1

Ketabton.com

Download from: ketabton.com

Downloaded from: ketabton.com

Download from: ketabton.com

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪1‬‬

‫بېنوا اڼرتنیټ پاڼي دلیکول داکټرصبورالله سیاه سنگ د افغانستان د لومړين ولسمرش ارواښاد شهید رسدارمحمد‬
‫داؤود خان او د هغه د کورنۍ د وژونکو د پل او یا د هغوی د پښو د پـَلونو د خاپ د راسپړلو او موندلو په اړه یوه‬
‫ژوره او هر اړخیزه څیړنه را اخیستې او تر اوسه ډیرې پټې او نا ویل شوې خربې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک‬
‫گوند د یو شمیر مرشانو له خولې را وتلې چې ټولې یې په خپله د پام وړ دي او ښایي د راتلونکو پ َـلـټنو او څیړلو لپاره‬
‫الره پرانیزي‪.‬د ده ترڅنگ دغه څیړنه د هیواد د اوسني تأریخ یوه تیاره برخه روښانه کوي چي پښتو ژباړه يې تايس‬
‫ته ښاغلی رحمت اریا وړاندي کوي ‪ .‬رسدار محمد داؤود خان که هرڅه وو‪ ،‬خو هېڅ رښتونی افغان نه يش کوالی د‬
‫هغه په ولسپالنې او هېوادپالنې کې شک او شوپیان ولري‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪2‬‬

‫رسیزه‬

‫د هیواد د ولسپالو لېکواالنو په ډله کې ډاکټرصبورالله سیاه سنگ چې کله ناکله د حجراالسود په نامه هم لېکنې‬
‫کوي هغه لېکوال‪ ،‬شاعر او څېړونکی دی چې لېکنې او څیړنې یې د افغانستان او سېمې په خپرونو کې د ډیرو کسانو‬
‫پام ځان ته را اړولی اود هغه ترڅنگ یې په فاريس � دري ژبه د پښتنو شاعرانو‪ ،‬لیکواالنو او پښتني وليس فرهنگ‬
‫په پېژندنه کې ډیرې لېکنې کړې دي‪ .‬له هغې ډلې څخه د ارواښاد ملنگ جان په پیژندنه او هیوادپالنه کې د هغه‬
‫ژوره څیړنه ده ‪.‬‬

‫د ډاکټر صبورالله سیاه سنگ د لېکنو یوه غوره برخه دا ده چې له هرډول ژبني تصعب او لنډپارۍ څخه لیرې ده‬
‫او د یوه رښتوين افغان لېکوال په توگه یې ميل او وليس دریز راخپل کړی دی‪.‬‬

‫داکټرصبورالله سیاه سنگ د افغانستان د لومړين ولسمرش ارواښاد شهید رسدارمحمد داؤود خان او د هغه د کورنۍ‬
‫د وژونکو د پل او یا د هغوی د پښو د پ َـلونو د خاپ د راسپړلو او موندلو په اړه یوه ژوره او هر اړخیزه څیړنه را‬
‫اخیستې او تر اوسه ډیرې پټې او نا ویل شوې خربې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د یو شمیر مرشانو له‬
‫خولې را وتلې چې ټولې یې په خپله د پام وړ دي او ښایي د راتلونکو پ َـلـټنو او څیړنو لپاره الره پرانیزي‪ .‬د ده ترڅنگ‬
‫دغه څ یړنه د هیواد د اوسني تأریخ یوه تیاره برخه را روښانوي‪ .‬رسدار محمد داؤود خان که هرڅه وو‪ ،‬خو هېڅ‬
‫رښتونی افغان نه يش کوالی د هغه په ولسپانې او هېوادپالنې کې شک او شوپیان ولري ‪.‬‬

‫دغه څیړنه د نوموړي گوند له مرشانو رسه د مرکې‪ ،‬په دغه اړوند د یو شمیرلېکل شویو کتابونو او د نورو کسانو د‬
‫سرتگو د لیدلی حال پرنبسټ والړه ده چې لوستونکی کرار کرار یوې منطقي پایلې ته ورنیږدې کوي ‪.‬‬

‫دا څیړنه د یوې روانې لړۍ په ټوگه خپریږي او څرگنده نه ده چې لړۍ به یې څومره اوږده يش خو تر دمگړۍ ‪۷‬‬
‫برخې یې په پاړيس ژبه چمتو او د کابل ناتهـ په ویب پاڼې کې په پرله پسې ټوگه خپره شوې ده او تاسو ښاغيل‬
‫لوستونکي به هم بینوا ویب پاڼه گام په گام ددغې څیړنې په پښتو شوې برخې کې خربوسايت ‪.‬‬

‫ما ښاغيل داکټرصبورالله سیاه سنگ ته د ټیلفون او بریښنا لېک له الرې خرب ورکړ چې غواړم دغه څیړنه په پښتو‬
‫را وژباړم او نوموړي په ډیرې خوښۍ او ورین تندي له ما رسه د هرډول همکارۍ ژمنه هم وکړه‪ .‬ددې ترڅنگ له‬
‫خپل افغان هیواد وال ښاغيل ایشورداس څخه چې د کابل ناتهـ د ویبپاڼې چلوونکی دی منندوی یم‪ .‬زه د بینوا د‬
‫ویب پاڼې په استازیتوب ښاغلو داکټرصبورالله سیاه سنگ حجراالسود او ایشورداس ته کور ودانی وایم‪.‬‬

‫رحمت آریا‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪3‬‬

‫لومړۍ برخه‬

‫له یوه السه ټک نه را خیژي‬

‫دغه لنډه لېکنه چې په هېڅ ډول نه يش کوالی د (افغانستان د‬
‫لومړڼي ولسمرش) محمد داؤد د سیايس ښادنامو په سموايل یا نه‬
‫سموايل‪ ،‬دهغه پر پړوايل یا نه پړوايل روښاين واچوي‪ ،‬غواړي یوازې‬
‫د هغه او د هغه د کورنۍ د وژنې د څرنگوايل په اړه د یوشمیر شته‬
‫مالوماتو ټولگه راډگر ته کړي ‪.‬‬

‫هڅه به ويش د مخ په ودو گنگوسو د را سپړلو او څرگندولو لپاره چې‬

‫کله دلته کله هلته اورېدل یا لوستل کیږي لږتر لږه د افغانستان د‬
‫خلق ډ یموکراتیک گوند له پخوانیو لوړپوړو غړو (کریم میثاق‪،‬‬
‫دستگیرپنجشیري ‪،‬سلیامن الیق ‪ ،‬خیال محمد کټوازي) او جرنال‬
‫امام الدین رسه د پرله پسې او اوږدو ټیلفوين مرکو او پوښتنو لړۍ‬
‫راپیل کړو ‪.‬‬

‫همدارنگه د دغې لېکنې په ال ښه وايل کې د نوروکسانو مرستې ته‬

‫اړتیا لېدل کیږي‬

‫‪ ۸۰۰۲‬کال‪ ،‬د آپریل ‪۸۲‬‬

‫پته‪:‬‬

‫‪Siasang, 679 Rink Ave., Regina, SK., S4X2P3, CANADA‬‬

‫‪1 (306) 5020882‬او ‪ 4568340 )603( 1‬د ټیلفون شمیره‪:‬‬

‫تر وروستۍ گولۍ‬

‫نن د داؤد خان او دهغه د کورنۍ له وژنې څخه څه ناڅه دیرش کاله تیریږي‪ .‬که هغه ژوندی وای نو د جوالی په‬
‫اتلسمه نېټه به نهه نوي کلن وای ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪4‬‬

‫امام الدین ( د افغانستان د پرون ورځې د کامندو افرس اود اروپا په کوم گوټ کې غلی ناهیلی ننی جرنال) هرکله‬
‫چې د خپل الس ټپ ته گوري نو د ‪۸۷۷۲‬زکال د اپریل د اته ویشتمې خونړۍ پیښې ته یې پام را وا وړي او د داؤد‬
‫خان وروستنۍ خربې یې له ډیرې نیږدې ترغوږونو يش چې ‪:‬‬

‫(پرته له خدایه بل چا ته نه تسلیمېږم او ترخپلې وروستې گولۍ به وجنگیږم)‬

‫دا کومه هېښنده خربه نه ده‪ .‬که د امام الدین پرځای هرڅوک وای نو د ژوند تر وروستۍ سلگۍ پورې به یې د‬
‫محمد داؤود الندې وروستۍ خربې نه وای هیرې کړې ‪:‬‬

‫� 'اوس واک د افغانستان د خلق ډ یموکراتیک گوند په ولکه کې د ی‪ ،‬نوباید تـسلیم شـﺊ!‬

‫‪-‬تا دا امر له چا راوړی؟‬

‫‪-‬د قادر له پلوه‬

‫‪-‬پرته له خدایه بل چاته نه تسلېمېږم او ترخپلې وروستۍ گولۍ به وجنگیږم'‬

‫زما نـوم امــام الــــدیــن دی‬

‫عبدالکریم میثاق (د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند له بنسټ ایښودونکو او د سیايس بیرو غړی‪/‬د مالیې وزیر‪،‬‬
‫کېسه لېکونکی او څیړونکی ) وایي‪:‬‬

‫" پوښتنه دا وه چې داؤد خان دې ژوندی وساتل يش یا دې ووژل يش؟ د مرکزي کمیټې یو شمیر غړو ویل چې‬
‫ژوندی دې وساتل يش او َوژنه یې تأریخي پازوايل 'مسوؤلیت' لري‪ ،‬ښه به دا وي چې راډیو ته دې راوستل يش او‬
‫ودې وایي چې اخیستل شوی گام سم دی‪ ،‬زه د افغانستان د خلق د ډیموکراتیک گوند دغه را اوچت شوی گام منم‪،‬‬
‫بلې ډلې ویل چې دا به په خپله یوه تأریخي تیروتنه وي‪ .‬کله چې وگړي د داؤد خان غږ واوري ښایي د هغه په گټه‬
‫پاڅون و کړي او اوسنی پاڅون به دړې وړې يش‪ .‬په دغوبنسټیزو وړاندیزونو کې دوه وو تنو تر نورو ډیرې خربې‬
‫کولې‪ ،‬یو یې دستگیرپنجشیری او بل یې بربک کارمل وو ‪.‬‬

‫یو صاحب منصب چې له السه یې وینې راڅڅېدلې راغی او د مرکزي کمېټې د غړو مخې ته سالمي شو او ویې ویل‬
‫" زما نوم امام الدین او د گوند غړی یم‪ .‬ارگ ته دننه تلالی وم‪ .‬د گلخانې [ماڼۍ] ته والړم او داؤود خان ته مې‬
‫وویل‪ :‬له دې چې واک د افغانستان د خلق ډیموکراتیگ گوند ته لیږدول شوی‪ ،‬دا ستا دنده ده چې ځان را تسلیم‬
‫کړﺉ‪ .‬یوه لور یې وررسه وه‪ .‬عبداالله [د رسوزیرمرستیال او د بهرنیو چاروزیر]هم وررسه وو‪ .‬داؤود خان پرما ډزې‬
‫وکړې‪ .‬کله چې ډزې یې وکړې‪ ،‬زما الس یې را ټپي کړ‪ .‬په دغه شیبه کې لورېې مخې ته ور ودریدله او ورته ویې ویل‬
‫چې ډزې مه کوه‪ ،‬که ته ډزې وکړﺉ هغه هم ډزې کوي‪[ .‬امام الدین] وویل چې په دغې شیبې کې داؤود پر خپلې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪5‬‬

‫لور هم ډزې وکړې‪ .‬نو په دغه وخت کې ما هم خپل کالشنیکوف را واخیست او ډزې مې پرې وکړې او ټول مې له‬
‫یوې مخې له منځه یووړل‪ ۸۸۲ " .‬او ‪ ۸۸۲‬پاڼې‪ ،‬افغانستان په شلمې پیړۍ کې‪ /‬افغانستان در قرن بیستم‪۸۷۹۷-۸۷۰۰ :‬‬
‫د يب يب يس له ټولگو څخه ‪ .‬ظاهرطنین ‪۸۰۰۲‬‬

‫ستیا‪.......‬؟‬

‫دستگیرپنجشیری (د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند له بنسټ ایښودونکو او د سیايس بیرو غړی‪/‬د ښوونې او‬
‫روزنې وزیر‪،‬شاعر‪،‬لېکوال او څیړونکی) د پورتنیو خربو په اړه رس تر پایه بل ډول خربه کوي ‪:‬‬

‫د افغانستان د خلق د ډیموکراتیکې ټولنې د مرشانو د نیولو په شپه سلیامن الیق‪ ،‬بارق شفیعي‪ ،‬ن ُـور احمد ن ُـور او‬
‫کریم میثاق د استاد میر اکربخیربد خاورو د سپارلو او د مړي د ملانځنې د کست په ثبت او ویشنې بوخت ول‪.‬‬
‫کله چې د راډیو افغانستان له الرې یې د سیايس دفرتد غړو د نیول کېدلو خرب واورېده نو سلیامن الیق اوبارق‬
‫شفیعي په خپل رس پولیس ته والړل او ځانونه یې پولیس ته ور وسپارل خو کریم میثاق او نـُوراحمد نـُور ځانونه د یوه‬
‫گوندي کارگرپه کور کې پټ کړي ول‪ .‬له دې امله د کریم میثاق خربه د هغه په کتاب "افغانستان په شلمه پیړۍ‬
‫کې ‪ /‬در قرن بیستم" سمه او پرځای نه ده ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬ستاسو د سرتگو لېدلی حال څه دﺉ؟ امام الدین چیری راغی اوڅه یې وویل؟‬

‫پنجشیری‪ :‬امام الدین راډیو افغانستان ته راغی او خپل گزارش یې نورمحمد تره کي ته وړاندې کړ‪ .‬هغه وویل چې‬
‫له رسدار محمد داؤود څخه څو ځله په درنښت غوښتنه وشوه چې له خپلې کورنۍ رسه دې یوه خوندي ځای ته‬
‫والړ يش‪ ،‬خو له پرله پسې غوښتنو رسه رسه هغه خپل زوی ته بولنده 'قومانده' ورکړه چې پر افرسانو‪ ،‬رستیرو او ان‬
‫د خپلې کورنۍ پرغړو دې ډزې وکړي‪ .‬په پای کې دوه اړخیزه اور بل شو ‪.‬‬

‫همداشان‪ ،‬امام الدین زیاته کړه چې ‪ :‬رسدار داؤد ته مې وویل چې " واک د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ته‬
‫لیږدول شوی او باید را تسلیم شـﺊ‪ ".‬داؤد وویل چې " کمونیستانو ته نه تسلېمیږم" او بیا یې نیغ په نیغه پرما ډزې‬
‫وکړې‪ .‬موږ هم ووهل او [ستیا] موکړل" جرنال کټ مټ د [ستیا] اصطالح په کار یووړه‪ .‬په یاد مې دي چې ویې ویل‬
‫"ستیا مو کړل ‪".‬‬

‫سیاه سنگ‪ " :‬ستیا‪...‬؟ " [ستیا[ څه مانا لري؟ دا د کوم ځای اصطالح ده؟‬

‫پنجشیری‪ :‬ستیا یعنی "پوپنا" گومان کوم دا هندي یا اردو اصطالح ده ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬مخکې له دې چې نورې اړینې خربې راوسپړم باید ووایم چې د امام الدین له خولې د "ستیا" (‪ )۸‬د‬
‫اصطالح په اوریدلو یوه ډیره ناوړه پوښتنه مې په فکر کې را ژوندۍ کیږي‪ :‬د همدغې پوښتنې له امله غواړم پوه شم‬
‫چې امام الدین د افغانستان له کوم گوټه دی ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪6‬‬

‫پنج شیری‪ :‬هغه د لوگر دی‪ .‬د لوگر له پښتنو څخه‪ .‬ښایي د هامغه ځای د وگړو په منځ کې د"ستیا" د اصطالح‬
‫کا َرول دود وي‪ .‬خو زه سم نه پوهیږم‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬امام الدین د گوند له کومې څانگې څخه وو؟‬

‫پنجشیری‪ :‬هغه خلقی وو او د خلق د پوځي څانگې له خوا یې له حفیظ الله امین رسه اړیکه درلودله ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬ستاسو دوینا پربنسټ امام الدین نه کالشنیکوف را پورته کړی او نه یې د داؤد خان او نه یې د هغه د‬
‫کورنۍ پرمخ ډزې کړي دي؟‬

‫پنجشیری‪ :‬کټ مټ همداسې ده‪ .‬امام الدین نشوای کوالی کالشنیکوف را پورته کړي او ډزې وکړي‪ .‬هغه ټپي وو‪.‬‬
‫له هغه رسه وسله وال رستیري ول‪ ،‬کله چې هغوی ولیدل چې داؤود او زوی یې ډزې کوي نو هغوی هم په ډزو پیل‬
‫وکړ‪ .‬له همدې امله ده چې امام الدین وایي " موږ هم ووهل او ستیا مو کړل"‬

‫سیاه سنگ‪ :‬امام الدین او د هغه وسله والو ملگرو د دغسې په پټو سرتگو وژنې د اور امر له چا تر السه کړی وو؟ د‬
‫محمد داؤد او د هغه د کورنۍ د برخلېک په اړه د گوند رسمرشیزې ډلې څه ویل؟ ستاسو نظر څه دی؟‬

‫پنجشیری‪ :‬د کابل والیت د زندان د پوښتنو او پلټنو له څانگې څخه راډیو افغانستان ته د نور محمد تره کی‪ ،‬بربک‬
‫کارمل‪ ،‬ډاکټرشاه ويل‪ ،‬زما (دستگیر پنجشیري)‪ ،‬سلیامن الیق‪ ،‬بارق شفیعي‪ ،‬عبدالحکیم رشعي جوزجاين او حفیظ‬
‫الله امین له لېږدولو وروسته ‪ ،‬د دندو وېشنه په دې ډول وشوه ‪ :‬تره کي‪ ،‬کارمل‪ ،‬الیق او ما د سیايس تبلیغ دندو‬
‫پازوايل په غاړه را واخیستله‪ ،‬حفیظ الله امین‪ ،‬عبدالقادرهرايت او محمد اسلم وطنجار د پوځي الرښوونې دندې په‬
‫غاړې واخیستلې ‪.‬‬

‫له داؤود او د هغه له کورنۍ رسه د چال چلند په اړه نور محمد تره کی او بربک کارمل همغږي نه درلودله‪ .‬تره کي‬
‫د داؤود پر وژلو او کارمل د هغه پر ژوندي ساتلو ټینگار کاوه ‪.‬‬

‫ما نورمحمد تره کي ته په ځواب کې وویل‪ ":‬د ټولنیزې مبارزې تگالره باید سپکه و نه گڼل يش او نه دې له پاڅون‬
‫رسه لوبه و يش‪ ".‬سلیامن الیق چې د خپل ډیر نیږدې ملگري او زوم د مړینې له امله په ژور ناورین کې ډوب وو‪ ،‬د‬
‫محمد داؤود په اړه یې وویل " دا فرعون دې ووژل يش "‬

‫د تأریخ په دغسې یوې پرېکنده شیبې کې نورمحمد تره کي د انقالب پوځي رسمرشېزې ډلې (حفیظ الله امین‪،‬‬
‫عبدالقادر او اسلم وطنجار) ته الندینۍ ځانگړې الرښوونه ور ولیږله ‪:‬‬

‫"که رسدارمحمد داؤود اواړوند ه کسان یې د انقالب له فرمان څخه رسغړاونه وکړي‪ ،‬د پاڅون والو په وړاندې وسلې‬
‫ته الس ور وړي او پرته له آړ یا رشطه د گوند الرښوونو ته غاړه کښېـنږدي‪ ،‬نو زموږ وسله وال ځواکونه حق لري چې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪7‬‬

‫له خپل ځان او خپلواکۍ او انقاليب نظم څخه په میړانه ساتنه وکړي‪ .‬که هغوی له وسله وال مقاومت څخه الس‬
‫پررس يش او وسله پرځمکه کښیږدي‪ ،‬نو خوندي ځای ته دې ولیږدول يش‪ .‬په دغه حالت کې به د هیواد د قوانینو‬
‫پربنسټ له هغوی رسه د درنښت وړ او افغاين چلند ويش"‪.‬‬

‫البته ‪ ،‬چې پورتنی منت په پښتو وو او ما(پنجشیري) په پاړيس را وژباړه ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬مخکې له دې چې ستاسو د کتاب (د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند را پاڅېدنه او پوپنا کېدنه ‪/‬‬
‫ظهور وزوال حزب ډیموکراتیک خلق افغانستان) د برخو سپړنې ته راشم ‪ ،‬باید ووایم چې (په لندن ‪/‬انگلستان کې‬
‫مېشت) یو تن غالم رسول باوري تاسو د محمد داؤد او د هغه د کورنۍ اصيل وژونکی بليل یاست‪ .‬د نوموړي د‬
‫لېکنو ځېنې برخې په یوې یا دوه وو ویبپاڼو کې داسې راغيل دي ‪:‬‬

‫"هغه ورځ ما [غالم رسول باوري] په راډیو ټلویزیون کې تخنیکي دنده درلودله‪ /.../ .‬د ثبت او خپرونې د سټدیو‬
‫دروازه د برچې او د توپک په قنداق په زور را خالصه شوه او د وسله والو رستیرود یوې ډلې په ملتیا [خیال محمد]‬
‫کټوازی اود ستگیرپنجشیری چې د هغه په وینا "پلنگي" جامې یې په ځان کې وې او پر سرتگو یې د ضعیفو کتلو‬
‫عینکې وې‪ ،‬راننوتل ‪.‬‬

‫د نېغې خپرونې خونه محارصه شوه‪ .‬د جگړن په رتبې یو افرس د دستگیرپنجشیري اوانقاليب رسمرشیزې ډلې ترمنځ‬
‫چې مرشي یې حفیظ الله امین او [محمد اسلم] وطنجار کوله په تگ راتگ کې وو‪ .‬نوموړي یاددښت لېکونه وړل او‬
‫راوړل‪ .‬دستگیرپنجشیري د راډیو په لویې خپروونکي خونې کې گام واهه او داؤود خان‪ ،‬یحیی او محمدزیو ته یې‬
‫ښکنځل کول او د هغوی د وژنې خرب ته سرتگې په الر وو ‪.‬‬

‫نوموړی جگړن په بیړه راغی او ویې ویل چې د پرچمیانو په ځانگړې توگه د بربک کارمل د مخالفت له امله د‬
‫رسدارمحمد داؤود د وژلو مخنیوی کیږي‪ .‬هغوی وړاندیزلري چې نوموړی د افغانستان قانوين او ولسټاکلی ولسمرش‬
‫دی او ژوندی دې ونیول يش‪ .‬پنجشیري په ډیر قهر وویل‪ " :‬هغوی غو‪ .....‬خوري" بربک د هغوی جاسوس دی او‬
‫د هغوی پرټغر لوی شوی دی‪ .‬هغه له داؤود رسه یو ځای ووژنـﺊ !‬

‫بیا ما ته الرښوونه وشوه چې گرځنده کمره له ځان رسه را واخلم او د انقالب د بولندې خونې ته والړ سم‪ .‬ما بله الر‬
‫نه درلودله‪ ،‬او یوه پياوړې جاپانۍ کمره مې راواخیستله اود ښاغلو پنجشیري او کټوازي په ملتیا حفیظ الله امین ته‬
‫ورغلو‪.‬‬

‫پنجشیري په قهرژلې ژبې له امین څخه وپوښتل‪ :‬دا دې څه ټربپالنه او توکم پالنه را اخیستې؟ ولې د لیوين رسدار‪،‬‬
‫دغه د عبدالرحامن‪ ،‬حبیب الله او درغلن او ټگ نادر د وارث د وژنې امر نه ورکوﺉ؟ آیا د تاجیکانو ویني سپېنې او‬
‫د پښتـنو رسې دي؟ حفیظ الله امین چې خوله یې له خندا ډکه اود بریا په نشه کې ډوب وو و ویل‪ :‬په ارگ کې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪8‬‬

‫روزل شوي ستاسو ملگري رسدار بربک کارمل مخالفت کړی دی‪ .‬یوازې سلطانعيل کشتمند یې َوژنه غواړي‪.‬‬
‫پنجشیري په قهرژلې ژبې له تره کي مالومات وغوښتل او ټول واک او پریکړه یې د انقالب دریزیا مقر ته ور وسپارله‪.‬‬
‫له دغې الرښوونې وروسته‪ ،‬پنجشیری د مخابرې تر شا ودرید‪ ،‬لومړی یې یو حاميس شعر ولوست او وروسته یې په‬
‫پرله پسې توگه د رسدار محمد داؤود د پرته له پوښتنې وژنې الرښوونه ورکوله‪ .‬په دغې شیبې کې جگړن رفیع چې‬
‫ډیر په قهر وو هغه یې د مخابرې په خونه کې ولېد‪ ،‬د تلویزیون له ودانۍ ووت او کارمل ته ورغی ‪.‬‬

‫ښه درنده جگړه ونښتله‪ .‬له ماسپښین وروسته ټولو مخابرو اوگرځندو انقاليب راډیوگانو خرب ورکړ چې رسدار داؤود‪،‬‬
‫رسدارنعیم او د هغوی د کورنۍ دیرش تنه ووژل شول او ارگ تسلېم شو‪ " .‬حفېظ الله امین‪ ،‬وطنجار‪ ،‬پنجشیري‪،‬‬
‫کټوازي او څو تنو نورو د ُودکا د رشابو د بوتلونو په را خالصولو خوښي او خوشاحايل راپیل کړه‪ .‬دستگیرپنجشیري‬
‫د ټولو پښتنو پرضد د شعار په ورکولو د حفیظ الله امین نشه ور خراپه کړه‪ .‬هغه په قهرسو او پنجشیری یې غلې‬
‫کېدلوته را وباله"‪.‬‬

‫که د غالم رسول پیژندنه یا نه پیژندنه یوې خواته پریږدو‪ ،‬د دغې لېکنې په اړه ستاسو غربگون څه دی؟‬

‫پنجشیری‪ :‬لومړی باید ووایم ‪......‬‬

‫‪-‬د لومړۍ برخې پای نوربیا‪......‬پاته لري‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪9‬‬

‫اخځ‪:‬‬

‫د افغانستان د علومو اکاډمۍ د پښتو د څلورټوکیز ترشیحي قاموس په دریم ټوک کې چې په ‪۸۰۰۲‬زکال کې خپور‬
‫شوی په ‪ ۸۷۸۸‬پاڼه کۍ [ستي] د نسبتي ستاین نوم یا صفت په توگه په دریو مانا وو راغلی دی‪:‬‬

‫ستي‪ .۸ :‬سوی [سوځېدلی]‪ ،‬کباب شوی‪.۸ .‬سايت‪ ،‬سويت‪ ،‬په هندوستان کې د جالل الدین اکرب تر زمانې پورې د‬
‫هندوانو یو رسم وو چې د هغه پربنسټ به هندۍ میرمنې ځان ته اور اچاوه‪.‬‬

‫ستۍ ‪ :‬هغه هندوانۍ (ایندوه) چې د ستي له رسم رسه سم ځان په هغه اور کې اچوي چې د میړه د سوځېدلو لپاره‬
‫یې بل شوی وي‪ .‬همدارسم اکرب منع کړ‪.‬‬

‫‪. ۸‬يب يب‪ ، .‬میرمن‪.‬‬

‫‪. ۳‬هغه ښځه چې خپل رسد پالر په کاله کې سپین کړي ‪.‬‬

‫داستۍ چې په اور سوځي مراد یې دا وي‬

‫زه په اور کې سوې ښه یم نه بې پته‬

‫رحامن بابا‬

‫د یا َدونې وړ ده چې د ستي وییکی د ارواښاد ملنگ جان په شعرونو کې هم ډیرلېدل شوی دی‬

‫[رحمت آریا]‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪10‬‬

‫دویمه څپرکۍ‬

‫سیاه سنگ‪ :‬مخکې له دې چې ستاسو د کتاب (د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند را پاڅېدنه او پوپنا کېدنه ‪/‬‬
‫ظهور وزوال حزب ډیموکراتیک خلق افغانستان) د برخو سپړنې ته راشم ‪ ،‬باید ووایم چې (په لندن ‪/‬انگلستان کې‬
‫مېشت) یو تن غالم رسول باوري تاسو د محمد داؤد او د هغه د کورنۍ اصيل وژونکی بليل یاست‪ .‬د نوموړي د‬
‫لېکنو ځېنې برخې په یوې یا دوه وو ویبپاڼو کې داسې راغيل دي ‪:‬‬

‫" هغه ورځ ما [غالم رسول باوري] په راډیو ټلویزیون کې تخنیکي دنده درلودله‪ /.../ .‬د ثبت او خپرونې د سټدیو‬
‫دروازه د برچې او د توپک په قنداق په زور را خالصه شوه او د وسله والو رستیرود یوې ډلې په ملتیا [خیال محمد]‬
‫کټوازی اود ستگیرپنجشیری چې د هغه په وینا "پلنگي" جامې یې په ځان کې وې او پر سرتگو یې د ضعیفو کتلو‬
‫عینکې وې‪ ،‬راننوتل ‪.‬‬

‫د نېغې خپرونې خونه محارصه شوه‪ .‬د جگړن په رتبې یو افرس د دستگیرپنجشیري اوانقاليب رسمرشیزې ډلې ترمنځ‬
‫چې مرشي یې حفیظ الله امین او [محمد اسلم] وطنجار کوله په تگ راتگ کې وو‪ .‬نوموړي یاددښت لېکونه وړل او‬
‫راوړل‪ .‬دستگیرپنجشیري د راډیو په لویې خپروونکي خونې کې گام واهه او داؤود خان‪ ،‬یحیی او محمدزیو ته یې‬
‫ښکنځل کول او د هغوی د وژنې خرب ته سرتگې په الر وو ‪.‬‬

‫نوموړی جگړن په بیړه راغی او ویې ویل چې د پرچمیانو په ځانگړې توگه د بربک کارمل د مخالفت له امله د‬
‫رسدارمحمد داؤود د وژلو مخنیوی کیږي‪ .‬هغوی وړاندیزلري چې نوموړی د افغانستان قانوين او ولسټاکلی ولسمرش‬
‫دی او ژوندی دې ونیول يش‪ .‬پنجشیري په ډیر قهر وویل‪ " :‬هغوی غو‪ .....‬خوري" بربک د هغوی جاسوس دی او‬
‫د هغوی پرټغر لوی شوی دی‪ .‬هغه له داؤود رسه یو ځای ووژنـﺊ !‬

‫بیا ما ته الرښوونه وشوه چې گرځنده کمره له ځان رسه را واخلم او د انقالب د بولندې خونې ته والړ سم‪ .‬ما بله الر‬
‫نه درلودله‪ ،‬او یوه پياوړې جاپانۍ کمره مې راواخیستله اود ښاغلو پنجشیري او کټوازي په ملتیا حفیظ الله امین ته‬
‫ورغلو‪.‬‬

‫پنجشیري په قهرژيل ژبې له امین څخه وپوښتل‪ :‬دا دې څه ټربپالنه او توکم پالنه را اخیستې؟ ولې د لیوين رسدار‪،‬‬
‫دغه د عبدالرحامن‪ ،‬حبیب الله او درغلن او ټگ نادر د وارث د وژنې امر نه ورکوﺉ؟ آیا د تاجیکانو ویني سپېنې او‬
‫د پښتنو رسې دي؟ حفیظ الله امین چې خوله یې له خندا ډکه اود بریا په نشه کې ډوب وو و ویل‪ :‬په ارگ کې روزل‬
‫شوي ستاسو ملگري رسدار بربک کارمل مخالفت کړی دی‪ .‬یوازې سلطانعيل کشتمند یې َوژنه غواړي‪ .‬پنجشیري‬
‫په قهرژلې ژبې له تره کي مالومات وغوښتل او ټول واک او پریکړه یې د انقالب دریزیا مقر ته ور وسپارله‪ .‬له دغې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪11‬‬

‫الرښوونې وروسته‪ ،‬پنجشیری د مخابرې تر شا ودرید‪ ،‬لومړی یې یو حاميس شعر ولوست او وروسته یې په پرله پسې‬
‫توگه د رسدار محمد داؤود د پرته له پوښتنې وژنې الرښوونه ورکوله‪ .‬په دغې شیبې کې جگړن رفیع چې ډیر په قهر‬
‫وو هغه یې د مخابرې په خونه کې ولېد‪ ،‬د تلویزیون له ودانۍ ووت او کارمل ته ورغی ‪.‬‬

‫ښه درنده جگړه ونښتله‪ .‬له ماسپښین وروسته ټولو مخابرو اوگرځندو انقاليب راډیوگانو خرب ورکړ چې رسدار داؤود‪،‬‬
‫رسدارنعیم او د هغوی د کورنۍ دیرش تنه ووژل شول او ارگ تسلېم شو‪ " .‬حفېظ الله امین‪ ،‬وطنجار‪ ،‬پنجشیري‪،‬‬
‫کټوازي او څو تنو نورو د ُودکا د رشابو د بوتلونو په را خالصولو خوښي او خوشاحايل راپیل کړه‪ .‬دستگیرپنجشیري‬
‫د ټولو پـښتـنـو پرضد د شعار په ورکولو د حفیظ الله امین نشه ور خراپه کړه‪ .‬هغه په قهرسو او پنجشیری یې غلې‬
‫کېدلوته را وباله"‪.‬‬

‫که د غالم رسول پیژندنه یا نه پیژندنه یوې خواته پریږدو‪ ،‬د دغې لېکنې په اړه ستاسو غربگون څه دی؟‬

‫پنجشیری‪ :‬لومړی د تیروتنې له ویرې پرته باید ووایم چې په یوشمیر النجپالو ویبپاڼو کې یوشمیر سیايس لويب هغه‬
‫مهال رامنځ ته شوېدي دي چې سکیوالر سیايس گوندونه او ټولنې له تیرو او پخوانیو تیروتنو په زده کړې د هغوی‬
‫د بیا سامونې لپاره د سیايس او ډله یز یووايل او د ميل او ډیموکراتیکو مورچلونو د جوړولو په موخه د یوبل ترڅنگ‬
‫گام ږدي او غونډې جوړوي‪ .‬زه په دې گروهن یم چې د دغسې په زهر لړلو ډنډورو د خپرولوموخه یوازې د پر‬
‫مختگ لپاره په یوې چمتو ټولنې کې د ډیموکراتیک غورځنگ د لړۍ په وړاندې د خنډ له جوړولو پرته بله موخه نه‬
‫لري او گټه یې د طالبانو د غورځنگ‪ ،‬د دیورند د کرښې د دواړو خواوو بنسټپالو‪ ،‬د نیشه یې توکو د مافیا‪ ،‬نړیوالې‬
‫ترهگرۍ او د ناتو د ځواکونو د اوږد مهاله شتون لپاره د پلمې له را موندلو پرته بله څرگنده موخه نه لري‪ .‬خو ستاسو‬
‫لپاره زما څرگند ځواب درښتینو تأریخي واقعیتونو َویـَن َـه ده ‪:‬‬

‫لومړی‪ :‬د کسانو نومونه او د "پوځي جامو" خربه‬

‫د غوایي د مېاشتې په اوومه او له زندانه د خالصېدلو په مهال سلطانعيل کشتمند او خیال محمد کټوازی له موږ‬
‫رسه زندانیان نه ول‪.‬زما په ځان کې ملکي دریيش وه او پلنگي جامې مې په تن نه وې ‪.‬‬

‫دویم‪ :‬د جگړن د تگ او راتگ خربه‬

‫زما‪ ،‬د نورمحمد تره کي‪ ،‬بربک کارمل او سلیامن الیق امنیت د هوایي ځواکونو یوه ډگروال چې محمد کریم خان‬
‫وردک نومېده‪ ،‬نیولی وو‪ .‬د مرشتابه د ډلې له دغو غړو څخه هېڅ یویې د راډیو او ټلویزیون له ودانۍ څخه نه وو‬
‫وتيل‪ .‬له دې امله د" چا د تگ را تگ خربه په منځ کې نه وه‪".‬‬

‫که څه هم بربک کارمل د راډیو له خپرونو وروسته د کبیر رنجرب (د اوسنۍ وليس جرگې د غړي) د پالر په کور کې‬
‫د مرشتابه د ډيل د پټېدلو وړاندیزوکړ؛ خو تره کي په پرېکنده ډول وویل‪ " :‬یا به له پوځي ډلې رسه یوځای بریايل‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪12‬‬

‫کیږو او یا به په یوه مورچل کې وژل کیږو ‪.‬په پای د پوځي بولندې یا قوماندې په سال او مشورې د هوایي ځواکونو‬
‫پوځي قرارگاه د خواجه رواش گارنیزیون ته ولیږدول شوو ‪.‬‬

‫هراتی قادر په پیاوړي مورال د بگرام‪ ،‬مزار اوشینډنډ د هوایي ډگرونو له گارنیزیونونو رسه په اړیکه کې وو‪ .‬هغه د‬
‫غوایي د امتې په سهارين سباوون د ریشخورد قطعې د مببارد فرمان ولیږه او هغوی ته یې وویل چې یوازې سړک په‬
‫نښه کړي او د ولس کورنو ته دې تاوان ور ونه رسېږي‪ .‬قادر د پیلوټانو نومونه را اخیستل او له هغوی رسه یې ټوکې‬
‫کولې ‪.‬‬

‫ټول دربارپورې تړيل تاریخ لېکونکي او یاددښت لېکونکي چې غواړي په پاڅون کې د شوروي د الوتکو د برخې‬
‫اخیستلو د ډ نډورو د خپرولو له الرې ولس بې الرې کړي یوازې د پاکستان د پوځي سیاستوالو‪ ،‬ایراين اخوندانو‪ ،‬د‬
‫عريب امارات د شیخانو او د هغوی د ُوبا َوه َـلو تايل څټوپه ژرندو کې د نورو اوبوب َـ ََه َـولو له موخې پرته بل څه په‬
‫خپلې کڅوړې کې نه لري ‪.‬‬

‫دریم‪ :‬له " حفیظ الله امین رسه د شخړې تور "‬

‫د پاڅون په شپې مې له امین رسه هېڅ ډول شخړه نه درلودله ځکه چې د وسله وال ځواک د پوځي انډول تـَلـَه د‬
‫هغه په گټه وه‪ .‬که نورم حمد تره کي ور ته اجازه ورکړې وای ما خو ال پریږده چې په هامغه شپه به یې کارمل هم‬
‫سوری سوری کړی وای ‪.‬‬

‫څلورم‪ :‬د" پشتون او تاجک سکالو "‬

‫زه نه پخوا او نه اوس د خپل یو مويت او نه بیلېدونکي هیواد د هېڅ یوه توکم دښمن نه وم‪ .‬خو د زورواکۍ ‪ ،‬ټـَبـَرنۍ‬
‫برالسۍ او د زور له الرې د واک د را خپلولو پرضد مې مبارزه کړې او کوم یې‪ .‬زه گروهن یم چې د ټولو ټ َـبـَرونو د‬
‫عدالت غوښتنې هڅې به له سوله یزې الرې ژر یا په ځنډ کې د افغان هېوادالو د څرگند ډیموکراتیک گډون یا هم‬
‫له بلې الرې بریالۍ يش ‪.‬‬

‫پینځم‪ :‬د "وډکا د بوتلونو" تورلـ َـگــَـونه‬

‫د پورتـنيو تشو ډنډورو برخالف ‪ ،‬نورمحمد تره کي ‪ ،‬حفیظ الله امین‪ ،‬محمداسلم وطنجار‪ ،‬خیال محمد کټوازي او‬
‫ما نه یوازې دا چې د غوایي د اومې د پاڅون بریا مو په څښاک په ځانگړې توگه په وډکا نه ده ملانځلې‪ ،‬بلکه کله‬
‫چې د غوایي په اومې نېټې د مازیگر په پینځو بجو له زندانه را خالص شوو نو د غوایي د امتې نېټې ترماښامه په ټول‬
‫افغانستان کې د ډاډ وړ د ټیکاو تر راټینگېدلو پورې موږ د یوه څاڅکي د څښلو او د یوې مړې ډوډۍ د خوړلو لپاره‬
‫وخت نه درلود ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪13‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬بیا هم مخکې له دې چې ستاسو د کتاب (د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند دراپاڅېدنې او پوپنا‬
‫کېدنې ‪ /‬ظهور و زوال حزب ډیموکراتیک خلق افغانستان) د برخورا سپړنې ته راوگرځم له تاسو غواړم چې زما دغې‬
‫تکراري پوښتنې ته ځواب راکړﺉ‪ :‬آیا تاسو ډاډه یاست چې سلیامن الیق نورمحمد تره کي ته وویل چې " دغه فرعون‬
‫دې ووژل يش‪ ".‬؟‬

‫پنجشیری‪ :‬هو ډاډه یم‪ .‬بشپړ ډاډ لرم چې سلیامن الیق په څرگند ډول ویيل‪ ":‬دغه فرعون دې ووژل يش "‬

‫پرما تور لگول کیږي‬

‫سلیامن الیق ( د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند له بنسټ ایښودونکو او د سیايس بیرو غړی‪ /‬شاعر‪ ،‬څیړونکی‬
‫د راډیو تلویزیون وزیر) د رسدار محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د وژنې په اړه بل ډول نظر لري‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬محمد داوؤد او کورنۍ یې د چا یا کوموکسانو په فرمان ووژل شوه؟‬

‫الیق‪ :‬رسدارداؤود د چا د فرمان ‪ ،‬الرښوونې اویا ډله ییزې پریکړې پربنسټ نه دی وژل شوی‪ .‬وگورﺉ! لومړی کودتا‬
‫وشوه‪ ،‬تر هغه وروسته ورته فرمان ولیږل شو چې تسلیم شـﺊ‪ ،‬هغوی تسلېم نه شول‪ .‬پایله یې هامغه ده چې ټول ولس‬
‫پرې خرب دی‪ .‬د څو تنو َوژنـَه ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬تاسو غواړﺉ ووایاست چې محمد داؤود او کورنۍ یې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د ډله ییزې‬
‫پریکړې پربنسټ نه دی وژل شوی؟‬

‫الیق‪ :‬لومړی خو د دغې سکالو بنسټ باید راڅرگند يش‪ .‬د افغانستان د خلق ډیموکراتېک گوند کودتا نه ده کړې‪.‬‬
‫کودتا څو تنو تررسه کړه ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬ستاسو په وینا‪ ،‬دغه څو تنه څوک ول یا څوک دي؟‬

‫الیق‪ :‬یو شمیر ځانغـوښتـونکو‪ ،‬ځامننـنـونکو او د واک څوکیو ته تږيو کسانو چې غوښتل یې د واکمنۍ څوکۍ ‪،‬‬
‫موټرو‪ ،‬ویسکي او لوړو دولتي پوړونو ځانونه ورسوي کودتا یې وکړه او د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند په‬
‫داسې یوه دریزکې راگیر شو چې کار له کاره تیر وو‪ .‬د خلق اوپرچم ډلې اړې شولې چې د ځان د ساتنې لپاره دغه‬
‫کودتا ومني ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬کوالی شـﺊ د دغې کودتا د سمبالوونکو نومونه را واخلـﺊ؟‬

‫الیق‪ :‬زه ډارن نه یم اونه له راتلونکي څخه کومه ویره لرم‪ .‬زړه ور یم او په زغرده وایم چې حفیظ الله امین او تره کي‬
‫د دغې کودتاه پاخه سمبالوونکي ول‪ .‬موږ په زندان کې وو چې کودتا وشوه ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬تاسو څنگه زنداين شواست؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪14‬‬

‫الیق‪ :‬کله چې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د مرشانو د نیولو خرب د راډیو له الرې خپور شو نو له زندانه‬
‫بهر یو شمیر ملگري دغې پایلې ته ورسېدل چې ‪' ":‬میثاق صاحب اوالیق صاحب ته به ښه دا وي چې والړ دې يش‬
‫او ځانونه دې دولت ته ور وسپاري"‪ .‬زه هم د ملگرو له سال رسه سم پولیسو ته ورغلم او ځان مې ور وسپاره ‪.‬‬

‫زما السونه یې په هتکړیو را وتړل او په یوې کوشنۍ خونې کې واچومل‪ .‬یو وردکی افرس راغی او په ډیرې قهرژيل‬
‫توگه یې راڅخه وپوښتل " څه شی دې خوړيل چې هضموالی یې نه يش"‪ .‬وروسته له هر لوري د ډزو غږونه را خپاره‬
‫شول‪ .‬افرس دباندې ووت‪ .‬څو شیبې وروسته زه هم له خونې دباندې داالن ته را ووتلم او غوښتل مې پوه سم چې څه‬
‫خربه ده‪ .‬د گوند یو تن غړی مې ولېد‪ .‬هغه وویل‪ ":‬څو شیبې نورهم صرب وکړه‪ ،‬راڅملوو یې "‪.‬‬

‫بیا مې ولېدل چې هامغه افرس بیرته راغی او په یوه غاب کې یې راته انگور راوړل زما السونه یې راخالص کړل او په‬
‫دې ډ ول زه له زندانه را خالص سوم ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬وروسته له هغې چې له زندانه را خالص شواست او راډیو افغانستان ته راغالست نو نورمحمد تره کي‬
‫ته مو د داؤود په اړه وویل " دغه فرعون دې ووژل يش‪ . ".‬آیا دا سمه ده؟‬

‫الیق‪ :‬نه‪ .‬داسمه نه ده‪ .‬دا قطعأ زما خربه نه ده‪ .‬پرما تور لگوي‪ .‬ما داسې نه دي ویيل‪ .‬اصأل دغه پیښه ماته د کرکې‬
‫وړ وه ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬کومه پیښه تاسو ته د " کرکې" وړ وه‪ .‬د " غوایي کودتا یا د محمد داؤود وژنه "‪.‬‬

‫الیق‪ :‬کودتا‪ .‬دغه پوځي پاڅون چې په گوند کې نه وو پوخ شوی‪ ،‬ماته د کرکې وړ وو‪ .‬ښایي په تأریخ کې دغه پاڅون‬
‫ته َورته نور پاڅونونه هم شوي وي‪ .‬آیا دا چې په دغې پیښې کې شورویانو هم الس درلود یا نه درلود راته څرگنده نه‬
‫ده‪ .‬البته حفیظ الله امین او نورمحمد تره کی سل په سلو کې پرې پوهېدل ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬که تاسو د نورمحمد تره کي پرځای واست‪ ،‬آیا د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د وژلو فرمان به مو‬
‫ورکړې وای؟‬

‫الیق‪ :‬دغه پوښتنه بنسټ نه لري‪ .‬که زه د هغوی پرځای وای نو کودتا به نه وای شوې‪ .‬په هیڅ اصل ‪،‬بنسټ او‬
‫معیار کې د کودتا تجویز نه دی شوی‪ .‬کودتا د سیايس ستونزو د حل الره نه وه‪ ،‬نه ده او په راتلونکې کې به هم نه‬
‫وي‪ .‬زه له کودتا رسه مخالف وم‪ .‬په ټولیز ډول د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ټول پوه غړي له پوځي کودتا‬
‫رسه مخالف ول ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬آیا دا رښتیا نه ده چې د یوه خپلوان او نیږدې ملگري د َوژنې په ناورین کې د ډوبېدلوله امله مو د‬
‫داؤود الس د میراکربخیرب په وژنه کې ورگډ کړای وي او ویيل مو دي چې " دغه فرعون دې ووژل يش"؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪15‬‬

‫الیق‪ :‬د ژوند له پیله تر اوسه له وینې تویـَونې او َوژنې کرکه لرم‪ .‬ان د رسدار داؤود او د هغه د کورنۍ له وژل کېدلو‬
‫وروسته‪ ،‬د مړیو د لېدلو لپاره ارگ ته َورنغـلم‪ .‬تل به زما په اړه ویل کېدل چې " دی قاطع سړی نه دی"‪ .‬تاسو په‬
‫ټول افغانستان کې ماته یوازې یو تن را پیدا کړﺉ چې ودې وایي " چې د الیق له السه یې تاوان لیدلی وي" له بلې‬
‫خوا رسدار داؤود او د هغه د جمهوري دولت څانگو د میراکرب خیرب په وژنه کې الس نه درلود‪ .‬خلک ولې بې گټې‬
‫خربې را جوړوي؟‬

‫سیاه سنگ‪ :‬د میراکربخیرب وژونکی څوک دی؟‬

‫الیق‪ :‬دا پولیيس تحقیقات کیږي او زه یې ځواب ویل اړین نه بومل‪ .‬څو اونۍ مخکې یوې نړیوالې راډیو هم دغه‬
‫پوښتنه راڅخه کړې وه‪ .‬د نوموړې راډیو پوښتونکي ته مې وویل چې اوس د دغې پوښتنې د ځواب ویلو وخت نه‬
‫دی‪ .‬اوس به ډیر وختې وي چې دغې پوښتنې ته ځواب وویل يش ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬که څه هم د داؤود خان او د هغه د کورنۍ د وژنې له سکالو څخه لږ څه لېرې کیږو خو غواړم ووایم‬
‫چې وحید مژده د " آریایي" او "رسنوشت" په ویبياڼو کې یوه لیکنه لري اورسلېک یې دی " هغه وژنه چې له پایلې‬
‫څخه یې کودتا را وکټدېدله"‪ .‬هغه د گلبدین حکمتیار له خولې چې وحید مژده هم په هغې غونډې کې ناست وو‪،‬‬
‫داسې لېکي "خیربزموږ د مجاهدو وروڼو په الس وژل شوی "‬

‫الیق‪ :‬دغه ادعا هم له بنسټه سمه نه ده‪ .‬حزب اسالمي د دې لپاره چې د پاکستاين چارواکو په سرتگو کې ځانته یو‬
‫دریز راپيدا کړي‪ ،‬په دغه خام او بې ځایه چل د داسې یوې وژنې پازوايل په غاړه را اخيل چې له اصله یې کړې نه‬
‫ده ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬خو (د وحید مژده د لیکنې پربنسټ) د گلبدین حکمتیار دغه ادعا د افغانستان د خلق ډیموکراتیک‬
‫گوند یو شمیرپخوانیو لوړپوړ غړیو منلې ده ‪.‬‬

‫الیق‪ :‬هو منلې یې ده او هغه هم له دې امله چې غواړي د میراکربخیرب د وژنې تورله خپل تندي څخه را پاک کړي ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬ستاسو له خربو را څرگندیږي چې د میر اکرب خیرب وژنه " د گوند د کورنیو کړیو" په السه یوه َو ژنه‬
‫ده‪ .‬آیا ښه به نه وي تاسو چې وژونکی پیژنـﺊ او په رښتیا خربیاست‪ ،‬ولې خلک نه خربوﺉ؟ په رښتـنو خربو پوهېدل‬
‫د ولس بنسټیز حق دی‪.‬‬

‫الیق‪ :‬د افغانستان د خلق د ډیموکراتیک گوند ښادنامې په ځانگړې توگې د غوایي له کودتا را وروسته ډیرې کرغیړنې‬
‫وې‪ .‬ولس زموږ له السه ډیر تاوانونه ولېدل‪ .‬میر اکربخیرب هم همدغو حزبیانو وژلی دی‪ .‬ما اوس له گوندي او یا‬
‫سمبال شوي سیاست څخه الس اخیستای دی‪ ،‬ادبیاتو ته مې مخه کړې‪ ،‬غواړم هرهغه څه چې لرم ویې لیکم‪ ،‬ولې‬
‫نه؟ په نیږدې راتلونکې کې به هر څه په یوه کتاب کې را ولېکم‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

Downloaded from: ketabton.com

16

‫ ستاسو له انده داؤودخان څه ډول یو شخصیت وو؟‬.‫ اوس به بیرته خپلې خربې ته راشو‬:‫سیاه سنگ‬

: ‫الیق‬

‫د دویمې برخې پای‬

:‫اخځ‬

http://www.kabulnath.de/Salae_Charom/Shoumare_74/President%20Daud%202.pdf

Download from: ketabton.com

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪17‬‬

‫دریمه برخه‬

‫سیاه سنگ‪ :‬وروسته له هغې چې له زندانه را خالص شواست او راډیو افغانستان ته راغالست نو نورمحمد تره کي‬
‫ته مو د داؤود په اړه وویل " دغه فرعون دې ووژل يش‪ . ".‬آیا دا سمه ده؟‬

‫الیق‪ :‬نه‪ .‬داسمه نه ده‪ .‬دا قطعأ زما خربه نه ده‪ .‬پرما تور لگوي‪ .‬ما داسې نه دي ویيل‪ .‬اصأل دغه پیښه ماته د کرکې‬
‫وړ وه ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬کومه پیښه تاسو ته د " کرکې" وړ وه‪ .‬د " غوایي کودتا یا د محمد داؤود وژنه "‪.‬‬

‫الیق‪ :‬کودتا‪ .‬دغه پوځي پاڅون چې په گوند کې نه وو پوخ شوی‪ ،‬ماته د کرکې وړ وو‪ .‬ښایي په تأریخ کې دغه پاڅون‬
‫ته َورته نور پاڅونونه هم شوي وي‪ .‬آیا دا چې په دغې پیښې کې شورویانو هم الس درلود یا نه درلود راته څرگنده نه‬
‫ده‪ .‬البته حفیظ الله امین او نورمحمد تره کی سل په سلو کې پرې پوهېدل ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪18‬‬

‫سی اه سنگ‪ :‬که تاسو د نورمحمد تره کي پرځای واست‪ ،‬آیا د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د وژلو فرمان به مو‬
‫ورکړې وای؟‬

‫الیق‪ :‬دغه پوښتنه بنسټ نه لري‪ .‬که زه د هغوی پرځای وای نو کودتا به نه وای شوې‪ .‬په هیڅ اصل ‪،‬بنسټ او‬
‫معیار کې د کودتا تجویز نه دی شوی‪ .‬کودتا د سیايس ستونزو د حل الره نه وه‪ ،‬نه ده او په راتلونکې کې به هم نه‬
‫وي‪ .‬زه له کودتا رسه مخالف وم‪ .‬په ټولیز ډول د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ټول پوه غړي له پوځي کودتا‬
‫رسه مخالف ول ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬آیا دا رښتیا نه ده چې د یوه خپلوان او نیږدې ملگري د َوژنې په ناورین کې د ډوبېدلوله امله مو د‬
‫داؤود الس د میراکربخیرب په وژنه کې ورگډ کړای وي او ویيل مو دي چې " دغه فرعون دې ووژل يش"؟‬

‫الیق‪ :‬د ژوند له پیله تر اوسه له وینې توی َـونې او َوژنې کرکه لرم‪ .‬ان د رسدار داؤود او د هغه د کورنۍ له وژل کېدلو‬
‫وروسته‪ ،‬د مړیو د لېدلو لپاره ارگ ته َورنغـلم‪ .‬تل به زما په اړه ویل کېدل چې " دی قاطع سړی نه دی"‪ .‬تاسو په‬
‫ټول افغانستان کې ماته یوازې یو تن را پیدا کړﺉ چې ودې وایي " چې د الیق له السه یې تاوان لیدلی وي" له بلې‬
‫خوا رسدار داؤود او د هغه د جمهوري دولت څانگو د میراکرب خیرب په وژنه کې الس نه درلود‪ .‬خلک ولې بې گټې‬
‫خربې را جوړوي؟‬

‫سیاه سنگ‪ :‬د میراکربخیرب وژونکی څوک دی؟‬

‫الیق‪ :‬دا پولیيس تحقیقات کیږي او زه یې ځواب ویل اړین نه بومل‪ .‬څو اونۍ مخکې یوې نړیوالې راډیو هم دغه‬
‫پوښتنه راڅخه کړې وه‪ .‬د نوموړې راډیو پوښتونکي ته مې وویل چې اوس د دغې پوښتنې د ځواب ویلو وخت نه‬
‫دی‪ .‬اوس به ډیر وختې وي چې دغې پوښتنې ته ځواب وویل يش ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬که څه هم د داؤود خان او د هغه د کورنۍ د وژنې له سکالو څخه لږ څه لیږې کیږو خو غواړم ووایم‬
‫چې وحید مژده د " آریایي" او "رسنوشت" په ویبياڼو کې یوه لیکنه لري اورسلېک یې دی " هغه وژنه چې له پایلې‬
‫څخه یې کودتا را وکټدېدله"‪ .‬هغه د گلبدین حکمتیار له خولې چې وحید مژده هم په هغې غونډې کې ناست وو‪،‬‬
‫داسې لېکي "خیربزموږ د مجاهدو وروڼو په الس وژل شوی "‬

‫الیق‪ :‬دغه ادعا هم له بنسټه سمه نه ده‪ .‬حزب اسالمي د دې لپاره چې د پاکستاين چارواکو په سرتگو کې ځانته یو‬
‫دریز راپيدا کړي‪ ،‬په دغه خام او بې ځایه چل د داسې یوې وژنې پازوايل په غاړه را اخيل چې له اصله یې کړې نه‬
‫ده ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬خو (د وحید مژده د لیکنې پربنسټ) د گلبدین حکمتیار دغه ادعا د افغانستان د خلق ډیموکراتیک‬
‫گوند یو شمیرپخوانیو لوړپوړ غړیو منلې ده ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪19‬‬

‫الیق‪ :‬هو منلې یې ده او هغه هم له دې امله چې غواړي د میراکربخیرب د وژنې تورله خپل تندي څخه را پاک کړي ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬ستاسو له خربو را څرگندیږي چې د میر اکرب خیرب وژنه " د گوند د کورنیو کړیو" په السه یوه َو ژنه‬
‫ده‪ .‬آیا ښه به نه وي تاسو چې وژونکی پیژنـﺊ او په رښتیا خربیاست‪ ،‬ولې خلک نه خربوﺉ؟ په رښتـنو خربو پوهېدل‬
‫د ولس بنسټیز حق دی‪.‬‬

‫الیق‪ :‬د افغانستان د خلق د ډیموکراتیک گوند ښادنامې په ځانگړې توگې د غوایي له کودتا را وروسته ډیرې کرغیړنې‬
‫وې‪ .‬ولس زموږ له السه ډیر تاوانونه ولېدل‪ .‬میر اکربخیرب هم همدغو حزبیانو وژلی دی‪ .‬ما اوس له گوندي او یا‬
‫سمبال شوي سیاست څخه الس اخیستای دی‪ ،‬ادبیاتو ته مې مخه کړې‪ ،‬غواړم هرهغه څه چې لرم ویې لیکم‪ ،‬ولې‬
‫نه؟ په نیږدې راتلونکې کې به هر څه په یوه کتاب کې را ولېکم‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬اوس به بیرته خپلې خربې ته راشو‪ .‬ستاسو له انده داؤود خان څه ډول یو شخصیت وو؟‬

‫الیق‪ :‬داؤود خان د شخيص تقوی لرونکی یو سړی وو‪ .‬پرته له شکه چې هغه د افغانستان د رسلوړۍ او پرمختگ‬
‫غوښتونکې وو او د شتمنۍ او پیسو له ټولولو رسه یې هېڅ مېنه نه درلودله‪ .‬خو د داوؤد خان په ژوند کې تیاره‬
‫اړخونه هم لېدل کیږي‪ :‬دکتاتور وو او‪ ،‬هزاره گان یې نه خوښیدل‪ .‬که چا د هغه ډاډ ترالسه کړای وای نو د هغه‬
‫هرډول کړنه رسدارداؤود ته د منلو وړ وه‪ ،‬که پرچا بې ډاډه شوی وای نو څرگنده ده چې د هغه سړي ژوند ټول پو‬
‫پنا کېده ‪.‬‬

‫بربک کارمل‪ ،‬رمزي او کرک‬

‫د رسدار محمد داؤود وراره محمد عزیزنعیم د خپلې مور خربې داسې په یاد راويل ‪:‬‬

‫" مورمې پیښې په خپلوسرتگو ولیدلې‪ .‬د هغو پیښو لنډیز داسې دی ‪ :‬په وروستیو شیبو کې د [کامنډو] یو افرس‬
‫ننوځي او داؤود خان ته وایي ‪" :‬باید تسلیم سـﺊ ‪ .‬محمد داؤود خان پوښتنه کوي ‪ " :‬تاسو دغه امر د چا له خوا لرﺉ‬
‫؟ هغه ځواب ورکوي ‪ " :‬د قادر له پلوه‪ ".‬محمد داؤود خان وایي ‪ " :‬زه پرته له خدایه بل چا ته نه تسلیمیږم او تر‬
‫وروستۍ گولۍ جنگ ته چمتو یم"‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪20‬‬

‫همدا وو چې د دواړو خوا ترمنځ گولۍ را و ورېدلې چې په پای کې یې ارواښاد داؤود خان او د هغه د کورنۍ اولس‬
‫تنه غړي د هغه د زامنو او دوه لوڼو په گډون ټولو د شهادت جامونه راپورته کړل ‪.‬‬

‫له دغې پیښې وروسته د بریتانیا د بهرنیو چارو له وزارته د رمزي په نامه یو سړی چې د افغانستان په څانگې کې‬
‫یې کار کاوه د خواخوږۍ لپاره زما لېدلو ته راغی او د هغه ترڅنگ یې را یاده کړه چې له خپل سفیر ښاغيل کرک‬
‫څخه یې یو گزارش تر السه کړی او په دغه گزارش کې له بربک کارمل رسه د هغه د پیژندگلوی د کتنې خربه هم‬
‫ویل شوې وه‪ .‬د رمزي په وینا په گزارش کې لېکل شوي ول‪ :‬کارمل ویيل چې موږ د یوه رسته رسیديل عمل په مقابل‬
‫کې را گیرپاتې شولو‪ ۸۸۹ ،۸۸۲ ،۸۸۲( ".‬پاڼې ‪ :‬افغانستان په شلمه پیړۍ کې ‪ /‬افغانستان در قرن بیستم ‪� ۸۷۰۰ :‬‬
‫‪ ۸۷۹۷‬د يب يب يس د راډیو له ټولگو څخه ‪ ،‬ظاهر طنین ‪" ) ۸۰۰۲‬‬

‫د زَړوکسانو په کورگي کې د یوې بوډۍ میرمنې خربې‬

‫داؤود جنبش ( لېکوال ‪ ،‬ژباړونکی او د يب يب يس د راډیو کارکوونکی) د ‪ :‬ولسمرش داؤود خان او کورنۍ یې څنگه‬
‫ووژل شول تر رسلېک الندې د محمدظاهرشاه د خور‪ /‬د محمدنعیم د ماندینې میرمن زُهرې له خولې راوړي چې‪:‬‬

‫په هغه ورځ [ د اپریل ‪ ۸۷۷۲ ،۸۲‬ز‪ ،‬د غوایي اومه ‪ ۸۳۲۷‬ل] نعیم خان نه وو‪ .‬لوڼې مې په کورکې وې ‪ ،‬ملسیان‬
‫ښوونځي ته تليل ول‪ .‬زه د ویښتانو د جوړولو لپاره دباندې تللې وم‪ .‬یو افرس راغی او په بیړه یې له ما وغوښتل چې‬
‫ارگ ته والړه شم‪ .‬د داؤود خان له زامنو رسه یوځای د گلخانې ماڼۍ ته والړو‪ .‬داؤود خان په خپل دفرت کې د تیلفون‬
‫له الرې له چا رسه خربې کولې‪ .‬هامغلته کښېنستلو‪ .‬الوتکو مببارد را پیل کړ‪ .‬ترماښامه دغه حالت دوام درلود ‪.‬‬

‫کله چې مبباریو زور واخیست‪ ،‬داؤود خان وویل‪ ":‬الندیني پوړ ته والړسـﺊ!" د را وتلو په مهال د گلخانې د دروازې‬
‫له اړخه د گولیو اور را پیل سو‪ .‬گومان کوم ډزې په ارگ کې دننه د خلقیانو او پرچمیانو له پلوه وو ‪.‬‬

‫په داالن کې د داؤود خان لور زرلښته او دهغه اته کلنه ملسۍ غزال ( د عمر لور) ټپیانې شوې وې‪ .‬هغوی یې بلې‬
‫خونې ته راوړلې‪ .‬گولیو زما د دیارلس کلنۍ لسمۍ صفورا ټټر سوری سوری کړی وو‪ .‬نظام [ د داؤود خان زوم] وویل‬
‫صفورا بې هوښه شوې خو حال یې ښه دی‪ ،‬خو کله چې له نیږدې یې ولېدله‪ ،‬هغه وژل شوې وه‪ .‬صفورا زما د سرتگو‬
‫تر مخ ځان حق ته وسپاره‪ .‬ماشومان د مور په غیږ کې هم خوندي نه ول‪ .‬شیام د رسدارصاحب داؤود خان ننږور ‪/‬د‬
‫میرویس میرمنې خپل دوه ماشومان په غیږ کې نیويل ول او دیوال ته یې ډه ډه لگولې وه‪ .‬کله چې له خونې راوتلم‬
‫و مې لېدل چې درېواړه یې شهیدان شوي ول ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪21‬‬

‫زرمېنه (زما او د نعیم لور)‪ ،‬عایشه (د داؤود خان معیوبه خور) چې له فزیکې ننگونو رسه مخامخ وه او د له السه او‬
‫پښو غورځېدلو کسانو په کراچۍ کې به گرځېدله ‪ ،‬زینب (زما خور‪/‬د داؤود خان میرمن) ‪ ،‬شینکۍ او زرلښته ( د‬
‫رسدارداؤود خان لوڼې) ټولې داؤود خان ته ورغلې او د هغه تر څنگ ودرېدلې ‪.‬‬

‫ما په خپلو سرتگو نه دي لیديل‪ ،‬خو راته یې وویل چې چا له لیرې ځایه داؤود خان ته ویل ‪ :‬تسلیم سه ! او هغه ورته‬
‫ویيل ول ‪ :‬پرته له خدایه بل چا ته نه تسلیمیږم‪ .‬په همدغه وخت کې د ډزو غږونه را پورته شول‪ .‬داؤود خان‪ ،‬نعیم‬
‫خان‪ ،‬زینب‪ ،‬شینکۍ‪ ،‬خالد‪ ،‬ویس او عمر(د داؤودخان زامن)‪ ،‬نظام ( د شاه محمودخان زوی) ټول هامغلته ووژل‬
‫شول ‪.‬‬

‫کودتا چیان په موږ پسې راغلل او ویې ویل چې له خونو څخه را ووځـﺊ او که څوک را ونه وځي نو د خونې چتونه به‬
‫پرې را ونړیږي ‪ .‬د را وتلو په مهال مې ولېدل چې د داؤود خان‪ ،‬نعیم خان او نورو مړي پرځمکه پراته ول ‪.‬‬

‫زما پښه هم ټپې شوې وه‪ .‬موږ یې روغتون ته ورسولو‪ .‬هلته یې د لسو ورځو لپاره وساتلو بیا یې زندان ته بوتلو‪.‬‬
‫خورشید او توران (د رسدارتیمورشاه ماشومان‪ /‬د نعیم خان ملسیان) په روغتون کې پاتې شول‪ .‬گاللۍ (د عمر میرمن‪/‬‬
‫د داؤود خان ننږور) رسه له دې چې پښه یې ‪ ۷‬گولېو ور سورۍ سورۍ کړې وه ژوندۍ پاتې شوه ‪.‬‬

‫په هغې باراين ورځې زموږ د کورنۍ او نېږدې خپلوانو ‪ ۷۰‬تنه و وژل شول‪ .‬آیا وروسته له ‪ ۳۰‬کالو به داسې یو څوک‬
‫وموندل يش چې د وژل شویو آرامځای ومومي او د افغانستان د لومړي ولسمرش له قربڅخه زیارت را جوړ کړي؟ "‬

‫سورسباوون‬

‫داکرتعاصم د ( د داؤود خان سیاستونو‪ ،‬شخصیت او اندونو ته یوه کتنه ‪ /‬نگاهې به شخصیت‪،‬نظریات وسیاستهای‬
‫داؤود خان) د (میزان د خپرندویې ټولنې له خپرونو ‪۸۰۰۸‬کال) د کتاب له ‪ ۸۷۸‬تر‪ ۸۷۷‬پاڼو کې د هام داؤود (د خالد‬
‫میرمن او د رسدار محمد داؤود د نږور) د خربو پربنسټ داسې لیکيل دي ‪:‬‬

‫"د دیارلس سوه اوه پنځوسم ملریزکال د غوایي د مېاشتې اوومه پنځنۍ 'پنجشنبې' ‪ ،‬د نورو ورځو په شان یوه عادي‬
‫ورځ وه‪ .‬د پرسيل میاشت وه او باران َوریده‪ .‬په دودیز ډول د کورنۍ غړي هره د پنځنۍ ورځ د ماښام له خوا د‬
‫داؤود خان په کور کې را ټولېدل‪ .‬داؤود خان کورنيو ارزښتونو ته په ډیرې درندې سرتگې کتل او ډیر به خوښېده‬
‫چې لږ تر لږه په اونۍ کې یوځل د کورنۍ غړي پریوه ټغرراټول يش او له یو بل رسه په گډه ډوډۍ وخوري‪ .‬د دغسې‬
‫را ټولېدلو نوښت هغه رامنځ ته کړی وو ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪22‬‬

‫په هامغه ورځ د نورو پنځنیو ورځو په شان د کورنۍ د غړیو د را ټولېدلو تابیا په پام کې نېول شوې وه‪ .‬کله چې د‬
‫شوبلو د ډزو غږ را پورته شو‪ ،‬څه ناڅه د غرمې دولس بجې وې او میرمن هام داؤود په کورکې وه او گومان یې کاوه‬
‫چې د غرمې د ډوډۍ د دودیز توپ غږ دی او کلکه پاملرنه یې ورته ونه کړه‪ .‬د هغې زړه نه منل چې له همدغې‬
‫شېبې وروسته به دا د کمونیستو کودتا چیانو د کودتا پیل وي ‪.‬‬

‫اړوپیچ د سرتگوپه رپ کې اوښتون موند‪ .‬څو شیبې نه وې تیرې چې خالد له خپل کار ځای د تلویزیون له ودانۍ‬
‫څخه کورته را ورسید او ویې ویل چې ټول دې ارگ ته والړ يش‪ .‬کله چې د ویرې ملنه را څرگنده او پراخه شوه داؤود‬
‫خان د ولسمرشۍ د دفرتد مرشاکربخان په سال او وړاندیز پریکړه وکړه چې د کورنۍ ټول غړي ارگ ته دننه را‬
‫وغواړي ‪.‬‬

‫میرمن هام وایي کله چې په موټرکې د داؤود خان له کوره تر ارگه والړه نو ډیره په اندیښنه کې ډوبه وه او ویې لېدل‬
‫چې اړوپیچ د سرتگو په رپ کې د اوړېدلو په حال کې دی‪ .‬د مخ په ودې اړوپیچ په لېدلو یې اندیښنه ال زیاته شوه‪.‬‬
‫کله چې له خپل خاوند او کوشني ماشوم رسه د ارگ انگړ ته ننوتله نو ویې لېدل چې رستیرو د تیارسـﺊ په حال کې‬
‫په هرگوټ کې مورچلې نیولې دي‪ .‬له دغو ټولو رسه رسه بیا هم دا نه پوهېدله چې خربه څه ده او د دغه بیړين‬
‫اړوپیچ د را پارېدنې المل څه وو ‪.‬‬

‫د کورنۍ پاتې غړي چې له هرې خوا ورو ورو را رسیدل د ارگ د گلخانې د ماڼۍ په دویمې ودانۍ کې د ولسمرش‬
‫د کار په دفرتکې را ټول شوي ول او ارگ ته په راننوتلو د هغه څه د تیریدلو په لېدلو به هک پک پاتې کېدل چې په‬
‫ارگ کې تیرېدل‪ .‬که څه هم اړوپیچ ډیر کړکیچن شوی نه وو خو د نیږدې ماسپیښین شا او خوا وړاندیز وشو چې‬
‫میرمنې او ماشومان دې له ارگه په موټرونو کې بهر و ایستل يش‪ .‬د افغانستان د پخواين ټولواک خور او د ولسمرش‬
‫داؤود خان ماندینې میرمن زینب دغه وړاندیز وغانده‪ .‬دهغه د همدغې پریکړې پربنسټ نورو میرمنو هم خپل‬
‫هوډ څرگند کړ او ټینگاریې وکړ چې د خپلو میړونو ترڅنگ به همدلته پاتې يش‪ .‬په ځانگړې توگه د رسدارمحمد‬
‫داؤود خان زامنو ټینگار کاوه چې د پالر ترڅنگ به پاتې کیږي او نه غواړي چې هغه یوازې پریږدي ‪.‬‬

‫که څه هم د کورنۍ غړو ته څرگند خربونه نه ورکول کېدل خو د هرې شیبې په تیریدلو خربه راڅرگندیدله او‬
‫اورېدل کېدل چې دښمن د پرمختگ په حال کې دی او د ولسمرشد ماڼۍ نیول یې د خپلې موخې زړه ټاکلی دی ‪.‬‬

‫په ډیرلنډ وخت کې ټیلفوين اړیکې وشلیدلې‪ .‬له دې چې کودتا چیانو په آسانۍ کوالی شوای د ودانۍ پاسنی پوړ‬
‫په آسانۍ مببارد کړي‪ ،‬د خونې د لوړوايل او د کړکیو د ډیروايل له امله دغه ځای خوندي نه وو نو پریکړه وشوه چې‬
‫ټول دې کښتـني پوړ ته والړ يش‪ .‬همداسې وشوه‪ .‬د کورنۍ ټول غړي الندیني پوړد ډوډۍ خوړلو لویې خونې ته‬
‫راکښته کړای شول ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪23‬‬

‫میرمن هام وایي تر هغې شیبې پورې چې دا د داؤود خان د کار په دفرت کې وه څوک نه وو ټپي شوي‪ .‬خو کله چې‬
‫د کورنۍ غړي کښتني پوړ ته راکښته شول نو د کودتاچیانو یرغل ال زور واخیست‪ .‬د دښمن په وړاندې د ولسمرشۍ‬
‫د ساتونکي قطعې اتلواله مقاومت ورو ورو دړې وړې کېده‪ ،‬د دښمن د مردکیو او توغندیو ړندو چــَرو او ټوټو په‬
‫ودانۍ کې دننه هرڅوک ټپیانول‪.‬‬

‫زما په گومان لومړين چا چې ټپ واخیست او د سرتگو په رپ کې مړ سو د رسدارمحمد داؤود خان مرشزوی محمد‬
‫عمر وو‪ .‬د ارواښادې میرمن گاللۍ داؤود د عبدالله خان ملکیار د لور پرځان اته گولۍ لگېدلې وې‪ .‬لورکۍ یې‬
‫(غزال) په همدغې پیښې کې په ارگ کې شهېده شوه او بله ټپي لور یې په روغتون کې څو شیبې وروسته مړه شوه‪.‬‬
‫که څه هم د رسدار محمد نعیم خان پښه په گولېو ټپي شوې وه خوله خپل پالیاله ورور رسدارمحمد داؤود خان رسه‬
‫د سهارتر سباوون پورې ژوندی وو‪ .‬وروسته له دې چې د ولسمرشۍ د ماڼۍ د ساتونکي قطعې پاتې برخه له نا چارۍ‬
‫کودتاچیانو ته تسلیم شوه‪ ،‬کمونیستانو د شنه سهار په سپیده دم کې د گلخانې د ماڼۍ دروازه پرانیستله او په‬
‫لومړیو شیبو کې یې له داؤود خانه وغوښتل چې تسلیم يش خو هغه په ځواب کې وویل چې هېڅکله به د روسانو‬
‫مریـیـو کمونیستانو ته تسلیم نه يش ‪.‬‬

‫د امام الدین تر مرشۍ الندي د وسله والو کودتا چیانو د ډلې او رسدارمحمد داؤود خان ترمنځ ډزې پیل شوې چې‬
‫په پای کې یې د هغه د کورنۍ یو شمیر راگیرشوي کسان یا ټپیان یا شهیدان شول ‪.‬‬

‫د دغو شهیدانوپه منځ کې یوازې د رسدارمحمد داؤود خان له کورنۍ څخه شل تنه ول‪ .‬که د غوایي د اوومې د‬
‫رشموونکي او کرغیړنې کودتا د شپو اوروځو د شهیدانو شمیره را واخلو نو د ټولو وژل شویو کسانو شمیره د سید‬
‫عبداالله‪ ،‬عبدالقدیرنورستاين‪ ،‬صاحبجانخان گارډ په گډون چې په ارگ کې ووژل شول ‪،‬او نور لکه غالم حیدررسويل‬
‫‪ ،‬ښایي درې زره تنو ته ورسیږي ‪.‬‬

‫د کمونیستانو له وروستـني یرغله وروسته د رسدارمحمد داؤود خان د کورنۍ پاتې ژوندي غړي د جمهوریت روغتون‬
‫ته ولیږدول شول‪ .‬هغو کسانو لکه میرمن گاللۍ چې ژور ټپونه یې اخیستي ول‪ ،‬تر اوږدې مودې په روغتون کې پاتې‬
‫شول او د کورنۍ نورټول غړي زندان ته ولیږدول شول او هلته یې بندیان کړل ‪.‬‬

‫د رسدارمحمد داؤود د کورنۍ پاتې غړو د روس د السپوڅي رژیم له استازو څخه په څو څو ځله غوښتنه وکړه چې‬
‫د غوایي د اوومې کودتا د شهیدانو د ښخېدلو ځایونه ورته وروښیي‪ ،‬خو دغوالسپوڅو هېڅکله دغې غوښتـنې ته‬
‫ځواب ور نه کړ ‪.‬‬

‫څرگنده نه ده چې د کودتا د تورې او کرغیړنې شپې له امله کودتا چیانو د ارگ دننه د شهیدانومړي د خواجه‬
‫رواش په سیمه کې په ډله ییزکېندل شوي قربکې ښخ کړي او یا د کابل‪ -‬جالل آباد د لویې الرې په اوږدو کې په‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪24‬‬

‫یوه ناڅرگند ځای کې له اسالمي دودونو پرته ښخ کړي دي‪( .‬له میرمن هام ) ‪Arlington, Virginia ,USA‬داؤود‬
‫عثامن رسه مرکه ‪۸۰۰۸‬زکال د جنوري دویمه‬

‫له هغې خونړۍ پیښې را وروسته ال تراوسه د دغې غوټې رس نه دی پرانیستل شوی‪ .‬په دغې پیښې کې ښکېل کسان‬
‫او پاخه پازوال مرشان ال تراوسه د نړۍ په گوټ گوټ کې ژوندي دي او پرته له شکه له قانوين الرو او امکاناتو کوالی‬
‫شو له هغوی پوښتنه وکړو چې دغه خربه روښانه کړي ‪.‬‬

‫د گلخانۍ پرماڼۍ د گولیو باران‬

‫جرنال نذیر کبیررساج د خپل کتاب (په افغانستان کې د شلمۍ پیړۍ د دویمې نیامیۍ مهمې پېښې‪ /‬روېداد های‬
‫مهم نیمه اخیر سده بیست در افغانستان) په ‪ ۸۸۳‬پاڼې کې لیکيل ‪ " :‬محمد عمر په داسې حال کې چې له خپل پالر‬
‫رسه یو ځای وو د گلخانې د ماڼې پوړې 'زینې' ته مخامخ‪ ،‬موټرته د پورته کېدلو په وخت کې ټپي شو‪ " .‬دلته د‬
‫یادونې وړده چې په هغو شېبو کې د یو شمیر وزیرانو په گډون د حارضو همکارانو د پریکړې پربنسټ‪ ،‬وپتـیـل شوه‬
‫چې محمد داؤود دې له ارگه دباندې ووځي او د مرکزي ځواک (قوای مرکز) د اړوند لښکرکوټونو په مرسته دې د‬
‫کودتا چیانو یرغل پرشا ومتبوي‪ ".‬نوموړی زیاتوي ‪ " :‬یادې شوې ډزې د ولسمرشۍ د گارد د یوتن افرس له لوري‬
‫چې د رسدارمحمد داؤود د ډاډ وړ سړی وو‪ ،‬وشوې "‪.‬‬

‫هام داؤود د رسدار محمد داؤود د مرشزوی د ټپي کېدلو په اړه د جرنال کبیر رساج خربه نه مني او ټینگارکوي‬
‫چې هغه له ودانۍ دباندې نه‪ ،‬بلکه په ودانۍ کې دننه ټپي شو‪ ۸۷۲ .‬پاڼه‪ ،‬د رسدارمحمد داؤود شخصیت‪ ،‬اندونو‬
‫او تگالرو ته یوه کتنه ‪ /‬نگاهې به شخصیت‪ ،‬نظریات وسیاستهای رسدار محمد داؤود‪ ،‬ډاکټر محمدعاصم‪ ،‬د میزان‬
‫خپرندویه ټولنه‪ ،‬د امریکامتحده ایاالت‪)۸۰۰۸،‬‬

‫وایي چې‪.....‬‬

‫ویل کیږي چې د دیارلس سوه اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې له اوومې نېټې مخکې د محمد داؤود د وژلو‬
‫تابیا نیول شوې وه‪ .‬که داسې وي‪ ،‬نو د کومو کسانو پـَل د دغې تابیا په تل کې موندالی شو؟‬

‫وایي چې د افغانستان د خلق دیموکراتیک گوند یوه نامتو څیره چې اوس هم په افغانستان کې ژوند کوي‪ ،‬د‬
‫رسدارمحمد داؤود او د هغه د کورنۍ له وژل کېدلو لږ شیبه وروسته ارگ ته راغی‪ ،‬ټول یې له پامه تیرکړل او بیا له‬
‫خونې ووت ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪25‬‬

‫وایي هامغه سړي یو چا ته ویيل ول چې ‪ ... ":‬په پام کې نېول شوې وه چې پرارگ به یو پینځه سوه کېلویي بم‬
‫وروغورځول يش‪ .‬پوهیږﺉ چې پینځه سوه کیلویي مبب څومره ورانی کوي؟ ارگ یې له خاورو رسه په هوا کاوه؟ "!‬

‫‪"...‬د عبدالله عمرله جیبه چې زما ترڅنگ والړ وو‪ ،‬د بنزموټر کيل یې واخیستله او ویې ویل‪ :‬اوس زموږ وار دی چې‬
‫د موټرسپرلۍ وکړو‪ ".‬په همدې حال کې مې ولیدل چې د کورنۍ یوشمیر غړي څوک روغ رمټ او څوک ټپي له‬
‫دروازې تیریږي او میرمن سلطانه نور‪/‬د رسدارمحمد عمرنور ماندینه له ټولو مخکې روانه وه‪ .‬زهرا او داؤود ‪ /‬دغازي‬
‫محمود ماشومان مې ولیدل چې دواړه ټپیان ول‪ .‬کله چې د میرمن سلطانې نور سرتگې پرما ولگېدلې‪ ،‬غلې شوه‪ ،‬بیا‬
‫یې د الس په اشاره او نغوته راته وویل دغه کسان پـړ دي چنواري 'چارماري' یې کړﺉ‪ ".‬هغې [ د افغانستان د پخواين‬
‫ټولواک محمدظاهرشاه خوراو د ولیهعد رسداراحمدشاه خواښې ] گومان کاوه چې زه هم د پیښې له پخو ) ‪......‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪26‬‬

‫څلورمه برخه‬

‫دیرش کاله د بېدېا په زړه کې‬

‫ډاکټر محمد حلیم تنویرد وروستنیو دریو لسیزو د څیړونکو له ډلې څخه (د گلبدین حکمتیار تر مرشۍ الندې) د‬
‫اسالمي گوند یوه وتلې څیره ده چې د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د آرامځي ترټولو نیږدې نښه یې را کښلې ده‬
‫(د افغانستان د ورځپاڼه لېکنې پېښلېک‪ /‬تأریخ روزنامه نگاري افغانستان‪ ۸۸۰ ،‬پاڼه‪ ،‬د صبور د خپرندویه ټولنې‬
‫مرکز‪/‬پیښاور‪ -‬پاکستان جنوري ‪ ۸۰۰۰‬زکال)‬

‫د ‪ ۸۰۰۲‬زکال د جوالی په دویمې نېټې جرنال پادشاه میر په افغانستان کې د "آزادۍ د راډیو" له مرکه کوونکي‬
‫حمید ُمهـمند رسه یوه ځانگړې مرکه کړې او نوموړي د رسدارمحمد داؤود او د هغه د کورنۍ د قربونو ځای ځایگی‪،‬‬
‫د کابل په ‪ ۸۲‬کیلومرتۍ کې د څرخي پله زندان ته نیږدې داسې روښانه کړی‪:‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬جرنال صاحب پادشاه میر! هغه گزارشونه چې موږ اورېديل‪ ،‬پکې ویل کیږي چې‪ :‬تاسو یو تن له هغو‬
‫کسانو یاست چې د رسدارمحمد داؤود او د هغه د کورنۍ د ښخولو په اړه شاهد واست‪ .‬کله چې مړي رارسیدل او‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪27‬‬

‫یو ځای خاورو ته سپارل کېدل تاسو هلته واست‪ .‬مړي په څه ډول راوړل کېدل او په څه ډول په ډله ییزه توگه خاورو‬
‫ته سپارل کېدل؟ که مهرباين وکړﺉ په دې اړه لږ مالومات را کړﺉ !‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬د [د یارلس سوه اووه پنځوسم "ل" کال] د غوایي د مېاشتې په اوومه د پنجشنبې [پنځنۍ] په‬
‫ورځ کودتا وشوه‪ .‬په سبا یې کله چې ورځ پای ته ورسیدله‪ ،‬د شپې دولس بجې وي چې مړي یې راوړل‪ .‬موټر راغی‪.‬‬
‫په هغه وخت کې زه د څلورم زغره وال ځواک د ساتنې او څارنې [حفظ ومراقبت] مدیروم‪ .‬امر وشو چې ځان له‬
‫رستیرورسه پولیگون ته ورسوم‪ .‬له هغوی رسه یوځای پولیگون ته والړم ‪.‬‬

‫موټران له ښاره راتلل او څراغونه یې له لیرې ښکارېدل‪ .‬له ځان رسه مې وویل‪ :‬خدایه! په دې نېمه شپه کې دا موټران‬
‫له کومې خوا پولیگون ته را روان دي ‪.‬‬

‫لومړنی موټر چې را ورسید‪ ،‬د دفاع د وزارت یو جیپ وو‪ .‬له سالم او ستړي مه يس وروسته مې وپوښتل‪ :‬وروڼو!‬
‫خیریت خو دی؟ څنگه راغلـﺊ یاست؟ ویې ویل چې د داؤود خان او د هغه د کورنۍ د غړو مړي مو راوړي او غواړو‬
‫دلته یې یوې په موضع (له مخکې پوځي کېندل شوي ځای) کې ښخ کړو‪،‬او ځای ورته پیدا کړو‪،‬ورته مې وویل‪ :‬ډیره‬
‫ښه ده ‪.‬‬

‫اسلم وطنجار چې په کودتا کې یې پخه ونډه درلودله او په څلورم زغره وال ځواک کې وو‪ ،‬پوهېده چې د ځمکې کوم‬
‫ځای د (موضع) لپاره کېندل شوی دی‪ .‬هغه وویل دلته د یوه ټانک پخوانۍ موضع شته ‪.‬‬

‫غوچوړي (چقوري) له مخکې کېندل شوي ول‪ .‬له جیپانو وروسته یو نوی [زیس موټر] راغی او د شو‪ .‬ماته یې وویل‪:‬‬
‫رستیرو ته ووایه چې مړي راکښته کړي� ‪. Reverse‬موضع مخې ته"‬

‫رستیرو مړي یو په یو راکښته کړل‪ .‬زه په خپله د قرب لحد ته ور کښته شوم‪ .‬لومړنی کار مې چې وکړ دا ووچې د‬
‫مړیو مخونه مې د قبلې خواته را واړول‪ .‬کله چې اوس مو قربونه را خالص کړل نو له نېکه مرغه لېدل کېدل چې د‬
‫مړیو د هډوکو مخونه هامغسې د قبلې خواته ول‪ .‬د امنیت د وزارت کارکوونکو او نورو هـیـﺋـتانو ولېدل چې د مړیو‬
‫مخونه د قبلې پر لور ول ‪.‬‬

‫د یوه موټر ترپال مې خالص کړ او دهغه سپن ږیري موټروان ته مې وویل‪ :‬نه خفه کیږي که دغه ترپال واخلم او د‬
‫مړیو پرمخونو یې واچوم؟‬

‫حمید مهمند‪ :‬جرنال صاحب! مهرباين وکړي ووایاست چې په همدغه ډله ییزقربکې مو څو تنه مړي تر خاورو الندې‬
‫کړل؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬څه ناڅه دیارلس تنه ول‪ .‬دیارلس تنه ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪28‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬آیا ددوی په ډله کې ښځې او ماشومان هم ول؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬د هغوی په منځ کې درې ښځې وې‪ ،‬نور یې ټول نارینه ول‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬ویل کیږي چې په ډله ییز قرب کې د داؤودخان له کورنۍ څخه اتلس تنه تر خاورو الندې شول‪ ،‬نور‬
‫مړي څه شول؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬په هامغه شپه یې دیارلس مړي اونوریې په سبا شپه راوړل‪ .‬ما درې شپې بې خوبې ایستلې وه او‬
‫ښارته خپل کورته والړم‪ .‬زما د مرستیال ضابط شاه ولیخان په وینا نور شپاړلس تنه مړي چې گڼ شمیر یې ښځې وې‬
‫د ټانک د بلې کېندل شوې [موضع] په پینځه ویشت گامیز واټڼ ته راوړل شول‪.‬‬

‫د هغې ورځ په سهار شاه ولیخان راته وویل‪ :‬آمرصاحب تاسو پرون شپه نه واست‪ ،‬نور مړي یې هم راوړل‪ .‬ومې پوښتل‪:‬‬
‫مړي دې وپیژندل؟ ویې ویل‪ :‬نه‪ .‬ومې نه پیژندل‪ .‬خو دومره مې ولیدل چې په مړیو کې ښځې او ماشومان ډیر ول‪،‬‬
‫نارینه لږ ول‪.‬‬

‫حمید مهـمند‪:‬جرنال صاحب تاسو وویل چې لحد ته کښته شواست او ومو ویل چې مړي مو یو په یو ځای پرځای‬
‫کړل‪ .‬ستاسو له نظره‪ ،‬ایا هغوی په گولېو وژل شوي ول یا نور زورزیاتې هم وررسه شوی وو؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬دروغ ویل گناه لري‪ .‬شپه وه‪ .‬د مړیو مخونه سم نه ښکاریدل‪ .‬ټول په وینو ککړ ول‪ .‬کلکه مې‬
‫چې مړي دېخوا آخوا کول‪ ،‬السونه مې د هغوی په وینو ککړېدل‪ .‬پرټولو له یوې مخې د گولیوباران شوی وو ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬آیا د رسدار داؤود خان مړی مو په خپلو سرتگو ولید؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬له یوې خوا د شپې تیاره وه‪ ،‬له بلې خوایې موږ ته ویل چې مړي ژر ژراو په بېړه را کښته کړﺉ‪.‬‬
‫له مړېنې وروسته څیره او د مخ بڼه هم بدلیږي‪ .‬مړي سم نه پیژندل کېدل‪ .‬که په تیاره شپه کې څوک خپل ورورهم‬
‫وگوري‪ ،‬نه یې پیژين‪ .‬خو د بدن د جوړښت ‪ ،‬د اندام د ځیږوايل او د قد یا وين د لنډوايل له مخې مې گومان وکړ‬
‫چې داؤود خان به وي ‪.‬‬

‫په تیرو ورځوکې کله چې هغه مو له قربه را وایست‪ ،‬د خپلې میرمنې د هډوکو تر څنگ وو‪ .‬ښځې یې د رسو زرو‬
‫غاښونه درلودل‪ .‬رسه زر په خاورو کې نه خراپیږي‪ ،‬تر ننه پورې هامغسې پاتې دي ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬مړي څه ډول کسانو راوړل؟ لوړپوړي افرسان ول که عادي رستیري؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬د هغوی د ډلې مرش نور احمد نور د کورنیوچارو [وزیر] وو‪ .‬نه پوهیږم چې اوس په کوم هېواد‬
‫کې اوسیږي‪ .‬نور وزیران هم ول‪ ،‬چې نه یې پیژنم‪ .‬د هغوی یوه تن له اسلمه وپوښتل‪ :‬دغه افرس چې الندی بوخت‬
‫دی‪ ،‬ملگری دی که نه؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪29‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬دا یې ستاسو په اړه ویل؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬هو‪ ،‬هغوی نه غوښتل چې دغه پټ راز افشا يس او غوښتل یې چې مړي هامغلته ورک يس ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬تاسو وویل چې مړي یې په دوه وو جال جال شپو کې راوړل او تر خاورو الندې شول‪ .‬له تاسو رسه یې‬
‫چال چلند څنگه وو؟ څه قومانده یې ورکوله او څه یې ویل‪ ،‬د بیلگې په ډول‪ ،‬څه وکړﺉ؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬کله چې هغوی خپل کار پای ته رساوه نو د څلورم زغره وال ځواک له کانتینه به یې چای‪ ،‬کیک‬
‫او کلچې واخیستلې او [په اصطالح د پیش مني په توگه به یې] یو څه خوړل بیا به ښار ته تلل‪ .‬په همدغه ترڅ کې‬
‫یوه شپه یې ما ته په گوته نیولو ویيل ول چې " دا سړی گوندي ملگری نه دی "‬

‫وروسته یې نو د وزیر په کچې نور مرشان او لوړپوړي چارواکي راوستل او د گولیو باران به یې پرې جوړاوه‪ .‬ډیر ښه‬
‫ښه وزیران ول‪ .‬کله چې دغه مرشان یې د گولیوپه باران کې ویشتل اوپه شهادت یې رسول نو ویل به یې چې چاته‬
‫نه وایو‪ .‬انکار کوو‪ .‬پټ کار دی‪ .‬ځکه چې هغوی له محکمې پرته وژل کېدل ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬آیا هغوی د داؤود خان د کابینې کسان ول؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬هو‪ ،‬هغوی د داؤود خان د کابینې غړي ول‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬د چا نوم دې په یاد دی؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬هو ! یو یې د عدلیې وزیر ويف الله سمعیي وو‪ ،‬بل یې د بهرنیو چار وزیر‪ ،‬ځکه چې ویې ویل یې‬
‫د باندنیو چارو وزیر راکښته کړﺉ‪ .‬ټول ټال ‪ ۲‬تنه ول‪ .‬هغوی یې د شهید رسدار صاحب له وژلو ‪ ۲‬شپې وروسته‬
‫ژوندي راوستل او ویې ویل چې له وژل کېدلو یې منکره کیږو‪.‬‬

‫د هغوی له ډلې بل تن موسی شفیق وو‪ .‬له هغه یې هم پوښتنې کولې‪ .‬هغه په ځواب کې ورته ویل‪ :‬زه ډیر بې گناه‬
‫یم‪ .‬په کور کې مې سطرنجۍ هواره ده‪ .‬اوالدونه مې څه نه لري‪ .‬زه په خپل کور کې هېڅ نه لرم‪ .‬هغوی په ځواب‬
‫کې ورته وویل‪ :‬تا د هلمند اوبه خرڅې کړې دي‪ .‬موسی شفیق ورته وویل‪ :‬ته [نور احمد نور ته یې وویل ته]‪ ،‬اناهیتا‬
‫راتب زاد‪ ،‬بربک کارمل او حفیظ الله امین ټول د کابینې وکیالن واست‪ .‬تاسو ومنله [پاس کړه] او زه د هغه وخت‬
‫رسوزیر [صدراعظم] وم‪ ،‬ما یوازې السلېک وکړ ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬دغه خربې هامغلته تررسه شوې؟ موسی شفیق هامغلته له نور احمدنور رسه شخړه وکړه او بیا یې‬
‫هامغلته وواژه؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬هو‪ ،‬مخامخ خربې هامغلته پیل شوې‪ .‬له هامغو خربو وروسته موسی شفیق یې وواژه‪ .‬له هغه‬
‫وروسته یې د عدلیې وزیرله موټره راکښته کړ ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪30‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬کله چې د کابینې غړي یې وژل‪ ،‬څه ډول احساسات یې له ځانه څرگندول؟ خندل یې؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬دوی به پرې د گولېو باران جوړاوه او هغوی د" الله ُ اکرب" په ویلو پرځمکه را لوېدل‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬هغو کسانو چې ډزې کولې څه ډول احساسات یې څرگندول؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬رښتیا یې ووایم د هغوی په احساساتو نه پوهېدمل‪ .‬له یوې خوا د شپې تیاره وه له بلې خوا ډزې‬
‫کوونکو داسې خولۍ پررس درلودلې چې دوه سوري یې درلودل چې له هغو سوریو یې یوازې کتالی شوای‪ .‬یوازې‬
‫سرتگې یې ښکارېدلې او مخونه یې نه ښکارېدل چې سړی یې پر احساساتو پوه يش‪ .‬هغوی به کالشنیکوفونه په الس‬
‫له جیپ موټرانو راکښته شول له اته مرتیز واټنه به یې ډزې پرې پیل کړې او بیا به بیرته جیپ ته ننوتل ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬کله چې د خربو شخړه کېدله‪ ،‬نورو څه کول او څه یې ویل؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬ددوی د خربو پرمهال نور ټول غيل درېدل او څه یې نه کول‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬دغه خربې چې مو وکړې ټولې یې ستاسو تر مخې تیر شولې؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬هو‪ ،‬هر څه مې چې وویل زما تر مخې تیر شول‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬هغه خربې او شخړې [د موسی شفیق او نور احمد نور ترمنځ] هم ستا تر مخې تیرې شوې وې؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬هو‪ ،‬هغه خربې هم ټولې زما تر مخې تیرې شولې ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬کله مو چې د رسدارصاحب داؤود خان او د هغه کورنۍ خاورو ته وسپارله او ستاسو ترمخه د هغه د‬
‫کابینې غړي ووژل شول‪ ،‬څه ډول احساس مو درلود؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬موږ ټول مسلامنان یو‪ .‬پرخدای ایامن [گروهنه] لرو او پوهیږو چې شپې پسې ورځ او ورځ پسې‬
‫شپه راځي‪ .‬تر اوسه د نړۍ په هېڅ یوه گوټ کې داسې نه دي شوي چې د یوه هیواد د ولسمرش مړی دې تر دیرشو‬
‫کالوپورې د بیدیا د خاورو په زړه کې پټ پاتې يش‪.‬‬

‫همدغې دښتې ته روسان راغلل‪ .‬شوبلو او ټانکونو یې ټول ځایونو کنډ او کـَـپَــر کړل‪ .‬په زړه کې مې را تاو شول چې‬
‫یوه ورځ به خدای افغانستان خپلواک کړي‪ .‬ما له هغه ځایه چې د خاورو په زړه کې داؤود خان خاورو ته سپارل‬
‫شوی وو‪ ،‬د یوه مرت د خطوې په اندازې گامونه را واخیستل ټول ټال له سړکه ‪ ۹۲‬مرته لیرې واټن وو ‪.‬‬

‫راغلم او دغه ‪ ۹۲‬مرتي واټن مې په یوه ځای کې یادداشت کړ‪ .‬له ځان رسه مې وویل چې ښایي یوه ورځ به افغانستان‬
‫د کمونیستانو له منگولو خالص يش‪ .‬په هغه وخت کې روسان نه ول‪ ،‬همدغه کمونیستان ول‪ .‬و مې ویل چې دا خو‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪31‬‬

‫د یوه سرتشخصیت آرامځای دی‪ ،‬یوه ورځ به ورک يش‪ .‬په دغو تیرو دوه وو مېاشتو کې د خلکو د غلطو گزارشونو‬
‫له کبله گڼ شمیر ځایونه کېندل او پرانیستل کیږي او نښه یې په الس نه ورځي ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬جرنال صاحب! تاسو څنگه خرب شواست چې د افغانستان دولت یوه کمیسیون ته دنده سپارلې چې‬
‫د داؤود خان او د هغه د کورنۍ ډله ییز قرب دې را پیدا کړي؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪:‬په خوست کې مې د راډیو او تلویزیون له الرې واورېدل چې کرزي صاحب یوه ځانگړي کمیسیون‬
‫ته دنده سپارلې ده‪ .‬تیلفون مې وکړچې ددغه کمیسیون خربه څنگه ده‪ .‬راته یې وویل چې ‪ :‬هله ژر سه‪ .‬را سه‪ .‬موږ‬
‫هڅه کوله چې ستا د تیلفون شمیره را پیدا کړو‪ ،‬نه مو شوه موندالی‪ .‬هرڅه مو چې احوال ورکاوه او نفر مو درلیږل‬
‫نتیجه یې نه ورکوله‪ .‬ښه شو چې ټیلفون دې را وکړ‪ .‬سبا ته ځان را ورسوه چې ډیر رضور کار دی‪ .‬هامغه وه چې‬
‫راغلم ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬جرنال صاحب! د هغو گوتو په شامر کسانو له ډلې څخه چې د داؤود خان او د هغه د کورنۍ د ډله‬
‫ییز قرب خربه یې په زړونو کې درلودله‪ ،‬یو یې هم تاسو یاست‪ .‬اوس چې د غه ډله ییز قربونه وموندل شول او مړي‬
‫یې له هغه ځایه را وایستل‪ ،‬تاسو څه ډول احساس لرﺉ؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬کله چې د رسدار داؤود خان د قرب د خارو رس ته تللم‪ ،‬رسدارنادرجان او رسدارمحمود جان غازي‬
‫(د رسدار داؤود خان لسمی) به له ما رسه ول‪ .‬هغوی به هلته د خپل نېکه د درناوي له کبله په شنه سهار کې تلل‬
‫او د السونو د گوتو په رس به یې د قرب د رس خاورې ایخوا دیخوا کولې چې هډوکي مات نه يش او سم الس ته وريس‪.‬‬
‫زړونه یې مړیو ته ډیر سوځېدل ‪.‬‬

‫هډوکي مو د ميل امنیت روغتون ته راوړل چې ولسمرش د پریکړې پربنسټ یا یې حکومت او یا یې ميل امنیت‬
‫وپیژين‪ .‬البته چې د مخونو او څیرو پیژندل ممکن نه دي ځکه ټول یې هډوکي دي ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬ستاسو خپل احساس څنگه دی؟ آیا خوښ یاست چې له دغسې یوه سرت راز څخه مو پوړنی لیرې‬
‫کړ؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬د یوه مسلامن په توگه خوښ یم‪ .‬تر نن ورځې‪ ،‬د نړۍ په هرگوټ کې که د کفر هیواد وي یا‬
‫مسلامن‪ ،‬د ولسمرش مړی یې نه دی ورک‪ .‬اوهغه هم د رسدار داؤود خان په شان ولسمرش چې د افغانستان ټول‬
‫وگړي یې د خپل ویر پر ټغرکښینول‪ .‬د هغه د قرب په موندلو اوس احساس کووم چې داؤود خان بیرته را ژوندی‬
‫شوی دی‪ .‬ډیر خوښ یم چې گور یې وموندل شو او وگړي به وکوالی يش چې د هغه د گورزیارت ته والړ يش ‪.‬‬

‫په راتلونکې گڼه کې به تاسو ولولـﺊ‪:‬‬

‫‪. " ۸‬ما رسدار داؤود نه دی وژلی" ‪ :‬د جرنال امام الدین تیلفوين پیام ‪۸۰۰۲ /‬زکال د جوالی دویمه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪32‬‬

‫‪. ۸‬د دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریزکال دغوایي د مېاشتې له اوومې نیټې مخکې د رسدار محمد داؤود د وژلو‬
‫تابیا نیول شوې وه‪ .‬د دغې تابیا په زړه کې د کومو کسانو د پښو د پلونو خاپ شته؟‬

‫‪. ۳‬د افغانستان د خلق دیموکراتیک گوند یو تن پیژندل شوی او نامتو غړی چې اوس په افغانستان کې او ژوندی‬
‫دی د رسدار محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د غړو له وژل کېدلو وروسته ارگ ته راغی‪ .‬ټول یې له سرتگو الندې‬
‫تیر کړل او بیا له خونې ووت ‪.‬‬

‫وایي همدغه سړي چاته ویيل ول چې‪ .. ":‬په پام کې وه چې یو ‪ ۲۰۰‬کیلویي مبب به د ارگ پررسور واچول يش ‪.‬‬
‫پوهیږی چې ‪ ۲۰۰‬کیلویې مبب څه کوي؟ ارگ یې له خاورو رسه په هوا کاوه"!‬

‫‪ " ...‬د عبدالله عمر له جیبه چې څنگ ته مې والړ وو‪ ،‬د بنزموټر کیيل یې را واخیستله او ویې ویل‪ ':‬اوس زموږ وار‬
‫دی چې په موټرونو کې وگرځو‪ '.‬په همدغه حال کې مې ولیدل چې د کورنۍ غړي څوک ټپي او څوک روغ رمټ یو‬
‫یو له دروازې تیریږي او په رس کی یې میرمن سلطانه نور‪ /‬د رسدار محمد عمر ماندینه روانه وه‪ .‬د محمود غازي‬
‫ماشومان زهرا او داؤود مې ولېدل دواړه ټپیان ول‪ .‬کله چې د میرمن سلطانې نورسرتگې پرما ولگېدلې غلې شوه او د‬
‫الس په اشاره یې راته وویل " ټوله گناه ددوی له السه ده‪ ،‬دوی چنواري "چارماري" کړﺉ‪ [ .‬هغه د افغانستان د‬
‫پخواين ټولواک خوراو د ولیعهد رسدار احمدشاه خواښې وه] او گومان یې کاوه چې زه هم د پېښې له پخو پازوالو‬
‫څخه "' ‪.......‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪33‬‬

‫پنځمه برخه‬

‫رسدار داؤود ما نه دې وژلی‬

‫اکادمیسین دستگیري پنجشیري د ‪۸۰۰۲‬زکال د جوالی د مېاشتې په دریمې د ماښام په اوو بجو له ما [سیاه سنگ]‬
‫رسه د تیرو ټیلفوين خربو په دوام‪ ،‬دغه الندینې خربتیا یې راکړه ‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪34‬‬

‫پرون د ‪۸۰۰۲‬زکال د جوالی د مېاشتې دویمه د ماښام په وخت جرنال امام الدین ما [دستگیرپنجشیري] ته ټیلفون‬
‫وکړ او د نورو خربو په ترڅ کې یې را وته وویل ‪:‬‬

‫" ما د ' کابل' ناتهـ ' په ویبپاڼې کې د " پرسلني سباوون د گولېو باران‪ /‬و آن گلوله باران بامداد بهار‪ " /‬پرله پسې‬
‫برخې لوستلې دي او له یو شمیر ټکیو رسه یې چې ډاکټر داؤود جنبش د ټولواک د خور میرمن زهره نعیم له خولې‬
‫لیکيل او هم له هغو برخو رسه چې تاسو جناب پنجشیري صاحب په ټول امانت د رسدار داؤود خان او د هغه د‬
‫کورنۍ د وژل کېدلود پیښې په اړه لیکيل دي او هم له هغو نقل قولونو څخه مو چې زما له خولې راوړي سل په سلو‬
‫کې موافق یم ‪.‬‬

‫څرنگه چې میرمن زهره نعیم په لنډیز ویيل‪ ،‬اوتاسو هم د کابل ناتهـ په ویبپاڼه کې او هم " د افغانستان د خلق‬
‫ډیموکراتېک گوند راپاڅېدنې او راپرځېدنې‪ /‬ظهور و زوال حزب دیموکراتیک خلق افغانستان" په کتاب کې مو په‬
‫تفصیل ویيل‪ ،‬ما له رسدار محمد داؤود رسه وروستـنې خربې تر رسه کړي دي‪ .‬په لنډېز ووایم رښتیا دا ده چې ‪:‬‬

‫زه د پوځ د یوه افرسپه توگه په ټول درناوي د "تیارسـﺊ" په ډول د رسدار محمد داؤود مخې ته ودرېدم‪ .‬لومړی مې‬
‫ورته پوځي سالم "رسم تعظیم" وکړ‪ .‬وروسته مې په ډیر درناوي د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د رسمرشیزې‬
‫ډلې پیغام ور ورساوه او ورڅخه مې وغوښتل چې له خپلې کورنۍ رسه دې یو خوندي ځای ته ترشیف یويس‪ .‬داؤود‬
‫خان دغه غوښتنه ونه منله‪ .‬بیا مې ورته وویل‪ ":‬له دې چې واک د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ته لیږدیدلی‪،‬‬
‫تاسو باید تسلیم شـﺊ "‪.‬‬

‫رسدار محمد داؤود وویل‪ " :‬تاسو دغه پیغام د چا له خوا راوړي!" په ځواب کې مې ورته وویل ‪ " :‬دغه امر مې د‬
‫قادر لخوا راوړی" هغه د سرتگو په رپ کې را ته وویل‪ ":‬پرته له خدایه کمونیستانو ته نه تسلیمیږم او ترخپلې‬
‫وروستۍ گولۍ جنگ ته چمتو یم "‪.‬‬

‫د همدغې خربې په َویلو ‪ ،‬خپله وسله یې را تاو کړه او مخامخ یې پرما ډز وکړ‪ .‬زما پر مټ او د ځان پر نورو برخو‬
‫مې گولۍ و لگېدلې او د ځان څو برخې مې ټپی شوې‪ .‬دقیقأ په همدغې شېبې کې ول چې له ما رسه ارگ ته د راغلو‬
‫وسله والو رستیرواو رسدار داؤود تر منځ دوه اړخیزې ډزې پیل شوې ‪.‬‬

‫په دغسې یوه روحي او ټپي حالت کې ما دومره وسه نه درلودله چې وسلې ته الس وروړم‪ ،‬توپک پورته کول خو ال پر‬
‫ځای پریږده چې دقیقه نښه ونیسم‪ ،‬فیر وکړم‪ ،‬یو یا څو تنه په قتل ورسوم ‪.‬‬

‫په ډیر صداقت وایم چې رسدار محمد داؤود ما نه دی وژلی‪ .‬ځکه چې زه په خپله د مرگ په پوله ناست وم او‬
‫ډیرکلک ټپي شوی وم‪ .‬لومړی ما گومان کاوه چې له دغو گولیوڅخه یوه یې زما پر زړه لگېدلې اونورد ژوندي پاتې‬
‫کېدلو هېله نه لرم‪ ،‬خو کله چې وروسته مې پام شو ومې لېدل چې ټول ټپونه زما د ځان په ښـۍ خوا کې دي‪ .‬کله‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪35‬‬

‫چې رستیرو زما دغه حالت ولېد او ډیره کلکه وینه بهېدنه مې درلودله په کـَشـولو کـَشولو یې د پیښې له ځایه لیرې‬
‫کړم‪ .‬ما ان په خپلو سرتگو ونه لېدل چې رسدارمحمد داؤود او کورنۍ یې له کوم توپکه او د کوم ډزې کوونکي له‬
‫خوا وژل شویدي ‪.‬‬

‫دا وه د پیښې پخه او لنډه خربه‪ .‬هغه څه مې چې نن تاسو ته وویل له هغه پرته بل څه نه لرم چې په دې اړه یې تاسو‬
‫ته ووایم ‪ ،‬نور اضايف معلومات نه لرم‪ ،‬او نه غواړم څه شی ورڅخه کم او یا نوراضايف شی پرې ورگډ کړم‪ .‬له بله‬
‫پلوه د خپل ناوړه روغتیایي حالت له امله نه شم کوالی په مرکو کې برخه واخلم‪ .‬له دې امله له تاسو هېله من یم‬
‫چې زما معذرت ومنـﺊ "‪.‬‬

‫له جرنال امام الدینه غوښتنه‬

‫ښاغلی امام الدین‪،‬‬

‫خوښ یم چې " د پرسلني سباوون د گولېو باران‪ /‬و آن گلوله باران بامداد بهار" مو له رسه تر پایه ولوست‪ .‬او هاغه‬
‫مهال به نور هم خوښ شم چې د دغې لېکنې پاتې چمتو شوې او راتلونکې برخې ولولـﺊ او پرهر هغه څه چې ناسم‬
‫درته ښکاره يش‪ ،‬گوته کښیږدﺉ ترڅو درواغ د رښتیا ځای ونه نیيس ‪.‬‬

‫څرنگه چې تاسو وینـﺊ‪ ،‬ستاسو پیغام پرته له کوم کوشني زیادښت یا کمښته کټ مټ ولیکل شو‪ .‬له تا هېله کوم‬
‫راځه چې مخامخ خربې رسه وکړو‪ .‬د خپل د کور د ټیلفونونو شمیرې او خپله د بریښنالېک پته مې هم د همدغو‬
‫لیکنوپه هرې پیلیزې برخې کې په څرگنده لیکيل دي ‪.‬‬

‫له تاسو رسه ژمنه کوم چې ستاسو تیلفوين راز‪ ،‬ستاسو بریښنالیک او ستاسو پوستي پته که ما ته راولیږﺉ ترڅو چې‬
‫ژوندی یم له ځان رسه به یې وساتم‪ .‬اوکه وغواړﺉ هره هغه خربه چې تاسو یې د افشا کولو اړتیا نه وینـﺊ او یا نه‬
‫غواړﺉ چې خپره يش اویا په کوم بل سوري ور ننوځي‪،‬ټول به یې له ځان رسه وساتم‪ .‬او اوس وگوره چې نورو ‪ ۸۳‬تنو‬
‫څه ویيل دي ‪:‬‬

‫‪. ۸‬امام الدین‪ ،‬د پوځ په څلورسوه بسرتیزه روغتون کې ‪:‬‬

‫د " افغانستان په پینځه پیړیو کې ‪ /‬افغانستان در پنج قرن اخیر" د کتاب په ‪ ۲۹۷،۲۹۲‬او ‪ ۲۹۷‬پاڼوکې چې د ایران‬
‫‪/‬تهران د عرفان له خپرونو څخه د میر محمد صدیق فرهنگ لیکنه اولومړنی چاپ یې په دیارلس سوه څلوراویا‬
‫[اردیبهشت] [‪ ۸۷۷۲‬زکال د اپریل په مېاشت کې] شوی دی داسې راغيل دي ‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪36‬‬

‫د عبدالصمد غوث په وینا " د سهار له څلورنیمو بجو لږ شیبه مخکې [په سهارين ټکنده سباوون کې] د الوتکو‪،‬‬
‫توپونو او د شوبلو د ډزو غږناڅاپه غلی شو اوخپل ځای یې مرگوين درندې چوپتیا ته وسپاره‪[ .‬دافغانستان راپرځېدنه‬
‫‪ /‬سقوط افغانستان] ‪ ۸۰۰‬پاڼه‪ ،‬عبدالصمد غوث‪ ،‬امریکا‪ ،‬د برگون بریيس خپرونه ‪" ۸۷۲۲‬‬

‫داسې بریښي په دغې شیبې کې چې په ارگ کې د ولسمرشۍ د ماڼۍ ساتندویه مدافعان دړې وړې کېدلو ته نیږدې‬
‫ول‪ ،‬کودتاچیانو داؤود خان ته وړاندیز وکړچې له مقاومته دې الس واخيل او تسلیم دې يش‪ .‬څرگنده ده دې چې‬
‫ولسمرش د کودتاچیانو د الرښودو مرشانو د نومونو غوښتنه وکړه او بیا یې وغوښتل چې عبدالقادر او [محمد اسلم]‬
‫وطنجار دې د خربو لپاره ور ته ور واستوي ‪.‬‬

‫دغه وړاندیز د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند په مرکزي کمېټې کې را وړاندې شو‪ .‬بربک [کارمل] او نورو‬
‫پرچمیانو چې نه یې غوښتل ولسمرش دې ووژل يش‪ ،‬بلکه د هغه تر نامه الندې یې هیله درلودله واک ترالسه کړي‬
‫د دوه نومول شویو کسانو لیږلو ته لیواله ول‪ ،‬خو د مرکزي کمیټې خلقي غړو غربگون وښود او الرښوونه یې وکړه‬
‫چې ولسمرش دې ونیول يش ‪.‬‬

‫فرهاد لبیب [په شوروي اتحاد کې روزل شوی پیلوټ چې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند په وړاندې ودرېد‬
‫او زندان ته ولوید] د پیښې لړۍ د پوځ په څلورسوه بسرتیز روغتون کې د شوبلې د یوه افرسامام الدین له خولې چې‬
‫یوه اونۍ وروسته یې په خپلې خولې خپلو دوستانو ته کړې وه په دې ډول ویلې ‪:‬‬

‫"زما زغره واله شوبله د ارگ ختیزې دروازې ته مخامخ د اور لپاره د تیارسـﺊ په حالت کې والړه وه‪ .‬د [دیارلس سوه‬
‫اوپینځوسم ملریزکال] د غوایي د امتې په شنه سهارکله چې د گارد قطعاتو یو په بل پسې د سپینو بیرغونو په ور‬
‫ښودلو خپله تسلیمي اعالن کړه ماته امر وشوچې داؤود را ونیسم‪ .‬که څه هم داؤود مخکې له موږ رسه اړیکه نیولې‬
‫وه او غوښتيل یې ول چې د کودتا له مرشانو رسه غواړي خربې وکړي او مرکزي کمیټې هم منيل ول او پریکړه یې‬
‫کړې وه چې همدغسې به وکړي نو ما ته امر وشو چې ارگ ته ور ننوځم ‪.‬‬

