l05 nci ve mütaakip maddelerinde yaz›l› olanlardan afla¤› olma-
mak üzere muhakeme usulü ve müdafaa hürriyeti teminat›ndan is-
tifade edeceklerdir.
Madde 51 - Bundan evvelki maddede yaz›l› a¤›r ihlâller, Sözleflmenin hi-
maye etti¤i flah›slara veya emvale karfl› ifllenmesi halinde afla¤›da-
ki fiillerden herhangi birini tazammun edenlerdir: kasten adam öl-
dürme, iflkence veya gayri insani muameleler, ezcümle biyolojik
tecrübeler, kasten büyük ›st›raplara sebep olmak keyfiyeti, vücut
bütünlü¤üne veya s›hhate a¤›r tecavüzler, askeri zaruret sebebiyle
mahzur olmayan gayri meflru ve keyfi olarak genifl ölçüde emval
tahrip ve gasb›.
Madde 52 - Hiç bir Akid Taraf, bundan evvelki maddede yaz›l› ihlâl fiil-
leri dolay›siyle kendisine veya di¤er bir Akid Tarafa terettüp eden
mesuliyetlerden ne kendisini, ne di¤er bir Akid Taraf› tebriye ede-
mez.
Madde 53 - ‹htilafa dahil bir taraf›n talebi üzerine, Sözleflmenin ihlâli
mahiyetinde oldu¤u gibi iddia olunan her fiil hakk›nda alâkal› ta-
raflarca tespit edilecek flekilde tahkikat aç›lacakt›r.
Tahkikat usulü üzerinde bir mutabakat has›l olmamas› halinde,
taraflar bir hâkem intihab›nda anlaflacaklar ve bu hakem takip
olunacak usul hakk›nda karar verecektir.
‹hlâl fiilinin tespitini müteakip, ihtilâfa dahil taraflar bu fiile niha-
yet verecekler ve onu biran evvel tenkil edeceklerdir.
 43

N‹HAÎ HÜKÜMLER

Madde 54 - ‹flbu Sözleflme Frans›zca ve ‹ngilizce olarak tanzim edilmifl-

tir. Her iki metin ayn› derecede muteberdir. ‹sviçre Federal Meclisi,
Sözleflmenin Rusça ve ‹spanyolca resmî tercümelerini yapt›racakt›r.
Madde 55 - Bugünün tarihini tan›yacak olan iflbu Sözleflme, 21 Nisan
1949’da Cenevre’de akdedilen konferansta temsil edilen devletlerle,
bu konferansta temsil edilmemifl olup 1906 Cenevre Sözleflmesi
prensiplerinin deniz harbine intibak ettirilmesine matuf 18 Ekim
1907 tarihli X ncu La Haye Sözleflmesine veya seferdeki silâhl› kuv-
vetlere mensup yaral›larla hastalar›n halini ›slaha matuf 1864,
1906 veya 1929 tarihli Cenevre Sözleflmelerine ifltirak eden devlet-
ler nam›na 12 fiubat 1950 tarihine kadar imza olunmak lâz›md›r.
Madde 56 - ‹flbu Sözleflme imkân has›l olur olmaz tasdik ve tasdik se-
netleri Bern’e tevdii olunacakt›r.
Her tasdik senedinin tevdiinde bir zab›t barakas› tanzim olunarak
bunun musaddak bir sureti ‹sviçre Federal Meclisi taraf›ndan Söz-
leflmenin namlar›na imzalanm›fl veya iltihak› tebli¤ olunmufl bu-
lundu¤u bilûmum devletlere tevdi olunacakt›r.
Madde 57 - ‹flbu Sözleflme, en az iki tasdik senedi tevdi olunduktan al-
t› ay sonra meriyete girecektir.
Onu müteakip, Sözleflme, Yüksek Akid Taraflar›n her biri için o Ta-
rafa ait tasdik senedinin tevdiinden alt› ay sonra meriyete girecek-
tir.
Madde 58 - ‹flbu Sözleflme, Yüksek Âkid Taraflar aras›ndaki münase-
betlerde 1906 tarihli Cenevre Sözleflmesi prensiplerinin deniz har-
bine intibak ettirilmesine mütedair 18 Ekim 1907 tarihli X ncu La
Haye Sözleflmesinin yerine kaim olmufltur.
Madde 59 - ‹flbu Sözleflme, meriyete girdi¤i tarihten itibaren, namlar›na
bu Sözleflmenin imzalanmam›fl oldu¤u her devletin iltihak›na aç›k
bulunacakt›r.
Madde 60 - ‹ltihaklar, ‹sviçre Federal Meclisine yaziyle tebli¤ olunacak
ve mezkur meclisin eline vard›klar› tarihten alt› ay sonra muteber
olacaklard›r.
‹sviçre Federal Meclisi iltihak keyfiyetini, namlar›na, Sözleflmenin
imzalanm›fl veya iltihak keyfiyetinin tebli¤ edilmifl oldu¤u bilûmum
devletlere bildirilecektir.
44

Madde 61 - 2 nci ve 3 ncü maddelerde derpifl edilen vaziyetler, ihtilâfa

dahil taraflarca muhasamat›n veya iflgalin bafllang›c›ndan evvel ve-
ya hemen sonra tebli¤ olunan tasdik senetlerinin veya tebli¤ olu-
nan iltihaklar›n›n derhal muteber olmas›n› mucip olacakt›r. ‹sviçre
Federal Meclisi, ihtilâfa dahil taraflardan al›nan tasdik veya iltihak-
lar› en süratli yoldan tebli¤ edecektir.
Madde 62 - Yüksek Akid Taraflardan her biri iflbu Sözleflmeyi feshet-
mekte muhtar olacakt›r.
Feshin ihbar› keyfiyeti, ‹sviçre Federal Meclisine, yaz›yla tebli¤ olu-
nacakt›r. Mezkûr Meclis tebli¤i bilûmum Yüksek Akid Taraflar›n
hükümetlerine bildirecektir.
Feshin ihbar› keyfiyeti ‹sviçre Federal Meclisine tebli¤ olunduktan
bir sene sonra muteber olacakt›r. fiu kadar ki, feshi ihbar eden dev-
letin bir ihtilâfa kar›flm›fl oldu¤u bir s›rada tebli¤ olunan bir fesih
ihbar›, sulh akdedildi¤i müddetçe ve herhalde bu Sözleflmenin hi-
maye etti¤i flah›slar›n serbest b›rak›lmas› ve yurtlar›na iadesi mu-
ameleleri ikmal edilmedi¤i müddetçe hiç bir veçhile muteber olma-
yacakt›r.
Feshin ihbar› keyfiyeti, yaln›z feshi ihbar eden devlet hakk›nda mu-
teber olacakt›r. Feshin ihbar›, ihtilâfa dahil taraflar›n medeni mil-
letler aras›nda müesses teamüllere dayanan devletler hukuku
prensiplerine, insaniyet kanunlar›na ve amme vicdan›n›n emirleri-
ne göre ifas›yle mükellef kalacaklar› vecibelere hiç bir veçhile tesir
etmeyecektir.
Madde 63 - ‹sviçre Federal Meclisi iflbu Sözleflmeyi Birleflmifl Milletler
Sekreterli¤ince tescil ettirilecektir.
‹sviçre Federal Meclisi, Birleflmifl Milletler Sekreterli¤ini iflbu Söz-
leflmeye mütaallik olarak alaca¤› bilcümle tasdik, iltihak, veya fe-
sih ihbarlar›ndan haberdar edecektir.
Tasdikanlilmekal, afla¤›da imzas› bulunanlar, her biri kendi salâhi-
yetnamesini tevdi eyledikten sonra iflbu Sözleflmeyi imzalam›fllar-
d›r.
Asl› ‹sviçre Konfederasyonu Evrak Mahsenine tevdi edilmek üzere
Cenevre’de 12 A¤ustos 1949 tarihinde Frans›z ve ‹ngiliz dilleriyle
tanzim olunmufltur. ‹sviçre Federal Meclisi Sözleflmeyi imza eden
devletlerin her birine ve Sözleflmeye iltihak edecek olan devletlere,
Sözleflmenin musaddak birer suretini gönderecektir.
 45

Afganistan nam›na : M. Osman Amiri

Arnavutluk Halk Cumhuriyeti
10 ncu maddehakk›nda merbut
itiraz kaydiyle nam›na : J. Malo
Arjantin nam›na : Merbut
ihtiraz kaydiyle : Güillermo A. Speroni
Bolivya nam›na : G. Medeiros
Brezilya nam›na : Joao Pinto da Silva - General
Floriano de Lima Brayner
Bulgaristan Halk Cumhuriyeti
nam›na : Merbut ihtiraz kaydiyle K. B. Svetlov
Kanada nam›na : Max H. Wershof
Seylân nam›na : V. Coomaraswamy
fiili nam›na : F. Cisternas Ortiz
Çin nam›na : Wu Nan- Ju
Kolombiya nam›na : Rafael Rocha Scloss
Küba nam›naa : J. de La Luz Leon
Danimarka nam›na : George Cohn - Paul Ispen - Bagge
M›s›r nam›na : A. K. Savfat
Ekuador nam›na : Alex Gustelu
‹spanya nam›na : Luis Calderon
Amerika Birleflik Devletleri Leland Harisson-Raymund
nam›na : J. Yinglig
Habeflistan nam›na : Gachaou Zelleke
Finlandiya nam›na : Reinhold Sveno
Fransa nam›na : G. Cahen - Salvador - Jacguinot
Avusturalya nam›na:Tastik Kaydiyle
Avusturya nam›na : Wilisann
Belçika nam›na : Maurice Bourquin
Byelorusya Sosyalist Cumhuriyeti
nam›na : (Rusça bir ibare ve imza)
Monako Prensli¤i nam›na : M. Loze
Nikaragua nam›na:‹stizan kaydiyle : Lifschitz
Norveç nam›na : Rolf Andersen
Yeni Zelânda nam›na : G. R. Laking
Pakistan nam›na : S. M. A. Faruki, M. G. - A. H. Shaikh
Paraguay nam›na : Conrad Fehr
Holanda nam›na : J. Boch de Rosenthal
Peru nam›na : Gonzale Pizarro
Filipin Cumhuriyeti nam›na : P. Sebastian
46
Polonya nam›na
Portekiz nam›na
Romanya Halk Cumhuriyeti
nam›na
Büyük Britanya ve fiimali
‹rlanda
Müttehit K›rall›¤› ad›na
Papal›k Makam› nam›na
El Salvador nam›na
‹sveç nam›na
K›ral›n›n tasdik› kaydiyle
Yunanistan nam›na
Guatemala nazn›na
Macaristan Halk Cumhuriyeti
nam›na
Hindistan nam›na
‹ran nam›na
‹rlanda Cumhuriyeti nam›na
‹srail nam›na
‹talya nam›na
Lübnan nam›na
Lichtenstein nam›na
Lüksamburg nam›na
Meksika nam›na
‹sviçre nam›na
Pasquier Ph. Zutter H. Meuli
Suriye nam›na
Çekoslovakya nam›na
Türkiye nam›na
Ukranya Sovyet Sosyalist
Cumhuriyeti nam›na
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler
Birli¤i nam›na
Uruguay nam›na
Venezüelâ nam›na
Yugoslavya Federal Halk
Cumhuriyeti nam›na
: Merbut ihtirazi kay›tlarla:
Julian Przybos
: Merbut ihtirâzi kay›tlarla:
G. Caldeira Coelho
: Merbut ihtiraz kaydiyle :
I. Dramgomir
Robert Craigie - H. A. Strutt
: W. H. Gardner
: Philippe Bernardini
: R. A. Bustamente
: Riksdag’›n tasvibiyle Haflmetlû ‹sveç
: Staffan Söderholm
: M. Pesmazoglou
: A. Dupont - Willemin
: Merbut ‹htiraz kay›tlariyle: Anna Kara
: D. B. Desai
: A. H. Meykadeh
: Sean Mac Bride
: Merbut ‹htiraz Kaydiyle: M. Kahany
: Giacinto Auiti - Ettro Baisrocchi
: Mikaouni
: Comte F. Wilczek
: J. Sturm
: Pedro de Alba - W. R. Castro
: Max Petitpierre - Plinio Bolla,
Col Div Du
: Omar El Djabri - A’ Gennaouni
: Merbut ihtirazi kay›tla : Tauber
: Rana Tarhan
: (Rusça bir ibare ve imza)
: (Rusça bir ibare ve imza)
: Conseiller Colonel , Hector J. Blanco
: A. Posse de Rivas
: Merbut ihtiraz kaydiyle: Milan Ristic
 47

Hamilin ‹mza veya parmak foto¤raf› izi veya her ikisi

‹flbu kart› veren
memleket ve askeri
makam›n ad›:

HÜV‹YET KARTI

Denizde bulunan silah-

l› kuvvetlere ba¤l› s›hh›
ve dini personel üyele-
rine mahsus

Kart› veren askeri makam›n so¤uk mühürü

Soyad› :

Ad› :

Do¤ul tarihi :

Rütbe : Boy Göz Saç

Sicil No. :

‹flbu kart›n sahibi de- Di¤er ay›rdedici vas›flar : ....................................................

nizde bulunan silahl› ..............................................................................................
kuvvetlere mensup ya-
ral›lar›n, hastalar›n ve
deniz kazazedelerinin
halini ›slaha matuf 12
A¤ustos 1949 tarihli
Cenevre Sözleflmesi
hükümlerine göre
.............. s›fat›yle hi-
maye görecektir.

Kart›n tanzim tarihi

Kart›n No.
48
 49

HARP ES‹RLER‹NE YAPILACAK MUAMELE ‹LE ‹LG‹L‹

CENEVRE SÖZLEfiMES‹*

(Cenevre, 12 A¤ustos 1949)

27 Temmuz 1929’da akdolunan ve harp esirlerine yap›lacak mu-

ameleye mütedair olan Sözleflmeyi yeniden gözden geçirmek üzere 21
Nisan’dan 14 A¤ustos 1949’a kadar Cenevre’de toplanan siyasi konfe-
ransta temsil edilen hükümlerin afla¤›daki imzalar› bulunan murahhas-
lar›, âtideki hususlar› kararlaflt›rm›fllard›r.

BAP I
UMUM‹ HÜKÜMLER
Madde 1 - Yüksek Akid Taraflar, iflbu Sözleflmeye bilcümle hallerde ri-
ayet etmeyi ve ettirmeyi taahhüt ederler.
Madde 2 - Sulh zaman›ndan itibaren meriyete girmesi icabeden hüküm-
lerden maada, iflbu Sözleflme, iki veya daha zîyade Yüksek Âkid Ta-
raflar aras›nda, harp hali bunlardan biri taraf›ndan kabul edilme-
se dahi, ilân edilmifl harp veya sair herhangi bir silahl› ihtilaf zu-
huru halinde tatbik olunacakt›r.
Sözleflme, Yüksek bir Âkid Taraf topraklar›n›n bütünü veya bir k›s-
m› iflgal edildi¤i bilumum hallerde, bu iflgal hiç bir askeri mukave-
metle karfl›laflmasa dahi tatbik olunacakt›r.
‹htilâf halinde bulunan devletlerden biri iflbu Sözleflmeye taraf ola-
rak dahil de¤ilse, Sözleflmeye taraf olarak dahil bulunan devletler
karfl›l›kl› münasebetlerinde yine Sözleflme ile ba¤l› olacaklard›r.
Bundan maada, bir devlet Sözleflmesinin hükümlerini kabul ve tat-
bik ederse, bu devlete karfl› Sözleflme hükümleriyle ba¤l› olacaklar-
d›r.

* Sözleflme, 21 Ocak 1953 gün ve 6020 say›l› Kanunla onaylanm›flt›r. R.G.:30 Ocak
1953, Say›:8322, Düstur:III.Tertip, C.34
50

Madde 3 - Beynelmilel bir mahiyet arzetmiyen ve Yüksek Âkid Taraflar-

dan birinin ülkesinde zuhur eden silahl› bir ihtilâf halinde, ihtilâfa
kar›flan taraflar›n her biri en az afla¤›daki hükümleri tatbik ile mü-
kellef olacakt›r:
l. Silahlar›n› terkeden silahl› kuvvetler mensuplar›yle hastal›k,
yaralanma mevkufiyet dolay›s›yle, veya sair herhangi bir se-
beple harp d›fl› edilmifl bulunan flah›slar da dahil olmak üze-
re muhasamata do¤rudan do¤ruya ifltirak etmiyen flah›slara,
›rk, renk, din ve akideye, cinsiyet, nesep veya servete, veya
bunlara mümasil herhangi di¤er bir k›stasa dayanan aleyhte
bir tefrik gözetilmeksizin bilumum hallerde insanca muame-
le edilecektir.
Bu maksatla, yukarda zikredilen flah›slara karfl› her zaman
ve her yerde:
a) Cana veya vücut bütünlü¤üne halel getiren taaddiler, ez-
cümle bütün flekilleriyle katil, sakatlamalar, zalimane
muameleler, iflkence ve tazipler;
b) Rehineler al›nmas›,
c) fiah›slar›n vakar›na taaddiler ezcümle haysiyet k›r›c› ve
tezlil edici muameleler,
d) Usulü dairesinde teflkil edilmifl ve medeni milletlerce el-
zem olarak kabul edilmifl bulunan adli teminat› haiz bir
mahkemece evvel emirde hüküm ›sdar edilmeden mahku-
miyet kararlar› verilmesi ve bunlar›n icra ve infaz›, mem-
nudur ve memnu kalacakt›r.
2. Yaral›lar ve hastalar toplanacak ve tedavi alt›na al›nacakt›r.
Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi gibi beynelmilel insani bir teflekkül,
ihtilâfa dahil taraflara hizmetlerini arz ve teklif edebilecektir.
Di¤er cihetten ihtilafa dahil taraflar iflbu Sözleflmedeki di¤er hü-
kümlerin tamam›n› veya bir k›sm›n› hususî anlaflmalar yoluyla me-
riyet mevkiine koymaya gayret edeceklerdir.
Yukar›daki hükümlerin tatbiki keyfiyeti, ihtilafa dahil taraflar›n
hukuki hallerine tesir etmiyecektir.
Madde 4 - A. ‹flbu Sözleflme medlülüne göre, afla¤›daki zümrelerden bi-
rine dahil olup düflman hükmüne düflen flah›slar harp esiridirler:
1. ‹htilafa dahil bir taraf›n silahl› kuvvetleri mensuplar›yle, bu
silahl› kuvvetlere dahil milislerin ve gönüllü birliklerinin
mensuplar›,
 51

2. Teflkilâtl› mukavemet hareketlerine ifltirak edenler de dahil

olmak üzere, ihtilafa dahil bir tarafa mensup olup, kendi ül-
keleri iflgal alt›nda olsa dahi o ülkenin d›fl›nda veya içinde fa-
aliyette bulunan di¤er milis mensuplar›yla gönüllü birlikler
mensuplar›; flu kadar ki, mezkur teflkilâtl› mukavemet de da-
hil olmak üzere bu milislerin veya gönüllü birliklerinin afla¤›-
daki flartlar› haiz bulunmalar› laz›md›r:
a) Bafllar›nda, madunlar›ndan mesul bir flah›s bulunmas›,
b) Sabit ve uzaktan seçilebilir bir alâmetleri bulunmas›,
c) Aç›kça silah tafl›malar›,
d) Hareketlerinde, harp kanunlar›yla adetlerine riayet etme-
leri.
3. Kendilerinin hükmünde tutan devletçe tan›nmam›fl bir hükü-
met veya idareye tabiiyet iddias›nda bulunan silahl› kuvvet-
ler mensuplar›,
4. Refakat ettikleri silahl› kuvvetlerin müsaadesini alm›fl bulun-
mak ve bu maksatla bu kuvvetler kendilerine merbut numu-
nesine uygun bir hüviyet kart› vermekle mükellef olmak flar-
t›yla, askerî uçaklar›n sivil mürettebat›, harp muhabirleri,
müteahhitler, askerin esbab› istirahat›n› temine memur ça-
l›flma birlik veya hizmetlerinin mensuplar› gibi, silahl› kuv-
vetlere do¤rudan do¤ruya dahil olmamakla beraber bu kuv-
vetleri takip eden flah›slar,
5. Kumandanlar, pilotlar ve namzetler dahil olmak üzere, ihtila-
fa dahil taraflar›n devletler hukukunun sair hükümlerine gö-
re müsaadekâr bir muameleden istifade etmiyen ticaret filo-
lar› mürettebatiyle sivil havac›l›k mürettebat› ,
6. Aç›kça silah tafl›mak ve harp kanunlar›yle adetlerine riayet
etmek kayd›yle, düflman›n yaklaflmas› üzerine muntazam si-
lahl› kuvvetler halinde teflekküle vakit bulamadan istilâ kuv-
vetleriyle mücadele etmek üzere kendiliklerinden silaha sar›-
lan iflgal edilmemifl bir ülkenin ahalisi,
B. Afla¤›daki yaz›l› olanlarda, iflbu Sözleflme ile harp esirlerine bah-
solunan muameleden istifade edeceklerdir:
1. ‹flgal alt›ndaki memleketin silahl› kuvvetlerine mensup bu-
lunmalar› hasabiyle flagil Devlet onlar› bu mensubiyetlerin-
den dolay› iflgal etti¤i ülkenin d›fl›nda muhasemat devam
ederken bidayeten serbest b›rak›lm›fl olsa dahi, bilfarz bu fla-
52

h›slar›n mensup bulunduklar› ve muharebeye kat›lm›fl olan

silahl› kuvvetlere iltihat maksad›yle bir teflebbüse geçip bu
teflebbüslerin akim kalmas› üzerine veya enterne edilmeleri
gayesiyle yap›lan bu ihtara riayet etmemeleri halinde onlar›
entere etmeye lüzum görürse, iflgal alt›ndaki memleketin si-
lahl› kuvvetlerine mensup olan veya evvelce mensup bulun-
mufl olan flah›slar.
2. ‹flbu maddede say›l› zümrelerden birine mensup olup, bita-
raf veya gayrimuharip devletlerin kendi ülkelerine kabul et-
mifl bulunduklar› ve bu devletlerin kendilerine bahfletmeyi
muvaf›k görecekleri her türlü daha müsaadekar muamele-
ler mahfuz kalmak ve 8 nci, 10 ncu, 15 nci maddeler ile 30
ncu maddenin beflinci bendi ile 58 ila 67 (dahil) ve 92 ve 126
nc› maddeler hükümleri müstesna olmak kaydiyle, ihtilafa
dahil taraf ile bitaraf veya gayrimuharip Devlet aras›nda si-
yasi münasebetler mevcut bulunmas› halinde, Devletler Hu-
kukuna, istinaden enterne etmekte mükellef olduklar› fla-
h›slar; bu türlü siyasî münasebetler mevcut bulunmas› ha-
linde de, ihtilâfa dahil olup bu flah›slar›n mensup olduklar›
taraflar gerek teamül, gerek siyasî ve konsolosluk muahede-
leri mucibince normal olarak bu Taraflar›n ifa edecekleri va-
zifelere halel gelmeksizin, iflbu Sözleflme ile hâmi devletlere
terettüp eden vazifeleri bu flah›slar hakk›nde ifaya mezun
olacaklard›r.
C. ‹flbu madde, bu Sözleflmenin 33 ncü maddesinde derpifl olundu-
¤u veçhile t›bbi ve dini memurlar›n vaziyetini mahfuz tutar.
Madde 5 - ‹flbu Sözleflme 4 ncü maddede yaz›l› flah›slar hakk›nda bun-
lar›n hemen düflman hükmüne düflmelerinden itibaren kati suret-
te serbest b›rak›l›p yurtlar›na iade olunmalar›na kadar tatbik olu-
nacakt›r.
fiayet bir muhariplik fiili iflleyip, düflman hükmüne düflen flah›sla-
r›n 4 ncü maddede say›lan zümrelerden birine mensubiyetleri hak-
k›nda flüphe olursa, bu flah›slar, vaziyetleri selâhiyetli bir mahke-
mece tayin olununcaya kadar iflbu Sözleflmenin himayesine maz-
har olurlar.
Madde 6 - Yüksek Akid Taraflar, 10, 23, 28, 33, 60, 65, 66, 67, 72, 73,
75, 109, 110, 118, 119, 122 ve 132 nci maddelerde sarahaten der-
pifl olunan anlaflmalar d›fl›nda bilhassa tanzimini münasip göre-
cekleri sair bilcümle meseleler hakk›nda di¤er hususî anlaflmalar
akdedilebileceklerdir. Hiçbir hususî anlaflma, esirlerin iflbu Sözlefl-
 53

me ile tanzim olunan vaziyetlerine halel getiremeyece¤i gibi, Sözlefl-

menin kendilerine bahfletti¤i haklar› da tahdit edemez.
Harp esirleri, Sözleflmenin haklar›nda cari bulundu¤u müddetçe
ve gerek yukar›da yaz›l› anlaflmalarda, gerek daha muahhar an-
laflmalarda hilâf›na sarahaten dercedilmifl hükümler olmad›kça
ve keza ihtilafa dahil bir tarafça haklar›nda daha müsaadekâr
tedbirler al›nmad›kça, bu anlaflmalardan istifadeye devam ede-
ceklerdir.
Madde 7 - Harp esirleri, iflbu sözleflmenin ve icab› halinde bundan ev-
velki maddede yaz›l› hususi anlaflmalar›n kendilerine temin etti¤i
haklardan hiç bir halde k›smen veya tamamen feragat edemiyecek-
lerdir.
Madde 8 - ‹flbu sözleflme, ihtilafa dahil taraflar›n menfaatlerini koru-
makla muvazzaf bulunan hami devletlerin iflbirli¤iyle ve murakabe-
si alt›nda tatbik olunacakt›r. Bu maksatla hami devletler, siyasi ve
konsolosluk memurlar›ndan baflka kendi tebaalar› veya sair bita-
raf devletlerin tebaalar› aras›ndan murahhaslar tayin edebilecek-
lerdir. Bu murahhaslar, nezdinde vazife görecekleri devletin tasvi-
bine arzolunacaklard›r.
‹htilafa dahil taraflar, hami devletler mümessil veya murahhaslar›-
n›n vazifesini en genifl ölçüde kolaylaflt›racaklard›r.
Hami devlet mümessil veya murahhaslar› iflbu sözleflme ile taay-
yün eden vazifelerinin hududuna hiçbir veçhile tecüvüz edemiye-
ceklerdir; bunlar, ezcümle nezdinde vazifelerini ifa ettikleri devletin
mübrem emniyet icaplar›na riayet edeceklerdir.
Madde 9 - ‹flbu sözleflme hükümleri gerek Beynelmilel K›z›lhaç Komite-
sinin, gerek sair herhangi bitaraf insaniyetperver bir teflekkülün,
ihtilafa dahil alakal› taraflar›n muvafakat› lahik olmak flartiyle
harp esirlerinin himayesi için ve bunlara yap›lacak yard›m z›mn›n-
da giriflecekleri faaliyetlere mani de¤ildir.
Madde 10 - Yüksek Akid Taraflar, hami devletlere iflbu Sözleflme muci-
bince terettüp eden vazifelerin bitarafl›k ve müessir faaliyet bak›-
m›ndan her türlü teminat› arzeden bir teflekküle tevdii hususunda
her zaman anlaflabileceklerdir.
fiayet baz› harp esirleri, hâmi bir devletin veya birinci f›kra muci-
bince tayin edilmifl ve teflekkülün faaliyetinden herhangi bir sebep-
le istifade edemezler, veya art›k istifade edemez olurlarsa, bunlar›
hükmünde tutan Devlet ya bitaraf bir devletten veyahut bu gibi bir
teflekkülden, ihtilâfa dahil devletlerce gösterilen hami devletlere ifl-
54

bu Sözleflme mucibince terettüp eden vazifeleri deruhde etmelerini

isteyecektir.
Bu suretle bir himaye temin edilemiyecek olursa, harp esirlerini
elinde tutan Devlet, Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi gibi insaniyet-
perver bir teflekkülden iflbu Sözleflme ile hâmi devletlere teveccüh
eden insani vazifeleri deruhde etmesini istemekte veyahut iflbu
madde hükümleri mahfuz kalmak kayd›yle, bu gibi bir teflekkülce
arzedilecek hizmetleri kabul etmekle mükellef olacakt›r.
Bu maksatla alâkal› Devlet taraf›ndan davet olunan veya hizmetle-
rini teklif eden her bitaraf Devlet veya teflekkül, faaliyetleri s›ras›n-
da, ihtilafa dahil olup iflbu Sözleflmenin himaye etti¤i flah›slar›n ta-
bi bulunduklar› tarafa karfl› mesuliyetini müdrik olarak kalmakla
ve mevzuubahis vazifeleri deruhde ve bitarafl›k dairesinde ifa et-
mek hususunda kâfi teminat› vermekle mükellef olacakt›r.
Askerî hadiseler dolay›s›yle ve ezcümle ülkesinin tamam› veya mü-
him bir k›sm› iflgal edilmifl bulunmas› halinde di¤er devletlere veya
müttefiklerine karfl›, birisinin müzakere serbestisi velevki muvak-
kat olarak mahdut bulunan Devletler aras›nda hususî anlaflma yo-
lu ile yukar›daki hükümlerden inhiraf edilemiyecektir.
‹flbu Sözleflmede hami devlet bahsi geçtikçe, bu tabirden iflbu mad-
deye göre o devletin yerine kaim olan teflekkül de kasdolunur.
Madde 11 - Himaye edilen flah›slar›n menfaati bak›m›ndan fayda mülâ-
haza ettikleri bütün hallerde ve ezcümle iflbu Sözleflme hükümleri-
nin tatbik veya tefsiri hususunda ihtilâfa dahil devletlerin anlafl-
mamas› halinde, ihtilâf›n halli gayesiyle hâmi devletler tavassut ve
delâlet edeceklerdir.
Bu maksatla hâmi devletlerden her biri, taraflardan birinin daveti
üzerine, veyahut kendi teflebbüsü ile, ihtilâfa dahil taraflara, mü-
messillerinin ve bilhassa harp esirlerinin mukadderat›ndan mesul
makamlar›n ledelicap münasip görülecek bitaraf bir ülkede toplan-
malar›n› teklif edebilecektir. ‹htilâfa dahil taraflar, bu maksatla
kendilerine vaki olacak teklitleri terviç etmekle mükellef olacakt›r.
‹cab› halinde hami devletler ihtilâfa dahil taraflara, bu toplant›ya
davet edilmek üzere bitaraf bir Devlete mensup bir flahsiyeti veya-
hut Beynelmilel K›z›lhaç Komitesince gösterilecek bir flahsiyeti, ih-
tilâfa dahil taraflar›n tasvibine arzedebileceklerdir.
 55

BAP II
HARP ES‹RLER‹N‹N UMUM‹ H‹MAYES‹
Madde 12 - Harp esirleri düflman devletin hükmünde olup, fakat kendi-
lerini esir eden fertlerin veya askerî birliklerin hükmünde de¤ildirler.
Bunlar› elinde tutan Devlet, mevcudiyeti melhuz ferdi mesuliyetlere
bak›lmaks›z›n, haklar›nda tatbik olunan muameleden mesuldürler.
Harp esirleri, kendilerini elinde tutan devletçe ancak Sözleflmeye
dahil bir tarafa ve onlar› elinde tutan devlet mevzubahis devletin
Sözleflmeyi tatbik etmek arzu ve iktidar›nda bulundu¤una kanaat
getirdikten sonra teslim olunabilirler. Esirlerin böylece teslim olun-
malar› halinde, Sözleflmenin tatbiki mesuliyeti kendisine mevdu
bulunduklar› müddet içinde onlar› kabul eden devlete terettüp ede-
cektir.
Bununla beraber, flayet bu Devlet mühim bir noktada iflbu Sözlefl-
me hükümlerinin icras› hususundaki vecibelerini ifa eylemez ise,
esirleri teslim eden Devlet, hâmi devletin bir tebli¤i üzerinde, vazi-
yetin ›slah› z›mn›nda müessir tedbirler almakla veya harp esirleri-
nin kendisine iadesini istemekle mükellef olacakt›r. Bu talebin is’af›
mecburidir.
Madde 13 - Harp esirlerine her zaman insanca muamele edilmesi flart-
t›r. Bunlar› elinde tutan devletin, hükmünde bulunan harp esirle-
rinin ölümüne müncer olacak veya s›hhatini vahim surette tehlike-
ye düflürecek her fiil veya ihmali memnudur ve iflbu Sözleflmenin
a¤›r bir ihlâli mahiyetinde say›lacakt›r. Bilhassa hiçbir harp esiri,
alâkal› esirin tedavisi bak›m›ndan lüzumlu ve menfaati muktazas›
olmayan bir vücut sakatlanmas›na veya ne neviden olursa olsun
bir t›bbi tecrübeye tabi tutulam›yacakt›r.
Keza harp esirleri her zaman ve ezcümle her türlü fliddet veya sin-
dirme hareketlerine ve umumun hakaret veya tecessüsüne karfl›
korunacaklard›r.
Bunlara karfl› misilleme (reprisal) hareketleri memnudur.
Madde 14 - Bilumum hallerde flah›slar›na ve flereflerine sayg› gösteril-
mesi harp esirlerinin haklar› cümlesindedir.
Kad›nlara, kad›nl›¤a gösterilmesi icabeden bütün sayg› ile muame-
le edilecek ve bunlar her halde en az erkeklere bahflolunan müsa-
adekâr muameleden istifade edeceklerdir.
Harp esirleri, esir al›nd›klar› anda mevcut bulunan medenî ehliyet-
lerini tam olarak muhafaza edeceklerdir. Onlar› elinde tutan Dev-
56

let, bu ehliyetin kullan›lmas› kendi ülkesinin içinde veya d›fl›nda

ancak esaretin istilzam etti¤i derecede takyit edebilecektir.
Madde 15 - Harp esirlerini elinde tutan Devlet iflbu sözleflmenin rütbe-
ye ve cinsiyete mütallik hükümleri gözönünde tutulmak ve s›hhi
hallerinin istilzam etti¤i flekilde onlar› meccanen tedavi ettirmekle
mükellef olacakt›r.
Madde 16 - ‹flbu Sözleflmenin rütbe ve cinsiyete mütaallik hükümleri
gözönünde tutulmak ve s›hhi vaziyetleri, yafllar› veya meslekî vas›f-
lar› dolay›s›yle harp esirlerine bahflolunmas› melhuz her türlü im-
tiyazl› muameleler mahfuz kalmak flart›yle esirleri elinde tutan
Devlet taraf›ndan ›rk, milliyet, din, siyasî ve sair içtihatlara ve mü-
masil k›staslara dayanan aleyhte bir tefrik gözetilmeksizin bunlara
müsavat dairesinde muamele olunacakt›r.

BAP III
ESARET

KISIM I
ESARET‹N BAfiLANGICI
Madde 17 - Her harp esiri, bu hususta sorgusu yap›ld›¤›nda, ancak so-
yad›n›, ad›n›, do¤um tarihini, ve sicil numaras›n› veya olmad›¤›
takdirde, muadil bir bilgi vermekle mükellef olacakt›r.
Harp esiri kendi arzusu ile bu kaideyi ihlal ederse, kendi rütbe ve-
ya vaziyetindeki esirlere bahflolunan müsadelerin takyidi muhata-
ras›na maruz kalabilecektir.
‹htilâfa dahil her taraf, kazas› dairesinde bulunup harp esiri olma-
s› mümkün ve melhuz olan flahsa soyad›n›, ad›n›, rütbesini, sicil
numaras›n› veya muadil malûmat› ve do¤um tarihini ihtiva eden
bir hüviyet kart› vermekle mükellef olacakt›r. Bu hüviyet kart› ay-
r›ca sahibinin imzas›n› veya parmak izini, veya her ikisini ve ihtilâ-
fa dahil taraflar›n kendi silahl› kuvvetlerine mensup flah›slara dair
ilâvesini isteyebilecekleri sair her türlü malûmat› ihtiva edebilecek-
tir. Hüviyet kart›, imkân elverdi¤i nisbette 6,5X10 santimetre eba-
d›nda olacak ve iki nüsha tanzim olunacakt›r. Harp esiri bu kart›
her talep vukuunda ibraz ile mükellef olacak, fakat hiçbir halde
kart kendisinden al›nmayacakt›r.
Harp esirlerine, kendilerinden ne türlü olursa olsun malûmat istih-
 57

sali için hiçbir maddî veya manevî iflkence ve hiçbir tazyik yap›lm›-
yacakt›r. Cevap vermekten imtina edecek esirler tehdit ve tahkir
edilemeyecekleri gibi herhangi tats›z veya gayrimüsait bir muame-
leye maruz b›rak›lmayacakt›r.
Bedeni veya zihni durumlar› sebebiyle hüviyetlerini bildirmekten
aciz bulunan harp esirleri s›hhiye idaresine tevdi olunacaklard›r.
Esirlerin hüviyeti, bundan evvelki bent hükümleri mahfuz kalmak
kaydiyle, mümkün olan her yoldan tesbit olunacakt›r.
Harp esirlerinin sorgusu anlad›klar› bir dil ile yap›lacakt›r.
Madde 18 - Silahlar, atlar, askerî teçhizat ve askeri vesikalar hariç ol-
mak üzere bilûmum zati eflya ve levaz›m ile madeni mi¤ferler, gaz
maskeleri ve flah›slar›n› korumak maksad›yle kendilerine verilmifl
olan sair eflya kâmilen harp esirlerinin yan›nda kalacakt›r. Keza,
yiyecek ve giyecek eflya ve levaz›mlar›, resmî askerî teçhizatlar›
cümlesinden bulunsa dahi, yanlar›nda kalacakt›r.
Harp esirleri hiçbir zaman hüviyet vesikas›z bulunam›yacaklard›r.
Kendilerini elinde tutan Devlet, hüviyet vesikalar› olm›yanlara bir
hüviyet vesikas› verecektir.
Rütbe ve Tâbiiyet alâmetleri, niflanlar ve daha çok flahsi veya hissi
k›ymetli bulunan eflya harp esirlerinden al›nam›yacakt›r.
Harp esirlerinin üzerlerinde olan paralar, ancak bir subay›n emriy-
le ve bu paralar›n tutar› ile sahibinin hüviyeti ve eflkâli hususi bir
deftere geçirildikten ve para sahibine makbuzu veren flahs›n oku-
nakl› ad›, rütbesi ve mensup oldu¤u birlik yaz›l› mufassal bir mak-
buz verildikten sonra kendilerinden al›nabilecektir. Esirleri elinde
tutan devletin paras›yle olan, veyahut esirin talebi üzerine bu pa-
raya tahvil edilen mebla¤lar, 64 ncü madde mucibince esirin hesa-
b›na alacak kaydolunacakt›r.
Esirleri elinde tutan Devlet harp esirlerinin k›ymetli eflyalar›n› an-
cak emniyet sebepleriyle kendilerinden alabilecektir. Bu takdirde
tatbik olunacak muamele usulü, paralar hakk›ndaki usulün ayn›
olacakt›r.
Gerek bu eflya, gerek harp esirlerini elinde tutan devletten gayri bir
devletin parasiyle olup sahibi taraf›ndan tahvili istenilmemifl olan
ve esirlerden al›nan mebla¤lar, esirleri elinde tutan Devlet taraf›n-
dan muhafaza ve esaretten sonra esire ilk flekilleriyle iade oluna-
cakt›r.
Madde 19 - Harp esirleri, esir al›nd›klar›ndan sonra mümkün olan en
58

k›sa zamanda tehlikeden azade olacak kadar muharebe bölgesin-

den uzak kamplara tahliye olunacaklard›r.
Ancak yaralar› veya hastal›klar› dolay›s›yle tahliyeleri orada kalma-
lar›ndan daha muhataral› bulunan harp esirleri muvakkaten tehli-
keli bir bölgede b›rak›labileceklerdir.
Harp esirleri, bir muharebe bölgesinden tahliyelerine kadar lüzum-
suz yere tehlikeye maruz b›rak›lam›yacaklard›r.
Madde 20 - Harp esirlerinin tahliyesi daima insani bir surette ve kendi-
lerini elinde tutan Devlet k›talar›n›n bir yerden di¤erine nakillerin-
deki flartlara musavi flartlar dairesinde yap›lacakt›r.
Harp esirlerini elinde tutan Devlet, tahliye olunan esirlere kâfi mik-
tarda içecek su, yiyecek, giyecek ve s›hhi bak›mlar›n› temin edecek-
tir; mezkûr Devlet, bunlar›n tahliye s›ras›nda emniyetlerini temin
için lüzumlu bilcümle tedbirleri alacak ve tahliye edilen esirlerin bir
an evvel listesini tanzim edecektir.
fiayet tahliyeleri s›ras›nda harp esirlerinin transit kamplar›ndan
geçmeleri icabediyorsa, bu kamplardaki ikâmetleri mümkün oldu-
¤u kadar k›sa olacakt›r.

KISIM II
HARP ES‹RLER‹N‹N ENTERNE ED‹LMELER‹

FASIL I
UMUM‹ HÜKÜMLER
Madde 21 - Harp esirlerini elinde tutan Devlet bunlar› enternömana ta-
bi tutabilecektir. Mezkûr Devlet esirlere enterne bulunduklar›
kamptan muayyen bir hadden öteye uzaklaflmamak ve e¤er bu
kamp çitlenmifl ise s›n›rlar›n› geçmemek mecburiyeti yükleyebilir.
‹flbu Sözleflmenin ceza ve inzibat müeyyideleri hakk›ndaki hüküm-
leri mahfuz kalmak kaydiyle, bu esirler s›hhatlerinin korunmas›
için böyle bir tedbirin lüzumu sabit olmad›kça kapat›lam›yacak ve
hapsolunam›yacaklard›r; her halde bu gibi bir vaziyet onu lüzum-
lu k›lan ahvalin müddetinden fazla süremiyecektir.
Harp esirleri tabi olduklar› devletin konular› müsait oldu¤u takdir-
de, söz veya taahhüt üzerine k›smen veya tamamen serbest b›rak›-
labileceklerdir. Bu tedbir, ezcümle harp esirlerinin s›hhatlerini isla-
ha medar oldu¤u takdirde al›nacakt›r. Hiçbir harp esiri söz veya ta-
 59

ahhüt üzerine hürriyeti kabul etmeye mecbur tutulam›yacakt›r.

Muhasamat›n bafllang›c›ndan itibaren, ihtilafa dahil her taraf, ken-
di tebas›na söz veya taahhüt üzerine hürriyeti kabul etmeye müsa-
ade eden, veya bunu meneden kanun ve nizamnameleri mukabil
tarafa tebli¤ edecektir. Bu suretle tebli¤ olunan kanun ve nizamna-
meler mucibince söz veya taahhüt üzerine serbest b›rak›lan esirler,
gerek tabi olduklar› Devlete, gerek kendilerini esir etmifl olan Dev-
lete karfl› giriflmifl olduklar› taahhütleri flerefleri üzerine titizce ifa-
ya mecbur olacaklard›r. Bu gibi hallerde esirlerin tabi olduklar›
Devlet, onlardan verdikleri söze veya taahhüte ayk›r› hiçbir hizmet
istememek veya kabul etmemekle mükellef olacakt›r.
Madde 22 - Harp esirleri ancak karada kaim ve sa¤l›k ve hijyen bak›-
m›ndan her türlü teminat› arzeden müesseselerde enterne edilebi-
leceklerdir; esirler, kendi menfaatlerinin muhik gösterece¤i hususî
haller d›fl›nda, ceza müesseselerinde enterne edilemeyeceklerdir.
Gayris›hhi veya iklimi kendilerine muz›r bölgelerde enterne edilen
harp esirleri, imkân has›l olur olmaz iklimi daha müsait bir yere
nakledileceklerdir.
Esirleri elinde tutan devlet, onlar› esir edildikleri s›ras›nda hizmet
etmekte olduklar› silahl› kuvvetlere mensup harp esirlerinden ken-
di muvafakatlar› olmadan ay›rmamak kayd›yle tabiiyetlerini, dille-
rini ve adetlerini gözönünde tutarak kamplarda veya kamp k›s›m-
lar›nda topl›yacakt›r.
Madde 23 - Hiçbir harp esiri hiçbir zaman muharebe sahas›n›n (combat
zone) atefline maruz kalabilece¤i bir bölgeye gönderilemiyece¤i ve
orada al›konulam›yaca¤› gibi, baz› nokta veya bölgeleri askerî ha-
rekâttan masun tutmak için onun mevcudiyetinden istifade oluna-
m›yacakt›r.
Harp esirlerinin aynen mahallî sivil ahali derecesinde hava bom-
bard›manlar›na ve sair harp tehlikelerine karfl› s›¤›naklar› buluna-
cakt›r; içlerinden karargâhlar›n›n bu tehlikelere karfl› korunmas›-
na ifltirak edecek olanlardan gayrisi tehlike iflareti verilir verilmez,
mümkün olan süratle s›¤›naklar›na gidebileceklerdir. Ahali lehine
sair bilumum korunma tedbirleri onlar hakk›nda da tatbik oluna-
cakt›r.
Esirleri elinde tutan devletler, harp esiri kamplar›n›n co¤rafi mev-
kiileri hakk›nda lüzumlu her türlü malûmat› hami devletler delâle-
tiyle birbirlerine vereceklerdir.
Askerî mülahazalar buna imkân verildikçe, harp esiri kamplar›
60

gündüz vakti havadan aç›kça seçilebilecek flekilde yerlefltirilmifl PG

veya PW harfleriyle iflaret edilecektir; flu kadarki alakal› devletler
aras›nda baflka bir iflaret usulü de kararlaflt›r›labilecektir. Ancak
harp esiri kamplar› bu flekilde iflaret olunabilecektir.
Madde 24 - ‹flbu k›s›mda yaz›l› olanlara mümasil flartlar dahilinde da-
imi mahiyette transit veya ay›rma kamplar› teflkil olunacak ve harp
esirleri buralarda di¤er kamplardaki cari olan muameleden istifade
edeceklerdir.

FASIL II
HARP ES‹RLER‹N‹N, ‹SKÂN ‹AfiE VE ‹LBASI
Madde 25 - Harp esirlerinin iskân flartlar›, onlar› elinde tutan devletin
ayn› bölgeye yerlefltirilmifl askerinin iskân flartlar› derecesinde mü-
sait olacakt›r. Bu flartlar cümlesinden olarak esirlerin örf ve adet-
leri gözetilecek ve hiçbir halde bu flartlar esirlerin s›hhatine zararl›
olmayacakt›r.
Bu cümleden olarak yukar›ki hükümler gerek sat›h mesahas› mec-
muu ve asgarî hava mikab›, gerek tesisat ve yatak tak›mlar› ve bu
arada üste örtülecek levaz›m bak›m›ndan, harp esirlerinin yatak-
haneleri hakk›nda cari olacakt›r.
Harp esirleri taraf›ndan münferiden veya toplu olarak kullan›lmak
üzere tahsis olunan binalar rutubetten tamamiyle âri ve bilhassa
akflam karanl›¤›n›n basmas›yle ›fl›klar›n söndürülmesi zamanlar›
aras›nda kâfi derecede s›cak ve ayd›nl›k olacakt›r. Yang›n tehlikele-
rine karfl› bütün tedbirler al›nacakt›r.
Erkek harp esirlerinin kad›n harp esirleriyle birlikte yerlefltirilmifl
oldu¤u kamplarda bunlara ayr› ayr› yatakhaneler tahsis olunacak-
t›r.
Madde 26 - Gündelik esas yiyecek tay›n›, miktar, evsak ve tenevvü ba-
k›mlar›ndan harp esirlerini s›hhatli bir halde bulundurmaya, vü-
cut a¤›rl›¤› kayb›n› ve g›da noksan› teflevvüfllerini önlemeye kâfi ol-
mal›d›r. Esirlerin al›fl›k olduklar› g›da tarz› da nazar› itibara al›na-
cakt›r.
Esirleri elinde tutan devlet, çal›flt›r›lan esirlere kullan›ld›klar› iflin
yap›lmas› için muktazi ilâve yiyecekleri verecektir.
Harp esirlerine kâfi miktarda içecek su temin edilecektir. Tütün
içilmesine müsaade edilecektir.
 61

Harp esirleri, yemeklerinin haz›rlanmas›na mümkün oldu¤u nis-

bette ifltirak ettirilecektir; bu maksatla mutfaklarda kullan›labile-
ceklerdir. Kendilerine, yanlar›nda mevcut bulunan erzak› haz›rla-
mak imkânlar› da verilecektir.
Yemekhane olarak münasip yerler ayr›lacakt›r.
‹afleye taâllûk eden her türlü toplu inzibat tedbirleri memnudur.
Madde 27 - Esirleri elinde tutan devlet taraf›ndan esirlerin bulundu¤u
bölgenin iklimi nazar› itibara al›narak bunlara kâfi miktarda giye-
cek, çamafl›r ve ayakkab› temin edilecektir. Düflman ordular›na ait
olup esirleri Elde tutan devlet taraf›ndan zaptolunan üniformalar
memleketin iklimine uygun geldi¤i takdirde harp esirlerinin ilba-
s›nda kullan›lacakt›r.
Esirleri elinde tutan devlet bu eflyan›n muntazam surette yenilen-
mesini ve tamirini temin edecektir. Bundan baflka, çal›flan harp
esirlerine ifl mahiyetinin zaruri k›ld›¤› her yerde münasip bir k›ya-
fet (clothing) verilecektir.
Madde 28 - Bilûmum kamplardan harp esirlerinin, fiyatlar› hiç bir hal-
de mahallî piyasa rayiçlerini geçmemek üzere g›da maddeleri, her
gün kullan›lan eflya, sabun ve tütün tedarik edebilecekleri kantin-
ler kurulacakt›r.
Kantinlerden has›l olacak kârlar harp esirleri menfaatine kullan›la-
cakt›r; bu maksatla hususî bir sand›k ihdas olunacakt›r. Mutemet
olan kimse bu kantin ile sand›¤›n idaresine ifltirak etmek hakk›na
haiz olacakt›r.
Bir kamp›n ilgas› zaman›nda hususî sand›kta mevcut olan matlup
bakiyesi, sand›ktaki mevcudun tekevvününde ifltiraki olan harp
esirleriyle ayn› tâbiyette bulunan harp esirleri menfaatine sarfedil-
mek üzere beynelmilel insaniyetperver bir teflekküle tevdi oluna-
cakt›r. Alelûmum herkesin yurduna iade edilmesi halinde bu kâr-
lar, alâkal› devletler aras›nda hilâf›na bir anlaflma olmad›kça, harp
esirlerini elinde tutan devlet taraf›ndan muhaza olunacakt›r.

FASIL III
HIFZISIHHA VE TEDAV‹
Madde 29 - Harp esirlerini elinde tutan devlet, hastal›k salg›nlar›n› ön-
lemek üzere kamplara temiz ve s›hhi bir halde tutmak için icabe-
den bütün tedbirleri almakla mükellef olacakt›r.
62

Harp esirleri taraf›ndan gece ve gündüz kullan›lmak üzere h›fz›s›h-

ha kaidelerine uygun ve daimi surette temiz tutulacak tesisat bu-
lunacakt›r. Kad›n harp esirlerinin ikamet ettikleri kamplarda bulu-
nan vücut temizlikleri ve çamafl›rlar›n›n y›kanmas› için ayr› tesisat
temin olunacakt›r.
Bundan baflka, kamplarda bulundurulacak olan banyo ve dufllara
ilaveten harp esirlerine her günlük vücut temizli¤i ve çamafl›rlar›-
n›n y›kanmas› için kafi miktarda su ve sabun verilecektir; bu mak-
satla esirlere lüzumlu tesisat, kolayl›klar ve zaman bahflolunacak-
t›r.
Madde 30 - Her kampta harp esirlerinin lüzumlu tedaviyi ve münasip
bir g›da rejimini bulacaklar› bir revir olacakt›r. ‹cab› halinde, sari
veya akli marazlara musap olan hastalar için tecrit mahalleri ayr›-
lacakt›r.
A¤›r bir hastal›¤a duçar olan veya vaziyetleri hususi bir tedavi tar-
z›n›, t›bbi müdahaleyi, veya hastaneye yat›r›lmalar›n› istilzam eden
harp esirleri, yak›n bir istikbalde memleketlerine iadeleri derpifl
olunsa dahi, tedavi edilmelerine elveriflli herhangi bir askeri veya
sivil t›bbi birli¤e kabul olunacaklard›r. Malüllere ve bilhassa körle-
re, yurtlar›na iadeleri zaman›na kadar s›hhi bak›m ve mümarese
z›mn›nda hususi kolayl›klar ibraz olunacakt›r.
Harp esirleri, tabi bulunduklar› devlete ve mümkünse kendileriyle
ayn› millete mensup bir t›bbi personel taraf›ndan tedavi olunacak-
lard›r.
Harp esirleri, kendilerini muayene ettirmek üzere t›bbi makamlara
ç›kmaktan menolunam›yacaklard›r. Onlar› elinde tutan makamlar,
talep vukuunda, tedavi alt›na al›nan her esire, yaralar›n›n veya
hastal›¤›n nevine yap›lan tedavinin mahiyet ve müddetini gösteren
resmi bir beyanname vereceklerdir. Bu beyannamenin bir sureti,
harp esirleri merkez ajans›na gönderilecektir.
Harp esirlerini s›hhatli bir halde tutmak için lüzumlu her türlü ci-
hazlar›n ve bu arada difl protezleriyle sair protezlerin ve gözlüklerin
bedelleri dahil olmak üzere tedavi masraflar›, esirlerin elinde tutan
devlete ait olacakt›r.
Madde 31 - Harp esirlerinin en az ayda bir defa t›bbi teftiflleri yap›lacak-
t›r. Bu teftifller cümlesinden olarak her esirin vücut a¤›rl›¤› kontrol
ve kaydolunacakt›r. Teftifllerin gayesi bilhassa umumî s›hhat ve
besleme vaziyetiyle temizlik vaziyetinin murakabesi, sarî hastal›k-
lar›n ve tahsisen veremin, s›tman›n ve zührevi hastal›klar›n aran›-
 63

l›p meydana ç›kar›lmas› olacakt›r. Bu maksatla, el alt›nda mevcut

en tesirli metodlar ve meselâ veremi hemen bafllang›c›nda meyda-
na ç›karmak üzere mikrofilm üzerine zaman zaman seri halinde
radyografi usulü kullan›lacakt›r.
Madde 32 - Mensup olduklar› silahl› kuvvetlerin s›hhiye hizmetlerine
ba¤l› olmamakla beraber hekim, diflçi, erkek veya kad›n hastabak›-
c› olan harp esirleri, kendilerini elinde tutan Devlet taraf›ndan on-
larla ayn› Devlete tâbi harp esirleri menfaatine tabi vazifelerini ifa-
ya davet olunabileceklerdir. Bu takdirde bunlar harp esiri olmakla
devam edecekler, fakat kendilerini elinde tutan Devletçe ifraz olu-
nan personel ile ayn› muameleyi göreceklerdir. Bunlar, 49 ncu
madde mucibince kendilerine tahmil edebilecek olan sair her türlü
ifllerden muaf tutulacaklard›r.

FASIL IV
HARP ES‹RLER‹NE YARDIM ‹Ç‹N ALIKONULAN
TIBB‹ VE D‹N‹ PERSONEL
Madde 33 - Harp esirlerine yard›mda bulunmak maksadiyle esirleri
elinde tutan devletçe al›konulan s›hhi ve dini personel mensuplar›
harp esiri say›lm›yacaklard›r. fiu kadar ki, bunlar, en az iflbu Söz-
leflmenin bahsetti¤i bütün menfaatlerden ve harp esirlerini tedavi
ve bunlara dini yard›mda bulunmalar› için icabeden bütün kolay-
l›klardan istifade edeceklerdir.
Mezkûr personel mensuplar›, esirleri elinde tutan devletin askerî
kanun ve nizamnameleri çerçevesinde, salâhiyetli servislerin idare-
si alt›nda ve mesleklerinin adab›na uyarak, tercihan tabi, olduklar›
silahl› kuvvetlere mensup harp esirleri lehine t›bbi ve ruhani vazife-
lerinin ifas› z›mn›nda afla¤›daki kolayl›klardan istifade edeceklerdir:
a) ‹fl müfrezelerinde veya kamp d›fl›ndaki hastanelerde bulu-
nan harp esirlerini zaman zaman ziyaret etmelerine mü-
saade olunacakt›r. Onlar› elinde tutan devlet bu maksatla
emirlerine lüzumlu nakil vas›talar›n› tahsis edecektir.
b) Her kampta, en yüksek rütbede en k›demli olan askerî he-
kim, al›konulan s›hhi personelin faaliyetleri hususunda
kamp›n askerî makamlar›na karfl› mesul olacakt›r. Bu
maksatla, ihtilâfa dahil Taraflar, muhasamat›n hemen
baçlang›c›ndan itibaren, seferdeki silahl› kuvvetlere men-
sup yaral›larla hastalar›n vaziyetini ›slaha matuf 12 A¤us-
tos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmesinin 26 nc› maddesin-
64

de yaz›l› cemiyetlerin personeli de dahil olmak üzere s›hhi

personellerinin rütbeler muadeleti hakk›nda anlaflacak-
lard›r. Vazifelerine taallûk eden bütün meselelerde mez-
kûr hekim ve keza askerî rahipler, kamp›n salâhiyetli ma-
kamlariyle do¤rudan do¤ruya temas etmek hakk›n› haiz
olacaklard›r. Bu makamlar, bu meselelere taallûk eden
muhaberat hususunda onlara her türlü kolayl›klar› göste-
receklerdir.
c) Al›konulan personel, bulundu¤u kamp›n askeri zapturap-
t›na tabi olmakla beraber, t›bbi veya dini vazifeleri d›fl›nda
hiç bir ifl görmeye mecbur edilemiyecektir.
Muhasamat›n devam› s›ras›nda, ihtilâfa dahil Taraflar, al›konulan
personelin icab›nda nöbet de¤ifltirmesi hususunda anlaflacaklard›r.
Yukar›ki hükümlerden hiçbiri, esirleri elinde tutan devleti, s›hhi ve
ruhani bak›mlardan harp esirlerine karfl› kendisine terettüp eden
vecibelerden vâreste k›lamaz.

FASIL V
D‹N‹, F‹KR‹ VE BEDEN‹ FAAL‹YETLFR
Madde 34 - Harp esirleri, askerî idarece tesbit olunan cari inzibat ted-
birlerine riayet etmeleri flartiyle, mezheplerinin âyinlerinde bulun-
malar› da dahil olmak üzere dinlerinin icabat›n› ifa hususunda ta-
mamiyle muhtar b›rak›lacaklard›r.
Dini ayinler için münasip mahaller tahsis olunacakt›r.
Madde 35 - Düflman devletin eline düflmüfl olup harp esirlerine yard›m-
da bulunmak üzere kalan veya al›konulan askerî rahiplerin esirlere
ruhani yard›mda bulunmalar›na ve dini vicdanlar›na uyarak din-
dafllar› aras›nda bu yard›m› serbestçe ifa etmelerine müsaade olu-
nacakt›r. Askerî rahipler, ayn› silahl› kuvvetlere mensup olan, ayn›
dili konuflan, veya ayn› dine mensup olan harp esirlerinin bulun-
duklar› muhtelif kamplarla ifl müfrezeleri aras›nda taksim oluna-
caklard›r. Bunlar, kamplar› d›fl›ndaki harp esirlerini ziyaret husu-
sunda lâz›m gelen kolayl›klardan ve bilhassa 33 ncü maddede yaz›-
l› nakil vas›talar›ndan istifade edeceklerdir. Askerî rahipler sansür
kayd› mahfuz kalmak flartiyle, yeni vazifeleri cümlesinden bulunan
ifller hakk›nda gerek mevkuf olduklar› memleketin kilise makamla-
riyle, gerek beynelmilel dini teflekküllerle muhabere serbestisinden
istifade edeceklerdir. Bu maksatla gönderecekleri mektuplar ve
kartlar, 71 nci maddede yaz›l› kontenjana inzimam edecektir.
 65

Madde 36 - Kendi ordular›nda rahiplik etmemifl olmakla beraber bir

mezhebin rahibi olan harp esirleri, mezhepleri ne olursa olsun din-
dafllar› aras›nda ruhani vazifelerini serbestçe ifa etmek müsaadesi-
ni haiz olacaklard›r. Bunlara, bu maksatla, esirleri elinde tutan
Devlet taraf›ndan al›konulmufl askerî rahipler gibi muamele edile-
cektir. Baflka hiçbir ifl görmeye mecbûr edilemeyeceklerdir.
Madde 37 - Harp esirleri, al›konulmufl bir askerî rahibin veya mezhep-
lerine mensup harp esiri bir rahibin yard›m›ndan mahrum olmala-
r› halinde ya onlar›n mezhebine veya müflabih bir mezhebe men-
sup bir rahip veyahut bu da olmaz ise ve dini bak›mdan mümkün
olursa, dini s›fat› olm›yan ehliyetli bir kimse bu vazifeyi ifa etmek
üzere alâkal› esirlerin talebi üzerine tayin olunacakt›r. Esirleri elin-
de tutan devletin tasvibine ba¤l› olan bu tayin, alâkal› esirler cema-
atinin mutabakat› ve icabeden hallerde, ayn› mezhebe mensup ma-
hallî dini makam›n tasvibi ile olacakt›r. Bu suretle tayin olunan
kimse, esirleri elinde tutan devletin askerî zapturapt ve emniyeti s›-
yaneten koydu¤u bilumum nizamlara riayet etmekle mükellef ola-
cakt›r.
Madde 38 - Esirleri elinde tutan devlet, her esirin ferdi temayüllerine ri-
ayet etmekle beraber, harp esirlerinin fikir, terbiye, e¤lence ve spor
faaliyetlerini teflvik edecektir; mezkûr devlet esirlere münasip ma-
haller ve lüzumlu teçhizat› tahsis ederek bu faaliyetlerin icras› için
icabeden tedbirleri alacakt›r.
Harp esirlerine, sporlar ve oyunlar da dahil olmak üzere, bedeni
hareketlerde bulunmak ve aç›k havadan istifade etmek imkân› ve-
rilecektir. Bu maksatla bilumum kamplarda kâfi miktarda aç›k sa-
halar tahsis olunacakt›r.

FASIL VI
D‹S‹PL‹N
Madde 39 - Her harp esirleri kamp›, esirleri elinde tutan devletin mun-
tazam silahl› kuvvetlerine mensup mesul bir subay›n do¤rudan
do¤ruya idaresi alt›na verilecektir. Nezdinde iflbu Sözleflmenin met-
ni bulunacak olan bu subay, Sözleflme hükümlerinin emri alt›nda-
ki memurlarca bilinmesini temin edecek ve hükümetinin muraka-
besi alt›nda Sözleflmenin tatbikat›ndan mesul olacakt›r.
Madde 40 - Rütbe ve tabiiyet iflaretleriyle niflanlar›n tafl›nmas›na müsa-
ade olunacakt›r.
66

Madde 41 - Her kampta, iflbu Sözleflme ile eklerinin metni ve 6 nc› mad-
dede derpifl edilen bilcümle hususî anlaflmalar›n muhtevas›, harp
esirlerinin dilinde yaz›l› olarak bütün esirlerin okuyabilecekleri bir
yere as›lacakt›r. Bunlar, as›lan metinlere itt›la kesbedemiyecek va-
ziyette olan esirlerin talebi üzerine kendilerine verilecektir.
Harp esirlerinin hareket tarzlar›na mütâallik her türlü nizamname-
ler, emirler, ihtarlar ve neflriyat, esirlere anlad›klar› bir dilde tebli¤
olunacakt›r; bu vesikalar, yukar›da derpifl olunan flartlar dahilinde
as›lmak suretiyle ilân olunacak ve suretleri mutemede verilecektir.
Esirlere flahsen hitap eden bilumum emir ve kumandalar da anla-
yacaklar› bir dilde verilecektir.
Madde 42 - Harp esirlerine ve bilhassa bunlardan firar eden veya firar
teflebbüsünde bulunanlara karfl› silah istimali, ancak ve daima ev-
vel emirde icab› hale göre ihtarlar yap›lmas›n› müteakip en son ola-
rak müracaat edilecek bir tedbir olacakt›r.

FASIL VII
HARP ES‹RLER‹N‹N RÜTBELER‹
Madde 43 - Muhasemat›n hemen bafllamas›ndan itibaren ihtilâfa dahil
Taraflar, muadil bulunan esirler aras›nda muamele müsavat›n› te-
min etmek üzere iflbu Sözleflmenin 4 ncü maddesinde zikri geçen
bütün flah›slar›n unvan ve rütbelerini karfl›l›kl› olarak birbirlerine
tebli¤ edeceklerdir; flayet sonradan unvan ve rütbeler ihdas edile-
cek olursa, bunlar da ayn› suretle tebli¤ olunacakt›r.
Esirleri elinde tutan devlet, harp esirlerinin mazhar olacaklar› ve
tabi bulunduklar› devletçe kendisine usulen tebli¤ edilecek olan
rütbe terfilerini tan›yacakt›r.
Madde 44 - Harp esiri olan subaylarla mümasillerine, rütbe ve yafllar›-
na göre gösterilmesi gereken hürmetle muamele edilecektir.
Subay kamplar›n›n hizmetini temin etmek üzere, subaylarla mü-
masillerinin rütbeleri gözönünde tutularak buralara ayn› silahl›
kuvvetlere mensup ve mümkün oldu¤u nisbette ayn› dili konuflan
kâfi say›da esir askerler ifraz olunacakt›r; bunlar, baflkaca hiçbir ifl
görmeye mecbur tutulmayacaklard›r.
Subay yemeklerinin kendileri taraf›ndan idare edilmesî hususunda
her türlü kolayl›k gösterilecektir.
Madde 45 - Subaylardan gayr› harp esirlerine, rütbelerine ve yafllar›na
göre gösterilmesi gereken hürmetle muamele edilecektir.
 67

Esir yemeklerinin kendileri taraf›ndan idare edilmesi hususunda

her türlü kolayl›k gösterilecektir.

FASIL VIII
HARP ES‹RLER‹N‹N B‹R KAMPA VARMALARINI
MÜTEAK‹P NAK‹LLER‹
Madde 46 - Esirleri elinde tutan Devlet, harp esirlerinin nakline karar
verirken bilhassa bunlar›n memleketlerine iadelerine melhuz güç-
lükleri art›rmamak üzere bizzat esirlerin menfaatlerini gözetlemek-
le mükellef olacakt›r.
Harp esirlerinin nakli daima insani bir flekilde ve esirleri elinde tu-
tan Devlet askerlerinin istifade ettikleri flartlardan daha az müsait
olm›yacak olan flartlar dahilinde yap›lacakt›r. Harp esirlerinin al›-
fl›k olduklar› iklim flartlar› daima hesaba kat›lacak ve nakil flartla-
r› hiçbir halde s›hhatlerine zararl› olm›yacakt›r.
Esirleri elinde tutan Devlet nakil s›ras›nda harp esirlerine gerek
bunlar› s›hhatli bir halde tutmaya yetecek kadar içme suyu ve yi-
yecek, gerek lüzumlu elbiseyi, bar›nacak yeri ve müdavat› temin
edecektir. Mezkûr Devlet, bilhassa denizden ve havadan seyahat
halinde, nakil s›ras›nda emniyetleri için lüzumlu her türlü tedbir-
leri alacak ve nakledilen esirlerin hareketten evvel tam listesini
tanzim edecektir.
Madde 47 - Hasta veya yaral› olan harp esirleri, iyileflmeleri seyahat yü-
zünden muhataraya düflmek ihtimali oldu¤u müddetçe ve emniyet-
leri bak›m›ndan mübrem bir zaruret olmad›kça baflka yere nakle-
dilemiyeceklerdir.
fiayet muharebe cephesi bir kampa yaklaflacak olursa, bu kampta-
ki harp esirleri ancak nakiller kâfi emniyet flartlar› dahilinde yap›-
labilirse veya nakillerine nazaran o yerde kalmalar› kendileri için
daha büyük bir muhatara teflkil ederse baflka yere naklolunabile-
ceklerdir.
Madde 48 - Baflka yere nakil halinde harp esirlerine hareket edecekleri
ve yeni posta adresleri resmen tebli¤ olunacakt›r; bu tebli¤, a¤›rl›k-
lar›n› haz›rlamalar›na ve ailelerine haber vermelerine imkân b›ra-
kacak kadar erken yap›lacakt›r.
Esirlerin flahsi eflyalar›n›, mektuplar›n› ve adreslerine gelmifl pa-
ketleri al›p götürmelerine müsaade olunacakt›r; nakil flartlar› böy-
le bir tedbiri zararl› k›ld›¤› takdirde bu eflyan›n a¤›rl›¤› esirlerin ta-
68

fl›yabilece¤i makul bir miktar ile tahdit olunabilecek, fakat bu a¤›r-

l›k hiçbir halde 25 kiloyu geçmiyecektir.
Esirlerin eski kamplar› adresine gönderilmifl bulunan mektuplar ve
paketler kendilerine geciktirilmeden yollanacakt›r. Kamp kuman-
dan›, mutemed ile mutab›k kalarak harp esirlerine ait müflterek
mallar›n ve iflbu maddenin ikinci bendi hükmüne göre konulmufl
tahdit nakli dolay›s›yle esirlerin yanlar›nda götüremiyecekleri a¤›r-
l›klar›n nakli için lüzumlu tedbirleri alacaklar.
Nakil masraflar› esirleri elinde tutan Devlete ait olacakt›r.

KISIM III
HARP ES‹RLER‹N‹N ÇALIfiTIRILMASI
Madde 49 - Esirleri elinde tutan devlete sa¤lam harp esirlerini, yafl, cin-
siyet, rütbe ve bedeni kabiliyetlerini nazar› itibare alarak ve bilhas-
sa kendilerini bedenen ve ruhen s›hhat halinde tutmak maksad›y-
le çal›flt›rabilecektir.
Harp esiri olan erbafllar, ancak nezaret iflleriyle mükellef tutulabi-
leceklerdir. Bu ifllerle mükellef tutulm›yanlar, kendilerine uygun
baflka bir ifl isteyebilecekler ve imkân elverdi¤i nisbette kendilerine
bu ifl temin olunacakt›r.
Subaylar ve mümasilleri kendilerine uygun bir ifl isterlerse, imkân
nisbetinde onlara bu ifl temin edilecektir. Bunlar hiçbir halde çal›fl-
makla mükellef tutulam›yacaklard›r.
Madde 50 - Harp esirleri, kamplar›n›n idaresi, tanzimi ve bak›m› hari-
cinde ancak afla¤›daki nevilerden ifllerde çal›flmakla mükellef tutu-
labileceklerdir.
a) Ziraat,
b) Maden, makine ve kimya sanayiinden, naf›a ifllerinden,
askerî mahiyette veya askerî maksatlara matuf olan infla-
at ifllerinden gayri istihsal, istihraç veya imâl sanayii,
c) Askeri mahiyette veya askeri maksatlara matuf olm›yan
nakliye ve levaz›m iflleri
d) Ticaret ve sanat faaliyetleri;
e) Ev hizmetleri,
f) Askerî mahiyette veya askerî maksatlara matuf olm›yan
amme hizmetleri.
 69

Yukar›daki hükümlerin ihlâli halinde harp esirleri, 78 nci madde

mucibince flikâyet haklar›n› kullanm›ya mezun olacaklard›r.
Madde 51 - Harp esirleri, bilhassa bar›nacak yer, yiyecek, giyecek ve
malzeme bak›mlar›ndan müsait çal›flma flartlar›ndan istifade ede-
ceklerdir; bu flartlar, esirleri elinde tutan Devlet tebas›ndan olup
mümasil ifllerde çal›flt›r›lan kimselere bahflolunmufl flartlardan
afla¤› olm›yacakt›r; iklim flartlar› da nazar› itibara al›nacakt›r.
Harp esirlerini elinde tutan ve bunlar› iflte kullanan devlet, bu esir-
lerin çal›flt›klar› bölgelerde sâyin himayesine müteallik millî ka-
nunlar›n ve bilhassa iflçi emniyeti hakk›ndaki nizamnamelerin tat-
bikini temin edecektir.
Harp esirleri, yapacaklar› iflle mütenasip ve kendilerini elinde tutan
devlet tebas› için derpifl olunanlara mümasil bir talim ve terbiye ile
ve korunma vas›talar›yle teçhiz olunacakt›r. 52 nci madde hüküm-
leri mahfuz kalmak kayd›yle, harp esirleri sivil iflçiler için melhuz
bulunan normal muhataralara maruz b›rak›labileceklerdir.
Çal›flma flartlar› hiçbir halde inzibati tedbirlerle daha zahmetli bir
hale ifra¤ olunam›yacakt›r.
Madde 52 - Hiçbir harp esiri gönüllü olmad›kça gayris›hhi veya tehlike-
li ifllerde kullan›lam›yacakt›r.
Hiçbir harp esiri, esirleri elinde tutan devletin silahl› kuvvetleri
mensuplar›ndan biri için haysiyet k›r›c› say›labilecek olan bir iflte
kullan›lam›yacakt›r.
May›nlar›n veya bunlara mümasil sair cihazlar›n kald›r›lmas› teh-
likeli ifl say›lacakt›r.
Madde 53 - Harp esirlerinin gidifl ve dönüfl zaman› da dahil olmak üze-
re gündelik çal›flma müddetleri haddinden afl›r› olm›yacak ve hiç-
bir halde esirleri tutan devletin tebaas›ndan olup o bölgede ayn› ifl-
te kullan›lan sivil iflçiler hakk›nda kabul edilmifl müddeti geçemi-
yecektir.
Gündelik iflin ortas›nda harp esirlerine en az bir saatlik istirahat
verilmesi mecburi olacakt›r; esirleri elinde tutan devletin iflçilerine
verilen istirahat müddeti daha uzun ise, esirlerin istirahat müdde-
ti de o kadar olacakt›r. Esirlere her hafta tercihan pazar günü, ve-
yahut as›l memleketlerinde cari olan tatil gününde fas›las›z yirmi
dört saatlik bir istirahat de verilecektir. Bundan maade, bir sene
çal›flm›fl olan esir ard arda sekiz günlük bir istirahatten istifade
edecek ve bu müddet zarf›nda kendisine ifl ücreti ödenecektir.
70

Parça bafl›na ücret gibi çal›flma usuller tatbik edilmekte ise, çal›fl-
ma müddeti bu sebeple afl›r› derecede uzat›lm›yacakt›r.
Madde 54 - Harp esirlerine verilecek ifl ücreti iflbu Sözleflmenin 62 nci
maddesi hükümlerine tevfikan tesbit edilecektir.
‹fl kazas›na u¤rayan, veyahut ifl s›ras›nda veya ifl neticesinde bir
hastal›¤a tutulan harp esirleri, vaziyetlerinin istilzam etti¤i her tür-
lü tedaviyi göreceklerdir. Bundan maada, esirleri elinde tutan Dev-
let bu gibilere tabi olduklar› devlet nezdinde haklar›n› ihkaka me-
dar olacak bir t›bbi tasdikname verecek ve bu tasdiknamenin ikin-
ci bir nüshas›n› 123 ncü maddede yaz›l› Harp Esirleri Merkez Ajan-
s›na yoll›yacakt›r.
Madde 55 - Harp esirlerinin çal›flma kabiliyetleri en az ayda bir defa ol-
mak üzere zaman zaman yap›lacak t›bbi muayenelerle kontrol edi-
lecektir. Bu muayenelerde bilhassa harp esirlerinden istenecek iflin
mahiyeti nazar› itibara al›nacakt›r.
fiayet bir harp esiri kendini çal›flam›yacak bir halde telâkki ederse,
bulundu¤u kamp›n t›bbi makamlar›na ç›kmas›na müsaade oluna-
cakt›r; hekimler, kanaatlerince çal›flam›yacak halde bulunan esir-
lerin iflten muaf tutulmas›n› tavsiye edebileceklerdir.
Madde 56 - ‹fl Müfrezelerinin teflkilât ve idaresi harp esirleri kamplar›-
n›n teflkilât ve idaresine mümasil olacakt›r.
Her ifl müfrezesi bir harp esirleri kamp›n›n murakabesi alt›na veri-
lerek idarece ona tabi olmakta devam edecektir. Askerî makamlar-
la mezkûr kamp›n kumandan›, hükümetlerinin murakabesi alt›n-
da olmak üzere iflbu sözleflme hükümlerine ifl müfrezesinde riayet
edilmesinden mesul olacaklard›r.
Kamp kumandan›, kamp›na tabi ifl müfrezelerinin günü gününe
bir listesini tutacak ve bunu hâmi devletin, beynelmilel K›z›lhaç ko-
mitesinin veya harp esirlerine yard›mda bulunan sair teflekküllerin
kamp› ziyaret eden murahhaslar›na bildirecektir.
Madde 57 - Hususi eflhas hesab›na çal›flan harp esirlerine yap›lacak
muamele, bu flah›slar esirlerin muhafaza ve himayesini kendi me-
suliyetleri alt›nda temin etseler dahi en az iflbu maddede derpifl
edilen muameleye müsavi olacakt›r; esirleri elinde tutan Devlet, as-
kerî makamlar ve bu esirlerin mensup bulunduklar› kamp kuman-
dan›, bu esirlerin bak›m›, tedavisi ve ifl ücretlerinin ödenmesi me-
suliyetini tamamen deruhte edeceklerdir.
Bu harp esirleri, ba¤l› bulunduklar› kamplar›n mutemetleriyle te-
mas halinde kalmak hakk›na haiz olacaklard›r.
 71

KISIM IV
HARP ES‹RLER‹N‹N MAL‹ KAYNAKLARI
Madde 58 - Esirleri elinde tutan devlet, muhasamat›n hemen bafllama-
s›ndan itibaren ve bu hususta hâmi devletle bir mutabakata var›n-
caya kadar, harp esirlerinin yanlar›nda nakit olarak veya mümas›l
bir flekilde bulundurabilecekleri azami mebla¤› tesbit edebilecektir.
Meflru olarak veya mümas›l bir flekilde bulundurabilecekleri azami
mebla¤› tesbit edebilecektir. Meflru olarak tasarruflar›nda olup el-
lerinden al›nan veya tevkif edilen her fazla mebla¤ ve kendileri ta-
raf›ndan tevdi olunan paralar hesaplar›na geçirilecek ve onlar›n r›-
zas› olmaks›z›n baflka bir paraya tahvil olunam›yacakt›r.
Harp esirleri, kamp d›fl›nda bedelini nakden ödemek suretiyle em-
tia ve hizmetler mubayaas›na mezun k›l›nd›klar› takdirde, bu tedi-
yeler ya bizzat esirler taraf›ndan yap›lacak, yahut kamp idaresince
ifa olunarak alâkal› esirlerin hesaplar› zimmetine geçirilecektir.
Esirleri elinde tutan devlet bu hususta icabeden hükümleri ›sdar
edecektir.
Madde 59 - Harp esirlerinden, esir edildikleri s›rada 18 nci madde mu-
cibince al›nan ve esirleri elinde tutan devletin paras›yle olan meb-
la¤lar, iflbu k›s›m 64 ncü maddesi hükümlerine tevfikan esirlerden
her birinin hesab› matlubuna geçirilecektir.
Harp esirlerinden ayn› s›rada al›nan baflka paralar›n esirleri elinde
tutan Devletin paras›na tahvilinden has›l olan mebla¤lar da mez-
kûr hesab›n matlubuna geçirilecektir.
Madde 60 - Esirleri elinde tutan devlet bilumum harp esirlerine afla¤›-
da yaz›l› mebla¤lar›n mezkûr devlet paras›na tahvili suretiyle tesbit
olunacak miktarda ayl›k bir maafl avans› ödiyecektir:
S›n›f I - Çavufltan afla¤› rütbede esirler: Sekiz ‹sviçre Frang›,
S›n›f II - Çavufllarla sair erbafllar veya muadil rütbedeki esirler:
Oniki ‹sviçre frang›,
S›n›f III - Yüzbafl› rütbesine kadar subaylar veya muadil rütbeler-
deki esirler: Elli ‹sviçre frang›,
S›n›f IV - Binbafl›lar, yarbaylar, albaylar veya muadil rütbedeki
esirler: Altm›fl ‹sviçre frang›,
S›n›f V - Generaller veya muadili rütbedeki esirler: Yetmiflbefl ‹sviç-
re frang›.
fiu kadarki, ihtilafa dahil alakal› taraflar, yukar›da say›lan muhte-
72

lif s›n›flara dahil harp esirlerine verilmesi icabeden avanslar›n› hu-

susi anlaflmalarla tadil edebileceklerdir.
Bundan maada, yukar›daki birinci bentte derpifl edilen mebla¤lar
esirleri elinde tutan devletin silahl› kuvvetler mensuplar›na verilen
maafla nazaran fazla yüksek oldu¤u takdirde, veyahut di¤er her-
hangi bir sebeple bu mebla¤lar›n ödenmesi o devleti ciddi bir s›k›n-
t›ya sokacak olursa, mezkûr devlet bu mebla¤lar›n tadili z›mn›nda
harp esirlerinin mensup oldu¤u devletle hususi bir anlaflma akdo-
lununcaya kadar:
a) Birinci bentte yaz›l› mebla¤lar› harp esirlerinin hesaplar›
matlubuna geçirmekte devam edecek,
b) Maafl avanslar›ndan ifraz edilerek harp esirleri taraf›ndan
kullan›lmak üzere bunlar›n emrine verilen mebla¤lar› mu-
vakkaten makul bir miktar ile tahdit edebilecektir; ancak
I nci s›n›fa dahil harp esirleri için bu mebla¤lar hiç bir za-
man esirleri elinde tutan devletin kendi silahl› kuvvetleri
mensuplar›na ödedi¤i mebla¤lardan afla¤› olm›yacakt›r.
Bu yolda yap›lacak olan bir tahdidin sebepleri vakit geçirilmeden
hâmi devlete bildirilecektir.
Madde 61 - Esirleri elinde tutan devlet, esirlerin tabi olduklar› devlet ta-
raf›ndan maafl ilâvesi olarak gönderilebilecek olan mebla¤lar›, bu
mebla¤lar ayn› s›n›ftan bulunan her esir için müsavi olmak ve o
devlete mensup o s›n›ftan bütün esirlere seyyanen ödenmek ve 64
ncü madde hükümlerine tefvikan imkân has›l olur olmaz esirlerin
flahsi hesaplar›na yat›r›lmak flart›yle kabul olunacakt›r. Bu maafl
ilâveleri, esirleri elinde tutan devleti iflbu Sözleflme mucibince ken-
disine terettüp eden vecibelerin hiçbirinden vareste k›lm›yacakt›r.
Madde 62 - Harp esirleri kendilerini elinde tutan makamlardan, mikta-
r› mezkûr makamlarca tesbit edilecek ve fakat hiçbir zaman tam
bir ifl günü bafl›na 1/4 ‹sviçre frang›ndan afla¤› olm›yacak âdilane
bir çal›flma ücretini do¤rudan do¤ruya alacaklard›r. Esirleri elinde
tutan devlet gerek esirlere, gerek hâmi devlet vas›tasiyle esirlerin
tabi olduklar› devlete, tesbit etmifl oldu¤u gündelik çal›flma ücreti-
ni bildirecektir.
Esirleri elinde tutan makamlar taraf›ndan gerek kamplar›n idaresi-
ne, dahili tertibat›na veya bak›m›na taallûku bulunan vazifelere ve-
ya sanat ifllerine devaml› olarak ayr›lan esirlere, gerek arkadafllar›
hizmetinde ruhani veya t›bbi vazifeler ifas›yle mükellef tutulan esir-
lere dahi bir çal›flma ücreti verilecektir.
 73

Mutemedin, yard›mc›lar›n›n ve icab› halinde müflavirlerinin çal›fl-

ma ücretleri kantin kârlar› sand›¤›ndan verilecektir. Bu ücretlerin
mutemet taraf›ndan tesbit ve kamp kumandan› taraf›ndan tasvip
edilecektir. Böyle bir sand›k mevcut de¤ilse, esirleri elinde tutan
devlet bu gibi esirlere adilâne bir çal›flma ücreti verecektir.
Madde 63 - Harp esirleri namlar›na flahsen veya topluca olarak yollana-
cak paralar› almaya mezun olacaklard›r.
Her harp esiri, bundan sonraki maddede yaz›l› oldu¤u veçhile he-
sab›ndaki matlup bakiyesine esirleri elinde tutan devletin tesbit
etti¤i hadler dahilinde tasarruf edecek ve mezkûr devlet istenilen
tediyeleri yapacakt›r. Esirleri elinde tutan devletin zaruri görece¤i
mali veya nakdi takyidat mahfuz kalmak kaydiyle, harp esirleri ya-
banc› memleketlere para yollamaya mezun olacaklard›r. Bu tak-
dirde, esirleri elinde tutan devlet, esirlerin bakmakla mükellef bu-
lunduklar› kimselere para göndermelerini bilhassa kolaylaflt›ra-
cakt›r.
Her halikârda harp esirleri, tâbi bulunduklar› devlet muvafakat et-
ti¤i takdirde, flu usul dairesinde memleketlerine para gönderebile-
ceklerdir: Esirleri elinde tutan devlet, hâmi devlet vas›tasiyle esir-
lerin tâbi bulundu¤u devlete, tediyenin amiri ile müteneffii ve esir-
leri elinde tutan devletin parasiyle ifade edilmifl olarak ödenecek
miktar hakk›nda lüzumlu bilcümle malûmat› havi bir ihbarname
gönderecektir; bu ihbarnamede alakal› esirin imzas› ve bunu tas-
dikan kamp kumandan›n›n imzas› bulunacakt›r. Esirleri elinde tu-
tan devlet bu mebla¤› esirin hesab›na zimmet kaydedecektir; bu
suretle zimmet kaydetti¤i mebla¤lar›, esirlerin tâbi olduklar› devle-
tin matlubuna geçirecektir.
Esirleri elinde tutan devletin yukar›daki talimat›n tatbiki z›mn›nda
iflbu Sözleflmeye ba¤l› V numaral› lâhikadaki Numune Nizamname-
si münderecat›na müracaat› faydal› olacakt›r.
Madde 64 - Esirleri elinde tutan devlet her harp esiri için en az afla¤›da-
ki malûmat› ihtiva edecek bir hesap tutacakt›r:
l. Maafl avans›, çal›flma ücreti olarak, veya baflka bir nam ile
esirin alaca¤› olan veya kendisine ödenen mebla¤lar; esirleri
elinde tutan devletin paras› olarak esirden al›nan mebla¤lar;
esirden al›nm›fl olup talebi üzerine mezkûr devletin paras›na
tahvil edilmifl olan mebla¤lar,
2. Esire nakden veya buna Mümasil bir flekilde verilmifl olan
mebla¤lar; onun hesab›na ve talebi üzerine yap›lan tediyeler;
74

bundan evvelki maddenin üçüncü bendi mucibince yollanan

mebla¤lar.
Madde 65 - Bir harp esirinin hesab›na geçirilen her kayd›n yan›nda ken-
disinin veyahut nam›na hareket eden mutemedin imzas› veya pa-
raf› konulacakt›r.
Harp esirlerine, hesaplar›n› görmeleri ve bir suretini almalar› hu-
susunda her zaman kâfi kolayl›klar gösterilecektir. Hesap, kamp›
ziyaret edecek olan hâmi devlet mümesilleri taraf›ndan da tetkik
olunabilecektir.
Harp esirlerinin bir kamptan di¤erine nakilleri halinde, flahsi he-
saplar› arkalar›ndan gönderilecektir. Esirlerin bir devletten di¤eri-
ne nakilleri halinde kendilerine ait olup esirleri elinde tutan devle-
tin paras›yle muharrer olmayan mebla¤lar arkalar›ndan gönderile-
cektir. Hesaplar›n›n matlubunda kalacak olan di¤er bütün mebla¤-
lar için kendilerine bir tasdikname verilecektir.
‹htilâfa dahil alâkal› devletler, harp esirlerinin hesap hulasalar›n›
muayyen fas›lalarla ve hâmi devlet vas›tasiyle birbirlerine yollamak
hususunda anlaflabileceklerdir.
Madde 66 - Harp esirinin esaret hali tahliye veya memlekete iade sure-
tiyle hitam buldukta, esirleri elinde tutan devlet ona esareti sonun-
da alaca¤› olan matlup bakiyesini gösteren ve mezkür devletin sa-
lâhiyetli bir subay› taraf›ndan imzalanm›fl bir beyanname tevdi
edecektir. Di¤er taraftan esirleri elinde tutan devlet esirlerin tâbi ol-
duklar› devlete hâmi devlet vas›tas›yle esaret halleri memlekete ia-
de, tahliye, firar, ölüm ve sair bir suretle nihayet bulan esirlere ait
her türlü malûmat› ihtiva eden ve ezcümle bunlar›n hesaplar›nda-
ki matlup bakiyelerini gösteren listeler gönderecektir. Bu listelerin
her yapra¤› esirleri elinde tutan devletin salâhiyetli bir mümessili
taraf›ndan tasdik olunacakt›r.
Alâkal› devletler yukar›da yaz›l› hükümlerin hepsini veya bir k›sm›-
n› hususi bir anlaflma ile tadil edebilecektir.
Esirin tabi bulundu¤u devlet, esirleri elinde tutan devletin esaret
sonunda borçlu kald›¤› matlup bakiyesinin esire tesviyesinden me-
sul olacakt›r.
Madde 67 - 60 nc› madde mucibince harp esirlerine ödenmifl olan ma-
afl avanslar› esirlerin tâbi olduklar› devlet nam›na verilmifl say›la-
cakt›r. Gerek bu maafl avanslar›, gerek mezkûr devlet taraf›ndan
63 ncü maddenin üçüncü bendiyle 68 nci madde mucibince ifa
edilmifl olan bilumum tediyeler, muhasamat›n sonunda alâkal›
devletler aras›nda bir tesviye flekline ba¤lanacakt›r.
 75

Madde 68 - Çal›flmadan ileri gelmifl bir kaza veya sair bir malûliyetten
dolay› bir harp esiri taraf›ndan vaki olacak her tazminat talebi, hâ-
mi devlet vas›tas›yle esirin tâbi bulundu¤u devlete ulaflt›r›lacakt›r.
Esirleri elinde tutan devlet, 54 ncü madde hükümlerine tevfikan
her halde harp esirine yaran›n veya malûliyetin mahiyetini, vuku-
buldu¤u ahval ve fleraiti ve esirin gördü¤ü t›bbi mualece ve hasta-
ne tedavisine ait malûmat› muhtevi bir beyanname verecektir. Bu
beyanname esirleri elinde tutan devletin mesul bir subay› taraf›n-
dan imzalanacak ve t›bbi mahiyetteki malûmat›n do¤rulu¤u s›hhi-
ye hizmetine mensup bir tabip taraf›ndan tasdik olunacakt›r.
Esirleri elinde tutan devlet esirlerin tâbi bulunduklar› devlete, bir
harp esirinin 18 nci madde mucibince elinden al›nan ve memleke-
tine iadesi s›ras›nda kendisine geri verilmemifl olan zati eflya, para
veya k›ymetli eflya hakk›nda yapaca¤› her türlü tazminat talebi ile
keza esirin kendisini elinde tutan devletin veya bu devlete mensup
bir memurun hatas›na atfeyledi¤i bir zarar hakk›nda yapaca¤› her
türlü tazminat talebini de bildirecektir. Maamafih esirleri elinde tu-
tan devlet masraf› kendisine ait olmak üzere esirin esaret müddeti
içinde muhtaç olaca¤› zati eflyan›n yerine yenilerini verecektir. Her
halde, esirleri elinde tutan devlet, esire, mezkûr eflyan›n, paralar›n
ve k›ymetli cflyan›n kendisine geri verilmemesi sebeplerine diar me-
sul subay taraf›ndan imzalanm›fl ve lüzumlu bütün malûmat›
muhtevi bir beyanname verecektir. Bu beyannamenin bir ikinci
nüshas› esirin tâbi oldu¤u devlete 123 ncü maddede yaz›l› Harp
Esirleri Merkez Ajans› delâletiyle gönderilecektir.

