Mikro İktisat

T.C.
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2632

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1600
M‹KRO ‹KT‹SAT
Yazarlar
Prof.Dr. Kemal YILDIRIM (Ünite 1, 2, 7, 8)
Prof.Dr. Cüneyt KOYUNCU (Ünite 3, 4)
Yrd.Doç.Dr. Ayla YAZICI (Ünite 6)
Yrd.Doç.Dr. Meltem ERDO⁄AN (Ünite 5)
Editörler
Prof.Dr. Kemal YILDIRIM
Yrd.Doç.Dr. Meltem ERDO⁄AN
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2012 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Yrd.Doç.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Ö¤retim Tasar›mc›lar›
Prof.Dr. Cengiz Hakan Ayd›n
Yrd.Doç.Dr. Evrim Genç Kumtepe
Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Dil Yaz›m Dan›flman›

Okt. Serdar fien
Grafikerler
Hilal Küçükda¤aflan
Ayflegül Dibek
Kitap Koordinasyon Birimi

Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Mikro ‹ktisat
ISBN
978-975-06-1300-5
3. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 16.000 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Nisan 2014
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................ vii
Mikroekonomi.......................................................................... 2 1. ÜN‹TE
G‹R‹fi .............................................................................................................. 3
TEMEL KAVRAMLAR..................................................................................... 4
Mal ve Hizmetler ........................................................................................... 4
Kaynaklar ....................................................................................................... 4
K›tl›k............................................................................................................... 6
Seçim ve F›rsat Maliyeti ................................................................................ 7
Rasyonel Davran›fl ve Bireysel Ç›karlar ....................................................... 8
Mevcut ve Gelecekteki Tüketim .................................................................. 9
Sosyal Bilim Olarak Ekonomi ve ‹lgi Alan› Olarak Sosyal Sonuçlar ......... 10
TEfiV‹KLER, DÜRTÜLER VE EKONOM‹K MODELLER ............................... 11
Sebep-Sonuç ‹liflkisi ...................................................................................... 12
Mikroekonomik Modellerde Kullan›lan Analitik Araçlar ............................ 12
K›s›tl› Optimizasyon ...................................................................................... 13
Marjinal Ç›kar›m ve K›s›tl› Optimizasyon .................................................... 13
Denge Analizi ................................................................................................ 15
Karfl›laflt›rmal› Dura¤an Analiz ..................................................................... 17
POZ‹T‹F VE NORMAT‹F ANAL‹Z................................................................. 19
M‹KROEKONOM‹N‹N KISA B‹R TAR‹HÇES‹ .............................................. 20
KARAMSAR OLMAYAN B‹L‹M VE FARKLI DÜfiÜNEB‹LME TARZI ........... 22
Özet................................................................................................................ 24
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 25
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 26
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 26
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 27
Tüketici Davran›fllar› Kuram› ve Tüketici Talebi................. 28 2. ÜN‹TE

G‹R‹fi .............................................................................................................. 29
BÜTÇE KISITI................................................................................................ 29
Bütçe Do¤rusu............................................................................................... 30
Bütçe Do¤rusundaki De¤iflmeler ................................................................. 31
FAYDA VE TÜKET‹C‹ TERC‹HLER‹ ............................................................. 32
Kardinal Fayda Yaklafl›m› ............................................................................. 32
Ordinal Fayda Yaklafl›m›............................................................................... 34
Tüketici Tercihleri ve Farks›zl›k E¤rileri ...................................................... 35
Tercihler Üzerine Varsay›mlar ................................................................ 35
Farks›zl›k E¤rilerinin Özellikleri ................................................................... 37
Marjinal ‹kame Oran› .................................................................................... 37
Marjinal ‹kame Oran› ve Marjinal Fayda ..................................................... 38
Çeflitli Biçimdeki Farks›zl›k E¤rileri ve Fayda Fonksiyonlar›................ 39
OPT‹MAL SEÇ‹MLER VE FAYDA MAKS‹M‹ZASYONU ............................... 41
Cobb-Dougls Türü Tercihlerde Optimal Seçimler ...................................... 41
Tam ‹kame Durumunda Optimal Seçimler ................................................. 43
Mükemmel Tamamlay›c›l›k Durumunda Optimal Seçimler........................ 44
TÜKET‹C‹ TALEB‹ KURAMI ......................................................................... 44
Gelirdeki De¤iflmeler (Gelir-Tüketim E¤risi ve Engel E¤risi)..................... 45
Bir Mal›n Fiyat›ndaki De¤iflmeler (Fiyat-Tüketim E¤risi ve Talep
E¤risi) ............................................................................................................. 47
Fiyat De¤ifliminin Etkileri (Gelir ve ‹kame Etkileri: Hicks Yaklafl›m›)....... 49
Düflük Mallarda ‹kame - Gelir Etkisi ve Talep E¤risi fiekli ........................ 51
Çapraz Fiyat Talep Fonksiyonu (‹kame ve Tamamlay›c›l›k)...................... 52
iv Mikro ‹ktisat
Özet ............................................................................................................... 54
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 55
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 57
3. ÜN‹TE Üretim Kuram› ........................................................................ 58

G‹R‹fi .............................................................................................................. 59
ÜRET‹M TEKNOLOJ‹S‹ VE FONKS‹YONU .................................................. 59
ÜRET‹MDE KISA VE UZUN DÖNEM........................................................... 61
KISA DÖNEMDE ÜRET‹M ............................................................................ 62
UZUN DÖNEMDE ÜRET‹M .......................................................................... 66
Efi ÜRÜN E⁄R‹LER‹....................................................................................... 66
Marjinal Teknik ‹kame Oran› ....................................................................... 69
Üretimin Ekonomik Bölgesi ......................................................................... 71
Teknolojik Geliflme ....................................................................................... 73
‹KAME ESNEKL‹⁄‹ ........................................................................................ 74
Özet ............................................................................................................... 78
4. ÜN‹TE Maliyet Kuram›......................................................................... 82

G‹R‹fi .............................................................................................................. 83
MAL‹YET‹N ÖLÇÜMLENMES‹....................................................................... 83
KISA DÖNEMDE MAL‹YETLER .................................................................... 85
Toplam Maliyetler ........................................................................................ 85
Ortalama ve Marjinal Maliyetler ................................................................... 87
Toplam Maliyet E¤rileri................................................................................. 89
Ortalama Maliyet E¤rileri ve Marjinal Maliyet E¤risi ................................... 90
Toplam, Ortalama ve Marjinal Maliyet E¤rileri............................................ 92
UZUN DÖNEMDE MAL‹YETLER.................................................................. 94
Efl Maliyet Do¤rusu ...................................................................................... 94
Uzun Dönem Maliyet Minimizasyonu.......................................................... 95
Girdi Fiyatlar›nda De¤iflim............................................................................ 97
Uzun Dönem Geniflleme Yolu ..................................................................... 98
Normal ve Baya¤› Girdi ................................................................................ 99
Uzun Dönem Ortalama Maliyet E¤risi ve Ölçek Ekonomileri ................... 100
Uzun Dönem Marjinal Maliyet E¤risi ........................................................... 100
KISA VE UZUN DÖNEM MAL‹YET E⁄R‹LER‹N‹N B‹RL‹KTE ANAL‹Z‹..... 101
K›sa ve Uzun Dönem Ortalama Maliyet E¤rileri Aras›ndaki ‹liflki ............. 101
K›sa ve Uzun Dönem Maliyet E¤rileri ve Ölçe¤e Göre Getiri ................... 103
K›sa ve Uzun Dönem Marjinal Maliyet E¤rileri Aras›ndaki ‹liflki ............... 105
Özet ............................................................................................................... 107
5. ÜN‹TE Tam Rekabet............................................................................ 112

G‹R‹fi .............................................................................................................. 113
TAM REKABET P‹YASASI ............................................................................. 113
Tam Rekabet Piyasas›n›n Özellikleri............................................................ 114
Tam Rekabet Piyasalar›nda Firma ve Piyasa Talep E¤risi .......................... 115
Tam Rekabet Piyasas›nda Firman›n Toplam, Ortalama ve
‹çindekiler v
Marjinal Has›lat›....................................................................................... 115

TAM REKABET P‹YASASINDA F‹RMANIN KISA DÖNEM DENGES‹
VE F‹RMA ARZ E⁄R‹S‹ ................................................................................. 117
Toplam Has›lat - Toplam Maliyet Yaklafl›m› .............................................. 117
Marjinal Has›lat - Marjinal Maliyet Yaklafl›m› .............................................. 118
K›sa Dönemde Firmalar ‹çin Denge Durumlar› .................................... 119
Firman›n Zarar Etmesi Sonucu Kapanma Karar›................................... 120
Firman›n Zarar Etmesine Ra¤men Üretime Devam Etme Karar› ......... 120
K›sa Dönem Firma Arz E¤risi ....................................................................... 120
TAM REKABET P‹YASASINDA UZUN DÖNEM F‹RMA VE P‹YASA
DENGES‹ VE P‹YASA ARZ E⁄R‹S‹ .............................................................. 121
Uzun Dönem Piyasa Arz E¤risi .................................................................... 121
TAM REKABET P‹YASASINDA REFAH VE ETK‹NL‹K ................................ 125
Özet ............................................................................................................... 128
Eksik Rekabet Piyasalar›-Monopol, Monopolcü Rekabet ve 6. ÜN‹TE

Oligopol Piyasalar› ................................................................... 132
G‹R‹fi .............................................................................................................. 133
MONOPOL P‹YASASI.................................................................................... 133
Monopol Gücün Kaynaklar›: Girifl Engelleri ............................................... 134
Monopolde Talep, Toplam Has›lat ve Marjinal Has›lat .............................. 135
Toplam Has›lat, Marjinal Has›lat ve Talebin Fiyat Esnekli¤i ...................... 136
K›sa Dönemde Monopolcü Firman›n Kâr Maksimizasyonu ....................... 137
Monopolde Uzun Dönem Dengesi .............................................................. 138
Monopolde Fiyat Farkl›laflt›rmas› ................................................................. 139
Monopole Yöneltilen Elefltiriler.................................................................... 140
MONOPOLCÜ REKABET P‹YASASI ............................................................. 141
Monopolcü Rekabette Talep ve Has›lat....................................................... 141
Monopolcü Rekabet Piyasas›nda K›sa Dönem Dengesi ............................. 142
Monopolcü Rekabet Piyasas›nda Uzun Dönem Dengesi ........................... 142
Monopolcü Rekabette Kullan›lmayan Kapasite........................................... 143
OL‹GOPOL P‹YASASI ................................................................................... 144
Oligopol Teorileri.......................................................................................... 145
Geleneksel (Klasik) Oligopol Teorileri.................................................. 145
Modern Oligopol Teorileri ..................................................................... 147
Dirsekli Talep E¤risi Modeli ................................................................... 148
Anlaflmal› Oligopol Teorileri .................................................................. 149
Oligopol Piyasas›nda Fiyat D›fl› Rekabet ..................................................... 151
Oligopol Piyasas›nda Etkinlik....................................................................... 151
Özet................................................................................................................ 152
Faktör Piyasalar›......................................... ............................. 156 7. ÜN‹TE

G‹R‹fi .............................................................................................................. 157
KISA DÖNEM ÜRET‹M FAKTÖRÜ (G‹RD‹) TALEB‹................................... 157
Rekabetçi Piyasada Firman›n Emek Talebi.................................................. 158
Kâr› Maksimize Eden Emek Miktar›n›n Belirlenmesi ve Emek
Talep E¤risinin E¤imi .................................................................................... 160
Emek Talep E¤risinin Elde Edilifli ve E¤imi ‹çin Alternatif Bir Yöntem.... 162
vi Mikro ‹ktisat
REKABETÇ‹ P‹YASADA UZUN DÖNEM ÜRET‹M FAKTÖRÜ TALEB‹ ...... 163

Uzun Dönem Emek Talep E¤risinin Alternatif Yöntemle Türetilifli ve
E¤imi .............................................................................................................. 165
Faktör ‹kame Etkisi ....................................................................................... 165
Ç›kt› Etkisi ya da Ürün Etkisi ...................................................................... 166
ENDÜSTR‹ VE P‹YASA ‹Ç‹N FAKTÖR TALEP E⁄R‹LER‹ .......................... 168
ÇIKTI P‹YASASINDA MONOPOLCÜ GÜCÜ BULUNAN F‹RMANIN
FAKTÖR TALEB‹ .......................................................................................... 169
EMEK F‹YATINDAK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLERE KARfiI EMEK TALEB‹N‹N
DUYARLILI⁄I ............................................................................................... 171
Emek Talebinin Ücret Esnekli¤i ve Hicks-Marshall Kurallar›..................... 171
G‹RD‹ ARZ E⁄R‹S‹ ...................................................................................... 173
Zaman Kullan›m›na ‹liflkin Basit Bir Model ............................................... 174
EMEK P‹YASASINDA DENGE ...................................................................... 178
MONOPSONCU FAKTÖR P‹YASALARI ....................................................... 179
‹ki Tarafl› Monopol ....................................................................................... 180
EKONOM‹K RANT ........................................................................................ 180
Özet................................................................................................................ 182
8. ÜN‹TE Genel Denge ve Refah Ekonomisi.......................................... 186

G‹R‹fi .............................................................................................................. 187
TÜKET‹C‹LER ARASI DE⁄‹fi‹MDE ETK‹NL‹K VE GENEL DENGE ............ 189
Edgeworth Kutu Diyagram› Çerçevesinde De¤iflim.................................... 189
De¤iflimde Etkinlik ve Pareto Optimumu (Refah Ekonomisinde Birinci
Teorem) ......................................................................................................... 191
Da¤›l›m Problemi Pareto Optimal ve Pareto Üstün Noktalar..................... 192
Di¤er De¤iflim Olanaklar› ve Pareto Optimumu (Refah Ekonomisinde
‹kinci Teorem)............................................................................................... 193
ÜRET‹MDE ETK‹NL‹K VE GENEL DENGE .................................................. 194
Üretim ‹mkânlar› S›n›r› E¤risi ....................................................................... 196
Do¤rusal ve Do¤rusal Olmayan Üretim ‹mkânlar› S›n›r› ve Marjinal
Dönüflüm Oran›............................................................................................. 197
DA⁄ILIMDA VE ÜRET‹MDE GENEL DENGE (ÜRET‹M ‹MKÂNLARI
SINIRI ÜZER‹NDE FAYDA MAKS‹M‹ZASYONU) ........................................ 199
Rekabetçi Fiyatlar ve Ekonominin Genel Dengesi ..................................... 200
‹K‹NC‹ EN ‹Y‹ TEOREM ............................................................................... 201
SOSYAL REFAH KR‹TERLER‹ ....................................................................... 202
Kaldor ve Hicks Kriterleri ............................................................................ 203
Scitovsky Kriteri............................................................................................. 203
REFAH EKONOM‹S‹ VE GERÇEK DÜNYA ................................................. 204
Piyasa Baflar›s›zl›¤› ........................................................................................ 204
Piyasa Gücü............................................................................................. 204
Piyasalar›n Var Olmamas› ve Etkin Olarak ‹fllememesi........................ 205
Eflitlik.............................................................................................................. 206
Özet................................................................................................................ 208
Sözlük ................................................................................... 213

Önsöz vii
Önsöz
‹ktisat, flimdi ve gelecekteki tüketimi yap›lacak mal ve hizmetlerin üretilmesi
ve paylafl›lmas› sürecinde bir toplumun alternatif yerlerde kullanabilece¤i k›t kay-
naklar›n çeflitli alanlara tahsisine karar verirken, seçimlerini nas›l yapt›klar›n› ve
bu seçimlerin sonuçlar›n› inceleyen bir sosyal bilimdir.
Sosyal bilimler insan davran›fllar›n›n incelenmesine odaklan›r. Bir sosyal bilim
olan iktisad›n temel anadallar›ndan birisi mikro iktisat’d›r. Mikro iktisat; bireylerin
ve firmalar›n seçimlerini, bu seçimlerin birbirleri ile etkileflimlerini ve devletin bu
seçimlere etkisini araflt›rmay› kendisine konu edinmifltir.
‹nsanlar›n ihtiyaçlar›n› gidermede, üretilen mallar için kullan›lan kaynaklar
k›t oldu¤undan, üretti¤imiz mallar da k›tt›r. K›t kaynaklar›n kullan›m› insanlar›
seçimler yapmaya zorlar çünkü k›t olan üretim faktörleri s›n›rl› miktarda bir üre-
tim yapma olana¤› vermektedir. Ancak do¤alar› gere¤i insanlar›n ihtiyaçlar›
s›n›rs›zd›r. S›n›rl› kaynaklarla insanlar›n s›n›rs›z ihtiyaçlar›n› karfl›lama süreci
ekonominin temel problemlerinden k›tl›k kavram›n› ortaya koymaktad›r. K›tl›k
gerçekten ekonomik bir problemdir ve bu nedenle de baz› seçimlerin yap›lmas›
gerekmektedir.
Seçimlerin nas›l yap›laca¤› ise tüketici ve üretici davran›fllar›na göre flekillenir.
Tüketiciler bütçe k›s›t› alt›nda faydalar›n› ve üreticiler ise maliyet k›s›t› alt›nda kar-
lar›n› maksimize etmeye çal›fl›rlar. Bu çerçevede önce tüketici davran›fllar›n›
inceleyerek talep e¤risine, daha sonra üretici davran›fllar› ve maliyetleri inceley-
erek arz e¤risine ulafl›lacakt›r. Üreticiler ile tüketicilerin etkileflimleri piyasalarda
olufltu¤u için ya da arz ve talep karfl›laflmalar› piyasalarda gerçekleflti¤i için ve
devletin de piyasalara iliflkin düzenlemeleri bulundu¤undan çeflitli mal ve faktör
piyasalar› incelenecektir. Sekiz ünite k›s›t› nedeniyle mikro iktisat kitab›n›z Genel
Denge ve Refah ünitesi ile sonland›r›lacakt›r.
Kitab›n haz›rlanmas›nda tüm eme¤i geçenlere teflekkürlerimizi sunuyor, baflta
ö¤rencilerimiz olmak üzere tüm okuyuculara yararl› olmas›n› gönülden diliyoruz.
Editörler
Prof.Dr. Kemal YILDIRIM
Yrd.Doç.Dr. Meltem ERDO⁄AN
1
M‹KRO ‹KT‹SAT
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Ekonominin tan›m›n› ve temel kavramlar›n› tan›yabilecek,
Ekonomik modeller ve mikroekonomide kullan›lan analitik araçlar› ifade ede-
bilecek,
Pozitif ve normatif analiz ayr›m›n› aç›klayabilecek,
Mikroekeonominin geliflim sürecini belirtebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Ekonomi • K›s›tl› Optimizasyon
• Kaynaklar • Denge Analizi
• Seçim ve F›rsat Maliyeti • Karfl›laflt›rmal› Dura¤an Analiz
• Rasyonel Davran›fl
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• TEMEL KAVRAMLAR
• TEfiV‹KLER, DÜRTÜLER VE
EKONOM‹K MODELLER
Mikro ‹ktisat Mikroekonomi • POZ‹T‹F VE NORMAT‹F ANAL‹Z
• M‹KROEKONOM‹N‹N KISA B‹R
TAR‹HÇES‹
• KARAMSAR OLMAYAN B‹L‹M VE
FARKLI DÜfiÜNEB‹LME TARZI
Mikroekonomi
G‹R‹fi
Bundan 50 y›l öncesine bakacak olursak biz de dahil hemen tüm toplumlar›n re-
fahlar›nda art›fl oldu¤unu görmekteyiz. Televizyonun daha bulunmad›¤›, yolculuk-
lar›n yeterince güçlü olmayan tafl›tlar ve zay›f lokomotiflerin çekti¤i trenlerle yap›l-
d›¤›, bilgisayar›n olmad›¤› bir dünyadan, bugün o zamanlar lüks bile say›labilecek
birçok mamulü insanlar›n ço¤unun sa¤layabildi¤i bir duruma geldik. Hemen her-
kesin evinde çamafl›r makinesi, televizyon, buzdolab› vb. bulunmaktad›r. ‹nsanla-
r›n bu zenginli¤e ulaflabilmesi için üretken faaliyetlerin koordinasyonunu sa¤layan
çok iyi çal›flan bir sisteme ihtiyaçlar› vard›r. Ne türden bir sistem oldu¤u tart›flma-
s›n›n bafllad›¤› yerde konufltu¤umuz fley ekonomidir. Ekonomi hem bireysel hem
de toplumsal düzeyde bir bütün olarak sistemin irdelendi¤i bir disiplindir. Ekono-
mideki bu geliflmeleri sa¤lamak için herhangi bir birim ya da kifli görevlendirilme-
mifl bunu piyasa ekonomisi baflarm›flt›r. Burada üretim ve tüketim çok say›da fir-
man›n ve bireyin kararlar› sonucunda ortaya ç›km›flt›r. Bu sistemde hangi maldan
ne kadar üretilece¤ini ve nereye gönderilece¤ini söyleyen herhangi bir merkezi
otorite yoktur. Her bir üretici en kârl› olaca¤›n› düflündü¤ü mal› üretirken tüketici-
ler de ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için mevcut ürünler aras›ndan özgür iradeleri ile se-
çip al›rlar. Bu geliflmeleri ve ekonomiyi anlamak için öncelikle ekonominin ana
dallar›n› ortaya koyup bir tan›m›n› yapmam›z gerekir.
Birçok meslek grubunda uzmanlaflma oldu¤u gibi iktisatç›lar da ekonominin
farkl› alanlar›nda uzmanlafl›rlar. Bu ba¤lamda iktisad› iki ana dala ay›rabiliriz: mik-
roekonomi ve makroekonomi.
Mikroekonomi, bireylerin ve firmalar›n seçimlerini, bu seçimlerin birbirleri ile Mikroekonomi, bireylerin ve
firmalar›n seçimlerini, bu
etkileflimini ve devletin bu seçimlere etkisini araflt›rmay› kendisine konu edinmifl- seçimlerin birbirleri ile
tir. ‹simdeki mikro ön eki Yunanca “mikros” kelimesinden gelir ve küçük anlam›n- etkileflimini ve devletin bu
seçimlere etkisini
dad›r. Dolay›s›yla mikroekonomi tüketici, iflçi, yönetici ve bir firma gibi bireysel araflt›rmay› kendisine konu
ekonomik karar vericilerin iktisadi davran›fllar›n› inceler. Ayn› zamanda hane halk- edinmifltir.
lar›, endüstriler, piyasalar, iflci birlikleri ve ticaret birlikleri gibi ajanlar›n davran›fl-
lar›n› inceler. Mikroekonominin ilgilendi¤i baz› sorular flöyledir: Masaüstü bilgisa-
yar m› alay›m yoksa dizüstü bilgisayar m›? Akaryak›t fiyatlar› artarsa insanlar daha
küçük arabalara yönelirler mi? Gelir vergisindeki azalma insanlar›n daha çok çal›fl-
mas›n› teflvik eder mi?
4 Mikro ‹ktisat
Makroekonomi, ekonomiyi bir Makroekonomi, ekonomiyi bir bütün olarak inceler. Yani makroekonomi
bütün olarak inceler. Yani
makroekonomi ulusal ulusal ekonomide devletin, firmalar›n ve bireylerin tercihlerinin toplam etkisiyle il-
ekonomide devletin, gilenmeyi kendisine konu edinmifltir. Yine isimdeki makro ön eki Yunanca büyük
firmalar›n ve bireylerin
tercihlerinin toplam etkisiyle
anlam›na gelen “makros” kelimesinden gelmektedir. Burada gelirin ve istihdam›n
ilgilenmeyi kendisine konu toplam düzeyleri, faiz oran›, enflasyon oran›, büyüme ve ulusal bir ekonomide
edinmifltir. konjonktürün do¤as› gibi konular incelenir. Makroekonominin cevap arad›¤› baz›
sorular flunlard›r: 2000’li y›llar›n bafllar›ndan itibaren Türkiye’de üretimde art›fl sa¤-
lan›rken neden ayn› baflar› istihdamda yakalanamad›? Çin’deki ve Hindistan’daki
gelir art›fl› neden Türkiye’dekinden daha fazla? Neden Avrupa ülkelerinde kamu
borç stoklar› artarken Türkiye’de kamu maliyesi bu sorundan büyük ölçüde kur-
tulmufltur? Enflasyonun nedenleri nelerdir? 1970’lerden 2000’lerin bafllar›na kadar
çok yüksek seyreden enflasyon son 10 y›lda nas›l düflürülebilmifltir?
Bu k›s›mda ekonominin ne oldu¤u konusunda genel bir bilgi verilecek ve bir
ekonomistin dünyay› nas›l gördü¤ü konusunda genel bir bak›fl kazand›r›lacakt›r.
Burada ekonominin temel yap› tafllar›n›n anlafl›lmas›n› sa¤lamaktan öteye gidilme-
yecektir. Bu ba¤lamda öncelikli olarak ekonominin tan›m› yap›lacakt›r. Yapt›¤›m›z
tan›mlamay› daha iyi kavrayabilmek için tan›mda geçen kavramlar üzerinde ayr›n-
t›l› olarak durulacakt›r.
Ekonomi, flimdi ve gelecekte tüketimi yap›lacak mal ve hizmetlerin üretil-
mesi ve paylafl›lmas› sürecinde bir toplumun alternatif yerlerde kullanabilece¤i
k›t kaynaklar›n çeflitli alanlara tahsisine karar verirken seçimlerini nas›l yapt›k-
lar›n› ve bu seçimlerin sonuçlar›n› inceleyen bir sosyal bilimdir.
TEMEL KAVRAMLAR

AM AÇ Ekonomi tan›m›nda verilen temel kavramlar› tan›mak
1
Mal ve Hizmetler
‹ster firma düzeyinde olsun ister bireysel düzeyde olsun ihtiyac›m›z› gideren her
fley mald›r. Fiziki veya fiziki olmayan olmak üzere mallar› ikiye ay›rmak mümkün.
Fiziki mallara yolcu uçaklar›, kitap ve döner gibi dokunabilece¤imiz ürünleri ör-
nek verebiliriz. Üniversitede ald›¤›n›z e¤itim veya hastanelerden ald›¤›m›z bak›m
ve tedaviler fiziki olmayan mallard›r. Bu gruba giren maddi olmayan mallar, fiziki
mallardan ay›rt edici özelliklerini vurgulamak için, hizmetler olarak adland›r›l›r.
Ancak ço¤u kez ifadede yal›nl›k sa¤lamak için mal tabiri hem mallar› hem de hiz-
metleri ifade etmek amac›yla kullan›lacakt›r.
Kaynaklar
‹htiyaçlar›n karfl›lanmas› ancak kaynaklar›n kullan›lmas› ile mümkün olabilir. Kay-
naklar mal ve hizmetlerin üretilmesi sürecinde kulland›¤›m›z üretim araçlar› ile
ham maddeler veya baflka bir ifadeyle girdilerdir. ‹ktisatç›lar kaynaklar› dört ana
bafll›k alt›nda toplamaktad›rlar: toprak (do¤a), emek, sermaye ve giriflimci.
Toprak dedi¤imizde akl›m›za do¤an›n tamam› gelmelidir. Topra¤›n kendisi,
topra¤›n üzerinde yetiflen her fley ve madenler gibi do¤adan ç›kart›lan her fleyi
içermektedir.
Üretim sürecinin bir di¤er faktörü olan emek, insan›n hem fiziki hem de zihinsel
çabas›n› ifade etmektedir. Emek toplumdaki bireylerin kabiliyetleri, e¤itimleri ve ö¤-
retimleri dahil olmak üzere fiziki ve entelektüel hizmetlerinin tamam›n› içermektedir.
1. Ünite - Mikroekonomi 5
‹ktisatta sermaye kelimesi paradan ziyade fiziki üretim araçlar›n› vurgulamak-

tad›r. Sermaye, makine ve ekipman gibi üretimde kullan›lan ürünleri bir bütün ola-
rak ifade etmektedir. Sermaye denilince bir projenin gerçekleflmesi için gereken
mali destek veya baz› firmalar›n finansman› için kullan›lan hisse senetleri veya tah-
viller akla gelmektedir. Bu genel itibariyle do¤rudur ancak makine, teçhizat, bina,
depo, fabrika gibi fiziki varl›klar› içermedi¤i için tahvil ve hisse senetlerini finan-
sal sermaye olarak adland›r›yoruz. Yani, baflka mallar›n üretim sürecinde kulla-
n›lmak üzere üretilmifl mallar sermaye olarak adland›r›lmaktad›r.
Buradan yola ç›karak bir ekonomide mallar›n iki amaçla üretildiklerini söyleye-
biliriz. Bunlardan birincisi üretimin nihai amac› olan, bir ihtiyac› gidermek amac›y-
la yap›lan üretimdir ki bu mallar tüketim mal› olarak adland›r›l›r. Di¤eri ise bafl-
ka mallar› üretmek için kullan›lan mallard›r ve sermaye mal› olarak adland›r›l›r.
Bir ürünü kimin kulland›¤›na bakarak da tüketim veya sermaye mal› oldu¤una ka-
rar verebiliriz. E¤er bir mal nihai tüketici taraf›ndan al›n›yor ve kullan›l›yorsa tüke-
tim mal›d›r. E¤er bir firma baflka mallar üretmek amac›yla ald›¤› mal› kullan›yorsa
bu sermaye mal›d›r. E¤er bilgisayar›m›z› oyun oynamak için kullan›yorsak tüketim,
bir proje gelifltirme sürecinde rapor haz›rlamak için kullan›yorsak sermaye mal›d›r.
Bir mal›n yap›m›nda kullan›lan malzemeleri, ürünün kendisinden ay›rt edebilmek
amac›yla “kaynak” ad› verilir. Literatürde kaynaklar, üretim faktörleri ya da girdi
kelimeleri birbirinin yerine kullan›labilmektedir. Baz› mallar kullan›mlar›na göre
tüketim mal› olabilece¤i gibi sermaye mal› da olabilirler.
Ekonomik hayatta risk alan bireyler giriflimcilerdir. Kâr sa¤lamak veya zara-
ra katlanmak gibi sonuçlar› olan ekonomik aktiviteleri hayata geçirdi¤i için giriflim-
cilerin yönetsel yetenekleri olmakla beraber salt yönetici olarak addedilemezler.
Giriflimci di¤er üretim faktörlerini arzulad›¤› üretimi sa¤layabilecek bir formatta bir
araya getiren kiflidir.
‹nsanlar gelirlerini, ya sahibi olduklar› kaynaklar› satarak ya da kiralayarak el- ‹nsanlar›n topraklar›n›
kullanarak elde ettikleri
de ederler. ‹nsanlar›n topraklar›n› kullanarak elde ettikleri gelire rant, emeklerini gelire rant, emeklerini arz
arz ederek elde ettikleri gelire ücret, sermayelerini kullanarak elde ettikleri gelire ederek elde ettikleri gelire
ücret, sermayelerini
faiz ve giriflimcilerin gelirine de kâr denilmektedir. Kaynaklar› ellerinde bulundu- kullanarak elde ettikleri
ranlar bu kaynaklar›n› satarak veya kiraya vererek elde ettikleri gelirle mal ve hiz- gelire faiz ve giriflimcilerin
gelirine de kâr
met alabilmektedirler. Üreticiler de satt›klar› mal ve hizmetlerin bir karfl›l›¤› olarak denilmektedir.
elde ettikleri bu gelirle kaynaklar›n› kulland›klar› birimlerin gelirlerini ödemekte-
dirler. Yani burada bir döngü söz konusudur.
Kaynaklar›n da¤›l›m›n› belirlemde en önemli rolü fiyatlar üstlenir. Fiyat meka-
nizmas›, hangi mal ya da hizmetin nas›l ve kimin için üretilece¤ine karar verilme-
sini sa¤layan bir mekanizmad›r. Fiyatlar bireylerin ve firmalar›n kararlar›n› etkiler
ve tüketicilerin, firmalar›n ve tüm toplumun temsilcisi olarak devletin ve kamu oto-
ritelerinin kararlar›n›n birbiriyle etkileflimi sonucu belirlenir. Tüketiciler ile üretici-
lerin (firmalar›n) etkileflimini sa¤layarak al›c›lar›n sat›c›larla ticaret yapmas›na ola-
nak sa¤layan mekanizmaya piyasa ad› verilmektedir. Piyasa denildi¤inde fiziki bir
ortamdan ya da sanal bir ortamdan bahsediyoruz. fiehir merkezinde giyim ve g›da
ürünleri için gitti¤imiz bir al›flverifl merkezi piyasay› oluflturdu¤u gibi internet üze-
rinden yap›lan al›flverifllerin oluflturdu¤u ortam da bir piyasad›r.
Ekonomik birimlerin elde ettikleri gelirler nas›l s›n›fland›r›l›r. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
1
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
6 Mikro ‹ktisat
K›tl›k
K›tl›k, var olan bir kayna¤›n ne kadar›n›n istenildi¤i ile ilgilidir. E¤er bir kayna¤›n
mevcut miktar›ndan daha fazlas›n› istiyorsak o kaynak k›tt›r. Günlük hayat›m›zda
do¤ada nadir olarak görülen anlam›nda kullan›lan k›tl›k kavram›, ekonomide da-
ha genifl bir anlama sahiptir. Bir birey veya firma bir mal veya kaynak için öde-
me yapmaya haz›rsa ekonomistlerin tan›m›nda o mal ya da kaynak k›tt›r.
Herkes çok iyi bir mekanda güzel bir evinin, spor bir arabas›n›n, yazlar› geçi-
rebilece¤i yazl›¤›n›n (bu örnekleri istedi¤iniz kadar art›rabilirsiniz) olmas›n› ister
ama her zaman her istedi¤imizi elde edemeyiz. Elimizdeki kaynaklar s›n›rl› oldu-
¤u için olas› alternatifler aras›ndan bir seçimde bulunmak zorunday›z. K›saca in-
sanlar›n ihtiyaçlar›n› gidermede; üretilen mallar için kullan›lan kaynaklar k›t oldu-
¤undan üretti¤imiz mallar da k›tt›r. K›t kaynaklarla k›t mallar üretebiliriz. Ancak
do¤alar› gere¤i insanlar›n ihtiyaçlar› s›n›rs›zd›r. S›n›rl› kaynaklarla insanlar›n s›n›r-
s›z ihtiyaçlar›n› karfl›lama süreci ekonominin temel problemlerinden k›tl›k kavra-
m›n› ortaya koymaktad›r. K›tl›k gerçekten ekonomik bir problemdir ve bu neden-
le de baz› seçimlerin yap›lmas› gerekmektedir.
Kaynaklar›n k›tl›¤›ndan bahsetti¤imizde sadece maddi kaynaklar anlafl›lma-
mal›d›r. Zaman da k›tt›r ve günde sadece 24 saat vard›r. Zaman›m›z›n kullan›m›-
n› düzenlerken bir eylem için ay›rd›¤›m›z zaman, o zaman diliminde yapabilece-
¤imiz di¤er aktivitelerden vazgeçti¤imiz anlam›na gelmektedir. Zaman›m›z› s›na-
va haz›rlanmak için kullan›yorsak sinemaya gitmekten vazgeçmemiz gerekir. Za-
man birçok insan için k›s›tl› oldu¤undan, daha az zaman harcamak için insanlar
para vermeye haz›rd›rlar. Örne¤in flehrin uzak noktalar›nda bulunan büyük al›fl-
verifl merkezlerinde ucuza al›flverifl yapmak yerine mahallemizde bulunan bak-
kal ya da manavdan ayn› ürünleri daha pahal›ya almay› isteyebiliriz. Bu asl›nda
üzerinde zaman bask›s› olan bireyler için bakkal ve manavlar›n arz etti¤i önem-
li bir hizmettir. Bütün bu anlatt›klar›m›zdan yola ç›karak insanlar›n neden tercih
yapt›klar› sorusunun cevab›n› verebiliriz: para, zaman, tabiat gibi kaynaklar›m›-
z›n k›t olmas›ndan dolay›.
Bireyin kendi iyili¤i için Bireylerin tercihlerinin toplam› toplumun genel tercihlerini ve dolay›s›yla k›t
yapt›¤› bir eylemin topluma
zarar vermesi durumunda
kaynaklar›n nerelerde kullan›lmas› gerekti¤inin bilgisini bize verecektir. Bunu sa¤-
piyasa baflar›s›zl›¤› oluflur. layabilecek sistem de piyasa ekonomisidir. Toplumsal olarak zaman› nas›l kullan›-
yoruz? Dünyan›n birçok yerinde oldu¤u gibi bizler de hafta sonu zaman›m›z› bü-
yük al›flverifl merkezlerinde mi geçiriyoruz yoksa zamandan tasarruf etmemizi sa¤-
layacak olan yak›ndaki al›flverifl birimlerini mi tercih ediyoruz? Bunun cevab› top-
lumun tamam›n›n seçimlerinin gözlenmesiyle elde edilebilir. Fakat çeflitli gerekçe-
lerle toplumun almas› gereken baz› kararlar› bireylerin seçimlerine b›rakmamak
daha do¤ru olabilir. Çünkü bireylerin toplumun yarar›na olmayan eylemleri olabi-
lir. Bireyin kendi iyili¤i için yapt›¤› bir eylemin topluma zarar vermesi durumunda
piyasa baflar›s›zl›¤› oluflur. Sehirleflmenin yo¤un oldu¤u bölgelerde yeflilin korun-
mas› toplumun yarar›na olmakla beraber, mülkiyet sahiplerinin bofl arazilerini in-
flaata açmalar› kendi yararlar›nad›r. Bu nedenle baz› durumlarda bireysel tercihler
yerine hükümet veya belediyece al›nacak kamusal kararlar daha uygundur. Sula-
r›n sanayileflme sonucu kirlenmesi veya bal›k avc›lar›n›n afl›r› avlanmalar› sonucu
denizlerdeki bal›k stoklar›n›n azalmas› veya ormanlar›n her gün talan edilmesi bu
duruma verebilece¤imiz çarp›c› örneklerdendir. Dolay›s›yla ekonomik analizlerin
bu tür olumsuzluklar› gidermek için çözüm önerilerinin gelifltirilmesinde kullan›la-
bilece¤ini vurgulamada yarar vard›r.
Ekonomide k›t olmayan mallara ise serbest mal ad› verilmektedir. Havay› bu
tür mallara örnek olarak verebilir miyiz? E¤er bir sanayi flehrinin ya da kömürle
›s›tman›n yap›labildi¤i bir beldenin kirli havas›n› düflünürsek bunun her yer için
geçerli oldu¤unu söyleyemeyiz. Bu nedenle bir mal veya kayna¤›n serbest mal ol-
du¤unu düflünmek oldukça zordur. Kurtulmak için ödeme yapmaya haz›r oldu¤u-
muz her fleye ise kötü mal denilmektedir. Bu tür olumsuzluklara hava kirlili¤i,
çöpler, nükleer ve t›bbi at›klar örnek olarak verilebilir.
Seçim ve F›rsat Maliyeti

K›t kaynaklar›n kullan›m› insanlar› seçimler yapmaya zorlar çünkü k›t olan üre-
tim faktörleri s›n›rl› miktarda bir üretim yapma olana¤› vermektedir. Seçimlerimi-
zi alternatifler aras›ndan rasyonel biçimde fayda-maliyet karfl›laflt›rmas›ndan son-
ra yapar›z.
fiu ana kadar toplumun tüm ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya yetecek kadar kayna¤›m›-
z›n olmad›¤›n›, bu kaynaklar›n nas›l ve hangi alanlarda kullan›lacak flekilde tahsis
edilmesi gerekti¤i konusunda seçim yap›lmas› gerekti¤ini gördük. Toplumlar al-
ternatifler aras›nda seçim yapmal›d›r; yani hangi mal üretilecek, mallar›n üretil-
mesi için kaynaklar nas›l tahsis edilecek ve üretilen mallar topluma nas›l da¤›t›la-
cakt›r? sorular›na cevap bulmal›d›r. Üretim faktörlerini kullanarak müzik enstrüma-
n› üretebilece¤imiz gibi ders kitaplar› veya sa¤l›k hizmeti de üretebiliriz. Ço¤alta-
bilece¤imiz bu alternatif ürünlerin tamam›n› veya istedi¤imiz miktar›n›, kaynakla-
r›m›z›n s›n›rl› olmas› sebebiyle üretemeyiz; aralar›nda bir seçim yapmam›z gereke-
cektir. Seçim yap›lmas›n›n gereklili¤i gerek hükümet gerek firma ve gerekse birey-
sel bazda de¤iflmemektedir. Bir hükümet elindeki s›n›rl› kaynaklar› sa¤l›k alan›n-
da yap›lacak yeni çal›flmalara aktarmakla savunma harcamalar›na ya da bir sanat-
sal etkinli¤e aktarmak aras›nda bir seçim yapmak zorunda kalabilir. Bu durum, bi-
reyler için de geçerlidir. Kifliler zaman ve gelirlerini nas›l harcayacaklar›na alterna-
tifler aras›nda yapt›klar› seçimle karar verirler. Giriflimciler de emek, sermaye ve
topra¤› nas›l kullanacaklar›na karar verirler. Sonuç olarak k›tl›¤›n bir sonucu ola-
rak toplumlar›n alternatifler aras›nda bir seçim yapmalar› kaç›n›lmazd›r. Bir fleyi
seçmek demek di¤er alternatiflerden vazgeçmek anlam›na gelir ve bunun topluma
bir maliyeti vard›r. Ekonomistler buna f›rsat maliyeti ad›n› vermektedir.
F›rsat maliyeti kavram›, ekonominin yukar›daki tan›m› içinde yer almamakla
beraber, k›tl›¤›n bir sonucu olmas› itibariyle asl›nda z›mni olarak tan›m›n içindedir.
F›rsat maliyeti bir fleyi seçti¤imizde vazgeçti¤imiz alternatiflerin de¤erini ifade et- F›rsat maliyeti bir fleyi
seçti¤imizde vazgeçti¤imiz
mektedir. Hükümetin mevcut imkânlarla okul yerine yol yapmas›, veya savunma alternatiflerin de¤erini ifade
harcamalar›na daha fazla para ay›rarak yurttafllar›na götürebilece¤i sa¤l›k hizmet- etmektedir.
lerinden vazgeçmesi birer f›rsat maliyetidir. Benzer flekilde elimizdeki parayla ti-
yatro yerine sinemaya gitmek veya param›z› bankada tutarak faiz elde etmek yeri-
ne cebimizde tutmam›z f›rsat maliyetine örnek oluflturmaktad›r. Paray› cebimizde
tutman›n f›rsat maliyeti bankaya yat›rmayarak vazgeçti¤imiz faiz geliridir. Bir arka-
dafl›n›z size yemek ›smarlasa bile, size zaman gibi önemli bir maliyet getirmekte-
dir. Çünkü bu zaman› baflka amaçlarla kullanabilirdiniz. Yani yeme¤i kim al›rsa al-
s›n, harcan›lan zaman bak›m›ndan yeme¤e iliflkin bir f›rsat maliyeti vard›r. Kaynak-
lar s›n›rl›d›r ve herhangi bir mal› üretmek için kulland›¤›m›z kaynaklar› baflka bir
fley üretmek için kullanamay›z. Sonuçta bir ihtiyac› karfl›lamak için üretilen her mal
bir f›rsat maliyeti etkisi yaratmaktad›r. Yani f›rsat maliyeti, mallar›n k›t oldu¤unun
ve bedavaya olmad›¤›n›n aç›klamas›d›r. Kaynaklar›n k›t olmas› üretebilece¤imiz
mallar aras›ndan seçim yapmam›z› zorunlu k›l›yor, bir fleyi seçti¤imiz zaman di¤er
olas› seçeneklerden vazgeçti¤imiz için bir maliyetle karfl› karfl›ya kal›yoruz.
8 Mikro ‹ktisat
Üniversiteyi bitirdikten sonra baflvuruda bulundu¤unuz iki firman›n sizi ifle al-
mak istemesi durumunda bir seçim yapmak zorunda kalacaks›n›z. ‹fl yerlerinin bir
tanesi, flehrin göbe¤indeki ifl merkezi olan yüksek bir binan›n iyi döflenmifl bir ofi-
sinde size ifl imkân› sunarken bir di¤eri, flehrin d›fl›nda a¤açlar›n çevreledi¤i küçük
bir gölün kenar›nda bir ifl imkan› sunmaktad›r. Her ikisinin de size sundu¤u mad-
di imkânlar eflit olsun. Bu durumda hangisini seçersiniz? fiehir merkezindeki gök-
delende hizmet veren firmay› seçti¤imizi varsayal›m. Bunun size maliyeti temiz ha-
va ve güzel bir do¤al manzarad›r. Bu tür maliyeti ekonomistler seçimin f›rsat ma-
liyeti olarak adland›rmaktad›r. Bireysel seçimleri anlamak için f›rsat maliyetini iyi
anlamak çok önemlidir çünkü en nihayetinde tüm maliyetler f›rsat maliyetidir. Bu-
radan ç›kart›labilecek baflka bir sonuç da ekonomistlerin her fleye parasal anlam-
daki maliyet-fayda aç›s›ndan yaklaflmad›klar›d›r. Çünkü yukar›daki örnekte oldu-
¤u gibi her iki ifl imkân›n›n sa¤lad›¤› ekonomik olanaklar ayn› oldu¤u halde, bir
maliyet söz konusudur. Örne¤imizdeki ücretlerin ayn› oldu¤u varsay›m›n yerine,
flehir merkezindeki firman›n T2.000 ve flehir d›fl›ndaki firman›n T3.000 ücret teklif
ettiklerini düflünelim. Bu durumda herhangi bir sebeple flehir içindeki ifli kabul
ederseniz bu seçiminizin bir sonucu olarak ortaya ç›kan f›rsat maliyetine her ay
T1.000’ye alabilece¤iniz her fley eklenecektir. fiehir merkezindeki ifli seçmenizin
maliyeti onun u¤runa vazgeçti¤iniz her fley oldu¤u için sonuçta katlan›lan bütün
bu maliyetler (T1.000/ay ve güzel bir do¤a manzaras›) f›rsat maliyetidir.
Üniversitede okuman›z›n f›rsat maliyeti var m›d›r? Üniversiteye gidiyor olman›z
zaten bir maliyettir. Okula ödedi¤iniz ö¤renim harc›, yurda veya kiral›k daireye
ödenen paralar birer maliyettir. Bunlar için para ödemiyor olsan›z bile yine de bü-
yük bir maliyete katlan›yorsunuz. Çünkü burada okumak yerine bir ifle girip o ifl-
te dört y›lda kendinizi ispatlay›p bir kariyer edinmek ve bu süre içinde gelir elde
etme olas›l›¤›n›z var. Sonuçta üniversiteye gelerek harç, kira, ders kitaplar› gibi
maliyetler ve bir ifle girmifl olma durumunda kazanabilece¤iniz gelir ve tecrübeden
vazgeçmek f›rsat maliyetini oluflturmaktad›r. Örne¤in Bill Gates okul s›ralar›nda bu
maliyetin ne kadar büyük olabilece¤ini anlay›p üniversite e¤itimini tamamlamadan
ifl hayat›na at›lm›flt›r. Sonuç olarak insanlar olas› seçenekler aras›nda seçimlerini
yaparken kendi ç›karlar›n› düflünürler ve rasyonel davran›rlar.
Rasyonel Davran›fl ve Bireysel Ç›karlar

Rasyonel davran›fl, ekonomistlerin insanlar›n seçimlerini nas›l yapt›klar›n› aç›kla-
mak için kulland›klar› bir terimdir. Rasyonellik, insanlar›n ulaflabildikleri mevcut
bilgiler ›fl›¤›nda kendilerine en büyük tatmini sa¤layacak tercihi yapaca¤›n› ifade
etmektedir. Bir baflka deyiflle rasyonellik, bireylerin içinde bulunduklar› koflullar
çerçevesinde ulaflabilecekleri en iyi seçimi (tercihi) yapma gayretleri anlam›na gel-
mektedir. Burada rasyonel bireylerin amaçlar›na ulaflmak için bilinçli çaba harca-
yacaklar› kabul edilir. Bu amaçlar baflkalar› için bir anlam ifade etmese de bireyin
kendisi için anlam tafl›yor olabilir. Örne¤in çocu¤unun refah›n› art›rmak için tüke-
timini k›san birinin bencil olmad›¤› söylenebilir. E¤er çocu¤unu mutlu etmek ken-
disini de mutlu ediyorsa çocu¤unun refah› için çaba harcamak bu bireyin alg›s›
ba¤lam›nda kendi ç›kar›nad›r. Çocu¤unun gelece¤ine yönelik gayretler asil bir
davran›fl olsa da bireyin “ zahmete de¤er” buldu¤u her fley, farkl› bir bak›fl aç›s›y-
la ya da daha derin bir anlamda zahmete de¤er olmayabilir. Bir ifl adam› açl›k çe-
ken çocuklara destek olmak yerine kar›n› maksimize etmeye çal›flabilir. Politikac›
popüler olmasa bile insanlar›n hayatlar›nda zahmete de¤er bir de¤ifliklik yapmak
yerine seçimleri kazanmaya yönelik çaba harcayabilir. Ancak bu bireylerin her bi-
ri davran›fllar›n› yüksek bir ahlaki kurala göre zahmete de¤er oldu¤u için de¤il,
kendi ç›kar› ba¤lam›nda zahmete de¤er buldu¤u için seçim yapmaktad›r.
Siz ç›karlar›n›z do¤rultusunda en iyi seçene¤inizin üniversiteye gitmek oldu¤u-
na ak›ll› bir birey olarak karar verdiniz. Ama sizin yafl grubunuzdaki pek çok kifli
üniversiteye gitmeyi tercih etmedi. Birisi için en iyi seçenek olan bir durum bir
baflkas› için ayn› öneme sahip olmayabilir mi? Her bir bireyin kendine has hedef-
leri ve tav›rlar› vard›r ve bunlar›n sonuçlar›na (fayda ve maliyetlerine) kendisi kat-
lanacakt›r. Bireyler alternatifler aras›ndan kendi ç›karlar›na en uygun olan›n›, mev-
cut bilgilerini kullanarak seçti¤i için her iki durumda da kararlar rasyoneldir. ‹nsan-
lar ayn› bilgilere sahip olduklar›nda dahi verdikleri kararlar farkl›l›k gösterebilmek-
tedir. Sigara içmenin kanser riskini art›rd›¤› ve her y›l binlerce insan›n sigaraya
ba¤l› hastal›klar sebebiyle öldü¤ü bilgisi genel itibariyle bilindi¤i halde insanlar›n
büyük bir k›sm› sigara içmeyi sürdürmektedir. Peki bu davran›fllar› rasyonel midir?
Evet. Sigara kiflinin o an için rahatlamas›n› sa¤l›yor olabilir veya yaln›zl›¤›n› gideri-
yordur ya da istatistiklerin söyledi¤i fleyin kendisi için geçerli olmayaca¤›na da
inanm›fl olabilir. Sebep her ne olursa olsun bireyler o anda kendilerine en büyük
hazz› verecek alternatifi seçeceklerdir.
‹ktisatç›lar bireylerin genellikle alternatifler aras›ndan fayda ve maliyet analizi
yaparak kendilerini daha iyi duruma getirece¤ine inand›klar› seçene¤i tercih eder-
ler. Burada ifade edilen fley karmafl›k bilgisayar hesaplar›ndan ziyade, insanlar›n
hislerini ve tav›rlar›n› alternatif seçenekleri karfl›laflt›rma sürecinde nas›l kulland›k-
lar›d›r. ‹ktisatç›lar, bunlar›n bireylerin en çok ifllerine gelen seçene¤i seçmede on-
lara nas›l yard›mc› oldu¤u k›sm›yla ilgilenmektedirler.
fiunu da ifade edelim ki insanlar›n menfaatçi olmalar› onlar›n bencil olduklar›
anlam›na gelmez. ‹nsanlar hay›r organizasyonlar›na kat›larak di¤er insanlara yar-
d›mc› olabilir ve bireysel fedakarl›klarda bulunabilirler. Bu adanm›fll›klar aile veya
yak›nlar›n›n faydas›na da olabilir. Örne¤in askerler ülkelerini savunmak için hayat-
lar›n› riske etmektedirler. Bütün bu eylemler de rasyoneldir ve bunlar da maddi ol-
mayan menfaatler u¤runa yap›lmaktad›r.
Mevcut ve Gelecekteki Tüketim

Seçimler zaman içinde de f›rsat maliyetine neden olmaktad›r. Bir kayna¤› bugün
kullanmam›z onu gelecekte kullanamayaca¤›m›z anlam›na gelmektedir. Bugün ç›-
kart›lan bir varil petrolün gelecekte kullan›lmas› mümkün olmayacakt›r. Yani pet-
rolü bugün kullanmak onu gelecekte kullanma f›rsat›n›n ortadan kalkmas› anlam›-
na gelmektedir. Burada yine bir karar verme süreci vard›r: Kaynaklar› bugün mü
kullanal›m yoksa gelecekte mi?
Mallar›n bir k›sm› bugün di¤er k›sm› gelecekte tüketilebilir. Bugünkü tüketimi-
mizi azaltarak yar›nki tüketimimizi belki art›rabiliriz. Bugün üniversiteye gidiyor
olman›z›n sebeplerinden biri de bu de¤il mi? E¤er tam zamanl› bir ifliniz yoksa ve
aileniz de yeterince zengin de¤ilse bilinçli olarak yapabilece¤inizden daha düflük
bir tüketim yap›yorsunuz demektir. Yani tüketiminizin bir k›sm›n› erteliyorsunuz
demektir. Daha fazla e¤itim ve ö¤retimden sonra daha iyi gelir getirebilecek bir ifl
bulmay› ümit etti¤iniz için bu ertelemeye katlan›yorsunuz. Yani daha ehil ve bilgi-
li olmak için bugünkü tüketiminizi gelecekte daha fazla tüketim yapabilmek için
erteliyoruz.
10 Mikro ‹ktisat
Sosyal Bilim Olarak Ekonomi ve ‹lgi Alan› Olarak Sosyal

Sonuçlar
Ekonomi toplumlar›n nas›l seçimler yapt›¤›n› inceleyen bir sosyal bilimdir. Bilim
insanlar›n›n ilgi alanlar›na göre odakland›klar› alanda farkl›l›k olmas›na karfl›n kul-
land›klar› bilimsel metotlar temelde benzerdir. Gerek do¤al gerek sosyal bilimler
hipotezler oluflturan modeller kurarak ve onlar› test ederek ilerler. Sosyal bilimler
insan davran›fllar›na odaklanm›flken tabii bilimler do¤al fenomenlere odaklanm›fl-
t›r. Fakat sosyal bilimlerde de do¤al bilimlerde oldu¤u gibi olaylar aras› iliflkileri
belirlemek için modeller kullan›l›r.
Ekonomistler bir fleyi düflünürken hemen akl›m›za gelmeyen, amaçlanmam›fl
sonuçlara iflaret etmeyi severler. Gerçek dünya problemleri üzerine iktisadi model-
ler kullanarak düflünmenin de böyle amaçlanmam›fl bir sonucu vard›r. ‹ktisadi mo-
deller çok farkl› dünya problemlerine uygulanabilmeleri aç›s›ndan geneldirler. Ay-
r›ca iktisadi modeller kavramsal bir yaklafl›m da içerir. Bu kavramsal yaklafl›m› iç-
sellefltirmek de kavramsal yaklafl›m yetene¤ini art›r›r ve bu beceriyi ekonomik mo-
dellemenin ötesine tafl›r. Kavramsal düflünme karfl›lafl›lan her problemi yeni bir so-
run olarak görme yerine, onun önceden karfl›lafl›lan problemlerle benzer yönleri-
ni görmeyi sa¤lar.
Modellerin as›l amac› kavramsal düflünmeyi ö¤retmek de¤ildir. Birçok iktisatç›
için bu modellerin amac› davran›fllar› ve bu davran›fllar›n sosyal sonuçlar›n› öngör-
mektir. Burada ço¤u ekonomist için model, baflar›l› öngörü yapabiliyorsa iyidir. Bi-
reylerin amaç edindi¤i ç›karlar modelde önemlidir. Çünkü koflullar de¤iflti¤inde
davran›fl›n nas›l de¤iflece¤ini öngörmemize yard›m ederler.
Mikroekonominin as›l amac› rasyonellik ve ç›karc› davran›fl› anlamak de¤ildir.
Mikroekonomi rasyonel ve ç›karlar› peflinde koflan bireylerin etkileflimlerinin ya-
ratt›¤› sosyal sonuçlar› inceler. Robinson Crusoe’nun adada tek bafl›na davran›flla-
r›n› bilmek ilginç olabilir. Ancak Cuma adaya geldikten sonra Robinson ve Cu-
ma’n›n etkileflimleri sonucunda adadaki yaflam›n nas›l de¤iflti¤ini bilmek daha il-
ginç olur. Daha ilginci ise binlerce, milyonlarca rasyonel ve ç›karlar›na göre dav-
ranan bireylerin etkileflimleri sonucu nelerin olabilece¤idir. Ekonomistler bu etki-
leflimlerin sonucuna denge der ve bu denge bireysel davran›fllar›n sosyal sonuçla-
r›n› gösterir.
Ekonomistlerin anlad›¤› anlamda, bireysel davran›fllar›n sosyal sonuçlar›na uy-
gun örneklerden biri kurflun kalem üretimidir. Milton Friedman bir yaz›s›nda (Fre-
e to choose) dünyada kimsenin tek bir kurflun kalem yapmay› bilmedi¤ini söyler.
‹lk baflta saçma gelse de kurflun kalem için kullan›lan a¤ac›n nas›l kesilece¤inden,
a¤ac›n hangi kimyasallarla ifllenece¤ine, kalem ahflab›na nas›l flekil verilece¤ine,
kurflun kalem içi yap›m›na, en son olarak tüm parçalar›n nas›l birlefltirilece¤ine ve
kalemin nas›l boyanaca¤›na kadar geçen süreci tek bir kifli bilemez. Ancak dünya-
daki tüm k›talarda on binlerce kifli ifl birli¤i yaparak büyük miktarlarda kurflun ka-
lem üretmektedirler.
Ekonomistler tek bir kiflinin bile tüm süreci bilmemesine ra¤men ve hatta kur-
flun kalem üretim sürecinin bafl›nda bulunmamas›na ra¤men, kurflun kalem üreti-
mini ilgi çekici ve hayranl›k uyand›r›c› bulabilir. Ekonomistler böyle büyük ölçek-
te insanlar için, her birinin durumlar› belli iken yaflam›n› kazanmaya çal›flan birey-
lerin rasyonel ve kendi ç›karlar› do¤rultusunda hedefine ulaflmas›n› ilginç bulurlar.
Bu süreç rasyonel bireylerin etkileflimi sonucu oluflan piyasa fiyatlar›n›n, bireylerin
rasyonel ve ç›kar› do¤rultusundaki hareketlerini belirlemelerinde rehberlik etme-
siyle oluflan sosyal sonuçtur.
Her rasyonel ve ç›kar do¤rultusundaki davran›fl›n sosyal sonucu günlük günefl-

lik olmayabilir. Örne¤in küresel ›s›nman›n kontrol alt›na al›nmamas›, açl›¤›n hâlâ
do¤al afet olarak dünyam›zda varl›¤›n› sürdürmesi, piyasa d›fl› kurumlar›n müda-
halesi olmadan baz› ürünlerin üretilmemesi, çevre kirlili¤i gibi.
Mikroekonomi bireylerin rasyonel ve ç›karc› davran›fllar›n›n sosyal sonuçlar›n›
inceleyerek toplumun refah›n›n nas›l etkilendi¤ini belirler. Ayr›ca toplumun refa-
h›n› negatif yönde etkileyen rasyonel ve ç›karc› davran›fllara nas›l ve ne düzeyde
müdahalenin gerekli oldu¤unu inceler.
TEfiV‹KLER, DÜRTÜLER VE EKONOM‹K MODELLER

A M A Ç
Ekonomik modelleri ve modellerde kullan›lan analitik araçlar›
2 ifade etmek
Ekonomi bilimi temelde bireylerin teflviklere ve dürtülere tepki verdi¤i görüflü et-
raf›nda araflt›rma yapar. Bireyler, içinde bulunduklar› koflullar dahilinde yapabil-
diklerinin en iyisini yapmaya çal›fl›rlar. Koflullar ise insan hayat›nda çeflitli dürtüle-
rin toplam›ndan oluflur. Bu koflullar alt›nda bireyin davran›fl› mikroekonominin te-
mel inceleme konular›ndan birisidir. Bu, basit gibi görünse de dünyadaki ifl birli-
¤inden çat›flmaya kadar, küçük büyük her türlü etkileflimi mant›kl› ve detayl› ince-
lemeye yarayan zengin bir çerçeve oluflturur.
Ekonomistler bireylerin ve firmalar›n, kaynaklar›n da¤›l›m›n› nas›l yapt›klar›n›
ve piyasadaki fiyatlar›n nas›l belirlendi¤ini aç›klamak, etkileflimleri ve sonuçlar›n›
mant›kl› ve bilimsel detayc›l›k ile anlamak için ekonomide modeller olufltururlar.
Oluflturulan modeller bafllang›çta basitlefltirilmifl ve gerçeklerden kopuk veya afl›r›
abart›l› ve zor görülebilir. Bu baz› aç›lardan do¤ru olsa bile, iktisadi modeller, ras-
yonel bireylerin ç›karlar› do¤rultusundaki davran›fllar›n› ve bu davran›fllar›n sosyal
etkilerini anlamak için mant›ksal olarak tutarl› biçimde oluflturulurlar. Bu modeller;
iki veya daha fazla ekonomik de¤iflken aras›ndaki iliflkiyi ortaya koymak ve de¤ifl-
kenlerin birisinde herhangi bir de¤ifliklik olmas› durumunda di¤erine ne tür etki-
lerin olabilece¤ini tahmin etmek için kullan›rlar. De¤iflkenler aras›ndaki iliflkiyi
araflt›rmam›z sürecinde salt etkiyi bulabilmek için incelenilen de¤iflkenin d›fl›nda-
ki di¤er tüm de¤iflkenlerin sabit oldu¤u varsay›l›r. Bu durumu afla¤›da “sebep-so-
nuç iliflkisi” bafll›¤› alt›nda inceleyece¤iz.
Ekonomik modeller karmafl›k olan ekonomik süreçlerin daha iyi anlafl›labilmesi
için mümkün oldu¤unca basitlefltirilmelidir. Bu nedenle bu süreçte çok say›da ikti-
sadi iliflkiyi incelerken basitlefltirici varsay›mlarda bulunuruz. Oluflturulan model-
lerin daha iyi anlafl›labilmesi için grafik, flekil ve tablolar ile matematiksel denklem-
ler kullan›r›z. Kelimelerle çok uzun anlatmak zorunda kalabilece¤imiz konular› gra-
fikler ve denklemler yard›m›yla basit ve çok daha aç›k bir flekilde ifade edebiliriz.
Modeller gerçekçi olmal›d›r, bu durum incelenen olgular› daha iyi anlamam›za
da yard›mc› olur. Fakat bir ekonomik modelin tüm parçalar› gerçekçi olmak zo-
runda de¤ildir. Ekonomi bilimi özünde sosyal olaylar için model gelifltirme süreci-
dir. Model ile anlat›lmak istenen, gerçeklerin sadelefltirilerek ifade edilmesidir. Bir
modelin gücü, gereksiz detaylardan ar›nd›r›lmakla artar, dolay›s›yla ekonomist te-
mel gerçeklerle u¤raflarak sonuca ulafl›r.
Her model bir varsay›mlar seti üzerine infla edilir. Bazen insanlar modellerin
gerçekçi olmayan varsay›mlara dayand›¤› durumlarda modellerin geçerlili¤i konu-
sunda flüpheye düflebilirler. Bu nedenle bilimsel araflt›rmalarda bir amaç da iyi ve
12 Mikro ‹ktisat
kötü modeli birbirinden ay›rmakt›r. Bunun için uygulanan iki yöntem vard›r: Mo-
delin dayand›¤› temel varsay›mlar›n geçerlili¤inin araflt›r›lmas› ve modelin gerçek
olaylar› ne derece öngörebildi¤inin araflt›r›lmas›.
Bu konuda tart›flmalar olmakla birlikte ekonomistlerin ço¤u; varsay›mlar›n ne
derece gerçekçi olduklar› tart›flmas› yerine, modelin öngörülerinin do¤rulu¤unun
test edilmesinin daha yararl› bir yaklafl›m olarak de¤erlendirmektedir. E¤er gerçek
hayattaki gözlemler modelde öngörülenle uyum sa¤lam›yorsa bu model ya kabul
görmez ya da model üzerinde de¤ifliklik yap›l›r.
Sebep-Sonuç ‹liflkisi
Ekonomistler sebep sonuç iliflkilerinde özellikle pozitif analizlerle ilgilenirler. LCD
televizyonlar›n›n fiyatlar› bu ürünü alanlar›n say›s› artt›¤› için ucuzluyor mu? Ya da
LCD televizyonlar›n fiyatlar› ucuzlad›¤› için mi bu ürünü alanlar›n say›s› artmakta-
d›r? Yoksa hem LCD televizyon fiyatlar›n› düflüren ve bu ürüne talebi art›ran bafl-
ka bir faktör mü var? Bunlar bir ekonomistin irdelemek isteyece¤i pozitif iktisat
alan›na giren konulard›r.
Di¤er bilimlerde oldu¤u gibi iktisatç›lar da baz› varsay›mlar alt›nda çal›flmalar›-
Ceteris Paribus: Latince bir n› yürütmektedirler. Bunlar›n en önemlilerinden bir tanesi “ceteris paribus” var-
terimdir ve “di¤er fleyler
eflit” anlam›na gelmektedir.
say›m›d›r. Latince bir terim olan ceteris paribus “di¤er fleyler eflit “ anlam›na gel-
mektedir. Herhangi bir faktörün ilgilendi¤imiz de¤iflken üzerine etkisini ölçebil-
mek için di¤er tüm faktörlerin de¤iflmedi¤ini varsaymak zorunday›z. Aksi taktirde
birden çok faktördeki de¤iflme, ilgilendi¤imiz de¤iflkeni efl anl› olarak etkileyece-
¤inden, di¤er de¤iflkenlerin her birinin etkilerinin ne kadar oldu¤unu ay›klamam›z
mümkün de¤ildir. Bu nedenle her seferinde sadece bir faktörde de¤iflime izin ve-
rerek sadece onun ilgilendi¤imiz de¤iflkendeki etkilerini salt olarak görebilir, ölçe-
bilir ve bir yoruma ulaflabiliriz.
Ekonomideki ürünlerin birçok faktörün efl anl› olarak çal›flmas› sonucu ortaya
ç›kt›¤›n› görmekteyiz. Bu nedenle tek bir faktörün tek bafl›na üretim üzerine etki-
sini ölçebilmek oldukça zordur. Bu sorunla bafla ç›kmak için iktisatç›lar do¤al tec-
rübeden, istatistiksel araflt›rmalardan ve ekonomik tecrübelerden yararlan›rlar. Do-
¤al tecrübeden kas›t, birbirine benzeyen özelli¤i olan bir noktada farkl›l›k gösteren
ekonomik yap›lar›n karfl›laflt›r›lmas›d›r. Örne¤in ABD ve Kanada ekonomik yap›la-
r› ve insanlar› birbirine çok benzemelerine ra¤men Kanada’n›n iflsizler için ödedi-
¤i ücret ABD’de ödenen iflsizlik ücretinden daha fazlad›r. Bu durumda ekonomist-
ler iflsizlik ücretlerinin iflsizlik oranlar› üzerine etkisini ölçmek için bu iki ülkeyi
karfl›laflt›rmal› olarak inceleyebilir. ‹statistiksel araflt›rma ise iki de¤iflken aras›nda-
ki iliflkiyi inceler. De¤iflkenlerin birlikte hareket etme e¤ilimleri olup olmad›¤› arafl-
t›r›l›r. Sigara ile kanser aras›nda bir iliflkinin olup olmad›¤›n› incelemek gibi. Bazen
iliflki analizi hangi de¤iflkenin neye sebep oldu¤unu gösterebilir. “Sigara içmek
kansere sebep olur” gibi. Fakat bazen hangi de¤iflkenin bir di¤erinin sebebi oldu-
¤unu belirlemek güç olabilmektedir. Ekonomik tecrübelerden bahsetti¤imizde,
ekonomik birimlerin karar verme sürecinde, ayn› faktörün kiflileri farkl› flekilde et-
kilemesi ve farkl› tepkilere yol açmas› ifade edilmektedir.
Mikroekonomik Modellerde Kullan›lan Analitik Araçlar

Tüm mikroekonomik modeller üç analitik araca dayanmaktad›r. ‹ncelenen konu
ne olursa olsun - son y›llarda hava yollar› ile tafl›nan yolcu say›s›n›n art›fl sebeple-
ri veya firmalar›n giderek daha fazla ithal girdi kullanmalar› - mikroekonomi ayn›
üç analitik arac› kullan›r:
• K›s›tl› optimizasyon
• Denge analizi
• Karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz
K›s›tl› Optimizasyon
K›s›t alt›nda tercihler bilimi olan iktisatta “k›s›tl› optimizasyon” arac›; bir karar ve-
rici, seçeneklerdeki mümkün olan tüm s›n›rlamalar› ve k›s›tlamalar› göz önünde
bulundurarak en uygun seçimi yapma aray›fl› içinde oldu¤unda kullan›l›r. Tipik bir
k›s›tl› optimizasyon probleminin iki bileflenden olufltu¤unu düflünebiliriz: bir amaç
fonksiyonu ve k›s›tlar kümesi.
Amaç fonksiyonu, karar vericinin optimize etmek, yani minimize veya maksimi-
ze etmek istedi¤i iliflkidir. Örne¤in bir tüketici fayda düzeyini maksimize etmek için
mal sat›n almak isteyebilir. Bu durumda amaç fonksiyonu tüketicinin belirli bir mal
sepetini sat›n ald›¤›nda ne kadar tatmin olaca¤›n› anlatan iliflki olacakt›r. Benzer fle-
kilde, bir üretici ürününe ait üretim maliyetlerini minimize etmek için üretim aktivi-
telerini planlamak isteyebilir. Burada amaç fonksiyonu, üretimin toplam maliyetleri-
nin firman›n elindeki farkl› üretim planlar›na ne kadar ba¤l› oldu¤unu gösterecektir.
Karar vericiler yapabilecekleri seçimlerde bir çok k›s›tlarla ba¤l› oldu¤unun far-
k›ndad›rlar. Bu k›s›tlar, kaynaklar›n k›tl›¤›n› veya teknik baz› nedenlerden dolay›
yaln›zca belli seçimlerin yap›labilece¤i gerçe¤ini yans›t›r. K›s›tl› optimizasyon prob-
lemindeki k›s›tlar, karar vericiye empoze edilen s›n›rlar› veya k›s›tlamalar› temsil
eder. Amaç fonksiyonu ve k›s›t aras›ndaki fark› net bir flekilde göstermek için, afla-
¤›daki örne¤e ve s›ra sizdeye bakal›m.
Örne¤in bir çiftçinin koyunlar›na bir a¤›l yapmak için dikdörtgen bir çit yapma-
y› planlad›¤›n› düflünelim. Çiftçinin Ç metre dikenli teli vard›r ve daha fazlas›n› ala-
cak bütçeye sahip de¤ildir. Bununla birlikte çiftçi, çitinin ebatlar›n› seçebilmekte-
dir bu U metre uzunluk ve G metre geniflliktir. Çiftçi U ve G ebatlar›n› öyle seç-
mek istemektedir ki a¤›l›n alan› maksimum olsun. Ayn› zamanda çiftçi a¤›l›n çev-
resinin yani kullanaca¤› toplam dikenli tel uzunlu¤unun Ç metreyi aflmad›¤›ndan
emin olmal›d›r.
Bu problem için amaç fonksiyonu, yani çiftçinin maksimize etmeye çal›flt›¤› ilifl-
ki, A=UG fleklinde formüle edilen dörtgenin alan›d›r. Çiftçi amaç fonksiyonu olan
A = UG’yi maksimize etmek için U ve G’yi seçecektir.
Burada k›s›t, çitin çevresinin, 2U + 2G, Ç’yi yani mevcut tel uzunlu¤unu aflma-
mas›d›r: 2U + 2G ≤ Ç olmal›d›r.
Bir tüketicinin yaln›zca iki mal sat›n ald›¤›n› varsayal›m. TüketicininSIRA

bir dönemde
S‹ZDE her mal- SIRA S‹ZDE
dan kaç birim sat›n alaca¤›na karar vermesi gerekmektedir. Y tüketicinin her ay sat›n al- 2
d›¤› yiyecek, X de k›yafet miktar› olsun. Tüketici iki mal ile faydas›n› maksimize etmek is-
temektedir. Tüketicinin tatmin düzeyinin U=XY fonksiyonu ile ölçüldü¤ünü varsayal›m.
Geliri belli olan bir tüketici her dönemde yaln›zca s›n›rl› miktarda yiyecek ve k›yafet ala-
bilecektir, zira mallar›n bir maliyeti yani fiyat› vard›r. Tüketicinin sabit
S OolanR U dönemlik ge- S O R U
lirini I, mallar›n fiyatlar›n› da Px ve Py ile gösterirsek amaç ve k›s›t fonksiyonlar›n› nas›l
belirlersiniz?
D‹KKAT D‹KKAT
Marjinal Ç›kar›m ve K›s›tl› Optimizasyon

SIRA S‹ZDE iktisadi so-
K›s›tl› optimizasyon analizi, çok mant›kl› ve aç›kça görünen yan›tlar›n, SIRA S‹ZDE
runlara her zaman için do¤ru cevaplar olmayabilece¤ini ortaya koyabilir. Bu nok-
tay› k›s›tl› optimizasyon problemlerinin marjinal ç›karsama kullanarak nas›l çözül-
dü¤ünü göstererek anlataca¤›z. AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P K ‹ T A P
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
14 Mikro ‹ktisat
Diyelim ki özel bir cilt kremi üreten küçük bir firmas›n›n yöneticisisiniz. Gele-
cek y›l için T100.000 tutar›nda bir reklam bütçeniz bulunuyor ve siz bu bütçeyi ye-
rel televizyon ve radyo reklamlar› aras›nda da¤›tmak zorundas›n›z. Radyo reklam-
lar› daha ucuz olmas›na ra¤men televizyon reklamlar› çok daha fazla seyirciye
ulaflmaktad›r. Ayr›ca televizyon reklamlar› daha ikna edicidir ve bu yolla çok daha
fazla yeni sat›fl sa¤lamaktad›r.
Televizyon ve radyo reklamlar›nda harcanan paran›n sat›fllar›n›za etkisini anla-
mak için piyasa araflt›rmas› yapt›n›z ve Tablo 1.1’de gösterilen tahminleri elde etti-
niz. E¤er T100.000’nin tamam›n› televizyon reklamlar›nda harcarsan›z, krem sat›fl-
lar›nda y›lda 25.000 kutu art›fl olmaktad›r. Buna karfl›n, e¤er T100.000’nin tamam›-
n› radyo reklamlar›nda kullan›rsan›z y›ll›k 10.000 kutu yeni krem sat›fl› olmaktad›r.
Reklam bütçenizi iki araç aras›nda paylaflt›rman›z da mümkündür. Örne¤in T40.000
televizyona ay›r›p T60.000 radyoya harcarsan›z y›ll›k olarak 16.000 kutu yeni krem
sat›fl›n›n televizyon reklamlar›ndan ve 8.400 kutu sat›fl art›fl›n›n da radyo reklamla-
r›ndan olmak üzere, toplamda 16.000 + 8.400 = 24.400 kutu ilave krem sat›fl›na ula-
flabilirsiniz.
Tablo 1.1’deki bilgilerin ›fl›¤›nda amac›n›z olan ilave krem sat›fllar›n› maksimize
etmek için reklam bütçenizi nas›l da¤›t›rd›n›z?
Tablo 1.1 Reklam ‹çin Toplam Harcama TV RADYO

Televizyon ve Radyo
Reklamlar›ndan T0 0 0
Sonra Yeni Krem
Sat›fllar› T10.000 4.750 1.900
T20.000 9.000 3.600
T30.000 12.750 5.100
T40.000 16.000 6.400
T50.000 18.750 7.500
T60.000 21.000 8.400
T70.000 22.750 9.100
T80.000 24.000 9.600
T90.000 24.750 9.900
T100.000 25.000 10.000
Bu bir k›s›tl› optimizasyon problemidir. Amaç fonksiyonunuz yeni krem sa-

t›fllar›d›r ve k›s›t›n›z da reklama harcad›¤›n›z toplam paran›n T100.000’yi aflma-
mas›d›r.
‹lk anda reklam bütçenizin tamam›n› TV’ye harcay›p radyo reklamlar›na harca-
ma yapmamak ve bu suretle 25.000 kutu ek sat›fl elde etmek mant›kl› görünmek-
tedir, zira TV’ye harcanan belli bir miktar para her zaman radyoya harcanan ayn›
miktar paradan çok daha fazla yeni sat›fl sa¤lamaktad›r. Bununla birlikte bu cevap
do¤ru de¤ildir. Ancak düflünün, e¤er TV reklamlar›na T90.000 ve radyo reklamla-
r›na T10.000 ay›rd›¤›n›zda ne olacakt›? Tablodan görüyoruz ki bu durumda televiz-
yon reklamlar›n›z 24.750 kutu, radyo reklamlar›n›z da 1.900 kutu yeni krem sat›fl›
getirecektir. O halde bu da¤›t›ma göre T100.000’l›k reklam bütçeniz 26.650 kutu

sat›fl art›fl› sa¤layacakt›r. Bu bir önceki durumdan 1.650 kutu fazlad›r. Asl›nda bun-
dan da daha iyisini yapabilirsiniz. Televizyona T80.000 ve radyoya T20.000 harca-
yarak 27.600 kutu yeni sat›fl elde edebilirsiniz. Bütçenizi T70.000 ve T30.000 ola-
rak bölmeniz halinde ise 27.850 kutu ilave sat›fl söz konusu olacakt›r. Tablo 1.1.
radyo reklamlar›n›n TV reklamlar›na göre çok daha az güçlü oldu¤unu anlatsa bi-
le, amac›n›z›n do¤rultusunda bütçenizi radyo ve televizyon aras›nda ikiye bölmek
mant›kl›d›r.
Bu örnek, mikroekonomide sürekli karfl›m›za ç›kan bir kavram›n alt›n› çizmek-
tedir: Tüm k›s›tl› optimizasyon problemlerinde çözüm, karar de¤iflkenlerinin amaç
fonksiyonunun de¤eri üzerindeki marjinal etkisine ba¤l›d›r. Televizyon reklamlar›-
na harcanan paran›n marjinal etkisi, televizyon reklamlar›na harcanan ilave her bir
lira için sa¤lanan ilave sat›fllar›n miktar›d›r. Ayn› flekilde radyo reklamlar›na harca-
nan paran›n marjinal etkisi, radyo reklamlar›na harcanan ilave her bir lira için krem
sat›fl›n›n ne kadar artt›¤›d›r. Radyo reklamlar›na da bir miktar para tahsis etmek
do¤rudur çünkü TV reklamlar›na T100.000’lik bütçenin T70.000’sini ay›rd›ktan
sonra, TV reklamlar›na ekstradan ayr›lacak olan T30.000’nin sat›fllara etkisi, radyo
reklamlar›na ayr›lacak T30.000’nin etkisinden daha azd›r.
Neden böyle bir sonuçla karfl›laflt›k? Çünkü, T60.000’lik TV reklam›ndan sonra-
ki T10.000’lik TV reklam›, harcanan ek her bir lira için (22.750-21.000)/10.000 =
0,175 kutu sat›fl art›fl› sa¤lamaktad›r. T70.000’lik TV reklam›ndan sonraki
T10.000’nin de TV reklam›na ayr›lmas› durumunda her bir lira için (24.000-
22.750)/10.000 = 0,125 kutu sat›fl art›fl› olmaktad›r. Buna karfl›n, TV reklam tahsi-
sat›n› T70.000’de tutup bir sonraki T10.000’yi radyo reklamlar›na harcad›¤›m›zda,
yeni krem sat›fllar›ndaki art›fl oran› radyoya ek olarak harcanan her bir lira bafl›na
(5.100-3.600)/10.000 = 0,150 kutudur. Bu durumda radyo reklamlar›n›n marjinal
etkisi, TV reklamlar›n›n marjinal etkisini aflmaktad›r. Radyonun pay›n› T30.000’den
T40.000’ye ç›karmam›z halinde ise ilave her bir liral›k reklam için sadece (6400-
5.100)/10.000 = 0,130 kutu ilave krem sat›fl› olmaktad›r ki bu para TV’de kullan›l-
sa idi bir lira bafl›na 0,175 kutu sat›fl art›fl› sa¤layabilirdik.
Mikroiktisatta marjinal terim bir ba¤›ms›z de¤iflkenin de¤eri bir birim artt›¤›nda
ba¤›ml› de¤iflkenin nas›l de¤iflti¤ini anlat›r. Yukar›daki örnekte ba¤›ml› de¤iflken
ilave krem kutusu sat›fllar›, ba¤›ms›z de¤iflkenler ise farkl› mecralara yap›lan rek-
lam harcamalar›d›r. Bu kitap boyunca s›kl›kla marjinal ölçüler kullanaca¤›z.
Denge Analizi
Mikroiktisatta ikinci önemli araç denge analizidir. Bu kavram bilimin bir çok dal›n-
da da karfl›m›za ç›kar. Bir sistemdeki denge, d›flsal faktörler de¤iflmedi¤i sürece,
yani hiçbir d›fl faktör dengeyi bozmad›¤› sürece, belirsiz bir süre boyunca devam
eden durum ya da oluflumdur. Dengeyi göstermek için, fiekil 1.1’de gösterildi¤i gi-
bi bir fincan içinde bir toptan oluflan fiziki bir sistem hayal edin. Burada, yer çeki-
minin gücü, topu kab›n taban›na do¤ru çekmektedir. Bafllang›çta A noktas›nda tu-
tulan bir top, b›rak›ld›¤›nda A noktas›nda kalmayacakt›r. Bunun yerine B noktas›n-
da yerleflene kadar öne ve arkaya savrulacakt›r. O halde sistem, top A noktas›ndan
b›rak›ld›¤›nda dengede de¤ildir çünkü top orada kalmaz. E¤er top B noktas›ndan
b›rak›lsayd› bu bir denge olacakt›.
16 Mikro ‹ktisat
fiekil 1.1
Top ve Fincan ile

denge
B Yer çekimi gücü
Bu fiziki sistemde top B noktas›nda, fincan›n taban›nda kald›¤›nda dengededir.

Top orada hareketsiz kalabilir. Top A noktas›nda oldu¤unda sistem dengede olma-
yacakt›r çünkü yer çekiminin gücü topu B’ye do¤ru çekecektir. Top B noktas›nda
iken sistem d›flardan bir kuvvet uygulanmad›kça dengede kalacakt›r.
Ekonomi derslerinde karfl›lafl›lan en basit model, belli bir mala yönelik arz ve
talep modelidir. Kullan›lan her modelde hangi de¤iflkenlerin veri olarak kullan›la-
ca¤› ve hangi de¤iflkenlerin model içerisinde belirlenece¤i aç›kça belirtilmelidir.
Bu, bize içsel (endojen) ve d›flsal (egzojen) de¤iflkenler aras›ndaki önemli fark›
gösterir. D›flsal de¤iflken, bir modelde de¤eri veri olarak al›nan de¤iflkendir. Yani
bu de¤iflkenin de¤eri incelenen modelin d›fl›nda bir d›flsal süreç taraf›ndan belirle-
nir. Oysa içsel de¤iflkenin de¤eri çal›fl›lan model içerisinde belirlenir. Burada den-
ge kavram›n› incelemek üzere portakal piyasas›n›n basit bir modelini gelifltirelim.
Bir ekonomist, ilk olarak portakal talebini ve arz›n› etkileyen de¤iflkenleri dü-
flünecektir. Tüketicilerin talep ettikleri portakal miktar›n› (Qd) belirleyen de¤iflken-
lerin portakal›n fiyat› (Pp), di¤er meyvelerin veya portakala en yak›n rakip olan
mandalinan›n fiyat› (Pm), hava flartlar› (W, çünkü havalar so¤udukça daha fazla C
vitamini ihtiyac› olmaktad›r) ve tüketicilerin gelirleri (I) oldu¤u düflünülmektedir.
Bu iliflkiyi flöyle bir denklemle gösterebiliriz:
Qd = D(Pp,Pm,W,I)
Benzer biçimde market, manav ve pazarc›lar›n arz ettikleri portakal miktar›n›
(Qs) belirleyen de¤iflkenlerin, portakal›n fiyat› (Pp), portakal›n al›fl maliyeti ya da
çiftçilerin sat›fl fiyat› (Pc) ve nakliyat maliyetlerinden (Ct) ibaret oldu¤unu düflüne-
biliriz. Bu durumda portakal arz fonksiyonu da flöyle olacakt›r:
Qs=D(Pp, Pc, Ct)
Son olarak portakal fiyatlar›n›n portakal›n arz ve talep edilen miktarlar›n› eflit-
leyerek piyasa dengesini sa¤lad›¤›n› varsayal›m:
Qd=Qs
Bu üç fonksiyon portakal piyasas›n›n basit bir modelini oluflturmaktad›r. Bu
modelde çok say›da de¤iflken vard›r. Biz bunlardan baz›lar›n›n ikinci derecede
önemli veya d›flsal oldu¤unu varsayacak ve portakal›n fiyat›n› arz ve talebi etkile-
yen tek de¤iflken olarak alaca¤›z. Bu durumda di¤er de¤iflkenler, yine piyasa den-
gesini etkilemekle birlikte buradaki modelimizin d›fl›nda belirlenmekte ve de¤ifl-
kenlerin sabit kald›¤› varsay›lmaktad›r.
Portakaldan talep edilen miktar›n portakal fiyat› artt›kça azald›¤›n›, fiyat düfl-
tükçe ise artt›¤›n›, arz edilen portakal miktarlar› içinse tam aksinin geçerli oldu¤u-
nu varsaymam›z sa¤l›kl› bir düflünce olacakt›r. Bu durumda portakal talebini nega-
tif e¤imli, arz›n› da pozitif e¤imli bir e¤ri ile gösterebiliriz.
Modelin içsel de¤iflkenleri olan portakal fiyat› ile miktar›, arz ve talep e¤rileri-
nin kesiflti¤i, yani arz edilen ve talep edilen miktarlar›n eflitlendi¤i noktada belir-
lenmektedir.
Sistem içinde neden yaln›zca bir durumun denge oluflturdu¤unu anlamak için
di¤er durumlar›n neden denge olmad›¤›na bakmak yararl› olacakt›r. fiekil 1.1’deki
top, fincan›n alt bölgesi d›fl›ndaki herhangi bir yerden b›rak›lsa yer çekimi topu yi-
ne fincan›n taban›na çekecektir. Denge olmayan fiyatlar piyasada oldu¤unda reka-
betçi piyasada ne olur?
Piyasada oluflan fiyat›n denge fiyat›n›n üstünde, örne¤in T3 yerine T5 olmas›
halinde, sat›c›lar satmak istedikleri miktarda portakal› satamamakta, yani bir arz
fazlas› (Q4-Q2) oluflmakta ve fiyat› düflürmek zorunda kalmaktad›rlar. Piyasa fiyat›-
n›n denge fiyat›n›n alt›nda, mesela T3 yerine T1 olmas› halinde ise tam tersi söz ko-
nusudur ve bir talep fazlas› (Q5-Q1) do¤maktad›r. Bu talep fazlas›, fiyatlar›n artma-
s›na neden olmaktad›r. Fiyat artt›¤›nda al›c›lar›n talep ettikleri miktar azal›rken, sa-
t›c›lar›n satmak istedikleri miktar artmaktad›r. Arz ve talep edilen miktarlar›n eflit-
lendi¤i tek fiyat denge fiyat› olan T3/kg’dir. Böylece modelin içsel de¤iflkenleri
olan portakal fiyat› ve miktar› modelin dengesizlikten dengeye do¤ru hareketleri
ile aç›klanabilmektedir. Modelin temel elemanlar› fiekil 1.2’de gösterilmifltir.
fiekil 1.2
Pp Portakal
Arz
Arz Fazlas› Piyasas›nda
Dengenin Oluflumu
5
Talep
1
Talep Fazlas›
0
Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 Qp
Portakal›n miktar›, ton
Karfl›laflt›rmal› Dura¤an Analiz

Üçüncü analitik arac›m›z olan karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz, d›flsal de¤iflkenler-
den birindeki de¤iflmenin bir ekonomik modeldeki içsel de¤iflkenin seviyesini
nas›l etkileyece¤ini incelemek için kullan›l›r. Karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz k›s›t-
l› optimizasyon problemlerine veya denge analizine uygulanabilir. Karfl›laflt›rma-
l› dura¤an analiz, bir ekonomik modeldeki iki farkl› foto¤raf› karfl›laflt›rmam›za
olanak tan›yarak “önce ve sonra” analizi yapmam›z› sa¤lar. ‹lk foto¤raf d›flsal de-
¤iflkenlerin birtak›m veri ilk de¤erlerinde içsel de¤iflkenlerin hangi de¤erleri al-
d›¤›n› gösterir. ‹kinci foto¤raf ise inceledi¤imiz içsel de¤iflkenlerin d›flsal bir flok
karfl›s›nda, yani baz› d›flsal de¤iflkenlerin de¤erindeki bir de¤iflme karfl›s›nda, na-
s›l de¤ifltiklerini anlat›r.
‹ktisatta karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz nas›l yap›l›r? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
3
S O R U S O R U
18 Mikro ‹ktisat
Karfl›laflt›rmal› dura¤an analizin denge modeline nas›l uygulanaca¤›n›, portakal

piyasas› modelimizin d›flsal de¤iflkenlerinin etkisinin ne olaca¤›n› inceleyerek gös-
terelim. Modelin d›flsal de¤iflkenleri mandalinan›n fiyat› (Pm), hava flartlar› (W), tü-
keticilerin gelirleri (I), portakal›n al›fl maliyeti (Pc) ve nakliyat maliyetlerinden (Ct)
oluflmaktad›r. Bunlar arz ve talep e¤rilerini kayd›rarak piyasa dengesini de¤ifltir-
mektedirler. Örne¤in havalar›n so¤umas› ya da tüketici gelirlerinin artmas› her bir
fiyattan talep edilen portakal miktar›n› art›r›rken di¤er meyvelerin fiyatlar›ndaki bir
düflme de aksine her bir fiyattan sat›n al›nmak istenen portakal miktar›n› azaltacak-
t›r. Bunlar›n etkisi ise talep e¤risinin bütünüyle kaymas›d›r. Talep e¤risi, e¤er tale-
bi azalt›c› bir de¤iflme olmuflsa bütünüyle sola, art›r›c› bir de¤iflme olmuflsa bütü-
nüyle sa¤a kayacakt›r. fiekil 1.3’te tüketici gelirlerinin artt›¤› bir durum için talepte
ve piyasa dengesinde meydana gelen de¤iflme gösterilmifltir. Görülece¤i üzere tü-
ketici gelirlerinin artmas›, daha yüksek fiyattan daha fazla miktarda portakal›n al›-
n›p sat›lmas› ile sonuçlanm›flt›r.
fiekil 1.3
Pp
Tüketici S
Gelirlerinde Bir
Art›fl›n Etkileri
Portakal›n fiyat›
D2
D1
0 Portakal›n miktar› Qp
Arz cephesinde de portakal›n sat›c›lara olan maliyetini -hem çiftçiye ödenen fi-
yat hem de tafl›ma bedeli maliyet unsurlar›d›r- d›flsal kabul etmifltik. Bunlardaki bir
de¤iflmenin etkisi de talepteki gibi arz e¤risinin bütünüyle kaymas› biçiminde or-
taya ç›kacakt›r. E¤er maliyet unsurlar›nda bir art›fl varsa sat›c›lar her arz fiyat›nda
daha az mal satmak isteyecek ve arz e¤risi bir bütün olarak sola kayacakt›r. Mali-
yetlerdeki bir azal›fl ise arz e¤risini sa¤a kayd›racakt›r. fiekil 1.4’te arz›n azalmas›
durumunda içsel de¤iflkenlerin nas›l de¤iflti¤i gösterilmifltir. Bu durum daha yük-
sek fiyattan daha az miktarda portakal›n piyasada ifllem görmesine yol açm›flt›r.
fiekil 1.4
S2
Maliyetlerde Bir
Art›fl›n Etkileri Pp
S1
Portakal›n Fiyat›
Portakal›n miktar› Qp
Günlük gazetelerin ekonomi sayfalar›nda karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz örnek-

leri bulabilirsiniz. Tipik makaleler, tar›msal ürünlerin (m›s›r, soya fasulyesi, bu¤-
day, kahve ve pamuk gibi), canl› hayvanlar›n ve metallerin (bak›r, alt›n ve gümüfl
gibi) fiyatlar›n› etkileyen d›flsal olaylar› ele al›r. “Et Fiyatlar› ‹thal Hayvanlar›n Geli-
fli ile Düfltü”, “ Biber Fiyatlar› Seralar› Don Vurmas›yla Yükselifle Geçti” veya “Alt›n
Fiyatlar› Hindistan’da Dü¤ün Mevsimiyle Birlikte Yükseliflte” gibi gazete manfletle-
rini görmek anormal bir durum de¤ildir. Bunun gibi bafll›klar› gördü¤ünüzde, bun-
lar› karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz ba¤lam›nda düflününüz.
POZ‹T‹F VE NORMAT‹F ANAL‹Z

A M A Ç Pozitif ve normatif analiz aras›ndaki ayr›m› aç›klamak
3
Mikroekonomik analizde hem pozitif hem de normatif analiz yöntemleri kullan›l›r.
Pozitif analiz bir ekonomik sistemin nas›l çal›flt›¤›n› aç›klamaya ve zaman içinde
nas›l de¤iflti¤ini tahmin etmeye çal›fl›r. Pozitif analizde, nedir veya ne oluyor gibi
aç›klay›c› sorular yan›nda, öngörü yapmaya yönelik sorular da sorulur (e¤er baz›
d›flsal de¤iflkenler de¤iflirse ne olacak gibi.). Pozitif analiz bir bireyin faydas›n› ve-
ya firmalar›n kârlar›n› maksimize etmek için nas›l davrand›klar› gibi konularla ilgi-
lenmektedir. Bir fleyin ne oldu¤u ya da ne olaca¤› konusu ile ilgili ortaya konan
pozitif önermeler s›nanabilirdir. Örne¤in “hükümetin vergileri art›rmas› tüketimde
azalmaya neden olacakt›r” yarg›s› pozitif bir ifadedir çünkü kan›tlara bak›larak bu
yarg›n›n do¤rulu¤u ya da yanl›fll›¤› s›nanabilir. Ekonominin amaçlar›ndan bir tane-
si ekonomik teoriler gelifltirerek iktisadi davran›fllar› aç›klamaya çal›flmak ve yuka-
r›daki gibi pozitif önermeler ortaya koyabilmektir.
Normatif analiz ise ne olmal› ya da nas›l olmal› gibi kelimeleri içeren de¤er yar-
g›lar› ile ilgili ifadelerdir. Örne¤in “gelir da¤›l›m›nda daha adaletli olunmal›d›r” ve-
ya “insanca bir yaflam için asgari ücret yükseltilmelidir” gibi önermeler normatif ifa-
delerdir. Pozitif önermenin tersine bu ifadeyi s›namam›z mümkün de¤ildir. Bu du-
rumda fikir beyan edildi¤i ve ispatlanabilecek bir fley ortaya konulamad›¤› için test
edilemez. Daha çok bu ifadeleri kullananlar›n de¤er yarg›lar›na bakmak gerekir.
Normatif analiz daha çok sosyal politikalara iliflkin taleplere ve hedeflere nas›l Pozitif iktisat bir fleyin ne
oldu¤u ya da ne olaca¤›
ulafl›laca¤›na iliflkindir. Örne¤in hükümet, konutlar›n düflük gelirli aileler için daha sorusu ile ilgili olup do¤ru
ulafl›labilir olmas›n› isteyebilir. Bu projenin, düflük gelirli ailelere serbest konut pi- yada yanl›fll›¤›
yasas›nda kullanabilecekleri birer çek verilerek ya da kiralar›n kontrol edilmesi yo- s›nanabilirdir. Normatif
iktisat ise ne olmal›d›r
luyla uygulanmas› mümkündür. Acaba hangi yöntem daha uygun olacakt›r? Veya sorusuyla iliflkili olup de¤er
devlet çevre kirlili¤ini azaltmak isteyebilir, bunun için acaba emisyon vergileri mi yarg›s› içermektedir.
koymal›d›r yoksa fabrikalardan ve araçlardan ç›kan emisyonlar› kesin bir flekilde
s›n›rlamal› m›d›r?
Bu örneklerden anlafl›laca¤› üzere normatif analizden önce pozitif analiz yap-
mak önemlidir. Bir politikac› flu normatif soruyu sorabilir : “Acaba bir kira kontro-
lü program› m› yoksa konut edindirme program› m› uygulamaya koymal›y›z?” Se-
çeneklerin etkilerini tam olarak anlamak için, politikac›n›n kira kontrolleri uygu-
land›¤›nda ve konut edindirme program› uyguland›¤›nda sonuçlar›n›n ne olaca¤›-
n› anlamak için pozitif analiz yapmas› (daha do¤rusu bu konudaki iktisatç›larca ya-
p›lm›fl çal›flmalar› okuyup de¤erlendirmesi) gerekmektedir.
Pozitif ekonomi ve normatif ekonomi aras›ndaki fark nedir SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
4
S O R U S O R U
20 Mikro ‹ktisat
M‹KROEKONOM‹N‹N KISA B‹R TAR‹HÇES‹

AM AÇ Mikroekonominin geliflim sürecini belirtmek
4
Ekonomik faaliyetler bütün toplumlar›n ortak özelli¤idir. Bu faaliyetler ancak 18.
yüzy›lda bir bilim olarak incelenmeye bafllanm›flt›r. Önceleri de elbette ekonomik
aktiviteler incelenmiflti fakat bunlar daha çok felsefî, dinî ve ahlâkî mülahazalarla
ya da yüksek gelir elde edebilmek için gösterilen çabalard›.
18. yüzy›l›n sonlar›na do¤ru ekonomik sorunlara bilimsel yaklafl›mlar gelifltiril-
meye baflland›. Adam Smith’in (1723-1790) Uluslar›n Zenginli¤i adl› yap›t›n› 1776
y›l›nda yay›mlamas› modern ekonomi biliminin bafllang›c› kabul edilmektedir.
Adam Smith piyasa güçlerini sistematik olarak incelemifltir. Bu incelemede de¤er
konusunda baz› sorunlarla karfl›laflm›flt›r. Smith, kullan›m de¤eri ve de¤iflim de¤er-
lerini ay›rm›fl ve bu ayr›m ile de ünlü su-elmas paradoksunu ortaya ç›karm›flt›r.
Kullan›m de¤eri, bir mal›n kullan›m›ndan elde edilen faydaya iliflkindir. De¤i-
flim de¤eri ise mal›n piyasada al›m sat›ma konu oldu¤u fiyatt›r. Peki bu de¤er ay-
r›m› nas›l bir paradoksa neden olmufltur? Suyun kullan›m de¤eri yüksektir çünkü
hayati bir maddedir. Su bulamad›¤›nda insan birkaç gün içinde ölür. Ancak suyun
de¤iflim de¤eri yani fiyat› çok düflüktür. Elmas›n ise kullan›m›ndan elde edilen fay-
da hiç bir flekilde hayati önem tafl›maz fakat de¤iflim de¤eri çok yüksektir.
18. yy. ve hatta 19. yüzy›l›n bafllar›nda ekonomistleri çok u¤raflt›ran bu para-
doks; çok gerekli baz› mallar›n fiyatlar›n›n düflük olmas›ndan ve baz› zorunlu ol-
mayan mallar›n yüksek fiyatl› oluflundan ortaya ç›km›flt›r. Adam Smith’in ard›ndan
David Ricardo da (1772-1823) bu paradoksu çözmeye çal›flm›fl fakat kullan›m de-
¤eri ile fiyat› ayr› gördü¤ü için sorunu çözememifltir.
Ne Adam Smith ne de David Ricardo su-elmas paradoksuna tatmin edici bir çö-
züm getirememifllerdir. Kullan›m de¤eri hakk›nda tart›flma b›rak›lm›fl, sadece de¤i-
flim de¤eri yani fiyat incelenmeye bafllanm›flt›r. Bu aç›klamalarda en öne ç›kan
emek-de¤er teorisidir. Hiç kimse bir mal›n fiyat›nda, o mal üretilirken ortaya ç›-
kan maliyetin etkisi olmad›¤›n› söyleyemez. Üretim maliyeti en baflta iflgücü mali-
yetinden oluflmaktad›r. Adam Smith’ten bir örne¤i basitlefltirerek flöyle aktarabili-
riz: e¤er bir geyik avlamak için harcanan zaman içinde iki kunduz yakalanabiliyor-
sa yani bir geyik yakalamak için harcanan iflgücü zaman›, kunduz yakalamaktan
iki kat daha fazla ise bir geyik iki kunduz ile de¤ifltirilmelidir. Benzer biçimde el-
mas›n pahal› olmas›n›n nedeni; üretimi için çok fazla emek gerektirmesidir. Su ise
çok daha az iflgücü ile elde edilebilmektedir. K›saca mallar›n ve hizmetlerin de¤i-
flim de¤eri üretimlerinde harcanan emek ile belirlenir.
Ancak tüketim mallar› yerine üretim mallar›n› ele ald›¤›m›zda iflgücü maliyeti
onlar›n fiyat›n› nas›l etkiler? Rant ve sermaye ödemelerinin, fiyat›n belirlenmesin-
de nas›l bir etkisi olur? Ricardo bu sorular› sermayenin yap›s›nda da iflgücünün yer
ald›¤›n› iddia ederek yan›tlam›flt›r. Çünkü daha önce makinalar yap›l›rken de emek
kullan›lm›flt›r. Böylece her sermaye mal›nda geriye do¤ru bir yol izlendi¤inde, bafl-
lang›çta iflgücü kullan›ld›¤› görülür.
Ricardo talebin fiyat üzerindeki etkisini hiç mi görmemiflti? Elbette fiyatlarda
emek-de¤er teorisi ile aç›kalanamayacak baz› sapmalara rastlanm›flt›. Ancak bun-
lar piyasa fiyat›nda geçici sapmalar yaratan anormallikler taraf›ndan oluflturuldu¤u
varsay›larak geçifltirilmifltir.
1870’lerde bir grup ekonomist de¤iflim de¤erini, toplam faydan›n de¤il de kul-
lan›lan son birim mal›n sa¤lad›¤› faydan›n(marjinal faydan›n) belirledi¤ini öne sür-
müfltür. Ortaya konan bu yaklafl›m yayg›n kabul görmüfl ve marjinalist devrim Marjinalist Devrim: De¤iflim
de¤erini toplam faydan›n
olarak adland›r›lm›flt›r. Su elbette hayati önem tafl›r ve hayat boyu gereklidir. An- de¤il kullan›lan son birimin
cak su oldukça fazla bulundu¤undan bir yudum fazlas› insanlar için daha düflük sa¤lad›¤› faydan›n
de¤ere sahiptir. Yani suyun marjinal -son biriminin- faydas› düflüktür. Ayn› zaman- belirledi¤ini ileri süren
görüfltür.
da su üretiminin marjinal maliyeti de oldukça düflüktür. Elmas ise hayati de¤er ta-
fl›mamakla birlikte çok az bulundu¤u için marjinal de¤eri yüksektir. Ayr›ca üretimi
de güç oldu¤undan marjinal maliyeti yüksektir. Marjinalist yaklafl›mda bir mal›n
hem marjinal faydas› hem de maliyeti göz önüne al›nm›flt›r. Fayda, talebi belirle-
yen bir etmendir; maliyet ise üretimi yani arz› belirleyen bir faktördür. Anlafl›laca-
¤› gibi marjinalistler fiyatlar›n talep taraf›ndan da etkilendi¤ini fark etmifllerdir an-
cak bunu kesin olarak aç›klayamam›fllard›r.
Talebin fiyat üzerindeki etkisini, ‹ngiliz ekonomist Alfred Marshall (1842-
1924) Ekonominin ‹lkeleri adl› yap›t›yla 1890 y›l›nda ortaya koymufltur1 (Asl›nda
mikroekonominin bafllang›çta ‹ngiliz iktisatç›lar de¤il, Frans›z mühendisler tara-
f›ndan gelifltirildi¤i kabul edilmektedir. 1804-1866 aras›nda yaflam›fl olan Jules
Dupuit, sonradan Marshallyan neoklasik ekonomi olarak tabir edilecek olan ana-
lizin özünü basit bir flekilde ortaya koymufltur. Dupuit mikroekonomik davran›fl-
lar› aç›klamada anahtar kavram›n fayda oldu¤unu belirtmifl ve marjinal fayda
kavram›na baflvurmadan, talep e¤risini çizmifltir). Marshall talep ve arz modelini
oluflturmufl ve bu iki piyasa kuvvetinin efl anl› hareketinin fiyat› belirledi¤ini gös-
termifltir. Fakat hangi kuvvetin fiyat› belirledi¤ini bilemeyiz çünkü fiyat, arz ve ta-
lebin efl anl› hareketleri ile belirlenir. Marshall’›n da belirtti¤i gibi makas›n hangi
kenar›n›n kesti¤ini bilemeyiz.
Marshall’›n modeli su-elmas paradoksuna aç›k ve kesin bir çözüm ortaya koy-
mufltur. Fiyatlar hem talep hem de arz hareketleri ile belirlenir. Su düflük fiyatl›d›r
çünkü oldukça fazla üretilmektedir, yani arz› yüksektir. Elmas yüksek fiyatl›d›r
çünkü arz› düflüktür. Bu basit arz ve talep modeli onlarca y›l iktisatç›lar› çok mefl-
gul etmifl bir sorunu, ‘’su-elmas paradoksunu’’ çözmüfltür. Arz-talep modeli mikro-
ekonomide birçok analizin temel tafl›n› oluflturacakt›r.
Marshall modeli oldukça kullan›fll› ve de¤iflimleri iyi gösteren bir model olma-
s›na karfl›n bir k›smi denge modelidir ve bir seferde bir piyasay› inceler. Baz› so-
rular için bu perspektif daralmas› analitik basitlik ve görüfl keskinli¤i sa¤lar. Ancak
bu yaklafl›m, piyasalar aras›ndaki önemli iliflkilerin keflfine engel olabilir. Daha ge-
nifl çapl› sorulara cevap vermek için çeflitli piyasa ve bireyler aras›ndaki uygun
olanlara ayna tutan, tüm ekonomiyi kapsayan bir modele ihtiyaç duyar›z. Frans›z
ekonomist Leon Walras (1831-1910) böyle bir analizi bafllatm›fl. Ekonomiyi birbi-
rine ba¤layan çok say›da eflitlikle aç›klama metodu genel denge analizinde iliflki-
lerin anlafl›lmas› temelini oluflturur. Walras, tek bir piyasadaki de¤iflimin di¤er pi-
yasalara etkisini gösteren genel denge modellerini gelifltirmifltir. Örne¤in patatesin
fiyat› artt›¤›nda Marshallyan k›smi denge analizi bunun nedenini patates piyasala-
r›ndaki arz ve talep durumlar›n› inceleyerek bulmaya çal›fl›r. Genel denge analizi
sadece tek bir piyasaya bakmaz di¤er piyasalardaki oluflumlara da bakar. Patatesin
fiyat›ndaki bir art›fl örne¤in cips piyasas›nda da maliyet art›fl›na neden olur, bu da
cips arz e¤risini etkiler. Ayn› flekilde patatesin artan fiyat›, patates üreticileri için
yüksek toprak fiyat› demektir. Bu da üreticilerin ald›¤› bütün ürünlerin talebini et-
kiler. Sonuç olarak patates fiyat›ndaki art›fl tüm ekonomiye yay›lacakt›r.
22 Mikro ‹ktisat
Pozitif sorular›n incelenmesi yan›nda, çeflitli ekonomik ayarlamalar›n sosyal is-

te¤e uygunlu¤u hakk›nda normatif sorular›n da çözümünde, genel denge analizi-
nin sonuçlar› kullan›lmaktad›r. Bu tip sorular genellikle Smith, Ricardo, Marx gibi
18. ve 19. yüzy›l ekonomistlerinin ilgi alan› olmas›na ra¤men belki de en önemli
geliflme ‹ngiliz ekonomist Francis Y. Edgeworth (1848-1926) ve Italyan ekono-
mist Vilfredo Pareto (1848-1923) taraf›ndan yirminci yüzy›l›n ilk yar›s›nda gerçek-
lefltirilmifltir. Bu ekonomistler “ekonomik etkinlik” kavram›n› kesin olarak tan›m-
lam›fl ve piyasan›n hangi koflullar alt›nda ekonomik verimlili¤e eriflebilece¤ini gös-
termifller, refah ekonomisi olarak adland›r›lan inceleme alan›n› gelifltirmifllerdir.
Yirminci yüzy›l boyunca mikroekonomi, belirsizlik alt›nda karar alman›n di-
namiklerinin incelenmesine olanak sa¤layan araçlar›n geliflmesi, karar almada stra-
tejik davran›fllar›n etkilerini incelemeye yarayan oyun teorisinin geliflimi ve bilgi
farkl›l›klar›n›n yol açt›¤› sorunlar›n incelendi¤i enformasyon ekonomisi gibi
alanlar›n geliflimi ile k›s›tlar›n varl›¤›nda al›nan her tür karar›n incelenmesine yara-
yan bir araçlar setine kavuflmufl son derece olgunlaflm›fl bir disiplin mahiyeti arz
etmektedir. Bu konularda katk›lar› olan ekonomistlerin say›s› oldukça fazla olmak-
la birlikte, göze çarpan baz›lar› flunlard›r: John von Neumann (1903-1957), Oskar
Morgenstern (1920-1976), John Nash, George Akerlof, Michael Spence, Joseph
Stiglitz.
KARAMSAR OLMAYAN B‹L‹M VE FARKLI