‫کله چې ارگ ته ورننوتلم د خورو ورو ډزو یو یو غږ اورېدل کېده‪ .‬لومړين سړي چې دننه له ما رسه ولېدل‪ ،‬گل آقا‬
‫وو‪ .‬زه خرب وم چې هغه زموږ سړی دی‪ .‬گل آقا له ځان رسه را واخیستلم او هغه خونه یې را وښودله چې داؤود خان‬
‫پکې وو ‪.‬‬

‫کله چې له گل آقا او خپلو همالرو ملگرو رسه خونې ته ور ننوتلم ومې لېدل چې داؤود د خپلې کورنۍ له غړو او نورو‬
‫لسو تنو همالرو رسه وسله پر الس سرتگې په الره دي‪ .‬له ځان رسه مې وویل‪ " :‬دلته مې ژوندي پاتې کېدنه ناشونې‬
‫ده "‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪37‬‬

‫په دې وخت کې گل آقا داؤود ته پوځي سالم وکړ او ویې ویل‪ " :‬د کوتاچیانو له ډلې څخه یو تن غواړي له تاسو رسه‬
‫وگوري‪ .‬له ټولو مخکې داؤود والړ وو‪ .‬ما هم په لوړ غږ وویل‪ ":‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د امر پر بنسټ‬
‫خپله وسله پرځمکه کښیږدﺉ او ځان را تسلیم کړﺉ "‪.‬‬

‫داؤود په ځواب کې راته وویل‪ ":‬کمونیستانو او دهغوی مریییو ته نه ور تسلیمږم او د سرتگو په رپ کې یې پرما‬
‫ډزې وکړې‪ .‬نور پرې پوه نه سوم‪ .‬دومره مې په یاد دي چې یو څنگیزه "جناحي" اور مې تر رسه کړ او بیا بې هوښه‬
‫سوم‪ .‬کله چې سرتگې مې خالصې کړې‪ ،‬په روغتون کې وم‪ [ .‬د غو ايي د کودتا تأریخې جرړې‪ /‬ریشه های تأریخي‬
‫کودتای ثور‪ ۸۰۰ ،۷۷ .‬او ‪ ۸۰۸‬پاڼې‪ .‬د فرهاد لبیب لېکنه‪ ،‬قلمي بڼه]‬

‫که څه هم فرهاد لبیب د [امام الدین] دغه خربه نه مني او گروهن دی چې د امام الدین ملگري روزل شوي روسان‬
‫ول خو ددغې ادعا لپاره د منلو وړ السوندی په الس کې نشته‪ .‬هرگوره په دغه اړه ال تر اوسه پورتنی روایت هغه‬
‫څرگنده روایت دی چې په دې تړاو ما [محمد صدیق فرهنگ ] ته را رسیدلی دی ‪.‬‬

‫د تره کي د رژیم لومړنی دفاع وزیر عبدالقادر په دې اړه د یوې مرکې په ترڅ کې داسې وایي ‪ " :‬د لودسپیکر له‬
‫الرې مو په څو څو ځله د هغه [ محمد داؤود خان] د تسلیمیدلو غوښتنه وکړه‪ .‬په پای کې یې په دې آړ"رشط" د را‬
‫تسلیمیدلو خرب ورکړچې قادر او وطنجار دې هغه ته په خپله د خربو لپاره وريش‪ .‬زه او وطنجار د ماڼۍ پر لور ور‬
‫وخوځېدلو‪ ،‬خو ملگرو زموږ مخه را ونیوله او دوه تنو نورو ته یې دنده ور وسپارله چې داؤود خان ته دې وريش‪.‬‬
‫داؤود خان پر هغوی ډزې وکړې له هغو دواړو څخه یو تن یې ووژل شو او بل یې د لومړي بریدمن امام الدین په‬
‫نامه ټپي شوچې اوس ژوندی دی‪ .‬د داؤود خان په دغه کار پوځیان را وپارېدل له دواړو خواوو ډزې پیل شوې او‬
‫دډزو په ترڅ کې رسدار محمد داؤود خان ووژل شو "‪.‬‬

‫په دغه ناتارځپلې ناورین کې په ولسمرش او ورور یې محمد نعیم رسبیره دغه کسان هم له منځه والړل ‪:‬‬

‫عبداالله د رسوزیر مرستیال‪ ،‬د کورنیو چارو وزیر عبدالقدیرنورستاين‪ ،‬زینب داؤود‪ ،‬عایشه‪ ،‬بلقیس آصفي‪ ،‬شینکی‬
‫غازي‪ ،‬زرلښته داؤود‪ ،‬محمد عمر داؤود‪ ،‬ویس داؤود‪ ،‬شیام داؤود‪ ،‬خالد داؤود‪ ،‬زرمېنه غازي‪ ،‬د ولسمرش له کورنۍ‬
‫څخه یو شمیر ماشومان ټول ټال ‪ ۸۷‬تنه ووژل شول او د هغه د کورنۍ یو شمیر نور غړي د کوتاچیانو د اور له امله‬
‫ټپیان شول‪ [ .‬د " افغانستان" کتاب‪ ۷۸ ،‬پاڼه‪،‬د انتوين آرنولد لېکنه‪ ،‬د هوور خپرونه‪۸۷۷۲ ،‬زکال]‬

‫رسه له دې چې دولت هڅه وکړه چې په کودتا کې د وژل شویو کسانو د شمیرې کچه ټیټه وښیي خو دغوایي په‬
‫کودتا کې د وژل شویو کسانو شمیره له زرگونو کسانو پورته وه‪ .‬دولت د وژل شویو کسانو شمیره د ‪ ۷۰‬او ‪ ۸۰۰‬تنو په‬
‫شا او خوا کې څرگنده کړه‪ [ .‬د " دوه گوندیزه کمونیزم‪/‬کمونیزم دوحزيب" کتاب‪ ۹۸ ،‬پاڼه‪ ،‬د آنتوين آرنولډ لېکنه‪ ،‬د‬
‫هوور خپرونه ‪۸۷۲۸‬زکال]‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪38‬‬

‫حال دا چې د ولسمرشۍ د ساتونکې ډلې یا گارډ د وژل شویوکسانو شمیره چې د ارگ په ساتنه کې ووژل شول څه‬
‫ناڅه دوه زره تنه ول‪ .‬او نور ژوندي پاتې شوي کسان د نوي دولت په الرښوونه ووژل شول‪ [ . .‬د " افغانستان" کتاب‪،‬‬
‫‪ ۷۸‬پاڼه‪،‬د انتوين آرنولد لېکنه‪ ،‬د هوور خپرونه‪۸۷۷۲ ،‬زکال]‬

‫یو شمیر د بگرام او خواجه رواش په هوایي ډگرونو کې اعدام شول‪.‬د کورنیو چارو د وزارت په ساتنه کې د پولیسو‬
‫یو شمیر کسان‪ ،‬او د ریشخور په اوومه فرقه کې په ناڅرگنده شمیر کې یوه ډله هغه کسان ووژل شول چې غوښتل‬
‫یې د ولسمرش د ژغورنې لپاره ځانونه کابل ته را ورسوي ‪.‬‬

‫[د " افغانستان" کتاب‪ ۷۸ ،‬پاڼه‪ ،‬د انتوين هایمن لېکنه‪ ،‬د هانکانگ خپرونه‪۸۷۲۲ ،‬زکال ]‬

‫‪. ۸‬امام الدین اووینې بهېدونکي ټپونه‬

‫[ د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند راپاڅېدنه اورا پرځېدنه‪ /‬ظهورو زوال حزب دیموکراتیک خلق افغانستان"‬
‫په کتاب کې د اکاډمیسین دستگیرپنجشیري لېکنه‪ ،‬د صبور کمپوزینگ سنټر له خپرونو څخه چې په ‪۸۷۷۷‬زکال‬
‫کې په پیښاور کې خپور شوی په ‪ ۷۲ ،۷۷ ،۷۹‬او ‪ ۷۷‬پاڼو کې] داسې لېکل شوي‪:‬‬

‫کله چې د لوگرد خواریکښو وگړو بچي امام الدین د کومانډو د ټويل یو بولندوی د [غوایي] د انقالب فرمان رسدار‬
‫داؤود او د هغه د رژیم لوړپوړو چارواکو ته اعالن کړ او د [افغانستان د خلق ډیموکراتیک] گوند الرښوونه یې د‬
‫هغوی غوږونو ته ور ورسوله چې " د مرکزي کمېټې د فرمان پربنسټ تاسو محکوم یاست او ځانونه را وسپارﺉ" نو‬
‫رسدار محمد داؤود نه یوازې دا چې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند او د تأریخ فرمان ته تسلیم نه شو بلکه‬
‫د خانواکي او ارشايف غرور په ملبو کې یې په ډیر قهر قدیر نورستاين اوخپل زوی ته امر وکړ چې پر امام الدین او‬
‫نورو رستیرو او همدارنگه د خپلې کورنۍ پر بې گناه ښځو او ماشومانو ډزې وکړي او خپلې وروستۍ گولۍ پرې ور‬
‫تشې کړي ‪.‬‬

‫هغوی د رسدارمحمد داؤود وروستنی فرمان پرته له ځنډه پرځای کړ‪ ،‬د امام الدین او د کوماندو پرنورو رستیرو یې‬
‫ډزې را پیل کړې او په پای کې د رسدار محمد داؤود‪ ،‬رسدار محمد نعیم‪ ،‬د مالیې وزیرعبداالله‪ ،‬زامنو او یوشمیر‬
‫نورو خپلو خپلوانو پرژوند یې د پای ټکی کښیښود‪ .‬خو د حکومت گڼ شمیر غړو له مقاومته الس واخیست او پرته‬
‫له پوښتنې تسلیم شول چې د هغوی شخيص خوندیتوب د پاڅونوالو ځواکونو له خوا خوندي کړای شو ‪.‬‬

‫د پاڅون د سیايس مرشتابه ډله هغه مهال د داؤود خان او دهغه د مالتړو له خونړي مقاومته خربه شوله کله چې په‬
‫وینو ککړ امام الدین د مرشتابه ډلې ته د راډیو افغانستان ودانۍ ته راغی‪ ،‬له پوځي سالمه وروسته که څه هم دی‬
‫د سلطنتي کورنۍ د وروستني تېرغامل (مستبد) او خانـتام په زهرلړلو گولیو ټپي وو‪،‬په لوړ مورال یې د رسدار محمد‬
‫داؤود او دهغه د نیږدې انډیواالنو د وسله وال مقاومت گزارش را وړاندې کړ ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪39‬‬

‫کریم میثاق چې نوی د مرشتابه خونې ته راننوتلی وو د لوړوهورا گانو او " ژوندی دې وي انقالب" په ویلو په راډیو‬
‫افغانستان کې دننه د سټدیو کارکوونکي یې له دغې تأریخي پېښې څخه خرب کړل‪ .‬او په لنډ وخت کې د رسدار‬
‫محمد داؤود او دهغه د انډیواالنو د وژنې زیری د پاڅون د رسمرشیزې ډلې له خوا جوړ او په ډیر شور او زوږ خپور‬
‫شو‪ .‬ددغه آزادي بښخونکي زیري خربخپراوي په رښتیا چې معجزه را وزیږوله ‪.‬‬

‫له نیم ساعت وروسته‪ ،‬په سلگونو ټیلیگرامونه‪ ،‬د گارنیزنونو "لښکرکوټونو"‪ ،‬فرقو‪ ،‬د کندهار‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬بلخ‪ ،‬غزين‪،‬‬
‫خوست ‪ ،‬د اسعدآباد او گردیز د والیانو له پلوه‪ ،‬د شینډنډ او مزاررشیف له هوایي ډگرونو‪ ،‬والیانو‪ ،‬لوړپوړو مأمورینو‪،‬‬
‫گوندي کادرونو‪ ،‬د معارف کسانو‪ ،‬مخورو سیمه ییزو روڼ اندو‪ ،‬ورهڼگرو "اهل کسبه"‪ ،‬یو شمیر هېواد پالو روحانیونو‪،‬‬
‫یو شمیر مخورو ولسپاله خپلواکه ډیموکراتو کسانو‪،‬او همداشان د یو شمیر هغو کورنیو له خوا چې د نادر‪/‬داؤود د‬
‫کورنۍ د نیمې پیړۍ د بې پوښتنې واکمنۍ په کړس کې کړېدلې ‪ ،‬حقونه او آزادۍ یې تر پښو الندې شوې وې او‬
‫د یو شمیر وليس سوداگرو له پلوه د سیالب په توگه د انقالب د رسمرشیزې ډلې تر کړۍ راتاو او په دې توگه د د‬
‫یارلس سوه او اووه پینځوسم ملریزکال د غوایي د اوومې نېټې پاڅون د بریالیتوب پولې ته را ورسید‪ .‬سیايس واک‬
‫په ټولیزه ډول د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند په الس کې را پریوت ‪.‬‬

‫د هیواد د انقاليب لړۍ په ترڅ کې د څرگندې او ځالندې فکري مبارزې ودې د نوي دولت او د نوي نظم د‬
‫راټینگېدلولپاره خربه رامنځ ته کړه‪ .‬زموږ د وليس ژوند په دغسې یوې پرېکندې شېبې کې یو ځل بیا د افغانستان د‬
‫خلق ډیموکراتیک گوند د رسمرشیزې ډلې ترمنځ د څوکیو او دولتي دریزونو د راخپلو لپاره څرگندې شخړې رامنځ‬
‫ته شوې چې را یادول یې زما له انده د معارص تأریخ په پېښو کې د اوسني انقاليب غورځنگ د څیړلو او د هرې ډلې‬
‫د سیايس او پوځي مرشانو د موخو او دریزونو د پیژندلو لپاره اړین بریښي ‪.‬‬

‫لنډه دا چې د هغه څه بر خالف چې صدیق فرهنگ په خپلې تأریخې لېکنې (افغانستان په وروستیو پیڼحو پیړیو کې‬
‫‪ /‬افغانستان در پنج قرن اخیر) په ‪ ۷۷‬پاڼې کې لیکلې‪ ،‬ډاکټر حقشناس‪ ،‬رشتیا‪ ،‬صمد غوث‪ ،‬کشککي‪ ،‬ن‪.‬ا‪ .‬هارون‪ ،‬او‬
‫نورو پیښ لیکونکو او افغانستان پیژندونکو لیکيل دي‪ ،‬لومړی دا چې د غوایي د اوومې د وسلوال پاڅون له پیله تر‬
‫پایه نه د افغانستان په خاوره کې او نه له تاشکنده‪ ،‬شوروي پیلوټانوهېڅکله الوتنه نه ده کړې‪ .‬د سیايس بیرو ‪ ۷‬تنه‬
‫غړي اود کابل پوهنتون استاد پوهاند ضمیر صافی ژوندي او شاهد دي چې ډگروال قادر په څه ډول د بولندې‬
‫(قوماندې) له ځایه د شینډنډ د هوایي ډگر پیلوټانو ته په پښتو او دري ژبوڅرگندې او په ځیرټاکل شوې بولندې‬
‫ورکولې ‪.‬‬

‫دوهم دا چې د مرکزي کمیټې غونډه له اره "اصله" نه د راډیو افغانستان په ودانۍ کې او نه د خواجه رواش په‬
‫هوایي ډگر کې جوړه شوې وه‪ .‬د ‪۸۷۷۹‬زکال او د ‪۸۷۷۲‬زکال د يب يب يس د راډیو د شفاهي تأریخ په خپرونه کې کریم‬
‫مېثاق هم په تېروتنې د راډیو افغانستان په ودانۍ او هوایي ډگر کې د مرکزي کمېټې د غونډې د جوړېدلو خربه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪40‬‬

‫کړې وه چې په بشپړ ډاډ ددغه پروگرام په بیا خپراوي کې به دغه تیروتنه بیرته سمه يش‪ ،‬ځکه چې د میر اکرب‬
‫خیرب د جنازې د ښخولو پاخه سمبالوونکي کریم مېاق او نوراحمد نور په خپل نوښت پټ شوي ول‪ .‬کله چې د‬
‫مرکزي د تشکیالتو د سیايس بیرو دغه نامتو او مخور غړي پټ شوي ول‪ ،‬د مرکزي کمېټې غونډه څنگه رابلل‬
‫کېدای شوای او څنگه به جوړېدله ‪.‬‬

‫دریم دا چې په افغانستان کې د شوروي لوی سفیر پوزانوف هېڅکله د غوایي د پاڅون د پیښو په لړ کې نه گډون‪،‬‬
‫نه اغیزه او نه پټه او نه بربنډه ونډه درلودله‪ .‬له دې امله د عبدالصمد غوث وینا یو اړخیزه اورښتیا نه ده ‪.‬‬

‫‪. ۳‬د امام الدین کالشنیکوف ‪:‬‬

‫سرتجرنال نبي عظیمي په خپل کتاب کې [په دریو لسیزو کې اردو او سیاست ‪ /‬اردو وسیاست در سه دهه اخیر]‬
‫دریم چاپ‪ ،‬د میوند د خپرونو خپروندویه ټولنه ‪۸۷۷۷‬زکال پیښاور‪ -‬پاکستان په ‪ ۸۲۸‬او ‪۸۲۸‬پاڼو کې لیکيل دي ‪:‬‬

‫شوبلود کابل والیت راچاپیره د یوالونه را ونړول‪ ،‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند مرشان یې آزاد کړل او په‬
‫شوبلو کې یې کښینول‪ .‬د الرې په اوږدو کې یوه شوبله په یوې څلور الرې کې دریږي‪ .‬حفیظ الله امین په داسې‬
‫حال کې چې السونه یې په هتکړیو تړل شوي ول ککره یې د شوبلې له کړکۍ څخه را وایستله خپل السونه او رس یې‬
‫د کودتا رستیرو او افرسانو ته و ښورول‪ .‬په دغسې پرېکندو شیبو کې د امین دغسې خوځښت د هغه دریز د هغه‬
‫د خلقي پلویانو په منځ کې را لوړاوه ‪.‬‬

‫شوبلې خوځېږي او د راډیو افغانستان پر لور درومي ‪ .‬مرشان یو ساعت وروسته د هوایي او مدافعه هوايي ځواک د‬
‫قرارگاه په لور خوځېږي‪ .‬په هغه ځای کې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند مرکزي کمېټه غونډه جوړوي او‬
‫حفیظ الله امین ته دنده ور سپاري چې د پوځي شوری خربتیا دې جوړه او د داؤود خان د راپرځېدنې خرب دې د‬
‫وگړو غوږونو ته ور ورسوي ‪.‬‬

‫څرگنده ده چې ددغې خربتیا خپرونه د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند پرغړو پیاوړې اغیزه را شیندي او ددې‬
‫المل کېږي چې په خپلو لښکرکوټونو او غنډونو کې خپل بولندویان بې وسلې کړي را ویې نیيس او واک په خپلو‬
‫منگولو کې راخپل کړي‪ .‬د اعالمیې له خپراوي وروسته د گوند د پرچم ډلې افرسان په بشپړدول را فعاله کیږي او‬
‫له خپلو خلقي ملگرو رسه په همغږي اړوندې چارې په گډه پرمخ بیایي‪ .‬د شپې په یوې بجې د ولسمرشۍ ساتندویه‬
‫لښکر یا گارډ را پرځیږي‪ .‬جگړن صاحبجان او هغه ته نور نیږدې ملگري یې رانیول کیږي ‪.‬‬

‫د رسدار محمد داؤود د را نیولو امر د کوماندو د قطعې افرس لومړي بریدمن امام الدین ته ورکول کیږي‪ .‬امام‬
‫الدین د گارد د اوپراسیون له آمر ډگرمن گل آقا رسه یو ځای داؤود خان ته ورځي او ورته وایي ‪ " :‬د افغانستان د‬
‫خلق ډیموکراتیک گوند د مرکزې کمیټې په امرخپله وسله پرځمکه کښیږدﺉ او را تسلیم سه "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪41‬‬

‫داؤود په ځواب کې ورته وایي‪ " :‬کمونیستانو ته نه ور تسلمیږم" او د سرتگو په رپ کې په امام الدین ډزې کوي‪ .‬د‬
‫امام الدین مټ ټپي کیږي‪ ،‬د هغه په الس کې کالشنیکوف ووه او له ټپي کېدلو رسه رسه پرداؤود او یارانو یې څنگیز‬
‫یا جناحي اور را پیل کوي‪ .‬نښته را پیل کیږي او په پای کې رسدارمحمد داؤود‪ ،‬رسدار محمدنعیم‪ ،‬عبداالله‪ ،‬د‬
‫محمد ظاهرشاه خور او د داؤود خان مانیدنه زینب داؤود‪ ،‬د داؤود خان زامن او د کورنۍ غړي یې چې ټول ټال ‪۸۷‬‬
‫تنه کېدل‪ ،‬ځای پرځای وژل کیږي‪.‬‬

‫‪. ۲‬زما نوم امام الدین دی‬

‫ډاکټرظاهرطنین د [افغانستان په شلمه پیړۍ کې ‪ /‬افغانستان در قرن بیستم د کتاب ‪ ]۸۷۹۷ � ۸۷۰۰‬د يب يب يس‬
‫د خپرونو له ټولگې څخه د عرفان د خپرندویه ټولنې تهران ‪ /‬ایران چاپ‪ ،‬په ‪ ۸۸۲‬او ‪ ۸۸۲‬پاڼو کې د عبدالکریم میثاق‬
‫[ د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند له بنسټ ایښودونکو او د سیايس بیرو غړي‪ /‬د مالیې وزیر‪ ،‬څیړونکي او‬
‫داستان لیکونکي] له خولې داسې وایي‪:‬‬

‫پوښتنه دا وه چې آیا داؤود خان دې ووژل يش یا دې ژوندې وساتل يش؟ د مرکزې کمیټې یوې ډلې ویل چې داؤود‬
‫خان دې ژوندی وساتل يش او وژل یې سرته تأریخي پازوايل "مسوؤلیت" لري‪ .‬ښه به داوي چې راډیو ته دې راوستل‬
‫يش او ودې وایي چې را اخیستل شوی گام یو ښه گام دی او زه د [افغانستان دخلق دیموکراتیک گوند] را تایـﺋـدوم‪.‬‬
‫بلې ډلې ویل ‪ :‬دغه په خپله یوه تیروتنه ده‪ .‬کله چې وگړي له راډیو افغانستانه د داؤود غږ په ژوندۍ توگه واوري‪،‬‬
‫ښایي پاڅون د هغه په گټه را واوړي او زموږ پاڅون به را ناکامه يش‪ .‬په دغه وړاندیز کې دوه تنو تر نورو ډیرې‬
‫خربې کولې‪ :‬یو یې دستگیر پنجشیری او بل یې بربک کارمل وو ‪.‬‬

‫یو صاحبمنصب چې له السه یې وینې را بهېدلې راغی‪ .‬په وینو لړيل الس د مرکزي کمیټې د غړو مخې ته ودرېد‬
‫پوځي سالم یې ورکړ او ویې ویل ‪ :‬زما نوم امام الدین دی‪ .‬د گوند غړی یم‪ .‬زه دننه په ارگ کې وم‪ .‬د گلخانې ماڼې‬
‫ته والړم او داؤود خان ته مې وویل ‪ :‬له دې چې واک د افغانستان دخلق ډیموکراتیک گوند ته را لیږدېدلې‪ ،‬ته دنده‬
‫لرﺉ چې ځان راتسلیم کړﺉ‪ .‬یوه لور یې وررسه وه‪ .‬عبداالله [ د رسوزیرمرستیال او د بهرنیو چارووزیر] هم وررسه‬
‫وو‪ .‬داؤود خان راباندې ډزې وکړې‪ .‬کله چې ډزې یې را پيل کړې‪ ،‬زما الس یې را ټپي کړ‪ .‬په دغې شیبې کې لور یې‬
‫مخې ته ور ودرېدله ‪ ،‬دهغه مخې ته خنډ شوه او ورته ویې ویل چې ډزې مه کوه‪ .‬که ته ډزې وکړې‪ ،‬هغه به هم‬
‫پرموږ ډزې وکړي‪[ .‬امام الدین] وویل چې هغه په همدغې شیبې کې داؤود خان هم پر خپلې لور او هم یې پرما ډزې‬
‫وکړې نو په دغه وخت کې ما هم کالشنیکوف راواخیست‪ ،‬و مې وهل‪ ،‬او ټول مې له یوې مخې له منځه یو ړل "‪.‬‬

‫‪. ۲‬د تأریخ مختورالی باید ونه منو‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪42‬‬

‫سلطانعيل کشتمند په خپل کتاب کې [د تأریخي سیايس پېښو یاددښت لېکونه‪ ،‬د افغانستان د اوسني تأریخ په‬
‫کرښه کې شخيص خاطرات‪ /‬یادداشتهاي سیايس و روېداد هاې تاریخي‪ ،‬خاطرات شخيص با برهه های از تاریخ‬
‫سیايس معارصافغانستان] " ‪۸۰۰۸‬زکال دلندن د ژاکارت له خپرونو څخه" په ‪ ۳۲۳‬او ‪ ۳۲۲‬پاڼو کې لیکي ‪:‬‬

‫"د وروستـنـيـو مقاومتونو دړې وړې کول‪ :‬د [‪۸۷۷۲‬زکال] د اپریل د ‪ ۸۲‬په ټکنده سباوون کې د شوبلو د چلوونکو او‬
‫د پیلوټانو د گډې همکارۍ په مټ د ولسمرشۍ د ساتونکي لښکر "گارد" وروستنی مقاومت دړې وړې شو خو‬
‫محمد داؤود تر هامغې شېبې مقاومت کاوه‪ .‬له هغه وروسته د خربرسوونکو یو ډله ارگ ته ور واستول شوه‪ .‬د‬
‫[افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند] رسمرشیزې ډلې په هغې شیبې کې چې د [‪۸۷۷۲‬زکال] د اپریل ‪۸۲‬د سهار د‬
‫اتو او نهوبجو ترمنځ شېبې وې یو ځل بیا یې غونډه راجوړه کړه اورسمرشیزه ډله پوه شوله چې محمد داؤود را‬
‫تسلیمېدلو ته چمتو نه دی ‪.‬‬

‫ددې په اړه چې له هغه او کورنۍ رسه یې په څه ډول چال چلند ويش د مرکزي کمیټې د غړو په منځ کې تودې‬
‫خربې رامنځ ته شوې‪ .‬امین په اور لړې ژبې پر هغه د وسله وال یرغل خربې کولې او ټینگار یې کاوه چې که مقاومت‬
‫وکړي نو د سرتگو په رپ کې دې هغه او د هغه د همکارانو ټغر ورټول يش‪ .‬په غونډې کې یو شمیر ناستو غړو د‬
‫امین په مالتړ د هغه د وړاندیز مالتړ کاوه‪ ،‬خو بربک کارمل په پریکړي ژبې د امین له وړاندیز رسه مخالفت وکړاو‬
‫ټینگار یې وکړ چې په هېڅ بیه دې دغه کار ته الس وا نه اچول يش‪ .‬هغه وویل ‪ ":‬پریږدﺉ دغه ستونزه په سړه سینه‬
‫او پراخ تندي حل يش او رس له همدغې شېبې دې وگړو او نړیوالو ته داسې شی په الس ورنکړل يش چې گڼې انقالب‬
‫بیرحمه او د قانون له امرونو څخه رسغړوای کوي‪ .‬پریږدﺉ چې وليس نیاوتون "محکمه " د هغه د راتلونکې برخلېک‬
‫په تړاو پریکړه وکړي "‪.‬‬

‫ما هم د کارمل د دریز مالتړ په ټینگه وکړ او ومې وویل چې د ملگري کارمل له دریزه په مالتړ زه په دې گروهن یم‬
‫چې رسله اوسه خپلرسیو ته نه باید الر ورکړو او د تاریخ مختوروالی دې ونه منل يش ‪.‬‬

‫زما دغو خربو امین راوپاراوه‪ .‬هغه چې د را پاڅېدلو په حال کې وو او ویل یې" موږله تړونکاریو "سازشکاري" رسه‬
‫جوړ نه یو" په پښو ودرېد او د ځېنو لښکرکوټونو له بولندویانو رسه د اړیکې د را ټینگولو په پلمه یې غونډه پریښودله‬
‫او له یوه ساعته وروسته بیرته راغی ‪.‬‬

‫د امین په شتوايل او دهغه په نه شتوايل کې د همدغې او یو شمیر نورو سکالو پررسخربې را اوږدې شوې او په دې‬
‫ترڅ کې یو افرس راغی اوویل کېدل چې دغه افرس د پالیالو "وفادارو" خلقیانو له ډلې څخه یو خلقی وو خو په خپله‬
‫د امین هوا خواه نه وو‪ .‬هرگوره‪ ،‬نوموړی افرس په خونړي الس د غونډې خونې ته راننوت او الندینې خربې یې‬
‫وکړې ‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪43‬‬

‫"زه له یو شمیر افرسانو او رستیرورسه ارگ ته ور ننوتلم‪ .‬د پوځي شوری له نامه مې داؤود خان ته خرب ورکړ چې‬
‫وسله دې پر ځمکه کښېږدي اورا تسلیم دې يش‪ ،‬هغه ونه منله او په خپلې وسلې یې پرموږ ډزې وکړې‪ .‬زموږ له‬
‫ملگرو څخه یو تن ووژل شو او لکه څنگه چې گورﺉ زه هم ټپي یم‪ .‬زما ملگرو هم زغم له السه ورکړ‪ ،‬هغه او ور رسه‬
‫نور کسان یې ټول ترځوابیه اور الندې ونېول "‬

‫هغه څه چې څرگند دي دا دي چې امین د هرالمل له امله چې د هغه پرذهن یې واک چالوه‪ ،‬یابه انقاليب المل وو‬
‫او یا شخيص خو له هامغو لومړیو شېبو یې هڅه کوله چې محمد داؤود له منځه یويس ‪.‬‬

‫‪. ۹‬امام الدین نه شوای کوالی کالشنیکوف را پورته کړي‬

‫اکادمیسین دستگیرپنجشیري د ‪ ۸۰۰۲‬زکال د اپریل د مېاشتې په ‪ ۸۲‬ماښامي له ما (سیاه سنگ‪/‬حجراالسود) رسه‬

‫د یوې تیلفوين مرکې په ترڅ کې وویل ‪:‬‬

‫{ دافغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د رسمرشیزې ډلې د نیول کېدلو په شپه سلیامن الیق‪ ،‬بارق شفیعي‪ ،‬نور‬
‫احمد نور او کریم میثاق د استاد میر اکربخیرب د جنازې او خارو ته سپارلود کست د ثبت او ویشنې په چارو بوخت‬
‫ول‪ .‬له راډیو افغانستان څخه د سیايس دفرت د غړو د نیول کېدلو د خربله په اورېدلو سلیامن الیق او بارق شفیعي‬
‫خپل ځانونه په ځانخوښې توگه پولیسو ته ورسپاري‪ ،‬خو کریم میثاق او نوراحمد نور دیوه گوندي کارگر په کورکې‬
‫ځانونه پټ کړل‪ .‬له دې امله د [افغانستان په شلمه پیړۍ کې ‪ /‬افغانستان در قرن بیستم] په کتاب کې د کریم‬
‫میثاق خربه سمه او په ځای نه ده ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬ستاسو د سرتگو لېدلی حال څه دی؟ امام الدین کوم ځای ته راغی او څه یې وویل؟‬

‫پنجشیری‪ :‬امام الدین راډیو افغانستان ته راغی او خپل گزارش یې نورمحمد تره کي ته ور وړاندې کړ‪ .‬هغه وویل‬
‫چې له رسدار محمد داؤود څخه په څو څو ځله په درنښت هېله وشوه چې له خپلې کورنۍ رسه دې یوه خوندي‬
‫ځای ته والړ يش‪ .‬خو له څوڅو ځله غوښتنو رسه رسه هغه خپل زوی ته فرمان ورکړچې پر رستیرو‪ ،‬افرسانو او ان په‬
‫خپلې کورنۍ ډزې دې وکړي‪ .‬په پای کې یې دوه اړخیزې ځوابیه ډزې را پیل شوې ‪.‬‬

‫همدا شان امام الدین وویل چې ‪ :‬رسدار محمد داؤود ته مې وویل ‪ :‬له دې چې سیايس ځواک د افغانستان خلق‬
‫ډیموکراتیک گوند ته را لیږدېدلې نو تاسو باید را تسلیم شـﺊ‪ .‬داؤود راته وویل چې ‪ :‬زه کمونیستانو ته نه ور‬
‫تسلیمیږم‪ .‬او بیا یې نیغ په نیغه پرما ډزې وکړې‪ .‬ما هم وویشتل او ستیا مې کړل‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ " :‬ستیا‪...‬؟ ستیاڅه مانا را ښندي؟ دا د کوم ځای اصطالح ده؟‬

‫پنجشیری‪ :‬ستیا یعنی "پوپنا" زما په گومان چې ښایي هندي یا اردو اصطالح وي ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪44‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬مخکې له دې چې نورې اړینې خربې راوسپړو باید ومنم چې د جرنال امام الدین له خولې د "ستیا" د‬
‫وییکي په اورېدلو یوه ډیره ناوړه پوښتنه مې په ذهن کې راژوندۍ کیږي‪ .‬له هامغه امله غواړم پوه سم چې امام‬
‫الدین د افغانستان له کوم گوټه دی؟‬

‫پنجشیری‪ :‬هغه د لوگر له والیته دی‪ .‬د لوگر له پښتنو څخه دی‪ .‬ښایي هامغلته د یو شمیر وگړو په منځ کې د‬
‫کارونې وړ وي‪ .‬خو زه سم نه پوهیږم‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬امام الدین د گوند له کومې څانگې څخه وو؟‬

‫پنجشیری‪:‬هغه خلقی وو او د خلق د څانگې د پوځي ډلې له الرې یې له حفیظ الله امین رسه اړیکه درلودله ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬ستاسو د وینا پر بنسټ‪ ،‬امام الدین نه کالشنیکوف را پورته کړی او نه یې د هغه او نه یې د هغه د‬
‫کورنۍ پرلور ډزې کړې دي؟‬

‫پنجشیری‪ :‬کټ مټ همداسې ده‪ .‬امام الدین نه شوای کوالی کالشنیکوف را پورته کړي او ډزې وکړي‪ .‬هغه په‬
‫خپله ټپي وو‪ .‬له هغه رسه مل او ملگرو رستیرو چې ولېدل داؤود او زوی یې ډزې کوي دوی هم په َورته ډول اور ته‬
‫الس ور واچاوه‪ .‬له همدې امله ده چې امام الدین وایي " موږ هم راواخیستل او سیتا " ستي ‪ -‬ژ " مو کړل "‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬امام الدین او ملگرو یې د دغسې بې خرته او په پټو سرتگو وژنې فرمان له چا او له کومه ځایه ترالسه‬
‫کړی وو؟ د گوند رسمرشیزه ډلې د رسدار محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د برخلیک په اړه څه ویل؟ ستاسو اند په‬
‫دې تړاو څه وو؟‬

‫پنجشیری‪ :‬وروسته له دې چې نورمحمد تره کی ‪ ،‬بربک کارمل ‪ ،‬ډاکټرشاه ويل او زه (دستگیرپنجشیري) سلیامن‬
‫الیق ‪ ،‬بارق شفیعي ‪ ،‬عبدالحکیم رشعي جوزجانی او حفیظ الله امین د کابل والیت له زندانه راډیو افغانستان ته‬
‫ولیږدول شولو‪ ،‬د دندو ویشنه په دې ډول تر رسه شوه‪ :‬ما‪ ،‬کارمل‪ ،‬الیق او تره کي د سیايس تبلیغ دنده پرغاړه را‬
‫واخیستله‪ ،‬حفیظ الله امین‪ ،‬عبدالقادرهرايت او محمد اسلم وطنجار د پوځ الرښوونه په غاړه واخیستله ‪.‬‬

‫له داؤود او د هغه له کورنۍ رسه د چال چلند په اړه نورمحمد تره کي او بربک کارمل بیل بیل نظرونه درلودل‪ .‬تره‬
‫کي د هغه په وژلو او کارمل د هغه په ژوندي ساتلو ټینگار کاوه ‪.‬‬

‫ما د نور محمد تره کي په ځواب کې وویل چې ‪ ":‬د ټولنیزې مبارزې اصول نه باید سپک و گڼل يش او له پاڅون رسه‬
‫دې لوبه و نه يش‪ ".‬سلیامن الیق چې د خپل زوم او نیږدي ملگري د وژنې له امله په ژور ناورین او ویرکې سوځېده‬
‫نو د داؤود په اړه یې وویل‪ :‬دا فرعون دې ووژل يش "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪45‬‬

‫د تاریخ په دغسې یوې حساسې او پریکندې شیبې کې نور محد تره کي د انقالب پوځي الرښودې ډلې (حفیظ الله‬
‫امین او اسلم وطنجار) ته الندینی فرمان ور ولیږه ‪:‬‬

‫"که رسدار محمد داؤود او ملگري یې د انقالب له فرمانه رسغړوای وکړي‪ ،‬د پاڅونوالو پروړاندې الس وسلې ته ور‬
‫وړي او د گوند الرښوونې ته پرته له پوښتنې او آړ"رشط" ځان ونه سپاري نو زموږ وسله وال ځواکونه د خپل ځان‬
‫اوآزادۍ د ساتنې لپاره خپل حق گڼي چې له انقاليب نظم څخه په میړانه ساتنه وکړي‪ .‬که هغوی له وسله وال‬
‫مقاومت څخه الس پر رس يش او خپلې وسلې پر ځمکه کښیږدي نو یو خوندي ځای ته دې ولیږدول يش‪ .‬په داسې‬
‫یوه اکر 'حال' کې به له هغوی رسه د هیواد د قانونو پر بنسټ له درنښته ډک چال چلند ويش" ‪.‬‬

‫ددغه فرمان منت په پښتو وو او ما (دستگیرپنجشیري) په پاړيس را و ژباړه ‪.‬‬

‫‪. ۷‬د داؤود خان خونې ته ور ننوتلم ‪:‬‬

‫محمد اکرم اندیشمند د عبدالحق مجددي او داکټر فضل الله مجددي له کتاب [" افغانستان له سرت امیره تر سرت‬
‫الرښوده ‪ /‬افغانستان از امیر کبیر تا رهرب کبیر" د کابل چاپ‪ ،‬د میوند د خپرندویه ټولنې خپرونې‪ ،‬کابل‪/‬افغانستان‪،‬‬
‫‪۸۷۷۷‬زکال‪ ،‬له ‪۲۷۹‬پاڼي] څخه په را اخـَځـَولو داسې لیکي ‪:‬‬

‫هغه خلقي پوځي افرس چې د محمد داؤود د وژنې فرمان یې را پلی کړ امام الدین نومیده‪ .‬نوموړی هم مني چې د‬
‫رسدار داؤود پر استوگنځي د یرغل فرمان حفیظ الله امین ورلیږلی وو ‪.‬‬

‫لومړی بریدمن امام الدین چې د پوځ د کوماندو په قطعه کې د ډیرې ټیټې پوځي رتبې افرسوو د افغانستان د خلق‬
‫ډیموکراتیک گوند د واکمنۍ پرمهال لوړي پوځي رتبې ان د ډگرجرنالۍ تر کچه را لوړیږي ‪.‬‬

‫"حفیظ الله امین چې د کودتا فرمان یې ورکاوه او د کودتا د فرمان په دریزیا مـَقــَر راډیو افغانستان کې وو په‬
‫ریشخورو کې د یو شمیر مقاومتونو له امله اود توپچي ‪ ،‬شوبلو اوله ټینگ هوایي مبباران رسه رسه د داؤود خان له‬
‫مقاومته په ویره او اندیښنه کې را لوېدلی وو‪[ .‬نوموړي] د کړکیچ او اړوپیچ د څیړنې په موخه د لویو لښکرکوټونو او‬
‫کوشنیو پوځي قطعو له کودتاچيانو بولندویانو رسه په گډه په راډیو افغانستان کې د شپې په نهو بجو یوه بیړنۍ‬
‫غونډه راوبلله او ویې ویل‪ ":‬په ارگ او ریشخورو کې مقاومت التر اوسه پرمخ روان دی‪ .‬که دغه مقاومت په لنډ‬
‫وخت کې پای ته ونه رسیږي نو ډیره شوين به وي هغه لښکرکوټونه او قطعې چې ال تر اوسه ناپییلې او بې پرې پاتې‬
‫او وخت او مهال ته سرتگې په الر دي‪ ،‬د داؤود خان په گټه به پرموږ مخ راواړوي او په خوځښت به پیل وکړي‪ .‬او‬
‫یابه له نورو والیتونو څخه د داؤود خان لښکر د هغه مرستې ته را ودانگي‪ .‬نو ښه به دا وي چې په بیړه او په لومړي‬
‫گام کې دې د ارگ د مقاومت خربه را لنډه کړای يش ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪46‬‬

‫د کودتا لوړپوړو پوځیانو وړاندیز وکړچې ددغې موخې د ترالسه کولو لپاره د هوایي او توپچي ځواک د یرغل ترڅنگ‬
‫باید پلی ځواک هم په خوځښت رايش چې ارگ ته ننوځي او د ارگ د مقاومت مال دې له دننه را ماته کړای يش‪.‬‬
‫وروسته حفیظ الله امین وویل‪ :‬کومه قطعه چمتو ده چې په ځانخوښې توگه د پيل یرغل پازوايل په غاړه را واخيل ‪.‬‬

‫زه (امام الدین) چې یو خوږمند او په توده وېنه لوگری ځوان وم راپاڅېدمل او ومې ویل چې زه چمتو یم پيل یرغل تر‬
‫رسه کړم‪ .‬د داؤود خان خونې ته ور ننوتلم‪ .‬په خونه کې د اؤودخان ورور محمد نعیم خان‪ ،‬دوه تنه وزیران‪ ،‬د داؤود‬
‫خان یوه لور او څو تنه نور ول‪ .‬کله چې د داؤود خان خونې ته ور ننوتلم پوځي سالم مې وکړ ‪.‬‬

‫داؤود خان چې په الس کې یې تومانچه وه وویل‪ " :‬څه خربه ده؟ " ما وویل‪ ":‬صاحب! خربه له خربې تیره ده‪ .‬را‬
‫تسلیم سـﺊ‪ " .‬داؤود خان په قهرژيل توگه وویل‪ ':‬چا ته تسلیم شم ؟ " ما ورته وویل ‪ " :‬انقاليب شوری او پوځي‬
‫ځواکونو ته تسلیم شـﺊ ‪ .‬پوځي ځواکونو ټول لښکرکوټونو چاڼ کړي او ځانونه یې سپاريل دي یوازې تاسو یاست چې‬
‫مقاومت کوﺉ‪ " .‬داؤود خان وویل‪ ":‬زه به هېڅکله تسلیم نه سم "‪.‬‬

‫ما ټینگار وکړ خو په دغې شېبې کې د داؤود خان په الس کې تومانچه وه‪ ،‬پرما یې ډزې وکړﺉ‪ ،‬گولۍ زما پرالس را‬
‫ومښتلې او کلک یې ټپي کړم‪ .‬بیا نو زما د رستیرو ‪ ،‬د داؤود خان او داؤود خان د ساتونکو ترمنځ اور پیل او په پای‬
‫کې یې داؤود خان ووژل شو ‪.‬‬

‫‪. ۲‬د داؤود خان د تومانچې وروستنۍ گولۍ‬

‫داکټر محمد حلیم تنویرپه خپل کتاب کې [ د افغانستان تأریخ او ورځپاڼه لېکنه ‪ /‬تأریخ وروزنامه نگاري افغانستان‪،‬‬
‫د صبور د اسالمي خپرندویه ټولنې د مرکز له خوا‪ ،‬پیښاور‪/‬پاکستان جنوري ‪ ]۸۰۰۰‬په ‪ ۸۸۷‬او ‪ ۸۸۰‬پاڼو کې د محمد‬
‫داؤود د وژل کېدلو څرنگوالی داسې رانغاړي ‪:‬‬

‫په هامغه ورځ د پینځلسم زغره وال ځواک شوبلو حفیظ الله امین او خیال محمد کټوازی راډیو افغانستان ته راوستل‬
‫او هغه ځای یې د خپلې بولندی ځای ځایگی وټاکه‪ .‬په خپلو خربتیاوو کې یې په پرله پسې توگه یې خربتیاوې خپرولې‬
‫چې د داؤود خان په وژل کېدلو اوس د تیرغامل نادر د کورنۍ د لړۍ واک پای ته را ورسید او واک د افغانستان د‬
‫خلق ډیموکراتیک گوند اوانقاليب شوری په الس کې دی‪ .‬محمد اسلم وطنجار او عبدالقادرپه څو څو ځله د‬
‫افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند او انقاليب شوری د بریا مبارکي وویله ‪.‬‬

‫محمد خالد داؤود چې د تلویزیون په ماڼې کې وود زینب د سینام ترڅنگ د ښځو د ټولنې وړکتون ته والړ او خپل‬
‫کوشنیان یې په موټر کې له ځان رسه راواخیستل اود ارگ په لور یې مخه کړه‪ .‬هغه ارگ ته د شاميل سړک په الر د‬
‫شوبلې د مردکي له امله ووژل شو‪ .‬بیا د داؤود مرش زوی محمد عمر په ارگ کې ووژل شو ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪47‬‬

‫دویمه شوبله چې پر ارگ ور ننوتله د محمد اسلم وطنجار وه‪ .‬د ولسمرش ساتندویه ځواک 'گارډ' په ‪ ۸۲‬ساعتونو کې‬
‫زښت تلفات ولیدل‪.‬‬

‫د [دیارلس سوه او اووه پنځوسم ملریز کال] د غوایي د میاشتې په امته نېټه د محمد داؤود ټول وزیران د ارگ په‬
‫پخلنځي کې پټ شوي ول‪ .‬محمد داؤود له خپل ورور محمد نعیم او کورنۍ رسه یې په ماڼۍ کې راگیرپاتې شول‪.‬‬
‫د کودتا ځواک ارگ ته ور ننوت‪ .‬د امام الدین په نامه یو تن کودتاچي له خپلو رستیرو رسه د گلخانې په ماڼۍ ور‬
‫ننوت اوداؤود خان ته یې امر وکړ چې ور تسلیم يس ‪.‬‬

‫محمد داؤود د خپلې تومانچې وروستنۍ گولۍ په هغه ور تشه کړه او امام الدین ټپي شواو بیا هغه پر محمد داؤود‬
‫او کورنۍ یې اور را بل کړ‪ .‬محمد داؤود د ژوند تر وروستۍ سلگۍ مقاومت وکړ‪ .‬په دغه نښته کې محمد داؤود او‬
‫ټوله کورنۍ یې په شهادت ورسیدل‪ .‬د هغوی مړي یې د څرخي پله د غرونو د ملنو په غـَوچوړو کې واچول او د هغه‬
‫د کورنۍ یو شمیر پاتې ښځینه غړي او د هغوی ماشومان یې په زندان کې واچول‪ .‬یو څیړنه وایي چې د محمد داؤود‬
‫مړی یې په ماهیپر کې په یوه ناڅرگند ځای کې اچولی دی ‪.‬‬

‫‪. ۷‬پرما تور لگوي‬

‫د ‪ ۸۰۰۲‬زکال د اپریل په ‪ ۳۰‬نېټه سلیامن الیق‪ ،‬زما (سیاه سنگ) پوښتنو ته د ټیلفون له الرې ځواب راکړ چې لنډیزیې‬
‫په الندې ډول دی ‪:‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬محمد داؤود او کورنۍ یې د چا او یا د کومو کسانو د فرمان پربنسټ ووژل شول؟‬

‫الیق‪ :‬رسدار داؤود او کورنۍ یې د چا د فرمان او یا یوې گډې پریکړې پربنسټ نه دی وژل شوی‪ .‬وگورﺉ‪ ،‬لومړی‬
‫کودتا وشوه ‪ ،‬ورپسې پیغام ور و لیږل شو چې تسلیم دې يس‪ ،‬هغوی تسلیم نه شول‪ .‬پایله یې هامغه ده چې ټول‬
‫ورڅخه خرب دي‪ :‬د څو تنو ووژل کېدل ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬آیا ستاسو موخه داده ووایاست چې محمد داؤود او کورنۍ یې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند‬
‫د ډله ییزې پریکړې پر بنسټ نه دی وژل شوی؟‬

‫الیق‪ :‬یو شمیر ځامننونکو او څوکۍ غوښتونکو کسانو چې غوښتل یې څوکیو‪ ،‬لوړو دریزونواو ویسکیو اوموټرونو ته‬
‫ځان ورسوي‪ ،‬کودتا وکړه او د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند یې د یوه تررسه شوي عمل په وړاندې را و َدراوه‪.‬‬
‫د خلق او پرچم ډلې هم د خپل ځان د ساتنې لپاره دې ته اړلې شولې چې کودتا ومني ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬آیا کوالی شـﺊ چې د دغې کودتا د سمبالوونکو نومونه را واخلـﺊ؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪48‬‬

‫الیق‪ :‬زه ډارن سړی نه یم او نه له راتلونکې څخه کومه اندېښنه لرم‪ .‬زړه ور یم او په براال او سپینه وایم چې حفیظ‬
‫الله امین او نورمحمد تره کي ددغې کودتا پاخه سمبالوونکي ول‪ .‬موږ په زندان کې وو چې کودتا وشوه ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬تاسو څنگه زنداين سواست؟‬

‫البق‪ :‬کله چې د راډیو افغانستان له الرې د افغانستان د خلق د ډیموکراتیک گوند د مرشتابه د ډلې د مرشانو د‬
‫نیول کېدلو خرب خپور شو یو شمیر ملگري دغې پایلې ته را ورسیدل چې "میثاق صاحب او الیق صاحب ته به ښه دا‬
‫وي چې والړ دې يس او ځانونه دې دولت ور وسپاري"‪ .‬زه هم د ملگرو د وړاندیز پربنسټ والړم او ځان مې پولیسو‬
‫وسپاره ‪.‬‬

‫زما السونه یې را وتړل او د زندان په یوې کوشنۍ خونه یې واچومل‪ .‬یو وردکي افرس راغی او په اورلړې ژبه یې له ما‬
‫پوښتنه وکړه ‪ ":‬څه شی دې خوړيل چې هضموالی یې نه شـﺊ؟" بیا نو له هر لوري د پرله پسې ډزو غږونه را پورته‬
‫شول‪ .‬افرس دباندې ووت‪ .‬څو شېبې وروسته زه هم له خونې څخه داالن ته را ووتم چې پوه سم څه خربه ده‪ .‬د گوند‬
‫یو تن غړی مې ولید‪ .‬هغه وویل‪ ":‬څو شیبې سرتگه په الره اوسه‪ ،‬اوس یې راچپه کوو "‪.‬‬

‫بیا مې هامغه افرس ولید چې په یوه غاب کې یې راته انگور راوړل‪ .‬زما السونه یې راخالص کړل او په دې توگه زه له‬
‫زندانه را خالص شوم ‪.‬‬

‫سیاه سنگ ‪:‬وروسته له هغې چې راخالص شوی او راډیو افغانستان ته راغالست‪ ،‬نور محمد تره کي ته مو د داؤود‬
‫په اړه وویل چې ‪ " :‬دا فرعون دې ووژل يش" آیا دا رښتیا ده؟‬

‫الیق‪ :‬نه! سمه نه ده‪ .‬دا خربه قطعأ زما نه ده‪ .‬پرما تورلگوي‪ .‬ما داسې نه دي ویيل‪ .‬اصأل دغه پیښه په خپله ماته د‬
‫کرکې وړ وه ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬کومه پیښه تاسوته د کرکې وړ وه؟ د داؤود خان وژنه یا دغوایي د اوومې کودتا؟‬

‫الیق‪ :‬کودتا‪ .‬دغه پوځي پاڅون چې په گوند کې نه وو پوخ شوی‪ ،‬زمالپاره د کرکې وړ وو‪ .‬ښايي په تأریخ کې داسې‬
‫ډیر پاڅونونه شوي وي‪ .‬آیا دا چې په پیښه کې شورویانو الس درلود یا نه درلود راته روښانه نه ده‪ .‬البته چې حفیظ‬
‫الله امین او نورمحمد تره کی دواړه سل په سلو کې پرې پوهېدل ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬که تاسو د نورمحمد تره کي او یا حفیظ الله امین په ځای واست ‪ ،‬تاسو به د محمد داؤود او د هغه د‬
‫کورنۍ د وژلو امر وکړی وای؟‬

‫الیق‪ :‬دغه پوښتنه بنسټ نه لري‪ .‬که زه د هغوی پر ځای وای ‪ ،‬کودتا نه کېدله‪ .‬په هېڅ ټولنیزه بلیگه ‪ ،‬اصل او‬
‫معیار کې د کودتایي پاڅون الرښوونه نه ده شوې‪ .‬کودتا د سیايس ستونزو د حل الره نه وه او په راتلونکي کې به هم‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪49‬‬

‫نه وي او زه د کودتا مخالف وم‪ .‬په ټولیزه توگه د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ټول پوه غړي له پوځي کودتا‬
‫رسه مخالف ول ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬آیا دا خربه سمه نه ده چې تاسو د خپل نیږدې ملگري میراکربخیرب د ناورین په ملبو کې د هغه وژنه‬
‫مو د داؤود د وژنې له غچ رسه برابره بللې وي او ویيل مو وي چې " دا فرعون دې ووژل يش" ؟‬

‫الیق‪ :‬ما دژوند له هامغو لومړیو شیبو له وژنې او وینې تویونې څخه کرکه درلودله او اوس یې هم لرم‪ .‬ان دا چې د‬
‫رسدار داؤود او د هغه د کورنۍ له وژنې وروسته د مړیو د لېدنې لپاره ارگ ته َو َرنغلم‪ .‬تل به یې زما په اړه ویل چې‬
‫" دی یو پریکنده "قاطع " سړی نه دی" ‪ .‬تاسو په ټول افغانستان کې یو تن راپیدا کړﺉ چې ودې وایي چې د الیق له‬
‫السه یې تاوان لیدلی وي‪ .‬له بله اړخه رسدار داؤود او د هغه د جمهوري دولت دستگاه د میر اکرب خیرب په وژنه‬
‫کې الس نه درلود‪ .‬دا خلک ولې داسې بې گټې خربې او ارتاکې جوړوي؟‬

‫د کوماندو افرس‬

‫ډاکټر ظاهرطنین په خپل کتاب کې [ افغانستان په شلمه پیړۍ کې ‪ /‬افغانستان در قرن بیستم‪ ،‬د يب يب يس د‬
‫خپرونو له ټولگو څخه‪ ،‬د عرفان د خپرندویه ټولنې له خوا‪ ،‬تهران ‪ /‬ایران ‪ ۸۰۰۲ ،‬زکال په ‪ ۸۸۹ ،۸۸۲ ،۸۸۲‬پاڼو کې ] د‬
‫داؤود د وراره محمد عزیزنعیم له خولې داسې لیکي ‪:‬‬

‫مور مې پیـښې د رس په سرتگو لېدلې دي‪ .‬د هغو پیښو لنډیز داسې دی‪ :‬په وروستیو شیبو کې د [کوماندو] یوافرس‬
‫خونې ته ورننوځي او محمد داؤود خان ته وایي چې ‪ :‬ور تسلیم شـﺊ‪ .‬محمد داؤود خان پوښتي چې ‪ :‬دغه امر دې‬
‫د چا لخوا راوړی؟ هغه ځواب ورکوي‪ :‬د قادر له پلوه‪ .‬محمد داؤود خان وایي ‪ :‬زه پرته له خدایه بل چا ته ور‬
‫تسلیمیږم او تر وروستنۍ گولۍ مې جگړې ته چمتو یم‪ .‬همدا وه چې د دواړو خواوو تر منځ ډزې را پیل او په پای‬
‫کې یې خدای بخښلی محمد داؤود خان اود هغه د زامنو او دوه لوڼو په گډون د کورنۍ نورو ‪ ۸۷‬تنه غړو یې د‬
‫شهادت جام را په رس کړ ‪.‬‬

‫‪: ۸۰‬چا له لیرې ویل چې تسلیم شه!‬

‫ډاکټر داؤود جنبش (لېکوال‪،‬خربیال‪ ،‬ژباړونکی او د يب يب يس کارکوونکی) په خپلې یوې لېکنې کې د " ولسمرش‬
‫داؤود خان او کورنۍ یې څنگه ووژل شول" تر رس لېک الندې د محمد ظاهرشاه د خور زهره نعیم له خولې داسې‬
‫لېکي ‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪50‬‬

‫کله چې مبباریو زور واخیست داؤود خان وویل‪ " :‬کښتـني پوړ ته والړ سـﺊ!‪ ".‬د را وتلو پرمهال د گلخانې د ماڼۍ د‬
‫دروازې له پلوه ډزې را پیل شوې‪ .‬گومان کوم چې ډزې په ارگ کې دننه د خلقیانو او پرچمیانو له پلوه وې ‪.‬‬

‫په داالن کې د داؤود خان لور زرلښته ‪ ،‬د هغه اته کلنه ملسۍ غزال ( دعمر لور) ټپیانې شوې وې‪ .‬هغوی یې بلې‬
‫خونې ته راوړې‪ .‬زما د دیارلس کلنې ملسۍ صفورا ټټر گولۍ ور څیرلی وو‪ .‬نظام [د محمد داؤود زوم] وویل چې‬
‫صفورا بې هوښه ده خو حال یې ښه دی خو کله چې هغه یې له نیږدې ولېدله نو هغه مړه وه‪ .‬صفورا زما د سرتگو‬
‫تر مخه ځان حق ته وسپاره‪ .‬ماشومان ان د مور په غیږ کې خوندي نه ول‪ .‬د رسدارصاحب داؤود خان ننږور او د‬
‫میرویس ماندینې شیام خپل دوه ماشومان په غیږ کې نیويل ول او دیوال ته یې ډه ډه لگولې وه‪ .‬کله چې له خوتې‬
‫راوتلو‪ ،‬ومې لېدل چې دریواړه شهیدان شوي ول ‪.‬‬

‫زرمینه (زما او د نعیم خان لور)‪ ،‬عایشه ( داؤود خان معیوبه خور)چې په کراچۍ کې به تلله‪ ،‬زینبه (زما خور‪ /‬د داؤود‬
‫خان ماندینه)‪ ،‬شینکۍ او زرلښته (د رسدار محمد داؤود خان لوڼې) ټولې داؤود خان ته ورغلې او تر څنگ یې‬
‫ودرېدلې ‪.‬‬

‫دا مې په خپلو سرتگونه دي لېديل خو ماته وویل شول چې یو چا له لیرې داؤود خان ته غږ کاوه چې ‪ :‬تسلیم سه!‪.‬‬
‫او هغه په ځواب کې ویيل ول‪ :‬پرته له خدایه بل چاته نه تسلمیږم‪ .‬په همدغه وخت کې د ډزو غږونه را پورته شول‪.‬‬
‫داؤود خان‪ ،‬زینبه‪ ،‬شینکۍ‪ ،‬خالد‪ ،‬ویس او عمر (د داؤود خان زامن)‪ ،‬نظام ( دشاه محمود خان زوی) ټول هامغلته‬
‫ووژل شول ‪.‬‬

‫کودتا چیان په موږ پسې راغلل او ویې ویل چې له خونې را ووځـﺊ! که را ونه وځـﺊ نو د خونې چت به در باندې‬
‫راونړیږي‪.‬د راوتلو پرمهال مې ولېدل چې د داؤود خان‪ ،‬محمد نعیم خان او نورو مړي د ځمکې پرمخ پراته ول ‪.‬‬

‫زما پښه ټپي شوې وه‪ .‬موږ یې روغتون ته را ورسولو‪ ،‬د لسو ورځو لپاره یې هلته وساتلو بیا یې زندان ته بوتلو‪ .‬خورشید‬
‫او توران (د رسدارتیمورشاه ماشومان‪ /‬د نعیم خان ملیسان) په روغتون کې پاتې شول‪ .‬گاللۍ ( د عمرماندینه‪/‬د‬
‫داؤود خان ننږور) رسه له دې چې پښه یې په ‪ ۷‬گولیو سورۍ سورۍ شوې وه‪ ،‬ژوندۍ پاتې شوه ‪.‬‬

‫په هغې باراين ورځ‪ ،‬زموږ د کورنۍ او خپلوانو ټول ټال ‪ ۷۰‬تنه ووژل شول‪ .‬آیا وروسته له دیرشو کالونو به داسې یو‬
‫څوک را پیدا يس چې د نوموړو وژل شویو کسانو آرامځای را پیدا کړي او د افغانستان د لومړين ولسمرش له آرامځي‬
‫څخه یو زیارت جوړ کړي؟‬

‫د پینځمې برخې پای‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

Downloaded from: ketabton.com

51

Download from: ketabton.com

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪52‬‬

‫شپږمه برخه‬

‫بخښنه اویادونه!‬

‫درنو لوستونکو ‪ :‬د [پرسلني سباوون د گولېو باران‪ /‬و آن گلوله باران بامداد بهار] په څلورمۍ څپرکۍ کې دوه ټایپي‬
‫تیروتنې شوې وې ‪" .‬پادشاه میر" د "پاچا میر" او"مهمند" د " مومند" په بڼه لېکل شوي ول ‪.‬‬

‫همدلته ځای پرځای له پادشاه میر او حمید مهمند او له نورو ښاغلو لوستونکو څخه بخښنه غواړم‪ .‬همداراز د‬
‫همدغې لېکنې په پینځمه څپرکۍ کې یوه تیر وتنه بله هم شوې وه او یا َدونه یې دلته اړېنه بومل‪ .‬په تیرې څپرکۍ‬
‫کې " شین سهار" د " سهارين ټکنده سباوون" په بڼه راڅخه لیکل شوی وو‪ .‬له نومیايل پوه ښاغيل معصوم هوتک‬
‫څخه د کورودانۍ په ویلو منندوی یم چې د بریښنالېک له الرې یې زما پام دغه ټکي ته را واړاوه او په دې تړاو له‬
‫لوستونکو څخه په نړۍ غاړه بخښنه غواړم‪ .‬رحمت آریا‬

‫نا ا َ نډ َوله غربگونونه‬

‫د ‪ ۸۰۰۲‬زکال د جوالی په دویمه نېټه جرنال پادشاه میرپه افغانستان کې د "آزادۍ له راډیو رسه" د یوې ځانگړې‬
‫مرکې په ترڅ کې د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د آرامځي د ځای ځایگي په اړه څرگندونې وکړې او ویې ویل‬
‫چې دغه آرامځی د کابل د ختیر په ‪ ۸۲‬کیلومرتيزه واټن کې د څرخي پله زندان ته نیږدې د حريب پوهنتون تر شا په‬
‫سوریو او غـَوچوړو پروت دی او هم یې د محمد موسی شفیق د وژل کېدلو له څرنگوايل یادونه وکړه ‪.‬‬

‫په دې اړه ‪ ،‬په افغانستان کې دننه او هم له هیواده دباندې د غربگونونو د راپاریدلو په گډون پراخې خربې اترې را‬
‫پیل شوې‪ .‬چا جرنال پادشاه میر یو رښتونی مسلامن وباله چې د تیرو دریو لسیزو په ترڅ کې یې د سیايس خونړیو‬
‫پيښو د پټ ترینو رازونو له مخې پوړنی را لیرې کړ‪.‬خو نورو کسانو جرنال پادشاه میر" یو درواغجن خلقی او د‬
‫پرچمیانو یو را پاروونکی دښمن" وباله او ویې ویل ‪ :‬د هغه خربې یې د پیښو د سنجونې له اړخه بې ځایه ‪ ،‬بې ارزښته‬
‫او له درغلنې ډکې وبللې ‪.‬‬

‫س‪.‬م‪.‬ن‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪53‬‬

‫د‪۸۰۰۲‬زکال د جوالی د مېاشتې په اته ویشتمې نېټې مې له لېکوالې پیغلې س‪.‬م‪.‬ن څخه مې یو بریښنا لېک تر السه‬
‫کړ او په هغه کې لولو ‪:‬‬

‫د تأریخي لېکنې [د پرسلني سباوون د گولېو باران‪ /‬و آن گلوله باران بامداد بهار] په یوې برخې کې د ښاغيل پادشاه‬
‫میر خربې چې د دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریزکال د غوایي اوومې نېټې ته ورگرځي او [که تیر وتنه مې نه‬
‫وي کړي د ‪۸۷۷۲‬زکال د اپریل د مېاشتې وروستۍ ده]‪،‬داسې راغيل دي ‪:‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬مړي څه ډول کسانو راوړل؟ لوړپوړو افرسانو یا عادي رستیرو؟‬

‫پادشاه میر‪ :‬د هغوی په رس کې مرش سړی د [کورنیو چار وزیر] نور احمد نور وو‪ .‬نه پوهیږم چې نوموړی اوس په‬
‫کوم هېواد کې ژوند کوي‪ .‬نور هغه وزیران ول چې نه مې پیژندل‪ .‬د هغوی یوه تن له اسلمه وپوښتل ‪ :‬آیا دغه سړی‬
‫چې الندې په کار بوخت دې‪ ،‬ملگری دی که نه؟‬

‫حال دا چې ښاغيل نوراحمد نور د ‪۸۷۷۲‬زکال د مې له مېاشتې وروسته د هامغه کال د جون ترمېاشتې پورې د‬
‫کورنیو چارو د وزیر په توگه دنده تر رسه کړې ده‪ .‬په دې ډول د ښاغيل پادشاه میرپرگڼ شمیر خربو ډاډ نه شو‬
‫کوالی ‪.‬‬

‫ښاغلی پادشاه میر پیژنم‬

‫د‪ ۸۰۰۲‬زکال د جوالی د مېاشتې په دیرشمې نېټې [په وروستیو دریولسیزو کې پوځ او سیاست‪ /‬اردو وسیاست در‬
‫سه دهه اخیر] د کتاب لېکوال سرتجرنال نبي عظیمي‪ ،‬ما (سیاه سنگ) ته یو بریښنا لېک را ولیږه او د هغه په یوې‬
‫برخې کې راغيل دي ‪:‬‬

‫" څه موده وړاندې مې د تل په شان ستاسو څیړنیزه لېکنه چې په هر اړخیزه ځیر جوړه شوې ده د کابل ناتـهـ په‬
‫ښکلې ویبپاڼه کې ولېدله او په ډیرې مېنې او لېوالتیا مې ولوستله‪ .‬زما موخه هامغه د پرسلني سباوون د گولېو‬
‫باران‪ /‬و آن گلوله باران بامداد بهار] لېکنه ده‪ .‬په دغې لېکنې کې مو د تل په شان د رښتونو خربو د ترالسه کولو او‬
‫زموږ د هېواد د رسټړلو رازونو له مخې د پړوين په را لیرې کولو کې ډیرې هڅې کړې چې هېڅوک نه يش کوالی له‬
‫هغو سرتگو پټې کړي‪ .‬ځکه د کلیدي شخصیتونو د خربو په ترڅ کې چې د پیښې په ورځ یې پخه ونډه درلودله‬
‫داسې خربې رابرسیره شوې چې ال تر اوسه پټې پاتې وې ‪.‬‬

‫زه دغه ښاغلی پادشاه میر پیژنم‪ ،‬خو نه پوهیږم چې کله د جرنالۍ دریز ته را رسیدلی دی؟ د افغانستان د خلق‬
‫ډیموکراتیک گوند د واکمنۍ په مهال یا له هغه وروسته یا د طالبانو په وخت کې؟ په دې کې هېڅ شک او شوپیان‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪54‬‬

‫نشته چې نوموړی د حفیظ الله امین د ډلې یو د ډاډ وړ سړی وو‪ ،‬ځکه منطق هم دا وایي چې یو سړی تر هغوپورې‬
‫د چا لپاره د ډاډ وړ نه گرځي مگر دا چې د هغه د راز لرنې کچه نه وي ازمویل شوې که نه هېڅکله به له دغسې‬
‫یوه سړي څڅه د یوه اړین یا مهم کار په رس ته رسولو کې کار وا نه خیستل يش ‪.‬‬

‫نه پوهیږم چې تاسو خربیاست که نه ‪ ،‬د برهان الدین رباين د واکمنۍ په مهال گنگوسې خپرې شوې چې شهنواز‬
‫تڼي د طالبانو د ځواکونو د مالتړلو لپاره یو شمیر خلقي ټانک چلوونکي هغوی ته ور وپیژندل چې طالبانو هم هغوی‬
‫د مال‪ ،‬آخوند ‪ ،‬احمد او محمود ‪ .....‬په نامه په ورین تندي په خپلو لېکو کې ومنل‪ .‬ښايي پادشاه میر له دغسې‬
‫کسانو څخه یو تن وي او شونې به وي چې هامغلته د جرنالۍ تر دریزه پورې را رسیدلی وي ‪.‬‬

‫خو هغه څه چې زه یې دلته د ویلو وړ بومل د ښاغيل نور احمد نور په اړه ده‪ .‬هغه وایي ‪ ":‬د پنځنۍ 'پنجشنبې' په‬
‫ورځ کودتا وشوه‪ ،‬په سبا کله چې ورځ پای ته ورسیدله د شپې دولس بجې وې چې مړي یې راوړل "‪....‬‬

‫حمید مهمند پوښتي‪ :‬مړي څه ډول کسانو راوړل؟ لوړپوړي افرسان ول که عادي رستیري؟‬

‫او پادشاه میر ځواب ورکوي ‪ " :‬د هغوی په رس کې مرش سړی د [کورنیو چار وزیر] نور احمد نور وو "‪.‬‬

‫اوس‪ ،‬که ښاغلی حمید مهمند ښه ځیر شوی وای نو باید پوښتنه یې کړې وای چې‪ :‬د غوایي د اوومې نېټې د کودتا‬
‫په دویمې ورځ د کابینې د غړو نومونه نه وو را څرگند شوي‪ ،‬ته څنگه مخکې له مخکې پوهېدلې چې نوراحمد نور‬
‫د کورنیو چارو وزیر دی؟ او یا داچې نور احمد نور یې څنگه په دې دنده گومارلی دی؟ نوموړی د پرچم د ډلې له‬
‫مرشانو څخه وو او طبیعي ده چۍ د داؤود خان د وژلو په اړه ‪ ،‬یاد دې ژوندی وي‪ ،‬د بربک کارمل له دریز رسه‬
‫همغږی وو؟‬

‫هغو کسانو چې په هامغو شپو ورځو کې د دفاع د وزارت ودانۍ ته چې وروسته د افغانستان د خلق ډیموکراتیک د‬
‫مرکزې کمېټې ودانۍ ونومول شوه ‪ ،‬تگ راتگ کاوه ښایي له ما رسه همغږي وي چې نوراحمد نور شپه او ورځ هلته‬
‫له بربک کارمل رسه وو او نه یې شوای کوالی د یوې شېبې لپاره له هغه ځایه را ووځي‪ ،‬او د ارواښاد محمد داؤود‬
‫خان او د هغه د کورنۍ د جنازې د خاوروته سپارلو خربې په هغه پورې هېڅ اړه نه درلودله او دا کار د امین او د‬
‫هغه د ډاډ وړکودتا چیانو کار وو نو څنگه به یې دا دنده هغه ته ورسپارله؟‬

‫دا خربه مې له دې امله وکړه چې د نوراحمد نور په اړه د پادشاه میر خربې له بنسټه درواغ دي‪ ،‬اوپه رښتوين اړخ‬
‫کې دا یوه دروهه یا دسیسه ده چې غواړي د پرچمیانو پښه د داؤود خان او د هغه د کورنۍ په وژنه کې راښکیل‬
‫کړي "‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪55‬‬

‫نور احمد نور او د کورنیو چارو وزارت‬

‫د ‪ ۸۰۰۲‬زکال د جوالی په یو دیرشمې نېټې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند له مرشانو څخه یو تن چې نه‬
‫غواړي نوم یې په دغه لېکنه کې واخیستل يش ‪ ،‬وویل‪ ' ":‬د ملگري نوراحمد نور او موسی شفیق تر منځ د شخړې‬
‫په تړاو' د جرنال پادشاه میر خربه له دوه وو اړخونو له بنسټه ناسمې دي ‪:‬‬

‫‪. ۸‬موسی شفیق اصأل ماشومان نه درلودل نو ځکه نه یې يش کوالی ووایي چې ‪:‬زه بې گناه یم په کور کې مې سطرنجۍ‬
‫اواره ده‪ .‬ماشومان نه لرم "‪.‬‬

‫‪ . ۸‬ښاغلی نور احمد نور د غوایي له اوومې اته ورځې وروسته یعنې د د یارلس سوه او اووه پنځسوم ملریز کال د‬
‫غوایي په پينځلسمې نېټې [ د ‪۸۷۷۲‬ز کال د مې د مېاشتې پینځمه] د کورنیو چارو وزیر شو او د ‪۸۷۷۲‬زکال د جون‬
‫تر پینځلسمې نېټې پورې یعنی ترڅلویښتو ورځوپورې یې دغه دنده پرمخ یووړه‪ .‬نوموړی د ‪۸۷۷۲‬زکال د جون له‬
‫پینځلسمې د جوالی تر پینځمې نیټې پورې یعنې د نورو یو ویشت ورځو لپاره د بهرنیو چارو د وزیر په توگه پاتې‬
‫شواو په سبا ورځ یې [ د ‪۸۷۷۲‬زکال د جوالی په شپږمې نیټې] په واشنگنت کې د افغانستان د سفیر په توگه وټاکل‬
‫شو ‪.‬‬

‫بله ژمنه‬

‫که ښاغلی نور احمد نور وغواړي په دې تړاو رڼا واچوي ‪ ،‬خربې به یې پرته له زیادښت او کمښته د[پرسلني سباوون‬
‫د گولېو باران‪ /‬و آن گلوله باران بامداد بهار] په راتلونکې گڼه کې را خپرې يش ‪.‬‬

‫زما د ټیلفونونو شمیرې‪ ،‬بریښنایي او پُسټي پته د هرې څپرکۍ په پیلیزې برخې راغيل دي ‪.‬‬

‫د محمد موسا شفیق د وارثانو شمیره‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪56‬‬

‫د ‪۸۰۰۲‬زکال د جوالی د مېاشتې په یو دیرشمې نېټې ډاکټر عبدالجمیل زملي‪ ،‬د محمد موسی شفیق زوم‪ ،‬د کاناډا‬
‫د اونتاریو په والیت کې د کډوالو د ادارې کارکوونکي ‪ ،‬ما ‪ ،‬لیکوال ته د ټیلیفون له الرې وویل‪ :‬له ارواښاد محمد‬
‫موسی شفیق څخه همدا اوس څلور اوالدونه او شل ملسیان پاتې دي چې له خپلو کورنیورسه په پاکستان‪ ،‬آسرتلیا‪،‬‬
‫جرمني‪ ،‬آمریکا او کاناډا کې ژوند کوي ‪.‬‬

‫ډاکټر زملي ما (سیاه سنگ) ته ‪ ۸۹‬انځورونه رالیږلې دې چې تر اوسه نه دي خپاره شوي او همدا شان د موسی شفیق‬
‫د سیايس ‪ ،‬اديب او فرهنگي ښادنامو په اړه یو پنډ لیکنې یې رالیږلې چې د افغانستان د تیاره پايت شوې تأریخ د‬
‫روښانولو په تړاو یې را رسه بې سارې مرسته وکړه ‪.‬‬

‫ډاکټر زملي ته د کورودانۍ په ویلو ژمنه کووم چې ډیر ژر به د ارواښاد موسی شفیق د ژوند لېک په اړه ځانگړې‬
‫لېکنه په پام کې ونیسم ‪.‬‬

‫او دغسې یې وژل‪....‬‬

‫د ‪۸۰۰۲‬زکال د جوالی په دوه ویشتمه نېټه د منځنۍ ' سه شنبې' په ورځ بیا هم جرنال پادشاه میر په افغانستان کې‬
‫د " آزادۍ د راډیو" مېلمه وو‪ .‬دا ځل یې د حمید مهمند او اورېدونکو لېکونو ته ځواب ورکاوه‪[ .‬مرکه په پښتوژبه‬
‫وه او ژباړونکي دغه مرکه پرته له زیادښت او کمښته له وینا والې پښتو څخه پاړيس ته را اړولې ده]‬

‫[یادونه‪ :‬د همدغې لېکنې په پای کې ښاغيل لوستونکي کوالی يش مرکه په غږېزه توگه واوري او لېنک یې د پاڼې په‬
‫پای کې ایښودل شوی دی او دغې خربې ته مې هغه وخت زما پام شو چې ما د ښاغيل سیاه سنگ د لېکنې له مخې‬
‫ال وختي پښتو ته را ژباړلې وه‪ .‬زما د څیړنیز او ورځني ژوند د وخت د تنگوايل له امله نه شم کوالی د هغوی ټولې‬
‫خربې کټ مټ له غږیزې بڼې بیرته په لېکې بڼې را ولېکم‪ .‬لوستونکي دې پر ما د منت په ایښودولو دغه تشه په‬
‫درنښت ومني‪ - .‬رحمت آریا ]‬

‫حمید مهمند‪ :‬جرنال صاحب پادشاه میر! پخوا مو هم د [‪۸۰۰۲‬زکال د جوالی په دویمه نېټه] یو شمیر خربې اترې‬
‫درلودلې چې د آزادۍ د راډیو له الرې خپرې شوې‪ .‬تاسو د تیرو خربو په ترڅ هغو رښتونو خربو ته نغوته وکړه چې‬
‫په اړه یې ال تر اوسه ډول ډول خربې شوې وې‪ .‬اوس که مهرباين وکړﺉ د خپلې پوځي زده کړې په تړاو یو څه‬
‫ووایاست‪ ،‬چیرې اوسیديل یاست‪ ،‬څومره موده مو کار کړی ی او کومو ُر تبو ته رسیديل یاست؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪57‬‬

‫جرنال پاد شاه میر‪ :‬بسم الله الرحمن الرحیم ! پوهیږﺉ چې زما نوم پادشاه میر دی او جرنال یم‪ .‬حريب ښوونځی‬
‫مې چې په مهتاب قلعه کې وو‪ ،‬لوستلی دی‪ .‬حريب پوهنتون ته والړم‪ .‬کارپوهنیزه زده کړه مې زغره واله او شوبله‬
‫وه‪ .‬دا دی زما د زده کړو لړۍ ‪.‬‬

‫وروسته له هغه چې له حريب پوهنتونه د دویم بریدمن په رتبه را خالص شوم د جگتورنۍ تر رتبې مې په څلورم زغره‬
‫وال ځواک کې دنده تر رسه کړه‪ .‬د یوې مودې لپاره خوست ته خدمتي والړم‪ .‬په هغه وخت کې ډگر جرنال محمد‬
‫عیسی خان نورستاين هم د پکتیا د قول اردو بولندوی او هم د پکتیا وايل وو‪ ،‬په هغه وخت دې د دوه وو ټربونو‬
‫"سربيو" او " کوچيو" ترمنځ د ځمکې پر رس شخړه را ونښتله‪ .‬په هغو کلونو کې د پکتیا قول اردو په خپل پوځي‬
‫جوړښت کې شوبلې نه درلودلې‪ .‬د جگړې د غيل کولو لپاره یې رستیري ور استول‪ ،‬خو هغوی وژل کېدل ځکه چې‬
‫رستیري د دواړو خواوو د جگړو په اورونو کې راگیرېدل ‪.‬‬

‫[ ډگرجرنال محمد عیسی خان نورستاين] د اعلیحرضت محمد ظاهر شاه له حضور څخه چې اوس د "ملت بابا" دی‬
‫یو فوق العاده فرمان تر السه کړ‪ .‬هغه غوښتي ول چې د شوبلو یو خدمتي ټولې دې ورته ورکړل يش‪ .‬په هغه وخت‬
‫کې په [ټول ‪-‬ژ] افغانستان کې شوبلې نه وې‪ ،‬یوازې څلورم زغره وال ځواک او بل یې پینځلسم زغره وال ځواک وو او‬
‫بل یې د کندهار اوومه لېوا وه‪ .‬د خدمتي ټانکونو امر ورکړل شو او زه هم په همدغه ټويل کې د خوست پر لوررا‬
‫وخوځېدم ‪.‬‬

‫لوی څښنت د سربیو او کوچیو جگړه په خیر رسه پای ته ورسوله‪ .‬زما د خدمت دوره پای ته نه وه رسېدلې چې کودتا‬
‫وشوه [ د دیارلس سوه دوه پینځوسم کال د چنگاښ د مېاشتې شپږ ویشتمه‪/‬د ‪۸۷۷۳‬زکال د جوالی اووه لسمه نېټه‬
‫راغله] او شهید رسدار محمد داؤود خان د هیواد ولسمرش شو او زه بیرته کابل ته را وغښتل شوم ‪.‬‬

‫خربه دا وه چې ‪ :‬هره منځنۍ ' پنجشنبه' به د پوځ په لښکرکوټونوکې وسلې پاکېدلې‪ .‬یعنی د درندو او سپکو وسلو‬
‫او شوبلو خولـُـونه پاکېدل‪ .‬زما تر الرښوونې الندې به رستیرو د بانگس په اوږدو لرگیو د شوبلو خولونه را پاکول‪ .‬زه‬
‫به والړ وم ‪.‬‬

‫په هامغو لومړیو ورځو کې چا راپور ورکړی وو چې د غه سړی [پادشاه میر] د جهموریت دښمن او د شاهي رژیم‬
‫پ َـل َـوی دی‪ .‬په پای کې خوست ته ماته یو لېک راورسید چې لنډیزیې دا وو‪ :‬په ‪ ۸۲‬ساعتو کې دې ځان کابل ته را‬
‫ورسوه ‪.‬‬

‫کابل ته راغلم‪ .‬له ما یې وپښتل‪ :‬ته د ولسواکۍ " جهموریت" پر ضد یې؟ و مې ویل چې‪ :‬نه‪ .‬زموږ د وگړو په منځ‬
‫کې یو متل دی چې وایي ‪ :‬که پگړۍ له رسه را ولویږي نو پر اوږه را پریوزي او پر ځمکه نه را لویږي‪ ".‬که ظاهر شاه‬
‫یې‪ ،‬که داؤود خان‪ ،‬دواړه له یوې کورنۍ یاست‪ .‬ماته او د افغانستان وگړو ته کوم توپیر نه لرﺉ‪ .‬که ته اوسـﺊ‪ ،‬یا‬
‫هغه! دواړه له یوې کورنۍ او د یوه کور غړي یاست ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪58‬‬

‫د دفاع وزارت شاه ته د پالیالۍ " هوا خواهۍ" په تور ماته داسې الرښوونه وکړه‪ :‬څلورم زغره وال ځواک ته جزايي‬
‫خو د مسلک په تغیر او په ناجگړه ییز څانگه "غیرمحاربه" کې د ساتنې او څارنې " حفظ او مراقبت" د مرش په توگه‬
‫والړ شه‪ .‬هم دې رتبه لوړه ده او هم دې معاش‬

‫ما د څلورم زغره وال ځواک د ساتنې او څارنې " حفظ او مراقبت" د مرش په توگه دنده تر رسه کوله چې د غوایي د‬
‫مېاشتې " مرداره او کرغیړنه" کودتا راغله‪ .‬هغوی د شهید رسدار محمد داؤود خان پالز"تخت" را نسکور کړ او واک‬
‫ته را ورسیدل ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬تاسو وویل چې په څلورم زغره وال ځواک کې د جگتورنۍ تر رتبې رسېدلې واست‪ ،‬له کومې الرې‬
‫جرنالۍ ته را ورسیدلـﺊ؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬ما په خپلو مخکینو خربو اترو کې هم ویيل ول کله چې پاکستان ته والړم نو د افغانستان له وگړو‬
‫څخه یوه تن ان د [ جهادي تنظیمونو د مرشانو په گډون] پاکستان ته چا هجرت نه وو کړی‪ .‬هامغه لومړۍ مېاشت‬
‫[ د اووه پینځوسم ملریز کال د غوايي مېاشت‪ /‬د ‪۸۷۷۲‬زکال د مې مېاشت] مې په افغانستان کې تیره کړه‪ .‬په‬
‫مخکینۍ مرکه کې مې د خپلو ستونزو په اړه خربې وکړې‪ .‬هغوی به د څلورم زغره وال ځواک له یو شمیر افرسانو‬
‫څخه چې زما ټولگیوال ول لکه اسلم وطنجار او رفیع چې وروسته وزیران شول اوهم یې له شیر جان مزدریاره داسې‬
‫پوښتنې کولې ‪ :‬دغه سړی [پادشاه میر] گوندي ملگری دی که نه؟ هغوی به ځواب ورکاوه ‪ :‬گوندي ملگری نه دی‬
‫خو ښه افرس دی‪ .‬هغوی ویل‪ :‬ښه والی یې څه کوو؟ هغه کارونه چې موږ یې کوو نه باید رسوا يس‪ .‬رازونه باید پټ‬
‫وساتل يش‪ .‬نو په هر ډول چې کیږي دغه افرس له منځه یو سـﺊ ‪.‬‬

‫کله چې ما ته دغه راپور را ورسید نو مېاشت مې تیره نه کړه او پاکستان ته والړم‪ .‬په هغه وخت کې پاکستان ته‬
‫څوک د مهاجر په توگه نه ول راغيل‪ .‬حرضت صاحب مجددي په ډمنارک کې وو‪ ،‬پیر سید احمدگیالين او مولوي‬
‫محمد نبي محمدي په کابل کې ول‪ .‬له افغانستانه د مهاجر په توگه څوک نه ول راغيل‪ .‬البته نور کسان لکه استاد‬
‫برهان الدین رباين‪ ،‬گلبدین حکمتیار او مولوي صاحب [محمد یونس] خالص د شهید داؤود خان د واکمنۍ په مهال‬
‫پاکستان ته تليل ول‪ .‬دا هغه مهال دی چې عزیزالله واصفي د جالل آباد(ننگرهار) وايل وو او بیا د کرهني وزیر شو‪.‬‬
‫دا چې څه پیښه رامنځته شوه نه پوهیږم‪ .‬خو دومره پوهیږم چې هغوی [ درې تنه جهادي مرشان] د داؤود خان د‬
‫واکمنۍ په مهال تليل ول ‪.‬‬

‫کله چې پاکستان ته والړم نو له هغوی رسه مې لېدنه کتنه وکړه اوشپې او ورځې به مو رسه یو ځای تیرولې‪ .‬څو چې‬
‫د کب 'حوت' [ د ‪۸۷۷۷‬زکال د فربوري] مېاشت راغله‪ .‬یعنی شپږ مېاشتېوروسته‪ .‬ښه نو! د وري‪ ،‬غوايي ‪ ،‬او‬
‫غربگويل‪ ، ....‬د غوایي په مېاشت کې کودتا وشوه‪ ،‬زه د غربگويل په مېاشت کې پاکستان ته والړم‪ .‬یوازې یوه‬
‫مېاشت مې په افغانستان کې تېره کړله‪ .‬له هغه وروسته د تلې په مېاشت کې [دیارلس سوه او اووه پنځوسم ملریز‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪59‬‬

‫کال‪ ۸۷۷۲ /‬زکال] ښاغيل حرضت صاحب مجددي له ډمنارکه راغی‪ [ .‬دهغه په اړه] گنگوسې خپرې شوې چې گڼې‬
‫زوړ اوسپین ږیری دی ‪ ،‬داسې او هسې خربې‪ .‬بیا له حاجي عبدالله جان ځدراڼ او نعیم کوچي رسه چې د توکم‬
‫مرشان ول د حرضت صاحب لېدلو ته ورغلو او ورڅخه مو وپوښتل‪ " :‬د څه لپاره راغيل یاست ؟ " هغه وویل‪ " :‬د يف‬
‫سبیل الله جهاد لپاره راغلی یم "‬

‫حمید مهمند‪ :‬ستاسو جرنايل ؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬په لومړیو کې د ښاغيل حرضت صاحب سیايس مرش وم‪ .‬هغه نوی راغلی وو‪ .‬د " وليس ژغورنې‬
‫مورچل ‪ /‬جبهه نجات ميل" نوی را منځ ته شوی وو‪ .‬زه په شاميل سیمو کې یعنې د وزیرستان په سیمو کې د وليس‬
‫ژغورنې د مورچل ' جبهه نجات ميل' سیايس مرش وم‪ .‬البته کله به سیايس مرش کله پوځي مرش خو دواړه دندې زما‬
‫پر غاړه وې‪ .‬وروسته هامغلته ما ته د حرضت صاحب له پلوه د جرنالۍ د رتبې فرمان راکړل شو ‪.‬‬

‫کله چې په پاکستان کې د کډوالو د ټاکنو په مهال د کډوالو د استازي په ټوگه غوره شوم کابل ته د اسايس قانون‬
‫په کمیسیون کې د گډون لپاره په پولیتخنیک کې د لویي جرگې غونډې ته راغلم او د لویې جرگې د اسايس قانون‬
‫په څانگه کې وکیل شوم‪ .‬دلته مې د خپلې جرنالۍ فرمان کرزي صاحب ته ور وښود‪ .‬کرزی صاحب له موږ رسه د‬
‫" وليس ژغورنې مورچل ‪ /‬جبهه نجات ميل" کې وو‪ .‬هغه د دریو مېاشتو لپاره دوليس ژغورنې د مورچل ‪/‬جبهه نجات‬
‫ميل د فرهنگي مرش په توگه کاروکړ‪ .‬کرزی چې له خپلو زده کړو وروسته نوی له هندوستانه راغلی وو‪ ،‬د شاميل له‬
‫سیمې څخه د " خ َـواين " په نامه چې خوا َرکی مړ شوی وو‪ ،‬ځای ناستی شو‪ .‬وروسته حرضت صاحب په اسالم آباد‬
‫[پاکستان] کې سیايس دفرت جوړ کړ او له بهرنیو مؤسسو رسه یې اړېکه را ټینگه کړه ‪.‬‬

‫کرزي صاحب [ په کابل کې] له ما وپوښتل ‪ :‬جرنال صاحب څه خربه ده؟ ورته و مې ویل‪ :‬حرضت صاحب د جرنالۍ‬
‫رتبه راته راکړې‪ .‬کرزي صاحب هغه فرمان تازه کړ او ددفاع وزارت ته یې دغسې یو فرمان ولېکه‪ " :‬دا ډیر مجاهد‬
‫جرنال دی او زه د حرضت صاحب مجددي خپور شوی فرمان منم‪ " .‬هامغه وه چې تر ننه پورې جرنال پاتې یم ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬جرنال صاحب! را ځه چې اوس بنسټیزو پوښتنو ته راوگرځو‪ .‬زموږ دوستانو [ د آزادۍ د راډیو‬
‫اوریدونکو] یوه په زړه پورې پوښتنه راپورته کړېده‪ .‬د دریو لسیزو په اوږدو کې چې جهاد روان وو او ډیرې پیښې‬
‫رامنځ ته شوې آیا کله مو فکر ته راغيل چې که خدای مه کړه تاسو په کوم مورچل کې شهید شوي واست‪ ،‬یا په‬
‫کومې بلې پېښې کې له منځه تليل واست‪ ،‬د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د ډله ییز قرب په اړه پټ راز به هم له‬
‫تاسو رسه یوځای له منځه تللی وای‪ .‬آیا کله په دې فکر کې لویديل یاست ؟ آیا ددغه ډله ییز قرب په تړوا مو بل چا‬
‫ته معلومات ورکړيدي؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬باالکل! له سړي رسه تل دا فکر وي‪ .‬په هغه شپه مې چې هغوی خاورو ته سپارل‪ ،‬یوه ویرلړلې‬
‫شپه وه‪ ،‬کودتا نوې شوې وه‪ ،‬ټول وگړي په ویره او اندېښنه کې ول‪ .‬د هغوی له گورونو مې د خامه سړک تر غاړې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪60‬‬

‫پورې خطوه را پورته کړه چې ماته زما د خطوې اوږد والې او اندازه را څرگند ه وي‪ .‬له ځان رسه مې وویل که لوی‬
‫څښنت داسې ورځ راورسوي چې افغانستان را خپلواک کړې‪ ،‬ځکه چې له تورې شپې وروسته هرو مرو ورځ راتلونکې‬
‫ده‪ ،‬او دغه خدای بخښيل [ محمد داؤود او کورنۍ یې] د چا له یاده ونه وځي ‪.‬‬

‫ما دوزیرستان او میرانشاه په مورچلونو کې گډون کړی او حرضت صاحب مجددي به هلته راته‪ .‬هر گوره ‪ ،‬کله چې‬
‫پیښاور ته راغلم‪ ،‬او ددې لپاره چې ددغو شهیدانو د [گور د ځای ځایگي راز] پټ پاتې نه يش ‪ ،‬ځکه چې رسدار‬
‫محمد داؤود خان یو تأریخي شخصیت وو د ملکلیارانو له خېله ته د پيښاور ‪Dean�s Hotel‬یو تن د عمر ملکیار‬
‫په نامه د امریکا راډیو له غږ څخه د‬

‫پاکستان صدر ت ه راغلی وو او ما وررسه یوه مرکه وکړه او ور ته مې وویل‪ " :‬دغه خربه یو چیرې له ځان رسه ثبت‬
‫کړه‪ ،‬انسانان یو‪ ،‬مرگ له موږ لیرې نه دی‪ .‬د جهاد کار دی‪ .‬ورته مې وویل‪ :‬په څرخي پله کې د پولیگون د دښتې‬
‫او د څلورم زغره وال ځواک ترمنځ له خامه سړکه دومره خطوې پورته والړ شـﺊ‪ ،‬بیا کیڼې خواته را تاو شـﺊ او دومره‬
‫گامونه را پورته کړﺉ‪ ،‬هلته څو مرته وړاندې ځمکه څو مرته را وکېندﺉ بیا [ د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ ډله‬
‫ییز گور] در موندل کیږي ‪.‬‬

‫بله دا چې د حضور اعلیحرضت [ محمد ظاهرشاه] اوښی هامیون شاه آصفي پيښاور ته راغلی وو‪ .‬هغه ته مې هم‬
‫وویل چې ستاسود کورنۍ مړي مې په پالنۍ سېمې کې خاورې ته سپاريل دي‪ .‬انسان دی مرگ او مړینه لري‪ .‬د‬
‫جهاد کار دی ښایي ووژل یا شهید سم‪ .‬په مرگ [ژوند؟] اعبتار نسته نو همدغه یاددښت دې دررسه وي‪ .‬ته خانداين‬
‫سړی یې‪ .‬هغوی مې د څرخي پله په دښته کې خاورو ته سپاريل دي ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬مننه‪ .‬او س به بلې موضوع ته راوگرځو‪ .‬تاسو وویل چې د رسدار صاحب د کابینې غړي او رسوزیر [‬
‫موسې شفیق] د [محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د غړو] له خاوروته سپارلو اته ورځې وروسته د ډله ییز گور رسته‬
‫راوستل کېدل او له هغو رسه شخړه کېدله‪ .‬تاسووویل چې تاسو په خپله په هغې شخړې کې واست‪ .‬تاسو څرگنده‬
‫کړه چې د [افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند] لوړ پوړو غړو او وزیرانو لومړی د پخوانۍ کابینې له غړو شخړه‬
‫کوله او بیا یې وژل ‪.‬‬

‫تاسو په خپلې پخوانۍ مرکه کې وویل چې نور احمد نور او نور کسان مو هلته لېديل ول‪ .‬که اوس نور احمد نور چې‬
‫په اروپا کې ژوند کوي او منکره يش‪ ،‬د بیلگې په توگه وبه وایي چې په هغې شپې قطعأ هلته نه وو‪ ،‬او د [محمد‬
‫داؤود] د کابینې د غړو په وژنه کې یې قطعأ برخه نه ده اخیستې او یا ښایي ووايي‪،‬جرنال صاحب پادشاه میر تیروتنه‬
‫کړېده‪ .‬تاسو د خپلو خربو د ثبوت لپاره څه دالیل لرﺉ او څرنگه کوالی شـﺊ هغه وپیژنـﺊ؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬رښتیا خربه دا ده چې د کابینې له غړو څخه د کمونیستانو په وینا‪ ،‬له ټولیگوالو مې پرته‪ ،‬ما نور‬
‫[احمد نور] نه پیژانده‪ .‬ځکه څوک چې د گوند غړی نه وي نو نه پوهیږي چې دا څوک دی او هغه څوک دی‪ .‬له‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪61‬‬

‫هغه ځایه چې نورو ویل چې " ‪ :‬نور صاحب! ‪ ،‬نورصاحب!" او هغه یې د" نور صاحب!" په نامه یاداوه‪ ،‬همداسې یې "‬
‫نورصاحب!" ورته ویل‪ .‬دا مې لومړې دلیل دی‪ .‬سبا چې ورځ راغله‪ ،‬دوه ‪،‬درې ورځې دننه په [عسکري قطعې] کې‬
‫وم‪ .‬له خپلو نیږدې دوستانو مې وپوښتل‪[ :‬هلته] د " نور" په نامه یو سړی وو‪ .‬دغه سړی څوک وو؟ ویې ویل‪ :‬هغه‬
‫د لوگر دی‪ .‬او اوس د کمونیستانو په کابینه کې لوړ پوړی سړی دی ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬که نوراحمد نور ووایي چې ما له موسی شفیق رسه قطعأ شخړه نه ده کړی‪ .‬تاسو ددغو دواړو ترمنځ‬
‫په خربو کې څه واوریدل؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬ما دومره واورېدل چې موسی شفیق ته یې وویل‪ .... :‬موسی شفیق یې له موټره راکښته کړ‪ .‬د‬
‫هغه په الس کې هتگړۍ وې او ویې ویل‪ :‬ما خو کوم کار نه دی کړی‪ ،‬په کور کې مې سطرنجۍ هواره ده‪،‬څه خیانت‬
‫مې کړی؟ "‬

‫حمید مهمند‪ :‬دغه پوښتنه یې له چا وکړه؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬دغه پوښتنه یې له " نور" څخه وکړه‪ ،‬له " نور" څخه یې وپوښتل او ویې ویل‪ " :‬تاسو زه دلته‬
‫راوړی یم‪ ،‬زه بې گناه یم‪ ،‬ما خو خپل هېواد ته خیانت نه دی کړی‪ .‬همدا اوس مې په کور کې سطرنجۍ هواره ده‪.‬‬
‫تاسو کوالی شـﺊ هغه وگورﺉ‪ ".‬همدغه سړي وویل‪ ":‬تا سرت خیانت کړی" هو همدغه سړي وویل‪ ":‬تا سرتخیانت‬
‫کړی" [موسی شفیق ] وپوښتل‪ " :‬څه خیانت؟" هغه وویل‪ ":‬تا د هلمند اوبه خرڅې کړېدي "‬

‫زه چې پوځي افرس ووم او له سیاسته خرب نه وم‪ ،‬نه پوهېدم چې د " هلمند اوبه" څه دي‪ .‬په دې خاطر چې جگتورين‬
‫چندانې رتبه نه ده‪ .‬دغه اصطالح مې هامغلته زده کړه‪ .‬او له ځان رسه یې وویل ‪ " :‬خه‪ .....‬د هیلمند اوبه "!‬

‫[ نور احمد نور] وویل‪ " :‬تا د هلمند اوبه پلورلې دي‪ ".‬هغه [موسی شفیق] وویل‪ ":‬ته په وليس جرگه کې وې‪ ،‬اناهیتا‬
‫راتبزاد وکیله وه‪ ،‬بربک کارمل وکیل وو‪ .‬حفیظ الله امین وکیل وو‪ .‬تاسو په وليس جرگه کې د [هلمند اوبه] ' پاس '‬
‫کړې‪ .‬زه د هغه وخت رس وزیر وم او یوازې السلېک مې وکړ "‪.‬‬

‫هغه همدومره وویل‪ .‬له دغې خربې وروسته د شا له لوري یو سړی چې رس یې په خولۍ پټ وو او یوازې سرتگې‬
‫لېدل کېدلې‪ ،‬د جیپ له شا راغی " ډز ډز" اور یې وکړ او هغه یې په شهادت ورساوه ‪.‬‬

‫له هغه وروسته یې خوا َرکی د عدلیې وزیر ويف الله سمعیي له موټره راکښته کړاو له هغه رسه یې شخړه را پیل کړه‪.‬‬
‫هغه ته یې وویل ‪ :‬پرون تاسو موږ د گور ترڅنډې را رسويل وو‪ ،‬نن ته په خپله د گور پرغاړې والړ یې ‪.‬‬

‫آیا ستاسو په خپرونو کې [د آزادۍ د راډیو له اوریدونکو څخه ] تاسو ته کومې پوښتنې را رسیديل چې د عدلیې وزیر‬
‫ويف الله سمعیي په څه ډول ووژل شو؟ او هغه د غالۍ د فرش موضوع؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪62‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬هو! د عدلیې د وزیرپه تړاو یې هم ویيل‪ .‬جرنال صاحب ! بیرته به راسو بلې موضوع ته‪ .‬تاسو چې د‬
‫" نور احمد نور" نوم واخیست او ومو ویل چې په " صحنه کې موجود وو" او " ملگرود " نورصاحب" په نامه یاداوه"‬
‫آیا د کابینې غړو په خپله په وژنه کې برخه اخیستله؟ آیا هغوی یې په خپل الس وژل او یایې د [وژلو] بولنده ' قومانده'‬
‫ورکوله؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬نه! نه! نه!‪ ،‬هغه نه قومانده ورکوله او نه یې په الس وژل‪ .‬هغه په دې خاطر نه دي وژيل چې کله‬
‫چې خربې یې خالصیدلې هامغه سړی چې کالشنیکوف یې په الس کې درلود او د جیپ تر شا والړ وو‪ ،‬راته‪ ،‬د جیپ‬
‫تر مخ درېده‪ ،‬او پرته له دې چې څوک ورته قومانده ورکړي په خپل رس یې ډزې کولې ‪ ،‬او دوی یې په شهادت‬
‫رسول‪[ .‬نوراحمدنور] هغه ته نه قومانده ورکوله او نه ښه یا بد ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬یعنې همداچې شخړه پای ته رسیدله ‪....‬‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬هو! همدا چې شخړه پای ته رسیدله‪ ،‬هاغه سړی د جیب له شا راته او ډزې به یې را پیل کړې ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬یوه بله مسله دا چې رسوري هم د کمونیستانو یوه نامتو څیره وه‪ .‬آیا په صحنه کې ددغه سړي د‬
‫شته وايل په تړاو څه مالوت لرﺉ؟ آیا اسدالله رسوري هم هلته وو که څنگه؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬نه! درواغ نه سم ویالی‪ ،‬ځکه چې د درواغو ویل د سړي ایامن خراپوي‪ .‬اسدالله رسوري د غزين‬
‫وو‪ ،‬او په حريب پوهنتون کې زما ټولگیوال وو‪ .‬له ما رسه په یوه ټولگي کې نه وو خو په یوه پوځي " قسم‪/‬واحد" کې‬
‫وو‪ .‬که نوموړی په هاغه شپه هلته وای نو هرو مرو مې پیژانده‪ .‬اسدالله رسوري هلته نه وو ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬آیا د کابینې نور غړي لکه سلطانعيل کشتمند‪ ،‬کریم میثاق‪ ،‬دستگیر پنجشیری‪ ،‬سلیامن الیق‪ ،‬اسلم‬
‫وطنجار‪ ،‬قادر‪ ،‬امام الدین او دغو ته َورته کسان هلته ول؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬نه! د دغو کسانو نومونه مو چې را واخیستل نه یې پیژنم او نه یې په [هاغه شپه] ددغو کسانو‬
‫نومونه اخیستل‪ .‬خو ډیر کسان راتلل‪ ،‬په دیارلسو رويس جیپانو کې راتلل‪ .‬اسلم وطنجار چې زما ټولگیوال وو او په‬
‫څلورم زغره وال ځواک کې هم له ما رسه وو‪ ،‬هلته وو‪ ،‬اسلم وطنجار وو ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬آیا اسلم وطنجار هم په همدغو وژنو کې موجود وو؟‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬اسلم وطنجار په وژنه کې موجود وو ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬جرنال صاحب ډیره مننه ‪....‬‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬اسلم وطنجار حارضوو‪ .‬دا چې واک یې درلود یا نه درلود‪ ،‬خو هلته حارض وو‪ .‬هغه هلته حارضوو‪.‬‬
‫له دې چې په څلورم زغره وال ځواک کې وو نو مجبور وو چې وظیفتأ له هغوی رسه پولیگون ته رايس‪ .‬ځکه چې د‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪63‬‬

‫کابینې غړي نا بلده ول‪ ،‬هغوی د څرخي پله پولیگون نه وو لیدلی‪ .‬اسلم [له سیمې ] رسه آشنا وو‪ .‬او هم له دې امله‬
‫چې دنده یې په څلورم زغره وال ځواک کې وه هلته وو ‪.‬‬

‫حمید مهمند‪ :‬جرنال صاحب! له تاسو یوه نړۍ مننه!‬

‫جرنال پادشاه میر‪ :‬له تاسو هم یوه نړۍ مننه‬

‫ددغې مرکې د اورېدلو لپاره الندیني ځایونه کښېکاږﺉ‬

‫‪. ۸‬جرنال پادشاه میر او حمید مهمند (لومړۍ برخه)‬

‫‪http://www.kabulnath.de/Salae_Charom/Shoumare_78/1%20Padsha%20Mir.MP3‬‬

‫‪. ۸‬جرنال پادشاه میر او حمید مهمند ( دویمه برخه)‬

‫‪http://www.kabulnath.de/Salae_Charom/Shoumare_78/2%20Padshah%20Mir.MP3‬‬

‫ا َخــَـځ‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

Downloaded from: ketabton.com

64

http://www.kabulnath.de/Salae_Charom/Shoumare_78/Dr.Siasang-Praesident%20Daoud-
6.html

Download from: ketabton.com

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪65‬‬

‫اوومه برخه‬

‫‪) ۸۸‬امام الدین او د مورچل همالري یې‬

‫الف‪ .‬هارون په خپل کتاب [داؤود خان د کي جي يب په لوموکې] چې حامد ژباړلې‪ ،‬یا َدونې او َسم َـونې یې ورزیاتې‬
‫کړې او په پیښاور‪ /‬پاکستان کې د میوند خپرندویه ټولنې مرکزله خوا یې د ‪۸۷۷۷‬زکال په دیسامرب کې خپور کړې‪،‬‬
‫په ‪ ۸۲۸،۸۲۳‬او ‪ ۸۲۲‬پاڼوکې راکاږي چې ‪:‬‬

‫د[ دیارلس سوه او اووه پنځوسم ل کال] د غوایي د مېاشتې په اوومې د پنځنۍ 'پنجشنبې' په ورځ داؤود د الریون‬
‫په هکله د وزیرانوپه غونډه کې په خربواترو بوخت وو‪ .‬دغې غونډې پرته له وخت تی َرونې بله موخه نه درلودله‪ .‬حال‬
‫دا چې پوځي تیاری باید نیول شوی وای یا حکومت دې پوځي را اعالن شوی وای ‪.‬‬

‫د پردیو په پا َرونې او قوماندې د څلورم زغره وال ځواک د شوبلو کنډک د وطنجار ترمرشۍ الندې د ارگ د ختیزې‬
‫دروازې مخې ته مورچل ونیو‪ .‬لومړی یې د ميل دفاع وزارت ودانۍ تر اور الندې را ونیوله‪ .‬ودانۍ یې ښه ور ولړزوله‪.‬‬
‫د دفاع وزیر او سرت درستیز ال مخکې له ودانۍ څخه را وتيل ول‪ .‬بیا یې د ارگ د برج ساعت تر اور الندې را ونیو‪.‬‬
‫بیا یې د خپلې شوبلې خول د ارگ لور ته ورتاو کړ او ارگ یې تر اور الندې را ونیوه ‪.‬‬

‫وروسته همدغه شوبله د غوایي د انقالب د نښې په توگه د یوې ډبرینې پاڼې پرمخ د ارگ مخې ته ودرول شوه ‪.‬‬

‫داؤود خان د پوځ د رساعلی قوماندان په توگه غوښتل د چارو الرښوونه او څار په الس کې را واخيل‪ .‬نو د مخابرې‬
‫دستگاه ته چې د همدغسې شېبو لپاره د میز پررسیې وراېښودل شوې وه او له لښکرکوټونو رسه به یې نیغ په نیغه‬
‫اړیکه را نیوله َو َرغی خو ویې لېدل د مخابرې دستگاه له کاره ور لویدلې او چینل یې ور بدل شوی وو‪ .‬په هامغه‬
‫شېبه کې یې وویل‪ :‬روسانو خپل کار وکړ‪ ".‬او وزیرانو ته یې اجازه ورکړه چې خپلو کورونو ته والړ يش ‪.‬‬

‫د کورنیو چارو او دفاع وزیران ال مخکې له ارگه وتيل ول‪ .‬د خپلې کورنۍ غړي یې ترڅنگ راوغوښتل‪ .‬داؤود نه‬
‫تسلېمېده او نه یې له پیښې څخه د تیښتې هڅه وکړه‪ .‬د فرانسې سفارت د ارگ له دیوال رسه نښتای وو او کوالی‬
‫یې شواې له سیايس ډگره الس په رسيش خو په خپلې خاورې کې یې ویاړلی مرگ غوره وباله نو ځکه یې د خپلو پښو‬
‫راټینگولو ته کلکه مال را وتړله‪ .‬ویې ویل چې نه غواړي د روسانو په الس په ژوبڼ کې را بند کړای يش‪.‬‬

‫کودتاچیانوپه یوه ټانک د بندیانود ساتنې له خټو جوړ دیوالونه را ونړول او دننه ور ننوتل‪ .‬کودچیانو خپل مرشان له‬
‫داؤودي زندانه د خوښیو په شور او زوږ کې را خوشې کړل‪ .‬هغوی یې پرشوبلوباندې کښنیول او د کودتا زړه‪ ،‬د راډیو‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪66‬‬

‫تاالرته یې بوتلل‪.‬نویو مرشانو خ پل السونه د شوبلو له منځه را ایستل او د کابل ښاریانو د څارونکو سرتگو مخ ته یې‬
‫ورښورول‪ .‬د ارگ د پوځیانو روحیه ضعیفه وه‪ ،‬ستړي ستومانه او ناهیيل ښکارېدل‪ .‬نورلښکرکوټونه یې مالتړ ته را‬
‫ونه رسیدل نوځکه د هغوی مقاومت هم له پښو را وغورځید‪ .‬وروسته له هغې چې د هوایي ځواکونو عملیاتو زور‬
‫واخیست او ارگ د هوایي او ځمکنیو ځواکونو تر اور الندې را ونیول شو نو په ارگ کې د ولسمرشیزۍ ماڼۍ د‬
‫ساتندویه ځواک گارډ مقاومت هم کرار کرار را سوړشو ‪.‬‬

‫د داؤود د کورنۍ غړې یوپه بل پسې ټپیانېدل رسدار داؤود ټپي شو او د خپلو دواړو زامنو عمر او خالد مرگ یې په‬
‫خپلوغربگو سرتگو ولید‪ .‬د ژوند ډیرې سختې شېبې وې ‪ ،‬داؤود په ډگر کې یوازې راگیر پاتې وو‪ .‬کمونیستان پرارگ‬
‫ورننوتل هغوی له داؤود رسه د لېدلو کتنو غوښتنه وکړه خو داؤود وررسه ونه منله ‪.‬‬

‫درې تنه ټیټ پوړي کودتاچیان د تورن امام الدین ترمرشۍ الندې د ولسمرش داؤود خان حضور ته ورغلل او له هغه‬
‫یې وغوښتل چې ور تسلیم يش‪ .‬داؤود خان پرته له دې چې له هغوی څخه د ځان او یا د خپلې کورنۍ د غړود‬
‫ژغورنې غوښتنه وکړي‪ ،‬د خپلې تومانچې وروستـنۍ گولۍ یې پرامام الدین نیغ په نیغه ورتشه کړه‪ .‬اما الدین ټپي‬
‫شو خو مړ نه سو‪ .‬د هغ ه نورو ملگرو ولسمرش تر اورالندې را ونیو‪ .‬داؤود چې د افغانستان تر ميل بیرغ الندې والړ‬
‫وو په شهادت ورسید‪ .‬بیا یې نعیم خان او د داؤود خان د کورنۍ ټول نارینه غړي یو په بل پسې ووژل‪ .‬د کورنۍ‬
‫ښځینه غړي یې د څرخي پله په محبس کې واچولې‪ .‬د څرخي پله زاندان هغه زاندن وو چې داؤود خان د خپل رژیم‬
‫د مخالفینو لپاره د قدیرنورستاين په وړاندیز جوړکړی وو‪ .‬او په دې توگه یې د ُدرانیو د ټرب د پاچاهي ټغر را ټول‬
‫کړ ‪.‬‬

‫د داؤود خان او د هغه د کورنۍ د غړو مړي چا ونه لېدل‪ .‬یوازې د چمن او کویټې اڅکزیو د هغوی د فاتحې دعاگانې‬
‫په خپلو جوماتونو کې واخیستلې او د هغوی د ارواگانو خوښۍ ته یې‬

‫دعا وې وکړۍ‪ .‬ویل کیږي چې مړي یې د مرنجان دغونډۍ په ملنه کې خاوروته سپارل شوي دي‪.‬‬

‫[حفیظ الله] امین د راډیو افغانستان د څپو له الرې جگړن اسلم وطنجار چې د " تورپیکۍ" په نامه پیژاندل کېده او‬
‫ډگروال قادر چې د " سپي قادر" په نامه پیژندل کېده‪ ،‬د ویاندو په توگه وگړو ته ور وپیژندل‪ .‬وطنجار په پښتو او‬
‫قادرپه دري ژبو د نوي پوځي حکومت را ټینگېدل یې اعالن کړل‪.‬‬

‫په داسې یوه اړوپیچ کې ولس نه پوهېده چې څه ور پیښ شویدي او څه به ور پیښ يش‪ ،‬د سلیامن الیق الندینی‬
‫شعر د داکټرصادق فطرت ناشناس په غږ او کمپوز په سندیزه توگه را خپور شو ‪.‬‬

‫ســـرته تېاره تېره شـــوه ســتا پر ســردرو باندې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪67‬‬

‫ښــه شـوله چه تريه شـوه سـتا خـوارو بچـو باندې‬

‫هــــره تېاره پای لـــري خـلکـــو‪ ،‬ولســــو باندې‬

‫ملـر د عـد الت وخوت سـتا پر جگـو غـرو باندې‬

‫خو په هېوادکې له هامغې ورځې را په دېخوا د وینو او اوښکو را بهېدا په را پیلېدلو شوه‪ /.../.‬څرگنده وه چې یوه‬
‫خوږلنه ‪ ،‬ناورین وهلې او یوه ویرلړلې راتلونکې د افغانستان د ولس د برخلیک په درشل کې په تېندکو او سرتگې په‬
‫الره ده ‪ .‬د [سلیامن[ الیق شعر یوه ميل او وليس شاعر داسې ور ځواب کړ ‪.‬‬

‫لـمــر د آزادۍ پريوت ســـتا پر ســردرو باندې‬

‫توره تېاره راغــلله ســــتا خــوارو بچــو باندې‬

‫له [پاړيس څخه پښتو ته] د ژباړونکي ملنلیک‬

‫[ښاغلو لوستونکو!‬

‫الندینې کرښې زما (رحمت آریا) نه دي‪ .‬دا دهغه له پښتو څخه پاړيس ته د ژباړونکې لیکل شوې کرښې دي چې د‬
‫دغې لېکنې له لېکوال رسه یې مرسته کړې ده او د همدغې لېکنې په پای کې کوالی شــﺊ د پاړيس لېنک هم وگورﺉ‪.‬‬
‫دغه کرښې مې د لوستونکو د پوهاوي او د بل لېکوال د حق د خوندي ساتلو لپاره په ځای کې را غربگې کړې]‬

‫د‪ ۸۷۷۷‬زکال د پنځنۍ 'پبنجشنبې' په ورځ " [له پاړيس څخه پښتو ته] د داؤود خان د کې جي يب په لومو کې" د‬
‫کتاب ژباړونکي حامد د همدغه کتاب په دریمه را ژباړل شوې پاڼه کې داسې را کښيل دي ‪ ":‬دا کتاب لېکوال ‪ ،‬د‬
‫" الف هارون" په را پورول شوي "مستعار" نوم د پښتو په خوږې ژبې لیکلی چې د هېواد پالنې او مسلامنۍ د څپو‬
‫په احساساتو کې یې د راټولونې د لړۍ له بشپړولو وروسته په دیارلس سوه او درې اویایم ل کال کې (‪۸۸۷۲۲‬زکال)‬
‫په آسرتلیا کې خپور کړی دی "‪.‬‬

