Kontrast

Foto g r af Der gisi Sayı:45 Ocak - Subat

, 2015

Suriye’den Göç Olgusu

. Cavidan Soykan . Şenay Özden . UNHCR . Doç. Dr. Veysel Ayhan
. Saner Şen . Mete Çarkçı . Yasin Akgül . Ümit Bektaş
ana sponsorluğunda
yayımlanmaktadır.
. Özcan Yurdalan . Orhan Alptürk . Eda Çalışkan
 Dosya
Kontrast
Konusu
Editör
Kontrast AFSAD
Ankara Fotoğraf Sanatçıları Derneği
Adına Sahibi
Ocak - Şubat Mustafa ERTEKİN

Yayın Yönetmeni (Sorumlu Müdür)

Kamuran FEYZİOĞLU

Merhaba Yayın Kurulu

Burcu VARDAR
Cemile ERDOĞAN AKBAY
Ceren ÖZCAN
Deniz KORAŞLI
Ebru ERDOĞAN
Mültecilik kavramsal olarak bir vatansızlık Esin YÖNDEM ÖZÇELİK
sorunu gibi görülse de özünde birebir bir Hakan TEMİZSOY
insanlık sorunudur. “Olmak” ve “var olmak” Mehmet VİDİNLİ
Yiğit KOÇBAY
arasında süre giden çatışmalarımızın bir
Zeynep HAMURDAN
sonucu aslında. Salt olmaktan öteye geçip,
bizi var eden sosyal kimliklerimizin bir Redaksiyon
uzantısı olarak çıkıyor karşımıza. İnsan her Mine HOŞGÜN SOYLU
yerde “olabilirdi” hâlbuki, ancak her yerde
“var olabilmesinin” mümkün olamadığını Grafik Tasarım
Cem DEMİR
görüyoruz. Canlı örnekleri ise yoğun bir
şekilde Suriye’den gelen göç. Şimdilik, Reklam
“var olmaktan” öte bir “olmak” savaşı Cem DEMİR
içerisindeler. Temel ihtiyaçlarını giderseler
yeter. Yeni nesilleri, bu topraklarda yetiştikçe Yönetim Yeri (Dergi İletişim)
AFSAD – Bestekar Sok. No: 28/21
“var olma” kaygılarını daha çok hissedeceğiz.
Kavaklıdere – Ankara
Yetişkinlerle konuşulduğunda ilk serzenişleri, Tel: 0312 4172115
çocuklarının eğitim ve öğretimden uzak Faks: 0312 4172116
kalmış olmaları oluyor. Şu an kendileri GSM: 0533 7388208
“olsalar” da gelecek nesillerinin “var www.kontrastdergi.com
www.afsad.org.tr
olabilmesini” istiyorlar. Dosya konumuzda
kontrast@afsad.org.tr
şu an nasıl “oldukları” ve gelecekte “var İki ayda bir yayımlanır.
olmalarının” nasıl gerçekleşebileceğine
bakmaya çalıştık bir nebze de olsa.
Baskı Mattek Matbaa
Ağaç İşleri Sanayi Sitesi 1354 Caddesi 1362
Sokak No: 35 İvedik ANKARA/TÜRKİYE
Tel:0.312.433 23 10 Pbx
Faks:0.312.434 03 56
Yayın Türü: Bölgesel Süreli
Kontrast Yayın Ekibi Adına ISSN: 1304-1134
Yayın Yönetmeni
Kamuran Feyzioğlu Her hakkı saklıdır. Bu dergide yer alan; yazı, makale,
kamuranfeyzioglu@gmail.com fotoğraf, karikatür, illüstrasyon, vb.’nin, elektronik
ortamlar da dahil olmak üzere, kullanım hakları
AFSAD (Ankara Fotoğraf Sanatçıları Derneği)’a ve/
veya eser sahiplerine aittir. İzin almaksızın, hangi
dilde ve hangi ortamda olursa olsun, materyalin
tamamının ya da bir bölümünün kullanılması
yasaktır.

Dergide yer alan yazıların sorumluluğu yazarlarına

aittir.

Kapak Fotoğrafı: Cem Demir

Suruç Şanlıurfa 2014
(Rojova Çadır Kenti)

2 3 AFSAD
İçindekiler

4 SURİYE’DEN GÖÇ OLGUSU

Hazırlayanlar:
38 F/64
Ertelenen Bir Cevap
Burcu VARDAR Özcan YURDALAN
Ebru ERDOĞAN
Yiğit KOÇBAY
Zeynep HAMURDAN

4 Mültecilik ve İnsan Hakları

40 Portfolyo
Cavidan SOYKAN “Az kısalt !” İstasyon Berberi Cavit
Yusuf DARIYERLİ
7 Suriyeli Sığınmacılarla Hazırlayan: Ceren ÖZCAN
Dayanışma(ma)
Pratikleri
Şenay ÖZDEN

9 UNHCR’nin, Türkiye’nin Suriye

Acil Durumu Müdahalesine Sağ- 45 Karşı-laşan Düşünceler
Fotoğraf ve Fotoğrafik Görsel Dil
ladığı Destek
Orhan ALPTÜRK
Birleşmiş Milletler
Mülteciler Yüksek Komiserliği

15 Suriyeli Mülteciler Realitesi ve

Uzun Dönemli Planlamalara
Dönük Öneriler 48 Usta İşi
Sami GÜNER
Doç. Dr. Veysel AYHAN Hazırlayan: Deniz KORAŞLI

18 Savaşın Mağduru Yine Siviller!..

Saner ŞEN

24 IŞİD, Kobani Savaşı 52 Ve Sinema...

Film Şeridinde Akan Yaşamlar
ve Kobani Göçü
‘Göç’ Yolundan Sinemaya
Mete ÇARKÇI
Yansımalar...
Eda ÇALIŞKAN
29 74. Ferman Ezidiler
Yasin AKGÜL

34 Anlamak Okuyoruz
Ümit BEKTAŞ 54 Görünüre Dair
Küçük Bir Teoriye Doğru Adımlar
John BERGER
Hazırlayan: Burcu VARDAR
 Dosya
Konusu
Mültecilik ve İnsan Hakları
Ocak - Şubat
Mültecilik sadece hukuki bir statü olarak vatandaşlığın yitirilmesi
değil, aynı zamanda içine doğulan siyasi topluluğun, ulusal kimliğin
de kaybı demektir.
Mülteci çalışmaları alanı, insan haklarının en poli-
tik konularından birini oluşturur. Çünkü mültecilik,
insanın vatandaşı olduğu toprakları zulüm tehdidi
nedeniyle terk etmesi sonucu tüm haklarını yitirdiği
ve insanlığın korumasına ihtiyaç duyduğu bir duru-
ma işaret eder. Bugün kabul gören ve temelleri 1789
İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’ne uzanan insan
hakları anlayışına göre, herkesin sırf insan olmak-
tan kaynaklanan, doğuştan sahip olduğu vazgeçilmez
ve devredilemez birtakım hakları vardır. Devletler
vatandaş olsun ya da olmasın egemenlik yetkisi al-
tındaki herkes için bu hakları sağlamak, korumak
ve gerçekleştirmekle yükümlüdür. II. Dünya Savaşı
sonrası Birleşmiş Milletler ve Avrupa Konseyi tara-
fından uluslararası sözleşmeler yoluyla oluşturulan
insan hakları mekanizmaları, bu anlayışın bir devamı
olarak ulus-üstü düzeyde temel hak ve özgürlüklerin
korunması amacını taşır. Böylece ulus-devlet sistemi
içerisinde yaşayan ama vatandaş olmayan göçmenler,
mülteciler ve vatansızlar da bu haklardan yararlana-
bilecek ve içinde yaşadıkları devlet haklarını ihlâl et-
tiğinde ulus-üstü koruma mekanizmalarına başvura-
bilecektir.
Temel hak ve özgürlüklerin anayasalar dışında ulus-
lararası sözleşmeler yoluyla ‘herkes’ için korunur hale
gelmesi, teoride vatandaşlık kurumunun önemini yi-
tirdiği ve artık günümüzde kaynağını insan hakları
anlayışından alan bir ulus-ötesi üyelik modelinden
söz edebileceğimiz tartışmalarına yol açmıştır. İşte
bu iddianın doğruluğunu bize kanıtlayacak olan, için-
de yaşadığı ulus-devletin koruması dışında kalan ve
söz konusu insan hakları anlayışının çizdiği çerçeve-
de temel haklarına tekrar kavuşabilmek için başvu-
rabileceği insanlıktan başka hiçbir şeyi kalmayanlar,
diğer bir deyişle mültecilerdir. Mültecilik sadece hu-
kuki bir statü olarak vatandaşlığın yitirilmesi değil,
aynı zamanda içine doğulan siyasi topluluğun, ulu-
sal kimliğin de kaybı demektir. Tam da bu nedenle,
başka bir ülkenin hukuki korumasından yararlanmak
için sığınma talebinde bulunanlar açısından travma-
4 5 AFSAD
Cavidan SOYKAN
Ankara Üniversitesi
SBF İnsan Hakları Merkezi
soykan@politics.ankara.edu.tr
tik bir sürece işaret eder. Mültecinin sığınma talebin-
de bulunduğu devlet de aslında onun toplumsal ve
siyasal yapıya bir tehdit oluşturmayacağı varsayımın-
dan hareket eder. Vatandaşlık bağıyla bağlı olduğu
siyasi topluluğu terk etmek zorunda kalan mülteci,
insan haklarına tekrar kavuşabilmek için önce başka
bir siyasi topluluk tarafından kabul edilmelidir. Ulus-
üstü insan hakları mekanizmalarının koruduğu temel
hak ve özgürlükler, henüz bir dünya devletinden söz
edemeyeceğimiz için, ancak yine bir ulus-devlet içe-
risinde gerçekleştirilebilir. Hannah Arendt’in (1949)
“İnsan Haklarının Paradoksu” olarak tanımladığı
bu durum, kişinin insan haklarını yitirmesinin ya da
mülteci haline gelmesinin, onu tam da bu bahsettiği-
miz insan hakları anlayışının tarif ettiği durum içeri-
sine soktuğunu, ama onu burada bu soyut kutsal in-
sanlığından başka aslında hiçbir şeyin beklemediğini
bize anlatır. Arendt’e göre, kişi, insan olmanın temel
niteliği olan insan onurunu yitirmeden de insan hak-
larını yitirebilir. Sadece üyesi olduğu siyasi toplulu-
ğu yitirmek kişiyi, insan haklarının dayanağı sayılan
insanlıktan çıkarmaya yeter. Bu nedenle de soyut
bir insan hakları anlayışındansa ‘haklara sahip olma
hakkını’, diğer bir deyişle siyasi bir topluluğun üyesi
olma hakkını savunmamız gerekir. 1
Bugün ülkesindeki savaş ve şiddetten kaçarak kom-
şu devletin sınırlarında koruma arayan ya da denizde
lastik bir botla karşı kıyıya çıkmaya çalışan sığınmacı-
ların yaşadığı durum tam da budur. O sınır noktasın-
da, denizde bot üstünde ya da karada bir tır kasasında
sığınacak çıplak insanlıklarından başka hiçbir şeyleri
yoktur mültecilerin. Ne zaman ki varmak istedikleri
ülke önce onları topraklarından içeri kabul eder ve
sonra hukuki bir statü tanıyıp, o siyasi topluluğun
bir parçası kılar, işte o zaman mülteciler ayrıldıkları
ülkeleri ile birlikte kaybettikleri insan haklarına da
tekrar kavuşmuş olurlar. Ancak sözleşmelerle koru-
nan uluslararası hukuka bakacak olursak, mülteciler
açısından korunan bir sığınma hakkından söz etme-
miz mümkün değildir. Arendt’in bundan yarım yüzyıl
önce işaret ettiği gibi insan haklarına en çok ihtiyacı ile sınırlı tutma seçeneği tanınmıştır. Sözleşmeye
olanlar bu hakları en az gerçekleştirebilme ihtimali bu coğrafi sınırlama ile taraf olan dünyadaki üç ül-
olanlardır. II. Dünya Savaşı sonrası Birleşmiş Millet- keden biri de Türkiye’dir (Diğer iki ülke ise Mada-
ler’in temellerini attığı insan hakları anlayışını temsil
gaskar ve Kongo’dur.).Türkiye’nin sözleşmeye taraf
eden en temel belge, 1948 tarihli İnsan Hakları Evren- olduğu 1961 yılından beri ülkedeki sığınmacıların
sel Beyannamesi’ne göre; herkesin sığınma arama ve büyük çoğunluğunu Avrupa dışından gelen İranlı-
başka ülkelerin korumasından yararlanma hakkı var- lar, Iraklılar ve Afganlar oluşturmuştur. 2011 yılın-
dır ama buna karşılık, devletlerin hukukça tanımlan- dan beri de toplamda bir milyon altı yüz bin Suriyeli
mış bir koruma sağlama ödevi yoktur. sığınmacı Türkiye’den koruma talep etmiştir.2 An-
cak Suriyeliler kitlesel olarak uluslararası koruma-
Uluslararası insan hakları hukukunda mültecinin ta-
ya ihtiyaç duyduğundan, hukuki durumları Türki-
nımını yapan ve uluslararası korumaya dair en temel
ye’de bireysel statü belirleme prosedürüne tabi di-
ilkeleri içeren 1951 tarihli “Mültecilerin Hukuki Sta-
ğer sığınmacı gruplarından farklılaşmaktadır. 1951
tüsüne İlişkin Sözleşme” de, devletlere, mültecilere
sözleşmesine göre; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir top-
koruma sağlama konusunda herhangi bir sorumluluk
lumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerin-
yüklemez. Mültecilik ve sığınma hakkı arasında ku-
den dolayı zulme uğrayacağına dair haklı bir korku
rulabilecek tek bağlantı, sözleşmenin 33. maddesinde
taşıyan ve vatandaşı olduğu ülkenin korumasından
düzenlenen geri göndermeme ilkesidir. Bu ilke zaman-
yararlanmayan veya söz konusu korku nedeniyle
la uluslararası teamül hukukunun bir parçası haline
yararlanmak istemeyen kişilere
gelmiş ve sözleşmeye taraf olmayan
bireysel statü belirleme işlemi so-
devletler açısından da bağlayıcılık Aslında nucunda taraf devletler mülteci
kazanmıştır. Söz konusu ilkeye göre,
mülteciler her ne şekilde olursa ol- uluslararası statüsü tanır. Türkiye, sözleşmeyi
coğrafi sınırlama ile uygulamayı
sun zulüm görecekleri bir ülkeye geri
gönderilemezler. Ancak bu noktada mülteci hukuku tercih ettiğinden bu statüyü sade-
ce Avrupa Konseyi üyesi ülkeler-
mülteci ve sığınmacı arasındaki ay-
rıma dikkat etmemiz gerekir. Sığın- devletlerin den gelen sığınmacılara tanımak-
tadır. Ne var ki uygulamada bu
macı terimi; sınır geçmiş, başka bir
ülkeden sığınma talep etmiş ama he- göç kontrolü statünün şimdiye kadar kaç kişiye
tanındığına dair elimizde net bir
nüz mülteci statüsü kazanmamış ki-
şiler için kullanılır. Geri gönderme- üzerindeki bilgi yoktur.
me ilkesinin geçerli olabilmesi için
sığınmacının başka bir ülke toprağı-
egemen gücü ile Coğrafi sınırlama nedeniyle Av-
rupalı başvurucu sayısı az olduğu
na adım atmış ve talepte bulunmuş
olması gerekir. Bugün içinde yaşa-
insanların mevcut için Türkiye sözleşmenin uygu-
lanması için bir kanun hazırlama
dığımız dönemde devletlerin izlediği uluslararası gereği duymamıştır. Hâlbuki söz-
sıkı sınır koruma politikaları, sığın- leşme statü belirleme prosedürü-
macıları düzensiz göçmene çevirerek koruma ihtiyacı nü tamamen taraf ülkelere bırak-
daha sınırda uluslararası korumaya tığı için sığınmacıların temel hak
erişimlerine engel olmaktadır. As- arasında bir ve özgürlüklerinin korunması
lında uluslararası mülteci hukuku amacıyla bu alanın bir kanunla
devletlerin göç kontrolü üzerindeki uzlaşma aracıdır. düzenlenmesi gerekir. Sığınma ve
egemen gücü ile insanların mevcut uluslararası koruma alanı bu ne-
uluslararası koruma ihtiyacı arasında bir uzlaşma ara- denle Türkiye’de politika düzeyinde bir insan hak-
cıdır. 1951 Sözleşmesi, statü belirleme işlemleri konu- ları sorunundan ziyade yabancılar hukuku sorunu
sunda sessiz kalarak, bu konuyu devletlerin egemenlik olarak algılanmış ve geçtiğimiz yıla kadar devlet
yetkisine bırakmıştır. Bu anlamda devletler sadece ko- tarafından bir göç yönetimi politikası inşa edilme-
ruma sağlayıp sağlamamaya değil, kendi topraklarında miştir. Bunda, göç politikasının ilk olarak 1934 ta-
mültecilik statüsünden ne şekilde yararlanılacağını da rihli İskân Kanunu ile düzenlenmiş olması ve göçün
belirlemeye yetkilidir. Cumhuriyet’in ilanından sonra bir ulusal kimlik
inşa aracı olarak görülmesinin de etkisi büyüktür.
1951 Sözleşmesi, Soğuk Savaş döneminde iki farklı si-
2013 yılı Nisan ayında kabul edilen Yabancılar ve
yasi kampın güç mücadelesi sonucu Avrupa merkezli
Uluslararası Koruma Kanunu, Türkiye’nin bu alan-
hazırlanmış bir metindir. Sözleşme uluslararası koru-
da kabul ettiği ilk kanundur. Ancak bu kanun da
mayı coğrafi olarak Avrupa, zamansal olarak da 1951
coğrafi sınırlama korunarak hazırlandığı için aynı
yılı öncesinde meydana gelen olaylarla sınırlı tutmuş-
anlayışı devam ettirmiş ve sığınma prosedürünü
tur. 1967 yılında kabul edilen ek bir protokolle zaman-
yabancılar hukuku ile birlikte düzenlemiştir. Bu
sal sınırlama tamamen kaldırılmış olsa da imzacı ülke-
kanun öncesinde sığınma 1994 yılında hazırlanan
lere coğrafi olarak sözleşmenin uygulamasını Avrupa
bir yönetmelikle yönetiliyordu. 1980’li yılların sonu
ile 1990’ların başında Irak’tan, Saddam Hüseyin’in
zulmünden kaçarak sınırlarımıza gelen Kürt mülteci-
lerin durumu o dönem bölgede yaşanan olaylar nede-
niyle daha ziyade bir terör ve güvenlik sorunu olarak
algılanmış ve hükümet acilen hukuki bir düzenleme
yapma gereği duymuştu. Çıkarılan 1994 Yönetmeliği
esas olarak kitlesel akınları sınırda durdurmayı ve sı-
ğınmacıların sınırı geçmelerini önlemeyi hedef alacak
şekilde düzenlenmiştir.
Suriyelilere karşı 2011 yılından beri izlenen açık kapı
ve geri göndermeme ilkesini içeren politikanın aksi-
ne, 1990’larda Irak’tan gelen mülteciler sınırda dur-
durulmuş ve daha sonra inşa edilen üç kampta barın-
dırılmıştır. 1992’de Körfez Krizi’nin sona ermesiyle
birlikte gelenler Irak’ın kuzeyinde oluşturulan gü-
venli bölgeye geri gönderilmiştir. Aslında Iraklı mül-
tecilerin o dönem gördüğü muamele, Yugoslavya’da
patlak veren iç savaştan kaçarak 1992 ile 1997 yılları
arasında Türkiye’den koruma talep eden Bosnalı sı-
ğınmacıların durumundan da farklılaşır. Türkiye bu
grup için de açık kapı politikasını baştan beri izlemiş
ve gelenlerin bir kısmı İskân Kanunu hükümlerinden
yararlanarak önce göçmen daha sonra da vatandaşlık
statüsü kazanmıştır. Farklı sığınmacı gruplarına kar-
şı Türkiye’nin tarihsel olarak farklılaşan politikası,
aslında bu yazı boyunca açıklamaya çalıştığımız ulus-
6 7 AFSAD
lararası mülteci hukukunun ilkeleri ile uyumludur.
Uluslararası hukuk; devletlere, mülteciler söz konusu
olduğunda doğrudan bir kabul ve koruma yükümlü-
lüğü getirmez. Başta da belirttiğimiz gibi mülteci ça-
lışmaları alanı, ülkelerin vatandaşlık ve dolayısıyla da
ulusal kimlik siyasetleri ile çok yakından alakalıdır.
Ulus-devletler meşruiyetlerini ve devamlılıklarını bu
kapanmaya borçludur. Türkiye de kendi toplumsal
ve siyasal yapısına tehdit olabileceğini düşündüğü
gruplara karşı uluslararası hukuku egemenlik yetkisi
dâhilinde farklı yorumlamış ve uygulamıştır. Bu an-
lamda mültecilik, bize sadece bugünkü insan hakları
anlayışının ‘öteki’nin haklarını korumadaki yetersiz-
liğini göstermekle kalmaz, aynı zamanda söz konu-
su devletin insan haklarına bakışını da yansıtır. Bu
minvalde, Türkiye’nin son dönemdeki insan hakları
karnesinin pek de parlak olmadığını söylemek yanlış
olmayacaktır.
Kaynaklar
1- Arendt, H. (1948) [1998], Totalitarizmin Kaynakla-
rı-2 Emperyalizm, İletişim Yayınları.
2-‘Hayatta Kalma Mücadelesi: Türkiye’deki Suri-
ye’den Gelen Mülteciler’, Uluslararası Af Örgütü ra-
poru: http://www.amnesty.org.tr/icerik/59/1454/
suriye
 Dosya
Konusu
Suriyeli Sığınmacılarla
Dayanışma(ma) Ocak - Şubat