KISIM V
HARP ES‹RLER‹N‹N HAR‹ÇLE MÜNASEBETLER‹
Madde 69 - Esirleri elinde tutan devlet esirleri ele geçirir geçirmez onlara
ve hâmi devlet delâletiyle tâbi bulunduklar› devlete, iflbu k›s›mda ya-
z›l› hükümlerin icras› z›mn›nda derpifl olunan tedbirleri bildirecek-
tir; keza, mezkûr tedbirlerde yap›lan her tadili de tebli¤ edecektir.
Madde 70 - Her harp esirine, esir al›nmas›n› hemen mütaakip veyahut
en geç bir kampa varmas›ndan bir hafta sonra, bu kamp bir tran-
sit kamp› olsa dahi ve keza hastal›k veya bir tahaffuzhaneye veya
di¤er bir kampa nakil halinde bir taraftan do¤rudan do¤ruya esirin
ailesine, di¤er taraftan 123 ncü maddede yaz›l› harp esirleri mer-
kez ajans›na mümkünse iflbu Sözleflmeye ba¤l› numunesine göre
tanzim edilmifl ve onlar› esirin esaretinden, adresinden ve s›hhi va-
ziyetinden haberdar edecek bir kart göndermek imkân› bahfloluna-
76

cakt›r. Bu gibi kartlar mümkün olan bütün süratle yollanacak ve

hiçbir veçhile geciktirilemiyecektir.
Madde 71 - Harp esirleri mektup ve kart göndermeye ve almaya mezun
olacaklard›r. fiayet esirleri elinde tutan devlet bu muhabereyi tah-
dide lüzum görecek olursa, bu takdirde mümkün oldu¤u kadar ifl-
bu Sözleflmeye ba¤l› numunelerine göre tanzim edilmifl olarak en
az ayda bir mektup ile dört kart (70 nci maddede yaz›l› kartlar sa-
y›lmaks›z›n) gönderilmesine müsaade edecektir. Bunun d›fl›nda
tahditler konulmas›, ancak esirleri elinde tutan devletin lüzumlu
sansürü yapt›rmak için kâfi say›da selâhiyetli mütercimler bul-
makta güçlük çekmesi sebebiyle hâmi devletin bu tahditleri bizzat
esirlerin menfaatine uygun görmesi halinde caiz olacakt›r. Esirlere
gönderilen mektuplar›n tahdidine lüzum görülecek olursa bu ka-
rar, ledelicap esirleri elinde tutan devletin talebi üzerine ancak esir-
lerin tâbi bulunduklar› devletçe verilebilecektir. Bu gibi mektuplar
ve kartlar, esirleri elinde tutan devlet emrinde mevcut en süratli va-
s›talarla ulaflt›r›lacakt›r; bu mektuplar ve kartlar inzibati sebepler-
den dolay› ne geciktirilebilecek, ne de al›konulabilecektir.
Uzun zamandan beri ailelerinden haber alamayan, yahut haber al-
mak veya alalâde yollardan haber almak imkân›ndan mahrum olan
harp esirleri ile; ailelerinden uzun bir mesafe ile ayr›lm›fl bulunan-
lar, ücreti esirleri elinde tutan devlet nezdindeki hesaplar› zimme-
tine geçirilmek veya emirlerinde mevcut paradan ödenmek üzere
telgraflar göndermeye mezun olacaklard›r.
Umumî kaide olarak harp esirlerinin mektuplar› ana dilleriyle ya-
z›lm›fl olacakt›r. ‹htilâfa dahil devletler, baflka dillerle muhabere
edilmesine müsaade edebileceklerdir.
Harp esirlerinin mektuplar›n› ihtiva edecek olan torbalar itina ile
mühürlenerek muhteviyat›n› aç›kca gösterecek surette yaftalana-
cak ve gidecekleri yer postaneleri adresine yollanacakt›r.
Madde 72 - Harp esirleri, posta ile veya sair vas›talarla, ezcümle g›da
maddeleri giyecek, ilâçlar, dini, mütalâa veya e¤lence ihtiyaçlar›n›
tatmin edecek maddeleri ve bu arada, kitap, ibadet eflyas›, fennî le-
vaz›m, imtihan formülleri, musiki aletleri, spor tak›mlar›, veyahut
harp esirlerine tahsillerine devam veya güzel bir sanat icra etmek
imkân›n› verecek levaz›m ihtiva eden, flahfli veya topluca gönderil-
mifl paketler almaya mezun olacaklard›r.
Bu gibi müraselât, esirleri elinde tutan devleti iflbu Sözleflme mu-
cibince kendisine terettüp eden vecibelerden hiçbir veçhile vâreste
k›lm›yacakt›r.
 77

Bu müraselât›n tâbi tutulabilece¤i yegâne kay›tlar, bizzat harp esir-

lerinin menfaati icab› olarak hâmi devletin teklif edece¤i veyahut
Beynelmilel K›z›lhaç Komitesinin veya harp esirlerine yard›mda bu-
lunan di¤er bir teflekkülün, münakale ve muvasala vas›talar›n›n
fevkâlade yüklü bulunmas› hesab›yle kendi müraselâtlar›na koya-
caklar› takyitlerdir.
fiahsi veya topluca olarak gönderilen paketlerin sevkine taallük
eden flekiller icab› halinde alâkal› devletler aras›nda hususi anlafl-
malarla kararlaflt›r›lacak ve mezkûr devletler harp esirlerine yar-
d›m olarak gönderilen yard›mlar›n da¤›t›lmas›n› hiçbir halde gecik-
tiremiyeceklerdir. Giyecek ve yiyecek paketleri kitap ihtiva edemi-
yecektir; t›bbi levaz›m alelûmum topluca paketler halinde yollana-
cakt›r.
Madde 73 - Topluca yollanan yard›mlar›n tesellüm ve tevzii flekilleri
hakk›nda alâkal› devletler aras›nda hususi anlaflmalar bulunma-
mas› halinde, topluca yard›mlara mütaallik olup iflbu Sözleflmeye
ba¤l› bulunan nizamnameler tatbik olunacakt›r.
Yukarda bahsi geçen hususi anlaflmalar, harp esirlerine topluca
gönderilmifl bulunan yard›mlar› tesellüm etmek, da¤›tmak ve harp
esirlerinin nef’ine olarak kullanmak hususunda mutemetlerin haiz
bulunduklar› hakk› hiçbir halde takyit edemiyecektir.
Keza bu gibi anlaflmalar hami devletin, Beynelmilel K›z›lhaç Komi-
tesinin, veya harp esirlerine yard›mda bulunan ve topluca yollanan
paketlerin ulaflt›r›lmas›na memur edilen bir teflekkülün, bunlar›n
gönderildikleri kimselere da¤›t›lmas›n› murakâbe etmek hususun-
daki haklar›n› da takyit edemiyeceklerdir.
Madde 74 - Harp esirlerine yard›m olarak yap›lan bütün mürasalât bi-
lumum ithal, gümrük ve sair resimlerinden muaf olacakt›r.
Gerek do¤rudan do¤ruya, gerek 122 nci maddede yaz›l› istihbarat
bürolar› ve 123 ncü maddede yaz›l› Harp Esirleri Merkez Ajansa de-
lâletiyle harp esirleri nam›na posta ile yollanan veya harp esirleri-
nin gönderdikleri mektuplar, yard›mlar ve müsaade ile yollanan
para havaleleri gerek mahreç ve mevrit memleketlerinde, gerek ara-
daki memleketlerde bilumum posta ücretlerinden muaf olacaklar-
d›r.
Harp esirlerine yollanan ve a¤›rl›klar›ndan dolay›, yahut baflka bir
sebeple posta yolu ile nakline imkân bulunm›yan yard›mlar›n na-
kil masraf›, esirleri elinde tutan devleti hâkimiyetinde bulunan bü-
tün ülkelerde mezkûr devlete ait olacakt›r. Sözleflmeye taraf olan
78

di¤er devletlerden her biri kendi ülkesi dahilindeki nakil masrafla-

r›n› deruhte edecektir.
Alâkal› devletler aras›nda hususi anlaflmalar mevcut olmamas› ha-
linde, yukar›da yaz›l› muafiyetlerden istifade etmiyen bu müraselâ-
t›n nakil masraflar› gönderene ait olacakt›r.
Yüksek Akid Taraflar, harp esirlerine gönderilen ve bunlar›n gön-
derdikleri telgraflar›n ücretlerini mümkün oldu¤u kadar indirmeye
gayret edeceklerdir.
Madde 75 - Askerî harekât alâkal› devletleri 70, 71, 72 ve 77 nci mad-
delerde yaz›l› mürasalât›n naklini temin hususunda kendilerine
düflen vecibeleri ifadan menetti¤i takdirde, alâkal› hâmi devletler,
Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi veya ihtilâfa dahil memleketlerce ka-
bul edilen di¤er herhangi bir teflekkül ve eflyan›n münasip vas›ta-
larla (vagon, kamyon, gemi, uçak, ilâh) naklini temine teflebbüs
edebileceklerdir. Bu maksatla Yüksek Akid Taraflar, onlara bu va-
s›talar› tedarik etmeye ve ezcümle icabeden serbest seyir varakala-
r› vermek suretiyle bu nakil vas›talar›n›n seyrüseferine müsaade
etmeye çal›flacaklard›r.
Bu nakil vas›talar›:
a) 123 ncü maddede yaz›l› Merkez ‹stihbarat Ajans› ile 122
nci maddede yaz›l› millî bürolar aras›nda teati edilen mek-
tuplar›n, listelerin ve raporlar›n,
b) Harp esirlerine ait olarak hâmi devletlerin, Beynelmilel K›-
z›lhaç Komitesinin ve harp esirlerine yard›mda bulunan
di¤er herhangi bir teflekkülün gerek kendi murahhaslar›y-
le, gerek ihtilâfa dahil taraflarla teati edecekleri mektupla-
r›n ve raporlar›n; ulaflt›r›lmas› için de kullan›labilecektir.
‹flbu hükümler ihtilâfa dahil her taraf›n, tercih eylemesi halinde,
baflka türlü nakliyat ve teflkilât› vücuda getirmek veya kararlafla-
cak flartlar dairesinde serbest seyir varakalar› vermek hakk›n› hiç-
bir veçhile tahdit etmiyecektir.
Hususi anlaflmalar mevcut olmamas› halinde bu gibi nakil vas›ta-
lar›n›n kullan›lmas›ndan tevellüt edecek masraflar, tebaalar› bu
hizmetlerden istifade eden ihtilâfa dahil taraflara nisbet üzere te-
rettüp edecektir.
Madde 76 - Harp esirlerine gönderilen ve bunlar›n gönderdikleri mek-
tuplar mümkün olan en k›sa zamanda sansürden geçirilecektir. Bu
sansür ancak mektuplar› gönderen ve alan devletlerce ve her biri
tarafindan ancak bir defa yap›lacakt›r.
 79

Harp esirlerine yollanan paketlerin muayenesi bunlar›n ihtiva et-

tikleri g›da maddelerini bozulmaya mâruz b›rak›lacak flekilde yap›l-
mayacak ve paketin muhtevas› bir yaz› veya matbua olmad›kça bu
muayene paketin gönderildi¤i flahs›n veya onun usulen tevkil etmifl
oldu¤u bir arkadafl›n huzurunda yap›lacakt›r. Esirlere flahsen veya
toplu olarak yollanan paketlerin kendilerine teslimi, sansür güç-
lükleri bahanesiyle geciktirilemiyecektir.
‹htilafa dahil taraflar›n askerî veya siyasî sebeplerle koyacaklar›
her türlü muhabere yasa¤› ancak muvakkat olacak ve mümkün ol-
du¤u kadar k›sa sürecektir.
Madde 77 - Esirleri ellerinde tutan devletler harp esirlerine gönderilen
veya onlar›n gönderdikleri senetlerin, evrak ve vesikalar›n ve bil-
hassa vekâletname veya vasiyetnamelerin hâmi devlet veya 123
ncü maddede yaz›l› Harp Esirleri Merkez Ajans› vas›tas›yle ulaflt›-
r›lmas› için her türlü kolayl›klar› göstereceklerdir.
Herhalde, esirleri ellerinde tutan devletler bunlara mezkûr vesika-
lar›n tanzimini kolaylaflt›racaklard›r; bilhassa, esirlerin bir hukuk-
çuya dan›flmalar›na müsaade edecekler ve imzalar›n›n tevsiki için
icabeden tedbirleri alacaklard›r.
80

KISIM VI
HARP ES‹RLER‹N‹N RESM‹ MAKAMLARLA MÜNASEBETLER‹

FASIL I
HARP ES‹RLER‹N‹N ESARET fiARTLARI HAKKINDAK‹
fi‹KAYETLER‹
Madde 78 - Harp esirleri, elinde bulunduklar› askerî makamlara, tâbi
tutulduklar› esaret flartlar› hakk›nda dilediklerini bildirmek hakk›-
n› haiz olacaklard›r.
Keza harp esirleri ya mutemet vas›tas›yle, yahut lüzum görülürse
do¤rudan do¤ruya hâmi devletlerin mümessillerine müracaat ede-
rek esaret flartlar› hususunda flikayetlerini mucip olan noktalar›
anlatmak hakk›n› kay›ts›z olarak haizdirler.
Bu dilek ve flikâyetler tahdit edilemiyece¤i gibi, 71 nci maddede ya-
z›l› muhabere kontenjan›na dahil de say›lam›yacakt›r. Mezkûr dilek
ve flikâyetler derhal yerine ulaflt›r›lacakt›r. Bunlar esass›z oldukla-
r› anlafl›lsa dahi hiçbir cezay› istilzam etmiyecektir.
Mutemetler, kamplardaki vaziyet ve harp esirlerinin ihtiyac› hak-
k›nda hâmi devletlere zaman zaman raporlar gönderebilecekler-
dir.

FASILA II
HARP ES‹RLER‹N‹N MÜMESS‹LLER‹
Madde 79 - Subaylar›n bulunduklar› yerler müstesna olmak üzere harp
esirlerinin bulunduklar› bilumum mahallerde esirler kendilerini
askerî makamlar, hâmi devletler, Beynelmilel K›z›lhaç ve kendileri-
ne yard›m etmesi melhuz sair her teflekkül nezdinde temsil etmek
üzere her alt› ayda bir ve münhal vukuu hallerinde, serbestçe ve
gizli reyle mutemetler seçeceklerdir. Bu mutemetlerin tekrar seçil-
meleri caiz olacakt›r.
Subaylar›n ve mümasillerinin bulunduklar› kamplarda, veya
muhtelif kamplarda, en yüksek rütbede en k›demli olan harp esi-
ri mutemet olarak tan›lacakt›r. Subay kamplar›nda, bu muteme-
de subaylarca seçilmifl mütaaddit müflavirler yard›m edecekler-
dir; muhtelif kamplarda mutemedin yard›mc›lar› subaylardan
gayri harp esirlerinden olmak üzere subaylar taraf›ndan seçile-
ceklerdir.
 81

Harp esirleri çal›flma kamplar›nda kamp›n harp esirlerine terettüp

eden idari vazifelerini görmek üzere ayn› tabiyetten olan harp esiri
subaylar konulacakt›r. Bundan maada, bu subaylar iflbu madde-
nin birinci bendi hükümleri mucibince mutemetliklere seçilecekler-
dir. Bu takdirde mutemedin yard›mc›lar› subaylardan gayri harp
esirleri aras›ndan seçileceklerdir.
Seçilen her mutemedin vazifeye bafllamazdan evvel esirleri elinde
tutan devletçe kabul edilmesi flartt›r. fiayet esirleri elinde tutan
devlet esaret arkadafllar› taraf›ndan seçilmifl bir harp esirini kabul-
den imtina edecek olursa, bu imtinan›n sebeplerinî hâmi devlete
bildirmekle mükellef olacakt›r.
Her halde mutemet, temsil etti¤i harp esirleriyle ayn› tabiiyete, di-
le ve âdetlere sahip olacakt›r. Bu surette, tabiiyetlerine, dillerine ve-
ya adetlerine göre bir kamp›n muhtelif k›s›mlar›na ayr›lm›fl bulu-
nan harp esirleri için yukar›daki bendin hükümlerine göre her k›s-
m›n kendi mutemedi bulunacakt›r.
Madde 80 - Mutemetler harp esirlerinin bedeni, manevi ve fikri rahatla-
r› sebeplerini istikmal edeceklerdir.
Bilhassa esirler kendi aralar›nda bir yard›mlaflma sistemi teflkiline
karar verecek olurlarsa, mutemetlere iflbu Sözleflmenin sair hü-
kümleriyle tevdi olunan hususi vazifelerden ayr› olarak bu teflkilât
da onlar›n selâhiyetleri cümlesinden olacakt›r.
Mutemetler, mahza vazifelerinden dolay›, harp esirlerinin iflliyecek-
leri suçlardan mesul olm›yacaklard›r.
Madde 81 - Mutemetlerin çal›flt›r›lmalar› vazifelerinin ifas›n› güçlefltirdi-
¤i takdirde hiçbir ifl görmekle mükellef tutulam›yacaklard›r.
Mutemetler kendilerine lüzumlu olan yard›mc›lar› esirler aras›n-
dan tayin edebileceklerdir. Mutemetlere her türlü maddi kolayl›k-
lar ve bu cümleden olarak vazifelerinin ifas› için baz› hallerde (ça-
l›flma müfrezelerinin ziyareti, yard›m olarak gelmifl eflyan›n tesellü-
mü, ilâh), lüzumlu olan hareket serbestisi bahflolunacakt›r.
Mutemetler harp esirlerinin enterne bulunduklar› binalar› ziyarete
mezun olacaklar ve harp esirleri mutemetlerle serbestçe istiflare et-
mek hakk›n› haiz olacaklard›r.
Harp esirlerine, esirleri elinde tutan makamlarla, hâmi devletle,
Beynelmilel K›z›lhaç Komitesiyle ve bunlar›n murahhaslariyle,
muhtelif t›bbi komisyonlarla ve keza harp esirlerine yard›mda bu-
lunacak teflekküllerle posta ve telgraf muhaberesinde bulunmalar›
82

hususunda her türlü kolayl›klar gösterilecektir. Çal›flma müfreze-

lerinin mutemetleri, esas kamp›n mutemediyle muhabereleri husu-
sunda ayn› kolayl›klara mazhar olacaklard›r. Bu gibi muhabereler
tahdit olunam›yaca¤› gibi 71 nci maddede yaz›l› kontenjana da da-
hil say›lm›yacakt›r.
Hiçbir mutemet halefini cari ifllere al›flt›rabilmesi için lüzumlu kâ-
fi bir zaman geçmeden baflka bir yere naklolunam›yacakt›r.
Azil halinde, bu azlin sebebi hâmi devlete bildirilecektir.

FASIL III
CEZA‹ VE ‹NZ‹BATI MÜEYY‹DELER

I - Umumi Hükümler
Madde 82 - Harp esirleri, esirleri elinde tutan devletin silahl› kuvvetle-
rinde cari bulunan kanun, nizamname ve umumi emirlere tabi ola-
caklard›r. Esirleri elinde tutan devlet bu kanun, nizamname veya
umumi emirlere karfl› bir suç iflliyen her harp esiri hakk›nda adli
veya inzibati tedbirler almak salâhiyetini haiz olacakt›r. fiu kadar-
ki; iflbu fas›l hükümlerine mugayir hiçbir tatbikat icras› veya mü-
eyyide tatbiki caiz olm›yacakt›r.
fiayet esirleri elinde tutan devletin kanun, nizamname veya umu-
mi emirleri bir harp esiri taraf›ndan ifllenmifl olan fiilleri cezay›
müstelzim addeder ve fakat bu fiiller esirleri elinde tutan devletin
silahl› kuvvetlerine mensup bir kimse taraf›ndan ifllendi¤i takdirde
cezay› müstelzim de¤ilse, bu fiillerden dolay› ancak inzibati müey-
yideler tatbik olunabilir.
Madde 83 - Bir harp esiri taraf›ndan ifllenmifl suçun inzibati bir cezay›
m›, yoksa adli bir cezay› m› müstelzim olaca¤› kararlaflt›r›l›rken,
esirleri elinde tutan devlet meselenin takdiri hususunda alâkal›
makamlar›n son derece müsamahakâr davranmalar›na ve imkân
elverdikçe adlî takibattan ziyade inzibati tedbirlere müracaat etme-
lerine dikkat edecektir.
Madde 84 - Esirleri elinde tutan devletin kanunî mevzuat›, harp esiri
hakk›nda takibat› gerektiren suçtan dolay› o devlet silahl› kuvvet-
lerine mensup bir kimsenin sivil mahkemelerce muhakemesine sa-
rahaten müsaade etmedikçe, bir harp esiri ancak askerî mahkeme-
ler taraf›ndan muhakeme edilebilecektir.
 83

Hiçbir halde bir harp esiri, umumiyetle kabul edilmifl olan esas is-
tiklâl ve bitarafl›k teminat›n› haiz bulunm›yan ve bilhassa muha-
keme usulü bak›m›ndan 105 nci maddede derpifl olunan müdafaa
hak ve imkânlar›n› temin etmiyen herhangi bir mahkemeye veril-
miyecektir.
Madde 85 - Kendilerini elinde tutan devletin kanuni mevzuat›na göre
esir al›nmalar›ndan mükaddem ifllemifl olduklar› fiillerden dolay›
haklar›nda takibat yap›lan harp esirleri mahkum edilseler dahi ifl-
bu Sözleflmenin bahfletti¤i menfaatleri muhafaza edeceklerdir.
Madde 86 - Bir harp esiri ayn› fiil veya suç maddesinden dolay› ancak
bir kere cezaland›r›labilir.
Madde 87 - Harp esirleri, esirleri elinde tutan devletin askerî makamla-
r› ve mahkemeleri taraf›ndan mezkûr devletin silahl› kuvvetleri
mensuplar› hakk›nda derpifl olunan cezalardan gayri cezalara
çarpt›r›lm›yacaklard›r.
Esirleri elinde tutan devletin mahkemeleri veya makamlar› cezay›
tayin ederlerken, san›¤›n esirleri elinde tutan devlet tebas›ndan bu-
lunmamas› hasabiyle hiçbir sadakat vazifesiyle mükellef olmad›¤›
ve ihtiyar›nda olmayan ahval ve fleriat neticesinde o devletin eline
düflmüfl oldu¤u hususlar›n› en genifl ölçüde nazar› itibara alacak-
lard›r. Mezkûr mahkemeler ve makamlar, esire isnat olunan suç
için mürettep cezay› serbestçe hafifletmek ve bu itibarla o cezan›n
asgarisini tatbik etmek hususlar›nda muhtar olacaklard›r.
Münferit fiillerden dolay› topluca ceza tertibi, her türlü bedeni ce-
zalar, gün ›fl›¤› ile ayd›nlat›lmayan mahallerde hapis ve alelûmum
iflkence ve eziyetin her flekli memnudur.
Bundan maada, hiçbir harp esiri, esirleri elinde tutan devletçe rüt-
besinden mahrum edilemiyece¤i gibi, bu rütbenin iflaretlerini tafl›-
maktan da menedilemez.
Madde 88 - ‹nzibati veya adlî bir ceza çekmekte bulunan harp esiri su-
baylar, gedikliler veya erler, esirleri elinde tutan devlet silahl› kuv-
vetlerinin ayn› cezay› gören muadil rütbelerdeki mensuplar› hak-
k›nda tatbik olunan muameleden daha a¤›r bir muameleye tabi tu-
tulam›yacaklard›r.
Kad›n harp esirleri, esirleri elinde tutan devlet silahl› kuvvetlerine
mensup olup mümasil bir suçtan dolay› ceza gören kad›nlardan
daha a¤›r bir cezaya mahkûm edilemiyecekler veya cezalar›n› çe-
kerken onlardan daha a¤›r bir muameleye duçar edilemiyecekler-
dir.
84

Hiçbir halde kad›n harp esirleri, esirleri elinde tutan devlet silahl›
kuvvetlerine mensup olup mümasil bir suçtan dolay› ceza gören bir
erkekten daha a¤›r bir cezaya mahkûm edilemiyecekler veya ceza-
lar›n› çekerken o erkekten daha a¤›r bir muameleye duçar edilemi-
yeceklerdir.
Harp esirleri; çarp›lm›fl olduklar› inzibati veya adli cezalar› çektik-
ten sonra di¤er esirlerden farkl› bir muameleye tabi tutulam›yacak-
lard›r.

II - ‹nzibati Müeyyideler
Madde 89 - Harp esirlerine tatbiki caiz cezalar flunlar olacakt›r:
1. Otuz günlük bir devreyi geçmemek üzere, 60 nc› ve 62 nci
maddelerde yaz›l› maafl avans›n›n ve çal›flma ücretinin yüzde
ellisine kadar para cezas›,
2. ‹flbu Sözleflmede derpifl edilen muameleden fazla olarak bah-
sedilen müsaadelerin kald›r›lmas›,
3. Günde iki saati geçmemek üzere angaryalar,
4. Mevkufiyet.
fiu kadar ki, 3 numaral› bentte yaz›l› ceza subaylar hakk›nda tat-
bik olunam›yacakt›r.
Hiçbir halde inzibati cezalar gayri insani, hoyratça veya harp esir-
lerinin s›hhat› için tehlikeli olm›yacakt›r.
Madde 90 - Tek bir cezan›n müddeti hiçbir zaman 30 günü geçmiyecek-
tir. ‹nzibati bir kabahatin ifllenmesi halinde, duruflmadan ve kara-
r›n verilmesinden evvel geçmifl bulunan mevkufiyet müddeti hük-
medilen cezadan indirilecektir.
Hakk›nda karar verildi¤i s›rada harp esiri inzibati cezay› müstelzim
birçok fiillerden mesul olsa, bu fiiller aras›nda irtibat bulunsun bu-
lunmas›n, yukar›da yaz›l› otuz günlük azami müddet tecavüz edi-
lemiyecektir.
‹nzibati bir karar ile o karar›n infaz› aras›nda bir aydan fazla za-
man geçmiyecektir.
Bir harp esirinin yeni bir inzibati cezaya çarp›lmas› halinde, ceza-
lardan birinin müddeti on gün veya daha fazla ise, iki cezan›n in-
faz› aras›nda en az üç günlük bir fas›la geçecektir.
Madde 91 - Bir harp esirinin, firar› flu hallerde muvafakiyete ermifl sa-
y›lacakt›r:
 85

1. Tabi oldu¤u devletin veya müttefik bir devletin silahl› kuvvet-

lerine iltihak edince,
2. Esirleri elinde tutan devletin veya onunla müttefik bulunan
bir devletin hükmü alt›ndaki ülkeyi terkedince,
3. Tabi oldu¤u devletin band›ras›n› veyahut esirleri elinde tutan
devletin karasular›nda olmakla beraber onun emri alt›nda
bulunm›yan ve müttefik bir devletin band›ras›n› tafl›yan bir
gemiye iltihak edince.
‹flbu maddenin medlülüne göre firarda muvaffak olmufl bulunan
harp esirleri yeniden esir al›nd›klar› takdirde, evvelki firarlar›ndan
dolay› hiçbir cezaya duçar edilmiyeceklerdir.
Madde 92 - Firara teflebbüs ederek, 91 nci madde medlülüne göre bu fi-
rar›nda muvaffak olamadan, yeniden ele geçirilen bir harp esiri, te-
kerrür halinde dahi bu fiilden dolay› ancak inzibati bir cezaya çar-
p›labilecektir.
Tekrar ele geçirilen harp esiri, imkân has›l olur olmaz selâhiyetli
askerî makamlara teslim olunacakt›r.
Muvaffakiyetle neticelenmemifl bir firar neticesinde cezaya çarp›-
lan harp esirleri, 88 nci maddenin dördüncü bendi hükümlerine
bak›lmaks›z›n hususi nezaret alt›na al›nabileceklerdir; flu kadar ki
bu nezaret flekli onlar›n s›hhatine halel getirmiyecek, bir harp esir-
leri kamp›nda icra olunacak ve iflbu Sözleflme ile harp esirlerine
bahflolunmufl olan teminattan hiçbirinin ref’i mahiyetine olm›ya-
cakt›r.
Madde 93 - Firar veyahut firar teflebbüsü, tekerrür etmifl olsa dahi,
harp esirinin firar› veya firar teflebbüsü s›ras›nda iflledi¤i bir suç-
tan dolay› mahkemelere sevki halinde esbab› müfleddideden say›l-
m›yacakt›r.
83 ncü madde mazmununa tevfikan; âmme emvaline karfl› iflleni-
len suçlar, zenginleflmek kasd›na matuf olm›yan sirkat, sahte ev-
rak tanzim ve istimali ve sivil elbise giyilmesi gibi, flah›slar aleyhi-
ne fliddet istimaliyle müterafik olm›yan ve mahza firarlar›n› kolay-
laflt›rmak gayesi ile harp esirleri taraf›ndan ifllenilmifl olan suçlar
ancak inzibati cezalar› müstelzim olacakt›r.
Bir firar veya firar teflebbüsünde elbirli¤i etmifl olan harp esirleri
bu maddeden dolay› ancak inzibati bir cezaya çarp›labileceklerdir.
Madde 94 - Firar etmifl bir harp esiri tekrar ele geçirildi¤i takdirde ve fla-
yet daha evvel firar› keyfiyeti tebli¤ edilmifl bulunuyorsa, yeniden
86

tutuldu¤unda mensup oldu¤u devlete 122 nci maddede yaz›l› flekil-

ler dahilinde bildirilecektir.
Madde 95 - ‹nzibati kabahatlardan san›k bulunan harp esirleri, esirleri
elinde tutan devletin silahl› kuvvetleri mensuplar› hakk›nda bu gi-
bi suçlardan dolay› ayn› muamele tatbik olunmad›kça, veyahut
kamp dahilinde nizam ve inzibat bak›mlar›ndan zaruret has›l olma-
d›kça, karar verilinceye kadar mevkuf tutulam›yacaklard›r.
Bilûmum harp esirleri için inzibati kabahatlar halinde mevkufiyet
müddeti mutlak asgarî hadde indirilecek ve hiçbir zaman dört gü-
nü geçmiyecektir.
‹nzibati kabahatlerden dolay› mevkuf bulunan harp esirleri hakk›n-
da iflbu fasl›n 97 nci ve 98 nci maddeleri hükümleri cari olacakt›r.
Madde 96 - ‹nzibat aleyhine kabahat teflkil eden vak›alar derhal tahkik
olunacakt›r.
Mahkemelerin ve mafevk askerî makamlar›n salâhiyetlerine halel
gelmemek kayd›yle, inzibati cezalar ancak kamp kumandan› bu-
lunmas› hasabiyle inzibati salâhiyetlerle mücehhez bulunan bir
subay, veyahut onun yerine kaim olan veya kendisine inzibati sa-
lâhiyetler teffiz etmifl oldu¤u mesul bir subay taraf›ndan hükmolu-
nabilir.
Herhangi bir inzibati ceza hükmolunamazdan evvel, itham olunan
harp esirine kendisine isnat olunan fiiller tasrihan bildirilecektir.
Harp esirine, fiil ve hareketini izah ve kendini müdafaa etmek im-
kân› verilecektir. Harp esiri flahitler dinletmeye ve icab›nda ehliyet-
li bir tercüman›n hizmetlerinden istifadeye mazun olacakt›r. Karar,
harp esirine ve mutemede tebli¤ olunacakt›r.
Kamp kumandan› hükmolunan inzibati cezalar›n bir defterini tut-
makla mükellef olacakt›r; bu defter hâmi devlet mümessillerinin
tetkikine aç›k bulunduracakt›r.
Madde 97 - Harp esirleri, inzibati cezalar›n› çekmek üzere hiçbir halde
ceza müesseselerine (hapishaneler, cezaevleri, sürgün yerleri, ilâh)
naklolunam›yacaklard›r.
‹nzibati cezalar›n infaz olunacaklar› bilûmum binalar 25 nci mad-
dede yaz›l› s›hhi flartlara uygun olacakt›r. Cezaya çarp›lan harp
esirlerine 29 ncu madde mucibince kendilerini temiz tutmak imkâ-
n› verilecektir.
Subaylar ve mumasilleri, gedikliler ve erlerle ayn› binalarda mev-
kuf tutulam›yacaklard›r.
 87

‹nzibati bir cezay› çekmekte olan kad›n harp esirleri erkeklerden

ayr› binalarda mevkuf tutulacaklar ve do¤rudan do¤ruya kad›nla-
r›n nezareti alt›nda bulundurulacaklard›r.
Madde 98 - Bir inzibati cezadan dolay› mevkuf bulunan harp esiri, bu
mevkufiyetleri bizzatihi iflbu Sözleflme hükümlerinin tatbikat›n›
imkâns›z k›lmad›¤› nisbette mezkûr hükümlerden istifadeye devam
edeceklerdir. fiu kadar ki, harp esirleri hiçbir halde 78 nci ve 126
nc› maddelerde yaz›l› menfaatlerden mahrum edilemiyeceklerdir.
‹nzibati bir cezaya çarp›lan harp esirlerinin her gün en az iki saat
müddetle bedeni hareketler yapmalar›na, aç›k havada kalmalar›na
izin verilecektir.
Harp esirleri, vaki olacak talepleri üzerine günlük t›bbi muayeneye
ç›kmaya mezun olacaklard›r; s›hhi vaziyetlerinin istilzam etti¤i te-
daviyi görecek ve icab› halinde, kamp revirine veya bir hastaneye
kald›r›lacakt›r.
Harp esirleri, okuyup yazmaya ve mektup al›p yollamaya mezun
olacaklard›r. Ancak buna mukabil, gelen paketlerle para havalele-
rinin kendilerine yaln›z cezalar›n›n hitam›nda teslimi caiz olacak-
t›r; bu paket ve havaleler o zamana kadar mutemede tevdi oluna-
cak ve mutemet bu gibi paketlerde bulunan kolay bozulur erzak›
revire teslim edecektir.

III - Adli Takibat

Madde 99 - Fiilin ifllenmesi gününde gerek harp esirlerini elinde tutan
devletin meriyette bulunan kanuni mevzuat›na, gerek cari bulunan
beynelmilel hukuka nazaran sarahaten memnu olm›yan bir fiilden
dolay› hiçbir harp esiri tatbikata ve mahkûmiyete u¤rat›lm›yacak-
t›r.
Kendisine isnat olunan fiili ifllemifl oldu¤unu itiraf ettirmek maksa-
d›yla hiçbir harp esirine maddî ve manevî bask› yap›lam›yacakt›r.
Hiçbir harp esiri, müdafaas›n› yapmak imkân›n› bulamadan ve eh-
liyet bir müdafinin yard›m›ndan istifade edemeden mahkum edile-
miyecektir.
Madde 100 - Harp esirleri ve hâmi devletler, esirleri elinde tutan devle-
tin kanuni mevzuat›na göre ölüm cezas›n› istilzam eden suçlardan
bir an evvel haberdar edileceklerdir.
Sonradan, esirlerin tabi olduklar› devletin muvaffakati lâhik olma-
d›kça hiçbir suç için ölüm cezas› tayin olunam›yacakt›r.
88

Bir harp esiri hakk›nda, 87 nci maddenin ikinci bendi mucibince

onun esirleri elinde tutan devlet tebas›ndan bulunmamas› hasa-
biyle hiçbir sadakat vazifesiyle mükellef olmad›¤› ve ihtiyar›nda ol-
m›yan ahval ve fleriat neticesinden o devletin eline düflmüfl oldu¤u
noktalar üzerine mahkemenin bilhassa dikkati çekilmedikçe ölüm
cezas› hükmolunam›yacakt›r.
Madde 101 - Bir harp esiri hakk›nda ölüm cezas› hükmolundu¤u tak-
dirde, 107 nci maddede yaz›l› mufassal tebligat›n hâmi devletin
gösterilen adresine varmas› an›ndan itibaren en az alt› ayl›k bir
mühlet geçmeden hüküm infaz olunam›yacakt›r.
Madde 102 - Bir harp esiri hakk›nda sâd›r olmufl hüküm, ancak esirle-
ri elinde tutan devletin silahl› kuvvetlerine mensup kimseleri mu-
hakemeye selâhiyetli olan ayn› mahkemeler taraf›ndan ve onlar
hakk›nda tatbik olunan ayn› muhakeme usulüne tevfikan verilmifl
ise ve bundan maada, iflbu fas›l hükümlerine riayet edilmifl ise mu-
teber olacakt›r.
Madde 103 - Bir harp esiri hakk›nda aç›lan her adlî tahkikat, ahvalin
müsaadesi nisbetinde süratle ve davan›n bir an evvel görülmesine
imkân verecek surette idare olunacakt›r. Esirleri elinde tutan dev-
letin silahl› kuvvetlerine mensup kimseler hakk›nda mümasil suç-
lardan dolay› ayn› tedbir kabili tatbik olmad›kça, yahut millî emni-
yetin yüksek menfaatleri muktezas›ndan bulunmad›kça, hiçbir
harp esiri ihtiyaten mevkuf tutulam›yacakt›r. Bu ihtiyati mevkufi-
yet hiçbir halde üç aydan fazla devam edemiyecektir.
Bir harp esirinin ihtiyati mevkufiyet müddeti mahkum olaca¤› hür-
riyetten mahrumiyet cezas›n›n müddetinden indirilecektir; di¤er
taraftan bu mevkufiyet müddeti cezan›n takdirinde hesaba kat›la-
caktir.
Harp esirleri, ihtiyati mevkufiyetleri devam›nca iflbu fasl›n 97 ve 98
nci maddeleri hükümlerinden istifadeye devam edeceklerdir.
Madde 104 - Esirleri elinde tutan devlet, bir harp esiri hakk›nda adli ta-
kibat icras›na karar verdi¤i bütün hallerde hâmi devlete mümkün
oldu¤u kadar erken ve en az muhakemenin bafllamas›ndan üç haf-
ta evvel keyfiyeti tebli¤ edecektir. Bu üç haftal›k mühlet ancak teb-
li¤in hâmi devlete, mezkûr devlet taraf›ndan esirleri elinde tutan
devlete evvelinden gösterilmifl olan adrese varmas› an›ndan itiba-
ren yürümeye bafll›yacakt›r.
Bu tebli¤ afla¤›daki hususlar› ihtiva edecektir:
l. Harp esirinin ad›, soyad›, rütbesi, sicil numaras›, do¤um ta-
rihi ve icab›nda mesle¤i,
 89

2. Enterne veya mevkuf bulundu¤u mahal,

3. Kendisine isnat olunan suç maddesi veya maddeleriyle, bun-
lar hakk›nda tatbik olunacak kanuni hükümler,
4. Davay› görecek olan mahkeme ile, muhakemenin bafll›yaca¤›
tarih ve mahal.
Esirleri elinde tutan devlet, harp esirinin mutemedine ayn› tebli¤-
de bulunacakt›r.
fiayet muhakemenin bafllamas› s›ras›nda hâmi devletin harp esiri-
nin ve alakal› mutemedinin yukarda yaz›l› tebli¤ muhakemenin
bafllamas›ndan en az üç hafta evvel ald›klar› ispat edilemez ise, o
takdirde muhakeme cereyan edemiyecek ve tehir edilecektir.
Madde 105 - Harp esiri, esir arkadafllar›ndan birinin yard›m›ndan isti-
fade etmek, seçece¤i ehliyetli bir avukat taraf›ndan müdafaa edil-
mek, flahitler ikâme ve lüzum görürse selâhiyetli bir tercüman›n
hizmetlerine müracaat etmek hakk›n› haiz olacakt›r. Harp esirleri
muhakemeden evvel hâmi devlet taraf›ndan bu haklardan zama-
n›nda haberdar edilecektir.
Harp esiri bir müdafi seçmemifl ise, hâmi devlet ona bir müdafi te-
darik edecektir; hâmi devlete bunun için bir hafta mühlet verile-
cektir. Hâmi devletin talebi üzerine, esirleri elinde tutan devlet ona
müdafay› yapmaya ehil olan kimselerin bir listesini verecektir. Ne
harp esirinin, nede hâmi devletin bir müdafi intihap etmemifl olma-
lar› halinde, esirleri elinde tutan devlet san›¤›n müdafas› için re’sen
bir ehliyetli avukat tayin edecektir.
San›¤›n müdafas› için müdafi muhakemenin bafllamas›ndan evvel
en az iki haftal›k bir mühlet verilecek ve icabeden kolayl›klar ibraz
olunacakt›r; bu cümleden olmak üzere müdafi san›¤› serbestçe zi-
yaret edebilecek ve onunla flahitsiz görüflebilecektir. Müdafi, harp
esirleri de bu arada dahil olmak üzere, bilcümle müdafaa flahitle-
riyle görüflebilecektir. Müdafi, istinaf ve temyiz talebi mühletleri in-
k›za edinceye kadar bu kolayl›klardan istifade edecektir.
San›k olan harp esirine, muhakemenin bafllamas›ndan oldukça
uzun bir müddet evvel gerek iddianame, gerek esirleri elinde tutan
devletin ordular›nda cari bulunan kanunlar mucibince san›klara
umumiyetle tebli¤i mûtat olan vesikalar anlad›¤› bir dilde tebli¤
olunacakt›r. Ayn› tebli¤ ayn› flartlar dahilinde müdafia da yap›la-
cakt›r.
Hâmi devletin mümessilleri, devletin emniyeti, muktazas›ndan ola-
90

rak duruflman›n istisnaen gizli yap›lmas› icabetmedikçe, duruflma-

da haz›r bulunmak hakk›n› haiz olacaklard›r; duruflman›n, gizli ya-
p›lmas› halinde esirleri elinde tutan devlet hâmi devleti keyfiyetten
haberdar edecektir.
Madde 106 - Her harp esiri, esirleri elinde tutan devletin silahl› kuvvet-
lerine mensup kimselere ayn› flartlar dahilinde, hakk›nda sad›r
olan her karar aleyhine istinaf, temyiz ve tashihi karar talebinde
bulunabilir. Harp esiri gerek itiraz haklar›ndan, gerek bu haklar›n
kullan›lmas› için muayyen olan mehillerden haberdar edilecektir.
Madde 107 - Bir harp esiri hakk›nda sâd›r olan her hüküm, esirin isti-
naf, temyiz veya tashihi karar talebinde bulunmak hakk›n› haiz
olup olmad›¤›n› da gösterecek muhtasar bir tebli¤ fleklinde hâmi
devlete bildirecektir. Bu tebli¤, alâkal› mutemede de yap›lacakt›r.
Hüküm, harp esirinin vecah›nda verilmemifl ise, mezkûr tebli¤ ona
da anlad›¤› bir dilde yap›lacakt›r. Bundan maada, esirleri elinde tu-
tan devlet, harp esirinin itiraz haklar›n› kullan›p kullanmamak
hakk›ndaki karar› derhal hâmi devlete bildirecektir.
Di¤er taraftan, mahkumiyet katiyet kesbetti¤i ve ölüm cezas› halin-
de, karar bidayeten verilmifl oldu¤u takdirde, esirleri elinde tutan
devlet bir an evvel hâmi devlete:
1. Hükmün tam metnini,
2. Bilhassa tahkikat ile duruflman›n itham ve müdafaa unsur-
lar›n› tebarüz ettiren muhtasar bir fezlekesini,
3. ‹cab› halinde cezan›n çekilece¤i müesseseyi ihtiva eden muh-
tasar bir tebli¤ gönderecektir.
Bundan evvelki bentlerde yaz›l› tebli¤ler hâmi devletçe, onun esir-
leri elinde tutan devlete daha evvel bildirmifl olaca¤› adrese yap›la-
cakt›r.
Madde 108 - Usulen kabili infaz olmufl kararlar mucibince harp esirle-
ri aleyhine hükmolunan cezalar, esirleri elinde tutan devletin silah-
l› kuvvetleri mensuplar›yla ayn› müesseselerde ve ayn› flartlar da-
iresinde çekilecektir. Bu flartlar her halûkârda h›fz›ss›ha ve insani-
yet icaplar›na uygun olacakt›r.
Hakk›nda bu gibi ceza hükmolunmufl olan bir kad›n harp esiri ay-
r› bir binaya yerlefltirilecek ve kad›nlar›n nezaretine verilecektir.
Her halde, hürriyetten mahrumiyeti müstelzim bir cezaya mahkum
edilen harp esirleri iflbu Sözleflmenin 78 ve 126 nc› maddeleri hü-
kümlerinden istifadeye devam edeceklerdir. Bundan maada, bu gi-
 91

bi harp esirleri mektup al›p göndermeye, ayda en az bir yard›m pa-

keti almaya muntazaman aç›k havada vücutlar›n› hareket ettirme-
ye mezun olacaklard›r; bu gibiler, s›hhi vaziyetlerinin gerektirdi¤i
tedaviyi, arzu edecekleri ruhani yard›m› göreceklerdir. Bunlara ve-
rilecek olan cezalar 87 nci maddenin üçüncü bendi hükümlerine
uygun olacakt›r.

BAP IV
ESARET‹N H‹TAMI

KISIM I
MEMLEKETE ‹ADE VE B‹TARAF MEMLEKETLERDE
HASTANELERE YATIRILMA
Madde 109 - ‹htilâfa dahil taraflar, iflbu maddenin üçüncü bendi hü-
kümleri mahfuz kalmak kayd›yle, a¤›r hasta ve a¤›r yaral› harp
esirlerini nakledebilecek bir hale getirdikten sonra, ne say›ya nede
rütbeye bakmaks›z›n bundan sonraki maddenin birinci f›kras›na
tevfikan memleketlerine iade etmekle mükellef olacaklard›r.
Muhasamat›n devam› müddetince ihtilâfa dahil taraflar, alâkal› bi-
taraf devletin iflbirli¤iyle, bundan sonraki maddenin ikinci bendin-
de yaz›l› yaral› ve hasta esirlerin bitaraf bir memlekette hastaneye
yat›r›lmas› için lüzumlu teflkilât› kurmaya gayret edeceklerdir; ih-
tilâfa dahil taraflar, bundan maada, uzun müddet esaret çekmifl
bulunan sa¤lam harp esirlerinin do¤ruca memleketlerine iade
olunmalar› veyahut bitaraf bir memlekette enterne edilmeleri için
anlaflmalar da akdedilebileceklerdir.
‹flbu maddenin birinci bendi hükümlerine göre memlekete iadesi
derpifl olunan hiçbir harp esiri muhasamat esnas›nda arzusu hilâ-
f›na memleketine iade olunam›yacakt›r.
Madde 110 -
1. fiifa bulm›yacak derecede yaral› ve hasta olup, zihni ve bede-
ni kabiliyetleri haylice azalm›fl görünenler,
2. T›bbi tahminlere nazaran bir sene müddet içinde iyileflmesi;
melhuz olmay›p vaziyetleri tedaviye istilzam eden ve zihni ve
bedeni kabiliyetleri haylice azalm›fl görünenler,
3. Zihni ve bedeni kabiliyetleri hayl›ca ve devaml› surette azal-
m›fl görünenler; do¤ruca memleketlerine iade olunurlar.
92

l. Yaran›n tarihini veya hastal›¤›n bafllang›c›n› takibeden sene

içinde flifa bulmas› beklenebilen yaral› ve hastalar, bitaraf bir
memlekette tedavi edilirlerse daha emin ve çabuk iyileflecek-
leri tahmin olunursa,
2. T›bbi tahminlere nazaran, esarette tutulmalar› zihni veya be-
deni s›hhatleri için a¤›r bir tehlike teflkil eden, fakat bitaraf
bir memlekette hastaneye yat›r›lmalar› kendilerini bu tehlike-
den kurtarmas› melhuz olan harp esirleri bitaraf bir memle-
kette hastaneye yat›r›lacaklard›r.
Bitaraf bir memlekette hastaneye yat›r›lm›fl harp esirlerinin gerek
memleketlerine iade edilmeleri için haiz bulunmalar› icabeden
flartlar, gerek flahsî vaziyetleri, alâkal› taraflar aras›nda anlaflma ile
tesbit olunacakt›r. Umumiyetle, bitaraf bir memlekette hastaneye
yat›r›lm›fl olup afla¤›daki zümrelere dahil bulunan harp esirleri
memleketlerine iade olunacaklard›r.
1. S›hhi halleri do¤ruca memlekete iade flartlar›n› tahakkuk et-
tiren bir surette a¤›rlaflm›fl olanlar,
2. Zihni ve bedeni kabiliyetleri tedaviden sonra dahi haylice
azalm›fl olarak kalanlar.
Do¤ruca memlekete iadeyi veya bitaraf bir memlekette hastaneye
yat›r›lmay› müstelzim malûliyet veya hastal›k hallerinin tayini hu-
susunda, ihtilafa dahil alâkal› taraflar aras›nda hususî anlaflmalar
mevcut olmad›¤› takdirde bu haller, yaral› ve hasta harp esirlerinin
do¤ruca memleketlerine iadeleri veya bitaraf bir memlekette hasta-
neye yat›r›lmalar› hakk›ndaki numune anlaflman›n ve muhtelif t›b-
bi komisyonlara ait olup iflbu sözleflmeye ba¤l› bulunan nizamna-
menin ihtiva ettikleri prensiplere göre tesbit olunacakt›r.
Madde 111 - Esirleri elinde tutan devlet, esirlerin tabi olduklar› devlet
ve bu ikisinin kabul edecekleri bitaraf bir devlet, harp esirlerinin
muhasamata nihayet verilinceye kadar mezkûr bitaraf devlet ülke-
sinde enterne edilmelerine imkân verecek anlaflmalar akdine gay-
ret edeceklerdir.
Madde 112 - Muhasamat›n hemen bafllamas›ndan itibaren, hasta ve ya-
ral› harp esirlerini muayene etmek ve bunlar hakk›nda faydal› her
türlü tedbirleri almak üzere muhtelit t›bbi komisyonlar tayin olu-
nacakt›r. Bu komisyonlar›n tayini, vazifeleri ve çal›flma tarzlar› ifl-
bu sözleflmeye ba¤l› nizamname hükümlerine uygun olacakt›r.
Maamafih, esirleri elinde tutan devlet t›bbi makamlar›n›n mütalâ-
as›na göre a¤›r yaral› ve a¤›r hasta olduklar› aflikâr bulunan esir-
 93

ler, muhtelit bir t›bbi komisyon taraf›ndan muayenelerine mahal

kalmaks›z›n memleketlerine iade olunabileceklerdir.
Madde 113 - Esirleri elinde tutan Devletin t›bbi makamlar› taraf›ndan
tayin olunanlardan maada, afla¤›da say›lan zümrelere dahil yaral›
ve hasta harp esirleri bundan evvelki maddede yaz›l› muhtelit t›b-
bi komisyonlara muayene edilmek üzere ç›kmakta muhtar olacak-
lard›r:
1. Kendi memleketlerinden olan, yahut ihtilâfa dahil olup tabi
bulunduklar› devletle müttefik bir devletin tebaas›ndan olan
ve kampta vazife gören bir hakem taraf›ndan teklif edilen ya-
ral›lar ve hastalar,
2. Mutemetleri taraf›ndan teklif olunan yaral›lar ve hastalar,
3. Tabi bulunduklar› devletçe, yahut bu devletçe tan›nm›fl olup
esirlere yard›mda bulunan bir teflekkül taraf›ndan teklif olu-
nan yaral›lar ve hastalar.
Yukar›daki zümrelerden birine mensup olm›yan harp esirleri buna
ra¤men muhtelit t›bbi komisyonlara muayene edilmek üzere ç›ka-
bilecekler, fakat ancak mezkür zümrelerden sonra muayene oluna-
bileceklerdir.
Muhtelit t›bbî komisyonun muayenesine ç›kan harp esirlerinin
memleketinden olan hekim ile bunlar›n mutemetleri bu muayene-
de haz›r bulunmaya mezun olacaklard›r.
Madde 114 - Kendi kendilerini kasden yaralam›fl olanlar hariç olmak
üzere, kazaya u¤rayan harp esirleri memleketlerine iade olunmak
ve icab› halinde bitaraf bir memlekette hastaneye yat›r›lmak bak›-
m›ndan iflbu Sözleflme hükümlerinden istifade edeceklerdir.
Madde 115 - Memleketine iade edilmek veya bitaraf memlekette hasta-
neye yat›r›lmak için derpifl olunan flartlar› haiz olup inzibati bir ce-
zaya çarp›lm›fl bulunan hiçbir harp esiri, cezas›n› çekmedi¤i ileri
sürülerek al›konulam›yacakt›r.
Memleketlerine iadeleri veya bitaraf bir memlekette hastaneye al›n-
malar› mukarrer olup adlî takibata, yahut mahkumiyete u¤ram›fl
bulunan harp esirleri, kendilerini elinde tutan devlet muvafakat et-
ti¤i takdirde muhakemenin hitam›ndan veya cezan›n infaz›ndan
evvel bu tedbirlerden istifade edebileceklerdir.
‹htilâfa dahil taraflar, muhakemenin sonuna veya cezan›n infaz›na
kadar al›konulacak olanlar›n isimlerini birbirlerine bildirecekler-
dir.
94

Madde 116 - Harp esirlerinin memleketlerine iade veya bitaraf bir mem-
lekete nakilleri masraflar›, esirleri elinde tutan devletin hududun-
dan itibaren bu esirlerin tâbi olduklar› devlete terettüp edecektir.
Madde 117 - Memleketine iade olunan hiçbir kimse fiili bir askeri hiz-
mette kullan›lam›yacakt›r.

KISIM II
MUHASAMATIN H‹TAMINDA HARP ES‹RLER‹N‹N TAHL‹YEYE
VE MEMLEKETLER‹NE ‹ADELER‹
Madde 118 - Harp esirleri faal muhasamat›n hitamindan sonra vakit ge-
çirilmeden tahliye ve memleketlerine iade olunacaklard›r.
‹htilâfa dahil taraflar aras›nda muhasamata nihayet vermek için
akdolunmufl bir anlaflmada bu yolda bir hüküm bulunmamas› ha-
linde veya böyle bir anlaflma mevcut de¤ilse, esirleri elinde tutan
devletlerden her biri esirlerin memleketlerine iadeleri z›mn›nda
bundan evvelki bentte ifade olunan prensibe uygun bir plan haz›r-
layarak derhal tatbik edecektir.
Her iki halde de kabul edilmifl olan tedbirler harp esirlerine tebli¤
olunacakt›r.
Harp esirlerinin memleketlerine iadeleri masraflar› her halde esir-
leri elinde tutan devletle esirlerin tâbi olduklar› devlet aras›nda
munsifane taksim olunacakt›r. Bu maksatla, bu taksim keyfiyetin-
de afla¤›daki prensiplere riayet olunacakt›r:
a) Mezkûr iki devletin hemhudut olmalar› halinde, esirlerin
tabi bulunduklar› devlet onlar› elinde tutan devletin hu-
dudundan itibaren memleketlerine iadeleri masraflar›n›
deruhte edecektir,
b) ‹ki devletin hemhudut olmamas› halinde, esirleri elinde
tutan devlet kendi ülkesi üzerinden hududuna veya esir-
lerin tâbi olduklar› memlekete en yak›n bulunan tahmil li-
man›na kadar harp esirlerinin nakli masraflar›n› deruhte
edecektir. Esirlerin memleketlerine iadesinden mütevellit
olan bakiye masraflara gelince alakal› taraflar bunlar›n
kendi aralar›nda munsifane taksimi hususunda anlafla-
caklard›r. Bu gibi bir anlaflman›n akdi, harp esirlerinin
memleketlerine iadelerinde hiçbir veçhile en cüzi bir ge-
cikme için mazeret teflkil edemeyecektir.
Madde 119 - Esirlerin memleketlerine iadeleri, harp esirlerinin nakli
 95

hususunda iflbu sözleflmenin 46 ilâ 48 nci (48 nci dahil) maddele-

rinde yaz›l› bulunan flartlar dairesinde ve 118 nci madde hüküm-
leriyle afla¤›daki hükümler gözönünde tutularak yap›lacakt›r.
Esirlerin memleketlerine iadeleri s›ras›nda, 18 nci madde hüküm-
leri mucibince kendilerinden evvelce al›nm›fl bulunan k›ymetli efl-
ya ile, esirleri elinde tutan devletin paras›na tahvil edilmifl olan ya-
banc› paralar› onlara geri verilecektir. Her hangi sebepten olursa
olsun harp esirlerine memleketlerine iadeleri esas›nda geri verilme-
mifl olan k›ymetli eflya ile yabanc› paralar›, 122 nci maddede yaz›l›
istihbarat bürosuna tevdi olunacakt›r.
Harp esirleri zati eflyalar›n›, muhabere evraklar›n› ve adreslerine
gelmifl olan paketleri beraberinde götürmeye mezun olacaklard›r;
esirlerin memleketlerine iadelerinde cari bulunan ahval ve fleriat
icabettirdi¤i takdirde, bu eflyan›n a¤›rl›¤› esirin makul olarak tafl›-
yabilece¤i miktarda tahdit olunabilecektir; her halde, her esir en az
yirmibefl kilo götürmeye mezun olacakt›r.
Memleketine iade olunan esirin sair zati eflyas›, onu elinde tutmufl
olan devletçe muhafaza olunacakt›r; mezkûr devlet, esirin tabi ol-
du¤u devletle eflyan›n nakli flekillerini ve bu nakilden mütevellit
masraflar›n tediye süretini tayin edecek bir anlaflma akteder etmez
bu eflyay› esire ulaflt›racakt›r.
Bir cinayet veya ceza hukuku suçundan dolay› haklar›nda ceza ta-
kibat› yap›lmakta bulunan harp esirleri, takibat›n sonuna kadar ve
icab› halinde, ceza müddetinin ikmaline kadar al›konulabilecekler-
dir. Ayn› hüküm, bir cinayetten veya ceza hukuku suçundan mah-
kûm edilmifl olanlar hakk›nda da cari olacakt›r.
‹htilâfa dahil taraflar, takibat›n sonuna veya cezan›n infaz›na kadar
al›konulacak olan harp esirlerinin isimlerini birbirlerine bildirecek-
lerdir.
‹htilâfa dahil taraflar, da¤›lm›fl olan harp esirlerini aramak ve bun-
lar›n en k›sa zamanda memleketlerine iadelerini temin etmek üze-
re komisyonlar kurulmas› hususunda anlaflacaklard›r.

KISIM III
HARP ES‹RLER‹N‹N ÖLÜMÜ
Madde 120 - Harp esirlerinin vasiyetnameleri, kendi memleketlerinin
kanuni mevzuat›na göre bu vasiyetnamelerin muteber olmas› için
aran›lan flartlar› yerine getirecek surette tanzim olunacakt›r; mez-
96

kûr memleket, esirleri elinde tutan devlete bu flartlar› bildirmek

üzere laz›m gelen tedbirleri alacakt›r. Harp esirlerinin talebi üzeri-
ne ve her halde ölümlerinden sonra, vasiyetname derhal hâmi dev-
lete gönderilecek ve musaddak bir sureti Merkez ‹stihbarat Ajans›-
na tevdi olunacakt›r.
Esarette ölmüfl olan bilcümle harp esirlerinin iflbu sözleflmeye ba¤-
l› numunesine uygun ölüm ilmuhaberleri veyahut mesul bir subay
taraf›ndan tasdik edilmifl listeleri, 122 nci madde mucibince kurul-
mufl olan harp esirleri istihbarat bürosuna en k›sa zamanda gön-
derilecektir. 17 nci maddenin üçüncü bendinde say›lan hüviyete
mütaallik malümat, ölümün mahal ve tarihi, ölümün sebebi, defin
mahal ve tarihi ile, mezar›n teflhisi için lüzumlu bilcümle malûmat
mezkûr ilmuhaber veya listelerde gösterilecektir.
Ölünün gömülmesinden veya yak›lmas›ndan evvel, ölüm sebebinin
tesbitine, bir rapor tanzimine ve icab› halinde, müteveffan›n hüvi-
yetini tayine medar olmak üzere cesedin t›bbî bir muayenesi yap›-
lacakt›r.
Esirleri elinde tutan devletin resmî makamlar›; esarette vefat eden
harp esirlerinin flerefle ve imkân› varsa mensup olduklar› dinin me-
rasimiyle defnedilmelerine, mezarlar›na hürmet edilmesine, müna-
sip bir flekilde bak›lmas›na ve her zaman yeri bulunacak surette
iflaretlenmesine itina edeceklerdir. ‹mkân elverdikçe, ayn› devlete
mensup olan müteveffa harp esirleri ayn› yerde defnolunacaklard›r.
Ölen harp esirleri, müflterek bir mezar yap›lmas›n› zaruri k›lan
mücbir bir sebep olmad›kça ayr› ayr› defnolunacaklard›r. Cesetler
ancak mücbir s›hhi sebeplerin ilcasiyle veya müteveffan›n dini ica-
bat›ndan olursa veyahut kendisi bu yolda bir arzu ifade etmifl bu-
lunursa yak›labilecektir. Cesedin yak›lmas› halinde keyfiyet, sebep-
leriyle birlikte vefat ilmuhaberinde zikredilecektir.
Mezarlar›n daima yeri bulunabilmesi için; tedfin ifline ve mezarlara
taalluk eden bilcümle malûmat, esirleri elinde tutan devletin kura-
ca¤› bir Mezarlar Servisi taraf›ndan kaydolunacakt›r. Mezarlar›n
listeleriyle gerek mezarl›klarda, gerek sair yerlerde defnedilmifl olan
harp esirlerine ait malûmat, esirlerin tabi olduklar› devlete, bildiri-
lecektir. Bu mezarlara bakmak ve sonradan vukubulacak her ceset
naklini kaydetmek, ülkeye hakim bulunan devlet bu sözleflmeye ta-
raf olarak dahil ise o devlete terettüp edecektir. ‹flbu hükümler, esi-
rin as›l memleketi bu hususta almak istedi¤i kati tedbirleri bildirin-
ceye kadar mezarlar servisi taraf›ndan muhafaza edilecek olan kül-
ler hakk›nda da caridir.
 97

Madde 121 - Bir harp esirinin, bir nöbetçi veya di¤er bir harp esiri ve-
yahut sair bir kimse taraf›ndan sebebiyet verilen veya sebebiyet ve-
rildi¤inden flüphe edilen ölümünün veya yaralanmas›n›n veya se-
bebi bilinmeyen her ölümün hemen akabinde, esirleri elinde tutan
devlet taraf›ndan derhal resmi tahkikata tevessül edilecektir.
Hâmi devlete bu hususta derhal bir tebli¤ yap›lacakt›r. fiahitlerin
ve ezcümle harp esirlerinin ifadeleri al›nacak ve ifadeleri muhtevi
bir rapor mezkûr devlete gönderilecektir.
fiayet tahkikat neticesinde bir veya birkaç kiflinin suçlu olduklar›
anlafl›l›rsa, esirleri elinde tutan devlet mesul veya mesuller hak-
k›nda adli takibat yap›lmas› z›mn›nda bilcümle tedbirleri alacak-
t›r.

BAP V
‹ST‹HBARAT BÜROSU VE HARP ES‹RLER‹NE YARDIM
CEM‹YETLER‹
Madde 122 - Muhasamat›n hemen bafllang›c›nda ve bilcümle iflgal hal-
lerinde, ihtilâfa dahil bulunan taraflardan her biri kendi hükmü al-
t›nda bulunan harp esirlerine dair resmî bir istihbarat bürosu ku-
racakt›r; 4 ncü maddede yaz›l› zümrelerden birine mensup flah›s-
lar› ülkelerine kabul eden bitaraf veya muhasamat d›fl› devletler bu
flah›slar hakk›nda ayn› suretle hareket edeceklerdir. Alakadar dev-
let, istihbarat bürosunun gere¤i gibi iflleyebilmesi için lüzumlu bi-
na, levaz›m ve memurlarla mücehhez olmas›na dikkat edecektir.
Mezkûr devlet, iflbu sözleflmenin harp esirlerinin çal›flt›r›lmas› hak-
k›ndaki k›sm›nda münderiç bulunan flartlara riayet ederek bu bü-
roda harp esirleri kullanmakta serbest olacakt›r.
Mümkün olan en k›sa zamanda, ihtilâfa dahil devletlerden her biri
4 ncü maddede yaz›l› zümrelere mensup olan ve eline düflen her
düflman flah›s hakk›nda, bundan evvelki maddenin dördüncü, be-
flinci ve alt›nc› bentlerinde zikri geçen malûmat› kendi istihbarat
bürosuna verecektir. Bu zümrelerden birine mensup flah›slar› ül-
kelerine kabul eden bitaraf veya muhasamat d›fl› devletler de bu
flah›slar hakk›nda ayn› surette hareket edeceklerdir.
Büro bir taraftan hâmi devletler, di¤er taraftan 123 ncü maddede
yaz›l› Merkez Ajans› delâletiyle alâkal› devletlere bu malumat› ace-
le ve süratli vas›talarla ulaflt›racakt›r.
Bu malûmat, alâkal› ailelerin süratle haberdar edilmelerine imkân
vermelidir. 17 nci madde hükümleri mahfuz kalmak kayd›yle, is-
98

tihbarat bürosunun elinde mevcut olduklar› nisbette her harp esi-

rinin ad›n›, soyad›n› rütbesini, sicil numaras›n›, do¤um yeri ile tam
tarihini, tabi oldu¤u devleti, babas›n›n ve anas›n›n isimlerini, ha-
berdar edebilecek olan flahs›n ismi ile adresini ve esire mektupla-
r›n yollanaca¤› adresi ihtiva edecektir.
‹stihbarat bürosu, muhtelif selâhiyetli dairelerden nakillere, tahli-
yelere, memlekete iade keyfiyetine, firarlara, hastanelere yat›r›lma-
ya, vefata ait malûmat› alarak bunlar› yukarki üçüncü bentte yaz›-
l› flekilde yollayacakt›r.
Keza, a¤›r hasta veya yaral› harp esirlerinin s›hhi vaziyetlerine ta-
allük eden malûmatda muntazaman ve mümkünse her hafta gön-
derilecektir.
‹stihbarat bürosu, esarette vefat edenler dahil olmak üzere harp
esirlerine ait olarak kendisine gönderilen bilumum suallere de ce-
vap vermekle mükellef olacakt›r; büro, kendisine sorulan ve elinde
mevcut olm›yan malûmat› edinmek üzere icabeden soruflturmalar-
da da bulunacakt›r.
Büro taraf›ndan yap›lan bilcümle tebligat bir imza veya mühürle
tevsik olunacakt›r.
Bundan maada istihbarat bürosu, esirleri elinde tutan devletin pa-
ras›yle onlardan gayri mebla¤lar ve yak›n akraba için ehemmiyet
arzeden vesikalar da dahil olmak üzere, memleketlerinde iadeleri,
tahliyeleri, firarlar› veya vefatlar› esnas›nda harp esirleri taraf›ndan
terkedilmifl olan bilcümle zatî eflyalar› toplay›p alâkal› devletlere
göndermekle mükellef olacakt›r. Bu eflya büro taraf›ndan mühür-
lenmifl paketler içinde gönderilecektir. Bu paketlere, eflyan›n ait
bulundu¤u flah›slar›n hüviyetini sarahatle tesbit eden beyanname-
lerle paket muhteviyat›n›n tam bir listesi tefrik edilecektir. Mezkûr
harp esirlerinin di¤er zatî eflyalar›, ihtilâfa dahil alâkal› taraflar
aras›nda kararlaflacak tertip üzere geri gönderilecektir.
Madde 123 - Bitaraf bir memlekete, bir Merkez ‹stihbarat Ajans› ihdas
olunacakt›r. Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi lüzum görürse, alâkal›
devletlere böyle bir Ajans›n kurulmas›n› teklif edecektir.
Bu Ajans harp esirlerine dair resmî veya hususî yollardan elde ede-
bilece¤i bilûmum malumat› bir yerde temerküz ettirmekle mükellef
olacak; bunlar› esirlerin as›l memleketlerine veya tabi olduklar›
devlete mümkün olan bütün süratle gönderecektir. ‹htilâfa dahil
taraflar bu müraselâtin temini hususunda ona her türlü kolayl›k-
lar› göstereceklerdir.
Yüksek Âkid Taraflar, ve bilhassa tebaalar› Merkez Ajans›n›n hiz-
 99

metlerinden istifade edenler, Ajans›n muhtaç olaca¤› mali müzaha-

reti göstermeye davet olunurlar.
‹flbu hükümler, Beynelmilel K›z›lhaç Komitesinin ve 125 nci mad-
dede zikredilen yard›m cemiyetlerinin insani faaliyetini tahdit edici
olarak tefsir edilmiyecektir.
Madde 124 - Merkez ‹stihbarat Ajans› ile Millî ‹stihbarat Bürolar› gerek
posta ücretleri muafiyetinden, gerek 74 ncü maddede yaz›l› bil-
cümle muafiyetlerden ve imkân elverdi¤i nisbette telgraf ücreti mu-
afiyetinden veya hiç de¤ilse bu ücretten mühim tenzilâttan istifade
edeceklerdir.
Madde 125 - Esirleri ellerinde tutan devletler, kendi emniyetlerini sa¤-
lamak veya sair makul ihtiyaçlar›n› karfl›lamak üzere lüzum göre-
cekleri tedbirler mahfuz kalmak kayd›yle, harp esirlerine yard›mda
bulunan dini teflkilâtlara, yard›m cemiyetlerine ve sair bilûmum te-
flekküllere hüsnü kabul göstereceklerdir. Mezkûr devletler bunlara
ve onlar›n usulden selâhiyettar k›l›nm›fl bulunan murahhaslar›na
esirleri ziyaret etmek, onlara yard›m tevziat›nda bulunmak, din,
terbiye ve e¤lenceye müteallik hususta veya esirlerin, kamp dahi-
linde bofl vakitlerini tanzime yar›yan her menfleden levaz›m› da¤›t-
mak üzere icabeden her türlü kolayl›klar› göstereceklerdir. Yukar-
da zikri geçen cemiyet veya teflekküller gerek esirleri elinde tutan
devletin ülkesinde, gerek baflka bir memlekette kurulabilecekler
yahut da beynelmilel bir mahiyeti haiz olacaklard›r.
Esirleri elinde tutan devlet, murahaslar› kendi ülkesinde ve mura-
kabesi alt›nda faaliyetlerini icraya mezun olacak cemiyet ve teflek-
küllerin say›s›n› tahdit edebilecektir; flu kadar ki, bu gibi bir tahdi-
din bilûmum harp esirlerine müessir ve kâfi bir yard›mda bulun-
mas›na mani olmas› flartt›r.
Bu sahada Beynelmilel K›z›lhaç Komitesinin hususî vaziyeti her va-
kit tan›lacak ve hürmet görecektir.
Harp esirlerine yard›m eflyas› ve yukarda yaz›l› maksatlarla yard›m
veya malzeme verilirken veya hiç olmazsa k›sa müddet içinde, ge-
len her parti eflyaya ait olmak üzere esirlerin mutemedi taraf›ndan
makbuzlar imzalanarak eflyay› yollam›fl olan yard›m cemiyetine ve-
ya teflekküle gönderilecektir. Esirlerin muhafazas›na memur idarî
makamlara da ayn› zamanda bu sevkiyata ait makbuzlar verilecek-
tir.
100

BAP VI
ANLAfiMANIN ‹CRASI

KISIM I
GENEL HÜKÜMLER
Madde 126 - Hâmi devletlerin mümessilleri veya murahhaslar› harp
esirlerinin bulunduklar› bilûmum yerlere ve ezcümle enterne ol-
duklar›, mevkuf tutulduklar› ve çal›flt›r›ld›klar› yerlere gitmeye me-
zun olacaklard›r; Bunlar, esirlerin kulland›klar› bilûmum binalara
girebileceklerdir. Keza mezkûr mümessiller ve murahhaslar nakle-
dilen esirlerin hareket, geçit ve muvasalat noktalar›na da gitmeye
mezun olacaklard›r. Esirlerle ve bilhassa esirlerin mutemetleriyle
flahitsiz olarak ve icabederse bir tercüman vas›tas›yle görülebile-
ceklerdir.
Ziyaret etmek istedikleri yerleri seçmek hususunda hâmi devletle-
rin mümessil ve murahhaslar›na tam bir serbesti b›rak›lacakt›r; bu
ziyaretlerin müddeti ve say›s› tahdit edilmiyecektir. Mezkûr ziyaret-
ler ancak mücbir askerî zaruretler sebebiyle ve yaln›z istisnai ve
muvakkat olmak üzere men olunabilecektir.
Ziyaret edilecek esirleri elinde tutan devlet ile bu esirlerin tabi ol-
duklar› devlet, icab› halinde bu esirlerin vatandafllar›na da ziyaret-
lere ifltirak etmek müsaadesi verilmesi hususunda anlaflabilecek-
lerdir.
Madde 127 - Yüksek Akid Taraflar her biri kendi memleketinde, gerek
sulh, gerekse harp zaman›nda, iflbu sözleflmenin metnini mümkün
oldu¤u kadar fazla neflir ve tamim etmeyi ve bu cümleden olmak
üzere iflbu sözleflme prensiplerinin bilcümle silahl› kuvvetleri ve
ahalisi taraf›ndan bilinmesi için metninin askerî ve mümkünse si-
vil tedrisat programlar›na sokmay› taahhüt ederler.
Harp zaman›nda esirleri dolay›s›yle mesuliyetler deruhte eden as-
kerî ve sair makamlar, Sözleflmenin metnini yanlar›nda bulundur-
mak ve hükümlerini bilhassa iyi bilmekle mükellef olacaklard›r.
Madde 128 - Yüksek Akid Taraflar, iflbu Sözleflmenin resmî tercümele-
rini ve sözleflmenin tatbikini temin için kabul edecekleri kanun ve
nizamnameleri ‹sviçre Federal Meclisi vas›tasiyle ve muhasemat s›-
ras›nda, hâmi devletler vas›tas›yle birbirlerine tebli¤ edeceklerdir.
Madde 129 - Yüksek Akid Taraflar, bundan sonraki maddede tarif olun-
du¤u veçhile iflbu Sözleflmeyi a¤›r surette ihlâl edici fiillerden biri-
 101

ni iflliyen veya ifllemesini emreden flah›slar hakk›nda tatbik oluna-

cak ceza müeyyidelerinin tespiti z›mn›nda icabeden her türlü teflri
tedbirleri almay› taahhüt ederler.
Akid Taraflardan her biri mezkûr ihlâl fiillerinden birini ifllemekten
veya ifllenmesini emretmekten san›k flah›slar› aramakla ve tâbiyet-
leri ne olursa olsun bunlar› kendi mahkemelerine vermekle mükel-
lef olacakt›r. Keza her Akid Taraf, bu gibi flah›slar aleyhine kâfi ka-
rineler elde etmek kayd›yle, tercih ederse ve kendi kanuni mevzu-
at›nda derpifl olunan flartlara göre takibatta alâkal› bulunan di¤er
bir devlete muhakeme edilmek üzere teslim edebilir.
Her Akid Taraf, bundan sonraki maddede tarif edilen a¤›r ihlâl fiil-
lerinden gayri iflbu Sözleflme hükümleri aleyhindeki hareketleri
durdurup tenkil etmek üzere icabeden tedbirleri alacakt›r.
Her halde, itham edilen flahslar iflbu Sözleflmenin 105 nci ve mü-
teakip maddelerinde derpifl edilenlerden afla¤› olmamak üzere mu-
hakeme usulü ve serbest müdafaa teminat›ndan istifade edecekler-
dir.
Madde 130 - Bundan evvelki maddede kastedilen a¤›r ihlâl fiilleri, iflbu
Sözleflmenin himaye etti¤i flah›slara ve emvale karfl› ifllenmifl olma-
lar› halinde afla¤›daki unsurlardan herhangi birini ihtiva edenler-
dir. Kasten adam öldürme biyolojik tecrübeler de dahil olmak üze-
re iflkence ve gayri insani muameleler, kasden büyük ›st›raplara se-
bebiyet verilmesi veyahut vücut bütünlü¤üne veya s›hhate a¤›r te-
cavüzlerde bulunmas›, bir harp esirinin düflman devlet silahl› kuv-
vetlerinde hizmete icbar olunmas› veya onun iflbu sözleflme hü-
kümleri dairesinde usulüne uygun olarak ve bitaraf surette muha-
keme edilmek hakk›ndan mahrum edilmesi.
Madde 131 - Hiç bir Akid Taraf, bundan evvelki maddede yaz›l› a¤›r ih-
lâl fiillerinden dolay› kendisine ve di¤er bir Âkid Tarafa teveccüh
eden mesuliyetlerden ne kendini, ne di¤er bir Akid Taraf› tebriye
edemez.
Madde 132 - ‹htilâfa dahil bir taraf›n talebi üzerine, Sözleflmeyi ihlâl
mahiyetinde olarak ileri sürülen her fiil hakk›nda alâkal› taraflar
aras›nda tesbit edilecek flekiller dahilinde bir tahkikat aç›lacakt›r.
Tahkikat usulü hakk›nda bir mutabakata var›lmamas› halinde, Ta-
raflar, takip edilecek usul hakk›nda karar verecek bir hakem inti-
habi hususunda anlaflacaklard›r.
‹htilâf fiili bir kere tesbit olunduktan sonra, ihtilâfa dahil taraflar
ona mümkün olan süratle nihayet verip tenkiline geçeceklerdir.
102

KISIM II
N‹HA‹ HÜKÜMLER
Madde 133 - ‹flbu Sözleflme Frans›zca ve ‹ngilizce olarak tanzim k›l›n-
m›flt›r. Her iki metin ayn› derecede muteberdir.
‹sviçre Federal Meclisi, Sözleflmenin Rusça ve ‹spanyolca resmî ter-
cümelerini yapt›racakt›r.
Madde 134 - ‹flbu Sözleflme, Yüksek Âkid Taraflar aras›ndaki münase-
betler hususunda 27 Temmuz 1929 tarihli Sözleflme yerine kaim
olacakt›r.
Madde 135 - Kara harbi kanun ve adetlerine müteallik gerek 29 Temuz
1899 gerek 18 Ekim 1907 tarihli La Haye Sözleflmesiyle ba¤l› bu-
lunup iflbu Sözleflmeye ifltirak eden devletler aras›ndaki münase-
betlerde, bu sözleflme yukarda zikri geçen La Haye Sözleflmelerine
merbut Nizamnamenin II nci fasl›n› tamaml›yacakt›r.
Madde 136 - Bugünkü tarihi tafl›yacak olan iflbu Sözleflme, gerek Ce-
nevre’de 21 Nisan 1949 tarihinde aç›lan konferansta temsil edilen
devletler, gerek 27 Temmuz 1929 Sözleflmesine ifltirak eden ve
mezkûr konferansta temsil edilmeyen devletler nam›na 12 fiubat
tarihine kadar imzalanabilecektir.
Madde 137 - ‹flbu Sözleflme imkân elverir vermez tasdik edilecek ve tas-
dik senetleri Berne’de tevdi olunacakt›r.
Her tasdik senedinin tevdiine dair bir zab›tname tanzim olunacak
ve Sözleflmenin namlar›na imza veya iltihak›n tebli¤ olundu¤u bil-
cümle devletlere ‹sviçre Federal Meclisi taraf›ndan bu zab›tname-
nin birer sureti verilecektir.
Madde 138 - ‹flbu Sözleflme, en az iki tasdik senedinin tevdiinden alt› ay
sonra meriyete girecektir.
Müteak›ben, Sözleflme Yüksek Âkid Taraflardan her biri için o ta-
rafa ait tasdik senedinin tevdiinden alt› ay sonra meriyete girecek-
tir.
Madde 139 - ‹flbu Sözleflme, Meriyete girmesi tarihinden itibaren, nam›-
na Sözleflmenin imzalanm›fl olmad›¤› her devletin iltihak›na aç›k
bulunacakt›r.
Madde 140 - ‹ltihaklar ‹sviçre Federal Meclisine yaz› ile tebli¤ olunacak
ve onun eline vard›klar› tarihten alt› ay sonra hükümleri yürürlük-
te olma¤a (take effect) bafll›yacakt›r.
‹sviçre Federal Meclisi iltihaklar›, namlar›na Sözleflmenin imza ve-
 103

ya iltihak›n tebli¤ edilmifl oldu¤u bilumum memleketlere bildire-

cektir.
Madde 141 - 2 nci ve 3 ncü maddelerde derpiç olunan vaziyetler, mu-
hasamat›n veya iflgalin bafllang›c›ndan evvel veya sonra taraflarca
tevdi edilmifl tasdikler ve tebli¤ olunmufl iltihaklar›n derhal meriye-
tini mucip olacakt›r. ‹htilâfa dahil taraflardan al›nm›fl tasdik veya
iltihaklar ‹sviçre Federal Meclisince en süratli yoldan tebli¤ edile-
cektir.
Madde 142 - Yüksek Akid Taraflardan her biri, iflbu Sözleflmeyi feshet-
mekte muhtar olacakt›r.
Feshin ihbar› keyfiyeti ‹sviçre Federal Meclisine yaz› ile tebli¤ olu-
nacakt›r. Mezkûr tebli¤i bilumum Yüksek Akid taraflar›n hükümle-
rine bildirecektir.
Feshin ihbar›, ‹sviçre Federal Meclisine tebli¤inden bir sene sonra
muteber olacakt›r; flu kadarki, feshi ihbar eden devletin bir ihtilâ-
fa kar›flm›fl bulundu¤u bir s›rada tebli¤ olunan ihbar, sulh akdedil-
medi¤i ve her halde iflbu Sözleflmenin himaye etti¤i flah›slar›n ser-
best b›rak›lmalar› ve memleketlerine iade edilmeleri ameliyeleri ik-
mal olunmad›¤› müddetçe muteber olm›yacakt›r.
Feshin ihbar›, ancak bu ihbarda bulunan devlet hakk›nda muteber
olacakt›r. Feshi ihbar keyfiyeti, ihtilâfa dahil devletlerin medeni
milletler aras›nda müesses teamüllerden, insanl›k kanunlar›ndan
ve amme vicdan› icabat›ndan do¤an beynelmilel hukuk prensiple-
rine göre ifasiyle mükellef olarak kalacaklar› vecibelere tesir etme-
yecektir.
Madde 143 - ‹sviçre Federal Meclisi, iflbu Sözleflmeyi Birleflmifl Milletler
Sekreterli¤ine tescil ettirecektir. ‹sviçre Federal Meclisi iflbu Sözlefl-
meye mütedair olarak alaca¤› tasdiklerden, iltihaklardan ve fesih
ihbarlar›ndan keza Birleflmifl Milletler Sekreterli¤ini haberdar ede-
cektir.
Tasdikanlilmekal, salâhiyetnamelerini tevdi etmifl olan ve afla¤›da
imzas› bulunanlar iflbu Sözleflmeyi imzalam›fllard›r.
Cenevre’de 12 A¤ustos 1949 tarihinde, asl› ‹sviçre Konfederasyo-
nunun Mahzeni Evrak›na tevdi edilmek üzere, Frans›zca ve ‹ngiliz-
ce olarak tanzim edilmiflir. ‹sviçre Federal Meclisi, imza eden dev-
letlere ve Sözleflmeye iltihak edecek devletlere, Sözleflmenin mu-
saddak bir suretini tevdi edecektir.
104

LAH‹KA I
YARALI VE HASTA HARP ES‹RLER‹N‹N DO⁄RUDAN DO⁄RUYA
MEMLEKETLER‹NE ‹ADE ED‹LMELER‹ VEYA B‹TARAF B‹R
MEMLEKETTE HASTANEYE YATIRILMALARI HAKKINDA
ANLAfiMA NUMUNES‹
(110 ncu maddeye bak›lmas›)

I - DO⁄RUDAN DO⁄RUYA MEMLEKETE ‹ADE VEYA HASTANEYE

YATIRILMAYA MÜTEALL‹K PRENS‹PLER

A. DO⁄RUDAN DO⁄RUYA MEMLEKETE ‹ADE

fiunlar do¤rudan do¤ruya memleketlerine iade olunurlar:

l. Hariçten fliddetli bir darbe (trauma) neticesi olarak flu malûliyet-
lere duçar olan bilûmum harp esirleri: Malûliyet en az bir el ve-
ya bir aya¤›n kaybedilmesi fleklinde, yahut bir el veya bir aya¤›n
kaybedilmesine muadil olmas› flart›yle, bir uzvun kaybedilmesi
felç, oynak yerleri vesaire melûliyetleri.
Daha genifl bir tefsire halel getirmemek üzere, afla¤›daki haller bir el
veya bir aya¤›n kaybedilmifl olmas›na muadil say›lacakt›r:
a) Elin, bütün parmaklar›n› veya bir el baflparma¤iyle flahadet
parma¤›n›n kaybedilmesi; aya¤›n, veya bütün ayak parmak-
lar›n›n tarak kemiklerinin kaybedilmesi.
b) Mafsal iltisak›, kemik nescinin ziya›, yara kapanmas› netice-
sinde bir elin büyük oynaklar›ndan birinin ve bir elin bütün
parmak oynaklar›n›n vazifesini tatil eden daralmalar.
c) Uzun kemiklerde yalanc› oynak teflekkülü (pseudarthrose).
d) Çatlaktan vesair bir kazadan ileri gelerek faaliyetin ve yük
tafl›ma kabiliyetinin a¤›r derecede azalmas›n› intaç eden bi-
çimsizlikler.
2. Meselâ afla¤›daki vaziyetlerde oldu¤u gibi, tedaviye ra¤men ya-
ralanmay› takip eden sene içinde iyileflmeleri ihtimallerini ber-
taraf edecek kadar halleri müzminleflmifl bulunan bilûmum
harp esirleri;
a) Muhtelit t›bbi komisyonca yap›lan muayenede vahim teflev-
vüfller müflahade edilmemifl olsa dahi, kalbe mermi isabeti.
 105

b) Muhtelit t›bbî komisyonlarca yap›lan muayenede mahallî

veya umumî aksülâmel müflahade edilmese dahi, beyinde
veya akci¤erde maden k›r›nt›s›.
c) Yaralanmay› takip eden sene içinde flifa bulaca¤› tahmin
edilmiyen veya bir mafsal iltisak›na, yahut bir el veya aya-
¤›n kaybedilmesine muadil sair tagayyürlere müncer olmas›
melhuz görülen kemik ili¤i iltihab› (osteomyelite).
d) Büyük mafsallarda delici ve irinli yara.
e) Kemik nescinin ziya› veya yerinden oynamas› ile müterafik
kafatas› yaras›.
f) Nesiç kayb› ve uzvi tagayyür ile müterafik yüz yan›klar›,
g) Murdarilik yaras›.
h) Avak›b› bir el veya bir aya¤›n kayb›na muadil olup iyileflme-
si için yaralanmadan sonra bir sene istiyen çevre sinirleri
tagayyürleri; meselâ bazu veya kuyruksokumu örgüsü, sinir
örgüsü, orta veya siyatik sinir yaras›, yukar› ve ön kol sinir-
lerinin veya incik kemi¤i ile kasaba kemi¤i sinirlerinin mem-
zucen yaralanmas›; kas›lma veya vahim “neurotrophique”
teflevvüfller olmad›kça yukar› kol, ön kol, incik kemi¤i ve ka-
saba kemi¤i sinirlerinin münferiden yaralanm›fl olmas›
memlekete iade için sebep teflkil etmez.
i) Tebevvül cihaz›n›n, uzviyet vazifesini tatil edecek kadar a¤›r
yaralanmas›.
3. Meselâ afla¤›daki vaziyetlerde oldu¤u gibi, tedaviye ra¤men has-
tal›¤›n bafllang›c›ndan sonraki sene içinde iyileflmesi ihtimalini
bertaraf edecek kadar halleri müzminleflmifl bulunan bilûmum
harp esirleri:
a) Hangi uzuvda olursa olsun, t›hbi tahminlere göre bitaraf bir
memlekete tedavi ile iyileflmesi veya hiç olmazsa haylice dü-
zelmesi art›k mümkün görünmiyen faal (evoluTif) verem,
b) S›z›nt›l› zatülcemb,
c) Menflei verem olm›yarak, iyileflmiyece¤i tahmin edilen tenef-
füs cihaz›n›n a¤›r ar›zalar›: Meselâ Vahim akci¤er intifah›
(bronflitle müterafik olan ve olm›yan) müzmin astma*[1] esa-
rette bir seneden fazla süren müzmin bronflit*, hava borusu
genifllemesi*, ilâh,
d) Kan deveran›n›n a¤›r müzmin hastal›klar›. Meselâ: Muhtelit
106

t›bbi Komisyonca yap›lacak muayenede b›› alametlerin hiç-

biri müflahade edilmese dahi, kalb dessame ve adalesinin*
esaret s›ras›nda deveran sektesi alametleri göstermifl olan
ar›zalar›, kalb zarf› ve damarlar› ar›zalar› (Buerger hastal›¤›,
büyük damarlar anevrizmalar›), ilâh.
e) Haz›m uzuvlar›n›n a¤›r müzmin hastal›klar›; meselâ: Mide
veya onikiparmak barsa¤› ülseri; esaret s›ras›nda midede
yap›lm›fl cerrahi müdahale neticesi; bir seneden fazla süren
ve umumî ahvale vahim surette tesir eden müzmin mide, in-
ce veya kal›n barsak iltihaplar›, karaci¤er teflemmüü (cirr-
hose) , müzmin safra kesesi iltihab›* ilâh,
f) Tenasül ve tebevvül cihazlar›n›n a¤›r müzmin ar›zalar›; me-
selâ müteakip teflevvüfllerle müterafik müzmin böbrek has-
tal›klar›; veremli bir böbre¤in ç›kar›lmas›, müzmin huveyza
veya müzmin mesane iltihabi, böbrek su toplamas› (Hydro-
nephrose) veya cerehat toplamas› (Pynephrose), a¤›r müz-
min kad›n hastal›klar›, bitaraf bir memlekette hastaneye ya-
t›r›lmas› imkâns›z oldu¤u takdirde gebelik ve do¤um ar›za-
lar›, ilâh,
g) Merkez ve muhit cümlei asabiyesinin a¤›r müzmin hastal›k-
lar› ve meselâ bir mütehass›s taraf›ndan usulen müflahade
ve tesbit edilen, a¤›r histerya, vahim esaret psikozu gibi ba-
riz psikozlar ve psikonevrozlar, mütehass›s hekim taraf›n-
dan usulen müflahede ve tesbit olunan her sara* beyin ar-
teryosklerozu, bir seneden fazla süren müzmin nefrit ilâh,
h) Zihni veya bedeni kabiliyetin külliyetli azalmas›yle, vücut
a¤›rl›¤›n›n düflmesiyle ve umumî halsizlikle müterafik ola-
rak nevrovejetatif cümlenin a¤›r ve müzmin hastal›klar›,
i) ‹ki gözün körlü¤ü, yahut di¤er gözün görme kabiliyeti göz-
lük kullan›lmas›na ra¤men az oldu¤u halde bir gözün kör-
lü¤ü, hiç olmazsa bir gözün görme kabiliyeti tashih edilip
1/2 ye ç›kar›lam›yacak kadar azalmas›* , di¤er a¤›r göz ar›-
zalar›, meselâ; gloukoma, iritis, klorozdit, trahom, ilâh,
k) Öteki kulak alâlede konuflmay› bir metreden art›k duymad›-
¤› halde bir taraf›n tam sa¤›rl›¤› gibi, iflitme teflevvüflleri*,
ilâh.

