© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.

0506506 Isı Transferi Dersi Yarıyıl Ders Planı

Haftalar Konular
1 Isı Transferine Giriş: Fiziksel orijin ve ısı transfer türleri, Isı transfer miktarı
denklemleri (iletim, taşınım ve radyasyon), Kontrol hacim ve kontrol yüzey enerji
korunum denklemleri, basit ısı transfer analizi.
2 İletim ile Isı Transferi Mekanizması: Isı akısı, malzemelerin termal özellikleri
(ısı iletim, ısı difüzyon katsayıları), genel ısı iletim denkleminin türetimi, sınır ve
ilk zaman şartları.
3 İletim ile Isı Transferi Uygulamaları: Düzlem duvar için bir boyutlu kararlı ısı
iletimi analizi (sıcaklık dağılımı, ısıl direnç, kompozit duvar, kontakt direnci)
4 İletim ile Isı Transferi Uygulamaları: Radyal Sistemler (silindir ve küre) için bir
boyutlu kararlı ısı iletimi analizi (sıcaklık dağılımı, ısıl direnç, kompozit duvar,
kritik izolasyon çapı)
5 İletim ile Isı Transferi Uygulamaları: Isı üretimi mevcut sistemlerin düzlem
duvar ve radyal sistemler için analizi, kanatçıklı yüzeylerde ısı transferine giriş.
6
ARA SINAV-I

7 İletim ile Isı Transferi Uygulamaları: Kanatçıklı yüzeylerde ısı transferi analizi
(genel kanatçık ısı transfer denklemi, üniform kesitli kanatçık uygulamaları,
kanatçık performansı, toplam yüzey verimi).
8 İletim ile Isı Transferi Uygulamaları: Zamana bağlı ısı iletimi ve termal
kapasitans metodu ile çözüm.
9 Taşınım ile Isı Transferi Mekanizması: Temel parametreler (yerel ve ortalama
taşınım katsayısı, hidrodinamik ve termal sınır tabakalar, laminar ve türbülanslı
akış kavramı), Boyutsuz sayılar.
10 Taşınım ile Isı Transferi Uygulamaları: Amprik metod ve formülasyon, Yüzey
Üstü akış problemlerinin çözümü (Levha üstü, silindir ve küreye dik akış, boru
demetlerine dik akış)
11 Taşınım ile Isı Transferi Uygulamaları: Boru kanal içi akışların çözümü
(Ortalama hız/sıcaklık ve tam gelişmiş bölge kavramları, silindirik / silindirik
olmayan ve halka tipi kanal içi akış problemleri).
12
ARA SINAV-II

13 Taşınım ile Isı Transferi Uygulamaları: Serbest taşınım, kaynama ve yoğuşma

ile ısı transferine giriş.
14 Taşınım ile Isı Transferi Uygulamaları: Isı değiştirgeçleri ve analizi (Paralel, zıt
ve çapraz akışlı ısı değiştirgeçleri için ort. sıc. farkı, toplam ısı transfer katsayısı
hesapları, NTU metot ile çözüm).
Kaynaklar Üniversite Linkleri
[1] F. P. Incorpera ve D. P. De Witt, Fundamentals of Lehigh Mechanical Engineering
Heat and Mass Transfer, 4rd Edition, John Wiley & http://www3.lehigh.edu/engineering/meche/
Sons, Inc, Newyork/NY, USA, 1996. MIT Mechanical Engineering
[2] Isı Transferine Giriş I: Isı İletimi, Sadık Kakaç http://www-me.mit.edu
[3] Isı Transferi, Tuncay Yılmaz Purdue Mechanical Engineering
[4] Isı Transferi, Gürbüz Atagündüz. http://me.www.ecn.purdue.edu/ME/
[5] Isı Transferi Ders Notları, Doç. Dr. B. Yeşilata Stanford Mechanical Engineering
http://me.stanford.edu/

I/1
© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.

