Bayani ng Bukid

ni: Alejandrino Q. Perez

Ako’y magsasakang bayani ng bukid

Sandata’y araro matapang sa init
Hindi natatakot kahit na sa lamig
Sa buong maghapon gumagawang pilit.

Ang kaibigan ko ay si Kalakian

Laging nakahanda maging araw-araw
Sa pag-aararo at paglilinang
Upang maihanda ang lupang mayaman

Ang haring araw di pa sumisikat

Ako’y pupunta na sa napakalawak
Na aking bukiring laging nasa hagap
At tanging pag-asa ng taong masipag.

Sa aking lupain doon nagmumula

Lahat ng pagkain nitong ating bansa
Ang lahat ng tao, mayaman o dukha
Sila’y umaasa sa pawis ko’t gawa.

Sa aking paggawa ang tangi kong hangad

Ang aki’y dumami ng para sa lahat
Kapag ang balana’y may pagkaing tiyak
Umaasa akong puso’y nagagalak.

At pagmasdan ninyo ang aking bakuran

Inyong makikita ang mga halaman
Dito nagmumula masarap na gulay
Paunang pampalakas sa ating katawan.

Sa aming paligid namamalas pa rin

Ang alagang hayop katulad ng kambing
Baboy, manok, pato’y alay ay pagkain
Nagdudulot lakas sa sariling atin.

Ako’y gumagawa sa bawat panahon

Na sa aking puso ang taos na layon
Na sa bawat tao, ako’y makatulong
At nang maiwasan ang pagkakagutom.

Ako’y magsasakang bayani ng bukid

Sandata’y araro matapang sa init
Hindi natatakot kahit na sa lamig

Sa buong maghapon gumagawang pilit.

 AMERIKANISASYON NG ISANG PILIPINO
Ponciano B.P. Pineda

Ang de-amerikanisasyon ng isang Pilipino ay isa sa pinakamalaking tungkuling dapat

nating gampanan sa ating kasalukuyan. Ang Amerikanisasyon ay isang sakit na
tumalamak na sa katawan ng ating lipunan. Bunga nito ang maraming kapansanan ng
bayan.

Isang simulaing cardinal, katotohanan palibhasa, na ang isang Pilipino’y mahalagang

sangkap ng buong pamayanang Pilipino. At ang pinagsama-samang indibidwal, ang
katipunan ng lahat ng mga mamamayan ng bansang ito, ang bumubuo ng
Sangkapilipinuhan. Habang mahina, habang ‘di ganap ang pagka-Pilipino ng kabuuang
ito ay ‘di tayo makapagtatayo ng isang lipunang tunay na Pilipino, ni ng pamahalaan at
pangasiwaang tunay na Pilipino. Ang ugat ng dahilan ay nasa uri ng edukasyon ng isang
Pilipino.

Tignan natin ang isang pangyayari bilang halimbawa. Ipalagay nating heto ang isang
batang Pilipino. Ang kanyang pamilya’y kabilang sa mga may kaunting pribilehiyo sa
buhay. Bagay na isinisiwalat ng kanilang katayuang ekonomiko. Ang batang paksa ng
kwento’y nakarinig sa unang pagkakataon at nanggaya sa unang pagkakataon, sa
pabulol na pamamaraan, ng mga salita ng kanyang ina’t ama. “That’s the light,”
sasabihin ng ina, sabay turo sa bumbilyang nagliliyab sa kisame ng bahay. “Now,”
sasabihin ng bata, “where’s the light.” Ituturo ng bata. “There!” sasabihin ng ina. Paulit-
ulit. “That’s your Mommy”, sasabihin ng ama. “Say, Mommy.” Gagayahin ng bata. “He’s
your Daddy,” sasabihin ng ina. “Say, Daddy.” Gagayahin ng bata. Ganyan ang simula.

Ang batang ito, pagsapit ng isang panahon, ay ipapasok sa kindergarten. Doon ay

maririnig din niya ang wikang naririnig sa kanyang Daddy at Mommy. Bibigyan siya ng
manipis na aklat na may malalaking drowing at nandidilat na mga letra. Ituturo sa kanya
ng titser. “Apple”. “Epol,” wika ng bata. “Snow” sasabihin ng guro. “Isno,” wika ng bata.
“Eagle,” ang wika ng titser. “Igel,” gagad ng bata. Ang paaralang ito, nais kong idugtong
ay eksklusibo. Para lamang sa may kayang magbayad ng malaki. Ari ng dayuhan at
pinamumunuan ng mga relihiyoso.

Papasok ang bata sa regular na grado, sa paaralang ito rin: ari ng mga dayuhan;
pinamumunuan ng mga relihiyoso. Mababasa na niya ang mga liubrong bumabanggit ng
mga daan sa New York at sa Washington, D.C. Mamamasid niya ang Central Park at
Times Square. Ang batang ito na nagsisimula pa lamang ay may guniguni nang lumipad
sa lupalop na malayo sa kanyang tinubuan.

Ang batang paksa natin ay lumalaki, mangyari pa at nagkakaisip. Tuwing kakausapin

siya ng kanyang Daddy at Mommy ay sa wikang Amerikano. Ngunit may mga ibang tao
sa kanilang tahanan: ang mga taong iyon ay alila o utusan kung tawagin ng kanyang
Mommy at Daddy. Nakikita niyang ang mga ito’y tagapaglinis ng bahay, tagapagluto sa
kusina, tagapamili sa palengke, tagapagpaligo niya, at malimit na inaalimura ng kanyang
mga magulang. Ang mga taong ito, kung kausapin ng kanyang Daddy at Mommy ay sa
Tagalog. Hindi siya kinakausap sa wikang iyon ng kanyang Daddy at Mommy. Kaya, sa
kanyang batang puso at utak ay tila mandin napagbubukod niya ang kagamitan ng
dalawang wika: Ingles ang ginagamit ng kanyang mga magulang sa pakikipag-usap sa
kanya; Tagalog sa pakikipag-usap sa mga alila o utusan. Ito’y kanyang mapagkakalakhan
at kahit na tumanda’y iisipin niya, ipamamansag niya sa katunayan, na ang wikang
Tagalog ay ginagamit lamang sa mga alila.

Ang batang ito’y patuloy sa paglaki. Palaging librong Ingles ang kanyang binabasa,
palaging Ingles-Amerikano, pagkat mga Amerikano ang awtor. Dahil dito’y ayaw na rin
niyang bumasa ng ano mangsinulat ng kanyang mga kababayan sa wikang kanyang
kinagisnan. Ang librong nasusulat sa Tagalog ay nagiging kasuklam-suklam sa kanya.
Sa tahanan ay exposed siya sa telebisyon – sa mga programang ginaganap sa wikang
kanyang pinagkamalayan. Gayon din ang kanyang pinanood sa mga sine. Kahit Class B,
o Class C sa kanya’y pinakamagaling pagkat mga artistang Amerikano ang nagsisiganap.
Samantala, ang pelikulang Tagalog ay bulok sa kanya, walang pasubali.

Siya’y isang ganap nang mamamayan, marahil ay mayroon nang pananagutan sa buhay.
Ngunit mayroon siyang sariling daigdig na kinikislapan ng pumikit-dumilat na samut-
saring kulay ng ilaw-dagitab sa piling ng mga nagsasalita ng Ingles. Malayo sa kanya ang
ibang daigdig, ang lalong malaking dagidig. Ito’y ang lipunan ng mga nakabakya, ng
nagsisipagsalita ng katutubong wika. At sa ganyan ay sumilang ang malaking pagitan ng
mga Pilipinong pribilihiyado sa buhay at ang masa ng ating bayan.

Totoong humaba ang simpleng kwentong aking isinalaysay. Ngunit gaya ng inyong
napansin, ito’y naglalarawan ng yugtu-yugtong pagkahubog ng isang batang Pilipino sa
pagiging Amerikano sa isip, sa salita at sa gawa. Ang trahedyang ito’y nakaturo sa ating
sistema ng edukasyon. Nang pumasok ang mga Amerikano sa Look ng Maynila’y dala na
nila ang sistema ng paturuang Amerikano.

Ayon sa kasaysayang sinulat ng mga dayuhan at ng mga Pilipinong gumagamit ng

salaming dayuhan – pumarito ang mga dayuhan upang hanguin tayo sa barbarismo.
Bibigyan daw nila tayo ng edukasyon. Binigyan nga, edukasyong popular pagkat sa
simulain ay bukas sa lahat ng mga mamamayan. Ang wikang panturo ay Kano. Ang mga
asignatura’y hulwad sa Kano. Malayo na ang panahong iyon ng pagdaong ni Dewey sa
ating pasingan, ngunit narito pa rin ang mga bakas. Isa tayong kolonya hanggang
ngayon. Ang sistema natin ay tunay na kolonyal.

Marahil ay ‘di totoong mga Amerikano lamang ang dapat nating sisihin. Tayo man naman
ay may kasalanan. Sa kabila ng katotohanang binigyan tayo ng kalayaang pampulitika,
tayo nama’y pinanatiling nakagapos sa kaalipinang ekonomiko at edukasyonal. Sa
panahon ay humihingi tayo ng pag-aaral sa ating mga suliranin sa pagtuturo. Ang
hinihiling nating gumawa nito’y ang ating dating panginoon, ang mga Amerikano. Sila rin
ang nagmumunyi sa atin ng mga kalutasan. At kung ‘di magbunga nang maigi, tayo ang
nagdurusa. Kasalanan natin, ngunit ‘di nating gustong magkaganito. Biktima tayo ng
kasaysayan. Ganito ang ating palad. Gayunman, ang tanong ko’y ‘di na ba tayo
bubulas,’di na ba tayo magiging ganap na lalaki at ganap na bansa – sui juris sa
lenggwahe ng batas.
Ang wika at edukasyon ay magkaugnay. Ngayon ay marami pang tulong sa edukasyon
na kaloob ng Estados Unidos. Hindi natin matiyak ang mga tali ng tulong na ito. Sa
kawalan ng mapanghahawakang kongkretong ebidensya’y makapagbibigay lamang tayo
ng mga hinuha. Maaaring sabihing ang kaloob sa atin ay udyok ng damdaming altruistiko
ng ating dating panginoon. Ito kaya’y kapani-paniwala? Hindi ba’t sa maraming
pagkakataon ay lumilitaw ang katotohanang sa kapakanang Amerikano lamang ang
paglilingkod na ginawa rito ng mga Amerikanong kinatawan ng Pamahalaang Amerikano
at pati ng kanilang mga ahenting na-“brain wash” pagkatapos magtamasa ng kwalta ng
iskolarsyip at grant? Isang kababawan, kung ‘di man katunggakan ang mag-akalang
tunay na nagbubuhos dito ng salapi at panahon ang Estados Unidos dahil lamang sa
kapakanang Pilipino. Sa katunaya’y naglilingkod sila sa kapakanan ng Estados Unidos at
sa kalwalhatian ng Union. Ito ang hinahangaan ko sa mga Amerikano, kahit sila saan
magtungo, kalian mang panahon, ay nananatili silang Amerikano. Kapos tayo sa bagay
na ito. Tayo pa nga ang tumatayong tagapagtanggol nila, na para bagang kailangan pa
nating ipagtanggol sila.