Pratikleri

Şenay ÖZDEN
Hamiş Suriye Kültür Evi
senay.ozden@gmail.com

Türkiye’de hükümetin ilk dönemde Suriyelilere yönelik yaygın

bir şekilde kullandığı “mülteci değil, misafir” söylemi, devletin
sığınmacılara yönelik sorumluluklarını ve sığınmacıların sahip
oldukları hakları düzenleyecek yasal bir çerçevenin çok uzun bir
süre oluşturulmamış olması; Gaziantep, Kahramanmaraş, Ankara
ve İstanbul gibi birçok ilde Suriyelilere yönelik sokak saldırıları ve
ev kundaklama girişimlerinin ve genel olarak halk arasında gitgide
yaygınlaşan sığınmacı karşıtı duruşun arka planını hazırladı.

Mart 2011’de Suriye’de halk ayaklanmasının başla-
masından sadece bir kaç ay sonra Suriyeli sığınma-
cılar Türkiye’ye gelmeye başladılar. İlk gelenler, reji-
min baskısından, tutuklanma ve işkence tehdidinden
kaçan barışçıl eylemcilerdi. Türkiye’ye gelen sığınma-
cıların sayısı, Esad rejiminin uyguladığı şiddetle doğ-
ru orantılı olarak arttı. Köylerin, mahallelerin rejim
tarafından bombalanmaya başlaması; Suriye’de mu-
halefetin silahlanması ve ayaklanmanın bir iç savaşa
dönüşmesiyle sığınmacı sayısı katlanarak arttı. Yak-
laşık son bir buçuk yıldır ise, IŞİD ve benzeri selefi, ci-
hatçı örgütlerin kontrolü altındaki bölgelerden kaçan
Suriyelilerin Türkiye’ye geldiklerini görüyoruz.
Suriyeli sığınmacıların Türkiye’ye gelmeye başlama-
sından itibaren, bu mesele hak temelli bir anlayışla
değil, Türkiye’deki mevcut siyasi kutuplaşma çerçeve-
sinde tartışıldı. Genelleme yapacak olursak, AKP’nin
Suriye siyasetini destekleyen kişi ve kurumlar Suri-
yeli sığınmacılarla “Müslüman kardeşlerimiz, misa-
firlerimiz” söylemi üzerinden dayanışırken, AKP si-
yasetine eleştirel kesimler ise, sığınmacıları AKP’nin
dış politikasının doğrudan bir sonucu olarak tanım-
layıp, sığınmacılarla dayanışmanın “AKP yandaşlığı”
olarak algılanabileceğinden çekinerek, bu meseleden
uzak durmayı tercih ettiler. Bunun yanı sıra, Suriyeli
sığınmacıların daha yoğun olarak yaşamaya başladı-
ğı Hatay, Gaziantep gibi bazı sınır illerinde sınıfsal
ve kültürel farklılıklar üzerinden ırkçı ve sığınmacı
karşıtı ayrımcı söylemler yükselmeye başladı. “Suri-
yeliler oturmayı kalkmayı bilmiyor”, “cahil, eğitimsiz
Suriyeliler” gibi cümleler ve sığınmacılara yönelik
şehir efsaneleri yaygın bir şekilde duyulmaya başlan-
dı. Özetle, ilk dönemde sığınmacılara yönelik iki ana
söylem hâkim oldu: mezhepsel ve dini kimlik üzerin-
den sığınmacılarla dayanışan bir söylem ve sığınmacı
karşıtı, ırkçı, ayrımcı söylem. Bu iki söylemi de eleşti-
rebilecek, hak temelli bir duruş ise ne yazık ki çok geç
oluşmaya başladı. Hak temelli dayanışma söylemi ve
pratikleri, Suriyeli sığınmacılara karşı nefret söylemi-
nin ve linç girişimlerinin yükselmesiyle başladı.
Türkiye’de hükümetin ilk dönemde Suriyelilere yö-
nelik yaygın bir şekilde kullandığı “mülteci değil, mi-
safir” söylemi, devletin sığınmacılara yönelik sorum-
luluklarını ve sığınmacıların sahip oldukları hakları
düzenleyecek yasal bir çerçevenin çok uzun bir süre
oluşturulmamış olması; Gaziantep, Kahramanmaraş,
Ankara ve İstanbul gibi birçok ilde Suriyelilere yöne-
lik sokak saldırıları ve ev kundaklama girişimlerinin
ve genel olarak halk arasında gitgide yaygınlaşan sı-
ğınmacı karşıtı duruşun arka planını hazırladı. “Mül-
teci değil, misafir” söylemi “Misafirse misafirliğini
bilsin”, “Misafir dediğin bu kadar uzun süre kalmaz”,
“Misafir dediğin yatak odasına kadar girmez” söylem-
lerine dönüştü. Bu cümleleri dile getiren sığınmacı
karşıtı kesimlerin hükümetten talebi, ya sığınmacıla-
rın sınır dışı edilmesi ya da en iyi ihtimalle kamusal
hayattan uzak, şehir dışında kamplara hapis edilme-
leridir. Sığınmacıların Türk kültürünü bozduğunu,
vatandaşların hayatını ve yaşam koşullarını tehdit
ettiklerini dillendiren birçok eylem gerçekleştirildi.
Bu eylemlerin sonrasında, Gaziantep ve İstanbul’da
birçok sığınmacı zorla kamplara götürülürken, bazı
şehirlerde Arapça tabelalar belediye kararıyla indi-
rildi. Yetkililerin bu meseleyi, Suriyelileri daha fazla
görünmez kılarak çözme siyasetleri, sığınmacı karşıtı
ırkçı eylemlere yeşil ışık yakmış oldu.
Sığınmacı karşıtı, ırkçı nefret söyleminin bir aya-
ğını milliyetçi ve yabancı düşmanı kimlik siyaseti
oluştururken, diğer ayağını ise Türkiye’nin yapısal
sorunlarının kaynağını irdelemek yerine, bu sorun-
ların sorumluluğunu Suriyeli sığınmacılara yükle-
mek oluşturdu. Dünyanın birçok yerinde olduğu gibi,
Türkiye’de de işsizlik, konut sorunu, sağlık hizmetle-
rinin yetersiz kalması gibi meselelerden sığınmacılar
sorumlu tutuldu. Sığınmacı karşıtlığına karşı, insan
hakları örgütlerinin ve bazı emekçi örgütlerin dü-
zenlediği eylemler gerçekleşti. Bu eylemler arasında
benim en çok önemsediklerim, karşımıza almamız
gerekenin Suriyeli sığınmacılar değil, hem Türkiyeli
hem de sığınmacı emekçileri sömüren kapitalist dü-
zenin olduğunu vurgulayan emekçi eylemleriydi. Bu
eylemler, vatandaşlık ve bir devlete aidiyet üzerinden
oluşmuş eşitsiz ilişkiyi sorgulayan en etkili eylem-
lerdi. Bir devletin sığınmacılarla kurduğu ilişkinin,
yine aynı devletin vatandaşıyla kurduğu ilişkiden çok
farklı olmadığını, yapısal ve sınıfsal eşitsizlikleri göz
önüne almadan sığınmacılarla dayanışma pratikle-
rinin oluşturulamayacağını göstermesi açısından bu
eylemler çok önem taşımaktadır.
Türkiye’de hükümetin mezhep ve etnik kimlik üze-
rinden belirlediği sığınmacı siyasetine tepki ve ce-
vap olarak, muhalif hareketler de genel bir sığınmacı
hakkı savunuculuğundan ziyade, kimlik üzerinden
savunuculuk yapmaktadır. Dolayısıyla, Türkiye’de
her siyasi ve toplumsal kesimin kendi sığınmacı gru-
bu oluşmuştur. Hükümetin, Sünni sığınmacıları,
Kürt hareketinin Kürt sığınmacıları, milliyetçilerin
8 9 AFSAD
Türkmen sığınmacıları, Alevilerin Alevi sığınmacıları
oluşmuştur. Bu durum, Türkiye’de göçmen ve sığın-
macı meselesini kimlik siyasetine indirgeyerek, hak
temelli bir savunuculuk yapılmasını engellemekle
birlikte, Suriyelileri de mezhepsel kimlikler edinme-
ye itmiştir.
Türkiye’de Kobanili sığınmacılarla dayanışma, Koba-
nilileri siyasi özneler ve aktörler olarak gören bir da-
yanışmayken, özellikle Arap Suriyelilere yönelik algı
“dilenci” ve savaştan kaçmış “zavallı” Suriyeliler im-
geleri üzerine dayalıdır. Bu sığınmacılarla dayanışma
pratikleri büyük ölçüde, Suriyelilerle birlikte, sığın-
macıları vatandaşla eşit, siyasi ve toplumsal özneler
olarak kurgulayan, vatandaşla sığınmacının arasın-
daki farkı silen pratikler olarak değil, vatandaşın sı-
ğınmacının hakkını savunmaya soyunduğu, sığınma-
cının sesi olduğu, zaman zaman Suriyeli sığınmacıları
“çocuklaştıran”, Türkiye’ye gelmeden önceki siyasi ve
toplumsal özneliklerini yok sayan hiyerarşik ilişkiler
olarak ortaya çıkmıştır. Dolayısı ile şimdiye kadar,
hak savunucularla Suriyeli sığınmacıların birlikte ör-
gütlediği dayanışma pratikleri çok cılız kalmıştır. Su-
riyeli sığınmacılar, kültürel, fikirsel ve siyasi anlamda
üretim yapan kişiler olarak algılanmamaktadır. Tür-
kiye’de artık yapılması gereken, sığınmacıların şehir-
de ve kamusal hayatta vatandaşlar kadar hak sahibi
olmaları gerektiğini savunan, sığınmacıların hem
siyasi hem kültürel özneler olarak yer aldığı, insani
yardım üzerinden değil, hak temelli dayanışma ey-
lemlerinin örgütlenmesidir.