1. GİRİŞ

1.1 Isı transferinin uygulama alanları

Isı, bir sistem ile sistemin çevresi arasında sadece sıcaklık farkından dolayı akan
organize edilmemiş (mikroskobik) ve geçiş (transfer) halindeki bir enerji şeklidir. Isı geçişi,
doğada ve güncel yaşantımızda kullandığımız türlü cihazların çalışmasında örneklerini
gördüğümüz fiziksel bir olaydır. Son zamanlara kadar ısı geçişi konusunda sahip olunan
bilgiler son derece az ve çoğunlukla deneysel temele dayanmakta iken, günümüzde gelişen
analitik çözüm tekniklerinin ve süper hızlı bilgisayarların varlığı nedeniyle, ısı transfer teorisi
de hızla gelişmektedir. Bu gelişimde, deneysel yöntemlerde sağlanan ilerlemeler ve teori-
deney arasındaki farkın kapanması da önemli rol oynamaktadır.
Isı transferinin mühendislikte çok yaygın uygulama alanları bulunmakla birlikte, bazı
uygulamalar daha çok ön plana çıkmaktadır. Bu uygulamalar aşağıda başlıklar halinde
sunulmuştur:
• Buhar kazanları, nükleer reaktörler, türbinler, yoğuşturucular, pompalar, kompresörler, ısı
değiştirgeçleri, dizayn hesapları
• Gaz türbinleri, içten yanmalı motorlar ve jet motorlarının dizaynı, yanma ve soğutma
işlemlerinin analizi
• Binaların ısıtma – havalandırma, soğutma sistemlerinin projelendirilmesi
• Kimyasal proseslerin analizi, metalurji ile ilgili problemlerin çözümü
• Elektrik motoru, jeneratör, transformatör gibi elektrik makinelerinin soğutulması
• Meteorolojide bulut içerisindeki akış, sis teşekkülü, ziraatta çiğ oluşumu, jeolojide
jeotermal enerjilerden yararlanma problemlerinin çözümü
• Uzay araştırmalarında hava tabakaları asındaki cisimlerin hareketi ile ilgili problemlerim
çözümü
• Yenilenebilir (alternatif) enerji kaynakları (özellikle güneş enerjisi) ile ilgili
uygulamalarda
• Bilgisayar teknolojisinde kullanılan elektronik parçaların soğutulmasında

1.2 Isı transferi ve türleri

Isı transferi (geçişi), sıcaklık farkından dolayı ortaya çıkan bir fiziksel mekanizmadır.
Isı bir noktadan diğer bir noktaya üç farklı mekanizma ile transfer edilebilir: iletim, taşınım
ve ışınım. Doğada ve mühendislik uygulamalarında söz konusu ısı geçiş türleri bir arada ve
karmaşık olarak bulunmaktadır. Ancak lisans eğitimi seviyesinde, ısı geçiş türleri önce ayrı

I/2
© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.

ayrı incelendikten sonra, bazı karmaşık ısı geçişi içeren mühendislik uygulamalarının analiz
edilmesi daha uygundur. Isı transfer türlerine ait şematik tanıtım Şekil 1’de verilmektedir.

1
2
T1 T2
T∞ >TS
T1>T2 Hareketli
Akışkan

q T∞ q TS

İletim Taşınım

T1

T2

Şekil 1. Isı transfer türleri

I/3
© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.
1.3 Isı transferi problemlerinin çözümünde kullanılan yasalar

Isı transfer problemlerinin çözümünde aşağıda verilen 4 temel yasa (kanun) ile 3 özel
ısı transfer yasası kullanılır:
Temel Yasalar:
1. Termodinamiğin I. Kanunu
2. Termodinamiğin II. Kanunu
3. Kütlenin Korunumu Kanunu
4. Newton’un II. Hareket Kanunu
Özel Isı Transferi Yasaları:
1. Fourier ısı iletimi kanunu
2. Newton soğuma kanunu
3. Stephan-Boltzman ışınım kanunu

1.4 Isı transferi türlerinin basit analizi

1.4.1. İletim İle Isı Transferi

Transfer Mekanizmasi
Durgun (hareketsiz) haldeki maddeler arasında, sıcaklık farkından dolayı ortaya çıkan ve
moleküllerin hareketi sonucu aktarılan ısı enerjisidir.