‫نوموړی د کتاب په دیارلسمه پاڼه کې زیاتوي‪ " :‬گران لوستونکی دی د ژباړونکي پراوږود خپلې ښېگڼې په ايښودنې‪،‬‬
‫د هغه پاملرنه دې د هغه ت یروتنو ته راوگرځوي ‪ ،‬یا دې خپل اند اویا دې د [حامد] د ژباړنې په تړاو خپل څرگند‬
‫وړاندیزونه او یا َدونې راپه گوته کړي چې کوالی شـﺊ د [کتاب] د ژباړونکي په پته یې راواستوﺉ‪ :‬حامد‪ ،‬ډاگي پـُست‬
‫‪ ،۸۸۹۲‬مرکزي پ ُـسته خانه‪ ،‬صدر‪ ،‬پېښاور‪ ،‬پاکستان‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪68‬‬

‫حامد د " داؤود خان د کي جي يب په لومو کې" یا د ده په ژباړې " داؤود خان در چنگال ک‪.‬ج‪.‬ب" کتاب د ‪ ۸۲۳‬او‬
‫‪ ۸۲۲‬پاڼو په ملنلېک کې داسې راکاږي ‪:‬‬

‫" وطنجار ته به له دې امله "تورپیکۍ " ویل کېدل چې د هر چا ملگری او وزیر کېده‪ .‬وطنجار د روسانو له پلوه د‬
‫یوې بلې کودتا لپاره په پام کې نیول شوی وو‪ ( .‬د څارکښۍ د ځالې السوندي ‪ /‬اسناد النه جاسويس‪ ۸۰۷ ،‬پاڼه)‪ ،‬قادر‬
‫نه خلقی وو او نه پرچمي او د پیسو لپاره یې هر کار ته مال تړله‪ .‬د ښوونځي له وخته راهیسې خلکو د "سپي" په نامه‬
‫پیژانده‪ .‬ان کله چې په پولند کې سفیر وو‪ ،‬د یو شمیر لوېدېځو هېوادونو له څارکښیزو کاناالنو رسه یې اړیکه ټینگه‬
‫کړې وه‪ .‬پ‪)۷۳.‬‬

‫د [څارکښیزې ځالگۍ د السوندونو‪ /‬اسناد النه جاسويس] لیکوال حامد او الف هارون ته په ډیر درنښت غواړم ووایم‬
‫چې د محمد اسلم وطنجار او عبدالقادر د [شخيص � ژ] ژوند په اړه لیکل شوي خربې سمې نه دي‪ .‬کاشکي هغوی‬
‫پوهېدل چې اوس هغه ورځې تیرې شوی چې یو وخت به ځېنې کسان د سپي‪ ،‬غوایي‪ ،‬خره‪ ،‬گیدړ‪ ،‬کاږبل "کفتار" ‪،‬‬
‫زمري‪ ،‬پړانگ اویا نارینه د نجونواوښځمنو په نومونو سپک بلل کېدل ‪.‬‬

‫برسیره پر هغې‪ ،‬داسې بریښي چې د حامد اورېدل شوې خربې له خپلې رسچینې څخه ور لوخړنې شوې وي‪ ،‬ځکه‬
‫‪.....‬‬

‫تاسو به په راتلونکو څپرکېو کې الندینې سکالو ولولـﺊ‬

‫‪) ۸‬محمد اسلم وطنجار او عبدالقادر‬

‫‪) ۸‬له جرنال امام الدین رسه ځانگړې مرکه‬

‫‪ ) ۳‬د دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریزکال د غوایي د مېاشتې له اوومې مخکې د محمد داؤود د وژنې لپاره‬
‫تابیاوې په پام کې نېول شوې وې‪ .‬ددغې تابیا په تـَـل کې د کومو کسانو د پښو خاپ لیدل کیږي؟‬

‫‪) ۲‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوندیو تن نامتو غړی چې ژوندی او اوس په افغانستان کې دی‪ ،‬د محمد داؤود‬
‫او د هغه د کورنۍ له وژل کېدلو لږ شیبه وروسته ارگ ته راغی‪ ،‬ټول یې له سرتگو را تیر کړل او بیا له خونې ووت ‪.‬‬

‫وایي چې همدغه سړی وو چې ویيل یې ول " ‪ .....‬په پام کې نیول شوې وه چې پرارگ پینځه سوه کیلویي مبب را‬
‫وچول يش‪ .‬پوهیږﺉ چې پینځوسه کیلویي مبب به څه ورکړي ول؟ د ارگ دوړې به یې را په هوا کړې وې "!‬

‫‪"...‬د عمر له جیبه یې چې څنگ ته مې والړ وو‪ ،‬د بنز موټړ کیيل یې راوایستله او ویې ویل‪ ':‬اوس زموږ وار دی چې‬
‫په موټر کې وگرځو‪ ".‬په همدغه حال کې مې ولیدل چې د کورنۍ یو شمیر غړی څوک تپي څوک روغ رمټ له‬
‫دروازې تیریږي او میرمن سلطانه نور‪ /‬د محمد عمر ماندینه تر ټولو مخکې روانه ده‪ .‬د محمود غازي کوشنیان زهرا‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪69‬‬

‫او داؤود مې ولېدل چې دواړه ټپیان شوي ول‪ .‬کله چې د میرمن سلطانې نور سرتگې پرما ولگېدلې‪ ،‬غلې شوله او‬
‫دالس په اشاره یې راته وویل ‪ ":‬ټوله گناه ددوی ده‪ ،‬دوی چنواري ' چارماري' کړي" هغه د افغانستان د پخواين‬
‫ټولواک محمد ظاهر شاه خور او د ولیعهد رسدار احمدشاه خواښې وه‪ ،‬هغې گومان کاوه چې زه هم د ‪ ....‬له پازوالو‬
‫څخه یم ‪.‬‬

‫د ا َخ َــځ رسچېنه‪:‬‬

‫‪http://www.kabulnath.de/Salae_Charom/Shoumare_79/Praesidet%20Daoud-%20Siasang-‬‬
‫‪7.html‬‬

‫امته برخه‬

‫"پینځمه څپرکۍ ‪:‬کمونیستي رژیم"‬

‫د محمد کبیررساج د کتاب [په افغانستان کې د شلمې پیړۍ د دوېمې نیامیۍ پیښې ‪ /‬رویداد های نیمه اخیر سده‬
‫بیست در افغانستان‪ /‬لومړی چاپ‪ ،‬فرانکفورت ‪۸۷۷۷‬ز کال‪ ،‬له ‪ ۸۰۹‬تر‪ ۸۸۷‬پاڼې پورې] داسې راغيل دي ‪:‬‬

‫د ‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل د ‪ ۸۷‬په سهار د جگړن محمد اسلم وطنجار تر بولندې الندې زغره وال ځواک له لښکرکوټه را‬
‫ووت او د کابل په لور را وخوځېد‪ .‬د څلورم زغره وال ځواک لوی بولندوی ډگروال محمد رسور نورستاين چې د‬
‫جمهوري دولت یو ملگری وو او په ‪ ۸۷۷۷‬زکال کې د جرنالۍ رتبې ته یې سرتگې څارلې خو بریالی نه شو او یوې په‬
‫پلمې یې ځان په ناروغۍ اچوالی او ماسکو ته تللی وو‪ ،‬چې په دې توگه د تیریو اویرغلونو د انډوخر ډگر یې‬
‫کمونیستانو ته تش ور پرې ایښی وو ‪.‬‬

‫ویل شوي چې " د ځانغوښتونکو دیکتاتورو رژیمونو ړنگونه د پوځ له مرستې پرته یوازې د ولس د وليس پاڅون له‬
‫الرې ناشونې ده نو ښایي داسې شېبه به رايس چې پوځ د دیکتاتور له مالتړه الس په رسيش‪ ،‬ځکه چې پوځ نه یوازې‬
‫د خپل ځان د ساتلو تر څنگ نه غواړي هېواد یې د ویشنې او کورنۍ جگړې له گواښ رسه مخامخ يش او د دیکتاتور‬
‫له السه په تنگ شوی ولس هغه مهال پاڅون کوي چې د پوځ له مالتړه ډاډ تر السه کړي‪ " .‬کورنیو کمونیستانو‬
‫ځانونه له پوځیانو رسه غاړه غړۍ او همغږي کړي ول ‪.‬‬

‫په هغې شیبې کې څلورم زغره وال ځواک له څرخي پله څخه د کابل پرلور په گړندۍ راروان وو‪ ،‬د دفاع وزیر ډگر‬
‫جرنال غالم حیدر رسويل له لوی درستیز ډگرجرنال عبدالعزیز او تورنجرنال روکی دریواړه ددفاع د وزیر په دفرت‬
‫کې ناست او په خربو بوخت ول چې ناڅاپه د تلفون زنگ راغی‪ .‬ولسمرش وو او ویې پوښتل ‪ " :‬د دفاع وزیر صاحب‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪70‬‬

‫! څلورم زغره وال ځواک دې د چا په امر مرکز ته رابللی دی؟ " د دفاع وزیر د دغسې امر له ورکړې بې خربي‬
‫څرگنده کړه او ویې ویل ‪ " :‬څلورم زغره وال ځواک ته په دې اړه کوم امر نه دی ورکړل شوی "‬

‫له دغو پوښتنو او ځوابونو وروسته د دفاع د وزرات په انگړ کې اندیښنې او خواشینۍ را خپرې شوې‪ .‬د دفاع وزیر‬
‫پرته له ځنډه د خوځښت یا حرکاتو رﺋـیس یحیی نوروز او د ښاري َرمبـَکۍ " انظباط " بولندوی جگړن خان محمد‬
‫د ټیلیفون له الرې ځانته را وبلل ‪.‬‬

‫ددغو دوه تنو له را غوښتلو وروسته‪ ،‬ددفاع وزیر له جرنال نو روز څخه وپوښتل ‪ " :‬ښار پلو ته د څلورم زغره وال‬
‫ځواک د خوځښت بولنده تا سو ورکړې ده؟ " له دې چې جرنال نوروز هم له دغې بولندې څخه بې خربي څرگنده‬
‫کړه نو د سرتگو په رپ کې یې پینځلسم زغروه وال ځواک چې د څرخي پله په سیمې کې د څلورم زغره وال ځواک‬
‫تر څنگ پروت وو‪ ،‬تلفون وکړ او ددغه ځواک بولندوی ډگرمن محمد یوسف ته یې امر ورکړ چې د څلورم زغره وال‬
‫ځواک مخه دې ونیيس او دده له پلوه دې ورته ووایي چې ښار پلو ته یې د راتگ ته اړتیا نسته ‪.‬‬

‫د تلفون له بلې غاړې د پینځلسم زغره وال ځواک بولندوی ځواب ورکړ‪ " :‬زموږ ځواک د څلورم زغره وال ځواک له‬
‫پلوه را چاپیره او محارصه شوی دی او زموږ له السه هېڅ څه نه کیږي چې ویې کړو‪ ".‬کله چې ددفاع وزیرله دغې‬
‫خوا نا هیلی شو نو حريب پوهنتون ته یې زنگ وواهه او د حريب پوهنتون بولندوی تورنجرنال شاهپور ته یې وویل چې‬
‫د څلورم زغره وال مخ ته دې را ووځي او د دفاع د وزیر امر دې د هغوی تر غوږونو ور ورسوي ‪.‬‬

‫د حريب پوهنتون بولندوی داسې بخښنه وغوښتله ‪ " :‬څلورم زغره وال ځواک په بیړه له دغه ځایه تیر سو او زموږ له‬
‫گوتو وتالی دی "‬

‫د دفاع وزیر د دغو گډو وډو اوبې رس اوپایه خربو له السه منگ پاتې وو‪ ،‬او د وروستني چارې لپاره یې د ښاري‬
‫رمبکۍ " انظباط " بولندوی خان محمد ته چې دده په دفرت کې وو امر ورکړ چې په خپله دې د څرخي پله پر لور‬
‫وخوځیږي او څلورم زغروال ځواک ته دې چې هر چیرې رسیدلی وي‪ ،‬الرښوونه وکړي چې بیرته خپل لښکر کوټ‬
‫ته والړ يس ‪.‬‬

‫جگړن خان محمد له دغه ځواک رسه د یکه توت په سیمه کې مخامخ شو‪ .‬او د دفاع د وزیر امر یې ورته ورساوه‪.‬‬
‫هغوی نوموړی د جیپ له موټره را کښته کړ الس او پښې یې پرې وتړلې او له هغې ورځې تر ننه پورې ورک دی ‪.‬‬

‫لږه شیبه نه وه تیره چې د ولسمرشۍ د ماڼۍ د ساتندویه ځواک " ارگ " بولندوی ډگرمن صاحبجان په بیړه د دفاع‬
‫د وزیر دفرت ته راغی او ویې غوښتل چې له روان اړوپیچه ځان خرب کړي‪ .‬د دفاع وزیر نوموړي ته امر وکړ چې په‬
‫خپلې دندې دې ودریږي او د ولسمرشۍ د ماڼۍ د ساتنې او دفاع سمبالتیا دې تر الس الندې ونیيس‪ .‬هغه ډاډ‬
‫ورکړ چې د دغه کار لپاره بشپړچمتوالی لري ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪71‬‬

‫کابل ته له را رسیدلو ورسته څلورم زغره وال ځواک درې خواوو ته د یرغل مخه را تاو کړه‪ :‬یو کتار د پوځي هوایي‬
‫ډگر پر لور ورغې او هلته د هوایي ځواکونو د درستیزوال ډگروال عبدالقادر په مرسته په دې بریايل شو چې د هوايي‬
‫ځواکونو بولندوی ډگر جرنال محمد موسی او د هغه مرستیال تورنجرنال عبدالستار ونیيس او ویې وژين‪ .‬د هوايي‬
‫ځواکونو بولنده ډگروال محمد قادر په خپله په الس کې واخیستله‪ .‬دویم کتار د باال حصار پر خوا ورتاو شو او هلته‬
‫یې د کوماندو ‪ ۲۲۲‬قطعه را چاپیره او بې وسلې کړه‪ .‬دریم کتار د جگړن محمد اسلم وطنجار تر بولندې الندې د‬
‫ښار د منځ په لور ور وخوځېد او ددفاع د وزارت مرکز یې تر برید الندې ونیو ‪.‬‬

‫د غرمې پوره ‪ ۸۸‬بجې وې چې د دفاع د وزارت په ودانۍ لومړۍ مردکه ور ومښتله‪ .‬د دفاع وزیر او لوی درستیز‬
‫چې سپینې یې تښتېدلې وې "وارخطا" د بولندې له ځایه را ووتل او د ودانۍ د شا پلو دروازې له الرې یې غوښتل‬
‫ځانونه د پوځ یوه لښکر کوټ ته ورسوي‪ .‬په همدغې شیبې کې د دفاع د وزارت ټول کار کوونکي په بیړه له ودانۍ‬
‫را ووتل او د ودانۍ تر شا را ټول شول‪ .‬هرچا له یو بل څخه پوښتل چې ‪ " :‬څه خربه ده ؟ " هېڅ څوک نه پوهېدل چې‬
‫څه ور پیښ شوي دي ‪.‬‬

‫ددغه اخ او ډب په ترڅ کې د اردو د تشکیالتو رﺋـیس برید جرنال محمد ذکریا ابوي د دفاع وزیر ته ورنیږدې شو‬
‫او ویې ویل‪ " :‬وزیر صاحب ! تاسو باید ژر ځان قوای مرکز ته ورسوﺉ‪ ".‬د دفاع وزیر او لوی درستیزځانونه جیپ‬
‫موټر ته ورسول ‪ ،‬په جیپ کې سپاره شول او د دفاع د وزارت د ودانۍ د شا له الرې د امتې فرقې په لور وخوځېدل‪.‬‬
‫د الرې په اوږدو کې یې یو کوشنی ټکر هم وکړ خو په دې بریايل شول چې ځانونه امتې فرقې ته ورسوي ‪.‬‬

‫د ولسمرش د ماڼۍ ساتندویه ځواک په ټینگه مقاومت کاوه او د ارگ د ماڼۍ پر واټ یې د غځېديل سړک په اوږدو‬
‫کې یې د شوبلې ضد په توغندیو یو شمیر شوبلې له منځه یووړې او د پلی ځواک یرغل یې په میرانې په شا و متباوه ‪.‬‬

‫د رسغړواي یرغل گر ځواک په خوب کې هم نه راتلل چې گڼې هغوی به له دغسې یوې پياوړې مدافعې رسه مخامخ‬
‫يس نو له دې امله یې له هوایي ځواک څخه د مرستې غوښتنه وکړه‪ .‬ډگروال عبدالقادر چې د هوایي ځواک رس تر‬
‫پایه بولنده یې په الس کې اخیستې وه په بیړه په یوې چورلکې کې د بگرام د پوځي هوایي ډگر په لور والړ او هلته‬
‫یې د هغه هوایي ډگر بولندوی ډگروال محمد رحیم بندي کړ او د هوایي ځواک د الوتنو بولنده یې په غاړه را‬
‫واخیستله‪ .‬هغه د هوایي ځواک کار کوونکو ته یوه لنډه وینا هم وکړه او څرگنده یې کړه چې د کودتا ځواک یې په‬
‫الره اچولی خو په دوه وو ځایونو کې مقاومت روان دی او دغه مقاومت دې د هوایي ځواکونو له لورې دړې وړې‬
‫يش‪ .‬ارگ او امته فرقه ‪.‬‬

‫د ورځې پینځلس بجې (د ماسپښین درې بجې) د " میگ" الوتکې را والوتلې او د ارگ او امتې فرقې سیمې یې تر‬
‫ټینگو مبباریو او د توغندیو تر اور الندې راوستلې چې د امتې فرقې مقاومت یې په لنډ وخت کې ور دړې وړې کړ‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪72‬‬

‫خو د ولسمرش د ماڼۍ ساتندویه ځواک چې تر شپږو بجو پورې یې مقاومت کاوه‪ ،‬ونه شو کوالی تر هغه پورته نور‬
‫مقاومت وکړي او غيل شول ‪.‬‬

‫د ميل دفاع وزارت د قوای مرکز او مرشقي ځواکونو ته امر ورکړی وو چې د کابل په لور را وخوځیږي‪ .‬د قوای مرکز‬
‫له لوري امته فرقه د تورنجرنال نظیم گل خان تر بولندې الندې له دوه وو خوا وو د کابل شا او خواته را رسیدلې وه‬
‫چې د هوایي ځواکونو تر اور الندې ونیول شوه او دړې وړې یې کړه ‪.‬‬

‫د مرشقي یولسمه فرقه د تورنجرنال محمد یونس تر مرشۍ الندې د جالل آباد له لښکرکوټه را ووتله او د کابل په‬
‫لور را روانه وه او د دورنټې د اوبوبند ته ال نه وه رسیدلې چې ددغې فرقې کمونیستو افرسانو رسغړاونه او بغاوت‬
‫وکړ او تورنجرنال محمد یونس او د ننگرهار د فرقې درستیزوال یې ووژل‪ ،‬د فرقې بولنده یې په الس کې راونیوله او‬
‫ځواک یې بیرته لښکرکوټ ته را وباله ‪.‬‬

‫په دې توگه تر اتلسو بجو (د مازیگر شپږو) پورې نورداسې مقاومت پاتې نه شوچې د جمهوري دولت په گټه دې‬
‫جگړه وکړي‪ .‬خو د ارگ دروازې ال تر دغه دمه نه وې پرانسیتل شوې ‪.‬‬

‫دا ځل د الوتکو پرځای ‪ ،‬چورلکو ارگ تر مببارد الندې ونیو او په توغندیو او ماشینگڼو یې پرارگ هوایي یرغل وکړ‪.‬‬
‫د هوایي ځواک فعالیت او نښه ویشتنې ډیرې په ځیر او بریالې وې‪ .‬له همدې امله یو شمیر لویدېزو کتونکو چې‬
‫دغه پیښه یې له نیږدې په سرتگو لېدله ویل چې چورلکې شوروي پیلوټانو چلولې‪ .‬د هغوی دغه شک او شوپيان‬
‫حقیقت نه لري‪ .‬ټولې الوتکې او چورلکې افغانو پیلوټانو چلولې ‪.‬‬

‫د ‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل د مېاشتې د ‪ ۸۷‬نېټې د پېښې په اړه د جټ د الوتکو د پیلوټ " محمد عثامن َولید" په وینا‬
‫چې د بگرام په هوایي ډگر کې یې دنده تر رسه کوله‪ ،‬د روانو پیښو له لړې څخه په الندې ډول کیسه کوي‪:‬‬

‫"د هوایي ځواکونو درستیزوال ډگروال عبدالقادر رسه له دې چې د هوایي ځواکونو لوی بولندوی جرنال موسی خان‬
‫نوموړی له هوايي ډگر څخه له هر ډول الوتنو څخه منع کړی وو‪ ،‬د ورځې په لس نیمو بجو په یوې چورلکې کې د‬
‫بگرام هوایي ډگر ته والړ‪ ،‬د بگرام د هوايي ډگر بولندوی ډگرمن غالم سخي یې بندي کړ او بولنده یې په خپل الس‬
‫کې را واخیستله‪ .‬نوموړي د هوایي ډگر کارکوونکو ته د کودتا له کېدلو خرب ورکړ او په قرغې کې میشتې پر امتې‬
‫فرقې ‪ ،‬اوومې فرقې او ارگ یې د یرغل نوي بولندې ورکړې چې نوموړې سیمې د کودتا په گټه وټکوي ‪.‬‬

‫په همدغې ورځ د مېگ ‪ ۸۸‬الوتکود الوتلو دوه تنه رويس ښوونکي او د سو ‪ ۷‬الوتکو د الوتنو دوه تنه ښوونکي د بگرام‬
‫په هوايي ډگر کې ول او رويس پیلوټ په هېڅ ډول د بگرام په هوايي ډگرکې نه ول‪ .‬الندینیو افغان پیلوټانو په الوتنو‬
‫کې برخه اخیستلې وه ‪:‬‬

‫د سو ‪ ۷‬جټ الوتکې ‪ :‬حکیم‪ ،‬شیر محمد‪ ،‬گلیار او رحیم‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪73‬‬

‫د میګ ‪ ۸۸‬له الوتکې ‪ :‬میر غوث الدین‪ ،‬سنت الله ‪ ،‬تیمور‪ ،‬عبدالرؤوف‪ ،‬رشف الدین‪ ،‬کايف خان ‪ ،‬مختارگل‪ ،‬دوران‬
‫خان او وهاب‬

‫شوروي کارپوهانو او سال کارانو چې د افغانستان په ځواکونو کې یې دنده تر رسه کوله ددغه هیواد د نورو سالکارانو‬
‫په ډول اجازه نه درلودله چې په جگړه ییزو الوتکو یا عملیاتو کې دې برخه واخيل‪ .‬دغه بندیزونه د شوروي د حکومت‬
‫له پلوه د تر رسه شویو تړونونو پربنسټ لگول شوي ول ‪.‬‬

‫د دفاع وزیر او لوی درستیز چې په جیپ کې ناست ول او په گړندیتوب یې موټر چالوه ‪ ،‬له یوې ترافیکي پیښې رسه‬
‫مخامخ شول خو له هغې رسه رسه یې ځانونه امتې فرقې ته ورسول‪ .‬هغوی د کابل په لور د خوځېدلو څو څو امرونه‬
‫ورکړي ول خو څوک دې ته چمتو نه شول چې د هغوی بولنده ومني‪ .‬یوازې د ډگرمن محمد عيل تر مرشۍ الندې‬
‫توپچي غنډ د ښار په لور را وخوځېد او له دې چې د پيل او هوايي ځواک له مرستې پرته یې نه شوای کوالی نو خواره‬
‫واره شول ‪.‬‬

‫بولندوي ډگرمن محمد عيل د توپچي غنډ برخلېک د غنډ په غاړه ور پریښود‪ ،‬او په خپله د چمتلې د دښتې له الرې‬
‫و تښتېد او کابل ته راغی او په خپل کور کې پټ شو‪ .‬وروسته کمونیستانو هغه را وموند او رس یې په الس ورته‬
‫ورکړ ‪.‬‬

‫په هغې ورځ د امتې فرقې بولندوي جرنال محمد صدیق ( چې د تور صدیق په نامه پیژندل کېده) په مزاررشیف د‬
‫قطعې په تفتیش بوخت وو‪ ،‬د هغه په استازیتوب یو تن ډگروال د فرقې پازوايل په غاړه درلودله چې ال له مخکې له‬
‫کمونیستانو رسه غاړه غړۍ شوی وو‪ .‬نوموړي ډگروال ددفاع وزیر او سرت درستیز ته خرب ورکړ چې د سرتگو په رپ‬
‫کې دې له دغې سیمې ځان ورک کړي که نه دواړه به ونیيس او وبه یې وژين ‪.‬‬

‫د دفاع وزیر او لوی درستیز په نومیدۍ له امتې فرقې را ووتل او له پټوالرو یې د قوای مرکز په لور د تاج بیگ د‬
‫ماڼۍ خواته مخه کړه‪ .‬په دغه ځای کې د قوای مرکزدرستیزوال تورنجرنال عبدالعيل وردک د هغوی ښه راغالست‬
‫وکړ‪[ .‬هغوی] غونډه وکړه او د ځواکونو د راتلونکي خوځښت او د اوومې فرقې د مالتړ یا نه مالتړ په اړه یې خربې‬
‫کولې‪ .‬په همدغې شېبه کې ول چې ناڅاپه د تاج بیگ ماڼۍ هم د الوتکو تر هوایي مببارد الندې راغله ‪.‬‬

‫له مهتاب قلعې څخه[ د جمهوري انقالب د ملگري] ډگرمن خلیل الله بابکرخیل تر بولندې الندې د توپچي ځواکونو‬
‫اور پیل شو چې له امله یې د ماڼۍ پورتنۍ برخه را ونړېدله او په ماڼۍ کې اور بل شو‪ .‬د دفاع وزیر‪ ،‬سرت درستیز‬
‫او جرنال عبدالعيل له لښکرکوټه را ووتل او د چهار دهي په لور وخوځېدل‪ .‬په ماڼۍ کې نورو پاتې افرسانو او رستیرو‬
‫هم پښې دوه کړې او د ماڼۍ تر شا رغیاڼې کې د توپچي د اور له ویرې یې ځانونه پټ کړل ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪74‬‬

‫د دفاع وزیر له خپلو دوه تنو ملگرو رسه د د لکشا د ماڼۍ د باغبانبايش عبداملجید کورته چې د خپلوانو له ډلې‬
‫څخه یې وو َو َرغی او ویې غوښتل یې شپه به همدلته تیره کړي او سبا سهار وختي به یوې خواته په تېښته وتښتي‪.‬‬
‫خو له بده مرغه د باغبانبايش زوی دغه خربه کودتاچي ځواکونو ته ور ورسوله ‪ ،‬هغوی راغلل او درې واړه یې ونیول‬
‫او د څرخي پله په پولیگون کې یې پرته له محکمې ووژل ‪.‬‬

‫ارگ ال تر اوسه په خپل بې وسې مقاومت ته دوام ورکاوه‪ .‬په ارگ د څلورم زغره وال له یرغل څخه وروسته محمد‬
‫داؤود خان د خپلې کورنۍ ټول غړي ارگ ته را وغوښتل‪ .‬هغوی د ارگ د بڼ له الرې د گلخانې په ماڼۍ کې راټول‬
‫شوي ول ‪.‬‬

‫هغه وزیران چې د گلخانې د ماڼۍ په غونډه کې را ټول شوي ول محمد داؤود خان ته سال ورکړه چې له ارگه دې‬
‫ووځي او د قوای مرکز یو لښکر کوټ ته دې والړ يش او ټوله بولنده دې په الس کې ونیيس‪ .‬محمد داؤود خان دغه‬
‫سال ومنله ‪.‬‬

‫یو تور والگا موټر د ارگ د گلخانې ماڼۍ ته را نیږدې شو‪ .‬ولسمرشله دروازې را ووت او غوښتل یې چې په موټر کې‬
‫کښیني‪ .‬زوی یې محمد عمر جان ورپسې ورغی‪ .‬په دغې شېبې کې د گارد د قطعې له خوا د دوی پر لور ډزې‬
‫وشوې او د هغوی پام یې ځانته را واړاوه‪ .‬عمر جان ټپي شو او ولسمرش بیرته د گلخانې ماڼۍ ته ننوت‪ .‬او ویې ویل‬
‫‪ " :‬نه! هر څه پای ته رسیديل دي‪ .‬ددغو ټولو بد مرغیو پازوايل زما په غاړه ده‪ .‬هرڅوک چې نه غواړي و وژل يش‬
‫نو د ماڼۍ شاتیني تاالر ته دې والړ يش "‬

‫وروسته وویل شول چې پر داؤود خان او عمر جان د کالشنیکوف ډزې د داؤود خان د ډیرو د ډاډ وړصاحبمنصبانو‬
‫له ډلې څخه د یوه تن صاحب منصب له پلوه وشوې ‪.‬‬

‫د هوا په را تیاره کېدلو د ارگ د مقاومت ستنه هم ورو ورو را نړېدله او د تسلېمېدلو نښې را څرگندېدلې‪ .‬له یرغلگر‬
‫ځواک رسه له پوهاوي او جوړ جاړي وروسته د ارگ دروازه هم پرانیستل شوه او د کودتا شوبلې پر ارگ ور ننوتلې‪.‬‬
‫لودسپیکرونو له رسدار محمد داؤود خان او محمد نعیم خان څخه غوښتل چې پرته له آړ یا رشطه دې ځانونه دوی‬
‫ته ور وسپاري‪ .‬دا هغه شېبه ده چې پرته له رسدار محمد داؤود خان‪ ،‬د هغه میرمنې او دوه درې تنه نور‪ ،‬د کورنۍ‬
‫پاتې غړي د رسدار محمد نعیم خان په گډون د ځمکنیو او هوايي ډزو له امله ټول ټپيان شوي او په وینو کې ملبېدل‪.‬‬
‫دوه درې تنه ماشومان هم وژل شوي ول ‪.‬‬

‫شوبلې د گلخانې د ماڼې پوړیو ته نیږدې شولې او د شوبلو له منځه یو تن تورن او در تنه بریدگي را ووتل او د‬
‫گلخانې د ماڼۍ په لوریې یرغل وکړ‪[ .‬هغوی] د داوود خان په لېدلو هک پک شول چې ال تر اوسه هم ژوندی او په‬
‫دوه وو پښو والړ دی او ټپیان پر ځمکه پراته ول ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪75‬‬

‫تورن امام الدین پر داؤود خان خوله را خالصه کړه او چیغه یې وکړه‪ " :‬مقاومت گټه نه لري‪ ،‬تسلیم سه‪ .‬رسدار‬
‫محمد داؤود خان ورته وویل ‪ " :‬ستاسو رس الرښود را ته را ولیږه چې له ما رسه خربې وکړي‪ " .‬تورن بیا وویل‪ ":‬موږ‬
‫ټول رسالر ښوونکي یو‪ .‬هر څه چې لرې ما ته یې ووایه او یا تسلیم سه "!‬

‫محمد داؤود خان نور زغم له السه ورکړه او په الس کې یې تومانچه وه او پر همدغې تومانچې یې پر تورن امام الدین‬
‫ډزې وکړې‪ .‬تورن له دغسې یوه سړي څخه چې هر څه یې له السه ورکړي ول د ډزو هېله یې نه درلودله نوپه خپل‬
‫کالشنیکوف یې په پټو سرتگو راتاو او داسې یو ړوند اور پردوی ور بل کړ چې نیم ژوندي کسان یې هم ټول له یوې‬
‫مخې ور ووژل ‪.‬‬

‫په دغې ټولیزې ړندې وژنې کې دغو کسانو خپل ځانونه له السه ورکړل‪ :‬ولسمرش رسدار محمد داؤود خان ‪ ،‬د کورنیو‬
‫چارو د وزارت کالخوای ' رس پرست' او د ولسمرش ځانگړی استازی رسدار محمد نعیم خان ‪ ،‬شهزادگۍ زینب د‬
‫محمد داؤود خان ماندینه او د محمد ظاهرشاه خور‪،‬شهزادگۍ بلقیس د تیمورشاه آصفي ماندینه او د محمد ظاهر‬
‫شاه خور‪ ،‬محمد عمر د محمد داؤود خان مرش زوی‪ ،‬ویس د محمد داؤود خان زوی‪ ،‬خالد د محمد داؤود خان‬
‫زوی‪ ،‬شینکۍ د محمد داؤود خان لور‪ ،‬زرلښته د محمد داؤود خان لور‪ ،‬شیام د ویس میرمن د محمد داؤود ننږور‪،‬‬
‫هېله د عمر جان لور د محمد داؤود خان ملسۍ‪ ،‬غزال د عمر جان لور د محمد داؤود خان ملسۍ‪ ،‬حارث د ویس‬
‫زوی‪ ،‬ایگل د ویس زوی‪ ،‬د محمد نعیم خان لور زرمینه اود عبدالعظیم غازي ماندینه‪ ،‬د داؤود خان خور عایشه‪ ،‬د‬
‫شاه محمود خان غازي مرش زوی نظام الدین‪ ،‬د عبدالعظیم غازي لور صفورا‪ ،‬عبداالله د ولسمرش مرستیال او د‬
‫کورنیو چارو وزیر عبدالقدیرنورستاين‬

‫هغه کسان چې ټپيان خو وروسته له درملنې ښه شول؛ دوی ول‪ :‬د عمر جان میرمن گاللۍ د عبدالله خان ملکیار‬
‫لور‪ ،‬د عبدالعظیم غازي لور خورشید‪ ،‬د نظام الدین غازي لور زهرا د نظام الدین غازي زوی داؤود‪ ،‬د تیمورشاه‬
‫آصفي لور زهره‪ ،‬د تیمورشاه آصفي زوی توران او د عایشې پرستاره شیرین گل ‪.‬‬

‫په هغې ورځ د گلخانې په ماڼۍ کې د وژل شویو او ټپیانو ورکړل شوې شمیره ټول ټال اووه ویشت تنه ښودل شویده‪.‬‬
‫د رسدار محمد نعیم خان میرمن زهره جانه ‪ ،‬تیمورشاه آصفي او یو شمیر وزیران د ارگ د ناتار په هغې ورځ وکوالی‬
‫شول ځانونه ژوندي وسايت ‪.‬‬

‫د داؤود خان د کورنۍ دوه تنه نور غړي عبدالله روکی او صالح الدین غازي له دغې پیښې وروسته د کمونیستانو‬
‫له پلوه اعدام شول‪ .‬احمد عيل خان سلیامن د څرخي پله په زندان کې مړ سو‪ .‬څو وخته وروسته سید وحید عبدالله‬
‫چې ددفاع د وزارت تر ځمک الندې خونو کې زنداين وو د څرخې پله پولیگون ته ولیږدول شو او هلته یې اعدام کړ‪.‬‬
‫د یوه خربیال د یوې پوښتنې په ځواب کې نورمحمد تره کي داسې وویل‪ " :‬سید وحید عبدالله چې مقاومت کړی‬
‫وو‪ ،‬په مقاومت کې وژل شوی دی‪ " .‬دا هغه ښکرور درواغ ول چې هېڅ چا ونه منل ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪76‬‬

‫د شوبلو هغه کتار چې د هوايي ډگر پر لورې خوځېدلی وو سیمه یې را چاڼ کړه او بولنده یې ټوله ډگروال عبدالقادر‬
‫ته ور و سپارله‪ .‬بیا د کورنیو چارو د وزارت په لور کتار را تاو شو د ژاندارم او پولیس لوی مرش جرنال محمد طاهر‬
‫خان یې وواژه او د کورنیو چارو وزارت یې چې وزیر یې ورک او پټ وو ‪ ،‬په خپله ولکه کې راووست‪ .‬بیا یې د کابل‬
‫والیت د توقیف زندان را خالص کړ او د خلق او پرچم مرشان یې را آزاد کړل ‪.‬‬

‫د کابل له توقیف څخه په را آزادیدلو ‪ ،‬حفیظ الله نیغ په نیغه راډیو افغانستان راغی اوله هغه ځایه یې د کودتا د‬
‫څار او الرښوونې بولنده په الس کې واخیستله‪ .‬نور پاتې کمونیست مرشان د کابل په هوایي ډگر کې د لنډ مهال‬
‫لپاره میشت شول او سرتگې په الره ول چې د کار پایلې به چیرې ورسیږي [ځکه] ال تر اوسه زړونه یې ډاډه نه ول‬
‫چې کودتا به بریالۍ يش که نه ‪.‬‬

‫حفیظ الله امین د کابل راډیو په ودانۍ کې لنډمهاله پوځي سالکاره ډله را جوړه کړې وه او له هغه ځایه یې د‬
‫پالزمېنې او نورو والیتونو د پوځ ټولو لښکر کوټونو‪ ،‬زغره والو او هوایي ځواکونو ته بولنده ورکوله‪ .‬ډگروال عبدالقادر‪،‬‬
‫جگړن محمد اسلم وطنجار او جرنال محمد رفیع له هغه رسه له نیږدې همکاري کوله ‪.‬‬

‫د ‪ ۸۷۷۲‬د اپریل د مېاشتې د ‪ ۸۷‬نېټې د ماښام پوره ‪ ۷‬بجې وې چې د حفیظ الله امین غږ له راډیو را پورته شو‪ .‬هغه‬
‫محمد اسلم وطنجار او عبدالقادر د راډیو له الرې معريف کړل او له هغوی یې وغوښتل چې د پوځي سالکارې ډلې‬
‫خربتیا ولويل ‪.‬‬

‫اسلم وطنجار نوموړې خربتیا په پښتو او عبدالقادر په دري ژبې ولوستله‪ .‬هغو د ټولو وگړو تر غوږونو ورسوله چې د‬
‫ټربين جمهوري رژیم ټغر ور ټول شوی او له ولسه یې وغوښتل چې په سړه سینه دې کښیني او په خپلو کارونو او‬
‫ورځنیو چارو دې بوخت وي ‪.‬‬

‫په سبا ورځ یې د ‪ ۸۷۷۲‬زکال د اپریل د مېاشتې په ‪ ۸۲‬نیټې د راډیو له الرې یوه بله خربتیا خپره شوله او ولس ته یې‬
‫خرب ورکړ چې داؤود خان ‪ ،‬محمد نعیم خان او عبداالله د مقاومت له امله ووژل شول ‪[ ،‬هغوی] په همدې ترڅ کې‬
‫د جمهوري رژیم ټولو جرناالنو او وزیرانو ته امر وکړ چې د دفاع د وزارت ودانۍ ته دې رايش اوگواښ یې وکړ چې‬
‫که څوک را نه يش نوله رسغړاوي رسه به انقاليب چال چلند ويش ‪.‬‬

‫د همدغې بولندې پربنسټ ول چې وزیران او جرناالن د دفاع د وزارت ودانۍ ته راغلل او د دفاع د وزارت ترځمکې‬
‫الندې خونو کې تر یوې مودې پورې د " مېلمنو زندانیانو په توگه" تر څار او پلټنې الندې ونیول شول‪ .‬له هغې ډلې‬
‫څخه اووه تنه خوشې او په خپلو کورونو کې تر څار الندې ونیول شول‪ .‬د ‪۸۷۷۲‬ز کال د مې د مېاشتې په دریمې‬
‫شپږتنه یې پولیگون ته ولیږل شول او ځای پر ځای اعدام شول نور پاتې کسان د دفاع په وزارت کې تر څار الندې‬
‫ونیول شول او وروسته د څرخې پله زندان ته د زندانیانو په توگه واستول شول ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪77‬‬

‫په راتلونکو څپرکېو کې به تاسو الندې سکالو ولولـﺊ ‪:‬‬

‫‪. ۸‬محمد اسلم وطنجار او عبدالقادر‬

‫‪. ۸‬له جرنال امام الدین رسه ځانگړې مرکه‬

‫‪. ۳‬د دیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې له اوومې نېټې څخه مخکې د محمد داؤود د وژلو تابیا‬
‫هم نېول شوې وه‪ .‬د کومو کسانو د گوتو خاپ ددغې تابیا په انځور کې ښکاري؟ نوربیا‬

‫د ا َخـَـځ رسچېنه‪:‬‬

‫‪http://www.kabulnath.de/Salae_Charom/Shoumare_79/Praesidet%20Daoud-%20Siasang-‬‬
‫‪7.html‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪78‬‬

‫نهمه برخه‬

‫نسیم خوشگوار‪...‬‬

‫د " شهید ولسمرش څـېره او چال چلند ‪/‬سیام و کردار رﺋـیس جمهور شهید" د کتاب په ‪ ۸۸۹ ، ۸۸۲‬او ‪ ۸۸۷‬پاڼو کې‬
‫چې د (خان آقا سعید له پلوه راټول او سمبال شوې او د سعید په خپرندویه مرکز پېښاور ‪/‬پاکستان کې په ‪۸۰۰۳‬زکال‬
‫کې خپور شوی) داسې راغيل دي‪:‬‬

‫" مخکې مې د همدغې سکالو [ د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د وژنې څرنگوايل په اړه د افغانستان د اسالمي‬
‫دولت د هرنیاالنو د ټولنې د لوی مرش ښاغيل محمد نسیم خوشگوار یادونه د " هغه راز چې فایق افشأ نه کړ‪/‬رازې‬
‫که فایق افشأ نه کرد" په کتاب کې راوړي ول‪ .‬پ‪ /.../ ۸۹۸ .‬او دا دی هغه دلته گرانو لوستونکو ته ډالۍ کوم ‪.‬‬

‫د دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریز کال د غوایي د مېاشتې د اوومې له کودتا وروسته د حمید روغ د وړاندیز‬
‫پربنسټ د هېواد د ورځپاڼې د پروپاگند ضد په څانگه کې په دریم بست کې په کار بوخت وم‪ .‬یوه ورځ چې هوا‬
‫ښه توده وه او ډاډ لرم چې د غربگويل مېاشت وه د شهرنو په پارک کې مې گام واهه چې والگا گړندي ناڅاپه برک‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪79‬‬

‫وواهه‪ .‬له دې چې په هغو ورځو کې نیول نیول زیات ول‪ ،‬و بیریدمل او د سړک گوښې ته ودرېدم‪ .‬د موټر له منځه‬
‫لومړي برېدمن انجنیر حفیظ الله میرکي را ته غږ وکړ‪ ،‬له دې چې نوموړی زما اشنای وو نو له ویرې خالص شوم ‪.‬‬

‫میرکي راڅخه وپوښتل‪ " :‬څه کوﺉ؟" ورته مې وویل‪ ":‬هېڅ همداسې چکر وهلو ته راغلی یم" هغه خپل موټرته دننه‬
‫ور وبللم چې کښېنم‪ .‬د وزیراکربخان د روغتون په لور وخوځېدلو‪ .‬له هغه ځایه تیر شوو او د پوځ د څلورسوه بسرتیز‬
‫روغتون په لور مو و درومل‪ .‬په دې ترڅ کې یې وویل ‪ " :‬تاسو خو خربیال یاست‪ .‬راځـﺊ چې د یوه اتـل لېدلو ته‬
‫ورسو‪ .‬ښایي تاسو ته به په زړه پورې شیان ولري"‪.‬‬

‫په روغتون کې یوې خونې ته ور ننوتلو‪ .‬د چپرکټ پررس د منځنۍ ونې لرونکی په گچ کې را تاو شوی الس یې په‬
‫غاړه یوځوان پروت وو‪ .‬میرکي هغه ته ور وپیژندمل او هغه یې د داؤود خان د وژونکي په نوم راته را یاد کړ‪ ،‬که څه‬
‫هم د هغه د کرغیړن مخ په لېدلو پښېامنه وم‪ ،‬خو بیا هم په سړې سېنې مې له هغه [امام الدین] د مالوماتو غوښتنه‬
‫وکړه‪ .‬نوموړي وویل ‪:‬‬

‫د غوایي د اوومې په شپي موږ د باالحصار د نیولو او د محمد داؤود د ولسمرشۍ له ماڼۍ رسه د مخامخ جگړې‬
‫لپاره په دنده و گومارل شولو‪ .‬کله چې ارگ ته ورسیدلو‪ ،‬د الوتکو او د هغوی د پرله پسې مبباریو اود شوبلو د اور د‬
‫مردکو د گړزا غږ هرې خوا ته خپور وو او اخ او ډب په ښه کړس روان وو‪ .‬د شپې په نیامییو کې بریا زموږ په خوا‬
‫شوه او د ولسمرشۍ پرماڼۍ ورننوتلو ‪.‬‬

‫په هغه وخت کې زموږ د قطعې بولندوی زما ټويل ته د داؤود خان د نیولو دنده ور وسپارله‪ .‬زه او زما رستیري د‬
‫گلخانې د ماڼې په لوري پرمخ والړو‪ ،‬د هغه ځای کړکۍ او پنجرې مو ترپرله پسې ټینگ اور الندې ونیولې او ماڼۍ‬
‫ته ور ننوتلو ‪.‬‬

‫چوپه چوپتیا خپره وه‪ .‬خپلو بدرگه رستیرو ته مې وویل چې مورچل ونیيس او په پرله پسې ډول دې اور ته دوام‬
‫ورکړي‪ .‬ما له ځان رسه یو لوډسپیکر راوړی وو او د هغه له الرې مې خپلو رستیرو ته دنده ورکوله ‪.‬‬

‫په خونې کې د لودسپیکر له الرې مې رسداؤود ته وینا ور وا َروله او ومې ویل چې رسدار داؤوده ! ځان د پوځي‬
‫سالکارې ډلې په امر راوسپارﺉ‪ .‬په همدغې شېبې کې د خونې د یوې ستنې "فیلپایې" له شا یې په خپل ویروونکي‬
‫غږ کې راته وویل‪ " :‬زما په قاموس کې د تسلیمېدلو توری ځای نه لري‪ .‬پرته له خدایه بل چا ته نه تسلیمیږم‪ ".‬او د‬
‫اور امر یې ورکړ ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪80‬‬

‫په موږ له هر لوری ډزې وشوې‪ .‬د ښځو په السونو کې هم توپک ول‪ ،‬هغوی هم ډزې کولې‪ .‬زموږ شمیر زیات وو‪،‬‬
‫زموږ د ډزو له امله یوه ښځه چې د نیږدې کړکۍ له اړخه یې ډزې کولې ‪ ،‬په ځمکه را پریوتله خو په داؤود خان یې‬
‫هېڅ اغیزه نه کوله ‪.‬‬

‫یو وخت زما پام شو چې د هغه په الس کې یوه سپینه تومانچه ده او په هامغې تومانچۍ د ستنې له شا په ما ډزې‬
‫کوي‪ ،‬زما اوږه یې لږ را ټپي کړه‪ .‬توند اخ او ډب روان وو ‪.‬‬

‫کله چې د څار په حالت کې وم ناڅاپه زما پام شو‪ ،‬ومې لېدل چې ککره یې د ستنې له شا راته ښکاره شوه‪ .‬هغه ډزې‬
‫وکړې‪ ،‬ما هم ډزې وکړې‪ .‬زما د کالشنیکوف ټول مردکي د هغه پر ککرې ومښتل‪ ،‬د ککرې کوپړۍ یې پورته په هوا‬
‫والوتله او پر ځمکه را پریوت ‪.‬‬

‫ما د بې مزې (بې سیم) له الرې ددغې بریا زیری خپل بولندوی ته ورکړ او بیا بې هوښه شوم‪ .‬کله چې په هوښ‬
‫راغلم‪ ،‬ومې لېدل چې دلته یم "‪.‬‬

‫تر بیرغ الندې وژل کېدل؟‬

‫الف‪ :‬هارون د " داؤود خان د کي جي يب په لومو کې" ‪ ،‬د پاکستان په پېښاور کې د ‪۸۷۷۷‬زکال د دسامربپه مېاشت‬
‫کې د میوند د خپرندویه ټولنې د چاپ د کتاب په ‪ ۸۲۳ ،۸۲۸‬او ‪ ۸۲۲‬پاڼو کې د حامد په ژباړې‪ ،‬سمونې او یا َدونې‬
‫داسې لېکي ‪:‬‬

‫داؤود خان د [دیارلس سوه اووه پنځوسم ملریز کال] د غوایي د مېاشتې په اوومې د پنځنۍ "پنجشنبې" په ورځ د‬
‫وزیرانو په غونډه کې د الریون په تړاو په خربو اترو بوخت وو‪ .‬دغې غونډې د وخت له تیراوي پرته بله هېڅ گټه نه‬
‫درلودله‪ ،‬باید پوځي چمتوالی نیول شوای وای او یا دې حکومت پوځي شوی وای ‪.‬‬

‫د غرمې په مهال د پردیو په پا َرونې او بولندې د وطنجار شوبلې او د هغه تر رس مرشۍ الندې د څلورم زغره وال‬
‫ځواک نورو بدرگه شوبلو د ولسمرشۍ د ماڼۍ لویدیزې دروازې ته مخامخ مورچل ونیو‪ .‬په لومړي رس کې یې د ميل‬
‫دفاع د وزارت ودانۍ تر اور الندې را ونیوله‪ .‬ماڼۍ و لړزېدله‪ .‬وزیر او لوی درستیز یې ال مخکې له ماڼۍ وتيل ول‪.‬‬
‫بیا یې د ولسمرشۍ د ماڼۍ د ساعت کال تر اور الندې ونیوله‪ .‬بیا یې د خپلې شوبلې خــُول د ارگ لورې را تاو او‬
‫ارگ یې تر اور الندې ونیو ‪.‬‬

‫وروسته همدغه شوبله د غوایي د انقالب د نښې په توگه د یوې ډبرینې پاڼې پرمخ د ارگ مخې ته ودرول شوه‪.‬‬

‫داؤود خان د پوځ د رساعلی قوماندان په توگه غوښتل د چارو الرښوونه او څار په الس کې را واخيل‪ .‬نو د مخابرې‬
‫دستگاه ته چې د همدغسې شېبو لپاره د میز پررسیې وراېښودل شوې وه او له لښکرکوټونو رسه به یې نیغ په نیغه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪81‬‬

‫اړیکه نیوله َو َرغی خو ویې لېدل چې (کاتل) د مخابرې دستگاه له کاره لویدلې او کوډ اوچینل یې ور بدل شوی وو‪.‬‬
‫په هامغه شېبه کې یې وویل‪ :‬روسانو خپل کار وکړ‪ ".‬او وزیرانو ته یې اجازه ورکړه چې خپلو کورونو ته والړ يش‪.‬‬

‫د کورنیو چارو او دفاع وزیران ال مخکې له ارگه وتيل ول‪ .‬د خپلې کورنۍ غړي یې ترڅنگ راوغوښتل‪ .‬داؤود نه‬
‫تسلېمېده او نه یې له پیښې څخه د تیښتې هڅه وکړه‪ .‬د فرانسې سفارت د ارگ له دیوال رسه نښتای وو او کوالی‬
‫یې شواې له سیايس ډگره الس په رسيش خو په خپلې خاورې کې یې ویاړلی مرگ غوره وباله نو ځکه یې د خپلو پښو‬
‫راټینگولو ته کلکه مال وتړله‪ .‬ویې ویل چې نه غواړي د روسانو په الس په ژوبڼ کې را بند کړای يش‪.‬‬

‫کودتاچیانوپه یوه ټانک د بندیانود ساتنې له خټو جوړ دیوالونه را ونړول او دننه ور ننوتل‪ .‬کودچیانو خپل مرشان له‬
‫داؤودي زندانه د خوښیو په شور او زوږ کې را خوشې کړل‪ .‬هغوی یې پرشوبلوباندې کښنیول او د کودتا زړه‪ ،‬د راډیو‬
‫تاالرته یې بوتلل‪.‬نویو مرشانو خپل السونه د شوبلو له منځه را ایستل او د کابل ښاریانو د څارونکو سرتگو مخ ته یې‬
‫ښورول‪.‬‬

‫د ارگ د پوځیانو روحیه ضعیفه وه‪ ،‬ستړي ستومانه او ناهیيل ښکارېدل‪ .‬نورلښکرکوټونه یې مالتړ ته را ونه رسیدل‬
‫نوځکه د هغوی مقاومت هم له پښو را وغورځید‪ .‬وروسته له هغې چې د هوایي ځواکونو عملیاتو زور واخیست او‬
‫ارگ د هوایي او ځمکنیو ځواکونو تر اور الندې ونیول شو نو په ارگ کې د ولسمرشیزۍ ماڼۍ د ساتندویه ځواک‬
‫گارډ مقاومت هم کرار کرار را سوړشو‪.‬‬

‫د داؤود د کورنۍ غړې یوپه بل پسې ټپیانېدل رسدار داؤود ټپي شو او د خپلو دواړو زامنو عمر او خالد مرگ یې په‬
‫خپلوغربگو سرتگو ولید‪ .‬د ژوند ډیرې سختې شېبې وې ‪ ،‬داؤود په ډگر کې یوازې راگیر پاتې وو‪ .‬کمونیستان پرارگ‬
‫ورننوتل هغوی له داؤود رسه د لېدلو کتنو غوښتنه وکړه خو داؤود وررسه ونه منله‪.‬‬

‫درې تنه ټیټ پوړي کودتاچیان د تورن امام الدین ترمرشۍ الندې د ولسمرش داؤود خان حضور ته ورغلل او له هغه‬
‫یې وغوښتل چې ور تسلیم يش‪ .‬داؤود خان پرته له دې چې له هغوی څخه د ځان او یا د خپلې کورنۍ د غړود‬
‫ژغورنې غوښتنه وکړي‪ ،‬د خپلې تومانچې وروستـنۍ گولۍ یې پرامام الدین نیغ په نیغه ورتشه کړه‪ .‬اما الدین ټپي‬
‫شو خو مړ نه سو‪ .‬د هغه نورو ملگرو ولسمرش تر اورالندې را ونیو‪ .‬داؤود چې د افغانستان تر ميل بیرغ الندې والړ‬
‫وو په شهادت ورسید‪.‬‬

‫بیا یې نعیم خان او د داؤود خان د کورنۍ ټول نارینه غړي یو په بل پسې ووژل‪ .‬د کورنۍ ښځینه غړي یې د څرخي‬
‫پله په محبس کې واچولې‪ .‬د څرخي پله زاندان هغه زاندن وو چې داؤود خان د خپل رژیم د مخالفینو لپاره د‬
‫قدیرنورستاين په وړاندیز جوړکړی وو‪ .‬او په دې توگه یې د ُدرانیو د ټرب د پاچاهي ټغر را ټول کړ ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪82‬‬

‫د داؤود خان او د هغه د کورنۍ د غړو مړي چا ونه لېدل‪ .‬یوازې د چمن او کویټې اڅکزیو د هغوی د فاتحې دعاگانې‬
‫په خپلو جوماتونو کې واخیستلې او د هغوی د ارواگانو خوښۍ ته یې‬

‫دعا وې وکړۍ‪ .‬ویل کیږي چې مړي د مرنجان دغونډۍ په ملنه کې خاوروته سپارل شوي دي‪.‬‬

‫[حفیظ الله] امین د راډیو افغانستان د څپو له الرې جگړن اسلم وطنجار چې د " تورپیکۍ" په نامه پیژاندل کېده او‬
‫ډگروال قادر چې د " سپي قادر" په نامه پیژندل کېده‪ ،‬د ویاندو په توگه وگړو ته ور وپیژندل‪ .‬وطنجار په پښتو او‬
‫قادرپه دري ژبو د نوي پوځي حکومت را ټینگېدل اعالن کړل‪.‬‬

‫په داسې یوه اړوپیچ کې ولس نه پوهېده چې څه ور پیښ شویدي او څه به ور پیښ يش‪ ،‬د سلیامن الیق الندینی‬
‫شعر د داکټرصادق فطرت ناشناس په غږ او کمپوزکې په سندیزه توگه را خپور شو‪.‬‬

‫ســـرته تېاره تېره شـــوه ســتا پر ســردرو باندې‬

‫ښــه شـوله چه تريه شـوه سـتا خـوارو بچـو باندې‬

‫هــــره تېاره پای لـــري خـلکـــو‪ ،‬ولســــو باندې‬

‫ملـر د عـد الت وخوت سـتا پر جگـو غـرو باندې‬

‫خو په هېوادکې له هامغې ورځې را په دېخوا د وینو او اوښکو بهېدا په را پیلېدلو شوه‪ /.../.‬څرگنده وه چې یوه‬
‫خوږلنه ‪ ،‬ناورین وهلې او یوه ویرلړلې راتلونکې د افغانستان د ولس د برخلیک په درشل کې په تېندکو او سرتگې په‬
‫الره ده ‪ .‬د [سلیامن[ الیق شعر یوه ميل او وليس شاعر داسې ور ځواب کړ ‪.‬‬

‫لـمــر د آزادۍ پريوت ســـتا پر ســردرو باندې‬

‫توره تېاره راغــلله ســــتا خــوارو بچــو باندې‬

‫له [پاړيس څخه پښتو ته] د ژباړونکي ملنلیک‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪83‬‬

‫[ښاغلو لوستونکو!‬

‫الندینۍ کرښې زما (رحمت آریا) نه دي‪ .‬دا هغه له پښتو څخه پاړيس ته د ژباړونکې لیکل شوې کرښې دي چې د‬
‫دغې لېکنې له لېکوال رسه یې مرسته کړې دغه کرښې مې د لوستونکو د پوهاوي او د بل لېکوال د حق د خوندي‬
‫ساتلو لپاره ځای په ځای را غربگې کړې]‬

‫د‪ ۸۷۷۷‬زکال د پنځنۍ 'پبنجشنبې' په ورځ " [له پاړيس څخه پښتو ته] د داؤود خان د کې جي يب په لومو کې" د‬
‫کتاب ژباړونکي حامد د همدغه کتاب په دریمه را ژباړل شوې پاڼه کې داسې را کښيل دي ‪ ":‬دا کتاب‪ ،‬لېکوال "‬
‫الف هارون" په را پورول شوي "مستعار" نوم د پښتو په خوږې ژبې لیکلی چې د هېواد پالنې او مسلامنۍ د څپو په‬
‫احساساتو کې یې د راټولونې د لړۍ له بشپړولو وروسته په دیارلس سوه او درې اویایم ل کال کې (‪۸۸۷۲۲‬زکال) په‬
‫آسرتلیا کې خپور کړی دی "‪.‬‬

‫نوموړی د کتاب په دیارلسمه پاڼه کې زیاتوي‪ " :‬گران لوستونکي دې د ژباړونکي پراوږود خپلې ښېگڼې په ايښودنې‬
‫خپله پاملرنه دې تیروتنو ته راوگرځوي ‪ ،‬یا دې خپل اند اویا دې د [حامد] د ژباړې په تړاو خپل څرگند وړاندیزونه‬
‫او یا َدونې په گوته کړي او کوالی شـﺊ د [کتاب] د ژباړونکي په پته یې راواستوﺉ‪ :‬حامد‪ ،‬ډاگي پـُست ‪ ،۸۸۹۲‬مرکزي‬
‫پ ُـسته خانه‪ ،‬صدر‪ ،‬پېښاور‪ ،‬پاکستان ‪.‬‬

‫حامد د " داؤود خان د کي جي يب په لومو کې" یا د ده په ژباړې " داؤود خان در چنگال ک‪.‬ج‪.‬ب" کتاب د ‪ ۸۲۳‬او‬
‫‪ ۸۲۲‬پاڼو په ملنلېک کې داسې راکاږي ‪:‬‬

‫‪. " ۸‬زور مټی ناتارگر مې وواژه" ‪ :‬ښاغيل لېکوال [الف هارون] د داؤود خان د وژنې پیښې ته یې د هغو کسانو په الس‬
‫چې په پیسمنۍ " مغروريت" یې " زما د ملگرو د نوم تعبیر پرې ور تپيل‪ ،‬فلمي او افسانوي رنگ ورکړی چې گڼې [‬
‫محمد داؤود] د افغانستان تر بیرغ الندې ووژل شو‪ .‬که هغه د افغانستان تر بیرغ الندې وژل شوای وی‪ ،‬نود ملگرو‬
‫په الرښوونه به یې هغه ته بدلون نه ورکاوه ‪.‬‬

‫ښاغيل الف هارون غوښتي دي چې له کاوباﺋـي فیلمونو څخه په پیښـې یا تقلید کولو د داؤود خان د مړینې انځور‬
‫ته هامغه بڼه ورکړي چې یو سپین پوټکی یعنی یو خونړی سور السی اروپایي د امریکا د سور پوټکو یعنې ددغې‬
‫سیمې د کره اوسېدونکو له ټول وژنو او د هغوی د خاورې له نېولو وروسته دې د امریکا تر بیرغ الندې مړ يش ‪.‬‬

‫د تورن امام الدین په نامه د محمد داؤود خان یو ملگری‪ ،‬د ولسمرشۍ د ماڼۍ له یوه صاحبمنصب گل آقا او د‬
‫شوروي د سفارت دوه تنه غړي له داؤود خان رسه د مرکې په موخه خونې ته ورننوتل او له هغه یې وغوښتل چې‬
‫ځان وروسپاري ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪84‬‬

‫وروسته له هغې چې داؤود خان ته یې سپکې سپورې او ښکنځل وکړل‪ ،‬داؤود پر هغوی برید وکړ‪ .‬د امام الدین مټ‬
‫ټپي شو‪ .‬د هغه په ځواب کې کودتاچیانو پر داؤود خان یرغل ور ووړ‪ .‬په همدغې شېبې کې امام الدین له خونې را‬
‫ووت او په چیغو چیغو یې وویل " زور مټی ناتارگر مې وواژه "‬

‫‪. ۸‬محمد اسلم وطنجار او عبدالقادر‪ :‬د یحیی د کورنۍ د ټــَبـَر د راټولېدلو خرب " تورپیکۍ جانې" یعنی محمد‬
‫اسلم وطنجار په پښتو او " َدیــدو" قادر په فاريس ژبه د راډیو افغانستان له الرې خپور کړ‪ .‬دغه دوه تنه نن د طالبانو‬
‫د پاچاهۍ په رسمرشیزه ډلې کې دي‪ .‬البته دا د دې لپاره نه دي چې لوی رسدار بیرته د واک پر گدۍ را کښېنوي‪،‬‬
‫بلکه ددې لپاره دي چې د هغه پر اوږو کښېني او مبارک ارگ بیرته د " خلکو پر کور" را واړوي ‪.‬‬

‫" وطنجار ته یې له دې امله تورپیکۍ ویل چې د هرچا ملگری او وزیر به وو‪ .‬وطنجار د روسانو له پلوه د بلې کودتا‬
‫لپاره په پام کې نېول شوی وو‪( .‬د څارکښۍ د ځالې السوندي‪ /‬اسناد النه جاسويس‪ ،‬پ‪. )۸۰۷ .‬‬

‫قادر نه خلقی وو او نه پرچمی خو د پیسو په بدل کې یې هر کار ته مال را تړله‪ .‬د ښوونځي له پیله به خلکو د "‬
‫سپي" په نامه پیژانده‪ .‬ان دا چې د پولند د لوی سفارت په پ َـیر کې د لویدېزې نړۍ له یو شمیر څارکښیزو داالنونو‬
‫رسه یې اړیکه را ټینگه کړې وه‪ .‬پ‪. )۷۳ .‬‬

‫له ښاغيل حامد او گران هارون او ‪ .....‬رسه څو خربې‬

‫د [څارکښیزې ځالگۍ د السوندونو‪ /‬اسناد النه جاسويس] لیکوال حامد او الف هارون ته په ډیر درنښت غواړم ووایم‬
‫چې د محمد اسلم وطنجار او عبدالقادر د [شخيص � ژ] ژوند په اړه لیکل شوي خربې سمې نه دي‪.‬‬

‫کاشکي هغوی پوهېدل چې اوس هغه وخت تیر شوی چې خلک به د سپي‪ ،‬غوایي‪ ،‬خره‪ ،‬گیدړ‪ ،‬کاږبل "کفتار"‪ ،‬زمري‪،‬‬
‫پړانگ اویادا چې نارینه به د نجونواوښځمنو په نومونوسپک بلل کېدل‪.‬‬

‫برسیره پر هغې‪ ،‬داسې ښکاري چې د حامد اورېدل شوې خربې له خپلې رسچینې څخه لوخړنې وي‪ ،‬ځکه ‪:‬‬

‫محمد اسلم وطنجار ته یې د هغه د تنکۍ ځوانۍ په وخت کې د هغه پرتندي د راپریوتلو ښویو ویښتانو او نري ږغ‬
‫له امله " تورپیکۍ" ویل‪ .‬دغه له ټوکو ډکو نوم د هغه د " سیايس ملگري له نوم او د هر چا له وزیرکېدلو" رسه له‬
‫اره کوشنی تړاو نه لري‪ .‬که "تورپیکۍ" د وزارت لپاره معیار بلل کېدای نو (له پیغلوټو او ښځمنو څخه په زرهاوو‬
‫ځله د بخښنې په غوښتنې) د افغانستان په مرشتابه کې یو شیمر د پردیو په الس کښېنول شوي لوړپوړي چارواکي‬
‫به هم چی نن او پرون وزیران او ملگري ول " تورپیکۍ " بلل کېدای ‪.‬‬

‫وطنجار په ‪۸۷۲۲‬زکال کې د پکتیا د اندړو په زرملې کې سرتگې په نړۍ را وغړولې او د ‪۸۰۰۰‬زکال د نوامرب په مېاشت‬
‫کې د روسیې په اوکراﺋـین کې د رسطان د ناروغۍ له امله مړ سو ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪85‬‬

‫عبدالقادر چې د " ډگروال قادر" په نامه پیژاندل کیږي د افغانستان یو له هغودریو تنو مرشانو څخه دی چې یوازې‬
‫د درې ورځو لپاره یې واک په الس کې وو (د دیارلس سوه اووه پینځوسم ملریز کال د غوایي اوومه‪ ،‬امته او نهمه ‪/‬‬
‫د ‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل د مېاشتې ‪ .)۳۰ ، ۸۷ ،۸۲‬نوموړی په هرات کې زیږېدلی او اوس د روسیې ‪/‬په مسکو کې ژوند‬
‫کوي ‪.‬‬

‫د قادر لنډکې نوم د دوه وو الملونو له امله په یادونو کې را پاتې دی ‪:‬‬

‫‪. ۸‬د دیارلس سوه اووه پینځوسم ملریزکال د غوایي د مېاشتې په اوومې‪ /‬د ‪۸۷۷۲‬زکال د اپریل دمېاشتې په ‪ ۸۲‬او د‬
‫سبا ورځې تر نیامیۍ پورې الندینۍ لېکنې په څو څو ځله دده له پلوه ولوستل شوې ‪.‬‬

‫"د افغانستان په تأریخ کې د لومړي ځل لپاره د نادر د کورنۍ د ځواک او پاچاهۍ‪ ،‬ناتار او سورالسۍ ته د پای ټکې‬
‫کښېښودل شو او ټول دولتي ځواک ولس ته لیږدېدلی دی‪ .‬همدا اوس دولتي ځواک د انقاليب پوځي ډلې په الس‬
‫کې دی "‪.‬‬

‫"د افغاستان د وسله والو ځواکونو د پوځي شورا خربتیا‪ :‬د ناتارگر نادر د کورنۍ وروستنی غړی رسدار محمد داؤود‬
‫دغه بې ساری ولس ‪ -‬تأریخ غولوونکی او خاین د افغانستان د ولس په پَـتــېـنـۍ د تـل لپاره له منځه والړ‪ .‬لدې‬
‫وروسته وليس ځواک تاسو د افغانستان پتمن ولس پورې اړه لري‪ .‬د انقالب له الس ته راوړنو‪ ،‬ددغه ناتارگر او‬
‫سوراليس رسدار د پلویانو له منځه وړل د افغانستان د هر روڼ اندي وگړي دنده ده "‪.‬‬

‫‪. ۸‬د راډیویې گزارشونو د پرله پسې لوستلو او خپرولو په کړس کې د " قادر‪ ،‬شاهپور‪ ،‬میر عيل اکرب او ‪ ".....‬نیول د‬
‫نورمحمد تره کي او حفیظ الله امین د دولت په وړاندې د کودتا تور ‪.‬‬

‫‪KGB‬او‪GRU‬‬

‫د عبدالقادر د ال پیژندلو لپاره د الندینۍ لېکنې لوستنه به بې گټې نه وي ‪:‬‬

‫‪. ۸‬د افغانستان په وسله وال ځواک کې د خلق او پرچم د ډلو په افرسانو رسبیره په شوروي کې یو شمیر روزل شوي‬
‫افرسان هم ول چې د محمد داؤود په وړاندې یې په کودتا کې په خپلواکه توگه گډون وکړ او له هغه وروسته کرار‬
‫کرار له یو له دغو ډلو خلق یا پرچم رسه یو ځای شول ‪.‬‬

‫[له سیايس اړخه �ژ] د یوې خپلواکې ډلې مرش جرنال عبدالقادر د هوایي ځواکونو د بولندې ډلې مرش وو چې‬
‫وروسته د خلق د ډلې له پوځي څانگې رسه یو ځای شو او د ‪۸۷۷۲‬زکال په کودتا کې یې بنسټیزه ونډه ولوبوله‪( .‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪86‬‬

‫افغانستان په شلمه پیړۍ کې ‪ /‬افغانستان در قرن بیستم"‪ ،‬د يب يب يس د خپرونو ټولگه‪ ،‬ډاکټر ظاهر طنین‪۸۰۰۲ ،‬‬
‫زکال)‬

‫‪. ۸‬امریکایي افغانستان پیژندونکې سلېگ هریسن‪ ،‬گروهن دی چې د ‪۸۷۷۳‬زکال او د ‪۸۷۷۲‬ز کلونو په کودتا گانو کې‬
‫ددغو ډلو شتون او ونډې د شوروي د دوه څارکښیزو څانگو یعنی د " جي آر یو" [ د پوځ اطالعايت څانگه] او د " کي‬
‫جي يب" [ د شوروي د دولتي ټېکاو' امنیت' سازمان] له کړنو او سیالیو رسه نیغ په نیغه اړیکه در لودله ‪.‬‬

‫د ‪۸۷۷۲‬زکال په کودتا کې تر ټولو مهمه رامنځ ته شوې خربه چې ډیر لږ کسان ورڅخه خرب دي په افغانستان کې د‬
‫کي جي يب د شوروي د جاسوسۍ د مرکزي سازمان او د جي آریو د شوروي د پوځ د استخباراتو د سازمان ترمنځ‬
‫کورنۍ سیالۍ دي ‪.‬‬

‫دا ډیره اړینه او مهمه سکالو وه‪ ،‬په ځانگړې توگه کله چې د شوروي د پوځ د استخباراتو د څانگې اړیکه د افغانستان‬
‫له پوځ رسه رابربنډه شوه‪ ،‬حال دا چې کي جي يب نه له پوځیانو رسه بلکه د افغانستان په حکومت کې دننه او له‬
‫غیر پوځي گوندیانو رسه اړیکه درلودله‪ .‬دغه اړوپیچ دداسې یوې سیالۍ المل شو چې په پورتنیو ویل شویو مهمو‬
‫پیښو کې یې بنسټیزه ونډه تر رسه کړه ‪:‬‬

‫یو یې د کودتا المل شو او بل هغه رشایط ول چې په پای کې د افغانستان پر نیواک او په افغانستان کې د شوروي د‬
‫پوځ په السوهنې را وا وښتل‪ .‬په هغو شپو ورځو کې د شوروي د پوځ استخبارايت سازمان ‪ ،‬د افغانستان په پوځ کې‬
‫یوازې د یوې ډلې مال ورو تړله ‪ ،‬یعنی په پوځ کې د خلقي ډلې مالتړ چې مرشي یې حفیظ الله امین کوله او د کي‬
‫جي يب له څار او خرب پرته یې غوټۍ په پټه مخ په غوړیدا وي ‪.‬‬

‫په حقیقت کې په پوځ کې د کمونیستو افرسانو درې ډلې را منځته شولې‪ .‬تر ټولو لویه ډله یې د حفیظ الله امین‬
‫تر مرشۍ الندې خلقي ډله وه او تر هغه وروسته د میر اکرب خیرب تر مرشۍ الندې د پرچمیانو ډله وه چې د شوروي‬
‫د پوځ له استخبارايت سازمان رسه یې اړیکې درلودلې او جي آر یو په ځانگړې او بیلې توگې د پوځ له نورو افرسانو‬
‫رسه هم اړیکه ټینگه درلودله ‪.‬‬

‫د هوایي ځواکونو د بولندې ډلې مرش جرنال عبدالقادر چې په کودتا کې یې بنسټیزه ونډه درلودله‪ ،‬له همدغو‬
‫کسانو څخه یو افرس وو‪ ( .‬افغانستان په شلمه پیړۍ کې ‪ /‬افغانستان در قرن بیستم" د يب يب يس د خپرونو ټولگه ‪،‬‬
‫ډاکټر ظاهر طنین‪)۸۰۰۲ ،‬‬

‫‪. ۳‬خو له هامغو لومړیو څخه پوښتنه دا وه چې کودتا چا وکړه؟ روسانو یا افغانانو؟ له دې خربې په تیرېدنې چې آیا‬
‫روسانو په کودتا کې نېغ په نیغه ونډه درلودله یا نه‪ ،‬خو هغه څه چې څرگند دي دا دي چې هغوی د کودتا له تابیا‬
‫او نقشې څخه خرب ول ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪87‬‬

‫د خلق د پوځي څانگی یو غړی محمد عزیز اکربي په دې اړه داسې وایي‪ " :‬سید محمد گالبزوی د غوایي په کودتا‬
‫کې د چا خربه یو له مهمو څېرو (فیگور) څخه وو او هغه څوک وو چې د چا خربه له امین څخه یې د غوایي د انقالب‬
‫امر او الرښوونه تر السه کړه او ټولو پوځي سازمانونو ته یې ورسوله‪ ،‬د [دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریز کال] د‬
‫غوایي د مېاشتې د اوومې پر سهار یې له شورویانو رسه اړېکه ونېوله‪ .‬یعنې د چا خربه هغه بولنده او الرښوونه یې‬
‫چې له حفیظ الله امین یا د مرکزي کمیټې له مرش څخه تر السه کړې وه‪ ،‬د شورویانو له غوږونو ور تیره کړه ‪.‬‬

‫خو د کودتا مرش جرنال قادر وایي چې د اپریل په پاڅون کې شورویانو هېڅ الس نه درلود‪ " :‬زه په زغرده اعالنوم او‬
‫په زغرده وایم چې په دې کې شورویانو عمأل هېڅ ونډه نه درلودله‪ .‬خو له دې څخه نه انکاریږو چې د زده کړو په‬
‫مهال مو له شورویانو څخه یو څه زده کړي ول او لیدلې مو ول‪ ،‬خو موږ خپله پــَتـېـنه او واک درلود‪ ،‬د هېواد لپاره‪،‬‬
‫د هغې هېلې لپاره چې زموږ په زړونو کې وه‪ ،‬زموږ هڅې د ښیرازۍ لپاره وې او له یو بل رسه یو ځای شوي وو‪ .‬دغې‬
‫سکالو له شورویانو رسه هېڅ ډول اړه نه درلودله‪ " ( .‬افغانستان په شلمه پیړۍ کې‪ /‬افغانستان در قرن بیستم" د يب‬
‫يب يس د خپرونو ټولگه ‪ ،‬ډاکټر ظاهر طنین‪)۸۰۰۲ ،‬‬

‫‪. ۲‬د شوروي د پوځي استخباراتو ډلې په داسې حال کې چې سرتگې یې راتلونکې ته غړولې‪ ،‬د ‪۸۷۹۲‬زکال د سپتامرب‬
‫په مېاشت کې روزل شوي افرسان را وهڅول او د وسله والو ځواکونو پټ انقاليب سازمان یې را جوړ کړي‪( ".‬پر‬
‫افغانستان د شوروي د یرغل د پردې تر شا حقایق" سلیک هریسون‪ ،‬د عبدالجبار ثابت ژباړه‪ /‬د السوندي اخځ د "‬
‫افغانستان د وسله والو ځواکونو تأریخ ‪ ۸۷۲۷-۸۷۷۷‬رويس لیکنه له ‪ ۸۲۷‬تر ‪ ۸۹۷‬پاڼو پورې ‪،‬مسکو لویدیزې خپرونې‬
‫‪۸۷۲۲‬ز کال)‬

‫‪. ۲‬د افغانستان د خلق د ډیموکراتیک گوند تر څنگ د (ډگروال عبدالقادر) تر مرشۍ الندې د افغانستان د‬
‫کمونیستانو د مورچل تر نامه الندې یو پټ تر ځمکې الندې سازمان رامنځ ته شو‪ .‬دغه سازمان د پوځ له افرسانو‬
‫رسه په کار کولو کې بنسټیزه ونډه درلودله‪ .‬د افغانستان د کمونیستانو د مورچل غړو د افغانستان د پاچا د واک‬
‫په را نسکورولو کې هم پخه ونډه لوبولې وه‪ ".‬په افغانستان کۍ توپان ‪ /‬طوفان در افغانستان" الکساندر لیاخوفسکي‬
‫‪ ،‬د عزیز آریانفر ژباړه)‬

‫‪ .۹‬د غوايي له پیښې وروسته مې یوه ورځ له عبدالقادر چې د قادرخان په نامه پیژندل کېده وپوښتل‪ ،‬ولې دې له‬
‫موږڅخه مخ واړاوه؟ را ته یې وویل که رښتیا را باند ې وایې د کودتا د مرش د ناپامۍ له امله‪ .‬و مې ویل ‪ ،‬ته څه‬
‫وایې؟ ویې ویل‪ ،‬رښتیا درته وایم‪ .‬بیا یې خپلو خربو ته دوام ورکړ او ویې ویل‪ :‬څنگه چې خرب یې زه د ملگرو په‬
‫دویمه کړۍ کې وم او وروسته له دې چې د هوایي ځواک د بولندوی په توگه وگومارل شوم نو د مرش[داؤود خان‬
‫� ژ] لېدلو ته ورتلم او د هغه په اجازې مې په اونۍ کې یوځل د قوماندانۍ د چارو د پرمختلنگ اجازه ورڅخه‬
‫اخیستله‪ .‬پرته له دې چې پوه سم او یا دې څه را ته ووایي ‪ ،‬دورځې په تیریدا د هغه خربې رارسه په سړښت کمېدلې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪88‬‬

‫تر هغو چې یوه ورځ د امرضابط راغی او ویې ویل‪ :‬ډگر جرنال موسی خان راغلی او غواړي له تاسو رسه په یوازېتوب‬
‫کې غونډه ولري‪ .‬له دروازې د باندې د هغه هر کيل ته ورغلم او کله چې له هغه رسه مخامخ او په یوازیتوب کې‬
‫شوم د الرښود فرمان یې راته راکړ‪ .‬په هغه فرمان کې پرته له دې چې څه ویل شوي وي لیکل شوي ول‪ " ،‬ډگر جرنال‬
‫موسی خان مې د هوايي ځواکونو د بولندوی په توگه وټاکه‪ ".‬هغه ته مې د نوې دندې مبارکې وویله او د کار له‬
‫خونې را ووتلم‪ .‬زما دهیلې برخالف گورم چې څو تنه نا پیژنده ضابطان د خونې د دروازې تر شا پهره کوي‪ .‬آیا د‬
‫پاچا پلویانو کودتا کړې او د موسې د گومارلو فرمان جعيل دی؟ ځکه چې موسی خان د پاچا پـَلـَوی وو‪ "( .‬د لومړين‬
‫جمهوریت بنسټ ایښوونه او نړونه ‪ /‬تأسیس و تخریب جمهوریت" ‪ ،‬ډاکټر محمد حسن رشق) ‪.‬‬

‫‪ . ۷‬له لویدیز رسه د داؤود خان د لوبو برخالف‪ ،‬د شوروي کمونیست گوند د هندوستان د کمونیست گوند او د‬
‫پاکستان د نشنل پارټۍ له الرې هڅه کوله چې د داؤود خان د را نسکورولو لپاره د لومړين گام په توگه د افغانستان‬
‫د خلق ډیموکراتیک گوند ډلې له یو بل رسه یو ځای کړي‪ " ( .‬په افغانستان کې توپان"‪ /‬طوفان در‬
‫افغانستان"الکساندر لیاخوفسکي‪ ،‬د عزیز آریانفر ژباړه)‬

‫‪. " ۲‬ډگروال مدهوسمیران چې په هاغه وخت کې په کابل کې د هند د سفارت پوځي اشته وو او د پوځ له افرسانو‬
‫رسه یې پراخه اړیکې درلودلې ‪ ،‬ماته وویل چې قادر د شوروي د‬

‫استخباراتو سازمان د امین له پالنه خرب کړی وو‪ ،‬خو په کودتا کې د گډون الرښوونه یې نه وه تر السه کړې ‪.‬‬

‫سمیران وایي ‪ :‬قادر اړ وو چې د شوروي سالکارانو د موافقې ترالسه کولو پورې په کودتا‬

‫کې خپل گډون یې شاته غورځوالی وای‪ .‬شوروي سالکارانو باید له کودتا څخه مخکې په لنډ وخت کې پریکړه کړې‬
‫وای‪ .‬خو له ماسکوه یې په موقع الرښوونه تر السه کړه چې په کودتا کې مرسته وکړي‪( ".‬پ‪ " ۲۸.‬پرافغانستان‬
‫دشوروي د یرغل د پردې تر شا حقایق‪ "،‬سلیگ هرسیون‪ ،‬د عبدالجبار ثابت ژباړه)‬

‫‪. ۷‬جگړن محمد رفیع د څلورم زغره وال ځواک رﺋـیس ارکان ( وروسته سرت جرنال‪ ،‬ددفاع وزیر او د ولسمرش‬
‫مرستیال) چې د کودتا په لړ کې یې د گډونوالو ځواکونو مرکزي بولنده په غاړه درلودله په خپلو خپرو شویو یادښتونو‬
‫کې یې د څلورم زغره وال ځواک د یوه شوروي ډگروال په اړه لیکيل چې نوموړي ډگروال وروسته له تلفوين اړېکې‬
‫ما ته وویل‪ :‬ما بولنده او الرښوونه تر السه کړې چې که پاڅون ماتې وخوړله نو یوځای به ووژل شو " ‪.‬‬

‫کور ودانی‬

‫پورته په ‪ ۲ ، ۷ ، ۹ ، ۲ ،۲‬او ‪ ۷‬شمیرو کې په نښه یوي پاراگرفونه د " فقیر محمد ودان" له لېکنې را اخیستل شوې د‬
‫لېکنې نوم " په تأریخ کې رسوا شوي اوښ تښتوونکي د بې گټو هڅو په ترڅ کې غلچکی تیریږي‪ /‬شرتدزد رسوای‬
‫تأریخ با تالش بیهوده خم خم رفنت" دی ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪89‬‬

‫د " تاریخ کې رسوا شوي اوښ تښتوونکي‪ "....‬بشپړه لېکنه په الندې پته لوستالی شی ‪.‬‬

‫‪www.payamewatan.com/Article-4/f.wadan030708.htm‬‬

‫په راتلونکو څپرکیو به تاسو الندين ټکي ولولـﺊ ‪:‬‬

‫‪. ۸‬له امام الدین رسه ځانگړې مرکه‬

‫‪. ۸‬د دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریز کال د غوایي د مېاشتې له اوومې مخکې هم د محمد داؤود د وژنې تابیاوې‬
‫نېول شوې وې‪ .‬د کومو کسانو د پښو د پلو خاپ په دغې تابیا کې ښکاري‪.‬‬

‫ددغې لېکنې پاړيس بڼه د کابل ناتهـ له چلوونکي ښاغيل ایشورداس څخه په مننې لوستالی شـﺊ ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪90‬‬

‫لسمه برخه‬

‫دا څه ډول امر دی چې ماته یې راکوﺉ؟‬

‫فرهاد لبېب د " پرافغانستان د روس د تیري په اړه څو ماتې کرښې‪ /‬چـند سـطــــر شـکسـته در باره تجــاوز روس‬
‫در افـغـانســــتان" د کتاب (دلیتو چاپ نوی ډیلی‪/‬هند‪۸۷۲۸ ،‬زکال) په ‪ ۷۰ ،۹۷‬او ‪ ۷۸‬پاڼوکې لیکيل دي ‪:‬‬

‫"د افغانستان د خلق د ډیموکراتېک گوند د رسمرشۍ ډله (له حفیظ الله امېن پرته) ټوله په زندان کې او نیاو "‬
‫محکمې" ته سرتگې الره وه او د دیارلس سوه اووه پینځوسم ملرېز کال د غوایي د مېاشتې په اوومې [د ‪۸۷۷۲‬زکال‬
‫د اپریل ‪ ]۸۲‬داؤود خان د وزیرانو غونډه را وبلله چې د روانو سکالو په تړاو اړېنې پرېکړې وکړي ‪.‬‬

‫د روانې غونډې په ترڅ کې د غرمې د یو لسو بجو په شا و خوا کې د شوبلې لومړين مردکي د ولسمرشۍ ماڼۍ را و‬
‫لړځوله‪ .‬داؤود خان په لومړۍ شېبه کې پوه شو؛ ځکه چې د غوایي د مېاشتې د سهار له پېله یې د څارگري یا‬
‫استخباراتې ادارې له الرې [د افغانستان د خلق دیموکرایتک ] گوند دغړو له پلوه د قوای مرکزدعميل خوځښتونوپه‬
‫اړه گزارشونه اورېديل ول‪ .‬له همدې امله امر یې ورکړ چې دوه موټره دې ورته په بېړه برابر کړي ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪91‬‬

‫کله چې موټرونه راورسیدل یو یې د کورنۍ د غړو د راوړلولپاره چې له ارگه دباندې په ښوونځیو کې ول ولیږه او په‬
‫پام کې یې ول چې په دویم موټر کې قوای مرکز ته والړ يش او د هغه ځای نیغ په نېغه بولنده په الس کې را واخيل ‪.‬‬

‫د دوه اړخیزه اورپه را تــَودېدا او د ولسمرشله پریکړې رسه جوخت چې له ارگه درا وتلو په وخت کې وو د هغه ناوې‬
‫او ملسیان ترې راتاو اوپه چیغو او بوغارو یې وویل‪ " :‬بابا موږ یوازې مه پرېږده‪ ".‬کله چې ولسمرش د خپلې کورنۍ‬
‫د غړو بوغارې او زارۍ ولېدلې نو له خپلې پریکړې څخه الس پر رس شو ‪.‬‬

‫د دوه اړخیزه اور لړۍ شېبه پر شېبه را ډېرېدله‪ .‬د مخابراتو او راډیو دستگاوې د روس پلوو پوځي گوندي غړو الس‬
‫ته ورغلې او له ارگ رسه د ټول چاپیریال اړېکه پریک شوه او یا یې څار د گوند د غړو الس ته ورپریوت ‪.‬‬

‫پرارگ له یرغل څخه یو یا دوساعته نه ول تیرشوي چې د ولسمرش د کورنۍ غړي تر هغه را تاو شول او وړاندېز یې‬
‫وکړ چې خپل ځانونه دې (ارگ ته نیږدې) د فرانسې سفارت ته وسپاري‪ .‬هغوی گومان کاوه چې ښایي په دې توگه‬
‫به ځانونه له پیښې څخه روغ رمټ راوبايس ‪.‬‬

‫دغه وړاندېز پر داؤود خان چې ټول ژوند یې په رسلوړۍ او پرتم تیر کړی وو د یوه ډیر دروند گوزار په توگه را‬
‫پریوت او خورا زیات پرغزناک او په قهر شو او په داسې حال کې چې غاښونه یې یو پر بل ټینگ نیويل ول هغوی ته‬
‫یې په چیچيل غږ ځواب ورکړ‪ " :‬نه تسلمیږم "‪.‬‬

‫د ورځې رڼا خپل ځای کرار کرار د تور ماښام خړې تیارې ته ورسپاره‪ .‬د الوتکومبباریو سور قیامت جوړ کړی وو‬
‫ځکه د روس الررویانو هڅه کوله چې د شپې د تیارې له رسېدنې مخکې د داؤود خان او د هغه ددولت د کار ملنه‬
‫ور ټوله کړي ‪.‬‬

‫د شوروي د څارگرې ادارې پټ پولیس په دې بریايل شوي ول چې په افغانستان کې په ټولو پوځي لښکرکوټونو‪،‬‬
‫ددولت په څارگرو څانگو او ددولت په بنسټیزو برخو کې خپل غړي ځای پرځای کړي‪ .‬د ولسمرشې ماڼۍ په‬
‫ځانگړې توگه د ولسمرشۍ د ماڼۍ د ساتونکي ځواک لېکې هم له دغې دروهې " دسیسې" څخه خوندي پاتې نه‬
‫شوې‪ .‬د زباد لپاره کوالی شو د الندینیو کسانو نومونه راواخلو ‪:‬‬

‫)‪1‬عـبـدالحــق عـلــومـي د گـارد کشف او استخباراتو آمر‬

‫)‪2‬عــــزيز حســاس د گارد د تشــــريفاتو د ټويل بولندوی‬

‫)‪3‬ســـيد جانخان جـگـــړن د گارد د اوپراســــيون مرستیال‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪92‬‬

‫)‪4‬لـمـړی بريدمــن جـمـعه خــان هــراتی د گارد مخابرې مرستیال‬

‫)‪5‬آقا مـحـمـد خان قـندهــاری د گارد د مخابرې آمر‬

‫)‪6‬اســـدالله پيامن (امـام الــدين دغه نوم د " ارتباطي غړي" په توگه یاداوه)‪.‬‬

‫د کودتا په ترڅ کې نوموړو کسانو د ارگ د مخابرو د ځالگیو په فلج کولو او له بهر رسه د اړیکو د پریکولو او بل‬
‫لوري ته د ولسمرشۍ د ماڼۍ په اړه د حساسو ځایونو او ټیکود گزارش په ورکولورس بیره په خپلو وسلو او له را پورته‬
‫شوې گډوډې څخه په گټې اخیستنې د داؤود خان تر ټولو زړور بولندویانو او افرسان د شپي په تیاره کې د شا له‬
‫پلوه تر اور الندې ونیول او هغوی یې په شهادت ورسول ‪.‬‬

‫دلته کوالی شو د داؤود خان د زامنو له وژل کېدلو څخه د خالد نوم را واخلو‪ .‬کله چې هغه د نېمې شپې په ترڅ‬
‫کې غوښتل د گلخانې له ماڼۍ څخه را ووځي‪ ،‬له یوه ناڅرگنده ځایه پرې ډزې کیږي او نوموړی په شهادت رسیږي‪.‬‬
‫په همدې توگه د داؤود پاتې ټول جنگیايل د روس د همدغوځای پرځای کړل شویو چوپړمارو او مزدورانو په الس یو‬
‫په بل پسې یو په یو په ارگ کې دننه ووژل شول ‪.‬‬

‫کله چې پرناورین ځپيل کابل خونړی سورکی شفق را وغوړېد او پرارگ د الوتکو ډله ییزو یرغلونو زور واخیست ‪ ،‬د‬
‫گارد رستیرو او بولندویانو د داؤود خان د ځانگړې الرښوونې پر بنسټ چې کار یې له کاره تیرشوی بللی وو د سپینو‬
‫بیرغونو په را پورته کولو خپله تسلیمي اعالن کړه ‪.‬‬

‫د داؤود د ولسمرشۍ د ماڼۍ د گارد د آپراسیون آمر جگتورن فضل الرحمن تاجیارپه ناروې کې خپرېدونکې د "‬
‫مجاهدولس" په جریدې [گڼه؟‪/‬ورځ؟‪/‬مېاشت؟‪ /‬کال؟]کې د گارد تسلیمۍ سکالو داسې راغربگه کړې ده ‪:‬‬

‫"کله چې د وروستي ځل لپاره د گلخانې ماڼۍ ته ورغلم او غوښتل مې د گارد له بولندوی صاحب جان څخه الرښوونه‬
‫تر السه کړم‪ ،‬ناڅاپه مې ولسمرشصاحب ولېد‪ .‬په همدغه ترڅ کې د مالیې وزیر زما څنگ ته راغی او مالومات یې‬
‫وغوښتل‪ .‬هغه ته مې وویل‪ ":‬اکربکر د تیر وخت په شان دی "‪.‬‬

‫ولسمرشصاحب (رسدار محمدداؤود) ماته را نیږدې شو او دا سې یې وویل‪ " :‬زویه! ځوان یې‪ ،‬والړ سه‪ ،‬ځان دې‬
‫وسپاره‪ .‬ما خپله پریکړه کړې ده‪ .‬په همدغې شېبې کې صاحب جان (د گارد بولندوی) هم راته وویل‪ " :‬ولسمرش‬
‫صاحب خپله پریکړه کړې ده‪ .‬والړ سی لښکرکوټ له وسلو تش کړﺉ او خپل ځانونه وسپارﺉ "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪93‬‬

‫"ومې ویل دا څه ډول امر دی چې ماته یې راکوﺉ‪ ".‬د گارد بولندوی صاحب جان وویل‪ " :‬په خپله د ښاغيل ولسمرش‬
‫ځانگړې الرښوونه ده‪ .‬والړ سی او تر رسه یې کړﺉ "‪.‬‬

‫د پوځي درناوۍ له تررسه کولو وروسته د گلخانې له ماڼۍ راووتلم‪ .‬د غوایي د مېاشتې د امتې نېټې د شنه سهار په‬
‫شاو خواکې [ د ‪۸۷۷۲‬زکال د اپریل د مېاشتې ‪ ]۸۷‬د گارد قطعه مې د [ټول سی] ډگر ته راوبلله او رستیرو ته مې د‬
‫ولسمرش الرښوونه اعالن کړه "‪.‬‬

‫په هغو شېبو کې چې الوتکو د ولسمرشۍ ماڼۍ په ټینگه مبباردوله او د خواجه رواش د پوځي هوایي ډگر چورلکو‬
‫داؤود خان ته د تسلېمېدلو اخطارونه ورکول د گارد د تسلیمۍ د پریکړې په ترڅ کې داؤود خان د روس د الرروي‬
‫گوند د ارتباطي غړي له الرې د گوند له غړو رسه اړیکه ټېنگه کړله او له قادر او اسلم وطنجار رسه یې د لېدلو‬
‫غوښتنه وکړه‪ .‬ښایي نوموړي غوښتل هغوی ته کوم راز ووایي‪ ،‬ښایي بله پریکړه یې درلودله؛ خو د شوروي د سفارت‬
‫د پټو پولیسو غړیو هغه ته دا شېبه په الس ور نه کړه "‪.‬‬

‫وژلی مې دی‪ ،‬خو نه مې دی وژلی‪....‬‬

‫(پرافغانستان د روس د تیري په اړه د څو ماتو کرښو‪ /‬چـنـد سـطــر شـکســته در باره تجــاوز روس در افـغـانســتان)‬
‫د کتاب لېکوال فرهاد لبېب د ‪ ۸۰۰۲‬زکال د اگست پر اتلسمې ومنله او الندینیو پوښتنو ته یې ځواب ورکړ ‪:‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬میر محمد صدیق فرهنگ په ( افغانستان په وروستیو پینځو پیړیو کې‪ /‬افغانستان در پنج قرن اخیر)‬
‫کې په ‪ ۲۹۷‬پاڼه کې لیکيل دي ‪ :‬ف ‪ .‬لبېب د شوبلې د بولندوی امام الدین له خولې د پیښې لړۍ داسې وایي چې‬
‫نوموړي د پوځ د څلورسوه بسرتیز روغتون په خونه کې خپلو دوستانو ته ویلې وه "‪.....‬‬

‫له پورتني پاراگرافه سمه خربه نه راڅرگندیږي چې امام الدین د محمد داؤود او د هغوی د کورنۍ د وژلو څرنگوالی‬
‫ستاسو تر مخه خپلو دوستانو ته په څه ډول ویلی او یا د هغه له دوستانو څخه کوم یو تاسو ته په څه ډول ویيل دي‪.‬‬
‫آیا کوالی شی له همدغه ځایه یې راپیل کړﺉ؟‬

‫لبېب‪ :‬د دیارلس سوه اووه پنځوسم ملریزکال د غوایي د مېاشتې په دیارلسمه د چارشنبې یا پنجشبې په ورځ [ د‬
‫‪ ۸۷۷۲‬زکال د مې د مېاشتې په څلورمې] د یوه کار د تررسه کولو لپاره د پوځ د څلور سوه بسرتیز روغتون په لور‬
‫وخوځېدم‪ .‬د روغتون په داالن کې له خپل یوه دوست رسه چې د طب ډاکټر دی مخامخ شوم‪ .‬هغه له ستړي مه‬
‫يس او روغبړ وروسته د خپلو نورو خربو په ترڅ کې یې راته وویل‪ " :‬راځه چې درته دوه " مهم" کسان در وښییم‪.‬‬
‫ښایي ددغو دواړو لېدنه ستا په درد ولگیږي‪ .‬هغوی همدلته بسرتشوي دي ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬په هغو شپوورځو کې تا سو چیرې او څه کار کاوه؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪94‬‬

‫لبیب‪ :‬په هوايي ځواکونو کې د " هوایي" مجلې د چاپ پازوال او د تخنیکي اکامالتو ښوونه او تدریس مې کاوه‪ .‬د‬
‫پیلوټې رشته مې په پخواين شوروي اتحاد کې زده کړې ده ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬هغه " دوه مهمه کسان" څوک ول؟‬

‫لبېب‪ :‬لومړی یې خان عبدالغفار خان او دویم یې امام الدین وو ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬کوالی شی له امام الدین رسه د کتنې په اړه خپل د سرتگو لیدلی حال ووایاست؟‬

‫لبېب‪ :‬امام الدین مې له پخوا وختونو پیژانده‪ .‬که څه هم هغه له ما دوه دورې مخکې وو خویو وخت مو په یوه‬
‫کورس کې درس لوست او ټولگیوال وو‪ .‬کله چې خونې ته ورننوتلم ومې لېدل چې دواړه اوږې او د ښي الس مټ یې‬
‫په پالسرت کې را تا شوې وې ‪.‬‬

‫امام الدین د بسرت پرمخ اوږد غځېدلی وو‪ .‬ډیر کسان د هغه پوښتنې ته راتلل‪ .‬له هغې ډلې څخه څو تنو کسانو د‬
‫داؤود د وژنې د څرنگوايل په اړه پوښتنې کولې‪ .‬هغه داسې وویل ‪:‬‬

‫زما زغروه واله شوبله د ولسمرشۍ د ماڼۍ د دروازې مخته د تیارسی په حال کې والړه وه‪ .‬د غوایي د مېاشتې د‬
‫امتې نېټې په سهار [د ‪۸۷۷۲‬زکال د اپریل د ‪ ]۸۷‬د گارد قطعاتو د سپین بیرغ په پورته کولو خپله تسلیمي اعالن کړه‪.‬‬
‫په همدغې شېبې کې ماته امر وشو چې داؤود ونیسم ‪.‬‬

‫داؤود خان ال مخکې له موږ رسه اړیکه ټېنگه کړې وه او غوښتې یې ول چې د کودتا له مرشانو رسه خربې وکړي‪[ .‬د‬
‫افغانستان د خلق ډیموکراتېک گوند] مرکزي کمېټې د هغه غوښتنه منلې وه‪ .‬هغوی غوښتل قادر او اسلم وطنجار‬
‫داؤود ته د لېدلو لپاره ورولیږي ‪.‬‬

‫له همدې رسه جوخت یو ځل بیا راته امر وشو چې داؤود خان ونیسم‪ .‬د زغره والې شوبلې له چلوونکو او‬
‫صاحبمنصبانو څخه مې ولېدل چې څوک ارگ ته د ننوتلو زړه نه ښه کوي‪ .‬لنډه دا چې ما یو چلوونکی پیژانده او‬
‫هغه چمتو شو چې زما زغروه واله شوبله ارگ ته دننه بوزي‪ .‬نور څلورتنه پوځیانه هم را رسه همالري شول ‪.‬‬

‫کله چې ارگ ته ننوتلو‪ ،‬تر دغې شېبې پورې هم د مردکیو د اور خال خال ډزې اورېدل کېدلې‪ .‬په ارگ کې لومړڼي‬
‫سړي چې له موږ رسه ولېدل گل اقا وو‪ .‬نوموړي موږ هغې خونې ته بوتللو چې داؤود خان پکې وو ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬د " په درو ورستیو لسیزو کې پوځ او سیاست‪ /‬اردو و سیاست در سه دهه اخیر" کتاب په ‪ ۸۲۸‬مه پاڼه‬
‫کې چې (سرتجرنال محمد نبي عظیمي) لیکلی دي هم د گارد د اپراسیون د آمر گل آقا نوم اخیستل شوی‪ .‬آیا دی‬
‫هامغه " گل آقا" دي؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪95‬‬

‫لبېب‪ :‬د " گل آقا" اصيل نوم آقا محمد دی‪ .‬امام الدین په برالس د هغه نوم " گل آقا" واخیست او ویې ویل‪ :‬زه‬
‫پوهېدم چې نوموړی [آقا محمد] زموږ له کسانو څخه دی‪ .‬کله چې د گل آقا [آقا محمد] په ملتیا له خپلو بدرگه‬
‫کسانو رسه د گلخانې ماڼۍ ته ننوتم ومې لېدل چې داؤود خان له لسو تنو کسانو د خپلې کورنۍ له غړو او ملگرو‬
‫رسه (له ښځمنو پرته) وسله په الس موږ ته سرتگې په الروالړ دی‪ .‬له ځان رسه مې وویل چې ژوندي پاتې کېدل مې‬
‫نا شوين دي ‪.‬‬

‫په دغې شېبې کې گل آقا [آقا محمد] داؤود خان ته پوځي سالم وکړ او ویې ویل‪ :‬د کودتا کسان غواړي له تاسو رسه‬
‫وگوري‪ .‬داؤود خان د ټولو مخ ته والړ وو‪ .‬ما هم له هغه وروسته پوځي سالم وکړ او په لوړ غږ مې وویل‪ " :‬د خلق د‬
‫ډیموکراتېک گوند د مرکزي کمیټې په امر خپله وسله پرځمکه کښیږدﺉ او تسلیم سـی " ‪.‬‬

‫زما له خولې زما وروستنۍ کلمه نه وه راوتلې چې د داؤود له زامنو څخه یو تن په بیړه د شاتینۍ دروازې په لور‬
‫وخوځېد‪ .‬څو چې هغه ته گواښنه وکړم چې له خپله ځایه دې ونه خوځیږي‪ ،‬داؤود خان په داسې حال کې چې دا‬
‫غونډله " جمله" یې ویله ‪ :‬روس او د روس مزدوارنو ته نه تسلیمسږم" زما پر لور یې اور بل کړ‪ .‬په پای کې درې‬
‫مردکي یویې زما زړه ته تیږدې او دوه نور یې زما پر مټ او اوږه ولگېدل ‪.‬‬

‫ما د یوه جناحي اور په کولو ټول تر رضبې الندې ونېول او ورسته له هغه له هوښه ووتم‪ .‬کله چې سرتگې مې خالصې‬
‫کړې‪ ،‬په روغتون کې وم ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬جناحي اور څه دﺉ؟‬

‫لبېب‪ :‬د رضبې په ډول پرله پسې او پرته له ځنډه اور چې له یوه گوټه د یوې نېم دایرې په ریوندوايل تر رسه کیږي ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬هغو خربو ته په کتنې چې تاسو د امام الدین له خولې اورېدلې کوالی شی ووایاست چې نوموړي د‬
‫محمد داؤود او د هغه د کورنۍ په وژنې کې څه ونډه لوبولې ده؟‬

‫لبېب‪ :‬امام الدین نه یوازې ماته بلکه په څو څو ځله یې په څوځاینو کې د ډیرو کسانو تر مخې د محمد داؤود او د‬
‫هغه د کورنې د وژلو پړه هم نیغ په نیغه او هم په غیر مستقیم ډول په ځان پورې تړلې ده‪ .‬خو که په ورین او ساړه‬
‫تندي او په بې پرې ډول خپله اند توگه او نظر ووایم گومان کوم امام الدین چې پرون د داؤود خان او د هغه د‬
‫کورنۍ د وژلو پړه او تور یې په غاړه را اخیست نن له دغه په بر الس جوړ شوي تور او پړې څخه په ټینگه پښېامنه‬
‫دی ‪.‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬ستاسو له انده‪ ،‬محمد داؤود او کورنۍ یې د امام الدین په الس وژل شوې؟ آیا همدا جاج اخیستنه سمه‬
‫ده؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪96‬‬

‫لبېب‪ :‬د غوایي د کودتا مخکښو مرشانو ته د داؤود خان وژنه د افغانستان په سیايس تأریخ کې تر ټولوپیاوړی بریالی‬
‫گام بلل کېده‪ .‬دغه نه بخښونکی جنایت په بېړه او د سرتگو په رپ کې تر رسه شو او د چا په وینا د دغسې" د رسو‬
‫زرو" د بخت پچه د کامندو د بولندوی امام الدین په نامه چې د داؤود خان د برخلېک د ټاکلو لپاره د ولسمرشۍ‬
‫ماڼۍ ته ننوتلې وو‪ ،‬را وختله ‪.‬‬

‫امام الدین د ټپي کامندو د بولندوي په ونډه کې چې نابربه د مرگ له لومې ژوندی راوتلی وو او د خپلې ورسپارل‬
‫شوې خونړۍ دندې په وروستیو شېبو کې یې د دواؤود مرگ په خپلو سرتگو ولېد‪ ،‬گومان کوم نوموړی د یوې له‬
‫هوښیارې ډکې محاسبې په شمیرنې دې پایلې ته ورسید چې‪ :‬که په خپل ټټر او مټ د ولسمرش د مردکو نښو ته‬
‫نغوته وکړم او ووایم چې گڼې ما رسدار داؤود په خپلو السونو وژلی دی نو څو چې ژوندی یم د گوند اتل او د دولت‬
‫د سرتگو تور به اوسم ‪.‬‬

‫ټول پوهیږي او ټول په یاد لري چې د کودتا په لومړیو شپو ورځو کې د چا وینا د امام الدین د بخت غوټۍ وغوړېدلې‪،‬‬
‫ځکه هغه پر خپل ځان ددغسې یوه سرت او له خطره ډک تور په منلو په رښتیا وکوالی شول هغه دریځ او څوکۍ چې‬
‫ده په خپلې ککرې کې په پام کې نیويل ول ورسیږي‪ .‬اوس چې پخوانی " انقاليب" شور ‪ ،‬زوږ او خروښ له خوټېدلو‬
‫پاتې دی او د برشي حقونو د نقض کوونکو په ځانگړې توگه دهغو کسانو نیونه چې وژنې یې کړې دي او د قانوين‬
‫څار خربه راپورته شوې او د نړیوالو پولیسو او د نړیوالو حقونو د بنسټونو له پلوه د هغوی د محاکمې خربه رامنځ ته‬
‫شوې امام الدین په ډیرې پښېامنۍ وایي‪ :‬ما داؤود خان او د هغه کورنۍ نه ده وژلې ‪.‬‬

‫زما په اند امام الدین اوس رښتیا وایي ‪ :‬څنگه به شوين وي چې یو څوک دې په اوږو او مټ او هغه هم له نیږدې‬
‫واټنه ټپي يش بیا دې کالشنیکوف ماشینداررا واخيل ‪ ،‬په ځیر نښه دې ونیيس او جناحي اور دې تر رسه کړي؟‬

‫البته یو بل ټکی د پام او سپړلو وړ دی‪ :‬د امام الدین د وینا پر بنسټ‪ ،‬په لومړیو کې څوک نه حارضېدل چې له ده‬
‫رسه دې ارگ ته ننوځي‪ .‬له هغه وروسته د پینځو تنو په گډون ارگ ته ننوځي‪ ،‬د زغروه والې شوبلې چلوونکي څوک‬
‫ول‪ ،‬له کوم ځایه راغلل چې دده په الرښوونې ارگ ته ور ننوتل او ان د داؤود خان د څو مېاشتني لسمي له وژلو‬
‫څخه یې هم ډه ډه ونه کړه؟‬

‫][][‬

‫په راتلونکو گڼو کې به الندینې سکالو ولولی ‪:‬‬

‫‪. ۸‬د فرهاد لبېب د یادښت لېکونو د لړۍ راسپړل‬

‫‪. ۸‬د نجیب الله داوري څو خربې‬

‫‪.۳‬آیا د غوایي د اوومې په کودتا کې شوروي اتحاد الس درلود؟ (محمد نبي عظېمي)‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪97‬‬

‫‪. ۲‬یش‪ ،‬د دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریز کال د غوایي د مېاشتې له اوومې مخکې د محمد داؤود د وژلو لپاره‬
‫نقشې کښلې وې‪ .‬د کومو کسانو د پښو او السونو د خاپ نښې په دغې نقشې کې لېدل کېږي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪98‬‬

‫یولسمه برخه‬

‫"څو ماتو کرښو ته ‪ "...‬بیا کـتـنه‬

‫" په افغانستان کې د روس د تیریو په اړه د څوماتو کرښو‪ /‬چند سطر شکسته درباره ِ تجاوز روس در افغانستان" د‬
‫کتاب لېکوال فرهاد لبېب ( د لیتو چاپ‪ ،‬نوی ډیلی‪ /‬هند ‪۸۷۲۸‬زکال) پر خپلوپخوانیو په الس لېکل شویو یادښتونو‬
‫د نویو یادښتونو د زیاتونې الرې غواړي له رسه کتنه وکړي او نوموړی د خپلو مخکنیو خربو په لړ کې زیاتوي چې‬
‫‪:‬‬

‫دغوایي د کودتا پیالمې‬

‫کله چې روسان ډاډه شول چې نور له داؤود خانه په خپله گټه‪ ،‬نه يش کوالی گټه پورته کړي‪ ،‬او پوه شول چې‬
‫نوموړی د هغوی د گټو په وړاندې خنډ گرځېدلی نو د هغه او د هغه د دولت د را پرڅولولپاره الس په کار کیږي ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪99‬‬

‫له ټولو لومړی‪ ،‬روسانو د خلق او پرچم ډلو ته چې په چلیزه او تاکتیکي ډول یې په جال توگه فعالیت درلود د " یو‬
‫وايل" فرمان ورکړ‪ .‬دغه دستور د دیارلس سوه او شپږ پینځوسم کال د چنگاښ (‪۸۷۷۷‬زکال جوالی) په مېاشت کې‬
‫پلی شو او په پای کې دولتي ضد خوځوښتونه را و کټېدل ‪.‬‬

‫په لومړي رس کې د کې جي يب د دوه وو کا َرنده "فعالو" څارگرو‪ ،‬حفیظ الله امین او اسدالله رسوري تر مرشۍ‬
‫الندې ‪ ،‬په روس پورې ټړلو کسانو غوښتل په پوځي او ملکي څانگو کې د خپلو له گواښه ډکو او ویروونکو کړو وړو‬
‫له الرې د داؤود له غوږونو ور تیره کړي چې له راخپلې شوې کړنالرې څخه الس په رس يش‪ .‬د بیلگې په توگه کوالی‬
‫شو د پالن د وزیر عيل احمد خ ُـرم له وژنې نوم واخلو چې په خپل کاري دفرت کې د جاپان له یوه سوداگریز پالوي‬
‫رسه د یوه تړون د السلېک کولو پر مهال ووژل شو ‪.‬‬

‫د خرم وژونکی مرجان د [افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند] د پرچم د ډلې غړی وو او نوموړی له نیول کېدلو او‬
‫منلو وروسته په ټولنیزو رسنیو کې د " اخواين" په نوم پيژندل کیږي ‪.‬‬

‫مرجان له اخوان [امل ُسلمین] رسه د اړیکو نه درلودل د څرخي پله د زندان د دویم بالک د لومړي پوړ د " کوټه قفلیو"‬
‫په برخه کې داسې رابربنډ کړل‪ " :‬له اخوان رسه زما له اړیکو پرته ‪ ،‬نور هر هغه څه مو چې د راډیوگانو له الرې‬
‫اوریدلی او په ورځپاڼو کې مو لوستيل‪ ،‬سم دي ‪".‬‬

‫غني خان مرشقیوال د کابل د دهمزنگ د زندان بولندوی او د پلټـنو د پالوي غړي چې د څرخي پله په زندان کې‬
‫زما (فرهاد لبیب) د خوين ترڅنگ بندي وو‪ ،‬د مرجان د پرچمي توب خربه ومنله‪ .‬د هغه تر څنگ د دیارلس سوه او‬
‫اته پینځوسم کال د مرغومي د مېاشتې د شپاړلسمې ( ‪۸۷۲۰‬ز د جنوري ‪ )۹‬نېټې له " عمومي بخښنې" یوه اونۍ‬
‫مخکې د مرجان ژوندی پاتې کېدل او د بربک له پلوه له نورو پرچمیانو رسه یو ځای د هغه خوشې کېدل په خپله د‬
‫مرجان د سیايس اړیکو درلودل په پرېکنده ډول روښانه کوي ‪.‬‬

‫برسیره پرهغې‪ ،‬د زرگونو هڅاندو ‪ ،‬پوهو او هېواد پالو انسانانو وژنه چې نه یې کوم جرم کړی وو او نه ورڅخه ان یوه‬
‫پاڼه پلټنه شوې وه ‪ ،‬یوازې د پالنۍ او پالنۍ سیايس اړیکې په پلمې ووژل شول‪ ،‬او له ټولو بد تره د دیارلس سوه او‬
‫اته پینځوسم کال د غربگويل د مېاشتې پرامتې او یولسمې [‪ ۸۷۲۰‬د مې دمېاشتې ‪ ۸۲‬او ‪ ]۳۸‬د څرخي پله د زندان په‬
‫انگړ کې دویم بالک ته مخامخ د سیايس بندیانو ډله ییزه وژنه چې یو شمیر یې د خپل ټاکيل بند موده تیره کړې‬
‫وه لکه ښاغلی " فصیح" د بامیان له یکاولنگ څخه‪ ،‬نورې بیلگې دي ‪.‬‬

‫باید ووایو چې د داؤود د پرځېدنې په لومړیو شپو ورځوکې روسانو د خپلو بومي چوپړمارو تايل څټو له الرې د اکر‬
‫وکر" حالت" د بې ثباته کولو لپاره د ولس په منځ کې په ترهگرۍ ‪ ،‬سړي تښتونو او ویرې اچونې الس پورې کړ او په‬
‫دغه کار کې څه ناڅه بریايل ول ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪100‬‬

‫په پوځ کې د پام وړ بدلونونه‬

‫د غوایي له کودتا [‪۸۷۷۲‬زکال اپریل] مخکې د پوځ په لوړو پوړیو کې بدلونونه رامنځته شول‪ .‬دغه سکالو له یوې خوا‬
‫د کودتا په ځیر ټاکل شوې تابیا او د طرحې څرگندونه کوي او له بلې خوا د پوځ په زړه کې د روسانو الس لرلو ته‬
‫بربنډه نغوته کوي ‪.‬‬

‫د غواي له کودتا [‪ ۸۷۷۲‬ز کال اپریل] پوره یوه مېاشت مخکې ډگروال عبدالقادر پیلوټ [وروسته د کودتا د رژیم د‬
‫دفاع وزیر] چې د اوږدې مودې لپاره کورناستی وو‪ ،‬د پوځي مسلخ له آمریت څخه د هوایي او مدافعه هوايي ځواک‬
‫د رﺋـیس ارکان په توگه وټاکل شو‪ .‬له هغه وروسته د بگرام د گارنیزیون بولندوی ‪ ،‬خدای پاله او د داؤود پــَلــَوی‬
‫ډگروال محمد رحیم نورستانی پیلوټ له کاره گوښه او پر ځای یې په روسانو پوری تړلی د مرشقي یو ډگروال غالم‬
‫سخي وټاکل شو ‪.‬‬

‫همدارنگه له کودتا لس ورځې مخکې ‪ ،‬د څلورم زغره وال ځواک بولندوی رسور نورستانی د هغه د ماندینې د‬
‫درملنې لپاره روسیې ته ولیږل شو‪( .‬د ظاهر‪ /‬داؤود د َدور د مصوؤنیت ميل رﺋـیس جرنال اسامعیل خان) ‪ ،‬د دغو‬
‫کرښو لیکوال (فرهاد لبیب) ته داسې وویل ‪" :‬له دې چې د روس له څارگرې څانگې رسه پر رسور نورستاين د اړیکو‬
‫د لرلو شک راپارېدلی وو‪ ،‬نو ځکه نوموړی د دولت له پلوه د هغه د ماندینې د درملنې لپاره شوروي اتحاد ته ولیږل‬
‫شو "‪.‬‬

‫د پوځي ځواک له لوړ درېځ څخه د رسور نورستاين لیرې کول او د هغه په کالخوایي " کفالت" د پرچمي محمد‬
‫رفیع ټاکنه هغه هم له کودتا څو ورځې مخکې‪ ،‬او مزار رشیف ته د معمويل کارونو د تر رسه کولو لپاره د امتې فرقې‬
‫د بولندوی جرنال شیر محمد خان لیږل ‪ ،‬په څرگنده د داؤود د رژیم د راپرځولو لپاره له مخکې ټاکل شویو تابیاوو‬
‫او تیاریو ته نغوته کوي ‪.‬‬

