Karsilastirmali Siyasal Sistemler

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2502

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1473
KARfiILAfiTIRMALI SYASAL
SSTEMLER
Yazarlar
Prof.Dr. Ersin KALAYCIOLU (nite 1, 2)
Prof.Dr. Cemil OKTAY (nite 3)
Prof.Dr. Sabri SAYARI (nite 4)
Dr. Eylem AKSOY RETORNAZ (nite 5)
Dr. Emre HATPOLU (nite 6)
Yrd.Do.Dr. Hasret DKC BLGN (nite 7)
Do.Dr. Deniz KANICIOLU (nite 8)
Editrler
Prof.Dr. Ersin KALAYCIOLU
Do.Dr. Deniz KANICIOLU
ANADOLU NVERSTES
www.evrenselpdf.com
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Yrd.Do.Dr. rem Erdem Aydn
retim Tasarmcs
Dr. Kadriye Uzun
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
lme Deerlendirme Sorumlusu
r.Gr. zlem Doruk
Grafiker
Ayflegl Dibek
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Karfllafltrmal Siyasal Sistemler
ISBN
978-975-06-1164-3
3. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 30.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Nisan 2014
www.evrenselpdf.com
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
vii
Karfllafltrmal Siyaset: Girifl...................................................
1. NTE
ounluku Kurumsallaflmfl Parlamenter Rejim:

Birleflik Krallk (Britanya)........ ............................................... 38
2. NTE
KARfiILAfiTIRMA OLGUSU VE SYASET......................................................

BR YNTEM OLARAK KARfiILAfiTIRMA....................................................
GZLEM VE NERME..................................................................................
KURAMSAL YAKLAfiIMLAR ..........................................................................
Kurumsal - Yapsalclk .................................................................................
Yapsal fllevsel Yaklaflmlar..........................................................................
Bamllk Kuram..........................................................................................
Kolektif Eylem Kuram..................................................................................
Yeni Kurumsalclk ........................................................................................
Konusal (Mevzii) Karfllafltrma Kuramlar ...................................................
Karfllafltrmal Kamu Politikalar...................................................................
SYASAL SSTEMLER NASIL SINIFLANDIRABLRZ?.................................
DEMOKRASLER............................................................................................
ounluku ve Oydaflmac Demokrasi Tipleri ...........................................
DEMOKRATK REJM TRLER ....................................................................
ounluku Demokrasinin Parlamenter Rejimi ..........................................
Oydaflmac Demokrasinin Parlamenter Rejimi ............................................
Baflkanlk Rejimi ............................................................................................
Yar-Baflkanlk Rejimi ...................................................................................
OTORTER REJMLER....................................................................................
TOTALTER REJMLER ..................................................................................
SYASAL SSTEMLERDE KTDAR DAILIMI ..............................................
niter Devlet .................................................................................................
Konfederal Devlet (Konfederasyon) ...........................................................
Federal Devlet ..............................................................................................
SONU ..........................................................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
Yararlanlan nternet Adresleri .....................................................................
GRfi ..............................................................................................................
BRTANYA SYASAL SSTEMNN EVRM ..................................................
BRTANYA DEVLET SSTEM .......................................................................
Siyasal Rejim (Anayasa) ve Uygulama .........................................................
Yasama...........................................................................................................
Yrtme .........................................................................................................
Yarg...............................................................................................................
Demokrasi Modeli Olarak Britanya Parlamenter Rejimi .............................
niter Devlet ve Siyasal Evrim.....................................................................
SYASAL KLTR..........................................................................................
Siyasal Partiler ve Parti Sistemi.....................................................................
Seim Sistemi.................................................................................................
Seimler ve Siyasal Sonular .......................................................................
kar Gruplar................................................................................................
POLTK KTSAT ..........................................................................................
Geliflmifl Ekonomide Deiflim ......................................................................
www.evrenselpdf.com
3
4
7
9
10
10
12
14
14
16
17
17
19
20
21
21
22
23
23
25
26
28
28
29
29
30
32
33
34
34
36
37
39
40
42
42
43
45
46
47
47
48
48
50
51
53
54
54
iv
indekiler
Ekonomik Sistem Tartflmalar, Millilefltirme, .............................................

zellefltirme ve Liberalleflme........................................................................
Sosyal Refah Devleti .....................................................................................
Avrupa Birlii ve Birleflik Krallk .................................................................
SONU...........................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
3. NTE
ounluku Kurumsallaflmfl Yar-Baflkanlk Rejimi:

Fransa........................................................................................ 66
KONUMU, GENEL CORAF VE BEfiER ZELLKLER ...........................
FRANSANIN GERD EVRM VE TEMEL ZELLKLER ......................
Beflinci Cumhuriyet Fransasnn Anayasal Yaps.......................................
Yeni Anayasann ngrdkleri ...................................................................
FRANSADA SYASAL KLTR VE SYASAL KATILMA ............................
FRANSADA KAMU SYASETLERNN OLUfiMASI ......................................
SONU...........................................................................................................
zet................................................................................................................
Baflvurulabilecek Kaynaklar .........................................................................
4. NTE
54
54
55
56
58
59
60
62
62
63
64
64
67
68
74
76
83
88
91
92
93
94
95
96
97
ounluku Kurumsallaflmfl Baflkanlk Rejimi: ABD ......... 98

GRfi .............................................................................................................
KONUMU, GENEL CORAF VE BEfiER ZELLKLER ............................
AMERKAN SYASAL SSTEMNN GELfiM .............................................
Amerikan Siyasetinin Anayasal erevesi ..................................................
Federalizm ....................................................................................................
ABDDE SYAS HAKLAR VE ZGRLKLER............................................
ABDDE POLTKA YAPICI KURUMLAR .....................................................
Baflkanlk ......................................................................................................
Kongre ...........................................................................................................
Yarg ve Yksek Mahkeme .........................................................................
ABDDE SYASAL KLTR VE SYASAL KATILMA ...................................
Siyasal Kltr ................................................................................................
Siyasal Katlma...............................................................................................
Siyasal Partiler ..............................................................................................
Seimler ve Semen Davranfl .....................................................................
kar Gruplar ve Lobicilik ..........................................................................
ABDDE KAMU SYASETLERNN OLUfiUMU ...........................................
SONU...........................................................................................................
zet................................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
www.evrenselpdf.com
99
99
100
102
103
104
105
105
107
108
109
109
110
110
112
114
115
117
119
120
121
122
122
123
123
123
indekiler
Oydaflmac Kurumsallaflmfl Rejim: svire............................ 124
5. NTE
Otoriter Rejimler..................................................................... 144
6. NTE
Totaliter Rejimler.................................................................... 164
7. NTE
GRfi ..............................................................................................................
SVRE MODEL FEDERALZM...................................................................
SYASAL KURUMLAR VE SYASAL KURUMLARIN fiLEYfi ......................
Yasama (Federal Meclis)...............................................................................
Yrtme (Federal Konsey) ...........................................................................
Yarg (Federal Mahkeme) ............................................................................
Kuvvetler Ayrl lkesi.................................................................................
SYASAL KLTR VE SYASAL KATILMA ..................................................
Seim Sistemi.................................................................................................
Siyasi Partiler ................................................................................................
ekimserlik ...................................................................................................
DORUDAN DEMOKRAS ...........................................................................
Halkoylamas ................................................................................................
Halkn Kanun Teklifi.....................................................................................
KAMU POLTKALARININ OLUfiUMU VE BELRLENMES.........................
SONU...........................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
OTORTER REJM KAVRAMI ........................................................................
OTORTER REJM TRLER ..........................................................................
Askeri Cunta Ynetimi..................................................................................
Tek-Parti Ynetimi ........................................................................................
Komnist Rejimler...................................................................................
nc Dnya lkelerindeki Dier Tek Parti Rejimleri ......................
Dikta Ynetimi ..............................................................................................
Melez Rejimler ...............................................................................................
OTORTER REJMLERDE DEVLET-BREY LfiKLER .................................
Denetim .........................................................................................................
Bask Kurma ...........................................................................................
Sisteme Balama (Co-optation)..............................................................
Lider Klt...............................................................................................
Siyasi Katlm .................................................................................................
Otoriter Rejimler ve Seimler .......................................................................
OTORTER REJM RNE: FRANCO DNEMNDE SPANYA................
zet ...............................................................................................................
GRfi ..............................................................................................................
TOTALTER REJM KAVRAMI .....................................................................
TOTALTER REJM UYGULAMALARI...........................................................
talya rnei: Faflizm ...................................................................................
www.evrenselpdf.com
125
126
129
129
129
130
131
133
133
134
135
135
136
136
137
138
139
140
141
141
142
142
143
143
145
146
146
147
147
148
148
150
151
151
151
151
152
153
153
156
158
159
160
160
161
162
165
165
169
169
vi
indekiler
Almanya rnei: Nazizm ............................................................................

Sovyetler Birlii rnei: Stalinizm ..............................................................
in rnei: Maoizm ....................................................................................
TOTALTER REJMLERDE SYASAL KLTR VE ........................................
TOPLUMSALLAfiMA.......................................................................................
TOTALTER REJMLERN EKONOM POLT VE ...................................
KORPORATZM .............................................................................................
zet................................................................................................................
Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................
8. NTE
171
173
175
177
177
179
179
181
182
183
183
184
Bir Konfederalizm rnei Olarak Avrupa Birlii ................ 186

GRfi .............................................................................................................
AVRUPA BRL FKR NASIL DODU?....................................................
AVRUPA TOPLULUKLARININ GELfiM VE AVRUPA
TOPLULUUNDAN AVRUPA BRLNE GEfi SREC ..........................
Avrupa Topluluklarnn Geliflimi .................................................................
Avrupa Topluluundan Avrupa Birliine Geifl Sreci...............................
AVRUPA TOPLULUKLARININ GENfiLEMES..............................................
AVRUPA BRLNN YAPISI VE KURUMLARI...........................................
Avrupa Birliinin Yaps .............................................................................
Avrupa Birliinin Kurumlar .......................................................................
Avrupa Birlii Konseyi (The Council of the European Union) ..........
Avrupa Komisyonu (European Commission)........................................
Avrupa Parlamentosu (European Parliament) .......................................
Avrupa Topluluklar Adalet Divan (European Court of Justice).........
Sayfltay ....................................................................................................
Ekonomik ve Sosyal Komite .................................................................
Blgeler Komitesi....................................................................................
AVRUPA BRL MKTESABATI (ACQUIS COMMUNAUTAIRE) ............
Birincil Mevzuat.............................................................................................
kincil Mevzuat .............................................................................................
Uluslararas Antlaflmalar................................................................................
tihatlar ........................................................................................................
ye Devletler Arasndaki Szleflmeler ........................................................
AVRUPA BRL ORTAK POLTKALARI VE SOSYAL TARAFLARIN
ETKNL .....................................................................................................
Avrupa Birlii Ortak Politikalar ..................................................................
Sosyal Taraflarn Etkinlii .............................................................................
SONU ..........................................................................................................
zet................................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
187
187
189
189
190
193
197
197
198
199
201
201
203
204
204
204
205
205
206
207
207
207
208
208
209
210
212
213
214
215
216
217
218
Szlk ................................................................................... 219

Dizin ...................................................................................... 221
www.evrenselpdf.com
nsz
nsz
Karfllafltrma yaflamn bir paras olarak her gn hepimizin kulland bir lme
ve deerlendirme yntemidir. nsan toplumlar kadar eski olan bu yntem nasl giyineceimizden nasl barnacamza, nasl besleneceimizden nasl konuflacamza kadar etkili olmaktadr. Modadan spora, ekonomiden kltre ve ideolojilerimize kadar her trl deerlendirmemizde doal ve srekli olarak kullandmz bir
zihinsel sretir karfllafltrma. Gnlk yaflantmzda adeta farknda bile olmadan
yaptmz gibi, kim ne sylemifl, nasl giyinmifl, nasl bir konutta ikamet etmekteymifl, hangi niversitenin hangi fakltesini kazanmfl gibi aka ve bilinli olarak
yaptmz karfllafltrmalarla kendimizi kendi gzmzde baflkalaryla karfllafltrarak tartarz. Kilomuzun az m, ok mu olduuna, bir dersin snavna hazrlanmamzn yeterli mi, yetersiz mi olduuna hep kendimizi baflkalaryla, onlarn alflmalar, yaflantlar, durufl ve davranfllaryla karfllafltrarak karar veririz.
Bu srecin ne kadar nemli toplumsal sonular olduunu en belirgin olarak
saptayanlarn baflnda nl sosyolog Samuel Stouffer gelmifltir. kinci Dnya Savafl srasnda Amerikan ordusundaki askerlerin morallerini lmek iin yaplan arafltrmalar ynetmekte olan Stouffern dikkatini iki farkl kuvvette grev yapan subaylarn terfilerine iliflkin yaptklar deerlendirmeler ekmifltir. Askeri inzibat (military police) olarak grev yapan subaylarn terfi konusundaki deerlendirmelerinde hemen hepsinin hzla ve haka terfi etmekte olduklarn belirttiklerini gren
Stouffer, daha nceki sorgulamalarnda Hava Kuvvetlerinde uucu pilot olarak
savaflan subaylarn doldurduklar soru cetvelleri aklna taklmfltr. Bu cetvelleri inceleyen Stouffer byk ounluunun terfilerinin ok uzun zaman aldn ve genellikle pek de haka olmadn sylediklerini saptamfltr. Bunun zerine inzibatlarla pilotlarn hangi srelerde terfi ettiklerini arafltran Stouffer ortalama bir inzibat subaynn ylda, bir pilotun ise savafl koflullarnda olmann da verdii bir
etkiyle de bir yla varmadan terfi ettiini saptamfltr. O zaman ylda bir terfi
eden inzibatlar buna hzl ve haka derken, alt ayda bile terfi edebilen pilotlar
bu duruma neden yavafl ve haksz demifllerdir? Stouffer arafltrmalarn derinlefltirdiinde saptamfltr ki inzibatlar kendilerini inzibatlarla, pilotlar da kendilerin pilotlarla karfllafltrmaktadrlar. nzibatlarn beklentileri er ylda bir terfi etmek
olarak belirlendiinden ve hepsi de er ylda bir terfi ettiinden bu durumu hzl ve haka olarak grmektedirler. Stouffer, pilot subaylarn kendilerini dier pilotlarla karfllafltrdklarnda, kendilerinin daha fazla utuunu ve daha fazla kahramanlk gsterdiklerini, buna ramen kendi gzlerinde daha az baflarl bulduklar arkadafllarnn onlardan nce terfi ettiklerini dflnp, terfi sisteminin yavafl
ve adil olmayan bir flekilde iflledii sonucuna vardklarn grmfltr. Stouffer hayatta herkesin kendisine l olarak ald bir toplumsal grubu bulunduunu ki,
buna atf grubu (reference group) adn veriyoruz, bu grubun iindekilerle yapt
karfllafltrmalara dayanarak kendisinin hakszla urayp uramadna karar verdiini varsaymfltr. Bu varsayma gre, Stouffer kendi atf grubuna gre bir fleylerden yoksun brakldn dflnenlerin grece yoksunluk (relative deprevation)
www.evrenselpdf.com
vii
viii
nsz
duygusu diye adlandrd bir tutuma sahip olacaklarn ne srmfltr. Grece