UNHCR’nin, Türkiye’nin
Suriye Acil Durumu Müdahalesine
Sağladığı Destek
Birleşmiş Milletler
Mülteciler Yüksek Komiserliği
Türkiye, insan hareketlerinin merkezinde
olduğundan farklı göç hareketlerine tanıklık etmiş ve
sığınacak yer arayanlara yüzyıllar boyunca kapılarını
açmıştır. Geçtiğimiz 54 yıl boyunca, UNHCR (United
Nations High Commissioner for Refugees - Birleşmiş
Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği), Türkiye’de
varlık göstermiş ve uluslararası koruma ihtiyacında
olan insanlara, sığınacak liman olmasını sağlayan bu
insani geleneği devam ettiren yetkililerle çalışmıştır.
Türkiye, çok yüksek sayıda mülteciye ev sahipliği
yapan ülkelerden biridir ve Türkiye’de uluslararası
korumaya ulaşan nüfus yalnızca ülkedeki yüksek
sayıdaki Suriyeli mültecileri değil, aynı zamanda
aralarında Iraklı, Afgan ve İranlıların da olduğu
birçok uyruktan ve diğer birçok ülkeden insanları da
içermektedir.
Türkiye Cumhuriyeti, Mültecilerin Statüsüne dair
1951 Sözleşmesi’ne ve 1967 Protokolü’ne taraf
olup, yükümlülüklerini Avrupa’da meydana gelen
olaylardan dolayı koruma talebinde bulunan
mültecilerle sınırlandıran coğrafi kısıtlamayı
sürdürmektedir. Türkiye, yükümlülüklerini ‘Avrupalı
mülteciler’ (Avrupa Konseyi’ne üye ülkeler) ile
sınırlı tuttuğu için; diğer ülkelerdeki olaylardan
dolayı ülkelerinden kaçmak durumunda kalmış
olan sığınmacılara, UNHCR kendileri için başka
bir yerde kalıcı bir çözüm bulana kadar Türkiye’de
geçici sığınma sağlanmaktadır. UNHCR, uluslararası
koruma ihtiyacı içinde olan insanları belirleme ve
geçici sığınmaya ilişkin ulusal prosedür ile paralel
mülteci statüsü belirleme işlemini Avrupalı olmayan
sığınmacılar için yapmaktadır. 2014 Kasım ayı sonu
itibariyle, Türkiye’de UNHCR’nin ilgi alanına giren
yaklaşık 190.000 (Suriyeli olmayan) sığınmacı ve
mülteci vardır.
Türkiye, mültecilerin statüsüne dair 1951
Sözleşmesi’ne coğrafi sınırlamasını sürdürüyor olsa
Dosya
Konusu
Ocak - Şubat
da, 2013 Nisan ayında kabul edilen ve 2014 Nisan
ayında yürürlüğe giren Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanunu önemli bir dönüm noktasıdır.
Geldikleri ülkeye bakılmaksızın, tüm sığınmacılar
ve mültecilere ilke olarak uluslararası standartlara
uygun şekilde koruma sağlamak ve yardım etmek
için bütüncül bir çerçeve sağlamaktadır. Bu kanunun
uygulama yönetmelikleri, kanunun tam olarak hayata
geçirilmesi için kritik önem taşımaktadır.
Suriye’deki çatışma başladığından bu yana 3,5 yıldan
fazla süre geçmiş ve hali hazırda büyük çoğunluğuna
bölgedeki komşu ülkelerin ev sahipliği yaptığı 3,2
milyondan fazla Suriyeli mülteci olmuştur. 7,6
milyon insan Suriye içinde yerinden edilmiş olup; 5
milyonu çocuk olan 12,2 milyon kadar insanın yine
Suriye içinde acil olarak insani yardıma ihtiyacı
olduğu tahmin edilmektedir. Bölgede Suriyeli
mültecilere ev sahipliği yapan ülkelerden biri olan
Türkiye, mültecilerin kayıt altına alınma işlemini
gerçekleştiren yetkililerin paylaştığı verilere göre,
aralarında yaklaşık 222.000’i Türkiye tarafından
kurulan ve yönetilen 22 kampta yaşayan, tahmini
1,6 milyondan fazla Suriyeli mülteciye ev sahipliği
yapmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD)
tarafından yönetilen kamplardaki mültecilere; gıda,
barınma, eğitim, temel hizmetler ve sağlık hizmeti
sağlanmaktadır.
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’ndaki
tanımı ile ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı
ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma
bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen
veya sınırlarımızı geçen ve haklarında bireysel
olarak uluslararası koruma statüsü belirleme işlemi
yapılamayan yabancılara sağlanan korumayı ifade
eden Geçici Koruma Rejimi Suriyeliler için 2011
yılında ilan edilmiştir. Türkiye, Suriye acil durumunu
takiben Suriyeli mülteciler için bu statüyü ilan eden
ilk ülkedir. Geçici koruma ilke olarak, Türkiye’ye yaklaşık 190.000 kişinin geldiğini bildirdiği, 19 Eylül
kabul edilme, koruma ve ihtiyaç duyulduğu süre 2014 acil durumunun ardından; UNHCR, yetkilileri
boyunca ülkede kalma ve zorla geri gönderilmeye desteklemek, acil ihtiyaçları değerlendirmek
karşı korumayı kapsamaktadır. ve diğer insani aktörler arasında müdahalenin
koordinasyonunu sağlamak için saha çalışanlarını
İlk Suriyeli mültecilerin Türkiye’de sığınma talebinde
derhal bölgeye sevk etmiştir. Türkiye’nin bu
bulunduğu Suriye’deki krizin başından bu yana
akına yönelik müdahalesine desteği çerçevesinde,
UNHCR, Türkiye ile yakın iş birliği içerisinde olup,
UNHCR, yetkililerle koordinasyon içerisinde,
Türkiye’deki Birlemiş Milletler kuruluşlarının
mültecilerin acil ihtiyaçlarını karşılamak üzere
Türkiye’nin müdahalesini destekleme çabalarına
temel yardım malzemeleri sağlanmasında Türkiye’yi
liderlik etmekte ve koordinasyonu sağlamaktadır.
desteklemiştir. Yalnızca Ayn al-Arab’dan gerçekleşen
Bunun yanında 2014 yılında, Suriyeli mülteciler
bu akına yönelik, UNHCR’nin planladığı müdahale
için 6. Bölgesel Müdahale Planı çerçevesinde,
hava, kara ve deniz yoluyla
UNHCR, diğer ortaklarla
birlikte, mültecilere koruma Bölgede Suriyeli yardım tedariklerinin getirileceği
bir lojistik operasyon ile 200.000
sağlanması, temel ihtiyaçlar ve mültecilere ev faydalanıcıyı hedeflemiştir.
elzem hizmetler, sağlık, eğitim,
gıda ve geçim kaynakları/ev sahipliği yapan Ayrıca, UNHCR, Türk yetkililer
tarafından Suruç bölgesinde
sahibi halkın desteklenmesi ülkelerden biri 30.000’den fazla kapasiteli
gibi çeşitli hedef sektörlerde olan Türkiye, yeni bir kampın kurulmasını
yardım sağlanmasında Türkiye
Cumhuriyeti’ni desteklemeye mültecilerin kayıt desteklemektedir.
devam etmektedir. altına alınma işlemini Hali hazırda, desteğe ihtiyaç
duyulan öncelikli önem taşıyan
UNHCR çalışanları; kayıt, gerçekleştiren alanlardan biri kayıt işlemlerinin
kamp yönetimi, hassas
durumların tespit edilmesi,
yetkililerin paylaştığı tamamlanmasıdır. Türkiye’deki
gönüllü geri dönüş ve diğer verilere göre, Suriyeli mültecilerin büyük
çoğunluğunun şehirlerde
korumaya ilişkin hususlarda aralarında yaklaşık yaşıyor olması ve bu bağlamda
teknik destek sağlamak üzere
tüm kamplarda düzenli olarak
222.000’i Türkiye birçoğunun temel hizmetlere
varlık göstermektedir. Buna ek tarafından kurulan ve
erişim konusunda güçlüklerle
karşı karşıya olmasıdır. Türk
olarak, UNHCR eğitim, sağlık yönetilen 22 kampta yetkililerin verdiği bilgilere göre,
ve beslenme, su, sanitasyon
(hijyen ve sağlık koşullarının yaşayan, tahmini 2014 Kasım ayı sonu itibariyle,
Türkiye’de 1.1 milyondan fazla
oluşturulması) ve alan planlama 1,6 milyondan fazla Suriyeli mülteci kayıt altına
konularında ek teknik uzmanlık Suriyeli mülteciye alınmış olup, bu mültecilerin
için kamplara çalışanlarını
göndermektedir. ev sahipliği 850.000’den fazlası kampların
dışında kaydedilmiştir.
Donörlerin sağladığı önemli yapmaktadır. Mültecilerin kayıt altına alınması
destek sayesinde, UNHCR’nin koruma, hassas durumlar ve
Türkiye’nin müdahalesine, hem kamplarda hem de ihtiyaçların tespit edilmesinde ilk adımı teşkil
kamp dışında yaşayan Suriyeli mültecilere yönelik ettiğinden ve Türkiye’deki mültecilerin çoğunluğu
olmak üzere, temel yardım malzemesi desteği kamp dışında yaşadığından, UNHCR, yetkililerle
(barınma, kış ihtiyaçları, gıda yardım desteği, gerçekleştirdiği görüşmeler sonunda, ihtiyaçların ve
mesleki eğitim programları ya da özel ihtiyaçları hassas durumların tespit edilmesi üzere Türkiye’nin
olan mülteciler için malzemeleri de içeren) toplamda kamp dışında yaşan Suriyeli mültecileri kayıt altına
186,5 milyon ABD Doları’na erişmiştir. Açıktır ki, alma çabalarını 34 mobil koordinasyon/kayıt merkezi
çok daha fazla desteğe ihtiyaç vardır ve Türkiye 2014 bağışıyla desteklemiştir.
sonuna yaklaşırken Suriyeli mülteciler için Bölgesel
Dördüncü yılını doldurmaya yaklaşan Suriye acil
Müdahale Planı çerçevesinde Suriyeli mültecilere ev
durumunda, özellikle Güney Doğu Bölgesi’ndeki
sahipliği yapan ülkelerin gereksinimlerinin fonlanma
illerde, yüksek sayıda Suriyeli mültecinin yaşadığı,
oranlarına bakıldığında bu kriz boyunca komşu
hatta bazılarında mültecilerin sayısının ev sahibi
ülkeler arasında Suriyelilere yönelik müdahalesi
halkın nüfusunu geçmiş olduğu görülmektedir. Bu
kapsamındaki gereksinimleri için %29 oranıyla en
durum ev sahibi halk ve kaynaklar üzerinde bir baskı
düşük düzeyde fon desteği almış ülke durumundadır.
oluşturmaktadır. Mültecilere ev sahipliği yapan
Türkiye’nin Kuzey Suriye’deki Ayn al-Arab (Kobani halkın desteklenmesi konusu da, örneğin sağlık
olarak da bilinen) şehrinden yetkililer tarafından hizmetlerinde, önemli bir alandır. Suriyeli mültecilerin

10 11 AFSAD
sayısı sebebiyle, sağlık hizmetleri, özellikle küçük
şehirlerde, kapasiteleri zorlayabiliyor. Bu alanda ev
sahibi halkın desteklenmesi bağlamında, UNHCR,
hem kamplarda hem de kamp dışında mültecilere
sağlık hizmeti sağlamak üzere kullanılacak mobil
sağlık klinikleri bağışında bulunmuştur.
Destek sağlanması önemli olan bir diğer alan ise,
kamp dışında yaşayan Suriyeli çocuklara eğitim
sağlanmasıdır. Suriyeli mülteci nüfusunun yarısını
çocukların oluşturduğu göz önüne alındığında,
Birleşmiş Milletler kayıp kuşağın önlenmesi için
destek çalışmalarını sürdürmekte ve yetkililer ve
sivil toplum örgütlerinin okul açma çabalarını,
dil eğitimleri, burs programları ve materyal ile
desteklemektedir.
Yetkililer tarafından paylaşılan sayılara göre,
daha önce de belirtildiği gibi Suriyeli mültecilerin
çoğunluğuna ev sahipliği yapan bölge ülkelerinin 6.
Bölgesel Müdahale Planı çerçevesindeki fonlanma
düzeyleriyle karşılaştırıldığında Türkiye en düşük
fonlanma oranına sahiptir. Biz donörlere önemli
destekleri için müteşekkiriz. Fakat git gide uzayan
bir süre boyunca evinden uzakta olmaya devam
eden, artan sayıda mülteci karşısında, ihtiyaçlar
büyümekte ve derinleşmektedir. Hassas durumda
olan mültecilerin ihtiyaçlarına cevap verebilmek
için insani kuruluşların, uluslararası topluluktan
daha fazla ve sağlam desteğe ihtiyacı vardır.
Uluslararası topluluktan daha fazla destek alarak,
Birleşmiş Milletler ve Birleşmiş Milletler Mülteciler
Yüksek Komiserliği, Suriyeli mültecilerin acil
ihtiyaçlarına cevap vermek için kendilerini daha iyi
konumlandırabilirler.
Unutulmamalıdır ki bir mülteci krizine cevap vermek
uluslararası sorumluluktur ve bu gibi krizlere
yalnızca fon desteği aracılığıyla değil farklı yollarla
dayanışma gösterilebilir. UNHCR, aile birleşimi,
insani kabul programları, öğrenci vizeleri verilmesi,
burs imkânları sağlanması ve daha fazla Suriyelinin
insani kabul programlarına dâhil edilmesine olanak
sağlayacak farklı tüm mekanizmaların da arasında
bulunduğu diğer koruma yolları için de destek
çağrısında bulunmaktadır.
Bu kadar fazla sayıda insanı, bu uzunlukta bir süre
için, böyle şartlarda kabul etmek, şüphesiz her ülke
için büyük zorluklar teşkil eder. Birleşmiş Milletler
Mülteciler Yüksek Komiserliği, Türkiye ve Türk
halkına, 3,5 yıldan uzun bir süredir, sayıları şu anda
1,6 milyondan fazla sadece Suriyeli mülteciye devamlı
olarak koruma ve yardım sağladığı için müteşekkirdir.

Fotoğraf: © UNHCR / E. Gürel

UNHCR tarafından hava yoluyla getirilen yardım 25 Eylül 2014’te Adana’ya ulaştı. Türkiye’nin, Suriye’nin kuzeyindeki Ayn
al-Arab’dan (Kobani olarak da bilinen) kaçan yaklaşık 190.000 kişinin Türkiye’ye geldiğini bildirdiği 19 Eylül acil durumu-
nun ardından, UNHCR mültecilerin acil ihtiyaçlarını karşılamak üzere temel yardım malzemeleri sağlanmasında Türkiye’yi
desteklemiştir. UNHCR’nin planladığı müdahale hava, kara ve deniz yoluyla yardım malzemelerinin getirildiği bir lojistik
operasyonla 200.000 faydalanıcıyı hedeflemiştir. UNHCR takip eden malzemeleri sağlamıştır: sınır boyunca yeni gelenlere
ilk yardım amaçlı içme suyu, battaniye, mat, sünger yatak, mutfak seti, kışlık kıyafet, plastik örtü, hijyen kiti, hijyenik ped,
çocuk bezi ve yetişkinler için bez, depolama amaçlı büyük çadır ve su bidonları. UNHCR, Türkiye tarafından Suruç bölgesinde
30.000’den fazla faydalanıcı kapasiteli yeni bir kampın kurulmasını da desteklemektedir.
 Fotoğraf: © UNHCR / E. Gürel
UNHCR, Türkiye’nin Ayn al-Arab’dan (Kobani olarak da bilinen) yaklaşık 190.000 Suriyeli mültecinin geldiğini bildirdiği
ani akına yönelik, mültecilerin acil ihtiyaçlarına cevap vermek üzere Türkiye’yi temel yardım malzemeleri sağlanmasında
desteklemiştir. UNHCR, acil ihtiyaçları değerlendirmek, yetkilileri desteklemek ve diğer insani aktörler arasında yapılacak
müdahalenin koordinasyonunu sağlamak üzere alandaki çalışanlarını derhal bölgeye göndermiştir.

Fotoğraf: © UNHCR
İki kız kardeş Akçakale mülteci kampındaki çadırlarının önünde kurdukları bahçede patlıcan ve karpuz yetiştiriyor. 11 ya-
şındaki kız kardeş Suriye’de evindeyken de sebze yetiştirdiğini anlattı. UNHCR Türkiye’nin Suriye acil durum müdahalesini
desteklemek için 210.000’in üzerinde dört mevsim ve aile çadırı sağlıyor.

12 13 AFSAD
 Fotoğraf: © UNHCR / A. Akad
Nizip-1 kampında AFAD, Türk Kızılayı ve UNHCR Suriyeli çocuklara oyuncak dağıtıyor.

Fotoğraf: © UNHCR / E. Argunhan

UNHCR, Türkiye’nin Ayn al-Arab’dan (Kobani olarak da bilinen) yaklaşık 190.000 Suriyeli mültecinin geldiğini
bildirdiği ani akına yönelik müdahaleye yardım ediyor. UNHCR, acil ihtiyaçları değerlendirmek ve diğer insani
aktörler arasında yapılacak müdahalenin koordinasyonunu sağlamak üzere alandaki çalışanlarını derhal bölgeye
göndermiştir. Müdahalesi çerçevesinde, UNHCR mültecilerin acil ihtiyaçlarına cevap vermek üzere Türkiye’yi
temel yardım malzemeleri sağlanmasında desteklemiştir. UNHCR’nin planladığı müdahale hava, kara ve deniz
yoluyla yardım malzemelerinin getirildiği bir lojistik operasyonla 200.000 faydalanıcıyı hedeflemiştir. UNHCR
takip eden malzemeleri sağlamıştır: sınır boyunca yeni gelenlere ilk yardım amaçlı içme suyu, battaniye, mat,
sünger yatak, mutfak seti, kışlık kıyafet, plastik örtü, hijyen kiti, hijyenik ped, çocuk bezi ve yetişkinler için bez,
depolama amaçlı büyük çadır ve su bidonları. UNHCR, Türkiye tarafından Suruç bölgesinde 30.000’den fazla
faydalanıcı kapasiteli yeni bir kampın kurulmasını da desteklemektedir.
14 15 AFSAD
 Dosya
Konusu
Suriyeli Mülteciler Realitesi
ve Uzun Dönemli Planlamalara Ocak - Şubat

Dönük Öneriler

Doç. Dr. Veysel AYHAN

IMPR* Başkanı
veyselayhan@gmail.com

Hukuki olarak Suriyeliler mülteci olarak kabul görmese

de son düzenlemelerle birlikte şartlı mülteci kavramı ile
sorunun üstesinden gelinmeye çalışıldığını belirtmek
gerekir. Bununla birlikte Suriyeliler iyi bir yaşam sürmekten
ziyade; öncelikli olarak güvenlik, beslenme, barınma, sağlık
ve çocukların eğitimi gibi temel ihtiyaçlarını karşılama
arayışındadırlar.