‫البته د کودتا د بریايل کېدلو لپاره د پوځ په اډانه کې نور خوځښتونه په پام کې نېول شوي ول‪ .‬د بیلگې په توگه‪ ،‬د‬
‫څرخي پله د تخنیکي خدماتو په څانگه کې د اردو د بیارغـَولو یا ترمیمخانې مرش‪ ،‬یو گڼ شمیر شوبلې او نقلیه‬
‫وسایط په دې پلمې تر " رغښت ‪ /‬ترمیم" الندې ونیويل چې گڼې هغوی بیا رغښت ته اړتیا لري او له کودتا څخه لږ‬
‫موده مخکې یې ترمیمخانه د جنگي توکو په پیاوړي لښکرکوټ اړولې وه‪ .‬دغه مرکز په کودتا کې د یوې کا َرندې او‬
‫فعالې قطعې په توگه خپله ونډه ولوبوله ‪.‬‬

‫د غوایي له کودتا مخکې د بگرام په هوایي ډگر کې دوولس تنو رويس پیلوټانو د " الوتنو د ښوونکو په توگه " کار‬
‫کاوه‪ .‬داؤود په پام کې درلودل چې هغوی کرار کرار له پوځي قطعو څخه لیرې کړي‪ .‬خو له کودتا څو ورځې مخکې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪101‬‬

‫نور دوولس تنه رويس پیلوټان " د نویو ښوونکو" تر نامه الندې چې د پخوانیو " ښوونکو" پرځای ‪ ،‬ځای پرځای کېدل‪،‬‬
‫له روسیې څخه د بگرام هوایي ډگر ته را ورسېدل‪ .‬په دې توگه د کودتا په ورځ څلورویشت تنه رويس پیلوټان د‬
‫چارو د تر رسه کولو لپاره چمتو ول ‪.‬‬

‫د هغو ناسمو گنگوسو برخالف چې گڼې له تاشکنده رويس الوتکې را والوتلې او کودتا یې بریالۍ کړه‪ ،‬د [‪ ۸۷۷۲‬د‬
‫اپریل د ‪ ]۸۲‬د شپې له دوو بجوڅخه ترسهارين سباوون پورې چې کودتاچیان له ماتې رسه مخامخ ول‪ ،‬په بگرام کې‬
‫همدغو میشتو پیلوټانو ارگ او د قوای مرکز پوځي قطعې مببارد کړې‪ .‬په بله وینا‪ ،‬رويس پیلوټانو له افغانستانه دننه‬
‫د محمد داؤود د حکومت اړونده الوتکې په کار واچولې او خپل تايل څټي یې د واکمنۍ پرگدۍ کښېنول ‪.‬‬

‫د غوایي د کودتا پیل‬

‫داؤود خان د مايل وړتیا د ترالسه کولو او د خپلو تابیاوو او نقشو د رسته رسولو لپاره له لویدیځو هېوادونو څخه په‬
‫کتنې بوخت او د وليس ميل شخصیتونو او د چارو د مرشانو له پلوه ورته تود هرکلی وویل شو‪ .‬څو اونۍ وروسته د‬
‫ناپییلو هېوادونو غونډه په کابل کې جوړېدله‪ .‬دغې سکالو روسان خورا زیات ال لهانده کړل‪ ،‬ځکه که دغه غونډه په‬
‫کابل کې جوړه شوې وای نو داؤود د ناپییلتوب د غورځنگ د مرش په توگه ټاکل کېده او له منځه وړل یې ناشوين‬
‫کېدل ‪.‬‬

‫څرنگه چې وویل شول ‪ ،‬روسانو د دولت پر هرې څانگې د خپلو اغیزو سیوري غوړويل ول او د هغوی تايل څټي هم‬
‫د داؤود په سفرونو کې د اقتصادي سالکاراو پوځي مرستیال ترنامه الندې د داؤود بدرگه کېدل ‪.‬‬

‫په دغو سفرونو کې د داؤود اقتصادي مستشار محمد خان جاللر [ د خلق او پرچم په حکومت کې د سوداگرۍ‬
‫وزیر]‪ ،‬اود هغه پوځي مرستیال عبدالحق صمدي [ د کودتا د رژیم د پټو څارگریزو څانگو مرش] د داؤود بدرگه ول‪.‬‬
‫دغو دواړو د داؤود څرگند او پټ تړونونه او ان د هېوادونو له مرشانو رسه د هغه خربې اترې څارلې ‪.‬‬

‫کله چې داؤود بیرته هېواد ته راستنیږي‪ ،‬په هېواد کې دننه کورين سفرونو پیلوي او خپل سفر له ختیځو والیتونو‬
‫څخه راپیلوي‪ .‬دوه وو پورتـنیو څارگرو د داؤود د سفرونو ټول گزارشونه په کابل کې د روس سفارت ته رسول ‪.‬‬

‫روسانو چې مخکې له مخکې مټې را بډ وهلې وې ‪،‬د نوموړو راپورونو له رسیدا وروسته الس په کار کیږي‪ .‬د‬
‫[افغانستان] د خلق له ډیموکراتیک گوند رسه د شوروي د سفارت د اړیکو د ټینگولو مأمور‪ ،‬نور محمد تره کی ‪،‬‬
‫حفیظ الله امین او بربک کار مل ځانته رابويل او هغوی ته ډاډ ورکوي چې په ډیر لنډ وخت کې به د داؤود د کابینې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪102‬‬

‫ځای دوی ته ورکړل يش او زیاتوي ‪ :‬رس له اوسه دې ژر تر ژره د داؤود پر وړاندې هڅو او مبارزې ته پونده ورکړل‬
‫يش ‪.‬‬

‫د بلې ورځ په سهار د نوموړي گوند مرکزي کمیټې په وزیر اکرب خان مېنې کې په یوه کور کې غونډه جوړوي‪ .‬په‬
‫همدې ترڅ کې حفیظ الله امین ته د شوروي د سفارت له پلوه داسې الرښوونه ورکول کیږي ‪ ":‬د غونډې له پایه‬
‫وروسته دې میر اکرب خیرب له منځه والړ يش " ( د گنگوسو له مخې ‪ ،‬میر اکرب خیرب له کودتا او د افغانستان د خلق‬
‫ډیموکرایتک گوند الس ته د ځواک له پریوتلو رسه مخالف وو‪).‬‬

‫په هغو شپو ورځو کې میر اکرب خیرب د پرچم د ډلې د پوځي برخې او حفیظ الله امین (له ډاکټر کریم زرغون‬
‫وروسته) د خلق د ډلې د پوځې څانگې مرشي کوله ‪.‬‬

‫د کودتا د پيل کولولو لپاره د امین په الس د خیرب د ټغرورټولول کارنده او بنسټیزه ونډه درلودله ‪ .‬امین ‪ ،‬عارف‬
‫عاملیار او اسدالله رسوري ته د خیـبـر د ترور امر ورکوي‪ .‬دغه کار د دیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د ُوري د‬
‫مېاشتې په اته ویشتمې د شپې د نهو بجو په شا او خوا کې تر رسه کیږي‪ .‬په گوند کې له دغو درو تنو پرته د پیښې‬
‫په کره څرنگوايل نه پوهیږي ‪.‬‬

‫د راډیو له الرې د فاتحې د اخیستلو د مراسمو خرب خپریږي او په کابل کې د شوروي د سفارت په الرښوونه د‬
‫فاتحې اخیستونکې ‪ ،‬نور محمد تره کی ‪ ،‬بربک کارمل او د گوند نور څو تنه لوړ پوړي گوندیان دي چې نومونه یې‬
‫په خربتیا کې اخیستل کیږي او له هغه وروسته د داؤود پر وړاندې څرگندې مبارزې ته ال اوږه ورکول کیږي ‪.‬‬

‫یوه ورځ وروسته د گوند غړي او له هر څه بې خربه یوه ټولنیزه بدرگه ډله د میر اکرب خیرب مړی د هغه له کور‬
‫مکروریانو څخه پر اوږه کوي او شهدای صاحلین ته یې رسوي‪ .‬خاورو ته د مړي له سپارلو وروسته د گوند د مرشانو‬
‫له پلوه د داؤود پر ضد ډیرې توندې او ترخې ویناوې ورکول کیږي او د خیـرب د ترور پړه پر داؤود اچوي‪ ( .‬ولسمرش‬
‫هر خوځښت په بشپړه توگه څاري او پوهیږي چې یو پیښه رامنځته کېدونکې ده)‬

‫د خیرب ماندینه پوهیږي چې خاوند یې د کومو کسانو له پلوه وژل شوې نو ځکه د هیواد عديل چارواکو ته یو‬
‫غوښتنلېک ورسپاري او په هغه کې نورمحمد تره کی او بربک کارمل د میر اکرب خیرب وژونکي ور په گوته کوي ‪.‬‬

‫د کودتا پر وړاندې د داؤود تیاری‬

‫داؤود خان د کودتا له پیښېدلو مخکې خرب وو نو له دې امله یې الرښوونه ورکړه چې په پوځي لښکر کوټونو کې دې‬
‫اړین او بې ساری تیاری ونیول يش خو د (د احتېاط په ویلو باید ووایم چې) د لښکرکوټونو بیوړه توب او بې کفایتي‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪103‬‬

‫په ځانگړې توگه د دفاع د وزیر حیدر رسويل بیوړه توب او د هغه شکمنو خوځښتونو ‪ ،‬نه یوازې د کودتا لړۍ ته ال‬
‫اوږه ورکړه بلکه هغه یې د بریا تر پولو ورسوله ‪.‬‬

‫داؤود مخکې د لښکرکوټونو د مرشۍ له څانگو څخه یو شمیر پوه او رمبک " انظباط لرونکي" بولندیان لیرې کړي‬
‫ول او د هغو پر ځای یې پر داسې کسانو ډه ډه ولگوله چې فطرتأ بیواکه خلک ول ‪.‬‬

‫د کابل د گارنیزیون په لښکرکوټونو کې د ملرب یو تیارسـﺊ چمتو والی نیول شوی وو‪ .‬ان لوېدیځو هېوادونو ته د‬
‫داؤود د سفرونو په لړ کې پالیال اوهوډمن بولندویان شپه او ورځ د دندو پر رس والړ او خپلو کورونو ته نه تلل‪.‬د‬
‫لښکرکوټونو څارگرو څانگو او پوستو هر سړی تر سرتگوالندې نیولی وو‪ .‬په همدې ډول د هر پوځي افرس کور د ښار‬
‫په هر گوټ کې د اړوند لښکرکوټ له پلوه په نخښه شوی وو ‪.‬‬

‫][][‬

‫په راتلونکو گڼو کې به تاسو الندين ټکي ولولـﺊ ‪:‬‬

‫‪) ۸‬له جرنال امام الدین رسه د کابل ناتـهـ ځانگړې مرکه‬

‫‪) ۸‬د فرهاد لبیب د یادښتونو لړۍ‬

‫‪) ۳‬د انجنیر نجیب الله داوري څو خربې‬

‫‪) ۲‬آیا د غوایي په کودتا کې شوروي اتحاد الس درلود؟ (محمد نبي عظیمي )‬

‫‪) ۲‬ددیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې له اوومې مخکې د محمد داؤود د وژنې لپاره تابیاوي او‬
‫نقشې نیول شوې وې‪ .‬ددغې نقشې په خاورو کې د کومو کسانو د الس او پښو خاپ ښکاري؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪104‬‬

‫دولسمه برخه‬

‫"تیرې توې شوې وینې په اوبو پرې وینځـﺊ "‬

‫صـبورالله سـياه ســنگ [د اکتوبر شپاړلسم ‪ 8008 ،‬ز]‪ :‬له تاسو منندوی یم چې د دیارلس سوه او اووه پینځوسم‬
‫کال د غوایي د مېاشتې د اوومې او امتې نیټو [‪ ۸۷‬او ‪ ۸۲‬د اپریل ‪۸۷۷۲‬ز کال] د پیښو د روښانولو لپاره چمتویاست‬
‫څوپوښتنو ته ځواب وایاست ‪.‬‬

‫جــرنال امــام الـدين‪ :‬له تاسو مننه‪ .‬هېله لرم زما خربې هغسې چې ژمنه مو کړې ده پرته له کمښت او زیادښته‬
‫درندو لوستونکو ته ورسوﺉ‪ .‬زه د هرډول پوښتنې ځواب ته چمتو یم‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا کېدای يش په پیل کې د ځان په اړه لږ څه ووایاست؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪105‬‬

‫امــام الـدين‪ :‬زما نوم امام الدین دﺉ ‪ ،‬کورنی نوم نه لرم او د لوگر په والیت کې زیږېدلی یم‪ .‬په دیارلس سوه و‬
‫پینځوسم کال کې [‪ ۸۷۷۸‬ز] له حريب پوهنتون څخه د مخابرې له څانگې فارغ شوم‪ .‬د نجیب الله د واکمنۍ په پیل‬
‫کې جرنال شوم او د هغه د حکومت تر پرځېدلو پورې مې د افغانستان په پوځي ځواک کې پوځي دنده تر رسه کوله‪.‬‬
‫پرکال ‪۸۷۷۲‬ز له هیواده دباندې ووتلم او له خپلې کورنۍ رسه په اروپا کې د یوه سیايس پناه اخیستونکي په توگه‬
‫ژوند کوم‪ .‬اوس په یوه لومړين ښوونځي کې د ماشومانو د ښوونکي په توگه دنده تر رسه کوم ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬د دیارلس سوه او اوه پینځوسم ملریز کال د غوایي د اومې بدلون په کوم نامه یادوﺉ ‪ :‬انقالب ‪ ،‬کودتا‬
‫‪ ،‬پاڅون ‪ ،‬پیښه یا څه؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬زه هغه سرته تأریخي پیښه " تدافعي پاڅون" بومل ‪ ،‬خو د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند په پـَیر‬
‫کې هر چیرې د " غوایي د انقالب" په نامه یاد شوی دﺉ ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬هغه څه چې تاسو " تدافعي پاڅون" بولـﺊ ‪ ،‬په څه ډول ‪ ،‬چیرې او کله خرب شوﺉ؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬پر کال دیارلس سوه او اوپینځوسم [‪۸۷۷۲‬ز] ما د تورن په رتبې په کابل کې د کوماندو د ‪ ۲۲۲‬مخابرې‬
‫قطعې د بلوک د بولندوی په توگه دنده تر رسه کوله‪ .‬د غوایي د میاشتې د اومې ورځې په لومړۍ نیامیۍ [‪ ۸۷‬اپریل‬
‫‪ ، ]۸۷۷۲‬د خپلې دندې په ځای کې زما پام د کابل په ښار کې وسله والې نښتې ته را واوښت‪ .‬په هامغه مهال ما خرب‬
‫تر السه کړ چې وسله وال ځواک د رسدار داؤود د جمهوري حکومت پر وړاندې پاڅون کړﺉ دﺉ‪ .‬په هغه ورځ د‬
‫پیښې پایله روښانه او څرگنده نه وه‪ .‬یو شمیرځواکونه د حکومت په پلوۍ او یو شمیر یې د حکومت پرضد دریځونه‬
‫راخپل کړي ول‪ .‬په پای کې د پیښې پایله هغې خوا ته وخوځېدله چې د واکمن جمهوري حکومت د پرځېدنې المل‬
‫شوه ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا له هغې ورځې مخکې ‪ ،‬تاسو د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند غړی واست؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬هو‪ .‬زه د افغانستان د خلق ډیموکراتیک غړی وم‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬په کومې ډلې پورې تړيل واست؟ خلق یاپرچم؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬زه د افغانستان د خلق په ډیموکراتیک گوند کې د ډلو ویشنه په خلق او پرچم سمه نه گڼم‪.‬‬

‫ســياه سـنگ‪ :‬د گوند د جوړښتیز ‪/‬له سازماين اړخه په کومه خوا کې واست‪ :‬په هغه خوا کې که الرښوونه یې نور‬
‫محمد تره کي ته رسیدله یا هغه خوا چې الر ښوونه یې د بربک کارمل په غاړه وه؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪106‬‬

‫امــام الـدين‪ :‬که څه هم ما مخکې وویل چې زه د افغانستان د خلق د ډیموکراتیک گوند د ډله ییزې ویشنې پلوی‬
‫نه وم خو د خربې د ال څرگندېدلو لپاره باید ووایم چې زه د خلق په ډلې پورې تړلې وم ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا دا رښتیا ده چې تاسو له حفیظ الله امین رسه ډیرې نیږدې واست؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬نه‪ ،‬دا سمه نه ده‪ .‬ما له حفیظ الله امین رسه هېڅ ډول مخکینۍ پیژندگلوي نه درلودله‪ .‬ددې له‬
‫لپاره چې زما له خربې د بلې مانا ښندنه ونه يش باید زیاته کړم چې ما د هغه نوم دداسې یو چا په توگه اوریدالی‬
‫وو چې د گوند د مرشتابه په ډله کې دﺉ‪ .‬خو که له " نیږدې وايل " څخه ستاسو موخه له نیږدې پیژندگلوي او یا‬
‫تشکاليت اړیکو څخه وي نو دا رښتیا نه ده‪ .‬یو ځل بیا ټینگار کوم چې ما له حفیظ الله امین رسه نیږدې اړیکي نه‬
‫درلودل‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬د یوه پوځي افرس او همدا شان د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د یوه غړي په توگه ددیارلس‬
‫سوه او اوه پینځوسم کال [‪ ۸۷‬اپریل ‪۸۷۷۲‬ز] د غوایي د مېاشتې په اوومې تاسو ته گوند څه ډول پیغام په الس کې‬
‫درکړ؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬څنگه چې ما مخکې وویل ‪ ،‬زه د کوماندو د قطعې د مخابرې یو افرس وم‪ .‬د مخابرې دنده د بولندوی‬
‫د اړیکو ټینگول د هغه ترالس الندې او له هغه پورته پوړیو رسه وي‪ .‬په هامغه لومړۍ ورځ ‪ ،‬یعنې د غوایي په اوومې‬
‫[‪ ۸۷‬اپریل ‪ ]۸۷۷۲‬ماته د گوند له پلوه هېڅ ډول ځانگړی پیغام نه وو راکړل شوی‪ .‬زه په خپلو ورځنیو چارو بوخت وم‬
‫او د کوماندو د قطعې د ډلگیو اړیکې مې له اړوند بولندوی یعنی جگړن محمد هاشم رسه ټینگې کړې وې‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬د غوایي په امتې [‪ ۸۲‬اپریل ‪۸۷۷۲‬ز] ستاسو لوب ونډه له کوم ځایه او څنگه پیل شوه؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬د غوایي د مېاشتې د اوومې ورځې په لومړۍ نیامیۍ د جگړن محمد هاشم د بولندې پر بنسټ ماته‬
‫د پاڅون په ضد د کابل په ښار کې دنده راکړل شوه‪ .‬د هامغې ورځ په پای کې نوموړي جگړن د قطعې د مرشتابه‬
‫[سوق او ادارې] دنده د لومړي ټويل بولندوی [شهنواز تڼي ته چې په هغو ورځ کې یې د " تڼي" کورنی نوم نه کاراوه]‬
‫په داوطلبه توگه وسپارله او ماته یې دنده راکړه چې هغه ته ورشم او د ټولو ټولـیــو اړیکي له هغه رسه ټینگ کړم او‬
‫امرونه ته یې غاړه کښیږدم‪ .‬د غوایي د میاشتې د امتې ورځې د سهار په شپږو او اووه بجو د لومړي ټويل بولندوی‬
‫چې اوس د ټولې قطعې بولندوی گـڼل کېده‪ ،‬ماته داسې امر راکړ ‪:‬‬

‫"له دې چې د مخابرې دنده د اړیکو پر ټینگولو بر سیره د پوځي پیغامونو ورڼه او راوړنه هم ده نو له دې امله تاسو‬
‫دنده لرﺉ چې د پاڅون د پوځي شوری پيغام ولسمرش ته ورسوﺉ او ورته ووایاست"‪.‬‬

‫د پيام د منت لنډه بڼه داسې وه ‪ " :‬له دې چې واک د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ته لیږدېدلی دﺉ نو تاسو‬
‫د پاڅون د پوځي شوری په امر‪ ،‬ځان وسپارﺉ "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪107‬‬

‫شهنواز تڼي ټینگار وکړ‪ " :‬کله چې ولسمرش ته نیږدې ورځی باید وسله له ځان رسه ونه لرﺉ"‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬شهنواز تڼي دغه امر له چا تر السه کړی وو؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬دقیقأ نه پوهیږم‪ .‬خو دومره پوهیږم چې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د مرشتابه ډلې نوموړی‬
‫تیره شپه د راډیو دفرت ته بللی وو‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬له دې څرگندیږي چې تاسو د هغې الرښوونې پربنسټ چې له شهنواز تڼي مو تر السه کړې وه ‪ ،‬محمد‬
‫داؤود ته ورغللـﺊ؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬هو‪ .‬زه باید د هغې الرښوونې پر بنسټ چې د قوماندانۍ له مقام یا په بله وینا له خپل آمر څخه مې‬
‫تر السه کړې وه باید ارگ ته ننوتی وای او د پاڅون د پوځي شوری پيغام مې رسدار داؤود ته ویالی وای‪ .‬ماته‬
‫همداسې امر شوی وو‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬کله‪ ،‬په څه ډول او له چارسه محمد داؤود ته ورغللـﺊ؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬د غوایي د مېاشتې د سهار شپږ او اووه بجې [‪ ۸۲‬اپریل ‪۸۷۷۲‬ز ] وې ؛ له درې تنو رس تیرو رسه هغه‬
‫ځای ته والړم چې داؤود خان پکې وو‪ .‬له ما رسه وسله نه وه‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬کوالی شـﺊ ددغو دریو تنو رستیرو نومونه واخلـﺊ؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬له دې چې له هغې پیښې څخه له دیرشو کالو زیاته موده تیریږي ‪ ،‬د ویل شویو رستیرو نومونه مې په‬
‫یاد نه دي ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬هغه کسان چې تاسو وایاست چې له تاسو رسه یوځای محمد داؤود ته ورغلل‪ ،‬افغانان ول؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬هو‪ .‬دغه درې تنه رستیري چې له ما رسه یو ځای والړل‪ ،‬افغانانو ول‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ ... :‬او هم ېی وسله درلودله؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬هو‪ .‬هغوی وسله درلودله‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا دغه خربې چې نور یې ستاسو له خولې کوي رښتیا دي ‪ " :‬زما زغره واله د ولسمرشۍ د ماڼۍ د‬
‫ختیځې دروازې مخې ته د تیار سـﺊ په حالت کې ځای پرځای دریدلې وه‪ .‬د غوایي د مېاشتې د امتې نېټې [‪۸۲‬‬
‫اپریل ‪۸۷۷۲‬ز] په سهار د گارد قطعاتو د سپینو بیرغونو په پورته کولو خپله سالمي کېدنه (تسلیمي) اعالن کړه‪ .‬په‬
‫همدغه وخت کې ماته امر راکړل شو چې داؤود خان ونیسم‪ .‬له هغه مخکې داؤود له موږ رسه اړیکه نیولې وه او د‬
‫کودتا له مرشانو رسه یې د خربو اترو غوښتنه کړې وه‪ .‬د [افغانستان د خلق ډیموکراتیک] گوند مرکزي کمیټې د‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪108‬‬

‫هغه غوښتنه منلې وه‪ .‬هغوی پریکړه کړې وه چې قادر او اسلم وطنجار داؤود ته د لیدنې لپاره ولیږي‪ .‬په همدې‬
‫وخت کې یوځل بیا ما ته امر وشو چې د ولسمرشۍ ماڼۍ ته ننوځم او داؤود ونیسم‪ .‬و مې لیدل چې د زغره والې‬
‫هېڅ چلوونکی او افرس دې ته چمتو نه دﺉ چې ارگ ته را رسه ننوځي‪ .‬لنډه دا چې ما یو چلوونکي پیژانده اوهغه‬
‫چمتو شو چې زما زغره واله د ارگ په لور وچلوي‪ .‬څلورتنه نور پوځیان له ما رسه یوځای شول "‪.‬‬

‫امــام الـدين‪ :‬د ا زماخربې نه دي‪ .‬هر چا چې د هر المل له امله لیکيل وي یوازې د خیايل خربو د په زړه پورې‬
‫کولولپاره یې کړي دي او په بر الس یې خلکو ته درواغ ویيل دي‪ .‬لومړی زه د مخابرې افرس وم‪ ،‬ما زغره واله نه‬
‫درلودله او نه په زغره والې کې د ولسمرشۍ ماڼۍ ته تللی یم ‪ ،‬چلوونکې خو الپریږده چې ما به له پخوا پیژانده او‬
‫گڼې هغه به ارگ ته دننه بیولی وم‪ .‬دریم دا چې گڼې له مارسه څلور تنه پوځیان ول‪ ،‬دا له اره رښتیا نه ده‪ .‬ماته‬
‫امر شوی وو چې د پاڅون د پوځي شوری پيغام داؤود ته ووایم‪ .‬هلته نه د قادر او نه د اسلم وطنجار پښه گډه وه‪.‬‬
‫دا هسې باد راوړې او منځتشې خربې دي ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬د هغو بدرگه کسانو د ډلې په منځ یا د هغوی ترخوا چې تاسو یې د ولسمرشۍ ماڼۍ ته بدرگه کولـﺊ‬
‫‪ ،‬رويس رستیري‪ ،‬افرسان‪ ،‬پوځي کارکوونکي یا غیر پوځي روسان هم ول؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬نه‪ .‬په هامغه ورځ هېڅ رويس تبعه له موږ رسه نه وو‪.‬‬

‫س ـياه ســنگ‪ :‬په څو څو ځایونو کې داسې لیکل شوي دي ‪ :‬تاسو د گارد د آپراسیون آمر ډگرمن گل آقا هغې خونې‬
‫ته بوتلـﺊ چې داؤود خان پکې وو‪ ،‬آیا دا سمه ده؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬نه ‪ ،‬دغه ادعا سمه نه ده‪ .‬په هغه ورځ د گل آقا په نامه له موږ رسه څوک نه ول‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬که وویل يش چې د گل آقا رښتونی نوم " آقا محمد" دﺉ ‪ ،‬تاسو به څه ووایاست؟‬

‫امــام الـدين ‪ :‬ما د آقا محمد په نامه په گارد کې څوک نه پیژندل‪ .‬او په دغه نامه له موږ رسه څوک نه ول‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬که داسې وویل يش چې ارگ ته ستاسو له ننوتلو مخکې گل آقا یا آقا محمد په ارگ کې وو او وروسته‬
‫له دې چې تاسو ورسیدلی ‪ ،‬نوموړي محمد داؤود ته د پوځي سالم په کولو ویيل وي چې ‪ :‬کودتاچیان غواړي له‬
‫تاسو رسه وویني‪ .‬آیا دا رښتیا ده؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬نه‪ .‬دا ادعا هم نه يش کیدالی رښتیا وي‪ .‬په هغه ورځ له اره د گل آقا یا آقا محمد په نامه څوک نه‬
‫ول‪ .‬تر هغه ځایه چې زما په یاد دي ‪ ،‬چا رسدار داؤود ته ونه ویل چې د کودتا کسان غواړي له تاسو رسه وگوري ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬کله چې تاسو محمد داؤود ولید‪ ،‬باید د غوایي د مېاشتې د امتې نېټې [‪ ۸۲‬اپریل ‪۸۷۷۲‬ز] د سهارد‬
‫‪ ۹:۲۲‬او ‪ ۷:۰۰‬شېبې وي‪ .‬آیا دغه انگیرنه سمه ده؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪109‬‬

‫امـام الـدين‪ :‬دقیقأ نه شم کوالی ووایم‪ ،‬خو گومان کوم د سهار شپږ ‪ ،‬اووه بجې وې ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا د محمد داؤود د نیولو لپاره تاسو په تش الس تليل واست؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬زما دنده رسدار داؤود ته د پاڅون د پوځي شوری د پیغام لیږل او هغې شوری ته د تسلیمیدلوخرب‬
‫ورکول ول‪ ،‬د هغه د نیولو امر ماته نه وو راکړل شوای ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬که محمد داؤود ستا خربه منالی وای ‪ ،‬تاسو څه کول؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬که داسې شوي وای‪ ،‬زما دنده پای ته رسیدله‪ .‬د هغه د تسلیمۍ خرب مې د سرتگو په رپ کې خپل‬
‫بولندوی ته رساوه‪ .‬د پوځي شوری لوړ پوړو کسانو د رسدار محمد داؤود او د هغه د کورنۍ په تړاو یې پریکړه کوله ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا مخکې له دغې پیښې ‪ ،‬تاسو محمد داؤود لیدلی وو؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬هو‪ .‬رسدار محمد داؤود مې په پوځي پریډونو کې لیدلی وو‪ .‬بر سیره پر هغې‪ ،‬تلویزیون او ځینو‬
‫سینامیي فلمونو د هغه سفرونه هم ښوول او هم د هغه له څیرې رسه بلد وم ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬ستاسو له انده ‪ ،‬رسدار محمد داؤود څه ډول شخصیت وو؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬رسدار محمد داؤود د شاهي کورنۍ یو لوړ پوړی جرنال وو چې په لوړو پوځي او سیايس پوړیو کې یې‬
‫دنده تررسه کړې وه‪ .‬هغه په خپل وخت کې یو مخور رس لښکر وو‪ .‬ما له پوځیانو اوریديل دي چې داؤود خان یو‬
‫زړور‪ ،‬ټینگ هوډی‪ ،‬پریکنده او د دسپلین لرونکی یو شخصیت وو‪ .‬د هغه په چال چلند کې دسپلین او پریکندوالی‬
‫تر هر څه څرگند ول‪ .‬ویل کیدل چې له خپلو همکارانو او تر الس الندې کسانو څخه یې کلکې غوښتنې درلودلې‪ .‬دا‬
‫مې هم اوریديل ول چې د امرونو او د دندو په تر رسه کولو کې یې پرغزلتیا (عصبانیت) او شاهي ښاڅمنتیا (غرور)‬
‫پرته وه او پرغزلتیا د هغه د سيايس او پوځي ژوند یوه څرگنده بیلگه جوړوله چې د ژوند په وروستیو شېبو کې ور‬
‫څخه څرگنده شوله‪ .‬زما په اند د چال چلند یو شمیر بیلگو له پریکندتوب ‪ ،‬زړوروايل او دسپلین د رسدار محمد‬
‫داؤود پر پوځي کرکرت ناوړه اغیزې شیندلې وې ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬تاسو په خپل اند‪ ،‬ځان په کومه هینداره کې وینـﺊ؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬نه پوهیږم د ځان په ستاینه کې څه ووایم‪ .‬زه یوعادي او نورماله انسان یم او پوځي افرس وم‪ ،‬خپله‬
‫دنده او کاري ورهڼه راباندې گرانه وه له خپلې دندې او کارې ورهڼې رسه مې مینه درلودله‪ .‬خپله دنده مې تل په‬
‫سپیڅلتیا او رښتونگلوۍ تر رسه کوله او تل مې هېله درلودله چې له ځان رسه د خپلو مرشانو او د ترالس الندې‬
‫کسانو خوښمني او ډاډیینه او د خپلو هملیکوکسانو زړه په الس کې ولرم‪ .‬زما د دندې د تر رسه کولو د کلونو په‬
‫اوږدو کې زما د بریالیتوب راز همدا وو ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪110‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬یو شمیر تأریخ لیکونکي ‪ ،‬گزارش ورکوونکي ‪ ،‬پیښلېک لیکونکي او یادښت لیکونکي د محمد داؤود‬
‫او د هغه د کورنۍ وژنه ستاسو کار بويل‪ .‬مخکې له دې چې دهمدغې خربې د اړوندو ټکیو سپړنې ته راشـﺊ ‪ ،‬تاسو‬
‫خپل ځان له همدغه اړخه د هیندارې په کوم گوټ کې وینـﺊ؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬د یادښت لیکونکو دغه تورونه رښتیا نه دي‪ .‬ما د یوه پوځي خرب رسوونکي په توگه یوازې خپله دنده‬
‫تر رسه کړې ده او د پوځي شوری پیغام مې ولسمرش ته ورساوه او هغه ته مې ووایه‪ .‬زما په اند د دندې تررسه کول‬
‫کومه گناه نه ده‪ .‬زه له وجداين اړخه ډیر آرام یم‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪111‬‬

‫دیارلسمه برخه‬

‫"تیرې توې شوې وینې په اوبو پرې وینځـﺊ"‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬کله چې له رسدار محمد داؤود رسه مخامخ شوﺉ ‪ ،‬څه مو وکړل او څه مو وویل؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬همدا چې له رسدار محمد داؤود رسه مخامخ شوم ‪ ،‬لومړی مې په ډیر درنښت پوځي دودیزسالم وکړ‪.‬‬
‫وروسته مې وویل چې واک د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ته لیږدېدلی دﺉ او تاسو باید د پاڅون د پوځي‬
‫شوری د پریکړې پربنسټ تسلیم شـﺊ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬محمد داؤود ستاسو د پیغام له اوریدلو وروسته څه وویل؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬داؤود خان د پوځي شوری د لیږل شوي پیغام له اوریدلو وروسته چې ما رسوالی وو او ورته مې ووایه‬
‫‪ ،‬د یوې کلمې په اندازه بل څه ونه ویل‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیاکیدای يش داسې وانگیرو چې محمد داؤود څه ویيل وي خو تاسو نه وي اوریديل؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬نه‪ .‬رسدار محمد داؤود یو ټکی هم په ژبه را نه ووړ‪ .‬هغه څه ونه ویل‪ ،‬او که ویيل یې وای ما به حتأم‬
‫اوریديل وای او هغه به مې په ډیرامانت نن ویيل وای‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬محمد داؤود مو چیری ولید؟ له هغه څخه د څو مرتو په واټن لیرې واست؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬ما رسدار داؤود د گلخانې د لومړي پوړ په دا الن کې ولید‪ .‬د نوموړي داالن پسور او اوږدوالی ښایي‬
‫شپږ په اتو مرتو کې وي‪ .‬په دې توگه ویالی شم چې زما او د داؤود خان ترمنځ واټن ښایي په شوين توگه شپږ مرته‬
‫وو‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬د گلخانې د ماڼۍ دروازه مو څنگه خالصه کړه؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬د گلخانې د ماڼۍ دروازه نه وه تاله شوې‪ ،‬هغه خالصه وه‪.‬‬

‫ســـياه سنگ‪ :‬د " افغانستان په شلمه پیړۍ کې ‪ /‬افغانستان درقرن بیستم ‪( "۸۷۰۰ � ۸۷۹۷ :‬د يب يب يس د خپرونو‬
‫په ټولگه کې ‪ ،‬ظاهر طنین‪ )۸۰۰۲ ،‬د رسدار محمد داؤود د وراره ‪ ،‬محمد عزیز نعیم له خولې په ‪ ۸۸۲‬او ‪ ۸۸۹‬پاڼو‬
‫کې داسې راغيل دي‪:‬‬

‫"مور مې د [دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریز کال د غوایي د مېاشتې د امتې ‪ ۸۲ /‬اپریل ‪ ]۸۷۷۲‬سهارنۍ پیښې‬
‫په خپلو سرتگو ولیدلې‪ .‬دهغې پیښې لنډیز داسې دﺉ ‪ :‬په وروستیو شېبو کې [د کوماندو] یو افرسننوځي او رسدار‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪112‬‬

‫محمد داؤود ته وایي ‪ :‬باید تسلیم شـﺊ‪ .‬محمد داؤود خان پوښتي ‪ :‬تاسو ته دغه امر چا درکړی دﺉ؟ هغه په ځواب‬
‫کې وایي ‪ :‬د قادر له پلوه‪ .‬محمد داؤود خان وایي ‪ :‬زه پرته له خدایه بل چا ته نه تسلیمیږم او د ژوند تر وروستۍ‬
‫گولۍ پورې جگړې ته چمتو یم "‪.‬‬

‫آیا محمد داؤود تاسو ته داسې نه ول ویيل؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬نه‪ .‬د پوځي شوری له پلوه د لیږل شوي پیغام له اوریدلو وروسته چې ما هغه راوړی وو او ومې وایه ‪،‬‬
‫رسدار محمد یوه کلمه هم ونه ویله‪ .‬دغه پوښتنې او ځوابونه چې پورته راوړل شوي ‪ ،‬له بیخ او بنسټه رښتیا نه دي ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬دغو الندینوی ‪ ۷‬یادښتونو ته پام وکړﺉ‪:‬‬

‫‪ ۷۷. ۸‬پاڼه ‪ " :‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند پاڅیدا او ډوبیدا ‪ /‬ظهـور و زوال حـزب دمــوکـراتيک خـلـق‬
‫افـغـانسـتان د اکاډیمیسن دستگیر پنجشیري لیکنه‪:‬‬

‫" کله چې امام الدین دغه د لوگر د زیارگالو وگړو بچي او د کوماندو د یوه ټويل بولندوی د انقالب فرمان رسدار‬
‫داؤود او د رژیم لوړ پوړو کسانو ته اعالن او هغوی ته یې د گوند امر ورساوه چې " تاسو د مرکزي کمیټي د فرمان‬
‫پربنسټ محکوم یاست او ځان تسلیم کړﺉ " ‪ ،‬رسدار محمد داؤود نه یوازې دا چې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک‬
‫گوند او د تأریخ فرمان ته تسلیم نه شو ‪ ،‬بلکه په ارشايف بوږنوړي تاوتریخوايل یې قدیر نورستاين او خپل زوی ته امر‬
‫وکړ چې د امام الدین او نورو رستیرو او هم د خپلې کورنۍ پربې گناهو ښځمنو او ماشومانو ډزې وکړي او خپلې‬
‫وروستې گولۍ ور تيش کړي‪ .‬هغوی پرته له ځنډه د رسدار محمد داؤود وروستنی فرمان تر رسه کړ او د امام الدین‬
‫او د کوماندو د رستیرو پر مخ یې د اور خوله پرانیستله"‪.‬‬

‫‪ - " ۸‬پر افغانستان د روس د تیري په اړه څو ماتې کرښې ‪ /‬چـند ســطــر شــکـســته در باره تجـــاوز روس در‬
‫افــغـانســـتان" [چاپ لیتو ‪ ،‬نوی ډیلی ‪ /‬هند ‪۸۷۲۸ ،‬ز] د فرهاد لبیب‬

‫لیکنه پاڼې‪:۷۰ - ۹۷ :‬‬

‫"ما [ امام الدین] په لوړ غږ وویل ‪ :‬د [افغانستان] د خلق ډیموکراتیک گوند د مرکزي کمیټې د امر پربنسټ خپله‬
‫وسله پر ځمکه کښیږدﺉ او تسلیم شـﺊ‪ .‬داؤود په ځواب کې وویل ‪ :‬کمونیستانو او د هغو چوپړیانو ته نه تسلیمیږم"‪.‬‬

‫‪- " ۳‬افغانستان په ورستیو پینځو پیړیو کې ‪ /‬افغانســتان در پنج قــرن اخري" ‪ ،‬د میر محمد صدیق فرهنگ لیکنه ‪.‬‬
‫لومړی چاپ ‪ ،‬د عرفان له خپرونو څخه ‪ ،‬تهران ‪ /‬ایران ‪ ،‬د دیارلس سوه او څلور اویایم ملریز کال د غربگويل میاشت‬
‫[ اپریل ‪۸۷۷۲‬ز ]د کتاب ‪ ۲۹۲‬پاڼه‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪113‬‬

‫"د هغې مرکې پربنسټ چې د تره کي د رژیم له لومړين دفاع وزیر عبدالقادر رسه شوې او مخکې مو ورڅخه یادونه‬
‫وکړه نوموړی په دې تړاو داسې وایي ‪ " :‬د لود سپیکر له الرې مو له هغه (محمد داؤود) څخه د هغه د تسلیمۍ‬
‫غوښتنه وکړه‪ .‬په پای کې یې وویل چې په دې آړ (رشط) تسلیمیږم چې قادر او وطنجار په خپله د خربو لپاره ماته‬
‫رايش‪ .‬زه او وطنجار د ماڼۍ پر لور وخوځېدلو ‪ ،‬خو ملگرو زموږ مخه ونیوله او دوه تنو نورو ته یې دنده وسپارله چې‬
‫داؤود ته وريش" ‪.‬‬

‫‪ � " ۲‬د افغانستان په ورستیو دریو لسیزو کې پوځ او سیاست ‪ /‬اردو و سیاست در سه دهه اخیر افغانستان " د‬
‫سرت جرنال محمد نبي عظیمي لیکنه ‪ :‬پاڼې ‪ ۸۲۸ :‬او ‪:۸۲۸‬‬

‫"د رسدار محمد د نیولو امر د کوماندو د قطعې افرس لومړي بریدمن امام الدین ته ور کول کیږي‪ .‬امام الدین د‬
‫گارد د اپراسیون له آمر گل آقا رسه یو ځای داؤود خان ته ورځي او هغه ته وایي ‪ " :‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک‬
‫گوند د مرکزي کمیټې د امر پربنسټ خپله وسله پر ځمکه کښیږدﺉ او تسلیم شـﺊ‪ ".‬داؤود ځواب ورکوي ‪" :‬‬
‫کمونیستانو ته نه تسلیمیږم"‪:‬‬

‫‪ � " ۲‬له سرته امیره تر سرته الرښوده ‪ /‬از امیر کبیر تا رهرب کبیر" د عبدالحق مجددي او ډاکټر فضل الله مجددي‬
‫لیکنه ‪ ،‬د کابل چاپ ‪ ،‬د میوند خپرندویه ټولنه ‪ ،‬کابل ‪ /‬افغانستان ‪ ، ۸۷۷۷ ،‬د کتاب پاڼه ‪:۲۷۹‬‬

‫"امام الدین د کوماند په قطعې کې د لومړي بریدمن په رتبې په پوځ کې یو ټیټ پوړی افرسوو چې وروسته د‬
‫افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د واکمنۍ په وخت کې د پوځ گڼ شمیرلوړو رتبو ان د ډگر جرنالۍ رتبې ته‬
‫لوړ شو‪.‬‬

‫جرنال امام الدین چې د خلق د ډیموکراتیک گوند له نړیدا وروسته د جرنال عبدالرشید دوستم په ځواکونو کې په‬
‫مزار رشیف کې د پوځي ښوونې او روزنې د رﺋـیس په توگه یې دنده تر رسه کوله پرمحمد داؤود د برید او د هغه د‬
‫وژنې په اړه داسې وایي‪:‬‬

‫" حفېظ الله امین چې د کودتا د بولندې پازوالې یې په غاړه درلودله ‪ ،‬د بولندې په مرکز د راډیو افغانستان په‬
‫ودانۍ کې وو او د هوايي مبباران او د شوبلو د پیاوړي اور له شته وايل او هم په ریشخورو کې د یو څه مقاومت له‬
‫شتون رسه رسه ‪ ،‬د داؤود خان د مقاومت او د ارگ د نه تسلیمیدلو په اړه په ټینگې اندیښنې کې ډوب وو‪[ .‬نوموړي]‬
‫اکر وکر ته د ژورې کتنې او د وضعیت د محکمې (څیړلو) لپاره د شپې په نهو بجو د راډیو افغانستان په ودانۍ کې‬
‫د کودتا د لویو پوځي قطعو د بولندویانو او مرشانو په گډون یوه بیړنۍ غونډه جوړه کړه او ویې ویل ‪ :‬په ارگ او‬
‫ریشخورو کې مقاومت دوام لري‪ .‬که دغه مقاومت ژر پای ته ونه رسیږي ‪ ،‬ښایي یو شمیر قطعات چې ال تر اوسه د‬
‫پیښې څارونکی او کتونکي دي او تر اوسه بې پرې پاتې دي د داؤود خان په گټه راپورته او را وبه خوځیږي‪ .‬او یا‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪114‬‬

‫هم د داؤود مرستې لپاره به له نورو والیتونو څخه نور قطعات را ورسیږي‪ .‬له دې امله په لومړي گام کې دې ‪ ،‬د‬
‫ارگ پر شخړې د پای ټکی کښیښودل يش‪.‬‬

‫په ک ودتا کې ښکېلو لوړ پوړو افرسانو وړاندیز وکړ چې دغې موخې ته د رسیدلو لپاره د هوایي مببارد او د شوبلو د‬
‫پیاوړي اور تر څنگ اړینه ده چې د ولسمرشۍ ماڼۍ ته د ننوتلو لپاره‪ ،‬پليو رستیرو دې ته الره پرانیستل يش او د‬
‫ارگ مقاومت به له منځه یووړل يش‪ .‬له هغه وروسته حفیظ الله امین وویل ‪ :‬کومه قطعه چمتو ده چې په داوطلبه‬
‫توگه د پيل برید دنده په غاړه واخيل‪.‬‬

‫زه [ امام الدین] چې په توده وینه کې یو لوگری ځوان ووم په پښو ودریدم او ومې ویل چې زه چمتو یم پلی برید تر‬
‫رسه کړم‪ .‬موږ د داؤود خان خونې ته ننوتلو‪ .‬په خونه کې داؤود خان ‪ ،‬ورور یې نعیم خان ‪ ،‬یو یا دوه تنه وزیران ‪ ،‬د‬
‫داؤود خان یوه لور او څو تنه نور ول‪ .‬همدا چې د داؤود خونې ته ننوتم د پوځي درنښت او دودیز سالم مې تر رسه‬
‫کړه‪.‬‬

‫داؤود خان چې په الس کې یې تومانچه درلودله ‪ ،‬وویل‪ :‬څه خربه ده؟ و مې ویل‪ :‬صاحب! خربه له خربې تیره ده‪،‬‬
‫تسلیم سـﺊ‪ .‬داؤود خان په بوږنوړې ژبه وویل ‪ :‬چاته تسلیم شم؟ ما ورته وویل ‪ :‬انقاليب شوری او وسله وال ځواک‬
‫ته تسلیم شـﺊ چې وسله وال ځواک ټول قطعات تصفیه کړي او یوازې تاسو یاست چې مقاومت کوﺉ‪ .‬داؤود خان‬
‫وویل‪ :‬هېڅکله به تسلیم نه شم"‪.‬‬

‫‪ � " ۹‬په افغانستان کې د شلمې پیړۍ د وروستۍ نیامیي پیښې " د محمد کبیر نذیر رساج لیکنه ( لومړی چاپ‬
‫‪ ،‬فرانکفورت ‪ )۸۷۷۷ ،‬د کتاب ‪ ۸۸۳‬او ‪ ۸۸۲‬پاڼې‪:‬‬

‫"زغره والې د گلخانې د ماڼۍ پوړیو ته نیږدې شوې او له هغو یو تن تورن او دری تنه بریدگي را ووتل او د گلخانې‬
‫پر ماڼۍ یې برید ور ووړ‪ [ .‬هغوی] په هک پک وايل ولیدل چې داؤود خان ال تر اوسه ژوندی او په دوه وو پښو والړ‬
‫دﺉ ‪ ،‬خو ټپیان د ځمکې پرمخ پراته ول‪.‬‬

‫تورن امام الدین پر محمد داؤود خان چیغه کړه ‪ " :‬مقاومت گټه نه لري‪ .‬تسلیم شـﺊ‪ ".‬رسدار محمد داؤود خان په‬
‫ځواب کې وویل ‪ ":‬خپل رس مرش راولیږه چې له ما رسه خربې وکړي‪ ".‬تورن بیا وویل ‪ :‬موږ ټول رس مرشان یو‪ .‬هرڅه‬
‫چې لرﺉ له موږ رسه یې ووایاست"‪.‬‬

‫‪ - " ۷‬هغه راز چې فایق بربنډ نه کړ‪ /‬رازې که فایق افشاء نکرد" [ لیکوال ‪ :‬خان آقا سعید ‪ ،‬د عرص خپرندویه ټولنه‪،‬‬
‫پیښاور ‪ /‬پاکستان ‪ ،‬منی ‪ : ]۸۰۰۰‬د کتاب پاڼې ‪ ۸۹۸ :‬او ‪:۸۹۳‬‬

‫"د غوایي د اوومې نیټې په شپه موږته له باالحصاره ‪ ،‬له داؤود خان رسه د جگړې او د ارگ د نیولو لپاره دنده‬
‫راکړل شوه‪ .‬کله چې ارگ ته ورسیدلو ‪ ،‬د الوتکو د غږونو پرله پسې گړزهار او د هغوی یو په بل پسې مببارۍ او د‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪115‬‬

‫شوبلو نه دریدونکې ډزې هر لورته خ َورې َورې وې او اخ او ډب په ټینگه روان وو‪ .‬نیمه شپه وه چې بریا زموږ په‬
‫خوا شوه او موږ د ارگ پر انگړ ور ننوتلو‪.‬‬

‫په هغه وخت کې د قطعې بولندوی زما ټويل ته د داؤود خان د نیولو دنده وسپارله‪ .‬زه او زما رستیري د گلخانې د‬
‫ماڼۍ پر لور وړاندې والړو او د ماڼۍ ټولې کړکۍ مو د ماشینگڼو او وسلو تر اور الندې ونیولې او پر ودانۍ ور‬
‫ننوتلو‪.‬‬

‫چوپه چوپتیا خپره وه‪ .‬خپلو بدرگه کسانو ته مې وویل چې مورچل ونیيس او همداسې ډزې کوﺉ‪ .‬ما له ځان رسه‬
‫لود سپیکر راوړی وو او د هغه له الرې مې خپلو کسانو ته دنده ورکوله‪.‬‬

‫په کوټه کې مې د هامغه لوډ سپیکر له الرې خربې وکړﺉ او ومې ویل رسدار داؤوده ! تاسو د پوځي شوری په امر‬
‫خپل ځان راتسلیم کړﺉ‪ .‬په همدغه وخت کې د یوې فیلپایې له شا یې په خپل ویرونکي غږ وویل ‪ " :‬زما په قاموس‬
‫کې تسلیمي نشته‪ .‬پرته له خدایه بل چا ته نه تسلیمیږم"‪.‬‬

‫کله چې تاسو وایاست چې " محمد داؤود د پوځي شوری د لیږل شوي پیغام له اوریدلو وروسته دیوې کلمې په‬
‫اندازه څه ونه ویل " ‪ ،‬ستاسو له انده له پورتنیو ‪ ۷‬یادښتونو څخه یو یې هم رښتیا نه دﺉ ‪ .‬آیا همداسې ده؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬زه یو ځل بیا هامغه ویل شوی ځواب په ټینگار تکراروم چې رسدار محمد داؤود د پوځي شوری د‬
‫پیغام له اوریدلو وروسته یو ټکی هم نه دﺉ ویلی‪.‬‬

‫لومړی ‪ -‬که تاسو پورتنیو لیکنو ته په ځیر پام وکړﺉ ‪ ،‬په رڼو درته ښکاري چې څومره له یو بل څخه توپیر لري او ان‬
‫اړوپیچ (ضد ونقیض) دي‪ .‬ددغو لیکنو گڼ شمیر هغو هرني داستانونو ته ورته والی لري چې نه رښتوين گزارش ته‬
‫ورته دي او نه یوه تأریخې واقعیت ته‪.‬‬

‫دویم‪ -‬کوم روغ رمټ عقل به دا ومني په یوې کوټه کې چې پینځه یا شپږ مرته واټن ولري ما به گڼې له لودسپیکره‬
‫کار اخیستای وي؟ او یا دا چې د بولندویانو په غونډه کې د حفیظ الله امین مخې ته دې اوسم او د ولسمرش پر‬
‫ماڼۍ برید وکړم؟ حال دا چې ما په غونډه کې گډون نه درلود‪ .‬د لیکونکي د لیکنې پربنسټ په هغې غونډه کې‬
‫باید د قطعو انقاليب بولندویانو گډون درلودای نه د مخابرې یوه عادي افرس‪.‬‬

‫دری َـم ‪ -‬که زه له گل اقا رسه یو ځای وای ‪ ،‬نوموړی له یوې خوا د لوړ سیايس او پوځي دریځ څښنت وو او له بلې خوا‬
‫زما استاد وو د هغ ه په شتون کې ما نه شوای کوالی د پوځي شوری پیغام ووایم ځکه پیغام باید د هغه له پلوه ویل‬
‫شوای وای‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪116‬‬

‫څلورم ‪ -‬زه له حقیقته سرتگې نه پټوم‪ .‬رسه له دې چې داؤود خان په عميل ډول څرگنده کړه چې نه تسلیمیږي‬
‫خو کاشکې هغه یوه کلمه هم ویلې وای چې هغه مې لوړ پوړو چارواکو ته رسولې وای او هغه به مې نن په ټولې‬
‫گروهنې ‪ ،‬امانت او وجدان د تأریخ پر پاڼو لیکلې وای‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬ستاسو د وینا پربنسټ چې د غوایي د مېاشتې د اوومې او امتې د سهار شپږ او اوو بجې وې ‪ ،‬له‬
‫داؤود خان رسه ستاسو وروستنۍ کتنه د څومره وخت لپاره وه؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬له داؤود خان رسه زما وروستۍ کتنه ښایي لږ تر لږه یوه یا دوې دقیقې وه‪ .‬په ډاډ ویالی شم چې له‬
‫دوه وو دقیقو قطعأ ډیره نه وه ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬په هغو دوه وو دقیقو کې څه پیښ شول؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬کله چې د گلخانې ماڼۍ ته ننوتلو ‪ ،‬ومې لیدل چې داؤود خان له څو تنو وسله والو رسه وسله په الس‬
‫والړ دﺉ‪ .‬د کوټې تر ستنې الندې یو شمیر نورې وسلې هم لیدل کېدلې‪ .‬ما د پوځي درنښت او دودیزسالم له کولو‬
‫وروسته د پوځي شوری پیغام ووایه‪ .‬کله چې داؤود خان پیغام واورید ډیر سخت په قهر شو خپله وسله یې چې یوه‬
‫تومانچه وه را پورته کړه او غوښتل یې موږ پر لور ډزې وکړي‪ .‬په همدغې شېبې کې یوې ځوانې نجلې د هغه الس‬
‫ونیو چې د مخه یې ونیيس خو ډز وشو‪ .‬د هغې نجلۍ الس ټپي شو او نجلۍ پر ځمکه پریوتله‪ .‬په همدې ترڅ کې د‬
‫داؤود خان پاتې بدرگه وسله والو زموږ په لور ډزې وکړې چې دوه گولۍ زما د ښۍ اوږې پر مفصل ومښتلې او الس‬
‫مې له واکه ووت‪ .‬له هغه وروسته دوی د یوه رستیري پر لور چې ما رسه یو ځای د گلخانې ماڼۍ ته ننوتالی وو ډزې‬
‫وکړې‪ .‬زما له السه وینو دارې وهلې او ډیر کلک درد یې کاوه د بې هوښې په حالت کې مې هلې ځلې کولې چې ځان‬
‫د مرگ له لومو و ژغورم او په بیړه له دروازې ووتم‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا مخکې له دې چې له دروازې ووځـﺊ ‪ ،‬د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ پر خوا مو ډزې وکړې؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬څنگه چې ما مخکې وویل ‪ ،‬بیا هم په صداقت وایم چې زه ارگ ته په تش الس تلالی وم‪ .‬یو بې وسلې‬
‫سړی چې ټینگ ټپي شوی هم وي او ښی الس یې له کا َره لویدلی وي‪ ،‬څنگه کوالی يش چې د چا پر خوا ډزې وکړي؟‬
‫ما نه وسله درلودله او نه مې د چا پر خوا ډزې کړي دي‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا له ټپي کیدلو وروسته وسله والو رستیرو ته مو امر ورکړ چې د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ پر‬
‫خوا ډزې وکړي؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬نه ‪ .‬زما دنده د پوځي شوری د پیغام وړل او رسول ول نه د چا د وژلو فرمان‪ .‬نه یوازې دا چې ما داسې‬
‫امر نه دﺉ ورکړﺉ بلکه د هغه واک مې هم نه درلود‪ .‬زه په هغه شېبه کې یوازې د ځان په سوچ کې وم‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪117‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬هغه نجلۍ چې تاسو وایاست چې خپل الس یې وغځاوه او گڼې نه یې غوښتل چې محمد داؤود دې‬
‫خپله تومانچه و کا َروي‪ ،‬څوک او څو کلنه وه؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬ما هغه نه پیژندله‪ .‬ښايي د داؤود خان لور یا ملسۍ وه او گومان کوم اتلس کلنه وه ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬محمد داؤود او کورنۍ یې څنگه و وژل شول؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬یو ځل بیا خپلې ویل شوې خربې تکراروم ‪ :‬زه د لنډې مودې لپاره د داؤود خان مخې ته وم او هغه‬
‫هم د پیغام له ویلو رسه سم ټینگ ټپي او بیا بې هوښه شوم‪ .‬په هغې شېبه کې ما د پریکړې وسه نه درلودله او په‬
‫دې سوچ کې لویدلی وم چې څنگه ځان د مرگ له لومو وژغورم‪ .‬له دې امله د داؤود خان او د هغه د کورنۍ د‬
‫وژنې د جزﺋـیاتو په اړه دقیقأ نه پوهیږم‪ .‬زما او زما د یوه رستیري له ټپي کیدلو او د داؤود خان د وسله وال اقدام‬
‫له پورته کولو ‪ ،‬وروسته ښایي دوه اړخیزې ډزې شوې وي‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا محمد داؤود د گولیو د باران په هامغه لړۍ کې ووژل شو؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬په دې اړه ډیر نه پوهیږم‪ .‬ما د ټپ له امله ډیر درد درلود او وینې مې بهیدلې ‪ ،‬د شوک په حالت‬
‫کې د مرگ له لومو د ځان د ژغورنې په لټه کې وم‪ .‬په هغه شېبه کې زه یوازې او یوازې د ځان په غم کې وم او نه‬
‫مې شوای کوالی د بل لورې د حالت په اړه فکر وکړم‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬په بله وینا‪ ،‬تاسو وایاست چې تاسو د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ وژنه مو نه ده لیدلې‪ .‬آیا همدا‬
‫انگیرنه رښتیا ده؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬هو‪ .‬چورلټ سمه ده‪ .‬ما د داؤود خان او د هغه د کورنۍ وژنه په سرتگو نه ده لیدلې‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬تاسو وویل چې د گلخانې د ماڼۍ له دروازې ووتلی ‪ ،‬له هغه وروسته څه پیښ شول؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬کله چې د گلخانې د ماڼۍ له دروازې ووتلم ‪ ،‬شا ته مې وکتل‪ ،‬ومې لیدل چې زما بدرگه رستیري له‬
‫ما رسه نسته او هامغلته پاتې شوي دي‪ .‬د گلخانې له ماڼۍ د باندې د کوماندو دقطعې نور پرسونل چې د پيښو‬
‫پایلو ته یې سرتگې څارلې ‪ ،‬زه یې په ټپي او په وینو ککړ ولیدمل‪ .‬ښایي ددغې پیښې کتنې د کوماندو د قطعې د‬
‫پرسونل د ډله ییز برید د پارونې لپاره الره پرانیستې وي چې د دواړو خواوو د ټپي کیدلو او په شهادت رسیدلو المل‬
‫شو‪ .‬د گارد په ختیځې دروازې کې د څلورمې زغره والې لیوا د کنډک بولندوی جگړن فتح محمد ( چې اوس په‬
‫اروپا کې ژوند کوي) زه یې د جیپ د موټر په مرسته د گارد له انگړه دباندې وایستلم‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا د گلخانې له ماڼۍ د باندې د کوماندو د قطعې د پرسونل شمیره مو په یاد ده؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬گومان کوم د هغوی شمیر له دوه سوو تنو څخه زیات وو ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪118‬‬

‫سیاه سنگ‪ :‬له جگړن فتح محمد رسه چیری والړﺉ؟‬

‫امــام الـدين‪ :‬مخکې له دې چې د پوځ د څلور سوه بسرتیز روغتون پر لور والړ شو‪ ،‬د راډیو افغانستان ودانۍ ته‬
‫والړو او هلته‪......‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪119‬‬

‫څوارلسمه او پینځلسمه برخه‬

‫"تیرې توې شوې وینې په اوبو پرې وینځـﺊ "‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬له جگړن فتح محمد رسه چیرې والړﺉ؟‬

‫امـام الـدين‪ :‬مخکې له دې چې ما د پوځ څلور سوه بسرتیزروغتون ته ورسوي ‪ ،‬رسه له دې چې ډیره وینه مې له‬
‫السه ورکړې وه ‪ ،‬رس مې گرځېده او په پښو کې مې دمه نه وه پاتې زه یې د راډیو افغانستان په ودانۍ کې هغې‬
‫خونې ته بوتلم چې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د مرشتابه غړي پکې ناست ول‪ .‬په دغه کوټه کې څلور‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪120‬‬

‫تـنه ناست ول‪ .‬ما دغه په ملکي جامو کې څلور تنه مخکې نه ول لیديل او نه د هغوی له مخونو رسه مې کومه‬
‫پخوانۍ آشنایي درلودله ‪ ،‬خو وروسته پوه شوم چې هغوی نور محمد تره کي ‪ ،‬بربک کارمل ‪ ،‬دستگیر پنجشیری او‬
‫حفیظ الله امین یا سلیامن الیق ول‪.‬‬

‫سـياه ســنگ هغو څلور واړو ته مو څه وویل؟ ستاسو د خربو له اوریدا وروسته ‪ ،‬هغوی څه وویل؟‬

‫امـام الـدين‪ :‬لومړی مې سالم وکړ ‪ ،‬بیا مې ځان ور وپیژانده او ومې ویل ‪ " :‬زما نوم امام الدین دﺉ‪ .‬ما ته دنده‬
‫راکړل شوې وه چې د انقاليب شوری پیغام رسدار محمد داؤود ته ووایم‪ .‬د پیغام له اوریدلو رسه سم داؤود خان‬
‫قهرژلی شو ‪ ،‬په الس کې یې وسله وه ‪ ،‬زما پر لور یې ډز وکړ او زه یې ټپي کړم "‪.‬‬

‫په همدغې شېبې کې له هغو څلور تنو څخه په پاخه گومان چې پنجشیري صاحب وو ‪ ،‬وویل ‪ ":‬هغه ژر روغتون ته‬
‫ورسوﺉ‪ ".‬له هغه وروسته ‪ ،‬په نور څه نه پوهیږم ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬آیا د خپلو خربو په ترڅ کې مو له هغې ځوانې پیغلوټۍ څخه هم یادونه وکړه چې ستاسو په وینا "‬
‫خپل الس یې را وړاندې کړ چې د محمد داؤود مخه ونیيس؟"‬

‫امـام الـدين‪ :‬نه‪ .‬زه ټپي وم او هامغه دوه � درې پورتـنۍ جملې مې وویلې‪ .‬نور مې دومره وسه نه درلودله چې د‬
‫پـېـښې ټول جزﺋ ـیات هم ووایم‪ .‬د افغانستان د خلق ډیمواکراتیک گوند د مرشتابه غړو ته مې د هغې نجلې د ټپي‬
‫کېدلو خربه یاده نه کړه ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬عبدالکریم میثاق د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند بنسټ ایښودونکي او د سیايس بیرو غړي‪/‬‬
‫د مال یي وزیر‪ /‬داستان لیکونکي او څیړونکي د " افغانستان په شلمه پیړۍ کې ‪ /‬افغانستان در قرن بیستم ‪� ۸۷۰۰‬‬
‫‪ " ۸۷۹۷‬د کتاب په ‪ ۸۸۲‬او ‪ ۸۸۲‬پاڼو کې د ظاهر طنین لیکنه چې د يب يب يس د خپرونو یوه ټوگه او په ‪ ۸۰۰۲‬ز کال‬
‫کې خپور شوی ‪ ،‬وایي ‪ ":‬یو صاحب منصب چې له السه یې وینې څڅېدلې راغی او د مرکزي کمیټې د غړو مخ ته‬
‫یې پوځي سالم وکړ او ویې ویل چې زما نوم امام الدین دﺉ ‪ ،‬د گوند غړی یم‪ .‬زه دننه په ارگ کې وم‪ .‬د گلخانې‬
‫[ماڼۍ] ته والړم او داؤود خان ته مې وویل ‪ :‬له دې چې واک د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ته لیږدېدلې ‪،‬‬
‫تاسو دنده لرﺉ چې تسلیم سـﺊ‪ .‬یوه لور یې هم وررسه وه‪ .‬عبداالله [د رس وزیر مرستیال او د بهرنیو چارو وزیر] هم‬
‫ور رسه وو‪ .‬داؤود خان زما پر خوا ډز وکړ ‪ ،‬زما الس یې را ټپي کړ‪ .‬لور یې په دغه وخت کې غوښتل د هغه مخه‬
‫ونیيس چې ډز ونه کړي ځکه هغه هم ډزې کوي‪ .‬که ته ډزې وکړﺉ ‪ ،‬هغه هم ډزې کوي‪[ .‬امام الدین] وویل چې په‬
‫همدغه وخت کې یې خپله لور هم وویشتـله او زه یې هم وویشتم‪ .‬نو ما هم په همدغه وخت کې خپل کالشنیکوف‬
‫را وایست ‪ ،‬ډزې مې وکړې او ټول مې له منځه یوړل "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪121‬‬

‫امـام الـدين‪ :‬لومړی دا چې ‪ ،‬کله زه د راډیو افغانستان دفرت ته والړم ‪ ،‬د انقاليب شوری د پیغام د رسوولو او د داؤود‬
‫خان په الس زما د ټپي کیدلو گزارش مې ورکړ ‪ ،‬هلته مې یوازې څلور تنه ولیدل چې مخکې مې د هغوی نومونه‬
‫واخیستل‪ .‬دویم دا چې ما کالشنیکوف نه درلود‪ .‬ټول پوهیږي چې د افغانستان په پوځي جوړښت کې کالشنیکوف‬
‫د یوه افرس وسله نه ده ‪ ،‬بلکه په جوړښت کې نغښتې د یوه رستیري وسله ده‪ .‬دا هېڅ دود نه وو چې یو افرس دﺉ‬
‫له ځان رسه کالشنیکوف وگرځوي‪ .‬دریم دا چې کالشنیکوف کومه توره یا چاړه نه ده چې له جیب یا تیکي را وایستل‬
‫يش‪ .‬پورتنۍ خربۍ قطعأ او له بنسټه رښتیا نه دي‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬عبدالکریم میثاق خو د هغې نجلۍ له ونډې خربه کوي چې غوښتل یې د محمد داؤود [مخه] د‬
‫تومانچۍ د ډزو له کولو [ونیيس]‪ .‬آیا د میثاق د خربو همدغه برخه د گلخانې په ماڼۍ کې ستاسو د سرتگو له لیديل‬
‫حال رسه بشپـړ ورته والی نه لري؟‬

‫امـام الـدين‪ :‬ښایي نوموړي [میثاق] د پـیښې لړۍ یا زما له خولې یا د نورو کسانو له الرې ‪ ،‬وروسته اورېديل وي‪،‬‬
‫مگر د يب يب يس راډیو ته یې یا په بر الس او یا په نا پوهۍ کې له غیر واقعي بدلونونو رسه ویيل دي‪ .‬د هغې نجلۍ‬
‫له خولې دا خربې چې " ډزې مه کوه چې هغه هم ډزې کوي‪ .‬که ته ډزې وکړې ‪ ،‬هغه هم ډزې کوي" قطعأ حقیقت‬
‫نه لري ‪.‬‬

‫سـياه سنگ‪ :‬وایي چې د " غوایي د انقالب" د مستند فلم په لړ کې چې په هغه کې حفیظ الله امین خپله ونډه‬
‫لوبوله تاسو د گلخانې د ماڼۍ په لومړي پوړ کې مخکې له دې چې د فلم اخیستلو د کمرې مخ ته و دریږﺉ د څو‬
‫تـنو فلمي هرنمندانو ‪ ،‬د تخنیکي کارکوونکو او د فلم د کارگردان مخ مو ته وویل ‪ " :‬چې ما رسدار محمد داؤود په‬
‫خپل الس داسې وواژه ‪ "....‬آیا دغه خربې رښتیا دي؟‬

‫امـام الدين‪ :‬نه‪ .‬دا زما خربې نه دي‪ .‬که زما له خولې داسې خربه شوي وي ‪ ،‬یا مې هغه ونډه لوبويل وي‪ ،‬باید په‬
‫فلم یا ویډیو کې ریکارډ شوي وي او د هغه السوند به هرو مرو وي‪ .‬په ډاډ وایم چې دغه تور سم نه دﺉ او بې بنسټه‬
‫دﺉ‪ .‬هو د هامغه فلم د جوړلو له لړۍ خرب یم‪ .‬د دیارلس سوه اته پینځوسم کال د مرغوي له شپږمې [ د ‪ ۸۷۷۷‬زکال‬
‫ددسامرب ‪ ]۸۲‬وروسته نویو چارواکو غوښتل چې حفیظ الله امین رسنیو ته د ځانغوښتونکي او واک ته د یوه تږي‬
‫سړي په توگه وروپیژين نو د هامغه فلم ځینې برخې یې نندارې ته وړاندې کړې خو هغه څه چې په ناروا ډول په ما‬
‫تپل شوي په بشپړ ډول درواغ دي ‪.‬‬

‫)‪1‬د "بينوا"‪ ،‬ویب پاڼه ‪ 18‬جوالي ‪8008‬‬

‫‪http://www.benawa.com/details.php?id=19703‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪122‬‬

‫"د ‪ ۸۰۰۲‬ز کال د جوالی د مېاشتې په لومړیو کې نړیوالې محکمې چې مرکز یې په دنهاخ ‪/‬هاگ (هالند) کې دﺉ ‪،‬‬
‫جرنال امام الدین [ د افغانستان د لومړي ولسمرش وژونکی] یې د لومړي ځل لپاره د پلټنو لپاره غوښتی وو "‪.‬‬

‫)‪2‬د "آرمـان ميل" ویب پاڼه ‪ 85 ،‬سپتمرب ‪:8008‬‬

‫‪http://armanemili.af/spip.php?article828‬‬

‫"نامتو کمونیست جرنال امام الدین د هالند د هیواد د پولیسو له پلوه د رسدار محمد داؤود خان د وژلو په تور‬
‫نیول شوی دﺉ‪ .‬دهیواد یو تن ژورنالیست رزاق مأمون ميل آرمان ته د یوې اړیکې له الرې دغه سکالو وویله او زیاته‬
‫یې کړه ‪:‬په هالند کې ددغه جرنال نیول کېدل د افغانستان د مدين او حقوقي ادارې د رﺋـیس ډاکټرنادرشاه‬
‫احمدزي د اوپراتیفي هلوځلو له کبله تر رسه شوي دي‪.‬‬

‫داکټر نادر ویيل چې د رسدارداؤود خان اود هغه د کورنۍ وژونکی جرنال امام الدین له افغانستانه دننه هالند ته‬
‫د یوې ټیلفوين اړیکې د موندنې له الرې الس ته راغلی دﺉ‪ .‬ډاکټر نادر څرگنده کړه چې یو خلقي افرس چې د یوناما‬
‫کارمند وو ‪ ،‬د ‪ 0833606880‬شمیرې ټیلفون له الرې کله چې جرنال امام الدین په وزبکستان او هالند کې تم شوی‬
‫وو خربې کړي او د رسدار داؤود خان د وژنې لړۍ د همدغو خربو په ترڅ کې افشأ کیږي ‪.‬‬

‫د افغانستان د مدين او حقوقي ټولنې دفرت ددغې پیښې له موندنې وروسته ‪ ،‬خپلې موندنې د ‪ ICC‬پولیسو ته ورلیږي‬
‫او د برشي او جنگي جنایاتو د ځانگړو پولیسو د تعقیب او څار په پای کې د جرنال امام الدین د پټېدلو ځای موندل‬
‫کیږي او د پولیسو منگولو ته ورځي‪.‬‬

‫ډاکټر نادر روښانه کړه چې امام الدین له شپږو مېاشتو را په دیخوا بندي دﺉ او تر اوسه له هغه څخه د پلټنو‬
‫جزﺋ ـیات نه دي اعالن شوي خو د افغانستان محکمې ته د نوموړي د سپارلو په اړه‪ ،‬د افغانستان ددولت له پلوه‬
‫کومه ځانگړې غوښتنه ال تر اوسه نه ده شوې "‪.‬‬

‫)‪3‬د "کـابل پرس" ویب پاڼه‪ 88 ،‬سپتمرب ‪:8008‬‬

‫‪www.kabulpress.org/my/spip.php?article2303‬‬

‫"یوې رسچینې چې نه یې غوښتل نوم یې واخیستل يش د طالبانو ضد د یوه څارگر نادرشاه احمدزي له خولې کابل‬
‫پرس ته وویل چې د محمدظاهر د اکا د زوی رسدار محمد داؤود او د افغانستان د لومړي ولسمرش وژونکی ‪ ،‬جرنال‬
‫امام الدین ونیول شو ‪.‬‬

‫دغې رسچینې کابل پرس ته وویل چې د رسدارمحمد داؤود وژونکی ‪ ،‬جرنال امام الدین د آی ‪ ،‬يس ‪ ،‬يس [د جنگي‬
‫او انساين جنایاتو ضد د څارنې پولیس] د پولیسو له خوا له افغانستانه دننه د یو شمیر هلو ځلو او هڅو په ترڅ کې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪123‬‬

‫شپږ مېاشتې مخکې د هالند په هیواد کې ونیول شو‪ .‬رسچینه زیاتوي ‪ :‬هغه شپږ مېاشتې مخکې ونیول شو چې‬
‫نړیوالو پولیسو د ‪ 0833606880‬ټلفوين شمیرې پربنسټ چې له افغانستانه دننه ‪ ،‬په هالند کې د جرنال امام الدین‬
‫له پټنځي رسه په اړیکه کې وو د امام الدین د پښو خاپ وموند‪ .‬هیښنده خو دا ده چې له افغانستانه دننه تلفوين‬
‫اړیکه د ډگرجرنال عبداالحد په نامه د یوه نامتو خلقي وه چې څو موده مخکې یې د یوناما په دفرت کې هم کار کاوه‬
‫او اوس څرگنده شوې چې نوموړی د یوناما په دفرت کې کار نه کوي‪ .‬د ټلفون دغه شمیره چې د افغانستان د مدين‬
‫او حقوقي ټولنې په همکارۍ نړیوالو پولیسو ته سپارل شوې وه وموندل شوه او د نړیوالو پولیسوپه الس کې ده ‪.‬‬

‫رسچینه وایي ډگرجرنال عبداالحد او امام الدین تر یوه کال مخکې په وزبکستان کې ژوند کاوه او عبداالحد له امام‬
‫الدین رسه اړیکه درلودله او نوموړي ډگر جرنال داسې الرې چارې برابرې کړې چې جرنال امام الدین د ملگرو‬
‫ملتونو له امکاناتو څخه په ناوړه گټه اخیستنې له وزبکستانه هالند ته ولیږل شو‪ .‬تر اوسه د افغانستان دولت د‬
‫ډگرجرنال عبداالحد د نیولو او له هغه څخه د پلټنو په تړاو کوم اړین گام نه دﺉ اوچت کړﺉ"‪.‬‬

‫امـام الدين‪ :‬په دریواړو گزارشونو کې د رانغاړل شویودرواغو یو په یو سپړنه گټه نه لري‪ .‬همدومره به بس وي چې‬
‫ووایم زه هېڅکله په پټنځي کې نه وم او په هالند کې هم نه یم‪ .‬د یوه پوځي افرس په توگه د خپل ژوند ټول کلونه‬
‫مې د ډاکټر نجیب الله له پرځېدنې وروسته د شپږو کلونو په گډون په افغانستان کې دننه اود ولس او پرگڼو په‬
‫منځ کې په سپیڅلتیا‪ ،‬ویاړ او گروهنې تیر کړي دي‪ .‬هم تاسو چې دغه تلفوين خربې اترې له ما رسه تر رسه کوﺉ‬
‫پوهیږﺉ او هم هغه کسان چې ما له نیږدي پیژين پوهیږي چې له خپلې کورنۍ رسه یوځای د اروپا په دغه گوټ‬
‫کې بشپړه آزاد او څرگند ژوند لرم او دښوونکيتوب سپڅلې او ویاړلې دنده پرمخ بیایم ‪.‬‬

‫په خواشینۍ چې یو شمیر لیکواالن او خربیاالن په درواغجنو ډنډورو خپل زړونه خوښوي‪ .‬زما په اند هغه کسان چې‬
‫دغسې ناپازواله (بې مسوؤلیته) خربو ته الس اچوي په حقیقت کې غواړي د خپلو خیايل خربو لپاره لوستونکي او‬
‫اوریدونکي ومومي‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬ددغو الندنیو ‪ ۷‬لیکنو په اړه څه وایاست؟ ‪:‬‬

‫‪ � ۸‬سرت جرنل محمد نبي عظیمي " د افغانستان په دریو لسیزو کې پوځ او سیاست ‪ /‬اردو و سیاست در سه دهه‬
‫اخیر" د کتاب په ‪ ۸۲۸‬پاڼه کې دریم چاپ ‪ ،‬د میوند خپرندویه ټولنه ‪ ،‬پیښاور‪/‬پاکستان ‪ ۸۷۷۷ ،‬داسې وایي ‪:‬‬

‫د رسدار محمد داؤود د نیولو امر د کوماندو د قطعې لومړي بریدمن امام الدین ته ورکول کیږي‪ .‬امام الدین د‬
‫گارد د آپراسیون له آمر ډگرمن گل آقا رسه یوځای داؤود خان ته ورځي او هغه ته وایي ‪ " :‬تاسو د افغانستان د خلق‬
‫ډیموکراتیک گوند د مرکزي کمیټې د امر پر بنسټ خپله وسله پرځمکه کښیږدﺉ او تسلیم سـﺊ‪ ".‬داؤود خان په‬
‫ځواب کې وایي ‪ " :‬کمونیستانو ته نه تسلمیږم‪ ".‬او ناڅاپه د امام الدین پر خوا ډزې کوي‪ .‬امام الدین په خپل مټ‬
‫کې ټپ اخيل خو له ټپي کېدلو رسه رسه د هغه کالشنیکوف له خولې چې په الس کې یې وو یو جناحي اور د محمد‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪124‬‬

‫داؤود او د هغه د همالرو پر خوا تر رسه کوي‪ .‬اخ او ډب پیل کیږي او په پای کې رسدار محمد داؤود ‪ ،‬رسدار‬
‫محمد نعیم ‪ ،‬عبداالله‪ ،‬د داؤود ماندینه او د ظاهر شاه خور زینب داؤود‪ ،‬د هغه زامن او د کورنۍ غړي یې چې ټول‬
‫ټال شمیره یې ‪ ۸۷‬تنه کیدل ‪ ،‬ځای پر ځای وژل کیږي ‪.‬‬

‫امـام الـدين‪ :‬ماته د پوځي شوری د پیغام د ویلو امر راکړل شوی وو‪ .‬د " نیولو" خربه له اره په منځ کې نه وه‪ .‬د‬
‫ډگرمن گل آقا په اړه مې مخکې هم ویيل چې د نوموړي د لوړسیايس او پوځي دریځ په پام کې نیولو ‪ ،‬که هغه را‬
‫رسه وای نو ما هېڅکله دا واک نه درلود او نه مې شوای کوالی د پوځي شوری پیغام ولومل‪ .‬که د نیولو خربه په منځ‬
‫کې وه ‪ ،‬نو دغه امر باید گل آقا ته ورکړل شوی وای نه ماته‪ .‬زما په الس کې د کالشنیکوف له خولې " د جناحي اور‬
‫د پرانیستلو" په اړه غواړم روښانه کړم چې لومړی د پوځ په جوړښت کې کره بین توپک او کالشنیکوف د یوه افرس‬
‫وسله نه ده او ښایي تر اوسه هم نه وي ‪ ،‬بلکه د رستیري وسله ده‪.‬‬

‫تاسو کوالی شـﺊ د پوځ له ټولو افرسانوپه ځانگړې توگه له هغو افرسانو چې د دوهم بریدمن له رتبې نیولې بیا تر‬
‫لوړو پوځي رتبو رسیديل وپوښتـﺊ چې آیا د زده کړو له مودې پرته ‪ ،‬په هغه موده کې چې دوی د افرس په توگه دنده‬
‫تر رسه کړې کله یې کره بین یا کالشنیکوف په خپلو اوږو له ځان رسه وړی دﺉ؟ یا هم په داسې یوې کوټې کې چې‬
‫یو تن ستاسو مخ ته د شپږو یا اوو مرتو په واټن کې والړ وي ‪،‬تاسو کوالی شـﺊ جناحي اور تر رسه کړﺉ؟ نه‪ .‬که د‬
‫وسلې میل یو اړخ ته تاو يش ‪ ،‬په هېڅ ډول مرمۍ په نخښه نه لگیږي ‪.‬‬

‫‪ � ۸‬د ‪ ۸۰۰۲‬ز کال د اپریل د مېاشتې په ‪ ۸۲‬نېټه د ماښام په ‪ ۷‬بجو اکاډیمیسین دستگیر پنجشیري د یوې ټلفوين‬
‫مرکې په ترڅ کې ما لیکوال (سیاه سنگ) ته وویل‪:‬‬

‫امام الدین راډیو افغانستان ته راغی او نور محمد تره کي ته یې گزارش وړاندې کړ‪ .‬هغه وویل چې له رسدار محمد‬
‫داؤود څخه څو څو ځله په درنښت غوښتنه وشوه چې له خپلې کورنۍ رسه یوه خوندي ځای ته والړ يش‪ ،‬خو له پرله‬
‫پسې غوښتنو رسه رسه ‪ ،‬هغه خپل زوی ته امر وکړ چې پر افرسانو ‪ ،‬رستیرو او ان د خپلې کورنۍ پر غړو ډزې وکړي‪.‬‬
‫په پای کې دوه اړخیزه اور پیل شو ‪.‬‬

‫همدا رنگه ‪ ،‬امام الدین وویل چې رسدار داؤود ته مې وویل ‪ :‬سیايس واکمني د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند‬
‫ته لیږدېدلې او تاسو باید تسلیم سـﺊ‪ .‬داؤود خان وویل چې کمونیستانو ته نه تسلیمیږم‪ .‬له هغه وروسته یې زما پر‬
‫خوا ډزې وکړﺉ‪ .‬ما هم ووهل‪ ،‬او ټول مو ستیای کړل"‪.‬‬

‫امـام الدين‪ :‬د ښاغيل پنجشیري صاحب دغه خربه ما ته د حیرانتیا وړ ده‪ .‬هغه د " ظهور و زوال حزب ډیموکراتیک‬
‫خلق افغانستان" په کتاب کې داسې نه دي ویيل‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪125‬‬

‫‪ � ۳‬محمد اکرم اندیشمند د عبدالحق مجددي او ډاکټر فضل الله مجددي د کتاب [افغانستان از امیر کبیر تا‬
‫رهرب کبیر] د ‪ ۲۷۹‬پاڼې پربنسټ ‪ ،‬د ‪۸۷۷۷‬ز کال د میوند دخپرندویې د کابل چاپ ‪/‬افغانستان ‪ ،‬داسې وایي ‪:‬‬

‫"د هغه خلقي صاحب منصب نوم چې د محمد داؤود د وژنې فرمان یې پلی کړ امام الدین وو‪ .‬نوموړی داهم مني‬
‫چې د رسدار محمد داؤود پر استوگنځي د برید فرمان حفیظ الله امین ورکړی وو"‪.‬‬

‫امـام الدين‪ :‬ما د پوځي شوری امر له خپل بولندوی څخه تر السه کړی وو نه د نیولو یا وژلو فرمان ‪ ،‬او هغه مې په‬
‫ډیر درنښت تر رسه کړی دﺉ‪ .‬له حفیظ الله امین رسه مې اړیکه نه درلودله‪ ،‬ځکه زه یو عادي افرس وم‪ .‬د امین له‬
‫پلوه د لیږل شوي فرمان په اړه هېڅ ډول خربتیا نه لرم‪ .‬دا د لیکوال خیال او انځورگري ده ‪.‬‬

‫‪ � ۲‬محمد نذیر کبیر رساج د "رويدادهـاي نيمه اخـري ســده بيسـت در افغانسـتان" د کتاب په ‪ ۸۸۲‬پاڼه کې د [‬
‫فرانکفورت لومړی چاپ ‪۸۷۷۷ ،‬ز کال] داسې وایي ‪.‬‬

‫زغره والې د گلخانې پوړیو ته نیږدې شوې او له هغو یو تن تورن ‪ ،‬درې ته تـنه بریدگي را ووتل او پرگلخانې یې دننه‬
‫برېد ور ووړ‪[.‬هغوی] په هک پک وايل ولیدل چې محمد داؤود خان ال تر اوسه په پښو والړ دﺉ خو ټـپـیان د ځمکې‬
‫پرمخ پریوتيل ول ‪.‬‬

‫تورن امام الدین پر محمد داؤود خان چیغه ووهله‪ " :‬مقاومت گټه نه لري‪ .‬تسلیم سه‪ ".‬رسدار محمد داؤود خان‬
‫په ځواب کې وویل ‪ " :‬خپل رس مرش را ولیږه چې له ما رسه خربې وکړي‪ ".‬تورن بیا وویل ‪ " :‬موږ ټول رسمرشان یو‪.‬‬
‫هر څه چې لرﺉ ‪ ،‬موږ ته یې ووایه یا تسلیم سه "‪.‬‬

‫محمد داؤود له دې پورته نور زغم نه درلود ‪ ،‬په الس کې یې تومانچه وه او په هغې یې د تورن پر خوا اور پیل کړ‪.‬‬
‫تورن له داسې یوه سړي څخه چې خپل هر يش یې له السه ورکړي ول دداسې یوه برید هیله نه درلودله ‪ ،‬د سرتگو‬
‫په رپ کې د کالشنیکوف د داسې یوه اور خوله پرانیستله چې ژوندي او نیم ژوندي کسان یې له یوې مخې له منځه‬
‫یووړل ‪.‬‬

‫امـام الدين‪ :‬زه د کوماندو د قطعې یو افرس وم او په خپل تشکیل کې مې گاز � ‪ ۹۹‬موټر ‪ ،‬بې مزې مخابره درلودله‬
‫نه زغره واله‪ .‬ان په هامغه ورځ د گارد گرد چاپیره هېڅ ډول زغره واله نه ده لیدل شوې‪.‬له بلې خوا د گارد د‬
‫توغندي ویشتونکي لیوا توغندیو د ولسمرشۍ ماڼۍ ‪ ،‬گارد مخې ته شوبلې او محاربوي ماشینونه سوځويل ول‪ .‬زغره‬
‫واله له اره خوندي نه وه چې گڼې موږ دې په یوې زغره والې کې له یوه لنډ واټـنه هغه هم د گارډ د ختیځې دروازې‬
‫له لوري د گلخانې د ماڼۍ پوړیو ته ورغيل اوسو‪ .‬دغې لیکنې د لیکوال له خیال او انځورگرۍ څخه رس چینه اخیستې‬
‫نه زما له خربو څخه‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪126‬‬

‫‪ � ۲‬د افغانستان د هرنیاالنو د ټولنې لوی مرش محمد نیسم خوشگوار د "رازي که فايق افشـــاء نکـرد" کتاب په‬
‫‪ ۸۹۸‬او ‪ ۸۹۳‬پاڼو کې وایي ( لیکوال ‪:‬خان آقا سعید ‪ ،‬د عرص خپرندویه ټولنه ‪ ،‬پیښاور‪/‬پاکستان ‪ ،‬منی ‪)۸۰۰۰ ،‬‬

‫د [پوځ څلور سوه بسرتیز] روغتون یوې خونې ته ننوتلو‪ .‬د چپرکټ پرمخ د منځنۍ ونې لرونکی یو ځوان چې په گچ‬
‫کې پیچل شوی الس یې په غاړه کې ځوړند وو‪ ،‬بیده وو‪ .‬نوموړي ته لومړي بریدمن میرکي ور وپیژندمل او هغه یې‬
‫دداسې سړي په نامه راته ونوماوه چې داؤود خان یې وژلی دﺉ‪ .‬که څه هم د هغه د کړغیړن مخ په لیدنې پښیامنه‬
‫وم خو بیا هم په سړې سینې مې له هغه [امام الدین] څخه د مالوماتو غوښتنه وکړه‪ .‬نوموړي وویل ‪:‬‬

‫د غوایي د مېاشتې د اوومې په ماښام مو له باالحصاره د ارگ د نیولو او د محمد داؤود پر وړاندې د جگړې دنده‬
‫تر السه کړه‪ .‬کله چې ارگ ته ورسیدلو ‪ ،‬پر ارگ د الوتکو پرله پسې گړزهار اود شوبلو اور له هرې خوا خپور او ټینگ‬
‫اخ و ډب روان وو‪ .‬نیمه شپه وه چې بریا زموږ په برخه شوه او د ارگ انگړ ته ننوتلو‪.‬‬

‫په هاغه وخت کې زما د قطعې بولندوی زما ټويل ته د داؤود د نیولو دنده و سپارله‪ .‬زه له خپلو رس تیرو رسه د‬
‫گلخانې د ماڼۍ پر لور وړاندې والړم او د هغه ځای ټولې کړکۍ مو د خپلو وسلو په پرله پسې او ټینگ اور الندې‬
‫ونیولې او ودانۍ ته ننوتلو‪ .‬هره خوا چوپه چوپتیا خپره وه‪ .‬خپلو بدرگه کسانو ته مې وویل چې مورچل ونیيس او‬
‫همداسې دې خپل اورته دوام ورکړي‪ .‬ما له ځان رسه لوډ سپیکر راوړی وو او د هغه له الرې مې خپلو رستیرو ته‬
‫خربې کولې او هغوی ته مې دندې سپارلې ‪.‬‬

‫د هامغه لوډ سپیکر له الرې مې په کوټه کې خربې وکړې او ومې ویل چې رسدار داؤوده! تاسو د پوځي شوری د‬
‫امر پربنسټ ځان تسلیم کړﺉ‪ ".‬په همدغه وخت کې هغه د خونې د فیلپایې د یوې ستنې له شا په خپل ویروونکي‬
‫غږ وول ‪ " :‬زما په قاموس کې تسلیمیدل نشته‪ .‬پرته له خدایه بل چاته نه تسلیمیږم‪ ".‬او د اور امر یې ورکړ‪ .‬له هرې‬
‫خوا زموږ پر لور ډزې پیل شوې‪ .‬د ښځمنو په السونو کې توپک ول هغوی هم ډزې پیل کړې‪ .‬زموږ شمیره زیاته وه ‪،‬‬
‫یوه ښځه چې کړکۍ ته نیږدې والړه وه او له هغه ځایه یې ډزې کولې پرځمکه پریوتله خو پر داؤود یې هېڅ ډول‬
‫اغیزه نه کوله ‪.‬‬

‫یو وخت زما پام شو چې د داؤود په الس کې سپینه تومانچه ده او د ستنې له شا په تومانچې یې زما پر خوا ډز وکړ‪،‬‬
‫زما اوږه یې را ټپي کړه‪ .‬ټینگ اخ و ډب روان وو‪.‬زما سرتگو هغه څاره‪ ،‬د داؤود ککره ناڅاپه د ستنې له شا راښکاره‬
‫شوه‪ .‬هغه ډز وکړ او ما هم ډزې پیل کړې‪ .‬زما په الس کې کالشنیکوف وو او د کالشنیکوف ټولۍ مرمۍ د هغه پر‬
‫ککرې ومښتلې او د رس کوپړۍ یې په هوا شوه او پرځمکه را پریوت‪ .‬ما دغه بریا د بیسیم له الرې خپل بولندوی ته‬
‫وویله او بیا بې هوښه شوم‪ .‬کله چې په هوښ راغلم ‪ ،‬ومې لېدل چې دلته یم "‪.‬‬

‫امـام الدين‪ :‬د هغه څه په اړه چې ښاغيل خوشگوار ویيل لومړی غوام روښانه کړم چې زه د ټويل بولندوی نه بلکه د‬
‫مخابرې د بلوک بولندوی وم او زما رستیري له خپلو مخابرو رسه په نورو جزوتامونو کې ویشل شوي ول او دنده‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪127‬‬

‫ورسپارل شوې وه‪ .‬د نیولو امر باید پلیو ځواکونو ته ورکړ شوی وای نه مخابرې ته‪ .‬دویم دا چې د مخابرې له الرې‬
‫د جزوتامونو سوق او اداره په ټولو پوړونو کې د محرمیت پربنسټ د شفري لښتـنلېک له الرې تر رسه کېدل نه د‬
‫لوډ سپیکر له الرې‪ .‬که تاسو د پوځ له افرسانو پوښتنه وکړﺉ تاسو ته به درڅرگنده يش چې د رستیرو او جزوتامونو‬
‫په اداره کې هېڅکله له لوډسپیکر څخه کار نه دې اخیستل شوﺉ‪ .‬د نن ورځې جگړې " غیږ نیونه" یا د " د کچ‬
‫غیږي" نه دي‪ .‬له لوډ سپیکرڅخه یوازې ترافیک کار اخيل نه د پوځ افرسان ؛ او نه په یوې کوشنې کوټې کې چې‬
‫شپږ یا اته مرته اوږد والی ولري څوک دې لوډسپیکر را واخيل او خربې دې وکړي ‪.‬‬

‫د ژبې د سپڅیلتیا د اړخ په پام کې نیولورسه غواړم ووایم چې نوموړې لېکنه د یوې تأریخې پیښې د انځور ازانگه‬
‫نه بلکه د یوه خیايل داستان یوه طرح گڼل کېدای يش چې د یوه هرني فلم د جوړلو لپاره په پام کې نیول شوي وي‪،‬‬
‫ځکه په دې اړه نوموړي ښاغيل لیکوال یوازې خپله هرنیاله انځورگري را انځورلې ده‪ .‬وایي چې وچه خټه پر دیوال‬
‫نه مښيل ‪.‬‬

‫‪ � ۹‬حامد د " داؤود خان د کي جي يب په لومو کې " د کتاب د ‪ ۳۰۲‬پاڼې په ملنېک کې چې د هارون لېکنه ده ‪،‬‬
‫ژباړه د حامد ‪ ،‬سـَمـَونه او یادښت د حامد ‪ ،‬د میوند خپرندویه ټولنه ‪ ،‬پيښاور‪/‬پاکستان ‪ ،‬دسامرب ‪۸۷۷۷‬ز کال داسې‬
‫لیکي ‪:‬‬

‫د تورن امام الدین په نامه د داؤود یو تن ملگری د ارگ له صاحب منصب گل آقا او د شوروي د سفارت له دوه تنو‬
‫غړو رسه د خربو اترو لپاره د داؤود خان کوټې ته ورغلل او له هغه یې وغوښتل چې ور تسلیم يس‪ .‬هغوی داؤود خان‬
‫ته له ډیر و سپکو سپورو ویلو وروسته ‪ ،‬پر داؤود خان برید وکړ‪ .‬د امام الدین مټ ټپي شو‪ .‬په ځواب کې کودتاچیانو‬
‫داؤود ترځوايب اور الندې ونیو او پر هغه یې مرمۍ و َو َرولې‪ .‬په همدغه شېبه کې امام الدین له کوټې دباندې راووت‬
‫او په چیغو چیغو یې وویل ‪ ":‬ناتارگر تیرغامل مې وواژه"‪.‬‬

‫امـام الدين‪ :‬د یادولو وړ بومل چې زه د داؤود د ملگرو له ډلې څخه نه ووم ‪ ،‬بلکه د رسدار داؤود په پوځ کې یو ټیټ‬
‫پوړې افرس وم‪ .‬د " گل آقا او د شوروي د سفارت د دوه تنو غړو" په اړه چې گڼې د ښاغيل حامد په وینا له ما رسه‬
‫یوځای د داؤود خان کوټې ته ورغيل وي‪ ،‬مخکې مې پراخه سپړنه وکړه او مالومات مې وړاندې کړل او بیا ویلو ته‬
‫یې اړتیا نه وینم‪ .‬ما دغه خربه په څو څو ځله کړې له هغې شېبې چې د گلخانې ماڼۍ ته ننوتلی یم او یا مې رسداؤود‬
‫ته د پوځي شوری پیغام رسولی دﺉ زما چال چلند له محمد داؤود رسه له ډیر درنښت ډک وو او هغه ته په هېڅ‬
‫ډول سپکاوی نه دﺉ شوﺉ‪ .‬خو زه نه پوهیږم چې ښاغلی حامد زما له خولې په جعيل توگه راوړل شوې خربه د کوم‬
‫السوند پر بنسټ کړې او دغه بې بنسټه خربه یې څنگه رامنځته کړې؟ آیا نوموړی په هامغه ورځ د گلخانې د ماڼۍ‬
‫ددروازې مخ ته ماته سرتگې په الر وو؟ هغه څوک چې په خپله د پـیښې په ځای کې نه وي څنگه کوالی يش په‬
‫پیښه کې د شته کسانو له خولې خربه په پازوالۍ راوړي؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪128‬‬

‫‪ - ۷‬د "چـنـد سـطـر شـکسـته در باره تجــاوز روس در افـغـانسـتان" د کتاب لیکوال فرهاد لبیب د ‪ ۸۰۰۲‬ز کال د‬
‫اگست د مېاشتې په اتلسمه له سیاه سنگ له د یوې ټلفوين مرکې په ترڅ کې وویل ‪:‬‬

‫د د دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریز کال دغوايي د مېاشتې په دیارلسمه د څلنۍ "چهارشنبې" په ورځ یا د‬
‫غوایي د مېاشتې په څوارلسمه د پنځنۍ " پنجشنبې" په ورځ [ د ‪۸۷۷۲‬ز کال د مې د مېاشتې په دریمه یا څلورمه]‬
‫د یوه اړین کار د تر رسه کولو لپاره د پوځ څلور سوه بسرتیز روغتون ته ورغلم‪ .‬د روغتون په داالن کې له یو ملگری‬
‫رسه مې چې د طب ډاکټر دﺉ مخامخ شوم‪ .‬له روغبړ وروسته نوموړي د خپلو نورو خربو په ترڅ کې راته وویل ‪:‬‬
‫راځه چې دوه تنه مهم کسان (چې یو یې خان عبدالغفار خان او بل یې امام الدین وو) در وښییم‪ .‬ښایي د دواړو‬
‫لیدنه دې کوم وخت په درد ولگیږي‪ .‬هغوی دلته بسرت دي ‪.‬‬

‫امام الدین مې له پخوا وختونو راهیسې پیژانده‪ .‬که څه هم امام الدین د زده کړو په وخت کې له ما دوې دورې‬
‫مخکې وو خو کله چې موږ په یوه کورس کې زده کړې کولې ‪ ،‬ټولگیوال وو‪ .‬کله چې د هغه کوټې ته ننوتلم و مې‬
‫لېدل چې ښی مټ او دواړه اوږې یې پالسرت شوي وې‪ .‬هغه د بسرت پر مخ غځېدلی وو‪ .‬ډیر کسان د هغه لیدلو ته‬
‫راتلل‪ .‬په هغې ډلې کې داسې کسان هم راغيل ول چې له هغه څخه یې د داؤود خان د وژنې د څرنگوايل پوښتنه‬
‫کوله‪ .‬امام الدین داسې وویل ‪:‬‬

‫زما زغره واله د ولسمرش د ماڼۍ ‪ ،‬د ارگ ختیځې دروازې ته مخامخ د تیارسـﺊ په حال کې والړه وه‪ .‬د غوایي د‬
‫مېاشتې د امتې [‪ ۸۷‬اپریل ‪ ۸۷۷۲‬ز کال] د گارد ځواکونو د سپین بیرغ په پورته کولو خپله تسلیمي اعالن کړه‪ .‬په‬
‫همدغه شېبه کې ما ته امر وشو چې داؤود خان ونیسم‪ .‬له دې مخکې ‪ ،‬داؤود خان موږ رسه اړیکه ټینگه کړې وه او‬
‫غوښتي یې ول چې د کودتا له مرشانو رسه خربه وکړي‪ .‬د [افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند] مرکزي کمیټې د‬
‫هغه غوښتنه منلې وه‪ .‬هغوی پریکړه کړې وه چې قادر او اسلم وطنجار داؤود ته د لېدنې لپاره ولیږي‪ .‬په همدې‬
‫ترڅ کې بیا راته امر وشو چې داؤود و نیسم‪ .‬ما ولیدل چې د زغره والو د چلوونکو او صاحبمنصبانو له ډلې څخه‬
‫څوک چمتو نه دي چې ارگ ته را رسه ننوځي‪ .‬لنډه دا چې ما یو چلوونکي پیژانده او هغه خپله مال وتړله چې زما‬
‫زغره واله دننه ارگ ته را رسه بوزي‪ .‬له ما رسه څلور نور څلور تنه پوځیان ول‪ .‬کله چې ارگ ته ننوتلو‪ ،‬بیا هم د‬
‫مرمیو یو یو ډز اوریدل کېده‪ .‬په ارگ کې لومړين سړي چې له موږ رسه ولیدل گل آقا وو‪ .‬هغه موږ هغې خونې ته‬
‫بوتلو چې داؤود پکې وو ‪.‬‬

‫د " گل آقا" اصيل نوم آقا محمد دﺉ‪ .‬امام الدین په بر الس د هغه نوم د " گل آقا" په نامه یاد کړ او بیا یې خربو ته‬
‫ادامه ورکړه‪ :‬زه پوهیدم چې نوموړی [آقا محمد] زموږ له کسانو څخه دﺉ‪ .‬کله چې د گل آقا [آقا محمد] په الرښوونې‬
‫د گ لخانې ماڼې ته ننوتلو ‪ ،‬و مې لېدل چې داؤود خان [ له ښځمنو پرته] له خپلو لسو تنو ملگرواو د کورنۍ له غړو‬
‫رسه وسله په الس سرتگې په الره والړ دﺉ‪ .‬له ځان رسه مې وویل ‪ :‬له دغه ځایه زما ژوندي وتل نا شوين دي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪129‬‬

‫په دغه شېبه کې گل آقا [ آقا محمد] داؤود خان ته دودیز پوځي سالم وکړ او ویې ویل ‪ :‬د کودتا کسان غواړي له‬
‫تاسو رسه وگوري‪ .‬داؤود خان له ټولو مخکې والړ وو‪ .‬ما هم پوځي دودیز سالم وکړ اوپه لوړ غږ مې وویل ‪ " :‬د‬
‫افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د مرکزي کمیټې په امر خپله وسله پر ځمکه کښیږدﺉ او تسلیم سـﺊ "‪.‬‬

‫زما له خولې وروس تنۍ خربه نه وه راوتلې چې د داؤود له زامنو څخه یو تن په بیړه د شا دروازې په لور و خوځېد‪.‬‬
‫ترڅو چې هغه ته مې گواښ کاوه چې له ځایه دې ونه خوځیږﺉ ‪ ،‬داؤود خان ددغو خربو په ویلو چې " روسانو او د‬
‫هغو چوپړیانو ته نه تسلیمیږم" زما پر خوا ډزې پیل کړې‪ .‬په پاې کې درې مرمۍ ‪ ،‬یوه یې زما زړه ته نیږدې او دوه‬
‫نورې یې زما پر مټ او اوږې ومښتلې‪ .‬ما هم د یوه جناحي اور په کولو ټول تر اور الندې ونیول او له هغه وروسته‬
‫بې هوښه شوم‪ .‬کله مې چې سرتگې پرانیستلې ‪ ،‬ومې لېدل چې په روغتون کې یم ‪.‬‬

‫امـام الدين‪ :‬ښاغلی فرهاد لبیب وایي چې زما " ټولگیوال" وو‪ .‬زه پوه نه شوم چې موږ چیرې ټولگوال وو؟ زما له‬
‫سپړنو او څرگندونو وروسته تاسو په خپله قضاوت وکړﺉ چې زما ددغه ښاغيل ټولگیوال خربې تر کومې کچې رښتیا‬
‫دي ‪:‬‬

‫هغه وایي چې " دواړه اوږې او ښی مټ یې پالسرت وو" ‪ ،‬د گل آقا په تړاو حکم کوي چې " اصيل نوم یې آقا محمد‬
‫دﺉ" ‪ ،‬بیا ادعا کوي چې " درې مرمۍ ‪ ،‬یوه یې زما زړه ته نیږدې او دوې نورې یې زما پرمټ او اوږې مښتلې وې"‬
‫او په بل ځای کې وایي چې ما " جناحي اور" تر رسه کړی دﺉ ‪.‬‬

‫زه غواړم په ځواب کې یې ووایم چې دواړه اوږې مې نه بلکه زما یوه اوږه پالسرت وه او څنگه چې مخکې مې وویل‪،‬‬
‫موږ زغره واله نه در لودله‪ .‬دغې جملې ته هم تاسو پام وکړﺉ چې وایي " د گل آقا اصيل نوم آقا محمد دﺉ‪ ".‬زه نه‬
‫پوهیږم چې له دغې ادعا څخه د هغه موخه څه ده او د موخې په خټه کې یې څه پراته دي؟‬

‫گل آقا هاغه څوک وو چې له پاڅونه وروسته په لومړیو ورځو کې د هرات د وايل په توگه و ټاکل شو اود مرغومي له‬
‫شپږمې وروسته د پوځ د سیايس چارو د عمومي رﺋـیس په توگه یې دنده ترالسه کړه‪ .‬آیا زه کوالی شم د خپلې‬
‫بدرگې په ډله کې د گل آقا پر ځای ‪ ،‬آقا محمد یا د آقامحمد پرځای گل آقا چا ته ور وپيژنم؟ ایا هغوی په خپله‬
‫ددغې ادعا د غندلو لپاره څه نه ویل؟‬

‫هغه زما له خولې په داسې بڼه خربې راوړي چې گڼې پـیښه یې په خپلو سرتگو لیديل وي او وایي چې " درې مرمۍ"‬
‫یوه یې زما زړه ته نیږدې او دوې نورې یې زما پر مټ او اوږې لگیدلې وې او د هغه ترڅنگ مې گڼې یو جناحي اور‬
‫هم تر رسه کړی وي‪ .‬دغه ادعا گانې له رسه تر پایه رښتیا نه دي ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪130‬‬

‫رښتیا خربه دا ده چې دوې مرمۍ څنگ په څنگ زما پر ښۍ اوږې مښتلې وې او دوې نورې یې رس رسي په کیڼ‬
‫اړخ او کېڼې پښې مښتلې وې‪ .‬زما په مټ یا زړه ته نیږدې هېڅکله مرمۍ نه ده مښتلې او د هغه هېڅ ډول نښه زما‬
‫په ځان کې نشته‪ .‬په پښتو کې یو متل دﺉ چې وایي ‪ " :‬درواغ وایه خو په رشع یې روغ وایه "‪.‬‬

‫هغه سپړنه چې ښاغيل فرهاد لبیب د جناحي اور په اړه راوړي هم سمه نه ده‪ .‬په یوې خونې کې دننه له پینځه یا‬
‫شپږ مرتیز واټن څخه پر یوې نخښې جناحي اور نه تررسه کیږي‪ .‬که څوک داسې اور تر رسه کړي نو مرمۍ په نښه‬
‫نه بلکه پر کیڼ یا ښي دیوال مښيل‪ .‬داسې ښکاري چې ښاغلی لبیب له پوځي اصطالحاتو رسه آشنایي نه لري‪ .‬ښاغيل‬
‫لبیب ته به ښه دا وه چې د حريب پوهنتون روزنیزو یادښتونو ته یې مخه کړې وای او یا له داسې یوه افرس ته ورغلی‬
‫وای چې په تکتیک پوهیده او له هغه یې پوښتي وای چې جناحي اور څه دﺉ‪ ،‬چیرې او په کومې موخې تر رسه کیږي‬
‫او له هغه وروسته به یې په خپلو یادښت لیکنو کې ځای پر ځای کړې ول ‪.‬‬

‫ددغې سکالو د ژورې سپړنې لپاره د ښاغلو لوستونکو پام یو ځل بیا د نوموړو ‪ ۷‬یادښت لیکونو غټو ټکیو ته را اړوم‬
‫چې په پاخه گومان یو بل غندي او نه یوبل ته ورته والی لري ‪:‬‬

‫(‪) ۸‬ښاغلو لیکواالنو د پیغام په اړه زما له خولې په تور لگونې داسې راوړي دي ‪:‬‬

‫‪-‬مقاومت گټه نه لري‪ .‬تسلیم سه ‪.‬‬

‫‪-‬تاسو د پوځي شوری په امر ځان تسلیم کړﺉ ‪.‬‬

‫‪-‬د مرکزي کمیټې د فرمان پر بنسټ تاسو محکوم یاست او ځان تسلیم کړﺉ‪.‬‬

‫‪-‬له دې چې واکمني د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ته لیږدېدلې ‪ ،‬تاسو تسلیم شـﺊ ‪.‬‬

‫‪-‬له دې چې واکمني د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ته لیږدېدلې ته دنده لرې چې تسلیم شـﺊ‪.‬‬

‫‪-‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د مرکزي کمیټې په امر‪ ،‬خپله وسله پر ځمکه کښیږدﺉ او تسلیم شـﺊ‪.‬‬

‫‪-‬یا دا چې رسدار محمد خان له ما پوښتي چې ‪ ":‬څه خربه ده؟" او ما په ځواب کې ورته ویيل وي ‪ " :‬صاحبه! خربه‬
‫له خربې تیره ده ‪ ،‬تسلیم سـﺊ‪ ... .‬انقاليب شوری او وسله وال ځواک ته تسلیم يش‪ .‬وسله وال ځواک ټول قطعات‬
‫تصفیه کړي او یوازې تاسو یاست چې مقاومت کوﺉ "‪.‬‬

‫(‪ ) ۸‬ما ویيل چې ولسمرش د ویل شوي پيغام په ځواب کې هېڅ ونه ویل ‪ ،‬مگر ښاغيل لېکواالن پرما تور لگوي او زما‬
‫له خولې د ولسمرشد ځواب په اړه گډې وډې جملې راوړي ‪:‬‬

‫‪-‬زه به هېڅکله تسلیم نه سم‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪131‬‬

‫‪-‬کمونیستانو ته نه تسلیمږم‪.‬‬

‫‪-‬خپل رس مرش راولیږﺉ چې له ما رسه خربې وکړي‪.‬‬

‫‪-‬کمونیستانو او د هغوی چوپړیانو ته نه تسلیمیږم‪.‬‬

‫‪-‬زما په قاموس کې تسلیمي نسته‪ .‬پرته له خدایه بل چاته نه تسلیمیږم‪.‬‬

‫‪-‬پرته له خدایه بل چاته نه تسلیمیږم او تر وروستنۍ مرمۍ جگړې ته چمتو یم‬

‫له دې څرگندیږ ي چې د پیغام تر نامه الندې یو له بل رسه توپیر لرونکي متنونه او د ولسمرش د ځواب تر نامه‬
‫الندې توپیر لرونکي متنونه په تور لگونې زما له خولې تر رسه شوي دي‪ .‬اوس دې ښاغيل لوستونکي دې ته پاملرنه‬
‫وکړي چې یوه ځانگړې خربه په څه ډول په بیال بیلو او په گڼو ډولونو راوړل شوې ده ‪.‬‬

‫څرگنده ده چې ما په خپله دا خربې نه دې کړي خو یو شمیر لیکواالن په ناپازواله توگه یوازې ددې لپاره چې د چا‬
‫خربه خپلې لېکنې یې په زړه پورې کړې وي ‪ ،‬هرنیاله خیايل انځورگریو ته یې مخه کړې او د اټکلونو‪ ،‬انگیرنو او‬
‫گومان وهلو پربنسټ لیکنې کوي او خلکو ته یې وړاندې کوي ‪.‬‬

‫زه ددوی ټولو د خربو په نه غندلو غواړم څرگنده کړم چې د یو شمیر ښاغلو لیکواالنو په کتابو کې ‪ ،‬لکه ښاغيل‬
‫دستگیر پنجشیري په خپل کتاب "ظهــور و زوال حـزب دمـوکـراتيک خلــق افغانسـتان" ‪ ،‬ښاغيل سلطانعيل‬
‫کشتمند په خپل کتاب "يادداشـتهـاي سـياسـي ورويدادهـاي تاريخــي" ‪ ،‬هارون په خپل کتاب "داؤود خان د کي‬
‫جي يب په لومـو کې" او محمد اقبال وزیري په خپل کتاب " د ثور پاڅون‪ ،‬د کـا جي يب دسـيسـي او شـوروي يرغل"‬
‫‪ ،‬راوړل شوې خربې په څه نا څه ډول رښتیا ته نیږدې دي ‪.‬‬

‫ټول لیکواالن لیکي چې د پوځي شوری د پيغام وړونکی زه وم‪ ،‬ټول وایي چې ولسمرش د همدغه پيغام په اوریدلو‬
‫خپلې ټولې مرمۍ پر امام الدین ور تشې کړې‪ ،‬ځینې یې ال زیاتوي چې " امام الدین ټپي شو ‪ ،‬خو ونه وژل شو "‪.‬‬

‫هو‪ .‬د پیغام له ویلو رسه سم په ما ډزې وشوې او زما اوږه او مفصل له منځه والړل‪ .‬د روغتون د ډاکټرانو په وینا زما‬
‫د اوږې مفصل شپاړلس ټوټې شوی وو‪ .‬همدا اوس هم وروسته له دیرشو کالو زما الس یوازې کوالی يش دیرش په‬
‫سلو کې کار وکړي ‪.‬‬

‫له بلې خوا زه په هغه وخت کې د مخابرې یو افرس او دنده مې د اړیکو ټینگول ول‪ .‬ما هېڅ اړتیا نه درلودله چې د‬
‫یوه رس تیري په توگه له ځان رسه کالشنیکوف وگرځوم‪ .‬لکه ځنگه چې مخکې مې وویل له دې چې ما پیغام رساوه‬
‫ما ته امر شوی وو چې په تش الس له وسلې پرته والړ شم او بیا په تکرار ټینگار کوم چې کالشنیکوف د یوه افرس‬
‫وسله نه وه چې هغه دې ما له ځان رسه اخیستي وي‪ .‬ان که هامغسې هم وه ما نه شوای کوالی په ټپي حالت کې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪132‬‬

‫هغه پورته کړم او ورڅخه کار واخلم‪ .‬بشپړ ډاډلرم چې که ښاغيل لیکواالن زما پر ځای وای نه یې شوای کوالی‬
‫دغسې یوه کړنه تر رسه کړي ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‪ :‬فرهاد لبیب د ‪ ۸۰۰۲‬زکال د اگست د مېاشتې د اتلسمې نېټې د تلفوين خربو په پای کې زیاتوي‪:‬‬
‫امام الدین نه یوازې زما تر مخ بلکه په څو څو ځله په څوځایونوکې د ډیرو کسانو ترمخ د محمد داؤود او د هغه د‬
‫کورنۍ د وژنې تور هم په نیغ په نیغه اوهم په غیر مستقیم ډول په ځان تړلی دﺉ‪ .‬امام الدین په لومړیو شپو ورځو‬
‫کې دغه پیښه د خپل د ژوند او اتلوالۍ سرته نخښه بلله‪ .‬خو که زه په سړه سینه او په ناپـیـیيل توگه خپل شخيص‬
‫نظر ووایم ‪ ،‬زه گومان کوم چې تر پرونه پورې امام الدین د داؤود خان او د هغه د کورنۍ د وژنې تور په ځان لگاوه‬
‫خو نن له هامغه په خپل الس جوړ شوي او په ځان لگول شوي تور پښیامنه دﺉ او له هغه ویره لري ‪.‬‬

‫امام الدین د یوه ټپي کوماندو په ټوگه نابربه د مرگ له لومو ژوندی راووت او د خپل خونړي مأموریت د پای په‬
‫وروستیو شېبو کې یې داؤود خان هم په رڼو سرتگو ولید‪ .‬زه گومان کوم‬

‫چې هغه د یوې ډیرې ساده خو له هوښیارۍ ډکې انگیرنې په ترڅ کې دې پایلې ته رسیدلې وو چې ‪ :‬که په ټـټر‪،‬‬
‫مټ او اوږه کې ټپونو ته په نغوتې چې د ولسمرش د ویشتل شویو گولیود لگیدلو له امله رامنځته شوي او ووایم چې‬
‫رسدار داؤود مې په خپلو السونو وواژه ‪ ،‬نو د ژوند ترپایه به اتل او د گوند او دولت د سرتگو تور واوسم ‪.‬‬

‫لکه څنگه چې د کودتا په لومړیو شپو ورځو کې ټول په یاد لري د چا خربه د امام الدین د نیکمرغۍ غوټۍ وغوړېدلې‬
‫‪ ،‬ځکه امام الدین پر ځان د یوه ډیر لوی او خطرناک تور په منلو په رښتیا وکوالی شول هامغه بریالیتوب او دریځ ته‬
‫چې په خپل ذهن او خیال کې را سپړلې وو ‪ ،‬ورسیږي‪ .‬اوس چې د هامغه پخواين " انقاليب" ځوښ اوهلهلو تودوالی‬
‫سوړ شوی او د برشي حقونو د پښو الندې کوونکو په ځانگړې توگه د وژونکو په ډله کې د هغه د قانوين نیولو او د‬
‫حقوقي بنسټونو او د نړیوالو پولیسو له پلوه د هغه د محکمه کېدلو خربه په ټوله نړې کې رامنځته شوې ‪ ،‬امام الدین‬
‫په ډیر پيښامنۍ اوس وایي چې‪:‬‬

