Περιοδικό Ποίηση: Εξαμηνιαίο περιοδικό για την ποιηΤΙΙίή τέχνη, Τεύχος 25,

Άνοιξη-Καλοκαίρι 2005, σ. 48-62.

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΚΟΛΤΡΗΣ

Φουκω
Ι
και
ΙΝ '
τερρινταο
Ι ο

<"Η ανάγνωση ώς αρχαιολογία η ώς αποδόμηση;*

Στόν Γιάvvη Παπαθεο&Δρov

α.. ~H ((διαμάχη»

Τ
ό 1963 ό Ζά.κ Ντερριντά. οημοσιε6ει τό κείμενο «Τό cogito κα[ ~ ίστορ[α της
τρέλας»/ τό όποίΌ άποτελεί κρι'nκ~ στό βιβλίο του Μισέλ Φουκώ ~H
Ιλ
τρε α και το παρα
,ι 'λο
γο:
~H <'
ιστορια της τρε
ι - Ιλ ι
ας την κ
λ
ασικη εποχη.
/ ~ ι 2 (Η)
απα­
Ι

ντηση του Φουκώ στ~ν κριτικ~ τοί) Ντερριντά. δημοσιε6εται σ'T~ δεύτεΡΎJ γαλλι­
κ~ εκόοσΥ) του Histoire de lα folie τό 1972, υπό μoρφ~ν παραρτ~ματoς, μέ τόν
'λ
τ~τ ο « Τ'ο ~ ) "
σωμα μου, αυτο το χαρτι,
'"(lUTy) ΎJι φωτια»,
,
μα~ι με το «
'7"" ΙΗ τρε') ,α., Υ)
(
άπουσΙα εργου».3 Αυτά τά κείμενα, οταν ΘεωρΥ)θουν άπό κοινου, συνιστουν ενα.
, ,) , ~ "~ , Ι ~ , )
συναρπαστικο και αρκετα σιαφωτιστικο παρα.σειγμα για τις σιαφορετικες α­

ναγνωστικές στραΤΎJyικές των δύο σΎJμαντικων «μεταδομιστων» Γάλλων οια­

νοητων.
- 'Ε
πιπ
( λ' Ι
εον, Υ) συγκεκριμενΥ) «οιαμαχη» εγειρει πο
~ , ), λλ'
α σΎJμαντικα ερω­
, ,
,
τηματα.
) ,'" "
αναφορικα με ΤΎJ
,
συγχ.ρoτησΎJ της τρε
- 'λ Ι,,
ας ως εννοιας αντι
"Θ "
ετης προς ΤΎJ

λoγικ~, τ~ δυνατότητα συγγραφ-ης της ίστορίας της, τίς οντολογικές καί επι­
σΤΥ)μολογικές βά.σεις της εννοιας της κα.ρτεσιανΎ)ς ύπoκειμενικόΤΎJτας, καt κυ­

*
Τό παρόν κείμενο άποτέλεσε είσ~yηση ην ήμερίόα που όιοργάνωσε τό περιοόιΧό Histo­
τein/Ίστορε'ίν στίς 21.1.2005 στήν Ά&ήνα, μέ αφoρμ~ τά εικοσι χρόνια άπό τόν θάνατο τοί)
Μισέλ Φουχώ [Michel Foucault].
1. Ζάκ Ντερριντά, «Τ6 cogito καΙ ή ίστορΙα της τρέλα.ς», 0'76 Ζά.χ Ντερριντά-Μισέλ Φουκώ,
Τρέλα καί φιλοσοφία, μτφρ. Κωστής Παπα.γιώΡΥης, ΌλκόςIMικρ~ "Αρκτος, 1994 (ΤΦ).
2. Michel Foucault, Folie et dέraison: Hiswire de lafolie α l'αge classique, Plon, Παρίσι 1961.
Τό 1964, τό Histoire de lαfolie χυκλοφορεΤ μέ εναν κατά πoλl) μικρότερο πρόλογο, ιΧπό τόν όποτ'ο
παρα.λείπονται χuρίως τά σΎjμεία που αποτέλεσαν στόχο της σxλΎJρ-ηζ χριτιχ.ης το\) αρθρου τοί)
Ντερριντά.. Ή έ)..)\:ηνικ~ μετά.φρα.ση ακολουθεΤ την εχόοση του 1964 χ.αί, ώζ έκ τούτO'J, περι­
λα.μβάνει τόν μεταγενέστερο πρόλογο, βλ. Μισέλ Φουχ.ώ, <}{ ίστορία της τρέλας, μτφρ. Φρα.­
ΥΔσΧΥ) Άμπατζοπουλου, Ήρ~όανός [1976].
3. Καί τά Μο κείμενα. βρίσκονται μεταφρασμένα στό 2ά.κ Ντερριντά-Μισέλ ΦΟ'Jχώ, Τρέλα
καί φιλοσοφία, ο.π. ,
ΓΕΡΑΣΙλΙΟΣ ΚΑΚΟΛ"χ'ΡΗΣ Φουκώ καί Ντεριντά 49

ρίως τ~ φύσΎ) της σχέσYjς ανάμεσα στά κεΙμενα, οπως οι Στοχασμοί του Ρενέ
Ν7εκάρτ [Rene Descartes], καΙ αλλα κοινωνικο·ίστορικά καΙ όιανΟYj7ικά μορφώ­
ματα.

Κομβικό σYjμεΤο της διαμάΧYjς αποτελεΤ ~ ανάγνωσΥ) των Στοχασμών του

Ν 7εκαρτ
ι " Ι
απο τον
Φ Ι
ουκω, Yj(Ιοποια
ι
κατα
λ
αμ
β Ι
ανει μο
lλ '"" λ/ς:. ) , Ι
ις τρεις σε ισες απο τις

περίπου έπτακόσιες πού αποτελουν τό Histoire de lαfolie. (ο Φουκώ τοποθετεΤ

"Ις:. λl Ι, Ι Ι, Ι Ι Ν Ι Ι, Ι ~
εν εισει. προ ογου τους ισχυρισμους του γυρω απο τον τεκαρτ σΤYjν αΡΧΥ) του
ς:. Ι λ Ι Ι Ι Ι ι λ
οευτερου κεφα αωυ, ,που φερει τον τιτ ο « <Η μεγα
lλ'
Yj εγκα
lθ
εφζ
~
Yj», Ι,
και αναφε­
Ι

ρεται στ"ή διαΟικασί.α [Ορυματοποί.YjσYjς των τρελων κατά τόν δέκατο εβδομο
) Ι

αιωνα.

Γιά τόν Φουκώ, ή ενασχόλYjσYj μέ ολες τίς μορφές του παραλόγου, της μα­
γείας, της τρέλας, της αποκάλυψYjς, της πίσΤYjς, των θαυμάτων ~ταν θεμελιώΟYjς
Ι , Ι 'ς:. Ι ,Ι ς:.ι ,Ι )1 <ο
γι.α ΤΥ) σκεπηκι.στικη παραοοσΥ) μεχρι και τον οεκατο εκτο αιωνα. στοχα­

στ~ς της 'ΑναγένVfjσYjς όέν ~ταν ποτέ σΙγουρος ΟΤ1. οΕν είναι τρελός. ΙΗ συμβου­
λ~ του Μοντέιν [l\1ontaigne] ~ταν οτι αυ7ός πού θά αΨΎ)φουσε τό παράλογο θά
~ταν ενοχος παραλογισμο"υ. "Ομως, μέ τ~ν ελευσΥ) του οέκατου εβοομου αΙώνα,
στό εΙοος της σκέψYjς πού αναYJώρι.ζε τά ορια τόσο της πραγματικΎjς οσο καΙ
'"" ς:. Ι Ι
της ουναμει γνωσης ΤYjς, κα1. ως εκ τουΤΟ1) οεν Yjταν οιατε
ι (, Ι ς:.ι" ς:. θ '
ε1.μενΥ) να αποπεμψει.
Ι, Ι.!.

τό παράλογο, αντιπαρατίθεται Υ; αυτονομί.α, ~ κυριαρχία καί ~ VYjφαλ1.όΤYjτα του

'"" < Ι Ι Ι Ι Ι ι Ν Ι ) Ι Ι lψ '"" ( Ι
λογ1.κου υποκειμενου -rYj') οποια προτε1.νει ο τεχαρτ, απο ΤΥ) σκε Yj του ΟΠΟ1.ου
, Ι
αποχλειετα1. )
γω που" σκεφτομα1. οεν
απο υτα Yj< τρε'λ α: 'Ε'
lλ ς:.'
μιτoρε~~ ναΙ ειμαι τρε λ'
ος, ,.

ι 'ζ (Ν' Ι Ι Φ Ι Σ ι, lθ ,ι " "ι λ' Α.",

ι.σχυρι. εται ο 1 τεκαρτ, κα.τα τον ουκω. ε αντι εσΎ') με τα ονειρα Ύ) τα IΧVIJ

της αντίλYjψYjς ~ της ενόρασΎ)ς τά όποΤα θά μπορουσαν νά ενσωματωθουν στη

λ ογΙΚΥ)
,ι Ι '"". ΙΙ, , ,ι θ'"""
υποκειμενιχ.ο'Π)τα του COgJ.to χαι ως εκ τουτου να υπερνΙΧΥ) ουν απο

αUΤO,
, , (Yj τρε
'λ)
α αποτε
λ '"""
ει ενα. απο
"λ
υτο αινω.
"1, ΤΙ
ο καρτεσιανο υποκειμενο μπορει.
Ι (, ­
Ι,., 'θ Ι
να ε~ναι, σΤYjν πραγμαΤΙΚΟΤYjτα
β λλ
α πρεπει να ει.ναι, ενα «αμφι α ον» υπο:χ.ει­
/ " " , , ( ,
μενο, α
, λλ αΙ (
η
β ασι.ΚΥ)Ι υπο
( ι θ εσΥ; Yj Ι
« οποια ς:. ι '""" β θ'"""
οεν μπορε1. να αμφισ YjΤYj ει ειναι οη
"
προκει.ται.
Ι ''1
γι.α ενα
λ ,( ,
ογιχο υποχειμενο.

'Έτσι, γι.ά τόν Φουκώ, ~ «εξορία της τρέλας» από τόν νου του χαρτεσιανου
(Ι Ι Ι θ Ι ς:. Ι '"" ς:. "", ι
υποκειμενου ΧΡYjσιμευει ως κα οριστιχος οεΙΚΤYjς της οιαφορας αναμεσα στην

ΆναγέννYjσΎ') καΙ τίς κλασ1.κές επιστήμες (epistemes) σχετικά μέ τόν τρόπο μέ

Ι ι '"'" Ι 'λ
τον οποιο «σκεφτον-τ-αι» το παρα ογο.
>'Ε τσι, αναμεσα στον
'Μ' ι,
οντε1.ν κα1. τον
"
'
ΝτεκαΡ7 'λ Ι
μια πο υ σΥιμαντα,Υ) ' ,
μετατοπισΥ) εχε1.
" ,
επηε
λ ""Ι Ι ,
εσ7ει, τοσο για 7Ύ')ν α­

νάπτυξ Yj 70υ φιλοσοφ1.χου ρασιoναλ~σμoυ κατά τόν δέκατο έβδομο αιώνα., οσο
, ι Ι ι , 1'1 ~ Ι) ι ι',
και για τις νεες μορφες «μεταχεφισΎ)ς» οσων προχωρουσα.ν περα απο τα ορια

του Λόγου, μ(σω του παραλογισμου τους. Στό υπόλοιπο του συΥχ.εκριμένου
κεφα λ αr.oυ ο
Ι (Φ
ουκω
161α στρε
'ψ' , Ι C , '"" ις:.

ει ΤΥιν προσΟΧΥ) του στην ιστορια της ιορυματο­

ποίΎ')σ"lJς των τρελων.