* Muhtelif T›bbi Komisyonun karar›, en ziyade kamp hekimleriyle harp esirinin vatan-
dafllar› olan hekimlerin müflahadelerine, yahut esirleri elinde tutan devlet mütehass›s
hekimlerinin muayenesine istinat edecektir.
 107

l) A¤›r metebolizma hastal›klar›; meselâ; ensülin tedavisine lü-

zum gösteren flekerli fleker hastal›¤› ilâh.
m) Dahilî ifraz guddelerinin a¤›r teflevvüflleri; meselâ: Thyreoto-
xicose; hypothyreose, addison hastal›¤›, Simmonds kafleksi-
si, tetanya, ilâh.
n) Kan yap›c› cümlenin (hematopietique) a¤›r ve müzmin has-
tal›klar›.
o) A¤›r müzmin zehirlenmeler; meselâ: Kurflun, civa zehirlen-
meleri; morfin kokain, alkol iptilalar›, gazlarla ve flualarla
zehirlenmeler, ilâh.
p) ‹radi hareket uzuvlar›n›n bariz vazife teflevvüflleriyle müte-
rafik müzmin ar›zalar›: Meselâ; fiekil tagayyürüne müncer
olan mafsal iltihaplar› (arthrose), birinci ve ikinci dereceler-
de faal müzmin poliatrit, vavim seriri manzaral› romatizma,
ilâh.
r) Tedavisi netice vermeyen a¤›r müzmin cilt hastal›klar›,
s) Her habis neoplasma.
fl) Bafllang›c›ndan bir sene sonra da direnen a¤›r müzmin in-
tani hastal›klar; meselâ; Bariz uzvi tagayyürlerle müterafik
s›tma, büyük teflevvüfllerle müterafik basilli ve amipli dizan-
teri, tedavisi netice vermiyen üçüncü derecede ahfla frengi-
si, cüzzam, ilâh.
t) Vahim vitamin mahrumiyetleri veya vahim g›das›zl›k.

B. B‹TARAF B‹R MEMLEKETTE HASTANEYE YATIRILMA

fiunlar bitaraf bir memlekette hastaneye yat›r›lmak üzere ayr›labile-
ceklerdir:
1. Esarette flifa bulmalar› melhuz olmayan ve fakat bitaraf bir
memlekette hastaneye yat›r›lmalar› takdirinde hallerin bariz iyi-
leflmesi muhtemel olan bilûmum harp esirleri.
2. Esaretten evvel iyileflmifl bulunan birinci derecede verem hariç
olmak üzere, musap olan uzuv hangisi olursa olsun veremin her
flekline tutulmufl olup bitaraf bir memlekette tedavileri flifa bul-
malar›na veya hiç de¤ilse hayl›ca iyileflmelerine müncer olmas›
muhtemel görünen harp esirleri.
3. Tedavisi esarette yap›lmas›na k›yasen bitaraf bir memlekette
aç›kça daha iyi neticeler vermesi melhuz ise, teneffüs, deveran,
108

hazim, sinir, hâvas, tenasül ve tebevvül, cilt, iradi hareket, ilâh,

cihazlar›n›n tedavisini istilzam eden her türlü ar›zalara duçar ol-
mufl harp esirleri.
4. Esarette iken veremden gayri bir böbrek ar›zas›ndan dolay› böb-
re¤i kesilip ç›kar›lm›fl bulunan veya iyileflme yoluna girmifl ya-
hut mahfi halde kemik ili¤i iltihab›na, veya enüsilin tedavisini
istilzam etmiyen flekerli fleker hastal›¤›na duçar olan harp esir-
leri, ilâh.
5. Harbden veya esaret halinden ileri gelen nevrozlara duçar olmufl
hârp esirleri, bitaraf bir memlekette üç ay hastaneye yat›r›lmay›
müteakip iyileflmeyen, veyahut bir müddet geçtikten sonra ba-
r›z surette kati flifa yoluna girmemifl olan harp nevrozu vakala-
r› memlekete iade olunurlar.
6. Bitaraf bir memlekette iyileflmeleri ihtimalleri bilhassa varit gö-
rünen müzmin zehirlenmeler (gazlarla, madenlerle, flibihkalevi-
lerle zehirlenmeler, ilâh).
7. Gebe olan her harp esiri kad›n ile anne olan esirler, emzikteki ve
küçük yafltaki çocuklar›yle.
fiunlar bitaraf bir memlekette hastaneye yat›r›lmayacakl›rd›r
1. Usulen müflahade ve tesbit edilmifl bilumum psikoz vakalar›.
2. Uzva ve uzvun vazifelerine taallûku olup iyileflmez telâkki edilen
bilcümle asabi ar›zalar.
3. Verem hariç olmak üzere, sirayet devresindeki bilumum bulafl›k
hastal›klar.
II - Umumî Mülâhazalar
1. Yukar›da tesbit edilen flartlar, umumî olarak, mümkün oldu¤u
kadar genifl bir düflünce ile tefsir ve tatbik olunmal›d›r.
Gerek harbin veya esaretin tevlit etti¤i sinir ve ruh hastal›¤› halleri,
gerek her derecedeki verem, bilhassa bu genifl düflünceden istifade
ettirilmelidir. Birer birer mütalâa edilince memlekete iadeyi müstel-
zim görülmiyecek olan müteaddit yaralar alm›fl harp esirleri, ayn›
düflünce ile ve yaralar›n çoklu¤undan ileri gelen ruhi sadme hesaba
kat›lmak suretiyle muayene olunacakt›r.
2. Do¤ruca memlekete iade olunmak hakk›n› münakaflas›z bahfle-
den bilûmum haller (bir uzvun kesilmesi, tam körlük veya sa¤›r-
l›k, aç›k akci¤er veremi, ak›l hastal›¤›, habis neoplasma, ilâh),
bir an evvel kamp hekimleri taraf›ndan, yahut esirleri elinde tu-
 109

tan devletin tayin etti¤i askerî hekimler komisyonlar›nca muaye-

ne ve memleketlerine iade olunacaklard›r.
3. Harbden mukaddem a¤›rlaflmam›fl bulunan yaralarla tekrar as-
kerî hizmete al›nmaya mani teflkil etmemifl olan harp yaralar›,
do¤rudan do¤ruya memlekete iade olunmak hakk›n› vermiye-
cektir.
4. ‹flbu hükümler, ihtilâfa dahil bilûmum devletlerde ayn› surettc
tefsir ve tatbik olunacakt›r. Alâkal› devletler ve makamlar, muh-
telit t›bbi komisyonlara vazifelerinin ifas› z›mn›nda lâz›mgelen
bütün kolayl›klar› göstereceklerdir.
5. Yukarda 1 iflaretli bentte zikredilen misaller ancak numune ma-
hiyetinde birer vaka teflkil ederler. Bu hükümlere tamamen uy-
m›yan vakalar iflbu Sözleflmenin 110 ncu maddesi hükümleri-
nin ruhu ve bu Anlaflman›n ihtiva etti¤i prensipler dahilinde
mütalâa ve muhakeme olunacakt›r.

LAH‹KA II
MUHTEL‹T TIBB‹ KOM‹SYONLAR HAKKINDA N‹ZAMNAME
(112 nci Maddeye Bak›lmas›)

Madde 1 - Sözleflmenin 112 nci maddesinde derpifl olunan muhtelit t›b-

bi komisyonlar, ikisi bitaraf bir memleketten ve üçüncüsü esirleri
elinde tutan devletçe tayin olunmak üzere üç azadan terekküp ede-
ceklerdir. Bitaraf azalardan biri riyaset edecektir.
Madde 2 - ‹ki bitaraf aza, esirleri elinde tutan devletin talebi üzerine, hâ-
mi devletle anlaflacak olan Beynelmilel K›z›lhaç taraf›ndan tayin
olunacaklard›r. Bunlar ya kendi memleketlerinde, ya di¤er bitaraf
bir memlekette, yahut da esirleri elinde tutan devletin ülkesinde
ikamet edebileceklerdir.
Madde 3 - Bitaraf azalar›n tayini, ihtilafa dahil alâkal› taraflar›n muva-
fakat›na iktiran edecektir. Mezkûr taraflar muvafakatlerini Beynel-
milel K›z›lhaç Komitesine ve hâmi devlete tebli¤ edeceklerdir. Bu
tebli¤ üzerine azalar fiilen tayin olunmufl say›lacaklard›r.
Madde 4 - ‹cab› halinde as›l azalar›n yerine geçmek üzere kâfi say›da ye-
dek azalar da tayin olunacakt›r. Bu tayin, as›l azalar›n tayini ile ay-
n› zamanda yahut hiç de¤ilse mümkün olan en k›sa zamanda ya-
p›lacakt›r.
110

Madde 5 - fiayet herhangi bir sebepten dolay› Beynelmilel K›z›lhaç Ko-

mitesi bitaraf azalar›n tayinine tevessül edemiyecek olursa, bu ta-
yine hâmi devlet tevessül edecektir.
Madde 6 - ‹mkân elverdi¤i nisbette, bitaraf iki azadan biri cerrah, di¤e-
ri hekim olacakt›r.
Madde 7 - Bitaraf azalar, ihtilafa dahil taraflardan tamamiyle müstakil
bulunacaklar ve mezkûr taraflar onlara vazifelerinin ifas› için lü-
zumlu her türlü kolayl›klar› göstermekle mükellef olacaklard›r.
Madde 8 - Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi, iflbu Nizamnamenin 2 nci ve 4
ncü maddelerinde derpifl olunan tayinleri yaparken, esirleri elinde
tutan devletle anlaflarak alâkadarlar›n hizmet flartlar›n› kararlaflt›-
racakt›r.
Madde 9 - Bitaraf azalar hakk›nda muvafakat al›n›r al›nmaz ve her hal-
de muvafakat tarihinden itibaren üç ay içinde, muhtelit t›bbi ko-
misyonlar mümkün olan süratle çal›flmalar›na bafll›yacaklard›r.
Madde 10 - Muhtelit t›bbi komisyonlar sözleflmenin 113 ncü maddesin-
de yaz›l› bilcümle harp esirlerini muayene edeceklerdir Komisyon-
lar, memlekete iadeyi, memlekete iadeden istisnay› veya daha son-
raki bir muayeneye terki teklif edeceklerdir. Kararlar› ekseriyetle
al›nacakt›r.
Madde 11 - Muayeneyi takip eden ay içinde, her vaka hakk›nda komis-
yonca al›nm›fl olan karar esirleri elinde tutan devlete, hâmi devlete
ve Beynelmilel K›z›lhaç Komitesine bildirilecektir. Muhtelit T›bbi
Komisyon, muayeneden geçen her harp esiri de hakk›nda al›nan
karardan haberdar edecek ve memleketlerine iadelerini teklif etmifl
oldu¤u esirlere iflbu Sözleflmeye ba¤l› numunesine uygun birer tas-
dikname verecektir.
Madde 12 - Esirleri elinde tutan devlet, Muhtelit T›bbi Komisyon karar-
lar›ndan usulü dairesinde haberdar edilmesinden itibaren üç ay
içinde bu kararlar› icra ile mükellef olacakt›r.
Madde 13 - Bir Muhtelit T›bbi Komisyonun faaliyetine lüzum görülen bir
memlekette bitaraf hiçbir hekim bulunmad›¤› ve di¤er bir memle-
kette mukim bitaraf hekimler tayinine herhangi bir sebeple imkân
olamad›¤› takdirde, esirleri elinde tutan devlet, hâmi devletle mu-
tabakat halinde hareket ederek, iflbu Nizamnamenin l, 2, 3, 4, 5 ve
8 nci maddeleri hükümleri mahfuz kalmak kaydiyle bir Muhtelit
T›bbi Komisyonla ayn› vazifeleri deruhte edecek olan bir t›bbi ko-
misyon teflkil edecektir.
 111

Madde 14 - Muhtelit t›bbi komisyonlar daimi surette vazife görecekler ve

her kamp› alt› ay› geçmiyecek fas›lalarla ziyaret edeceklerdir.

LAH‹KA III
HARP ES‹RLER‹NE YAPILACAK TOPLU YARDIMLAR HAKKINDA
N‹ZAMNAME
(73 ncü Maddeye Bak›lmas›)

Madde 1 - Mutemetler, kendilerine mevdu toplu yard›m sevkiyat›n›, has-

tanelerde veya hapishanelerde veya sair ceza müesseselerinde bu-
lunan esirler de dahil olmak üzere, idareten kendi kamplar›na ba¤-
l› bulunan bilûmum esirlere da¤›tmaya mezun olacaklard›r.
Madde 2 - Toplu yard›m sevkiyat›n›n tevzii, yard›mlar› hibe eden kimse-
lerin talimat›na göre ve mutemetlerce tesbit edilen plan mucibince
yap›lacakt›r; fiu kadar ki, t›bbi yard›mlar›n tevzii tercihan baflhe-
kimlerle anlaflarak yap›lacak ve baflhekimler hastalar›n›n ihtiyac›
emretti¤i nisbette hastane ve revirlerde mezkûr talimattan inhiraf
edebileceklerdir. Böylece tesbit olunan hadler çerçevesinde bu tev-
zi daima adilane bir flekilde yap›lacakt›r.
Madde 3 - Al›nan emtian›n gerek evsaf›n›, gerek miktar›n› tahkim ede-
bilmek ve bu hususta hibede bulunmufl olan kimselere mufassal
raporlar verebilmek üzere, mutemetlerle muavinleri bu sevkiyat›n
kamplar›na yak›n muvasalat noktalar›na gitmeye mezun olacaklar-
d›r.
Madde 4 - Mutemetlere, toplu gelen yard›mlar›n, kendi kamplar›n›n bi-
lûmum tali k›s›mlar›yle mülhakat›nda talimatlar›na uygun surette
yap›l›p yap›lmad›¤›n› tahkik edebilmeleri için lüzumlu her türlü ko-
layl›klar gösterilecektir.
Madde 5 - Mutemetler, yard›mlar› hibe eden kimselere verilmek üzere ve
toplu yard›mlara ait olarak (tevzi, ihtiyaçlar, miktarlar, ilâh) sual
varakalar› doldurmaya ve bu varakalar› çal›flma müfrezeleri mute-
metlerine veya revir ve hastanelerin baflhekimlerine doldurtmaya
mezun olacaklard›r. Bu sual varakalar› usulen doldurulduktan
sonra vakit geçirilmeksizin hibe sahiplerine ulaflt›r›lacakt›r.
Madde 6 - Mutemetler, kamplar›nda bulunan esirlere toplu yard›mlar›n
muntazaman da¤›t›lmas›n› temin etmek ve icab› halinde ceste ces-
te yeni esirler gelmesinden mütevellit ihtiyaçlar› karfl›lamak üzere,
toplu yard›mlardan kafi miktârda ihtiyatlar tesis ve muhafaza et-
112

meye mezun olacaklard›r. Bu maksatla mutemetler emrine müna-

sip ambarlar verilecektir; her ambar›n, birinin anahtarlar› mute-
medin, di¤erinkiler kamp kumandan›n›n yan›nda olmak üzere iki
kilidi bulunacakt›r.
Madde 7 - Topluca elbise gönderilmifl olmas› halinde, her harp esiri en
az tam bir tak›m elbiseye sahip olacakt›r. Bir harp esirinin bir ta-
k›mdan fazla elbisesi oldu¤u takdirde, mutemet, en az pay alm›fl
esirlerin ihtiyac›n› tatmin için bu yolda hareket etmek icabederse,
en çok tak›mlar› olanlardan fazla elbiseleri ve birden ziyade olan
baz› eflyalar› geri almaya mezun olacakt›r.
fiu kadar ki, çamafl›r›, çoraplar› veya ayakkab›s› olmayan bir esire
bunlar› baflka türlü temin etmek imkâns›zl›¤› olmad›kça mutemet
bu gibi eflyadan ikinci bir tak›m› geri alam›yacakt›r.
Madde 8 - Yüksek Akid Taraflar ve bilhassa esirleri elinde tutan devlet-
ler, imkân elverdi¤i kadar ve ahalinin iadesine müteallik nizamat
mahfuz kalmak kayd›yle, harp esirlerine topluca yard›mlar da¤›t›l-
mak üzere ülkelerinde her türlü mübayaalar yap›lmas›na müsade
edecekler; bu maksatla yap›lacak nakli nukut ve sair mali, teknik
ve idarî tedbirleri de ayn› suretle kolaylaflt›racaklard›r.
Madde 9 - Yukardaki hükümler, esirlerin gerek bir kampa varmazdan
evvel veya nakilleri s›ras›nda topluca yard›m almak haklar›na, ge-
rek hâmi devlet, Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi ve harp esirlerine
yard›m eden ve bunlar›n yard›mlar› ulaflt›rmakla mükellef olan sa-
ir teflekküller mümessillerinin münasip görecekleri her vas›ta ile
bu yard›mlar› gönderildikleri kimselere yetifltirmek haklar›na mani
olm›yacakt›r.
 113

LAH‹KA IV
A. HÜV‹YET KARTI
(4 ncü Maddeye Bak›lmas›)

Boyu A¤›rl›¤› Gözleri Saçlar›

Dini ............

Sol Kart› veren

fiahadet
makam›n mühürü
Parma¤›

Kan Tipi .....

‹HTAR
‹flbu hüviyet kart› do¤rudan do¤ruya silahl›
kuvvetlere mensup olmay›p bu kuvvetle-
ri.....s›fatiyle takip eden flah›slara verilir. Kart,
verildi¤i flah›s taraf›ndan tafl›nacakt›r. Kart
hamili harp esiri olarak tutulursa, bu kart› flah-
s›n› teflhis edebil-meleri için kendisini tutan
makamlara kendili¤inden teslim edecektir.

............................................................................................................................................

(Bu kart› veren memleket veya makam›n ad›)

Silahl› Kuvvetleri Takip Eden fiah›slara Mahsus Hüviyet Kart›

Soyad›
.................................................................

Hamilinin Ad›
.................................................................

Foto¤raf› Do¤um tarihi ve yeri

.................................................................

Silahl› Kuvvetleri ne s›fatla takip etti¤i

Kart›n tanzim tarihi Kart hamilinin imzas›

................................................................. ............................................

‹HTAR: Bu kart biri beynelmilel kullan›lan dillerden olmak üzere tercihan üç dilden tanzim
edilmelidir. Noktal› hat boyunca bükülecek olan bu kart›n hakiki ebad› 13x10 santimet-
redir.
114

B. TUTULMA KARTI
(70 nci maddeye bak›lmas›)

1. Yüz taraf›

Harp esirleri postas› Posta ücreti al›nmaz

Mühimdir.
Bu kart her harp esiri taraf›ndan he- Harp esirleri Merkez Ajans› Beynelmi-
men nelmilel K›z›lhaç Komitesi tutul- lel K›z›lhaç Komitesi
mas›n› müteakip ve bir hastaneye veya
di¤er bir kampa naklinden dolay› adresi
de¤ifltikçe doldurulacakt›r. CENEVRE
‹SV‹ÇRE
Bu kart, esirin ailesine göndermeye
mezun oldu¤u hususi karttan ayr›d›r.
Bu kart, esirin ailesine göndermeye
mezun oldu¤u hususi karttan ayr›d›r.

2. Arka taraf›

Okunakl› büyük harflerle yaz›lmas› 1. Esirin tabi oldu¤u devlet.........

2. Soyad› 3. Ad› (Tam olarak) 4. Babas›n›n ad›

......................................................................................................................
5. Do¤um tarihi................... 6. Do¤um yeri....................................................
7. Rütbesi......................................................................................................
8. Sicil numaras›............................................................................................
9. Ailesinin adresi .........................................................................................
* 10. Esir edildi¤i tarih: (yahut)
nereden geldi¤i (...........numaral› kamp, hastane, ilh.).................................
* 11. a) S›hhattedir - b) Yaral› de¤ildir - c) ‹yileflmifltir - d) Nekahat halindedir
- e) Hastad›r - f) Hafif yaral›d›r - g) A¤›r yaral›d›r.
12. fiimdiki adresim: Esir numaras›
Kamp›n ad›
13. Tarih 14. ‹mza

* Lüzumsuz yerin çizilmesi - Bu malumaa hiçbir fley ilave edilmemesi- Arkadaki

izahata bak›lmas›.

‹HTAR:Bu varaka iki, üç dilde ve bu arada esirin ana diliyle ve esiri elinde tutan devletin
diliyle tanzim olunacakt›r. Hakiki ebad›: 15x10,5 santimetredir.
 115

C. MUHABERE KARTI VE MEKTUBU

(71 nci Maddeye Bak›lmas›)
1. Kart
1. Yüz taraf›

Har esiri muhaberesi Posta ücreti al›nmaz

POSTA KARTI Gidece¤i kimse.....................................
............................................................
Gönderen: ............................................................

Ad› ve Soyad› Gidece¤i Yer

............................................................ ............................................................

Do¤um tarihi ve yeri Soka¤›.................................................

............................................................ ...........................................................

Kamp›n ad› Memleketi...........................................

............................................................ Vilayeti................................................

Mahreç memleketi

............................................................

2. Arka taraf›

Tarih:
.......................................................................................................................................

Yaln›z çizgiler üzerine ve pek okunakl› yaz›lacakt›r.

‹HTAR: Bu varaka üç dilde ve bu arada esirin ana diliyle ve esiri elinde tutan devletin di-
liyle tanzim olunacakt›r. Hakiki ebad›: 15x10 santimetredir.
116

Ç. MUHABERE KARTI VE MEKTUBU

(71 nci Maddeye Bak›lmas›)

2. Mektup

Harp esiri muhaberesi

Posta ücreti al›nmaz

Gidece¤i yer .................................................................................

Gidece¤i kimse .................................................................................

Sokak .................................................................................

Memleket .................................................................................

Vilayet .................................................................................

++++++++++++++

Gönderen ...........................................................................

Ad› ve soyad› ...........................................................................

Do¤um tarihi ve yeri ...........................................................................

Harp esiri No. ...........................................................................

Kamp›n ad› ...........................................................................

Postaya verildi¤i memleket ...........................................................................

‹HTAR: Bu numune iki, üç dilde bu arada harp esirinin ana diliyle esirleri elinde tutan dev-
letin diliyle tanzim olunmal›d›r. Varaka, noktal› hat boyunca bükülür, yukar› k›sm› (+) ifla-
retlerinden mürekkep yerde bir yar›¤›n içine girer, ondan sonra bir mektup gibi görünür.
Daha evvelki kartpostal›n (Lahika IV, CI) arkas› gibi çizgili olan arka k›sm› harp esirinin
yazaca¤› mektuba mahsus olup takriben 250 kelime al›r. Varakan›n hakiki ebad› aç›l›nca
29x15 santimetredir.
 117

D. ÖLÜM ‹HBARNAMES‹
(120 nci Maddeye Bak›lmas›)

Ölüm ihbarnamesi

(Salahiyetli makam ad›) Esirin tabi oldu¤u devlet...

Ad› ve soyad› ............................................

Babas›n›n ad› ............................................
Do¤um tarihi ve yeri ............................................
Ölüm tarihi ve yeri ............................................
Rütbesi ve sicil numaras›(hüviyet plakas›ndaki yaz›)
Ailesinin adresi
Nerede ve ne zaman esir al›nd›¤›
Ölüm sebebi ve flekli
Medfun oldu¤u yer
Mezar iflaretli midir ve sonradan aile taraf›ndan
bulunabilir mi?
Tereke eflyas› esirleri elinde tutan devletçe
muhafaza
m› edilmifltir, yoksa bu ölüm ihbarnamesiyle
ayn› zamanda gönderilmifl midir?
Eflya gönderilmifl ise, hangi vas›ta ile gönderilmifltir?
Müteveffan›n hastal›¤›nda veya son nefesinde yan›n-
da bulunmufl olan kimse (hekim, hastabak›c›, bir din
adam›, harp esiri arkadafl) son demler veya defin
hakk›nda baz› tafsilat verebilir mi?

Tarih, salahiyetli makam›n ‹ki flahidin imzalar› ve

mühürü ve imzas› adresleri
......................................... ........................................

Bu numune iki, üç dille ve bu arada esirin ana diliyle esiri elinde tutan devletin diliyle
tanzim olunmal›d›r. Varakan›n hakiki ebad›: 21x30 santimetredir.
118

E. MEMLEKETE ‹ADE TASD‹KNAMES‹

(Lahika II, madde 11 e bak›lmas›)

Tarih :

Kamp :

Hastane :

Soyad› :

Ad› :

Do¤um tarihi :

Sicil Numaras› :

Rütbesi :

Esirin numaras› :

Yara-hastal›k :

Komisyon karar› :

Muhtelit T›bbi Komisyon Reisi

A = Do¤rudan do¤ruya memleketine iade

B = Bitaraf bir memlekette hastaneye yat›r›lma
NC = Gelecek komisyonda bir daha muayene
 119

LAH‹KA V
HARP ES‹RELER‹ TARAFINDAN MEMLEKETLER‹NE GÖNDER‹LEN
PARA HAVALELER‹NE A‹T N‹ZAMNAME NUMUNES‹

(63 ncü maddeye bak›lmas›)

1. 63 ncü maddenin 3 ncü bendinde zikredilen ihbarname flu

hususlar› ihtiva edecektir:
a) 17 nci maddede yaz›l› sicil numaras›yle, paray› yolloyan
harp esirinin rütbesi, ad› ve soyad›,
b) As›l memlekette paray› alacak kimsenin ad› ve adresi,
c) Esirleri elinde tutan devletin paras› olarak ifade edilen
mebla¤.
2. Bu ihbarname harp esiri taraf›ndan imzalanacakt›r. Harp esi-
ri yaz› bilmiyorsa bir flahit taraf›ndan tevsik edilecek bir ifla-
ret koyacakt›r. ‹hbarnameyi mutemet de imzalayacakt›r.
3. Kamp kumandan› bu ihbarnameye, harp esirinin hesab›na
gözüken alacak bakiyesinin ödenecek paradan az olmad›¤›n›
tevsik eden bir tasdikname ekliyecektir.
4. Bu gibi ihbarnameler listeler fleklinde yap›labilecektir. Bu lis-
telerin her bir yapra¤› mutemet taraf›ndan tevsik ve kamp
kumandan› taraf›ndan asl›na uygun oldu¤u tasdik edilecek-
tir.
120
 121

HARP ZAMANINDA S‹V‹LLER‹N KORUNMASINA ‹L‹fiK‹N

CENEVRE SÖZLEfiMES‹*

(Cenevre, 12 A¤ustos 1949)

Sivil flah›slar›n harp zamanlar›nda himayesi için bir Sözleflme tan-

zim etmek üzere 21 Nisan 1949 dan 12 A¤ustos 1949’a kadar Cenev-
re’de toplanm›fl olan diplomatik konferansta temsil edilen hükümetlerin
afla¤›da imzalar› bulunan salâhiyetli murahhaslar› âtideki hususlarda
mutab›k kalm›fllard›r:

BAP I
UMUMI HÜKÜMLER

Madde 1 - Yüksek Akid Taraflar iflbu Sözleflmeye bütün ahvalde riayet

etmeyi ve ettirmeyi taahhüt ederler.
Madde 2 - ‹flbu Sözleflme, daha sulh zaman›nda meriyete girmesi lâz›m-
gelen hükümlerden maada, Yüksek Akid Taraflardan ikisi veya bir-
ço¤u aras›nda ilân edilmifl bir harp veya tahaddüs etmifl di¤er her-
hangi bir silahl› ihtilâf takdirinde harp hali bunlardan biri taraf›n-
dan tan›nmasa dahi, vacibüttatbik olacakt›r.
Sözleflme, Yüksek Akid Taraflardan birine ait topra¤›n tamamen
veya k›smen iflgali hallerinde de, bu iflgal hiçbir askerî mukavemet-
le karfl›laflmasa dahi tatbik edilecektir.
‹htilâf halinde bulunacak devletlerden biri iflbu Sözleflmeye dahil
olmasa da, dahil olan devletler kendi aralar›ndaki karfl›l›kl› müna-
sebetlerde Sözleflme ile ba¤l› olacaklard›r. Bundan maada, mezkûr
devlet de Sözleflme hükümlerini kabul ve tatbik ederse, ona karfl›
da Sözleflme ile ba¤l› olacaklard›r.
Madde 3 - Yüksek Akit Taraflardan birinin topra¤›nda ç›kacak fakat
beynelmilel bir mahiyet arz etmeyecek olan silahl› bir ihtilâf takdi-

* Sözleflme, 21 Ocak 1953 gün ve 6020 say›l› Kanunla onaylanm›flt›r. R.G.:30 Ocak
1953, Say›:8322, Düstur:III.Tertip, C.34
122

rinde ihtilâf halinde bulunacak taraflardan her biri hiç de¤ilse afla-
¤›daki hükümleri tatbik etmekle mükellef bulunacakt›r:
1. Silahlar›n› teslim eden silahl› kuvvetler mensuplar›yla hasta-
l›k, mecburiyet, mevkufiyet dolay›s›yla veya di¤er herhangi
bir sebeple harp d›fl› olan kimseler de dahil olmak üzere, mu-
hasamata do¤rudan do¤ruya ifltirak etmeyen flah›slara, bil-
cümle ahvalde, ›rk, renk, din veya itikat, cinsiyet, do¤um,
servet veya bunlara mümasil di¤er herhangi bir k›stasa daya-
nan gayrimüsait fark gözetilmeksizin, insani muamele yap›-
lacakt›r:
Bu bapta, yukar›da zikredilen flah›slara karfl› her ne zaman her ne-
rede olursa olsun, flu muamelelerde bulunmak memnudur:
a) Hayatta veya beden bütünlü¤üne kas›tlar, bilhassa her
flekilde katil, tadili uzuv, zulüm, azap ve iflkenceler,
b) Rehine almalar,
c) fiah›slar›n haysiyet ve flerefine tecavüzler, bilhassa tehzil
ve terzil edici muameleler,
d) Nizami flekilde teessüs etmifl bir mahkeme taraf›ndan ve
medeni milletlerce zarurî addedilen adli teminat alt›nda
verilmifl hükümlere dayanmayan mahkûmiyetler ve idam-
lar.
2. Yaral› ve hastalar toplanacak ve tedavi olunacakt›r.
Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi gibi bitaraf insani bir teflkilât, ihtilâ-
fa dahil Taraflara hizmetlerini arz ve teklif edebilecektir.
‹htilâfa dahil taraflar, iflbu Sözleflmenin di¤er hükümlerini de ta-
mamen veya k›smen hususî anlaflmalarla meriyete koymaya çal›-
flacaklard›r.
Yukar›ki hükümlerin tatbiki, ihtilâfa dahil Taraflar›n hukukî statü-
lerine tesir etmiyecektir.
Madde 4 - Bir ihtilâf veya iflgal halinde, ihtilâfa dahil bir taraf›n iflgal
devletinin her ne zaman ve her ne tarzda olursa olsun, eline düflen
ve onlar›n tabiyetinde olm›yan flah›slar iflbu Sözleflmenin himayesi
alt›ndad›r.
‹flbu Sözleflme, onunla ba¤l› olm›yan bir devletin tebaalar›n› hima-
ye etmez. Muharip bir devletin topraklar›nda bulunan bitaraf bir
devlet tebaalar›yla muharip ortak bir devletin tebaalar›, eline düfl-
tükleri devlet nezdinde kendi devletlerinin normal siyasî bir müme-
 123

silli¤i bulundu¤u müddetçe, himaye görecek flah›slar olarak telâk-

ki edilemezler.
Mamafih, II nci bap hükümlerinin bu hususta daha genifl bir tat-
bik sahas› vard›r ve bu cihet 13 ncü madde de tayin edilmifltir.
Sefer halindeki silahl› kuvvetlere mensup yaral› ve hastalar›n vazi-
yetini ›slaha matuf 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmesi ve-
ya denizlerdeki silahl› kuvvetlere mensup yaral›, hasta ve kazaza-
delerin vaziyetini ›slaha matuf 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre
Sözleflmesi, yahut da harp esirlerine yap›lacak muameleye müte-
dair 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleçmesi ile himaye edilen
flah›slar, iflbu Sözleflme medlulünce himaye edilecek flah›slar cüm-
lesinden telâkki edilemezler.
Madde 5 - fiayet, ihtilâfa dahil bir Taraf kendi topra¤›nda, iflbu Sözlefl-
me ile himaye gören bir flahs›n ferdi olarak devlet emniyetine zarar
verecek faaliyette bulundu¤undan hakl› olarak flüphe etmek için
ciddi sebeplere malik olursa veya bu faaliyette bulundu¤u sabit
olursa bu flah›s, tatbik edildi¤i takdirde devletin emniyetine zarar
getirecek olan iflbu sözleflmenin bahfletti¤i hak ve imtiyazlar üze-
rinde hiçbir iddiada bulunamaz.
fiayet, iflgal alt›ndaki bir toprakta, Sözleflme ile himaye gören bir
flah›s casuslukta veya sabotajc›l›kta yahut iflgal devletinin emniye-
tine zarar getirecek faaliyette bulundu¤undan dolay› kendisinden
bilhakk›n flüphe edilerek tevkif edilirse mezkûr flah›s, iflbu Sözlefl-
mede derpifl edilen muhabere hakk›ndan, askeri emniyet mutlaka
zaruri k›ld›¤› takdirde, mahrum b›rak›labilir.
Maamafih, bu hallerin her birinde, yukar›ki bentlerde zikredilen
flah›slara insani muamele yap›lacak ve bunlar, adli takibat takdi-
rinde, iflbu Sözleflmede derpifl edildi¤i üzere,nizami ve adilane bir
muhakemeye olan haklar›ndan mahrum b›rak›lmayacaklard›r. Ke-
za bunlar, s›ras›na göre, devletin veya iflgal devletinin emniyetleri
bak›m›ndan kabil oldu¤u kadar k›sa bir zamanda, iflbu sözleflme
medlulünce himaye görecek flah›slar›n hak ve imtiyazlar›ndan fay-
dalanacaklard›r.
Madde 6 - ‹flbu Sözleflme, ikinci maddede zikrolunan ihtilâf veya iflgalin
daha bidayetinde vecibüttatbik olacakt›r.
‹htilâfa dahil taraflar›n topraklar›nda sözleflmenin tatbiki askerî
harekât›n umumî hitam›nda sona erecektir.
‹flgal alt›ndaki topraklarda ise, sözleflmenin tatbiki askeri harekâ-
t›n umumî hitam›ndan bir sene sonra nihayet bulacakt›r. Bunun-
124

la beraber, iflgal devleti mevzuubahis topraklarda hükümet vazife-

sini görüyorsa, iflgalin devam› müddetince sözleflmenin flu madde-
leriyle ba¤l› olacakt›r:1 den 12 ye kadar, 27, 29 dan 34 e kadar, 47,
49, 51, 52, 53, 59, 61 den 77 ye kadar ve 143.
Himaye edilen ve serbest b›rak›lmalar›, vatanlar›na iadeleri veya is-
kânlar› bu mühletlerden sonra vukubulacak flah›slar, bu arada ifl-
bu sözleflme hükümlerinden istifade de devam edeceklerdir.
Madde 7 - Yüksek Akid Taraflar, 11, 14, 15, 17, 36, 108; 109, 132, 133
ve 149 ncu maddelerde tahsisen derpifl edilen anlaflmalar d›fl›nda,
ayr›ca hallini muvaf›k görebilecekleri her hangi bir mesele hakk›n-
da di¤er hususî anlaflmalar da yapabilirler. Hiçbir hususî anlaflma,
himaye gören flah›slar›n iflbu sözleflme ile taayyün eden vaziyetini
ihlâl edemiyece¤i gibi bu sözleflmenin onlara bahfleyledi¤i haklar›
da takyit ve tahdit edemez.
Himaye gören flah›slar, iflbu sözleflme kendi haklar›ndan vacibüt-
tatbik oldu¤u müddetçe mezkûr anlaflmalar›n veya müteakip an-
laflmalar›n tahsisen ihtiva edecekleri istisnai hükümler hariç ol-
mak üzere bu anlaflmalardan ve keza ihtilâfa dahil taraflardan bi-
ri veya di¤erinin alaca¤› daha müsait tedbirlerden istifadeye devam
edeceklerdir.
Madde 8 - Himaye gören flah›slar, iflbu sözleflmenin ve icab› halde yu-
karki maddede iflaret olunan hususi anlaflmalar›n kendilerine te-
min eyledi¤i haklardan ne k›smen ne de tamamen hiçbir suretle fe-
ragat edemezler.
Madde 9 - ‹flbu sözleflme, ihtilâfa dahil taraflar›n menfaatlerini himaye-
ye memur devletlerin muzaharet ile ve onlar›n kontrolü alt›nda tat-
bik edilecektir. Bu hususta, hami devletler, siyasî veya konsolosluk
personelleri d›fl›nda kendi tebaalar› veya di¤er bitaraf devletlerin te-
baalar› aras›ndan da murahhaslar tayin edebilirler. Bu murahhas-
lar hakk›nda, nezdinde ifay› vazife edecekleri devletten istimzaçta
bulunulacakt›r.
‹htilafa dahil taraflar, hami devletler mümessillerinin veya murah-
haslar›n›n vazifesini mümkün oldu¤u kadar genifl surette kolaylafl-
t›racaklard›r.
Hami devletlerin mümessilleri veya murahhaslar›, iflbu sözleflmede
gösterildi¤i üzere vaziîelerinin hududuna hiçbir veçhile tecavüz
edemeyeceklerdir. Bu mümessiller veyâ murahhaslar, nezdinde ifa-
y› vazife ettikleri devletin zaruri emniyet icaplar›n› bilhassa göz
önünde bulunduracaklard›r.
 125

Madde 10 - ‹flbu sözleflme hükümleri, Beynelmilel K›z›lhaç Komitesinin

ve keza bitaraf di¤er her hangi bir insani teflekkülün, ihtilâfa dahil
alâkal› taraflar›n muvaffakiyetiyle, sivil flah›slar› himaye ve bunla-
ra yard›m için giriflecekleri insani faaliyetlere bir mani teflkil etmez.
Madde 11 - Yüksek Âkit Taraflar, iflbu sözleflme mucibince hami devlet-
lere terettüp eden vazifeleri, her türlü bitarafl›k ve müessir çal›flma
teminat›n› haiz bir teflkilâta tevdi hususunda her vakit aralar›nda
anlaflabilirler.
fiayet himaye gören flah›slar, her ne sebebe mebni olursa olsun, ha-
mi bir devletin veya birinci bent ahkâm›na tayin olunan bir teflekkü-
lün faaliyetinden istifade etmiyorlarsa veya art›k istifade edemiyor-
larsa, zilyed devlet, ihtilâfa dahil taraflar›n gösterdikleri hami devlet-
lere iflbu sözleflme mucibince terettüp eden vazifelerin ifas›n› bitaraf
bir devletten veya mümasil bir teflekkülden talep edeceklerdir.
E¤er himaye bu suretle temin edilmezse, bu flah›slar› elinde bulun-
duran devlet, hami devlete iflbu sözleflme mucibince terettüp eden
insani vazifeleri deruhte etmesini Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi gi-
bi bir insani teflekkülden talep edecek veya bu madde hükümleri
mahfuz kalmak üzere, böyle bir teflekkülden sâd›r olacak hizmet
tekliflerini kabul eyleyecektir.
Alâkadar devlet taraf›ndan davet olunan veya bu alâkadar devlete
yukarda mezkûr gayeler için arz› hizmette bulunan her teflekkül ve-
ya herhangi bitaraf bir devlet, faaliyeti esnas›nda, iflbu sözleflmenin
himaye etti¤i flah›slar›n mensup olduklar› ihtilâfa dahil tarafa karfl›
mesuliyetini müdrik kalacak ve mevzubahis vazifeyi deruhteye ve ta-
rafs›zl›kla ifaya muktedir oldu¤una dair kâfi teminat verecektir.
Bir devletin, muvakkaten olsun, di¤erine veya onun müttefiklerine
karfl› askerî hadiselerden, bilhassa topraklar›n›n tamam› veya bü-
yük bir k›sm› iflgal edilmifl olmas›ndan dolay› müzakere serbestisi
tahdit edilmifl olursa, bu iki devlet aras›nda hususî bir anlaflma ile
yukar› ki hükümler hilâf›nda hareket olunamaz.
‹flbu sözleflmede mezkûr hâmi devlet tabiri ayn› zamanda yine iflbu
sözleflme medlulünce hâmi devletin yerine kaim olacak teflekkülle-
ri de ihtiva etmektedir.
‹flbu maddenin hükümleri, iflgal alt›ndaki topraklarda veya normal
siyasî mümessillikten mahrum olarak bir muharip devlet toprakla-
r›nda bulunan bitaraf devlet tebaalar›nda da flamil olacak ve onla-
r›n vaziyetine intibak ettirilecek uygulanacakt›r.
Madde 12 - Hami devletler, himaye gören flah›slar›n menfaatleri icab› lü-
126

zum gördükleri bütün hallerde, bilhassa iflbu sözleflme hükümleri-

nin tatbiki veya tefsiri hususunda, ihtilâfa dahil taraflar aras›nda
bir anlaflmazl›k olursa bunu halletmek üzere, tavassut ve yard›m-
da bulunacaklard›r.
Bu hususta, hâmi devletlerden her biri, ihtilâfa dahil taraflara, mü-
messillerinin ve bilhassa himaye gören flah›slar›n ifline bakmaya
memur selâhiyetli makam mümessillerinin iyi seçilecek muhteme-
len bitaraf bir toprakta toplanmalar›n›, taraflardan birinin talebi
üzerine veya kendili¤inden teklif edebilir. ‹htilâfa dahil taraflar bu
yolda kendilerine yap›lacak teklifleri neticelendirmekle mükellef
olacaklard›r. Hâmi devletler, icab›nda, bu toplant›ya ifltirak etmek
üzere, bitaraf bir devlete mensup bir flahs› veya Beynelmilel K›z›l-
haç Komitesince murahhas olarak tayin olunacak bir flahsiyeti ih-
tilâfa dahil taraflar›n tasvibine arz edebilirler.

BAP II
HARB‹N BAZI TES‹RLER‹NE KARfiI HALKIN
UMUM‹ H‹MAYES‹
Madde 13 - ‹flbu bap hükümleri, bilhassa, ›rk, milliyet, din veya siyasî
kanaat itibariyle aleyhte hiçbir fark gözetilmeksizin ihtilâfa dahil
memleketler halk›n›n heyeti umumiyesini istihdaf etmektedir.
Madde 14 - Daha sulh zaman›nda, Yüksek Akit Taraftar ve muhasamat
bafllad›ktan sonra ihtilâfa dahil taraflar kendi topraklar›nda ve lü-
zumu halinde, iflgal alt›ndaki topraklarda yaral› ve hastalar›, ma-
lûlleri, yafll› kimseleri on befl yafl›ndan afla¤› çocuklar›, gebe kad›n-
lar› ve yedi yafl›ndan küçük çocuklar›n annelerini harbin tesirlerin-
den masum bulunduracak tarzda s›hhat ve emniyet m›nt›kalar› ve
mevkileri kurabilirler.
Bir ihtilâf bafllar bafllamaz ve devam› müddetince alakadar taraflar,
böylece tesis ettikleri m›nt›ka ve mevkilerin tan›nmas› için aralar›n-
da anlaflmalar akdedebilirler, bu hususta lüzumlu görecekleri mel-
huz tadilât› yaparak iflbu sözleflmeye müzeyyel anlaflma projesinde
derpifl olunan hükümleri meri’yete koyabilirler.
Hâmi devletler ve Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi, bu s›hhat ve em-
niyet m›nt›kalar›n›n ve mevkilerinin tesisini ve tan›nmas›n› kolay-
laflt›rmak için yard›mda bulunmaya davet edilirler.
Madde 15 - ‹htilâfa dahil herhangi bir taraf, muharebelerin cereyan et-
ti¤i yerlerde afla¤›daki flah›slar› hiçbir fark gözetilmeksizin harp
 127

tehlikelerinden masun bulundurmak üzere, bitaraflaflt›r›lm›fl m›n-

t›kalar ihdas›n› gerek bitaraf bir devlet veya bir insani teflekkül va-
s›talar›yla muhas›m tarafa teklif edebilirler.
a) Muharip veya gayrimuharip yaral›lar ve hastalar,
b) Muhasamata ifltirak etmeyen ve bu m›nt›kalarda ikâmet-
leri müddetince askerî mahiyette hiçbir ifl görmeyen sivil
flah›slar.
‹htilâfa dahil taraflar, derpifl edilen bitaraf m›nt›kan›n co¤rafî vazi-
yeti, idaresi, iaflesi ve kontrolü hususlar›nda anlafl›r anlaflmaz,
bunlar›n mümessilleri yaz›l› bir anlaflma tanzim ederek imzalaya-
caklard›r. Bu anlaflma, mevzubahis m›nt›ka bitarafl›¤›n›n ne za-
man bafllayaca¤›n› ve devam müddetini tespit edecektir.
Madde 16 - Yaral›lar ve hastalar, malûller ve gebe kad›nlar hususî bir
himayeye ve sayg›ya mazhar olacaklard›r.
Askeri icaplar›n müsaadesi nispetinde, ihtilâfa dahil herhangi bir
taraf, ölülerin veya yaral›lar›n araflt›r›lmas›, kazazedelere ve vahim
tehlikeye maruz di¤er flah›slara yard›m edilmesi ve binalar›n ya¤-
malara ve fena muamelelere karfl› himaye olunmas› için al›nan ted-
birleri terviç ve iltizam edecektir.
Madde 17 - ‹htilâfa dahil taraflar, muhasara edilmifl veya çevrilmifl bir
m›nt›kadan yaral›lar›n, hastalar›n, malûllerin, ihtiyarlar›n, çocuk-
lar›n ve lo¤usa kad›nlar›n tahliyesi ve bu m›nt›kalara her dinden
ruhani mümessillerin, s›hhiye memurlar›n›n ve malzemesinin ser-
bestçe müruru için mahallî anlaflmalar akdine gayret sarf edecek-
lerdir.
Madde 18 - Yaral›lar›, hastalar›, malûlleri ve lo¤usa kad›nlar› tedavi için
teflkil edilen sivil hastaneler, hiçbir veçhile taarruza u¤rayamazlar.
‹htilâfa dahil taraflar her zaman bu hastanelere riayet ve bunlar›
himaye edeceklerdir.
‹htilâfa dahil taraflar, bütün sivil hastanelere, sivil hastane mahi-
yetlerini tevsik eden, ve iflgal ettikleri binalar›n,19 ncu madde med-
lulünce onlar› himayeden mahrum b›rakan maksatlarla kullan›l-
mad›klar›n› tespit eden bir vesika vereceklerdir.
Sivil hastaneler, Devlet taraf›ndan müsaade olunursa, seferi silah-
l› kuvvetlere mensup yaral› ve hastalar›n vaziyetini islaha müteda-
ir 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmesinin 38 nci maddesin-
de derpifl edilen alâmeti farika ile belirtilecektir.
‹htilâfa dahil taraflar, melhuz herhangi bir tecavüz hareketini ber-
128

taraf etmek üzere, sivil hastaneleri belirten iflaretlerin düflman›n

kara, hava ve deniz kuvvetlerince aç›kça görülebilmesini teminen,
askerî icaplar›n müsaadesi nisbetinde, lüzumlu tedbirleri alacak-
lard›r.
Askeri hedeflerin yak›nl›¤› hastaneler için tehlike teflkil edece¤in-
den hastanelerin bu gibi hedeflerden imkân nispetinde uzakta bu-
lunmas›na itina gösterilmesi muvaf›k olur.
Madde 19 - Hastanelere karfl› gösterilmesi lâz›m gelen himaye, insani
vazifeler haricinde ve düflmana zararl› hareketlerde bulunmak için
kullan›ld›klar› takdirde, sak›t olur. Bununla beraber bu himaye
münasip görülecek bilcümle ahvalde, makul bir mühlet tesbit eden
ve neticesiz kalan bir ihtardan sonra sâk›t olacakt›r.
Bu hastanelerde, yaral› veya hasta askerlerin tedavi edilmeleri ve-
ya bu askerlerden al›nan ve henüz alâkal› makamlara tevdi edilme-
mifl olan portatif silahlar›n ve cephanelerin bulunmas›, zararl› bir
hareket olarak telâkki edilmeyecektir.
Madde 20 - Sivil yaral›lar›n ve hastalar›n, malûllerin ve lo¤usa kad›nla-
r›n araflt›r›lmas›na, kald›r›lmas›na, naklolunmas›na ve tedavi edil-
mesine memur edilenler de dahil olmak üzere, usulü dairesinde ve
münhas›ran sivil hastanelerin ifllemesine veya idaresine memur
personel, riayete mazhar olacak ve himaye edilecektir.
‹flgal alt›ndaki topraklarda ve askerî harekât m›nt›kalar›nda bu
personel, hâmilinin s›fat›n› gösteren ve mesul makam›n mührünü
tafl›yan foto¤rafl› bir hüviyet varakas›yle ve keza ifay› vazife halin-
de sol kolda tafl›nan ve rutubete karfl› mukavim, damgal› bir paz›-
bent ile kendini tan›tacakt›r. Bu paz›bent Devlet taraf›ndan verile-
cek ve seferi silahl› kuvvetlere mensup yaral›lar›n ve hastalar›n va-
ziyetini islaha mütedair 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflme-
sinin 38 nci maddesinde derpifl olunan âlameti havi olacakt›r.
Sivil hastanelerin ifllemesine veya idaresine memur di¤er herhangi
bir personel de bu vazifelerin ifas›nda, riayet ve himaye görecek ve
bu personelin yukarda derpifl edildi¤i üzere ve iflbu maddede mu-
harrer flartlar alt›nda paz›bent tafl›maya hakk› olacakt›r. Ve hüviyet
k⤛d›nda uhdesine terettüp eden vazifeler zikredilecektir.
Her sivil hastanenin müdüriyeti, kendi personelinin muntazam bir
listesini, selâhiyetli millî veya iflgal makamlar›n›n her an emrine
amade bulunduracakt›r.
Madde 21 - Kara tafl›t kafileleri ve hastane trenleriyle ve denizde bu nak-
liyata tahsis olunan gemilerle icra olunan sivil yaral› ve hasta, ma-
 129

lûl ve lo¤usa kad›n nakliyat›,18 nci maddede derpifl edilen hasta-

neler misillû riayet ve himaye görecek ve seferi silahl› kuvvetlere
mensup yaral› ve hastalar›n vaziyetini ›slaha mütedair 12 A¤ustos
1949 tarihli Cenevre Sözleflmesinin 38 nci maddesinde derpifl olu-
nan alâmeti farika ile belirtilecektir.
Madde 22 - Munhas›ran sivil yaral› ve hastalar›n, malûllerin ve lo¤usa
kad›nlar›n veya s›hhiye memurlar›n›n ve malzemesinin nakline
tahsis edilen uçaklar, ihtilâfa dahil alâkal› tarâflar aras›nda müfl-
tereken takarrür ettirilecek irtifalarda, saatlerde ve yollarda uçtuk-
lar› takdirde taarruza u¤ramayacaklar, riayet göreceklerdir.
Bu uçaklar, seferi silahl› kuvvetlere mensup yaral› ve hastalar›n va-
ziyetlerini islaha mütedair 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözlefl-
mesinin 38 nci maddesinde derpifl edilen alâmeti farika ile belirti-
lecektir.
Hilâf›nda bir anlaflma olmad›¤› takdirde, düflman topraklar› veya
düflman iflgalindeki topraklar üzerinden uçmak yasakt›r.
Bu uçaklar, bilcümle inme emrine itaat edeceklerdir. Bu suretle
cebren vaki olacak inifllerde, uçak ve içindekiler, muhtemel muaye-
neden sonra, uçufllar›na devam edebileceklerdir.
Madde 23 - Yüksek Akit Taraflardan her biri, di¤er Akit Taraf›n, düfl-
man dahi olsa, münhas›ran sivil halk›na mahsus her türlü ilâç, ve
s›hhi malzeme sevkiyat›n›n ve keza dini levaz›m›n serbestçe geçme-
sine müsaade edecektir.
Yüksek Akit Taraflardan her biri keza on befl yafl›ndan afla¤› çocuk-
lara, gebe ve lo¤usa kad›nlara zaruri olan yiyecek, giyecek ve kuv-
vet verici maddelerin de serbestçe geçmesine müsaade eyleyecektir.
Yukar› ki bentte zikrolunan sevkiyat› serbestçe geçirmek hususun-
da herhangi bir Akit Tarafa terettüp eden mecburiyet, mezkür ta-
raf›n:
a) Sevkiyat›n tahsis edildi¤i hususlardan gayri hususlarda
kullan›laca¤›ndan,
b) Murakabenin tesirli olmamas› ihtimalinden,
c) Düflman›n, aksi halde, vermek veya imal etmek, mecburi-
yetinde kalaca¤› eflyan›n yerine bunlar› ikame ederek ve-
ya bu gibi eflyan›n imaline tahsis edece¤i maddeleri veya
hizmetleri bu suretle serbest b›rakarak, kendi askerî gay-
retleri veya ekonomisi u¤runda mezkûr sevkiyattan bariz
bir flekilde faydalanaca¤›ndan,
130

fiüphelenmesi için ciddi hiçbir sebep olmad›¤›na itminan has›l et-

mesine ba¤l›d›r.
‹flbu maddenin birinci bendinde gösterilen sevkiyat›n müruruna
müsaade eden devlet, bu sevkiyat›n müteneffilere tevziinin mahal-
linde hâmi devletlerin kontrolü alt›nda yap›lmas›n› flart koflabilir.
Bu sevkiyat mümkün oldu¤u kadar çabuk yap›lacak ve bunlar›n
serbestçe geçifline müsaade eden devletin, hangi teknik flartlar al-
t›nda bu sevkiyatta müsaade edece¤ini tesbite hakk› olacakt›r.
Madde 24 - ‹htilâfa dahil taraflar, harp yüzünden öksüz kalan veya ai-
lelerinden ayr› düflen onbefl yafl›ndan küçük çocuklar›n bafl›bofl b›-
rak›lmamas› ve her türlü ahval ve fleriat alt›nda bak›mlar›n›n, ta-
lim ve terbiyelerinin ve kendi dinlerinde ibadetle bulunmalar›n› ko-
laylaflt›r›lmas› için icabeden tedbirleri alacaklard›r. Bunlar›n talim
ve terbiyeleri, mümkün olursa, ayn› harsi ananelere sahip flah›sla-
ra tevdi olunacakt›r.
‹htilâfa dahil taraflar, bu çocuklar›n ihtilâf devam etti¤i müddetçe bi-
taraf bir memlekete kabulünü; flayet mevcut ise hâmi devletin mu-
vâffakiyetiyle ve birinci bentte zikredilen prensiplere riayet edilece¤i
hususunda teminata malik olurlarsa, terviç ve iltizam edeceklerdir.
Bundan baflka, ihtilâfa dahil târaflar, on iki yafl›ndan afla¤› çocuk-
lar›n bir hüviyet plakas› veya di¤er herhangi bir surette teflhis edi-
lebilmeleri için icabeden tedbirleri almaya gayret edeceklerdir.
Madde 25 - ‹htilâfa dahil bir taraf›n topraklar›nda veya onun iflgali al-
t›ndaki topraklarda bulunan her flah›s, ailesi efrad›na, her nerede
bulunursa bulunsunlar, münhas›ran ailevi mahiyette haberler ve-
rebilir ve alabilir. Bu muhabere, süratle ve gayrimuhik hiç bir teeh-
hüre u¤ramaks›z›n temin olunur.
fiayet ahval ve fleriat dolay›s›yle aile muhaberat›n›n teatisi alelâde
posta yoluyla güçleflir veya imkâns›z olursa, ihtilâfa dahil alâkal›
taraflar. 140 nc› maddede derpifl olunan Merkez Ajans› gibi bitaraf
bir mutavass›ta müracaat ederek, taahhütlerini bilhassa Millî K›z›l-
haç Cemiyetinin (K›z›lay, K›z›larslan ve Günefl) müzaheretiyle en iyi
flartlar alt›nda ifa etmek vas›talar›n› onunla birlikte tayin edecek-
lerdir.
fiayet ihtilâfa dahil taraflar, aile muhaberelerini tahdide lüzum gö-
rürlerse, olsa olsa, serbestçe seçilecek 25 kelimeyi ihtiva eden tip-
formüllerin kullan›lmas›n› ve bunlardan ayda bir tane gönderilme-
sini mecburi k›labilirler.
 131

Madde 26 - ‹htilâfa dahil her taraf, harp yüzünden da¤›lan aile efrad›-
n›n birbiriyle temas etmek ve mümkünse birleflmek için yapacak-
lar› araflt›rmalar› kolaylaflt›racak ve bilhassa bu ifle vakf›nefs eden
teflekküllerin kendilerince tan›nm›fl olmalar› ve ald›¤› emniyet ted-
birlerine riayet etmeleri flart›yle giriflecekleri hareketleri terviç ve il-
tizam edecektir.

BAP III
H‹MAYE GÖREN fiAHISLARIN STATÜSÜ VE ONLARA
YAPILACAK MUAMELE

KISIM I
‹HT‹LÂFA DAH‹L TARAFLARIN TOPRAKLARINA VE ‹fiGAL
ALTINDAK‹ TOPRAKLARA MÜTAALL‹K MÜfiTEREK HÜKÜMLER
Madde 27 - Her türlü ahval ve fleriat alt›nda; flah›slar›na, namuslâr›na,
aile haklar›na, dini akidelerine ve ibadetlerine, itiyat, örf ve adetle-
rine sayg› gösterilmesi himaye edilen flah›slar›n hakk›d›r. Bunlar
her zaman insani muameleye tabi tutulacaklar ve bilhassa fliddet
veya tehdit hareketlerine, hakarete veya halk›n tecessüsüne karfl›
himaye olunacaklard›r.
Kad›nlar namuslar›na taarruz, ve bilhassa ›rzlar›na tecavüz, fuhfla
icbar ve her türlü müstehcen hareketlere maruz kalmaktan vikaye
olunacaklard›r.
Himaye gören flah›slar, s›hhi vaziyetlerine, yafllar›na ve cinsiyetle-
rine müteallik hükümler de nazara al›narak, kendilerini hükmü al-
t›nda bulunduran ihtilâfa dahil tarafça; bilhassa ›rk, din veya siya-
si kanaat itibariyle, gayrimüsait hiçbir fark gözetilmeksizin ayn› iti-
nal› muameleye tabi tutulacaklard›r.
Maahaza, ihtilâfa dahil taraflar, himaye gören flah›slara karfl› har-
bin icabettirdi¤i kontrol ve emniyet tedbirlerini alabilirler.
Madde 28 - Himaye gören hiçbir flah›s, baz› noktalar› veya baz› bölgele-
ri orada bulundurulmak suretiyle askerî hareketlerden masun tut-
mak gayesiyle kullan›lamaz.
Madde 29 - Hükmü alt›nda, himaye gören flah›slar bulunan ihtilâfa da-
hil bir devlet, kendi memurlar›n›n mezkûr flah›slara yapacaklar›
muameleden, bu memurlara flahsen terettüp edecek mesuliyetler
baki kalmak üzere, mesuldür.
132

Madde 30 - Himaye gören flah›slar, hâmi devletlere, Beynelmilel K›z›lhaç

Komitesince, bulunduklar› memleketin Millî K›z›lhaç cemiyetine
(K›z›lay, K›z›larslan ve Günefl) ve keza kendilerine yard›m edebile-
cek her teflekküle müracaat hususunda her türlü kolayl›klara maz-
har olacaklard›r.
Bu muhtelif teflekküller, askerlik ve emniyet icaplar›n›n çizdi¤i hu-
dut dahilinde selâhiyetli makamlardan her türlü kolayl›klar› göre-
ceklerdir.
Zilyed devletler veya iflgal devletleri, 143 ncü maddede derpifl olun-
du¤u üzere hâmi devletlerin ve Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi mu-
rahhaslar›n›n ziyaretinden maada, maksad› himaye gören flah›sla-
ra maddî veya ruhani yard›mda bulunmak olan di¤er müessesat
temsilcilerinin de bunlara yapmak istiyecekleri ziyaretleri mümkün
mertebe kolaylaflt›racaklard›r.
Madde 31 - Himaye gören flah›slara karfl›, bilhassa kendilerinden veya
baflkalar›ndan malûmat almak için; maddî veya manevî hiçbir ce-
bir kullan›lamaz.
Madde 32 - Yüksek Akit Taraflar, ellerinde bulundurduklar› himaye gö-
ren flah›slar›n bedeni ›st›raplar›n› veya imhalar›n› mucip olacak her
türlü tedbirden kendilerini sarahaten menederler. Bu memnuniyet
yaln›z cinayeti, iflkenceyi, bedeni cezalar›, tatili uzuv ve himaye gö-
ren bir flahs›n t›bbi tedavisinin icap ettirmedi¤i t›bbi veya ilmî tec-
rübelere tabi tutulmas›n› de¤il, ayn› zamanda mülki veya askerî
memurlar›n eseri olsun, di¤eri bilcümle fena muameleleride isdih-
daf eder.
Madde 33 - Himaye gören hiçbir flah›s, bizzat ifllemedi¤i bir cürümden
dolay› tecziye edilemez. Kollektif cezalar›n tatbiki keza di¤er bil-
cümle tehdit ve tedhifl tedbirlerinin ittihaz› memnudur.
Ya¤ma memnudur.
Himaye gören flah›slara ve mallar›na karfl› misilleme (reprisal) ted-
birleri memnudur.
Madde 34 - Rehine almak yasakt›r.

KISIM II
‹HT‹LAFA DAH‹L B‹R TARAFIN TOPRAKLARINDA BULUNAN
YABANCILAR
Madde 35 - Himaye gören bir flah›s, bir ihtilâf›n bidayetinde veya deva-
m› esas›nda bulundu¤u topra¤› terketmek isterse devletin millî
 133

menfaatlerine mugayir olmad›¤› takdirde mezkûr flahs›n bunu yap-

maya hakk› olacakt›r.
Topra¤› terketmek hususunda böyle bir flahs›n yapaca¤› talep üze-
rine nizami flekilde karar verilecek ve bu karar mümkün mertebe
süratle ittihaz olunacakt›r. Himaye gören ve bulundu¤u topra¤› ter-
ketmek müsaadesini istihsal eden bir flah›s, seyahat›na lüzumlu
olan parayi yan›na alabilecek ve makul miktarda giyecek ve zati efl-
yay› da beraberinde götürebilecektir.
Topra¤› terketmek müsaadesini istihsal edemiyen flah›slar, zilyed
devlet taraf›ndan bu hususta ihdas edilmifl bir mahkeme veya selâ-
hiyetli idarî heyet marifetiyle en k›sa bir zamanda bu ret keyfiyetinin
yeni bir tetkike tabi tutulmas›n› temin etmek hakk›n› haiz olacakt›r.
Böyle bir talep vukuunda hâmi devlet mümessilleri, emniyet sebep-
leri mani olmad›¤› veya alâkal›lar buna itiraz etmedi¤i takdirde,
mezkûr topra¤› terketmek talebinde bulunan flah›slara bu müsa-
adenin verilmesinin reddi sebeplerinin ve en k›sa bir zamanda da,
ayn› vaziyette bulunan bütün di¤er flah›slar›n isimlerinin bildiril-
mesini elde edebileceklerdir.
Madde 36 - Yukar›daki madde mucibince müsaade olunan azimetler,
memnuniyet verici emniyet, h›fz›s›hha, s›hhat ve iafle flartlar› alt›n-
da, vukubulacakt›r. Zilyed devletin topra¤›ndan ç›k›ld›¤› andan iti-
baren tahassül edecek bilcümle masraflar gidilecek memlekete ve
bitaraf bir memlekette ikamet halinde de, müteneffin tabi bulundu-
¤u devlete ait olacakt›r. Bu yer de¤ifltirmelerin tatbik flekilleri, icap
ederse, alâkadar devletler aras›nda hususî anlaflmalarla tesbit edi-
lecektir.
‹htilâfa dahil taraflarca, düflman eline düflen tebaalar›n›n mübade-
lesi ve vatanlar›na iadesi hakk›nda akdedilmifl olabilecek hususî
anlaflmalar mahfuz kalacakt›r.
Madde 37 - ‹htiyaten mevkuf bulunan veya hürriyetten mahrum edici
bir cezay› çekmekte olan mazhar› himaye flah›slara, mevkufiyetleri
s›ras›nda insani muamele yap›lacakt›r.
Bu flah›slar, tahliye edilir edilmez, bulunduklar› topra¤› yukar›ki
maddeler mucibince terketmeyi talep edebilirler.
Madde 38 - Himaye gören flah›slar›n vaziyeti, iflbu sözleflme ve bilhassa
27 ve 41 nci maddeler mucibince al›nabilecek tedbirler hariç olmak
üzere, esas itibariyle sulh zaman›nda ecnebilere yap›lan muamele-
ye müteallik hükümlere tabi olmakta devam edecektir: Herhalde
bunlara afla¤›daki haklar verilecektir:
134

1. Kendilerine gönderilecek ferdi veya kollektif yard›mlar› alabi-

leceklerdir.
2. S›hhi vaziyetleri icap ettirirse, alâkal› devlet tebâalar› nisbe-
tinde t›bbi tedavi görecekler ve hastaneye yat›r›lacaklard›r.
3. Kendi dinlerinde ibadette bulunabilecekler ve kendi din
adamlar›n›n ruhani muzaheretine mazhar olabileceklerdir.
4. fiayet harp tehlikelerine bilhassa maruz bir, m›nt›kada ika-
met ediyorlarsa, alâkâl› devletin tebaalar› nisbetinde baflka
bir m›nt›kaya gitmelerine müsaade edilecektir.
5. Onbefl yafl›ndan küçük çocuklar, gebe kad›nlar ve yedi ya-
fl›ndan afla¤› çocuklar›n anneleri, alâkal› devletin tebaalar›
nisbetinde, her türlü rüçhanl› muameleden istifade edecek-
lerdir.
Madde 39 - Himaye gören flah›slar, geçim faaliyetlerini hârp yüzünden
kaybederlerse, paral› bir ifl bulabilecekler ve bu hususta, emniyet
mülâhazalar› ve 40 nc› madde hükümleri mahfuz kalmâk üzere,
topraklar›ndâ bulunduklar› devletin tebaalar›yle ayn› istifadelere
mazhar olacaklard›r.
E¤er ihtilâfa dahil bir taraf himaye gören flahs›, geçimini temin et-
mek imkân›ndan mahrum b›rakacak kontrol tedbirlerine tabi tu-
tarsa ve bilhassa bu flah›s emniyet sebepleri dolay›s›yle makul flart-
lar alt›nda ücretli bir ifl bulamazsa, ihtilâfa dahil mezkûr tarâf
onun ve bak›m› ona ait olan flah›slar›n ihtiyaçlar›n› temin edecek-
tir. Himaye gören flah›slara, bütün ahvalde, kendi menfle memle-
ketleri himaye eden devletler veya 30 ncu maddede zikrolunan ha-
y›r cemiyetleri para yard›m›nda bulunabileceklerdir.
Madde 40 - Himaye gören flah›slar, topra¤›nda bulunduklar› ihtilafa da-
hil taraf tebaalar›yle ancak ayn› nisbette çal›flmaya mecbur edilebi-
lirler.
fiayet himaye gören flah›slar düflman tabiiyetinde iseler, askerî ha-
rekât›n sevk ve idaresiyle do¤rudan do¤ruya münasebeti olmayan
ve ancak insanlar›n iaflesini, ibatesini, giyimini naklini ve s›hhati-
ni temin için normal olarak lüzumlu olan ifllerde çal›flmaya mecbur
tutulabilirler.
Yukar› ki hükümlerin ihlâli takdirinde himaye gören flah›slar›n 30
ncu madde mucibince flikâyet haklar›n› kullanmalar›na müsaade
olunacakt›r.
Madde 41 - Himaye gören flah›slar› elinde bulunduran devlet, iflbu söz-
 135

leflmede zikrolunan kontrol tedbirlerini kâfi görmezse tevessül ede-

bilece¤i en a¤›r kontrol tedbirleri ancak 42 nci ve 43 ncü maddele-
rin hükümlerine tevfikan mecburi ikâmete tabi tutmak veya enter-
ne etmek olabilir.
Zilyed devlet, verdi¤i mecburi ikâmet karar› üzerine mutat ikamet-
gâh›n› terketmek zorunda kalan flah›slara 39 ncu maddenin ikinci
bendi hükümlerini tatbik ederken, enternelere yap›lacak muamele-
ye müteallik kaidelere (‹flbu Sözleflmenin üçüncü bap›n›n dördün-
cü k›sm›) mümkün mertebe s›hhatle tevfiki hareket edecektir.
Madde 42 - Himaye gören flah›slar›n enterne edilmeleri veya mecburi
ikâmete tabi tutulmalar› ancak hükmü alt›nda bulunduklar› devle-
tin emniyeti, katiyyen zaruri k›ld›¤› takdirde emrolunabilir.
fiayet bir flah›s, hâmi devletin mümessilleri vas›tasiyle, kendili¤in-
den enterne edilmek talebinde bulunursa ve bizzat kendi vaziyeti
bunu lüzumlu k›larsa, hükmünde bulunduklar› devlet bu talebi
is’af edecektir.
Madde 43 - Enterne edilen veya mecburi ikamete tabi tutulan her hima-
ye gören flah›s zilyed devlet taraf›ndan, bu maksat için mühdes
mahkeme veya selâhiyetli idari heyetin mezkur karar› en k›sa müd-
det içinde yeniden tetkik etmesini temin etmek hakk›n› haiz ola-
cakt›r. fiayet enternöman veya mecburi ikamet idame ettirilirse,
alakal› mahkeme veya idari heyet muayyen zamanlardan ve en az
senede iki defa bu flahs›n vaziyetini tetkik edecek ve ahval ve fleri-
at müsaade etti¤i takdirde mezkûr karar› o flah›s lehine tadil ede-
cektir.
Alâkali himaye gören flah›slar muhalefet etmedikleri takdirde, zil-
yed devlet enterne edilenlerin ve mecburi ikamete tabi tutulanlar›n
isimleriyle bunlardan tahliye olunanlar›n isimlerini, mümkün mer-
tebe süratle, hâmi devletin ›tt›la›na arzedecektir. Ayn› flartlar alt›n-
da, iflbu maddenin birinci bendinde zikrolunan mahkemelerin ve-
ya idari heyetlerin kararlar› da, mümkün mertebe süratle, hâmi
devlete bildirilecektir.
Madde 44 - ‹flbu sözleflmede derpifl olunan kontrol tedbirlerini al›rken,
zilyet devlet fiilen hiçbir hükümetin himayesinden istifade etmeyen
mültecilere, münhas›ran hukukî bak›mdan bir düflman devlet te-
baas› olduklar› esas›na dayanarak, yabanc› düflman muamelesi
yapm›yacakt›r.
Madde 45 - Himaye gören flah›slar, sözleflmeye dahil bulunmayan bir
devlete nakledilemezler.
136

Bu hüküm, himaye gören flah›slar›n, muhasamat sona erdikten

sonra vatanlar›na iade edilmelerine veya ikamet ettikleri memleke-
te dönmelerine mani de¤ildir.
Himaye gören flah›slar, zilyed devlet taraf›ndan iflbu sözleflmeye da-
hil bir devlete ancak bu devletin sözleflmeyi tatbik arzusunda ve ik-
tidar›nda oldu¤una itminan has›l olursa nakledilebileceklerdir. Hi-
maye gören flah›slar bu suretle nakledildikleri zaman, sözleflmenin
tatbiki mesuliyeti bunlar› almay› kabul eden devlete terettüp ede-
cektir ve kendisine emanet edildikleri müddetçe bu mesuliyet de-
vam eyleyecektir. Mahaza, mezkûr devlet ehemmiyetli her hangi bir
noktada sözleflme hükümlerini tatbik etmeyecek olursa, himaye
gören flah›slar› nakletmifl olan devlet, hâmi devletin tebligat› üzeri-
ne, vaziyeti ›slah için müessir tedbirler alacak veya himaye gören
flah›slar›n kendisine iadesini isteyecektir. Bu talep yerine getirile-
cektir.
Himaye gören bir flah›s, siyasî veya dini akidelerinden dolay› zulme
u¤ramaktan korkabilece¤i bir memlekete hiç bir veçhile nakloluna-
maz.
‹flbu madde hükümleri, adi cürümlerden maznun himaye gören fla-
h›slar›n muhasamat bafllamadan evvel akdedilmifl olan iadei müc-
rimin muahedeleri mucibince iade edilmelerine bir mani teflkil et-
mez.
Madde 46 - Himaye gören flah›slara karfl› al›nm›fl olan tahdidi tedbirler,
flayet daha önce kald›r›lmam›fl ise, muhasamat sonunda mümkün
mertebe sür’atle nihayete erecektir.
Himaye gören flah›slar›n mallar›na konulan tahdidi tedbirler de,
zilyed devletin kanunlar›na tevfikan muhasamat sonunda müm-
kün mertebe süratle hitama erecektir.