3
Yüksek T
enerjideki
x0 moleküller
q ıı
Düşük
enerjideki
moleküller
T2
x

Şekil 2. İletim ile ısı transfer mekanizması.

Tanımlar
Eşit sıcaklık (izoterm) ve eğrisi: Bir cismin içindeki eşit sıcaklıklara sahip noktalar
geometrik olarak birleştirilirse bir eşit sıcaklık yüzeyi elde edilir. Bir cismin içindeki bir
nokta aynı anda farklı sıcaklıklarda olamayacağından eşit sıcaklık yüzeyleri birbirlerini
kesmezler.

I/4
© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.
Sıcaklık değişimi (gradyan) ve eğrisi: Bir cismin içindeki sıcaklık sadece eşsıcaklık
yüzeylerini kesen doğrultularda değişir ve birim uzunluk başına en büyük sıcaklık farkı eş
sıcaklık yüzeyinin normali doğrultusundadır. Eş sıcaklık yüzeyine normal doğrultuda sıcaklık
değişimini gösteren değerler sıcaklık gradyanı olarak adlandırılır. Sıcaklık gradyanı eş
sıcaklık yüzeyine normal doğrultudadır ve işareti artan sıcaklık yönünde pozitiftir.

Şekil 3. Eş sıcaklık ve sıcaklık gradyanı eğrileri.

Fourier ısı iletimi kanunu

Durgun (katı) bir ortamda bir noktadan diğer bir noktaya ısı geçişinin olabilmesi için,
cismin içindeki sıcaklık dağılımının noktadan noktaya farklılık göstermesi gerekir
(Termodinamiğin II. Kanunu). Diğer bir ifade ile, cismin içindeki değişik noktalarda sıcaklık
gradyanı sıfırdan farklı olmalıdır. Fourier kanununa göre; eşsıcaklık yüzeyinden belli bir
zaman aralığında geçen ısı miktarı sıcaklık gradyanı ile doğru orantılıdır. Yani;
dT
q ıı = −k
dx

Örnek:
T dT
q ıı = − k
dx
L T2

q ıı ∫ dx = −k ∫ dT
0 T1
T1
q ıı
q ıı = − k
(T2 − T1 )
L
T2
q ıı = k
(T1 − T2 )
x
L
L

Şekil 4. Düz yüzeyli levha örneği

I/5
© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.
1.4.2 Taşınım İle Isı Transferi

Hareket halindeki akışkanların temas ettikleri yüzeyin akışkan sıcaklığından

farklı olması halinde ortaya çıkan ısı transferidir. Diğer bir ifade ile ısı taşınımı, ısının hareket
eden akışkan parçacıkları yardımıyla geçişidir. Newton’un soğuma kanunu uyarınca, taşınım
ile transfer edilen ısı enerjisi miktarı, yüzey ile akışkan arasındaki sıcaklık farkı ile doğru
orantılıdır. Yani,

q ıı = h(Ts − T∞ ) .
Denklemdeki ‘h’ ısı taşınım katsayısı olup, W/m2K birimine sahiptir.
.

y
Akış T∞
U∞

TS
T

qıı

Şekil 5. Taşınım ile ısı transfer mekanizması

Akışkanın hareket etmesine sebep olan mekanizmaya bağlı olarak, iki tür ısı taşınımından
bahsedilir: zorlanmış ve doğal taşınım. Zorlanmış taşınımda akışkan hareketi bir ekipman
(fan, pompa vs.) ile sağlanırken, doğal taşınımda hareketi sağlayan akışkanın yoğunluk
farkıdır.

Şekil 6. Taşınım ile ısı transfer türleri

I/6
© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.
1.4.3 Işınım İle Isı Transferi
Isının elektromanyetik dalgalar (fotonlar) aracılığıyla transfer edilmesidir. Sıcaklık
farkı olan iki ortamın birbirini görmesi yeterli olup, arada bir fiziksel temas bulunması gerekli
değildir.