DÜfiÜNEB‹LME TARZI
Ekonomi ve ekonomik modelleme alan›nda edindi¤iniz bilgiler kendiniz, di¤er in-
sanlar ve içinde yaflad›¤›n›z dünyayla iliflkileriniz hakk›ndaki fikirlerinizi de¤ifltire-
cektir. Ço¤u zaman iktisat karamsar bir bilim olmakla suçlan›r. Bu ifadenin kökle-
ri 19. yüzy›la kadar uzan›r. Thomas Carlyle’ n›n Malthus’un kötümser teorisinin et-
kisiyle ekonomi için kulland›¤› bir terimdir2 (Malthus (1766-1834), insan nüfu-
sundaki art›fl›n g›da arz›ndaki art›fltan h›zl› oldu¤u ve g›da yetersizli¤ine ba¤l› kit-
lesel ölümlerin yak›n oldu¤unu öngörmüfl bir ekonomisttir). Malthus’un hipotezi-
nin geçersizli¤i ortaya ç›kmas›na ra¤men, karamsar bilim tabirinin ekonomi üze-
rine yap›fl›p kalmas›n›n nedeni, büyük olas›l›kla insanlar›n dürtülere nas›l tepki
verdi¤ini anlamaya çal›flan ekonomistlerin insanlar› kiflisel ç›karlar› peflinde koflan
varl›klar olarak görmeleri olsa gerektir. Ancak ekonomi asl›nda oldukça renkli ve
nefleli bir dünya görüflüne sahiptir.
Gerek psikologlar gerekse gözlemlerimiz bir durumda bir kazanan olursa bir
de kaybeden olmas› gerekti¤ini düflünmemizi sa¤layacak flekilde bizi yönlendir-
mifller. Bu sa¤l›kl› ve do¤ru bir görüfl de¤ildir. Ekonomistler baflka bir düflünce ya-
p›s› gelifltirmifllerdir. Ekonomi bilimi, bir bireyin di¤er bir birey taraf›ndan teklif
edilen fleyle de¤iflmek üzere, gönüllü olarak bir fleyden vazgeçmesi ile bafllar. Bu
tür de¤iflimlerde kaybeden yoktur. Her gün yol üstündeki bir kahveciden T3’ye
bol köpüklü bir kahve içmek beni daha iyi bir konuma getiriyor. E¤er buna de¤-
medi¤ini düflünürsem kahve içmemeyi tercih edebilirim. Benzer flekilde kahveha-
ne sahibi de iyi durumdad›r. Çünkü onun için de bir fincan kahvenin de¤eri T3’den
daha azd›r. Bir bardak kahve sat›n ald›¤›mda kimse zarar görmez, ayr›ca hem ben
hem de kahveci daha iyi konuma geliriz. Pek çok durumda herkesin kazanabile-
ce¤i durumlar› görmek ve modellemek ekonomist olman›n bir parças›d›r. Günü-
müzde dünyadaki daha önceleri görülmemifl zenginlikler, bireylerin karfl›l›kl› ola-
rak gönüllü ifl birli¤ine girebilecekleri ve herkesin daha iyi konuma gelebilece¤i
durumlar› aramalar›ndan kaynaklanmaktad›r.
Yine psikologlar ve özellikle ceza hukuku alan›nda çal›flanlar, bireyin gözlem-

lenen davran›fl›n›n bask›n özelli¤ini, bu kiflinin karakteri ile özdefllefltirme yolunda
bizi koflulland›rmaktad›rlar. Bir insan›n kötü bir fley yapt›¤›n› görürsek onun kötü
biri oldu¤unu düflünürüz. Yine bir kiflinin iyi bir davran›flta bulundu¤unu gördü-
¤ümüzde onu iyi biri olarak de¤erlendiririz. Peki, iyi insanlar kötü davranabilirler
mi? Elbette e¤ilimlerinden dolay› kötü fleyler yapan kötü insanlar ve iyi fleyler ya-
pan iyi insanlar vard›r. Ancak ekonomistlerin buna ilave edecek baflka bir görüfl-
leri daha vard›r. Genelde insanlar›n yapt›klar› fleyleri yapmalar›n›n nedeni, içinde
bulunduklar› koflullard›r. Yoksa tabiat›nda var olan e¤ilimden ötürü de¤ildir. Bi-
reylerin davran›fllar›n› iyilefltirmek için bireylerin ruhunun yeniden inflas› gerekli
de¤ildir, bazen tüm gereken kötü davran›fla neden olan koflullar› belirlemek ve or-
tadan kald›rmakt›r.
Ekonomistlerin düflünme tarz›na ters düflen genel bir kan› da bir fleyin çal›flt›¤›-
n› ya da düzensizlik beklerken bir düzen olufltu¤unu gördü¤ümüzde bunun kesin-
likle bir fley ya da bir kifli taraf›ndan bilinçli olarak yap›ld›¤› düflüncesidir. Burada
düzen kendili¤inden mi oluflur yoksa oluflturulur mu sorusu önem arz etmektedir.
‹stanbul flehrini oluflturan karmafl›k düzeni ele alal›m, milyonlarca insan birbirle-
riyle etkileflim içerisindedir. ‹fle gitmek, yiyecek sat›n almak, ev kiralamak... Birçok
etkileflim efl anl› olarak ‹stanbul’da meydana gelmektedir. Üzerinde düflünüldü-
¤ünde oldukça karmafl›k bir düzendir. Örne¤in bir metropol için herhangi bir gün
ele al›nd›¤›nda bu flehirde sadece dört befl gün yetecek yiyecek vard›r. Ancak
önemli bir yay›n organ› ‹stanbul’un sadece dört gün yetecek kadar yiyece¤i var, bi-
çiminde bir haber yaparsa panik bafllar ve kargafla ç›kabilir.
‹stanbul’a yiyecek ak›fl›n› sa¤lamaktan sorumlu bir idareci olmamas›na ra¤men,
yiyecekler sürekli olarak bu kente gelmektedir. Hatta deneyimler gösteriyor ki
devlet yiyecek da¤›t›m› gibi konularda idareyi ele al›nca düzenin bozuldu¤u ve yi-
yeceklerin raflardan kayboldu¤u gözlenebilmektedir. Baz› durumlarda düzen ken-
dili¤inden ve hiç bir planc› olmadan ortaya ç›kabilir. Bunun ne zaman oldu¤unu
ve ne zaman olmad›¤›n› anlamak ekonomistleri di¤erlerinden ay›r›r.
Düzenin kendili¤inden ve bir plan olmadan ortaya ç›kmas›, bu düzenin iyi ola-
ca¤› anlam›na gelmeyebilir. Baz› durumlarda bireysel güdülerin toplumsal aç›dan
istenen sonuçlar› ortaya ç›karacak flekilde biçimlendi¤i görülebilir. Ancak baz› du-
rumlarda piyasalarda kendili¤inden oluflan düzenin toplumsal etkileri olumsuz
olabilir ve piyasa d›fl› kurumlar›n toplumsal olarak arzulanan durumu sa¤lamak
için gerekli oldu¤u görülür. Bireysel etkileflimin ne zaman piyasa d›fl› kurumlar ta-
raf›ndan düzenlenerek kendili¤inden oluflan düzenin yerine daha iyi bir denge
oluflmas›n› sa¤lamas› gerekti¤ini aç›klamak ekonomistin görevidir. Buradaki önem-
li nokta, kendili¤inden oluflan düzenin iyi ya da kötü olmas› de¤il, bir düzenin var
olmas›n›n gerekti¤i yerine bir düzenin bu düzenin ard›nda bilinçli olarak düflünül-
müfl bir plan›n ve merkezi yönetimin olmas› gerekmedi¤idir.
24 Mikro ‹ktisat
Özet
A M A Ç
Ekonomi tan›m›nda verilen temel kavramlar›
A M A Ç
Pozitif ve normatif analiz aras›ndaki ayr›m›
1 tan›mak 3 aç›klamak
‹nsan ihtiyaçlar›n› karfl›layan mal ve hizmetlerin Pozitif analiz ekonomide bir fleyin ne oldu¤u ya-
üretilmesinde k›t kaynaklar kullan›ld›¤› için mal da ne olaca¤› konusu ile ilgilidir. Bu analizde or-
ve hizmetler de k›tt›r. Bu durum ekonomik bi- taya konan önermeler s›nanabilirdir. Oysa nor-
rimleri tercih yapmaya zorlamaktad›r. Her tercih matif analizde ne olmal›? sorusuna yan›t aran-
mutlaka bir f›rsat maliyeti içerir. Bu maliyetleri maktad›r. Dolay›s›yla normatif analizde s›nama
göz önünde bulunduran ekonomik birimler fay- oldukça güçtür. Normatif analiz daha çok sosyal
da maliyet analizi yaparak optimal kararlar al- politikalara iliflkin taleplere ya da hedeflere nas›l
maktad›rlar. ulafl›laca¤›na iliflkindir.
Ekonomik modelleri ve modellerde kullan›lan

A M A Ç Mikroekonominin geliflim sürecini belirtmek
A M A Ç
4
2 analitik araçlar› ifade etmek Mikroekonomi su-elmas paradoksuna tatmin edi-
Ekonomistler karmafl›k olan ekonomik süreçleri ci çözüm bulunmas› ve marjinalist devrimle h›zl›
aç›klamak için genellikle ekonomik modellerden bir geliflme süreci içerisine girmifl, Marshall’ ›n
yararlan›rlar. Mikroekonomide k›s›tl› optimizas- k›smi denge analizi, Walras’›n genel denge ana-
yon, denge analizi ve karfl›laflt›rmal› dura¤an analizi ve Edgeworth ve Pareto’nun ekonomik et-
liz olmak üzere üç tür analitik araç kullan›l›r. K›- kinlik ve refah konusunda yapt›¤› katk›larla ol-
s›tl› optimizasyon amaç ve k›s›t fonksiyonlar›n› dukça önem kazanm›flt›r. Belirsizlik ve oyun te-
içerirken denge analizinde denge miktar› ve fiya- orisinin geliflimiyle de zirve yapm›flt›r.
t› incelenmektedir. Son olarak karfl›laflt›rmal› du-
ra¤an analiz ise d›flsal de¤iflkenlerdeki de¤iflme-
lerin içsel de¤iflkenler üzerindeki etkilerini ana-
liz etmek amac›yla kullan›l›r.
Kendimizi S›nayal›m
1. Bir seçim yap›ld›¤›nda, vazgeçilen alternatiflerin de- 6. Su ve elmas paradoksuna çözüm getiren ekonomist
¤eri neyi ifade eder? afla¤›daki seçeneklerden hangisinde verilmifltir?
a. F›rsat Maliyeti a. A. Marshall
b. Toplam Maliyet b. A. Smith
c. Ortalama Maliyet c. D. Ricardo
d. Marjinal Maliyet d. L. Walras
e. De¤iflken Maliyet e. Y.F. Edgeworth
2. K›s›tl› optimizasyon problemi çözümünde iki önem- 7. Portakal piyasas›na iliflkin arz talep (Qd =
li bileflen afla¤›daki seçeneklerden hangisinde verilmifl- D(Pp,Pm,W,I) ve Qs=D(Pp, Pc, Ct)) modelinde içsel de-
tir? ¤iflkenler afla¤›daki seçeneklerin hangisinde verilmifltir?
a. Amaç ve k›s›t fonksiyonlar› a. Q ve Pp
b. K›s›t ve denge fonksiyonlar› b. Q ve Pm
c. Denge ve amaç fonksiyonlar› c. Q ve W
d. Dura¤an ve statik analiz d. Q ve Ct
e. Statik ve dinamik analiz e. Q ve I
3. Bir ba¤›ms›z de¤iflkenin de¤eri bir birim artt›¤›nda 8. D›flsal faktörler de¤iflmedi¤i sürece, belirsiz bir süre
ba¤›ml› de¤iflkenin nas›l de¤iflti¤ini anlatan seçenek boyunca devam eden durum nas›l adland›r›l›r?
hangisidir? a. Denge
a. Marjinal terim b. Analiz
b. Ortalama terim c. K›s›t
c. ‹çsel de¤iflken d. Sistem
d. D›flsal de¤iflken e. De¤iflken
e. Toplam de¤iflken
9. Ekonomik hayatta risk alan üretim kayna¤›na ne ad
4. Bir modelde de¤eri veri olarak al›nan de¤iflkene ne verilir?
ad verilir? a. Giriflimci
a. D›flsal de¤iflken b. Emek
b. ‹çsel de¤iflken c. Toprak
c. Ba¤›ml› de¤iflken d. Rant
d. Amaç de¤iflkeni e. Sermaye
e. K›s›t de¤iflkeni
10. Ekonomik modelde d›flsal de¤iflkenlerden birisin-
5. Bir de¤iflkenin de¤eri model içinde belirleniyorsa deki de¤iflmenin, içsel de¤iflkenin seviyesini nas›l etki-
bu de¤iflkene ne ad verilir? leyece¤ini incelemek için kullan›lan analize ne ad veri-
a. ‹çsel de¤iflken lir?
b. D›flsal de¤iflken a. Karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz
c. Amaç de¤iflkeni b. Denge analizi
d. K›s›t de¤iflkeni c. Arz talep analizi
e. Marjinal de¤iflken d. Dinamik analizi
e. Statik analiz
26 Mikro ‹ktisat
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. a Bir seçim yap›ld›¤›nda vazgeçilen alternatif de- S›ra Sizde 1
¤er f›rsat maliyeti olarak tan›mlan›r. F›rsat mali- Topra¤›n gelirine rant, eme¤in gelirine ücret, sermaye-
yeti ayn› zamanda vazgeçti¤imiz ikinci en iyi al- nin gelirine faiz ve giriflimcinin gelirine kâr denir.
ternatiftir.
2. a K›s›tl› optimizasyon problemi çözümünde iki S›ra Sizde 2
önemli bileflen amaç ve k›s›t fonksiyonlar›d›r. Burada tüketicinin amaç fonksiyonu maksimize etmeye
Amaç fonksiyonunda hedeflenen, kararlar ara- çal›flt›¤› iliflki, yani U=XY’dir. Bu maksimizasyonun da
s›ndaki iliflkiyi optimize etmektir. K›s›tl› fonksi- PxX + PyY ≤ I k›s›t› alt›nda gerçeklefltirilmesi gerekmek-
yonlaysa karar vericilerin seçimlerinin birçok tedir.
k›s›ta ba¤l› oldu¤unu bilir. Bu nedenle sadece
belirli seçimleri yapabilir. S›ra Sizde 3
3. a Mikro iktisatta marjinal terim bir ba¤›ms›z de- Karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz, bir ekonomik modelde-
¤iflkenin de¤eri 1 birim artt›r›ld›¤›nda ba¤›ml› ki iki farkl› foto¤raf› karfl›laflt›rmam›za olanak tan›yarak
de¤iflkenin nas›l de¤iflti¤ini anlat›r. Ünite içinde “önce ve sonra” analizi yapmam›z› sa¤lar. ‹lk foto¤raf
örnekle daha detayl› aç›klanm›flt›r. d›flsal de¤iflkenlerin birtak›m veri ilk de¤erlerinde içsel
4. a Bir modelde çok say›da de¤iflken varken bun- de¤iflkenlerin hangi de¤erleri ald›¤›n› gösterir. ‹kinci
lardan baz›lar›n›n ikinci derecede önemli olma- foto¤raf ise inceledi¤imiz içsel de¤iflkenlerin d›flsal bir
s› d›flsal de¤iflkenler olarak tan›mlan›r. D›flsal flok karfl›s›nda, yani baz› d›flsal de¤iflkenlerin de¤erin-
de¤iflken modelin d›fl›nda belirlenir ve veri ola- deki bir de¤iflme karfl›s›nda, nas›l de¤ifltiklerini anlat›r.
rak kabul edilir.
5. a Bir modeldeki çok say›da de¤iflkenden de¤eri S›ra Sizde 4
model içinde belirlenenlere içsel de¤iflken denir. Pozitif, ekonomi nedir? sorusunu cevaplamaya çal›fl›r-
6. a Marshall 1890 y›l›nda ‘Ekonominin ‹lkeleri’ adl› ken normatif, ekonomi ne olmal›d›r? sorusunun cevab›-
kitab›yla talebin, fiyat›n üzerindeki etkisini orta- n› aramaktad›r. Pozitif analiz s›nanabilir özelli¤e sahip-
ya koymufltur. Bu model su-elmas paradoksuna ken normatif analize iliflkin s›nama yap›lamamaktad›r.
aç›k ve kesin bir çözüm ortaya koymufltur.
7. a Portakal piyasas›na iliflkin verilen arz ve talep
fonksiyonlar›nda modelin içsel de¤iflkenleri
portakal›n fiyat› ve miktar›d›r çünkü bu iki de-
¤iflken hem arz› hem de talebi etkiler.
8. a D›flsal faktörler de¤iflmedi¤i sürece dengenin
de de¤iflmeyece¤i varsay›l›r.
9. a Giriflimciler kar sa¤lamak veya zarara katlan-
mak gibi sonuçlar› olan ekonomik aktiviteleri
hayata geçirirler ve risk al›rlar.
10. a Karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz k›s›tl› optimizas-
yon problemlerine veya denge analizine uygu-
lan›r. Bir ekonomik modeldeki iki foto¤raf› kar-
fl›laflt›rmam›za olanak sa¤lar. ‹lk foto¤raf d›flsal
de¤iflkenlerin bir tak›m veri ilk de¤erlerinde iç-
sel de¤iflkenlerin hangi de¤erleri ald›¤›n› göste-
rir. ‹kinci foto¤raf ise inceledi¤imiz içsel de¤ifl-
kenlerin d›flsal bir flok karfl›s›nda nas›l de¤iflti¤i-
ni anlat›r.
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Bernheim, B. D. ve Whinston, M. (2008).
Microeconomics. Boston: McGraw-Hill.
Besanko, D. ve Braeutigam, R. (2010).
Microeconomics (4th Edition). Wiley.
Binger, B. R. ve Hoffman, E. (1997). Microeconomics
With Calculus (2nd Edition). Massachusetts:
Addison Wesley.
Browning E. K. ve Zupan, M. A. (2009).
Microeconomic: Theory and Applications (10
th Edition). Wiley.
Ekinci, N.K. (2011). Modern Mikroiktisat. Ankara: Efil
Yay›n Evi.
Hebert, R. F. ve Robert B. Ekelund Jr.(1999). Secret
Origins of Modern Microeconomics: Dupuit
and the Engineers. London: University Of Chicago
Press.
Nechyba, J.T. (2011). Microeconomics: An Intuitive
Approach with Calculus. New York: South-
Western Cengage Learning.
Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2010). Intermediate
Microeconomics (11 th Edition). Mason, OH:
South-Western Cengage Learning.
Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2008). Microeconomic
Theory: Basic Principles and Extentions (10th
Edition). New York: South-Western Cengage
Learning.
Paras›z, ‹. (2008). Mikroekonomi: Orta Düzey Yakla-
fl›m (8. Bask›). Bursa: Ezgi Kitab Evi.
Perloff, M. J.(2011). Microeconomics (6th Edition).
Boston: Pearson Addison-Wesley.
Pindyck, R. ve Rubinfeld, D. (2008). Microeconomics
(7th Edition). New York: Prentice Hall.
Schotter, A. (2009). Microeconomics: A Modern
Approach. Mason, OH: South-Western Cengage
Learning.
2
M‹KRO ‹KT‹SAT
Amaçlar›m›z
Bütçe k›s›t› ve bunu etkileyen faktörleri aç›klayabilecek,
Fayda kavram› ve tüketici tercihlerini ifade edebilecek,
Bütçe k›s›t› alt›nda optimal seçimlerin nas›l belirlendi¤ini ortaya koyabilecek,
Optimal seçimlerdeki de¤iflmelere ba¤l› olarak üç tür talep e¤risini elde
edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Bütçe K›s›t› • Fayda Fonksiyonlar›
• Kardinal Fayda • Engel E¤risi
• Ordinal Fayda • Geleneksel Talep E¤risi
• Farks›zl›k E¤rileri • Çapraz Fiyat Talep E¤risi
• Marjinal ‹kame Oran›
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• BÜTÇE KISITI
Tüketici • FAYDA VE TÜKET‹C‹ TERC‹HLER‹
Mikro ‹ktisat Davran›fllar› Kuram›
ve Tüketici Talebi • OPT‹MAL SEÇ‹MLER VE FAYDA
MAKS‹M‹ZASYONU
• TÜKET‹C‹ TALEB‹ KURAMI
Tüketici Davran›fllar›
Kuram› ve Tüketici Talebi
G‹R‹fi
Tüketici davran›fllar› kuram›, kiflilerin s›n›rl› gelirleri ile tatmin düzeylerini en yük-
se¤e ulaflt›racak mal ve hizmetleri sat›n alacaklar› varsay›m› üzerine kurulmufltur.
Yani ekonomistler, tüketicilerin sat›n alabilece¤i (bütçelerinin olanakl› k›ld›¤›)
mal kümesinin en iyisini seçer varsay›m›na göre model olufltururlar. Burada tüke-
ticinin “sat›n alabilece¤i” ile anlat›lmak istenen; veri piyasa fiyatlar› ve veri gelir dü-
zeyi ile ne kadarl›k mal ve hizmet al›m›n›n gerçeklefltirilebilece¤idir. En iyisi ile an-
lat›lmak istenen ise tüketiciye en yüksek fayday› sa¤layan al›mlar›n yap›labilece¤i-
dir. Dolay›s›yla tüketici davran›fllar› kuram›nda, bireyin bütçe k›s›t› alt›nda faydas›-
n› maksimize eden tercihleri incelenir.
Tüketici davran›fllar›n› anlamada ilk olarak fiyatlar ve tüketicinin geliri veri iken
bireyin neler yapabilece¤ini ortaya koyan bütçe incelenecektir. ‹kinci olarak tüke-
ticinin çeflitli mallar aras›ndaki seçimleri analiz edilecektir. Üçüncü ad›mda ise tü-
keticinin tercihleri karfl› karfl›ya bulundu¤u bütçe k›s›t› ile birlikte ele al›narak ken-
disine en yüksek fayda sa¤layacak optimal seçimler belirlenecektir. Daha sonra bu
optimal seçimlerde de¤iflikliklere neden olan parametreye göre talep e¤rileri seti
türetilecektir.
BÜTÇE KISITI
A M A Ç Bütçe k›s›t› ve bunu etkileyen faktörleri aç›klamak

1
Bütçe veri bir periyotta (bir hafta, bir ay, bir y›l) harcama yapmak için ne kadarl›k
bir sat›n alma gücünün (paran›n) mevcut oldu¤unu gösterir. Tüketicinin bu veri Bütçe veri bir periyotta (bir
dönemde elinde bulunan para onun geliridir (I). Bu gelir düzeyinde tüketicinin ne hafta, bir ay, bir y›l)
harcama yapmak için ne
kadarl›k mal ve hizmet sat›n alabilece¤i, bu mallar›n ve hizmetlerin fiyatlar›na ba¤- kadarl›k bir sat›n alma
l›d›r. Gerçek yaflamda tüketiciler isteklerinin bir k›sm›n› elde edemezler çünkü gücünün (paran›n) mevcut
oldu¤unu gösterir.
bunlar› sat›n alacak gelirleri s›n›rl›d›r. Dolay›s›yla tüketici bu s›n›rl› geliri ile ihtiyaç
duydu¤u mal ve hizmetler aras›ndan faydas›n› maksimize edecek flekilde seçim
yapar. Tüketicinin bu seçimleriyle ilgili davran›fllar›n› grafikle gösterebilmek ama-
c›yla genelde iki mal›n bulundu¤u durum incelenir.
30 Mikro ‹ktisat
Tüketicinin, tüketim demetini veya sepetini (x,y) ile gösterelim. Burada x tüke-
ticinin birinci maldan tüketti¤i miktar›, y ise ikinci maldan tüketti¤i miktar› göster-
mektedir. Bu iki mala iliflkin fiyatlar (Px, Py) olarak gözlenebildi¤ine göre, tüketi-
cinin bütçe k›s›t›n›;
Pxx + Pyy ≤ I
fleklinde yazabiliriz. Burada Pxx tüketici taraf›ndan birinci mal için harcanan para,
Pyy ise di¤er mal için harcanan paray› göstermekte ve toplam harcama tüketicinin
gelirini aflmamaktad›r. Buna göre tüketicinin geliri, veri fiyatlarda bütçe k›s›t›n› or-
taya koyar. Tüketici tüm gelirini mallar için harcad›¤›nda, yani tasarruf ve ödünç
alma durumu söz konusu olmad›¤›nda ya da tasarruf tüketicinin elde edebilece¤i
bir mal gibi düflünüldü¤ünde bu denklem eflitlik biçimini al›r.
Grafiksel gösterim için uygun olan iki mal varsay›m› daha genel bir biçimde dü-
flünülebilir. fiöyleki, mallardan birisi bileflik mal olarak ifade edilebilir. Örne¤in biz
tüketicinin gömlek için talebi ile ilgileniyorsak (x), y’yi gömlek d›fl›ndaki di¤er
mallar için düflünebiliriz. Bu flekilde düflünüldü¤ünde y’nin yatay eksende gösteri-
len mal d›fl›ndaki di¤er tüm mallar için harcanan para birimi türünde (Örne¤in T
ile) ifade etmek uygun olur. Bu durumda y mal›n›n fiyat› otomatik olarak bir ola-
cakt›r (Py=l) çünkü 1 birim paran›n (T’nin) fiyat› T1’dir, dolay›s›yla bütçe k›s›t› afla-
SIRA S‹ZDE SIRA gösterilir.
¤›daki flekilde S‹ZDE
Pxx + y ≤ I
Bu denklem; ilgilendi¤imiz x mal› için harcanan para miktar› (Pxx) ve di¤er tüm
mallar için harcanan para miktar› (y) toplam›n›n tüketicinin harcayabilece¤i mik-
S O R U S O R U
tardan fazla olamayaca¤›n› göstermektedir.
D‹KKAT Ödünç ya da Dborç

‹ K K Aalma
T durumu söz konusu olmad›¤›nda bütçe do¤rusunun eflitlik biçim-
de yaz›ld›¤›na dikkat ediniz.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Bütçe Do¤rusu
Tüketici tüm gelirini bu iki mal için har-
fiekil 2.1
AMAÇLARIMIZ
Bütçe Do¤rusu
y
AMAÇLARIMIZ cad›¤›nda denklemimiz; Pxx + Pyy = I
flekline dönüflür. Bu denklemden hare-
ketle, fiekil 2.l’deki gibi grafiksel olarak
K ‹ T A P I/Py K ‹ T A P gösterebilece¤imiz bütçe do¤rusunda;
- (Px/Py) e¤imli bütçe do¤rusu e¤er tüketici tüm gelirini y mal› için har-
c›yorsa I/Py kadarl›k bu maldan sat›n
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON alacak, x mal› hiç kullanmayacakt›r. Ay-
n› flekilde tüm gelir x için harcan›yorsa
yatay eksen üzerinde I/Px kadarl›k x
‹NTERNET ‹ Nseti
TERNET mal› tüketebilecektir. Eksenlerin kesim
bütçe
noktalar›n› birlefltirdi¤imizde bütçe
x do¤rusuna ulaflm›fl oluruz. Bu do¤ru
0 I/Px üzerinde tüketici tüm gelirini bu iki mal
için kullanm›flt›r. Bütçe do¤rusunun al-
t›nda kalan bölge içerisinde tüketicinin
harcamalar› kesin olarak gelirden (I) düflüktür. Bütçe do¤rusu eflitli¤ini y için yeni-
den düzenlersek denklemimizi afla¤›daki flekilde elde ederiz.
2. Ünite - Tüketici Davran›fllar› Kuram› ve Tüketici Talebi 31
I Px
y= - x
Py p y
Bu denkleme göre bütçe do¤rusu dikey ekseni I/Py noktas›nda kesmekte ve

e¤imi ise -Px/Py olmaktad›r.
Bütçe do¤rusu e¤iminin ekonomik aç›dan di¤er bir önemi de bu iki mal›n kar-
fl›l›kl› de¤iflim oran›n› göstermesidir; örne¤in tüketici x mal› tüketimini ∆x kadar
art›rd›¤›nda ayn› do¤ru üzerinde kalabilmesi flart›yla ne kadarl›k y mal› tüketimin-
den vazgeçmesi gerekti¤ini ortaya koyar, bu de¤iflikli¤i ∆y ile gösterelim. Bu de¤i-
fliklik öncesi ve sonras› bütçe do¤rusuna iliflkin denklemleri yeniden yazarsak;
Pxx + Pyy = I
Px(x+∆x) + Py(y + ∆y) = I
ikinci denklemden birinciyi ç›kar›rsak
Px∆x + Py∆y = 0
Bu eflitlik; tüketimin parasal de¤erinde herhangi bir de¤ifliklik olmad›¤› durum-

da, bir maldaki art›fl›n öteki maldan ne kadarl›k azal›flla dengelendi¤ini göstermek-
tedir. Bunu ∆y/∆x için çözümledi¤imizde bize bütçe do¤rusunun e¤imini verecektir:
∆y/∆x = -Px/Py
Bütçe do¤rusunun e¤imi, paran›n tüketici için oluflturdu¤u marjinal dönüflüm

oran› (MRT) olarak da tan›mlanabilir. Örne¤in MRT=dy/dx=-1/2 SIRAise S‹ZDE
tüketici bir bi- SIRA S‹ZDE
rim x mal› elde etmek için vazgeçmesi gereken y mal› yar›m birimdir. Baflka bir de-
yiflle bir birim y mal›n›n tüketiciye maliyeti iki birim x mal›d›r. DYine
Ü fi Ü N e¤imin
EL‹M -1/2 ol- D Ü fi Ü N E L ‹ M
mas›, x mal› fiyat›n›n dikey eksende yer alan y mal› fiyat›n›n yar›s› oldu¤unu gös-
terir. E¤er e¤im -2 olsayd›, bu kez yatay eksendeki x mal›n›n fiyat› dikey eksende-
S O R U S O R U
ki y mal›n›n fiyat›n›n iki kat› olacakt›.
Bütçe do¤rusunun e¤iminin -Px/Py ye eflit oldu¤unu unutmay›n›z. D‹KKAT D‹KKAT
Bütçe Do¤rusundaki De¤iflmeler SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

Bütçe do¤rusu cari dönemdeki tü- fiekil 2.2
keticinin geliri ve mallar›n fiyatlar›
veri iken ulafl›labilecek tüketim de-
metlerini veya sepetlerini göster- I/Py
y
AMAÇLARIMIZ
E¤im= - (P0x/Py)
X mal› fiyat›ndaki
AMAÇLARIMIZ
art›fl›n bütçe
do¤rusunun
e¤imi üzerindeki
mektedir. Böyle bir durumda büt-
etkisi
çe k›s›t›m›z do¤ru fleklini al›r ve fi- K ‹ T A P K ‹ T A P
yatlardaki de¤iflmeler ile gelirdeki E¤im= - (P1x/Py)
de¤iflmeler sonucu bütçe do¤ru-
sunda de¤ifliklikler olur. fiimdi s›- TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
ras›yla bu de¤ifliklikleri ele alaca-
¤›z. Öncelikle gelirde ve y mal›n›n
fiyat›nda bir de¤iflme olmaks›z›n x 0 x
I/P1x‹ N T E R N E T I/P0x ‹NTERNET
mal›n›n fiyat› yükselirse bütçe do¤-
rusunun x eksenini kesti¤i nokta
sola kayar ve do¤ru, de¤iflmenin Fiyatlardaki de¤iflmeler ile
büyüklü¤üne ba¤l› olarak dikleflir. Çünkü Px/Py oran› artm›flt›r. X mal› fiyat› düfl- gelirdeki de¤iflmeler sonucu
bütçe do¤rusunda
tü¤ünde ise bütçe do¤rusu yat›klafl›r. de¤ifliklikler olur.
32 Mikro ‹ktisat
Tek bir mal›n fiyat› yerine her iki mal›n fiyat› de¤iflti¤inde:
(i) Her iki fiyat ayn› oranda artar veya azal›rsa bütçe do¤rusu paralel olarak
sola veya sa¤a do¤ru hareket eder.
(ii) Her iki fiyat ayn› yönde ancak farkl› oranlarda artarsa e¤im de¤iflmekle
beraber bütçe do¤rusunda sola kayma olur.
(iii) ‹ki mal fiyat› birbirine ters yönde de¤iflirse bütçe do¤rusunun e¤imi de¤iflir,
ilk bütçe do¤rusu ile kesiflir.
fiekil 2.3 Gelirdeki de¤iflme duru-
y munda ise her iki mal›n fiya-
Bütçe t›ndaki ayn› yönlü ve ayn›
Do¤rusunda
Gelirdeki I1/Py oranl› de¤iflmenin etkisi gö-
De¤iflmeden rülür. Yani gelirde art›fl oldu-
Kaynaklanan E¤im= - (Px/Py) ¤u zaman I1>I0 fiyatlar de¤ifl-
Kaymalar I0/Py
memek kofluluyla bütçe do¤-
rusu sa¤a kayar. Tersi durum-
I2/Py da ise I0>I2, bütçe do¤rusu pa-
ralel bir flekilde sola kayar. fie-
kil 2.3’ten görülece¤i üzere fi-
yatlar de¤iflmedi¤i için e¤im
etkilenmemektedir.
x
I2/Px I0/Px I1/Px
FAYDA VE TÜKET‹C‹ TERC‹HLER‹
AM AÇ Fayda kavram› ve tüketici tercihlerini ifade etmek

2
Fayda, bir mal veya hizmetin Fayda, bir mal veya hizmetin tüketilmesi ile tüketicinin elde etti¤i tatmin düzeyi
tüketilmesi ile tüketicinin olarak tan›mlan›r. Fayda kavram› 18. yüzy›l›n sonlar›nda ve 19. yüzy›l›n bafllar›nda
elde etti¤i tatmin düzeyi
olarak tan›mlan›r. yaflam›fl filozof-ekonomist Jeremy Bentham’a dayand›r›l›r. Bentham aç›klamalar›n-
da; toplumun sosyal faydas›n›n maksimizasyonu için çaba harcanmas› gerekti¤ini,
bunun da çok say›daki insanlar için çok fazla mal sa¤lanmas› ile mümkün olaca¤›
vurgulanmaktad›r. Fayda baz› objektif standartlarda (nesnel olarak) ölçülebildi¤i
için bireyler aras›nda karfl›laflt›r›labilir ve toplanabilirdir. Di¤er anlat›mla Bent-
ham’a göre baz› mallar›n tüketilmesinden A flahs› B’den daha fazla fayda sa¤laya-
bilir (fayda karfl›laflt›r›labilir) ve bu flah›slar›n elde etti¤i faydalar toplanarak toplu-
mun toplam faydas›na ulafl›l›r. Bu flekilde tan›mlanan kardinal fayda yaklafl›m› ile
insanlar mevcut mal demetleri için tüm altarnetifleri s›ralayabilmekte, bunlar› say›-
larla ifade edebilmektedirler. Ordinalist yaklafl›mda ise mevcut mal demetleri s›ra-
lanmakta ancak bunlar aras›nda kesin ölçümler yap›lamamaktad›r. Her iki yaklafl›-
m›n tüketici davran›fllar›n›n anlafl›lmas›nda ve talep kuram›n›n oluflturulmas›nda
önemli katk›lar› vard›r.
Kardinal Fayda Yaklafl›m›

Bu yaklafl›mda faydan›n nesnel olarak ölçülebilece¤i ileri sürülmekte ve Kardinal
fayda indeksi oluflturularak fayda tüketiciler aras›nda karfl›laflt›r›labilmektedir. Çün-
kü ‹ndeksi oluflturan maddeler nesnel olarak ölçülebilmektedir.
Fayda gözlenemedi¤inden bireyler için say›sal fayda indeksleri seti oluflturma-

da sorunla karfl›lafl›l›r. Her birey kiflisel tercihlerini yans›tan bir indeks oluflturabi-
lir ancak A bireyi B’nin faydas›n› gözlemleyemez, dolay›s›yla her bireyin olufltur-
du¤u indeksler ayn› nesnel ölçülerle de¤erlendirilememektedir. Bu yüzden fayda-
n›n kifliler aras› karfl›laflt›rmas› yap›lamamaktad›r.
20. yüzy›l bafllar›nda Kardinal fayda ile ilgili bu ölçülme güçlü¤ünü gören eko-
nomistler (bunlar marjinalistler olarak adland›r›lmaktad›r), faydan›n bireyler aras›n-
da karfl›laflt›r›labilir ve toplanabilir oldu¤u varsay›mlar›n› ortaya atarak ölçülebilece-
¤ini ileri sürdüler. Bunlara göre her birey kiflisel fayda fonksiyonunu, tüketilen mal-
lara say›lar vererek oluflturabilir, bu say›lar kiflisel fayda fonksiyonlar› içinde karfl›-
laflt›r›labilir ve toplanabilir. fiöyle ki bir tüketici bir hamburger tüketmekle 5 birim
fayda, iki hamburger yedi¤inde 8 birim fayda ve üçüncü hamburgeri yedi¤inde ise
9 birimlik toplam faydaya ulaflmaktad›r. Bu örnek çerçevesinde toplam fayda için
flöyle bir tan›m verebiliriz: Belirli bir zaman diliminde bir mal›n çeflitli miktarlar›n›n
tüketilmesi sonucu ulafl›lan tatmin düzeyi toplam fayday› (TU) gösterir. Fayda bi-
rimi olarak klasik iktisatç›lar “util” terimini kullanm›fllard›r. Örne¤imizde toplam fay-
da her ilave hamburger ile artmaktad›r. Burada maksimum düzeye kadar daha faz-
la tüketim ile daha büyük toplam fayda aras›nda pozitif iliflki beklenmektedir.
Marjinal fayda ise belirli bir zaman diliminde; bu maldan bir birim daha fazla Marjinal fayda belirli bir
zaman diliminde, bu maldan
tüketilmesi sonucu toplam faydada ortaya ç›kan de¤iflme olarak tan›mlan›r. Bu bir birim daha fazla
aç›klamada tercihlerde ve di¤er mallar›n tüketilen miktarlar›nda bir de¤iflikli¤in ol- tüketilmesi sonucu toplam
mad›¤› varsay›m› yap›lmaktad›r. Herhangi bir x mal› için Marjinal fayda (MUx), faydada ortaya ç›kan
de¤iflme olarak tan›mlan›r.
toplam fayda fonksiyonunun e¤imini ya da de¤iflme oran›n› yans›tmaktad›r.
∆TU x
MU x =
∆Q x
Örne¤imizde 1’inci ile 2’nci hamburger aras›nda MUx =3 utildir.
TU 2 - TU1 8-5
MU x = = =3
Q 2 - Q1 2 -1
Üçüncü hamburger toplam fayday› 9 util’e yükseltmifl oldu¤undan marjinal fay-
da 1’dir. Toplam fayda her ilave birim ile artmaktad›r. Ancak bu art›fl azalarak de-
vam etmektedir. Dolay›s›yla tüketici azalan marjinal fayda ile karfl› karfl›yad›r. ‹flte
marjinalistler bu azalan marjinal fayda varsay›m›n› negatif e¤imli talep e¤risi elde
etmede kullanm›fllard›r.
Kardinalist yaklafl›mda fayda util ad› verilen soyut bir miktar ile, daha sonra
marjinalistlerle birlikte para cinsinden ölçülebilmektedir. Para ile ölçüldü¤ünde
fayday› aç›klarken izlenen yöntem flöyle olur. Tüketici ilave bir birim mal tüket-
mek için vazgeçmek istedi¤i paran›n miktar› ile faydas›n› aç›klar.
Tek bir mal durumunda (Örne¤in x mal›) tüketici ya bu x mal›n› sat›n al›r ya da
gelirini para biçiminde elinde tutar. Dengenin sa¤lanabilmesi için x’in marjinal fay-
das›n›n tam olarak x’in fiyat›na eflit olmas› gerekir. Dolay›s›yla dengede MUx = Px
olur. fiayet Px > MUx ise tüketici x mal› tüketimini azaltarak (böylelikle MUx arta-
cakt›r) ve gelirini harcamayarak fayda düzeyini yükseltir. Benzer flekilde MUx > Px
ise tüketici x mal› tüketimini art›racak (bu durumda MUx azalacak) ve gelirini da-
ha az para olarak tutacakt›r. Böylece sadece MUx = Px durumunda toplam tatmin
düzeyi maksimum olur. Yani net TU (toplam fayda ile maliyet aras›ndaki fark)
maksimize edilir. Net toplam fayda: NTU = U(x) - Pxx oldu¤undan, maksimizasyon
için gerekli koflul: fonksiyonun x’e göre türevinin al›n›p s›f›ra eflitlenmesidir.
34 Mikro ‹ktisat
∂U(x)
- Px = 0 olur ya da MUx=Px olur.
∂x
Kardinalist fayda yaklafl›m›n›n bu eflitlik biçimindeki modeli kullan›larak tüke-
tici talep e¤risi elde edilir. fiekil-2.4’te x mal› için toplam fayda ve marjinal fayda
e¤rileri çizilmifltir. Toplam fayda X3 düzeyinde maksimuma ulafl›rken bu düzeye
kadar marjinal fayda pozitif de¤erler almaktad›r. Marjinal faydan›n bu pozitif k›sm›
tüketici talebi ile iliflkilidir. Bir baflka deyiflle MUx’in bu pozitif k›s›m› bireyin talep
e¤risidir. Px1 fiyat›nda faydas›n› maksimize eden tüketici x1 kadar tüketim yapmal›-
d›r. P2x fiyat›nda x2 kadar tüketmelidir. Bu fiyatlarda baflka bileflimlerin olmas› mak-
simizasyon sa¤lamaz.
fiekil 2.4
Kardinalist TU
yaklafl›mda
tüketici talep
e¤risinin elde TU
edilifli.
X/t
X1 X2 X3
MU PX
MUX1 P1X
MUX2 P2X
Xd
X/t X
X1 X2 X3 X1 X2
MUX
Kardinalist yaklafl›m›n talep teorisini, birden fazla mal durumu içinde genellefl-
tirebiliriz. Örne¤in n mal için her mal›n marjinal faydas›n›n fiyat›na oran› tüm mal-
lar için eflit olunca denge koflulu sa¤lanmaktad›r. Formül ile aç›klarsak:
MU x MU y MU n
= =… =
Px Py Pn
olmal›d›r. Ancak bu tür bir eflitli¤in sa¤lanmas› durumunda, tüketici toplam fayda-
s›n› maksimize edebilecek, sat›n alaca¤› mallar aras›nda baflka bir da¤›l›m fayda
S O R U S O R U
maksimizasyonunu sa¤lamayacakt›r.
D‹KKAT Kardinalist yaklafl›mda

D ‹ K K A T talep e¤risinin negatif e¤imli olmas›n›n nedeninin azalan marjinal
fayda oldu¤una dikkat edelim.
Ordinal Fayda Yaklafl›m›
Daha önce aç›klanan iki yaklafl›mda vurgulanan faydan›n toplanabilirlili¤i duru-
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
munda ilginç sonuçlarla karfl›lafl›l›r. fiöyleki hamburger örne¤ine bakal›m; bu iki
yaklafl›ma göre hamburgeri oluflturan ekmek, köfte, garnitür her biri di¤erinden
ayr›d›r ve bunlar›n ayr› ayr› faydalar› toplam› hamburgerin faydas›n› oluflturur. Oy-
sa biz bu mallar›n kombinasyonunun sa¤lad›¤› fayda ile ilgiliyiz ve bu mal›n tüke-
tici tercihindeki önemini araflt›r›yoruz. Ekonomistler bunu tüketim sepeti veya de-
meti olarak nitelerler. Bunlar›n faydalar›yla ilgili tüketici tercihleri s›ralanmakta,
oluflturulan indekste en çok tercih edilene daha yüksek say› ve en az tercih edile-
ne daha düflük say› verilmektedir.
Ordinalist yaklafl›mda ilk olarak ‹ngiliz Ekonomist Francis Y. Edgeworth (1845
- 1926) taraf›ndan ortaya at›lan farks›zl›k e¤rileri analizi kullan›lm›flt›r. Ekonomik
teoride daha sonra farks›zl›k e¤rileri analizi Hicks ve Allen taraf›ndan gelifltirilmifl-
tir. Yine Paul Samuelson aç›klanm›fl tercihler teorisini gelifltirerek tüketici davran›fl-
lar› teorisini ordinalist yaklafl›m çerçevesinde analiz etmifltir. Tüketicilerin mal ve
hizmetlere yönelik taleplerinin aç›klanmas›nda ordinalist yaklafl›m pek çok bak›m-
dan avantajl›d›r. ‹lk olarak Edgewort’un farks›zl›k e¤rileri analizini gelifltirmesiyle;
faydan›n, sadece tüketilen bir mal›n miktar›n›n fonksiyonu olmad›¤›, ayn› zaman-
da tüketilen di¤er mallar›nda fonksiyonu oldu¤u ortaya konulmufltur. Yani kardi-
nalistlerce ileri sürülen bir mal›n marjinal faydas›n›n tüketilen di¤er mallar›n marji-
nal faydalar›ndan ba¤›ms›z oldu¤u düflüncesi terk edilmifltir. Farks›zl›k e¤rileri
analizi ile mallar aras›nda ikame ve tamamlay›c›l›k iliflkisi olabilece¤i gibi hiçbir
iliflkinin olmayabilece¤i gerçe¤i de dikkate al›nm›flt›r. Bir baflka avantaj ise kardi-
nalist yaklafl›mda tek bir mala iliflkin fayda analizi yap›l›rken ordinalist yaklafl›mda
en az iki mal›n kullan›lmas›d›r. Özellikle farks›zl›k e¤rilerinin grafiksel analizinde
iki mal için çizim yap›lmaktad›r.
Hicks ve Allen farks›zl›k e¤rileri analizini daha da ileri tafl›yarak faydan›n kar-
dinalist anlamda ölçülemeyece¤ini ve hatta talep e¤risi için azalan marjinal fayda
varsay›m›na gerek olmayaca¤›n› ileri sürmüfllerdir. Günümüzde tüketici teorisi Or-
dinal fayda varsay›m› üzerine kurulmufltur. Azalan marjinal faydaya göre talep e¤-
risi çizilmemektedir. Bununu yerine tüketici tercihleri çerçevesinde çözümlemeler
yap›lmaktad›r.
Ordinal fayda yaklafl›m›n›n kardinal fayda yaklafl›m›na göre üstünlüklerini s›ralay›n›z.

1
Tüketici Tercihleri ve Farks›zl›k E¤rileri
Bireylerin tercihleri büyük farkl›l›klar gösterir. Bu farkl›l›¤›nDnedeni;
Ü fi Ü N E L ‹ Mtüketicinin D Ü fi Ü N E L ‹ M
geçmifli, sosyal çevresi, co¤rafik çevresi, ›rk›, dini, yafl›, evlilik durumu, e¤itim ve
bilgi düzeyleri gibi faktörlerdir. Tüketici tercihleri ile ilgili modern
S O kuram,
R U tüketici- S O R U
lerin tüketim paketlerini (sepetlerini) en çok tercih edilenden en az tercih edilene
do¤ru s›ralama ifllemidir. Burada herbir sepete bir indeks say›s› verilerek büyükten
D‹KKAT D‹KKAT
küçü¤e do¤ru s›ralama yap›l›r. Yani tercihler en çok sevilenden en az sevilene
do¤ru s›ralan›r. Birey bu s›ralamay› yaparken içinde bulundu¤u ekonomik koflul-
lardan ba¤›ms›z olarak davran›r. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Tercihler Üzerine Varsay›mlar

AMAÇLARIMIZ
Sadelik oluflturmak amac›yla üzerinde çal›flt›¤›m›z iki mal sepetinden [A ve B] tü-
keticinin hangisini tercih edece¤i, bu sepetlerden sa¤lanan tatmin düzeyine ba¤l›-
AMAÇLARIMIZ
d›r. Hangi sepet daha yüksek tatmin düzeyine ulaflt›r›yorsa tüketici

K ‹ T AoPsepeti seçe- K ‹ T A P
cektir. Tüketici tercihlerinin tutarl›l›¤› üzerine ekonomistler genelde baz› varsay›m-
larda bulunurlar. Bu varsay›mlar›n baz›lar› temel nitelikte olup aksiyom (kabul
edilmifl gerçek) olarak nitelendirilir. Bu aksiyomlar: TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
‹NTERNET ‹NTERNET
36 Mikro ‹ktisat
Aksiyom-1 Bütünlük Aksiyomu

E¤er A ve B iki mal sepeti ise tüketici bunlar› karfl›laflt›rabilir. Bu karfl›laflt›rma-
y› afla¤›daki davran›fllardan birisi ile tan›mlar:
(i) A ≥ B bu tercihe göre A sepeti B sepetine tercih edilmektedir yani tüketici A
sepetini istemektedir (e¤er aradaki iflaret > fleklinde ise bu kesin bir tercihi
belirtirken ≥ fleklindeki iflaret zay›f bir tercihi göstermektedir).
(ii) B > A burada tüketici B sepetini A’ya tercih etmektedir (B sepetini iste-
mektedir).
(ii) B ≈ A tüketici A ve B sepetlerini tercihte kay›ts›zd›r. Yani her iki tüketim se-
peti ayn› tatmini sa¤lamaktad›r.
Aksiyom-2 Geçifllilik Aksiyomu
Bu aksiyom bireyin tercihlerinde içsel tutarl›l›¤›n bulundu¤unu gösterir. E¤er
tüketici A sepetini B’ye tercih ediyorsa ve B sepetini bir baflka Z sepetine tercih edi-
yorsa A sepetini ayn› zamanda Z’ye tercih etmek durumundad›r. Di¤er bir anla-
t›mla e¤er A>B ve B > Z ise A>Z olacakt›r.
Aksiyom-3 Süreklilik Aksiyomu
E¤er A sepeti B’ye tercih ediliyorsa ve di¤er bir Z sepeti içerik olarak B’ye çok ya-
k›nsa bu durumda A sepeti Z’ye tercih edilir. Yani A > B ve Z → B ⇒ A > Z olur.
Aksiyom-4 Ço¤u Aza Tercih Etme (Doyumsuzluk) Aksiyomu
‹ki mala iliflkin aç›klamalar›m›zdan hareketle, e¤er A bu mallara iliflkin bir
mal demetini gösteriyorsa ve B ayn› mallara iliflkin ve mallardan birisinin daha
fazla oldu¤u durumunu yans›t›yorsa B >A olacakt›r. Yani tüketici ikinci mal de-
metini tercih edecektir. Bu varsay›m bazen “tercihlerin tekdüzeli¤i” olarak da ad-
land›r›l›r.Tercihlerdeki tekdüzelik, farks›zl›k e¤rilerinin birbirlerini kesmemelerini
ve negatif e¤imli olduklar›n› ifade eder.
Aksiyom-5 D›fl Bükeylik Aksiyomu
Farks›zl›k e¤risi üzerinde iki noktay› birlefltirdi¤imizde bu do¤ru üzerindeki her
nokta tercih edilir bölgede kalacakt›r. Dolay›s›yla bu iki noktay› birlefltiren do¤ru
üzerindeki herhangi bir nokta daha yüksek fayda düzeyini gösterir. Bu aksiyom ise
farks›zl›k e¤risinin negatif e¤imli ve konveks (d›fl bükey) olaca¤›n› ifade eder.
Bir kiflinin tercihlerini grafiksel olarak göstermek olas›d›r. Daha önce aç›klad›-
¤›m›z befl aksiyom alt›nda, tüketici, tercihlerini en çok arzulanandan en az arzula-
Tüketiciye ayn› fayda nana do¤ru bir s›ralama ile gösterebilecektir. Bu s›ralamada en çok arzulanan; tü-
düzeyini sa¤layan mal
bileflimlerinin oluflturdu¤u keticiye daha fazla fayda sa¤layand›r. Örne¤in tüketici A demetini B’ye tercih edi-
e¤riye farks›zl›k e¤risi denir. yorsa A’dan sa¤lad›¤› fayda U(A), B’den sa¤lad›¤› fayday› U(B)’yi aflacakt›r.
fiekil 2.5 Belirli bir fayda düzeyi de¤iflik mal
y bileflimlerinden (x,y) elde edilebilir. Bu
‹ki Mal fayda düzeyi için denklemimiz afla¤›daki
Düzleminde
Farks›zl›k E¤risi flekilde yaz›l›r.
U = U(x,y)
Bu denklemde U, bir sabittir. Fayda

fonksiyonu sürekli oldu¤undan sonsuz
say›da (xy) bileflimi bu tatmin düzeyini
sa¤lar. Tüketiciye ayn› fayda düzeyini
sa¤layan mal bileflimlerinin oluflturdu¤u
x e¤riye farks›zl›k e¤risi denir. Yukar›da s›-
ralanan aksiyomlar çerçevesinde farks›z-
l›k e¤risi fiekil 2.5’teki gibi çizilir.
Bireylerin tercihlerini fayda fonksiyonu ile gösterdi¤imizde genel olarak

U = U (x,y ,... n) fleklinde ifade ederiz. E¤er mallar yerine reel geliri kullan›yor-
sak dolayl› fayda fonksiyonuna ulafl›r›z.
U = U(I), I = reel gelir.
birey gelirini mal al›mlar› için kulland›¤›nda fayda sa¤lamaktad›r.
Yine bireyin fayda fonksiyonu
U = U (C, H) fleklinde yazd›¤›m›zda,
kiflinin faydas›n› tüketiminin ve bofl zamanlar›n›n bir fonksiyonu fleklinde ifade et-
mifl oluruz.
Farks›zl›k E¤rilerinin Özellikleri

x ve y ekseninde iki mala iliflkin çok say›da farks›zl›k e¤risi çizebiliriz. Burada ek-
senler içinde her noktadan bir farks›zl›k e¤risi geçmekte ve farks›zl›k e¤rileri hari-
tas› ortaya ç›kmaktad›r. Farks›zl›k e¤rileri haritas›na sahip oldu¤umuzda tüketici
tercihleri konusunda her fleyi biliyoruz demektir. Bu e¤rilere iliflkin özelliklere
bakt›¤›m›zda; daha önce aç›klad›¤›m›z aksiyomlar çerçevesinde:
(i) Farks›zl›k e¤rilerinin birbirlerini kesmeyeceklerini söyleyebiliriz. Geçifllilik
ve ço¤u aza tercih etme aksiyomlar› çerçevesinde kesiflme gerçekleflemez.
(ii) Farks›zl›k e¤rileri orijinden uzaklaflt›kça daha yüksek fayda düzeyini gös-
terirler. Bu özellik ço¤u aza tercih etme aksiyomu ile uyumludur. Ancak
burada farks›zl›k e¤rilerinin mutlaka paralel olaca¤› anlam› ç›kmamal›-
d›r, baz› durumlarda yaklafl›p baz› durumlarda ayr›k olabilirler ancak
birbirlerini kesemezler.
(iii) Tüketici her iki mal› da arzu ediyorsa (her iki mal›n marjinal faydalar› po-
zitif ise yani MUx>0, MUy>0 ise) tüm farks›zl›k e¤rileri negatif e¤ime sahip
olacakt›r.
(iv) Her bir tüketim demeti sadece tek bir farks›zl›k e¤risi üzerinde bulunur,
birden fazla farks›zl›k e¤risi üzerinde bulunamaz. Aksi takdirde bu e¤riler
birbirlerini keserler.
(v) Farks›zl›k e¤rileri kal›n olarak da çizilemez; o zaman çok az fazla olan de-
met ile az olan demet ayn› farks›zl›k e¤risi üzerinde olur. Dolay›s›yla geçifl-
lilik, süreklilik ve ço¤u aza tercih etme aksiyomlar›na ayk›r›l›k ortaya ç›kar.
Marjinal ‹kame Oran›

Farks›zl›k e¤risinin herhangi bir noktas›na çizilen te¤etin e¤iminin negatif iflaretli-
si marjinal ikame oran› (MRS) olarak tan›mlan›r. fiekilde görüldü¤ü gibi tüketicinin
ayn› tatmin düzeyinde kalabilmesi için bir birim x karfl›l›¤›nda vermeyi arzu etti¤i
y miktar› marjinal ikame oran›n› tan›mlar. Dolay›s›yla MRS tüketicinin mallar ara- Farks›zl›k e¤risinin herhangi
s›ndaki de¤iflim iste¤ini ifade eder. fiekil 2.6’da iki nolu mal bilefliminden üç nolu bir noktas›na çizilen te¤etin
e¤iminin negatif iflaretlisi
demete geçildi¤inde, tüketicinin bir birim daha fazla x mal› (∆x) elde etmek için marjinal ikame oran› (MRS)
vazgeçmeye raz› olaca¤› y mal› miktar›n›n (∆y) kadar oldu¤u görülmektedir. Do- olarak tan›mlan›r. Farks›zl›k
lay›s›yla MRS arzulanan de¤iflim oran› veya ikame oran› olarak da tan›mlanmakta e¤risindeki d›flbükeylik bu
iki mal aras›nda “azalan
∆y marjinal ikame” oran›n›n
ve - = MRS ile formüle edilmektedir. varl›¤›n› ortaya koyar.
∆x
MRS tüketicinin de¤iflim yap›p yapmama konusundaki s›n›rdaki ölçümünü gös-
terir. MRS d›fl›ndaki de¤iflim oranlar›nda tüketici mallar aras›nda de¤iflime isteklidir.
Farks›zl›k e¤risindeki d›flbükeylik bu iki mal aras›nda “azalan marjinal ikame”
oran›n›n varl›¤›n› ortaya koyar. Çünkü, e¤ri üzerinde bir birim daha fazla x tüket-
38 Mikro ‹ktisat
mek için tüketicinin en fazla vazgeçebilece¤i y miktar› olan marjinal ikame oran›
 
 MRS = - ∆y  tüketim demetindeki x miktar›na ba¤l› olarak azalacakt›r. Yani
 yx ∆x 
ikame edilmek istenen x miktar› art›r›ld›kça vazgeçilecek y miktar› azalacakt›r.
fiekil 2.6
Azalan Marjinal y mal›

‹kame Oran›
y1 1
y1
y2 2
y2
3
y3
-
U1
x x x
x mal›
0 x1 x2 x3
Grafikte 1, 2 ve 3 noktalar› ayn› farks›zl›k e¤risi üzerindedir. (x1y1) in gösteril-

di¤i 1 nolu bileflimden bafllayarak tüketilen x miktar›n› her defas›nda ayn› miktar-
da (∆x) art›rd›¤›m›zda vazgeçece¤imiz ∆y’ler azalmaktad›r. D›flbükeyli¤in sa¤lad›-
¤› bu durum MRS’nin azalan oldu¤unu gösterir.
Orijine göre d›flbükey türdeki farks›zl›k e¤rileri için ortaya ç›kan azalan MRS
durumu, mallar aras›nda tam ikame durumunda sabit ve -l’e eflit olur. Yine tamam-
lay›c› mallarda MRS 0 ya da ∞ de¤erleri d›fl›nda baflka bir de¤er almaz. E¤er fark-
s›zl›k e¤rileri orijine göre içbükey olursa artan MRS durumu ile karfl›lafl›l›r.
SIRA S‹ZDE Tamamlay›c›SIRA S‹ZDE marjinal ikame oran› hangi durumda s›f›r, hangi durumda sonsuz
mallarda
2 de¤eri al›r?
Marjinal ‹kame Oran› ve Marjinal Fayda
‹ki mala iliflkin marjinal ikame oran›, marjinal faydalar›n oran› cinsinden ifade edi-
S O R U S O Rfayda
lebilir. Örne¤in U fonksiyonumuz
U = U (x,y) olsun x ve y için k›smi türev al›nd›¤›nda;
D‹KKAT dU = Uxdx D ‹ K+K AUTydy, burada
∂U
Ux = x’in marjinal faydas› (MUx)
SIRA S‹ZDE ∂SIRA
x S‹ZDE
∂U
AMAÇLARIMIZ
Uy =
∂y
y’nin marjinal faydas› (MUy)
AMAÇLARIMIZ
Ayn› farks›zl›k e¤risi üzerinde fayda sabit oldu¤undan dU = 0 olacakt›r. Dola-

K ‹ T A P
y›s›yla: K ‹ T A P
∂U ∂U
0= dx + dy ⇒ MUx dx + MUy dy = 0 veya -MUydy=MUxdx
∂x ∂y
Bu eflitlikte x mal›n› dx kadar art›rd›¤›m›zda x’in marjinal faydas› kadar fayda
düzeyi artar. Ayn› farks›zl›k e¤risi üzerinde kalabilmek için y mal›n› azaltmam›z ge-
rekir. Dolay›s›yla MUy’ye ba¤l› olarak fayda düzeyi azal›r. Bu ikisi için eflitlik sa¤-
lan›nca ayn› fayda düzeyi üzerinde kal›nm›fl olur. Bu eflitli¤i MRSyx’i göstermek
için yazarsak bunun marjinal faydalar›n oran› oldu¤unu görürüz.
dy MU x
- = = MRS yx
dx dU =0 MU y
Çeflitli Biçimdeki Farks›zl›k E¤rileri ve Fayda Fonksiyonlar›

Fayda fonksiyonu iktisatç›lar›n tüketici davran›fllar›n› anlamak ve yorumlamak için
kulland›klar› bir kavramd›r. Temel anlamda mevcut de¤ildir. E¤er annenizden fay-
da fonksiyonunu göstermesini ya da hakk›nda bir fleyler söylemesini beklerseniz
iktisat bilmemesi halinde sizi tuhaf karfl›layacakt›r. fiayet annenizden mevcut mal
demetleri aras›nda bir tercih s›ralamas› yapmas›n› isterseniz onun yapt›¤› tercihler
çerçevesinde fayda fonksiyonunu oluflturabilirsiniz.
K›saca bireylerin tüketim demetlerini derecelendirmesi ve bu derecelendirme-
ye göre belirlenen fayda fonksiyonlar› do¤rudan gözlenemez. Ancak kiflilerin ter-
cihleri hakk›nda gözlemleyebildi¤imiz: gelir, fiyatlar ve di¤er faktörler de¤iflti¤inde
bu kiflilerin davran›fllar›ndaki de¤ifliklikler gözlenebilir. Bunun için belirli baz› fay-
da fonksiyonu tiplerini incelemek yararl› olacakt›r. Burada iki mal varsay›m›ndan
hareketle üç tip fayda fonksiyonu aç›klanacakt›r.
Cobb-Douglas Fayda Fonksiyonu

Fayda fonksiyonlar›ndan en yayg›n biçimde kullan›lan›d›r. Mallar aras›nda k›smi
ikamenin bulundu¤unu varsayar. Fonksiyonel olarak iki mal baz›nda ifade etti¤i-
mizde flu flekilde yaz›l›r;
U(X,Y) = XαYβ
Bu denklemde α ve β birer pozitif sabit say›lard›r. Grafiksel olarak afla¤›daki fle-

kilde gösterilir. Görüldü¤ü gibi her bir farks›zl›k e¤risi ayn› flekle sahip olup bu e¤-
rilerin her birine fayda dü- fiekil 2.7
zeylerini gösteren indeks sa-
Y Cobb-Douglas
y›lar› atanm›flt›r. Bu flekilde Fayda
tan›mlanan fayda fonksiyon- Fonksiyonlar›na
lar› orijinden uzaklaflt›kça ‹liflkin Farks›zl›k
daha yüksek fayda düzeyle- E¤rileri
rini göstermektedir.
Fayda fonksiyonunun
herhangi bir noktas›ndaki
e¤imi, k›smi türevlerinin ora-
n›na ba¤l›d›r. Yani Y’nin X’e
mutlak olmayan anlamda U2
oran›na ba¤l›d›r. fiöyle ki;
U1
U0
X
40 Mikro ‹ktisat
αXα-1Yβ dx+βXα Yβ-1 dy=0

dY αXα -1Y β
- =
dX U =Sabit βXα Y β -1
dY α Y
- = ⋅
dX U =Sabit β X
Tam ‹kame Durumunda Fayda Fonksiyonu (Do¤rusal Fayda Fonksiyonu)

‹ki mala iliflkin tam ikame durumu, tüketicilerin bu mallardan birisini di¤eriyle sa-
bit bir oranda de¤ifltirmesi halinde geçerlidir. Bu durumda farks›zl›k e¤rileri düz
bir do¤ru fleklini al›r, fayda fonksiyonu ise afla¤›daki flekilde ifade edilir:
U (X, Y) = αX + βY
α ve β pozitif sabit say›lar olup tam ikame durumunda α = β’dir. Bu fonksiyon

için e¤im afla¤›daki biçimde hesaplan›r:
0 = α dX + β dY
dY α
- =
dX U =Sabit β
Görüldü¤ü gibi e¤im sabittir. Tam ikame ile ilgili en basit durum mallar aras›n-
da bire bir de¤iflimin var oldu¤u durumdur (örne¤in iki farkl› markaya sahip ma-
karna gibi). Afla¤›da bu tür tercihler için farks›zl›k e¤risi çizilmifltir:
fiekil 2.8
Tam ‹kame Y
Halinde Farks›zl›k
E¤rileri
E¤im=dy/dx=-1
U2
U1
U0
45°
X
Tamamlay›c› Mallara ‹liflkin Fayda Fonksiyonu

Bu tür mallar her zaman sabit oranlarda birlikte tüketilirler. Örne¤in sa¤ ve sol
ayakkab› tüketici taraf›ndan birlikte kullan›l›r. Burada X sa¤ ayakkab› ve Y de sol
ayakkab› ise tüketiciye bu mallardan bir tane fazla verilmesi faydas›n› etkilemeye-
cektir. Çünkü tek ayakkab›y› kullanamayacakt›r. Bu tür mallara iliflkin farks›zl›k
e¤rileri L harfi fleklinde olup matematiksel olarak fayda fonksiyonlar› ise flu flekil-
de yaz›l›r:
U (X, Y) = min (αX, βY)
α ve β sabit parametrelerdir, min ile fiekil 2.9

anlat›lmak istenen parantez içerisindeki Mükemmel
Y
terimlerden küçük olan›na göre fayda- Tamamlay›c›
n›n belirlenece¤idir. Tüketicinin 2 adet Mallarda Farks›zl›k
sa¤ ayakkab›s› ve 3 adet sol ayakkab›s› E¤rileri
varsa fayda 2 çift ayakkab›ya göre belir-
lenir, üçüncü sol ayakkab›n›n tüketici-
ye bir faydas› yoktur. Bunu grafiksel
olarak afla¤›daki flekilde görebiliriz.
Tamamlay›c› mallara iliflkin fayda
U1
fonksiyonumuzda iki maldan hiçbirin-
de fazlal›k yok ise yani αX = βY ise U0
∂Y α
= olur ki bu iki mal aras›nda- X
∂X β
ki birlikte kullan›m›n sabit oran›n› verir.
Farkl› türdeki fayda fonksiyonlar›n› ve bu fonksiyonlar›n aralar›ndakiSIRA

farkl›l›klar›
S‹ZDE belirtiniz. SIRA S‹ZDE
3
OPT‹MAL SEÇ‹MLER VE FAYDA MAKS‹M‹ZASYONU
A M A Ç
Bütçe k›s›t› alt›nda optimal seçimlerin nas›l belirlendi¤ini ortaya
koymak S O R U S O R U
3
Burada bütçe seti ile tercih teorisini birlefltirerek tüketicinin optimal
D ‹ K K Aseçimini
T belir- D‹KKAT
leyece¤iz. Oluflturulacak temel modelde bireylerin bütçe k›s›t› alt›nda faydalar›n›
maksimize edecek flekilde davranacaklar› varsay›l›r. Fayda maksimizasyonu için bi-
reylerin seçecekleri mal demetleri aras›ndaki de¤iflim oran› (MRS), bu demetlerin
piyasa fiyatlar› oran›n› yans›tmal›d›r. Piyasa fiyatlar› bireylere f›rsat maliyetleri hak-
k›nda bilgi sa¤lar ve bu bilgi bireylerin tercihlerini etkilemede önemli rol oynar.
AMAÇLARIMIZ
Grafiklerle aç›klayaca¤›m›z ve farkl› tercihlere göre belirlenecek optimal seçimlerde
temel prosedür ayn›d›r. Bütçe do¤rusu ile farks›zl›k e¤rileri ayn› flekil üzerinde çizi-
AMAÇLARIMIZ
lerek bütçe do¤rusuna dokunan en yüksek farks›zl›k e¤risi araflt›r›lacakt›r.

Cobb-Dougls Türü Tercihlerde Optimal Seçimler

fiekil 2.10’da Cobb-Douglas türü tercihlere iliflkin tüketicinin optimal
T E L E V ‹ Z Yseçimi
ON göste- TELEV‹ZYON
rilmektedir. Burada bir bütçe seti ve indeks de¤eri atanm›fl birkaç farks›zl›k e¤risi,
ayn› diyagram üzerinde çizilmifltir. Bütçe seti içerisinde en yüksek farks›zl›k e¤ri-
sine ulaflabilece¤imiz mal demetlerini araflt›rmaktay›z. Bireyin fayda maksimizas-
yonu için tüm gelirini harcamas› gerekti¤i varsay›l›r. Çünkü ekstra‹ N T E Rmallar
N E T ilave fay- ‹NTERNET
da sa¤lamaktad›r.
42 Mikro ‹ktisat
fiekil 2.10
Tüketicinin farks›zl›k
Y e¤rileri
Optimal Seçimi
A
C
Y*
U4
D U3
U2
U1
X
X*
fiekilde bütçe do¤rusu üzerinde A noktas›ndan sa¤a do¤ru hareket etti¤imizde

daha yüksek fayda düzeylerini ifade eden farks›zl›k e¤rilerine ulafl›yoruz ve C
noktas› ulaflabilece¤imiz en yüksek farks›zl›k e¤risidir. Burada bütçe do¤rusu
farks›zl›k e¤risine sadece te¤et olmaktad›r. Dolay›s›yla C noktas›ndaki X* ve Y*
P
seçimleri optimaldir. C noktas›nda MRS yx = x dir. Yani tüketicinin de¤iflim is-
Py
te¤i, piyasada bu iki mal demetinin de¤iflim oran› olan fiyatlar›n oran›na eflittir.
Bu eflitli¤in arkas›nda yatan mant›¤› flu flekilde aç›klayabiliriz: Varsayal›m ki birey
için MRS = 1 olsun, yani tüketici bir birim X mal› ile bir birim Y mal›n› de¤ifltir-
mekte ve ayn› farks›zl›k e¤risi üzerinde kalmaktad›r. E¤er piyasada Px=2 ve Py=1
ise bu durumda birey bir birim X mal›ndan vazgeçerek iki birim Y mal› alacak ve
daha yüksek fayda düzeyine ulaflacakt›r. Bu yüzden optimal seçim durumunda
P dy
bütçe k›s›t› e¤imi - x , farks›zl›k e¤risi e¤imine = -MRS eflit olmal›d›r. Den-
Py dx
P
ge durumunda MRS yx = x olacakt›r. ‹ki mal aras›ndaki marjinal ikame oran›n›
Py
marjinal faydalar oran› cinsinden yazarsak;
MU x MU x Px
MRS yx = oldu¤undan, eflitli¤imiz = fleklinde elde edilir. Orant›-
MU y MU y Py
n›n özelli¤i gere¤i içler yer de¤ifltirebilir. Bu durumda fayda maksimizasyonu için
gerekli koflulu yeniden düzenleyebiliriz.
MU x MU y
=
Px Py
Bu eflitli¤e göre fayda maksimizasyonu için; tüketici her bir mala harcanan pa-
ran›n marjinal faydas› eflit olacak flekilde hareket eder. Aksi durumda her mal için
harcanan son liran›n kendisine sa¤lad›¤› fayda eflit de¤ilse tüketici gelirini mallar
aras›nda optimal da¤›tmam›fl olur.
Düzenli tercihleri yans›tan farks›zl›k e¤rileri için optimal tercih noktalar›nda

farks›zl›k e¤risi e¤imi ve bütçe do¤rusu e¤imi birbirine eflit olmaktad›r. E¤er e¤im-
ler farkl› ise farks›zl›k e¤risi bütçe do¤rusunu keser ve optimal noktaya ulafl›lmaz.
E¤er optimal tercih her iki mal›n birlikte tüketimini içeriyorsa biz iç yerlere ait (s›-
n›rlardan farkl›) optimumu araflt›r›yoruz. Bunun için gerekli koflul; bütçe do¤rusu-
nun farks›zl›k e¤risine te¤et olmas›d›r. Gerekli koflulun ayn› zamanda yeterli ola-
bilmesi için tercihlerin orijine d›flbükey olmas› zorunludur. Bu durumda, tek bir te-
¤et noktas› elde edilecektir. fiekilde tercihler Cobb-Douglas fonksiyonlar› ile gös-
terilmifltir. Bu durumda tüketici her mala gelirinin belirli bir oran›n› harcayacakt›r.
Bu oranlar fonksiyondaki her mala iliflkin üstlerle (α ve β) ifade edilir. Örne¤in
fayda fonksiyonu U = xαyβ biçiminde ve α=β=1/2 olsun. Böylece fayda fonksiyo-
nu U = x1/2y1/2 olur. Bu fonksiyona iliflkin marjinal faydalar ve marjinal ikame ora-
n› afla¤›daki gibi hesaplan›r.
1 1 1 1
∂U 1 - ∂U 1 - MU x y
= MU x = x 2 y 2 , = MU y = x 2 y 2 ve MRS yx = =
∂x 2 ∂y 2 MU y x
Px y Px P
Optimal seçim için MRS yx = oldu¤undan, = ⇒ y = x x olur. Bu
Py x Py Py
* *
eflitlik bütçe k›s›t›nda yerine konularak optimal x ve y de¤erleri bulunur. fiöyle ki
P I I
I = Px x + Py x x ⇒ I = 2Px x ⇒ x* = , y* = olur.
Py 2Px 2Py
Tam ‹kame Durumunda Optimal Seçimler

Mallar aras›nda tam ikame söz konusu ise tercihleri yans›tan farks›zl›k e¤rileri e¤i-
mi (-1) olan do¤ru halini al›r ve optimal tercih ise her zaman s›n›rda oluflur. fiekil
2.11’de bu durum gösterilmifltir. Grafikte üç olas› durum ile karfl› karfl›yay›z:
E¤er py > px ise bütçe do¤rusu farks›zl›k e¤risine göre daha yat›kt›r. Bu durumda
tüketici tüm gelirini x mal›na harcayacakt›r. px > py ise tüketici sadece y mal› alacak,
px = py ise bütçe do¤rusu ile farks›zl›k e¤risi çak›flm›flt›r, herhangi bir nokta optimal
tercihtir. K›saca iki mal aras›nda tam bir ikame varsa tüketici ucuz olan› tercih eder.
fiekil 2.11
Y Tam ‹kame
Durumunda
Optimal Seçim
farks›zl›k
e¤rileri
bütçe
U4 do¤rusu
U3
U1 optimal
seçim
X
X*=I/Px
44 Mikro ‹ktisat
Mükemmel Tamamlay›c›l›k Durumunda Optimal

Seçimler
fiekil 2.12 Bu durumda tüketici her iki maldan eflit
Y miktarda ya da sabit bir bileflim oran›-
Mükemmel
Tamamlay›c› n› sat›n almak zorundad›r. Örne¤in tü-
Mallarda Optimal ketici ayakkab›lar› bir çift almak zorun-
Seçim dad›r. fiekil 2.12’de görülen bu duruma
göre optimal seçim bütçe do¤rusu üze-
rinde x=y oldu¤u konumda sa¤lana-
optimal
seçim cakt›r. Sat›n al›nacak bileflim
I
U2
x=y= olacakt›r.
Px + Py
U1
TÜKET‹C‹ TALEB‹ KURAMI
AM AÇ
Optimal seçimlerdeki de¤iflmelere ba¤l› olarak üç tür talep e¤risi
elde etmek
4
Tüketicinin optimal seçimleri mallar›n fiyatlar›na ve tüketicinin sahip oldu¤u gelire
ba¤l› olarak belirlenmektedir. Fiyatlardaki ve gelirdeki de¤iflmeler tüketicinin bütçe
k›s›t›n› de¤ifltirdi¤i için bundan, tüketicinin optimal seçim düzeyleri de etkilenir. Bu
optimal noktalardan hareketle talep e¤rileri elde edilir. Dolay›s›yla talep fonksiyon-
lar› için fayda maksimizasyonu problemi çözümünden hareket edilir ve talep fonk-
siyonlar› setine ulafl›l›r. Bu set içerisinde; üç tür talep fonksiyonu tan›mlan›r:
• Fiyat›n bir fonksiyonu olarak talep (geleneksel, al›fl›lm›fl veya do¤al talep
e¤risi)
• Gelirin bir fonksiyonu olarak talep (Engel E¤risi)
• Di¤er bir mal›n fiyat›n›n fonksiyonu olarak talep (Çapraz fiyat talep
fonksiyonu)
Talep fonksiyonlar›, her bir mal›n optimal miktar›n›, fiyatlar›n ve gelirin bir
fonksiyonu olarak aç›klar. Örne¤in x = x (Px, Py, I) ve y = y (Py, Px, I) biçiminde
ifade edilir.
Bu fonksiyonlara göre talep edilen x ve y miktarlar› fiyatlara ve gelir düzeyine
ba¤l› olarak de¤iflmektedir. Bir baflka deyiflle, talep fonksiyonlar› ile ekonomik
çevredeki de¤iflmelere karfl› tüketici seçimlerinin reaksiyonu gösterilmektedir. Ta-
lep fonksiyonlar› türetilirken sadece denge durumundaki seçimler dikkate al›nd›-
¤›ndan karfl›laflt›r›lmal› statik analiz çerçevesinde de¤erlendirmeler yap›l›r. Talep
fonksiyonlar› elde edilirken optimal seçimleri etkileyen iki tür de¤iflken (fiyatlar ve
gelir düzeyi) vard›r. Bu nedenle gelirdeki ve fiyatlardaki de¤iflmelere ba¤l› olarak
talep e¤rileri seti elde edilir.
‹lk olarak fiyatlar veri iken tüketicinin gelirindeki de¤iflmeler karfl›s›nda tüketi-
ci davran›fllar›ndaki de¤ifliklikler ele al›nacak, gelirin bir fonksiyonu olarak talep
e¤risi (Engel e¤risi) elde edilecektir. Buradan hareketle mallara iliflkin s›n›fland›r-
ma yapaca¤›z. Bu bilgiler firmalar aç›s›ndan çok önemlidir. Örne¤in gelirdeki ar-
t›fllar karfl›s›nda hangi mallar›n talebi daha h›zl› art›yorsa firmalar faaliyetlerini o
alanlara kayd›rabilirler. Daha sonra bir mala iliflkin, bu mal›n fiyat›ndaki de¤iflme-
lere ba¤l› olarak talep e¤risini elde edece¤iz. Bunun için di¤er fiyatlar ve gelir dü-
zeyini sabit varsayaca¤›z. Geleneksel talep e¤risinin biçimi ve özellikleri firmalar
aç›s›ndan çok önemlidir çünkü firmalar fiyat belirlerken talebin özelliklerini bil-
mek isterler. Yine devlet aç›s›ndan vergi miktar›n› belirlemede ve fiyat kontrolle-
rinde talep e¤risi biçimi önemlidir. Son olarak bir mal›n fiyat› ve gelir düzeyi sabit
iken di¤er mal fiyat›ndaki de¤iflmelere ba¤l› olarak çapraz fiyat talep e¤risini elde
edece¤iz. Çapraz fiyat talep e¤risi ikincil etkileri bilmek aç›s›ndan çok önemlidir.
Örne¤in benzin üzerine konulan yüksek orandaki bir verginin otomobil talebini
nas›l etkiledi¤i aç›klan›r.
Gelirdeki De¤iflmeler (Gelir-Tüketim E¤risi ve Engel

E¤risi)
Bireyin sat›n alma gücünü gösteren gelirde bir art›fl oldu¤unda, sat›n al›nacak mal-
lar›n miktar›nda art›fl olaca¤›n› beklemek do¤ald›r. fiekil 2.13’te belirli bir dönem
için (ayl›k, y›ll›k vs.) harcama düzeyi artt›¤› zaman I1, I2, I3 talep edilen x ve y mik-
tarlar› artmaktad›r. Bütçe do¤rular›n›n paralel kaymas› nisbi fiyatlar›n de¤iflmedi¤i-
ni göstermektedir.
Gelir artt›¤›nda mallar›n talep edilen miktar› art›yorsa bu tür mallar ekonomi-
∂y
de “Normal mal” olarak adland›r›l›r. Normal mal için > 0 d›r. Bunun anla-
∂I
m›gelirdeki de¤iflme ile talep edilen mal miktar›ndaki de¤iflme ayn› yönlüdür. Bu-
na karfl›n gelir artt›¤›nda bir mala olan talep azal›yorsa bu mal düflük mal olarak
∂x
nitelenir. Düflük mal için < 0 d›r.
∂I
Sadece gelirdeki de¤iflmeler sonucu ulafl›lan optimal seçimleri birlefltirerek ge- Gelir artt›¤›nda mallar›n
lir tüketim e¤risini elde ederiz. Bu e¤ri üzerinde farkl› gelir düzeyleri için talep talep edilen miktar›
art›yorsa bu tür mallar
edilen (seçilen) mal demetleri görülmektedir. E¤er her iki mal normal mal ise ge- ekonomide “Normal mal”
lir tüketim e¤risi pozitif e¤ime sahiptir. Her mal için farkl› gelir düzeylerinde bu olarak adland›r›l›r. Gelir
artt›¤›nda bir mala olan
optimal seçimlerden hareketle, Engel e¤risini yada gelirin bir fonksiyonu olarak ta- talep azal›yorsa bu mal
lep e¤risini elde edebiliriz. fiöyle ki; Px ve Py sabit tutulmak kofluluyla gelir düze- düflük mal olarak nitelenir.
yi yükseltildi¤inde (I1,I2,I3) optimal noktalar›n (D1, D2, D3) birlefltirilmesiyle gelir
tüketim e¤risi fleklin sol k›sm›nda elde edilir. fieklin orta k›sm›nda yatay eksende
I1, I2, I3 gelir düzeyleri belirlendikten sonra dikey eksende y mal› için fayday› mak-
simize eden de¤erler (y1,y2,y3) soldaki flekilden aynen ortadaki flekle aktar›l›r. Bu
iki de¤er birlefltirilerek [(y1,I1), (y2,I2), (y3,I3)] Engel E¤risine ulafl›l›r. Benzer yön-
tem kullan›larak x mal› için de engel e¤risi elde edilir. Engel e¤risi her iki mal›n ta-
lebini fiyatlar de¤iflmemek kayd›yla gelirin bir fonksiyonu olarak aç›klar. fiekilde y
mal› için, engel e¤risi y= f (I; Px, Py ) d›r. Burada y ba¤›ml› de¤iflken, I ise ba¤›m-
s›z de¤iflkendir.
46 Mikro ‹ktisat
fiekil 2.13
Gelir Tüketim y
E¤risi ve Engel y
E¤risi (Normal I3/Py
Gelir-Tüketim E¤risi y
Mallar ‹çin) y=y(I;px,py)
I2/Py Engel E¤risi
I1/Py D3 d3
y3 y3
y3 D2
y2 y2
d2
y2 D1 y1 y1
y1
U3 d1
yd3
U2 d
y2
U1 yd1
x I - Py
x1 x2 x3 I1/Px I2/Px I3/Px I1 I2 I3 Py
∂y
fiekilden aç›kça görüldü¤ü üzere > 0 oldu¤undan y mal› normal bir mald›r.
∂I
Yine normal mallar için Engel e¤risi pozitif e¤ime sahiptir. Pozitif e¤im y mal› ge-
leneksel talep e¤risini gelir artt›¤›nda sa¤a, gelir azald›¤›nda ise sola kayd›r›r. Nor-
mal mal olan y mal› için, fleklin sa¤ k›sm›nda gelir art›fl›na ba¤l› olarak geleneksel
talep e¤risindeki sa¤a kaymalar gösterilmifltir.
E¤er mal için talep, gelirden Burada aç›klanmas› gereken bir konu da; bir mal için talep (fiekil’de y mal›)
daha düflük bir oranda gelir artt›¤›nda gelirden daha büyük bir oranda veya gelirden daha düflük bir
art›yorsa bu tür mallara
normal gerekli (zorunlu) mal oranda artabilir. E¤er mal için talep gelirden daha düflük bir oranda art›yorsa bu
denir. E¤er mal için talep tür mallara normal gerekli (zorunlu) mal denir. E¤er mal için talep art›fl› gelir ar-
art›fl›, gelir art›fl›na oranla
daha büyük bir oranda t›fl›na oranla daha büyük bir oranda gerçeklefliyorsa bu tür mallar lüks mallar ola-
gerçeklefliyorsa bu tür rak nitelendirilir. Normal mallar için pozitif de¤er alan talebin gelir esnekli¤i ile
mallar lüks mallar olarak
nitelendirilir.
engel e¤risinin duyarl›l›¤› ya da geleneksel talep e¤risindeki kaymalar›n büyük-
lü¤ü hesaplan›r.  ∂y 

Düflük mallar için Gelir tüketim e¤risi ve Engel e¤risi negatif e¤imlidir.  < 0
 ∂I 
Yani gelir artt›kça tüketilen y miktar› azalmaktad›r. Bu nedenle düflük mallarda
geleneksel talep fonksiyonu gelir art›fl› durumunda sola kaymaktad›r. Gelir esnek-
li¤i ise negatif de¤er almaktad›r. Ancak bir mal tüm gelir düzeyleri için, düflük mal
niteli¤i tafl›maz. Çünkü s›f›r gelir düzeyinde, tüketici hiçbir mal sat›n alamamakta-
d›r. Gelir düzeyi yavafl yavafl yükseldikçe bu tür mallar›n da tüketimi artar ancak
belli bir düzeyden sonra tüketicinin geliri artmaya devam ederse o mal›n tüketimi
art›r›lmaz hatta azalt›l›r. Bu ne-
fiekil 2.14
denle düflük mallar tüm gelir
Bir Mal ‹çin y düzeyleri için, yani global ola-
Bölgesel Engel rak negatif e¤imli Engel e¤ri-
E¤risi
sine ve gelir tüketim e¤risine
sahip de¤ildirler, ancak bölge-
sel olarak bu durum geçerli-
dir. Bu nedenle anlaml› bir
aç›klamayla, Engel e¤risi fiekil
2.14’te görüldü¤ü gibi düflük
I
I4 I5 gelir düzeyleri için artan bir
e¤ime sahipken gelir belli bir
düzeye (örne¤in I4) ulaflt›ktan
sonra azalmakta yine I5 gelir düzeyinde s›f›ra inmektedir ve bu düzeyde kalmak-

tad›r. Bu nedenle bölgesel olarak Engel e¤risinin negatif e¤imli oldu¤u aç›klama-
s› daha anlaml›d›r.
Engel e¤risinin e¤imi neyi ifade eder? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
4
Bir Mal›n Fiyat›ndaki De¤iflmeler (Fiyat-Tüketim E¤risi ve
Talep E¤risi)
Bir maldan talep edilen miktar›n bu mal›n fiyat›n›n fonksiyonu oldu¤unu göstere-
S O R U varsayal›m.
bilmek için gelir düzeyinin ve di¤er mallar›n fiyatlar›n›n de¤iflmedi¤ini S O R U
Bu mal›n fiyat›n› de¤ifltirerek fayda maksimizasyonunu sa¤layan optimal seçimle-
rin de¤iflti¤ini gözlemleyebiliriz. Bütçe do¤rular› üzerinde bu optimal
D ‹ K K A Tseçim nokta- D‹KKAT
lar›n› birlefltirdi¤imizde fiyat tüketim e¤risine ulafl›r›z. Bu e¤ri bir mal›n (x’in) fi-
yat› de¤iflti¤inde optimal seçimlerin nas›l de¤iflti¤ini yans›t›r. fiekil 2.15’te görüldü-
¤ü gibi I ve Py sabit oldu¤undan bütçe do¤rusunun dikey ekseni kesti¤i nokta de-
¤iflmeyecektir. Ancak bütçe do¤rular›n›n x eksenini kesti¤i nokta Px’deki de¤iflik-
 P  AMAÇLARIMIZ

liklere ba¤l› olacakt›r. Yine e¤im - x  , P ’deki de¤iflime ba¤l› olarak de¤iflecektir,
 P  x
AMAÇLARIMIZ
 y
yani Px artt›¤›nda bütçe do¤rusu dikleflecektir. Px düfltü¤ünde K ‹ T bütçeA P do¤rusu K ‹ T A P
yat›klaflacakt›r.
Her bir bütçe do¤rusu üzerinde fayda fonksiyonlar› ile te¤et koflulunu sa¤layan
optimal seçimler belirlendikten sonra (x*,y*) bu optimal noktalardan T E L E V ‹ Z Ygeçen
ON e¤ri fi- TELEV‹ZYON
yat tüketim e¤risi olup PCC ile sembolize edilir. fieklin a panelinde x mal› fiyat›
yükseldikçe (P1x, P2x, P3x ) optimal seçimleri gösteren noktalar birlefltirilerek fiyat tü-
ketim e¤risine ulafl›l›r. fieklin b panelinde ise fiyat tüketim e¤risinden hareketle fi-
yat› de¤iflen mal için bireyin talep e¤risi çizilir yada x mal› için talep edilen miktar-
lar kendi fiyat›n›n (Px) bir fonksiyonu olarak elde edilir. Bunun için fiyat tüketim
e¤risi üzerinde de¤iflik Px fiyatlar›na göre belirlenmifl optimal seçimlerdeki x mal›
miktarlar› yatay eksende ba¤›ml› de¤iflken olarak gösterilir. Dikey eksende ise ba-
¤›ms›z de¤iflken olan Px’in de¤erleri gösterilip Py ve I sabit b›rak›lmak kofluluyla
bireyin x mal› için ters talep e¤risi elde edilir. fiekil 2.15’te grafiksel olarak talep e¤-
risinin elde edilifli gösterilmifltir.
x mal› için talep fonksiyonunu; x* = x* (Px ; I, Py ) fleklinde yazd›¤›m›zda ge-
leneksel (al›fl›lagelmifl) talep fonksiyonu biçiminde yazm›fl oluruz. Ancak elde et-
ti¤imiz talep fonksiyonu ters talep fonksiyonudur. Çünkü ba¤›ml› de¤iflken x ya-
tay eksende gösterilmifltir. Dolay›s›yla teknik olarak Px = Px (x* , I, Py ) biçiminde
gösterilmelidir.
fiekil 2.15’te görüldü¤ü gibi talep e¤risi, daha do¤ru ifadeyle ters talep fonksi-
yonu, sol yukar›dan sa¤ afla¤›ya do¤ru e¤imlidir. E¤imin negatif olmas›; yüksek fi-
yat düzeyinde maldan daha az talep edilece¤ini ifade eder. Giffen mallar› d›fl›nda
di¤er tüm mallar›n talep e¤risi negatif e¤imlidir. Bu grafikte gözlenebilecek önem-
li bir iliflki de talep e¤risi üzerinde yüksek fiyat düzeylerinin düflük fayda düzeyle-
ri ile ve düflük fiyat seviyelerinin yüksek fayda düzeyleri ile iliflkili olmas›d›r. Bu-
nun nedeni ise tüketici ayn› bütçe k›s›t›na sahip iken düflük fiyat seviyelerinde da-
ha fazla mal tüketebilece¤i için faydas›n›n daha yüksek olmas›d›r.
48 Mikro ‹ktisat
fiekil 2.15
x Mal› için Ters y

Talep
Fonksiyonunun I/Py
Elde Edilifli
(a)
Fiyat Tüketim E¤risi

PCC
U3
U2
U1
x
X*3 X*2 I/P3x X*1 I/P2x I/P1x
P3x (b)
P2x
P1x
Px(x*;I,Py)
x
X*3 X*2 X*1
Ters talep fonksiyonu çerçevesinde elde edilen bu e¤riye göre, fiyat miktar›n
bir fonksiyonu olarak ele al›nmaktad›r. Bu durumda x mal›n›n talep edilen her dü-
zeyi için fiyat›n ne olmas› gerekti¤i ters talep fonksiyonu ile aç›klan›r. Dolay›s›yla
bu iliflki geleneksel talep fonksiyonunda, x mal›n›n miktar› fiyat›n bir fonksiyonu
olarak ele al›nmaktad›r. ‹liflki bu kez di¤er yönden düflünülmektedir.
Ters talep fonksiyonu baz› ekonomik anlat›mlarda oldukça yararl›d›r. Örne¤in
iki mal (x,y) pozitif miktarlarda tüketildi¤i sürece, optimal seçimlerde iki mal ara-
s›ndaki marjinal ikame oran›n›n mutlak de¤eri fiyatlar oran›na eflittir.
P
MRS yx = x Buradan optimal düzeyde x mal› için talep:
Py
Px = PyMRSyx fleklinde yaz›labilir. Böylece x mal› için optimal talep düzeyi,

iki mal aras›nda Marjinal ikame oran›n› mutlak de¤erinin Py ile çarp›lmas› sonucu
belirlenir. Py=l varsayd›¤›m›zda, bu eflitlik bize x mal› tüketimini çok az art›rd›¤›-

m›zda ne kadarl›k y mal›ndan vazgeçilmesi gerekti¤ini gösterir. Burada ters talep
fonksiyonu MRSyx’in mutlak de¤erini göstermektedir. Di¤er yönden, x mal›n›n op-
timal de¤eri için, ters talep fonksiyonu, x mal›nda çok küçük Dbir
Ü fi Üazalma
N E L ‹ M oldu¤un- D Ü fi Ü N E L ‹ M
da tüketicinin ne miktarda y mal› ile tazmin edilmesi gerekti¤ini ölçer. Dolay›s›yla
x mal›n›n fiyat› sadece iki mal aras›ndaki marjinal ikame oran›d›r, yani Px, x mal›
S O R U S O R U
için marjinal ödeme iste¤ini ölçmektedir.
Giffen mallar› d›fl›ndaki tüm normal ve düflük mallar için geleneksel Dtalep
‹ K K Ae¤risinin
T nega- D‹KKAT
tif e¤imli çizilece¤ine dikkat ediniz.
Fiyat De¤ifliminin Etkileri (Gelir ve ‹kame Etkileri: Hicks
Yaklafl›m›)
AMAÇLARIMIZ
Ekonomik çevrede oluflan de¤ifliklikler karfl›s›nda, tüketici davran›fllar›ndaki

de¤ifl-
meler ekonomistlerin ilgilendi¤i önemli konulardan biridir. Örne¤in bir mal›n fiya-
AMAÇLARIMIZ
t›ndaki de¤iflme sonucu, tüketici, geleneksel talep e¤risi üzerinde bu mala iliflkin se-
K ‹ T iki
çimini de¤ifltirecektir. Geleneksel talep e¤risi üzerindeki bu hareketi A Pk›sma ay›ra- K ‹ T A P
rak incelemek bazen çok yararl›d›r. Çünkü iki farkl› durum kendini göstermektedir.
Bunlardan ilki, x mal› fiyat› yükseldi¤inde iki mal (x y) aras›nda T E Lfiyat

E V ‹ Z oran›
YON Px de- TELEV‹ZYON
Py
¤iflmektedir, dolay›s›yla bütçe do¤rusu e¤imi de¤iflmektedir. ‹kinci olarak tüketicinin
f›zibil alan› x mal› fiyat›ndaki yükselme karfl›s›nda küçülmektedir, yani tüketicinin
reel geliri azalmaktad›r. Tüketicinin seçimlerinin iki farkl› biçimde de¤iflmesi iki fark-
l› etkiye dayand›r›l›r. Bunlar:
‹kame Etkisi; fiyat de¤iflimine ba¤l› olarak iki mal aras›ndaki de¤iflim oran›nda- ‹kame Etkisi; fiyat
de¤iflimine ba¤l› olarak iki
ki farkl›laflman›n yol açt›¤› talep miktar›ndaki de¤iflimi aç›klar. Bu etki çerçevesinde mal aras›ndaki de¤iflim
fayda düzeyinin de¤iflmedi¤ini (reel gelir düzeyinin sabit oldu¤u) varsay›yoruz. oran›ndaki farkl›laflman›n
yol açt›¤› talep miktar›ndaki
Gelir Etkisi; fiyat de¤ifliminin neden oldu¤u f›zibil alandaki farkl›laflman›n (sade¤iflimi aç›klar. Bu etki
t›n alma gücündeki de¤iflmenin) yaratt›¤› talep miktar›ndaki de¤iflmeyi aç›klar. çerçevesinde fayda
Sabit bir fayda düzeyi için fiyat de¤iflimi etkisinin gözlenememesi nedeniyle, bu düzeyinin de¤iflmedi¤ini
(reel gelir düzeyinin sabit
tür bir ayr›m yapmak suni görülebilir. Ancak bu ayr›m›n ekonomik teori aç›s›ndan oldu¤u) varsay›yoruz.
baz› net tahminlerin yap›lmas›nda önemi büyüktür. Örne¤in gelir ve ikame etkile-
Gelir Etkisi; fiyat
ri kullan›larak talep e¤risinin hangi durumda negatif e¤imli ve hangi durumda po- de¤ifliminin neden oldu¤u
zitif e¤imli oldu¤u belirlenebilir. Yine bireyin ücreti yükseldi¤inde ne zaman daha f›zibil alandaki
farkl›laflman›n (sat›n alma
az çal›flmay› ye¤leyece¤i veya bireyin geliri yükseldi¤inde neden daha az tasarruf- gücündeki de¤iflmenin)
ta bulunaca¤› bu etkilere göre aç›klanabilir. yaratt›¤› talep miktar›ndaki
de¤iflmeyi aç›klar.
‹ki mal düzleminde gelir ve ikame etkisini x mal› fiyat›ndaki yükselmeye karfl›
afla¤›daki flekil yard›m›yla aç›klayal›m.
50 Mikro ‹ktisat
fiekil 2.16
‹kame ve Gelir y
Etkileri (Normal
Mal ‹çin)
I1/Py
D2
D3
D1
Gelir U1
etkisi
‹kame
etkisi U2
x
x3 x2 I1/P2x x1 I2/P2x I1/P1x
Px
P2x
P1x
xd
x
x3 x1
fiekil 2.16’da bafllang›çta P1x, Py ve I1 düzeylerinde tüketicinin x ve y mal› için

optimal seçimi D1 olup U1 fayda düzeyindedir. x mal› fiyat› P1x den P2x ye yüksel-
di¤inde tüketicinin optimal seçim düzeyi U2 farks›zl›k e¤risi üzerinde D3 olup den-
gede talep edilen miktarlar x3 düzeyine düflmüfltür. Bu de¤ifliklik ikame ve gelir et-
kilerinin sonucudur.
‹kame etkisini gösterebilmek için, tüketiciye yeni fiyatlar oran›nda U1 fayda dü-
zeyinde kalabilecek düzeyde ilave gelir aktar›ld›¤›n› varsayal›m. fiekilde görüldü-
¤ü gibi I2 gelir düzeyinde P2x ve Py için tüketici U1 fayda düzeyine göre D2 seçimi-
ni yaparak faydas›n› maksimize etmektedir. D1’den D2’ye do¤ru gerçekleflen bu
de¤ifliklik ikame etkisi sonucu oluflmufltur.
Gelir etkisi ise tüketiciyi U1 farks›zl›k e¤risinde b›rakacak olan ilave gelirin ak-
tar›lmad›¤› durumda ortaya ç›kar. Burada ise engel e¤risi üzerindeki hareketle I2
gelir düzeyinden I1 gelir düzeyine inilmifltir. Fiyatlar P2x ve Py’dir. Tüketici D2 bile-
fliminden D3 bileflimine geçer ve fayda düzeyi U1’den U2’ye azal›r. Bu de¤ifliklik
gelir etkisi sonucu gerçekleflmifltir. Her iki de¤ifliklik birlikte geleneksel talep e¤ri-
si üzerinde x*1’den x*3’e olan talep miktar›ndaki azalma ile gösterilir. Sonuç olarak
fiyat artt›¤› zaman sat›n al›nan mal miktar›ndaki azalma bu iki etkinin (ikame ve
gelir) toplam› kadard›r.
‹kame etkisi negatif olmas›na ra¤men, gelir etkisi normal mallarda pozitif, dü-
flük mallarda ise negatiftir. Normal mallarda, fiyat yükselifli nedeniyle sat›n alma
gücü azald›¤› için (fizibil set küçüldü¤ü için) bu mal›n talep edilen miktar› azala-
cakt›r. Fiyattaki düflüfl ise ters yönde etkileyecektir. Dolay›s›yla, normal mal duru-
munda, bu mal›n fiyat› yükseldi¤inde, ikame etkisi nedeniyle talep edilen miktar›
azal›rken bu azal›fl› gelir etkisi daha da büyütecektir. Böylece bu iki etki birlikte
geleneksel talep fonksiyonunda bu mal›n fiyat›ndaki yükselmenin neden oldu¤u
talep miktar›ndaki azal›fl› göstermektedir. K›saca, talep e¤risi üzerindeki hareketi
ve e¤rinin neden negatif e¤imli oldu¤unu aç›klamaktad›r.
Düflük Mallarda ‹kame - Gelir Etkisi ve Talep E¤risi fiekli

E¤er bir mal düflük mal ise gelir artt›¤›nda bu maldan talep edilen miktar azal-
makta ya da gelir azald›¤›nda talep edilen mal miktar› artmaktad›r. fiayet düflük
mal olarak nitelenen x mal› için fiyat yükselirse azalan marjinal ikame oran› ne-
deniyle talep edilen x mal› miktar› azalacakt›r. Yani ikame etkisinin her zaman
için negatif olmas› x mal› talep miktar›n› düflürecektir. Buna karfl›n fiyat art›fl›ndan
dolay› fizibil set küçüldü¤ünden (sat›n alma gücü düfltü¤ünden), yine düflük mal
için gelir etkisi negatif oldu¤undan, x mal› için talep edilen miktar artacakt›r. Do-
lay›s›yla toplam etki, birbirine karfl› ters yönlü iflleyen bu iki etkinin büyüklükle-
rine ba¤l› olarak belirlenir. Toplam etki sonucu x mal› miktar›ndaki de¤iflmenin
yönü ise talep e¤risinin biçimini aç›klar. Bu etkilerden ikame etkisi daha büyük-
se talep e¤risi düflük mal için negatif e¤imli olacakt›r. Ancak gelir etkisinin daha
büyük olmas› durumunda geleneksel talep e¤risi pozitif e¤imli olur. Bu tür mal-
lara Giffen mallar› denir.
fiekil 2.17’de x mal› fiyat› yükseldi¤inde her iki olas› durum gösterilmifltir. x
mal› fiyat› P1x den P2x ye yükseldi¤inde ikame etkisi nedeniyle talep edilen x
mal› miktar› x2’ye düflmüfltür. Daha sonra gelir etkisi nedeniyle düflük mal için
miktar x3 düzeyine yükselmifltir. fiekilde x2 den x3 e yükselifl x1 in solunda kal-
d›¤›ndan fiyattaki yükselme sonucu x mal› talebi x1 den x3 e düflmüfltür. Yani
ikame etkisi daha fazla olmufltur. Bu durumda geleneksel talep e¤risi hala nega-
tif e¤imli olacakt›r. Ancak gelir etkisi daha büyük oldu¤unda, toplam etki sonu-
cu talep edilen x miktar› x3 bafllang›ç düzeyi olan x1 in sa¤›nda olmas›, yani dü-
flük x mal› için gelir etkisinin ikame etkisinden büyük olmas›, geleneksel talep
e¤risinin pozitif e¤imli olarak çizilmesine neden olur ve bu tür mallara Giffen
mallar› denir.
Düflük bir mal›n talep e¤risi hangi durumda pozitif e¤imli çizilir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
5
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
52 Mikro ‹ktisat
fiekil 2.17
‹kame Etkisinin y
Gelir Etkisinden
Büyük Olmas› Normal mal Düflük mal
Durumu
‹kame
etkisi
I2/Py
G.E
I1/Py
D2
D1
D3

U1
U2
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M x
x2 x3 x1 I1/P2x I2/P2x I1/P1x
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
Düflük mal durumunda ikame ve gelir etkilerinin ters yönlü çal›flt›¤›na dikkat ediniz.
SIRA S‹ZDE Çapraz SIRA

Fiyat Talep Fonksiyonu (‹kame ve Tamamlay›c›l›k)
S‹ZDE
Son olarak fiyat tüketim e¤risi kullan›larak bir mala iliflkin talep miktar› di¤er ma-
l›n fiyat›n›n fonksiyonu türünde elde edilebilir. Bu durumda I ve mal›n kendi fi-
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
yat› Py sabit kabul edilmekte ve fonksiyon
y* = y* (Px ; I, Py )
fleklinde yaz›lmaktad›r. Bu çapraz-fiyat talep fonksiyonu olarak adland›r›l›r. E¤er
bir mal›n talep edilen miktar›, di¤er mal›n fiyat› yükseldi¤inde, art›yorsa bu mal
öteki mal için brüt ikame mal›d›r. Yani x mal› fiyat›ndaki yükselme y mal› talep
miktar›n› art›rmaktad›r.
∂y
> 0 ’d›r.
∂ Px
E¤er bir mal›n talep edilen fiekil 2.18’de x mal› fiyat› yükseldi¤inde, y mal› için talep edilen miktar artmak-
miktar›, di¤er mal›n fiyat› tad›r. Fiyat tüketim e¤risi üzerindeki optimal y seçimleri y*1 y*2 y*3 dikey eksende
yükseldi¤inde art›yorsa bu
mal öteki mal için brüt gösterilerek ve yükselen Px fiyatlar› da yatay eksende gösterilerek ve bu de¤erler
ikame mal›d›r. birlefltirilerek y mal› için çapraz fiyat talep e¤risi elde edilir.
fiekil 2.18
y y y Mallar Aras›nda
Net Olmayan
‹kame Durumunda
I/Py
Y*(PxIPy) Çapraz-Fiyat Talep
y*3 y*3 y*3 E¤risi
y*2 y*2 y*2
y*1 y*1 y*1 D3
PCC D2
U1
U 3 U2 D1
x Px _ Py
I/P3x I/P2x I/P1x P1x P2x P3x Py
fiekilde görüldü¤ü gibi Px yükseldikçe daha fazla y mal› kullan›lmaktad›r. Bu

iki mal aras›nda net olmayan ikame söz konusudur. Brüt (net olmayan) ikame; bu-
rada fayda yerine gelir düzeyini sabit tutmam›zdan kaynaklanmaktad›r. Örne¤in
f›nd›k ya¤› ve ayçiçek ya¤› birbirini ikame eden iki üründür. ‹kame mallar›na ilifl-
kin PCC negatif e¤imli olur; yani x mal› fiyat› artt›¤›nda bu mal›n yerine daha faz-
la y mal› tüketilir. fiekilde y mal› için geleneksel talep e¤risinin durumunu analiz
etmek istersek; y mal› fiyat› sabit b›rak›ld›¤› için, x mal› da brüt ikame mal› oldu-
¤una göre, x’in fiyat› artt›¤›nda tüketici x’in yerine y mal›n› ikame edecektir. Dola-
y›s›yla y mal› geleneksel talep e¤risi sa¤a do¤ru kayacakt›r. Ayn› flekilde x mal› fi-
yat› azald›¤›nda da y mal› talep fonksiyonu sola kayacakt›r. ‹kame mallar› için çap-
raz fiyat talep esnekli¤i pozitif de¤erler al›r. Burada çapraz fiyat talep e¤risinin öte-
ki mal›n fiyat›ndaki de¤iflmelere karfl› duyarl›l›¤› ölçülür ya da geleneksel talep e¤-
risindeki kayman›n büyüklü¤ü belirlenmifl olur.
Di¤er taraftan e¤er x mal› fiyat› yükseldi¤inde talep edilen y mal› miktar› azal›-
yorsa bu iki mal aras›nda brüt tamamlay›c›l›k söz konusudur. Bu durumda fiyat tü-
ketim e¤isi pozitif e¤imli olurken çapraz fiyat talep e¤risi negatif e¤imli olarak el-
de edilir. Dolay›s›yla tamamlay›c› mallar için çapraz fiyat talep esnekli¤i negatif de-
¤er alacakt›r.
∂y
< 0 ’d›r.
∂ Px
Bu iliflkiye göre x mal› fiyat› Px yükseldi¤inde tüketici daha az x mal› ve daha
az y mal› sat›n almaktad›r. Negatif e¤imli çapraz-f›yat talep e¤risi net olmayan ta-
mamlay›c› mallar içindir. y mal› geleneksel talep e¤risi Px yükseldi¤inde ise sola
kayacakt›r.
Fiyat tüketim e¤risinin pozitif e¤imli olmas› neyi ifade eder? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
6
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
54 Mikro ‹ktisat
Özet

A M A Ç
Bütçe k›s›t› ve bunu etkileyen faktörleri aç›klamak

A M A Ç
Bütçe k›s›t› alt›nda optimal seçimlerin nas›l be-
1 3 lirlendi¤ini ortaya koymak
Bütçe k›s›t› belirli bir zaman diliminde harcama
Optimal seçim için bütçe do¤rusu ve tercih teori-
yapabilme gücünü gösterir. Tüm bütçe kullan›l-
si birlefltirilerek tüketiciyi en yüksek fayda düze-
d›¤›nda, bütçe do¤rusu üzerindeki herhangi bir
yine ulaflt›racak mal bileflimi araflt›r›l›r. Cobb-Do-
mal bileflimi sat›n al›nabilir. Bütçe do¤rusunun
uglas türü tercihlerde te¤et koflulu aran›rken ta-
e¤imi; yatay eksendeki mal›n fiyat›n›n düfley ek-
mamlay›c› ve ikame mal durumlar›nda bütçe do¤-
sendeki mal›n fiyat›na oran› olup piyasa koflulla-
rusu ile farks›zl›k e¤risinin kesiflmeme koflulu
r›nda bu iki mal›n de¤iflim oran›n› gösterir. Büt-
aran›r.
çe do¤rusundaki de¤iflmeler ise fiyatlardaki ve
gelirdeki de¤iflikliklere göre oluflur.