yoksunluk duygusunda olan insanlar bir snrlandrlma, engellenme, ket vurulma
psikolojisiyle hareket edeceklerini, bunun da insanlarn sistemin kendisine adil
davranmadn dflnmesine yol aacan ileri srmfltr. Haksz yere snrlandrldn dflnen insanlarn ise isyan etme eilimi ierisine girerek baflkalarna
kt muamele etme, saldrma, kavga etme gibi davranfl gstereceini ifade etmifltir. Ksaca ifade edersek, bu alflmadan itibaren grece yoksunluk duygusu insan
iliflkilerinde fliddete eilimi arttran bir neden olarak dflnlmeye bafllanmfltr.
Yukardaki rnekte grld gibi karfllafltrma, (rnein inzibatlar ile pilotlarn terfi hakkndaki alglarnn kyaslanmas), toplumsal yaflantda olduu kadar
toplumsal bilimde de temel bir yntem olarak kullanlmaktadr. Bir toplumun
kaynaklarn nasl kullandn, geliri ve serveti eflit olarak datp datamadn,
bireysel zgrlklere deer verip vermediini, devletin vergi toplamakta etkili
olup olmadn, hkmetin fliddete baflvurmadan lkeyi ynetip ynetemediini
ancak o toplumu veya onun ekonomik veya siyasal sistemini dier toplumlar ve
onlarn benzer sistemleriyle karfllafltrarak anlayabiliriz. Bir toplumda gnde 5
TLden az bir gelirle geinenlerin oran yzde 15 ise bu toplumda fakirliin yaygn olup olmadn, ancak dnyadaki dier toplumlarn ayn durumda olan birey
oranlarn saptayarak ve karfllafltrarak bulabiliriz. Eer dnyadaki 190dan fazla
Birleflmifl Milletler yesi devletten 150sinde bu oran yzde 15ten daha fazla ise,
o zaman incelediimiz toplumun durumunun pek fena olmadna, eer ancak 15
devlette bu oran yzde 15ten daha fazla ise, o zaman incelediimiz toplumun durumunun fevkalade kt olduu sonucuna varabiliriz.
Ayrca karfllafltrma siyasal sistemlerin nasl ynetildiklerini, ynetme yeteneklerini, izledikleri i ve dfl politikalarnn etkili olup olmadn da saptamamza yarar. Devletlerin ekonomik, siyasal ve kltrel zelliklerinin betimlenmesi ancak
karfllafltrlmak suretiyle olabilir. Benzerlikler ve farklar saptandnda baz n koflullarn, bir olgunun oluflmasna neden olduunu saptayabiliriz. Samuel Stouffern yukarda anlattmz grece yoksunluk konusundaki buluflunda da karfllafltrma ynteminin kullanldn gryoruz. Stouffer iki meslek grubunu, inzibat ve
pilotlar karfllafltrarak bu gruplarn iinde bulunan bireylerin nasl farkl yoksunluk duygular gelifltirdiklerini saptayabilmifltir. Byle bir karfllafltrma imkn olmasayd, Stoufferin grece yoksunluk olgusunu gzlemlemesi ve buna dayanarak temel bir sosyoloji kavramn tanmlamas ve nemli bir sosyal psikolojik aklama nerebilmesi mmkn olamayacakt. Tm siyasal olgularda da farkl toplumsal ve bireysel koflullar, gemifller ve ortamlarn etkileri altnda bulunarak davranlmasndan dolay, bu farkllklar dondurarak sadece deifliklik gsteren bir n
koflul ile onun etkisiyle oluflan bir geliflmenin varlnn saptanmas da ancak karfllafltrma ile mmkn olabilir. Bu amala farkl sreler ve mantk yrtme yollar tasarlanmfl olup halen uygulanmaktadr. Bu dersin konusu da bu yntemleri
uygulamak suretiyle retilen bulgular flnda farkl siyaset uygulamalarn barndran siyasal sistemleri tanmak, alflma koflullarn anlamak, neden ve nasl baz
sistemlerin ortaya ktn ve nasl birer evrim geirdiklerini renmektir. Bu eli-
www.evrenselpdf.com
nsz
nizdeki kitap size bu konularda flk tutmak iin lkemizin deiflik niversitelerinin uzmanlar tarafndan derlenmifl bir alflmadr.
Bu alflma tek bir niversitenin, tek bir siyaset bilimi blmnn ve tek bir siyaset bilimcinin alflmas deildir. Bu kitap Anadolu niversitesinden Do.Dr. Deniz Kancolu ile Sabanc niversitesinden Prof.Dr. Ersin Kalaycolunun derleyicilii (editrl) ve yazarlnda, Baheflehir niversitesinden Prof.Dr. Sabri Sayar, Yeditepe niversitesinden Prof.Dr. Cemil Oktay, Galatasaray niversitesinden Dr. Eylem Aksoy Rtornaz, Sabanc niversitesinden Dr. Emre Hatipolu
ve Okan niversitesinden Dr. Hasret Dikici Bilginin katklaryla oluflmufl bir yayndr. Bu yaynn gereklefltirilmesi iin hibir desteini esirgemeyen Anadolu
niversitesinin Rektr Prof.Dr. Davut Aydn'a zellikle teflekkr bir bor biliriz.
Ayrca, bu alflmann ortaya kmas iin gsterdii aba, teflvik ve destekleri iin
ktisat Fakltesi Dekanna Prof.Dr. Rdvan Karluka da teflekkrlerimizi sunarz. Bu
derlemenin basm srasnda her trl teknik yardm sunan ve Ak retimde
kullanlacak bu yayn oluflturan tasarmn ortaya kmasnda byk emei geen
Uzaktan retim Tasarm Birimine de zellikle teflekkr etmek isteriz.
22 Mart 2012, stanbul
Editrler
Prof.Dr. Ersin Kalaycolu
Do.Dr. Deniz Kancolu
www.evrenselpdf.com
ix
KARfiILAfiTIRMALI SYASAL SSTEMLER
Amalarmz
N
N
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Siyaset olgusunun farkl kltr, toplum, ekonomi ve siyasal tarihten gelen insan topluluklarnda ne tr farkllklar ve benzerlikler gstermekte olduunu
aklayabilecek,
Karfllafltrma sayesinde deney benzeri bir sre kullanarak siyaseti biimlendiren temel etmenleri nasl gzlemlediimizi aklayabilecek,
Karfllafltrma sayesinde kltr, toplum, ekonomi v.b. koflullarn etkilerinden
sadece bir veya birkan arafltrma kapsamna alarak nasl genel nermeler
retilebileceini tanmlayabilecek,
eflitli siyasal rejim, siyasal topluluk ve siyasal sistemlerin iflleyiflinde geerli
olan temel varsaym, koflul ve kstlar tanmlayabilecek,
Bugnn dnyasndaki siyasal sistemlerin nasl snflandrlabileceini aklayabilecek,
Farkl siyasal sistemlerin ne bakmdan ayrldn ve hangi bakmlardan benzediini ve bunlarn arasndaki farklar aklayarak, bu tiplerden birisinden
dierine gemekteki rizikolar ve zorluklar yorumlayabilecek,
eflitli siyasal rejim, siyasal topluluk ve siyasal sistemlerin iflleyiflinde geerli
olan yapsal ve kurumsal farklar deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Siyaset
Karfllafltrmal siyaset
Yntem
Gzlem
nerme
Karfllafltrmal siyaset
Bamsz deiflken
Baml deiflken
Snflandrma
Rejim
Demokrasi
Otoriter rejim
Totaliter rejim
niter yap
Federal yap
Konfederal yap
indekiler
Karfllafltrmal Siyasal
Sistemler
Karfllafltrmal
Siyaset: Girifl
www.evrenselpdf.com
KARfiILAfiTIRMA OLGUSU VE SYASET

BR YNTEM OLARAK KARfiILAfiTIRMA
GZLEM VE NERME
KURAMSAL YAKLAfiIMLAR
SYASAL SSTEMLER NASIL
SINIFLANDIRABLRZ?
DEMOKRASLER
DEMOKRATK REJM TRLER
OTORTER REJMLER
TOTALTER REJMLER
SYASAL SSTEMLERDE KTDAR DAILIMI
SONU
Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

KARfiILAfiTIRMA OLGUSU VE SYASET
Karfllafltrmak iinde yafladmz evre ve aile baflta olmak zere kurumlar iindeki yerimizi tanmlamak, anlamlandrmak ve deerlendirmek iin hayatn baflndan
itibaren yaptmz bir davranfltr. Kendi cinsiyetimizi ve bunun toplumsal cinsiyet
olarak anlamn, kendi kimliimizi deri rengimizden bafllayarak toplumda sahip olduumuz kan balarn, hsmlk iliflkilerini, yafladmz yeri, o topra paylaflanlarla olan iliflkilerimizi, inanlarmz da ancak karfllafltrma yoluyla toplumsal yaflantnn iinde anlamlandrabiliriz. O zaman kendimizi toplumda belirli bir konuma yerlefltirebilmek, bir erkek veya kz renci olarak tanmlayabilmek, bunun
toplumsal anlamn kavrayabilmek ve ona gre baflka erkek ve kz rencilere
davranmak sz konusu olabilir. Karfllafltrma zihinsel olarak farknda bile olmadan
yapabildiimiz, ancak bazen bilinli olarak yaptmz bir mantksal karsamadr.
Toplumsal yaflantnn geneli iin geerli olan bu davranfl, toplumdaki deerlerin
balayc karar alma gc bulunan kurum ve kiflilerin (otoritelerin) mdahalesiyle blflm (tahsisi) olgusu olan siyaset iin de geerlidir. Siyaseti anlamlandrabilmek ve
hatta anlayabilmek iin karfllafltrma temel bir mantk yrtme srecidir. rnein, lkemizde mevcut olan siyasal yap ve kurumlara olduka aflinayz. Onlarn adlarn ilkretim yllarndan itibaren reniyor, bu konularda verilen dersler erevesinde nasl ortaya ktklarn, geirdikleri evrimi ve ierikleri hakkndaki temel bilgileri ediniyoruz. Ancak, internete girip ufak bir arama yaptmzda Trkiyede Millet Meclisi
denilen kurumun Fransada Assemble Nationale (Millet Meclisi) olarak adlandrldn, oysa Britanyada House of Commons (Avam Kamaras) olarak anldn gryoruz.
SIRA SZDE
Bu ufak karfllafltrmada bile yasama organnn farkl yaplar olabileceini, Trkiyede
tek meclisli (kamaral) bir ierikteyken Fransa ve ngilterede iki kamaral bir ierikte
olduunu saptyoruz. Trkiye de, Fransa da, Britanya da demokrasi
D fi ile
N E LynetilmekteM
dir, ama Trkiyede yasama organ sadece Millet Meclisinden ibaretken, Fransada Assemble Nationale ve Snat (Senatodan), Britanyada ise House of Commons ve House of Lordsdan (Lordlar Kamarasndan) olufltuunu gryoruz. S O R U
Burada siyaset hakknda yaplan pek ok tanmdan birisi olan David Eastonn
D K K A T 1953 ylnda yaynlanan kitabnda nerdii tanmdr. Bu tanmn ngilizce asl Easton tarafndan
...politics is the authoritative allocation of values (1953: s. 130) olarak nerilmifltir. EasSIRA SZDE
ton tarafndan ne srlen bu tanm demokrasi veya otoriter - totaliter rejim fark sz konusu olmakszn, adafl siyaset kadar ilk a Msr, in, Hindistan, Yunan, Trk v.b. siyasetlerini tanmlamak iin de geerli olabilecek, olabildiince zamanAMALARIMIZ
ve mekn aflr bir ierikte olan bir tanm olduundan burada temel alnmfltr.
Siyaseti anlamlandrabilmek
ve hatta anlayabilmek iin
karfllafltrma temel bir
mantk yrtme srecidir.
N N
K T A P
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
www.evrenselpdf.com
TELEVZYON
TELEVZYON
Bu farkllklarn gzlenmesi onlarn neden ve nasl ortaya kt sorularn sormamza neden olmaktadr. Bu tr bir sorgulama ise bize siyaset olgusu hakknda
ayrntl ve derinlemesine gzlem yapma olana tanyaca gibi, farkl siyasal olgularn olduu, bunlarn hepsine zg olabilen zelliklerin mevcudiyetini ayrfltrabilme olana verecektir. Karfllafltrmal gzlem ayn zamanda birbirine ok benzer siyasal kltrlere sahip olduklar varsaylan ulus-devletlerin bile ok farkl siyasal yap ve olgulara sahip olduunu ortaya koyabiliyor. rnein, ayn dili (ngilizce) konuflan, bireysellik, zgrlk, giriflkenlik v.b. kltrel deerleri paylaflan,
benzer demokrasi esaslarna gre yzyllardan beri ynetilen Britanya ve Amerika
Birleflik Devletleri (ABD) arafltrldnda, Britanyada kurulan dernek ve kurulufllarn byk ounluunun ulusal kurulufllar olduu, oysa ABDndeki derneklerin
byk ounluunun ise yerel rgtler olduu grlmektedir (Wilson, 1995, 8285). Ayrca, Britanyadaki kar gruplar daha kurulufllarndan itibaren ulusal dzeyde kurulurken, ABDnde ayn kurulufllarn ncelikle yerel dzeyde ortaya ktklar, bazlarnn zamanla ulusal bir ierik kazandklar grlyor. Bylece, benzer siyasal olgulardaki farkllklarn, farkl siyasal olgulardaki benzerliklerin gzlemlenebilmeleri ve bunlar ortaya karan koflul ve nedenlerin ayrfltrlabilmesi de
karfllafltrma yoluyla olabilmektedir. Dolaysyla, karfllafltrma bir mantk yrtme
arac olarak kullanlmak suretiyle bilimsel geerlilii olan neden-sonu (cause - effect) iliflkilerine ulaflmay, bilimsel kuram (teori) ve nihayet bilimsel yasalar retmeyi hedefler. Bu da bize karfllafltrmann ayn zamanda bir yntem olduunu
gstermektedir.
BR YNTEM OLARAK KARfiILAfiTIRMA