Ang isang Pilipino, lalo na ang kabilang sa pamilyang ginawa kong halimbawa sa simula
ng komentaryong ito, ay medaling maging Amerikano. Kaawa-awa ang bayang ito! Ang
lahat ng ating pagsisikap na maging tunay na Republikang Pilipino ay mabibigo habang
dayuhan ang sistema ng ating paturuang pambansa. Tunay na kailangan ang pagbabago,
ang rebolusyon sa laranang ito.

Ngayon ay may isang Komisyong nilikha ang Pangulo upag pag-aralan ang sitwasyon ng
edukasyon sa ating bayan. Sana’y maging tunay na Pilipino ang ibubunga ng Komisyon.
Huwag sanang kaligtaan nito ang kahalagahan ng wikang panturo. Nababatid kong nasa
kamay na ng komisyon ang maraming pag-aaral ng Kawanihan ng Paaralang Bayan
tungkol sa bagay na ito. Nababatid na rin nito marahil ang tagubilin ng Lupon sa
kurikulum, pati na ang paninindigan ng Lupon sa Implementasyon. Hindi ako isang
manghuhula, ngunit masasabi ko nang walang alinlangan; na habang nabibidbid ang
ating paturuang pambansa sa sistemang Amerikano, at habang tinatagikawan tayo ng
wikang Amerikano, mananatili tayong second rater lamang sa edukasyon, mangagagaya
at bayang walang bait sa sarili.

Ang Wikang Filipino’y handa upang gamitin sa deamerikanisasyon ng isang

amerikanisadong mamamayang Pilipino.
 ANG KWENTO NI MABUTI

Ni Genoveva Edroza-Matute
Hindi ko siya nakikita ngayon. Ngunit sinasabi nilang naroroon pa siya sa dating
pinagtuturuan, sa walang pintang paaralang una kong kinakitaan sa kanya. Sa isa sa mga
lumang silid sa ikalawang palapag, sa itaas ng lumang hagdang umiingit sa bawat
hakbang, doon sa kung manunungaw ay matatanaw ang maitim na tubig ng isang estero.
Naroon pa siya’t nagtuturo ng mga kaalamang pang-aklat, at bumubuhay ng isang uri ng
karunungan sa kanya ko lamang natutuhan.
Lagi ko siyang inuugnay sa kariktan ng buhay. Saan man sa kagandahan; sa
tanawin, sa isang isipan o sa isang tunog kaya, nakikita ko siya at ako’y lumiligaya.
Ngunit walang anumang maganda sa kanyang anyo… at sa kanyang buhay…
Siya ay isa sa mga pangkaraniwang guro noon. Walang sinumang nag-ukol sa
kanyang ng pansin. Mula sa kanyang pananamit hanggang sa paraan ng pagdadala niya
ng mga panunugutan sa paaralan, walang masasabing anumang pangkaraniwan sa
kanya.
Siya’y tinatawag naming lahat na si Mabuti kung siya’y nakatalikod. Ang salitang
iyon ang simula ng halos lahat ng kanyang pagsasalita. Iyon ang pumalit sa mga salitang
hindi niya maalaala kung minsan, at nagiging pamuno sa mga sandaling pag-aalanganin.
Sa isang paraang malirip, iyon ay naging salamin ng uri ng paniniwala sa buhay.
“Mabuti,” ang sasabihin niya, “… ngayo’y magsisimula tayo sa araling ito. Mabuti
nama’t umabot tayo sa bahaging ito… Mabuti… Mabuti!”
Hindi ako kailanman magtatapat sa kanyang ng anuman kung di lamang nahuli
niya akong minsang lumuluha; nang hapong iyo’y iniluha ng bata kong puso ang
pambata ring suliranin.
Noo’y magtatakipsilim na at maliban sa pabugsu-bugsong hiyawan ng mga
nagsisipanood sa pagsasanay ng mga manlalaro ng paaralan, ang buong paligid ay
tahimik na. Sa isang tagong sulok ng silid-aklatan, pinilit kong lutasin ang aking suliranin
sa pagluha. Doon niya ako natagpuan.
“Mabuti’t may tao pala rito,” wika niyang ikinukubli ang pag-aagam-agam sa
narinig. “Tila may suliranin .. mabuti sana kung makakatulong ako.”
Ibig kong tumakas sa kanya at huwag nang bumalik pa kailanman. Sa bata kong
isipan ay ibinilang kong kahihiyan ay kababaan ang pagkikita pa naming muli sa
hinaharap, pagkikitang magbabalik sa gunita ng hapong iyon. Ngunit, hindi ako
makakilos sa sinabi niya pagkatapos. Napatda ako na napaupong bigla sa katapat na
luklukan.
“Hindi ko alam na may tao rito”….. naparito ako upang umiyak din.”
Hindi ako nakapangusap sa katapatang naulinig ko sa kanyang tinig. Nakababa
ang kanyang paningin sa aking kandungan. Maya-maya pa’y nakita ko ang bahagyang
ngiti sa kanyang labi.
Tinanganan niya ang aking mga kamay at narinig ko na klamang ang tinig sa
pagtatapat sa suliraning sa palagay ko noo’y siya nang pinakamabigat.Nakinig siya sa
akin, at ngayon, sa paglingon ko sa pangyayaring iyo’y nagtataka ako kung paanong
napigil niya ang paghalakhak sa gayong kamusmos na bagay. Ngunit, siya’y nakinig
nang buong pagkaunawa, at alam ko na ang pagmamalasakit niya’y tunay na matapat.
Lumabas kaming magkasabay sa paaralan. Ang panukalang naghihiwalay sa amin
ay natatanaw na nang bigla akong makaalala.
“Siyanga pala, Ma’am, kayo? Kayo ng pala? Ano ho iyong ipinunta ninyo sa sulok
na iyo na … iniiyakan ko?”
Tumawa siya ng marahan at inulit ang mga salitang iyon; “ang sulok na iyon na …
iniiyakan natin… nating dalawa.” Nawala ang marahang halakhak sa kanyang tinig:
“sana’y masabi ko sa iyo, ngunit… ang suliranin.. kailanman. Ang ibig kong sabihin ay …
maging higit na mabuti sana sa iyo ang … buhay.”
Si Mabuti’y naging isang bagong nilikha sa akin mula nang araw na iyon. Sa
pagsasalita niya mula sa hapag, pagtatanong, sumagot, sa pagngiti niyang mabagal at
mahiyain niyang mga ngiti sa amin, sa paglalim ng kunot sa noo niya sa kanyang
pagkayamot, naririnig kong muli ang mga yabag na palapit sa sulok na iyon ng silid-
aklatan. Ang sulok na iyon,.. “Iniiyakan natin,” ang sinabi niya nang hapong iyon. At
habang tumataginting sa silid naming ang kanyang tinig sa pagtuturo’y hinuhulaan ko
ang dahilan o mga dahilan ng pagtungo niya sa sulok na iyon ng silid-aklatan.
Hinuhulaan ko kung nagtutungo pa siya roon, sa aming sulok na iyong… aming dalawa…
At sapagkat natuklasan ko ang katotohanang iyon tungkol sa kanya, nagsimula
akong magmasid, maghintay ng mga bakas ng kapaitan sa kanyang sinasabi. Ngunit, sa
tuwina, kasayahan, pananalig, pag-asa ang taglay niya sa aming silid-aralan. Pinuno siya
ng maririkit na guni-guni ang aming isipan at ng mga tunog ang aming pandinig at
natutuhan naming unti-unti ang kagandahan ng buhay. Bawat aralin naming sa panitikan
ay naging isang pagtighaw sa kauhawan naming sa kagandahan at ako’y humanga.
Wala iyon doon kanina, ang masasabi ko sa aking sarili pagkatapos na
maipadama niya sa amin ang kagandahan ng buhay sa aming aralin. At hindi naging akin
ang pagtuklas na ito sa kariktan kundi pagkatapos na lamang ng pangyayaring iyon sa
silid-aklatan.
Ang pananalig niya sa kalooban ng maykapal, sa sangkatauhan, sa lahat na, isa
sa mga pinakamatibay na aking nakilala. Nakasasaling ng damdamin. Marahil, ang
pananalig niyang iyon ang nagpakita sa kanya ng kagandahan sa mga bagay na
karaniwan na lamang sa amin ay walang kabuluhan.
Hindi siya bumabanggit ng anuman tungkol sa kanyang sarili sa buong panahon
ng pag-aaral naming sa kanya. Ngunit bumanggit siya tungkol sa kanyang anak na
babae, sa tangi niyang anak. .. nang paulit-ulit. Hindi rin siya bumabanggit sa amin
kailanman tungkol sa ama ng batang iyon. Ngunit, dalawa sa mga kamag-aral naming
ang nakababatid na siya’y hindi balo.
Walang pag-aalinlangan ang lahat ng bagay at pangarap niyang maririkit ay
nakapaligid sa batang iyon. Isinalaysay niya sa amin ang katabilan niyon. Ang paglaki
nang mga pangarap niyon, ang nabubuong layunin niyon sa buhay. Minsan, tila hindi
namamalayang nakapagpapahayag ang aming guro ng isang pangamba ang pagkatakot
niyang baka siya hindi umabot sa matatayog na pangarap ng kanyang anak. Maliban sa
iilan sa aming pangkat, paulit-ulit niyang pagbanggit sa kanyang anak ay iisa lamang ang
mga bagay na “pinagtitiisang” pakinggan sapagkat walang paraang maiwasan iyon. Sa
akin, ang bawat pagbanggit na iyon ay nagkakaroon ng kahulugan sapagkat noon pa
ma’y nabubuo na sa aking isipan ang isang hinala.
Sa kanyang magandang salaysay, ay nalalaman ang tungkol sa kaarawan ng
kanyang anak, ang bagong kasuotan niyong may malaking lasong pula sa baywang, ang
mga kaibigan niyong mga bata rin, ang kanilang mga handog. Ang anak niya’y anim na
taong gulang na. Sa susunod na taon siya’y magsisimula na iyong mag-aral. At ibig ng
guro naming maging manggagamot ang kanyang anak- at isang mabuting manggagamot.
Nasa bahaging iyon ang pagsasalita ng aming guro nang isang bata sa aking
likuran ang bumulong: “Gaya ng kanyang ama!”
Narinig ng aming guro ang ang sinabing iyon ng batang lalaki. At siya’y nagsalita.
“Oo, gaya ng kanyang ama,” ang wika niya. Ngunit tumakas ang dugo sa kanyang
mukha habang sumisilay ang isang pilit na ngiti sa kanyang labi.
Iyon ang una at huling pagbanggit sa aming klase ang tungkol sa ama ng batang
may kaarawan.
 Matitiyak ko noong may isang bagay ngang malisya sa buhay niya. Malisya nang
ganoon na lamang. At habang nakaupo ako sa aking luklukan, may dalawang dipa
lamang ang layo sa kanya, kumirot ang puso ko sa pagnanasang lumapit sa kanya,
tanganan ang kanyang mga kamay gaya ng gingawa niya nang hapong iyon sa sulok ng
silid-aklatan, at hilinging magbukas ng dibdib sa akin. Marahil, makagagaan sa kanyang
damdamin kung may mapagtatapatan siyang isang taong man lamang. Ngunit, ito ang
sumupil sa pagnanasa kong yaon; ang mga kamag-aral kong nakikinig ng walang
anumang malasakit sa kanyang sinasabing, “Oo, gaya ng kanyang ama,” habang
tumatakas ang dugo sa kanyang mukha.
Pagkatapos, may sinabi siyang hindi ko makakalimutan kailanman. Tinignan niya
ako ng buong tapang na pinipigil ang panginginig ng mga labi at sinabi ang ganito :
“Mabuti…mabuti gaya ng sasabihin nitong Fe-lyon lamang nakararanas ng mga lihim na
kalungkutan ang maaaring makakilala ng mga lihim na kaligayahan. Mabuti, at ngayon,
magsimula sa ating aralin…”
Natiyak ko noon, gaya ng pagkakatiyak ko ngayon na hindi akin ang pangungusap
na iyon, ni sa aking mga pagsasalita, ni sa aking mga pagsusulat. Ngunit samantalang
nakatitig siya sa akin ng umagang iyon, habang sinasabi niya ang pangungusap na iyon,
nadama kong siya at ako ay iisa. At kami ay bahagi ng mga nilalang na sapagkat
nakaranas ng mga lihim na kalungkutan ay nakakikilala ng mga lihim na kaligayahan.
At minsan pa, nang umagang iyon, habang unti-unting bumabalik ang dating
kulay ng kanyang mukha, muli niyang ipinamalas ang mga nagtatagong kagandahan sa
aralin naming sa Panitikan. Ang karikatn ng katapangan; ang kariktan ng pagpapatuloy
anuman ang kulay ng buhay.
At ngayon, ilang araw lamang ang nakararaan buhat nang mabalitaan ko ang
tungkol sa pagpanaw ng manggagamot na iyon. Ang ama ng batang iyong marahil ay
magiging isang manggagamot din balang araw, ay namatay at naburol ng dalawang gabi
at dalawang araw sa isang bahay na hindi siyang tirahan ni Mabuti at ng kanyang anak.
At naunawaan ko ang lahat. Sa hubad na katotohanan niyon at sa buong kalupitan niyon
ay naunawaan ko ang lahat.
 TIMAWA(Kabanata 1)Ni Agustin Fabian