A M A Ç
Optimal seçimlerdeki de¤iflmelere ba¤l› olarak

A M A Ç
Fayda kavram› ve tüketici tercihlerini ifade etmek
4 üç tür talep e¤risi elde etmek
2 Tüketicinin optimal seçimi fiyatlardaki ve gelir
Bir mal veya hizmetin tüketilmesi ile tüketicinin
düzeyindeki de¤iflikliklere ba¤l› olarak farkl›lafl›r.
elde etti¤i tatmin düzeyi fayda olarak tan›mlan›r.
Sadece gelirdeki de¤ifliklikler dikkate al›nararak
Kardinalistler faydan›n ölçülebilece¤ini ileri sü-
optimal noktalar birlefltirildi¤inde gelir tüketim
rerek ve azalan marjinal fayda prensibine ba¤l›
e¤risi elde edilir. Gelir tüketim e¤risi kullan›larak
olarak bir mala iliflkin negatif e¤imli talep e¤risi-
her bir mal için Engel e¤risi elde edilir.
ni çizerler. Ordinalistler ise faydan›n ölçüleme-
Bir mal›n kendi fiyat›nda de¤ifliklik oldu¤unda,
yece¤ini ancak tercihlerin s›ralanabilece¤ini ka-
ortaya ç›kan farkl› optimal noktalar birlefltirilerek
bul ederek, gelir ve ikame etkilerine ba¤l› olarak
fiyat tüketim e¤risi elde edilir. Bu e¤ri kullan›la-
talep e¤risini çizerler.
rak fiyat› de¤iflen mal için geleneksel talep e¤ri-
si çizilir. Yine bu fiyat tüketim e¤risi kullan›larak
öteki mal›n tercih edilen miktarlar›n›n nas›l de-
¤iflti¤ini görebilmek amac›yla çapraz fiyat talep
e¤risi elde edilir.
1. Px=Py olmas› durumunda bütçe do¤rusunun e¤imi- 6. PCC e¤risinin yatay eksene paralel olmas› neyi ifade
ne iliflkin afla¤›dakilerden hangisi do¤ru olur? eder?
a. E¤im 0 olur. a. ‹ki mal aras›nda tamamlay›c›l›k iliflkisi vard›r.
b. E¤im 1 olur. b. ‹ki mal aras›nda ikame iliflkisi vard›r.
c. E¤im 2 olur. c. ‹ki mal aras›nda hiçbir iliflki yoktur.
d. E¤im -2 olur. d. ‹ki mal aras›nda k›smi ikame iliflkisi vard›r.
e. E¤im -1 olur. e. ‹ki mal aras›nda k›smi tamamlay›c›l›k iliflkisi
vard›r.
2. Bir tüketici üç adet kesme flekerle (x), bir bardak
çay (y) içmekte, bunun d›fl›nda bir tüketimi bulunma- 7. y = y(Px ; I, Py) fleklinde verilen bir fonksiyon afla-
maktad›r. Bu tercih çerçevesinde fayda fonksiyonu afla- ¤›daki seçeneklerin hangisi ile aç›klan›r?
¤›daki seçeneklerden hangisi ile aç›klan›r? a. y mal› talep fonksiyonu
a. U=3x+y b. x mal› talep fonksiyonu
b. U=3x1/2y1/2 c. y mal› engel e¤risi
c. U=x1/3y1/3 d. x mal› çapraz fiyat talep fonksiyonu
d. U=x2/3y1/3 e. y mal› çapraz fiyat talep fonksiyonu
e. U=min(3x,y)
8. Çapraz fiyat talep fonksiyonlar›nda net olmayan
3. Mallar aras›nda tam ikame var ise Py<Px oldu¤unda (brüt) ikame ya da brüt tamamlay›c›l›k ifadesinin kulla-
tüketicinin optimal seçimi nas›l belirlenir? n›m›n›n nedeni nedir?
a. Daha fazla x daha az y mal› alarak belirlenir. a. Fayda düzeyininin sabit tutulmas›
b. Daha fazla y daha az x mal› alarak belirlenir. b. Fiyat düzeyinin sabit tutulmas›
c. Te¤et koflulu aran›r. c. Tercihlerin sabit tutulmas›
d. Tüketici tüm gelirini x mal› için kullan›r. d. Marjinal ikame oran›n›n sabit tutulmas›
e. Tüketici tüm gelirini y mal› için kullan›r. e. Gelir düzeyinin sabit tutulmas›
4. Gelirdeki de¤iflmelere ba¤l› olarak optimal noktala- 9. Düflük mallarda talep e¤risinin pozitif e¤imli olmas›
r› birlefltirdi¤imizde elde edilen e¤riye ne ad verilir? afla¤›daki seçeneklerden hangisi ile aç›klan›r?
a. Çapraz Fiyat Talep E¤risi a. Gelir ve ikame etksinin ayn› yönlü ifllemesi
b. Engel E¤risi b. Gelir ve ikame etkisinin ayn› yönlü fakat GE>‹E
c. Talep E¤risi olmas›
d. Fiyat Tüketim E¤risi c. Gelir ve ikame etkisinin ayn› yönlü fakat GE<‹E
e. Gelir Tüketim E¤risi olmas›
d. Gelir ve ikame etkisinin ters yönlü fakat GE<‹E
5. Gelir artt›¤›nda bir mala iliflkin geleneksel talep e¤- olmas›
risi sola kay›yorsa bu hangi tür mald›r? e. Gelir ve ikame etkisinin ters yönlü fakat GE>‹E
a. Zorunlu Mal olmas›
b. Gerekli Mal
c. Lüks Mal 10. Bir düflük malda gelir etkisi ikame etkisinden kü-
d. Normal Mal çük ise bu mala iliflkin talep e¤risi
e. Düflük Mal a. Pozitif e¤imli çizilir.
b. Düfley çizilir.
c. Yatay çizilir.
d. Çizilemez.
e. Negatif e¤imli çizilir.
56 Mikro ‹ktisat

1. e Bütçe do¤rusu e¤imi = -Px/Py=-1 olur. S›ra Sizde 1
2. e Tamamlay›c› mallara iliflkin fayda, fonksiyondaki Kardinalist yaklafl›mda tek bir mala iliflkin fayda analizi
en küçük (min) olan de¤iflkene göre belirlenir. yap›l›rken ordinalist yaklafl›mda en az iki mal kullan›l-
3. e Optimal seçim y ekseni üzerinde olur maktad›r. Yine mallar aras›nda ikame ve tamamlay›c›l›k
4. e Soruda gelir tüketim e¤risinin tan›m› verilmifltir. iliflkisinin olabilece¤i gibi hiçbir iliflkinin olmayaca¤›
∂y gerçe¤i de göz önünde bulundurulmufltur. Ordinalist
5. e < 0 oldu¤undan geleneksel talep e¤risi so-
∂I yaklafl›mda azalan marjinal faydaya göre de¤il, gelir ve
la kayar.
ikame etkilerine ba¤l› olarak negatif e¤imli talep e¤risi
6. c Çünkü x mal› fiyat› de¤iflti¤inde y mal› miktar›
çizilmektedir.
hiç etkilenmemektedir.
7. e Fonksiyonda y mal› fiyat› ve gelir düzeyi sabit
S›ra Sizde 2
ve baflka bir mal›n fiyat›n›n bir fonksiyonu ola-
dy
rak talep fonksiyonu yaz›lm›flt›r. - = MRS bu formüle göre x’deki de¤iflme s›f›r
8. e Çünkü fayda düzeyi yerine gelir sabit tutularak dx
oldu¤unda MRS sonsuz de¤erini al›r. Y’deki de¤iflme
tamamlay›c›l›k ve ikame iliflkisi aran›r.
s›f›r oldu¤unda ise MRS s›f›r de¤erini al›r. Tamamlay›c›
9. e Düflük mallarda gelir ve ikame etkileri ters yön-
malllar sadece yukar›da ifade edilen de¤erleri al›r.
lü ifller. Gelir etkisi büyük oldu¤unda, yeni be-
lirlenecek olan optimal seçim fiyat art›fl› duru-
S›ra Sizde 3
munda bafllang›ç optimal seçiminin sa¤›nda olur.
Ünitede üç farkl› tür fayda fonksiyonu aç›klanm›flt›r.
Bu nedenle pozitif e¤imli talep e¤risi çizilir.
Bunlar Cobb-Douglas fayda fonksiyonu, do¤rusal fayda
10. e ‹kame etkisi daima negatif oldu¤u için ve gelir
fonksiyonu ve tamamlay›c› mallara iliflkin fayda fonksi-
etkisinden de büyük oldu¤u için bu mal›n talep
yonu. Bu fonksiyonlar aras›ndaki temel farkl›l›k flöyle-
e¤risi negatif e¤imli olur.
dir. ‹lk fayda fonksiyonu orjine d›fl bükey çizilir ve bu
nedenle azalan marjinal ikame oran› geçerlidir. ‹kinci
fonksiyon do¤rusal olup MRS sabittir. Üçünçü fonksi-
yon L biçiminde çizilir, MRS s›f›r ya da sonsuz de¤eri
al›r.
S›ra Sizde 4
Engel e¤risinin pozitif e¤imli olmas›, söz konusu mal›n
normal mal oldu¤unu, negatif e¤imli olmas› ise düflük
mal oldu¤unu ifade eder.
S›ra Sizde 5
Düflük mallarda gelir ve ikame etkisi ters yönlü ifller.
E¤er gelir etkisi ikame etkisinden büyükse pozitif e¤im-
li geleneksel talep e¤risi çizilir.
S›ra Sizde 6
x mal› fiyat› yükseldi¤inde talep edilen y mal› miktar›
azal›yorsa bu iki mal aras›nda brüt tamamlay›c›l›k söz
konusudur. Bu durumda fiyat tüketim e¤risi, pozitif
e¤ilimli olur.
Yararlan›lan Kaynaklar
Bernheim, B. D. ve Whinston, M. (2008). Microecono-
mics. Boston: McGraw-Hill.
Besanko, D. ve Braeutigam, R. (2010). Microecono-
mics (4th Edition). Wiley.
Addison Wesley.
Browning E. K. ve Zupan, M. A. (2009). Microecono-
mic: Theory and Applications (10 th Edition).
Wiley.
Yay›n Evi.
Press.
Learning.
Paras›z, ‹. (2008). Mikroekonomi: Orta Düzey
Yaklafl›m (8. Bask›). Bursa: Ezgi Kitab Evi.
Learning.
3
M‹KRO ‹KT‹SAT
Amaçlar›m›z
Üretim teknolojisi ve fonksiyonunu betimleyebilecek,
K›sa ve uzun döneme iliflkin üretim kuram›n› aç›klayabilecek,
Üretimin ekonomik ve ekonomik olmayan bölgelerini ayr›flt›rabilecek,
Teknolojik geliflmelerin üretim üzerindeki etkisini ortaya koyabilecek,
‹kame esnekli¤i yard›m›yla özel üretim fonksiyonlar›n›n nas›l birbirinden ay-
r›flt›¤›n› aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Üretim Teknolojisi • Marjinal Teknik ‹kame Oran›
• Üretim Fonksiyonu • Üretimin Ekonomik ve Ekonomik
• Sabit ve De¤iflken Girdi Olmayan Bölgeleri
• Toplam, Ortalama ve Marjinal • Yanl› ve Yans›z (Nötr)
Fiziki Ürün Teknolojik Geliflme
• Azalan Marjinal Getiriler Kanunu • ‹kame Esnekli¤i
• Efl Ürün E¤risi • Özel Üretim Fonksiyonlar›
• Ölçe¤e Göre Getiri
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• ÜRET‹M TEKNOLOJ‹S‹ VE
FONKS‹YONU
• ÜRET‹MDE KISA VE UZUN DÖNEM
Mikro ‹ktisat Üretim Kuram›
• KISA DÖNEMDE ÜRET‹M
• UZUN DÖNEMDE ÜRET‹M
• Efi ÜRÜN E⁄R‹LER‹
• ‹KAME ESNEKL‹⁄‹
Üretim Kuram›
G‹R‹fi
Tüketim kuram› piyasan›n talep cephesine odaklan›p tüketici tercih ve davran›flla-
r›n› inceliyor iken üretim kuram› piyasan›n arz cephesine odaklan›p firma (üretici)
tercih ve davran›fllar›n› incelemektedir. Firma kuram›, firmalar›n kâr maksimizas-
yonu güdüsü ile hareket ettikleri varsay›m›na dayand›r›larak aç›klanmaktad›r. Kar
düzeyini belirleyen ve dolay›s›yla firma tercih ve davran›fllar›n› etkileyen iki temel
faktör ise firman›n has›lat ve maliyet yap›s›d›r. Kâr›n› maksimize etmek isteyen fir-
ma has›lat›n› art›rma ve maliyetini azaltma çabas›ndad›r. Firman›n has›lat› üretim
düzeyi ve mal›n fiyat› ile ilintili iken belli bir üretim düzeyinin kaça mal oldu¤u ise
maliyetin konusudur.
Bu nedenle firman›n kar›n› maksimize etmek için üretim yap›s› ba¤lam›nda ne
yapmas› gerekti¤i bu bölümde, maliyet yap›s› ba¤lam›nda ne yapmas› gerekti¤i ise
takip eden bölümde aç›klanmaktad›r.
Firman›n üretim yap›s›n›n ortaya kondu¤u bu bölümde öncelikle üretim tekni-
¤i, üretim teknolojisi ve fonksiyonu betimlenmektedir. Daha sonra bir firman›n
üretim faaliyeti, k›sa ve uzun dönem için ayr› ayr› ele al›nmaktad›r. Firman›n k›sa
dönemdeki üretim süreci incelenirken, toplam, ortalama ve marjinal fiziki ürün
kavramlar› tan›mlanmakta ve söz konusu kavramlar›n birbiriyle olan iliflkisi say›sal
bir örnek ve grafikler yard›m›yla ortaya konmaktad›r. Bu k›s›mda ayr›ca üretim
faktörlerinden birine göre azalan ve artan marjinal getiri ile azalan toplam getiri
kavramlar› ve azalan marjinal getiriler kanunu aç›klanmaktad›r. Uzun dönem üre-
tim analizinde ise efl ürün e¤risi tan›mlan›p özellikleri ortaya konmakta, ölçe¤e gö-
re getiri kavram› aç›klanmakta, azalan marjinal teknik ikame durumu incelenmek-
te, üretimin ekonomik bölgesi ele al›nmakta ve teknolojik geliflmenin üretim süre-
ci üzerindeki etkisi ortaya konmaktad›r. Son olarak ikame esnekli¤i ve özel üretim
fonksiyonlar› konusu incelenmektedir.
ÜRET‹M TEKNOLOJ‹S‹ VE FONKS‹YONU

A M A Ç Üretim Teknolojisi ve fonksiyonunu betimleyebilecek
1
Mal ve hizmet üretimi, üretim faktörlerinin (girdilerin) belli bir teknolojinin kul-
lan›lmas› sonras›nda nihai ürünlere (ç›kt›lara) dönüfltürülmesi ifllemidir. Belli bir
miktar ürünü farkl› girdi bileflenlerini kullanarak üretmek mümkün olabilir ve ay-
60 Mikro ‹ktisat
n› miktar ürünü elde etmeye imkan tan›yan bu farkl› girdi bileflenlerinin her biri de
ayr› bir üretim tekni¤ini oluflturmaktad›r. Bir ürünü üretmeyi mümkün k›lan üre-
tim tekniklerinin tamam› üretim teknolojisini oluflturur. Bir mal› üretmek için bir
araya getirilip üretim sürecinde kullan›lan kaynaklar (iflgücü, sermaye mal›, ham
madde, ara mal›, makine vb.) girdilerdir (üretim faktörleridir) ve üretim süreci
sonras› elde edilen ürün miktar› da ç›kt›d›r.
fiekil 3.1 E¤er üretimde kullan›lan girdilerden birinin
miktar›n› azalt›p di¤erinin miktar›n› art›rmadan
Teknolojik Olarak K
Etkin ve Etkin
ayn› ç›kt› düzeyini gerçeklefltirmek mümkün
A de¤il ise bu üretim sürecinde kullan›lan üretim
Olmayan Üretim 4 C
Teknikleri tekni¤i teknolojik olarak etkin bir üretim tek-
ni¤idir. Di¤er bir ifadeyle, iki girdinin kullan›l-
d›¤› bir üretim sürecinde, ayn› ç›kt› düzeyini
sa¤layan iki farkl› üretim tekni¤inden biri di¤e-
1 B
rine göre iki girdiden de daha fazla kullanmay›
gerektiriyor ise söz konusu üretim tekni¤i tek-
nolojik olarak etkin olmayan üretim tekni¤idir.
0 5 12 L Teknolojik olarak etkin olmayan üretim tek-
nikleri girdi israf›na yol açt›¤›ndan, firmalara
ilave maliyetler yüklemektedir. Bundan dolay›
E¤er üretimde kullan›lan tamamen kâr maksimizasyonu güdüsü ile hareket eden firmalar bu amac›n› ger-
girdilerden birinin miktar›n› çeklefltirmek için üretim faaliyetlerinde teknolojik olarak etkin olan üretim tek-
azalt›p di¤erinin miktar›n›
art›rmadan ayn› ç›kt› niklerini tercih edeceklerdir.
düzeyini gerçeklefltirmek Teknolojik olarak etkin ve etkin olmayan üretim tekniklerini fiekil 3.1 yard›m›y-
mümkün de¤il ise bu üretim
sürecinde kullan›lan üretim la inceleyebiliriz. Üretimde sadece emek (L) ve sermaye (K) girdilerinin kullan›ld›-
tekni¤i teknolojik olarak ¤› varsay›m›yla, flekilde K girdisi dikey eksende ve L girdisi ise yatay eksende gös-
etkin bir üretim tekni¤idir.
terilmifltir. fiekilde A, B ve C noktalar›n›n her biri farkl› emek ve sermaye bileflen-
leri kullan›larak ayn› ç›kt› düzeyini (10 birim) veren üç farkl› üretim tekni¤ini gös-
Ayn› miktar ürünü elde termektedir. 10 birim üretimi gerçeklefltirmek için firma A noktas›nda, B noktas›na
etmeye imkân tan›yan farkl›
girdi bileflenlerinin her biri
nazaran daha fazla K girdisi ve daha az L girdisi kullanmaktad›r. Fakat A ve B nok-
ayr› bir üretim tekni¤ini talar›n›n her biri teknolojik olarak etkin üretim teknikleridir. Çünkü A’dan B’ye ge-
oluflturur. çildi¤inde firma 7 birim daha fazla L girdisi kullanabilmek için 3 birim K girdisin-
Bir ürünü üretmeyi mümkün den vazgeçmek zorundad›r. B’den A’ya geçildi¤inde firma 3 birim daha fazla K gir-
k›lan üretim tekniklerinin disi kullanabilmek için 7 birim L girdisinden vazgeçmek zorundad›r. Di¤er taraftan
tamam› üretim teknolojisini
oluflturur. 4 birim K ve 12 birim L girdisinin kullan›ld›¤› C noktas› A veya B noktas›na naza-
ran teknolojik olarak etkin olmayan üretim tekni¤idir. Firma C’den A’ya geçerek C
ile ayn› miktarda K girdisi fakat C’ye göre 7 birim daha az L girdisi kullanarak 10
birimlik üretim düzeyini gerçeklefltirebilir ve bunun sonucunda 7 birim L girdisi ta-
sarruf etmifl olur. Ayr›ca firma C’den B’ye geçerek, C ile ayn› miktarda L girdisi fa-
D Ü fi Ü N E L ‹ M kat C’ye göreD Ü fi Ü3N birim
E L ‹ M daha az K girdisi kullanarak 10 birimlik üretim düzeyini ger-
çeklefltirebilir ve bunun sonucunda 3 birim K girdisi tasarruf etmifl olur. Sonuç ola-
rak C noktas›, A veya B’ye göre girdi israf›na yol açt›¤›ndan dolay› teknolojik ola-
S O R U S O R U
rak etkin olmayan bir üretim tekni¤ini temsil etmektedir.
D‹KKAT Teknolojik olarak

D ‹ K K Aetkin
T olmayan üretim teknikleri, girdi israf›na yol açmak suretiyle ayn›
miktar mal›n firmalarca daha pahal›ya mal edilmesine yol açmaktad›r.
SIRA S‹ZDE Firmalar üretim
SIRA sürecinde
S‹ZDE teknolojik etkinlik aç›s›ndan ne tür bir üretim tekni¤ini tercih
1 etmektedirler, Neden?
AMAÇLARIMIZ
D Ü fi Ü N E L ‹ M AMAÇLARIMIZ
D Ü fi Ü N E L ‹ M
K S‹ OT RA UP K S‹ OT RAU P
D‹KKAT D‹KKAT
3. Ünite - Üretim Kuram› 61
Üretim fonksiyonu, teknoloji veri iken her bir spesifik girdi bilefleni için firma- Üretim fonksiyonu, teknoloji
veri iken her bir spesifik
n›n üretebilece¤i maksimum ç›kt› düzeyini gösteren matematiksel ifadedir (fonksi- girdi bilefleni için firman›n
yondur). Yani herhangi bir üretim fonksiyonu, teknoloji veri iken üretimde kulla- üretebilece¤i maksimum
ç›kt› düzeyini gösteren
n›lan girdi miktarlar› ile üretilebilecek maksimum ç›kt› düzeyi aras›ndaki iliflkinin matematiksel ifadedir.
matematiksel biçiminden baflka bir fley de¤ildir.
Gerçek hayatta bir firma üretim sürecinde çok say›da girdi kullan›yor olmas›na
ra¤men söz konusu bu girdiler içinden öne ç›kanlar emek (ifl gücü), sermaye, do-
¤al kaynak ve teknolojidir. Bu ba¤lamda kapal› üretim fonksiyonumuzu flöyle gös-
terebiliriz:
Q = f (L, K, D, T)
Bu üretim fonksiyonunda: Q üretim düzeyini, L emek girdisini, K sermaye gir-

disini, D do¤al kaynak girdisini ve T teknoloji girdisini temsil etmektedir. Üretim
fonksiyonu bünyesinde sadece teknolojik olarak etkin olan üretim tekniklerini ba-
r›nd›rd›¤› için her bir spesifik girdi bilefleni karfl›s›nda elde edilebilecek
SIRA S‹ZDE
olan mak- SIRA S‹ZDE
simum ç›kt› düzeyini göstermektedir.
Üretim fonksiyonu neden maksimum ç›kt› düzeyini göstermektedir? D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Üretim kuram›na iliflkin daha detayl› bir analize geçmeden önce

S O R üretim
U aç›s›n- S O R U
dan k›sa ve uzun dönemlerin neler oldu¤unu ortaya koymada fayda vard›r.
ÜRET‹MDE KISA VE UZUN DÖNEM D‹KKAT D‹KKAT
Bir firman›n üretimi art›rma karar›n› hemen hayata geçirmesi mümkün olamayabi-
lir. Çünkü üretimde kullan›lan girdilerin baz›lar›n›n miktarlar›n› SIRA hemen
S‹ZDE art›rmak SIRA S‹ZDE
mümkün iken baz›lar›n›n miktarlar›n› art›rmak belli zaman gerektirebilir. Mesela
firman›n vas›fs›z ifl gücü miktar›n› oldukça k›sa bir sürede art›rmas› mümkün iken
AMAÇLARIMIZ
vas›fl› ifl gücünü (mühendis, mimar, yönetici gibi) bulup istihdam
etmesi veya ye-
ni bir fabrika planlay›p infla etmesi ya da makine siparifl edip montaj›n› gerçeklefl-
AMAÇLARIMIZ
tirmesi oldukça uzun bir zaman dilimini gerektirebilmektedir. Bu uzun zaman di- K›sa dönem, üretim
K ‹ T A P K ‹ Türetim
sürecinde kullan›lan A P
limi bir y›l veya daha uzun bir süre olabilmektedir. Bu ba¤lamda girdilerin üretim-
faktörlerinden sadece bir
de kullan›lan miktarlar›n›n de¤ifltirilebildi¤i zaman dilimleri aç›s›ndan k›sa ve uzun tanesinin miktar›n›n
dönem ayr›m›na gitmek gerekmektedir. de¤ifltirilmesini ve
TELEV‹ZYON di¤erlerinin sabit
TELEV‹ZYON
K›sa dönem, üretim sürecinde kullan›lan üretim faktörlerinden sadece bir tane- miktarlarda kullan›lmas›n›
sinin miktar›n›n de¤ifltirilmesini ve di¤erlerinin sabit miktarlarda kullan›lmas›n› mümkün k›lan dönemdir.
mümkün k›lan dönemdir. Üretimde kullan›lan miktar› de¤ifltirilemeyip sabit kalan Üretimde kullan›lan miktar›
girdiye de sabit girdi denmektedir. Dolay›s›yla sabit girdi sadece ‹ N T E R Nk›sa
E T dönemde de¤ifltirilemeyip
‹ Nsabit
T E R kalan
NET
girdiye sabit girdi
ortaya ç›kan bir durumdur. Uzun dönem, üretim sürecinde kullan›lan üretim fak- denmektedir.
törlerinin tamam›n›n miktar›n›n de¤ifltirilmesini mümkün k›lan dönemdir. Di¤er bir
ifadeyle uzun dönemde tüm girdilerin miktarlar› istenildi¤i gibi Mde¤ifltirilebilmekte- Uzun dönem, üretim
AKALE M A Küretim
sürecinde kullan›lan ALE
dir. Ayr›ca bu dönem sabit girdinin olmad›¤› bir dönemdir. ‹lgili dönemde üretim- faktörlerinin tamam›n›n
de kullan›lan miktar› kolayl›kla de¤ifltirilebilen girdiye de¤iflken girdi denir. K›sa miktar›n›n de¤ifltirilmesini
mümkün k›lan dönemdir.
dönemde tek bir girdi de¤iflken girdi iken uzun dönemde tüm girdiler
D Ü fi Ü N E Lde¤iflken
‹M gir- D Ü fi Ü N E L ‹ M
didir. K›sa dönemde firma aç›s›ndan üretimi artt›rman›n yolu mevcut makine ve ‹lgili dönemde üretimde
kullan›lan miktar› kolayl›kla
ekipman› daha yo¤un kullan›p fabrikay› tam kapasitede çal›flt›rmaktan geçiyor iken de¤ifltirilebilen girdiye
S O R U S O R U
uzun dönemde fabrikay› büyütüp üretim kapasitesini art›rmak mümkündür. de¤iflken girdi denir.
Sabit girdi sadece k›sa dönemde mevcut iken de¤iflken girdi hem k›sa hem
D ‹ K Kde
A Tuzun dönem- D‹KKAT
de mevcuttur.
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
62 Mikro ‹ktisat
K›sa veya uzun dönemin gün, ay veya y›l cinsinden kaç güne, aya ya da y›la te-
kabül etti¤i konusunda net bir fley söylemek mümkün de¤ildir. Söz konusu dönem-
lerin kapsad›¤› zaman aral›klar›n›n geniflli¤i tamamen firman›n faaliyet gösterdi¤i
alanlara göre de¤iflmektedir. Örne¤in bir meyve suyu firmas› için bir ay k›sa dönem
iken bir y›l uzun dönemdir çünkü firman›n üretimi art›rmak için gerekli meyveyi te-
darik edebilmek için ürünün yetiflmesi için gerekli bir y›ll›k süreyi beklemesi gere-
kir. Ya da bir otomobil üreticisi için 1 y›l k›sa dönem iken 3 y›l uzun dönem olabilir
çünkü yeni bir araban›n prototipinin AR-GE taraf›ndan oluflturulmas› daha sonra test
sürüfllerinde baflar›l› olmas› ve pazarlanmas› birkaç y›l› alabilmektedir.
D Ü fi Ü N E L ‹ M K›sa ve uzun
D Üdönemin
fi Ü N E L ‹ M k›sal›k veya uzunlu¤u neye göre de¤iflmektedir?
S O R U
K›sa ve uzun dönem ayr›m›n› yapt›ktan sonra flimdi üretime iliflkin analizimize
S O R U
k›sa dönemden bafllay›p daha sonra da ayn› analizi uzun dönem için yapaca¤›z.
D‹KKAT KISA DÖNEMDE

D‹KKAT ÜRET‹M
SIRA S‹ZDE AM AÇ SIRAve

K›sa S‹ZDE
uzun döneme iliflkin üretim kuram›n› aç›klayabilecek
2
AMAÇLARIMIZ
K›sa dönemde üretim fonksiyonunda yer alan girdilerden sadece bir tanesinin üre-
AMAÇLARIMIZ
timde kullan›lan miktar› de¤iflmekte, di¤er girdilerin üretimde kullan›lan miktarlar›
sabit kalmaktad›r. Üretim kuram›na iliflkin analizlerimizi basit ve anlafl›labilir k›lmak
K ‹ T A P için üretimK fonksiyonumuzun
‹ T A P sadece iki girdiden olufltu¤unu ve bu girdilerin de
emek (L) ve sermaye (K) oldu¤unu varsayaca¤›z. Ayr›ca k›sa dönemde de¤iflken
girdimizin L ve sabit girdimizin K oldu¤unu varsaymaktay›z. Bundan dolay› da k›-
TELEV‹ZYON sa dönemdeT E L firman›n
E V ‹ Z Y O N üretimini art›rabilmesinin tek yolu üretimde kullan›lan emek
miktar›n› art›rmakt›r. Bu ba¤lamda k›sa dönem üretim fonksiyonumuz flöyledir:
–
Q = f (L, K)
K›sa dönem üretim fonksiyonunda K girdisi üzerindeki üst çizgi sermaye girdisinin
sabit kald›¤›n› sembolize etmektedir. Fonksiyondan da anlafl›ld›¤› üzere k›sa döne-
MAKALE
min tek bir de¤iflken
MAKALE
girdisi vard›r ve o girdi de emektir.
Üretim sürecinde kullan›lan Üretim sürecinde kullan›lan de¤iflken girdi miktar›n›n art›r›lmas› sonucu elde
de¤iflken girdi miktar›n›n
art›r›lmas› sonucu elde
edilen toplam ürün (ç›kt›) miktar› bize toplam fiziki ürünü verir ve TPP ile gös-
edilen toplam ürün terilmektedir. Üretimde kullan›lan di¤er girdiler sabit iken sadece bir girdinin kul-
miktar›na toplam fiziki lan›lan miktar›ndaki bir birimlik art›fl veya azal›fl yönündeki de¤iflimin toplam fizi-
ürünü denir.
ki üründe meydana getirdi¤i de¤iflime marjinal fiziki ürün denir ve MPP ile gös-
Üretimde kullan›lan di¤er terilir. Yani MPP firmaya; her bir ilave iflçiyi üretim sürecine katt›¤›nda veya üretim
girdiler sabit iken sadece bir
girdinin kullan›lan sürecinden ç›kard›¤›nda TPP’nin ne yönde ve ne büyüklükte de¤iflece¤i konusun-
miktar›ndaki bir birimlik da bilgi verir. De¤iflken girdinin emek oldu¤u varsay›m›yla emek girdisi için
art›fl veya azal›fl yönündeki
de¤iflimin toplam fiziki MPP’nin formülü flöyledir:
üründe meydana getirdi¤i
de¤iflime marjinal fiziki
ürün denir. ∆TPP TPP2 − TPP1
MPPL = =
∆L L 2 − L1
Formülden de anlafl›ld›¤› üzere eme¤in marjinal fiziki ürünü TPP’deki de¤ifli-

min L’deki de¤iflime oran› taraf›ndan verilir. Di¤er bir ifadeyle pay k›sm› için
TPP’nin ikinci durumdaki de¤erinden birinci durumdaki de¤eri ç›kart›lacak ve
payda k›sm› için ise L’nin ikinci durumdaki de¤erinden birinci durumdaki de¤eri
ç›kart›lacak demektir. Formüldeki delta iflareti (∆) de¤iflimi sembolize etmektedir. Bir birim girdi bafl›na elde
Bir birim girdi bafl›na elde edilen ürün miktar›na ortalama fiziki ürün denir ve edilen ürün miktar›na
ortalama fiziki ürün denir.
APP ile gösterilir. APP girdi bafl›na üründen baflka bir fley de¤ildir ve TPP’nin girdi
miktar›na oranlanmas› sonucu bulunur. Emek girdisi için APP’nin formülü flöyledir:
TPP
APPL =
L
Bu formül bize emek bafl›na ürün miktar›n›, yani eme¤in ortalama fiziki ürününü
vermektedir.
Emek Sermaye Toplam Fiziki Ortalama Marjinal Fiziki Tablo 3.1

Tek De¤iflken
Miktar› (L) Miktar› (K) Ürün (TPPL) Fiziki Ürün Ürün (MPPL) Girdinin Oldu¤u
(APPL) Durumda Toplam,
Ortalama ve
0 20 0 - - Marjinal Fiziki Ürün
1 20 12 12 12
2 20 26 13 14
3 20 60 20 34
4 20 80 20 20
5 20 95 19 15
6 20 108 18 13
7 20 112 16 4
8 20 112 14 0
9 20 99 11 -13
Tablo 3.1 emek girdisinin de¤iflken girdi ve sermaye girdisinin de sabit girdi ol-
du¤u durumda X firmas›n›n farkl› emek miktarlar› karfl›s›nda elde etti¤i toplam, or-
talama ve marjinal fiziki ürün miktarlar›n› göstermektedir. Üretimde kullan›lan
eme¤in miktar› s›f›r birim oldu¤unda X firmas› s›f›r birim toplam fiziki ürün (TPPL)
elde etmektedir. Firma üretimde kullan›lan emek miktar›n› birer birim art›rmaya
devam etti¤inde toplam fiziki ürün miktar› da artmaktad›r fakat toplam fiziki ürün-
deki bu art›fl 112 birimde en yüksek (maksimum) düzeyine ulaflmakta ve bu nok-
tadan sonra toplam fiziki ürün miktar› azal›fla geçmektedir. Ortalama fiziki ürün
(APPL) miktar› da eflit miktarlarda artan emek girdisi karfl›s›nda artmakta ve ortala-
ma fiziki ürün miktar› 20 birim düzeyinde en yüksek (maksimum) de¤erine ulafl-
makta, bu noktadan sonra ise azalmaktad›r. Ayn› flekilde marjinal fiziki ürün (MPPL)
miktar› da emek girdisi ile birlikte artmakta, 34 birimde en yüksek (maksimum)
düzeyine ulaflmakta ve bu noktadan sonra da azalmaktad›r. Marjinal fiziki ürün her
bir birim ilave emek girdisi karfl›s›nda toplam fiziki ürünün ne kadar art›p azald›¤›
konusunda bilgi verir. Bu ba¤lamda marjinal fiziki ürün bir anlamda toplam fiziki
ürünün art›fl h›z›n› gösterir. 1-3 birim emek girdisi aral›¤›nda MPPL artmakta ve bu
da söz konusu bu aral›kta TPPL’nin artarak artt›¤›na iflaret etmektedir. 4-8 birim
emek girdisi aral›¤›nda MPPL azalmakta ve bu da söz konusu bu aral›kta TPPL’nin
azalarak artt›¤›na iflaret etmektedir. 9 birim ve sonras›ndaki emek girdi miktar› için
64 Mikro ‹ktisat
MPPL negatif de¤er almakta ve bu da söz konusu bu aral›kta TPPL’nin azald›¤›na

iflaret etmektedir. MPPL’nin s›f›r de¤erini ald›¤› 8 birim emekten sonra ilave edile-
cek olan 9 birim eme¤in TPPL’yi 13 birim azaltt›¤› görülmektedir. Bundan dolay› 9
birim emek girdisinden itibaren MPPL negatif de¤er almakta ve TPPLde azalmakta-
d›r. Bu nedenle MPPL’nin s›f›r de¤erini ald›¤› 8 birimden sonra üretime ilave emek
girdisi dahil etmenin anlam› yoktur. Çünkü bu noktadan sonra ilave edilecek olan
emek girdisi toplam fiziki ürünü azaltarak firman›n sat›fl has›lat›n›n düflmesine ve
ilave emek girdisine yap›lacak olan ücret ödemesi neticesinde maliyetlerin artma-
D Ü fi Ü N E L ‹ M s›na ve en Dnihayetinde
Ü fi Ü N E L ‹ M de firman›n kâr›n›n düflmesine yol açar. Kâr maksimizasyo-
nu güdüsü ile hareket eden firman›n 8 birim emek girdisinden sonra üretime de-
vam etmesi rasyonel de¤ildir. 4 birim emek girdisinin kullan›ld›¤› durumda hem
S O R U S O R U
APPL hem de MPPL 20 birim de¤erini almakta ve birbirine eflit olmaktad›r.
D‹KKAT D ‹ürünün
Marjinal fiziki K K A T negatif oldu¤u ve dolay›s›yla toplam fiziki ürünün azald›¤› bölgede
üretim yapmak firma için kârl› de¤ildir.
fiekil 3.2
fiekil 3.2, Tablo 3.1’deki bilgilerin grafik
Tek De¤iflken Girdinin Oldu¤u Durumda Toplam, Ortalama düzlemindeki görünümünü vermektedir.

ve Marjinal Fiziki Ürün E¤rileri AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
(a)
C
fiekil 3.2’de panel (a) toplam fiziki ürün
(TPPL) e¤risinin grafi¤ini ve panel (b) or-
112 talama fiziki ürün (APPL) e¤risi ile marjinal
K ‹ T A P K ‹ T A P fiziki ürün (MPPL) e¤risinin grafiklerini ver-
mektedir. Panel (a)’da A noktas›na kadar
TPPL
B TPPL artarak artmakta; A-C noktalar› ara-
T E L E V ‹ Z 80
YON TELEV‹ZYON s›nda TPPL azalarak artmakta; C noktas›n-
da TPPL maksimum de¤erine (112 birime)
ulaflmakta; C noktas›ndan sonra TPPL mut-
‹NTERNET ‹NTERNET lak bir biçimde azalmaktad›r. Di¤er bir de-
60 yiflle, A noktas›na kadar TPPLnin e¤imi ar-
A
tarak artmakta; A-C noktalar› aras›nda TPPL
MAKALE MAKALE nin e¤imi azalarak artmakta; C noktas›nda
TPPLnin e¤imi s›f›r; C noktas›ndan sonra
TPPLnin e¤imi negatiftir. Toplam fiziki
0 3 4 8 L ürün e¤risinin herhangi bir noktadaki e¤i-
APPL mi veya türevi o noktadaki marjinal fiziki
(b)
MPPL ürünü vermektedir. TPPL e¤risi üzerindeki
her noktada e¤im farkl› oldu¤undan söz
D konusu noktalar için marjinal fiziki üründe
34
farkl›d›r. TPPL üzerindeki A noktas› büküm
noktas›d›r ve bu noktaya kadar TPPL deki
E
20 art›fl artarak artan bir h›zda iken bu nokta-
dan sonra azalarak artan bir h›za dönüfl-
12
mektedir.
APPL Orijinden A noktas›na kadar olan böl-
gede eme¤e göre artan marjinal getiri (ve-
rim) vard›r. Di¤er girdiler sabit iken emek
miktar›ndaki her bir birim art›fl karfl›s›nda
L toplam fiziki ürün artarak art›yor ise bu
0 1 3 4 8
MPPL durumda eme¤e göre artan marjinal
getiri (verim) var demektir. A-C noktalar› aras›nda kalan bölgede eme¤e göre Di¤er girdiler sabit iken
emek miktar›ndaki her bir
azalan marjinal getiri (verim) vard›r. Di¤er girdiler sabit iken emek miktar›ndaki birim art›fl karfl›s›nda
her bir birim art›fl karfl›s›nda toplam fiziki ürün azalarak art›yor ise bu durumda toplam fiziki ürün artarak
art›yor ise bu durumda
eme¤e göre azalan marjinal getiri (verim) var demektir. C noktas›ndan son- eme¤e göre artan marjinal
raki bölgede ise eme¤e göre azalan toplam getiri (verim) vard›r. Di¤er girdiler getiri (verim) var demektir.
sabit iken emek miktar›ndaki her bir birim art›fl karfl›s›nda toplam fiziki ürün aza-
Di¤er girdiler sabit iken
l›yor ise bu durumda eme¤e göre azalan toplam getiri (verim) var demek- emek miktar›ndaki her bir
tir. Bu üç farkl› getiri durumu bize azalan marjinal getiriler (verimler) kanununu birim art›fl karfl›s›nda
toplam fiziki ürün azalarak
hat›rlatmaktad›r. Azalan marjinal getiriler (verimler) kanununa göre; di¤er art›yor ise bu durumda
girdiler sabit iken tek bir girdinin üretimde kullan›lan miktar›n› art›rd›¤›m›zda eme¤e göre azalan
marjinal getiri (verim) var
söz konusu girdinin marjinal fiziki ürünü belli bir noktaya kadar artar ve bu nok- demektir.
tadan sonra azalmaya bafllar. Üretimin ilk aflamalar›nda de¤iflken girdi (L) bafl›na
düflen sabit girdi (K) miktar› (yani K/L miktar›) çok oldu¤u için de¤iflken girdi- Di¤er girdiler sabit iken
emek miktar›ndaki her bir
nin marjinal fiziki ürünü (MPPL) bu aflamada artmaktad›r fakat de¤iflken girdi birim art›fl karfl›s›nda
miktar› artt›kça de¤iflken girdi bafl›na düflen sabit girdi miktar› (yani K/L miktar›) toplam fiziki ürün azal›yor
ise bu durumda eme¤e göre
giderek azald›¤›ndan belli bir noktadan sonra de¤iflken girdinin marjinal fiziki azalan toplamSIRA getiriS‹ZDE
SIRA S‹ZDE
ürünü azalacakt›r. (verim) var demektir.
K›sa dönemde üretim sürecinde emek-sermaye oran› neden sabit kalmamaktad›r?

Orijinden TPPL e¤risine çizilen do¤rulardan her birinin e¤imi,

S Oo R de¤me
U nokta- Azalan marjinal getiriler
S O Rgöre;
U
(verimler) kanununa
lar›ndaki ortalama fiziki ürün miktarlar›n› vermektedir. Orijinden TPPL e¤risine çi- di¤er girdiler sabit iken tek
zilen do¤rular›n içinde en büyük e¤ime sahip olan OB do¤rusuna ait olan B de¤- bir girdinin üretimde
me noktas›na tekabül eden 4 birim emek girdisi düzeyinde, APP D ‹ K Kmaksimum
AT de- kullan›lan miktar›n›
D‹KKAT
L art›rd›¤›m›zda söz konusu
¤eri olan 20 birime ulafl›r. B noktas›n›n solundaki bölgede APPL artmakta, sa¤›n- girdinin marjinal fiziki ürünü
daki bölgede ise azalmaktad›r. A büküm noktas›na kadar MPP artmakta ve bu
SIRAL S‹ZDE belli bir noktaya kadar
SIRA artar
S‹ZDE
ve bu noktadan sonra
noktada maksimum de¤eri olan 34 birime ulaflmakta, daha sonra azalmakta, azalmaya bafllar.

TPPL’nin maksimum oldu¤u C noktas›nda s›f›r de¤erini almakta ve C noktas›ndan
sonra (TPPL’nin azalmakta oldu¤u bölgede) negatif olmaktad›r. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
Toplam fiziki ürün e¤risi üzerindeki her bir noktada ortalama fiziki
SIRAürün
S‹ZDEmiktar› sabit SIRA S‹ZDE
midir? 2
Panel (b)’ye bakt›¤›m›zda E noktas›nda APP L ve MPP Lnin birbirine eflit
(APPL=MPPL) oldu¤u görülmektedir. E noktas›n›n solunda marjinal fiziki ürün
ortalama fiziki üründen büyük (MPPL>APPL) ve bu bölgede APP S O R artmaktad›r.
L
U E S O R U
noktas›n›n sa¤›nda marjinal fiziki ürün ortalama fiziki üründen küçüktür
(MPPL<APPL) ve bu bölgede APPL azalmaktad›r. Dolay›s›yla‹ NDTAPP nin artmakta
‹EKRKNALETT ‹ NDT‹EKRKNAETT
oldu¤u bölgede MPPL e¤risi APPL e¤risinin üzerinde, APPLnin azalmakta oldu-
¤u bölgede ise MPPL e¤risi APPL e¤risinin alt›ndad›r. Bu söylediklerimizi mate-
matiksel olarak elde etmek mümkündür. APPL=TPPL/L oldu¤u M A Kbilgisi
ALE dahilinde MAKALE
APPLnin e¤imi APPLnin L’ye göre türevi taraf›ndan verilir ve APPLnin e¤imi flöy-
le elde edilir: AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
66 Mikro ‹ktisat
 TPP  MPP

1
∂ 
L
L

∂APPL  L  (∂TPPL ∂L)( L) − (TPPL )(∂L ∂L) ( MPPL )( L) − TPPL
= = =
∂L ∂L L2 L2
APP

L
( L )( ) TPPL
MPP L ( MPP ) ( L )  TPPL  1  MPPL APPL MPPL − APPL
− 
L
= − =   = − =
  
L2
L2
( L) ( L)   L   L  L L L
Yukar›daki ifadeden APPLnin e¤iminin (MPPL-APPL)/L taraf›ndan verildi¤i gö-

rülmektedir. Bu durumda L>0 flart›yla: i.) e¤er MPPL=APPL ise APPLnin e¤imi s›f›-
ra eflittir ve bu noktada APPL maksimum yapmaktad›r; ii.) e¤er MPPL>APPL ise
APPLnin e¤imi pozitiftir ve APPL artmaktad›r; iii.) e¤er MPPL<APPL ise APPLnin e¤i-
mi negatiftir ve APPL azalmaktad›r.
fiimdi takip eden k›s›mda k›sa dönem için yapt›¤›m›z üretim kuram› analizini
uzun dönem için aç›klamaya çal›flaca¤›z.
UZUN DÖNEMDE ÜRET‹M

K›sa döneme iliflkin üretim kuram› analizimizde sermaye girdisi sabit iken emek
girdisi de¤iflken girdiydi. K›sa dönemden farkl› olarak uzun dönemde hem serma-
ye hem de emek girdisi de¤iflken oldu¤undan, firma uzun dönemde ayn› ürün
miktar›n› (ç›kt› düzeyini) emek ve sermayenin çok say›da farkl› kombinasyonunu
kullanarak gerçeklefltirme flans›na sahiptir. Yani uzun dönemde firma daha fazla
emek daha az sermaye girdisi kullanarak veya daha fazla sermaye daha az emek
girdisi kullanarak ya da her ikisinden de makul miktarlarda kullanarak ayn› ç›kt›
düzeyini elde etme imkân›na sahiptir. Dolay›s›yla uzun dönem firman›n bir girdi-
yi di¤eriyle ikame edip ayn› üretim düzeyini gerçeklefltirmesine müsaade eden bir
dönemdir. Bundan dolay› bu k›s›mda firman›n farkl› emek-sermaye kombinasyon-
lar›n› kullanarak nas›l ayn› ç›kt› düzeyini elde etti¤ini görece¤iz.
Efi ÜRÜN E⁄R‹LER‹

Üretim fonksiyonunu aç›klarken her ne kadar dört farkl› girdiden bahsetmifl olsak
da analizimizi basit ve anlafl›l›r k›labilmek için sadece iki girdinin oldu¤unu ve
bunlar›n da emek (L) ve sermaye (K) olduklar›n› varsayaca¤›z. Emek ve sermaye
girdisinden her ikisinin de de¤iflken oldu¤u uzun dönem için üretim fonksiyonu-
muzu flöyle gösterebiliriz:
Q = f (L, K)
Tablo 3.2 X firmas›n›n farkl› emek-sermaye bileflenlerini kullanarak elde etti¤i
ç›kt› düzeylerini (ürün miktarlar›n›) göstermektedir.
Tablo 3.2 Emek (L)

‹ki Girdinin
Kullan›ld›¤› Sermaye (K) 1 2 3 4 5
Durumda Üretim
1 10 40 50 65 70
2 30 55 70 85 95
3 50 70 95 100 105
4 65 85 100 110 115
5 70 95 105 120 130
Tablo 3.2’de X firmas›n›n farkl› emek-sermaye bileflenlerini kullanarak gerçeklefl-

tirdi¤i üretim miktarlar› gri ile taral› bölgeyle gösterilmifltir. Tablodan firman›n, 50 bi-
rimlik üretimi: (1 birim L; 3 birim K) veya (3 birim L; 1 birim K) girdi bileflenlerini
kullanarak ya da 70 birimlik üretimi: (1 birim L; 5 birim K), (2 birim L; 3 birim K), (3
birim L; 2 birim K) veya (5 birim L; 1 birim K) girdi bileflenlerini kullanarak ya da 95
birimlik üretimi: (2 birim L; 5 birim K), (3 birim L; 3 birim K) veya (5 birim L; 2 bi-
rim K) girdi bileflenlerini kullanarak gerçeklefltirebildi¤i görülmektedir.
Tabloda gri bölgede yer alan üretim miktarlar›n› soldan-sa¤a do¤ru sat›r olarak
okudu¤umuzda her bir sat›r için sermaye girdisi sabit iken emek girdisi artt›¤›nda
üretimin artt›¤›n› görürüz. Ayr›ca gri bölgede yer alan üretim miktarlar›n› yukar›-
dan-afla¤›ya do¤ru sütun olarak okudu¤umuzda her bir sütun için emek girdisi sa-
bit iken sermaye girdisi artt›¤›nda üretimin artt›¤›n› görürüz.
Tablo 3.2’de yer alan girdi ve üretim bilgileri, ayn› zamanda efl ürün e¤rileri
kullan›larak fiekil 3.3’te oldu¤u gibi grafiksel olarak da gösterilebilir. Ayn› ç›kt› dü-
zeyini sa¤layan tüm teknolojik olarak etkin emek-sermaye kombinasyonlar›n› gös-
teren e¤riye efl ürün e¤risi denir. Bu ba¤lamda efl ürün e¤risi, ayn› ç›kt› düzeyi- Ayn› ç›kt› düzeyini sa¤layan
tüm teknolojik olarak etkin
ni veren girdi bileflenlerinin geometrik yerinden baflka bir fley de¤ildir. Bir efl ürün emek-sermaye
e¤risi bir firman›n belli bir ç›kt› düzeyini gerçeklefltirebilmedeki esnekli¤ini göster- kombinasyonlar›n› gösteren
mektedir. Üretim fonksiyonunun Q = f (L,K) oldu¤u durumda SIRA herhangiS‹ZDE bir efl ürün e¤riye efl ürünSIRA
e¤risiS‹ZDE
denir.
e¤risine iliflkin üretim fonksiyonu flöyledir:

– D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Q = f (L, K)
Bir efl ürün e¤risi üzerinde üretim düzeyi de¤iflmeyip ayn› kald›¤› için yukar›-
– S O R U S O R U
daki ifadede üretim miktar›n›n sabitli¤ini Q ile sembolize ettik.
Bir efl ürün e¤risi üzerinde üretim düzeyi de¤iflmez, sadece girdi bileflenleri
D ‹ K K A T de¤iflir. D‹KKAT
fiekil 3.3’te üç farkl› üretim düzeyini tem- SIRA S‹ZDE

fiekil SIRA
3.3 S‹ZDE
sil eden üç ayr› efl ürün e¤risi yer almakta- ‹ki Girdinin Kullan›ld›¤› Durumda Üretim
d›r. Q50 efl ürün e¤risi 50 birim ç›kt›y› sa¤la- K
yan tüm emek-sermaye bileflenlerini üzerin-
de bar›nd›rmaktad›r. 50 birimlik ç›kt›y› sa¤- 5
AMAÇLARIMIZ
E AMAÇLARIMIZ
layan emek-sermaye (L;K) bileflenlerinden

iki tanesi A noktas›ndaki (1 birim L; 3 birim K ‹ T A P K ‹ T A P
K) bilefleni ile D noktas›ndaki (3 birim L; 1
birim K) bileflenidir. Q70 efl ürün e¤risi 70 A B C
birim ç›kt›y› sa¤layan tüm emek-sermaye bi- 3 TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
leflenlerini temsil etmektedir. 70 birimlik ç›k-
t›y› sa¤layan emek-sermaye bileflenlerinden
bir tanesi B noktas›ndaki (2 birim L; 3 birim ‹NTERNET ‹ N TQ
ERNET
95
K) bileflenidir. Q95 efl ürün e¤risi 95 birim
ç›kt›y› sa¤layan tüm emek-sermaye bileflen- D
1 Q70
lerini göstermektedir. 95 birimlik ç›kt›y› sa¤- MAKALE MAKALE
layan emek-sermaye bileflenlerinden iki ta- Q50
nesi C noktas›ndaki (3 birim L; 3 birim K)
bilefleni ile E noktas›ndaki (2 birim L; 3 bi- L
0 1 2 3
rim K) bileflenidir.
68 Mikro ‹ktisat
Her ne kadar efl ürün e¤riler uzun dönem üretim analizi için kullan›l›yor olsa
da ayn› efl ürün e¤rilerini k›sa dönem üretim analizi içinde kullanmak mümkün-
dür. K›sa dönemde oldu¤u gibi sermaye girdisinin 3 birimde sabit oldu¤unu var-
sayd›¤›m›zda; 1 birim emek girdisi ile A noktas›nda 50 birim ürün, 2 birim emek
girdisi ile B noktas›nda 70 birim ürün ve 3 birim emek girdisi ile C noktas›nda 95
birim ürün elde edilmektedir. Böylece e¤er firma k›sa dönemde oldu¤u gibi ser-
maye girdisini sabit tutup emek girdisini art›r›rsa bir efl ürün e¤risinden di¤erine (A
noktas›n›n oldu¤u Q50den B noktas›n›n oldu¤u Q70e ve B noktas›n›n oldu¤u
Q70’den C noktas›n›n oldu¤u Q95e) geçmektedir. Di¤er taraftan firma girdilerden
birini azalt›p (art›r›p) di¤erini uygun miktarda art›rd›¤›nda (azaltt›¤›nda) ayn› efl
ürün e¤risi üzerinde kalmaktad›r. Bu ba¤lamda firma ayn› efl ürün e¤risi üzerinde
Ölçe¤e göre getiri, üretimde kalabilmek için girdileri birbiriyle ikame etmektedir.
kullan›lan tüm girdiler ayn›
oranda art›r›ld›¤›nda ç›kt› Efl ürün e¤rilerine iliflkin baz› özellikler vard›r ve söz konusu özellikler flunlard›r:
düzeyinin ne oranda artt›¤›n› i. Orijinden uzaklaflt›kça her bir sonraki efl ürün e¤risi bir öncekine göre daha
gösteren orand›r.
yüksek bir üretim düzeyini temsil etmektedir.
Üretimde kullan›lan tüm ii. Efl ürün e¤rileri negatif e¤imlidir.
girdiler ayn› oranda iii. Efl ürün e¤rileri birbirlerini kesmezler.
art›r›ld›¤›nda e¤er ç›kt›
düzeyi bu orandan daha iv. Orijine göre d›flbükeydirler (konvekstirler).
büyük bir oranda art›yor ise v. Efl ürün e¤risi üzerideki her bir nokta ayn› üretim düzeyini gösterir.
o zaman ölçe¤e göre artan
getiri var demektir. fiu ana kadar efl ürün e¤rileri yard›m›yla girdilerin birbiriyle ikame edilmesi so-
nucunda ayn› üretim düzeyinin nas›l sa¤land›¤›n› inceledik. fiimdi bir firma üretim-
Üretimde kullan›lan tüm deki tüm girdilerini ayn› oranda art›rd›¤›nda ç›kt› düzeyinin ne kadar de¤iflece¤ini
girdiler ayn› oranda inceleyece¤iz ve bunu yaparken de ölçe¤e göre getiriden yararlanaca¤›z. Ölçe¤e
düzeyi bu orandan daha göre getiri, üretimde kullan›lan tüm girdiler ayn› oranda art›r›ld›¤›nda ç›kt› düze-
düflük bir oranda art›yor ise yinin ne oranda artt›¤›n› gösteren orand›r. Üretimde kullan›lan tüm girdiler ayn›
o zaman ölçe¤e göre azalan
getiri var demektir. oranda artt›r›ld›¤›nda e¤er ç›kt› düzeyi bu orandan daha büyük bir oranda art›yor
ise o zaman ölçe¤e göre artan getiri var demektir. Üretimde kullan›lan tüm gir-
Üretimde kullan›lan tüm diler ayn› oranda art›r›ld›¤›nda e¤er ç›kt› düzeyi bu orandan daha düflük bir oran-
girdiler ayn› oranda da art›yor ise o zaman ölçe¤e göre azalan getiri var demektir. Üretimde kulla-
düzeyi de ayn› oranda art›yor n›lan tüm girdiler ayn› oranda art›r›ld›¤›nda e¤er ç›kt› düzeyi de ayn› oranda art›-
ise o zaman ölçe¤e göre yor ise o zaman ölçe¤e göre sabit getiri var demektir. fiekil 3.4 ölçe¤e göre ge-
sabit getiri var demektir.
tiri konusundaki üç farkl› durumu grafiksel olarak göstermektedir.
fiekil 3.4
Ölçe¤e Göre
Azalan, Sabit ve K
Artan Getiri
D
80
Q900
C C D: ölçe¤e göre azalan getiri
40
B C: ölçe¤e göre sabit getiri
Q600
B A B: ölçe¤e göre artan getiri
20
A Q300
10 Q100
L
0 10 20 40 80
fiekil 3.4’te Q100, Q300, Q600 ve Q900 s›ras›yla 100 birim, 300 birim, 600 birim ve
900 birim üretimin gerçeklefltirildi¤i efl ürün e¤rilerini temsil etmektedir. A nokta-
s›nda firma 10 birim emek ve 10 birim sermaye girdisi kullanarak 100 birim üretim
gerçeklefltirmektedir. E¤er firma iki girdinin miktarlar›n› %100 art›r›p üretimde 20
birim emek ve 20 birim sermaye kullanmaya bafllarsa bu durumda A noktas›ndan
B noktas›na geçilmifl olunur ve B noktas›nda firma art›k 300 birim üretmektedir.
Bu durumda firma iki girdisini de %100 art›r›p A’dan B’ye geçerek üretimini 100 bi-
rimden 300 birime ç›karm›flt›r (yani firman›n üretimi 3 kat artm›flt›r). Dolay›s›yla
A’dan B’ye geçifl ölçe¤e göre artan getirinin oldu¤unu göstermektedir. E¤er firma
B noktas›nda da iki girdinin miktar›n› %100 art›r›p üretimde 40 birim emek ve 40
birim sermaye kullanmaya bafllarsa bu durumda B noktas›ndan C noktas›na geçil-
mifl olunur ve C noktas›nda firma art›k 600 birim üretmektedir. Bu durumda firma
iki girdisini de %100 art›r›p B’den C’ye geçerek üretimini 300 birimden 600 birime
ç›karm›flt›r (yani firman›n üretimi %100 artm›flt›r). Dolay›s›yla B’den C’ye geçifl öl-
çe¤e göre sabit getirinin oldu¤unu göstermektedir. E¤er firma C noktas›nda iki gir-
dinin miktar›n› %100 art›r›p üretimde 80 birim emek ve 80 birim sermaye kullan-
maya bafllarsa bu durumda C noktas›ndan D noktas›na geçilmifl olunur ve D nok-
tas›nda firma art›k 900 birim üretmektedir. Bu durumda firma iki girdisini de %100
artt›r›p C’den D’ye geçerek üretimini 600 birimden 900 birime ç›karm›flt›r (yani fir-
man›n üretimi %50 artm›flt›r). Dolay›s›yla C’den D’ye geçifl ölçe¤e göre azalan ge-
tirinin oldu¤unu göstermektedir.
Marjinal Teknik ‹kame Oran›

‹ki girdinin de üretimde kullan›lan miktarlar›n›n de¤ifltirilebildi¤i uzun dönemde Ayn› ç›kt› düzeyinde
kalabilmek için girdilerden
firma bir girdiyi di¤eri ile ikame etmek isteyebilir. Efl ürün e¤risinin e¤imi, üretim birinin miktar›n› bir birim
sabit iken firman›n bir girdiyi di¤eriyle ikame edebilme derecesini verir. Efl ürün art›rd›¤›m›zda di¤er girdiden
e¤risinin e¤iminin negatif de¤eri marjinal teknik ikame oran› (MRTS) olarak adlan- kaç birim vazgeçmek
zorunda oldu¤umuzu
d›r›l›r. Ayn› ç›kt› düzeyinde kalabilmek için girdilerden birinin miktar›n› bir birim gösteren orana marjinal
artt›rd›¤›m›zda di¤er girdiden kaç birim vazgeçmek zorunda oldu¤umuzu gösteren teknik ikame oran› denir.
orana marjinal teknik ikame oran› denir. Eme¤in sermayeye göre marjinal tek-
nik ikame oran› (MRTSK,L) flöyledir:
∆K K − K1
MRTSK , L = − =− 2
∆L L2 − L1
Formülden de anlafl›ld›¤› üzere marjinal teknik ikame oran› K’daki de¤iflimin

L’deki de¤iflime oran› taraf›ndan verilir. Di¤er bir ifadeyle pay k›sm› için K’n›n ikin-
ci durumdaki de¤erinden birinci durumdaki de¤eri ç›kart›lacak ve payda k›sm› için
ise L’nin ikinci durumdaki de¤erinden birinci durumdaki de¤eri ç›kart›lacak de-
mektir. Formüldeki delta iflareti (∆) de¤iflimi sembolize etmektedir. Marjinal teknik
ikame oran› ayn› zamanda iki girdinin marjinal fiziki ürünlerinin oran›na eflit oldu-
¤undan flöyle de ifade edilebilir:
∆K MPPL
MRTSK , L = − =
∆L MPPK
Marjinal teknik ikame oran›na iliflkin yukar›da verilen iki ifadeyi bir efl ürün e¤-
–
risine ait olan ve Q = f (L, K) fleklinde gösterilen üretim fonksiyonunun toplam tü-
revini alarak direkt olarak flöyle elde edebiliriz:
70 Mikro ‹ktisat
∂f ( L, K ) ∂f ( L, K )
dQ = dL + dK
∂L ∂K
ifade de d de¤iflimi ve ∂ ise k›smi türevi temsil etmektedir.

Toplam türev sonras› elde edilen bu ifadede: sermaye ve emek girdi miktarlar›
de¤ifliyor iken üretim miktar› de¤iflmeyip ayn› kald›¤› için üretimdeki de¤iflim s›f›-
–
ra eflittir (yani dQ = 0’d›r). Üretim fonksiyonunun eme¤e göre k›smi türevi MPPLyi
∂f ( L, K )
verir (yani = MPPL dir); üretim fonksiyonunun sermayeye göre k›smi türevi
∂L
∂f ( L, K )
MPPK’y› verir (yani = MPPK d›r). Bu bilgiler ›fl›¤›nda yukar›daki ifadeyi
∂K
tekrar flöyle yazabiliriz:
0 = MPPLdL + MPPKdK
Burada MPPLdL ifadesi eme¤i dL kadar art›rd›¤›m›zda üretim miktar›n›n MPPLdL

çarp›m de¤eri kadar artt›¤›n› gösteriyor iken MPPKdK ifadesi ise sermayeyi dK ka-
dar azaltt›¤›m›zda üretim miktar›n›n MPPKdK çarp›m de¤eri kadar azald›¤›n› gös-
termektedir. Üretim düzeyini sabit tutabilmek için, sermaye girdi miktar›ndaki aza-
l›fltan dolay› üretimde meydana gelen azal›fl, emek girdi miktar›ndaki art›fltan do-
lay› üretimde meydana gelen art›fla eflit olmak zorundad›r. Dolay›s›yla bu iki ifade-
SIRA S‹ZDE nin toplam›SIRA S‹ZDE de gösterildi¤i gibi s›f›ra eflittir.
eflitlikte
Bu elde edilen son eflitli¤i tekrar düzenledikten sonra MRTSK,L’yi flöyle elde
ederiz:
dK MPPL
MRTSK , L = − =
S O R U S O R U dL MPPK
D‹KKAT D ‹ K ikame
Marjinal teknik K A T oran› daima pozitif de¤er al›r.
fiekil 3.5
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE fiekil 3.5’te firma emek ve sermaye girdile-
Marjinal Teknik ‹kame Oran› rinden farkl› bileflenler de kullanarak 25 birim-
lik üretim gerçeklefltirmektedir. A noktas›nda
K
AMAÇLARIMIZ
16

A
AMAÇLARIMIZ firma 2 birim emek ve 16 birim sermaye girdisi
kullanarak 25 birimlik üretim yapmaktad›r. Fir-
ma ayn› miktar ç›kt›y› A noktas›na göre B nok-
K ‹ T A P K ‹ T A P tas›nda 6 birim daha az sermaye (∆K=10-16=-6)
B
10
MRTSK,L
ve bir birim daha fazla emek (∆L=3-2=1) girdisi
kullanarak gerçeklefltirebilir. E¤er A’dan B’ye
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON bir düz çizgi çizersek bu durumda e¤im
C
7 (∆K/∆L)=-6 olur. Burada marjinal teknik ikame
D oran›; MRTSK,L=-(∆K/∆L)=6’d›r. Yani bu de¤er
5
‹NTERNET bize üretimde kullan›lan emek miktar›n› bir bi-
E ‹NTERNET
4 rim art›rd›¤›m›zda 25 birimlik üretim düzeyinde
Q25
kalabilmek için sermaye girdisinden 6 birim vaz-
MAKALE MAKALE geçmek zorunda oldu¤umuzu söylüyor. Ayn›
flekilde marjinal teknik ikame oran›n› B’den C’ye
L
0 1 23 4 5 6 geçifl, C’den D’ye geçifl ve D’den E’ye geçifl du-
rumlar› için hesaplayabiliriz. Marjinal teknik ikame oran›, B’den C’ye geçifl duru-
munda 3, C’den D’ye geçifl durumunda 2 ve D’den E’ye geçifl durumunda ise 1 de-
¤erini almaktad›r. Görüldü¤ü gibi efl ürün e¤risinde yukar›dan afla¤›ya do¤ru ha-
reket ettikçe marjinal teknik ikame oran› (ve ayn› zamanda efl ürün e¤risinin e¤i-
mi) sabit kalmay›p devaml› azalmaktad›r. Bunun nedeni, efl ürün e¤risi boyunca
sermaye girdisini emek girdisi ile ikame etmeye devam ettikçe emek girdisi bafl›-
na düflen sermaye miktar› (K/L oran›) azalmakta ve bu durumda da eme¤in mar-
jinal fiziki ürününün (MPPL) azalmakta iken sermayenin marjinal fiziki ürününün
(MPPK) artmakta olmas›d›r. Bir girdiden ne kadar fazla (az) kullan›lmaya devam
edilirse o girdinin marjinal fiziki ürünü azal›r (artar). Efl ürün e¤risi boyunca yuka- Bir efl ürün e¤risi boyunca
emek miktar›n› art›rd›kça
r›dan afla¤›ya do¤ru hareket ettikçe marjinal teknik ikame oran›n›n devaml› olarak eme¤in sermayeye göre
azald›¤› durum, azalan marjinal teknik ikame oran› olarak adland›r›lmaktad›r. Bir marjinal teknik ikame
efl ürün e¤risi boyunca emek miktar›n› art›rd›kça eme¤in sermayeye göre marjinal oran›n›n sürekli azald›¤›
duruma azalan marjinal
teknik ikame oran›n›n sürekli azald›¤› duruma azalan marjinal teknik ikame teknik ikame oran› denir.
oran› denir.
SIRA S‹ZDE
Eme¤in sermayeye göre marjinal teknik ikame oran› efl ürün e¤risi üzerinde yukar›ya do¤- SIRA S‹ZDE
ru gittikçe azalmakta m›d›r? 3
D Ü fi Ü N E L ‹ M Her iki girdininD marjinal
Ü fi Ü N E L ‹ M
Üretimin Ekonomik Bölgesi fiziki ürününün pozitif
oldu¤u ve efl ürün e¤risinin

A M A Ç
S O R U
Üretimin ekonomik olan veya olmayan bölgelerini ayr›flt›rabilecek
e¤iminin negatifSoldu¤u
O R U
bölgeye üretimin ekonomik
bölgesi denir.
3
D‹KKAT D ‹marjinal
KKAT
Efl ürün e¤rilerine ait özelliklerden bir tanesi hat›rlanaca¤› üzere efl ürün e¤rileri- Girdilerden birinin
fiziki ürününün negatif
nin negatif e¤imli oldu¤u hususuydu. Efl ürün e¤risinin negatif e¤imli oldu¤u ara- oldu¤u ve efl ürün e¤risinin
l›kta emek girdisini artt›rd›¤›m›zda ayn› üretim düzeyinde kalabilmek
SIRA S‹ZDEiçin sermaye e¤iminin pozitifSIRA
oldu¤uS‹ZDE
bölgeye üretimin ekonomik
girdisini azaltmak zorundayd›k. Efl ürün e¤risinin negatif e¤imli oldu¤u bu bölge olmayan bölgesi denir.
üretimin ekonomik bölgesi olarak ad-
land›r›l›r. Her iki girdinin marjinal fizi-
ki ürününün pozitif oldu¤u ve efl ürün
AMAÇLARIMIZ
fiekil AMAÇLARIMIZ
Üretimin Ekonomik ve Ekonomik Olmayan Bölgeleri
3.6
e¤risinin e¤iminin negatif oldu¤u böl-

K K ‹ T A P K ‹ T A P
geye üretimin ekonomik bölgesi
denir. Bununla birlikte efl ürün e¤rile-
M
rinin pozitif e¤imli oldu¤u bölgeler de
vard›r fakat bu bölgeler üretimin eko- N
H
nomik olmayan bölgeleridir. Girdiler-
C
den birinin marjinal fiziki ürününün K4 B
negatif oldu¤u ve efl ürün e¤risinin A ‹NTERNET ‹ N TQE R N E T
200
e¤iminin pozitif oldu¤u bölgeye üre- K3
timin ekonomik olmayan bölgesi
denir. fiimdi fiekil 3.6 yard›m›yla üreti- MAKALE G MAKALE
min ekonomik ve ekonomik olmayan
bölgelerini aç›klayal›m: Q100
E
fiekilde 100 birim üretimin gerçek- K2
K1 F
lefltirildi¤i Q100 efl ürün e¤risine A nok- D
tas›nda dikey ve D noktas›nda yatay
te¤etler çizilmifltir. Ayr›ca 200 birim 0 L1 L2 L3 L4 L
üretimin gerçeklefltirildi¤i Q200 efl ürün
72 Mikro ‹ktisat
e¤risine de H noktas›nda dikey ve G noktas›nda yatay te¤etler çizilmifltir. Dikey te-

¤etlerin e¤imi sonsuzdur ve dikey te¤etlerin de¤me noktalar› olan A ve H noktala-
r›n›n üstünde kalan bölgede efl ürün e¤rileri pozitif e¤ime sahiptir. Yatay te¤etlerin
e¤imi s›f›rd›r ve yatay te¤etlerin de¤me noktalar› olan D ve G noktalar›n›n alt›nda
kalan bölgelerde efl ürün e¤rileri pozitif e¤ime sahiptir. Dikey te¤etlerin de¤me
noktalar›n›n geometrik yeri olan OM e¤risi ile yatay te¤etlerin de¤me noktalar›n›n
geometrik yeri olan ON e¤risi aras›nda kalan bölgede efl ürün e¤rileri negatif e¤im-
li oldu¤u için bu bölge üretimin ekonomik bölgesi olarak adland›r›l›r. Di¤er taraf-
tan OM e¤risinin üstünde ve ON e¤risinin alt›nda kalan bölgelerde ise efl ürün e¤-
rileri pozitif e¤imli oldu¤u için bu bölgeler üretimin ekonomik olmayan bölgeleri
olarak adland›r›l›r. OM ve ON e¤rileri iktisat literatüründe s›rt çizgileri olarak adlan-
d›r›lmaktad›r.
Efl ürün e¤risinin pozitif e¤imli olmas›, girdilerden birini art›rd›¤›m›zda ayn›
üretim düzeyinde kalabilmek için di¤er girdiyi de art›rmak zorunda oldu¤umuz
anlam›na gelmektedir. A noktas›ndan B noktas›na veya D noktas›ndan E noktas›-
na geçifller bu duruma birer örnektir. A’dan B’ye geçiflte firma B noktas›nda A
noktas›yla ayn› üretim düzeyini gerçeklefltirebilmek için daha fazla emek ve ser-
maye girdisi kullanmak zorundad›r. Bu durumda B noktas›ndaki üretim tekni¤i A
noktas›ndakine göre teknolojik olarak etkin olmayan bir üretim tekni¤idir. B nok-
tas›nda efl ürün e¤risinin e¤imi pozitiftir ve B noktas›nda firma A noktas›yla ayn›
üretim düzeyini gerçeklefltirebilmek için K4-K3 fark› kadar sermaye girdisini ve L2-
L1 fark› kadar da emek girdisini israf etmektedir. D’den E’ye geçiflte firma, E nok-
tas›nda D noktas›yla ayn› üretim düzeyini gerçeklefltirebilmek için daha fazla
emek ve sermaye girdisi kullanmak zorundad›r. Bu durumda E noktas›ndaki üre-
tim tekni¤i D noktas›ndakine göre teknolojik olarak etkin olmayan bir üretim tek-
ni¤idir. E noktas›nda efl ürün e¤risinin e¤imi pozitiftir ve E noktas›nda firma D
noktas›yla ayn› üretim düzeyini gerçeklefltirebilmek için K2-K1 fark› kadar serma-
ye girdisini ve L4-L3 fark› kadar da emek girdisini israf etmektedir. A’dan C’ye ge-
çiflte firma C noktas›nda A noktas›na göre daha fazla sermaye girdisi ve ayn› mik-
tarda emek girdisi kullanmas›na ra¤men A noktas›ndaki 100 birimlik üretimden
daha az bir üretimi gerçeklefltirmektedir. A’dan C’ye geçiflte emek miktar› sabit ve
sadece sermayenin miktar› art›r›l›yor fakat neticede toplam üretim düzeyi düflü-
yor. Bu durum bize C noktas›nda sermayenin marjinal fiziki ürününün (MPPKn›n)
negatif oldu¤unu ve sermayeye göre azalan toplam getirinin söz konusu oldu¤u-
nu (sermayeye göre azalan toplam getirinin oldu¤u bölgede toplam ürün e¤risi-
nin e¤imi negatiftir) ima eder. Ayr›ca C noktas›nda firma A’dan daha az bir üreti-
mi K4-K3 fark› kadar sermayeyi israf ederek gerçeklefltirmektedir. D’den F’ye ge-
çiflte firma F noktas›nda D noktas›na göre daha fazla emek girdisi ve ayn› miktar-
da sermaye girdisi kullanmas›na ra¤men D noktas›ndaki 100 birimlik üretimden
daha az bir üretimi gerçeklefltirmektedir. D’den F’ye geçiflte sermaye miktar› sabit
ve sadece eme¤in miktar› art›r›l›yor fakat neticede toplam üretim düzeyi düflüyor.
Bu durum bize F noktas›nda eme¤in marjinal fiziki ürününün (MPPL’nin) negatif
oldu¤unu ve eme¤e göre azalan toplam getirinin söz konusu oldu¤unu (eme¤e
göre azalan toplam getirinin oldu¤u bölgede toplam ürün e¤risinin e¤imi negatif-
tir) ima eder. Ayr›ca F noktas›nda firma D’den daha az bir üretimi L4-L3 fark› ka-
dar eme¤i israf ederek gerçeklefltirmektedir. Kâr›n› maksimize etme amac›nda
olan firmalar›n, girdilerin israf edilmesine ve bundan ötürü de üretim maliyetleri-
nin art›p kârlar›n azalmas›na yol açan girdi bileflenlerinin oldu¤u bölgelerde
(OM’nin üstünde ve ON’nin alt›nda kalan üretimin ekonomik olmad›¤› bölgeler-
de) üretim yapmas› rasyonel de¤ildir. Dolay›s›yla kâr maksimizasyonu güdüsüyle

hareket eden firmalar üretimlerini üretimin ekonomik bölgesi olan OM ve ON e¤-
rileri aras›nda kalan bölgede gerçeklefltirir.
Özetle OM e¤risinin üstündeki bölgede efl ürün e¤risinin e¤imi pozitif, serma-
ye girdisinin marjinal fiziki ürünü negatif ve sermayeye göre azalan toplam getiri
vard›r. ON e¤risinin alt›ndaki bölgede efl ürün e¤risinin e¤imi pozitif, emek girdi-
sinin marjinal fiziki ürünü negatif ve eme¤e göre azalan toplam getiri vard›r. OM
ve ON e¤rileri aras›nda ise efl ürün e¤risinin e¤imi negatif ve SIRA
her iki girdinin mar-
S‹ZDE SIRA S‹ZDE
jinal fiziki ürünü pozitiftir.
Üretimin ekonomik bölgesinde toplam fiziki ürün artmakta m›d›r? D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U S O R U
Üretimin ekonomik olmayan bölgelerinde marjinal teknik ikame oran›
SIRAnegatif
S‹ZDE midir? SIRA S‹ZDE
4
Teknolojik Geliflme D‹KKAT D‹KKAT
A M A Ç
Teknolojik geliflmelerin üretim üzerindeki etkisini
lecek
SIRAortaya
S‹ZDE koyabi-
S O R U
SIRA S‹ZDE
S O R U
4
Üretim sürecinde kullan›lan teknoloji sabit kalmay›p zaman AMAÇLARIMIZ
içerisinde yo¤un AR-
D‹KKAT
GE faaliyetleri sonucunda daha ileri aflamalara tafl›nmaktad›r. Her bir sonraki tek-
Firmalar›n ayn›AMAÇLARIMIZ
girdi bilefleni
D ‹ Kelde
ile daha fazla ç›kt› KAT
etmelerine veya ayn› ç›kt›
noloji bir öncekine göre daha verimli üretim teknikleri ortaya koymaktad›r. Firma- düzeyini daha düflük bir
KSIRA
lar›n ayn› girdi bilefleni ile daha fazla ç›kt› elde etmelerine veya ‹ ayn›
TS‹ZDE
A Pç›kt› düzeyi- girdi bilefleni ile
K elde
SIRA ‹ TS‹ZDE
A P
etmelerine imkân tan›yan
ni daha düflük bir girdi bilefleni ile elde etmelerine imkân tan›yan üretim sürecin- üretim sürecindeki
deki de¤iflikliklere teknolojik geliflme (ilerleme) denir. Teknolojik geliflmeler
AMAÇLARIMIZ
yans›z (nötr) ve yanl› teknolojik geliflmeler olmak üzere iki gurupta
T E L E V ‹ Z Yincelenebilir.
ON de¤iflikliklere teknolojik
AMAÇLARIMIZ
geliflme (ilerleme) denir.
TELEV‹ZYON
fiekil 3.7
K K K Yans›z (Nötr) ve
C ‹NTERNET ‹NTERNET
Yanl› Teknolojik
A C
C Geliflme
A
A T E L E V ‹ Z Y O NQ TELEV‹ZYON
B 100,önce
B Q100,önce Q100,önce BM A K A L E MAKALE
Q100,sonra
Q100,sonra Q100,sonra
0 L 0 L 0 L
(a) (b) (c)
MAKALE MAKALE
fiekil 3.7 (a) yans›z teknolojik geliflme durumunu göstermektedir. Q100, önce
teknolojik geliflme öncesi 100 birimlik üretim düzeyini ve Q100, sonra teknolojik
geliflme sonras› 100 birimlik üretim düzeyini temsil etmektedir. Teknolojik geliflme
sonras›nda; efl ürün e¤risi afla¤›ya kaym›flt›r ve firma ayn› ç›kt› düzeyini daha az
emek ve sermaye girdisi kullanarak gerçeklefltirmektedir. Orijinden çizilen OC Marjinal teknik ikame
oran›n› de¤ifltirmeksizin ayn›
do¤rusu (bu do¤ru K/L oran›n› temsil eder) üzerindeki A ve B te¤et noktalar›nda ç›kt› düzeyini elde etmek için
e¤imlerin ve dolay›s›yla marjinal teknik ikame oranlar›n›n de¤iflmedi¤i görülmek- gerekli sermaye ve emek
tedir. Marjinal teknik ikame oran›n› de¤ifltirmeksizin ayn› ç›kt› düzeyini elde etmek girdisi miktar›n› azaltan
teknolojik geliflmeye yans›z
için gerekli sermaye ve emek girdisi miktar›n› azaltan teknolojik geliflmeye yans›z (nötr) teknolojik geliflme
(nötr) teknolojik geliflme denir. denir.
74 Mikro ‹ktisat
Yanl› teknolojik geliflmeleri kendi içinde; sermaye-tasarruflu (emek-kullan›ml›)

teknolojik geliflme ve emek-tasarruflu (sermaye-kullan›ml›) teknolojik geliflme flek-
linde ikiye ay›rabiliriz.
fiekil 3.7 (b) emek-tasarruflu (sermaye-kullan›ml›) teknolojik geliflme durumunu
göstermektedir. Burada da ayn› ç›kt› düzeyi daha az emek ve sermaye girdisi kulla-
n›larak gerçeklefltirilmektedir. Fakat orijinden çizilen OC do¤rusu üzerindeki A ve B
te¤et noktalar›nda e¤imler ve dolay›s›yla marjinal teknik ikame oranlar› farkl›d›r. B
noktas›ndaki (yani teknolojik geliflme sonras›ndaki) MRTS de¤eri A noktas›ndaki
(yani teknolojik geliflme öncesindeki) MRTS de¤erinden daha küçüktür. Di¤er bir
Eme¤in marjinal fiziki ifadeyle teknolojik geliflme ile birlikte MRTS azalm›flt›r. MRTSK,L=MPPL/MPPK oldu-
ürününe göre sermayenin
marjinal fiziki ürününün
¤u bilgisi dahilinde, MTRS’deki azalma teknolojik geliflme sonras›nda sermayenin
daha fazla artmas›na yol marjinal fiziki ürünündeki art›fl›n, eme¤in marjinal fiziki ürünündeki art›fltan daha
açan teknolojik geliflmeye h›zl› oldu¤u anlam›na gelir. Eme¤in marjinal fiziki ürününe göre sermayenin marji-
emek-tasarruflu (sermaye-
kullan›ml›) teknolojik nal fiziki ürününün daha fazla artmas›na yol açan teknolojik geliflmeye emek-tasar-
geliflme denir. ruflu (sermaye-kullan›ml›) teknolojik geliflme denir.
fiekil 3.7 (c)’de sermaye-tasarruflu (emek-kullan›ml›) teknolojik geliflme duru-
mu verilmektedir. Burada da teknolojik geliflme sonras› efl ürün e¤risi afla¤›ya kay-
makta ve ayn› ç›kt› düzeyi daha az emek ve sermaye girdisi kullan›larak gerçeklefl-
tirilmektedir. Fakat orijinden çizilen OC do¤rusu üzerindeki A ve B te¤et noktala-
r›nda e¤imler ve dolay›s›yla marjinal teknik ikame oranlar› ayn› de¤ildir. B nokta-
s›ndaki (yani teknolojik geliflme sonras›ndaki) MRTS de¤eri A noktas›ndaki (yani
teknolojik geliflme öncesindeki) MRTS de¤erinden daha büyüktür. Di¤er bir ifa-
Sermayenin marjinal fiziki deyle teknolojik geliflme MRTS’nin artmas›na yol açm›flt›r. MRTSK,L=MPPL/MPPK
ürününe göre eme¤in oldu¤u bilgisi dahilinde, MTRS’deki artma teknolojik geliflme sonras›nda eme¤in
marjinal fiziki ürününün
daha fazla artmas›na yol marjinal fiziki ürünündeki art›fl›n, sermayenin marjinal fiziki ürünündeki art›fltan
açan teknolojik geliflmeye daha h›zl› oldu¤u anlam›na gelir. Sermayenin marjinal fiziki ürününe göre eme¤in
sermaye-tasarruflu (emek-
kullan›ml›) teknolojik marjinal fiziki ürününün daha fazla artmas›na yol açan teknolojik geliflmeye ser-
geliflme denir. maye-tasarruflu (emek-kullan›ml›) teknolojik geliflme denir.
D Ü fi Ü N E L ‹ M Yans›z teknolojik
D Ü fi Ü N Egeliflme
L‹M durumunda hangi girdinin marjinal fiziki ürünündeki art›fl di-
¤erine göre fazlad›r?
S O R U S O R U
‹KAME ESNEKL‹⁄‹
D‹KKAT AM AÇ
D ‹ K K esnekli¤ini
‹kame AT betimlemek ve baz› özel üretim fonksiyonlar›n›
incelemek
5
Ç›kt› düzeyi sabit iken bir Ç›kt› düzeyi sabit iken bir girdinin di¤eri ile ne kadar kolay ikame edilebildi¤ini
girdinin di¤eri ile ne kadar yüzdesel olarak ölçen ölçüte ikame esnekli¤i denir. Di¤er bir ifadeyle ikame es-
AMAÇLARIMIZ

kolay ikame edilebildi¤ini
yüzdesel olarak ölçen ölçüte
ikame esnekli¤i denir.
nekli¤i, birAMAÇLARIMIZ
efl ürün e¤risi üzerinde yukar›dan afla¤›ya do¤ru hareket ettikçe eme-
¤in sermayeye göre marjinal teknik ikame oran›nda (MRTSK,Lde) meydana gelen
yüzde 1’lik bir de¤iflimin sermaye-emek oran›nda (K/L’de) meydana getirdi¤i yüz-
desel de¤iflimi ölçer. Eme¤in sermayeye göre ikame esnekli¤i σK,L ile gösterilir ve
flu eflitlik taraf›ndan verilir:
K
%∆  
Sermaye − emek oranındaki yüzde değiş im  L 
σK , L = =
Marjinal teknik ikame oranındaki yüzdesel değiş im %∆ ( MRTSK , L )
MAKALE MAKALE
Formülde yüzdesel de¤iflim % ∆ ile gösterilmifltir. fiimdi ikame esnekli¤ini fiekil

3.8’in yard›m›yla aç›klayaca¤›z.
fiekilde A ve B noktalar› Q500 efl ürün e¤- fiekil 3.8
risi üzerinde 500 birimlik üretimi sa¤layan
Eme¤in Sermayeye Göre ‹kame Esnekli¤i
iki farkl› girdi bileflenini göstermektedir. Ori-
K
jinden A ve B noktalar›na çizilen do¤rular›n
e¤imleri o noktalardaki sermaye-emekoran-
lar›n› (K/L’leri) vermektedir. Bu ba¤lamda
sermaye-emek oran› A noktas› için 40/10=4
ve B noktas› için 20/20=1’dir. A ve B nokta- A
40
lar› için marjinal teknik ikame oran›
(MRTSK,L) de¤erleri efl ürün e¤risinin o nok-
talardaki e¤iminin negatif de¤eri taraf›ndan
verilmektedir. A noktas›nda efl ürün e¤risi-
nin e¤imi -4 oldu¤u için bu noktada
B
MRTSK,L= -(-4)=4 iken B noktas›nda efl ürün 20
e¤risinin e¤imi -1 oldu¤u için bu noktada Q500
MRTSK,L= -(-1)=1’dir. A’dan B’ye geçifl son-
ras›nda sermaye-emek oran›ndaki yüzdesel
L
de¤iflim ((1-4)/4)= -0,75 (yani %-75) ve mar- 0 10 20
jinal teknik ikame oran›ndaki yüzdesel de¤i-
flim ((1-4)/4)= -0,75 (yani %-75) oldu¤undan
A-B aral›¤›nda ikame esnekli¤i (σL,K) -0,75/-0,75=1’dir. A’dan B’ye geçifl sonras›n-
da hem sermaye-emek oran› hem de marjinal teknik ikame oran› azalm›flt›r (her
ikisi de %75 azalm›flt›r).
‹kame esnekli¤i s›f›ra eflit veya s›f›rdan büyük herhangi bir de¤eri alabilmekte-
dir. ‹kame esnekli¤i de¤eri s›f›ra yaklaflt›kça iki girdinin birbiriyle ikame edilebilir-
lili¤i azalmakta, ikame esnekli¤i de¤eri s›f›rdan uzaklafl›p daha büyük de¤erler al-
d›kça iki girdinin birbiriyle ikame edilebilirlili¤i artmaktad›r. ‹kame esnekli¤i efl
ürün e¤risi daha yat›k bir e¤ri görünümü ald›kça artmakta, daha dik bir e¤ri görü-
nümü ald›kça ise azalmaktad›r.
fiekil 3.9’da üç özel üretim fonksiyonuna ait efl ürün e¤rileri gösterilmekte ve
bu efl ürün e¤rilerinden her biri farkl› ikame esnekliklerini yans›tmaktad›r.
fiekil 3.9
Odun (a) (b) (c) Özel Üretim

Fonksiyonlar›n›n
300 K K Efl Ürün E¤rileri
100 A Q1000
97 Q3000 C
96 B K3 Q3
B
K2 Q2
C
43
D K1 A Q1 Q50
42 45°
Kömür L L
0 52 54 165 167 200 600 0 L1 L2 L3
fiekil 3.9 (a) do¤rusal üretim fonksiyonuna ait efl ürün e¤rilerinin de birer
do¤ru fleklinde oldu¤unu göstermektedir. Bu durumda efl ürün e¤risinin e¤imi
her noktada sabittir ve efl ürün e¤risinin e¤iminin negatif de¤erine eflit olan mar-
76 Mikro ‹ktisat
jinal teknik ikame oran› da (MRTS) efl ürün e¤risinin her noktas›nda sabittir.
MRTS’nin sabit olmas› MRTS’deki yüzdesel de¤iflimin (%∆MRTSK,Lnin) s›f›ra eflit
olmas›na ve bu da ikame esnekli¤inin sonsuz (∞) ç›kmas›na yol açar. Dolay›s›y-
‹kame esnekli¤i sonsuz olan la ikame esnekli¤i sonsuz olan üretim fonksiyonlar›na do¤rusal üretim fonk-
üretim fonksiyonlar›na
do¤rusal üretim fonksiyonu
siyonu denir. MRTS’nin sabit olmas› iki girdinin sabit bir oranda birbiriyle mü-
denir. kemmel bir biçimde ikame edilebilir oldu¤u anlam›na gelir. MRTS’si sabit olan
girdiler birbiriyle mükemmel ikamedir ve dolay›s›yla do¤rusal üretim fonksi-
Marjinal teknik ikame oran›
sabit olan girdiler birbiriyle yonlar›nda girdilerin birbiriyle mükemmel ikame oldu¤unu söyleyebiliriz. fiekil-
mükemmel ikamedir. de firman›n 100 kg odunu 200 kg kömür ile ikame edip 1000kcal(kilo kalorilik)
›s› elde etti¤i durum Q1000 efl ürün do¤rusu ile ve 3000kcal’lik ›s› üretiminin ger-
çeklefltirildi¤i durumun Q3000 efl ürün do¤rusuyla temsil edildi¤i varsay›lmakta-
d›r. A’dan B’ye geçildi¤inde MRTS=-((96-97)/(54-52))=0,5 ve C’den D’ye geçildi-
¤inde MRTS= -((42-43)/(167-165))=0,5 olup, de¤iflmeyip sabit kalmaktad›r ve bu
da bize iki girdinin sabit oranda (0,5 oran›nda) birbiriyle mükemmel bir biçimde
ikame edilebilece¤ini söylemektedir. Buradan da görüldü¤ü gibi do¤rusal efl
ürün e¤risi üzerindeki herhangi iki nokta aras›nda MRTS sabittir.
fiekil 3.9 (b) Sabit-oranl› (Leontief) üretim fonksiyonuna ait efl ürün e¤rilerinin
dik-kenarl› görünüme sahip oldu¤unu göstermektedir. Dik-kenarl› efl ürün e¤ri-
lerinde, her bir birim ç›kt›n›n üretilmesi sadece tek bir girdi bilefleni (kombinas-
yonu) ile mümkündür ve söz konusu bu girdi bilefleninin d›fl›ndaki di¤er bileflen-
ler girdi israf›na yol açmaktad›r. Bundan dolay› girdilerin birbiriyle ikamesi im-
‹kame esnekli¤i s›f›r olan kâns›zd›r. Dik-kenarl› efl ürün e¤risinin dikey k›sm›nda MRTS sonsuz (∞) ve ya-
üretim fonksiyonlar›na tay k›sm›nda s›f›r oldu¤undan dik-kenarl› efl ürün e¤risinin ikame esnekli¤i 0’d›r.
sabit-oranl› üretim
fonksiyonu denir. ‹kame esnekli¤i s›f›r olan üretim fonksiyonlar›na sabit-oranl› üretim fonksiyo-
nu denir. Bir birim ç›kt›y› elde etmek için birbiriyle sadece tek bir oranda bir ara-
Bir birim ç›kt›y› elde etmek
için birbiriyle sadece tek bir ya gelen girdiler mükemmel tamamlay›c›lard›r ve dolay›s›yla sabit-oranl› üre-
oranda bir araya gelen tim fonksiyonlar›nda girdiler mükemmel tamamlay›c›d›rlar. Gözlük üretimini sa-
girdiler mükemmel
tamamlay›c›lard›r. bit-oranl› üretim sürecine örnek verebiliriz. Bir tane gözlük bir çerçeve ve iki
gözlük cam›ndan üretilmektedir. ‹ki çerçeve ve iki gözlük cam›ndan hâlâ sadece
bir tane gözlük üretilebilmektedir ve bu durumda bir çerçeve israf edilmektedir.
‹ki tane gözlük üretebilmek için iki çerçeve ve dört gözlük cam›na ihtiyaç vard›r.
Her bir gözlük bir çerçeve ve iki camdan üretildi¤inden dolay› girdiler 1’e 2 sabit
oran›nda (1 çerçeveye 2 cam) bir araya getirilerek etkin üretim gerçeklefltirilmek-
tedir. fiekil 3.9 (b)’de Q1 üretim düzeyi K1 miktar sermaye ve L1 miktar emek gir-
disi ile etkin bir flekilde gerçeklefltirilmektedir. Ayn› üretim düzeyinde; eme¤i
L1de sabit tutup sermaye girdisini K2ye ç›kar›rsak K2-K1 fark› kadar sermaye gir-
disi israf edilmekte veya sermayeyi K1de sabit tutup emek girdisini L2ye ç›kar›r-
sak L2-L1 fark› kadar emek girdisi israf edilmektedir. Dolay›s›yla sadece 45 dere-
celik do¤ru üzerindeki A, B ve C noktalar› (girdi bileflenleri) teknolojik olarak et-
kin üretim noktalar›d›r.
Do¤rusal üretim fonksiyonu ile sabit-oranl› üretim fonksiyonu aras›nda kalan
Cobb-Douglas üretim fonksiyonuna ait efl ürün e¤risi fiekil 3.9 (c)’de görüldü¤ü
gibi do¤rusal efl ürün e¤risi ile dik-kenarl› efl ürün e¤risi aras›nda kalan bir görü-
nüme sahiptir. Burada efl ürün e¤risinin e¤imi ve dolay›s›yla MRTS sabit kalmay›p
e¤ri üzerinde hareket ettikçe de¤iflmektedir. MRTS’nin sabit kalmay›p de¤iflmesi
girdilerin birbiriyle ikame edilebilece¤i anlam›na gelmektedir fakat bu ikame edi-
‹kame esnekli¤i de¤eri bir lebilirlik do¤rusal efl ürün e¤risinde oldu¤u gibi mükemmel bir derecede de¤ildir.
olan üretim fonksiyonlar›na
Cobb-Douglas üretim
Cobb-Douglas üretim fonksiyonuna ait efl ürün e¤risinin ikame esnekli¤i 1’dir.
fonksiyonu denir. ‹kame esnekli¤i de¤eri bir olan üretim fonksiyonlar›na Cobb-Douglas üretim
fonksiyonu denir. Cobb-Douglas üretim fonksiyonuna ait efl ürün e¤risi, bizim
efl ürün e¤risi analizlerimizde kulland›¤›m›z efl ürün e¤rilerine benzeyen konveks
e¤rilerdir.
Do¤rusal, sabit-oranl› ve Cobb-Douglas üretim fonksiyonlar›n› içinde bar›nd›-
ran ve ikame esnekli¤i olarak s›f›r ile sonsuz aras›nda herhangi bir de¤er alan dör-
düncü bir üretim fonksiyonu vard›r. Bu üretim fonksiyonu sabit ikame esnekli üre-
tim fonksiyonu olarak adland›r›l›r. ‹kame esnekli¤i olarak s›f›r ile sonsuz aras›nda- ‹kame esnekli¤i olarak s›f›r
ile sonsuz aras›ndaki
ki herhangi bir de¤eri alabilen üretim fonksiyonlar›na sabit ikame esnekli üre- herhangi bir de¤eri alabilen
tim fonksiyonu denir. Yukar›da bahsetti¤imiz üç üretim fonksiyonundan her biri üretim fonksiyonlar›na sabit
sabit ikame esnekli üretim fonksiyonun birer özel durumudur. Sabit ikame esnek- ikame esnekli üretim
fonksiyonu denir.
li üretim fonksiyonuna ait efl ürün e¤risi, do¤rusal efl ürün e¤risi ile dik-kenarl› efl
ürün e¤risi aras›nda herhangi bir flekli alabilir.
Sabit ikame esnekli üretim fonksiyonuna ait efl ürün e¤risinin görünümü
D Ü fi Ü Nnas›ld›r?
EL‹M D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
MAKALE MAKALE
78 Mikro ‹ktisat
Özet
Teknoloji, üretim fonksiyonu ve üretimde etkinlik Tüm girdilerin de¤iflken oldu¤u uzun dönem için
A M A Ç A M A Ç
1 konular›n› aç›klamak 3 üretim kuram›n› aç›klamak

Ayn› miktar ürünü elde etmeye imkân tan›yan Tüm girdilerin de¤iflken oldu¤u uzun dönemde
farkl› girdi bileflenlerinin her biri ayr› bir üretim efl ürün e¤rileri yard›m›yla üretim kuram› aç›k-
tekni¤ini ve bu üretim tekniklerinin tamam› da lanmaktad›r. Ölçe¤e göre sabit, azalan ve artan
üretim teknolojisini oluflturur. Üretimde kullan›- getiri durumlar› incelenmekte, girdilerin birbiriy-
lan girdilerden birinin miktar›n› azalt›p, di¤erinin le ikame edilebilme düzeylerinin marjinal teknik
miktar›n› art›rmadan ayn› ç›kt› düzeyini gerçek- ikame oran› yard›m›yla nas›l ölçümlendi¤i göste-
lefltirmek mümkün de¤il ise bu üretim sürecinde rilmekte, üretimin ekonomik ve ekonomik olma-
kullan›lan üretim tekni¤i teknolojik olarak etkin yan bölgeleri betimlenmekte ve teknolojik gelifl-
bir üretim tekni¤idir. Teknoloji veri iken üretim- melerin firmalar›n üretim sürecini nas›l etkiledi¤i
de kullan›lan girdi miktarlar› ile üretilebilecek ortaya konmaktad›r.
maksimum ç›kt› düzeyi aras›ndaki iliflkinin mate-
matiksel biçimi bize üretim fonksiyonunu verir. ‹kame esnekli¤ini betimlemek ve baz› özel üretim

A M A Ç
fonksiyonlar›n› incelemek
4

A M A Ç
Sadece tek bir girdinin de¤iflken oldu¤u k›sa dö- Girdilerin birbiriyle ne derece kolay bir flekilde
2 nem için üretim kuram›n› aç›klamak ikame edilebildiklerinin ikame esnekli¤i yard›-
Üretime iliflkin dönemin k›sa dönem oldu¤u du- m›yla nas›l ölçümlendi¤i, girdilerde tamamlay›c›-
rumda girdilerden bir tanesi de¤iflken iken di¤er- l›k ve mükemmel derecede ikame edilebilirlik ve
leri sabittir. Tek bir de¤iflken girdili k›sa dönem dört farkl› özel üretim fonksiyonu (do¤rusal, sa-
üretimi; toplam fiziki ürün, ortalama fiziki ürün bit-oranl›, Cobb-Douglas ve sabit ikame esnekli
ve marjinal fiziki ürün e¤rileri yard›m›yla analiz üretim fonksiyonlar›) ile bu fonksiyonlar›n özel-
edilmektedir. Analiz çerçevesinde tek de¤iflken likleri aç›klanmakt›r.
girdiye iliflkin toplam, ortalama ve marjinal fizik-
sel ürün miktarlar›n›n de¤iflken girdinin artan
miktarlar› karfl›s›nda nas›l de¤ifltikleri aç›klan-
maktad›r.
1. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? 6. Afla¤›dakilerden hangisi efl ürün e¤risinin özellikle-
a. Mevcut üretim tekniklerinin tümü üretim tekno- rinden de¤ildir?
lojisini oluflturur. a. Orijinden uzaklaflt›kça daha yüksek bir üretim
b. Teknolojik olarak etkin olmayan üretim tekni¤i düzeyini temsil ederler.
girdi israf›na yol açar. b. Negatif e¤imlidir.
c. Üretim fonksiyonu minimum ç›kt› düzeyini gös- c. Birbirlerini kesmezler.
termektedir. d. Orijine göre konvekstirler.
d. K›sa dönemde girdilerden sadece biri de¤iflkendir. e. Üzerindeki her bir nokta farkl› üretim düzeyini
e. Vas›fl› ifl gücü bir üretim faktörüdür. gösterir.
2. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? 7. Afla¤›daki üretim fonksiyonlar›ndan hangisinin ika-

a. Uzun dönemde sabit girdi yoktur. me esnekli¤i s›f›rd›r?
b. Üretim sonras› elde edilen toplam ürün miktar›- a. Cobb-Douglas üretim fonksiyonu
na ortalama fiziki ürün denir. b. Sabit-oranl› üretim fonksiyonu
c. Girdi bafl›na elde edilen ürün miktar›na toplam c. Üstel üretim fonksiyonu
fiziki ürün denir. d. Do¤rusal üretim fonksiyonu
d. Ortalama fiziki ürün, toplam fiziki üründeki de¤i- e. Logaritmik üretim fonksiyonu
flimin girdideki de¤iflime oran› taraf›ndan verilir.
e. Marjinal fiziki ürün, toplam fiziki ürünün girdi 8. Sermayenin marjinal fiziki ürününün göreceli olarak
miktar›na oran› taraf›ndan verilir. daha fazla artt›¤› teknolojik geliflme hangisidir?
a. Emek ve sermaye-tasarruflu teknolojik geliflme
3. ........ fiziki ürünün ........ oldu¤u noktada ........ fiziki b. Sermaye-tasarruflu teknolojik geliflme
ürün .........ifadesindeki boflluklara afla¤›dakilerden han- c. Emek-tasarruflu teknolojik geliflme
gisi gelmelidir? d. Yans›z teknolojik geliflme
a. Toplam-minimum-ortalama-s›f›rd›r. e. Leontief teknolojik geliflme
b. Ortalama-maksimum-toplam-minimumdur.
c. Toplam-minimum-marjinal-maksimumdur. 9. Afla¤›dakilerden hangisi üretimin ekonomik olma-
d. Marjinal-minimum-toplam-s›f›rd›r. yan bölgesi için geçerlidir?
e. Toplam-maksimum-marjinal-s›f›rd›r. a. Bu bölgede üretim yapmak kârl›d›r.
b. Tüm girdiler için artan toplam getiri vard›r.
4. APPLnin maksimum oldu¤u noktan›n solunda kalan c. Tüm girdilerin marjinal fiziki ürünü pozitiftir.
bölge için afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir? d. Efl ürün e¤risinin e¤imi pozitiftir.
a. MPPL negatiftir. e. MRTS s›f›rd›r.
b. APPL artmaktad›r.
c. Toplam fiziki ürün azalmaktad›r. 10. Marjinal teknik ikame oran›n›n 2 ve eme¤in marji-
d. APPL e¤risi MPPL e¤risinin üzerinde seyretmektedir. nal fiziki ürününün 10 oldu¤u durumda sermayenin
e. TPPL e¤risinin e¤imi s›f›rd›r. marjinal fiziki ürünü kaçt›r?
a. 5
5. MPPLnin maksimum oldu¤u noktan›n solunda kalan b. 0
bölge için afla¤›daki durumlardan hangisi geçerlidir? c. 20
a. MPPL s›f›r de¤erine bu bölgede ulafl›r. d. 12
b. APPL MPPLye bu bölgede eflittir. e. 7
c. Toplam fiziki ürün maksimum de¤erine bu böl-
gede ulafl›r.
d. Eme¤e göre artan marjinal getiri (verim) vard›r.
e. APPL azalmaktad›r.
80 Mikro ‹ktisat
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