‫ما داؤود خان نه دﺉ وژلی ‪.‬‬

‫زما په اند امام الدین اوس په رښتیا ویلو پيل کړی دﺉ‪ .‬یو څوک چې له اوږو او مټ هغه هم له یوه نیږدې واټن‬
‫څخه په مرمۍ ټپي شوی وي ‪ ،‬څنگه به وکوالی يش یو کالشنیکوف ماشین گنه را پورته ‪ ،‬په ځیر نخښه ونیيس او‬
‫جناحي اور دې تر رسه کړي؟‬

‫امـام الدين‪ :‬د هغه کار په وړاندې چې ښاغلی لیکوال یې د خپلو انگیرنو په انځور کې را وړاندې کوي ما کوم گوندي‬
‫یا دولتي دریځ نه دﺉ تر السه کړﺉ‪ .‬د پاڅون له بریالیتوب وروسته نه مې د کوم وزارت مرستیالۍ ‪ ،‬نه مې د کوم‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪133‬‬

‫وزارت د وزیرتابه ‪ ،‬نه د انقاليب شوری او نه مې د مرکزي کمیټې د غړیتوب دریځ تر السه کړی چې د خپلو هملیکو‬
‫ملگرو په منځ کې مې ورڅخه ځانته یو ځانگړې دریځ راکاږلی وي‪.‬‬

‫د پاڅون له بریالیتوبه اووه مېاشتې وروسته د کنډک د بولندوی په توگه وټاکل شوم وروسته له یوې لنډې مودې د‬
‫روغتیایي ستونزو له کبله یوې غیر محاربې قطعې ته و لیږل شوم او په دغو پـُستونو کې مې دنده تر رسه کړه ‪ :‬د‬
‫چهارآسیاب د روزنیز مرکز‪ ،‬د احتیاط او پیژنتون د آمر په توگه ‪ ،‬د امتې فرقې د ښوونې او روزنې د آمر په توگه ‪ ،‬د‬
‫اپراسیون د ریاست د دویم مرستیال ‪،‬د اپراسیون د رﺋـیس او د پوځ د ښوونې او روزنې د رﺋـیس په توگه ‪.‬‬

‫د څوارلسو کالو په اوږدو کې په رس ښندنې ‪ ،‬هلو ځلو او د درندو دندو د پیټو په پورته کولو رسه رسه زما پرمختگ‬
‫سوکه سوکه وو‪ .‬د اړتیا او وخت د غوښتنو پربنسټ د پوځ د قطعو او جزوتامونو د مرستې لپاره گڼ شمیر والیتونو‬
‫ته تللی یم‪ .‬د پوځ د افرسانو او بریدگیو د ښوونې او روزنې ‪ ،‬د رستیرو د ښوونې او روزنې او د قطعو د محاربوي‬
‫احضاراتو د پياوړتیا په چارو کې‪ ،‬له تکتیکي نورمونو رسه سم د مدافعی د سیستم په را منځته کولو کې‪ ،‬د ترهگریزو‬
‫کړو وړو او پر استوگنو سیمو باندې د درندو وسلو د اور د مخنیوي په الره کې د پوځ د نورو هیواد پالو بولندویانو‬
‫ترڅنگ گام په گام پرمخ تللی یم ‪.‬‬

‫رسه له دې چې د پوځي پوهو پوهاند او ارکان حرب وم‪ ،‬زما لسگونو هملیکو ملگرو زما په پرتله په گوند او دولت‬
‫کې لوړ دریځونه درلودل‪ .‬هغه څه مې چې تر السه کړﺉ زما د کارپوهنې او ورهڼې له پایلو څخه وې نه دا چې د‬
‫گوندي او دولتې لوړ پوړو چار واکو له پلوه راته کوم ځانگړی امتیاز راکړل شوی وي ‪.‬‬

‫غواړم زیاته کړم چې هېڅکله زه په دې نه یم تورن شوی یم چې گڼې ما دې ویاړ کړی وي‪ .‬که ویاړمې هم کړی وي‬
‫یوازې دومره ول چې د مخابرې د یوه خرب رسوونکي په توگه مې د پوځي شوری پيغام ولسمرش ته رسولی دﺉ‪.‬‬
‫ولسمرشته مې له درنښت ډک دودیز پوځي سالم وروسته ویيل ‪ " :‬منلیه ولسمرشه! واکمني د افغانستان د خلق‬
‫ډیموکراتیک گوند ته لیږدېدلې ‪ ،‬تاسو تسلیم سـﺊ‪ ".‬هغه خپل ځواب ماته په مرمۍ راکړ چې سخت ټپي شوم ‪.‬‬

‫زما د ویاړ او نومیالیتوب المل زما ټپي کېدل ول او هغه هم د پاڅون په لومړۍ ورځ په هغو مرمیو چې د هاغه وخت‬
‫د ولسمرش له پلوه ویشتل شوې وې ‪ ،‬نه دا چې ما دې پرهغوی ډزې کړې وي ‪.‬‬

‫سـياه سنگ‪ :‬آیا ددغو خربو اترو په پای کې نورې کومې خربې لرﺉ؟‬

‫امـام الدين‪ :‬یو ټکی غواړم رایاد کړم چې خلکو ویل داؤود خان په خپل چال چاچلند کې د نورو ځانگړتیاوو د لرلو‬
‫ترڅ نگ احساسايت سړی وو اوډیر ژر په کوشنۍ خربه خپه کیده‪ .‬ښایي د پوځي شوری د سولې د پيغام په وړاندې‬
‫چې ماته ورته په ډیر درنښت وړاندی کړ د دداؤد خان د بوږنوړي غربگون المل ‪ ،‬د هغه د احساساتو غلبه وي ‪ ،‬که‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪134‬‬

‫نه په ټولیز ډول سیاستوال او سرت واکمنان هېڅکله وسلې ته الس نه ور وړي او د سولې غږ ته د وسلې په رسه اور‬
‫ځواب نه ورکوي‪.‬‬

‫ان د رسدار داؤود د کورنۍ غړي او ور رسه بدرگه ملگري یې د هغه پيام په وړاندې چې ما ور ووړ‪ ،‬د رسدار داؤود‬
‫د بوږنوړي غربگون پلویان نه ول‪ .‬هغه د پوځي شوری د پیغام په وړاندې په قهر کیږي او وسله را پورته کوي او‬
‫غواړي زموږ خوا ته ډزې وکړي‪ .‬په هامغه شېبه کې د هغه له کورنۍ څخه یو نجلې را پورته کیږي د هغه الس نیيس‬
‫چې د تاوتریخوايل مخه ونیيس ؛ خو نجلۍ د داؤود خان د تومانچۍ د مرۍ له امله ټپي کیږي او پرځمکه لویږي‪.‬‬
‫دا په خپله دهغې رښتیا څرگندونه کوي چې له هغه رسه زموږ چال چلند له تاوتریخوايل ډک نه وو ‪ ،‬موږ یوازې د‬
‫هغه پیغام وړونکي وو چې د پوځي شوری د پریکړې پر بنسټ یې د هغه د سوله ییزې تسلیمېدنې غوښتنه کوله ‪.‬‬

‫کاشکې داؤود خان د مرمۍ د ویشتلو پرځای یوه خربه کړې وای چې هغه مې اړوندو چارواکو ته رسولې وای او د‬
‫انسانې انگیرنې له اډانې وتلې دداسې یوې خونړې پیښې د رامنځته کیدلو مخه نیول شوی وای‪.‬‬

‫لکه څنگه چې ما مخکی وویل‪ ،‬کله چې د گلخانې له ماڼۍ وتلم د کوماندو د قطعې پاتې پرسونل زما راتلو ته سرتگې‬
‫په الره ول زه یې ټپي او په وینو کې لیت پیت ولېدمل‪ .‬ښایي دغسې یوه حالت ددې المل شوی وي چې پاتې پرسونل‬
‫په ډله ییزه توگه او په خپل رس ناڅاپي برید کړی وي ‪.‬‬

‫زه ورځپاڼه لیکونکی نه یم ‪ ،‬خو ماته په زباد رسیدلې چې یو شمیر لیکواالن د خپلو لوستونکو د شمیرې د زیاتوايل‬
‫لپاره د مطالبو په وړاندې کولو کې له ډوزو (مبالغو) اوپر حقیقت د سیوري د غوړولو له الرې ډنډورې د واقعیت‬
‫په توگه خپروي ‪.‬‬

‫هر هغه څه چې ما په سرتگو لیديل ول پرته له زیادښت او کمښته د کابل ناتهـ ددرندې ویب پاڼې ښاغلو لوستونکو‬
‫ته مې وړاندې کړل او ورمنډ (قضاوت) ولس ته سپارم ‪.‬‬

‫له تاسو د هیواد د یوې مهمې پیښې په اړه د واقعیتونو د چاڼ کولو په اړه ستاسو له ټولگې څخه منندوی یم چې زما‬
‫خربې په ورین تندي پرته له زیادښت او کمښته خپروﺉ‪ .‬تاسو ته د ډیر صرب او حوصلې غوښتنه کوم او هیله مند‬
‫یم چې د بې بنسټو ډنډورو پر ځای رښتوين واقعیتونه د هیواد تأریخ ته وړاندې کړﺉ ‪.‬‬

‫همدغه واقعیتونه به وي چې زموږ د ربړېديل او جگړو ځپلې پرگنو په منځ کې د پوهاوي الره پرانیزي ‪ ،‬د ولس د‬
‫ټپونو درملنه به وکړي او توی شوې وېنې به پرې وینځي‪ .‬دا ټول به ددې المل يش چې زموږ د ټاټويب پرگنې به د‬
‫برشي ټولنو د پرمختگ په الره کې په رس لوړۍ او ویاړ و درومي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪135‬‬

‫شپارسمه برخه‬

‫"د دیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې اوومه توره ورځ "‬

‫د دیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د وري د مېاشتې په دوه ویشتمه نېټه [د ‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل یولسمه] د‬
‫منځنۍ "سه شنبې" په ورځ مخکې له دې چې د وزیرانو غونډه پیل يش د کابینې له څو تنو ملگرو رسه د دفرت د‬
‫رﺋـیس په کوټه کې ناست وم‪ .‬د فواﺋـد عامې وزیر " غوث الدین فایق" ناڅاپه راغی او ویې ویل ‪ " :‬خربیاست چې‬
‫له دغو لعنتیانو څخه یو یې مردار شوی دﺉ؟" او بیا یې کیسه را پیل کړه چې د میر اکرب خیرب مړی مطبعې ته‬
‫نیږدې د سړک د غاړې د یوې ویالې ترڅنگ موندل شوی دﺉ‪ .‬لږ وروسته غونډه پیل شوه ‪ ،‬که مې له یاده نه وي‬
‫وتيل ‪ ،‬گومان کوم د کورنیو چارو وزیر هم په غونډه کې له نوموړې پیښې څخه یا َدونه وکړه‪.‬‬

‫پرچمیانو د ډیر شورماشور په را پورته کولو د خیرب له وژنې څخه گټه پورته کړه او حکومت یې د نوموړي په وژنه‬
‫گ َرم و باله‪ .‬د خیرب د ښخولو او د فاتحې د ملانځلو په ورځ ‪ ،‬په فويت اعالنونو کې په خیرب پورې د اړوندو خپلوانو‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪136‬‬

‫فاتحه اخیستونکو د نومونو ترڅنگ د بربک او اناهیتا راتبزاد نومونه هم د خلکو تر غوږونو ورسول شول‪( .‬په رسنیو‬
‫او فويت اعالنونو کې په دودیز ډول یوازې د مړي د ډیرو نیږدې خپلوانو د نومونو یا َدونه د منلو وړ وه‪ .‬په دې تړاو‬
‫ښایي پرچمیانو په راډیو کې خپل کسان درلودل او پرته له دې چې د اطالعاتو وزیر ورڅخه خرب يش په غال یې اعالن‬
‫د راډیو د څپو له الرې خپور کړی وو‪) .‬‬

‫جنازه د یوه عجیب الریون په ترڅ کې له مکروریانو څخه پورته شوه او هغه یې د " مړه دې وي امریکا" د شعارونو‬
‫په ورکولو د امریکا د سفارت ترمخ ‪ ،‬ارگ ته د راغځیدلې سړک ‪ ،‬د پښتونستان واټ ‪ ،‬پل خشتي او د میوند د جادې‬
‫له الرې شهدای صالحین ته د یوې لویې بدرگې په ملتیا ورسوله ‪.‬‬

‫د قرب پررس مخکې له مخکې لودسپیکرونه ایښودل شوي ول‪ .‬د پرچم او خلق د َرمو مرشانو په ترخه ډال او ډیل‬
‫ویناوې واورولې او په غړیتاو او بریدونو یې حکومت د خیرب په وژنې تو َرناوه ‪.‬‬

‫د هامغې ورځې په سبا په صدارت کې د ولسمرش د مرستیال سید عبدااللله تر مرشۍ الندې یوه غونډه وشوه چې‬
‫د همدغې سکالو په تړاو هم خربې اترې وشوې‪ .‬د سوداگرۍ وزیر محمد خان جاللر چې په پښتونستان واټ کې د‬
‫پالن د وزیر د دفرت له کړکۍ څخه یې د الریون ننداره کړې وه ‪ ،‬د الریون کوونکو د زیاتې شمیرې د یا َدولو په ترڅ‬
‫کې یې پیښه داندیښنې وړ وبلله‪ .‬د کورنیو چارو وزیر ټینگار کاوه او ویل یې ‪ " :‬هېڅ د اندیښنې ځای نه دﺉ ‪ ،‬ځکه‬
‫د الریون کوون کو غټه شمیره زموږ خپل لیږل شوي کسان ول‪( ".‬د فاتحې په ملانځلو کې گڼه گوڼه ډیره وه ‪ ،‬ان د‬
‫اندرايب له پله څخه د شاه دوشمشیرې تر جومات پورې خلکو لیکې جوړې کړې وې) ‪.‬‬

‫د وزیرانو په غونډه کې ټول په یوه غږ ول چې د الریون کوونکو پر وړاندې دې قانوين گامونه اوچت يش‪ .‬له هغه‬
‫وروسته د همدغې خربې په اړه د ولسمرش مرستیال او د مالیې وزیر سید عبدااللله او د کورنیو چارو وزیر عبدالقدیر‬
‫له ولسمرش رسه خربې اترې وکړې ‪.‬‬

‫د دیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د وري د مېاشتې په نهه ویشتمه نېټه [د ‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل اتلسمه] د وزیرانو‬
‫د شوری په غونډه کې په دې اړه اوږدې خربې اترې وشوې او پریکړه وشوه چې ددولت دستگاه دې د پرچم او خلق‬
‫په ډلو پورې د اړوندو کسانو له شتون څخه پاکه او د الریون کوونکو پر وړاندې دې د قانون په اډانه کې گامونه‬
‫اوچت يش‪ .‬د لوړو اومسلکي زده کړو وزیر صدیق محبي د خنډونو په را وړاندې کولو ویل ‪" :‬د پوهنتون د یو شمیر‬
‫استادانو بدلول ساده کار نه دﺉ "‪.‬‬

‫د دیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې په پينځمه نېټه [د ‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل شپږویشتمه] د‬
‫وزیرانو د شوری په غونډه کې د عدلیې وزیر او لوی څارنوال ويف الله سمعیي د میر اکرب خیربد ښخولو په ورځ د‬
‫کمونیستانو د الریون او پردولت د هغوی د بې رشمو بریدونو په تړاو د جزأ د قانون په اداڼه کې سپړنه او روښنایي‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪137‬‬

‫واچوله او ویې ویل چې د قانون د ‪ ...‬مادې پربنسټ محکمه کوالی يش دغسې مجرم کسان تر اوو کالو پورې بندي‬
‫کړي ‪.‬‬

‫د ماسپښین شا او خوا کله چې د ډوډۍ د خونې پر لور روان وو ‪ ،‬د زینو په الره کې د مالیې وزیر راته وویل ‪ " :‬زما‬
‫په گومان هېڅ ډول گام اوچتولو اړتیا ته نسته‪ .‬ما ورڅخه وپوښل ‪ " :‬نو څه وکړو‪ ".‬هغه په ځواب کې وویل ‪ " :‬هېڅ "‬

‫د ماسپښین په غونډه کې د خلقي او پرچمي د َرمو د مرشانو د نیولو په اړه خربې اترې راپورته شوې او د کورنیو‬
‫چارو وزیر خپلې الرښوونې تر السه کړې‪ .‬له دې چې د مجلس اجنداوې پای ته نه وې رسیدلې د غونډې په پای کې‬
‫پریکړه وشوه چې د پنځنۍ " پنجشنبې" په ورځ د دیارلس سوه او اووه پنځوسم کال د غوایي د مېاشتې په اوومه‬
‫نېټه [‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل ‪ ]۸۲‬دې راتلونکې غونډه و نیول يش ‪.‬‬

‫کور ته له رسیدلو سم له صدارت څخه تلفون راغی [او راته وویل شول] " راځی چې غونډه ده "‪.‬‬

‫په صدارت کې د مالیې وزیر راته وویل ‪ " :‬ښه به دا وي چې ټول دلته پاتې شو چې د نیونو خربه پټه پاتې يش"‪ .‬د‬
‫شپې تر ناوخته پورې په صدارت کې پاتې شوو‪ .‬د کورنیو چارو وزیر شیبه په شیبه د پولیسو له کړو وړو څخه مجلس‬
‫ته گزارش ورکاوه‪ .‬ترهغه ځایه چې زما په یاد راځي ‪ ،‬له حفیظ الله امین پرته چې د نیولو څرنگوالی یې روښانه نه وو‬
‫نورې ټولې نیونې تررسه شوې وې‪ .‬د شپې ناوخته غوڼده پای ته ورسیدله او ټول خپلو کورونو ته ستانه شوو ‪.‬‬

‫د څـَلـَنۍ "چهارشنبې" په ماښام [ ‪۸۷۷۲‬ز د اپریل شپږویشتمه] د ویل شویو نیونو په اړه له راډیو څخه یوه خربتیاخپره‬
‫شوه‪ .‬د نوموړې خربتیا په مسوده کې ولسمرش د " نورمحمد تره کي" نوم په " مشهور په تره کي" سم کړی وو ‪.‬‬

‫د پنځنۍ "پنجشنبې" په ورځ د غوایي په اوومه [‪۸۷۷۲‬ز د اپریل ‪ ]۸۷‬له غونډې مخکې وزارت ته والړم‪ .‬د لیکونو د‬
‫السلیک کولو په ترڅ کې ‪ ،‬اداري رﺋـیس ‪ ،‬محمد رحیم رفیق راته وویل چې د هغه یو گاونډی د پرچم د ډلې غړی‬
‫دﺉ او نن سهار یې ورته ویيل ول چې "موږ غرونو ته خیږو او د دولت پر وړاندې وسله وال مقاومت را پیلوو "‪.‬‬

‫د گلخانې په ماڼۍ کې د غونډې له پیلیدا مخکې د کورنیو چارو له وزیر رسه د مخه ښې په وخت مې د ولسمرش‬
‫وینا را یاده کړه‪ .‬هغه وویل ‪ " :‬وروره! موږ باید خپلو غوږونه او سرتگې کابو او پرانیستي وساتو‪ ".‬له دغو خربو‬
‫وروسته دواړه د غونډې خونې ته ننوتلو‪ .‬په دودیز ډول محمد داؤود یوه شیبه وروسته د غونډې خونې ته راغی او‬
‫له هر وزیر رسه له روغبړ او پوښتنو وروسته د غونډې د مرشۍ په ځای کې کښیناست‪.‬‬

‫په پیل کې د کورنیو چارو وزیر امنیتي گزارش وړاندې کړ او څرگنده یې کړه چې د خلق او پرچم د َرمو مرشان څنگه‬
‫او چیرې بندیان دي‪ .‬د عدلیې وزیرهم چې د لوی څارنوال دنده یې هم تررسه کوله د قانون په اډانه کې د هغوی‬
‫پروړاندې د دعوی په اړه مالومات ورکړل‪ .‬له هغه وروسته غونډې د اټکل شویو سکالو په تړاو خربې اترې پیل کړې‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪138‬‬

‫د غونډې د اجندا یوه سکالو هم د کار او کارگر د قانون خربه وه او موږ باید د کاربندۍ د څپرکۍ په اړه خربې او‬
‫شننې کړې وای ‪.‬‬

‫یوه لنډه شیبه وروسته د ولسمرشۍ د ریاست یو مرستندوی (یاور) د غونډې خونې ته ننوت ‪ ،‬او نیغ د ولسمرش‬
‫خواته ورغی او هغه ته یې د لیکل شوې پانې یوه ټوټه ورکړه‪ .‬ارواښاد مرستندې ته څه وویل او د رسپه ښورولو یې‬
‫هغه ت ه د تللو اجازه ورکړه‪ .‬له څو لنډو شېبو وروسته د گارد بولندوی صاحبجان او یوبل تن (چې نوم یې زما په یاد‬
‫نه دﺉ) خونې ته را ننوتل‪ .‬هغوی هم نیغ په نیغه د ولسمرش پر لور ورغلل او هغه ته یې یوه لیکل شوې پاڼه وسپارله‪.‬‬
‫هغوی [ محمد داؤود] د پاڼې له لوستلو وروسته ناڅاپه له ځایه پورته شو او په ډیرو ستوغواوتوندو گامونو د غونډې‬
‫له خونې دباندې د خپل کار د خونې په لور وخوځېد‪.‬‬

‫څو دقیقې نه وې تیرې شوې چې د شوبلو یوه ویروونکي ډز ودانۍ وښوروله‪ .‬وحید عبدالله راته وویل ‪ " :‬څلورم زغره‬
‫وال ځواک له څرخې پله څخه را خوځېدلی دﺉ" دغه خربه د ټولو غوږونو ته ورسیدله او د غونډې لړۍ په ټپه و‬
‫َدریدله‪ .‬د غونډې ټول غړي د غونډې په خونه ‪ ،‬داالن او د دفرت د رﺋـیس په خونه کې په تگ راتگ کې ول‪ .‬د مالیې‬
‫وزیر عبدااللله او د کورنیو چارو وزیر د ولسمرش په خونه کې ول‪ .‬ددفاع وزیر حیدر رسويل او د فواﺋـد عامې وزیران‬
‫غونډې ته نه ول راغيل ‪.‬‬

‫زه ډیرې وختونه د دفرت د رﺋـیس په خونه کې وم او کله ناکله به داالن یا د گلخانې د ماڼۍ د مخ چمن ته راووتلم‬
‫او غوښتل مې پوه شم چې څه تیریږي‪ .‬په دغو شېبو کې مې څو ځله د گارډ بولندوی ولید چې د الرښوونو د اخیستلو‬
‫لپاره د ولسمرش دفرت ته په تگ راتگ کې وو‪ .‬د ارگ ټولې دروازې تړل شوې وې‪ .‬د ودانیو گرد چاپیره ډیر رستیري‬
‫د څار لپاره ځای پرځای شوي ول‪ .‬له ارگ دباندې د شوبلو د گړزهار او د ماشینگڼو او درندو وسلو نه دریدونکې‬
‫ډزې اوریدل کېدلې ‪.‬‬

‫د یاور خونه چې د ولسمرش د دفرت په خوله کې وه ورغلم او غوښتل مې پوه شم چې څه خربه ده‪ .‬له هغه ځایه مې‬
‫د مخابراتو وزارت ته ټلفون وکړ چې خرب واخلم‪ .‬د ټلفون هاغه بل لوري د ټلفون رﺋـیس سید فقیر علوي په ډیرې‬
‫ترخې ژبې او بوږنوړي غږ وویل‪ " :‬د خداي په پار! دا څه حال دﺉ؟" له هغه رسه خربو گټه نه درلودله ځکه د هغه‬
‫واښې او واڼې تښتېدلې وې‪ .‬د ټلفون له مرکز رسه مې اړیکه ټینگه کړه‪ .‬یو تن مؤظف چې له غږ رسه یې ټول لوړ‬
‫پوړې چارواکي بلد ول ‪ ،‬ماته وویل ‪ " :‬وزیر صاحب! حالت ډیر کړکیچن دﺉ او همدا اوس وسله وال کسان د وزارت‬
‫ودانۍ ته را ننوتيل دي‪ ".‬ما د ټلفون له الرې ډزې واوریدلې او په ډیرې نهیلۍ مې ټلفون بیرته کښیښود ‪.‬‬

‫د ولسمرش له خونې څخه د کورنیو چار د وزیر له را وتلو رسه سم د ولسمرش دفرت ته والړم او د مخابراتو و دوزارت‬
‫خرب مې ورکړ‪.‬ولسمرش چې ترهیدلی ښکاریده وویل ‪ " :‬هو‪ .‬د راډیو مرکز یې هم نیولی دﺉ‪ ".‬د یاور په خونه کې‬
‫نورکسان هم لیدل کیدل چې اوس د هغوی څیرې زما په یاد نه دي‪ .‬کله چې له زینو را کښته کیدم د دفرت رﺋـیس‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪139‬‬

‫ارواښاد اکربجان مې مخې ته راغی او ویې ویل‪ " :‬باید د دلکشا د دروازې له الرې د کورنۍ غړي د گلخانۍ ماڼۍ‬
‫ته راوستل يش‪ .‬عمر جان وایي چې نه غواړي له خپلې کورنۍ رسه له کوره ووځي‪ .‬که وکوالی شی هغوی راولی‪ ،‬ښه‬
‫به وي‪ ".‬له دغې خربې رسه یوځای د نوموړي خونې ته ننوتلو‪ .‬د کابینې یو شمیر غړي هم هلته لیدل کیدل ‪.‬‬

‫د ټلفون زنگ یو په بل پسې راته او هېڅ نه دریده‪ .‬له هر لورې د تلفونونو زنگونه راتلل ‪ ،‬چا مالومات ورکول او چا‬
‫مالومات غوښتل‪ .‬په دغه شېبه کې د نامتو حرضت " شیرآغاجان" ټلفون راغی‪ .‬هغه ویل ‪ " :‬ښاغيل ولسمرش ته‬
‫ووایاست چې که کوم امر وي زه د مرستې لپاره چمتو یم‪ ".‬ځواب‪ " :‬مننه! هرکله که اړتیا پیښ شوه ‪ ،‬تاسو ته وایو‪.‬‬
‫" همدارنگه د ميل مصؤنیت د رﺋـیس جرنال محمد اسامعیل ټلفون راغی‪ .‬هغه ویل ‪ " :‬همدا اوس د دولت په پـلـوي‬
‫جیټ الوتکو په الوتـنې پیل وکړ‪ .‬هیله لرم چې په څو شېبو کې دغې ماجراته پای ورکړل يش‪ ".‬کله چې دغه خرب‬
‫مو واورید ‪ ،‬د الوتکو د درندو غږونو ازانگې له ورایه را خپرې شوې‪.‬‬

‫ساعت ته مې پام شو ‪ ،‬د ماسپښین دوې یا درې بحې وې‪ .‬غوښتل مې دویم پوړ ته وخیږم ‪ ،‬د زینو په ورستۍ برخه‬
‫کې له عمرداؤود رسه مخامخ شوم‪ .‬له روغبړ وروسته مې ورڅخه وپوښتل چې ولې گلخانې ته نه راځی‪ .‬هغه وویل ‪:‬‬
‫" زه په کور کې وم توپک را رسه وو‪ .‬که هر چا تیری کړی وای ‪ ،‬نو ډزې مې کولې‪ ".‬د ميل مصؤونیت د رﺋـیس له‬
‫خربڅخه مې خرب کړ او لږ شېبه مو رسه خربې وکړې‪ .‬هغه وویل‪ ".‬کله چې دغه ستونزه له منځه والړه يش‪ ،‬په‬
‫دولت کې له یوې پاک کارۍ وروسته باید هرڅه په کلکه او ځیر په پام کې ونیول يش "‪.‬‬

‫اوس هغه شېبه وه چې د کورنۍ ټول غړي گلخانې ته راوړل شوي ول او د ولسمرش ددفرت ترشا په نورو دفرتونو کې‬
‫ځای پر ځای شوي ول‪ .‬ارواښاد محمد نعیم ‪ ،‬د مالیې وزیر ‪ ،‬د کورنیو چارو وزیر او یو یا دوه تنه نور[چې د کابینې‬
‫غړي نه ول] د ولسمرش په خونه کې له اروښاد رسه یو ځای ول‪ .‬رسدار محمد داؤود د ټلفون له الرې د دفاع له‬
‫وزارت رسه اړیکه ونیوله خو اوضاع ډیره خړه پړه وه ‪.‬‬

‫زه ‪ ،‬ودانې ته د ننوتلو د داالن په دروازه کې والړ او په سوچونو کې ډوب وم‪ .‬د مالیې په وزیر مې سرتگې واوښتلې‬
‫چې یو کالشنیکوف یې په الس کې وو او له زینو راکښته کیده‪ .‬موږ دواړه له هغه ځایه را ووتلو او د گلخانې ترمخ‬
‫په چمن کې ودریدلو‪ .‬کالشنیکوف ته مې په نغوتې وویل " په دې څه کوﺉ؟" هغه وویل‪ ":‬وروره ! لږ لږه د ځان ساتنه‬
‫خو وکړو "‪.‬‬

‫په دغه شېبه کې د گارد یو افرس (عبدالحق علومي چې وروسته غټ پرچمی را وخوت) موږ ته رانیږدې شو او ویې‬
‫ویل‪ ":‬تر څو چې زموږ له ټټرونو او سینو څخه څوک نه وي تیر شوي ‪ ،‬هېڅوک نه يش کوالی تاسو ته نیږدې يش "‪.‬‬

‫موږ دواړه بیا ودانۍ ته ننوتلو‪ .‬هغه پورته په زینو وخوت او زه الندې پاتې شوم‪ .‬په دغه شېبه کې ومې لیدل چې‬
‫مجید یاور (د بازمحمد خان زوی) په بیړه له زینو راکښته شو او له یوې نیمه تړلې کړکۍ څخه چې مخه یې د دلکشا‬
‫د بڼ پر لور پرانیستل کیدله ‪ ،‬په کالشنیکوف د جیټ الوتکو پر لور ډزې کوي ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪140‬‬

‫ور نیږدې شوم او ومې پوښتل ‪ ":‬څه خربه ده؟" مجیدپرته له دې چې ماته وگوري ‪ ،‬وویل‪ ":‬هغوی زموږ پرضد‬
‫عملیات کوي‪ ".‬د مجید دغې خربې د ميل مصؤونیت د رﺋـیس پر ورکړل شوې خرب د نهیلۍ سړې اوبه وشیندلې‪.‬‬
‫په همدغه شیبه کې ما له کړکۍ ولېدل چې د دلکشا د برج ساعت د الوتکې په توغندي ویشتل شوی وو ‪.‬‬

‫خړمازیگر خپله ملن کرار کرار غوړوله او ملرپه لویدو وو‪ .‬د توپکو یو یو ډز اوریدل کیده او د الوتکو د ویرونکې گړزا‬
‫ږغ له لیرې لیرې تر غوږو کېده‪ .‬د ولسمرش د خونې ترڅنگ د کابینې غړې په یوې کوشنۍ خونې کې راټول شوي‬
‫ول او د زبیښونکي چوپتیا په ناورین کې یې یو بل ته په پټه خوله کتل ‪.‬‬

‫ولسمرش خونې ته را ننوت‪ .‬موږ ټول له خپلو ځایونوڅخه د هغه د درنښت لپاره را پورته او په پښو ودریدلو‪ .‬هغه په‬
‫یوې آرام څوکۍ کې کښیناست‪ .‬معنویات یې پیاوړي او ان څرگنده موسکا یې په څیره کې ځلیدله‪ .‬ولسمرش سوکه‬
‫سوکه خربې پیل کړې او د خربو په ترڅ کې یې ټوله پازوايل (مسؤولیت) په غاړه اخیستله او دداسې پیښې گومان‬
‫یې نه کاوه ‪.‬‬

‫موږ ټول چوپه خوله پاتې وو‪ .‬په پای کې ما وویل ‪ " :‬موږ ټول ستاسو همکاران یو‪ .‬هغه څه چې ستاسو پازوايل ده‬
‫زموږ هم ده‪ ".‬نور د چا غږ پورته نه شو‪ .‬څو شېبې وروسته ‪ ،‬ولسمرش وویل ‪ " :‬د گارد ځواک ډیر کوشنی دﺉ‪ .‬ولیدل‬
‫يش چې څه کیږي‪ " .‬په همدغې شېبې کې د کوټې دروازه پرانیستل شوه او‪......‬‬

‫د هغه لیکوال نوم او د کتاب پیژندنه چې پربنسټ یې د " پرسلني سباوون د گولیو باران" شپاړلسمه او اوولسمه‬
‫برخه لیکل شوې ‪ ،‬په راتلونکو برخو کې ويش ‪.‬‬

‫د ژباړونکي یا َدونه‪ :‬لیکوال درې ځایه د [ گله] ووییکی یاد کړی دﺉ‪ .‬د فاريس ژبې تر ټولو د ډاډ وړ قاموس [فرهنگ‬
‫دهخدا] کې د گله وییکی داسې مانا کړی دﺉ ‪:‬‬

‫[گله ‪ [ .‬گ َ ل َ ‪ /‬ل ِ ‪ /‬گ َل ْ ل َ ‪ /‬ل ِ ] (اِ) گله و رمه ٔ گوسفند و شرت و خر و گاو و آهو و امثال آن باشد‪( .‬برهان )‪.‬‬
‫گله ٔ اسپ و شرت و گاو و گوسفند ودر قوشخانه ٔ پادشاهان هندوستان گله گلنگ و گله قرقره نیز گویند‪( .‬آنندراج‬
‫)‪ :‬اعرم ؛ گله ٔ (بز‪( .‬منتهی االرب )‪.‬جول ؛ گله ٔ شرتان و شرتمرغان و گوسپندان ‪ .‬جمه ؛ گله ٔ شرتان ‪ .‬جلمد؛ گله ٔ‬
‫بزرگ شرتان ‪ .‬جزمه ؛ یک گله از شرت‪.‬جامله ؛ گله ٔ شرتان نر‪ .‬خرقه ؛ گله ٔ ملخ ‪ .‬خذروف ؛ گله ٔشرتان ‪ .‬خطر؛ گله ٔ‬
‫شرتان ‪ .‬خیط؛ گله ٔ شرتمرغ ‪ .‬خیطی ؛ گله ٔ شرتمرغ ‪ .‬خنطوله ؛ گله ٔ گاو و شرت و ستور‪ .‬دیکساء؛گله ای بزرگ از‬
‫گوسپندان و چهارپایان ‪ .‬را ٔب ؛ گله ٔ هفتاد شرت‪ِ .‬صوار؛ گله ٔ ماده گاوان ‪ .‬صیار؛ گله ٔ گاوان ‪َ .‬عجا َجة؛ گله ٔ بزرگ‬
‫از شرتان ‪ .‬عانة؛ گله ٔ خرگور‪ .‬عالبط‪ُ ،‬علبط‪ُ ،‬علبطة؛‪ ...‬گله ٔ گوسفند از پنجاه تا هر قدر که باشد‪ِ .‬م ِ‬
‫نرس یا َم ِ‬
‫نرس؛‬
‫گله ٔ اسب از ‪ 60‬تا ‪ 50‬و یا از ‪ 50‬تا ‪ 40‬یا تا ‪ 30‬یا از صد تا دو صد‪ .‬ورد؛ گله ٔ مرغان ‪َ .‬و ِقر؛ گله ٔ پانصد گوسپند‪.‬‬
‫همهامه ؛ گله ٔبزرگ از شرتان ‪ .‬هادیات ؛ گله ٔ گاوان دشتی و جز آن که پیش پیش روند‪ .‬هور؛ گله ٔ گوسپندان بدان‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪141‬‬

‫جهت که از کرثت بعض بر بعض می افتد‪ .‬هند؛ گله ٔ صد شرت یا اندکی زاﺋد از صد یا اندکی از آن یا دو صد‪.‬‬
‫(منتهی االرب‪).‬‬

‫ترکیب ها‪:‬‬

‫‪ -‬گله ٔ آهو ‪ .‬گله ٔ اسب ‪ .‬گله ٔ خر‪ .‬گله ٔ خروس ‪ .‬گله ٔ زنبور‪ .‬گله ٔ شرت‪ .‬گله ٔ شرتمرغ ‪ .‬گله ٔ کبوتر‪ .‬گله ٔ گاو‪ .‬گله ٔ‬
‫گوسفند‪ .‬گله ٔ مرغان ‪ .‬گله ٔ ملخ ‪:‬‬

‫مناند ایچ در دشت اسبان گله‬

‫بیاورد چوپان به میدان گله‪.‬‬

‫همدې ته َورته مانا د فرهنگ عمید په قاموس کې شته ‪:‬‬

‫[گله] [ گ َ ل َ] رمه ‪ ،‬گروه ‪ ،‬دسته ‪ ،‬رمه ء گاو و گوسفند و سایر چهارپایان‬

‫زه د یوه ژباړونکي په توگه دا حق نه لرم چې د لیکوال یو لیکل شوی توری یا لیرې یا په بل ډول مانا کړم او د پښتو‬
‫په څلور ټوکیز ترشیحي قاموس او د پښتو ټولنې په دوه ټوکیز پښتو په پښتو قاموس کې [گله] په رمې مانا شوی‬
‫دﺉ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪142‬‬

‫اووه لسمه برخه‬

‫"د دیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې اوومه توره ورځ ‪" ۸-‬‬

‫ولسمرش خونې ته را ننوت‪ .‬موږ ټول له خپلو ځایونوڅخه د هغه د درنښت لپاره را پورته او په پښو ودریدلو‪ .‬هغه په‬
‫یوې آرام څوکۍ کې کښیناست‪ .‬معنویات یې پیاوړي او ان څرگنده موسکا یې په څیره کې ځلیدله‪ .‬ولسمرش سوکه‬
‫سوکه خربې پیل کړې او د خربو په ترڅ کې یې ټوله پازوايل (مسؤولیت) په غاړه اخیستله او دداسې پیښې گومان‬
‫یې نه کاوه ‪.‬‬

‫موږ ټول چوپه خوله پاتې وو‪ .‬په پای کې ما وویل ‪ " :‬موږ ټول ستاسو همکاران یو‪ .‬هغه څه چې ستاسو پازوايل ده‬
‫زموږ هم ده‪ ".‬نور د چا غږ پورته نه شو‪ .‬څو شېبې وروسته ‪ ،‬ولسمرش وویل ‪ " :‬د گارد ځواک ډیر کوشنی دﺉ‪ .‬ولیدل‬
‫يش چې څه کیږي‪ " .‬په همدغې شېبې کې د کوټې دروازه پرانیستل شوه او پیشخدمت پتـنوس په الس چې‬
‫ساندوویچ پکې ټول شوي ول خونې ته را ننوت‪ .‬لومړی ولسمرش چې د ټولې ورځې په اوږدو کې یې څه ول خوړيل‬
‫یو ساندوویج واخیست او نورو هم په خوړلو پیل وکړ ‪.‬‬

‫هوا تیاره شوې وه‪ .‬د ماشینگڼو غږونه نه اورېدل کېدل‪ .‬راډیو افغانستان په خپرونو پیل کړی وو‪ .‬د محمد اسلم‬
‫وطنجار او عبدالقادر په نومونو دوه تنو افرسانو په دري او پښتو ژبو خربتیا خپره کړه او په هغه کې یې د واالحرضت‬
‫رسدار محمد داؤود او د هغه د حکومت د پرځېدلو خربې وکړې‪ .‬د مالیې وزیر په ملنډو وویل ‪ " :‬ته دغه وطنجار‬
‫ته و گوره !" ( د يب يب يس راډیو هم په افغانستان کې د کمونیستي کودتا خرب ورکړ او ویې ویل ‪ ":‬د ولسمرش‬
‫برخلیک ال تر اوسه څرگند نه دﺉ‪) ".‬‬

‫ولسمرش د گلخانې د ماڼۍ په الندیني داالن کې ناست وو‪ .‬ښاغلی محمد نعیم ‪ ،‬د کابینې غړي او د کورنۍ یو‬
‫شمیر غړي تر هغه را تاو ول‪ .‬وحید عبدالله ولسمرش ته والړوړاندیزوکړ ‪ ":‬تاسو باید کندهار ته والړشی" نوموړي‬
‫ارواښاد د الرې په اوږدو کې د مهتاب قلعې ‪ ،‬مقر او کالت د ځواکونو یا َدونه وکړه او ویې ویل‪ " :‬دژوند تر وروستۍ‬
‫شېبې به دغه ځای پریـنـږدم" عمرداؤود غږ وکړ ‪ ":‬بابا! زه هم همداسې فکر کوم‪ ".‬وحید عبدالله وویل‪ " :‬د خدای‬
‫په پار! د افغانستان برخلېک به څنگه يش؟ "‬

‫زه د اروا ښاد نعیم تر څنگ والړ وم‪ .‬هغه د خپل همیشني عادت له مخې چې د هغه یوه ځانگړتیا وه په نرمه ژبه‬
‫وویل ‪ :‬نن موباید د پیښې له هامغه لومړۍ شیبې څخه په دې اړه فکر کړی وای‪ ".‬وروسته ‪ ،‬پرته له دې چې د‬
‫کندهار پر لور د تگ کومه پریکړه شوي وي ‪ ،‬صاحبجان ته الرښوونه وشوه چې د کندهار په لور د تگ لپاره دې یو‬
‫موټر چمتو کړي‪ .‬گومان کوم دغه الرښوونه وحید عبدالله ورکړه ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪143‬‬

‫لږ شېبه وروسته صاحبجان راغی او خرب یې ورکړ چې موټر چمتو دﺉ‪ .‬ددغه خرب په اوریدلو وحید عبدالله زینو ته‬
‫نیږدې والړ او په لوړ غږ یې وویل ‪ ":‬راشـﺊ!" د کورنۍ ټول غړي په ځغاستو ځغاستو له زینو راکښته شول‪ .‬د ولسمرش‬
‫ماندینه میرمن زینب داؤود چې تر ټولو مخکې والړه وه او کله چې کندهار ته د تگ په اړه خربه شوه ‪ ،‬ولسمرش ته‬
‫یې وویل ‪ " :‬زه نه ځم‪ .‬ته والړ شه چې مهمه ده‪ ".‬د میرمن زینب موخه دا وه چې د ولسمرش یوازې تگ به هغه ته‬
‫آسانتیا را منځته کړي‪ .‬ددغو خربو له څو ځيل تکراریدلو وروسته ‪ ،‬ارواښاد ولسمرش زړه نا زړه له خپله ځایه پاڅېد‬
‫؛ د باالپوښ اغوستلو او خولۍ پررسکولو په شېبه کې ډیرستړی او اللهاند ښکاریده ‪.‬‬

‫ولسمرش له دروازې ووت او د هغه ترشا ټول والړ کسان هم وخوځېدل‪ .‬له دې چې موټر د دروازې څنگ ته والړ یو‬
‫شمیر له دروازې ور رسه ووتل او نور په داالن کې ودریدل‪ .‬زه د هغو کسانو په ډله کې وم چې د ولسمرش ترڅنگ‬
‫ول ‪.‬‬

‫د موټر دروازه ال نه وه خالصه شوې چې د ارگ (د گلخانې ماڼۍ ته له مخامخ ودانۍ) د جومات له لوري د ونو له‬
‫منځه لومړی د توپک یو ډز او له هغه وروسته بل ډز وشو او مردکي د گلخانې د ماڼۍ په کاڼو ومښتـل‪ .‬ما واوریدل‬
‫چې ارواښاد داؤود خان وویل ‪ " :‬اوال!" او په بیړه د ارگ د گلخانې د دروازې پر لور وخوځید‪ .‬موږ هم ورپسې‬
‫وخوځېدلو‪ .‬د توپک پرله پسې ډزې خپرې شوې پاتې کسانو هم په تښتېدلو واښو واڼو په موږ پسې را وځغستل او د‬
‫داالن ښي او کیڼ لوري ته یې د ځان د ساتنې او خوندیتوب لپاره ځای لټاوه ‪.‬‬

‫د ماشینگڼو ډزې له هرې خوا خپرې شوې او داالن ته د راننوتلو الره ‪ ،‬زینې او د زینو دیوالونه تر ټینگ اور الندې‬
‫ونیول شوې‪ .‬په همدغې شېبې کې د داالن څراغ ټوټې ټوټې شو او ټوټې یې هرې خواته خپرې شوې‪ .‬ساتونکې مې‬
‫ولید چې پرځمکه پریوت ‪ ،‬ودانۍ تیاره شوه او سور قیامت بل شو‪ .‬له هغه وروسته د ماشینگڼو ډزې بندې شوې‪،‬‬
‫کراري شوه ‪ ،‬د آرامۍ یوه لنډه شېبه را ورسیدله‪ .‬ټولو د یوه تاندې سا کښلو لپاره داسې یوې شېبې ته اړتیا درلودله‬
‫‪.‬‬

‫له کړکیو څخه د پیکه روښنایۍ تر رڼا الندې د ټپي شویوکسانو په لټه کې شوم‪ .‬نظام الدین غازي زما ترڅنگ والړ‬
‫وو ‪ ،‬هرې خواته یې په تر هورو سرتگو کتل او هڅه یې کوله چې ټپیانو ته مرسته ورسوي‪ .‬له هغه مې وپوښتل ‪" :‬‬
‫ښاغلی ولسمرش څنگه دﺉ ‪ ،‬چیرې دﺉ ؟" هغه وویل ‪ ":‬شکر ښه دﺉ او په شاتینۍ کوټه کې دﺉ "‪.‬‬

‫په دې شېبه کې د میرمن زینب داؤود غږ مې واورید چې ویل یې ‪ " :‬راشی ‪ ،‬مرسته وکړﺉ!" نظام الدین غازي په‬
‫بیړه له ځایه پورته شو او پیغله زرلښته داؤود یې چې په پښې ټپې شوې وه په غیږ کې ونیوله‪ .‬د کورنیو چارو وزیر‬
‫مې ولید چې خپله کوشنۍ ماشینگڼه یې د خونې د بخارې له پاسه په کوپه (تاقچه) کې کښیښودله او له السه یې‬
‫وینې بهېدلې ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪144‬‬

‫ټول په اللهانده رسگردانۍ کې ډوب ول او زه نه پوهیدم چې څه وکړم ‪ ،‬د چا خرب واخلم ‪ ،‬چیرې والړ سم او له چا‬
‫رسه مرسته مرسته وکړم‪ .‬زه نه پوهیدم چې څنگه او ولې نه یم ټپي شوی او روغ رمټ پاتې شوی یم‪ .‬توره تیاره وه ‪،‬‬
‫کله به ودریدمل او کله به کښیناستم ‪ ،‬گرد چاپیره مې څه نه لیدل‪ .‬نه پوهیدم چې څومره وخت همداسې تیر شو‪.‬‬
‫د نهیلیو څپو مې پرمخ منگولې لگولې او گومان مې کاوه چې هرڅه له السه تليل دي ‪.‬‬

‫په دغه شېبه کې زما سرتگې په ارواښاد محمد نعیم ولگېدلې چې زما له مخه تیر شو او کړکۍ ته نیږدې په ډیرې‬
‫خوارۍ او سختۍ پر څوکۍ کښیناست‪ .‬په ډیرې کرارۍ د هغه څنگ ته ور نیږدې شوم او ومې پوښتل ‪ " :‬څه‬
‫وکړو؟ آیا سپین بیرغونه پورته کړو؟" هغه په بشپړې نومیدۍ او ډیر ټیټ ټپي غږ وویل ‪ " :‬هر څه مو چې زړه غواړي‬
‫‪ ،‬ویې کړﺉ‪ ".‬څو شېبې وروسته پوه شوم چې هغه هم ټپی شوی وو ‪.‬‬

‫د اللهاندو او ځپلو گومانونو زبیښونکو منگولو زبیښلم‪ .‬د گارد بولندی صاحبجان مې چې لویه ورځ یې پوځي جامې‬
‫په ځان کې وې ‪ ،‬په ملکي جامو کې والړ ولید‪ .‬په بیړه د هغه څنگ ته ور نیږدې شوم او و مې پوښتل ‪ ":‬څه خربه‬
‫ده؟" د هغه پرمخ چې ترخې موسکا په بیرحمۍ منگولې ښخې کړې وې وویل ‪ ":‬اوس چې د گارد له منځه خیانت‬
‫را پیل شوی دﺉ ‪ ،‬زما له السه هېڅ نه کیږي‪ ( ".‬هغه چا چې ډزې کړې وې د عبداملجید په نامه د گارد یو تن افرس‬
‫وو او په دې خربه زه د څرخي پله په زندان کې پوه شوم) صاحبجان وویل ‪ " :‬ما دغه خربه ښاغيل ولسمرش ته وړاندې‬
‫کړه‪ ".‬صاحبجان هغې خونې ته د رسپه ښورولو پوه کړم چې ولسمرش هلته وو‪ .‬له هغه وروسته یې ماته د خدای په‬
‫امانۍ الس راکړ او والړ ‪.‬‬

‫صاحبجان یو ډیر ښه رښتونی او سپیڅلی سړی وو‪ .‬هغه له خپل ځواک ‪ ،‬د ولسمرشۍ له گارد ‪ ،‬رسه یو ځای د سهار‬
‫له لومړیو بیا د هاغې تورې شپې تر وروستیو شېبو پورې د هیواد او ولس د دښمنانو پر وړاندې په میړانۍ او‬
‫رسښندنې مقاومت وکړ‪ .‬صاحبجان یوه شوبله په خپل الس په توغندیو له منځه وړې وه ؛ د عزیز په نامه د جرنال‬
‫عارف خان وراره غوښتل په همدغې شوبلې د ارگ دروازه والوزوي‪ .‬د گارد دټپیانو شمیره هم لوړه وه ‪.‬‬

‫کله چې د گارد بولندوې د داالن له دروازې ووت ‪ ،‬زه پورته په زینو وختلم او غوښتل مې د ولسمرش د کار له دفرت‬
‫څخه له خپلې کورنۍ رسه اړیکه ونیسم چې د خپلو کوشنیانو خرب واخلم‪ .‬د ښاري ټلفونونو ځالگۍ شنډه شوې وه‪.‬‬
‫ما د ولسمرش د کا ر د دفرت ترشا د ټلفون یوه بله کوشنۍ ځالگۍ ځای پرځای کړې وه چې د ښاري ټلفونونو له‬
‫ځالگۍ څخه یې جال کار کاوه او ولسمرش کوالی شوای له خپلو نیږدې همکارانو رسه د دفرت او کور له الرې اړیکه‬
‫ټینگه کړي‪ .‬له دې کبله نوموړې تلفوين ځالگۍ کار کاوه ‪.‬‬

‫کله چې دفرت ته ننوتلم ‪ ،‬میرمن زهره نعیم راته وویل ‪ " :‬د ودانۍ تر شا یو ځای اور اخیستای دﺉ‪ ".‬د ولسمرش د‬
‫دفرت ترشا کوټې ته والړم‪ .‬له هغه ځایه مې ولیدل چې د ارگ د کالیو او جامو یو زیرمتون د وسلو د اور په د َرب کې‬
‫اور اخیستای وو او سوځېده‪ .‬خپل کورته مې ټلفون وکړ‪ .‬لس کلنې لور مې ټلفون پورته کړ‪ .‬له هغې مې وپوښتل ‪":‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪145‬‬

‫څنگه یاست" هغې ځواب راکړ‪ ":‬ښه یو تر ده به بد نور څه حال وﺉ؟" په یاد مې نه راځي چې له چا رسه مې نورې‬
‫خربې کړې وي ‪.‬‬

‫له دفرته راووتلم او له زینو کښته شوم‪ .‬په داالن کې ‪ ،‬د غونډو په خونه او د هغه ترڅنگ خونې کې چې دروازې یې‬
‫خالصې وې ‪ ،‬څوک والړ او څوک ناست په سرتگو کېدل‪ .‬توره تیاره وه ‪ ،‬د چا مخ مې نه شوای لیدای‪ .‬یوازې دومره‬
‫پوه شوم چې ارواښاد محمد نعیم په خپل ځای کې ناست دﺉ‪ .‬له ځان رسه مې وویل‪ :‬آیا ولسمرش وگورم؟ هغه به‬
‫چیرته وي؟ که ورشم و نه ځوریږي؟ څه ورته ووایم؟‬

‫په همدغو سوچونو او اندیښنوکې ډوب د غونډو د خونې ترڅنگ کوټې ته ننوتلم‪ .‬د کړکۍ له الرې د راغځېدلې‬
‫پیکه رڼا په روښناییۍ کې مې کوالی شوای مخونه و پیژنم‪ .‬د کابینې څوتنه غړي هلته ناست ول ‪.‬‬

‫څو شېبې ټول چوپه خوله ناست وو‪ .‬وروسته د کانو او صنایعو له وزیر تواب آصفي رسه له ودانۍ دباندې ووتلم‪ .‬نه‬
‫پوهیږم موږ پسې څو تنه نور را وخوځېدل‪ .‬څو شېبې د ودانۍ گردچاپیره وگرځېدلو‪ .‬د شپې لس بجې وې‪ .‬له‬
‫ساتونکو پرته د هېڅ چا څرک نه لگیده ‪.‬‬

‫په یاد مې دي چې د تورې تیارې په چوپه چوپتیا کې سپوږمۍ ځلیدله ‪ ،‬نرمه هوا چلیدله او گونکې مرگونې چوپیتا‬
‫په هر چا خوله لگوله‪ .‬احساس مې کاوه چې دغه چوپتیا د یوې سرتې او بدمرغې پیښې زیږنده ده‪ .‬نهیلۍ ټول‬
‫چاپیریال په خپلو منگولو کې داسې په ټینگه زبیښه ته به وایې چې دغه شپه پای نه لري‪ .‬چاپیریال د اللهاندو‬
‫رسگردانیو او فکري مترکز په نشتوايل کې ډوب وو‪ .‬د همدغې تورې شپې په زړه کې څوک د ودانۍ په الندیني‬
‫پوړ‪ ،‬څوک په پورتني او څوک هم له ودانۍ د باندې ناست ‪ ،‬پروت او یا د گام وهلو په حال کې وو او د راپیښېدونکې‬
‫پیښې لپاره د ټولو سرتگو الرې څارلې ‪.‬‬

‫د سهار د روښناییۍ څرک راښکاره شو‪ .‬د کالبندۍ کړۍ ماته شوې وه‪ .‬کمونیستان ارگ ته دننه راننوتل ‪ ،‬په لومړي‬
‫گام کې یې د کابینې وزیران ونیول‪ .‬د مالیې او کورنیو چارو وزیران چې وسله وال ول له ولسمرش رسه پاتې شول‪ .‬په‬
‫همدې شېبه کې د گلخانې او جومات ترمنځ سیمې کې پوځي قطعه را ورسیدله او په یوې قومانده د ښادۍ له ډزو‬
‫وروسته ماڼۍ ته ننوتل‪.‬‬

‫څو شېبې وروسته ‪ ،‬د ویروونکو مرمیو گړزهار کټ مټ لکه دا چې د څو کالشنیکوفونو شاژورونو په یوه ځل تش يش‬
‫واوریدل شول او بیا مرگوين چوپتیا چې د هیواد د بدمرغۍ پیالمه وه خپره شوه‪ .‬افغانستان له هامغو شېبو وروسته‬
‫تر نن پورې د خپل تأریخ په ناپایو تیارو ورځو کې ډوب دﺉ ‪.‬‬

‫په دې توگه د هیواد د تأریخ پرتندي د پلرين ټاټويب د مینې په الره کې سرته رسښندنه او قرباين د دیارلس سوه او‬
‫اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې په امته [‪۸۷۷۲‬زکال ‪ ،‬د اپریل ‪ ]۸۲‬ولېکل شوه‪ .‬دغه رسښندنه د افغانستان د‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪146‬‬

‫تأریخ دوه تنو سرتو نومیالیود خپلو گرانو کورنیو د غړیو په گډون د رس په وینو په الس کې واخیستله‪ .‬په دغې وینې‬
‫بهونې کې د ارواښاد محمد داؤود په گډون د هغه د کورنۍ اتلس تنه غړي په شهادت ورسیدل‪ .‬اروا دې ښاده او‬
‫سپیڅلی جنت دې ورپه برخه وي !‬

‫په دغه اور کې سید عبدالله هم وژل شوی وو‪ .‬د کورنیو چارو وزیر عبدالقدیر چې د پرون شپې په اور کې ټپي شوی‬
‫وو ‪ ،‬د روغتون څلورسوه بسرتیزه روغتون ته ولیږل شو او هلته یې ځان حق ته وسپاره‪ .‬عمر داؤود او خالد داؤود د‬
‫پرون شپې په ډزو کې له ټپي کېدلو وروسته وژل شوي ول ‪.‬‬

‫د ملر رڼا هر لور خپره وه خو ما گومان کاوه چې زما ټول چاپیریال په توره تیاره کې ډوب او ژوند خپله مانا له السه‬
‫ورکړې ده‪ .‬ماته یې اوس پروا نه کوله چې څه به را پیښیږي ‪.‬‬

‫د ارگ د ټلفون په مرکز کې موږ تر څارنې الندې ونیول شوو او په چوپه خوله مو یو بل کتل‪ .‬ټول په نومیده او دړې‬
‫وړې توگه د ړندې ترهگرۍ په لوموکې زبیښل کېدلو‪ .‬وخت په وژونکي سوکه توب تیریده ‪.‬‬

‫د رسحداتو وزیر عبدالقیوم مې و لید چې د یوه رستیري په بدرگه کوټې ته راوستل شو او ویې ویل چې د گارد له‬
‫بولندوی صاحبجان رسه په حرمرسای کې دننه وو‪ .‬له هغه وروسته یو پنډ او غښلی سړی خونې ته ننوت ‪ ،‬ټول یې‬
‫له سرتگو الندې تیر کړل او له کوټې ووت‪ .‬لږ شېبه وروسته هامغه سړی (څو موده وروسته څرگنده شوه چې د‬
‫نوموړي سړي نوم اسدالله رسوري وو او دی هامغه سړی وو چې د تره کي د ضبط احواالت د ادارې مرش چې [د‬
‫افغانستان د گټو د ساتلو اداره] نومیده و ټاکل شو او په زرگونو زرگونو بې گناه کسان یې د وژلو لومو ته ولیږل) او‬
‫یو بل افرس چې رسې سرتگې یې گاټي وتيل وې ‪ ،‬کوټې ته راننوتل ‪.‬‬

‫نوموړی افرس چې په کالشنیکوف یې برچه هم سپره وه د کوټې په یوه گوټ کې و َدرید ‪ ،‬کالشنیکوف یې زموږ پر‬
‫خوا را تاو کړ او ویې ویل ‪ ":‬السونه مو پورته کړﺉ!" افرس چې ډیر توغمناک او قهرويل ښکاریده د کرهڼې له وزیر‬
‫عزیزالله واصفي څخه و پوښتل ‪ ":‬باخرتي صاحب چې د هډې په فارم کې تاسو ته میلمستیا ( په هغه وخت کې چې‬
‫واصفي د ننگرهار وايل وو) درکړې وه ‪ ،‬ولې رانغلې ؟ واصفي وویل‪ " :‬وروره ! د چا یې پرې څه؟ زړه مې ونه غوښتل‬
‫‪َ ،‬و َرنغلم"‪.‬‬

‫د همدغو خربو په ترڅ کې اسدالله رسوري زموږ د هریوه پلټنه پیل کړه‪ .‬رسوري ډاکټرعبداملجید خان ته وویل "‬
‫د دربار وزیر صاحب !" ما د رسوري خربه ور سمه کړه او مې ویل ‪ " :‬ددولت وزیر"‪ .‬رسوري وویل ‪ ":‬پروا نه لري ‪.‬‬
‫له یو بل څخه کوم توپیر نه لري"‪ .‬رسوري ددې په ویلو غوښتل څرگنده کړي چې د جمهوریت او شاهي رژیمونه‬
‫له یو بل څخه توپیر نه لري‪ . .‬تواب آصفي ته یې د " رسدار صاحب" په ویلو ‪ ،‬وویل‪ " :‬په یاد مو دي چې ستاسو د‬
‫چورلکې پیلوټ وم؟ (ښایي کوم وخت یې آصفي د هیواد لویدیځو سیمو ته بیولی وو)‪ .‬کله چې ما ته را نیږدې شو و‬
‫یې ویل‪ " :‬تاسو ولې داؤود خان ته ونه ویل چې تسلیم يش؟ هغه به تل ویل چې ستاسو خربه مني " ( د رسوري دغه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪147‬‬

‫خربه زما غوږته آشنا ښکاره شوه‪ .‬کله چې عبدالقیوم د کانو او صنایعو وزیر وو ما ته یې ویيل ول چې [رهرب] ستاسو‬
‫خربې ا َوري‪ .‬د سرتگو په رپ کې دا خربه مې پخه په زړه را پریوتله چې قیوم له دوی رسه اړیکه درلودله‪ .‬کله چې‬
‫د څرخي پله په زندان کې بندي وم خرب شوم چې عبدالقیوم له خلقیانو او ښځې یې میرمن معصومې وردک له نور‬
‫محمد تره کي رسه نیغې اړیکې درلودلې) ‪.‬‬

‫چوپه خوله پاتې شوم او څه مې ونه ویل‪ .‬عبدالله عمر زما ترڅنگ والړ وو ‪ ،‬رسوري ورته نیږدې شو او د بنز موټر‬
‫کیيل یې ورڅخه واخیستله او ویې ویل ‪ " :‬اوس زموږ وار دﺉ چې د موټرانو سوارۍ وکړو"‪ .‬په همدې ترڅ کې مې‬
‫ولیدل چې د کورنۍ روغ او ټپي غړي د دروازې له مخې تیریږي او د محمد عمر نور ماندینه میرمن سلطانه نور د‬
‫نورو ترمخ روانه ده‪ .‬د نظام الدین کوشنیان زهرا او داؤود مې ولیدل چې دواړه ټپیان شوي ول ‪.‬‬

‫کله چې د میرمن سلطانې نور سرتگې په ما ولگېدلې ‪ ،‬و دریدله او د الس په اشاره یې را ته وویل ‪ " :‬ټوله گناه د‬
‫دوی ده‪ .‬هغوی چنواري کړﺉ!" د افغانستان د پخواين پاچا محمد ظاهرشاه خور او د ولیعهد رسدار احمد شاه‬
‫خواښې گومان کاوه چې زه د چنگاښ د شپږویشتمې [‪۸۷۷۳‬زکال د جوالی ‪ ]۸۷‬د پاڅون د الملینونو له ډلې څخه یم ‪.‬‬

‫زموږ له پلټلو وروسته اسدالله رسوري له خپلو ساتونکو رسه له خونې ووت‪ .‬موږ تر ډیرې مودې پورې سرتگې په الر‬
‫کښینول شوو‪ .‬رسوري بیا له دوه تنو ساتونکو رسه بیرته راغی او د دروازې څنگ ته دوه تنو ناستو کسانو ته یې د‬
‫الس په نغوته وویل ‪ " :‬تاسو او تاسو" او دواړه یې له ځان رسه بوتلل ‪.‬‬

‫رسوري د هرو لسو یا پينځلسو دقیقو په ترڅ کې راته او یو یا دوه تنه به یې له ځان رسه بوتلل‪ .‬زما او د ډاکټر‬
‫عبدالرحیم نوین وار را ورسید‪ .‬موږ په موټر کې کښینول شولو او ددفاع وزارت ودانۍ ته یې بوتلو او نیغ په نیغه یې‬
‫د ودانۍ ځمکالندې برخې ته یوه ځای ته چې د دفرت په شان ښکاریده بوتلو‪ .‬نور کسان هم هلته ول ‪.‬‬

‫ماسپښین مهال چې وو رسوري کوټې ته راغی او له مارسه یې خربې پیل کړې‪ .‬ما له رسوري څخه و پوښتل ‪ " :‬د‬
‫والیتونو حالت څنگه دﺉ؟ " هغه وویل ‪ " :‬کابل مرکز دﺉ ‪ .‬مرکز چې تسلیم وي ‪ ،‬په والیتونو کې ستونزه نه وي‪".‬‬
‫بیا مې له هغه وپوښتل ‪ ":‬شهیدان کله خاورو ته سپارل کیږي؟" هغه وویل ‪ " :‬لومړی داؤود خان او نعیم خان غیايب‬
‫محاکمه کیږي‪ ".‬هغه نظام الدین غازي نه پیژانده‪ .‬کله مې چې هغه ور وپیژانده ویې ویل ‪ " :‬حیف د هغه د‬
‫ځوانۍ "!‬

‫رسوري وویل ‪ " :‬نعیم خان زموږ یو تن ملگری ټپي کړی دﺉ‪ ".‬او زیاته یې کړه ‪ " :‬د گارد له بولندوی صاحبجان څخه‬
‫مې وپوښتل چې ولې مو مقاومت وکړ؟ هغه وویل ‪ :‬خرب نه وم (په بله مانا چې) کمونیستان په پیښه کې ښکېل دي "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪148‬‬

‫هغه په دېري توندي او جدي ژبې وویل‪ " :‬که نن نه وای تسلیم شوﺉ ‪ ،‬په پام کې نیول شوې وه چې یو پینځه سوه‬
‫کیلویي مبب پر ارگ را وغورځول يش‪ .‬پوهیږﺉ چې پینځه سوه کیلویي مبب څه کوي؟ ارگ به یې له خاورو او دوړو‬
‫رسه په هوا کړﺉ واي "‪.‬‬

‫له هغې ورځې وروسته مو بیا رسوري ونه لید‪ .‬څو وخته وروسته له یوه تن رستیري څخه چې د شهیدانو د ساتونکو‬
‫له ډلې څخه وو خرب شوم چې د شهیدانو مړي یې د مرنجان په غونډۍ کې خاورو ته سپاريل دي‪ .‬اروا دې ښاده‬
‫وي ‪.‬‬

‫د غوایي د امتې د ماسپښین په یوه بجه [‪ ۸۷۲۷‬د اپریل ‪ ]۸۲‬د ډوډۍ خوړلو لپاره یوې لویې خونې ته بوتلل شوو‪ .‬په‬
‫خونه کې ډیر لوړ پوړي چارواکي ‪ ،‬د پوځ او پولیس افرسان لیدل کیدل‪ .‬یوه په زړه پورې سړي چې زما پام یې ځانته‬
‫را واړاوه جرنال محمد عظیم وو چې له تقاعد څخه له الس په رسکېدلو وروسته د کندهار د قول اردو د بولندوی په‬
‫توگه ټاکل شوی وو‪ ( .‬د غوایي له میاشتې څو مېاشتې مخکې ما کندهار ته سفر کړی وو‪ .‬د لښکرکوټ د ودانۍ د‬
‫کتلو په ترڅ کې جرنال عظیم راته وویل ‪ ":‬زما رسدې له [رهربه] ځار وي" او خپل الس یې په ټینگه پر ټټر واهه خو‬
‫اوس یې د کندهار د وايل ایوب عزیز له ټینگار څخه په سرتگو پټولو یوه بشپړه قول اردو د ولس او هېواد دښمنانو‬
‫ته سپارلې وه‪).‬‬

‫دورځې په اوږدو کې ابراهیم مجید رساج ‪ ،‬غوث الدین فایق چې په پکتیا کې ول ‪ ،‬وحید عبدالله چې تیره شپه له‬
‫تیمورشاه آصفي او د باز محمد خان له زوی مجید یاور رسه له ارگه وتيل ول هم زموږ په ډله کې را زیات شول‪.‬‬
‫وحید عبدالله ماته وویل ‪ ":‬پرون شپه د فرید رشید کورته والړم او غوښتل مې پاکستان ته والړ شم خو راته ډیره‬
‫خطرناکه وه ‪ ،‬ونه شوه "‪.‬‬

‫دا ورځ هم په همدې ډول تیره شوه‪ .‬د ماښام ډوډۍ د دفاع د وزارت د ډوډۍ خوړلو په خونه کې جوړه شوې وه‪.‬‬
‫په خونه نور کسان هم چې د غوایي په امتې نیول شوي ول لیدل کیدل‪ .‬له هغې ډلې څخه محمد رحیم د پخواين‬
‫پاچا ناظم چې د خوب په باالپوښ کې لیدل کیده ‪ ،‬زما پام یې ځانته را واړاوه‪ .‬ويل جان یوسف هم د خوب په جامو‬
‫کې لیدل کېده ‪.‬‬

‫د بیدیدلو لپاره یوې لویې خونې ته بوتلل شوو‪ .‬ټولو بندیانو ته پوځي کمپلې ورکړل شوې‪ .‬ټول پر ځمکه پریوتل چې‬
‫بیده يش ‪ .‬سباسهار بیا د ډوډۍ خونې ته د سبا ناري لپاره والړو‪ .‬له سباناري وروسته بیرته ترځمکالندې خونو ته‬
‫راغلو‪ .‬پریمینځل او تشناب ته تگ خورا زیات ستونزمن وو ځکه د دفاع د وزارت د ودانۍ د اوبو ټانکۍ د شوبلې د‬
‫مرمۍ له امله چې د ودانۍ کیڼې خواته لگیدلې وه زیامننه شوې وه‪ .‬د تشنابونو د پاکۍ حالت ډیر بد وو ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪149‬‬

‫لومړۍ اونۍ په همدې ډول تیره شوه‪ .‬د ورځې په اوږدو کې به تل خلقیان او پرچمیان زموږ خونې ته راتلل او‬
‫کمونیستي ببواللې به یې ویلې‪ .‬کله به چې د سباناري او د غرمې د ډوډۍ لپاره د ډوډۍ خونې ته تللو د ارگ خواته‬
‫له پاسنیو کړکیو مو لیدل چې خلک ډله ډله ارگ ته ننوځي ځکه چې کمونیستانو د ارگ او دلکشا دروازې د خلکو‬
‫پرمخ پرانیستلې وې ‪.‬‬

‫د راډیو له الرې اوریدل کېدل چې د ارگ دننه خربیاالن خلکوته وایي چې ‪ " :‬دا ظلم او خپل رسۍ ماڼۍ وه"‪ .‬هغوی‬
‫د خلکو د تیرایستلو لپاره څو دانې ځنځیر او زولنې نندارې ته ایښودلې وې او زیاتول یې‪ ":‬اوس دلته هېڅ بندي‬
‫نشته" او ویل به یې‪ ":‬تیره اونۍ په دغې ماڼۍ (دلکشا) کې د شپې بانډارونه او نڅاوې وې "‪.‬‬

‫دغو خربیاالنو چې تر پرون پورې یې د جمهوریت لپاره خپل ستوين څیرل نن له هامغه ستوين د هیواد او ولس د‬
‫دښمنانو لپاره چیغې وهي ‪.‬‬

‫جمعه محمد محمدي چې د کابینې غړی وو ‪ ،‬په خپله ژبه یې په بدو او سپکو ویلو پيل وکړ‪ (.‬هغه له خلقیانو رسه‬
‫اړیکه درلودله)‪ .‬جرنال شاهپور احمد زی چې د ولسمرش د ډیر ډاډ وړ سړی وو او د حريب پوهنتون د بولندوی په‬
‫توگه ټاکل شوی وو پښې یې د کمونیستانو له بړستنې را ووتلې‪ .‬لنډه دا چې هر څه چې لیدل او اوریدل کېدل له‬
‫ډیرې ژورې خواشینۍ رسه په ککړتیا نغښتي ول ‪.‬‬

‫د غوایي د مېاشتې په شپاړلسمه د پیلنۍ "شنبې" په ورځ [‪۸۷۷۲‬زکال د مې ‪ ]۹‬ډاکټر عبداملجید ‪ ،‬ابراهیم رساج او‬
‫محمد خان جاللر له زندانه خالص شول‪ .‬ډاکټر عبداملجید څو وخته وروسته بیا بندي شو او تر یوې مودې پورې‬
‫له موږ رسه په څرخي پله کې وو‪ .‬د لوړو او مسلکي زده کړو وزیر صدیق محبي په دویمه یا دریمه ورځ له بنده‬
‫خالص او کور ته ولیږل شو ‪.‬‬

‫د غوایي د مېاشتې په نولسمه نیټه د منځنۍ "سه شنبې" په ورځ [‪ ۸۷۷۲‬د مې ‪ ]۷‬د عسکري کلوپ آمر عبدالعيل‬
‫چې نور محمد تره کي د کابل د امنیۍ د بولندوی په توگه ټاکلی وو زموږ کوټې ته راغی او له ځمکې او آسامنه یې‬
‫په گز او پل او اوتو بوتو را پیل کړه او ویل یې چې ده ته دنده سپارل شوې وه چې ارگ ته د داؤود خان د نیولو لپاره‬
‫وريش ‪ ،‬خو په وروستنۍ شېبه کې تره کي د هغه د تگ مخه ونیوله او ویې ویل ‪ ":‬بل څوک اوستوم ‪ ،‬تاته به تاوان‬
‫ورسیږي" هغه وویل ‪ ":‬نن د مازدیگر په څلورو بجو انقاليب شورا په صدارت کې غونډه لري او ستاسو د برخلیک په‬
‫اړه پریکړه کیږي‪ ( ".‬نوموړی په لوگر کې د مجاهدینو له پلوه ووژل شو)‬

‫د شپې نهه بجې شا او خوا کله چې د ماښام د ډوډۍ له خوړولو وروسته بیرته راستانه شوي وو د خونې دروازه‬
‫خالصه شوه او د ډاکټر محمد حسن رشق یو ملگری خلیل د مرکزي کمیټې غړی او د مهتاب کال د توپچي غـُـنـډ‬
‫بولندوی را ښکاره شو‪ ( .‬د تاج بیگ د غونډۍ ماڼۍ د غوایي د مېاشتې په اوومه [‪ ۸۷۷۲‬د اپریل ‪ ]۸۷‬د توپچي ځواک‬
‫تر اور الندې راغلې وه)‪ .‬خلیل د عدلیې وزیر ويف الله سمیعي ته چې په کوټه کې گرځېده ‪ ،‬وویل ‪ " :‬ښاغلی وزیر!‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪150‬‬

‫تاسو راځی او خپل بکس هم در رسه واخلی‪ ".‬وحید عبدالله وویل‪ " :‬خلیل جانه ‪ ،‬دا دﺉ د مخابراتو وزیر هم دلته‬
‫دﺉ" د هغه موخه دا وه چې که د خلیل پام ماته نه وي شوی ‪ ،‬نو له ما رسه دې روغبړ وکړي‪ .‬وحید عبدالله له‬
‫خوشحالۍ خندل او گومان یې کاوه چې اوس ټول بندیان خالصیږي ‪.‬‬

‫د ويف الله سمیعي له تللو لنډه موده تیره شوې وه چې خلیل بیا دروازه خالصه کړه او دا ځل یې وحیدعبدالله ته‬
‫الس و ښورواوه او ویې ویل‪ ":‬ښاغلی مرستیال! تاسو راځی او خپل بکس هم در رسه را واخلی‪ ".‬وحید عبدالله په‬
‫ډیره خوشحالۍ او خندا له ځایه پورته شو او له در وازې ووت‪ .‬سبا ماښام د یوې راډیویي مرکې په ترڅ کې د‬
‫نورمحمد تره کي له خولې مو واوریدل چې ‪ " :‬وحید عبدالله په ارگ کې د مقاومت په لړ کې وژل شوی دﺉ "‪.‬‬

‫په دې توگه د بندیانو لومړۍ ډله و حید عبدالله ‪ ،‬ويف الله سمعیي ‪ ،‬جرنال عبدالله روکی ‪ ،‬جرنال عبدالقدیر خلیق‬
‫‪ ،‬محمد رحیم او یو شمیر نور د وژونو لومو ته ولیږل شول ‪.‬‬

‫محمد موسی شفیق ‪ ،‬د دفاع وزیرغالم حیدر رسويل ‪ ،‬سرت درستیر جرنال عبدالعزیز ‪ ،‬د قوای کار بولندوی جرنال‬
‫عبدالوهاب د کودتا په لومړۍ ورځ اعدام شوي ول‪ .‬د ولسمرشۍ د گارد بولندوی صاحبجان د غوایي د مېاشتې‬
‫په امته [ ‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل ‪ ]۸۷‬د ارگ د کالبندۍ له ماتیدلو وروسته اعدام شوی وو "‪.‬‬

‫اخځ ‪:‬‬

‫(د "قــيام و جــمـهـوريت بيسـت و شش سـرطان سـيزده پنجـاه و دو هــجــري شمـسـي" [‪ ۸۷۷۳‬د جوالی ‪ ]۸۷‬د‬
‫کتاب له ‪ ۸۲‬تر ‪ ۳۸‬پاڼې پورې‪ .‬لیکوال او ټولگه د ‪ :‬دیپلوم انجنیر کریم عطایي ‪ ،‬دویم چاپ ‪ ،‬ســنت گلن‪،‬‬
‫سـويتزرلند‪)8005 ،‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪151‬‬

‫اتلسمه برخه‬

‫فـضـل الـرحـمـن تاجـیار‬

‫" د خلقي او پرچمي باغیانو پر وړاندې د افغانستان د جمهوري ارگ دفاع" ‪ ،‬د محمد داؤود د جمهوري ارگ د‬
‫اپراسیون د آمرفضل الرحمن تاجیار د خربو رسلیک دﺉ‪ .‬دغه د لومړي الس یادښت لېک په کلیفورنیا کې د " مجاهد‬
‫ولس" د خپرونې له بنسټ ایښودونکي او چلوونکي محمد حسن ولسمل رسه د یوې مرکې په ترڅ کې په [ ؟] گڼه‬
‫‪/‬ورځ‪ /‬مېاشت‪۸۷۷۲ /‬ز کال کې خپور شوی دﺉ ‪.‬‬

‫موږ د ښاغيل تاجیار خربې دلته د هغه له اجازې پرته لږ څه را لنډې کړې او غټ غټ ټکي مو ورڅخه اخیستي‬
‫دي‪ .‬ددغه یادښت بشپړه بڼه کوالی شی ‪: www.dawatfreemedia.org‬ولولـﺊ او موږ هم له همدغه ځایه په‬
‫پو َرونې را اخیستی دﺉ ‪.‬‬

‫"د ارگ ساتنه"‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪152‬‬

‫کله چې د غوایي په اوومه [‪۸۷۷۲‬ز د اپریل ‪ ]۸۷‬د شوروي اتحاد په نیغ مالتړ په افغانستان کې د غوایي کودتا کیدله‬
‫زه جگتورن فضل الرحمن تاجیار د شهید رسدار محمد داؤود خان د جمهوري گارد رﺋـیس ارکان او د اپراسیون آمر‬
‫وم‪ .‬پر ارگ د کمونیستو کودتاچیانو د برید له پیله ما په خپله د ارگ په وسله واله مدافعه او د مدافعې په سمبالولو‬
‫کې برخه اخیستې او د جمهوري ریاست د غمړلې پرځېدنې ترپای پورې ددغې ناورین ځپلې تأریخې پیښې شاهد‬
‫وم ‪.‬‬

‫د گارد افرسان ‪ :‬ضیا مجید د جمهوري گارد بولندوی ‪ ،‬جگتورن عبدالحق علومي د کشف آمر‪ ،‬جگړن سید جان او‬
‫تورن محمد عزیز حساس پیژندل شوي کمونیستان ول‪ .‬یو شمیر نور افرسان چې یا د خلق او پرچم په چوپړ کې ول‬
‫اویا یې له مخورو کسانو رسه نیږدې پیژندگلوي درلودله‪ ،‬د گارد د ساتونکو په ډله کې ول ‪.‬‬

‫په خپله ولسمرش او د دفاع وزیر د دغو کسانو موخو ته په پاملرنې یو څه مودې مخکې د گارد په قطعه کې د هغوی‬
‫پر شتون په شک کې لویديل ول‪ .‬له دې امله ضیا مجید یې له گارد څخه لیرې کړ او د هغه پر ځای یې صاحبجان‬
‫چې له هېڅ اړخ رسه یې تړاو نه درلود د گارد مرشپه توگه و ټاکه ‪.‬‬

‫د گارد نوي بولندوی صاحبجان چې ظاهرأ غاړه ایښوونکی او پازپیژانده �دنده پیژندونکی� ښکاریده د (خلق د‬
‫ډلې له یو لوړپوړي غړي) شیرجان مزدور یار رسه یې نیږدې اړیکې درلودلې‪ .‬ښایي دغه به شخيص اړیکې وې‪.‬‬
‫هرگوره ‪ ،‬د ولسمرشۍ له ماڼۍ څخه په نااغیزمن مقاومت کې ددغسې کسانو شتون بې اغیزې نه وو ‪.‬‬

‫له دغې ډلې څخه یو شمیر کسانو لکه عبدالحق علومي او سید جان زما تر مخه دوه مخیزې ونډې لوبولې‪ .‬یوه ورځ‬
‫د گارد بولندوی له گارد څخه د عبدالحق علومي ‪ ،‬سید جان او عزیز حساس د شړلو په اړه زما د لید لوری غوښتنه‬
‫وکړه‪ .‬ما وویل ‪ " :‬دا په تاسو او د ښاغيل ولسمرش په پریکړې پورې اړه لري‪ ".‬وروسته څرگنده شوه چې ولسمرش د‬
‫هغوی د بدلون پریکړه ځنډولې وه‪ .‬پاتې دې نه وي چې د گارد د افرسانو په منځ کې یو شمیر ښي اليس اورپکي‬
‫افرسان هم ول ‪.‬‬

‫د دیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې د کودتا تر ورځې د جمهوري گارد د قطعې په جوړښت کې‬
‫دوه پيل کنډکونه ‪ ،‬د دافع هوا ژغورونکی د ماشینگڼو ټولی او د مخابرې ټولی په الندې ډول ول ‪:‬‬

‫د سوق او ادارې ډله ‪ :‬د قطعې بولندوی ‪ :‬جگړن صاحبجان ‪/‬د قطعې د بولندوی مرستیال او د اوپراسیون آمر‪:‬‬
‫جگتورن فضل الرحمن تاجیار‪ /‬د اوپراسیون مرستیاالن ‪ :‬جگړن سید جان ‪ ،‬تورن عزت الله ‪ ،‬تورن ظاهر او تورن‬
‫حمیدالله د سپورت آمر‪ /‬د کشف آمر‪ :‬جگتورن عبدالحق علومي ‪ /‬د کشف مرستیال ‪ /.... :‬د مخابرې آمر‪ :‬جگتورن‬
‫آقا محمد ‪ /‬د مخابرې ټولی ‪ :‬د ټويل بولندوی ‪ :‬تورن عبدالفتاح ‪ /‬د انضباط بلوک ‪ :‬د بلوک بولندوی‪ :‬جگتورن فضل‬
‫احمد‪ /‬د اور وژنې بلوک ‪ :‬د بلوک بولندوی‪ :‬تورن خواجه عبداملجید‪ /‬داور وژنې د بلوک ضابط ‪ :‬بریدمن بربک ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪153‬‬

‫د اکامل ډله‪ :‬د لوژستیک آمر ‪ :‬جگړن عبدالغفور‪ /‬د تخنیک آمر‪ :‬جگړن ذاکر‪ /‬د روغتیا آمر جگتورن ډاکټر الال جان‪/‬‬
‫د پیژند مدیر‪ :‬جگړن عبدالرحیم شادان ‪ /‬د موزیک ټولی ‪ :‬جگتورن عبدالسمیع ابوي‪ /‬د نقلیې ټولی‪ :‬تورن‬
‫عبدالحفیظ‬

‫لومړی پلی کنډک ‪ :‬د کنډک بولندوی ‪ :‬ډگرمن محمد رسور‪ /‬لومړی پلی ټولی‪ :‬د ټويل بولندوی‪ :‬تورن عزیزحساس‬
‫‪ /‬دویم پلی ټولی‪ :‬د ټولی بولندوی‪ :‬تورن غالم رباين‪ /‬دریم پلی ټولی‪ :‬د ټولی بولندوی‪ :‬تورن محمد اکرب‪ /‬د درندو‬
‫ماشینگڼو بلوک‪ :‬د بلوک بولندوی‪ :‬تورن ضیأ الدین‬

‫دویم پلی کنډک ‪ :‬د کنډک بولندوی‪ :‬جگړن محمد عزیز‪ /‬لومړی پلی ټولی‪ :‬د ټويل بولندوی‪ :‬تورن محمد صدیق‬
‫‪ /‬دویم پلی ټولی‪ :‬د ټويل بولندوی‪ :‬جگتورن محمد ظاهر‪ /‬دریم پلی ټولی‪ :‬د ټويل بولندوی‪ :‬جگتورن محمد نادر‪/‬‬
‫د درندو ماشینگڼو بلوک‪ :‬د بلوک بولندوی زملی‬

‫مرستندویه جزوتام‪ :‬د دافع هوا ماشینگڼي ‪ :‬د ټويل بولندوی ‪ :‬جگتورن دایان ‪ /‬د افرسانو ‪ ،‬بریدگیو او د جمهوري‬
‫گارد د قطعې د رستیرو ټوله شمیره‪ :‬یو زرو او شپږ سوه تنه‬

‫د سرتگو لیدلو پیښې‬

‫د غوایي د کودتا له پیښې څو ورځې مخکې میر اکربخیرب د یو شمیر ناپیژندل شویو کسانو له پلوه وژل شوی وو‪.‬‬
‫کمونیستانو د سمبال شویو لیکو په ترڅ کې چې شمیر یې زرگونو کسانو ته رسیده د جنازې ملانځنه تر رسه کړه‪.‬‬
‫دغه لیکې د " مړه دې وي پانگوايل" د شعار په ورکولو د امریکا د سفارت له مخې د جمهوري ارگ پرلور په خوځښت‬
‫راغلې‪ .‬کله چې د ارگ مخې ته را ورسیدلې‪ ،‬د جمهوري ارگ د اوپراسیون آمر سیدجان او د کشف آمر عبدالحق‬
‫علومي دواړه له اجازې پرته د گارد ختیځې دروازې ته والړل او د پیښې د لړۍ ننداره یې کوله‪ .‬د ارگ له مخې‬
‫ددغو لیکو تیریدنه حکومت ته د یوه څرگند گواښ او اخطار په توگه وو ‪.‬‬

‫د خیرب د مړي له ښخولو وروسته ‪ ،‬ما د گارد له بولندوی صاحبجان رسه نوموړی خربه یاده کړه‪ .‬هغه د ترالسه شویو‬
‫راپورونوپر بنسټ وویل‪ " :‬ددغو لیکو گڼ شمیر کسان د چاردهي د ولسوال ( د داؤود خان د ناظر د باز محمد خان‬
‫د مرش زوی) جاسوسان او یو شمیر یې د کورنیو چارو د وزارت ‪ ،‬د دفاع د وزارت او ميل مصؤونیت مخربان ول‪.‬‬
‫څارگرو څانگو ددغې ډلې گڼ شمیر کسان د حکومت ور لیږل شوي کسان بلل او په دې توگه یې چارواکي غولول‬
‫چې روان اکر وکر ته په کلکه او جدي توگه ونه گوري ‪.‬‬

‫د وزیرانو د غونډې د پریکړې پربنسټ د نورمحمد تره کي ‪ ،‬بربک کارمل او دهغوی د ډلې ټپلې د نیولو د امر له‬
‫ورکړې وروسته ‪ ،‬د گارد بولندوی امر وکړ چې شپه په قطعه کې پاتې شم‪ .‬د دفاع د وزیر ډگر جرنال غالم حیدر‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪154‬‬

‫رسويل د امر پر بنسټ د غوایي اوومه [‪۸۷۷۲‬ز د اپریل ‪ ]۸۷‬د تره کي او کارمل او د هغوی د پلویانو د نیولو په ښادۍ‬
‫کې د خوشالۍ د ورځې په توگه اعالن شوې وه ‪.‬‬

‫د هامغې ورځې د سهار د اتو بجو په شا او خوا کې مې د اور وژنې د موټرانو غږ واورید‪ .‬د پخوا په شان مې د کابل‬
‫د والیت د اور وژنې له نوکریوال څخه مالومات تر السه کړل‪ .‬هغه وویل ‪ " :‬د باال حصار په غــُنــډ کې اور رامنځته‬
‫شوی دﺉ" ‪ .‬بولندوی صاحبجان ته مې ټیلفون وکړ‪ ،‬هغه په دفرت کې نه وو‪ .‬څو شېبې وروسته هغه په خپله ټیلفون‬
‫وکړ او ویې ویل‪ " :‬د ریشخورو په اوومه فرقه کې د فرقې پربولندوی جرنال نظیم خان باندې برید شوی خو نوموړی‬
‫تښتیدلی دﺉ‪ .‬د فرقې رﺋـیس ارکان ډگروال قاسم خان ټپي دﺉ او هغه یې روغتون ته لیږدولی دﺉ "‪.‬‬

‫په همدې ترڅ کې دگارد له منځه د ډز غږ واوریدل شو‪ .‬وویل شول چې ‪ :‬د تورن عزیز حساس د ټويل یوه رستیري‬
‫په تیر وتنې ډز کړی دﺉ " دغه په لوی الس ډز ‪ ،‬ښايي په ارگ دننه کمونیستانو د قطعې د رسبدالۍ او ویرولو لپاره‬
‫کړی وي ‪.‬‬

‫د نهو بجو په شا او خوا کې د داؤود خان مرستندوی " یاور" بریدمن مجید (د بازمحمد خان زوی) د گلخانې له‬
‫ماڼۍ ټیلفون وکړ او ویې ویل‪ " :‬د ميل دفاع وزیر صاحب ټیلفون کړی وو او ویې ویل چې صاحبجان ته ووایاست‬
‫چې له څرخي پله څخه درې ځنځیره شوبلې را خوځېدلې او د کابل د ښار پر لور را روانې دي‪ ".‬مجید خان په پای‬
‫کې وویل ‪ " :‬قوماندان صاحب مې ونه موند ‪ ،‬له دې امله دغه خربتیا مې تاسو ته در ورسوله "‪.‬‬

‫د گارد د بولندوی په لټه کې شوم چې د دفاع د وزیر امر ورته ور ورسوم‪ .‬د قطعې د پلټلو لپاره د اپراسیون له دفرته‬
‫الندې راغلم‪ .‬کله چې د کانو او صنایعو وزارت ته مخامخ د گارد دروازې ته ورسیدمل ‪ ،‬د گارد بولندوی مې ولید ‪.‬‬

‫د څرخي له پله څخه را خوځېدلې شوبلې د محمودخان له پله څخه په را تیریدا نیغ په نیغه د ارگ پر لور راتللې او‬
‫په ډیره بیړه د دفاع د وزارت د ودانۍ مخ ته را نیږدې کېدلې‪ .‬له دغو شوبلو څخه یوې یې د دفاع د وزارت پر‬
‫ودانۍ ډز وکړ‪ .‬شوبلې د ميل دفاع د وزارت له مخې په تیریدا د گارد ختیځې دروازې او بیا د چنگاښ د‬
‫شپږویشتمې د څلور الرې پر خوا په خوځښت راغلې ‪.‬‬

‫د قوای مرکز د ځواک رﺋـیس ارکان تورن جرنال عبدالعيل گارد ته ټلفون وکړ او ویې ویل ‪ " :‬دگارد د مرستې لپاره‬
‫د باالحصار له غ ُـنـډه مرسته در رسیږي‪ ".‬د گارد بولندوی چې له ختیځې دروازې څخه یې پیښې په سرتگو لیدلې‬
‫د ميل دفاع د وزارت د استخبارتو رﺋـیس ته ټلفون وکړ او د دفاع د وزارت پر ودانۍ د شوبلو د اور په اړه یې ورڅخه‬
‫د مالوماتو غوښتنه وکړه‪ .‬نوموړي په ځواب کې وویل‪ " :‬ما گومان کړی وو چې شوبلې تاسو را بللې دي "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪155‬‬

‫وروسته څرگنده شوه چې دغه شوبلې په اسلم وطنجار پورې تړلې وې‪ .‬ویل کیږي چې د دفاع د وزارت پر ودانۍ‬
‫لومړی ډز په خپله وطنجار کړی وو‪ .‬له هغه وروسته د محمود خان د پله له لورې درې ځنځیره شوبلې د ارگ مخې‬
‫ته را ورسیدلې او بیا د پښتونستان واټ پر لور والړې ‪.‬‬

‫د گارد بولندوی ما ته امر وکړ چې شوبلې و َد َروم‪ .‬دا ځکه چې د شوبلو رستیرو ته ویل شوي ول چې تاسو ته د کابل‬
‫ښار په منځ کې د الریون د مخنیوي لپاره دنده درکړل شوی او هغوی له کودتا څخه خرب نه ول‪ .‬له دې امله شوبلې‬
‫زما د الس په ښورولو و َدریدلې او زما امر یې ومانه په دې مانا چې رستیري له ټانکه دباندې را ووتل‪ .‬هغوی مې د‬
‫پلټلو لپاره گارد ته دننه ولیږل خو د شوبلو چلوونکي چې بریدگي ول او له کودتا خرب ول له خپلو شوبلو رسه و‬
‫تښتیدل‪ .‬هغوی د پالن د وزارت مخ ته مورچل و نیو او د شوبلې پررس په ايښودل شوې ماشینگڼې یې زما پر خوا‬
‫ډزې پیل کړې‪.‬‬

‫زه یوازې وم‪ ،‬د بانک ودانۍ ته نښتی یو زیارت وو او د زیارت ترمخ د ونو په منځ کې پټ شوم‪ .‬د ماشینگڼو د ډزو‬
‫د اور په ترڅ کې زیارت ته ننوتم له هغه وروسته له دیواله پورته وختلم او گارد ته ننوتم ‪.‬‬

‫د گارد بولندوی امر ورکړ چې د پلټلو یوه ډله دې وټاکل يش او له رستیرو څخه دې پلټنې پیل يش‪ .‬له دې چې د‬
‫اضطرار حالت وو ما د رستیرو د حبس امر ورکړ‪ .‬د گارد له بولندوی رسه یو ځای د ختیځې دروازې پر لور والړم‪ .‬د‬
‫ارگ پر لورد چنگاښ د شپږویشمتې له څلورالرې څخه د محاربوي ماشینونو د راتگ غږ اوریدل کیده‪ .‬وروسته‬
‫څرگنده شوه چې نوموړي محاربوي ماشینونه د څلورم زغره وال ځواک محاربوي ماشینونه دي ‪.‬‬

‫دگارد بولندوی ماته امر راکړ چې نوموړي محاربوي ماشینونه و َد َروم‪ .‬کله چې د گارد د لومړي کنډک له بولندوی‬
‫ډگرمن محمد رسور رسه یوځای د محاربوي ماشینونو د لیکې پر لور و خوځیدم‪ ،‬و مې لیدل چې د محاربوي ماشین‬
‫نښه ویشتونکی د وسلې میل زموږ پر لور را وڅرخاوه او موږ یې تر نښې الندې و نیولو‪ .‬ما او محمد رسورځای پر‬
‫ځای پروت وکړ ‪ ،‬د محاربوي ماشین توغندی د باالحصار پریوه زغره وال گاډي چې د مرستې لپاره راغلی وو ومښت‬
‫چې د ډگروال رسدار غالم صدیق زوی د نظام قراول د بریدمن غالم عثامن تندی یې ټپي کړ ‪.‬‬

‫د گارد بولندوی پیښه په خپلو سرتگو ولیدله او امر یې وکړ چې شوبلې تر اور الندې ونیسم‪ .‬د هغه د امر پر بنسټ‬
‫" اور" مې پیل کړ‪ .‬د جمهوري گارد زړه ورو ‪ ،‬میړنیو او مسلامنو رس تیرو محاربوي ماشینونه تر اور الندې ونیول او‬
‫شوبلو اور واخیست‪ .‬ددغو محاربوي ماشینونو په منځ کې د جرنال عارف وراره عمر هم وو‪ .‬هغه له نورو لسو تنو‬
‫رسه د اور په منگولو کې وسوځېد‪ .‬له هغه وروسته د محاربوي ماشینونو تر شا َدریدلو شوبلو د گارد پر لور خوځښت‬
‫پیل کړ ‪.‬‬

‫ماجزو تامونو ته امر کړی وو چې تر بل امر پورې د ارگ پر لورهره راتلونکې شوبله یا بل ډول جنگي گاډی دې دړې‬
‫وړې کړي‪ .‬په نوموړو نښتوکې د گارد قطعې د کودتاچیانو اته شوبلې د کانو او صنایعو د وزارت د ودانۍ تر مخ ‪،‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪156‬‬

‫د" افغانستان بانک" د ودانۍ د گوټ تر څنگ زیارت " د ارگ ختیځې دروازې او د چنگاښ د شپږویشتمې په څلور‬
‫الره کې له منځه تللې وې‪ .‬د نوموړوشوبلو دړې وړې ټوتې تر څو ورځو پورې هلته لیدل کېدلې ‪.‬‬

‫د وطنجارد شوبلو کنډک د چنگاښ د شپږویشتمې له څلور الرې څخه بیرته د محمود خان د پله پر لور په شا شو‪.‬‬
‫له پیښو وروسته راته څرگنده شوه چې هغوی د هوایي ځواک رﺋـیس ارکان قادر ته خرب ورکړی وو چې د جمهوري‬
‫گارد ځواکونو شوبلې له منځه وړي او موږ نه شو کوالی مقاومت وکړو له دې امله په شا کیږو‪ .‬خو قادر د هغوی د‬
‫په شا کیدنې مخه و نیوله او ژمنه یې و سپارله چې ډیر ژر به الوتکې د هغوی مرستې ته ور ولیږل يش ‪.‬‬

‫د کودتا د ورځ په پيل کې د هوایي او مدافعه هوایي لوی بولندوی ډگرجرنال موسی خان د هغه له یاور رسه یوځای‬
‫د هوایي ځواک د کمونیستانو له پلوه وژل شوي ول ‪.‬‬

‫د دفاع د وزیر موټر چلوونکی د گارد ختیځې دروازې ته راغی او ماته یې وویل ‪ " :‬د ميل دفاع وزیر د خپلې تومانچې‬
‫جاغور د نښې په توگه د گارد بولندوی ته را لیږلی او ویيل یې دي چې هېڅ اندیښنه مه کوﺉ ‪ ،‬ما د هوایي ځواکونو‬
‫بولندوی ته امر کړﺉ دﺉ چې الوتکې را والوزي او پاتې شوبلې له منځه یو يس "!‬

‫شاژور مې را واخیست چې دغه اړینه نښه د گارد بولندوی ته ورسوم‪ .‬د مازدیگر د څلورو بجو په شا او خوا کې د‬
‫ولسمرش د کور له دایمي ساتندویه ټويل څخه یو رستیری چې مرشي یې تورن غالم رباين کوله راغی او د مرستې‬
‫غوښتنه یې وکړه‪ .‬له هغه مې وپوښتل ‪ " :‬ستاسو افرسان چیرې دي؟" هغه وویل ‪ " :‬ټول تښتیديل دي‪ ".‬د لومړي‬
‫کنډک له لومړي ټويل څخه د تورن رباين پرځای بریدمن معاذالله مې د داؤود خان کورته ولیږه ‪ ،‬خو هغه هم و‬
‫تښتیده‪ .‬غالم رباين او د هغه افرسان د گارد د بولندوی او د لسمرش د ډاډ وړ کسان ول خو له ځانه یې د ورسپارل‬
‫شویو دندو په پرمخ بیولو کې یې جدیت نه څرگنداوه‪ (.‬د کودتا په ورځ ‪ ،‬غالم رباين خپل ټولی په یوه لیکه په مورچل‬
‫چې ځای پر ځای کړی وو‪ .‬له همدې امله د کمونیستانو هوایي مبباریو د هغه د ټويل گڼ شمیر کسان ور وژيل ول)‬

‫وروسته له دې چې د دفاع د وزیر شاژور د نښې په توگه زما الس ته راغی ‪ ،‬د الوتکو را رسیدلو ته سرتگې په الر وم‪.‬‬
‫ماسپیښن مهال د الوتکو د گړزهار غږونه مې تر غوږو شول‪ .‬الوتکو د مرستې پر ځای د جمهوري گارد پر جزوتامونو‬
‫ډزې او د مبونو َو َرول را پیل کړل‪ .‬یوې الوتکې د دلکشا پر ماڼۍ ډزې وکړې‪ .‬د گارد د دافع هوا بلوک چې دویم‬
‫بریدمن شاه محمود یې بولندویي کوله د الوتکو پر لور ځوابیه ډزې پیل کړې‪ .‬د ځوابیه ډزو له امله یوه الوتکه د‬
‫ریشخورو په سیمه کې را وغورځېدله‪ .‬پاتې الوتکو د گلخانې پر ماڼۍ مبونه را وغورځول ‪.‬‬

‫چوپه چوپتیا هرې خوا ته خپره شوه‪ .‬په مدافعه کې د گارد رستیرو لوړه روحیه درلودله او راتلونکې بولنې ته سرتگه‬
‫په الره ول‪ .‬یو ځل بیا د گارد د بولندوی په لټه کې شوم‪ .‬په دې شېبه کې هغه په خپله د گارد ختیځې دروازې ته‬
‫ټلفون وکړ او ماته یې امر راکړ چې دهغه دفرت ته ورشم او ویې ویل‪ " :‬ښاغيل ولسمرش امر کړﺉ دﺉ چې په هرډول‬
‫چې کیږي باید د راډیو ودانۍ او ستیشن بیرته ونیسو‪ .‬له دې امله تاسو ( د هغه موخه زه ‪ :‬د اوپراسیون آمر وه) له‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪157‬‬

‫هرټويل څ خه یو یو توغندی ویشتونکی ‪ ،‬چې ټول اته تنه کیږي له ځان رسه واخلی او داسې په پټه والړ يش چې‬
‫څوک در باندې پوه نه يش "‪.‬‬

‫د گارد بولندوی پوهیده چې په هر ټويل کې یو یو تن توغندی ویشتونکی شته او د کسانو په ټاکنه او د راډیو ستیشن‬
‫ته د هغوي پر لیږنه گوندي افرسان په آسانۍ خربیدل‪ .‬په هغه شیبه کې چې نوموړي خپل امر ورکاوه ‪ ،‬د گارد د‬
‫مخابرې آمر جگتورن آقا محمد هم وو‪ (.‬آقا محمد د صاحبجان له ډیرو نیږدې خپلوانو او د هغه د ډاډ وړ سړی وو‬
‫او له یو بل رسه یې کورنی تگ راتگ درلود)‬

‫د کابل راډیو ودانۍ (د اسلم وطنجار تر مرشۍ الندې) د څلورم زغره وال ځواک کنډک نیولې وه‪ .‬شیرجان مزدوریار‬
‫هم هلته وو‪ .‬هغه هم له صاحبجان رسه کورنی تگ راتگ درلود ‪.‬‬

‫د غوایي د اوومې له کودتا څو مېاشتې مخکې ‪ ،‬یوه ورځ د گارد د بولندوی دفرت ته والړم‪ .‬د بولندوی یاور راته‬
‫وویل‪ ":‬جگړن شیرجان مزدوریار د گارد له بولندوی رسه یو ځای ناست دﺉ‪ ،‬خو تاسو کوالی شی والړ شی‪ ".‬دفرتته‬
‫ننوتلم‪ .‬له سالم او روغبړ وروسته مزدریار راته وویل‪ ":‬آمرصاحب! زه کله ناکله د شپې له پلوه د صاحبجان خان‬
‫لیدلو ته راځم‪ .‬ستاسو رستیري له ما " د شپې نوم" غواړي او دننه راتللو ته اجازه نه راکوي‪ .‬ما په ځواب کې وویل‪".‬‬
‫ښاغلیه ! تاسو په خپله یو د تجربې خاوند افرس یاست اوپه پوځي دود او قانون ښه پوهیږﺉ‪ .‬دا به څنگه شوين وي‬
‫چې څوک دې ارگ ته ننوځي او په دنده والړ کسان دې ورڅخه پوښتنه ونه کړي؟" مزدوریاد وویل ‪ ":‬ټول خلک ما‬
‫پیژين چې زه د صاحبجان ملگری یم‪ ".‬ما ځواب ورکړ ‪ " :‬پوهیږم چې تاسو د ښاغيل بولندوی ملگری او ټولگیوال‬
‫یاست‪ .‬که ښاغلی بولندوی یو رسمي امر ورکړي چې ستاسو مخه دې څوک ونه نیيس ‪ ،‬زه به هغه ټولو اړوندو‬
‫جزوتامونو ته ووایم اوتاسو به له دغې ربړې څخه خالص شی‪ ".‬څرگنده ده چې د گارد بولندوی هېڅکله داسې امر‬
‫نه شو ورکوالی‪.‬‬

‫د راډیو د ودانۍ د نیولو په اړه ما د گارد بولندوی ته داسې وویل‪ " :‬ښاغلی بولندوی! زه یو رستیری یم‪ .‬هرڅه چې‬
‫تاسو امر وکړﺉ ‪ ،‬په سرتگو! تررسه کوم یې‪ .‬کله چې د راډیو د ودانۍ د نیولو لپاره والړ شم نو زما پرځای د گارد د‬
‫سوق او ادارې لپاره بل څوک وټاکـﺊ‪ ".‬هغه د څو شېبو لپاره په سوچونو کې ډوب شو او بیا یې وویل‪ ":‬نه! تاسو مه‬
‫ځـﺊ‪ .‬تاسو د گارد سوق او اداره په الس کې واخلـﺊ‪ .‬زه به په دې اړه لږ څه نور ژور سوچ وکړم "‪.‬‬

‫کله چې له دفرته دباندې راوتلم ‪ ،‬هغه غږ وکړ او ویې ویل‪ ":‬عبدالحق علومي بندي کړﺉ‪ .‬ټول فساد د هغه تر پښو‬
‫الندې دﺉ‪ ( ".‬څرگنده ده چې د اضطرار په هغسې شېبو کې د هغه بندي کول نا شوين ول)‬

‫په دغه شېبه کې هغه شوبلې چې نن سهار د گارد د یوال تر مخ َد َرول شوې وې او رستیري یې قطعې ته دننه د‬
‫پلټنو لپاره لیږل شوي ول د شوبلو د هغو چلوونکو په مرسته چې له خپلو شوبلو رسه تښتېديل ول د پالن د وزارت له‬
‫ودانۍ رسه له جوخت ټکي څخه یې د گارد پر لور په ډزو پیل وکړ ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪158‬‬

‫د گارد د مخابرې آمر آقا محمد د مخابرې له لومړي بریدمن رسه د جمهوري گارد مخابرې په شنډولو کې ‪ ،‬د بې‬
‫سیم د بطریو په لیرې کولو ‪ ،‬نیغه او اغیزمنه ونډه درلودله‪ .‬وروسته څرگند شوه چې هغوی دواړه د رسسپارلو‬
‫خلقیانو له ډلې څخه ول ‪.‬‬

‫زه بیا قطعې ته راغلم او لیدل مې چې اکر وکر ال کړکچین اود خونړیتوب پر خوا درومي‪ .‬ما باید خپل رستیري د‬
‫الس او گریوان جگړې لپاره چمتو کړي وای‪ .‬امر مې ورکړچې ټول رستیري او افرسان دې مببونه په السونو کې‬
‫واخيل‪ .‬له هغې ډلې څخه جگتورن محمد نادر (د فقیر خوشدل زوی) ځای پر ځای زما امر پلی کړ ؛ هغه خپلې ټولې‬
‫دندې په ډیرې رښتونلۍ ‪ ،‬گروهنې او سپیڅلتیا تر رسه کړې ‪.‬‬

‫د جزوتامونو د (ځانگړي شوي) وسلتون وسلې خالصې شوې وې او وسلتون باید بیرته د ډیپو له غـُنـډ څخه ډک‬
‫شوای وای‪ .‬خو د گارد د وسله پالۍ آمر جگړن ذاکرد کار د نیمگړي کولو لپاره بې پروایي کوله او پلمې یې پلټلې ‪،‬‬
‫هغه د غـُنـډ د ډیپو پرانیستل د گارد د بولندوی په امر پورې تړلی گاڼه‪ .‬هغه نه غوښتل چې جزوتامونه ته وسله‬
‫ورکړل يش‪ .‬ما په خپله پازوالۍ یا مسؤولیت لیکلی امر ورکړ چې پرجزو تامونو دې د غـنډ له وسلتون څخه وسلې‬
‫وویشل يش ‪.‬‬

‫له هغه وروسته د گارد له بولندوی څخه د نورو الرښوونو د اخیستلو لپاره د گلخانې ماڼې ته والړم‪ .‬و مې لیدل چې‬
‫ښاغلی ولسمرشصاحب داؤود خان په خونه کې گرځي ‪ .‬پوځي سالم مې وکړ‪ .‬ویې ویل ‪ ":‬څوک یې؟ ځان را وپیژنه‪".‬‬
‫م ا خپل نوم ‪ ،‬پوځي رتبه او دنده په پوځي غږ ورته وویله‪ .‬ولسمرش راڅخه وپوښتل‪ " :‬د یوه رستیري په توگه د‬
‫وضعیت په اړه څه گومان کوﺉ؟" د اکر وکر د انځور په راکښلو مې داسې ځواب ورکړ‪:‬‬

‫"ښاغلی ولسمرش صاحب! د زغره وال ځواک د قطعو اوجزوتامونو بریدونه د جمهوري گارد د جزوتامونو له پلوه په‬
‫شا متبول شوي دي ؛ د ختیځې دروازې ‪ ،‬د دلکشا د ماڼۍ دروازې ‪ ،‬د کابل سینام او د چنگاښ د شپږویشتمې‬
‫څلور الرې مخته ټولې یرغلگرې شوبلې دړې وړې شوي دي‪ .‬موږ پر اکروکر بر اليس یو‪ .‬یوازې د پالن د وزارت د‬
‫ودانۍ له څنگه د هغوی درې شوبلې یو یو ډز کوي‪ .‬ښايي هغوی ډیره وسله او مردکي ونه لري او ژر به چوپ يش‪.‬‬
‫خو نه شو کوالی د هوایي ځواک د بریدونو مخه ونیسو ځکه د هوا ضد وسلې نه لرو‪ .‬که د کابل د گارنیزیون د‬
‫لیواگانو له ډلې څخه یو څوک د راډیو د وانۍ نیولو ته وگومارل يش ‪ ،‬که لوی څښنت غوښتي وي نو بریا به زموږ په‬
‫برخه يش "‪.‬‬

‫ښاغيل ولسمرش وویل‪ " :‬زویه! اندیښنه مه کوﺉ‪ .‬ما په کندهار کې عظیم جان ته امر کړﺉ دﺉ چې د مرستې لپاره‬
‫را ودانگي‪ ( ".‬د ولسمرش موخه ډگرجرنال عظیم خان د کندهار د قول اردو بولندوی وو‪ .‬هغه باید الوتکو ته امر‬
‫کړی وای چې د یرغلگرو شوبلو د ډړې وړې کولولپاره دې رايش‪ .‬وروسته څرگنده شوه چې عظیم خان د خپل پرچمي‬
‫یاور اکرم له پلوه تسلیمیدلو ته اړ شوی وو‪).‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪159‬‬

‫یو ځل بیا مې پوځي سالم وړکړ او د گلخانې له ماڼۍ څخه را ووتلم‪ .‬کابل راډیو د داؤود خان د وژل کیدلو او د‬
‫افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د بریا خربتیاوې خپرولې‪ .‬د حرمرسا له پاسه ناڅاپه د الوتکو یو ډله تیره شوه‪.‬‬
‫حرمرسا یې تر اور الندې ونیوله‪ .‬نه پوهیږم چې د گارد بولندوی له کوم ځایه ټلفون وکړ او ویې ویل چې د حرمرسا‬
‫د تشولو لپاره باید الس په کار شو ‪.‬‬

‫الوتکو د گلخانې ماڼۍ تر اور الندې نیولې وه‪ .‬په دې شېبه کې د کنډک د بولندوی ډگرمن محمد رسور د ټپي‬
‫کېدلو خرب راغی‪ .‬د گارد د بولندوی موټر مې په بیړه چمتو کړ او دنده مې وسپارله چې نوموړی دې د پوځ څلور‬
‫سوه بسرتیز روغتون ته ورسوي‪ .‬روغتون ته له لیږلو مخکې رسور خان د ژوند په وروستۍ شېبې کې راته وویل ‪ ":‬د‬
‫خپل ځان احتیاط وکړه‪ ،‬دا کمونیستان ما او تا نه پریږدي‪ ".‬او له خربو پاتې شو‪ .‬وروسته څرگنده شوه چې د الرې‬
‫په اوږدو کې یې ځان حق ته سپارلی وو‪ .‬هغه یو ډیر زړور ‪ ،‬میړنی او هیوادپال افرس وو‪ .‬اروا دې ښاده وي!‬

‫له دې چې جزوتامونه په خپلو مورچلونو کې ول ‪ ،‬د قوای کار د ټويل په مرسته چې د ارگ د ودانیو د بیا رغاولو‬
‫لپاره راغلی وو ‪ ،‬د گارد یو یا دوه بلوکه مې په کار و گومارل چې د قروانې او د رستیرو د ډوډۍ خوړلو د لویو لوښو‬
‫په کا َرولو د حرمرسای اور مړ کړي او د هغه یو شمیر توکي مو دباندې را وایستل ‪.‬‬

‫د حرمرسا له تشولو وروسته ‪ ،‬بیا مې د شپې تر نیامییو پورې د گارد بولندوی ونه لید‪ .‬د نیمې شپې شا او خوا وه‬
‫چې ما ته یې د ارگ په ختیځې دروازې کې زنگ وواهه او ویې ویل چې یوه الرۍ د گلخانې ماڼۍ ته ور ولیږم ځکه‬
‫چې پام کې ده ښاغلی ولسمرش د گلخانې له ماڼۍ څخه د باندې ووځي ‪.‬‬

‫په همدغې شېبې کې د محمد داؤود له زامنو څخه یو تن غوښتل د ماڼۍ له دروازې څخه را ووځي خو کمونیستانو‬
‫په ارگ کې دننه وویشت‪ .‬د دوازې دوه تنه ساتونکي یې هم وویشتل ‪.‬‬

‫څو موده وړاندې عزیز حساس چې وروسته د بربک د گارد د بولندوی په توگه وټاکل شو او د ډگر جرنالۍ رتبې ته‬
‫رسول شوی وو راته داسې وویل‪ " :‬کله چې د داؤود خان زوی عمرجان غوښتل د گلخانې له ماڼۍ څخه دباندې را‬
‫ووځي ‪ ،‬د اور وژنې د بلوک ضابط ‪ ،‬بریدمن بربک عمرجان وواژه‪ .‬د گلخانې د ماڼۍ دوه تنه ساتونکي چې زما له‬
‫ټويل (عزیزحساس) څخه ول ټپیان شول "‪.‬‬

‫بریدمن بربک د جمهوریت له پرځېدنې وروسته د نورمحمد تره کي د یاور په توگه ټاکل شوی وو‪ .‬نوموړی د تره‬
‫کي د ډلې له خلقیانو څخه وو چې د امین او تره کي ترمنځ په شخړه او اخ و ډب کې د امین د پلویانو له پلوه و‬
‫نیول شو او بیا یې وواژه ‪.‬‬

‫ما د ‪۸۰۰۲‬ز کال د سپتامرب په مېاشت کې د داؤود خان د جمهوري گارد د پخوانیو افرسانو د ټويل له یوه تن بولندوی‬
‫او له دوه تنو نورو څخه چې په نورو دفرتونو کې یې کار کاوه د همدغې خربې په اړه پوښتنې وکړې‪ .‬هغوی وویل‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪160‬‬

‫" د اور وژنې د بلوک بولندوی تورن عبداملجید یوه ټويل ته والړ او غوښتنه یې وکړه چې یو ډلگی رستیري دي د‬
‫هغه د مرستې لپاره په خدمتي ډول ورکړل يش‪ .‬د نوموړي ټويل بولندوی یو ډلگی رستیري تورن عبداملجید ور‬
‫ولیږل چې مرشي دې هم په خپله وکړي ‪.‬‬

‫کله چې د هوایي ځواک مببارۍ پیلیږي د بربک په نامه د خواجه عبداملجید یو ضابط د شپې له تورې تیارې څخه‬
‫په گټه اخیستنې په غال د جومات څنگ ته نیږدې د بوټو په منځ کې ځان پټوي‪ .‬نوموړی خدمتي ډلگي ته چې له‬
‫یل ټويل څخه د مرساتې لپاره ور لگیږل شوی وو د " اور" امر ورکوي او د هغه له امله د لومړي کنډک بولندوی‬
‫ډگرمن رسور تپي کیږي ( د نوموړي ډلگي ‪ ،‬ډلگی مرشغالم رسول نومیده او د فراه له والیت څخه وو‪ .‬نوموړي د‬
‫ټويل بولندوی ته ویيل ول ‪ " :‬پرون شپه وروسته له دې چې له خپل ډلگي رسه د تورن عبداملجید تر مرشۍ الندې‬
‫والړم ‪ ،‬زه یې د گلخانې ماڼۍ ته بوتلم‪ .‬توره تیاره وه او ما ته یې د " اور" امر راکړ‪ .‬ما هم امر پلی کړ او پوه نه شوم‬
‫چې څوک وژل شوي او څوک ټپیان شوي دي "‪.‬‬