KISIM III
‹fiGAL ED‹LEN TOPRAKLAR
Madde 47 - ‹flgal alt›ndaki bir toprakta mukim himaye gören flah›slar,
yine mevzuubahis topraklar›n iflgali üzerine müessesatta veya hü-
kümette vuku bulacak herhangi bir de¤ifliklik yüzünden, ne iflgal
edilen toprak makamlar›yla iflgal eden devlet aras›nda addoluna-
cak bir anlaflma ile, ne de iflgal edilen topra¤›n flamil devletçe k›s-
men veya tamamen ilhak› dolay›s›yla, hiçbir veçhile ve her ne su-
retle olursa olsun iflbu sözleflmenin bahfletti¤i istifalerden mahrum
b›rak›lamazlar.
 137

Madde 48 - Topra¤› iflgal edilen devletin tebaas› olm›yan mazhar› hima-

ye flah›slar, 35 nci maddede derpifl olunan flartlar alt›nda bu top-
ra¤› terketmek hakk›ndan istifade edebilirler ve bu baptaki karar-
lar, mezkûr madde mucibince iflgal devleti taraf›ndan tesis oluna-
cak usul dairesinde, ittihaz edilir.
Madde 49 - Himaye gören flah›slar›n, iflgali alt›ndaki topraklardan flagil
devletin kendi topraklar›na veya iflgal edilmifl olsun olmas›n baflka
bir devletin topraklar›na ferdi olarak veya kitle halinde cebren na-
killeri veya tehcirleri, her ne sebeple olursa olsun, yasakt›r.
Mamafih, flamil devlet, halk›n emniyeti veya mücbir askerî sebep-
ler icap ettirirse, muayyen bir iflgal m›nt›kas›n›n k›smen veya ta-
mamen tahliyesine tevessül edebilir. Tahliyeler, himaye gören fla-
h›slar›n buna maddeten imkân olmad›¤› haller müstesna ancak ifl-
gal alt›ndaki topraklarda yer de¤ifltirmelerini intaç edebilir. Bu su-
retle tahliye edilen halk, bu m›nt›kada muhasamat sona erer ermez
tekrar yerlerine iade olunacakt›r.
fiamil devlet, bu tahliye ve nakillere tevessül ederken, himaye gö-
ren flah›slar›n imkân nispetinde münasip tesisata kabul edilmele-
rini, yer de¤ifltirmelerin memnuniyeti mucip s›hhat, h›fz›s›hha, em-
niyet ve iafle flartlar› alt›nda vukubulmas›n› ve ayn› aile efrad›n›n
birbirlerinden ayr›lmamalar›n› temin edecek surette hareket eyle-
yecektir.
Hâmi devlet; nakillerden ve tahliyelerden, vuku bulur bulmaz, ha-
berdar edilecektir.
fiamil devlet, halk›n emniyeti ve mücbir askeri sebepler zaruri k›l-
mad›kça, himaye edilen flah›slar harp tehlikelerine bilhassa maruz
m›nt›kalarda al›koyamaz.
fiamil devlet, iflgal etti¤i topraklara bizzat kendi halk›n›n bir k›sm›-
n› tehcir veya nakledemez.
Madde 50 - fiamil devlet, çocuklar›n bak›m›na ve talim ve terbiyesine
tahsis olunan müesseselerin iyi ifllemesini millî ve mahallî makam-
lar›n muavenetiyle kolaylaflt›racakt›r.
fiamil devlet, çocuklar›n teflhisini ve neseplerinin kayd›n› kolaylafl-
t›racak bilcümle tedbirleri alacakt›r. fiamil devlet bu çocuklar›n
flahsi statülerini hiçbir veçhile de¤ifltirmeyece¤i gibi bunlar› kendi-
ne ba¤l› teflekküllere veya teflkilâta da ithal edemeyecektir.
fiayet mahallî müesseseler vazifelerini göremiyorlar ise, flamil dev-
let öksüz veya harp dolay›s›yla ebeveynlerinden ayr› düflen çocuk-
138

lar›n, onlara bakacak yak›n bir akraba veya dost bulunmazsa, ba-
k›mlar›n› ve talim terbiyelerini temin etmek için lüzumlu tedbirleri
alacakt›r.
136 nc› madde mucibince kurulacak büronun hususî bir flubesi,
hüviyeti kati olarak bilinmeyen çocuklar› teflhis etmekle tavzif k›l›-
nacakt›r. Bu çocuklar›n ana ve babalar›na veya sair yak›n akraba-
lar›na müteallik elde edilecek malûmat daima kaydolunacakt›r.
fiamil devlet, on befl yafl›ndan afla¤› çocuklar, gebe kad›nlar ve ye-
di yafl›ndan afla¤› çocuklar›n anneleri lehine iafle, t›bbi müdavaat
ve harbin tesirlerinden vikaye hususunda iflgalden evvel al›nm›fl
olabilecek rüçhan tedbirlerinin tatbikat›na engel olmayacakt›r.
Madde 51 - fiamil devlet, himaye gören flah›slar› bizzat kendi silahl› veya
yard›mc› kuvvetlerinde hizmet etmeye mecbur tutamaz. Gönüllü
kayd›rifl› isdihdaf eden her türlü tazyik veya propaganda memnudur.
fiamil devlet, himaye gören flah›slar› ancak on sekiz yafl›ndan yu-
kar› olurlarsa, çal›flmaya mecbur edebilir. Bu hususta ancak iflgal
kuvvetlerinin ihtiyac›na ve amme hizmetlerine, iflgal alt›ndaki
memleket halk›n›n iaflesine, ibatesine, giyimine, münakalât›na ve-
ya s›hhatine lüzumlu ifller mevzuu bahis olabilir. Himaye gören fla-
h›slar, kendilerini askerî hareketlere ifltirak zorunda b›rakacak hiç
bir ifli yapmaya mecbur tutulamazlar. Himaye gören flah›slar flamil
devlet taraf›ndan, bir ifli zorla gördükleri tesisat›n emniyetini kuv-
vet istimaliyle temine mecbur k›l›nacakt›r.
‹fl, ancak mevzuu bahis flah›slar›n bulunduklar› iflgal alt›ndaki
topraklar›nda görülür. ‹fle davet olunan her flah›s imkân nispetin-
de, kendi mutat çal›flma muhitinde b›rak›lacakt›r. ‹stenilen ifle mu-
kabil adilane bir ücret verilecek ve bu ifl iflçilerin bedeni ve fikri ka-
biliyetleriyle mütenasip olacakt›r. Çal›flma flartlar› ve koruma ted-
birleri, bilhassa ücret, mesai saatleri, teçhizat, o ifl için yetifltirilmifl
olma ve ifl kazalar›yla meslek hastal›klar›n›n tazmini hususlar›nda
iflgal alt›ndaki memlekette mer’i mevzuat, iflbu maddede mevzuu
bahis olan ifllere tabi tutulan mahzar› himaye flah›slar hakk›nda da
vacibüttatbik olacakt›r.
Her halükârda, iflçilerin çal›flmaya mecbur tutulmalar› askeri veya
yar› askerî mahiyette bir iflçi seferberli¤ine asla müncer olamaz.
Madde 52 - Hiçbir mukavele, anlaflma veya nizamname her iflçinin, gö-
nüllü olsun olmas›n, nerede bulunursa bulunsun, hâmi devletin
mümessillerine müracaat ederek bu devletin müdahalesini istemek
hakk›n› ihlâl edemez.
 139

‹flgal alt›ndaki memleket iflçilerinin iflsiz kalmalar›n› veya çal›flma

imkânlar›n›n tahdidini intaç ederek bunlar› flamil devlet hesab›na
çal›flmaya mecbur eyleyecek her türlü tedbir memnudur.
Madde 53 - Ferden veya müfltereken hususî flah›slara, devlete veya am-
me topluluklar›na, içtimai teflekküllere veya kooperatiflere ait men-
kul ve gayrimenkul mallar›n imhas›, askerî harekât bu imhay› kat’i
olarak zaruri k›ld›¤› haller müstesna, yasakt›r.
Madde 54 - fiamil devletin, iflgal alt›ndaki topraklarda, vicdani mülaha-
zalarla vazife ifas›ndan imtina ettikleri için memurlar›n ve hakim-
lerin statüsünü de¤ifltirmesi veya bunlar hakk›nda zecri veya her-
hangi terkibi bir tedbir almas› yasakt›r.
Bu yasak, 51 nci maddenin ikinci bendinin tatbik›na bir mani tefl-
kil etmez. Ve âmme hizmetlerinde bulunan memurlar› vazifelerin-
den uzaklaflt›rmak hususunda flamil devletin haiz oldu¤u salâhiye-
ti ihlal edemez.
Madde 55 - fiamil devlet, halka lüzumlu olan iafle maddeleriyle t›bbi
maddeleri elinden geldi¤i nispette temin etmekle mükelleftir. Bil-
hassa iflgal alt›ndaki topraklar›n kaynaklar› yetmedi¤i takdirde yi-
yecek ve t›bbi malzeme ile lüzumlu sair bilcümle eflyay› ithal ede-
cektir.
fiamil devlet, iflgal alt›ndaki topraklarda bulunan yiyecek ve t›bbi
madde veya malzemeyi ancak iflgal makamlar› ve iflgal kuvvetleri
için müsadere edebilir. fiamil devlet sivil halk›n ihtiyaçlar›n› göz
önünde tutacakt›r. Beynelmilel di¤er mukavelelerin hükümleri ba-
ki kalmak üzere, flamil devlet her hangi bir müsaderenin hakiki de-
¤erinde tazmin edilmesi için izabeden tedbirleri alacakt›r.
Hami devletler, askerî zaruretlerin icabettirdi¤i muvakkat tahditler
mahfuz kalmak üzere, iflgal alt›ndaki topraklarda iafle ve mualece
vaziyetini her zaman bilâmania tetkik edebileceklerdir.
Madde 56 - fiagil devlet, iflgali alt›ndaki topraklarda bulunan t›p mües-
seselerini, servislerini ve hastaneleri ve keza halk›n s›hhatini ve h›f-
z›s›hhas›n›, bilhassa sâri hastal›klara ve salg›nlara karfl› koruyucu
ve önleyici tedbirler almak ve tatbik etmek suretiyle, elinden geldi-
¤i derecede, temin ve idame ile mükelleftir. Her s›n›ftan t›p perso-
neline vazifesini yapmak müsaadesi verilecektir.
‹flgal alt›ndaki topraklarda yeni hastaneler kurulur ve iflgal edilen
devletin selâhiyetli teflekkülleri bu hastanelerde vazife halinde bu-
lunmazsa, iflgal makamlar› 18 nci maddede derpifl edilen tan›ma
keyfiyetine icab›nda tevessül edeceklerdir. Mümasil ahvalde, iflgal
140

makamlar› 20 nci ve 21 nci maddeler mucibince hastanelerin ve

nakliye arabalar›n›n personelini de tan›yacaklard›r.
S›hhi ve h›fz›s›hha tedbirlerini al›rken ve keza bunlar› meriyete ko-
yarken flamil devlet, iflgali alt›ndaki toprakta bulunan halk›n ma-
nevi ve ahlâki ihtiyaçlar›n› nazar› itibara alacakt›r.
Madde 57 - fiamil devlet, ancak acil zaruret halinde askerî yaral›lar› ve
hastalar› tedavi etmek üzere ve hastanede yatan flah›slar›n tedavi-
sini temin ve sivil halk›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamak hususunda mü-
nasip tedbirleri zaman›nda almak flart›yle sivil hastanelere, o da
muvakkaten, el koyabilir.
Sivil hastanelerin malzemesine ve depolar›na, sivil halk›n, ihtiyaç-
lar› için lüzumlu olduklar› müddetçe el konulamaz.
Madde 58 - fiamil devlet, ruhban›n kendi dindafllar›na ruhani müzahe-
rette bulunmas›na müsaade edecektir.
fiamil devlet, dini ihtiyaçlara lüzumlu olan kitap ve eflyan›n gönde-
rilmesini de kabul edecek ve bunlar›n iflgal alt›ndaki toprakta tev-
ziini kolaylaflt›racakt›r.
Madde 59 - ‹flgal alt›ndaki toprak halk› veya bu halk›n bir k›sm› kâfi de-
recede iafle edilemiyorsa, flamil devlet bu halk lehine yap›lacak yar-
d›m hareketlerini kabul eyleyecek ve elinden geldi¤i nispette kolay-
laflt›racakt›r.
Gerek devletler gerek Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi gibi bir tarafs›z
insani teflekkül taraf›ndan tevessül olunabilecek bu hareketler, bil-
hassa yiyecek, t›bbi maddeler ve giyecek sevkiyat›ndan ibaret ola-
cakt›r.
Bütün Akid Devletler, bu sevkiyat›n serbestçe müruruna müsaade
edecekler ve himayesini temin eyleyeceklerdir.
Maamafih, muhas›m bir taraf›n iflgalinde bulunan bir topra¤a gön-
derilen sevkiyat›n serbestçe müruruna müsaade eden bir devlet,
bu sevkiyat› muayeneye, sevkiyat›n zamanlar›n› ve takip edece¤i
yollar› tanzime ve flamil devletin istifadesinde kullan›lmayarak
muhtaç halk›n yard›mlar›na tahsis olunaca¤›na dair hâmi devlet-
ten kâfi derecede teminat almak hakk›n› haiz olacakt›r.
Madde 60 - Yard›m gönderilmesi, 55, 56 ve 59 ncu maddelerin tahmil
etti¤i mesuliyetlerden flamil devleti kurtaramaz. fiamil devlet yap›-
lan sevkiyat› muhassas oldu¤u hedeften, iflgal alt›ndaki toprak hal-
k›n›n menfati icab› olarak bu hâmi devletin muvafakatiyle acil za-
ruret hali müstesna, hiçbir veçhile çeviremez.
 141

Madde 61 - Yukar›ki maddelerde zikrolundu¤u üzere gönderilen yar-

d›mlar›n tevzii hâmi devletin müzaheretiyle ve kontrolü alt›nda ya-
p›l›r. Bu vazife; flamil devlet ile hâmi devlet aras›nda akdolunacak
bir anlaflma mucibince bitaraf bir devlete, Beynelmilel K›z›lhaç Ko-
mitesine veya bitaraf di¤er her hangi bir insani teflekküle devredi-
lebilir.
Bu yard›m sevkiyat›ndan iflgal alt›ndaki topraklarda hiçbir vergi
veya resim al›nmaz. Böyle bir vergi veya resim al›nmas› mezkur
topraklar›n ekonomisi için lüzumlu oldu¤u haller müstesnad›r. fia-
mil devlet bu yard›mlar›n süratle tevziini kolaylaflt›racakt›r.
Bütün Akid Taraflar, iflgal alt›nda, bulunan topraklardaki muhas-
sas bu yard›m sevkiyat›n›n transit olarak geçmesine müsaade et-
meye ve paras›z nakline ceht ve gayret eyleyeceklerdir.
Madde 62 - Zaruri emniyet mülâhazalar› mahfuz kalmak flartiyle, iflgal
alt›nda bulunan topraklardaki himaye gören flah›slar kendilerine
gönderilecek ferdi yard›mlar› alabileceklerdir.
Madde 63 - fiamil devletin mücbir emniyet mülâhazalariyle istisnai ola-
rak koyaca¤› muvakkat tedbirler mahfuz kalmak flart›yle:
a) Tan›nm›fl olan Millî K›z›lhaç Cemiyetleri (K›z›lay ve K›z›las-
lan ve Günefl), Beynelmilel K›z›lhaç konferanslar›nca tayin
olundu¤u üzere K›z›lhaç esaslar›na uygun olarak faaliyet-
lerine devam edeceklerdir. Di¤er yard›m cemiyetleri de
mümasil flartlar dahilinde, insanî faaliyetlerine devam
edebilmelidirler.
b) fiamil devlet, bu cemiyetlerin personelinde ve bünyesinde
yukarda zikredilen faaliyetlerine zarar verecek hiçbir de¤i-
flikli¤i talep edemez.
Ayn› prensipler, esasl› menafii umumiye hizmetlerinin idamesi,
yard›mlar›n tevzii ve tahlisiye ameliyelerinin tertibi suretiyle sivil
halk›n yaflama flartlar›n›n temini için mevcut veya ihdas olunacak
gayri askerî mahiyetteki hususi teflekküllerin faaliyetine ve perso-
neline de vacübüttatbiktir.
Madde 64 - ‹flgal alt›ndaki topraklar›n Ceza Kanunu, flamil devletin em-
niyetine karfl› bir tehlike teflkil etti¤i veya iflbu Sözleflmenin tatbi-
kat›na engel oldu¤u nispette ilga edildi¤i veya talik olundu¤u hal-
ler müstesna olmak üzere, meriyette kalacakt›r. Bu mülâhaza ve
adaletin fiilen idaresini temin zarureti mahfuz kalmak üzere, iflgal
alt›ndaki topraklar›n mahkemeleri, mezkûr kanunda derpifl edilen
bilcümle cürümler hususunda ifllemeye devam edecektir.
142

Maamafih flagil devlet, iflgali alt›ndaki toprak ahalisini, iflbu sözlefl-

meden kendi uhdesine terettüp eden vecibeleri yerine getirmek ve
mezkûr topraklar›n muntazam idaresiyle birlikte gerek flamil devle-
tin gerek iflgal kuvvetleri veya idaresi mensuplar›n›n ve bu devlet ta-
raf›ndan kullan›lan müesseselerin ve muvasala yollar›n›n emniyeti-
ni temin etmek için lüzumlu olan tedbirlere tabi tutulabileceklerdir.
Madde 65 - fiamil devlet taraf›ndan ›sdar olunacak cezai tedbirler, an-
cak halk›n dilinde neflir ve onun ›tt›la›na götürüldükten sonra me-
riyete girecektir. Bu tedbirler, makabline flâmil olamaz.
Madde 66 - fiamil devlet, 64 ncü maddenin ikinci bendi mucibince ›s-
dar edece¤i cezai mevzuat›n ihlâli takdirinde maznunlar› gayri si-
yasî ve nizami flekilde teessüs etmifl kendi askerî mahkemelerine
tevdi edebilir. Ancak, bu askerî mahkemelerin, bu iflgal alt›ndaki
topraklarda bulunmas› flartt›r. ‹stinaf mahkemeleri de tercihan ifl-
gal alt›ndaki memlekette bulunacakt›r.
Madde 67 - Mahkemeler, ancak cürümden mukaddem mer’i bulunan ve
umumî hukuk esaslar›na, bilhassa cezalar›n nisbiyeti prensibi ba-
k›m›ndan uygun olan kanunî mevzuat› tatbik edebilirler. Mahke-
meler, maznunun flamil devlet tebaas›ndan olmad›¤›n› nazar› itiba-
ra alacakt›r.
Madde 68 - Himaye gören bir flah›s, münhas›ran flamil devlete zarar ver-
mek maksad›yla bir cürüm ifller ve bu cürüm de iflgal kuvvetleri ve-
ya idaresi mensuplar›n›n hayat›na veya beden bütünlü¤üne do-
kunmaz, ciddi bir kollektif tehlike ihdas etmez ve iflgal kuvvetleri
veya idaresinin mallar›n› veya onlar›n kulland›klar› tesisat› vahim
surette izrar etmezse, mezkûr flah›s enterne edilme veya hafif ha-
pis cezas›na çarp›l›r. fiu kadar varki, bu enternöman›n veya hapsin
müddeti ifllenen cürümle mütenasip olacakt›r. Bundan baflka, bu
gibi cürümler için enterne edilme veya hapis cezas› himaye gören
flah›slar hakk›nda hürriyeti selbeden yegâne tedbir olacakt›r. ‹fl bu
sözleflmenin 66 nc› maddesinde derpifl olunan mahkemeler, hapis
cezas›n› ayn› müddetle enterne etme tedbirine serbestçe tahvil ede-
bilirler.
fiamil devlet taraf›ndan 64 ncü ve 65 nci maddeler mucibince isdar
olunan cezai mevzuat, himaye gören flah›slar hakk›nda ölüm ceza-
s›n›, ancak casusluktan, flamil devletin askerî tesislerine karfl› va-
him sabotaj hareketlerinden veya bir flahs›n veya müteaddit flah›s-
lar›n ölümüne sebep olan kasdi cürümlerden dolay› ve iflgal edilen
topraklarda iflgal bafllamadan evvel mer’i kanunlarda bu gibi hare-
ketler için ölüm cezas› mevcut olmak flart›yle, derpifl edebilir.
 143

Himaye gören bir flah›s hakk›nda ölüm cezas› ancak, maznunun

flamil devlet tebaas›ndan olmamak itibariyle ona hiçbir sadakat va-
zifesiyle ba¤l› olmad›¤› hususuna mahkemenin bilhassa nazar› dik-
kati celbedilmifl olmas› kayd›yle verilebilir.
Cürüm s›ras›nda en az on sekiz yafl›nda bulunm›yan mazhar› hi-
maye bir flah›s hakk›nda hiçbir suretle ölüm cezas› verilemez.
Madde 69 - Bilcümle ahvalde, himâye gören maznun bir flah›s hakk›n-
da verilecek her türlü hapis cezas›ndan ihtiyati mevkufiyet müdde-
ti tenzil olunacak
Madde 70 - Harb kanunlar›na ve örf ve adetlerine mugayir hareketler
müstesna olmak üzere, himâye gören flah›slar iflgalden evvel veya
iflgalin muvakkaten ink›taa u¤ramas› s›ras›nda yapt›klar› hareket-
lerden veya izhar ettikleri fikirlerden dolay› flamil devlet taraf›ndan
tevkif, takip ve mahkûm edilemezler.
‹flgal edilen topra¤a muhasamat bafllamadan evvel iltica etmifl olan
flamil devlet tebaalar› evvel ifllenilmifl olup topra¤› iflgal edilen dev-
letin hukuki mevzuat› sulh zaman›nda iadeyi muhik k›lan adi cü-
rümlerden dolay›, tevkif ve takip ve mahkûm edilebilirler veya iflgal
alt›ndaki topraktan götürülebilirler.
Madde 71 - fiamil devletin selâhiyetli mahkemeleri, nizami bir muhake-
me cereyan etmeden, hiçbir mahkumiyet karar› veremezler.
fiamil devletçe takibata, u¤r›yacak her maznun, kendi aleyhinde
tesbit olunan ittiham unsurlar›ndan bütün teferruat›yle, anl›yabi-
lece¤i bir lisanla yaz›l› olarak bilateehhür haberdar edilecektir ve
davas› kabil oldu¤u kadar süratle, rüyet olunacakt›r.
fiayet ittiham unsurlar›, ölüm cezas›na veya iki sene ve daha fazla
hapis cezas›na mahkumiyeti intaç edecek mahiyette olursa, hami
devlet himaye gören flah›slar hakk›nda flamil devletçe tevessül olu-
nacak her takipten haberdar edilecektir. Hami devlet, her an dava
safhas› hakk›nda malumat alabilir. Bundan baflka hami devletin
gerek bu davalar hakk›nda gerek himaye gören flah›slar aleyhinde
flamil devlet taraf›ndan tevessül olunan di¤er herhangi bir takip
hakk›nda, kendi iste¤i üzerine, her türlü malûmat› almaya hakk›
olacakt›r.
‹flbu maddenin ikinci bendinde derpifl olundu¤u üzere hami devle-
te vukubulacak tebligat, derhal yap›lacak ve herhalde ilk celse ta-
rihinden üç hafta evvel mezkûr devlete varm›fl olacakt›r.
Muhakemenin aç›l›fl›nda, iflbu madde hükümlerine tamam›yla ri-
144

ayet olundu¤u ›spat edilemezse, muhakeme cereyan edemez. Teb-

ligat bilhassa afla¤›daki hususlar› ihtiva edecektir:
a) Maznunun hüviyeti,
b) ‹kamet veya mevkufiyet yeri,
c) ‹tham unsurunun veya unsurlar›n›n tasrihen beyan› (it-
ham›n dayand›¤› cezai mevzuat zikrolunacakt›r),
d) Davay› hangi mahkemenin rüyet edece¤i,
e) ‹lk celsenin yeri ve tarihi.
Madde 72 - Her maznun, kendi müdafas› için lüzumlu olan delilleri ib-
raz etmek hakk›n› haiz olacak ve bilhassa flahitler ikame edebile-
cektir. Her maznunun, bizzat intihap edece¤i ehliyetli bir müdafi
taraf›ndan müzaheret görmeye hakk› olacakt›r. Bu müdâfi onu ser-
bestçe ziyaret edebilecek ve müdafaas›n› haz›rlamak için lüzumlu
olan kolayl›klar› görecektir.
fiayet maznun bir müdafi intihap etmemifl olursa, hami devlet ona
bir müdafi temin edecektir. E¤er maznun a¤›r bir ithama muhatap
olacaksa ve hami bir devlet ve mevcut olmazsa, flamil devlet, maz-
nunun muvafakati flart›yla, ona bir müdafi temin eyleyecektir.
Her maznuna, kendi arzusuyla feragat etmedi¤i takdirde, gerek is-
tintakta gerek mahkemede bir tercüman müzaheret edecektir. Her
maznun, her zaman tercüman› reddedebilecek ve yerine baflka bi-
rinin ikamesini isteyebilecektir.
Madde 73 - Her mahkûm, mahkeme taraf›ndan tatbik edilen mevzuat-
ta derpifl olunan temyiz yollar›na gitmek hakk›n› haiz olacakt›r.
Mahkûm, malik oldu¤u temyiz haklar›ndan ve bunlar› kullanmak
için icabeden mühletlerden tamamiyle haberdar edilecektir.
‹flbu k›s›mda derpifl olunan ceza muhakeme usulleri, buna imtisa-
len, temyize de tatbik edilecektir. flayet mahkemece tatbik olunan
kanunda temyiz imkânlar› derpifl edilmiyorsa., maznunun, flagil
devletin selâhiyetli makam›na muhakeme ve mahkumiyet aleyhin-
de müracaata hakk› olacakt›r.
Madde 74 - Hami devlet mümesilleri, himaye gören bir flahs› muhake-
me eden her mahkemede, flagil devletin emniyeti nef’ine olarak is-
tisnaen gizli cereyan etmesi halleri hariç, haz›r bulunmak hakk›na
malik olacakt›r. Bu takdirde flagil devlet hami devlete keyfiyeti bil-
direcektir. Muhakemenin mahallini ve bafllayaca¤› tarihi mübeyyin
bir ihbarname hami devlete gönderilecektir.
 145

Ölüm cezas›n› veya iki sene ve daha fazla hapis cezas›n› mutazam-
m›n mahkeme kararlar›, kabil oldu¤u kadar süratle ve esbab› izah
olunarak hami devlete tebli¤ edilecektir. Bu kararlar, 71 nci mad-
de mucibince yap›lan tebligat›n beyan›n› ve hürriyeti selbeden bir
cezay› tazammun eden hükümler hakk›nda da bu cezan›n çekile-
ce¤i yerin beyan›n› ihtiva edecektir. Di¤er kararlar mahkeme zab›t-
lar›na geçirilecek ve hami devlet mümessilleri taraf›ndan tetkik olu-
nabilecektir. Ölüm cezas›na veya iki sene ve daha fazla müddetle
hürriyeti selbeden bir cezaya mahkumiyet takdirinde temyiz müh-
letleri ancak mahkeme karar› hami devletin eline vas›l oldu¤u an-
dan itibaren bafll›yacakt›r.
Madde 75 - ‹dama mahkûm edilen flah›slar hiç bir suretle af talebinde
bulunmak hakk›ndan mahrum edilemezler.
Hiç bir ölüm cezas›, bu mahkûmiyeti teyit eden kati hüküm veya af
talebini reddeden karar hami devletin eline vas›l oldu¤u andan iti-
baren en az alt› ayl›k bir müddet munkazi olmadan, infaz edilemez.
Bu alt› ayl›k mühlet musarrah baz› ahvalde, flagil devletin veya si-
lahl› kuvvetlerinin emniyetinin teflkilât› bir tehdide maruz bulun-
du¤u vahim ve nazik ahval ve fleraitten anlafl›ld›¤› takdirde k›salt›-
labilir. Bu mühlet k›salt›lmas› hami devlete ihbar olunacak ve bu
devlet, selâhiyetli iflgal makamlar› nezdinde mezkür idam kararla-
r› hakk›nda zaman›nda teflebbüslerde bulunmak imkân›na malik
olacaktar,
Madde 76 - Himaye gören maznun flah›slar, iflgal alt›ndaki memlekette
mevkuf tutulacaklar ve mahkûm olduklar› takdirde de cezalar›n›
orada çekeceklerdir. Mümkün olursa di¤er mevkuflardan ayr› bu-
lundurulacaklar ve hiç de¤ilse iflgal alt›ndaki memleketin cezaevle-
ri rejimine tekabül edecek ve onlar› s›hhatli bir vaziyette tutmaya
kifayet edecek bir iafle h›fz›s›hha rejimine tabi olacaklard›r.
S›hhi vaziyetlerinin icab ettirdi¤i t›bbi tedavi alt›na al›nacaklard›r.
Keza isteyebilecekleri, ruhani yard›m› görmelerine müsaade oluna-
cakt›r.
Kad›nlar, ayr› mahallerde ikamet ettirilecekler ve do¤rudan do¤ru-
ya kad›nlar›n nezareti alt›na, konulacaklard›r.
Esirler için derpifl edilmifl olan hususi rejim gözönünde bulundu-
rulacakt›r.
Himaye gören mevkuf flah›slar, 143 ncü madde mucibince hami
devlet mümessilleriyle Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi mümessilleri-
nin ziyaretini kabul etmek hakk›n› haiz olacaklaxd›r.
146

Bundan baflka, ayda hiç de¤ilse bir adet yard›m paketi haklar› ola-
cakt›r.
Madde 77 - ‹flgal alt›ndaki topraklarda bulunan maznun veya mahke-
melerce mahkûm, himaye gören flah›slar, iflgal sonunda, kurtar›lan
toprak makamlar›na dosyalar›yla birlikte teslim edileceklerdir.
Madde 78 - fiayet flagil devlet, himaye gören flah›slar hakk›nda, mücbir
emniyet sebeplerine mebni tedbirler almaya lüzum görürse, bunla-
r› nihayet mecburi ikamete memur ve enterne edebilir.
Mecburi ikamete veya enterne edilmeye müteallik kararlar, iflbu
sözleflme hükümleri mucibince flagil devletçe tesbit olunacak mun-
tazam bir usule tevfikan verilecektir. Bu usul alâkadarlar›n, temyiz
hakk›n› derpifl edecektir. Bu temyiz en k›sa bir müddet zarf›nda,
intaç edilecektir. fiayet kararlar tasdik olunursa, mezkür devlet ta-
raf›ndan teflkil olunacak selâhiyetli bir teflekkül vas›tas›yle muayen
devrelerde, kabilse alt› ayda bir yeniden tetkik olunacakt›r.
Mecburi ikamete tabi tutulan ve bu suretle ikametgâhlar›n› terke
mecbur olan mazhar› himaye flah›slar, bilakaydüflart iflbu sözlefl-
menin 39 ncu maddesi hükümlerinden istifade edeceklerdir.

KISIM IV
ENTERNELERE TATB‹K OLUNACAK MUAMELEYE MÜTEALL‹K
KA‹DELER

FASIL I
UMUM‹ HÜKÜMLER
Madde 79 - ‹htilâfa dahil taraflar, himaye gören flah›slar› ancak 41 nci,.
42 nci, 43 ncü, 68 nci ve 78 nci maddelerin hükümleri dahlinde en-
terne edebilirler.
Madde 80 - Enterneler bütün medenî ehliyetlerini muhafaza edecekler
ve bundan mütevellit haklar›n›, enterne vaziyetleriyle kabil telif ol-
du¤u nispette kullanacaklard›r.
Madde 81 - Himaye gören flah›slar› enterne edecek ihtilâfa dahil taraf-
lar, onlar›n bak›m›n› bilâ ücret temin etmek ve keza s›hhî vaziyet-
lerinin icabettirdi¤i t›bbî tedaviye tevessül eylemekle mükelleftirler.
Bu masraflar›n tahsili z›mn›nda, enternelerin tahsisatmdan, yev-
miyelerinden veya alacaklar›ndan hiçbir tevkifat yap›lmayacakt›r.
Zilyet devlet, enternelere ba¤l› flah›slar›n, da bak›m›n›, kâfi geçim
 147

vas›talar›na malik olmad›klar› veya bizzat hayatlar›n› kazanmaya

muktedir bulunmad›klar› takdirde temin, eyleyecektir.
Madde 82 - Zilyet devlet, enterneleri kabil oldu¤u derecede milliyetleri,
dilleri ve örf ve adetleri itibar› ile grupland›racakt›r. Ayn› memleke-
tin tebaalar› olan enterneler, münhas›ran dilleri baflka oldu¤u için
birbirlerinden ayr›lmayacaklard›r.
Ayn› ailenin efrad› ve bilhassa ebeveyn ve çocuklar, enterne edil-
dikleri müddetçe, ayn› enternöman yerinde toplanacaklard›r. An-
cak ifl ihtiyaçlar›, s›hhî sebepler veya iflbu k›sm›n IX ncu fasl›nda
derpifl olunan hükümlerin tatbiki muvakkat bir ayr›l›¤› lüzumlu
k›ld›¤› haller bundan müstesnad›r. Enterneler, ebeveyn nezareti d›-
fl›nda serbest b›rak›lan. çocuklar›n kendileriyle birlikte enterne
edilmesini talep edebilirler.
Ayn› ailenin efrâd›, her türlü imkân nispetinde, ayn› yerlerde top-
lanacaklar ve di¤er enternelerden ayr› olarak ibate edileceklerdir.
Kendilerine aile hayat› yaflayabilmeleri için lüzumlu olan kolayl›k-
lar gösterilecektir.

FASIL II
ENTERNÖMAN YERLER‹
Madde 83 - Zilyet devlet, enternöman yerlerini harp tehlikelerine bilhas-
sa maruz mahallere koyamaz.
Zilyet devlet, enternöman yerlerinin co¤rafi mevkileri hakk›nda fay-
dal› bilcümle malumat› hami devlet vas›tas›yla düflman devletlere
bildirecektir.
Askerî mülahazalar imkân verdikçe, enterne kamplar›, gündüz ha-
vadan bariz bir flekilde görülecek tarzda konulmufl (IC) harfleriyle
belirtilecektir. Mamafih, alâkadar devletler di¤er bir iflaret vas›tas›
hususunda mutab›k kalabilirler. Bir enterne kamp›ndan baflka hiç
bir yer bu suretle iflaretlendirilemez.
Madde 84 - Enterneler, harp esirlerinden ve di¤er bir sebeple hürriyet-
ten mahrum edilmifl olan flah›slardan ayr› olarak ibate ve idare olu-
nacaklard›r.
Madde 85 - Zilyet devlet, himaye gören flah›slar›n enterne edilmelerinin
bidayetinden itibaren bilcümle h›fz›s›hha ve s›hhat teminat›n› haiz
ve fliddetli iklim flartlar›na ve harbin tesislerine karfl› müessir bir
himaye temin eyliyen binalarda veya konaklarda yerlefltirilecektir.
Daimi enternöman yerleri hiçbir halde gayris›hhi veya iklimi enter-
148

neler için zararl› olabilecek m›nt›kalarda kurulamaz. Himaye gören

flah›slar, gayri s›hhî veya iklimi s›hhat için muz›r bir m›nt›kada
muvakkaten enterne edildikleri bütün hallerde, bu tehlikelerden
endifleye mahal olmayan yerlere ahval ve fleraitin imkân verdi¤i su-
retle naklolunacaklard›r.
Binalar, tamam›yla rutubetten masun bulunacak ve bilhâssa gece
bast›ktan sonra ›fl›klar söndürülünceye kadar kâfi derecede ›s›t›l-
m›fl ve tenvir edilmifl olacakt›r. Yat› yerleri kâfi derecede genifl ve
havadar olacak, enterneler münasip yatak tak›mlar›na ve kâfi mik-
tarda örtüye malik bulunacaklard›r. Bu hususta iklim ve enterne-
lerin yafl›, cinsiyeti ve s›hhi vaziyetleri göz önünde bulundurula-
cakt›r.
Enterneler, gece ve gündüz h›fz›s›hha icaplar›na uygun ve daima te-
miz halde tutulacak s›hhî tesisata sahip olacaklard›r. Enternelere,
vücut temizliklerinin hergünkü bak›m› ve çamafl›rlar›n›n y›kanma-
s› için kâfi miktarda su ve sabun verilecektir. Bu hususta lüzumlu
tesisat ve kolayl›klar temin olunacakt›r. Bundan baflka enterneler,
dufl ve banyo tesislerine de malik olacaklard›r. Enternelere h›fz›s›h-
ha bak›m› ve temizlik iflleri için icabeden zaman verilecektir.
‹stisnaî ve muvakkat bir tedbir mahiyetinde olarak, enterne kad›n-
lar› ayn› aile gurubuna, mensup olmad›klar› halde erkeklerle ayn›
enternöman yerine koymak icabederse, onlara ayr› yatacak yerler
ve s›hhî tesisat temini mecburidir.
Madde 86 - Zilyed devlet, enternelerin emrine mezhepleri her ne olursa
olsun, elveriflli ibadet mahalleri verecektir.
Madde 87 - Enternelerin sabun ve tütün de dahil olmak üzere, refahla-
r›n› ve flahsi konforlar›n› art›racak mahiyette olan g›da maddeleri-
ni ve kullan›lacak eflyay›, mahallî ticaret fiyatlar›n› hiçbir veçhile
aflmayacak fiyatlarla tedarik edebilmelerine imkân vermek için bü-
tün enternöman yerlerinde, flayet mümasil di¤er kolayl›klara malik
bulunmuyorlarsa kantinler tesis olunacakt›r.
Kantinlerin kâr›, her enternöman yerinde ihdas ve alâkadar enter-
nöman yerinde bulunan enterneler nef’ine idare edilecek olan hu-
susi yard›m fonuna yat›r›lacakt›r.102 nci maddede derpifl olunan
enterneler komitesi, kantinlerin tedvirine ve bu fonun idaresine ne-
zaret etmek hakk›n› haiz olacakt›r.
Bir enternöman yeri la¤vedildi¤i zaman, yard›m fonunun alacak
bakiyesi ayn› milliyette enternelere tahsis edilmifl olan di¤er bir en-
ternöman yerinin yard›m fonuna naklolunacak veya böyle bir yer
 149

mevcut de¤ilse, zilyed devlet nezdinde geri kalan di¤er bütün enter-
nelerin nef’ine olarak idare edilecek merkezi bir yard›m fonuna ya-
t›r›lacakt›r.
Madde 88 - Hava bombard›manlar›na ve sair harp tehlikelerine maruz
bütün enternöman yerlerinde lüzumlu himayeyi temin için müna-
sip ve kâfi say›da s›¤›naklar tesis olunacakt›r. Alârm halinde, ken-
di konaklar›n›n himayesine ifltirak edecek olanlar müstesna olmak
üzere, enterneler kabil oldu¤u kadar süratle bu s›¤›naklara gidebi-
leceklerdir. Halk hakk›nda ittihaz olunacak bilcümle himaye ted-
birleri bunlara da tatbik edilecektir.
Enternöman yerlerinde yang›n tehlikelerine karfl› da kâfi ihtiyat
tedbirleri al›nacakt›r.

FASIL III
‹AfiE VE ‹LBAS
Madde 89 - Enternelere normal bir s›hhat muvazenesi temin etmek ve
g›das›zl›ktan tevellüt edecek teflevvüfllere mani olmak için enterne-
lerin günlük iafle tay›nlar› miktar›, vas›f ve tenevvü itibariyle kâfi
derecede olacakt›r. Keza enternelerin al›fl›k olduklan rejim de naza-
r› itibara al›nacakt›r.
Bundan baflka enternelere, malik olabilecekleri munzam yiyecekle-
ri bizzat haz›rlamak vas›talar› da verilecektir.
Enternelere kâfi miktarda içecek su temin olunacakt›r. Bunlar›n
tütün içmelerine müsaade edilecektir.
‹flçiler, gördükleri iflim mahiyetiyle mütenasip munzam g›da ala-
caklard›r.
Gebe ve lo¤usa kad›nlar ve on befl yafl›ndan küçük çocuklar fizyo-
lojik ihtiyaçlar›yle mütenasip munzam g›da alacaklard›r.
Madde 90 - Enternelere, tevkif edildikleri s›rada beraberinde elbise,
ayakkab› ve yedek çamafl›r almalar› ve lüzumu halinde, bunlar›
sonralar› da tedarik etmeleri için her türlü kolayl›klar gösterilecek-
tir. Enterneler iklimin icabettirdi¤i derecede elbiseyi malik de¤iller-
se ve bunlar› tedarik edemezlerse, zilyed devlet bu elbiseleri onlara
paras›z verecektir.
Zilyed devletin enternelere verece¤i elbiseleri ve enternelerin elbise-
lerine haricen koyabilece¤i iflaretler ne terzil edici mahiyette ne de
gülünç olacakt›r.
150

‹flçilere, iflin mahiyeti icabettirdi¤i her yerde, münasip koruma el-

biseleri de dahil olmak üzere, ifl k›yafetleri temin edilecektir.

FASIL IV
HIFSISIHHA VE TIBB‹ TEDAV‹
Madde 91 - Her enternöman yerinde, ehliyetli bir doktorun idaresinde,
münasip bir revir bulunacak ve enterneler burada muhtaç olabile-
cekleri tedaviyi görecekler ve muvaf›k bir g›da alacaklard›r. Sâri ve-
ya akli hastal›klara u¤rayanlar için tecrit mahalleri tahsis edilecek-
tir.
Lo¤usa kad›nlar ve a¤›r bir hastal›¤a tutulan veya vaziyetleri husu-
si bir tedaviyi, cerrahi bir müdahaleyi veyâ hastaneye kald›r›lmay›
icabettiren enterneler, bunlar› tedaviye elveriflli bilcümle müesse-
selere kabul olunacaklar ve halk›n heyeti umumiyesine gösterilen
ihtimamdan daha afla¤› olm›yan bir tedavi göreceklerdir.
Enterneler tercihan kendi milliyetlerine mensup bir t›bbi personel
taraf›n tedavi olunacaklard›r.
Enterneler, muayene olmak üzere t›bbî makamlar›n önüne ç›kmak-
tan men olunamayacaklard›r. Zilyed devletin t›bbî makamlar› teda-
vi alt›na al›nan herhangi bir enterneye, talebi üzerine, hastal›¤›n›n
veya yaralar›n›n mahiyeti, tedavinin müddeti ve yap›lan müdavat›
gösterir resmî bir vesika vereceklerdir. Bu vesikan›n bir sureti 140
nc› maddede derpifl olunan Merkez Ajans›na gönderilecektir.
Enternelerin s›hhatli bir vaziyette kalmalar› için yap›lan lüzumlu
tedavi ve verilen aletler, bilhassa difl ve saire protezleri ve gözlükler
onlara meccanen temin olunacakt›r.
Madde 92 - Enternelerin s›hh› teftiflleri en az ayda bir defa yap›lacakt›r.
Bu teftifllerin hedefi bilhassa umumî s›hhat ve g›da vaziyetiyle te-
mizlik vaziyetlerini kontrol etmek ve sari hastal›klar›, bilhassa ve-
remi, zührevi hastal›klar› ve s›tmay› meydana ç›karmakt›r. Bu tef-
tifller bilhassa her enternenin tart›lmas› ve senede en az bir defa ra-
dioskopik muayenesini ihtiva edecektir.

FASIL V
D‹N‹, F‹KR‹ VE BEDEN‹ FAAL‹YETLER
Madde 93 - Enterneler, zilyed makamlar taraf›ndan tayin olunacak mu-
tat inzibati tedbirlere riayet etmek flart›yle, kendi mezheplerinin
 151

ayinlerine ifltirak de dahil olmak üzere, dinlerinin vecibelerini yeri-

ne getirmekte tamam›yle serbest b›rak›lacakt›r.
Bir dinin rahibi olan enterneler, dindafllar› aras›nda rahipli¤i tama-
m›yle ifaya mezun k›l›nacaklard›r. Bu hususta, zilyed devlet rahip-
lerin ayn› dili konuflan ve ayn› dine sâlik olan enternelerin yerlefl-
tirildikleri enternöman kamplar› aras›nda adilâne bir tarzda taksim
edilmelerine itina gösterilecektir. fiayet rahipler kâfi miktarda de¤il-
seler, zilyed devlet bir enternöman yerinden di¤erine gitmeleri için
icabeden kolayl›klar› gösterecek, bilhassa nakil vas›talar› verecek-
tir ve hastanelerde yatan enterneleri ziyaret etmelerine müsaade
olunacakt›r. Bu dinin rahipleri, ruhani vazifeleri hususunda zilyed
devletin dini makamlar›yle ve imkân nisbetinde, kendi mezhepleri-
ne ait beynelmilel dini teflkilâtla muhabere serbestisinden istifade
edeceklerdir. Bu muhabere, 107 nci maddede zikrolunan kontenja-
na dahil addedilmeyecektir, fakat 112 nci maddenin hükümlerine
tabi tutulacakt›r.
fiayet enterneler kendi dinlerinin bir rahibinin yard›mlar›na maz-
har olmazlarsa veya bu rahipler kâfi say›da bulunmazlarsa, ayn›
mezhebin mahallî dini makam›, zilyed devletle mutab›k olarak, ya
enternelerin sâl›k bulunduklar› mezhebin bir rahibini yahut da,
mezkûr din itibariyle imkân varsa, müflabih bir mezhebin rahibini
veya ehliyetli bir lâiki tayin edebilecektir. Bu lâik memur, deruhde
etti¤i vazifeye muzaf bütün hususlardan istifade edecektir. Bu su-
retle tayin olunacak flah›slar, zilyed devletin koydu¤u bilcümle ni-
zamata, inzibat ve emniyetin nef’ine olarak, riayet edeceklerdir.
Madde 94 - Zilyed devlet, enternelerin fikir, terbiye, vakit geçirme ve
spor faaliyetlerini bunlara ifltirak edip etmemekte kendilerini ser-
best b›rakmakla beraber, teflçi edecektir. Bunlar›n ifas›n› teminen
mümkün olan her tedbiri alacak ve bilhasa münasip mahaller tah-
sis edecektir.
Enternelerin tahsillerine devam etmelerine ve yeni tahsillere koyul-
malar›na imkân vermek üzere kendilerine mümkün olan her türlü
kolayl›k gösterilecektir. Çocuklar›n ve gençlerin talim ve terbiyeleri
temin olunacakt›r. Bunlar enternöman yerlerinin gerek içinde, ge-
rek d›fl›nda mekteplere devam edebileceklerdir.
Enterneler bedeni hareketlerde bulunmak, sporlara ve aç›k hava
oyunlar›na ifltirak etmek imkân›na malik olacaklard›r .Bütün en-
ternöman yerlerinde, bu husus için serbest sahalar tahsis edile-
cektir. Çocuklara ve gençlere hususi yerler tahsis olunacakt›r.
152

Madde 95 - Zilyed devlet, enterneleri ancak kendileri arzu ederlerse ifl-

çi olarak kullanabilir. Her halde, baz›lar› enterne edilmemifl bir hi-
maye gören flahsa tahmil edildi¤i takdirde iflbu Sözleflmenin 40 nc›
veya 51 nci maddelerini ihlâl edecek olan içlerde ve keza tehzil ve
terzil edici mahiyetteki ifllerde kullanmak yasakt›r.
Alt› haftal›k bir çal›flma devresinden sonra enterneler sekiz gün ev-
velden haber vermek flart›yle her zaman çal›flmaktan vazgeçebilir-
ler.
Bu hükümler, zilyed devletin enterne doktorlar›, diflçileri ve di¤er
s›hhiye personeli azas›n› beraber ikamet ettikleri enterneler lehine
olarak mesleklerini ifaya mecbur tutmak, enterneleri enternöman
yerinin idare ve bak›m iflleriyle tavzif etmek, bu flah›slar› mutfak ve
di¤er ev ifllerinde kullanmak ve nihayet enterneleri hava bombard›-
manlar›na ve harpden mütevellit di¤er tehlikelere karfl› korumaya
matuf içlerde istihdam etmek hususlar›ndaki hakk›na bir halel ge-
tiremez. Mamafih hiç bir enterne, idare doktoru taraf›ndan bede-
nen kabiliyetsizli¤i beyan olunan iflleri ifaya mecbur tutulamaz.
Zilyed devlet, bütün çal›flma flartlar›na, t›bbi müdavata, ücretlerin
ve ifl kazalar›yle meslekî hastal›klar tazminat›n›n tediyesine müte-
allik mesuliyetleri tamamiyle deruhde edecektir. Çal›flma flartlar› ve
ifl kazalariyle meslekî hastal›klar tazminat› millî kanunlara ve örf
ve adete uygun olacakt›r ve hiçbir veçhile ayn› m›nt›kada ayn› ma-
hiyetteki ifle tatbik edilenden afla¤› olmayacakt›r. Ücretler, zilyed
devlete enterneler ve icab› halde zilyed devletten gayri ifl verenler
aras›nda mutab›k kal›narak ve zilyed devleti enterneye maccanen
bakmak ve keza ona s›hhî vaziyetinin lüzumlu k›ld›¤› t›bbî müda-
vat› meccanen temin eylemek hususundaki mükellefiyeti gözönün-
de bulundurularak, adilane bir tarzda tayin olunacakt›r. Üçüncü
bentte istihdaf olunan ifllerde devaml› olarak istihdam edilen enter-
neler, zilyed devletten âdilâne bir ücret alacaklard›r; çal›flma flart-
lar› ve ifl kazalar›yle meslek hastal›klar› tazminat› ayn› m›nt›kada
ayn› mahiyetteki ifller için tatbik olunandan afla¤› olmayacakt›r.
Madde 96 - Her iç müfrezesi bir enternöman yerine ba¤l› olacakt›r. Zil-
yed devletin selâhiyetli makamlar› ve bu enternöman yerinin ku-
mandan›, ifl müfrezelerinde iflbu Sözleflme hükümlerine riayet edil-
mesinden mesul olacakt›r. Kumandan, kendine tabi ifl müfrezeleri-
nin muntazam bir listesini tutacak ve enternöman yerlerini ziyaret
edecek olan hami devletin, Beynelmilel K›z›lhaç Komitesinin veya
di¤er insani teflkilât›n murahhaslar›na tevdi edecektir.
 153

FASIL VI

fiAHSI MÜLK‹YET VE MAL‹ MENAB‹

Madde 97 - Enternelerin zati eflyalar›n› muhafaza etmelerine müsaade
olunacakt›r. Üzerlerinde bulunan paralar, çekler, esham, ilah, keza
k›ymetli eflya ancak mevzu usuller dairesinde ellerinden al›nabile-
cektir. Kendilerine bunlar için tefsilâtl› bir makbuz verilecektir.
Paralar, 98 nci maddede derpifl olundu¤u üzere, her enterneye ait
hesab›n matlubuna kaydolunacakt›r. Bu paralar baflka bir paraya
tahvil edilemez. Me¤er ki sahibinin enterne edildi¤i topraklar›n ka-
nunu bunu zaruri k›ls›n veya bizzat enterne buna muvafakat eyle-
sin.
Bilhassa flahsi veya h›ssi k›ymeti olan eflya enternelerden al›na-
maz. Enterneler, tahliye edildiklern veya vatanlar›na iade olunduk-
lar› vakit, 98 nci madde mucibince tutulacak hesaplar›n›n matlu-
bunda bulunan bakiyeyi nakden alacaklar› gibi zilyed devletin,
mer’i kanunlar›na göre, al›koymas› icabeden eflya ve k›ymetler ha-
riç olmak üzere, enterne edilmeleri s›ras›nda kendilerinden ahnan
bilcümle eflyay›, paralar›, çekleri, esham› vesaireyi de geri alacak-
lard›r. Enterneye ait bir mal bu kanunlar sebebiyle al›konulacak
olursa alâkadara tefsilâtl› bir tasdikname verilecektir.
Enternelerin elinde bulunacak aile vesikalar› ve hüviyet varakalar›
ancak makbuz mukabilinde kendilerinden al›nabilir. Hiçbir zaman
enterneler hüviyet varakas›z bulunmayacaklard›r. E¤er hüviyet va-
rakalar› yoksa kendilerine zilyed makamlar taraf›ndan tanzim edi-
len ve enternöman›n sonuna kadar hüviyet varakas›n›n yerini tu-
tacak olan hususi vesikalar verilecektir.
Enterneler, mubayaat yapabilmek için, üzerlerinde nakit veya mu-
bayaa bonolar› olarak bir miktar para bulundurulabileceklerdir.
Madde 98 - Enterneler, yiyecek ve tütün, tuvalet levaz›m› gibi eflya mu-
bayaa edebilmek için muntazaman tahsisat alacaklard›r. Bu tahsi-
sat, kredi veya mubayaa bonolar› tarz›nda olabilir.
Bundan maada, enterneler, tebaas› bulunduklar› devletten, hami
devletten, kendilerine yard›m edebilen herhangi bir teflekkülden ve-
ya ailelerinden para alabilecekleri gibi, zilyed devletin kanunlar›
mucibince mallar›n›n gelirlerini de alabilirler, Menfle devletinin tah-
sis etti¤i para miktarlar› her s›n›f enterneler için (mâlül, hasta, ge-
be kad›n ilâh.) ayn› olacak ve mezkûr devlet taraf›dan iflbu sözlefl-
menin 27 nci maddesinde menedilen fark gözetmeye müstenit bir
154

tesbit yap›lamayaca¤› gibi zilyed devlet taraf›ndan da böyle bir esa-

sa istinaden tevzi edilemeyecektir.
Zilyed devlet, her enterne için muntazam bir hesap tutacak ve bu
hesab›n matlubuna iflbu maddede zikrolunan tahsisatla, enterne-
nin kazand›¤› ücretler ve kendisine yap›lan, para irsalât› kaydolu-
nacakt›r. Keza, kendisinden al›nan ve enternenin bulundu¤u top-
raklarda mer’i kanunlar mucibince serbest b›rak›labilecek olan pa-
ralar da bu matluba geçirilecektir. Ailesine veya iktisaden kendisi-
ne ba¤l› flah›slara para göndermesi için enterneye, alâkadar top-
raklarda meri kanunlarla telifi kabil olan her türlü kolayl›klar gös-
terilecektir. Enterne, zilyed devletin tesbit etti¤i hadler dahilinde,
flahsî masraflar› için lüzumlu olan paray› bu hesaptan çekebilecek-
tir. Enterneye, hesab›n› incelemek ve hülasalar almak hususunda.
her zaman makul kolayl›klar gösterilecektir. Bu hesap, talep üzeri-
ne, hami devlete Bildirilecek ve enterne baflka bir yere naklolunur-
sa, onu takip edecektir.

FASIL VII
‹DARE VE ‹NZ‹BAT
Madde 99 - Her enternöman yeri, zilyed devletin muntazam askerî kuv-
vetleri aras›ndan veya muntazam sivil idari kadrosundan seçilmifl
mesul bflr subay veyâ memurun idaresi alt›na konulacakt›r. Enter-
nöman yerinin subay veya memurun idaresi alt›na konulacakt›r.
Enternöman yerinin kumandan› olan subay veya memurun elinde
iflbu sözleflmenin kendi mensup oldu¤u memleketin resmî dilinde
veya resmî dillerinden birinde yaz›lm›fl metni bulunacak ve kendi-
si bu mukavelenin tatbikat›ndan mesul olacakt›r. Nezarete memur
personele gerek iflbu sözleflme hükümleri, gerek sözleflmenin tatbi-
kini istihdaf eden nizamnameler ö¤retilecektir.
‹flbu sözleflmenin ve yine iflbu sözleflme mucibince akdedilmifl olan
hususi anlaflmalar›n enternelerce anlafl›lacak bir lisanla yaz›lm›fl
metinleri enternöman yerlerine as›lacak veya enterneler komitesi-
nin elinde bulunacakt›r.
Nizamnameler, emirler, ihtarlar ve her türlü ihbarlar enternelerin
anlad›klar› lisanda kendilerine tebli¤ olunacak ve enternöman yer-
lerini içine aslacakt›r.
Enternelere verilecek ferdi bütün emirler ve kumandanlar keza,
kendilerinin anl›yabilecekleri bir lisanda verilecektir.
Madde 100 - Enternöman yerlerindeki inzibat insanl›k prensipleriyle
 155

kabili telif olacak ve hiçbir halde enternelerin s›hhatine muz›r yor-

gunluklar› veya maddî veya mânevî ezalar›n› mucip olm›yacakt›r.
Teflhis için damga vurulmas› veya bedeni alâmetler ve iflaretler ko-
nulmas› memnudur.
Bilhassa ayakta. uzun bekletmeler veya yoklamalar ceza mahiye-
tindeki beden talimleri, askerî manevra, talimleri ve yiyecek tahdit-
leri yasakt›r.
Madde 101 - Enterneler, ellerinde bulunduklar› makamlara, kendileri-
nin tabi tutulduklar› rejim hakk›nda istida vermek hakk›n› haiz
olacaklard›r.
Enterneler, enternöman rejimi hususunda flikâyetlerini mucip
noktalar›, bildirmek üzere, lüzum görürlerse, gerek enterneler ko-
mitesi vas›tas›yle gerek do¤rudan do¤ruya hami devlet mümessille-
rine keza bilâtahdit müracaat hakk›n› haiz olacakt›r.
Bu istida ve flikâyetler müstacelen ve de¤ifltirilmeden sevkoluna-
cakt›r. Bu flikâyetler, esass›z olduklar› anlafl›lsa bile, hiçbir cezay›
istilzam etmiyeceklerdir.
Enterneler Komitesi, hami devlet mümessillerine enternöman yer-
lerindeki vaziyet ve enternelerin ihtiyaçlar› hakk›nda muayyen za-
manlarda muntazaman raporlar gönderebilirler.
Madde 102 - Her enternöman yerinde enterneler, zilyed devlet makam-
lar›, hami devletler, Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi ve yard›mda bu-
lunan di¤er herhangi bir teflekkül nezdinde kendilerini temsil et-
mek üzere, her alt› ayda bir serbestçe ve gizli rey ile bir komiteye
aza seçeceklerdir. Bu komitenin azalar› tekrar intihap olunabilir.
Seçilen enterneler, zilyed makam bu intihab› tasdik ettikten sonra
vazifeye bafll›yacaklard›r. Red veya azil halinde sebepleri alâkadar
hami devletlere bildirilecektir.
Madde 103 - Enterne komiteleri, enternelerin bedeni, ruh ve fikrî vazi-
yetlerinin iyili¤ine hadim olacaklard›r.
Bilhassa, enterneler kendi aralar›nda karfl›l›kl› bir yard›m sistemi
teflkil etmek isterlerse, bu teflkilât iflbu sözleflme ile tevdi olunan
hususi vazifelerden ayr›ca, mezkür komitelerin selâhiyeti cümle-
sinden olacakt›r.
Madde 104 - Enterne komiteleri azalar›na, vazifelerini güçlefltirecek
olursa, baflka bir ifl tahmil edilemeyecektir.
Komite azalar›, enterneler aras›ndan kendilerine lüzumlu olan yar-
d›mc›lar› tayin edebilirler. Komite azalar›na, vazifelerinin ifas› için
156

lüzumlu bilcümle kolayl›klar ve bilhassa baz› hareket serbestlikle-

ri bahflolunacakt›r. (‹fl müfrezelerini ziyaretler, eflyan›n tesellümü,
ilâh.)
Komite azalar›na, zilyed makamlarla, hâmi devletlerle, Beynelmilel
K›z›lhaç komitesiyle ve mümessilleriyle ve enternelere yard›mda
bulunacak teflekküllerle olan posta ve telgraf muhaberat›nda keza
bütün kolayl›klar gösterilecektir. Müfrezelerde bulunacak komite
azalar›, esas enternöman yeri komiteleriyle olan muhaberelerinde
ayn› kolayl›klardan istifade edeceklerdir. Bu muhabereler ne tahdit
olunacak ne de 107 nci maddede zikredilen kontenjana dahil addo-
lunacakt›r.
Komitenin hiçbir azas›, cari iflleri halefine göstermek için lüzumlu
olan makul zaman kendisine verilmeksizin, baflka bir yere naklolu-
namaz.

FASIL VIII
HAR‹ÇLE MÜNASEBETLER
Madde 105 - Zilyed devletler, himaye gören flah›slar› enterne eder etmez,
iflbu fas›l hükümlerinin icras› için derpifl olunan tedbirleri hem
kendilerine, hem tabi olduklar› devlete hem de hâmi devlete bildi-
receklerdir; Zilyed devletler keza, bu tedbirlerde yapacaklar› de¤i-
fliklikleri de bildireceklerdir.
Madde 106 - Her enterneye, enterne edilir edilmez veya bir enternöman
yerine geldikten en geç bir hafta sonra ve keza bir hastal›k halinde
veya di¤er bir enternöman yerine veya hastaneye nakledildi¤i tak-
dirde bir taraftan ailesine ve di¤er taraftan 140 nc› maddede derpifl
olunan Merkez Ajans›na, kabil olursa, iflbu sözleflmeye müzeyyel
numuneye göre tanzim edilmifl bir enternöman kart› göndererek
enterne edildi¤inden, adresinden ve s›hhi vaziyetinden haberdar et-
mek imkân verilecektir. Mezkûr kartlar mümkün olan azami sürat-
le sevkedilecek ve hiçbir suretle tehir olunamayacakt›r.
Madde 107 - Enternelerin mektup ve kart göndermelerine ve almalar›-
na müsaade edilecektir. fiayet zilyed devlet, enternenin gönderece-
¤i mektup ve kart adedini tahdit etmeye lüzum görürse bu adet, ay-
da iki mektup ve dört karttan afla¤› olm›yacakt›r. Bu mektup ve
kartlar kabil oldu¤u nispette, iflbu sözleflmeye müzeyyel numune-
lere göre tanzim edilecektir.
Enternelere gönderilen muhaberata tahditler konulmak lâz›m gelir-
se, bu tahditler ancak menfle devleti taraf›ndan, icab›nda zilyed
 157

devletin talebi üzerine isdar olunabilir. Bu mektuplar ve kartlar

makul bir mühlet zarf›nda nakledilecektir. ‹nzibat› sebepler dolay›-
siyle ne tehir edilebilir ne de al›konulabilir.
Ailelerinden uzun müddet haber alamayan veya alâlade tarikle al-
mak veya vermek imkân›na malik bulunmayan enternelerin ve ke-
za ailelerinden fevkalâde uzakta olanlar›n, ellerinde ne cins para
varsa; o para ile bedelini ödemek suretiyle, telgraflar göndermeleri-
ne müsaade edilecektir. Bunlar, kabul edilecek müstacel hallerde
de böyle bir tedbirden istifade edeceklerdir.
Umumi kaide olarak, enternelerin muhaberat› kendi ana dillerinde
yaz›lm›fl olacakt›r. ihtilâfa dahil taraflar baflka dillerde de muhabe-
re yap›lmas›na müsaade edeceklerdir.
Madde 108 - Enternelerin, posta veya di¤er herhangi bir vas›ta ile bil-
hassa yiyecek maddeleri, elbise, ilâç ve keza din, tahsil ve vakit ge-
çirme ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya matuf kitap ve eflya ihtiva eden fer-
di veya kollektif irsalât› almalar›na müsaade olunacakt›r. Bu irsa-
lat, zilyed devleti iflbu sözleflme mucibince uhdesine terettüp eden
vecibelerden ibra edemez.
Bu irsalat›n miktar›n› askerî sebepler dolay›s›yle tahdit etmek lü-
zumu has›l olursa, bu irsalât› yapm›ya memur hâmi devlet, Beynel-
milel K›z›lhaç Komitesi veya enternelere yard›mda bulunan di¤er
herhangi bir teflekkül keyfiyetten usulü dairesinde haberdar edebi-
leceklerdir.
Ferdi veya kollektif irsalât›n sevki tarzlar›, icab›nda alâkadar dev-
letler aras›nda hususi anlaflmalara mevzu teflkil edecektir. Alâka-
dar devletler, yard›m irsalât›n›n enterneler taraf›ndan al›nmas›n›
hiçbir halde tehire u¤ratamazlar. Yiyecek ve giyecek irsalâti, kitâp
ihtiva etmeyecektir. T›bbi yard›mlar, umumiyet itibariyle kollektif
paketler içinde gönderilecektir.
Madde 109 - ‹htilâfa dahil taraflar aras›nda, kollektif yard›m irsalâtin›n
gerek ahz›na gerek tevzüne müteallik usuller hakk›nda hususî an-
laflmalar mevcut de¤ilse, kollektif irsalât hususunda iflbu sözlefl-
meye müzeyyel nizamname tatbik edilecektir.
Yukar›da derpifl olunan hususî anlaflmalar, enterne komitelerinin
enternelere ait yard›m irsalât›n› tesellüm etmek, tevziine tevessül
eylemek ve bunlar› mürselünileyhler nef’ine olarak kullanmak hu-
susundaki haklar›n› hiçbir veçhile takyid edemiyecektir.
Mezkur anlaflmalar keza, bu kolektif irsalât› sevk etmeye memur
hâmi devlet, Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi veya enternelere yar-
158

d›mda bulunan di¤er herhangi bir teflekkül mümessillerinin, bu ir-

salât›n mürselünileyhlerine tevziini kontrol etmek haklar›n› da tak-
yid edemez.
Madde 110 - Enternelere ait bilcümle yard›m irsalât› bilûmum ithal,
gümrük, ilâh resimlerinden muaf olacakt›r.
Baflka memleketlerden posta ile gerek do¤rudan do¤ruya gerek
136 nc› maddede derpifl olunan istihbarat bürolar› ve 140 nc›
maddede derpifl edilen Merkez Ajans› vas›tasiyle enternelere yap›-
lacak ve enternelerin yapacaklar› bilcümle irsalât, posta paketleri
ve para irsalât› da dahil olmak üzere, gerek menfle ve mürselüni-
leyh memleketlerde gerek mutavass›t memleketlerde her türlü
posta resminden muaf tutulacakt›r. Bu hususta bilhassâ, kamp-
larda veya sivil hapishanelerde mevkuf tutulan düflman tabiiyetin-
deki siviller lehine 1947 Dünya, Posta Mukavelesinde ve Dünya
Posta ‹ttihad› Anlaflmalar›nda derpifl olunan muafiyetler iflbu söz-
leflme rejimi alt›nda enterne edilmifl mazhari himaye di¤er flah›s-
lara da teflmil olunacakt›r. Bu anlaflmalara ifltirak etmemifl olan
memleketler, ayn› flartlar alt›nda derpifl edilen muafiyetleri bahflet-
mekle mükelleftir.
Enternelere gönderilen fakat a¤›rl›klar›ndan veya di¤er herhangi
bir sebepten dolay› posta ile sevkedilmiyen yard›m irsalât›n›n nakil
masraflar›, kontrolü alt›nda bulunan bilcümle topraklarda zilyed
devlete ait olacakt›r. Mukaveleye dahil di¤er devletler kendi toprak-
lar›ndaki nakil masraflar›n› deruhte edeceklerdir.
Bu irsalât›n naklinden mütevellit olup da yukardaki bentler muci-
bince karfl›lanm›yan masraflar mürsile terettüp edecektir.
Yüksek Akid Taraflar, enternelerin gönderdikleri veya enternelere
gönderilen telgraflara ait telgraf ücretlerini kabil oldu¤u kadar in-
dirmeye çal›flacaklard›r.
Madde 111 - Askerî hareketler 106, 107, 108 ve 113 ncü maddelerde
derpifl edilen irsalât›n nakli hususunda alâkadar devletlerin uhde-
lerine terettüp eden vecibeyi ifa etmelerine mani olursa, alâkadar
hâmi devletler; Beynelmilel K›z›lhaç Komitesi veya ihtilâfa dahil ta-
raflarca kabul edilmifl di¤er herhangi bir teflekkül, bu irsalât›n mü-
nasip vas›talarla (vagon, kamyon, vapur veya uçak ilâh.) sevkini te-
mine teflebbüs edebileceklerdir. Bu hususta Yüksek Akid Taraflar;
mezkür nakil vas›talar›n› temin etmeye çal›flacaklar ve bilhassa lü-
zumlu serbest geçifl vesikalar› vermek suretiyle bu nakil vas›talar›-
n›n seyrüseferine müsaade edeceklerdir.
 159

Bu nakil vas›talar› keza:

a) 140 nc› maddede derpifl olunan Merkezî ‹stihbarat Ajans›
ile 136 nc› maddede derpifl olunan millî bürolar aras›nda
teati olunacak muhaberat›n, listelerin ve raporlar›n,
b) Hâmi devletin, Beynelmilel K›z›lhaç Komitesinin veya en-
ternelere yard›mda bulunan di¤er herhangi bir teflekkülü-
nün enterneler hakk›nda gerek bizzat kendi murahhasla-
r›yle gerek ihtilâfa dahil taraflarla teati edecekleri muha-
berat ve raporlar›n
sevkinde de kullan›labilecektir.
‹flbu hükümler, ihtilâfa dahil herhangi bir taraf›n, tercih ederse,
baflka nakliyat tertip etmek ve mutab›k kal›nacak flartIar alt›nda
serbest geçifl vesikalar vermek hususundaki hakk›n› hiçbir veçhile
tahdit ve takyit edemez.
Mezkûr nakil vas›talar›n›n istimalinden tevellüt edecek masraflar,
irsalât›n ehemmiyeti ile mütenasip olarak, bu hizmetlerden teba-
alar› istifade eden ihtilâfa dahil taraflara ait olacakt›r.
Madde 112 - Enternelere gönderilen ve enternelerin gönderdikleri mu-
haberat›n sansürü kabil oldu¤u kadar en k›sa bir zamanda yap›la-
cakt›r.
Enternelere gönderilen irsalât›n muayenesi, ihtiva ettikleri istihkak
maddelerinin muhafazas›n› ihlâl edecek flartlar alt›nda yap›lm›ya-
cak ve mürselünileyhin veya mürselünileyh taraf›ndan tevkil edilen
bir arkadafl›n›n muvacehesinde vukubulacakt›r. Ferdi veya kollek-
tif irsalât›n enternelere tevdii sansür müflkülat› bahanesiyle tehir
edilemez.
‹htilâfa dahil taraflar›n, askerî veya siyasî sebeplerle koyacaklar›
muhabere memnuniyeti ancak muvakkat mahiyette olacak ve ka-
bil oldu¤u kadar k›sa bir müddete inhisar edecektir:
Madde 113 - Zilyed devletler, enternelere gönderilen veya enternelerden
ç›kan bilcümle vasiyetname, vekâletname veya sair her türlü vesa-
ikin hâmi devlet veya 140 nc› maddede derpifl olunan Merkez Ajan-
s› vas›tas›yle veya icabeden di¤er vas›talarla sevk ve irsali husu-
sunda, makul bütün kolayl›klar› temin eyliyeceklerdir.
Herhalde zilyed devletler, enternelere bu vesaikin usulüne tevfikan
tanzim ve tasdiki iflini kolaylaflt›racaklard›r; bilhassa enternelerin
bir hukukçu ile istiflarede bulunmalar›na müsaade edeceklerdir.
Madde 114 - Zilyed devlet, enternelere, mallar›n› idare edebilmeleri için,
meri enternöman rejimi ve kanunlar ile telifi kabil bilcümle kolay-
160

l›klâr› göstereceklerdir. Zilyed devlet bu hususta enternelerin müs-

tacel hallerde ve flartlar imkân veriyorsa. enternöman yerinden ç›k-
malar›na müsaade edecektir.
Madde 115 - Bir enterne, herhangi bir mahkemede, ne olursa olsun da-
hili dava edilirse, zilyed devlet, alâkadar›n talebi üzerine, mahke-
meyi mevkufiyetinden hâberdar edecek ve davas›n›n haz›rl›¤› ve rü-
yeti veya mahkemece verilecek herhangi bir karar›n infaz› hususla-
r›nda, enterne edilmesinden dolay› hiçbir zarara u¤ramamas› için
kanunun çevresini dahilinde icabeden bilcümle tedbirlerin al›nma-
s›na itina edecektir.
Madde 116 - Her enterne, baflta yak›nlar›n›n ziyaretleri olmak üzere,
muntazam fas›lalarla ve kabil oldu¤u kadar s›k ziyaretler kabul et-
meye mezun k›l›nacakt›r.
Müstacel hallerde ve imkân nisbetinde, bilhassa bir akraban›n ve-
fat› veya hastal›¤› halinde enterneye ailesi nezdine gitmek müsa-
adesi verilecektir.

FASIL IX
CEZA‹ VE ‹NZ‹BAT‹ MÜEYY‹DELER
Madde 117 - ‹flbu fas›l hükümleri mahfuz kalmak üzere, enterne edilme
s›ras›nda suç iflliyecek enterneler hakk›nda üzerinde bulunduklar›
topraklarda meri kanunlar›n tatbikat›na devam olunacakt›r.
Enterne edilmemifl flah›slar taraf›ndan ifllendi¤i takdirde mücazat›
mucip görülmedi¤i halde, enterneler taraf›ndan ifllendi¤i zaman
kanunlar, nizamnameler veya umumi emirler mucibince cezay›
müstelzim addedilen hareketler, ancak inzibati müeyyideleri intaç
edebilir.
Bir enterne, ayn› vakadan ve ayn› ittiham unsurundan dolay› an-
cak bir defa tecziye olunabilir.
Madde 118 - Mahkemeler veya makamlar, cezay› tayin ederken, maznu-
nun zilyed devlet tebaas› olmad›¤›n› en genifl imkân nispetinde na-
zar› itibara alacaklard›r. Mezkûr mahkeme veya makamlar, enter-
nenin maznun bulundu¤u suç için derpifl olunan cezay› hafiflet-
mekte serbest olacaklar bu hususta, bu suç için asgarî cezaya ri-
ayet etmekle mükellef bulunm›yacaklard›r.
Gün ›fl›¤› alm›yan yerlere hapis ve umumiyet itibariyle her flekilde
ceza ve cefa memnudur.
 161

Ceza gören enterneler, kendilerine verilen inzibati veya adlî cezala-

r› çektikten sonra, di¤er enternelerden baflka türlü muameleye ta-
bi tutulam›yacaklard›r.
Bir enternenin duçar olaca¤› ihtiyati mevkufiyetin müddeti, kendi-
sine hürriyeti selbedici mahiyette verilecek her türlü inzibat veya
adlî cezalardan indirilecektir.
Enterne komiteleri, vekilleri bulunduklar› enternelere karfl› teves-
sül olunacak her türlü adlî tatbikattan ve bunlar›n neticelerinden
haberdar edilecektir.
Madde 119 - Enternelere tatbik olunacak inzibati cezalar flunlard›r:
l. 95 nci maddede derpifl olunan ücretin yüzde ellisine kadar ve
otuz günü aflm›yacak bir devre için para cezas›.
2. ‹flbu sözleflmede derpifl edilen ücrete zamimeten temin olu-
nan istifadelerin ilgas›.
3. Günde iki saati aflm›yan ve enternöman yerinin bak›m›n› is-
tihdaf eden angaryalar.
4. Mevkufiyetler.
Hiç bir halde inzibati cezalar gayri insani, dürüst veya enternelerin
s›hhati için tehlikeli mahiyette olamaz. ‹nzibati cezalar, enternele-
rin yafl›n›, cinsiyetlerini ve s›hhi vaziyetlerini gözönünde bulundu-
racaklard›r.
Ayn› cezan›n müddeti, bir enterne kendi hakk›nda karar verilirken,
birbiriyle münasebettar olsun olmas›n inzibaten müteaddit vaka-
lardan mesul olsa dahi, devaml› surette azami otuz günü asla te-
cavüz edemez.
Madde 120 - Firar eden ve tekrar yakalanan ve firara teflebbüs eden en-
terneler, bu hareketlerinden dolay›, tekerrür vaki olsa dahi, ancak
inzibati ceza görebilirler.
118 nci maddenin üçüncü bendi hilâfina olarak, firardan veya fira-
ra teflebbüsten dolay› ceza gören enterneler hususî bir nezaret re-
jimine tabi tutulabilirler. fiu flartla ki bu rejim s›hhi vaziyetlerini ih-
lâl etmiyecek bir enternöman yerinde çekilecek ve iflbu sözleflme ile
kendilerine verilen teminattan hiçbirinin ilgas›n› tazammun etmi-
yecektir.
Bir firarda veya firara teflebbüste iflbirli¤i yapm›fl olan enterneler,
bu yüzden ancak inzibati cezaya u¤rayabilirler.
Madde 121 - Bir enterne, firar esnas›nda iflledi¤i suçtan dolay› mahke-
162

meye verilirse, firar veya firara teflebbüs hadisesi, mükerrer dahi

olsa, esbab› müfleddededen addedilemiyecektir.
‹htilâfa dahil taraflar, bir enterne taraf›ndan ifllenen suçun, bilhas-
sa firar veya firara teflebbüsle alâkal› hadiselerde, inzibati olarak
m› yoksa adlî olarak m› tecziyesi icabetti¤ini takdir ederken, selâ-
hiyetli makamlar›n müsamaha göstermelerine itina eyleyeceklerdir.
Madde 122 - ‹nzibata ayk›r› bir suç teflkil eden vak›alar derhal tahkika-
ta mevzu teflkil edecektir. Bilhassa firar veya firara teflebbüs husu-
sunda böyle olacak ve yakalanan enterne kabil oldu¤u kadar k›sa
bir zamanda selâhiyetli makamlara teslim edilecektir.
Bilcümle enterneler için, inzibati suçlarda ihtiyati mevkufiyet asga-
rî hadde indirilecek ve 14 günü tecavüz eylemeyecektir. Bütün hal-
lerde, ihtiyati mevkufiyet müddeti, kendisine hürriyeti selbedici
mahiyette verilecek cezadan tenzil olunacakt›r.
124 ncü ve 125 nci maddelerin hükümleri, inzibati suçtan dolay›
ihtiyaten mevkuf tutulan enternelere tatbik edilecektir.
Madde 123 - Mahkemelerin ve üst makamlar›n selâhiyetine halel gel-
meksizin, inzibati cezalara, ancak enternöman yerinin kumandan›
veya inzibati selâhiyetini kullanm›ya tevkil etti¤i mesul bir subay
veya memur taraf›ndan hükmolunur.
Inzibati bir cezaya hükmolunmadan evvel maznun enterne, kendi-
sine isnat olunan suçlardan sarahatle haberdar edilecektir Enter-
neye hatt› hareketini muhik göstermek, kendisini müdafaa etmek,
flahitler dinletmek ve lüzumu halinde ehliyetli bir tercüman›n mü-
zaharetine müracaat eylemek müsaadesi verilecektir. Karar, maz-
nunun ve enterneler komitesinin bir azas› muvacehesinde tefhim
olunacakt›r.
‹nzibati kararla bu karar›n icras› aras›nda bir aydan fazla bir müd-
det geçmiyecektir.
Bir enterne inzibati yeni bir cezaya u¤rarsa, cezalardan birinin
müddeti on gün veya daha fazla oldu¤u takdirde, cezalardan her-
birinin infaz› en az üç günlük bir fas›la ile ayr›lacakt›r.
Enternöman yerinin kumandan›, verilecek inzibati cezalar›n bir
defterini tutacak ve bu defter hâmi devlet mümessillerinin emrine
amade tutulacakt›r.
Madde 124 - Hiçbir halde enterneler, inzibati cezalar çekmek için ceza
müesseselerine (Hapishane, ›slahane, kürek cezas› çekilen yerler,
ilâh.) nakledilemezler.
 163

‹nzibati cezalar›n çekilece¤i mahaller, h›fz›s›hha icaplar›na uygun

olacak ve bilhassa kâfi yatak malzemesini muhtevi olacakt›r; teczi-
ye edilen enternelerin temiz bir halde bulunabilmelerine imkân ve-
rilecektir.
Enterne edilen ve inzibati bir ceza çekmekte olan kad›nlar, erkek-
lerinkinden ayr› mahallerde mevkuf tutulacak ve do¤rudan do¤ru-
ya kad›nlar›n nezareti alt›na konulacaklard›r.
Madde 125 - ‹nzibaten tecziye edilen enternelerin her gün idman yap-
malar›na ve en az iki saat aç›k havada kalmalar›na müsaade olu-
nacakt›r.
Bu enternelere, kendi talepleri üzerine, günlük t›bbi muayeneye
gitmeleri için müsaade verilecektir; enterneler, s›hhi vaziyetlerinin
icapettirdi¤i tedaviyi görecekler ve lüzumu halinde, enternöman ye-
rinin revirine veya bir hastaneye sevkolunacaklard›r.
Bu enternelerin okuyup yazmalar›na ve keza mektup göndermele-
rine ve almalar›na müsaade edilecektir. Buna mukabil, paketler ve
gönderilen paralar onlara ancak cezan›n hitam›nda verilebilir. Bu-
na intizaren, paketler ve paralar enterneler komitesine emanet edi-
lecek ve komite de bu paketlerde bulunan çürüyebilecek istihlâk
maddelerini revire tevdi eyliyecektir.
‹nzibaten tecziye edilen hiçbir enterne 107 nci ve 143 madde hü-
kümlerinden istifade eylemekten mahrum edilemez.
Madde 126 - 71 ilâ 76 nc› (dahil) maddeler, zilyed devletin millî toprak-
lardaki enternelere karfl› giriflilen tatbikatta da, k›yas yolu ile tat-
bik olunacakt›r.

FASIL X
ENTERNELER‹N NAKL‹
Madde 127 - Enternelerin nakli daima insani bir tarzda yap›lacakt›r.
Umumi kaide olarak buna flimendiferle veya di¤er nakil vas›talariy-
le tevessül olunacak ve en az zilyed devlete ait asker k›talar›n›n yer
de¤ifltirmelerinde istifade ettikleri flartlar alt›nda vukubulacakt›r.
fiayet istisnaen nakiller yaya olarak yap›lacaksa, ancak enternele-
rin bedeni vaziyetleri buna müsait oldu¤u takdirde vukubulacak ve
onlara hiçbir halde fazla yorgunluklar tahmil etmiyecektir.
Zilyed devlet, enternelere nakilleri s›râs›nda s›hhatlerini idame için
içecek su ve kâfi miktarda, vas›fta ve nevide g›da verece¤i gibi, mü-
nasip elbise ve s›¤›nak ve lüzumlu t›bbi müdavat›da temin eyliye-
164

cektir. Zilyed devlet, enternelerin nakilleri esnas›nda emniyetlerini

sa¤lamak için bilcümle faydal› ihtiyat tedbirlerini alacak ve nakle-
dilen enternelerin hareketten evvel tam bir listesini tanzim edecek-
tir.
Hasta, yaral› veya malûl enterneler ve keza lo¤usa kad›nlar seya-
hat yüzünden s›hhatleri muhtel olabilece¤i müddetçe nakledilmi-
yeceklerdir; me¤er ki emniyetleri buna mutlak surette icabettirsin.
Harp cephesi bir enternöman yerine yaklaflt›¤› takdirde, enterneler
ancak nakilleri kâfi emniyet flartlar› alt›nda yap›labilirse veya ol-
duklar› yer de kalmalar› nakledilmelerinden daha fazla tehlikeyi
mucip olacaksa, nakledileceklerdir.
Zilyed devlet, enternelerin nakline karar verirken, bilhassa vatan-
lar›na iade veya ikametgâhlar›na avdet güçlüklerini artt›rmamak
bak›m›ndan menfaatlerini gözönünde bulunduracakt›r.
Madde 128 - Bir nakil halinde, enterneler resmen hareketlerinden ve ye-
ni posta adreslerinden haberdar edileceklerdir; bu haber onlara za-
ti eflyalar›n› ihzar ve ailelerine keyfiyeti bildirebilmeleri için zama-
n›nda verilecektir.
Enternelerin flahsî eflyalar›n›, muhaberat›n› ve adreslerine gelen
paketleri beraberinde götürmelerine müsaade edilecektir. Nakil
flartlar› icabettirdi¤i takdirde bu zati eflyan›n a¤›rl›¤› azalt›labilirse
de hiç bir halde enterne bafl›na yirmi befl kilodan afla¤› indirilemez.
Enternelerin eski enternöman yerlerine gönderilecek muhaberat ve
paketler derhal kendilerine irsal olunacakt›r.
Enternöman yerinin kumandan›, enterneler komitesiyle anlaflarak,
enternelerin kollektif mallar›n›n ve iflbu maddenin ikinci bendi mu-
cibince vaki olacak tahdit sebebiyle beraberinde götüremedikleri
zati eflyan›n naklini temin için lüzumlu tedbirleri alacakt›r.

FASIL XI
VEFAT
Madde 129 - Enterneler vasiyetnamelerini mesul makamlara tevdi ede-
bilirler. Bu makamlar vasiyetnameleri muhafaza edeceklerdir. En-
ternelerin vefat› halinde bu vasiyetnameler enterneler taraf›ndan
gösterilen flah›slara süratle irsal olunacakt›r.
Her enternenin vefat› bir doktor taraf›ndan tesbit edilecek ve vefa-
t›n sebeplerini ve hangi flartlar alt›nda vukubuldu¤unu müfl’ir bir
rapor tanzim edilecektir.
 165

Usulüne tevfikan tescil edilmifl resmî bir ölüm ilmuhaberi enternö-

man yerinin bulundu¤u topraklarda meri nizamata göre tanzim
olunacak ve bunun musaddak bir sureti hâmi devlete ve keza 140
nc› maddede derpifl edilen Merkez Ajans›na süratle gönderilecek-
tir.
Madde 130 - Zilyed makamlar, esarette bulunurken vefat eden enterne-
lerin flerefli bir surette ve mümkünse mensup olduklar› dinin me-
rasimiyle gömülmelerine, mezarlar›na hürmet edilmesine, bu me-
zarlar›n münasip bir flekilde muhafazas›na ve daima bulunabilecek
bir tarzda iflaretlendirilmesine itina edeceklerdir.
Vefat eden enterneler; kollektif bir mezar› zaruri k›lan haller müs-
tesna olmak üzere, ayr› ayr› gömüleceklerdir. Cesetler ancak müc-
bir h›fz›s›hha sabepleriyle veya müteveffan›n dini icab› olarak ya-
hut da böyle bir arzu izhar etmiflse yak›labilir. Ceset yak›ld›¤› tak-
dirde bu keyfiyet, enternelerin ölüm ilmuhaberlerine sebepleri gös-
terilerek kaydolunacakt›r. Küller, zilyed makamlar taraf›ndan itina
ile muhafaza olunacak ve müteveffan›n yak›n akrabalar›na, flayet
böyle bir talepte bulunurlarsa, kabil oldu¤u kadar süratle tevdi edi-
lecektir.
Zilyed devlet, vefat eden enternelere ait mezarlar›n listelerini men-
sup olduklar› devletlere, ahval ve fleriat müsaade eder etmez ve en
geç muhasamat›n hitam›nda, 136 nc› maddede derpifl edilen istih-
barat bürolar›n›n vas›tas›yle isal edecektir. Vefat eden enternelerin
teflhis ve mezar yerlerinin s›hhatle tayin edilebilmesi için lüzumlu
izahat bu listelerde verilecektir.
Madde 131 - Bir enternenin bir nöbetçi veya di¤er enterne veya baflka
herhangi bir flah›s taraf›ndan öldürülmesi veya a¤›r surette yara-
lanmas› veya bunun böyle oldu¤undan flüphe edilmesi halinde ve
keza sebebi bilinmiyen her vefat hadisesi vukuunda, zilyed devleti
derhal resmî tahkikat açacakt›r.
Bu hususta, hâmi devlete derhal tebligatta bulunulacakt›r. Her fla-
hidin ifadesi al›nacak, bu ifadeleri ihtiva eden bir rapor haz›rlana-
rak mezkûr devlete tevdi olunacakt›r.
fiayet tahkikat neticesinde bir veya müteaddit flah›slar›n mücrimi-
yeti sabit olursa zilyed devlet mesul veya mesuller hakk›nda adli
takibat yap›lmas› için bilcümle tedbirleri alacakt›r.
166

FASIL XII
TAHL‹YE, VATANA ‹ADE VE B‹TARAF MEMLEKETE
HASTANEYE YATIRILMA
Madde 132 - Herhangi enterne bir flah›s, enterne edilmeyi mucip olan
sebepler zail olur olmaz, zilyed devlet taraf›ndan tahliye olunacak-
t›r.
Bundan maada, ihtilâfa dahil taraflar, baz› zay›f enternelerin ve bil-
hassa çocuklar›n, gebe kad›nlar›n ve süt çocuklar›yle annelerinin
ve küçük yaflta çocuklar›n, yaral›lar›n ve hastalar›n veya uzun
müddet esarette kalm›fl enternelerin tahliyesi, vatanlar›na iadesi,
ikametgâhlar›na avdeti veya bitaraf bir memlekette hastaneye yat›-
r›lmas› için muhasamat esnas›nda anlaflmalar akdine çal›flacaklar-
d›r.
Madde 133 - Enterne edilme, muhasamat›n sonunda kabil oldu¤u ka-
dar süratle nihayet bulacakt›r
Maahaza ‹htilâfa dahil bir taraf›n topraklar›nda, münhas›ran inzi-
bati olm›yan bir cezay› müstelzim suçlardan dolay› cezai takibat al-
t›nda bulunan enterneler, tatbikat›n sonuna kadar ve icab›nda ce-
za bitinceye kadar al›konulabileceklerdir. Keza, önce hürriyeti
münselip bir cezaya u¤ram›fl olanlar da ayn› muameleye tabi tutu-
labileceklerdir.
Muhasamat›n veya iflgalin hitam›nda, da¤›lm›fl olan enterneleri
aramak üzere, alâkal› devletlerle zilyed devlet aras›nda bir anlaflma
yap›larak komisyonlar kurulacâkt›r.
Madde 134 - Yüksek Akid Taraflar, muhasamat›n veya iflgalin hitam›n-
da, bütün enternelerin en son ikametgâhlar›na avdetlerini temine
veya vatanlar›na iadelerini teshile gayret edeceklerdir.
Madde 135 - Zilyed devlet, serbest b›rak›lacak enternelerin, enterne
edildikleri zaman ikamet etmekte olduklar› yerlere avdet masrafla-
r›n› veya seyahatleri s›ras›nda veya aç›k denizde yakalanm›fllarsa
seyahatlerini ikmal etmelerine veya hareket noktalar›na dönmeleri-
ne imkân vermek için lüzumlu masraflar› deruhte edecektir.
fiayet zilyed devlet, nizami ikametgâh› evvelce kendi topraklar›nda
olan tahliye edilmifl bir enternenin o topraklarda ikametine müsa-
ade etmezse, bu enternenin vatan›na iadesi masraflar›n› tediye ey-
liyecektir. Maamafih enterne, kendi mesuliyeti alt›nda veya tabi bu-
lundu¤u hükümete mutavaat için memleketine dönmeyi tercih
ederse, zilyed devlet bu masraflar› kendi topra¤› haricinde ödeme-
 167

ye mecbur de¤ildir. Zilyed devlet, bizzat iste¤iyle enterne olan bir

enternenin vatan›na dönmesi masraflar›n› da ödemeye mecbur ol-
mayacakt›r.
E¤er enterneler 45 nci madde mucibince nakledilirlerse, onlar›
nakleden devletle kabul eden devlet her birine bu masraflardan dü-
flen hisse üzerinde anlaflacaklard›r.
Bu hükümler, ihtilâfa dahil taraflar aras›nda düflman elinde bula-
nan tebaalar›n›n mübadelesi ve vatanlar›na iadesi hakk›nda akdo-
lunabilecek hususî anlaflmalar› ihlâl edemez.