Toplumbilimlerinden olan siyaset biliminin bir alt dal olarak karfllafltrmal siyaset
alannda da, dier toplumbilimleri dallarnda olduu gibi bir sonu ile onu douran etkiyi belirleyebilmek iin laboratuar deneyi yapmak mmkn veya ahlakl deildir. nsanlar kobay olarak kullanmak ahlaken kabul edilemeyecei gibi, Kuzey
Kore gibi totaliter rejimler dflnda insanlarn zgrlklerini ellerinden alarak onlar belirli kurallara gre hareket etmeye de zorlayamayz. Onun iin karfllafltrmal
siyaset alannda deney yapmak olasl yoktur. Ancak, siyasal olgular, yaplar, geliflmeler gzlemlendiinde adeta deney benzeri koflullarn varl saptanabilir ve
baz mantk sreleri kullanarak ve gzlemlerimizi snflandrmak suretiyle bu koflullar iinden neden-sonu iliflkilerini ayrfltrmak mmkn olabilir. Zaten doa bilimlerinde laboratuarda yaplan da bundan ibarettir. Laboratuar ortamnda her trl etmenin etkileri denetim (control) altna alndktan sonra sadece neden olmas
olas olan tek bir etmenin deiflmesine frsat verilir. Eer her trl etmenin etkileri sabit tutulurken (denetlenirken), tek bir etmenin serbeste deiflmesi sz konusu olursa, o zaman dier etmenlerden bamsz olarak deiflen etkiler ortaya kmfl olur. Bu tr davranan etmenlere bilimde bamsz deiflken adn veriyoruz.
Bu deiflmenin etkisi olmadan hareketsiz duran bir nesne veya olgu bamsz deiflkenin gsterdii deifliklikler srasnda veya sonrasnda birden deiflim gsterirse, o zaman o nesne veya olgunun bamsz deiflkene bal olarak deifltii sonucuna varrz. Bu bamsz deiflkenden etkilenerek deifltiini saptadmz deiflkenlere de bilimde baml deiflken adn veririz.
Karfllafltrma yntemi kullanarak yaplan bir arafltrmada da, aynen laboratuar
ortamndaki gibi, bir bamsz deiflkenin baml deiflken zerinde etkisi olup
olmadn arafltracak koflullar retilmeye alfllr. Ancak, burada laboratuar orta-
www.evrenselpdf.com
1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl
mnn ayarlamalar mmkn olmadndan, incelenecek olan olgunun ortaya kt ve/veya kmad siyasal sistemler gzlemlenir. Bu durumda izlenebilecek
olan iki temel yntem olduunu 19. yzyl dflnrlerinden John Stuart Mill ilk
kez ortaya koymufltur. Mill nerdii mantk srelerine karfllafltrmal yntem adn vermemifl ve birisine uyuflma yntemi (method of agreement), dierine de
fark yntemi (method of difference) adn vermifltir.
Millin uyuflma yntemine gre bir siyasal olay, geliflme veya olgu farkl siyasal sistemlerde ortaya ktnda (baml deiflken), onunla ayn anda veya
onun hemen ncesinde bir bamsz deiflkenin deifltii gzlemleniyorsa, o zaman bu bamsz deiflkenle, o olgunun (baml deiflkenin) bir uyuflmas sz
konusudur. Burada dikkat edilecek olan husus, dier tm koflullar farkl iken bir
siyasal olay her ortaya ktnda eer bir bamsz deiflken de mevcutsa o zaman, o bamsz deiflken o siyasal olgunun nedeni olarak saptanr (baknz izelge 1.1). izelge 1.1. incelendiinde grlecektir ki drt lkede de ayn siyasal olgunun (Z) ortaya kt saptanmfltr. Oysa her lkedeki koflullar, bir koflul hari
(Y), ok farkldr ve bu koflul (Y) arafltrdmz siyasal olgu (Z) her ortaya ktnda her drt lkede de mevcuttur. O zaman Y ile Z arasnda mkemmel bir
uyuflma vardr. Y ne zaman ortaya karsa, Z de o zaman ortaya kmaktadr. Bu
durumda Z baml deiflkeni, Y bamsz deiflkeninin matematiksel olarak fonksiyonudur [Z = f (Y)].
lke A
lke B
lke C
lke D
Koflul
II
VII
IX
Koflul
III
III
III
Koflul
IV
XII
VIII
XIII
Koflul
XV
XX
XXV
XXII
Koflul
Olgu
Bu durumu bir siyasal rnekle de aklayabiliriz. ok farkl tarihlerde, ok farkl corafyalarda ve ok farkl siyasal ve toplumsal ortamlarda toplumsal ihtilaller
olmufltur. ABD (1776), Fransz (1789), Rus (1917) ve ran (1979) Devrimleri bu tr
ihtilallerin bafllca rnekleridir. Bu drt lkenin de siyasal kltr ortamlar, iktisadi
yaplar ve geliflmifllik dzeyleri farkldr. Bunlarn krallkla ynetilmekle birlikte ABD bir smrgeydi ve kendisinin bir kral yoktu. Onun dflnda bu drt devletin hemen hemen her zellii birbirinden farklyd. Ancak, siyaset sosyologu
olan James C. Davies yapt bir arafltrmada bu ihtilallerden nce lke ekonomilerinin hzl bir byme srecine girdiini, ancak tam halk ayaklanmas ncesindeyse birdenbire byk bir yavafllamaya ve hatta klmeye tabi olduu saptanmfltr. Daviesin J- erisi olarak bilinen bu nermesine gre, byk hzla sren iktisadi byme dnemlerinin arkasndan iktisadi bymede rastlanlan ani ve hzl
duraklama halk ayaklanmalarna yol aan bir toplumsal psikolojik etki yaratr. Bu
drt rnekte de benzer bir hzl byme dnemi ve onun ani yavafllamasndan
kaynaklanan bir duraklama sz konusu olmufltur. Bu durumda toplumsal ihtilallere yol aan halk ayaklanmalarnn nedeni iktisadi geliflmenin srati ve seyri ile ilgilidir. Millin uyuflma yntemiyle benzersiz koflullar iinde bir tane deiflmeyen
uyuflma bize hangi bamsz deiflkenin ihtilalci halk ayaklanmalarnn nedeni olduunu iflaret etmektedir.
www.evrenselpdf.com
Mill Karfllafltrma Yntemi

kullanarak siyasal olay ve
geliflmeleri aklamak zere
iki yntem ortaya koymufltur:
uyuflma yntemi ve fark
yntemi.
Uyuflma yntemine gre bir
siyasal olay, geliflme veya
olgu farkl siyasal
sistemlerde ortaya
ktnda onunla ayn anda
veya onun hemen ncesinde
bir bamsz deiflkenin
deifltii gzlemleniyorsa, o
zaman bu bamsz
deiflkenle, o olgunun bir
uyuflmas sz konusudur.
izelge 1.1
Uyuflma Yntemi
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M

S O R U
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D edilmesi
KKAT
Burada dikkat
gereken husus siyasal olgularn ortaya kmasnda nadiren tek bir
bamsz deiflkenin etken olmasdr. Hemen hemen tm siyasal olay, olgu ve geliflmelerin
birden fazlaSIRA
nedene
SZDEbal olduu saptanmfltr. Toplumsal ihtilaller konusunda Theda
Skocpolun, James C. Daviesden sonra yapt arafltrma da toplumsal ihtilallerin dier baz bamsz deiflkenler tarafndan belirlendiine iflaret etmifltir. Buradaki sorun, laboraAMALARIMIZ
tuar koflullarndan
farkl olarak karfllafltrmal gzlemler srasnda bilinebilen her trl
koflulu denetlemenin genellikle mmkn olamamasdr. zellikle zamanaflr etkileri olan
deiflkenler gzlem annda varlklarn belli etmeyebilmektedirler. O zaman gzlemlenen
T A Pdeiflken iliflkisi, daha nce ortaya kan baflka bir olgu, koflul, yani
bamsz veKbaml
bir baflka bamsz deiflken tarafndan da ayn anda belirlenebilir. O zaman bir nc
deiflken asl neden olarak gizli kalrken, biz sadece grnen nedeni asl neden olarak ayT E L E V Zoysa
Y O N o neden gerek neden olmayp sahte (spurious) neden ieriinderfltrmfl oluruz,
dir. Onun iin nc ve gerek neden konumundaki deiflkenleri gzlemekte baflarsz
olma rizikosu bu yntem uygulandnda her zaman mevcut olacaktr.
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Bir siyasal olay, olgu veya