Sabado noon at mag-iika-pito ng gabi. Si Andres Talon, na isang mahirap na estudyante,

aykasalukuyang naghuhugas ng mga pinggang kinanan sa ladies dormitory, sa isang
unibersidad saAmerika. Ito lamang ang paraan upang makapagtuloy siya ng pag-aaral sa
kolehiyo ng medisina.Nakatali sa kanyang baywang ang isang tapi at nakalilis ang mga
manggas ng kanyang kamisadentro.Nangingintab sa pawis ang kanyang kayumangging
mukha. Ang bula sa sabong nakabalot sakanyang mga matipunong bisig ay umabot sa
siko.

At isinalaysay ni Andres na, wika nga, ay palagay ang loob niya sa kusina. Labing-anim
nataon siya nang mamatay ang kanyang ama at lubusang maulila. Katatapos lamang niya
ngintermedya. May kamag-anak naman siyang isang kusinero sa isang bapor na
nagyayao’t dito saAmerika at sa Pilipinas. Sumama siya.

“At anim na buwang singkad akong tagapagmasahe ng mga pinggan, kubyertos, at mga
lutuansa bapor. Kaya hindi kayo dapat magtaka na ako’y eksperto sa mga gawaing iyan”,
tapos ni Andres.

“Usisera ka rin lamang, Alice”, ang biro naman ni Bill, “ang mabuti, itanong mo kay
Andreskung anu-ano ang naging karanasan niya dito sa Amerika.”

“Sige nga,” sang-ayon kapagdaka ni Alice. “Linggo rin lamang bukas. Hindi baleng
tayo’ymapuyat.”

“Alam niyo”, ani Andres na nagpapahid na ng kamay, “ako ay may pagkahampaslupa.”

“Teka, teka”, hadlang ni Bill. “Ilalabas ko muna itong basura. Ibig kong marinig uli iyan.”

Nang bumalik si Bill ay nakaupo na si Alice at Andres. Bumatak siya ng isang silya
atnakiumpok sa dalawa.

“Ngayon, simulan mo na”, sabi ni Bill na humilig mabuti sa kaniyang upuan.

“Saan ninyo ako gustong magsimula?”

“Nang dumating ka dito sa Amerika”, tugon ni Alice.

Sa San Francisco bumaba si Andres at ang paghuhugas ng pinggan ang unang
naginghanapbuhay. Naging manggagawa sa iba’t ibang bayan ng California. Namitas ng
mansanas saOregon at Washington. Dalanghita sa Florida. Lalo na raw siyang umitim sa
taniman ng kamatis,letsugas, repolyo, at iba pang gulay. Naging serbidor sa mga
restawran. Naging utusan. Naglingkodsa salmunan sa Alaska. Nagpatag ng bato sa
daang-tren sa Nevada.

“Alin sa mga karanasan mo ang bumago sa takbo ng iyong buhay?” tanong ng

dalagangAmerikano.

Hindi kaagad tumugon si Andres. Tila tinitimbang niya sa marami niyang karanasan
angpinakatampok. Ang totoo ay nag-aalangan si Andres na sariwain pa ang malungkot
na bahagi ngkanyang buhay.

“Halimbawa”, untag ni Alice, “bakit mo naisipan ang mag-aral? Bakit mo iniwan

angpaglalagalag?”

“Hindi nangyari sa Amerika ang karanasang bumago sa takbo ng aking buhay,” sa wakas
aysinabi ni Andres. “Doon sa amin sa Pilipinas nangyari ito.”

“Paano?” sabat ni Bill.

“Magsasaka ang aking ama. May isang kaugalian sa amin”, patuloy ni Andres. “Kung
pista ngbayan, ang lahat ng magsasaka ay pumaparoon sa malaking bahay ng may-ari
ng lupa at tumutulongsa karaniwang malaking handaan doon. Nagsisipagsaing,
nagsisibak ng panggatong. Nagpapatay ngmanok, baboy, kambing, at baka. Sabihin pa,
ang lahat ng tumulong ay doon kakain.

“At isang pista nga ay isinama ako ng aking ama upang tumulong sa may-ari ng lupang
amingsinasaka. May labintatlong gulang ako. Nang nagkakainan na ang mga
nanunulungan ay dumatingang donyang asawa ng aming kasama, at pinagmumura ang
mga nagsisikain. Hindi pa raw natataposkumain ang mga panauhin sa itaas ay inuuna na
raw ang aming mga bituka. Lubha raw kaming mgatimawa.

“Hindi ko agad naunawaan ang aking narinig,” patuloy ni Andres. “Noong papauwi
nalamang kami at sabihin sa akin ni Amang ang kaniyang pagdaramdam, noon ko
lamang lubos nanaunawaan ang kahulugan ng salitang timawa.

Sinabi sa akin ni Ama na pagbutihin ko ang aking pag-aaral upang wag kong sapitin
angkaapihang ganoon. Kung ako raw ay lalaking magsasaka at hindi akin ang
sasakahing lupa, ayganoon din ang aking kapalaran. Aalimurain ng mayaman. Ang isang
timawa, ay higit na pangitkaysa gutom. Ang timawa raw ay kahalintulad ng isang aso.
Sagpang nang sagpang. Huwag dawakong mag-aksaya ng panahon. Gagawin niyang
lahat ang kanyang makakaya upang ako matuto.”

“Kay buti ng iyong ama”, ani Alice.

“Halos ang gabi ay ginagawa niyang araw,” dugtong pa ni Andres. “Ibig niyang
makaipon.Ang adhika niya ay maging isang manggagamot ako.”

Huminto muna si Andres sa kaniyang pagsasalaysay. Nakatingin siya sa malayo na

waringnakikitang muli ang kanyang ama. At pagkatapos ng ilang sandali ay napatuloy na
naman sapagsasalita.

“At nang ako ay nakatapos sa intermedya ay gayon na lamang ang galak niya. Ngunit
anghumalili sa kagalakang iyan ay malagim na kalungkutan. Si ama’y inabutan ng ulan
sa tanghalingsiya ay nagbubungkal ng lupa. Nagkasakit siya. Pulmunya. At . . . at . . .
namatay.”

Dinampi ni Alice ang kaniyang mata ng hawak niyang panyolito. Tumindig si Bill.
Lumapitkay Andres at pinisil ang balikat ng kaibigang Pilipino.

“Maupo ka, Bill”, sabi ni Andres. “Hindi pa ako natatapos.”

Naupong muli si Bill, at muling nagsimula si Andres.

“Naubos na lahat ,” aniya, “ang kaunting naiipon ni Ama. Ulila na akong lubos ay wala pa
niisang sentimo. Subalit isinumpa ko sa aking sarili, sa harap ng bangkay ng aking ama,
na ako ay pilitna mag-aaral, at ako ay magiging manggagamot. Hahanapin kong pilit ang
tagumpay na siyangadhika niyang maging akin.”

Maluwat ring walang umimik matapos ang pagsasalaysay ni Andres. Nadama ni Bill at
niAlice ang malaking kalungkutan ni Andres. Sa wakas ay nagsalita si Alice.

“Nauunawaan kita ngayon,” paikli ni Bill.

“Bakit? Ako ba ay naging isang hiwaga sa inyo? Tanong ni Andres at wala na sa

kanyangtinig ang pagdaramdam at kalungkutan.

“Oo, isang hiwaga ka sa akin,” tugon ni Alice. “Alam kong ikaw ay isang mabuting
tao.Masipag ka. Matalino. Magalang. Nguni’t tila ayaw mong makihalubilo sa iba. Tila
ayaw mong ikaway maabala. Ibinubukod mo ang iyong sarili. Tila may lihim kang lakad at
ang lahat ng nasa paligidmo’y makaaabala sa iyo.”

“Napapansin ko nga ,” tudyo na naman ni Bill, “na maluwat mo nang sinusubaybayan si

“Ano ang masama riyan?” tanong ng dalaga. “Maluwat na nating kasama si Andy. Wari
aymalayo siya. Gayung kay lapit ay kay layo. Mayroon ba namin gayung araw-araw
aynagkakabungguan-balikat ay di mo matawag na kapalagayang-loob?”

“Lumalabas pa yatang malaking tao ako?” tanong ng Pilipino.

“O kaya’y dungo naman,” sundot ni Bill.

“Hindi malaking tao o dungo ang ibig kong sabihin,” paliwanang ni Alice. “May anyo
siAndy na nag-uudyok sa nagmamalas na mataho kung ano siya, pinipigil ang
nagmamalas na iyannaman ng isang hindi maunawang kilos ni Andy. Tila hindi mahalaga
kay Andy ang magkaroon ngmaraming kapalagayang-loob.”

“Pinalalaki mo ang loob ko, Alice,” dampot ni Andres. “Diyata’t ako ang pinag-
aaksayahanmo ng kuru-kuro?”