1. c Üretim fonksiyonu bünyesinde sadece teknolo- 9. d S›rt çizgilerinin d›fl›nda kalan bölge bize üreti-
jik olarak etkin olan üretim tekniklerini bar›n- min ekonomik olmayan bölgelerini verir. S›rt
d›rd›¤› için her bir spesifik girdi bilefleni karfl›- çizgileri aras›nda kalan üretimin ekonomik böl-
s›nda elde edilebilecek olan maksimum ç›kt› gesinde efl ürün e¤rileri negatif e¤imli e¤riler
düzeyini göstermektedir. iken üretimin ekonomik olmayan bölgeleri için
2. a Uzun dönem tüm girdilerin miktarlar›n›n de¤ifl- efl ürün e¤rileri tersine bükülerek pozitif e¤imli
tirilmesini mümkün k›lacak kadar uzun bir za- e¤riler görünümünü almaktad›r.
man dilimini kapsad›¤› için söz konusu dönem- 10. a MRTSK,L= MPPL/MPPK ise verilen bilgileri bu
de sabit girdi yoktur. formülde yerine koyarsak 2=10/MPPK olur ve
3. e Toplam fiziki ürün e¤risinin herhangi bir nokta- buradan MPPK=10/2=5 de¤eri bulunur.
s›ndaki e¤imi marjinal fiziki ürünü verir. Top-
lam fiziki ürünün maksimum oldu¤u noktada
e¤im s›f›rd›r ve dolay›s›yla da marjinal fiziki
ürün s›f›rd›r.
4. b APPLnin maksimum oldu¤u noktan›n sa¤›nda
kalan bölgede APPL azalmakta ve solundaki böl-
gede ise APPL artmaktad›r.
5. d MPPLnin maksimum oldu¤u noktan›n solunda
kalan bölge, emek girdisinin artan miktarlar› kar-
fl›s›nda TPPLnin artarak artt›¤› bölgeyle örtüfl-
mektedir. Dolay›s›yla TPPLnin artarak artt›¤› bu
bölge eme¤e göre artan marjinal getirinin (veri-
min) oldu¤u bölgedir. Bu durumu bu bölgede
TPPLnin e¤risine çizilecek te¤etlerin e¤imlerinin
sürekli artmas›ndan da gözlemleyebiliriz.
6. e Herhangi bir efl ürün e¤risi üzerindeki her bir
nokta, farkl› emek ve sermaye girdisi bileflenle-
riyle ayn› üretim düzeyinin gerçeklefltirildi¤ini
gösteren noktalard›r. Dolay›s›yla bir efl ürün e¤-
risi üzerinde hareket ettikçe üretim düzeyi de-
¤iflmez, sadece girdi bileflenleri de¤iflir.
7. b Sabit-oranl› üretim fonksiyonuna ait dik-kenarl›
efl ürün e¤risinin dikey k›sm›nda MRTS sonsuz
(∞) ve yatay k›sm›nda s›f›r oldu¤undan dik-ke-
narl› efl ürün e¤risinin ikame esnekli¤i s›f›rd›r.
Bundan dolay› sabit-oranl› üretim fonksiyonu
için ikame esnekli¤i s›f›ra eflittir.
8. c Sermayenin marjinal fiziki ürününün göreceli
olarak daha fazla artt›¤› teknolojik geliflme son-
ras›nda MRTS azal›r. MRTSK,L= MPPL/MPPK ol-
du¤unu hat›rlayal›m. MTRS’deki azalma, serma-
yenin marjinal fiziki ürünündeki art›fl›n eme¤in
marjinal fiziki ürünündeki art›fltan daha h›zl› ol-
du¤u anlam›na gelir. Eme¤in marjinal fiziki ürü-
nüne göre sermayenin marjinal fiziki ürününün
daha fazla artmas›na yol açan teknolojik gelifl-
meye emek-tasarruflu (sermaye-kullan›ml›) tek-
nolojik geliflme denir.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

S›ra Sizde 1 Bernheim, B. D. ve Whinston, M. (2008). Microecono-
Firmalar üretim süreçlerinde teknolojik olarak etkin üre- mics. Boston: McGraw-Hill.
tim tekniklerini kullanmay› tercih ederler. Çünkü tek- Besanko, D. ve Braeutigam, R. (2010). Microecono-
nolojik olarak etkin olmayan üretim teknikleri girdilerin mics (4th Edition). Wiley.
israf edilmesine yol açarak maliyet art›fl›na neden ol- Binger, B. R. ve Hoffman, E. (1997). Microeconomics
makta ve bu da kâr maksimizasyonu amaçlayan firma- With Calculus (2nd Edition). Massachusetts: Ad-
lar›n kârlar›n› düflürmektedir. dison Wesley.
S›ra Sizde 2 mic: Theory and Applications (10 th Edition).
Toplam fiziki ürün (TPP) e¤risi üzerindeki her bir nok- Wiley.
ta, farkl› girdi düzeylerine iliflkin farkl› toplam ürün Ekinci, N.K. (2011). Modern Mikroiktisat. Ankara: Efil
miktarlar›n› gösterdi¤inden ve ayr›ca her bir girdinin Yay›n Evi.
üretime katk›s› ayn› olmad›¤›ndan TPP e¤risi üzerinde Hebert, R. F. ve Robert B. Ekelund Jr.(1999). Secret
ortalama fiziki ürün miktar› sabit kalmay›p de¤iflmekte- Origins of Modern Microeconomics: Dupuit
dir. Bu durumu orijinden TPP e¤risine çizilecek olan and the Engineers. London: University Of Chica-
do¤rular›n e¤imlerinin ayn› kalmay›p de¤iflmesinden go Press.
de görebiliriz. Nechyba, J.T. (2011). Microeconomics: An Intuitive
Approach with Calculus. New York: South-Wes-
S›ra Sizde 3 tern Cengage Learning.
Efl ürün e¤risi üzerinde afla¤›ya do¤ru gittikçe e¤rinin Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2010). Intermediate
e¤iminin azald›¤›n› ve e¤rinin e¤iminin negatif de¤eri- Microeconomics (11 th Edition). Mason, OH: So-
ne eflit olan eme¤in sermayeye göre marjinal teknik uth-Western Cengage Learning.
ikame oran›n›n da azald›¤›n› hat›rlayal›m. E¤ri üzerinde Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2008). Microecono-
afla¤›ya do¤ru gitmek yerine tersi yönde yukar›ya do¤- mic Theory: Basic Principles and Extentions
ru gidersek e¤rinin e¤imi artaca¤›ndan e¤rinin e¤iminin (10th Edition). New York: South-Western Cenga-
negatif de¤erine eflit olan eme¤in sermayeye göre mar- ge Learning.
jinal teknik ikame oran› da artacakt›r. Paras›z, ‹. (2008). Mikroekonomi: Orta Düzey Yakla-
fl›m (8. Bask›). Bursa: Ezgi Kitab Evi.
S›ra Sizde 4 Perloff, M. J.(2011). Microeconomics (6th Edition).
Öncelikle marjinal teknik ikame oran›n›n efl ürün e¤ri- Boston: Pearson Addison-Wesley.
sinin e¤iminin negatif de¤erine eflit oldu¤unu hat›rlaya- Pindyck, R. ve Rubinfeld, D. (2008). Microeconomics
l›m. Üretimin ekonomik olmayan bölgelerinde efl ürün (7th Edition). New York: Prentice Hall.
e¤risi pozitif e¤imli oldu¤undan, bunun negatif de¤eri- Schotter, A. (2009). Microeconomics: A Modern Ap-
ne eflit olan marjinal teknik ikame oran› bu bölgelerde proach. Mason, OH: South-Western Cengage Lear-
negatif de¤er alacakt›r. ning.
4
M‹KRO ‹KT‹SAT
Amaçlar›m›z
Maliyetin nas›l ölçümlendi¤ini aç›klayabilecek,
K›sa ve uzun döneme iliflkin maliyetleri betimleyebilecek,
K›sa ve uzun döneme ait maliyetleri grafiksel olarak inceleyebilecek,
K›sa ve uzun dönem maliyet e¤rileri aras›ndaki iliflkiyi ortaya koyabilecek,
Ölçek ekonomilerini niteleyebilecek,
Ölçe¤e göre getiri durumunda k›sa ve uzun dönem maliyet e¤rilerinin davra-
n›fllar›n›n nas›l de¤iflti¤ini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• F›rsat, Aç›k ve Örtük Maliyet • Efl Maliyet Do¤rusu
• Ekonomik Maliyet ve Muhasebe • Maliyet Minimizasyonu
Maliyeti • Geniflleme Yolu
• Ekonomik Kâr ve Muhasebe Kâr› • Normal ve Baya¤› Girdi
• Sabit, De¤iflken, Ortalama ve • Ölçek Ekonomileri
Marjinal Maliyet • Ölçe¤e Göre Getiri
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• MAL‹YET‹N ÖLÇÜMLENMES‹
• KISA DÖNEMDE MAL‹YETLER
Mikro ‹ktisat Maliyet Kuram›
• UZUN DÖNEMDE MAL‹YETLER
• KISA VE UZUN DÖNEM MAL‹YET
E⁄R‹LER‹N‹N B‹RL‹KTE ANAL‹Z‹
Maliyet Kuram›
G‹R‹fi
Bir önceki bölümde üretim teknolojisi konusuna aç›kl›k getirip bir firman›n üretim
faktörlerini nas›l ç›kt›lara dönüfltürdü¤ünden bahsettik. fiimdi ise üretim teknolojisi-
nin girdi fiyatlar› ile birlikte bir firman›n üretim maliyetini nas›l belirledi¤inden bah-
sedece¤iz. Üretim teknolojisi veri iken bir firma, farkl› ç›kt› düzeylerini gerçeklefltir-
mek için sadece hangi girdi bileflenlerini kullanmas› gerekti¤i konusunda karar ver-
mez, ayn› zamanda söz konusu girdileri elde etmenin maliyetinin ne oldu¤u husu-
sunu da göz önünde bulundurmak zorundad›r. Dolay›s›yla firma aç›s›ndan belli bir
ç›kt› düzeyini en düflük maliyet ile gerçeklefltirmeye imkân tan›yan girdi bilefleninin
nas›l belirlenece¤i konusuna aç›kl›k getirmek gerekir. Kâr› maksimize etmenin bir
yolu, maliyeti minimize etme oldu¤undan bu bölümde, üretime iliflkin maliyet mi-
nimizasyonunu gerçeklefltirmenin flartlar›n›n neler oldu¤u aç›klanmaktad›r.
Üretim maliyeti bir firman›n ç›kt› düzeyini belirlemede önemli bir rol oynad›-
¤›ndan firma maliyet yap›s›n› de¤iflik aç›lardan ele al›p irdelemekte fayda vard›r.
Bu nedenle, bu bölümde üretim faaliyetinde bulunan bir firman›n k›sa ve uzun dö-
nemde karfl›laflt›¤› maliyetler incelenmektedir. Bu amaçla, öncelikle maliyetin öl-
çümlenmesi konusuna aç›kl›k getirilmekte ve sonra k›sa dönem maliyet analizine
geçilmektedir. K›sa döneme iliflkin maliyetler toplam, ortalama ve marjinal türün-
den kavramsal olarak tan›mland›ktan sonra grafiksel olarak irdelenmektedir. Ayn›
süreç uzun dönem maliyet analizinde de izlenmektedir. K›sa ve uzun dönem ma-
liyet analizleri ayr› ayr› yap›ld›ktan sonra bu iki döneme ait maliyetler aras›nda ilifl-
ki grafikler yard›m›yla aç›klan›p ortaya konmaktad›r. Ayr›ca ölçe¤e göre sabit, aza-
lan ve artan getiri durumlar›nda k›sa ve uzun dönem maliyetlerin nas›l davrand›¤›
grafiksel olarak gösterilip aç›klanmaktad›r.
MAL‹YET‹N ÖLÇÜMLENMES‹

A M A Ç Maliyetin nas›l ölçümlendi¤ini aç›klayabilecek
1
Firmalar›n mal ve hizmet üretimi için kulland›klar› girdilerin firmalara belli bir ma-
liyet yükledi¤i bir gerçektir. Kâr maksimizasyonu amac› ile hareket eden firmalar,
söz konusu bu maliyetleri minimize etme yoluyla kârlar›n› en çoklamaya çal›fl›rlar.
Firmalar›n maliyetlerini nas›l minimize ettiklerini incelemeden önce maliyet ile ne-
yi kastetti¤imizi ve maliyetin nas›l ölçümlendi¤ini aç›klamada yarar vard›r.
84 Mikro ‹ktisat
Mal veya hizmet üretimi yapmak isteyen bir firma mevcut üretim alternatifleri
aras›ndan bir tanesini seçer ve seçmifl oldu¤u bu mal veya hizmetin üretimini ger-
çeklefltirir. Bu tercih sürecinde firma mevcut üretim alternatiflerinden birini seç-
mek ile di¤erlerinden vazgeçmifl olmaktad›r. Mevcut üretim alternatiflerinden biri-
ni tercih etti¤imizde vazgeçmifl oldu¤umuz di¤er üretim alternatifleri aras›ndaki en
Mevcut üretim iyi üretim alternatifinin piyasa de¤erine f›rsat (alternatif) maliyeti denir. Di¤er
alternatiflerinden birini
tercih etti¤imizde vazgeçmifl bir ifadeyle f›rsat maliyeti, bir kayna¤›n en iyi alternatif kullan›m›n›n piyasa de¤e-
oldu¤umuz di¤er üretim ridir. Örne¤in bir dizüstü bilgisayar üretmek için kullan›lan kaynak ile on adet rad-
alternatifleri aras›ndaki en
iyi üretim alternatifinin
yo üretmek mümkün ise o zaman bir adet dizüstü bilgisayar üretmenin f›rsat ma-
piyasa de¤erine f›rsat liyeti on adet radyodur.
(alternatif) maliyeti denir. Maliyet kavram› iktisatç›lar ve muhasebeciler aç›s›ndan farkl› alg›lan›p ölçüm-
lenmektedir. ‹ktisatç›lar ve muhasebeciler aras›ndaki bu alg› ve ölçümleme fark›,
maliyetin aç›k maliyet ve örtük maliyet olmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Bir mal ve-
ya hizmetin üretimi için direkt olarak parasal bir harcamay› gerektiren ödemelerin
Bir mal veya hizmetin tamam›na aç›k maliyet denir. Aç›k maliyetler muhasebelefltirilip kay›t alt›na al›nan
üretimi için direkt olarak maliyetlerdir. Örne¤in bir otobüs firmas›nca yap›lan; yak›t harcamalar›, personel
parasal bir harcamay›
gerektiren ödemelerin maafl ödemeleri, bilet ofisi kira giderleri ve otobüs bak›m giderleri aç›k maliyete
tamam›na aç›k maliyet iliflkin unsurlard›r. Örnekten de anlafl›ld›¤› gibi, bir firman›n ilgili sektörde faaliyet-
denir.
te bulunup faaliyetini devam ettirebilmesi için yapmak zorunda oldu¤u harcamala-
r›n tümü aç›k maliyeti oluflturmaktad›r. Bir mal veya hizmetin üretimi için direkt
olarak parasal bir harcamay› gerektirmeyen fakat bir alternatiften vazgeçilmifl olun-
Bir mal veya hizmetin mas› nedeniyle ortaya ç›kan maliyetlere örtük maliyet denir. Örtük maliyetler mu-
SIRA S‹ZDE
üretimi için direkt olarak SIRA S‹ZDE
hasebelefltirilip kay›t alt›na al›nmayan maliyetlerdir. Firma, sahibi oldu¤u girdileri
parasal bir harcamay›
gerektirmeyen fakat bir kendi üretim sürecinde kulland›¤› takdirde, bu girdileri kiraya vermek veya satmak
alternatiften vazgeçilmifl yolu ile elde
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fiedece¤i
Ü N E L ‹ M bir gelirden vazgeçmifl olmakta veya firma sahibi kendi firma-
olunmas› nedeniyle ortaya
ç›kan maliyetlere örtük s›nda çal›flmak suretiyle baflka bir firmada çal›flt›¤›nda elde edece¤i ücret gelirinden
maliyet denir. vazgeçmifl olmakta ve vazgeçilen bu gelirler nedeniyle firma bir maliyet yüklen-
S O R U S O R U
mektedir. Firma için bu yüklenilen maliyetler örtük maliyetleri oluflturmaktad›r.
D‹KKAT Aç›k maliyetler

D ‹ Kmuhasebelefltirilen
KAT maliyetler iken örtük maliyetler muhasebelefltirilme-
yen maliyetlerdir.
Maliyet kavram›n› tan›mlarken muhasebeciler sadece aç›k maliyeti göz önünde
bulunduruyor iken iktisatç›lar hem aç›k hem de örtük maliyetleri göz önünde bu-
AMAÇLARIMIZ
toplam›na muhasebe
maliyeti denir.
Firman›n aç›k maliyetleri
lundurmaktad›r. Firman›n aç›k maliyetleri toplam›na muhasebe maliyeti denir.
AMAÇLARIMIZ
Muhasebe maliyeti flöyle gösterilebilir:
Muhasebe Maliyeti = Toplam Aç›k Maliyetler

Firman›n aç›k ve örtük Firman›n aç›k ve örtük maliyetleri toplam›na ekonomik (iktisadi) maliyet
maliyetleri toplam›na denir. ‹ktisatç›lar bir firman›n maliyetinden bahsederken daima ekonomik maliye-
ekonomik (iktisadi) maliyet
TELEV‹ZYON T E L E VEkonomik
ti kastederler. ‹ZYON maliyet flöyle ifade edilebilir:
denir.
Ekonomik Maliyet = Toplam Aç›k Maliyetler + Toplam Örtük Maliyetler
‹NTERNET ‹ktisatç›lar
‹ N T Eve
R N Emuhasebeciler
T aç›s›ndan maliyet kavram›n›n tan›m›nda ortaya ç›-
kan farkl›l›k do¤al olarak iki kesim aras›nda kâr kavram›n›n da farkl› olmas› sonu-
cunu do¤urmaktad›r. Muhasebe kâr› toplam has›lat ile toplam aç›k maliyetler ara-
s›ndaki fark taraf›ndan verilir ve flöyle ifade edilir:
Muhasebe Kâr› = Toplam Has›lat - Toplam Aç›k Maliyetler

4. Ünite - Maliyet Kuram› 85
Ekonomik (iktisadi) kâr ise toplam has›lat ile ekonomik maliyet aras›ndaki far-
ka eflittir ve flöyle gösterilmektedir:
Ekonomik Kâr = Toplam Has›lat - Ekonomik Maliyet
veya
Ekonomik Kâr = Toplam Has›lat - (Toplam Aç›k Maliyetler + Toplam Örtük Maliyetler)
‹fadelerden de anlafl›laca¤› üzere muhasebe kâr›n›n ekonomik kârdan fark›

toplam örtük maliyetleri içermiyor olmas›d›r. Bundan dolay› ekonomik kâr›,
Ekonomik Kâr = Muhasebe Kâr› - Toplam Örtük Maliyetler
fleklinde de ifade etmek mümkündür.

Muhasebe kâr› toplam örtük maliyetlerden büyük ise ekonomik kâr pozitiftir ve
bu durumda firma üretimde kulland›¤› kaynaklar ile söz konusu kaynaklar›n en iyi
alternatif üretim alan›nda kullan›lmas› halinde elde edece¤i gelirden daha fazla bir
gelir elde ediyor demektir. Ekonomik kâr›n pozitif oldu¤u durumda firma afl›r›
kar elde etmektedir.
Muhasebe kâr› toplam örtük maliyetlere eflit ise ekonomik kâr s›f›rd›r ve bu du-
rumda firma üretimde kulland›¤› kaynaklar ile söz konusu kaynaklar›n en iyi alterna-
tif üretim alan›nda kullan›lmas› halinde elde edece¤i gelire eflit bir gelir elde ediyor
demektir. Ekonomik kâr›n s›f›r oldu¤u durumda firma normal kâr elde etmektedir.
Ekonomik kâr›n s›f›r oldu¤u durumda firma üretim faaliyetine devam

D Ü etmekte
fi Ü N E L ‹ M midir? D Ü fi Ü N E L ‹ M
Muhasebe kâr› toplam örtük maliyetlerden küçük ise ekonomik S O R U

kâr negatiftir
S O R U
ve bu durumda firma üretimde kulland›¤› kaynaklar ile söz konusu kaynaklar›n en
iyi alternatif üretim alan›nda kullan›lmas› halinde elde edece¤i gelirden daha az bir
gelir elde ediyor demektir. Ekonomik kâr›n negatif oldu¤u durumda D ‹ K K A Tfirma zarar D‹KKAT
etmektedir.
KISA DÖNEMDE MAL‹YETLER

A M A Ç
2
K›sa ve uzun döneme iliflkin maliyetleri betimleyebilecek
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
Üretim kuram›nda oldu¤u gibi maliyet kuram›nda da analizimizi K ‹ k›sa

T A ve P uzun dö- K ‹ T A P
nem olmak üzere iki ayr› dönem aç›s›ndan ele alaca¤›z. Hat›rlanaca¤› üzere, k›sa dö-
nem tek bir girdinin de¤iflken girdi ve di¤er girdilerin sabit girdiler oldu¤u bir dö-
nem iken uzun dönemde tüm girdiler de¤iflken girdilerdi. K›sa Tdönemde,
E L E V ‹ Z Y O Nüretim ku- TELEV‹ZYON
ram›nda oldu¤u gibi, emek girdisi de¤iflken girdi ve sermaye girdisi sabit girdi olmak
üzere, firman›n bu iki girdiyi kullanarak üretimini gerçeklefltirdi¤ini varsayaca¤›z.
Toplam Maliyetler
Firma k›sa dönemde; toplam sabit maliyet (TFC), toplam de¤iflken maliyet (SRVC),
toplam maliyet (SRTC) ve marjinal maliyet (SRMC) olmak üzere dört farkl› maliyet
ile karfl› karfl›yad›r.
Üretim düzeyi ile birlikte de¤iflmeyip sabit kalan üretim harcamalar› toplam›na
toplam sabit maliyet denir. Sabit maliyet, firman›n k›sa dönem üretim sürecinde
86 Mikro ‹ktisat
Üretim düzeyi ile birlikte de¤ifltiremeyip sabit kalan girdilerine iliflkin maliyetlerdir ve bu maliyetler üretim
de¤iflmeyip sabit kalan
üretim harcamalar› miktar› s›f›r olsa dahi firman›n katlanmak zorunda oldu¤u maliyetlerdir. Firma aç›-
toplam›na toplam sabit s›ndan; toprak, fabrika, makine ve di¤er sermaye mallar› k›sa dönemde de¤ifltirile-
maliyet denir.
meyen sabit girdilerdir ve firma hiç üretim yapm›yor olsa dahi bu girdilere iliflkin
maliyetlere katlanmak zorundad›r. Tablo 4.1’de toplam sabit maliyetlerin T96 ol-
du¤u varsay›lm›flt›r ve tablodan da görüldü¤ü gibi üretimin her bir düzeyi için bu
de¤er de¤iflmemektedir.
Üretim düzeyi ile birlikte Üretim düzeyi ile birlikte de¤iflen üretim harcamalar› toplam›na toplam de¤ifl-
de¤iflen üretim harcamalar› ken maliyet denir. De¤iflken maliyet, firman›n üretim sürecinde kulland›¤› de¤ifl-
toplam›na toplam de¤iflken
maliyet denir. ken girdilerine iliflkin maliyetlerdir. De¤iflken maliyetler üretimin s›f›r oldu¤u du-
rumda s›f›ra eflittir ve üretimin birinci biriminden itibaren ortaya ç›k›p üretim ile
birlikte artmaktad›r. Ham madde ve emek gibi üretimle birlikte kullan›lan miktar-
lar› artan girdiler için yap›lan harcamalar, firman›n de¤iflken maliyetlerini olufltur-
maktad›r. K›sa dönemde firma daha fazla ç›kt› elde edebilmek için daha fazla de-
¤iflken girdi kullanmak zorunda oldu¤undan üretim miktar› ile de¤iflken maliyet-
SIRA S‹ZDE ler aras›ndaSIRA
ayn› yönlü bir iliflki mevcuttur. Tablo 4.1’de toplam de¤iflken maliyet,
S‹ZDE
üretimin s›f›r oldu¤u durumda s›f›r olup üretim artt›kça artmaktad›r.
D Ü fi Ü N E L ‹ M Üretim düzeyi
D Ü fi s›f›r
Ü N E L iken
‹ M neden toplam de¤iflken maliyetler s›f›ra eflittir?
Toplam sabit maliyetler ile

S O R U
K›sa dönemde firman›n üretim için katland›¤› toplam maliyet (SRTC), toplam
S O R U
toplam de¤iflken sabit maliyetler (TFC) ile toplam de¤iflken maliyetlerin (SRVC) toplam› taraf›ndan
maliyetlerin toplam› toplam
maliyeti verir. verilir ve afla¤›daki eflitlik ile ifade edilir:
D ‹ K S‹ZDE
SIRA KAT D ‹ K KS‹ZDE
SIRA AT
SRTC = TFC + SRVC
SIRA S‹ZDE Her neDSIRA
kadar S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M Ü fi Ü N E Ltoplam
‹M sabit maliyetler üretimle birlikte de¤iflmeyip sabit kal›yor
olsa da toplam de¤iflken maliyetler üretim ile birlikte artt›¤›ndan dolay› toplam ma-
AMAÇLARIMIZ
S O R U
liyetler de üretimle birlikte artmaktad›r. Tablo 4.1’den görüldü¤ü üzere üretim
AMAÇLARIMIZ
S O R U
miktar› artt›kça toplam maliyetler de üretimle birlikte sürekli artmaktad›r.
D‹KKAT Toplam maliyetler

D ‹ K K Aüretimle
T birlikte toplam de¤iflken maliyetler artt›¤› için artmaktad›r.
SIRA
SIRA S‹ZDE
S‹ZDE Üretim düzeyi
SIRAs›f›r
SIRA iken toplam maliyetler neye eflittir?
S‹ZDE
S‹ZDE
TELEV‹ZYON 1 TELEV‹ZYON
AMAÇLARIMIZ
Tablo
D Ü fi Ü N4.1
K›sa Dönemde
EL‹M
Üretim Miktar› ile

Ç›kt›
AMAÇLARIMIZ
DToplam
Ü fi Ü N E L ‹ M
Sabit
Miktar› ‹ N T E R N E T
Toplam
De¤iflken
Toplam
Maliyet
Marjinal
Maliyet
Ortalama
Sabit
Ortalama
De¤iflken
Ortalama
Maliyet
‹NTERNET Maliyet Maliyet Maliyet Maliyet
Maliyetler
S O R U S O R U
KAras›ndaki
‹ T A P ‹liflki (Q) K ‹ T A P (SRTC) (SRMC) (SRATC)
(TFC) (SRVC) (AFC) (SRAVC)
D‹KKAT 0 D ‹ 96
KKAT 0 96
TELEV‹ZYON 1 T E L E V96
‹ZYON 50 146 50 96 50 146
SIRA S‹ZDE 2 SIRA96S‹ZDE 92 188 42 48 46 94
3 96 132 228 40 32 44 76
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
4
5
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
96
96
164
200
260
296
32
36
24
19.2
41
40
65
59.2
K ‹ T A P 6 K ‹ 96
T A P 240 336 40 16 40 56
7 96 282 378 42 13.7 40.3 54 Tablo 4.1

Devam›
8 96 336 432 54 12 42 54
9 96 396 492 60 10.7 44 54.7
10 96 460 556 64 9.6 46 55.6
11 96 544 640 84 8.7 49.5 58.2
12 96 642 738 98 8 53.5 61.5
Ortalama ve Marjinal Maliyetler

K›sa dönemde firma ne kadar üretece¤ine karar verirken üretim maliyetinin ç›kt›
ile birlikte nas›l de¤iflti¤ini gösteren birkaç ölçütten yararlan›r. Bu ölçütler; ortala-
ma sabit maliyet (AFC), ortalama de¤iflken maliyet (SRAVC), ortalama maliyet
(SRATC) ve marjinal maliyettir (SRMC).
Yukar›da bahsetti¤imiz toplam cinsinden ifade edilmifl olan üç maliyetten her
birini, ç›kt› miktar›na bölerek ortalama cinsinden maliyetleri elde edebiliriz. Orta-
lama cinsinden elde edilecek olan bu maliyetlerin her birinin birim ç›kt› bafl›na dü-
flen maliyetleri yans›taca¤› aflikârd›r.
Ortalama sabit maliyet (AFC), toplam sabit maliyetin (TFC) toplam ç›kt› mik- Bir birim ç›kt› bafl›na düflen
toplam sabit maliyete
tar›na (Q) oranlanmas› ile elde edilir ve bir birim ç›kt› bafl›na düflen toplam sabit ortalama sabit maliyet
maliyeti yans›t›r. Ortalama sabit maliyet flu eflitlik ile gösterilir: denir.
TFC
AFC =
Q
Tablo 4.1’de bir birim ç›kt› bafl›na düflen toplam sabit maliyetin (yani AFC’nin);
1 birimlik ç›kt› düzeyi T96 iken 12 birimlik ç›kt› düzeyinin T8 oldu¤u ve dolay›s›y-
la AFC’nin üretim miktar› artt›kça sürekli azald›¤› gözlemlenmektedir. Yani AFC ile
üretim miktar› aras›nda ters yönlü bir iliflki vard›r. Üretim miktar› artt›kça AFC’de
gözlemlenen bu sürekli azal›fl›n nedeni TFC’nin üretim miktar›ndan ba¤›ms›z bir
biçimde daima sabit kal›yor olmas›d›r. Ayr›ca AFC’nin üretim miktar› ile birlikte sü-
rekli azal›yor olmas›, AFC e¤risinin sürekli azalan bir e¤ri görünümünü almas›na
yol açar.
Hangi üretim düzeyinde ortalama sabit maliyet maksimum de¤erineDulafl›r?

Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Ortalama de¤iflken maliyet (SRAVC), toplam de¤iflken maliyetin (SRVC) top- Bir birim ç›kt› bafl›na düflen
S O R U toplam de¤iflkenS maliyete
O R U
lam ç›kt› miktar›na (Q) oranlanmas› ile elde edilir ve bir birim ç›kt› bafl›na düflen ortalama de¤iflken maliyet
toplam de¤iflken maliyeti yans›t›r. Ortalama de¤iflken maliyet flu eflitlik ile ifade denir.
edilir: D‹KKAT D‹KKAT
SRVC
SRAVC =
Q SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
üretimin ilk aflamalar›nda düfltü¤ü, 6 birimlik ç›kt› düzeyinde T40 ile minimum de-
¤erine ulaflt›¤› ve bu üretim düzeyinden sonra da artmaya bafllad›¤› görülmektedir.

Tablo 4.1’den bir birim ç›kt› bafl›na düflen de¤iflken maliyetin (yani SRAVC’nin);
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
SRAVC’nin önce azal›p sonra art›yor olmas›, SRAVC e¤risinin “U” flekline benzer
bir görünüme sahip oldu¤unu ima etmektedir.
88 Mikro ‹ktisat
Bir birim ç›kt› bafl›na düflen Ortalama maliyet (SRATC), toplam maliyetin (SRTC) toplam ç›kt› miktar›na
toplam maliyete ortalama
maliyet denir. (Q) oranlanmas› ile elde edilir ve bir birim ç›kt› bafl›na düflen toplam maliyeti yan-
s›t›r. Ortalama maliyet afla¤›daki eflitlik ile gösterilir:
SRTC
SRATC =
Q
veya SRTC = TFC + SRVC oldu¤undan:
SRTC TFC + SRVC TFC SRTC

SRATC = = = + = AFC
C + SRAVC
Q Q Q Q
Yani ortalama maliyet, ortalama sabit maliyet ve ortalama de¤iflken maliyetin

toplam›ndan ibarettir.
Tablo 4.1’de bir birim ç›kt› bafl›na düflen toplam maliyetin (yani SRATC’nin);
üretimin ilk aflamalar›nda h›zla düfltü¤ü, 8 birimlik ç›kt› düzeyinde T54 ile mini-
mum de¤erine ulaflt›¤› ve bu üretim düzeyinden sonra da yavafl bir flekilde artma-
ya bafllad›¤› görülmektedir. SRATC’nin önce azal›p sonra art›yor olmas›, SRATC e¤-
risinin SRAVC e¤risi gibi “U” flekline benzer bir görünüme sahip oldu¤unu ima et-
mektedir. SRATC e¤risi ile SRAVC e¤risi aras›ndaki fark, SRATC e¤risindeki düflü-
flün daha h›zl› olmas› ve SRATC e¤risinin minimuma daha yüksek bir üretim düze-
yinde ulafl›yor olmas›d›r. Ortalama maliyet (SRATC) ile ortalama de¤iflken maliyet
(SRAVC) aras›ndaki fark›n ortalama sabit maliyete (AFC) eflit oldu¤u bilgisi dâhi-
linde, üretim artt›kça AFC sürekli azald›¤›ndan SRATC e¤risi ile SRAVC e¤risi bir-
birine yaklafl›r.
Firman›n bir birim daha Marjinal maliyet (SRMC), firman›n bir birim daha fazla üretmesi sonucunda
fazla üretmesi sonucunda katlanmak zorunda oldu¤u ek maliyettir. Di¤er bir ifadeyle marjinal maliyet her bir
katlanmak zorunda oldu¤u
ek maliyete marjinal maliyet birim ilave üretimin toplam maliyet üzerinde yaratt›¤› ek maliyeti yans›t›r. Üretim-
denir. deki bir birimlik de¤iflimin toplam maliyette yol açt›¤› de¤iflimi ölçen marjinal ma-
liyet flöyle gösterilir:
DSRTC
SRMC =
DQ
Formüldeki delta iflareti (∆) de¤iflimi sembolize etmektedir.

Ayr›ca SRTC = TFC + SRVC oldu¤undan:
0
DSRTC DTFC + DSRVC DTFC DSRVC DSRVC DSRVC
SRMC = = = + =0+ =
DQ DQ DQ DQ DQ DQ
K›sa dönemde TFC sabit oldu¤undan TFC’deki de¤iflim s›f›rd›r ve dolay›s›yla

marjinal maliyet, ç›kt›daki bir birimlik de¤iflimin toplam de¤iflken maliyetlerde yol
açt›¤› de¤iflimden baflka bir fley de¤ildir. Tablo 4.1’den marjinal maliyetin (SRMC);
üretimin ilk aflamalar›nda düfltü¤ü, 4 birimlik ç›kt› düzeyinde T32 ile minimum de-
¤erine ulaflt›¤› ve bu üretim düzeyinden sonra da artmaya bafllad›¤› görülmektedir.
Bundan dolay› marjinal maliyet e¤risi de “U” flekline benzer bir görünüme sahip-
tir. Tablo 4.1’de üretimin 2 birimden 3 birime ç›kt›¤› durum için marjinal maliyeti
iki farkl› biçimde hesaplayabiliriz: SRMC = ∆SRTC / ∆Q = (228-188) / (3-2) = 40 ve-
ya SRMC = ∆SRVC / ∆Q = (132-92) / (3-2) = 40. Buradan da anlafl›laca¤› üzere, ç›k-

t›daki bir birimlik de¤iflim sonucu k›sa dönem toplam maliyette meydana gelen
de¤iflimi ölçen SRMC ayn› zamanda ç›kt›daki bir birimlik de¤iflim sonucu k›sa dö-
nem toplam de¤iflken maliyette meydana gelen de¤iflimi de ölçmektedir.
Tablo 4.1’den ilk önce marjinal maliyetin minimum yapt›¤›, daha sonra ortala-
ma de¤iflken maliyetin ve en son olarak da ortalama maliyetin minimum yapt›¤›
görülmektedir. Ayr›ca marjinal maliyetin; ortalama de¤iflken maliyete ve ortalama
maliyete bu maliyetlerin minimum de¤erlerinde eflit oldu¤u görülmektedir. Yani
marjinal maliyet, ortalama de¤iflken maliyeti ve ortalama maliyeti minimum nokta-
lar›nda keser.
Toplam Maliyet E¤rileri

A M A Ç K›sa ve uzun döneme ait maliyetleri grafiksel olarak inceleyebilecek
3
Bu k›s›mda yukar›da toplam cinsinden betimledi¤imiz k›sa dönem maliyet kav-
ramlar›n›n grafiksel görünümlerinin nas›l oldu¤u ortaya konulmaktad›r.
K›sa dönem toplam de¤iflken maliyetlere (SRVC) iliflkin grafiksel görünüm fie-
kil 4.1 (b)’de gösterilmektedir. SRVC e¤risinin neden böyle bir görünüme sahip ol-
du¤unu fiekil 4.1 (a)’da yer alan k›sa dönem toplam fiziki ürün (TPPL) e¤risi yar-
d›m›yla aç›klayabiliriz.
fiekil 4.1
(a) (b) K›sa Dönem

SRVC Toplam De¤iflken
Q
TPPL Maliyet E¤risi
SRVC
A A
Q1 SRVC1=wL1
0 0
L1 L Q1 Q
K›sa dönemde firman›n tek de¤iflken girdisi olan emek girdisi için yap›lan har-
camalar firman›n toplam de¤iflken maliyetlerini yans›tmaktad›r. Toplam de¤iflken
maliyetler üretimin s›f›r oldu¤u durumda s›f›ra eflit olan ve üretim miktar›yla birlik-
te artan maliyetlerdir. Bu ba¤lamda toplam de¤iflken maliyetlerdeki art›fl›n flekli ta-
mamen üretimdeki art›fl›n flekline ba¤l› olarak ortaya ç›kmaktad›r.
Hangi üretim düzeyinde toplam de¤iflken maliyetler minimum de¤erine

D Ü fi Üulafl›r?
NEL‹M D Ü fi Ü N E L ‹ M
fiekil 4.1 (a)’da TPPL e¤risi üzerinde yer alan A noktas›n›n solunda kalan böl-
S O R U S O R U
gede üretimde kullan›lan emek girdisi ayn› miktarlarda art›r›ld›kça üretim miktar›
(Q) artan oranda artmaktad›r. Di¤er bir ifadeyle bu bölgede eme¤in marjinal fiziki
D ‹ K K A Tgetiri vard›r.
ürünü sürekli artmaktad›r yani bu bölgede eme¤e göre artan marjinal D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
90 Mikro ‹ktisat
Bunu tersten flöyle okumak mümkündür: Bu bölgede, üretim miktar›ndaki her bir
birim art›fl karfl›s›nda ihtiyaç duyulan emek miktar› azalarak artmaktad›r. Her bir
birim ilave ç›kt› için ihtiyaç duyulan emek miktar›n›n bu bölgede azalarak art›yor
olmas›, eme¤in birim ücreti (w) ile emek miktar›n›n (L) çarp›m›ndan oluflan k›sa
dönem toplam de¤iflken maliyetlerin de (yani SRVC=wL) bu bölgede azalarak ar-
t›yor olmas›na yol açar. fiekil 4.1 (b)’de görüldü¤ü gibi A noktas›n›n solundaki böl-
gede SRVC azalarak artmaktad›r.
fiekil 4.1 (a)’da TPPL e¤risi üzerinde yer alan A noktas›n›n sa¤›nda kalan bölge-
de ise üretimde kullan›lan emek girdisi ayn› miktarlarda art›r›ld›kça üretim miktar›
azalan oranda artmaktad›r. Di¤er bir ifadeyle bu bölgede eme¤in marjinal fiziki
ürünü sürekli azalmaktad›r yani bu bölgede eme¤e göre azalan marjinal getiri var-
d›r. Bunu tersten flöyle okumak mümkündür: Bu bölgede, üretim miktar›ndaki her
bir birim art›fl karfl›s›nda ihtiyaç duyulan emek miktar› artarak artmaktad›r. Her bir
birim ilave ç›kt› için ihtiyaç duyulan emek miktar›n›n bu bölgede artarak art›yor ol-
mas›, k›sa dönem toplam de¤iflken maliyetlerin de bu bölgede artarak art›yor ol-
mas›na yol açar. fiekil 4.1 (b)’de görüldü¤ü gibi A noktas›n›n sa¤›ndaki bölgede
SRVC artarak artmaktad›r.
E¤er fiekil 4.1 (a)’daki TPPL e¤risini dikey eksende emek miktar› (L) ve yatay
eksende ç›kt› miktar› (Q) yer alacak bir biçimde ters çevirdikten sonra dikey ekse-
ne emek miktar› yerine eme¤in birim ücreti (w) ile emek miktar›n›n (L) çarp›m›n-
dan oluflan k›sa dönem toplam de¤iflken maliyeti (SRVC) yazarsak k›sa dönem
toplam de¤iflken maliyet e¤risini elde etmifl oluruz. Dolay›s›yla SRVC e¤risinin flek-
li TPPL e¤risinin fleklinin tam tersidir.
K›sa dönemde toplam sabit maliyetlerin (TFC) üretim düzeyinden ba¤›ms›z ol-
du¤unu ve bundan dolay› da üretim miktar› ile birlikte de¤iflmeyip sabit kald›¤›n›
bilmekteyiz. fiekil 4.2’de üretim düzeyinden ba¤›ms›z olan toplam sabit maliyetler
üretim miktar›na paralel bir kesikli do¤ru ile gösterilmektedir.
D Ü fi Ü N E L ‹ M Neden toplam
D Ü fisabit
Ü N E Lmaliyetler,
‹M e¤imi s›f›r olan bir do¤ru görünümündedir?
K›sa dönem toplam maliyet (SRTC), toplam sabit maliyet (TFC) ile toplam de-
S O R U S O R U
¤iflken maliyetin (SRVC) toplam›ndan ibaretti. TFC’nin üretim düzeyinden ba¤›m-
s›z olmas› SRTC e¤risinin fleklinin tamamen SRVC e¤risinin flekli taraf›ndan belir-
D‹KKAT lendi¤i anlam›na
D ‹ K K Agelmektedir.
T fiekil 4.2’den de görüldü¤ü gibi, SRTC e¤risi SRVC
e¤risinin TFC e¤risi kadar üzerinde yer alan ve SRVC e¤risi ile ayn› flekle sahip
SIRA S‹ZDE olan bir e¤ridir.
SIRA S‹ZDE
Ortalama Maliyet E¤rileri ve Marjinal Maliyet E¤risi

AMAÇLARIMIZ

Bu k›s›mdaAMAÇLARIMIZ
yukar›da ortalama ve marjinal cinsinden betimledi¤imiz k›sa dönem
maliyet kavramlar›n›n grafiksel görünümlerinin nas›l oldu¤unu aç›klamaktay›z.
K›sa dönemde toplam sabit maliyetler üretim miktar› ile birlikte de¤iflmeyip sa-
K ‹ T A P K ‹ T dolay›,
bit kald›¤›ndan A P TFC’nin ç›kt› miktar›na oranlanmas›ndan elde edilen orta-
lama sabit maliyetler (AFC) üretim miktar› artt›kça sürekli azalmaktad›r. Bu durum
fiekil 4.3 (a)’da oldu¤u gibi AFC e¤risinin sürekli azalan bir e¤ri görünümüne sa-
TELEV‹ZYON hip olmas›naT E L Eyol
V ‹ Z açar.
YON
fiekil 4.3 (b)’de k›sa döneme iliflkin ortalama de¤iflken maliyet e¤risi ile ortala-
ma maliyet e¤risi gösterilmektedir. SRVC’nin ç›kt› miktar›na oranlanmas›ndan elde
‹NTERNET edilen ortalama
‹ N T E R de¤iflken
NET maliyet (SRAVC) e¤risinin flekli ile SRTC’nin ç›kt› mikta-
r›na oranlanmas›ndan elde edilen ortalama maliyet (SRATC) e¤risinin fleklinin “U”
biçiminde oldu¤u görülmektedir. SRAVC e¤risi Q1 üretim düzeyinde minimuma

ulafl›yor iken SRATC e¤risi Q2 üretim düzeyinde minimuma ulaflmaktad›r. Dolay›-
s›yla SRAVC e¤risi SRATC e¤risine göre daha erken minimum yapar. Ayr›ca SRATC
e¤risi ile SRAVC e¤risi aras›ndaki dikey mesafe taraf›ndan verilen AFC’nin üretim-
deki art›flla birlikte sürekli azald›¤› görülmektedir. Bundan dolay› üretim artt›kça
SRATC ve SRAVC e¤rileri birbirine daha fazla yaklaflmaktad›r.
fiekil 4.2
SRTC K›sa Dönem

Toplam Maliyet
E¤risi
SRVC SRTC=TFC+SRVC
SRVC
TFC
TFC
SRVC
Q
0
fiekil 4.3
(a) (b) (c) K›sa Dönem

Ortalama Maliyet
AFC SRATC SRMC
E¤rileri ve Marjinal
SRMC Maliyet E¤risi
SRAVC SRATC=AFC+SRAVC
SRAVC
AFC
AFC SRAVC
0 Q 0 Q1 Q2 Q 0 Q
SIRA S‹ZDE
Üretim miktar› ile ortalama de¤iflken maliyetler aras›nda nas›l bir iliflki vard›r? SIRA S‹ZDE
S O R U S O R U
2
K›sa dönemde ortalama de¤iflken maliyetler ortalama maliyetlerden daha
D ‹ K Kerken
AT minimum D‹KKAT
yapar.
S O R U S O R U
SRVC
SRAVC = oldu¤unu biliyoruz. Eme¤in birim ücretini gösteren w’nun veri
Q
oldu¤u durumda bu ifadeyi flöyle gösterebiliriz:
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
SRVC wL  L  1 
SRAVC = = = w   = w 
Q Q  Q   APPL  K ‹ T A P K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
92 Mikro ‹ktisat
Bu ifade eme¤in ortalama fiziki ürününün artmakta oldu¤u üretim bölgesinde

SRAVC’nin azalmakta oldu¤unu, eme¤in ortalama fiziki ürününün azalmakta oldu-
¤u üretim bölgesinde SRAVC’nin artmakta oldu¤unu göstermektedir.
fiekil 4.3 (c)’de üretim miktar›ndaki de¤iflimin toplam maliyette yol açt›¤› de¤i-
flimi yans›tan k›sa dönem marjinal maliyet (SRMC) e¤risi yer almaktad›r. SRMC e¤-
risi SRAVC ve SRATC e¤rileri gibi “U” fleklinde bir e¤ridir fakat onlar kadar yayvan
de¤ildir.
DSRTC DSRVC
SRMC = = oldu¤unu yukar›da göstermifltik. Eme¤in birim üc-
DQ DQ
retini gösteren w’nun veri oldu¤u durumda bu ifadeyi flöyle düzenleyebiliriz:
SIRA S‹ZDE DSRVC

SIRA S‹ZDE DwL  DL   1 
SRMC = = = w  = w 
DQ DQ 
 DQ    MPP 
L
Bu ifadeden de anlafl›ld›¤› gibi, eme¤in marjinal fiziki ürününün artmakta oldu-
¤u üretim bölgesinde SRMC azalmakta, eme¤in marjinal fiziki ürününün azalmak-
S O R U S O R Ubölgesinde SRMC artmaktad›r.
ta oldu¤u üretim
D‹KKAT Eme¤in marjinal

D ‹ K Kfiziki
A T ürünü ile marjinal maliyet aras›nda ve eme¤in ortalama fiziki ürü-
nü ile ortalama de¤iflken maliyet aras›nda ters yönlü bir iliflki vard›r.
Toplam, Ortalama ve Marjinal Maliyet E¤rileri
Tablo 4.1’de verdi¤imiz örne¤e ait bilgileri afla¤›da fiekil 4.4’te gösterilen toplam,
AMAÇLARIMIZ

ortalama ve marjinal maliyet e¤rilerine uygulamak suretiyle toplam maliyet e¤rile-
AMAÇLARIMIZ
ri ile ortalama maliyet e¤rileri ve marjinal maliyet e¤rileri aras›ndaki iliflki ortaya
konmaya çal›fl›lmaktad›r.
K ‹ T A P Orijinden K ‹ her
T A bir P toplam e¤risine (yani gerek SRTC e¤risine gerekse de SRVC
e¤risine) çizilen do¤rular›n e¤imlerinin ilgili toplam e¤risine ait ortalamalar› (yani
SRATC’yi ve SRAVC’yi) verdi¤ini bilmekteyiz.
TELEV‹ZYON fiekil 4.4
T E L (a)’da
E V ‹ Z Y O SRVC
N e¤risine orijinden çizilen do¤rular›n e¤imlerinin (dolay›-
s›yla SRAVC’nin) 6 birimlik üretim düzeyine kadar sürekli azald›¤›, 6 birimlik üre-
tim düzeyinde minimum e¤im de¤erine (dolay›s›yla minimum SRAVC de¤eri olan
40 de¤erine) ulaflt›¤› ve 6 birimlik üretim düzeyinden sonra ise e¤imlerin (dolay›-
s›yla SRAVC’nin) sürekli artt›¤›n› görmekteyiz.
fiekil 4.4 (a)’da SRTC e¤risine orijinden çizilen do¤rular›n e¤imlerinin (dolay›-
s›yla SRATC’nin) 8 birimlik üretim düzeyine kadar sürekli azald›¤›, 8 birimlik üre-
tim düzeyinde minimum e¤im de¤erine (dolay›s›yla minimum SRATC de¤eri olan
54 de¤erine) ulaflt›¤› ve 8 birimlik üretim düzeyinden sonra ise e¤imlerin (dolay›-
s›yla SRATC’nin) sürekli artt›¤›n› görmekteyiz. SRAVC’nin minimum de¤erine SRVC
e¤risine orijinden çizilen do¤runun te¤et oldu¤u noktada (yani 6 birimlik üretim
düzeyinde) ulaflt›¤›na ve SRATC’nin minimum de¤erine SRTC e¤risine orijinden çi-
zilen do¤runun te¤et oldu¤u noktada (yani 8 birimlik üretim düzeyinde) ulaflt›¤›-
na dikkat ediniz.
fiekil 4.4 (b)’de k›sa dönem marjinal maliyetlerin (SRMC’nin); SRTC’nin büküm
noktas›na tekabül eden 4 birimlik üretim düzeyine kadar sürekli azald›¤›, 4 birim-
lik üretim düzeyinde minimum yapt›¤› ve 4 birimlik üretim düzeyinden sonra ise
sürekli artt›¤› görülmektedir. SRMC, hem SRAVC e¤risini hem de SRATC e¤risini
minimum noktalar›ndan kesmektedir. SRMC e¤risinin SRAVC e¤risinin alt›nda kal-
d›¤› bölgede SRAVC azalmakta, SRMC e¤risinin SRAVC e¤risinin üstünde kald›¤›
bölgede SRAVC artmaktad›r. Ayn› flekilde SRMC e¤risinin SRATC e¤risinin alt›nda
kald›¤› bölgede SRATC azalmakta, SRMC e¤risinin SRATC e¤risinin üstünde kald›-
¤› bölgede SRATC artmaktad›r.
fiekil 4.4
(a) Toplam, Ortalama
SRTC ve Marjinal Maliyet
SRTC E¤rileri
SRVC
432
260
SRVC
240
96
0 4 6 8 Q
SRATC
(b)
SRAVC
SRMC
SRATC
54 SRAVC
40
0 4 6 8 Q
SRMC ve SRATC aras›ndaki bu iliflkiyi matematiksel olarak elde etmek müm-

kündür. SRATC=SRTC/Q oldu¤u bilgisi dahilinde SRATC’nin e¤imi SRATC’nin Q’ya
göre türevi taraf›ndan verilir ve SRATC’nin e¤imi flöyle elde edilir:
 SRTC  SRMC
1
u  
uSRATC  
 Q  (uSRTC / uQ)(Q) - ( SRTC )(uQ / uQ) ( SRMC )(Q) - SRTC
= = =
uQ uQ Q2 Q2
SRATC

( SRMC )(Q) SRTC ( SRMC )( Q )  SRTC  1  SRMC SRATC SRMC - SRATC
= - = -  = - =
Q2 Q2 (Q)( Q )  Q  Q  Q Q Q
Yukar›daki ifadeden SRATC’nin e¤iminin (SRMC-SRATC)/Q taraf›ndan verildi¤i

görülmektedir. Bu durumda Q>0 flart›yla: i.) e¤er SRMC= SRATC ise SRATC’nin
e¤imi s›f›ra eflittir ve bu noktada SRATC minimum yapmaktad›r; ii.) e¤er
SRMC>SRATC ise SRATC’nin e¤imi pozitiftir ve SRATC artmaktad›r; iii.) e¤er
SRMC<SRATC ise SRATC’nin e¤imi negatiftir ve SRATC azalmaktad›r.
94 Mikro ‹ktisat
D Ü fi Ü N E L ‹ M Hangi bölgelerde
D Ü fi Ü N Emarjinal
L‹M maliyet e¤risi ortalama de¤iflken maliyet e¤risinin ve ortalama
maliyet e¤risinin üzerinde seyretmektedir?
S O R U S O R U
UZUN DÖNEMDE MAL‹YETLER
D‹KKAT
AM AÇ
D ‹ K ve
K›sa K A Tuzun dönem maliyet e¤rileri aras›ndaki iliflkiyi ortaya
koyabilecek
4
K›sa dönemde sadece tek bir girdi de¤iflken girdi iken uzun dönemde tüm girdi-

ler de¤iflken girdidir ve bundan dolay› da uzun dönemde firma, tüm girdilerin üre-
timde kullan›lan miktarlar›n› istedi¤i gibi de¤ifltirip üretim maliyetini minimize im-
kân›na sahiptir. Firma, belli bir efl ürün e¤risi üzerinde ayn› miktar ürünü teknolo-
jik olarak etkin olan çok say›da farkl› girdi bileflenini kullanarak üretebilmektedir.
Fakat firma teknolojik olarak etkin olan bu çok say›da farkl› girdi bilefleni aras›n-
dan en düflük üretim maliyetine sahip olan girdi bileflenini tespit etmeye çal›fl›r.
Ayn› üretim miktar›n› sa¤layan teknolojik olarak etkin olan girdi bileflenleri aras›n-
Ayn› üretim miktar›n› dan en düflük üretim maliyetine sahip olan girdi bileflenine ekonomik olarak et-
sa¤layan, teknolojik olarak
etkin olan girdi bileflenleri
kin olan girdi bilefleni denir. Firma ekonomik olarak etkin olan girdi bileflenini,
aras›ndan en düflük üretim efl ürün e¤risinin içerdi¤i üretim bilgisi ile emek ve sermaye girdisine iliflkin mali-
maliyetine sahip olan girdi yet bilgisini
‹ N T E R N Eekonomik
bileflenine T olarak ‹ N Tbirlefltirerek
ERNET belirlemeye çal›fl›r.
etkin olan girdi bilefleni fiimdi öncelikle üretim maliyeti bilgisinin efl maliyet do¤rusu taraf›ndan nas›l
denir. özetlendi¤ini aç›klayaca¤›z. Daha sonra bir firman›n nas›l efl ürün e¤risindeki bilgi
ile efl maliyet do¤rusundaki bilgiyi birlefltirerek ekonomik olarak etkin olan girdi
bileflenini seçti¤inden bahsedece¤iz.
Efl Maliyet Do¤rusu

Ayn› miktarda toplam harcamay› gerektiren emek ve sermaye girdisi bileflenlerini
Ayn› miktarda toplam gösteren do¤ruya efl maliyet do¤rusu denir. Efl maliyet do¤rusu üzerindeki her
harcamay› gerektiren emek bir noktada yer alan girdi bileflenleri için yap›lan toplam harcama ayn›d›r. Belli bir
ve sermaye girdisi
bileflenlerini gösteren üretim düzeyini gerçeklefltirmenin maliyeti, kullan›lan emek ve sermaye girdi mik-
do¤ruya efl maliyet do¤rusu tarlar›n›n yan›nda emek ve sermaye girdilerinin fiyat›na da ba¤l›d›r. Eme¤in fiyat›
denir.
olan ücretin w ile ve sermayenin fiyat› olan kiran›n r ile gösterildi¤i ve w ile r’nin
veri oldu¤u durumda firman›n toplam maliyeti, emek ve sermaye girdilerinin mali-
yetleri toplam›na eflittir. Firman›n toplam maliyeti (TC) flu eflitlikle ifade edilebilir:
TC = wL + rK
Eflitlikte; L emek girdisi miktar›n› ve wL emek girdisine yap›lan toplam harca-

may›, K sermaye girdisi miktar›n› ve rK sermaye girdisine yap›lan toplam harcama-
y› göstermektedir. Bu eflitli¤i K için çözerek efl maliyet do¤rusu denklemini afla¤›-
daki gibi elde ederiz:
TC w
K= - L
r r
Eflitlikten de anlafl›laca¤› üzere, efl maliyet do¤rusunun e¤imi göreceli girdi fi-
yatlar› taraf›ndan verilmekte ve flu flekilde gösterilmektedir:
DK w
=-
DL r
fiekil 4.5’ten firman›n maksimum fiekil 4.5

sat›n alabilece¤i sermaye girdisi mik- K Efl Maliyet Do¤rusu
tar› TC/r kadar iken maksimum sat›n
alabilece¤i emek girdisi miktar› TC/w TC/r
kadard›r. Efl maliyet do¤rusu üzerin-
deki her bir girdi bilefleni için ayn›
miktarda (TC miktar›nda) harcama ya-
p›ld›¤›ndan bu girdi bileflenlerinin her E¤im= -w/r
birinin firmaya maliyeti eflittir.
Efl maliyet do¤rusu; girdi fiyatlar›
sabitken girdilere yap›lan toplam har-
cama miktar› (TC miktar›) de¤iflti¤in-
de veya girdilere yap›lan toplam har-
0 L
cama miktar› (TC miktar›) sabitken gir- TC/w
di fiyatlar› de¤iflti¤inde de¤iflir.
fiekil 4.6
(a) (b) Efl Maliyet

K K Do¤rusunda
Kaymalar
TC1/r TC/r
TC0/r
0 L 0 L
TC0/w TC1/w TC/w1 TC/w0
fiekil 4.6 (a)’da girdi fiyatlar› sabitken girdilere yap›lan toplam harcama mikta-
r›n›n TC0’dan TC1’e ç›kt›¤› varsay›lm›flt›r. Bu durumda efl maliyet do¤rusu d›flar›ya
do¤ru paralel kayar ve e¤im de¤iflmez.
fiekil 4.6 (b)’de girdilere yap›lan toplam harcama miktar› ve sermaye girdisinin fi-
yat› sabitken emek girdisinin fiyat›n›n w0’dan w1’e ç›kt›¤› varsay›lm›flt›r.
SIRA S‹ZDE
Bu durum- SIRA S‹ZDE
da efl maliyet do¤rusu içeriye do¤ru kayar ve e¤im bir önceki duruma göre artar.
Her iki girdi fiyat› ayn› oranda düflerse efl maliyet do¤rusu ne olur? D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Uzun Dönem Maliyet Minimizasyonu S O R U S O R U

Bir firma efl maliyet do¤rusunda içerilen maliyet bilgisi ile efl ürün e¤risinde içeri-
len etkin üretim bilgisini birlefltirerek belli bir üretim düzeyini en düflük (mini-
D‹KKAT D‹KKAT
mum) maliyetle gerçeklefltirmeye çal›fl›r. Firma belli bir üretim düzeyine iliflkin ma-
liyet minimizasyonunu, efl maliyet do¤rusunun efl ürün e¤risine te¤et oldu¤u nok-
taya ait girdi bileflenlerini kullanarak gerçeklefltirir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
96 Mikro ‹ktisat
Maliyet minimizasyonu fiekil 4.7’de grafiksel olarak aç›klanmaktad›r. fiekilde

sermayenin kira bedeli olan r’nin ve eme¤in ücret bedeli olan w’nun veri oldu¤u
(yani sabit kald›¤›), firman›n 200 birimlik bir üretimi gerçeklefltirmeye çal›flt›¤› ve
girdilere yap›lan toplam harcama düzeyleri (TC’ler) aras›nda da TC2>TC1>TC0 flek-
linde bir iliflkinin oldu¤u varsay›lm›flt›r. Girdi fiyatlar› veri oldu¤undan her bir efl
maliyet do¤rusunun e¤imi birbirine eflittir. fiekilde de görüldü¤ü gibi firman›n 200
birimlik üretimi teknolojik olarak etkin olan A, B veya C noktalar›nda gerçeklefltir-
mesi mümkündür. Fakat bu üç noktadan sadece B noktas›ndaki girdi bilefleni ay-
n› ç›kt› düzeyinin di¤er noktalardaki girdi bileflenlerine göre daha ucuza üretilme-
sini mümkün k›lmaktad›r. B noktas›ndaki girdi bilefleni için yap›lmas› gereken top-
lam harcama TC1 iken A ve C noktalar›ndaki her bir girdi bilefleni için yap›lmas›
gereken toplam harcama TC2 kadard›r (TC2>TC1 oldu¤unu hat›rlay›n›z). TC0 top-
lam harcama düzeyini temsil eden efl maliyet do¤rusu üzerindeki girdi bileflenleri
ile 200 birimlik üretimi gerçeklefltirmek imkâns›zd›r. Dolay›s›yla 200 birimlik üreti-
mi gerçeklefltirmek için teknolojik olarak etkin olan A, B ve C girdi bileflenleri ara-
s›nda ekonomik olarak etkin (en düflük maliyetli) olan girdi bilefleni, efl ürün e¤ri-
sinin TC1 toplam harcama düzeyini temsil eden efl maliyet do¤rusuna te¤et oldu-
¤u B noktas›ndaki (K1;L1) girdi bilefleni taraf›ndan verilir. Bu te¤et de¤me noktas›
olan B noktas›nda, ayn› zamanda efl ürün e¤risinin e¤imi ile efl maliyet do¤rusu-
nun e¤imi birbirine eflittir.
fiekil 4.7
K
Maliyet
Minimizasyonu TC2/r
A
TC1/r
TC0/r
K1 B
C Q200
0 L
L1 TC0/w TC1/w TC2/w
Efl ürün e¤risinin e¤iminin eme¤in sermayeye göre marjinal teknik ikame ora-
n› taraf›ndan verildi¤ini ve MRTSK,L= -(∆K/∆L)=MPPL/MPPK eflitli¤i ile gösterildi¤i-
ni, efl maliyet do¤rusunun e¤iminin göreceli girdi fiyatlar› taraf›ndan verildi¤ini ve
∆K/∆L= -w/r veya -(∆K/∆L)=w/r eflitli¤i ile gösterildi¤ini biliyoruz. B noktas›nda efl
ürün e¤risinin ve efl maliyet do¤rusunun e¤imlerinin birbirine eflit olmas›, girdile-
rin marjinal fiziki ürünleri aras›ndaki oran›n girdi fiyatlar› aras›ndaki orana eflit ol-
du¤u anlam›na gelmektedir ve bu durum flu eflitlik ile ifade edilmektedir:
DK MPPL w
MRTSK,L = - = =
DL MPPK r
Dolay›s›yla belli bir üretim düzeyine iliflkin maliyeti minimize etmenin koflulu
afla¤›daki eflitli¤in sa¤lanmas›ndan geçer:
MPPL w
=
MPPK r SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Bu eflitli¤i tekrar flöyle ifade etmek mümkündür:

MPPL MPPK
=
w r S O R U S O R U
Firma belli bir üretim düzeyine iliflkin maliyet minimizasyonunu efl ürün
D ‹ K Ke¤risinin
AT efl ma- D‹KKAT
liyet do¤rusuna te¤et oldu¤u noktada, di¤er bir ifadeyle marjinal teknik ikame oran›n›n
girdi fiyatlar› oran›na eflit oldu¤u noktada gerçeklefltirir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Bu son eflitlik firman›n emek ve sermaye girdilerinin her biri için harcad›¤› son
liralar›n marjinal fiziki ürünlerini birbirine eflitlemek suretiyleAMAÇLARIMIZ
maliyetini minimize
etti¤ini göstermektedir. Örne¤in MPPL=10 birim ç›kt›, MPPK=6 birim ç›kt›, w=5 li-
AMAÇLARIMIZ
ra ve r=2 lira ise MPPL/w=10/5=2 ve MPPK/r=6/2=3 oldu¤undan MPPK/r>MPPL/w

olur. MPPL/w=2 olmas› demek emek girdisi için harcanan sonK liran›n ‹ T A Püretimi 2 bi- K ‹ T A P
rim artt›rd›¤› anlam›na geliyor iken MPPK/r=3 olmas› demek sermaye girdisi için
harcanan son liran›n üretimi 3 birim artt›rd›¤› anlam›na gelmektedir. Bu durumda
firma emek girdisi için 1 lira daha az harcayarak üretimi 2 birim T E L E Vazalt›rken
‹ZYON emek TELEV‹ZYON
girdisinden k›st›¤› bu 1 liray› sermaye girdisi için harcayarak üretimi 3 birim art›r›r
ve böylece firma maliyeti de¤ifltirmeden üretim miktar›n› art›rm›fl olur. K›sacas›
MPPK/r>MPPL/w oldu¤unda firma kaynaklar›n› emek girdisinden sermaye girdisi-
ne aktarmak suretiyle, üretimde daha fazla sermaye girdisi ve daha az emek girdi-
si kullanarak MPPLyi art›r›r ve MPPKy› azalt›r. Firma bu kaynak aktar›m› ifllemine
MPPL/w oran› ile MPPK/r oran› aras›nda eflitlik sa¤lanana kadar devam eder. Ha-
t›rlanaca¤› üzere bu iki oran aras›nda eflitli¤in sa¤land›¤› nokta, fiekil 4.7’deki B
noktas›d›r. Ayr›ca MPPK/r<MPPL/w oldu¤u durumda firman›n kaynaklar›n› serma-
ye girdisinden emek girdisine aktararak iki oran aras›nda eflitlik sa¤lanana kadar
bu kaynak aktarma ifllemine devam edece¤i aflikârd›r.
Girdi Fiyatlar›nda De¤iflim fiekil 4.8

Girdi fiyatlar›nda meydana gelecek olan bir de-
Girdi Fiyatlar›nda De¤iflim
¤iflim, ayn› ç›kt› düzeyinde girdilere yap›lacak
olan toplam harcamay› de¤ifltirecektir. Girdiler- K
den en az›ndan birinin fiyat› düfltü¤ünde firma
ayn› ç›kt› düzeyini daha düflük maliyetle elde
ediyor iken girdilerden en az›ndan birinin fiyat› 250
artt›¤›nda firma ayn› ç›kt› düzeyini daha yüksek
maliyetle elde etmektedir.
fiekil 4.8’de firma emek girdisi ücret bedeli 129
(w) T24, sermaye girdisi kira bedeli (r) T8 iken A
100
50 birim emek girdisi ve 100 birim sermaye gir-
disi kullanarak 80 birimlik üretimi T2.000’lik top- B
52
lam harcama ile A noktas›nda gerçeklefltirir. A
Q80
noktas›nda 80 birimlik üretim düzeyini temsil
eden efl ürün e¤risinin e¤imi ile T2.000’lik top-
0 L
lam harcama düzeyini temsil eden efl maliyet 50 77 83,3 129
98 Mikro ‹ktisat
do¤rusunun e¤imleri birbirine eflittir. Burada efl maliyet do¤rusunun e¤imi -w/r
= -24/8 = -3’tür. Sermaye girdi fiyat› sabitken emek girdi fiyat› T24’den T8’ye dü-
flerse firma bu durumda göreceli olarak daha pahal› hale gelen sermaye girdisin-
den daha az ve göreceli olarak daha ucuz hale gelen emek girdisinden daha faz-
la kullanarak sermaye girdisini emek girdisi ile ikame edecektir. Ücretteki bu
düflüfl, teknolojik etkinli¤i ve dolay›s›yla efl ürün e¤risini etkilememektedir. Fir-
ma hâlâ 80 birimlik üretimi temsil eden efl ürün e¤risi üzerinde yer almaktad›r.
Emek girdi fiyat›ndaki düflüfl sonras› firma 77 birim emek girdisi ve 52 birim ser-
maye girdisi kullanarak 80 birimlik üretimi T1.032’lik toplam harcama ile B nok-
tas›nda gerçeklefltirir. B noktas›nda 80 birimlik üretim düzeyini temsil eden efl
ürün e¤risinin e¤imi ile T1.032’lik toplam harcama düzeyini temsil eden efl ma-
liyet do¤rusunun e¤imleri birbirine eflittir. Yeni efl maliyet do¤rusunun e¤imi -
w/r = -8/8 = -1’dir. Dolay›s›yla yeni efl maliyet do¤rusu, eski efl maliyet do¤ru-
suna göre daha yat›kt›r ve bundan dolay› da daha küçük bir e¤ime sahiptir.
Özetle emek girdisi fiyat›ndaki düflüfl sonras›nda firma emek girdisi göreceli ola-
rak ucuzlad›¤›ndan dolay› daha az sermaye girdisi ve daha çok emek girdisi kulla-
narak ayn› ç›kt› düzeyini daha düflük maliyetle gerçeklefltirir. Eme¤in girdi fiyat›
düflmeden önce firma 80 birimlik üretim için toplam T2.000 harc›yor iken emek gir-
disi fiyat›ndaki düflüfl sonras› ayn› ç›kt› düzeyi için firma T1.032 harcamaktad›r.
Uzun Dönem Geniflleme Yolu

Firman›n efl maliyet do¤rular› ile efl ürün e¤rileri aras›nda kalan te¤et noktalar›n›
birlefltiren do¤ruya uzun dönem geniflleme yolu (LREP) denir. Di¤er bir ifadey-
le uzun dönem geniflleme yolu, her bir ç›kt› düzeyi için maliyet minimizasyonunu
sa¤layan emek ve sermaye girdi bileflenlerinin geometrik yeridir.
fiekil 4.9’da bir firman›n uzun dönem geniflleme yolu gösterilmektedir. Burada
girdi fiyatlar›n›n veri oldu¤u (dolay›s›yla efl maliyet do¤rular›n›n e¤imlerinin de¤ifl-
medi¤i) ve TC2>TC1>TC0 oldu¤u varsay›lm›flt›r.
fiekilde A noktas› 100 birimlik üretimin en
fiekil 4.9
düflük maliyetle gerçeklefltirildi¤i, B noktas›
Uzun Dönem Geniflleme Yolu 150 birimlik üretimin en düflük maliyetle ger-
çeklefltirildi¤i ve C noktas› 200 birimlik üreti-
K
min en düflük maliyetle gerçeklefltirildi¤i te¤et
TC2/r noktalar›n› göstermekte ve bu noktalar› birlefl-
LREP
tiren do¤ru da firman›n uzun dönem geniflle-
me yolunu ifade etmektedir. Sermaye girdisi-
TC1/r
nin sabit oldu¤u k›sa döneme iliflkin k›sa dö-
C nem geniflleme yolu (SREP) ise D, B ve E nok-
TC0/r B E talar›ndan geçen kesikli do¤ru taraf›ndan veril-
D
SREP mektedir. LREP ve SREP do¤rular› B noktas›n-
K Q200 da birbiriyle kesiflmekte ve B noktas›ndaki gir-
Q150 di bilefleni, hem k›sa dönem hem de uzun dö-
Q100 nem için maliyet minimizasyonunu sa¤layan
0 TC0/w TC1/w TC2/w L girdi bilefleni olmaktad›r. Dolay›s›yla B nokta-
s›nda firman›n k›sa ve uzun dönemde katland›-
¤› toplam maliyet ayn›d›r.
D Ü fi Ü N E L ‹ M K›sa ve uzunD Üdönem

fi Ü N E L ‹ Mmaliyet minimizasyonundan her ikisinin de gerçekleflti¤i bir girdi bi-
lefleni mevcut mudur?
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT

Her bir ç›kt› düzeyi için maliyet minimizasyonunu sa¤layan girdi bileflenlerinin Her bir ç›kt› düzeyi için
maliyet minimizasyonunu
içerdi¤i maliyetler toplam›na uzun dönem toplam maliyet (LRTC) denir. Di¤er sa¤layan girdi bileflenlerinin
bir ifadeyle uzun dönem toplam maliyet, uzun dönem geniflleme yolu boyunca or- içerdi¤i maliyetler toplam›na
uzun dönem toplam maliyet
taya ç›kan toplam maliyete eflittir. denir.
Birim ç›kt› bafl›na düflen uzun dönem toplam maliyete uzun dönem ortalama
Efl maliyet do¤rular› ile efl
maliyet (LRAC) denir. Bundan dolay› uzun dönem ortalama maliyet uzun dönem ürün e¤rileri aras›nda kalan
toplam maliyetin üretim miktar›na oran› taraf›ndan verilir ve flu eflitlikle gösterilir: te¤et noktalar›n› birlefltiren
do¤ruya uzun dönem
geniflleme yolu denir.
LRTC
LRAC =
Q
Örne¤in uzun dönem toplam maliyet T200 ve üretim miktar› 50 birim ise uzun
dönem ortalama maliyet 200/50 = T4’dir.
Üretimi bir birim artt›rman›n uzun dönem toplam maliyette meydan getirdi¤i Üretimi bir birim art›rman›n
art›fla uzun dönem marjinal maliyet (LRMC) denir. LRMC flöyle gösterilir: uzun dönem toplam
maliyette meydan getirdi¤i
art›fla uzun dönem marjinal
DLRTC maliyet denir.
LRMC =
DQ
Örne¤in üretim 40 birimden 41 birime ç›kart›ld›¤›nda uzun dönem toplam ma- Birim ç›kt› bafl›na düflen
uzun dönem toplam maliyete
liyet T180’den T220’ye ç›k›yorsa bu durumda uzun dönem marjinal maliyet uzun dönem ortalama
maliyet denir.
∆LRTC / ∆Q = (220 - 180) / (41 - 40) = T40’dir.
Normal ve Baya¤› Girdi

fiekil 4.10 (a) ve (b)’de girdi fiyatlar›n›n veri oldu¤u (dolay›s›yla efl maliyet do¤ru-
lar›n›n e¤imlerinin de¤iflmedi¤i) ve TC2>TC1>TC0 oldu¤u varsay›lm›flt›r.
fiekil 4.10 (a)’da üretim miktar› artt›kça emek ve sermaye girdilerinin üretimde
kullan›lan miktar› da artmaktad›r. Bu durumda hem emek girdisi hem de sermaye
girdisi normal girdilerdir. Üretim miktar› artt›kça maliyeti minimize eden miktar› ar-
tan girdiye normal girdi denir. Her iki girdinin de normal girdi oldu¤u durumda Üretim miktar› artt›kça
maliyeti minimize eden,
uzun dönem geniflleme yolu pozitif e¤imlidir. miktar› artan girdiye normal
fiekil 4.10 (b)’de üretim miktar› artt›kça emek girdisinin kullan›lan miktar› azal- girdi denir.
makta ve sermaye girdisinin kullan›lan miktar› artmaktad›r. Bu durumda emek gir-
disi baya¤› girdi iken sermaye girdisi normal girdidir. Üretim miktar› artt›kça mali- Üretim miktar› artt›kça
maliyeti minimize eden,
yeti minimize eden miktar› azalan girdiye baya¤› girdi denir. Girdilerden birinin miktar› azalan girdiye
normal girdi, di¤erinin ise baya¤› girdi oldu¤u durumda uzun dönem geniflleme baya¤› girdi denir.
yolu negatif e¤imlidir.
fiekil 4.10
(a) (b) Normal ve Baya¤›
K K girdi
TC2/r LREP LREP
TC1/r
TC1/r TC0/r
B Q2
K3 K2
TC0/r
K2 A
K1 K1
Q1
L
0 L2 L1 TC0/w TC1/w
L1 L2 L3TC0/w TC1/wTC2/w
100 Mikro ‹ktisat
Uzun Dönem Ortalama Maliyet E¤risi ve Ölçek Ekonomileri

AM AÇ Ölçek ekonomilerini niteleyebilecek
5
Birim ç›kt› bafl›na düflen uzun dönem toplam maliyeti veren uzun dönem ortala-
ma maliyete (LRAC) iliflkin grafiksel görünüm fiekil 4.11’de verilmifltir. fiekilden de
görüldü¤ü gibi LRAC e¤risi Q1 üretim miktar›na kadar negatif e¤imli bir e¤ri iken
Q1 üretim miktar›ndan sonra pozitif e¤imli ve “U” fleklinde görünüme sahip bir e¤-
ridir. LRAC’nin negatif e¤imli olmas› demek, üretim artt›kça birim ç›kt› bafl›na dü-
flen maliyetin azald›¤› veya her yeni bir birim ç›kt›n›n daha düflük birim maliyet ile
üretildi¤i anlam›na gelmektedir. LRAC’nin pozitif e¤imli olmas› demek, üretim art-
t›kça birim ç›kt› bafl›na düflen maliyetin artt›¤› veya her yeni bir birim ç›kt›n›n da-
ha yüksek birim maliyet ile üretildi¤i anlam›na gelmektedir. LRAC’nin negatif e¤im-
li olmas›n›n arka plan›nda pozitif ölçek ekonomileri yat›yor iken LRAC’nin pozitif
e¤imli olmas›n›n arka plan›nda negatif ölçek ekonomileri yatmaktad›r. Üretimi iki
Üretimi iki kat art›rman›n kat art›rman›n maliyeti iki kattan daha az art›rd›¤› duruma pozitif ölçek ekono-
maliyeti iki kattan daha az mileri denir. Dolay›s›yla pozitif ölçek ekonomileri üretim artt›kça ortalama mali-
artt›rd›¤› duruma pozitif
ölçek ekonomileri denir. yetin azald›¤› durumu betimler ve fiekil 4.11’de Q1 üretim miktar›ndan önceki böl-
ge taraf›ndan verilir. Üretimi iki kat art›rman›n maliyeti iki kattan daha fazla artt›r-
Üretimi iki kat art›rman›n d›¤› duruma negatif ölçek ekonomileri denir. Dolay›s›yla negatif ölçek ekono-
maliyeti iki kattan daha mileri üretim artt›kça ortalama maliyetin artt›¤› durumu betimler ve fiekil 4.11’de
fazla artt›rd›¤› duruma
negatif ölçek ekonomileri
Q1 üretim miktar›ndan sonraki bölge taraf›ndan verilir.
denir. Pozitif ölçek ekonomilerini ortaya ç›karan nedenlerden baz›lar› flunlard›r: i-)
e¤er firma büyük ölçekte faaliyet gösteren bir firma ise ifl bölümü sonucunda ifl gü-
cünün en verimli oldu¤u alanda uzmanlaflmas›yla yaflanan verimlilik art›fl›; ii-) bü-
yük ölçekte faaliyet göstermenin verdi¤i esneklikle firma yöneticilerinin girdi bile-
flenlerini istedikleri gibi de¤ifltirerek üretim sürecini daha etkin bir biçimde organi-
ze edebiliyor olmalar›; iii-) baz› girdilerin bölünemiyor olmas› (mesela sermaye gir-
disi olan bir paketleme makinesinin birim ç›kt› ba-
fiekil 4.11
fl›na yükledi¤i maliyet üretim miktar› artt›kça azal-
Uzun Dönem Ortalama Maliyet E¤risi maktad›r); iv-) büyük ölçekte faaliyette bulunu-
yor olman›n büyük miktarlarda girdilerin daha
LRAC büyük iskontolarla piyasadan sat›n al›nmas›na ve
LRAC böylece üretim maliyetlerinin düflmesine imkan
sa¤lamas›d›r.
Negatif ölçek ekonomilerini ortaya ç›karan ne-
denlerden baz›lar› flunlard›r: i-) en az›ndan k›sa
dönemde fabrika alan›n›n ve makine yetersizli¤i-
nin iflçilerin ifllerini etkin bir biçimde yapmas›n›
güçlefltirmesi; ii-) daha büyük bir firmay› idare edi-
Pozitif Ölçek Negatif Ölçek yor olmak, beraberinde görev ve ifl yükünü art›r-
Ekonomileri Ekonomileri d›¤›ndan dolay› böyle bir yap›y› idare etmek etkin
0 Q1 Q olmad›¤› gibi daha karmafl›k olabilir; iii-) büyük
miktarlarda sat›n alma iskontolar›n›n belli bir mik-
tara ulafl›ld›ktan sonra ortadan kalk›yor olmas›d›r.
Uzun dönem ortalama Uzun Dönem Marjinal Maliyet E¤risi

maliyeti minimum k›lan ç›kt› Üretimi bir birim art›rma sonras›nda uzun dönem toplam maliyette meydan gelen
düzeyine minimum etkin
ölçek denir. art›fl›n, uzun dönem marjinal maliyet (LRMC) olarak adland›r›ld›¤›n› yukar›da be-
lirtmifltik. fiekil 4.12’de uzun dönem marjinal fiekil 4.12

maliyetin grafiksel görünümü verilmektedir. Uzun Dönem Marjinal Maliyet E¤risi
fiekilden görüldü¤ü üzere LRAC e¤risinin ne-
LRAC
gatif e¤imli oldu¤u bölgede (Q1 üretim mikta-
r›ndan önceki bölgede) LRMC<LRAC’dir ve LRMC
LRMC
bundan dolay› bu bölgede LRMC e¤risi LRAC
e¤risinin alt›nda seyreder. LRAC
Di¤er taraftan LRAC e¤risinin pozitif e¤imli ol-
du¤u bölgede (Q1 üretim miktar›ndan sonraki
bölgede) LRMC>LRAC’dir ve bundan dolay› bu
bölgede LRMC e¤risi LRAC e¤risinin üstünde
seyreder. LRAC e¤risinin minimum oldu¤u Q1
üretim miktar›nda uzun dönem marjinal mali-
yet uzun dönem ortalama maliyete eflittir ve
dolay›s›yla LRMC e¤risi LRAC e¤risini mini-
mum noktas›nda keser. Uzun dönem ortalama 0 Q1 Q
maliyeti minimum k›lan ç›kt› düzeyine mini-
mum etkin ölçek denir. Bu ba¤lamda Q1 üre- SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
tim miktar›, minimum etkin ölçek miktar›d›r.
Minimum etkin ölçe¤in solundaki ve sa¤›ndaki bölgelerde ne tür ölçekDekonomileri

Ü fi Ü N E L ‹ M vard›r? D Ü fi Ü N E L ‹ M
KISA VE UZUN DÖNEM MAL‹YET E⁄R‹LER‹N‹N

S O R U S O R U
B‹RL‹KTE ANAL‹Z‹

A M A Ç
D ‹ Kmarjinal
Firman›n k›sa ve uzun dönem toplam, ortalama ve
yet e¤rileri aras›ndaki iliflkiyi irdelemek
KAT mali- D‹KKAT
6
Bu k›s›mda öncelikle k›sa dönem ortalama maliyet e¤rileri ile uzun dönem ortala-
ma maliyet e¤rileri aras›nda nas›l bir iliflki oldu¤u incelenmektedir. Daha sonra öl-
çe¤e göre getirinin üç farkl› durumunda k›sa ve uzun dönemAMAÇLARIMIZ

toplam, ortalama ve
marjinal maliyet e¤rileri aras›ndaki iliflki ortaya konmaktad›r. En son olarak k›sa ve
AMAÇLARIMIZ
uzun dönem marjinal maliyet e¤rileri aras›ndaki iliflki aç›klanmaktad›r.

K›sa ve Uzun Dönem Ortalama Maliyet E¤rileri Aras›ndaki
‹liflki
T E L E V ‹ Z Y O N durum-
Firman›n üretimini emek ve sermaye girdilerini kullanarak gerçeklefltirdi¤i TELEV‹ZYON
da sermaye girdisi bünyesinde tesis (fabrika) büyüklü¤ü, makine-teçhizat gibi un-
surlar› bar›nd›rmaktad›r. K›sa dönemde sermaye girdisi sabit oldu¤undan söz ko-
nusu bu unsurlar da sabit kalmakta fakat uzun dönemde tüm girdiler ‹ N T E R N Ede¤iflken
T ol- ‹NTERNET
du¤undan bu unsurlar da de¤iflebilmektedir. Dolay›s›yla k›sa dönemde firma belli
bir ölçekteki bir tesise sahip iken uzun dönemde tesisini (dolay›s›yla ölçe¤ini) de-
¤ifltirebilme imkân›na sahiptir. Firman›n k›sa dönem ortalama maliyetini temsil
eden SRATC e¤risi belli bir tesise iliflkin olarak çizilmifl bir e¤ridir. Dolay›s›yla
çizilen her bir farkl› SRATC e¤risi farkl› bir tesise ait olarak çizilmifl demektir. Fir-
man›n uzun dönemde tesis de¤ifltirme imkân›na sahip olmas› demek; uzun dö-
nemde seçece¤i her bir farkl› tesise karfl›l›k gelen farkl› bir SRATC e¤risi ile karfl›
karfl›ya kalmas› demektir. Bundan dolay› firma uzun dönemde hangi tesiste üretim
yapaca¤›na karar verirken ayn› zamanda hangi SRATC e¤risi üzerinde üretim ya-
102 Mikro ‹ktisat
paca¤›na karar vermifl olmaktad›r. Kâr› maksimize etmenin ayn› zamanda maliyeti
minimize etmeden geçti¤i bilgisi dâhilinde, uzun dönemde firma mevcut SRATC
e¤rileri aras›ndan, minimum maliyetle üretim yapmaya imkân tan›yan SRATC e¤ri-
sine tekabül eden tesisi tercihi edecektir.
fiekil 4.13
K›sa ve Uzun LRAC

Dönem Ortalama SRATC3
Maliyet E¤rileri SRATC
SRATC1 SRATC2 LRAC
Aras›ndaki ‹liflki B
12
D
11
10 A F
C
9
E
6
0 Q1 Q2 Q3 Q
fiekil 4.13 uzun ve k›sa dönem ortalama maliyetler aras›ndaki iliflkiyi ortaya
koymaktad›r. Her ne kadar firma uzun dönemde çok say›da farkl› tesis aras›ndan
seçim yap›yor olsa da karmafl›kl›¤› ortadan kald›r›p anlafl›labilirli¤i art›rmak için
grafikte sadece üç farkl› tesis (1, 2 ve 3 nolu tesisler) oldu¤u ve firman›n bu tesis-
ler aras›ndan tercihini yapt›¤› varsay›lm›flt›r. SRATC1, SRATC2 ve SRATC3 e¤rileri s›-
ras›yla 1, 2 ve 3 nolu tesislere ait k›sa dönem ortalama maliyet e¤rilerini temsil et-
mekte ve her bir SRATC e¤risi farkl› büyüklükte üretim kapasitesini göstermekte-
dir. 2 nolu tesis, 1 nolu tesisten ve 3 nolu tesisde 1 ve 2 nolu tesisten daha büyük
bir üretim kapasitesine sahiptir.
fiekilden de anlafl›ld›¤› gibi firma Q1 miktar üretimi, 1 nolu tesisi kullanarak
gerçeklefltirirse Q1 miktar üretimi gerçeklefltirmenin ortalama maliyeti T10’dir. E¤er
Q1 miktar üretimi, 2 nolu tesisi kullanarak gerçeklefltirirse Q1 miktar üretimi ger-
çeklefltirmenin ortalama maliyeti T12’ye ç›kmaktad›r. Dolay›s›yla e¤er firma sade-
ce Q1 miktar üretim yapacaksa o zaman ortalama maliyetini 1 nolu tesisi kullana-
rak minimize edebilmektedir. Q2 miktar üretimi 1 nolu tesisi kullanarak gerçeklefl-
tirmenin ortalama maliyeti T11 iken 2 nolu tesisin kullan›lmas› durumunda ortala-
ma maliyet T6’dir. Dolay›s›yla e¤er firma Q2 miktar üretim yapacaksa o zaman or-
talama maliyetini 2 nolu tesisi kullanarak minimize edebilmektedir.
Uzun dönemde firma üretim maliyetini minimize eden tesis büyüklü¤ünü ter-
cih eder. Bundan dolay› firma her bir olas› ç›kt› düzeyi için en düflük ortalama ma-
liyete sahip olan tesis büyüklü¤ünü seçer. Bu ba¤lamda firma Q1 üretim miktar›
için 1 nolu tesisi, Q2 üretim miktar› için 2 nolu tesisi ve Q3 üretim miktar› için 3
nolu tesisi tercih etmektedir. Buradan da anlafl›laca¤› üzere firma, her bir farkl› üre-
tim düzeyini farkl› bir tesiste minimum maliyet ile üretmektedir. fiekilde sadece üç
farkl› üretim düzeyi için belirtilen bu minimum maliyetli üretim noktalar› üç farkl›
tesise ait olan SRATC e¤rileri üzerinde yer alan A, E ve F noktalar›d›r. Uzun dö-
nemde firman›n çok say›da farkl› tesisle (dolay›s›yla farkl› SRATC e¤risiyle) karfl›
karfl›ya oldu¤u gerçe¤i dâhilinde, A, E ve F noktalar› gibi her bir farkl› üretim dü-
zeyinin minimum maliyet ile üretildi¤i çok say›da nokta vard›r ve bu çok say›da
noktan›n her biri farkl› SRATC e¤rileri üzerinde yer almaktad›r. ‹flte bu çok say›da
noktaya te¤et geçen ve dolay›s›yla farkl› SRATC e¤rilerini bir zarf gibi kapsayan e¤-
riye, uzun dönem ortalama maliyet e¤risi denir. LRAC e¤risi SRATC e¤rilerini zarf
gibi içine ald›¤›ndan dolay› zarf e¤risi olarak da adland›r›lmaktad›r.
LRAC e¤risi, SRATC e¤rilerine SRATC2 e¤risi hariç, hiçbir zaman SRATC e¤risi- K›sa dönem ortalama
maliyet e¤risinin minimum
nin minimum oldu¤u noktadan te¤et geçmez. Bundan dolay› LRAC, sadece SRATC2 oldu¤u ç›kt› düzeyine
e¤risine minimum noktas›nda te¤ettir. SRATC e¤risinin minimum oldu¤u ç›kt› dü- maksimum tesis kapasitesi
denir.
zeyine maksimum tesis kapasitesi denir. Maksimum tesis kapasitesinden kü-
çük üretim düzeyleri afl›r› kapasite ve maksimum tesis kapasitesinden büyük Maksimum tesis
kapasitesinden küçük
üretim düzeyleri kapasite üstü olarak adland›r›l›r. LRAC e¤risi Q2 üretim düzeyi- üretim düzeyleri afl›r›
nin solunda kalan bölgede SRATC e¤rilerine afl›r› kapasiteyi temsil eden noktalar- kapasite olarak adland›r›l›r.
dan te¤et geçmekte ve bu bölgede pozitif ölçek ekonomileri söz konusu olmaktad›r. Maksimum tesis
Di¤er taraftan LRAC e¤risi Q2 üretim düzeyinin sa¤›nda kalan bölgede ise SRATC kapasitesinden büyük
üretim düzeyleri kapasite
e¤rilerine kapasite üstünü temsil eden noktalardan te¤et geçmekte ve bu bölgede üstü olarak adland›r›l›r.
negatif ölçek ekonomileri söz konusu olmaktad›r. Uzun dönem ortalama maliyeti
Uzun dönem ortalama
minimum k›lan k›sa dönem ortalama maliyet e¤risinin ait oldu¤u tesisin büyüklü- maliyeti minimum k›lan k›sa
¤üne optimum tesis büyüklü¤ü denir. fiekilde uzun dönem ortalama maliyet e¤- dönem ortalama maliyet
e¤risinin ait oldu¤u tesisin
risi minimum de¤erine, SRATC2 e¤risinin de¤me noktas› olan E noktas›nda ulaflt›- büyüklü¤üne optimum tesis
¤›ndan SRATC2 e¤risinin ait oldu¤u tesisin büyüklü¤ü bize optimum tesis büyük- büyüklü¤ü denir.
lü¤ünü vermektedir.
K›sa ve Uzun Dönem Maliyet E¤rileri ve Ölçe¤e Göre Getiri

A M A Ç
Ölçe¤e göre getiri durumunda k›sa ve uzun dönem maliyetleri
e¤rilerinin davran›fllar›n›n nas›l de¤iflti¤ini aç›klayabilecek
7
fiekil 4.14 (a) ve (b) k›sa ve uzun dönem toplam ve ortalama maliyet e¤rilerinin öl-
çe¤e göre sabit getiri oldu¤u durumdaki görünümlerini vermektedir. Ölçe¤e göre
sabit getiri oldu¤u durumda, uzun dönem toplam maliyet (LRTC) e¤risi orijinden
bafllayan bir do¤ru görünümündedir. Ölçe¤e göre sabit getirinin oldu¤u durumda
üretim faktörleri iki kat artt›¤›nda hem üretim miktar› hem de LRTC iki kat artmak-
tad›r ve bundan dolay› da LRTC e¤risi üretim miktar› ile birlikte artan bir do¤ru
fleklinde olmaktad›r. LRTC’nin SRTC’ye te¤et oldu¤u A noktas›nda LRTC ve SRTC
birbirine eflittir. Bu te¤etin gerçekleflti¤i Q1 üretim düzeyinde SRATC e¤risi mini-
mum de¤erine ulafl›r ve SRMC e¤risi SRATC e¤risini tam bu minimum noktas›ndan
keser. LRTC’nin do¤ru fleklinde olmas›, LRAC ve LRMC’nin birbirine eflit olmas›na
ve fiekil 4.14 (b)’de görüldü¤ü gibi LRAC ve LRMC do¤rusunun e¤imi s›f›r miktar
(Q) eksenine paralel bir do¤ru fleklinde olmas›na yol açar. LRAC ve LRMC do¤ru-
su SRATC e¤risine B noktas›nda te¤ettir. B noktas›nda SRATC, SRMC, LRAC ve
LRMC birbirine eflittir ve bu noktada SRATC minimum yapar. Özetle ölçe¤e göre
sabit getiri durumunda LRTC’nin SRTC’ye te¤et oldu¤u üretim düzeyinde SRATC
minimum yapmaktad›r.
Ölçe¤e göre sabit getiri durumunda neden uzun dönem marjinal maliyet s›f›r e¤imli yatay
eksene paralel bir do¤rudur? 3
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT

104 Mikro ‹ktisat
fiekil 4.15 (a) ve (b) k›sa ve uzun dönem toplam ve ortalama maliyet e¤rilerinin
ölçe¤e göre azalan getiri oldu¤u durumdaki görünümlerini vermektedir. fiekilden de
görüldü¤ü gibi LRTC e¤risi
fiekil 4.14
üretimle birlikte artarak artan
K›sa ve Uzun Dönem Maliyet E¤rileri ve Ölçe¤e Göre Sabit Getiri bir e¤ridir. Ölçe¤e göre aza-
lan getirinin oldu¤u durumda
LRTC (a) üretim faktörleri iki kat artt›-
SRTC ¤›nda LRTC iki kat uyumsuz
SRTC fakat üretim miktar› iki kattan
LRTC daha az artt›¤›ndan dolay›
LRTC e¤risi üretim miktar› art-
A
LRTC=SRTC t›kça artarak artan bir e¤ri ol-
maktad›r. LRTC’ nin artarak
artan bir e¤ri oluflu LRAC ve
LRMC’ninde artarak artan bi-
rer e¤ri olmalar›na yol açmak-
0 Q
Q1 tad›r. LRAC e¤risi, SRATC e¤-
SRATC (b) risine SRATC’ nin minimum
SRMC oldu¤u noktan›n ötesinde te-
¤ettir. Ölçe¤e göre azalan ge-
SRMC
SRATC tiri durumunda negatif ölçek
ekonomileri söz konusudur
B
LRAC=LRMC=min(SRATC) ve bundan dolay› LRMC e¤ri-
si LRAC e¤risinin üzerinde
seyretmektedir.
SRTC’nin LRTC’ye te¤et
0 Q1 Q oldu¤u Q2 üretim düzeyinde:
i-) LRTC ve SRTC birbirine
eflittir; ii-) LRAC ve SRATC bir-
birine eflittir; iii-) LRMC ve SRMC birbirine eflittir. Di¤er taraftan SRATC minimumu-
na daha düflük bir üretim düzeyi olan Q1 üretim düzeyinde ulaflmaktad›r ve bu
üretim düzeyinde SRATC ve SRMC birbirine eflittir.
SIRA S‹ZDE Ölçe¤e göre SIRA

azalan getiri durumunda neden uzun dönem ortalama maliyet artan bir e¤ridir?
S‹ZDE
4
fiekil 4.16 (a) ve (b) k›sa ve uzun dönem toplam ve ortalama maliyet e¤rilerinin
ölçe¤e göre artan getiri oldu¤u durumdaki görünümlerini vermektedir. fiekilden de
görüldü¤ü gibi LRTC e¤risi üretimle birlikte azalarak artan bir e¤ridir. Ölçe¤e göre
S O R U artan getirinin S O oldu¤u
R U durumda üretim faktörleri iki kat artt›¤›nda LRTC iki kat
uyumsuz fakat üretim miktar› iki kattan daha fazla artt›¤›ndan dolay› da LRTC e¤ri-
D‹KKAT si üretim miktar›
D ‹ K K Aartt›kça
T azalarak artan bir e¤riye dönüflmektedir. LRTC’nin azala-
rak artan bir e¤ri oluflu LRAC ve LRMC’nin birer azalan e¤ri olmalar›na yol açmak-
tad›r. LRAC e¤risi, SRATC e¤risine SRATC’nin minimum oldu¤u noktan›n solunda
te¤ettir. Ölçe¤e göre artan getiri durumunda pozitif ölçek ekonomileri söz konusu-
dur ve bundan dolay› LRMC e¤risi LRAC e¤risinin alt›nda seyretmektedir.
AMAÇLARIMIZ
SRTC’nin LRTC’ye te¤et oldu¤u Q1 üretim düzeyinde: i-) LRTC ve SRTC birbiri-
AMAÇLARIMIZ
ne eflittir; ii-) LRAC ve SRATC birbirine eflittir; iii-) LRMC ve SRMC birbirine eflittir.
Di¤er taraftan SRATC minimumuna daha yüksek bir üretim düzeyi olan Q2 üretim
K ‹ T A P düzeyinde Kulaflmaktad›r
‹ T A P ve bu üretim düzeyinde SRATC ve SRMC birbirine eflittir.
fiekil 4.15
SRTC (a) LRTC K›sa ve Uzun
Dönem Maliyet
LRTC E¤rileri ve Ölçe¤e
LRTC=SRTC Göre Azalan Getiri
SRTC
0 Q
SRATC Q1 Q2 SRMC
(b)
SRMC LRMC
LRMC=SRMC LRAC
SRATC
LRAC=SRATC
min( SRATC)
0 Q1 Q2 Q
K›sa ve Uzun Dönem Marjinal Maliyet E¤rileri Aras›ndaki

‹liflki
fiekil 4.17’de k›sa ve uzun dönem marjinal maliyet e¤rileri aras›ndaki iliflki ortaya
konmaktad›r. fiekilde firman›n uzun dönemde üç farkl› kapasiteye sahip olan te-
sisle karfl› karfl›ya oldu¤u ve bu tesislerin her birine iliflkin k›sa dönem ortalama
maliyet e¤rilerinin SRATC1, SRATC2 ve SRATC3 taraf›ndan verildi¤i varsay›lm›flt›r.
SRATC1’in LRAC’ye te¤et oldu¤u Q1 üretim düzeyinde: i-) LRTC ve SRTC1 birbiri-
ne eflittir; ii-) LRAC ve SRATC1 birbirine eflittir; iii-) LRMC ve SRMC1 birbirine eflit-
tir. SRATC2’nin LRAC’ye te¤et oldu¤u Q3 üretim düzeyinde: i-) LRTC ve SRTC2 bir-
birine eflittir; ii-) LRAC ve SRATC2 birbirine eflittir; iii-) LRMC ve SRMC2 birbirine
eflittir; iv-) SRATC2 minimumdur. Benzer biçimde SRATC3’ün LRAC’ye te¤et oldu-
¤u Q5 üretim düzeyinde: i-) LRTC ve SRTC3 birbirine eflittir; ii-) LRAC ve SRATC3
birbirine eflittir; iii-) LRMC ve SRMC3 birbirine eflittir.
K›sa dönem ortalama maliyelerin uzun dönem ortalama maliyetlere te¤et oldu-
¤u noktalardaki üretim miktarlar› olan Q1, Q3 ve Q5 üretim miktarlar›n›n solunda
k›sa dönem marjinal maliyet e¤rileri uzun dönem marjinal maliyet e¤risinin alt›n-
da seyretmekte, sa¤›nda ise k›sa dönem marjinal maliyet e¤rileri uzun dönem mar-
jinal maliyet e¤risinin üstünde seyretmektedir. K›sa dönem ortalama maliyetlerin
minimumlar›n› veren Q2, Q3 ve Q4 üretim miktarlar›nda k›sa dönem marjinal ma-
liyetler k›sa dönem ortalama maliyetlere eflittir. Q3 üretim miktar›n›n solunda po-
zitif ölçek ekonomileri söz konusu iken sa¤›nda negatif ölçek ekonomileri vard›r.
LRMC e¤risi, LRAC e¤risinin SRATC e¤rilerine te¤et oldu¤u noktalar›n SRMC e¤ri-
leri üzerindeki izdüflümlerinin geometrik yeridir. LRAC’nin SRATC’leri bir zarf gibi
kapsad›¤› flekilde LRMC e¤risi SRMC’leri kapsamaz. Her bir tesis için ayr› SRMC’ler
var iken LRMC tektir ve tüm olas› tesisler için geçerlidir.
106 Mikro ‹ktisat
fiekil 4.16
K›sa ve Uzun SRTC

Dönem Maliyet (a)
E¤rileri ve Ölçe¤e LRTC SRTC
Göre Artan Getiri
LRTC
LRTC=SRTC
0
Q1 Q2 Q
SRATC
(b)
SRMC SRMC
SRATC
LRAC=SRATC
min(SRATC)
LRAC
LRMC=SRMC
LRMC
0 Q1 Q2 Q
fiekil 4.17
K›sa ve Uzun (a)

SRTC
Dönem Marjinal LRTC
Maliyet E¤rileri LRTC
Aras›ndaki ‹liflki SRTC3
SRTC1
SRTC2
0 Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 Q
SRATC (b) SRMC3
LRMC
SRMC SRMC1
SRMC2
SRATC1 LRAC
SRATC3
SRATC2
0 Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 Q
Özet

A M A Ç
Ekonomik maliyet ile muhasebe maliyeti aras›n-
A M A Ç
Firman›n k›sa ve uzun dönem toplam, ortalama
1 daki fark› aç›klamak 4 ve marjinal maliyet e¤rileri aras›ndaki iliflkiyi
Maliyet kavram›n›n tan›mlanmas›nda muhasebe- irdelemek
ciler ve iktisatç›lar aras›ndaki bak›fl aç›s› fark› or- Öncelikle k›sa dönem ortalama maliyet e¤rileri
taya konmaktad›r. Bu ba¤lamda öncelikle f›rsat ve uzun dönem ortalama maliyet e¤rileri aras›n-
maliyeti, aç›k maliyet ve örtük maliyet kavramla- da nas›l bir iliflki oldu¤u grafiksel olarak incele-
r›na aç›kl›k getirilmektedir. Daha sonra muhase- nip aç›klanmaktad›r. Daha sonra ölçe¤e göre sa-
be kar› ile ekonomik kâr kavramlar› aç›klanmak- bit, artan ve azalan getiri durumlar›n›n her biri
tad›r. En son olarak ekonomik kâr›n pozitif, s›f›r için k›sa ve uzun dönem toplam, ortalama ve
ve negatif olmas›na göre afl›r› kâr, normal kâr ve marjinal maliyet e¤rileri aras›ndaki iliflkinin nas›l
zarar durumlar› betimlenmektedir. oldu¤u grafikler yard›m›yla ortaya konmaktad›r.
En son olarak k›sa ve uzun dönem marjinal ma-
Firman›n k›sa dönemde karfl› karfl›ya oldu¤u maliyet e¤rileri ile k›sa ve uzun dönem ortalama
A M A Ç
2 liyet yap›s›n› aç›klamak maliyet e¤rileri aras›ndaki iliflki aç›klanmaktad›r.