geliflmenin ortaya kt her
durumda varolan ve ortaya
kmadnda da var
olmayan bamsz deiflken,
o baml deiflkenin nedeni
olarak ayrflr.
izelge 1.2
Fark Yntemi
NTERNET
Millin nerdii fark yntemi ise biraz daha karmaflktr. Burada bir siyasal olay,
olgu veya geliflmenin ortaya kt ve kmad durumlar gz nnde bulundurulur. Bu olgunun ortaya kt her durumda var olan ve ortaya kmadnda da
var olmayan bamsz deiflken, o baml deiflkenin nedeni olarak ayrflr (baknz izelge 1.2). Aslnda fark yntemi uyuflum ynteminin iki defa st ste uygulanmas gibi bir fleydir. Bu kez arafltrmac ok farkl koflullar olan siyasal sistemler arasndan bir siyasal olgunun ortaya kt ve ayn olgunun ortaya kmad
rnekleri gzlemler. Bu baml deiflkenin (Z) her ortaya kt ortamda dier
tm koflullar farkl iken bir etkenin (bamsz deiflken Y) de ortaya ktn saptar. Ayn anda o baml deiflkenin (Z) ortaya kmad durumlarda da bamsz
deiflken olarak gzlemlediinin de (Y) var olmadn grrse, o zaman Znin
Yye baml olduuna hkmeder [Z= f (Y)]. Bu durumda Y varken Z de var olmakta, Y yokken Z de yok olmakta veya oluflmamaktadr. Hem olumlu hem olumsuz iliflki olarak bamsz - baml deiflkenler arasnda iliflki olduu bylece saptanmfl olur. Bu yntemin de sorunlar vardr. Eer bir olgunun birden fazla nedene bal olarak ortaya kmas sz konusuysa, bu bamsz deiflkenlerin gzlemlenme srasna dikkat edilemedii durumlarda sanki o deiflkenlerden sadece bir
tanesi gerek deiflkenmifl gibi kabul edilmesi sz konusudur.
lke A
lke B
lke C
lke D
Koflul
II
VII
IX
Koflul
III
III
III
Koflul
IV
XII
VIII
XIII
Koflul
XV
XX
XXV
XXII
Koflul
Y deil
Y deil
Olgu
Z deil
Z deil
Toplumsal ihtilallere yol aan halk ayaklanmalarnn ortaya kmad iki rnei ABD ve Rusya yerine ikame edebiliriz. rnein, Britanya ve Hindistan, ABD ve
Rusyann yerine ikame edip karfllafltrma kapsamna alacak olursak, o zaman hz deiflkenlik gsteren iktisadi geliflme olgusunun halk ayaklanmasyla birlikte
olufltuunu gzlemlemek zorlaflmaktadr. Britanyada ve Hindistanda halk ayak-
www.evrenselpdf.com
lanmalar olmakla birlikte toplumsal ihtilal boyutlarna ulaflmamfltr. lk gze arpan bunlarn hzl iktisadi byme dnemlerinin sekteye uramasyla eflanl olmamasdr. Bu durumda sekteye urayan byk iktisadi geliflme dnemleri olmamas (Y deil), toplumsal ayaklanma ve onun sonunda da ihtilallere yol amamfltr (Z
deil). Bu durumda daha nceki J-erisi nermesini destekleyen gzlemlerimizin
daha byk bir g kazandn sylemek mmkndr.
Karfllafltrma ile siyasal olgularn ne kadar ayr veya farkl olduklarn
amalSIRA saptamay
SZDE
yoruz. Bu durumda bir siyasal sistemin baflka hibir siyasal sisteme benzemediini, tamamen kendisine zg olduunu ve genel olarak baflka sistemlerle onun karfllafltrlmasnn
D fi N E L M
mmkn olmad nermesini nasl snayabiliriz?
GZLEM VE NERME
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Buraya kadarki anlatmmzda hep az sayda gzlemden yola karak tekil bir bamsz deiflkenin bir baml deiflkenle olan iliflkisini arafltrmakla yetindik. BuDKKAT
nun iin de az sayda siyasal sistemi rnek olarak kullandk. Toplumsal ihtilal gibi
bir olguyu aklamaya kalktmzda bu olguya dnya tarihinde az rastlanmas neSIRA SZDEAncak, yine
deniyle az sayda gzlemle yetinmek zorunda olmamz kanlmazdr.
de tm siyasal sistemleri tarihleri boyunca izlemek gibi fevkalade zor ve karmaflk
bir yola gitmek pek mmkn deildir. Onun iin bu tr arafltrmalarda ister isteAMALARIMIZ
mez 192 Birleflmifl Milletler (BM) yesi ulus-devletten az sayda seerek gzlem
yapmak zorunluluunu dourmaktadr. Bu durumda sorulacak soru ka tane ulusdevlet bir karfllafltrma yntemi uygulamas iin yeterli olarakK kabul
T A edilebilir?
P
Aslnda Millin nerdii yntemlerden uyuflma yntemine benzer bir biimde az
sayda ve ok benzer lkeleri belirli bir zaman aralnda gzlemek suretiyle bir toplumsal olgu ile onun siyasal sonularnn var olup olmadn Tgrgl
olaE L E V Z(ampirik)
YON
rak saptamak bir zm olacaktr. Bunun iin birbirine ok benzer lkeler rneklemi tasarlanmaldr. Bu yaklaflma Adam Przeworski ve Henry Teune olabildiince benzer sistemler tasarm (most similar systems design, OBST) adn vermifllerT E R N E Tsistemler sedir (1970, 32 -34). Burada birbirlerine ok benzer durumda olan Nsiyasal
ilir. rnein, Britanya, rlanda ve Avustralya ayn milletler topluluuna bal, ayn
dil ve benzer kltrel zelliklere sahip lkelerdir. Siyasal kltr ve ekonomik geliflmifllik dzeyi benzerlikleri birok deiflkenin etkilerinin olmadn varsaymamz
kolaylafltrr. Britanyada uygulanan seim sistemi, bu kitabn nc blmnde incelendiinde greceiniz gibi, ounluku bir mantkla iflleyen, en fazla oyu alann
kazand (first-past-the-post) bir sistem olmas dolaysyla, en fazla oyu alan partinin
parlamento sandalyelerinde byk artfllara yol aan adaletsiz bir sistemdir. Oysa Irlandada uygulanan tek transfer edilebilir oy (single transferable vote) sistemi oylar
nispi temsil (proportional representation) esasna gre adilane olarak meclis sandalyelerine dnfltrdnden her parti ald oya yakn oranda meclis sandalyesi iflgal
eder. Benzer olarak Avustralyadaki almaflk oy (alternate vote) sistemi oylarn meclis sandalyelerine dnflmesinde temsilde adalete duyarldr. Bu durumlarda koalisyon hkmetlerinin sklkla oluflmas kanlmazdr. ok benzer lkelerde uygulanan farkl seim sistemlerinin farkl hkmet tiplerine yol amakta olduu Maurice
Duverger (1954) tarafndan ortaya atlmfltr. Duverger ounluku seim sistemlerinin parti hkmetine, nispi temsile dayal seim sistemlerininse koalisyon hkmetlerine yol aacan nermifltir. Bu durumda uygulanan seim sistemleri (bamsz
deiflken) ortaya kan hkmet tipinin parti veya koalisyon ieriinde olmasna
(baml deiflken) etken olur denencesine (hipotez) ulaflabiliriz.
Przeworski ve Teune OBST

ile az sayda ve ok benzer
D zaman
KKAT
lkeleri belirli bir
aralnda gzlemek
suretiyle bir toplumsal olgu
ile onun siyasal
sonularnn
SIRA
SZDE
var olup olmadn ortaya
koymay amalamfllardr.
N N
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O Rama
U tekil bir
OFSTde
bamsz deiflkenin tek bir
baml deiflken zerindeki
etkisini
olmayp,
D K saptamak
KAT
belirli bir dzenli iliflkiyi ok
farkl toplumlarda da
gzlemleyerek tm siyasal
SIRA SZDE
sistemler iin geerli
olabilecek nermelere
ulaflmaktr.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Siyasal davranfllarn
SIRA SZDEaslnda bireyin ait olduu toplumsal evrenin bir rn olduu nermesini sk sk duymaktayz. Bu duruma gre siyasette bir kylnn bir kentliden, bir iflinin, bir mhendisten daha farkl davranacan dflnmeliyiz. Bu nermenin doru olup
D fi N E L iin
M ne gibi bir ynteme baflvururdunuz?
olmadn snamak
Bir dierS yaklaflm
ise yine Przeworski ve Teunenin nerdii olabildiince
O R U
farkl sistemler tasarm (most different systems design, OFST) yaklaflmdr. Buna gre ama tekil bir bamsz deiflkenin tek bir baml deiflken zerindeki etDKKAT
kisini saptamak olmayp, belirli bir dzenli iliflkiyi ok farkl toplumlarda da gzlemleyerek tm siyasal sistemler iin geerli olabilecek nermelere ulaflmaktr. Eer
SIRA SZDE
ok farkl siyasal
tarih, corafya, kltr, iktisadi rejim ve geliflme dzeyi v.b. zelliklere sahip olan lkeleri gzlemlediimizde hepsinde ayn iliflkiyi saptayabilirsek,
o zaman burada
bir bilim yasasn andran genellikte bir aklama kalbna ulaflmfl
AMALARIMIZ
oluruz. rnein, Rusya, Japonya, Almanya, talya, Peru, Gney Afrika, Kanada, Malezya ve Msrn hepsinde de toplumun en st kesimini oluflturan yksek snftan
kimselerin seimlerde
K T A P oy kullanma eiliminin orta snftan ok daha dflk dzeyde olduunu saptadmz varsayalm. O zaman ortaya siyasal tarih, corafya, kltr, sosyo-ekonomik geliflmifllik dzeyi, ekonomik rejim gibi farklardan etkilenmeyen bir genellikte
T E L E V Z Ybir
O N iliflki rnts (pattern) kmfl olur ki, bu da toplumsal snf
yeliinin oy kullanma olgusuna yaklaflmnda evrensel bir dzenlilik olduunu
gsterir. Bu dzenlilii yksek toplumsal snflarn siyasal katlma davranfllar oy
kullanmay iermemek eilimindedir diye ifade edebiliriz. Daha etrafl arafltrmalar
N T E Rbireylerin
NET
bu konumdaki
oy verip de onun sonularn beklemek gibi dolambal
bir katlma biimi yerine, dorudan yntemleri daha etkili bulduklarn gsterebilir.
Bu kiflilerin toplumsal konumlar, mal varlklar, eitim dzeyleri, sosyo-ekonomik
iliflkileri yksek dzey brokrat ve politikaclara ok kolay ulaflabilir bir konuma
getirir. O durumda, st snf mensuplar dorudan doruya, hatta yz yze grflerek siyasal karar alclara neri veya isteklerini aktarabilirler. Oysa herhangi bir orta veya alt snf mensubunun byle bir olanak bulmas zordur. O durumda orta ve
alt snf mensuplar oy kullanmay ne kadar dolambal da olsa kendi etkilerini siyasal kararlara taflyan temel bir ara olarak grmeye devam edeceklerdir. Bu durumda bir adm daha ileri giderek toplumsal stat dfltke oy kullanarak siyasal
hayata katlma artar biiminde bir denence (hipotez) ileri srebiliriz. Yukarda sraladmz gibi bir eflitlilikteki ulus-devletler iin bu dzenli iliflkiyi gzlemleyebilirsek, o zaman genel bir aklamaya veya adeta bir bilimsel yasaya ulaflmfl oluruz.
Buraya kadar olan anlatmmzda karfllafltrma yntemini hangi amala kullanacamza bakarak, ona gre iki veya daha fazla sistemi karfllafltrmann anlaml olabileceini ifade ettik. Aslnda tek bir sistemin, rnek olay olarak (case study) adlandrlan bir yaklaflmla arafltrlmas da karfllafltrmal siyaset arafltrmalarnda rastlanlan bir durumdur. Bu genellikle arafltrmacnn vatandafl olduu lkeden farkl bir
ulus-devlet rnek seilerek yaplr. Bu tr alflmalar aslnda karfllafltrmal siyaset
disiplininin bir paras olmakla birlikte lisans ve lisansst ders programlarnda rencilerin vatandafl olduu ulus-devletin siyasal sistemi olarak ayrca okutulur. Trkiyede Trk Siyasal Hayat, Fransada Fransz Siyasal Hayat, ABDnde Amerikan Siyasal Hayat gibi konu bafllklar altnda okutulurlar. Bu tr ders konular ve arafltrma alanlar karfllafltrmal siyaset ynteminin rettii kavram, kuram ve yaklaflmlar kullanarak arafltrma ve eitimlerini srdrdkleri srece siyaset bilimi kapsamndadr. Bu durumda arafltrma konusu olan tekil lke hakkndaki bulgular baflka l-
N N
www.evrenselpdf.com
kelerde ayn kavram, kuram ve yntemlerle yaplan arafltrmalara kolayca eklemlenebilir ve siyaset bilimin siyasal olgular hakknda genel kuram oluflturma yntemine (nomothetic method) hizmet etmeye devam eder. Ancak, eer bu arafltrmalarda
ve eitimde ama bir sistemin mkemmel yalnzl iinde onun tekilliini veya
benzersizliini gstermek olursa, o zaman siyaset biliminin kapsam dflna klr.
Bu tr arafltrmalar daha ok mkemmel betimlemeler yoluyla aklama hedefine
ynelik olup (ideographic method) tarih tarafndan kullanlrlar.
Eer Trkiye hakknda ok ksa zamanda olabildiince fazla bilgi almay
hedefleseniz, rSIRA SZDE
nein bir yary boyunca Trkiyenin sosyolojik zellikleri, siyaseti, ekonomik nitelikleri
hakkndaki bilginizi gelifltirmek isteseniz, hangi kente gidip bir yarylnz orada geirmeyi
D fi N E L M
planlardnz?
KURAMSAL YAKLAfiIMLAR
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Karfllafltrmal siyaset konusundaki ilk arafltrmalar insanlarn mutluluunu salayacak devlet yapsna ulaflmann formln bulmak gds ile yaplan ksmen
DKKAT
normatif, ksmen pozitif nermelerden oluflan alflmalardan oluflmufltur. Aritsonun Politika adl nl eseri bu tr bir arayfln ilk rnlerinden olup pozitif yan daha ar basan bir niteliktedir. Bu arafltrmalardan ilk ciddi SIRA
sapflSZDE
N. Machiavelli (Makyavel) tarafndan yazlmfl olan, daha ok kamu ynetimi sanat ieriinde
nermelerden oluflan, ancak farkl siyasal sistemler ve kltrlerde
yaplan gzlemAMALARIMIZ
lerden derlenen Prens adl kitaptr.
Machiavelli mutluluu salayacak mkemmel devlet arayfln bir kenara brakarak, bir devletin varln idame ettirmesi ve refah, istikrar ve
arttrmaK iktidarn
T A P
snn nasl olaca sorusuna ynelmifltir. Burada devletin ideolojik ierii, Hristiyan
veya Mslman bir topluluu ynetiyor olmas, kraln kiflilii v.b. zellikler gz ard edilerek, iktidar mcadeleleri iinde bulunan bir kraln ieride
T E L E V isyan
Z Y O N kartmadan, dflardan gelen tehditlere boyun emeden nasl ynetimde kalabilecei arafltrlmfltr. Erdemi ve ahlak hie sayan bir alflma olarak grlen bu eser ve onun
yazarna karfl mthifl bir elefltiri kampanyas bafllatlmfl; erdemsizlik ve ahlakszlk
N T E R Nmcadelesine
ET
imalarn ieren bir biimde ahlak bir kenara brakarak salt iktidar
odakl olarak dflnenlere Makyavelist denilmesi hemen tm dillere yerleflmifltir.
Oysa Machiavelli ok daha gnmze zg bir yaklaflmla siyasal sistem ii ve sistemler aras iktidar mcadelelerinin mantn ve mekanizmalarn gzlemlemeye
ve anlamaya ynelmifltir.
Endstri devrimi sonras Bat Avrupada glenen kapitalist ekonomiler dnyay aralarnda pay etmeye alflan bir emperyalizm dnemini bafllattlar. Bylece Asya, Afrika ve Latin Amerika topraklarn paylaflma kavgalar ve oralarda oluflan yeni ynetimler ortaya kt. Bunlara smrge (colony) ynetimi adn veriyoruz. Bu
ynetimler o topraklar iflgal eden byk devletler tarafndan kurulmufl olduundan zerk veya bamsz bir ierik taflmyorlard. Dnya ticaretinin kapsam geniflledi, ynetim yaplarnda bir trdeflleflme ortaya kt, ama bunlar kendiliinden
(spontaneous) remifl olan siyasal olgular niteliinde olmayp, smren ana devletlerin o topraklarda kurduklar idari yaplard. Bu durumda, hem yeni siyasal ynetim alanlar olufltu, hem de bunlarn siyasal uygulamalar nemli benzerlikler
gstermeye bafllad. Tarihleri ve corafyalar ok farkl olan Hindistan ile Kenya ve
Uganda benzer bir idari yapya ngiliz smrgecileri eliyle sahip oldular. Bu durum asl olan birka temel siyasal ynetim biimi olduu grntsn ortaya kartt. Bunlar da gl Avrupa kapitalist sistemlerinin siyasal ynetim biimlerin-
DKKAT
N N
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Machiavelli mutluluu
salayacak mkemmel
devlet arayfln bir kenara
brakarak, birAMALARIMIZ
devletin
varln idame ettirmesi ve
refah, istikrar ve iktidarn
arttrmasnn nasl olaca
sorusuna ynelmifltir.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
10
den ibaretti. Dolaysyla, zellikle on dokuzuncu yzylda bafllayan ve kinci Dnya Savafl sonrasna kadar egemen olan bir temel karfllafltrmal siyaset kuram kurumsal-yapsal yaklaflmla zdefl olarak anld.
Kurumsal - Yapsalclk
Kurumsal-Yapsalclk byk
smrgeci devletlerin sahip
olduu siyasal kurumlarn
alflma esaslarn
betimleyen, onlarn tarihi
evrilifllerini anlatan, hangi
tr anayasalarn bu
yaplarla birlikte olufltuunu
anlatan bir ierie sahiptir.
Bu kuram byk smrgeci devletlerin sahip olduu siyasal kurumlarn alflma