‫له پورتنیو خربو داسې ښکاري چې د اور وژنې د بلوک بولندوی تورن عبداملجید او د هغه ضابط بربک د داؤود‬
‫خان د زوی عمراو ډگرمن رسور خان په شهادت او د گلخانې د ماڼۍ د دوه تنو ساتونکوپه ټپي کېدنه کې نیغ الس‬
‫درلود ‪.‬‬

‫د ‪۸۰۰۲‬ز کال د سپتامرب په ‪ ۸۸‬نېټه مې د گلخانې د ماڼۍ د ډزو په اړه د داؤود خان د جمهوري گارد د سپورت له‬
‫پخواين آمر څخه پوښتنه وکړه‪ .‬هغه وویل ‪ ":‬د اور وژنې د بلوک بولندوی تورن خواجه عبداملجید او ضابط یې بربک‬
‫چې د هغه سړی وو ‪ ،‬د گلخانې پر ماڼۍ ډزې کړې وې‪ ".‬د سپورت آمر دغه پیښه د خواجه عبداملجید له خولې‬
‫راته داسې وویله‪ " :‬خواجه ویل چې پر غالم رسور خان مې د شا له لوري داسې ډزې وکړې چې دوه قاته شو‪".‬‬
‫(عبداملجید دا هم ویيل ول ‪ " :‬ډیره هڅه مې وکړه چې د اوپراسیون آمر [تاجیار] هم له منځه یوسم خو هغه هرې‬
‫خواته په ځغاسته کې وو او پر یوه ځای نه دریده‪).‬‬

‫کله چې زه [تاجیار] د سیايس بندیانو له عمومي بخښنې وروسته ‪ ......‬د بربک کارمل د رژیم په امر له بند څخه‬
‫خالص شوم د یوه خپلوان د مړي د ښخولو لپاره قول آبچکان ته تللی وم او هلته مې خواجه عبداملجید ولید‪ .‬له‬
‫سالم وروسته ‪ ،‬د جگړنۍ د رتبې مبارکي مې ورته وویله‪ .‬تورن حمیدالله چې په جمهوري گارد کې یې دنده درلودله‬
‫هم راغلی وو‪ .‬نوموړي د خربو په ترڅ کې راته څرگنده کړه چې ‪ " :‬آمرصاحب! خواجه مجید تاسو ته نوی ژوند در‬
‫کړی دﺉ‪ ".‬و مې پوښتل ‪ ":‬څنگه؟" په ځواب کې یې وویل ‪ ":‬خواجه مجید وایي چې د ترشیفاتو د ټويل بولندوی‬
‫عزیز حساس غوښتل تاسو د شا له لوري په ماشینگڼه وويل او له منځه مو یويس‪ ،‬خو مجید د هغه مخه نیولې وه‪".‬‬
‫ما مننه وکړه او ومې ویل‪ ":‬البته زما اجل نه وو راغلی "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪161‬‬

‫د ‪۸۰۰۲‬ز کال د سپتامرب په مېاشت کې مې دغه خربه له عزیز حساس څخه وپوښتله‪ .‬هغه وویل‪ " :‬اصله خربه خو‬
‫دا ده چې خواجه مجید ستاسو د وژلو په لټه کې وو‪ ".‬دا چې څوک رښتیا وایي ‪ ،‬یوازې لوی څښنت پوهیږي‪ .‬خو‬
‫خواجه مجید چې یو غیرگوندي ‪ ،‬مرتجع او موقع پیژندونکی او ورځچاری (مرتجع) سړی وو یوازې یې د پیښو‬
‫دروندوايل ته کتل چې پیښه د چا په گټه پای ته رسیږي نو له هغه وروسته یې ځان په هامغې ډلې پورې نښالوه‪.‬‬
‫له بلې خوا له دې چې د خواجه مجید ضابط بربک یو رسسپارلی خلقی وو د کودتا په شپه یې خواجه مجید ته ویيل‬
‫ول چې له هغه رسه دې هم اندی (همفکر) اويس‪ .‬له نوموړو شننو ‪ ،‬کره کتنو او شواهدو څخه په څرگنده بربنډیږي‬
‫چې د رسدار داؤود خان د زوی عمر جان او د لومړي کنډک د بولندوی رسورخان په شهادت ‪ ،‬د گلخانې د ماڼۍ‬
‫د دوه تنو ساتونکو په ټپي کیدلو او زما د له منځه وړلو په هڅه کې د خواجه مجید او بربک نیغ په نیغه الس لرل‬
‫په زباد رسیږي‪.‬‬

‫له دغې پیښې وروسته د گارډ قطعه د شپې تر نیامییو پورې مرستې او الرښوونې ته سرتگې په الر ناسته وه‪ .‬د لوړو‬
‫چار واکو له پلوه هېڅ ډول گام اوچت نه شو‪ .‬د شپې د یوې بجې شا او خوا [‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل ‪ ]۸۲‬وه چې د‬
‫گلخانې ماڼۍ ته د الرښوونې د اخیستلو لپاره والړم‪ .‬د الرې په اوږدو کې عبدالحق علومي او سید جان هم له ما‬
‫رسه یو ځای شول‪ .‬هغوی پر ما زور اچاوه او په ټینگار یې ویل ‪ " :‬د گارد بولندوی ورک شوی دﺉ او د بولندې واک‬
‫ستاسو (د اوپراسیون آمر) په الس کې ده‪ .‬باید یوه الره و پلټې ‪ ،‬مانا دا چې قطعه ور تسلیم کړﺉ "‪.‬‬

‫د گلخانې ماڼۍ ته ننوتلم ‪ ،‬د گارد بولندوی نه ښکاریده‪ .‬د جگتورن نادر په وینا هغه خپل ځان د کوټۍ د باغچې‬
‫تر ځمکالندې ځای کې پټ کړی وو‪ .‬داؤود خان بیا هم د وضعیت مالومات وغوښتل‪ .‬په ځواب کې مې وویل‪ " :‬په‬
‫وضعیت کې د پاملرنې وړ بدلون نه دﺉ راغلی او موږ ته مرسته هم نه ده را رسیدلې "‪.‬‬

‫په همدغه وخت کې سید جان او عبدالحق علومي داؤود خان ته په دوه مخۍ او منافقت داسې اوتې بَوتې وویشتلې‬
‫‪ " :‬موږ د ځان د وینې تر وروستي څاڅکي پورې له تاسو دفاع کوو‪ ".‬دغه هوډ او ژمنه درواغ ول‪ .‬رښتیا دا وه چې‬
‫دواړه یې پرچمیان ول او د داؤود خان له شهادته وروسته تر جرنالۍ او لوړو څوکیو ورسیدل ‪.‬‬

‫داؤود خان ته د راپور له سپارلو وروسته له سیدجان او عبدالحق علومي رسه یو ځای د گلخانې له ماڼۍ را ووتلم‪.‬‬
‫صاصبجان ټلفون وکړ او ویې ویل چې یو شمیر وسله د گلخانې ماڼۍ ته ور ولیږم‪ .‬د انضباط بلوک ته مې په بیړه امر‬
‫وکړ‪ .‬وسله و سپارل شوه‪ .‬په ماڼۍ کې دننه د کورنیو چارو وزیر قدیرنورستاين ‪ ،‬د مالیې وزیر سید عبدااللله ‪ ،‬د‬
‫کانو او صنایعو وزیر تواب آصفي ‪ ،‬د عامې روغتیا وزیر عبدالله عمر‪ ،‬د کرهني وزیر عزیزالله واصفي ‪ ،‬د بهرنیو چارو‬
‫د وزارت مرستیال و حید عبدالله ‪ ،‬د عدلیې وزیر ويف الله سمیعي او د کابینې نور غړي ول ‪.‬‬

‫د نیږدې سهار درې نیمې بجې وې‪ .‬د پل خشتي له جوماته د آذان غږ راغی‪ .‬د جگتورن نادرخان له الرې خرب شوم‬
‫چې د گارد بولندوی د گلخانې ماڼۍ ته راغلی دﺉ‪ .‬غوښتل مې د الرښوونو د اخیستلو لپاره هلته ورشم‪ .‬ماڼۍ ته‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪162‬‬

‫ننوتلم او داؤود خان مې ولید‪ .‬د مالیې او کورنیو چارو وزیران دواړه راته نیږدې شول او مالومات یې وغوښتل‪ .‬ما‬
‫وویل ‪ ":‬وضعیت د پخوا په شان دﺉ‪ ".‬هغوی ‪ ،‬سید عبدالله او د کابینې نور غړي له داؤود خان رسه په یوه خونه‬
‫کې ول‪ .‬داؤود خان را نیږدې شو او داسې یې را ته وویل‪ ":‬زویه ! ځوان یې ‪ ،‬والړ سه ځان ور تسلیم کړه‪ .‬ما خپله‬
‫پریکړه کړې ده‪ ".‬صاحبجان هم راته وویل ‪ ":‬ښاغيل ولسمرش صاحب خپله پریکړه کړې ده‪ .‬تاسو والړ سـﺊ ‪ ،‬قطعه‬
‫را ټوله کړﺉ او امر ورکړﺉ چې خپلې وسلې دې وسلتونونو ته وسپاري "‪.‬‬

‫د یوه مسلامن او افغان په توگه چې د ناموس ‪ ،‬اسالم د هیواد د ځمکنۍ بشپړتیا او د ميل نوامیسو د ساتلو لپاره مې‬
‫په خدای او قران سوگند او لوړه کړې وه د داسې یوه امر منل او هغه ته غاړه ایښوونه را ته خورا گرانه وه‪ .‬صاحبجان‬
‫د دویم ځل لپاره راته وویل ‪ ":‬دا د ښاغيل ولسمرش صاحب امر دﺉ‪ .‬والړ سـﺊ او امر پلی کړﺉ‪ ".‬ما په درنښت سالم‬
‫وکړ او را ووتم ‪.‬‬

‫د غوایي د مېاشتې په امتې [‪۸۷۷۲‬ز اپریل ‪ ]۸۲‬شا او خوا د سهار شپږ بجې وې چې د کابل په آسامن کې د کفر او‬
‫کمونیزم د تیارې ملر په را ختلو شو او د ولسمرش او د گارد د بولندوی د امر پر بنسټ مې د گارد د قطعې ته د‬
‫ټول سـﺊ امر ورکړ‪ .‬وروسته له دې چې د گارد ټوله قطعه را ټوله شوه ‪ ،‬په داسې حال کې چې د هیواد مینه ‪ ،‬دین ‪،‬‬
‫افغاين غیرت ‪ ،‬د افغانستان د مسلامنانو د ناموس او د هیوادپالنې احساس را ته اجازه نه راکوله او ستونې مې غم‬
‫لړيل ناورین کښیکاږه ‪ ،‬د ولسمرش صاحب امر مې اعالن کړ‪ .‬د گارد د قطعې رستیرو نه منله او نه یې غوښتل خپله‬
‫وسله پر ځمکه کښیږدي ‪.‬‬

‫پورته مې وویل چې د کودتا د پیل په شېبو کې له باالحصار څخه یو مرستندوی ټولی راغلی وو او ما د نوموړي ټويل‬
‫افرسان او رستیري بې وسلې کړي ول او د مخابرې په ټولې کې مې بندیان کړي ول ‪ ،‬له همدغه ټويل څخه د لعل‬
‫محمد او تورن رسول په نومونو دوه تنو پرچمیانو د گارد کنرتول په الس کې ونیو او موږ ته یې داسې امر وکړ‪":‬‬
‫السونه مو پر رسونو کښیږدﺉ او یو یو په یوه لیکه د گارد له دروازې څخه ووځـﺊ "‪.‬‬

‫کله چې د پښتونستان واټ ته را ورسیدلو‪ ،‬زه چې د کتار لومړی سړی وم (له خپل پخواين ټولگیوال) جگړن نورالله‬
‫رسه مخامخ شوم‪ .‬هغه وویل ‪ " :‬اوس که زر مرمۍ دې په دا خېټه کې در تشې کړم ‪ ،‬بیا هم لږ ده‪ .‬همدا ته وې‬
‫چې " عمرجان" دې شهید کړ‪ ،‬او شوبلو ته دې اور واچاوه‪ ".‬په ځواب کې مې وویل ‪ " :‬هرڅه چې کوﺉ ویې وکړه‪.‬‬
‫په جگړه کې حلوا نه ویشل کیږي‪ ( ".‬نور الله خلقی وو ‪ ،‬وروسته د حريب پوهنتون مرستیال او د هوایي ځواکونو د‬
‫بولندوی په توگه وټاکل شو‪ .‬هغه د ‪ .....‬کمونیستي رژیم له ړنگیدلو ورسته له افغانستانه و تښتید او اوس په‬
‫ډمنارک کې د ‪ ....‬له پیسو په چړچو بوخت دﺉ‪).‬‬

‫وروسته له دې چې افرسان او رستیري له گارد څخه راووتل د پښتونستان واټ د تندويب " فواره" گرد چاپیره د "‬
‫خیرب کايف" ته مخامخ د محلدینو او کمونیستانو ‪ ....‬تر څار الندې ونیول شولو‪ .‬له هغه ځایه یې د آریانا سینام ته‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪163‬‬

‫بوتلو‪ .‬عزیزحساس ‪ ،‬عبدالحق علومي او نور پرچمیان په هامغه ورځ خوشې شول‪ .‬د مازدیگر څلور بجې وې د ميل‬
‫بس په رسویسونو کې یې څلورم زغره وال ځواک ته بوتلو ‪.‬‬

‫درې ورځې وروسته زما سرتگې په هاغه جیپ موټر را وا وښتې چې صاحبجان په کې سپریده‪ .‬اوس زما پخوانی‬
‫ټولیگوال توفیق احمد عزیزي پکې سپریده‪ .‬څرگنده شوه چې نوموړی د گارد د بولندوی په توگه ټاکل شوی دﺉ‪.‬‬
‫کله چې سرتگې یې په ما ولگېدلې ویې ویل ‪ ":‬اې هیواد پلوریه! اې د امریکا يس آی اې! وه خاﺋـینه! ولې دې د‬
‫جمهوري گارد مخې ته شوبلو ته اور واچاوه؟ ولې دې زموږ کسان ووژل؟ " ناڅاپه یې په ما برید وکړ او کله څپیړه‬
‫یې زما په مخ راکړه او امر یې وکړ چې په هېڅ ډول نه شم کوالی نه کوټې دباندې ووځم او لس تنه ساتونکي یې زما‬
‫د ساتلو لپاره و ټاکل ‪.‬‬

‫د کمونیستي رژیم له منځته راتگ وروسته توفیق احمد عزیزي په ډیيل او مسکو کې د پوځي اتشې او د پوځ د‬
‫مفتش په توگه و گومارل شو او د ډگر جرنالۍ تر رتبې ورسید‪ .‬کله چې په هند کې یې دنده تر رسه کوله ‪ ،‬د‬
‫پوهنتون زده کوونکو او خلکو پر سفارت برید وکړ او نوموړی یې په ترڅ ښه و َډب َـاوه‪ .‬نوموړی په ‪۸۷۲۷‬ز کال کې له‬
‫یوگوسالویا څڅه امریکا ته والړ‪ ( .‬دوه مېاشتې مخکې [ اکتوبر ‪ ]۸۰۰۲‬د نبیل مسکینیار په ټلویزیون کې د ښاغيل‬
‫حسن امیري په پروگرام کې یوې میرمن ټلفون وکړ او ویې ویل‪ " :‬توفیق احمد عزیزي ‪ ،‬د گارد پخوانی بولندوی ‪،‬‬
‫صاحبجان یې د راډیو له ودانۍ بوت او په خپل الس یې وواژه‪)".‬‬

‫څرنگه چې وویل شول ‪ ،‬ما د غوایي د مېاشتې په امتې نېټه [‪ ۸۲‬اپریل ‪۸۷۷۲‬زکال] د نیږدې سهارپه درې نیمو بجو‬
‫شهید رسدار محمد داؤود خان د گلخانې په ماڼۍ کې د گام وهلو په حال کې لیدلی دﺉ‪ .‬هغه ماته د مقاومت د‬
‫َد َرولو امر راکړ او دغه امر یې د گارد د بولندوی له خوا را ته دوه ځله تکرار شو چې هرو مرو دې پلی يش‪ .‬ما‬
‫نوموړی امر د سهار په شپږو بجو یعنې دوه نیم ساعته وروسته پلی کړ ‪.‬‬

‫داسې انگیرل کیږي چې د مقاومت له پای ته رسیدلو او د گارد له سیمې زموږ له وتلو وروسته د سهار له شپږو بجو‬
‫وروسته [ ‪ ۸۲‬اپریل ‪ ]۸۷۲۷‬په باالحصار کې میشتې د ‪ ۲۲۲‬کوماندو قطعې بریدمن امام الدین او یو شمیر وسله وال‬
‫کسان کالشنیکوفونه په الس ماڼۍ ته ننوتيل او په ډیرې سپین سرتگۍ یې داؤود خان او جمهوري رژیم لوړ پوړو‬
‫چارواکو ته ویيل ‪ ":‬د گوند د مرکزي کمیټې د امر پر بنسټ تاسو محکوم یاست او ځانونه تسلیم کړﺉ "!‪.‬‬

‫رسدار داؤود د امام الدین او تش په نامه مرکزي کمیټې امر ته د غاړي په نه ایښودلو او نه پاملرنې په تومانچه ډز‬
‫کوي او د امام الدین بدرگه کسان یو ځای په یوه وار پر رسدار محمد داؤود او د کابینې پرنورو غړو ډزې کوي او‬
‫د رسدار محمد داؤود خان ‪ ،‬د هغه د ورور رسدار محمد نعیم خان ‪ ،‬د کورنۍ او د کابینې د غړو په گډون نهه‬
‫دیرش تنه په ډیرې شډلتیا او وحشت په شهادت رسوي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪164‬‬

‫نولسمه برخه‬

‫د فرهاد لبیب د خربو د لړۍ دوام‬

‫د ‪ ۸۰۰۷‬زکال د جنورۍ په څلورمه نیټه د " چند سطر شکسته در باره تجاوز روس در افغانستان" د کتاب لیکوال‬
‫فرهاد لبیب ‪ ،‬چې د [ هند په نوي ډیيل کې په ‪ ۸۷۲۸‬زکال د لیتو د خپرندویې ټولنې له پلوه خپور شوی] ‪ ،‬د‬
‫‪www.kabulpress.org‬ویب پاڼې ته یې د " عمق فاجعه" تر رس لیک الندې یو یادښت لیک را لیږلی وو‪ .‬د هامغې‬
‫ورځې په سبا د نوموړي یادښت لیک پراخه بڼه د یوې ښکلې رسیزې په ترڅ کې په څو نورو رسنیو کې خپور شو ‪.‬‬

‫نوموړي په پیل کې په هر ځای کې د " و آن گلوله باران بامداد بهار‪ /‬د پرسلني سباوون دگولیو باران" د "لیکوال" له‬
‫ونډې څخه پرته له دې چې د " صبورالله سیاه سنگ" نوم یاد کړي یادونه کړې او گڼې په دغې لنډې څیړنې کې‬
‫لیبب ته لیکوال له یوه " تایپ کوونکي" پرته بل ښه ځای نه دی موندلی‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪165‬‬

‫دا دﺉ د فرهاد لبیب د خربو لړۍ د هغه له اجازې پرته له شپږم پارگراف څخه وروسته را اخلو‪ .‬لوستونکي کوالی‬
‫يش لومړی ټوله لېکنه دلته و لويل‪:‬‬

‫‪http://kabulpress.org/my/spip.php?article2799‬‬
‫‪www.farda.org/articles/08_updates/081200/article_f_labib.htm‬‬

‫"د ناتار ژور تـَـل "‬

‫رسه له دې چې د افغانستان د لومړين ولسمرش ‪ ،‬د هغه د کورنۍ او یارانو د شهادت د پیښې په اړه پراخ السوندونه‬
‫او مدارک په الس کې شته او په داسې حال کې چې د ولسمرشپه وژنه او وژونکو ته د وژنې د رشیک او الرښود په‬
‫توگه ال تر اوسه د امام الدین پر اوږې او مټ د ولسمرش د ډزو د ټپونو نښې لیدل کیږي بیا هم د درو لسیزو په‬
‫تیریدا د وژونکو پیژندنه نه ده شوې ‪.‬‬

‫په همدې لړ کې ‪ ،‬امام الدین اوس د غوایي د کودتا خونړی جنایت "مرشوع دفاع" (!) بويل‪ .‬آیا په دغسې له ملنډو‬
‫ډک اړ و دوړ کې کیدای يش د هغې ورځې راتگ ته سرتگې په الره کښینو چې زموږ د هیواد د خپلواکۍ د گټلو د‬
‫زرگونو زرگونو وژونکو په رسو وینو پـښې د نیاو یا محاکمې تر میز پورې را ورسول يش او د کړو وړو سزا یې په الس‬
‫کې ورکړل يش؟‬

‫د زرگونو زرگونو شهیدانو ژوند او شتمني د " افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند" د غړو له پلوه دړې وړې او له‬
‫خاورو رسه یو شوه ؛ لږ تر لږه په دیارلس سوه او اته پینځوسم ملریزکال [‪۸۷۷۷‬ز] کې د غوايي د کودتا د رژیم له پلوه‬
‫د دولس زرو شهیدانو نومونه په براال او څرگند ډول د کورنیو چارو د وازت په دیوالونو وځړول شول دا ځکه چې نور‬
‫د هغوی پاتې کسان او خپلوان د جالدو واکمنو د رس خوږۍ المل ونه گرځي‪ .‬خو هغه څه چې د وخت تیریدا په‬
‫زباد رسويل دا دي چې د کړو وړو سزا حق او تأریخ هم بیرحمه ‪،‬سخت زړی او سپیڅلی ورمنډگر"قايض" دﺉ ‪.‬‬

‫اووه ویشت کاله مخکې [‪۸۷۲۸‬ز] کله چې ما د غوایي د کودتا په اړه خپل یادښتلیکونه لیکل د امام الدین د خربو په‬
‫تړاو زه دې پایلې ته رسیدلی وم چې نوموړی د دوه وو خربو په اړه رښتیا نه وایي‪:‬‬

‫‪ ) ۸‬دا چې ویيل یې ول د یوه " څنگیز ‪/‬جناحي اور" په تر رسه کولو یې داؤود خان او ور رسه کسان ووژل ‪ ،‬او‬

‫‪ ) ۸‬په دغو خونړیو عملیاتو کې د اصيل وژونکو د نومونو او پیژند نه بربنډول‬

‫ما د امام الدین د خربو په اړه خپله جاج اخیستنه ولیکله او د هیواد یو شمیر تاریخپوهانو هغه په کلکه په پام کې‬
‫و ن یوله او په خپلو لیکنو کې یې ځای ورکړ‪ .‬له دې چې له ډیرو کلونو وروسته پورتنۍ خربه یو ځل بیا د صبورالله‬
‫سیاه سنگ له پلوه تر شننې او کره کتنې الندې راغلی دا دﺉ زه هم د افغانستان د پخواين وسله ځواک د یوه غړي‬
‫په توگه اړکیږم خپل دالیل را وړاندې کړم ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪166‬‬

‫یوازې امام ا لدین؟ که د منطق او ژور ځیر له کړکۍ ورته وکـتـل يش نو د دغسې عملیاتو د پيل کولو لپاره ‪ ،‬په‬
‫ځانگړې توگه د یوه هیواد د ولسمرش د نیولو یا وژلو لپاره عادي اوکار نا آزمویيل خلک نه لیږل کیږي‪ .‬دا به لنډ‬
‫پوهنه او ساده باده توب وي که ومنو چې د کودتا د مرشتابه ډله هرڅومره چې ناپوهه وي د داؤود خان د نیولو‬
‫لپاره دې نا خربه او کارنا ازمویيل کسان د ولسمرشۍ ماڼۍ ته ولیږي‪ .‬ځکه کودتاچیان ښه پوهېدل چې په حقیقت‬
‫کې دغه ځانگړي او مهم عملیات د دوی برخلیک جوړوي‪ .‬په دې توگه هر پوه او عاقل انسان دې ومني چې د هغه‬
‫وخت د ولسمرش د نیولو لپاره هرو مرو کارپوه ‪ ،‬د ډاډ وړ او د پوځي علمیاتو له رمزونو او رازونو څخه خرب کسان‬
‫لیږل شوي دي ‪.‬‬

‫څو بنسټیزې پوښتنې‪ :‬په دغسې یوه فوق العاده حساس او خونړي خوځښت کې ولې امام الدین یوازې وو؟ که دا و‬
‫انگیرو چې له هغه رسه بدرگه کسان یوازې د افغانستان د وسله وال ځواک څلور تنه افرسان یا رستیري ول نو‬
‫څرگنده ده چې امام الدین په یوازې رس د ولسمرش وژونکی نه بلکه دوی ټول د ولسمرش وژونکي دي‪ .‬په دې توگه‬
‫پوښتنه دا ده چې د ولسمرش له شهادته وروسته ولې یوازې امام الدین لوړو پوړیو ته رسول کیږي او پاتې بدرگه‬
‫کسان بې نومه او بې نښانه ورک پاتې کیږي؟ که له هغه رسه بدرگه کسان د افغانستان د وسله وال ځواک غړي ول‬
‫او په داسې یوې رسسپارنې یې د کودتا د رژیم لپاره رسښندنه کړې نو ولې دغو کسانو ته د امام الدین په شان رسمي‬
‫دریځونه او امتیازات ونه کړل شول؟ که له هغه رسه بدرگه کسان په رښتیا د افغانستان د وسله وال ځواک غړي ول‬
‫‪ ،‬آیا د دومره کلونو په اوږدو کې دوی نه شوای کوالی لږ تر لږه د خپلو دوستانو او هملیکو ملگرو په منځ کې کوشنۍ‬
‫رس ټکونه او شکایت وکړي؟ ولې یوازې امام الدین ټپي او د همدغه داستان یوازینی " اتـل" وبلل شو؟‬

‫د [ښاغيل میر محمد صدیق فرهنگ] د کتاب [ افغانستان در پنج قرن اخیر] په ‪ ۲۹۷‬پاڼه کې ولسمرش ته د خربو‬
‫اترو لپاره د قادر او وطنجار د لیږلو په اړه داسې لیکل شوي دي ‪ " :‬دغه وړاندیز د افغانستان د خلق ډیموکراتیک‬
‫گوند په مرکزي کمیټې کې وړاندې شو" ؛ او له هغه وروسته د هامغه کتاب په ‪ ۹۲۹‬پاڼه کې د قادر له خولې ویل‬
‫کیږي ‪ " :‬زه او وطنجار د ماڼۍ پر لور و خوځېدلو ‪ .‬خو ملگرو زموږ مخه و نیوله او دوه تنو نورو ته دنده ورکړل شوه‬
‫چې داؤود خان ته وريش‪ ، ".‬اوس نورې اړینې پوښتنې را منځته کیږي ‪:‬‬

‫دغه " ملگري" څوک ول چې د گوند د مرکزي کمیټې له صالحیت څخه د هغوی صالحیت لوړ وو؟ ولې قادر په‬
‫رندۍ او چاالکۍ د دغو پټو او مرموزو " ملگرو" له مخ څخه ټیکری له لیري کوي چې ان د هغوی د یوې ایکۍ وړیا‬
‫خربه د خلق د ډیموکراتیک گوند د مرشتابه له حکم څخه لوړه ده ؟ ولې دغه پټ راز ال تر اوسه همداسې پټ ساتـل‬
‫کیږي؟‬

‫ددغسې اړینو عملیاتو لپاره د چمتووايل اړتیا‪ :‬له نیکه مرغه چې په هم په هیواد کې دننه او په بهر کې میشت د‬
‫افغانستان د وسله وال ځواک گڼ شمیر غړي چې د غوایي د کودتا په شپو وروځو کې د افغانستان د ميل وسله وال‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪167‬‬

‫ځواک غړي ول ال تر اوسه ژوندي دي‪ .‬هغه کسان چې پوځي زده کړه لري په ځانگړې توگه د لوړو زده کړو خاوند‬
‫افرسان ښه پوهیږي چې د افغانستان د وسله وال ځواک غړي هېڅکله د همدغسې عملیاتو (د ولسمرش پر ماڼۍ د‬
‫برید ‪ ،‬د هغه د وژنې یا نیولو) لپاره نه کومه ځانگړې روزنه لیدلې او نه د وسله وال ځواک په ښوونیزو او روزنیزو‬
‫بنسټونو کې د دغسې عملیاتو روزنه تر رسه شوې ده‪ .‬مانا دا چې په یو چا یا څو کسانو په مخامخ ډول په یوه څلور‬
‫د یوايل چاپیریال کې د بریښنا په توندوالی برید تر رسه کول ‪....‬‬

‫خو له دې رسه رسه په روښانه ډول وینو چې په دغو عملیاتو کې پینځه تنه د یـَ ُو لسو یا (اووه لسو) رسپه الس کې‬
‫اخیستي کسانو پر وړاندې په یوې کوشنۍ رسپوښلې څلور دیوالۍ کې دریږي ؛ په انگړ کې دننه کوربانه د یرغلگر‬
‫په پرتله له خپل چاپیریال رسه ښه بلد او آشنا دي خو پرته له دې چې د یرغلگرو له ډلې څخه یو تن ووژل يش ‪،‬‬
‫هغوی ټول د همدغې پینځه کسیزې ډلې له پلوه له پښو غورځول کیږي او یوازې د امام الدین په نامه د کومانو د‬
‫قطعې افرس لږ ټپي کیږي او بس ‪.‬‬

‫د عملیاتو َورته والی ‪ :‬هغه عملیات چې د دیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې د امتې په سهار‬
‫[‪۸۷۷۲‬ز د اپریل ‪ ]۸۲‬د ولسمرشۍ په ماڼۍ کې پيل کیږي او په پای کې ولسمرش او د هغه د کورنۍ گڼ شمیر غړي‬
‫شهیدان کیږي (دا چې د ارگ په مدافعه کې څومره ساتونکي په هاغه ورځ وژل شوي ‪ ،‬څرگند نه دي) ‪ ،‬د افغانستان‬
‫په تأریخ کې د دغو ډول عملیاتو د پيل کولو بڼه او څرنگوالی ساری نه لري ‪ ،‬په ځانگړې توگه د ښځمنو او ماشومانو‬
‫پرمخ د اور د خولې پرانیستل چې ټول یې د ولسمرش له استوگنځي څخه د باندې ول‪ .‬یوازینۍ منطقي انگیرنه دا‬
‫ده چې د افغانستان د وسله وال ځواک په جامو کې د دغه له رشمه ډکې کړنې او جنایت په تر رسه کولو کې د‬
‫رويس کوماندو السونه ښکیل و بولو ‪.‬‬

‫باید ورغربگه کړم چې دغه عملیات له څو اړخونو له هغو عملیاتو رسه َورته والی لري چې د دیارلس سوه اته پینځوسم‬
‫کال د مرغومي په شپږمه نېټه [‪ ۸۷۷۷‬ز د دسامرب ‪ ]۸۷‬د تاج بیگ په غونډۍ کې د حفیظ الله امین او هغه ته د‬
‫نیږدو کسانو پر وړاندې تر رسه شول ‪.‬‬

‫ولې امام الدین په عملیاتو کې د خپلو ښکېلو بدرگه کسانو د نومونو له بربنډولو څخه اوږه سپکوي؟ د غوايي له‬
‫کودتا یوه اونۍ وروسته امام الدین نوموړې پیښه په دغو ټکیو ما [فرهاد لبیب] ته وویله ‪ " :‬کله چې ما ته د داؤود‬
‫خان د نیولو امر راکړ شو هیچ چا زړه نه کاوه چې له ما رسه ارگ ته دننه والړ يش‪ .‬ما یو چلوونکی پیژانده ‪ ،‬له هغه‬
‫او نورو څلورو تنو رسه یوځای چې ما نه پیژاندل په زغره وال گاډې کې ارگ ته دننه والړو "‪.‬‬

‫له دې به تیر شو چې نن امام الدین له خپلو ټولو خربو ټپ منکره دﺉ او زیاتوي چې د خپلو بدرگه کسانو نومونه نه‬
‫پیژين! خو د پاملرنې وړ ټکی دا دې چې ‪ :‬د فتح محمد په نامه یو تن ښه په یاد لري چې هغه یې روغتون ور ساوه‪.‬‬
‫ان د هغو کسانو خربې او نومونه ال تر اوسه په یاد لري چې هغوی یې د راډیو افغانستان په ودانۍ کې لیديل ول او‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪168‬‬

‫هغه هم په داسې یوه مرگوين ټپي حالت کې "چې له السه یې وینې څڅېدلې" ‪ ،‬خو د " غوایي د نه په شا کېدونکي"‬
‫انقالب د توپکوالو نومونه چې له هغه رسه یوځای په دغوعملیاتو کې بدرگه شول په یاد نه لري!‬

‫د هغې پـیـښې د گولیو د باران په َوریا کې امام الدین چې په خپله وینا یې هډوکی یې " شپاړلس ټوټې" شوی وو او‬
‫د " شوک" او وینې څڅېدنې له امله هره شېبه بې هوښه کېده د ولسمرشۍ په ماڼۍ کې د میشتو کسانو نومونه ‪،‬‬
‫روغتون د تللو الره ‪ ،‬د راډیو افغانستان ودانۍ او نور ټول په یاد لري خو یوازې د " څلورو تنو" برخلیک جوړوونکو‬
‫کسانو نومونه چې له ده رسه بدرگه ول په یاد نه لري!‬

‫هیښنده خو دا ده چې امام الدین د " مرگ او ژوند" د پولې په هاغسې یوې حساسې شیبې کې کوالی يش د راډیو‬
‫افغانستان په ودانۍ کې د بریالیو عملیاتو راپور " په ډیر ځیر او ټکی په ټکی" د کودتا د مرشتابه ډلې ته وړاندې‬
‫کړي ‪.‬‬

‫منځپوښتونکي ټکی دا دﺉ چې که امام الدین پر ارگ د عملیاتو د پيل کولو امر د شهنواز تڼي له الرې د کودتا له‬
‫مرشتابه څخه ترالسه کړی وو نو ولې یې د پوځي سلسله مراتب په پام کې نیولو نوموړی "راپور" یې شهنواز تڼي ته‬
‫چې په هامغه سیمه کې حارض وو ور نه کړ او د هغه پرځای په ټپي ځان د پوځي سلسله مراتبو په نه پام کې نیولو‬
‫نیغ په نیغه ځان د راډیو په ودانې کې دیره د کودتا د مرشتابه ډلې ته رسوي ؟‬

‫پایله ‪ :‬له دغو پوښتنو ‪ ،‬شننو او کره کتنو څخه زما ټوله جاج اخیستـنه او انگیرنه دا ده چې د ولسمرش محمد داؤود‬
‫اصيل وژونکي نه د افغانستان د وسله وال ځواک غړي او نه هم د پوځ د ښوونیزو او روزنیزو بنسټونو غړي دي بلکه‬
‫نوموړي " څلور تنه" د پخواين شوروي د (کي جي يب) د ملکي او د (جي آریو) د پوځي څارگرو څانگو تکړه او ښه‬
‫روزل شوي غړي ول چې د یوه سنجول شوي پالن له مخې له امام الدین رسه یو ځای شوي او د عملیاتو له تر رسه‬
‫کولو وروسته بیرته خپلو پـټـنځایونو ته تليل دي‪.‬‬

‫په پخې انگیرنې ویالی شو چې په دغو عملیاتو کې امام الدین د رويس کامندویانو د الرښوونې او ژباړې دندې په‬
‫غاړه درلودله او بس‪ .‬دلته که د شهید محمد داؤود خان د ژوند وروستۍ خربې په پام کې ونیسو چې ‪ " :‬زه روسانو‬
‫او کمونیستانو ته نه تسلیمیږم" نو موږ به تر ډیرې کچې ددغو پټو رازونو تـَل ته الره ومومو ‪.‬‬

‫هر ګوره ‪ ،‬د پورتنیو یا َدونو له سپړنې او شننې څخه زما موخه دا نه ده چې له یو شمیر څرگندو او ځانگړو کسانو‬
‫رسه دښمنۍ ته مـټـې را بډ وهم او نه هم د هیواد د تأریخي حقایقو د تحریف هیله لرم‪ .‬زما هیله دا ده چې حق‬
‫دې خپل رښتونی او ټاکلی ځای ومومي او زموږ راتلونکي زوزاتونه د ناپوهۍ او بې الرۍ د ژورو کږلیچونو په لوخړو‬
‫کې بند پاتې نه يش ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪169‬‬

‫د غوایي کودتا ‪ ،‬د افغانستان د لومړين ولسمرش او په پټو سرتگو د هغه د کورنۍ وژنه ‪ ،‬او هم د کودتا له پایلو څخه‬
‫رامنځته شوې ورانۍ یوه ساده پیښه نه وه چې پر هغې دې سرتگې پټې يش ‪ ،‬بلکه ددغې پیښې پایلې له موږ غواړي‬
‫چې هر اړخیزه ‪ ،‬ژوره ‪ ،‬محتاطه او عادالنه څیړنه تر رسه کړو‪ .‬بشپړ ډاډ لرم چې زموږ د هیواد په ناتار او ناورین‬
‫ځپلی چاپیریال کې به که نن وي یا سبا د عدالت د رامنځته کیدلو او د عادالنه لټون او غوښتون لپاره الره پرانیستل‬
‫يش"‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪170‬‬

‫شلمه برخه‬

‫عـبدالـرحـیم شـــادان‬

‫د ‪ ۸۰۰۷‬ز کال د نوامرب د مېاشتې په یولسمه نېټه یو چا چې نه غواړي نوم یې دلته واخیستل يش وویل‪" :‬د دیارلس‬
‫سوه او اوه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې په اوومه او امته نېټه عبدالرحیم شادان د محمد داؤود د ولسمرشۍ‬
‫په ماڼۍ ارگ کې وو‪ .‬غوره گڼم چې د نوموړي یادښتـلېکونه هم دلته راوړل يش "‪.‬‬

‫له عبدالرحیم شادان څخه مننه چې پرته له زیادښت او کمښته دغه درې یادښتلیکونه یې را واستول‪:‬‬

‫"د عبدالحمید مبارز د خربو پر وړاندې " لیک"‪ /‬د یوه بې ځایه تور غندنه‪۸۷۷۷ /‬زکال د جنوري پینځلسمه" ‪( " ،‬یوه‬
‫لیکوال ته) لیک‪ ۸۰۰۸/‬زکال د جوالی ‪ "۸۷‬او " (هامغه لیکوال ته) دویم لیک‪۸۰۰۸ /‬ز کال د نوامرب ‪" ۸۸‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪171‬‬

‫که څه هم د دویم لیک ډیرې برخې د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د وژل کیدلو له څرنگوايل رسه نیغ تړاو نه‬
‫لري ‪ ،‬ښایي د لیک یو شمیرروښانوونکې برخې د ځینو لوستونکو لپاره په زړه پورې وي ‪.‬‬

‫"د یوه بې ځایه تور غندنه "‬

‫تأریخ باید له توکمیزو ‪ ،‬ژبنیزو ‪ ،‬سیمه ییزو ‪ ،‬سیايس او گروهنیزو تـنگ الواکیو "تعصب" پرته د واقعیتونو پربنسټ‬
‫ولیکل يش نه د کوڅې او بازار د گنگوسو او ډنډورو پر بنسټ ‪.‬‬

‫ما په وروستیو وختونو کې [د ‪۸۷۷۲‬ز کال په دسامربکې] د عبدالحمید مبارز کتاب " تحلیل واقعات سیايس‬
‫افغانستان" ولوست‪ .‬په خواشینۍ چې په کتاب کې دننه په ډیرو برخو کې له خیټې راوتلو کیسو ‪ ،‬ذهنیگریو‪ ،‬خیايل‬
‫انځورگریو‪ ،‬سپکو بازاري روایتونو‪ ،‬درغلیو او تور لگونو رسه مخامخ کیږو ‪.‬‬

‫د دغه کتاب په تومنه کې له ډیرتضاد او اړوپیچ " تناقض" رسه مخامخ کیږو چې ښاغيل لیکوال د ځان د غټاوي‬
‫لپاره راوړي دي‪ .‬ددغه کتاب شننه به شنونکو او کره کتونکو ته پریږدم ‪ ،‬دلته غواړم د یوه بې ځایه تور په اړه خربې‬
‫وکړم چې پر ما[ عبدالرحیم شادان] لگول شوی دﺉ‪:‬‬

‫ښاغلی مبارز د خپل کتاب په ‪ ۳۷۹‬پاڼه کې د دیارلس سوه اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې د اوومې د ماښام‬
‫په اړه د خپلو کیسو جوړولو په لړ کې وایي چي ‪:‬‬

‫"د غوایي د اوومې ورځې په ماښام د [گارد بولندوی] صاحبجان رسدار محمد داؤود خان ته وړاندیز کوي چې دی‬
‫به د ارگ سویيل الرچې (کړکۍ) بلل کیدله پرانیزي او یو والیت ته دې والړ يش‪ .‬محمد داؤود چې خپله او د محمد‬
‫نعیم کورنۍ یې په ارگ کې راټوله کړې وه ‪ ،‬دغه وړاندیز مني او کله چې غواړي په موټر کې سپور يش له یوه گوټ‬
‫څخه ډزې کیږي او دا ډزې له ارگ څخه دننه دي‪ .‬وروسته څرگنده شوه چې دغه سبوتاژ د شادان له پلوه ( چې‬
‫وروسته پرچمی جرنال شو) تر رسه شوی وو‪ ،‬ځکه د گارد په لوړ پوړو افرسانو کې نوموړی یوازینی ژوندی افرس دﺉ‬
‫چې نورو پاتې افرسانو په رسښندنې ځانونه له السه ورکړي ول "‪.‬‬

‫دغه کیسه د سړي په ذهن کې " په کورکې ناست له ټول بغداده خرب ړانده " کیسه را ژوندۍ کوي‪ .‬عبدالحمید‬
‫مبارز په ډیرې سپین سرتگۍ درواغ وایي ځکه‪:‬‬

‫‪ ) ۸‬موږ په کلکه له ارگ څخه ساتنه کوله‪ .‬په هامغو لومړیو شېبو کې ‪ ،‬کله چې د زغره والې لیوا شوبلو د ددفاع د‬
‫وزارت پر ودانۍ او د ارگ پر ختیځې دروازې برید وکړ ‪ ،‬په لومړي گام کې د لومړی کنډک د بولندوی شهید‬
‫ډگرمن په بولنې مو د زغره وال ځواک څلور محاربوي ماشینونه د ارگ دروازې ته مخامخ ‪ ،‬د کانو او صنایعو د‬
‫وزارت ودانۍ ته مخامخ ‪ ،‬ختیځې دروازې ته مخامخ او د سالمخانې دروازې ته مخامخ په سپکو توغندیو ویجاړ‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪172‬‬

‫کړل‪ .‬همدارنگه د ارگ د دفاع په لړ کې د زغره وال ځواک په لسگونو شوبلې له کاره و لویدلې او په نوموړو شوبلو‬
‫کې څلور شپیته تنه مو ژوندي یرغمل و نیول او په ارگ کې مو بندیان کړل ‪.‬‬

‫‪) ۸‬هر پوه سړی کوالی يش و انگیري چې د گارد ټول وسله وال ځواک له ارگ ‪ ،‬له ولسمرش او د هغه له کورنۍ څخه‬
‫ساتنه کوي او له ارگه دباندې په لسگونو شوبلې او زغره وال گاډي دړې وړې کوي ؛ که په دغسې یوې شېبې کې‬
‫په ارگ کې د ننه یو یا څو تنه پر ولسمرش ډزې وکړي نو د گارد ځواکونه به پر ډزې کوونکي داسې د گولیو باران‬
‫جوړ کړي چې د هغه یوه ټوټه به هم ونه موندل يش‪.‬‬

‫‪ ) ۳‬کتاب د لنډ پوهنې او له ساده او رڼو حقایقو څخه د بې خربۍ پربنسټ لیکل شوی دﺉ‪ .‬ټول پوهیږي چې د‬
‫پوځي کودتا بولنه پرچمیانو نه وه ورکړې‪(.‬ښاغيل لیکوال مبارز ته ښایي چې په دې تړاو لږ پلټنه وکړي)‪ .‬له همدې‬
‫امله په گارد کې میشتو پرچمیانو گومان کاوه چې ښایي یو شمیر اور پکودغې دروهې ته ملن وهيل وي نو ځکه یې‬
‫په پریکنده ډول جگړه او له ارگ څخه یې ساتنه کوله ‪.‬‬

‫‪ ) ۲‬زه عبدالرحیم شادان په هغه وخت کې د ولسمرشۍ د گارد د پیژند د مدیریت آمر وم‪ .‬محمد داؤود زه پیژندمل‪.‬‬
‫عريب هیوادونو ‪ ،‬یوگوسالویا ‪ ،‬هند ‪ ،‬پاکستان او ایران ته یې زه د خپلو سفرونو په ترڅ کې د خپل امنیت د رسگروپ‬
‫په توگه ټاکلی وم‪ .‬ماته زما وجدان اجازه نه را کوله چې ددغسې یوه ډاډ په بدل کې هاغسې یو ناځوانه کړو وړو ته‬
‫الس واچوم چې مبارز له خپلې گیډې را ایستيل دي ‪.‬‬

‫هغه څه چې ما په رڼو سرتگو لیديل دي لنډیز یې په الندې ډول دﺉ‪:‬‬

‫د گارد بولندوی ارواښاد صاحبجان د [‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل په ‪ ]۸۲‬د شپې د دوه وو بجو په شا او خوا کې امر وکړ‬
‫یوه الرۍ چې گرد چاپیره یې په سپکو توغندیو سمبال شوې وي چمتو يش‪ .‬په الرۍ کې د یوه بنز موټر لپاره ځای‬
‫پرځای کول هم په پام کې و نیول شول ؛ د ارگ شاميل دروازه د دلکشا ماڼۍ او لومړۍ ماڼۍ ته الره ورکوي چې له‬
‫هغه ځایه د فرانسې سفارت ته د تللو خوندي الره ځي ؛ که رسدار محمد داؤود خان منلې وای نو کوالی یې شوای‬
‫چې له همدې الرې د فرانسې سفارت اویا هرې خواته چې زړه یې غوښتل والړ يش ‪.‬‬

‫د گارد بولندوی رسدار محمد داؤود خان ته ورغی او د الرۍ له چمتووايل څخه یې ورته خرب ورکړ‪ .‬ددغه خرب د‬
‫ورکولو په ترڅ کې دغه کسان د ولسمرش مخ ته حارض ول ‪:‬‬

‫ډگرمن سیدجان د گارد د اوپراسیون مرستیال ( وروسته د افغانستان د ډیموکراتیک جمهوریت د وسله والو ځواکونو‬
‫په اعلی قوماندانۍ کې تورنجرنال) ‪ ،‬عبدالحق علومي د جمهوري ریاست د گارد د کشف آمر (وروسته د تورنجرنال‬
‫په رتبې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د مرکزې کمیټې د عدل او دفاع د کمیټې مرش) او جگتورن آقا‬
‫محمد‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪173‬‬

‫رسدار محمد داؤود د صاحبجان را پور واورید خو د هغه وړاندیز یې ونه مانه او په زغرده یې وویل‪:‬‬

‫"زه په ارگ کې پاتې کیږم "‬

‫مبارز وایي " د ارگ له یوه گوټ څخه ډزې کیږي ‪ ،‬او دغه ډزې له ارگ څخه دننه دي‪ .‬وروسته څرگنده شوه چې‬
‫دغه سبوتاژ د شادان له ‪ "....‬زه له مبارز څخه پوښتنه کوم چې " زه خو د توغندیو او مرمیو د رسه اور په باران کې‬
‫له هغو کسانو رسه یو ځای چې نومونه مې پورته یاد کړل د ولسمرش تر مخ والړ وم ‪ ،‬ته د ارگ په کوم گوټ کې پټ‬
‫شوی وې او د ارگ له کوم گوټ څخه تا لیديل ‪ ،‬اوریديل یا پوه شوی یې چې ډزې د چا دي؟"‬

‫درغلن لیکوال بیا لیکي چې ‪ " :‬د گارد له لوړپوړو افرسانو څخه یوازې شادان ژوندی وو او پاتې کسانو په رسښندنې‬
‫ځانونه له الس ورکړي ول "‪.‬‬

‫مبارز یا په لوی الس درواغ وایي او یا یې یوازې د سپینې ناپوهۍ په ټال کی سپینې پاڼې تورې کړې دي ؛ ځکه د‬
‫گارد د افرسانو له ډلې څخه ځوان بریدمن چوپان (د هامغې ورځي د شپږو بجو په شا او خوا کې) او ډگرمن محمد‬
‫رسور په شهادت ورسیدل ‪ ،‬دیرش تنه رستیري ټپیان شول او نور ټول ژوندي پاتې دي‪ .‬له هغې ډلې څخه تورنجرنال‬
‫عبدالحق علومي په ‪ ۸۷۷۳‬کال کې په کابل کې شهید شو او تورن سید جان ژوندی دي ‪.‬‬

‫نوموړی لیکوال د هامغې شپې د پیښو په تړاو د سپـړلو په دوام وایي ‪ ":‬ډگروال صاحبجان د غوایي د امتې [‪۸۷۷۲‬ز‬
‫د اپریل ‪ ]۸۲‬تر نیمې شپې پورې مقاومت ته دوام ورکوي چې وروسته د هوایي مبباریو په لړ کې په شهادت رسیږي "‬

‫بیا هم د مبارز بې خربي او د حقایقو تحریف! شهید صاحبجان په مبباریو کې و نه وژل شو‪ ،‬بلکه د ارگ له تسلیمۍ‬
‫وروسته کود تاچیان نوموړی یرغمل نیيس او بیا یې د راډیو افغانستان‪ ۲۸‬شمیرې سټدیو ته بیایي‪( .‬د راډیو څو تنو‬
‫کارکوونکو او ویاندانو کیسه وکړه چې د [‪۸۷۷۲‬ز د اپریل په ‪ ]۸۲‬نېټه یې د ورځي په لومړیو ساعاتو کې صاحبجان د‬
‫راډیو په ستډیو کې لیدلی وو‪ .‬البته څرگنده ده چې کودتا چیانو له هغه وروسته نوموړی په شهادت و رساوو)‬

‫د پیښې د لړۍ دوام په دې ډول دﺉ ‪ :‬د غوایي په امتې [‪۸۷۷۲‬ز د اپریل په ‪ ]۸۲‬د سهار د څلورو بجو په شا او خواکې‬
‫رسدار محمد داؤود خان صاحبجان ‪ ،‬سید جان او عبدالحق علومي را وغښتل ؛ ارگ ته د نورو قطعاتو د مرستې د‬
‫نه رسیدنې او د مقاومت د بې ځای وايل په پام کې نیولو یې داسې الرښوونه ورکړه‪:‬‬

‫" نه غواړم ځوانان له منځه والړ يس‪ .‬ددې لپاره چې د ډیروځوانانو د وژل کیدلو مخه نیول شوي وي ‪ ،‬گارد تسلیم‬
‫کړﺉ‪ .‬زه نه تسلمیږم‪ .‬ما د دفاع د وزارت ‪ ،‬صدارت او د ولسمرشۍ په پـ� َُستونو کې هیواد او ولس ته سپیڅيل‬
‫خدمتونه کړي دﺉ‪ .‬هېڅکله مې افغانستان او د افغانستان ولس ته خیانت نه دﺉ کړﺉ‪ .‬که ما کومه پازوايل یا جرم‬
‫درلود نو ما دې د افغانستان د ولس په نیاو کې محکمه کړي "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪174‬‬

‫دا وې د افغانستان د لومړين ولسمرش رسدار محمد داؤود خربې چې د ولسمرش د گارد افرسانو ته یې وکړې‪ .‬د‬
‫همدغې الرښوونې پربنسټ د ارگ د ختیځې دروازې پررس سپین بیرغ و ځړول شو او گارد تسلیم شو‪.‬‬

‫په څو ورستیو کلونو کې یوشمیر افغان لیکواالنو یو شمیررسالې ‪ ،‬یادښتلیکونه ‪ ،‬د سرتگو لیديل حالونه او تأریخي‬
‫کتابونه خپاره کړي دي چې د افغانستان د شلمې پیړې د دویمې نیامییۍ د تأریخي واقعیتونو په روښانونو کې خورا‬
‫مرسته کوي‪ .‬په دې ډله کې یو شمیر " تش په نامه لیکواالنو" هم چې د تأریخ د لیکلو واک نه لري او ان د هغوی د‬
‫لیکنې د لیکالردود څرنگوالی ترپوښتنې الندې دﺉ پاڼې تورې کړې دي او د پازوالۍ د پیټي له پورته کولو او د‬
‫رښتیاموندنې له هڅو پرته یا غټ غټ درواغ وایي او یا تحریف شوي حقایق رامنځته کوي ‪.‬‬

‫ددغو درغلنو له ډلې څخه یو یا دوه تنه چې د خلق او پرچم د واکمنۍ په کلونو کې یې " د غیرگوندي" ترنامه الندې‬
‫لوړ دولتي دریځونه درلودل نن ددغو تورونو او لیکنو له الرې پرته له دې چې د هغو کلنو په پیښو کې ېې "گډون‬
‫کړی وی" غواړي تا او ما ته ووایي چې " خپلواک ‪ ،‬اتـل او مجاهد" وو‪.‬دغسې کسان هغو چوغکو ته پاتې کیږې چې‬
‫ککره تر وزرونو الندې ننبايس او د تیارو په ټال کې په سوچوهلو زانگي او څوک نه ویني‪ .‬له همدغې ډلې څخه یو‬
‫یې عبدالحمید مبارز دﺉ ‪.‬‬

‫د " تحلیل واقعات سیايس افغانستان" د کتاب په څلورم پوښ کې د هغه لیکل شوی ژوند لیک څرگندوي چې‬
‫نوموړي د خپل ژوندانه لوړ ادارې دریځونه د خپلو لوڅو پوڅو او هلو ځلو له الرې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک‬
‫گونداو د پخواين شوروي اتحاد د سالکارانود ډاډ له ترالسه کولو وروسته د پرچمیانو په وخت کې د " ښوونې او‬
‫روزنې د وزارت د مرسیتال" پر څوکۍ کښینول شوی وو‪.‬‬

‫په دغسې رسمي دریځ کې د یوه سړي د ټاکلو واک یوازې د سیايس بیرو یا د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند‬
‫د لوړ مقام په الس کې وو‪ .‬هېڅ پوه سړی نه يش کوالی ومني چې یو " گوندي ضد" (په کتاب کې د مبارز بله څیره!)‬
‫دې په ناڅاپه او د گوند د ډاډ له تر السه کولو وروسته پر دغسې یوه اداري دریځ ټکوهل يش ‪.‬‬

‫مبارز په ناورهڼه توگه غواړي د لوستونکي په سرتگو کې خاورې و شیندي‪ .‬هغه د خپلو دندو د سپړنې په لړ کې‬
‫وایي ‪ " :‬په ‪۸۷۲۰‬ز کال کې د سواد د زدکړې مرستیال او له هغه وروسته فرانسې ته کډوال شو" ‪ ،‬خو نه غواړي ووایي‬
‫چې تر څو کلونو پورې په نوموړي ادارې کې دریځ پاتې شو‪ .‬تر هغې شېبې پورې چې ډاډه وو چې شوروي ځواکونه‬
‫په افغانستان کې پاتې کیږي ‪ ،‬کلونه کلونه د " وزیر د مرستیال" په توگه پاتې شوی وو ‪ ،‬خو کله چې ورته څرگنده‬
‫شوه چې شوروي ځواکونه له افغانستانه وځي ‪ ،‬نود تیښتې او کډوال کیدلو په لټه کې کیږي او له خلقیانو او پرچمیانو‬
‫رسه د مخالفت د ډغرو وهلو لپاره مالتړي!‬

‫د هیواد د سیايس او پوځي حقایقو تل ته رسیدل ‪ ،‬پر هغو پوهیدل او له هغوڅخه کره کتنه کول ژورې څیړنې ‪،‬‬
‫پلټنې ‪ ،‬شپه او ورځ خولې تویولو او بشپړ ناپییلتوب ته اړتیا لري‪ .‬نه لیکل ډیرښه دي تر درواغ ویلو او تور تړلو‪ .‬یو‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪175‬‬

‫په بل پسې کتاب خپرول ‪ ،‬درواغ ‪ ،‬تور تړل او د ولس سرتگو ته افسانې د حقیقت په توگه څرگندول سرته گناه ده‬
‫او عبدالحمید مبارز پر دغه بې الرې شوې له گړنگونو ډک کږلیچ ‪ ،‬یوازینې یا لومړنی تللی سړی نه دﺉ ‪.‬‬

‫پیړۍ پیړۍ مخکې موالنا جالالدین بلخي له دغسې قلم په الس لیکواالنو څخه داسې رس تـَکـَونه کړې ده‪:‬‬

‫"چـون قـلم در دسـت غـداری بود‪ /‬الجـرم مـنصـور بر داری بود‪ �".‬جـرمـنی‪ 14 ،‬جـنـوری ‪1333‬‬

‫لومړنی لیک‬

‫گرانه دوسته‪،......‬‬

‫د سالم له ډالۍ کولو وروسته هیله من یم چې له خپلې کورنۍ رسه روغ او رمی اوسی‪ .‬ستاسو د دیارلس سوه اتیایم‬
‫ملریزکال د غوایي د میاشتې د لسمۍ [‪۸۰۰۸‬ز د اپریل د ‪ ] ۳۰‬نېټې لیک مې تر السه کړ‪ .‬دا دﺉ ستاسو پوښتنو ته په‬
‫الندې ډول ځواب وایم ‪:‬‬

‫‪ ) ۸‬له دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریز [‪۸۷۷۲‬ز] کال مخکې ‪ ،‬ما د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د پرچم‬
‫له ډلې رسه اړیکه درلودله ‪ ،‬المل یې دا وو چې د ولسمرشۍ د ارگ یو شمیر افرسانو د پرچم له ډلې رسه اړیکه‬
‫درلودله او ما د دندو د تر رسه کولو په ترڅ کې له هغوی رسه نیږدې اړیکې درلودلې ‪.‬‬

‫د غوایي له کودتا وروسته د دواړو خلق او پرچم د ډلو له پلوه د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند غړیتوب ته‬
‫وبلل شوم‪ .‬ماته د خلق یا پرچم په ډله کې ښکیلوايل ارزښت نه درلود ځکه د دیارلس سوه شپږپینځوسم ملریز کال‬
‫د چنگاښ د دولسمې [‪۸۷۷۷‬ز د جوالی ‪ ]۳‬نېټې له کنفرانس وروسته گوند د یوه یوموټي د [ا‪ .‬خ‪.‬ډ‪.‬گ] په نامه‬
‫یادیده‪ .‬له دې امله پرکال دیارلس سوه او اووه پینځوسم [‪۸۷۷۲‬ز] د گارد په لومړين سازمان کې د ازمایښتي غړي او‬
‫پرکال دیارلس سوه اته پینځوسم [‪۸۷۷۷‬ز] د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند په اصيل غړیتوب ومنل شوم ‪.‬‬

‫‪) ۸‬د غوایي له کودتا مخکې د جمهوري په اردو کې د دواړو خواوو افرسان ول‪ .‬ولسرش ‪ ،‬ارواښاد صاحبجان او په څه‬
‫ناڅه ډول د دفاع د وزارت مرشتابه د پرچم د ډلې کدرونه پیژندل‪.‬د گارد د کشف آمر عبدالحق علومي د خلق‬
‫دډلې افرسان اوما (عبدالرحیم شادان) چې په هغه وخت کې د گارد د پیژند مدیر وم پرچمي افرسان پیژندل ‪.‬‬

‫‪ ) ۳‬له دیارلس سوه څلور پینځوسم [‪۸۷۷۲‬ز ] وروسته د ولسمرشۍ او د دفاع د وزارت د مرشتابه د لومړنی څپې‬
‫ټکان د پرچم د ډلې پرافرسانو ورغلې‪ .‬په لومړي پړاو کې د ولسمرشۍ د گارد بولندوی ښاغلی ضیا مجید په هند‬
‫کې د پوځي اتشې په توگه وټاکل شو ‪.‬‬

‫په دیارلس سوه او پینځه پینځوسم او دیارلس سوه شپږ پینځوسم [‪ ۸۷۷۹‬او ‪ ]۸۷۷۷‬کې ‪ ،‬د پرچم د ډلې اتلس تنه‬
‫افرسان چې گڼ شمیر یې د گوند نامتو کدرونه ول او د خلق د ډلې لس تنه افرسان له گارد څخه د (دفاع د وزارت)‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪176‬‬

‫د مرکز او یا د والیتونو قطعاتو ته تبدیل شول‪ .‬البته ‪ ،‬له دې رسه رسه د دواړو ډلو افرسان د غوایي د کودتا تر شپو‬
‫ورځو پورې د ولسمرشۍ د گارد په جزوتامونو کې جذب او ځای پرځای شوي ول ‪.‬‬

‫‪ ) ۲‬دغوایي له کودتا وروسته د (پرچم) د ډلې له دوه ویشت تنو څخه چې گڼ شمیر یې د گوند کدرونه ول په لوړو‬
‫گوندي او دولتي مقامونو وگومارل شول چې د یوشمیر نامتو کسانو نومونه یې په الندې ډول دي ‪:‬‬

‫‪-‬ښاغلی ضیا مجید د ولسمرشۍ د گارد بولندوی‪ /‬په هند کې پوځي اتشه‪ /‬د ميل دفاع د وزارت د نړیوالو اړیکو‬
‫مدیر‬

‫‪-‬ارواښاد ډگرمن گل آقا خان د ولسمرشۍ د گارد د اوپراسیون آمر‪ /‬د غوایي له کودتا وروسته تر برید جرنالۍ‬
‫ورسید‪ /‬د هرات د اوومې فرقې بولندوی‪ ،‬د ميل دفاع د وزارت د سیايس چارو رﺋـیس او د افغانستان د خلکو د‬
‫ډیموکراتیکې جمهورۍ د انقاليب لوړې شوری مرستیال‬

‫‪-‬ډگرمن سید جان د گارد د اوپراسیون د آمریت مرستیال‪ /‬د غوایي له کودتا وروسته‬

‫د تورنجرنالۍ تر رتبې ورسید‪ /‬د افغانستان د خلکو د ډیموکراتیک جمهوریت د وسله وال ځواک د رسقوماندانۍ د‬
‫پوځ د څانگې پازوال‬

‫‪-‬ارواښاد عبدالحق علومي د ولسمرشۍ د ماڼۍ د کشف آمر‪ /‬د غوايي له کودتا وروسته د تورنجرنالۍ تر رتبې‬
‫ورسید‪ /‬په کندهار کې د دولتي امنیت (خاد) رﺋـیس ‪ ،‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د مرکزې کمیټې د‬
‫عدل او دفاع مرش‬

‫‪-‬محمد عزیزحساس د ولسمرشۍ د گارد د ترشیفاتو د ټويل بولندوی‪ /‬د غوايي له کودتا وروسته د تورنجرنالۍ تر‬
‫رتبې ورسید‪ /‬د ولسمرشۍ د گارد بولندوی ‪ ،‬د حريب پوهنتون د قوماندانۍ مرستیال ‪ ،‬د دولتي امنیت (خاد) د‬
‫لسمې ادارې رﺋـیس‬

‫‪-‬جگتورن سید حسن رشاد د گارد د دویم کنډک بولندوی‪ /‬د غوايي له کودتا وروسته د تورنجرنالۍ تر رتبې ورسید‪/‬‬
‫د سرتدرستیز د امنیت آمر‬

‫‪-‬ډگرمن محمد نادر خان وردک د ولسمرشۍ د گارد د ترشیفاتو د کنډک بولندوی‬

‫‪-‬جگړن دستگیرخان د ولسمرشۍ د مخابرې د آمریت مرستیال‬

‫‪-‬یو شمیر ټیټ پوړي افرسان اوبریدگي چې د غوایي له کودتا وروسته یې په رسښندنې ارزښتناکې دندې تر رسه‬
‫کړې د مډالونو او دولتي نښانونو په ورکړې و ستایل شول‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪177‬‬

‫د خلق د ډلې د غړو شمیر لس تنه وو‪ .‬هغوی هم د غوایي له کودتا وروسته د خلق په گارد او د وسله وال ځواک په‬
‫قطعاتو کې په رسښندنې سرتې دندې تررسه کړې‬

‫‪ ) ۲‬د غوایي د مېاشتې په اوومه د پنځنۍ په ورځ [‪۸۷۷۲‬ز د اپریل ‪ ]۸۷‬د دفاع د وزارت په الرښوونې د مرکز او‬
‫والیتونو په ټولو قطعاتو او گارنیزیونونو کې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د مرشتابه د نیول کیدلو او زندان‬
‫ته د هغوی د لویدلو په خوشحالۍ د ښادي ملانځنې په الره اچول شوې وې‪ .‬د گارد د جزوتامونو په گډون ټول‬
‫قطعات د سهار له نهو بجو وروسته د ښادۍ د ملانځنې په خوښیو بوخت ول‪ .‬د ورځي د یولسو بجو په شااو خوا‬
‫کې د دفاع وزارت ټولو قطعاتو په ځانگړې توگه د ولسمرشۍ گارد ته دنده ورکړه چې د ولسمرشۍ له ماڼۍ څخه‬
‫دفاع وکړي‪ .‬ځکه د پینځلسم او څلورم زغره وال ځواک شوبلې او محاربوي ماشینونه له خپل وضع الجیيش حالته‬
‫دباندې را وتلې او د ښار پر لور په خوځېدو وې ‪.‬‬

‫ارواښاد صاحبجان د دفاع د وزارت د الرښوونې له ترالسه کولو وروسته د اضطرار حالت اعالن او امر یې ورکړ چې‬
‫د ولسمرشۍ د گارد ټول جزوتامونه دې له ارگ ‪ ،‬جمهوري ریاست او گارد څخه په ساتنه کې چمتو يش ‪.‬‬

‫د گارد جزوتامونو ‪ ،‬له خپل پرسونل او په خپل جوړښت کې له ټاکلې وسلې رسه چې ال مخکې په لومړۍ درجه‬
‫احضاراتو کې راغيل ول په ډیر لنډ وخت کې (درې نېمې دقیقې) د ټول سـﺊ په ډگر کې راټول او له هغه ځایه یې‬
‫خپلو دفاعي مورچلونو ته مخه کړه‪ .‬هغوی له مورچل نیولو وروسته دفاع را پیل کړه ‪.‬‬

‫په پیل کې [د گارد � ژ] ټولو خلقي او پرچمي افرسان له سمبالو وسله والو جزوتامونو رسه ټاکلې سیمې او مورچلونه‬
‫( چې مخکې یې په څو څو ځله د لومړي درجه احضاراتو په ترڅ کې د مورچلونو د نیولو مترین کړی وو) و نیولې او‬
‫له ارگ ‪ ،‬گارد او جمهوري ریاست څخه په دفاع کې ښکېل شول ‪.‬‬

‫په هامغو لومړیو شیبو کې چې د پينځلسم زغره وال ځواک ‪ ۷۸۲‬شمیرې شوبلې د دفاع د وزارت پرودانۍ او د ارگ‬
‫پرختیځې دروازې ډزې وکړې ؛ د ولسمرشۍ د گارد د لومړي کنډک بولندوی ارواښاد محمد رسور خان (د گارد د‬
‫ختیځ اړخ د دفاع او ساتنې پازوال) خپلو ترالس الندې رستیرو او جزوتامونو ته داسې امر ورکړ‪ " :‬د پینځلسم او‬
‫څلورم زغره وال ځواک شوبلې او محاربوي ماشینونه چې گارد ‪ ،‬ارگ ‪ ،‬جمهوري ریاست اویا د ميل دفاع وزارت ته‬
‫نیږدې کیږي او ډزې وکړي د سرتگو په رپ کې د توغندیو تر اور الندې ونیسـﺊ او دړې وړې یې کړﺉ "‪.‬‬

‫د جزوتامونو بولندویانو او پرسونل (رستیرو) په بیړه پر شوبلو او محاربوي ماشینونو په سپکو توغندیو هغه شوبلې‬
‫چې د دفاع د وزارت پر ودانۍ او د ارگ پرختیځې دروازې یې ډزې کړې وې له کاره و غورځولې‪ .‬هغوی د گارد د‬
‫قراول مخته ‪ ،‬د ختیځې دروازې مخته او د سالمخانې دروازې مخته ( د څلورم زغره وال ځواک او د شهید عمر‬
‫قطعه) راغيل محاربوي ماشینونه او په هغو کې ناست پرسونل دړې وړې کړل او وسوځېدل ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪178‬‬

‫د غوایي د اوومې د پيښو په لړ کې شهید ډگرمن محمد رسورخان او یو شمیر په وسلو سمبال افرسان د گارد او‬
‫ارگ مخته پرسړک ننوتل او د یرغلگروشوبلو ‪ ۹۲‬تنه پرسونل چې د گارد دپرله پسې توغندیو او نورو وسلو دډزو له‬
‫امله له خوځښته پاتې شوي ول او یا د ارگ اوگارد پر لور د خوځښت زړه یې نه درلود پيل او ټول یې بندي او تر‬
‫جدي څار الندې یې ونیول‪ .‬نیول شوي کسان د هامغې ورځې د سهار ترشپږو بجو پورې تر هغو شېبو چې گارد‬
‫تسلیمیده ‪ ،‬هامغلته ول ‪.‬‬

‫‪ ) ۹‬له دې چې د پوځي کودتا الرښوونه او امر د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د پرچم د ډلې له پلوه نه ورکړل‬
‫شوې ‪ ،‬د پرچم د ډلې افرسان د ماښام تر اوو بجو پورې د اړیکې د نشتوايل له امله د پیښې له المل څخه خرب نه‬
‫ول ‪،‬ځکه چې د گارد او جمهوري ریاست د ټلفوين اړیکو ټولې اړیکې پریک شوې وې‪ .‬هغوی د مخابرې د آمریت‬
‫مرستیال دستگیرخان ته دنده ورکړه چې له گارد څخه دباندې ووځي او د بشپړو مالوماتو له تر السه کولو وروسته‬
‫دې بیرته ارگ ته رايش ‪.‬‬

‫د ستگیرخان د هر ډول گواښ په منلو د ارگ تر دیوال الندې ویالې له الرې له ارگه دباندې ووت‪ .‬نوموړی د‬
‫مالوماتو له تر السه کولو وروسته د ماښام په اوو بجو بیرته راغی او د پرچم د ډلې افرسانو ته یې خرب ورکړ چې‬
‫کودتا د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د خلق ډلې پیل کړې ده ‪.‬‬

‫له هغه وروسته د پرچم د ډلې افرسانو د گوند د پوځي څانگې د مالتړ پیاوړتیا ته مال وتړله‪ .‬همدارنگه د جزوتامونو‬
‫بولندویانو چې گڼ شمیریې د گوند د دواړو ډلو غړي ول له دفاع څخه الس پر رس شول او د گوند په گټه یې هڅې‬
‫پیل کړې ‪.‬‬

‫‪ ) ۷‬ارواښاد صاحبجان د گارد د بولندې (د قوماندې په قرارگاه) په ځای کې وو او کله نا کله به د گلخانې ماڼۍ ته‬
‫د ولسمرش د لیدلو لپاره په تگ راتگ کې وو‪ .‬د کنډکونو ‪ ،‬ټولیو او بلوکونو بولندویانو له خپلو مورچلونو څخه دفاع‬
‫کوله ‪.‬‬

‫د ماښام له شپږو بجو وروسته د جمهوري ریاست په هوايي چاپیریال کې د هوایي ځواک الوتکې راښکاره شوې او‬
‫جزو تامونه په ځانگړې توگه د دلکشا د ساعت برج ته څیرمه د دافع هوا( سـرتیال ‪M) 8‬ټولی او د ارگ د سویيل‬
‫دیوال اړخونه یې تر اور الندې ونیول‪ .‬د ( دافع هوا د سـرتیال ‪M) 8‬د ټويل بولندوي بریدمن چوپان د الوتکو د‬
‫ماشینگڼو د ډزو له امله شهید شو‪.‬‬

‫د ماښام له اوو بجو وروسته بم غورځوونکو الوتکو د گارد ټولې سیمې ‪ ،‬ارگ او د دلکشا پر بڼ د مببونو َوریا پیل‬
‫کړه‪ .‬د هغې په پای کې په ارگ کې دننه یو شمیر زیرمتونونو اور واخیست او د اور په ملبو کې ایرې شول ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪179‬‬

‫د پینځلسم زغره وال ځواک شوبلو د آریانا له څلور الندې ‪ ،‬پښتونستان واټ او د کابل هوټل له شا او خوا د گارد او‬
‫ارگ پر ودانیو پرله پسې ډزې کولې‪ .‬د همدغو ډزو له امله د گارد دروغتون د ودانۍ یوه څنډه " د افغانستان بانگ"‬
‫ونړیدله ‪.‬‬

‫د ماښام له اتو بجو وروسته د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د خلق ډلې په دې نامه چې یرغلگر ځواکونه د‬
‫دلکشا بڼ ته ننوتيل او غواړي له هغې الرې گارد او ارگ ته ننوځي د گارد د لومړي کنډک رسغندویه او هڅاند‬
‫بولندوی یوه گوټ ته بیایي او هلته یې په شهادت رسوي ( نوموړي له خپلو جزوتانونو رسه یوځای د ارگ له ختیځ‬
‫اړخ ‪ ،‬گارد او جمهوري ریاست څخه په رسښندنې اورسسپارلې توگه دفاع کوله)‬

‫د شپې له لسو بجو وروسته د گوند د الرښوونې پر بنسټ اغیزمن تبلیغات ترالس الندې ونیول شول‪ " :‬که جمهوري‬
‫گارد تسلیم نه يش ‪ ،‬الرښوونه شوې چې پرگارد او جمهوري ریاست دې ‪ ۲۰۰‬کیلویي مبونه و و َرول يش ترڅو ټول له‬
‫خاورو رسه یو يش "‪.‬‬

‫د غوایي په امتې نیټې د سهار په څلورو بجو [‪ ۸۷۷۲‬د اپریل په ‪ ]۸۲‬رسدار محمد داؤود ‪ ،‬د گارد بولندوی صاحبجان‪،‬‬
‫د گارد د اوپراسیون مرستیال سیدجان او د گارد د کشف آمر عبدالحق علومي را غواړي او ارگ ته د نورو ځواکونو‬
‫له پلوه د مرستې د نه رسیدلو او د مقاومت د بې ځای وايل په پام کې نیولو داسې وویل‪:‬‬

‫"نه غواړم ځوانان له منځه والړ يس‪ .‬د دې لپاره چې د ډیروځوانانو د وژل کیدلو مخه نیول شوي وي ‪ ،‬گارد تسلیم‬
‫کړﺉ‪ .‬زه نه تسلمیږم‪ .‬ما د دفاع د وزارت ‪ ،‬صدارت او د ولسمرشۍ په پـ� َُستونو کې هیواد او ولس ته سپیڅيل‬
‫خدمتونه کړي دﺉ‪ .‬هېڅکله مې افغانستان او د افغانستان ولس ته خیانت نه دﺉ کړﺉ‪ .‬که ما کومه پازوايل یا جرم‬
‫درلود نو ما دې د افغانستان د ولس په نیاو کې محکمه کړي "‪.‬‬

‫د ولسمرش له الرښوونې او د گارد د بولندوی د امر پربنسټ د سهار له څلورو بجو وروسته د ارگ د ساعت د برج‬
‫(ختیځې دروازې) پررس سپین بیرغ لوړ او د تسلیمیدلو تابیا تر الس الندې ونیول شوه‪.‬‬

‫‪ ) ۲‬مارسدار محمد داؤود څو څو ځله د گلخانې په ماڼۍ کې ‪ ،‬او کله چې هغه د ودانولو له پروژو څخه لیدنه کوله‬
‫او هم عريب هیوادونو ‪ ،‬یوگوسالویا ‪ ،‬سویس ‪ ،‬ترکیې او هند ته د سفر پر مهال لیدلی دﺉ‪ .‬چال چلند یې له سپیڅلۍ‬
‫دوستۍ ډک وو او سړي ته یې زړورتیا وربخښله ‪.‬‬

‫په هغه شیبه کې چې صاحبجان ولسمرش ته د گلخانې ماڼې ته مخامخ الرۍ برابره چې کړه چې که وغواړي د‬
‫فرانسې سفارت (یا بل لوري) ته والړ يش د محمد داؤود روحیه ډیره لوړه وه‪( .‬هغه ونه منله چې له ارگ څخه ووځي)‪.‬‬
‫خو د هغه د همالرو ملگرو په ځانگړې توگه د کابینې د غړو روحیه چې په هامغه ورځ د وزیرانو په غونډه کې یې‬
‫گډون کړی وو ‪ ،‬ډیره الوتې او ضعیفه وه ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪180‬‬

‫رسه له دې چې ما له کابل څخه خپل یادښت لیکونه نه دي راوړي که تاسو د ارگ ‪ ،‬گارد او جمهوري ریاست په‬
‫اړوند نورې پوښتنې هم ولرﺉ مالومات به درکړم‪ .‬والسالم‪ .‬عبدالرحیم شادان ‪ ،‬جرمني ‪ ،‬د دیارلس سوه او اتیایم‬
‫کال د چنگاښ شپږمه [‪۸۰۰۸‬ز کال د جون ‪]۸۷‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪181‬‬

‫دویم لیک‬

‫ښاغلی‪، .....‬‬

‫د سالم او درناوي له وړاندې کولو وروسته هیله من یم چې له خپلې کورنۍ او خپلوانو رسه روغ او رمی اوسـﺊ‪.‬‬
‫ستاسو د دیارلس سوه او اتیایم کال د لړم د مېاشتې د دیارلسمې [‪ ۸۰۰۸‬د اکتوبر د ‪ ]۸۷‬نېټې لیک را ورسید‪ .‬دا دﺉ‬
‫هغه ټکي چې زما په یاد دي سپړنه یې په الندې ډول تاسو ته وړاندې کوم ‪:‬‬

‫‪ ) ۸‬د ولسمرش رسدار محمد داؤود او د جمهوري گارد د بولندوی د الرښوونې پربنسټ د افغانستان د پخواين پاچا‬
‫محمد ظاهر شاه د حسايب او عایدايت شتمنیو د پلټلو لپاره یو څیړونکی پالوی په الندی ډول جوړ او وگومارل شو ‪:‬‬

‫ښاغلی محمود لطیف د محمد ظاهر شاه شخيص مرستیال چې په هاغه وخت کې یې د لنډ مهال لپاره د جمهوري‬
‫ریاست اداري چارې پرمخ بیولې ‪ :‬د پالوي مرش‪ /‬عبدالرحیم شادان د جمهوري گارد د پیژند مدیر ‪ :‬د پالوی‬
‫مرستیال او غړی‪ /‬ښاغلی آقا محمد د گارد د مخابرې آمر‪ :‬د پالوي غړی‪ /‬ښاغلی ‪(....‬نوم یې زما په یاد نه دﺉ) د‬
‫لوژستیک محاسب ‪ :‬د پالوي غړی‬

‫پالوي دنده درلودله چې د قلم مخصوص او شتمنیو ( کاریز میر او دره آجر) حسايب چارې له نیږدې و پلټي ‪ ،‬کنرتول‬
‫یې کړي او ویې څیړي ‪.‬‬

‫‪ ) ۸‬د پخواين پاچا د کورنۍ غړو د چنگاښ له کودتا مخکې [‪ ۸۷۷۳‬د جوالی ‪ ]۸۷‬په ډیر پرتم اودرناوي بهر ته سفرونه‬
‫کول‪ .‬له لوړ پوړو مامورینو او د هوایي ډگر د امینت له آمر پرته‪ VIP‬خونې یا د الوتکې څنگ ته چا نه شوای کوای‬
‫هغوی ته ور نیږدې يش‪ .‬له کودتا وروسته کله چې د پاچا میرمنې او د کورنۍ نورو غړو غوښتل روم ته سفر وکړي‬
‫‪ ،‬د هغوی توکي او بکسونه د یوه ټیټ پوړي افرس له پلوه ضبط شول ‪.‬‬

‫د هغه وخت د کورنیو چار د وزارت د ژاندارم او پولیسو د لوی بولندوی د الرښوونې پربنسټ د محمد ظاهرشاه د‬
‫کورنۍ نقدي او جنيس توکي چې په یوه اوسپنیز صندوق کې ځای پرځای شوي ول د کابل د هوايي ډگر د امنیه‬
‫قوماندانۍ د چارواکو له پلوه ونیول شول ‪.‬‬

‫دغه بکس د جمهوري ریاست د الرښووين پربنسټ له هوايي ډگر څخه " دافغانستان بانک" ته ولیږل شو چې هلته‬
‫ساتل کیده‪ .‬نوموړي توکي د ښاغيل محمود لطیف ‪ ،‬عبدالرحیم شادان ‪ ،‬ارواښاد صاحبجان ‪ ،‬ښاغيل محمد موسی‬
‫عظیمي له پلوه چې په هاغه وخت کې "د افغانستان بانک" مرستیال وو السلیک ‪ ،‬مهر او په نښه شو ‪.‬‬

‫‪) ۳‬د پلټنو د السوند په څلورومې مادې کې راغلې ‪ " :‬څرمن اليس نصواري بکس چې په تـَل کې یې رسه زر او جواهر‬
‫دي په رستړيل توگه له پوښ رسه یوځای د یوولسو کیلوگرامو په وزن د مخکیني پالوي له پلوه وزن ‪ ،‬په نښه او‬
‫السلیک شو "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪182‬‬

‫‪ ) ۲‬کله چې پالوي بکس خالص کړ ومې لیدل چې په بکس کې دننه یو شمیر رسه زر لکه په غمیو پسولل شوي د‬
‫غاړې د رسو زرو گرانبیه هارونه ‪ ،‬گوتې او والیگان د بکس په کښتنۍ برخه کې ځای پرځای شوي ول ‪.‬‬

‫د څرمن بکس په تـَل کې یو شمیر ډالر (چې شمیره یې زما له یاده وتلې) هم چې د رسو زرو ترڅنگ په پاکټونو کې‬
‫ایښودل شوي ول د کابل په هوایي ډگر کې د شاهي کورنۍ له السه واخیستل شول ‪.‬‬

‫‪ ) ۲‬د غه توکي او اسعار له یوه کال او څو میاشتو وروسته د نوموړېکورنۍ د غړو د نومونو له څرگندیدلو او د پالوي‬
‫له ن ښو او السلېک وروسته د هریوه په نامه او پتې په بیال بیلو پاکټونو کې د(شاهي کورنۍ د استازي) محمد عيل‬
‫سلیامن له الرې چې په هغه وخت کې یې د بهرنیو چارو د وزارت د ترشیفاتو په ریاست کې دنده تر رسه کوله روم‬
‫ته ولیږل شول‪ ( .‬د اسعارو شمیره د هریوه په نامه ‪ :‬له ‪ ۲۰۰‬او ‪ ۹۰۰‬ډالرو تر ‪ ۲۸۰‬او ‪ ۸۸۰۰‬ډالرو پورې او تر ټولو غټه‬
‫شمیره یې ‪ ۸۲۰۰‬ډالره وه )‬

‫‪ ) ۹‬د جمهوریت په لومړیو او دویمو کلونو کې [‪ ۸۷۷۳‬او ‪ ]۸۷۷۲‬په صندوق کې دننه د رسو زرو په څرمن بکس کې‬
‫له ځای پرځای شویو اسعارو پرته ‪ ،‬محمد ظاهر او کورنۍ ته یې نورې پیسې ونه لیږل شوې‪ .‬د جمهوریت د دریم‬
‫کال په پای او د څلورم کال په پیل [‪ ۸۷۷۲‬او ‪ ]۸۷۷۹‬کې د محمدظاهر د اقتصادي ستونزو په پام کې نیولو د هغه د‬
‫شتمنۍ او بانکي ونډې له گټې څخه په مېاشت کې دوه زره ډالر د شاهي کورنۍ د لگښت لپاره لیږل کېدل‪ .‬همدا‬
‫رنگه په دیارلس سوه او پینځه پينځوسم کال کې [‪۸۷۷۹‬ز] کې د پاچا د بانکي ونډې بیه د یوه چک له الرې هغه ته‬
‫ولیږل شوه ‪.‬‬

‫‪ ) ۷‬د هغه ترڅنگ د پاچا د کار په دفرت کی یو ټوک په الس لیکل شوی کتاب ‪ ،‬لرغونې خطي نسخې او ارزښتناک‬
‫کتابونه د محمد ظاهر په کتابتون کې ول‪ .‬دغه ټول د اطالعاتو او فرهنگ د وزارت‪ ،‬ميل آرشیف ‪ ،‬د دفرت د ریاست‬
‫او د جمهوري ریاست او گارد د یوه بشپړ او سمبال شوي پالوي له الرې ميل آرشیف ته ولیږل شول ‪.‬‬

‫‪ ) ۲‬ددې پوښتنې په ځواب کې چې آیا د غوایي د مېاشتې [‪ ۸۷‬اپریل ‪۸۷۷۲‬ز] کودتا ناکامه یا شنډه کیدای شوای‬
‫‪،‬باید وویل يش ‪:‬‬

‫رسه له دې چې د جمهوري گارد رستیرو او بولندویانو د غوایي د مېاشتې د امتې [‪ ۸۲‬آپریل ‪ ]۸۷۷۲‬د سهار تر څلورو‬
‫بجو پورې په ټینگه او رسښندنې له گارد ‪ ،‬جمهوري ریاست او خپلو مورچلونو څخه دفاع وکړه له دې چې په گارد‬
‫کې دننه د گوند ډیرغړي ول له دې امله د وسله ځواک پروړاندې مقاومت بې ځایه او د کودتا شنډول نا شوين ول ‪.‬‬

‫په حقیقت کې د همدغې خربې په پوهیدا رسدار محمد داؤود الرښوونه ورکړه چې ‪ ":‬گارد تسلیم کړﺉ تر څو‬
‫ځوانان ونه وژل يش "‪...‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪183‬‬

‫په وروستیو کلونو کې که د افغانستان په کورنیو چارو کې د سرتو هیوادونو لکه امریکا او چین او د عريب هیوادونو‪،‬‬
‫ایران او پاکستان السوهنې نه وې شوای او د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند کورنۍ گونډیامرۍ او شخړې‬
‫هوارې شوې وای ‪ ،‬د افغانستان وسله وال ځواک دومره پياوړی شوی وو چې په ‪ ۸۷۷۸‬زکال کې یې دولت پرته له‬
‫کوشني مقاومته نه تسلیاموه "‪.‬‬

‫ستاسو د بریا په هېله‪ .‬والسالم‪ .‬عبدالرحیم شادن ‪ ،‬جرمني ‪ ،‬د دیارلس سوه او اتیایم ملریز کال د لړم یوویشتمه‬
‫نېټه [‪ ۸۸‬نوامرب ‪ ۸۰۰۸‬زکال]‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪184‬‬

‫یوویشتمه برخه‬

‫د " مرجان" د پردې ترشا نقشه جوړوونکی‬

‫د دیارلس سوه او اووه پینځسوم ملریز کال د غوایي د اوومې له کودتا مخکې هم د محمد داؤود خان د وژلو نقشې‬
‫کښل شوې وې‪ .‬د دغې نقشې په خاورو کې د چا د الس نښې په سرتگو کیږي؟ دغې پوښتنې ته د سم یا لږ تر لږه‬
‫رښتیا ته د نیږدې ځواب موندلو لپاره باید د څو سمو او ناسمو گزارشونو له کږلیچونو څخه واوړو‪.‬‬

‫‪ ) ۸‬مرجان او توره په شاتگپالنه یا ارتجاع‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪185‬‬

‫ښايي باور کول پرې گران وي ‪ ،‬خو د میرمحمد صدیق فرهنگ د " افغانستان در پنج قرن اخیر" کتاب په ‪ ۲۲۸‬پاڼه‬
‫کې [ لومړی چاپ ‪ ،‬د عرفان ‪ ،‬تهران‪/‬ایران له خپرونو ‪ ،‬د غوایي میاشت ‪ ،‬دیارلس سوه او څلور اویایم ملریز کال �‬
‫‪ ۸۷۷۲‬ز کال ‪ ،‬اپریل] د عيل احمد خرم د وژل کیدا په اړه الندنی پاراگراف په سرتگو کیږي ‪:‬‬

‫" [پرکال ؟] د نوامرب په مېاشت کې د پالن وزیر عيل احمد خرم چې له یوه جاپاين پالوي رسه د خپل کار په دفرت‬
‫کې په خربو اترو بوخت وو د پولیسو د ساتونکو د افرس د سرتگو تر څار الندې د یوه سړي په الس چې په وچ زور د‬
‫هغه دفرت ته ننوتلی وو را و ایستل شو او د سړک پرغاړه د تومانچي په مرمۍ ووژل شو‪ .‬وژونکي چې د پالن له وزیر‬
‫څخه غوښتل نوموړی دې تر هیواد مرش [محمد داؤود] پورې ورسوي ‪ ،‬د سړک د غاړې په گڼه گوڼه کې ورک شو‪.‬‬
‫خو وروسته د مرجان په نامه یو سړی د بگرامیو پرسړک له یوه ښکاري توپک رسه و نیول شو او د نیاوتون د حکم‬
‫پربنسټ د وژونکي په توگه تورن و بلل شو‪ .‬کمونیستانو پر هغه د اخواين تور ولگاوه خو د هغه وخت د عدلیې وزیر‬
‫نوموړی پرچمی و باله‪ .‬له دې چې خلکو پر حکومت ویسا او ډاډیینه نه درلودله نو د هېڅ لوري پر خربو یې باور‬
‫ونه کړ‪ .‬څرگنده نه ده چې هیواد مرش له رښتینو خربو تر کومې کچې خربوو خو خاورو ته د عيل احمد خرم د مړي‬
‫د سپارلو پر وخت د هغه وژونکی یې د تورې ارتجاع له چوپړیانو څخه و گاڼه‪ ".‬بس ‪.‬‬

‫‪ ) ۸‬مرجان چپی وو کې ښي اړخی؟‬

‫"د پالن وزیرعيل احمد خرم ووژل شو ‪ :‬پلټنو څرگنده کړه چې وژونکی [مرجان] په چپیانو پورې تړلی وو خو له ورایه‬
‫له اخوانیانو رسه یو ځای شوی وو‪ .‬هیواد مرش [محمد داؤود] د مړي د ښخولو پر مهال گواښ وکړ او ویې ویل ‪:‬‬
‫دولت به هېڅکله او هېڅ څوک که چپي وي که ښي اړخی پرینږدي چې د افغانستان له برخلیک رسه لوبې وکړي‪.‬‬
‫خاورو ته د عيل احمد خرم د مړي د سپارلو پرمهال د شوروي سفیر هم راغلی وو‪ ( .‬د " قیام جمهوریت بیست و‬
‫شش رسطان سیزده پنجاه و دو هجري شميس" [ ‪۸۷۷۳‬زکال د جوالی ‪ ]۸۷‬د کتاب ‪ ۸۷‬پاڼه ‪ ،‬لیکوال او ټولگر ‪ :‬دیپلوم‬
‫انجنیر کریم عطایي ‪ ،‬دویم چاپ ‪ ،‬سنټ گلن ‪ ،‬سویتزرلند ‪۸۰۰۲ ،‬ز کال)‬

‫‪ ) ۳‬مرجان ‪ ،‬گلبدین حکمتیار او جیمي کارتر‬

‫"د دیارلس سوه شپږ پینځوسم ملریز کال د لړم د مېاشتې په څلورویشتمه ڼېټه [‪۸۷۷۷‬ز کال د نوامرب ‪ ]۸۹‬په رڼا‬
‫ورځ د پالن د وزیر عيل احمد خرم وژنه یوه بوږنوونکې پیښه وه‪ .‬د مرجان په نامه د لغامن د والیت استوگن یو‬
‫ښوونکی چې کمونیستي لید لوری یې له ورایه څرگند وو د وزارت په ودانۍ کې د پالن له وزیر څخه د لیدنې کتنې‬
‫غوښتنه وکړه‪ .‬دغه غوښتنه په ډیر ټینگار او له گواښونو ډکه وه ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪186‬‬

‫وزیر له جاپاين پالين پالوي رسه خپله غونډوه وځنډوله او مرجان رسه د لیدنې په موخه د غونډې له خونې راووت‪.‬‬
‫د مرجان له گواښه ډکه غوښتنه پر همدغه ځای پای ته ونه رسیدله‪ .‬مرجان له خرم څخه وغوښتل چې هغه دې‬
‫هیواد مرش داؤود ته و رسوي‪ .‬خرم چې د گواښ او ویرې په منگولو کې راښکیل شوی وو د مرجان غوښتنه و منله‬
‫او له هغه رسه د ارگ پرلور وخوځید ‪.‬‬

‫د [دواړو ترمنځ] د پوښتنو او ځوابونو لړۍ اوږده شوه‪.‬د وزیر مرستې ته کوم مأمور یا څارندوی را ونه دانگل‪ .‬وزیر‬
‫مخته او ترشا یې مرجان د وزارت له ودانۍ د ارگ پر لور په خوځېدا شول‪ .‬عيل احمد خرم د وزارت د ودانۍ مخته‬
‫د مرجان د تومانچې د ډز له امله پر ځمکه را پریوت‪ .‬وزیر ته د مرستې په رسولو کې ډیر ځنډ شوی وو‪ .‬نوموړی‬
‫په روغتون کې مړ شو ‪.‬‬

‫مرجان و تښتید او په شاه شهید مېنه کې په خپل کور کې پټ شو‪ .‬له پلټـنیزو هڅو او مقاومت پرته نوموړي له‬
‫خپلې تومانچې رسه ځان پولیسو ته وسپاره‪ .‬نوموړي داؤود ته څرگنده کړه چې وزیر د وزارت په ودانۍ کې خوندي‬
‫نه دﺉ ‪.‬‬

‫خاورو ته د خرم د جنازې د سپارلو په وخت کې د ملگرو او عريب هیوادونو د سفیرانو تر څنگ د شوروي سفیر‬
‫میخاﺋـیلوویچ پوازنوف هم راغلی وو‪ .‬داؤود له ویرغاړۍ او نومیدۍ ډکه وینا واوروله‪ .‬هغه چې نه شوای کوالی خپل‬
‫احساسات په خپل واک کې وسايت له دواړو د امریکا له متحده ایاالتو او شوري اتحاد څخه رس ټــَکـَونه وکړه او‬
‫زیاته یې کړه چې د شوروي په مرستو کې هم شخيص گټې نغښتې دي‪ ( .‬د داؤود خان دغه وینا په رسنیو کې خپره‬
‫نه شوه‪ .‬د اطالعاتو او کلتور وزیر عبدالرحیم نوین په بیړه د راډیو ودانۍ ته راغی او وینا یې له منځه یووړه‪).‬‬

‫د پیښې د پلټنې لړۍ پیل شوه‪ .‬د پیښې په تړاو ډیرې ریښې او څانگې و ځغلیدلې او بېځایه و پړسول شوه‪ .‬یو شمیر‬
‫مأمورین په پلټـنو کې وگومارل شول‪ .‬مأمورینو ته د شپې تنخوا وټاکل شوه او د کورنیو چارو د وزارت ترځمکالندې‬
‫ودانې د پلټنو لپاره په پام کې و نیول شوه ‪.‬‬

‫د نوي اسايس قانون پربنسټ د پلټنې واک څارنوالۍ ته ورکړ شوی وو خو څارندویانو و کوالی شول د " مرستندویانو"‬
‫تر نامه الندې د پلټنې لړۍ ته الره ومومي او په پای کې د پلټنې د پرمختگ لړۍ په خپله ولکه کې ونیيس‪ .‬د پلټنې‬
‫په ډله کې یوشمیر پیژندل شوي او ښکاره څارندویانو لکه باقي ‪ ،‬نبي ‪ ،‬امتر‪ ،‬همکار ‪ ،‬قطره ‪ ،‬خیر محمد او نورو‬
‫پرچمیانو برخه درلودله او څارنواالنو ته څرمه یا فرعي ونډه ورکړل شوه‪ ( .‬د څارنوالو پر تندیو ال له پخوا د اخوانیت‬
‫ټاپې لگول شوې وې ‪ ،‬ځکه چې د هغو په منځ کې یو شمیر د رشعیاتو له پوهنځي څخه راوتيل کسان هم ول‪).‬‬

‫له هغه وروسته چې مرجان خپله خوله په څرگندونو او منلو پرانیستله او د عيل احمد خرم وژنه او خپله اړیکه یې‬
‫له اخوانیانو رسه په تړاو ومنله نو د څارنواالنو ویره او وحشت ال زیات شو‪ .‬له دې امله هغوی د څارندویانو برالسۍ‬
‫ته غاړه کښیښودله ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪187‬‬

‫د عدلیې وزیر ويف الله سمیعي او د هغه مرستیال عبدالهادي هدایت کمزوی دریځ درلود ځکه‪ ،‬د هغوی پر نومونو‬
‫د اسالمي غورځنگ د غړو او د " اخوانیانو" تور لگول شوی وو‪ .‬له دې چې د عدلیې وزیر د چنگاښ په کودتا کې‬
‫ونډه نه درلودله نو دې امله د دویمې کچې وزیرانو په کتار کې شمیرل کیده‪ .‬نور څوک هم نه ول چې داؤود د‬
‫پیښو له لړۍ او جرړوڅخه خرب کړي ‪.‬‬

‫مرجان نه ووهل شو او نه وځپل شو او په خپله خوښه او زړه یې خوله په خربو پرانیستله‪ .‬وژونکی یوازې یو سړی وو‬
‫او د پلټنې د ډلې غړي ډیر ول‪ .‬د پوښتنو او ځوابونو لړۍ تر یوې مودې دوام وکړ‪ .‬دوسیه بشپړه شوه او په پای کې‬
‫په راډیو کې یې خرب ورکړل شو ‪.‬‬

‫په دغه پیښه کې د امریکا متحده ایاالت او د هغه هیواد ولسمرش نیغ په نیغه‪ ،‬گلبدین حکمتیار او په وليس جرگه‬
‫کې د شینوارو استازی محمد اعظم شینواری د الس لرلو په تور پړ وبلل شول ‪.‬‬

‫وژونکي داسې ومنله ‪ " :‬گالب الدین حکمتیار د جیمي کارتر په الرښوونه د شینوارو له استازي محمد اعظم رسه په‬
‫گډه د میر عيل احمد خرم د وژنې نقشه جوړه کړه‪ .‬ددغې نقشې په پيل کولو کې ما [مرجان] ته حکمتیار الرښوونه‬
‫را کړه او ما د کارتر نقشه پلې کړه "‪.‬‬

‫(له دغې پیښې مخکې د جبل الرساج د سمنټو د رشکت مرش‪ ،‬مهندس شیرآقا چې د محمد داؤود د ميل کلوپ د‬
‫دور د ملگرو له ډلې څخه شمیرل کیده په خپل کورکې پرته له دې چې د کور شیانو ته یې الس ور وړل يش ‪ ،‬ووژل‬
‫شو‪ .‬داسې انگیرل کیږي چې دغه وژنه کوم پاخه او تکړه جنایتکار په پخسناکۍ (غصه) او سړې سینې تر رسه کړي‬
‫وي )‬

‫محمد داؤود د پلټنې د ډلې جاج او په دوسیه کې وړاندې شوي السوندونه و منل‪ .‬دوسیه په عادي توگه نیاوتون‬
‫ته ولیږل شوه‪ .‬هغوی ونه شوای کوالی چې خپلې خپـړې کارتر ‪ ،‬حکمتیار او د شینوارو استازي ته و غځوي ‪ ،‬په پای‬
‫کې یوازې د مرجان په زنداين کولو بسنه وشوه ‪.‬‬

‫رسه له دې چې مرجان کوالی شوای و تښتي خو رسښندنه یې ومنله‪ .‬خو که مرجان تښتیدالی وای چا کوالی شوای‬
‫د جیمي کارتر او گلبدین حکمتیار پښه په دغه پيښه کې ښکیل و گڼي؟‬

‫په همدغه وخت کې د شینوارو استازی محمد اعظم شینواری د محمد افضل خان شینواري زوی د دیورند له کرښې‬
‫هاغه غاړه واووښت او وتښتید‪ .‬نوموړي د شینوارو په سیمه کې ژوند کاوه او په جهاد کې یې هم برخه واخیستله‪.‬‬
‫رسه له دې چې د نور محمد تره کي او حفیظ الله امین د رژیم پروخت د هغه د کورنۍ ښځمنې او کوشنیان د‬
‫څرخي پله زندان ته لویديل ول ‪ ،‬پرکال دیارلس سوه او اووه شپیتم [‪ ]۸۷۲۲‬د ډاکټرنجیب په بلنه کابل ته راغی او د‬
‫ننگرهار د وايل په توگه وټاکل شو ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪188‬‬

‫(ډاکټر حقشناس د خپلو نورو لیکنو په شان پرته له دې چې السوند وړاندې کړي د " دسایس و جنایت روس در‬
‫افغانستان" د کتاب په ‪ ۲۷۲‬پاڼه کې له عبدالسمیع ژوند څخه نوم اخيل او هغه د مرجان د پیښې د نیاوتون‬
‫(محکمې) د مرش په توگه یادوي‪ .‬ښایي د هغه موخه د عدلیې د وزارت د پلټنو رﺋـیس سمیع الدین ژوند وي ‪ ،‬ځکه‬
‫د عبدالسمیع ژوند په نامه نه کوم څارنوال وو او نه کوم ورمنډگر 'قايض )"‬

‫د غوایي له اوومې [‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل ‪ ]۸۷‬وروسته مرجان له چا رسه ونه لیدل‪ .‬ویل کیږي چې ښایي مرجان روسیې‬
‫ته لیږل شوی وي‪( .‬رسه له دې چې مرجان د خلق د ډلې غړیتوب درلود خو بیاهم د نوراالمیني او امیني په رژیمونو‬
‫کې په زندان کې پاتې شو او آزاد نه شو‪.‬خلقیانو ادعا کوله چې نوموړي له گوندي الرښوونو څخه رسغړونه کړې ده‪.‬‬
‫دا خربه ددې المل شوه چې مرجان لیونی يش‪ .‬د بربک د رژیم پرمهال هم مرجان د څو مودې لپاره په زندان کې‬
‫پاتې شو‪ .‬هغه پرکال دیارلس سوه دري شپیتم [‪ ]۸۷۲۲‬تر درمنلې الندې ونیول شو او پرکال دیارلس سوه او څلورشپیتم‬
‫[ ‪ ]۸۷۲۲‬له بند څخه خالص شو‪.‬د هغه مړی څه موده وروسته د کابل د [سړک ؟] ترغاړې وموندل شو‪ ،‬داسې ښکاري‬
‫چې نوموړی د زیات الکهويل څښاک له امله چې [پالستیکي رشاب] بلل کیدل مړ شوی وي‪ [ .‬د [داؤود خان د کي‬
‫جي يب په لوموکې‪/‬داؤود خان در چنگال کي جي يب] د کتاب له ‪ ۸۳۳‬تر ‪ ۸۳۹‬پاڼو پورې او هم ‪ ۸۷۲‬پاڼه‪ ،‬د الف‬
‫هارون لیکنه ‪ ،‬ژباړه ‪ ،‬س َـم َـونه اویا َدونه د حامد‪ ،‬د میوند د خپرندویې ټولنې خپرونه ‪ ،‬پیښاور‪/‬پاکستان‪ ،‬دسامرب‬
‫‪. ]۸۷۷۷‬‬

‫‪ ) ۲‬مرجان او ډاکټر حلیم تنویر‬

‫د مرجان په اړه د پورتـنیو مالوماتو ‪ ۷۷‬په سلو کې برعکس د " تاریخ و روزنامـه نگاری افغـانســتان" [د ډاکټرحلیم‬
‫تنویرلیکنه ‪ ،‬د صبور د اسالمي مرکز چاپ ‪/‬پیښاور‪/‬پاکستان‪ ،‬جنوري ‪ ]۸۰۰۰‬د کتاب په ‪ ۸۸۹‬او ‪۸۸۷‬پاڼو کې پرته له‬
‫دې چې د " داؤود خان د کي جي يب په لومو کې ‪ /‬داؤود خان در چنگال کي جي يب " له کتاب او یا د لیکوال او‬
‫ژباړونکي (الف هارون او حامد) څخه په کوم گوټ کې یاونه شوي وي ‪ ،‬مالومات ورکړل شوي دي ‪.‬‬

‫دا دﺉ هامغه سل په سلو کې مالومات چې له هامغه ځایه څخه اخیستل شوي دي ‪:‬‬

‫"د شاهدانو له ډلې څخه یو تن لیکي ‪ " :‬کله چې د دیارلس سوه اووه پینځوسم ملریزکال د مرغومي په میاشت کې‬
‫[دسامرب ‪ ]۸۷۷۲‬د څرخي پله په زندان کې بندي شوم معلم مرجان مې په دویم بالک کې ولید‪ .‬الس او پښې غورځول‬
‫او خوځښت یې غیر نورماله او یو شېبه یې هم د یوه روغ رمټ انسان په څیر خربې نه کولې‪ .‬مرجان د د یارلس سوه‬
‫اته پینځوسم ملریزکال د مرغومي په پینځلسمه نېټه [‪۸۷۷۷‬ز د جنوري پینځمه] د عمومي بخښنې په ترڅ کې له‬
‫زندانه خوشې شو "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪189‬‬

‫ډاکټر تنویر د "تاریخ و روزنامه نگاری افغـانسـتان" کتاب په هامغه ‪ ۸۸۷‬پاڼه کې زیاتوي ‪ " :‬رښتیا خربه دا ده چې‬
‫کمونیستانو مرجان د نوم په بدلون روسیې ته بیولی ‪ ،‬د هغه ماغزه یې ورگډ وډ کړل او د رښتیا د بربنډیدلو د‬
‫مخنیوۍ لپاره یې مرجان په یوه لیوين بدل کړ او بیا یې کابل ته را ولیږه چې د هامغې دروهې د رښتونې خټې او‬
‫تومنې په اړه څه ونه يش ویالی ‪.‬‬

‫څو ترخې پوښتنې ‪ :‬د ډاکټر حلیم تنویر په وینا د مرجان د الس او پښو غورځول او خوځښت چې غیر نورمال " ول ‪،‬‬
‫نو ولې په بند کې له دوه کاله او څو میاشتو وروسته د هیواد له کرښو دباندې د یوې پياوړي دستگاه له پلوه دې‬
‫په " عقـيل گډوډې" ککړ يش او له هغه وروسته دې ورڅخه یو" لیونی" جوړ يش؟ ولې کمونیستانو مرجان روسیې‬
‫ته بیوه او هلته یې په یوه " لیوين بدالوه ؟ " آیا کمونیستانو نشوای کوالی مرجان ته د څرخي پله په زندان کې یو‬
‫ساده امپول ورکړي چې خوله یې د تل لپاره ور وتړي او یا یې په یوه لیوين بدل کړي؟ دغه ماجرا یې ولې د " مرجان"‬
‫د ښایسته نوم له بدلولو څخه را پیل کړه؟ ولې مرجان یې له روسیې څخه بیرته کابل ته راولیږه؟ او همدغو ته ورته‬
‫څو نورې پوښتنې چې د [ځکه] ځواب نه لري‪.....‬‬

‫کاشکې ډاکټر تنویر د خپلو خربو په پیل کې د " رښتیا خربې ‪ "...‬رضیب نه وای راوستای او دا یې نه وای هیره‬
‫کړې چې ‪ :‬داسې ی وې دستگاه ته چې د خپلو او پردیو مرشانو وژنه د ودکا د رشابو څښلو په څیر ساده وي ‪ ،‬نو د‬
‫مرجان په څیر د یوه سړي وژونکي له غاړې ځړول چې پرته له وهلو او ټـَکـَولو یې ویيل ول " ما عيل احمد خرم وژلی‬
‫دﺉ " ښایي د یوې غوماشې له وژلو هم ساده وي ‪.‬‬

‫که د ډاکټر حلیم تنویر د لیکنې هامغه پارگراف د مرشانو له دغې خربې رسه سمون خوړالی چې " حقیقت یا له‬
‫ماشوم یا له لیوين وپوښتۍ" نو دا به ومنو چې ښایي روسیې د مرجان په لیوين کولو او په لوی الس کابل ته د هغه‬
‫په بیرته رالیږلو غوښتل د پالزمینې تلوسناک استوگن د " دروهې یا دسیسې په رښتنو" جرړو پوه کړي !‬

‫‪ ) ۲‬مرجان او حفیظ الله امین‬

‫" د [افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند] د خلق د څانگې د ډیرو پټو پوځي سازمانونو پازوايل حفیظ الله امین او‬
‫ډاکټر شاه ويل ‪ ،‬او د پرچم د څانگې د پټو سازمانونو پازوايل نور احمد نور او عبدالوکیل په غاړه درلودله‪ .‬دغه داوړه‬
‫سازمونونه د دوه اړخیزه ارگانیک ډاډ د نشتوايل له امله له یو بل رسه ټینگ نه ول اوبدل شوي ‪.‬‬

‫د همدغه یو گوين گوند د مرشتابه په ټولو پوړیو کې د خلق او پرچم د څانگو فرکسیونونو په برابره توگه ونډه‬
‫اخیستې وه‪ .‬د ا‪.‬د‪ .‬خ‪.‬ډ‪.‬گ نا اټکل کیدونکي یووايل ‪ ،‬د " ميل غورځنگ" گوندي مرش رسدار محمد داؤود ‪ ،‬واکمنې‬
‫ارشايف کړۍ ‪ ،‬بیالبیل ښي اليس سازمانونه او هم د سیمې په شاتگپالې ټولنې له هر وخت پخوا بوڅ‪ ،‬غچ اخیستونکي‬
‫‪ ،‬پرغزناک ‪ ،‬ترهوري او په ژوره توگه هیښ پیښ کړل‪ .‬خو د انرتناسیونالیستي یو موټې ورورۍ او د ا‪.‬د‪ .‬خ‪.‬ډ‪.‬گ کې‬
‫دننه د سیايس او سازماين یو موټیوايل له پېڅې د " ميل غورځنگ" د گوند د مرشانو له لیونتوبه د ډکو دروهو جرړې‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪190‬‬

‫او په دغه سازمان کې د نړیوال ښکېالک د پټو او څرگندو ایجنټانو هڅې په خپل وخت بربنډې او د اصويل نرمښت‬
‫او نوښت په رڼاکې شنډې او له خاورو رسه یو شوې ‪.‬‬

‫د گوندي یو وا يل د لړۍ غوړیدا او پرمختـلنه ‪ ،‬د مخ په ودې روڼ اندې ټولنیزې مبارزې چټکتیا ‪ ،‬د ا‪.‬د‪ .‬خ‪.‬ډ‪.‬گ‬
‫د ژوندانه او جگړیزې وړتیا غښتيل کیدل ‪ ،‬د هیواد انقاليب مبارزینو ته دا پیاوړتیا ور په برخه کړه چې د واکمن‬
‫ميل غورځنگ د امر او نهی او د رسدار محمد داؤود د ځانغښوتونکي بنسټپالنې او د دولت د نورو لوړ پوړو استازو‬
‫پر وړاندې د پینځه کلنې ترهگرې پالیسۍ له تراخه زغم وروسته النجمنه او ډیموکراته جگړه راپیل او د ‪۸۷۷۹‬زکال‬
‫د مې د مېاشتې په لومړۍ د نړۍ د کارگرانو د یوموټیوايل د ښادۍ د ملانځنې په ورځ یې د لومړي ځل لپاره په‬
‫واټونو کې د الریونونو د سباملولو له الرې د رژیم د چوپې خولې د دروهې کړۍ ورماته کړه‪ .‬خو د د ا‪.‬د‪ .‬خ‪.‬ډ‪.‬گ د‬
‫سیايس بیرو له دغې ز َړورې او په وخت برابرې پریکړې څخه د هغه مهال پولیس ال مخکې خرب شوي ول ؛ او دغه‬
‫خربه د غوایي له پاڅون وروسته را بربنډه شوه ‪.‬‬

‫د رسدار محمد داؤود د واکمنۍ په وروستي کال کې د سیايس بیرو د غونډو لړۍ د نورمحمد تره کي د کور د کین‬
‫اړخ په گاونډیتوب کې د خپل رسي رژیم د پولیسو له پلوه ثبتیدلې او د " ميل غورځنگ" د مرش منگولو ته ور‬
‫رسیدلې‪ .‬هر گوره ‪ ،‬دولت د گوند له دغې پریکړې څخه په خربیدلو د ا‪.‬د‪ .‬خ‪.‬ډ‪.‬گ د مرشتابه پرډلې یې د خپل‬
‫برید لړۍ ته چټکتیا ورکړه‪ .‬مخکې له دې چې رسدار داؤود د ا‪.‬د‪ .‬خ‪.‬ډ‪.‬گ پرمرشتابه برید وکړي ایران او عربستان‬
‫ته یې سفر وکړ او د روحانیت غدکه (چپن) یې پرځان کړه او د بې ځایو پلمو او بېخوندو تلوسو په لټه کې شو ‪.‬‬

‫د رسدار محمد داؤود په شان حفیظ الله امین او بربک کارمل هم هر یوه په بیالبیلو کچو د گوند د دواړو څانگو د‬
‫یو وايل په تړاو ویرې او اندیښنې درلودلې‪ .‬هغوی د دوه اړخیزو ختاوتنو اوبدگومانیو له امله دې ته غاړه کښینښودله‬
‫چې د گوند پوځي سازمانونو له یوبل رسه یوځای او و اوبدل يش ‪ ،‬ځکه هغوی ویل چې افرسان نه يش کوالی پریو بل‬
‫ډاډ وکړي‪.‬‬

‫دا چې آیا امین له رسدار محمد داؤود رسه تړاو او اړیکه درلودله یا نه ‪ ،‬په دې اړه د ډاډ وړ السوندونه نشته‪ .‬خو‬
‫حفیظ الله امین د رسدار داؤود د دولت د بیروکراتیکې واکمنۍ پرمهال په آزاده توگه او د مبارزې د اصولو په نه‬
‫پام کې نیولو‪ ،‬د پوځي سازمانونو او افرسانو چارې په ډاډه زړه پرته له کومې ستونزې پرمخ بیولې‪ .‬له بله اړخه د‬
‫سیايس بیرو کار پوهه غړي به تـل او په پرله پسې ډول د رسدار داؤود د کورنیو چارو د وزیر قدیر نورستاين د‬
‫څارگرو ځالگیو تر سیوري الندې څارل کیدل ‪.‬‬

‫د کودتا د رژیم د ميل مصوؤنیت د سازمان دوسیې ددغه انکار نه منونکي حقیقت پرستـنې والړې وې چې رسدار‬
‫داؤود د ا‪.‬د‪ .‬خ‪.‬ډ‪.‬گ د پوځي سازمانونو او افرسانو له کړو وړو څخه په بشپړ ډول خرب وو‪ .‬هغه د " خلق" د ډلې‬
‫افرسان پیژندل او ددغو افرسانو د هر یوه د نامه ترڅنگ یې (√) نښه په رسه رنگ کاږلې وه ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪191‬‬

‫د سیايس بیرو د غړو د دوسیو په پرتله د حفیظ الله امین دوسیه پریړه وه‪ .‬د گوند د مرشتابه او د پوځي سازمان (د‬
‫رسدار محمد داؤود د ميل مصؤونیت السوندونه) ما په خپله د غوايي د پاڅون [‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل ‪ ]۸۷‬د لومړۍ‬
‫اونۍ په پای کې د یوه پالوي په مرشۍ و پلټلې ‪.‬‬

‫کله چې له واکمنو کړیو رسه د حفیظ الله امین د تړښت په اړه له نور محمد تره کي څخه پوښتنه کیدله هغه به په‬
‫موسکۍ خوله ‪ ،‬نغوتو ‪ ،‬لغازو او غیر جدي توگه داسې ویل‪ :‬هامغسې چې موږ د کارگرې پاړکې د دوران جوړونکې‬
‫ایډیالوژۍ د خپراوي لپاره د " پیام وجدان" له خپرونې څخه گټه اخلو ‪ ،‬پرته له دې چې د واکمنو کړیو اندیښنې را‬
‫وپارول يش زموږ گوند ته هم ښایي چې د پوځ په کرښو کې د پیژندل شویو کسانو له الرې د اصوايل نوښت او‬
‫نرمښت په اډانه کې د مخکښو زیارگالو ایډیالوژي دود او ترویج کړي او د گوند سیايس او ټولنیز بنسټ پیاوړی‬
‫کړي ‪.‬‬