KISIM V
‹ST‹HBARAT BÜROLARI VE MERKEZ AJANSI
Madde 136 - Bir ihtilâf›n daha bidayetinde ve bilcümle iflgal hallerinde,
ihtilâfa dahil taraflardan her biri, elinde bulundurdu¤u himaye gö-
ren flah›slar hakk›nda malûmat al›p vermeye memur resmî bir bü-
ro tesis edecektir.
‹htilâfa dahil taraflardan her biri, yakalanal› iki haftadan fazla
olan, mecburi ikamete memur edilen veya enterne olunan her maz-
har› himaye flah›s aleyhinde ald›¤› tedbirlere dair mezkûr istihba-
rat bürosuna en k›sa zamanda malumat verecektir. Bundan ma-
ada, zilyed devlet, bu himaye gören flah›slar›n nakil, tahliye, vatan-
lar›na iade, firar, hastaneye yat›r›lma, do¤urma ve vefat gibi vazi-
yetlerinde vukubulacak de¤ifliklikler hakk›nda da mezkûr büroya
süratle malûmat verilmesiyle ilgili servislerini vazifelendirecektir.
Madde 137 - Millî istihbarat bürosu, himaye gören flah›slar hakk›ndaki
malûmat›, bu flah›slar›n tabi olduklar› devlete ve topraklar›nda ika-
metgâhlar›n›n bulundu¤u memlekete bir taraftan hâmi devletler ve
di¤er taraftan 140 nc› maddede derpifl edilen Merkez Ajans› vas›ta-
siyle müstacelen ve en seri vas›talarla isal edecektir. Bürolar keza,
himaye gören flah›slar hakk›nda kendilerinden yap›lacak bilcümle
taleplere cevap vereceklerdir.
‹stihbarat bürolar›, verilmesinin alâkal› flah›s veya ailesi için zarar-
l› olabilece¤i haller müstesna olmak üzere, himaye gören flah›slara
ait malûmat› göndereceklerdir. Bu takdirde dahi, mezkûr malûma-
t› Merkez Ajans›na vermemezlik edemiyeceklerdir. Merkez Ajans›,
ahval ve fleriatten haberdar edilmifl bulunaca¤›ndan,140 nc› mad-
dede gösterilen lüzumlu ihtiyat tedbirlerini alacakt›r. Bir büro tara-
f›ndan yap›lacak tahriri tebligat bir imza veya mühür ile tasdik
edilmifl olacakt›r:
168

Madde 138 - Millî istihbarat bürosu taraf›ndan al›nan ve verilen malû-

mat, himaye gören flahs›n s›hhatle teflhisini ve ailesine süratle ha-
ber verilmesini mümkün k›lacak tarzda olacakt›r. Bu malûmat, her
flah›s için en az soyad›n›, kendi ad›n›, do¤um yerini ve tam olarak
tarihini, milliyetini, son ikametgâh›n›, alâmeti fârikalar›n›, baba
ad›n› ve annenin soyad›n›, mezkûr flah›s hakk›nda al›nan tedbirle-
rin tarihini ve mahiyetini ve keza bu tedbirlerin al›nd›¤› yeri, mu-
haberat›n kendisine hangi adrese gönderebilece¤ini ve keyfiyeten
haberdar edilmesi lâz›mgelen flahs›n ad› ve adresini ihtiva edecek-
tir.
Keza, hasta veya a¤›r yaral› enternelerin s›hhi vaziyetleri hakk›nda
muntazaman ve kabilse her hafta malümat verilecektir,
Madde 139 - Millî istihbarat bürosu bundan maada, 136 nc› maddede
istihdaf olunan mazhar› himaye flah›slar›n bilhassa vatanlar›na ia-
de, tahliye, firar veya vefatlar› s›ras›nda b›rakt›klar› k›ymetli zati
eflyay› toplamak ve do¤rudan do¤ruya ve icab› halinde Merkez
Ajans› vas›tas›yle alakadarlara göndermekle de muvazzaf olacakt›r.
Bu eflya, büro taraf›ndan mühürlenmifl paketler içinde gönderile-
cektir; paketlere, eflyan›n ait oldu¤u flah›slar›n hüviyetlerini sara-
hatle tesbit eden vesikalar ve keza paketin tam bir müfredat cetve-
li ilsak olunacakt›r. Bütün bu neviden eflyan›n ahz› ve irsali tafsi-
lâtl› olarak defterlere kaydedilecektir.
Madde 140 - Himaye gören flah›slar ve bilhassa enterneler için bir bita-
raf memlekette, Merkez ‹stihbarat Ajans tesis edilecektir. Beynel-
milel K›z›lhaç Komitesi, lüzum görürse, alâkal› devletlere, bu ajan-
s›n teflkilini teklif edecektir. Bu ajans harp esirlerine yap›lacak mu-
ameleye mütedair 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmesinin
123 ncü maddesinde derpifl edilenin ayn› olabilir.
Merkez ajans› Resmî veya hususî yollarla, elde edebilece¤i 136 nc›
maddede derpifl edilen mahiyetteki bütün malûmat› temerküz et-
tirmeye memur k›l›nacakt›r. Mezkûr ajans bu malûmat›, verilmesi-
nin alâkal› flah›slar veya aileleri için zararl› olabilece¤i haller müs-
tesna olmak üzere, alâkal› flah›slar›n menfle memleketine veya ika-
met ettikleri memlekete kabil oldu¤u kadar süratle isal edecektir.
Bu irsalât› yapmak için, ihtilâfa dahil taraflardan makul her türlü
kolayl›klar› görecektir.
Yüksek Akid Taraflar ve bilhassa Merkez Ajans›n›n hizmetlerinde
tebaas› müstefit olan devletler mezkûr ajansa muhtaç olabilece¤i
mali müzaharette bulunmaya davet edilir.
Yukar›ki hükümler, Beynelmilel K›z›lhaç Komitesinin ve 142 nci
 169

maddede zikrolunan yard›m cemiyetlerinin insani faaliyetlerini

takyit edici mahiyette bir tefsire u¤ram›yacakt›r.
Madde 141 - Millî istihbarat bürolar› ve Merkez ‹stihbarat Ajans›, bil-
cümle posta muafiyetinden ve keza 110 ncu maddede derpifl olu-
nan muafiyetlerden ve kabil oldu¤u nispette, telgraf muafiyetinden
ve hiç de¤ilse ehemmiyetli surette tenzilât›ndan istifade edecektir.

BAB IV
SÖZLEfiMEN‹N ‹CRASI

KISIM I
UMUM‹ HÜKÜMLER
Madde 142 - Zilyed devletler, kendi emniyetlerini teminat alt›na almak
veya makul di¤er her türlü icaplar› karfl›lamak için zaruri gördük-
leri tedbirler mahfuz kalmak üzere, dinî teflekküllere, yard›m cemi-
yetlerine ve himaye gören flah›slara yard›mda bulunacak di¤er her-
hangi bir teflekküle en iyi hüsnükabulü göstereceklerdir. Bunlara
ve usulü veçhile tayin edilmifl murahhaslar›na himaye gören flah›s-
lar› ziyaret, yard›mlar› tevzi menba› ne olursa olsun talim ve terbi-
yeye, vakit geçirmeye veya dine müteallik malzemeyi keza tevzi, ve-
ya enternöman yerleri içinde e¤lenceler tertip etmek için icabeden
bilcümle kolayl›klar› göstereceklerdir. Yukarda zikrolunan cemiyet-
ler ve teflekküller, gerek zilyed devletin topra¤›nda gerek di¤er bir
memlekette teessüs edebilecekleri gibi beynelmilel bir mahiyeti de
haiz olabilirler.
Zilyed devlet, kendi topraklar›nda ve kendi kontrolu alt›nda, mu-
rahhaslar›n›n faaliyette bulunmalar›na müsaade edece¤i cemiyet-
lerin ve teflekküllerin adedini tahdit edebilir; flu flartla ki böyle bir
tahdit himaye gören bütün flah›slara müessir ve kâfi yard›mda bu-
lunulmas›na mani olmas›n.
Beynelminel K›z›lhaç Komitesinin bu sahadaki hususî vaziyeti her
zaman. tan›nacak ve sayg› görecektir.
Madde 143 - Hâmi devletlerin mümessilleri veya murahhaslar›, himaye
gören flah›slar›n bulundu¤u her yere ve bilhassa enternöman, mev-
kufiyet ve iç yerlerine gitmeye mezun olacaklard›r.
Bunlar, himaye gören flah›slarca kullan›lan bütün mahallere gire-
bilecekler ve onlarla, flahitsiz ve icabediyorsa bir tercüman delâle-
tiyle görüflebileceklerdir.
170

Bu ziyaretler, ancak mücbir askerî zaruretler dolay›s›yle ve yaln›z

istisnai ve muvakkat mahiyette olarak yasak edilebilir. Ziyaretlerin
s›kl›¤› ve devam› tahdit olunamaz.
Hâmi devletlerin mümessilleri veya murahhaslar›, ziyaret edecekle-
ri yerlerin intihab›nda tamam›yla serbest b›rak›lacakt›r. Zilyed ve-
ya flagil devletlere, hâmi devlet ve icab› halde ziyaret edilecek flah›s-
lar›n menfle devleti, bu ziyaretlere enternelerin vatandafllar›n›n da
ifltirak etmesi için aralar›nda anlaflabilirler.
Beynelmilel K›z›lhaç Komitesinin murahhaslar›, ayn› imtiyazlardan
istifade edeceklerdir. Bu murahhaslar›n tayini, icray› faaliyet ede-
cekleri topraklar hangi devletin idaresi alt›nda bulunuyorsa, o dev-
letin tasvibine arzolunacakt›r.
Madde 144 - Yüksek Akid Taraflar, iflbu sözleflme esaslar›n›n bütün
halkça bilinmesini teminen, sözleflme metnini sulh zaman›nda ve
harp zaman›nda kabil oldu¤u kadar genifl bir surette yaymay› ve
bilhassa bunun ö¤retimini askerî ve mümkünse sivil tedrisat prog-
ramlar›na ithal etmeyi taahhüt eylerler.
Sivil ve askerî makamlarla zab›ta makamlar› veya harp zaman›nda,
himaye gören flah›slara karfl› mesuliyetler deruhte edecek olan di-
¤er makamlar, sözleflme metnini ellerinde bulunduracaklar ve hü-
kümlerinden bilhassa malûmattar olacaklard›r.
Madde 145 - Yüksek Akid Taraflar, iflbu sözleflmenin resmî tercümele-
rini ve keza sözleflmenin tatbikini teminen kabul edecekleri kanun-
lar› ve nizamnameleri ‹sviçre Federal Meclisi vas›tas›yle ve muha-
samat esnas›nda da hâmi devletler vas›tas›yle birbirlerine tebli¤
edeceklerdir.
Madde 146 - Yüksek Akid Taraflar, afla¤›daki maddede tayin edilen ifl-
bu sözleflmeyi vahim surette ihlâl eden hareketlerden birini irtikâp
eyleyen veya irtikâp etmek emrini veren flah›slara tatbik olunacak
münasip cezai müeyyideleri tesbit için lüzumlu bilcümle teflrii ted-
birleri almay› taahhüt ederler.
Her Akid Taraf, bu vahim ihlâl hareketlerinden birini irtikâp etmek
veya irtikâp etmek emrini vermekle maznun flah›slar› aramaya
mecburdur ve bunlar›, milliyetleri ne olursa olsun, bizzat kendi
mahkemesine sevkedecektir. Akid Taraflardan her biri, flayet tercih
ederse ve bizzat kendi mevzuat›nda derpifl edilen flartlara göre, bu
flah›slar› takibatla alâkadar di¤er Akid bir tarafa da beray› muha-
keme teslim edebilir. Yeterki, bu Akid Taraf mezkûr flah›slar aley-
hinde kâfi cürüm delâiline malik bulunsun.
 171

Her Akid Taraf, afla¤›daki maddede derpifl olunan vahim ihlâl ha-
reketlerinden maada iflbu sözleflme hükümlerine muhalif di¤er ha-
reketleri durdurmak için de icabeden tedbirleri alacakt›r.
Bilcümle ahvalde maznunlar, harp esirlerine yap›lacak muameleye
mütedair 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre sözleflmesinin 105 nci ve
müteakip maddelerinde derpifl edilenlerden afla¤› olmamak üzere
muhakeme usulü ve müdafaa serbestisi teminat›ndan istifade ede-
ceklerdir.
Madde 147 - Yukardaki maddede isdihdaf olunan vahim ihlâl hareket-
leri, sözleflme ile himaye edilen flah›slara ve bu flah›slar›n mallar›-
na karfl› irtikâp edildi¤i takdirde, afla¤›daki hareketlerden biridir;
kasden adam öldürmek, biyolojik tecrübeler de dahil olmak üzere
iflkence ve gayriinsani muame’eler, kasden azap vermek veya beden
bütünlü¤ünü veya s›hhati vahim surette ihlâl etmek, gayri kanuni
tehcir veya nakil, gayrikanuni tevkif, himaye gören bir flahs› düfl-
man devletin silahl› kuvvetlerinde hizmet görmeye mecbur etmek
veya iflbu sözleflme hükümleri mucibince nizamen ve bitarafane
muhakeme edilmek hakk›ndan mahrum eylemek, rehine almak,
askerî icaplar›n hakl› k›lmad›¤›, gayrimeflru ve keyfi büyük ölçüde
mal tahribat› ve mal tesahübü.
Madde 148 - Hiçbir Akid Taraf, yukar›ki maddede derpifl edilen ihlâl edi-
ci hareketlerden dolay› bizzat kendisine veya Âkid Taraflardan di-
¤er birine terettüp edecek mesuliyetten ne kendi kendini ne di¤er
bir Akid Taraf› tebriye edemez.
Madde 149 - ‹htilâfa dahil taraflardan birinin talebi üzerine, sözleflme-
nin ihlâl edildi¤ine dair yap›lacak her iddia hususunda, alakal› ta-
raflar aras›nda tesbit olunacak usul dairesinde tahkikat aç›lacak-
t›r.
fiayet tahkikatta takip olunacak usul hakk›nda ihtilâf has›l olmaz-
sa, taraflar takip edilecek usulü kararlaflt›rmak üzere bir hakem
intihab›nda anlaflacaklard›r.
‹hlâl keyfiyeti bir kere tesbit edildikte, ihtilâfa dahil taraflar buna
bir nihayet verip mümkün olan süratle tenkiline geçeceklerdir.

KISIM II
N‹HA‹ HÜKUMLER
Madde 150 - ‹flbu Sözleflme Frans›zca ve ‹ngilizce olarak tanzim edilmifl-
tir. Her iki metin de ayn› derecede muteberdir.
172

‹sviçre Federal Meclisi Sözleflmenin Rusça ve ‹spanyolca resmî ter-

cümelerini yapt›racakt›r.
Madde 151 - Bugünkü tarihi tafl›yacak olan iflbu sözleflme, Cenevre’de
21 Nisan 1949 da aç›lan konferansta temsil edilen devletler ad›na
12 fiubat 1950’ye kadar imzalanabilir.
Madde 152 - ‹flbu sözleflme kabul oldu¤u kadar süratle tasdik edilecek
ve musaddak suretler Berne’e tevdi olunacakt›r.
Her musaddak suretin teviinde bir zab›t tutulacak ve ‹sviçre Fede-
ral Meclisi, bu zapt›n asl›na mutab›k suretini, adlar›na sözleflme
imzalam›fl olan veya iltihaklar› tebli¤ edilmifl bulunan bütün dev-
letlere tevdi eyliyecektir.
Madde 153 - ‹flbu sözleflme, en az iki musaddak suretin teviinden alt›
ay sonra meriyete girecektir.
Müteakiben her Yüksek Akid Taraf için kendine ait musaddak su-
retin tevdiinden alt› ay sonra meriyete girecektir.
Madde 154 - Kara harbinin kanunlar›na ve örf adetlerine mütedair. 29
Temmuz 1899 tarihli olsun 18 Ekim 1907 tarihli olsun, La Haye
Mukavelesiyle ba¤l› bulunan ve iflbu sözleflmeye ifltirak eden dev-
letler aras›ndaki münasebetlerle iflbu Sözleflme mezkûr La Haye
mukavelelerine müzeyyel Nizamnamenin II nci ve III ncü k›s›mlar›-
n› itmam edecektir.
Madde 155 - ‹flbu Sözleflme, meriyete girdi¤i tarihten itibaren, ad›na,
imzalanmad›¤› devletlerin iltihak›na aç›k bulunacakt›r.
Madde 156 - ‹ltihaklar tahriri olarak ‹sviçre Federal Meclisine bildirecek
ve mezkûr Meclisin eline vard›ktan alt› ay sonra muteber olacakt›r.
‹sviçre Federal Meclisi bu iltihaklar›, adlar›na mukavele imzalan-
m›fl olan veya iltihaklar› bildirilmifl bulunan bütün devletlere ibla¤
edecektir.
Madde 157 - 2 nci ve üçüncü maddelerde derpifl olunan vaziyetler, ihti-
lâfa dahil taraflar›n muhasamat veya iflgal bafllamadan evvel veya
sonra tevdi edecekleri tasdiknameleri ve tebli¤ eyleyecekleri iltihak-
lar› derhal muteber k›lacakt›r. ‹htilâfa dahil taraflardan gelecek
tasdiknamelere veya iltihaklara mütedair tebligat ‹sviçre Federal
Meclisi taraf›ndan en seri vas›ta ile yap›lacakt›r.
Madde 158 - Yüksek Âkid Taraflardan her biri iflbu sözleflmeyi feshede-
bilir. Fesih, ‹sviçre Federal Meclisine tahriri olarak bildirilecektir.
‹sviçre Federal Meclisi, bu ihbar› bütün Yüksek Aid Taraflar›n hü-
kümetlerine ibla¤ edecektir.
 173

Fesih, ‹sviçre Federal Meclisine bildirildikten bir sene sonra mute-

ber olacakt›r. Ancak, fesheden devlet bu feshi bir ihtilâfa dahil, bu-
lundu¤u esnada yaparsa, sulh akdedilmedikçe ve her halde, iflbu
sözleflme ile himaye gören flâh›slar›n serbest b›rak›lmas›, vatanla-
r›na iadesi ve iskânlar› tamamlanmad›kça, fesih muteber olm›ya-
cakt›r.
Feshin, sadece fesheden devlet için hükmü olabilir. Medeni millet-
ler aras›nda müesses teamüllerden, befleriyet kanunlar›ndan ve
amme vicdan›n›n icaplar›ndan olan devletler hukuku kaideleri mu-
cibince, ihtilâfa dahil taraflar›n ifaya devam etmekle mükellef ol-
duklar› vecibeler üzerinde hiçbir tesiri olamaz.
Madde 159 - ‹sviçre Federal Meclisi, iflbu sözleflmeyi Birleflmifl Milletler
Sekreterli¤ine tescil ettirecektir. ‹sviçre Federal Meclisi, iflbu sözlefl-
me hakk›nda alabilece¤i bilcümle tasdikleri iltihaklar› ve fesihleri
de Birleflmifl Milletler Sekreterli¤ine bildirecektir.
Tasdikanlilmakal, afla¤›da imzalar› bulunan selâhiyetnamelerini
tevdi ederek iflbu sözleflmeyi imzalam›fllard›r.
Cenevre’de 12 A¤ustos 1949 da Frans›zca ve ‹ngilizce olarak tan-
zim edilmifltir. Asl› ‹sviçre Konfederasyonu Hazine evrak›na vazolu-
nacakt›r. ‹sviçre Federal Meclisi, sözleflmenin musaddak bir sure-
tini mümzi devletlerden her birine ve keza sözleflmeye iltihak ede-
cek devletlere gönderecektir.

ZEY‹L I
SA⁄LIK VE EMN‹YET MINTIKALARI VE MAHALLER‹NE
MÜTEALL‹K ANLAfiMA PROJES‹
Madde 1 - Sa¤l›k ve emniyet bölgeleri münhas›ran, seferi silahl› kuvvet-
lere mensup yaral›lar›n ve hastalar›n vaziyetini ›slaha müteallik 12
A¤ustos 1949 tarihli Cenevre sözleflmesinin 23 ncü maddesinde ve
harp zaman›nda sivil flah›slar›n himayesine mütedair 12 A¤ustos
1949 tarihli Cenevre sözleflmesinin 14 ncü maddesinde zikrolunan
flah›slarla buralarda temerküz ettirilecek flah›slar›n tedavisine me-
mur personele tahsis olunacakt›r.
Maamafih, daimi ikametgâhlar› bu bölgelerin içinde bulunan fla-
h›slar buralarda ikamet etmek hakk›n› haiz olacakt›r.
Madde 2 - Her ne s›fatla olursa olsun, bir sa¤l›k ve emniyet m›nt›kas›n-
da bulunan flah›slar, ne bu m›nt›kan›n içinde ne de d›fl›nda askerî
harekâtla veya harp malzemesi istihsali ile do¤rudan do¤ruya alâ-
kadar hiçbir iflle meflgul olm›yacakt›r.
174

Madde 3 - Bir sa¤l›k ve emniyet m›nt›kas› ihdas eden devlet bu m›nt›-

kaya girmek veya orada bulunmak hakk›n› haiz olmayan bilcümle
flah›slar›n bu m›nt›kaya girmelerini menetmek için münasip bütün
tedbirleri alacakt›r.
Madde 4 - Sa¤l›k ve emniyet m›nt›kalar› afla¤›daki flartlar› haiz olacak-
t›r:
a) ‹hdas ve eden devletin kontrolü alt›ndaki topraklar›n an-
cak pek cüzi bir k›sm›n› teflkil edecektir.
b) ‹stiab kabiliyetlerine nispetle pek az meskûn olacakt›r.
c) Her türlü askerî hedeften ve ehemmiyetli s›nai veya idari
tesisattan uzak ve mahrum bulunacakt›r.
d) Harbin sevk ve idaresinde kuvvetli bir ihtimalle ehemmi-
yetli olabilecek sahalarda bulunmayacakt›r.
Madde 5 - Sa¤l›k ve emniyet m›nt›kalar› afla¤›daki mecburiyetlere tabi
tutulacakt›r:
a) Bu bölgelerde bulunabilecek münakale yollar› ve nakil va-
s›talar› basit bir transit için olsa da, askerî personelin ve-
ya malzemenin sevkinde kullan›lm›yacakt›r.
b) Bu noktalar hiçbir halde askerce müdafaa edilmiyecektir.
Madde 6 - Sa¤l›k ve emniyet m›nt›kalar›, beyaz zemin üzerine k›rm›z› i¤-
ri fleritlerle gösterilecektir. Bu fleritler m›nt›kan›n çevresine ve bina-
lar›n üstüne konulacakt›r.
Münhas›ran yaral›lara ve hastalara tahsis olunan bu m›nt›kalar,
beyaz zemin üzerine K›z›lhaçla da (k›z›lay, k›z›larslan ve günefl)
gösterilebilir.
Bu m›nt›kalar, geceleri münasip tenviratla gösterilebilir.
Madde 7 - Daha sulh zaman›nda veya muhasamat bafllay›nca, her dev-
let kendi kontrolu alt›nda bulunan topraktaki sa¤l›k ve emniyet
m›nt›kalar›n›n listesini bütün Yüksek Akid taraflara bildirecektir.
Muhasamat s›ras›nda ihdas edilecek her yeni m›nt›kadan da bun-
lar› haberdar edecektir.
Muhas›m taraf yukarda zikredilen tebligat› al›r almaz, m›nt›ka ni-
zamen teessüs etmifl olacakt›r.
Maamafih, flayet muhas›m taraf iflbu anlaflma ile konulan bir flar-
t›n sarahaten yerine getirilmedi¤i mütalâas›nda bulunursa, ret
keyfiyetini m›nt›kan›n tabi bulundu¤u tarafa müstacelen tebli¤ et-
 175

mek suretiyle bu m›nt›kay› tan›maktan imtina edebilece¤i gibi ta-

n›may› 8 nci maddede derpifl olunan kontrolün tesisine de müte-
vakk›f tutabilir.
Madde 8 - Muhas›m tarafça, ihdas olunan bir veya müteaddit sa¤l›k ve
emniyet m›nt›kalar›n› tan›m›fl olan her devletin, iflbu anlaflmada
zikredilen flartlar›n ve vecibelerin mezkûr m›nt›kalarda yerine geti-
rilip getirilmedi¤ini bir veya müteaddit komisyonlar›n kontrol etme-
sini istemek hakk›d›r.
Bu hususta, hususi komisyonlar›n azas› her zaman muhtelif m›n-
t›kalara serbestçe girebilecekler ve hatta daimi olarak orada ikamet
edebileceklerdir. Kontrol vazifelerini ifa edebilmeleri için kendileri-
ne her türlü kolayl›klar gösterilecektir.
Madde 9 - Hususi komisyonlar, iflbu anlaflma hükümlerine ayk›r› telâk-
ki edebilecekleri vak›alar müflahede ettikleri takdirde, m›nt›kalar›-
n›n tabi oldu¤u devlete keyfiyeti derhal bildirecekler ve bunu dü-
zeltmesi için kendisine azami befl günlük bir mühlet vereceklerdir.
M›nt›kay› tan›m›fl olan devleti de keyfiyetten haberdar edecekler-
dir.
fiayet, bu mühletin hitam›nda, m›nt›kan›n tabi bulundu¤u devlet
kendisine yap›lan ihtar› nazar› itibara almam›fl olursa, muhas›m
taraf, mezkûr m›nt›ka hakk›nda iflbu anlaflma ile ba¤l› bulunmad›-
¤›n› beyan edebilir.
Madde 10 - Bir veya müteaddit sa¤l›k ve emniyet m›nt›kalar› tesis etmifl
olan devletle bu m›nt›kalar›n mevcudiyeti kendilerine tebli¤ edilmifl
olan devletler, 8 nci ve 9 ncu maddede zikrolunan hususi komis-
yonlara dahil olabilecek flah›slar› bizzat tayin edebilecekleri gibi hâ-
mi devletlere veya di¤er bitaraf devletlere de tayin ettirebilirler.
Madde 11 - Sa¤l›k ve emniyet m›nt›kalar› hiçbir halde, ihtilâfa dahil ta-
raflar›n taarruzuna u¤rayamaz. ‹htilâfa dahil, taraflar bu m›nt›ka-
lara her zaman riayet edeceklerdir.
Madde 12 - Bir toprak iflgal edildi¤i takdirde, orada bulunan sa¤l›k ve
emniyet m›nt›kalar›, aym suretle kullan›lmaya ve riayet görmeye
devam edeceklerdir.
Maahaza, flagil devlet, bu m›nt›kalar›n ciheti tahsisini, oralara ka-
bul edilmifl olan flah›slar›n vaziyetini temin ettikten sonra, de¤iflti-
rebilir.
Madde 13 - ‹flbu Anlaflma, devletlerin sa¤l›k ve emniyet m›nt›kalar›yle
ayn› gayeye tahsis edecekleri mahallere de tatbik olunacakt›r.
176

ZEY‹L II

S‹V‹L ENTERNELERE KOLLEKT‹F YARDIMLARA

MÜTEALL‹K N‹ZAMNAME PROJES‹

Madde 1 - Enterne komitelerinin, tevzi ile mükellef olduklar› kollektif

yard›m irsalât›n› idareten kendi enternöman yerlerine ba¤l› bütün
enternelere ve keza hastanelerde veya hapishanelerde veya sair ce-
za müesseselerinde bulunan enternelere tevzi etmelerine müsaade
olunacakt›r.
Madde 2 - Kollektif yard›m irsalât›n›n tevzii, bu yard›mda bulunan tali-
mat› mucibince ve enterne komitelerince tanzim olunan plana tev-
fikan yap›lacakt›r; maamafih, t›bbi yard›mlar›n tevzii, tercihan has-
tane sertabipleriyle mutab›k olarak yap›lacak ve bu sertabipler,
hastanelerde ve tahaffuzhanelerde, hastalar›n ihtiyaçlar› lüzum
gösterdi¤i nispette, mezkûr talimattan inhiraf edebileceklerdir. Bu
suretle tayin olunan çerçeve dahilinde, bu tevziat daima adilane bir
tarzda icra olunacakt›r.
Madde 3 - Al›nan eflyan›n vasf›n› ve miktar›n› muayene etmek ve yar-
d›mda bulunanlar için mufassal raporlar tanzim eylemek üzere,
enterne komitelerinin azas› kollektif yard›m irsalât›n›n gelece¤i en-
ternöman yerlerine yak›n garlara veya di¤er muvasalat mahalleri-
ne gitmeye mezun olacaklard›r.
Madde 4 - Enterne komiteleri, kollektif yard›mlar›n kendi enternöman
yerlerinin tali ve mülhak k›s›mlar›nda talimatlar› mucibince yap›l›p
yap›lmad›¤›n› muayene için icap eden kolayl›klar› göreceklerdir.
Madde 5 - Enterne komiteleri, yard›mda bulunanlara gönderilecek olan
ve kollektif yard›mlara (tevzii, ihtiyaç, miktarlar ilân.) müteallik bu-
lunan formülleri veya sual varakalar›n› doldurmaya ve keza ifl müf-
rezelerindeki enterne komiteleri azas›na veya tahaffuzhane ve has-
tane sertabiplerine doldurtmaya mezun k›l›nacaklard›r. Usulü veç-
hile doldurulacak olan bu formüller ve sual varakalar› yardimda
bulunanlara bilâmühlet irsal olunacakt›r.
Madde 6 - Enterne komiteleri, kendi enternöman yerlerindeki enterne-
ler kollektif yard›mlar›n muntazaman tevziini temin etmek ve yeni
enterne kontenjanlar›n›n gelmesiyle has›l olacak melhuz ihtiyaçla-
r› karfl›lamak üzere kâfi miktarda kollektif yard›m ihtiyatlar› teflkil
ve muhafaza etmeye mezun olacaklard›r. Bu hususta münasip ant-
repolara malik olacaklard›r. Her antrepoda iki kilit bulunacak biri-
 177

nin anahtar› enterneler komitesinde, di¤erinin anahtarlar› da en-

ternöman yerinin kumandan›nda bulunacakt›r.
Madde 7 - Yüksek Akid Taraflar ve bilhassa zilyed devletler, imkân nis-
petinde ve halk›n iaflesine müteallik nizamla mahfuz kalmak üze-
re, enternelere kollektif tevziatta bulunulmak üzere kendi toprak-
lar›nda yap›lacak bilûmum mubayaata müsaade edeceklerdir. Ke-
za, bu mubayaalar için yap›lacak para nakillerini ve sair malî, tek-
nik ve idarî tedbirleri kolaylaflt›racaklard›r.
Madde 8 - Yukardaki hükümler, enternelerin bir enternöman yerine
muvasalatlar›ndan evvel veya nakil s›ras›nda kollektif yard›mlar al-
mak ve keza hâmi devlet mümessilleriyle Beynelmilel K›z›lhaç Ko-
mitesi veya enternelere yard›mda bulunan ve bu yard›mlar› gön-
dermeye memur edilen di¤er her hangi bir insani teflekkül mümes-
sillerinin mezkûr kollektif yard›mlar› münasip görecekleri di¤er her
hangi bir vas›ta ile mürselünileyhlerine tevzi etmek hususundaki
haklar›n› nezedemez.

ZEY‹L III
I. Enternöman Kart›

1. Kart›n ön taraf›

Sivil enterneler servisi Posta Ücretinden muaft›r

POSTA KARTI

N‹HA‹ SENET

Harp halinde bulunan ordulardaki yaral›larla hastalar›n vaziyetleri-

nin ›slah›na mütedair 27 Temmuz 1929 tarihli Cenevre sözleflmesi pren-
siplerinin Deniz Harbine intibak ettirilmesine matuf 18 Ekim 1907 ta-
rihli X ncu La Haye sözleflmesini,
27 Temmuz 1929 tarihinde Cenevre’de akdolunan ve harp esirlerine
yap›lacak muameleye mütedair olan sözleflmeyi gözden geçirmek ve
Sivil flah›slar›n harp zaman›nda korunmas›na matuf bir sözleflme
haz›rlamak üzere toplant›ya ça¤r›lan diplomatik konferans›n nihai sene-
di.
Harp halinde bulunan ordulardaki yaral› ve hastalar›n vaziyetlerinin
›slah› hakk›ndaki 27 Temmuz 1929 tarihli Cenevre sözleflmesini,
6 Temmuz 1906 tarihli Cenevre sözleflmesi prensiplerinin Deniz
178

Harbine intibak ettirilmesine matuf 18 Ekim 1907 tarihli X ncu La Ha-

ye sözleflmesini,
27 Temmuz 1929 tarihli Cenevre’de akdolunan ve harp esirlerine ya-
p›lacak muameleye mütedair olan sözleflmeyi,
Gözden geçirmek ve
Sivil flah›slar›n harp zaman›nda korunmas›na matuf bir sözleflme,
Haz›rlamak üzere ‹sviçre Federal Meclisi taraf›ndan toplant›ya ça¤-
r›lan konferans,
Stockholm’de toplanm›fl olan XVII nci Milletleraras› K›z›lhaç Konfe-
rans› taraf›ndan tetkik ve tasvip olunan dört sözleflme tasar›s›n› esas it-
tihaz ederek, 21 Nisan’dan 12 A¤ustos 1949 tarihine kadar Cenevre’de
müzakerelerde bulunmufltur.
Konferans; afla¤›da gösterilen sözleflmenin metinlerini kararlaflt›r-
m›flt›r:
I. Harp halindeki silahl› kuvvetlerin hasta ve yaral›lar›n vaziyetleri-
nin ›slah› hakk›nda Cenevre Sözleflmesi,
II. Denizde bulunan silahl› kuvvetlere mensup yaral›lar›n hastalar›n
ve deniz kazazadelerinin vaziyetini ›slaha matuf Cenevre sözleflmesi,
III. Harp esirlerine yap›lacak muamele hakk›nda Cenevre sözleflme-
si,
VI. Harp zaman›nda sivillerin korunmas›na mütedair Cenevre söz-
leflmesi.
Metinleri Frans›zca ve ‹ngilizce olarak tesbit edilen ve bu sözleflme-
ler iflbu senede eklenmifltir. Bu sözleflmelerin ‹spanyolca ve Rusça ter-
cümeleri ‹sviçre Federal Meclisince yapt›r›lacakt›r.
Konferans, keza bu senede rapdolunan 11 karar kabul edilmifltir.
Tasdikanlilmakal hükümetlerince usulü dairesinde selâhiyet veril-
mifl olan afla¤›daki vaziülimzalar, iflbu nihai senedi imzalam›fllard›r.
Asl› ve merbut vesikalar› ‹sviçre Federasyonu evrak mahzenine kon-
mak üzere,12 A¤ustos 1949 tarihinde, Cenevre’de Frans›zca ve ‹ngilizce
olarak tanzim edilmifltir.
 179

2 A⁄USTOS 1949 TAR‹HL‹ CENEVRE SÖZLEfiMELER‹NE EK

ULUSLARARASI S‹LAHLI ÇATIfiMALARIN MA⁄DURLARININ
KORUNMASINA ‹L‹fiK‹N PROTOKOL (1. PROTOKOL)

G‹R‹fi

Yüksel Akit Taraflar,

Halklar aras›nda bar›fl›n hüküm sürmesi konusundaki samimi di-
leklerini beyan ederek,
Birleflmifl Milletler fiart›’na uygun olarak her devletin uluslararas›
iliflkilerinde herhangi bir devletin egemenli¤ine, ülke bütünlü¤üne ya da
siyasi ba¤›ms›zl›¤›na karfl› ya da Birleflmifl Milletler amaçlar›yla ba¤dafl-
mayan herhangi baflka bir flekilde kuvvet kullanmaktan ya da kuvvet
kullanma tehdidine baflvurmaktan kaç›nma yükümlülü¤ü bulundu¤u-
nu hat›rlatarak,
Bununla beraber, silahl› çat›flma ma¤durlar›n› koruma hükümlerini
gelifltirmenin ve teyid etmenin ve bunlar›n uygulanmas›n› güçlendirme-
yi amaçlayan tedbirleri tamamlaman›n gereklili¤ine inanarak,
‹flbu Protokoldeki ya da 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflme-
lerindeki hiç bir hususun Birleflmifl Milletler Kurulufl fiart› ile ba¤dafl-
mayan herhangi bir sald›r› eylemini ya da kuvvet kullan›m›n› meflru k›-
lacak ya da bunlar›n yap›lmas›na izin verecek biçimde yorumlanamaya-
ca¤›na dair kanaatlerini ifade ederek,
Dahas›, 12 A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmeleri’nin ve iflbu
Protokol’ün hükümlerinin her flart alt›nda, silahl› çat›flman›n niteli¤ine
ya da kökenine dayal› ya da çat›flma Taraflar›n›n benimsedikleri ya da
onlara atfedilen nedenlere dayal› hiç bir olumsuz1 ayr›m gözetilmeksizin
herkes için tam olarak uygulanmas› gerekti¤ini teyit ederek,
Afla¤›daki hususlar üzerinde uzlaflmaya varm›fllard›r:

1 ‹ng.adverse, Fr. défavorable

180

KISIM I
GENEL HÜKÜMLER

Madde 1 - Genel ilkeler ve uygulama alan›

1. Yüksek Akit Taraflar her flartta iflbu Protokole sayg› göstermeyi
ve sayg› gösterilmesini sa¤lamay› taahhüt ederler.
2. Bu Protokolün ile ya da di¤er uluslararas› anlaflmalar›n kapsa-
m›na girmeyen durumlarda, siviller ve muharipler, yerleflik te-
amüller, insaniyet ilkeleri ve kamu vicdan›n›n gereklerinden
kaynaklanan uluslararas› hukuk ilkelerinin koruma ve hükmü
alt›nda kal›r.
3. Savafl ma¤durlar›n›n korunmas› hakk›ndaki 12 A¤ustos 1949
tarihli Cenevre Sözleflmelerini tamamlayan bu Protokol, Sözlefl-
melerin müflterek 2. Madde’sinde öngörülen durumlarda uygu-
lanacakt›r.
4. Önceki f›krada sözü edilen durumlara, Birleflmifl Milletler fiar-
t›’nda ve Birleflmifl Milletler fiart› uyar›nca Devletler Aras›nda
Dostane ‹liflkiler ve ‹flbirli¤i Hakk›ndaki Uluslararas› Hukuk ‹l-
keleri Bildirgesi’nde hüküm alt›na al›nan kendi kaderini tayin
hakk›n› kullanan halklar›n, sömürgeci tahakküme, yabanc›lar›n
iflgaline ve ›rkç› rejimlere karfl› mücadele etti¤i silahl› çat›flmalar
da dahildir.

Madde 2 - Tan›mlar
Bu Protokolün amaçlar› bak›m›ndan;
a) “Birinci Sözleflme”, “‹kinci Sözleflme”, “Üçüncü Sözleflme” ve
“Dördüncü” Sözleflme” ifadeleri s›ras›yla, 12 A¤ustos 1949
tarihli Savafl Alan›ndaki Silahl› Kuvvetlerde Yaral› ve Hasta-
lar›n Durumlar›n›n ‹yilefltirilmesi Hakk›ndaki Cenevre Söz-
leflmesi’ni; 12 A¤ustos 1949 tarihli Hasta, Yaral› ve Deniz
Kazazedesi olan Denizdeki Silahl› Kuvvetler Üyelerinin Du-
rumlar›n›n ‹yilefltirilmesi Hakk›ndaki Cenevre Sözleflme-
si’ni, 12 A¤ustos 1949 tarihli Savafl Esirlerine Yap›lacak
Muamele ile ‹lgili Cenevre Sözleflmesi’ni; 12 A¤ustos 1949
tarihli Savafl Zaman›nda Sivil Kiflilerin Korunmas› ile ‹lgili
Cenevre Sözleflmesi’ni kastetmekte olup; “Sözleflmeler” ifa-
desi savafl ma¤durlar›n›n korunmas› için 12 A¤ustos 1949
tarihinde haz›rlanan dört Cenevre Sözleflmesi anlam›na gel-
mektedir.
 181

b) “Silahl› Çat›flmalar için uygulanabilir uluslararas› hukuk

kurallar›”, Çat›flma Taraflar›n›n Taraf oldu¤u2 uluslararas›
anlaflmalarda belirtilen silahl› çat›flmalar için uygulanabilir
kurallar› ve silahl› çat›flmalarda uygulanabilir olan genel ka-
bul görmüfl uluslararas› hukuk ilkeleri ve kurallar› anlam›-
na gelmektedir.
c) “Koruyucu Güç”, çat›flman›n Taraflardan biri taraf›ndan ta-
yin ve has›m Tarafça kabul edilen ve bu Protokol ile Konvan-
siyonlar çerçevesinde Koruyucu Güç için belirlenen ifllevleri
yerine getirmeye r›za göstermifl olan, Çat›flmaya Taraf olma-
yan tarafs›z bir Devlet ya da baflka bir devlet anlam›na gel-
mektedir.
d) “Vekil”3 5. madde’e uyar›nca bir Koruyucu Gücün yerine ha-
reket eden bir örgüt anlam›na gelmektedir.

Madde 3 - Uygulaman›n bafllang›c› ve bitimi

Her zaman uygulanabilir nitelikte hükümlere halel gelmeksizin:
a) Sözleflmeler ve bu Protokol, bu Protokol’e ait Madde 1’de be-
lirtilen herhangi bir durumun bafllang›c›ndan itibaren uy-
gulanacakt›r.
b) Sözleflmelerin ve bu Protokol’ün uygulanmas›, çat›flman›n
taraflar›n›n ülkesinde askeri operasyonlar›n genel olarak bi-
timiyle beraber ve çat›flman›n iflgal alt›ndaki ülke parçalar›4
üzerinde olmas› durumunda, iflgalin sona ermesi ile beraber
sona erer; ancak her iki durumda da, nihai olarak sal›veril-
meleri, vatanlar›na iade edilmeleri ya da yeniden iskânlar›
daha sonra gerçekleflecek olan kifliler bu hükmün istisnas›-
n› olufltururlar. Bu kifliler nihai olarak sal›verilmeleri, va-
tanlar›na iadeleri ya da yeniden iskânlar› gerçekleflinceye
kadar Sözleflmelerin ve bu Protokolün ilgili hükümlerinden
yararlanmaya devam ederler.

Madde 4 - Çat›flman›n taraflar›n›n hukuki statüsü

Sözleflmelerin ve bu Protokolün uygulanmas› ve bu belgelerde
öngörülen anlaflmalar›n akdedilmesi, çat›flma taraflar›n›n hu-
kuki statüleri üzerinde etki do¤urmayacakt›r. Ne bir ülke parça-

2 Fr. çat›flma Taraflar›n›n kat›ld›¤›.

3 ‹ng. Substitute, Fr. Substitut.
4 ‹ng. Territories, Fr. Territoires.
182

s›n›n5 iflgal edilmesi ne de Sözleflmelerin ve bu protokolün uy-

gulanmas› söz konusu ülke parças›n›n hukuki statüsünü etki-
lemeyecektir.

Madde 5- Koruyucu Güçlerin ve Vekillerinin Tayini

1. Çat›flman›n bafllamas›ndan itibaren, di¤er usullerin yan› s›ra
afla¤›daki f›kralar uyar›nca koruyucu güçlerin tayin ve kabulü
ifllemleri dâhil olmak üzere, bu Protokolün ve Sözleflmelerin de-
netimini6 ve uygulanmas›n› Koruyucu Güçler sistemini uygula-
mak yoluyla sa¤lamak, çat›flman›n Taraflar›n›n görevidir. Koru-
yucu güçler çat›flman›n Taraflar›n›n menfaatlerini korumakla
yükümlüdür.
2. Madde 1’de belirtilen bir durumun bafllang›c›ndan itibaren, ça-
t›flman›n her bir Taraf›, hiç bir gecikme olmaks›z›n, Sözleflmele-
rin ve bu Protokolün uygulanmas› amac› ile bir Koruyucu Güç
tayin edecek ve ayn› flekilde hiç bir gecikme olmaks›z›n ve ayn›
amaçla, has›m Taraf’›n tayin etmifl oldu¤u ve ard›ndan kendisi-
nin bu s›fatla kabul etti¤i Koruyucu Güç’ün faaliyetine izin ve-
recektir.
3. E¤er Madde 1’de belirtilen bir durumun bafllang›c›ndan itibaren
bir Koruyucu Güç tayin ya da kabul edilmemiflse, Uluslararas›
K›z›l Haç Komitesi, herhangi bir di¤er tarafs›z insani örgütün ay-
n› flekilde davranma hakk›na halel gelmeksizin, çat›flma tarafla-
r›n›n r›za gösterece¤i bir Koruyucu Gücün gecikme olmaks›z›n
tayin edilmesi ile ilgili olarak dostane teflebbüste bulunmay› ça-
t›flma Taraflar›na teklif edecektir. Bu amaçla, K›z›l Haç Komitesi,
di¤er usullerin yan› s›ra, her bir Taraftan, söz konusu Taraf›n
has›m Taraf ile olan iliflkilerinde kendi ad›na Koruyucu Güç ola-
rak hareket etmesini kabul edebilece¤i en az befl Devletin yer al-
d›¤› bir liste sunmas›n› ve her bir has›m Taraftan ilk Taraf›n Ko-
ruyucu Gücü olarak kabul edebilece¤i en az befl devletin yer al-
d›¤› bir liste sunmas›n› isteyebilir; bu listeler talebin ulaflmas›n›
izleyen iki hafta içinde Komiteye iletilecektir; Komite bu listeleri
karfl›laflt›racak ve her iki listede de ad› geçen herhangi bir öneri-
len Devlet’in r›zas›n› talep edecektir.
4. Yukar›da belirtilenlere ra¤men, bir Koruyucu Güç mevcut de¤il-
se, çat›flman›n taraflar› hiç bir gecikme olmaks›z›n, Uluslarara-
s› K›z›l Haç Komitesi’nin ya da tarafs›zl›k ve etkilili¤e iliflkin bü-

5 ‹ng. Territory, Fr. Territoire.

6 ‹ng. Supervision, (denetim, gözetim) (Fr. Respect (sayg› –görmesini-)
 183

tün güvenceleri sunan herhangi bir di¤er örgütün, söz konusu

Taraflara gere¤i gibi dan›flt›ktan sonra ve bu dan›flmalar›n so-
nuçlar›n› da göz önünde bulundurarak yapabilece¤i, vekil s›fa-
t›yla hareket etme teklifini kabul edeceklerdir. Böyle bir vekilin
ifllevlerini yerine getirmesi çat›flma Taraflar›n›n r›zas›na tabidir;
vekilin Sözleflmeler ve iflbu Protokol uyar›nca görevlerini7 yerine
getirmek için yapaca¤› ifllemleri kolaylaflt›rmak için çat›flman›n
Taraflar› her türlü çabay› göstereceklerdir.
5. Madde 4 uyar›nca, Sözleflmelerin ve bu Protokolün uygulanma-
s› amac›yla Koruyucu Güçlerin tayin ve kabul edilmesi, çat›flma
Taraflar›n›n ya da iflgal edilen ülke parçalar›8 da dâhil olmak
üzere herhangi bir ülke parças›n›n hukuki statüsü üzerinde et-
ki do¤urmayacakt›r.
6. Çat›flma Taraflar› aras›ndaki diplomatik iliflkilerin sürdürülme-
si ya da diplomatik iliflkilere iliflkin uluslararas› hukuk kuralla-
r› uyar›nca bir Taraf›n ve vatandafllar›n›n menfaatlerinin korun-
mas›n›n bir üçüncü Devlete emanet edilmesi, Sözleflmelerin ve
bu protokolün uygulanmas› amac› ile Koruyucu Güçlerin tayin
edilmesine engel teflkil etmez.
7. Bundan sonra iflbu Protokolde Koruyucu Güç ifadesi kullan›ld›-
¤›nda, bu kavram ayn› zamanda vekili de kapsayacakt›r.

Madde 6 - Nitelikli Kifliler

1. Yüksek Akit Taraflar, bar›fl zaman›nda da, ulusal K›z›l Haç (K›-
z›l Ay, K›z›l Aslan ve Günefl) Derneklerinin yard›m›yla, Sözlefl-
melerin ve bu protokolün uygulanmas›n›, özellikle de Koruyucu
Güçlerin faaliyetlerini kolaylaflt›rmak amac›yla nitelikli personel
e¤itmek için çaba gösterecektir.
2. Bu personelin ifle al›nmas› ve e¤itilmesi ulusal yetki alan›na gi-
rer.
3. Uluslararas› K›z›l Haç Komitesi, böylece e¤itilmifl kiflilerin yer al-
d›¤›, Yüksek Akit Taraflarca oluflturulmufl ve bu amaçla Komi-
teye iletilmifl olan listeleri Yüksek Akit Taraflar›n kullan›m›na
haz›r bulunduracakt›r.
4. Bu personelin ulusal ülke9 d›fl›nda çal›flt›r›lmas›n› düzenleyen

7 ‹ng. Tasks (görev, ödev, vazife) Fr. Mission (misyon) Bu cümlenin ‹ngilizce ve Frans›z-
ca metinleri aras›nda farkl›l›klar vard›r.
8 ‹ng. Territory, Fr. Territoire.
9 ‹ng. National territory, Fr. Territoire national.
184

flartlar, her bir durumda, ilgili Taraflar aras›nda yap›lacak özel

anlaflmalara konu olacakt›r.

Madde 7 - Toplant›lar
‹flbu Protokolün tevdi mercii, söz konusu Taraflar›n bir ya da
birkaç›n›n talebi ve söz konusu Taraflar›n ço¤unlu¤unun onay›
üzerine, Sözleflmelerin ve bu Protokolün uygulanmas›na iliflkin
genel sorunlar› ele almak üzere Yüksek Akit taraflar aras›nda
bir toplant› düzenleyecektir.

KISIM II
YARALILAR, HASTALAR VE DEN‹Z KAZAZEDELER‹

BÖLÜM I
GENEL KORUMA

Madde 8- Terminoloji
Bu Protokolün amaçlar› bak›m›ndan:
a) “Yaral›lar” ve “Hastalar”; travma, hastal›k ya da di¤er be-
densel ya da akli rahats›zl›klar ya da sakatl›klar nedeniyle,
t›bbi yard›m ya da bak›ma muhtaç olan ve herhangi bir mu-
hasamat eyleminden kaç›nan asker ya da siviller anlam›na
gelir. Bu terimler ayn› zamanda do¤um olaylar›n›, yeni do¤-
mufl bebekleri ve sakatlar ile hamile kad›nlar gibi acil t›bbi
yard›ma ya da bak›ma ihtiyaç duyabilecek ve herhangi bir
muhasamat eyleminden kaç›nan di¤er kiflileri de kapsa-
maktad›r;
b) “Deniz Kazazedeleri” kendilerini tafl›yan hava arac› ya da ge-
miyi ya da kendilerini etkileyen bir talihsizli¤in10 sonucu
olarak denizde ya da di¤er sularda tehlikede11 olan asker ya
da sivil kifliler anlam›na gelmektedir. Bu kifliler, muhasamat
eylemlerinde bulunmaktan kaç›nmalar› flart›yla, Sözleflme-
ler veya iflbu Protokol çerçevesinde bir baflka statü iktisap
edene kadar kurtar›lmalar› s›ras›nda deniz kazazedesi say›l-
maya devam edeceklerdir;

10 ‹ng. Misfortune Fr. Infortune. Her iki dilde de bu kavram, soyut olarak talihsizlik ve
mutsuzluk kavramlar›n› ve ayn› zamanda bu nitelikte bir olay› ifade etmektedir.
11 ‹ng. In peril (tehlikede) Fr. Dans une situation périlleuse (tehlikeli bir durumda)
 185

c) “S›hhi12 Personel” çat›flma Taraflar›ndan biri taraf›ndan,

alt-f›kra (e) de say›lan s›hhi amaçlar için ya da s›hhi birim-
lerin idaresi için ya da s›hhi nakliyelerin yürütülmesi ve ida-
resi için münhas›ran görevlendirilen kifliler anlam›na gel-
mektedir. Bu görevlendirmeler sürekli ya da geçici olabilir.
Bu terim afla¤›daki unsurlar› kapsar:
i) Birinci ve ‹kinci Sözleflmelerde belirtilen ve sivil savun-
ma örgütlerinde görevlendirilenler kifliler dahil olmak
üzere çat›flman›n Taraflar›ndan birinin sivil ya da aske-
ri s›hhi personeli,
ii) Bir çat›flma taraf›nca usulünce tan›nm›fl ve yetkilendi-
rilmifl olan ulusal K›z›l Haç (K›z›lay, K›z›l Aslan ve Gü-
nefl) Dernekleri ve di¤er ulusal gönüllü yard›m dernek-
lerinin s›hhi personeli,
iii) 9. maddenin 2. f›kras›nda belirtilen s›hhi nakil birim ya
da araçlar›n›n s›hhi personeli;
d) “Dini personel”, tabur papazlar›13 gibi, münhas›ran dini ifl-
levlerini yerine getiren ve;
i) Bir çat›flma Taraf›na ait Silahl› Kuvvetlere,
ii) Bir çat›flma Taraf›na ait s›hhi birimlere ya da s›hhi nak-
liye birimlerine,
iii) Madde 9, f›kra 2’de aç›klanan s›hhi birimler ve s›hhi
nakliye birimlerine,
iv) Bir çat›flma Taraf›na ait sivil savunma örgütlerine ba¤l›
olan asker ya da sivil kifliler anlam›na gelmektedir.
Dini personelin bu birimlere ba¤lanmas› sürekli ya da geçi-
ci olabilir, bent (11)’de öngörülen ilgili hükümler bu perso-
nele de uygulan›r.
e) “s›hhi birimler”, yaral›, hasta ve deniz kazazedelerinin aran-
mas›, toplanmas›, nakledilmesi, teflhis ve tedavi edilmesi -
ilk yard›m müdahalesi de dâhil olmak üzere- ya da hastal›k-
lar›n önlenmesi gibi s›hhi amaçlar için örgütlenmifl askeri
ya da sivil kurulufllar ve di¤er birimler anlam›na gelmekte-
dir. Örnek vermek gerekirse bu terim, hastaneler ve di¤er

12 ‹ng. Medical, Fr. sanitaire.

13 ‹ng. Chaplain, Fr. Aumônier. Askeri ba¤lamda, tabur ya da alay papaz› anlam›na gel-
mektedir.
186

benzeri birimleri, kan nakli merkezlerini, önleyici t›p mer-

kezlerini ve enstitülerini, s›hhi malzeme merkezlerini ve bu
gibi birimlerin s›hhi depolar›n› ve ecza depolar›n› da kapsar.
S›hhi birimler sabit ya da seyyar, sürekli ya da geçici olabi-
lir.
f) “S›hhi Nakliye”, Sözleflmeler ve bu Protokol taraf›ndan koru-
nan yaral›, hasta, deniz kazazedesi, s›hhi personel, dini per-
sonel, ya da s›hhi malzemenin14 kara, su ya da hava yoluy-
la tafl›nmas› anlam›na gelmektedir.
g) “S›hhi nakliye birimleri”, münhas›ran s›hhi nakliye ifllerine
tahsis edilmifl olan ve bir çat›flma Taraf›n›n yetkili merciinin
denetimi alt›nda bulunan askeri ya da sivil her türlü nakli-
ye arac› anlam›na gelmektedir.
h) “S›hhi araçlar” karadan nakliyat yapan her türlü s›hhi araç
anlam›na gelmektedir.
i) “S›hhi gemi ve tekneler”, su yoluyla nakliyat yapan her tür-
lü s›hhi araç anlam›na gelmektedir.
j) “S›hhi hava araçlar›”, hava yoluyla nakliyat yapan her türlü
s›hhi araç anlam›na gelmektedir.
k) “Sürekli s›hhi personel”, “sürekli s›hhi birimler” ve “sürekli
s›hhi nakliye birimleri’’ belirsiz bir süre için münhas›ran
s›hhi amaçlara tahsis edilmifl olanlar› ifade etmektedir. “Ge-
çici s›hhi personel” “geçici s›hhi birimler” ve “geçici s›hhi
nakliye birimleri”, s›n›rl› süreler için, bu sürelerin tamam›
boyunca münhas›ran s›hhi amaçlara tahsis edilmifl olanlar›
ifade etmektedir. Baflka bir flekilde nitelendirilmedikleri sü-
rece, “s›hhi personel”, “s›hhi birimler” ve “s›hhi nakliye bi-
rimleri” terimleri hem geçici hem de sürekli kategorileri kap-
sayacakt›r.15
l) “Ay›rt edici iflaret”, s›hhi birimlerin ve nakliye birimlerinin,
ya da s›hhi ve dini personelin, donan›m›n ya da malzemele-
rin16 korunmas› için beyaz zemin üzerine yerlefltirilmifl K›z›l
Haç, K›z›lay ya da K›z›l Aslan ve Günefl’in ay›rt edici iflareti-
ni kastetmektedir.17

14 ‹ng. Equipment Fr. Matériel. Frans›zca kelime sadece malzemeyi ifade ederken ‹ngiliz-
ce kelime daha genifl anlamda donan›m› da kapsamaktad›r.
15 ‹ngilizce ve Frans›zca metinler farkl› formüle edilmifltir.
16 ‹ng. Equipment and supplies, Fr. Matériel (sadece malzemeyi ifade eder)
17 Ayr›ca K›z›l Kristalle ilgili olarak bkz. III no’lu Ek Protokol
 187

m) “Ay›rt edici sinyal” münhas›ran s›hhi birimlerin ya da nak-

liye birimlerinin teflhis edilmesi için bu Protokole ait Ek 1
Bölüm III’de belirtilen sinyal ya da mesajlar anlam›na gel-
mektedir.

Madde 9 - Uygulama alan›

1. Yaral›, hasta ve deniz kazazedelerinin durumlar›n›n iyilefltiril-
mesini amaçlayan bu K›s›m, ›rk, renk, cinsiyet, dil, din, inanç ya
da siyasi ya da di¤er görüfller, ulusal ya da sosyal köken, servet,
do¤um ya da di¤er statüler ya da benzer di¤er ölçütlere dayanan
olumsuz ayr›mlar yap›lmaks›z›n, Madde 1’de sözü edilen bir du-
rumdan etkilenen herkese uygulanacakt›r.
2. ‹lk Sözleflme’nin 27. ve 32. Maddelerinde yer alan ilgili hüküm-
ler, insanc›l amaçlar do¤rultusunda, bir çat›flma Taraf›n›n kul-
lan›m›na sunulmufl olan sürekli s›hhi birimlere (‹kinci Sözlefl-
me’nin 25. Maddesinin uyguland›¤› gemi hastaneleri d›fl›nda) ve
bunlar›n personeline de,
a) Çat›flmaya Taraf olmayan bir tarafs›z ya da di¤er Devlet ta-
raf›ndan,
b) Bu Devletin tan›nm›fl ve yetkilendirilmifl bir yard›m derne¤i
taraf›ndan,
c) Tarafs›z ve insani nitelikte bir uluslararas› örgüt taraf›ndan
uygulanacakt›r.

Madde 10 - Koruma ve bak›m

1. Hangi tarafa mensup olursa olsun, tüm yaral›lar, hastalar ve de-
niz kazazedeleri sayg› görecek ve korunacakt›r.
2. Her flart alt›nda, bu kiflilere insanca muamele edilecek ve bu ki-
fliler imkânlar ölçüsünde18 ve mümkün olan en k›sa zamanda,
durumlar›n›n gerektirdi¤i t›bbi bak›m ve ilgiyi görecektir. Bu ki-
fliler aras›nda, t›bbi ölçütlere dayanan ayr›mlar d›fl›nda hiçbir
ayr›m gözetilmeyecektir.

Madde 11 - Kiflilerin korunmas›

1. Has›m taraf›n elinde bulunan ya da Madde 1’de sözü edilen bir
durumun sonucu olarak enterne19 edilmifl, gözalt›na al›nm›fl ya
18 ‹ng. To the fullest extent practicable, Fr. Dans toute la mesure du possible. Her iki ifa-
de de imkânlar›n son raddeye kadar zorlanmas› gereklili¤ini ifade etmektedirler.
19 ‹ng. Interned, Fr. internées.
188

da baflka bir flekilde özgürlü¤ünden mahrum b›rak›lm›fl kiflile-

rin beden ve ruh sa¤l›klar› ve bütünlükleri herhangi bir haks›z
eylem ya da ihmal nedeniyle tehlikeye maruz b›rak›lmayacakt›r.
Dolay›s›yla, bu Madde’de tan›mlanan kiflilerin, ilgili kiflinin sa¤-
l›k durumunun gerektirmedi¤i ve prosedürü uygulayan Taraf›n
vatandafl› olup da hiç bir flekilde özgürlü¤ünden mahrum b›ra-
k›lmam›fl olan kiflilere, benzer t›bbi koflullarda uygulanacak
olan ve genel olarak kabul görmüfl t›bbi standartlarla ba¤dafl-
mayan t›bbi prosedürlere tabi tutulmas› yasaklanm›flt›r.
2. Bu kifliler üzerinde, kendi r›zalar› ile olsa dahi;
a) Bedensel sakatlamalar20,
b) T›bbi ya da bilimsel deneyler,
c) Transplantasyon amac›yla doku ya da organ alma operas-
yonlar› gerçeklefltirmek,
bu operasyonlar›n 1. f›krada öngörülen koflullarca hakl› k›l›nd›-
¤› haller d›fl›nda, özellikle yasaklanm›flt›r.
3. Söz konusu ba¤›fllar›n gönüllü olmas› ve bask› veya ikna tedbir-
lerinden kaynaklanmamas› ve genel kabul görmüfl t›bbi stan-
dartlara ve hem verici hem de al›c›n›n yarar›n› gözeten denetim-
lere uygun flartlar çerçevesinde, sadece tedavi amac› gütmesi
kofluluyla, kan nakli için kan ba¤›fl› ya da afl›lama için deri ba-
¤›fl› yap›lmas› hallerinde f›kra 2 (c) de belirtilen yasaklara istis-
nalar getirilebilir.
4. Ba¤l› oldu¤u Taraf d›fl›ndaki, ya f›kra 1 ve 2’de öngörülen ya-
saklar› ihlal eden ya da f›kra 3’te öngörülen flartlara sayg› gös-
termeyen bir Taraf›n elinde bulunan herhangi bir kiflinin beden
ve ruh sa¤l›¤›n› ya da bütünlü¤ünü vahim bir flekilde tehlikeye
sokan her türlü iradi eylem ya da ihmal iflbu Protokolün vahim
ihlalini oluflturacakt›r.
5. F›kra 1’ de tan›mlanan kifliler herhangi bir cerrahi operasyonu
reddetme hakk›na sahiptir. Red halinde, s›hhi personel bu
amaçla haz›rlanm›fl ve hasta taraf›ndan imzalanm›fl ya da onay-
lanm›fl bir yaz›l› beyan temin etmeye çal›flmal›d›r.
6. Çat›flman›n Taraflar›ndan her biri, söz konusu ba¤›fl›n bu Tara-
f›n sorumlulu¤u alt›nda gerçeklefltirilmesi durumunda, f›kra
1’de belirtilen kifliler taraf›ndan yap›lan tüm afl›lama amaçl› de-
ri ya da kan nakli amaçl› kan ba¤›fllar› için bir t›bbi kay›t21 tu-

20 ‹ng/Fr. Mutilations. Kelime, bir organ›n sakatlanmas›n› ya da kopar›lmas›n› ifade et-

mektedir.
21 ‹ng. Record, Fr. Dossier.
 189

tacakt›r. Buna ilaveten, çat›flman›n Taraflar›n›n her biri, Madde

1’de belirtilen bir durumun sonucu olarak enterne edilmifl, göz
alt›na al›nm›fl ya da baflka bir flekilde özgürlü¤ünden mahrum
b›rak›lm›fl kifliler ile ilgili olarak yürütülen tüm t›bbi prosedür-
lerin22 bir kayd›n›23 tutmak için çaba göstermek durumunda-
d›r. Bu kay›tlar her zaman Koruyucu Güç’ün teftifli için haz›r tu-
tulmal›d›r.

Madde 12 - S›hhi birimlerin korunmas›

1. S›hhi birimler her zaman sayg› görmeli ve korunmal› ve sald›r›-
ya hedef olmamal›d›r.
2. F›kra I, afla¤›daki flartlar› yerine getirdikleri ölçüde sivil s›hhi bi-
rimlere de uygulanacakt›r:
a) Çat›flman›n Taraflardan birine ait olmak,
b) Çat›flman›n Taraflardan birinin yetkili makam› taraf›ndan
tan›nm›fl ve yetkilendirilmifl olmak; ya da
c) Bu protokolün Madde 9, f›kra 2 sine ya da 1. Sözleflme’nin
Madde 27 sine uygun olarak yetkilendirilmifl olmak.
3. Çat›flman›n taraflar› sabit s›hhi birimlerinin konumlar›n› birbir-
lerine tebli¤ etmeye davet edilir. Bu tür tebligat›n yoklu¤u, Ta-
raflardan hiç birini, f›kra 1 de belirtilen hükümlere uyma yü-
kümlülü¤ünden muaf tutmaz.
4. Hiçbir koflul alt›nda, s›hhi birimler, askeri hedefleri sald›r›dan
koruyacak kalkan olarak kullan›lmaya çal›fl›lamaz. Mümkün
olan hallerde, çat›flman›n Taraflar›, s›hhi birimlerin, askeri he-
deflere yönelik sald›r›lar›n s›hhi birimlerin güvenli¤ini tehlikeye
atmayaca¤› bir flekilde konuflland›r›lmas›n› sa¤layacaklard›r.

Madde 13 - Sivil s›hhi birimlerin korunmas›n›n sona ermesi

1. Sivil s›hhi birimlerin gerektirdi¤i koruma, bu birimler, insani ifl-
levleri d›fl›nda, düflman›n zarar›na olan eylemler gerçeklefltir-
mek için kullan›lmad›klar› sürece sona ermeyecektir. Ancak söz
konusu koruma sadece, gerekti¤i hallerde makul bir süre tespit
eden bir uyar›n›n sonuçsuz kalmas›n›n ard›ndan sona erebilir.
2. Afla¤›daki eylemler düflmana zarar verici nitelikte say›lmayacak-
t›r:

22 ‹ng. Procedure (prosedür, süreç, muamele) Fr. Acte (ifllem, eylem)

23 ‹ng. Record, Fr. Dossier.
190

a) Birim personelinin kendilerini ya da sorumlu olduklar› ya-

ral› ve hastalar› savunmak için hafif bireysel silahlarla do-
nat›lm›fl olmas›.
b) Birimin bir gözcü, ya da nöbetçiler ya da bir muhaf›z tak›-
m›24 taraf›ndan korunmas›.
c) Birimde yaral› ve hastalardan al›nan ve henüz yetkili yerle-
re teslim edilmemifl küçük silah ve cephanelerin bulunma-
s›.
d) Birimde t›bbi sebeplerden dolay› Silahl› Kuvvetler mensup-
lar›n›n ya da di¤er muhariplerin bulunmas›.

Madde 14 -Sivil s›hhi birimlere el konulmas›na25 getirilen s›n›rlamalar

1. ‹flgal Gücü, iflgal alt›ndaki bölgelerde sivil nüfusun t›bbi ihtiyaç-
lar›n›n karfl›lanmas›n›n sürdürülmesini sa¤lama görevine sa-
hiptir.
2. Dolay›s›yla iflgal Gücü, sivil s›hhi birimlere, bu birimlere ait do-
nan›ma, malzemeye26 ya da personele, bu kaynaklar sivil halka
uygun t›bbi hizmet sa¤lamak için ya da hal-i haz›rda tedavi al-
t›nda olan yaral› ya da hastalar›n devam eden t›bbi bak›mlar›
için gerekli oldu¤u sürece el koyamaz.
3. F›kra 2 de verilen genel kural›n gözetilmeye devam edilmesi flar-
t›yla, ‹flgal Gücü, yukar›da sözü edilen kaynaklara, afla¤›daki
özel koflullara tabi olmak üzere el koyabilir:
a) Kaynaklar, savafl esirlerinin ya da ‹flgal Gücünün silahl›
kuvvetlerinin yaral› ya da hasta mensuplar›na acil ve uygun
t›bbi tedavi sa¤lanmas› için gerekli olmal›d›r;
b) El koyma, bu zorunlulu¤un mevcut oldu¤u süreyi aflmama-
l›d›r;
ve
c) Sivil halk›n ve el koyma eyleminden etkilenen tedavi alt›n-

24 ‹ng. Escort, Fr. Escorte.

25 ‹ng. Requisition, Fr. Réquisition. ‹dare hukuku terminolojisinde tam karfl›l›¤› “istim-
val”dir. Savafl zaman› yap›lan elkoyma ifllemlerine eski hukuk dilinde tekalif-i harbiye
ya da harp teklifi denirdi.
26 ‹ng. Their equipment, their matériel or services of their personel; Fr. Leur équipment,
leur matériel ou leur personel. ‹ngilizce metinde malzeme kelimesi, Frans›zca imla ve
italikle yaz›lm›flt›r. ‹ngilizce metin, personelin hizmetlerine el konulmas›ndan, Frans›z-
ca metin ise personelin flah›slar›na (ifl gördürmek üzere) el konulmas›ndan söz etmek-
tedir.
 191

daki hasta ve yaral›lar›n t›bbi ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmaya

devam etmesini sa¤lamak için acil önlemler27 al›nm›fl olma-
l›d›r.

Madde 15 - Sivil s›hhi ve dini personelin korunmas›

1. Sivil s›hhi personel sayg› görecek ve korunacakt›r.
2. Gereklilik halinde, muharebe etkinlikleri nedeniyle sivil s›hhi
hizmetlerin bozulup da¤›ld›¤› bir alandaki sivil s›hhi personele
mümkün olan her türlü yard›m sa¤lanacakt›r.
3. ‹flgal Gücü iflgal edilen topraklardaki sivil s›hhi personele, in-
sanc›l ifllevlerini en iyi flekilde yerine getirmesini sa¤lamak için
her türlü yard›m› sa¤layacakt›r. ‹flgal Gücü, bu ifllevlerin yerine
getirilmesi s›ras›nda bu personelden, t›bbi nedenler d›fl›nda,
herhangi bir kiflinin tedavisine öncelik vermesini isteyemez. Bu
personel, insanc›l misyonlar› ile ba¤daflmayan görevleri yerine
getirmeye mecbur edilemeyecektir.
4. Çat›flman›n ilgili Taraf›nca gerekli addedilen denetim ve güven-
lik önlemleri sakl› kalmak üzere, sivil s›hhi personel, hizmetleri-
nin zaruri oldu¤u bütün yerlere girifl hakk›na sahip olacakt›r.
5. Sivil dini personel sayg› görecek ve korunacakt›r. Sözleflmelerin
ve iflbu Protokolün s›hhi personelin korunmas› ve teflhisine ilifl-
kin hükümleri dini personele de ayn› flekilde uygulan›r.

Madde 16 - Genel olarak t›bbi misyonun28 korunmas›

1. Söz konusu faaliyetlerin flartlar›na ve bunlardan faydalanan ki-
flilerin kim olduklar›na bak›lmaks›z›n, hiç kimse, t›p deontoloji-
si29 ile ba¤daflan t›bbi nitelikte faaliyetler gerçeklefltirdi¤i için
cezaland›r›lamaz.
2. T›bbi nitelikte faaliyetlerde bulunan kifliler, t›bbi deontoloji30
kurallar›na ya da yaral› ve hastalar›n yarar›na31 oluflturulmufl
di¤er t›p kurallar›na ya da Sözleflmelerin veya iflbu Protokolün
hükümlerine ters düflen eylemler gerçeklefltirmeye ya da ifller
yapmaya ya da bu kural ve hükümlerce yap›lmas› gereken iflle-

27 ‹ng. arrangements, Fr. dispositions

28 ‹ng. Medical duties, Fr. Mission médicale
29 ‹ng. Medical ethics, Fr. Déontologie.
30 ‹ng. Medical ethics, Fr. Déontologie.
31 ‹ng. …designed for the benefit of wounded and sick … Fr. ..qui protègent les blessés
et les malades…” (yaral› ve hastalar› koruyan).
192

ri yapmaktan ya da eylemleri gerçeklefltirmekten kaç›nmaya

zorlanmayacakt›r.
3. T›bbi faaliyetlerde bulunan hiç kimse, has›m Tarafa ya da ken-
di Taraf›na mensup bir kifliye, kendi Taraf›n›n kanunlar›n›n ge-
rekli k›ld›¤› haller d›fl›nda, bak›m› alt›nda bulunan ya da bulun-
mufl olan yaral› ve hastalar ile ilgili bilgi vermeye, söz konusu ki-
flinin kanaatince bu bilgiler ilgili hastalar ya da aileleri için za-
rar do¤urabilirse, zorlanmayacakt›r. Ancak, bulafl›c› hastal›kla-
r›n zorunlu beyan ve tebli¤ini düzenleyen tüzük ve yönetmelik-
lere uyulacakt›r.

Madde 17 - Sivil halk›n ve yard›m kurulufllar›n›n rolü

1. Sivil halk, has›m Tarafa mensup olsalar bile; yaral›lara, hasta-
lara ve deniz kazazedelerine sayg› gösterecek, bu kiflilere karfl›
hiç bir flekilde fliddet eylemleri gerçeklefltirmeyecektir. Sivil halk
ve ulusal K›z›l Haç (K›z›lay, K›z›l Aslan ve Günefl) gibi yard›m ku-
rulufllar›n›n, istila ya da iflgal alt›ndaki bölgelerde bile, yaral›,
hasta ve deniz kazazedelerini toplamas›na ve bak›m alt›na alma-
s›na, bunlar› kendi giriflimleriyle yapacak olsalar dahi, izin veri-
lecektir. Bu tür insani eylemler nedeniyle kimse zarar ya da ko-
vuflturmaya u¤rayamaz, itham edilemez ve cezaland›r›lamaz.
2. Çat›flman›n Taraflar› yaral›, hasta ve deniz kazazedelerinin top-
lanmas› ve bak›m alt›na al›nmas› ve ölülerin aranmas› ve yerle-
rinin rapor edilmesi32 için sivil halka ve birinci f›krada belirtilen
yard›m kurulufllar›na ça¤r›da bulunabilir; bu ça¤r›ya cevap ve-
renlere Taraflarca hem koruma hem de gerekli kolayl›klar33 sa¤-
lanacakt›r. E¤er has›m Taraf bölgenin denetimini kazan›r ya da
bölgeyi geri al›rsa, bu Taraf da gerekli olduklar› sürece ayn› ko-
ruma ve kolayl›klar› sa¤layacakt›r.

Madde 18 - Teflhis etme

1. Her bir Taraf s›hhi ve dini personelin ve s›hhi birimlerin ve nak-
liye araçlar›n›n teflhis edilebilir olmas›n› sa¤lamak için çaba gös-
termelidir.
2. Çat›flman›n Taraflar›n›n her biri ayr›ca, ay›rd edici iflaret ve
ay›rd edici sinyal kullanan s›hhi birimlerin ve nakliye araçlar›-

32 ‹ng. Report. Fr. Rendre compte (bildirmek, aç›klamak)

33 ‹ng. Facilities Fr. Facilités. Kelime, ‹ngilizcede hem kolayl›k, hem de imkân, vas›ta, te-
sis gibi anlamlara gelmektedir. Frans›zcada ise sadece kolayl›¤› ifade etmektedir.
 193

n›n da teflhisini mümkün k›lacak yöntem ve usulleri benimse-

mek ve uygulamak için çaba gösterecektir.
3. ‹flgal edilen bölgelerde ve muharebenin cereyan etti¤i ya da ce-
reyan etmesinin muhtemel oldu¤u bölgelerde sivil s›hhi personel
ve sivil dini personel, genel kural olarak,34 ay›rd edici iflaret ile
ve statülerini belgeleyen bir kimlik kart› ile kendilerini tan›nabi-
lir k›lacaklard›r.35
4. Yetkili makam›n r›zas› ile s›hhi birimler ve nakil araçlar› ay›rd
edici iflaret ile iflaretlenecektir. ‹flbu protokolün Madde 22’sinde
sözü edilen gemi ve tekneler, ‹kinci Sözleflme’nin hükümlerine
uygun olarak iflaretlenecektir.
5. Ay›rd edici iflarete ilaveten, çat›flman›n Taraflar›ndan biri, iflbu
Protokolün I. Ek’inin III. Bölümünde öngörüldü¤ü üzere, s›hhi
birimlerin ve nakliye araçlar›n›n teflhis edilebilmesini sa¤lamak
amac›yla ay›rd edici sinyallerin kullan›m› için izin ve yetki vere-
bilir. ‹stisnai olarak, söz konusu Bölümün kapsam›na giren özel
durumlarda, s›hhi nakliye araçlar›, ay›rd edici iflareti amblemi
sergilemeksizin ay›rd edici sinyal kullanabilir.
6. 1 ilâ 5. f›kralar›nda öngörülen hükümlerin uygulanmas›, iflbu
Protokolün I. Eki’nin I ilâ III.Bölümlerine tâbidir. Ekin III. Bölü-
münde tan›mlanan ve münhas›ran s›hhi birimlerin ve nakil
araçlar›n›n kullan›m›na tahsis edilen sinyaller, söz konusu bö-
lümde belirtilen istisnalar d›fl›nda, ancak bu bölümde tan›mla-
nan s›hhi birimlerin ve nakil araçlar›n›n teflhisini sa¤lamak
amac›yla kullan›labilecektir.
7. ‹flbu maddenin hükümleri, ay›rd edici iflaretin bar›fl zaman›nda
kullan›m›n›n, Birinci Sözleflme’nin 44. maddesinde belirtilenden
daha genifl bir alana teflmil edilmesine izin vermez.
8. Sözleflmelerin ve iflbu protokolün, ay›rd edici iflaretin kullan›m›-
n›n denetimine ve bu kullan›m›n suistimalinin önlenmesi ve ko-
vuflturulmas›na iliflkin hükümleri ay›rd edici sinyallere de uygu-
lan›r.

Madde 19 -Tarafs›z devletler ve çat›flmaya taraf olmayan di¤er devletler

Tarafs›z Devletler ve çat›flmaya taraf olmayan di¤er Devletler, bu
Protokolün ilgili hükümlerini, kendi ülkelerinde kabul ya da en-
terne edilmifl olan ve iflbu K›s›m taraf›ndan korunan kiflilere ve
34 “Genel kural olarak” ifadesi ‹ngilizce metinde yoktur.
35 ‹ng.: “tan›nabilir olmal›d›rlar”.
194

toplayabildikleri, bu çat›flman›n Taraflar›na ait ölülere uygula-

yacaklard›r.

Madde 20 - Misilleme36 Yasa¤›

‹flbu K›s›m taraf›ndan korunan kifli ve mallara37 karfl› misille-
mede bulunmak yasaklanm›flt›r.

BÖLÜM II
SIHH‹ NAKL‹YAT

Madde 21 - S›hhi nakliye araçlar›38

T›bbi araçlar, Sözleflmelerin ve iflbu Protokolün seyyar t›bbi bi-
rimler için öngördü¤ü flekilde korunacak ve sayg› görecektir.

Madde 22 - Hastane gemileri ve sahil kurtarma tekneleri

1. Söz konusu gemiler, sandallar ve tekneler, ‹kinci Sözleflme’nin
13. maddesinde belirtilen kategorilerden hiçbirine girmeyen ya-
ral›, hasta ve deniz kazazedelerini nakletseler bile, Sözleflmele-
rin:
a) ‹kinci Sözleflmenin 22, 24, 25 ve 27. maddelerinde belirtilen
gemilere,
b) Bunlara ait cankurtaran sandallar› ve küçük kay›klara,39
c) Bunlar›n personel ve mürettebat›na, ve
d) bu tafl›tlarda bulunan yaral›, hasta ve deniz kazazedelerine,
iliflkin hükümleri uygulanacakt›r. Ancak bu siviller mensubu
bulunmad›klar› bir tarafa teslim edilemeyecekleri gibi denizde
tutuklanmalar›40 da söz konusu olmayacakt›r. E¤er bu kifliler,
çat›flman›n, kendi mensup olduklar› Taraf› d›fl›nda bir taraf›n›n

36 ‹ng. Reprisals, Fr. Représailles. Asl›nda, uluslararas› hukuk dilinde tam karfl›l›¤› “za-
rarla karfl›l›k” olmakla beraber uygulamada misilleme terimi daha yayg›n kullan›l-
maktad›r.
37 ‹ng. Objects (nesneler) Fr. Biens (mallar).
38 ‹ng. Vehicules, Fr. Véhicules.
39 ‹ng. their lifeboats and small craft. Fr. leurs canots de sauvetage et leurs embarcati-
ons.
40 ‹ng. subject to…capture Fr. Capturés. Kasdedilen, ceza hukuku anlam›nda tutuklama
olmay›p, fiilen ele geçirmek, tutsak almakt›r.
 195

elinde41 iseler, Dördüncü Sözleflme ve iflbu Protokolün koruma-

s›ndan yararlan›rlar.
2. ‹kinci Sözleflme’nin 25. maddesinde tan›mlanan gemilere Söz-
leflmelerin sa¤lad›¤› koruma, her iki durum bak›m›ndan da söz
konusu maddede belirtilen flartlar› yerine gelmesi kayd›yla;
a) Tarafs›z bir Devlet ya da çat›flmaya taraf olmayan baflka bir
Devlet ya da
b) ‹nsani nitelikte tarafs›z bir uluslararas› örgüt taraf›ndan,
insani amaçlarla taraflar›ndan birinin kullan›m›na tahsis edilen
hastane gemilerini kapsar.
3. ‹kinci Sözleflme’nin 27. maddesinde tan›mlanan küçük tekne-
ler,42 bu Madde taraf›ndan öngörülen tebli¤in yap›lmamas› du-
rumunda bile korunacakt›r. Bununla beraber, çat›flman›n Ta-
raflar› bu teknelere iliflkin olup da bunlar›n teflhisini ve daha
kolay tan›nmas›n› sa¤layacak her türlü unsur43 hakk›nda bir-
birlerini bilgilendirmeye davet edilir.

Madde 23 - Di¤er s›hhi gemiler ve tekneler

1. ‹flbu Protokolün 22. maddesinde ve ‹kinci Sözleflmenin 38. mad-
desinde belirtilenlerden baflka s›hhi gemiler ve tekneler, denizde
olsun, di¤er sularda olsun, aynen Sözleflmelerin ve iflbu Proto-
kolün seyyar s›hhi birimler için öngördü¤ü flekilde sayg› görecek
ve korunacakt›r. Bu koruma, bunlar›n s›hhi gemi ya da tekne
olarak teflhis edilebilmeleri ve tan›nabilmeleri durumunda an-
cak etkili olabilece¤i için, bu tür deniz araçlar› ay›rd edici iflaret
ile iflaretlenmeli, mümkün oldu¤unca ‹kinci Sözleflmenin 43.
maddesinin 2. f›kras› hükümlerine uymal›d›r.
2. 1. f›krada belirtilen gemiler ve tekneler savafl hukukuna44 tabi
kalacaklard›r. Yüzeyde seyreden ve söz konusu emri uygulatma
imkan ve yetkisine sahip olan herhangi bir savafl gemisi, bunla-
ra durmalar›n›, uzaklaflmalar›n› ya da belli bir rotay› takip et-
melerini emredebilir ve söz konusu gemi ve tekneler, bu tür
emirlere itaat edeceklerdir. Bu gemi ve tekneler, üzerlerinde bu-
lunan yaral›, hasta ya da deniz kazazedeleri taraf›ndan ihtiyaç
duyulduklar› sürece, s›hhi misyonlar›ndan baflka bir flekilde
sapt›r›lamazlar.
41 ‹ng. in the power of. Fr. au pouvoir de..
42 ‹ng. Small craft Fr. Embarcations
43 ‹ng. any details (her türlü ayr›nt›) Fr. tout élément (her türlü unsur)
44 ‹ng. laws of war. Fr. droit de la guerre.
196

3. 1. f›krada de belirtilen koruma ancak ‹kinci Sözleflmenin 34. ve

35. maddelerinde belirtilen flartlar alt›nda sona erer. 2. f›kraya
ye uygun olarak verilen bir emre itaati aç›kça reddetmek, ‹kinci
Sözleflmenin 34. maddesi uyar›nca düflmana zararl› bir eylem
oluflturur.
4. Bir çat›flma Taraf›, yola ç›k›fl›ndan mümkün oldu¤u kadar önce,
s›hhi gemi ya da teknenin ad›n›, özelliklerini,45 tahmini yola ç›-
k›fl zaman›n›, rotas›n› ve tahmini h›z›n›, özellikle 2000 gros ton-
dan büyük deniz araçlar› söz konusu ise, herhangi bir has›m
Tarafa tebli¤ edebilir ve bu gemi ya da teknelerin teflhisini ve ta-
n›nmas›n› kolaylaflt›racak di¤er bütün bilgileri iletebilir. Has›m
Taraf bu bilgileri tebellü¤ etti¤ini bildirecektir.
5. ‹kinci Sözleflme’nin 37. maddesinin hükümleri, bu tür gemi ve
teknelerde bulunan s›hhi ve dini personele uygulan›r.
6. ‹kinci Sözleflme’nin ilgili46 hükümleri, ‹kinci Sözleflmenin 13.
maddesinde ve iflbu Protokolün 44. Maddesinde belirtilen kate-
gorilere giren ve bu tür s›hhi gemi ve teknelerde bulunan yara-
l›, hasta ve deniz kazazedelerine uygulan›r. ‹kinci Sözleflme’nin
13. maddesinde belirtilen kategorilerden hiç birine girmeyen ya-
ral›, hasta ve deniz kazazedesi siviller, denizde, mensubu olma-
d›klar› bir tarafa teslim edilemezler ya da bulunduklar› bu tür
gemi ya da tekneleri terke zorlanamazlar; bununla beraber, e¤er
bu kifliler mensubu olmad›klar› bir çat›flma Taraf›n›n eline dü-
flecek olurlarsa, bunlara Dördüncü Sözleflme ve iflbu Protokol
uygulan›r.