esaslarn betimleyen (tasvir eden), onlarn tarihi evrilifllerini anlatan, hangi tr anayasalarn bu yaplarla birlikte olufltuunu anlatan bir ierie sahip oldu. rnein,
Britanyadaki kraliyet kurumu, parlamento, baflbakanlk ve kabine, yargnn bamszl, siyasal partiler, bask gruplar ve seimleri olabildiince ayrntl olarak anlatan bir ierik bu kitaplarda n plana kt. Sonra, Rusyadaki arlk rejiminin otoriter yap ve geleneklerini, Fransadaki devrim ve sonrasndaki monarfli ve cumhuriyet arasndaki gel - gitlerini betimleyen ve bunlar Amerika Birleflik Devletleri
(ABD) iinde uygulanan yerinden ynetimci federal yap iindeki Baflkan, Kongre,
Yce Mahkeme (Supreme Court), kar gruplar, siyasal partiler ve seimler erevesinde resmeden bir grnty karfllatrdlar. Bu rneklere 1870lerden sonra Almanya veya talyann ulus-devlet olma mcadeleleri, onlarn oluflturduu yeni monarfliler, bu ynetimlerin idari teflkilat yaplarn anlatan betimlemeler de eklendi.
Burada siyaset hakknda genel bir bulguya ulaflmaktan ok adeta bir devlet nasl
ynetilebilir konusuna verilen grece mkemmel rnekler sergilenmekteydi. Tam
bir emperyalist yukardan bakfl ile smrgelere adeta onlar smren devletlerdeki
sistemleri inceleyip onlardan hangisine aitseler ona gre bir geliflmeye yknmeleri imas sz konusuydu. Anlatmlarn pozitif nermelerden ibaret olmas, bir Bat,
kapitalist, emperyalist stnlnn peflin kabuln iermiyordu izlenimini verse
de, bu alflmalarda tm dnyadaki devlet yaplar incelenmiyor, sadece gl emperyalist devletlerin ayrntl kurumsal fotoraflarnn ekilmesiyle yetiniliyordu. Bu
alflmalarda sz konusu devlet ynetim kurumlarnn bir elefltrisini yapmak da temel hedef gibi grnmyordu. Bunlarn en azndan iyi alflt varsaym kabul
grmekteydi.
Yapsal fllevsel Yaklaflmlar

Yapsal ifllevsel yaklaflmlar kurumsal - yapsal yaklaflmlara bir tepki olarak ortaya
kt. Siyaset bilimindeki ilk rneklerini 1950lerde vermekle birlikte bu konudaki
ilk arafltrmalarn on dokuzuncu yzyln sonundan itibaren sosyologlar tarafndan
yaplmaya baflladn biliyoruz. Bunlar arasnda en etkili olan Alman sosyolou
Max Weber oldu. Weber kapitalizmin Avrupann batsndaki gelifliminde temel etkenin ne olduu kurumsal sorusuna yant ararken karfllafltrmal yntemi kulland. Weber kapitalizmin ilk gelifltii Britanya, Hollanda gibi lkelerde Protestan
mezhebine mensup olan orta snfn sahip olduu deerlere iflaret etti. Weberin
Protestan Etik adn verdii bu deerler yznden retimde baflar elde eden sanayiciler lks tketime harcamay gnah olarak addettikleri iin artan sermayeleriyle
saraylar kflkler yapmak yerine ifllerini bytmek zorunda kaldlar. Benzer zenginlie sahip olan tacirler arasndan Protestanlar yatrma ynelirken Katolikler ve dier Bat Avrupal orta snf mensuplar Webere gre lks iinde yaflamay tercih
ediyorlard. Bu durumda ngiliz ve Hollandal tacir ve sanayiciler dev servetlere kavuflur kendi lke siyasetlerinde arlklarn koymaya bafllarken, Franszlar topraktan geinen aristokrasiyi sanayi ve ticarete yneltemeyip ancak bir toplumsal ihtilalle Fransz siyasetinde gl mevkilere gelebilmifllerdi. Weber daha sonraki yllarda Fransz tarihisi Fernand Braudel baflta olmak zere ok farkl dflnrler ta-
www.evrenselpdf.com
11
rafndan elefltirilse bile, kltrn iktisadi ve siyasal yaflantdaki nemine parmak

basmfl oldu. Weberin karfllafltrmal arafltrmalara olan katks onlarn artk kltrn bir etken olarak oynad rol gz ard edememeleri oldu.
kinci Dnya Savafl yznden dnyadaki son imparatorluk olan Britanya mparatorluu da yklnca ortaya kan yeni bamsz devletler eski smrge ynetimlerinin yerinde ykselmifllerdir. stelik in ve Hindisan gibi lkelerde yaflayan
nfusa dikkat edecek olursak, bunlarn dnyada yaflayan insanlarn ounluuna
sahip olduu da grlmfltr. 1945 ylnda 45 devletin katlmasyla kurulan Birleflmifl Milletlerin (BM) ye says flimdi 192ye kmfltr. Bu durumda ortaya kan bu
SIRA SZDE
yeni olguyu arafltrmaya ynelen siyaset bilimcilerin elinde kltrel eleri pek de
ayrntl ifllenmemifl veya tam bir uyumsuzluk iinde grlen ana smrge devlet
yaplarna iliflkin alflmalar ve bir de Max Weberin sosyolojikD anlayfl
fi N E L Mbulunmaktadr. O tarihte de Karl Marx izleyenlerin Marksist yaklaflmlar mevcut olmakla
birlikte yeni bafllayan Souk Savafl ortamnda zellikle ABD ve Bat Avrupa lkeS O R U
lerinin akademik ortamlarnda revata deildi.
D K K sayfalarda
AT
Karl Marks ve Frederich Engelsin tarihsel determinizm kuramn ilerdeki
ayrca ele alacaz.
SIRA SZDE
N N
Bu bakfl asndan yaklaflan Gabriel A. Almond ve Sidney Verbann Avrupadan ikisi Amerika ktasndan olan befl devlette yrttkleri Civic Culture arafltrmaAMALARIMIZ
s 1950lerde yapld ve ayn adla yaynland. Bu arafltrmay Princeton
University Press
tarafndan baslan bir dizi arafltrma Princeton Series in Political Development adyla
1960lar ve 1970lerde izledi. Bu alflmalarn hedefi siyasal yaplar ve onlarn somut
K T grmek
A P
ve istikrarl uygulamalar olan kurumlarn belirli ifllevler (fonksiyon)
iin kurulduklar varsaymndan hareketle her yeni siyasal sistem iin bu yap - ifllev balantsn modellemek olmufltur. zellikle Gabriel A. Almond tarafndan nerilmifl olan bu
E L E V bu
Z Y Osiyasal
N
yaklaflm her uyguland sistemde ayn ifllevlerin var olduunu,T fakat
ifllevleri gren yaplarn ok farkl ieriklerde geliflebileceklerini ve hatta kurumsallaflabileceklerini kabul eder. Yapsal - ifllevsel yaklaflm iin ifllevler evrenseldir ve her siyasal sistemde mutlaka olmalar gerekir, aksi halde siyasal sistemlerin
ifllemesi olanakNTERNET
szdr. Almondun bu yaklaflmna gre her siyasal sistem mutlak balayc karar retme, bu kararlar uygulama, uygulamada kacak uzlaflmazlklar zme, karar reticilerine etkide bulunmak iin alflma, bu karar alclarn seilmesi (atanmas veya halkoyuyla seilmesi) v.b. ifllevlere sahip olacaktr. Bu ifllevler geliflmifl siyasal sistemlerde yasama meclisleri, yrtme organ (bakanlar kurulu, bakanlklar, kamu brokrasisi v.b.), yarg kurumlar (mahkemeler, yarg, savc ve avukatlar v.b), bask gruplar,
siyasal partiler, medya ve basn, genel seimler v.b. araclyla yerine getirilecektir.
Geliflmemifl sistemlerdeyse onlarn yerine bir emir, fleyh, sultan v.b. hem balayc kararlar alacak hem uygulatacak ve belki de bir niza ktnda taraflar divanna davet
edip uzlafltrarak yarg ifllevini de grecektir. Byle bir sistemde siyasal partiler hi olmayacak, basn ve medya ya hi olmayacak ya da ok snrl ve denetimli olarak mevcut olacak, onun yerine dedikodu temel siyasal iletiflim ifllevini grecektir. Bu durumda ortaya bir siyasal geliflme kuramnn da koyulduunu syleyebiliriz. Yapsal ve
kurumsal sadelik ve zafiyet iinde olan siyasal sistemleri geliflmemifl, kurumsallk dzeyi yksek, farkl ifllevler gren ok sayda yapy ahenk iinde alfltrabilen sistemlere de geliflmifl siyasal sistemler nitelemesi bylece mmkn olmufltur. Bu tanmlamay Political Order of Changing Societies adl kitabnda en ak bir biimde kurumsallaflma temeline oturtan Samuel P. Huntington olmufltur.
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
12
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET

S O R U
James K. Feibleman,
D K K A T (zikreden Gerhard Lenski ve Jean Lenski, 1974, 53) kurumlar (institutions) toplumda tekrar eden hatta srekli veya dzenli aralarla tekrar etme zellii
gsteren temel
zmek iin retilen donmufl yantlar (frozen answers to fundaSIRAsorunlar
SZDE
mental questions) olarak tanmlyor. Dolaysyla bir toplumsal yap byk bir istikrar ve
yerlefliklik kazandnda artk ona sadece bir yap olarak deil, bir kurum olarak da bakaAMALARIMIZ
biliriz.
N N
Bu yaklaflm geliflmifl bir siyasal sistemi model ald iin daha nceki kurumK TbirA dier
P
sal yaklaflmn
biimi olarak elefltirilmifltir. Ayn zamanda, yine ABD, Britanya ve dier Bat demokrasilerinin siyasal rejimlerini ve onlarn yaplarn dnyadaki tm sistemlerin erei olarak kabul ettii ileri srlerek geliflmekte olan dnT E L E V tarafndan
ZYON
ya dflnrleri
emperyalist Bat devletlerinin bir dier biimde takdimi
olarak da yerilmifltir. Nihayet, Machiavelliye yaplan trden bir elefltiri ile ahlaki
deerleri hi dikkate almamakla da elefltirilmifltir. Bu elefltirileri yapanlarn nemli
bir ksmnn hareket noktas ise baflka bir yapsal zmleme yaklaflm olan MarkNTERNET
sizm ve onun temel hareket kaynan oluflturduu bamllk kuram (dependency theory) olmufltur.
Bamllk Kuram
Bu kuramsal yaklaflmda birey ve onun dflnce ve davranfllar temel zmleme
ve gzlem birimi deildir. Karfllafltrmal siyasette tarihsel yapsalclk diye adlandracamz ve kkeni Karl Marxn nerdii tarihsel materyalizme giden bir dflnce sistematii kullanlr. Siyasal yaplar tanm olarak eylemcilerin (actor) iliflkilerinden oluflur. Bireylerin siyasal hayatta oynad rollerin oluflturduu iliflkiler siyasal yaplar (political structures) oluflturur. Yapsalc zmlemelerde temel zmleme birimi yapy oluflturan iliflkiler ve yaplar arasndaki balantlar, dayanflmalar ve atflmalardr. Yapsalc yaklaflma gre bireyin davranfllar yaplar iinde
ve onlarn koyduu kstlar arasnda, hatta bireyin yaflad toplumsal evrenin etkisi ile oluflur. Bu evre tarihsel temel olgular tarafndan belirlenmifltir. Marxn
yaklaflmnda bu temel olgu teknolojik deiflim ve onun belirledii ekonomik olgulardr. Toplumdaki her kltrel, ideolojik, hukuki, siyasal olgu ekonomik iliflkiler tarafndan belirlenir. Ekonomik gler ise bir toplumsal a veya iliflkiler yuma biiminde yaplandrlmfllardr. Dolaysyla, toplum sadece bireylerden oluflmamfltr. Bireyler ekonomik etkiler altnda oluflan toplumsal yaplar ve tabakalar halinde yaflarlar. Bunlarn en nemlisi de toplumsal snflardr. Birey iinde yer ald bir toplumsal snfn konumu ile bilinlenir, toplumu ve dnyay anlar ve anlamlandrr. Her toplumsal snfn ekonomik temelleri farkldr. Bu farklar Marxa
gre birbiriyle badaflmaz; atflan, egemenlik iliflkileri olufltururlar. Bu atflmalar
siyasete de yansr ve snf atflmas, daha dorusu snfsal karlarn ztlndan
doan atflma, toplumdaki deiflmenin ve ona bal olarak siyasal deiflmenin de
belirleyicisidir.
Tarihsel olarak bakldnda, ok uzun dnemlerde toplumsal snf iliflkileri duraan ve dingin deildir; deiflirler. Bu deiflim snflarn atflmasnn daha youn
bir hal almas ve bir toplumsal ihtilalle egemen snfn tasfiye olup, yeni bir egemen snfn retim aralar ve biimiyle, teknolojisiyle, hukuk ve siyasetiyle topluma egemen olmasyla gerekleflir. Bu deiflim balamnda bireyin nemi iinde
bulunduu toplum snfnn nemine baldr; kaderi de yle. Bat toplumlar feodalizmden kapitalizme geerken daha nce kyl (serf) ile derebeyi (efendi) ara-
www.evrenselpdf.com
13
sndaki iliflki de nemini yitirmifl, yerine ifli (proleter) ve kentli, orta snf iflveren
(burjuva) iliflkisi gemifltir. Feodal snf iin serf-efendi iliflkisi en nemli sosyoekonomik yapsal iliflkiyi olufltururken, kapitalizmde de proleter-burjuva iliflkisi en
nemli hal almfltr. Bu deiflme birey tarafndan durdurulamayaca gibi, bu iliflkide bireyin nerede olduu, bundan ne kadar haberdar olduu da bir fleyi deifltirmeyecektir. Toplumsal ihtilalin koflullar olufltuunda onu durdurmak iin bireyin
yapabilecei bir fley yoktur. Yapsal iliflkiler ann ierii toplumsal ve siyasal
olaylarn akfln belirleyecektir.
Yirminci yzyln ikinci yarsnda Marxn fikirlerinden hareketle yola kan siyaset ve toplum bilimciler tarihsel yapsal deiflmenin tekil olarak bireysel etkilerle hareket etmeyeceini kabul etseler de, kolektif bireysel hareketle deiflim geirebileceini ileri srmfllerdir (baknz Fernando H. Cardoso ve Enzo Faletto,
1979). Bylece, insan toplumlarnn kolektif davranfl ile yapsal deiflmenin oluflmas, ideolojilerin etkisiyle veya toplumsal hareketlerle toplumsal ve siyasal deiflmelerin olabilecei savn ortaya kartmfltr. Bu dflnce ortaya atlrken, ayn zamanda devletlerarasndaki iliflkilerin yapsal ve sistemik bir ierikte olduu, smrgecilik a bamsz devletlerin domasyla yklmfl gibi grnse de, aslnda dnyadaki ekonomik iliflkilerin devletlerarasnda bamllklarn srmesini salad
ileri srlmfltr.
Yeni devletler hammadde reten ve ihra eden ekonomileriyle, eski smrge
devletlerin ifllenmifl maddelerine gereksinim duymaktadrlar. Petrolu eski smrgesi Nijeryada topraktan kartan ve satn alan Britanya flirketleri onu iflleyip plastik ara ve gere olarak Nijeryaya geri satmaktadr. Hem madencilik hem de plastik retiminden kar salayan Britanya flirketleri Nijeryann doal kaynaklarn ve
zenginliini kendi kasalarna aktarmaya devam etmektedir. Bu durumda da Nijeryann Batl ok uluslu flirketlere ve onlarn devletlerine ekonomik bamll srmeye devam etmektedir. Bu grnty daha genellefltirdiimizde dnyada ekonomik gc elinde bulunduran bir merkezin ve ona baml olan eflitli evrelerin
bulunduunu ve bunlarn yapsal ve sistemik iliflkiler iinde konufllandklarn grmemiz mmkndr. Dnyadaki merkez says eflitli de olsa, en byk ve etkin
olan merkez ABDnde konumlu olandr ve dier merkezler onun adeta evresini
oluflturmaktadr. Bylece i ie gemifl eflitli bamllk iliflkileri dnya ekonomi
politikasn da, dnya siyasetindeki geliflmeleri de kresel olarak belirlemektedir.
Bu zmlemeyi ilerlettiimiz zaman artk dnyay kresel tek bir ekonomik yap
(piyasa) olarak grmek mmkndr. Onun iindeki bamllk iliflkilerini incelemeye baflladmz zaman da artk kresel (global) dzeyde zmleme yapmak
durumundayz ki, bu alan da artk karfllafltrmal siyasetten ok uluslararas iliflkilerin konusu haline dnflmektedir.
Bamllk kuram ncelikle siyasal sistemler arasndaki geliflmifllik dzeyi farklarn aklama ve bunlarn ekonomik bamllk iliflkilerinden kaynaklandn temel savna dayanr. Burada emperyalizmin ortadan kalkmad, kapitalist piyasa
ekonomilerinin rettii g dengesizliklerinin geliflmifllik dzeyi farkll retecei ve bu fark korumak iin alflaca da ngrlmektedir. Ayrca, burada smr, eflitsizlik, flirket karn maksimize etmek gibi temel olgularn varln n plana
kartarak, insanlarn aflalanmasn ve yoksullua mahkum edilmesini salayan
bir dnya dzeni resmi de izilmektedir. Yapsal - ifllevsel yaklaflmn bireysel, ussal (rasyonel) yaklaflmna karfllk, burada belirli deerlere atfta bulunan bir yapsal zmleme sz konusudur. Bununla birlikte, bamllk kuramnn az geliflmifl
siyasal sistemlerin hep az geliflmifl kalacaklar ngrs pek tutmamfla benzemek-
Bat toplumlar
feodalizmden kapitalizme
geerken daha nce kyl ile
derebeyi arasndaki iliflki de
nemini yitirmifl, yerine ifli
ve kentli, orta snf iflveren
iliflkisi gemifltir. Feodal
snf iin serf-efendi iliflkisi
en nemli sosyo-ekonomik
yapsal iliflkiyi olufltururken,
kapitalizmde de proleterburjuva iliflkisi en nemli
hal almfltr.
www.evrenselpdf.com
Bamllk kuram ncelikle

siyasal sistemler arasndaki
geliflmifllik dzeyi farklarn
aklama ve bunlarn
ekonomik bamllk
iliflkilerinden kaynakland
temel savna dayanr.
14
tedir. Birok az geliflmifl devlet 1950lerden gnmze kadar byk deiflme gstererek geliflmifl siyasal sistemler arasna katlmfllardr. Bunlar iinde Gney Kore
en nemlisidir. Ancak, bu listeye in Halk Cumhuriyeti, Singapur, Hindistan, Brezilya gibi farkl aptaki baflka rnekleri de dahil etmek mmkndr. Bu deiflmenin mmkn olmas bireysel davranfllarn kolektif sonularnn yapsal deiflikliklere nemli llerde etki edebileceinin bir dier kantn oluflturmaktadr. Bireysel davranfllarn kolektif sonular sadece bamllk kuramnn bir unsuru olarak
geliflmemifltir. Bu yaklaflm ussal davranfl zerine kurulu olan genifl bir alann temel zmleme evrenini de oluflturmufltur.
Kolektif Eylem Kuram

Birok tekil, birbirinden bamsz ve bireysel olarak alnan karar birbiriyle eflanl
veya ok yakn zamanl olarak ortaya ktnda ortaya ilgin kolektif sonular kartrlar. Seim gn sandk baflnda yaptmz tekil, birbirinden bamsz bireysel davranfllarmz bu ieriktedir. Akflam oylar sayldnda sanki tm semenleri
oluflturan bir soyutlama olarak millet konuflmufl gibi bir sonu ortaya kar. Doal olarak, byle bir milli eylem sz konusu deildir. Her semen tek baflna, gizlilik iinde kendi bireysel kararnn sonucu olan oy verme davranfl sonucunda
oyunu kullanmfl, oylar saylmfl, toplanmfl ve ortaya bir genel sonu kmfltr. Milletin karar bir soyutlama ve hatta mantk yanlgsdr. Sz konusu davranfl kolektif, herkesin bir arada, bir kitle olarak yapt bir ierikte deildir. Ayn flekilde, bireysel olarak verdiimiz birbirinden bamsz olarak alnmfl kararlarla gidip ayakkab, buzdolab, bilgisayar, kitap, kalem ve pek ok baflka mal satn alyoruz. Bunlar toplandnda da byk ounluun krmz ayakkab, beyaz buzdolab ald
ortaya ktnda, milletin tercihinin tecellisi olarak krmz ayakkab veya beyaz
buzdolab ktn dflnmyoruz. Buradaki milli tercih de bir soyutlama olup, bizi soyutlamalar eflyalafltrmaya (reification) yol aan bir mantk yanlflna gtrr.
Gerek iktisat gerek siyaset bilimi bireylerin kar olarak algladklarn azamiye
kartma, zarar olarak kabul ettiklerini de asgariye indirmek iin davrand varsaymna dayal, tercihlerini daha yararl klma davranfln ussallk (rationality) olarak kabul eder. Bireyin davranflnn ussal olaca varsaymndan hareketle seim,
katlma, dernekleflme veya ortaklklar kurma ve yaflatma, vergi verme v.b. birok
anlaml davranfl biimlerini aklama ve ngrme mmkn hale gelmektedir. Siyasal parti yelii, dernek etkinlikleri, oy verme, koalisyonlar kurma gibi birok
davranfl aklamak ussal davranan tekil bireylerin baflka bireylerle olan etkileflimleri araclyla aklanmaktadr. Burada gdlen hedef genel ve kresel olarak geerli olan nermelere ve denenceler ulaflmak ve onlarn grgl snamasn yaparak
bilimsel yasalara, yani yanlfllanmas artk sz konusu olamayacak kesinlikte aklamalara ulaflmaktr.
Yeni Kurumsalclk
Yeni Kurumsalclkta ussal
davranan bireylerin
oluflturduu yap ierisinde
oynad rolleri inceleyen bir
yaklaflm sz konusudur.
Yeni kurumsalclk
kurumlara zg deerler ve
yazsz kurallara birer
gzlem birimi veya deiflken
olarak yaklaflr.
Ayn ussal davranfl yaklaflmnn karfllafltrmal siyasete uyguland bir dier alan
da yeni kurumsalclk (neo-institutionalism) olarak bilinen alandr. On dokuzuncu yzyldan gelen geleneksel kurumsalc yaklaflmn hukuk ve normlara dayal anlatmndan tamamen farkl olarak, burada ussal davranan bireylerin kurumlarn oluflturduu yap ierisinde oynad rolleri inceleyen bir yaklaflm sz konusudur. Yeni kurumsalclk kurumlara zg deerler ve yazsz kurallara (normlara)
birer gzlem birimi veya deiflken olarak yaklaflr. rnein, yasama meclislerinin
alflabilmesi iin yazsz kurallar vardr. Uygarca ve kibar davranmak, nezaket, s-
www.evrenselpdf.com
ra ve sreye sayg gstermek bunlarn bafllca rneklerindendir. Bu yazsz kurallara uymamann etkileri onlar hie sayanlar dfllamak, adam yerine koymamak
olabilecektir. Bu bilgi ile donanmfl kiflilerin oluflturduu ortamlarda kurumsal ortama uygun davranfl kalplar geliflecek, bireyler dfllanmak gibi maliyetlere katlanmamak iin nazik davranmaya dikkat etmeleri gerekecektir. Bu davranfllarn ne
derecede sayg grdn grgl olarak gzlemek ve buna gre de yasama meclislerini kurumsal geliflmifllik asndan sralamak mmkndr. Dolaysyla, yeni
kurumsalcla gre normlar kurumlarn yelerinin davranfllarn mutlak olarak
belirlemez. O davranfllara uyma ve uymama konusunda ortaya koyduklar yaptrmlar araclyla bireysel yeleri belirli ynde davranmaya doru yneltirler. Bu
ynelim gzlemlenebilen, yani grgl bir olgu olup, normatif deildir.
Yeni kurumsalclk kuramna gre kurumlar nemli koflullar ve kstlar ortaya kartarak bireylerin ussal davranflna etkide bulunurlar. Onlarn sunduu
eflitli teflvik edici etkiler (incentives) sz konusudur. Bu teflvikler ussal birey tarafndan alglanr, zerinde dflnlr, yarar - zarar hesab yaplabilir ve buna
gre de bireyin bir ynde veya bir dier ynde davranmas salanabilir. rnein, temsil kurumlarndan olan seimlerde uygulanan kurallar bireyin ussal olarak yarar - zarar hesab yapmasn salayan teflviklere iyi bir rnek oluflturur.
Eer uygulanan seim kuralna gre semenlerin oylar ok sayda milletvekili
adayn ieren listelere veriliyorsa (parti listesine oy verilen genifl seim evreleri varsa) ve olabildiince orantl olarak meclis sandalyesine dnfltrlyorlarsa, o zaman semen en fazla kendi dflnce ve karlarna yakn grd liste
iin oy kullanmakta yarar grecektir. Bu oy verecei parti ok az da oy alsa, oy
ald oranda meclis sandalyesi ile dllendirilecektir. Bu yolla semen de kendisinin en fazla tercih ettii bir partinin adaylarna oy vermifl olacaktr. Bu bireysel ussal tercihlerin ortaya kartaca kolektif sonu mecliste ok sayda siyasal
partinin oy aldklar oranda temsil edilmesi olaca gibi, bu durumda bir koalisyon hkmetinin kurulmas da flaflrtc olmayacaktr. Oysa ayn lke tek milletvekili sandalyesinin doldurulmasnn sz konusu olduu seim evrelerine (dar
blge sistemi) blnecek olursa, o zaman nispi temsil kural deifltirilmese bile,
sadece en fazla oy alan parti veya adayn seimi mmkn olacandan, ussal
semenin alglad kural onun davranfl biimini deiflecektir. Bu durumda,
semen en fazla tercih ettii adayn seilme flans olup olmadn dikkate alabilecek ve en fazla tercih ettii adaya deil de, seilmesi mmkn olan adaylar
arasndan en fazla tercih ettiine oy vermeye ynelecektir. Kurumsal dzenlemenin (seim sistemi) deiflen koflullar ve kurallar (teflvikler) hem bireysel
semen davranfln hem de bu bireysel davranfllarn kolektif sonularn deifltirecektir. Zamanla bu davranfllar istikrar kazanarak kurumsallaflma zellii
gstereceklerdir.
Yeni kurumsalclk kurumlarn siyasal hayatta bafll baflna nem arz ettiklerini,
siyasal hayatn deer verilen istikrarl davranfl rntleri olarak birok siyasal olay
ve olgunun belirlenmesinde sadece hukuki ve normatif olmayan etkilerinin bulunduunu ortaya koymaktadr. Kurumlarn yazl ve yazsz ok sayda kurala sahip
olduklar, onlarn bireyin iinde yaflad ve iliflki iine girdii siyasal alar oluflturduu da dflnlecek olursa, evresel koflullandrclar olarak etkili olduklarn
da grrz. Burada esas olan sadece hukuka iliflkin dzenlemeleri sralamak ve
ayrntl olarak betimlemekle yetinmeyen, fiilen, gerek yaflantda ortaya kt ve
uyguland biimiyle yazl ve yazsz kurallar ve onlarn oluflturduu teflvikleri ussal bireysel davranfl asndan inceleyen bir kuram sz konusudur.
www.evrenselpdf.com
15
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
16