“Hindi biro. Lagi kong naitatanong sa aking sarili kung bakit ibinubukod mo ang iyong
sarilisa karamihan.”“Ang karanasan ang nagturo sa akin niyan. Ang madalas na mauntog
ay natututong yumuko.”

“Naku, lumalalim ang salitaan at hindi bumababaw,” hadlang ni Bill. “Ang totoo, Andy,
ayito: walang alinlangan mararating mo ang iyong patutunguhan. Ngunit mag-aliw-aliw
ka naman.Mag-iibayo ang sigla mo kung sanda-sandali man lamang ay ilalayo mo ang
iyong ilong sa iyong

libro. Maaari ba namang ang isang malusog na gaya mo ay ay hindi maaakit ng mga
dalaga? Hayansi Alice . . . ‘yang gandang ‘yan . . .”“Bakit ba si Alice ang binubuwisit
mo?” hadlang ni Andres. “Kahit na sa biruan ay mayhangganan.”

“Tigilan mo na si Andy,” pakli ng dalaga. “At huwag mo naman akong pag-ukulan. Ano
angmalay mo kung si Andy mayroon nang itinatago,” at tumawa si Alice.

“May itinatago si Andy?” pamanghang sabi ni Bill. “Walang maitatago sa akin iyan. Iyan
angtinatawag na nauuhaw at ayaw makikiinom.”
“At kung tanggihan ang nakikiinom?” tanong ni Andres.

“Natatakot kang tanggihan kung ganoon. E, paano malalaman kung tatanggihan ka o

kunghindi?” nakatawang tanong ni Alice.

Tumindig na bigla si Andres.

“Hatinggabi na, Bill”, aniya. “Mapupuyat na lubha si Alice.

“Hayan ang sinasabi ko,” pakutyang pakli ni Bill,”ang magaling na kaibigan kong Pilipino
aytakbuhin. Ngayon pa lamang sumasarap ang usapan,” tudyo niya, “ay saka pa tatalilis.
Tayo na.Walang mangyayari sa akin kung ang manok ko ay takbuhin.”

Naunang lumabas si Bill. Nagsuot si Andres ng kanyang amerikana at sumunod sa

kaibigan.Inihatid siya ni Alice hanggang sa pintuang may kadiliman noon dahil sa
bahagya nang abutin ngliwanag ng ilaw.

“Aalis na kami, Alice. At maraming salamat sa iyong kagandahang-loob,” paalam ni

Andres.“Hindi pangkaraniwang gabi ito sa gabi.

Naramdaman na lamang ni Andres ang halik ni Alice sa kanyang pisngi . . .

Nasiyahan ka ba sa iyong binasa? Naramdaman mo ba ang emosyong ipinadama ngmga

tauhan ng akda?

Kung binasa at inuunawa mong mabuti ang nobela, masasagutan mo ang mgagawaing
inihanda ko para sa iyo. Unawain mong mabuti ang bawat panuto sa mga gawain.
Huwagkang mag-alala, madali lang ito.

Ang unang gawain ay pagpapaliwanag sa mga salitang may higit sa isang

salitang kahulugan.
Makapaghihintay ang Amerika ni Dionisio S. Salazar

Mga tauhan:
Ligaya Abad Cortez, ang dalubguro
Dr. Fidel Cortez, ang kanyang bana
Nora marta, ina ni Fidel, nagging patnugot ng isang kawanihan at sa
kasalukuyan ay pensyunada na
Rosa at Boy, mga anak nina Fidel at Ligaya
Ilang Ekstra
Panahon: Kasalukuyan]
Tagpuan: Sa tirahan ng mga Cortez, sa Maynila
Unang Tagpo:
Pagbukas ng tabing ay makikita ang salas ng inuupahang aksesorya ng mga
Cortez sa Sta. Cruz, Maynila. Maluwang ang salas na kakikitaan ng mga
mamamahali’t makabagong muwebles, telebisyon, hi-fi, at iba pa. kaagad na
mahihinuhang may mabuting panlasa ang mga nakatira rito. Si Ligaya, na
nakadamit pambahay, ay nakasandal sa sopa at bumabasa ng isang
pocketbook. Propesor siya sa isang malaking pamantasan sa Maynila. May 35
taon na siya, kaakit – akit, at mukhang matalino.

LIGAYA: (Iaangat ang ulo sa binabasa at titingnan ang kanyang orasan) Aba,
mag – iikaanim at kalahati na’y wala pa sina Mama. Tila sila nawili sa
panonood. Si Fidel man ay wala pa rin. (Itutuloy ang pagbasa .) ( Sa darating
sina Rosa, Boy, at kanyang biyenan, si Nora Marta. Si Rosa ay siyam na taon, si
Boy naman ay magpipitong taon. Hahalik sa kanya ang dalawang anak. Siya
nama’y magmamano sa may 56 taong matanda.)
BOY: (Masigla) Mommy, ang ganda – ganda ng napanood naming. Ganito
“tsak, tsak, pak, bog!” (Ilalarawan ang labanang napanood.)
ROSA: Biro mo, Ma, ibig pa ni Boy na ulitin. Ang bait – bait po niyan sa sine,
talaga.
BOY: Pa’no ibig kong matuto ng karate.
ROSA: Kundi pa kami nag – aya ng loloa e ayaw pa niya.
MARTA: Ang totoo’y may kagandahan an gaming napanood, Gay. Mahusay
nang gumanap ang mga artistang Pilipino ngayon… Buweno, makapagbihis
nga muna. ( Papasok sa pintuang nasa gawing likod, gitna ng tanghalan.
Maiiwan ang mag –iina.)
BOY: Ma, me pasalubong ako sa’yo. Heto, o… ( Aabutan ng isang chocolate
candy ang ina.)
LIGAYA: Salamat, anak, pero tataba ako nito. Anong sa ni Papa n’yo? Huwag
akong masyadong magkakain ng matatamis para huwag tumaba.
ROSA: (Pabiro.) Hindi baling mataba, Mommy basta seksi.
BOY: Isa lang naman, Mommy, a. Saka, malapit na’ng pasukan, papaya ka na
naman pag nagturo ka.
ROSA: (Dudukot sa kanyang bag) Mommy, pustahan at gusting – gusto mo’ng
dala ko sa iy (Iaabot ang isang putting supot sa naliligayahang ina) O, heto.
LIGAYA: (Matatawa pagkakita sa laman ng supot.) manggang manibalang. At
may kasama pang bagoong. Ku, talaga naming napakamaaalalahanin ng aking
mga anak. (Yayakapi’t hahagkan ang mga anak.)
ROSA: Alam mo, Ma, paglabas naming sa sine, e nag – shopping pa kami sa
Abenida. May binili si Lolang regalo para s birthday ng Papa bukas.
LIGAYA: Ano ba yon?
ROSA: Babarunging – tagalong, Mommy.
BOY: Ang ganda – ganda po… Ikaw, Ma, ano ba’ng regalo mo sa Papa, ha?
LIGAYA: Bukas na n’yo malalaman. Baka pa masabi mo sa ‘yong Papa… Saka,
Boy, hindi dapat malaman kaagad ng reregaluhan ang ibibigay sa kanya kung
di sa oras ng pagbigay.
ROSA: S’yanga, Boy, para sorpresa, dib a, Mommy?
BOY: Ano ba’ng ibig sabihin ng “sorpresa?”
LIGAYA: Gulat na nakatutuwa. Boy, Isang bagay na hindi mo akalaing
darating.
BOY: A, gano’n pala… Ma, tama nab a ‘yung regaloi ko ke Papa?
LIGaYA: Oo. Natitiyak kong masisisyahan anng inyong Papa sa inyong mga
handog sa kanya bukas, lalo pa’t malalaman niiyang ang inyong binili’y galling
sa inyong mga piggy bank.
ROSA: Ako’y me sampung piso pa, Mommy. Bukas, e magpasyal tayo sa
Luneta, ha? Magbo- blowout ako ng drumstick.
LIGAYA: ‘Yan ang ibig ko sa ‘king anak, galante.
ROSA: Kasi kayo ng Papa, e galante rin, e.
BOY: ( May maiisip) Mommy, asan bang Amerika?
LIGAYA: Doon sa ibayong dagat. Malayo… bakit mo naitanong, Boy?
BOY: Kasi nu’ng sang araw e sabi ng Papa, “ibig mong sumama sa akin sa
Amerika?
LIGAYA: O, ano naman anng wika ng Papa?
BOY: Do’n na raw ako mag-aaral…Mahusay ba’ng titser do’n, ha, Ma?
LIGAYA: Kahit saan, anak, ay may mahusay at may mahinang klaseng guro.
(Haharapin si Rosa) Ikaw, Rosa, kung isasama ka ban g iyong Papa ay sasama
ka sa Amerika?
ROSA: Sasama ako kung kasama ka at si Lola.
BOY: Sana, Mommy, Lahat tayo magpunta sa pinupuntahan ni Papa, kahit saan
‘yon.
ROSA: Saan – saan nab a napunta ang Papa, ha, Mommy?
LIGAYA: Sa Amerika, napinagdalubhasaan niya sa panggagamot, sa Vietnam
at sa Laos nang sumama siya sa Operation Brotherhood… sa Hapon,
Hongkong, Thailand, espanya, Italya, Pransya, at marami pang iba.
BOY: Talagang sikat si papa. E, di ang dami – daming perang nagastos ng
Papa, ha, Ma?
LIGAYA: Kaunti lang, kasi’y nakakuha siya ng tinatawag na fellowship grant at
travel grant.
ROSA: Ano ba,’yon, Mommy?
LIGAYA: Libre, may gumasta para sa kanya.
ROSA: Dahil marooning siya?
LIGAYA: oo.
ROSA: Sana magbalediktoryan din ako paris ng Papa.
BOY: Ako man.
LIGAYA: Masipag mag – aral ang inyong Papa. Kayo man ay mag – aral na
mabuti at malamang magtapos na baledektoryan din, o kaya’y ibang mataas
na karangalan. (Daratingn si Aling Martha na nakadamit pambahay na.)
MARTA: Aba’y hindi pa pala nakapagpalit ng bihisan ang dalawang yan, a… O,
sige, mga apo, bihis muna. (Susunod ang dalwang bata, makikita ang aklat na
ibinaba ni Ligaya sa sopa. Dadamputing iyon at babasahin ang pamagat.) The
Invisible Government.
LIGAYA: Iyan, Mama, ay tungkol ho sa Central Intelligence Agency o CIA, ang
“Pamahalaang hindi nakikita. “ Bilyun-bilyong dolyarhu pala ang ginagasta
niyan. At laganap pala sa buong daigdig ang mga ahente niyan.
MARTA: Huwag mong sabihin, gay, na mayroon niyan dito sa atin.
LIGAYA: Marami hu.
MARTA: Ha!… Nakapagtataka.
LIGAYA: HUwag kayong magtaka, Mama. Talagang ginagawa ng Amerika ang
lahat ng paraan upang mapalaganap at mapanatili ang kanayang impluwensya
at kapangyarihan sa lahat ng dako.
MARTA: Pawang mga Kano ba ang ahente niyan?
LIGAYA: Hindi hu. Iba’ ibang uri ng tao ang mga tauhan niyan. Ngunit mahirap
silang makilala. Marami raw galamay sa Pilipinas ang CIA.
MARTA: (Isang mapait at makahulugang ngiti ang sisilay sa labi) May katwiran
nga ang nagsasabing ang Pilipinas ay hawak pa rin ng Amerika. Daang milyon
nang utang natin sa kanya… Hindi tayo makakilos nang di muna sasangguni sa
Amerika. May suliranin tayo, kuha agad ng mga “ekspertong” kano gayong
tayo ang higit na nakauunawa sa ating mga suliranin mat mga lunas dito.
Anong klaseng bansa tayo?… Republikang basahan?… maiba ako, anak, nasabi
mo na ba kay Fidel ang tungkol sa telegramang galling sa Malakanyang?
LIGAYA: Pagkabasa ko’y itinawag ko sa kanya ngunit nagkataong, okupado
ang linya. Nang ulitin ko ang tawag pagkaraan ng sampung minute ay wala
nang dalayton. Hayaan at hanggang ngayo’y wala pa rin…
MARTA: Kakatwa naman talaga ang teleponong yan. Mas Madalas pang kasya
buo. Dumayal ka ng isang numero at iba ang sasagot. Uulitin mo, iba na
naman. Suwerte mo nang makonekta sa unang dayal. Ku, kung di nga lamang
kailangan ay mabuti pang ipaputol na yan. kunsumisyon lang ang inaabot mo.
LIGAYA: (Ibabalik antg paksa sa dati.) Palagay kaya n’yo, Mama, ay may pag –
asa si Fidel na makakuha yung puwesto.?
MARTA: Kung ganyang pinaghahanda pa siya ng ibang kinakailangang papeles
ay baka sakali.
LIGAYA: Ano pa kayang papeles ang kulang ni Fidel? Isang basta na ang
naipadala niya roon.
MARTA: Alam mo naman, Gay, an gating gobyerno: maraming rekutitos na
hinihingi sa mga aplikante.
LIGAYA: Mama, hindi hu kaya magbago ang loob ni Fidel kukng sakaling siya
ang palaring mahirang na pangalawang patnugot ng South General Hospital?
MARTA: Aywan ko nga bas a taong ‘yan.
LIGAYA: Ano hu ba’ng napag – usapan n’yo kahapon?
MARTA: Tila nawawalan na raw siya ng interes. Nayayamot na raw siya sa
dami ng red tape. At kailangan pa raw ng de – padrino. Mas malakas daw ang
padrino. Mas malakas daw ang padrino, mas madali ang entra.
LIGAYA: Sakit ‘yan ng bayan.
MARTA: Ke ibigay raw kahit kanino ang puwestong ‘yun ay wala na siyang
pakialam. Itutuloy raw niya’t itutuloy ang pagpunta sa Amerika.
LIGAYA: Talagang napakatindi ng hinanakit ni Fidel sa pamahalaan. At, suyang
– suya na siya. Kaya ibig niyang layuan ang ayon sa kanya’y talamak at palala
nang palalang mga kanser ng lipunan.
MARTA: May katwirang magkagayon ang iyong asawa. Ang isang tulad niyang
mapagmasid, mapanuri, matalino, at ideyalista ay hindi magkagusto sa uri ng
lipunang ginagalawan: marumi, mapagkunwari, materyalista, magulo…
LIGAYA: Sa kabila ng lahat ay umaasa pa rin ako, Mama, na mababago ko ang
kanyang loob. May ilan pa akong alas na hindi naisusugal, halimbawa’y ang
tungkol sa pagkapunta ko sa klinika ni Doktora Samonte kaninang umaga.
(May ibubulong sa biyenan na ikaliliwanag ng mukha ng huli.)
MARTA: (Ngagalak) Makakapulitana ka riyan. Tama, bukas mo na sabihin sa
kanya. Natitiyak kong malulundag siya sa tuwa.
LIGAYA: (Lalamlam ang magandang mukha) Ngunit, Mama, tila hindi hu
mapaglabanan ni Fidel ang nakararahuyong alok ng isang ospital sa California.
MARTA: Ang anyaya ng pilak ay totoong mahirap tanggihan. Lubhang
makapangyarihan ang salapi, anak.
LIGAYA: Biro n’yo, isang libo’t limang daan dolyar isang buwan. At libre
pasahe pa. bukod sa iba pang pribelihiyo.
MARTA: Katumbas na ‘yan halos ng anim na libong piso. ‘Yan ang isang bagay
na maipupuri mo sa Amerika, matatas magpasuweldo…O, e ano, papayagan
mo ba siyang umalis na naman?
LIGAYA: ‘Yan ngna hu ang aking suliranin, Mama. Sabi ko’y bakit kailangan pa
niyang mangibang bansa ay sa hindi naman tayo kinakapos. Aming kita, siya
sa panggagamot at ako sa pagtuturo, ay sapat naman sa ating
pangangailangan.