‫که دغه گومانونه او ذهني ټړښتونه یوې خواته کښیږدو ‪ ،‬په دې شک شک نشته چې حفیظ الله امین یو انارشېست‬
‫‪ ،‬پیښه پاروونکې ‪ ،‬وېالړ وال (اراده گرا) ‪ ،‬ځانخوښی ‪ ،‬بیرحمه ‪ ،‬د سړې سینې خاوند‪ ،‬پریکند‪ ،‬څوکۍ پال‪ ،‬لوړتیاپال‪،‬‬
‫تیزهوښه ‪ ،‬هڅاند‪ ،‬زړور او د لوړهوډ لرونکی او د ریايض ښه ښوونکې وو‪ .‬هامغسې چې بارق شفیعي یې ستایي ‪،‬‬
‫حفیظ الله امین لیواله وو چې د گوند د مرشتابه په کړۍ کې " یوازینی بې سیاله" مرش و اويس‪ .‬د غوایي له پاڅونه‬
‫مخکې او له هغه وروسته د هغه په کړو وړو کې پیاوړې ځانـتـنۍ ‪ ،‬هرڅه پر خپله ستنه راتاوول (ځان چورلېځ) ‪ ،‬او‬
‫د واکمنۍ خونړي مترکز ته د څرگندو لوڅو پوڅو او هلو ځلو هڅې لیدل کیدلې‪.‬‬

‫حفیظ الله امین د بهرنیو چارو د وزارت په تاالر کې د " دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریزکال د پاڅون" د لومړۍ‬
‫کلیزې د ملانځنې په ماښامنۍ میلمستیا کې په براال او څرگند ډول ویل چې هغه به په افغاين ټولنه کې د ستالین‬
‫ونډه و لوبوي‪ .‬د امین د سیايس ژوند سرته نیمگړتیا او د هغه د ماتې المل دا وو چې نوموړي د گوندي او دولتي‬
‫اصولو اوتگالرو په پرتله شخيص اړیکو ته ډیر لومړیتوب ورکاوه‪ .‬همدارنگه هغه گوندي اودولتي کړنالرو او سازماين‬
‫موازینو ته پاملرنه نه کوله ‪.‬‬

‫باید پوه شو چې طاهربدخيش ‪ ،‬کریم زرغون ‪ ،‬امان الله استوار‪ ،‬ظاهر افق او ابراهیم سامل ټول خلقي کادرونه ول‬
‫چې د دیارلس سوه او اووه پینځوسم کال د غوایي د مېاشتې د اوومې [‪ ۸۷‬د اپریل ‪۸۷۷۲ ،‬ز کال] له پاڅون څخه‬
‫مخکې له امین رسه په گوند کې دننه د شخړو له کبله په یوه بڼه نه په بله بڼه دې اته اړ شول چې له گوند څخه‬
‫الس واخيل‪ .‬له ډاکټر زرغون پرته ‪ ،‬نورو په بیال بیلو ډولونو او تکتیکونو په نورو سازمانونو کې په جال جال نومونو‬
‫خپلې مبارزې ته دوام ورکړ ‪.‬‬

‫د حفیظ امین د خپلرسو پا َرونو له ډلې څخه یوه یې د دیارلس سوه او شپږ پینځوسم ملریز کال د لړم په پینځه‬
‫ویشتمه [ د نوامرب‪ ، ۸۹‬کال ‪۸۷۷۷‬ز] نېټه د رسدار داؤود د حکومت د پالن د وزیر عيل احمد خرم د ترور نقشه وه‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪192‬‬

‫د کندز په والیت کې د گوند د کنرتول د کمیسیون پلټنو څرگنده کړه چې دغه نقشه د حفیظ الله امین له پلوه‬
‫جوړه شوې وه ‪.‬‬

‫زه په هغه وخت کې د گوندي کنرتول د کمیسیون مرش وم‪ .‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د مرکزي کمیټې‬
‫د سیايس بیرو د فوق العاده پالوي په جوړښت کې ‪ ،‬د گوندي کنرتول د کمیسیون غړي سلیامن الیق‪ ،‬د کندز د‬
‫والیت د ورهڼگرو پازوال نظام الدین تهذیب او د کمیسیون نورو غړو گډون درلود‪.‬‬

‫پلټنو څلور ورځې دوام وکړ‪ .‬د پالوي پوښتنو ته د نظام الدین تهذیب په کور کې د گوند له سلو تنو څخه زیاتو‬
‫کادرونو ځوابونه وویل‪ .‬د څیړنو له پایلو څخه را څرگنده شوه چې حفیظ الله امین د خپلې دروهې د پيل کولو لپاره‬
‫د گوند له غړو او ان د گوند له کادرونو څخه گټه اخیستې وه او هغوی یې کا َرويل ول ‪.‬‬

‫له دغو پا َروونکو کړو وړو څخه د امین موخه دا وه ‪ :‬د مرجان د گواښنو په ویره کې دې عيل احمد خرم ارگ ته‬
‫ننوځي او ترهگر مرجان دې تر رسدار محمد داؤود پورې بوزي‪ .‬له هغه وروسته دې د رسدار داؤود پرضد ترهگره‬
‫کړنه تررسه او رسدار داؤود دې ووژين‪ .‬بیا دې پوځ په تیارسـي ود َرول يش‪ .‬په دې توگه به حفیظ الله امین د وسله‬
‫وال ځواک د پاڅون له الرې په آسانۍ سیايس واکمني په خپلو منگولو کې راخپله او هم به د وسله وال ځواک د‬
‫پاڅون په لړ کې خپل سیايس سیاالن او مخالفین دړې وړې او وځپي‪( .‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند پر‬
‫مرشتابه د داؤود تر برید پورې د گوند د کنرتول دوسیه ‪ ،‬د دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریزکال د غوايي د‬
‫مېاشتې تر پینځمې [‪۸۷۷۲‬ز‪ ،‬د اپریل ‪ ]۸۲‬نېټې پورې د سلیامن الیق په کور کې خوندي وه‪ .‬خو د سلیامن الیق د‬
‫شفاهي گزارش پربنسټ دغه السوندونه د رسدار محمد داؤود له برید رسه سم له منځه والړل‪).‬‬

‫د سیايس دفرت د لیږل شوي پالوي جاج اخیستنې او لید لوري د غوایي د پاڅون په پیښو کې په زباد ورسیدلې؛‬
‫ځکه د افغانستان د ډیموکراتیک جمهوریت د جوړیدلو په سبا ورځ د امین لومړنی گام د خرم د ترور د زندانیانو را‬
‫بلل ول او له هغو څخه د شینواري په نامه د یوه سړي آزا َدول او پنځول ول چې نوي جوړ شوي دولت خپلې لومړنۍ‬
‫مادي مرستې له شینواري څخه را پیل کړې‪ .‬د نوموړو بندیانو له ډلې څخه یوازې وژونکی مرجان له زندانه خوشې‬
‫نه شو ‪.‬‬

‫کله چې د ا‪.‬د‪ .‬خ‪.‬ډ‪.‬گ‪ ،‬د گوند د څار یا کنرتول د کمیسیون له الرې د حفیظ الله امین دغه پا َروونکې دروهه را‬
‫بربنډه کړه نو په بیړه یې له مرکزي کمیټې څخه د حفیظ امین د ایستلو او په لومړي رس کې د گوند د پوځي څانگې‬
‫د پټو سازماين چارو له پازوالۍ څخه د هغه د شړلو سکالو را پورته کړه ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪193‬‬

‫د سیايس دفرت په یوه غونډه کې د پټ سازمان له پازوالۍ او له مرکزي کمیټې څخه د حفیظ الله امین د شړلو د‬
‫مصوبې طرح کریم میثاق ولیکله‪ .‬خو نور محمد تره کی او بربک کارمل د مصوبې د لیږد او منلو مخه ونیوله ‪.‬‬

‫تره کي د امین د شړلو خربه ځکه وځنډوله چې لومړی دې د یوې میاشتې په اوږدو کې د وسله وال ځواک لوړپوړي‬
‫افرسان او د پوځي څانگي مخکښ کسان د امین د اغیزو له کوډو څخه را وایستل يش ‪.‬‬

‫د تره کي دغه دریځ په هېڅ ډول د سیايس بیرو ډ ډیرو غړو لپاره د بسنې او منلو وړ نه وو‪ .‬د دغه دریځ د پخې‬
‫خټې او تومنې المل ال تر اوسه څرگند نه دﺉ او پرهغه قضاوت کول هم گران ښکاري‪ ( ".‬ظهور و زوال حزب‬
‫ډیموکراتیک خلق افغانستان" ‪ ،‬د اکاډیمسین دستگیر پنجشیري لېکنه ‪ ،‬له ‪ ۲۸‬تر ‪ ۲۹‬پاڼو پورې ‪ ،‬پيښاور ‪ /‬پاکستان‬
‫‪ ۸۷۷۷ ،‬زکال ‪ ،‬جنوري)‬

‫د همدغو خربو پر رس د ‪۸۰۰۲‬ز کال د اگست پر شپاړلسمې نېټې د الندنیو پوښتنو او ځوابونو لړۍ ورزیاته شوه ‪:‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬مرجان د پوهې او زده کړې له اړخه څه ډول سړی وو؟‬

‫پنجشـیری‪ :‬مرجان لوړې زده کړې وې‪ ،‬په عايل داراملعلمین کې یې لوستنې کړې وې او ساینس یې درس ورکاوه ‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬ستاسو د څار یا د کنرتول کمیسیون د مرجان د کارنامې د پلټلو لپاره چې تاسو یې مرشي کوله او‬
‫سلیامن الیق ‪ ،‬قدوس غوربندی او نظام الدین تهذیب یې غړي ول ولې کندز یې غوره کړ؟‬

‫پنجشـیری‪ :‬مرجان د کندز د والیت د عيل آباد په ولسوالۍ کې په یوه ښوونځي کې ښوونکی وو‪ .‬هامغلته ډیري‬
‫خلک د نوموړي له سیايس کړو وړو څخه خرب ول‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬ستاسو په وینا د څارکمیسیون د خپلې څلور ورځنۍ پلټنې په ترڅ کې له سلو څخه پورته گوندي‬
‫کادرونو رسه خربې اترې کړي چې مرجان د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند غړی وو او د محمد داؤود د وژلو‬
‫فرمان یې له حفیظ الله څخه تر السه کړی وو‪ .‬د دغه پټ راز له رابربنډیدلو وروسته ستاسو په گوند کې کورنی‬
‫غربگون او د گوند ټولیز دریځ په څه ډول وو؟‬

‫پنجشـیری‪ :‬د څار د کمیسیون د کار د پایلو له هر اړخیزو څیړنو وروسته په لومړي رس کې د افغانستان د خلق‬
‫ډیموکراتیک گوند له مرکزي کمیټې څخه د حفیظ الله امین د شړلو او له پټ پوځي سازمان څخه د هغه د پازوالۍ‬
‫د بیرته اخیستلو سکالو تر خربو اترو الندې ونیول شوه‪ .‬د هغه په څنگ کې د گوند مرشتابه الرښوونه وکړه چې ژر‬
‫تر ژره دې یوه خربتیا خپره او په هغې کې دې ټینگار ويش چې مرجان اخوانی دﺉ او د افغانستان د خلق ډیموکراتیک‬
‫گوند غړی نه دﺉ‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬آیا د مرجان په تړاو نوموړې خربتیا خپره شوه؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪194‬‬

‫پنجشـیری‪ :‬هو‪ .‬موږ هغه خربتیا په پراخه کچه خپره کړه ‪.‬‬

‫محمد اقبال وزیری‪ :‬بله نقشه‬

‫د ‪ ۸۰۰۲‬زکال د جوالی د مېاشتې په دیارلسمه نېټه کاندید اکاډیمیسین محمد اعظم سیستاين د " پرسلني سباوون‬
‫د گولیو باران" ته الندینی یادښت لیک را ولیږه ‪:‬‬

‫"د نور محمد تره کي په حکومت کې د دفاع د وزارت د سیايس چارو پخوانی رﺋیس محمد اقبال وزیری چې اوس‬
‫په هالند کې کډوال دﺉ په خپل کتاب کې " د ثور پاڅون ‪ ،‬د کي جي يب دسیسې او د شوروي یرغل" [ د دانش د‬
‫خپرندویه ټولنې خپرونه ‪ ،‬پيښاور‪ ]۸۰۰۷ ،‬تردغه رسلیک الندې " د شوروي اتحاد له خوا د محمد داؤود پرضد د‬
‫کودتا تجویز" داسې لیکيل دي ‪:‬‬

‫‪ ۷۸ ) ۸‬پاڼه ‪[ -‬دغه پاڼه سیستاين صاحب له پښتو ‪ ،‬دري ته ژباړلې وه]‬

‫"د داؤود خان د جمهوري ریاست ارگ ته ‪ ،‬خلقیانو له دوه وو الره څخه ځانته الره پرانیستلې وه ‪ :‬یو شمیر ننگرهاریو‬
‫ملگرو د داؤود خان د ناظر بازمحمد د زوي نیک محمد له الرې او بلې ډلې د گارد له بولندوی صاحبجان رسه د‬
‫پیژندنې او ملگرتوب له الرې (د یادونې وړ ده چې د لومړۍ ډلې مخ د غوايي له کودتا څخه مخکې لوڅ شو او له‬
‫گارد څخه په شړوين ‪ ،‬د وسله وال ځواک نورو لیواگانو ته ولیږل شول‪).‬‬

‫د خلقیانو له پلوه د مخابرې افرس آقا محمد د گارد بولندوی گومارل شوی وو‪ ،‬رسه له دې چې د گوند د مرشتابه‬
‫له پلوه د گارد ملگرو ته الرښوونه نه وه ورکړل شوې خو آقا محمد تر سهاره د محمد داؤود تر څار او سرتگو الندې‬
‫د مخابراتو دنده پر مخ بیوله او خپله دنده یې په ډیرې پوهې او ورهڼې د خلقیانو په گټه تر رسه کړه ‪ ،‬ان داؤود‬
‫خان د کار تر پایه پرهغه بدگومانه نه شو ‪.‬‬

‫په هغو شېبو کې چې داؤود خان یا د هغه نورو ملگرو آقا محمد ته الرښوونه کوله چې پالين بولندوی یا پالنۍ قطعې‬
‫ته دغه پیغام مخابره کړه نو اقا محمد به د مخابره کولو په وخت کې په ډیرې چاالکۍ او ټگامرۍ د مخابرې‬
‫ځانگړې تڼۍ دومره کښیکاږله چې غږ به رشکین (مغشوش) کیده او بل لوري به نشوای کوالی د داؤود خان غږ په‬
‫روښانه او څرگند ډول واوري‪ .‬په پای کې بل لوري نه شوای کوالی قومانده ترالسه کړي ‪.‬‬

‫د ماخسنت د ملانځه مهال وو چې د داؤود خان ملگرو پریکړه وکړه چې له ارگ څخه ووځي‪ .‬له دغه پټ راز څخه‬
‫محمد آقا خرب شو او خپلو خلقي ملگرو ته یې ورساوه‪ .‬په پای کې د داؤود خان زوی شهید شو او نور کسان د گلخانې‬
‫ماڼۍ ته و تښتیدل‪ .‬په دې توگه د تیښتې پالن ناکامه شو "‪.‬‬

‫‪ ۲۸ ) ۸‬پاڼه ‪[ -‬دغه پاڼه سیستاين صاحب له پښتو ‪ ،‬دري ته ژباړلې وه]‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪195‬‬

‫د دیارلس سوه دريڅلویښتم کال [‪ ]۸۷۹۲‬د اسايس قانون پربنست د نبستأ ډیموکراتیکو السته راوړنو ټغر محمد‬
‫داؤود ور ټول کړ او یواړخیز یو گوندي سیايس جوړښت یې رامنځته کړ‪ .‬محمد داؤود چې ددولت په چارو کې پر‬
‫یو شمیر ناوړو کسانو ډډه لگولې وه د یوه گرگر (مستبد) واکمن په انځور کې یو ځل بیا را وځلید‪ .‬محمد داؤود له‬
‫خپل څنگ څخه د پخواين پاچا یو شمیر پلویان و شړل او روڼ اندي یې پرځان را ټول کړل‪ .‬ان محمد نعیم خان [د‬
‫محمد داؤود ورور] له دغې پو پنا کوونکې تگالرې څخه دومره زړه تورن وو چې د [محمد داؤود] له زوی عمر داؤود‬
‫رسه یوځای د هغه د وژلو په لټه کې شو ‪.‬‬

‫دغې موخې ته د رسیدلو لپاره محمد نعیم خان ‪ ،‬عمرداؤود ته دنده سپاري چې په دې تړاو دې له پاچاگل وفادار‬
‫رسه خربې وکړي‪ .‬داؤود خان کلونه مخکې پاچاگل وفادارله پکتیا څخه کابل ته راغوښتی وو او په حريب ښوونځي‬
‫کې یې زده کړې کولې‪ .‬پاچاگل وفادار د آدینې (جمعې) او پیلنۍ (شنبې) په ورځو د هیواد مرش په کور کې وو او د‬
‫دغې کورنۍ د غړي په توگه روزل شوی وو‪ .‬داؤود خان پر پاچاگل وفادار بشپړ ډاډ درلود ‪.‬‬

‫عمر داؤود ‪ ،‬پاچا گل خپل کور ته رابويل او له نوموړي رسه د همدغې خربې په گډولو هغه ته وایي چې اکا یې‬
‫[محمد نعیم] هم غواړي په دې تړاو ور رسه خربې وکړي‪ .‬بله ورځ نعیم خان او پاچا گل له یو بل رسه گوري‪ .‬پاچاگل‬
‫د محمد نعیم د وړاندیز په ځواب کې وایي ‪ " :‬که داؤود خان د یوه لوړ غره پر رس بیده وي او زما په الس کې گل‬
‫وي ‪ ،‬زه به گل هغه ته نیږدې ور نه وړم چې د گل بوی یې له خوبه را ویښ نه کړي‪ .‬تاسو خود هغه د وژلو په اړه له‬
‫ما رسه خربې کوﺉ‪ ".‬دغه خربې ماته پاچاگل په فرانکفورټ [جرمني ‪ /‬کال؟] کې ویيل دي " ‪.‬‬

‫ښاغلی اعظم سیستاين په پای کې زیاتوي ‪ " :‬ما نوموړې خربه له داکټر اکرم عثامن رسه یاده کړه‪ .‬هغه وویل ‪:‬‬
‫عمرجان زما ټولگیوال وو او ترهغه ځایه چې زما په یاد راځي دومره پوهیږم چې عمرجان د چرگ د وژلو زړه نه درلود‪،‬‬
‫څه دا چې یو سړی ووژين او په تیره بیا د خپل پالر وژنې ته دې زړه ښه کاندي‪ .‬عمر ډیر بې متې سړی وو او هڅه‬
‫یې کوله چې ځان له سیاسته لیرې وسايت‪ .‬خپل پالر ته یې ډیرژوردرناوی درلود‪ .‬د هغه ترڅنگ رسدار نعیم خان‬
‫خپل ورور داؤود خان ته د زړه له کومې درناوی درلود او اړیکی یې لکه د پالر او زوی اړیکې وې‪ .‬له دې امله کوالی‬
‫شم ووایم چې د لیکوال دغه ادعا بې خټې او تومنې ده او جرړې نه لري"‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪196‬‬

‫دوویشتمه برخه‬

‫بیا هـم مـرجـان‪...‬‬

‫د"‪ ، "Conflict in Afghanistan: A Historical Encyclopedia‬کـتاب په ‪۸۲۷‬پاڼه کې چې د ‪Frank Clements‬‬

‫لېکنه ده د "خـرم‪ ،‬عـلـی احـمــد له ‪ 1361‬تر ‪ "1388‬رسلیک الندی داسې راغيل دي‪:‬‬

‫"عيل احمد خرم په [کابل‪/‬افغانستان کې] خپل کار د پالن په وزارت کې له ‪۸۷۲۹‬زکال څخه را وروسته پیل کړ‪.‬‬
‫نوموړی په ‪۸۷۲۷‬ز کال کې د کابل پوهنتون د اقتصاد له پوهنځي او په ‪ ۸۷۹۲‬د [امریکا په پنسلوانیا کې] د پیتـزبور‬
‫له پوهنتون څخه فارغ او تر ‪ ۸۷۹۲‬ز کال پورې د امریکا په متحده ایاالتو کې د نورو زده کړو لپاره پاتې شوی دی‪.‬‬
‫خرم په ‪ ۸۷۲۲‬ز کال ک ې د پالن په وزارت کې د پالن جوړولو او د پالنونود همغږۍ د څانگې مرش وو او تر ‪ ۸۷۷۸‬ز‬
‫کال پورې د پالن جوړولو او سوداگرۍ د څانگې د مرش په توگه پاتې شو‪ .‬له ‪ ۸۷۷۸‬تر ‪۸۷۷۷‬ز کال پورې یې د پالن د‬
‫وزیر په توگه کار کاوه ‪.‬‬

‫د عيل احمد خرم د وزارت په دور کې محمد داؤود پریکړه کړې وه چې د هیواد له اوږو څخه د شوروي د مايل‬
‫مرستو د پیټې دروندوالی راټیټ او د پرمختگ په چارو کې د مايل مرستو لپاره ایران او عريب دولتونو ته مخ واړوي ‪.‬‬

‫له همدې امله عيل احمد خرم ته ویل شوي ول چې تر الس الندې او په پام کې نیول شوي پروژې دې ژر تر ژره پای‬
‫ته ورسوي او د شوروي د نورو مرستو له منلو څخه دې ډډه وکړي ‪.‬‬

‫خرم د ‪ ۸۷۷۷‬ز کال د نوامرب په شپاړلسمه نېټه د محمد مرجان په پلوه ووژل شو‪ .‬مرجان ویل چې دغه وژنه یې د "‬
‫اسالمي انقالب" په نامه تر رسه کړې ده ‪ ،‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د " خلق" له ډلې رسه د هغه تړاو‬
‫نورې پوښتنې را پورته کړې وې‪ .‬نوموړی په ابدي حبس محکوم او وروسته د عمومي بخښنې په لړ کې له زندانه‬
‫خالص شو "‪.‬‬

‫‪(References: Louise Dupree & Albert Linette, eds 1974‬‬

‫‪Afghanistan in the 1970s, New York: Praeger), ABC CLIO, 2003‬‬

‫"مرجان د کي جي يب مرۍ "‬

‫ما د دیارلس سوه او یو اویایم کال د وري د مېاشتې په دیارلسمه [‪ ۸۷۷۸‬داپریل ‪ ]۸۹‬د " افغان ‪ ،‬ميل یو وايل" د‬
‫خپرونې په دریمه گڼه کې د " هاشم میوند وال په وژنه کې پر محمد داؤود د بې بنسټو تورونود لگولو" تر رسلیک‬
‫الندې یوه لیکنه خپره کړه او ټینگار مې کړی وو چې د عيل احمد خرم ‪ ،‬میراکرب خیرب ‪ ،‬رسدار محمد داؤود او د‬
‫هغه د کورنۍ او زموږ د نورو زرگونو هیوادوالو د وژنې پریکړه د کي جي يب څارگرې ادارې کړې وه‪( ".‬غوث الدین‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪197‬‬

‫فاﺋـق د " رازې که منیخواستم افشأ گردد" د کتاب ‪ ۸۰۲‬پاڼه ‪ ،‬پیښاور‪/‬پاکستان د افغاين مطبوعاتو مرکز‪۸۰۰۸ ،‬زکال‬
‫‪ ،‬مارچ)‬

‫"زه اخواين نه یم"‬

‫د مرجان په الس د عيل احمد خرم د وژنې په اړه د " چند سطر شکسته در باره تجاوز روس در افغانستان" (نوی‬
‫ډیلی‪ /‬هند ‪ ،‬د لیتو د خپروندیې ټولنې خپرونه) په کتاب کې په ‪۸۷۲۸‬زکال کې په ډیر لنډیز راغلې او همدغه لیکنه‬
‫په ‪ ۸۷۷۲‬زکال کې د " پگاه" د میاشتنۍ خپرونې په پینځمه گڼه کې په کاناډا کې د دویم ځل لپاره خپره داسې‬
‫شوې ده ‪:‬‬

‫د دیارلس سوه او اوه پینځوسم [‪۸۷۷۲‬ز] کال په وروستیو شپو ورځو کې د هوایي ځواک له یو شمیر افرسانو رسه یو‬
‫ځای و نیول شوم چې د څرخي د پله د زندان دویم بالک ته و سپارل شوو‪ .‬د وخت په تیریدلو د زندان له چاپیریال‬
‫رسه اشنا کیدلو ؛ وا مې وریدل چې مرجان هم د بالک د همدغه داالن په خونو کې بندي دی‪ .‬د عيل احمد خرم د‬
‫وژنې خرب او د هغه د وژونکي اعرتافات مې د رسنیو له الرې اوریديل ول او د مرجان لیدنه راته په زړه پورې وه‪.‬‬

‫له یوې مودې وروس ته مې مرجان ولید او غوښتل مې له نیږدې وررسه وگورم‪ .‬مرجان ‪ /..../‬لوړه ډنگره ونه او له‬
‫هډوکو ډک وچ مخ یې درلود‪ .‬د تفریح په ترڅ کې د بالک په انگړ کې دریده ‪ ،‬خپله غاړه به یې لږ کږه نیوله او تر‬
‫ډیر وخت پورې به یې سرتگې ملر ته نیولې‪ .‬مرجان ډیرې لږ خربې کولې او د بې رس او پایو خربو لور او گودر یې‬
‫مالوم نه وو او خربې یې بې انډوله وې ‪.‬‬

‫یوه ورځ مې له مرجان څخه د پالن د وزیر د وژنې په اړه پوښتنه وکړه‪ .‬هغه ځواب راکړ ‪ ":‬هر هغه څه چې تاسو د‬
‫راډیو له الرې اوریديل او په ورځپاڼو کې مو لوستيل ‪ ،‬له اخواين توب او له گلبدین حکمتیار رسه زما له نیغو اړیکو‬
‫پرته ‪ ،‬نورې ټولې خربې سمې وې"!‬

‫موږپه لومړیو کې انگیرل چې گڼې مرجان د [افغانستان د خلق] ډیموکراتیک گوند او واکمن حکومت له ویرې درواغ‬
‫وایي خو د وخت تیریدلو او د خلقي حکومت د پرله پسې وژنو لړۍ چې موخه یې د اخوانیانو ‪ ،‬مساواتیانو او په روس‬
‫پورې د نه تړل شویو چپیانو وژنه وه بل ډول انځور رامنځته کړ ‪ ،‬له ټولو د پام وړ خواشینوونکې خربه د دویم بالک‬
‫په انگړ کې د دیارلس سوه اته پنځوسم ملریزکال د غربگويل د مېاشتې په امته او یولسمه نېټه [ ‪۸۷۷۷‬ز کال د مې‬
‫‪ ۸۷‬او د جون لومړۍ] د داؤود د واکمنۍ د دور د بندیانو ډله ییزه وژنه وه (په وژل شویو کسانو کې داسې بندیان‬
‫هم ول چې د خپل بند قانوين موده یې تیره کړې وه لکه ښاغلی فصیح د بامیانو د والیت د یکاولنگ له ولسوالۍ‬
‫څخه)‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪198‬‬

‫ددغو ټولو پیښو په لړ کې چې زموږ ترمخ تیریدلې د مرجان د خطرناکې دوسیې په پام کې نیولو رسه د هغه ژوندي‬
‫پاتې کیدل موږ ټول په شک کې و غورځولو او پوه شوو چې ترکاسې الندې بله نیم کاسه هم شته ‪.‬‬

‫د څرخي پله په زندان کې د مرجان د دوسیې مستنطین او د دهمزنگ د محبس مدیر غني عمرزی صايف هم له‬
‫موږ رسه د زندان په حجره کې بندیان ول‪ .‬مرجان چې هر وخت نوموړي کسان لیدل نو د خپل د الس د گوتو په‬
‫کږولو به یې ویل ‪ " :‬هغوی زما د الس گوتې را ماتې کړې دي "‪.‬‬

‫یوه ورځ مې له غني څخه د مرجان د " اخوانیتوب یا نه اخوانیتوب" په اړه وپوښتل‪ .‬هغه ماته ځواب را نه کړ‪ .‬هر‬
‫گوره ‪ ،‬زموږ شک هغه مهال په یقین واوښت چې مرجان د دیارلس سوه اته پینځوسم ملریز کال د مرغومي د مېاشتې‬
‫د شپاړلسمې [ ‪۸۷۲۰‬ز کال د جنوري شپږمه ] نیټې له عمومي بخښنې یوه اونۍ مخکې له یو شمیر نورو بندي‬
‫پرچمیانو رسه یو ځای له بنده آزاد شو("دو تصحیح و یک تبرصه‪ ،‬فـــرهـاد لبیب‪ ،‬گڼه ‪ ،31‬د مـارچ لومړۍ ‪،8003‬‬
‫)‪www.kabulnath.de‬‬

‫"مرجان نه خلقي وو ‪ ،‬نه پرچمي "‬

‫د ‪ ۸۰۰۷‬زکال د فربورۍ په شپاړلسمه نېټه جرنال خوشحال پیروز صايف په ورین تندي ومنله چې د مرجان د ژوندانه‬
‫او د هغه د کارنامو په اړه یو شمیر پوښتنو ته ځواب را کړي ‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬ویل کیږي چې تاسو مرجان له ډیر نیږدې پیژانده؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬له مرجان څخه زما پیژنده زما د دندې په تړاو وه‪ .‬کله چې نوموړی د عيل احمد خرم د وژنې په تور‬
‫و نیول شو زه د کورنیو چارو د وزارت د منتظره قطعې د کشف آمر وم‪ .‬د هغه له نیول کیدلو وروسته مې پینځلس‬
‫شپې په یوې خونې کې وررسه تیرې کړې‪ .‬د یوه ساتونکي په توگه ما د مرجان د ځاين امن او خوندي ساتلو دنده‬
‫درلودله ‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬هغه څه ډول سړی وو؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬که ستاسو موخه د هغه د څیرې بیلگې وي ‪ ،‬مرجان تور بخونې ملرسوځولې رنگ درلود ‪ ،‬لوړه ډنگره‬
‫ونه ‪ ،‬غټې سرتگې او ډکې وروځې یې درلودلې ‪ ،‬له رواين اړخه لږ نا آرامه او عصبي وو‪ .‬د پالر نوم یې غالم سخي وو‪.‬‬
‫یو ورور یې ډاکټر افضل نومیده چې په روسیه کې یې زده کړې کړې وې او په سید نور محمد شاه مینه [کارته نو]‬
‫کې یې ژوند کاوه‪ .‬رسه له دې چې مرجان د یوې بې وزلې کورنۍ له ټغر څخه رس راپورته کړې وو خو ښوونځي یې‬
‫په لوړو منرو او لوړې درجې پای ته رسولی وو‪ .‬په تنکۍ ځوانۍ کې یې گالن پلورل‪ .‬د لید لوري له اړخه ویالی شم‬
‫چې ښې زده کړې یې کړې وې ؛ هغه لوړې زده کړې یې تررسه کړې وې او په منځنۍ کچه یې هر اړخیزه مالومات‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪199‬‬

‫هم درلودل‪ .‬مرجان د ننگرهار والیت په شگه کې زیږېدلی وو او په ټرب زاخیل وو‪ .‬مرجان درې ماندینې درلودلې‪،‬‬
‫دوې ماندینې یې له شگې او یوه ماندینه یې له کندز څخه وه‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬له دغو دوه وو گزارشونو څخه کوم یو یې رښتیا یا لږ تر لږه له رښتیا رسه ډډه لگوي‪ .‬گزارشونه وایي‬
‫چې ‪ " :‬مرجان د بگرامیو پر سړک له ښکاري توپک رسه و نیول شو" او " مرجان د [پالن د وزیرعيل احمد خرم له‬
‫وژنې وروسته] و تښتید او ځان یې په شاه شهید مینه کې خپل کورته ورساوه‪ .‬نوموړی د تیښتې او مقاومت له هڅو‬
‫پرته ځان له یوې تومانچې رسه پولیسو ته سپاري "‪.‬‬

‫جرنال پیروز‪ :‬د دیارلس سوه شپږ پینځوسم کال د لړم د مېاشتې په څلورویشتمه نېټه د څلنۍ " چهارشنبې" په‬
‫ورځ [‪ ۸۷۷۷‬د نوامرب ‪ ]۸۹‬مرجان و کوالی شول چې د عيل احمد خرم له وژنې وروسته د پیښې له سیمې څخه وتښتي‪.‬‬
‫وروسته څرگنده شوه چې په ټکيس کې سید نور محمد شاه مېنې ته د خپل ورور کورته تللی وو‪ .‬له هغه وروسته‬
‫مرجان له ډیرو گړنگونو او کږلیچونو په تیریدا ځان د یک لنگه کوتل ته رسولی وو او له هغه ځایه یې غوښتل له‬
‫بگرامیو څخه والړ يش او ځان د خلکو له سرتگو په کوم گوټ کې پټ کړي‪ .‬د الرې په اوږدو کې د نساجي د رﺋـیس‬
‫موټر ناڅاپه د مرجان مخې ته ورځي‪ .‬مرجان موټر َد َروي او له زور زیايت او گواښونو څخه کار اخيل او غواړي چې‬
‫ده ته هم په موټر کې ځای ورکړي‪ .‬په دغې شېبې کې د مرجان هڅې بریالۍ نه وې ځکه په همدغه شېبه کې یو‬
‫بل سړی تیریږي چې دوه سپیان له ځان رسه لري او پیښه یې له ورایه څارله نوموړي رسي لیدل چې یو ناپیژندل‬
‫شوی سړی شکمنې لوڅې پوڅې او هلې ځلې کوي‪ .‬هامغه سړی د مرجان پرځان خپل سپیان خوشې کوي‪ .‬مرجان‬
‫بله الر نه لري او بیرته سید نورمحمد شاه مېنې ته را گرځي‪ .‬په پای کې د هامغې ورځې د ماسپښین په څلورو بجو‬
‫د سید نورمحمد شاه مېنې د ‪ ۸۲‬سړک [کارته نو] د نانوایي په تم ځای کې د پولیسو گوتو ته لویږي ‪ ،‬رسه له دې‬
‫چې په الس کې یې توپک او تومانچه وه ‪ ،‬نیول کیږي ‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬آیا خرم په هامغه تومانچې وژل شوی وو؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬نه! د عديل طب پلټنو او څیړنو څرگنده کړه چې د پالن د وزیر له مړي څخه د امریکایي ‪Walther‬‬
‫تومانچې گولۍ موندل شوې وه‪ .‬خو دا څرگنده نه شوه چې نوموړې والرت تومانچه په څه ډول ورکه شوه‪ .‬آیا مرجان‬
‫نوموړې تومانچه په کوم نا مالوم ځای کې لیرې غورځولې وه یا یې په پټه چاته ورکړې وه؟ زه نه پوهیږم‪ .‬خو له‬
‫وژونکي څخه یو ښکاري (چره یي) توپک او یوه اسپانوي "‪ "Llama‬تومانچه الس ته راغلې وه ‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬آیا تاسو پوهیږﺉ چې د مرجان گوتو ته نوموړی ښکاري توپک په څه ډول ورغلی وو؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬د مرجان ورور ډاکټر افضل د پلټنې ډلې ته داسې وویل ‪ :‬د عيل احمد خرم له وژل کیدلو دوې ورځې‬
‫مخکې ما مرجان ته په کور کې ډیر نصیحت وکړ او ورته مې وویل چې تا زده کړې کړي دي او تا ته ښایي چې له‬
‫ورانکارو او غیر قانوين کړو وړو څخه ځان لیرې وساتی خو مرجان د تل په شان له ما رسه شخړه کوله او زما د خربو‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪200‬‬

‫پروا یې نه کوله‪ .‬وروسته خرب شوم چې دغسې یو غټ جنایت یې تر رسه کړی دی‪ .‬مرجان د پیښې له سیمې څخه‬
‫له تښتیدا وروسته ‪ ،‬زما د ماندینې په وینا زما کورته راغی او له هغې یې و غوښتل چې ښکاري توپک او تومانچه دې‬
‫ورته په بیړه ورکړي‪ .‬زما ماندینې مقاومت او مخالفت وکړ‪ .‬خو مرجان په دې بریالی شو چې نوموړې وسله له اجازې‬
‫پرته را پورته او له کوره ووځي ‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬د مرجان تر څادر الندې د پټو نقشو او کسانو په اړه څه مالومات لرﺉ؟‬

‫جرنال پیروز ‪ :‬مرجان د خپلو شخيص او خصويص کیسو ترڅنگ چې هره شپه به یې ماته کولې د پلټنې د ډلې د‬
‫پوښتنو او ځوابونو لړۍ به یې هم ټکی په ټکی را ته ویله‪ .‬یوه شپه مرجان راته داسې وویل ‪ " :‬دوه کاله مخکې [‪]۸۷۷۲‬‬
‫کله چې زه کندز ته د ساینس د ښوونکي په توگه والړم هلته په امام صاحب کې له گلبدین حکمتیار رسه آشنا شوم‪.‬‬
‫هغه ماته وویل ' غریب سړی یې او روزگار دې هم سم نه دی‪.‬مگر زه در رسه مرسته کوالی سم چې ژوند دې ښه‬
‫يس‪ .‬گلبدین زیاته کړه چې ‪ ' :‬له ما رسه اړیکه ټینگه وساته‪ .‬تا له ځان رسه پاکستان ته بیایم او له یوې مودې وروسته‬
‫بیرته هیواد ته را ستنیږو" لنډه دا چې له هغه رسه پاکستان ته والړم او هلته مې د پوځي زده کړو یوه دوره تیره‬
‫کړه‪ .‬هیواد ته د ستنیدا په وخت کې ماته حکمتیار د شگې په سیمه کې وویل ‪ ":‬دلته د څو شېبو لپاره د یو چا‬
‫لیدلو ته ورځو‪ ".‬له هغه وروسته زه یې یوه سړي ته ور وپیژندمل اوورته یې و ویل ‪ " :‬دا سړی زما نوی ملگری دی‪".‬‬
‫نوموړي سړي له روغبړ او د هر لور او گودر له خربو وروسته یې یوه سړي ته چې بزگر ښکاریده گوته ونیوله او ویې‬
‫ویل ‪ " :‬ایا کوالی شی د هغه سړي ژوند په یوه ډز واخلی؟ " هک پک پاتې شوم او گلبدین ته مې وکتل‪ .‬گلبدین غلی‬
‫او بې تفاوته والړ وو‪ .‬پوه شوم چې اوضاع خراپه ده‪ .‬ما هم له ناچارۍ پریکړه وکړه او ناپیژانده بزگر مې په یوه ډز‬
‫مړ کړ‪ .‬حکمتیار په ډیره سړه سینه ماته مخ را تاو کړ او په موسکا یې وویل ‪ " :‬آپرین ! ښه نښه ویشتالی يش‪ .‬له‬
‫هغه وروسته د کندز په لور و خوځېدلو "‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬مرجان د عيل احمد خرم په اړه څه ویل؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬زه به یې تاسو د مرجان له خولې ووایم‪ ".‬ماته یوه ورځ گلبدین حکمتیار داسې دنده را وسپارله ‪ :‬کابل‬
‫ته والړ شه او عيل احمد خرم د کار له دفرته دباندې را وباسه‪ .‬له هغه رسه یو ځای د وزیرانو په موټر کې پورته شه‬
‫او ورته ووایه چې تا ارگ ته داؤود ته بوځي‪ .‬له دې چې د وزیرانو موټران د ارگ په دروازه کې نه پلټل کیږي د خرم‬
‫په مرستې په ډیرې آسانۍ کوالی شی د داؤود خان د کار دفرت ته والړ شی او هلته یې ځای په ځای ووژنی‪ .‬ددغې‬
‫پیښې په ترڅ کې به درې تنه نور ستا امنیت ونیيس "‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬ولې د نورو وزیرانو له ډلې څخه عيل احمد خرم په نښه شوی وو؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬د مرجان په وینا خربه په هیڅ ډول د پالن د وزیر پر رس نه وه‪ .‬هر وزیر چې گوتو ته ورغلی وو د هغه‬
‫کار کیده د هغه موخه دا وه چې د وزیرانو په ځانگړي موټر کې ارگ ته دننه والړ يش او د رسدار داؤود لیدلو ته‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪201‬‬

‫ورسول يش‪ .‬د مرجان موخه د ولسمرش وژل ول او له وزیر رسه یې رس او کار نه درلود‪ .‬مرجان د خپلې نقشې د پيل‬
‫کولو لپاره د پالن وزیر ځکه غوره کړ چې د نورو وزارتونو برخالف د پالن د وزارت ودانۍ په ډیر ښه ځای کې د‬
‫سړک په غاړه کې پرته وه ؛ او نوموړې ودانۍ نه کومه څلور دیوايل او نه ساتونکي درلودل‪ .‬په دې مانا چې په ډیرې‬
‫آسانۍ یې کوالی شول ځان خپلې ټاکلې موخې ورسوي ‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬او د عيل احمد خرم د وژل کیدلو څرنگوالی؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬مرجان وویل ‪ :‬کله چې زما زړه مې ډاډه شو چې هغوی زما امنیت د افغان لوی پلورنځي [فروشگاه‬
‫بزرگ افغان] ودانۍ ته نیږدې نیولی دی او د کومې خرابۍ په رامنځته کیدلو د امنیت نیوونکو ټکيس زما د ژغورنې‬
‫لپاره را دانگالی يش نو د پالن د وزارت له دروازې نیغ په نیغه د وزیر سکرتر ته ورغلم او هغه ته ومې ویل‪ :‬د پالن‬
‫ښاغيل وزیر صاحب ته یو ډیر رضوري او مهم پیغام لرم‪ .‬سکرتر وویل ‪ :‬وزیر صاحب له یوه بهرين میلمه رسه د‬
‫لیدلو په غونډه کې بوخت دی‪ .‬سرتگې په الر کښینـﺊ چې غونډه پای ته ورسیږي‪ .‬ما وویل ‪ :‬نه ! نه شم کوالی‬
‫سرتگې په الر پاتې شم‪ .‬زه باید همدا اوس هغه ووینم‪ .‬سکرتر وویل ‪ :‬اجازه نشته‪ .‬وزیرصاحب ته ستاسو تگ هېځ‬
‫امکان نه لري‪ .‬هغه د جاپان له یوه سوداگریز پالوي رسه ډیره مهمه او رضوري غونډه لري‪ .‬ما وویل ‪ :‬زما کار تر‬
‫ټولو مهم او رضوري دی او پرته له دې چې د سکرتر ټینگار او مخنیوی په پام کې ونیسم د وزیر خونې ته ننوتلم او‬
‫هغه ته مې په بیړه وویل چې ما له ځان رسه د داؤود خان د لیدلو لپاره ارگ ته دننه بوځي‪ .‬مخکې له دې چې عيل‬
‫احمد خرم کوم غربگون له ځانه څرگند کړي وړاندې والړم او د هغه د دفرت د ټیلفون مزی مې پریک کړ‪ .‬وزیر بله‬
‫چاره نه درلودله او له ما رسه یوځای له خونې را ووت او په الره روان شوو‪ .‬وزیر موټر ته د پورته کیدلو په حال کې‬
‫خنډونه رامنځته کول‪ .‬له بلې خوا وخت مې له السه ورکاوه او له بل لوري خلک او څو تنه وسله والو کسانو مخته را‬
‫دانگل‪ .‬ما چې داسې ولیدل نو ما هم وزیر په ډزو وویشت او په ټکيس کې و تښتیدم ‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬آیا دا رښتیا ده چې مرجان د پلټنو په لړ کې نه وهل شوي او نه ټکول شوی او هر څه یې په خپله خوښه‬
‫وویل؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬سل په سلو کې رښتیا ده‪ .‬مرجان له وهلو ټکولو پرته هرڅه په خپله ومنل‪ .‬دا هم باید ور غربگه کړم‬
‫چې د مرجان له نیول کیدلو وروسته تر څو اونیو پورې په ولچک او زولنو کې ساتل کیده‪ .‬چارواکي اندیښمن ول‬
‫چې مرجان ځان ونه وژين او یا کوم بل خطرناک کار ته الس وانه چوي ‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬آیا د ځان وژنې نښې نښانې په هغه کې لیدل کیدلې؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬مرجان په څو څو ځله ماته ویيل ول چې ‪ :‬کاشکې یوه تیره اوسپنه ‪ ،‬میخ ‪ ،‬چاکو یا تیغگی مې الس ته‬
‫راغلی وا ی چې ځان مې ددغه ژوند له رش څخه خالص کړای وای ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪202‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬ویل کیږي چې مرجان رواين ستونزې درلودلې ‪ ،‬آیا رښتیا ده؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬په پخوانیو یې نه پوهیږم‪ .‬خو دومره پوهیږم چې د چا خربه د مرجان " اعصاب لږ خراب" ول‪ .‬ما د‬
‫مرجان په ساتلو کې پینځلس شپې ورځې نوکریوايل وکړه ‪ ،‬بیا کورته والړم ‪ ،‬دوه ورځي ورسته بیرته راغلم په هکپکوايل‬
‫مې ولیدل چې د مرجان رنگ تک ژیړ او مخ ‪ ،‬الس او پښې یې شنې اوښتې وې او رس یې په یوه دستامل کې پیچلی‬
‫وو‪ .‬ما وپوښتل چې څه ورباندې شوي ول ما ته وویل شول ‪ :‬کله چې ته نه وی ‪ ،‬د کابل والیت د قرار گاه بولندوی‬
‫هاشم (غویی هاشم ‪ /‬هاشم گاو‪/‬دا د مرجان تکیه کالم وو چې هر چا ته به یې " غویی‪ /‬گاو" ویل) د مرجان خونې‬
‫ورغلی وو او له هغه یې یو شمیر پوښتنې وکړې‪ .‬یا مرجان سم ځوابونه نه ول ورکړي یا یې داسې شیان ورته ویيل ول‬
‫چې هغه یې ډیر سخت په قهر کړی وو‪ .‬په پای کې نوموړي بولندوی مرجان ته د ناموس سپکې سپورې او ښکنځل‬
‫وکړل ؛ د مرجان دوې ماندینې هم د کورنیو چارو وزارت ته راوړل شوې وې او هغوی ته یې په نغوتې سپکې خربې‬
‫کړې وې‪ .‬مرجان د ښکنځولو په اوریدلو د خونې له گوټ څخه کوشنی میز را پورته کړ او د بولندوی هاشم په ککره‬
‫یې وواهه او هغه یې په ځمکه را څمالوه‪ .‬په همدې ترڅ کې مرجان بولندی ته الس واچاوه چې د هغه تومانچه را‬
‫واخيل‪ .‬وسله والو ساتونکو په بیړه را ودانگل او مرجان یې ټینگ ونیو چې تومانچه یې الس ته ور نه يش‪ .‬د وسله والو‬
‫ساتونکو یو تن د تومانچې میل د مرجان په ککره دومره ټینگ وواهه چې د مرجان د ککرې پوټکي او هډوکي ژور‬
‫ټپ واخیست‪ .‬ددې لپاره د مرجان د ټپي کیدلو پازوايل بیرته د مرجان په غاړه ور و غورځوي هغوی وویل چې‬
‫مرجان د بولندوی هاشم له وهلو ورسته د تشناب په لور منډه کړه او خپله ککره یې د الس مینځلو د اوبو په نلکه‬
‫ټپي کړه‪ .‬هر گوره همدو پیښو ته ورته او د مرجان نورو کارونو ته په کتنې کوالی شو ووایو چې مرجان په نسبتأ‬
‫ژورې عصبي ناروغۍ اخته شوی وو‪ .‬د ساري په ډول ‪ ،‬مرجان به په نا څاپه سرتگې ملر ته نیولې او تر شونډو الندې‬
‫به په بې مانا ډول غومبیده ‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬د مرجان د سیايس اړیکو په اړه څه مالومات لرﺉ؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬مرجان د خپلو اعرتافاتو او کیسو پربنسټ د گلبدین حکمتیار د اسالمي گوند غړی وو ‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬آیا مرجان د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند غړی نه وو؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬دا چې وایي مرجان کیڼ اړخی وو او یا کیڼ اړخی لید لوری یې درلود له رسه تر پایه غلطه ده‪ .‬په‬
‫هامغو لومړیو پینځلسو ورځو کې چې زه له مرجان رسه وم ‪ ،‬هغه راته داسې وویل ‪ :‬نه پوهیږم زه لیونی شوی یم یا‬
‫د پلټنې ډله لیونۍ ده‪ .‬و مې پوښتل ‪ ،‬څنگه؟ مرجان وویل ‪ :‬نن یې ماته ویل چې که ته ومنـی چې د خلق د ډلې‬
‫غړی یې ‪ ،‬موږ دې خوشې کوو!‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬د پلټنې د ډلې نومونه مو په یاد دي؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪203‬‬

‫جرنال پیروز‪ :‬صدیق واحـدي وردک ‪ ،‬مـیر گل ‪ ،‬له مرجان څخه پلټنې کولې او یو بل تن هم وو چې هر څه کوم نوم‬
‫یې زما په یاد نه راځي‪.‬‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬الف هارون د " داؤود خان د کې جي يب په لومو کې" کتاب لیکلی ‪ ،‬نوموړی کتاب حامد ژباړلی او‬
‫ځینې َسـ َمونې یې هم پکې راوړي دي‪ .‬په نوموړي کتاب کې د پلټنې د ډلې د غړو نومونه داسې یاد شوي دي ‪" :‬‬
‫باقي ‪ ،‬نبي ‪ ،‬امتر ‪ ،‬همکار ‪ ،‬قطره ‪ ،‬خیر محمد او نور پرچمیان"‪...‬‬

‫جرنال پیروز‪ :‬دا سمه ده چې نوموړي کسان ټول د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د پرچم د ډلې غړي ول‪ .‬خو‬
‫راځـﺊ لومړی په هامغه کال کې چې د مرجان د پلټنې خربه تر الس الندې وه د هغوی برخلیک ته پام وا چوو او بیا‬
‫د خربې له سموايل یا نه سموايل څخه جاج واخلو‪:‬‬

‫باقــي د کورنیو چارو د وزارت د پیژند مدیراو د کابل د قايض له کال [قلعه قايض] څخه وو‪ .‬نوموړي د کورنیو چارو‬
‫له وزیر رسه د ستونزې له امله لومړی د هلمند والیت د امنیې د بولندوی په توگه ټاکل شوی وو او بیا کورناستی‬
‫شو او رسمي دنده یې نه درلودله‪ .‬د امتر نوم غالم عيل وو او د کورنیو چارو د وزارت د څارگرې څانگې غړی وو‪.‬‬
‫امتر له کارپوهنیز اړخه نه شوای کوالی د مرجان د پلټنې په پالوی کې برخه واخيل‪ .‬په همدې توگه نبي د ترافیکو‬
‫د ریاست کار کوونکی وو‪ ،‬قطره د قوای کار بولندوی او خیر محمد د ښوونې او روزنې آمر وو‪ .‬دغو کسانو له کومو‬
‫سوریو او رسچینو کوالی شوای د مرجان د پلټنې په لړۍ کې برخه واخيل؟‬

‫سـیاه سنگ‪ :‬ستاسو له خربو داسې ښکاري چې د مرجان لپاره د پردې ترشا نقشه جوړوونکی گلبدین حکمتیار وو ‪،‬‬
‫نه حفیظ الله امین‪ .‬آیا همدا پایلیزه جاج اخیستنه سمه ده؟‬

‫جرنال پیروز‪ :‬حفیظ الله امین دومره ساده سړی نه وو چې د رسدار محمد داؤود د له منځه وړلو لپاره داسې یوه‬
‫ساده نقشه را و بايس او د وزیرانو په موټر کې د عيل احمد خرم له الرې مرجان ارگ ته دننه ننه بايس او نقشه پلې‬
‫کړي‪ .‬البته ‪ ،‬همدغه حفیظ الله امین داسې کارونه تر رسه کړي چې له هغو رسه په پرتله د عيل احمد خرم وژنه "‬
‫هېڅ" بلل کیږي‪ .‬خو کله چې رښتیا ویل کیږي باید یوازې او یوازې هامغه " حقیقت " دې پرته له زیادښت او‬
‫کمښت او پرته له شخيص دریځ نیولو او غرضونو وویل يش ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪204‬‬

‫کیڼ لوری ‪ :‬موال گل ‪ ،‬او وررسه ورور یې کابل ته نیږدې د خاورو د هغې کواړۍ پر رس توغ ږدي چې تر الندې د‬
‫افغانستان د لومړنی ولسمرش شهید رسدار محمد داؤود خان او د هغه د کورنۍ مړي پراته دي چې د ‪۸۷۷۲‬ز کال‬
‫په کودتا کې د کمونیستو کودتاچیانو په الس په دیرې بیرحمۍ ووژل شول د رسدار محمد د ښخیدلو ځای تر‬
‫دیرشو کالو پورې د پټ راز په توگه پاتې وو‪.‬‬

‫درویشتمه برخه‪ /‬وروستۍ برخه‬

‫شـب رفـت و حـدیث مـا به پایان نرسـید‬

‫شــب را چــه گـنه؟ قـصـــه مـا بود دراز‬

‫ژباړه ‪:‬‬

‫شپه والړه زموږ خربې ال پاتې دي تر اوسه‬

‫د شپې گناه په څه ده ؟ کیسه زموږ اوږده وه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪205‬‬

‫هامغسې چې پروسږ کال ویل شوي ول ‪ ،‬دغه لنډه څیرنه ال تر اوسه او هیڅکله به ونه يش کوالی چې د (افغانستان‬
‫د لومړين ولسمرش) محمد داؤود د سیايس کارنامو پراخ اړخونه ‪ ،‬د هغه د گناه یا د بې گناهۍ َسموالی یا نه َسموالی‬
‫را وسپړي‪.‬‬

‫د " پرسلني سباوون د گولیو د باران" په پای کې ښایي یو شمیر لوستونکي و غواړي یو څه د " پایلیزې اخیستنې" په‬
‫نامه ولويل‪ .‬له دې چې زه د نورو کسانو د ویناوو د ټایپ کوونکي په توگه ځان د " پایلیزې جاج لیکنې" د لیکلو‬
‫جوگه نه بومل هیله من یم هغه مرشان او کارپوهان چې کارپوهنیزه دنده یې تاریخ لیکنه ده پرته له دې چې په زړونو‬
‫کې یې د هغو له پایلو څخه کوشنۍ اندیښنه یا خرخښنه را و پاریږي ‪ ،‬دغه تشه ډکه کړي ‪.‬‬

‫پورته لیکل شوي دي ‪ :‬درویشتمه برخه‪ /‬وروستۍ" ‪ ،‬دا ځکه چې د محمد داؤود خان او د هغه د کورنۍ د وژل‬
‫کیدا په اړوند نورې نوې لیکنې الس ته نه دي راغيل چې د " بینوا او کابل ناتهـ" په ښکلو ویبپاڼو کې کښیښودل‬
‫يش‪ .‬خو په یاد ولرﺉ چې د " پرسلني سباوون د گولیو باران" څلورویشتمې او پینځویشتمې څنگیزې برخې یا ملپاڼې‬
‫هم لري ‪.‬‬

‫دوې راتلونکې برخې به چې په پراخو مالويت څانگو پسولل شوي د هغو کسانو د نومونو له لښتـنـلیک رسه به جوگه‬
‫وي چې ددغې لیکنې له پیله تر نن پورې یې خپلې هڅې نه دي سپمويل ؛ نوموړې برخې د "فــــــــردا "‬
‫‪www.farda.org‬او ‪ www.Benawa.com‬ویبپاڼو ته ولیږل يش ‪.‬‬

‫که د دوستانو مالتړ‪ ،‬یاري ‪ ،‬زغم او د زړه له کومې تاوده پیامونه را رسه نه وای نو د" پرسلني سباوون د گولیو باران"‬
‫به هم د پاڼو پر کرښو نه وای راغالی ‪.‬‬

‫سـياه ســنگ‬

‫د ‪۹۰۰۲‬ز کال د مارچ پینځلسمه‬

‫د دوه وو برخـلېکونو تر منځ کرښه‬

‫‪Carlotta Gall‬چې د افغانستان او پاکستان په تړاو گزارشونه یې ډیري وختونه د ‪ New York Times‬په ورځپاڼه‬
‫کې راغربگیږي ‪ ،‬د الیانور گال او سندیگال لور ده ( ښایي د ډیرلږ شمیر کسانو لپاره د سـندی گال نوم چې د‬
‫افغانستان د جهاد د کلونو په اوږدو کې له نامتو څیرو او " د افغانستان لپاره د سندیگال د بلنې د ټولنې " بنسټ‬
‫ایښودونکی وو ‪ ،‬نا آشنا وي‪).‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪206‬‬

‫میرمن گال د ‪ ۸۰۰۷‬زکال د جنوري په ‪ ۳۸‬نیټه نیو یارک ټایمز ته یوه لیکنه ولیږله‪ .‬د لیکنې رسلیک دا وو ‪ " :‬د هغه‬
‫راز له مخې څادر لیرې شو چې پر یوه پ َـیـر د پای ټکې ږدي"‪ .‬نوموړې لیکنه په الندینۍ پته د ‪۸۰۰۷‬ز کال د فربورۍ‬
‫په لومړۍ نېټه خپره شوې ده ‪.‬‬

‫‪www.nytimes.com/2009/02/01/world/asia/01afghan.html‬‬

‫کله چې د ‪ ۸۷۷۲‬ز کال [د اپریل د ‪ ]۸۷/۸۲‬په مرگونې خونړۍ شپې ‪ ،‬د شپاړلسو مړیو د ښخولو فرمان ورسید ‪ ،‬د‬
‫وسله وال ځواک یوه ځوان خو ویرجن افرس وغوښتل د دغه ځای جغرافیا په خپلو یادونو کې ژوندۍ وسايت‪ .‬افرس‪،‬‬
‫د خپلو همکارانو د خربو اترو له منځه پوه شوی وو چې هغوی د افغانستان د لومړين ولسمرش " رسدار محمد داؤود‬
‫خان" او د هغه د کورنۍ مړي تر خاورو الندې کړي دي‪ .‬افرس ‪ ،‬د ښخولو له ځایه د سړک تر غاړې واټن په شامرلو‬
‫گامونو میچ کړ ‪.‬‬

‫له هغه اله گوله ځپيل َدور وروسته ‪ ،‬د کمونیستي کودتا په ترڅ د داؤود خان وژنې ‪ ،‬له ځان رسه د دیرش کلن‬
‫ناورین د جگړو لړۍ نغښتې درلودله‪ .‬دغې خونړۍ جگړې چې د پای څرک یې ال تراوسه نه دی څرگند ‪ ،‬هره افغانه‬
‫کورنۍ دړې وړې او تاواين کړه ‪.‬‬

‫د پخواين وسله وال ځواک افرس پادشاه میر له دیرش کلنۍ جگړې وروسته د حامدکرزي د واکمنۍ تر رڼا الندې‬
‫له څه ناڅه آزادۍ او آرامۍ وروسته یو پټ راز را بربنډ کړ‪ .‬اوسنۍ واکمني د شاهدانو په مرسته د دې جوگه شوه‬
‫چې د لومړين ولسمرش او د هغه د کورنۍ د مړیو هډوکي بیا و مومي چې ډیر ژر خاورو ته له بیا خارو سپارلو ورسته‬
‫به د هغوی د فاتحې ملانځنه ترالس الندې ونیول يش ‪.‬‬

‫محمد داؤود د " افغانستان د جمهوریت" بنسټ ایښودونکی او د " مډرن" دولت د پرمختگ ځالنده څیره وه‪ .‬هغه‬
‫خپل د اکا زوی ‪ ،‬د افغانستان وروستنی پاچا محمد ظاهر‪ ،‬د دیارلس سوه او دوپینځوسم ملریز کال د چنگاښ د‬
‫شپږویشتمې [‪ ، ۸۷۷۳‬جوالی ‪ ]۸۷‬په کودتا کې را وپرځاوه او پينځه کاله وروسته د هغه وژنې ‪ ،‬هیواد د وینو او ورانیو‬
‫د ژور تـل پر لور و خوځاوه ‪.‬‬

‫د محمد داؤود دري څلویښت کلن ملسی نادر نعیم وایي ‪ " :‬که له هر افغانه وپوښتـﺊ چې دغه ټوله [وراين] له‬
‫کومه ځایه راپیل شوه نو هغه به هرو مرو درته ووایي ‪ :‬د داؤود خان له وژل کیدا وروسته چې د دوه وو برخلیکونو‬
‫ترمنځ یوه کرښه ده‪ .‬د دیارلس سوه او اوه پینځوسم ملریزکال د غوایي اوومه [‪۸۷۷۲‬ز د اپریل ‪ ]۸۷‬د افغانستان د‬
‫خپلواکۍ وروستۍ ورځ وه "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪207‬‬

‫په هغه شپه د ولسمرشۍ په ماڼۍ کې د محمد داؤود د کورنۍ اتلس تنه غړي او د ماڼۍ یو شمیر کارمندان او‬
‫افرسان ووژل شول او له ښاره دباندې د شپې د تیارې په تورتم کې تر خاورو الندې شول‪ .‬څوک نه پوهیدل چې‬
‫چیرې ‪.‬‬

‫د ژول شویو کسانو په ډله کې د ولسمرش د کورنۍ اتلس تنه غړي ‪ ،‬د ولسمرش ماندینه ‪ ،‬ورور ‪ ،‬درې لوڼې ‪ ،‬درې‬
‫زامن ‪ ،‬زوم ‪ ،‬ننږور او څلور تنه ملسیان ول‪.‬‬

‫د هغه څه پر بنسټ چې نادر نعیم یې وایي د محمد داؤود د کورنۍ ټول غړي د دیارلس سوه او اووه پینځوسم‬
‫ملریز کال د غوایي د مېاشتې په امتې [‪۸۷۷۲‬ز د اپریل ‪ ]۸۲‬نېټې د سهار د څلورو او پینځو بجو په شا او خوا کې د‬
‫رسو گولیو په باران کې ووژل شول‪ .‬له یوې ورځنۍ خونړۍ جگړې وروسته ‪ ،‬د امام الدین په نامه یو افرس له یوې‬
‫ډلې رسه د ولسمرشۍ ماڼې ته والړ چې ولسمرش ونیيس‪ .‬محمد داؤود د کودتاچیانو له ډلې رسه تـلل ونه منل او د‬
‫خپلې تومانچې اور یې د هغوی پرمخ پرانیست‪ .‬د تومانچې د اور په ځواب کې یاغي توپکوال پر محمد داؤود او د‬
‫هغه پر کورنۍ د گولیو په باران کې را توی شول ‪.‬‬

‫کمونیستانو د ولسمرش له وژلو وروسته د شلو مېاشتو په اوږدو کې د وینو ویالې و بهولې او کار هغه ځای ته ورسید‬
‫چې د دیارلس سوه او اته پینځوسم کال ملریز د مرغومي په میاشت کې [ ‪۸۷۷۷‬ز دسامرب] د " شوروي اتحاد" رسه‬
‫لښکر پرافغانستان یرغل وکړو او د لس کلن نیواک په اوږدو کې په زرگونو افغانانو ووژل شول او یا تري تم شول‪.‬‬

‫ډیري بلهاریان " قربانیان" د وسله وال ځواک اډې ته نیږدې د څرخي پله د ملن د ملر خاته لورته په بې نښو گورونو‬
‫کې تر خاورو الندې کیدل ‪.‬‬

‫پروسږ کال ‪ ،‬د اوسنۍ واکمنۍ د پلټونکو یوې ډلې د دوه تنو شاهدانو په مرستې د نوموړي ځای پلټنې پیل کړې‪.‬‬
‫له دغو دوه تنو شاهدانو څخه یو تن د نن ورځې کورناستی جرنال او د پرون ورځې د [څلورم زغره وال ځواک] د‬
‫څارنې او ساتـنې‪ /‬حفظ و مراقبت] مدیر پادشاه میر وو‪ .‬هغه ته امر شوی وو چې د [زیس] په موټر کې ټول راوړل‬
‫شوي مړي په څرخي پله کې پوځي اډې ته نیږدې د شپي په تور تم کې تر خاورو الندې کړي‪ (.‬د پادشاه میر په وینا‬
‫‪ ،‬په نوموړې شپه کله چې مړي تر خاورو الندې کیدل ‪ ،‬د کودتا له مرشانو څخه یو تن ډگرمن محمد اسلم وطنجار‬
‫هم هلته وو )‬

‫پادشاه میر د یوې مرکې په ترڅ کې روښانه چې په څه ډول یې مړي له خپلو همکارانو رسه د شوبلې په یوه کیندل‬
‫شوي مورچل " موضع" کې وا َچول‪ .‬کله چې مړي په کیندل شوي ځای کې واچول شول ‪ ،‬پادشاه میر د مړیو د‬
‫جسدونو په منځ کې پښې کښیښودلې چې له اسالمي دود رسه سم د مړیو مخونه قبلې ته واړوي ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪208‬‬

‫نوموړي زیاته کړه ‪ " :‬ما ونه شو کوالی مړي و پیژنم ‪ ،‬خو دومره پوهیدم چې د داؤود خان له کورنۍ څخه ول‪".‬‬
‫همدا شان پادشاه میر د یوه موټر چلوونکي خربې په یاد راوړي‪ .‬هغه ویيل ول ‪ " :‬ما کلونه کلونه د دغې کورنۍ‬
‫چوپړ کې کړی دی "‪.‬‬

‫له هغه وروسته چې " د مړیو پر جسدونو د خاورو اچولو " امر وشو ‪ ،‬ښاغيل پادشاه میر لومړی د لوی موټر ترپال را‬
‫واخیست او د مړیو پر مخ یې خپور کړ او بیا یې د قرب له څنډې د سړک تر غاړي پورې (‪ )۷۰‬گامونه و شمیرل تر څو‬
‫د گور ځای ځایگی یې سم په یاد پاتې يش ‪.‬‬

‫په دویمه شپه د پادشاه میر مرستیال ته فرمان ورکړ شو چې دیارلس نور تازه جسدونه په بل قرب کې هامغه شا او‬
‫خوا ته تر خاورو الندې کړي‪.‬‬

‫ښاغلی میر ډیر ژر له کابله ووت او په غرونو کې د کمونیستي ضد مقاومت له پاڅون رسه یو ځای شو ؛ څو کاله‬
‫وروسته یې د محمد داؤود د کورنۍ د پاتې غړو یوه تن ته د مړیو د برخلیک څرنگوالی څرگند کړ‪.‬‬

‫د هغو ورځو شپاړلس کلن بزگر‪ ،‬موالگل یو بل شاهد دی‪ .‬موالگل د کودتا په لومړیو ورځو د هامغه داستان رسچینه‬
‫د هغو رستیرو له خولې چې دده پر ځمکه یې کیږدۍ وهلې وه ‪ ،‬ترالسه کړې وه او خپلې مور ته یې ویلې وه‪.‬‬

‫درې میاشتې وروسته ‪ ،‬کله چې رستیري والړل ‪ ،‬موال گل د مور په غوښتنې د قربونو تر شا او خوا ډبرې راټولې کړې‬
‫او د " شهید د توغ" په نامه یې یو ټوکر پر قرب په َرپا کړ‪.‬‬

‫دغه ماجرا د واکمن گوند د " تاليش ډلې" ته بس وه چې الس په کار يش‪ .‬هغوی د موال گل پر کور را توی شول‪.‬‬
‫شپاړلس کلن ځوان غرونو ته و تښتید او له مجاهدینو رسه یو ځای شو ؛ د موالگل له تیښتې وروسته ‪ ،‬کورنۍ یې‬
‫پاکستان ته والړه ‪.‬‬

‫ښاغيل گل هم دغه پت راز ‪ ،‬له ځان رسه ساتلی وو تر څو چې شپږ مېاشتې مخکې [د ‪۸۰۰۲‬ز کال د جوالی ‪ /‬اگست‬
‫میاشت] د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د گور د موندلو د پلټونکي کمیسیون کارمندان د (کابل) د خواجه غار‬
‫کيل ته راغلل‪.‬‬

‫د محمد داؤود ملسی رسدار محمود غازي د قربونو د کیندنې پر مهال هم وو‪ .‬نوموړي له ښاغيل پادشاه میر‬
‫غوښتنه وکړه چې کابل ته رايش او مرستې ته ور ودانگي‪ .‬جرنال له خپلې وروستۍ نښې رسه را ورسید‪.‬‬

‫ښاغيل غازي وویل ‪ " :‬موږ ټول د غونډۍ پر رس والړ وو‪ .‬جرنال پادشاه میر د ځمکې یوه گوټ ته گوته ونیوله او‬
‫زیاته یې کړه ‪ " :‬دلته ‪ "!...‬دوې ورځې وروسته د کیندونکو ډلې هغوی وموندل "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪209‬‬

‫د عامې روغتیا د وزارت مرستیال او د کمیسیون سمبالوونکي فیض الله کاکړ وویل ‪ " :‬د هډوکو بیا پیژندنې څو‬
‫میاشتې و نیولې‪ .‬د دیرش کالو په اوږدو کې د پـریـړ او زاږه ترپال کرباس د مړیو مخونه َرژَويل ول او یوازې د ترپال‬
‫اوسپنیزې کړۍ پاتې وې‪ .‬د مړیو جامې له منځه تليل وې‪ .‬د ولسمرش د خور ‪ ،‬عایشې ‪ ،‬پیژندنه د هغې د ځانگړو‬
‫اورتوپیدیکو بوټانو له مخې وشوه ‪ ،‬د ولسمرش د زوی عمرداؤود ‪ ،‬پیژندنه د اوږو د رس د دوه وو چټک تسمو د کړیو‬
‫له مخې چې د خپل کمربند په دوه وو څنډو به یې تړلې ‪ ،‬وشوه"‪.‬‬

‫په پای کې محمد داؤود هم د غاښونو د قالب او د قرآن مجید د رسو زرو د یوه کوشني ټوک له مخې وپیژندل شو‬
‫چې تل به یې د خپلې کرتۍ په اسرتکې دننه د ټټر پررس ټومبه‪.‬‬

‫ډاکټر کاکړ د محمد داؤود د یوه تن د یاورانو ‪ ،‬جرنال انور شاه خان له خولې وویل ‪ " :‬د قرآن مجید دغه ټوک د‬
‫سعودي عربستان پاچا د افغانستان ولسمرش ته ور کړی وو"‪.‬‬

‫د کمیسیون کارمندانو د دربار له جامه مینځونکي غالم درویش رسه چې د محمد داؤود جامې به یې مینځلې هم‬
‫خربې اترې وکړې‪ .‬هغه وویل ‪ " :‬هو‪ .‬ولسمرش تل قرآن مجید د خپلې کرتۍ په جیب کې دننه ایښوده"‪.‬‬

‫د ډاکټر کاکړ په وینا ‪ ،‬د هډوکو څیړنه څرگندوي چې پر ولسمرش د گولیو باران شوی وو او زوی یې عمر په دوه وو‬
‫گولیو وژل شوی وو ‪.‬‬

‫د محمد داؤود د خوښینې او د هغه د لور له خوا د مليس د مړیو څرک چې د کودتا په ورځ ټپیان شوي ول او په‬
‫روغتون کې یې سا ورکړې وه ‪ ،‬ال تراوسه نه دی لگیدلی‪ .‬د دغې کورنۍ څو تنه پاتې غړي لومړی بندیان شول او بیا‬
‫له هیواده د باندې ووتل‪ .‬د هغوی یو شمیر د ‪ ۸۰۰۸‬ز کال په پای کې د طالبانو له پرځېدنې وروسته افغانستان ته‬
‫راستانه شول ‪.‬‬

‫د محمد داؤود د فاتحې ملانځنه به نه یوازې د افغانستان د تاریخ یوه خونړۍ څنډه په نښه کړي ‪ ،‬بلکه د هغه د‬
‫کورنۍ پاتې غړو په ځانگړې توگه هغو کسانو ته چې دیرش کاله مخکې یې پرهرونه لیدلې ول ‪ ،‬رواين آرامي ور په‬
‫برخه کړي‪.‬‬

‫د محمد داؤود ملسیانو ‪ ،‬ښاغلو غازي او نعیم وویل ‪ ،‬هغوی هیله من دي چې خاورو ته د مړیو دویم ځل سپارل د‬
‫ميل پخالینې د لړۍ درشل وگرځي او داسې یوه کمیسیون ته الره پرانیزي چې د تیرو دیرشو کالو د ورانیو حساب‬
‫او کتاب چې د هر حکومت تر سیوري الندې شوي وي ‪ ،‬را څرگند کړي ‪.‬‬

‫ښاغلی غازي د محمد داؤود د زوم محمد نظام زوی دی‪ .‬د غازي پالر په هغه وخت کې د بهرنیو چارو د وزارت‬
‫کارمندوو چې د غازي له نیکه رسه یوځای ووژل شو‪ .‬غازي زیاته کړه ‪ :‬موږ دلته د وینې په بدل کې د وینې د غچ ‪،‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪210‬‬

‫یا د دښمنۍ په بدل کې د دښمنۍ لپاره نه یو راغيل‪ .‬د رښتیا او رښتونولۍ له مخې باید څادر لیرې يش او د‬
‫افغانستان د ولس مخې ته دې کښیښودل يش "‪.‬‬

‫دغې کورنۍ ته د وژل شویو کسانو د هډوکو بیا موندنې د زړه تسل ورپه برخه کړی دی‪ .‬ښاغيل غازي زیاته کړه ‪:‬‬
‫" موږ مسلامنان یو‪ .‬مړي باید آرامځایونه او ژوندیان باید ملانځنځایونه ولري چې ملنځنې تررسه کړای يش‪ .‬که دغه‬
‫غوښتنې تر رسه يش ‪ ،‬زموږ زړونه به خورا زیات تسل يش "‪.‬‬

‫مل کرښې‬

‫‪) ۸‬له څیړنیز اړخه ‪ ،‬د نیویارک ټایمز په گزارش کې یو شمیر بیلگې سمې نه دي‪ .‬د ساري په ډول الندینۍ کرښې ‪:‬‬

‫‪-‬محمد داؤود او کورنۍ یې د دیارلس سوه او اووه پنځوسم ملریز کال د غوایي د مېاشتې په اومې نېټې [‪۸۷۷۲‬ز د‬
‫اپریل ‪ ]۸۲‬د سهار د شپږو او اوو بجو او په پیاوړې انگیرنې د سهار د شپږ نیمو او اوو بجو ترمنځ ووژل شول ‪ ،‬نه د‬
‫هغې ورځې د سهار د څلورو او پینځو بجو تر منځ‪.‬‬

‫‪ -‬په ارگ کې دننه د وژل شویو افرسانو او کارمندانو شمیره څرگنده نه ده ‪ ،‬خو دومره څرگنده ده چې د محمد‬
‫داؤود له کورنۍ څخه یوازې عمر داؤود د نیمې شپي په تور تم کې او نور ټول د غوایي د اوومې له تور ماښام وروسته‬
‫د دیارلس سوه او اووه پینځوسم ملریز کال د غوایي د مېاشتې د امتې [‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل ‪ ۸۷‬او ‪ ]۸۲‬نېټې د شنه‬
‫سهار د گولیو تر باران الندې ونیول شول ‪.‬‬

‫‪ ) ۸‬د دغه گزارش په انځوریزه برخه کې موال گل او وروریې د هغو کواړیو خاورو پر څنډه لیدل کیږي چې تر الندې‬
‫یې د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ مړي ایښودل شوي ول‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪211‬‬

‫څلور وېشتمه برخه‬

‫مل کرښې‬

‫‪ ) ۸‬د ‪۸۰۰۷‬ز کال د مارچ د مېاشتې په ‪ ۳۰‬نېټه چې ددغې لړۍ د لیکنې د پای مهالیز وخت وو ‪ ،‬د کاناډآ د مونرتیال‬
‫له ښاره د محمد آصف صايف په نامه یوه افغان دوست وویل چې تر راتلونکي مېاشت پورې به د محمد داؤود او د‬
‫هغه د کورنۍ د وژل کېدا د څرنگوايل په اړوند د " پرسلني سباوون د گولېو د باران" د لړۍ لپاره نوي او تاند‬
‫مالومات وړاندې کړي ‪.‬‬

‫محمد آصف صايف د خربو په لړ کې له " جگتورن نور احمد تره خیل" څخه یادونه وکړه او زیاتوي چې خلکو د کټـور‬
‫په نامه پیژانده ‪ .‬محمد آصف صايف د تره خیل په اړه داسې وايي‪:‬‬

‫"کټوري راته " د ‪۸۷۷۲‬ز کال د اله گولې او نښتو خربې کولې ؛ هغه د خربو په ترڅ کې ما ته وویل ‪ " :‬زه هم د‬
‫بولندوی شهنواز تـڼـي په امر د ولسمرشۍ ماڼۍ ته تللی وم‪ .‬وروسته له دې چې امام الدین ‪ ،‬رسدار محمد داؤود‬
‫ټپي کړ ما خپلو پينځلس تنو کوماندیانو ته د اور امر ورکړ‪ .‬د هغه ټوله کورنۍ په ډزو کې له منځه والړه‪ .‬کله چې‬
‫ډاډه شوم چې نور هېڅ څوک ژوندي نه دي پاتې ‪ ،‬والړم او د داؤود خان سپینه تومانچه مې له ځان رسه را‬
‫واخیستله "‪.‬‬

‫د محمد آصف صايف په وینا وروسته له دې چې تره خیلی نوراحمد کټور د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ په وژنې‬
‫اعرتاف وکړاحمد شاه مسعود د ‪ ۸۷۲۳‬ز کال د نوامرب په مېاشت کې په خپل امر په پیشغور " پنجشیر " کې له‬
‫غاړې وځړاوه او او زیندۍ یې کړ‪.‬‬

‫د محمد آصف صايف او شهنواز تڼي ترمنځ د ثبت شویو خربو لیکنزه بڼه چې په هغې کې د جگتورن نور احمد تره‬
‫خیلی د لیږلو او ارگ ته او د هغه د ونډې په اړه خربې شوې دي زموږ پر دغو مل کرښو به یوه بله لړۍ ورزیاته‬
‫کړي ‪.‬‬

‫‪ ) ۸‬د انجنیر خلیل الله رؤويف د لیکنې " افشای حقایق بیشرت ‪ ".....‬ځینې برخې ‪ :‬هېڅ شک نشته چې حفیظ الله‬
‫امین او اسدالله رسوري دواړه د ‪ KGB‬جاسوسان ول خو د داؤود خان د هاغه وخت د واکمنۍ په پړاو کې چې د چا‬
‫په گومان کې د کودتا د سمبالتیا او د رژیم د پرځېدا خربه ال نه گرځېدله بیا هم داؤود خان په کلکې رسټمبه گۍ‬
‫او پریکنده ډول د هیواد د واکمنۍ واگې په یوازې او خپلواکه توگه په الس کې درلودلې‪ .‬هغه خپل هر مخالف په‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪212‬‬

‫وچ زور ټکاوه او هر شکمن سړی ان که د هغه د ډاډ وړ سړی به هم وو ‪ ،‬هغه به یې له سیايس او پوځي ډگر څخه‬
‫لېرې کاوه ‪.‬‬

‫د بېلگې په توگه په دغه وخت کې یې خپل ځوان کودتاچي ملگري لکه د مخابراتو وزیرعبدالحمید محتاط ‪ ،‬د‬
‫رسحداتو وزیر پاچا گل وفادار ‪ ،‬د کورنیو چار وزیر فیض محمد ‪ ،‬د هوایي او هوايي مدافعی رﺌـیس ارکان ډگروال‬
‫اکربمقصودي چې ددوی په مرستې یې واکمني تر السه کړې وه له ځانه لیرې ‪ ،‬پر هغوی په قهر شو او له دندې یې‬
‫گوښې کړل او یو شمیر نور کسان یې تر څار الندې و نیول ‪.‬‬

‫کیڼ اليس الرښود پرته له دې چې د خپل کاري شپول ترگرد چاپريه چاپیریال یوه پوهه او هوښیاره ډله را ټوله کړي‬
‫پر نورو ټولو کیڼ السو سیايس بهیرونو او ډلو یې د غندنې پریړه کرښه را وکاږله‪ .‬د داؤود خان دغه سیاست هغه‬
‫مهال پلی کیږي چې له روسانو رسه یې په بربنډه اړیکې پریک کړې وې او د هغوی تر ځمکې الندې کورنۍ ځالگۍ‬
‫د رس سپارلو کسانو له پلوه لکه د دفاع وزیر حیدر رسويل ‪ ،‬د لوی درستیز عزیزخان چې خلکو د " تور عزیز ‪ /‬عزیز‬
‫سیاه " په نامه پیژانده ‪ ،‬او د د دفاع د وزارت د استخباراتو د رﺌـیس جان نثار خان تر کلک څار او نیونې الندې‬
‫راغې وې ‪.‬‬

‫د روسانو له څارگرو ځالگیو رسه د اسدالله رسوري له اړیکو رسه رسه او پرته له دې چې نوموړي له روسانو څومره‬
‫ژورې او څه ډول اړیکې درلودلې بیا هم د داؤودي ددغسې درانده سیاست تر سیوري الندې هغوی هېڅ کاره ول‬
‫او د داؤود د قهار رژیم پر وړاندې یې دومره زړه او جرﺌـت نه درلود چې په براال ډول رس راپورته کړي ځکه د ‪KGB‬‬
‫له مرستې رسه رسه په هغوی کې دومره زړه او جرﺌـت نه وو چې کوم گواښ زیږوونکي چلند ته دې الس واچوي‪.‬‬

‫که امین د خلق د ډلې په استازیتوب د پوځ په یوې کوشنې کړۍ کې د افرسانو د جلب او جذب دنده درلودله دا‬
‫ددې مانا نه ښندي چې نوموړی دې په هیواد کې د یوه مطرح ځواک په توگه د ښاغيل لبیب په وینا د داؤود د‬
‫الرې خنډ وگرځي او په دې دې بریالی يش چې د هغه مخه ور ډب کړي او نه رسوري کومه پخه ونډه درلودالی‬
‫شوای چې د یوه ورک نومي تورن په توگه یې په هوايي ځواک کې کار کاوه‪ .‬خو د غوايي له کودتا وروسته دواړه د‬
‫بې خرته واک او ځواک پر گدۍ ځای پر ځای کیږي او دواړه د دوه رسو ښامارانو په جامه کې د ټولنې پر زره ور‬
‫ننوځي او په خپل هیواد کې د وژنې او د سرت خونړي ناتار په بنسټ ایښودونکو بدلیږي‪.‬‬

‫د هغې تر څنگ داؤود خان د هیواد په ملکي او پوځي چارو کې د شوروي سالکارانو د آزادې السوهنې د لړۍ ملن‬
‫کرار کرار ور لنډه کړه او د هغوی پر ځای یې کورين سالکاران ځای پر ځای کړل او هغوی یې اړ کړل چې په خپلو‬
‫کار پوهنیزو برخو کې له ژمنې او هوډ وروسته خپله پازوايل په غاړه واخيل ‪ ،‬ددفاع وزرات ته امر شوی وو چې د‬
‫وسله وال ځواک په ټولو څانگو کې دې د سالکارانو د اړتیا څرنگوالی و څیړي او د هغوی شمیره دې اړینې کچې ته‬
‫را ټیټه کړي‪ .‬د بېلگې په توگه د توغندیو په لیوا ( لیواې راکټ) کې چې د وسله وال ځواک تر ټولو عرصي ځواک‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪213‬‬

‫شمیرل کېده څوارلس سالکاران ول چې په ځانگړو کارپوهنیزو برخو کې ښکیل ول ‪ ،‬خو له کورنیو انجنیرانو څخه د‬
‫ژمنې له اخیستلو وروسته د نورموړو سالکارانو شمیره دریو تنو ته راټیټه شوه او پاتې کسان بیرته خپل هیواد ته‬
‫ستانه شول‪ .‬دغسې چاڼ د وسله وال ځواک په ټولو لیواگانو او کنډکونو کې ترالس الندې ونیول شول او پيل شول ‪.‬‬

‫ښاغلی لبیب په خپل کتاب کې وايی چې د غوايي له کودتا مخکې د دفاع په وزارت کې په ځانگړې توگه د هوايي‬
‫ځواکونو په اډانه کې د مهمو کادرونو مقرریدل او بدلیدل د روسانو له پلوه تررسه کېدل ‪ ،‬حال دا چې شوروي‬
‫مستشاران نور هغه خپلرسي واکمنان نه ول چې په هر کار کې دې په خالص الس ‪ ،‬السوهنه وکړي ‪ ،‬دا خو ال پریږده‬
‫چې روسان دې دومره واک ولري چې ډگروال قادر خان دې د هوایي ځواک د درستیزوال په توگه و گوماري یا دې‬
‫د بگرام له گارنیزیون څخه رحیم نورستاين لیرې کړې ‪ ،‬دا دومره آسانه نه وه اوهغسې نه وه لکه څنگه چې ښاغيل‬
‫لبیب یې وايي‪ .‬په پوځي چارو کې یوازینی پریکړه کوونکی او واکمن سړی په خپله ولسمرش وو او د یوه قهاره پاچا‬
‫په څیر به یې امرونه لیږل‪ .‬خو د هغه تیروتنه په دې کې وه چې ددغسې برخه لیک جوړونکي سیاست په الره کې‬
‫یې د کرملین غربگون په هېڅ شمیرلی وو ‪.‬‬

‫د ‪ KGB‬د السپوڅو یوه بله روزل شوې مرۍ ډگروال قادر خان وو چې د غوايي د کودتا په بریالیتوب کې یې پریکنده‬
‫ونډه درلودله‪ .‬ښاغيل لبیب باور لري چې د وسله وال ځواک په داسې یوه مهم دریځ کې د هغه مقررېدل له کودتا‬
‫څخه یوه میاشت مخکې د ‪ KGB‬د ځالگیو په منځگړیتوب تررسه شوي ول‪ .‬خو تر هغه ځایه چې روښانه ده د هوايي‬
‫ځواک د درستیزوال په توگه د قادر خان گومارنه د غوايي له کودتا یوه مېاشت مخکې نه بلکه ډیره موده وړاندې د‬
‫داؤود خان د ډیرو د ډاډ وړ او د کورنیو کړیو او ځالگیو له پلوه تر رسه شوې وه ‪.‬‬

‫د چنگاښ د کودتا د گډونوال په توگه قادر خان د څو استوي کرکرت په لرلو دا وړتیا او ورهڼه درلودله تر څو د داؤود‬
‫خان ډاډ په هرې شونې بیې تر السه کړي چې د همدغې موخې د تررسه کېدا لپاره د دفاع د وزیر غالم حیدر رسويل‬
‫د زوم او د آریانا د رﺌـیس انجینیر نجیب الله له الرې یې و کوالی شول د " ميل غورځنگ " د ګوند غړیتوب تر السه‬
‫کړي‪ .‬او په همدې ترڅ کې یې د هوايي ځواک په کړیو کې د " ميل غورځنگ " د گوند د چارو سمبالتیا هم پر مخ‬
‫بیوله ‪.‬‬

‫قادرخان په چابکۍ او هوښیارۍ و کوالی شول چې داؤود خان ته ځان له همدې الرې نیږدې کړي او د یوه افرس [‬
‫ظاهرأ د یوه پالیال او رس سپاريل افرس په جامه کې ] د داؤود خان ترمخ د پالیالۍ لوړه وکړي او د هوايي مدافعې د‬
‫درستیزوال دریځ په خپلو منگولو کې راخپل کړي ‪.‬‬

‫د داؤود خان په دولت کې نورستانیانو د پام وړ ځواک را خپل کړی وو او قادرخان د هغوی پر ضد د دفاع وزیر‬
‫رسويل ته له اړو پیچه ډک " ضد ونقیض" راپورنه ور کول ‪ ،‬د هغه موخه داوه چې د بگرام د گارنیزیون هڅاند او‬
‫منضبط بولندوی ډگروال رحیم نورستاين له خپلې الرې د یوه خنډ په توگه لیرې کړي ؛ ځکه د هغه په شتون کې په‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪214‬‬

‫بگرام کې هېڅ پیلوټ نه شوای کوالی په خپل رس الوتنه وکړي‪ .‬قادرخان په خپلې موخې کې بریالی کیږي‪ .‬له کودتا‬
‫څو میاشتې مخکې یې د داؤود خان په الس رحیم خان له دندې گوښه کړ او دغه دنده یې نرم چلند ډگروال غالم‬
‫سخي ته ور کړه‪ .‬دا هغه تیر وتنه وه چې په حقیقت کې داؤود خان په خپل الس د خپل مرگ حکم السلېک کړ ځکه‬
‫دا د بگرام او شینډنډ هوايي ځواکونه ول چې د یوه هیواد او دولت برخلیک یې د خلق د گوند د کودتا پر تندي و‬
‫لیکه ‪.‬‬

‫خپلې موخې ته د رسېدا په الره کې قادر خان له ځانه پورته کسانو ته هېڅکله رس ټیټ نه کړ او تر الس الندې کسانو‬
‫باندې یې هېڅ ډول خپلرسي ونه سپموله‪ .‬د کودتا د بریا په شنه سهار یې د هوايی او مدافعه هوايی ځواک بولندوی‬
‫ډگر جرنال موسی خان چې د هیواد د وسله وال ځواک یو سپیڅلی او کارپوه افرس وو د هغه له یوه مرستیال‬
‫تورنجرنال ستارخان رسه یو ځای د کار په دفرت کې په کالشنیکوف ووژل ‪ .‬له هغه وروسته په بیړه د بگرام د هوايي‬
‫ډگر پر خوا والوت ‪ ،‬هلته یې د گارنیزیون بولندوی ډگروال سخي و نیو او بندي یې کړ ‪ ،‬د بولنې " قوماندې " د‬
‫دریځ ولکه یې په خپل الس کې واخیسته او خپل ژمن ملگري پیلوټان یې د کودتا لپاره چمتو کړل چې والوزي‪ .‬یو‬
‫ساعت وروسته یې د خواجه رواش د هوايي ډگر په اډه کې د بلې وژنې امر ورکړ‪ .‬هغه خپل نیږدې او هم مسلکه‬
‫ملگري لکه د څارگرې څانگې مدیر ډگروال قاسم خان ‪ ،‬د ښوونی او روزنې آمر ډگروال عنایت ‪ ،‬د هوايي ځواک رس‬
‫انجنیر مرتضی قل د حرکاتو مدیر ډگروال سلطان پیلوټ او یو شمیر نور هیواد پال او په کار پوه افرسان یې پرته له‬
‫دلیل او گناه په خپل امر په تړلو السونو د هوايي ډگر پولیگونونو ته ولیږل او تر خاورو الندې یې کړل‪ .‬ددغو تأریخي‬
‫او ځالندو غوړه مالیو او چوپړونو له شامته نوموړی د دفاع د وزیر په توگه وټاکل شو او یو ځل بیا یې نوي رژیم ته د‬
‫پالیالۍ لوړه وکړه‪ .‬د غوايي د کودتا په همدغو شپو ورځو کې د هیواد په وسله والو ځواکونو کې نورستانیانو ډیر‬
‫ځواک درلود او ددفاع وزیر حیدر رسويل له هغوی رسه د یو شمیر سیايس ټکرونو له امله ښه چلند نه درلود ‪.‬‬

‫د څلورم زغره وال ځواک بولندوی رسور نورستاين چې د داؤود د چنگاښ د کودتا یو په ځان غره افرسوو ‪ ،‬دفاع‬
‫وزیر ته یې هېڅ پام نه درلود او نه یې هغه ته ارزښت ورکاوه ‪ ،‬له داؤود پرته یې په خپل رس بل رس نه پیژانده ‪ .‬د‬
‫بگرام په گارنیزیون کې ډگروال رحیم نورستانی ‪ ،‬د گارنیزیون یو تر ټولو ځواکمن بولندوی وو‪ .‬ډگروال دین محمد‬
‫نورستاين د هوايي ځواک د بولندوي په توگه کار کاوه ‪ ،‬قدیر نورستانی د کورنیو چار وزیر وو ‪ ،‬دوی ټولو د داؤود‬
‫خان د ولسمرشۍ د ځمکنیو او هوايي ځواکونو کلیدي جرړې جوړولې ‪.‬‬

‫داؤود له یوې خوا ددغو ستونزو په تړاو په اندیښنه کې ډوب وو او له بله اړخه د څلورم زغره وال ځواک پرضد د‬
‫حیدر رسويل پاروونکو راپورونو د داؤود شک الپسې را وپاراوه ‪ ،‬داؤود له قدیر نورستاين پرته ‪ ،‬نور ټول د ځواک او‬
‫واک له لوړې څوکې راکښته کړل ‪،‬ان د رسور نورستاين د جرنالۍ رتبه یې منظور نه کړه‪ .‬له همدې امله وو چې د‬
‫څلورم زغره وال ځواک د بولندوی خوا له داؤود خانه شنه شوه او د خپلې ماندینې د ناروغۍ په پلمه شوروي ته‬
‫والړ ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪215‬‬

‫داؤود خان د نورو کسانو په پرتله حیدر رسويل ته ډیر غوږ نیوه او پر هغه یې ډاډ کاوه ‪ ،‬د هغه خربه به یې منله ‪،‬‬
‫د رسور نورستاين او د نورو پوځي کړکیچنو سکالو په اړوند یې د حیدر رسويل راپورنه حقیقت ته نیږدې بلل ‪ ،‬خو‬
‫رښتیا دا ده چې دغه نورستاين کادرونه په ټولې سپیڅلتیا خپل مرش او الرښود داؤود خان ته خورا زیات پالیاله ول‬
‫‪ ،‬د هغوی شتون د داؤود د واکمنۍ ستنو ته ټینگښت ور بخښلی وو ‪ ،‬یو شمیر پوځي او سیايس ناندرۍ د دولت‬
‫په کورنیو او له دولته دباندې کړېو کې په کلکه د غوړیدا په درشل کې وې او په دغسې یوه چاپیریال کې داؤود‬
‫خان له خپل ناوړه او لټ دفاع وزیر رسه یو ځای ددغو ناندریو خطرناکو پایلو ته پام نه کاوه او په پای کې هر څه په‬
‫بل مخ واوښتل چې د جمهوري رژیم د هغه له الرښود رسه ځای د پوپنا کېدنې په ډنډ کې ډوب شو ‪. /..../‬‬

‫د هغې تر څنگ د هیواد د پياوړي او ځواکمن ولسمرش داؤود خان او د هغه د کورنۍ د وینو بیه بې ارزښته او ټېټه‬
‫وبلل شوه ‪ ،‬داؤود خان د یوه مؤمن او گروهن افغان په توگه د افغانستان له پرمختگ او خپلواکۍ رسه ډیره مېنه‬
‫درلودله او د هغه لپاره یې هلې ځلې کولې خو لږ تر لږه ان د هغه غوښتنې ته چا غوږ ونه ونیو ‪ ،‬د کودتا دوه تنه‬
‫پاخه گډونوال او سمبالوونکي قادر خان او اسلم وطنجار د هغه حضور ته ارگ ته ور نه غلل او د ( امام الدین په وینا‬
‫) یوازې د کوماندو د لومړي ټويل بولندوی شهنواز تڼي ته امر ورکړل شو چې د پوځي شوری پیغام داؤود خان ته‬
‫ورسوي ‪.‬‬

‫تورن شهنواز تڼی چې د نامتو کېدا ازانگی یې وروسته یې خپرې شوې د دغسې یوې مهمې دندې د رسته رسولو‬
‫پازوايل چې هیواد د بدلون په درشل کې وو د خپل ټولی بریدمن امام الدین ته سپاري ‪ ،‬دغه ځوان بریدمن له خپلو‬
‫دریو تنو رستیرو رسه په ارگ ورننوځي او هغه داؤود خان ته چې خروښ او قهر یې د تور ایندوکش " هندوکـش" له‬
‫لوړ وايل ال لوړ تللی وو وایي چې وسله دې پرځمکه واچوه او ځان تسلیم کړه ‪.‬‬

‫دا هغه تأریخي سپکاوی وو چې د افغانستان ولسمرش سل ځله مرگ تر هغه غوره باله او په پای کې یې خپل ځان او‬
‫خپله کورنۍ د نام و ننگ او پت قرباين و گرځاوه ‪.‬‬

‫د امام الدین په ځوابونو کې د دغې ویروونکې تأریخي پیښې انځور په دومره بې ارزښته لیرلید کې غربگون موندلی‬
‫چې گڼې کودتا ‪ ،‬کودتا وي او په هغې کې وچ او النده یوځاي سوځي ‪ ،‬د کودتا فرهنگ له رحم او روغې جوړې رسه‬
‫تل په ټکر کې وي او خپل مخالفین باید په هامغه شېبه کې دړې وړې کړي‪ .‬له دې امله د هغه په انگیرنې ‪ ،‬د‬
‫افغانستان د ولسمرش محمد داؤود له منځه وړل هم ددغه فورمولې له اډانې نه يش وتالی "‪.‬‬

‫ددغې لېکنې د بشپړ منت د لوستلو لپاره کوالی شـﺊ و گورﺉ‪:‬‬

‫‪www.farda.org/articles/08_updates/081100/article_kh_rauffi.htm‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪216‬‬

‫‪ ) ۳‬انجنیر نجیب الله داوري د " فاکتهـای غیرقابل انکار دسـت روسـهـا در امر سقوط رژیم مـحـمـد داوود و‬
‫پیروزی کـودتای ثور" تر رس لیک الندې د ‪ ۸۰۰۲‬زکال د اگست د مېاشتې د لیکنې په پای کې داسې لیکيل ‪ ( :‬د‬
‫لیکوال له اجازې پرته دغه برخه لږ را لنډه شوې ده )‬

‫د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ان د مرکزي کمیټي او سیايس بیرو د غړو په منځ کې داسې کسان هم ول‬
‫چې د شوروي پالنې په پرتله ‪ ،‬ولسپال ول‪ .‬له هغې ډلې څخه کوالی شو د میرمحمد اکرب خیرب او خلیل زمر نومونه‬
‫را واخلو‪ .‬خلیل زمر د غوايي له کودتا څو میاشتې مخکې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند له مرکزي کمیټې‬
‫رسه پریکون وکړ او د داؤود خان له حکومت او دولت څخه یې خپل مالتړ اعالن کړ‪ .‬د غوايي له کودتا وروسته‬
‫نوموړی د لسو کالو لپاره د همدغه جرم په کړس کې لس کاله د څرخي پله په زندان کې د محکمې له حکمه پرته‬
‫تیر کړل‪.‬‬

‫خیرب ددې پلوی وو چې د پرچم ډله دې د ميل غورځنگ له گوند رسه یو ځای يش تر څو له داؤود خان رسه د‬
‫بنسټیزو پروژو په رسته رسولو کې جوگه يش‪ .‬خو د خیرب دغه لیر لید د مسکو له نړۍ واکۍ او هیلو رسه سمون نه‬
‫خوړ ‪ ،‬ځکه چې روسان په خپلو گټو پسې گرځېدل رسه له دې چې د داؤود خان رغښتیزو پروژو له اقتصادي اړخونو‬
‫په یوه بڼه له سوسیالیزم رسه ډډه لگوله خو روسان هېڅکله د افغان ولس د سوکالۍ او د داؤود خان د ميل رغانیزو‬
‫پروژو پروا نه کوله‪ .‬په پای کې میر اکرب خیرب د سرتگو په رپ کې د پرچم د ډلې له پوځي پازوالۍ څخه گوښه‬
‫کړای شو او پر ځای یې نور احمد نور د پرچم د ډلې د پوځي څانگې پازوال و گومارل شو ‪.‬‬

‫تر اوسه د خیرب د وژنې په اړوند بیالبیل لید لوري او انگیرنې وړاندې شوي دي او په دې وروستیو کې دا گنگوسې‬
‫هم خپرې شوې چې گڼې گلب الدین حمکتیار د خیرب وژنه د خپلو پلویانو له کارونو څخه گڼلې ده ‪.‬‬

‫هغه څه چې څرگند دي دا دي چې د افغانستان په وسله وال ځواک کې له خلقي او پرچمي افرسانو پرته یو شمیرو‬
‫نورو خپلواکو افرسانو د شوروي له ‪ GRU‬یا د ( شوروي له پوځي څارگرې ادارې ) ‪Glavnoje Razvedyvatel'noje‬‬
‫)‪Upravlenije (GRU‬رسه نیغ په نیغه اړیکې درلودلې او هره شېبه تیارسـﺊ ول چې د شوروي د ګټو پر بنسټ کار‬
‫وکړي ‪ .‬په دې کې شک نشته چې د پرچم د پوځي څانگي د پازوال په توگه د خیرب او‪ GRU‬تر منځ اړیکې له یوې‬
‫خوا او د ‪ GRU‬او حفیظ الله امین ترمنځ په اړیکو کې له بل خوا چې په وسله وال ځواک کې د خلق د ډلې پازوال وو‬
‫‪ ،‬یو شمیر رمزونه او رازونه پټ ول‪ .‬ښايي خیرب له ‪ GRU‬رسه د ټولو اړیکو لرونکو افرسانو لیست درلود او د ټولو‬
‫پرچمي او یو شمیر خلقي افرسانو په نومونو پوهیده چې د اور د بولنې واک یې په الس کې درلود‪.‬‬

‫هر گوره ‪ ،‬مسکو پریکنده پریکړه کړې وه چې د داؤود خان واکمني را وپرځوي ‪ ،‬ان نور محمد تره کي په خپلې یوې‬
‫مرکې کې ویيل ول چې غوښتل یې انقالب د هامغه کال د زمري [جوالی‪/‬اگست] په مېاشت کې پلی کړي تر څو د‬
‫" زمري " د انقالب په نامه و نومول يش!‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪217‬‬

‫د ميل غورځنگ له گوند رسه د پرچم د ډلې د یو ځای کېدنې په تړاو د خیرب پریکړه او له داؤود خان څخه له څونې‬
‫څار پرته د خیرب مالتړ له یوې خوا او له بلې خوا د دیارلس سوه او اوه پینځوسم کال د زمري په مېاشت [‬
‫جوالی‪/‬اگست ‪ ۸۷۷۲‬ز] کې د داؤود خان پروړاندې له کیدونې کودتاڅخه د خیرب خربتیا ‪ ،‬شورویان په شک کې و‬
‫غورځول او وېې انگیرل چې ښايي خیرب د هغو پرچمي او خلقي افرسانو نومونه به داؤود خان ته ورسوي چې د اور د‬
‫ورکړې واک په الس کې لري ‪.‬‬

‫د لته ده چې د خیرب د ترور تابیا نیول کیږي‪ .‬د دیارلس سوه او اوه پينځوسم ملریز کال د وري د مېاشتې په اته‬
‫ویشتمه د دوه نۍ " دوشنبې " په ورځ [ ‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل ‪ ] ۸۷‬د کابل په مکروریانو کې دولتي مطبعې ته نیږدې‬
‫د یوه پوځي جیپ موټر له منځه په خیرب ډزې کیږي‪ .‬په هامغو شیبو کې د شوروي د سفارت یو تن کاروکوونکي‬
‫اوبلوف د سړک په هاغه بله غاړه کې لیدل کیږي ‪.‬‬

‫دا چې د خیرب له وژل کېدا وروسته د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند په خپلې څوارلس کلنۍ واکمنۍ کې له‬
‫خیرب څخه هېڅ یادونه ونه کړه ‪ ،‬ان پلیو په الره تلونکو کسانو د هغه پر انځور خټې او لوخړې و مښلې او د هغه د‬
‫قرب لوحه له ځایه بې ځایه کړه ‪ ،‬د هغه د قرب په بیا جوړونه کې د گوندي ملگرو چوپيتا او بې پروايي ټول ددې مانا‬
‫ښندي چې د خیرب د وژنې جرړې چیرې پرتې دي‪ .‬څرگنده ده چې د خیرب په جنازه کې د غــَروو اوښکو تویول " د‬
‫متساح د اوښکو تویول " یوازې یوه درغلنه وه ‪.‬‬

‫یو شمیر کسان وايي چې د کودتا د پيل کیدا د پالن تابیا حفیظ الله امین جوړه کړې وه چې د دیارلس سوه اوه‬
‫پينځوسم ملریز کال [ ‪ ۸۹‬اپریل ‪۸۷۷۲‬ز] د غوايي د مېاشتې د شپږمې ‪ /‬اومې په باراين شپه یې د سید محمد گالبزوی‬
‫له الرې اړوندو افرسانو ته و رسوله ‪ ،‬ترڅو " سبا ته خپلو کنډکونو ته له رسیدا رسه سم " دې کودتا پلې کړی ‪ ،‬ان تر‬
‫دې کچې چې گڼ شمیر پرچمي افرسان په لومړیو کې له کودتا خرب نه ول او دننه په ارگ کې یې له داؤود خانه په‬
‫رسښندنې دفاع کوله ‪.‬‬

‫دغه خربه دومره ساده نه ده‪ .‬د ډگروال عبدالقادر تر مرشۍ الندې د انقاليب افرسانو سازمان هم د هیواد په پوځي‬
‫قطعاتو کې یو شمیر الرښوونې له‪ GRU‬څخه تر السه کړې وې تر څو د محمد داؤود په پلوي هر ډول خوځښت شنډ‬
‫کړي‪.‬‬

‫د غوايي په کودتا کې د روسانو د الس لرلو فاکټونه کوالی شو داسې را وشمیرو ‪:‬‬

‫لومړی ) په دې کې هېڅ شک نشته چې د ‪ GRU‬او حفیظ الله امین ترمنځ د کودتا د پيل کیدا په اړوند ژمنې او‬
‫پټپټانی شتون درلود‪ .‬دا چې حفیظ الله امین له کودتا وروسته په لوړ غږ ډیر غړومبیده څرگندوي چې د ‪GRU‬‬
‫پیاوړی الس یې تر شا درلود ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪218‬‬

‫په هغه وخت کې د گرځند ټیلفون ټکنالوژي په نړۍ کې د هر چا په الس کې نه وه‪ .‬د افغانستان په پالزمېنه او‬
‫والیتونو کې یوازې د ټلیفون څو کالسیک مزي ول او امین دا امکان په الس کې نه درلود چې له څو خنډونو په تیریدا‬
‫دې ځان سانرتال ته ورسوي او له نوموړو ټلیفونونو څخه دې له خلقي افرسانو رسه خربې وکړي او د انقالب د پیلیدا‬
‫امر دې ورکړي‪ .‬په هغو شیبو کې چې محمد داؤود د دولت او وسله وال ځواک ‪ ،‬واک په خپل الس کې درلود امین‬
‫او د هغه کسانو نه شوای کوالی د وسله وال ځواک د مخابراتو له الرې خپلو گوندي ملگرو ته د هیواد د والیاتو په‬
‫قطعاتو کې د وسله وال پاڅون خرب ورکړي‪ .‬له بلې خوا خلقیانو دومره امکانات نه درلودل چې په څو لنډو ساعتونو‬
‫کې دې ځانونه والیتونو ته ورسوي او تر السه شوي امرونه دې خپلو اړوندو ملگرو ته ورسوي ‪.‬‬

‫خو په دې کې شک نشته چې د افغانستان په بیال بیلو قطعاتو کې له ‪ GRU‬رسه په اړیکه کې افرسانو کوشني اليس‬
‫ټیلفونونه درلودل ‪ ،‬دغه ټکنالوژي یوازې شوروي او امریکا پوځیانو درلودله چې د هغې له الرې یې امرونه یې ترالسه‬
‫کول‪ .‬ځکه د دیارلس سوه او اوه پينځوسم کال د غوايي په اوومې [ ‪۸۷۷۲‬ز د اپریل ‪ ]۸۷‬کله چې ددفاع د وزارت پر‬
‫ودانې ماسپښین نیږدې د کودتا لومړی ډز کیږي د ننگرهار د یولسمې فرقی بولندوی جرنال محمد یونس ددفاع‬
‫په وزارت کې وو ‪ ،‬نوموړی په چټکۍځان ننگرهار ته رسوي هلته په بیړه فرقه تیارسـﺊ کوي او زغره والو ‪ ،‬پلیو او د‬
‫مخابرې قطعاتو ته د کابل پر لور د خوځېدا امر ورکوي‪.‬د قطعاتو چمتو کېدا یو یا دوه ساعته وخت نیو ‪ ،‬مخکې له‬
‫دې چې قطعات د خوځښت لپاره چمتو يش له خپلو لوړ پوړو افرسانو رسه یې غونډه ونیوله او غوښتل یې کابل ته د‬
‫ورتگ او د کودتا د شنډلو د پالن په اړه خربې وکړې ‪.‬‬

‫په دغه شېبه کې د مخابرې یو تن افرس د غونډې خونې ته ور ننوځي او وایي چې له کابله یې یو محرم پيام تر السه‬
‫کړی او غواړي هغه یوازې جرنال محمد یونس خان ته ووایي‪ .‬جرنال یونس خان له نوموړي افرس څخه پوښتنه کوی‬
‫‪ " :‬څه خربه ده؟ " افرس وايي " راغلی پيام ډیر محرم دی او نه شم کوالی هغه د ټولو تر مخ ووایم‪ .‬که یو ځل کوالی‬
‫شـﺊ د باندې را ووځـﺊ "‪.‬‬

‫کله چې جرنال محمد یونس خان دباندې وځي ‪ ،‬نوموړی افرس خپله تومانچه را اخيل او جرنال یونس خان ځای پر‬
‫ځای وژين‪ .‬له دغې پټې او مرموزې وژنې وروسته نور کسان دا جرﺌـت نه مومي چې د جرنال یونس خان پالن پر‬
‫مخ بوزي‪ .‬په پای کې د غوايي د کودتا په شنډولو کې د ننگرهار د یولسمې فرقې تابیا شنډیږي ‪.‬‬

‫همدې ته ورته په کندهار کې هم پیښیږي‪ .‬د کندهار د قول اردو بولندوی جرنال محمد عظیم وزیري په کابل کې‬
‫د کودتا د قطعاتو د دړې وړې کولو په موخه د کندهار د قول اردو کنډکونه د قول اردو له فرقې دباندې را بايس او‬
‫ټول د کابل � کندهار د الرې په اوږدو کې د دامان د ولسوالۍ د ودانۍ تر مخ د خوځښت په موخه د َروي‪ .‬له‬
‫هغه وروسته له خپلو افرسانو رسه د پالن د جوړولو لپاره غونډه نیيس تر څو د الرې په اوږدو کې د نورو موټرانو تگ‬
‫راتگ بند کړي او نیغ په نیغه ځانونه له رسخوږاوي پرته کابل ته ورسوي‪ .‬هغوی د غزين ‪ ۸۲‬فرقې ته خرب ورکړی وو‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪219‬‬

‫چې د لویې الرې په اوږدو کې دې د موټرو تگ راتگ بند کړي ‪ ،‬دوی په همدغو خربو بوخت ول چې ناڅاپه د څو‬
‫مرتو له واټن څخه پر جرنال عظیم وزیري او د هغه پر ملگرو د ماشینگڼي ډزې کیږي او ټول ځای پر ځای وژل‬
‫کیږي ‪.‬‬

‫دویم ) د ایران پا چا مخکې له مخکې داؤود خان ته په افغانستان کې د شوروي د پلویانو له خوا د کودتا د گواښ‬
‫خربداری ورکړی وو له همدې امله ول چې ایران ‪ ،‬د افغانستان د جمهوري ریاست په ارگ کې د ایران د شاهنشاهۍ‬
‫د گارد د قطعاتو ځای د پر ځای کیدلو او د افغانستان مهمو اور لرونکو قطعاتو ته ‪ ،‬د ایران د لوړ پوړو افرسانو د‬
‫لیږد وړاندیز کړی وو‪ .‬داؤود خان د ایران د پاچا وړاندیز ونه مانه او ویل کیږي چې یو وخت یې خپلو ملگرو ته ویيل‬
‫ول چې غواړي شوروي پوځي سالکاران هم خپلو هیوادونو ته ولیږي ‪.‬‬

‫د غوایي د اوومې په ماسپښین نعیم خان د داؤود له مخالفت رسه رسه د فرانسې سفارت ته چې د ولسمرشۍ ماڼۍ‬
‫ته څیرمه پروت وو ورغی او د هغه ځای له مخابرو څخه په گټه اخیستنې یې د ایران له پاچا څخه د بیړنیو مرستو‬
‫غوښتنه وکړه‪ .‬د ایران پاچا له نعیم خان څخه بخښنه و غوښتله او ویيل ول چې اوس وار له واره تیر دی ‪.‬‬

‫د مخابرې له دغې اړیکې رسه سم د فرانسې پر سفارت کلک هوايي بریدونه تر رسه کیږي‪ .‬د نوي ښار ( شهر نو) او‬
‫وزیر اکربخان اوسیدونکي ددغې پیښې شاهدان دي‪ .‬که څه هم د سفارت پر ودانۍ مبب ونه مښت خو دا په خپله‬
‫په زباد رسوي چې روسانو د پرمختللو وسایلو ټول اړخونه مخکې له مخکې په ډیر ځیر څارل ‪.‬‬

‫دریم ) د کودتاچیانو او د ولسمرشۍ د ارگ د ساتونکي ځواک تر منځ جگړه د شپي له تیارې رسه سم شېبه په شېبه‬
‫پیاوړکېدله او هغه مهال یې زور واخیست چې هوایي بریدونه پای ته ورسیدل‪ .‬ان د شپې د لسو او یولسو بجو په شا‬
‫او خوا کې د ارگ ځواکونه د ارگ له انگړه دباندې را ووتل او د راډیو افغانستان په لور یې کودتا چیان پسې واخیستل‪.‬‬
‫دغه پرمختگ د کودتا پلویان سخت وویرول‪ .‬هغوی د کودتا مرشان د راډیو افغانستان له ودانۍ د باندې و ایستل‬
‫او هغوی یې د کابل د هوايي ډگر د چنار سیمې ته و لېږدول‪ .‬په همدغه شېبه کې نا څاپه د کابل د تشیال په زړه‬
‫کې څو جنگي الوتکې را څرگندې شوې او د شپې په تیاره کې یې د ولسمرشۍ ارگ د مببارد تر اور الندې ونیو‪ .‬د‬
‫دغو مبباریو کلکوايل د داؤود خان د پلويو ځواکونو د ټاکنیستانو پر روحیې چې کودتاچیان یې پسې اخیستي ول نا‬
‫وړه اغیزه وکړه او هغوی اړ شول چې بیرته په شا يش ‪.‬‬

‫که دا په پام کې ونیسو چې د هوا له تیاره کیدلو وروسته او د بگرام په هوايي ډگر کې د وسایلو د نشتوايل له امله‬
‫چې هېڅ الوتکې نه شوای کوالی له بگرامه و الوزي ‪ ،‬او وروسته له دې چې دولتي ځواکونو و کوالی شول کودتا چیان‬
‫د راډیو افغانستان پر لور په شا کړي ‪ ،‬دغه الوتکې په ناڅاپه له کومه ځایه راغلی او څنگه د ارگ مببارد یې له رسه‬
‫را پيل کړ؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪220‬‬

‫ځواب څرگند دی ‪ :‬په پیښه کې حارض روسان پوه شول چې د کودتا د مال سنت مخ په ماتیدو ده‪ .‬هغوی د کودتا د‬
‫ماتې د مخنیوۍ لپاره له مرستندویو الوتکو څخه مرسته و غوښتله چې له ترمز یا تاشکنده را والوزي او د جمهوري‬
‫ریاست ارگ تر اور الندې ونیيس ‪.‬‬

‫څلورم ) د محمد داؤود د دولت په پرځونه کې یو له اصيل مریو څخه ډگروال قادر د دیارلس سوه او دو پينځوسم‬
‫ملریز کال د چنگاښ د شپږویشتمې [ ‪ ۸۷۷۳‬د جوالی ‪ ] ۸۷‬له کودتا وروسته د هوایي او مدافعه هوایي ځواک د‬
‫درستیزوال په توگه ټاکل کیږي‪ .‬نوموړی د څو کالو لپاره د هوایي او مدافعه هوايي ځواک رﺌـیس ارکان په توگه کار‬
‫کاوه او له هغه ځایه تبدیلیږي او د مسلخ د رﺌـیس په توگه په کار گومارل کیږي‪ .‬که څه هم د مسلخ ریاست له‬
‫پوځي اړخه یو پسیف پوست وو خو هامغه امتیازات یې درلودل چې د اوریز ځواک لرونکي بل افرس درلودل ‪.‬‬

‫ویل کیږي چې ډگروال قادر د غوايي له کودتا څو میاشتې مخکې د وخت دفاع وزیر غالم حیدر رسويل ته د رسو‬
‫زَرو یوه غټه شمیره د بډې په توگه ورکړې وه او له هغه وروسته یو ځل بیا د هوایي او مدافعه هوايي ځواک د‬
‫درستیزوال په توگه راستون شو ‪.‬‬

‫که تر کاسې الندې بله نیم کاسه نه وي ‪ ،‬نو ډگروال قادر څه اړتیا درلودله چې د رسو زرو یوه غټه شمیره د بډې په‬
‫توگه ورکړې او د هوايي ځواک د درستیزوال په توگه دې بیرته راستون يش‪ .‬ددې تر څنگ ‪ ،‬که ‪ GRU‬ډگروال قادر‬
‫ته رسه زر نه وای ورکړي هغه به دغه رسه زر له کومه کړي وای ‪ ،‬هغه خو ځان د افغانستان د بې وزلو او ربړگالو‬
‫پرگنو په ډله کې شمیره نو دغه پانگه یې له کوم ځایه تر السه کړې وه؟‬

