ÖZET HATIRLATMA:

MALZEMELERDE ATOM VE İYON HAREKETLERİ

DİFÜZYON PROBLEMLERİ

NOT: Daha öne derslerde verdiğimiz linklere ek

olarak, ihtiyaç duyulması halinde aşağıdaki linkten
Malzeme Bilimi konuları hakkında uygulama örnekleri
ve bilgiler edinilebilir

1.www.doitpoms.ac.uk
 DİFÜZYON (YAYINMA)
Atomların, iyonların, elektronların, boşlukların veya moleküllerin SICAKLIĞA bağlı olarak
yer değiştirmeleri istatistiksel bir olay olup YAYINMA veya DİFÜZYON olarak tanımlanır.
Yüksek konsantrasyonlu bölgeden düşük konsantrasyonlu bölgeye malzeme taşınım
olayıdır.
Atom, molekül veya boş yerlerin yer değiştirme hızı (k) sayısal olarak ARRHENIUS
DENKLEMİ ile tanımlanır,
k= Aoexp (-Q/RT)
k= yer değiştirme hızı
Ao= Malzeme sabiti
Q=aktivasyon enerjisi (1 mol atomun hareketi için gerekli enerji, cal/mol)
R=Gaz sabiti
T= Sıcaklık
Difüzyon (yayınma) bir malzeme içinde kütle taşınmasını sağlayacak ölçüde hareketler
olarak tanımlanır.
Homojen bir malzemede tümüyle aynı parçacıkların yer değiştirdiği olaylar istatistiksel
olarak düzensizdir. Özyayınım (kendi kendine difüzyon) olarak adlandırılan bu olay
sırasında genellikle kütle taşınımı görülmez.
Atomlar arası bağlar ne kadar kuvvetliyse difüzyon o kadar ZORDUR,
Sıkı paketlenmiş yapılarda difüzyon daha zordur
Arayer difüzyonu yer alan difüzyondan daha kolaydır ve hızlıdır,
Katyonlar daha düşük çaplı oldukları için anyonlardan daha hızlı difüze olurlar.
Difüzyonun olabilmesi için sıcaklığın atom titreşme hareketini sağlayan enerji
bariyerinden yüksek bir değerde olması gerekir.
1. Fick Kanunu (kararlı hal difüzyonu)

Negatif işaret
konsantrasyon
yüksek
bölgeden
düşük bölgeye
taşınım

Birim Alan

(Konsantrasyonun mesafe ile değişimi, zamandan bağımsız,

yani konsantrasyon gradyanı sabittir) Difüzyon esnasındaki
akış birim alanı birim
J (Akı yoğunluğu, flux): Birim alandan birim zamanda geçen zamanda geçen atom
atom sayısı/miktarı sayısıdır
ln D = ln Do- ( )

log D = log Do- ( )

Sıcaklık artışı ile birlikte difüzyon kabiliyeti de exponansiyel olarak artar.

 2. Fick Kanunu (Kararsız hal difüzyonu)

II. Fick kanunu (kararsız hal difüzyonu) dinamik yani değişken şartlar
altında difüzyon olayını tarif eder.

Bu tür difüzyonda konsantrasyon zamanla değişir.

Kısaca difüzyonu konsantrasyon, zaman ve mesafeye göre açıklar.

Pratikte karşımıza çıkan gerçek difüzyon olayıdır.

Sınır şartlarına göre bu diferansiyel denklemin değişik şekillerde çözümü vardır.

= erf (Z),

Z= Hata fonksiyonu= (x/)

Cx
PROBLEM: 1

Başlangıçta ağırlıkça % 0.2 karbon içeren KYM Demir karbon alaşımı yüksek
sıcaklıkta karbürizasyon işlemine tabi tutuluyor ve yüzeyde ağırlıkça %1 karbon
konsantrasyonuna ulaşıyor. Eğer 49.5 saat sonra karbon konsantrasyonu
yüzeyden 4 mm içeride ağırlıkça % 0.35 oluyorsa bu işlem hangi sıcaklıkta
yapılmıştır (C’un demir içinde Do= 2.3x10-5 m2/sn, Q=148.000J/mol)
ÇÖZÜM
= erf (Z),
z Erf z

= 0.8125 ise erf z= 0.8125 0.90 0.7970

z 0.8125
Tablodan interpolasyon yaparak 0.95 0.8209
bulunur

Z=()= () ise D= =

D= 2.6x10-11 m2/sn
z Erf z

0.90 0.7970

z 0.8125

0.95 0.8209
D= 2.6x10-11 m2/sn, Do= 2.3x10-5 m2/sn, Q=148.000J/mol, R=8.314 J/mol-K

ln D = ln Do- ( ) ise T=

T=

ise T= 1300 K = 1027 oC (1300-273)

PROBLEM: 2

Bakır, bir alüminyum çubuk içine difüze olmaktadır. 600 oC’ta 10 saatlik bir
difüzyon işleminden sonra x mesafesinde istenilen bakır konsantrasyonuna
(cx) ulaşılmaktadır. Bu işlem 500 oC’ta yapılırsa aynı mesafedeki bakır
konsantrasyonuna ulaşmak için kaç saatlik bir difüzyon işlemi gereklidir?
D5000C=4.8x10-14 m2/sn, D6000C=5.3x10-13 m2/sn

Çözüm
Kritik nokta 1: (Cx, 500 oC) = (Cx, 600 oC)
Kritik nokta 2: Her iki durumda da Co ve Cs aynı olacaktır

= erf ()

D5000C x t = D6000C x t olmalı

4.8x10-14 m2/sn x t saat = 5.3x10-13 m2/sn x 10 ise t= 110 saat

Sıcaklık difüzyonda çok önemli bir parametredir

PROBLEM: 3

Yumuşak bir çelikte iki farklı sıcaklıkta karbonun demir içindeki difüzyon katsayısı
aşağıda verilmiştir;

D8500C=4.826x10-12 m2/sn, D9500C=1.805x10-11 m2/sn, R=8.314 j/mol.K=8314j/kmol.K

Bu değerleri kullanarak;

a) 850 oC ve 950 oC arasında yumuşak çelikte C’un difüzyonu için gerekli

aktivasyon enerjisini hesaplayınız,

b) Aktivasyon enerjisinin değişmediği kabulü ile 1000 oC taki difüzyon katsayısını

bulunuz.

ÇÖZÜM

Arrhenius eşitliğini kullanarak;

PROBLEM: 4

% 0.15 C içeren düşük karbonlu bir çeliğin 1000 oC’ta yapılan

sementasyon işleminde yüzeyde % 0.85 C ve yüzeyin 0.25 mm altında %
0.75 C oranı elde edilmiştir. Sıcaklığın 950 oC’a düşürülmesi halinde her
bir saat başına fırın yakıt maliyeti %20 azalmaktadır. Aynı kalitede
sementasyon için 950 oC’taki uygulama pratik açıdan
gerçekleştirilebilirmi? C’un yumuşak çelikteki difüzyon için Aktivasyon
enerjisi 150 MJ/kmol (megajoule/kilomol)

1 MJ/kmol = 1 KJ/mol

150 MJ/kmol = 150000 J/mol

150 MJ/kmol = 150000000 J/kmol

x