MARTA: Iba si Fidel, Gay. Nais niyang habang bata pa makaipon,

makapagsarili, at makapag – ukol ng mahabang panahon sa pagsasaliksik at
pagtukalas ng gamut. Di ba’t mallimit niyang sabihing hindi magiging ganap
ang kanyang tagumpay hanggat hindi nakatutuklas ng mabisang gamut sa
kanser?
LIGAYA: Sino hu bang hindi ibig makaipon. Ngunit sa patuloy na pananagutang
sosyal at sibiko, matrikula, mag aklat, at iba pa ay medyo may kahirapang
makaipon.
MARTA: Kumusta ang inyong plano tungkol sa bahay?
LIGAYA: Kung si Fidel ang masusunod, Mama, ay mahihirapan tayong
magkaroon ng sariling bahay. Takot siyang mangutang
MARTA: Ang ibig nga raw niya’y yung kikitain sa Amerika ay siyang ipapatato
ng bahay sa inyong lote sa Quezon City.
LIGAYA: Ngunit ang paglayo…(Magbubuntunghininga) Kayo, Mama, matitiis ba
n’yong hindi Makita at makapiling sa loob ng tatlong taon o higit pa, ang iyong
kaisa-isang anak na si Fidel?
MARTA: Ako’y isang matanda na. anuman sandali’y maaaring… Ngunit kung
ibig ni Fidel, at papayagan mo naman, sino akong pipigil?
LIGAYA: Sa dalawang pangingibang bansa ni Fidel ay hindi ako tumutol, at ni
hindi ako nabagabag. Ngunit ngayon, Mama, para akong kinakabahang kung
paano.
MARTA: Ano’ng pinag-aalala mo, anak?
LIGAYA: Iba nap o ang panahon ngayon, Mama. Baka matukso si Fidel. At
makalimot. Marami na akong nabalitaang mag-asawang naghihiwalay…
MARTA: Nangangamba kang matulad sa iba si Fidel, gano’n ba?
LIGAYA: Isang kaibaigan ko’t dating kamag-aral sa UP, si Nenette, ang
ngayo’y nagdadalamhati. Naghiwalay silang mag-asawa, pagkatapos na matira
ng dalawang taon sa Amerika si Ruby, na isang doctor.
MARTA: Hindi gagawa ng gano’n si Fidel.
LIGAYA: Mama, marami hu ang humahanga sa pamamahalan ni Nenette at ni
Ruby. Kaya, hindi kami makapaniwala na ang kanilang pagsasama’y
hahantong sa paghihiwalay. Si Ruby, paris ni Fidel, ay isa ring siruhano.
MARTA: Tila balak ni Fidel ay pasunurin tayo sa Amerika kung naroon na siya.
LIGAYA:Hindi ako mawiwili sa ibang lupain, Mama. At isa pa’y hindi ako
makaalis sa aming pamantasan. Masisira ang programang aking inihanda para
sa aming kagawaran. (Tutungo sa bintana at tatanaw sa malayo; halatang
kinakainipan ang pagdating ni Fidel.)
MARTA: (Titindig at maglalakad-lakad upang mag-unat ng tuhod) Kung naro’n
ka’y maari ka ring makapagturo. At makapag-arl. Maaaring doon mo na
tapusin ang iyong doctorate sa edukasyon.
LIGAYA: Matay ko mang isipin, Mama, ay nakatatawa rin ang bansang
Amerika. Mapagkunwari rin. Magulo rin. At wlang pagkakaisa. Nahahabag ako
sa kalagayan ng mga Negro at ng mga Negro at ng mga Indiyan doon. At, alam
n’yo, saisang nabasa kong magasing Ingles ay nabatid kong patuloy ang
pagdami roon ng mga dalagang-ina.
MARTA: Dito man sa atin, ayon kay Fidel, ay dumadami rin ang mga
sawimpalad na dalaga.
LIGAYA: Hindi sila sawi, Mama. Mga hangal sila. Mga uhaw sa kamunduhan. At
karamihan sa kanil’y nabibilang sa mataas na lipunan. Dapat silang
kasuklaman, sapagkat sila’y batik sa kapurihan ng kababaihang Pilipina.
MARTA: Isa yan sa bunga ng sinasabing makabagong kabihasnan, anak.
LIGAYA: Oho, Mama, makabagong mapangwasak… Beatniks… hippies… a-go-
go… mini-skirt… Ano pa kayang putaheng Amerika ang pagkakamatayan ng
mga Pilipino?
MARTA: Nakakahiya, ngunit totoong an gating panahon ay henerasyon ng
panggagaya, panghuhuwad, panloloko, krimen, pagsasamantala…
LIGAYA: Tingnan n’yo ang bansang ibig puntahan ni Fidel, ilan nang
mabubuting lider ang kanilang pinatay?
MARTA: Kung sabagay, Gay, bawat bansa’y sadyang may kapintasan. Bawat
lahi ay may kahinaan. Bawat panahon ay may kanyang sakit.
LIGAYA: (Pagkaraan ng saglit na katahimikan.) Bata pa si Fidel, Mama. Bukas
ay kwarenta na siya. Makisig siya. At malapit sa kanya ang mga babae.
MARTA: Ngunit matibay ang kanyang puso. Nakita mo, sa loob ba ng
labindalawang taon ng inyong pagsasama’y naglukko na siya?
LIGAYA: Hindi nga ho, ngunit… Sa Amerika’y labis ang kalayaan ng mga
babae, at alam nating ang lalaki’y lalaki kailanman… At isa pa’y hindi ako
payag na doon pag – aaralin ang mga bata.
MARTA: Kaisa mo ako riyan. Sabihin nang ako’y makaluma ngunit ibig kong sa
sariling bayan tayo mabuhay at mamatay. (Maririnig nila ang kiriring ng
telepono.)
LIGAYA: Ayan, umandar na naman an gang sumpunging telepono. (Matatawa
silang magbiyenan. Tutunguhin niya’t iaangat ang awditibo ng telepono.)
Hello… Oo, ito nga.. Oy, Ched, ikaw pala… Kailan ka dumating? O, kumusta
ang biyahe?… Mabuti naman…Wala, wala pang liwanag ang lakad ni Fidel…
Oo,, tatlong buwan na ngayong nakabitin na wika nga’y “balag ng alinlangan
at pananabik”… Si Fidel nga ang most qualified sa tatlong kandidato ngunit
siya ang bukod tanging walang padrino. Nanghahawak siya sa kanyang
sariling kakayahan… Yun nga ang hirap sa asawa ko, ayaw kumuha n glider…
Oo, Ched, malalakas ang padrino ni Dr. Loban, dalawang cabinet members…
Yung inaaanak ng Pangulo? Inutil daw, ngunit alam mo na sa ating gobyerno,
hindi kung sino ka kung di kung sino ang kinakapitan mo.” Di ba? …Mabuti
nga. Siyanga pala, dine kana mananghali bukas, birthday ni Fidel…
Makakarating. Aasahan ka naming bukas, ha?… Babay… (Haharapin ang
biyenan) Si Ched, Mama. Kararating lang niya buhat sa paglilibot sa Amerika
at Europa. Sabi ko’y pumarito siya bukas.
MARTA: Mabuti… Tungkol sa kaso ni Fidel. Talaga bang mahigpit ang kanyang
laban sa puwestong yaon?
LIGAYA: Mahigpit, Mama, bagaman siya ang rekomendado ng kanilang director
sa South General Hospital.
MARTA: Para ko nang nakikiatang hindi si Fidel ang mahihirang.Maganda man
ang kanyang record at rekomendado man siya ng kanilang director ay
mahihirapan siya. Basta’t pinasukan ng pulitika. Alam mo na.
LIGAYA: Ipinagkakapuri ko si Fidel sa kanyang paninindigan, Mama.
MARTA: (Makahulugan) Maniwala ka, anak, habang anng pulitika’y
nakapangyayari sa ating bansa, hindi tayo lalakas ni uunlad. Ang ating
pulitika, na napakarumi, at balitang kapag hindi nasawata ay siyang lilingkis
at kikitil sa ating lahi. Ano na ang sabi ng isang kinatawang Muslim? “Na
silang mga pulitiko ang sanhi ng paglaganap ng krimen dito.”
LIGAYA: Tama sina Roces, Tanada, at iba pa sa pagsasabing “kailangan ang
isang rebolusyon ng pagbabago.” (Gagambalain niya ang pintuan. Lilitaw ang
kanyang kabiyak, si Dr. Fidel Cortez.) (Matikas, masigla, at may malakas na
personalidad si Fidel. Nakabarong tagalong siya. Masuyo niyang hahagkan
anng asawa at pagkatapos ay magmamano sa ina.)
MARTA: (Sa gawing silid nakatingin) Rosa! Boy! Narito nang inyong Papa.
(Patakbo naming lilitaw ang mga tinawag. Nag – uunahan silang magmamano
sa kanilang ama.)
FIDEL: KKUmusta’ng panonood ng sine? Maganda ba’ng inyong napanood?
BOY: Ang ganda, Papa. Ang husay – husay pos a karate nung bida. Ganito (
ilalarawan) “tsak, tsak, pak, bog.” Bagsak ang kontrabida. Gusto mo, ibibida
ko sa’yo, ha, Papa?
MARTA: Komiks! Di ba’t napag – uusapan nating puwera komiks muna?
FIDEL: Opo, Mama. Ngunit iba ang komiks na uwi ko. Akin na nga muna, Boy.
(babawiin sa anak) O, tingnan n’yo. (aabutan ng tig – iisa angn ina at ang
asawa.)
LIGAYA: Noli Me Tangere. Mayro’n pala nito.
MARTA: At ire nama’y El Filibustirismo, isa sa mga nobela ni Rizal. At maganda
nag pagkakadibuho, a.
FIDEL: Makatutulong yank ay Rosa at kay Boy nang maagang pagkaunawa sa
mga sinulat ng ating bayani.
MARTA: Tila may nabasa akong manunulat na nagsabing “basura” raw ang
komiks ngunit marami rin angn kapupulutan ng mahalagang aral at kaisipan.
(Ibabalik sa dalawang bata ang mga komiks magasin.)
MARTA: O, tena kayong dalawa sa loob. (Aakbayan ng dalawang apo at sila ay
papasok. Maiiwan ang mag – asawa.
LIGAYA: Hindi ka ba muna magpapalit ng samit, Del?
FIDEL: (Matappos tabihan at akbayan ang kabiyak) Alam mo, mayroon…
LIGAYA: (Mabibigla.) Ha! Sino? I-kaw?