2011 Mart ayından itibaren Suriye’de başlayan
halk hareketi kısa süre içerisinde silahlı bir iç sa-
vaşa dönüşürken, Suriye İç Savaşı şimdiden Or-
tadoğu bölgesinde siyasal, ekonomik ve toplum-
sal etkiler bırakmış durumdadır. Bu sonuçlardan
öte Suriye krizini önemli kılan unsurlardan biri
de insani boyuttur. İç savaş sırasında yaşamını
yitirenlerin sayısı 300 bini geçerken, yerinden
edilenlerin sayısı ise milyonları aşmış durumda-
dır. Tam olarak bilinemese de yaklaşık 5 milyona
yakın Suriyelinin ülke dışına göç etmek zorunda
kaldığı belirtilmektedir. Aynı şekilde ülke içinde
de yaklaşık 5-6 milyon kişinin de yer değiştirmek
zorunda kaldığı ifade edilmektedir. Dolayısıyla 10
milyonun üstünde bir kitle Suriye İç Savaşı’ndan
doğrudan etkilenirken, geri kalan kesimlerde sa-
vaştan farklı şekilde etkilenmeye devam etmek-
tedir. İç savaş öncesi toplam nüfusunun yaklaşık
23 milyon olduğu düşünülecek olursa, Aralık 2014
itibarıyla nüfusun yaklaşık yarısı iç savaşın etkile-
rine doğrudan maruz kalmış bulunmaktadır. Su-
riye dışına gitmek zorunda kalanların önemli bir
kısmı ise doğrudan komşu ülkelere sığınırken, en
büyük göç hareketi Türkiye ve Lübnan’a olmuş-
tur. Çatışmaların yaşandığı bölgeler dikkate alın-
dığında, göç hareketinin süreceği öne sürülebilir.
Nitekim, Kobani’de IŞİD’in saldırıları sonucu 190
bin kişinin çok kısa süre içerisinde Türkiye’ye
göç etmesi de insani krizin derinleşerek süreceği-
ne işaret etmektedir. ABD ve bölge uzmanlarının
yaptığı değerlendirmelere bakılırsa, çatışmala-
rın beş yıldan daha uzun bir süre süreceği ifade
edilmektedir. Zira çatışmaların kısa sürede sona
ermesi durumunda bile geriye dönüşün sınırlı dü-
zeyde kalacağı dikkat çekmektedir. Birçok yerle-
şim bölgesi çatışmaların etkisiyle büyük bir yıkım
yaşarken, toplumsal düzeyde de Suriyelilerin 2011
öncesi gibi birlikte yaşaması da oldukça güçtür.
Geriye dönülmez bir sürecin içerisinde olduğumuz
realitesi Suriyeli mültecilere dönük uzun dönemli
planlamaların yapılmasını da zorunlu hale getir-
mektedir. Bu durumda Türkiye’nin daha uzun dö-
nemli program ve planlamalar içerisine girmesi de
gerekecektir.
Öte yandan her ne kadar hukuki olarak Suriyeliler
mülteci olarak kabul görmese de son düzenleme-
lerle birlikte şartlı mülteci kavramı ile sorunun üs-
tesinden gelinmeye çalışıldığını belirtmek gerekir.
Bununla birlikte Suriyeliler iyi bir yaşam sürmek-
ten ziyade; öncelikli olarak güvenlik, beslenme,
barınma, sağlık ve çocukların eğitimi gibi temel ih-
tiyaçlarını karşılama arayışındadırlar. Mülteciler,
ev sahibi ülkeler ve toplumlar açısından da farklı
etkiler doğurmaktadır. Planlı ve iyi koordine edil-
meyen durumlarda toplumsal düzeyde ekonomik
paylaşım, sosyal sorunlar, salgın hastalıklar gibi
sağlık problemleri veya etnik-mezhepsel dengele- mıştır. Genel Müdürlük esas itibariyle göç alanına
rin değişmesinin yarattığı gerginlikler mültecileri ilişkin politika ve stratejileri uygulamak, bu konu-
kabul eden ülke halkı arasında farklı tartışmaların larla ilgili kurum ve kuruluşlar arasında koordi-
oluşmasına zemin hazırlamaktadır. Türkiye’deki nasyonu sağlamak, yabancıların Türkiye’ye giriş
duruma dikkat çekecek olursak, benzer gerginlik ve Türkiye’de kalışları, Türkiye’den çıkışları ve
ve durumların yaşandığı görülmektedir.  sınır dışı edilmeleri, uluslararası koruma, geçici
koruma ve insan ticareti mağdurlarının korunma-
Türkiye’deki Suriyeliler: sıyla ilgili iş ve işlemleri yürütmek üzere görevlen-
Misafirlikten Ev Sahipliğine dirilmiştir. Dolayısıyla Türkiye krizden yaklaşık
2 yıl sonra Suriyelilerin durumlarına dönük daha
29 Nisan 2011’de 252 Suriyelinin Hatay sınırın-
kapsamlı strateji ve politikaların belirlenmesinin
dan ülkeye girişiyle birlikte Türkiye uzun dönem-
zorunlu hale geldiğini görmeye başlamış bulun-
li sonuçları olacak ilk mülteci dalgasıyla tanışmış
maktadır.
olmaktaydı. Her ne kadar daha önceleri Iraklı
Kürtlerin toplu göçüne ev sahipliği yapılmışsa da, Bu bağlamda Türkiye’deki temel kriz alanlarının
yeni göç dalgası öngörülenin ötesinde bir etkiye başında, kamp dışında kalan Suriyelilerin ihtiyaç-
yol açacağı ilk günden kendini larının karşılanması, toplum-
göstermeye başlamıştı. Nite- Barınma sal, ekonomik, kültürel, eğitim
kim 252 kişilik ilk göç dalgası ve benzeri alanlarda yeni du-
2015 yılına girilirken 2 mil- merkezlerinin ruma ilişkin düzenlemelerin
yonluk bir kitleye ulaşmış bu- bulunduğu yapılması gerekecektir. Barın-
lunmaktadır. AFAD verilerine ma merkezlerinin bulunduğu
göre 7 Kasım 2014 itibarıyla bölgelerde kamp bölgelerde kamp dışında kalan
barınma merkezleri içinde ve dışında kalan Suriyelilerin yanı sıra büyük
dışında yaklaşık 1 milyon 645 şehirlere de doğru yoğun bir
bin Suriye vatandaşı Türki-
Suriyelilerin yanı göç dalgası başlamış bulun-
ye’de bulunmaktadır. Türki- sıra büyük şehirlere maktadır. Özellikle İstanbul,
ye’de 10 ilde 22 barınma mer- Ankara, Adana, Mersin, İzmir
kezinde bulunan Suriyelilerin,
de doğru yoğun bir ve Bursa gibi illerde Suriyeli
toplam Suriyeli nüfusunu an- göç dalgası başlamış nüfusu hızlı bir şekilde art-
cak %10’unu oluşturmaktadır. maya başlamıştır. İstanbul’un
Toplam 16 çadır kent, 1 geçici
bulunmaktadır. kısa bir süre sonra en büyük
kabul merkezi ve 6 konteyner Özellikle İstanbul, Suriyeli nüfusunu barındıran
kentte kalanların sayısı 226 il olması kaçınılmaz gibi gö-
bin civarındayken, yaklaşık 1.5
Ankara, Adana, rünmektedir.
milyondan fazla Suriyeli ise Mersin, İzmir ve Öte yandan Türkiye’ye göç
ülke içerisine dağılmış durum-
dadır. Barınma merkezlerinde
Bursa gibi illerde etmek zorunda kalan Suriye-
lilerin önemli bir kısmının 18
Suriyelilerin; barınma, yiye- Suriyeli nüfusu hızlı yaş altı çocuklardan oluşması
cek, sağlık, güvenlik, sosyal
aktivite, eğitim, ibadet, tercü-
bir şekilde artmaya da oldukça önemlidir. Türki-
ye’deki 18 yaş altı Suriyelile-
manlık, haberleşme, bankacı- başlamıştır. rin oranının %53 olduğu ifade
lık ve diğer insani ihtiyaçları edilmektedir. Kadınların oranı
karşılanırken, kamp dışında ise %26’dır. Eğitim ve korun-
kalanların temel hizmetlere ve yardımlara ulaş- ma ihtiyaçları bir yana krizin bir beş yıl daha sür-
ması ise oldukça güçtür. Dolayısıyla kamp dışın- mesi durumunda gençliklerini Türkiye’de yaşama-
daki mültecilerin temel ihtiyaçları ve hizmetlere ya başlayan Suriyelilerin geri dönüşe yönelmeye-
ulaşımını yerel kapasitelerle karşılamak neredey- cekleri de açıktır. Suriye’de kısa vadede istikrarın
se imkânsız hale gelmiş bulunmaktadır. sağlanmasının oldukça zor olduğu dikkate alındı-
Türkiye yoğun göçün etkisiyle ilk kez göçmenler- ğında Suriyelilerin uzun bir süre daha Türkiye’de
le ilgili bir yasa hazırlığı içerisine girerken, kabul kalmaya devam edeceği daha iyi anlaşılmaktadır.
edilen Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Ulusal Sivil Toplum Kuruluşları ve İnsa-
ile Suriyelilerin statülerinde yaşanan belirsizliği ni Yardımların Organizasyonu Sorununda
nispi anlamda gidermeye çalışmıştır. Aynı şekilde Öneriler
İçişleri Bakanlığı bünyesinde kurulan Göç İdare-
si Genel Müdürlüğü de Yabancılar ve Uluslararası Türkiye’deki Suriyelilerin durumu geçici bir özel-
Koruma Kanunu kapsamında çalışmalara başla- lik olmaktan çıkmış ve kalıcı bir takım düzenleme-

16 17 AFSAD
lerin gerçekleştirilmesini zorunlu hale getirmiştir.
Bunlardan birincisi olayın insani boyut üzerinden
değerlendirilmesidir. Suriye’de yaşanan iç savaş-
tan dolayı ülkesini terk etmek zorunda kalan Su-
riyelilerin Türkiye’ye göç etmesi oldukça doğal ve
insani bir durum olarak görülmesi gerekir. Bunun
için hem devletin kurumlarının hem yerel yöne-
timlerin hem de toplumun hazırlanması gereke-
cektir. Suriyelilerin sivillerin çatışma bölgesine
geri gönderilmesi, hem ulusal hem de uluslararası
hukuk itibariyle ciddi sonuçlar doğuracağından,
Türkiye’deki Suriyelilerin geri dönüşü kısa süre-
de gerçekleşmeyeceği açıktır. Bundan dolayı Tür-
kiye yerel kapasitesinin güçlendirici adımları bir
an önce geliştirmesi gerekmektedir. İkinci nokta
ise Suriyelilere dönük sürdürülecek uzun dönemli
strateji ve politikaların kimler tarafından gerçek-
leştirileceğidir.
Bu kapsamda Türkiye’deki Suriyelilerin ihtiya-
cının karşılanmasında devlet kurumlarının ağır-
lıklı bir rol oynadığı dikkat çekmektedir. AFAD,
Kızılay, valilikler, kaymakamlıklar, Göç Dairesi,
Sağlık ve Eğitim Bakanlıkları gibi doğrudan dev-
letin kurumları sahada bilfiil faaliyetlerde bu-
lunmakta veya faaliyetleri koordine etmekte-
dir. Öte yandan devletin kurumlarının yanında
ise Birleşmiş Milletler, BPRM (The Bureau of
Population,Refugees, and Migration – Mülteci-
ler ve Göçmen Nüfusu Bürosu), ECHO (Euro-
pean Community Humanitarian Office – Avru-
pa Topluluğu İnsani Yardım Ofisi) ve büyükel-
çilikler gibi kurumlar da sahada farklı şekiller-
de faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu aktörlerin
dışında sahada her geçen gün sayıları artan
yabancı STK (Sivil Toplum Kuruluşu)’ların
da Suriyelilere dönük yürütülen destek prog-
ramlarına farklı şekillerde katıldıkları dikkat
çekmektedir. Özellikle yabancı STK’ların or-
ganizasyonları sivil olmakla birlikte, kendi ül-
kelerinin desteklerini almada oldukça başarılı
oldukları dikkat çekmektedir. Öte yandan Tür-
kiye’de ise yüzlerce yerel STK’nın farklı şekil-
lerde Suriyelilerin temel ihtiyaçlarını giderme
noktasında hayati bir rol oynamalarına karşın,
2014 sonuna gelindiğinde önemli bir kısmı
kaynak sıkıntısı veya örgütlenmedeki sorun-
lardan dolayı sahadaki etkinliklerini yitirmiş
bulunmaktadır. Hali hazırda oldukça sınırlı sa-
yıda olan ulusal STK’nın sahada faaliyetlerini
sürdürmeye çalıştığı dikkat çekmektedir. Oysa
uzun dönemli bakıldığında, Suriyelilere dönük
çalışmaları sürdürecek olanların başında yerel
ve ulusal STK’ların olacağı anlaşılmaktadır. Ya-
bancı STK’ların ise bir süre sonra sahadan çıka-
cağı veya alanda sınırlı etkinlik gösterecekleri
hesaplanmaktadır.
Bu kapsamda Tükiye’nin hızlı bir şekilde yerel
ve ulusal STK’larını güçlendirici politikaları ha-
yata geçirmesi gerekmektedir. Türkiye’nin hem
kalifiye insan gücünün artması hem de ulusal
düzeyde insani projeleri yürütecek STK’ların
oluşması için gerekli siyasi ve yasal destekle-
ri oluşturması gerekmektedir. Ulusal STK’ların
güçlendirilmesi için yabancı STK’ların yerel
ve ulusal STK’larla işbirliği içinde projelerini
sürdürmesine zemin hazırlanmalıdır. Sayıları
100’ü geçen yabancı STK’lar doğrudan kendi
ülkelerinin diplomatik ve siyasi desteğini arka-
sına almasına karşın, Türkiye merkezli yerel ve
ulusal STK’ların desteklerinin oldukça sınırlı
olduğu görülmektedir. AFAD veya ilgili birim-
ler tarafından yapılacak bir düzenleme ile ya-
bancı STK’ların doğrudan faaliyette bulunma-
sı için yerel ve/veya ulusal bir STK ile işbirliği
anlaşması yapması sağlanabilir. Söz konusu
düzenlemenin yapılması durumunda veya fiili
bir durumun oluşturulması halinde kısa süre
içerisinde Türkiye merkezli STK’ların alanda
önemli bir tecrübe ve birikim elde etmesi sağ-
lanacaktır. Böylelikle gelecekte hem Türkiye
hem de Suriye, Irak ve Lübnan gibi kriz bölge-
lerinde ulusal STK’ların uluslararası projeleri
yürütmesi sağlanmış olunacaktır.
Nitekim İçişleri Bakanlığı tarafından yaban-
cı STK’ların çalışmasına dönük verilen izin
belgelerinde, doğrudan faaliyet ve temsilcilik
gibi iki ayrı kavramın kullanılması da ulusal
STK’lar açısından önemli bir durum yaratmak-
tadır. AFAD ve İçişleri Bakanlığı eğer yabancı
STK’lardan, ister temsilcilik ister doğrudan fa-
aliyet izni almış olsun, herhangi bir operasyo-
na başlamadan önce ulusal bir STK ile işbirliği
anlaşması yapmasını talep ederse, Türkiye’de-
ki kapasite sorunu da kısa sürede aşılacaktır.
Yerel ve ulusal STK’ların korunması noktasın-
da izlenecek politika ve stratejiler, kısa sürede
Türkiye merkezli STK’ların mülteciler, insani
yardımlar, eğitim programları ve benzeri bir-
çok alanda uzmanlaşmasına imkân verecektir.
Ayrıca başta BMMYK (Birleşmiş Milletler Mül-
teciler Yüksek Komiserliği) olmak üzere ulus-
lararası fon sağlayan kuruluşlarda doğrudan
ulusal STK’larla işbirliğine daha ciddi şekilde
yaklaşmaya başlayacaklardır. Aksi durumda
Türkiye merkezli STK’lar, yabancı STK’ların
tecrübe ve ilişki ağları karşısında zayıflayacak
ve bir süre sonra da sahadan çekilmek zorunda
kalacaklardır.
* IMPR International Middle East Peace Research
Center – Uluslararası Ortadoğu Barış Araştırmalar
Merkezi
 Dosya
Konusu
Savaşın Mağduru Yine Siviller!..
Ocak - Şubat

Saner ŞEN
Nar Photos
sanersen@gmail.com

Dört yıla yakın zamandır devam eden çatışma ortamı Bu kampların bazıları yakın zamana kadar Suriyeli
nedeniyle mülteci durumuna düşmüş Suriyelilerin mülteciler için tahsis edilmişti. Bu günlerdeyse, IŞİD’in
sayısı -UNHCR’nin rakamlarıyla- üç milyonu aştı. geçtiğimiz yaz Şengal’i işgal etmesiyle göç etmek
Altı milyondan fazla Suriyelinin de yaşadıkları yerleri zorunda kalan Ezidileri ve Kobaneli Kürtleri ağırlıyor.
terk etmek zorunda kaldığı biliniyor. Esad yönetimi
Devasa mülteci kamplarına sürekli yenileri ekleniyor.
ve muhalifler arasında 2011’de başlayan çatışmalar
Sadece Zaho yakınlarındaki Gawilan Kampı’nda çoğu
nedeniyle yaşanan bu büyük göç dalgasına, son
Ezidi 40 bin mülteci yaşıyor. Kamplarda yer bulamayan
dönemde IŞİD (Irak Şam İslam Devleti) saldırılarından
binlercesi Suruç’ta olduğu gibi boş buldukları yapılara
kaçan yüzbinler eklendi. İşgal ettiği bölgelerde
sığınıyorlar. El-Kaide türevi radikal İslamcı grupların
gerçekleştirdiği acımasız infazların görüntülerini
yıllardır devam eden saldırıları nedeniyle Musul’u terk
sosyal medya üzerinden dünyayla paylaşan IŞİD’in
etmiş Hristiyanlar, Duhok ve çevresindeki kiliselere
yarattığı korku dalgası; önüne kattığı yüzbinlerce
sığınırken kamplara sığmayan binlercesi, Ezidiler gibi,
insanı yaşadıkları yerlerden başka bölgelere sürdü.
boş inşaat alanlarına, hatta okulların ders yapılmayan
Şanlıurfa’ya bağlı Suruç bunlardan biri. IŞİD
boş dersliklerine yerleşmiş, yaşam mücadelesi veriyor.
saldırılarının; civarda devam eden çatışmalar nedeniyle
Duhok ve Erbil gün geçtikçe daha da büyüyen bir
nüfusu beşe katlanan Kobane’nin sınırına dayandığı
mülteci akınına maruz kalıyor.
Eylül ayında yaklaşık 200 bin kişi sınırın Türkiye
tarafındaki en yakın ilçe olan Suruç’a kaçtı. Günlerce Bölgeden gelen bilgiler çatışmaların yakın zamanda
beklemek zorunda kaldıkları sınırdan geçebilenler, dinmeyeceği yolunda. Bu da Irak ve Türkiye’deki
kamyon kasalarında Suruç’a ve çevresindeki köylere mülteciler için kötü barınma koşullarında sert bir kış
taşındı. Bir kısmı kurulan çadır kentlere yerleştirilirken mücadelesi anlamına geliyor.
bir kısmı akrabalarının evlerine, düğün salonlarına,
* Irak Kürdistan Özerk Bölgesi’nde bir şehir
camilerin avlularına, hatta inşaatlara sığındı. Bir kısmı
da Türkiye üzerinden Kamışlo’ya oradan da Irak’a;
Duhok* ve Erbil civarındaki mülteci kamplarına geçti. Fotoğraflar: Saner ŞEN

IŞİD saldırısından kaçan Kobaneliler kamyon kasasında Suruç’a getiriliyor.

18 19 AFSAD
Duhok’ta yüzlerce yerinden edilmiş Ezidi’yi barındıran Medrese Nevruz Okulu. On binlerce Ezidi kutsal şehirleri
Şengal’den IŞİD’in Ağustos 2014’teki saldırısından sonra kaçmıştı.

Duhok yakınındaki bir inşaata sığınmış Şengal’den gelen Ezidi Aileleri.

Yumurtalık sınır kapısından Türkiye’ye giriş yapan Kobaneliler.

Suruç belediyesine ait kültür merkezine sığınmış Kobaneli aile.

20 21 AFSAD
Suruçtaki mülteci kampları.

Suruçtaki mülteci kampları

Musul yakınlarındaki Bardaraş şehrinde bir camideki Şii Şabaklar. Şii Şabak aileleri IŞİD’in büyük saldırısı ardından Suruç’tan
IŞİD saldırılarından sonra Musul’dan kaçmışlardı. mülteciler.

Kuzey Irak’taki Gawilan

Kampında yaşayan,
Halep’te bir hava saldırısı
sonucu yaralanmış
Suriyeli bir çocuk. Kuzey
Irak’a gelen Suriyeliler
Gawilan Kampına
Kürt güvenlik güçleri
tarafından getiriliyorlar.
Erbil’in yakınında olan
Gawilan Kampı bir yıl
önce genellikle Halep ve
Kamışlı’dan gelen Suriyeli
mülteciler için kurulmuş
ama şu anda genelde IŞİD
saldırısı altında olan Kuzey
Irak’taki Kobane’den
gelen mülteciler kampa
yerleşiyor.

22 23 AFSAD
n Yumurtalık sınırını geçen Kobanili Duhok’taki, Peter ve Paul Kilisesine sığınan Musullu Süryani bir aile. Süryaniler
Musul’dan 2014 yılındaki IŞİD saldırısı yüzünden kaçmışlardı.