'Ας:. Ι Ι ι) Ι 'Φ Ι (Ι ,Ι C '" ,
ο ιευκρι νιστος παντως παραμενει απο 70ν ουχω ο τροπος με τον ΟΠΟΙΟ το

φι λ οσοφιχο
Ι, '"" ΝΤ ι 'ζ Ι Ι , ι λ'
κειμενο του 1 τεκαρτ σχ.ετι εται με τους επιστημονικους ογους
50 ΠΟΙΗΣΗ 25

α
)λλ' , , 'θ εσμο θ'
α και με τις ετημενες πραΚΤLΚ.ες
, ('αστυνομικα"~ ,
μετρα, οικαστικες

,αποφασεις,
, 'λ ' , )
εγκ εισμo~, τιμωριες. 'Αποτε λ"" "
ει το φι. λ οσοφιχ.ο κειμενο «συμπτω­ ,
μα» ~ «αΙτία»; ''Αν όέν uπάρχει άπλώς μιά σχέσΊ) κοινου πλαισίου, καθοόYjγεϊ ό
φ~ 'λ'
λοσοφικος ογος "'λλ
τους α ους λ'ογους , ,
και τις πρακτικες, , , Yj' συμ β' '"αντι­
αινε~ το

στροφο; 4 Θ' , 'θ'"

..ι α πρεπει Ί) σχεσΊ) τους να (,
νΟΊ) ει ,
συμφωνα με" το' μοντε/ω
, > β'ασΊ)ς­
εποικοδομήματος ~ σύμφωνα μέ τό πρότυπο της χ.υκλικης αΙΤιόΤΊ)τας, ~ εντέλει
( 'λλ
ως α Yjλ'~
επισρασΊ)
~... ,
οομ Ί)ς και γεγονοτος;
,
Στόν αρχικό πρόλογο της ~1στορίας της τρέλας ό Φουκώ αναφέρει: « ράφω r
τήν ίστορία της τρέλας πάει, λοιπόν, νά πεϊ: γράφω μιά δομική μελέτη του
ίστορικου συνόλου -εννοιών, θεσμων, νομικων καί άστυνομικών μέτρων, επι~
...,
σΤΊ)μoν~κων εννοιων- που κραταει ε
... , ' "....,..")
r " . "ει στη "λ (
μια τρε α, Ί) πρωταΡΧΙΚΊ) . κατα­
"
στασΊ) της όποίας δέν μπορεϊ ποτέ νά άποκατασταθεϊ ριζ~κά»)5. Στό «Τό cogito
,( ( ,... 'λ
κα~ Ί) ιστορια της τρε αζ)
(Ν
ο
'θ'
τερριντα
, ""
ετει μια σειρα απΌ ερωΤΊ)σεις σε σχεσΊ)
, "
με
" τα παραπανω:
, .. "
« π ως οργανωνονται,
"
ομως,
'"
αυτα τα στοιχεια
...,
μεσα στο
,

"cιστορικο"λ"
συνο ο; Τ'"
ι ειναι (""εννοια;
Ί) "οιι , ,εννοιες
φι λ οσοφικες ' "
εχουν ,
καποιο

προνομω;
'Π'" 'Υ ' , , ,,','
ως συσχετι~oνται με τις επισΤYjμονικες εννοιες Ί) πρακτικες;))
'r ' ια

'λ'ζ
να κατα Ί)~ει 'Ε";
παραΤYjρωντας: « ιναι πο λλ"
α τα "
ερωΤΥ)ματα 'λ'
που κυκ ωνουν , ,
αυτο

τό έγχείΡYjμα» (ΤΦ 38-39).

(ο Ν " ~'θ'
τερριντα, στην ΚΡΙΤΙΚΎ) του, οεν
, ,
α επικεντρωσει ΤYjν προσΟΧΎ) του σΤYjν
" , ,
ορθόΤYjτα της έρμYjνείας της «ΜεγάλYjς εγκάθειρζYjς» ά.πό τόν Φουκώ, οπως
συνε
'β , ~ , (
Ί) με οιαφορους ιστορικους της νεοτεΡYjς
,... ι Ε"
υρωΠΎ)ς, α
, λλ α' ,~
στον οι.αχωρισμο
,
της τρέλας καί του λόγου κατά τ-ήν Μασικ-ή εποχή, γ~ά τ-ήν όποία. μας μιλα ό
Φουκώ.
'
Μ ι.α , , '"
απο τ~ς ερωΤYjσε~ς που
'θ' C Ν
ετει ο
"
"λ ... ,
τερριντα αφορα το ευ ογο της κατα­
...
νόYjσΊ)ς του κειμένου του Ντεκάρτ άπό τόν Φουκώ καί της «ίστορι.κΎ)ς σΊ)μα­
σίαζ) πού θέλει ν4 του αποδώσει μέσω της συσχέτισ-ής του μέ μιά όρισμένη

4. Ή άσά.φεια της θέσΎ)ς του Φouκώ εχει πρoκαλ~σει μιcΧ σειρά άπό άντ~κρoυόμενες (πα.­
ρ)έρμΎ)νε'ί:ες. 'Έτσι, γιά. πα.ρά.όειγμα., σύμφωνα μέ τόν Peter Flaherty, «ΓιcΧ τόν Φουκώ, αUτ-ή -ή
"έξορία της τρέλας" άπό τόν νου του καρτεσιανου Uπoκεψένoυ έχει βαθιές συνέπειες γιά. την
ίόρυματοποίΎ)σΎ) των τρελων, τ~ν ~στoρία της όποίας ίχνηλατει στό δπόλo~πo του κεφαλαίου»
(έμεις ύπογραμμίζουμε] (peter F1aherty, «(Con)textual Contest: Deπida and Foucault οη Madness
and the Cartesian Subject», Phi1osophy ο/ the Social Sciences, τόμο 16, 1986, σ. 159). Γιά. τόν
Robert DΆmicο, ( Ό Φουκώ φαίνεται νά ύΠOσ'LΎ)ρίζει μιά σχέσΎ) "α.'JτανcΧκλασΎ)ς" ~ καθορισμου
άνά.μεσα στό κείμενο του Ντεκά.ρτ, γιά παράόειγμα, χαί τό πριχγματικό δικαστικό, πολιτικό καΙ
οίκονομιΧό γεγονός του μεγά.λου Ε:γχλεισμου καΙ της ίόρυματοποίΎ)σηζ του τρελου στ~ Γαλλία,
πρίν α.πό τ~ν 'Επανάστιχση. ΟΙ Στοχασμοί του Ντεκάρτ άντανακλουν τ~ν κα:ταπίεσΥ) χαί τόν
άποκλεισμό του τρελου πού έφάρμοζε ~ αστυνομία» (Robert D'.Amico, ((Text and Context:
Derrida and Foucault οη Descartes», στό John Fekete [έπψ.], Tlι,e Stτw::turalAUegory, Manchester
University Press, Μάντσεστερ 1984, σ. 170).
5. Michel Foucault, Folie et deraison ... , δ.π., σ. νίϊ [εμεις ύπογραμμίζΟ'Jμε χαί μεταφρά.­
ζουμε].
rΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΚΟΛ ΥΡΗΣ Φουκώ καί Ντεριντά 51

[στoριx~ δoμ~. Μιά αλλΥ) αφορα τ~ ΡΥ)τά Εκπεφρασμένη απόπειρα του Φουκώ να
γραΨει τ~ν «ίστορία της 'ίδιας της τρελας», α.πόπειρα ~ όποία, γιά τόν Ντερρι­
ντα,
/ )
ισοουναμει
~ - , "R
με V/Jριν.
Σ /,Ι
ε ενα
,Ι
αποσπασμα που
/,Ι)
εχει αφαιρε
θ ~
ει απο
) / ,
τον

αναθεωΡΥ)μενο πρόλογο της ,] στορίας της τρέλας, ό Φουκώ δΥ)λώνει ΟΤΙ επι­
χειρεΊ νά γράψει τ~ν «ίστορία, οχι της ψυχιατρικΎjς, αλλά της ϊδιας της τρέλα.ς,
,
μεσα σΤΥ)
/ ζ ωτικοτητα
" της, πριν την αιχμα
,/, λ '
ωτισει Ύj πο
( λ Ιθ
υμα εια».
6Σ Ι
υμφωνα,
,/
ομως,
Ι,
με τον
Ν ,.,
τερριντα, ειναι αουνατον για κα
,~/ "θ ( / /)
ε ιστορικο να αποορασει απΌ
~ / "
τόν κλειστό, μεταφuσικό κύκλο της τάξΥ)ς του λόγου. ΠροϋπόθεσΥ) δυνατόΤΥ)τας
υπαρξΥ)ς ένός λόγου γιά τ~ν τρέλα (σuμπεριλαμβανομενοu του ίστορικου λόγοu)
δέν εΙναι παρα ό αποκλεισμός του λόγου της τρελας. T~ν ϊδια ανΤΙΡΡΎJσY) θά
εκφράσει καΙ ό Γιουργχεν Χάμπερμας [Jίirgen HabermasJ στό 'ο φιλοσοφικός
λόγος της νεωτερικότητας (1985), χωρίς, ομως, νά κάνει καμία. ανα.φορά στό
κειμενο του
, ~ Ν
τερριντα:
Ι
« 'ΕΙ:~ισOI)
ι , ~ Ι ,/ ,(, ~
ασιεuκρινιστο, οπως και ΎJ σχεσΥ) των
λ Ι
ογων

πρός τίς πρακτικές, παρέμενε στίς ΠΡ6ηες εργασίες τοι) [του Φουκώ] τό μεθο­
δολογικό πρόβλΥ)μα πως μπορεΊ γενικά νά γραφε!:' μιά ίστορία των α.στερισμων
Λόγου καΙ Τρέλας, οταν από τ~ μεριά ΤΥ)ς ~ εργασία του ίστορικου πρεπει
α.ναγκαστικά νά κινεΊται μέσα στόν όρίζοντα του Λόγοu. Στούς προλόγοuς των
μελετων τοι) πού δΎJμoσιεύθY)καν στίς αρχές της δεκαετίας του '60, ό Φοuκώ
) 7
θ ετει
ι Ι Ι, Ι / Ι ~Ι ,ι
αuτο το ερωΤΥ)μα χωρις να οινει απανΤΥ)σΥ))).

Άναφορικά μέ τό ϊδιο τό κείμενο των Στοχασμών του Ντεκάρτ, σύμφωνα

με τ~ν άνάγνωσΥ) του Ντερριντά, «(Η υπόθεσΥ) της παραφροσίΝΥ)ς δείχνει [...]
, Ι ~ / Ι Ι , / Ι / Ι ( β Ι λλ Ι
να μΥ) σεχεται καποια προνομιαΚΥ) αντιμε7ωπισΥ) και να μΥ)ν υπΌ α εται σε

Ι
χαποιον ,Ι
επιμεροuς ) •• i '(ΤΦ
αΠΟXJ\εισμο» 48) . "Ο μως, παρο'λ' (/λ
ο που Υ) τρε α μπορει '"
νά μ~ν α.ποκλείεται ρητά, πρέπει τουλαχιστον νά υπάρχει μιά αΡΡΥ)ΤΥ) άποδο­
, , ,ι , ", ι), Ι, , ,ι (,'~ C λ'
ΧΥ), τοσο απΌ τον συγγραφεα οσο και απο τον αναγνωσΤΥ), οτι ο Ιο ιος ο ογος
.,
ειναι
,
σΤΥ)
β)
,ασΥ) του
λ /
« ογιχος». ('ο Ι '
πως αναφερει
(Ν
ο
Ι Ι Ι
τερριντα, «προκειται για

μιά αναγκαιόΤΎJτα οuσίας, άπό τ~ν όποία καμιά επιχεΙΡΥ)ματολογία δέν μπορε!:'
Ι 1:' " Ι) Ι Ι
να ~εφuγει, οuτε καν εκεινη που καταγγε
Ιλλ" ΓΙ λ'"
ει εναν φενακισμο Ύj ενα π Υ)γμα»
, "
(ΤΦ 55).
'Α / , "
πο αUΤΥ) ΤΥ) σκοπια,
Ι (Ν
ο
ι,
τερριντα κρινει ΤΥ)ν εργασια τοι)
Ι, , "'φ Ι
οuχω πανω σΤΥ)ν
Ι /

τρε/λ α ως
(,Ι
«ενα καρτεσιανο' 'νεuμα
''
γιαΙ,)
τον εικοστοΙ, Ι
αιωνα» (ΤΦ 57.
) Μ Ι
ε το/ να
/

) βλ επει
απΌ
/ ,
να
θ'
εσει
ι,
uno περιορισμο τον
Ι Ί
« λΙ
ογω), ακρι
'β "''' , 'ζ
ως οπως tcrxupt εται
,ι
οτι
(Ν
ο
'
τεκαρτ απΌ
, βλ Ι
επει να
, θ / (Ι
εσει υπο περιορισμο ΤΥ)ν «τρε
/, Ιλ ("
α», ΎJ αναγνωσΥ) τοΙ)
~

Φοuκώ λα.μβάνει «ύπερβολικό» χαρακτ~ρα, εφόσον επιδιώκει τ~ χίμαιρα μιας

πρωταρχικΎjς σΎjμασίας πού εΙναι ίκαγΥ) να υπερβαίνει τούς φιλοσοφικούς καί
( ι θ Ι (ι '" ) β/λλ Ι "
ιστορικοuς κα ορισμοuς οι ΟΠΟΙΟΙ επι α ονται στο καρτεσιανο κειμενο.