Şekil 7. Işınım ile ısı transfer mekanizması

Stephan-Boltzman ışınım kanunu uyarınca, gerçek (gri renkli) iki ortam arasındaki net
ışınım alışverişi, iki cisim sıcaklıklarının dördüncü kuvvetleri arasındaki fark ile doğru
orantılıdır. T1> T2 koşullarında ‘1’ nolu ortamdan ‘2’nolu ortama transfer edilen ısı enerjisi
(akısı) ;

(
q ıı = εσ T14 − T24 )
formülü ile hesaplanır. Uygulamada ‘1’ nolu ortamın katı bir yüzey ve ‘2’ nolu ortamın ise
yüzeyi çevreleyen katı sınırlar olduğu örnekler oldukça yaygındır. Bu durumda T1 yerine Ts
ve T2 yerine ise Tç yazılarak elde edilen,

(
q ıı = εσ Ts4 − Tç4 )
denklem kullanılır. Denklemde ε (0< ε <1) yüzey malzemesinin ışınım neşretme katsayısını,
σ ise Stephan-Boltzman katsayısını temsil etmektedir. Bu katsayının değeri ise,
σ = 5.67x 10-8 W/m2K4
olarak verilmektedir. Işınım denkleminin basitleştirilmiş bir formu aşağıda türetilmiştir:

(Ts4 − Tç4 ) = (Ts2 − Tç2 )* (Ts2 + Tç2 ) = (Ts − Tç )* (Ts + Tç )* (Ts2 + Tç2 )
q ıı = εσ (Ts − Tç )(Ts + Tç )* (Ts2 + Tç2 )

hr = εσ (Ts + Tç )* (Ts2 + Tç2 )

(
q ıı = hr Ts − Tç )
hr = ışınım ısı transfer katsayısı (W/m2K)

I/7
© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.
1.5 Enerjinin korunum analizi (Termodinamiğin I. Kanunu)

a) Kontrol Hacmi İçin Enerji Korunumu

E& out
E& g

E& in

Şekil 7. Kontrol hacmi enerji dengesi

Anlık Enerji Korunumu (herhangi bir ‘t’ anı için)

Anlık sistem enerjisi = (Giren E.) – (Çıkan E.) + (Üretilen E.)
dE sis
E& sis = = E& g − E& ç + E& ür ………………………..(W veya kW)
dt
Belli bir zaman periyodunda enerji korumu (herhangi bir Δt zaman aralığı için)
Sistem enerjisindeki değişim = (Giren E.) – (Çıkan E.) + (Üretilen E.)
ΔE st = E g − Eç + Eür ………………………..(J veya kJ)

b.) Kontrol Yüzeyi İçin Enerji Korunumu

Hareketli
ıı akışkan
q rad
ıı
T1 qcond
ıı
qconv u ∞ , T∞

T
T2
T∞
x

Tsur
Kontrol
Yüzeyi

Şekil 8. Kontrol yüzeyi enerji dengesi

Kontrol yüzeyi için; E& sis = E& ür = 0 olduğundan,

E& − E& = 0
g ç

I/8
© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.
denklemi elde edilir. Şekilde gösterilen yüzey dikkate alındığında;
qil' ' − qtaş
''
− qış' ' = 0
denklemine ulaşılır.

1.6. Isı transfer işlemlerinin özeti

Türü Denklemi Transfer Katsayısı

İletim dT k (W/mK)
q ııx = −k
dx
Taşınım q ıı = h(Ts − T∞ ) h (W/m2K)
Işınım q ıı = hr (Ts − T∞ ) hr (W/m2K)

1.7. SI birim sistemi

Fiziksel büyüklük
Bir sistemin ölçülebilir özelliğidir. Yani fiziksel nesnelerin,olayların ve hallerin ölçülebilen
özellikleridir.
Birim
Fiziksel büyüklüğün keyfi olarak seçilen ölçü değerini belirler.
Boyut
Fiziksel büyüklüğün uluslararası standartlarca kabul edilmiş olan ilişkisini gösteren bir
değerdir.

Örnek: P = 80 W ifadesinde; P fiziksel büyüklük, 80 miktar, W ise keyfi seçilmiş birimdir.