Kuzey Irak’ta Erbil

yakınlarında Gawilan
Kampında mülteciler için
kurulmuş bir okul.
 Dosya
Konusu
IŞİD, Kobani Savaşı
Ocak - Şubat
ve Kobani Göçü

Mete ÇARKÇI
Grafiker ve Fotoğrafçı
www.metecarkci.com
www.agencelejournal.com

Irak-Şam İslam Devleti (IŞİD), Irak ve Suriye’de faa- IŞİD, Tel Abyad, (Şanlıurfa Akçakale karşısı) Carab-
liyet gösteren silahlı bir örgüt. IŞİD Irak, Suriye, Fi- lus (Gaziantep’in Karkamış ilçesinin karşısı) ve Rak-
listin ve Ürdün topraklarını içine alan bölgede Şeri- ka’yı kontrol altında tutuyor. Bu üçgenin ortasında
at’a dayalı bir devlet kurmak istiyor.  Kobani var. IŞİD Kobani’yi de alırsa, bölgeler arasın-
da kesintisiz bir irtibat kuracak. Bu bölgelere doğru
2011 sonlarında Muhammed Colani liderliğindeki
ilerlemesi de lojistik olarak kolaylaşacak. Kobani’nin
Nusra Cephesi, El Kaide’nin Suriye kolu olarak kurul-
karşısında ise Şanlıurfa’nın Suruç ilçesi var. IŞİD’in
du. 9 Nisan 2013’te Ebu Bekir Bağdadi’ye ait bir ses
şehre saldırması sonucunda Türkiye’ye göç başlamış
kaydında Nusra Cephesi’nin Irak İslam Devleti’nin
oldu. Suruç’un Yumurtalık köyünden güvenlik kori-
müttefiki olduğu belirtildi. Aynı yıl, Bağdadi Nusra
dorunun oluşturulmasının ardından Türkiye’ye yüz-
Cephesi ile Irak İslam Devleti’nin “Irak-Şam İslam
binlerce insan geçmiş oldu. Birçoğu ailesini bölgeye
Devleti” adı altında bir araya geldiğini açıkladı. 2013
yerleştirdikten sonra savaşa geri döndü. Türkiye’ye
Şubat’ında, El Kaide, Suriye’deki IŞİD’i tanımadığı-
geçen Kobanililer mülteci kamplarında, camilerde,
nı ilan etti ve örgütün Suriye’yi terk etmesini istedi.
okullarda, düğün salonlarında ve boş buldukları de-
El Kaide, Suriye’deki temsilcisinin Nusra Cephesi
polarda yaşamlarını zor şartlarda devam ettiriyorlar.
olduğunu açıkladı. Nusra Cephesi ve IŞİD arasında
birçok cephede çatışmalar yaşandı. En sonuncusu ise
IŞİD’in Nusra Cephesi’nin kontrolündeki Deyr Ez- Fotoğraflar: Mete ÇARKÇI
Zor kentinde kontrolü sağlamasıyla son buldu.

Şanlıurfa iline bağlı Suruç’ta yer alan Yumurtalık köyünden Türkiye’ye uzun bekleyişler sonrasında güvenlik
kontrolü altında giriş yapan Suriyeliler, kimlik tespiti ve sayım için sıra bekliyorlar.

24 25 AFSAD
Şanlıurfa iline bağlı Su-
ruç’ta yer alan Yumurtalık
köyünden Türkiye’ye uzun
bekleyişler sonrasında gü-
venlik kontrolü altında gi-
riş yapan Suriyeliler, araç-
larla bölgenin farklı nok-
talarına hareket ediyor.
 Şanlıurfa iline bağlı Suruç’ta
yer alan Yumurtalık köyünden
Türkiye’ye uzun bekleyişler
sonrasında güvenlik kontrolü
altında giriş yapan Suriye’lileri
Türkiye’de bulunan akrabaları
sınırda onları bekliyorlar.

Şanlıurfa iline bağlı Suruç’ta

yer alan Yumurtalık köyün-
den Türkiye’ye uzun bekle-
yişler sonrasında güvenlik
kontrolü altında giriş yapan
Suriyeliler, sağlık kontrolle-
rinden geçtikten sonra araç-
larla bölgenin farklı noktala-
rına hareket ediyorlar.

Şanlıurfa iline bağlı Suruç’ta

yer alan Yumurtalık köyün-
den Türkiye’ye uzun bekle-
yişler sonrasında güvenlik
kontrolü altında giriş yapan
Suriyeliler, araçlarla bölgede
kurulan mülteci kampına gö-
türülüyorlar.

26 27 AFSAD
Kobane’de devam eden Işid saldırıları yanında Türkiye sınırında Suruç ilçesine başlayan göç halen devam ediyor. AFAD
(Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) verilerine göre 170 bin kişiye ulaşan göçmen sayısının Birleşmiş Miletlerin
tahminlerine göre önümüzdeki günlerde 400 bin kişiye ulaşması bekleniyor. Sınırı geçebilen sığınmacılar kayıt altına
alındıktan sonra bir kısmı Afad tarafından Mürşitpınar Sınır Kapısı’na 5km uzaklıkta oluşturulan kamplara, bir kısmı
ise Suruç Belediyesi kontrolünde Suruç merkezinde oluşturulan kamplara götürülerek çadırlara yerleştiriliyor. Kamplar
dışında ilçedeki düğün salonu, kültür merkezi gibi yapılarda da sığınmacıların barındırıldığı gözleniyor. İlçe merkezindeki
sığınmacıların ihtiyaçları büyük oranda Bdp, Suruç Belediyesi ve sivil vatandaşlar tarafından karşılanmanmaya çalışılıyor.
Buna rağmen yetkililerin ifadelerine göre çocuklar için gıda malzemesine ihtiyaç duyulduğu belirtiliyor.
 Fotoğraf: Yasin AKGÜL

28 29 AFSAD
 Dosya
Konusu
74. Ferman Ezidiler
Ocak - Şubat

Yasin AKGÜL
Nar Photos
ysinakgul@gmail.com

Birleşmiş Milletler’e göre, Irak’ta terör estiren Radi- şadıklarını 74’üncü ferman olarak kabul ediyorlar.
kal İslam Devleti örgütünün saldırıları altında ‘soy- Ağustos ayı başlarında Irak Şam İslam Devleti tara-
kırım’ tehdidi ile karşı karşıya kalan Ezidiler, tarih fından katliama uğradı.
boyunca da birçok katliama uğradı. Anavatanları
Ezidiler, Osmanlı Devleti’nde ehli kitap olarak görül-
olan ülkelerden kaçmak zorunda kaldılar. İran ve
meyip dışlanmışlar. Ermeni tehciri döneminde devlet
Mezopotamya’da yaşamış, Ortadoğu’nun en kadim
politika ve pratiklerinden Ezidiler de ciddi bir şekilde
topluluklarından biri olan, kökenleri 4 bin yıl önce-
etkilendi. 1912’deki nüfus sayımında 37 bin civarın-
sine dayanan Ezidiler’in hedef olmalarının sebebi ise,
da olan Ezidi nüfusu 1923’te yapılan nüfus sayımında
onlara yapılan yanlış yakıştırmalar ve yaftalamalar-
18 bine düşmüştür. Cumhuriyet’in ilanından sonra
dı. Kimileri onları şeytana tapmakla suçladı, kimileri
da homojenleştirme politikaları nedeniyle göç etmek
“güneşe tapanlar” olarak adlandırdı. IŞİD (Irak Şam
zorunda bırakıldılar. Irak’ta ise Saddam dönemi son-
İslam Devleti) gibi radikaller tarafından ise ‘sapkın’
lanana dek büyük baskılar altında yaşayan Ezidiler,
olarak görüldüler.
ABD işgali sonrası Irak Anayasası’na göre ise dini
Öncelikle Ezidiler, tek tanrılı bir inanca sahip. Hatta, vecibelerini yerine getirme ve en az bir milletvekiline
kendilerini Hz. Adem’den bu yana tek tanrıya inanan sahip olma hakkına sahip.
dünyadaki ilk insanlar olarak tanımlıyorlar. Ancak
Buradaki çalışma onların katliamdan kaçıp Türki-
doğuştan Ezidi olunabiliyor. Ezidiler’in büyük çoğun-
ye’ye girişlerini anlatıyor ve Laleş topraklarındaki son
luğu kendini Kürt olarak tanımlarken, küçük bir kıs-
durumlarını.
mı da Ezidiliğin kendine özgü bir milliyet olduğunu
savunuyor. Yine de genel kabulde Kürt sayılan Ezi-
diler’in ana dili ve ibadetlerinde kullandıkları dil de Fotoğraflar: Yasin AKGÜL
Kürtçe.
Ezidiler, geleneksel
olarak küçük grup-
lar halinde, Irak’la
Suriye’nin kuzey-
batısında ve Türki-
ye’nin güneydoğu-
sunda yaşıyorlar.
Tam sayılarını tah-
min etmek güç. Nü-
fuslarının 70 bin ila
500 bin arasında ol-
duğu düşünülüyor.
Ezidiler hakkında
bugüne kadar veril-
miş 73 ferman emri
bulunuyor. Tarih
boyunca çıkarılan
her ferman ölüm ve
zorunlu göçü bera-
berinde getiriyor.
Ezidiler şu an ya-
30 31 AFSAD
32 33 AFSAD
 Dosya
Konusu
Anlamak
Ocak - Şubat

Ümit BEKTAŞ
Reuters
umitbektasumit@gmail.com
Instagram: umitbektas

Bir gecekondu semtine yolunuz düştüyse, terk edil- şu yukarıda anlattığım insanlar. Aynı mahallede bir-
miş bir evin yakınından geçtiyseniz, aracınız bir kır- likte yaşadıkları Türk aileler tarafından kaygıyla izle-
mızı ışıkta takıldıysa, çöp atmak için dışarı çıkmışsa- nen, çoğu dilenerek geçinen mülteci konuklarımız.
nız, yani bir şekilde hayatın içindeyseniz, mutlaka bir
Suriyeli mülteciye rastlamışlığınız vardır. Hatta bu Yıllardır işim gereği çok farklı coğrafyalarda, farklı
aralar o kadar her yerde ve çoklar ki artık görmekten kimliklerde mültecilerle çalıştım. Bu insanların öy-
sıkılmış dahi olabilirsiniz. Kiminiz acır onların hali- külerini dinleyip fotoğraflar çektim, haberler yazdım.
ne; kiminiz varlıklarına anlam veremez. Kimi politik İki düşman “gücün” çatışmasının kurbanı bu insanla-
nedenlerden kızgındır onlara; kimi kayıtsızdır, umur- rın bu çatışmaları ve nedenlerini hiç anlamadıklarını,
samaz. Sizde hangi duyguyu çağrıştırır bilemem ama kavrayamadıklarını fakat kendilerine ait olmayan bir
hiçbir fikir yaşanan dramın büyüklüğünü azaltmaz, tercihle nasıl yerlerinden yurtlarından edildiklerini
acısını dindirmez. görüp üzüldüm. Başlarına gelenin tüm anlamsızlığıy-
la ortada kalmış bu insanları anlamaya çalıştım.
Komşu ülke Suriye’de yaşanmakta olan ve neredey-
se dördüncü yılına girecek olan kaos ve çatışma or- İsmet Paşa’daki mültecilerin fotoğraflarına bakarken,
tamı milyonlarca insanı kendi ülkesinde başka coğ- ya da bir yerlerde bir mülteciye rastladığınızda sizden
rafyalara ve bazılarını da memleketlerinden başka ricam da budur. Yargılamayın; anlamaya çalışın. Ha-
ülkelere sürükledi. Kimileri can korkusuyla, kimileri yat kim olursa olsun bizden olmayanları anlamaya
silah zoruyla evlerinden oldu. Yüzbinlercesi mülteci çalıştıkça anlam kazanacaktır. Dünya ancak birbiri-
olup, Türkiye’nin güney sınırında olduğu gibi çadır mizi anladığımızda yaşanılır bir yer halini alacaktır.
kentleri mesken edindi. Önemli sayıda aile, ya daha Fotoğraflar: REUTERS / Ümit BEKTAŞ
Türkiye’ye girdiği ilk günden, ya da sonradan çadırda (Türkiye)
kalmayı reddetti. Aralarında maddi durumu yeterli
olanlar ev kiralayıp genelde
sınır kentlerine, özelde farklı
kentlere yerleşti. Maddi du-
rumu iyi olmayan Suriyeliler
(kendi ülkelerinde yaşarken
de ekonomik olarak en alt sı-
nıfta yer alan mülteciler) ise
büyük kentlere gelerek park-
ları, kentsel dönüşüm için
yıkılmayı bekleyen gecekon-
duları, terk edilmiş binaları,
metruk yapıları ev sayıp yer-
leşti. Sonuç olarak şimdilik
buralı oldular ve ne zaman
döneceklerini kestirebilen
de yok.
Başkentin kentsel dönüşüm
bekleyen İsmet Paşa Mahal-
lesi’nde terk edilmiş, yıkık
gecekondularda yaşam sa-
vaşı veren Suriyeliler de işte
Suriyeli mülteciler ateş çevresinde ısınıyorlar, Ankara’nın Hacı Bayram Bölgesi, 21
Kasım 2014
34 35 AFSAD
 Adamlar sokakta yürürken Suriyeli
mülteci bir kız Ankara’nın Hacı Bayram
Bölgesi’nde oyun oynuyor, 21 Kasım
2014. . Türkiye, komşusu Suriye’deki
katliamdan kaçan 1.7 milyon kadar
kişiye ev sahipliği yapıyor. Meşhur Türk
misafirperverliğine rağmen problemin
büyüklüğü ülkenin hassas sosyal
dengesini bozma tehdidini yaratıyor.
Ankara’nın en yoksul bölgelerinden
biri olan Hacı Bayram, idare
tarafından eski binalar yıkılarak yerine
Osmanlı mimarisini taklit eden yeni
binalar inşa edilerek nezihleştirilmeye
çalışılıyor. Molozlarla çevrili hala
ayakta olan evler ise ya yoksul Türk
aileleri tarafından mesken tutulmuş
ya da cüzi bedellerle tahminen 300
kadar Suriyeli aileye kiraya verilmiş
durumda. Çoğu zaman 75 kişi bir
tuvaleti kullanmak zorunda kalıyor.

Suriyeli çocuklar evlerinin girişinde

duruyor. Ankara 21 Kasım 2014.
 Suriyeli mülteci bir kadın evinin
önünde bulaşıkları yıkıyor,
Ankara, 21 Kasım 2014.

Suriyeli mülteci bir çocuk,

kız kardeşini Ankara’nın
Hacı Bayram Bölgesindeki
evine taşırken, 21 Kasım
2014.

Suriyeli mülteci bir erkek

çocuğu kaykay yapıyor,
Ankara, 21 Kasım 2014.