6. Michel Foucault, Folie et diraison ... , δ.π., σ. vii.

7. ]ϋrgen Habennas, <ο φιλοσοφικός λόγος της 1 l εωτερικότητας, μτφρ. Λ. Άναγνώστου-Α.
ΚαραστάθYJ, Άλεξάν3ρε~α, 1993, σ. 305.
52 ΠΟΙΗΣΗ 25

<ο Φουκώ θά απαντ~σει στην κριτικ~ του Ν-rερριντά μέ τό κείμενο «Τό σώμα
μου, αυτό τό χαρτΙ, αυτ~ ~ φωτιά», μόνο ώς πρός τό σκέλος της ανα:Υνωσ"f)ς του
Ντεκάρτ.

β. Κοινά σημεία ανάμεσα στόν Φovκώ καί τόν Ντερριντά

,ΙΟ Ι Ι Ι ~ ι) Ι Ι Φ Ι Ι ι Ν
μως, παρα τις σΎJμαντικες οιαφωνιες αναμεσα στον ουκω και τον τερρι-
ι 8Ι ι ι , Ι Ι Ι ~ Ι, ι
ντα, α μποροuσαμε να ανιχνευσουμε καποια κοινα στοιχεια στις αναγνωστικες
ι ι' λ ι Ι Ι ) ~Ι ,ΙΟ ι Ι ι
τους πρακτικες: ΤΎJν «αρχαιο ογια» και ΤΎJν (αποοομΎJσ"f)). ,τι ενωνει τον

Φουκώ καί τόν Ντερριντά, περισσότερο από τόν ανατρεπτ~κό xαpακτ~ρα της
κριτικ9)ς τους ως θεωρίας, αλλά κα.ί πρακτικ-ης, εΙναι ~ προσπάθειά τους νά
ι , Ι) Ι Ι ~ Ι ι) Ι Ι ,ι ι

καταστησουν εμφανες αυτο που παραοοσιακα παραμενει αορατο σε ενα κειμε-

) λ θ ι , ) Ι Ι Ι ι) Ι , Ι Ι , ι
νο, α.πε ευ ερωνοντας κα.τ αυτο τον τροπο τον ανα.γνωστη απο τις επιφανεια.κες

σΎJμασίες του κειμένου. Τό ολο εγχείΡΎJμα, τόσο του Φουκώ οσο καί του Ντερ-
ι λ βι ι ~ 'Ι.' Ι ,ι ,ι Ι ιβ Ι ,1 ,ι Ι ι , ι
ριντ-α, αμ ανει ως οεοομενο οτι ενα κειμενο κρυ ει κατι ΎJ Ο-ΤΙ κα:n γuρω απο

ενα κείμενο είναι μή εμφανές, οπως επίσΎJς οτι αυτό πού δέν είναι εκεί μπορεί νά
, λ θ~ ι 11 θ~ΓΙ
αποκα υφ ει και να εκτε ει.
ι
ια τον
Φ Ι Ι Ι , λ~ ι
ουκω, το κειμενο αποτε ει μερος ενος
Ι ι

'Ι.' ι 'ζ Ι Ι (~I λΙ , Ι Ι Ι ι

οικτυου ε~oυσιας το οποιο σκοπιμως συγκα υπτεται απο ΤΎJν κειμενΙΚΎJ μopφΎJ
ι ι Ι Ι Ι Ι Ι ,ι lβ , Ι ) ~ Σ ~ <
και ΤΥ) γνωσΥ) που φερεται να προαγει, ΎJ κρυ εται εντος αυτων. υνεπως, ΎJ
) λ Ι ~Ι ~ ~.,. ι) ι Ι Ι Ι ι
αποχ.α υΠΤΙΚΎJ oυναμΎJ της ΚΡΙΤΙΚΎJς ειναι να επαναφερει το κειμενο σε μια

όρισμέVΎj όρατότητα. Τό χρέος του αρχαιολόγου είναι νά ανασυστ~σει καί νά '

ι ) Ι Ι ~Ι Ι ι λ ι Ι) Ι Ι ι 'Α Ιθ
κατασΤΎJσει εμφανες το οικτυο γυρω και, τε ικα., πριν απο το κειμενο. ντι ε-
ι ι Ν ι tI Ι Ι ι) ~ ι ι β ~θ ι
τα, για τον τερριντα, οσο περισσοτερο ο κριτικος αρνειτα.ι (να. υπερ ει εμnα

τό κείμενο γιά νά τραβ~ξει πρός κάτι αλλο, πρός μιά αναφορά' μεταφυσικ~,
ι ι Ψ β ι' ι 8 ,ι Ι λ) βι ι
ισΤOΡΙΚΎJ, υχ ο ιoγρ.αφΙΚΎJ πραγμαΤΙΚOΤΎJτα», οσο περισσοτερο συ Ι.αμ ανει ο
ι Ι ι ~ Ι Ι (Ι Ι Ι Ι ( Ι

κριτικος ΤΎJν «κειμενΙΚOΤΎJτα του κειμενοU» στον εαυτο της και για τον εαuτo

ΤΎJς, αυτό πού δέν είναι εκει μας δίνεται μέ ολο καΙ μεγαλύτεΡΥ) λεπτομέρεια.
'Α ι ι, βλ ι Ι, ι λ' ~ ι λ ι ι
ντι να απο επει σΤΎJν αποκα υψΎJ του συγκεκριμενου π εγματος σχεσεων
'ζ ι Ι Ι Ι β Ι Ι, Ι Ι θΙ (ι Ι ι
ε~oυσιας κα~ γνωσΎJς που ρισκεται πισω απο ΤΎJ εσΎJ ενος καμενου, ΎJ στρα-

τηγ~κ~ του Ντερριντά προσανατολίζεται πρός τ~ν ανατρo~ αυτης της θέσΎJς
μέσω της ανάδειζΎJς των αλυτων αντιφάσεων πού συ-Υκροτουν τ~ λoγικ~ της
ένότητα.
)
Σε
ι lθ ι ι Ν Ι ι ι ~ Ι Ι Ι Ι ι
αντι εσΥ) με τον τερριντα, ο οποιος παραμενει στο κειμενο για να
) ιψ ι
ανατρε ει ΤΎJ
λ
oγoκενΤΡΙΚΎJ τα ΎJ α ιων που το προτι
ι Ι ξ )ξ ~ Ι ι θ Ι
εμενο επιχεΙΡΎJμα του ΎJ
) Ι Ι ,Ι

~ σuγγραφικ~ του πρόθεσΎJ υπηρετει, ό Φουκώ ενδιαφέρεται νά παροuσιάσει τό

κείμενο απογυμνωμένο από τά εσωτερικά ~ έρμητικά στοιχεία του καί επι-
ι ι Ι Ι Ι Ι ~ Ιζ ι ~ ι ~ Ι Ι ι
ΤU'Υ'Άανει κατι τετοιο με το να καταoει~ει τον οεσμο τοu κειμενου με λογους,

8. Ι6:χ Ντεριντά., Περί γραμματοΜγίας, μτφρ. Κωστής ΠαπαγιώΡYYJζ, Γνώση, 1990, σ. 273.
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΚΟΛ ΥΡΗΣ Φovκώ καί Ντεριντά 53

, (υπηρεσιες,
θ εσμους, , τα~εις,
'Ι:: 'δ'
ακα Ύ)μιες.
o~
~ περ~γραφες
ι
ενος
( Ι
κειμενου
ι"
Ύ) ενος
( J

ι
λ ογου )
απο τον
Ι Ι Φ
ουχω επ~xεφoυν, μεσω της
Ι, ~ Ι ~ λ
επτομερειας χαι της
' , ~ λ
επτοτητας
'
της περιγραφΎ)ς, νά. επανασημασιολογήσουν, νά. επανακαθορΙσουν καί νά. επα­
~ ι Ι ι - , Ι, ~ ι
ναπροσοιορισουν ΤΎ)ν ταυτοτητα των συγκεκριμενων συμφεροντων, ενοιαφερο­

ντων
,"
-η επι
θ
υμιων που ο
~ ι '/
λα
ι ι
τα κειμενα υπηρετουν και αναπαραγουν.
( ~, , ,

Κ αι ι
στις
ι ~ ι
ουο περιπτωσεις
ι c
ο κριτικος
,, )
εντοπι
lζ' λλ ι
ει α α και
Ι,
αμφισ
β
Ύ)τει ΤΎ)ν
'" ι

κουλτουρα καί τίς φαινομενικά κυρίαρχες δυνάμεις όιανoΊJτικ~ς παραγωΥης, τΙς

(~ ~ Ι) λ ι Ι ,ι lθ ~ ,ι ,,)
οποιες μπορουμε να αποκα εσουμε «συστΎ)μα)) ΎΊ «με 000», οταν αυτες αναγο­
Ι ι θ ι - λ ι ''''' Ι Τι (Ν Ι .,
ρευονται σε συν Ύ)ΚΊJ της φι οσοφιας και της επισΤΎ)μΎ)ς. οσο ο τερριντα οσο
ιιφ ι Ι ι ,Ι λ'" ι ~ Ι '~Ι I~

και ο ουκω, στο πρωιμο εργο τους, μι ουν για «οομεςn που οιεπουν 'ΠJ οια­
ι ι Ι Ι Ι Ι ( '" ~Ι' λ ~ ι ι
νΟΊ)Τ!.ΚΎ) παραγωYYJ, και για χειμενα τα οποια οεν αποτε ουν παρα «συμπτω­

ματα» ανrων των δομων, α.ν καΙ ~ φυσΊ) καί ~ διάρκεια των δομων ποικίλλει γιά
ι θ' (ΟΝ Ι" .... , ι ~ ι Ι ,Ι Ι Ι
τον κα ενα. τερριντα αναφερεται παντου σε μια «οομΙΧΎ) μορφΎ) οσο και σε

μιά ίστoρι.κ~ όλόΠjτα» -αuτ~ν της «μεταφυσικΎjς της ΠιΧρουσίαςn ~ του «λο­
....,' Ι, Ιζ C( ι ~, c .... ,,Ι, Ι ~
γοκεντρισμου», οπως ΤΊJν ονομα ει- Ί) οποια «οιεπα ενιαια», απΌ ΤΎjν εΠΟΧΎ) του

Πλάτωνα μέχρι κα~ σ~μερα, τ~ν ιστορία της φιλοσοφίας καΙ τ~ν «εννοια της
επιστ~μΊ)ς ~ της επισΤΎ)μoνικόΤΎjτας της επιστημΥ)ςn. 9 Στό πρώιμο εργο του ό
Φουκώ αναφέρεται σέ διάφορες περι.όδους, εποχές, επιστημες, δΎjλαδ~ σέ εκεΤ­
ι (λ Ι (( '" ,~ .... ,ι λ ι , θ Ι
νες τις ο ΟΤΎ)τες οι οποιες οικοοομουν ΤΎ)ν κυριαΡΧΊJ κου τουρα σε εσμους
,
επι
β
ο
λ'"
ΊJς,
)
αΠΟΚΛεισμου,
"' "" ενσωματωσΎjς
Ι
και
Ι ~
οιακρισεων.
J ΤΙ
οσο ο
(φ
ουκω
Ι"
οσο
ι C Ν Ι , ~, C ι ,Ι,) β ι 'ι
και ο τερριντα επιχειρουν να ορισουν αυτες τις αμφισ Ύ)τουμενες οντοτητες
'λλ Ι , Ι ι) Ι Ι Ι Ι, , ι' θ ~ Ι θ
α α, επισΎ)ς, με επιμονο τροπο, να τις απο-ορισουν, να επιτε ουν σΤΎ) σ":"α ε­
Ι ι Ι Ι ~ Ι .... 'Ι:' Ι Ι ~ λΙ " ι
ΡΟΤΎ)τα, ΤΎ)ν παρουσια, ΤΎ) ουναμΎ) της ε~oυσιας τους, να τις οια υσουν, αν κατι