Madde 24 - S›hhi hava tafl›tlar›n›n korunmas›

S›hhi hava tafl›tlar›, iflbu K›s›m hükümleri uyar›nca sayg› göre-
cek ve korunacaklard›r.

Madde 25 - Has›m bir taraf›n hâkimiyeti alt›nda olmayan

bölgelerdeki s›hhi hava tafl›tlar›
Dost güçlerin bilfiil hakimiyeti alt›nda bulunan kara alanlar›n-
da ya da has›m bir taraf›n bilfiil hakimiyeti alt›nda bulunmayan
deniz alanlar›nda ve bunlar›n hava sahalar›nda, çat›flman›n Ta-
raflar›ndan birine ait olan s›hhi hava tafl›tlar›n›n sayg› görmesi
ve korunmas›, has›m bir Taraf ile herhangi bir anlaflma yap›lma-
s›na ba¤l› de¤ildir. Bununla beraber, bu alanlarda s›hhi hava ta-

45 ‹ng. description (tasvir, tan›m, tarif) Fr. caractéristiques (özellikler)

46 Fr. pertinentes (ilgili, iliflkin) kelimesi ‹ngilizce metinde yoktur.
 197

fl›tlar›n› kullanan bir çat›flma Taraf›, özellikle bu hava tafl›tlar›-

n›n kendilerini karfl› Taraf›n karadan havaya atefllenen silah
sistemlerinin menzili içine sokan uçufllar yapmas› durumunda,
güvenliklerini takviye etmek amac›yla, 29. maddede öngörüldü-
¤ü üzere has›m Tarafa tebli¤lerde bulunabilir47.

Madde 26 - Temas bölgelerindeki ya da benzeri bölgelerdeki

s›hhi hava tafl›tlar›
1. Dost güçlerin bilfiil hakimiyeti alt›nda bulunan temas bölgesi
alanlar›nda ve hiçbir gücün aç›k bir biçimde hakimiyeti alt›nda
bulunmayan bölgelerde ve bunlar›n hava sahalar›nda s›hhi ha-
va tafl›tlar›n›n korunmas› ancak, 29. maddede öngörüldü¤ü
üzere çat›flan taraflar›n›n yetkili askeri otoriteleri aras›nda önce-
den bir anlaflma akdedilmifl olmas› durumunda tam olarak et-
kili olabilir. Böyle bir anlaflman›n yoklu¤u halinde ise s›hhi ha-
va tafl›tlar› muhtemel riskleri göze alarak ifl görebilirler; bunun-
la beraber, s›hhi hava tafl›tlar›na, bu s›fatla tan›nd›ktan sonra,
sayg› gösterilmesi gerekmektedir.
2. “Temas bölgesi” ifadesi, karfl›t güçlerin ileri unsurlar›n›n birbir-
leriyle temas içinde olduklar›, özellikle karadan do¤rudan ate-
fle48 maruz kald›klar› herhangi bir kara alan› anlam›na gelmek-
tedir.

Madde 27 - Has›m Bir Taraf›n Denetimi Alt›ndaki Alanlardaki

S›hhi Hava Tafl›tlar›
1. Bir çat›flma Taraf›na ait s›hhi hava tafl›tlar›, karfl› Taraf›n bilfiil
hakimiyeti alt›nda bulunan kara ya da deniz alanlar›n›n üzerin-
de uçarken, bu tür uçufllar için has›m Taraf›n yetkili makam›n
önceden r›zas›n›49 alm›fl olmak flart›yla, korunmaya devam ede-
cektir,.
2. 1. f›krada öngörülen r›zan›n yoklu¤u halinde, ya da seyir hatas›
veya uçufl güvenli¤ini etkileyen bir acil durum sonucu söz konu-
su r›za bildiriminin hükümlerini ihlal ederek, has›m Taraf›n bil-
fiil hâkimiyeti alt›ndaki bir alan›n üzerinde uçan bir s›hhi hava
tafl›t›, teflhis edilmesini sa¤lamak ve has›m Taraf› durumdan ha-
berdar etmek için her türlü çabay› gösterecektir. Bu s›hhi tafl›t
has›m Tarafça tan›n›r tan›nmaz, söz konusu Taraf, tafl›ta karfl›

47 ‹ng. 29. maddede öngörüldü¤ü gibi tebli¤de bulunabilir Fr. 29. maddede öngörülen
tebli¤lerde bulunabilir.
48 ‹ng. Fire (atefl) Fr. tirs (at›fllar).
49 ‹ng. Agreement. Fr. Accord.
198

bir sald›r› bafllatmadan önce 30. maddenin 1. f›kras›nda belirti-

len karaya ya da denize inifl yapma emrini vermek ya da kendi
menfaatlerini korumak üzere baflka tedbirler almak için ve her
iki halde de, söz konusu hava tafl›t›na sald›r› bafllatmadan ön-
ce, emirlere itaat etme zaman› b›rakmak için bütün makul ça-
balar› gösterecektir.

Madde 28 - S›hhi hava tafl›tlar›n›n kullan›m›na50 getirilen

k›s›tlamalar
1. Çat›flman›n Taraflar›n›n, has›m bir Taraf üzerinde askeri avan-
taj sa¤lamaya çal›flmak için kendilerine ait s›hhi hava tafl›tlar›-
n› kullanmas› yasakt›r. S›hhi hava tafl›tlar›n›n varl›¤›, askeri he-
defleri sald›r›dan muaf tutma amac› güden bir giriflimde kulla-
n›lmayacakt›r.
2. S›hhi hava tafl›tlar›, askeri istihbarat verilerinin51 toplanmas› ve
iletilmesi için kullan›lmayacakt›r ve bu amaçlara yönelik her-
hangi bir donan›m52 nakletmeyecektir. Hava tafl›tlar›n›n, 8.
maddenin (f) alt-f›kras›nda verilen tan›m kapsam›na girmeyen
kifli ya da kargolar› nakletmeleri yasakt›r. Bu tafl›tlarda iflgalci-
lere ait flahsi eflyan›n ya da münhas›ran seyrüsefer, iletiflim ya
da teflhisi kolaylaflt›rmaya yönelik53 malzemenin tafl›nmas› ya-
sak say›lmaz.
3. S›hhi hava tafl›tlar›, içerilerinde bulunan yaral›, hasta ve deniz
kazazedelerinden al›nan ve henüz yetkili birime teslim edilme-
mifl olan küçük çapl› silah54 ve cephane d›fl›nda ve bu tafl›tlar-
da bulunan S›hhi personelin kendini ve bak›m›ndan sorumlu ol-
du¤u yaral›, hasta ve kazazedeleri savunmas›n› sa¤lamak için
gerekli olan hafif bireysel silahlar d›fl›nda herhangi bir silah ta-
fl›mayacakt›r.
4. S›hhi hava tafl›tlar›, 26. ve 27. maddelerde belirtilen uçufllar›
gerçeklefltirirken, has›m Taraf ile önceden yap›lm›fl bir anlaflma
ile aksi kararlaflt›r›lmad›kça, yaral›, hasta ve deniz kazazedeleri-
ni aramak için kullan›lmayacakt›r.

50 ‹ng. Operations Fr. Emploi. ‹ngilizce (ço¤ul) kelime daha teknik, Frans›zca (tekil) keli-
me ise daha genel bir anlam tafl›maktad›r.
51 ‹ng. intelligence data (istihbarat verileri) Fr. renseignement de caractère militaire (as-
keri nitelikte istihbarat)
52 ‹ng. Equipment Fr. Matériel. Frans›zca kelime sadece malzemeyi ifade ederken ‹ngiliz-
ce kelime daha genifl anlamda donan›m ve levaz›m› da kapsamaktad›r.
53 ‹ng. Equipment Fr. Matériel.
54 ‹ng. Small arms, Fr. Les armes portatives
 199

Madde 29 - S›hhi hava tafl›tlar›na iliflkin tebligat ve anlaflmalar

1. 25. uyar›nca yap›lacak tebligat ya da 26., 27., 28., (4. f›kra) ya
da 31. maddeler uyar›nca önceden yap›lacak anlaflmalar için yö-
neltilecek talepler, öngörülen/teklif edilen55 s›hhi hava tafl›t› sa-
y›s›n›, bunlar›n uçufl planlar›n› ve teflhis edilme araçlar›n› be-
lirtmelidir; bunlar, her bir uçuflun 28. Madde hükümlerine uy-
gun olarak gerçeklefltirilece¤ini ifade eder biçimde yorumlana-
cakt›r.56
2. 25. Madde uyar›nca bir tebli¤ alan Taraf, derhal tebellü¤ bildiri-
minde bulunacakt›r.
3. 26., 27., 28., (4. f›kra) ya da 31. maddeler uyar›nca önceden bir
anlaflma yap›lmas› talebi kendisine ulaflan bir Taraf, talepte bu-
lunan Tarafa
a) Talebin kabul edildi¤ini;
b) Talebin reddedildi¤i; ya da
c) Taleple ilgili makul alternatif teklifleri57 mümkün olan en
h›zl› flekilde tebli¤ edecektir. Bu Taraf, söz konusu dönem-
de, bu alanda baflka uçufllar›n yasaklanmas›n› ya da s›n›r-
land›r›lmas›n› da teklif edebilir. E¤er talepte bulunan Taraf
karfl›-teklifleri kabul ederse, kabulünü di¤er Tarafa tebli¤
edecektir.
4. Taraflar tebligatlar›n ve h›zla yap›lmas›n› ve anlaflmalar›n h›zla
akdedilmesini sa¤lamak için gerekli önlemleri alacakt›r.
5. Taraflar ayn› zamanda, bu tebligat ve anlaflmalar›n özüne iliflkin
bilgilerin ilgili askeri birimlere h›zla da¤›t›lmas› için gerekli ted-
birleri alacaklard›r ve bu birimlere söz konusu s›hhi hava tafl›t-
lar› taraf›ndan kullan›lacak olan teflhis araçlar› ile ilgili talimat
vereceklerdir.

Madde 30 - S›hhi hava tafl›tlar›n›n yere inmesi ve teftifli

1. Karfl› Taraf›n bilfiil hakimiyeti alt›ndaki alanlar üzerinde, ya da
hiçbir gücün aç›k bir flekilde hakimiyet alt›nda bulunmayan
alanlar üzerinde uçan s›hhi hava tafl›tlar›na, afla¤›daki f›kralar-
da öngörülen teftifle izin vermeleri için, hangisi uygun ise,58 ka-

55 ‹ng. proposed (teklif edilen) Fr. prévu (öngörülen)

56 ‹ng. shall be understood (anlafl›lacakt›r) Fr. seront interprétées (yorumlanacakt›r).
57 ‹ng. “Reasonable alternative proposals” (makul alternatif teklifler) Fr. “une propositi-
on raisonnable” (makul bir teklif)
58 ‹ng. “As appropriate” (hangisi uygun ise) Fr. “selon le cas” (duruma göre)
200

raya ya da denize inme emri verilebilir. S›hhi hava tafl›tlar› bu

emirlere uymak zorundad›r.
2. E¤er bir s›hhi hava tafl›t›, ald›¤› emir üzerine ya da baflka neden-
lerden dolay› karaya ya da denize inerse, sadece 3. ve 4. f›kra-
larda belirtilen hususlar›n tespiti için teftifle tabi tutulabilir. Bu
tür teftifller gecikmeksizin bafllat›lmal› ve h›zl› bir flekilde ta-
mamlanmal›d›r. Teftifli yapan Taraf, bu ifllem teftifl için zorunlu
olmad›kça, yaral› ve hastalar›n uçaktan indirilmesini talep et-
meyecektir. Söz konusu Taraf, her halükarda, yaral› ve hastala-
r›n durumunun teftifl ya da uçaktan indirme iflleminden olum-
suz etkilenmemesine özen gösterecektir.59
3. E¤er teftifl sonucunda uça¤›n:
a) 8. maddenin (j) bendi anlam›nda bir s›hhi hava tafl›t› oldu-
¤u,
b) 28. Maddede belirtilen flartlar› ihlal etmedi¤i ve
c) önceden yap›lm›fl bir anlaflman›n gerekli oldu¤u yerlerde,
bu anlaflma olmaks›z›n ya da bu anlaflmay› ihlal ederek uç-
mad›¤›,
ortaya ç›karsa uça¤›n, has›m Tarafa ya da tarafs›z bir devlete ya
da çat›flmaya taraf olmayan baflka bir Devlete mensup olan için-
dekilerle beraber, gecikme olmaks›z›n uçufla devam etmesine
izin verilecektir.
4. E¤er teftifl sonucunda uça¤›n:
a) 8. maddenin (j) bendi anlam›nda bir s›hhi hava tafl›t› olma-
d›¤›,
b) Madde 28 de belirtilen flartlar› ihlal etti¤i ve
c) Önceden yap›lm›fl bir anlaflman›n gerekli oldu¤u yerlerde,
bu anlaflma olmaks›z›n ya da bu anlaflmay› ihlal ederek uç-
tu¤u,
ortaya ç›karsa, uça¤a el konabilir. ‹çindekilerin hepsi, Sözleflme-
lerin ve iflbu Protokolün ilgili hükümlerine uygun muamele gö-
receklerdir. El konulan hava tafl›t›n›n sürekli t›bbî hava tafl›t›
olarak tahsis edilmifl olmas› halinde, bundan böyle sadece s›h-
hi hava tafl›t› olarak kullan›labilir.

59 ‹ng. “That Party shall in any event ensure…” “…etkilenmemesini sa¤layacakt›r”

 201

Madde 31 - Tarafs›z devletler ya da çat›flmaya taraf olmayan

di¤er devletler
1. Önceden akdedilmifl bir anlaflmayla öngörülen durumlar d›fl›n-
da, s›hhi hava tafl›tlar› tarafs›z bir Devletin ya da çat›flmaya Ta-
raf olmayan baflka bir Devletin ülkesi üzerinde uçamaz ve top-
raklar›na inemez. Ancak, böyle bir anlaflman›n mevcudiyeti ha-
linde, bu uçaklar uçufllar› süresince ve ayr›ca s›n›rlar içinden
yap›lan k›sa süreli inifller60 s›ras›nda sayg› göreceklerdir. Bu-
nunla beraber, bu hava tafl›tlar›, durumuna göre karaya ya da
suya inmeleri için yap›lan ça¤r›lara uyacakt›r.
2. Bir anlaflma olmaks›z›n ya da mevcut bir anlaflman›n hükümle-
rinin ihlali halinde, bir s›hhi hava tafl›t›, seyir hatalar› ya da
uçufl güvenli¤ini etkileyen bir acil durum nedeniyle, tarafs›z bir
Devletin ya da çat›flmaya taraf olmayan baflka bir Devletin ülke-
si üzerinde uçtu¤u takdirde, uçuflunu tebli¤ etmek ve kendini
teflhis ettirmek için her türlü çabay› gösterecektir. Söz konusu
Devlet bu s›hhi hava tafl›t›n› bu s›fatla tan›r tan›maz, 30. mad-
denin 1. f›kras›nda belirtilen karaya ya da suya inifl yapmas›
emrini vermek için ya da kendi menfaatlerini korumak ve her iki
halde de, hava tafl›t›na karfl› bir sald›r› bafllatmadan önce emir-
lere uyma zaman› vermek için her türlü makul çabay› göstere-
cektir.
3. E¤er bir s›hhi hava tafl›t›, bir anlaflma uyar›nca ya da 2. f›krada
belirtilen flartlar çerçevesinde, verilen bir emirden ya da baflka
gerekçelerden dolay› tarafs›z bir Devletin ya da çat›flmaya Taraf
olmayan baflka bir Devletin ülkesinde karaya ya da suya inifl ya-
parsa, s›hhi bir hava tafl›t› olup olmad›¤›n›n saptanmas› ama-
c›yla teftifle tabi tutulacakt›r.61 Teftifl, gecikme olmaks›z›n bafl-
lat›lacak ve h›zl› bir flekilde tamamlanacakt›r. Teftifli yapan Ta-
raf, bu ifllem teftifl için zorunlu olmad›kça, yaral› ve hastalar›n
uçaktan indirilmesini talep etmeyecektir. Teftifli yapan Taraf,
her halükarda, yaral› ve hastalar›n durumunun teftifl ya da
uçaktan indirme iflleminden olumsuz etkilenmemesine özen
gösterecektir. E¤er teftifl sonucunda tafl›t›n gerçekten bir s›hhi
hava tafl›t› oldu¤u ortaya ç›karsa, uça¤›n, silahl› çat›flmalarda
uygulanan uluslararas› hukuk kurallar› uyar›nca göz alt›na
al›nmas› gereken kifliler d›fl›nda kalan içindeki kiflilerle beraber
uçufla devam etmelerine izin verilecektir ve bunun için gerekli

60 Fr. “escale éventuelles” “muhtemel inifller.”

61 Fr. Tutulabilir
202

kolayl›klar sa¤lanacakt›r. E¤er teftifl sonucunda tafl›t›n bir s›hhi

hava tafl›t› olmad›¤› ortaya ç›karsa, tafl›ta el konulacakt›r ve
içindekiler 4. f›kra uyar›nca muamele göreceklerdir.
4. Geçici indirmeler d›fl›nda, tarafs›z bir Devletin ya da çat›flmaya
Taraf olmayan baflka bir Devletin ülkesi üzerindeki yerel ma-
kamlar›n r›zas› ile bir s›hhi hava tafl›t›ndan indirilen yaral›, has-
ta ve deniz kazazedeleri, bu Devletle çat›flman›n Taraflar› ara-
s›nda baflka yönde bir karar al›nmad›kça, silahl› çat›flmalarda
uygulanan uluslararas› hukuk kurallar›n›n gerektirdi¤i haller-
de, Devlet taraf›ndan, yeniden muhasamata kat›lamayacaklar›
bir flekilde göz alt›nda tutulacaklard›r. Hastanedeki tedavilerinin
ve enterne edilmelerinin masraflar› bu kiflilerin mensubu olduk-
lar› Devletçe üstlenilecektir.
5. Tarafs›z Devletler ya da çat›flmaya Taraf olmayan baflka Devlet-
ler, s›hhi hava tafl›tlar›n›n ülkeleri üzerinden uçufluna ya da ilifl-
kin muhtemel flartlar› ve s›n›rlamalar›, çat›flman›n bütün taraf-
lar›na eflit flekilde uygulayacaklard›r.

BÖLÜM III
KAYIP VE ÖLÜ K‹fi‹LER

Madde 32 - Genel ilke

‹flbu Bölümün uygulanmas›nda, yüksek âkit Taraflar›n, çat›fl-
man›n Taraflar›n›n ve Sözleflmeler ile iflbu Protokolde belirtilen
uluslararas› insani örgütlerin faaliyetlerini, öncelikli olarak, ai-
lelerin yak›nlar›n›n ak›betini bilme hakk› yönlendirir.

Madde 33 - Kay›p kifliler

1. Koflullar elverdi¤i anda ve en geç etkin muhasamat›n sona er-
mesinden itibaren, çat›flman›n her bir Taraf›, kayboldu¤u has›m
bir Tarafça rapor edilen62 bildirilen kiflileri arayacakt›r. Söz ko-
nusu has›m Taraf, bu aramalar› kolaylaflt›rmak için söz konusu
kiflilere iliflkin tüm faydal›63 bilgileri iletecektir.
2. Yukar›daki f›kra uyar›nca bilgilerin toplanmas›n› kolaylaflt›rmak
için, çat›flman›n her bir taraf›, Sözleflmeler ve iflbu Protokol uya-

62 ‹ng. reported Fr. signalée

63 ‹ng. ‹lgili, anlaml›
 203

r›nca daha elveriflli bir muameleden yararlanamayan kiflilerle il-

gili olarak:
a) Muhasamat ya da iflgal nedeniyle iki haftadan fazla bir sü-
re boyunca gözalt›nda tutulan, hapsedilen ya da tutsak ka-
lan veya gözalt› döneminde ölen kiflilerle ilgili olarak Dör-
düncü Sözleflme’nin 138. Maddesinde belirtilen bilgileri
kaydedecek;
b) bu kifliler muhasamat ya da iflgalin sonucunda baflka koflul-
lar alt›nda ölmüfllerse, bunlar›n hakk›nda bilgi toplanmas›n›
ve kaydedilmesini imkânlar ölçüsünde kolaylaflt›racak ve ge-
rekirse gerçeklefltirecektir.
3. 1. F›kra uyar›nca kay›p oldu¤u rapor edilen kiflilerle ilgili bilgi-
ler ve bu bilgilere yönelik talepler ya do¤rudan ya da Koruyucu
Güç’ün veya Uluslararas› K›z›l Haç Komitesine ba¤l› Merkezi Ta-
kip Bürosu64 ya da ulusal K›z›l Haç (K›z›lay, K›z›l Aslan ve Gü-
nefl) derneklerinin arac›l›¤› ile iletilecektir. Bilgilerin Uluslarara-
s› K›z›l Haç Komitesi ve ona ba¤l› Merkezi Takip Bürosu arac›l›-
¤› ile iletilmedi¤i hallerde, çat›flman›n her bir Taraf› söz konusu
bilgilerin Merkezi Takip Bürosuna da ulaflt›r›lmas›n› sa¤lamal›-
d›r.
4. Çat›flman›n Taraflar›, muharebe alanlar›nda ölülerin ekiplerce
aranmas›, teflhis edilmesi ve kald›r›lmas›n› sa¤layacak hüküm-
ler üzerinde uzlaflmaya gayret edeceklerdir; bu hükümler, gere-
kirse, söz konusu ekiplerin has›m taraf›n denetimi alt›ndaki böl-
gelerde görev yapt›klar› s›rada has›m taraf›n personelinin kendi-
lerine efllik etmelerini öngörebilir. Bu ekiplerin personeli mün-
has›ran bu görevleri yerine getirirken sayg› görecek ve koruna-
cakt›r.

Madde 34 - Ölen kiflilerin kal›nt›lar›

1. Söz konusu kal›nt›lar ya da mezar(l›k)lar›n65, Sözleflmeler ve ifl-
bu Protokol uyar›nca daha elveriflli bir muameleye tabi olmad›k-
lar› durumlarda, iflgale ya da iflgal ve muhasamat›n sonucu ola-
rak gözalt›na al›nmaya ba¤l› sebeplerden dolay› ölmüfl olan kifli-
ler ile muhasamat sonucu öldükleri ülkenin vatandafl› olmayan
kiflilerin kal›nt›lar›na sayg› gösterilecek ve bütün bu kiflilerin
mezar(l›k) alanlar›, Dördüncü Sözleflme’nin 130. maddesinde
öngörüldü¤ü üzere sayg› ve bak›m görecek ve iflaretlenecektir.

64 ‹ng. Central Tracing Agency, Fr. Agence centrale de recherche

65 ‹ng. Gravesites Fr. sépultures
204

2. Koflullar ve has›m Taraflar aras›ndaki iliflkiler izin verir vermez,

mezarlar›n ve duruma göre, muhasamat sebebiyle ölen kiflilerin
kal›nt›lar›n›n bulundu¤u yerlerin s›n›rlar› içerisinde yer ald›¤›
Yüksek Akit Taraflar:
a) Ölenlerin yak›nlar› ve resmi mezarl›k kay›t hizmetlerinden
gelen temsilcilerin mezarl›¤a giriflini kolaylaflt›rmak ve bu
tür girifllere iliflkin pratik düzenlemeler koymak;
b) Bu tür mezar(l›k)lar›n sürekli koruma ve bak›m›n› sa¤la-
mak;
c) Ölenlerin kal›nt›lar›n›n ve kiflisel eflyalar›n›n anavatanlar›n-
ca ya da yak›n akrabalar›nca66 talebi üzerine, bu ülke kar-
fl› ç›kmad›¤› sürece, kiflinin anavatan›na iadesini kolaylafl-
t›rmak.
amac›yla anlaflmalar yapacaklard›r
3. 2. f›kran›n (b) ya da (c) bentlerinde öngörülen anlaflmalar›n ya-
p›lmamas› ve ölü kiflilerin anavatanlar›n›n bu mezar alanlar›n›n
bak›m›n› masraflar›yla beraber üstlenmeye istekli olmamas› ha-
linde, mezar alanlar› ülkesinde bulunan Yüksek Akit Taraf, ölü-
lerin kal›nt›lar›n›n ana vatana iadesini kolaylaflt›rmay› teklif
edebilir. Böyle bir teklif, yap›ld›¤› tarihten befl y›l sonra hala ka-
bul edilmemiflse, ilgili yüksek âkit taraf, ölülerin ana vatan›na
gerekli uyar› ve tebligatta bulunduktan sonra, kendi mevzuat›-
n›n mezarl›klar ve mezarlar için öngördü¤ü hükümleri uygula-
yabilir.
4. ‹flbu Maddede sözü edilen mezar alanlar› ülkesi içinde yer alan
yüksek âkit taraf, sadece afla¤›daki hallerde kal›nt›lar› mezar-
dan ç›karmaya izinlidir:
a) 2. (c) ve 3. f›kralarda tan›mlanan flartlar alt›nda, veya
b) Mezardan ç›kartma iflleminin, s›hhi ve soruflturma amaçl›
zorunluluk halleri dahil olmak üzere, kamusal gerekçelerle
zorunlu hale gelmesi durumunda; ki bu tür durumlarda
yüksek âkit taraf her halükarda ölü kiflilerin kal›nt›lar›na
sayg› ile muamele edecek ve yeni defin için öngörülen yer
hakk›nda ayr›nt›lar vererek, mezardan ç›kartmak niyeti
hakk›nda anavatan› haberdar edecektir.

66 Fr. aile taraf›ndan

 205

KISIM III
SAVAfi ARAÇLARI VE YÖNTEMLER‹, SAVAfiANLAR VE SAVAfi
ES‹RLER‹

BÖLÜM I
SAVAfi ARAÇLARI VE YÖNTEMLER‹

Madde 35 - Temel kurallar

1. Herhangi bir silahl› çat›flmada, çat›flman›n Taraflar›n›n savafl
yöntemleri veya savafl araçlar› seçme hakk› s›n›rs›z de¤ildir.
2. Gere¤inden a¤›r yaralanmaya veya gereksiz ac› çekilmesine67
yol açar nitelikte silah, mermi, malzeme ile savafl yöntemlerinin
kullan›lmas› yasakt›r.
3. Do¤al çevreye, genifl alanda etkili, kal›c› ve ciddi hasar vermesi
amaçlanan, ya da verece¤i tahmin edilen savafl yöntemlerini ve
araçlar›n› kullanmak yasakt›r.

Madde 36 - Yeni silahlar

Bir Yüksek Akit Taraf, yeni bir silah›n, savafl arac›n›n ya da yön-
teminin üzerinde çal›flmalar yapmas›, gelifltirmesi, elde etmesi
ya da benimsemesi durumunda bunun kullan›m›n›n iflbu Proto-
kol ya da ilgili Yüksek Akit Taraf› ba¤layan herhangi bir ulusla-
raras› hukuk kural›yla her koflulda ya da baz› hallerde yasakl›
olup olmad›¤›n› belirlemek yükümlülü¤ü alt›ndad›r.

Madde 37 - Hainli¤in yasaklanmas›

1. Hainlik yoluyla bir düflman› öldürmek, yaralamak ya da esir al-
mak yasakt›r. Düflman›n güvenini, daha sonra bu güvene68 iha-
net etmeyi planlayarak kazanmay› amaçlayan ve silahl› çat›flma-
larda uygulanan uluslararas› hukuk kurallar› çerçevesinde düfl-
man›n kendisini bu kurallarca korundu¤una ya da bu kuralla-
ra uymak zorunda oldu¤una inanmas›n› sa¤layan hareketler
hainli¤i teflkil edecektir. Afla¤›daki hareketler hainli¤e örnek ola-
rak verilmifltir:

67 Frans›zca metinde sadece gereksiz ac› ifadesi geçmektedir. ‹ng. of a nature to cause
superfluous injury or unnecessary suffering; Fr. De nature à causer des maux superf-
lus.
68 Frans›zca metinde iyi niyet (bonne foi) olarak geçmektedir.
206

a) Bir ateflkes ya da teslim bayra¤› alt›nda müzakere yap›yor-

mufl gibi görünmek.
b) Yaralardan ya da hastal›ktan dolay› takatsiz ve çaresizmifl
gibi görünmek.
c) Sivil, muharip olmayan statüdeymifl gibi davranmak ve
d) Birleflmifl Milletlerin ya da çat›flmaya Taraf olmayan tarafs›z
ya da baflka bir devletin iflaretlerini, amblemlerini ya da üni-
formalar›n› kullanarak kendini koruma alt›ndaki bir statü-
ye sahipmifl gibi göstermek.
2. Savafl hileleri69 yasaklanmam›flt›r. Savafl hileleri, bir düflman›
yanl›fl yöne sevk etmeyi amaçlayan ya da ihtiyats›zca hareket et-
meye teflvik eden, ancak silahl› çat›flmalar için geçerli olan hiç
bir uluslararas› hukuk kural›n› çi¤nemeyen ve bu hukuk kural-
lar› çerçevesindeki koruma ile ilgili olarak düflman›n güvenini
kazanmay› amaçlamad›¤› için hainlik teflkil etmeyen hareketler-
dir. Savafl hilelerine örnek olarak flunlar verilebilir: Kamuflaj
kullan›m›, sahte hedef70, sahte operasyonlar ve yanl›fl bilgilen-
dirme.

Madde 38 - Tan›nan amblemler

1. K›z›l Haç›n, K›z›l Ay›n ya da K›z›l Aslan ve Güneflin ay›rt edici
amblemlerinin ya da Konvansiyonlarla ya da bu Protokol ile ön-
görülen di¤er amblemlerin, sembollerin ya da sinyallerin uygun-
suz bir flekilde kullan›lmas› yasakt›r. Bir silahl› çat›flmada kasti
olarak di¤er uluslararas› tan›nm›fl koruyucu amblemlerin, sem-
bollerin ya da sinyallerin, ateflkes bayra¤›n›n ve kültürel varl›k-
lar›n koruyucu ambleminin de dahil olmak üzere, kasten ve su-
iistimal edici flekilde kullan›m› ayr›ca yasaklanm›flt›r.
2. Birleflmifl Milletlerin ay›rt edici ambleminin, iflbu Örgütten ge-
rekli izin al›nmad›kça, kullan›lmas› yasakt›r.

Madde 39 - Milliyet amblemleri

1. Bir silahl› çat›flmada, tarafs›z ya da çat›flmaya taraf olmayan di-
¤er devletlerin bayraklar›n› ya da askeri amblemlerini, niflanla-
r›n› ya da üniformalar›n› kullanmak yasakt›r.

69 ‹ng. Ruse of war, Fr, Les ruses de guerre. Savafl hileleri literatürde Strategem olarak
da adland›r›lmaktad›r.
70 ‹ng. Decoy, Fr. Leurre
 207

2. Karfl› Taraflara ait bayraklar›n ya da askeri amblemlerin, niflan-

lar›n ya da üniformalar›n, sald›r›ya bafllarken ya da askeri ope-
rasyonlar için kalkan görevi görmek, yarar sa¤lamak, bunlar›
korumak ya da bunlara engel olmak amac›yla kullan›lmas› ya-
sakt›r.
3. Bu maddedeki ya da madde 37 paragraf 1 (d)’deki hiç bir fley,
casusluk ya da denizdeki silahl› çat›flmalarda bayrak kullan›m›-
na iliflkin genel kabul görmüfl mevcut uluslararas› hukuk kural-
lar›n› etkilemeyecektir.

Madde 40 - Hayat ba¤›fllama71

Hiç kimsenin hayatta kalmayaca¤›na yönelik emir vermek, bu-
nunla bir düflman› tehdit etmek ve bu yöntemle savafl yapmak
yasakt›r.

Madde 41 - Savafl d›fl› kalm›fl düflman›n korunmas›

1. Savafl d›fl› oldu¤u anlafl›lan ya da mevcut koflullar alt›nda öyle
oldu¤unun kabul edilmesi gereken bir kifli sald›r› hedefi yap›l-
mayacakt›r.
2. E¤er afla¤›daki koflullar› sa¤l›yorsa kifli savafl d›fl›d›r:
a) Bir karfl› Taraf›n eline geçmiflse,
b) Teslim olma niyetini aç›kça ifade ediyorsa ya da
c) Bilinçsiz hale getirilmifl ya da ald›¤› yaralardan ya da hasta-
l›ktan dolay› hareket edemez hale gelmiflse ve buna ba¤l›
olarak kendini savunmaktan acizse.
Ancak bu durumlar›n hepsinde de söz konusu kiflinin her türlü
düflmanca hareketten kaç›nmas› ve kaçma girifliminde bulun-
mamas› flartt›r.
3. Savafl esiri olarak korumaya tabi olan kifliler, üçüncü Konvansi-
yonun K›s›m III Bölüm I’inde belirtilen flekilde tahliye edilmele-
rini önleyen s›ra d›fl› savafl koflullar› alt›nda bir Karfl› Taraf›n eli-
ne düfltü¤ü zaman sal›verileceklerdir ve bu kiflilerin güvenli¤ini
sa¤lamak için faydal›72 her türlü önlem al›nacakt›r.

71 ‹ng. Quarter, Fr. Quartier

72 ‹ng. Feasible, Fr. Utile
208

Madde 42 - Uçakta bulunanlar

1. Bir tehlike an›nda paraflütle uçaktan atlayan hiç bir kimse afla-
¤›ya inifli s›ras›nda sald›r› hedefi yap›lmayacakt›r.
2. Tehlike içindeyken paraflütle uçaktan atlayan bir kifliye, bir kar-
fl› Tarafça kontrol edilen topraklara ulaflmas› üzerine e¤er düfl-
manca bir harekette bulundu¤u aç›k de¤ilse, sald›r› hedefi ya-
p›lmadan önce teslim olma f›rsat› verilmelidir.
3. Hava indirme birlikleri bu madde ile korunmaz.

BÖLÜM II
MUHAR‹PLER VE SAVAfi ES‹RLER‹

Madde 43 - Silahl› kuvvetler

1. Çat›flman›n bir Taraf›n›n Silahl› Kuvvetleri, iflbu Taraf karfl› Ta-
rafça tan›nmayan bir hükümet ya da otorite taraf›ndan temsil
ediliyor olsa bile astlar›n›n davran›fllar›ndan iflbu Tarafa karfl›
sorumlu bir komutanl›¤›n emri alt›nda bulunan bütün organize
silahl› kuvvetlerden, gruplardan ve birimlerden oluflur. Bu si-
lahl› kuvvetler, silahl› çat›flmalarda uygulanan uluslararas› hu-
kuk kurallar›na uyulmas›n› sa¤layacak bir iç disiplin sistemine
tabi olacakt›r.
2. Çat›flman›n bir Taraf›n›n silahl› kuvvetlerine mensup olanlar
(Üçüncü Sözleflme’nin 33. maddesince kapsanan t›bbi personel
ve dini personel d›fl›nda) muhariplerdir, bir baflka deyifl ile do¤-
rudan muhasamata kat›lma hakk›na sahiptirler.
3. Ne zaman çat›flman›n bir Taraf›, silahl› kuvvetlerinin bünyesine
yar› askeri73 bir örgüt ya da silahl› kolluk gücü dahil ederse ça-
t›flman›n di¤er Taraflar›na bu konuda bildirimde bulunacakt›r.

Madde 44 - Muharipler ve savafl esirleri

1. Madde 43’te tan›mlanan ve bir karfl› Taraf›n eline düflen her-
hangi bir muharip savafl esiri olacakt›r.
2. Tüm muharipler silahl› çat›flmalarda geçerli olan uluslararas›
hukuk kurallar›na uymak zorunda olmas›na ra¤men, bu kural-
lar›n ihlali, afla¤›da paragraf 3 ve 4’de belirtilen durumlar d›fl›n-
da, bir muharibi muharip olma hakk›ndan ya da e¤er düflman
73 ‹ng. Paramilitary agency, Fr., Organisation paramilitaire
 209

eline geçerse, savafl esiri olma hakk›ndan mahrum etmeyecek-

tir.
3. Sivil halk›n muhasamat›n getirdi¤i etkilerden korunmas›n› art-
t›rmak için, muharipler sald›r›ya girerken ya da bir sald›r› haz›r-
l›¤› mahiyetindeki bir askeri operasyondayken kendilerini sivil
halktan ay›rt etmek zorundad›r. Ancak silahl› çat›flmalarda, mu-
hasamat›n do¤as› gere¤i silahl› bir muharibin kendini halktan
ay›rt ettiremeyece¤i durumlar olabilece¤ini kabul ederek, bu gi-
bi kifliler afla¤›daki durumlarda silah›n› görünür bir flekilde ta-
fl›mas› flart›yla muharip statülerini koruyacakt›r:
a) Her bir askeri angajman s›ras›nda,
b) Düflmanca görünür konumda oldu¤u ve kat›laca¤› bir sald›-
r›n›n bafllat›lmas› öncesinde araziye yay›lma s›ras›nda,
bu paragraf›n gerekleriyle uyum içinde olan hareketler Madde
37, paragraf 1 (c) çerçevesinde hainlik olarak say›lmayacakt›r.
4. Paragraf 3’ün ikinci cümlesinde belirtilen gerekleri yerine getire-
mez flekilde bir karfl› Taraf›n eline düflen bir muharip, savafl esi-
ri olma hakk›n› kaybedecektir, ancak bu kiflilere her aç›dan
Üçüncü Konvansiyon ile ve bu Protokol ile savafl esirlerine tan›-
nanlarla eflit olacak flekilde korumalar sa¤lanacakt›r. Bu koru-
malar, söz konusu kiflilerin yapm›fl olduklar› suçlardan dolay›
yarg›land›¤› ve cezaland›r›ld›¤› durumlarda Üçüncü Konvansi-
yon taraf›ndan savafl esirlerine uygulananlara muadil koruma-
lar› içermektedir.
5. Bir sald›r›da ya da bir sald›r›ya haz›rl›k mahiyetindeki bir aske-
ri operasyonda yer almazken bir karfl› Taraf›n eline düflen mu-
haripler, önceki faaliyetleri sebebiyle muharip ve savafl esiri ol-
ma haklar›ndan yoksun kalmayacakt›r.
6. Bu Madde hiç bir kiflinin Üçüncü Sözleflmenin 4. maddesi uya-
r›nca savafl esiri olma hakk›n› etkilemeyecektir.
7. Bu Madde, çat›flman›n bir Taraf›n›n düzenli, üniformal› silahl›
birimlerine tahsis edilen muharipler taraf›ndan üniforman›n gi-
yilmesiyle ilgili olarak Devletlerin genel olarak kabul ettikleri uy-
gulamalar› de¤ifltirmeyi amaçlamamaktad›r.
8. Birinci ve ‹kinci Sözleflmelerin 13.Maddesinde sözü edilen kifli
kategorilerine ek olarak, çat›flman›n bir Taraf›n›n silahl› kuvvet-
lerinin tüm mensuplar›, bu Protokolün Madde 43’ünde tan›m-
land›¤› gibi, yaral› ya da hasta olmalar› durumunda yukar›da
210

an›lan Sözleflmelerin korumas› alt›na; denizlerde ya da di¤er su-

larda gemi kazazedesi olmalar› durumunda ise ‹kinci Sözleflme
çerçevesinde koruma alt›na al›nacakt›r.

Madde 45 - Muhasamatta yer alm›fl olan kiflilerin korunmas›

1. Muhasamatta yer alan ve karfl› Taraf›n eline düflen bir kifli sa-
vafl esiri farz edilecektir ve bu nedenle, kiflinin savafl esiri statü-
süne sahip oldu¤unu iddia etmesi ya da kendisine böyle bir sta-
tü verilmifl gibi görünmesi ya da ba¤›ml› oldu¤u Tarafça onu al›-
koyan Güç ya da Koruyucu Güce söz konusu kifli ad›na bu sta-
tüyü talep etmesi durumunda Üçüncü Konvansiyon ile koruna-
cakt›r. Söz konusu kiflinin savafl esiri statüsüne sahip olup ol-
mad›¤› konusunda kuflkular olmas› durumunda, kifli bu statü-
ye sahip olmaya devam edecektir ve bu nedenle de bu statü yet-
kili bir mahkeme taraf›ndan belirlenene kadar kifli bu Protokol
ve Üçüncü Sözleflme uyar›nca korunacakt›r.
2. E¤er bir karfl› Taraf›n eline düflen kifli savafl esiri olarak tutul-
muyorsa ve bu Tarafça muhasamattan kaynaklanan suçlar için
yarg›lanacak ise, kifli adli mahkemede savafl esiri statüsüne sa-
hip oldu¤unu iddia etme ve bu iddiay› yarg›sal bir karar alt›na
alma hakk›na sahiptir. Geçerli prosedürler çerçevesinde müm-
kün olan yerlerde, bu karara ba¤lama suça iliflkin davadan ön-
ce gerçekleflecektir. Koruyucu Gücün temsilcileri, duruflmalar›n
Devlet güvenli¤i yüzünden kapal› oturumda yap›lmas› gibi istis-
nai bir durum haricinde, bu konunun karara ba¤land›¤› durufl-
malara kat›labileceklerdir. Böyle bir durumda, al›koyucu güç
Koruyucu Güce uygun flekilde bilgi verecektir bulunacakt›r.
3. Muhasamatta yer alm›fl olan ve savafl esiri statüsü ne sahip ol-
mayan ve Dördüncü Sözleflmeye uygun olarak daha iyi bir mu-
ameleden yararlanmayan kifliler her zaman için bu Protokolün
Madde 75’i uyar›nca korunma hakk›na sahip olacaklard›r. ‹flgal
edilmifl topraklarda bulunan bu tür kifliler, casus olarak tutul-
mad›klar› sürece, Dördüncü Sözleflme Madde 5’e ra¤men, bu
konvansiyonca düzenlenen haberleflme haklar›na da ayr›ca sa-
hip olacakt›r.

Madde 46 - Casuslar
1. Sözleflmelerin ve bu Protokolün di¤er hükümlerine bak›lmaks›-
z›n, çat›flman›n bir Taraf›na ait silahl› kuvvetlere mensup olan
ve casusluk yaparken karfl› Taraf›n eline düflen kifliler savafl esi-
 211

ri statüsü kazanma hakk›na sahip olmayacakt›r ve bir casus gi-

bi muamele görebilir.
2. Çat›flman›n Taraflar›ndan birinin silahl› kuvvetlerine mensup
olan ve söz konusu Taraf ad›na karfl› Tarafça kontrol edilen s›-
n›rlar içerisinde bilgi toplayan ya da bilgi toplama girifliminde
bulunan kifliler, bunlar› yaparken mensubu bulundu¤u silahl›
kuvvetlerin üniformas›n› giymifl olduklar› takdirde casusluk ya-
p›yor say›lmayacakt›r.
3. Çat›flman›n Taraflar›ndan birinin silahl› kuvvetlerine mensup
olan ve bir düflman Tarafça iflgal edilen s›n›rlar içerisinde ika-
met eden ve ba¤l› oldu¤u Taraf ad›na söz konusu topraklar içe-
risinde askeri de¤ere sahip bilgi toplayan ya da toplama girifli-
minde bulunan kifliler bu faaliyetleri gerçe¤i yans›tmayan baha-
neler göstererek ya da kasten gizlilik içinde yapmad›¤› sürece
casusluk faaliyetinde bulunuyor say›lmayacakt›r. Bununla bir-
likte, bu flekilde ikamet eden kifli casusluk yaparken yakalan-
mamas› halinde savafl esiri statüsü kazanma hakk›n› kaybetme-
yecek ve bir casus olarak muamele görmeyecektir.
4. Çat›flman›n Taraflar›ndan birinin silahl› kuvvetlerine mensup
olan ve bir karfl› Tarafça kontrol edilen topraklarda ikamet et-
meyen ve bu topraklarda casusluk yapm›fl olan kifliler sadece
mensubu oldu¤u silahl› kuvvetlere tekrar kat›lmadan önce ya-
kalanm›fl olmas› durumunda bir casus olarak muamele göre-
cek ve savafl esiri statüsüne sahip olma haklar›n› kaybedecek-
lerdir.

Madde 47 - Paral› askerler

1. Bir paral› asker muharip ya da savafl esiri olma hakk›na sahip
olmayacakt›r.
2. Afla¤›daki tan›mlara uyan kifliler paral› askerdir:
a) Ülke içinde ya da yurt d›fl›nda, silahl› bir çat›flmada savafl-
mak üzere silahl› hizmete kaydedilmifl;
b) Muhasamata do¤rudan kat›lm›fl olan;
c) Esasen özel kazanç arzusu ile muhasamatta yer almak iste-
mifl olan ve asl›nda, çat›flman›n bir Taraf›nca ya da Taraf
ad›na, iflbu Taraf›n, silahl› kuvvetlerindeki benzer rütbe ve
görevler için muhariplere ön gördü¤ü veya ödedi¤i miktar›n
oldukça üstünde maddi karfl›l›k alaca¤› vaat edilen;
d) Ne Çat›flman›n Taraflar›ndan birinin vatandafl› olan ne de
212

çat›flman›n bir Taraf›nca kontrol edilen topraklar üzerinde

ikamet eden;
e) Çat›flman›n Taraflar›ndan birinin silahl› kuvvetlerine men-
sup olmayan;ve
f) Çat›flman›n Taraflar›ndan olmayan bir Devlet taraf›ndan ifl-
bu devletin silahl› kuvvetlerinin bir mensubu olarak resmi
görevle gönderilmemifl olanlar.

KISIM IV
S‹V‹L HALK

BÖLÜM I
MUHASAMATIN ETK‹LER‹NE KARfiI GENEL KORUMA

ALT BÖLÜM I
TEMEL UYGULAMA KURALI VE UYGULAMA ALANI

Madde 48 - Temel kural

Sivil halk›n ve sivil nitelikte mallar›n74 sayg› görmesini ve ko-
runmas›n› sa¤lamak için, çat›flman›n Taraflar› daima, sivil halk
ile muharipleri, sivil mallar ile askeri hedefleri birbirinden ay›rt
etmeli ve buna uygun olarak operasyonlar›n› sadece askerî he-
deflere yöneltmelidirler.
Madde 49 - Sald›r›lar›n tan›m› ve uygulama kapsam›
1. “Sald›r›lar” hücum ya da savunma nitelikli olan ve düflmana
karfl› yöneltilen fliddet eylemleri anlam›na gelmektedir.
2. Bu Protokolün sald›r›larla ilgili olan hükümleri, çat›flman›n bir
Taraf›na ait olan ama düflman Taraf›n kontrolü alt›nda bulunan
ulusal topraklar da dahil olmak üzere, hangi topraklar üzerinde
gerçeklefltirilirse gerçeklefltirilsin, tüm sald›r›lara uygulanacak-
t›r.
3. Bu bölümün hükümleri, karadaki sivil halk›, bireysel olarak si-
villeri ya da sivil nitelikte mallar› etkileyebilecek kara, hava ya
da deniz savafllar› için geçerlidir. Bunun yan› s›ra bu hükümler
denizden ya da havadan kara üzerindeki hedeflere gelebilecek

74 ‹ng. Civilian objects, Frans›zca Biens de caractère civil

 213

olan tüm sald›r›lar için geçerlidir, ancak denizde ya da havada

gerçekleflen silahl› çat›flmalar için uygulanan uluslararas› hu-
kuk kurallar›n› baflka bir flekilde etkilemez.
4. Bu bölümde yer alan hükümler, Dördüncü Sözleflmede, özellik-
lede söz konusu Sözleflmenin K›s›m II’sinde ve Yüksek Akit Ta-
raflar› ba¤layan di¤er uluslararas› anlaflmalarda mevcut olan
insanî koruma ile ilgili kurallara ve savafl›n etkilerine karfl› sivil-
lerin ve sivil mallar›n karadaki, denizdeki ya da havadaki muha-
samat›n etkilerinden korunmas› ile ilgili di¤er uluslararas› hu-
kuk kurallar›na ek niteli¤indedir.

ALTBÖLÜM II
S‹V‹LLER VE S‹V‹L HALK

Madde 50 - Sivillerin ve sivil halk›n tan›m›

1. Sivil, Üçüncü Sözleflmenin Madde 4 (A) (1), (2), (3) ve (6)’s›nda ve
bu Protokolün Madde 43’ünde sözü edilen kifli kategorilerine
girmeyen kiflilerdir. Bir kiflinin sivil olup olmad›¤› konusunda
kuflkular olmas› durumunda, söz konusu kifli sivil say›lacakt›r.
2. Sivil halk, sivil olan tüm kiflilerden oluflur.
3. Sivil halk›n içinde sivil tan›m›na uymayan kiflilerin bulunmas›,
halk›n sivil niteli¤ini bozmaz.

Madde 51- Sivil halk›n korunmas›

1. Sivil halk ve bireysel olarak siviller, askeri operasyonlardan do-
¤an tehlikelere karfl› genel bir korumadan yararlanacaklard›r.
Bu koruman›n ifllerlik kazanmas› için, di¤er uygulanabilir ulus-
lararas› hukuk kurallar›na ek olan afla¤›daki kurallar›n her ko-
flulda gözlenmesi gerekmektedir.
2. Sivil halk ve bireysel olarak siviller sald›r›n›n hedefi olmayacak-
t›r. Esas amac› sivil halk aras›nda terör yaymak olan fliddet ha-
reketleri ya da tehditleri yasakt›r.
3. Siviller, muhasamatta do¤rudan yer almad›klar› sürece bu bö-
lüm ile sa¤lanan korumadan yararlanacaklard›r.
4. Ayr›m gözetmeksizin yap›lan sald›r›lar yasakt›r. Ayr›m gözet-
meksizin yap›lan sald›r›lar flunlard›r:
a) Belirli bir askeri hedefe yöneltilmemifl sald›r›lar;
214

b) Belirli bir askeri hedefe yönlendirilemeyen savafl yöntemleri

ve araçlar›n›n kullan›ld›¤› sald›r›lar; ya da
c) B›rakt›klar› etkiler bu Protokolce öngörüldü¤ü flekilde s›n›r-
land›r›lamayan savafl yöntemlerinin ve araçlar›n›n kullan›l-
d›¤› sald›r›lar;
ve netice olarak, böyle her bir durumda, hiç bir ayr›m gözetmek-
sizin askeri hedefleri ve sivilleri ve sivil mallar› vurma özelli¤ine
sahip yöntemlerin kullan›ld›¤› sald›r›lard›r.
5. Afla¤›daki sald›r› tipleri bunlarla s›n›rl› olmaks›z›n ayr›m gözet-
meyen sald›r›lar olarak kabul edilmektedir:
a) Bir flehir, kasaba ya da benzer flekilde sivil kiflilerin ya da si-
vil nitelikli mallar›n yo¤un bulundu¤u bir alanda bulunan
ancak, birbirlerinden aç›k flekilde ayr› bulunan ve ba¤›ms›z
bir miktar askeri hedefi tek bir askeri hedef gibi kabul eden,
yöntem ya da kullan›lan araç fark etmeksizin bombard›man
fleklinde yap›lan sald›r›lar;
b) Elde edilmesi beklenen somut ve do¤rudan askeri avantaja
k›yasla afl›r› olarak kabul edilecek miktarda sivil halkta in-
san hayat›n›n kayb›na, yaralanmalara ve sivil nitelikteki
mallara zarar verilmesine ya da bu kay›p ve zararlar›n hep-
sinin birlikte oluflmas›na ar›zi flekilde sebep olmas› beklene-
bilecek sald›r›lar;
6. Misillemeler yoluyla sivil halka ya da sivillere karfl› sald›r›lar ya-
saklanm›flt›r.
7. Sivil halk›n ya da bireysel olarak sivillerin varl›¤› ya da hareke-
ti, belli noktalar› askeri operasyonlardan muaf tutmak için, özel-
likle de askeri hedefleri sald›r›lara karfl› korumak, askeri ope-
rasyonlara yarar sa¤lamak veya engel olmak için yap›lacak giri-
flimlerde kullan›lmayacakt›r. Çat›flman›n Taraflar›, sivil halk›n
ya da bireysel olarak sivillerin hareketini, askeri hedeflere ya da
askeri operasyonlara karfl› yap›lacak sald›r›lara karfl› kalkan
olarak kullanmak amac›yla yönetmeyecektir.
8. Bu yasaklar›n herhangi birinin ihlali, çat›flan Taraflar› Madde
57’de belirtilen koruyucu önlemlerin al›nmas› yükümlülü¤ü de
dahil olmak üzere, sivil halk ve sivillerle ilgili yasal zorunluluk-
lar›ndan kurtarmayacakt›r.
 215

ALTBÖLÜM III
S‹V‹L N‹TEL‹KTE MALLAR75

Madde 52 - Sivil nitelikte mallar›n genel korunmas›

1. Sivil nitelikte mallar sald›r› ya da misillemelere hedef olmaya-
cakt›r. Sivil nitelikte mallar, afla¤›da paragraf 2’de aç›kland›¤›
üzere, askeri hedef olmayan tüm mallard›r.
2. Sald›r›lar sadece askeri hedeflerle s›n›rl› olacakt›r. Mallar söz
konusu oldu¤unda askeri hedefler, do¤alar›, konumlar›, amaç-
lar› ya da kullan›mlar› gere¤i askeri eylemlere etkin bir katk›da
bulunan ve tamamen ya da k›smen yok edilmesi, ele geçirilmesi
ya da etkisiz hale getirilmesi durumunda, mevcut koflullar alt›n-
da, kesin bir askeri avantaj sa¤layan objelerle s›n›rl›d›r.
3. ‹badet yeri, ev ya da di¤er ikamet yerleri ya da okullar gibi nor-
malde sivil amaçlara tahsis edilmifl olan bir mal›n, askeri hare-
kâta etkin bir katk›da bulunmak için kullan›l›p kullan›lmad›¤›-
na dair kuflkular olmas› durumunda, söz konusu hedef bu
amaçlarla kullan›lmam›fl say›lacakt›r.

Madde 53 - Kültürel mallar›n ve ‹badet yerlerinin korunmas›

Silahl› Çat›flma Halinde Kültürel Mallar›n Korunmas› Hakk›nda-
ki 14 May›s 1954 tarihli Lahey Sözleflmesinin ve di¤er ilgili ulus-
lararas› kaynaklar›n hükümlerine halel gelmemek üzere afla¤›-
dakiler yasaklanm›flt›r:
a) ‹nsanlar›n kültürel ve ruhani miraslar›n› oluflturan tarihi
an›tlar, sanat eserleri ya da ibadet yerlerine karfl› yöneltilen
muhasamat eylemleri gerçeklefltirmek,
b) Bu mallar› askeri çal›flmalar›n desteklenmesi için kullan-
mak,
c) Bu tür mallar› misilleme hedefi haline getirmek.

Madde 54- Sivil halk›n yaflam›n› sürdürebilmesi için vazgeçilmez

olan mallar›n korunmas›
1. Bir savafl yöntemi olarak sivilleri aç b›rakmak yasakt›r.
2. Sivilleri aç b›rakmak, sivillerin tafl›nmas›na neden olmak ya da

75 ‹ng. Civilian objects, Fr. Bien de caractère civil

216

baflka bir düflünceyle ya da baflka hangi amaçla olursa olsun,

tafl›d›klar› yaflamsal de¤er yüzünden düflman Taraf ya da sivil
halk› bunlardan mahrum b›rakmak amac›yla, yiyecek maddele-
ri ve yiyecek maddelerinin üretimi için tahsis edilen tar›m alan-
lar›, tar›m ürünleri, sürü hayvanlar›, içme suyu tesisleri ve de-
polar› ve sulama kanallar› gibi halk›n yaflam›n› sürdürmesi için
vazgeçilmez olan mallara sald›rmak, bunlar› yok etmek, ortadan
kald›rmak ya da kullan›lamaz hale getirmek yasakt›r.
3. Paragraf 2’de yer alan yasaklar, düflman Tarafça afla¤›daki
amaçlar do¤rultusunda kullan›lan mallar için geçerli de¤ildir.
a) Sadece silahl› kuvvetlerinin mensuplar› için esasl› ve ya-
flamsal önemi haiz bir kaynak76 ise ya da
b) Esasl› ve yaflamsal önemi haiz bir kaynak olarak de¤ilse de,
do¤rudan askeri hareketin desteklenmesi için kullan›lan
mallar. Ancak bu durumlar›n hiç birinde, de söz konusu
mallara karfl›, sivil halk› yetersiz yiyecek ya da içecekle b›-
rakmas› ve böylece halk›n açl›k çekmesine ya da tafl›nmaya
zorlanmas›na neden olmas› beklenen eylemlerde bulunul-
mayacakt›r.
4. Bu mallar misillemeler için hedef haline getirilmeyecektir.
5. Ulusal s›n›rlar›n istilaya karfl› savunulmas› s›ras›nda Çat›flma-
n›n Taraflar›n›n yaflamsal ihtiyaçlar› oldu¤u kabul edilerek, ça-
t›flan bir Taraf kendi kontrolü alt›ndaki s›n›rlar içerisinde, zo-
runlu askeri gereklilikler nedeniyle ihtiyaç duyulan yerlerde pa-
ragraf 2’de yer alan yasaklara ayr›k hüküm77 getirebilir.

Madde 55 - Do¤al çevrenin korunmas›

1. Muharebe s›ras›nda do¤al çevre, kal›c›, yayg›n, ciddi zararlara
karfl› korunacakt›r. Bu koruma, do¤al çevreye zarar getirmesi ve
böylece halk›n sa¤l›¤›n› ya da yaflam›n› devam ettirmesini tehli-
keye sokmas› beklenen ve bu amaçla gelifltirilmifl savafl araçla-
r›n›n ve yöntemlerinin kullan›lmas› yasa¤›n› içermektedir.
2. Misilleme yoluyla do¤al çevreye sald›r›da bulunmak yasakt›r.

76 ‹ng. Sustenance, Fr. Subsistance

77 ‹ng. Derogations, Fr. Dérogations
 217

Madde 56- Tehlikeli unsurlar› bar›nd›ran yap› ve tesislerin

korunmas›78
1. Barajlar, su kanallar› ve nükleer elektrik üretim tesisleri gibi
tehlike arz eden unsurlar bar›nd›ran yap›lar ya da tesisler, bir
sald›r›n›n, buralardaki tehlikeli unsurlar›n sal›verilmesine ve
sonuç olarak, sivil halk aras›nda ciddi kay›plara neden olaca¤›
durumlarda, askeri hedef teflkil etseler dahi sald›r›ya hedef ol-
mayacakt›r. Bu yap› ya da tesislerin yak›n›nda yer alan di¤er as-
keri hedefler, söz konusu sald›r›n›n yap› ve tesislerdeki tehlikeli
unsurlar›n sal›verilmesine ve sonuç olarak sivil halk aras›nda
ciddi kay›plar›n yaflanmas›na neden olabilece¤i durumlarda,
sald›r› hedefi yap›lmayacaklard›r.
2. Paragraf 1’de yer verilen sald›r›lara karfl› özel koruma, afla¤›da-
ki durumlarda ortadan kalkacakt›r:
a) Baraj ya da su kanallar› için, sadece bunlar›n normal ifllev-
lerinin d›fl›nda, askeri operasyonlara düzenli olarak, önemli
ve do¤rudan bir flekilde desteklenmesi için kullan›lmalar› ve
yap›lacak sald›r›lar›n bu deste¤i ortadan kald›rman›n tek ç›-
kar yolu olmas› durumunda,
b) Nükleer güçlü elektrik üretim santralleri için, sadece askeri
operasyonlar› düzenli, önemli ve do¤rudan bir flekilde des-
teklemek için elektrik gücü üretmesi ve yap›lacak sald›r›n›n
bu deste¤i ortadan kald›rman›n tek ç›kar yolu olmas› duru-
munda,
c) Bu yap› ve tesislerin yak›n›na yerlefltirilmifl bulunan di¤er
askeri hedefler için, sadece askeri operasyonlar›n düzenli,
önem arz eden ve do¤rudan bir flekilde desteklenmesi için
kullan›lmalar› ve yap›lacak sald›r›n›n bu deste¤i ortadan
kald›rman›n tek ç›kar yolu olmas› durumunda.
3. Her durumda da, sivil halk ve sivil bireyler, Madde 57’de yer ve-
rilen ihtiyati tedbirlere sayg› gösterilmesi de dahil olmak üzere,
uluslararas› hukuk taraf›ndan kendilerine sa¤lanan tüm koru-
madan yararlanma haklar›n› muhafaza edeceklerdir. E¤er koru-
ma ortadan kalkarsa ve paragraf 1’de sözü edilen yap›, tesis ya
da askeri hedeflerden herhangi biri sald›r›ya u¤rarsa, tehlikeli
unsurlar›n sal›nmas›n› önlemek için mümkün olan her türlü
tedbir al›nacakt›r.

78 ‹ng. Protection of works and installations containing dangerous forces, Fr. Protection
des ouvrages et installations contenant des forces dangereuses
218

4. Paragraf 1’e sözü edilen yap›, tesis ya da askeri hedeflerin hiçbi-

risi misilleme hedefi yap›lamaz.
5. Çat›flman›n Taraflar›, paragraf 1’de sözü edilen yap› ya da tesis-
lerin yak›n›na askeri hedeflerin yerlefltirilmesinden kaç›nmak
için çaba gösterecektir. Buna ra¤men, sadece yap›lar› ve tesisle-
ri sald›r›lardan koruma amac›yla yerlefltirilmifl olan tesislere izin
verilecektir ve söz konusu tesisler, korunan yap› ya da tesise ya-
p›lacak sald›r›lara cevap vermek için gerekli olan savunma
amaçl› hareketler d›fl›nda savafl hallerinde kullan›lmamalar› ve
silahlanmalar›n›n sadece korunan yap› ya da tesislere karfl› ger-
çeklefltirilen düflmanca sald›r›lar› geri püskürtmek için yeterli
silahlarla s›n›rlanm›fl olmas› kofluluyla, sald›r› hedefi yap›lma-
yacakt›r.
6. Yüksek Akit Taraflar ve Çat›flman›n Taraflar›, tehlikeli unsurlar
içeren hedefler için ek koruma sa¤lamak için, kendi aralar›nda
baflka anlaflmalar yapmaya ça¤›r›l›r.
7. Bu madde ile korunan hedeflerin tan›nmas›n› kolaylaflt›rmak
için, çat›flma Taraflar› bunlar› bu Protokolün Ek 1’inde Madde
16 alt›nda79 belirtildi¤i gibi, ayn› eksen üzerine yerlefltirilmifl üç
parlak turuncu halkadan oluflan özel bir sembol ile iflaretleyebi-
lir. Bu iflaretin olmamas› çat›flman›n hiç bir Taraf›n› bu Madde
çerçevesindeki yükümlülüklerinden kurtarmaz.

ALTBÖLÜM IV
‹HT‹YAT‹ TEDB‹RLER

Madde 57- Sald›r›larda al›nan önlemler

1. Askeri operasyonlar›n yürütülmesinde, sivil halk›, sivilleri ve si-
vil mallar› hedef d›fl› tutmak için sürekli özen gösterilecektir.
2. Sald›r›larla ilgili olarak afla¤›daki önlemler al›nacakt›r:
a) Bir sald›r› plan› yapan ya da bir sald›r› yapmaya karar ve-
ren kifliler:
i) Sald›r›lacak hedeflerin siviller ya da sivil mallar olmad›-
¤›n› ve özel korumaya tabi olmad›¤›n›, sadece Madde 52
paragraf 2’de verilen tan›m çerçevesinde askeri hedefler
oldu¤unu ve bu Protokol hükümlerince bu yerlere sal-

79 De¤ifltirilmifl ek madde 17
 219

d›rman›n yasak olmad›¤›n› do¤rulamak için yap›labile-

cek her fleyi yapmal›d›r.
ii) Ar›zi flekilde sivil can kayb› olmas›n›, sivillerin yaralan-
mas›n› ve sivil mallara zarar verilmesini engellemek ve
her halükarda bunlar› en aza indirmek amac›yla, sald›-
r› araçlar›n› ve yöntemlerini seçerken mümkün olan
tüm önlemleri almal›d›r.
iii) Elde edilmesi beklenen somut ve do¤rudan askeri avan-
taja k›yasla afl›r› olarak kabul edilecek miktarda sivil
halkta insan hayat›n›n kayb›na, yaralanmalara ve sivil
nitelikteki mallara zarar verilmesine ya da bu kay›p ve
zararlar›n hepsinin birlikte oluflmas›na ar›zi flekilde se-
bep olmas› beklenebilecek sald›r›lara karar vermekten
kaç›nmal›d›r.
b) Bir sald›r›, hedefin askeri bir hedef olmad›¤›n›n ya da özel
korumaya tabi oldu¤unun ya da yap›lacak sald›r› ile ondan
elde edilmesi beklenen somut ve do¤rudan askeri avantaja
k›yasla afl›r› olarak kabul edilecek miktarda sivil halkta in-
san hayat›n›n kayb›na, yaralanmalara ve sivil nitelikteki
mallara zarar verilmesine ya da bu kay›p ve zararlar›n hep-
sinin birlikte oluflmas›na ar›zi flekilde sebep olaca¤›n›n aç›k-
l›k kazanmas› durumunda durdurulacak ya da ask›ya al›-
nacakt›r.
c) Koflullar›n izin vermedi¤i durumlar d›fl›nda, sivil halk› etki-
leyebilecek sald›r›lar için etkin bir önceden uyar›80 yap›lma-
l›d›r.
3. Benzer bir askeri avantaj elde etmek için olas› bir kaç askeri he-
def aras›nda seçim yaparken, seçilecek olan hedef, ona sald›r›l-
mas› halinde sivil yaflam› ve sivil mallar› en az tehlikeye atmas›
beklenen hedef olmal›d›r.
4. Denizde ya da havada yürütülen askeri operasyonlar s›ras›nda,
çat›flman›n Taraflar›ndan her biri, silahl› çat›flmada uygulana-
cak uluslararas› hukuk kurallar› çerçevesindeki hak ve yüküm-
lülüklerine uygun olarak, sivil can kay›plar›n› ve sivil objelere
verilen zarar› önlemek için tüm makul önlemleri alacakt›r.
5. Bu maddenin hiç bir hükmü, sivil halka, sivillere ya da sivil mal-
lara karfl› sald›r› düzenleme yetkisi veren maddeler olarak anla-
fl›lmamal›d›r.

80 Fr, ...un avertissement doit être donné en temps utile et par des moyens efficaces
220

Madde 58 - Sald›r›lar›n etkilerine karfl› al›nacak önlemler

Çat›flman›n Taraflar›, mümkün olan en genifl kapsamda:
a) Dördüncü Sözleflmede yer alan Madde 49’a halel getirmek-
sizin kontrolleri alt›ndaki sivil halk›, sivil bireyleri ve sivil
mallar› askeri hedeflerin yak›n›ndan uzaklaflt›rmak için ça-
ba gösterecektir.
b) Yo¤un nüfuslu alanlara ya da bu alanlar›n yak›nlar›na as-
keri hedefler yerlefltirmekten kaç›nacakt›r.
c) Kontrolleri alt›ndaki sivil hakl›, sivil bireyleri ve sivil objele-
ri askeri operasyonlardan kaynaklanan tehlikelerden koru-
mak için gerekli di¤er önlemleri alacakt›r.

BÖLÜM V
ÖZEL KORUMA ALTINDAK‹ MEVK‹ VE ALANLAR81

Madde 59- Savunulmayan mevkiler

1. Çat›flman›n Taraflar›n›n hangi araçlarla olursa olsun, savunul-
mayan alanlara sald›rmas› yasakt›r.
2. Çat›flman›n bir Taraf›n›n yetkili otoriteleri, silahl› kuvvetlerin te-
masta oldu¤u ve bir karfl› Taraf›n iflgaline aç›k bir bölgede ya da
buraya yak›n bir yerde bulunan bir yerleflim alan›n› savunulma-
yan mevki ilan edebilir. Böyle bir mevki afla¤›daki koflullar› sa¤-
lamal›d›r:
a) Tüm muharipler, tafl›nabilir silahlar ve tafl›nabilir askeri
ekipman82 boflalt›lacakt›r,
b) Sabit askeri yap› ya da tesisler muhasamat amac›yla kulla-
n›lmayacakt›r,
c) Yetkili otoriteler ya da halk taraf›ndan muhasamat faaliyet-
lerinde bulunulmayacakt›r ve
d) Askeri operasyonlar› destekleyen hiç bir etkinlik gerçeklefl-
tirilmeyecektir.
3. Bu alanda, Konvansiyonlar ve bu Protokol çerçevesinde özel ko-
ruma alt›nda olan kiflilerin ve tek amac› kamu düzenini sa¤la-

81 ‹ng. Localities and zones, Fr. Localités et zones

82 ‹ng. Equipment, Fr. Matériel
 221

mak olan polis güçlerinin bulunmas›, paragraf 2’de belirtilen ko-

flullara ters düflmez.
4. Paragraf 2 kapsam›nda yap›lan ilan karfl› Tarafa hitaben olacak
ve mümkün olan en aç›k ve net flekilde, savunulmayan alanla-
r›n s›n›rlar›n› olabildi¤ince aç›k biçimde tan›mlayacak ve belirle-
yecektir. ‹lan›n yap›ld›¤› Çat›flman›n Taraf› iflbu ilan› ald›¤›n› te-
yit edecektir ve paragraf 2’de belirtilen flartlar›n gerçekten tam
olarak yerine getirilmifl olmas› durumunda, söz konusu alana
savunulmayan alan muamelesi yapacakt›r. Aksi halde iflbu Ta-
raf derhal ilan› yapan Taraf› bilgilendirecektir Paragraf 2’de be-
lirtilen koflullar yerine getirilmemifl olsa dahi, söz konusu alan
bu Protokolün di¤er hükümleri ve silahl› çat›flmada geçerli olan
di¤er uluslararas› hukuk kurallar› taraf›ndan sa¤lanan koruma-
dan yararlanmaya devam edecektir.
5. Çat›flman›n Taraflar› paragraf 2’de belirtilen koflullar› sa¤lam›-
yor olsa dahi, savunulmayan mevkilerin oluflturulmas› konu-
sunda anlaflabilirler. Yap›lacak anlaflma, mümkün olan en aç›k
ve net flekilde, savunulmayan mevkiinin s›n›rlar›n› tan›mlaya-
cak ve belirleyecektir; gerekli görülen durumlarda denetim yön-
temleri de anlaflma ile belirlenebilir.
6. Böyle bir anlaflman›n kapsam›na giren bir mevkiinin kontrolü-
nü elinde tutan Taraf, bu mevkiyi, mümkün olan en belirgin bi-
çimde, di¤er Taraf ile üzerinde anlaflacaklar› özel sembollerle, ifl-
bu sembolleri net olarak görülebilecekleri yerlere, özellikle de il-
gili mevkiinin çevresine, s›n›rlar›na ve ana yollara yerlefltirmek
suretiyle iflaretleyecektir.
7. Bir alan paragraf 2’de ya da paragraf 5’te sözü edilen anlaflma-
da belirtilen flartlar› yerine getirmedi¤i anda savunulmayan alan
statüsünü kaybeder. Böyle bir durumda, alan bu Protokolün di-
¤er hükümleri ve silahl› çat›flmalar için geçerli di¤er uluslarara-
s› hukuk kurallar› taraf›ndan sa¤lanan korumadan yararlanma-
ya devam edecektir.

Madde 60- Askerden ar›nd›r›lm›fl83 bölge

1. Çat›flman›n Taraflar›n›n askeri operasyonlar›n›, anlaflmayla as-
kerden ar›nd›r›lm›fl bölge statüsünü kabul ettikleri bölgelere
yaymas›, bu durum iflbu anlaflman›n flartlar›na ters düfltü¤ü
sürece yasakt›r.

83 ‹ng. Demilitarized, Fr. Démilitarisée

222

2. Anlaflma sarih bir anlaflma olacakt›r, yaz›l› ya da sözlü olarak,

do¤rudan ya da bir Koruyucu Güç ya da herhangi bir tarafs›z in-
sani örgüt arac›l›¤› ile yap›labilir; anlaflma karfl›l›kl› ve birbiriy-
le uyumlu beyanlardan oluflacakt›r. Anlaflma bar›fl zaman›nda
ya da muhasamat›n bafllamas›ndan sonra sonuçlanabilir ve
mümkün olan en net ve aç›k biçimde askerden ar›nd›r›lm›fl böl-
genin s›n›rlar›n› tan›mlayacak ve belirleyecektir; gerekli görül-
dü¤ü takdirde denetim yöntemleri de anlaflma ile belirlenebilir.
3. Böyle bir anlaflman›n konusu normalde afla¤›daki koflullar› kar-
fl›layan herhangi bir bölge olacakt›r:
a) Bütün muharipler, tafl›nabilir silahlar ve tafl›nabilir askeri
ekipman84 da dahil olmak üzere, tahliye edilmifl olmal›d›r,
b) Sabit askeri yap› ve tesisler muhasamat amac›yla kullan›l-
mayacakt›r,
c) Yetkili otoriteler ya da halk taraf›ndan muhasamat faaliyet-
leri gerçeklefltirilmeyecektir ve
d) Askeri amaçlarla ile ba¤lant›l› etkinlikler durdurulmufl ola-
cakt›r.
Çat›flman›n taraflar› alt paragraf (d)’de belirtilen koflullarla ilifl-
kin yap›lacak yorumlar ve askerden ar›nd›r›lm›fl bölgeye parag-
raf 4’te belirtilenler d›fl›nda girifl izni verilecek olan kifliler üze-
rinde anlaflmaya varacakt›r.
4. Bu bölgede, Sözleflmeler ve bu Protokol çerçevesinde özel koru-
ma alt›nda olan kiflilerin ve tek amac› kamu düzenini sa¤lamak
olan polis güçlerinin bulunmas›, paragraf 3’de belirtilen koflul-
lara ters düflmez
5. Böyle bir bölgenin kontrolünü elinde tutan Taraf bölgeyi müm-
kün olan en belirgin biçimde, di¤er Taraf ile üzerinde anlaflacak-
lar› özel sembollerle, iflbu sembolleri net olarak görülebilecekle-
ri yerlere, özellikle de ilgili alan›n çevresine, s›n›rlar›na ve ana
yollara yerlefltirmek suretiyle iflaretleyecektir.
6. Çarp›flma askerden ar›nd›r›lm›fl bir bölgenin yak›n›na gelirse ve
Çat›flman›n Taraflar› bu yönde anlafl›rlarsa, iflbu bölge askeri
operasyonlarla iliflkili amaçlar do¤rultusunda kullanamaz ve tek
tarafl› olarak statüsü kald›r›lamaz.
7. Çat›flman›n Taraflar›ndan birinin paragraf 3 ya da paragraf 6

84 Bkz dipnot 16
 223

hükümlerinden birini somut olarak ihlal etmesi durumunda, di-

¤er Taraf bölgeye askerden ar›nd›r›lm›fl bölge statüsü veren an-
laflma kapsam›ndaki yükümlülüklerinden kurtulmufl say›lacak-
t›r. Böyle bir durumunda, bölge statüsünü kaybedecektir ancak
bu Protokolün di¤er hükümleri ve silahl› çat›flmada uygulanan
di¤er uluslararas› hukuk kurallar› taraf›ndan sa¤lanan koruma-
dan yararlanmaya devam edecektir.

BÖLÜM VI
S‹V‹L SAVUNMA85

Madde 61 - Tan›mlar ve kapsam

Bu protokolün amac› do¤rultusunda:
a) Sivil Savunma, afla¤›da belirtilen insani görevlerin tamam›-
n›n ya da bir k›sm›n›n, sivil nüfusu tehlikelere karfl› koru-
mak ve muhasamat›n ya da bunun, felaketlerin do¤rudan
yaratt›¤› etkilerden kurtulmas›na yard›mc› olmak ve hayat-
ta kalmas› için gerekli koflullar› sa¤lamak için yerine getiril-
mesi anlam›na gelmektedir. Bu görevler:
i) Uyar›;
ii) Tahliye;
iii) Bar›naklar›n86 idare edilmesi;
iv) Karartma tedbirlerinin idare edilmesi;
v) Kurtarma çal›flmalar›;
vi) ‹lk yard›m ve dini destek de dahil olmak üzere çeflitli t›b-
bi hizmetler;
vii) Yang›n söndürme;
viii) Tehlike bölgelerinin tespit edilmesi ve iflaretlenmesi;
ix) Bölgenin tehlikeli ve zararl› maddelerden ar›nd›r›lmas›
ve benzer koruyucu tedbirlerin al›nmas›;

85 ‹ng.Civilian defense, Fr. Protection civile.

86 ‹ngilizce metin ile Frans›zca metinde farkl›l›klar bulunmaktad›r. ‹ngilizce metin Shel-
ter, Frans›zca metin ise Abris kelimesini kullanmakta; ‹ngilizce metin sivil savunma-
n›n bar›naklar›n idaresi görevinden söz ederken, Frans›zca metin bar›naklar›n haz›r-
lanmas› ve organizasyonu görevinden (mise à disposition et organisation d’abris) bah-
setmektedir.
224

x) Acil s›¤›nma yerlerinin ve malzemenin temin edilmesi;

xi) Acil durum alt›ndaki bölgelerde düzenin yeniden kurul-
mas› ve korunmas› için acil yard›mda bulunmak;
xii) Vazgeçilmez nitelikteki kamu altyap› hizmetlerinin87
acilen onar›lmas›;
xiii) Ölülerin acilen defnedilmesi;
xiv) Halk›n yaflam›n› idamesi için gereken temel mallar›n
korunmas›na yard›mc› olmak;
xvi) Planlama ve örgütleme de dahil olmak üzere ancak sa-
dece bunlarla s›n›rl› kalmayan yukar›da belirtilen görev-
lerden herhangi birini yerine getirmek için gerekli ta-
mamlay›c› etkinlikler.
b) “Sivil Savunma Örgütleri”, Çat›flman›n Taraflar›n›n yetki
otoritelerince alt paragraf (a) alt›nda belirtilen görevlerin yü-
rütülmesi amac›yla örgütlenen ya da yetki verilen ve sadece
bu hizmetleri yürütmek üzere görevlendirilen ve bu göreve
ba¤l› olan kurulufllar ve di¤er birimleri ifade etmektedir.
c) “Sivil Savunma Örgütlerinin Personeli” Çat›flman›n Tarafla-
r›ndan birisinin münhas›ran alt paragraf (a)’da sözü geçen
ifllerin yürütülmesi için tayin etti¤i kiflileri ve söz konusu
Taraf›n yetkili kiflilerince, münhas›ran bu bahsi geçen faali-
yetleri ifa eden örgütlerin idaresinden sorumlu olarak ata-
nan kiflileri de kapsamaktad›r.
d) Sivil Savunma Örgütlerinin Malzemesi bu örgütlerce alt pa-
ragraf (a) kapsam›nda ad› geçen faaliyetlerin yürütülmesi
için kullan›lan ekipman, malzeme ve ulafl›m araçlar› anla-
m›na gelmektedir.

Madde 62 - Genel koruma

1. Sivillerden oluflan sivil savunma örgütleri88 ve personeline bu
Protokol hükümleri do¤rultusunda, özellikle de bu bölüm hü-
kümleri çerçevesinde sayg› gösterilecek ve bu kifliler korunacak-
t›r. Kaç›n›lmaz askeri zorunluluklar›n oldu¤u durumlar d›fl›nda,
bu kiflilere sivil savunma görevlerini yerine getirme hakk› vard›r.
2. Paragraf 1’deki hükümler ayn› flekilde, sivillerden oluflan sivil

87 ‹ng. Public utilities, Fr. Services d’utilité publique.

88 ‹ng. Civilian civil defence organizations, Fr.Les organismes civils de protection civile.
 225

savunma örgütü üyesi olmad›¤› halde yetkili kiflilerden gelen ta-

leplere binaen ve onlar›n denetiminde sivil savunma görevlerini
yürüten siviller için de geçerli olacakt›r.
3. Sivil savunma amaçl› kullan›lan binalar ve malzemeler ve sivil
nüfus için temin edilen s›¤›naklar Madde 52 kapsam›na girmek-
tedir. Sivil savunma amaçl› kullan›lan mallara zarar verilmeme-
lidir ve bu objeler ait olduklar› taraf d›fl›nda hiç kimse taraf›n-
dan kendi kullan›m amaçlar› d›fl›nda baflka bir amaç için kulla-
n›lmamal›d›r.

Madde 63 - ‹flgal alt›ndaki topraklarda sivil savunma

1. ‹flgal alt›ndaki topraklarda, sivillerden oluflan sivil savunma ör-
gütleri yetkililerden görevlerini yürütmeleri için gerekli olanak-
lar› alacaklard›r. Hiçbir koflulda, personelleri bu görevlerin uy-
gun bir biçimde yerine getirilmesine müdahale edecek etkinlik-
lerde bulunulmaya zorlanamaz. ‹flgalci Güç bu tür örgütlerin
yap›s›n› ya da personelini görevin etkin bir biçimde yerine geti-
rilmesini tehlikeye atacak flekilde de¤ifltirmeyecektir. Bu örgüt-
ler söz konusu gücün vatandafllar›na ya da ç›karlar›na öncelik
vermekle yükümlü de¤ildir.
2. ‹flgalci Güç, sivillerden oluflan sivil savunma örgütlerini görevle-
rini sivil halk›n ç›karlar›na ters düflecek flekilde yapmalar› için
zorlamayacak, bunlar›n üzerinde bask› kurmayacak ya da böy-
le davranmalar›na neden olmayacakt›r.
3. ‹flgalci güç güvenlik amac›yla sivil savunma personelini silahs›z-
land›rabilir.
4. ‹flgalci güç, sivil halka zararl› olacaksa, sivil savunma örgütleri-
ne ait ya da sivil savunma örgütleri taraf›ndan kullan›lan bina
ya da malzemeleri uygun kullan›m›ndan baflka amaçlarla kul-
lanmayacak, bunlara el koyamayacakt›r.
5. Paragraf 4’teki genel kural›n dikkate al›nmas› kofluluyla, ‹flgalci
Güç afla¤›daki özel koflullarda bu kaynaklara el koyabilir ya da
baflka amaçlarla kullanabilir:
a) Binalar›n ve malzemelerin sivil halk›n baflka ihtiyaçlar›n›
karfl›lamak için gerekli olmas› durumunda ve
b) El koyma ya da baflka amaca tahsis etme durumunun sa-
dece bunu gerekli k›lan koflullar var oldu¤u sürece sürmesi
halinde.
6. ‹flgalci Güç, sivil halk›n kullan›m›na sunulmufl ya da bu halk›n
226

ihtiyaç duydu¤u s›¤›naklara el koymayacakt›r ve baflka amaçla-

ra tahsis etmeyecektir.

Madde 64 - Çat›flman›n taraflar› ve uluslararas› koordinasyon örgütleri

mensubu olmayan tarafs›z ve di¤er devletlere ait
sivillerden oluflan sivil savunma örgütleri
1. Madde 62, 63, 65 ve 66, Madde 61 kapsam›nda ad› geçen sivil
savunma görevlerinin çat›flman›n taraflar›na ait topraklarda yü-
rütülmesi için çat›flman›n taraf› olmayan tarafs›z ve di¤er Dev-
letlerin sivillerden oluflan sivil savunma örgütlerinin personeli
ve mallar› için de geçerli olacakt›r. ‹lgili taraflardan her birine
mümkün olan en k›sa zamanda yard›m bildirisinde bulunula-
cakt›r. Hiçbir koflulda bu faaliyetler çat›flmaya müdahale olarak
görülemez. Ancak bu faaliyetler, çat›flman›n ilgili taraflar›n›n gü-
venli¤ini göz önünde bulundurarak yürütülmelidir.
2. Paragraf 1’de belirtilen yard›m› alan Çat›flman›n Taraflar› ve bu
yard›m› veren Yüksek Akit Taraflar, uygun oldu¤u durumlarda
bu tür sivil savunma etkinliklerinin uluslararas› koordinasyo-
nunu kolaylaflt›rmal›d›rlar. Bu tür durumlarda, ilgili uluslarara-
s› örgütler bu Bölümün hükümlerinde kapsama al›nm›flt›r.
3. ‹flgal alt›ndaki topraklarda, ‹flgalci Güç sadece sivil savunma gö-
revlerinin kendi kaynaklar›ndan ya da iflgal alt›ndaki toprakla-
r›n kaynaklar›ndan uygun bir flekilde yürütülmesini sa¤lad›¤›
takdirde uluslararas› koordinasyon örgütleri ya da çat›flman›n
taraf› olmayan di¤er tarafs›z Devletlerin sivil sivil savunma ör-
gütlerinin etkinliklerini kabul etmeme ya da s›n›rland›rma hak-
k›na sahiptir.