36 37 AFSAD
Suriyeli mülteci bir kadın evinden dışarı bakıyor, Ankara, 21 Kasım 2014.
 f/64
Doğaçlama
Ocak - Şubat
Ertelenen Bir Cevap
İlk fotoğrafçıların İstanbul’da görünmeleri, bu tuhaf
icadın resmen ilanından hemen sonra oldu. Çok
geçmeden Anadolu da fotoğrafla tanıştı. Suretleri
cilveli aynada yeniden yaratma marifetine sahip
kişiler, sırlarını kendi yakınlarından başlayarak
bonkör sayılabilecek bir cömertlikle paylaştılar.
Fotoğrafçılık hızla Osmanlı mülküne yayıldı.
Sadece payitahtta kalmadı yani, irili ufaklı şehirler
bütün bakımsızlıklarıyla, Anadolu insanı ise olanca
pejmürdeliğiyle objektiflere maruz kaldı.
Fotoğraf doğumuyla birlikte hayatımıza girdi. Gelişip
serpilmesi ise olağandan farklı gelgitler içinde oldu.
Düştüğü girdaplar hiç eksilmedi. Belki de bu yüzden
ergenlikten kurtulması, çiçeklenip meyveye dönmesi
biraz daha zaman alacağa benzer.
Kolay değil. Hiç bir zihinsel, duygusal, bilimsel,
teknolojik, teorik, hayali ya da zahiri katkıda
bulunmadan, fotoğraf denilen görünüm kayıtçısını
hayatının orta yerinde buluvermek bir toplum için
hiç de kolay değil. Neyse ki her kalıba girebilen
esnek bir karaktere sahibiz ki fotoğraf da toplumsal
hayatımızda iyi kötü bir yer edinebildi. Sağlam bir yer
değil bu ama daha çok eğreti bir ilişme şeklinde bir
yer bulma hali.
Fotografik görüntü, ilk günden itibaren toplumda
egemen olan kültürel kodlarla çatışmalar yaşadı.
Değişen geleneksel değerlere, yenilenen kanaatlere
tutunarak dik durmaya çalışan fotoğrafçılığın ve
fotoğrafların işlevini anlama gayreti, toplumdaki
karşılığını anlamlandırma çabası dün olduğu gibi
bugün de eksilmedi (kimliklere, tapulara, diplomalara
yapıştırılan vesikalıkları, polis kayıtlarındaki
fotoğrafları, her biri birbirinden daha değerli olan ve
son derece önemli işleve sahip hatıra fotoğraflarını
bu meselenin dışında tutuyorum elbet).
Malum, günümüz toplumsallığına damgasını
vurmuş kültürel formatları belirleyen zihnimizin
derinliklerindeki inanç katmanları, suretle pek de
barışık kodlara sahip değil. Mesele barışıklık ya
da küskünlükle sınırlı kalsa iyi. “Suret” denilen
38 39 AFSAD
Özcan YURDALAN
Fotoğrafçı, Yazar
ozcanyurdalan@yahoo.com
netameli alan sadece görsel ilişki kurmakla yetinilen
bir süsleme ögesi olmaktan öte başlı başına bir
iletişim mecrası, haber, bilgi ve tanıklık membası
olduğu için pek de masum sayılmaz. Ortalıkta sere
serpe salınması pek hoş karşılanmaz. Bu nedenle
fotoğraf, hem devlet hem millet nezdinde makbul bir
yere sahip değil. Kültürel katmanlar içinde nereye
konulacağı, genel kabul görmüş hangi kavramlarla
izah edileceği, geleneksel iletişim biçimlerinden
hangisine tekabül edeceği kestirilemediği için ne işe
yarayacağı bilinmeyenlerin arasına itelenir ya da her
işe yaratılmaya çalışılan lüzumsuzlukların arasına.
Fotografik görüntünün toplumsal anlamlandırması
her zaman gelgitler yaşadı bu coğrafyada demiştim.
Fotoğraftan beklenen işlev, her dönemde, o
dönemin kültürel mirasla kurduğu ilişkiye koşut
biçimde kendini inşa etti. Ancak suret okumaya,
görüntülerden hikâyeler çıkarmaya alışkın olmayan,
mesela dini akideleri, terbiyevi kıssaları, resimlerden
destek almadan sadece sözel anlatılardan öğrenen
bir toplum, elbet fotoğrafı da yabancılayacak,
yadırgayacaktı, nitekim öyle de oldu. Daha doğrusu
olup bitmiş bir şey yok. Fotoğraf da tıpkı toplumsal
kimliğimiz gibi kendini tanımlamaya çalışıyor hâlâ.
Bazı hallerde fotoğraflar gerçek kimliğin kanıtı
sayılır malum. Belki de biz, geçmişimizle birlikte
günümüzün de dürüst bir fotoğrafını çıkarıp orta
yere koyabilirsek eğer, toplumsal kimliğimizi de
tereddütsüz tanımlayabileceğiz. Üstümüze geçirilmiş
yalan gömleklerinden birer ikişer soyunarak
ruhumuzu sükûna kavuşturabileceğiz, olgun ve dingin
bir toplum haline gelebileceğiz. Neyse ki günümüzde
bu fotoğrafı çekmeye çalışan fotoğrafçılar var. Sadece
bizim memlekette değil dünyada da “concerned
photographer” diye tanımlanan “farkındalık sahibi
fotoğrafçılar” bu işin peşindeler.
Fotoğrafın “foetikası” fikriyatı, felsefesi, etiği,
estetiği, hakikat arayıcılığı, gerçekle kurduğu ilişki,
haberleşme aracı olarak işlevi, toplumsal bellek
oluşturmadaki rolü, tanıklık aktarmadaki etkisi,
iletişim aracı olarak imkânları, hemen hiç bir
dönemde dikkatle değerlendirilmedi bu ülkede.
Cumhuriyetin ilk dönemlerinden itibaren toplumsal
güç odakları gibi irili ufaklı iktidarların tamamı
fotoğrafı propaganda maksadıyla, “tanıtım” amacıyla
kullandı. Bugün hâlâ Anadolu’nun bağrında yaşayan
fotoğraf meraklıları, fotoğraf dernekleri, o kentin
görsel tanıtımıyla vazifeli sayarlar kendilerini. Yerel
idare de memleketin gönüllü reklam fotoğrafçısı
gibi görür onları. Devletin ve toplumun fotoğrafla
ve fotoğrafçıyla kurduğu tek organik ilişki böyle
bir beklentiyle vücut bulur belki de. Anadolu’nun
herhangi bir kasabasındaki kamu yöneticisinin
aklıyla mesela fotoğrafçılara devlet ödülü veren aklın
işleyişi pek de farklı değildir bu anlamda.
Öte yandan medya da fotoğrafın haber/bilgi/tanıklık
değerini hiç bir dönemde hakkıyla değerlendiremedi,
ne işe yarayacağını tam olarak bilemedi. Günümüzde
medya içeriğini belirleyenlerin zihninde fotoğrafın
bir sayfa süsü olmaktan öte ancak grafik öge olarak
kıymet bulduğunu her sabah elimize aldığımız gazete
sayfalarında, internet sitelerinin ekranlarında açıkça
görüyoruz. Alternatif medyanın karar vericilerinin
fotoğrafa ve fotoğrafçıya yaklaşımı daha farklı değil
ne yazık ki.
Her şeye rağmen fotoğrafçılar yaptıkları işin toplumsal
hayattaki işlev arayışını sürdürüyorlar. Süslemeye
yönelik popüler fotoğrafçılık, üretildiği gibi çabuk
ve kolayca tüketilen görüntüler, fotoğrafın enerjik
MURAT AZAKLI
fotoğraf malzemeleri
A. Konur Sokak 27/3 Çankaya / ANKARA T. 0 312 417 52 12 C. 0 532 252 60 50 C. 0 538 777 70 70
W. www.muratazaklifoto.com.tr M. muratazaklifoto@gmail.com
evreninde kifayetsiz kalıyor. Belki de bu nedenle çok
sayıda fotoğrafçı son yıllarda hareketlenen toplumsal
süreçlere daha fazla ilgi göstermeye başladı. Gelişen
teknolojinin imkânlarından yararlanarak ürettikleri
görüntüleri hemen paylaşıyor, toplumdaki karşılığını
pratik içinde arıyorlar. Bu sürecin ilk alametleri
Ankara’daki Tekel Direnişi sırasında, sürece
yakından tanık olan fotoğrafçılarla birlikte kendini
gösterdi. Ardından Gezi İsyanı, Soma Madeni’ndeki
toplu iş cinayeti ve Suriye’den zorunlu göç olayı
fotoğrafçıların ilgi alanına girdi.
Gezi İsyanı’nın hemen ardından sayıları hızla
artan, giderek daha görünür hale gelen fotoğraf
kolektifleri belgeselciler ve bağımsız fotoğrafçılar bu
süreçlerle yakından ilgilendiler. Gel gör ki sıcak olay
görüntülerinin ötesine geçip kendilerinden beklenen
derinlikli hikâyeleri ortaya çıkaramadılar. Görsel
iletişim, neredeyse arkaik sayılabilecek tek görüntü
formatına indirgendi. Gayet başarılı tek fotoğraflar
üretirken meselenin derinliklerine ışık tutabilecek
kapsamlı hikâyelerden bizi mahrum bıraktılar.
Aslında her biri tarihsel önemdeki bu olaylar sırasında
bağımsız fotoğrafçıların, fotoğraf kolektiflerinin
ve belgeselcilerin sıcak haber görüntüsü peşinde
koşmaları, AFSAD’ın 1978 yılında topladığı
sempozyumun konusu olan Türkiye’de fotoğraf
sanatının işlevine, fotografik görüntünün toplumsal
zihniyetteki yerine dair soruya verilecek anlamlı
cevabı biraz daha geciktirdi sanırım.
Doğaçlama
Portfolyo “Az kısalt !”
Ocak - Şubat İstasyon Berberi Cavit
“Az kısalt !” der bir müdavim. Bir diğeri asker tıraşı
ister; bir başkası sakal tıraşı… Burası, kendinden
gönüllü olarak bir parça saç, sakal bırakmak isteyen
erkek müşterilerin uğrak yeri, mahallenin kırk yıllık
berberi Cavit Bey’in küçük, sekiz metrekare berber
dükkanı. Çiçeklerle kaplı ön cephesindeki camda
“Berber” yazısı olmasa, buranın bir çiçekçi dükkanı
olduğunu sanırsınız.
Hırsızlama bir sokak fotoğrafı almak istediğimde;
elinde tarağı ve makasıyla kapıdan dışarıya uzanıp;
“İçerden çekmelisiniz!…” demişti Cavit Bey ilk
karşılaşmamızda… Sonradan şahit oldum ki, insan
bu mekandan sadece tıraş olmuş olarak değil;
beyaz önlüklü, hoş sohbetli adamın maharetli elleri
sayesinde rahatlamış olarak ve ilginç eşyalar, eski
fotoğraflar, aynalar arasında, kanarya sesleri eşliğinde
kısa bir gezinti yapmış olarak, günlük sıkıntılardan
biraz da arınmış olarak ayrılabilir…
İstanbul’da metro çalışmaları nedeniyle, şimdilerde
kapatılmış olan Yedikule tren istasyonu ve terkedilmiş
haldeki tren bakım atölyesinin hemen karşısındaki
40 41 AFSAD
Yusuf DARIYERLİ
www.yusufdariyerli.com
bu dükkan, bir zamanlar mahallelinin ve sayıları
yediyüze varan demiryolu işçilerinin uğrak yeriydi…
O parlak günler geride kaldığı halde burası hala Cavit
Bey’in altın bileziğinin parladığı yerdir… O, sanatı ve
gıpta edilecek çalışma şevki sayesinde, alınteriyle,
çalıştığı bu dükkanın ve birkaç adım ötesinde, şimdi
oturmakta olduğu evin sahibi olmuş, meslek sahibi,
geçerli işi olan iki erkek evlat yetiştirmiştir.
Tarihi yarımada yeniden biçimlenirken, İstasyon
Caddesi’nin altından tüneller geçerken, küresel ticaret
rüzgarları uğuldarken, işsizler ordusu sokakları
arşınlarken, mahallenin eski sakinleri birer birer
yarımada dışındaki yeni, modern evlerine taşınırken
ve çerçevedeki sevilen müşterilerin vesikalıkları
günden güne solarken Cavit Bey’i eski bir müşterisi
aramaktadır; kulak kabartırsanız cep telefonundan
ağır bir keman taksimi sesi duyarsınız ve eğer Cavit
Bey telefonu açmakta gecikirse, ardından bir hüzzam
şarkı duyarsınız…
Hazırlayan : Ceren ÖZCAN
42 43 AFSAD
 FOTOĞRAF / PRODÜKSİYON / DİJİTAL BASKI

, Laminasyon, Poster, Fotoğraf, Canvas, Fotoblok, Laminasyon, P

Fotoğraf, Canvas, Fotoblok, Laminasyon, Poster, Fotoğraf, Ca
Fotoblok, Laminasyon, Poster baskıları, Reprodüksiyon,
Fotoğraf, Canvas, Fotoblok, Laminasyon, Poster, Slayt tarama

Slayt - Negatif banyo

sergi fotoğraf
baskıları
Selanik Caddesi, 27/B Kızılay/ANKARA
Tel: 0 312 4180558 pbx Fax: 0.312.4181756 www..ratcolor.com
44 45 AFSAD
 Karşı-laşan
Fotoğraf ve Fotoğrafik Görsel Dil Düşünceler
Doğaçlama

Ocak - Şubat

Orhan ALPTÜRK
Akademisyen
Fotoğraf Sanatçısı
orhanalpturk@gmail.com

bilim çalışmaları ve arkasından gelenler ile fotoğraf

kuramına köklü bir şekilde yön vermiştir. 1
“Göstergebilim çalışmaları bir fotoğraf dilinin, (tek-
nik aygıtlara karşılık olarak) bütün fotoğrafların
dayandığı tek bir anlamlandırma sisteminin olma-
dığını; daha çok fotoğraf tarafından çizilen kodların
heterojen bir karamsarlığının olacağını gösterdi. Her
bir fotoğraf bu kodların çoğulluğu temelinde, bir gö-
rüntüden diğerine değişiklik gösteren sayı ve biçim-
lerde anlam kazanır. Bunlardan bazıları (en azından
ilk çözümleme için), fotoğrafa özgüdür (net ve bula-
nık arasında yapılan çeşitli kodlar), bazıları ise değil-
dir (fiziksel hareketlerin beden dili kodları).
Henri Cartier Bresson Örneğin H.C.Bresson’un da beden dili kodları.
Karşı-laşan Düşünceler’de bugüne kadar Doğrudan
(straight) Fotoğrafik söylemin nesnel gerçeklik ile
olan ilişki anlayışında kayıt ve kod sistemi olarak ele
alınışını inceledik. Bugün de hâkim olan anlayışın
bunlara yönelik olduğunu biliyoruz...
Bunun böyle olmasının en temel nedeni de fotoğraf
üretim ve tüketimine yönelik eğitim anlayışı oldu-
ğu kadar asıl nedenlerinden birinin, insanın bitmek
tükenmek bilmeyen nesnel gerçekliği ele geçirmek,
kaydetmek, belgelemek olduğu çok açık ortadadır.
Tabii ki bunun da tarihsel iki nedeni vardır. Birin-
cisi, bu tür fotoğrafın bugün öznel yanları, ideolojik
oluşu tartışıla gelse de sayısız manipülasyon kom-
binasyonları aracılığı ile yaratılan GERÇEKLİK YA- Henri Cartier Bresson
NILSAMASInın bir KOD SİSTEMİ olduğu bilgisi göz
Bundan başka, önemli bir şekilde, varsayılan imti-
ardı edilmektedir. Genel olarak da bu epistomolojik
yazlı ‘fotoğraf dili’ asla dilin kararlarından bağımsız
bilgilerden üreticilerin ve tüketicilerin ilişkisi çeşitli
olamaz. Fotoğrafın altyazısız ya da başlıksız kullanıl-
biçimlerde tüketim dünyası tarafından koparılmak-
dığını çok nadiren görürüz; fotoğrafları uzun metinle-
tadır.
re iliştirilmiş olarak ya da üzerlerine birleştirilmiş bir
İkinci neden de, bu kod sistemine dayalı doğrudan kopya ile kullanmak çok daha kullanışlıdır. Etrafında
fotoğraf anlayışının temsilden kaynaklanan anlam- veya üzerinde herhangi bir etkin yazı olmayan fotoğ-
landırmaya yönelik göndergesi, nesnel gerçekliğe raf bile, bakan kişi tarafından görüldüğünde, dil ile
yönelik olarak değerlendirilirken, bunu sağlayan sis- çözümlenir (ağırlıklı olarak karanlık tonların egemen
tematiğin bir dilsellik sorunu olup olmadığı 1960’lı olduğu bir fotoğrafta bütün anlamlandırmalar bu ka-
yıllara kadar hiç sorgulanmamıştır. ranlık üzerinden yapılır; yorumların pek çoğu, üzgün
bir kişi için kullandığımız ‘iç karartıcı’ metaforu gibi
Ancak bu tarihten sonra, özellikle de, erken gösterge-
dilbilimine aittir).2