Boyut kavramını örneklerle açıklamakta fayda vardır:
mLL
İs FL 2 mL2
Güç = = = T = 3 gücün boyutsal ifadesi
Zaman T T T
Bazı fiziksel büyüklüklerin sembol ve boyutları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Fiz.büy. Sembol Boyut

Uzunluk L L
Alan A L2
Hacim V L3
Zaman t T
Hız V LT-1
İvme a LT-2
Kütle m m
Enerji ve İş E ML2T-2
Basınç P ML-1T-2
Özgül hacim υ L3/m
Hacimsel debi Q L3/t

I/9
© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.
SI birim sistemi: Temel SI birimleri, Türetilmiş SI birimleri ve Yardımcı SI Birimleri olmak
üzere 3 kısımda incelenebilir. Temel birimler ;

Uzunluk metre (m)

Kütle kilogram (kg)
Zaman saniye (s)
Sıcaklık Kelvin (K)

olarak verilmekte olup, tüm fiziksel büyüklüklere ait birimler bu temel birimler yardımıyla
türetilebilirler. Türetilmiş SI birimlerine bazı örnekler aşağıda verilmektedir:

Hız m/s
İvme m/s2
Kütlesel Debi kg/s
Hacimsel debi m3/s
Kuvvet kg. (m/s2) = Newton (N)
Enerji N.m = Joule (J)
Güç J/s = Watt (W)
Basınç N/m2 = Pascal (Pa)
Özgül ısı J/kgK
Isı iletim katsayısı W/mK
Isı taşınım katsayısı W/m2K

Yardımcı SI birimleri ise,

Düzlem açısı Radyan (rad )

Hacim açısı Steradyan

şeklinde tanımlanmıştır.

SI birimlerinin üst katları

Çarpım Faktörü Önek Adı Simge

1018 Exa E
1015 Peta P
1012 Tera T
109 Giga G
106 Mega M
103 Kilo k
102 Hekto h
101 Deka da

I/10
© Tüm yayın hakları Prof. Dr. Bülent Yeşilata’ya aittir. İzinsiz çoğaltılamaz.
SI birimlerinin ast katları

Çarpım Faktörü Önek Adı Simge

10-18 Atto a
10-15 Femto f
10-12 Piko p
10-9 Nano n
10-6 mikro μ
10-3 Mili m
10-2 Santi cm
10-1 Desi d

Birim Dönüşüm Tabloları

Isı transferi birim dönüşümlerinin en çok kullanıldığı derslerin başında gelmektedir.
Bir çok sorunun çözümünde birim analizi ön plana çıkmakta ve birim analizi yapılmadığı
takdirde sorunun çözümü yapılamamaktadır. Bu nedenle birim dönüşümlerinin iyi
öğrenilmesinde çok büyük bir fayda vardır. Aşağıda en çok kullanılan bazı birimlerin
dönüşümleri verilmiştir:

1 N = 1 kg m / s2 1 kp / cm2 = 9, 8067 x 104 Pa

1 h = 3600 s 1 Torr = 1,332 x 102 kpa
kgm 1 kg 1 mm-Hg = 1,332x102 Pa
1 Pa = 1N / m2 = 1 2 2
=1 2 1 m2 = 104 cm2 = 106 mm2
s m s m
kg 1 m3 = 103 lt = 1 dm3
5
1 bar = 105 Pa = 10 1 kilopound = 1 kp = 9, 8065 N
s2m 1 dyne = 10 -5 N
kgm kgm 2 1 erg = 10 –7 J
1 J = 1Ws = 1 Nm = 1 2 m = 1 2
s s 1 dyn cm = 10 -7 J
J Nm kgm 1 kg 2 1 kcal = 4, 1868 x103 J
1 W = 1 =1 =1 2 m =1 3 1 kWh = 3,6 x 106 J
s s s s s 1 kpm = 9,8067 J
5 2
1 bar = 10 pa = 10 kpa 1 Btu = 1,0551 x 10 3 J
1 atm = 1, 0133 x 104 Pa 1 PSh = 2,6478 x 106
1 at = 9, 8067 x104 Pa 1 W = 3,413 Btu / h

I/11