Üretim maliyetlerinin k›sa dönemdeki davran›fl
kal›b›, kavramsal olarak betimlendikten sonra
grafiksel olarak aç›klanmaktad›r. Öncelikle k›sa
dönem toplam sabit, toplam de¤iflken ve toplam
maliyet kavramlar›na aç›kl›k getirilmekte, daha
sonra bu toplam türünden hesaplanan maliyetle-
re ait ortalama türünden maliyetlerin (k›sa dö-
nem ortalama sabit maliyet, ortalama de¤iflken
maliyet ve ortalama maliyet) nas›l elde edildikle-
ri ortaya konmaktad›r. En son olarak bu toplam
ve ortalama cinsinden elde edilen maliyetler ile
marjinal maliyetlerin birlikte nas›l davrand›klar›
ayn› grafiksel düzlem üzerinde gösterilmektedir.
Firman›n uzun dönemde karfl› karfl›ya oldu¤u

A M A Ç
3 maliyet yap›s›n› aç›klamak

Maliyetlerin uzun dönemdeki davran›fl kal›b› kav-
ramsal olarak tan›mlanmakta ve grafiksel olarak
aç›klanmaktad›r. Öncelikle ekonomik olarak et-
kin olan girdi bilefleni aç›klanmakta ve efl mali-
yet do¤rusu kavramsal ve grafiksel olarak nite-
lenmektedir. Daha sonra efl ürün e¤risi ve efl ma-
liyet do¤rusu yard›m›yla uzun dönemde firma-
n›n maliyet minimizasyonununu nas›l gerçeklefl-
tirdi¤i ortaya konmakta ve girdi fiyatlar›ndaki de-
¤iflim karfl›s›nda maliyet minimizasyonunun nas›l
gerçekleflti¤i aç›klanmaktad›r. Son olarak firma-
n›n uzun dönem geniflleme yolu incelenmekte
ve geniflleme yolu yard›m›yla normal ve baya¤›
girdi ayr›m› ortaya konmaktad›r.
108 Mikro ‹ktisat
1. Ekonomik kâr›n negatif olmad›¤› durumda afla¤›da- 6. Ayn› üretim düzeyinde kalmak kofluluyla, emek gir-
kilerden hangisi söylenemez? disi fiyat› sabit iken sermaye girdisi fiyat› düflerse afla¤›-
a. Firma afl›r› kâr elde ediyor olabilir. dakilerden hangisi gerçekleflir?
b. Muhasebe kâr› toplam örtük maliyetlerden bü- a. Üretim maliyetini minimize eden girdi bilefleni
yük olabilir. de¤iflmez.
c. Firma normal kâr elde ediyor olabilir. b. E¤im azalm›flt›r.
d. Ekonomik maliyet toplam has›lattan büyüktür. c. Efl maliyet do¤rusu paralel olarak içeriye kaym›flt›r.
e. Muhasebe kâr› toplam örtük maliyetlere eflit ola- d. Daha fazla sermaye girdisi kullan›lmaktad›r.
bilir. e. Emek girdisinin kullan›lan miktar› de¤iflmemifltir.
2. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? 7. Eme¤in fiyat› T5, sermayenin fiyat› T10 ve sermaye-
a. Muhasebe maliyeti ekonomik maliyetten küçüktür. nin marjinal fiziki ürünü 30 birim ise eme¤in marjinal fi-
b. Firman›n üretim faktörleri için yapt›¤› harcama- ziki ürünü kaç birimdir?
lar örtük maliyetin unsurudur. a. 15
c. Ekonomik kâr s›f›r iken muhasebe kar›da s›f›rd›r. b. 5
d. Zarar durumunda muhasebe kâr› toplam örtük c. 10
maliyetlerden büyüktür. d. 25
e. Afl›r› kar durumunda muhasebe kâr› ekonomik e. 40
kardan küçüktür.
8. K›sa dönem ortalama de¤iflken maliyetlerin T4 ve
3. K›sa dönemde üretim miktar›ndan ba¤›ms›z olan eme¤in fiyat›n›n T20 oldu¤u durumda eme¤in ortalama
maliyet hangisidir? fiziki ürünü kaç birimdir?
a. 2
a. Marjinal maliyet
b. 10
b. Toplam sabit maliyet
c. 8
c. Ortalama sabit maliyet
d. 5
d. Toplam de¤iflken maliyet
e. 14
e. Ortalama de¤iflken maliyet
9. Uzun dönem ortalama maliyet e¤risi için afla¤›daki

4. K›sa dönem ortalama sabit maliyet e¤risinin görünü-
ifadelerden hangisi do¤ru de¤ildir?
mü nas›ld›r?
a. Zarf e¤risi olarak da adland›r›lmaktad›r.
a. Önce artan ve sonra azalan bir e¤ridir.
b. K›sa dönem ortalama maliyet e¤rilerinin üstün-
b. Sürekli artan bir e¤ridir.
de yer al›r.
c. Sürekli azalan bir e¤ridir.
c. Uzun dönem marjinal maliyet e¤risi ile mini-
d. Önce azalan ve sonra artan bir e¤ridir.
mum noktas›nda kesiflir.
e. Artan bir do¤rudur.
d. Minimum noktas›n›n sa¤›nda negatif ölçek eko-
nomileri vard›r.
5. K›sa dönem ortalama maliyet e¤risi için afla¤›daki-
e. Minimum noktas›n›n solunda azalan bir e¤ridir.
lerden hangisi yanl›flt›r?
a. Önce azalan sonra artan bir e¤ri görünümündedir.
10. Ölçe¤e göre sabit getiri durumu için afla¤›dakiler-
b. K›sa dönem ortalama de¤iflken maliyetten daha
den hangisi geçerlidir?
sonra minimuma ulafl›r.
a. Uzun dönem marjinal maliyet artan bir e¤ridir.
c. K›sa dönem marjinal maliyet e¤risi ile minimum b. Uzun dönem toplam maliyet azalan bir e¤ridir.
noktas›nda kesiflir. c. Uzun dönem ortalama maliyet yatay eksene pa-
d. Minimum noktas›n›n solundaki bölgede k›sa dö- ralel bir do¤rudur.
nem marjinal maliyetin üstünde seyreder. d. K›sa dönem marjinal maliyet daima uzun dö-
e. K›sa dönem ortalama de¤iflken maliyet e¤risinin nem marjinal maliyetin üstündedir.
alt›nda seyreder. e. Uzun dönem ortalama maliyet daima k›sa dö-
nem ortalama maliyetin üstündedir.

1. d Ekonomik kar›n negatif olmad›¤› durumda fir- 9. b Uzun dönem ortalama maliyet e¤risi k›sa dö-
ma ya afl›r› kâr ya da normal kâr elde ediyor de- nem ortalama maliyet e¤rilerini bir zarf gibi alt-
mektir. Afl›r› kâr durumunda toplam has›lat eko- tan sar›p içine almaktad›r. K›sa dönem ortalama
nomik maliyetten büyük, normal kar durumun- maliyet e¤rilerinin uzun dönem ortalama mali-
da ise toplam has›lat ekonomik maliyete eflittir. yet e¤risine en yak›n geçti¤i noktalar te¤et nok-
Fakat ekonomik kâr›n negatif olmad›¤› durum- talar›d›r. Bundan dolay› k›sa dönem ortalama
da hiçbir zaman için ekonomik maliyet toplam maliyet e¤rileri daima uzun dönem ortalama
has›lattan büyük de¤ildir ve dolay›s›yla zarar maliyet e¤risinin üzerinde yer al›r.
söz konusu de¤ildir. 10. c Uzun dönem toplam maliyet, orijinden baflla-
2. a Muhasebe maliyeti sadece aç›k maliyetlerden yan ve üretim miktar›yla birlikte artan bir do¤-
olufluyor iken ekonomik maliyet aç›k ve örtük ru oldu¤undan e¤imi sabittir. Orijinden baflla-
maliyetlerin toplam›ndan meydana gelmekte- yan herhangi bir do¤rusal fonksiyonun ortala-
dir. Bundan dolay› muhasebe maliyeti ekono- mas› ve e¤imi (yani marjinali) sabittir. Bundan
mik maliyetten küçüktür. dolay› uzun dönem ortalama maliyet üretim
3. b K›sa dönemde üretim miktar› s›f›r birim de olsa miktar› eksenine paralel bir do¤rudur.
1 milyon birimde olsa üretime iliflkin olarak kat-
lan›lmak zorunda olunan bir toplam harcama
vard›r. Üretim miktar›ndan ba¤›ms›z olarak de-
¤iflmeyip sabit kalan bu toplam harcama, top-
lam sabit maliyettir.
4. c K›sa dönemde toplam sabit maliyetler de¤iflme-
yip sabit kalmaktad›r. K›sa dönem ortalama sa-
bit maliyet, toplam sabit maliyetin üretim mik-
tar›na oran› taraf›ndan verildi¤inden dolay› üre-
tim miktar› artt›kça ortalama sabit maliyet de
üretimle birlikte sürekli azalmaktad›r.
5. e K›sa dönem ortalama maliyet, k›sa dönem orta-
lama sabit maliyet ile k›sa dönem ortalama de-
¤iflken maliyetin toplamlar› taraf›ndan verildi¤i
için daima k›sa dönem ortalama de¤iflken mali-
yet e¤risinin üstünde seyreder.
6. d Ayn› üretim düzeyinde kalmak kofluluyla, emek
girdisi fiyat› sabit iken sermaye girdisi fiyat› dü-
flerse firma göreceli olarak daha ucuz olan ser-
maye girdisinden daha fazla ve göreceli olarak
daha pahal› duruma düflen emek girdisinden
daha az kullan›r. Dolay›s›yla firma bu durumda
daha fazla sermaye girdisi kullanmaktad›r.
7. a (MPPL/ MPPK)= (w/ r) ise (MPPL/ 30)= (5/ 10)
ifadesini MPPL için çözersek 15 birim oldu¤unu
görürüz.
8. d SRAVC= (w/ APPL) ise 4= (20/ APPL) ifadesini
APPL için çözersek 5 birim oldu¤unu görürüz.
110 Mikro ‹ktisat
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

S›ra Sizde 1 Bernheim, B. D. ve Whinston, M. (2008).
Üretim düzeyinin s›f›r oldu¤u durumda toplam de¤ifl- Microeconomics. Boston: McGraw-Hill.
ken maliyetler de s›f›ra eflit oldu¤undan dolay› toplam Besanko, D. ve Braeutigam, R. (2010). Microeconomics
maliyetler toplam sabit maliyetlere eflittir. S›f›r üretim (4th Edition). Wiley.
düzeyinin d›fl›ndaki her bir üretim düzeyi için toplam Binger, B. R. ve Hoffman, E. (1997). Microeconomics
maliyetler hem toplam sabit maliyetlerden hem de top- With Calculus (2nd Edition). Massachusetts:
lam de¤iflken maliyetlerden büyüktür. Addison Wesley.
S›ra Sizde 2 mic: Theory and Applications (10 th Edition).
Ortalama de¤iflken maliyetin minimum oldu¤u noktaya Wiley.
kadar üretim miktar› ile ortalama de¤iflken maliyetler Ekinci, N.K. (2011). Modern Mikroiktisat. Ankara: Efil
aras›nda ters yönlü bir iliflki (yani üretim miktar› artt›k- Yay›n Evi.
ça ortalama de¤iflken maliyetler azalmakta) vard›r. Mi- Hebert, R. F. ve Robert B. Ekelund Jr.(1999). Secret
nimum noktas›ndan sonra üretim miktar› ile ortalama Origins of Modern Microeconomics: Dupuit
de¤iflken maliyetler aras›nda ayn› yönlü bir iliflki (yani and the Engineers. London: University Of Chica-
üretim miktar› artt›kça ortalama de¤iflken maliyetler art- go Press.
makta) vard›r. Nechyba, J.T. (2011). Microeconomics: An Intuitive
S›ra Sizde 3 Western Cengage Learning.
Ölçe¤e göre sabit getiri durumunda uzun dönem top- Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2010). Intermediate
lam maliyet orijinden bafllayan ve üretim miktar›yla bir- Microeconomics (11 th Edition). Mason, OH:
likte artan sabit e¤imli bir do¤ru görünümündedir. Her- South-Western Cengage Learning.
hangi bir do¤rusal fonksiyonun e¤imi, her bir noktas›n- Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2008). Microeconomic
da sabittir ve bize o fonksiyonun iktisadi olarak marjina- Theory: Basic Principles and Extentions (10th
lini verir. Toplam maliyet fonksiyonunun sabit e¤imi bi- Edition). New York: South-Western Cengage
ze iktisadi olarak marjinal maliyeti verecektir ve bundan Learning.
dolay› uzun dönem marjinal maliyet, üretim miktar›n- Paras›z, ‹. (2008). Mikroekonomi: Orta Düzey Yakla-
dan ba¤›ms›z olarak yatay eksene paralel bir do¤rudur. fl›m (8. Bask›). Bursa: Ezgi Kitab Evi.
S›ra Sizde 4 Boston: Pearson Addison-Wesley.
Ölçe¤e göre azalan getiri durumunda uzun dönem top- Pindyck, R. ve Rubinfeld, D. (2008). Microeconomics
lam maliyet e¤risi, üretim miktar›yla birlikte artarak ar- (7th Edition). New York: Prentice Hall.
tan bir e¤ri görünümündedir. Uzun dönem ortalama Schotter, A. (2009). Microeconomics: A Modern
maliyetin uzun dönem toplam maliyetin üretim miktar›- Approach. Mason, OH: South-Western Cengage
na oran› taraf›ndan verildi¤i bilgisi dahilinde, toplam Learning.
maliyetteki art›fl artarak artan bir oranda oldu¤undan,
üretimin her bir birim art›fl› karfl›s›nda uzun dönem or-
talama maliyet de artarak artmaktad›r.
5
M‹KRO ‹KT‹SAT
Amaçlar›m›z
Tam rekabet piyasas›n› ve tam rekabet piyasas›n›n özelliklerini tan›mlamak,
Tam rekabet piyasalar›nda k›sa dönem dengesini elde edebilecek ve k›sa dö-
nem arz e¤risini aç›klamak,
Tam rekabet piyasalar›nda uzun dönem firma dengesini ve uzun dönem pi-
yasa arz e¤risini aç›klamak,
Tam rekabet piyasalar›nda etkinlik ve refah konusunu aç›klamak.
Anahtar Kavramlar
• Firman›n Kapanma Karar› • Firman›n Üretime Ara Verme

• Atomize Olma Karar›
• Homojenlik • Tam Rekabet
• Firma ve Piyasa Talep E¤rileri • fieffafl›k
• K›sa Dönem, Uzun Dönem Arz • Üretici Art›¤›
E¤rileri • Tüketici Art›¤›
• Refah • Piyasa Dengesi
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• TAM REKABET P‹YASASI
• TAM REKABET P‹YASASINDA
F‹RMANIN KISA DÖNEM DENGES‹
Mikro ‹ktisat Tam Rekabet VE F‹RMA ARZ E⁄R‹S‹
UZUN DÖNEM F‹RMA VE P‹YASA
DENGES‹ VE P‹YASA ARZ E⁄R‹S‹
REFAH VE ETK‹NL‹K
Tam Rekabet
G‹R‹fi
Tam rekabet piyasas› di¤er piyasalarla karfl›laflt›rma özelli¤i sa¤lamas› aç›s›ndan
önem tafl›r. Güçlü varsay›mlar› nedeni ile çok az piyasalara uyarlanabilmekle bera-
ber, ünite tam rekabet piyasalar›n›n özellikleri tart›fl›larak bafllamaktad›r. S›ras›yla, bu
tür piyasalarda firma ve piyasa talep ve arz e¤rilerinin nas›l elde edildi¤i tart›fl›lmak-
ta, firmalar için k›sa ve uzun dönem dengesi tart›fl›ld›ktan sonra tam rekabet piyasa-
lar›n›n arzu edilen etkinlik ve refah seviyelerini sa¤lad›¤› üzerinde durulmaktad›r.
TAM REKABET P‹YASASI

A M A Ç
Tam rekabet piyasas›n› ve tam rekabet piyasas›n›n özelliklerini
tan›mlamak
1
Firmalar ve tüketiciler aras›ndaki iliflki incelendi¤inde, farkl› mal ve hizmetlerin
farkl› yollarla sat›ld›klar›n› görürüz. Reklamlar› ele alacak olursak her gün televiz-
yon, radyo, internet veya gazetelerden çeflitli mal ve hizmetlere iliflkin binlerce
reklam kampanyas›na maruz kal›yoruz. Bu mal ve hizmetler genellikle difl macu-
nu, araba, banka hizmetleri, parfüm, oyuncak ve di¤erleri iken hiçbir zaman bir
çiftçinin üretti¤i bu¤day hakk›nda bizi bilgilendirdi¤ini veya di¤erlerini de¤il de
kendi bu¤day›n› almam›z konusunda bizi ikna etmeye çal›flt›¤›n› görmüyoruz. Bü-
yük iflletmelerin hisse senetlerini satabilmek için gazetelere reklam verdiklerini de
görmeyiz. Bunun yan›nda, bak›r, yabanc› paralar, m›s›r, ham petrol gibi ürünlere
iliflkin de reklamlar düzenlenmez.
Firmalar aç›l›rken her bir firman›n amac› yüksek kâr elde etmektir. Ancak baz› fir-
malar y›ldan y›la kârlar›n› art›r›rken, di¤erlerinin ekonomik kârlar› y›ldan y›la dalga-
lanma göstermekte ve ortalama olarak da oldukça düflük seviyede seyretmektedir.
Bu farkl›l›klar› iktisatç›lar piyasa yap›s› ile aç›klamaktad›rlar. Piyasa yap›s› ile bir
piyasada, ticaret yapmak için bir araya gelen al›c› ve sat›c›lar›n davran›fllar›n› etki-
leyen her türlü piyasa özelli¤i anlafl›lmal›d›r.
Bir piyasan›n yap›s› hakk›nda bir fikir edinebilmek için sorulacak üç soru vard›r:
• Piyasada var olan al›c› ve sat›c› say›s› kaçt›r?
• Her bir sat›c› standartlaflt›r›lm›fl ürünler mi satar? Farkl› firmalar›n satt›klar›
ürünler aras›nda belirgin farkl›l›klar var m›d›r?
• Piyasaya girifl ve ç›k›fllarda engel var m›d›r?
114 Mikro ‹ktisat
Verilen cevaplara göre piyasan›n yap›s›n› belirlemek mümkün olmaktad›r. fiim-

di tam rekabet piyasa yap›s›n› daha yak›ndan tan›yal›m.
Tam Rekabet Piyasas›n›n Özellikleri

Tam rekabetçi piyasalardan söz edebilmek için bir piyasan›n afla¤›daki özellikleri
Tam rekabet piyasas›n›n
özellikleri; atomize olma, tafl›mas› gerekmektedir.
homojenlik, mobilite,
fleffafl›k.
• Piyasadaki Al›c› ve Sat›c›lar›n Say›s›n›n Çoklu¤u (Atomize Olma Özelli¤i)
• Üretilen Ürünlerin Homojen Olmas› (Homojenlik Özelli¤i)
• Piyasaya Girifl-Ç›k›fl Engelinin Bulunmamas› (Mobilite Özelli¤i)
S O R U
• PiyasaS OHakk›nda
R U
Tam Bilgiye Sahip Olunmas› (fieffafl›k Özelli¤i)
D‹KKAT Burada piyasadaki

D ‹ K K Aal›c›
T ve sat›c›lar›n çok say›da olmas› ile anlat›lmak istenen fley ne al›c›-
lar›n ne de sat›c›lar›n fiyat› tek bafllar›na etkileyemeyecek kadar çok say›da olmalar›d›r.
Tam rekabet piyasas›n›n atomize olma özelli¤i; al›c› ve sat›c›lar›n say›s›ndaki
çokluk nedeniyle, her iki taraf›n da piyasa fiyat›n› kontrol etme ve belirleme güç-
AMAÇLARIMIZ
lerinin olmamas›d›r.
AMAÇLARIMIZPiyasada birçok firma olmas› nedeni ile firmalardan hiçbiri fi-
yat›n›, bütün müflterilerini kaybedece¤i korkusu ile piyasa fiyat›n›n üzerine ç›kara-
maz. Bu yüzden firmalar fiyat› kontrol gücüne sahip de¤ildir. Tüketiciler de piya-
K ‹ T A P sa fiyat›n›nK alt›ndaki
‹ T A P bir fiyata ürün satmaya niyetli bir firma bulamaz. Bu yüzden
tüketicilerde fiyat üzerinde herhangi bir etkiye sahip de¤ildir. Tüm ekonomik bi-
rimler piyasada oluflan fiyat› kabullenmek durumundad›rlar. Bir baflka deyiflle fiyat
TELEV‹ZYON kabullenicidirler.
TELEV‹ZYON
Homojenlik özelli¤i, piyasada üretilen ürünlerin flekil, renk, içerik aç›s›ndan
birbirinin ayn› olmas›n›, bir baflka deyiflle ürünlerin tam ikameye sahip olmalar›n›
gerektirmektedir. Bu durumda, tüketiciler için ürünlerin hepsi birbirinden farks›z
olurken firmalar›n da piyasa fiyat›n›n üzerinde daha yüksek bir fiyat belirleme
flanslar› olmayacakt›r.
SIRA S‹ZDE Homojen ürünlere örnek veriniz.

SIRA S‹ZDE
1
Piyasan›n mobilite özelli¤i, üretici firmalar›n pozitif kâr› gördükçe piyasaya gir-
meleri veyaD Ünegatif
fi Ü N E L ‹ Mkâr› görünce piyasadan ç›kmalar› aflamas›nda herhangi bir en-
gelle karfl› karfl›ya olmad›klar› anlam›na gelmektedir. Firmalar piyasaya girifl ve ç›-
S O R U k›flta herhangi S ObirR Uücret veya vergi ödemek zorunda olmad›klar› gibi ne devlet tara-
f›ndan ne de rakip firmalar taraf›ndan oluflturulmufl herhangi bir girifl veya ç›k›fl en-
geli ile karfl› karfl›ya kalmazlar. Ayn› serbestlik, üretim faktörleri için de geçerlidir ve
D‹KKAT D‹KKAT
onlar da herhangi bir engelle karfl›laflmadan tam bir hareket serbestli¤ine sahiptir.
fieffafl›k özelli¤i, firmalar›n ve tüketicilerin ürünün fiyat› ve kalitesi hakk›nda
SIRA S‹ZDE hiçbir bedelSIRA S‹ZDE
ödemeden, istedikleri bilgiye, istedikleri zaman ulaflabilecekleri anla-
m›na gelmektedir.
AMAÇLARIMIZ
Tam rekabet piyasas›n›n yukar›daki özellikleri incelendi¤inde bu tür bir piyasay-
AMAÇLARIMIZ
la gerçek hayatta karfl›laflman›n oldukça zor oldu¤u sonucu ç›kmaktad›r. Sadece
bu¤day, m›s›r gibi tar›m ürünlerinin ifllem gördü¤ü piyasalarda ya da alt›n ve men-
K ‹ T A P kul k›ymetler K ‹ borsas›nda
T A P tam rekabete yak›n piyasa özelliklerini görebilmekteyiz.
SIRA S‹ZDE Madem tam SIRA

rekabetçi
S‹ZDE piyasalar günümüzde özellikleri itibari ile geçerli olmayan ve ol-
TELEV‹ZYON2 dukça ender
T E L E V ‹ Z Y O N piyasalard›r, neden bu piyasalar› inceleriz?
rastlanan
‹ NSTOE RRNUE T ‹ NST OE RRNUE T
D‹KKAT D‹KKAT
5. Ünite - Tam Rekabet 115
Tam Rekabet Piyasalar›nda Firma ve Piyasa Talep E¤risi

Tam rekabet piyasas›nda belirli bir mal veya hizmete olan toplam talep ile bir fir-
man›n üretti¤i mal ya da hizemete olan talep birbirinden farkl›d›r. Tam rekabet pi-
yasas›nda her sat›c› firma, piyasa fiyat›n› veri olarak kabul etmek zorundad›r. Yani
firma fiyat› etkileyemez ve fiyat kabullenicidir. Bu yüzden firman›n mal› hiç talep
edilmese veya çok talep edilse de fiyat› de¤iflmeyecektir. Ayr›ca firma talebi art›r-
mak gibi bir sebeple de fiyat›n› de¤ifltiremeyecektir. Bu yüzden tam rekabet piya-
sas›nda, firma mal›na ait talep e¤risi grafik 5.1.(a)’da görüldü¤ü gibi yatay eksene
paralel ve sonsuz esnektir. Talep e¤risinin sonsuz esenkli¤e sahip olmas›, firman›n
belirlenen fiyattan sonsuz say›da mal sataca¤›n›, fiyat› bu fiyat›n üzerinde belirle-
mesi durumunda tüm müflterilerini kaybedece¤ini ve fiyat› bu fiyat›n alt›nda belir-
lemesinin ise rasyonel olmad›¤›n› göstermektedir.
fiekil 5.1
P P Tam Rekabet
Piyasas›nda Firma
(a) (b) ve Piyasa Talep
S E¤risi
P d P
D
0 Q Q
Firma Piyasa
Piyasa arz e¤risi tüm firmalar›n üretimleri toplam›ndan oluflurken piyasa talebi
tüm tüketicilerin talepleri toplam›ndan oluflmaktad›r. Piyasa da denge miktar› ve
denge fiyat› piyasa arz ve talep e¤rilerinin kesiflim noktalar› taraf›ndan belirlen-
mektedir. fiekil 5.1.(b)’de görüldü¤ü gibi piyasa talep e¤risi negatif e¤ime sahiptir.
Tam Rekabet Piyasas›nda Firman›n Toplam, Ortalama ve Marjinal

Has›lat›
Tam rekabet piyasas›ndaki bir firman›n mal›na olan talep e¤risi yatay eksene pa-
ralel bir do¤ru fleklinde olmas›ndan dolay› firman›n toplam, ortalama ve marjinal
has›latlar›n›n nas›l belirlenece¤ini inceleyelim:
Büyük veya küçük her firman›n amac› kâr maksimizasyonudur. Kâr ise toplam
has›lat ile toplam maliyet aras›ndaki pozitif farktan oluflur. π iflareti kâr›, TR toplam
has›lat› ve TC toplam maliyeti ifade etmektedir.
π = TR - TC
Toplam has›lat, firman›n üretti¤i mal ve hizmet miktar›n›n (Q) piyasa fiyat›yla
(P) çarp›lmas› ile bulunur. Tam rekabet piyasas›nda firma, fiyat› de¤ifltiremeyece-
¤inden veri olarak almak zorundad›r. Bu durumda toplam has›lat:
TR = P . Q
olacakt›r.
116 Mikro ‹ktisat
Ortalama has›lat, firman›n Ortalama has›lat, firman›n talep edilen mallar›n›n bir birimi bafl›na düflen has›la-
talep edilen mallar›n›n bir
birimi bafl›na düflen gelirini t›n› ifade etmektedir. Tam rekabet piyasas›nda firma mal›n› sürekli ayn› fiyata satt›-
ifade etmektedir. ¤›na göre ortalama has›lat›n›n da de¤iflmemesi ve sat›fl fiyat›na eflit olmas› gerekir.
AR = TR / Q
TR = P . Q
AR = P .Q / Q
Pay k›sm›nda P ve Q çarp›m fleklinde oldu¤undan pay ve paydadaki Q’lar bir-

birini götürecek ve geriye,
AR = P
kalacakt›r.
Firmalar›n satt›¤› son birim Firmalar›n satt›¤› son birim maldan elde etti¤i has›laya marjinal has›lat denir.
maldan elde etti¤i gelire
marjinal has›lat denir.
Tam rekabet piyasas›nda firma fiyat›n› de¤ifltiremedi¤inden satt›¤› son birim mal-
dan yine o mal›n sabit oldu¤u fiyat› kadar has›lat elde edecektir. Bir baflka deyifl-
le marjinal has›lat fiyata eflit olacakt›r.
MR = ∆TR / ∆Q
MR = (Q2 . P) - (Q1 . P) / Q2 - Q1
MR = P(Q2 - Q1) / (Q2 - Q1)
Pay çarp›mdan olufltu¤u için pay ve payda da yer alan (Q2 - Q1)ler birbirini gö-
türecek ve geriye P kalacakt›r.
MR = P
D Ü fi Ü N E L ‹ M Yukar›daki
D Ü fi Ü Neflitli¤i
E L ‹ M de veri alarak firman›n talep e¤risinin ayn› zamanda piyasa
fiyat›n›, ortalama has›lat› ve marjinal has›lat› da temsil etti¤ini söyleyebiliriz.
S O R U
AR = MRS =O PR U= d
D‹KKAT Tam rekabet Dpiyasalar›nda

‹KKAT AR=MR=P=d fleklindedir.
fiekil 5.2
TR P
Tam Rekabet

Piyasas›nda Firma
AMAÇLARIMIZ
Has›lat› AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P 60 K ‹ T A P 12 P=MR=AR=d
0 Q 0 Q
5
fiekil 5.2’de toplam has›lat düfley eksende ve miktar yatay eksende yer almak-
tad›r. P = T12 fiyat›nda 5 birimlik ürün sat›m›nda firma T60 has›lat elde etmekte-
dir. E¤ri pozitif e¤ime sahip oldu¤u için ürünün sat›lan miktar› artt›kça elde edilen
toplam has›lat da artacakt›r. Sat›lan miktar azald›¤›nda ele geçen toplam has›lat da
azalacakt›r. Firman›n flekilde görüldü¤ü gibi T12 mal fiyat›, firma talep e¤risine, fir-
man›n ortalama has›lat›na ve marjinal has›lat›na eflittir.
TAM REKABET P‹YASASINDA F‹RMANIN KISA

DÖNEM DENGES‹ VE F‹RMA ARZ E⁄R‹S‹

A M A Ç
Tam rekabet piyasas›nda k›sa dönem dengesini elde edebilecek ve
firma arz e¤risini aç›klamak
2
Firmalar›n en önemli amaçlar›ndan birisi kâr maksimizasyonudur. Bir firman›n kâr›
ç›kt› miktar›na ba¤l› olarak de¤ifliklik gösterecektir. Toplam has›lat›ndan toplam
maliyetini ç›kararak bulabilece¤imiz firma kâr›n› maksimize eden üretim düzeyine,
firma dengesi üretim düzeyi de denilir. Çünkü bu üretim düzeyine eriflen firma
mecbur olmad›kça üretimini ne art›rmak ne de azaltmak ister. K›sa dönem firma
dengesi, toplam has›lat ile k›sa dönem toplam maliyet ya da marjinal has›lat ile k›-
sa dönem marjinal maliyet aras›ndaki iliflki incelenerek aç›klanabilir. Hangisi kulla-
n›l›rsa kullan›ls›n ayn› sonuca var›lan bu iki yaklafl›m›n analizi afla¤›daki flekildedir.
Toplam Has›lat - Toplam Maliyet Yaklafl›m›

fiekil 5.3
TVC,TR,TC, TR - TC ve MR - MC
Yaklafl›mlar›n›n
Birlikte Gösterimi
A Baflabafl Noktas› (Kara geçifl) TC
TR
B Baflabafl Noktas› (Zarara geçifl)
B
TVC
Z
A
M
F
0 Q
Q1 Q2 Q3
AR,
MR,
MC,
AC,
MC
AC
a d b
P AR=MR=P
AC e
0 Q
Q1 Q2 Q3
118 Mikro ‹ktisat
Tam rekabet piyasas›nda k›sa dönem firma dengesinin ortaya konulmas›nda

kullan›lan ilk yaklafl›m toplam has›lat-toplam maliyet yaklafl›m›d›r. fiekil 5.3’ün üst
k›sm›nda firman›n toplam has›lat, toplam maliyet ve kar-zarar e¤rileri birlikte gös-
terilmifltir. Firma, toplam has›lat›n tolam maliyete eflit oldu¤u (TR = TC) Q1 üretim
düzeyinden sonra kâra geçmifltir. Q1’den daha düflük üretim düzeylerinde firma-
SIRA S‹ZDE n›n toplamSIRA S‹ZDE
maliyetinin toplam has›lat›ndan daha yüksek (TC > TR) olmas› nede-
niyle firma zarar etmektedir. Firma, maksimum kâra TR ile TC aras›ndaki aral›¤›n
D Ü fi Ü N E L ‹ M en genifl oldu¤u
D Ü fi Ü N E noktada
L‹M ulaflacakt›r. Bunu ispat edebilmek için TC fonksiyonuna
çizilen ayn› zamanda TR’ye paralel konumdaki te¤etin bu iki fonksiyon aras›nda-
ki en genifl aral›¤› verece¤i görülür. Firman›n kâr elde etti¤i nokta TR’nin TC’den
S O R U S O R U
daha fazla oldu¤u noktadan bafllar.
D‹KKAT Firma maksimum

D ‹ K K kâra,
AT TR ile TC aras›ndaki aral›¤›n en genifl oldu¤u noktada ulafl›r.
SIRA S‹ZDE Firma hiç üretimde bulunmasa dahi 0F kadarl›k bir sabit maliyete katlanmak
SIRA S‹ZDE
zorundad›r. Üretime bafllad›¤›nda ise Q1 üretim seviyesine kadar zarar› devam
edecektir. Çünkü toplam maliyetleri hâlâ toplam has›lat›n›n üzerindedir (TC > TR).
AMAÇLARIMIZ
Firma bu alanda zarar etmektedir.
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE Firman›n TCSIRA

> TRS‹ZDE
konumunda iken zarar etmesine ra¤men üretimine devam etmesinin se-
K ‹ T A P 3 K ‹ T
bebi ne olabilir? A P
D Ü fi Ü N E L ‹ M Q1 üretimD Ü fi düzeyinde
ÜNEL‹M TR ile TC e¤rileri A noktas›nda kesiflir. Bu noktaya bafla-
TELEV‹ZYON bafl noktas›T E Ldenir.
E V ‹ Z Y OÇünkü
N hem toplam has›lat hem de toplam maliyet (TR hem de
S O R U TC) bu noktada S O R birbirine
U eflittir. Bunun anlam› firman›n ne kâr ne de zarar etti¤i-
dir. Ayn› fley Q3 üretim düzeyinde B noktas›nda da gerçekleflmektedir. Bu nokta
da baflabafl noktas› olarak adland›r›l›r. Aradaki tek fark, A noktas›ndan sonra üre-
‹ NDT ‹EKRKNAETT ‹ NDT ‹EKRKNAETT
tim devam ettirildi¤inde firma kâr etmeye bafllayaca¤›ndan A noktas› kâra geçifl
noktas› olarak bilinirken B noktas›ndan sonra üretime devam ettirildi¤inde firma
SIRA S‹ZDE zarar etmeye SIRA S‹ZDE
bafllayaca¤›ndan B noktas› zarara geçifl noktas› olarak tan›mlan›r.
fiekil 5.3’te Q1 ile Q3 aras›nda çizilen bölge kâr alan› olarak tan›mlanm›flt›r. Bu
AMAÇLARIMIZ
aral›kta toplam has›lat toplam maliyetten büyüktür (TR > TC). ‹ki e¤ri aras›ndaki
AMAÇLARIMIZ
aral›¤›n en genifl oldu¤u DZ’de ise firma en yüksek kar› sa¤layacak üretim düzeyi-
ne ulaflmaktad›r. Firman›n kâr-zarar iliflkisini daha iyi aç›klayabilmek için TR - TC
K ‹ T A P ile kâr e¤rileri
K ‹ ayn›T A Pgrafikte gösterilmifltir. A ve B noktalar›na denk gelen Q1 ve Q3
noktalar› bafla bafl olarak tan›mlanm›flt›. Bu noktalarda TR = TC olaca¤›ndan kâr
da 0’a eflit olacakt›r. DZ büyüklü¤ü, TR ile TC aras›ndaki geniflli¤in maksimum ol-
TELEV‹ZYON du¤u noktayd›.
T E L E V ‹Bu
Z Y Oaral›kta
N kâr da maksimum olaca¤›ndan kâr e¤risi de bu aral›k-
ta maksimum yapm›flt›r. ADBZ kâr alan› ile Q1Q2Q3M kâr alan›, DZ ile MQ2 bü-
yüklükleri birbirine eflittir.
‹NTERNET Marjinal‹ NHas›lat

TERNET - Marjinal Maliyet Yaklafl›m›
Tam rekabet piyasas›nda firmalar›n kâr maksimizasyonu ile ilgili kullan›lan ikinci
yaklafl›msa marjinal maliyet-marjinal has›lat yaklafl›m›d›r. Bu yaklafl›ma göre marji-
nal has›lat›n marjinal maliyete eflit oldu¤u (MR = MC) üretim düzeyinde firman›n
k›sa dönem kâr› da maksimum üretim düzeyine ulaflmaktad›r. Grafik 5.3’ün alt k›s-
m›nda marjinal has›lat, marjinal maliyet, ortalama maliyet, ortalama has›lat (MR,
MC, AC, AR) aras›ndaki iliflki gösterilmifl ve daha sonra da bunlarla kâr aras›ndaki
iliflki ortaya konulmufltur fiekilde firman›n üretti¤i mal›n piyasa fiyat›n›n P oldu¤u
varsay›m› alt›nda marjinal maliyet (MC) ve ortalama maliyet (AC) e¤rileri çizilmifl-
tir. Daha önceki aç›klamalar›m›zdan da hat›rlayaca¤›n›z gibi firman›n marjinal ha-
s›lat (MR) e¤risi ayn› zamanda ortalama has›lat e¤risi ve talep e¤risidir ve fiyat dü-
zeyinde sabittir. Bu yüzden yatay eksene paralel çizilmifltir. AC e¤risi AR = MR =
P do¤rusunu (a) ve (b) gibi iki noktada kesmektedir. Bu, her iki noktada da orta-
lama maliyet ile ortalama has›lat e¤rileri (AC = AR) birbirlerine eflit oldu¤undan
firma bafla bafl durumdad›r. Ayn› do¤ru marjinal has›lat (MR), marjinal maliyet
(MC) e¤risi ile (d) noktas›nda kesiflmektedir. Kesifltikleri bu noktada marjinal ha-
s›lat marjinal maliyet (MR = MC) eflitli¤i sa¤lanm›fl ve Q2 üretim düzeyinde firma
kar›n› maksimize eden noktaya ulaflm›flt›r. Q2 üretim düzeyine kadar firman›n
marjinal has›lat (MR) e¤risi marjinal maliyet (MC) e¤risinin üzerinde yer almakta
ve firma üretime devam etti¤i sürece kâr›n› daha da art›rabilmektedir. Q3 üretim
düzeyinde ise marjinal maliyet e¤risi (MC), marjinal has›lat (MR) e¤risinin üzerin-
de kalmaktad›r. Bunun anlam› firman›n üretimini maliyetli bir flekilde gerçeklefl-
tirdi¤idir. Yap›lmas› gereken fley üretimin k›s›larak kâr›n maksimize edildi¤i ve
marjinal has›lat›n marjinal maliyete (MR = MC) eflit oldu¤u Q2 üretim düzeyine ka-
dar gelinmesidir.
fiekil 5.3’ün alt k›sm›nda MC = MR noktas›ndan (e) ortalama maliyet (AC) e¤ri-
sine kadar çizgi çekilmesi durumunda elde edilecek dikdörtgen alan bize firman›n
elde edece¤i kâr› vermektedir. Bu alan incelendi¤inde fiyat›n (P) ortalama maliyet-
ten (AC) daha büyük olmas› firman›n da normalüstü (afl›r›) kâr elde etti¤ini göste-
rir. Q2 üretim düzeyinde AR = Q2d iken AC = Q2e kadard›r. Firma aradaki fark ka-
dar ortalama kâr elde eder. Firman›n toplam kâr› ise PACed dikdörtgeninin alan›-
na eflittir. Q2 ile gösterebilece¤imiz bu üretim düzeyinde firma k›sa dönem denge-
sine de ulaflm›flt›r. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
K›saca, kar maksimizasyonuna hem toplam has›lat-toplam maliyet hem de mar-
jinal maliyet-marjinal has›lat aç›s›ndan bakmak mümkündür.
K›sa dönemde normalüstü kâr› gören potansiyel (piyasa d›fl›nda bekleyen) firmalar›n pi-
S O R U S O R U
yasaya girmeleri mümkün müdür? 4
Firma maksimum kâra MR = MC noktas›nda da ulafl›r. D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M

D‹KKAT D‹KKAT
K›sa Dönemde Firmalar ‹çin Denge Durumlar› S O R U

SIRA S‹ZDE
S O R U
SIRA S‹ZDE
Firmalar›n sahip olduklar› maliyet yap›lar› ve piyasa fiyatlar›na ba¤l› normal kâr,
normalüstü kâr ve zarar elde ettikleri ve zararlar›na göre de kapan›p kapanmama
D‹KKAT
kararlar› ald›klar› görülmüfltür. Yukar›da firman›n normalüstüAMAÇLARIMIZ
kâr› aç›klanm›flt›. K›-
sa dönemde firman›n MR = MC üretim düzeyinde normalüstü kâr elde edebilmesi D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
için, firman›n satt›¤› mala istedi¤i fiyat›n, ortalama maliyetinin SIRA S‹ZDE olmas› ge-
üzerinde SIRA S‹ZDE
rekir. Kâr, yukar›da da belirtildi¤i gibi toplam has›lattan toplamK ‹ maliyetin

T A P ç›kar›l- K ‹ T A P
mas› ile elde edilir. AMAÇLARIMIZ
Firmalar›n normal kâr elde etmeleri de söz konusudur. ‹ktisadi anlamda normal
T E L E V ‹ Z Y O Nneden ola-
kâr, piyasadaki hâlihaz›rda var olan firmalar›n piyasay› terk etmelerine
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
cak kadar düflük olmad›¤› ancak piyasaya girmeye niyetli, d›flar›da
K ‹ T bekleyen
A P firma- K ‹ T A P
lar için de cazip olmayacak kadar önemsiz bir büyüklüktür. TR = TC ve MC = MR
eflitli¤inin sa¤land›¤› üretim düzeyinde fiyat›n AC’ye eflit olmas› durumunda firma
için normal kar elde ediyordur ifadesi kullan›l›r. TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
120 Mikro ‹ktisat
Bu tür bir piyasada firman›n üretti¤i mal veya hizmet için piyasa fiyat› firman›n
ortalama de¤iflken maliyetinin de alt›nda olufluyorsa firman›n negatif kâr› oldu¤u
veya zarar etti¤i söylenebilir.
Firma baflka bir deyiflle üretti¤i mal ve hizmet sat›fllar›ndan maliyetini ç›karacak
kadar gelir elde edememekte, zarar etmektedir. Firman›n bu durumda alaca¤› iki
türlü karar vard›r. Biri firmay› kapatmak ve piyasadan çekilmek, bir di¤eri de za-
rar etmesine ra¤men üretime devam etmektir.
Firman›n Zarar Etmesi Sonucu Kapanma Karar›

Firma kapan›p kapanmama karar›n› ortalama de¤iflken maliyetlerine (AVC) baka-
rak verir. E¤er firman›n üretti¤i ürünler için piyasada gerçekleflen fiyat, firman›n
de¤iflken maliyetlerini dahi karfl›layam›yorsa firman›n çekilmesi gerekmektedir. Bu
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDEkapanmas› halinde katlanmas› gereken maliyetleri, sabit mali-
durumda firman›n
yetleri kadar olacakt›r.
Firman›n toplam de¤iflken maliyetleri, elde etti¤i toplam has›lat›n›n üstünde ise
piyasada oluflan fiyat hem ortalama maliyetin hem de ortalama de¤iflken maliyetin
alt›nda olur. Bu durumda firman›n kapanma karar› al›p piyasadan çekilmesi en
S O R U S O R U
mant›kl› olan›d›r.
D‹KKAT Firma kapanmaD ‹ K veya

K A T zarar etmesine ra¤men piyasada kalma karar›n› ortalama de¤iflken
maliyetlerine göre al›r.
Firman›n Zarar Etmesine Ra¤men Üretime Devam Etme Karar›
Firman›n e¤er piyasa fiyat› ortalama de¤iflken maliyete (AVC) eflitse bu firma için
AMAÇLARIMIZ

sabit maliyetlerini
AMAÇLARIMIZ (FC) karfl›layamasa bile ortalama de¤iflken maliyetlerini karfl›la-
yabildi¤i söylenir. Firman›n bu noktada kapanma karar› almamas›n›n tek sebebi
ileride fiyatlar›n artaca¤›na iliflkin beklentisidir. Bu durumda, firma kapanmaktan-
K ‹ T A P sa üretime Kbelirli
‹ T A bir P süre ara verecektir. Örne¤in sezonunda faaliyette bulunan
oteller veya firmalar gibi. Bu tür hizmet veren veya mal üreten firmalar her sezon
sonunda piyasadan ç›k›p sezon bafl›nda tekrar piyasaya girmektense ki bu da bü-
TELEV‹ZYON yük bir malliyettir,
T E L E V ‹ Z Y Oüretime
N belirli bir süre ara vermeyi tercih ederler.
Firman›n toplam de¤iflken maliyetlerinin toplam has›lat›n›n alt›nda olmas› du-
rumunda, firma de¤iflken maliyetlerini karfl›layabilmektedir. Toplam maliyet e¤ri-
sinin, toplam has›lat e¤risinin üzerinde olmas› ise firman›n sabit maliyetlerini kar-
fl›layamad›¤› anlam›na gelir. Hat›rlayaca¤›n›z gibi toplam maliyet, toplam de¤iflken
maliyet ve toplam sabit maliyet toplam›ndan oluflur. Ortalama de¤iflken maliyetini
karfl›layabilen bir firman›n sabit maliyetlerini karfl›layamad›¤›n› buradan anl›yoruz.
Ortalama de¤iflken maliyet e¤risinin fiyat›n alt›nda olmas› durumunda firman›n bu
maliyetini karfl›layabildi¤i belirtilmifltir. Bu durumda olan bir firman›n, faaliyetleri-
ne belirli bir dönem ara vermek koflulu ile devam etmesi beklenir.
K›sa Dönem Firma Arz E¤risi

Firma piyasada zarar etmesine ra¤men kalma veya piyasadan çekilme karar›n› ve-
rirken hep ortalama de¤iflken maliyetlerini (AVC) göz önünde bulundurur. Piyasa
fiyat›, firman›n AVC’nin minimum noktas›na eflit oldu¤unda üretime ara verir an-
cak piyasadan çekilmez. Fiyat AVC’nin minimum noktas›n›n üzerine ç›kt›¤› anda
firma da üretimde bulunmaya bafllar. Fiyat AVC’nin minimum noktas›n›n alt›na in-
di¤i anda ise firma art›k ne sabit maliyetini ne de de¤iflken maliyetini karfl›layama-
yaca¤›ndan ve gelecekte fiyat›n tekrar yükselece¤ine iliflkin birSIRA S‹ZDE de olma-

beklentisi SIRA S‹ZDE
d›¤›ndan kapanma karar› al›r. Buradan yola ç›karak firman›n üretime bafllay›p bafl-
lamayaca¤› karar›n› ortalama de¤iflken maliyete bakarak ald›¤›D Üsöylenebilir.
fi Ü N E L ‹ M
Firma
AVC’nin minimum oldu¤u noktadan itibaren fiyat artt›kça üretimde bulundu¤una
göre marjinal maliyet e¤risinin bu nokta ve üzerindeki k›sm› firman›n k›sa dönem
S O R U S O R U
arz e¤risini oluflturacakt›r.
Tam Rekabetçi piyasalarda k›sa dönem firma arz e¤risi, ortalama de¤iflken
D ‹ K K A Tmaliyetin mi- D‹KKAT
nimum oldu¤u noktadan bafllayan marjinal maliyet e¤risidir.
fiekil 5.4
p MC=S Firman›n K›sa
AMAÇLARIMIZ
AC Dönem Arz E¤risi
AMAÇLARIMIZ
p3 KAVC
‹ T A P K ‹ T A P
p2
p1
0 Q
fiekil 5.4’te iliflki ortaya konulmaya çal›fl›lm›fl ve firma arz e¤risi kal›n siyah
renkli e¤ri ile gösterilip MC = S sembolleriyle de iflaretlenmifltir. Her bir firman›n
k›sa dönem arz e¤risi toplam› piyasa arz e¤risini verecektir. Tam rekabet piyasala-
r›nda arz e¤risi ayn› zamanda marjinal maliyet e¤risi oldu¤undan piyasa arz e¤risi
de firmalar›n MC e¤rilerinin toplam›d›r. fiekil 5.4’te P1 fiyat›, AVC’nin minimum
noktas›na eflittir. Firma kapanma durumu ile karfl› karfl›yad›r. Fiyat P2 düzeyinde
iken ortalama maliyetinin (AC) minimum oldu¤u noktaya eflittir ve normal kâr el-
de etmektedir. Ne zaman ki fiyat P3 seviyesine ç›km›flt›r, firma için de afl›r› kâr söz
konusu olur.
TAM REKABET P‹YASASINDA UZUN DÖNEM F‹RMA

VE P‹YASA DENGES‹ VE P‹YASA ARZ E⁄R‹S‹

A M A Ç
Tam rekabet piyasas›nda uzun dönem firma dengesinin elde edili-
fli ve uzun dönem piyasa arz e¤risini aç›klamak
3
Uzun Dönem Piyasa Arz E¤risi

Tam rekabet piyasas›nda denge, bafllang›çta e1 noktas›nda söz konusu iken fiyat
minimum AC’ye ve miktar Q1e eflittir. Bu noktada piyasada var olan firman›n üre-
tim miktar› q1 kadard›r. Herhangi bir sebeple tüketicilerin taleplerindeki art›fl, ta-
122 Mikro ‹ktisat
lep e¤risinde sa¤a do¤ru kaymaya neden olacakt›r. fiekil 5.5’te görüldü¤ü gibi yük-
selen fiyat, piyasada var olan firmalar›n kârlar›n› art›rabilmek için üretimlerini q2’ye
ç›karmalar›na sabep olacakt›r. Görüldü¤ü gibi fiyatlar marjinal maliyetin üstünde-
dir ve firmalar normalüstü kâr elde etmektedirler. Bu normalüstü kâr piyasaya ye-
ni firmalar›n girmesine neden olacakt›r. Piyasadaki firma say›s›ndaki art›fl piyasa
arz e¤risini sa¤a S2’e kayd›racakt›r. Yeni denge e2’de oluflurken bu dengede fiyat
arz ve talepteki kaymalar›n yönü ve büyüklü¤ü ayn›d›r. Bu tür piyasalarda faaliyet
gösteren firmalar›n ayn› zamanda maliyetlerinin de özdefl oldu¤u kabul edilir. Bu
nedenle fiyat, bafllang›çtaki seviye ile ayn›, miktar ise Q2 seviyesindedir. Bafllang›ç-
taki piyasa dengesi e1 ve arz ve talepteki kaymalar sonucunda oluflan e2 dengele-
ri birlefltirildi¤inde piyasan›n uzun dönem arz e¤risi elde edilmifl olur. Uzun dö-
nem arz e¤risinin yatay eksene paralel olmas›n›n sebebi fiyat›n bafllang›çtaki sevi-
yeye dönmüfl olmas›d›r.
fiekil 5.5
Sabit Maliyetli Piyasalarda Uzun Dönem Arz E¤risi
P P
S1
MC S2
AC
X Z P
P
Y e1 e2
H
AC LRS
AC
D2
D1
0 0 Q
q1 q2 Q1 Q2
Firma Piyasa
Firman›n maliyetleri sabit oldu¤undan firman›n uzun dönemdeki dengesi yine ay-
n› ortalama maliyet e¤risinin minimum noktas›nda gerçekleflmekte ve firma normal
kâr elde etmektedir. Yani firma bafllang›çtaki gibi q1 düzeyinde ürün üretecektir.
Yukar›da da görüldü¤ü gibi tam rekabetçi piyasalarda uzun dönem arz e¤risi,
AC fiyat seviyesindeki bu ortalama maliyet e¤risinin (AC) minimum oldu¤u nokta-
d›r ve yatay eksene paraleldir. Ancak e¤er üretim miktar›ndaki art›fl üretimde kul-
lan›lan önemli ara mallar›n fiyatlar›n› da art›r›yorsa veya piyasada faaliyette bulu-
nan firmalar›n say›s› az ise uzun dönem arz e¤risi pozitif e¤ime sahip olabilir. Ör-
ne¤in bu¤day üretimi herhangi bir sebeple art›fl göstedi¤inde tarla daha de¤erli ha-
le gelecek ve tarlaya ödenen kiralar da artacakt›r. Kiralar›n artmas› her bir çiftçinin
ödeyece¤i ortalama maliyeti art›racakt›r. Uzun dönem arz e¤risinin pozitif e¤ime
sahip olmas›na neden olacak bir baflka etmense piyasada üretimi düflük maliyet-
lerle gerçeklefltirecek az say›da firman›n olmas›d›r. Piyasa ç›kt›s›n›n artmas› için
daha az etkin firmalar›n piyasaya girmesi gerekir. fiekil 5.6’da n1 tane etkin firma
AC1 gibi düflük ortalama maliyet seviyesinde üretimde bulunmaktad›r. Bu maliyet
seviyesinde firmalar q1 kadar üretim yapmaktad›r. Bu firmalar›n piyasa üretim mik-
tar› Q1 kadard›r.
fiekil 5.6
Artan Maliyetli Piyasalarda Uzun Dönem Arz E¤risi
MC P
P
AC2 S2
LRS
P2
AC2 e2
AC1 S1
P1 D2
AC1 e1
D1
0 0 Q
q1 q2 Q1 Q2
Firma Piyasa
E¤er piyasadaki talep Q1 ‘den bir miktar daha fazla ise (Q1 ile Q2 aral›¤›) üreti-
min ortalama maliyeti de yükselmektedir. Bu aral›ktda üretimin maliyeti daha yük-
sek oldu¤u için uzun dönem arz e¤risi de bu aral›kta pozitif e¤ime sahiptir. AC2 se-
viyesinde ise n2 kadar firma vard›r. Bunlar n1’den farkl› firmalard›r ve flekilden de
anlafl›laca¤› gibi bu firmalar daha yüksek ortalama maliyetle üretim yapmaktad›r.
Bu firmalar ayn› ortalama maliyeti paylaflt›klar› için uzun dönem arz e¤risi bu sevi-
yede yine yatay eksene paraleldir. E¤er üretim miktar› Q2 üretim seviyesinin de üs-
tüne ç›karsa uzun dönem arz e¤risi yine pozitif e¤ime sahip olacakt›r.
Artan ve sabit maliyetli piyasalarda uzun dönem arz e¤risinin nas›l olaca¤›n›
inceledik. fiimdi de azalan maliyetli piyasalarda uzun dönem arz e¤risinin nas›l
olufltu¤una bakal›m. fiekil 5.7 azalan maliyetli piyasalar› göstermektedir. Bafllan-
g›çta piyasa D1 ve S1 e¤rilerinin kesiflti¤i e1 konumunda dengededir. Bu noktada
piyasada faaliyet gösteren firma q1 kadar üretimde bulunmaktad›r. Piyasadaki
ürüne olan talebin herhangi bir sebeple artmas› durumunda talep e¤risi D2 konu-
muna gelecektir. Bu noktada ürünün fiyat› (P2) daha yüksektir. Bunun iki sonu-
cu vard›r. Birincisi, piyasada var olan firmalar bu yüksek fiyattan üretimlerini (q2)
art›r›rlar. ‹kincisi, bu tür piyasalarda girifl engeli söz konusu olmad›¤› için d›flar›-
daki potansiyel firmalar piyasaya girmeye bafllarlar. Bu durum arz e¤risinin de sa-
¤a do¤ru kaymas›na ve S2 konumuna gelmesine neden olur. Sonuç olarak artan
talebe karfl›l›k arzdaki art›fl daha çok olaca¤›ndan yeni denge daha yüksek ç›kt›
(Q2) ve daha düflük fiyat (P3) seviyesinde belirlenecektir. Üretim miktar› artt›kça
firman›n maliyet e¤rileri afla¤› do¤ru kaymaktad›r. Yeni denge noktalar› birlefltiril-
di¤inde piyasadaki azalan maliyetli firmalar için negatif e¤imli uzun dönem arz
e¤risi elde edilir.
124 Mikro ‹ktisat
fiekil 5.7
Azalan Maliyetli Piyasalarda Uzun Dönem Arz E¤risi
P MC P
S1
P2 P2
P1 e1 S2
P1
P3 e2
P3
LRS
D2
D1
0 0 Q
q1 q2 Q1 Q2
Firma Piyasa
Uzun dönem koflullar› k›sa dönemden farkl›l›k gösterir. K›sa dönemde fiyat,
marjinal maliyetin üzerine ç›kt›kça firman›n kâr› da art›fl gösterecektir. Firman›n k›-
sa dönemde pozitif kâr elde etme olas›l›¤› söz konusudur. Bu durum, piyasan›n d›-
fl›nda bekleyen ve girmeye niyeti olan (potansiyel) firmalar için oldukça cazip bir
durumdur. Ancak bu potansiyel firmalar, girifl-ç›k›fl engeli olmamas›na ra¤men k›-
sa dönemde ölçeklerini veya kapasitelerini de¤ifltiremeyecekleri için piyasaya gi-
remezler. Uzun dönemde ise tüm girdiler de¤iflken oldu¤undan kapasite art›rmak
veya ölçe¤i büyütmek mümkündür. Firmalar hem kapasitelerini art›r›p daha çok
üretimde bulunduklar› için hem de piyasaya yeni giren firmalar sebebiyle piyasa
üretim miktar› artar ve fiyatlar düflmeye bafllar. Pozitif kâr›n söz konusu oldu¤u pi-
yasalara d›flar›dan giren her bir potansiyel firma var olan kâr› biraz daha düflürür.
Bir baflka deyiflle, firma bafl›na düflen kâr her bir firma ile daha da azal›r. Firmala-
r›n negatif kâr elde ettikleri bile görülür. Ancak zarar minimizasyonu yapan firma-
lar›n piyasadan ç›kmas› sonucunda fiyatlar tekrar yükselmeye bafllar. Uzun dö-
nemde firma bafl›na düflen kâr s›f›r oluncaya kadar potansiyel firmalar piyasadan
ç›kmaya devam ederler. Bu noktada piyasa fiyat› da ortalama maliyetin minimum
oldu¤u noktada (P = AC) oluflur. Bu fiyat, piyasada var olan firmalar›n piyasadan
ayr›lmas›na neden olmayacak kadar büyük ancak potansiyel firmalar›n piyasaya
girmesi için bir teflvik yaratmayacak kadar düflüktür. Böylece hem firma hem de
piyasa dengesi sa¤lanm›fl olur.
fiekil 5.8’de de görüldü¤ü gibi fir-
fiekil 5.8
man›n ve endüstrinin hem k›sa dö-
Tam Rekabet P, MC,MR,AC,AR nem (SRMC ve SRAC) hem de uzun
Piyasas›nda Uzun SRMC LRMC dönem (LRMC ve LRAC) ortalama
Dönem Firma ve SRAC LRMC
Endüstri Dengesi
ve marjinal maliyetleri, P fiyat›nda
ve Q miktar seviyesinde dengeye
P P=MR=AR=D gelmifltir. Bu seviye yukar›da da be-
lirtildi¤i gibi fiyat potansiyel firma-
lar›n piyasaya girmeleri için teflvik
yaratmayacak kadar düflük ve piya-
0 Q sada hâlihaz›rda faaliyette bulunan
Q
firmalar›n da ç›kmalar›na neden ol-
mayacak kadar yüksektir.
SIRA S‹ZDE Neden tam rekabet firmalar› 0 ekonomik kâr elde etmelerine ra¤men piyasay› terk et-
SIRA S‹ZDE
5 mezler?
S O R U S O R U
Firmalar›n birincil amac› kâr elde etmek oldu¤una göre e¤er girifllerin serbest
olmas› belirli bir süre sonra kâr› s›f›ra indirecekse ve buna ra¤men firmalar piyasa-
dan çekilmiyorsa bunun bir sebebi olmal›d›r.
S›f›r kâr› daha iyi anlayabilmek için, kâr›n toplam has›lattan toplam maliyetin
ç›kar›lmas› fleklinde hesapland›¤›n› tekrar hat›rlayal›m. ‹ktisatç›lar, maliyet kavra-
m›n› muhasebecilerden farkl› tan›mlarlar. Bu fark maliyetin nas›l hesapland›¤› ile
ilgilidir. ‹ktisatç›lar›n kâr› hesaplarken hem aç›k hem de örtük maliyetleri dikkate
ald›klar›, muhasebecilerinse sadece aç›k maliyetleri göz önünde bulundurduklar›-
n›, üretim ve maliyet ünitelerinden biliyoruz.
Ekonomik kâr = Toplam haslat - Toplam maliyet (aç›k + örtük maliyetler)

Muhasebeci kâr› = Toplam has›lat - Toplam maliyet (aç›k maliyetler)
Bu anlamda bakt›¤›m›zda, muhasebeciler firmadan ç›kan paran›n kayd›n› tutar-

ken f›rsat maliyetinden kaynaklanan firman›n kayb›n› göz önünde bulundurmaz-
lar. Sonuç olarak s›f›r ekonomik kâr durumunda, ekonomik kâr s›f›r iken muhase-
beci kâr› pozitiftir ve firma faaliyetini sürdürmeye devam eder.
TAM REKABET P‹YASASINDA REFAH VE ETK‹NL‹K

A M A Ç Tam rekabet piyasas›nda refah ve etkinlik duumunu aç›klamak
4
Toplumun refah›n› (W) ölçmenin yollar›ndan bir tanesi tüketici art›¤› (CS) ile üre-
tici art›¤›n›n (PS) toplanmas›d›r.
W = CS + PS
Formülden de anlafl›ld›¤› gibi üretici ve tüketici art›¤›, refah söz konusu oldu-
¤unda eflit bir öneme sahiptir. ‹ktisatta dikkat çeken sonuçlardan bir tanesi de tam
rekabetçi piyalarda refah›n maksimize edildi¤idir.
Tam rekabetçi piyasalarda daha az veya daha fazla ç›kt› üretimi toplumun refah
seviyesini düflürecektir. Tam rekabetçi ç›kt› seviyesinin alt›nda gerçeklefltirilen üre-
tim miktar› refah seviyesini düflürür. fiekil 5.9’da tam rekabet piyasas›nda denge
e1’de gerçekleflmektedir. Bu noktaya denk gelen Q1 üretim miktar› ile P1 fiyat dü-
zeyinde tüketici art›¤› CS1 = A + B + C ve üretici art›¤› PS1 = D + E’den oluflmakta-
d›r. Toplam refah da W1 = A + B + C + D + E fleklindedir. Üretim seviyesinin Q2ye
düflmesi durumunda fiyat P2ye ç›kacak ve e2 noktas›nda tüketici art›¤› CS2 = A, üre-
tici art›¤› da PS2 = B + D olacakt›r.
∆CS = CS2 - CS1 = A - (A + B + C) = -B -C
Tüketiciler, B alan›n› kaybederler çünkü sat›n ald›klar› Q2 birim mal için (P2 - P1
kadar) tam rekabetçi piyasa ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha fazla ödemek zorunda kal-
m›fllard›r. C alan›n› kaybederler çünkü ürünleri daha yüksek fiyattan (Q1 yerine Q2
kadar) sat›n alm›fllard›r.
126 Mikro ‹ktisat
fiekil 5.9
P
Ç›kt› Miktar›n›n
Tam Rekabet
A S
Seviyesinin Alt›na P2 e2
Düflürülmesi Refah B e1
C
Seviyesini Azalt›r. MC1=P1
E
D D
0 Q
Q2 Q1
Tam Rekabet Ç›kt›s› Daha Düflük Ç›kt› Fark
Tüketici art›¤›, CS A+B+C A -B-C= CS
Üretici art›¤›, PS D+E B+D B-E= PS
Refah, W=CS+PS A+B+C+D+E A+B+D -C-E= AW
Üretici art›¤›ndaki de¤iflme ise
∆PS = PS2 - PS1 = (B + D) - (D + E) = B - E
Üreticiler P1 yerine P2 fiyat›ndan Q2 kadar satt›klar› için B alan›n› kazand›lar.

Daha az miktarda mal satt›klar› için de (Q2 - Q1) E alan›n› kaybettiler. Refah sevi-
yesindeki de¤iflim ise ∆W = W2 - W1 fleklindedir.
∆W = ∆CS + ∆PS = (-B - C) + (B - E) = -C - E
B alan› tüketicilerden üreticilere transfer oldu¤u için refah› etkilemez. Refahta-

ki azalman›n sebebi, tüketicilerin C alan›n› ve üreticilerin E alan›n› kaybetmesidir.
Refahtaki bu kay›p ∆W = -C - E alan› kadard›r. Tüketiciler ekstra ç›kt›ya onu üret-
menin marjinal maliyetinden daha fazla de¤er verdikleri için toplumun refah›nda
azalma meydana gelmifltir.
Tam rekabetçi ç›kt› seviyesinin üstünde gerçeklefltirilen üretim miktar›, üretilen
ekstra miktar›n üretim maliyeti tüketicilerin ekstra mala verdi¤i de¤eri aflt›¤› için re-
fah seviyesini düflürür. fiekil 5.10’da üretim miktar›n›n tam rekabetçi piyasa seviye-
sinin üstüne ç›kar›lmas› durumunda refah seviyesinin nas›l etkilendi¤i gösterilmek-
tedir. Bafllang›çta piyasa e1 noktas›nda dengededir. Bu denge miktar›nda Q1 den-
ge miktar›n› ve P1 denge fiyat›n› göstermektedir. Üretim miktar›n›n Q1den Q2ye ç›-
kar›lmas› durumunda fiyat P2ye düflmüfl ve talep e¤risi üzerinde e2 noktas›na ge-
linmifltir. Tüketicilerin daha ucuza bulduklar› maldan daha fazla sat›n alacaklar›
kesindir. Bu durumda tüketici art›¤›
∆CS = C + D + E
kadar art›fl göstermifltir. P1 bafllang›ç fiyat›nda üretici art›¤› C + F kadard›. Daha bü-
yük miktarda üretimin maliyeti, arz e¤risinin alt›nda Q2ye kadar olan k›s›m B + D
+ E + G + H alan›na eflittir. Üreticiler bu miktar› F + G + H alan›na eflit olan
P2Q2den satabilirler. Bu yüzden, yeni üretici art›¤› F - B - D - E fleklindedir. Sonuç,
üretim miktar›ndaki art›fl üretici art›¤›n›n düflmesine neden olur.
∆PS = -B - C - D - E
Üreticiler, tüketici art›¤›ndaki art›fltan daha fazla kaybettikleri için yeni refah
afla¤›daki gibidir.
∆W = ∆CS + ∆PS = (C + D + E) + (-B - C - D - E) = -B
fiekil 5.10
P Ç›kt› Miktar›n›n
S Tam Rekabet
Seviyesinin Üstüne
MC2 Ç›kar›lmas› Refah
A e1
MC1=P1 B Seviyesini Azalt›r.
C D E e2
P2
D
F
G H
0 Q
Q1 Q2
Tam Rekabet Ç›kt›s› Daha Yüksek Ç›kt› Fark
Tüketici Art›¤›, CS A A+C+D+E C+D+E= CS

Üretici Art›¤›, PS C+F F-B-D-E -B-C-D-E= PS
Refah, W=CS+PS A+C+F A+C+F-B -B= W
Kayb›n meydana gelme sebebi tüketicilerin Q2 - Q1 kadar ekstra ç›kt›ya sade-

ce E + H kadar de¤er vermeleridir ki bu de¤er üretim maliyeti olan B + E + H’den
daha azd›r. Yeni fiyat P2, Q2 kadarl›k üretimin marjinal maliyetinden (MC2) daha
azd›r. Bu noktada gerçeklefltirilen üretim miktar› oldukça fazlad›r. Bu da bir etkin-
sizlik sebebidir.
Tam rekabet piyasalar›nda refah›n maksimize edilmesinin sebebi, tam rekabet
dengesinde fiyat›n marjinal maliyete eflit olmas›d›r. Bu noktada arz ve talep birbi-
rine eflittir ki bu da fiyat›n marjinal maliyete eflit oldu¤unu garantiler. Fiyat›n mar-
jinal maliyete eflit olmas› durumunda, tüketicilerin üretimin son birimine verdikle-
ri de¤er, üretilen son birimin maliyetine eflittir. E¤er tüketiciler üretilen son birime,
marjinal maliyetinden daha fazla de¤er verirlerse üretim art›r›ld›kça refah da arta-
cakt›r. Ayn› flekilde, e¤er tüketiciler son birime marjinal maliyetinden daha az de-
¤er verirlerse daha düflük üretim düzeylerinde yine refah artacakt›r. Fiyat›n marji-
nal maliyetin üzerinde belirlenmesi durumunda tüketici refah› olumsuz etkilenece-
¤inden tüketiciler de sat›n almaya niyetli olduklar› mal ve hizmetler için marjinal
maliyete eflit bir fiyat ödemekten memnundurlar. Bu ba¤lamda bak›ld›¤›nda tam
rekabet piyasalar› hem refah hem de etkinlik aç›s›ndan en ideal piyasad›r.
128 Mikro ‹ktisat
Özet
A M A Ç
Tam rekabet piyasas›n› ve tam rekabet piyasas›-
A M A Ç
Tam rekabette uzun dönem firma dengesini ve
1 n›n özelliklerini tan›mlamak 3 uzun dönem piyasa arz e¤risini aç›klamak
Tam rekabet piyasas› di¤er piyasa yap›lar›ndan K›sa dönemde kâr elde eden firmalar, potansiyel
birçok yönü ile daha farkl›d›r. Bu piyasalarda re- firmalar›n uzun dönemde piyasaya girmesine ne-
kabet oldukça fazlad›r. Çok say›da firma söz ko- den olur. Bu noktada potansiyel firmalar elde et-
nudur. Piyasaya girifl ve ç›k›fl konusunda herhan- tikleri kâr normal kâra eflit oluncaya kadar piya-
gi bir engel yoktur. Potansiyel firmalar pozitif kâr saya girmeye devam ederler. Ayn› zamanda fiya-
gördüklerinde piyasaya girebilir ve negatif kâr› t› da ortalama maliyetin minimum oldu¤u sevi-
gören hâlihaz›rda firmalar, bu piyasay› herhangi yede belirlerler ki bu fiyat ne piyasada faaliyette
bir vergi veya ücret ödemeden terk ederler. Ürün- bulunan firmalar›n piyasay› terk etmelerine ne-
ler birbirinin neredeyse ayn›s›d›r. Ürünler aras›n- den olacak kadar düflük ne de potansiyel firma-
da belirli bir fark yoktur. Piyasada var olan al›c› lar›n piyasaya girmelerine neden olacak kadar
ve sat›c›lar hem ürünün kalitesi hem de fiyat› yüksektir. Bu durumda uzun dönemde hem fir-
hakk›nda tam bilgiye sahiptir. ma hem de piyasa dengesi sa¤lanm›fl olur. Uzun
dönem arz e¤risi, sabit maliyetli piyasalarda ya-
A M A Ç
Tam rekabet piyasas›nda k›sa dönem dengesini el- tay eksene paralel, artan maliyetli piyasalarda
2 de edebilecek ve k›sa dönem arz e¤risini aç›klamak pozitif ve azalan maliyetli piyasalarda ise negatif
Firmalar k›sa dönemde piyasa fiyat›ndan satt›kla- e¤ime sahip e¤rilerden oluflur.
r› mal veya hizmet sat›fl›ndan elde ettikleri gelir-
leri ile ortalama de¤iflken maliyetlerini karfl›lay›p
A M A Ç
Tam rekabet piyasalar›nda refah ve etkinlik du-
karfl›layamad›klar›na bakarlar. Marjinal maliye- 4 rumunu aç›klamak
tin, ortalama de¤iflken maliyetinin minimum nok- Tam rekabet piyasalar›nda hem tüketici hem de
tas›na eflit oldu¤u nokta ve üzerinde üretim ka- üretici aç›s›ndan bak›ld›¤›nda rehah›n sa¤land›¤›
rar› al›rlar. Bu durumda k›sa dönem arz e¤risinin, ve bu tür piyasalar›n etkin oldu¤u söylenir. Bu
marjinal maliyet e¤risinin ortalama de¤iflken ma- tür piyasalar ideali oluflturdu¤u için bu konular-
liyetin minimum oldu¤u nokta ile üzerinde kal- da da karfl›laflt›rma yap›lmas›na imkân sa¤lar. Fi-
d›¤› noktaya eflit oldu¤u söylenebilir. Bu piyasa- yat›n marjinal maliyete eflit olmas› etkinlik sebe-
larda firmalar kâr maksimizasyonu kararlar›n› bidir çünkü bu noktada arz ve talep de birbirine
al›rken toplam has›latlar› ile toplam maliyetlerini eflittir. Fiyat›n yükselmesi veya düflmesi hem tü-
karfl›laflt›rabilir veya marjinal maliyetin marjinal keticiler hem de üreticiler aç›s›ndan refah kayb›-
has›lata eflit oldu¤u noktada kârlar›n›n maksimi- na neden olur.
ze oldu¤unu görebilirler.
1. Bir firman›n fiyat kabullenici olmas›ndan ne anl›yor- 6. Tam rekabet piyasalar›na uzun dönemde sonsuz sa-
sunuz? y›da firman›n girememe nedeni ne olabilir?
a. Fiyat› belirleme konusunda belirli bir güce sahip a. Yasalar
oldu¤unu b. Vergiler
b. Firman›n piyasa gücüne sahip oldu¤unu c. Firmalar›n piyasa gücüne sahip olmas›
c. Firman›n monopol gücüne sahip oldu¤unu d. Firmalar›n fiyat belirleyici olmas›
d. Firman›n fiyat› etkileyemeyecek kadar küçük ol- e. Firma bafl›na düflen kâr›n negatif olmas›
du¤unu
e. Firman›n oligopol gücüne sahip oldu¤unu 7. Tam rekabet piyasalar›nda potansiyel firmalar› k›sa dö-
nemde piyasaya girme konusunda cezbeden fley nedir?
2. Tam rekabet piyasalar›nda herhangi bir firmaya ait a. Yasal engelin olmamas›
talep e¤risi nas›ld›r? b. Normalüstü kâr
a. Negatif e¤ime sahiptir. c. Normal kâr
b. Yatay eksene paraleldir. d. Vergilerin olmamas›
c. E¤imi s›f›ra eflittir. e. Firmalar›n fiyat belirleyici olmas›
d. Pozitif e¤ime sahiptir.
e. Firmaya ait talep e¤risi söz konusu de¤ildir. 8. Firman›n maksimum kâra ulaflabilmesi için ne ge-
reklidir?
3. Firman›n normalüstü kâr elde edebilmesi için afla¤›- a. MR = MC
dakilerden hangisi gereklidir? b. MR = AR
a. Fiyat›n ortalama maliyetin üstünde belirlenmesi c. P = D
b. Fiyat›n ortalama maliyetin alt›nda belirlenmesi d. D = S
c. Fiyat›n ortalama maliyete eflit belirlenmesi e. S = TR
d. Fiyat›n ortalama has›lat›n üstünde belirlenmesi
e. Fiyat›n ortalama has›lata eflit belirlenmesi 9. Bir piyasan›n yap›s›n›n belirlenmesinde afla¤›daki-
lerden hangisi belirleyici de¤ildir?
4. Tam rekabet piyasalar›nda etkinlikten söz edilebilir mi? a. Al›c› ve sat›c› say›s›
a. Fiyat k›sa dönemde normalüstü kâra neden ola- b. Sat›lan ürünlerin benzer olup olmad›¤›
cak kadar yükseldi¤i için etkinsiz piyasalard›r. c. Girifl-ç›k›fl engelinin varl›¤›
b. Gerçekte olmayan piyasalard›r, etkin de¤ildirler. d. Faiz oran›
c. Zarar etmesine ra¤men kapanmayan firmalar›n e. Ürünlerin homojen olup olmad›¤›
var oldu¤u piyasalarda etkinlikten söz edilemez.
d. Faiz oranlar› bu tür piyasalarda oldukça yüksek- 10. Sabit maliyetli firmalar›n uzun dönem arz e¤risi afla-
tir. Etkin de¤ildir. ¤›dakilerden hangisidir?
e. En etkin piyasalard›r ve ideali oluflturur. a. Yatay eksene paraleldir.
b. Düfley eksene paraleldir.
5. Çok say›da al›c› ve sat›c› olmas›, homojen ürün, gi- c. Negatif e¤ime sahiptir
rifl-ç›k›fl engelinin olmamas› gibi özellikler hangi piyasa d. Pozitif e¤ime sahiptir.
yap›s›nda gözlenir? e. Bu tür piyasalar›n arz e¤rileri yoktur.
a. Oligopol
b. Monopol
c. Monopolcü rekabet
d. Tam rekabetçi
e. Eksik rekabet
130 Mikro ‹ktisat

1. d Bir firman›n fiyat kabullenici olmas› ile fiyat› et- S›ra Sizde 1
kileyemeyecek kadar küçük oldu¤u, fiyat üze- Tam rekabet piyasas›nda söz edilen homojen yani bir-
rinde herhangi bir etkisi olmad›¤›, bu yüzdende birinin neredeyse t›pat›p ayn› ve birbirlerinin tam ika-
fiyat› kabul eden oldu¤u anlafl›l›r. mesi olan ürünlere örnek olarak alt›n, bu¤day, m›s›r
2. b Tam rekabet piyasas›nda herhangi bir firman›n gösterilebilir.
talep e¤risi bu piyasalarda faaliyet gösteren fir-
malar›n fiyat› kabul eden olmas›ndan dolay› ya- S›ra Sizde 2
tay eksene paraleldir. Tam rekabet piyasas› günümüzde her ne kadar ender
3. a Bir firman›n normalüstü kar elde edebilmesi rastlanan ve varsay›mlar› çok fazla geçerli olmayan pi-
için fiyat›n ortalama maliyetinin üzerinde belir- yasalarsa da çal›fl›lmalar›n›n sebebi, bu tür piyasalar›n
lenmesi gerekir. Ancak bu durumda, firma tüm ideal bir piyasa türü olmas›d›r. Her fleyden önce k›t
maliyetlerini karfl›layabilecek ve üstüne kendi- kaynaklar›n en etkin ve en verimli flekilde kullan›lmas›-
sine de bir miktar kar kalacakt›r. na olanak sa¤lar. Bu nedenle bu piyasa bir çeflit refe-
4. e Tam rekabetçi piyasalar en etkin piyasalard›r ve rans oluflturur. Di¤er piyasa çeflitlerinin karfl›laflt›r›lma-
ideali oluflturur. Bu tür piyasalarda kaynaklar s›na ve daha iyi anlafl›lmas›na olanak sa¤lar.
tam kapasite ile çal›fl›r ve at›l durumda bulunan
kapasite söz konusu de¤ildir. Sat›c›lar ve müfl- S›ra Sizde 3
teriler piyasa da oluflan fiyattan memnundur. Firman›n TC > TR iken üretimine devam etmesinin se-
5. d Say›lan özellikler tam rekabetçi piyasalara aittir. bebi, TC e¤risinin negatif e¤ime sahip olmas› yani aza-
6. e Tam rekabetçi piyasalarda uzun dönemde piya- lan olmas›d›r.
saya sonsuz say›da firma giremez. K›sa dönem-
de kar›n pozitif olmas› ve girifl engeli olmama- S›ra Sizde 4
s›ndan dolay› firmalar uzun dönemde piyasaya Tam rekabet piyasas›nda firmalar›n k›sa dönemde po-
girifl yaparlar. Ancak her bir firma girifli ile firma zitif kâr elde etmeleri söz konusudur. Pozitif kâr› gören
bafl›na düflen kar azalmaya bafllar. Belirli bir fir- potansiyel firmalar bu piyasalarda girifl-ç›k›fl engeli bu-
ma say›s›nda kar s›f›r olur ve firma girifli devam lunmad›¤› için piyasaya girmek isteyeceklerdir. Ancak
ederse kar negatife düfler. k›sa dönemde bu, mümkün de¤ildir. Çünkü firmalar›n
7. b K›sa dönemdeki pozitif kar firmalar›n piyasaya k›sa dönemde piyasaya girmeleri, örne¤in fabrika aç-
girifli konusunda di¤er firmalara teflvik yarat›r. malar› mümkün olamayacakt›r. Bu nedenle firmalar›n
8. a Tam rekabetçi piyasalarda kar maksimizasyonu bu sorunlar›n› uzun dönemde halledip piyasaya girdik-
kural› MR=MC’dir. leri görülür.
9. d Say›lanlar aras›nda faiz oran›n›n piyasa yap›s›-
n›n belirleyicili¤i üzerinde bir etkisi yoktur.
10. a Sabit maliyetli firmalar›n uzun dönem arz e¤risi
yatay eksene paraleldir. Bunun sebebi maliyet-
lerin sabit olmas›d›r.
S›ra Sizde 5 Carlton, D.W. J. M. Perloff, Modern Industrial Orga-
S›f›r kâr› daha iyi anlayabilmek için, kâr›n toplam has›- nization, (2000) Addison Wesley Longman, New
lattan toplam maliyetin ç›kar›lmas› fleklinde hesapland›- York third edition,
¤›n› tekrar hat›rlayal›m. ‹ktisatç›lar, maliyet kavram›n› Griffiths, A. (2000), Intermediate Microeconomics: The-
muhasebecilerden farkl› tan›mlarlar. Bu fark maliyetin ory and Application, Pearson Education, Boston,
nas›l hesapland›¤› ile ilgilidir. Firmalar üretimleri esna- ‹kinci bask›
s›nda birtak›m girdiler kullan›rlar. Bu girdileri ya kiralar Dinler, Zeynel. (2010) Mikro ‹ktisat, Bursa.
ya da sat›n al›rlar. Girdiler için verdikleri paralar› muha- Macconnell, Campbell R. Brue, Stanley L.,ve Flynn, Se-
sebelefltirmek zorundad›rlar. Örne¤in yan›nda üretim an M. (2012). Microeconomics, MacGraw-Hill/Ir-
için 3 kifli çal›flt›r›yorsa ve bunlara T600’den her ay win, New York.
T1.800 ödüyorsa firman›n iflçi gideri T1.800’dir. ‹flçi gi- Paras›z, ‹lker. (2011), Mikro Ekonomi, Bursa
deri bir maliyettir ve aç›k maliyet olarak adland›r›l›r. Parkin, Michael. (2012), Microeconomics, Pearson
Öte yandan firmalar sahip olduklar› üretim maliyetleri- Education, Boston.
ni kendi üretim süreçlerinde kulland›klar›nda, onlar› ki- Perloff, J.M. (2007) Microeconomics, Pearson Educa-
raya vermekten veya satmaktan dolay› elde edecekleri tion, Boston, fourth edition
gelirden vazgeçmifl olurlar. Örne¤in iktisat bölümün- Pindyck, R.S., D.L. Rubinfeld, (2009), Microecono-
den bir ö¤rencinin mezun olduktan sonra T1.200 maafl- mics, Pearson Education, Boston, yedinci bask›
la bir yerde çal›flmaktansa kendi kurdu¤u ifl yerinde Ünsal, Erdal M. (2010), Mikro ‹ktisat, ‹maj Yay›nc›l›k,
müdür olarak çal›flmaya bafllad›¤›n› varsayal›m. Bu ö¤- Ankara.
renci için T1.200 bir f›rsat maliyetidir ve iktisatç›lar bu Üstünel Besim. (2001), Ekonominin Temelleri, Dün-
mebla¤› da maliyetlerinin içinde hesaplarlar. Bu mali- ya yay›nlar›, ‹stanbul.
yetlerde firmalar için örtük maliyetler olarak tan›mlan›r. Welch, Patrick J., Welch, Gerry F. (2010), Economics,
‹ktisatç›lar kâr› aç›klarken hem aç›k hem de örtük ma- Theory&Practice, John Wiley & Sons, Inc.,USA.
liyetleri kullan›rlar. Bu ba¤lamda bakt›¤›m›zda tam re- Y›ld›r›m, Kemal. (2010), Mikro ‹ktisada Girifl, (Kemal
kabet piyasalar›nda firmalar›n s›f›r kâr elde ettikleri söy- Y›ld›r›m editör), Ekin Yay›nc›l›k, Sekizinci Bask›,
lendi¤inde bahsedilen ekonomik kârd›r ve muhasebeci Eskiflehir.
kâr› pozitiftir.
6
M‹KRO ‹KT‹SAT
Amaçlar›m›z
Monopol piyasas›n› ve monopolcünün firma dengesini ifade etmek
Monopolcü rekabet piyasas›n›n iflleyiflini ve bu piyasada yer alan firman›n
dengesini aç›klamak
Oligopol piyasas›n› ve bu piyasadaki farkl› firma davran›fllar›n› aç›klamak
Anahtar Kavramlar
• Monopol Piyasas› • Fiyat Farkl›laflt›rmas›
• Monopolcü Rekabet Piyasas› • Oligopolistik Ba¤›ml›l›k
• Oligopol Piyasas› • Firma Dengesi
• Mal Farkl›laflt›rmas›
‹çindekiler
Eksik Rekabet • G‹R‹fi

Piyasalar›-Monopol, • MONOPOL P‹YASASI
Mikro ‹ktisat Monopolcü Rekabet
ve Oligopol • MONOPOLCÜ REKABET P‹YASASI
Piyasalar› • OL‹GOPOL P‹YASASI
Eksik Rekabet Piyasalar›-
Monopol, Monopolcü
Rekabet ve Oligopol
Piyasalar›
G‹R‹fi
Bir önceki bölümde tam rekabet piyasas›n›n gerçek hayatta var olmayan ideal bir
piyasa yap›s› oldu¤u belirtilmiflti. Gerçek hayatta, tam rekabet piyasas›n›n yerini,
tam rekabet piyasas›na iliflkin varsay›mlar›n sa¤lanmad›¤› durumlarda ortaya ç›kan
“eksik rekabet piyasalar›” almaktad›r. Örne¤in tam rekabetin varsay›mlar›ndan bi-
ri olan “homojen mal” varsay›m›ndan sapma halinde, farkl›laflt›r›lm›fl mallar›n üre-
tilip sat›ld›¤› monopolcü rekabet piyasas› ile karfl›lafl›lmaktad›r. Her ne kadar tam
rekabet piyasas›n›n di¤er baz› özelliklerini içinde bar›nd›rsa da monopolcü reka-
bet piyasas›nda mal farkl›laflt›r›lmas›n›n olmas›, bu piyasada yer alan firmalara s›-
n›rl› da olsa monopolcü güç kazand›rmaktad›r. Tam rekabet varsay›mlar›ndan olan
“çok say›da sat›c›” yerine tek bir firman›n olmas› durumunda, ortaya ç›kan piyasa
yap›s› monopol olarak adland›r›lmaktad›r. Buna karfl›l›k birbirine etki edebilecek
kadar az say›da firman›n homojen veya farkl›laflt›r›lm›fl mal üretti¤i oligopol piya-
sas› yine tam rekabetin baz› varsay›mlar›ndan sapman›n oldu¤unu göstermektedir.
Dolay›s›yla tam rekabet flartlar›ndan birinin veya daha fazlas›n›n yerine gelmeme-
si durumunda eksik rekabet piyasalar› ortaya ç›kmaktad›r. Bu ünitede de eksik re-
kabet piyasalar› aras›nda yer alan monopol, monopolcü rekabet ve oligopol piya-
salar› özellikleri, firma dengeleri ve ekonomik etkinlikleri aç›s›ndan incelenecektir.
MONOPOL P‹YASASI

A M A Ç Monopol piyasas›n› ve monopolcünün firma dengesini ifade etmek.
1
Monopol, tek bir firman›n yak›n ikamesi olmayan bir mal› üretip satt›¤› piyasa tü-
rüdür. Bu tan›mdan da anlafl›laca¤› gibi, monopol piyasas›n› tan›mlayan iki özellik
vard›r; yak›n ikamesi olmayan bir mal›n üretilmesi ve tek bir firman›n varl›¤›.
Monopolcünün arz›n› kontrol etti¤i mal›n ikamesinin olmamas› halinde tam
(saf) monopol söz konusudur. Ancak, gerçek ekonomik hayatta tam monopole
pek rastlan›lmamaktad›r. Çünkü her mal›, az ya da çok mutlaka ikame eden mal-
lar vard›r. Ekonomide üretilen bütün mallar birbirleriyle dolayl› da olsa bir reka-
bet içindedirler. Bu dolayl› rekabet, tüketicinin s›n›rl› geliri karfl›s›nda bütün eko-
nomik mallar›n birbirine rakip olmalar›ndan kaynaklanmaktad›r. Tam monopol
piyasas›n›n koflulu, monopolcü firman›n, üretim miktar› ne olursa olsun, piyasa-
134 Mikro ‹ktisat
daki tüketicilerin tüm gelirlerini alabilecek kadar güçlü olmas›d›r. Bu da ancak

toplumdaki tüm mallar›n tek bir firma taraf›ndan üretilmesi ve sat›lmas› ile müm-
kündür. Bu nedenle, tam monopol teorik s›n›rlamalara dayanmaktad›r. Buna kar-
fl›n monopol, piyasaya hâkim olan tek firman›n fiyat› nas›l belirledi¤ini gösterme-
si bak›m›ndan önem tafl›maktad›r. Bu aç›klamalar ›fl›¤›nda monopol piyasas›n›,
ikame olanaklar› s›n›rl› olan bir mal›n arz›n›n tek bir firman›n kontrolü alt›nda ol-
mas› fleklinde tan›mlamak mümkündür. Bu demektir ki söz konusu mal›n ikame
olanaklar› ne kadar s›n›rl›ysa o mal ile di¤er mallar aras›ndaki çapraz talep esnek-
li¤i o kadar küçüktür. Tam monopol durumunda ise söz konusu mal›n çapraz ta-
lep esnekli¤i s›f›r olmaktad›r.
Monopol piyasas›n›n Monopolcü firman›n bir endüstride faaliyet gösteren tek firma olmas› nedeniy-
özellikleri: 1. tek sat›c›, 2.
yak›n ikamesi olmayan mal,
le, monopolcü firma ile endüstri özdefltir. Bu demektir ki bir mal›n arz› tek bir fir-
3. girifl engellerinin olmas›. man›n kontrolü alt›ndad›r, dolay›s›yla monopolcünün karfl›laflt›¤› talep e¤risi nega-
tif e¤imli piyasa talep e¤risi ile ayn›d›r. Bu durumda, monopolcü firma üretti¤i ma-
l›n miktar›n› kontrol ederek piyasa fiyat›n› belirleme gücüne sahip olmaktad›r. Do-
lay›s›yla tam rekabet piyasas›ndaki bir firman›n aksine monopolcü firma fiyat ka-
bullenici de¤il, fiyat belirleyicidir.
Monopol Gücün Kaynaklar›: Girifl Engelleri

Yeni firmalar›n piyasaya girifllerini engelleyerek monopolün varl›¤›na yol açan fak-
törler girifl engelleri olarak adland›r›lmaktad›r. Bu faktörleri; ölçek ekonomileri,
ham maddelerin özel mülkiyeti, patentler ve özel imtiyaz haklar› olarak s›ralamak
mümkündür.
Ölçek Ekonomileri: Bir mal›n piyasa talebinin bir büyük üretici taraf›ndan çok
say›da küçük üreticiye göre daha ucuza karfl›lanmas› ölçek ekonomileri olarak ad-
land›r›lmaktad›r. Bir baflka ifadeyle, üretim tesis ölçe¤i büyüdükçe ortalama top-
lam maliyetin düfltü¤ü veya optimal üretim tesis ölçe¤inin çok büyük oldu¤u en-
düstrilerde, zamanla tek firma tüm piyasaya egemen olarak monopolleflebilmekte-
dir. Bu durumda, monopolcü güç oluflturan firma daha düflük birim maliyetle üre-
tim yapt›¤›ndan bir maliyet avantaj› elde etmektedir. Bu maliyet avantaj› da yeni
firmalar›n piyasaya giriflini engellemektedir. Bu tür monopollere, piyasa flartlar›n›n
do¤al bir sonucu olarak ortaya ç›kt›klar› için do¤al monopol denilmektedir.
Ham maddelerin Özel Mülkiyeti: Baz› ham maddelerin mülkiyet hakk›n›n
sadece tek bir firmada bulunmas› da monopolün oluflmas›na neden olabilir. Bu
durumda firma, ham maddeyi baflka firmalar›n kullan›m›na izin vermeyerek ilgili
mal›n kendisi d›fl›ndaki firmalar taraf›ndan üretilmesini imkâns›z k›labilir. Örnek
olarak Etibank’›n bor madenlerinin arz›n› kontrol etmesi gösterilebilir.
Patentler: Yeni bulufl hakk›n›n belli bir süre için sadece o buluflu gerçekleflti-
ren firmaya verilmesi yani patent hakk›na sahip olunmas› sonucu da monopol olu-
flabilir. Patent hakk›na sahip olan bir firma, o mal›n üretiminde belli bir süre, bafl-
ka firmalarca mal›n üretimi yasakland›¤›ndan, di¤er firmalar›n rekabetinden ko-
runmaktad›r. Bu tür monopoller ilaç endüstrisinde yayg›nd›r.
Özel ‹mtiyaz Hakk›: Elektrik üretimi, do¤al gaz iletimi, demir yolu tafl›mac›-
l›¤› vb. ilk yat›r›m maliyeti yüksek olan üretim dallar›nda, tüketicileri korumak için,
devlet, tek bir firmaya üretim imtiyaz› vererek monopoller yaratabilmektedir. Ör-
ne¤in Türkiye elektrik da¤›t›m› TEDAfi taraf›ndan yürütülmektedir.
6. Ünite - Eksik Rekabet Piyasalar›-Monopol, Monopolcu Rekabet ve Oligopol Piyasalar› 135
Monopolde Talep, Toplam Has›lat ve Marjinal Has›lat

Daha önce de belirtildi¤i gibi, monopol piyasas›nda tek bir firma faaliyet gösterdi- Monopolcünün fiyat
belirlemesi: Monopolcü fiyat
¤inden, firman›n talep e¤risi ile endüstrinin talep e¤risi ayn›d›r. Tam rekabet piya- kabullenen de¤il, fiyat
sas›nda firman›n talep e¤risi yatay eksene paraleldir (fiyat kabullenici oldu¤un- belirleyen konumundad›r.
dan). Monopol piyasas›ndaki firman›n talep e¤risi ise piyasa talep e¤risi ile ayn› ol- Ancak fiyat› belirlerken sat›fl
miktar›n› veya tersine, sat›fl
du¤undan, afla¤›ya do¤ru e¤imlidir. Bu nedenle tam rekabetin aksine monopolcü miktar›n› kararlaflt›r›rken
fiyat› kendi belirlemektedir. Monopolcünün karfl› karfl›ya oldu¤u talep e¤risinin pi- bunun sat›laca¤› fiyat›
piyasa koflullar›na b›rakmak
yasa talep e¤risi olmas›, monopolcünün fiyat ve üretim miktar›n› belirlerken birini zorundad›r.
di¤erinden ba¤›ms›z görmesini engeller. E¤er monopolcü fiyat› belirlerse talep edi-
len miktar› veri olarak alacakt›r. Yani, belirlenen fiyat düzeyinde ne kadar mal ta-
lep edilece¤inin karar›n› piyasa verecektir. Benzer flekilde, monopolcü üretim mik-
tar›n› belirlerse fiyat› veri olarak alacakt›r. Yani veri fiyat düzeyinde, piyasa bu se-
fer üretim miktar›n› belirleyecektir. Dolay›s›yla, monopolcü daima piyasa talep e¤-
risini dikkate alarak hareket etmek zorundad›r; monopolcü istedi¤i gibi ya fiyat› ya
da miktar› belirleyebilir ancak her ikisini birden belirleyemez.
Tam rekabette firman›n üretim düzeyinden ba¤›ms›z olan piyasa fiyat›n›n, mo-
nopolde monopolcünün üretim düzeyine ba¤l› olarak de¤iflmesi, monopolcünün
rekabetçi firman›n tersine fiyat kabul edici de¤il de fiyat belirleyici olmas› demek-
tir. Tam rekabet piyasas›nda oldu¤u gibi monopol piyasas›nda da firman›n talep
e¤risi ile ortalama has›lat e¤risi ayn›d›r çünkü tam rekabette oldu¤u gibi monopol-
de de ortalama has›lat piyasa fiyat›na eflittir. Her üretim düzeyindeki ortalama ha-
s›lat, söz konusu üretim düzeyindeki fiyat olup toplam gelirin üretim miktar›na
oran› ile bulunmaktad›r.
AR = TR/Q = (P . Q) / Q = P
Marjinal has›lat, üretim miktar›nda meydana gelen 1 birimlik de¤iflme karfl›s›n-
da toplam has›lattaki de¤iflme fleklinde tan›mland›¤›ndan; sat›lan miktar ∆Q kadar
art›r›ld›¤›nda, toplam has›latta ∆TR kadarl›k bir art›fl oldu¤una göre, marjinal has›-
lat afla¤›daki gibi elde edilmektedir.
MR = ∆TR/∆Q
Monopolcü negatif e¤imli bir piyasa talep e¤risi ile karfl› karfl›ya oldu¤undan,
bir birim daha fazla üretip satabilmesi için fiyat› düflürmek zorundad›r. Dolay›s›y-
la monopolcünün marjinal has›lat› daima ortalama has›lattan (fiyat) daha düflüktür.
Çünkü monopolcü, sadece son satt›¤› birimi de¤il, daha önce yüksek fiyatlardan
satmas› gereken tüm miktarlar› da daha düflük olan son birimin fiyat›ndan satmak
durumunda oldu¤undan, son sat›lan birimin ona sa¤lad›¤› has›lat bu birimin sat›fl
fiyat›n›n (dolay›s›yla ortalama has›lat›n) alt›nda olacakt›r.
Fiyat Üretim Miktar› Toplam Has›lat Ortalama Has›lat Marjinal Has›lat Tablo 6.1
Monopolcünün
(P) (Q) (TR) (AR) (MR) Toplam, Ortalama ve
7 0 0 - - Marjinal Has›latlar›
6 1 6 6 6
5 2 10 5 4
4 3 12 4 2
3 4 12 3 0
2 5 10 2 -2
1 6 6 1 -4
0 7 0 0 -6
136 Mikro ‹ktisat
fiekil 6.1 Farkl› fiyat düzeylerinde monopolcü için

Monopolde Toplam, TR toplam has›lat, ortalama has›lat ve marjinal
Ortalama ve has›lat de¤erlerinin verildi¤i tablo 1’de de
Marjinal Has›lat ile e=-1
12 görüldü¤ü gibi, ortalama has›lat ile mal›n
Talep Esneklikleri
piyasa fiyatlar› ayn›d›r. Bu da monopolcü-
nün ortalama has›lat e¤risi ile talep e¤risi-
-∞<e<0 0<e<-1
nin ayn› oldu¤unu göstermektedir. Ayr›ca
TR
tablodan da anlafl›labilece¤i gibi, 4 birimlik
0 Q üretim miktar›nda toplam has›lat düzeyi
1 2 3 4 5 6 7 maksimuma ulaflt›¤›ndan, marjinal has›lat
P, MR
Talebin esnek
s›f›r de¤er almaktad›r.
k›sm› Ancak marjinal has›lat, üretim miktar›n-
e=-1 Talebin inelastik da meydana gelen bir birimlik de¤iflme kar-
7 k›sm› fl›s›nda toplam has›lattaki de¤iflme fleklinde
D=AR tan›mland›¤› için, marjinal has›lat de¤erleri
0 Q flekil 6.1’de birim aralar›na iflaretlenmifltir.
1 2 3 4 5 6 7
fiekil 6.1’de monopolcünün marjinal ha-
MR
s›lat e¤risi ile ortalama has›lat e¤risi aras›n-
daki iliflki gösterilmektedir. Buna göre mo-
nopolcünün MR e¤risi, firman›n talep e¤risi-
nin alt›ndad›r. Talep e¤risi, her ürün miktar›n›n sat›labilece¤i fiyat düzeyini yans›t-
t›¤›ndan ayn› zamanda monopolcünün ortalama has›lat e¤risidir. Buna göre marji-
nal has›lat e¤risinin talep e¤risinin alt›nda kalmas›, her ürün miktar›nda (birinci bi-
rim d›fl›nda) marjinal gelirin fiyattan düflük oldu¤unu yans›t›r.
fiekil’den de görüldü¤ü gibi, marjinal has›lat toplam has›lattaki de¤iflme oldu-
¤undan, toplam has›lat artarken marjinal has›lat bafllang›çta pozitiftir; toplam has›-
lat maksimuma ulaflt›¤›nda marjinal has›lat s›f›r de¤erini almakta, toplam has›lat
mutlak olarak düflmeye bafllad›¤›nda ise marjinal has›lat negatif olmaktad›r.
Toplam Has›lat, Marjinal Has›lat ve Talebin Fiyat Esnekli¤i

Monopolcünün talep e¤risi ile piyasa talep e¤risi ayn› oldu¤una göre, monopolcü-
nün üretece¤i maldan bir birim daha fazla satabilmesi için fiyat› düflürmesi gerek-
mektedir. Düflen fiyat mal›n sadece son bir birimi için de¤il, bütün birimler için ge-
çerli olacakt›r. Bu nedenle fiyattaki çok küçük de¤iflmeler için, toplam has›lattaki
de¤iflme afla¤›daki gibi yaz›labilir.
∆TR = P(∆Q) + Q(∆P) (1)
Burada fiyat azald›¤› için ∆P negatif de¤er al›rken ∆Q pozitif de¤er almaktad›r.
(1) nolu eflitli¤in her iki taraf› da ∆Q’ya bölündü¤ünde (2) nolu denklemde yer
alan marjinal has›lat fonksiyonu elde edilir.
∆TR/∆Q = MR = P + Q(∆P/∆Q) (2)
(∆P/∆Q) talep e¤risinin e¤imini vermektedir. Monopolcünün talep e¤risi nega-
tif e¤imli oldu¤undan marjinal has›lat› fiyattan düflük olacakt›r. Marjinal has›lat
fonksiyonunda P mal›n yeni fiyat›n› ve Q(∆P/∆Q) ise fiyattaki düflüfl nedeniyle sa-
t›lan bütün birimlerden elde edilecek toplam has›lattaki azalmay› ifade etmektedir.
Marjinal has›lat ile talep e¤risinin e¤imi aras›ndaki iliflki, marjinal has›lat ile ta-
lebin fiyat esnekli¤i aras›ndaki iliflkiye dönüfltürülebilir. Bir talep e¤risi üzerindeki
herhangi bir noktadaki fiyat esnekli¤i
eD = (P/Q) (∆Q /∆P) (3)

oldu¤una göre,
(∆P/∆Q) = P/QeD (4)
fleklinde de yaz›labilir. (4) nolu denklem marjinal has›lat fonksiyonuna yerlefltiril-
di¤inde,
MR = P + Q(P/QeD) = P + P (1/eD) (5)
elde edilir. Dolay›s›yla marjinal has›lat fonksiyonu,
MR = P(1+ 1/eD) (6)
fleklinde de gösterilebilir.
(6) nolu eflitlik monopolcünün marjinal has›lat›n›n fiyattan daha küçük oldu¤u- Kâr Maksimizasyonu:
Monopolcü daima talep
nu göstermektedir. Çünkü monopolcünün afla¤›ya do¤ru e¤imli talep e¤risinin fi- e¤risinin esnek k›sm›
yat esnekli¤i (eD) negatiftir. Bu eflitlik herhangi bir üretim düzeyindeki marjinal ge- üzerindeki bir fiyat-miktar
bileflimini seçerek kâr›n›
lirin mal›n fiyat›na ve talebin fiyat esnekli¤ine ba¤l› oldu¤unu göstermektedir. maksimize etmeye
Talebin fiyat esnekli¤i ile bir mal›n sat›fl›ndan sa¤lanan toplam has›lat aras›nda- çal›flacakt›r.
ki iliflkiye göre, talep esnekse (ed<-1) fiyattaki bir düflüfl, toplam has›lat›n artmas›-
na; talep esnekli¤i düflükse (ed>-1) fiyattaki bir düflme, toplam has›lat›n düflmesine
neden olmaktad›r. Buna göre de monopolcü hiçbir zaman fiyat düflüfllerinin toplam
has›lat›n› azaltaca¤› bir fiyat-miktar bileflimini seçmez. fiekil 6.1’de de görüldü¤ü gi-
bi, talebin esnek oldu¤u k›s›mlarda toplam has›lat artmaktad›r, dolay›s›yla marjinal
has›lat da pozitiftir. Birim esnek (ed=-1) oldu¤u noktada ise toplam has›lat maksi-
mum, dolay›s›yla marjinal has›lat s›f›ra eflit olmaktad›r. Ancak talebin esnek olmad›-
¤› k›s›mlarda ise toplam has›lat azald›¤›ndan, marjinal has›lat da negatif de¤erler al-
maktad›r. Bu nedenle, monopolcü daima talep fonksiyonunun esnek k›sm› üzerin-
deki bir fiyat-miktar bileflimini seçerek kâr›n› maksimize etmeye çal›flacakt›r.
K›sa Dönemde Monopolcü Firman›n Kâr Maksimizasyonu

Monopolcü, tam rekabette oldu¤u gibi, toplam has›lat ile toplam maliyet aras›nda-
ki fark› maksimum yapan üretim düzeyini seçerek kâr›n› maksimum yapmaktad›r.
Bunun için, firma optimizasyon koflulu olarak bilinen marjinal has›lat-marjinal ma-
liyet eflitli¤ini (MR=MC) sa¤lamal›d›r. fiekil 6.2’de monopolcünün k›sa dönem den-
gesi s›ras›yla toplam has›lat-toplam maliyet yaklafl›m› ve marjinal has›lat-marjinal
maliyet yaklafl›m› alt›nda gösterilmifltir.
fiekil 6.2’de yer alan üsteki panelde monopolcünün k›sa dönem dengesi top-
lam has›lat-toplam maliyet e¤rileri ile gösterilmifltir. Buna göre, toplam has›lat ve
toplam maliyet e¤rileri n ve m noktalar›nda kesiflmekte ve dolay›s›yla da bu nok-
talara denk gelen üretim düzeylerinde (Q1 ve Q4) toplam has›lat k›sa dönem top-
lam maliyete (TC=TR) ve dolay›s›yla ortalama toplam maliyet ortalama has›lata
(ATC=AR) eflit oldu¤undan (bafla bafl noktas›), monopolcü s›f›r kâr elde etmekte-
dir. n noktas›n›n solunda ve m noktas›n›n sa¤›nda kalan üretim düzeylerinde ise
toplam maliyet e¤risi toplam has›lat e¤risinin üzerinde kalmaktad›r ve dolay›s›yla
firma zarar etmektedir. Buna karfl›l›k, bafla bafl noktalar› aras›ndaki tüm üretim dü-
zeylerinde toplam has›lat e¤risi toplam maliyet e¤risi üzerindedir ve monopolcü
kâr etmektedir. Maksimum kâr düzeyi ise toplam has›lat ile toplam maliyet aras›n-
daki dikey aral›¤›n (fark›n) en fazla oldu¤u Q2 üretim düzeyindedir. Bu üretim dü-
zeyinde toplam has›lat ve toplam maliyet e¤rilerinin e¤imleri de birbirine eflittir
138 Mikro ‹ktisat
(toplam has›lat ve toplam maliyet e¤rilerine çizilen te¤etler birbirine paraleldir).