Madde 65 - Koruman›n durdurulmas›

1. Sivillerden oluflan sivil savunma örgütlerinin, personelinin, bi-
nalar›n›n, s›¤›naklar› ve malzemelerinin sahip oldu¤u korunma
hakk›; kendi görevlerinin d›fl›na ç›karak düflmana zarar verecek
davran›fllarda bulunmad›klar› ya da bu amaçla kullan›lmad›kla-
r› sürece düflmeyecektir. Ancak, uygun oldu¤u zaman makul bir
süre s›n›r› konarak bir uyar› yap›l›r ve iflbu uyar› dikkate al›n-
mazsa, koruma kald›r›labilir.
2. Afla¤›dakiler düflmana zarar veren davran›fllar olarak kabul edil-
meyecektir.
a) Sivil savunma görevlerinin askeri yetkililerin kontrolü ya da
yönetiminde yürütülmesi;
 227

b) Sivillerden oluflan sivil savunma örgütü personelinin sivil

savunma görevlerinin yürütülmesi s›ras›nda askeri perso-
nelle iflbirli¤i yapmas› ya da baz› askeri personelin siviller-
den oluflan sivil savunma örgütlerine ba¤l› olmas›;
c) Sivil savunma görevlerinin elde olmayan nedenlerden dolay›
asker ma¤durlar›n özellikle de savaflamaz durumda olan ki-
flilerin ç›karlar› do¤rultusunda yürütülmesi.
3. Sivillerden oluflan sivil savunma personelinin düzeni sa¤lamak
ya da nefsi müdafaa amac›yla üzerinde hafif kiflisel silahlar ta-
fl›mas› da ayn› flekilde düflmana zarar veren eylem89 s›n›f›na gir-
meyecektir. Ancak, karada savafl›n yer ald›¤› ya da muhtemel ol-
du¤u bölgelerde, çat›flma Taraflar› sivil savunma personeli ile
savaflç›lar aras›nda ayr›m yapabilmek için bu silahlar›n yar› oto-
matik tabancalar ve toplu tabancalar ile s›n›rland›r›lmas› için
gerekli tedbirleri alabilir. Sivil savunma personeli bu bölgelerde
baflka hafif silah tafl›malar›na ra¤men kendilerinin sivil savun-
ma personeli olarak tan›nd›klar› anda sayg› görecek ve koruna-
caklard›r.
4. Askeri hudutlarda sivillerden oluflan sivil sivil savunma örgütle-
rinin oluflturulmas› ve burada zorunlu hizmet yap›lmas› bu per-
soneli iflbu bölümde verilen korumadan mahrum b›rakmaya-
cakt›r.

Madde 66- Teflhis

1. Çat›flman›n Taraflar›ndan her biri kendi sivil savunma örgütle-
rinin, sivil savunma personelinin, binalar›n›n ve malzemelerinin
sivil savunma görevlerini yürütmeleri s›ras›nda teflhis edilebilir
olmas›n› sa¤lamak için özen gösterecektir. Sivil halk için temin
edilen s›¤›naklar ayn› flekilde teflhis edilebilir olmal›d›r.
2. Çat›flman›n Taraflar›ndan her biri ayn› flekilde üzerinde ay›rt
edici uluslararas› sivil savunma sembolü bulunan sivil savunma
personeli, binalar› ve malzemeleri ile birlikte sivil s›¤›naklar› ta-
n›malar›n› sa¤layacak yöntem ve prosedürleri benimsemek ve
uygulamak için çaba sarf edecektir.
3. ‹flgal alt›ndaki topraklarda ve savafl›n devam etti¤i veya muhte-
mel oldu¤u bölgelerde, sivillerden oluflan sivil savunma perso-
nelinin kimli¤i ay›rt edici uluslararas› sivil savunma iflareti ve
statülerini belgeleyen bir kimlik kart› ile belirtilmelidir.

89 ‹ng. An act harmful to the enemy, Frans›zca Acte nuisible à l’ennemie.

228

4. Ay›rt edici uluslararas› sivil savunma sembolü sivil savunma ör-

gütlerinin, personelinin, binalar›n›n ve malzemelerinin ve sivil
s›¤›naklar›n›n korunmas›nda kullan›ld›¤› zaman portakal rengi
fon üzerine mavi bir eflkenar üçgen fleklindedir.
5. Bu ay›rt edici sembole ek olarak, çat›flma Taraflar› sivil savun-
ma elemanlar›n› teflhis etme amaçl› olarak ay›rt edici sinyallerin
kullan›lmas› yolunda da anlaflmaya varabilir.
6. Paragraf I’den 4’e kadar olan hükümlerin uygulanmas› iflbu Pro-
tokolün Ek 1 Bölüm V’ine tabidir.
7. Bar›fl zaman›nda, paragraf 4’te aç›klanan iflaret yetkili ulusal
kurumlar›n r›zas› ile sivil savunma elemanlar›n› teflhis etme
amaçl› kullan›labilir.
8. Yüksek Akit Devletler ve çat›flan Taraflar, ay›rt edici uluslarara-
s› sivil savunma iflaretinin sergilenmesini denetlemek ve bunun
kötüye kullan›lmas›n› engellemek için gerekli tedbirleri alacak-
t›r.
9. Sivil savunma t›bbi ve dini personelinin, t›bbi birimlerinin, t›bbi
nakliye birimlerinin tan›nmas› Madde 18 hükümlerine tabidir.

Madde 67- Sivil savunma örgütlerinde görevli silahl› kuvvetler

ve askeri birim üyeleri
1. Sivil savunma örgütlerinde görevli silahl› kuvvetler ve askeri bi-
rim üyeleri afla¤›daki koflullar yerine getirilmek kofluluyla sayg›
görecek ve korunacaklard›r:
a) Bu tür personel ve birimlerin sadece Madde 61’de geçen ifl-
leri yerine getirmekle kal›c› olarak görevlendirilmesi ve bu
görevlere tahsis edilmesi,
b) Böyle bir görev verilmifl personelin çat›flma s›ras›nda baflka
herhangi bir askeri görevde bulunmamas›,
c) Bu personelin aç›k ve net bir flekilde görülebilecek büyük-
lükte olan ay›rt edici uluslararas› sivil savunma iflaretini ta-
fl›yarak silahl› kuvvetlerin di¤er üyelerinden aç›k bir flekilde
ay›rt edilebilmesi ve bu personelin iflbu Protokolün Ek I bö-
lüm V’de belirtilen statülerini belgeleyici kimlik kart› tafl›-
mas› durumunda,
d) Bu personel ve bu birimlerin düzeni korumak ya da nefsi
müdafaa amac›yla sadece hafif kiflisel silahlar tafl›mas› du-
 229

rumunda Madde 65 paragraf 3’in hükümleri ayn› flekilde

bu durumda da geçerli olacakt›r,
e) Bu personelin do¤rudan muhasamata kat›lmamas›, sivil sa-
vunma görevlerinin d›fl›na ç›karak karfl› Tarafa yönelik za-
rar verici faaliyetlerde 90 bulunmamas› ya da bu tür etkin-
likler için kullan›lmamas›,
f) Bu personel ve bu birimler sivil savunma görevlerini sadece
Taraflar›n›n ulusal topraklar›nda91 yürütür.
Yukar›da (e) maddesinde ifade edilen koflullar›n yukar›daki (a)
ve (b)’de öngörülen koflullara ba¤l› silahl› kuvvetler üyelerince
dikkate al›nmamas› kesinlikle yasakt›r.
2. Sivil savunma örgütlerinde hizmet veren askeri personel, karfl›
Taraf›n eline geçerse savafl esiri olacakt›r. ‹flgal alt›ndaki toprak-
larda, sadece bu topraklardaki sivil halk›n ç›karlar› do¤rultusun-
da olmak kofluluyla gerekli görüldü¤ü durumlarda, sivil savun-
ma görevlerinde kullan›labilirler, ancak, söz konusu görev tehli-
ke arz ediyorsa bu görev için gönüllü olmalar› gerekmektedir.
3. Sivil savunma örgütlerine tahsis edilmifl askeri birimlerin bina-
lar›, temel ekipman› ve nakliye birimleri aç›k bir flekilde ay›rt
edici uluslararas› sivil savunma sembolü ile iflaretlenecektir. Bu
ay›rt edici sembol gereken büyüklükte olacakt›r.
4. Askeri birimlerin kal›c› olarak sivil savunma örgütlerine tahsis
edilen ve sadece sivil savunma görevlerinin yürütülmesi için ay-
r›lm›fl malzeme ve binalar karfl› Taraf›n eline geçti¤i takdirde, sa-
vafl hukukuna tabi olacakt›r. Sivil savunma görevlerinin yürütül-
mesi için gerekli olduklar› sürece, e¤er daha önceden sivil nüfu-
sun ihtiyaçlar›n›n temin edilmesi konusunda düzenlemeler yap›l-
mam›flsa ve zorunlu askeri ihtiyaç halinin söz konusu olmad›¤›
müddetçe, sivil savunma amaçlar›ndan al›konulmayacaklard›r.

BÖLÜM II
S‹V‹L NÜFUS LEH‹NE YARDIM

Madde 68- Uygulama alan›

‹flbu K›sm›n hükümleri bu Protokolde tan›mland›¤› flekilde ve

90 ‹ng. An act harmful to the enemy, Fr. Acte nuisible à l’ennemie.

91 ‹ng. Territory, Fr. territoire.
230

Madde 23, 55, 59, 60, 61 ve 62 ve Dördüncü Sözleflmenin ilgili

hükümlerine ek olarak sivil nüfus için geçerli olacakt›r.

Madde 69- ‹flgal alt›ndaki topraklardaki temel ihtiyaçlar

1. G›da maddeleri ve t›bbi malzeme ile ilgili Dördüncü Sözleflmenin
Madde 55’inde belirtilen görevlere ek olarak, ‹flgalci güç imkan-
lar› dahilinde mümkün olan en iyi flekilde ve herhangi bir men-
fi ay›r›m gözetmeksizin, iflgal alt›ndaki topraklar›n halk›n›n ha-
yatta kalabilesi için elzem olan her türlü giysi, yatak, bar›nak ve
di¤er malzemeyi ve dini ibadet için gerekli eflyay› temin edecek-
tir.
2. ‹flgal alt›ndaki topraklarda sivil halk›n yarar›na yap›lacak yar-
d›m etkinlikleri Dördüncü Sözleflmenin 59, 60, 61, 62, 108, 109,
110 ve 11’inci Maddeleri ve bu Protokolün 71. Maddesi hükmü
alt›nda bulunmaktad›r ve gecikme olmaks›z›n uygulanacakt›r.

Madde 70- Yard›m faaliyetleri

1. Çat›flman›n Taraflar›ndan birinin kontrolü alt›nda bulunan, ifl-
gal alt›ndaki topraklar d›fl›nda kalan bir topraktaki sivil halka
Madde 69’da belirtilen malzemeler sa¤lanmaz ise, yap›s› gere¤i
insani ve tarafs›z olan ve herhangi olumsuz bir ay›r›m gözetmek-
sizin yap›lan yard›m etkinlikleri, yard›m faaliyetleri ile ilgili Ta-
raflar›n anlaflmas›na tabi olarak yürütülecektir. Bu tür yard›m
teklifleri silahl› çat›flmaya müdahale ya da dostane olmayan
davran›fllar olarak alg›lanmayacakt›r. Yard›m malzemelerinin
da¤›t›m›nda, çocuklar, do¤um bekleyen anneler, do¤um vakala-
r› ve emziren anneler gibi Dördüncü Konvansiyon hükümleri ya
da bu Protokol alt›nda ayr›cal›kl› muamele ya da özel koruma
kapsam›na alman kiflilere öncelik tan›nacakt›r.
2. Çat›flman›n Taraflar› ve her bir Yüksek Akit Taraf bu k›s›mdaki
hükümlere uygun olarak her türlü yard›m malzemesine, ekip-
mana ve personele, yard›m karfl› taraf›n sivil halk›na gönderili-
yor olsa bile h›zl› ve engelsiz bir flekilde geçifl verilmesine izin ve-
recek ve geçifli kolaylaflt›racakt›r.
3. Paragraf 2’ye uygun olarak Yard›m Malzemelerinin, ekipman›n›n
ve personelinin geçifline izin veren çat›flma Taraflar› ve her bir
Yüksek Akit Taraf:
a) Geçifl izni verildi¤i takdirde arama da dahil olmak üzere tek-
nik düzenlemeleri öngörme hakk›na sahip olacakt›r;
 231

b) Bu izni yard›m da¤›t›m›n›n bir Koruyucu Gücün yerel dene-

timinin alt›nda yap›lmas› kofluluyla verebilir;
c) Hiç bir koflulda, yard›m malzemelerini amaçlar› d›fl›nda kul-
lan›ma sapt›ramaz ve ilgili sivil halk›n ç›karlar› do¤rultu-
sunda acil gereklilik olmad›¤› sürece yerlerine ulaflt›r›lmas›-
n› geciktiremez;
4. Çat›flman›n Taraflar› yard›m malzemelerini koruyacak ve h›zl›
bir flekilde da¤›t›lmalar›n› kolaylaflt›racakt›r.
5. Çat›flman›n Taraflar› ve ilgili her bir Yüksek Akit Taraf paragraf
1’de belirtilen yard›m faaliyetlerinin uluslararas› koordinasyo-
nunu etkin bir flekilde kolaylaflt›racakt›r.

Madde 71 - Yard›m faaliyetlerine kat›lan personel

1. Gerekli görüldü¤ü durumlarda, yard›m personeli özellikle yar-
d›m malzemelerinin tafl›nmas› ve da¤›t›lmas› gibi durumlarda
herhangi bir yard›m faaliyetine destek verebilir; bu personelin
kat›l›m› faaliyetlerin ülkesinde gerçekleflti¤i Taraf›n onay›na ta-
bidir.
2. Bu personel sayg› görecek ve korunacakt›r.
3. Yard›m malzemesi alan her Taraf elveriflli oldu¤u ölçüde, parag-
raf 1’de ifade edilen yard›m personeline görevlerini yürütme s›-
ras›nda yard›mda bulunacakt›r. Sadece zorunlu askeri gerekli-
liklerde, yard›m personelinin faaliyetlerini s›n›rland›r›labilir ya
da hareketleri geçici olarak k›s›tland›r›labilir.
4. Hiç bir koflul alt›nda, yard›m personeli bu Protokol hükümleri
alt›ndaki flartlar› aflamaz. Özellikle de, hareketlerini yürüttükle-
ri topraklar›n sahibi olan Taraf›n güvenlik flartlar›n› dikkate ala-
caklard›r. Bu flartlar› yerine getirmeyen personelin görevine son
verilebilir.
232

BÖLÜM III
ÇATIfiMAYA TARAFLARDAN B‹R‹N‹N GÜCÜ ALTINDAK‹ K‹fi‹LER‹N
MUAMELES‹

ALT BÖLÜM I
UYGULAMA ALANI VE K‹fi‹ VE MALLARIN KORUNMASI

Madde 72 - Uygulama alan›

Bu k›sm›n hükümleri Dördüncü Sözleflme’de, özellikle I. ve III.
Bölümlerde yeralan92, çat›flmaya Taraflardan birinin gücü alt›n-
da bulunan sivillerin ve sivil mallar›n insan korunmas›na iliflkin
kurallar› ve uluslararas› silahl› çat›flmalar s›ras›nda temel insan
haklar›n›n korunmas›na iliflkin di¤er uygulanabilir uluslararas›
hukuk kurallar›n› tamamlamaktad›r93.

Madde 73 - Mülteciler ve vatans›zlar

Düflmanl›klar bafllamadan önce ilgili Taraflar›n kabul etti¤i ko-
nuya iliflkin uluslararas› belgelerle ya da s›¤›n›lan veya ikamet
edilen Devletin ulusal yasalar› alt›nda vatans›z veya mülteci
olarak kabul edilen kifliler Dördüncü Sözleflme’nin I. ve III. Bö-
lümleri anlam›nda, her flartta ve herhangi bir aleyhte ay›r›m gö-
zetilmeksizin94, korunan kifli olacaklard›r.

Madde 74 - Da¤›lm›fl ailelerin birlefltirilmesi

Yüksek Akit Taraflar ve çat›flmaya Taraflar silahl› çat›flma sonu-
cu da¤›lm›fl ailelerin birlefltirilmesini95 mümkün olan herflekilde
kolaylaflt›racak ve Sözleflmelerin ve özellikle bu Protokol’ün hü-
kümlerine uygun ve ilgili güvenlik düzenlemeleriyle uyumlu fa-
aliyetlere giriflen insanc›l örgütlerin çal›flmalar›n› teflvik edecek-
lerdir.

Madde 75 - Temel güvenceler

1. Bu Protokol’ün 1. Maddesinde öngörülen durumlardan biri ta-

92 ‹ng. Contained (Yer alan), Fr. énoncé (say›lan).

93 ‹ng. Are additional (ektir), Fr.
94 ‹ng. Adverse Distinction (Aleyhte ay›r›m), Fr. Distinction à caractère défavorable
(olumsuz nitelikte ay›r›m).
95 ‹ng. Reunion (yeniden birlefltirme), Fr. ise regroupement.
 233

raf›ndan etkilendikleri ölçüde, çat›flmaya Taraflardan birinin

gücü alt›nda bulunan ve Sözleflmeler veya bu Protokol alt›nda
daha olumlu muameleden yararlanmayan kiflilere her flart alt›n-
da insanca davran›lacak ve ›rk, renk, cinsiyet, dil, din veya
inanç, siyasi veya di¤er görüfller, ulusal ya da sosyal köken, var-
l›k, do¤um veya di¤er statüler96, ya da baflka benzer kriterler-
den ötürü aleyhte ay›r›ma tabi tutulmadan asgari olarak bu
Madde taraf›ndan sa¤lanan korumadan yararlanacaklard›r. Bü-
tün Taraflar, bu kiflilerin kiflili¤ine, onuruna, inançlar›na ve di-
ni ibadetlerine sayg› gösterecektir.
2. Afla¤›da yer alan fiiller, her yerde ve her zaman, ister sivil ister
askeri yetkililer taraf›ndan gerçeklefltirilsin yasakt›r ve yasak
kalacakt›r:
a) Kiflilerin yaflam›na, sa¤l›¤›na, ya da fiziksel veya zihinsel
sa¤l›¤›na yönelik fliddet, özellikle:
i) Adam Öldürme;
ii) Fiziksel veya zihinsel, Her tür iflkence;
iii) Bedeni cezalar ve
iv) Sakatlamalar;
b) Baflta küçük düflürücü ve afla¤›lay›c› muamele, zorla fuhufl
ve her tür ahlaks›z sald›r› olmak üzere97, kifliler onura yö-
nelik her tür zulüm98;
c) Rehin al›nmas›,;
d) Toplu infaz ve
e) Yukar›daki fiileri iflleme tehdidi.
3. Silahl› çat›flmaya iliflkin fiilerden dolay› tutuklanan, al›konulan
ya da gözalt›na al›nan99 herkifli, anlad›¤› dilde, derhal bu tedbir-
96 ‹ng. Status (Statü), Fr. Situation (Durum).
97 ‹ng. Indecent assault (Ahlaks›z sald›r›), Fr. Attentat à la pudeur (Ahlaka sald›r›).
98 ‹ng. Outrages (Zulüm), Fr. Atteintes (zarar).
99 ‹ng. Arrested, Fr. arrêté: Burada kiflinin polis kuvvetlerinin denetiminde tutuldu¤u ve
yarg› sürecinden önceki zaman dilimi anlamak gerekir. ‹ng. Detained, Fr. détenu: Ge-
nel anlamda bu ifadeden mahkumiyet karar› öncesinde bir hapishanede veya ço¤un-
lukla di¤er ceza infaz kurumlar›nda kiflinin özgürlü¤ünün s›n›rlanmas› anlafl›lmakta-
d›r. ‹ng. Interned, Fr. interné: Genel olarak bu ifadeden hakk›nda kesin bir suç isna-
d› olmamakla birlikte tedbirin uyguland›¤› kiflinin özgürlü¤ünün idari bir kararla s›-
n›rland›r›lmas› anlafl›l›r. Bu ifadeler birbirlerine yak›nd›r ve her biri özgürlü¤ünün
farkl› flekilde s›n›rland›r›lmas›n› konu etmektedir. Bu ifadeleri k›smi olarak insan hak-
lar› bulmaktay›z. Bu ifadelerden sadece enterne edilme daha ziyade silahl› çat›flma sü-
234

lerin neden al›nd›¤›na dair gerekçeler hakk›nda bilgilendirile-

cektir. Ceza gerektiren suçlara iliflkin tutuklamalar ve al›konul-
ma durumlar› haricinde, bu kifliler tutuklanmalar›, al›konulma-
lar› ve gözalt›na al›nmalar›n› gerektiren flartlar ortadan kalkar
kalmaz ve en az gecikmeyle serbest b›rak›lacakt›r.
4. Afla¤›daki güvenceleri içeren, genel olarak kabul görmüfl ola¤an
yarg› usullerine uyan100, usulüne uygun olarak kurulmufl taraf-
s›z bir mahkeme taraf›ndan önceden verilmifl bir karar olmad›kça
silahl› çat›flmaya iliflkin ceza gerektiren bir suçtan dolay› suçlu
bulunan bir kifli hakk›nda hüküm verilmez ve ceza infaz edilemez:
a) ‹zlenen usul san›¤›n gecikmeksizin kendisine isnat edilen
suçlar hakk›nda bilgilendirilmesini sa¤layacak ve san›¤a da-
va öncesinde ve dava s›ras›nda savunmas› için gerekli her
tür haklar› ve araçlar› sa¤layacakt›r;
b) Hiç kimse bireysel cezai sorumlulu¤a dayanmad›kça bir
suçtan dolay› hüküm giymeyecektir101;
c) Hiç kimse ifllendi¤i s›rada tabi oldu¤u ulusal veya uluslara-
ras› hukuk taraf›ndan suç oluflturmayan bir fiil veya ihmal-
den dolay› suçlanmayacak veya hüküm giymeyecek; keza ifl-
lendi¤i s›rada geçerli olan cezadan daha a¤›r bir cezaya
çarpt›r›lmayacakt›r; bir suçun ifllenmesinden sonra, yasa-
n›n daha hafif bir ceza öngörmesi durumunda, fail bundan
istifade edecektir;
d) Kendisine suç isnat edilen herkes hukuka uygun flekilde
suçu kan›tlanana kadar masum say›lacakt›r;
e) Kendisine suç isnat edilen herkesin davada haz›r bulunma
hakk› vard›r;
f) Hiç kimse kendi aleyhinde tan›kl›k yapmaya ya da suç itira-
f›na zorlanamaz;
g) Suç isnat edilen herkes aleyhindeki tan›klar› sorgulama ve-
ya sorgulatma ve aleyhindeki tan›klarla ayn› flartlar alt›nda
leyhinde tan›kl›k yapacaklar›n kat›l›m›n› ve sorgulanmalar›-
n› sa¤lama hakk›na sahip olacakt›r;
h) Hiç kimse, önceden ayn› hukuk ve yarg›lama usulü alt›nda

reçlerinde gündeme gelen bir kavramd›r. Bknz. Commentaire des Protocoles Addition-
nels du 8 Juin 1977 aux Conventions de Genève du 12 Août 1949, Comité Internati-
onale de la Comité Rouge, Martinus Nijhoff Publishers, Genève, 1986, par. 3061-3064.
100 ‹ng. Respecting” (Sayg›l›), Fr. se conforme (Uyumlu).
101 ‹ng. Convicted (Hüküm giymek, Fr. puni (Cezaland›r›lmak).
 235

beraat ya da mahkumiyet yönünde kesin hüküm bulunan

bir suça iliflkin olarak ayn› Taraf taraf›ndan yarg›lanmaya-
cak veya cezaland›r›lmayacakt›r;
i) Bir suçtan dolay› kovuflturulan102 herhangi bir kiflinin hük-
mün aleniyeti hakk› vard›r;
j) Hüküm giyen kifli mahkûmiyeti an›nda yarg›sal ve di¤er ka-
nun yollar› ve de bunlar›n kullan›labilece¤i süreler hakk›n-
da bilgilendirilecektir.
5. Silahl› çat›flmaya iliflkin sebeplerden ötürü hürriyeti s›n›rland›-
r›lm›fl kad›nlar erkeklerinkinden farkl› yerlerde tutulacaklard›r.
Do¤rudan kad›nlar›n denetimi alt›nda olacaklard›r. Bununla be-
raber, ailelerin gözalt›na al›nd›¤›103 veya al›konuldu¤u durum-
larda, mümkün oldu¤u müddetçe, ayn› yerde tutulacak ve bir
aile birimi olarak yerlefltirileceklerdir104.
6. Silahl› çat›flmaya iliflkin sebeplerden ötürü tutuklanan, gözalt›-
na al›nan ya da al›konulan kifliler, çat›flma sona erdikten sonra
bile, tahliye edilinceye, kendi ülkelerine geri gönderilinceye veya
yeniden yerlefltirilinceye kadar iflbu Madde alt›nda öngörülen
korumadan yararlanacaklard›r.
7. Savafl suçu veya insanl›¤a karfl› suç isnat edilen kiflilerin kovufl-
turulmas› ve yarg›lanmas› hakk›nda herhangi bir flüpheye yer
b›rakmamak için afla¤›daki ilkeler uygulanacakt›r:
a) Bu tür suçlar›n isnat edildi¤i kifliler uygulanabilir uluslara-
ras› hukuk kurallar›na uygun bir kovuflturma ve dava ama-
c›yla sevk edilmeli ve
b) Sözleflmeler veya bu Protokol uyar›nca daha olumlu bir mu-
ameleden yararlanmayan kiflilere, isnat edilen suçlar›n Söz-
leflmelerin ve bu Protokolün a¤›r ihlalini oluflturup olufltur-
mad›¤›ndan ba¤›ms›z bir flekilde, bu Madde alt›ndaki mu-
amele uygulanacakt›r.
8. Bu Maddenin hiçbir hükmü, birinci f›kra taraf›ndan kapsanan
kiflilere iliflkin olarak uluslararas› hukukun uygulanabilir ku-
rallar› alt›nda daha genifl koruma sa¤layan daha lehte hüküm-
leri, s›n›rlay›c› veya daralt›c› flekilde yorumlanamaz.

102 ‹ng. Prosecute (Kovuflturulan), Fr. Accusée (Suçlanan).

103 Fr. Arrêtées, détenues ou interées ( Tutukland›¤›, gözalt›na al›nd›¤› veya al›konuldu-
¤u). ‹ngilizce metinde “Tutuklama” geçmiyor. Ayr›ca bknz. supra dipnot 8.
104 ‹ng. Accomadated as Family Units (aile birimi olarak say›lacaklard›r), Fr. L’unité de ces
Familles sera préservé (bu ailelerin birli¤i korunacakt›r).
236

ALTBÖLÜM II
KADIN VE ÇOCUKLARIN LEH‹NE TEDB‹RLER

Madde 76 - Kad›nlar›n korunmas›:

1. Kad›nlar özel sayg›ya konu olacak ve özellikle ›rza tecavüz, zor-
la fuhufl ve di¤er her tür ahlak d›fl› sald›r›ya karfl› korunacak-
t›r.
2. Silahl› çat›flmaya iliflkin olarak tutuklanan, gözalt›na al›nan ya-
da al›konulan hamile kad›nlar›n veya kendisine ba¤›ml› çocuk-
lar› bulunan annelerin durumlar› azami105 öncelikle de¤erlendi-
rilecektir.
3. Çat›flmaya taraflar, mümkün oldu¤u azami ölçüde, çat›flmaya
iliflkin bir suç sebebiyle hamile kad›nlar veya kendisine ba¤›ml›
çocuklar› olan kad›nlar hakk›nda ölüm cezas›na hükmetmekten
çekinmeye gayret edeceklerdir. Bu niteli¤e haiz kad›nlar hakk›n-
da bu tür suçlara yönelik ölüm cezas› icra edilmeyecektir.

Madde 77 – Çocuklar›n korunmas›

1. Çocuklar özel sayg›ya konu olacak ve her tür ahlak d›fl› sald›r›-
dan korunacakt›r. Çat›flmaya Taraflar, yafllar›ndan veya di¤er
sebeplerden dolay› gerek duyduklar› bak›m ve yard›m› kendile-
rine sa¤layacaklard›r.
2. Çat›flmaya taraflar, onbefl yafl›na ulaflmam›fl olan çocuklar›n
düflmanca davran›fllara do¤rudan kat›lmamalar›na yönelik
mümkün olan tüm önlemleri alacak ve özellikle askeri kuvvetle-
re al›nmas›ndan kaç›nacaklard›r. Onbefl yafl›n› geçmifl olmakla
birlikte onsekiz yafl›n› doldurmam›fl kiflilerin askere al›nmas›na
iliflkin olarak Çat›flmaya taraflar önceli¤i en yafll›lara vermeye
özen göstereceklerdir.
3. ‹kinci f›kran›n hükümlerine ra¤men, istisnai durumlarda106,
onbefl yafl›na ulaflmam›fl çocuklar düflmanca davran›fllara do¤-
rudan kat›l›r ve karfl› Taraf›n gücü alt›na girerlerse, savafl esiri
olsun olmas›n, bu Madde taraf›ndan getirilen özel korumadan
yararlanmaya devam edeceklerdir.
4. Silahl› çat›flmaya iliflkin sebeplerden ötürü tutuklanmalar›, gö-

105 ‹ng. utmost (azami), Fr. absolue (mutlak).

106 ‹ng. ilk iki ifade aras›nda virgül kullan›lm›flken, frans›zca metnin tercümesi ‹kinci f›k-
ran›n hükümlerine ra¤men ve istisnai durumlarda fleklinde yap›lmal›d›r.
 237

zalt›na al›nmalar› ya da al›konulmalar› halinde107, 75. Madde-

nin 5. paragraf› uyar›nca ailelerin aile birimi olarak yerlefltiril-
mesi108 durumu haricinde, çocuklar yetiflkinlerin kald›¤› yerler-
den farkl› yerlerde tutulacaklard›r.
5. Silahl› çat›flmaya iliflkin bir suçtan dolay› verilen idam cezas›
suçun ifllendi¤i s›rada onsekiz yafl›n› doldurmam›fl kifliler hak-
k›nda infaz edilmeyecektir.

Madde 78 - Çocuklar›n Tahliyesi

1. Çat›flmaya taraflardan hiçbiri, çocuklar›n sa¤l›klar›yla ya da t›b-
bi bak›mlar›yla ya da, iflgal alt›ndaki topraklar hariç, güvenlik-
leriyle ilgili zorlay›c› nedenlerin gerekli k›ld›¤› geçici tahliye du-
rumlar› söz konusu olmad›kça, kendi uyru¤undaki çocuklar d›-
fl›nda, çocuklar› yabanc› bir ülkeye tahliye edemeyecektir. Ebe-
veyn veya kanuni vasilerinin bulunabildi¤i durumlarda bu nite-
likteki bir tahliye için yaz›l› r›zalar› gerekir. Bu kiflilere ulafl›la-
mazsa, bu tür bir tahliye için kanun veya teamül uyar›nca ço-
cuklar›n bak›m›ndan sorumlu kiflilerin yaz›l› r›zas› gerekmekte-
dir. Bu tür her tahliye, ilgili taraflar›n, özellikle, tahliyeyi düzen-
leyen taraf, çocuklar› kabul eden taraf ve vatandafl› tahliye edi-
len taraf›n anlaflmas›yla koruyucu güç taraf›ndan denetlenecek-
tir.
Her durumda, çat›flmaya bütün Taraflar tahliyeyi tehlikeye dü-
flürmekten sak›nmak için uygulamada mümkün olan her tür
önlemi alacaklard›r.
2. 1. f›kra uyar›nca bir tahliye gerçeklefltirildi¤inde, ebeveynlerinin
diledi¤i dini ve ahlaki e¤itim de dâhil olmak üzere, tahliye edilen
her çocu¤un e¤itimi mümkün olan en kesintisiz flekilde sa¤lana-
cakt›r.
3. Bu Madde uyar›nca tahliye edilen çocuklar›n ailelerine ve ülke-
lerine dönüflünün kolaylaflt›r›lmas› için tahliyeyi düzenleyen Ta-
raf ve, uygun olmas› durumunda, kabul eden ülkenin yetkilileri
her çocu¤a, Uluslararas› K›z›l Haç Komitesi’nin Merkezi ‹zleme
Ajans›’na yollayacaklar›, foto¤rafl› bir kart düzenleyecekt,r. Bü-
tün kartlar, mümkün oldu¤u ölçüde, ve çocuk için zarar tehdi-
di içermedi¤i müddetçe afla¤›daki bilgileri içerecektir:
a) Çocu¤un soyad›/soyadlar›;

107 Bknz. supra dipnot 8.

108 Bknz md 75/5 deki aç›klamalar.
238

b) Çocu¤un ilk ad›/adlar›;

c) Çocu¤un cinsiyeti;
d) Do¤um yeri ve do¤um tarihi (veya tarih bilinmiyorsa tahmi-
ni yafl›);
e) Baban›n ad› ve soyad›;
f) Annenin tam ad› ve k›zl›k soyad›;
g) Çocu¤un akrabalar›;
h) Çocu¤un vatandafll›¤›;
i) Çocu¤un anadili ve konufltu¤u di¤er diller;
j) Çocu¤un ailesinin adresi;
k) Çocu¤a verilmifl tüm kimlik numaralar›;
l) Çocu¤un sa¤l›k durumu;
m) Çocu¤un kan grubu;
n) Ay›rt edici herhangi bir özellik;
o) Çocu¤un bulundu¤u tarih ve yer;
p) Çocu¤un ülkesini terk etti¤i tarih ve yer;
q) Varsa çocu¤un dini;
r) Çocu¤u kabul eden devletteki güncel adresi;
s) Çocuk dönüfl öncesi ölürse ölümün tarihi, yeri ve flartlar› ve
gömüldü¤ü yer.

ALT BÖLÜM III

GAZETEC‹LER

Madde 79. Gazetecilerin korunmas› için tedbirler

1. Silahl› çat›flma bölgelerinde tehlikeli profesyonel görevlerde bu-
lunan gazeteciler 50. Maddenin 1. f›kras› anlam›nda sivil kabul
edilecektir.
2. Sivil statülerine zarar verecek bir eyleme giriflmedikleri sürece
ve Üçüncü Sözleflmenin 4 A(4) Maddesince öngörülen silahl›
kuvvetlere akredite edilmifl savafl gazetecilerinin haklar›na halel
gelmeksizin Sözleflmeler ve bu Protokol alt›nda bu kapsamda
korunacaklard›r.
 239

3. Bu Protokole Ek II’de yer alan modele benzer bir kimlik kart›

edinebilirler. Bu kart vatandafl› oldu¤u veya ikamet etti¤i veya
kendisini çal›flt›ran bas›n organ›n›n109 bulundu¤u ülkenin hü-
kümeti taraf›ndan düzenlenecek ve gazeteci olarak statüsünü
belgeleyecektir.

KISIM V
SÖZLEfiMELER‹N VE BU PROTOKOLÜN ‹CRASI

BÖLÜM I
GENEL HÜKÜMLER

Madde 80. ‹cra tedbirleri

1. Yüksek Akit Taraflar ve çat›flmaya Taraflar Sözleflmeler ve bu
Protokol alt›nda do¤an yükümlülüklerini yerine getirmek için
gereken tedbirleri en k›sa sürede alacaklard›r.
2. Yüksek Akit Taraflar ve çat›flmaya Taraflar Sözleflmelere ve bu
Protokole uyulmas›n› sa¤lamak amac›yla emir ve talimat vere-
ceklerdir ve icralar›n› denetleyeceklerdir.

Madde 81 - K›z›l Haç ve di¤er insanc›l kurulufllar›n faaliyetleri

1. Çat›flmaya Taraflar kendi imkânlar› dâhilinde, çat›flmalar›n
ma¤durlar›na gereken koruma ve yard›m› sa¤lamak amac›yla
Sözleflmeler ve iflbu Protokol taraf›ndan kendisine yüklenen ifl-
levi yerine getirmeye yönelik nitelikteki bütün kolayl›klar› Ulus-
lararas› K›z›l Haç Komitesi’ne sa¤layacaklard›r. Uluslararas› K›-
z›l Haç Komitesi, ilgili çat›flmaya Taraflar›n r›zas›na ba¤l› olarak,
ma¤durlar lehine di¤er tüm insanc›l faaliyetleri gerçeklefltirebi-
lir.
2. Çat›flmaya Taraflar kendi ilgili K›z›l Haç Örgütlerine (K›z›lay, K›-
z›l Aslan ve Günefl), Sözleflmelerin ve iflbu Protokolün hükümle-
ri ve Uluslararas› K›z›l Haç Konferanslar› taraf›ndan belirlenen
K›z›l Haç›n temel ilkeleriyle uyumlu flekilde çat›flman›n ma¤dur-
lar› yarar›na insanc›l faaliyetlerini yerine getirebilmeleri için ge-
reken kolayl›klar› sa¤layacakt›r.

109 ‹ng. news medium (bas›n araçlar›), Fra. agence ou l’organe de presse (ajans veya ba-
s›n organ›).
240

3. Yüksek Akit Taraflar ve çat›flmaya Taraflar K›z›l Haç Örgütleri-

nin (K›z›lay, K›z›l Aslan ve Günefl) ve K›z›l Haç Örgütleri Birli-
¤i’nin, Sözleflmelerin ve bu Protokolün hükümleri ve Uluslarara-
s› K›z›l Haç Konferanslar› taraf›ndan belirlenen K›z›l Haç›n temel
ilkeleriyle uyumlu flekilde çat›flma ma¤durlar›na ulaflt›rd›¤› yar-
d›m› mümkün olan her flekilde kolaylaflt›racakt›r.
4. Yüksek Akit Taraflar ve çat›flmaya Taraflar, Sözleflmelerde ve bu
Protokolde bahsi geçen ve karfl›l›kl› Taraflarca izin verilen ve
Sözleflmelerin ve bu Protokolün hükümlerine uygun flekilde in-
sani faaliyetlerini yürüten insani örgütlere paragraf 2 ve 3’te
bahsi geçenlere benzer kolayl›klar› mümkün oldu¤u ölçüde sa¤-
layacaklard›r.

Madde 82 - Askeri kuvvetlerde hukuk dan›flmanlar›

Yüksek Akit Taraflar bütün zamanlarda ve çat›flmaya Taraflar
silahl› çat›flma esnas›nda gerekti¤inde, uygun kademelerdeki
askeri komutanlara, Sözleflmelerin ve bu Protokolün uygulan-
mas› ve bu konuda askeri kuvvetlere verilmesi gereken uygun
e¤itim hakk›nda dan›flmanl›k yapmas› için hukuk dan›flmanla-
r›n›n haz›r bulunmas›n› sa¤layacaklard›r.

Madde 83 - Yayma110
1. Yüksek Akit Taraflar, silahl› çat›flma zaman›nda oldu¤u gibi ba-
r›fl zaman›nda da, Sözleflmeleri ve bu Protokolü kendi ülkelerin-
de duyurmay› ve, özellikle, bu belgelerin askeri kuvvetler ve si-
vil halk taraf›ndan bilinebilmesi için, askeri e¤itim programlar›-
na dâhil etmeyi ve sivil halk taraf›ndan çal›fl›lmas›n› teflvik et-
meyi yüklenirler.
2. Silahl› çat›flma zaman›nda Sözleflmelerin ve bu Protokolün uy-
gulanmas› konusunda sorumluluk yüklenecek askeri veya sivil
otoriteler bunlar hakk›nda tam bilgi sahibi olacakt›r.

Madde 84 - Uygulama kurallar›

Yüksek Akit Taraflar, tevdii edilen ve gerekli oldu¤u ölçüde, Ko-
ruyucu Güçler arac›l›¤›yla en k›sa sürede bu Protokolün resmi
tercümesini, uygulamas›n› temin etmek için kabul edebilecek-
leri kanunlar ve düzenlemelerle birlikte birbirlerine iletecekler-
dir.

110 ‹ng. Dissemination Fr. Diffusion.

 241

BÖLÜM II
SÖZLEfiMELER‹N VE BU PROTOKOLÜN ‹HLAL‹N‹N
BASTIRILMASI

Madde 85 - Bu protokolün ihlallerinin bast›r›lmas›

1. ‹fl bu k›s›mla tamamlanan Sözleflmelerin ihlallerin ve a¤›r ihlal-
lerin engellenmesi hakk›ndaki hükümleri bu Protokolün ihlalle-
rinin ve a¤›r ihlallerinin bast›r›lmas› için uygulanacakt›r.
2. Sözleflmelerde a¤›r ihlal olarak tan›mlanan fiiller, e¤er bu Proto-
kolün 44, 45 ve 73. Maddelerinde korunan karfl› taraf›n yetkisi
alt›ndaki kiflilere, ya da bu Protokol taraf›ndan korunan karfl›
taraf›n yaral›, hasta ve deniz kazazedelerine karfl›, ya da karfl›
taraf›n denetiminde olup bu Protokol taraf›ndan korunan t›bbi
veya dini personel, t›bbi üniteler veya t›bbi nakliye araçlar›na
karfl› yap›lm›flsa bu Protokolün a¤›r ihlallerini olufltururlar.
3. Madde 11’de yer alan a¤›r ihlallerin tan›m›na ek olarak, afla¤›-
daki fiiller iradi olarak ve bu Protokolün ilgili111 hükümlerini ih-
lal eder flekilde ve ölüme veya vücut bütünlü¤üne zarara sebe-
biyet verecek flekilde ifllendi¤inde, bu Protokolün a¤›r ihlalleri
say›lacakt›r.
a) Sivil halk›n veya bireylerin sald›r›n›n hedefi haline getir-
mek112;
b) 57. Maddenin 2 (a) (iii) paragraf›nda tan›mland›¤› üzere, afl›-
r› can kayb›na, sivillerin yaralanmas›na veya sivil mallar›n
zarar görmesine sebebiyet verece¤ini bilerek sivil halk› veya
sivil mallar› etkileyen ay›r›m gözetmeyen sald›r›ya girifl-
mek;113
c) 57. Maddenin 2 (a) (iii) paragraf›nda tan›mland›¤› üzere, afl›-
r› can kayb›na, sivillerin yaralanmas›na ya da sivil mallar›n
zarar almas›na sebebiyet verece¤ini bilerek tehlikeli madde-
ler içeren çal›flmalara veya tesislere sald›r›ya giriflmek114;
d) Savunmas›z meskenleri ve askerden ar›nd›r›lm›fl bölgeleri
sald›r›n›n hedefi haline getirmek;

111 ‹ng. relevant ( ilgili) Fr. pertinente (önemli).

112 ‹ng. object of attack, Fr. soumettre à une attaque. Farkl› anlamlarda.
113 ‹ngilizce ve frans›zce metinde “excessifs” kelimesinin kullan›m› farkl› yerlerde, anlam
kaymas› yaratabilir.
114 ‹ngilizce ve frans›zce metinde “excessifs” kelimesinin kullan›m› farkl› yerlerde, anlam
kaymas› yaratabilir.
242

e) Savafl d›fl› kald›¤› bilenen bir kifliyi sald›r›n›n hedefi haline

getirmek;
f) Sözleflmeler ve bu Protokol taraf›ndan tan›n›n ay›rt edici k›-
z›l haç, K›z›lay veya k›z›l aslan ve günefl veya di¤er koruyu-
cu iflaretlerin Madde 37’nin ihlali içerisinde hileli kullan›m›;
4. Yukar›daki paragraflarda ve Sözleflmelerde yer alan a¤›r ihlal ta-
n›mlar›na ek olarak, Sözleflmelerin ve bu Protokolün ihlalini tefl-
kil eden afla¤›dakiler kasten ifllendiklerinde bu Protokolün a¤›r
ihlali olarak görülecektir;
a) Dördüncü Sözleflme Madde 49’un ihlali içerisinde, ‹flgalci
Gücün iflgal etti¤i topra¤a kendi sivil halk›n belirli bir bölü-
münü aktarmas› veya iflgal alt›ndaki topraktaki halk›n hep-
sini ya da bir k›sm›n› bu toprak içerisinde veya bu topra¤›n
d›flar›s›na aktarmas› ya da s›n›r d›fl› etmesi.
b) Savafl esirlerinin veya sivillerin ülkelerine geri gönderilme-
sinde haks›z gecikme;
c) Irksal ay›r›mc›l›¤a dayal›, kiflisel onura sald›r› teflkil eden
Apartheid ve di¤er insanl›k d›fl› ve afla¤›lay›c› uygulamalar;
d) Halk›n kültürel ve ruhani miras›n› teflkil eden ve, örnek ola-
rak yetkili bir uluslararas› örgüt çerçevesinde, özel düzenle-
me ile özel koruma verimli aç›kça tan›nan tarihi abideler,
sanat eserleri veya ibadet yerlerini sald›r›n›n hedefi haline
getirmek suretiyle, karfl› taraf›n Madde 53 (b) bendini ihlal
etti¤ine dair delil olmad›¤› ve aç›kça ilgili tarihi abideler, sa-
nat eserleri ve ibadet yerleri askeri hedeflerin yak›n civar›n-
da bulunmad›¤› durumlarda, afl›r› tahribata115 yol açmak;
e) Sözleflmeler taraf›ndan korunan veya bu Maddenin ikinci
f›kras›nda belirtilen bir kifliyi adil yarg›lanma hakk›ndan
mahrum b›rakma.
5. Sözleflmelerin ve bu Protokolün uygulanmas›na herhangi bir ha-
lel getirmeden, bu belgelerin a¤›r ihlali savafl suçu olarak görü-
lecektir.

Madde 86 - Harekete geçmeme

1. Yüksek Akit Taraflar ve çat›flmaya taraflar, harekete geçme yü-
kümlülü¤ü olmas›na ra¤men hareketsiz kal›nmas›ndan kaynak-

115 ‹ngilizce metinde extensive Frans›zca metinde une grande échelle.

 243

lanan Sözleflmelerin ve bu Protokol’ün a¤›r ihlallerini bast›rma

ve di¤er bütün ihlalleri engellenmeye yönelik her tür tedbiri ala-
caklard›r.
2. Sözleflmelerin veya bu Protokolün bir ihlalinin ast taraf›ndan
gerçeklefltirilmifl olmas› üstlerinin cezai ve disiplin sorumlu¤u-
nu ortadan kald›rmaz, özellikle e¤er, biliyorlard›ysa, veya zama-
n›n flartlar›na göre böyle bir ihlali iflledi¤ine veya iflleyece¤ine
dair kan›ya varmaya yönelik ellerinde bilgi vard›ysa ve buna
karfl›l›k ihlalin engellenmesi veya bast›r›lmas›na yönelik bütün
mümkün önlemleri almad›larsa.

Madde 87 - Komutanlar›n görevleri

1. Yüksek Akit Taraflar ve çat›flmaya Taraflar yönetimleri alt›nda-
ki silahl› kuvvetler ve denetimleri alt›ndaki di¤er kiflilere iliflkin
olarak askeri komutanlar› Sözleflmelerin ve bu Protokolün ihlal-
lerini engellemeleri ve, gerekli oldu¤u yerde, bast›rmalar› ve yet-
kili otoritelere bildirmeleri ile görevlendireceklerdir.
2. Yüksek Akit Taraflar ve çat›flmaya Taraflar, ihlalleri engellemek
ve bast›rmak amac›ya, sorumluluk seviyelerine ba¤l› olarak, ko-
mutanlar› emirleri alt›ndaki silahl› kuvvetler üyelerini Sözleflme-
ler ve bu Protokol alt›ndaki yükümlülükleri hakk›nda bilgilen-
dirmeleri yönünde zorunlu tutacaklard›r.
3. Yüksek Akit Taraflar ve çat›flmaya Taraflar, Sözleflmeleri veya
bu Protokolü ihlal edecek veya ihlal eden emri alt›ndakilerden
veya denetimi alt›ndaki di¤er kiflilerden haberdar olan komutan-
lar›, Sözleflmelerin veya bu Protokolün bu tür ihlallerini engelle-
mek için gerekli giriflimde bulunmas›n› ve uygun oldu¤u yerde,
ihlalcilere karfl› disiplin veya cezai ifllemlere giriflmesini zorunlu
tutacakt›r.

Madde 88 - Ceza alan›nda adli yard›m adli yard›m

1. Yüksek Akit Taraflar Sözleflmelerin veya bu Protokolün a¤›r ih-
lallerine iliflkin olarak yürütülen ceza usulleriyle ba¤lant›l› ola-
rak birbirlerine en genifl ölçüde yard›m edeceklerdir.
2. Sözleflmeler taraf›ndan ve bu Protokolün 85. Maddesi paragraf
1’de ortaya konan hak ve yükümlülüklere tabi olarak, flartlar el-
verdi¤i zaman, Yüksek Akit Taraflar suçlular›n iadesi konusun-
da iflbirli¤i gerçeklefltirecektir. ‹ddia edilen suçun gerçekleflti¤i
ülkenin Devletinin talebini gereken derecede dikkate alacaklar-
d›r.
244

3. Her durumda talep edilen Yüksek Akit Taraf›n hukuku uygula-

nacakt›r. Yine de, yukar›daki paragraflarda yer alan hükümler
ikili veya çok tarafl› nitelikte olan ve adli konularda karfl›l›kl›
yard›m› tamamen veya k›smen düzenleyen veya düzenleyecek
olan di¤er herhangi bir andlaflman›n hükümlerinden do¤an yü-
kümlülükleri etkilemeyecektir.

Madde 89 - ‹flbirli¤i
Sözleflmelerin veya bu Protokolün a¤›r ihlalleri durumunda Yük-
sek Akit Taraflar birlikte veya bireysel olarak Birleflmifl Milletler
fiart›na uyumlu flekilde Birleflmifl Milletler ile iflbirli¤i gerçeklefl-
tirmeyi yükümlenirler.

Madde 90 - Uluslararas› olgu toplama komisyonu

1.
a) Yüksek ahlaki de¤ere ve tarafs›zl›¤› tan›nan on befl üyeden
oluflan bir Uluslararas› Olgu Toplama Komisyonu (Bundan
itibaren “Komisyon”) kurulacakt›r.
b) Yirminin üzerinde Yüksek Akit Taraf›n paragraf 2’ye uygun
olarak Komisyonun yetkisini kabul etme konusunda an-
laflmas›yla birlikte ve bundan itibaren befler y›ll›k arayla,
tevdii edilen, Komisyonun üyelerinin seçilmesi amac›yla bu
Yüksek Akit Taraflar›n temsilcilerinin bir araya gelece¤i bir
toplant› düzenleyecektir. Toplant›da Her Yüksek Akit Tara-
f›n bir aday gösterebilece¤i listeden temsilciler Komisyon
üyelerini gizli oyla seçeceklerdir.
c) Komisyon üyeleri flahsi kapasiteleri içerisinde faaliyet göste-
recek ve bir sonraki toplant›da yeni üyeler seçilinceye kadar
görevde kalacaklard›r.
d) Seçim s›ras›nda Yüksek Akit Taraflar Komisyona seçilecek
kiflilerin gerekli niteliklere haiz olmalar›n› ve Komisyonun
bir bütün olarak eflit co¤rafi da¤›l›m›n sa¤lanmas›n› temin
edeceklerdir.
e) Beklenmedik flekilde yer boflalmas› halinde, Komisyonun
kendisi bofllu¤u yukar›daki bentlerdeki hükümlere gerekli
özeni göstererek dolduracakt›r.
f) Tevdii edilen Komisyonun ifllevlerinin yerine getirilmesi için
gereken idari kolayl›klar› temin edecektir.
 245

2.
a) Yüksek Akit Taraflar Protokolü imzalama, onaylama ya da
Protokole kat›lma s›ras›nda veya herhangi bir sonraki vakit-
te, ayn› yükümlülü¤ü kabul eden herhangi bir di¤er Yüksek
Akit Tarafa iliflkin olarak, bu madde alt›nda izin verildi¤i
üzere, Komisyonunun di¤er Taraf›n iddialar›n› inceleme yet-
kisini herhangi bir özel anlaflmaya ihtiyaç duymadan ipso
facto tan›d›¤›n› beyan edebilir.
b) Yukar›da atfedilen beyanlar, kopyalar›n› di¤er Yüksek Akit
Taraflara iletecek olan Tevdii edilene iletilir.
c) Komisyonun yetkileri flunlard›r:
i) Sözleflmeler ve bu Protokolde tan›mland›¤› flekliyle her-
hangi bir a¤›r ihlal iddias›n›n veya Sözleflmelerin veya
bu Protokolün di¤er ciddi ihlallerin olgular›n› sorufltur-
mak;
ii) Dostane giriflimleri yoluyla, Sözleflmelere ve bu Protoko-
le sayg› tutumunun yeniden sa¤lanmas›n› kolaylaflt›r-
mak.
d) Komisyon di¤er durumlarda, bir çat›flmaya Taraf talebi kar-
fl›s›nda soruflturmay› ancak ilgili di¤er Taraf veya Taraflar›n
r›zas› ile açacakt›r.
e) Bu paragraf›n yukar›daki hükümlerine uygun olarak, Birin-
ci Sözleflmenin 52. Maddesi, ‹kinci Sözleflmenin 53. Madde-
si, Üçüncü Sözleflmenin 149. Maddesi ve Dördüncü Sözlefl-
menin 149. Maddesi herhangi bir Sözleflmelerin ihlali iddi-
as›na uygulanmaya devam edecek ve bu Protokolün ihlali
iddias›n› kapsayacak flekilde geniflleyecektir.
3.
a) ilgili Taraflar aksi flekilde kararlaflt›rmad›kça, bütün sorufl-
turmalar afla¤›da belirtilen flekilde oluflturulacak yedi üye-
den oluflan bir Daire yürütülecektir:
i) Çat›flmaya Taraflara dan›fl›ld›ktan sonra, Komisyon
Baflkan› taraf›ndan eflit co¤rafi alanlar›n temsili teme-
linde, çat›flmaya Taraf vatandafl› olmayan befl Komisyon
üyesi;
ii) Çat›flmaya Taraflar›n vatandafl› olmayan, her Taraf›n
birini atad›¤› iki ad hoc üye.
246

b) Bir soruflturma talebinin al›nmas› üzerine Komisyon Baflka-

n› bir Dairenin oluflturulmas› yönünde uygun bir zaman s›-
n›r› belirleyecektir. Bu süre zarf›nda herhangi bir ad hoc üye
atanmam›flsa, Baflkan Komisyon üyeli¤inin tamamlanmas›
için gereken ek Komisyon üye veya üyelerini atayacakt›r.
4.
a) Soruflturma yürütmek için Paragraf 3 uyar›nca kurulan Da-
ire çat›flmaya Taraflar› kendisine yard›m etmeye ve kan›tla-
r› ortaya koymaya davet eder. Daire uygun gördü¤ü herhan-
gi baflka bir kan›t arayabilir ve durum hakk›nda yerinde bir
inceleme yürütebilir.
b) Bütün kan›tlar Taraflara aç›k olacakt›r ve Taraflar Komis-
yon önünde kan›tlar hakk›nda yorumda bulunma hakk›na
sahip olacakt›r.
c) Her Taraf bu kan›tlara itiraz etme hakk›na sahip olacakt›r.
5.
a) Komisyon Taraflara, uygun görebilece¤i tavsiyelerle birlikte,
Dairenin buldu¤u olgulara iliflkin bir rapor sunacakt›r.
b) Dairenin olgusal ve tarafs›z bulgulara yetecek derecede ka-
n›t toplayamamas› halinde Komisyon toplaman›n gerçeklefl-
tirilememesinin gerekçelerini aç›klayacakt›r.
c) Bütün Çat›flmaya taraflar Komisyondan talep etmedi¤i
müddetçe Komisyon bulgular›n› kamuya duyurmayacakt›r.
6. Komisyon baflkanl›¤› ve Daire baflkanl›¤›na iliflkin kurallar dâhil
olmak üzere Komisyon bütün kurallar›n› kendisi oluflturacakt›r.
Bu kurallar Komisyon Baflkan›n›n bütün zamanlarda görevleri-
nin yerine getirilmesini ve soruflturma durumunda bu görevle-
rin çat›flmaya Taraflardan birinin vatandafl› olmayan biri tara-
f›ndan yerine getirildi¤ini temin edecektir.
7. Komisyonun idari harcamalar› paragraf 2 uyar›nca beyanda bu-
lunan Yüksek Akit Taraflar›n katk›lar› ve gönüllü katk›lar yoluy-
la giderilecektir. Soruflturma talep eden çat›flma Taraf› veya Ta-
raflar› Daire taraf›ndan yap›lan harcamalar› avans olarak suna-
cak ve Daire harcamalar›n›n yüzde ellisine kadar› iddialar›n he-
defi Taraf veya Taraflar taraf›ndan geri ödenecektir. Daire huzu-
runda karfl› iddialar›n yer almas› durumunda her taraf gerekli
harcamalar›n yüzde ellisini avans olarak ileri sürecektir.
 247

Madde 91 - Sorumluluk
Sözleflmelerin ve bu Protokolün hükümlerini ihlal eden çat›flma-
ya Taraf, durum gerektirirse, tazminatla sorumlu olacakt›r. Si-
lahl› kuvvetlerinin bir parças›n› oluflturan bütün kifliler taraf›n-
dan ifllenen fiillerden sorumlu olacakt›r.

KISIM VI
SON HÜKÜMLER

Madde 92 - ‹mza
Bu Protokol Son Senedin imzalanmas›ndan itibaren alt› ay son-
ra Sözleflmelere Taraflar›n imzas›na aç›k olacakt›r ve on iki ay-
l›k bir süre aç›k kalacakt›r.

Madde 93 - Onaylama
Bu Protokol en k›sa sürede onaylanacakt›r. Onaylama belgeleri
Sözleflmelerin tevdii edileni olan ‹sviçre Federal Konseyi’ne ileti-
lecektir.

Madde 94 - Kat›lma
Bu Protokol imzalamayan Sözleflmelere Taraflar›n hepsinin ka-
t›l›m›na aç›k olacakt›r. Kat›l›m araçlar› tevdii edilene iletilecek-
tir.

Madde 95 - Yürürlü¤e girme

1. Bu Protokol iki onay veya kat›l›m belgesinin tevdi edilmesinden
itibaren alt› ay sonra yürürlü¤e girecektir.
2. Bundan sonra bu Protokolü onaylayan veya bu Protokole kat›-
lan Sözleflmelere Taraf için, bu Taraf›n onay veya kat›l›m belge-
lerini tevdi etmesinden itibaren alt› ay sonra yürürlü¤e girecek-
tir.

Madde 96 - Bu protokolün yürürlü¤e girmesi üzerine andlaflma

iliflkileri
1. Sözleflmelere Taraflar ayn› zamanda bu Protokole taraf oldukla-
r›nda, Sözleflmeler bu Protokol taraf›ndan eklenmifl flekliyle uy-
gulanacakt›r.
248

2. Çat›flmaya taraflardan biri bu Protokol taraf›ndan ba¤lanmad›¤›

durumda, Protokol Taraflar› karfl›l›kl› iliflkilerinde ba¤l› kalmaya
devam edecektir. Ayr›ca bu Protokol ile ba¤l› olmayan bütün ta-
raflara iliflkin bu Protokolle ba¤l› olacaklard›r, flayet ba¤l› olma-
yan bu taraflar buradaki hükümleri kabul etsin ve uygulas›n.
3. Yüksek Akit Taraflardan birine karfl› Madde 1 paragraf 4’te bah-
si geçen türdeki bir silahl› çat›flmaya giriflen bir halk› temsil
eden otorite ilgili çat›flmaya iliflkin olarak Sözleflmeleri ve bu
Protokolü uygulamay› tevdi edilene yöneltilen tek tarafl› bir be-
yanname ile kabullenebilir. Bu türdeki bir beyanname, tevdii
edilene teslim edilmesiyle birlikte, ilgili çat›flmaya iliflkin flu so-
nuçlar› do¤urur:
a) Sözleflmeler ve bu Protokol bir çat›flma Taraf› olarak bahsi
geçen otorite için an›nda etkili flekilde yürürlü¤e girer;
b) Bahsi geçen otorite Sözleflmelere ve bu Protokole taraf Yük-
sek Akit Tarafça üstlenilen hak ve yükümlülüklerin ayn›s›-
n› üstlenir; ve
c) Sözleflmeler ve bu Protokol çat›flman›n bütün Taraflar›n›
eflit derecede ba¤lay›c›d›r.

Madde 97 - De¤ifliklikler
1. Herhangi bir Yüksek Akit Taraf bu Protokole de¤ifliklik teklif
edebilir. Teklif edilen de¤ifliklik metni, bütün Yüksek Akit Taraf-
lar ve Uluslararas› K›z›l Haç Komitesine dan›flt›ktan sonra teklif
edilen de¤iflikli¤e iliflkin bir konferans›n toplanmas› konusunda
karar verecek olan tevdii edilene iletilecektir.
2. Tevdii edilen bu konferansa, bu Protokolü imzalam›fl olsun ol-
mas›n, bütün Yüksek Akit Taraflara ek olarak Sözleflmelere Ta-
raflar› da davet edecektir.

Madde 98 - Ek I’in gözden geçirilmesi

1. Bu Protokolün yürürlü¤e girmesinden dört y›l› geçmemek kay-
d›yla, ve bundan sonra dörder y›ldan uzun olmayan aral›klarla
Uluslararas› K›z›l Haç Komitesi bu Protokole Ek I’e iliflkin Yük-
sek Akit Taraflara dan›flacak ve gerekli görürse Ek I’in gözden
geçirmesi ve istenebilecek nitelikteki de¤ifliklikler sunmas› için
bir teknik uzmanlar toplant›s› teklif edebilir. Bu tür bir toplant›
teklifinin Yüksek Akit Taraflara iletilmesinden alt› ay içerisinde
üçte biri karfl› ç›kmazsa Uluslararas› K›z›l Haç Komitesi toplan-
 249

t›y›, uygun uluslararas› örgütlerin gözlemcilerini ça¤›rarak, ger-

çeklefltirecektir. Bu tür bir toplant› Uluslararas› K›z›l Haç Komi-
tesi taraf›ndan Yüksek Akit Taraflar›n üçte birinin talebi üzeri-
ne de düzenlenecektir.
2. Teknik uzmanlar›n toplant›s› sonras›nda Uluslararas› K›z›l Haç
Komitesi veya Yüksek Akit Taraflar›n üçte biri taraf›nda talep
edilirse tevdii edilen önerilen de¤ifliklikleri dikkate almak üzere
Yüksek Akit Taraflar ve Sözleflmelere Taraflar konferans›n› top-
layacakt›r.
3. Ek I’e de¤ifliklikler bu türde bir konferansta mevcut ve oy kulla-
nan Yüksek Akit Taraflar›n üçte iki ço¤unlu¤uyla kabul edilebilir.
4. Tevdii edilen bu tür herhangi bir de¤iflikli¤i Yüksek Akit Taraf-
lara ve Sözleflmelere Taraflara iletecektir. De¤ifliklik iletildikten
bir y›lsonunda kabul edilmifl say›lacakt›r, me¤erki bu süre zarf›
içerisinde tevdii edilene Yüksek Akit Taraflar›n üçte birinden da-
ha az› olmamak üzere de¤iflikli¤i kabul etmeme beyan›nda bu-
lunsun.
5. 4. Paragrafa uygun olarak kabul edilen bir de¤ifliklik, ilgili pa-
ragrafa uygun flekilde kabul etmeme beyan› yapanlar haricinde-
ki di¤er bütün Yüksek Akit Taraflar için kabulünden üç ay son-
ra yürürlü¤e girecektir. Bu tür bir beyanda bulunan herhangi
bir Taraf diledi¤i zaman geri çekebilir ve de¤ifliklik bu Taraf için
o andan itibaren üç ay sonra yürürlü¤e girer.
6. Tevdii edilen bütün Yüksek Akit Taraflara ve Sözleflmelere Ta-
raflara herhangi bir de¤iflikli¤in yürürlü¤e girmesini, onunla
ba¤l› Taraflar›, her Tarafa iliflkin olarak yürürlü¤e girme tarihle-
rini, paragraf 4’e uygun olarak yap›lan kabul etmeme beyanlar›-
n› ve bu tür beyanlar›n çekilmesini haber verecektir.

Madde 99 - Çekilme
1. Yüksek Akit Taraflardan biri bu Protokolden çekilirse, bu çekil-
me, çekilme belgesinin tesliminden bir y›l sonra etki do¤uracak-
t›r. Ancak, e¤er, bir y›ll›k süre içerisinde Taraf Madde 1 de bahsi
geçen durumlardan birine giriflirse, çekilme silahl› çat›flman›n ya
da iflgalin sona ermesinden ve hiçbir flekilde Sözleflmeler ve bu
Protokol taraf›ndan korunan kiflilerin kesin iadesi veya yeniden
yerlefltirilmesine ba¤l› ifllemlerden önce etki do¤urmayacakt›r.
2. Çekilme Yüksek Akit Taraflara bunu iletecek olan tevdii edilene
yaz›l› flekilde bildirilecektir.
250

3. Çekilme sadece çekilen taraf aç›s›ndan etki do¤uracakt›r.

4. Paragraf 1 alt›ndaki herhangi bir çekilme bu Protokol alt›nda çe-
kilmenin etkin hale gelmesinden önce çekilen Taraf›n fiillerine
ba¤l› olarak silahl› çat›flma sebebiyle ortaya ç›km›fl yükümlü-
lükler üzerinde etki do¤urmayacakt›r.

Madde 100 - Bildirimler

Tevdii edilen Yüksek Akit Taraflar ile imzalam›fl olsun olma-
s›n Sözleflmelere Taraflar› afla¤›daki konularda bilgilendire-
cektir:
a) Bu Protokole eklenen imzalar ve onay belgelerinin teslimi ve
Madde 93 ve 94 uyar›nca kat›l›m;
b) Madde 95 uyar›nca bu Protokolün yürürlü¤e girme tarihi;
c) Madde 84, 90 ve 97 uyar›nca al›nan bildirilen ve beyanna-
meler;
d) En h›zl› flekilde iletilecek olan Madde 96 paragraf (3) uyar›n-
ca al›nan Beyannameler;
e) Madde 99 uyar›nca çekilmeler.

Madde 101 - Kay›t

1. Birleflmifl Milletler fiart›n›n 102. Maddesine uygun olarak, bu
Protokol yürürlü¤e girdikten sonra tevdii edilen taraf›ndan Bir-
leflmifl Milletler Sekreterli¤ine kay›t ve yay›n için iletilecektir.
2. Tevdii edilen ayr›ca ald›¤› onaylamalar, kat›l›mlar ve çekilmeler
hakk›nda Birleflmifl Milletler Sekreterli¤ini bilgilendirecektir.

Madde 102 - Asli Metinler

Arapça, Çince, ‹ngilizce, Frans›zca, Rusça ve ‹spanyolca metin-
lerin eflit derecede muteber oldu¤u bu Protokolün asl›, Sözlefl-
melere Taraflar›n hepsine uygun tescilli kopyalar›n› iletecek
olan tevdii edilene iletilecektir.
 251

EK I

TEfiH‹SE ‹L‹fiK‹N TÜZÜK

Madde 1. Genel hükümler

1. Bu Ek’teki teflhise iliflkin kurallar, Cenevre Sözleflmeleri’nin ve
Protokol’ün ilgili hükümlerine ifllerlik kazand›r›rlar; bu kuralla-
r›n amac›, Cenevre Sözleflmeleri’nin ve Protokol’ün korudu¤u
personelin, malzemenin, birliklerin, nakil araçlar›n›n ve tesisle-
rin teflhisini kolaylaflt›rmakt›r.
2. Bu kurallar, kendi bafllar›na, korunma hakk› ihdas etmezler. Bu
hak, Sözleflmelerin ve Protokol’ün ilgili hükümlerine tâbidir.
3. Cenevre Sözleflmeleri’nin ve Protokol’ün ilgili hükümleri sakl›
kalmak üzere yetkili makamlar, ay›rt edici iflaret ve sinyallerin
kullan›m›n›, konuflland›r›lmas›n› ve ayd›nlat›lmas› ile bunlar›n
tespit edilmesi imkânlar›n›1 her zaman düzenleyebilirler.
4. Yükse Âkit Taraflar ve özellikle çat›flman›n Taraflar›, teflhis im-
kânlar›n› iyilefltiren ve bu alandaki teknolojik evrimden tama-
men yararlan›lmas›n› sa¤layan sinyalleri, ilave veya de¤iflik araç
ya da sistemleri her zaman kararlaflt›rabilirler.

B‹R‹NC‹ BÖLÜM-K‹ML‹K KARTLARI

Madde 2. S›hhi ve dini, sivil ve sürekli personelin kimlik kart›

1. Protokol’ün 18. maddesinin 3. f›kras›nda öngörülen s›hhi ve di-
ni, sivil ve sürekli personelin kimlik kart›:
a) Ay›rt edici iflareti tafl›mal› ve cebe konulabilecek boyutlarda
olmal›d›r;
b) Olabildi¤ince dayan›kl› bir maddeden yap›lmal›d›r;
c) Ulusal ya da resmi dilde ve ayr›ca, yerinde görülüyorsa, ilgi-
li bölgenin yerel dilinde yaz›lmal›d›r;
d) Kart sahibini ismini ve do¤um tarihi (bu tarih yoksa, kart›n
verildi¤i andaki yafl›) ile, e¤er varsa, kay›t numaras›n› gös-
termelidir;
e) Kart sahibinin, Sözleflmelerin ve Protokol’ün korumas›ndan
yararlanmaya ne s›fatla hakk› bulundu¤unu göstermelidir;

1 Fr. “la possibilité de les détecter”. ‹ng. “detectability”

252

f) Kart sahibinin foto¤raf› ile imzas›n›, ya da baflparma¤›n›n

izini ya da her ikisini ihtiva etmelidir;
g) Yetkili makam›n mühür ve imzas›n› ihtiva etmelidir;
h) Kart›n verildi¤i tarihi ve süresinin doldu¤u tarihi ihtiva et-
melidir;
i) Mümkün oldu¤u ölçüde, kart›n arkas›nda, kart sahibinin
kan grubunu göstermelidir.
2. Kimlik kart›, her bir yüksek Âkit taraf›n bütün ülkesinde yekne-
sak olmal› ve mümkün oldu¤u ölçüde, çat›flman›n bütün taraf-
lar› için ayn› tipte olmal›d›r. Çat›flman›n taraflar›, 1. figürde gös-
terilen tek dildeki modelden esinlenebilirler. Muhasamat›n ba-
fl›nda çat›flman›n taraflar›, e¤er kulland›klar› kart 1. figürdeki
modelden farkl› ise kimlik kart›n›n birer numunesini birbirlerine
iletmek zorundad›rlar. Kimlik kart›, mümkünse iki nüsha halin-
de oluflturulacak; bunlardan biri, kart› veren ve verdi¤i kartlar›n
denetimini yapmas› gereken makam taraf›ndan saklanacakt›r
3. S›hhi ve dini, sivil ve sürekli personel, kimlik kart›ndan hiçbir
surette mahrum b›rak›lamaz. Kart›n kayb› halinde, kart sahibi
bir kopyas›n› elde etme hakk›na sahiptir.

Madde 3. S›hhi ve dini, sivil ve geçici personelin kimlik kart›

1. S›hhi ve dini, sivil ve geçici personelin kimlik kart›, mümkünse,
iflbu Tüzük’ün 2. maddesinde öngörülen kart›n ayn› olmal›d›r.
Çat›flman›n taraflar›, flekil 1’de gösterilen tek dildeki modelden
esinlenebilirler.
2. S›hhi ve dini, sivil ve geçici personele, iflbu Tüzük’ün 2. madde-
sinde tasvir edilen kartla ayniyet gösteren kimlik kartlar› veril-
mesine flartlar engel oluyorsa, söz konusu personel, yetkili ma-
kam taraf›ndan imzalanan ve verildi¤i kiflinin geçici personel
olarak tayin edildi¤ini tasdik eden ve mümkünse bu tayinin sü-
resi ile kart sahibinin ay›rt edici iflaret tafl›ma hakk›n› gösteren
bir sertifika alabilir. Bu sertifika, belge sahibinin isim ve do¤um
tarihini (bu tarih yoksa, kart›n verildi¤i andaki yafl›) belge sahi-
binin görevini e¤er varsa, kay›t numaras›n› göstermelidir. Serti-
fika, belge sahibinin foto¤raf› ile imzas›n›, veya baflparma¤›n›n
izini ya da her ikisini ihtiva etmelidir.
 253

Ön Yüz

(bu belgeyi veren devletin ve otoriteni ad› için

öngörülen alan)

Personel için
K‹ML‹K KARTI

Geçici sivil s›hhi personel için

Sürekli Sivil Dini personel için

Ad› Soyad›
Do¤um tarihi (ya da yafl›)
Kay›t numaras› (muhtemel)
‹flbu kart›n sahibi…………………………………………....s›fat›na istinaden 12
A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmeleri ve uluslararas› silahl› çat›flmalar›n
ma¤durlar›n›n korunmas›na yönelik 12 a¤ustos 1949 tarihli Cenevre
Sözleflmelerine ek protokolce korunmaktad›r.

Verilifl tarihi………………………………… Belge Numaras›…………

Belgeyi Düzenleyen Makam›n ‹mzas›

Belgenin son geçerlilik tarihi……………………………

254

Arka Yüz

Boy ...................…… Göz Rengi………………........ Saç Rengi…………

Di¤er ay›rt edici iflaretler ya da bilgiler: ……………………………………………..

……………………………………………………………………………………….…
…………………………………………...................................................................
.............................................................................................................................

BELGE SAH‹B‹N‹N FOTO⁄RAFI

Belge sahibinin imzas› ya da bafl parmak izi

Damga
ya da her ikisi birden

fiekil 1 Kimlik kart› örne¤i (format: 74mm x 105 mm)

 255

‹K‹NC‹ BÖLÜM- AYIRT ED‹C‹ ‹fiARET

Madde 4. fiekil
Ay›rt edici iflaret, (beyaz üzerine k›rm›z› renkte) flartlar›n hakl›
gösterdi¤i ölçüde büyük olmal›d›r. Yüksek Âkit taraflar, flekil ba-
k›m›ndan, flekil 2’de yer alan haçtan, hilalden ya da aslan-ve-gü-
neflten2 esinlenebilirler.

fiekil 2 Beyaz zemin üzerine k›rm›z› renkte ay›rt edici iflaretler

Madde 5. Kullan›m
1. Ay›rt edici iflaret, mümkün oldu¤u ölçüde, bayraklar ve düz yü-
zeyler üzerine ya da arazinin flekline uygun olan herhangi bir bi-
çimde, mümkün olan her yönden ve mümkün oldu¤u kadar
uzaktan, özellikle havadan görülebilecek flekilde, ilifltirilir.
2. ‹flaret, geceleyin ya da görüfl flartlar›n›n elveriflsiz oldu¤u ortam-
larda ayd›nlat›labilir ya da ›fl›kland›r›labilir.
3. ‹flaret, teknik tespit araçlar› vas›tas›yla tan›nmas›n› sa¤layacak
malzemeden de yap›labilir. K›rm›z bölüm, özellikle k›z›lalt› görüfl
ekipman›yla teflhisini kolaylaflt›rmak amac›yla siyah renkten bir
ilk kat üzerine boyanmal›d›r.
4. Muharebe alan›nda görevlerini ifa eden sa¤l›k personeli ve dini
personel, mümkün oldu¤unca ay›rt edici iflaret tafl›yan bafll›k ve
k›yafetle donat›lmal›d›r.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM-AYIRT ED‹C‹ S‹NYALLER

Madde 6. Kullan›m
1. Bu bölümde sözü edilen tüm ay›rt edici sinyaller s›hhi birimler
ve nakil araçlar› taraf›ndan kullan›labilir.
2. Sadece s›hhi birimlerin ve nakil araçlar›n›n kullan›m›na sunu-
lan bu ay›rt edici sinyaller, ›fl›kl› sinyal d›fl›nda, baflka amaçlar-
la kullan›lamazlar (bkz. Afla¤›da 3. f›kra)

2 1980’den beri hiçbir devlet aslan ve günefl amblemini kullanmamaktad›r.

256

3. Çat›flmaya taraflar›n aras›nda mavi çakan lambalar›n kullan›-

m›n› s›hhi tafl›t, gemi ve teknelerin kullan›m›na hasreden özel
bir anlaflman›n bulunmamas› halinde, bu sinyallerin baflka ta-
fl›t, gemi ve tekneler taraf›ndan kullan›lmas› yasak de¤ildir.
4. Vakit darl›¤› ya da özellikleri nedeniyle ay›rt edici iflaretle iflaret-
lenmemifl olan geçici s›hhi hava tafl›tlar› bu Bölümde izin veri-
len ay›rt edici sinyalleri kullanabilirler.

Madde 7. Ifl›kl› Sinyal

1. Uluslararas› Sivil Havac›l›k Örgütünün (OACI), Doc. 9051, sey-
rüsefere elverifllili¤e iliflkin teknik k›lavuzunda tan›mlanan fle-
kilde mavi ›fl›k çakan bir lambadan oluflan ›fl›kl› sinyal, kimlik-
lerini belirtmek amac›yla s›hhi hava tafl›tlar›n›n kullan›m› için
öngörülmüfltür. Mavi ›fl›¤› kullanan s›hhi hava tafl›tlar› lambay›,
iflbu sinyalin mümkün oldu¤unca çok yönden görülebilir olma-
s›n› sa¤layacak flekilde teflhir etmelidir.
2. Uluslararas› Denizcilik Örgütünün (OMI) Uluslararas› ‹flaretler
kodunun XIV. Bölümün 4. paragraf›n›n hükümlerine uygun ola-
rak 1949 Cenevre Sözleflmeleri ve Protokol taraf›ndan korunan
tekneler tüm ufuktan görülebilir olan bir ya da birçok mavi lam-
ba kullanmal›d›r.
3. S›hhi tafl›tlar mümkün oldu¤unca uzaktan görülebilir olan bir
ya da birçok mavi ›fl›k çakan lamba kullanmal›d›r. Baflka renk-
lerde lamba kullanan Yüksek Akit Taraflar ve özellikle çat›flma-
ya Taraflar bunu bildirmelidirler.
4. Tavsiye edilen mavi renk, renkserli¤i Uluslararas› Ayd›nlatma
Komisyonunun renkser diyagram›n›n afla¤›daki denklem tara-
f›ndan tan›mlanan s›n›rlar› içinde bulunuyorsa elde edilir:
yeflillerin s›n›r› y=0,065+0,805x;
beyazlar›n s›n›r› y=0,400-x;
morlar›n s›n›r› x=0,133+0,600y.
Mavi ›fl›¤›n çak›fl› için tavsiye edilen frekans› dakikada 60-
100 çak›flt›r.

Madde 8. Radyo sinyali

1. Radyo sinyali, Uluslararas› Telekomünikasyon Birli¤inin (UIT)
Tüzü¤ü’nde (RR 40 ve N40 maddeleri) maddeler tan›mland›¤›
flekliyle, acil durum sinyali ve ay›rt edici sinyalden oluflur.
 257

2. 1. f›krada belirtilen acil durum sinyalleri ve ay›rt edici sinyalleri

takiben radyo mesaj›, bu amaçla Radyo Komünikasyon Tüzü-
¤ü’nde öngörülmüfl bir ya da birçok frekans üzerinden uygun
aral›klarla, ‹ngilizce yay›n yapar ve s›hhi nakliyata iliflkin afla-
¤›daki unsurlar› içerir:
a) ça¤r› kodu ya da tan›na di¤er teflhis yöntemleri,
b) pozisyon;
c) say› ve tip;
d) seçilen güzergâh;
e) duruma göre seyir süresi ve öngörülen kalk›fl ve var›fl saat-
leri;
f) uçufl yüksekli¤i, acil durumlar için aç›k tutulan radyo-
elektrik frekanslar›3, kullan›lan diller, ikincil gözetleme ra-
dar sistemlerinin mod ve kodlar› gibi di¤er tüm bilgiler.
3. 1. ve 2. f›kralardaki ve Protokolün 22,23 ve 25-31. maddelerin-
de belirtilen iletiflimlerin kolaylaflt›r›lmas› için Yüksek Akit Ta-
raflar, bir çat›flmaya Taraflar ya da çat›flman›n bir Taraf›, ortak
bir anlaflmayla ya da münferit olarak, Uluslararas› Telekomüni-
kasyon Sözleflmesine ek Radyo Komünikasyon Tüzü¤ü’nde yer
alan frekans bantlar› da¤›l›m tablosuna uygun olarak bu ileti-
flimler için seçti¤i ulusal frekanslar› tan›mlayabilir ve yay›nlaya-
bilir. Bu frekanslar›n, birradyo komünikasyon idari dünya Kon-
ferans› taraf›ndan kabul edilen prosedüre uygun olarak, Ulusla-
raras› telekomünikasyon Birli¤ine bildirilmesi zorunludur.

Madde 9. Elektronik yöntemlerle teflhis

1. ‹kincil gözetleme radar sistemi (iGRS), 7 Aral›k 1944 tarihli ve
düzenli flekilde güncellenen, Uluslararas› Sivil Havac›l›¤a yöne-
lik Chikago konvansiyon’unun 10 no’lu ekinde belirtildi¤i üzere,
s›hhi hava tafl›t›n› teflhifl etmek ve rotas›n› takip etmek için kul-
lan›labilir. Münhas›ran s›hhi hava tafl›tlar›na ayr›lan ‹GRS mo-
du ve kodu tek tarafl› olarak ya da ortak bir mutabakata daya-
narak Yüksek Akit taraflarca, çat›flman›n taraflar›nca ya da ça-
t›flman›n bir taraf›nca, Uluslararas› Sivil Havac›l›k Örgütü’nün
tavsiye edece¤i usullere uygun olarak belirlenmelidir.
2. Korunan s›hhi nakliye gemilerinin teflhis edilmek ve yerlerinin
tespit edilmesi amac›yla standart hava radar›n›n ya da deniz
arama kurtarma radar›n›n transponder’›n› kullanabilir.

3 ‹ng. Guarded radio frequencies, Fr. Fréquence radio-électrique de veilles

258

Korunan s›hhi nakliye gemilerinin, örnek olarak 3/A modunda,

radar transponderlerinden kod göndererek, üzerlerinde ‹GRS
bulunan di¤er deniz ve hava araçlar› taraf›ndan teflhis edilebilir
olmal›d›r.
S›hhi nakliye gemilerinin radar trasnponderinden gönderilen
kod yetkili bir merci taraf›ndan iflbu tafl›ta ait olarak belirlenme-
li ve çat›flman›n taraflar›na iletilmelidir.
3. S›hhi nakliye gemilerinin, uygun su alt› akustik sinyallerinin
emisyonu arac›l›¤›yla denizlat›lar taraf›ndan teflhis edilmesi
mümkün olmal›d›r.
Su alt› akustik sinyalleri, uygun bir akustik frekans üzerinden
(örnek olarak 5 kHz) yay›nlanan, mors kodunda YYY grubunu ve
bunu takip edecek flekilde geminin ça¤r› kodunu (ya da s›hhi
nakliye gemilerinin teflhisini sa¤layacaksa baflka bilinen her-
hangi bir yöntemini) içermelidir.
Yukar›daki su alt› akustik teflhis iflaretini kullanmak isteyen
Çat›flan Taraflar bu durumu mümkün oldu¤u anda ilgili Taraf-
lara iletecekler ve hastane gemilerinin kullan›m›n› bildirdikleri
anda kullan›lan frekans› do¤rulayacaklard›r.
4. Çat›flman›n Taraflar› özel bir anlaflma ile kendi aralar›nda kul-
lan›lmak üzere s›hhi araçlar›n, gemilerin ve hava tafl›tlar›n›n
teflhisi için benzer bir elektronik sistemi benimseyebilirler.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM - ‹LET‹fi‹M

Madde 10. Radyo iletiflim

1. Protokol’ün 22,23. ‘cü maddeleri ile 25’ten 31.’ni maddeye kadar
olan düzenlemelerinde öngörülenlere uygun olarak uygulamaya
geçirilen usullerin tatbikinde acil durum sinyali ve 8. maddede
öngörülen ay›rt edici sinyal, s›hhi birimlerin ve s›hhi tafl›ma
araçlar›n›n radyo iletifliminin bafl›nda kullan›labilir.
2. Kendilerine Uluslararas› Telekomünikasyon Birli¤inin Radyo
iletiflim tüzü¤ünün 40 ve N 40 maddelerinde at›fta bulunulan
S›hhi nakliye gemileri, ayn› zamanda kendi iletiflimleri için ifl-
bu tüzü¤ün 37, N 37 ve 59. maddelerine uygun olarak uydu
iletiflim sistemlerini de kullanabilirler.

Madde 11. Uluslararas› kodlar›n kullan›m›

S›hhi birimler ve s›hhi nakliye araçlar›, Uluslararas› Telekomü-
 259

nikasyon Birli¤ince, Uluslararas› Sivil Havac›l›k Örgütü ve Ulus-

lararas› Denizcilik Örgütü’nce belirlenen kod ve sinyalleri kulla-
nabilirler. Böyle bir durumda iflbu sinyal ve kodlar bahsi geçen
örgütlerin kurallar›, uygulamalar› ve usulleri dairesince kullan›-
lacakt›r.

Madde 12. Di¤er iletiflim yöntemleri

‹kili bir radyo iletifliminin mümkün olmad›¤› durumlarda, Ulusla-
raras› Denizcilik Örgütü’nün kabul etti¤i Uluslararas› ‹flaretler
Kodu’nca ya da Uluslararas› Sivil Havac›l›¤a dair 7 Aral›k 1944
tarihli Chikago Konvansiyonu’nun ilgili ek’ince kabul edilen ve
düzenli olarak güncellenen sinyaller kullan›labilir.

Madde 13. Uçufl planlar›

Protokolün 29. maddesinde öngörülen uçufl planlar›na iliflkin
anlaflma ve bilgilendirmeler, mümkün oldu¤u oranda Uluslara-
ras› Sivil Havac›l›k Örgütü’nce öngörülen usullere uygun olarak
yap›lacakt›r.

Madde 14. S›hhi hava araçlar›n›n önlenmesine dair sinyal ve iflaretler

Bir önleme uça¤›, protokolün 30 ve 31. maddelerine uygun ola-
rak uçufl halinde olan bir s›hhi hava arac›n› teflhis etmek için ya
da onu yere indirmeyi sa¤lamak amacyla kullan›l›yorsa, ifl bu iki
hava arac›nca Uluslararas› Sivil Havac›l›¤a dair 7 Aral›k 1944
tarihli Chikago Konvansiyonu’nun ilgili 2 no’lu Ek’ince belirle-
nen ve düzenli olarak güncellenen, önlemeye yönelik standart
radyo ve görsel usuller kullan›lacakt›r.

BEfi‹NC‹ BÖLÜM - S‹V‹L SAVUNMA

Madde 15. Kimlik kart›

1. Protokol’ün 66. maddesinin 3. paragraf›nda belirtilen sivil sa-
vunma personelinin kimlik kart› bu Tüzü¤ün2. maddesinin ilgi-
li hükümlerince düzenlenmektedir.
2. Sivil savunma personelinin kimlik kart› flekil 3’te gösterilen mo-
dele uygun olabilecektir.
3. E¤er sivil savunma personeline kiflisel hafif silah tafl›ma yetkisi
verilmiflse kimlik kartlar›n bu hususu belirtilecektir.
260

ÖN YÜZ

(Bu belgeyi veren devletin ve makam›n ad›

için öngörülen alan)

sivil savunma personeli için

K‹ML‹K KARTI

Ad› Soyad›…………………………………………………………………………………
Do¤um tarihi (ya da yafl›)………………………………………………………………
Kay›t numaras› (muhtemel)……………………………………………………………
‹flbu kart›n sahibi…………………………………………....s›fat›na istinaden 12
A¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmeleri ve uluslararas› silahl› çat›flmalar›n
ma¤durlar›n›n korunmas›na yönelik 12 a¤ustos 1949 tarihli Cenevre
Sözleflmelerine ek protokolce korunmaktad›r.