‫په دې اړوند د منت د لوستلو لپاره دلته والړ سـﺊ ‪:‬‬

‫‪www.goftaman.com/daten/fa/articles/part11/article1763.htm‬‬

‫‪ ) " ۲‬آیا شوروي د غوایي د اوومې د کودتا په تابیا او پالن جوړونې کې الس درلود ؟ ‪ /‬آیا شـوروی در تهـیه و پالنگذاری‬
‫کـودتای هفـت ثور دسـت داشـت ؟ " د ش‪ .‬ن ‪ .‬حقشناس په څیر یو شمیر لیکواالن باور لري چې " رويس الوتکې‬
‫له تاشکنده والوتلې او د شپې تر دریو بجو پورې یې د ولسمرشۍ ارگ په پرله پسې او کلک ډول د مببارد تر اور‬
‫الندې ونیو "‪.‬‬

‫دغه ادعا چورلټ غلطه ده ‪ ،‬ځکه د محمد داؤود جمهوري گارډ د شپې تر یوې بجې پورې له پښو و غورځېد او‬
‫ددویم ځل مببارد ته اړتیا نه لېدل کېدله‪ .‬حقشناس په دې اړوند چې نوموړې الوتکې دې له تاشکنده الوتلې وې‬
‫هېڅ ډول السوند نه وړاندې کوي ‪ ،‬هغه یوازې د انگیرنې پر اوږو سپور او په اورپکۍ او لنډ الواکې ژبه خربې کوي ‪.‬‬

‫فرهاد لبېب هغه افرس وو چې د خلقیانو د واکمنۍ پر مهال له کابله وتلی وو‪ ،‬نوموړی د میر محمد صدیق فرهنگ‬
‫د کتاب ( افغانستان در پنچ قرن اخیر) د دویم ټوک د ‪ ۲۸‬پاڼې له مخې لېکي ‪ " :‬د کودتا امر په کابل کې د شوروي‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪221‬‬

‫په سفارت کې جوړ او د رسور منگل په نامه د یوه افرس له پلوه حفیظ الله امین ته و لیږدول شو‪ .‬حفیظ الله امین‬
‫نوموړی فرمان الس په الس گالبزوی ته ورکوي او گالبزوی تر السه شوی پيغام اړوندو افرسانو ته رسوي "‪.‬‬

‫رسور منگل افرس نه وو ‪ ،‬هغه د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د پرچم د ډلې له ملکي کادرونو څخه وو او له‬
‫حفیظ الله امین رسه یې هېڅ تړاو او اړیکه نه درلودله‪ .‬له بل لوري لبیب هېڅ داسې السوند نه وړاندې کوي چې د‬
‫شوروي په سفارت کې دې د کودتا د دستور د ورکړې څرنگوالی په زباد ورسوي ‪.‬‬

‫د " تجاوز" د کتاب لیکواالن په (پینځلسمه پاڼه ) کې لیکي ‪ " :‬موږ په پای کې دې پایلې ته ورسیدو چې د [‪۸۷۷۲‬ز‬
‫کال] د اپریل د ‪ ۸۷/۸۲‬بدلون د شوروي دولت لپاره غیر منتظره وو او هغوی په دې اړوند هېڅ ډول پالن نه وو جوړ‬
‫کړی‪ .‬په کابل کې د شوروي سفیر پوزانوف وايي ‪ " :‬زه له کارمل ‪ ،‬تره کي او امین رسه د غوايي له بدلون وروسته‬
‫آشنا شوم" له انقالبه مخکې ‪ ،‬داؤود د افغانستان په وسله وال ځواک کې څه د باندې ‪ ۳۰۰‬تنه رويس سالکاران‬
‫گوماريل ول‪ .‬ښايي د شوروي دولت همدغو سالکارانو ته دنده سپاريل وي تر څو د رژیم پر وړاندې مبارزه وکړي ‪.‬‬

‫په دې اړوند موږ له ل‪.‬ن‪ .‬گوریلو رسه یوه مرکه لرو‪ .‬د هغه په وینا ‪ ،‬د گوند له غړو او افرسانو رسه یې هېڅ ډول‬
‫اړیکه نه درلودله او نه یې شوای کوالی دغسې اړیکه ولري‪ .‬برعکس ‪ ،‬له داؤود خان رسه زموږ اړیکې ډیرې ښې وې‪.‬‬
‫هغه به ویل ‪ " :‬ان که د رويس سالکارانو د رس یو ویښته کم يش ‪ ،‬زه به مجرم له منځه یوسم‪ ".‬په ‪ ۸۷۷۸‬زکال کې‬
‫کله چې رويس سالکاران افغانستان ته راغلل هغوی به له ساتونکي او وسلې پرته په ښار کې گرځېدل او خلکو به‬
‫وررسه په ورین تندي روغبړ کاوه‪ .‬زموږ د سالکار په وینا ‪ ،‬داؤود خان په رويس سالکارانو او د هغوی په پوځي مرستو‬
‫ډیره ډډه لگوله " ‪.‬‬

‫سلیگ هریسن او ډیگو کورډویز دغې پوښتنې ته په ځواب کې چې آیا شورویانو په کودتا کې ونډه درلودله که نه ‪،‬‬
‫آیا د کودتا پالن د هغوی له خوا جوړ شوی وو که نه ‪ ،‬د خپل کتاب " حقایق پشت پرده تهاجم شوروي به افغانستان‬
‫" په ‪ ۲۸ ، ۲۷‬او ‪ ۲۳‬پاڼو کې داسې لېکيل دي ‪ " :‬د غوايي د کودتا د جزﺌـیاتو پلټنه څرگندوي چې د کودتا تابیا په‬
‫خپل وروستني پړاو کې په خپله د افغانانو له پلوه و نیول شوه ‪ ،‬که د شوروي څارگرې څانگې په دې اړوند مرستې‬
‫ته را دانگيل وي ښايي د عملیاتو له پيل وروسته یې دا کار کړی وي‪ .‬په دې مانا چې شورویان په یوه تر رسه شوي‬
‫عمل کې راگیر پاتې شول‪.‬‬

‫د شته السوندونو پربنسټ په ټولیز ډول داسې بریښي چې شوروي دې یوې ناڅاپي پیښې ته لنډ گنډ ځواب ویالی‬
‫وي‪ .‬الکساندر موروزوف چې د ‪ KGB‬د مرستیال په توگه کار کاوه او د مأموریت پري یې د غوايي له کودتا څو‬
‫میاشتې مخکې پای ته رسیدلې وو وايي چې مسکو پوهیده چې کودتا د پیښېدلو په درشل کې ده او موږ ته د مسکو‬
‫چارواکو په کلکه الرښوونه کې وه چې ځان ورڅخه لیرې و ساتو‪ .‬خو ‪ KGB‬په دې نه وه بریالۍ شوې چې د کودتا‬
‫څرنگوالی په ځیر ومومي‪ .‬کله چې د شوروي د پوځي څارگري یوه ځري " جاسوس " د امین له پالن څخه خپل څارگر‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪222‬‬

‫سازمان ته خرب ورکړ هغه ویيل ول چې کودتا به د اپریل د مېاشتې په ‪ ۸۲‬شپه د شپي نهه یا لس بجې پیل يش ‪.‬‬
‫‪ KGB‬وروسته وموندله چې امین په خپل پیغام کې دا هم ور غربگه کړې وه چې دغه خربه دې له روسانو څخه په‬
‫کلکه پټه وساتل يش ‪ .‬آیا امین ویره درلوده چې موږ به پښه را وړاندې کړو؟ له دسیسه جوړونکو ( کودتاچیانو ) څخه‬
‫یو تن چې د امین په پرتله د شوروي اتحاد دولت او د شوروي اتحاد کمونیست گوند ته ډیر پالیاله وو ‪ ،‬موږ ته‬
‫ددغه راز له مخې پوړنی لیرې کړ‪ .‬کیدای شوای چې چا په دې تړاو داؤود ته خرب ورکړای وای ‪ ،‬خو نه په کابل کې‬
‫د شوروي په سفارت کې ‪ ،‬او نه په ماسکو کې داسې څوک لیدل کېدل چې د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند‬
‫ته دې خیانت وکړي ‪.‬‬

‫موزوروف ماته وویل ‪ :‬له نیمې شپې لږ وروسته ورته د ‪ KGB‬د مرکزي دفرت او د بهرنیو چارو د وزارت پيغانونه را‬
‫ورسیدل‪ .‬په هغو کې موږ ته الرښوونه شوې وه چې د دغې ماجرا په پارونه کې د امین مخه ونیسو‪ .‬په کودتا کې د‬
‫شوروي ونډه ‪ ،‬لنډه گنډه او ناڅاپي وه او دغه خربه هغه مهال را څرگنده شوه چې د نوي رژیم له رامنځته کیدلو‬
‫وروسته د رژیم د غړو په منځ کې د واکمنۍ پر رسه شخړې او ناندرۍ را پیل شوې "‪.‬‬

‫له دې امله د غوايي د اوومې وسله وال پاڅون کوالی شو یو افغان پاڅون او کودتا و شمیرو‪ .‬د شوروي اتحاد د دفاع‬
‫د وزارت ‪ ،‬د کورنیو چارو د وزارت ‪ ،‬دولتي امنیت او د بهرنیو چارو د وزارت له آرشیفونو څخه داسې السوندونه ال‬
‫تر اوسه نه دي ترالسه شوي او نه دي خپاره شوي چې د کودتا په هڅونه ‪ ،‬تابیا او پالن جوړونه کې دې د شورويانو‬
‫الس لرل په زباد ورسوي‪ .‬له دې امله دغه پاڅون په خپله د افغانانو کار وو ‪ ،‬چې په غیر منتظره او ډراماټیک ډول‬
‫رامنځته شو ‪ ،‬په دغه پاڅون کې د وسله وال ځواک د افرسانو د ځوانۍ د ځوښ او خروښ ظریفو احساساتو پریکنده‬
‫ونډه درلودله‪ .‬دغه پاڅون یو ماجرا زیږوونکی پاڅون وو چې له اړینو پوځي سنجونو او د سیايس پایلو له ارزونې پرته‬
‫د یوه خام پاڅون په توگه رامنځته شو‪ .‬دغه پاڅون د داؤود د رژیم لوړ پوړ چارواکو د یوه کوشني بغاوت او شورش‬
‫په توگه بلالی وو‪ ( .‬سرت جرنال محمد نبي عظیمي ‪ " :‬اردو و سیاست در سه دهه اخیر در افغانستان " ‪۸۲۲ ، ۸۲۳‬‬
‫او ‪ ۸۲۲‬پاڼې )‬

‫‪ ) ۲‬د عبدالصمد ازهر له لیکنې " حقیقت پوشیده مانده یک واقعیت " ځینې برخې ‪ :‬د دیارلس سوه دري څلویښتم‬
‫ملریزکال د وږي د مېاشتې په شپږویشتمه نېټه [ ‪ ، ۸۷۹۲‬د سپتامرب ‪ ] ۸۷‬د کابل په داراالمان کې د یوه پټ سازمان‬
‫بنسټ کښیښودل شو ‪ ،‬ددغه سازمان نوم " د وسله وال ځواک ډیموکراتیک انقاليب سازمان ‪ /‬سازمان دموکراتیک‬
‫انقاليب اردو " ( ساډا) وو چې د یوې پرمختگپالې ډلې له پلوه یې بنسټ کښیښودل شو ‪ ،‬دغې ډلې ډیرې مودې را‬
‫هیسې هڅه کوله چې د هیواد او ولس ربړو او کړېدنو ته د پای او ژغورنې الره ومومي‪ .‬په کړۍ کې دغه کسان ول‬
‫‪ :‬له هوايي ځواک څخه یو افرس محمد عامل وصال ‪ ،‬د ځمکني ځواک درې تنه افرسان ‪ :‬ذبیح الله زیارمل ‪،‬‬
‫عبداللطیف انصاف او عزیزالرحمن ‪ ،‬د پولیسو دوه تنه افرسان ‪ :‬مهرالحق قطره او عبدالصمد ازهر‪.‬د همدغې‬
‫تأریخي غونډې په لړ کې موږ پر ټولنیزو موخو ‪ ،‬تشکیاليت اصولو موافقه وکړه چې د ټولو په رایه عبدالصمد ازهر د‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪223‬‬

‫سازمان د رﺌ ـیس او ذبیح الله زیارمل د هغه د مرستیال په توگه و ټاکل شول او د الرښوونې له گواښه ډکه دنده‬
‫دوی ته و سپارل شوه ‪.‬‬

‫له نوموړو کسانو څخه هېڅ یوه یې په شوروي اتحاد کې زده کړې نه وې کړې خو د ‪ GRU‬او ‪ KGB‬له اغیزو څخه‬
‫خورا برخمن ول‪ .‬عبداللطیف انصاف او عزیزالرحمن درې کاله وروسته کله چې له پوځي ډگره را ووتل او ملکي ژوند‬
‫یې غوره کړ ‪ ،‬د نوموړي سازمان د ارسارو د ساتلو په هوډ یې ‪ ،‬له سازمان رسه پریکون وکړ‪ .‬محمد عامل وصال چې د‬
‫هوايي او مدافعه هوايي ځواک په لیکو کې یې بې شمیره ارزښتمن کارونه تر رسه کړي ول په خواشینۍ چې د‬
‫دیارلس سوه او اوه پينځوسم ملریز کال [ ‪ ۸۷۷۲‬ز] د جگړنۍ په رتبې او مهرالحق قطره چې ټول ژوند د هیواد د‬
‫سوکالۍ په الره کې کړیدل ی وو د زړه د ناروغۍ له امله د سمونوال په رتبې په دیارلس سوه او دوه اویایم ملریز [‬
‫‪۸۷۷۳‬ز ] کې له نړۍ سرتگې پټې کړې‪ .‬ډگروال عبدالقادر نه ددغه سازمان د مرشتابه او نه د هغه په کښتـنیو کړیو‬
‫کې غړیتوب درلود او نه یې له هغه رسه کومه اړیکه درلودله ‪.‬‬

‫له یوې مودې وروسته د " ډیموکراټیک " کلمه ددغه سازمان له نامه څخه ځکه لیرې شوه چې سازمان یو پټ او‬
‫پوځي سازمان وو او هم له نورو سازمانونو څخه د توپیره په موخه یوازې د " اردو د انقاليب سازمان " د نامه په غوره‬
‫کېدا بسنه وشوه‪.‬‬

‫د دغه سازمان ټولیزې موخې د یوې خپلواکې ‪ ،‬پرمختللې ‪ ،‬بسیا ‪ ،‬ښیرازې ‪ ،‬ډیموکراټـیکې او د ټولنیز عدالت پر‬
‫ستنې د والړې ټولنې د جوړولو په هیله په انقاليب تگالرو او افکارو د وسله وال ځواک د افرسانو د پوهاي او سباملتیا‬
‫پر چورلیځ را څرخېدلې‪ .‬له دې چې دغه سازمان یوه پټه کړۍ وه د سازمان په لیکو کې ښکیلو کسانو نه یو بل‬
‫پیژندل او نه ټولنه د هغوی پر شتون او تگالرې خربه وه‪ .‬هر ډول څارگر شک کوالی شوای زموږ د کړۍ د غړو ژوند‬
‫واخيل او یا به کړۍ له بشپړۍ پو پنا کېدنې رسه مخامخ کړي‪ .‬د کړۍ غړو ته دا شونې وه چې د یوه تن پو پنا‬
‫کېدنه ښايي د شخيص یا ټولیز ویاړ له تر السه کولو پرته په تأریخ او ټولنه کې پو پنا يش‪ .‬هغوی نه شوای کوالی په‬
‫الریونونو کې گډون وکړي ‪ ،‬هغوی نه شوای کوالی په ټاکنو یا رسنیو کې گډون وکړي‪ .‬له همدې امله ول چې زموږ‬
‫نامتو شعار دا وو ‪ " :‬مخ پر وړاندې د پټې او اتلوالې مبارزې پر لور! " دغه شعار ددغې کړۍ د هرغړي لپاره د‬
‫انقاليب زیار یوه نښرغانده بیلگه وه ‪.‬‬

‫د وسلوال ځواک انقاليب سازمان ‪ ،‬وروسته د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند د یوه څنگیز سازمان بڼه غوره کړه‪.‬‬
‫له دې چې دغه سازمان په ډیرې جدي بڼې یوه پټه کړۍ وه ‪ ،‬له دې امله د گوند له مرشتابه رسه د کړۍ د غړو‬
‫اړیکه نا معقوله او له گواښه ډکه بریښېدله ‪ ،‬نو ځکه عبدالصمد ازهر چې د کړۍ مرش وو د پخوانیو پیژندنو او‬
‫پياوړو ډاډونو او مخورتوب له امله له ملگرو ( بربک کارمل او میر اکرب خیرب ) رسه اړیکه در لودله‪ .‬په ا وروستیو‬
‫کلونو کې کله چې د ملگري کارمل پازوالۍ او کارونه ډیر شول یوازې یې له هغه رسه په مهمو غونډو کې گډون‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪224‬‬

‫کاوه او په نورو چارو کې ملگري خیرب د ملگري کارمل او سازمان ترمنځ اړیکې سمبالولې‪ .‬له نوموړو دوه وو تنو رسه‬
‫د ملگري خیرب اړیکې د سازمان د مرشتابه له پلوه تر رسه کېدلې ‪.‬‬

‫که د " افغانستان د کمونیستانو د مورچل ‪ /‬جبهه کمونیسیتهای افغانستان " په نامه کوم سازمان رامنځته شوی‬
‫وي نو د هغه د بنسټ نېټه بیرته د ‪۸۷۹۲‬ز کال د سپتامرب مېاشتې ته نه ور گرځي ښايي ددغه سازمان بنسټ څو‬
‫کاله وروسته ایښودل شوی وي ‪.‬‬

‫د داؤود خان د ‪ ۸۷۷۳‬زکال په کودتا کې د گډون په تړاو په ټینگار باید ووایم رسه له دې چې یو کال مخکې د " وسله‬
‫وال ځواک انقاليب سازمان " د کودتا لپاره د جلب او حذب او سمبالتیا له چارو خربو وو او د سازمان ډیري غړي په‬
‫کودتا کې د مرستې لپاره ور بلل شوي ول ‪ ،‬خو نه مو کودتا ته اوږه ورکړه او نه مو خپلو غړو ته اجازه ورکړه چې په‬
‫هغې کې گډون وکړي‪ .‬د دوه وو الملونو له امله ‪:‬‬

‫لومړی ) داؤود خان یو هیوادپال ‪ ،‬پرمختگ غوښتونکی او بدلون پاله واکمن وو‪ .‬له دې امله نه باید د هغه دالرې‬
‫خنډ گرځېديل وای او هغه ته مو باید الره ورکړې وای ‪.‬‬

‫دویم ) ددې په منلو چې داؤود خان د سلطنتي کورنۍ یو غړی وو او د هغه گټې د پاچاهۍ په گټو کې نغښتې وې‬
‫دې ته په کتلو دا پوښتنه رامنځته کېدله ‪ :‬آیا [ س !! ] له څارگرو وسایلو پرته کوالی شوای د کودتا د سمبالتیا له‬
‫چارو څخه خرب يش ؟ آیا کیدای شوای چې ددولت څارگرې څانگې � ریاست ضبط احواالت ‪ -‬د کورنیو چارو د‬
‫وزارت څارگرې څانگې ‪ ،‬د دفاع د وزارت څاگرې څانگې ‪ ،‬د رسدار ويل ځانگړې څارگرې برخې او دوی ورته له دغو‬
‫کړو وړو څخه بې خربه وي؟ دغو انگیرنو ددغه یون او خوڅښت د ټولېزو تگالرو پروړاندې شکونه او دوه زړي توبونه‬
‫رامنځته کول ‪.‬‬

‫کله چې ددغه سازمان غړو ته په کودتا کې د گډون لپاره بلنه ورکول کېدله د داؤود هیوادپالنې ته په درنښت او د‬
‫هغه له دغې کړنې رسه په ټکر کې زموږ غړو په بیالبیلو پلمو ځانونه لیرې ساتل‪ .‬یوازې د فیض محمد په نامه ددغه‬
‫سازمان یو تن غړي د خپل ورځني انقاليب ملگري تر اغیزې الندې له هغوی رسه غاړه غړۍ شوی وو او په فعاله ډول‬
‫یې گډون کړی وو‪ .‬له نوموړي څخه وروسته پوښتنې وشوې او حساب کتاب واخیستل شو ‪ ،‬هغه له منلو وروسته‬
‫بخښنه وغوښتله ‪.‬‬

‫د داؤود خان له کودتا وروسته ‪ ،‬ددغه سازمان غړو دنده درلودله چې له هغه رسه همکاري وکړي‪ .‬په کودتا کې گڼ‬
‫شمیر گډنوالو افرسانو د خپل انقاليب خصلت له امله په لنډ مهال کې زموږ د سازمان کرښو ته الره وموندله‪ .‬ښايي‬
‫همدغه دوه فکتورونه ( له کودتا وروسته له داؤود خان رسه همکاري او سازمان ته د کودتاچي افرسانو جلب او‬
‫جذب) ددې المل شوی وي چې گڼې [س !!] په دې انگیرنه کې لویدلی وي چې موږ په کودتا کې فعاله ونډه‬
‫درلودله "‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

Downloaded from: ketabton.com

225

: ‫ددغې لېکنې د بشپړ منت د لوستلو لپاره کوالی شـﺊ دغه پټه وگورﺉ‬

www.payamewatan.com/article-4/a.azhar051108.htm

[][]

)‫ریجـاینا (کانادا‬

8003 ‫د اپریل دریمه‬

4080888 )603( 1 ‫ و‬4568340 )603( 1 :‫د تلفــونونو شمیرې‬

: Siasang, 679 Rink Ave., Regina, SK., S4X2P3, CANADA‫نخښه‬

Главное Разведывательное Управление

Download from: ketabton.com

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪226‬‬

‫پینځه وېشتمه برخه‬

‫مل کرښې‬

‫‪ ) ۹‬د دیارلس سوه او اوه پینځوسم ملریز کال د غوايي د مېاشتې په شپاړلسمه [ ‪ ۸۷۷۲‬د مې ‪ ]۹‬نېټه د افغانستان د‬
‫ډیموکراتیک جمهوریت د انقاليب شوری په ناستځي کې د نور محمد تره کي د مطبوعايت کنفرانس برخه‪ .‬اخځ ‪" :‬‬
‫د افغانستان کلنۍ " ‪ ۲۲‬گڼه ‪ ،‬پاڼې ‪۷۲ � ۷۳ :‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬کوالی شـﺊ ووایاست چې د جگړې په لړ کې څومره کسانو ته ځاين تاوان اوښتی دی ؟‬

‫ځواب ‪ :‬ما هېله در لودله چې یو څوک دې دغه پوښتنه را پورته کړي ‪.‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬او هم که ووایاست چې له انقالب وروسته څو تنه نیول شوي او څو تنه پانيس شوي دي ؟‬

‫ځواب ‪ :‬زه باید په زغرده تاسو ته خرب درکړم چې موږ ته او ناتاگرو ته د اوښتي ځانی تاوان شمیره له ‪ ۷۸‬او ‪ ۷۳‬څخه‬
‫پورته نه ده‪ .‬زموږ پینځه تنه همکاران همدا اوس په روغتون کې تر درملنې الندې دي او زه پرون ماښام د هغوی‬
‫لیدنې ته ورغلی وم ‪ ،‬د دښمن او ناتارگرو د ځاين تاوان شمیره لږ وه‪ .‬هغوی د ځان دفاع کوله او مو تیری کاوه‪ .‬له‬
‫داؤود خان ‪ ،‬د هغه له خپلوانو او د هغه له یو شمیرو وزیرانو پرته ‪ ،‬گومان نه کوم د هغوی د ځاين تاوان شمیره‬
‫دومره لوړه وي‪ .‬دا یو تش پروپاگند دې چې گڼې په زرهاوو تنه وژل شوي دي ‪.‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬آیا د داؤود ټوله کابینه وژل شویده ؟‬

‫ځواب ‪ :‬د هغوی یو شمیر ستي شول ځکه نه تسلیمېدل‪.‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬د باخرت د خربي آژانس استازی ‪ :‬په پخواين رژیم کې د خوراکي او د ورځني ژوند د نورو اړینو توکو بیه‬
‫په بې ساري ډول لوړه تللې وه ‪ ،‬آیا انقاليب رژیم په دې اړه کوم وړاندیز په پام کې لري ؟‬

‫ځواب ‪ :‬تاسو کوالﺉ شـﺊ د ښار په هټیو کې وگورﺉ ‪ ،‬له انقالبه مخکې د اوړو بیه ‪ ۲۳‬افغانۍ وه ‪ ،‬اوس ‪ ۹۲‬او ‪ ۹۰‬ته‬
‫را ټیټه شوې ده ‪ ،‬پرته له دې چې دولت د هټیو په بیو کې السوهنه وکړي ‪ ،‬هټیوالو په خپله ‪ ،‬بیې را ټیټې کړې دي‪.‬‬
‫تاسو کوالﺉ شـﺊ له نیږدې یې وگورﺉ چې ولس نوي حکومت ته ښه راغالست وايي ‪ ،‬دا ځکه چې موږ د لوړو پاړکو‬
‫له ارشايف کورنیو څخه نه یو‪ .‬موږ په هیواد کې له ښه نومیالیتوبه برخمن یو‪ .‬زموږ همکاران او د مرکزي کمیټې‬
‫ملگري د ولس په سرتگو کې د یوې بیلگې په توگه ځای لري‪ .‬تاسو زما کورته والړ شـﺊ او له نیږدې یې وگورﺉ چې‬
‫په څه ډول کور کې ژوند کوم‪ .‬موږ نا َوړې او غیر قانوين گټې نه دي پورته کړي‪ .‬موږ د ولس له منځه راپاڅیديل‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪227‬‬

‫یو‪ .‬د بیلگې په ډول زه په داسې یوې کورنۍ کې زیږیدلی یم چې نیمه بزگره او نېمه شپـَنـَه کورنۍ وه‪ .‬ولس باید‬
‫خوښ اويس ځکه اوس حکومت د هغو کسانو په الس کې نه دی چې په لوړو پاړکو کې یې ژوند کاوه‪ .‬موږ اوس د‬
‫ولس په چوپړ کې یو ‪ ،‬موږ د ولس بچیان یو او هیڅکله به هغوی و نه زبیښو‪ .‬موږ له زبیښاک گرو څخه کرکه لرو ‪.‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬ښاغلی رﺌـیس ! اوس چیرې ژوند کوﺉ ‪ ،‬په خپل کور کې ؟‬

‫ځواب ‪ :‬موږ په هغه کور کې دیره یو چې یو وخت داؤود خان پکې ژوند کاوه‪ .‬له دې چې دغه کور اوس د ولس په‬
‫ولکه کې دی نو زه هم دلته د صدارت په ماڼۍ کې ژوند کوم‪ .‬ماڼۍ به بیا د لوړو پاړکو ارشافیانو ته ور نه کړو ‪.‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬ښاغلی تره کي! له کودتا وروسته څو تنه ونیول شول او د ولسمرشۍ د ماڼۍ گارډ ته څه ور پیښ شول ؟‬

‫ځواب ‪ :‬د ولسمرشۍ د ماڼۍ د گارد کارکوونکی شته خو د گارد پوځي جوړښت ړنگ شوي دي‪.‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬له کودتا وروسته څو تنه نیول شوي دي؟‬

‫ځواب‪ :‬د هغوی کره شمیره راته څرگنده نه ده ځکه تر اوسه یې د هغوی نوملیک راته نه دی راوړی‪ .‬خو شمیره یې‬
‫له ‪ ۸۲ � ۸۰‬تنو پورته نه ده ‪.‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬څو تنه اعدام شول ؟‬

‫ځواب ‪ :‬ډیري پخواين وزیران خوشې شول ‪ ،‬جرناالنو ته مو وویل چې خپلو کورونو کې دې کښېني او کورناستي دې‬
‫يش‪ .‬زموږ پر وړاندې دې ناوړه ډنډورې نه خپروي او موږ به هم د هغوی په ژوند کې السوهنه ونه کړو ‪.‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬آیا وحید عبدالله ژوندی دی؟‬

‫ځواب ‪ :‬نه ‪ ،‬وحید عبدالله او هغه ته ورته ناتارگر له منځه والړل ‪.‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬آیا ولس به د ډیرو توکو د پیرودلو وړتیا ولري ‪ ،‬آیا هغه به پیاوړې يش ‪ ،‬آیا په پام کې لرﺉ چې باړه " مزد"‬
‫به لوړه يش ؟‬

‫ځواب ‪ :‬د باړو لوړول د زیارگالو پرگنو د ژوندانه کچه نه يش لوړوالی‪ .‬موږ باید بیې را ټیټې کړو‪ .‬خو تر اوسه مو‬
‫پریکړه نه ده کړې‪ .‬دا په راتلونکې پورې اړه لري‪ .‬که موږ د باړو لوړاوی اړین وباله ‪ ،‬باړه به هم لوړه کړو ‪.‬‬

‫پوښتنه ‪:‬مخکې له دې چې دغه مرکه پای ته ورسیږي ‪ ،‬له دې چې موږ ستاسو په اړه لږ مالومات لرو زموږ دوه �‬
‫درې شخيص پوښتنو ته ځواب راکړﺉ‪ .‬څو کلن یاست ؟ خپلې زده کړې مو چیرې پای ته رسولې دي؟ تاسو ‪ ۹۸‬کلن‬
‫یاست؟‬

‫ځواب ‪ :‬هو زه ‪ ۹۸‬کلن یم‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪228‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬زده کړې مو چیرې تر رسه کړې دي ؟‬

‫ځواب ‪ :‬د ښوونځي دوه ټولگي مې په خپل پلرين کيل " مقر" کې تر رسه کړل‪ .‬په ځوانۍ کې د یوه رشکت عادي‬
‫کارگر ووم‪ .‬د دغه رشکت له پلوه د [ هند] مببـﺌـي ته د کاتب په توگه واستول شوم ‪ ،‬هلته د شپې له پلوه ښوونځي‬
‫ته والړم او تر لسم ټولگي مې زده کړې وکړې او په ‪ ۸۷۹۳‬زکال کې بیرته هیواد ته راستون شوم ‪.‬‬

‫پوښتنه ‪ :‬د رشکت نوم څه وو؟‬

‫ځواب ‪ :‬د پښتون د میوې رشکت‬

‫‪ ) ۷‬د ټایپست یادښت ‪ :‬لیدل کیږي چې یو شمیر پوښتنو ته په بې پروايـیۍ ځوابونه ویل شوي دي‪ .‬که د نورمحمد‬
‫تره کي له ژبې څخه د شمیرو په ښوونه کې د هغه نه سپینوالی ‪ ،‬روڼوالی او له " سیايس " چلوټو ډکه انځورگري‬
‫یوې خواته کښیږدو ‪ ،‬یا په لوی الس یا ( په ناخربه توگه ) د هغه څلور کاله ځوان ښودل ‪ ،‬ښايي د پوښتنې وړ وي‪.‬‬
‫رسه له دې چې د یوه سړي د ژوندانه په شپږمې لسیزې کې د څلورو کالو کښته ‪ ،‬پورته ښودل کومه ځانگړتیا نه‬
‫لري خو تره کي د دغې مرکې په ترڅ کې ‪ ۹۲‬کلن وو ځکه نوموړی د ‪ ۸۷۸۳‬زکال د جوالی په یولسمه نېټه زیږیدلی‬
‫وو ‪.‬‬

‫‪ ) ۲‬د کودتا ځاين تاوانونه ‪ :‬رسمني رسنیو د کودتا ځاين تاوانونه د ‪ ۸۰۰‬او ‪ ۸۲۰‬تنو تر منځ ښودل‪ .‬رښتیا دا ده چې د‬
‫تاوانونو شمیره څو ځله زیاته وه ‪ ،‬په ځانگړې توگه د ولسمرشۍ د ماڼۍ په گارډ کې په سلگونو تنه وژل شوي ول‪ .‬د‬
‫بگرام او خواجه رواش په هوايي ډگرونو کې د ځاين تاوانونوشمیره پریړه او زیږه وه‪ .‬په بگرام کې خلک په لوی الس‬
‫وژل کیدل ‪ ،‬دغه وژنې پرته له دې چا جرم کړی وي ‪ ،‬یوازې د شخيص سیالیو او دښمنیو پر بنسټ کېدلې‪ .‬په‬
‫اوومې فرقې ‪ ،‬د قوای مرکز په قرارگاه ‪ ،‬د قوای مرکز په خپلواکو قطعاتو ‪ ،‬په داراالمان کې ډیري کسان د الوتکو په‬
‫مببارډ او د توپچي ځواک د اور له کبله له منځه والړل‪ .‬په شیر پور کې د قوای مرکز د انظباطو په کنډک او یولسمې‬
‫فرقې کې هم یو شمیر کسان ووژل شول‪ .‬په ټولیز ډول له دواړو خواوو څخه د زرو او یو نیم زرو په شا او خوا کې‬
‫انسانان ووژل شول‪ .‬گڼ شمیر ملکي وگړي ووژل شول او څه یې ټپیان شول‪ .‬دولت ونه غوښتل په دې اړوند کره او‬
‫رڼه شمیره څرگنده کړي‪ .‬د نوي رژيم د رامنځته کېدا لپاره یو نیم زر تنو د کابل واټونه په رسو وینو رنگ کړل‪.‬‬
‫دغه وېنه بهونه ‪ ،‬د نورو او نورو وینو بهونو خونړۍ پیالمه وه‪ .‬خربه دې ځای ته ورسیدله چې د دغه هیواد ځمکه ‪،‬‬
‫آسامن او ټول چاپیریال په رسه رنگ ‪ ،‬رنگ شول‪ " .‬اردو وسیاست در سه دهه اخیر افغانستان ‪ /‬سرت جرنال محمد‬
‫نبي عظیمي ‪ .‬پپ‪" ۸۲۳ � ۸۲۸ :‬‬

‫‪ ) " ۷‬د رسدار داؤود خان د مړي له هډوکو رسه لوبې " ‪ ،‬د رزاق مأمون لیکنه ‪ ،‬پنځنۍ ‪ ،‬د ‪۸۰۰۲‬ز کال د ډسامرب ‪۸۲‬‬
‫‪ " :‬په دې وروستیو کې گنگوسې خپرې شوې چې گڼې ولسمرش کرزی په پام کې لري د رسدار داؤود او میرمن‬
‫زینب داؤود د مړيو هډونه کندهار ته له لیږدونې وروسته ‪ ،‬په کندهار کې خاوروته وسپاري‪ .‬د ولسمرشۍ د ټاکنی‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪229‬‬

‫د مهالیز واټن په را نیږدې کیدلو او په ټاکنو کې د راکړې ورکړې د تبې په تودیدا او د ټاکنیزو ډنډورو د شور او‬
‫ږوږ نندارو ته په کتنې دغه انگیرنې ورځ په ورځ مخ په تودیدا دي چې ولسمرشکرزی د نخښې د منځ په ویشتلو‬
‫غواړي د مچنغزي په یوه کاڼي دوه مرغۍ وويل ؛ دا د یوې واکمنۍ ډلې لپاره یوه طبیعي خربه ده‪ .‬ډیره لږه شوين‬
‫ښکاري چې دولت دې له دې الرې وکوالی يش ځان د سیايس ډاډ او افالس له تشیال څخه و ژغوري‪ .‬له بله اړخه‬
‫د ولس له سرتگو په پټه ‪ ،‬د دغې هڅې پيل کیدا نه يش کوالی د ویښ ولس ‪ ،‬ویښ ذهن ته بسیاینه او ویساینه ور‬
‫په برخه کړي ‪.‬‬

‫ولسمرش ولې د خپلې شپږ کلنې واکمنې په اوږدو کې د رسدار داؤود او د هغه د کورنۍ د هډونو د موندلو په لټه‬
‫کې نه شو چې نن یې ورته دومره اړینوالی موندالی دی؟ رسه له دې چې دغې پوښتنې ته یو ډول انگیرونې ځواب‬
‫شته او هغه دا چې تر مهاله چې دولت د نړیوالې ټولنې او د نورو بنسټونو لکه د برشي حقونو د ټولنو د پټو سرتگو‬
‫له مالتړه برخمن وو ‪ ،‬په بله وینا تر هغه مهاله چې د دولت ډونگرۍ " کفگیر" د ديگي تل نه وو ترنگــَولی داؤود‬
‫خان ته اړتیا نه لیدل کېدله‪ .‬د اوسنۍ واکمنۍ کړۍ په باور دغه پروژه په دې ارزي چې پلې يش‪ .‬که هر څه وي ‪،‬‬
‫د دغه گام او چتول داسې یوه جوارگري ده چې پيل کوونکو ته هېڅ ډول تاوان نه رسوي ؛ په دې اړه باید د ځیروايل‬
‫په لرلو ډیره پاملرنه وکړو ځکه دغه گام په افغانستان کې له سیاست او د تاریخ له طبیعي یون رسه په ټکر کې ده‬
‫او د رسدار داؤود کورنۍ ته ښايی چې د دغې چارې واکوايل او د واگو ټـیکه دې د داسې کسانو په الس کې نه‬
‫ورکوي چې له دغسې یوې شېبې څخه په گټه اخیستنې د خپلو لنډ مهالو هیلو او گټو د السته راوړلو د لوڅو پوڅو‬
‫په الره کې ناوړه گټه اخيل ‪.‬‬

‫د افغانستان د لومړين ولسمرش او د هغه د ماندینې هډونه دې ولې په هرو مرو توگه په کندهار کې خاوروته و‬
‫سپارل يش؟ حال دا چې د هیواد نور واکمن مرشان لکه ابدايل تیمورشاه ‪ ،‬رسدار محمد نادر‪ ،‬رسدار عبدالرحمن‬
‫خان په کابل کې خاوروته سپارل شوي دي او په پخوا کې هېڅ چا له دې پوښتنې رسه ټکر نه دې کړی چې ولې د‬
‫هیواد دغه سیايس مرشان په کابل ( د افغانستان په زړه او د تأریخي او فرهنگي ادلونونو بدلونونو د څرخني په‬
‫منځټکی) کې خاورو ته سپارل شوي دي‪ .‬کابل د خپل ټولنیز جوړښت ‪ ،‬فرهنگی ‪ ،‬ژب توکمیز او د ميل گټو د‬
‫اوبدنگ له اړخه د یوه کوشني افغانستان بڼه لري او دا د ټولو افغانانو گډ ښار دی‪ .‬د دغو ټولنیزو توکم رنگو کرښو‬
‫له کاږلو څخه موخه څه ده؟‬

‫رسه له دې چې د رسدار داؤود او د هغه د خپلوانو د هډونو د لیږد په اړه وروستنۍ پریکړه نه ده خپره شوې خو‬
‫داسې انگیرل کیږي چې دغه گام یوازې او په بشپړ ډول یو گړی او د سیايس گټه اخیستـنو ډډې له ځان رسه‬
‫نغښتې لري‪.‬د افغانستان په وليس جرگه کې د ولس استازو ته ښايي چې مخکې له مخکې دې د دغه گام د اوچتولو‬
‫مخنیوي ته خپل غوږونه بوڅ ونیيس ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪230‬‬

‫د ولس استازي دې ‪ ،‬د توکمیزو ناندریو ټیکه والې ډلې ټپلې او یو گړي کسان نه پریږدي چې د نن ورځې د سیاست‬
‫د بازار په بیې دې د افغانستان د ميل گټو او ولس ته د چوپړ پر الرې د تللو کسانو په نامه ( چې ځانونه یې د ولس‬
‫د گټو په الره کې ‪ ،‬نه د ډلو ټپلو او یو گړو کسانولپاره ‪ ،‬له السه ورکړي دي ) د خپلو شخيص او ټاکنیزو موخو لپاره‬
‫لوبه وکړي ‪.‬‬

‫رسدار محمد داؤود خان هېڅکله داسې وصیت یا سپارښتنه له ځانه نه ده پري ایښې چې کوم کسان دې د هغه د‬
‫ښخیدلو د ځای په ټاکنه کې پریکړه وکړي‪ .‬له شهید رسدار داؤود څخه هېڅ ډول شاهد یا نغوته نه شته چې هغه‬
‫دې په یوه ځانگړي والیت پورې تړلی و شمیرل يش‪ .‬د هغې تر څنگ د رسدار داؤود خان د ابدي آرامځي د ټاکلو‬
‫په اړه پریکړه د ارواښاد د کورنۍ د خوښې او د وليس جرگې د سال مشورو د چاپیریال کار دی ‪.‬‬

‫کابل د افغانستان د پالزمېنې په توگه ‪ ،‬د سیاست او فرهنگ لرغونی منځټکي او له ميل تأریخي نوم څخه برخمن‬
‫دی ؛ کابل په هر پـَیـر کې د وروۍ او د وروڼـو توکمونو د تړښت او د گډ سوله ییز ژوند د زانگو په بڼه خپل نوم او‬
‫دریځ ساتلی دی " ‪.‬‬

‫د نوموړې لیکنې د بشپړې لوستنې لپاره الندې پته و گورﺉ ‪:‬‬

‫‪www.kabulpress.org/my/spip.php?article2702‬‬

‫‪ ۸۰۰۷ ) ۸۰‬زکال منځنې " سه شنبه " د مارچ اولسمه ‪ ،‬د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د شپاړلسو تنو د غړیو د‬
‫مړیو هډونه د ( کابل ) د داراالمان په غونډۍ کې خاورو ته و سپارل شول‪.‬‬

‫په دې اړوند د نورو لیکنو د لوستلو لپاره الندنۍ پتې وگورﺉ‪:‬‬

‫‪www.bbc.co.uk/pashto/news/story/2009/03/090318_daudkhan_ceremony.shtml‬‬

‫‪www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2009/03/090317_ram_daudkhan_funeral.shtml‬‬

‫‪ ) ۸۸‬مخکې له هغې چې د دیارلس سوه او پینځه پینځوسم د کب د مېاشتې په پینځمې نېټې [ ‪۸۷۷۹‬ز کال د فربورۍ‬
‫د مېاشتې ‪ ] ۸۹‬د افغانستان د جمهوریت اسايس قانون توشیح يش محمد داؤود په دیارلس سوه او پینځه پینځوسم‬
‫ل [ ‪ ۸۷۷۹‬ز] کال کې د ميل غورځنگ ( ميل انقالب ) د گوند بنسټ کښیښود‪ .‬د دغه گوند د بنسټ د تگالرې له‬
‫لومړۍ مادې څخه داسې ښکاري چې د ميل غورځنگ د گوند بنسټ د دیارلس سوه او دوپینځوسمم ل[ ‪ ۸۷۷۳‬ز ]‬
‫له کودتا مخکې ایښودل شوی وو‪ .‬ویل شوي چې د دغې ادعا د زباد لپاره السوند نه شته ‪.‬‬

‫د بشپړ منت د لوستلو لپاره الندنۍ پته و گورﺉ ‪:‬‬

‫‪www.payam-aftab.com/category/print.php?nid=2831‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪231‬‬

‫‪ ) " ۸۸‬افغانستان در قرن بیستم ‪ /‬افغانستان په شلمه پیړۍ کې " لیکوال ډاکټر ظاهر طنین ‪ ،‬پپ ‪ ۸۸۲ :‬او ‪: ۸۸۹‬‬
‫محمد داؤود چې په ښکاره ډول یې د خیرب له وژنې وروسته ټکان خوړلی وو ‪ ،‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند‬
‫د زور او پیاوړتیا د ښوونې نندارې سخت په خښم کړ‪ .‬د ‪۸۷۷۲‬ز کال د اپریل د ‪ ۸۲‬نېټې په ماښام را ډیو افغانستان‬
‫د گوند د یو شمیر مرشانو لکه نور محمد تره کي او بربک کارمل د نیولو خرب خپور کړ‪ .‬په دې لړ کې د خلق د‬
‫پوځي څانگې مرش حفیظ الله امین په لومړي رسکې په خپل کور کې تر څار الندې ونیول شو‪ .‬امین د ‪۸۷۷۲‬ز کال د‬
‫اپریل د مېاشتې د ‪ ۸۲‬نېټې له نیاميي شپې نیولې بیا د ‪ ۸۹‬نېټې تر یولسو بجو پورې ډیر وخت په الس کې درلود‬
‫ترڅو د پوځي گام د اوچتولو تابیا ‪ ،‬نقشه او الرښوونه خپل زوی عبدالرحمن ته ورکړي ؛ عبدالرحمن نوموړې الرښونه‬
‫سیدمحمد گالبزوی ته و رسوله ‪ ،‬گالبزوی د کودتا له اړوندو پازوالو افرسانو رسه په اړیکه کې وو ‪.‬‬

‫گالبزوی وايي ‪ � :‬د غوايي د مېاشتې شپږمه د څلنۍ � چهارشنبې � ورځ � ‪۸۷۷۲‬ر اپریل ‪ �۸۹‬د سهار شپږ‬
‫بجې وې چې د حفیظ الله امین زوی عبدالرحمن زما کور ته راغی او ویې ویل ‪ " :‬شیر آقا � خپل پالر ته یې شیر‬
‫آقا ویل� کال بند شوی او تره کي صاحب او نور مرشان یې زندان ته اچويل دي‪ .‬سید محمد ته ووایه چې " ملگرو‬
‫ته ووايي چې سبا دې انقالب پيل کړي" ما د وسله وال ځواک گوندي پازوايل په غاړه درلودله ‪ ،‬هامغه ول چې په‬
‫وسله وال ځواک او ان په نورو قطعو کې چې ما یې پازوايل نه درلودله والړم او دغه الرښوونه مې د شپې تر یوې بجې‬
‫پورې ټولو قطعاتو ته ورسوله ‪ ،‬هم د هوايي او مدافعه هوايي او هم د ځمکنیو ځواکونو قطعاتو ته والړم‪ .‬ډیر باران‬
‫َوریده‪ .‬د گوند الرښوونه داسې وه چې ‪ :‬هرڅوک چې سبا خپلو قطعو ته ځي ‪ ،‬انقالب دې را پیل کړي�‪.‬‬

‫‪ ) " ۸۳‬افغانستان در قرن بیستم ‪ /‬افغانستان په شلمه پیړۍ کې " لیکوال ډاکټر ظاهر طنین ‪ ،‬پپ ‪ ۸۸۸ ، ۸۸۰ :‬او ‪۸۸۸‬‬
‫‪ �:‬پوځیانو کودتا د بریالیتوب تر بریده ورسوله‪ .‬خو هغه کسان چې وروسته واکمنان شول چیرې ول ؟ د ‪۸۷۷۲‬ز‬
‫کال د اپریل په ‪ ۸۹‬نېټه چې د تره کي او کارمل له نیول کیدا یوه ورځ تیره شوې وه ‪ ،‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک‬
‫د گوند د نورومرشانو او فعالینو واښې واڼې چې ځانونه یې پټ کړي ول تښتېدلې وې‪ .‬دغه ډله د کابل په نوي ښار‬
‫کې راټوله شوې وه تر څو له رامنځته شوي نوي حالت رسه د خپل چلند دریځ او څرنگوالی روښانه کړي ‪.‬‬

‫عبدالکریم مېثاق هم په دغه ډله کې وو‪ .‬هغه وايي ‪ � :‬د " کابل " په نوي ښار کې را ټول شوي وو‪ .‬په دغه ډله‬
‫کې زه ‪ ،‬سلیامن الیق ‪ ،‬بارق شفیعي ‪ ،‬قدوس غوربندی او نور احمد نور وو‪ .‬موږ د حبیب الله کارگر په کور کې چې‬
‫د گوند غړی او بکس جوړوونکی وو په هاغه وخت کې راغونډ شوي وو‪ .‬سرتگو مو الرې څارلې چې څه ډول مالومات‬
‫تر السه کیږي‪ .‬په پای کې مو پریکړه وکړه چې ې له گوند رسه اړیکه و نیسو او د گوند له منځه کورين مالومات تر‬
‫السه کړو‪ .‬له گوند رسه مو اړیکه ونیوله‪ .‬رسور منگل او داؤود رزمیار مو وموندل‪ .‬دوی موږ ته خرب راووړ چې څه‬
‫تیریږي او په ښار کې دننه ترینگلی حالت روان دی‪ .‬وضع کړکیچنه ده نیول او بندي کېدل پيل شوي دي ؛ موږ‬
‫چې خپلو کورونو ته خپل کسان ولیږل ‪ ،‬ویل یې چې کورونه کالبند شوي دي‪ .‬کورونه یې پلټيل ‪ ،‬کتابونه یې له ځان‬
‫رسه وړي ‪ ،‬لنډه دا چې د گوند دغړو د نیولو پالن شوی وو‪ .‬په دې لړ کې موږ د ځان په اندیښنه کې شوو چې څه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪232‬‬

‫وکړو؟دلته دوې خربې رامنځته شوې‪ .‬یو شمیرکسانو وویل چې ځانونه پولیس ته سپارو‪ .‬خپلو کورونو ته ځو او‬
‫څرگنده ده چې هلته پولیسان دي او موږ نیيس‪ .‬یو شمیر نورو وویل نه ‪ ،‬موږ دا کار نه کوو‪ .‬په دې ډله کې ما او‬
‫نور احمد نور وویل چې موږ ځانونه نه سپارو‪ .‬ځکه چې خربه روښانه ده ‪ ،‬کله چې کورونو ته والړ شو ‪ ،‬ټول بندیان‬
‫کیږو او گوند پو پنا کیږي‪ .‬بارق شفیعي ‪ ،‬سلیامن الیق او قدوس غوربندي وویل چې نه ‪ ،‬موږ ځو ‪ ،‬د هغوی د‬
‫استدالل پر څرخني دا مانا را تاویدله چې که هر څومره ځانونه پټ کړو دا له قانونه د رسغړاوي مانا ښندي خو که‬
‫په پټه کې و نیول شو ‪ ،‬زموږ جرمي ډډه درندیږي‪. /...../‬‬

‫په پای کې زه او نور د [ کابل ] په ششدرک کې د رزمیار کورته راغلو او له رزمیاره مو و پوښتل چې څه خربه ده او‬
‫څوک بندیان شوي دي ؟ هغه وویل چې یوازې سلطانعيل کشتمند او نجیب الله نه دي بندیان شوي او په کوته‬
‫سنگي [ وروسته د میرویس میدان په نامه و نومول شو � ژ] کې د گوند د یوه غړي په کور کې دي‪ .‬موږ هغه ته‬
‫وویل چې دواړه دې دلته راويل‪ .‬هغوی یې راوستل او په دې سال مو خربې کولې چې څه وکړو‪ .‬د همدغو سال او‬
‫خربو په پاي کې مو د گوند دغړو په تړاو پریکړه وکړه ‪ :‬له دې چې مرکزي کمیټه نشته او گوندي غونډه نه يش‬
‫جوړیدالی � د گوند هر غړی چې چیرې چې دی ‪ ،‬هڅه دې وکړي چې ځان پولیس ته ونه سپاري‪ .‬دا د غوايي‬
‫اوومه نیټه وه ‪ ،‬نا څاپه مو د یوې چاودنې د د َرز غږ تر غوږو شو‪ .‬موږ رزمیار ته وویل ورځه وروره وگوره چې د باندې‬
‫څه خربه ده‪ .‬هغه والړ ‪ ،‬څو شېبې وروسته راغی او ویې ویل ‪ :‬والله د دفاع د وزارت د ودانۍ تر مخ یوې شوبلې د‬
‫دفاع د وزارت پر ودانې اور وکړ‪ .‬موږ په دې خربو اترو کې وو چې چا به دا کار کړی وي ‪ ،‬خربې مو کولې چې د‬
‫بل د َرز غږ پورته شو‪ .‬بیا مو د شوبلو د راتگ غږونه تر غوږو شول‪ .‬شوبلې د څرخي پله له خوا د ښار پر لور راخوځېدلې‬
‫وې‪ .‬رزمیار ته مو وویل چې دباندې والړ يش او نور خربونه دې راوړي‪ .‬هغه دباندې والړ ‪ ،‬بیرته راغی او ویې ویل‬
‫چې له څرخي پله څخه د ښار پر لور شویلې را خوځېدلې دي او در راډیو پر لور ځي‪ .‬رزمیار چې دا وویل ‪ ،‬ما وویل‬
‫چې والله دا زموږ خپل گوند دی‪ .‬لنډه دا چې د ماښام اوه بجې شوې ‪ ،‬راډیو ته مو غوږ نیولی وو ‪ ،‬راډیو د ميل اټن‬
‫نغمې خپرولې‪ .‬له نغمې وروسته د حفیظ الله امین غږپورته شو او ویې ویل چې د سلطنتي کورنۍ ټغر ور ټول شو او‬
‫واکمنۍ د انقاليب شوری الس ته ورغلې ده او اوس به قادر او اسلم وطنجار خربې وکړي "‪.‬‬

‫‪ ) " ۸۲‬له لیکوال څخه د څو پوښتنو ‪ /‬چند پرسش از نویسنده" د لیکنې یو شمیر برخې ‪ :‬لیکوال انجنیر شیر محمد‬
‫ساپی ‪۸۰۰۰۷ /‬ز کال د جنورۍ پینځلسمه ‪ " :‬د غوايي د اوومې [ ‪ ۸۷۷۲‬ز کال د اپریل ‪ ] ۸۷‬په ماښام د کابل د سیند‬
‫تر غاړه د محمود خان د پله په سل مرتۍ کې له خپلو دوه وو تنو هملیکو هم اندو ملگرو رسه وم ‪ ،‬سرتگو مو د‬
‫اوضاع څرنگوالی څاره‪ .‬الوتکې د کابل د سیند له پاسه د ارگ له مببارۍ وروسته تاویدلې‪ .‬هیڅکله مو مبب‬
‫غورځوونکې الوتکې چې ویروونکی غږ یې درلود تر دغې شېبې پورې له دو مره نیږدې نه وې لېدلې‪ .‬د ماښام تر‬
‫تیارې پورې د ارگ مببارد روان وو او وروسته و درید چې بیا تکرار نه شو‪ .‬پوځي افرسانو چې پوځي خولۍ یې پر‬
‫رسونو درلودلې د الوتکو له ویرې د هټیو خوا ته تیښته کوله ‪ .‬له هوايي بریدونو وروسته ارگ او گارد هامغسې د‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪233‬‬

‫کودتاچیانو په کالبندۍ کې پاتې شو ‪،‬تر دغه دمه پينځمې ستنې نه شوای کوالې په ارگ کې دننه مقاومت مات‬
‫کړي ‪.‬‬

‫د " خونړي ماښام " د اتو او نهو بجو تر منځ د کابل � جالل آباد پر سړک د شوبلو یو کتار د ختیځ له لورې راغی‪.‬‬
‫موږ ځوانان د شوبلو له ویرې د سړک له څنډو و تښتېدلو‪ ،‬شوبلې د ارگ پر لور خوځېدلې وې ‪.‬‬

‫د کابل راډیو د خپرونو له پای وروسته د شپې له پلوه پر ټول کابل یوې غملړلې بوږنوړې چوپتیا منگولې ښخې کړې‪.‬‬
‫د شپې دولس بجې وې چې د زغره وال ځواک د یوې شوبلې اور د خونې کړکۍ و لړزولې‪ .‬دغه ډز په خونه کې بیده‬
‫کسان له خوبه را پاڅول‪ .‬هرچا د کړکۍ د ماتیدونکوښیښو له ویرې څخه ځان گوښي کاوه ‪.‬‬

‫د گارد د ډړې وړې کولو او دارگ د نیولو په موخه د کودتاچیانو وروستنۍ برید د ماشینگڼو او د شوبلو د اور له‬
‫د َرزا رسه جوخت تر څو ساعتو دوام وکړ او د زغروالو شوبلو د اور د َرزهار تر سهاره اورېدل کېده‪ .‬د دغو قهرجنو‬
‫عملیاتو دروندوايل دا هیلې را ژوندۍ کولې چې ښايي د ارگ مالتړ ته مرستندویه ځواکونه را ورسیږي او له‬
‫کودتاچیانو رسه به ډغرې ووهي ‪.‬‬

‫که د گارد دننه خیانت نه وای شواې ‪ ،‬څرگنده ده چې مقاومت به دوام کړای وای ‪ ،‬د ورځې د روښنايۍ راتگ د‬
‫مببارد پر اړتیا ټینگار کاوه‪ .‬د کودتاچیانو د هرومرو بري شونیوالی له ورایه بریښېده‪ .‬له دغو وروستنیو عملیاتو‬
‫څخه سرتگې پټول ددغه ناتار د ژور تــَل بله ډډه نندارې ته وړاندې کوي‪.‬‬

‫زه د ارگ د دوه کیلومرتۍ په واټن کې د ششدرک په ختیځې خوا کې ال تراوسه د همغې مرگونې ویرې تر سیورې‬
‫الندې استوگنه لرم‪ .‬د هامغه پـَیر ځوانان ال تر اوسه ژوندي دي او د دغو پیښو شاهدان دي "‪.‬‬

‫د دغې لیکنې د بشپړې لوستنې لپاره الندنۍ پته و گورﺉ‪:‬‬

‫‪www.farda.org/articles/08_updates/090100/article_shir_mohammad_sapi.htm‬‬

‫‪ ) ۸۲‬له جرنال خطاب جانباز رسه مرکه ‪ ۸۰۰۷ /‬زکال د فربورۍ ‪ ، ۸۰‬د ماښام ‪ ۷‬اوه بجې ‪:‬‬

‫سیاه سنگ ‪ :‬ښاغلی خطاب جانباز! په یوه راغيل لېک کې چې د ‪ ۸۰۰۷‬ز کال د جنورۍ د شلمې نېټه یې پر تندي‬
‫لېکل شوې ‪ ،‬داسې لېکل شوي ‪ " :‬په ‪۸۷۲۲‬ز کال کې ما د دفاع د وزارت د بهرنیو اړیکو له رﺌـیس جرنال خطاب‬
‫جنانباز رسه د پخوانۍ پیژندنې پر بنسټ له مزاررشیفه د کابل پر لور د ملگرو ملتونو په الوتکه کې یو گډ سفر‬
‫درلود‪ .‬هغه ماته د افغانستان د لومړنۍ ولسمرش د شهیدولو د څرنگوالی په اړوند داسې وویل ‪ "...‬کیدای يش‬
‫ستاسو له خولې د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د وژل کېدا څرنگوالی ستاسو له خولې واورم؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪234‬‬

‫جرنال خطاب جـانباز‪ :‬اجازه راکړﺉ یو ټکی روښانه کړم چې ما په ‪۸۷۲۲‬ز کال کې له مزار رشیفه د کابل پر لور هېڅ‬
‫ډول سفر نه دی کړی‪ .‬کله چې سفر نه وي شوی ‪ ،‬پاتې خربې ټولې خپله په خپله شنډیږي ‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬آیا تاسو له ښاغيل ‪ MZM‬چې نوم او کورنۍ نوم یې "‪ "..... .....‬دی‪ ،‬پیژندگلوي لري؟‬

‫جرنال جـانباز‪ :‬زما د نویو او پخوانیو دوستانو په منځ کې په دغه نوم او کورين نامه څوک نه شته‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬د هغه له پيژندلو یا نه پیژندلو پرته ‪ ،‬آیا تاسو په یاد لرﺉ چې د دیارلس سوه او اوه پینځوسم ملریز‬
‫کال د غوايي د مېاشتې د امتې نېټې [ ‪ ۸۷۷۲‬ز د ا پریل ‪ ] ۸۲‬په سهار د شپږو او اوو بجو په شا او خوا کې چیرې‬
‫واست او څه مو کول؟‬

‫جرنال جـانباز‪ :‬ډیر ښه مې په یاد دي‪ .‬د ورځې په هغو شېبو کې زه له قادر � هامغه نامتوقادر� ‪ ،‬د څلورم زغره‬
‫وال ځواک له افرس تورن امین او د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند له یو شمیر نورو غړو رسه یو ځای د راډیو‬
‫افغانستان د ودانۍ مخې ته وم ‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬آیا ستاسو د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند غړی یاست؟‬

‫جرنال جـانباز‪ :‬په ډیر ویاړ ویالی شم چې زه نه خلقی یم او نه پرچمی ‪ ،‬خو د افغانستان دخلق ډیموکراتیک گوند‬
‫یو غړی وم او یم‪ .‬که تأریخ بیرته همغو کلونو ته و گرځي او د خپلې ځوانۍ ځوښ او شور بیرته تر السه کړم‪ ،‬بیا به‬
‫هم په همغې پخوانۍ گروهنې په همغې الرې والړ شم ‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬مخکې له دې چې د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د وژل کیدلو د څرنگوايل سپړلو ته را و گرځو‬
‫ښه به دا وي چې د دیارلس سوه او اوه پینځوسم ملریز کال د غوايي د اومې پیښې په اړه موږته خپل لید لوری‬
‫ووایاست ‪.‬‬

‫جرنال جـانباز‪ :‬د غوايی د اوومې پېښه که کودتا وبولو ‪ ،‬پاڅون یا بل شی رښتیا دا ده چې " زموږ پرمتین انقالب "‬
‫له سرتو ناورینونو ‪ ،‬بدترینه نا تار ځپنو او نه سکېنده کیدونکی " جربان نه منونکو " تیر وتنو رسه ملگری وو‪ .‬که‬
‫یې کودتا و بومل یا انقالب ‪ ،‬خو په دغه لړ کې ( زما په اند د کلامتو یا َدول دومره اړین نه دي ) دومره سپیڅيل او‬
‫بیگناه وگړي ووژل شول ‪ ،‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند رشیفرتینه بچیان له منځه والړل او دومره له رشمه‬
‫ډک جنایات تر رسه شول چې هېڅ با وجدانه انسان به له هغو او د هغو له عاملینو څخه سرتگې پټې نه يش کړای ‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬آیا دا رښتیا ده چې د ‪ ۸۷۷۲‬زکال د اپریل په ‪ ۸۲‬نېټه بربک کارمل تا سو ته وویل ‪ " :‬له خپلو ټانکونو او‬
‫زغره والو شوبلو رسه د جمهوري ریاست پر لور و درومـﺊ " ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪235‬‬

‫جرنال جـانباز‪ :‬دغه ادعا له رسه تر پایه سمه نه ده‪ .‬په هاغه ورځ هر ډول پوځي او غیر پوځي بولنه " قومانده " او‬
‫الرښوونه د حفیظ الله امین له خوا ورکول کېدله‪ .‬بربک کارمل په هغه برخه کې هېڅ ډول ونډه نه درلودله‪ .‬دا چې‬
‫ویل شوي ماته کارمل الرښوونه کوله زما ځواب منفي دی‪ .‬بربک کارمل د راډیو په ودانۍ کې دننه وو او زه دباندې‬
‫وم‪ .‬نه هغه ماته داسې الرښوونه کړې او نه مې له هغه څخه دغسې الرښوونه اوریدلې ده ‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬آیا ستاسو له خولې دغه ویل شوې خربه سمه ده ‪ " :‬په ډیره بیړه الندې راغلم ‪ ،‬د زغره وال گاډي او د‬
‫رستیرو د غوره کولو سمبالتیا مې و نیوله چې ټول ټال لس دقېقې شوې‪ .‬امام الدین ته سرتگې په الر وم چې د راډیو‬
‫ټلویزیون د َو تـ َـنـگ د دروازې له الرې په خپلې شوبلې کې را ووځي او رايش‪ .‬له پینځو دقیقو وروسته راته وویل‬
‫شول چې امام الدین ته په هامغو لومړیو شېبو کې دنده ورکړل شوې وه او خوځېدلی دی‪ .‬هک پک پاتې شوم چې‬
‫هغه څنگه په دومره بیړه ځان سمبال کړی او خوځېدلی دی‪ .‬له دې امله زه هم د ولسمرش د استوگنځي پر لور و‬
‫خوځېدمل‪ .‬کله چې د استوگنځي انگړ ته ننوتم او له زغره وال گاډي څخه نوی پلی شوم چې د ډزو غږونه مې تر‬
‫غوږو شول ‪ ،‬پر له پسې ډزې وې‪ .‬په همدغه شېبه کې مې امام الدین ولید چې له خپلو رستیرو رسه راووت او د‬
‫خپل د یوه الس مټ یې ټینگ نیولی وو ‪ ،‬ما ورباندې غږ وکړ ‪ " :‬څه دې وکړل؟ ولې ماته سرتگې په الر پاتې نه شوې؟‬
‫" هغه راته وویل ‪ " :‬ما خپله راکړل شوې دنده تر رسه کړه‪ .‬اوس د ډیرو خربو وخت نه لرم ‪ ،‬ټپي یم "‪.‬‬

‫جرنال جـانباز‪ :‬ما په لومړي رس کې وویل چې د دغو خربو یوه په سلو کې زما نه ده‪ .‬زه د هوايي ځواک انجنیر او‬
‫هوا پیژندونکی وم او هېڅکله مې له شوبلو او زغره والو رسه رس او کار نه درلود‪ .‬په ډاډ او زغرده ویالی شم او‬
‫تکراروم چې د دغو خربو یوه په سلو کې زما نه دي ‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬په هاغه ورځ مو امام الدین چیرې ولید؟‬

‫جرنال جـانباز‪ :‬ما نه یوازې په هاغه ورځ بلکه د کلونو په اوږدو کې امام الدین نه دی لیدلی‪ .‬د هغه نوم مې د‬
‫گوندي غړو له خولې اوریدالی وو ‪ ،‬د هغه د ټپي کیدلو په اړه هم د دوستانو له الرې خرب شوم‪ .‬هغه پیښه چې ده‬
‫د ې گڼې الس کلک نیولی وو او له ما رسه یې خربې کړې وي ‪ ،‬رښتیا نه ده ‪ .‬تاسو کوالی شـﺊ د خربې رښتونواله‬
‫په خپله له امام الدینه پوښتنه وکړﺉ‪ .‬ما امام الدین له ټپي کېدا یو یا یو نیم کال وروسته ‪ ،‬ولید ‪.‬‬

‫سـیاه سـنگ‪ :‬تاسو د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند ‪ ،‬گوندي تگالرې او هېلو ته د یوه پالیاله غړي په توگه ‪،‬‬
‫محمد داؤود ته له کومې سرتگې گورﺉ ؟‬

‫جرنال جـانباز‪ :‬دا چې د رسدار محمد داؤود شخصیت ته د یوه سپیڅيل ‪ ،‬پاک ‪ ،‬هیوادپال او وجدان لرونکي‬
‫شخصیت په انځور کې کتل کیږي ‪ ،‬په دې هېڅ ډول څونې څار او شک نه شته‪ .‬د داؤود خان موأفقین او مخالفین‬
‫په دې کې په یوه غږ دي‪ .‬که څوک په خولې و نه شی ویالی خو په زړه کې هرو مرو دا مني چې داؤود خان یو ډیر‬
‫زړور او توریالی انسان وو‪ .‬هغه د زړه له کومې غوښتل افغانستان ته چوپړ وکړي‪ .‬د خپلې کورنۍ یا د یحیی د ملسیو‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪236‬‬

‫او زوزات په منځ کې د داؤود په څیر بل انسان نه لیدل کیږي‪ .‬د یوې څرگندې سیايس څیرې په توگه د هغه په‬
‫کار کې تیر وتنې ‪ ،‬نیمگړتیاوې ‪ ،‬گرگري " استبداد" او خښم هم لیدل کیده ‪.‬‬

‫ډاډ لرم چې تأریخ به د نورو سیايس شخصیتونو د سپړنې په څیر له داؤود خان رسه له گړج ‪ ،‬کېنې ‪،‬او رخې سخې‬
‫پرته یو ناپیلی ‪ ،‬بې پَرې علمي او منطقي چلند وکړي‪ .‬په دې مانا چې د هغه د چال چلند مثبت او منفي اړخونه‬
‫ټول به په السونده ډول او د زباد او شواهدو پر بنسټ و څیړل يش‪ .‬تأریخ د بوډۍ د ټال د خیالونو په زانگو او تشو‬
‫تور وهنو نه لیکل کیږي ؛ که داسې ويش ‪ ،‬هغه تأریخ نه وي یوازې د زړه د غوټو د بړاس ایستل وي ‪.‬‬

‫][][‬

‫( شپږ وېشتمه برخه)‬

‫مل کرښې‬

‫‪ ) ۸۹‬د ‪۸۰۰۷‬ز کال د اپریل د مېاشتې په شپاړلسمه نېټه د " پرسلني سباوون د گولیو باران" د څیړنې پرله پسې برخو‬
‫ته صالح محمد ابرار الندنۍ کرښۍ را واستولې ‪:‬‬

‫"جرنال امام الدین د افغانستان په وسلوال ځواک کې نامتو سړی دی‪ .‬هغه ټیټه ونه لري ‪ ،‬هڅاند افرس دی ‪ ،‬امام‬
‫الدین خلقی دی او د غوايي [‪ ۸۷۷۲‬اپریل] په کودتا کې یې ونډه درلوده ‪.‬‬

‫[ د افغانستان پخواين ولسمرش ] ډاکټر نجیب الله ما ته وویل ‪ :‬د ‪۸۷۷۲‬ز کال د پيښو په لړ کې وروسته له هغې چې‬
‫د محمد داؤود د کار دفرت او استوگنځی او په کابل نور مهم ټکي و نیول شول [ د افغانستان د خلق ډیموکراتیک‬
‫گوند] د مرشتابه او سیايس بیرو غړو د نورو سکالو تر څنگ د محمد داؤود د برخلیک د څرنگوايل په اړه خربې‬
‫اترې کولې‪ .‬هغوی پوهیدل ترڅو چې داؤود خان ژوندی وي ‪ ،‬دا گواښ او ویره شته چې د هغه ساتندویه او مالتړ‬
‫کوونکي ځواکونه به بیا په پښو ودریږي ‪ ،‬خو چا نه غوښتل چې د هغه د وژلو په اړه څه ووايي‪ .‬خربې اترې تر څو‬
‫ساعتو و غځېدلې ‪.‬‬

‫د غونډې د خونې دروازه ناڅاپه دروازه پرانیستل شوه‪ .‬امام الدین وسله په الس او په ټپي مټ وړاندې راغی او‬
‫غوښتل یې څه ووايي‪ .‬چا د هغه خربو ته غوږ ونه نیو‪ .‬د غونډې له منځه چا غږ پورته کړ او ورته ویې ویل ‪ " :‬څو‬
‫شېبې وروسته راشه! " خو امام الدین د باندې ونه ووت‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪237‬‬

‫کله چې د غونډې د برخوالو ترمنځ خربې بیا تودې شوې ‪ ،‬امام الدین په یوه ډول ځان میز ته نیږدې کړ او ویې ویل‬
‫‪ " :‬ما هغه [ داؤود] وواژه"‪ .‬امام الدین په خپلې دې خربې غونډه په چوپتیا کې ډوبه کړه‪ .‬د غونډې گډونوالو ژوره‬
‫سا و ایستله ‪.‬‬

‫نه غواړم د امام الدین پر خربو شننه وکړم او ټینگار وکړم چې د هغه خربې تر کومې کچې رښتیا یا درواغ دي‪.‬‬
‫پوښتنه دا ده چې آیا هغه په رښتیا ولسمرش وژلی وو؟ هغو کسانو چې [ د هغې ورځې ] پیښه یې له نیږدې لیدلې او‬
‫شاهدان دي داسې وایي ‪ :‬داؤود خان لومړنی ډز پر امام الدین وکړ او امام الدین په ځواب کې د داؤود خان پر لور‬
‫د اور خوله پرانیستله‪" ".‬افغانسـتان‪ :‬زمـا وروسـتی جگــره" د ‪ Makhmut Akhmetovich Gareev‬لیکنه ‪ :‬ژباړه ‪:‬‬
‫محمد طاهر کاڼی‪ /‬جرمني ‪ ۸۰۰۸‬پپ ‪ ۳۷۷ :‬او ‪" ۳۷۲‬‬

‫ډاکټر مـحـمـود احـمـدویچ گارییف رويس تأریخپوه او د روسیې د پوځي پوهنو د اکاډیمۍ مرش دی‪ .‬نوموړی د "‬
‫پوځ تر ټولو پوه پوځي سرتاتیژیست " بلل کیږي ‪ ،‬هغه له ‪ ۸۷۲۲‬تر ‪۸۷۷۸‬ز کال پورې په افغانستان کې د ډاکټر نجیب‬
‫الله سالکار وو‪ .‬جرنال گارییف په ‪ ۸۷۸۳‬زکال کې سرتگې پر نړۍ و غړولې او گڼ شمیر کتابونه یې پاړيس ‪ ،‬پښتو ‪،‬‬
‫انگریزي او څو نورو ژبو ته ژباړل شوي دي ‪.‬‬

‫‪ ) ۸۷‬انجنیر شیر احد ساپي د ‪۸۰۰۷‬ز کال د اپریل په اتلسمه نېټه د " عقاب آریانا‪ /‬د آریانا د گوربت " د مجلې د‬
‫چلوونکي محمد رسور رڼا لیکنه چې د (جرمني ) په مونشن کې خپریږي د دغې لیکنې پرله پسې لړۍ ته را ولیږله‪.‬‬
‫د رڼا لیکنه د " کـتاب گـمشـده یا دزدیده شـده دکـتور عـبدالـرحـیم نوین؟‪ /‬د عبدالرحیم نوین کتاب ورک شوې‬
‫یا غال شوې؟ " تر رس لیک الندې ده چې د ‪۸۰۰۷‬ز کال د اپریل په څلورمه نېټه خپره شوې ده‪ .‬د دغو یادښتونو په‬
‫یوه برخه کې داسې راغيل دي ‪:‬‬

‫"د ډاکټر عبدالرحیم نوین د مړي د درنښت لپاره د جنازې په بدرگه کې د گډون په موخه چې د گلبدین حکمتیار‬
‫په مرسته پاکستان ته لیږدول کیده د (جرمني ) فرانکفورټ ته تللی وم‪ .‬هلته مې د ډاکټر نوین زوی ته په ټینگار‬
‫سال ورکړه چې د خپل پالر " یادښتونو او د هغه د سرتگو د لیديل حال لیکنو" ته کلکه پاملرنه وکړي‪ .‬هغه ژمنه وکړه‬
‫چې نوموړی به ډیر ژر چاپ دغه یادښتونه خپاره کړي ‪ ،‬خو کله چې له پاکستانه بیرته را ستون شو وېې ویل ‪ " :‬زما‬
‫د پالر کتاب ورک شوی دی "‬

‫د [ پوهاند نوین � ژ ] دغه " یادښتونه او د سرتگو لیدلی حال " څه د باندې د درې سوو پاڼو پرمخ لیکل شوی وو‪.‬‬
‫ما ( رڼا ) دغه لیکنې له سهاره تر ماښامه ‪ ،‬تر هغې شېبې پورې چې ډاکټر نوین به بیرته کورته را ستنیده ‪،‬‬
‫لوستلې‪ /...../.‬یوه ورځ مې له خپل گران ‪ ،‬درانده ‪ ،‬او منيل استاد ښاغيل سید قاسم رشتیا رسه خربې وکړې‪ .‬هغه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪238‬‬

‫وویل ‪ " :‬ډاکټر نوین خپل کتاب ماته هم رالیږلی وو‪ .‬ښه لیکنه یې کړې ده‪ .‬د هغه د سرتگو لیدلی حال د پیښو له‬
‫رښتونوايل او د پیښو د لړۍ له رښتونو اړخونو رسه د ډاډ وړ دي "‪.‬‬

‫د نوموړي کتاب ځېنې برخې په الندې ډول دي‪:‬‬

‫"په هغو شېبو کې چې د کمونیستانو د جیټ جنگي الوتکو غړزَهار او د شوبلو د اورونو گړزَهار د کابل په تشیال په‬
‫ځانگړې توگه د هغوی د پام وړ په سیمو کې ازانگې خپرولې موږ د الرښود [ محمد داؤود ] حضور او د هغه د ورور‬
‫رسدار محمد نعیم خان مخې ته ناست وو او د روانو پیښو په اړوند مو خربې اترې کولې‪.‬‬

‫د کورنیو چارو وزیر قدیر ټینگار کاوه چې د کمونیستانو مرشان دې د یوې دښتـنۍ پانسۍ په ترڅ کې په بیړه‬
‫پانيس يش ځکه چې د اړو دوړ کچه تر گواښجنې کچې پورې لوړه شوې ده‪ .‬که هغوی و ژغورل يش نو د نه منلو‬
‫ناورینونه به رامنځته يش چې په هغه مهال کې به ژغورنه یې ناشوين وي ‪.‬‬

‫ارواښاد رسدار په ډیره ترخه ژبه وویل ‪ " :‬د دغسې یوې بیړنۍ او ناپازوالې پریکړې په کولو به موږ نه یوازې د‬
‫افغانستان د ولسونو او پرگنو په سرتگو کې بلکه د ټولې نړۍ پروړاندې د جنایتکار په توگه و پیژندل شو‪ ،‬له بله‬
‫اړخه به د څو تنو هیواد پلورو او پردیو ته د چوپړیانو له نومونو څخه سرتې سیايس څیرې جوړې يش"‪.‬‬

‫د کورنیو چارو وزیر له خونې دباندې ووت‪ .‬زه هم څو دقیقې وروسته د اړتیا له مخې له خونې د باندې ووتم‪ .‬گورم‬
‫چې قدیر د داالن په یوه گوټ کې له چا رسه د ټیلفون له الرې خربې کوي‪ .‬د قدیر له لوړه غږه داسې بریښیدل چې‬
‫ډیر په خښم دی‪ .‬هغه ویل ‪ " :‬په دغو شېبو کې له رسدار څخه د امر اخیستل گران او ان ناشوين دي‪ .‬زه د کورنیو‬
‫چارو د وزیر په توگه امر کوم چې ټول پانيس کړي‪ .‬تاسو کوالﺉ شـﺊ زما غږ د آمر په توگه ثبت کړﺉ‪ .‬له درتگ رسه‬
‫سم به هم په لیکلې توگه السوند د روسپارم‪ " .‬له څو شېبو وروسته ‪ ،‬نه پوهیږم چې د ټیلفون له بل لوري څخه یې‬
‫څه واوریدل خو په ډیر تراخه او لوړ غږ یې چیغه کړه ‪ " :‬زه امر کوم‪ ".‬او ټیلفون یې په ډیر خښم بیرته کښیښود‪.‬‬
‫بیا یې وویل ‪ " :‬ټول هیواد پلوري ‪ ،‬جنایتکار او خاین شوي دي "‪.‬‬

‫قدیر ما ته و کتل او ویې ویل ‪ " :‬دوی په داسې شېبو کې د الرښود " رهرب" امر غواړي! د ولسمرش سرتگې په هېله‬
‫مندۍ د اوضاع ښه وايل څاري ‪ ،‬هغه د دفاع د وزیر پر تشو خربو ډاډ کوي چې مرستندویه ځواکونه به دده مرستې‬
‫ته را ودانگي ‪ ،‬خو پام نه کوي چې د باندې څه روان دي ‪ ،‬څه پیښیږي او کوم السونه کار کوي"‪.‬‬

‫ما [ نوین] له قدیر رسه ټوکې درلودلې ‪ ،‬هغه ته مې وویل ! وه د پالر مړي زو! څوک وژنې! د الرښود ځواب به څه‬
‫وایې ؟ " هغه له ځنډه پرته راته ووایل ‪ " :‬زه هغه ټول جنایتکاران وژنم‪ .‬غواړم هېواد او ولس له هغه ناورین څخه‬
‫وژغورم چې را روان دی‪ .‬رسدار دې له هغه وروسته ما پانيس کړي " ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪239‬‬

‫بیا مو له رسدار نعیم رسه د دغو بدمرغیو او د هغو د الملونو په اړه خربې کولې‪ .‬هغه وویل ‪ " :‬زموږ د دوستانو او‬
‫همکارانو د الس په لستوڼو کې مارانو ځالگۍ جوړې کړې وې او د هغوی له ډاډ څخه یې ناوړه گټه واخیستله‪ .‬خو‬
‫په دغو خربو هغه مهال پوه شولو چې وار له واره تیر وو‪ ".‬په همدغه شېبه کې د کورنیو چارو وزیر په بیړه راغی او‬
‫له رسدار محمد نعیم خان څخه یې و پوښتل ‪ " :‬د فرانسې د سفیر د وړاندیز په اړه مو څه پریکړه کړې ده ؟ "‬

‫زه له خربې خرب نه وم او هغوی ته مې هک پک کتل‪ .‬وروسته پوه شوم چې که دوی د فرانسې سفارت ته پناه یويس‬
‫‪ ،‬نو ټول به خوندي وي‪ .‬رسدار نعیم وویل ‪ " :‬ورور مې [ محمد داؤود ] دغه وړاندیز ونه مانه او ویې ویل چې د یوه‬
‫رس تیري په توگه ماته رشم دی چې د مرگ له منگولو د ځان د ژغورلو لپاره په خپل کور کې یوه بهرين سفارت ته‬
‫پناه یوسم‪ .‬زه په زر هاوو ځله مرگ غوره بومل‪ .‬خو دا یې ومنله د هغه د کورنۍ په گډون دې نور ټول والړ يش ‪ .‬او‬
‫الرښوونه یې وکړه چې ټول دې هلته والړ يش‪ .‬د ولسمرش ماندینې هم سفارت ته د پناه غوښتل ونه منل او ویې ویل‬
‫چې د خپل خاوند په ژوند او مرگ کې رشیکه یم‪ .‬په پای کې ټولو پریکړه وکړه چې په ارگ کې پاتې يش "‪.‬‬

‫د توپکو ‪ ،‬تومانچو ‪ ،‬شوبلو او د الوتکو د مببارد گړزهار ‪ ،‬د سوځیدلو کوکو او بغارو غږونه شېبه په شېبه زیاتیدل او‬
‫اوریدل کیدل‪ .‬رسدار نعیم غوښتل هغې خونې ته والړ يش چې ټول پکې را ټول شوي ول‪ .‬کله چې له ځایه پاڅید ‪،‬‬
‫یوه مرمۍ یې پر الس و موښتله‪ .‬خپل الس یې ټینگ ونیو او له خونې دباندې ووت ‪.‬‬

‫زما په گډون ‪ ،‬د مخابراتو وزیر یو شمیر نور وزیران او یوشمیر جرناالن د ودانۍ الندنۍ یا کښتــَنـۍ خونې ته والړو‪.‬‬
‫موږ هڅه کوله چې ځانونه د نورو له سرتگو او مرمیو څخه بچ کړو‪ .‬مرگڅپاڼې چوپتیا هر چیرې داړې لگولې‪ .‬یوازې‬
‫د هغه چا د گامونو غږ راته چې ورو ورو یې پورته کول ‪ ،‬هغه کسان چې له یو بل رسه بوڼېدل د هغو غږ هم راته‬
‫‪.‬وروسته پوه شوو چې هغوی د همدغې ناورین ځپلې چوپتیا په ترڅ کې غوښتل د مړیو جنازې د باندې وبايس ‪.‬‬

‫پورته راغلم او د رسدار نعیم ماندینه مې و لیدله‪ .‬ما گومان کاوه چې ټول ژوندي دي‪ .‬چا وویل ‪ " :‬له دغې میرمنې‬
‫او د هغې له ملسۍ پرته چې الندنۍ خونې ته تللې وې ‪ ،‬نور ټول شهیدان شوي دي"‪.‬‬

‫او موږ چې څرگند دښمنان وو ‪ ،‬له میرمن زهره نعیم رسه یو ځای د څرخي پله زندان ته و سپارل شوو"‪.‬‬

‫کمونیستانو غوښتل د ډاکټر نوین له خولې چې د وزیرانو د غونډې منيش هم وو ‪ ،‬د خلق او پرچم د مرشانو په اړه‬
‫د رسدار محمد داؤود خان وروستنۍ پریکړه واوري‪ .‬د ښاغيل نوین په وینا ‪ ،‬په هاغه ورځ نوموړی د وزیرانو په‬
‫غونډه کې نه وو ‪ ،‬خو کمونیستانو گومان کاوه چې نوموړی غواړی خربه پټه کړي او حقیقت نه وايي نو ځکه یې تر‬
‫کلک دباو او ټینگو وهلو ټکولو الندې ونیو ‪.‬‬

‫" په همغې شېبې کې چې د [ افغانستان د گټو د ساتونکې ادارې] [ اگسا ] مرش اسدالله رسوري زما د کیڼ الس د‬
‫پینځمې گوتې نوک ایسته ‪ ،‬او ما سوگند خوړ چې په هاغه ورځ د وزیرانو په غونډه کې نه وم ‪ ،‬و مې لیدل چې یو‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪240‬‬

‫رستیری ناڅاپه په خونې را ننوت او د درنه مار " جالد " رسوري په غوږ کې یې څه وویل‪ .‬هغوی له خونې دباندې‬
‫ووتل‪ .‬رسوري له څلورو یا پینځو دقیقو وروسته بیرته راغی او ویې یول ‪ " :‬ته په دې اړه تر سبا پورې ژور سوچ وکړه‪.‬‬
‫د حقیقت له ویلو وروسته له تارسه نور څه نه لرو‪ ،‬پر ته له هغې به ستا السونه او پښې نوکان و نه لري‪ " .‬خو له‬
‫هامغې ورځې وروسته په دې اړه د پلټنو لړۍ چورلټ و شلېدله "‪.‬‬

‫‪ ) " ۸۲‬حفیظ الله خالد ‪ :‬د لیکوال د سرتگو لیدلی حال ‪۸۰۰۲ :‬ز کال د اپریل ‪ : ۸۹‬د مهرت الم بابا په ښار کې د‬
‫ارواښاد داؤود خان د وروستنې وینا یوه برخه چې د دیارلس سوه او شپږ پینځوسم ملریز کال د کب په مېاشتې کې‬
‫[ ‪۸۷۷۲‬ز فربوري ] یې کړې وه‪:‬‬

‫لغامن ته د داؤود خان له سفره درې ورځې مخکې د لغامن وايل محمد حسن گردیزي د مهرتالم د جامع جومات‬
‫ترڅنگ په یوې څلور څنډیزې ځمکې کې د یوې ودانۍ د جوړولو کار په بیړه پیل کړ او د کار د څارنې ټولې چارې‬
‫یې په خپله غاړه واخیستلې ‪.‬‬

‫پر نوموړې ځمکې د ودانولو پر چارو د وايل ځانگړې پاملرنې د ښاریانو تلوسه را پارولې وه‪ .‬معام هغه مهال حل شوه‬
‫کله چې داؤود خان له لغامن څخه د لیدنې پر مهال ‪ ،‬خپله وروستۍ وینا واو َروله ‪.‬‬

‫د هامغې ورځې پر سهار د داؤود خان د راتگ خرب په ټول ښار او ورڅیرمه سیمو کې خپور شو‪ .‬خلک ټول په هغه‬
‫ځای کې راټولیدل چې د رسدار محمد داؤود د وینا لپاره ځانگړی شوی وو‪ .‬ورهنگرو او هټیوالو هم خپلې هټۍ گانې‬
‫و تړلې او د لغامن له څلورو گوټونو څخه مهرتالم ته راغلل ‪.‬‬

‫داسې ښکاریده چې د والیت چارواکو او پازوالو د چارو د ښه سمبالښت لپاره اړېن چمتووالی نه درلود او ناڅاپه‬
‫گیر شوي ول‪ .‬دومره ډیر لودسپیکرونه نه ول چې خلک د داؤود خان غږ سم واوري ‪ ،‬له خلکو وغوښتل شول چې لږ‬
‫نیږدې رايش او خربې له نیږدې واوري‪ .‬د دې خربې په اوریدلو هر چا هڅه کوله چې ځان ستیژ ته نیږدې کړي‪.‬‬
‫دې ته په پاملرنې چې گډونوال د ښار ورهڼگر او د کلیوايل ژوند کلیوال ول ‪ ،‬هغوی په دغسې غونډو کې د گډون‬
‫د نظم او مقرراتو له دود رسه آشنايي نه درلودله‪.‬‬

‫رسه له دې چې د امنیتي چارو چارواکو د نظم لپاره هلې ځلې کولې خو بیا هم شور ماشور خپور وو او ویره وه چې‬
‫داؤود خان به خپله وینا وا نه او َروي ‪.‬‬

‫لومړی محمد حسن خان مایکروفون را واخیست او ځان یې خلکو ته ور وپیژانده ‪ ،‬وروسته یې له گډونوالو وغوښتل‬
‫چې هر څوک دې په خپل ځای کې کرار کښیني‪ .‬له څو دقیقو وروسته چوپه چوپتیا خپره شوه او داؤود خان خپله‬
‫وینا پیل کړه ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪241‬‬

‫داؤود خان لغامن ته د سفر او د سیمې له وگړو رسه د کتنې په اړه خپله خوښي څرگنده کړه او له هغو پرمختگونو‬
‫څخه یې یادونه وکړه چې د جمهوریت د بنسټ ایښودلو په پینځو کلونو کې رامنځته شوي ول‪ .‬داؤود خان د نوي‬
‫جمهوریت پر وړاندې روانو مخالفتونو ته هم نغوته وکړه ‪.‬‬

‫داؤود خان د وینا له اورولو وروسته د رساج د کال ( قلعه رساج ) له بڼ او مهرتالم څخه لیدنه وکړه او ماسپښین د‬
‫ننگرهار د والیت پر لور وخوځېد ‪.‬‬

‫په سبا ورځ یې داؤود خان له خپلې مانیدنې رسه په لنډ کروزر موټر کې چې ده په خپله چالوه بیرته لغامن ته راغی‬
‫‪ ،‬د هغه پالر د مهرتالم بابا د زیارت ترڅنگ ښخ دی ‪ ،‬د خپل پالر قرب ته والړ او له هغه وروسته یې د والیت له نورو‬
‫سیمو څخه لیدنه وکړه " ‪.‬‬

‫د دغې لیکنې د بشپړې لوستنې لپاره الندنۍ پته و گورﺉ ‪:‬‬

‫‪www.tolafghan.com/home/detail/9784‬‬

‫‪ ) ۸۷‬د ‪ ۸۰۰۲‬ز کال د اپریل په ‪ ۸۲‬او د ‪ ۸۰۰۹‬ز کال د اپریل په ‪ ۸۹‬نېټو باقي سمندر په رسنیو کې دوه یادښتونه خپاره‬
‫کړل‪ .‬رسه له دې چې نوموړي د محمد داؤود او د هغه د کورنۍ د وژل کېدا د څرنگوايل سپړنه نه ده کړې ‪ ،‬خو د‬
‫دغو وژنو شا لید ته یو شمیر نغوتې ور نیغې دي‪.‬‬

‫سمندر په خپلو یادښتونو کې له الندنیو رسچینو څخه گټه اخیستې ‪ " :‬از موج تا توفان ‪ /‬له څپې تر توپانه " د جمعه‬
‫نوع پرور لېکنه ‪ " ،‬رازها افشا میگردند " د داکټر شاه زمان وریځ ستانیزي لیکنه ‪ " ،‬سهل انگاري داؤود خان " داکټر‬
‫شاه زمان وریځ ستانیزی ‪ " ،‬خاطرات یک افرس نظامي‪ /‬شبهای کابل " جرنال غني عمرزی‪ " ،‬نگاهی په تأریخ حزب‬
‫ډیموکراتیک خلق افغانستان " عبدالقدوس غوربندی ‪ " ،‬سقوط افغانستان " عبدالصمد غوث ‪ ،‬ژباړه ‪ :‬پوهندوی‬
‫محمد یونس طغیان ساکاپي او " افغانستان پس از بازگشت سپاهیان شوروي " ژباړه ‪ :‬عزیز آریانفر‬

‫د دواړو لیکنو لپاره چې ښايي یو ځل بیا کتنې ‪ ،‬سمونې او خښم لږونې ته هم اړتیا ولري ‪ ،‬کوالﺉ شـﺊ الندنۍ پتې و‬
‫گورﺉ ‪:‬‬

‫‪www.goftaman.com/daten/fa/articles/part2/article284.htm‬‬

‫‪www.goftaman.com/daten/fa/articles/part1/article44.htm‬‬

‫‪ ) ۸۰‬یو شمیر لوستونکي " د پرسلني سباوون د گولېو د باران " له لیکبـڼـې رسټکونه کوي او ویيل یې دي چې په هر‬
‫ځای کې مو " محمد داؤود " لیکيل او ښايي دا د افغانستان لومړين ولسمرش ته د سپکاوي یوه نښه وي‪ .‬لوستونکي‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪242‬‬

‫وايی چې اوس ان د هغه تراخه ژيب مخالفین هم په خپلو لېکنو کې هامغه منل شوي دودیز نومونه لکه رسدار محمد‬
‫داؤود ‪ ،‬شهید رسدار داوود یا لږ تر لږه داؤود خان لیکي‪.‬‬

‫باید ور غربگه کړم چې د افغانستان د لومړين ولسمرش نوم ‪ ،‬له هرډول مختاړي او وروستاړي پرته " محمد داؤود "‬
‫دی‪ .‬ټایپست ( سیاه سنگ ) په خپلو لیکنو او خربو کې د " محمد داؤود " نوم په همدې ډول غوره بويل‪ .‬خو د دغې‬
‫پرله پسې لړۍ په هره برخه کې کله چې د نوروکسانو له لیکنو څخه اخځ اخیستل شوی هغه یې په ټول امانت په‬
‫هامغې لیکل شوې بڼې لیکلی دی ‪.‬‬

‫په قاموسونو کې ویل شوي چې د رسدار نومیزه تړگړ " واژه " پ َـهلوي ده چې بنسټ مرش ‪ ،‬د پوځ مرش ‪ ،‬یا د لښکر‬
‫د یوې برخې یوځي مرش ته ویل کیږي‪ .‬زه گومان نه کوم چې د یو شمیر قاموسونو دغه ادعا سمه وي‪ .‬ځکه ویل‬
‫کیږي چې په پهلوي لیکنو کې د " رسدار" نوم ‪ -‬مختاړي هېڅکله نه دی کا َرول شوی ‪.‬‬

‫البته دا هم روښانه نه ده چې " رسدار " یو گړی نومیزه تړگړ دی یا د " رس ‪ +‬دار‪ /‬لرونکي " گډوله ده په بله وینا "‬
‫رسلرونکی " لکه ‪ :‬زمنیدار‪ ،‬رسمایه دار‬

‫یو شمیر تأریخي ‪ /‬فرهنگي السوندونه ښيي چې " رسدار " ټولنیزه ریښه لري او د الرښود له مانا رسه نیږدې والی‬
‫لري او هم د دې مانا ښندي چې د دغه نوم لرونکی ‪ ،‬په یوه سمبال شوي لښکر یا ډله کې لوړ مخور توب ‪ ،‬دریځ او‬
‫نوم لري ‪.‬‬

‫دغه نومیزه تړگړ په هندي او مراټهي ژبو کې هم د پاړيس ژبې په څیر کا َرول کیږي چې تر ډیرې کچې پوځي رنگ‬
‫لري‪ .‬په دې توگه ‪ " ،‬رسدار " کیدای يش له " رس لښکر" یا " سپهساالر" رسه نیږدې تړاو ولري ‪.‬‬

‫( په هندوستان کې د " رسدار" کیدلو له ځانگړتیا وو څخه یوه بیلگه د " جاگیر" د لرلو بېلگه وه‪ .‬په بله وینا هر‬
‫رسدار " جا گیر دار" هم دی‪ .‬جاگیر هغې ټوټې ځمکې ته ویل کیږي چې د یوه هیواد پاچا یا واکمن ‪ ،‬رسدار ته‬
‫ورکړې وي‪ .‬د ځمکې دغه ټوټه کیدای شوای د رسدار لپاره د گټو او پانگې رسچینه وای ‪ ،‬خو په دې توپیر چې د‬
‫هغه له مرگه وروسته د شخيص ځمکو په څیر ځمکه د هغه پاتې وراثینو ته نه ورکول کیده ‪ ،‬داسې ځمکه باید بیرته‬
‫دولت ته ورکړل شوې وای) ‪.‬‬

‫د ‪ ۸۲۹۰‬او ‪ ۸۷۲۰‬ز کلونو په منځ یا د اتیاکالو په اوږدو کې بریتانیا د رستیرو د راټولولو په موخه د اتراپردیش ‪ ،‬هیامچل‬
‫پردیش ‪ ،‬هریاڼه او مهاراشرتا پر سیکهـ میشتو سیمو ډیر زور او دباو راووړ ترڅو دغه سیمې تر خپلې ولکې الندې‬
‫راويل ‪.‬‬

‫کله چې بریتانوي لښکر پر هند خپله بشپړه ولکه او سوبه خپره کړه د " رسدار" نومیزه تړگړ د " س" له زَور څخه د‬
‫" س " زیر ته راټیټ شو‪ .‬ښايي دغه بدلون د غږپيژندنې له امله وي ځکه د دغه نوم نیاميي د انگریزي د "سـر =‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪243‬‬

‫"‪Sir‬له نومتاړي رسه چې د ( ښاغيل ) مانا ښندي نیږدې والی ولري او هم د "سـر "‪ = Sir‬نومتاړی د " مرش ارشاف‬
‫" له مانا رسه نیږدې والی لري ‪.‬‬

‫په پخوا وختونو کې یوازې د سیکهانو مرشان او لویان او مخـَورې کورنۍ " رسدار" بلل کیدل‪ .‬ورپسې د " جي "‬
‫وروستاړی هم ور وتړل شو چې د ډیر درنښت څرگندویه ده ‪ ،‬نن ټول سیکهـ نارینه " رسدار جي " بلل کیږي‪ .‬د وخت‬
‫په تیریدلو دغه نومیزه تړگړ ‪ ،‬گروهنیزې او ټولنـبـاورۍ کرښې ماتې کړې او نن سیکهانو ته د " رسدار" پر ځای د‬
‫ښاغيل یا د انگریزي ‪ Mister‬نومتاړي ورکړل شوی دی‪.‬‬

‫په پاکستان او د افغانستان � پاکستان په همکرښو سیمو کې د " رسدار " نومیزه تړگړ ‪ ،‬د هغه د هندي لښکري‬
‫ځالندوايل برعکس ‪ ،‬د ژوندانه په ډیریو برخو کې غیر پوځي ‪ ،‬توکمیزه او ټربنیزه کا َرونه لري‪ .‬په دغې جغرافیا کې‬
‫رسدار د " سرت ‪ ،‬الرښود ‪ ،‬مخکښ ‪ ،‬پیاوړي ‪ ،‬اغیزمن او مخور" په ماناوو د پټهانانو ( پښتنو ) ‪ ،‬بلوڅانو ‪ ،‬سندهیانو‬
‫او براهویانو توکمیزو مرشانو ته ویل کیږي ‪.‬‬

‫په افغانستان کې د ناڅرگندو الملونو له امله بارکزیو او محمدزیو ته هم د " رسدار" نومتاړی کارول کیږي‪ .‬دغه هم‬
‫په خپل وار د پوښتنې وړ ده چې د محمد داؤود ‪ ،‬محمد هاشم ‪ ،‬محمد نعیم او ‪ .....‬نومونو د " رسدار" مختاړي‬
‫درلودل خو موږ ډیر لږ اوریديل چې چا دې رسدار محمد ظاهر شاه ویيل وي‪.‬‬

‫د " رسدار " نومیزه گړتړ نورې بیالبیلې کا َرونې هم لري ؛ د بېلگې په توگه په ایران کې د " سرتتوب او لوړاوي " مانا‬
‫ښندي خو په کردستان کې د " عادي" مانا ښندي‪ .‬د کشمیر سدهنايت وگړي د دارين ‪/‬سدوزي احمدشاه " بابا‬
‫رحمـة الله علیه � ژ" زوزات د " رسدار په نامه یادوي او د هیاملیا د غرونو په ملنو کې " رسدار" هغو کسانو ته‬
‫وايي چې په غرونو کې سیالنیانو ته الرښونه کوي‪ .‬په یو شمیر هیوادونو کې د يب يب فاطمې ملسیانو ته سید او‬
‫رسدار وايي ‪.‬‬

‫د ال زیاتو مالوماتو لپاره الندنۍ پته و گورﺉ‪:‬‬

‫‪http://en.wikipedia.org/wiki/Sardar‬‬

‫‪ ) " ۸۸‬د [ دیارلس سوه او دو پینځوسم ملریز کال د چنگاښ په شپږویشتمه ( ‪ ۸۷۷۳‬ز د جوالی ‪ ])۸۷‬د سهار په اوو‬
‫بجو د راډیو افغانستان د خپرونو لوی چلنوال له ما وغوښتل چې د قران کریم له تالوته وروسته څه ډول خپرونه‬
‫خپره کړم‪ .‬ما ورته وویل چې ‪ " :‬د اخرت او جشن د ښادیو د ورځو په څیر د ميل اټن نغمې او د ښادۍ سندرې خپرې‬
‫کړﺉ‪ ".‬راډیو خپرونې پيل کړې‪ .‬ضیأ مجید په بیړه زما څنگ ته راغی او ویې ویل ‪ " :‬د سټډیوگانو امن ونیسـﺊ چې‬
‫الرښود " رهرب " را روان دی او دلته را درومي‪ ".‬دا مې لومړي ځل وو چې د الرښود " رهرب" کلمه مې اوریدله ‪ ،‬دغه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪244‬‬

‫کلمه مې دومره په زړه ښه ونه لگېدله‪ .‬دا ماته د یوه پور شوی بې ډیله نوم په توگه ښکارېده چې د دغه بوډا او‬
‫رسخریيل سړي په نامه پسې چا تړلی وي‪ .‬هرگوره ‪ ،‬هغه څه چې ضیأ وویل هامغسې مې وکړل ‪.‬‬

‫شل باندې اووه بجې وې چې د پرون ورځې رسدار او د نن ورځې الرښود " رهرب " چې په ځان کې یې پرسلنی خړ‬
‫عسکري رنگه پتلون اوکمیس وو له حسن رشق ‪ ،‬ضیأ مجید ‪ ،‬حیدر رسويل او د کودتا له یو شمیر نورو مرشانو رسه‬
‫راډیو ته را ورسیدل ‪ ،‬هغه ته د راډیو په درشل کې زموږ پوځي قطعې سالم وړاندې کړ ‪ ،‬د سالم له منلو وروسته‬
‫ستډیو ته والړ‪ .‬د راډیو ویاند مهدي ظفر غوښتل ووايي چې دا دی اوس رسدار محمد داؤود خپله وینا ا َو َروي ‪ ،‬خو‬
‫هغه وویل ‪ " :‬وروڼو! زما په گډون نور هیڅ چا ته د رسدار نوم مه ورکوﺉ‪ .‬په افغانستان کې د رسدارۍ ټغر د تل‬
‫لپاره ټول شوی دی‪ ".‬مهمدي ظفر له یوه لنډ انانوسه وروسته د خربو د پیل لړۍ محمد داؤود ته و سپارله‪ ( ".‬اردو‬
‫وسیاست در سه دهه اخیر افغانستان ) لیکنه سرت جرنال محمد نبي عظیمي پ ‪" ۷۰ :‬‬

‫][][‬

‫ریجـاینا (کانادا)‬

‫نزدهـم اپریل ‪8003‬‬

‫د ټیلفونونو شمیرې‪ 4568340 )603( 1 :‬و ‪4080888 )603( 1‬‬

‫ډاگ نښه‪: Siasang, 679 Rink Ave., Regina, SK., S4X2P3, CANADA‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪245‬‬

‫(اوه وېشتمه برخه)‬

‫منن لېک‬

‫که د یارانو پیرزوینې او همکارۍ رارسه نه وای نو" د پرسلني سباوون د گولېو د باران" څیړنیزه لېکنه به هم نه وای‬
‫رامنځته شوې‪ .‬په دې اړوند غواړم یو په یو له دغو کسانو څخه د زړه له کومې مننه وکړم ‪:‬‬

‫‪ ) ۸‬هغو کسانو چې د دغې پرله پسې لړۍ د ال ښه وايل وايل لپاره د کار له هامغو لومړیو شېبو څخه د ارزښتمنو‬
‫مالوماتو له الرې مرسته کړېده ‪ :‬نیالب سـالم ‪ ،‬ادریس زمـان ‪ ،‬فـریبا آتش ‪ ،‬شـکـرالله شـیون ‪ ،‬احـمـد پوپل ‪،‬‬
‫عـبدالفـتاح غـفـوري ‪ ،‬عـبدالـرزاق غـفـوري ‪ ،‬مـحـمـد نبی عـظیمـي ‪ ،‬ډاکټر داؤود جـنبش ‪ ،‬عـبدالغـفـار فـراهـي‬
‫او خـان آقـا سعـید‬

‫‪ ) ۸‬د هغو کسانو نومونه چې له لېکنو یا خربو څخه یې گټندویه گټه اخیستل شوې ده ‪ : :‬ډاکټر ظاهـر طـنین ‪،‬‬
‫ډاکټر عـاصم اکـرم‪ ،‬جـرنال نذیر کـبیر سـراج‪ ،‬جـرنال مـحـمـد نبي عظیمـي‪ ،‬الف هـارون‪ ،‬حـامـد‪ ،‬دیپلوم انجـنیر‬
‫کـریم عطـایي‪ ،‬جـرنال امـام الـدین‪ ،‬مـحـمـد آصف آهـنگ‪ ،‬ادریس زمـان‪ ،‬مـحـمـد صدیق فـرهـنگ ‪ ،‬اکادمـیسـین‬
‫دسـتگـیر پنجشـیری‪ ،‬سـلـیمـان الیق‪ ،‬عـبدالغـفـار فـراهـي‪ ،‬خـان آقـا سعـید ‪ ،‬فـرهـاد لبیب ‪ ،‬مـحـمـد اکـرام‬
‫اندیشـمـند ‪ ،‬سـلطـان عيل کـشـتمـند ‪ ،‬باقـی سـمـندر‪ ،‬رزاق مـامـون ‪ ،‬شـیر سـاپی ‪ ،‬عـبدالحق مجــددي ‪ ،‬ډاکټر‬
‫فضل الله مجـددي ‪ ،‬ډاکټر حسـن شـرق ‪ ،‬عــزیز آریانفـر‪ ،‬سـمـن ‪ ،‬ډاکټر داؤود جـنبش ‪ ،‬مـحـمـد اقـبال وزیری ‪،‬‬
‫اکادمیســین مـحـمـداعظم سـیسـتاين ‪ ،‬حفـیظ الله خـالـد ‪ ،‬عـبدالجـمـال باري ‪ ،‬جـرنال پادشـاه مـیر‪ ،‬حـمـید‬
‫مـهـمـند‪ ،‬مـحـمـد آصف صافـي ‪ ،‬طـارق بزگـر‪ ،‬ډاکټر عـبدالجـلـیل زملـی ‪ ،‬غـالم رسـول باوري ‪ ،‬انجـنیر نجـیب‬
‫الله داوري ‪ ،‬ډاکټر حـلـیم تنویر‪ ،‬عزیزه رزبان ‪ ،‬مـلـیحه نایاب ‪ ،‬عـبدالجـبار ثابت ‪ ،‬فقـیر مـحـمـد ودان ‪ ،‬جـرنال‬
‫خـوشحـال پیروز صافـی ‪ ،‬جـرنال خطـاب جـانباز‪ ،‬جگـتورن فضل الـرحـمـان تاجـیار‪ ،‬عـبالصمـد ازهـر‪ ،‬جـرنال قـادر‪،‬‬
‫غـوث الـدین فـایق ‪ ،‬عـبدالـرحـیم شـادان ‪ ،‬عـبالحـمـید مبارز‪ ،‬صـالح مـحـمـد ابرار‪Louise Dupree, Frank ،‬‬
‫‪Clements, Albert Linette, Makhmut Akhmetovich Gareev, Carlotta Gall, and Lalit Kumar Jha‬‬

‫‪) ۳‬هغو دوستانو چې د انځورونو ‪ ،‬يس ډي گانو ‪ ،‬د غږونو اود انځورونو د کسټونو ‪mp3 ،‬او د نورو ارزښتمنو‬
‫یادگارونو د لیږنې له الرې زموږ کار ته یې ښایست وربخښلی دی ‪ :‬ادریس زمـان ‪ ،‬غـوث جـانباز‪ ،‬مـلـیحـه احـراري‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪246‬‬

‫‪ ،‬فـریبا آتش ‪ ،‬نیالب سـالم ‪ ،‬عزیزه رزبان ‪ ،‬بتینا ییرشـکي ‪ ،‬ژولیا مـیتینکووا ‪ ،‬گـورگـي پرتوویچ ایژوف ‪ ،‬شـیر سـاپي‬
‫‪ ،‬مـحـمـد حـسـن ولسـمـل‪ ،‬ذبیح الله امـانیار او مـنیر کبیر‬

‫‪ ) ۲‬هغو ی چې په بل ډول د مرستې الس را غځولی دی ‪ :‬رحـمـت آریا ‪ ،‬غـوث جـانباز ‪ ،‬ژولـیا مـیتینکـووا ‪ ،‬یحـیا‬
‫سعـدزوي ‪ ،‬ولـي باز‪ ،‬ډاکټرمـحـمـد اکـرم عثمـان‪ ،‬حفـیظ الله خـالـد ‪ ،‬کـمـال پرواک ‪ ،‬ډاکټر صـادق فـطـرت‬
‫ناشـناس ‪ ،‬ډاکټر لطیف طبیبي ‪ ،‬ډاکټر حـمـید حـامـي ‪ ،‬زرین انځور‪ ،‬ډاکټر خـوشحـال روهـی ‪ ،‬نجـیب سـلطـاين ‪،‬‬
‫وحـید صمـدزي ‪ ،‬ډاکټر شـاه محـمـود چـوپان ‪ ،‬کاوه شـفق آهـنگ ‪ ،‬داکټر مـحـمـد انور غریو‪ ،‬عـارف گذرگاه ‪،‬‬
‫ډاکټر عـبدالجـلـیل زملـي ‪ ،‬مـحـمـد آصف بره کي ‪ ،‬عـبداملجـید راغسـتاين ‪ ،‬عـبداالحـد سـرتیپ ‪ ،‬قـايض سـید‬
‫مـوسـی عـثامن هسـتي ‪ ،‬مـحـمـد شـاه فـرهـود ‪ ،‬قـیس کبیر‪ ،‬زبیر وکیلـي ‪ ،‬اسـد نجفـي ‪ ،‬احسـان الله شگـیوال ‪،‬‬
‫کـریم حقـانیار ‪ ،‬طـارق بزگـر‪ ،‬احـمـد شـاه عـبادي ‪ ،‬بشـیر مـؤمـن ‪ ،‬نصیر القـاس ‪ ،‬ډ اکټر واسـع خـاکـسـرت ‪،‬‬
‫انجـنیر اسـمـاعـیل ‪ ،‬مـحـمـد ظاهـر مـلک بابا ‪ ،‬حـمـید عـمـریار‪ ،‬سـلطان رضـوي ‪ ،‬عـبدالله نورزاد ‪ ،‬عـارف خــزان‬
‫او کبیر امـیر‬

‫ځانگړې مننه‬

‫‪ ) ۲‬له ډیر منيل او گران دوست " ع س" څخه ډیر منندوی یم چې د خپلو ارزښتمنو څرگندونو له الرې یې د دغې‬
‫لړۍ په هره برخه کې ماته الرښوونه کړې او په پای کې یې غوښتي چې نوم یې په دغه لېکنه کې را نه يش ‪.‬‬

‫‪) ۹‬د افغانستان د خلق ډیموکراتیک گوند له پخوانیو لوړ پوړو چارواکو او غړو څخه چې د دغې لړې په ال ښه وايل‬
‫کې د مرستې جوگه شوي مننه کوم ‪ ،‬هغوی غوښتي چې نومونه یې دلته یاد نه يش ‪.‬‬

‫‪ ) " ۷‬د پرسلني سباوون د گولیو باران " به هېڅکله د کابل ناتهـ او فـردا له و ویبپاڼو دباندې نه وای وتالی که الندنیو‬
‫پوهانو ‪ ،‬څیړونکو او منلو کسانو په نورو ویبپاڼو ‪ ،‬وبالگونو او چاپي رسنیو کې یادونه نه وای کړې ؛ د دوی څه‬
‫دباندې اویا پیغامونه ول چې زموږ له انگیرنې دباندې یې د نړۍ په هرگوټ کې ازانگې خپرې کړې ‪.‬‬

‫زبیده تیمـور‪ ،‬فـرشـته حرضيت ‪ ،‬گـوربز خـان عطـا خیل ‪ ،‬طوطـا خیل‪ ،‬مـهـدي نیک آﺌین ‪ ،‬درویش نیک اندیش ‪،‬‬
‫درویش دریا دلـي‪ ،‬نصـیر مـهـرین ‪ ،‬مـحـمـد عـمـر راوي ‪ ،‬نصـرالله زرداد ‪ ،‬بریايل شـنوا ‪ ،‬حــمـید فـرهـاد ‪ ،‬احسـان‬
‫خـوشـدل ‪ ،‬فـرهـاد صحـراگشـت ‪ ،‬فـردوس کاوه ‪ ،‬اوسـتا کابلـی ‪ ،‬سـلـیمـان راوش ‪ ،‬عـظیم بابک ‪ ،‬اکه سخي ‪ ،‬خـالق‬
‫کاپیسـایي ‪ ،‬اطـرافـي ‪ ،‬دشـنه خـراسـاين ‪ ،‬عـمـر ســنایي ‪ ،‬گل مکۍ ‪ ،‬مـتولـي رحـمکیان ‪ ،‬محب نعـیمـي ‪ ،‬ولـي‬
‫بگـرامـیان ‪ ،‬پروانه شـاد مـهـر‪ ،‬صنوبر آریایي ‪ ،‬نعـیم الربز‪ ،‬فـرید آریانژاد ‪ ،‬فـریدون زاده ‪ ،‬فـرهـاد توانا ‪ ،‬علـی‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫‪247‬‬

‫عـباسـي ‪ ،‬رامـین رايض ‪ ،‬هـوشـنگ احـمـد ولـي ‪ ،‬نسـرین سـمـنگانی ‪ ،‬نسـرتن آسـتانه ‪ ،‬سـه نقطه ‪ ،‬نورتن ‪ ،‬پویا ‪،‬‬
‫رزمجـو ‪ ،‬غـزنوي ‪ ،‬نوري ‪ ،‬پري ‪ ،‬احـمـدي ‪ ،‬سـروري ‪ ،‬رویا ‪ ،‬نادر ‪ ،‬وارسـته ‪ ،‬پرسـتو ‪ ،‬مـهـبانو‪ ،‬زلفـیه ‪ ،‬نذیر‪ ،‬هـندیه‬
‫‪ ،‬خـورشـید ‪ ،‬بهـاره ‪ ،‬خمـاري او څو تنه نور په پورنیـو نومونو ‪.‬‬

‫ناخوايل یا ناسیايل به وای که د دغې لړۍ په تړاو مو د ښکلو لیکنو له پورتنیو لیکواالنو څخه یادونه نه واي کړي ‪.‬‬

‫‪) ۲‬مننه له ‪ :‬ایشـور داس‪ ،‬عـبدالفـتاح غـفـوري‪ ،‬رحـیم غـفـوري‪ ،‬عـبیدالله حـمـیدي‪ ،‬مـحـمـد طـارق بزرگـر‪ ،‬علـی‬
‫امـیني‪ ،‬ســخیداد هـاتف ‪ ،‬اقـبال علـیشـاه دهـقـانپور‪ ،‬خالد هادي حیدري ‪ ،‬کامـران مـیر هزار‪ ،‬مـریم محـبوب‪،‬‬
‫زملـی باباکـوهـي‪ ،‬مـحـمـد رﺋوف مـهـدیزاده کابلـي‪ ،‬او د جـاودان‪ ،‬خـاوران‪ ،‬شـبکه اطالع رسـانی افغـانسـتان‪،‬‬
‫افغـان جـرمـن‪ ،‬افغـان_پرس‪ ،‬پندار‪ ،‬بېنوا‪ ،‬مـوج نو‪ ،‬سـایه‪ ،‬هـارمـونی‪ ،‬نیزار‪ ،‬خمخـانه د منلو ویبپاڼو له چلوونکو‬
‫څخه او په هیواد کې دننه له رسنیو او رسنوالو څخه مننه چې و مې نه شوای کړای نومونه یې دلته راواخلم ‪.‬‬

‫‪) ۷‬له ټولو لوستونکو څخه مننه چې د " پرسلني سباوون د گولېو د باران " لیکنه یې په زغم او مېنه ولوستله ‪.‬‬

‫په پای کې که هرچا د یوه ټکي په کچه دلته مرسته کړې وي ‪ ،‬بیا هم مننه ‪ ،‬که له هغو مننه ونکړو دا به ناسیايل‬
‫وي ‪.‬‬

‫][][‬

‫ریجـاینا (کانادا)‬

‫‪۸۰۰۷‬ز کال د اپریل ‪۸۲‬‬

‫ژباړه ‪ :‬رحمت آریا‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

Get More e-books from www.ketabton.com
Ketabton.com - Digital Library