τέτοιο είναι δυνατό. AuTY) ~ αμφr.σβ~ΤΎ)σΎ) λαμβάνει διαφoρετικ~ μoρφ~ στόν

καθένα.
'10 μως, ,1
αν και, αναμφι
Ι, Ιβ
ο
λ C
α, ο συσχετισμος φαινομενικα οιαφορετικων κινΥΓ
Ι Ι ~ - Ι

σε ων καί ~ ανευρεσΎ) μιας κoινΎjς δομΎjς πού τΙς δι.έπει, πράγμα που χαρακτYj­
ρΙζει τό εργο καί των δύο διανοψων, μπορεΤ νά αποδει.χθουν σέ όρισμένες
ι ,~Ι ~ ι ~ ,Ι λ / " λ ι θ
περιπτωσεις ιοιαιτερα οιαφωτιστικα, μπορουν επr.σΎ)ς πο υ ευκο α να κα υπο­

τα
ι ξ
ουν
"
ΤΎ)ν
~
ιoιαιτεΡOΠjτα μιας κιvησYjς σΤΊ)ν τροχια μιας α
ι ...., Ι Ι - ,ι λλ
Yjς.
(Η'
αναγωy'fj
ι

ένός κειμένου σέ ά.πλό «σύμπτωμα» μιας λανθάνουσας δομ Ύjς δυσκολα αποφευ­
, ,~ ι 'ξ λ ι Ι ι ,Ι ) ~ Ι '" Ι Τ Ι Ι
γα τον κινουνο να ε α ειψει τις οποιες ισιαιτεροτητες του κειμενου. ο κειμενο
Ι Ι , C , , Ι Ι λ' ι, Ι:: ­
χανει ΤΎ) σχεΤΙΧΎ) ερμΎ)νευΤΙΚΎ) του αυτονομια και κατα Ύ)γει να επε~Ύ)γειτα!.

αποκλειστικά από τ~ λειτουργία της όομ-ης της όποίας φέρεται νά αποτελεϊ

Ι
συμπτωμα.
'Α 'λ ι, ~ C Ν Ι Ι
να ΟΥΥ) ΚΡΙΤΙΚΎ) ασκει ο 1 τερριντα στον
Φ Ι
ουκω, τα προ
βλ Ι
Yjματα
,
(Ι , θ' "ζ Ι Ι ~ Ι Ι, λ'
ωστοσο που ιγει εντοπι ονται και στις οικες του πρωιμες ανα υσεις.

Π ρο βλΎ)ματα,
' ,Ι ,Ι Ι", .... Ι ) ~ Ιι;: Ι )
ομως, ανακυπτουν και οσον αφορα τις α.πooει~εις που επι­
, Ι (~I ~ Ι Ι Ι '/':: ι" ι: ,.., ι Ι
στρατευουν κα.1. οι ουο οι.ανΟΎ)τες, γι.α να σΤΎ)ΡΙζουν ΤΎ)ν υπαΡ~Ύ) μιας ορισμεVYjς

9. Ζάκ Ντεριντά, Περί γραμματολογίας, δ.π., σ. 14.

54 ΠΟΤΗΣΗ 25

όoμ-ης~ 'ΈτσL, ό πλατωνLκός Φαιδρος, τά. Μαθήματα γεvικης γλωσσολογίας του

'[Saussure] XL
Σ ωσσυρ ,Ι
ενα
)
ε
λ ' ~ β Ι
α"x.~στα. σια α.σμενο
Ι
χ.ειμενο
Ι' -
το οποιο
) ~, θ
εχ.σο Yjxe
μετά τόν θάνατο του συγγρα.φέα του, τό Δοκίμιο περί της καταγωγijς των
j
γΛωσσων
-
του
- Ρ ουσσω
Ι ] 8'"
[Rousseau, ) Ι
α εινα.ι cφχετα για τον
Ι Ι Ν
_ τερριντα.ι "
ωστε

νά. μπορέσει νά. ύποσΤYjρίξει τ~ν ϋπα.ρξΎ') μιας όομ-ης μεγά.λου βελYjνεκους, αύτης
του λογοχεντρισμου, ποu διέπει --;ό σύνολο της ίστορίας της όuτικ-ης μεταφυσι­
κ-ης. Τό '(δω συμβαίνει καί. στ~ν ~lστoρία της τρέλας, αταν ενα μικρό cΧπόσπα­
) Ι Ι Σ ι - Ν Ι ) - Ι ,) ~ 'ξ Ι , ­
σμα απο τους τοχασμους του τεκαρτ α.ρκει για να αποοει ει τη συνενοχΎ') της

φι λοσοφιας στον αποκ

Ι ,) λ
εισμο της τρε
Ι - Ιλ )
ας απΌ Τ"f)V
Ι Ι κλ
ασικΎ')
Ι )
EnoxYj. Ι

Έπιπλέον, πόσο ίκανοποιη7ιχά. αύτοί οί όύο φιλόσοφοι της όιαφορα.ς σκέ­

φτοντα.ι τ~ όι.αφoριχ~ φύση αυτων των όομων, επιστημων, λόγων, εποχων,
,
οντοτητων που,
Ι Ι
συμφωνα
Ι Ι
με τη
Ι θ
EWp"f)TLKY)' ,
αφετηρια και των συο,
Ι Ι - ~I 8/"
α επρεπε
ι" Ι) 'β) ) Ι ~ Ι Ι '/~ Ι) ,
να ειναι αρκε--;α αμφι ο ,ες, αρχετα σΙYjρημενες στο ισω το εσωτερικο τους;
Στ'
ο
,
« (Η δoμ~, τό σΎ)μειο κα.ί τό παίγνιο» ό Ντερριντά κα.τηγορεΤ εμμέσως πλ~ν
σαφως την «άρχαιολογΙα» του Φουχώ ατι κά.νει xρ~σY) μιας μεταφυσικ-ης άντί­
λ"ηψης της όομ -ης, τό κέντρο της όποίας δηλώνει πάντοτε τό άμετά.βλητο της
ι
παρουσιας: «Υ) XLVΎ)σYj χα.
(, 18 ε '" αρχα.ιο λογιας
Ι "[
... ]) ~ Ι
εΠΙσιωκει παντοτε να. νοει τη
ι Ι - Ι

όoμ~ cΧπό τό σημείο μια.ς πλήρους κι έκτός παιγνίου πα.ρουσίας».10 Θά μπορουσε

κάποιος, αμως, νά. ύπαινι χθεΤ ατ/. ~ ιδια προσφυΥή στό cΧμετάβλYjΤΟ της παρου­
, ~, Ι Ι , Ι λ ) , I"~ Ι Ν Ι - ~ - ( λ Ι
σιας σιεπει και την ανα. υση απο τον ωιο τον τερριντα της «σομικης ο οτη­
Ι Ι) 'ζ λ Ι
τας» την οποια. ονομα
C
ει « ογοχεντρισμο».

"Ε
να α
"λλ
ο χαρα.ΚΤYjριστικο που ο
Ι Ι C Φ
ουκω και ο
, Ι C Ν
τερριντα μοιρα
Ι 'ζ
ονται. XCXLΙ τοΙ
όποΊο συνόέεται μέ τά παραπάνω εΤναι ~ εκλειψη, πού ό δομισμός πρωτος είχε
) ι ι l'y - ) 1'1 Ι -, θ Ι (
επιφερει, τοσο του πραγματι.κου αντικειμενου, οσο χαι του αν ρωπινου υποκει­

μένου, ώς πηγΎ)ς χάθε νo~μα.τoς. Τό εργο δέν cΧντλεΤ τ6 νόημά του μέσω της
, ~ Ι Ι "ι Ι Ι Ι Ι
αναφορας του σε μtα πραγματικοτητα. εκτος χ.ειμενου -το χειμενο σrιμαινει

πα.ρά &ναπαριστα-, ουτε αμως cΧπoτελεΤ εκφραση ένός ξεχωριστου ύποκειμένου'

Ι Ι ~ Ι ,ι, .1 Ι Ι " , , Ι ~ Ι' Ι ,Ι Ι
και τα συο αυτα α.ΠΟΥ,J\ειονται και Ο,ΤΙ απομενει να πλανατα.ι στον αερα αναμεσα

τους είνα.ι ενα. σύστημα κανόνων τό όποΤο εχει τ~ διx.~ του άνεξά.ρτηΤΎj ζω~ κα!.
, ~ ι ( 1,1. "κλ Ι ~, .... θ l Γ Ι Ι Φ Ι
αρνειται να υποκυψει στις επι Ύjσεις των ατομιχων προ εσεων. ια τον ουκω,

~ γραφ~ όέν απo~ελεI ίόιωτιχ~ ασXησΎj μιας έλεύθερης γράφουσας θέλ"f)σης ~

I~
συνεισYjσ"f)ς, α
'λλ Ι )
α ενεργοποι ησΥ) ενος αρχετα περι π
Ι C Ι, , Ι λ (
οκου ιστου συναμεων, για τις
- ~ Ι Ι Ι

όποιες τό κείμενο άποτελεΤ ενα.ν cΧπό έκείνους τούς χώρους (συμπεριλαμβανομέ­

~ Ι ) ,Ι ~ ξΙ ( Ι .... ) Ι / Ι
νου του σωμα'!"ος οπου σιε αγονται οι στρατηΥικες του ελεΥχ'ου στην χ.οινωνια.

CH ι Ι 18
σuγχ.ρουση, ?"ε κα ε χειμενο, αναμεσα στον συΎΎραφεα '!"ου και τη γ ωσσα
Ι " Ι Ι ι, λΙ

πού αυτός χρησιμοποιεί είναι χεντριx.~ γιά την κειμενικ~ θεωρία του Ντερριντά:
« cO συγγραφέας γράφει μέσα σέ μιά γλώσσα καί μέσα σέ μιά λoγικ~, καί ό

10. Ζ6:χ Ν , « 'Η OOμΊj,

• τε ρ ιντα., ~ Ι, - Ι" ,Ι
το σΎjμειO και το παΙΥνΙΟ 0-:-0 λογο ,ων επιστημων
- , ­
του
άνθρώπου», μτφρ. Γιώργος Φαρc1.χ.λας, Ό Πολίτης, τεuχ.ος 39, 'Ioύλ~oς 1997, σ. 34.
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΚΟΛγΡΗΣ Φουκώ καί Ντεριντά 5S

λογος
l
του ε
'ξ ( ~ ~ Ι
ορισμου οεν μπορει να κυριαρχησει απο
~ Ι Ι) λl
υτως πανω στο συσΤΎ)μα,
Ι Ι Ι

ι Ι Ι Ι ζ Ι ΤΙ ~, Ι Ι ,Ι Ι
στους νομους και στ-ην ωΎ) τους. ις XΡΎ)σιμoπo~ει αφ't)νοντας κατα εναν τροπο

και
ι Ι
μεχρις
t,
ενος σ'1jμεωυ
Ι,
να χυ
β '"
ερνωνται.
"Ι
απο το
Ι
συστ't)μα.
Κ
αι
Ι
't) ( ,
αναγνωσΊ)
Ι

)
οφα
lλ '
ει παντα. να απο
Ι) βλ l
επει σε μιαν oρισμεvη, α.
Ι, Ι Ι 'θl
εαΤΊj για τον συγγραφεα σχεσΊ)
" ,ι

, ,
αναμεσα σε Ο,τι κατευ
Ι ,ι θ l
υνει χαι Ο,ΤΙ οεν κατευ
, "~I θ' Ι
υνει τα σXΊjματα της γ
Ι ~ λ'
ωσσας ΤΊjν
,
( ι ~ 11 'ΙΑ Ι ( Ν Ι ~/' Ι λ- ι
οποια Χρ'1jσιμοποια». ν και ο τερρtντα οεν αποπεμπει παντε ως τον συγ-

γραφέα από τ+Ιν ανάγνωσ~ του, αυτό γίνεται μέ ην προϋπόθεσΊ) οτι ό αποόο-
,) Ι '" Ι Ι ,Ι ( ι λ Ι ,
μ'1jΤΊjς-αναγνωσΤΎjς μπορει να παραγει το κειμενο ως μια π ατυτερ"t) «σΎ)μαι-

νουσα όoμ~», μέσα στ~ν όποία ~ θέλ"t)σ"t) του συΎΎραφέα ε"Υγρά.φεται ώς ενας
μόνο παράγοντας μεταξύ αλλων. Οί προθέσεις του συγγραφέα θεωρουνται οευ-
Ι ι ( Ι Ι Ι ,( "" Ι

τερευουσες χαι υποταγμενες στο χειμενο στο οποιο εμπεριεχονται.