Toplam has›lat e¤risinin e¤imi marjinal has›lat, toplam maliyet e¤risinin e¤imi de
marjinal maliyet oldu¤undan, Q2 üretim düzeyinde ayn› zamanda MR=MC eflitli¤i
de sa¤lanm›fl olmaktad›r.
fiekil 6.2 Alttaki panelde ise monopolcünün
K›sa Dönemde TC,TR k›sa dönem dengesi marjinal has›lat ve
Monopolcü marjinal maliyet e¤rileri yard›m›yla
Firman›n Kâr Kar›n maksimum oldu¤u gösterilmifltir. Buna göre, bir üst pa-
Maksiminizasyonu noktada TC ve TR
e¤rilerinin e¤imleri
TC nelde yer alan toplam has›lat e¤risinin
eflit maksimum oldu¤u Q3 üretim düzeyin-
m de, marjinal has›lat s›f›ra eflittir. Firma-
n
n›n kâr› marjinal maliyet ve marjinal
has›lat e¤rilerilerinin kesiflti¤i Q2 üre-
tim düzeyinde maksimumdur. Denge
TR
0 Q üretim düzeyinden hareketle talep e¤-
Q1 Q2 Q3 Q4 Q5
risine çizilen bir dikme (C noktas›),
monopolcünün denge (kâr maksimi-
zasyonu sa¤layan) fiyat›d›r (P). Opti-
P,MC,MR
mal üretim düzeyinde (Q2), mal›n fi-
yat› ile ortalama toplam maliyet ara-
s›ndaki fark (B ve C noktalar› aras›),
MC birim bafl›na kâr› vermektedir. Birim
ATC
P C bafl›na kâr üretim miktar› ile çarp›ld›-
¤›nda toplam kâr elde edilmektedir.
A B
fiekle göre monopolcünün elde etti¤i
E ekonomik kâr (normalüstü veya afl›r›
D=AR
kâr) PABC taral› alan kadard›r.
0 Q
D Ü fi Ü N E L ‹ M QD1Ü fiQ
Ü 2N EQL3‹ MQ4 Q5
MR
S O R U S O R U
D‹KKAT Kâr maksimizasyon

D ‹ K K A Tkoflulu tam rekabetteki gibi MC=MR’de gerçekleflmektedir.
SIRA S‹ZDE Monopolde Uzun Dönem Dengesi

SIRA S‹ZDE
Tam rekabet piyasas›nda k›sa dönemdeki afl›r› kâr durumu uzun dönemde piyasa-
ya yeni firmalar›n girmesi ile ortadan kalkmaktad›r ve firma uzun dönemde normal
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ Buna karfl›l›k yüksek girifl engelleri monopolcü firmay› koru-
kâr elde etmektedir.
maktad›r ve böylece firma uzun dönemde de ekonomik kâr sa¤layabilmektedir.
Baz› durumlarda monopolcü uzun dönemde ekonomik kâr durumunu sürdüre-
meyebilir. Firma bir mal›n üretiminde patent hakk› alarak bir endüstride monopol-
cü ise patent süresinin dolmas› ile birlikte yeni firmalar yüksek kârdan pay almak
amac›yla, monopolcünün mal›n›n yak›n ikamesini üreterek piyasaya gireceklerdir.
Bu durumda, monopolistik yap›daki piyasa, yeni firmalar›n girifli ile birlikte daha
rekabetçi bir yap›ya dönüflece¤inden, mal›n fiyat› h›zla düflmeye bafllayacakt›r. Ye-
ni firmalar›n piyasaya girifli, fiyat düzeyi marjinal maliyete eflit oluncaya kadar de-
‹NTERNET vam edecektir.
‹ N T E RFakat
N E T böyle bir durum bafllang›çta monopolcü olan firman›n mono-
polcü gücünün tamam›n› yitirmesine neden olmayabilir. Tüketicilerin bir k›sm› y›l-
lard›r kulland›klar› ve al›flk›n olduklar› bu markaya sad›k kalabilirler. Sonuçta firma,

rakiplerine göre biraz daha yüksek bir fiyat düzeyinde faaliyetlerine devam edebi-
lir. Böyle bir duruma ilaç endüstrisinde s›kça rastlan›lmaktad›r.
Monopolcü endüstriye girifllerin engellenmifl olmas› nedeniyle baflka

SIRAfirmalar›n
S‹ZDE rekabe- SIRA S‹ZDE
tinden korunarak k›sa dönemde elde etti¤i kârlar› uzun dönemde de sa¤layabilir. Ancak 1
baz› durumlarda monopolcü uzun dönem kâr›n› garanti edemeyebilir. Sizce hangi durum-
larda monopolcü uzun dönemde zarar ile karfl›laflabilir? Araflt›r›n›z.D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Monopolde Fiyat Farkl›laflt›rmas› S O R U S O R U

Yukar›da yap›lan analiz, monopolcünün satt›¤› mal için tüm al›c›lara tek bir fiyat Fiyat Farkl›laflt›rmas›: Ayn›
maliyet ve kaliteye sahip bir
uygulad›¤› varsay›m› alt›nda yap›lm›flt›r. Ancak monopolcü belirli koflullar alt›nda mal veya hizmete
D‹KKAT D ‹farkl›
KKAT
farkl› al›c›lara farkl› fiyatlar uygulayarak monopol gücünü kullanarak afl›r› kâr sa¤- piyasalarda veya farkl›
layabilir. Fiyat belirleme gücü olan firmalar (bu firmalar›n saf monopolcü olmalar› miktarlar› için farkl› fiyat
SIRA S‹ZDE uygulanmas›d›r.SIRA S‹ZDE
gerekmez) farkl› talep esnekli¤i olan tüketicilerle karfl›laflt›klar›nda, bu tüketicileri
talep esnekliklerine göre ay›rabilirlerse fiyat farkl›laflt›rmas› uygulayabilir. Fiyat
farkl›laflt›rmas›, bir mala veya hizmete, maliyet ve kalite fark›AMAÇLARIMIZ
olmadan, farkl› piya-

salarda veya farkl› miktarlar› için farkl› fiyat talep edilmesidir. Fiyat farkl›laflt›rma-
s›n›n amac›, tek fiyat uygulamas›nda ortaya ç›kan tüketici rant›n› k›smen veya ta-
AMAÇLARIMIZ

mamen ele geçirerek kâr›n› art›rmakt›r. K ‹ T A P K ‹ T A P
Bir firman›n fiyat farkl›laflt›rmas› yapabilmesi için firman›n
1. monopol gücüne sahip olmas›, D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
2. piyasay› bölümlere ay›rabilmesi ve TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
3. ay›rd›¤› bu bölümler aras›nda geçifl olmayarak yeniden sat›fl olana¤› bulun-
S O R U S O R U
mamas› gerekmektedir.
Fiyat farkl›laflt›rmas›, sadece monopolcü firma taraf›ndan de¤il, ‹ayn›

NDT‹EKRzamanda
KNAETT negatif ‹ NDT‹EKRKNAETT
e¤imli talep e¤risine sahip, dolay›s›yla az ya da çok monopolcü gücü olan monopolcü re-
kabet ve oligopol piyasalar›ndaki firmalar taraf›ndan da uygulanabilinir.
Monopolcü, fiyat farkl›laflt›rmas›n› birinci derece, ikinci derece ve üçüncü de-

rece fiyat farkl›laflt›rmas› gibi farkl› biçimlerde uygulayabilir.AMAÇLARIMIZ
Monopolcünün her
tüketiciye farkl› fiyat uygulamas›na, birinci derece fiyat farkl›laflt›rmas› denilmekte-
AMAÇLARIMIZ
dir. Burada monopolcünün amac› tüketici rant›n›n tamam›n› ele geçirmektir. An-
K ‹ T A P her bir tü-
cak bu tür bir fiyat farkl›laflt›rmas›n›n yap›labilmesi için, monopolcünün K ‹ T A P
keticinin ödemeye raz› oldu¤u maksimum fiyat› belirlemesi gerekir ki bu gerçek
hayatta pek mümkün de¤ildir.
T E L E V ‹ Ziçin
‹kinci derece fiyat farkl›laflt›rmas›, monopolcünün farkl› miktarlar Y O N farkl› fiyat TELEV‹ZYON
talep etmesine denilmektedir. Burada da tüketiciler taraf›ndan sat›n al›nan mal mik-
tar› artt›kça monopolcü taraf›ndan birim fiyat düflürülerek, tüketicinin söz konusu
mala olan talebi uyar›lmaya çal›fl›lmaktad›r. Böylece monopolcü tüketici rant›n›n
belki tamam›n› de¤il ama bir k›sm›n› ele geçirebilmektedir. Bu tür bir fiyat farkl›lafl-
t›rmas› uygulamas›na elektrik, su ve do¤al gaz gibi ürünlerde rastlan›lmaktad›r.
Monopolcünün farkl› piyasalarda farkl› fiyat talep etmesine üçüncü derece fiyat
farkl›laflt›rmas› denilmektedir. Ancak, bu tür bir fiyat farkl›laflt›rmas›n›n uygulana-
bilmesi için üç flart›n sa¤lanmas› gerekmektedir.
1. Farkl› al›c›lar için talebin fiyat esnekli¤i farkl› olmal›d›r. Talep esnekli¤inde-
ki farkl›l›k, piyasalar aras›ndaki gelir farkl›l›¤›ndan, zevklerdeki farkl›l›klar-
dan veya ikame farkl›l›klar›ndan kaynaklanabilir.
140 Mikro ‹ktisat
2. Monopolcü piyasalar› birbirinden ayr› tutmal›d›r. Aksi takdirde, tüketiciler

mal›, ucuz olan piyasadan sat›n alarak daha pahal› olan piyasada yeniden
satmak suretiyle arbitraj geliri elde edebilirler.
3. Fiyat farkl›laflt›rmas›n› sa¤layabilmesi için monopolcünün katlanmas› gere-
ken maliyetin önemsiz olmas› gerekmektedir.
Damping: bir mal›n üreticisi E¤er monopolcünün piyasalar› ay›rmak için yapmas› gereken masraflar çok bü-
olan monopolcü firman›n,
mal›n› yabanc› piyasalarda
yükse maliyetleri artacak ve dolay›s›yla kâr› azalacakt›r. Bu durumda monopolcü-
daha düflük fiyatlardan nün fiyat farkl›laflt›rmas› için yapaca¤› ilave masraf›n, fiyat farkl›laflt›rmas› sonucun-
satmas›d›r. da sa¤layaca¤› ilave gelirden az olmas› gerekmektedir. Üçüncü derece fiyat farkl›-
laflt›rmas›na örnek olarak vapur, tren ve uçaklarda birinci, ikinci s›n›f ayr›m›yla
farkl› tarife uygulanmas›; futbol maçlar›nda stad›n numaral›, kapal›-aç›k tribün ve
kale arkas› gibi farkl› bölümlere ayr›larak farkl› girifl ücreti uygulanmas› gösterile-
bilir. Bunun d›fl›nda üçüncü derece fiyat farkl›laflt›rmas› piyasan›n yurt içi-yurt d›-
fl›, üretici-tüketici gibi alt piyasalara bölünmesini de içermektedir. Örne¤in yurt d›-
fl› piyasas›nda monopolcü baflka firmalar›n rekabeti ile karfl›laflt›¤›ndan dolay›, yurt
içi piyasas›na göre daha esnek bir talep e¤risine sahip olmaktad›r. Bu nedenle
yurt d›fl›nda daha düflük bir fiyat uygulamak zorunda kalmaktad›r. Bu tür uygula-
malara uluslararas› ticarette damping ad› verilmektedir.
SIRA S‹ZDE Yukar›da aç›klanan fiyat farkl›laflt›rmas› uygulamalar›n› dikkate alarak do¤al monopoller-
SIRA S‹ZDE
2 de hangi tür fiyat farkl›laflt›rmas›n›n uygulanmas› monopolcü aç›s›ndan daha olumlu so-
nuçlar verebilir?
SIRA S‹ZDE Damping uygulama çeflitlerini araflt›r›n›z.

SIRA S‹ZDE
S O R U 3 S O R U
Monopole Yöneltilen Elefltiriler
D Ü fi Ü N E L ‹ M Monopollere D Ü fiyönelik
Ü N E L ‹ M elefltiriler yap›l›rken monopoller genellikle iktisadi etkinli¤i
D‹KKAT D‹KKAT
sa¤layan bir model olarak kabul edilen tam rekabet piyasalar› ile karfl›laflt›r›lmak-
S O R U tad›r. Bu ba¤lamda
S O R U monopol tam rekabete göre, kaynak da¤›l›m›n› bozan/etkin-
sizli¤e neden olan bir piyasa türü olarak kabul edilmektedir. Çünkü monopolde
tam rekabet piyasas›na göre üretim düzeyi daha düflük, buna karfl›l›k belirlenen

D‹KKAT D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ fiyat düzeyiAMAÇLARIMIZ
daha yüksektir. Bunun sonucunda, tam rekabette fiyat›n marjinal ma-
liyete ve ayn› zamanda minimum ortalama toplam maliyete eflit oldu¤u noktada
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE monopolde fiyat marjinal maliyetin ve minimum ortalama
üretim gerçekleflirken
K ‹ T A P toplam maliyetin
K ‹ T AüzerindeP belirlenmektedir. Buna k›saca monopollerin “optimal
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
kaynak da¤›l›m›n› bozucu etkisi” (kaynak da¤›l›m›nda etkinsizlik) denilmektedir.
AMAÇLARIMIZ
Di¤er bir ifadeyle, etkinlik flart› olan mal›n piyasa fiyat›n›n marjinal maliyete eflit
olma flart›T (P=MC
E L E V ‹ Z Y Oflart›)
N tam rekabette uzun dönemde sa¤lan›rken monopolde
K ‹ T A P uzun dönemde fiyat,
K ‹ T A P marjinal maliyetten büyük (P>MC) oldu¤undan etkinlik flar-
t› sa¤lanmamaktad›r.
K›sa dönemde tam rekabette afl›r› kâr mümkün iken uzun dönemde piyasaya
girifllerin engellenmemifl olmas› nedeniyle, afl›r› kâr ortadan kalkmakta ve firmalar
sadece normal kâr elde edebilmektedirler. Buna karfl›l›k monopolcü k›sa dönem-
de elde etti¤i ekonomik kâr durumunu, yüksek girifl engellerinin varl›¤› nedeniy-
le, koruyabilmektedir. Çünkü monopolcü sahip oldu¤u piyasa gücü nedeniyle tam
‹NTERNET rekabete göre ‹ N T Emaliyetleri
RNET ayn› bile olsa daha yüksek fiyat belirler. Yani monopol-
cü daima marjinal maliyetin üzerinde bir fiyattan sat›fl yaparak afl›r› kâr elde etti-
¤inden, toplumdaki gelir da¤›l›m›n› kendi lehine bozmaktad›r.
MONOPOLCÜ REKABET P‹YASASI

A M A Ç
Monopolcü rekabet piyasas› iflleyiflini ve bu piyasada yer alan fir-
2 man›n dengesini aç›klamak
Tam rekabet piyasas› ve monopol piyasas› gerçek hayatta çok s›n›rl› örne¤i olan Monopolcü Rekabet:
iki uç piyasa yap›s›n› oluflturmaktad›rlar. Gerçek hayatta ise bu iki uç piyasa ara- Endüstriye girifl ve ç›k›fllar›n
kolay oldu¤u, benzer fakat
s›nda yer alan ve eksik rekabet piyasa türleri olarak adland›r›lan piyasalar daha s›k farkl›laflt›r›lm›fl mallar
görülmektedir. Eksik rekabet piyasalar›ndan biri olan monopolcü rekabet piyasa- üreten çok say›da firman›n
faaliyet gösterdi¤i bir piyasa
s›, piyasaya girifl ve ç›k›fllar›n kolay oldu¤u, benzer fakat farkl›laflt›r›lm›fl mallar üre- yap›s›d›r.
ten çok say›da firman›n faaliyet gösterdi¤i ve firmalar›n belli ölçüde fiyat belirleme
gücüne sahip oldu¤u piyasa yap›s›n› ifade etmektedir. Tan›m›ndan da anlafl›labile-
ce¤i gibi, monopolcü rekabet piyasas›n› tam rekabet piyasas›ndan ay›ran koflulun
farkl›laflt›r›lm›fl mallar oldu¤u söylenebilir. Bu özellik monopolcü rekabet piyasa-
s›ndaki firmalara ayn› zamanda bir çeflit monopolcü güç kazand›rmaktad›r. Ancak,
piyasada çok say›da firman›n bulunmas› ve her firman›n piyasa pay›n›n küçük ol-
mas› nedeniyle bir firman›n fiyat politikas› di¤er firmalar› pek etkilememektedir.
Mal farkl›laflt›rmas› gerçek veya farkl› mal imaj› verilerek de (suni) olabilir.
Farkl›laflt›rma için yaln›zca tüketicilerin farkl› alg›lamalar› bile yeterli olabilir. Ger-
çek anlamda mal farkl›laflt›rmas›ndan kastedilen fley, mallar›n fiziksel özelliklerin-
de yap›lacak olan de¤iflikliklerdir. Örne¤in iki deterjan markas›n›n kimyasal bile-
flimlerinin birbirinden tamamen veya k›smen farkl› olmas› gibi. Yapay anlamda
mal farkl›laflt›rmas›ndan kastedilen ise; malda fiziksel anlamda bir farkl›laflma ol-
mamas›na ra¤men mal›n ambalaj›nda, markas›nda, sat›fl koflullar›nda, sat›fl sonras›
servis hizmetlerinde, garanti süresinde, reklam›nda ve sat›fl yeri gibi konularda ya-
p›lan farkl›laflt›rmad›r. Örne¤in benzin tüm benzin istasyonlar›nda ayn› olmas›na
karfl›n, petrol flirketleri yapt›klar› reklam ve promosyon faaliyetleri ile tüketicilere
kendi satt›klar› benzini farkl›ym›fl gibi gösterebilirler. Bunun d›fl›nda tüketici tara-
f›ndan farkl› oldu¤u imaj›n› kazanm›fl mallar, mal›n ismi veya markas› ile an›lmak-
tad›r. Örne¤in margarin yerine Sana, ka¤›t mendil yerine Selpak, PVC çerçeve ye-
rine Pimapen gibi, mallar›n marka isimleri ile özdefllefltirilmesidir.
Monopolcü rekabet flartlar› alt›ndaki her firma biraz farkl› mal üretti¤i için, en- Mal Farkl›laflt›rmas›:
Monopolcü rekabet firmas›,
düstriyi tan›mlamak kolay olmad›¤›ndan, benzer mallar› üreten firmalar bir mal baflar›l› bir mal
grubu içerisinde toplanmaya çal›fl›lmaktad›r. Çünkü mal farkl›laflt›rmas› nedeniyle, farkl›laflt›rmas› yaparak
tam rekabetteki gibi endüstri talep ve arz e¤rilerini oluflturmak mümkün de¤ildir. hem talebi geniflletmeye
hem de talep e¤risini daha
Farkl›laflt›r›lm›fl mal için tek bir denge fiyat› olmaz, ancak fiyatlar›n bir grubundan az esnek duruma getirmeyi
söz edilir. Bu nedenle, bu piyasada firmalar›n oluflturdu¤u birli¤e “mal grubu” ve- amaçlar.
ya “ürün grubu” denilmektedir ve analizler “temsili firma” ile s›n›rland›r›lmaktad›r.
Monopolcü Rekabette Talep ve Has›lat

Mal farkl›laflt›rmas› sonucunda monopolcü rekabet piyasas›nda yer alan her firma
k›smi monopolcü güce sahip oldu¤undan, firman›n talep e¤risi de afla¤› do¤ru
e¤imli olmaktad›r. Ancak monopolün aksine piyasada çok say›da firman›n bulun-
mas› ve uzun dönemde piyasaya girifl ç›k›fllar›n nispeten kolay olmas› nedeniyle,
monopolcü rekabet piyasas›ndaki firman›n talep e¤risi monopolcünün talep e¤ri-
sine göre daha esnektir. Çünkü piyasada mal›n tam ikamesi olmasa bile yine de
yak›n ikamesi vard›r. Buna karfl›l›k, monopolcü rekabet piyasas›nda yer alan fir-
man›n tüketici üzerinde monopolcü gücü artt›kça yani tüketiciyi üretti¤i mal›n ika-
mesinin güç oldu¤una inand›rd›kça talep e¤risinin esnekli¤i azalacakt›r.
142 Mikro ‹ktisat
Monopolde oldu¤u gibi monopolcü rekabette de firman›n karfl› karfl›ya oldu¤u

talep e¤risi, ayn› zamanda firman›n fiyat-ortalama has›lat›n› da temsil etmektedir.
Ayr›ca ayn› monopolde oldu¤u gibi marjinal has›lat, fiyattan-ortalama has›lattan
küçüktür ve marjinal has›lat e¤risi talep e¤risinin alt›nda kalmaktad›r.
Monopolcü Rekabet Piyasas›nda K›sa Dönem Dengesi

Monopolcü rekabet piyasas›nda yer alan bir firman›n piyasaya girifl ç›k›fl›n olmad›-
¤› k›sa dönemdeki dengesi, monopolcünün k›sa dönem dengesinden farkl› de¤il-
dir. Di¤er bütün piyasalarda da oldu¤u gibi, firma k›sa dönemde marjinal maliyeti-
ni marjinal has›lat›na (MC = MR) eflitledi¤i üretim düzeyinde dengeye gelmektedir.
fiekil 6.3’te monopolcü rekabet piyasa-
fiekil 6.3 s›ndaki bir firman›n k›sa dönem dengesi
Monopolcü Rekabet verilmifltir. K›sa dönemde firma kâr maksi-
Piyasas›nda K›sa P mizasyon kofluluna uygun olarak marjinal
Dönem Dengesi
maliyetinin marjinal has›lat›na (MC=MR)
MC eflitlendi¤i noktadaki üretim düzeyini (Q1)
seçmektedir. Bu üretim düzeyine denk dü-
C AC flen fiyat düzeyi (P1) ise kâr› maksimize
P1
eden üretim düzeyinden talep e¤risine ç›-
B
A k›lan bir dikme (C noktas›) ile elde edil-
D=AR mektedir. fiekilden de görüldü¤ü gibi, fir-
MR man›n belirledi¤i fiyat düzeyi (P1) ortalama
0 Q maliyetin (B noktas›) üzerinde oldu¤undan
Q1
(P1>AC), k›sa dönemde monopolcü gibi
davranan firma P1ABC taral› alan kadar
ekonomik kâr elde etmifltir.
Monopolcü Rekabet Piyasas›nda Uzun Dönem Dengesi

Tam rekabet piyasas›nda oldu¤u gibi, monopolcü rekabet piyasas›nda da piya-
saya girifllerin maliyetsiz, dolay›s›yla girifl-ç›k›fllar›n kolay olmas› nedeniyle k›sa
dönemde afl›r› kâr›n varl›¤›, yeni firmalar›n uzun dönemde piyasaya girmesini
fiekil 6.4 teflvik etmektedir. Bunun sonucunda firman›n
Monopolcü Rekabet P piyasa pay› azalaca¤›ndan, talep e¤risi uzun
Piyasas›nda Uzun dönem ortalama maliyet e¤risine te¤et olun-
Dönem Dengesi caya kadar (yani afl›r› kâr ortadan kalk›ncaya
LMC
kadar) afla¤›ya do¤ru (sola) kayacakt›r. Ayr›ca
E piyasaya yeni markalarla giren firmalar nede-
P1 LAC
niyle firman›n talep e¤risinin esnekli¤i de ar-
tacakt›r. Talep e¤risi ile uzun dönem ortalama
D=AR maliyet e¤risinin birbirine te¤et oldu¤u bu
noktada art›k ortalama maliyet ile ortalama
MR
0 Q has›lat birbirine eflit oldu¤undan, ekonomik
Q1 kâr da ortadan kalkm›fl olur ve firma sadece
normal kâr elde etmektedir.
Monopolcü Rekabetteki Monopolcü rekabet piyasas›ndaki bir firman›n uzun dönem dengesi flekil 6.4’te
Firman›n Uzun Dönem verilmifltir. Yukar›da da aç›kland›¤› gibi, uzun dönemde talep e¤risi, yeni firmala-
Dengesi: Fiyat ortalama
maliyete eflittir ancak r›n piyasaya girmesiyle sola kayarak E noktas›nda ortalama maliyet e¤risine te¤et
marjinal maliyetten olmaktad›r. Bu durumda kâr maksimizasyonuna göre firma uzun dönemde k›sa
büyüktür.
döneme göre daha düflük bir üretim (Q1) ve fiyat düzeyinde (P1) dengeye gelmek-
tedir. Bu fiyat düzeyinin ortalama maliyete eflit olmas› nedeniyle, firman›n ekono-
mik kâr› s›f›rd›r (normal kâr).
Firma hala monopolcü güce sahiptir çünkü firma hala belirli bir markan›n tek
üreticisi konumundad›r. Ancak girifller ve di¤er firmalar›n rekabeti nedeniyle
firman›n ekonomik kâr› ortadan kalkm›flt›r.
Monopolcü Rekabette Kullan›lmayan Kapasite

Monopolcü rekabette, uzun dönem dengesi gerçekleflti¤inde mal›n fiyat› ortalama
maliyete eflit olmakta ve ekonomik kâr ortadan kalkmaktad›r. fiekil 6.5’te görüldü-
¤ü gibi, monopolcü rekabetteki firman›n uzun dönem dengesi A noktas›nda sa¤-
lanmaktad›r. Bu noktadaki denge üretimi Qm ve denge fiyat› Pm dir. Ama Qm üre-
tim düzeyindeki ortalama maliyet, mümkün olabilecek en düflük maliyet de¤ildir,
çünkü uzun dönem ortalama maliyet e¤risi halen azalmakta olup henüz minimum
noktas›na ulaflmam›flt›r. Dolay›s›yla monopolcü rekabetteki firma uzun dönem
dengesini gerçeklefltirdi¤inde optimum üretim miktar›ndan (uzun dönem ortalama
maliyet e¤risinin minimum düzeyine isabet eden Qc üretim miktar›) daha düflük
bir üretim miktar›n› (Qm) üretmektedir.
Monopolcü rekabet piyasas›nda firmalar, ortalama maliyet e¤rilerinin afla¤› Uzun dönemde tam
rekabetteki firma kâr
do¤ru e¤imli k›s›mlar› üzerinde bir noktada üretim yapmaktad›r. Bu özellikleri ba- maksimizasyon koflulunu
k›m›ndan da tam rekabet piyasas› firmalar›ndan ayr›lmaktad›rlar. fiekil 6.5’te de gö- LMC=MR=P=AR=minLAC’de
sa¤larken monopolcü
rüldü¤ü gibi, tam rekabet piyasas›nda girifl engellerinin olmamas›, firmalar›n yatay rekabet piyasas›ndaki firma
bir talep e¤risi ile karfl› karfl›ya olmalar›na ve böylece uzun dönemde ortalama ma- LMC=MR<P=AR=LAC’de
liyet e¤risinin minimum noktas›nda üretim yapmalar›na neden olmaktad›r. Firma- sa¤lamaktad›r. Dolay›s›yla
monopolcü rekabetteki firma
n›n ortalama maliyet e¤risinin minimum noktas›ndaki üretim kapasitesi optimum uzun dönemde ekonomik
ölçek olarak adland›r›lmaktad›r. Dolay›s›yla tam rekabetteki firma optimum ölçek- etkinli¤i
sa¤layamamaktad›r.
te üretimini gerçeklefltirirken monopolcü rekabetteki firma daha küçük tesis ölçe-
¤inde üretimini gerçeklefltirmektedir. Bu nedenle optimal üretim miktar› (Qc) ile
monopolcü rekabetteki firman›n gerçeklefltirdi¤i üretim düzeyi (Qm) aras›ndaki
fark (Qm-Qc) kullan›lmayan kapasiteyi ifade etmektedir. Bu da monopolcü reka-
bet piyasas›nda bir etkinsizlik durumunun ortaya ç›kmas› demektir.
fiekil 6.5
P,AC,MC,MR Tam Rekabetçi

Firma ile
Monopolcü Rekabet
Firmas›n›n Uzun
LMC LAC Dönem
Dengelerinin
A Karfl›laflt›r›lmas›
Pm
Pc D=MR=AR
Ec
DL
Em
MRL
Q
Qm Qc
Kullan›lmayan
Kapasite
144 Mikro ‹ktisat
Reklam: Firman›n piyasa Tam rekabet piyasas›nda fiyat marjinal maliyete (P=MC) eflitken monopolcü
pay›n› art›rmak ve özel
nitelikteki (ya da öyle rekabette firma bir ölçüde monopol gücüne sahip oldu¤undan, fiyat daima mar-
san›lan) mal›na olan jinal maliyetten büyüktür (P>MC). Bunun anlam›, ilave ç›kt› birimin tüketicilere
tüketici ba¤l›l›¤›n› art›rmak
için monopolcü rekabette
maliyeti üretim maliyetinin üzerindedir. Bu da tüketicilerin refah›nda bir azal›fla
yayg›n olarak kullan›lan yol açmaktad›r. Monopolcü rekabet piyasas›nda genelde yeterli say›da firma birbi-
etkin bir araçt›r. rini ikame eden markalarla rekabet etti¤inden, tek bafl›na hiçbir firma monopolcü
gücü elinde bulundurmamaktad›r. Monopolcü gücün oluflturdu¤u “tüketici ve üre-
tici art›¤›ndaki kay›p alan” daha küçüktür. Ayr›ca, firmalar›n talep e¤rilerinin ol-
dukça esnek olmas› da kullan›lmayan kapasite durumunun küçük olmas›na neden
olmaktad›r. Öte yandan etkinsizlik, monopolcü rekabet piyasas›n›n sundu¤u mal
farkl›laflt›rmas›n›n sa¤lad›¤› fayda ile dengelenmektedir. Çünkü tüketiciler daha ge-
nifl bir yelpazede yer alan mallar ve markalar aras›ndan seçim yapabilmektedirler.
Dolay›s›yla mal farkl›laflt›r›lmas› ile sa¤lanan fayda, afla¤›ya do¤ru e¤imli talep e¤-
risinin yaratt›¤› etkinsizli¤i önemli ölçüde dengelemektedir. Monopolcü rekabet
piyasas›ndaki firma monopolcü güç elde edebilmek için, üretti¤i mal›n› rakiplerin-
kinden farkl› göstermek amac›yla büyük tan›t›m maliyetlerine katlanmaktad›r. Ta-
n›t›m maliyetleri, üretim maliyetlerine ek olarak firman›n mal›n› farkl›laflt›rmak
amac›yla yapt›¤› maliyetleri ve reklam maliyetlerini kapsamaktad›r. Yap›lan yo¤un
reklam harcamalar› sonucunda firman›n maliyetleri artt›¤›ndan, artan maliyetler
yüksek fiyatlarla tüketiciye yans›maktad›r.
SIRA S‹ZDE Monopolcü rekabet piyasas›n› monopol ve tam rekabet piyasalar›ndan ay›ran en belirgin
SIRA S‹ZDE
4 özellik nedir?
OL‹GOPOL P‹YASASI
S O R U

AM AÇ
S O R U
Oligopol piyasas›n› ve bu piyasadaki farkl› firma davran›fllar›n›
aç›klamak
3
D‹KKAT D‹KKAT
Oligopol, az say›da sat›c›n›n Oligopol birbirlerine etki edebilecek kadar az say›da sat›c›n›n çok say›da al›c› ile
bir mal›n üretim ve sat›fl›na
hâkim
SIRAoldu¤u
S‹ZDEve yeni karfl› karfl›ya
SIRAgeldi¤i
S‹ZDE ve firmalar›n yüksek girifl engelleri ile korundu¤u bir piya-
firmalar›n piyasaya giriflinin sa türüdür. Tam rekabet ile monopol aras›nda yer alan bu piyasa gerçek hayatta
zor veya imkâns›z oldu¤u bir
en fazla görülen piyasa türüdür. Oligopolcü firmalar taraf›ndan üretilen mallar

piyasa yap›s›d›r.
AMAÇLARIMIZ standartlaflt›r›lm›fl
AMAÇLARIMIZ (homojen) olabilece¤i gibi, farkl›laflt›r›lm›fl (heterojen) da ola-
bilir. Firmalar›n alüminyum, bak›r ve demir çelik gibi standartlaflt›r›lm›fl bir mal
üretip satt›klar› piyasaya saf (tam) oligopol; otomobil, bira, bilgisayar, deterjan,
sigara gibi farkl›laflt›r›lm›fl bir mal üretip satt›klar› piyasaya da farkl›laflt›r›lm›fl oli-
gopol denilmektedir.
Saf oligopolde homojen mal Firmalar›n az say›da olmalar›, ikiden fazla ancak birbirinin kararlar›ndan etkile-
üretilirken farkl›laflt›r›lm›fl
T E L E V ‹ Z Yheterojen
oligopolde ON mal nebilecek Tsay›da
E L E V ‹ Zolmalar›n›
YON ifade etmektedir. Piyasada kaç tane firma (2, 8, 12, 20)
üretilmektedir. olursa olsun, bunlardan herhangi bir firman›n sat›fl politikas› ile ilgili olarak ald›¤›
Oligopolistik Ba¤›ml›l›k: karar di¤er firmalar› etkiliyorsa bu piyasada az say›da firma var demektir.
Endüstrideki firmalardan bir Oligopolde az say›da firma oldu¤undan, bu piyasadaki firmalardan herhangi
‹ N T E R Nfiyat,
tanesinin E T reklam, ‹NTERNET
üretim miktar› veya ürün
birinin üretim düzeyi, fiyat ya da reklam konusundaki karar›, di¤er firmalar› yak›n-
gelifltirme gibi konularda dan ilgilendirmektedir. Bir baflka deyiflle oligopol piyasas›ndaki firmalar aras›nda
ald›¤› bir karar›n, di¤er bir oligopolistik ba¤›ml›l›ktan söz edilebilir. Dolay›s›yla her bir firman›n davran›fl›-
firmalar›n sat›fllar›n› ve
dolay›s›yla davran›fllar›n› n›n rakiplerin davran›fl›na ba¤l› olmas›, bu piyasada dengeyi aç›klayacak tek bir te-
etkileyerek tepki vermeleridir. orinin oluflturulmas›n› imkâns›z k›lmaktad›r. Herhangi bir oligopolcünün üretim ya
da fiyat üzerindeki karar›na karfl› rakiplerin tepkisi farkl› olaca¤›ndan, her olas›
tepkiye göre, farkl› bir oligopol teorisinin gelifltiririlmesi söz konusudur. Bu flekil-
de ortaya ç›kan de¤iflik oligopol teorilerinden her biri, baz› varsay›mlar alt›nda
özel oligopolcü dengesini aç›klanmaktad›r.
Oligopol Teorileri
Oligopol piyasas›nda firmalar›n farkl› davran›fllar›na göre çeflitli teoriler gelifltiril-
mifltir. Bu teoriler geleneksel oligopol teorileri ile modern oligopol teorileri olmak
üzere iki gruba ayr›lmaktad›r:
Geleneksel (Klasik) Oligopol Teorileri

Klasik modeller olarak da adland›r›lan bu teoriler, piyasada az say›da firman›n fi-
yat ve miktar konusunda birbirleriyle anlaflmadan nas›l davranacaklar›n› aç›kla-
malar›d›r. Bu ba¤lamda firmalar kârlar›n› maksimize edecek fiyat ve miktar bile-
flimlerini saptamak için rekabet etmektedir. Bu teoriler, oligopol piyasalar›n› basit
bir flekilde aç›klayabilmek amac›yla genellikle piyasada sadece iki firman›n var ol-
mas› varsay›m› alt›nda yap›lmaktad›r ve ulafl›lan sonuçlar genellefltirilmektedir.
Geleneksel oligopol teorileri aras›nda Cournot Modeli, Bertrand Modeli, Stac-
kelberg Modeli ve Edgeworth Modeli yer almaktad›r.
• Cournot Modeli: Augustin Cournot taraf›ndan 1838 y›l›nda gelifltirilen bu
model, oligopol piyasas›n›n nas›l çal›flt›¤›n› (bu piyasadaki firmalar›n maksi-
mum kâr amac›yla nas›l bir davran›fl göstereceklerini) basit bir flekilde irde-
leyebilmek için baz› varsay›mlara dayanmaktad›r.
1. piyasada sadece iki firma vard›r (düopol piyasas›);
2. firmalar homojen bir mal üretmekte ve piyasa talep e¤risinin ne oldu¤u-
nu bilmektedirler;
3. her iki firma da birbirinin üretece¤i mal miktar›n› veri (sabit) kabul edip
kâr›n› maksimum yapacak flekilde ne kadar mal üretece¤ine efl anl› ka-
rar verirler (stratejik de¤iflken üretim düzeyidir);
4. firmalar›n maliyet yap›lar› ayn›d›r ve
5. üretim maliyetleri s›f›rd›r.
Cournot modelinde piyasa dengesine bir dizi uyarlama iflleminden oluflan
bir sürecin sonunda ulafl›lmaktad›r. Her düopolcü, rakibinin halihaz›rda pi-
yasaya sürmüfl oldu¤u miktar› de¤ifltirmeyece¤ini varsayarak kendine en
yüksek kâr› sa¤layan üretim düzeyini belirlemektedir. Ancak bu varsay›m
gerçekleflmemektedir, çünkü bir firman›n belirledi¤i üretim miktar›na karfl›
rakip firma tepki göstererek yeni denge aray›fl›na gitmektedir. Ancak bu se-
fer de rakip iflletmenin dengesi, di¤er firmay› yeni bir denge aray›fl›na it-
mektedir. Bu süreç her bir firman›n denge üretim düzeyi, di¤erini tatmin
edene kadar sürer ve sonuçta her iki firma da ayn› denge üretim düzeyine
ulafl›r. Sonuçta düopolcülerin her biri ayn› fiyat düzeyinden tam rekabetçi
piyasa miktar›n›n 1/3’ünü ve toplam olarak da 2/3’ünü arz etmektedir. E¤er
oligopol piyasas›nda üç firma varsa firmalar›n her biri D Üüretim
fi Ü N E L ‹ M miktar›n›n D Ü fi Ü N E L ‹ M
1/4’ünü ve firmalar›n tümü de toplam üretimin 3/4’ünü arz edeceklerdir.
Dolay›s›yla endüstrideki firma say›s› artt›kça her bir firman›n
S O R üretim
U düzeyi S O R U
de azalaca¤› gibi, daha düflük bir denge fiyat›na ulaflacaklard›r.
Cournot Modelinde stratejik de¤iflken üretim düzeyidir. D‹KKAT D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
146 Mikro ‹ktisat
• Bertrand Modeli: Joseph Bertrand taraf›ndan 1883 y›l›nda gelifltirilen Ber-

trand modeli, Cournot modeli gibi düopol piyasas›nda dengeyi incelemek-
tedir. Ancak homojen mal üreten firmalar Cournot modelinden farkl› olarak
üretim düzeyi üzerinden de¤il, fiyat düzeyi üzerinden rekabet etmektedir.
Di¤er bir deyiflle bu modelde stratejik de¤iflken fiyat düzeyidir. Dolay›s›yla
her bir firma kâr›n› maksimize edecek kendi fiyat düzeyini belirlerken raki-
binin fiyat›n› de¤ifltirmeyece¤ini varsaymaktad›r. Piyasada ilk defa faaliyette
bulunan firmalar, birbirlerinden ba¤›ms›z ve efl anl› olarak fiyat düzeylerini
belirlemektedir. Dolay›s›yla firmalar›n her biri kendi fiyat›n› belirledi¤inde
di¤erinin, fiyat› “hangi düzeyde tuttu¤unu gözleyememektedir”, sadece tah-
min edebilmektedir. E¤er firma rakibinin fiyat düzeyini do¤ru tahmin eder-
D Ü fi Ü N E L ‹ M se Bertrand
D Ü fi Ü N E L ‹ Mdengesine ulafl›r. Bunun d›fl›nda her bir firman›n piyasa talebi-
nin tümünü karfl›layabilecek bir kapasiteye sahip oldu¤u da (her firman›n
piyasa talebinin tümünü karfl›layabilecek kadar mal üretebilece¤i de) varsa-
S O R U S O R U
y›lmaktad›r.
D‹KKAT Bertrand Modelinde

D ‹ K K A T stratejik de¤iflken fiyat düzeyidir.
Bertrand
SIRA S‹ZDE Paradoksu: Bu varsay›mlar
SIRA S‹ZDE alt›nda, rakibinin fiyat›n› sabit tutaca¤›n› kabul ederek kâr›n›
Bertrand modelinde tek bir maksimize edecek fiyat düzeyini belirlemeye yönelen firmalar›n karfl›l›kl› tep-
denge noktas› oluflmaktad›r
kileri sonucunda, denge oluflmaktad›r. Ancak oluflan bu tek bir denge nokta-

ve bu noktada iki firma da
tam rekabet modelindeki
AMAÇLARIMIZ s›nda iki firma da tam rekabet modelindeki fiyat düzeyine ulaflacakt›r. Bu
AMAÇLARIMIZ
fiyat ve üretim düzeyi ile
karfl› karfl›ya kalarak s›f›r denge durumu Bertrand Paradoksu olarak da adland›r›lmaktad›r. Çünkü kâr
ekonomik kâr elde maksimizasyonunu amaçlayan her firman›n rakip firmadan daha düflük fiyat
etmektedir.
K ‹ T A P K ‹ T A Ppiyasay› ele geçirme çabas›, fiyat, marjinal maliyete eflit olunca-
uygulayarak
ya kadar devam etmektedir. Dolay›s›yla denge üretim düzeyi de tam rekabet
piyasas› ile ayn› olmaktad›r. ‹ki firma taraf›ndan üretilen toplam üretim düze-
TELEV‹ZYON yi, Ts›f›r
E L E Vmaliyetli
‹ Z Y O N üretim basitlefltirici varsay›m› alt›nda, talep e¤risinin miktar
eksenini kesti¤i noktadaki kadard›r. Sonuçta her ne kadar oligopolcü bir pi-
yasa söz konusu olsa da firmalar tam rekabet sonuçlar›na ulaflt›klar›ndan do-
lay›, her bir firma s›f›r ekonomik kâr ile karfl› karfl›ya kalacakt›r.
• Edgeworth Modeli: Francis Y. Edgeworth taraf›ndan 1897 y›l›nda gelifltiri-
len model, ayn› Cournot ve Bertrand modelleri gibi piyasada iki firman›n ol-
du¤u, firmalar›n ayn› maliyetle homojen mal ürettikleri, her düopolcünün
kendi mal›na yönelik talep e¤risini tam olarak bildi¤i ve her iki firman›n da
kâr maksimizasyonu amaçlad›klar› varsay›mlar› üzerine kurulmufltur.
Bu modelde farkl› olarak hem üretim düzeyi hem fiyat düzeyi stratejik de¤ifl-
ken olarak kabul edilmektedir. Buna göre, Edgeworth modelinde Cournot
modelinin aksine, her bir firma kâr›n› maksimum düzeye ç›kar›rken, rakibi-
nin fiyat›n› sabit tutaca¤› kabul edilmektedir. Bertrand modeli ise firmalar›n
s›n›rs›z kapasiteye sahip olduklar›n› varsayarken Edgeworth modeli her bir
firman›n s›n›rl› kapasitesinin oldu¤unu ve dolay›s›yla hiçbir firman›n tam re-
kabet denge fiyat›nda piyasa talebini karfl›layamayaca¤›n› kabul etmektedir.
D Ü fi Ü N E L ‹ M Bu nedenle
D Ü fi Ü N E L ‹ de
M firmalar›n pozitif ekonomik kâr sa¤lama olas›l›klar› vard›r. Bu
varsay›mlar alt›nda, Edgeworth modeline göre tek bir çözüm (Cournot mo-
delinde oldu¤u gibi sabit bir çözüm) yoktur, bunun yerine fiyat düzeyinin ve
S O R U S O R U
üretim düzeyinin sürekli dalgalanmas› söz konusu olmaktad›r.
D‹KKAT Edgeworth Modelinde

D ‹ K K A T stratejik de¤iflken, üretim düzeyi ve fiyat düzeyidir.
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
• Stackelberg Modeli: Heinrich Stackelberg taraf›ndan gelifltirilen bu oligo-

pol modelinde di¤er modellerdeki varsay›mlar›n geçerli olmas›n›n yan› s›ra,
Cournot modelindeki gibi üretim düzeyi stratejik de¤iflkendir. Ancak za-
manlama yönünden Cournot modelinden ayr›lmaktad›r. Buna göre, önce
firmalardan biri (lider firma) piyasaya girmekte, di¤er firma (takipçi firma)
onun davran›fl›n› izlemekte ve kendi karar›n› vermektedir. Takipçi firma Co-
urnot modelindeki gibi, kendi üretim düzeyinin rakibinin üretim düzeyini
etkilemedi¤ini varsayarken (Cournot modelindeki firma davran›fl›n›n ayn›s›-
n› göstermektedir), lider firma ise Cournot modelinin tersine karfl›l›kl› ba-
¤›ml›l›¤›n oldu¤unu, yani firman›n kendi üretim düzeyinin rakibinin üretim
düzeyini etkileyece¤ini varsaymaktad›r.
Bu varsay›mlar alt›nda, ayn› talep ve maliyet fonksiyonlar›na ra¤men Stac-
kelberg modelinde oluflan fiyat düzeyi Cournot modeline göre daha düflük
olmaktad›r. Dolay›s›yla firmalardan birinin daha fazla bilgiye sahip olmas›
tüketiciler aç›s›ndan yarar sa¤lamaktad›r. Toplam üretim düzeyi ise Cournot
modeline göre daha yüksektir ancak takipçi firman›n üretim
D Ü fi Ü Ndüzeyi
E L ‹ M Cournot D Ü fi Ü N E L ‹ M
modelindeki her bir firman›n üretim düzeyinden daha düflüktür. Stackelberg
modelinde toplam kâr daha düflük olmakla birlikte, lider firma Cournot mo-
S O R U S O R U
delindeki firmalardan daha avantajl› durumdad›r.
Stackelberg Modelinde stratejik de¤iflken, üretim düzeyidir. D‹KKAT D‹KKAT
Modern Oligopol Teorileri SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

Geleneksel oligopol modellerinden farkl› olarak modern oligopol modellerinde
firmalar›n birbirlerinden ba¤›ms›z hareket etmedikleri kabul edilmektedir. Bu mo-
dellerde fiyat anlaflmalar›, ifl birli¤i formlar›, fiyat liderli¤i veAMAÇLARIMIZ

fiyat takipçili¤i gibi,
yeni yöntemlerle, günümüz sorunlar›na daha çok yaklaflmaktad›rlar. Özellikle
AMAÇLARIMIZ
1937 y›l›nda John von Neumann taraf›ndan ortaya konulan ve 1944 y›l›nda Neu-
K ‹ T A P
mann ve Oskar Morgenstern taraf›ndan gelifltirilen, insan davran›fllar›n› oyunlar K ‹ T A P
yoluyla aç›klamaya çal›flan oyun teorisi, 1950-1953 y›llar› aras›nda John Forbes
Nash’in oligopolde karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k durumunu analize dahil etmesiyle as›l geli-
flimini sa¤layarak oligopol piyasas›ndaki firma davran›fllar›n› Taç›klamaya
E L E V ‹ Z Y O N farkl› bir TELEV‹ZYON
çözüm getirmifltir.
Modern oligopol teorileri, firmalardan birinin ald›¤› bir karar›n rakiplerinin fa-
aliyetini etkiledi¤i varsay›m›na dayanmaktad›r. Bu ba¤lamda da, ‹ N Tpiyasa
E R N E T pay› büyük ‹NTERNET
olan firma veya firmalar neleri etkileyebileceklerini ve rakiplerin nas›l davranacak-
lar›n› tahmin edebilmektedirler. Ayn› flekilde rakiplerin de büyük firmalar hakk›n-
da bilgi sahibi olduklar› kabul edilmektedir. Dolay›s›yla oligopol piyasas› olmas›-
na ra¤men, firmalar›n birbirleriyle olan ba¤l›l›klar› nedeniyle Dpiyasan›n
Ü fi Ü N E L ‹ M monopol- D Ü fi Ü N E L ‹ M
leflme e¤ilimine gidebilmesi söz konusu olabilmektedir. Bu teoriler aras›nda Cham-
berlin ve Fellner taraf›ndan gelifltirilen teoriler özellikle oligopoller aras› ba¤›ml›l›-
S O R U S O R U
¤a yer vermeleri aç›s›ndan önemlidir.
Modern oligopol teorilerini geleneksel oligopol teorilerinden ay›ranD ‹en

K K önemli
AT özellik, D‹KKAT
oligopolistik ba¤›ml›l›¤› dikkate almalar›d›r.
• Chamberlin Modeli: Edward H. Chamberlin, Cournot modelini gelifltirerek
daha gerçekçi bir düopol modeli ortaya koymufltur. Bu modelde de Cour-
AMAÇLARIMIZ
not modelinde oldu¤u gibi, ayn› varsay›mlardan hareket edilmektedir. An-
AMAÇLARIMIZ
148 Mikro ‹ktisat
cak Chamberlin modelinde firmalar›n aralar›ndaki karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n far-

k›nda olduklar› varsay›lmaktad›r. Dolay›s›yla, Cournot modelinde üretim
miktar›n› de¤ifltiren firman›n rakibinin üretimini sabit tutaca¤› düflüncesi ye-
rine, Chamberlin modelinde firman›n rakiplerinin nas›l davranaca¤›n› da
dikkate alaca¤› ileri sürülmektedir. Bunun sonucunda da firmalar, herhangi
bir anlaflma yapmadan monopol fiyat›n› belirleyebileceklerdir. Dolay›s›yla
bu fiyattan monopol üretim düzeyini gerçeklefltirerek monopol kâr›n› eflit
olarak paylaflacaklard›r. Oligopolistik ba¤›ml›l›k, herhangi bir anlaflma ol-
madan firmalar› birlikte davranmaya itmektedir.
• Fellner Modeli: Fellner modelinde de Chamberlin modelindeki firmalar
aras› ba¤›ml›l›k görüflü esas al›narak bu görüfl gelifltirilmeye çal›fl›lm›flt›r ve
özellikle aralar›nda bir anlaflman›n olmad›¤› oligopollerde birlikte kâr mak-
simizasyonu üzerinde durulmufltur. Fellner’e göre temelde endüstri için kâr
maksimizasyonunun gerçekleflmesi firmalar aç›s›ndan daha yararl› sonuçlar
do¤urabilmektedir. fiöyle ki; endüstride olas› en yüksek kâr sa¤lanacak da-
ha sonra bu kâr firmalar aras›nda paylaflt›r›lacakt›r. Burada hareket noktas›,
rekabetten zarar görmek istemeyen oligopolcülerin, bir monopolcü gibi
davranarak en yüksek kâr› aralar›nda paylaflacak anlaflmalar yapmalar›d›r.
Ancak bu birlikte kâr maksimizasyonu gerçeklefltirmede çok büyük güçlük-
lerle karfl›lafl›lmaktad›r. Bu ba¤lamda Fellner, oligopol piyasas›nda faaliyet
gösteren firmalar›n her zaman ortak ç›kara uygun davranmayacaklar›n› ileri
sürmektedir. Ortak ç›kar u¤runa davranmay› engelleyen etkenler aras›nda
ise: firmalar aras›ndaki maliyet ve üretim farkl›l›klar›, piyasadaki belirsizlik
durumlar›, firmalar aras›ndaki bilgi al›flveriflini yasaklayan hukuki düzenle-
meler, firmalar aras› risk de¤erlendirme farkl›l›¤›, yönetici ve pay sahipleri-
nin tercihlerini uyumlaflt›rmadaki güçlükler, araflt›rma-gelifltirme ile reklam-
larla ilgili koordinasyonun yap›lmas›ndaki güçlükler ve hepsinden önemlisi
firmalar›n ba¤›ms›zl›klar›n› koruma istekleridir.
Dirsekli Talep E¤risi Modeli

Fiyat Savafl›: Oligopol 1939 y›l›nda Paul Sweezy taraf›ndan gelifltirilmifl olmas› nedeniyle Sweezy Modeli
piyasas›nda rakip firmalar›n de denilen bu model, oligopolde var olan fiyat kat›l›¤›n› aç›klamaktad›r. Firmalar
fiyatlar› düflürme yar›fl›.
örne¤in piyasa talebi azald›¤›nda veya maliyetleri azald›¤›nda, fiyat› düflürmek is-
tememektedir. Çünkü bu rakip firmalar taraf›ndan yanl›fl alg›lanarak bir fiyat sava-
fiekil 6.6 fl›n› bafllatabilir. Buna karfl›-
l›k talepteki ve maliyetlerin-
Dirsekli Talep E¤risi P,MC,MR
Modeli K
deki bir art›fl karfl›s›nda da
MC1 fiyatlar›n› yükseltmede is-
MC2
A teksiz olacaklard›r. Çünkü
MC3
bu sefer de rakiplerinin fi-
P1 B
yatlar› yükseltmeyece¤i ko-
MR1 nusunda flüpheleri olacakt›r.
X
d
Bu fiyat sabitli¤i dirsekli ta-
Y lep e¤risinin temelini olufl-
D turmaktad›r. Sweezy’e göre,
oligopolcü firmalar fiyat ar-
0 Q t›fllar›ndan dolay› oldukça
Q1
MR2 esnek bir taleple fakat fiyat-
taki düflüfllerden dolay› da
az esnek bir taleple karfl›laflmaktad›r. Rakip firmalar›n bu simetrik olmayan tepki-

leri talep e¤risinin dirsekli olufluna yol açmaktad›r. Yani, oligopolcü firmalar›n kar-
fl› karfl›ya olduklar› talep e¤risi, halihaz›rda geçerli olan fiyat düzeyinde dirsek
oluflturmakta ve bu nedenden dolay› talep flartlar› ve maliyet flartlar› de¤iflse bile,
oligopolcü firmalar fiyatlar›n› sabit tutmaya çal›flmaktad›r.
Dirsekli talep e¤risi modelinin gösterildi¤i flekil 6.6’dan da görülebilece¤i gibi,
oligopolcü firma biri ABd ve di¤eri de KBD olan iki farkl› esneklikteki talep e¤ri-
leri ile karfl› karfl›ya olmaktad›r. Daha yatay olan (esnek) ABd talep e¤risi, rakip fir-
malar›n fiyatlar›n›n sabit kalaca¤› varsay›m› ile oluflan fiyat ve miktar bileflimlerini
göstermektedir. Daha dik olan (inelastik) KBD talep e¤risi ise rakip firmalar›n fiyat
de¤iflimlerini izleyecekleri varsay›m› ile ortaya ç›kan ilgili talep ve miktar bileflim-
lerini göstermektedir. Sweezy’nin temel varsay›m›na göre, rakip firmalar fiyat art›fl-
lar›n› ihmal ettiklerinden fakat fiyat düflüfllerini izlediklerinden dolay›, oligopolcü
firman›n karfl› karfl›ya oldu¤u talep e¤risi cari fiyat düzeyinde (P1) ve miktar düze-
yinde (Q1) dirsek yapmaktad›r. P1 fiyat düzeyinin üzerinde talep e¤risi oldukça es-
nektir çünkü firma fiyat düzeyini P1’in üzerine ç›kard›¤›nda rakip firmalar kendini
izlemeyeceklerinden dolay›, firman›n sat›fllar› azalarak piyasa Dpay›
Ü fi Ü Ndüflecektir.
EL‹M Bu- D Ü fi Ü N E L ‹ M
na karfl›l›k firma P1 fiyat düzeyinin alt›nda fiyat›n› belirlemesi halinde ise karfl›lafl-
t›¤› talep e¤risi inelastiktir çünkü bu sefer de rakip firmalar piyasa paylar›n› kay-
S O R U S O R U
betmemek için fiyatlar›n› düflürecektir.
Dirsekli Talep E¤risi Modelinde, oligopolcü firman›n fiyat›n› yükseltti¤inde

D ‹ K K A Trakiplerin fi- D‹KKAT
yatlar›n› de¤ifltirmeyeceklerini, buna karfl›l›k fiyat›n› düflürdü¤ünde rakiplerin de fiyatla-
r›n› düflüreceklerini varsaymaktad›r. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Firman›n talep e¤risi dirsekli oldu¤undan, marjinal has›lat e¤risi süreklilik gös-
termez. MR1 ABd talep e¤risine iliflkin marjinal has›lat e¤risi, MR
AMAÇLARIMIZ
risine iliflkin marjinal has›lat e¤risidir. Bu nedenle firman›n maliyetlerinde bir de-

2 ise KBD talep e¤- AMAÇLARIMIZ
¤iflme olsa bile (MC e¤risinin azalarak afla¤›ya veya artarak yukar›ya kaymas›), bu
fiyatta bir de¤iflmeye yol açmamaktad›r. Marjinal maliyet e¤rileriK ‹ T A(MCP , MC ve K ‹ T A P
1 2
MC3) MR1 ve MR2 marjinal has›lat e¤rileri aras›ndan geçti¤i sürece kâr maksimizas-
yon koflulu MC = MR sa¤lanmakta ve fiyat düzeyi sabit kalmaktad›r.
T E Loligopolistik
Dirsekli talep e¤risi modeli basit bir model olmakla birlikte, EV‹ZYON fiyat- TELEV‹ZYON
lama konusunda yeterli aç›klama sa¤lamamaktad›r. Bu model dirse¤in nas›l orta-
ya ç›kt›¤›n› aç›klasa da bafllang›çtaki denge fiyat›n›n (P1) nas›l belirlendi¤ini aç›k-
lamamaktad›r. ‹NTERNET ‹NTERNET
Anlaflmal› Oligopol Teorileri

Geleneksel ve modern oligopol modelleri firmalar aras›nda herhangi bir anlaflma
olmad›¤› varsay›m›na dayanmaktad›r. Ancak, endüstride firma say›s›n›n az olmas›,
oligopolistik ba¤›ml›l›¤›n bulunmas› gibi nedenler, firmalar›n aralar›nda anlaflma
yaparak, rekabeti ortadan kald›rarak monopolcü güç elde etmelerini ve böylece
daha yüksek kâr düzeylerine ulaflmalar›n› sa¤lamaktad›r. Dolay›s›yla firmalar, ara-
lar›ndaki fiyat-üretim rekabetini önlemek için aç›k veya gizli (örtük) anlaflmalar ya-
pabilmektedirler.
• Aç›k Anlaflmal› Oligopol Teorileri; Karteller: Firmalar›n fiyat rekabetinden
kaç›nmak için anlaflma çabalar›n›n en geliflmifl ve sistematik olan› kartellerdir.
Kartel, firmalar›n aralar›ndaki rekabeti ortadan kald›rarak monopolcü kâr› el-
de etmek amac›yla fiyat ve üretim gibi konularda ortak kararlar almak için
150 Mikro ‹ktisat
oluflturduklar› bir birliktir. Karteller genellikle uluslararas› boyutta olmaktad›r-

lar. Uluslararas› boyuttaki karteller için en iyi örnek OPEC’tir (Organization of
Petroleum Exporting Countries-Petrol ‹hraç Eden Ülkeler Örgütü). Bir kartelin
Kartel: Ayn› üretim dal›nda, baflar›l› olabilmesi için afla¤›daki özelliklere sahip olmas› gerekmektedir:
iki veya daha fazla firman›n 1. Kartel piyasan›n tümüne olmasa bile ço¤unlu¤una hâkim olmal›d›r. Ak-
aralar›ndaki rekabeti
önleyerek, fiyatlar› si taktirde kartel piyasa fiyat›n› kontrol alt›nda tutamaz.
düzenlemek ve piyasada 2. Karteli oluflturan firmalar al›nan ortak kararlara uymal›d›r. Kartel üyeleri-
monopol oluflturabilmek
amac›yla, hukuki ve nin anlaflmalar› her zaman kolay olmayabilir çünkü üyelerin maliyet ya-
ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n› p›lar›ndaki farkl›l›klar, piyasa talep e¤risi ile ilgili farkl› de¤erlendirmeler,
koruyarak meydana
getirdikleri bir birliktir.
hatta farkl› amaçlar nedeniyle anlaflma kolayca bozulabilmektedir. Ayr›-
ca, üye firmalardan birinin daha yüksek kârlar elde etmek amac›yla, kar-
Tröst: Ayn› veya farkl› üretim tel taraf›ndan belirlenen fiyat›n alt›nda mal›n› satmak suretiyle, anlaflma-
dal›nda faaliyet gösteren
firmalar›n hukuki ve y› gizlice bozma olas›l›¤› vard›r. Ancak bu hareketin; fiyat savafllar›na ne-
ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n› den olarak uzun dönemde fiyat› tam rekabet fiyatlar›na dönüfltürece¤i
yitirerek birleflmeleridir.
korkusu, anlaflmay› bozma konusunda cayd›r›c› olabilmektedir. Buna
karfl›l›k karteldeki firma say›s› ne kadar fazla olursa anlaflman›n bozulma
olas›l›¤› da o kadar fazla olmaktad›r. Çünkü say› artt›kça her bir kartel
üyesi firman›n kartel taraf›ndan kontrol edilebilme olas›l›¤› azalmaktad›r.
3. Söz konusu mala iliflkin talep, fiyata göre esnek olmamal›d›r. Çünkü ancak
böyle bir durumda üretim düzeyinin k›s›larak fiyat›n art›r›lmas› ile toplam
has›lat ve kâr art›r›labilmektedir. Talebin fiyat esnekli¤i ne kadar düflük
olursa karteldeki firmalar o kadar fazla monopolcü güç elde ederler.
4. Mala olan talep tüketici gelirine göre de esnek olmamal›d›r. Aksi taktirde,
tüketici gelirindeki dalgalanmalar, talepte önemli dalgalanmalara ve ortak
kararlar›n uygulanmas›nda zorluklara neden olabilir. Birçok ülkede kartel
veya tröst gibi oluflumlar, antitröst yasalar›yla yasaklanmaktad›r. Bu tür ya-
salar›n amac›, piyasan›n rekabetçi özelliklerini kaybetmemesi için mono-
polleflme ile mücadele etmek ve haks›z rekabeti önlemektir.
• Gizli Anlaflmal› Oligopol Teorileri; Hâkim Firma Modeli: Hâkim firma
modeli, tek bir büyük firma (hâkim firma) ile küçük firmalardan oluflan en-
düstrilerde uygulanan bir modeldir. Hâkim firma, toplam endüstri üretim mik-
tar›n›n önemli bir k›sm›n› kontrol etmektedir. Küçük firmalardan oluflan grup
ise piyasan›n geri kalan› için mal›n› arz etmektedir. Hâkim firma, kâr›n› mak-
simize edecek flekilde fiyat›n› belirlemektedir. Küçük firmalar ise hâkim firma-
n›n belirledi¤i fiyattan istedik-
fiekil 6.7
leri kadar mal satmaktad›r.
Hakim Firma P
Böylece, küçük firmalar tam
Modeli
Sdi¤er rekabetçi gibi davran›rken hâ-
P2
MCH kim firma mal›n artan k›sm›-
DH
n›n (küçük firmalarca arz edil-
P*
meyen miktar) arz edicisi gibi
hareket etmektedir.
P1
fiekil 6.7’de hâkim firman›n fi-
yat› nas›l belirledi¤i gösteril-
mektedir. fiekilde, D piyasa
MRH talep e¤risini, MCH hâkim fir-
D
Q ma marjinal maliyetini ya da
Qdi¤er QH QT
hâkim firma ters arz fonksi-
yonunu, Sdi¤er ise hâkim fir-
ma d›fl›ndaki küçük firmalar›n marjinal maliyet e¤rilerinin toplam›ndan olu-

flan arz e¤risini göstermektedir. Hâkim firma kendi talep e¤risini (DH) belir-
lemek zorundad›r. fiekilde görüldü¤ü gibi bu, piyasa talep e¤risi ile küçük
firmalar›n arz› aras›ndaki farkt›r. P1 fiyat düzeyinde küçük firmalar›n arz› pi-
yasa talebini karfl›lad›¤›ndan, hâkim firma bu fiyattan sat›fl yapmamaktad›r.
Buna karfl›l›k, P2 fiyat›nda ya da daha düflük fiyattan hâkim firma d›fl›ndaki
di¤er firmalar piyasaya üretimlerini arz edemediklerinden, hâkim firma pi-
yasa talep e¤risinin tümüne sahip olmaktad›r. P1 ve P2 fiyat düzeyleri ara-
s›nda ise hâkim firman›n karfl› karfl›ya oldu¤u talep e¤risi DH’dir. Hâkim fir-
man›n talep e¤risi DH ile iliflkili olarak hâkim firman›n marjinal has›lat e¤ri-
si MRH olmakta ve MC ise hâkim firman›n marjinal maliyet e¤risi olmaktad›r.
Hâkim firma, kâr maksimizasyon koflulunu (MCH = MRH) sa¤lad›¤› üretim
düzeyini QH’da belirleyerek kâr›n› maksimize etmektedir. Bu durumda, QH
üretim düzeyinden hâkim firman›n talep e¤risine (DH) bir dikme ç›k›ld›¤›n-
da piyasa fiyat› P* olarak belirlenmektedir. Bu fiyat düzeyinde di¤er firma-
lar›n üretim düzeyi ise Qdi¤er kadar olacakt›r. Buna göre hâkim firma ve di-
¤er firmalar›n toplam sat›fllar› QT = QH + Qdi¤er olarak gerçekleflecektir.
Oligopol Piyasas›nda Fiyat D›fl› Rekabet

Oligopolde, firmalar fiyat rekabeti yerine fiyat d›fl› rekabeti tercih etmektedir. Bu-
nun nedenleri yukar›da ele al›nan oligopol teorilerinde daha önce verilmifltir. Oli-
golocü firmalar; mal farkl›laflt›rmas›, üretim tekniklerinde yenilikler, reklamlar, ye-
ni ürün gelifltirme, promosyon ve kampanyalar gibi konularda fiyat d›fl› rekabet et-
mektedir. Bu davran›fl modeli, oligopol piyasalar›nda reklam harcamalar›n›n; örne-
¤in deterjan, otomobil ve beyaz eflya gibi endüstrilerde neden di¤er piyasalara gö-
re daha yüksek oldu¤unu aç›klamaktad›r. Bunun d›fl›nda, bu piyasalarda, örne¤in
yeni bir ürünü rakiplerinden önce piyasaya sürmek amac›yla, gelifltirmek veya
mevcut bir ürünün niteli¤ini de¤ifltirmek için araflt›rma-gelifltirme faaliyetleri
yapmak da büyük önem tafl›maktad›r. Örne¤in bilgisayar veya cep telefonu üreti-
cileri mallar›n›n modellerini devaml› olarak de¤ifltirmektedir. Promosyon ve kam-
panyalar gibi fiyat d›fl› rekabete ise cep telefonu operatörlerin davran›fllar› örnek
olarak verilebilir. Oligopolcü firmalar bu tür bir fiyat d›fl› rekabeti destekleyecek
yeterli finansal kaynaklara sahip olduklar›ndan, talep e¤rilerini sa¤a kayd›rarak ve-
ya daha inelastik hale getirerek daha yüksek kârlar elde etmelerine olanak sa¤la-
yan, bu tür yollar› tercih etmektedir.
Oligopol Piyasas›nda Etkinlik

Baz› iktisatç›lara göre, oligopolcü firmalar negatif e¤imli talep e¤risine sahip ol-
duklar›ndan P=MC etkinlik flart› sa¤lanamamaktad›r. Çünkü monopol ve monopol-
cü rekabet piyasalar›nda oldu¤u gibi, bu piyasada da fiyat düzeyi marjinal maliye-
tin üzerinde (P>MC) belirlenmektedir. Ancak baz› iktisatç›lar ise oligopol piyasa-
s›nda araflt›rma-gelifltirme faaliyetlerine önem verilerek, teknolojik geliflmelere ola-
nak sa¤lanmas›n› olumlu de¤erlendirmektedirler. Onlara göre, teknolojik geliflme,
iktisadi büyümeyi h›zland›rmaktad›r. Dolay›s›yla oligopol piyasas› asl›nda iktisadi
büyüme üzerinden toplumun refah›n› olumlu etkilemektedir.
152 Mikro ‹ktisat
Özet
A M A Ç
Monopol piyasas›n› ve monopolcünün firma den-
A M A Ç
Oligopol piyasas›n› ve bu piyasadaki farkl› firma
1 gesini ifade etmek 3 davran›fllar›n› aç›klamak
Tek bir firman›n yak›n ikamesi olmayan bir mal› Birbirlerini etkileyecek kadar az say›da firman›n
üretip satt›¤› piyasa türü olan monopolde, firma homojen veya farkl›laflt›r›lm›fl mal üretti¤i piyasa
marjinal maliyetini marjinal has›lat›na eflitledi¤i yap›s›na oligopol piyasas› denilmektedir. Firma
üretim düzeyinde dengeye gelerek marjinal ma- say›s›n›n az olmas› ve girifllerin k›s›tlanmas› ne-
liyetinin üzerinde bir fiyat belirlemektedir. Dola- deniyle, firmalardan herhangi birinin fiyat, üre-
y›s›yla ekonomik kâr elde etmektedir. tim düzeyi ya da reklam konusundaki karar›, di-
¤er firmalar› yak›ndan ilgilendirmektedir. Oligo-
A M A Ç
Monopolcü rekabet piyasas› iflleyiflini ve bu piya- polcü firman›n üretim veya fiyat üzerindeki kara-
2 sada yer alan firman›n dengesini aç›klamak r›na karfl› rakipleri farkl› farkl› tepkiler gösterebi-
Monopolcü rekabet piyasas›, piyasaya girifl ve lece¤inden, oligopolcünün dengesi de tek bir
ç›k›fllar›n kolay oldu¤u, benzer fakat farkl›laflt›- teori çerçevesinde incelenememektedir. Bu ne-
r›lm›fl mallar üreten çok say›da firman›n faaliyet denle de¤iflik oligopol teorileri ile oligopolcü-
gösterdi¤i ve firmalar›n belli ölçüde fiyat belirle- nün dengesi incelenmeye çal›fl›lmaktad›r.
me gücüne sahip oldu¤u piyasa yap›s›n› ifade
etmektedir. Monopolcü rekabet piyasas›ndaki
firma tam rekabet piyasas›n›n baz› özelliklerini
içinde bar›nd›rsa da tam rekabetten farkl› olarak
mal farkl›laflt›rmay› gerçeklefltirmesi nedeniyle,
s›n›rl› bir monopolcü güç elde etmektedir. Dola-
y›s›yla monopolcünün talep e¤risinden daha es-
nek olan negatif e¤imli talep e¤risine sahip ol-
maktad›r. Di¤er piyasalarda oldu¤u gibi, burada
da firma dengesi marjinal maliyetin marjinal ha-
s›lata eflitlendi¤i üretim düzeyinde sa¤lanmakta-
d›r. K›sa dönemde ekonomik kâr elde eden mo-
nopolcü rekabet piyasas›ndaki firma, uzun dö-
nemde piyasaya girifllerin engellenmemifl olmas›
nedeniyle sadece normal kâr elde edebilmekte-
dir. Ancak negatif e¤imli talep e¤risine sahip ol-
mas› nedeniyle, fiyat› ortalama toplam maliyete
eflit olmas›na ra¤men, marjinal maliyetten büyük
olmaktad›r.
1. Afla¤›dakilerden hangisi tek sat›c› karfl›s›nda çok sa- 6. Monopolcü rekabet piyasas›n› tam rekabet piyasa-
y›da al›c›n›n oldu¤u piyasalar› ifade etmektedir? s›ndan ay›ran en önemli özelli¤i afla¤›dakilerden han-
a. Düopol gisidir?
b. Monopol a. Fiyat farkl›laflt›rmas›
c. Oligopol b. Firmalar aras› ba¤›ml›l›k
d. Monopolcü Rekabet c. Uzun dönemde ekonomik kâr elde edilmesi
e. Tam Rekabet d. Mal farkl›laflt›r›lmas›
e. Az say›da firman›n olmas›
2. Monopol piyasas›nda firman›n talep e¤risi ile afla¤›-
dakilerden hangisi birbirinin ayn›s›d›r? 7. Heterojen mal üreten oligopolcülerden oluflan piya-
a. Toplam has›lat e¤risi saya ne ad verilmektedir?
b. Marjinal has›lat e¤risi a. Farkl›laflt›r›lm›fl oligopol
c. Ortalama has›lat e¤risi b. Saf oligopol
d. Ortalama maliyet e¤risi c. Tam oligopol
e. Marjinal maliyet e¤risi d. Düopol
e. Noksan oligopol
3. Monopolde fiyat farkl›laflt›r›lmas› yap›labilmesi için
afla¤›dakilerden hangisi zorunludur? 8. Cournot modelinde mal›n marjinal maliyeti afla¤›da-
a. Monopolcü yo¤un reklam faaliyetleri yürütmelidir. kilerden hangisine eflittir?
b. Fiyat›n farkl›laflt›r›ld›¤› piyasalar aras›nda geçifl a. Fiyata
mümkün olmamal›d›r. b. Marjinal has›lata
c. Mal en az›ndan görünüflte de¤ifltirilmelidir. c. Ortalama has›lata
d. Monopolcünün üretti¤i mal lüks bir ihtiyac› gi- d. Ortalama maliyete
dermelidir. e. S›f›ra
e. Tüketicinin piyasa hakk›nda tam bilgiye sahip
olmas› gerekmektedir. 9. Afla¤›daki oligopol modellerinden hangisinde firma-
lar fiyat düzeyi üzerinden rekabet halindedirler?
4. Afla¤›daki oligopol modellerinden hangisi oligopol a. Bertrand modeli
piyasalar›nda fiyat kat›l›¤›n› aç›klamaktad›r? b. Cournot modeli
a. Hâkim firma modeli c. Stackelberg modeli
b. Cournot modeli d. Edgeworth modeli
c. Stackelberg modeli e. Sweezy modeli
d. Bertrand modeli
e. Dirsekli talep e¤risi modeli 10. Monopolcünün karfl› karfl›ya oldu¤u talep e¤risi için
afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir?
5. Afla¤›daki piyasalardan hangisi oligopole en uygun a. Tam rekabetçi firman›n talep e¤risi ile ayn›d›r.
örnektir? b. Her zaman marjinal has›lat e¤risinin alt›ndad›r.
a. Beyaz eflya piyasas› c. Sonsuz esnektir.
b. Bakkallar d. Piyasa talep e¤risi ile ayn›d›r.
c. Kuaför salonlar› e. Ortalama gelir e¤risinin üzerindedir.
d. Restoranlar
e. Benzin istasyonlar›
154 Mikro ‹ktisat

1. b Monopol piyasada tek sat›c› ve çok say›da al›c› S›ra Sizde 1
vard›r. Bazen maliyetlerin çok yüksek olmas› veya talebin çok
2. c Monopol piyasas›nda talep e¤risi her ürünün düflük olmas› nedeniyle monopolcü zarar edebilir. Ör-
miktar›n›n sat›labilece¤i fiyat düzeyini yans›tt›- ne¤in tüketicilerin zevklerinde meydana gelen bir de¤ifl-
¤›ndan ayn› zamanda monopolcünün ortalama me sonucunda talep e¤risi sola (afla¤›ya) kayar ve opti-
has›lat e¤risidir. mal üretim düzeyinde (MC=MR’ye denk gelen üretim
3. b Monopolcünün fiyat farkl›laflt›rmas› yapabilmesi düzeyinde) uzun dönem ortalama maliyet e¤risinin alt›n-
için ürünün ucuza sat›ld›¤› piyasadan al›n›p da kalabilir. Veya monopolcünün kulland›¤› girdi fiyatla-
pahal›ya sat›ld›¤› piyasada herhangi bir engelle r›nda meydana gelen bir art›fl bu sefer monopolcünün
karfl›laflmadan, rahatça sat›lamamas› gerekir. Bir uzun dönem ortalama maliyet e¤risini yukar›ya do¤ru ta-
baflka deyiflle piyasalar aras›nda geçiflin söz lep e¤risi üzerine kayd›rabilir. Her iki durumda da uzun
konusu olmamas› laz›m. dönem ortalama maliyet e¤risinin talep e¤risinin (ortala-
4. e Oligopol modellerinde dirsekli talep e¤risi fiyat ma has›lat e¤risinin) üzerinde olmas› nedeniyle, ikisi ara-
k›tl›¤›n› aç›klamakta kullan›l›r. s›ndaki fark monopolcünün zarar›n› gösterecektir.
5. a Beyaz eflya piyasas› oligopol piyasalara en uy-
gun olan›d›r. Bu piyasalara girmek belirli bir öl- S›ra Sizde 2
çe¤i gerektirdi¤inden girifl engeli söz konusu- Do¤al monopollerde ölçek ekonomileri mevcuttur. Ya-
dur. Az say›da sat›c› vard›r ve firmalar aras›nda ni, üretim artt›kça ortalama toplam maliyet azalmakta-
ba¤›ml›l›k söz konusudur. d›r. Bu nedenle ikinci derecede fiyat farkl›laflt›rmas› uy-
6. d Monopolcü rekabetçi piyasada mallar farkl›, gulanmas› monopolcüyü daha avantajl› konuma getire-
rekabetçi piyasada mallar homojendir. cektir. Böylece monopolcü bir taraftan üretimini veya
7. a Ürünlerin birbirinden farkl› oldu¤u anlam›n› sat›fl›n› art›racak ve bu flekilde daha büyük ölçek eko-
tafl›yan heterojen ürünler, farkl›laflt›r›lm›fl nomilerine ulaflacak, di¤er taraftan hem tüketici refah›-
oligopol piyasalar›nda sat›l›r. n› hem de kendi kâr›n› art›rma imkan›na kavuflacakt›r.
8. e Cournot modelinde mal›n marjinal maliyetinin
de¤iflmedi¤i, sabit oldu¤u ve üretim maliyetinin S›ra Sizde 3
de s›f›r oldu¤u varsay›l›r. Damping Çeflitleri
9. a Bertrand modelinde firmalar›n fiyat› belirledi¤i 1. Arada bir yap›lan damping: Ekonomide talep daral-
varsay›lmaktad›r. Di¤er modellerde ise firmalar mas›, tüketici tercihlerinin de¤iflmesi gibi geçici ne-
miktar›n belirlenmesi gerekti¤ini savunur. denler firmalar›n sat›fllar›n› yavafllat›p stok birikme-
10. d Monopol piyasalar›nda firma tek sat›c› oldu¤u lerine neden olabilir. Böylece firmalar d›fl piyasaya
için karfl› karfl›ya oldu¤u talep e¤risi ayn› maliyetine sat›flla bu stoklar› eritme yoluna gidebilir-
zamanda piyasa talep e¤risidir. ler, buna da arada bir yap›lan damping denir.
2. Y›k›c› Damping: Firma d›fl piyasadaki rakiplerini or-
tadan kald›rmak için fiyatlar› onlar›n dayanamayaca-
¤› kadar düflürür.
3. Sürekli Damping: Firma mal›n› d›fl piyasalarda sü-
rekli olarak daha düflük fiyattan satar, buna örnek
de ölçek ekonomileridir.
S›ra Sizde 4
Tam rekabet piyasalar›n›n temel özelliklerinden biri üre-
tilen mal›n homojen olmas›d›r. Monopol piyasas›nda da
tek firma oldu¤undan, üretilen mal›n bir rakibi yoktur.
Buna karfl›l›k tam rekabet piyasas›n›n birçok özelli¤ini
tafl›yan monopolcü rekabet piyasalar› mal farkl›laflt›rma-
s› uygulayarak bir monopolcü güç elde etmektedir.
Blum, Ulrich vd. (2006). Angewandte
Industrieökonomik: Theorien, Modelle,
Anwendungen, Wiesbaden: Gabler Verlag.
Bulmufl, ‹smail. (2008). Mikroiktisat, Ankara.
Dinler, Zeynel. (2010) Mikro Ekonomi, Bursa.
Ertek, Tümay. (2009). Mikroekonomi Teorisi,
‹stanbul.
Hyman, David N. (1993). Modern Microeconomics:
Analysis and Applications, Boston.
Lipsey, Richard G. vd. (1999). Economics, Reading,
Massachusetts: Addison- Wesley.
McConnell, Campbell R. ve Brue, Stanley L. (1996).
Microeconomics: Principles, Problems, and
Policies, New York: McGraw-Hill.
Paras›z, ‹lker. (2011). Mikro Ekonomi, Bursa.
Perloff, Jeffrey M. (2001). Microeconomics, Boston:
Addison- Wesley.
Seyido¤lu, Halil. (2006). ‹ktisat Biliminin Temelleri,
‹stanbul.
Tucker, Irvin B. (2010). Microeconomics for Today’s
World, Austalia: South-Western Cengage Learning.
Ünsal, Erdal M. (2010). Mikro ‹ktisat, Ankara.
Yaylal›, Muammer. (2004). Mikroiktisat, ‹stanbul.
Y›ld›r›m, Kemal vd. (2009). Endüstriyel Ekonomi,
Bursa.
7
M‹KRO ‹KT‹SAT
Amaçlar›m›z
K›sa dönem emek talep e¤risini elde edebilecek,
Uzun dönem emek talep e¤risini elde ediliflini aç›klayabilecek,
Emek talep e¤risini bir endüstri ve piyasa ba¤lam›nda de¤erlendirebilecek,
Eksik rekabet piyasalar›nda emek talep e¤risini elde edebilecek,
Emek arz e¤risinin elde ediliflini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Marjinal Ürün Has›lat› • Bireysel Emek Arz E¤risi
• Marjinal Faktör Maliyeti • Emek Talebi Ücret Esnekli¤i
• Ç›kt› Etkisi • Monopolcü Sömürü
• Faktör ‹kame Etkisi • Ekonomik Rant
• Bofl Zaman Talep E¤risi
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• KISA DÖNEM ÜRET‹M FAKTÖRÜ
(G‹RD‹) TALEB‹
• REKABETÇ‹ P‹YASADA UZUN
DÖNEM ÜRET‹M FAKTÖRÜ TALEB‹
• ENDÜSTR‹ VE P‹YASA ‹Ç‹N
Mikro ‹ktisat Faktör Piyasalar› FAKTÖR TALEP E⁄R‹LER‹
• EMEK F‹YATINDAK‹
DE⁄‹fi‹KL‹KLERE KARfiI EMEK
TALEB‹N‹N DUYARLILI⁄I
• G‹RD‹ ARZ E⁄R‹S‹
• EMEK P‹YASASINDA DENGE
• MONOPSONCU FAKTÖR
P‹YASALARI
Faktör Piyasalar›
G‹R‹fi
fiimdiye kadar bir firman›n karar›na iliflkin aç›klamalarda, firma kâr›n› maksimize
eden üretim ya da ç›kt› düzeyinin belirlenmesi ile ilgilendik. Bir baflka ifadeyle fir-
may› mal ve hizmet piyasas›nda arz yönü ile ele al›p firman›n hane halklar›na ve
di¤er firmalara mal veya hizmet sat›fllar›na iliflkin farkl› piyasa yap›lar›ndaki davra-
n›fllar›n› inceledik. Firmalar satacaklar› mal ve hizmetlerin üretimi için emek, ser-
maye, toprak ve do¤al kaynaklar fleklinde s›n›fland›r›lan girdileri kullan›rlar. Bu
girdiler firmalar taraf›ndan sat›n al›n›r ya da kiralan›r, k›saca firmalar taraf›ndan ta-
lep edilir. Üretim sürecinde kullan›lan tüm bu girdiler üretim faktörleri olarak ad-
land›r›ld›klar› için, bu faktörlerin arz ve talebinin karfl›laflt›¤› yerlerde faktör piya-
salar› olarak isimlendirilir. Ancak faktör piyasalar›nda arz edenler genellikle hane-
halklar› iken talep edenler ise firmalard›r.
Bir firma için kâr› maksimize eden ç›kt› düzeyini belirlemek, bir anlamda bu
ç›kt›y› elde etmek için gerekli olan üretim faktörleri seçimini yapmakt›r. Yani fir-
man›n girdi piyasalar›ndaki talep yönünü incelemektir. Firman›n girdi piyasas›nda-
ki talebi ise üretece¤i mal ve hizmetin sat›fl›na ya da talebine ba¤l› oldu¤u için, gir-
di talebi türev yada türetilmifl talep olarak isimlendirilir. Örne¤in bir otomobil fab-
rikas›n›n emek faktörü talebi, otomobil talebinin sonucu olarak ortaya ç›km›flt›r ya
da türemifltir. Otomobile olan talep artarsa bu firman›n emek talebi de artacakt›r.
Faktör fiyatlar› girdilerin arz ve talebine göre belirlenir. Bu nedenle önce girdi-
ler için talep, daha sonra arz yap›lar› incelenecektir. Son olarak arz ve talebin et-
kileflimlerinin girdi fiyat›n› nas›l belirledi¤i tart›fl›lacakt›r. Faktör talebini incelerken
üretim ve maliyet ünitelerinde izlenen yönteme paralel olarak k›sa ve uzun dönem
temelinde incelememizi sürdürece¤iz.
KISA DÖNEM ÜRET‹M FAKTÖRÜ (G‹RD‹) TALEB‹
A M A Ç K›sa dönem emek talep e¤risinin elde ediliflini aç›klamak

1
Faktör talebini incelerken üretim ve maliyetlere iliflkin ünitelerden yararlanarak,
firman›n üretimde kulland›¤› girdileri nas›l seçti¤ini dikkate almam›z gerekir. Fir-
man›n belli bir ç›kt› düzeyini en düflük maliyet ile gerçeklefltirmek ya da maliyet
minimizasyonu problemini çözmek, bir anlamda optimal girdi düzeylerini belirle-
158 Mikro ‹ktisat
mektir. Örne¤in efl ürün e¤risinin te¤et oldu¤u efl maliyet do¤rusu, girdi fiyatlar›
veri iken talep edilen girdilerin miktar›n› gösterir. Dikkat edilirse bu optimal girdi
bileflimi firman›n üretim miktar›na ve girdilerin fiyatlar›na ba¤l›d›r.
fiimdi X mal› üreten bir firman›n iki girdi kulland›¤›n›; Sermaye (K) ve Emek
(L), bunlara sermayenin kira bedeli ya da fiyat› olarak (r) ve emek birimi için (w)
kadarl›k ücret ödendi¤ini düflünelim. Aç›klamalar›m›z› sürdürürken tüm girdilerin
özdefl oldu¤unu hatta iflçilerin yeteneklerinin de ayn› oldu¤unu varsay›yoruz. K›sa
–
dönem için sermaye girdisini sabit al›p (K) emek girdisini (L) ise de¤iflken faktör
kabul edelim. Böylece firma için girdi talebi, ne kadar iflçi (emek) istihdam edece-
¤i ile iligili olacakt›r. Firman›n emek talebini incelerken ilk olarak hem faktör piya-
salar›nda hem de ürün piyasalar›nda tam rekabet koflullar›n›n bulundu¤u durumu
dikkate alaca¤›z.
Rekabetçi Piyasada Firman›n Emek Talebi

Optimal ç›kt› düzeyi için kullan›lan marjinalist mant›k, kâr› maksimize eden girdi
düzeyinin belirlenmesi için de kullan›l›r. Bunun için ilk olarak firman›n belli say›da
emek girdisi istihdam etti¤ini, ilave iflçiyi ifle alman›n kârl› olup olmad›¤›na bakma
iste¤ini inceleyelim. ‹lave iflçinin kiralanmas› ile firman›n üretimi artar. Üretim üni-
tesinden hat›rlanaca¤› üzere, firma di¤er girdiler sabit iken ilave bir birim emek kul-
land›¤›nda, üretimde ortaya ç›kan art›fl, bu girdinin marjinal fiziki ürünü olarak ta-
n›mlan›r ve fiziki de¤erle ölçülür. Bu fiziki de¤er için eme¤in marjinal fiziki ürünü
(MPPL), k›saca eme¤in marjinal ürünü (MPL) ya da eme¤in marjinal verimlili¤i kav-
ramlar› kullan›l›r. Ancak firma emek talebine iliflkin kararlar›nda bu fiziki ölçüyü
kullanmaz, bunun yerine bu ilave ürünün sat›fl›ndan elde etti¤i has›lat›; eme¤in
marjinal ürün has›lat›n› (MRPL) kullan›r. MPL ve MRPL birbiri ile iliflkili iki kavram-
d›r. Emek girdisi ile ilgili marjinal ürün has›lat›n› (MRPL) hesaplayabilmek için, ila-
ve emek girdisinin oluflturdu¤u marjinal ürünü (MPL) bu ç›kt›n›n her birimine ilifl-
D Ü fi Ü N E L ‹ M kin marjinal
D Ü fihas›lat
Ü N E L ‹ Mile çarp›lmas› gerekir. Sembollerle afla¤›daki gibi ifade edilir:
S O R U O R U⋅( MPL )
MRPL =S(MR)
D‹KKAT Tam rekabetDrekabet

‹ K K A T piyasas›nda MR=Px oldu¤unu hat›rlay›n›z.
SIRA S‹ZDE Emek girdisi için hesaplanan marjinal ürün has›lat›, en son emek biriminin ma-
SIRA S‹ZDE
liyetini (ki buna marjinal faktör maliyeti (MFC) diyece¤iz) afl›yorsa firma için ilave
iflçi ifle almak kârl›d›r.
AMAÇLARIMIZ
Emek AMAÇLARIMIZ
girdisi için marjinal faktör maliyeti (MFC) ilave emek kullan›ld›¤›nda
firman›n toplam maliyetinde ortaya ç›kan art›flt›r. Üretim faktörleri için rekabetçi
piyasa geçerli oldu¤unda, marjinal faktör maliyeti , bu faktöre ödenen bedeldir.
Dolay›s›yla emek girdisi için MFC, eme¤e ödenen ücrete eflittir. ( MFC L = w)
Yine rekabetçi piyasada firma tam esnek bir talep e¤risi ile karfl› karfl›ya oldu-
TELEV‹ZYON
¤u için, marjinal
TELEV‹ZYON
has›lat (MR) ürünün piyasa fiyat›na eflit olur. Böylece eme¤in mar-
jinal ürün has›lat› (MRPL) hesaplan›rken ürünün piyasa fiyat› ya da de¤eri ile eme-
¤in marjinal ürünü çarp›larak ilave ç›kt› için piyasa de¤eri hesaplan›r. Bu yüzden
rekabetçi piyasada marjinal ürün has›lat› (MRPL) bazen marjinal ürün de¤eri
‹NTERNET ‹ N T E Rda
(VMPL) olarak N E adland›r›l›r.
T Dolay›s›yla eme¤in marjinal ürün has›lat›n› yeniden
yaz›p ücrete eflitleyerek kâr› maksimize eden emek miktar› belirlenir.
MAKALE MAKALE
7. Ünite - Faktör Piyasalar› 159
VMPL ya da MRPL = Px ⋅ MPL = w
Marjinal ürün has›lat› e¤risi (MRPL) firma için emek talep e¤risidir. Daha aç›k
ifadeyle, sermaye girdisi sabit oldu¤unda firma için eme¤in marjinal ürün has›lat›
e¤risi emek faktörüne iliflkin talep e¤risidir. (MRPL) e¤risi belli bir düzeydeki emek
için firman›n ödemek istedi¤i en yüksek ücret düzeyini gösterir. Ya da (MRPL) e¤-
risi, belli bir ücret düzeyinde firman›n istihdam edece¤i emek miktar›n› gösterir.
Emek girdisi için talep e¤risi genellikle sol yukar›dan sa¤ afla¤›ya do¤ru e¤im-
lidir. Bu negatif e¤imin nedeni azalan marjinal verimler prensibidir. Sermaye girdi-
sini sabit tutan bir firma kulland›¤› emek girdisini art›rd›¤›nda ilave emek girdisi-
nin marjinal verimlili¤i (MPL) eninde sonunda azaland›r. Çünkü emek girdisinin
art›r›lmas›yla emek birimi bafl›na serma-
ye miktar› azalmaktad›r. ‹stihdam edi- fiekil 7.1
len emek say›s› artt›¤›nda eme¤in mar-
Firman›n K›sa
jinal verimlili¤i azald›¤› için, MRPL de APPL Dönem Emek
azalan olacakt›r. Dolay›s›yla emek ta- MPPL Talep E¤risi
lep e¤risi elde edilirken eme¤in marji-
nal verimlili¤i veri ya da sabit olan ürün
fiyat› (Px) ile çarp›ld›¤›ndan MRPL de
azalan olur. APPL=APL
Gerçek emek talep e¤risini daha ay- L1 L2 L3 L
r›nt›l› gösterebilmek için rekabetçi piya- MPPL=MPL
sada firman›n kapanma noktas›ndan ha- APPL
MRPL
reketle ortalama ve marjinal fiziki ürün-
ler ile ortalama ve marjinal ürün de¤erle-
ARPL=w1
rinin konumunu incelemek gerekir.
Em
Rekabetçi piyasada firman›n k›sa

ek
Ta
dönem kapanma noktas›nda ürün fi-

lep
yat› ortalama de¤iflken maliyete eflittir. ARPL=APL.PX

E¤
ris
Fiyat bu düzeyde hatta daha düflük dü-

i
L
L1 L2 L3
zeylerde oldu¤unda firma hiç üretim
yapmayacakt›r. Sembollerle ifade MRPL=MPL.PX
edersek;
w⋅ L
Px ≤ = AVC
x
oldu¤unda üretim gerçekleflmeyecektir. Kapanma noktas›n› eflitlik durumunda üc-

ret düzeyi hesaplamas› için kullan›rsak, emek faktörü için ortalama ürün has›lat›n›
(ARPL) elde etmifl oluruz.
Px ⋅ x
=w olur ya da Px.APPL=w veya ARPL=w
L
Dikkat edilirse ücret düzeyi ortalama ürün has›lat›na eflit ya da daha yüksek ol-
du¤unda firma üretim yapmayacakt›r, dolay›s›yla emek girdisi de talep etmeyecek-
tir. Ancak ücret düzeyi ARPL nin maksimum seviyesinde veya daha düflük düzey-
160 Mikro ‹ktisat
lerde ise pozitif miktarlarda emek talep edilecek ve emek talep e¤risi marjinal ürün
has›lat› e¤risi ile çak›flacakt›r (Çünkü firma w=MRPL göre talep edece¤i emek mik-
tar›n› belirliyordu). Eme¤in marjinal ürün has›lat e¤risi, ortalama ürün has›lat› e¤-
risini maksimumda kesti¤i için, ortalama ürün has›lat› alt›ndaki MRPL e¤risi emek
girdisi için gerçek emek talebidir. Bu bölgede marjinal ürün azalan oldu¤u için de
emek talep e¤risi negatif e¤imlidir.
Burada bir hususa dikkat çekmek istiyoruz. Üretim ünitesinde tek de¤iflken gir-
di durumunda, toplam üretim fonksiyonundan hareketle elde edece¤imiz marjinal
ve ortalama ürün fonksiyonlar›, sabit al›nan ürün fiyat› (Px) ile çarp›larak ARPL ve
MRPL fonksiyonlar›na dönüfltürülmüfltür. Yani bu fonksiyonlar orant›l› bir biçimde
D Ü fi Ü N E L ‹ M baflka bir Dfonksiyona
Ü fi Ü N E L ‹ M dönüfltürülmüfltür. Bu dönüflüm durumunda orijinal fonksi-
yonlar›n maksimum noktalar› ile ilgili ba¤›ms›z de¤iflkenlerin de¤eri sabit kal›r. Ya-
ni dönüflüm fonksiyonu içinde maksimum de¤erler ayn› emek de¤erleri üzerinde
S O R U S O R U
gerçekleflir. Bu durum flekil 7.1, de gösterilmifltir.
D‹KKAT APPL ve MPPDL,‹ nin

K K Amaksimum
T oldu¤u emek düzeylerinde ARPL ve MRPL de¤erlerini de (L2
L1) maksimum yapt›¤›na dikkat ediniz.
fiekil 7.1’de ücret düzeyi w1’ in üzerinde ise firma üretim yapmad›¤› için emek gir-
disi talep etmeyecektir. Ancak w1 ve alt›ndaki ücret düzeylerinde pozitif miktarlarda
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ

emek talep
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
edecek ve emek talep e¤risi L2 ile L3 aras›ndaki MRPL ile çak›flacakt›r.
D Ü fi Ü N E L ‹ M MRPL e¤risinin
D Ü fi Ünegatif
N E L ‹ M de¤er ald›¤› k›sm›, niçin gerçek emek talep e¤risi olarak kullan›r›z?
S O R U Kâr› Maksimize
S O R U
Eden Emek Miktar›n›n Belirlenmesi ve
Emek Talep E¤risinin E¤imi
TELEV‹ZYON T E L E V ‹sermaye
ZYON –
K›sa dönemde faktörünü sabit ald›¤›m›z (K) için, firma emek girdisini ar-
D‹KKAT D ‹ K K A Tart›r›r. Dolay›s›yla firman›n çözmesi gereken problem; kâr› mak-
t›rmakla üretimini
simize edebilmek için kaç kifli istihdam etmesi gerekti¤i sorusudur. Bunun için fir-
SIRA
‹ N T E RS‹ZDE
NET man›n kâr‹SIRA
Nfonksiyonunu
T E RS‹ZDE
NET (π) yazarsak: Bilindi¤i üzere toplam has›lattan toplam
maliyeti ç›kararak kâr fonksiyonumuzu yazabiliyorduk.
AMAÇLARIMIZ
MAKALE AMAÇLARIMIZ
π = Px XM AK ( )
K A, LLE − wL − r K
fiimdi kâr› maksimize eden emek miktar›n› belirlemek için, kâr fonksiyonunun
emek girdisine göre türevini al›p s›f›ra eflitlememiz gerekir:
∂π
= Px
∂X K , L ( )
− w = 0 , bu buradan Px.MPL=w
∂L ∂L
fleklinde eflitli¤i düzenleyerek emek girdisi için talep kural›na ulaflm›fl oluruz. Do-
lay›s›yla kâr maksimizasyonu amaçlayan firman›n emek talebine iliflkin kural›;
MAKALE eme¤in marjinal
M A K A Lürün
E has›lat›n›, marjinal faktör maliyetine yani ücrete eflit oldu¤u
düzeye kadar bu girdiyi kullanmas›d›r. fiayet MRPL ücret düzeyinden daha yüksek
ise firma ilave emek kiralamakla kâr› art›rmaktad›r.
E¤er MRPL ücretten daha dü- fiekil 7.2

flük ise firma istihdam etti¤i emek K›sa Dönem Kâr
w
miktar›n› azaltmal›d›r. Örne¤in Maksimizasyonu
firma L0 düzeyinde emek istih- Sa¤layan Emek
w1 MFCL=w1=Ls1 Miktar›n›n
dam ederse son emek biriminin Belirlenmesi
firmaya maliyeti, bu birimin üre- w2 LS2
tece¤i ç›kt›dan elde edece¤i geli-
ri aflacakt›r. Bu durumda firma
MRPL=Px.MPL=LD
çal›flt›rd›¤› iflçi say›s›n› azaltarak
kâr›n› art›rabilecektir. Grafiksel L1 L0 L2 L
aç›klamalar için yanda flekil 7.2
çizilmifltir.
fiekilde rekabetçi girdi piyasas›nda firma fiyat kabullenici oldu¤u için w1 ücret
düzeyinde, eme¤in marjinal faktör maliyeti (MFCL) sabittir. Yani firma bu ücret dü-
zeyi üzerinden arzu etti¤i miktarda emek girdisi kiralayabilmekte, bu piyasa ücret
düzeyini (w1) etkileme olas›l›¤› bulunmamaktad›r. ‹flte bu yüzden firman›n karfl›
karfl›ya kald›¤› emek arz e¤risi (LS) yatay eksene, piyasa ücret düzeyinde paralel-
dir. Eme¤in marjinal ürün has›lat› e¤risi ya da eme¤in talep e¤risi negatif e¤imli çi-
zilmifltir. Firma L1* düzeyinde emek istihdam ederek kâr›n› maksimize etmektedir.
fiimdi ücret düzeyinde w1 den w2’ye bir azal›fl›n talep edilen emek miktar›n›
nas›l art›rd›¤›na bakal›m. Ücret düzeyindeki bu azalma örne¤in iflgücüne kat›l›m
oran›ndaki bir art›fl sonucu emek arz e¤risi LS1 den LS2 ye kaym›fl olsun. Bu du-
rumda kâr maksimizasyonunu sa¤layan emek miktar› da L2* olacakt›r. Çünkü ko-
flula yeniden bakarsak (Px MPL=w); ürünün fiyat› Px sabit kal›rken ücret düzeyi
azald›¤›nda bu eflitli¤in korunabilmesi için eme¤in marjinal verimlili¤inin de azal-
mas› gerekir. Marjinal verimlilikteki azalma ise di¤er girdiler ve teknoloji sabit ol-
du¤u için ancak kiralanan emek miktar›n› art›rmakla sa¤lanabilir. Böylece ücret
azald›¤›nda talep edilen emek miktar› artar, dolay›s›yla emek talep e¤risi de nega-
tif e¤imlidir. Ancak ürün fiyat›nda ve marjinal verimlilikte art›fl olursa emek talep
e¤risi sa¤a kayarken ç›kt› fiyat›nda ve MPL de azalma oldu¤unda ise emek talep
e¤risi sola kayar.
Emek talep e¤risinde hangi durumlarda kayma gözlenir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
2
Benzer yöntem sermaye girdisi içinde uygulanabilir. Firman›n sermaye faktörü
kiralama ya da sat›n alma nedeni di¤er girdileri alma sebebiyle ayn›d›r, yani kâr›-
n› maksimize etmek. Burada da sermayenin marjinal ürün has›lat›, sermayenin fi-
S O R Udevam edile-
yat›na ya da kira bedeline eflit oldu¤u noktaya kadar, girdi al›nmaya S O R U
ce¤ine dair yaklafl›m geçerlili¤ini korumaktad›r. Ancak sermaye girdisini inceledi-
¤imizde zaman boyutu modele dahil edilmelidir. Firman›n maliyetleriD ‹ K K A T ve has›latla- D‹KKAT
r› birkaç zaman dilimini kaps›yorsa bu durumda girdi talebi için kullan›lan yöntem:
marjinal ürün has›latlar›n›n bu günkü de¤erini, marjinal maliyetlerin bugünkü
de¤erlerine eflitlemektir. Bundan sonraki iflleyifl emek piyasas› ile ayn› oldu¤u için
sermaye girdisine yönelik aç›klamalar tekrardan öteye gitmeyecektir. Bu yüzden
sermaye girdisi talebine iliflkin aç›klamalar yap›lmayacakt›r. AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
162 Mikro ‹ktisat
Emek Talep E¤risinin Elde Edilifli ve E¤imi ‹çin Alternatif

Bir Yöntem
Dikkat edilirse faktör piyasalar› birçok aç›dan ürün ya da ç›kt› piyasalar›na benzer,
her ikisi için de marjinal mant›k kullan›l›r. Örne¤in emek piyasas›nda kâr maksimi-
zasyonu kofluluna göre eme¤in marjinal ürün has›lat› (MRPL) eme¤in marjinal fak-
tör maliyetine (MFCL) yani ücrete (w) eflitlenir. Ürün ya da ç›kt› piyasas›nda kâr
maksimizasyonu koflulu ise marjinal has›lat›n (MR) marjinal maliyete (MC) eflitlen-
mesidir. Her ikisi de asl›nda ne kadar üretim elde edilece¤ini aç›klamaktad›r. fiöy-
le ki faktör piyasas›nda kâr› maksimize eden emek miktar›n›n belirlenmesine ilifl-
kin eflitli¤i yeniden yazal›m:
(MR).(MPL)=w
Bu eflitli¤in her iki yan›n› eme¤in marjinal verimlili¤ine (MPL ) bölelim;

w
MR =
MPL
Dikkat edilirse eflitli¤in sa¤ taraf› ilave ç›kt›n›n marjinal maliyetini göstermekte-
SIRA S‹ZDE dir.Çünkü SIRA
ücret,S‹ZDE ilave bir birim ç›kt› elde edebilmek için gerekli emek miktar› ile
çarp›lmaktad›r. Dolay›s›yla bu son eflitlik hem girdi kiralama hem de üretim düze-
yi seçimineD Üiliflkin kural› göstermektedir.
fi Ü N E L ‹ M
w w
= MC oldu¤unda MR = = MC yazabiliriz.
S O R U MPL S O R U MPL
D‹KKAT Kâr› maksimize

D ‹ K Keden
A T girdi miktar›n› belirlemenin asl›nda kâr maksimizasyonunu sa¤la-
yan ç›kt› miktar›n› belirlemeyle ile ayn› sonucu verdi¤ine dikkat edelim.
Dolay›s›yla bu bizi ayn› matematiksel sonuca götürmektedir. Çünkü her iki ku-
ralda sonuçta firman›n ne kadar üretim yapmas› gerekti¤ini aç›klamaktad›r. Bu
AMAÇLARIMIZ

marjinal yöntemi
AMAÇLARIMIZ kullanarak fiyat› veri alan firma için k›sa dönem (sermayenin sa-
bit oldu¤u ve teknolojiyi veri ald›¤›m›z) emek talep e¤risini elde edebiliriz. Bura-
da hem efl ürün e¤rilerini hem de marjinal maliyet e¤rilerini kullan›p emek talep
K ‹ T A P e¤risini ve Kbu‹ e¤rinin
T A P e¤iminin nelere ba¤l› oldu¤unu aç›klayaca¤›z.
fiekil 7.3’te negatif e¤imli talep e¤risi, efl ürün ve maliyet e¤rileri kullan›larak el-
–
de edilmifltir. Bafllang›çta firman›n k›sa dönem için sermaye girdisi (K) düzeyinde
–
TELEV‹ZYON sabit oldu¤u T E L Eiçin,
V ‹ Z Y firman›n
ON k›sa dönem geniflleme yolu (K) düzeyinde yatay ekse-
ne paralel olacakt›r. Firman›n bafllang›çta w1 ücret düzeyinde marjinal maliyeti
MC1 iken Px fiyat seviyesindeki üretimi X1 kadard›r. Bu ücret düzeyinde girdi ta-
lep e¤risi üzerinde a noktas›nday›z. fiimdi ücret düzeyinin w2 ye düfltü¤ü durumu
analiz edelim. Ücret düzeyinde azalma MC e¤risini sa¤a MC2 ye kayd›racakt›r. Tam
rekabet piyasas›nda ürün fiyat› Px de veri oldu¤u için, firma üretimini X1 den X2
ye yükseltecektir çünkü kâr maksimizasyon koflulu (P=MC2) X2 üretim düzeyinde
MAKALE MAKALE
sa¤lanabilecektir. fieklin ikinci panelinde k›sa dönem geniflleme yolundan hare-
ketle firma X2 efl ürün e¤risine geçecek ve L2 düzeyinde emek girdisi kullanacak-
t›r. Yani emek talep e¤risi üzerinde b noktas›na geçilecektir. Ücret düzeyi de¤iflti-
rilerek daha fazla noktaya ulafl›labilir. Bu noktalar› birlefltirdi¤imizde negatif e¤im-
li talep e¤risini elde etmifl oluruz.
fiekil 7.3
(i) (ii) K›sa Dönem Emek

P, MC, ATC MC1 MC2 Talep E¤risinin Elde
Edilifli Üretim
Fonksiyonu, K›sa
A B K›sa Dönem Dönem Geniflleme
Px Geniflleme Yolu Yolu ve MC
K
Kullan›larak Talep
X2 E¤risinin Elde
X1 Edilifli ve Ç›kt›
X L Etkisine Ba¤l›
X1 X2 L1 L2
Olarak Negatif
(iii)
E¤imin Oluflmas›
a
w1
w2 b
Ld
L
L1 L2
Burada girdi talep e¤risinin negatif e¤imli oluflunu aç›klamak için ç›kt› etkisini K›sa dönem emek talep
ya da bir baflka deyiflle ürün etkisini kullanaca¤›z. Çünkü de¤iflken girdinin fiyat› e¤risinin negatif e¤imli
oluflunda ç›kt› etkisi: Emek
azald›¤›nda firman›n k›sa dönem MC e¤risi sa¤a kaymaktad›r. Bu sa¤a kayman›n fiyat› azald›¤›nda firman›n
anlam›, arz etti¤i ç›kt›y› ya da ürünü art›raca¤› fleklinde yorumlanabilir. Dolay›s›y- k›sa dönem MC e¤risi sa¤a
kayar. MC e¤risindeki bu
la üretece¤i ç›kt› miktar› artaca¤› için talep edece¤i de¤iflken girdi olan emek mik- kayma rekabetçi piyasada
tar› da artar. Talep edilen emek miktar›ndaki bu art›fl, ç›kt› art›fl›ndan kaynakland›- firman›n gerçeklefltirece¤i
ç›kt› miktar›n› art›r›r. Ç›kt›
¤› için buna ç›kt› etkisi denir. miktar›ndaki art›fl ise talep
Benzer flekilde girdi (emek) fiyat› (ücret) artt›¤›nda firman›n k›sa dönem MC edilecek emek miktar›n›
e¤risi sola kayar. Bunun anlam› ise arz etti¤i ürünün miktar›n› ve kullanaca¤› de- art›r›r. Dolay›s›yla
ücretlerdeki azal›fl talep
¤iflken girdinin miktar›n› azaltaca¤›d›r. Yani efl ürün e¤risi orjine daha yak›n ola- edilen emek miktar›n› art›r›r
cak ve böylece daha yüksek ücret düzeyinde daha az emek talep edilecektir. Do- ve negatif e¤imli faktör
talep e¤risi çizilir.
lay›s›yla ç›kt› etkisine ba¤l› olarak k›sa dönem emek talep e¤risi negatif e¤imli ola-
rak çizilir.
Ç›kt› etkisi nas›l ifller? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

3
REKABETÇ‹ P‹YASADA UZUN DÖNEM ÜRET‹M
FAKTÖRÜ TALEB‹
A M A Ç
S O R U
Uzun dönem emek talep e¤risinin elde ediliflini aç›klamak S O R U
2
Uzun dönemde firman›n kulland›¤› tüm girdiler de¤iflkendir. Firma D ‹ K K iki
A T ya da daha D‹KKAT
fazla de¤iflken girdiyi ayn› zaman diliminde talep etti¤i için, girdi talebine yönelik
analiz biraz zorlaflacakt›r. Çünkü girdilerin birisinin fiyat› de¤iflti¤inde
SIRA S‹ZDEdi¤er girdi- SIRA S‹ZDE
nin talebi de¤iflebilecektir. ‹ki girdi durumu için ifade edersek firma uzun dönem-
de hem emek hem de sermaye girdisinin miktar›n› ayarlayabilir. Böyle bir durum-
da emek girdisi fiyat› (ücret düzeyi) azald›¤›nda talep edilen AMAÇLARIMIZ
emek miktar› üzerin-
de iki tür etki oluflur. ‹lki k›sa dönemde de gözlenen ç›kt› etkisidir. Çünkü emek
AMAÇLARIMIZ
164 Mikro ‹ktisat
girdisi ucuzlad›¤›nda üretime iliflkin marjinal maliyet düflecektir (MC sa¤a kayacak-
t›r). Rekabetçi piyasa da ürün fiyat› sabit oldu¤u için MC’nin sa¤a kaymas› firma
için üretimi art›rma anlam›na gelir. Bu durumda firma üretim kapasitesini genifllet-
mek için ilave yat›r›ma gidebilecektir. Üretim kapasitesinin genifllemesi, yeni ser-
maye girdisinin kullan›m› eme¤in marjinal verimlili¤ini art›racak, bu durumda
eme¤in marjinal ürün has›lat› e¤risi (MRPL) sa¤a kayacak ve talep edilen emek
miktar›n› art›racakt›r. ‹kinci etki ise sadece uzun dönemde gözlenen ikame etkisi-
dir. Fiyat› düflen emek girdisi ikame edilebilirlik derecesine ba¤l› olarak sermaye
girdisi yerine kullan›labilecektir. Dolay›s›yla uzun dönem emek talep e¤risi daha
yat›k bir hâl alacak ve negatif e¤imli olarak çizilecektir. Afla¤›da flekil 7.4 grafiksel
anlat›m amac›yla çizilmifltir.
fiekil 7.4
Firma ‹çin Uzun w

Dönem Emek Talep
E¤risinin Elde
A
Edilifli Ya da
w1 C
De¤iflken Girdi
Birden Fazla w2 Ld Uzun Dönem
Emek Talebi
Oldu¤unda Emek B
Talep E¤risinin MRPL =MPL .Px
2 2
Türetilifli MRPL =MPL .Px
1 1
L1 L2 L
fiekil 7.4’te bafllang›çta ücret düzeyi w1 iken talep edilen emek miktar› L1 kadar
olup k›sa ve uzun dönem emek talep e¤rileri üzerindeki A noktas›nday›z. fiimdi üc-
ret düzeyinin w2 ye düflmesi durumunda k›sa ve uzun dönemdeki sonuçlara baka-
l›m. K›sa dönemde sermaye girdisi sabit oldu¤u için emek talep e¤risi olan MRPL1
üzerinde B noktas›na gelinecektir. Ancak uzun dönemde sermayenin marjinal ve-
rimlili¤i yüksek oldu¤u için, firma daha fazla sermaye girdisi sat›n alacak ya da ki-
ralayacakt›r. Bu ise sonuçta daha fazla emek girdisi kullan›m›n› teflvik edecektir
çünkü daha fazla sermaye ile eme¤in marjinal verimlili¤i artacak ve eme¤in marji-
nal ürün has›lat› e¤risi sa¤a kayarak MRPL2 düzeyine ulaflacakt›r. Dolay›s›yla firma
w2 ücret seviyesinde L2 düzeyinde emek talep ederek C noktas›na ulaflacakt›r. C
noktas› hem marjinal verimlili¤in MPL2 olmas› durumundaki k›sa dönem talep e¤ri-
si (MRPL2) hem de uzun dönem emek talep e¤risi üzerindeki bir baflka noktad›r. A
ve C noktalar›n› birlefltirerek uzun dönem emek talep e¤risi elde edilir.
fiekilden de gözlenebilece¤i üzere uzun dönem emek talep e¤risi k›sa dönem
için çizilen emek talep e¤risinden daha yat›kt›r, bir baflka ifade ile ücret de¤ifliklik-
lerine karfl› daha duyarl›d›r. Bu duyarl›l›¤›n nedeni ise üretim sürecinde girdiler
aras›nda ikamenin yap›labilmesidir. ‹kamenin derecesine ba¤l› olarak uzun dönem
emek talep e¤risinin elde edilifli ve e¤imi alternatif yöntem çerçevesinde daha ay-
r›nt›l› aç›klanacakt›r.
SIRA S‹ZDE Uzun dönemSIRA

emek talep e¤risi k›sa döneme k›yasla niçin daha yat›k olur?
S‹ZDE
4
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT

Uzun Dönem Emek Talep E¤risinin Alternatif Yöntemle

Türetilifli ve E¤imi
Firman›n belli bir ç›kt› düzeyini, mümkün olan en düflük maliyet ile gerçeklefltir-
mek ekonomik etkinlik olarak adland›r›lmakta ve maliyet minimizasyonu koflulu
olarak bilinmektedir. Bu koflul, girdilerin marjinal verimlilikleri oran›n›n girdi fiyat-
lar› oran›na eflit olmas›n› gerektirir. Yani efl maliyet do¤rusunun efl ürün e¤risine te-
¤et oldu¤u optimal seçimin yap›lmas› gerekir. Asl›nda optimal seçim ile bu ç›kt› dü-
zeyi için ne miktarlarda girdi kullan›m›n›n gerekli oldu¤u da belirlenir. Girdi fiyat-
lar› de¤iflti¤inde ise optimal seçim noktalar› farkl›laflmakta ve talep edilen girdilerin
miktar› de¤iflmektedir. Bu de¤iflikli¤i ayr›nt›l› analiz edebilmek için, emek girdisi fi-
yat›ndaki art›fl› inceleyece¤iz. Ücret art›fl› hem ç›kt› etkisi hem de faktör ikame etki-
si yoluyla talep edilen emek miktar›n› ve emek talebinin konumunu belirler. Asl›n-
da her iki etki birlikte ortaya ç›kar ancak bu etkileri ayr› ayr› incelemek konuyu da-
ha anlafl›l›r k›lmak ve e¤imi daha iyi gözlemlemek aç›s›ndan önemlidir.
Faktör ‹kame Etkisi

Üretici dengesi analizinde her bir üretim düzeyi için veri al›nan faktör fiyatlar› alt›n-
da optimal girdi bileflimleri belirlenebiliyordu. fiekil 7.5’te X1 üretim düzeyini ger-
çeklefltirebilmek için, emek için w1 ve sermaye için r1 girdi fiyatlar› veri iken firma
L1 kadar emek girdisi ve K1 kadar sermaye girdisi kullanmakta ve E1 noktas›nda
dengede bulunmaktad›r. Denge koflulumuz gere¤i efl maliyet do¤rusunun e¤imi efl
ürün e¤risinin e¤imine eflittir. Bu fiekil 7.5
koflulu sembollerle ifade edecek
K Ücret Düzeyindeki
olursak: Art›fl›n Ortaya
Ç›kard›¤› Faktör
TC2 ‹kame Etkisi
w1 r1
− = − MRTS KL Faktör
r1 TC1 ‹kame Etkisi
r1
E2
K2
fiimdi ücret düzeyinin w1 dü-
zeyinden w2’ye artt›¤› durumu in-
K1 E1
celeyelim; Bu ücret art›fl›n›n talep
edilen emek miktar› üzerinde X1
oluflturdu¤u toplam etki iki k›s›m-
dan oluflur. Faktör ikame etkisi ve L2 TC1 L1 TC2 TC1 L
ç›kt› ya da ürün etkisi. Faktör ika- w2 w2 w1
me etkisini anlayabilmek için
emek giridisi fiyat› w2 ye yükseldi-
¤inde, X1 üretim düzeyinde kalabilmek için firman›n girdi kullan›m›n› nas›l ayarla-
d›¤›na bakaca¤›z. Yani üretim düzeyi sabit tutuldu¤unda, nisbi faktör fiyat›ndaki
de¤ifliklik sonucu ortaya ç›kan girdi bileflimindeki de¤iflikli¤i inceleyece¤iz.
‹lk olarak ücret düzeyi w2 oldu¤unda yeni bir efl maliyet do¤rular› seti ile karfl›
 w 

karfl›yay›z. Efl maliyet do¤rusu e¤imi − 2  oldu¤undan daha dik bir hâl almakta
 r1 
ve bafllang›ç maliyet düzeyi ile (TC1) art›k X1 üretim seviyesi gerçekleflememektedir.
Ancak X1 ç›kt› düzeyini üretebilmek için, yeni girdi fiyatlar› çerçevesinde maliye-
tin TC2 düzeyine yükseltilmesi gerekmektedir. Yeni nisbi fiyatlarla TC2 efl maliyet
do¤rusunun X1 efl ürün e¤risine te¤et oldu¤u E2 noktas›, yeni optimal girdi bilefli-
166 Mikro ‹ktisat
Bir girdinin fiyat› di¤erlerine mini gösteren denge noktas›d›r. E2 denge noktas›n›n E1 in solunda olmas› gerek-
k›yasla artt›¤› zaman,
ikamenin elverdi¤i ölçüde mektedir. Çünkü efl ürün e¤risi d›flbükey (azalan MRTS prensibi gere¤i) iken efl
di¤er girdiler fiyat›, artan maliyet do¤rusu daha dik bir konumda te¤et koflulunu sa¤lamaktad›r. Dolay›s›yla
girdinin yerine ikame
edilecektir. Faktör ikame
faktör ikame etkisi negatiftir. Yeni denge noktas›nda daha az emek kullan›l›rken
etkisi negatif yönlü ifller, bu (L2) sermaye kullan›m› K2 düzeyine ç›kmaktad›r. ‹flte emek miktar›ndaki azalma-
ise emek girdisi talep n›n nedeni, bu girdi yerine sermaye girdisinin ikame edilmesindendir ki buna fak-
e¤risinin uzun dönemde
negatif e¤imli oluflunu tör ikame etkisi denir. K›saca özetlersek: Bir girdinin fiyat› di¤erlerine k›yasla artt›-
aç›klar. ¤› zaman, ikamenin elverdi¤i ölçüde di¤er girdiler fiyat› artan girdinin yerine ika-
me edilecektir. Faktör ikame etkisi negatif yönlü ifller, bu ise emek girdisi talep e¤-
risinin uzun dönemde negatif e¤imli oluflunu aç›klar.
Ç›kt› Etkisi ya da Ürün Etkisi

K›sa dönemde oldu¤u gibi uzun dönemde de firma girdi fiyat›ndaki de¤iflme kar-
fl›s›nda ç›kt› miktar›nda ayarlama yapabilir, bu, ç›kt› ya da ürün etkisi olarak isim-
lendirilir. Ücret düzeyindeki art›fla ba¤l› olarak ortaya ç›kan ç›kt› etkisi afla¤›daki
ad›mlardan oluflur:
• Artan ücretler firman›n ortalama ve marjinal maliyetinde art›fla neden olur.
• Artan ortalama ve marjinal maliyetler ürün fiyatlar›nda art›fla neden olur.
• Fiyatlardaki art›fl sonucu tüketiciler bu ürünlerin tüketimini azalt›rlar.
• Firma buna ba¤l› olarak üretimini azaltaca¤›ndan, üretimde kulland›¤› girdi-
lerin miktar›n› da azalt›r.
Ç›kt› etkisinin iflleyiflini göstermek için flekil 7.6’dan yararlanal›m. Bafllang›çta
E1 denge noktas›nda X1 düzeyinde üretim gerçeklefltirilmekte, girdi ve ürün fiyat-
lar› veri iken L1 düzeyinde emek girdisi kullan›lmaktad›r. fiimdi ücret w2 ye yük-
seldi¤inde yukar›da s›ralad›¤›m›z ad›mlar çerçevesinde üretim X 2 düzeyine düfl-
mekte, denge E3 noktas›nda sa¤lanmaktad›r. E1 den E3 e geçifl hem faktör ikame
etkisi hem de ürün etkisi nedeniyledir.
fiekil 7.6
Uzun Dönem Emek (a) (b)

Talep E¤risi, Faktön P, MC
‹kame ve Ç›kt› MC2
TC2 MC1
Etkilerine Ba¤l› r1 Ç›kt› Faktör
Negatif E¤imli Etkisi ‹kame
TC3 Etkisi
Talep P1
r1
TC1 E3 E2 P
r1 E1
X1
X2
L3 L2 TC1 L1 TC2 TC1 L X2 X1 X
w w2 w2 w1
(c)
e3
w2
w1 e1
Ld
L3 L1 L
E1 denge noktas›nda iken ücret düzeyi w2 oldu¤unda efl maliyet do¤rusunun

 w 
e¤imi − 2  dikleflti¤i için, art›k farkl› bir efl maliyet setini kullan›yoruz. Faktör
 r1 
ikame etkisi aç›klan›rken bafllang›ç üretim düzeyini gerçeklefltirmek için maliyetin
TC2 ye ç›kar›lmas› gerekti¤ini ve te¤et noktas›n›n E2 de sa¤lanmas› ile E1 den E2 ye
hareketin ikame etkisi sonucu olufltu¤unu biliyoruz. Ancak E2 den E3 e hareket ise
ç›kt› etkisinin sonucudur. Burada dikkat edilirse bafllang›ç maliyet düzeyini (TC1)
sabit b›rakacak flekilde üretimi ayarlamad›k. Çünkü firman›n kâr maksimizasyonu
için gerekli olan miktar kadar üretim yapaca¤›n› biliyoruz. Dolay›s›yla girdi gerek-
sinimleri bu üretim karar›na ba¤l› olarak belirlenir. fieklin b panelinde ücretteki ar-
t›fl nisbi faktör fiyat›n› ve firman›n MC e¤risini de¤ifltirecektir. MC’deki sola kayma
neticesinde, kâr› maksimize eden üretim miktar› X2 dir (P=MC2 kofluluna ba¤l› ola-
rak). Tekrarlarsak X2 üretim düzeyinin TC1 seviyesindeki maliyetle üretilebilece¤i-
ne dair herhangi bir fikir yürütemiyoruz. Bu yüzden yeni nisbi faktör fiyatlar›na
göre çizdi¤imiz efl maliyet do¤rular›ndan TC3, X2 üretim düzeyini etkin olarak ger-
çeklefltirdi¤i için optimal düzeydir.
fiekilden gözlenen, ç›kt› etkisi sonucu daha az ifl gücünün kullan›lm›fl olmas›d›r.
Ço¤u durumda bu tür bir gözlem beklenir. Asl›nda k›sa dönem analizde ç›kt› etki-
sinin negatif yönde çal›flmas› gerekti¤ini gördük. Çünkü di¤er girdi sabit oldu¤u
için, de¤iflken girdinin fiyat› artt›¤›nda maliyetler artarken firma girdiler aras›nda
ayarlama yapam›yordu. Fakat uzun dönemde firma emek ve sermaye miktarlar›n›
ayarlayabildi¤i için, ç›kt› düzeyi azal›rken firman›n emek girdisini daha fazla ve ser-
maye girdisini daha az kullanmas› olas›d›r. Böyle bir durumda üretimin azalmas›na
ra¤men firman›n daha çok emek girdisi kullanmas›, ücret art›fl›n›n neden oldu¤u
ç›kt› etkisinin pozitif olabilece¤ini gösterir. fiayet grafikte E3 denge noktas› L2 girdi
düzeyinin sa¤›nda oluflsayd› pozitif ç›kt› etkisi ile karfl›lafl›rd›k. Ç›kt› etkisi uzun dö-
nemde negatif olabilece¤i gibi pozitif de olur. Asl›nda bir girdinin fiyat› yükseldi¤in-
de firman›n üretimini azaltaca¤›n› kesin olarak söyleyemeyiz. Hatta bir girdinin fi-
yat›n›n artmas›na ra¤men, marjinal verimlili¤i daha fazla artm›fl ise kâr› maksimize
eden üretim düzeyi art›r›labilir de. Ancak kesin olarak flunu söyleyebiliriz: Ç›kt› dü-
zeyi azald›¤›nda en az›ndan girdilerin bir tanesinin kullan›m› azalacakt›r.
Sonuç olarak bir girdinin fiyat› artt›¤›nda faktör ikame etkisinin negatif oldu¤u-
nu fakat ç›kt› etkisinin de negatif ya da pozitif olabilece¤ini flimdiye kadarki aç›k-
lamalar›m›zla ortaya koyduk. Tüketici davran›fllar› kuram›ndan hat›rlanaca¤› üze-
re, sadece Giffen mallar› d›fl›nda tüm düflük ve normal mallar için negatif e¤imli ta-
lep e¤risi çizilirken Giffen mallar›nda gelir etkisi ikame etkisinden büyük oldu¤u
için pozitif e¤imli talep e¤risi elde ediliyordu. Ancak girdi piyasas›nda bir firma
için bir faktörün fiyat› artt›¤›nda bu faktörün talep edilen miktar› azal›r. Çünkü fak-
tör ikame etkisi ile ç›kt› etkisinin toplam› daima negatiftir. Yani ç›kt› etkisi pozitif
olsa bile daima negatif olan faktör ikame etkisinden düflük oldu¤u için, bir faktör
için türetilmifl talep e¤risi daima negatif e¤imli olacakt›r.
Faktör talep e¤risinin niçin pozitif e¤imli olarak çizilemeyece¤ini düflünelim?