FIDEL: Hindi. Si Dr. LOban.
LIGAYA: Hindi ka ba nagbibiro, Del?
FIDEL: Nanumpa na siya ngayong hapon. Buaks ay tiayk na nasa mga
pahayagan ang balita. (Malulungkot ang kausap) Huwag kang malungkot,
Gay… ganyan lang talaga ang buhay.
LIgaya: Ngunit bakit tinelegramahan ka pa ng Malakanyang?
FIDEL: Kailan? Nahan?
LIGAYA: Kanina. Heto ( sabay dulot sa bulsa at abot sa asawa ng telegram).
FIDEL: (Babasahin nang malakas) “ Please come to Malacanang soonest with
necessary papers re position applied for.’… Alam mo ‘ling maging sa
Malakanyang ay walang koordinasyon, kung minsan.
LIGAYA: Bigla naman yata ang pagkakahirang kay Dr. LOban, ha?
FIDEL: Mangyari’y nabigla raw ang Pangulo. Bukod daw sa dalawang
miyembro ng gabinete ay isang malaking delegasyon ng mga lider ng partido
ang isinama ni Dr. Loban sa Malakanyang. At, nagsama pa rind aw ng
maraming reporter. Alam mo na, malapit na naman ang eleksyon.
LIGAYA: (Tatangong may mapait na ngiti) Ano naman ngayon ang gagawin mo
sa telegramang yan?
FIDEL: (Magkikibit ng balikat.) “ Come to Malacanang… “Para ke pa. itong
sinasabing iniinsulto ka na’y sinasaktan ka pa. ang nakatatawa’y mapapailalim
ako sa aming bagong assistant director na sa akin lamang nangongopya noong
kami’y nag – aaral pa sa U.P. at, kung hindi pa rin “nilakad” e, hindi pa papasa
sa board exam.
LIGAYA: (Parang wala sa loob) Mapalad si Dr. Loban.
FIDEL: Kaya, Gay, masisiis mo ba ako, kung naisin kong umalis sa Pilipinas?
Dito, kahit saan ka tumingin ay wala kang makikita kundi ang marungis na
mukha ng pulitika.
LIGAYA: (Parang wala sa loob) Sa harap ng mga kasalukuyang pangyayari,
hindi ko maubus – isipin kung paano “mulling dadakila” ang Pilipinas.
FIDEL: Maaari, bakit hindi, ngunit tinitiyak ko sa yong hindi sa panahong ito.
(Titindig at kukuha ng sigarilyo sa isang lalagyan. Alam mo, Gay, nagkasundo
na kami ni Dr. Bugarin na mag – sabay na tumungo sa Amerika. At si Dr.
Sitjafr nga pala, na isa ring disgustado, ay nagbaballik sumama sa amin.
(Hindi kikibo si LIgaya, mapapabuntinghininga lamang. Daraan ang ilang
saglit na katahimikan.)
LIGAYA: Hindi kita masisisi, Del, na maghinanakit. Ngunit isip – isipin mo, ang
paglayo mo ba, at ng mga pang “disgustado” ay makabubuti sa mga
“karamdamang” nais ninyong takasan?
FIDEL: Hindi ko na masikmura ang mga kabuluka’t katiwalliang aking nakikita,
nadara, nababasa… Sayang at hindi ako nagging nobelista, o mandudula. Kung
nagkatao’y baka isang Noli rin, o isang Kahapon, Ngayon at Bukas ang
masusulat ko.
LIGAYA: At sapagkat hindi mo na masikmura ay lalayo ka, gano’n ba?(Magiliw
na kakawitin sa bisig ang kausap upang mapaharap sa kanya).
FIDEL: (Makahulugan) Ang Pilippinas ay nasa bingit na ng malaking panganib.
Dito’y hindi na “lakas ng katwiran” ang nananaig kundi “ katwiran ng lakas.”
Ang mga batas ay wala nang ngipin. Lumuluha na ang katarungan..
LIGAYA: Hindi ako nawawalan ng pag – asa.
FIDEL: Natatandaan mo bang sinabi ni Roces? Sabi niya, “Maging ang mga
hukuman ay hindi nalilligtas sa mga mantas ng kurapsiyon.”
LIGAYA: Ikaw ay isang tanyag na siruhano. Di ba’t ang isang
maysakit,anuman kalubha ang karamdaman, ay may pag – asang gumaling?
FIDEL: Depende sa karamdaman, Gay. Nakita mo, ako’y hindi nandiri
kelanman sa anumang sakit, datapwat ang nana n gating lipunan ay totoong
napakalansa, nakaririmarim, nakasusuka!
LIGAYA: At ang naiisip ninyong mga doctor, sa harap ng ganyang mga sakit,
ay mangingibang – bansa? Angn gayon ba’y makatitighaw sa karamdamang
inyong pinandidirihan? Ayokong marinig na tayo’y katulong sa tinatawag na
brain drain.
FIDEL: Kailangan natin, kung baga sa makina, ay complete overhaul.
Kailangan ay pagbabagong – buhay ng mga namumuno at pinamumunuan.
LIGAYA: Sang – ayon ako sa mga sinasabi mo, ngunit hindi ba higit na mabisa
at kanais – nais ang pamunuang may kasamang panlunas?
FIDEL: Tama, ang paggamot sa isang sakit nito at ito ang pagbuhusan ng lakas
upang tuluyang mawala.
LIGAYA: Ikinagagalak kong marinig yan sa iyo.
FIDEL: Tayo rito’y salita nang salita ng demokrasya ngunit kakatwa an gating
pagkakilala, at pagpapahalaga sa diwa ng demokrasya.
LIGAYA: Matanong kita. Sa bansa bang pupuntahan mo’y may pagkakaisa?
May pagkakapantay-pantay ba? May pagkakapatiran?… (Bigla silang
gugulantangin ng mga sigaw at pagpapagibik na mula sa anki’y
nangaghahabulang tao. Mapapatindig sila at sisilip sa bintana. Lahat ng
salitang maririnig nila ay magmumula sa llikod ng tabing, mula sa kaliwa,
pakanan.)
MGA TINIG –LALAKI: Harangin ang isnatser nay an!
TINIG – BABAE: (Halos paos na) Magnanakaw!… Saklolo!…
IBA-IBANG TINIG: Isnatser!… Isnatser!… Kawatan… Harangin… Gulpihin…
ISANG TINIG – LALAKI: Hayun! Hayun ang walanghiya! Bilisan n’yung tugis!…
TINIG – BABAE: Dali kayo mamang pulis!…
TINIG – PULIS: Sa’n! Sa’n nagsuot?…
TINIG – BABAE: Do’n hu! Hayuuuuun!… Daliin n’yo! Ang bag ko!… Naro’n ang
aking suweldo! O, Diyos ko!…
ISANG TINIG – LALAKI: Lumiko sa iskinita! Hayun!… Harangin n’yoo!…
(Makaririnig ang mag – asawa ng tatlong sunod – sunod na putok ng baril.
Magpapalitan sila ng tingin.)
FIDEL: ( Sa tabi pa rin ng bintana) Nakita mo na, Gay… Pasasaan ka sa buhay
na ito? … Nakawan at patayn kabi-kabila… Lubhang malala na ang kasamaan.
LIGAYA: Kung tayo ba’y may sarili nang bahay sa UP Village…
FIDEL: Tingnan mo, ‘ling. Labindalawang taon na katang nagsasama, suballit
nakaipon nab a tayo nng sapat para ipagpatayo nng sariling bahay?
Mangyari’y palaki nang palaki an gating mga gugulin; pataas ng pataas at
parami nang parami an gating pinagbabayaran ng buwis.
LIGAYA: Kkung nakinig ka sa akin, nakautang na tayo sa GSIS o sa SSS,
nakapagpatayo na ng bahay, at baka nabayaran na yon.
FIDEL: Anh kikitain ko sa Amerika sa loob ng isang taon lamang ay sapat nang
makapagpatayo ng isang bungalow. At gaano pa kung aabutin ako roon ng
mga tatlo o apat na taon?
LIGAYA: (Lalakad na marahan patungo sa tabi ng “hi-fi” at hahawakan ang
isang larawan ni Fidel na kasam ang ilang paring taga – laos.) Del,
napagwawari mo bang tuwing mangingibang – bansa ka’y nagiging hungkag
at tuyot ang buhay naming mag – iina? Noong magpakadalubhasa ka sa
Amerika ay ilang taon kaming nakibaka sa kalu ngkutan? At noong nasa
Vietnam ka at Laos na kabilang sa Operation Brotherhood ay dalawang tao’t
kalahati kaming nagrorosaryo upang maligtas ka sa mga viet Cong o mga
Pathet Lao.
FIDEL: (Lalapit kay Ligaya, pasiste) Panay naman ang pauwi ko ng pera.
LIGAYA: Del, ang salapi’y hindi siyang lahat sa buhay ng tao!
FIDEL: (Pabiro.) Alam ko ‘yan, mahal kong propesor!
LIGAYA: Kahit sapat lamang sa ating pangangailangan ang kinitang sinasahod
ay di ba’t higit tayong maligaya kung tayo’y palagiang magkasama?
FIDEL: Tami, ‘ling, sa alok sa ‘king isang libo’t limang daang dolyar sambuwan
ay makukuro mo na kung gaano ang maiipon ko roon. Pa’no ko kikitain ang
gayong halaga rito?
LIGAYA: (Pipisilin ang palad ni Fidel at magiliw ring mamalasin ang kabiyak.)
Kailangan ka naming dito, Del!… Lumalaki ang mga bata. At saka –
(mangingiti subalit biglang mauudlot.)
FIDEL: Saka, ano?
LLIGAYA: A, wala! Kailangan nating subaybayan sina Rosa at Boy…
FIDEL: Kahit ako’y wala… Malaki ang tiwala ko sa iyo, Gay. Isa kang ulirang
ina at guro!
LIGAYA: Mahal mo ako, Del, diba?
FIDEL: (Tatawa ng maikli.) Kailangan pa bang itanong yan ay sa alam mo
naming ikaw ang aking buhay at inspirasyon.
LIGAYA: (Kukurutin sa pigi ang katabi) Talagang mahusay kang magpataba ng
puso.
FIDEL: Kung akong masusunod ay ibig kong tumigil ka na sa pagtuturo. Sabi
mo nga’y madali kang tatanda dahil sa pahina nang pahina ang ulo ng mga
estudyante ngayon.
LIGAYA: (Matatag) Magtuturo ako, Del, hanggang ako’y may lakas!… (wala sa
loob ay mahahawakan ang pahayagang uwi ni Fidel at mababasa ang ulo ng