(Ω) ι
ς εχ τουτου, και οι ουο οιεκοικουν μια στα
ι ι ~ Ι ~ ~ '" ι θ'
εΡ"t) προτεραιοητα του κριτικου
, - ­
σε
ι
aXEcr"t) ι "
με τον συγγραφεα.
Ι (ο "
κριτικος-αναγνωστ't)ς επι χειρει να οει":,ει οτι
Ι , "" ~ ,Ι; "

είναι καλύτερος αναγνώσΤ'1jς του κειμένου α.πό τόν ίοιο τόν συΎΎραφέα του.
C1f' ιζ Ι λ ι Ι Ι Ι Ι Ι, ( ,
1 ποσηρι α μια μεγα υτεΡΊ) «κυριαρχια» πανω στο κειμενο για τον εαυτο
Ι Ι Ι (ο Ι 'ξ Ψ Ι Ι Ι Ψ
"t) λοτερο
, , (/ l
του απ ο,τι για τον συΥΥραφεα του. κριτικος ε υ ωνεται σε υ

επίπε80 συναΙσθ"t)O"t)ς καί κοιτάζει αφ' ύψ't)λου οσα ό συγγραφέας εχει πεΤ Ύ)
θά. μπορουσε νά. πεΤ. 'IΟ μως , ουτε ό Φουχώ ουτε ό Ντερριντά. εξ"t)γουν ην αΙτΙα
αυτης της μεγαλύτεΡ"t)ς οξυδέρκειας του κριτικου-αναγνώσΤ"t) σέ crXtcr'1j μέ τόν
'ΣΙ Ι Ι ~I ~ λ' ι";' ,Ι Ι, Ι ι
συγγραφεα. ε καμια περι πτωσ'1j οεν μας ενε τι ειναι αυτο που επιτρεπει στον
ι ι βλ ι ,Ι Ι ,'~ t Ι, ~ '" Ι ~ ~ Ο" ,Ι ,
κριτικο να επει οσα ο ιοιος ο συγγραφεας αουνατει να οει. υτε ομως επε-

ζ"t)γοuν τ~ν καταστατικ~ θέσΊ) των Οι.κών τους κειμένων σέ σxtcr"t) μέ τ~ 80μ~ Ύ)
τις οομές πού επεζ"t)γουν.

Υ. ~H κριτική του Φουκώ στόν Ντερριντά

(Η)
απευ
θ ι,
ειας ενασχο
'λ
"t)cr"t) του
'" Φ Ι
ουχω με τις ανα"r)ωστιχες πρακτικες του
Ι Ι , Ι Ι '" Ν
_ τερ-
ρ~ντα α
Ι ) λλ '
α
,(
και Ύ) σ
θ
Evap"t) ι,
αντι
lθ'
εσ"t) του σε αυτες
Ι) , λ
αμ
β Ι
ανει χωρα προς το τε
, ,ι 'λ
ος

της &πά.ντ"t)σ~ς του στό «Τό σώμα μου, αυτό τό χαρτί, αυη ~ φωτιά.». 'Αφου
Ι
θ εωρ"t)σει τον
'Ν
τερριντα επ~μεμπτo
ι , Ι λ l
ογω σο
β '"
αρων παρανΟ"t)σεων του
Ι '" Ν
τεκαρτ,
ι

ο
( Φ
ουκω
Ι θ Ι
α
~
o"t) λ Ι
ωσει
,ι
ΟΤΙ ο
(Ν Ι
τερριντα, με το να αναγει τις πρακτικες του
Ι Ι Ι, Ι Ι ,~ λ l
ογου

μιας όρισμέVfjς ίστορικ-ης συγκυρίας σέ άπλά. κειμενιχά. «rxV't)), εχει κατα-

'"
σκευασει ενα μεταφυσικο συστ"t)μα απο μονος του.
'" ,ι Α' ,
υτο το συστ-ημα, ο
,Ι ιφ'
ουκω
ι Ι";" ι
περιφΡΟVYjτικα συμπεραινει, ειναι μια

«μικp~ παι.όαγωγικ~ ίστοριχά χαθopι.σμέvη πού, όλοφάνερα, εχόΎ)λώνεται.. Παι-

~ , ι ( , ~~, , Α-",' tI ~, (, , " ,
οαγωγι.ΚΥ) Ύ) οποια ΟLοασχει. τον μaVΙJΤΎj οτι. οεν υπαρχει ΤLποτα εκτος κειμενου,

11. Ιάχ. Ντεριντά, Περ[ γραμματολογίας, δ.π., σ. 273.

56 ΠΟΙΗΣΗ 2S

ά.λλά rYn μέσα στό κείμενο, στά μεσοδιαστήματα, στά λευκά καΙ στά μ~ είπω­
/
μενα,
β λ /' θ ι ~ ~ ~ ~ / /ζ ι
ασι ευει "fj παρακατα Y)ΚΎj της καταγωyt)ς" συνεπως, οεν χρεια εται να

γυρεψουμε α
ι ι 'λλ ~
ου, α
'λλ / ι
α μονο εοω, οχι
,~ - " β /β αια
ε
/
μεσα σης Λε~εις, α
ι ~ ι~ , λ~ ι
Λα μεσα στις
/ /

ι.".
λεζεις ως οιαγραφες, στο
< ~ / / δ
ικτυωτο
/ τους, οπου
,ι λ ι
εγε,αι το
ι " /
νΟΥ)μα του ειναι
- '" "
.
Παιδαγωyικ~ ποu, άντίστροφα, όίνει στ~ φω~ του δασκάλου αυτΥι τΥιν ά.πε­
ριόρισΤΥ) ~γεμoνία που του έπιτρέπει νά ξαναπεϊ ά.περιόριστα τό κείμενο») (ΤΦ
129-130).

Λίγο νωρίτερα, ό Φουκώ εΙχε ίσχυριστει οτι ό Ντερριντά παραμένει δέσμιος

,/ - 6/
εxειvης της εσYJς που
/6/ελει / λ / ι.ι . ) / , / ) /
τη φι οσοφΙΚΥ) σχεψΥ) αυτονομYJ, ανεπηρεασΤΥ) απο
τίς εκφάνσεις της πραγματικόΤYJτας:

« 'Η έπιχεΙΡΎJματoλoγία 7Ου Ντερριντά είναι ά.ξιoπαραΤ~ΡΎJτη" Γιά τ~ βαθύτY)τ.~

ΤΥ)ς καΙ, ίσως άκόμ"!) περισσότερο, γιά τ~ν παΡΡΥ)σία ΤΥ)ζ. 'ΑπαρχΎ)ς, "ή κατάθεση
τοσ ζY)τ~μαΤOζ εχει διατυπωθεϊ σαφώς: θά μποροσσε άραγε νά υπάρχει κάτι
ι ,ι 'Ι:
προτερο Ί) ε,"ωτεριχο προς το φι οσοφικο επιχεΙΡΥ)μα;
ι / / λ /, ι
1Μ πορει- ι
να υπαρχει η
,Ι <

προϋπόθεσή του σέ εναν ά.ποχλεισμό, σέ μιά αΡVYjσΥ), σέ εναν άποδραμόντα

ι ~ ι , ..,1 Ι ~I 'β Α) Ι Ι Ι .1,' C Ν ι Ι) ι
χινουνο , και, γιατι ΟΧΙ, σε εναν φο ο; uτΎ) ,ην υποψια ο 1 τερριντα ΤΎjν απορρι­

πτει μέ πάθος» (ΤΦ 97).

'E~ ~
οω ο
, Φ /
ουχω κατηγορει τον
~ ι Ν
τερριντα ΟΤΙ αναπαραγει
/ r/) / r' YJ( φι λ0­
'TYJ θ/EGYJ ΟΤΙ
,

/ (ι / ~ / θ ~ Ι) ~, Ι) ~ λ / "
σοφια, YJ οποια παραοοσιακα εωρειται να απαντα μονο στην «ανισιοτε YJ acrxYJ­

σΎ) του λόγου», επιοιώκει τά ένόιαφέροντά της χωρίς φόβο έξωτερικων παρεμ­
βολων ~ έπιβολων. Ένώ έπιτρέπεται στ~ φιλoσoφικ~ σκέψη νά επιορα, νά
~ ι /, / Ι / , >.' ~
οιαμορφωνει, να αναμορφων.ει 'TYJv πραγμαΤΙΚΟΤYJτα, YJ τεll.ευταια στερειται

μια/ αναλΟΥη
" ~ /
ουνατοτητα. 'Η '
ενασχο'λ ~
YJGΎj του Ν /για
τερριντα, , παραοειγμα,
/~ με/
Ι ι, 'λ
το καρτεσιανο κειμενο, μια ενασχο
/ /
YJGYJ YJ οποια., χ.ατα"Φ
ι t
τον
ι
ουκω,
/
συστηματικα.
/

~'λ β' (/! ,Ι, ~ " Ι / / θ/

οεν αμ ανει υΠΟΨΥ) της αυτο που χειται εκτος κειμενου, το περικειμενο, ετει

εντέλει τό έρώΤΥ)μα του κατά πόσον ό Ντερριντά: πιστεύει στι χρειάζεται νά παμε
Ι ) / ,,/,
/, / / ./ / , λ / ~ ~
περα απο το κειμενο, αν τε YJ οιαΡΚYJς και συσΤYJματικYJ ενασχο­ ικα πιστευει ΟΤΙ

AYJGY) μt τό φιλοσοφικό κείμενο εΙναι έπαρκ~ς ώς πολιτική στραΤYJγικ~.