S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
168 Mikro ‹ktisat
ENDÜSTR‹ VE P‹YASA ‹Ç‹N FAKTÖR TALEP E⁄R‹LER‹
AM AÇ
Emek talep e¤risini bir endüstri ve piyasa ba¤lam›nda de¤erlen-
dirmek
3
Bir ürün için piyasa talep e¤risini elde ederken bireysel tüketicilerin talepleri her
bir fiyat düzeyinde yatay olarak toplan›yordu. Ancak faktör piyasas›nda durum bi-
raz daha farkl›d›r. Çünkü girdiler, örne¤in kalifiye emek, birçok endüstri taraf›ndan
talep edilir, bir endüstriden ötekine ve firmalar›n ç›kt› düzeylerine ba¤l› olarak
önemli de¤ifliklikler gösterir. Bu nedenle emek girdisi için piyasa talep e¤risini el-
de ederken, önce her bir endüstri için emek talep e¤risini elde edip, daha sonra
endüstrilerin emek talep e¤rilerini yatay olarak toplayarak emek piyasas› talep e¤-
risine ulafl›r›z.
Bir endüstri için girdi talep e¤risinin belirlenmesinde ilk ad›m, girdi fiyatlar› de-
¤iflti¤inde hem firma taraf›ndan üretilen ç›kt›n›n düzeyinde hem de firman›n ç›kt› fi-
yat›nda de¤iflikliklerin olabilece¤ini dikkate almakt›r. fiayet tek bir üretici olsayd›, pi-
yasa talep e¤risi kolayl›kla belirlenebilirdi. Çünkü marjinal ürün has›lat› e¤risi bu gir-
di için endüstri talep e¤risini oluflturacakt›. Ancak endüstride firma say›s› birden faz-
la oldu¤undan, firmalar aras›ndaki etkileflim nedeniyle analiz karmafl›k hâle gelir.
fiimdi rekabetçi bir ürün piyasas›nda herhangi bir endüstrideki emek talep e¤ri-
sinin elde ediliflini aç›klayal›m. Bu amaçla çizilen flekil 7.7 üzerinde aç›klamalar›m›-
z› sürdürelim: fieklin sol panelinde firman›n bafllang›çtaki emek talep e¤risi (MRPL1)
olup w1 ücret düzeyinde L1 kadar emek talep edilmektedir ve emek talebi üzerin-
deki a noktas›ndad›r. fiayet ücret düzeyi w2 ye düflerse ve endüstrideki di¤er firma-
lar bu düflük ücretten yararlanmazlarsa firma emek talebi üzerindeki b noktas›na
gelecek ve L2 kadar emek girdisi talep edecektir. Ancak endüstrideki di¤er firmalar
bu düflük ücret düzeyinden yararlan›yorsa endüstrideki tüm firmalar emek girdisi
kullan›m›n› art›rarak endüstri üretimini de art›r›rlar. Endüstrideki üretim art›fl›, arz
e¤risini sa¤a kayd›rarak ürünün piyasa fiyat›nda azalmaya neden olur. Ürünün fiya-
t› Px1 den Px2 ye düfltü¤ünde firman›n marjinal ürün has›lat› e¤risi sola kayarak MRP2L
konumuna gelir. Bu kayma sonucu firma w2 ücret düzeyinde MRPL2 emek talep e¤-
risinde c noktas›nda bulunur ve L3 düzeyinde emek girdisi talep eder.
fieklin sa¤ panelinde ise endüstri için talep e¤rileri çizilmifltir. fiayet ücret dü-
flüklü¤ünden tek bir firma yararlan›yorsa ve ürünün fiyat› de¤iflmiyorsa endüstri ta-
lep e¤risi daha yat›k olacak ve bu endüstride talep edilen emek miktar› L2 düzeyi-
ne ulaflacakt›r. Ancak ücret düflüflünden tüm firmalar yararlan›yorsa firmalar üre-
timlerini art›racak, üretim art›fl› ürünün fiyat›nda düflüfle neden olacak, tek tek fir-
Ücret düflüklü¤ünden tek bir malar›n emek talep e¤rileri sola kayarken endüstri talep e¤risi ise daha dik bir ko-
firma yararlan›yorsa ve numa gelecektir. Bu dik talep e¤risi üzerinde w2 ücret düzeyinde C noktas›na ge-
ürünün fiyat› de¤iflmiyorsa
endüstri talep e¤risi daha linecek ve talep edilen emek miktar› ise L3 düzeyinde olacakt›r (L3 < L2). Sonuç
yat›k olacakt›r. Ancak ücret olarak ücretin azalmas› durumunda, ürün fiyat› de¤iflmedi¤i sürece, endüstride L2
düflüflünden tüm firmalar
yararlan›yorsa firmalar
düzeyinde emek talep edilirken ürün fiyat› düfltü¤ünde endüstride L3 kadar emek
üretimlerini art›racak, istihdam edilmekte ve daha dik bir endüstri talep e¤risi ortaya ç›kmaktad›r.
üretim art›fl› ürünün Endüstri emek talep e¤risini elde ettikten sonra son ad›m olarak piyasa emek
fiyat›nda düflüfle neden
olacak, tek tek firmalar›n talep e¤risini oluflturabiliriz. Burada oldukça basit bir yöntem izlenir. Tüm endüs-
emek talep e¤rileri sola trideki emek talep e¤rileri, her bir ücret düzeyinde yatay olarak toplan›r. Yaln›z
kayarken endüstri talep
e¤risi ise daha dik bir emek girdisi için de¤il, tüm girdiler için benzer yöntem uygulan›r. Ürün piyasas›
konuma gelecektir. rekabetçi özellik tafl›masa bile benzer yöntemler uygulan›r. Ancak ortaya ç›kan
güçlük, ücret düzeyi azald›¤›nda ürün fiyat›n› tam olarak gözlemleyememekten

kaynaklan›r. Çünkü eksik rekabet piyasalar›nda firmalar fiyat kabullenici de¤il,
stratejik fiyatlama kullanan birimlerdir.
Ücret art›fl› durumundaki geliflmeleri göstererek firma ve endüstri için

D Ü fi emek
Ü N E L ‹ Mtalep e¤rile- D Ü fi Ü N E L ‹ M
rini elde ediniz.
S O R U S O R U
fiekil 7.7
Firma ve Endüstri
w D‹KKAT Emek Talep DE¤risi
‹KKAT

a A
w1 w1
w2
c b
MRP1L=MPL.Px1=L1d
MRP2L=MPL.Px2=L2d
w2 C
AMAÇLARIMIZ
B

L1d (Px1)
L2d (Px2)
AMAÇLARIMIZ
L1 L3 L2 L L1 L3 L2 L
F‹RMA K ‹ T A P
ENDÜSTR‹ K ‹ T A P
ÇIKTI P‹YASASINDA MONOPOLCÜ GÜCÜ BULUNAN
F‹RMANIN FAKTÖR TALEB‹
A M A Ç ‹ N T E Retmek
Eksik rekabet piyaslar›nda emek talep e¤risini elde NET ‹NTERNET
4
Bir üretim faktörü için talep, firman›n sahip oldu¤u piyasa gücüne ba¤l› olarak de-
MAKALE MAKALE
¤ifliklik gösterir. fiayet firma ürün piyasas›nda ya da faktör piyasas›nda monopolcü
güce sahipse fiyat› marjinal maliyetin üzerinde belirleyecek, rekabetçi piyasaya k›-
yasla daha az üretim yapacak ve daha az girdi kullanacakt›r.
Ç›kt› piyasas›nda monopolcü gücü bulunan bir firman›n, girdi piyasas›nda da
monopolcü gücü olacakt›r fleklinde bir düflünceye kap›lmak gereksizdir. Hatta bir
ürünün tek bir sat›c›s› ya da üreticisi olan monopolcü firma, girdi piyasas›nda bir
çok firma ile rekabet içinde bulunabilir. Daha yayg›n gözlenen ç›kt› piyasas›nda
monopol ve girdi piyasas›nda rekabet durumunu burada inceleyece¤iz.
Rekabetçi firma gibi monopolcü firma da üretim faktörü kiralanmas›na iliflkin
karar›n› kâr maksimizasyonu temelinde de¤erlendirir. ‹lave girdinin sa¤lad›¤› has›-
lat, bu ilave girdinin maliyetini afl›yorsa firma istihdam edece¤i girdi miktar›n› art-
t›r›r. Girdi maliyeti rekabetçi piyasa ile ayn›d›r ancak girdi kullan›m›n›n sa¤lad›¤›
has›lat monopolcü piyasada farkl›l›k gösterir. Çünkü monopolcü piyasada marjinal
has›lat daima fiyattan daha düflük de¤er al›r ve azaland›r. Monopolcü firman›n
marjinal has›lat›n› esneklik biçiminde yazarsak matematiksel olarak fiyat›n MR’nin
üzerinde de¤er alaca¤›n› gösterebiliriz. fiöyle ki:
 1
MR = Px 1 + 
 ε d 
Talep esnekli¤i s›f›r ile eksi sonsuz aras›nda de¤er ald›¤› için, talep esnekli¤i ek-
si sonsuz oldu¤unda MR=Px olur ve rekabetçi sonuç ortaya ç›kar. Bunun d›fl›nda ta-
170 Mikro ‹ktisat
lep esnekli¤inin tüm negatif de¤erleri için MR daima fiyattan daha düflük de¤er al›r.
Aç›klamalar›m›z› geometrik yönden de destekleyebiliriz. fiöyle ki monopolcü firma
negatif e¤imli talep e¤risi ile karfl› karfl›yad›r. Monopolcü daha fazla mal satmak is-
tedi¤inde fiyat› düflürmek zorundad›r dolay›s›yla son birimden elde edilen marjinal
has›lat fiyat›n alt›nda yer al›r. ‹flte bu nedenle ilave girdinin marjinal ürün has›lat›
hesaplan›rken; o girdinin marjinal ürünü, ürünün piyasa fiyat›ndan daha düflük
olan marjinal has›lat ile çarp›ld›¤› için, monopolcü güce sahip firman›n girdi talebin-
de rekabetçi piyasadaki firmaya k›yasla solda yer al›r. Bu farkl›l›k d›fl›nda tüm aç›k-
lamalar rekabetçi piyasadaki firman›n faktör talebi ile örtüflmektedir.
fiekil 7.8
Monopolcü w
Firman›n Emek a
Girdisi Talebi w2
Monopolcü
Sömürü b e
w1 w
MRPTL=MPL.Px=Ld
MRPmL=MPL.MR=Ld
L1 L2 L

Ç›kt› piyasas›nda rekabetçi firma ile monopolcü firman›n faktör talebi konusundaki fark-
5 l›l›klar›n› aç›klay›n›z.
Monopolcünün k›sa dönem fiimdi yeniden emek piyasas›na dönerek k›sa dönem için monopolcü piyasada
emek girdisi talep e¤risi iki firman›n emek talep e¤risine bakal›m. Bu amaçla çizilen flekilde hem monopolcü
nedenle negatif e¤imlidir. ‹lk
S O R U S O R Ufirma için emek talep e¤rileri gösterilmifltir. Monopolcü firman›n
hem de rekabetçi
neden eme¤in marjinal
ürününün azalan olmas›, emek talep e¤risi ya da eme¤in marjinal ürün has›lat› e¤risi daha solda ve daha dik
ikincisi ise firman›n
marjinal
D ‹ K Khas›lat›n›n
AT azalan olarak çizilmifltir,
D ‹ K K Açünkü
T marjinal has›lat fiyattan daha düflüktür. Monopolcünün k›sa
olmas›d›r. dönem emek girdisi talep e¤risinin iki nedenle negatif e¤imli oldu¤unu söyleyebili-
riz: ‹lki eme¤in marjinal ürününün azalan olmas›, ikincisi ise firman›n marjinal has›-
lat›n›n da azalan olmas›d›r çünkü monopolcü ilave ürünü satabilmek için fiyat› dü-
flürmek zorundad›r.
AMAÇLARIMIZ
fiekil 7.8 de monopolcü firman›n w1 ücret düzeyinde kâr›n› maksimize eden
AMAÇLARIMIZ
emek miktar› L1 dir. Daha düflük düzeydeki emek miktar› için MRPL > w oldu¤un-
dan emek miktar›n› artt›rmakla firman›n kâr› artar. fiayet firma L1 den daha fazla
K ‹ T A P emek istihdamK ‹ Tederse,
A P ilave emek maliyeti ilave eme¤in sa¤lad›¤› has›lattan fazla
oldu¤u için talep edilen emek miktar› azalt›lmal›d›r.
Dikkat edilirse rekabetçi piyasada k›sa dönemdeki emek talebi daha sa¤da yer
TELEV‹ZYON almakta veT Eeme¤in
L E V ‹ Z Y Omarjinal
N ürünü sabit olan ürün fiyat› ile çarp›lmaktad›r. Rekabet-
çi piyasada firman›n talep etti¤i emek miktar› L2 düzeyinde olup monopolcü firma-
ya göre çok daha yüksektir. Bu farkl›l›¤a ra¤men rekabetçi piyasada firman›n emek
talebine iliflkin yapt›¤›m›z tüm aç›klamalar mal piyasas›nda monopol, monopolcü
rekabet ve oligopol gibi piyasa yap›lar› için de aynen geçerlidir. Tek fark eme¤in
marjinal ürün has›lat›nda ürün fiyat› yerine marjinal has›lat›n kullan›lmas›d›r.
MAKALE MAKALE
Bilindi¤i üzere tam rekabete k›yasla eksik rekabet piyaslar›nda üretim daha az
olur, dolay›s›yla girdi de daha az kullan›l›r. fiekil 7.8’i kullanarak daha az üretimden
dolay› refahtaki kay›p alan› ve monopolcü sömürü miktar›n› da aç›klayabiliriz. fiöy-
le ki: Ç›kt› piyasas› da tam rekabetçi bir piyasa ise, bir giridi (emek) için talep e¤ri-
si ya da MRPL e¤risi, üretim sürecinde ilave girdi kullan›m› sonucu elde edilen ürü-
nü tüketenlere sa¤lad›¤› fayday› ölçer. Ücret düzeyi de ilave girdi kullan›m›n›n fir-
maya ve topluma olan maliyetini yans›t›r. Böylece e noktas›nda eme¤in son birimi-
nin marjinal faydas› (ki bu MRPL dir) onun marjinal maliyetine yani ücrete eflit olur.
Girdi ve ç›kt› piyasalar›nda tam rekabet koflullar› geçerli oldu¤unda, kaynakla-
r›n etkin kullan›m› sa¤lanm›fl olur. Çünkü toplam fayda ve toplam maliyet aras›n-
daki fark maksimum düzeye ulaflm›flt›r. Bu aç›dan bakt›¤›m›zda etkinlik; ilave
emek biriminin istihdam› ile elde edilen ilave has›lat, ilave ç›kt›n›n tüketicilere sa¤-
lad›¤› faydaya eflitli¤ini gerektirmektedir (çünkü ç›kt›n›n fiyat› ile eme¤in marjinal
ürünü çarp›lmaktad›r). Dikkat edilirse ürün fiyat› sat›n al›nan ilave ç›kt›n›n tüketi-
cilere sa¤lad›¤› fayday›, ifade etti¤inden, PxMPL ise ilave emek biriminin tüketicile-
re sa¤lad›¤› fayday› ifade etmektedir.
Ç›kt› piyasas›nda firma monopolcü güce sahipse MRPL=Px . MPL koflulu sa¤lan-
maz. Ürün fiyat›n›n yerine bundan daha düflük de¤er alan marjinal has›lat yaz›la-
ca¤› için emek talep e¤risi olur ve istihdam düzeyi L1 seviyesine iner. L1 kadarl›k
emek için monopolcü firma w1 düzeyinde ücret ödemektedir. Oysa bu düzeyde
emek kullan›ld›¤›nda, bunun sonucu tüketicilere sa¤lanan marjinal fayda a nokta-
s›na denk gelen w2 düzeyindedir. Böylece monopolcü firma w2abw1 dörtgeninin
alan› kadar monopolcü sömürü elde etmektedir.
Monopolcü firma L1 istihdam düzeyinde kâr›n› maksimize etmesine ra¤men bu
etkin girdi ve ç›kt› düzeyleri de¤ildir. Çünkü L1 istihdam düzeyinde ç›kt› düzeyi dü-
flüktür. Dolay›s›yla monopolcü firman›n daha az üretim gerçeklefltirmesi refah dü-
zeyindeki azalmaya yol açmaktad›r. Bu refah düzeyindeki kay›p (DWL) girdi kulla-
n›m›n›n az olmas› sonucu ortaya ç›kan abe üçgenin alan› kadard›r. fiayet daha faz-
la emek kullan›l›rsa daha fazla ç›kt› üretilecek ve ekonomik etkinlik artacakt›r.
Oligopolcü piyasada emek talep e¤risi, monopolcü piyasa ve rekabetçi

D Ü fipiyasaya
Ü N E L ‹ M göre nas›l D Ü fi Ü N E L ‹ M
çizilir?
S O R U S O R U
EMEK F‹YATINDAK‹ DE⁄‹fi‹KL‹KLERE KARfiI EMEK
TALEB‹N‹N DUYARLILI⁄I
D‹KKAT D‹KKAT
Emek Talebinin Ücret Esnekli¤i ve Hicks-Marshall
Kurallar› SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
‹kame ve ç›kt› etkileri, girdi talebinin faktör fiyatlar›na duyarl›l›¤›n› ölçmede bize
yard›mc› olabilecektir. Daha önce ücretteki de¤ifliklik sonucunda karfl›laflt›¤›m›z
ikame ve ç›kt› etkilerinin bir sonucu olarak emek talep e¤risinin AMAÇLARIMIZ
du¤unu ortaya koyduk. Örne¤in ücret artt›¤›nda üretimi sabit tutmak kofluluyla,
emek girdisi kullan›m›nda azalma, di¤er girdilerin kullan›m›nda ise art›fl ortaya ç›-

negatif e¤imli ol- AMAÇLARIMIZ
kar ki bu, ikame etkisi nedeniyledir. Ücret art›fl›ndan kaynaklanan K ‹ T ç›kt›

A P etkisi, sa- K ‹ T A P
t›fllarda ve üretimdeki azalman›n bir sonucudur. ‹flte bu iki etki sonucu, emek mik-
tar›nda azalma olur. fiimdi bu azalman›n derecesini araflt›r›yoruz ki bunun için de
emek talebinin ücret esnekli¤ine bakmam›z laz›m. TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
Emek talebinin ücret esnekli¤i, belli bir kategorideki emek piyasas›nda ücret-
lerde meydana gelen yüzdesel de¤iflmenin bu spesifik emek piyasas›ndaki istihda-
m› (çal›flan say›s›n›) nas›l etkiledi¤ini ölçer ve flu flekilde formüle edilir:
MAKALE MAKALE
172 Mikro ‹ktisat
∆L
⋅100
∆L w
ε = L ya da ε = ⋅
LW ∆w LW ∆w L
⋅100
w
Emek talep e¤risi negatif e¤imli oldu¤u için eksi de¤erlerle ölçülür. Örne¤in
ε = −2 ise ücretlerdeki yüzde birlik bir art›fl, ilgili kategorideki emek piya-
LW
sas› istihdam›nda yüzde ikilik azal›fla neden olur.
Emek talebinin ücret esnekli¤i, farkl› kategorilerdeki emek piyasalar› aras›nda
farkl›l›k göstermekle birlikte, ücret de¤iflikli¤inin neden oldu¤u emek miktar›nda-
ki de¤iflikli¤i ölçer. Ücretlerdeki de¤ifliklikler ikame ve ürün (ç›kt›) etkileri vas›ta-
s›yla talep edilen emek miktar›n› etkiledi¤i için, emek talebi ücret esnekli¤inin de-
D Ü fi Ü N E L ‹ M ¤erini etkileyen
D Ü fi Ü N Eher
L ‹ M fley bir flekilde ya ikame ya da ç›kt› etkisinin (ya da her ikisi-
nin birden) büyüklü¤ünü etkiliyordur. fiöyle ki afla¤›da dört madde halinde özet-
leyece¤imiz, Hicks-Marshall kurallar› olarak adland›r›lan ve belli bir endüstride
S O R U S O R U
emek talebinin esnekli¤ini art›ran faktörleri k›saca aç›klarsak:
D‹KKAT D ‹ Kkurallar›n›n
Hicks-Marshall KAT ç›kt› ve ikame etkisiyle olan ba¤lant›lar›na dikkat edelim.
SIRA S‹ZDE I. Nihai ürün

SIRA S‹ZDEiçin talep esnekli¤i yüksek ise ç›kt› etkisi ve dolay›s›yla emek ta-
lebi ücret esnekli¤i yüksek olur. fiöyle ki ücretlerdeki art›fl sonucu meydana
gelen ç›kt› etkisine iliflkin ad›mlar gerçekleflti¤inde maliyetlerdeki art›fl ile
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
birlikte ürün fiyat› da artacak, bu ise talep edilen mal miktar›n› azaltacakt›r.
Üretim miktar› çok düflerse emek istihdam› dahil olmak üzere tüm girdi
miktarlar› önemli ölçüde azal›r. Bu yüzden nihai ürüne olan talebin fiyat es-
K ‹ T A P K ‹ yüksek
nekli¤i T A P ise, emek talebi ücrete daha duyarl› hâle gelecektir. Çünkü
ücret art›fl› istihdamda yüksek miktarda azalmaya neden olacakt›r. Bu du-

rum, bize emek piyasas› ba¤lam›nda emek talebinin ücret esnekli¤inin; fir-
TELEV‹ZYON maT düzeyine
E L E V ‹ Z Y O Nk›yasla endüstride, k›sa döneme k›yasla uzun dönemde, eksik
rekabete k›yasla tam rekabetçi piyasalarda daha yüksek olaca¤›n› gösterir.
II. Girdiler aras›nda ikame kolay oldu¤unda emek talebi daha esnek olacakt›r.
‹NTERNET Emek ‹ N Tgirdisi
E R N E T için söylersek emek talebinin ücret esnekli¤i, eme¤i di¤er fak-
törlerle ikame etmenin göreceli olarak daha kolay oldu¤u durumlarda daha
yüksek olur. Bu, asl›nda ücretlerdeki de¤iflmeye ba¤l› olarak ikame etkisi-
MAKALE nin büyüklü¤ü
MAKALE ile iliflkilidir. E¤er bu kategorideki eme¤i di¤er girdilerle ika-
me etmek oldukça kolay ise ücretlerdeki bir art›fl talep edilen emek mikta-
r›nda önemli ölçüde azalmaya neden olacakt›r. Bu, bir yerde efl ürün e¤risi-
nin biçimi ile iliflkilidir. Çünkü ikame derecesi artt›kça efl ürün e¤risi daha
yayvanlafl›r ve do¤ru biçimine yak›nlafl›r ve ikame derecesi artar, ikame de-
recesi yüksek oldu¤unda çizilecek emek talep e¤risi daha yat›k bir hal al›r.
Oysa ikame mümkün olmad›¤›nda efl ürün e¤risi doksan derecelik bir ko-
numa geçer, böyle bir durumda ise emek talebi inelastik olur ve daha dik
çizilir.
III. Emek d›fl›ndaki di¤er üretim faktörlerinin arz esnekli¤i yüksek ise emek ta-
lebinin ücret esnekli¤i de yüksek olur. Örne¤in sermaye arz› esnek ise üc-
ret art›fl› durumunda, firma emek girdisi yerine sermaye girdisini kolayl›kla
kullanabilecektir. Asl›nda ikame etkisi özelli¤ini güçlendirmektedir. fiayet

sermaye arz› inelastik ise firma emek yerine sermaye girdisini kullanmaya
bafllay›nca sermayenin fiyat› h›zla artacak, dolay›s›yla sermayeyi emek girdi-
si yerine kullanmak kârl› olmayacakt›r.
IV. Toplam maliyet içerisinde emek girdisinin pay› yüksek oldu¤unda emek ta-
lebinin ücret esnekli¤i de büyük olacakt›r. Ücret düzeyi yükseldi¤inde fir-
man›n maliyetleri de artar. Rekabetçi bir piyasada bu durum üretilen ürün-
lerin fiyatlar›n›n da artmas›na ve insanlar›n bu ürünü daha az almalar›na ne-
den olur. Sonuçta firma daha az mal üretir, bu ç›kt› etkisi sonucunda daha
az emek girdisi talep edilir. Bu yolla ç›kt› etkisi ikame etkisini güçlendirir.
Ç›kt› etkisinin büyüklü¤ü, ücret art›fl›n›n marjinal maliyete ne kadar büyük-
lükte bir etki yarataca¤›na ve fiyat art›fl›na ba¤l› olarak talep edilen ürünün
(ç›kt›n›n) ne kadar azalaca¤›na ba¤l›d›r. Bunlardan ilki eme¤in toplam ma-
liyet içerisindeki büyüklü¤üne ba¤l›d›r. Örne¤in emek maliyeti toplam ma-
liyetin %10’u kadarsa ücretlerin iki kata ç›kar›lmas› durumunda toplam ma-
liyet sadece %10 artacakt›r. Ayn› mant›kla flayet eme¤in maliyeti toplam ma-
liyetin %50’sini oluflturuyorsa ücretlerin iki kat artmas› durumunda firman›n
toplam maliyeti %50 artacakt›r. fiayet iflçi maliyetleri toplam maliyet içerisin-
de önemli bir paya sahip ise ücret art›fllar›n›n firma maliyetleri üzerinde do-
lay›s›yla ürünlerin fiyatlar› üzerinde etkisi büyük olur. Bu nedenle bu kate-
gorideki eme¤in toplam maliyet içindeki pay›ndaki art›fl, bu tip emek tale-
binin ücret esnekli¤inin yüksek olmas›na neden olur. ‹kincisi yani ürün fi-
yat›ndaki art›fl sonucu talebin ne kadar azalaca¤› ise tamamen ürün talebi-
nin fiyata duyarl›l›¤›na yani esnekli¤e ba¤l›d›r.
G‹RD‹ ARZ E⁄R‹S‹

A M A Ç Emek arz e¤risinin elde ediliflini aç›klamak
5
Firmalar üretimleri için gerekli olan girdileri üç ana kaynaktan sa¤lar. Emek girdi-
si bireyler taraf›ndan sa¤lan›r, sermaye girdisi baflka firmalardan ya sat›n al›n›r ya
da kiralan›r, son olarak do¤al kaynaklar yerden ç›kart›l›p ya do¤rudan kullan›l›r ya
da baflka firmalara sat›l›r. Girdi üreten firmalar›n arz e¤rilerinin pozitif e¤imli ya da
düfley oldu¤unu varsayabiliriz. Firma monopol olmad›¤› sürece (monopolcünün
arz e¤risi çizilemiyordu) bu flekilde bir varsay›m yapmam›zda sak›nca yoktur. Ha-
t›rlanaca¤› üzere rekabetçi piyasalarda bir ürün için arz e¤risinin pozitif e¤imli ol-
du¤unu çünkü bu mal›n üretimindeki marjinal maliyet e¤risinin artan oldu¤unu in-
celemifltik. Bu durum ham maddeler, ara mallar› ve birçok sermaye girdileri için
de böyledir. Ancak girdi emek ise farkl› bir yol izlememiz gerekiyor. Çünkü birçok
firman›n maliyetinin önemli bir k›sm›n› oluflturan emek girdisi bireyler taraf›ndan
arz edildi¤inden, firmalar için kurulan modeli emek arz›n› analiz ederken kullana-
may›z. Emek arz› üzerinde firmalar yerine insanlar›n kararlar› önemli oldu¤undan,
firmalar›n kâr maksimizasyonu yerine bireylerin fayda maksimizasyonu emek arz
e¤risini belirler. Tüketici davran›fllar› kuram›ndan hat›rlayaca¤›n›z: Tüketici denge-
si, gelir ve ikame etkileri analizini kullanarak geriye bükümlü bireysel emek arz
e¤risini elde edece¤iz.
174 Mikro ‹ktisat
Zaman Kullan›m›na ‹liflkin Basit Bir Model

Emek arz e¤risini elde ederken neo klasik model çeçevesinde zaman kullan›m›na
iliflkin basit bir model oluflturaca¤›z. Zaman kullan›m› konusunda insanlar karar
vermek zorundad›rlar. Bir gün, bir ay ya da bir y›l içindeki saatler sabittir ve zaman
geçerken harcanmak zorundad›r. Veri olan bu sabit zaman içinde insanlar ne kadar
süre ile çal›flacaklar›na ve ne kadarl›k süreyi bofl zaman olarak ay›racaklar›na iliflkin
karar al›rlar. Bofl zaman terimi çal›flma d›fl›ndaki faaliyetler olup at›l bir durumu ifa-
de etmemektedir. fiöyle ki evde çal›flmak, kendini gelifltirmek, okumak, uyumak,
tüketim için zaman kullanmak gibi aktiviteler bireyin refah›na katk›da bulunan fley-
lerdir. Çal›flma ise kifliye gelir sa¤lad›¤›ndan ve bu gelir ile fayda sa¤layan mal ve
hizmetler sat›n al›nd›¤›ndan tercih edilmektedir. Dolay›s›yla birey zaman›n› ya piya-
sada geçerli olan ücret (w) düzeyinde çal›flarak ya da bofl zaman olarak kullanacak-
t›r. fiimdi çal›flanlar›n ya da emek arz edenlerin bir günde kaç saat çal›flacaklar›na
iliflkin esnekli¤in bulundu¤unu varsayarak analizimizi sürdürelim.
Birey fayda maksimizasyonu arac›l›¤› ile zaman kullan›m›na iliflkin karar vere-
cektir. Basit neoklasik modelde bireysel fayda fonksiyonu iki mal› içermektedir.
Burada ise fayda fonksiyonunu gelirin (Y) ve bofl zaman›n (H) bir fonksiyonu ola-
rak alaca¤›z. Matematiksel ifadeyle flu flekilde yazaca¤›z;
U=U (Y,H)
Burada fayda (U), gelir (Y) ve bofl zaman›n (H) alternatif kombinasyonlar›na
ba¤l› fayda düzeyini temsil etmekte ve her bir fayda düzeyi için orjine d›fl bükey
bir farks›zl›k e¤risi çizilmektedir (Azalan MRSYH nedeniyle). Bireyler ulaflabilecek-
leri en üst seviyedeki faydaya ulaflmaya çal›fl›rlar. Ancak birey tercihte bulunurken
iki k›s›t ile karfl› karfl›yad›r. Bunlar zaman k›s›t› ve gelir k›s›t›d›r. E¤er modelde dik-
kate ald›¤›m›z süre bir gün ise, birey en çok 24 saatlik bir zaman dilimine sahiptir.
Bu süre zarf›nda birey H kadar saat bofl zaman kullan›yorsa, (24-H) saat k›sm›nda
çal›flacakt›r. Bu çal›flt›¤› süre zarf›nda saat bafl›na w kadar ücret geliri elde edecek
ve bunu fayda sa¤layan mal ve hizmetler için kullanacakt›r. fiimdi bu aç›klamalar
çerçevesinde bireyin bütçe k›s›t›n› tan›mlayabiliriz.
Bütçe k›s›t›n›n yatay ekseni (Bofl zaman eksenini - H) kesti¤i nokta 24 ile s›n›r-
land›r›lm›flt›r. Çünkü bu, bireyin bir günde kullanabilece¤i maksimum bofl zaman-
d›r. Bütçe k›s›t›n›n düfley ekseni kesti¤i nokta ise bireyin hiç bofl zaman kullanma-
d›¤›nda, 24 saat çal›flt›¤›nda elde edece¤i maksimum gelir olup ücret düzeyi ile 24
saatlik sürenin çarp›m›na eflittir. fiayet bireyin emek d›fl› geliri (kira, faiz vb.) var ise
buna ilave edilir. Bu aç›klamalar çerçevesinde bireyin bütçe k›s›t›n› yazarsak:
Y = w( 24 − H ) + Y olacakt›r.
–
Bireyin emek d›fl› gelirinin (Y )olmad›¤›n› varsay›p (bireyin gelirinin bu k›sm›
kaç saatlik çal›flmay› tercih etti¤inden ba¤›ms›z oldu¤u için) bütçe k›s›t›n› yeniden
yazarsak:
Y=24w-wH olur.
Bu flekilde yazd›¤›m›z bütçe k›s›t›na göre, bofl zaman s›f›r oldu¤unda bütçe k›s›-
t› düfley ekseni 24w’de kesecektir. Bütçe k›st›n›n e¤imi ise ücret düzeyinin negatif
 ∆Y 
iflaretlisi olacakt›r.  = −w Bu aç›dan bak›ld›¤›nda ücret düzeyini bofl zaman›n
 ∆H 
bir fiyat› olarak de¤erlendirebiliriz. Çünkü birey ilave her bir saatlik bofl zaman
için gelirinden w T kadar fedakârl›k etmektedir. Bu nedenle ücret bofl zaman›n f›r-
sat maliyetidir.
Bireyin faydas›n›n maksimize oldu¤u noktada farks›zl›k e¤risnin e¤iminin (-MRS),
bütçe k›s›t› e¤imine (-w) eflit olmas› gerekmektedir. Çünkü farks›zl›k e¤risi e¤imi; tü-
keticinin bofl zaman›n› bir saat art›rd›¤›nda vazgeçmeyi arzulad›¤› D Ügelir
fi Ü N E Ldüzeyini
‹M gös- D Ü fi Ü N E L ‹ M
terir. Bütçe k›s›t›n›n e¤imi ise piyasada geçerli olan Y ve H aras›ndaki de¤iflim oran›-
d›r. Fayda maksimizasyonu için bu ikisinin eflit olmas› gerekmektedir. S O R U
Böylece den-
S O R U
gede optimal bileflime ulafl›l›r.
D ‹ Kyat›klaflmaktad›r.
w yükseldi¤inde bütçe k›s›t› dikleflmekte, w azald›¤›nda ise bütçe k›s›t› KAT D‹KKAT
MU H SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

∆Y w
− = MRSYH = =
∆H MU Y 1
AMAÇLARIMIZ
Art›k ücret düzeyinde de¤ifliklikleri dikkate alarak bofl zaman için bireyin talep
AMAÇLARIMIZ
e¤risini ve bireyin emek arz e¤risini elde edebiliriz.

Ücret düzeyinde de¤ifliklik oldu¤unda tüketicinin optimalK denge ‹ T A P
noktas›nda K ‹ T A P
de¤ifliklik ortaya ç›kar. Bu de¤ifliklikleri izleyerek bireyin bofl zaman talep e¤risi ile
emek arz e¤risini elde edebiliriz. Bunun için ücret düzeyinin w1 den w2 ye yük-
seldi¤i durumu analiz edelim. Analiz için üç panelden oluflanT flekilELEV‹ZYON
7.9a çizilmifltir. TELEV‹ZYON
fiekil 7.9a
Gelir (y) Bofl Zaman Talep

‹kame Etkisi ‹NTERNET ‹NTERNET
E¤risi ve Bireysel
Gelir Emek Arz E¤risi ve
24w2 Etkisi E¤imleri
Net MAKALE MAKALE
Etki
24w1
E2 E3
U2
E1
(24-H1)w1=Y1
U1
H2 24 H (Bofl Zaman)
H3 H1 Ls
w w
(b) (c)
e3 e3
w2
e1 e1
w1
Hd
H3 H1 H (24-H1)=L1 (24-H3)=L3
fiekil 7.9a’da a panelinde bafllang›çta U1 fayda düzeyinde E1 noktas›nda denge-

de olup H1 kadar bofl zaman kullanmakta ve Y1 kadar gelir elde etmektedir. Birey
176 Mikro ‹ktisat
bofl zaman talep e¤risi üzerinde e1 noktas›nda bulunmakta ve bu ücret düzeyinde

L1=24-H1 kadarl›k zaman› çal›flarak geçirmektedir ya da emek arz etmektedir. fiim-
di ücret düzeyi w2 ye yükseldi¤inde ortaya ç›kacak de¤ifliklikleri inceleyelim. ‹lk
olarak bütçe k›s›t›n›n düfley ekseni kesti¤i nokta daha yukar›da olacakt›r ve e¤im
dikleflecektir. Birey için olanaklar›n iyileflmesi ile daha yüksek fayda düzeyinde
(U2) ve E3 noktas›nda denge oluflacakt›r. E3 denge noktas›na gelifl asl›nda ücret ar-
t›fl› nedeniyle oluflan ikame ve gelir etkilerinin bir sonucudur.
Ücret artt›¤›nda birey için bofl kalman›n maliyeti artar. Çünkü birey tüketti¤i her
bir bofl saat için daha fazla ücret kayb›n› göze almak durumundad›r. Bofl zaman›n
daha pahal› hale gelmesi daha az tüketilmesi için iyi bir gerekçedir. Bu yüzden üc-
ret düzeyindeki art›fl›n bofl zaman üzerindeki ikame etkisi azalt›c› yöndedir.
fiekilde ikame etkisi U1 farks›zl›k e¤risi üzerinde, E1 denge noktas›ndan E2 ye
hareket ile gösterilmifltir. ‹kame etkisi, bafllang›ç fayda düzeyi (U1) sabit b›rak›ld›¤›n-
da bofl zaman›n nisbi fiyat›ndaki art›fl nedeniyle ortaya ç›kmaktad›r. U1 farks›zl›k e¤-
risine E2 noktas›nda te¤et olarak çizilen kesikli do¤ru, farazi ya da varsay›msal büt-
çe k›s›t›d›r. Bu farazi bütçe k›s›t›n›n e¤imi, yeni bütçe k›s›t›n›n e¤imine (-w2) eflit ve
bafllang›ç farks›zl›k e¤risine te¤et olacak flekilde infla edilmifltir. Bu flekilde elde edi-
len E2 denge noktas›nda H ve Y bileflimi de¤iflmifl, ücretteki art›fl sonucu ikame et-
kisi negatif yönde ifllemifl ve bofl zaman azalmas› biçiminde kendini göstermifltir.
fiekil 7.9b
Gelir (Y)
Bireysel Emek ‹kame
Arz E¤risi ‹kame Etkisi
Etkisi < Gelir 24-w2 Gelir Etkisi
Etkisi
Net
Etki
24-w1
E2
E1 E3
U2
(24-H1)w1=Y1 U1
H2 24 H (Bofl Zaman)
H1 H3
w w (c)
(b) Hd
e3 e3
w2 w2
e1 e1
w1
Ls
H1 H3 H (24-H1)=L3 (24-H3)=L1 Ls
Gelir etkisi, ücret düzeyindeki yükselmenin bireyin sat›n alma gücünde meyda-
na getirdi¤i art›fl›n bir sonucu olarak ortaya ç›kar. Bofl zaman normal bir mal ola-
rak de¤erlendirildi¤i için, ücret art›fl› sonucu artan gelir, bu mal›n talebinin artma-
s›na neden olacakt›r. Dolay›s›yla gelir etkisi bofl zaman› art›rma yönünde iflleye-
cektir. Sonuçta ücret düzeyindeki art›fl›n neden oldu¤u gelir ve ikame etkileri ters
yönlerde ifllemektedir. fiekilde gelir etkisi E2 denge noktas›ndan E3 e hareket ile gös-
terilmifltir. Bofl zaman normal bir mal oldu¤u için gelirdeki art›fl daha fazla bofl
zaman talep edilmesine neden olur. Ancak gelir etkisi ikame etkisinden daha kü-
çük oldu¤u için, ücret art›fl› bofl zaman kullan›m›n› azaltacak ve bofl zaman talep
e¤risi, fleklin b panelinde gösterildi¤i gibi negatif e¤imli olacakt›r. Bireyin bofl za-
man talep e¤risinin negatif e¤imli oluflu, bireysel emek arz e¤risinin pozitif olaca-
¤›n› gösterir. Çünkü 24-H ile çal›fl›lan saatler hesaplanmaktad›r. Ücret düzeyi yük-
seldi¤inde bofl zaman azal›yor ise bunun anlam› ücret düzeyi yükseldi¤inde birey
daha çok saat çal›flaca¤›d›r. Bu durumda net etki, çal›flma saatlerindeki art›fl ve bofl
zamanda azalma olarak gözlemlendi¤i için pozitif e¤imli emek arz e¤risi çizilir.
Negatif e¤imli bireysel emek arz e¤risi elde edebilmek için hangi koflullar gereklidir?
6
Gelir etkisinin daha güçlü olmas› yani gelir etkisinin ikame etkisinden daha bü-
yük olmas› durumunda ücret art›fl› bireyin daha fazla bofl zaman kullanmay› ve da-
ha az çal›flmay› tercih edece¤i anlam›na gelir. fiekil 7.9b’den görülece¤i üzere bofl
zaman talebi pozitif e¤imli olurken emek arz e¤risi negatif e¤ime S O RsahipU olacakt›r. S O R U
Normal bir mal olmas›na ra¤men bofl zaman›n pozitif e¤imli çizilmesi durumu ta-
lep analizi aç›s›ndan al›fl›lmad›k bir sonuç olarak görülebilir. Normal
D‹KKAT
tüketim mal- D‹KKAT
lar› durumu dikkate al›nd›¤›nda fiyat art›fl› durumunda gelir ve ikame etkileri ayn›
yönde hareket eder. Dolay›s›yla bu tüketim mal›n›n fiyat› artt›¤›nda talep edilen
miktar› azal›r. Ancak bofl zaman söz konusu oldu¤unda gelir ve ikame etkileri ters
yönlerde ifller. Ücret düzeyindeki bir art›fl, bireyin, emek arz›n› sa¤layan kifli olma-
s› nedeniyle daha iyi konuma gelmesini sa¤lar. Oysa bir tüketim mal› söz konusu
AMAÇLARIMIZ
olursa bu mal›n fiyat›ndaki art›fl o mal› tüketen kifliyi daha kötü duruma getirecek-
tir. ‹flte bu yüzden ücret art›fl›na bir bireyin nas›l tepki verece¤ini tahmin etmek ol-
AMAÇLARIMIZ
dukça güçtür. Birey az ya da çok çal›flabilir, bu, o kiflinin tercihlerine

K ‹ T A Pba¤l›d›r. Bu K ‹ T A P
nedenle bireysel emek arz e¤risi geriye bükümlü olarak çizilir.
fiekil 7.10
w Ls Geriye Bükümlü
‹kame Etkisi Gelir Etkisi Emek Arz E¤risi
‹kame Etkisi = Gelir Etkisi
MAKALE MAKALE
‹kame Etkisi Gelir Etkisi
L
Bofl zaman›n düflük mal olmas› durumunda emek arz e¤risinin konumu
D Ü fi Ünas›l
N E L ‹ Molur? D Ü fi Ü N E L ‹ M
Asl›nda ücret düzeyinde bir de¤iflme oldu¤unda gelir ve ikame S O R Uetkilerini ayr› Bofl zaman düflük S mal
O R U
oldu¤unda bireysel emek arz
ayr› gözlemleyemeyiz. Bunun yerine gelir ve ikame etkilerinin bir kombinasyonu- e¤risi daima pozitif
nu gözlemleyebiliriz. Bu flekil 7.9’da E1 denge noktas›nda E3 noktas›na hareket ile e¤imlidir. Ancak bofl zaman
D ‹ K Kbükümlü
AT normal mal oldu¤unda
D‹KKAT
gösterilebilir. Bu hareketin ikame ve gelir etkilerini ay›rmak geriye emek ikame etkisi gelir etkisinden
arz e¤risinin neden var oldu¤unu anlamam›za yard›mc› olmaktad›r. Afla¤›da flekil büyükse bireysel emek arz
e¤risi pozitif, ikame etkisi
7.10’da geriye bükümlü emek arz e¤risi çizimi yap›lm›flt›r. Düflük
SIRA ücret
S‹ZDE düzeyinde gelir etkisindenSIRA
küçükse
S‹ZDE
negatif e¤imlidir. Her iki etki
ücret art›fl› sonucu ortaya ç›kan ikame etkisi (bu etki daha fazla çal›flmay› teflvik birbirine eflit ise bireysel
emek arz e¤risi düfley çizilir.

eder) gelir etkisinden (bu etki bofl zaman art›fl›n› teflvik eder) büyük oldu¤u için
178 Mikro ‹ktisat
pozitif e¤imli iken yüksek ücret düzeylerinde gelir etkisi ikame etkisinden büyük
oldu¤u için negatif e¤imli emek arz e¤risi çizilir. fiayet gelir ve ikame etkileri eflit
ise düfley bir emek arz e¤risi çizilir.
Piyasa emek arz e¤risine ulaflabilmek için, her bir ücret düzeyinde bireysel
emek arz e¤rileri yatay olarak toplan›r. Burada ikame etkisinin daha bask›n oldu-
¤unu varsayarsak pozitif e¤imli bir piyasa arz e¤risi elde ederiz. Ancak bu süreçte
ilginç olan nokta, ücretler artarken bunun ifl gücü piyasas›na kat›l›m oran›n› da ar-
t›rabilece¤idir. Böylece, ücretler artarken daha önce ifl gücüne kat›lmam›fl olanlar-
da ifl hayat›na girerler. Yani emek arz› bir taraftan ücret art›fl›na karfl› daha duyarl›
olurken di¤er tarafta ifl gücü bilefliminde de de¤iflikli¤e (kad›nlar›n ifl gücü içerisin-
deki pay›n›n artmas› gibi) neden olabilir. Piyasa emek arz e¤risi bofl vakit tercihi-
nin azalmas› veya artan çal›flma iste¤i durumunda sa¤a, çal›flma arzusundaki azal-
ma ve bofl vakit tercihinin artmas› durumunda sola kayar.
EMEK P‹YASASINDA DENGE

Bir piyasada faktör arz›n›n faktör talebine eflit oldu¤u düzeyde bu girdinin denge
fiyat› ve denge istihdam düzeyi belirlenir. fiekil 7.11’de böyle bir denge durumu
gösterilmifltir. Her ne kadar bu flekil genel olarak emek piyasas›ndaki denge ücret
ve istihdam düzeyini belirlemek için kullan›lm›fl olsa da belirli özellikleri olan
emek piyasalar› ve di¤er girdi piyasalar› için de kullan›labilir. fieklin sol panelinde
rekabetçi girdi ve ç›kt› piyasalar› durumunda denge E noktas›nda sa¤lanm›flt›r.
Dengedeki ücret düzeyi w* ve denge istihdam düzeyi L* d›r.
fiekil 7.11
Emek Piyasas›nda
Dengenin Oluflumu b) Monopolcü Ç›kt› Piyasas›
a) Rekabetçi Ç›kt› Piyasas›
w w
Ls Ls
E
w*
wm D
Px-MPL
Ld=MRPL Ld=MRPL
Ld=MR-MPL
L* L Lm L
fiayet ç›kt› piyasas›nda tam rekabet flartlar› geçerli de¤ilse ya da firma monopol-
cü güce sahipse MRPL =MR . MPL koflulu geçerli olur. Burada ürünün fiyat› yerine
bundan daha küçük de¤er alan marjinal has›lat yaz›l›r ve emek talep e¤risi daha
solda çizilir. Monopolcü firman›n istihdam düzeyi Lm seviyesinde olurken denge
ücret düzeyi wm olur ve denge D noktas›nda oluflur. fieklin sa¤ panelinde mono-
polcü ç›kt› piyasas›nda faaliyette bulunan firman›n denge istihdam ve ücret düzey-
leri gösterilmifltir. Bu denge noktalar›ndaki de¤ifliklik emek piyasas›ndaki arz ve
talepteki kaymalara ba¤l› olarak ortaya ç›kar.
MONOPSONCU FAKTÖR P‹YASALARI

Baz› girdi piyasalar›nda üretim faktörü kiralayanlar ya da sat›n alanlar monopsoncu
güce sahip olabilir. Örne¤in küçük bir kasabadaki tek maden oca¤› firmas› ifl gücü
piyasas›nda monopson olabilir. Yine birçok firma az ya da çok monopsoncu güce
sahiptir. Monopsoncu gücün varl›¤› üretim faktörü kiralayanlar›n ya da sat›n alanla-
r›n girdi fiyatlar›n› etkilemesi durumunda gözlemlenir. Örne¤in otomobil firmas›
lastik üreticilerinden, bireysel otomobil kullananlara k›yasla, çok daha ucuz fiyatla
otomobil lasti¤i sat›n alabilir. Burada aç›klamalar›m›z› sürdürürken ürün piyasas›n-
da rekabetin bulundu¤u, faktör piyasas›nda monopolcü gücün oldu¤u (birkaç al›c›
firma) durum incelenecektir. Hatta anlafl›lmay› daha da kolaylaflt›rmak için emek pi-
yasas›nda tek al›c›n›n bulundu¤u pür monopson durumunu ele alal›m.
fiekil 7.12
Monopsoncu
a) MEL=AELe¤rileri b) Monopsoncu Dengesi Piyasada Denge
Ücret ve ‹stihdam
MFCL=MEL Düzeyinin
w w MFCL
MFCL Belirlenmesi
Ls=AEL
Ls
9
wc
5.5
5 w* M
MRPL=Ld
7 8 L L* L
Monopson bir firma tüm piyasan›n emek arz e¤risi ile karfl› karfl›yad›r. Emek
arz e¤risi her bir ücret düzeyinde ne kadar emek arz edilece¤ini gösterir ve mo-
nopsoncu firma için ortalama harcama (AEL) e¤risidir. AEL girdi birimi bafl›na öde-
nen ortalama ücreti yans›t›r. Monopsoncu firma tüm çal›flanlar›na ayn› ücreti öde-
di¤i için ortalama harcama e¤risi ya da girdi arz e¤risi pozitif e¤imlidir. Çünkü fir-
man›n ilave emek kiralamas›na iliflkin karar› sadece son iflçinin de¤il, tüm emek bi-
rimleri ortalama ücretini yükseltmektedir. Bu yüzden eme¤in marjinal harcama e¤-
risi (MEL) ortalama harcama e¤risinin üzerinde yer al›r. Kâr maksimizasyonu amaç-
layan firma, iflte bu marjinal harcama e¤risini ya da di¤er ad›yla eme¤in marjinal
faktör maliyetini (MFCL) dikkate alarak istihdam düzeyini belirler.
Monopsoncu firma için ortalama ve marjinal harcama e¤rilerini analiz etmek için
flöyle bir örnek gelifltirelim: Monopsoncu firman›n 7 iflçi istihdam etmesi için saat
ücreti olarak T5 ödemesi gerekmektedir ve 8. iflçiyi istihdam edebilmesi için saat
ücretinin T5.5’ye ç›kar›lmas› gerekmektedir. Art›k ortalama ücret T5.5 olmufl ve
emek arz e¤risi pozitif e¤imlidir. fiimdi firman›n sekizinci iflçiye ödedi¤i yüksek üc-
retten di¤er çal›flanlar da yararlanacakt›r. Bu nedenle 8. iflçinin maliyeti bu iflçiye
ödenen T5.5 ve di¤er 7 kiflinin ücretlerindeki 50 kuruflluk art›fl sonucu oluflan T3.5,
lik ek ödemenin toplam› olan T9 olacakt›r. ‹lave eme¤in maliyetindeki bu art›fl yü-
180 Mikro ‹ktisat
Monopsoncu firman›n gerçek zünden eme¤in marjinal harcama e¤risi (MEL) ya da MFCL e¤risi emek arz e¤risi
girdi talep e¤risi tek bir
noktadan oluflmaktad›r. Bu üzerinde seyreder. MFCL ve emek arz e¤risi aras›ndaki düfley uzakl›k emek kullan›-
nedenle monopsoncu firma m› artt›kça büyür. fiekil 7.12’ nin sol panelinde gözlenebilen bu duruma göre, istih-
için faktör talep e¤risi
çizilememektedir. dam edilen iflçi say›s› artt›kça ödenmesi gereken ücretler bafllang›ç seviyesindeki
ödemelerden daha fazla olaca¤› için iki e¤ri aras›ndaki aç›kl›k giderek artar.
fieklin sa¤ panelinde monopsoncu firman›n ne kadar emek istihdam edece¤i
gösterilmifltir. Kâr›n› maksimize etmek isteyen tüm firmalarda oldu¤u gibi istihdam
MRPL=MFCL düzeyinde, yani L* da gerçekleflir. Bununla birlikte ücret düzeyi L* se-
viyesindeki çal›flan› firmaya çekecek düzey olan w* olup tam rekabetin alt›nda bir
seviyedir. Yani MRPL ve MFCL e¤rilerinin kesiflti¤i noktada istihdam edilen emek se-
viyesi belirlenirken arz e¤risi ise monopson piyasada ödenmesi gereken ücret dü-
zeyini belirler. Dolay›s›yla monopsoncunun gerçek talep e¤risi tek bir noktadan
oluflmakta, faktör talep e¤risi çizilememektedir. fiekil 7.12’ nin sa¤ panelinde L* ve
w* düzeylerini gösteren arz e¤risi üzerindeki M noktas›d›r. Yani monopsoncu bu
noktay› emek arz e¤risi üzerinde en çok arzulanan nokta olarak seçmifltir. Monop-
soncu firma eme¤in marjinal ürün de¤eri e¤risini etkileyen d›flsal bir de¤ifliklik ol-
mad›¤› sürece baflka noktay› seçmeyecektir. Ancak MRPL deki de¤iflikli¤e ba¤l› ola-
rak üzerinde baflka nokta seçilerek farkl› bir ücret-emek miktar› bileflimi belirlenir.
‹ki Tarafl› Monopol

Faktör piyasas›nda monopol ve monopson özelliklerinin tek bir modelde gösteril-
mesi ile ortaya ç›kar. Yani girdi piyasas›nda her iki taraf›n da monopolcü güce sa-
hip olmas› durumunda gözlenir. Emek girdisinin al›c›s› olarak monopsoncu firma,
karfl›s›nda güçlü bir sendika ile karfl› karfl›yad›r. Bu durumda ücret ve istihdam dü-
zeyinin belirlenmesi pazarl›k gücüne ba¤l›-
fiekil 7.13
d›r. Bu durumu analiz etmek için flekil 7.13
‹ki Tarafl› Monopol MFCL=MEL
çizilmifltir.
w fiekilde piyasa denge noktas› w* ve L*
Ls
görülse de her iki tarafta da fiyat› (ücreti)
F veri alan kesim bulunmad›¤› için bir piyasa
w1 dengesine ulafl›lmaz. Bunun yerine monop-
E soncu firma ya da girdinin tek al›c›s›, MFCL
w* e¤risini dikkate alarak w2L2 dengesini ter-
w2 cih ederken sendika ya da girdiyi tek arz
D
eden taraf negatif talep e¤risine ba¤l› marji-
nal has›lat› dikkate alarak w1L1 denge nok-
D, Ld
tas›n› tecih edecektir. Sonuçta her iki taraf›n
MR pazarl›k gücüne ba¤l› olarak bu iki de¤er
aras›nda bir yerde uzlaflmaya var›lacakt›r.
L1 L2 L* L Gösteri dünyas›nda ve sporda bu tür piya-
sa yap›lar› ile karfl›lafl›l›r.
EKONOM‹K RANT
Ekonomik rant kavram› faktör piyasas›n›n nas›l iflledi¤ini anlamam›za olanak sa¤-
lar. Uzun dönemde ç›kt› piyasas›n›n iflleyiflini aç›klarken firman›n ç›kt›s›n› elde
ederken katland›¤› üretim maliyeti üzerindeki talep edenlerin ödemelerini ekono-
mik rant olarak tan›mlam›flt›k. Faktör piyasas› içinde ekonomik rant; firman›n girdi
için ödemek istedi¤i fiyat ile bu faktörün kullan›lmas› için ödenmesi gereken mini-
mum harcama aras›ndaki fark- fiekil 7.14

t›r. Rekabetçi emek piyasas›nda Emek Piyasas› ‹çin
ekonomik rant kavram›n› aç›k- w s Ekonomik Rant
L
lamak için flekil 7.14 çizilmifltir.
Emek Arz Eden
fiekilde emek piyasas›nda ‹çin Minimumun
Ekonomik
denge ücret düzeyi w*, arz edi- Rant E Üzerindeki Ödeme
w * Rant› Oluflturur,w*
len ve bu ücret düzeyinde tale-
* EB üçgeninin
be eflit olan emek miktar› L d›r. alan›d›r.
Emek arz› pozitif e¤imli, emek
talebi negatif e¤imli eme¤in
marjinal ürün has›lat› olarak çi-
B
zilmifltir. Emek arz› her bir ücret
Ld=MRPL
düzeyinde ne kadarl›k emek arz
edilece¤ini göstermektedir. Bu 0
L* L
*
aç›dan bak›ld›¤›nda L kadar
emek istihdam› için gerekli mi-
nimum harcama düzeyi e¤risi al-
t›nda kalan 0EBL* dörtgenin alan› kadard›r.
Tam rekabetçi bir piyasada tüm çal›flanlara ödenen ücret düzeyi w* dir. Bu üc-
ret düzeyi en son emek biriminin eme¤ini arz etmesi için gerekli ücret seviyesidir
ancak daha düflük ücret düzeyinde emek arz edenler de w* ücretini alacaklar› için
ekonomik rant elde eder. Çünkü toplam ücret ödemeleri w*EL0 dörtgenin alan› ka-
dard›r, dolay›s›yla emek girdisinin elde etti¤i ekonomik rant ise w*EB üçgeninin
alan›na eflit olur. fiayet emek arz› tam
esnek olursa ekonomik rant s›f›r olur. fiekil 7.15
Dolay›s›yla ekonomik rant oluflabil- Toprak
mesi için arz›n k›smen inelastik olma- Topra¤›n Rant›
Kiras›
s› gerekir. E¤er arz tam inelastik ise S
bu üretim faktörü için tüm ödeme eko-
nomik rant olur çünkü hangi fiyat öde-
nirse ödensin bu faktörün arz edilen
k2 F
miktar› de¤iflmez. fiekil 7.15 toprak
girdisi için tam inelastik olarak bir arz
e¤risi için örnek oluflturmaktad›r. Tam k1 E
inelastiktir çünkü bu arazi tar›m için D2
ya da ev yap›m› için sabittir, en az›n-
dan k›sa dönemde. Toprak inelastik D1
olarak arz edildi¤ine göre fiyat sadece 0 T Toprak
talep taraf›ndan belirlenecektir. fiayet
talep D1 düzeyinde ise fiyat k1 düze-
yinde belirlenecek, topra¤›n toplam
rant› k1ETO dörtgeninin alan› kadar olacakt›r. fiayet talep D2 olsayd›, topra¤›n kira-
s› k2 olacakt› ve topra¤›n rant› artarak k2FTO dörtgeninin alan›na yükselecekti.
182 Mikro ‹ktisat
Özet

A M A Ç
K›sa dönem emek talep e¤risinin elde ediliflini
A M A Ç
Eksik rekabet piyasalar›nda emek talep e¤risini
1 aç›klamak 4 elde etmek
Rekabetçi piyasada firman›n k›sa dönem emek ‹flleyifl tam rekabetle ayn› olmas›na ra¤men, mar-
talep e¤risi, eme¤in marjinal ürün de¤eri e¤risi jinal verimlilik fiyat yerine bundan daha düflük
olup negatif e¤imlidir. Negatif e¤im eme¤in mar- olan marjinal has›lat ile çarp›l›r. Dolay›s›yla tam
jinal verimlili¤inin azalan olmas›n›n bir sonucu- rekabete k›yasla emek talep e¤risi daha solda yer
dur. Ya da sadece ç›kt› etkisi dikkate al›narak al›r.
negatif e¤imli talep e¤risi elde edilir.

A M A Ç
Emek arz e¤risinin elde ediliflini aç›klamak
Uzun dönem emek talep e¤risinin elde ediliflini 5 Emek arz eden tüketicilerdir. Bireysel gelir elde

A M A Ç
2 aç›klamak etmek için çal›flma ile bofl zaman aras›ndaki ter-

Uzun dönem emek talep e¤risi, firman›n k›sa dö- cihlere ba¤l› olarak emek arz›nda bulunurlar. Dü-
nem MRPL e¤rilerinden yararlan›larak elde edile- flük gelir düzeylerinde emek arz e¤risi pozitif e¤i-
bilece¤i gibi, faktör ikame ve ç›kt› etkilerini kul- limli olurken yüksek gelir düzeylerinde gelir et-
lanarak da elde edilebilir. Faktör ikame etkisi kisi ikame etkisinden büyük oldu¤unda negatif
daima negatiftir. Ç›kt› ya da ürün etkisi negatif e¤imli emek arz e¤risi elde edilir.
yönlü iflleyebilece¤i gibi uzun dönemde baz› hal-
lerde pozitif yönlü de iflleyebilir. Ancak faktör
ikame etkisinden küçük oldu¤undan uzun dö-
nem emek talep e¤risi daima negatiftir.
Emek talep e¤risini bir endüstri ve piyasa ba¤la-

A M A Ç
3 m›nda de¤erlendirmek
Emek talep e¤risi endüstri için elde edilirken üc-
ret de¤iflikli¤inden tek bir firma yararlan›l›yorsa
tüm talep e¤rileri her bir ücret düzeyinde yatay
toplan›r. Ancak tüm firmalar ücret de¤iflikli¤in-
den yararlan›yorsa ürün fiyat› ve firmalar›n emek
talep e¤rileri de¤iflir ve daha dik bir endüstri ta-
lep e¤risi elde edilir. Piyasa için tüm endüstrile-
rin emek talep e¤rileri yatay toplan›r.
1. Bir girdiye iliflkin marjinal ürün has›lat› ve marjinal 6. Bireysel emek arz e¤risi elde edilirken bütçe k›s›t›-
ürün de¤eri hangi piyasada birbirine eflit olur. n›n e¤imini ne belirler?
a. Monopol a. Bofl zaman miktar›
b. Düopol b. Gelir düzeyi
c. Oligopol c. Ücret düzeyi
d. Monopolcü Rekabet d. ‹stihdam düzeyi
e. Tam Rekabet e. Fiyat düzeyi
2. Ücret seviyesi ortalama ürün has›lat› üzerinde ise 7. Bofl zaman için düflük mal tan›mlamas› yap›l›r ise
emek talebi hakk›nda ne söylenebilir? bofl zaman talep e¤risi ve emek arz e¤risi ile ilgili afla-
a. Emek talebi maksimum düzeydedir. ¤›daki seçeneklerden hangisi söylenebilir?
b. Emek talebi minimum düzeydedir. a. Bofl zaman talebi pozitif, emek arz e¤risi pozitif
c. Emek talebi azaland›r. e¤imli olur.
d. Emek talebi artand›r. b. Bofl zaman talebi negatif, emek arz e¤risi pozitif
e. Emek talebi s›f›rd›r. e¤imli olur.
c. Bofl zaman talebi negatif, emek arz e¤risi nega-
3. Uzun dönemde bir girdi için talep e¤risinin e¤imi tif e¤imli olur.
afla¤›daki seçeneklerden hangisi ile belirlenir? d. Bofl zaman talebi negatif e¤imli, emek arz e¤risi
a. Ürün etkisiyle düfley olur.
b. Gelir etkisi ile e. Bofl zaman talebi pozitif e¤imli, emek arz e¤risi
c. Gelir ve ürün etkisi ile düfley olur.
d. Gelir ve ikame etkisi ile
e. Ürün ve ikame etkisi ile 8. Emek arz e¤risinin negatif olabilmesi afla¤›daki ko-
flullardan hangisine ba¤l›d›r?
4. Nispi girdi fiyatlar›ndaki de¤ifliklik sonucu ayn› eflü- a. ‹kame etkisi < Gelir etkisi
rün e¤risi üzerinde bir bileflenden baflka bir bileflene b. ‹kame etkisi < Fiyat etkisi
geçifli hangi etki aç›klar? c. ‹kame etkisi > Fiyat etkisi
a. Faktör ikame etkisi d. ‹kame etkisi > Ürün etkisi
b. Faktör gelir etkisi e. ‹kame etkisi > Ç›kt› etkisi
c. Ürün etkisi
d. Ç›kt› etkisi 9. Monopsoncu firman›n emek talep e¤risine iliflkin
e. Ürün ve ikame etkisi afla¤›daki seçeneklerden hangisi söylenebilir?
a. Eme¤in marjinal ürün has›lat› e¤risidir.
5. Ç›kt› piyasas›nda monopol olan firma için emek ta- b. Eme¤in marjinal ürün de¤eri e¤risidir.
lep e¤risi ile ilgili olarak afla¤›daki seçeneklerden han- c. Eme¤in marjinal faktör maliyeti e¤risidir.
gisi söylenemez? d. Çizilemez MFCL üzerindeki bir noktad›r.
a. Emek talep e¤risi rekabetçi piyasadaki firmaya e. Çizilemez emek arz e¤risi üzerindeki bir noktad›r.
k›yasla daha solda yer al›r.
b. Emek talep e¤risi negatif e¤imlidir. 10. Monopsoncu firman›n istihdam etti¤i ifl gücü mikta-
c. Emek talep e¤risi azaland›r. r› afla¤›daki seçeneklerden hangisine göre belirlenir?
d. Emek talep e¤risi için marjinal has›lat ile eme¤in a. MFCL=W
marjinal ürünü çarp›l›r. b. MFCL=LS
e. Emek talep e¤risi için fiyat ile eme¤in marjinal c. MFCL=MRPL
fiziki ürünü çarp›l›r. d. MRPL=AEL
e. MRPL=W
184 Mikro ‹ktisat

1. e Tam Rekabet piyasas›nda P=MR oldu¤u için bu S›ra Sizde 1
iki de¤er (MRP=VMP) birbirine eflit olur. Emek talep e¤risi, ürün fiyat› ile marjinal verimlilik art-
2. e Firman›n kapanma noktas›n›n alt›nda kald›¤› t›¤›nda sa¤a; azald›¤›nda ise sola kayar.
için firma faaliyetini durdurur ve dolay›s›yla
emek talep etmez. S›ra Sizde 2
3. e Uzun dönemde ç›kt› ve ikame etkisi emek talep Ücret artt›¤›nda firman›n ortalama ve marjinal maliyet-
e¤risinin e¤imini belirler. leri artar. Artan maliyetler ürün fiyatlar›n› art›r›r. Ürün
4. a Sadece faktör ikame etkisini ifade eder. fiyat› artt›¤›nda ise ürüne olan talep azal›r. Bu da so-
5. d Monopolcü piyasada eme¤in marjinal ürün ha- nunda girdi talebini azalt›r.
s›lat› (MPL) (MR) den olufltu¤u için.
6. c Bütçe k›s›t› e¤iminin negatif iflaretlisi ücret dü- S›ra Sizde 3
zeyidir. Uzun dönemde, ç›kt› ve faktör ikame etkisi geçerli ol-
7. b Gelir ve ikame etkileri ayn› yönlü çal›flt›¤› için du¤u için daha yat›k emek talep e¤risi söz konusu olur.
bofl zaman talep e¤risi negatif olurken, emek
arz e¤risi pozitif e¤imli olur. S›ra Sizde 4
8. a ‹kame etkisi gelir etkisinden küçük olursa ve Emek talep e¤risi elde edilirken ürün fiyat›n›n alt›nda
bofl zaman normal mal ise LS negatif e¤imli olur. yer alan marjinal has›lat ile marjinal verimlilik çarp›ld›-
9. e Monopsoncu firman›n emek talep e¤risi yoktur. ¤› için, monopolcünün emek talep e¤risi daha solda
Emek talep miktar› LS taraf›ndan belirlenir. yer al›r.
10. c Monopsoncu dengesine göre marjinal faktör ma-
liyeti ya da eme¤in marjinal harcama e¤risi ile S›ra Sizde 5
MRPL e¤risinin kesiflti¤i düzey denge istihdam Bofl zaman normal malsa ve gelir etkisi, ikame etkisin-
düzeyidir. Ancak denge ücret düzeyi de¤ildir. den büyükse bireysel emek arz e¤risi negatif e¤imli
olur.
Bernheim, B. D. ve Whinston, M. (2008). Microeconomics.
Boston: McGraw-Hill.
Besanko, D. ve Braeutigam, R. (2010). Microeconomics
(4th Edition). Wiley.
Addison Wesley.
Borjas, G. (2009). Labor Economics (5 th Edition).
Boston: McGraw-Hill.
Browning E. K. ve Zupan, M. A. (2009). Microeconomic:
Theory and Applications (10 th Edition). Wiley.
Yay›n Evi.
Press.
Learning.
Paras›z, ‹. (2008). Mikroekonomi: Orta Düzey
Yaklafl›m (8. Bask›). Bursa: Ezgi Kitab Evi.
Learning.
8
M‹KRO ‹KT‹SAT
Amaçlar›m›z
Tüketiciler aras› de¤iflimde etkinlik ve Pareto optimumunu aç›klayabilecek,
Üretimde etkinlik ve üretim imkânlar› s›n›r› e¤risini elde edebilecek,
Ekonominin genel dengesini aç›klayabilecek,
Optimalite koflullar›nda bir sapma durumunda farkl› politikalar› de¤erlendi-
rebilecek,
Sosyal refah kriterlerini s›ralayabilecek,
Refah ekonomisi kapsam›nda devletin rolünün ne olmas› gerekti¤ini ifade
edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Genel Denge Analizi • Anlaflma E¤risi
• Pareto Optimumu • Üretim ‹mkânlar› S›n›r› E¤risi
• ‹kinci En ‹yi Teoremi • Kaldor-Hicks Kriteri
• Sosyal Fayda Fonksiyonu • Piyasa Baflar›s›zl›¤›
• K›smi Denge Analizi • D›flsall›klar
• Scitovsky Kriteri
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• TÜKET‹C‹LER ARASI DE⁄‹fi‹MDE
ETK‹NL‹K VE GENEL DENGE
• ÜRET‹MDE ETK‹NL‹K VE GENEL
DENGE
Genel Denge ve • DA⁄ILIMDA VE ÜRET‹MDE GENEL
Mikro ‹ktisat DENGE (ÜRET‹M ‹MKÂNLARI
Refah Ekonomisi
SINIRI ÜZER‹NDE FAYDA
MAKS‹M‹ZASYONU)
• ‹K‹NC‹ EN ‹Y‹ TEOREM
• SOSYAL REFAH KR‹TERLER‹
• REFAH EKONOM‹S‹ VE GERÇEK
DÜNYA
Genel Denge ve
Refah Ekonomisi
G‹R‹fi
Bir ekonomide denge ile hem girdiler (üretim faktörleri) hem de ç›kt›lar (ürünler)
için fiyatlar seti, girdilerin firmalara tahsisi ve ç›kt›lar›n tüketicilere tahsisi gösteri-
lir. Dengede tüm girdi ve ç›kt› piyasalar›nda arz-talep eflitli¤i efl anl› olarak sa¤la-
n›r. Tüketiciler, bafllang›çta sahip olduklar› varl›klar›n›n (patrimuanlar›n›n) denge
fiyatlar› ile de¤erlendirilmesi sonucu ulafl›lan bütçe k›s›t› alt›nda faydalar›n› maksi-
mize ederler. Firmalar ise veri denge girdi fiyatlar› alt›nda kârlar›n› maksimize
ederler. Bu çerçevede ulafl›lan denge rekabetçi genel denge olarak tan›mlan›r. K›smi denge analizi ile tek
Ancak tek bir piyasadaki denge üzerinde duruluyor ve di¤er piyasalarda bir de¤i- bir piyasada ç›kt› ve fiyat
düzeyi belirlenirken di¤er
flikli¤in olmad›¤› varsay›l›yorsa incelenen denge rekabetçi k›smi dengedir. K›s- piyasalardaki fiyatlar veri
mi denge analizi ile tek bir piyasada ç›kt› ve fiyat düzeyi belirlenirken di¤er piya- al›n›r. Oysa genel denge
analizinde birden fazla
salardaki fiyatlar veri al›n›r. Oysa genel denge analizinde birden fazla piyasadaki piyasadaki ç›kt› ve fiyat
ç›kt› ve fiyat düzeylerinin nas›l belirlendi¤i araflt›r›l›r. düzeylerinin nas›l
K›smi denge kavram›, Alfred Marshall genel denge kavram› ise Leon Walras ad› belirlendi¤i araflt›r›l›r.
ile an›lmaktad›r. Genel denge analizine iliflkin çal›flmalar 19. yüzy›l›n son çeyre¤in-
de L. Walras ile bafllam›fl, 20. yüzy›l›n ortalar›nda K. J. Arrow ve G. Debreu gibi ik-
tisatç›lar›n katk›lar›yla yeni boyutlar kazanm›flt›r.
Kitab›n önceki ünitelerinde esas olarak kullan›lan k›smi denge analizi ile ilgili
önemli bir eksiklik; bir mal›n fiyat›ndaki de¤iflmenin, di¤er piyasalardaki ileriye ve
geriye do¤ru yans›mal› etkilerinin dikkate al›nmamas›, yani Ceteris-Paribus veya
di¤er fleylerin sabit oldu¤u varsay›m›n›n yap›lmas›d›r. Örne¤in bir d›flsal flok ya da
olay X mal› fiyat›nda bir art›fl oluflturdu¤unda, ikame mallar›n fiyatlar› art›fl yönün-
de etkilenir. Çünkü ikame mallar› aras›nda pozitif iliflki vard›r. fiayet Y mal› X ma-
l›n›n bir ikamesi ise X’in fiyat› artt›¤›nda tüketiciler bu mal›n yerine Y mal›na yö-
nelecekler ve bu mal›n talebi artacakt›r. Y mal› talebindeki art›fl k›sa dönemde Y
mal›n›n fiyat›n› art›racakt›r. Oysa tamamlay›c› mallar aras›nda negatif iliflki oldu-
¤undan, bir d›flsal flok bir mal›n fiyat›n› art›r›yorsa bu mal›n tamamlay›c›s› olan
mallar›n fiyatlar›n› düflürecektir. ‹flte k›smi denge analizinde göz önüne al›nmayan
bu tür piyasa etkileflimleri genel denge analizinde dikkate al›n›r ve tüm piyasalar-
da efl anl› dengenin nas›l sa¤land›¤› incelenir.
Genel denge analizinde Walrasyan sistem statiktir. Burada t1 döneminde ger-
çekleflen denge ile t2 döneminde gerçekleflen denge göz önüne al›nmakta, daha
sonra bu iki dönemde gerçekleflmifl olan dengeler karfl›laflt›r›larak karfl›laflt›rmal›
dura¤an (statik) analiz yap›lmaktad›r. Oysa t1 dönemindeki dengeden t2 dönemin-
188 Mikro ‹ktisat
deki dengeye geçiflte birbirini izleyen süreçler göz önüne al›n›rsa dinamik bir ana-
liz yap›lm›fl olacakt›r. Walrasyan sistemde bu geçifl süreci göz önüne al›nmad›¤›n-
dan karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz yap›lmaktad›r.
‹ktisadi politika analizinde ne zaman k›smi denge ve ne zaman genel denge
analizi ile ilgili karfl›laflt›rmal› statik analiz yap›laca¤› bir karar ve tecrübe sorunu-
dur. Genelde uygulamaya konulacak politikalar belirlenirken bu politikalar istih-
dam ve ç›kt› aç›s›ndan de¤erlendirilir. E¤er bir endüstri emek ve sermaye girdileri
bak›m›ndan di¤er piyasalara k›yasla çok küçük ise bu endüstrideki de¤iflmelerin
di¤er piyasalara etkisi ihmal edilebilir, burada politika analizleri için k›smi denge
analizleri kullanmak do¤ru sonuç verir. Örne¤in yiyecek veya belirli giyecek mal-
lar› lehine, zevklerdeki bir de¤iflmenin girdi ve ç›kt› fiyatlar› üzerindeki etkisi ih-
mal edilebilir. Ancak demir-çelik üretimindeki bir teknolojik de¤iflme ya da petrol
darl›¤› çok büyük genel denge etkilerine sahiptir. Çünkü demir-çelik endüstrisi bü-
yük ölçüde emek istihdam etmekte ve büyük miktarda sermaye kullanmaktad›r.
Yine bu endüstrinin ürünü birçok endüstride kullan›lmaktad›r. Benzer flekilde pet-
rol, sentetik eflyadan elektrik üretimine kadar birçok alanda kullan›lmaktad›r. Do-
lay›s›yla bu tür mallar›n nispi fiyatlar›ndaki art›fl, birçok mal›n nispi fiyat›n› yüksel-
tecektir. Bu durumlarda genel denge etkilerini ihmal etmek do¤ru olmayan tah-
minlere yol açar, belki de uygun olmayan politika önerileriyle sonuçlan›r. Bu yüz-
den genel denge analizine yönelmek daha ak›lc›d›r.
SIRA S‹ZDE SIRA analizinde,

‹ktisadi politika S‹ZDE ne zaman k›smi denge ne zaman genel denge analizi uygulan-
1 maktad›r?
Genel denge analizi ile bütünleflen bir baflka konu, refah ekonomisidir. Burada
birbirine alternatif olabilecek birden fazla iktisadi durum aras›ndan hangisinin top-
S O R U lumsal yönden S O enR U çok istenilen durum oldu¤u belirlenir. Bunu belirlemede yayg›n
olarak kabul görmüfl optimalite kriterlerinden hareket edilir. En çok kullan›lan re-
D‹KKAT fah kriterlerinden
D ‹ K K A birisi
T Pareto Optimalite kriteridir. Bu kritere göre hiç kimsenin
refah›n› azaltmaks›z›n baz› bireylerin refah›n› art›ran her türlü de¤ifliklik toplumun
refah›n› art›r›r. Bu durumda mallar›n veya üretim faktörlerinin mevcut da¤›l›m›nda-
ki bir de¤ifliklik, kimsenin refah›n› azaltmadan en az bir bireyin refah›n› art›r›yor-
sa toplumsal refah artacak, en az bir bireyin durumu kötülefltiriyorsa toplumsal re-
AMAÇLARIMIZ
fah azalacakt›r. Refah ekonomisi, de¤er yarg›lar›n› ön planda tuttu¤u ve “ne olma-
AMAÇLARIMIZ
l›d›r” fleklinde iktisat politikalar›n› de¤erlendirdi¤i için, normatif bir teoridir.
Bu ünitede genel denge analizi basitlefltirilmifl olarak Edgeworth kutu diyag-
K ‹ T A P ramlar› yard›m›yla
K ‹ T A aç›klanacakt›r.
P Önce tüketiciler aras› denge, sonra üreticiler ara-
s› denge ve son olarak da ekonominin genel dengesi ele al›narak refah ekonomi-
si çerçevesinde de¤erlendirmeler yap›lacakt›r.
8. Ünite - Genel Denge ve Refah Ekonomisi 189
TÜKET‹C‹LER ARASI DE⁄‹fi‹MDE ETK‹NL‹K VE GENEL

DENGE

A M A Ç
Tüketiciler aras› de¤iflimde etkinlik ve Pareto optimumunu aç›k-
lamak
1
Mallar›n tüketiciler aras›nda etkin da¤›l›m›n›n sa¤lanmas› sonucunda tüketicilerin
daha iyi konuma geçmeleri, tüketiciler aras›nda de¤iflimi gerekli k›lar. Üretimin ol-
mad›¤› basit bir model çerçevesinde, tüketicilerin bafllang›çta sahip olduklar› sabit
miktarlardaki mal demetleri için de¤iflimi istemelerindeki temel amaç, daha yüksek
bir refah düzeyine ulaflmakt›r. De¤iflimden tüketicilerden en az birisinin ya da tü-
münün bir kazanç elde edece¤i kabul edilmektedir. E¤er bir kazanç yoksa de¤iflim
de son bulur. Böylece tüketiciler aras›nda mallar›n etkin da¤›ld›¤› ya da Pareto an-
lamda optimalitenin sa¤land›¤› kabul edilir. Pareto optimalite sa¤land›¤›nda bir ki-
fliyi daha kötü konuma sokmadan di¤erini daha iyi bir konuma getirmek mümkün
de¤ildir. fiayet sabit miktarlardaki mallar›n tüketiciler aras› da¤›l›m›nda, her iki tü-
ketici de veya en az›ndan bir tüketici daha iyi konuma gelebiliyorsa de¤iflimde et-
kinsizlik oldu¤u söylenebilir.
Edgeworth Kutu Diyagram› Çerçevesinde De¤iflim

Burada, sadece iki tüketicinin ve iki mal›n bulundu¤u basit bir modelden hareket
edilmektedir. Her tüketici bafllang›çta belirli birer mal demetine sahiptir. Bu malla-
r›n belirli miktarlar› rekabetçi bir piyasada tüketiciler aras›nda de¤ifltirilmektedir.
Kuram› gelifltirmek için basitlefltirilen bu model daha sonra n say›da tüketici ve m
say›da mal için genellefltirilir. Basit modelimizin varsay›lmalar›;
• Ekonomide iki mal vard›r (X, Y)
• Ekonomide iki tüketici vard›r (A, B)
– –
• Tüketici A’ n›n bafllang›çta sahip oldu¤u mal demeti (XA, YA)
– –
• Tüketici B’ nin bafllang›çta sahip oldu¤u mal demeti (XB, YB)
• Tüketiciler normal davran›fl özelliklerine göre tercihleri yans›tan farks›zl›k
e¤rilerine sahiptirler, yani farks›zl›k e¤rileri orijine göre d›flbükeydir.
• Tüketicilerin fayda fonksiyonlar› birbirinden ba¤›ms›zd›r.
• Analiz tam rekabet piyasas›nda yap›lmaktad›r, tüm girdi ve ç›kt› fiyatlar› ve-
ri olarak al›nmaktad›r.
• Analize ifllem maliyetleri, d›fl ticaret ve devlet dahil edilmemifltir.
fiimdi bu iki tüketicinin bafllang›ç da¤›l›m›nda de¤iflime neden ihtiyaç duyduklar›n›
ve nas›l dengeye ulaflt›klar›n› Edgeworth diyagram› çerçevesine aç›klayal›m. Dik-
dörtgen fleklinde çizilen bu diyagramda toplam X mal› miktarlar› yatay kenarlarda,
Y ise dikey kenarlarda ölçülmektedir. Bafllang›ç da¤›l›m›n›n Z noktas›nda oldu¤u-
nu, bu noktada A ve B tüketicilerinin farks›zl›k e¤rilerinin kesiflti¤ini varsayal›m. Tü-
keticilerin bafllang›ç mal stoklar›n› gösteren Z noktas›nda tüketici A ve tüketici B
’nin 2 nolu farks›zl›k e¤rileri kesiflmektedir. Bu iki farks›zl›k e¤risi aras›ndaki tara-
l› bölgede, tüketiciler kendi aralar›nda de¤iflime giderek daha iyi konuma ulaflabi-
lirler. X ve Y mallar›na iliflkin fiyatlar›n üçüncü parti (örne¤in bir tellal) taraf›ndan
ilan edildi¤i ve tüketicilerin bu fiyatlar› parametre olarak ald›klar› varsay›ld›¤›nda
(tam rekabet piyasas› varsay›m›d›r), bafllang›çta sahip olunan mal demetine göre
her tüketicinin gelirinin ne kadar oldu¤u belirlenir; ilan edilen fiyatlara göre tüke-
ticilerin gelirlerini s›ras›yla A için IA ve B için IB ile gösterirsek;
190 Mikro ‹ktisat
– –
IA = PX ⋅ XA + PY ⋅ YA
– –
IB = PX ⋅ XB + PY ⋅ YB olur.
fiekil 8.1
Edgeworth X=XA+XB
diyagram›nda
bafllang›ç B’nin sataca¤›
patrimuan›na (mal XB X mal›
varl›¤›na) göre B
de¤iflimden Z
YA
sa¤lanabilecek YB
A’n›n sataca¤›
kazanç ve denge
fiyat oran› B’nin
Y mal›
sat›n
alaca¤› Y
Y mal› =
E
Y*A Y* YA
B
+
UA3 YB
UB2 P
E¤im - x
Py
UR3 UA2
A XA X*A
A’n›n sat›n alaca¤›
X mal›
Tüketicilerin bu gelir düzeyleri ve fiyatlar setine göre bütçe k›s›tlar› oluflturulur.