isang balita.) Ano!? Limampung namatay sa kolera? (Patuluyan nang
babasahin ang balita. Mapapailing at mapapakagat – labi.)
FIDEL: Isa pa ‘yang bunga ng kababayaan – ng pagwawalangbahala.
Magpapakilos ‘yan, Makita mo. Ngunit pagkaraan ng sigabo ay babalik sa
dati…
LIGAYA: Ningas – kugon.
FIDEL: Tama, ningas – kugon. Isa pang sakit nating Pilipino’y ito: kaya
lamangn magsususbaybay ng bahay ay kung hinahagupit na ng bagyo.
LIGAYA: (May magugunita) Siyanag pala, Del, Kumusta ang balak ng Knoghts
of Rizal na magpadala ng mga doctor sa mga baryo? Ano’ng nangyari sa
usapan n’yo ni Dr. Peralta, ang kanilang pangulo?
FIDEL: Tuloy ang kanilang balak. At ibig pa nga ni Dr. Peralta’y ako ang
mamuno sa team na pupunta sa Cagayan.
LIGAYA: Payag ka ba?
FIDEL: Sabi ko’y pagbalik ko na mula sa Amerika. (Tutunguhin ang isang
cabinet at may kukuning liham.)
LIGAYA: Del, may kasabihang tayong “Aanhin pa ang damo kung patay na ang
kabayo.”
FIDEL: (SA tabi pa rin ng cabinet; hawak ang liham) Ang kapalara’y bihirang
kumatok. Ibig mong mangyariy tanggihan ko ang alok na ito? (Itataas ang
liham na air mail.)
LIGAYA: (Tatayo at maglalakad – lakad) Nag –iiba ang panahon, Del…Noon,
pinayagan kitang sumama sa Operation Brotherhood sa Vietnam at Laos –
makatao ang misyon ng O.B. ngunit ngayon, sa ‘ting baya’y dumarami ang
naghihikahos, ang nagugutom, ang may sakit.
FIDEL: Na walang ibili ng gamot? Na walang makain dib a?
LIGAYA: Matitiis mo ba sila?… Natatandaan mo ba yung nabasa natin sa “Y”
noong minsang magbadminton tayo noon?
FIDEL: Allin? Yun bang “ When the great Scorer pens your name, he writes not
if you won or lost but how you played the game.”
LIGAYA: Yun nga. Kayganda ng mensahe niyon, ano?
FIDEL: Guro ka nga , Gay.
LIGAYA: (Hahawakan sa balikat si Fidel) Del, naghahamon ang “El Tor,” ang
malaria, ang “Vietnam Rose,” at iba pang karamdaman sa buong Kapuluan.
Sumama ka sa pangkat ng Knights of Rizal!
FIDEL: (Patudyo.) Akala ko ba’y ayaw mo na ‘kong malayo sa piling ninyong
mag – iina?
LIGAYA: Hindi bale kong dito sa Pilipinas, madlli tayong magkikita… A,
lumalawig an gating usapan, mabuti’y makakain muna. (Pipihit at akmang
tutungo sa gawi kusina.)
FIDEL: Medyo nga kumakalam nang aking sikmura, e.
LIGAYA: Pihong gutom na rin ang Mama at ang mga bata.
FIDEL: Ibig kong mag – shower muna sandal, pwede ba?
LIGAYA: Walang tubig.
FIDEL: Ano! Walang tubig?
LIGAYA: May bagong sira raw na tubo.
FIDEL: Na naman! (Halatang yamot.) Kailan pa?
LIGAYA: Kaninang makapananghali lamang.
FIDEL: Teribleng talaga ang Nawasang ‘yan! Mabuting nmaniningil at maagap
puputol ng koneksyon, subalit kulang na kulang sa serbisyo!… Ngunit kung
magpa-press release. A, paano ka bang maniniwala sa kanila!…
LIGAYA: Magpapapasok ako kay Karyas. (Biglang lilitaw ang magkapatid na
Rosa at Boy. Iba na ang kanilang suot.)
ROSA: Ma, Pa, kakain na raw, sabi nng lola.
BOY: (Hahawakan sa kamay ang ama) Tena, papa. Magbibidahan tayo
pagkakain diba?
LIGAYA: Maliligo daw muna sandal ang inyong Papa.
FIDEL: Kung gutom na kayo’y mauna na kayo.
ROSA: Pero, Pa, walang tubig sa gripo!
LIGAYA: Magpapapasok ako kay Karyas sa kanto.
ROSA: O, sige, antayin na natin anng papa.
Boy: Basta bilisan mo, ha, Pa?
LIGAYA: (Kay Rosa). Sabihin mo, Rosa, kay Karyas na sumalok ng tubig.
Dalian n’ya kamo, ha?
BOY: Pa, sunduin mo ako sa iskwelahan, Ha?
FIDEL: Oo, anak, tuwing may panahon.
BOY: Anong ibig sabihin, Pa, ng “tuwing may panahon?”
FIDEL: Hindi sa lahat ng araw, Boy.
BOY: Ba’t gano’n. gusto ko araw – araw. Paris ni Budyoy. Paris ni Jun.
hinahatid pa sila at sinusundo ng kanilang daddy.
FIDEL: Ibig na ibig ko nga sana, anak, ngunit ang dami – dami kong Gawain.
Nar’yan naman si Karyas, a.
LIGAYA: (Aakbayan ang bunso.) Hamo, Boy, at pipilitin ng iyong Papa na siya
nag makapaghatis at makasundo sa inyong magkapatid.
BOY: Saka pala, Pa, bakit sina Jun, ang dalas nilang magpasyal sa Luneta?
Tayo hindi.
LIGAYA: Magaan ang trabaho ng daddy nina Jun, di tulad ng inyong Papa.
(Babalik si Rosa.)
BOY: Ate, dib a sina Budyoy, e madalas sa Luneta at sa Zoo, ano?
ROSA: Oo, sige, Pa, sa Lilnggo, e pasyal naman tayo sa Luneta. Saka sa
Children’s Park, ha?
FIDEL: O, sige, sige… ( May magugunita) Hintay! Sa lingo nga pala ang pulong
n gaming Medical associuation sa Hilton.
ROSA: (Mananamlay) Meron akong sasabihin, pa, pero h’wag kang magagalit,
ha?
FIDEL: Ba’t ako magagalit, Ano yun anak?
ROSA: sa tingin ko, mas mahal mo pa’ng trabaho mo kesa sa amin.
FIDEL: Uy! (Pangiting nailing, sabay pisil sa pisngi ni Rosa) Maliit pa’y sanay
anag pumuna ang aking magandang prinsesita!
LIGAYA: E kanino pa ba magmamana yan?
BOY: Ako, Ma? Ayokong maging doctor paglaki ko.
LLIGAYA: At bakit?
BOY: Kasi lagging wala sa bahay. (magkakatawanan sila.)
ROSA: Tama si Boy. Kahit gabi, umaalis. Kahit holiday, gano’n din.
FIDEL: (Pabiro.) Hala kayo, pagtutulungan na naman ninyo ko. Pero, hindi bali.
Kahit n’yo ko kalabanin ay kayo pa rin ang pinakamamahal ko sa bundong
mundo!
ROSA: Artista ang Papa!
BOY: O.A.
LIGAYA: Teka nga pala, Boy. Sabi mo’y ayaw mong maging doctor. Ano’ng ibig
mo paglaki mo?
BOY: Ibig ko Meyor, paris ni Meyor Villegas. O kaya’y president, paris ni
Marcos! (matatawa na naman ang lahat.)
FIDEL: Nakagugulat pala ang ambisyon ng aking anak. Dale nga, Boy, kung
gatpuno ka na’y ano naman anng gagawin mo, aber?
BOY: (May pagmamalaki) Siyempre, yayariin ko ‘ng anderpas. Saka yung mga
kalye, aayusin ko para hindi nasisira’ng ating kotse.
Rosa: Yan lang? Mahina kang klasengn alkalde!
BOY: Hindi pa ko tapos, Ate! Pahuhuli kong lahat – lahat ng magnanakaw,
saka mandurukot, saka yung nambabaril ng tao, saka – a basta lahat nng
masama, pahuhulli ko sa pulis! (Habang nagsasallita si Boy ay magtitinginan
at magkakalabitan ang kanyang mga magulang.)
ROSA: Halilmbawa, BOY, e me nahuli kang magnanakaw. E, kunng suhulan ka?
BOY: Ano yung suhulan ka?
ROSA: Di suhol. Pabagsak. Lagay. Bibigyan ka ng maraming pera.
BOY: (mauunawaan; lalabi.) Hindi ko kukunin. Basta ibibilanggo ko’ng
masasamang tao, tapos.
LIGAYA: Kahit na mga anak ng mga big shoot?
BOY: Miski na sino pa, Mommy!
ROSA: E, kung bigyan ka ng sanlaksa? O kaya sang milyong piso?
BOY: (Haharapin ang ina.) Ga’no ba karami yun ha, Mommy?
LIGAYA: Napakarami, anak, hindi mo kayang bilangin.
BOY: Kahit ‘sang milyon, Ate, ayoko rin. Kasi sabi ng Lola at ng Mommy
masama raw yung masyadong matakaw sap era, diba?
FIDEL: (Mangingiti nang lihim; si Rosa naman anng haharapin.) Ang prinsesa
ko naman, anong ibig mong trabaho paglaki mo?
ROSA: Titser s’yempre, paris ng Mama. Pero ayoko sa iskul na me lalaki.
FIDEL: At bakit naman?
ROSA: Kasi nakakatakot ang itsura ng ibang lalaki. Ang hahaba po ng buhok,
ang kikipot po ng pantaloon.
LIGAYA: E, saan mo ibig magturo, anak, kung sakali?
ROSA: Sa isk’welahan ng mga babae, syempre. Saka ibig kong turuan, e mga
bata.
BOY: Ayaw mong maging doctor, Ate? Bakit?
ROSA: Kasi natatakot ako sa dugo. Saka sa malalaking sugat.
MARTA: (Buhat sa loob; malakas) Rosa, Boy! Hindi na kayo bumalik?
ROSA: (Magugulantang.) Senga pala! Inutusan tayo ng Loloa! Kakain na raw.
LIGAYA: Sige, balik na kayo sa Lola. Sabihin n’yung patakpan muna kay
Toyang ang pagkain.
FIDEL: Sabihin nyo sa Lolang malilligo lang ako sandal. Sige, lakad na kayo.
(bago makatalikod ang magakapatid ay biglang- bigla mamatay ang ilaw.
Mapapasigaw ang dalawang bata. Maririnig din, buhat sa kusina, ang isang
“Ay”)
BOY: (Patakbong kakapit sa ama, hintakot.) Papa!…
ROSA: (Takot din.) Mama! Ang dilim!… natatakot ako!
FIDEL: (Magsisindi ng lighter. Huwag kayonng matakot, mga anak. (Kay Gay)
Tamo, Gay, ba’t di ka mainis sa buhay na ito. Ni walang abiso ay nag –
blackout
Transcript of ANG PILIPINO SA PILIPINAS
ANG PILIPINO SA PILIPINAS
Mahahalagang mga tauhan

