10/28/2021

Taşınım-konveksiyon
• Taşınım ile ısı geçişi, rastgele molekül hareketi sonucunda enerji aktarımının yanı sıra, akışkanın kitle
veya makroskobik hareketleri ile de enerji aktarımı gerçekleşir. Özetle bir katı yüzeyi ile bitişiğinde ve
hareket halince olan sıvı veya gaz arasındaki ısı transferidir. Taşınımla ısı geçişi iletim ve akışkan
hareketinin toplamıdır. Bu toplam aktarım söz konusu olduğunda geleneksel olarak taşınım terimi,
akışkanın kitle hareketi ile oluşan aktarım söz konusu olduğunda ise adveksiyon terimi kullanılır.
• Taşınımla ısı geçişi akış türüne göre sınıflandırılabilir. Akış bir fan, bir pompa veya atmosferik rüzgarlar
gibi bir dış etki ile oluşuyorsa, burada zorlanmış taşınım söz konusudur. Örn; elektronik devre
elemanlarının bir fanın oluşturduğu taşınımla soğutulması,

29

Taşınım-konveksiyon
• Akışkan içindeki sıcaklık değişimlerinin neden olduğu yoğunluk farklarından kaynaklanan kaldırma
kuvveti ile oluşan akışa ise doğal taşınım denir. Örnek olarak sıcak devre elemanlarına temas eden
havanın sıcaklığı artar ve yoğunluğu azalır. Bu hava ortamdaki havadan daha hafif olduğu için sıcak hava
ile soğuk hava kaldırma kuvvetleri sayesinde yer değiştirir.

30
 10/28/2021

Taşınım-konveksiyon
• Zorlanmış ve doğal taşınıma ek olarak, gizli ısı alışverişininde olduğu taşınım süreçleri vardır. Gizli ısı alış
verişi, akışkanın sıvı ve buhar fazları arasındaki dönüşümleri ile ilgilidir. Bu durumlar kaynama ve
yoğuşma olarak adlandırılır.
• Bir kap içinde kaynamakta olan suyun dibinde oluşan buhar kabarcıkları veya soğuk su borusunun dış
yüzeyinde yoğuşan su buharının yol açtığı akışkan hareketleri, taşınımla ısı geçişine neden olur.

31

Taşınım-konveksiyon
• Taşınım ile ısı geçişinin tüm türleri için kullanılan an denklemi;
Newton’un soğutma yasası

Taşınımla ısı akısı, W/m2 Yüzey ve akışkan sıcaklıkları arasındaki fark

Isı taşınım katsayısı, W/m2.K

32
 10/28/2021

Örnek
• Şekilde görüldüğü gibi uzunluğu 2m, çapı 0.3cm olan elektrik teli 15 C’deki bir odadan geçmektedir. Isı
telde, dirençle ısıtma sonucu üretilmektedir ve sürekli işlemde telin yüzey sıcaklığı 152C olarak
ölçülmektedir. Ayrıca teldeki voltaj düşüşü ve elektrik akımı sırasıyla 60V ve 1.5 olarak ölçülmektedir.
Işınımla ısı transferini ihmal ederek, telin dış yüzey sıcaklığı ile odadaki hava arasındaki ısı transferi için
taşınım ısı transferini bulunuz.

33

Işınım-Radyasyon
• Atom veya moleküllerin elektronik konfigürasyonlarındaki değişimlerin sonucu olarak elektromanyetik
dalgalar veya fotonlar eklinde madde tarafından dışarıya yayılan enerjidir. İletim veya taşınım ile enerji
aktarımı bir maddi ortamın varlığını zorunlu kılarken, ışınım için bu gerekli değildir. Hatta ışınım ile enerji
aktarımı, boşlukta daha etkin olarak gerçekleşir.