Barbara Kruger
Buradaki en önemli sorun artık yazı ile birlikte kulla-
nılan fotoğrafların tek başına değerlendirilemeyece-
ğidir. Ortada bir bileşke, yani bir Hybrid (Melez) dil
ürünü vardır. Çağdaş işlerde de bu yaklaşım bir üre-
tim modeli olarak ele alınmış, hem sanatsal bir form
hem de toplumsal eleştiri aracı olarak görülmeye baş-
lamıştır. Bu türün en etkin örneklerini üretenlerden
biri de Barbara Kruger’dir (1987 den itibaren,özellikle
de 90’ların başlarında).
20. yüzyılın başlarında İsviçreli dilbilimci ve göster-
gebilimci Fredinanda de Saussere (1913) ve Ameri-
kalı felsefeci Charles Sanders Peirce (1910) dillerin
gramer dışındaki yapısını göstergeler olarak ortaya
atmasına karşın fotoğraf ve görsel söylemlerde karşı-
lığını ancak 1960’lardan sonra bulmaya başlamıştır.
(Bunda kavramsal ve minimalist sanat akımlarının
da etkisi çok büyüktür).
Roland Barthes’ın 1964 yılında yayınlanan Elements
de Semiologie kitabı bu konuda öncülük etmiştir. Fo-
toğraf öğretimini ve hakkındaki yazıları büyük ölçüde
hala etkileyen 19. yy estetiğinin aksine göstergebilim
çalışmaları, fotoğrafın ‘saf bir şekle’ ya da ‘dünyanın
penceresine’ veya ‘yazara giden yola’ indirgenemeye-
ceğini gösterir.3
Fakat unutulmaması gereken en önemli sorun bütün
bu araştırmaların hepsi Doğrudan Fotoğraf’a, yani
bizim Kod Sistemleri olarak tanımladığımız fotoğra-
fik görüntülere yöneliktir. Yani fotoğrafik görsel dil
üretime de bağımlı olarak sadece kodlar düzeyinde
sorgulanmış, gerçek DİL yapısının özellikleri sorgu-
lanamamıştır. Çünkü çok büyük bir oranda fotoğrafçı
üretimlerinde zaten bunu düşünmemiş, gerçeklik ya-
nılsaması, resim karşısında bir türlü yeterince sanat-
sal bağlamda kabul görmeyişi de bunu engellemiştir.
Fotoğraf’ın anlamlandırma boyutlarında sözel
ve yazın dil’i ile zorunlu görülen ilişkisi, tasarım ve
kompozisyon boyutlarında da temel belirleyici fak-
törlerin başında gelir. Bu dilin düz çizgisel , başlan-
gıç ve sonu olan bir yapıda olması fotoğraftaki görsel
öğelerin (göstergelerin) bunu sağlayacak bir yapıda
çerçeve içine yerleştirilmesine, bir araya getirilmesi-
ne neden olmuştur. BU YERLEŞTİRME BİÇİMLERİ
de baştan itibaren resimin biçimsel diline özenerek,
taklit ederek oluşturulmuş, giderek vazgeçilemeyen
kurallar dizisi haline getirilmiştir. Bu nedenle sayısız
fotoğraf kompoziyon kitabı yazılmıştır ve yazılma-
ya devam edilmektedir… Halbuki önemini görmeye
46 47 AFSAD
değer bir görüşten alan fotoğrafın gücü tam da bu-
nun tersine bir davranışın içinde kendini bulmuştur.
Çünkü bu kuralların birçoğunun görme edimi ile hiç
ilgisi yoktur (daha önceki yazılarımda bunun farkla-
rını detaylı bir şekilde yüz yüze algı konusunda dile
getirmiştim).
Sözel yazın dilinin başlangıcı ve sonu olan çizgisel an-
layışının fotoğrafta karşılığını bulması H.C.Bresson’ın
kritik an (decisive moment) fotoğraf anlayışı etkili
olmuştur. Klasik dil’in giriş-gelişme-sonuç anlayı-
şının fotoğrafa yansımasının tipik örnekleridir bu
fotoğraflar. Kritik an gelişme bölümünün en yetkin
temsilcisi olarak fotoğrafta yer alırken giriş ve sonuç
bölümlerinin de izleyici tarafından tamamlanması
beklenir. (Hatta bu nedenle aynı fotoğraf üzerine, fo-
toğrafta hiç de olmayan bir sürü anlamlandırmalar
yakıştırılır ve üretilir). Yazının başında gördüğünüz
H.C.Bresson fotoğrafı bunun tipik örneğidir.
Taşındığı ve paylaşıldığı bağlamın yapısına , ideolji-
sine uygun olarak eklemlenen alt yazılar da bu Kritik
An’ın yoğunluğunu ve etkisini arttırmak yönünde iş-
lev üstlenirler.
Fotoğrafik söylemin salt görsel bir dil olarak ele alı-
namayışının ve 1980’lerden sonra ortaya çıkışının en
önemli nedenlerinden biri de ilk günden itibaren sö-
zel ve yazın diline eklenmek zorunda oluşudur. S/Y
dilinin ortaya çıkış nedeninin de insanın bir toplum-
sal varlık oluşundan kaynaklanan iletişim kurabilme,
nesnel dünyayı kavrayabilme, paylaşabilme ve gide-
rek soyut düşünceyi üretebilme gücünden kaynak-
lanmıştır. Bu yapı da baştan itibaren bir gerçeklik ya-
nılsaması olarak ele alınan fotoğrafın diğer diller ile
zorunlu ilşkisini ortaya çıkarmıştır. (Bugün özellikle
sanat boyutunda bu zorunluluk enine boyuna tartışıl-
maktadır. Özellkile de çağdaş felsefeci Gilles Deleuze
tarafından gündeme getirilmiştir).
Halbuki fotoğrafik söylemin bir görsel dil olarak ele
alınışı onun anlamlandırmasının yine diğer diller ta-
rafından yapılmasına hiç bir şekilde engel değildir.
Aksine yaşadığı dünyaya bakışını, onu kavrayıp de-
ğerlendirmesini zenginleştirecek bir olanaktır.
Bunun aksine fotoğrafın bir görsel dil olanağı olarak
üretilmesi onun adeta ölümü, yok oluşu olarak ele
alınmaktadır. Bunun ilk çok net açıklamasını Ro-
land Barthes’ın ‘Camera Lucida’ adlı kitabının
son bölümünde görürüz. Halbuki R.Barthes burada
sadece fotoğrafın göndergesinin doğrudan nesnel
gerçekliğe yönelik olmasından nasıl bağımsızlaşaca-
ğını dile getirme çabasındadır. “Olaybilim görüntü
için, hiçlik olan nesnesidir” der. “Oysa benim fotoğ-
rafta saptadığım yalnızca nesnenin yokluğu değildir;
aynı zamanda tek bir ve aynı hareketle, aynı biçimde,
bu nesnenin gerçekten varolmuş olduğu ve onu gör-
düğüm yerde bulunmuş olduğu gerçeğidir. İşte delilik
buradadır; çünkü bugüne dek aracılar dışında hiç bir
temsil beni bir şeyin geçmişine inandıramamıştı”4 ve
devam eder; “Toplum, Fotoğraf’ı uysallaştırma, kim
olursa olsun ona bakanı, yüzünün ortasında patla-
makla tehdit edip duran deliliği yumuşatma kaygısı mızı sürdürüp fotoğrafın bütün görsel öğelerinin bir-
içindedir. Bunu yapmak için de iki yöntemi vardır. biri ile olan ilişkilerini sorgulamaya başladığımız an-
Bunlardan birincisi, Fotoğraf’ı sanat haline getirmek- dan itibaren bunların birer eğretilem yani metafor ve
tir, çünkü hiçbir sanat deli değildir”.5 Bunları söyler simge olduklarını kavramaya başlarız. Artık onlar bir
çünkü, Barthes sanatın ancak bir dil olanağı olduğu- fotoğrafik gerçeklikte oluşturulan anlamın sözcükle-
nu ve sanatın göndergesinin nesnel gerçekliğe değil, ridir. Dilbilimin genel savını doğrulamaktadırlar...
doğrudan doğruya sanat eserinin kendisine yönelik “Her sözcük gerçek anlamına cümle içinde kavuşur”.
olduğunu çok iyi bilmektedir.
Başka bir örnek olarak da tamamen bir simgesel an-
Ben burada bunu gerçekleştiren her fotoğrafın bir sa- lam ustası olan Loretta LUX ten verebiliriz.
nat olduğunu iddia etmiyorum. Buna karar verecek
“Görsel Dil” oluşturulmasının en temel kurallarından
olan izleyicinin kendisidir. Fotoğrafa yönelik ilişkisi
biri de, çerçeve içinde göreceğimiz görüntü baştan
her anlamda izleyicinin kararlarını belirleyecektir.
Sadece fotoğrafın bir görsel dil olanağı olarak kulla-
nıldığında ne gibi anlamlandırma sonuçlarına neden
olabileceğini dile getirmeye çalışıyorum.
Göstergebilimin ve anlambilimin de ortaya koyduğu
gibi sözel ve yazın dili nesnesi ile bir nedensizlik iliş-
kisi içinde gerçekleşir. Bu da bir toplumsal sözleşme-
dir.
Fotoğrafa gelince daha farklı bir tanımlama yapmak
zorunda kalırız. Çünkü bir fotoğrafın fotoğraf adını
alabilmesi ancak çerçeve içindeki görsel birimlerin
(göstergelerin) tek tek, yani tekil olarak bir gerçeklik
yanılsaması yaratması gerekmektedir. Ama fotoğra-
fa bütün olarak bakıp, görsel öğelerin birbiriyle olan
ilişkisi ile, yani
anlamlandırma Loretta Lux
düzleminde, bu
sona tüm fotoğrafik değişkenleri ve fotoğrafçı özne-
görsel öğeleri
nin tasarımı ile oluşturulur. Yani gördüğümüz, an-
bir metafor, bir
lamlandırmaya çalıştığımız fotoğrafçının oluşturdu-
benzetme, bir
ğu bir fotoğrafik gerçekliktir. Fotoğrafçı dilin birçok
simge olarak
özelliğini tasarımının hedefine göre bir araya getirip
kullanma olana-
kullanır. Bu kimi zaman metafordur kimi zaman bir
ğını elde ederiz.
simge veya benzetmedir. Anlatımının doğrultusunda
Bu da bize bu fo-
ironiye başvurabilir vb. Yani dilin her türlü olanağın-
toğraf’ın bir gör-
dan sonuç amacına göre yararlanır. Bu fotoğrafta da
sel dile dönüş-
L.Lux yine gerçeklik yanılsamasından yola çıkarak
mesini sağlar.
tasarımına başlar. Ama tüm görsel öğelerin bir araya
Çünkü saydığım
getirilip kurulduğu Syntax (sözdizimi) (burada görsel
özellikler nesnel
öğelerin dizimi) bize gerçek anlamlandırmayı getire-
dünyanın değil
cektir. Çocuk, balık, küvet artık birer simgedir...
dilin oluşturucu
Chema Madoz öğeleridir. Nes- Bir daha ki sayıda devam edecek...
nel doğal dünyada bu
yapı yoktur. Bunu bir Kaynaklar:
iki fotoğraf üzerin-
den somutlayalım… 1- Fotoğrafı Düşünmek-Victor Burgin, sf.154-Espas Yayınla-
rı-2013
İspanyol fotoğrafçı
Chema Madoz’un iki 2- Fotoğrafı Düşünmek-Victor Burgin, sf.155-Espas Yayınla-
işinde bunu rahatlık- rı-2013
la gözlemleyebiliriz… 3- Fotoğrafı Düşünmek-Victor Burgin, sf.154-Espas Yayınla-
rı-2013
Bu fotoğraflarda gör-
4- Camera Lucida-Roland Barthes sf-120, Altıkırkbeş Yayın-
düğümüz nesneler- ları-1992
den kiraz ya da terazi,
ya da buz, ilk algımız- 5- Camera Lucida-Roland Barthes sf-122, Altıkırkbeş Yayın-
ları-1992
da kendi adlandırma-
ları içinde algılanıp
tanınırlar. Ama algı- Chema Madoz
 Usta
İşi
Doğaçlama
Sami GÜNER
Ocak - Şubat
“Her yıl otomobille Ege’ye, Akdeniz’e seyahatlere giderdik.
Çocukluğumuzda, hatırlarım; giderken yollarda sürekli
dururduk. Çekim gezilerine zaten babam bizi almazdı. Üç
saat boyunca, yolun kenarında bir fotoğraf çekmek için
beklediğimizi hatırlarım.”
Sami Güner 1915’de Priştine’de doğdu. İstanbul
Lisesi’nden mezun olduktan sonra okuduğu Hukuk
Fakültesi’ni bırakarak 25 yıl Merkez Bankası’nda
çalıştı ve 1961’de kendi isteği ile emekliye ayrıldı.
Çok genç yaşlarda başladığı fotoğraf çalışmalarını
tüm yaşamı boyunca sürdürdü. Fotoğrafın her
dalıyla ilgilenmiş olup, aynı zamanda stüdyo
ışıklandırması, film yıkama ve baskı işlerinde de
ustalaşarak Türkiye’de ilk renkli fotoğraf çekimini
gerçekleştirenler arasında da yer almıştır.
Romantizmini ve duygusallığını katarak güzele
erişmek, esrarlı güzellikleri yakalamak için 40
yılını Anadolu topraklarında harcayan sanatçı,
fotoğrafçılığın ülke düzeyinde yayılması, sevilmesi ve
gelişmesine çok büyük bir katkı sağlamıştır.
Fotoğrafları ve fotoğraflarından yararlanılarak yapılan
afişler yurt içi ve yurt dışında birçok kez ödül aldı.
Güner, Türk turizmine katkıları nedeniyle 1981’de
48 49 AFSAD
100. Yıl Armağanı, 1983’te Cumhurbaşkanlığı
Takdirnamesiyle ödüllendirildi.
Fotoğraflarından oluşan afişleri, yurt içinde ve
uluslararası müsabakalarda altın ve gümüş ödüller
kazanarak, çeşitli başarılara da imza atmıştır.
1982’de Devlet Güzel Sanatlar Akademisi (bugünkü
Mimar Sinan Üniversitesi) Fotoğraf Enstitüsü ile
İstanbul Fotoğraf ve Sinema Amatörleri Derneği’nin
(İFSAK) onur üyeliğine seçilen Sami Güner, aynı
zamanda Japon Fotoğraf Derneği’nin de üyesidir
ve Fotoğraf Sanatı Derneği’nin (FOTOGEN) ilk
başkanıdır. 1986’da Uluslararası Fotoğraf Sanatı
Federasyonu’nun (FIAP) ES FIAP (Üstün Katkıda
Bulunmuş Sanatçı) ünvanına layık görülmüştür.
Türkiye’nin doğal güzelliklerini, sanat ve tarih
zenginliklerini konu alan elli dolayında kitabın
fotoğraflarını çeken Güner, yurt dışı gezilerindeki
fotoğraf çalışmalarını da Türkiye’de sergilemiştir.
1987’de Türk Tanıtma Vakfı’nın (TÜTAV) Türkiye’yi
Dünyaya Tanıtanlar adlı ödülüne, 1989’da da
Kültür Bakanlığı Büyük Ödülü’ne layık görülmüştür.
1991’de Çin Fotoğrafçılar Birliği’nin Shangai’da
düzenlediği ve 43 ülkeden 2500 fotoğrafçının 12.500
eserle katıldığı, Milletlerarası Fotoğraf Yarışması’nda
“Ağrı Dağı’nda Hayat” fotoğrafıyla birinci olmuştur.
20 Şubat 1991’de sergisinin açılışı için özel otomobiliyle
Bolu’ya giderken geçirdiği trafik kazasında yaşamını
yitirdi. Ünlü fotoğrafçının anısının yaşatılması, hem
de ülkemizde projeye dayalı fotoğraf üretiminin teşvik
edilip, fotoğraf sanatının geliştirilmesi amacıyla ve
fotoğraf dünyamıza yeni bir heyecan kazandırmak
için FOTOGEN tarafından ‘Sami Güner Kupası
Fotoğraf Gösterisi Yarışması’ düzenlenmektedir.
Kızı Nazan Ulutekin ve oğlu Fuat Güner babaları
Sami Güner’le olan anılarını şöyle dile getirmektedir.
Nazan Ulutekin; “Her yıl otomobille Ege’ye, Akdeniz’e
seyahatlere giderdik. Çocukluğumuzda, hatırlarım;
giderken yollarda sürekli dururduk. Çekim gezilerine
zaten babam bizi almazdı. Üç saat boyunca, yolun
kenarında bir fotoğraf çekmek için beklediğimizi
hatırlarım.
Arkada çalışma odası vardı babamın. Gözünde
gözlük, ağzında sigarası, masasının başında, bir masa
lambasının ışığı altında çalışırdı sürekli. National
Geographic okurdu. Dia temizlemekten ve onları
düzenlemekten zaman bulursa tabii... KüI uzar, ben
küllüğü zor yetiştirirdim ona. Eline bile almazdı
sigarayı. Dudak tiryakiliğiydi O’nunki...
Babam hep, “Boş bakma, baktığını gör. Bakmak degil,
baktığını görmektir önemli olan” derdi. Hep detayları
görürdü. Güzel dönemde yaşadı babam; 60’lar, 70’ler
her şey için güzel dönemlerdi”.
Fuat Güner; “Babamlar Priştineli; Arnavutluk’tan...
Babamın babası, eşkiya. Savaş çıkıyor, tam da
otel yapacaklarken. Üç sene sınırda bekletmişler
onları. İzmir’e indiklerinde sadece 50 TL paraları
varmış. Sanatçılar kendileriyle biraz fazla ilgili
oluyorlar. Genelde kendi yapmak istediği şeyleri
yapardı. Biz çocuk filmine gitmezdik mesela. Aslında
fotoğraf dünyasında da biraz yalnızdı; babamı biraz
kıskanırlardı. İyi iş yapardı, iyi para kazanırdı.
Matbaalar, bütün takvim dialarını babamdan
alırlardı. Merkez Bankası’nda çalışırken geziler
yaparlarmış, vapurla da yurtdışı gezilere giderlermiş.
Lizbon, Marsilya, bütün Akdeniz’i dolaşırlarmış.
Hep elinde fotoğraf makinesi vardı ama, 1961’de
25 yılı bitirip emekli olana kadar da hep amatördü.
Hemen sonrasında Taksim Meydanı’nda Kemal
Baysal ile ortak yer açtı, uzun süre birlikte çalıştılar.
Sonra ayrılıp kendi yazıhanesini açtı. Kendisiyle ilgili
bir sürü ilginç anım var. Örneğin bir tanesi; Alanya
Kalesi’nin surlarına çıkıp, bir surun üzerinden
diğerine çılgın gibi atlamasıydı. Üstelik elinde
çantalarla... Bana da atla demişti; niye atlayacağım
ki. Üstelik atlarken havada, daha iyi açı var diyerek
fotoğraf çektiğini de hatırlıyorum. Bir de babam
fotoğrafı çekmeden satardı. ‘Görüyor musun, bak
çatlamış toprak’ der, farklı açılardan birçok fotoğrafını
çekerdi. ‘Ben bunu sattım’ derdi. ‘Nereye sattın?’ diye
sorardım: ‘Eczacıbaşı’na sattım; çatlamış, kurumuş
damarlar; ilaç için çok uygun bir kompozisyon’
derdi. Bir çukura girer, makineyi kurar ve bana
koş kuşları kovala derdi. Çukurun içinde bir saat
beklerdi. Sonunda kuş gelirdi ve babam deklanşöre
basardı. Daima dia film kullanırdı. Pozometrenin
gösterdiği değerin bir altını, bir de üstünü çekerdi.
İşini sağlama alırdı. Ben de babama yardım ederdim.
Film yıkarken yanında bulunurdum. Metrelik, büyük
baskılar yapardık birlikte. Çektiğim fotoğraflara hep
konuşurdu. Hiç beğenmezdi. Her akşam gelir, tek tek
fotoğrafların camlarını açar ve onları temizlerdi. Bu
arada bana coğrafyayı, Osmanlı Tarihi’ni detayıyla
öğreten babamdır. Bir şey sorardım, bunu bilmek için
baştan başlamak lazım derdi. İnanılmaz geriye gider,
şecereler çıkarır ve saatlerce bana anlatırdı. Her şeyi
ezbere bilirdi.
Babam, güzel yaşadı. Türkiye aşığıydı. Dünyadaki
en güzel ülke Türkiye derdi. Babam kimseyi kırmaz,
davet edildiği her yere giderdi. İnsanlara, fotoğrafın
sanat olmasının yanında, bundan para kazanılacağını
da gösterdi. Yoğun iş yapmasına rağmen, laboratuvar
ya da matbaa açayım gibi bir derdi olmadı. Ticari
fotoğrafı çekerken, dört katını da kendine sanat