Kahulugan
Buod
Aral
ARALIN 6

"Pagkilala sa sariling kultra, isang matibay na pundasyon ng matatag na republika"

Faith Group
Maria Corazon Zamora- sumulat ng kwento.

Rizal, Bonifacio, Del Pilar, Mabini, at Malvar- ang mga tinanghal na mga bayani sa kwento
at sa ating bansa.
Kaisipang kolonyal- ito ay isang malaking sanhi kung bakit hindi ganap na umuunlad ang
ating sariling bansa.
Tagalog- ito ang ginagamit ng mga Pilipino.
- maaming mga panitikan at literatura ang nasusulat sa wikang ito.

politiko- ito ay kilala bilang korapsyion o pagnanakaw o maling paggamit sa kaban ng

yaman ng bansa.
naturalisasyon- isang paraan ng pagtanggap sa pagnanais ng isang dayuhang talikuran
ang kanyang pagkamamayan.
Ang kwento ay tungkol sa pagiging tapat sa iyong kinagisnang bayan. Na kahit ano mang
mga magagandang bagay na nasa ibang bansa ay dapat huwag pa rin nating ipatalo ang
ating sariling bayan. At kahit marami mang mga wika ang idadalhin nla sa atin ay dapat
huwag pa rin nating kalimutan ang sariling atin. Dahil ito lamang ang ating maiiwan sa
ating mga sarili bilang PILIPINO.
1.) Dapat tangkilikin ang sariling atin.
2.) Huwag ipagpakababa ang ating sariling bansa.
3.) Maging tapat na tagapaglingkod ng ating sariling bansa.

Presentation Transcript
Slide 1:
Ang Pilipino sa Pilipinas ni : Ma. Corazon Zamora

Slide 2:
Natunghayan ko sa mga aklat ang dakilang kasaysayan sa dugo ng payapang lupa
Slide 3:
Maraming buhay ang nawala ng dahil sa pagtatanggol sa bayan . Sa loob ng
napakahabang panahon , ang Pilipinas ay inaruga ng pagkabusabos

Slide 4:
Pagkatapos ng napakahabang gabi na lalong pinadilim ng isang bagong umagang may
pangit na anyo “Malaya na ang Pilipinas , alipin pa rin ang mga Pilipino” Nakakapagtaka ,
minsan ko nang natagpuan ang aking sariling humahanga sa kagitingan ng mga Pilipino.
N akadama pa nga ako ng pagkainggit at paghahangad sa kanilang kagitingan .

Slide 5:
Salamat na lamang at hindi pa huli ang lahat ng kumatok ang maamong mukha ng
katotohanan . Natakot ako sa kapangitan . Ibig kong isiping matiyaga ang mga Pilipino sa
Pilipinas . Subalit sa aking mga karanasan , napakaamo ng kulay itim …. N
akakapagsawa Ang pagnanasa at mainggit sa katangian ng iba ay kasumpa sumpa !

Slide 6:
Isang araw dumalo ako sa isang pagtitipon ng samahan ng mga guro at magulang sa
isang mataas na paaralan sa Bulakan .. Inanyayahan ako bilang isa sa mga magsasalita .
Maraming tao sa pagtitipon , mga pinagpalang magulang ng mga batang nagsisipag-aral
ang naroon sa isang malaking bulwagan .. Isang bagay ang kapansin-pansin . Sila’y
pawang mga pilipino .

Slide 7:
Nabasag ang katahimikan ko ng magwika ang isang bata Napakaingay mo naman ,
makinig ka sa nagsasalita .. Masarap kaya itong manggang ito ?!

Slide 8:
Hindi pa halos matapos ang sinasabi ng nagsalita nang lumapit ang isang guro na may
dala ng kahon at humingi ng pera sa nasabing bata . Napakaingay mo naman , makinig
ka sa nagsasalita .. Masarap kaya itong manggang ito ?!

Slide 13:
Naguluhan ako , bakit kinunan ng guro ang bata ng pera sa pagbabawal sa kamg-aral na
huwag mag- ingay ? Napalakas pala ang aking tanong at narinig ng aking katabing mag-
aaral Kasi po bawal po sa amin ang magsalita ng tagalog
Slide 14:
Nang ipakilala ako , nagsalita ako sa wikang Pilipino. Hirap na hirap ako , nagkakabuhul-
buhol ang aking dila sa pananagalog , mga impit na hagikgik ang aking narinig . Ang iba
ay hindi mapigilan ang malakas na pagtawa . Tawanang hindi ko matiyak kung paghanga
o panlilibak . Hahaha !! Haha !!

Slide 15:
Naniniwala akong ang aking pakikipagtalastasan ay nagkaroon ng mga tagapakinig .
Anong aasahan natin sa mga magsasaka ? Magsalita ng wikang Ingles sa kabukiran ?
Hindi ako nagtagal sa pagsasalita . Masama ang aking loob .

Slide 16:
Nilapitan ko ang gurong naniningil sa batang may hawak na kahon . Iniabot ko ang pera
… Wala na ho sakin ang kahon

Slide 17:
Taas ang aking noong nilisan ang paaralang iyon . Batid nilang ako’y nagdaramdam .
Hindi ko gustong saktan ang kanilang damdamin , Ngunit may mga damdaming hindi
makadama hanggat di nasasaktan . May mga pilipinong nasa Pilipinas ngunit
ipinalalagay ang mga sarili na nasa ibang bansa Malaya na ang Pilipinas sa puso at isip
ng mga Pilipino. Ang mga pilipino ay “ nagpapakadalubhasa pa rin sa iba’t ibang wikain ”

Slide 18:
Hindi masamang mag- aral ng wikang dayuhan . Ngunit ang magmahal sa sariling wika
ay higit na kapuri-puri . Sa bawat sulok ng Pilipinas , naglalakihan ang mga bahay -
kalakal ng mga dayuhan . Ang kanilang mga tindahan ay dinudumog ng mga P ilipino.
Nagiging ganap ang kanilang kasiyahan tuwing nakakabili ng mga kagamitang hindi
gawa sa Pilipiinas.Naniniwala silang ito’y matibay , mahaba ang halaga at kung makikita
ng kanilang kapuwa Pilipino at tiyak na magtatamo sila ng mga papuri at paghanga .
Gustung -gusto ng mga Pilipino ang pinupuri at hinahangaan sa mga bagay na hindi
kapuri-puri at kahanga-hanga .

Slide 19:
Buong karangalang ipinagmamalaki : “Pilipino nga ako , pero ang aking kagamitan ay
stateside” Hindi ako isang tunay na Pilipno . Hindi ako ang P ilipinong isinilang at
nanirahan sa Pilipinas ngunit ikinahihiya ang pakga -Pilipino. Hindi ako ang Pilipinong
nauumid magsalita ng wikang may sariling daigdig sa dibdib ng Pilipinas . Hindi ako ang
P ilipinong matuto ng wikang dayuhan ay niyuyurakan ang wikang sarili . Ako ay isang
dayuhan , ipinanganak … lumaki at nagkaisip sa ibang bansa . Dugong dayuhan ang
nananalaytay sa aking mga ugat .

Slide 20:
Isang bagay ang natitiyak ko sa aking sarili , hindi ako aalis ng Pilipinas hanggat hindi
nagigising ang mga Pilipino sa mahimbing na pagtulog sa kanyang pagka -Pilipino. i

Slide 21:
Ang Pilipino sa Pilipinas ni Ma. Corazon Zamora ay patungkol sa mga Pilipinong hindi
makabayan . Mga Pilipinong walang pag-ibig at pagpapahalaga sa tinubuang lupa .