• Şekil a’ da yüzeyin yaydığı ışınım, yüzeyin sardığı cismin ısıl enerjisinden kaynaklanır ve birim zamana birim yüzeyden
yayılan enerji (W/m2) yüzeyin yayma gücü E olarak adlandırılır. Yayma gücünün Stefan Boltzman yasası ile
tanımlanan bir üst sınırı vardır. Böyle bir yüzey siyah cisim olarak adlandırılır.
• Ts yüzeyin mutlak sıcaklığı (K)

34
 10/28/2021

Işınım-Radyasyon
• Gerçek bir yüzeyin yaydığı ısı akısı, aynı sıcaklıkta bulunann bir siyah cismin yaydığından azdır ve
aşağıdaki eşitlik ile verilir.
• 0≤𝜀≤1

• 𝜀 yayma oranı (emisitive, yüzeyin radyatif özelliği) olarak adlandırılır ve yüzeyin ışınımla ilgili bir
özelliğidir. Bu özellik siyah cisime oranla bir yüzeyin enerjiyi hangi verimle yayacağının bir ölçüsüdür. Bu
değer aynı zamanda malzemenin yüzey özelliklerine bağlı olarak değişir.

35

Işınım-Radyasyon
• Radyasyon bir yüzey üzerine çevreden gelebilir veya güneş gibi özel bir kaynaktanda gelebilir. Geldiği
kaynağa bakılmaksızın birim yüzeyin birim alanına doğru olan bu tür bir radyasyon hızı aydınlanma (G)
olarak adlandırılır. (şekil a). Gelen ışınımın bir kısmı veya tümü yüzey tarafından absorbe edilebilir ve bu
nedenle malzemenin termal enerjisinde bir artış meydana gelir. Birim alanda absorbe edilen enerji hızı
absortivite (α, yutma oranı) olarak adlandırılır.

• olduğu zaman, yüzey opaktır, ışınım geçirmez. Gelen ışınımın bir bölümü yansıtılır. Eğer yüzey,
yarı geçirgen ise, gelen ışınımın bir kısmı geçirilir. Ancak absorbe edilen veya yayılan radyasyon
malzemenin termal enerjisini arttıracağı veya azaltacağı için yansıtılan veya geçirimine izin verilen
radyasyonun malzemenin termal enerjisine bir etkisi yoktur.

36
 10/28/2021

Işınım-Radyasyon
• α değeri, yüzeyin özelliği ile birlikte gelen ışınımın özelliğine de bağlıdır. Örneğin; bir yüzeyin güneşten
gelen radyasyona olan absortivitesi, bir fırının duvarından yayılan radyasyona olan absortivitesinden
farklıdır. Yani bir yüzeyin absortivitesi, radyasyon kaynaklarına göre farklılık gösterir.
• Bir çok mühendislik probleminde radyasyon ısı transferine karşı sıvıların opak, gazların ise trasnparan
olduğu kabul edilir. Katılar metallerde olduğu gibi opak olabilir veya bazı ince polimerik veya yarıiletken
levhalardaki gibi yarı-transparan olabilir.

37

Işınım-Radyasyon
• Şekil (b)’ deki gibi, Ts yüzey sıcaklığındaki küçük bir yüzey ile bu yüzeyi çevreleyen sabit sıcaklıktaki geniş
bir çevre arasındaki radyasyon değişiminin olduğu özel bir durumu ele alalım. Cismin yüzey sıcaklığı Ts,
çevre yüzeyin sıcaklığı Tsur’dan farklıdır. Böyle bir koşulda ışınım Tsur sıcaklığındaki bir siyah cisimden
gerçekleşen ışınıma eşit olabilir. Bu durumda; ifadesi geçerlidir.

• α= 𝜀 durumunda birim yüzey alanından gerçekleşen net radyasyon hızı,

• Bu denklem, radyasyon yayınımı ile ortaya çıkan termal enerji ile, radyasyon absorbsiyonuyla elde edilen
termal enerji arasındaki farkı ortaya koyar.