Σίγουρα, ό Ντερριντά θέλει νά αντιτεθει στ~ν Ιδέα οτι ό φιλοσοφικός λόγος
,
στεκεται
,/ /
σε μια παραγωΥη σχεσΥ) με καποια πρωταρχικ-Ij υ
/ / / / 'λ /
ΙΚΎj περιοχYJ.
, <ο

περιορισμός της φιλοσοφίας σέ ~ευτερευoν ~ παράγωγο αποτέλεσμα μια.ς πρω­

ταρχ n6)ς (ίστορικΎ)ς-χοινωνικης-ΠΟλιτικΎ)ς) περιοχΎ)ς εΙναι αστ~ρικτoς. Στό
«Τό cogito καί . ~ ίστορία της τρtλας», ό Ντερριντά ισχυρίζεται στι, α.ν καί ό
Φ ουκω" c ~ Ι) / / Ι / '~"Δ
«ειναι ο πρωτος που απομονωσε με παρομοιο τροπο, σε αυτο τον ια­
'θ / / ~ ,ι
λ ογισμο, το/ παραΛYJΡYJμα
Λ

ι " / / / /λ ~ [] /
και 'TYJV τρε α των αισ YJσεων και των ονεφων ... στο

φι λοσοφικο/Ι τους ΊJOΎjμα και/ σΤΥ)

,
με θδλ
ο ο Ο"!ικηι τους λ ειτουργια»,
ι β' /
ιαστηκε να
, , t'
υπoτα~ει "ι
αυτο το φι λοσοφικοι,
νΟΎ)μα στη'~I '/θ ελε να"~
οομΥ) που/ YJ αποοει'ξ ει (ΤΦ 44).
(ο Ντερριντά θεωρεί ΟΤΙ, προτου θέσουμε «τ~ν ερώΤYJσYJ αναφορικά μέ τ~ σχέσΥ)
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΚΟΛΎ'Ρ ΗΣ Φουκώ καί Ντεριντά 57

, Ι Ι" ~" Ι Ι" ~ ι" θα

Ι Ι Ι θ Ι Ι
αναμεσα στο σΎ)μειο και ΤΎ) οομΎ)), πρεπει «να προσπα Ύ)σουμε να

οουμε [... ] -ι:ί μπορεΤ νά ειναι τό νόημα τού ιδιου τού σημείου. Έφόσον εοώ
τό σΎ)μεΤο εχει ~OΎ) τ~ν αυτονομία μιας φιλοσοφιχ:ης επιχεφΎ)ματολογίας» (ΤΦ
<ο Ν Ι , ΙΥ ,Ι Ι) Ι Ι θ Ι θ' Ι θ Ι
45) . τερριντα ισχυΡΙl,εται οτι, πριν απο χα ε προσπα εια μας να χα ορι­

σουμε τη σχέσΎ) του μέσα μέ τό εξω του φιλοσοφικου κειμένου, θά πρέπει νά

Β
Ι ,Ι , Ι ι ,Ι ) 'λ ~ λ ~
ΠΡΟι αινουμε σε μια εσωτερικη και αυτονομη ανα υσΎ) του φι οσοφικου περιε­

χομένου της φιλoσoφικΎjς γλώσσας. T~ν ϊοια θέσΎ) θά επαναλάβει σέ ενα α.λλο
,
του χειμενο για τον
Ι Ι Φ
ουκω, το
Ι Ι 1991 , Ι
με τιτ ο
Ι λ
« "'/Α"
ς ειμαστε
~I
οικαιοι
Ι
με τον
Ι

~ d" CH (ιστορια
l'reu: / ~
της τρε
lλ
ας
/, Ι
σΤΊjν εΠΟΧΎ)
~ ι
της ψυχανα
lλ
υσΎ)ς»:

«Νά κατανo~σoυμε ορθως, μέ τρόπο σχεόόν σχολικό, φιλολογικό καί γραμμα­

τικό, μέ όεόομένους τούς κυρ(αρχους καί σταθεροποι 'Υ)μένους τύπους, αυτό πού ό
Ντεκάρτ ηθελε νά πεί στ~ν ~όΎ) όύσκολ'Υ) έπιφάνεια του κειμένου του, οπως εΙναι
μεταφράσιμΎ) σύμφωνα μέ τούς κλασικούς κανόνες ανάγνωσΎ)ς, καί νά τό κατα­
λα
/β ),
ουμε αυτο μα
'λ
ιστα πριν να υπο
ι ι, β/λ
α
'Ι,
ουμε αυΤΎ) τ'ην πρωΤΊj αναγνωση σε μια
/ , Ι , /

έρμγ;νεία συμπτωματολογιχου τύπου κα!. ίστoρικ~, πού ρυθμίζεται από αλλα

, ξ ιωμα'7α
α
, "
Ύ) α
"λλ
α πρωτοκο
Ι λλ
α.
Π' ,
ρεπει oπωσOYjΠoτε να το κατα
~ Ι " λ / β ουμε
α
,
αυ1'Ο'
Ι

μάλιστα πρίν νά καί γιά νά απoσταθερoπoι~σoυμε, εχει οπου είναι όυνατόν καΙ
εφόσον είναι άναγχαΤ.ο, τό κύρος των κανανιστικών έρμΎ)νειωνη. 12

Α υτο
" /
Ι ( ~ ιΙ
για το οποιο, ομως,
θ Ι ζl Ι ι' θ ~ Ι
α. χρεια οταν χανεις να αναρωΤΊj ει ειναι το κατα
'" /
πόσον ό «(χναοιπλασιασμός» της συγγραφιxΎjς πρόθεσΎ)ς, του «θέλω-νά-πώη του
κειμένου, ό καθορισμός ((τoV νσήματος του ιδιov τού σημείου» μπορεΤ νά λαμβά­
νει χώρα εp~μΎ)ν τών ισχυουσών πρακτικων λόγου ~ του ίστοριχου καΙ πολιτι­
χοκοινωνικου πλαισίου εντός του όποΙου οιεξάγεται ~ ανάγνωσΎ). <Η ανάγνωσΎ)
~/
οεν πραγματοποιειται σε χενο o~υγoνoυ.
~ / / '1;:' <Ω'
ς εκ τουτου,
Ι
YJ(ερωΤΎ)σΎ)
), Ι, Ι
που εγεφεται

εΙναι ~ έξΎjς: « '/Ως ποιό βαθμό μιά εσωτερική ανάγνωσΎ) εΤναι ουναη»; <Η
απooox~ μιας τέτo~ας προβλYJματtχΎjς φαίνεται νά λαμβάνεται ρητά ύπόψΎ) από
ΙΝ ι, Ι Ι, Ι Ι λ/ ~~ / Ι Ι
τον τερριντα εννεα χρονια αργοτερα, στο π αισω της οιαμαΧΎ)ς του με τον

Τζών Σάρλ [John Searle] στό « 'Επίλογος: πρός μιά ~θι.x~ της συζ~ΤΎ)σΎ)ς»
[«Postface: vers une ethique de la discussioll»]. (Η συνάνΤΎ)σ~ μας μέ τά κεί­
Ι Ι) Ι C , λ Ι / ( ~ ~ Ι θ
μενα γινεται μεσα απο «ερμΎ)νευτικα π αισια» τα οποια. ειναι (σχετικα στα ε­

ρά, μερικές φορές προφανώς ακλόVΎJτα» καΙ τά όποΤα εΤνα.ι «τό αποτέλεσμα μιας
(λ λ
l
( ι ,Ι Ι ~I
Ο οχ Ύ)ρ-ης ιστοριας α.πο σχεσεις ουναμΎ)ς
(' ~ λ Ι Ι 'ξ
ενοοσΎ)μασω ογικες xα~ ε ωσΎ)μα­

σω λογικες,
ι, ~
ενοο-
Ι λ ,r.-
ι, ~ I'~ λ λ Ι
χαι εζω- ογικες, ενοο- και εζω- ογοτεχ.νιχες Ύ) φΙ. οσοφικες,
/ "
ένοο- καΙ εξω-ακα.OΎ)μα·~κές, χλπ».13 Αύτός εΙναι ενας α.λλος τρόπος νά είπωθεΤ

12. Ζάκ Nτερ~ντά, «"''Ας εϊμαστε ~~xαιoι μέ τόν Freud": Ή ίστορΙα της τρέλας στ~ν επox~
της ΨυxανάλυσΊjς», σ,,:ό Άντιστάσεις τής ψυχανάλυσης, μτφρ. Ε. Κοντοvάσιου-Β. Νασουλη,
Πλέθρον, σ. 130.
13. Jacques Deπida, «Postface», στό Limited lnc~ Editions Galilee, Πcφ[σι 1990, σ. 267.
58 ΠΟΙΗΣΗ 25

δτι ~ σχέ(J'r/ άνιΧμεσα στόν άνα-ΥνώσΤΥ) καΙ τό κειμενο δέν εlνα~ αμεσYj, άλλιΧ
, ~
παντα o~αμεσo

λ β ~ " μονο
α ει.ται, οχι
, απο
}, τη, γλ'ωσσα, α, λλ α' και'"απο κοινωνικες,
,
πολιτικές, θεσμικές συνθηκες, πού είναι σχετικιΧ σταθερές. '.ΑΝ..ιΧ καΙ ~ γλώσσα
~, ,. " ( "
υεν ειναι ενα απλο εργα ειο επικοινωνια.ς, ενσ.. αuτονομο και αυταρχες σuσΤYjμα
λ ~ , Ι," , ", ,
, " Ι , "λ' f 'Ω" Ι ι
αποκομμενο απο τις πρακτικες και πο ιτικες ΧΡΎJσεις του. ς εκ τουτου, για τον

ΝτερριντιΧ δέν «είναι ευθετο νά δια.χωρίσουμε ερωτήσεις γ6ρω άπό τίς "σχέσεις
, ?: ' ",' , '" '''' " , f ) ' ι ~
ε <.."ου σ ι ας Yj τον ΡYjΤΟΡΙΚΟ καταναγχασμο απο ερωΤYjσεις ΓUρω απο ΤΎJ ουνα-

τότητα προσόιορισμου ~ μ~ προσόιορισμοί) της "σYjμασΙας"».14

ό. ~H ενvoια του ((γενικού κειμένου))

"Ας δουμε, δμως, πως είχε άντιδριΧσει ό Ντερριντά. στ~ μoμφ~ 'Tou Φουκώ στι
, , Ι ,~ ,. 'θ '(" ~~,
αναπαραγε~ μια «μΙΚΡΥ) παιοαγωγικη ιστορικα κα ορισμενΎ), Yj οποια οιοασκει
, θ ,,' ~, <,
τον μα YjΤYj οτι οεν υπαρχει τιποτα εκτος κειμενοω), αλ α και απεναντι σε ο ους
, " ι 'λ")' , "λ

Ι rι
,/ ,
οσοι επιμενουν οτι Yj()~,
αποοομYjσYj
θ' f "
α πρεπει να παει «περα απο το κειμενω), μια
"Ι f Ι ,

παραΤYjΡYjσΎ) που
, " 6'
συνΎ) ως γινεται
(Ι"'~
υπο την επισρασΎ) του
~ Μ
ισε
Ιλ Φ
ουκω.
"Η

πο λ υπα Yj
ι
θ >Ι ~Ι (f , " ,
εκφρασΥ) (ωεν υπαρχει τιποτα εκτος κειμενου»
(n' . hors
« n Υ a nen
du texte») ~ «δέν ύπά.ρχει τό έκτός-κειμένοω) ((π η'Υ a pas de hors-texte»)
άVΉκε~ στόν ιδιο τόν ΝτερριντιΧ και άπαντα στό δεύτερο μέρος τοu Περί γραμ-
~
μαΤΟ/oJJγιας, στο υποκεφα
ι f ( 'λ
αιο με τιτ ο
"λ
« (Η (
υπερ
β
ο
λ ι
Yj. Ζ'
Ύ)τημα. με
θ' ~
oooU), στο
,
πλαίσιο της έπεξ~"(ΎJσYjς των πρωτοκόλλων άνά-ΥνωσYjζ τοί) Ρουσσώ. lS
Γιά. τόν
,,(
Ντερριντα, τοσο οι σΧYjματισμοι
, λ Ι ιι
ογου, οσο και οι
,~ θ ι
εσμικες πρακτικες με τις
" ,

(~
οποιες α.υτοι
'" εμπ
λ εκονται,
Ι
~Ι
οεν
β ρισκονται
ι "
εκτος κειμενου,
f 'λλ"
α α αποτε
λ ουν
~

μέρος μιας διευρυμένης εννοιας κειμένου, τοu «YEvtxou κειμένου», ~ όποία

,
σιγουρα
~!
οεν περιορc εται
'ζ
στο
, εμπεφικο
} " κειμενο.
Κ"'"
αι αυτο απεχει
}
αρκετα
,
, , , , ,rI ( , λ' ι t Ι ~ , "
απο τον ισχυρισμο οτι οι πρακτικες ογου σΤYjν ισΤΟΡΙΚΥ) τους οιαστασΎ) ειναι
, ι f
ασYjμαντες τουναντιον.
Α"
υτο που ο
Ν ι, "θ' λ
τερριντα φαινεται οτι
'~'?: ' ~­
ε ει να οει<.."ει εοω
,(
όέν ειναι πώς ~ ενασχόλYjσYj μέ τά. κοινωνικιΧ καί πoλ~τικά ζYjτ~ματα δέν είναι
σYjμαντικ~ ~ έφικτ~, άλλά. στι ~ ΡYjτορικ~ της άμεσόΤΊjτας μπορε1' νά. είναι
παραπλανYjΤΙΚ~:

«Θ
~ α
ι "6 λ ,( θ / " ("
Ύ) ε α. να. υπεν υμισω ΟΤΙ Ύ) εννοια του κειμενου που προτεινω οεν περωρι-
- , / Ι ~ , /

ζ εται. ,/,
ouτε στο
/ ,/
γραφιστικο, ouτε στο
/ β βλ'
ι
\Ι " 'λ'
ιο, ουτε ακομα στον
"ι
ογο και, ακομα
/
λ Ιγοτερο, , λ /, Ι β "~ / ,/,~ λ
σΤΎ) σΎ)μασιο ογΙΚΎ), ανα.παραστατικη, συμ ολιχη, ισεαΤΎ) Ύ) Ισεο ογικη
/
σφαίρα. Α&τ6 ποίι αποκαλω "κείμενο" υποδηλώνει ολες τίς δομές ποίι αποκα-
-
λουνται '"ιστορικες,
Ι " ι
χοινωνιχ.ες, θ εσμΙΥ..ες, εν συντομιq::"
"/λ'
ο α τα πι θ ανα. αναφε- /)

14. Jacques Derrida, «Postface», ο.π., σ. 270.

15. Ζά.κ Ντεριντά., Περί γραμματολογίας, δ.π., σ. 280, 274 (μετά.φρα.σΎ) ΤΡΟΠΟΠΟΙYjμέ'ι"η).
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΚΟΛΥΡΗΣ Φovκώ καί Nτεριvτά 59

ρόμενα. '/Ενας άχόμα τρόπος γιά νά ανακαλέσουμε οτι "όέν ύπάρχει τό έκτός­
κειμένου". Αυτό όέν σ-ημαίνεL 0'71. σλα τά αναφερόμενα ανασ'7έλλονται, τά άρνού­
,/ ''''1 λ / /"
μαστε Ί] E"r I'J,εωνται σε ενα
β βλ'
~
,/
ιο, οπως πο
λλ / , f , ~ " ,/ <
οι εχουν ισχuριστει Yj εχουν u­
ι 1::"
πα.ρ~ει cφχ.ετα αφε
" λ -,
εις να πιστευουν
Ι
YJ,/ με
Ι"
EXOUV
/
καΤΊ]γΟΡ-Υ;,σει οτι πιστευω.
,/ / 'Αλλ
α
/
σYjμαίνει οτι κάθε αναφερόμενο, ολ-η ~ πραγματικότητα., εχει τ~ όoμ~ ένός όια­
φορικου ϊχνους, καί στι κάποιος όέν μ,τορεϊ νά αναφέρεται σέ αύτό τό "πραγμα­
τι.κό" παρά μόνο έvrός μιας έρμ-ηvεuτιχ-ης έμπει.ρίας. Ή τελεuταία ουτε εχεΙ.
σΊ]μασία ουτε τ~ν υποθέΤΕΙ, παρά μόνο σέ μι.ά χίVYJσΊ] μιας όιαφορα-ης αναφο­
ρικότητας. Αυτά λοιπόν».16

ΙΗ ΚΡΙ'ΤΙΚ~ ανά:Υνωση όέν μπορεί: νά άποβλέπει σην ωJπέρβασ1)) του κειμέ­

νου προς την κατευ
ι Ι 'θ (Ι ~
υνση ενος ιστορικου «αναφερομενοω) το οποιο υποτι
-, Ι Ι Ι ~ ( '8 εται
" <,
οτι υπαρχει ε~ω απο ΤΥ] γ ωσσα, η, οπως το
"Ι:' Ι , λ Ι " " / θ ι ( ,/~
ετει ο ιοΙΟζ Ο
( Ν
τερριντα,
Ι >Ιξ
ε ω απο
, ,
, Ι, Ι ΤΙ Ι, Ι C , " " "
Τ1) «γραφη-εν-γενειη. οσο το κειμενο και ο συΥΥραφεας του οσο και αυτο που

συνΎ)8ίζεται νά α.ποκαλεί:ται τό ίστορικό του α.ναφερόμενο συμμετέχουν σέ ενα

Ι ,Ι ,( '" ~ /, ~/ζ Ι Ι: ' ~
γενικοτερο χειμενιχο συστημα, το οποιο οεν εμποοι ει τις μετα<-;,υ τους οια­

συνοεσεις να αρ
~ / Ι , θ '
ρωνονται ιστορικα.

~ ι

cH «πραγματικ-ή-ίστορία-του-κόσμου» όέν είναι, σύμφωνα μέ τόν Ντερριντά,

,ι
ενα μετα-κειμενο
Ι"
1) ,ι
ενα μετα-π
λ Ι
αισιο, που
Ι 8α ι
μπορουσε να κα
- ι 8ορισει τη,ι
σΎjμα­
Ι
σια του
"Ι
1) ΤΎj σYjμασια ενος κειμενου απο
,( , ' " 18'εσΎj
τη
<,
ενος
"λ
απο υτου «ε<-;,ω».
,/1: Ε"
ι.τε

λ αμ β ανεται
' (
ως
, ,,(
κειμενο Ύ) ως π
λ Ι
αισιο, χρεια
'ζ
εται
, (
να ερμΎ)νευεται, να
Ι Ι ,
επανερμΊJ­
Ι
νευεται, να τι
'/8 εται Ύ) να επανατι18εται εντος π
"Ι , "λ Ι Ι
αισιου, με τον ισιο τροπο οπως το
Ι ,/~ ,,' ,

, Ι, ,1 λ Ι CΩ" λ' "λ' Ι ( , "

εμπειριχο κειμενο η π αισιο. ς ενα π αισιο για τον ογο, οι ιστορι.χοι ΊJ

brιστημονικοί περιορισμοί αποτελουν οί '~όι.oι μέρος ένός μεγαλύτερου πλαι­

σίου: «Τό πέρας του πλαισίου όέν εΙναι αυστηρά καθορισμένο· υπάρχει μιά
ρευστοτητα των οριων κα
, - <, 'θ ε πλ' "Ι ~ "λλ ει Ψ ΊJ οΙλ·
αισι.ου, μια ουσιωΟ1)ς ε
Λ '
ΟXJ\ηρωσΎjζn.
17

Β α' ζ
οντας ο
"λ ,ι ,
ες αυτες τις «παρ-ερμηνει.ες)) του «οεν υπαρχει το εκτος-κειμε­
~ ~ ~ , c, '" ,

νοω) σ~ν αΚΡΊJ, θά θεωρούσαμε πολύ πιό γόνιμΊJ τ~ν έξέταση των όιαφορων, ώς
πρός τίς πρακτικές καΙ τούς σκοπούς, αυτων των όύο αναγνωστικών στραΤΊJ­
- "Ε τσι, ενω
γικων.
,- οC .Ν τερριντα" αισ θ'ανεται οτι
"Ι, "...."
το κειμενο πρεπει αΠΥ)νως να
,
«αποοομειται), ετσι
~ '" " " , ~,
ωστε το οικτυο των ((ιχνων» του να εκτι
...."...., ,) /θ
εται
C
ως παγι­

όευμένο στόν «oIκo-φυλακ~» του λογοχεντρισμου, ό Φουκώ λαμβάνει τ~ θέση

ΟΤΙ τό κείμενο μπορεί: καλύτερα νά όιαβαστεΤ ένάντια στό πλαΙσιό του, όηλαό~
ι , ι, λ Ι 'λ' Ι , . . . . , λ' "λ ~
ως μερος ενος μεγα υτερου συνο ου απο πρακτικες του ογου, που αποτε ουν

τ~ν επισιήμη της συγκεκριμέVY'jς του xωρoxpoνικ~ς όιαμόρφωσΎjς.

ι Η γενίχευ(δΎ) της εννοιας του «κειμένοω) όέν θά πρέπει, δμως, νά αποσπάσει
Ι
ην προσΟΧΥ] μας απο το ΟΤΙ ο
Ι, Ι Ι " C Ν '
τερριντα συχνα, σΤΎjν πραζΎj, μεταχειρι
, ,,)' 'ζ
εται το
Ι

φι λοσοφικο,ι
χειμενο
"Ι
σε απομονωση απο -αυτο που με πα,ραοοσιακο τροπο
" " Ι, ~ " 8 'α

16. Jacques Deπida, «Postface», ο.π., σ. 273.

17. Jacques Derήda, «Postface», δ.π., σ. 253.
60 ΠΟΙΗΣΗ 2S

εξακολουθούσαμε νά τό σνομάζουμε- ((εξωκειμενικές» συνθΎιχ.ες παρα.γωγYjς

Μ ολονο-τι
Ι (Ν ι, Ι Ι Ι Ι ,Ι ~
-του. ο 1 τερριV't"α επικεντρωνει ΤΥ)ν προσΟΧΥ) του σε ενα ((οιαχειμενι­
Ι ~I , ~ Ι Ι λ ~ Ι ,ι 'Ιλλ Ι
κο» οικτυο επιρροων -«το κειμενο κυκ οφορει μεσα απο α α κειμενα»-,
) Ι (~ Ι < Ί Ι λ βl λ l Ι Ι ~
αυτος ο oιακε~μενικoς ιστος σπανια περι αμ ανει, του αχιστον χ.ατα τις οεκαε­

τίες του 1960 χαί 1970, τίς ίστορικές καί πολιτικοκοινωνικές συνθ-ηκες παρα­
γωγΎ)ς του. πως θά μπορούσαμε νά εξΥ)Υησουμε αύτ~ τ~ν παράλεΙψΥ), α.ν οντως
)
αποτε
λ ~
ει παρα
Ι λ
εΙΨΥ);
ι "Ι
σως
)
επεωΥ),
~ Ι "
οπως πιστευει
Ι ()I~
ο ιοιος ο
(Ν
τερριντα,
Ι
οι
(

δυνατόΤΥ)τες πού μας προσφέρονται σήμερα γιά νά επεξεργαστουμε τό γενεα­

λογικό ερώτημα. είναι cΧκόμα ελλιπείς:

«Γνωρίζουμε οτι ~ μεταφορά, ~ όποία θα περιέγραφε άλαθΎ)τα τ~ γενεαλογία

ένός κειμένου, ακόμΎ) απαγορεύεται. Μέσα. στη σύνταξ~ του καΙ στό λεξικό του,
μέσα στα όω:στηματα του, μέ τη στίξη του, τά κενά του, τα περιθώρι.α του, ~
ίστoρικ~ εξάρτησΎ) ένός κειμένου όέν είνα.ι ποτέ ευθ6γρα.μμη. Otkε μεταόo~ικ~
α.ΙτιόΤΎ)τα. ουτε ά.πλ~ συσσώρευση όιαστρώσεων. Οϋτε ά.πλ~ παράθεσΎ) όανει­
κων τεμαχίων» .18

Γ ια.' Ι ~ λ Ι
να ΟΥ) ωσει
λ' Ι
ιγο παρακατω: « 'ΙΕ να Ι " Ι
κειμενο εχει παν τα πο
λλ Ι (λ Ι
ες Υ) ικιες,
( , Ι 'Ιλ Ι Ι lζ 19

Υ) αναγνωσΥ) οφα ει παντα να προσαρμο εταο).

Έόώ θά θέλαμε νά προσθέσουμε ΟΤΙ ή OυσανάλOΎYJ (καί εΙναι όύσκολο νά

βρουμε τό σΥ)μείο ισορροπίας) ενασχόλΥ)σΥ) μέ τ~ς «εξωχ.ειμενικές» συνθηκες
παραγωγΎ)ς του κειμένου, άκόμα χ.αί οταν γίνεται με τη γνώσΎ) στι οί. ιόιες όέν
cΧποτελοuν παρά Ύραφ~, μπορει νά λειτουρΥήσει είς βάρος του ίόιου του κειμέ­
<'γ> Ι Ι (Ι ~ Ι Ι θ) Ι ~ Ι
νου. 1 παρχει παντα ο κινουνος, σΤΥ)ν προσπα εια αΠOσαφY)νισΊjς της σχεσΥ)ς
'" Ι Ι Ι ,/~ Ι Ι Ι ~ Ι λ ~ Δ λ ~ ι
του κειμενου με το «ει.,ω» του, να «χασουμε» το πρ'ωτο στο τε ευταιο. Υ) αΟΥ),
( ,ι ,~ Ι ~ Ι 'Ι Ι Ι Ι θ lλ ι ~ '" ( Ι
Υ) οποια ωιαιτεΡΟΤΥ)-:α του κειμενου, αUΤO που το κειμενο ε ει να μας πει και
~ ~ Ι lζ' ι, θ ι Ι) Ι
τουτο οεν περιορι εται, αναγκαστικα., στο εματιχο του περιεχομενο να «κα­

ταπο θ ει»
~ ) Ι
απο το «ε
Ι 'ξ
ωκειμενο»
Ι Ι
του.
ΣΙ ,
ε καμ~α περιπτωσΥ) οεν
Ι ~ Ι θ Ι
α πρεπει να
Ι ι

( Ι Ι ,'~ Ι, Ι, ι λ ι θ'"
υποκατασΤΥ)σουμε το ιοιο το κειμενο με τις ιστοριχοπο ιτικοκοινωνικες συν 1')­
κες πα.ραγωγ-ης του.