S O R U
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Samuel Huntington
D K K A Ttarafndan nerilen kurum tanm deer verilen ve dzenli olarak tekrarlanan (istikrarl) davranfl rntleridir. Orijinal ngilizce metinde kurum valued
and stable SIRA
patterns
of behavior olarak tanmlanmfltr (baknz Samuel P. Huntington,
SZDE
(1968, 12). Bu tanm yeni kurumsalclk kuramlar tarafndan temel olarak kabul edilen
kurum tanm haline gelmifltir.
N N
K T A P
TELEVZYON
Demokratik Pekiflme
Kuram erevesinde otoriter
rejimlerin nasl ve neden
kt, demokrasiye
N T E Rnasl
N E Tve neden
geiflin
ortaya kt ncelikle
arafltrlan konulardandr.
AMALARIMIZ
Konusal (Mevzii) Karfllafltrma Kuramlar
Son yllarda eflitli toplumsal ve siyasal olgu, olay, geliflme veya eylemden etkilene T A P
rek geliflenK karfllafltrmal
siyaset kuramlar ortaya kmfl bulunmaktadr. rnein,
1990lardan itibaren biten Souk Savaflla birlikte geliflen bir demokrasi dalgas dnyay sarmfl bulunmaktadr. Otoriter rejimlerin kfl, demokrasilerin kurulmas,
T E L E V Z Yve
O Npekiflmesi (consolidation) ok sayda arafltrmaya ve genifl bir
srdrlebilmesi
yazna esin kayna olmufltur. Bu konunun Demokratik Pekiflme Kuram (Democratic Consolidation Theory) diye adlandrlabilecek bir alt dal da son yirmi ylda ortaya kmfl ve geliflmifltir. Bu kuramlar erevesinde otoriter rejimlerin nasl ve
NTERNET
neden kt, demokrasiye geiflin nasl ve neden ortaya kt ncelikle arafltrlan konulardandr. Bu arafltrmalar demokrasilerin srdrlebilirliini etkileyen koflullarn arafltrlmas izlemifltir. Bu da demokrasi tasarmlarnn (design) oluflturduu
siyasal rejim trelerinin arafltrlmasna yol amfl bulunmaktadr. Bu konuda parlamenter, yar-baflkanlk ve baflkanlk rejimlerinin zellikleri, sorunlar ve dayankllklarn aklamaya ynelen arafltrmalar 2000li yllardan beri ivme kazanmfltr.
Benzer olarak, 11 Eyll 2001de el-Kaidenin ABDnin New York, Washington,
D. C. ve Philadelphia kentlerinde estirdii terr ile birlikte hz kazanan bir yeni kuramsal alflma alan da dinin siyasete etkileri zerinde yeni kuramsal arafltrmalardr. zellikle kktendinciliin (religious fundamentalism) her semavi dinde
ortaya kmas ve siyasal hayat etkilemesi zerine zellikle Hristiyanlk ve Mslmanlktaki kktendincilik olgusu ve bunun siyaset zerindeki etkilerini, demokrasi
ile badaflrln arafltran arafltrmalar 2000li yllarda arlk kazanmaya bafllamfltr.
Toplumsal cinsiyet asndan siyasal hayat yorumlayan toplumsal ve siyasal
arafltrmalarn da 1970lerden sonra yaygnlaflmaya baflladn gryoruz. Siyasal
hayatn erkeklerin egemenliine dayal olarak gelifltiini vurgulayan ve toplumlardaki temel iliflkilerin kadn ve erkek toplumsal cinsiyet rolleri etrafnda kurgulandn ileri sren arafltrmalar genel olarak feminizm bafll altnda toplanmaktadrlar. Feminist kuramlarn yaygnlaflmasnn da etkisiyle gerek onlarn savlarn arafltran, gerek kadnn toplumlardaki rollerini, siyasal iktidarn kadnlara ynelik politikalarn arafltran ve karfllafltran alflmalar, Trkiyedeki uygulamalar da iine
alacak biimde geliflmifltir.
1950lerden sonra ve zellikle Souk Savafl yllarnn son evrelerinde artan grntleriyle evre rgtleri siyasetteki rollerini glendirmifller, baflta Almanya olmak zere birok Avrupa lkesinin siyasal hayatnda nemli roller oynamaya bafllamfllardr. Baz lkelerde toplumsal hareketler, bazlarnda bask gruplar, bazlarnda da siyasal partiler olarak nem kazanan evre rgtlerinin oluflmas, siyasetle olan iliflkileri, sren ve srmeyen etkileri, farkl evre siyasetlerinin oluflmas yeni karfllafltrmal arafltrmalara yol amfltr. Son yllarda artan iklim deifliklii olgusu ve ona dikkat eken doa bilimi arafltrmalar evre rgtlenmelerine ve hkmetlerin evre politikalarna yeni bir ivme kazandrmfla benzemektedir. Srdrlebilir ekonomik geliflmenin hkmet politikalarnda arlk kazanmas gerektiini savunan eflitli grfllere sahip evre hareketleri, rgt ve partilerinin yeni si-
www.evrenselpdf.com
17
yasal geliflmelerin temel kurumlar olma zellikleri ortaya kmfltr. Bu durumda

yeni kurumsal yaklaflm ve kolektif bireysel davranfl yaklaflmlaryla yaplan eflitli arafltrmalar evre konusunu siyaset biliminin de nemli bir arafltrma alan haline dnfltrmfltr.
Karfllafltrmal Kamu Politikalar

Kamu politikalarnn oluflturulmas ve uygulama baflarlarnn arafltrlmas gerek
merkezi devlet, gerek yerel ynetimler asndan en nemli siyaset bilimi arafltrma alanlarndandr. Bu konuda yaplan siyaset bilimi arafltrmalar da karfllafltrmal bir kuramsal ereve iinde geliflmelerini srdrmfllerdir. zellikle ABD ve Avrupa Birlii (AB) lkelerinde devletin sosyal hizmet ve refah uygulamalarn arafltran ve karfllafltran alflmalar son otuz yl boyunca artan bir sklkta yaplmaktadr. Bu son alandaki alflmalar sosyal devlet uygulamas iinde olan geliflmifl ekonomilere sahip olan demokrasilerin benzerlik ve farkllklarn ve farkl ideolojilerdeki siyasal partilerin iktidara gelmesiyle farkl sosyal devlet politikalarnn retilip
retilmediini arafltran alflmalardr. Kamu politikalarnn semenin oy verme
davranflna etkileri de bu arafltrmalar tarafndan incelenmektedir. Burada kamu
politikalarnn ekonomik geliflme dzeyi, ideoloji, iktidar partilerinin kimlikleri,
v.b. deiflkenlerin etkisiyle nasl biimlendiinin arafltrlmas hedeflenmektedir.
Benzer olarak ekonomik ve siyasal iliflkilerin birbirine olan etkileflimini arafltran bir alt disiplin olarak ekonomi politik arafltrmalarn da bu alflmalara paralel
olarak gelifltiini grmekteyiz. Bu alflmalar sadece Marxn fikirlerinden hareket
etmeyen, ama ekonomik etkenlerin semen davranflna, siyasal partilerin iktidarda kalp dflmelerine, izlenen vergi politikas, tarm destek politikalar v.b. alanlara olan etkilerini arafltran ieriktedir. Benzer siyasal sistemlerde ortaya kan ekonomi siyaset iliflkilerini arafltran bu politikalar herhangi bir ekonomik deiflkenin
semenin oyuna veya siyasal iktidarlarn politika tercihlerine etki edip etmediini
saptamaya ynelmektedirler. Farkl siyasal sitemlerde ayn siyaset ve ekonomi iliflkisini arafltran arafltrmalar ise ekonominin, rnein kltr veya toplumsal tabaka
(snf) gibi deiflkenlere gre grece nemini saptamaya, aklamaya, anlamaya ve
hatta ngrmeye ynelmektedirler.
Kamu politikalarnn
oluflturulmas ve uygulama
baflarlarnn arafltrlmas
gerek merkezi devlet, gerek
yerel ynetimler asndan
en nemli siyaset bilimi
arafltrma alanlarndandr.
SYASAL SSTEMLER NASIL SINIFLANDIRABLRZ?