fotoğrafı olarak çekerdi.
Sami Güner, bir evladın görmek istediği bir babadır.
Çünkü despot, otoriter bir baba tipi değildi.
Eğitimimize çok önem verirdi. İşini gücünü bırakıp
bizimle ilgilenen, ders çalıştıran, yurtsever, Atatürkçü,
milliyetçi bir insandı. Canını verecek kadar yurdunu
severdi. Azimli ve çalışkan bir fotoğraf ustasıydı”.
Eczacıbaşı’nın, Fotoğraf Sanatçıları Dizisi 4
“Sami Güner” kitabının editörü Merih Akoğul ise
Sami Güner için kitapta şunları yazmıştır:
“Sami Güner’i incelediğimizde gerçek bir Cumhuriyet
insanını görürüz. Sami Güner bir ülkü olarak da ele
alabileceğimiz ülkesel değerleri, her zaman milli
sınırlarının içinde kalan coğrafya üzerinden büyük bir
azim ve kararlılıkla savunmuştur. Ülkeyi sevmenin,
ne yalnızca yaşanılan şehir, ne gidilen yerler, ne de
inanılan değerlerle ilgisi olmadığını, bunun bir bütün
olduğunu Sami Güner’in sergi açılışlarında ya da
gösterilerde yaptığı coşkulu konuşmalardan, dönemin
fotoğraf izleyicileri çok iyi hatırlamaktadırlar. O’nun
fotoğrafa yaklaşımı, 19. Yüzyıl Romantikleri gibi
günümüzün sanat yaklaşımlarından çok farklı
olarak ‘güzel’ kavramı üzerinden daha doğru
okunabilmektedir. Çektiği fotoğrafların birçoğunun
takvimlerde yer almasından dolayı Sami Güner,
bazı fotoğrafçılar tarafından bilinçli olarak takvim
fotoğrafçısı olarak nitelendirilmiştir. Ama özellikle
60’lı yıllardan itibaren takvimlerin insanların ufkunu
açmada ve dünyalarını zenginleştirmede büyük
katkısı olduğu görülmektedir. Üstelik birçok amatör
fotoğrafçı, takvim ve kartpostallardaki fotoğraflara
bakarak fotoğraf makinesi satın almak istemiş
ve ellerinde makineleriyle o yörelere seyahatler
yaparak, bugünkü gezi fotoğrafçılığının temellerini
atmışlardır. Türkiye’nin farklı yörelerinden çekilen
doğal güzellikler ve tarihi yerler, takvimlerde yer
aldıkça bu bölgelere olan ilgi de artmıştır.
Sami Güner fotoğrafına günümüzden bakıldığında
görülen naiflik, aslında O’nun fotoğraflarına
50 51 AFSAD
bakarak büyüyen kuşağın bir nevi genetik kodunu
da oluşturmuştur. Türkiye’de amatör fotoğrafçılık,
doğal güzelliklerin saptandığı manzara ve tarihi-
turistik bölgelerin ele alındığı seyahat fotoğrafçılığı
ile serüvenine devam etmiştir.
Sami Güner’in amacı, ne doğrudan sanat yapmak,
ne de belgesel anlamda röportaj fotoğrafının üst
örneklerini vermekti. Ne Anadolu’nun destanını
yazmak gibi epik işlere girişmiş, ne de üst sanat savıyla
fotoğraflara taşıyabileceğinden daha fazla bir yük
yüklemişti. Hissiyatı neyse, fotoğrafı da o olmuştur.
Sami Güner’in en büyük arzusu, var olan güzelliğin
naif bir biçimde insanlarla paylaşılmasıydı. Sami
Güner bir kült fotoğrafçı olarak fotoğraf tarihimizde
vardır ve hep var olacaktır”.
Biz de kendisini saygıyla anıyoruz.
(Sami Güner fotoğraflarının büyük bir kısmında,
tarih ve yer kayıtları olmadığı için fotoğraflarda bu
bilgiler yer almamaktadır)
Nazan Ulutekin ve Fuat Güner’e fotoğrafları
yayımlama izni sağladıkları, Eczacıbaşı’na mevcut
fotoğrafların dijitallerine ulaşmamızı sağladığı için
teşekkür ederiz.
Kaynaklar:
1- Fotoğraf Sanatçıları Dizisi 4 “Sami Güner”, Dr.Nejat F.
Eczacıbaşı Vakfı Yayınları, İstanbul, 2013
2- www.samiguner.com
3- http://tr.wikipedia.org
4- http://www.fotogen.org.tr/sgk.htm
5- http://www.fotografokulu.org/sami-guner-kupasi.html
Hazırlayan: Deniz KORAŞLI
 Ve
Sinema...
Film Şeridinde Akan Yaşamlar
Ocak - Şubat
‘Göç’ Yolundan Sinemaya
Yansımalar...
Sinemanın gerçekliğinde, dönüm noktası niteliğinde
bir karar olan “Mülteci Yaşam ve Göç” şüphesiz pek çok
kez filmlere konu olmuştur. Teması mültecilik üzerine
kurulu bir filmin, duygularında dram kırıntıları bul-
mak hiç sürpriz değildir. Bu seçimin zorluklarıyla baş-
layan olay örgüsü, kendini yaşamsal döngünün devam
eden çarklarında umut besleyen karakterlerle gösterir.
Sinemanın var oluşuyla beraber, yollarda olma hali
her daim yönetmenlere ve izleyicilere çekici gelmiştir.
Bunun sebebi, bu olgunun fazlasıyla yaşamdan olma-
sıdır aslında. Aidiyet duygusu, insanın var olabilmesi,
sosyolojik anlamda soyunun devamının sağlanabilme-
si adına ne denli önemliyse, yabancı olma hali de aynı
ayarda zor bir seçimdir. Fazlaca duygu barındıran, an-
lamsal bütünde insan olabilme koşullarını baz alan bu
hikâye, sinemanın büyülü atmosferinde hayat bulunca
izleyen gözünde bir bilinmeyene yolculuktur. Her şey,
insanlığın temel koşulu olan barınma duygusu ile baş-
lar. Koşullarından memnuniyetsiz olma başta olmak
üzere, insanların çeşitli nedenlerle yolculuğu, yer de-
ğiştirmeleri filmlerde konu edilmekle kalmaz, sinema
dilindeki güçlü duygu anlatımı ile desteklendiğinde in-
sanların zorluklarını ve seçimlerinin altında yatan dra-
matik nedenleri ön plana çıkartır.
1960’lı yıllar, göç adına devrim niteliğindedir. Köyle-
rinden kasabalarına kadar gitmeye bile imkan bulama-
yan pek çok kişi, ülke değiştirmiş, henüz kendi ülkesi-
nin büyük yerleşimlerinde olmayan bir çok yenilikle ilk
kez karşılaşmış, ciddi bir adaptasyon süreci yaşamıştır.
Büyükşehirler ve küçük yerleşimler arasındaki yaşam-
sal farklılıklar bu olguyu doğrudan tetikler. Özellikle
Türk sinemasında 60’lı yıllarda, ülke içinde ve ülke dı-
şına yaşanan göçler toplumsal hareketliliği yansıtmak-
tadır. Bu dönemin toplum yapısını yansıtmak adına,
Halit Refiğ, Metin Erksan, Atıf Yılmaz gibi yönetmen-
ler gerçekçilikle ilgili filmler yapmışlardır. Bu yönet-
menler büyük ölçüde “İtalyan Yeni Gerçekçiliği” etkisi
altındadırlar (Pişkin, 2010). 60’lı yıllarda çekilen göç
filmlerinde göç olgusu, kahramanların karakteristik
özellikleriyle bağdaştırılmış hatta ön plana geçtiği bile
gözlenmiştir. Örneğin; “Halit Refiğ’in “Gurbet Kuşla-
rı” (1964) filminde kadın sorunsalı göç olgusuna göre
daha ön plandadır. Başlarda, taşı toprağı altın diye
gelinen İstanbul ve Ankara gibi şehirler, sonraları ya-
şam nefesinin daralmaya başladığı metropollere dönü-
52 53 AFSAD
Eda ÇALIŞKAN
edacaliskan@yahoo.com
şecektir. “Gurbet Kuşları” filminde kişilerin toplumla
mücadelesi etkileyicidir. İstanbul’a göç eden ve dağılan
bir ailenin öyküsünü anlatırken Refiğ, aynı zamanda,
göç olayının tarihsel, toplumsal kaynaklarına inip so-
runun yorumuna da varıyor” (Scognomillo, 1988: 78-
79). Özellikle, karakterlerin, şehirde kalmak ve şehirli
olmak arasındaki mücadeleleri, bu ikilem arasındaki
etkileşimleri yansıtılmış, esas drama bu temel üzerine
oturtulmuştur. 1970’li yıllara damgasını vuran, köyden
kente göçler Türk Sineması’nın Yeşilçam olgusunun
kalbinde kendine yer bulmuş, yıllar süren bir saltanat
yaşamıştır. Komedi filmlerine de can veren bu konu yıl-
lar süren bir süreç yaşamıştır. Ertem Eğilmez’in 1974
yılında çektiği, Kemal Sunal, Halit Akçetepe, Zeki Alas-
ya, Metin Akpınar’ın başrollerini paylaştığı, “Köyden
İndim Şehire” filmi bu yaşamsal farklılıkları nüktedan
bir dille, traji komik bir edayla bizlere sunar.
60’larla başlayan 70’leri içine alan plak ve eğlence an-
layışının farklılaşmasının izleyiciye aktarılması sinema
için yeni bir misyon demekti. Göç filmlerinin perde
arkasında, müzik endüstrisinde yaşanan değişimler ve
aynı zamanda toplumun kültürel altyapısına etkileri
de ayrı bir tartışma konusu olabilir. Göç edenler çok
geçmeden kendi popüler kültürlerini özellikle müzik
türünde ortaya koyarlar. Arabesk şarkıcı filmlerinin
izleyici tarafından çekici bulunması, tüketiminin hızlı
olması toplumun yapısına ilişkin ipuçları da barındır-
maktadır. Bunu yakalamayı başaran bir çok yönetmen
göç konusunu, dram dozu fazlaca arttırılmış filmlerle
yansıtmakta oldukça cesur davranmıştır. Başrollerin-
de Levent Kırca ve Ayşegül Atik’in oynadığı, Orhan
Aksoy’un yönetmen koltuğunda oturduğu “Altın Şe-
hir” (1978) filminde İstanbul’a Adıyaman’dan traktör
almak için göç eden bir ailenin öyküsü komedi tınıla-
rıyla anlatılmaktadır. Kadın, şarkıcı bir kızın yanında
çalışırken kentlileşmeye özenip kentli olmaya çalışır.
Film, 1970’lerde, 60’lar kadar olmasa da, göç olgusu-
nun sürdüğünün bir göstergesidir. Yılmaz Güney’in
“Baba” (1971) filminde, Cemal ailesine bakabilmek için
Almanya’ya gitmek istese de sağlık nedenleriyle kabul
edilmeyince, patronunun oğlunun işlediği bir cinaye-
ti üstlenmek zorunda kalır. Türkan Şoray’ın “Dönüş”
(1972) filminde Almanya’ya giden kocanın kültürel de-
ğişimi ve geride bıraktığı insanlarla beraber ağa köylü
çatışması anlatılmaktadır. Orhan Aksoy’un “Alman-
yalı Yarim” filmindeyse (1974) zengin Alman ailenin
kızı Maria’yla evlenen Murat’ın öyküsü ve kızın babası
tarafından Murat’a hazırlanan trajik son işlenir. Şerif
Gören’in “Almanya Acı Vatan” (1979) filminde Alman-
ya’da yaşayan bir kadının ruhsal çöküşü anlatılır. 1985
yılında, Ertem Eğilmez yönetmenliğinde çekilen “Ara-
besk” filmi, evinden kaçıp büyük şehire gelen bir kızın
hikâyesi etrafında, bu göç olgusuna yine nüktedan bir
gerçeklikle değinen filmlerdendir. Bu yıllar aynı za-
manda, Almanya’ya göç konusunun da filmlerde birçok
kez işlendiği bir dönem olmuştur.
90’lı yıllarda, büyük şehirlerin insan hayatındaki olum-
suz etkileri yavaş yavaş fark edilmeye başlandığı için,
göç filmleri çekiciliğini yitirmeye başlamıştır. Belki de
çekiciliğini yitirmekten ziyade ‘yön değiştirmiştir’ daha
doğru tabir olacaktır. Göç olgusunun nedenleri farklı-
laşmıştır. 1993 yılında, Sinan Çetin’in yönettiği “Berlin
in Berlin” filmi Almanya’da yaşayan bir Türk aileyi konu
almaktadır. Kültür farklılıklarını ön planda tutan film,
başka bir ülkede Türk olarak yaşama mücadelesini ön
planda tutmaktadır. 90’ların sonlarına doğru artık bü-
yük şehirin karşı konulmaz çekiciliği değil, savaş, terör
gibi nedenler insanları yer değişikliğine iten sebepler
olarak filmlerde hayat bulmaya başlamıştır. Özellikle
sinemanın maddi sıkıntılar yaşadığı bir dönem olması,
daha popüler konuların işlenmesine neden olmuştur.
90’larda yaşanan kişilik çatışmalarının temel sebepleri
arasında sayılabilecek göç hareketi, kendini göç ettiği
ortamda yalnız ve yabancı hisseden kişilerin şiddet eği-
limleri göstermesine neden olmuştur. Yavuz Turgul’un
“Eşkıya” (1996) filminin kahramanı, sevdiğini elinden
alarak, köyden kente göç etmiş ve burada ekonomik
anlamda başarıyı yakalamış arkadaşından intikam al-
mak için büyük kente gelir. Baran karakteri bir anlam-
da bu anlatımın örneğidir.
Göç filmlerine dünya sinemasından da bir örnek gel-
sin.... Ünlü yönetmen Costa Gavras imzalı, “Cennet Ba-
tıda/Eden in West”, Avrupa’da yasadışı göçmen olarak
yaşayan genç Elias’ın hikâyesini anlatıyor. Kaçak ola-
rak, Fransa’ya giden bir gemiye binen Elias, tıpkı İlya-
da’da olduğu gibi, Ege Denizi’nden başlar yolculuğuna.
1960 –2000 sürecinde, sinemada fazlaca yer bulmuş
göç konusu, insanın hayatla mücadelesi devam ettiği
sürece güncel kalacaktır. Bitirirken konuya ilişkin dü-
zenlenmiş festivalleri listelemek istedim..
Zeytinburnu/Stocholm Göç Filmleri Festiva-
li,  Zeytinburnu Belediyesi 08-12 Kasım 2010. Ayrıca
festival çerçevesinde “GÖÇ FOTOĞRAFLARI SERGİSİ”
düzenlendi.
Malatya Uluslararası Film Festivali, 18-24 Kasım
2011, Malatya’da düzenlendi.
Festival of Migrant Film (GÖÇMEN Film-
leri Festivali),  12-20 Haziran 2010, Slovenya.
4.Uluslararası Suç ve Ceza Film Festivali,  7- 13
Kasım 2014 tarihleri arasında İstanbul’da “Herkes İçin
Adalet” düşüncesi ile gerçekleşen festival, bu yılki tema-
sını “Göç” olarak belirlemişti.
UNHCR Refugee Film Festival (BM Mülteciler
Yüksek Komiserliği Mülteci Filmleri Festivali),
Festival 2006 yılından bu yana BMMYK’nın Japonya
temsilciği tarafından Tokyo’da gerçekleştiriliyor. Bu
festivalle mültecilerin ve ülkesinde yerinden edilmiş ki-
şilerin dünyasını çevreleyen sorunlar konusunda Japon
toplumunda bir bilinç yaratmak hedefleniyor.
Verzio International Human Rights Documen-
tary Film Festival (VERZİO Uluslararası İnsan
Hakları Belgesel Film Festivali),  Macaristan’da
2004 yılından beri düzenlenen festivalin programı, sivil
savaşlar, politik baskı, terörizm, azınlıklar, mülteciler,
kadın hakları, kaçakçılık ve çocuk hakları gibi konuları
kapsıyor.
Helsinki Mülteci Filmleri Festivali
Fisahara International Film Festival (FİSAHA-
RA Uluslararası Film Festivali),  Batı Sahra Ulus-
lararası Film Festivali (FiSahara), her yıl Güneybatı Ce-
zayir’de yer alan Sahrawi mülteci kamplarında gerçek-
leştiriliyor.
Sınırdaki Kadınlar: Kadın ve Göç Programı, Pera
Film Tarafından, Uluslararası Göç Örgütü işbirliğiyle
gerçekleştirildi.
Kaynakça:
1- http://www.sgdd.org.tr/Goc-Filmleri
2- Pişkin, G. (2010), e-Journal of New World Scien-
ces Academy, Volume: 5, Number: 1, Article Number:
4C0025
3- Scognamillo, G., (1998), Türk Sinema Tarihi, Kabal-
cı, İstanbul
Okuyoruz
Görünüre Dair
Ocak - Şubat Küçük Bir Teoriye Doğru Adımlar
Mesleki kariyerine ressam olarak başlayan John
Berger, ustalıkla seçtiği kelimeleriyle bizleri düşünsel
bir serüvene daha sürüklüyor. Resim sanatı üzerine
kaleme aldığı kitabında aslında fotoğraf ile resmin ne
kadar paralel olduğunu da kanıtlıyor. Kitabımız üç
bölümden oluşuyor.
I Degas’nın Bronz Dansçı Heykeli
Üzerine
II Görünüre Dair Küçük Bir
Teoriye Doğru Adımlar
III Bir İnsan Çizmek
Sanat kuramlarına eleştirel
yaklaşımıyla yirminci yüzyılın
önemli eleştirmenlerinden biri
olan Berger, aynı zamanda iyi bir
de şairdir. Kitabın ilk bölümü bir
şiirle başlıyor;
…
Gel beraberce bakalım
(İkimiz de biliriz ki
Işık uzayla zamanın aracısıdır)
… bitirelim. “Ve son. Aynı anda
‘’Ressam olmak’’ kısmında; yazılarını yalın ve anlaşılır
bir üslupla kaleme alan yazar, size okurken hayali
bir resim çizdiriyor. Bunu yaparken de alt metinde
resmetmeden önce neler yapmanız gerektiğini
anlatıyor. Sevgili Özcan Yurdalan seminerlerinin
birinde bu sözü destekler bir cümle kurmuştu
“Fotoğrafı önce kafanızın içinde çekin.”
‘’Renk’’ başlığının altında Berger ‘’Bir ressam olarak
mücadeleniz, yok olmalarını sağlamaktır -ki onların
yerini gövdeler alabilsin. Bir renk töz kazanıp bir
nesneye dönüştüğünde, renk olmaktan çıkar’’ diyerek
54 55 AFSAD
John BERGER
Çeviri: Bülent SOMAY
Metis Yayınları/1999/49 Sayfa
görünenden ötesini göstermeyi işaret etmektedir.
“Boşluk” başlığında ise “Bir resmi kendisi kılan,
nesneleri nasıl bir arada tuttuğu ya da tutamadığıdır’’
kompozisyona dair düşüncelerini aktardığı bu satırlar
dikkat çekmektedir.
Görünüre Dair Küçük Bir Teoriye
Doğru Adımlar bölümünde; Robert
Capa’nın “Fotoğrafınız yeterince
iyi değilse, konuya yeterince
yakın değilsiniz demektir’’ sözünü
anımsadım. “Bir resim cansızsa,
bunun nedeni ressamın modeline,
işbirliğinin başlaması için
yeteri kadar yaklaşmaya cesaret
edememesidir. Bu durumda
ressam kopyalama mesafesinde
kalmıştır... Aslında ressam bir
alıcıdır. Yaratma gibi görünen
şey, aldığına biçim verme fiilidir.
Fotoğraftaki kadraj seçimimiz
veya ışığı yorumlamamız bizim
algıladığımıza biçim verme
eylemimiz değil midir?”
Bir İnsan Çizmek bölümünde
üreten herkesin dikkate alması
gereken bir cümleyle yazımızı
hırs ve hayal kırıklığı. Zihnimin gözünde çizimimin
ve gerçek adamın çakıştığını gördüğüm anda yani
bir an için modelim poz veren bir model değil yarı
yaratılmış dünyamın bir sakini. Deneyimimin
benzersiz bir ifadesi olduğu anda küçük çizimimin
ne kadar yetersiz, bölük pörçük ve sakil olduğunu
anlayıverdim. Sayfayı çevirip yeni bir çizime başladım,
bir öncekinin bıraktığı yerden.”
İyi okumalar.
Hazırlayan: Burcu VARDAR
 Hayalinizdeki kareyi birlikte yaşayalım...

Ali Ertan GÜNEY Ağrı 5137m

08.08.2014
-15°C CLEAR
8:40