38
 10/28/2021

Işınım-Radyasyon
• Işınımla net ısı alışverişi denklemi,

Radyasyon ile ısı transfer sabiti

• Radyasyon ısı geçiş katsayısı

• Radyasyon ile ısı transfer sabiti sıcaklığa kuvvetli bir şekilde bağlıdır. Buna karşılık konveksiyon ile ısı transfer sabiti (h)
sıcaklığa çok zayıf bağlıdır. Şekil b’ de hem radyasyon ile hem de konveksiyon ile ısı transferi söz konusudur. Bu
durumda toplam ısı transferi,

39

Işınım-Radyasyon
• Evlerde termostat ayarı aynı tutulsa bile, insanlar kendilerini kışın soğuk, yazın sıcak hissederler. Bu
durum insan vücudu ile odanın duvar ve tavan yüzeyleri arasındaki ışınımla ısı alışverişinin meydana
getirdiği ışınım etkisi sebebiyledir. Her zaman 22C’de tutulan bir odada ayakta duran bir kişiyi göz önüne
alalım. evin duvarları, taban ve tavanın iç yüzeyleri kışın 10C ve yazın 25C ortalama sıcaklıkta olduğu
gözlenmiştir. Eğer bu kişinin açıktaki yüzey alanı 1.4m2 ve ortalama dış yüzey sıcaklığı 30 C ise bu kişi ile
çevre yüzeyler arasındaki ışınım ısı transfer hızını bulunuz. (ɛ=0.95)

40
 10/28/2021

Eş Zamanlı Isı transfer mekanizmaları

• Isı transferi geçirgen olmayan katılarda yalnız iletimle,
yarıgeçirgen katılarda ise iletim ve ışınım yoluyla
gerçekleşir. Böylece bir katı iletim ve ışınım içerebilir
fakat taşınım içermez. Ancak bir katı bir akışkana veya
başka yüzeylere açık yüzeylerinde taşınım veya ışınımla
ısı transferi içerebilir .
• Isı transferi yığın akışkan hareketinin olmadığı durgun
akışkanlarda iletim ve belki ışınımla, akan akışkanlarda
ise taşınım ve ışınımla gerçekleşir.

41

Eş Zamanlı Isı transfer mekanizmaları

• 20C!deki esintili bir odada ayakta duran bir insanı göz
önüne alalım. Eğer bu insanın açık yüzey alanı 1.6m2,
ortalama dış yüzey sıcaklığı 29C ve taşınım ısı transfer
katsayısı 6W/m2.K ise bu kişiden kaybolan toplam ısı
transfer hızını bulunuz.

42
 10/28/2021

Isı ve Enerjinin Diğer Türleri

• Enerji ısıl, mekanik, kinetik, potansiyel, elektrik, manyetik, kimyasal ve nükleer enerji gibi bir çok biçimde
bulunabilir ve bunların toplamı bir sistemin toplam enerjisini oluşturur. Bir sistemin moleküler yapısıyla
ve moleküler hareketliliğin derecesiyle bağlantılı olan enerji türleri, mikroskobik enerji olarak ifade edilir.
Enejinin mikroskobik biçimlerinin toplamına bir sistemin iç enerjisi denir ve U ile gösterilir.
• İç enerji, moleküllerin kinetik ve potansiyel enerjilerinin toplamıdır.
• Enerjinin uluslararası birimi Joule (J) veya kilojoule’dur (1kJ=1000J).
• İngiliz bilimler sistemi enerjinin birimi British termal unit (Btu)’dur. Btu 1 litre suyun sıcaklığını 1
fahrenheit arttırmak için gerekli olan enerjidir. (1Btu=1.055056kJ)
• Bir başka enerji birimi kaloridir. Kalori;14.5 C’deki 1 gram suyun sıcaklığını 1 C arttırmak için gerekli olan
enerjidir. (1cal= 4.1868J)

43