Verilifl tarihi………………………… Belge Numaras›……

Belgeyi Düzenleyen Makam›n ‹mzas›

Belgenin son geçerlilik tarihi………………………………………………………….

 261

ARKA YÜZ

Boy……………………. Göz Rengi…………………… Saç Rengi…………..

Di¤er ay›rt edici iflaretler ya da bilgiler……………………………………………...

……………………………………………………………………………………….…
…………………………………………...................................................................
.............................................................................................................................

BELGE SAH‹B‹N‹N FOTO⁄RAFI

Belge sahibinin imzas› ya da bafl parmak izi

Damga
ya da her ikisi birden

fiekil 3: Sivil savunma personeli için kimlik kart› örne¤i (format 74mm x
105 mm)
262

Madde 16. Uluslararas› ay›rt edici iflaret

1. Protokol’ün 66. maddesinin 4. paragraf›nda düzenlendi¤i flekliy-
le sivil savunman›n uluslararas› ay›rt edici iflareti, turuncu ze-
min üzerine mavi renkli eflkenar bir üçgendir. Hemen afla¤›daki
4. numaral› flekilde gösterilmifltir.

fiekil 4: Turuncu zemin üzerine mavi üçgen

2. Afla¤›daki unsurlar tavsiye edilir:

a) E¤er mavi üçgen, bir bayrak, paz› band› ya da yelek üzerin-
de bulunuyorsa, iflbu bayrak, paz› band› ya da yele¤in tu-
runcu zemini oluflturmas›;
b) Üçgenin köflelerinden birinin düfley düzlemde yukar› do¤ru
dönük olmas›;
c) Üçgenin hiçbir kösesinin turuncu zeminin kenarlar›na de¤-
memesi.
3. Uluslararas› ay›rt edici iflaret flartlar›n hakl› gösterdi¤i ölçüde
bir büyüklükte olmal›d›r. ‹flaret, mümkün oldu¤u kadar müm-
kün olan her yönden ve mümkün oldu¤u kadar uzaktan görüle-
bilen bayraklar ya da düz yüzeyler üzerine ilifltirilmelidir. Yetki-
li merciinin talimatlar› sakl› kalmak üzere, sivil savunma perso-
neli, mümkün oldu¤u oranda uluslararas› ay›rt edici amblem
tafl›yan bafll›k ve k›yafetlerle donat›lmal›d›r. ‹flaret, geceleyin ya
da görüfl flartlar›n›n elveriflsiz oldu¤u ortamlarda ayd›nlat›labilir
ya da ›fl›kland›r›labilir; ayn› flekilde iflaret, teknik tespit araçlar›
vas›tas›yla tan›nmas›n› sa¤layacak malzemeden de yap›labilir.

ALTINCI BÖLÜM - TEHL‹KEL‹ UNSURLARI BARINDIRAN YAPI VE

TES‹SLER4

Madde 17. Uluslararas› özel iflaret

1. Protokolün 56. maddesinin 7. paragraf›nda öngörüldü¤ü flekliyle
tehlikeli unsurlar› bar›nd›ran yap› ve tesisleri için uluslararas›
4 ‹ng. Works and installations containing dangerous forces, Fr. Ouvrages et installations
contenant des forces dangereuses
 263

özel iflaret, afla¤›daki 5 no’lu flekle uygun olarak ayn› büyüklükte

ve ayn› aks üzerine yerlefltirilmifl ve aralar›ndaki mesafe bir çem-
berin yar›çap›na eflit olan 3 adet aç›k turuncu çemberden oluflur.
2. ‹flaret flartlar›n hakl› gösterdi¤i ölçüde bir büyüklükte olmal›d›r.
‹flaret, büyük bir yüzeye ilifltirildi¤inde flartlar›n hakl› gösterdi¤i
ölçüde birden çok kere kullan›lmal›d›r. ‹flaret, mümkün oldu¤u
kadar mümkün olan her yönden ve mümkün oldu¤u kadar
uzaktan görülebilecek flekilde bayraklar ya da düz yüzeyler üze-
rine ilifltirilmelidir.
3. Bir bayrak üzerinde, iflaretin d›fl s›n›rlar› ve bayra¤›n buna en
yak›n kenar› aras›ndaki mesafe çemberlerin yar›çap› kadar ola-
cakt›r. Bayrak dikdörtgen fleklinde ve beyaz fonda olacakt›r.
4. ‹flaret, geceleyin ya da görüfl flartlar›n›n elveriflsiz oldu¤u ortam-
larda ayd›nlat›labilir ya da ›fl›kland›r›labilir; ayn› flekilde iflaret,
teknik tespit araçlar› vas›tas›yla tan›nmas›n› sa¤layacak mal-
zemeden de yap›labilir.

fiekil 5: Tehlikeli güçleri tutan istihkâm ve tesisler için uluslararas›

özel iflaret

EK 2
TEHL‹KEL‹ GÖREVLERDEK‹ GAZETEC‹N‹N K‹ML‹K KARTI

ÖN YÜZÜ

DUYURU (Kart› veren devletin ad›)

‹flbu kimlik kart› silahl› çat›flma bölgesinde TEHL‹KEL‹ GÖREVDEK‹

tehlikeli görev icra eden gazetecilere verilir. GAZETEC‹ ‹Ç‹N
Bu kart› tafl›yan kiflinin, 12 a¤ustos 1949 ta-
K‹ML‹K KARTI
rihli Cenevre Sözleflmeleri’nin ve I no’lu ek
protokol‘ün hükümleri uyar›nca sivil olarak
muamele görmeye hakk› vard›r. Bu kart›n sa-
hibi kart› her daim yan›nda tafl›mal›d›r. E¤er
bu kifli tutuklan›rsa, tan›nmas› amac›yla iflbu
kart› yetkili merciye verecektir.
264

ARKA YÜZ

Belgeyi veren ( yetkili mercii)……………………… Boy……………………… ...

Kart sahibinin foto¤raf› Göz rengi…………………..

Yer…………………………… Kilo……………………........
Tarih………………………… Saç rengi…………………..

(Kart› veren resmi Kan grubu…………............

merciinin mühürü) Rh…………………………..

Dini (iste¤e
Kart sahibinin imzas› ba¤l›)…………………………………

Soyad›……………………………………………… Parmak izi (iste¤e ba¤l›)

Sol iflaret Sa¤ iflaret
Ad›………………………………………………….. parma¤› parma¤›

Do¤um yeri ve tarihi ……………………………..

……………………………………………. Muhabiri

Mesleki s›n›f› ……………………………………… Teflhisi sa¤layacak özel iflaretler

Geçerlilik süresi……………………………………
 265

(2) NO.LU PROTOKOL

12 A⁄USTOS 1949 TAR‹HL‹ CENEVRE

SÖZLEfiMELER‹NE EK
ULUSLARARASI OLMAYAN S‹LAHLI ÇATIfiMA
MA⁄DURLARININ KORUNMASINA ‹L‹fiK‹N

(8 HAZ‹RAN 1977)

G‹R‹fi

Yüksek Akit Taraflar

12 A¤ustos 1949 Cenevre Sözleflmelerinin ortak 3. Maddesinde ka-
bul edilen insanc›l ilkelerin uluslararas› nitelikte olmayan silahl› çat›fl-
ma durumunda insana karfl› sayg›n›n temelini oluflturdu¤unu hat›rla-
tarak,
Ayn› zamanda insan haklar›na iliflkin uluslararas› belgelerinin insa-
na temel bir koruma sunduklar›n› hat›rlatarak,
Bu tür silahl› çat›flma ma¤durlar›n›n daha iyi korunma alt›na al›n-
mas›n› sa¤lama gere¤ini vurgulayarak,
Yürürlükteki hukuk taraf›ndan öngörülmeyen durumlarda, insan›n
insanl›k ilkelerinin korumas› ve kamu vicdan›n›n emirleri alt›nda kal-
maya devam etti¤ini hat›rlatarak,
Afla¤›daki hususlar üzerinde anlaflmaya varm›flt›r:
266

KISIM I
PROTOKOLÜN KAPSAMI

Madde 1- Maddi Uygulama Alan›

1. 12 A¤ustos 1949 Cenevre Sözleflmelerinin ortak 3. Maddesini,
mevcut uygulama koflullar›n› de¤ifltirmeden, gelifltiren ve ta-
mamlayan iflbu Protokol 12 A¤ustos 1949 Cenevre Sözleflmele-
rine Ek Uluslararas› Silahl› Çat›flma Ma¤durlar›n›n Korunmas›-
na ‹liflkin Protokolün (1. Protokol) 1. Maddesince kapsanmayan
ve bir Yüksek Akit taraf›n ülkesinde kendi silahl› kuvvetleriyle
muhalif silahl› kuvvetler veya sorumlu komuta alt›nda olan, de-
vaml›l›k arz eden ve planl› askeri operasyonlar yapmalar›na ve
bu Protokolü uygulamalar›na imkan verecek flekilde bu Yüksek
Akit taraf›n ülkesinin ait bir k›sm› üzerinde kontrolü elinde bu-
lunduran di¤er örgütlü silahl› gruplar aras›nda cereyan eden
tüm silahl› çat›flmalarda uygulan›r.
2. ‹flbu Protokol, silahl› çat›flma olarak kabul edilmeyen, ayaklan-
ma, münferit ve düzensiz fliddet eylemleri ve benzer nitelikteki
di¤er eylemler gibi iç gerginlik ve iç kar›fl›kl›k durumlar›nda uy-
gulanmaz.

Madde 2- Kiflisel Uygulama Alan›

1. Bu Protokol ›rk , renk, cinsiyet, dil, din ya da inanç, siyasi ya da
baflka türlü düflünce, ulusal ya da sosyal köken, varl›k, do¤um
veya di¤er bir durum116 ya da di¤er tüm benzer kriterler üzeri-
ne kurulu (bundan böyle aleyhte ayr›mlar olarak adland›r›lacak
olan) ayr›mlar gözetilmeksizin 1. maddede tan›mlanan silahl›
çat›flmadan etkilenen bütün kiflilere uygulan›r.
2. Silahl› çat›flman›n sonunda, bu silahl› çat›flmayla ilgili nedenler-
den dolay› özgürlüklerinden yoksun b›rak›lm›fl ya da özgürlük-
leri k›s›tlanm›fl tüm kifliler ve çat›flmadan sonra ayn› nedenler-
le özgürlüklerinden yoksun b›rak›lan ya da özgürlükleri k›s›tlan-
m›fl olanlar bu özgürlük mahrumiyeti ya da k›s›tlamas› sona
erene dek 5. ve 6. maddelerin korumas›ndan yararlanacaklar-
d›r.

Madde 3- Müdahale Etmeme

1. Bu Protokolün hiçbir hükmü bir devletin egemenli¤ini ya da

116 ‹ngilizce metinde statute

 267

tüm meflru yollarla hükümetin kamu düzenini korumak ya da

sa¤lamak117 ya da Devletin milli birli¤ini ve toprak bütünlü¤ü-
nü savunma sorumlulu¤unu etkilemek amac›yla kullan›lmaya-
cakt›r.
2. Bu Protokolde yer alan hiçbir hüküm her ne sebeple olursa ol-
sun ülkesinde silahl› çat›flma cereyan eden Yüksek Akit Taraf›n
iç yada d›fl ifllerine veya silahl› çat›flmaya do¤rudan ya da dolay-
l› müdahale etmeyi hakl› göstermek için kullan›lamaz.

KISIM II
‹NSAN‹ MUAMELE

Madde 4- Temel Güvenceler

1. Özgürlükleri s›n›rland›r›lm›fl olsun olmas›n, muhasamata do¤-
rudan kat›lmayan yada kat›lmaya son veren tüm kiflilerin kifli-
liklerine, flereflerine, kanaatlar›na ve dini ibadetlerine sayg› gös-
terilmesini isteme haklar› vard›r. Her türlü durumda herhangi
bir aleyhte ayr›m gözetilmeksizin her türlü yerde insanca mu-
amele göreceklerdir. Kimsenin hayatta kalmamas› emrinin veril-
mesi yasakt›r.
2. Yukar›daki hükümlerin genel niteli¤ine halel gelmeksizin 1. f›k-
rada belirtilen kiflilere karfl› yap›lan afla¤›daki davran›fllar her
zaman ve her yerde kesinlikle yasakt›r:
a) Kiflilerin can›na, sa¤l›¤›na fizik ya da manevi varl›¤›na karfl›
fliddet, baflta cinayet ve iflkence gibi ac›mas›z muameleler,
sakatlama ya da her hangi bir bedensel ceza türü olmak
üzere;
b) Toplu cezaland›rmalar;
c) Rehine al›nmas›;
d) Terörist eylemler;
e) Kiflinin onuruna yönelik sald›r›lar, özellikle afla¤›lay›c› ve
küçük düflürücü muameleler, tecavüz, fuhfla zorlama ve çe-
flitli hayas›z sald›r› biçimleri118;
f) Kölelik ve her türlü köle ticareti;

117 ‹ng. reestablish, Fr. rétablir.

118 ‹ng. indecent assault, Fr. attantat à la pudeur.
268

g) Ya¤malama;
h) Yukar›daki eylemlerden herhangi birinin yap›laca¤›na dair
tehditte bulunma.
3. Çocuklara gerek duyduklar› yard›m ve bak›m sa¤lanacakt›r
özellikle de:
a) Dini ve ahlaki e¤itim dahil olmak üzere, ebeveynlerinin ya
da ebeveynlerinin olmad›¤› durumlarda bak›mlar›ndan so-
rumlu kiflilerin istekleri do¤rultusunda e¤itim alacaklard›r;
b) Geçici olarak birbirinden ayr›lm›fl ailelerin birlefltirilmesini
kolaylaflt›rmak için gerekli tüm uygun tedbirler al›nacak-
t›r;
c) Henüz on befl yafl›n› doldurmam›fl çocuklar silahl› kuvvet-
lerce veya silahl› gruplarca silah alt›na al›nmayacak ve mu-
hasamata kat›lmalar›na izin verilmeyecektir;
d) Bu maddenin on befl yafl›n alt›nda çocuklara getirdi¤i özel
koruma alt paragraf c hükümlerine ra¤men do¤rudan düfl-
manca davran›fllara kat›lmalar› ve yakalanmalar› durumun-
da kendilerine uygulanacakt›r;
e) Gerekli görüldü¤ü ve mümkün olan her durumda ebeveyn-
lerinin ya da bak›mlar›ndan yasa veya gelenekler uyar›nca
birinci dereceden sorumlu olan kiflilerin r›zas› olmas› koflu-
luyla çocuklar› geçici olarak düflmanl›klar›n sürdü¤ü bölge-
lerden alarak ülke içinde daha güvenli bir bölgeye götürmek
ve güvenliklerinden ve selametlerinden119 sorumlu bir kifli-
nin refakatinde olmalar› için tedbirler al›nacakt›r.

Madde 5- Özgürlükleri s›n›rland›r›lan kifliler120

1. 4. madde hükümlerine ek olarak, ister enterne edilmifl ister tu-
tuklu121 olsunlar silahl› çat›flmayla ilgili nedenlerden dolay› öz-
gürlükleri k›s›tlanan kifliler aç›s›ndan afla¤›daki hükümlere say-
g› gösterilecektir;

119 ‹ng. well-being, Fr. bien-être.

120 Madde bafll›¤› Protokolün Frans›zca ve ‹spanyolca metinlerinde farkl›d›r: Personnes
privés de liberté Personas privadas de libertad. Protokolün yorumunda da belirtildi¤i
gibi ‹ngilizce metindeki persons whose liberty has been restricted ifadesi daha aç›kla-
y›c›d›r.
121 Maddenin Frans›zca metninde kullan›lan détention (‹ng. detention) kelimesi Türkçe’ye
tutukluluk olarak çevirilebilir. Bununla birlikte Protokolün Yorumunda da belirtildi¤i
gibi.
 269

a) Yaral›lar ve hastalar 7. maddeye uygun olarak muamele gö-

receklerdir;
b) Bu paragrafta sözü edilen kiflilere yerel sivil halkla ayn› öl-
çüde g›da malzemeleri ve içme suyu temin edilecek ve bu ki-
fliler sa¤l›k ve hijyen güvencelerinden ve iklim koflullar›n›n
zorluklar›na ve silahl› çat›flman›n tehlikelerine karfl› koru-
madan yararlanacaklard›r;
c) Bireysel ya da toplu yard›m almalar›na izin verilecektir;
d) Dini ibadetlerini yerine getirebilecekler ve talepleri üzerine
ve uygun görüldü¤ü durumda, dini ifllevleri yerine getiren,
ordu rahipleri gibi, kiflilerden manevi yard›m alabilecekler-
dir;
e) E¤er çal›flmak zorunda kal›rlarsa, yerel sivil halka tan›nan
çal›flma koflullar›ndan ve benzer güvencelerden yararlana-
caklard›r.
2. 1. f›krada belirtilen kiflilerin enterne edilmesinden ya da al›ko-
yulmas›ndan sorumlu kifliler imkanlar› ölçüsünde bu kiflilerle il-
gili afla¤›daki hükümlere sayg› göstereceklerdir:
a) Bir aileye mensup kad›n ve erkeklerin bir arada yerlefltiril-
di¤i durumlar d›fl›nda, kad›nlar erkeklerinkinden ayr› yerle-
re yerlefltirilecek ve hemcinslerinin yak›n gözetiminde ola-
caklard›r;
b) 1. f›krada belirtilen kiflilere mektup ve kart yollama ve alma
izni verilecektir, bunlar›n say›s› yetkili kurumlarca gerekli
görüldü¤ü durumlarda s›n›rland›r›labilir;
c) Enterne edilme ve tutukluluk yerleri çat›flma bölgesine ya-
k›n yerlerde bulunmayacakt›r. 1. f›krada belirtilen kifliler,
enterne edildikleri ya da tutuklu bulunduklar› yerlerin si-
lahl› çat›flmadan kaynaklanan tehlikelere özellikle maruz
kalmas› durumunda, tahliyelerinin uygun güvenlik koflulla-
r›nda yürütülebilmesi durumunda tahliye edilecektir;
d) T›bbi muayeneden yararlanabileceklerdir;
e) Fiziksel ve manevi sa¤l›klar› ve bütünlükleri haks›z herhan-
gi bir davran›fl ya da ihmalden dolay› tehlikeye at›lmayacak-
t›r. Buna uygun olarak, bu maddede belirtilen kiflileri, sa¤-
l›k durumlar›n›n gerektirmedi¤i ve genel olarak kabul edilen
t›bbi normlar ile tutarl› olmayan herhangi bir t›bbi prosedü-
re ve benzer t›bbi koflular alt›nda özgür kiflilere uygulanan
270

standartlarla uyuflmayan muamelelere maruz b›rakmak ya-

sakt›r.
3. 1. f›kran›n kapsam›na al›nmayan ancak özgürlükleri yine de bir
flekilde silahl› çat›flma ile ilgili nedenlerden dolay› s›n›rland›r›l-
m›fl kifliler 4. madde ve bu maddenin paragraf 1 (a), (c) ve (d) ile
2 (b)’sine uygun olarak insanca muamele göreceklerdir.
4. Özgürlüklerinden mahrum b›rak›lm›fl kiflilerin serbest b›rak›l-
mas›na karar verilmesi halinde, bu karar› veren kifliler taraf›n-
dan güvenliklerinin sa¤lanmas› için gerekli önlemleri al›nacak-
t›r.

Madde 6- Cezai takibat

1. ‹flbu madde silahl› çat›flma ile ilgili suçlar›n ko¤uflturulmas›na
ve bast›r›lmas›na122 uygulan›r.
2. Ba¤›ms›zl›k ve tarafs›zl›k temel güvencelerini sunan bir mahke-
mece önceden verilmifl bir karar olmaks›z›n, bir suçtan dolay›,
suçlu bulunan kimseye hüküm verilmeyecek ve cezas› infaz
edilmeyecektir.
Özellikle:
a) Prosedür san›¤›n kendisine atfedilen suçun ayr›nt›lar› ko-
nusunda gecikme olmaks›z›n haberdar edilmesini sa¤lama-
l› ve san›¤a yarg›lanmas› öncesinde ve yarg›lanmas› s›ras›n-
da savunmas› için gerekli bütün haklar› ve araçlar› sa¤la-
mal›d›r.
b) Hiç kimse bireysel cezai sorumluluk durumlar› d›fl›nda bir
suçtan dolay› mahkum edilemez,
c) Hiç kimse suçun ifllendi¤i tarihte ulusal ya da uluslar aras›
hukuk uyar›nca bir suç unsuru oluflturmayan hareketlerin-
den ve ihmallerinden dolay› suçlu tutulamaz. Ayn› flekilde
suçun ifllendi¤i tarihteki yasalar›n belirledi¤i cezadan daha
a¤›r bir cezaya çarpt›r›lamaz. Suçun ifllenmesinden sonraki
bir tarihte yasalar gere¤i daha hafif bir ceza getirilirse, suç-
lu bundan yararlanacakt›r123,
d) Kendisine suç isnat edilen herkes suçu hukuka uygun fle-
kilde kan›tlan›ncaya kadar suçsuzdur,

122 ‹ngilizce metin punishment

123 ‹ngilizce metinde sadece “under the law” ifadesi kullan›larak ulusal/uluslararas› hu-
kuk ay›r›m› yap›lmamaktad›r.
 271

e) Kendisine suç isnat edilen herkes yarg›lama s›ras›nda du-

ruflmada haz›r bulunma hakk›na sahiptir,
f) Hiç kimse kendi aleyhine tan›kl›k etmeye ya da suçlu oldu-
¤unu itiraf etmeye zorlanamaz.
3. Mahkum edilen herkes, mahkumiyet an›nda yarg›sal ve di¤er
temyiz yollar›ndan ve bunlar›n kullan›lmas›na iliflkin sürelerden
haberdar edilecektir.
4. Suçun ifllendi¤i tarihte on sekiz yafl›n alt›nda olan kiflilere ölüm
cezas› verilmeyecek ve hamile kad›nlarla küçük çocuk anneleri-
ne bu ceza uygulanmayacakt›r.
5. Muhasamat›n son bulmas› durumunda, yetkililer silahl› çat›fl-
maya kat›lan kiflileri ya da silahl› çat›flmayla ilgili nedenlerden
ötürü ister enterne edilmek ister tutuklanmak suretiyle özgür-
lüklerinden mahrum b›rak›lm›fl kiflileri mümkün olan en genifl
af kapsam›na almak için çaba göstereceklerdir.

KISIM III
YARALILAR, HASTALAR VE DEN‹ZKAZAZEDELER‹

Madde 7- Koruma ve bak›m

1. Silahl› çat›flmada yer alm›fl olsun olmas›n bütün yaral›lar, has-
talar ve deniz kazazedelerine sayg› gösterilecek ve bunlar koru-
ma alt›na al›nacakt›r.
2. Bu kifliler her koflulda insanca muamele görecek ve imkanlar el-
verdi¤ince mümkün olan en k›sa sürede durumlar›n›n gerektir-
di¤i t›bbi bak›m alt›na al›nacakt›r. Bu kifliler aras›nda t›bbi kri-
terler d›fl›nda hiçbir flekilde ay›r›m yap›lmayacakt›r.

Madde 8- Arama
Koflullar›n elverdi¤i her durumda ve özellikle de bir çarp›flma-
dan sonra, gecikme olmaks›z›n yaral›lar›, hastalar› ve deniz ka-
zazedelerini aramak ve toplamak, bunlar› kötü muameleden ve
ya¤mac›l›ktan korumak, uygun bir flekilde bak›lmalar›n› sa¤la-
mak ve ölüleri aramak, soyulmalar›n› önlemek ve usule uygun
flekilde defnedilmelerini sa¤lamak için mümkün olan her türlü
önlem al›nacakt›r.
272

Madde 9- T›bbi ve dini personelin korunmas›

1. T›bbi ve dini personele sayg› gösterilecek ve bu kifliler koruna-
cakt›r. Görevlerini yerine getirmeleri için mümkün olan her tür-
lü yard›m› alacaklar ve insani görevleri ile uyum sa¤lamayan gö-
revler yürütmeye zorlanmayacaklard›r.
2. Görevlerinin yerine getirilmesi s›ras›nda, t›bbi personelden t›bbi
nedenler d›fl›nda herhangi bir kifliye öncelik tan›mas› istenme-
yecektir.

Madde 10- T›bbi görevlilerin genel olarak korunmas›

1. Hiç kimse, bu faaliyetten yararlanan kifli her kim olursa olsun,
t›bbi eti¤e uygun t›bbi etkinlikler yürüttü¤ü için hiçbir koflul al-
t›nda cezaland›r›lmayacakt›r.
2. T›bbi nitelikli faaliyetlerde bulunan kifliler t›bbi ahlak kurallar›-
na veya yaral› ve hastalar› koruyan di¤er t›bbi kurallara ya da
bu Protokol hükümlerine ters düflecek davran›fllarda bulunma-
ya ve de bu kurallar veya hükümleri yerine getirmekten kaç›n-
maya zorlanamaz.
3. T›bbi nitelikli faaliyetlerde bulunan kiflilerin, bak›mlar› alt›nda-
ki yaral›lar ve hastalarla ilgili edindikleri bilgilere iliflkin mesle-
ki yükümlülüklerine, ulusal mevzuata halel gelmeksizin, sayg›
gösterilecektir.
4. Ulusal mevzuata halel gelmeksizin124, t›bbi nitelikli faaliyetlerde
bulunan hiç kimse, tedavi etmifl ya da etmekte oldu¤u yaral› ve
hastalarla ilgili bilgi vermeyi reddetti¤i ya da bilgi vermekten ka-
ç›nd›¤› için cezaland›r›lmayacakt›r.

Madde 11- T›bbi125 birimlerin ve t›bbi nakliye araçlar›n›n

korunmas›:
1. T›bbi birimlere ve t›bbi nakliye araçlar›na sayg› gösterilecek ve
bunlar her zaman korunacakt›r ve sald›r› hedefi olmayacakt›r.
2. T›bbi birimlere ve t›bbi nakliye araçlar›na sa¤lanan koruma, sa-
dece kendi insanc›l görevleri d›fl›nda düflmanca eylemlerde bu-
lunulmak için kullan›lmas› durumunda sona erebilir. Ancak ko-
ruma, koflullar›n elverdi¤i durumda makul bir süre s›n›r› koyan
bir uyar›n›n yap›lmas› ve bu süre sonunda uyar›n›n dikkate
al›nmamas› durumunda kald›r›lacakt›r.
124 ‹ngilizce metin subject to.
125 ‹ngilizce metinde medical, Frans›zca metinde sanitaire.
 273

Madde 12- Ay›rt edici iflaret

‹lgili yetkili kurumun kontrolü alt›nda, beyaz bir zemin üstünde
k›z›l haç, k›z›lay ya da k›z›l aslan ve güneflin ay›rt edici iflaretleri
t›bbi ve dini personel, t›bbi birimler ve t›bbi nakliye araçlar› tara-
f›ndan sergilenecektir. Bu iflarete her koflulda sayg› gösterilecek-
tir. Bu iflaret istismar edici126 bir flekilde kullan›lmayacakt›r.

KISIM IV
S‹V‹L HALK

Madde 13- Sivil halk›n korunmas›

1. Sivil halk ve sivil kifliler askeri operasyonlardan kaynaklanan
tehlikelere karfl› genel korumadan yararlan›r. Bu korumay› et-
kin k›labilmek için her koflulda afla¤›daki kurallar dikkate al›na-
cakt›r.
2. Ne sivil halk ne de sivil kifliler sald›r› hedefi olmayacakt›r. Birin-
cil amac› sivil halk aras›nda dehflet yaymak olan fliddet hareket-
leri ya da tehdidi kesinlikle yasakt›r.
3. Siviller, do¤rudan düflmanl›klara kat›ld›klar› süre d›fl›nda bu
bölümde sa¤lanan korumadan yararlan›rlar.

Madde 14- Sivil halk›n hayatta kalmas› için vazgeçilmez olan

malzemenin korunmas›:
Sivilleri aç b›rakmay› çat›flma yöntemi olarak kullanmak yasak-
t›r. Bu nedenle, g›da maddeleri, g›da maddelerinin yetifltirildi¤i
tar›m alanlar›, ekinler, hayvanlar, içme suyu tesisleri ve depola-
r› ve sulama tesisleri gibi sivil halk›n hayatta kalmas› için vaz-
geçilmez olan mallara sald›rmak, bunlar› yok etmek, yerinden
kald›rmak ve kullan›lamaz hale getirmek yasakt›r.

Madde 15- Tehlikeli güçler içeren yap›lar›n ve tesislerin

korunmas›
Baflta baraj, su kanallar› ve elektrik enerjisi üreten nükleer
enerji santralleri gibi tehlikeli güçler içeren yap›lar ya da tesis-
ler sald›r› tehlikeli maddelerin a盤a ç›kmas›na ve bunun sonu-
cunda sivil halk aras›nda ciddi kay›plara yol açacaksa, askeri
hedef teflkil etse bile sald›r› hedefi olmayacakt›r.

126 ‹ngilizce metin improperly

274

Madde 16- Kültürel varl›klar›n ve ibadet yerlerinin korunmas›

Silahl› Çat›flma durumunda kültürel Mallar›n Korunmas› için
14 May›s 1954 tarihli Lahey Sözleflmesinin hükümleri sakl› kal-
mak üzere, halklar›n kültürel ve manevi miraslar›n› oluflturan
tarihi an›tlara, sanat eserlerine ya da ibadet yerlerine karfl› her-
hangi bir düflmanca davran›flta bulunmak ve bu yap›lar› askeri
çabalar›127 desteklemek için kullanmak yasakt›r.

Madde 17- Sivillerin zorunlu yer de¤ifltirmelerinin yasaklanmas›

1. Sivillerin güvenli¤i ya da zorunlu askeri nedenlerin gerekli k›l-
mas› hali d›fl›nda, sivil çat›flmaya dayal› nedenlerden ötürü hal-
k›n zorunlu yer de¤ifltirmesi emri verilmeyecektir. Bu tür bir yer
de¤ifltirmenin gerçeklefltirilmesi gerekirse, sivil halk›n uygun s›-
¤›nak, hijyen, sa¤l›k, güvenlik ve beslenme koflullar›nda a¤›rlan-
mas› için gerekli bütün önlemler al›nacakt›r.
2. Siviller kendi topraklar›n› çat›flmayla ilgili nedenlerden ötürü
terk etmeye zorlanmayacakt›r.

Madde 18- Yard›m örgütleri ve yard›m eylemleri

1. Yüksek Akit Taraflar›n topraklar›nda bulunan K›z›l Haç, (K›z›-
lay, K›rm›z› Aslan ve Günefl) gibi yard›m örgütleri çat›flma ma¤-
durlar› ile ilgili olarak geleneksel ifllevlerini yerine getirmek üze-
re hizmetlerini sunabilirler. Sivil halk kendi giriflimiyle bile olsa
yararl›lar› hastalar› ve deniz kazazedelerini toplama ve bu kifli-
lere bakma teklifinde bulunabilir.
2. Sivil halk hayatta kalmas› için gerekli olan g›da malzemeleri ve
t›bbi malzemeler gibi malzemenin yoklu¤undan dolay› zorlukla-
ra maruz kal›yorsa, tamamen insani amaçl› ve tarafs›z olarak ve
herhangi bir aleyhte ayr›m gözetmeyen yard›m hareketleri ilgili
Yüksek Akit Devletin r›zas› ile bafllat›lacakt›r.

KISIM V
SON BÖLÜMLER

Madde 19- Protokolün duyurulmas›

‹flbu Protokol mümkün oldu¤u kadar yayg›n bir flekilde duyuru-
lacakt›r.

127 ‹ng. Military efforts, Fr. Efforts militaires.

 275

Madde 20- ‹mza

‹flbu Protokol Nihai senedin imzalanmas›ndan alt› ay sonra Söz-
leflmelerin Taraflar›n›n imzas›na aç›lacakt›r ve on iki ayl›k süre
boyunca imzaya aç›k tutulacakt›r.

Madde 21- Onaylama

‹flbu Protokol mümkün olan en k›sa zamanda onaylanacakt›r.
Onay belgeleri Sözleflmelerin tevdi mercii olan ‹sviçre Federal
Konseyine teslim edilecektir.

Madde 22- Kat›lma

‹flbu Protokol imzalamayan Sözleflmelere Taraflar›n tümünün
kat›l›m›na aç›k olacakt›r. Kat›l›m belgeleri tevdi merciine teslim
edilecektir.

Madde 23- Yürürlü¤e girme

1. ‹flbu Protokol iki adet onay ve kat›l›m belgesinin tevdi edilmesin-
den alt› ay sonra yürürlü¤e girecektir.
2. ‹flbu Protokolü sonradan onaylayan ya da kat›lan Sözleflme Ta-
raflar›ndan her birisi için, Protokol onay ya da kat›l›m belgesi-
nin tevdiinden alt› ay sonra yürürlü¤e girecektir.

Madde 24- De¤ifliklikler

1. Yüksek Akit Taraflardan her birisi iflbu Protokole de¤ifliklik ya-
p›lmas›n› teklif edebilir. Teklif edilen herhangi bir de¤iflikli¤in
metni, Yüksek Akit Taraflara ve Uluslararas› K›z›l Haç Örgütü-
ne dan›flt›ktan sonra teklif edilen de¤iflikliklerin incelenmesi
için, bir toplant› yap›l›p yap›lmamas›na karar verecek olan tevdi
merciine iletilecektir.
2. Tevdi merci bu konferansa iflbu Protokolde imzas› olsun olma-
s›n bütün Yüksek Akit Taraflarla birlikte Sözleflmelere Taraflar›
davet edecektir.

Madde 25-Çekilme
1. Yüksek Akit Devletlerden birinin iflbu Protokolden çekilmesi du-
rumunda, çekilme ifllemi fesih belgesinin al›nmas›ndan itibaren
alt› ay geçmeden etki do¤urmayacakt›r. Ancak alt› ay›n bitimin-
de, Protokolden çekilen Taraf 1. maddede belirtilen durumday-
276

sa, çekilme ifllemi silahl› çat›flma sona erene kadar yürürlü¤e

girmeyecektir. Çat›flma ile ilgili nedenlerden dolay› özgürlükle-
rinden mahrum b›rak›lm›fl kifliler serbest b›rak›l›ncaya kadar ifl-
bu Protokol hükümlerinden yararlanmaya devam edeceklerdir.
2. Çekilme ifllemi, tüm Yüksek Akit Taraflar› bu fesihten haberdar
edecek tevdi merciine yaz›l› olarak tebli¤ edilecektir.

Madde 26- Bildirimler

Tevdi merci Yüksek Akit Devletlerle birlikte iflbu Protokolü im-
zalam›fl olsun olmas›n Sözleflmelere Taraflar› afla¤›daki konular-
da bilgilendirecektir:
a) ‹flbu Protokolün alt›nda yer alan imzalar ve 21. ve 22. maddeler
uyar›nca teslim edilen onaylama ve kabul belgeleri,
b) ‹flbu Protokolün 23. madde uyar›nca yürürlü¤e girece¤i tarih ve
c) 24. madde uyar›nca al›nan bildiriler ve beyanlar.

Madde 27- Kay›t

1. ‹flbu Protokol yürürlü¤e girmesinden sonra, tevdi merci taraf›n-
dan Birleflmifl Milletler fiart›n›n 102. maddesi uyar›nca kayde-
dilmek ve yay›nlanmak üzere Birleflmifl Milletler Sekreterli¤ine
iletilecektir.
2. Tevdi mercii ayn› flekilde Birleflmifl Milletler Genel Sekreterli¤i-
ni, bu Protokolle ilgili kendisine ulaflan bütün onaylardan, ka-
bullerden ve çekilmelerden haberdar edecektir.128

Madde 28- Orijinal metinler

Arapça, Çince, ‹ngilizce, Frans›zca, Rusça ve ‹spanyolca metin-
leri de ayn› flekilde orijinal olan bu Protokolün asl›, Sözleflmele-
rin tüm taraflar›na tasdikli kopyalar›n› iletecek olan tevdi mer-
ciine teslim edilecektir.

128 Frans›zca metinde sadece onay ve kabuller olarak geçmektedir.

 277

12 A⁄USTOS 1949 TAR‹HL‹ CENEVRE

KONVANS‹YONLARI’NA EK VE ‹LAVE B‹R AYIRT ED‹C‹
AMBLEME ‹L‹fiK‹N PROTOKOL
(PROTOKOL III),

(8 ARALIK 2005)

Yüksek akit taraflar,

12 a¤ustos 1949 tarihli Cenevre Sözleflmeleri’nin ay›rt edici iflaretle-
re yönelik hükümlerini (özellikle de I no’lu sözleflmenin 26., 38., 42 ve
44. maddelerini) ve, ilgili hallerde 8 haziran 1977 tarihli ek protokollerin
hükümlerini (özellike de I no’lu Protokolün 18. ve 38. maddeleri ile II
no’lu protokolün 12. maddesini) teyid ederek;
Yukar›da bahsi geçen hükümleri, bunlar›n koruyucu de¤erini ve ev-
rensel niteli¤ini güçlendirmek amac›yla tamamlanmas›n› arzu ederek,
‹flbu protokolün, Yüksek Akit taraflar›n, Cenevre Sözleflmeleri ve, il-
gili hallerde onlar›n ek protokollerinin kendilerine yükledikleri yüküm-
lülüklere uygun olarak kulland›klar› amblemleri kullanmaya devam et-
mek hakk›na halel getirmeyece¤ini belirterek;
Cenevre Sözleflmeleri ve ek Protokollerince korunan kifli ve mallara
sayg› gösterme yükümlülü¤ünün uluslararas› hukuktan kaynakland›¤›-
n› ve ay›rt edici amblem, iflaret ve sinyallere ba¤l› olmad›¤›n› hat›rlata-
rak;
Ay›rt edici iflaretlerin dini, etnik, ›rksal, bölgesel ya da siyasi bir an-
lam tafl›mamas› gerekti¤inin vurgulayarak;
I no’l›u Cenevre Sözleflmesi’nin 44. maddesince ortaya konan ay›rt
edici iflaretlerin koruyucu kullan›m› ve bildirici kullan›m› ayr›m›n› hat›r-
latarak;
Di¤er bir devletin ülkesi üzerinde faaliyet gösteren Ulusal dernekle-
rin, faaliyetleri s›ras›nda kullanmay› planlad›klar› amblemlerin bu faali-
278

yetlerin vuku buldu¤u ülkede oldu¤u kadar transit geçilen ülkede de

kullan›labilir oldu¤u konusunda emin olmalar› gerekti¤ini de ayr›ca ha-
t›rlatarak;
Mevcut olan ay›rt edici iflaretlerin kullan›m›n›n baz› devlet ve Ulusal
derneklere s›k›nt›lar yaratabilece¤inin fark›nda olarak;
Uluslararas› K›z›l Haç Komitesi, Uluslararas› K›z›l Haç ve K›z›l Ay
Dernekleri Federasyonu ve K›z›l Haç ve K›z›l Ay Uluslararas› Hareke-
ti’nin halihaz›rda kulland›klar› ad ve ay›rt edici iflaretleri korumak konu-
sundaki karal›l›¤›n›n fark›nda olarak;
Afla¤›daki hükümler üzerinde anlaflmaya varm›fllard›r:

Madde 1. Bu protokole sayg› gösterilmesi ve protokolün yürürlük alan›

1. Yüksek akit taraflar her durumda iflbu protokole sayg› göster-
meyi ve sayg› gösterilmesini sa¤lamay› taahhüt ederler.
2. ‹flbu protokol, 12 A¤ustos 1949 tarihli 4 Cenevre Sözleflmesinin
(bundan sonra Cenevre Sözleflmeleri), ilgili hallerde bu konvan-
siyonlara ek 8 Haziran 199 tarihli, K›z›l Haç, K›z›l Ay ve K›z›l As-
lan ve Güneflin ay›rt edici iflaretlerine iliflkin 2 protokolün (bun-
dan sonra 1977 tarihli ek protokoller) düzenlemelerini teyit eder
ve tamamlar. [‹flbu protokolün hükümleri yukar›da bahsi geçen
protokoller ve sözleflmelerdeki düzenlemelerde] at›f yap›lan ayn›
flartlar dahilinde uygulan›r.
Madde 2. Ay›rt edici iflaretler
1. ‹flbu protokol, Cenevre Sözleflmelerinde öngörülenlere ilaveten
ve ayn› amaçlarla ek bir ay›rt edici iflaret tan›mlan›flt›r. Tüm
ay›rt edici iflaretler ayn› statüdedir.
2. Beyaz zemin üzerine, çerçevesi k›rm›z› renk olan ve tek köflesi
üzerinde yükselen bir kareden müteflekkil iflbu ek ay›rt edici
iflaret, bu protokolün ekindeki illüstrasyonla gösterilmifltir. Bu
protokolde iflbu ay›rt edici iflarete ‘ 3. Protokolün amblemi’ ola-
rak at›f yap›lmaktad›r.
3. 3. Protokolün ambleminin, kullan›m›na ve bu iflarete sayg› gös-
terilmesine iliflkin flartlar, Cenevre Sözleflmelerince ve ilgili hal-
lerde de 1977 tarihli ek protokollerce düzenlenen flartlarla ayn›-
d›r.
4. Yüksek Akit taraflar›n silahl› kuvvetlerinin sa¤l›k hizmetleri ve
dini personeli, hali haz›rdaki amblemlerine halel gelmeksizin, ifl-
bu maddenin 1. Paragraf›nda belirtilen her ay›rt edici iflareti,
 279

e¤er bu kullan›m onlar›n korunmas›n› art›racak ise, geçici ola-

rak kullanabilecektir.

Madde 3. 3. Protokolün ambleminin bildirim amac›yla kullan›m›

1. 3. Protokolün amblemini kullanmaya karar veren Yüksek akit
taraflar›n ulusal dernekleri, konuya iliflkin ulusal mevzuata uy-
gun olarak bu amblemi kullanacaklar›nda, bildirim amac›yla ifl-
bu ambleme afla¤›daki unsurlar› eklemeyi seçebilirler:
a) Cenevre Konvansiyonlar›nca tan›nan bir ay›rt edici iflaret ya
da bu amblemlerin bir kombinasyonunu, ya da
b) Yüksek akit taraflardan birinin etkin olarak kulland›¤› ve di-
¤er yüksek akit taraflara ile Uluslararas› K›z›l Haç Komitesi-
ne bu protokolün kabulünden önce depoziter arac›l›¤›yla ile-
tilmifl olan baflka bir amblemi.
Ekleme iflbu protokolün ekinde gösterilen illüstrasyona uygun
olarak gerçeklefltirilmelidir.
2. 3. Protokolün ambleminin içine, bu maddenin 1. Paragraf›na
uygun olarak baflka bir amblem eklemek isteyen bir ulusal der-
nek, ulusal yasalara ayk›r› olamayacak flekilde, bu amblemi
kendi devlet ülkesinde bu amblemin adland›r›lmas›n› kullanabi-
lir ve bu amblemi göndere çekebilir.
3. Ulusal dernekler, ulusal yasalara uygun olarak ve istisnai du-
rumlarda, çal›flmalar›n› kolaylaflt›rmak amac›yla iflbu protoko-
lün 2. Maddesinde belirtilen ay›rt edici iflareti geçici olarak kul-
lanabilir.
4. ‹flbu madde, Cenevre Sözleflmelerinde ve bu protokolde tan›nan
ay›rt edici iflaretlerin hukuki statüsünü etkilemez. Ayn› flekilde
bu maddenin 1. Paragraf›na uygun olarak bildirim amac›yla da-
hil edilen herhangi bir amblemin hukuki statüsünü de etkile-
mez.

Madde 4. Uluslararas› K›z›l Haç Komitesi ve Uluslararas› K›z›l

Haç ve K›z›l Ay Örgütleri Federasyonu
Uluslar aras› K›z›l Haç Komitesi ve Uluslararas› K›z›l Haç ve K›-
z›l Ay Örgütleri Federasyonu ve bunlar›n yetkili personeli, istis-
nai durumlarda ve ifllerini kolaylaflt›rmak amac›yla iflbu proto-
kolün 2. Maddesinde belirtilen ay›rt edici iflareti kullanabilir.
280

Madde 5. Birleflmifl Milletler korumas› alt›na verilen misyonlar

Birleflmifl Milletlerin korumas› alt›nda yap›lan operasyonlara
kat›lan sa¤l›k hizmetleri ve dini personel, kat›lan devletlerin
onay›n› alarak birinci ve ikinci maddelerde belirtilen ay›rt edici
iflaretleri kullanabilir.

Madde 6. Kötüye kullan›m›n yasaklanmas› ve cezaland›r›lmas›

1. Cenevre Sözleflmelerinin ve ilgili hallerde 1977 tarihli Ek pro-
tokollerinin ay›rt edici iflaretlerin kötüye kullan›m›n›n yasak-
lanmas› ve cezaland›r›lmas›na iliflkin düzenlemeleri her flekil-
de aynen 3. Protokolün amblemine de uygulanacakt›r. Özellik-
le Yüksek Akit taraflar her zaman, birinci ve ikinci maddede
belirtilen ay›rt edici iflaretlerin ve bunlar›n adland›r›lmas›n›n
haince ve taklit amac›yla kullan›m› da içerecek flekilde kötüye
kullan›m›n› engellemek ve cezaland›rmak için her türlü tedbiri
alacakt›r.
2. Bu maddenin 1. Paragraf›na ra¤men, Yüksek Akit Taraflar 3.
Protokolün amblemini ya da bunu taklit eden herhangi bir ifla-
reti önceden beri kullananlara, bu kullan›mlar›n› sürdürme ko-
nusunda izin verebilir. Yeter ki, silahl› çat›flma zaman›nda bu
kullan›m Cenevre Sözleflmelerinin ve ilgili hallerde 1977 tarihli
ek protokollerinin sa¤lad›¤› korumay› sa¤lamak amac›yla yap›l-
mas›n ve bu kullan›ma izin veren haklar›n elde edilmesi iflbu
protokolün kabulünden önce vuku bulmufl olsun.

Madde 7. Da¤›t›m
Yüksek Akit taraflar bar›fl zaman›nda oldu¤u gibi silahl› çat›fl-
ma zaman›nda da kendi ülkelerinde iflbu protokolü olabildi¤in-
ce genifl çapta da¤›t›m›n› yapmay› ve bu belgenin silahl› kuv-
vetler ve sivil halk taraf›ndan tan›nmas›n› sa¤lamak amac›yla,
özellikle askeri e¤itim programlar›na iflbu protokolün incelen-
mesini eklemeyi ve sivil halk taraf›ndan da bu protokolün ince-
lenmesini teflvik etmeyi yüklenirler.

Madde 8. ‹mza
‹flbu protokol Cenevre Sözleflmelerinin taraflar›n›n imzas›na ka-
bul edildi¤i gün aç›lacak ve 12 ay boyunca imzaya aç›k kalacak-
t›r.
 281

Madde 9. Onay
‹flbu protokol en k›sa sürede onaylanacakt›r. Onaylama belgele-
ri Cenevre Sözleflmelerinin ve ek protokollerin depoziteri olan ‹s-
viçre Federal Konseyi’ne tevdi edilecektir.

Madde 10. Kat›l›m

‹flbu protokol, CenevreSözleflmelerin’nin bu protokolü imzala-
mayan tüm taraflar›n›n kat›l›m›na aç›k olacakt›r. Kat›l›m belge-
leri depozitere teslim edilecektir.

Madde 11.Yürürlü¤e girifl

1. ‹flbu protokol iki onay ya da kat›l›m belgesinin depositere tesli-
minden 6 ay sonra yürürlü¤e girecektir.
2. Daha ileriki bir tarihte bunu onaylayan ya da buna kat›lan Ce-
nevre Sözleflmelerinin her bir taraf devleti için iflbu protokol, bu
taraf devletin onay ya da kat›l›m belgesini depozitere tevdi etme-
sinden 6 ay sonra yürürlü¤e girecektir.

Madde 12. ‹flbu protokolün yürürlü¤e girmesinden sonra akdi iliflkiler

1. Cenevre Sözleflmelerinin taraflar› bu protokole de taraf oldukla-
r› takdirde, Konvansiyonlar iflbu protokolle tamamland›klar› ha-
liyle uygulanacakt›r.
2. Çat›flman›n taraflar›ndan birinin bu protokolle ba¤l› olmad›¤›
takdirde iflbu protokole taraf olan devletler karfl›l›kl› iliflkilerin-
de bununla ba¤l› kalmay› sürdüreceklerdir. Ayr›ca bu devletler,
iflbu protokole taraf olmayan devlet bu protokolü kabul eder ve
hükümlerini uygularsa bu devlete karfl› da iflbu protokolle ba¤-
l› olacaklard›r.

Madde 13. De¤iflikliler

1. Her Yüksek akit taraf iflbu protokole de¤ifliklik yap›lmas›n› tek-
lif edebilir. Her de¤ifliklik teklifi metni depozitere tevdi edilecek-
tir. Depoziter tüm yüksek akit taraflarla, Uluslar aras› K›z›l Haç
Komitesiyle, Uluslararas› K›z›l Haç ve K›z›l Ay örgütleri federas-
yonu’yla konu hakk›nda görüfltükten sonra teklif edilen de¤iflik-
lik ya da de¤iflikliklerin incelenmesi için bir konferans toplan-
mas›na gerek olup olmad›¤›na karar verecektir.
2. Depoziter bu konferansa tüm yüksek akit taraflar› oldu¤u ka-
282

dar, iflbu protokolü imzalayan ya da imzalamayan Cenevre Kon-

vansiyonlar›na taraf tüm devletleri ça¤›racakt›r.

Madde 14. Çekilme

1. Bir yüksek akit taraf iflbu protokolden çekildi¤i takdirde, çekil-
me etkilerini çekilme belgesinin ele geçmesinden bir y›l sonra
so¤uracakt›r. Bununla beraber bu bir senelik sürenin dolmas›
an›nda çekilen devlet bir silahl› çat›flma ya da iflgal durumunda
bulunuyorsa, çekilme iflleminin etkisi iflbu durum sona erince-
ye kadar ask›da kalacakt›r.
2. Çekilme yaz›l› olarak depozitere bildirilecek; o da bu bildirimden
tüm taraf devletleri haberdar edecektir.
3. Çekilme sadece çekilen taraf için etki do¤uracakt›r.
4. 1. Paragrafta alt›nda düzenlenen çekilme, çekilen devletin bir si-
lahl› çat›flma ya da iflgal nedeninden do¤an ve iflbu protokolden
kaynaklanan ve çekilme ifllerlik kazanmadan önce yapt›¤› ey-
lemlere yönelik hiçbir yükümlülü¤ünü etkilemeyecektir.

Madde 15. Bildirim

1. Depoziter, Yüksek akit taraflar› ve Cenevre Sözleflmelerinin ta-
raflar›n› iflbu protokolü imzalam›fl olsun ya da olmas›n afla¤›da-
ki konular hakk›na bilgilendirecektir.
a) Bu protokole at›lan imzalar ve madde 8,9,10 alt›nda onay ve
kat›lma belgeleri;
b) 11. Maddede öngörülen protokolün yürürlü¤e girifl tarihini,
iflbu tarihten 11 gün önce;
c) 13. Madde kapsam›nda al›nan bildirimleri;
d) 14. Madde kapsam›nda al›nan çekilmeleri.

Madde 16. Kay›t

1. Yürürlü¤e girdikten sonra, iflbu protokol, Birleflmifl Milletler
fiart›’n›n 102. Maddesi uyar›nca kay›t alt›na al›nmak ve yay›m-
lanmak amac›yla depoziter taraf›ndan Birleflmifl Milletler Sekre-
teli¤i’ne iletilecektir.
2. Depoziter ayn› zamanda Birleflmifl Milletler Sekreterli¤ini iflbu
protokole iliflkin tüm onaylamalardan, kat›l›mlardan ve çekilme-
lerden haberdar edecektir.
 283

Madde 17. Resmi metin

‹flbu protokolün orijinali ki ‹ngilizce, Arapça, Çince, ‹spanyolca,
Frans›zca ve Rusça metinlerin hepsi ayn› flekilde resmidir, depo-
zitere tevdi edilecektir. Depoziter, Cenevre Konvansiyonlar›’n›n
tüm taraflar›na iflbu protokolün sertifikal› gerçek birer kopyas›-
n› iletecektir.
EK
3. Protokolün Amblemi
(Protokolün 2. Maddesi, 2 paragraf› ve 3. Maddesi, 1. Paragraf›)

Birinci madde- Ay›rt edici iflaret

Madde 2. Protokolün ambleminin bildirim amac›yla kullan›m›

284
 285

TERM‹NOLOJ‹

GENEL UYARI: Kelimelerin klasik anlamlar› de¤il, 1949 Sözleflmele-

rinde ve daha sonra kullan›ld›klar› anlam verilmifltir. Kelimelerin ‹ngilizce
ve Frans›zca karfl›l›klar› da, bu dillerdeki en do¤ru karfl›l›klar› de¤il, Ce-
nevre Sözleflmelerinin özgün metinlerinde yer alan terimlerdir.

Adilâne: Adalete uygun, hakça

Ahkâm: Hükümler
Ahfla: Ba¤›rsaklar/iç organlar.
Ahval: Durumlar, hâller,
Ahz: Tutma
Âkid(e): Sözleflmeci, akdeden
Akim: Sonuçsuz
Aksülamel: Tepki
Alâkadar: ‹lgili
Alelumum: Genel
Âri (…’den) : …’siz, … olmaks›z›n.
Âti: Gelecek
Âtideki: Gelecekteki veya (metin içinde) afla¤›daki
Avak›p: Ak›betler, sonuçlar
Avdet: Geri dönme
Âzâde: ...’den uzak, kurtulmufl, korunmufl.
Azil: Görevden alma
Bahfletmek: Sunmak
Bertaraf etmek: Ortadan kald›rmak, gidermek
Beynelmilel: Uluslararas›
Bidayet: Bafllama, bafllangݍ
Bidayeten: Bafllangݍta
Bilâkaydüflart: Kay›ts›z ve flarts›z olarak
Bilamania: engel, zorluk olmaks›z›n
Bilâtahdit: S›n›rlama olmaks›z›n
Bilateehhür: Gecikmeden, gecikme olmaks›z›n
Bilcümle: Hep, bütün, toptan
Bilfarz: …varsay›m› halinde
Bilhassa: Özellikle
Bilumum: Bütün, tüm
Bitaraf: Tarafs›z, yans›z ‹ng. Neutral, Fr. Neutre
Caiz: izin verilmifl
286

Câri: Geçerli, uygulanabilir

Cehit: Gayret
Cereyan (etmek) : Gerçekleflmek, sürmek
Ceste ceste: Azar azar
Cihet: Yön, taraf
Cinayet: Sözleflmelerin çevirisinde bazen “cürüm” yerine kullan›lm›flt›r.
Delâlet: Rehberlik, yol gösterme, yard›mc› olma
Delâlet eden: ‹flaret eden, rehberlik eden
Derpifl etmek: Öngörmek, göz önünde tutmak
Deruhte etmek: üstlenmek, yürütmek, üzerine almak
Dessame: Kapakç›k
Deveran: Dönüp dolaflma.
Duçar etmek: U¤ratmak, maruz b›rakmak
Duçar: U¤ram›fl, yakalanm›fl, tutulmufl
Ebad: Boyutlar
Efrat: Bireyler, fertler
Elzem: Çok lüzumlu, zorunlu
Emtia: Metalar, mallar
Emval: Mallar
Enterne etmek: Belli bir bölge ya da kampta gözalt›nda tutmak. Frans›zca
“interner” fiilinden Türkçe’ye geçmifl ve hukuk diline yerleflmifltir
Enternöman ‹ng.: (internement) Enterne etmek (Fr. interner) fiilinden tü-
reyen isim
Esbab› istirahat: Dinlenme için gerekli olan fleyler
Esbab:› müfleddide: a¤›rlat›c› sebepler
Eflhas: fiah›slar, kifliler
Evsaf: Nitelik(ler)
Evvelemirde: ‹lk önce
Ezcümle: “Özellikle” ile “örnek olarak” aras›nda bir anlama sahiptir.
Fas›la: Aral›k
Fas›las›z: Aral›ks›z, kesintisiz
Ferâgat: Vaz geçme
Fezleke: Bir soruflturma ya da yarg›lama zabt›n›n özeti
Firar: Kaç›fl
Gayri müsait: Elveriflsiz
Gayrimuhik: Hakl› olmayan, haks›z
Gayrimüsait: Uygun olmayan
Gayris›hhî: Sa¤l›¤a ayk›r›, sa¤l›kl› olmayan
Habis: Kötücül
Halel getirmek: Zarar vermek, engellemek, ayk›r›l›k oluflturmak
Hâmi: koruyucu
Hâmi: Koruyucu ‹ng. Protecting Fr. Protecteur, protectrice.
Hamiyet: Milli onur ve haysiyet
Harekât: Belli bir amaç gözetilerek bir askerî birli¤e yapt›r›lan manevra,
çarp›flma, çevirme, kovalama vb. ifller, operasyon
 287

Hars: Kültür
Havas: Duyumlar
Hâvi:‹çinde bulunduran, içeren, kapsayan
Haysiyet: Sayg›nl›k, itibar, onur
Hemhudut: S›n›rdafl
Hibe etmek: Ba¤›fllamak
Hilaf(›na): Aksi yönde
Hilâf: Ayk›r›, karfl›t, ters
Himaye: Koruma
Hitam: Sona erme, bitim
Huveyza: Sözlük anlam›: ‹shal, 1949/III. Sözleflme/1. Lahika,I.A 3/f.’nin
resmi çevirisinde “pyélite chronique” karfl›l›¤› olarak “müzmin huvey-
za iltihab›” ifadesinin yer almas›ndan bu terimin böbrek içi anlam›nda
kullan›ld›¤› anlafl›lmaktad›r
Hüsnükabul: ‹yi karfl›lama
Hüviyet varakas›: Kimlik
Isdar etmek: (bir karar›n) ç›kmas›
Islah: Düzeltme, iyilefltirme
Itt›la: Bilgi edinme
Izrar: Zarar verme
‹afle: Besle(n)me
‹bate: Bar›n(d›r)ma
‹bla¤: Ulaflt›rma, erifltirme
‹braz (etmek): Göstermek, sunmak
‹cap / Askeri ‹cap: Gereklilik, Askeri Gereklilik
‹cbar etmek: Zorlamak
‹dame etmek: Sürdürmek
‹fna etmek: Yok etmek, tüketmek
‹fra¤: Baflka bir fleye çevirme
‹fraz etmek: Ay›rmak
‹hdas etmek: Oluflturmak, kurmak
‹hdas: Kurma
‹hkak: Hakk› yerine getirme
‹htar: Uyar›
‹htilaf: 1949 Sözleflmelerinin resmi çevirisinde çat›flma ( ‹ng. Conflict, Fr.
Conflit) anlam›nda kullan›lm›flt›r. Günümüzde ihtilaf kelimesi silahl›
de¤il, hukuki ve siyasi çat›flmalar› ifade edecek biçimde kullan›lmak-
tad›r.
‹htimam: Özen
‹htiva etmek: ‹çermek, kapsamak
‹htiyar: Seçme yetkisi, hakk›
‹jyen: Fr. “Hygiène”den, sa¤l›¤›n korunmas› ve buna iliflkin tedbirler H›fz›s-
s›hha: Sa¤l›k bilgisi, hijyen
‹ktiran: Yak›nlaflma
‹lâh. : Ve di¤erleri, ve baflkalar›
288

‹lbas: Giyin(dir)me
‹lca: Zorlama, zorunda b›rakma
‹lhak: Katmak, bir ülke parças›n› egemenli¤i alt›na almak
‹lmühaber: Bir kiflinin halini, medeni durumunu vs. gösteren resmi belge
‹ltihak etmek: Kat›lmak
‹ltihak: Kat›lma
‹ltisak: Bitiflme, yap›flma 1949/ III. Sözleflme/Lahika 1. m.1. b.
‹ltizam: Hazine mal› bir gelir kayna¤›n›n belli bir ücret karfl›l›¤›nda kiflile-
re sat›lmas› yöntemi
‹mrar. Geçir(il)me
‹mtina etmek: Kaç›nmak, reddetmek
‹mtisalen: Uyarak, ba¤l› olarak
‹nhiraf: Kuraldan sapma ‹ng. Derogation Fr. Dérogation
‹nk›za: Tamam olma, sona erme
‹nsaniyetperver: ‹nsanc›l ‹ng. Humanitarian fr. Humanitaire
‹ntaç etmek: Sonuç vermek, sonuçland›rmak
‹ntan: Mikroplu hastal›k
‹ntani: Mikrobik.
‹ntibak: Uyma, uygun gelme
‹ntifah: Kabarma, fliflme
‹ntihap (etmek): Seçmek
‹ntihap: Seçim
‹nzimam etmek: Kat›lmak, eklenmek
‹rsalât: Gönderiler
‹rtikâp: Suç iflleme
‹skân: Bir yere yerlefl(tir)me, bar›n(d›r)ma
‹snat: Dayatma, dayand›rma
‹stihdaf: Hedef alma
‹stihraç: Bir madde ç›karma iflleri (‹ng-Fr. Extraction)
‹stihsal: Elde etme
‹stihsal: Üretim
‹stiklâl: Ba¤›ms›zl›k
‹stikmal: ‹kmal etme, tamamlama, katk›da bulunma
‹stilzam etmek: gerektirmek
‹stilzam: gerektirme, gerekme
‹stimal: Kullan›m, kullanma
‹stimzaç: Birinin mizac›n› yoklama, ne düflündü¤ünü ö¤renmeye çal›flma
‹stinaf (mahkemesi): ‹lk derece mahkemesi ile Yarg›tay aras›nda yer alan
Mahkeme/‹ng. Court of Appeals, Fr. Court d’appel.
‹stintak: Sorgu
‹fltirak etmek: Kat›lmak
‹fltirak: Ortakl›k
‹tham: Suçlama
‹tiyat: Al›flkanl›k
‹tmam: Bitirme, Tamamlama
 289

‹tminan: emin olma, inanma, güvenme, kesin bilgi sahibi olma

‹ttihaz: Sayma, tutma
Kabahat: Hafif suç
Kabil-i infaz: infaz edilebilir, uygulanabilir
Kabil: Olabilir, mümkün
Kâfi: Yeterli
Kaide: Kural
Kaim olmak: yerine geçmek
Kâin: Bulunan, olan
Keyfiyet: Durum
Lâhik olmak: eklenmek
Lâhik: eklenen
Ledelhace: gereklilik halinde
Ledelicap: icab› halinde
Levaz›m: Gerekli olan fleyler, 1949 Sözleflmelerinde gerek askeri, gerekse
genel anlam›nda kullan›lmaktad›r
Maada: …’den baflka, ….in d›fl›nda
Maahaza: Bununla beraber, böyle iken
Mâdun: Ast
Mâfevk: Üst
Mahdut: S›n›rl›, s›n›rlanm›fl
Mahfuz: Sakl›, Saklanm›fl, korunmufl
Mahiyet: Nitelik, özellik
Mahreç: Ç›k›fl yeri
Mahza: Sadece, yaln›zca
Makabline flamil: Önceyi kapsayan, geriye yürüyen
Malik: Sahip
Mâluliyet: sakatl›k, hastal›k ‹ng. Disability Fr. Invalidité
Malûl: Sakat
Malûmat: Bilgi
Mamafih: Bununla birlikte
Masun: Korunakl›, korunan, ba¤›fl›k
Matlup: Talep edilen, istenilen veya (ticari anlamda) alacak.
Mâtuf: …’e yönelik
Mazhar olmak: …’den yararlanma, …’in kapsam›na ya da uygulama alan›-
na girme, …’e ulaflmak
Maznun: San›k
Mebla¤: Para tutar›
Mebni: Bina olunmufl, yap›lm›fl, …’ye dayanan, …’den dolay›, ötürü
Meccanen: Paras›z olarak, bedava
Mecmu: toplam
Medar olmak: Yard›mc› olmak, faydas› dokunmak
Medfun: Gömülmüfl
Medlul: Hakk›nda delil getirilen, gösterilen fley, bir kelimeden anlafl›lan fley
Mehil: (bir hukuki ifllem için tan›nan) süre
290

Mehmaemken: Mümkün oldu¤u kadar, olabildi¤ince

Melhuz: Mülahaza elden, düflünülen, dikkate al›nan
Memnu: Yasak
Memur: Görevli
Memzucen: Kar›flm›fl, kar›fl›k olarak
Menâbi: Kaynaklar
Menafi: Yararlar
Merbut: ba¤l›, ba¤lanm›fl
Meriyet: Yürürlük
Mesaha: Ölçüm
Mesul: Sorumlu
Mevdu: Emanet edilmifl
Mevkuf: Tutuklu
Mevkufiyet: Tutukluluk
Mevrit: Var›lacak yer
Mevzuubahis: Söz konusu
Mezkûr: Zikredilen, an›lan, belirtilen, ad› geçen
Mezun: ‹zinli
M›nt›ka: Bölge
Mikâb: Küp
Misilleme: (‹ng. Reprisals, Fr. Représailles) Asl›nda, yabanc› dillerdeki bu
kavram›n Türkçe uluslararas› hukuk dilinde tam karfl›l›¤› “zararla
karfl›l›k” olmakla beraber uygulamada misilleme terimi daha yayg›n
kullan›lmaktad›r
Misillû: Gibi
Muahede: (Uluslararas›) andlaflma
Muahede: Andlaflma
Muahhar: Sonraya b›rak›lm›fl, sonraki
Mualece: ‹laçla tedavi
Muavenet: Yard›m
Mubayaa: Sat›n alma
Mucibince: Uyar›nca, gere¤ince
Mucip: gereken, gerektiren
Mufassal: Ayr›nt›l›
Mugayir: Ayk›r›
Muhaberat: Haberleflme için yap›lan yaz›flma
Muhabere: haberleflme
Muhakeme: Yarg›lama
Muharebe: Savafltaki çarp›flmalar›n herbiri
Muharip: Savaflan
Muharrer: Yaz›l›
Muhasamat: ‹ng. Hostilities, Fr. Hostilités. Çat›flman›n taraflar› aras›nda
gerçekleflen düflmanca eylemler bütünü. Bu kelime ile ilgili ayr›nt›l›
aç›klama terminolojik rehberin sonuna eklenmifltir.
Muhasara: Kuflatma
 291

Muhas›m: Birbirine düflman olanlardan her biri

Muhassas: Birine ayr›lm›fl
Muhatara: Tehlike, risk
Muhik: Hakl›, yerinde
Muhit: Çevre, periferi(k)
Muhtar: Özerk, serbest
Muhtasar: K›salt›lm›fl, özet
Muhtelit: Karma, kar›fl›k
Muhtevi: ‹çeren, kapsayan
Muhteviyat: Bir fleyin içindekiler, kapsad›klar›
Mukaddem: Daha önce, önceden
Mukadderat: al›n yaz›s›, …’in bafl›na gelenler
Mukavele: Sözleflme
Mukavemet: Direnme, direnifl
Mukim: ‹kamet eden
Muktedir: ‹ktidarl›, gücü yeten
Mukteza: Gerekli, gereken fley
Muktezi: gerek(tir)en, gerekli olan
Munkazi: ‹nk›za eden, sona ermifl, bitmifl, sona ermifl
Munsifane: ‹nsafl›l›kla (Sözleflmelerin çevirisinde bazen “hakkaniyete uy-
gun flekilde” anlam›nda kullan›lm›flt›r)
Muntazaman: Düzenli olarak
Murahhas: Temsilci, delege (‹ng. Delegate, Fr. Délégué)
Murakabe: Denetim
Murdarilik: Omurilik
Musaddak: Tasdik edilmifl, onaylanm›fl
Musap: Hastal›¤a yakalanm›fl
Mutab›k kalmak: Uyuflmak, anlaflmak
Mutat: Al›fl›lagelmifl, ola¤an
Mutat: Al›fl›lm›fl
Mutavaat: ‹taat etme
Mutavass›t: Arac›
Muteber: geçerli
Mutemet: Güvenilir kifli
Muvacehe: Yüzleflme
Muvaffak: Baflar›l›
Muvaffakiyet: Baflar›
Muvaf›k: Uygun, yerinde
Muvakkat: Geçici, süreli
Muvasala(t): Vas›l olma, ulaflma, varma, yetiflme
Muvasala: Bir yere ulaflma, varma
Muvazzaf: Görevli
Muzaharet: Yard›m etme, destek olma, koruma
Muz›r: Zararl›
Mübeyyen: Aç›kça bildirilmifl, meydana ç›km›fl
292

Mübrem: Kaç›n›lmaz, vazgeçilmez, buyurucu (‹ng. Imperative, Fr. Impéra-

tif)
Mücehhez: Donanm›fl
Mücrimin: Suç ifllemifl kifliler
Müdafi: Savunucu, savunan
Müdavat: T›bbi bak›m
Müdrik: ‹drak etmifl, anlam›fl
Müesses: Yerleflik, kurulu
Müessesat: Kurumlar, kurulufllar
Müessir: Etkili, sonuçlu
Müeyyide: Yapt›r›m
Müfreze: Türlü askerî görev ve hizmetlerin yap›lmas› amac›yla küçük bir-
liklerden, belli bir kurulufla ba¤l› kalmadan geçici olarak oluflturulan
grup (‹ng. Detachment Fr. détachement)
Mühlet: Bir iflin yap›lmas› için verilen zaman, bir ifli belli bir zaman için ge-
ri b›rakma
Mükavim: Dayan›kl›, baflkald›ran
Mükellef: Yükümlü
Mülahaza etmek: dikkate almak, düflünmek
Mülahaza: Kanaat, düflünce
Mümasil: Benzer, benzeyen
Mümessil: Temsilci. (‹ng. Representative, Fr. Représentant)
Münakalât: Nakil, ulaflt›rma iflleri
Münakale: Tafl›ma, ulaflt›rma, aktarma
Münasebettar: ‹liflkili, ilgili
Müncer olmak: …ile sonuçlanmak, … sonuçlanma e¤ilimi göstermek, …’e
sebep olmak, sonucuna götürmek
Münderiç: Bir fleyin içine konulmufl, eklenmifl
Münferiden. Tek bafl›na, yaln›zca, flahsi olarak
Münferit: Bireysel
Mürâselat: Mektuplaflmalar, haberleflmeler
Mürettep: Tertip olunmufl, dizilmifl ya da bir fley için ayr›lm›fl
Mürselün ileyh: Kendisine gönderilen
Mürur: Geçme, geçip gitme, sona erme
Müsaadekâr: Elveriflli
Müsadere: El koyma
Müsamahakâr: Hoflgörülü
Müsavat: Eflitlik
Müsavi: Eflit
Müstacel: Acele
Müstaceliyet: Acil olma hali, ivedilik
Müstakil: Ba¤›ms›z
Müstefit: Yararlanan
Müstelzim: Gerektiren
Müteaddit: Çok say›da
 293

Müteakiben: Ard›ndan, daha sonra

Müteallik: ‹liflkin
Mütedair: … ile ilgili, … üzerine, …’e ait,
Mütenasip: Orant›l›, uyumlu
Müteneffi: Yararlanan. 1949/III/m. 63: ‹ng. Beneficiary. Fr. bénéficiaire,
Müterafik: Beraber bulunan, kar›flm›fl
Mütercim: Çevirmen
Müteveffa: Ölmüfl, vefat etmifl kifli
Mütevellit: Meydana gelmifl, ileri gelmifl
Müzaheret: Yard›m etme
Müzakere: Görüflme, pazarl›k etme
Müzeyyel: ‹laveli
Müzmin: Uzun süreli, kal›c›, süre¤en, kronik.
Naf›a: Bay›nd›rl›k iflleri
Namzet: Aday, (‹ng. Apprentice, Fr. Apprenti)
Nat›k: Beyan eden, bildiren, söyleyen
Nazar-› itibara almak: Göz önünde tutmak, dikkate almak
Nef’i: Ç›kar ile ilgili, faydac›
Nef’ine: Ç›kar›na, menfaatine
Nesep: Soy, do¤um bak›m›ndan köken
Nesiç: Doku
Neflir: Yay›nlama
Nezaret: Gözetim
Nihayet vermek: Sona erdirmek
Nizamname: Düzenleme
Nukut: Nakitler, nakit paralar
Numune: Örnek
Paraf: Sadece bafl harflerle at›lan k›sa imza
Paz›bent: Belli bir amaçla kola geçirilen enli kuflak, kolçak
Râci: Geri dönen, ilgisi olan, iliflkin
Ref: kald›rma, ortadan kald›rma
Refakat etmek: Efllik etmek, (‹ng. To accompany, Fr. Accompagner)
Resim: Baz› fleylerden al›nan vergi ya da harç
Rey: Oy
Riyaset: Baflkanl›k
Rüçhan: Öncelik, üstünlük
Rüyet: Görme
Sâd›r: Ç›kan, görünen
Sadme: Travma
Salâhiyet: Yetki
Salahiyetname: (andlaflmay› imzalamak için) Yetki belgesi ‹ng. Full powers,
Fr. Pleins pouvoirs
Sarahat: Aç›kl›k
Sarahaten: Aç›k biçimde, aç›kça
Sâri: Bulafl›c› (hastal›k)
294

Sat›h: Yüzey
Sat›h mesahas›: Yüzölçümü
Sây: ‹fl, çal›flma
Selbetmek: Zorla almak, kapmak
Seriri: Klinik (s›fat olarak)
Seyyanen: Eflit olarak
S›yanet: Koru(n)ma
Sirayet etmek: S›çramak, bulaflmak, yay›lmak
Sirkat: H›rs›zl›k
Sual: Soru
fiâgil: ‹flgalci, iflgal eden, (‹ng. Occupant, Fr. Occupant)
fiamil: Kapsayan, içine alan, çevreleyen
fierait: fiartlar, koflullar
fiibihkalevi: Alkaloid
fiua: Ifl›n
Taaddi: Öteye geçme, sald›r›
Taarruz: Sald›r›
Taayyün etmek: Meydana ç›kma; belli, belirgin olmak
Tâbiiyet: Ba¤l›l›k, (‹ng. Allegiance)
Tâbir: Deyim, terim, ifâde
Tadil etmek: De¤ifltirmek
Tafsilât: Ayr›nt›lar, ayr›nt›l› aç›klama ve anlatmalar
Tagayyür: De¤iflim, baflkalafl›m
Tahaddüs etmek: Ortaya, meydana ç›kma
Tahaffuzhane: Bulafl›c› hastal›klar›n tecrit ve tedavisine özgü sa¤l›k kuru-
luflu. 1949/III. Sözleflme/m. 70. ‹ngilizce metinde “hospital” (hastane)
Frans›zca metinde ise “lazaret” (karantina yeri) kelimeleri geçmektedir.
Tahakkuk etmek: Gerçekleflmek
Tahassül: Sonuç olarak ortaya ç›kma
Tahdit: S›n›rlama
Tahdit etmek: S›n›rlamak
Tahkik (etmek): Soruflturmak
Tahlisiye: Cankurtaran
Tahmil: Yükleme, gemiye bin(dir)me
Tahsisat: Ödenek
Tahvil etmek: Çevirmek, dönüfl(tür)mek
Takibat: Kovuflturma
Takyit: S›n›rlama, kay›t alt›na alma, k›s›tlama, ba¤l› k›lma
Tâli: ‹kincil
Tamim: Genelge, sirküler (yoluyla yayma)
Tanzim: Düzenleme
Tasdikanlilmekal: Söylenenler uyar›nca, söyleneni onaylar biçimde, 1949/
III/143. madde ‹ng. In witness whereof Fr. En fois de quoi,
Tasdikname: Onay belgesi
Tasrihan: aç›kça, aç›ktan a盤a
 295

Tasrih: Belirtme, aç›kl›¤a kavuflturma

Tasvip: Onaylama, uygun görme.
Tatbik: Uygulama
Tavassut: Araya girme, arac›l›k, arabuluculuk
Tavzif : Aç›klama, aç›kça anlatma
Tazip: Azap verme, eziyet etme. (Fr. Supplice)
Teati: Birbirine verme, de¤ifl tokufl etme
Tebaa: Uyruk
Tebevvül: ‹fleme
Tebriye. Aklama, temize ç›karma
Tecavüz etmek: aflmak, ileri gitmek
Tecessüs: Merak, yoklama, araflt›rma, gözetleme
Tecziye: Cezaland›rma
Tedfin: (ölüyü) gömme
Tediye: Ödeme
Tedrisat: Ö¤retim
Tedvir: Çevirme, Döndür(ül)me
Teehhür: Gecikme
Tefrik: Ayr›m
Tefsir: Yorum
Tefviz: yetki verme
Tehcir: Göç ettirme
Tehir: Erteleme
Tehzil: Zay›flatma; alaya alma, alay etme
Tekevvün: Oluflma, oluflum
Telâkki: Anlay›fl, görüfl, Kabul etme, sayma
Temerküz: Bir yerde topla(n)ma
Temin etmek: Sa¤lamak
Tenasül: Üreme
Tenevvü: Çeflitlilik
Tenkil: Örnek olacak ceza verme
Tenvir: Ifl›kland›rma, ayd›nlatma
Tenzil: ‹ndirim
Tenzilât: ‹ndirimler
Tercihan: öncelikli olarak
Tereke: Miras b›rakandan kalan fleyler
Terekküp etmek: Oluflmak
Terettüp: S›ralanma, ait olma, bir iflin gerekmesi, bir iflin bir kifliye düflme-
si
Terfik etmek: Yan›na katmak, eklemek
Terkip: Birden çok fleyi bir araya getirerek kar›fl›k bir fley oluflturma; bir-
leflim, sentez, kompozisyon
Terviç: (bir düflünceyi, teklifi) tutma, destekleme, de¤er ve itibar›n› artt›r-
ma
Terzil: Rezil etme, Küçük düflürme
296

Tesellüm: teslim alma

Tesviye: Ödeme, borcun kapat›lmas›
Teflçi: Yüreklendirme
Teflekkül: Oluflum, Kurulma, Örgüt
Teflemmü: Mumlaflma (Karaci¤erden bahisle: Siroz)
Teflevvüfl: Kar›fl›kl›k (Sözleflmelerde bazen rahats›zl›k anlam›nda kullan›l-
m›flt›r)
Tetkik: ‹nceleme
Tevdi etmek: Vermek, b›rakmak, emanet etmek
Teveccüh etmek: yönelmek, üstüne düflmek
Tevellüt etmek: …’den do¤mak, kaynaklanmak
Tevessül etmek: Bafllamak, giriflmek
Tevfikan: Uyar›nca, uygun olarak
Tevlit etmek: Do¤urmak, meydana getirmek
Tevsik: Belgelemek ya da bir belge ya da imzay› do¤rulamak
Tevzi: Da¤›tma, da¤›t›m
Tevziat: Da¤›t›mlar
Tezlil edici: Afla¤›lay›c› ‹ng. Degrading, Fr. Dégradant
Uhde: Sorumluluk
Vacibüttatbik: Uygulanmas› gerekli olan
Vait: Kurala uymaya zorlamak için y›ld›rma
Vakar: Onur, sayg›nl›k ‹ng. Dignity, Fr. Dignité
Vakf›nefs: Kendini adamak
Varaka: Yaz›l› k⤛t
Vâreste: …’den kurtulmufl Vâreste k›lmak: …’den kurtarmak, muaf tut-
mak
Vazife: Görev
Vecibe: Yükümlülük
Velev: Olsa da, hatta, bile
Vesika: Belge
Vikaye: Koruma
Yafta: Etiket
Zapturapt: Disiplin
Zaruri: Zorunlu
Zati: Kendine özgü, kifliye özgü
Zatülcenb: Akci¤er zar› iltihab›
Zecir: Zorlama, zorla yapt›rma; önleme ve yasaklama
Zecri: Zorlay›c›
Z›mn›nda: Dolay›s›yla, ba¤lam›nda
Zilyet: Elinde bulunduran
Zuhur etmek: Ortaya ç›kmak, belirmek
Zührevi: Cinsel (yolla bulaflan hastal›k)
Zümre: Grup, kategori
 297

Muhasamat kelimesi hakk›nda özel aç›klama:

Muhasamat (‹ng. Hostilities, Fr. Hostilités): Bu kavram U‹H Sözlefl-

melerinde s›kça kullan›lm›fl olmas›na ra¤men, hiçbir Sözleflmede tan›m›
yap›lmam›flt›r. Ayn› flekilde 1949 ve 1974-1977 Diplomatik Konferansla-
r›nda da kavrama iliflkin bir tan›m yer almamaktad›r. Yine de Sözleflme-
lerin haz›rl›k çal›flmalar› kavram›n içeri¤ine iliflkin bir fikir vermektedir.
1974-1977 Diplomatik Konferans› s›ras›nda pek çok delege, 51.
madde kapsam›nda çat›flma teriminin savafl haz›rl›klar›n› ve savafltan
dönüflü de içerdi¤ini ileri sürmüfltür. Benzer yaklafl›mlar 44. maddede
yer alan “sald›r› bafllamadan önceki askeri eylemler” terimi için de geçer-
lidir. Sözleflmenin yorumuna göre, hostilité kavram› sadece sivilin silah
kulland›¤› süreyi de¤il, ayn› zamanda örne¤in silah› yaln›zca tafl›d›¤› ya
da hiç silah kullanmadan düflmanca hareketler yapt›¤› süreyi de kapsa-
maktad›r.1
Bu kavram bazen silahl› çat›flma (conflit armé) kavram›yla efl anlam-
l› olarak kullan›lm›fl olmas›na karfl›l›k ço¤unlukla, “savaflan tarafça si-
lahl› çat›flma s›ras›nda gerçeklefltirilen sald›r› (offensive) ve savunma
(defensive) eylemlerini ve askeri operasyonlar›” kapsamaktad›r.2 Bu du-
rumda çat›flma kavram›n›n 3 özelli¤inin bulundu¤u düflünülebilir:-ey-
lem içsel olarak uluslararas› ya da uluslararas› olmayan bir çat›flma ile
ilgili olmal›, eylem savaflanlardan biri veya bir kaç› taraf›ndan gerçeklefl-
tirilmeli, eylemin güç kullan›m›n› içermesi, bir baflka deyiflle fliddet ey-
lemi olmas›.3 Bununla birlikte, gönüllü canl› kalkanlar›n durumu göz
önüne al›nd›¤›nda düflmanca hareketlerin her zaman mutlaka fliddet ey-
lemi içeren bir güç kullan›m›n› gerekli k›lmad›¤› anlafl›lmaktad›r.
Bu konuda önemli bir çal›flma çal›flma merkezi Lahey’de bulunan
TMC Asser Enstitüsü taraf›ndan yap›lm›flt›r. U‹H’un önde gelen akade-
misyenlerinin, sivil toplum örgütleri temsilcilerinin, askeri yetkililerin ka-
t›ld›klar› bu toplant›lar özellikle günümüz silahl› çat›flmalar›nda sivillerin
çat›flmalara do¤rudan kat›lmalar›yla ortaya ç›kan sorunlara cevap bulma
amac›n› gütmektedir. Bu çal›flmada uzmanlar›n genel kan›s› bu kavra-
m›n silahl› çat›flma, sald›r›, askeri operasyon, devletin güvenli¤ine karfl›
düflmanca eylemler, düflmanca eylem, zararl› eylem gibi kavramlardan
ayr›lmas› yönündedir. Pek çok eylem çat›flma seviyesine ulaflmadan da
devletin güvenli¤ine karfl› düflmanca eylem olarak nitelendirilebilir.4

1 Commentaire des Protocols, par.1943

2 Jean-François Quéguiner, Working Paper, Direct participation in hostilities under In-
ternational humanitarian law, november 2003, s.2, http://www.ihlresearch.org/ihl/
pdfs/briefing3297.pdf
3 Loc. Cit. - ibid
4 Third Expert Meeting on the Notion of Direct participation in Hostilities, Geneva, 23-
25 October 2005, Summary Report, s.18
298

Pek çok uzman bu terimler aras›nda hiyerarflik bir s›ralama yap›l-

mas› gerekti¤i görüflündedir. Genel olarak kabul gören s›ralamaya göre
en genifl kapsaml› terim silahl› çat›flmad›r. Bu terimi düflmanca hareket-
ler izlemektedir. Üçüncü s›rada askeri hareket ve son s›rada da sald›r›
yer almaktad›r.5
Baz› uzmanlar, do¤rudan kat›lman›n sonucunun a¤›rl›na dikkat çe-
kerek-sivil korumas›n›n kalkmas›- düflmanca hareketler kavram›n›n dar
yorumlanmas› gerekti¤ini savunmaktad›rlar. Bu uzmanlara göre sadece
savaflma, savaflmaya haz›rl›k hareketleri ve karfl› tarafa yak›n tehdit
oluflturan di¤er davran›fllar muhasamat/düflmanca hareketler olarak
de¤erlendirilmelidir.
Aksi yönde düflünen uzmanlar ise, Sözleflme metninin zorunlu ola-
rak dar yorumu gerekli k›lmad›¤› görüflündedirler. Bu uzmanlara göre
muhasamat/düflmanca hareketler düflman›n savafl› kazanmas› için ha-
yati faaliyetler olarak kabul edilen lojistik ve bilgi toplama faaliyetlerini
de kapsamaktad›r.
Sonuç olarak çal›flmada düflmanca hareket kavram›n›n tan›m› için
3 farkl› öneri de bulunulmufltur.
1. öneri: Düflman›n askeri hedefe ulaflmas›n› olumsuz yönde etki-
leyen ya da olumsuz yönde etkilemeyi hedef alan tüm eylemler.6
2. öneri: Silahl› çat›flmada düflmana karfl› yöneltilen tüm eylemler.
Bu öneri askeri eylemin ne oldu¤u aç›k olmad›¤› için itirazlarla
karfl›laflm›flt›r.7
3. öneri: Bu tan›m muhasamat›n daha çok taktiksel bir durum ol-
mas› üzerinde durmaktad›r. Düflmanca hareketlerin dar yoru-
muyla düflmanca hareketler bölgesini oluflturan co¤rafi unsuru
birlefltiren bir yorum önermektedir.8

5 Ibid., ss.18-19.
6 Ibid., s.22.
7 Ibid., s.23.
8 Ibid., s.24.
 TE RN A
IN
C O M‹TE

TI
O N AL

GE
NEVE

ICRC