ε. ΈπίλΟΥος

Τελειώνοντας, παρά τΙς μονομερεις προσεγγίσεις πού μι"'τορει εσφαλμένα νά

~ Ι Ι ~ Ι ζl Φ Ι Ι Ν ι Ι ~ Ι ) Ι ,
οημιουΡΥΥ)σε Υ) «οιαμα.ΧΥ)) μεται.,υ ουκω κα.ι τερριντα -μια οιαμαχη, απο ΤΥ)
Ι > λ l
φυση ΤΎ)ς, ευχο οτερα παραγει αποκ ισεις παρα. συΥ.ι<.λισεις-,
Ι) λl Ι Ι θ ,. .,
εωρουμε οτι ενα
,Ι "

κείμενο μπορει νά. προσεγγιστεί cΧπό πλ1')θώρα όιαφορετιχων έρμηνευτικων

18. Ζάκ Ντερι-n-ιΧ, Περί γραμματολογίας, δ.π., σ. 182.

19. Ιά.χ Ντεριντά, Περί γραμματολογίας, δ.π., σ. 183.
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΚΟΛΥΡΗΣ ΦΟ1Υ/..ώ %αί Ντεριντά 61

6πτ~κων, άνάλογα μέ τ~ν ερώτηση πού του ύποβάλλουμε. Δέν εξωτηρετουν ολες
ι" Ι ,,~ ,
o~ ερωτησεις τους ιοωυς σκοπους.
Γ"~ ι 'j:: ,
ια παραοειγμα, μLα «ε,?ωκειμεν~κη»)
θ
εω­
'
ρησ-η του κε~μένoυ εlνα~ όευτερευούσης σYjμασία.ς γιά μιά ανάγνωση οπως ~
απoόoμY)"cικ~, ~ όποία ασχολεϊται μέ τούς ορους συγκρότησης του επιxειρ~μα­
-
τος του κειμενου.
, Κ' ~
ι εοω
θ ι - " , ," () λ ι
α. πρεπει να πα.ρα.τηρησουμε ΟΤΙ τοσο η α..ρχαιο ογια

οσο καί ~ άποόόμηση οέν πρέπει νά αποτελουν o~ακ~ρυξη γύρω από τό πως ~
) ,
ανα.γνωση
θ"
α. πρεπει να
, ~
οιενεργεΙ7α.ι γενικα.
- Ι Τ'
οσο η α.ρχαιο
() λ ' tI
ογικη οσο και Ίj
, (

απoόoμητικ~ ανάγνωση επιτελουν ενα.ν όρισμένο σκοπό, άποτελουν μέρος μιας

(,
ορισμενης στρατηγ~κης.
- Κ
α.τ
' αυτο
) " τον ι .".
7ΡΟΠΟ ε~να.~
λ ι Ι, ~,~ "
ογικο να απooιooντα~ α..πο
Ι' λ ' ,,) ~ Ι Ι , ι
την αρχα..ιο oγ~κη η α.ποοομητικη στρα..τηγικη συγχεκρ!.μενες προτερα..ιοτητες,
,......,
ενω κα.ποιες α
,Ι
λλ ες
'
ανα.γνωστικες παρα..μετροι να κα..
ι Ι 'λ -
ουνται
"ζ
να. παι~oυν οευτε­
~

,
ρευοντα..
ιλ
ρο ο.
<Ω' ι
ς εκ τουτου,
~ ,
οεν μπορει,
- , θ'
κα..ι
';"
α.. Yjτα.ν
λ ι
α
8ος, ι
να..
~ ~ ~ (
o~εκoικει η
'
κα 8εμια
Ι Ι
για. τον εα.υτο της κα.
(ι θ
ο
λ ι)
ικη ισχυ.

<Επομένως, ~ αποόόμηση όέν εΙνα..ι ~ μoνα.Oικ~ στρα.τηγικ~ πού μπορεΊ νά

άσχοληθεΊ μέ τό πραγματικό. Δέν νομίζουμε ΟΤΙ αποτελεΊ επιθυμία του Ντερ­
' cη
ριντα φι λ οσοφια ' να ,<υποκα..τα..στησει
"'λλ α. ους λ' , σχετιΙζ ονται
ογους που με " το
, ,ι Ι'~ 'c Ι ι λ ι ι
πραγματικο, οπως, για πα..ρα..οειγμα, την ιστoρ~α, ΤYjν κοινωνω ογια, ΤYjν πο­

λ ΙΤΙΚYj."'Αλλ ωστε, ο( Ν ' ~ι

τερριντα. οεν προσ
βλ ι
επα σε μια. επ
" , ,,'
απειρον αποοομησΥ)
,~ ,

-
των
,
κειμενων.
Π'
αρ
"λ
ο α
) , ) Ι
αυτα, απο
Ι
τη στιγμΥ) που Υ) φ~
Ι Ι (λ ' ) λι
οσΟΨΙΚΥ) εννοιο oyr;aYJ'

συμμετέχει στ~ν κατασκευ~ του πραγμα.τικου, τότε ενα. όρισμένο εργο θά πρέ­
πε~ νά έπ~τελεστεΙ: καί στό επlπεοο των εννοιων.
(Η καταπίεσΥ) των γυναικων, γιά παράόει γμα., εχει βασιστεί σέ ~ εχει πα­
ραγάγει συΥ.ι<.εκριμένους όρισμούς των «γυναικων)) μέ τούς όποίους θά πρέπει
νά ασχολYjθουμε. CH αποοόμYjσYj εΙναι μιά στραΠJγl.κ~ γιά νά τούς αντιμετω­
πίσουμε. Μιά αλλη στραΤYjγικ~ θά ~ταν νά άσχοληθουμε μέ ίστορικά (κοινω­
') , ,< - ~ ι
νικοπο λ ιτικα μορφωματα τα oπo~α ΟYjμΙΟUΡΥησα.ν αυτες τις «εννοιες».
'" ,ι 'ΙΗ ι
μια

αλλΥ) στρα..τηyικ~ θά ~ταν νά. άσχολYjθουμε μέ τίς πραγματικές εμπειρίες των

-
γυνα..ικων.
,ι Ολ ,'C Ι , 'λ' ,ι Ι ι
ες α.υτες οι στραΤYjΎιχες ειναι α.πο υτως απα.ραιτ-ητες γ~α τις

πoλιτ~κές του φύλου, μέ άΠ07έλεσμα ~ ,ερώτησΥ) της επιλοΥης μεταξύ α..υτων νά.
8 ιστατα.ι « cH /, - ­
ι
" Στ Ι
~ Ι, Ι / λ'
χα. αστοχYj. ο οομη, το σYjμειο και το παιγνω στο ΟΥΟ των
, -
επισΤ-fJμων
-, 8 /
του αν ρωπου»,
Ι
ο
Ν
τερριντα
ι, ''Ι'
ισχ.υρι,:>εται: « Β'
ρ!.σκομαστε
,~ -
εοω σε
,
/ ,,/,
μια περιοχη -ας ΤYjν πουμε αχ.ομYj, προσωρινα,
_ " ι "c1.σΤΟΡΙΧΟΤYjτα "-, οπου
' ι(
Yj κατYj­

, '" επι λΟΥΥ)ι"

yoρ~α
/
φαινεται
'λ Ι
β' 20 / 21
ε αχιστα σο αρ'l)).

20. Στό Rethiη,king Iπtelkctual History: Texts, Corιtexts, Languαge (Ithaca, Νέα ΙόΡΚΥ) 1983),
ό Ντομινίκ Λακάπρα [Dominick LaCapra1 ένόιαφέρεται νά όεΤ πως οί άναYJωστιχές στραΤYjγι­
χ.ές του Ντερρι.ντά καΙ του ΦΟ1Jκώ μ..--cορουν νΙι. συνόυαστοσν: «τ6 κείμενο μπορεί: νΙι. ίόωθεΤ σάν νά
ά.ποτελεΤ παρd.όειγμα πραχταων λόγου καΙ ιόεολΟΥιων μέ εναν σχετικά ευθύ τρόπο, &λλά επί.σΥ)ς
crd.v νά. έμπλέκεται σέ μιά όιαόικασία πού, συνειόητά ~ ά.σ1JνεΙόYj"!."α, τΙς καθιστα προβλYjματικές,
ενίοτε μέ κριτικές σ1Jνέπειες» (σ. 42).
21. Zd.x Ντεριντά, «Ή όoμ~, τό σYjμεΊ:Ό καί τό παΙγνω ... », δ.π., σ. 34.
62 ΠΟΙΗΣΗ 2S

Συντομογραφίες

ΤΦ: Ζάκ Ντερριντά-Μισέλ Φουκώ, Τρέλα καί φιλοσοφία, μτφρ. Kωστ~ς ΠαπαΥιώρytJς,
Όλxός/Mαρ~ 'Άρκτος, 1994.22

Βιβλιογραφία

DΆmicο Robert, <tText and Context: Deπida and Foucault οη Descartes», στό John Fekete
(έπψ.), TΊιe Stπu;turo1 Allegoτy,Manchester Universjty Press, Μάντσεστερ 1984, σ. 164­
182.
Ντεριντά. Ζά.κ, Περί γραμματολογίας, μτφρ. Kωστ~ς ΠαπαΥιώΡΥης, Γνώσ1), 1990.
Ντεριντά. Ζάκ, «"'Άς ειμαστε δίκαιοι μέ τόν Freud": <Η ίστορία της τρέλας στην έπox~ της
Ψυχανά.λυσ1)ς», στό Άντιστάσεις τής ψυχανάλυσης, μτφρ. Ε. Κοντονά.σιου-Β. Νασο6λΎ),
Πλέθρον.
Ντεριντά Ζάκ, ({ Ή δoμ~, τό σ1)μεΤο κα.Ι τό παίγνιο στό λόγο των έΠLσΤ1)μων του άνθρώ­
ποω), μτφρ. Γιώργος Φαράκλας, ~o Πολίτης, τεuχος 39, 'Ιούλιος 1997, σ. 33-41.
Derήda Jacques, ((Postface)), στό Limited Inc, Editions Galilee, ΠαρΙσι 1990.
Flaherty Peter, «(Con)textual Contest: Deπida and Foucault οη Madness and the Cartesian
Subjecω, Philosophy oftM Sociαl Sciences, τόμο 16, 1986, σ. 155-175.
Φουκώ Μισέλ, ~H ίστορία τής τρέλας, μτφρ. ΦραγκίσΧ1) Άμπατζοπο6λου, 'Ηριδανός
[1976].
Foucau1t Michel, Folie et deraison: Histoire ck lαfolie α l'αge clαssique, ΡΙοn, Παρίσι 1961.
Habennas Jίirgen, Ό φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας, μ'-::-φρ. Λ. Άναγνώστοu-Α.
Καραστάθ'Υ), 'Αλεξάνδρεια, 1993.
LaCapra Dominick, Rethinking Intellectιω1 History: Texts, Contexts, Lαnguαge, Ithaca, Νέα
ΎόΡΧ1) 1983.

22. Θά. ~θελα νά εUχr:ι.ρ~στήσω τη φ[λΎ) Κωνστα.ντίνα Χάμου, πο,,; επψελ-ήθηκε Υλωσσικά. ,ό
παρόν κείμενο.