‹flte tüketiciler elde edilen bütçe k›s›t›na göre faydas›n› maksimize edecek seçim-
leri yapar. Bunun için her tüketici, olanaklar› dahilinde (bütçe do¤rusu üzerinde)
arzu etti¤i noktaya ulaflmak için di¤er tüketicilerle de¤iflime gider. fiekilde bafllan-
g›ç noktas› her iki tüketici için de bir denge oluflturmamaktad›r. Çünkü fayda fonk-
siyonlar› ile bütçe k›s›t› aras›nda te¤et koflulu sa¤lanmam›flt›r. Dengeye her iki tü-
ketici için E noktas›nda ulafl›lmaktad›r.
fiekil 8.1’de tüketici A için bafllang›çta sahip oldu¤u mal demeti ile faydas›n›
–
maksimize eden demetin seçimi aras›ndaki farkl›l›¤› inceleyelim. fiekilde XA* > XA
–
oldu¤undan A bireyi XA* XA kadar X mal› sat›n almak ister. Bütçe do¤rusu daima
–
afla¤› do¤ru e¤imli oldu¤u için XA* > XA ise tüketicinin bütçe do¤rusu üzerinde ka-
–
labilmesi için YA* < YA olmas› gerekir. Bu yüzden tüketici A almak istedi¤i X mal›
–
karfl›l›¤›nda YA - YA* kadarl›k Y mal›ndan satmal›d›r. Dolay›s›yla A’n›n önerece¤i
SIRA S‹ZDE * - –
de¤iflim XASIRA XS‹ZDE
– *
A kadarl›k X mal› için YA - YA kadarl›k Y mal›d›r. Benzer– flekilde
tüketici B’nin durumu incelendi¤inde; tüketici B nin önerece¤i de¤iflim YB - YB*
–
D Ü fi Ü N E L ‹ M kadarl›k alaca¤› Y mal›na karfl›l›k, XB - XB* l›k X mal› kadard›r. fieklimizde tüke-
tici A’n›n arz etti¤i Y mal› kadar tüketici B talep etmifltir. Yine tüketici A’n›n talep
etti¤i X mal› miktar› tüketici B taraf›ndan arz edilmifltir. Dolay›s›yla arz talep eflitli-
S O R U S O R U
¤i sa¤lanm›flt›r, piyasalar dengededir ya da piyasalar temizlenmifltir.
D‹KKAT Walras yasas›na

D ‹ K Kgöre,
A T rekabetçi genel denge modelinde N say›da farkl› piyasa için N-1 ta-
nesinde denge sa¤lanm›flsa N. piyasada denge otomatik olarak sa¤lan›r. ‹ki piyasa göz
SIRA S‹ZDE
önüne al›nd›¤›nda
SIRA S‹ZDE
X mal›nda denge sa¤lanm›flsa ötekinde de (Y mal›) denge otomatik ola-
rak sa¤lan›r.
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
E¤er ekonomide arz ve talep eflitli¤i sa¤lanam›yorsa üçüncü parti (fiyatlar› ilan
eden tellal), di¤er bir olas› fiyat oran›n› deneyecektir. Dolay›s›yla dengeye ulaflma
sürecinde üçüncü parti taraf›ndan deneme yan›lma süreci izlenmektedir. Yani bu
süreç içerisinde arz veya talep fazlas›na göre çeflitli fiyatlar denenmektedir. E¤er
mal için talep fazlas› var ise mal›n nispi fiyat› yükselecek, arz fazlas› var ise nispi
fiyat› düflecektir. Süreç, arz talep eflitli¤i sa¤land›¤›nda son bulacakt›r. Bu deneme
yan›lma süreci sonucu oluflan denge rekabetçi bir dengedir. Dengenin sahip oldu-
¤u özellikler ise;
• Tüm piyasalarda arz ve talep eflittir.
• Tüm tüketiciler, bu fiyat oranlar›ndaki de¤erlendirmeler çerçevesinde bütçe
k›s›tlar›n› da dikkate alarak faydalar›n› maksimize ederler.
‹kinci özelli¤e göre tüm tüketiciler aras›nda marjinal ikame oran› eflit olacakt›r
ve bu, fiyat oran›n› yans›tacakt›r. Dolay›s›yla de¤iflimde ya da tüketiciler aras›nda
denge koflulu flu flekildedir.
A B PX
MRSYX = MRSYX =
PY
Tüketiciler aras› denge nas›l sa¤lan›r? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

2
De¤iflimde Etkinlik ve Pareto Optimumu (Refah Ekonomi-
sinde Birinci Teorem)
Rekabetçi piyasada, mallar›n tüketiciler aras›ndaki da¤›l›m› (tahsisi) ile ilgili süreci
aç›klarken etkinli¤in sa¤lanabilmesi için, bu tahsisin Pareto Optimal S O R U olmas› için, S O R U
ekonomide en az bir tüketicinin refah düzeyini düflürmeden bir baflka tüketicinin
refah düzeyini yükseltmenin olanaks›z olmas› gerekti¤ini söylemifltik. D‹KKAT
Pareto opti- D‹KKAT
mumunu ve bunun rekabetçi denge ile iliflkisini daha iyi aç›klamak için, Pareto op-
timumunu iki tüketici için aç›klay›p daha sonra bunu n say›daki tüketici için genel-
lefltirebiliriz.
‹ki tüketicinin bulundu¤u bir modelde Pareto optimumuna ulaflman›n bir yolu;
tüketicilerden birisinin faydas›n› bütçe k›s›t› alt›nda maksimizeAMAÇLARIMIZ
ticinin faydas›n›n belirli bir düzeyin alt›na düflmesine izin verilmemesidir. Bu du-
rumda tüketicilerden birisini kötü konuma sokmadan di¤erini daha iyi konuma ge-

ederken di¤er tüke- AMAÇLARIMIZ
tirmek olanaks›z olur. Her iki tüketicinin de bu iki mal› pozitif K miktarlarda
‹ T A P tüket- K ‹ T A P
tikleri kabul edilirse farks›zl›k e¤rilerinin e¤imleri her iki tüketici için eflit olacakt›r.
Çünkü farks›zl›k e¤rileri te¤ettir. Dolay›s›yla denge koflulu iki tüketici için flu flekil-
de olacakt›r; TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
A B
MRSyx = MRSyx
Bu sonuca göre rekabetçi dengede tüm tüketiciler için marjinal ikame oran›n›n eflit
oldu¤u ve Pareto optimumunun sa¤land›¤› kabul edilir. Dolay›s›yla her rekabetçi
denge Pareto optimumdur. Çünkü rekabetçi piyasada her tüketici ilan edilen fiyat
setinde faydas›n› maksimize eder. Yani iki mal aras›ndaki marjinal ikame oran›n›
fiyat oran›na eflitleyerek dengeye ulafl›r. Tüm tüketiciler ayn› fiyat oran› ile karfl›
karfl›ya bulunacaklar›ndan her tüketicinin marjinal ikame oran› eflit olacakt›r. Pare-
to optimalitenin fiyatlardan ba¤›ms›z olarak tan›mlanmas›na karfl›n, rekabetçi süre-
cin iflleyifli, tüketicileri, seçimlerinde Pareto optimumu koflullar›n›n sa¤land›¤› so-
nucuna götürmektedir. Bu sonuç orijine d›flbükey, azalan marjinal ikame oran›
192 Mikro ‹ktisat
özelli¤ine sahip tüketici tercihleri durumunda ve tüketimde d›flsall›¤›n (k›skançl›k,

fedakarl›k, sigara duman›ndan etkilenme gibi fiziki d›flsall›klar...) olmad›¤› durum-
Belirli koflullar alt›nda her da her zaman geçerlili¤ini koruyacakt›r. Di¤er bir anlat›mla, e¤er tüketici tercihle-
rekabetçi denge, Pareto ri normal davran›fl özelliklerine sahipse (azalan marjinal ikame oran›, bütünlük,
optimaldir ve da¤›l›mda
etkinlik sa¤lanm›flt›r. Bu geçifllilik, süreklilik dönüfllülük gibi aksiyomlar› sa¤l›yorsa) ve tüketimde d›flsall›k-
durum refah ekonomisinde lar yok ise her rekabetçi piyasan›n pür de¤iflim dengesi etkindir ve Pareto optimal-
birinci teorem olarak bilinir.
dir. Bu sonuç refah ekonomisinde birinci teorem olarak adland›r›l›r. Pareto opti-
malite n say›daki tüketici durumunda ise flu flekilde olacakt›r:
1 2 n
MRSYX = MRSYX = ........ = MRSYX
Da¤›l›m Problemi Pareto Optimal ve Pareto Üstün

Noktalar
Edgeworth kutu diyagram› içerisinde herhangi bir nokta bafllang›ç da¤›l›m› olarak
al›nabilir. E¤er bu noktada her iki tüketici için MRS eflit de¤ilse tüketiciler için de-
¤iflime gitmek yarar sa¤layacakt›r. De¤iflim her iki tüketiciye ait farks›zl›k e¤risinin
birbirine te¤et oldu¤u noktada son bulur. Bu te¤et noktalar›n›n her birinde bafllan-
g›ç da¤›l›m› veri iken art›k de¤iflim yap›lmamaktad›r. ‹ki tüketici için de¤iflimin son
buldu¤u ve marjinal ikame oranlar›n›n eflit oldu¤u bu Pareto optimum noktalar›n
birlefltirilmesiyle elde edilen e¤ri, anlaflma e¤risi veya sözleflme e¤risi olarak
adland›r›l›r.
‹ki tüketici için de¤iflimin Edgeworth kutu diyagram›nda bir kez bafllang›ç mal da¤›l›m› noktas› belirlen-
son buldu¤u ve marjinal dikten sonra, taral› bölgede anlaflma e¤risi üzerinde kalan herhangi bir nokta hem
ikame oranlar›n›n eflit
oldu¤u Pareto optimum Pareto optimal hem de Pareto üstün (süperior) noktad›r. Çünkü bafllang›ç mal da-
noktalar›n birlefltirilmesiyle ¤›l›m›na göre hiç kimsenin refah düzeyini azaltmadan en az bir bireyin refah dü-
elde edilen e¤ri, anlaflma
e¤risi veya sözleflme e¤risi zeyi art›r›labilmektedir. Taral› alan d›fl›nda anlaflma e¤risi üzerindeki noktalar
olarak adland›r›l›r. Pareto optimaldir fakat Pareto süperior de¤ildir. Çünkü Pareto optimal noktalardan
herhangi birisinde tüketicilerden birisinin refah›n› azaltmadan di¤erinin refah› art›-
r›lamaz. Sadece flekil 8.2’de görüldü¤ü gibi D ve F noktalar› aras›nda böyle bir aza-
lama görülmemektedir. Burada hiç kimsenin refah düzeyi azalt›lmadan en az bir
kiflinin refah düzeyinin art›r›lmas› mümkündür.
fiekil 8.2
Anlaflma E¤risi, XB B
Pareto Optimal ve
YB
Bir Bafllang›ç
De¤iflimden Z
Noktas›na göre
Sa¤lanabilecek
Pareto Üstün Kazanç
Noktalar G
ün l
ve F UA5
Üst ptima
eto O UR1
Par reto E UA4
Pa
D
UA3
C UR3 UR2 Bütçe Do¤rusu
UR4
UA2 P
Anlaflma UA1 E¤im- x
E¤risi=Pareto Py
YA Optimal 5
UR
A XA
fiekilde anlaflma e¤risi üzerindeki D ve F noktalar›n› göz ününe alarak da¤›l›m

problemini daha net bir biçimde aç›klayabiliriz. Her iki nokta, anlaflma e¤risi üze-
rinde olmas›na ra¤men, A tüketicisi F noktas›nda olmay›, tüketici B ise D nokta-
s›nda olmay› isteyecektir. Ancak rekabetçi süreç içerisinde ulafl›lacak denge (E)
hem bafllang›ç noktas›na (Z) göre Pareto üstündür ve hem de bafllang›ç noktas›n-
dan geçen ve piyasa fiyat oran›n› yans›tan bütçe do¤rusu ile uyumlu bir Pareto op-
timaldir.
Sonuç olarak modelde de¤iflimin genel dengesi anlaflma e¤risi üzerinde bulu-
nacakt›r. Bu e¤ri üzerinde hangi noktan›n olaca¤› ise bafllang›çta sahip olunan mal
miktar›na ve fiyat oranlar›na ba¤l›d›r. E¤er bafllang›ç da¤›l›m› anlaflma e¤risi üze-
rinde de¤ilse iki tüketici sahip olduklar› mal miktarlar›n› de¤ifltirerek anlaflma e¤-
risi üzerinde bir noktaya gelirler. Bu noktada A ve B tüketicilerine ait farks›zl›k e¤-
3 3
rileri (U A = U B ) birbirine te¤ettir. Bütçe do¤rusu bafllang›ç noktas›ndan (Z) ve bu
te¤et noktadan geçmektedir. Dolay›s›yla bu noktada (E) her iki SIRA S‹ZDE için marji-
tüketici SIRA S‹ZDE
nal ikame oran› eflittir. Rekabetçi piyasada de¤iflimin genel dengesi flu flekilde for-
müle edilir: D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
A B P
MRSYX = MRSYX = X
PY S O R U S O R U
Bütçe k›s›t›n›n neden bafllang›ç noktas›ndan geçmek zorunda oldu¤unu

D ‹ve
K Knispi
A T fiyat›n na- D‹KKAT
s›l olufltu¤una dikkat ediniz.
Di¤er De¤iflim Olanaklar› ve Pareto Optimumu
(Refah Ekonomisinde ‹kinci Teorem)
fiimdiye kadarki aç›klamalar›m›za göre rekabetçi iflleyifl, ekonomiyi
AMAÇLARIMIZ
muna ulaflt›rmaktad›r. Ancak bafllang›ç mal da¤›l›m›na ba¤l› olarak Pareto opti-

Pareto optimu- AMAÇLARIMIZ
mumda, baz› bireyler zengin konumda olurken baz›lar› ise fakir konumda kalmak-
tad›r. ‹ktisatç›lar genelde bafllang›ç da¤›l›m›n›n iyi veya kötü Koldu¤u ‹ T A Pkonusunda K ‹ T A P
fazla tart›flmaya girmezler. Bafllang›ç da¤›l›m›n›n daha eflit (adil) olmas› için çaba
harcayanlar politikac›lard›r. Özellikle sosyal devlet anlay›fl›nda vergiler ve transfer-
ler ile da¤›l›mda eflitlik sa¤lama çabalar› olarak görülmektedir. T E Asl›nda
L E V ‹ Z Y O Nbir planla- TELEV‹ZYON
mac› e¤er toplumun tüm üyelerinin tercihlerini ve mallar›n mevcut miktar›n› bili-
yorsa politik süreç iflletilerek yine bir Pareto optimuma ulafl›labilir. fiöyle ki birey-
ler aras›nda otoritelerce uygulanan mallar›n transferi nedeniyle (zenginden al›na-
rak fakirlere verildi¤inde) yeni bir bafllang›ç noktas›na geçilmektedir. Bu yeni nok-
ta e¤er anlaflma e¤risi üzerinde de¤ilse tüketiciler yeniden de¤iflime giderek Pare-
to optimuma ulaflabilir.
Burada tüketici tercihleri ile ilgili aksiyomlar›n geçerli oldu¤u (farks›zl›k e¤rile-
ri orijine d›flbükeydir, süreklilik vard›r) ve tüketimde d›flsall›¤›n bulunmad›¤› var-
say›m› alt›nda transfer ve de¤iflim sonucu yeni bir dengeye ulafl›lmaktad›r ki bu re-
fah ekonomisinde ikinci teorem olarak adland›r›l›r. K›saca ikinci teoremde, e¤er
tüketici tercihleri orijine d›flbükey ise, tüketimde d›flsall›klar yok ise her pareto et-
kin da¤›l›m bir rekabetçi denge olarak savunulabilir. fiekil 8.3’ten yararlanarak
aç›klamalar›m›z› sürdürelim.
194 Mikro ‹ktisat
fiekil 8.3
Transfer Sonras› XB B
Yeni Rekabetçi
Denge YB
Z
›
Z Transfer E
›
E
Anlaflma E¤risi=Pareto Optimal
De¤iflimden
Sa¤lanabilecek
Kazanç
YA
A XA
fiekilde orijinal kaynak da¤›l›m›na göre rekabetçi denge E noktas›nda sa¤lan-

maktad›r. Bu noktada tüketici A, tüketici B ’ye oranla oldukça zengindir. Tüketici
A ’dan baz› mallar al›narak B ’ye transfer edilmesi sonucunda yeni da¤›l›m nokta-
s› Z′ olmaktad›r. Ancak rekabetçi dengeye E′ noktas›nda tüketiciler aras›ndaki de-
¤iflim sonucu ulafl›lmaktad›r. Bu tür iflleyifl refah ekonomisinin ikinci teoremidir.
SIRA S‹ZDE Refah ekonomisinde

SIRA S‹ZDEbirinci ve ikinci teoreme iliflkin tan›mlamay› birlikte de¤erlendiriniz.
ÜRET‹MDE ETK‹NL‹K VE GENEL DENGE


AM AÇ Üretimde etkinlik ve üretim imkânlar› s›n›r› e¤risini elde etmek
S O R U S O R U
2
Genel denge modeline üretimi dahil ederek üretimde etkinlik, de¤iflimde etkinli-
D‹KKAT D ‹ K K A T aç›klanabilir. Burada, üretim sürecinde elde edilen ürünlerden
¤e benzer yöntemle
(ç›kt›lardan) birinin üretim miktar›n› azaltmadan, di¤erinin miktar›n›n art›r›lmas›-
SIRA S‹ZDE n›n olanaks›z
SIRAoldu¤u
S‹ZDE durumda, girdilerin etkin da¤›l›m›n›n gerçekleflti¤i, dolay›s›y-
la üretimde etkinli¤in sa¤land›¤› kabul edilir.

Üretim etkinli¤ini analiz etmek için de Edgeworth kutu diyagram› kullan›labi-
AMAÇLARIMIZ lir. BuradaAMAÇLARIMIZ
iki mal›n üretildi¤i (X,Y), üretimde sermaye ve emek olmak üzere iki
girdinin (K,L) kullan›ld›¤› varsay›lmaktad›r. Üretim faktörleri homojen olup toplam
miktarlar› sabittir. Üretim teknolojisi veridir. Üretim fonksiyonlar› sürekli, orijine
göre d›flbükey ve birinci dereceden homojendir (ölçe¤e göre sabit getiri geçerli-
dir). Buna göre iki mal için üretim fonksiyonlar› flu flekildedir:
TELEV‹ZYON T E L ELV ‹ Z) Y Ove

X = x (K N Y = y (KY, LY)
X X
–
KX + KY = K maksimum elveriflli sermaye miktar›
–
LX + LY = L maksimum elveriflli emek miktar›
fiekil 8.4’te gösteri- fiekil 8.4

len Edgeworth diyagra- Üretimle ‹lgili
Ly Y
m›na maksimum faktör Edgeworth Kutu
Ky Diyagram›nda Efl
miktarlar› eksenlerde
E3 Ürün E¤rileri ve
gösterilmifltir. Diyagra-
E¤im - W1 Etkin Üretim Seti
m›n sol alt köflesi, X ma- r1
E2 x3
l› üretiminin s›f›r oldu- y1 W
¤u noktay›, sa¤ üst kö- -r3
E1 x2 3
fle ise Y mal› üretiminin Etkin Üretim y2
Seti W
s›f›r oldu¤u noktay› x1 - r2
2
göstermektedir. fiekilde Kx y3
X1, X2, X3 efl ürün e¤ri- X Lx
leri X ç›kt›s›ndaki art›fl-
lara, ayn› fleklide Y1, Y2,
Y3 ise Y mal› üretimindeki art›fllara göre çizilmifltir. X mal› üretimi artt›¤›nda girdi-
lerin daha büyük bir bölümü bu mal›n üretimi için kullan›l›r, Y mal› üretimine da-
ha az girdi kal›r. Ayn› flekilde Y mal› üretimi artt›¤›nda X mal› üretimine daha az
girdi kalmaktad›r.
Ekonomide üretim miktarlar› tüketici talebine ba¤l› olarak belirlendi¤inden gir-
dilerin hangi mal›n üretiminde daha fazla kullan›laca¤› da tüketici talebine ba¤l›
olacakt›r. Bu yüzden Edgeworth diyagram›nda bafllang›çtaki kaynak tahsisi yerine
etkin üretim noktalar›n›n belirlenmesi daha büyük önem tafl›r. Üretim etkinli¤i ba-
zen girdi etkinli¤i olarak da adland›r›l›r: girdilerin (K,L) mallar›n (X,Y) üretimine
tahsis edilmesi halinde, birisinin üretimini azaltmadan di¤erinin üretimini art›rma-
n›n mümkün olmad›¤› durumda sa¤lan›r. Baflka bir anlat›m ile, üretim etkinli¤i sa-
bit miktardaki girdilerin, mallar aras›nda yeniden da¤›l›m› ile ekonomide üretilen
mallardan en az birisi daha az üretiliyorsa üretim etkinli¤i sa¤lanm›flt›r. fiayet sabit
miktardaki girdilerin yeniden da¤›l›m› ile ekonomide üretilen mallarda art›fl sa¤la-
n›yorsa üretim etkinsizli¤inden bahsedilebilir. Üretimde etkinli¤in sa¤land›¤› bu
noktalardan hareketle etkin üretim setine ulafl›l›r. Etkin üretim seti üzerinde Y ma-
l› üretimini azaltmaks›z›n X mal› üretimini art›rmak mümkün de¤ildir. fiekil 8.4’te
efl ürün e¤rilerinin birbirlerine te¤et olduklar› noktalar›n geometrik yeri, etkin üre-
tim setini ya da üretimin anlaflma e¤risini gösterir. Etkin üretim seti üzerindeki Edgeworth kutu,
her noktada X ve Y mal› üretimi için tüm girdiler etkin biçimde kullan›lmaktad›r. diyagram›nda efl ürün
e¤rilerinin birbirlerine te¤et
E¤er efl ürün e¤rileri birbirlerine te¤et ise bu te¤et noktada, iki mal için marji- olduklar› noktalar›n
nal teknik ikame oranlar› (MRTS) da eflit olacakt›r. Marjinal teknik ikame oran›; geometrik yeri, etkin üretim
setini ya da üretimin
ç›kt› düzeyi sabit kalmak kofluluyla bir girdinin yerine di¤erinin hangi miktarda anlaflma e¤risini gösterir
ikame edilece¤ini gösterir. Efl ürün e¤risinin e¤iminin negatif iflaretlisi marjinal tek-
nik ikame oran› olarak hesapland›¤›ndan, üretimin genel dengesinde marjinal ve-
rimliliklerin oranlar› ya da MRTS’ler, tüm ç›kt› türleri için eflit olacakt›r. Buna göre
denge koflulumuz flu flekilde olur;
X MPLX MPLY
MRTSKL = MRTSYKL ⇒ =
MPKX MPKY
girdi fiyatlar› da dikkate al›nd›¤›nda, marjinal teknik ikame oran› girdi fiyatlar› ora-
n›na eflit oldu¤undan, etkin üretim seti üzerindeki her te¤et noktas› bir girdi fiyat-
lar› oran›n› yans›t›r. Bu oran çerçevesinde faktör piyasalar›nda rekabetçi dengeye
196 Mikro ‹ktisat
göre firmalarca her bir mal için ne kadar girdi kullan›laca¤› belirlenir. fiekil 8.4 ’te
w
etkin üretim seti ürerinde E1 noktas›nda girdi fiyat oran› 1 ’dir, oysa bu oran E2
r1
w2
noktas›nda ’dir. (w = eme¤in fiyat›, r ise sermayenin fiyat›d›r.)
r2
Üretim faktörlerinin etkin kullan›m bileflimlerini gösteren etkin üretim seti, üre-
tim imkânlar› s›n›r› e¤risini elde etmeye olanak sa¤lar. E¤er tüm firmalar için ser-
maye-emek oranlar› sabit ve birbirine eflit ise üretim fonksiyonlar› ölçe¤e göre sa-
bit getiri özelli¤ine sahipse etkin üretim seti bir do¤ru fleklini al›r ancak di¤er du-
rumlarda e¤ri fleklinde olur.
SIRA S‹ZDE Etkin üretimSIRA

setiS‹ZDE
nas›l elde edilir ve ne ifle yarar?
3
Üretim ‹mkânlar› S›n›r› E¤risi
Etkin üretim seti üzerindeki baz› üretim düzeylerinin, X ve Y ekseninden oluflan
bir flekil üzerinde gösterilmesiyle üretim imkânlar› s›n›r› e¤risi elde edilir. fie-
S O R U kil 8.5’te gösterilen
S O R U üretim imkânlar› s›n›r› e¤risi, belirli flartlarda, mallardan birisi-
nin belirli bir miktar› ile birlikte di¤er maldan üretilebilecek maksimum miktar›
D‹KKAT
gösterecektir. Çünkü üretim imkânlar› s›n›r› e¤risinin elde edilmesinde kullan›lan
D‹KKAT
etkin üretim seti üzerinde, bir mal›n üretiminin azalt›lmadan di¤er mal›n üretimi-
nin art›r›lamayaca¤› belirlenmiflti. Belirli flartlar ise iki girdinin toplam miktarlar› sa-
bittir ve tümü iki mal›n üretimi için etkin bir biçimde kullan›lmaktad›r. Yine üretim
teknolojisi veridir, üretim fonksiyonlar›, dolay›s›yla efl ürün haritas› sabittir. fiekil-
AMAÇLARIMIZ
de, Edgeworth diyagram› içerisindeki X de¤erleri (X1, X2, X3) alt panelde yatay ek-
AMAÇLARIMIZ
sende ve Y de¤erleri (Y1, Y2, Y3) ise dikey eksende gösterilmifltir. Üretim olanak-
lar› s›n›r› üzerindeki X1,Y3, X2, Y2 ve X3, Y1 noktalar› etkin üretim seti üzerindeki
K ‹ T A P iki mala iliflkin
K ‹ TeflA ürün
P e¤rilerinin te¤et noktalar›d›r.
fiekil 8.5
LY Y
Etkin Üretim
Setinden Hareketle KY
Üretim ‹mkânlar› E3
S›n›r› E¤risinin
Elde Edilifli E2
‹NTERNET ‹NTERNET x3
y1
E1
x2
y2
x1
Kx y3
x
Lx
Y
(x1y3)
y3
(x2 y2)
y2
y1 (x3 y1)
x x
x
x1 x2 x3
Üretim imkânlar› s›n›r› e¤risinin sa¤›ndaki bölgede mal bileflimlerinin üretilme-

si, koflullar de¤iflmedikçe mümkün de¤ildir. E¤ri ile eksenler aras›ndaki bölgede
ise herhangi bir noktada üretim mümkün olmas›na ra¤men, burada kaynaklar et-
kin kullan›lmamaktad›r.
Do¤rusal ve Do¤rusal Olmayan Üretim ‹mkânlar› S›n›r› ve

Marjinal Dönüflüm Oran›
Üretim olanaklar› s›n›r› e¤risi flekil 8.5 ’te görüldü¤ü gibi orijine içbükey olaca¤› gi-
bi, orijine d›flbükey veya do¤ru fleklinde olabilir. Orijine göre içbükey bir üretim
imkânlar› s›n›r› e¤risinin oluflmas› flu koflullara ba¤l›d›r;
• Her iki mala iliflkin üretim fonksiyonunun ölçe¤e göre azalan getiriye sahip
olmas›,
• Üretim fonksiyonlar›ndan birisi azalan getiriye sahip iken di¤erinin sabit ge-
tiriye sahip olmas›,
• Her iki üretim fonksiyonu sabit getiriye sahip olmas›na ra¤men, do¤rusal ol-
mayan etkin üretim seti üzerinde farkl› sermaye-emek oranlar›n›n bulunmas›.
Üretim imkânlar› s›n›r› e¤risinin orijine göre d›flbükey olmas› ise üretim fonksiyon-
lar›ndan birinin ölçe¤e göre artan getiriye sahip olmas›n› gerektirir.
Üretim imkânlar› s›n›r› e¤risinin do¤ru fleklinde olmas› için; her iki üretim fonk-
siyonunun da ölçe¤e göre sabit getiri özelli¤ine sahip ve do¤rusal olan etkin üre-
S O R U S O R U
tim seti üzerinde, sermaye-emek oranlar›n›n birbirine eflit olmas› gerekmektedir.
Üretim imkânlar› s›n›r› e¤risinin hangi durumda do¤ru, hangi durumda

D ‹ K içbükey
KAT ve hangi D‹KKAT
durumda d›flbükey çizildi¤ine dikkat edelim.
Bir maldan üretilen miktar belli iken öteki maldan üretilebilecek maksimum Marjinal Dönüflüm Oran›, bir
miktar› gösteren üretim imkânlar› s›n›r› e¤risi üzerindeki herhangi bir noktadan çi- maldan bir birim daha fazla
AMAÇLARIMIZ
zilen te¤etin e¤iminin negatif iflaretlisi, marjinal dönüflüm oran›n›

gösterir. K›saca
marjinal dönüflüm oran›; bir maldan bir birim daha fazla üretmek için öteki mal-
üretmek için öteki maldan
AMAÇLARIMIZ
ne kadar fedakârl›k etmek
gerekti¤ini göstermektedir.
dan ne kadar fedakârl›k etmek gerekti¤ini göstermektedir. Yani marjinal dönüflüm
oran› flu flekildedir: K ‹ T A P K ‹ T A P
∆Y dy
MRTYX = − =− TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
∆X dX
Marjinal dönüflüm oran›, Y mal› üretimindeki girdilerin X mal› üretimine trans-

fer edilmesi ile ekonomide nas›l bir etkin dönüflüm sa¤lanaca¤›n› gösterir. E¤er
üretim imkânlar› s›n›r› e¤risi orijine göre içbükey ise X mal› üretimi art›r›ld›kça vaz-
geçilen Y mal› üretimi de artacakt›r, yani marjinal dönüflüm oran› artacakt›r. fiayet
üretim imkânlar› e¤risi do¤ru fleklinde ise marjinal dönüflüm oran› bir sabite eflit
olacakt›r. Ekonomide bu sabit oran üzerinden Y mal› X mal›na etkin bir biçimde
dönüflecektir.
fiekil 8.5 üzerinde marjinal dönüflüm oran›n›n neden art›¤› gözlenebilir. fiekil-
de yatay eksende X mal› için eflit miktarlardaki art›fl gösterilmifltir. Yani (X2 - X1) =
(X3 - X2) ’dir. Dikey eksende ise vazgeçilen Y mal› miktarlar› gösterilmifltir. Azalan
marjinal teknik ikame oran› nedeniyle, (Y3 - Y2) < (Y2 - Y1) ’dir. Di¤er bir ifadey-
le ∆Y her defas›nda büyümektedir. Bu ise marjinal dönüflüm oran›n›n art›¤›n› ve
üretim imkânlar› s›n›r› e¤risinin içbükey oldu¤unu gösterir. Üretim imkânlar› s›n›r›
e¤risinin orijine göre içbükey olmas› X mal› üretimi artt›r›ld›kça f›rsat maliyetinin
198 Mikro ‹ktisat
artt›¤›n› gösterir. Çünkü X mal› üretimi artt›r›ld›kça bu mal için uygun olmayan gir-
diler X mal› üretimine tahsis edilecek ve dolay›s›yla X mal› üretimi fazla artt›r›lama-
yacakt›r ya da bir birim X mal› daha fazla üretebilmek için vazgeçilen Y mal› mik-
tar› çok fazla olacakt›r ki bu da X mal›n›n f›rsat maliyetinin artt›¤›n› gösterecektir.
Etkin üretim setinin do¤rusal olmas› durumunda, her mal›n üretimi için kulla-
n›lan sermaye-emek oran› ayn› olacakt›r. Üretim miktarlar› hangi düzeyde olursa
olsun, bu oran de¤iflmeyecektir. Bunun anlam› uzun dönem geniflleme yolunda
oldu¤u gibi her bir mal›n üretimindeki de¤iflmeler, bu do¤ru üzerinde olacakt›r.
Bu durumda her iki üretim fonksiyonu ölçe¤e göre sabit getiriye sahipse X mal›n-
daki belirli bir miktar art›fl için vazgeçilen Y mal›ndaki azal›fl daima sabit olacakt›r.
Dolay›s›yla marjinal dönüflüm oran› sabit olacak ve üretim imkânlar› s›n›r› do¤ru-
sal bir fonksiyon ile ifade edilecektir. fiekil 8.6’da görüldü¤ü gibi X mal› miktar›n-
daki eflit art›fllar [ (X2 - X1) = (X4 - X3) ] karfl›s›nda Y mal› miktar›ndaki azal›fllar
da eflit miktarlarda [ (Y4 - Y3) = (Y2 - Y1) ] olacakt›r.
SIRA S‹ZDE Üretim imkânlar› s›n›r› e¤risi, do¤rusal oldu¤unda MRT neye eflit olur?
SIRA S‹ZDE
4
D Ü fi Üfiekil
N E L ‹ M 8.6 D Ü fi Ü N E L ‹ M
Y
Do¤rusal Üretim
S O R U
‹mkânlar› S›n›r› S O R U
E¤risinin Elde
Edilifli (MRT sabit)
D‹KKAT D‹KKAT x4
y1
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE x3
y2
x2
AMAÇLARIMIZ
Y
x
AMAÇLARIMIZ Y
x1 y3
y4
y3
y2 dy Her yerde sabit
-
dx
y1
x1 x2 x3 x4 x
DA⁄ILIMDA VE ÜRET‹MDE GENEL DENGE

(ÜRET‹M ‹MKÂNLARI SINIRI ÜZER‹NDE FAYDA
MAKS‹M‹ZASYONU)

A M A Ç Ekonomide genel dengeyi aç›klamak
3
Yaln›zca üretimin etkin biçimde gerçeklefltirilmesi Pareto etkinlik için yeterli koflu-
lu sa¤layamamaktad›r. Çünkü ekonomik problemin sadece yar›s› çözümlenebil-
mifltir. Üretim imkânlar› s›n›r› e¤risinden görülece¤i üzere, bu e¤ri üzerinde say›s›z
ç›kt› bileflimi vard›r. Sorun, bu ç›kt› bileflimlerinden hangisinin seçilece¤idir. Bu
durumda da¤›l›m problemi bir kez daha iflin içine girmektedir. Daha önce aç›klan-
d›¤› gibi, üretimin olmad›¤› du-
rumda da¤›l›m, tüketici ter- fiekil 8.7
cihlerine ve bafllang›çta sahip Y Üretim ‹mkânlar›
olunan mal stoklar›na göre Mal› S›n›r› E¤risi
Üzerinde Fayda
belirleniyordu. Ayn› flekilde Maksimizasyonu
üretimde de tüketici talebine
ve mevcut girdi miktarlar›na M
MRSYX= MRTYX
ba¤l› kal›narak etkinlik belir-
lenmekteydi. fiimdi ise ama- E
y*
c›m›z hem da¤›l›mda hem de
U3
üretimde genel dengeye ulafl- N
U2
makt›r. Yani her mal için üre-
U1
timde etkinli¤in ve her tüke-
tici için Pareto optimalitesi-
nin sa¤lanmas›, amaçlanan x* x Mal›
genel denge için gereklidir.
Bu üç özelli¤e uygun olarak
genel dengeyi belirlemek için basit bir durumdan hareket edilir. Burada toplumda
üretilen sadece iki mal (X, Y) vard›r. Bu mallar› tüketen tek bir birey veya özdefl
tercihlere sahip (ayn› farks›zl›k e¤rilerine sahip) birçok birey vard›r. Etkin bir bi-
çimde üretilebilecek X ve Y bileflimleri, üretim imkânlar› e¤risi ile fiekil 8.7 ’te gös-
terilmifltir. Bireyin farks›zl›k e¤rilerini ayn› flekle ilave etti¤imiz zaman, üretim im-
kânlar› s›n›r› e¤risi üzerinde tek bir nokta (E noktas›) maksimum fayday› sa¤la-
maktad›r. E noktas›nda üretim imkânlar› s›n›r› e¤risi, bireyin ulaflabilece¤i en yük-
sek farks›zl›k e¤risine (U2) te¤ettir. Bu te¤et noktas›nda marjinal ikame oran›
(MRSYX) marjinal dönüflüm oran›na (MRTYX) eflittir. Böylece hem üretimde hem
de da¤›l›mda ekinlik sa¤lanm›flt›r. Dikkat edilirse E noktas› üretim imkânlar› s›n›r›
e¤risi üzerinde di¤er tüm etkin üretim noktalar›na oranla en çok tercih edilendir.
Örne¤in M noktas› da üretim imkânlar› s›n›r› e¤risi üzerinde olmas›na ra¤men ter-
cih edilmemektedir. Hatta (M) noktas›na tercih edilebilecek etkin üretilmeyen
noktalar›n olmas› da mümkündür. Örne¤in flekildeki (N) noktas› X ve Y mal› bile-
flimlerinin etkin olmayan üretimini göstermesine ra¤men, M noktas›na tercih edil-
mektedir. Dolay›s›yla birey aç›s›ndan mallar›n yanl›fl bir bileflimini etkin bir biçim-
de üretmektense arzulanan bileflimi etkin olmayan biçimde üretmek baz› durum-
larda tercih edilmektedir.
Özet olarak tek bir tüketicinin üretim imkânlar› s›n›r› üzerinde fayda maksimi-
zasyonuna ulaflmas› için; tüketicinin marjinal ikame oran›n›, üretim imkânlar› s›n›-
200 Mikro ‹ktisat
r› üzerindeki marjinal dönüflüm oran›na eflitlemesi gerekiyordu. Yine iki veya da-
ha fazla tüketici olmas› durumunda, Pareto optimalite, tüketiciler için marjinal ika-
me oranlar›n›n birbirine eflit olmas›n› gerektiriyordu. Bu nedenle iki tüketici olma-
s› durumunda (daha fazla say›da tüketici için genellefltirilebilir) hem üretimde et-
kinli¤in sa¤lanmas› hem de tüketiciler aras›nda Pareto optimalitenin sa¤lanmas›
için genel dengede bu iki koflulun birlikte sa¤lanmas› gerekir. Böylece genel den-
ge koflulumuz iki tüketici için afla¤›daki biçimde olur:
A B
MRSYX = MRSYX = MRTYX
Rekabetçi Fiyatlar ve Ekonominin Genel Dengesi

Rekabetçi dengede, fiyatlar›n üçüncü parti (tellal) taraf›ndan, piyasalar›n temizlen-
di¤i bir düzeyde ilan edildi¤i ve tüketiciler ile üreticilerin bunu veri kabul ettikleri
varsay›l›r. Dolay›s›yla rekabetçi fiyatlar›n iki önemli ifllevi vard›r. Birincisi, tüm mal-
lar için arz ve talep eflitli¤ini sa¤lar, bu durumda ne arz ne de talep fazlas› oluflur.
‹kincisi hem tüketiciler hem de üreticiler taraf›ndan parametre olarak kullan›lan bu
fiyatlar›n oran›, piyasadaki de¤iflim oran›n› gösterir. Bu durumda, tüketicinin fark-
s›zl›k e¤risi ile üretim imkânlar› e¤risinin te¤et oldu¤u noktadan geçen do¤runun
e¤imi X ve Y aras›ndaki z›mni fiyat oran›n› belirlemektedir. Bu fiyat oran› hem
marjinal dönüflüm oran›na hem de tüketicinin marjinal ikame oran›na eflittir:
PX
= MRSYX = MRTYX
PY
fiekil 8.8’de bu fiyat oran›n›n ayn› zamanda her iki tüketicinin marjinal ikame
oran›na eflit oldu¤u gösterilmektedir. Böylece üretimde etkinlik sa¤land›¤›nda ve
de¤iflimde Pareto optimaliteye ulafl›ld›¤›nda tüm tüketicilerin marjinal ikame oran-
lar› birbirine eflit olacak ve bu oran ayn› zamanda marjinal dönüflüm oran›na eflit
olacakt›r. Dolay›s›yla ekonominin genel dengesi sa¤lanm›fl olacakt›r.
fiekil 8.8 ’de tüketici B’nin farks›zl›k haritas› 180 derece çevrilmifltir. Tüketici B’
nin orijini optimal ç›kt› seçiminin belirlendi¤i üretim imkânlar› s›n›r› üzerine yer-
fiekil 8.8 lefltirilerek, pür de¤iflimi
gösteren Edgeworth diyag-
‹ki tüketici ve iki Y ram› oluflturulmakta ve ek-
mal durumunda
rekabetçi denge ve senler X* ile Y* olmaktad›r.
hem üretimde hem Üretim ‹mkânlar› E¤risi Bu de¤ifliklik te¤etin e¤imi-
de de¤iflimde ni yani fiyat oran›n› de¤ifl-
etkinlik Px A B
= MRSYX=MRSYX =MRTYX tirmemektedir. fiekle göre
Py
A ’n›n veri bir fayda düzeyi
x* karfl›s›nda, tüketici B mak-
2
simum faydaya U B farks›z-
1 Px l›k e¤risi ile ulaflmaktad›r.
UB MRTYX = Bu te¤etin e¤imine göre
Py
2 afla¤›daki eflitlik sa¤lanmak-
UB UB
3
UA
ta, ekonomi için genel den-
x
Y* geye ulafl›lmaktad›r:
A B PX
MRSYX = MRSYX = MRTYX =
PY
Ekonominin genel dengesini gösteren eflitlik nedir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
5
‹K‹NC‹ EN ‹Y‹ TEOREM

A M A Ç
Optimalite koflullar›ndaki bir sapma durumunda farkl› politika-
lar› de¤erlendirmek S O R U S O R U
4
Bu teoremde Pareto koflullar›na ulaflmak üzere gelifltirilen k›smi politikalar›n ge-
D‹KKAT D‹KKAT
rekli olup olmad›¤› sorgulanmaktad›r. Bir ekonomide rekabetçi genel denge var-
say›mlar›n›n ya da Pareto koflullar›n›n ayn› anda gerçekleflmesi olukça zordur.
Yayg›n biçimde karfl›lafl›lan eksik rekabet koflullar›, d›flsall›klarSIRAve S‹ZDE
kamusal malla- SIRA S‹ZDE
r›n varl›¤›, Pareto etkin denge fiyatlar›n›n oluflumunu engeller ve üretimde ve da-
¤›l›mda etkinlik sa¤lanamaz. Bu durumlarda en iyi politika, AMAÇLARIMIZ
mümkün oldu¤unca
çok say›da Pareto koflullar› gerçeklefltirerek optimuma yaklaflmak m›d›r, Yoksa Pa-
SIRA S‹ZDE
reto koflullar›ndan bir k›sm›n›n sa¤lanmas› gereksiz ve istenilmeyen bir durum mu-
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
dur? ‹flte ikinci en iyi teoremin yan›tlamaya çal›flt›¤› soru budur.K ‹ T A P K ‹ T A P

Ekonomilerde birçok endüstride az say›da üreticinin bulunmas› D Ü fi Ü N Eve L ‹ Müreticilerin D Ü fi Ü N E L ‹ M
bir miktar monopolcü güce sahip olmas› halinde Pareto koflullar›n›n gerçekleflme-
si sa¤lanamaz. Ünitenin ileriki k›s›mlar›nda Refah Ekonomisi ve Gerçek Dünya
T E SL EOV R‹ Z UY O N T E SL EOV R‹ Z UY O N
bafll›¤› alt›nda piyasa gücü konusunda daha ayr›nt›l› bilgi verilecektir.
Tüm piyasalarda firma dengesi marjinal has›lat ve marjinal maliyet eflitli¤ine

D ‹ K K A T göre sa¤la- D‹KKAT
n›r. Sadece tam rekabet piyasas›nda, marjinal has›lat fiyata eflittir oysa
‹ N Teksik
E R N E rekabet
T piya- ‹NTERNET
salarda fiyat denge noktas›ndaki marjinal has›lat›n üzerindedir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Ekonomide tam rekabet koflullar› geçerli olsa bile, üretimde ve tüketimde d›fl-
sall›klar›n bulunmas› durumunda Pareto optimumuna ulafl›lmaz. D›flsall›k bir üre-
AMAÇLARIMIZ
ticinin veya tüketicinin di¤erlerinin davran›fllar›ndan fayda veya zarar görecek fle- AMAÇLARIMIZ
kilde etkilenmesidir. E¤er tüketici veya üretici fayda elde etmiflse bunun bedelini
ödememekte veya zarar görmüflse bu zarar› tazmin edilmemektedir. K ‹ T A Bu P durumda K ‹ T A P
piyasadaki fiyat sistemi do¤ru bilgi aktarma ifllevini yerine getiremeyecek, gerçek
piyasa fiyatlar› oluflturulamayacak, etkin kaynak da¤›l›m› sa¤lanamayacakt›r.
Yine kamusal mallar›n varl›¤› da Pareto koflullar›n›n sa¤lanmas›na
T E L E V ‹ Z Y O engel
N olufl- TELEV‹ZYON
turur. Kamusal mal üretiminde ve bölüflümünde fiyat sistemi ifllemez, devletin
do¤rudan ya da dolayl› müdahalesi gereklidir. Örne¤in iç ve d›fl güvenlik hizmeti
üretiminde, bu hizmetlerden ülkenin tüm vatandafllar› faydalan›r. ‹lave bir kiflinin
bu hizmetten faydalanmas›n›n maliyeti s›f›rd›r. Dolay›s›yla marjinal maliyete göre
fiyatlama burada yap›lamamaktad›r. Üretim optimalden daha fazla ya da daha az
olabilmektedir.
Çeflitli nedenlerle ekonomik sistemde belirli k›s›tlar ya da s›n›rlamalar Pareto E¤er Pareto optimal
koflullar›n tümü
koflullar›ndan baz›lar›n›n gerçekleflmesine engel teflkil eder. E¤er Pareto optimal sa¤lanam›yorsa bu
koflullar›n tümü sa¤lanam›yorsa bu koflullardan mümkün oldu¤unca ço¤unun sa¤- koflullardan mümkün
oldu¤unca ço¤unun
lanmas›na yönelik istekler gereksizdir. Bu ikinci en iyi teoremin genel bir ifadesi- sa¤lanmas›na yönelik
dir. Bir baflka deyiflle; ikinci en iyi teoreme göre daha az say›da optimallik flart›n›n istekler gereksizdir. Bu ikinci
en iyi teoremin genel bir
ihlal edildi¤i bir durumun, daha çok say›da optimallik flart›n›n ihlal edildi¤i bir du- ifadesidir.
rumdan, toplumun refah› aç›s›ndan, daha iyi olmas› gerekmez.
202 Mikro ‹ktisat
R. G. Lipsey ve K. Lancester taraf›ndan gelifltirilen bu teoremi grafiksel olarak

fiekil 8.9 ile aç›klayabiliriz.
fiekilde toplumun üretim im-
fiekil 8.9
kânlar› s›n›r› e¤risi iki mal için
‹kinci en iyi Y çizilmifltir. Yine toplumsal tercih-
teoreminin grafiksel lere iliflkin farks›zl›k e¤rileri di-
A
gösterimi
yagrama yerlefltirilmifltir. Ekono-
mik sistemlerdeki k›s›t (s›n›rla-
ma) nedeniyle Pareto optimalite
D
koflullar› sa¤lanamam›flt›r. K›s›t›
E AB do¤rusu ile gösterelim, k›s›-
t›n sa¤ taraf› eriflilemez bölgeyi
C
göstermektedir. Bu durumda
U4
U3 toplumun optimizasyon proble-
U2 mi, farks›zl›k e¤rileri ile aç›kla-
U1 nan refah düzeyini bu k›s›t alt›n-
x
B da maksimize etmektir. fiekilden
aç›kça görülen fludur: Optimal
noktan›n üretim imkânlar› üze-
rinde olmas›na gerek yoktur. C noktas› kesinlikle etkin üretim bileflimini gösteren
D noktas›na tercih edilmektedir. fiu halde Pareto optimalite koflulunun tümü sa¤-
lanam›yorsa bu koflullardan baz›lar›n›n sa¤lanmas›n›n daha iyi bir politika olaca¤›
do¤ru de¤ildir. Dolay›s›yla ikinci en iyi noktan›n üretim imkânlar› üzerinde olma-
s›na gerek yoktur. ‹kinci en iyi nokta C noktas›nda sa¤lanm›flt›r. E¤er üretimde et-
kinli¤in sa¤land›¤› D noktas› seçilmifl olsayd› toplum daha düflük refah düzeyinde
(U1) kalacakt›.
SOSYAL REFAH KR‹TERLER‹

AM AÇ Sosyal refah kriterlerini s›ralamak
5
Baflka hiç kimsenin durumu kötüleflmeden bir kiflinin durumu iyilefliyorsa sosyal
bir iyileflmenin söz konusu oldu¤u Pareto kriterinde, gelir da¤›l›m› veri al›narak
optimal bölüflüm araflt›r›lmaktad›r. Bu kriterde adaletli bir gelir da¤›l›m› göz önü-
ne al›nmamaktad›r. Zenginlerle fakirlerin yan yana yaflad›¤› bir toplumda toplam
geliri, kifliler aras›nda yeniden da¤›tarak sosyal refah› yükseltmenin mümkün ola-
ca¤› düflünülebilir. Ancak böyle bir iddiada, kuflkusuz de¤er yarg›lar›m›z›n büyük
rolü vard›r. Gelirin yeniden da¤›l›m›, yoksullar›n durumunu iyilefltirirken zenginle-
rin durumunda bir kötüleflmeye yol açar. Ancak, teorik olarak bireysel faydalar›n
karfl›laflt›r›lmas› mümkün olmad›¤›ndan, böyle bir yarg› sübjektif kalmak zorunda-
d›r. Yani böyle bir yarg›y› genel kabul görmüfl optimum kriterleri aç›s›ndan objek-
Kaldor kriterine göre bir tif olarak do¤rulamak olas› de¤ildir. Bu nedenle, tüketiciler aras›nda yeni bir gelir
politikan›n uygulanmas›
sonucunda ortaya ç›kan yeni
da¤›l›m› ile sosyal refah›n yükseltilebilece¤i tart›flmaya aç›k bir konudur.
durumdan kazançl› ç›kacak ‹ktisatç›lar, bireylerden baz›lar›n›n durumunu iyilefltirirken baz›lar›n›n durumu-
olanlar, zarar görenlerin nu kötülefltiren bir politika de¤iflikli¤inin, sosyal bir iyileflme olup olmad›¤›n› de-
kay›plar›n› tam olarak telafi
etseler bile, hala kazançl› ¤erlendirmede kullan›labilecek baz› kriterler gelifltirmifllerdir. Bu ölçütlerden ya da
iseler yeni durum bir sosyal kriterlerden baz›lar› afla¤›da k›saca aç›klanacakt›r.
iyileflme olarak
alg›lanmal›d›r.
Kaldor ve Hicks Kriterleri

N. Kaldor’un gelifltirdi¤i kritere göre bir politikan›n uygulanmas› sonucunda orta- Hicks kriterine göre, bir
ya ç›kan yeni durumdan kazançl› ç›kacak olanlar, zarar görenlerin kay›plar›n› tam politika uygulamas›ndan
zarar görenler, bu
olarak telafi etseler bile, hala kazançl› iseler yeni durum bir sosyal iyileflme olarak politikan›n uygulanmamas›
alg›lanmal›d›r. Yani yeni durumda sosyal refah artm›flt›r. Kay›plar›n telafisi ya da için, önerdikleri parasal
ödemelerle kazançl›
tazmini ilkesinin uyguland›¤› bu kriterde kazanan, kaybedenin zarar›n› ödese bile ç›kanlar› ikna edemiyorlarsa
kazançl› ç›kmaktad›r. Benzer bir kriter J. R. Hicks taraf›ndan gelifltirilmifltir. Hicks’e bu durum bir sosyal
iyileflmedir.
göre bir politika uygulamas›ndan zarar görenler, bu politikan›n uygulanmamas›
için, önerdikleri parasal ödemelerle kazançl› ç›kanlar› ikna edemiyorlarsa bu du-
rum bir sosyal iyileflmedir. Dikkat edilirse Kaldor’un ve Hicks’in kriterleri ayn› ol-
gunun iki farkl› yönünü ortaya koymaktad›r. Her ikisi de kay›plarla kazançlar›n
karfl›laflt›r›lmas›na dayanmaktad›r.
Scitovsky Kriteri
Scitovsky’e göre bir politika de¤iflikli¤inin bir sosyal iyileflme olarak de¤erlendiri-
lebilmesi için hem Kaldor hem de Hicks kriterlerine uygun olmas› gerekir. Yani
politika de¤iflikli¤inin yol açt›¤› refah art›fl›ndan söz edilebilmesi için, avantajl› du-
ruma geçenlerin kazançlar›, kaybedenlerin zararlar›ndan büyük olmal›d›r. Ayr›ca,
buna ek olarak kazançl› olanlar›n zarar görenleri ikna edebilmeleri, zarar görenle-
rin ise kazançl› duruma gelenleri böyle bir de¤iflimin olmamas› için ikna edeme-
meleri gerekmektedir.
Kaldor, Hicks ve Scitovsky kriterlerinin ortak yan›, kazananlar›n kaybedenlere
potansiyel olarak parasal bir ödeme yapacaklar›n› varsaymalar›d›r. Bir baflka deyifl-
le, para kullan›larak bireyler aras› örtülü bir karfl›laflt›rma yap›lmakta ve paran›n
marjinal faydas›n›n herkes için ayn› oldu¤u varsay›lmaktad›r. Bu noktada kriterler
elefltirilmekte, kiflilerin refah düzeylerinin karfl›laflt›r›lmas›n›n çok güç hatta olanak-
s›z oldu¤u vurgulanmaktad›r. Örne¤in bir politika de¤iflikli¤i sonucu A bireyi T10
bin kazan›rken B bireyi T5 bin kaybediyorsa bu de¤ifliklikle toplumsal bir iyilefl-
menin ortaya ç›kaca¤› sonucuna varamay›z. Çünkü A bireyi zengin biri ise T10
bin’lik bir kazanc›n kendisi için önemi düflük olabilir. Oysa B yoksul biri ise T5
bin’lik kay›p kendisi için çok a¤›r olabilecektir. Bu kayb›n reel olarak tazmin edil-
memesi halinde, politika de¤iflikli¤i B bireyi için önemli bir külfet oldu¤u halde, A
bireyi için elde etti¤i hazda küçücük bir art›fl demektir.
Yukar›da k›saca aç›klanan kriterlere yönelik en önemli elefltiri ise farkl› kiflilere
yap›lacak nispi ödemelerle, mevcut gelir da¤›l›m›na ba¤l› kiflisel refah düzeylerin
karfl›laflt›r›lmas›ndaki güçlüklerdir. Bergson’a göre güçlü¤ü aflman›n tek yolu, gelir
da¤›l›m›nda adalet unsurunu içeren birtak›m de¤er yarg›lar›n› belirlemektir. Ancak
o zaman bu de¤er yarg›lar›n›n ›fl›¤› alt›nda, farkl› durumlar, kazançlar› ve kay›plar›
yönünden birbirleriyle karfl›laflt›r›labilir. Bu tür de¤er yarg›lar›n›n oluflturulmas› ise
mikro ekonominin u¤rafl alan› d›fl›ndad›r. Buna ra¤men yine de bu konuda ortaya
at›lm›fl baz› kriterlerden k›saca bahsedilebilir. Eflitlikçi yaklafl›m toplum aç›s›ndan en
iyi durum olarak herkesin eflit oldu¤unu ileri sürer. Buna göre gelir da¤›l›m›nda
mutlak eflitli¤e yönelik her politika iyidir. Rawls ise toplumda en kötü durumda
olanlar›n yarar›na olan politikalar›n adalete uygun oldu¤unu ileri sürmektedir.
204 Mikro ‹ktisat
REFAH EKONOM‹S‹ VE GERÇEK DÜNYA

AM AÇ Refah ekonomisi kapsam›nda devletin rolünü aç›klamak
6
Piyasalar›n iyi iflledi¤i ve kaynak da¤›t›m›nda etkinli¤e neden oldu¤u durumlarda,
devletin ekonomide nas›l bir rol oynamas› gerekti¤i konusu; en çok tart›fl›lan ko-
nular›n bafl›nda gelir. Bu durumda devletin rolü çok s›n›rl› bir kapsamda tan›mlan-
maktad›r. Buna göre, devletin temel ifllevi, piyasalar›n en iyi biçimde ifllevlerini ye-
rine getirebilmesi için gerekli olan mülkiyet haklar› ile ilgili düzenlemeleri yap-
makt›r. Bu anlamda devlet, gerekli yasal düzenlemeleri yapmal› ve adalet sistemi-
ni en iyi biçimde çal›flt›rmal›d›r. Bunlar d›fl›nda devletin yapaca¤› eylemler ‘gerek-
siz’ olarak alg›lanmaktad›r. Bununla birlikte, böyle bir yarg›n›n, refah ekonomisi-
nin tam olarak ne oldu¤unun do¤ru ve tam olarak alg›lanmas›na dayand›¤›n› söy-
lemek güçtür. Çünkü gerçek yaflamda her fley iki nedenden ötürü daha karmafl›k-
t›r ve bu nedenle üzerinde özenle durulmas› gerekir. Bunlardan ilki, refah ekono-
misinde birinci teoremin varsay›mlar›d›r. Gerçek yaflama tam olarak uymasa bile,
bu durum devletin ekonomik yaflamdaki rolünün çok s›n›rlay›c› olmas›n› gerektir-
mez. ‹kincisi, tüm varsay›mlar geçerli olsa bile, kaynaklar›n da¤›t›m› sonucu orta-
ya ç›kan durum toplumun ahlak standartlar› ile örtüflmeyebilir. fiimdi bu iki konu-
yu piyasa baflar›s›zl›¤› ve eflitlik bafll›klar› alt›nda inceleyelim.
Piyasa Baflar›s›zl›¤›
Piyasalara hiçbir müdahalenin olmad›¤› bir ekonomide bile afla¤›da ele alaca¤›m›z
iki temel nedenden dolay›, kaynaklar›n da¤›t›m›nda etkinlik sa¤lanamayabilir.
Bunlar piyasa gücünün oluflmas›, piyasalar›n var olmamas› ve etkin olarak iflleme-
mesidir. fiimdi bunlar› s›ras›yla inceleyelim.
Piyasa Gücü
Temel refah kuram›na göre kaynaklar›n etkin bir biçimde da¤›t›labilmesi, yani kay-
nak da¤›t›m›nda etkinlik sa¤lanabilmesi için, üretici ve tüketicilerin piyasa gücüne
sahip olmamalar› gerekir. Yani, ne üreticilerin ne de tüketicilerin tek bafllar›na ma-
l›n piyasa fiyat›n› etkileme gücünün olmamas› gerekir. E¤er üretici veya tüketiciler-
den baz›lar› fiyatlar› etkileme gücüne sahipse yani fiyat yap›c› durumunda iseler
kaynaklar genellikle etkin olmayan bir biçimde da¤›t›l›r. Örne¤in piyasa gücüne sa-
hip bir firma (tekelci firma), mal›n fiyat›n› marjinal maliyetinin üzerinde belirleye-
rek tam rekabetçi piyasalara oranla daha az miktarda mal arz edebilir. Bu durumda
Pareto anlam›nda etkinli¤i sa¤layacak yeter koflul gerçekleflmez ve söz konusu ma-
l›n üretiminde kullan›labilecek kaynaklar yetersiz ve etkinsiz kullan›lm›fl olur.
Mal piyasalar›n› ele ald›¤›m›z ünitelerde an›msayaca¤›n›z gibi, bir firma piyasa
gücünü farkl› flekillerde elde edebilir. Bunun en çarp›c› örne¤i, bir mal›n tek üre-
ticisinin ve bir hizmetin tek sunucusunun oldu¤u tekel piyasa biçimidir. Tekel pi-
yasas› yan›nda az say›da firman›n söz konusu oldu¤u oligopol piyasalar›nda da fir-
malar bu piyasa gücü nedeniyle ürün fiyatlar›n›, marjinal maliyetinin üzerinde be-
lirleyebilirler. Nihayet, çok say›da firman›n oldu¤u ancak firmalar›n ürün farkl›lafl-
t›rmas›na gittikleri tekelci rekabet piyasalar›nda da firmalar belli derecelerde piya-
sa gücüne sahip olurlar. Örne¤in çok say›da firma flampuan üretmekte ancak çok
say›da tüketici, bu flampuanlar› farkl› ürünler olarak alg›lamaktad›r.
SIRA S‹ZDE Piyasa gücü SIRA

varsaS‹ZDE
neden kaynak da¤›t›m›nda etkinlik sa¤lanamaz?
6
S O R U S O R U
Piyasalar›n Var Olmamas› ve Etkin Olarak ‹fllememesi

Daha önce ayr›nt›l› bir biçimde aç›klad›¤›m›z de¤iflimde etkinlik ve Pareto optimu-
mu çerçevesinde, her mal ve hizmet için bir piyasan›n bulundu¤u varsay›lmakta-
d›r. Buna karfl›n, bir tane mal için bile bu piyasan›n olmamas› durumunda; piyasa-
lar›n kaynak da¤›t›m›nda etkinlik sa¤layaca¤›n› söylemek pek olanakl› olmayacak-
t›r. Örne¤in sigorta piyasas›n› ele alal›m. Bilindi¤i gibi belirsizliklerin oldu¤u bir
dünyada sigorta çok önemli bir üründür. Piyasada çok yayg›n bir flekilde hizmet
veren sigorta flirketlerinin olmas›na ra¤men, bireyler belli olaylara karfl› isteseler de
kendilerini sigorta ettiremezler. Örne¤in fakir bir insan istese de fakirli¤e karfl› onu
koruyacak bir sigorta yapt›ramaz. Çünkü böyle bir sigortay› kârl› bulacak bir sigor-
ta flirketi bulmak mümkün de¤ildir. Sigorta flirketleri bireylerin böyle bir durumda
çal›flmak için bir çaba içerisinde olmayacaklar›n› veya yeterince çal›flmayacaklar›n›
çok iyi bilirler. Ayr›ca bu durumda sigorta yapt›racaklar›n durumlar›n›n izlenmesi
hem çok güç hem de sigorta flirketine çok pahal›ya mal olacakt›r. Bu nedenlerden
dolay›, fakirli¤e karfl› bir sigorta söz konusu olmamaktad›r. Burada sorun olan fley
ise taraflar›n bildi¤i bir bilginin di¤eri taraf›ndan bilinmemesidir. Yani asimetrik bil-
ginin söz konusu olmas›d›r.
Eksik bilgi durumunda, tüketiciler piyasa fiyatlar› ya da ürünlerin kalitesi hak-
k›nda do¤ru bilgiye sahip de¤illerse piyasa sisteminin etkin bir biçimde iflledi¤ini
söylemek olanaks›zd›r. Bu bilgi eksikli¤i nedeniyle üreticiler baz› ürünlerden ge-
re¤inden fazla ve baz›lar›ndan ise az üretmek zorunda kalabilirler. Bununla birlik-
te, baz› tüketiciler fayda sa¤layacaklar›n› bildikleri halde bir ürünü sat›n almazken
di¤erleri kendilerine fayda de¤il zarar yaratan ürünleri alabilirler. Örne¤in tüketici-
ler kilo verdirmeyi garanti eden bir ilaç sat›n alabilir ancak sonradan bu ilac›n hiç-
bir t›bbi de¤eri olmad›¤›n› fark edebilirler. Nihayet, eksik bilgi nedeniyle baz› pi-
yasalar yeterince geliflemez. Örne¤in sigorta flirketleri tüketicilerin ne kadar riskli
olup olmad›¤›n› tam olarak belirleyemedikleri için, baz› sigortalar› sat›n almak
mümkün olmayabilir. Eksik bilgiden kaynaklanan bu tür sorunlar nedeniyle, reka-
betçi piyasalarda da etkin olmayan durumlarla karfl›lafl›l›r.
Piyasalar›n var olmamas› nedeniyle ortaya ç›kan bir di¤er etkinsizlik türü ise
d›flsall›kt›r. Rekabetçi piyasalarda mal ve hizmetlerin fiyatlar›, hem tüketiciler hem
de üreticiler aç›s›ndan önemli bilgiler içerdi¤inden, fiyat sisteminin etkin bir biçim-
de ifllemesine neden olur. Ancak baz› durumlarda piyasa fiyatlar› ne üreticilerin ne
de tüketicilerin faaliyetlerini tam olarak yans›tmaz. Bir üretim ya da tüketim faali-
yeti, di¤er üretim veya tüketim faaliyetleri üzerinde do¤rudan piyasa fiyatlar›yla
yans›t›lmayan (dolayl›) bir etkiye sahip oldu¤unda d›flsall›k oluflur. (Burada fayda
ya da maliyet gibi de¤erler üzerindeki etkiler piyasaya d›flsal oldu¤u için d›flsall›k
sözcü¤ü kullan›lm›flt›r). Örne¤in; bir çelik fabrikas› at›klar›n› nehire boflaltt›¤› için
nehrin geçti¤i alanlarda tar›msal üretimde bulunmak ve bal›k avlamak uygun ol-
mayan bir duruma geliyorsa burada d›flsall›k var demektir. Çünkü çelik üreticisi çe-
li¤i üretirken çok fazla suyu at›k hale getirmekte ve at›k suyun gerçek maliyetini
de üstlenmemektedir. Bu tür bir d›flsall›k, girdilerin kullan›m›nda etkinsizli¤e ne-
den olur. E¤er bu d›flsall›k tüm çelik sanayinde söz konusu ise çeli¤in fiyat› (reka-
betçi piyasada üretimin marjinal maliyetine eflittir) at›k maliyetini de içeren üretim
maliyetinden daha düflük olacakt›r. Sonuç olarak üretim maliyetinin olmas› gere-
kenden daha az olmas› nedeniyle, gere¤inden fazla çelik üretilecek ve bu da üre-
timde etkin olmayan bir durum yaratacakt›r. D›flsall›klar bu örnekte oldu¤u gibi
her zaman negatif d›flsall›k biçiminde gerçekleflmez. D›flsall›klar pozitifde olabilir.
Örne¤in bir mikrobiyolojist taraf›ndan ortaya ç›kar›lan bir bulufl, bir ilaç flirketi ta-
raf›ndan kullan›labilir.
206 Mikro ‹ktisat
Piyasalar›n etkin bir biçimde ifllememesine neden olan bir baflka etken ise tü-
keticiler aç›s›nda son derece önemli olan baz› mallar›n üretilmemesi ya da düflük
düzeyde üretilmesidir. Örne¤in yeni bir malla ilgili bir firman›n gelifltirdi¤i yeni bir
buluflun kamunun kullan›m›na aç›lmas› durumunda, bu bulufl di¤er üreticiler tara-
f›ndan da rahatl›kla kullan›labilir ve kopyalanabilir. Di¤er üreticilerin ürünü piya-
saya sürmeleri engellenemedi¤i sürece, herhangi bir firman›n yeni bir ürün veya
üretim yöntemi gelifltirmek amac›yla yapaca¤› çal›flmalar kârl› olmayacakt›r. Bu ne-
denle baz› mallar ihtiyaçtan daha az üretilir. Yine kamusal mallar rekabetçi piyasa-
larda gerekenden çok az üretilir. Kamusal mallar, tüketiciler taraf›ndan birlikte tü-
ketilen mallar olup bir kiflinin veya bir grubun tüketimi di¤erlerinin tüketimini
azaltmamaktad›r. Bir kamusal maldan baz› tüketiciler ucuz bir biçimde yararlana-
bilir. Bu durumda, di¤er tüketicilerin bu mal› kullanmas›n› engellemek oldukça
zordur. Bu nedenle de bu mallar ya devlet taraf›nda üretilir ya da baz› teflviklerle
özel sektör taraf›ndan üretilmesi sa¤lanmaya çal›fl›l›r.
Eflitlik
Bir toplumun bireylerinin ne kadar iyi koflullarda yaflay›p yaflamad›klar› tart›flmas›,
toplumun etkinlik sorununa nas›l bakt›¤› ile ilgili oldu¤u kadar (pastan›n büyüklü-
¤ü), eflitlik konusundaki tavr›yla da yak›ndan iliflkilidir. Sonuç ise bireyler ve dev-
letin yapt›¤› tercihlere göre flekillenir. Eflitlik konusunda bir de¤erlendirme yapa-
bilmek için tek bafl›na Pareto kriterini kullanmak yeterli olmaz. Çünkü Pareto et-
kinli¤i kriteri, bireylerin elde etti¤i faydalar›n ölçülüp karfl›laflt›r›labilir oldu¤unu
kabul etmez. Daha önce de aç›klad›¤›m›z Pareto kriterine göre, bir bireyin daha iyi
duruma gelebilmesi için, bir di¤erinin daha kötü duruma düflmesi gerekir. Ayr›ca
Pareto anlam›nda etkin oldu¤u kabul edilen her durumun arzulan›r oldu¤unu söy-
lemek de çok zordur. fiekil 8.10’da tüketiciler aras› anlaflma e¤risinden hareketle
çizebilece¤imiz fayda imkânlar› s›n›r› e¤risi (UU) üzerindeki her nokta, Pareto an-
lam›nda etkin noktad›r. Ancak bu noktalar›n bireyler aras›nda çok farkl› reel gelir
bileflimlerini temsil etti¤ini unutmamam›z gerekir. Dolay›s›yla bu noktalar aras›nda
hangisi en iyidir diye bir soru sordu¤umuzda, ne yaz›k ki Pareto etkinlik kriterini
kullanarak bu soruyu yan›tlamam›z mümkün de¤ildir.
Pareto etkin noktalar aras›nda bir seçim yapmak istedi¤imizde, bireyler aras›
fayda karfl›laflt›rmas›na olanak tan›yacak baflka bir araç, kriter bulmam›z gerek-
mektedir. Do¤ald›r ki bu yeni araç veya kriter ek bir tak›m de¤er yarg›lar›n› içere-
cektir. Bu amaçla kullanaca¤›m›z araç, sosyal fayda fonksiyonu olacakt›r. Bu fonk-
siyonda, toplu bir biçimde kaynak da¤›t›m s›ralamas›n› belirleyebilmemiz için ge-
rekli olan farkl› tüketicilerin faydalar› bir arada yer almaktad›r. Dolay›s›yla, sosyal
fayda fonksiyonu, toplumun fayda fonksiyonu olarak alg›lanmal›d›r. Bu nedenle
de toplumun refah›, her bir bireyin faydas›n›n bir fonksiyonu olur. Toplum A ve B
gibi iki bireyden olufltu¤undan; toplumun refah›, A ve B’nin faydalar›n›n bir fonk-
siyonu olarak afla¤›daki biçimde yaz›labilir:
Sosyal refah = W (UA, UB)
Burada UA, A ’n›n ve UB de B ’nin fayda düzeylerini göstermektedir. Ayr›ca, birey-

lerin fayda düzeyleri artt›kça toplumun refah›n›n artaca¤› da varsay›lmaktad›r.
Toplum aç›s›ndan arzulan›r etkin noktay› bulabilmemiz için öncelikle, sosyal
fayda fonksiyonu olarak kullanaca¤›m›z azalan e¤imli farks›zl›k e¤rilerini ayn› fle-
kil üzerinde göstermemiz gerekir.
Farks›zl›k e¤rilerinin negatif e¤imli olmas›, e¤er A’n›n faydas› azalt›l›rsa ayn›
toplumsal fayda düzeyinde kal›nabilmesi için; B’nin faydas›n›n art›r›lmas› gerekti-
¤ini ifade eder. E¤rinin e¤imi ise toplumun A ve B’nin faydalar› konusunda ne ka-
dar duyarl› olduklar›n› gösteren de¤er yarg›lar›n› temsil eder. Toplum aç›s›ndan en
uygun olan noktay› belirlemek için yeniden flekil 8.10’a dönelim.
fiekil 8.10’da yer alan Pareto etkin F noktas› ile ve Pareto etkin olmayan G nok-
tas›n› karfl›laflt›rd›¤›m›zda; G noktas›n›n daha yüksek sosyal farks›zl›k e¤risi üzerin-
de olmas› nedeniyle daha arzulan›r oldu¤unu söyleyebiliriz. Burada sosyal fayda
fonksiyonunda yer alan toplumun de¤er yarg›lar›, Pareto anlam›nda etkin olmasa
bile, daha adil bir gelir da¤›l›-
fiekil 8.10
m›n› tercih etme yönündedir.
Ay›ca H noktas›n›n, hem Pa- Fayda ‹mkânlar› S›n›r› E¤risi Sosyal Faydan›n
UA Maksimizasyonu
reto etkin olmas› hem de eflit-
lik aç›s›ndan daha adil bir du- Toplumun Sosyal Fayda Fonksiyonlar›
rumu yans›tmas› nedeniyle
hem F noktas› hem de G nok- F
U
tas›na tercih edilece¤ini söy-
lememiz gerekir. Bu k›sa tar-
t›flmalardan ç›kar›lacak en te- H
mel sonuç ise ‘bir ekonomi G
Pareto anlam›nda etkin bir
kaynak da¤›t›m süreci yarat-
sa bile, refah›n daha adil da-
¤›t›labilmesi için regülasyon- U UB
lar ya da devlet müdahalesi
gereklidir’.
208 Mikro ‹ktisat
Özet
A M A Ç
Tüketiciler aras› de¤iflimde etkinlik ve Pareto op-
A M A Ç
Optimalite koflullar›ndan sapma oldu¤unda po-
1 timumunu aç›klamak 4 litikalar› de¤erlendirmek
‹deal flartlardaki bir piyasa ekonomisi Pareto et- fiayet optimalite koflullar›ndan tümü sa¤lanam›-
kinlik ile sonuçlan›r. Tüketicilerden birisinin re- yorsa bu koflullardan mümkün oldu¤unca ço¤u-
fah›n› azaltmadan bir baflkas›n›n refah›n›n art›r›- nun sa¤lanmas›na yönelik isteklerin gereksiz ol-
lamayaca¤› durum Pareto optimum noktalar olup du¤unu ileri süren, ikinci en iyi teoremdir. Bu
anlaflma e¤risi üzerindeki noktalard›r. teoremde Pareto optimaliteye ulaflmak için gelifl-
tirilen k›smi politikalar›n gerekli olup olmad›¤›
A B PX sorgulanmaktad›r.
MRSYX = MRSYX =
PY

A M A Ç Sosyal refah kriterlerini s›ralamak
5
A M A Ç
Üretimde etkinlik ve üretim imkânlar› s›n›r› e¤ri- Bireylerden baz›lar›n›n durumunu iyilefltirirken
2 sini elde etmek baz›lar›n›n durumunu kötülefltiren bir politika
Burada üretim sürecinde elde edilen ç›kt›lardan de¤iflikli¤inin sosyal bir iyileflme olup olmad›¤›-
birisinin üretim miktar›n› azaltmadan di¤erinin n› de¤erlendirmede kullan›lan kriterler; genelde
miktar›n› art›rman›n olanaks›z oldu¤u durumda politika uygulamas›nda yarar sa¤layanlar›n, zarar
üretimde etkinlik sa¤lanmakta ve girdilerin etkin edenleri tazmin etmelerine dayal›d›r.
da¤›l›m› gerçekleflmektedir. Etkin üretim seti üze-
rinde her noktada üretimde etkinlik sa¤lanm›fl Refah ekonomisi kapsam›nda devletin rolünü
A M A Ç
olup bu etkin üretim seti, üretim imkânlar› s›n›r› 6 ifade etmek
e¤risini elde etmek için kullan›l›r. Üretimde et- Gerçek dünyada üreticilerin piyasa gücüne sahip
kinlik: olmalar›, piyasalar›n olmamas› ve etkin bir bi-
çimde ifllememesi nedeniyle ekonomide Pareto
X Y w
MRTSKL = MRTSKL = eflitli¤ini gerektirir. anlam›nda etkin kaynak da¤›l›m› sa¤lanamaz.
r
Buna karfl›l›k, Pareto anlam›nda etkin kaynak da-
¤›l›m›n›n sa¤land›¤› durumlarda bile, refah›n adil

A M A Ç Ekonomide genel dengeyi aç›klamak bir biçimde da¤›t›labilmesi için devlet müdahale-
3
Ekonominin genel dengesi hem üreticiler aras› si gerekebilir.
denge, hem de tüketiciler aras› dengeyi gerekti-
rir. Yani her bir mal için üretimde etkinli¤in sa¤-
lanmas›, her bir tüketici için Pareto optimalitenin
sa¤lanmas› genel denge için geçerli olup flu eflit-
lik ile gösterilir:
A B PX
PY
1. ‹ki mal, iki girdi söz konusu oldu¤unda etkin üretim 5. ‹ki mal, iki girdi ve iki tüketici durumunda afla¤›da-
seti üzerinde afla¤›daki durumlardan hangisi gerçekleflir? ki seçeneklerden hangisi ekonominin genel dengesi
1 2 için yeterlidir?
a. MRSYX = MRSYX
PX
b. MRTS1KL = MRSYX A
a. MRSYX B
= MRSYX = MRTYX =
PY
c. MRT = MRS
w PX
d. MRTS1KL = MRTSKL
2 b. MRTSYKL = MRTSKL
X
= = < MRTYX
r PY
e. MRTSKL = MRT A B P
c. MRSYX > MRSYX > MRTYX > X
PY
2. Genel denge kavram› afla¤›daki yazarlardan hangisi- A B PX
d. MRSYX < MRSYX < MRTYX <
nin ad› ile an›l›r? PY
a. Edgeworth A B PX
e. MRSYX = MRSYX < MRTYX >
b. Leon Walras PY
c. Marshall
d. David Ricardo 6. ‹ki birey ve iki mal›n bulundu¤u bir ekonomide de-
e. Adam Smith ¤iflimin genel dengesi hangi seçenek ile sa¤lan›r?
A B
3. E¤er tüketici tercihleri orijine göre d›flbükey ve tü- a. MRSYX = MRSYX = MRTSKL
ketimde d›flsall›klar yoksa her bir rekabetçi genel den- A B w
b. MRSYX = MRSYX =
ge Pareto etkin da¤›l›m olarak savunulur. Bu tan›mlama r
afla¤›daki seçeneklerden hangisi için geçerlidir? A B P
c. MRSYX = MRSYX = X
a. Refah ekonomisinde birinci teorem PY
b. Refah ekonomisinde ikinci teorem X Y w
d. MRTSKL = MRTSKL =
c. Refah ekonomisinde üçüncü teorem r
X
d. ‹kinci en iyi teorem e. MRTSKL = MRTSYKL = MRSYX
A B
= MRSYX
e. N. Kaldor - J. R. Hicks Teoremi
7. Etkin üretim setinden hareketle afla¤›daki e¤rilerden
4. ‹ki mal ve iki girdi için üretim imkânlar› s›n›r› e¤risi- hangisi elde edilir?
nin do¤ru fleklinde olabilmesi için afla¤›daki koflullar- a. Üretim imkânlar› s›n›r› e¤risi
dan hangisi gereklidir? b. Farks›zl›k e¤risi
a. Üretim fonksiyonlar› ölçe¤e göre artan getiriye c. Efl ürün e¤risi
sahip olmal›, d. Talep e¤risi
b. Üretim fonksiyonlar› ölçe¤e göre azalan getiriye e. Arz e¤risi
sahip olmal›,
c. Üretim fonksiyonlar› ölçe¤e göre sabit getiriye 8. Üretim imkânlar› s›n›r› e¤risine çizilen te¤etin e¤imi
sahip olmal›, neyi ifade eder?
d. Üretim fonksiyonlar› ölçe¤e göre sabit getiriye a. Marjinal ikame oran›
sahip olmal› ve do¤rusal olan etkin üretim seti b. Marjinal dönüflüm oran›
üzerinde sermaye-emek oranlar› birbirine eflit c. Marjinal maliyet oran›
olmal›, d. Marjinal tüketim oran›
e. Üretim fonksiyonlar›ndan birisi artan getiriye sa- e. Marjinal tasarruf oran›
hip iken öteki azalan getiriye sahip olmal›
210 Mikro ‹ktisat

9. E¤er Pareto optimal koflullardan tümü sa¤lanam›- 1. d Çünkü etkin üretim seti üzerinde her iki mal
yorsa bu koflullardan mümkün oldu¤unca ço¤unun sa¤- için efl ürün e¤rilerinin e¤imleri (MRTSKL)
lanmas›na yönelik arzular›n gereksiz oldu¤unu aç›kla- birbirine eflittir.
yan teoreme ne ad verilir? 2. b Genel denge analizi Leon Walras ad› ile an›l›r.
a. ‹kinci en iyi teoremi 3. a Belirli varsay›mlar alt›nda her Pareto etkin
b. Refah ekonomisinin birinci teoremi da¤›l›m›n rekabetçi genel dengeyi yans›tmas›,
c. Refah ekonomisinin ikinci teoremi refah ekonomisinde birinci teorem olarak
d. Genel denge teoremi adland›r›l›r.
e. K›smi denge teoremi 4. d Etkin üretim seti do¤rusal olmal› ve mallar için
ölçe¤e göre sabit getiri koflullar› geçerli
10. Tüm piyasalar›n efl anl› incelenmesine yönelik ana- olmal›d›r. Bu durumda MRTYX sabit olur.
lize ne ad verilir? 5. a Her birey için marjinal ikame oran› mallar›n
a. Marshall analizi fiyatlar› oran›na eflit olmal›d›r. Bu da yine
b. Marshall-Lerner analizi marjinal dönüflüm oran›na eflit oldu¤unda genel
c. Walras-Marshall analizi denge koflulu sa¤lanm›fl olur.
d. K›smi denge analizi 6. c Tüketiciler aras› de¤iflimde etkinli¤in geçerli
e. Genel denge analizi olabilmesi için her iki tüketicinin farks›zl›k
e¤rileri birbirine te¤et olacak ve bu da mallar›n
fiyatlar› oran›na eflit olacakt›r.
7. a Etkin üretim seti üzerinde bir mal›n üretimini
art›rabilmek için öteki mal›n üretiminin
azalt›lmas› gerekir. Dolay›s›yla kaynaklar etkin
kullan›lm›flt›r. Bu set kullan›larak iki mal
düzleminde üretim imkânlar› s›n›r› e¤risi elde
edilir.
8. b Üretim imkânlar› s›n›r› e¤risine çizilen te¤etin
e¤iminin negatif iflaretlisi marjinal dönüflüm
oran›n› verir.
9. a Burada ikinci en iyi teoreminin tan›m› yap›l-
m›flt›r.
10. e Genel denge analizi tan›m› verilmifltir.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde 1 S›ra Sizde 6
E¤er bir endüstri emek ve sermaye girdileri bak›m›n- Temel refah kuram›na göre kaynaklar›n etkin bir biçim-
dan di¤er piyasalara k›yasla çok küçük ise bu endüstri- de da¤›t›labilmesi, yani kaynak da¤›t›m›nda etkinlik
deki de¤iflmelerin di¤er piyasalara etkisi ihmal edilebi- sa¤lanabilmesi için üretici ve tüketicilerin piyasa gücü-
lir, burada politika analizleri için k›smi denge analizleri ne sahip olmamalar› gerekir. Yani ne üreticilerin ne de
tüketicilerin tek bafllar›na mal›n piyasa fiyat›n› etkileme
kullanmak do¤ru sonuç verir. Örne¤in yiyecek veya
gücünün olmamas› gerekir. E¤er üretici veya tüketici-
belirli giyecek mallar› lehine zevklerdeki bir de¤iflme-
lerden baz›lar› fiyatlar› etkileme gücüne sahipse yani fi-
nin girdi ve ç›kt› fiyatlar› üzerindeki etkisi ihmal edile-
yat yap›c› durumunda iseler kaynaklar genellikle etkin
bilir. Ancak demir-çelik üretimindeki bir teknolojik de- olmayan bir biçimde da¤›t›l›r ve Pareto anlam›nda et-
¤iflme ya da petrol darl›¤› çok büyük genel denge etki- kinli¤i sa¤layacak yeter koflul gerçekleflmez.
lerine sahiptir. Çünkü demir-çelik endüstrisi büyük öl-
çüde emek istihdam etmekte ve büyük miktarda serma- Yararlan›lan Kaynaklar
ye kullanmaktad›r. Yine bu endüstrinin ürünü birçok Bernheim, B. D. ve Whinston, M. (2008). Microecono-
endüstride kullan›lmaktad›r. Bu durumlarda genel den- mics. Boston: McGraw-Hill.
ge etkilerini ihmal etmek do¤ru olmayan tahminlere Besanko, D. ve Braeutigam, R. (2010). Microeconomics
yol açar, belki de uygun olmayan politika önerileriyle (4th Edition). Wiley.
sonuçlan›r. Bu yüzden genel denge analizine yönelmek Binger, B. R. ve Hoffman, E. (1997). Microeconomics
daha ak›lc›d›r. With Calculus (2nd Edition). Massachusetts: Ad-
dison Wesley.
S›ra Sizde 2
mic: Theory and Applications (10 th Edition).
Tüm tüketiciler aras›nda marjinal ikame oran› eflit ve
Wiley.
bu, fiyat oran›n› yans›t›yorsa tüketiciler aras› denge sa¤-
lan›r. Dolay›s›yla de¤iflimde ya da tüketiciler aras›nda Yay›n Evi.
denge koflulu flu flekildedir: Hebert, R. F. ve Robert B. Ekelund Jr. (1999). Secret
A B PX
MRSYX = MRSYX = and the Engineers. London: University Of Chica-
PY
go Press.
S›ra Sizde 3 Approach with Calculus. New York: South-Wes-
Üretimde e¤er Y mal› üretimini azaltmaks›z›n X mal› tern Cengage Learning.
üretimi art›r›lam›yorsa etkin üretim setine ulafl›lm›fl olur. Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2010). Intermediate
fiekilde efl ürün e¤rilerinin birbirlerine te¤et olduklar› Microeconomics (11 th Edition). Mason, OH: So-
noktalar›n geometrik yeri, etkin üretim seti ya da üreti- uth-Western Cengage Learning.
Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2008). Microecono-
min anlaflma e¤risini gösterir. Etkin üretim seti üzerin-
mic Theory: Basic Principles and Extentions
deki her noktada X ve Y mal› üretimi için tüm girdiler
(10th Edition). New York: South-Western Cenga-
etkin biçimde kullan›lmaktad›r.
ge Learning.
Paras›z, ‹. (2008). Mikroekonomi: Orta Düzey Yakla-
S›ra Sizde 4 fl›m (8. Bask›). Bursa: Ezgi Kitab Evi.
Üretim imkânlar› e¤risi do¤ru flekline ise marjinal dö- Perloff, M. J. (2011). Microeconomics (6th Edition).
nüflüm oran› bir sabite eflit olacakt›r. Ekonomide bu sa- Boston: Pearson Addison-Wesley.
bit oran üzerinden Y mal› X mal›na etkin bir biçimde Pindyck, R. ve Rubinfeld, D. (2008). Microeconomics
dönüflecektir. (7th Edition). New York: Prentice Hall.
Schotter, A. (2009). Microeconomics: A Modern Ap-
S›ra Sizde 5 proach. Mason, OH: South-Western Cengage Lear-
ning.
A B PX Y›ld›r›m, K. Ve Özer, M. (2011). ‹ktisat Teorisi. T.C
PY Anadolu Üniversitesi yay›n›, No: 1456, AÖF yay›n›,
No: 773.
Sözlük 213
Sözlük
A Ekonomik Rant: Firman›n girdi için ödemek istedi¤i fiyat ile
bu faktörün kullan›lmas› için ödenmesi gereken mini-
Aç›k Maliyet: Bir mal veya hizmetin üretimi için direkt olarak
mum harcama aras›ndaki farkt›r.
parasal bir harcamay› gerektiren ödemelerin tamam›na
Eme¤e Göre Artan Marjinal Getiri (Verim): Di¤er girdiler
denir.
sabit iken emek miktar›ndaki her bir birim art›fl karfl›s›n-
Anlaflma (Sözleflme) E¤risi: ‹ki tüketici için de¤iflimin son
da toplam fiziki ürün artarak art›yor ise eme¤e göre ar-
buldu¤u ve marjinal ikame oranlar›n›n eflit oldu¤u Pare-
tan marjinal getiri var demektir.
to optimum noktalar›n birlefltirilmesiyle elde edilen e¤ri
Eme¤e Göre Azalan Marjinal Getiri (Verim): Di¤er girdiler
olarak adland›r›l›r.
sabit iken emek miktar›ndaki her bir birim art›fl karfl›s›n-
Afl›r› Kapasite: Maksimum tesis kapasitesinden küçük üre-
da toplam fiziki ürün azalarak art›yor ise eme¤e göre
tim düzeyleri olarak adland›r›l›r.
azalan marjinal getiri (verim) var demektir.
Afl›r› Kâr: Toplam gelir ile toplam maliyet aras›ndaki pozitif
Eme¤e Göre Azalan Toplam Getiri: Di¤er girdiler sabit iken
fark olarak tan›mlan›r.
emek miktar›ndaki her bir birim art›fl karfl›s›nda toplam
Azalan Marjinal Getiriler (Verimler) Kanunu: Di¤er girdi-
fiziki ürün azal›yor ise bu durumda eme¤e göre azalan
ler sabit iken tek bir girdinin üretimde kullan›lan mikta-
toplam getiri (verim) var demektir.
r›n› artt›rd›¤›m›zda söz konusu girdinin marjinal fiziki
Emek-tasarruflu (Sermaye Kullan›ml›) Teknolojik Gelifl-
ürününün belli bir noktaya kadar artmas› ve o noktadan
me: Eme¤in marjinal fiziki ürününe göre sermayenin
sonra azalmaya bafllamas› fleklinde tan›mlan›r.
marjinal fiziki ürününün daha fazla artmas›na yol açan
B teknolojik geliflmeye denir.

Efl Maliyet Do¤rusu: Ayn› miktarda toplam harcamay› ge-
Baya¤› Girdi: Üretim miktar› artt›kça maliyeti minimize eden,
rektiren emek ve sermaye girdisi bileflenlerini gösteren
miktar› azalan girdiye denir.
do¤ruya denir.
Bütçe: Veri bir periyotta (bir hafta, bir ay, bir y›l) harcama
Efl Ürün E¤risi: Ayn› ç›kt› düzeyini sa¤layan, teknolojik ola-
yapmak için ne kadarl›k bir sat›n alma gücünün (para-
rak tüm etkin emek-sermaye kombinasyonlar›n› göste-
n›n) mevcut oldu¤unu gösterir.
ren e¤riye denir.
D Etkin Üretim Seti: Edgeworth kutu diyagram›nda efl ürün

e¤rilerinin birbirlerine te¤et olduklar› noktalar›n geo-
Damping: Bir mal›n üreticisi olan monopolcü firman›n mal›n›
metrik yeri ya da üretimin anlaflma e¤risini gösterir.
yabanc› piyasalarda daha düflük fiyatlardan satmas›d›r.
De¤iflim De¤eri: Mal›n piyasada al›m sat›ma konu oldu¤u fi-
yatt›r.
F
Faiz: ‹nsanlar›n sermayelerini kullanarak elde ettikleri gelire
Do¤al Monopol: Bir piyasada sadece tek bir firma taraf›ndan
denir.
üretimin gerçeklefltirilmesi iki veya daha çok say›da üre-
Farkl›laflt›r›lm›fl Oligopol: Heterojen mallar›n üretildi¤i pi-
timin gerçeklefltirilmesine göre daha ucuzsa do¤al mo-
yasalard›r.
nopolden bahsedilebilir.
Farks›zl›k E¤risi: Tüketiciye ayn› fayda düzeyini sa¤layan
Do¤rusal Üretim Fonksiyonu: ‹kame esnekli¤i sonsuz olan
mal bileflimlerinin oluflturdu¤u e¤riye denir.
üretim fonksiyonlar›na denir.
Fayda: Bir mal veya hizmetin tüketilmesi ile tüketicinin elde
E etti¤i tatmin düzeyi olarak tan›mlan›r.

F›rsat Maliyeti: Bir fleyi seçti¤imizde vazgeçti¤imiz alternatif-
Ekonomi: fiimdi ve gelecekte tüketimi yap›lacak mal ve hiz-
lerin de¤erini ifade etmektedir.
metlerin üretilmesi ve paylafl›lmas› sürecinde bir toplu-
Fiyat D›fl› Rekabet: Firmalar›n rakipleri ile mal farkl›laflt›rma-
mun alternatif yerlerde kullanabilece¤i k›t kaynaklar›n
s›, üretim tekniklerinde yenilikler, reklamlar, yeni ürün
çeflitli alanlara tahsisine karar verirken seçimlerini nas›l
gelifltirme, promosyon ve kampanyalar gibi konularda
yapt›klar›n› ve bu seçimlerin sonuçlar›n› inceleyen bir
rekabet etmesine denir.
sosyal bilimdir.
Fiyat Mekanizmas›: Hangi mal ya da hizmetin nas›l ve kimin
Ekonomik (‹ktisadi) Maliyet: Firman›n aç›k ve örtük mali-
için üretilece¤ine karar verilmesini sa¤layan bir meka-
yetleri toplam›na denir.
nizmad›r.
214 Mikro ‹ktisat
Fiyat Savafl›: Oligopol piyasas›nda rakip firmalar›n fiyatlar›

K
düflürme yar›fl›d›r.
Kaldor Kriteri: Kaldor kriterine göre bir politikan›n uygulan-
Fiyat Tüketim E¤risi: Bütçe do¤rular› üzerinde optimal seçim
mas› sonucunda ortaya ç›kan yeni durumdan kazançl›
noktalar›n›n birlefltirilmesi ile elde edilen e¤riye denir.
ç›kacak olanlar, zarar görenlerin kay›plar›n› tam olarak
telafi etseler bile, hala kazançl› iseler, yeni durum bir
G sosyal iyileflme olarak alg›lanmal›d›r.
Gelecekteki Tüketim: Bireylerin sahip olduklar› kaynaklar›
Kâr: Giriflimcilerin gelirine kâr denilmektedir.
bulunduklar› zamanda tüketmeyip gelecekte gerçeklefl-
Kardinal Fayda: Bu yaklafl›mda faydan›n nesnel olarak ölçü-
tirme karar›d›r.
lebilece¤i ileri sürülmektedir.
Gelir Etkisi: Fiyat de¤ifliminin neden oldu¤u fizibil alandaki
Karfl›laflt›rmal› Dura¤an Analiz: D›flsal de¤iflkenlerden bi-
farkl›laflman›n (sat›n alma gücündeki de¤iflmenin) yarat-
rindeki de¤iflmenin bir ekonomik modeldeki içsel de¤ifl-
t›¤› talep miktar›ndaki de¤iflmeyi aç›klar.
kenin seviyesini nas›l etkileyece¤ini incelemek için kul-
Gelir Tüketim E¤risi: Sadece gelirdeki de¤iflmeler sonucu
lan›l›r.
ulafl›lan optimal seçimleri birlefltirerek elde edilir.
Kartel: Ayn› üretim dal›nda, iki veya daha fazla firman›n ara-
Genel Denge Analizi: Birden fazla piyasadaki ç›kt› ve fiyat
lar›ndaki rekabeti önleyerek, fiyatlar› düzenlemek ve pi-
düzeylerinin nas›l belirlendi¤i araflt›r›l›r.
yasada monopol oluflturabilmek amac›yla, hukuki ve
Genel Denge: Üretimde etkinlik sa¤land›¤›nda ve de¤iflimde
ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n› koruyarak meydana getir-
pareto optimaliteye ulafl›ld›¤›nda tüm tüketicilerin marji-
dikleri bir birliktir.
nal ikame oranlar› birbirine eflit olacak ve bu oran ayn›
Kaynaklar: Mal ve hizmetlerin üretilmesi sürecinde kulland›-
zamanda marjinal dönüflüm oran›na eflit olacakt›r. Dola-
¤›m›z üretim araçlar› ile hammaddeler yani girdilerdir.
y›s›yla ekonominin genel dengesi sa¤lanm›fl olacakt›r.
K›s›tl› Optimizasyon: Bir karar verici, seçeneklerdeki müm-
Giriflimci: Ekonomik hayatta risk alan bireylerdir.
kün olan tüm s›n›rlamalar› ve k›s›tlamalar› göz önünde
bulundurarak en uygun seçimi yapma aray›fl› içinde ol-
H du¤unda kullan›l›r.
Hakim Firma Modeli: Hakim firma, piyasada toplam endüs-
K›smi Denge Analizi: Tek bir piyasada ç›kt› ve fiyat düzeyi
tri üretim miktar›n›n önemli bir k›sm›n› kontrol eden fir-
belirlenirken, di¤er piyasalardaki fiyatlar veri al›n›r. Bu
mad›r.
durumda k›smi denge analizi uygulanm›fl olur.
Hicks Kriteri: Bir politika uygulamas›ndan zarar görenler, bu
K›tl›k: Var olan bir kayna¤›n ne kadar›n›n istenildi¤i ile ilgili-
politikan›n uygulanmamas› için, önerdikleri parasal öde-
dir. E¤er bir kayna¤›n mevcut miktar›ndan daha fazlas›
melerle kazançl› ç›kanlar› ikna edemiyorlarsa bu durum
isteniliyorsa o kaynak k›tt›r.
bir sosyal iyileflmedir.
Kötü Mal: Kurtulmak için ödeme yapmaya haz›r oldu¤umuz
her fleye denilmektedir.
‹ Kullan›m De¤eri: Bir mal›n kullan›m›ndan elde edilen fay-
‹kame Esnekli¤i: Ç›kt› düzeyi sabit iken, bir girdinin di¤eri
dad›r.
ile ne kadar kolay ikame edilebildi¤ini yüzdesel olarak
ölçen ölçüte denir.
M
‹kame Etkisi: Fiyat de¤iflimine ba¤l› olarak, iki mal aras›nda-
Makroekonomi: Ekonomiyi bir bütün olarak inceler. Ulusal
ki de¤iflim oran›ndaki farkl›laflman›n yol açt›¤› talep mik-
ekonomide devletin, firmalar›n ve bireylerin tercihleri-
tar›ndaki de¤iflimi aç›klar.
nin toplam etkisiyle ilgilenir.
‹ki Tarafl› Monopol: Faktör piyasas›nda monopol ve mo-
Maksimum Tesis Kapasitesi: K›sa dönem ortalama maliyet
nopson özelliklerinin tek bir modelde gösterilmesi ile
e¤risinin minimum oldu¤u ç›kt› düzeyine denir.
ortaya ç›kar. Girdi piyasas›nda her iki taraf›nda mono-
Mal Farkl›laflt›rmas›: Mallar›n fiziksel özelliklerinde yap›la-
polcü güce sahip olmas› durumunda gözlenir.
cak olan de¤iflikliklerdir.
‹kinci En ‹yi Teorem: Tüketici tercihleri ile ilgili aksiyomla-
Mal: ‹ster firma düzeyinde olsun ister bireysel düzeyde olsun
r›n geçerli oldu¤u (farks›zl›k e¤rileri orijine d›flbükeydir,
ihtiyac›m›z› gideren her fleydir.
süreklilik vard›r) ve tüketimde d›flsall›¤›n bulunmad›¤›
Marjinal Dönüflüm Oran›: Bir maldan bir birim daha fazla
varsay›m› alt›nda transfer ve de¤iflim sonucu yeni bir
üretmek için öteki maldan ne kadar fedakârl›k etmek
dengeye ulafl›lmaktad›r ki bu refah ekonomisinde ikinci
gerekti¤ini göstermektedir.
teorem olarak adland›r›l›r.
Sözlük 215
Marjinal Fayda: Belirli bir zaman diliminde, bir maldan bir Ortalama Maliyet: Bir birim ç›kt› bafl›na düflen toplam mali-
birim daha fazla tüketilmesi sonucu toplam fayda da yete denir.
meydana gelen art›fl olarak tan›mlar. Ortalama Sabit Maliyet: Bir birim ç›kt› bafl›na düflen toplam
Marjinal Fiziki Ürün: Üretimde kullan›lan di¤er girdiler sabit sabit maliyet olarak tan›mlan›r.
iken, sadece bir girdinin kullan›lan miktar›ndaki bir bi- Ölçe¤e Göre Getiri: Üretimde kullan›lan tüm girdiler ayn›
rimlik art›fl veya azal›fl yönündeki de¤iflimin toplam fizi- oranda artt›r›ld›¤›nda ç›kt› düzeyinin ne oranda artt›¤›n›
ki üründe meydana getirdi¤i de¤iflime denir. gösteren orand›r.
Marjinal Maliyet: Firman›n bir birim daha fazla üretmesi so- Örtük Maliyet: Bir mal veya hizmetin üretimi için direkt ola-
nucunda katlanmak zorunda oldu¤u ek maliyettir. rak parasal bir harcamay› gerektirmeyen fakat bir alter-
Marjinal Teknik ‹kame Oran›: Ayn› ç›kt› düzeyinde kalabil- natiften vazgeçilmifl olunmas› nedeniyle ortaya ç›kan
mek için girdilerden birinin miktar›n› bir birim artt›rd›¤›- maliyetlere denir.
m›zda di¤er girdiden kaç birim vazgeçmek zorunda ol- Özel ‹mtiyaz Hakk›: ‹lk yat›r›m maliyeti yüksek üretim dalla-
du¤umuzu gösteren orana denir. r›nda devletim üretim hakk›n› tek bir firmaya vermesidir.
Marjinalist Devrim: De¤iflim de¤erini toplam faydan›n de¤il
kullan›lan son birimin sa¤lad›¤› faydan›n belirledi¤ini P
ileri süren görüfltür. Pareto Optimalite: Hiç kimsenin refah›n› azaltmaks›z›n baz›
Mikroekonomi: Bireylerin ve firmalar›n seçimlerini ve bu se- bireylerin refah›n› artt›ran her türlü de¤ifliklik olarak aç›k-
çimlerin birbirleri ile etkileflimi ve devletin bu seçimlere lanabilir.
etkisini araflt›r›r. Piyasa Baflar›s›zl›¤›: Bireyin kendi iyili¤i için yapt›¤› bir ey-
Minimum Etkin Ölçek: Uzun dönem ortalama maliyeti mi- lemin topluma zarar vermesi veya kaynaklar›n etkin da-
nimum k›lan ç›kt› düzeyine denir. ¤›l›m›n›n sa¤lanamamas› durumunda gözlenir.
Muhasebe Kâr›: Toplam has›lat ile toplam aç›k maliyet ara- Piyasa: Tüketiciler ile üreticilerin (firmalar›n) etkileflimini sa¤-
s›ndaki farkt›r. layarak al›c›lar›n sat›c›larla ticaret yapmas›na olanak sa¤-
Muhasebe Maliyeti: Firman›n aç›k maliyetleri toplam›na denir. layan mekanizmad›r.
Mükemmel ‹kame: Marjinal teknik ikame oran› sabit olan Pozitif Analiz: Bir ekonomik sistemin nas›l çal›flt›¤›n› aç›kla-
girdiler birbiriyle mükemmel ikameye sahiptir. maya ve zaman içinde nas›l de¤iflti¤ini tahmin etmeye
çal›fl›r.
N Pozitif Ölçek Ekonomileri: Üretimi iki kat artt›rman›n mali-
Negatif Ölçek Ekonomileri: Üretimi iki kat artt›rman›n ma- yeti iki kattan daha az artt›rd›¤› duruma denir.
liyeti iki kattan daha fazla artt›rd›¤› duruma denir.
Normal Girdi: Üretim miktar› artt›kça maliyeti minimize eden R
miktar› artan girdiye denir. Rant: ‹nsanlar›n topraklar›n› kullanarak elde ettikleri gelire
Normal Kâr: Ekonomik kâr›n s›f›r oldu¤u durumdur. denir.
Normatif Analiz: Ne olmal› ya da nas›l olmal› gibi kelimele- Refah: Tüketici art›¤› ile üretici art›¤›n›n toplam›ndan oluflur.
ri içeren de¤er yarg›lar› ile ilgili ifadelerdir. Rekabetçi Genel Denge: Firmalar ise veri denge girdi fiyat-
lar› alt›nda kârlar›n› maksimize ederler. Bu çerçevede
O-Ö ulafl›lan denge olarak tan›mlan›r.
Oligopolistik Ba¤›ml›l›k: Endüstrideki firmalardan bir tanesi- Rekabetçi K›smi Denge: Ancak tek bir piyasadaki denge
nin fiyat, reklam, üretim miktar› veya ürün gelifltirme gi- üzerinde duruluyor ve di¤er piyasalarda bir de¤iflikli¤in
bi konularda ald›¤› bir karar di¤er firmalar›n sat›fllar›n› ve olmad›¤› varsay›l›yorsa rekabetçi k›smi dengeden söz
dolay›s›yla davran›fllar›n› etkileyerek, tepki vermeleridir. edilir.
Optimum Tesis Büyüklü¤ü: Uzun dönem ortalama maliyeti
minimum k›lan k›sa dönem ortalama maliyet e¤risinin S
ait oldu¤u tesisin büyüklü¤üne denir. Sabit ‹kame Esnekli Üretim Fonksiyonu: ‹kame esnekli¤i
Ortalama De¤iflken Maliyet: Bir birim ç›kt› bafl›na düflen olarak s›f›r ile sonsuz aras›ndaki herhangi bir de¤eri ala-
toplam de¤iflken maliyete denir. bilen üretim fonksiyonlar›na denir.
Ortalama Fiziki Ürün: Bir birim girdi bafl›na elde edilen ürün Sabit-Oranl› Üretim Fonksiyonu: ‹kame esnekli¤i s›f›r olan
miktar›na denir. üretim fonksiyonlar›na denir.
216 Mikro ‹ktisat
Saf Oligopol: Bu tür piyasalarda standartlaflt›r›lm›fl ürünler

U-Ü
üretilir.
Uzun Dönem Geniflleme Yolu (LREP): Firman›n efl maliyet
Scitovsky Kriteri: Politika de¤iflikli¤inin yol açt›¤› refah art›-
do¤rular› ile efl ürün e¤rileri aras›nda kalan te¤et nokta-
fl›ndan söz edilebilmesi için, avantajl› duruma geçenlerin
lar›n› birlefltiren do¤ruya denir.
kazançlar›, kaybedenlerin zararlar›ndan büyük olmal›-
Uzun Dönem Marjinal Maliyet: Üretimi bir birim artt›rma-
d›r. Ayr›ca, buna ek olarak kazançl› olanlar›n zarar gö-
n›n uzun dönem toplam maliyette meydan getirdi¤i art›-
renleri ikna edebilmeleri; zarar görenlerin ise, kazançl›
fla denir.
duruma gelenleri böyle bir de¤iflimin olmamas› için ikna
Uzun Dönem Ortalama Maliyet: Birim ç›kt› bafl›na düflen
edememeleri gerekmektedir.
uzun dönem toplam maliyete denir.
Serbest Mal: Ekonomide k›t olmayan mallara denir.
Uzun Dönem Toplam Maliyet: Her bir ç›kt› düzeyi için ma-
Sermaye Mal›: Baflka mallar› üretmek için kullan›lan mallard›r.
liyet minimizasyonunu sa¤layan girdi bileflenlerinin içer-
Sermaye: Paradan ziyade fiziki üretim araçlar›n› vurgulamak-
di¤i maliyetler toplam›na denir.
ta ve makine ve ekipman gibi üretimde kullan›lan ürün-
Ücret: ‹nsanlar›n emeklerini arz ederek elde ettikleri gelire
leri bir bütün olarak ifade etmektedir. Sermaye denilin-
denir.
ce bir projenin gerçekleflmesi için gereken mali destek
Üretim Fonksiyonu: Teknoloji veri iken her bir spesifik gir-
veya baz› firmalar›n finansman› için kullan›lan hisse se-
di bilefleni için firman›n üretebilece¤i maksimum ç›kt›
netleri veya tahviller akla gelmektedir.
düzeyini gösteren matematiksel ifadedir.
Sermaye-Tasarruflu (Emek Kullan›ml›) Teknolojik Gelifl-
Üretim ‹mkânlar› S›n›r› E¤risi: Etkin üretim seti üzerindeki
me: Sermayenin marjinal fiziki ürününe göre eme¤in
baz› üretim düzeylerinin, X ve Y ekseninden oluflan bir
marjinal fiziki ürününün daha fazla artmas›na yol açan
flekil üzerinde gösterilmesiyle elde edilir.
teknolojik geliflmeye denir.
Üretim Tekni¤i: Ayn› miktar ürünü elde etmeye imkân tan›-
Sosyal Fayda Fonksiyonu: Toplumun fayda fonksiyonu ola-
yan farkl› girdi bileflenlerinin her biri ayr› bir üretim tek-
rak alg›lanmal›d›r.
ni¤ini oluflturmas›na denir.
Üretim Teknolojisi: Bir ürünü üretmeyi mümkün k›lan üre-
T tim tekniklerinin tamam›ndan oluflur.
Teknolojik Geliflme (‹lerleme): Firmalar›n ayn› girdi bilefle-
Üretimin Ekonomik Bölgesi: Her iki girdinin marjinal fiziki
ni ile daha fazla ç›kt› elde etmelerine veya ayn› ç›kt› dü-
ürününün pozitif oldu¤u ve efl ürün e¤risinin e¤iminin
zeyini daha düflük bir girdi bilefleni ile elde etmelerine
negatif oldu¤u bölgeye denir.
imkân tan›yan üretim sürecindeki de¤iflikliklere denir.
Üretimin Ekonomik Olmayan Bölgesi: Girdilerden birinin
Toplam De¤iflken Maliyet: Üretim düzeyi ile birlikte de¤i-
marjinal fiziki ürününün negatif oldu¤u ve efl ürün e¤ri-
flen üretim harcamalar› toplam›na denir.
sinin e¤iminin pozitif oldu¤u bölgeye denir.
Toplam Fiziki Ürün: Üretim sürecinde kullan›lan de¤iflken
girdi miktar›n›n artt›r›lmas› sonucu elde edilen toplam
W
ürün miktar›na denir.
Walras Yasas›: Rekabetçi genel denge modelinde n say›da
Toplam Maliyet: Toplam sabit maliyetler ile toplam de¤iflken
farkl› piyasa için n-1 tanesinde denge sa¤lanm›flsa n. pi-
maliyetlerin toplam›ndan oluflur.
yasada denge otomatik olarak sa¤lan›r.
Toplam Sabit Maliyet: Üretim düzeyi ile birlikte de¤iflmeyip
sabit kalan üretim harcamalar› toplam›na denir.
Y
Tröst: Ayn› veya farkl› üretim dal›nda faaliyet gösteren firma-
Yans›z Teknolojik Geliflme: Marjinal teknik ikame oran›n›
lar›n hukuki ve ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n› yitirerek bir-
de¤ifltirmeksizin ayn› ç›kt› düzeyini elde etmek için ge-
leflmeleridir.
rekli sermaye ve emek girdisi miktar›n› azaltan teknolo-
Tüketim Mal›: Bir ihtiyac› gidermek amac›yla üretilen malla-
jik geliflmeye denir.
ra denir.
Z
Zarar: Ekonomik kâr›n negatif oldu¤u durumdur.

Mikro İktisat

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mikro İktisat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2632

Copyright © 2012 by Anadolu University

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Dil Yaz›m Dan›flman›

Kitap Koordinasyon Birimi

Tüketici Davran›fllar› Kuram› ve Tüketici Talebi................. 28 2. ÜN‹TE

3. ÜN‹TE Üretim Kuram› ........................................................................ 58

4. ÜN‹TE Maliyet Kuram›......................................................................... 82

5. ÜN‹TE Tam Rekabet............................................................................ 112

Marjinal Has›lat›....................................................................................... 115

Eksik Rekabet Piyasalar›-Monopol, Monopolcü Rekabet ve 6. ÜN‹TE

Faktör Piyasalar›......................................... ............................. 156 7. ÜN‹TE

REKABETÇ‹ P‹YASADA UZUN DÖNEM ÜRET‹M FAKTÖRÜ TALEB‹ ...... 163

8. ÜN‹TE Genel Denge ve Refah Ekonomisi.......................................... 186

Sözlük ................................................................................... 213

‹ktisatta sermaye kelimesi paradan ziyade fiziki üretim araçlar›n› vurgulamak-

Seçim ve F›rsat Maliyeti

Rasyonel Davran›fl ve Bireysel Ç›karlar

Mevcut ve Gelecekteki Tüketim

Sosyal Bilim Olarak Ekonomi ve ‹lgi Alan› Olarak Sosyal

Her rasyonel ve ç›kar do¤rultusundaki davran›fl›n sosyal sonucu günlük günefl-

TEfiV‹KLER, DÜRTÜLER VE EKONOM‹K MODELLER

Mikroekonomik Modellerde Kullan›lan Analitik Araçlar

Bir tüketicinin yaln›zca iki mal sat›n ald›¤›n› varsayal›m. TüketicininSIRA

Marjinal Ç›kar›m ve K›s›tl› Optimizasyon

Tablo 1.1 Reklam ‹çin Toplam Harcama TV RADYO

Bu bir k›s›tl› optimizasyon problemidir. Amaç fonksiyonunuz yeni krem sa-

getirecektir. O halde bu da¤›t›ma göre T100.000’l›k reklam bütçeniz 26.650 kutu

Top ve Fincan ile

B Yer çekimi gücü

Bu fiziki sistemde top B noktas›nda, fincan›n taban›nda kald›¤›nda dengededir.

Karfl›laflt›rmal› Dura¤an Analiz

Karfl›laflt›rmal› dura¤an analizin denge modeline nas›l uygulanaca¤›n›, portakal

Günlük gazetelerin ekonomi sayfalar›nda karfl›laflt›rmal› dura¤an analiz örnek-

POZ‹T‹F VE NORMAT‹F ANAL‹Z

M‹KROEKONOM‹N‹N KISA B‹R TAR‹HÇES‹

Pozitif sorular›n incelenmesi yan›nda, çeflitli ekonomik ayarlamalar›n sosyal is-

KARAMSAR OLMAYAN B‹L‹M VE FARKLI

Yine psikologlar ve özellikle ceza hukuku alan›nda çal›flanlar, bireyin gözlem-

 Ekonomik modelleri ve modellerde kullan›lan

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

A M A Ç Bütçe k›s›t› ve bunu etkileyen faktörleri aç›klamak

D‹KKAT Ödünç ya da Dborç

Bu denkleme göre bütçe do¤rusu dikey ekseni I/Py noktas›nda kesmekte ve

Bu eflitlik; tüketimin parasal de¤erinde herhangi bir de¤ifliklik olmad›¤› durum-

Bütçe do¤rusunun e¤imi, paran›n tüketici için oluflturdu¤u marjinal dönüflüm

Bütçe do¤rusunun e¤iminin -Px/Py ye eflit oldu¤unu unutmay›n›z. D‹KKAT D‹KKAT

Bütçe Do¤rusundaki De¤iflmeler SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

FAYDA VE TÜKET‹C‹ TERC‹HLER‹

AM AÇ Fayda kavram› ve tüketici tercihlerini ifade etmek

Kardinal Fayda Yaklafl›m›

Fayda gözlenemedi¤inden bireyler için say›sal fayda indeksleri seti oluflturma-

D‹KKAT Kardinalist yaklafl›mda

Ordinal fayda yaklafl›m›n›n kardinal fayda yaklafl›m›na göre üstünlüklerini s›ralay›n›z.

Tercihler Üzerine Varsay›mlar

d›r. Hangi sepet daha yüksek tatmin düzeyine ulaflt›r›yorsa tüketici

Aksiyom-1 Bütünlük Aksiyomu

Bu denklemde U, bir sabittir. Fayda

Bireylerin tercihlerini fayda fonksiyonu ile gösterdi¤imizde genel olarak

Farks›zl›k E¤rilerinin Özellikleri

Marjinal ‹kame Oran›

Ekonomik modelleri ve modellerde kullan›lan

A M A Ç Bütçe k›s›t› ve bunu etkileyen faktörleri aç›klamak

AM AÇ Fayda kavram› ve tüketici tercihlerini ifade etmek

SIRA S‹ZDE AM AÇ SIRAve