Bundan nceki blmde siyaseti deerlerin balayc karar alma, yani yaptrmlarla (dllendirme veya cezalandrmayla) desteklenen kararlar alabilme meflru
yetkisine dayal olarak paylafltrlmas (tahsisi) olarak tanmlayan yaklaflm esas almfltk. Bu durumda siyaset kimin veya kimlerin, nasl, niin ve kimler iin yaptrm ile desteklenen kararlar retebildii ve bu kararlardan yararlanabildii ile ilgilidir. Bu bir sre olarak ortaya kar. Siyasal yetkelerin belirlenmesi, onlarn kararlarn etkilemek iin siyasal topluluk yelerinin yarflmalar, abalamalar ve rgtlenmeleri sz konusu olur. Bu srete eflitli ve karfllkl etkileflimler, siyasal
partiler, bask gruplar, Meclis, Bakanlklar v.b. siyasal yaplarn karfllkl temaslar, birbirlerini etkileyen karar ve davranfllar sz konusudur. Bu etkileflimler siyasal yaplar arasnda karfllkl olarak birbirlerine bamllklar retir. Bir yapnn kararlar bir dier yapy etkileyecek, onun tepkisiyle de baflka yaplar etkilenecek ve
sonunda karar alma sreci de, karar alclar da bu srecin etkisi altna gireceklerdir. Bu karar alma srecinde siyasal yaplar arasnda karfllkl etkileflimle ve hatta
bamllkla salanan bir btnlk ortaya kacaktr ki biz bu btne siyasal sistem adn vermekteyiz.
www.evrenselpdf.com
Karar alma srecinde

siyasal yaplar arasnda
karfllkl etkileflimle ve
hatta bamllkla salanan
btne siyasal sistem adn
vermekteyiz.
18
Bir toprak parasna egemen

olma iddias genel kabul
gren, o toprak zerinde
yaflayan insanlarn
oluflturduu topluma
hkmetme erkini elinde
tutan sisteme devlet,
devletin yurttafl
durumundaki bireylerin
oluflturduu bir arada
yaflama alflkanl olan ve
gelecei de paylaflma
iradesi gsteren toplumlara
ulus adn verilir.
Ynetilenlerin yneticilerin
seiminde etkili olabildii,
ynetenlerin kendilerini
seenlere periyodik olarak
hesap verdii, tekrar
seilmek iin destek
istedii, her siyasal karar
alma mevkii iin birden
fazla ve deiflik siyasal
grfl, fikir veya karlar
temsil eden adaylarn
korkusuzca, haka yarflt
bir ortam sz konusuysa bu
rejime demokrasi ad verilir.
Fikir, rgtlenme, haber
alma ve muhalefet
zgrl kstl olduu veya
bulunmad, ynetenlerin
siyasal yetkeleri
belirlemelerinin sz konusu
olmad rejimlere otoriter
rejim denir.
Toplumdaki her yapnn,
kurumun hkmet ve
ajanlar tarafndan denetim
altnda tutulduu,
zgrlklerin hi olmad ve
hatta rejim iin tehdit olarak
kabul edildii rejimlere
totaliter rejimler ad verilir.
Kurumsallaflmfl siyasal
rejimlerde siyasal rejimin
kurallar ve bunlarn
ifllemesinde etkili olan
yaplar gerek siyasal
yetkeler gerek ynetilenler
gznde itibar ve saygya
sahip, istikrarl bir ierik
gsterirler.
adafl dnyadaki siyasal sistemlerin temel grnts belirli bir toprak paras
zerinde yaflayan insan toplumu zerinde fiziksel g kullanma meflru tekeline sahip, sonsal karar alma erkini kullanan siyasal yetkeler ve kurumlar biimindedir.
Bu durumda bir toprak parasna (yurt) egemen olma iddias genel kabul gren, o
toprak zerinde yaflayan insanlarn oluflturduu topluma hkmetme erkini elinde
tutan bir sistem sz konusudur ki, buna devlet adn veriyoruz. Devletin yurttafl
durumundaki bireylerin oluflturduu bir arada yaflama alflkanl olan ve gelecei
de paylaflma iradesi gsteren toplumlara ulus adn vermekteyiz. amzdaki siyasal sistemlerin en belirgin grnts ulus-devlet olmalardr.
Ulus-devletlere biraz daha yakndan baktmzda her birisinin rgtlenifl biimlerinin tamamen birbirinin ayns olmadn kolaylkla grrz. Bu farkllklar
temel olarak tarihten, tarihin bugne yansmas olan siyasal kltrden, devletlerin
kurulufl felsefelerinden, kurulduklar tarihlerdeki uluslararas iliflkilerin ve kurulufl
antlaflmalar varsa onlarn ieriklerinden kaynaklanr. Ulus-devletin rgtlenme biimleri, temel kurumlar, bu kurumlarn i iflleyiflini belirleyen yazl ve yazsz kurallar ile bu kurumlarn birbirleriyle iliflkileri siyasal rejimlerini oluflturur. Bir siyasal rejim paras olduu siyasal sistemdeki temel siyasal sre, etkileflim ve davranfllara egemen olan kurallar btndr. Basitlefltirecek olursak, siyasal rejim unsuru olduu sistemde oynanan siyasal oyunun kurallarndan ibarettir.
Ynetimi oluflturma flekli, yneticilerin ynetme biemi (slubu), yneten ile
ynetilen arasndaki iliflkilerin ieriine bakarak siyasal rejimleri snflandrabiliriz.
Ynetilenlerin yneticilerin seiminde etkili olabildii, ynetenlerin kendilerini seenlere periyodik olarak hesap verdii, tekrar seilmek iin destek istedii, her siyasal karar alma mevkii iin birden fazla ve deiflik siyasal grfl, fikir veya karlar temsil eden adaylarn korkusuzca, haka yarflt bir ortam sz konusuysa bu
rejime demokrasi adn vermekteyiz. Bu koflullarn olmad rejimlerde fikir, rgtlenme, haber alma ve muhalefet zgrl kstldr veya yoktur. Ynetenlerin
siyasal yetkeleri belirlemeleri sz konusu deildir. Ancak, gerek birey gerek kurumlar iktidardakileri onamak iin adeta bir noter grevi grebilirler. Bu rejimlere
otoriter rejimler adn veriyoruz. Nihayet, toplumdaki her yapnn, kurumun (aileden okula, okuldan iflyerine kadar) hkmet ve ajanlar tarafndan denetim altnda tutulduu, zgrlklerin hi olmad ve hatta rejim iin tehdit olarak kabul
edildii rejimlere totaliter rejimler adn veriyoruz. Totaliter rejimleri otoriter rejimlerden ayran onlarn daha yksek bir geliflmifllik dzeyinde, denetim kapasitesinde olmalar ve bir ideolojinin rehberliinde siyasal sistemi yaplandrmak zere
hareket etmeleridir. Totaliter rejimler ynettikleri toplumu tam anlamyla seferber
etmek, tek tek her bireyi izlemek, davranfllarn dzenlemek ve denetlemek yeteneine sahip olan rejimlerdir. Otoriter rejimlerin ideolojik eilimleri ne olursa olsun, bu denli gleri veya yetenekleri mevcut olmayp, sadece yakalayabildiklerine yaptrm uygulayabilecek bir ieriktedirler.
Siyasal rejimler iinde bulunduklar siyasal sistemlerin ne lde yerleflik kurum ve kurallara sahip olup olmadna gre de farkl bir grnt alrlar. Siyasal
rejimin kurallar ve bunlarn ifllemesinde etkili olan yaplar gerek siyasal yetkeler
gerek ynetilenler gznde itibar ve saygya sahip, istikrarl bir ierik gsterirlerse onlar kurumsallaflmfl siyasal rejimler olarak kabul edebiliriz. Kurumsallaflmfl siyasal rejimlere sahip olan siyasal sistemlerin geliflmifl siyasal sistemler olduunu da varsayabiliriz (Bu konuda daha fazla bilgi iin baknz Huntington, 1968,
www.evrenselpdf.com
12-96). Siyasal yaplar siyasal yetkeler ve ynetilenler gznde itibar, sayg uyandrmayan ve istikrar kazanmamfl olan bir grnt sergiliyorlarsa, onlar kurumsallaflmamfl siyasal rejimler olarak kabul edebiliriz. Genellikle, herhangi bir siyasal
yaps hemen hibir kurumsallaflma srecine girmemifl olan adafl devlet saylar
fazla deildir. fiu anda Somali, Afganistan, on yl nce Sierra Leone ve Liberya gibi lkeler bu konumda olarak kabul edilebilirler. Bunlar adeta kurumsallaflma dzeyi sfr olan siyasal rejim rneklerini oluflturmaktadr. Buna karfllk zlanda parlamentosu 1000 ylnda kurulmufl olan ve kesintisiz on yzyldr alflan, yasama
iinden gcn alan bir yrtme organna; sayg ve itibar gren bir yarg sistemine de sahip olan zlanda devletinde yksek dzeyde bir siyasal kurumsallaflmadan bahsedebiliriz.
adafl dnyadaki siyasal sistemler bu iki u arasnda genifl bir kurumsallaflma
yelpazesine yaylmfllardr. Bu kitapta kurumsallaflma dzeyleri itibaryla birbirinden farkl olan rejimlere gre farkllaflan her trl rejim uygulamasn inceleme
flansmz yoktur. Onun iin sadece temel siyasal rejim tiplerine ve bunlardan etkilenerek kurulmufl ama henz kurumsallaflma yolunda olan siyasal rejim rneklerine bakarken seici olacaz. Tamamen kmfl olan bir devletteki kurumsal olmayan rejim uygulamasn ise incelemeyeceiz. Kurumsallaflmann uzun bir sre olduunu bilerek daha henz bir yzyl gememifl olan rneklerin pekiflmemifl olduunu varsayarak bu rnekleri kurumsallaflma yolunda olan rejimler rnekleri
olarak inceleyeceiz.
DEMOKRASLER
Demokrasi kavram yeni retilmifl bir terim deildir. Aristotelesin Politika adl
bundan 25 yzyl nce yaplp yaynlanmfl alflmasn inceleyecek olursanz demokrasi adyla bir rejimden bahsedildiini grebilirsiniz. Aristoteles ounluun
ynetimi olarak timokrasi diye bir rejim tanmlamfl ve bunun bozulmufl biimi
olarak demos (halk) ve cratos (ynetim) kavramlarn birlefltirerek demokrasi
kavramn retmifltir (Barker, 1973, 373 - 374). Aristotelese gre erdemli bir halk
ynetimi olan timokrasi bozulduu, ayaa dflt ve devlet sokaktaki gruhlar
tarafndan ynetilmeye baflland zaman demokrasiye dnflmekteydi. Ancak,
yzyllar iinde timokrasi kavram unutuldu ve halk ynetimi demokrasi olarak
anlmaya baflland. Amerikan baflkanlarndan Abraham Lincoln bu kavram biraz
daha rafinelefltirerek demokrasiyi halkn halk iin halk tarafndan ynetilmesi olarak tanmlad. Souk Savafl dneminde bireyin zgrln vurgulayan demokrasi uygulamalarna Bat Demokrasisi veya Liberal Demokrasi, eflitlii vurgulayan totaliter rejim uygulamalarna da Halk Demokrasisi ad verildi. Daha sonralar da demokrasi farkl sfatlarla nitelenerek kullanlmaya devam edildi. Gnlk siyasal temaslarda da demokrasi kavram sk kullanlmaya bafllandndan pek ok ve farkl anlama ekilebilir bir ierik kazand. Bu durumda demokrasinin bilimsel bir kavram olarak tek bir anlama gelebilecek biimde uygulanp uygulanamayaca siyaset bilimciler arasnda tartfllmaya baflland.
www.evrenselpdf.com
19
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
20

S O R U
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Bu kitapta adafl
kapsyoruz. Demokrasi ilk kez uygulandnda fevkalade
D K K Ademokrasileri
T
kk site devletlerinde ve halk olarak kabul edilen aile reisi erkeklerin tamamnn bazen
semen, bazen de siyasal yetke (otorite) olarak rol aldklar bir siyasal uygulamayd. Bu
SIRA SZDE
tr halk olarak kabul edilen herkesin hem semen hem de yetke rol oynayabildikleri, her
trl kararn meydan toplantlaryla ve herkese ak olarak tartfllarak alnabildii demokrasilere
dorudan demokrasi adn vermekteyiz. sviredeki devlet katnda da kanton
AMALARIMIZ
ynetimlerinde de bu tr bir yntem gnmze kadar gelmifltir. ABDnde de gerek kuruluflundaki srete, gerek zaman zaman bugn kk yerleflim birimlerinde kent toplantlaK meetings)
T A P
r (town hall
adyla toplantlar yaplarak bir ufak yerleflim birimini ilgilendiren bir konu burada tartfllp herkesin oy verdii bir genel oyla karara balanabilmektedir. Sadece ok az sayda kiflinin yaflad yerleflim birimlerinde kullanlabilen bu yntemin milyonT Ehatta
yaflad toplumlarda uygulanma flans yoktur. Onun yerine
L E V Zmilyarlarn
YON
adafl toplumlarda uygulanan demokrasi ok sayda halkn semen olarak verdikleri oylarla kendilerini, halkn yokluunda halkn sahip olduu yetkinin tamamen aynsyla karar
alarak ynetecek temsilcilerini semesi esasna dayal olan temsili demokrasidir. Burada
NTERNET
adafl demokrasi olarak ifade ettiimiz temsili demokrasi olup, adafl dnyada genel uygulamaya konu olmayan dorudan demokrasi bu kitapta incelenmemektedir.
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Dahl demokrasi kavramnn

gnlk konuflmalara konu
olduunu, farkl anlamlar
kazandn ve bilimsel bir
kesinlik ieren bir kavram
olmaktan uzaklafltn
dolaysyla bilimsel
alflmalarda
kullanlmamas gerektiini
ileri srerek demokrasi
yerine, ounluun ynetimi
anlamna gelen poliarfli
(polyarchy) kavramn
nermifltir.
ABDnin Yale niversitesi siyaset bilimcilerinden R. Dahl aslnda demokrasi

kavramnn gnlk konuflmalara konu olduunu, farkl anlamlar kazandn ve bilimsel bir kesinlik ieren bir kavram olmaktan uzaklafltn dolaysyla bilimsel alflmalarda kullanlmamas gerektiini ileri srmfltr. Dahl demokrasi yerine, ounluun ynetimi diye Trkeye evirebileceimiz poliarfli (polyarchy) kavramn nermifltir. Dahla gre poliarflinin gerekleflebilmesi iin afladaki sekiz koflulun siyasal yaflamda kabul grmesi gereklidir ve bunlar flyle sralanabilirler. 1.
Dernek kurma ve kurulmufl derneklere katlma zgrl, 2. fade zgrl, 3.
Genel oya katlma (oy verme) hakk, 4. Kamu grevlerine seilebilme hakk, 5. Siyasal liderlerin semen tercihini kazanmak iin yarflabilme hakk, 6. Deiflik haberalma kaynaklarnn varl, 7. Serbest ve haka seim, 8. Hkmet politikalarn
oylara ve dier tercih belirtme srelerine dayandrmak iin gereken kurumlarn
varl ve alflmas (Lijphart, 1984, 2). Dahln tanmnda vurgulanan ifade, rgtlenme, seilmek iin yarflma, seime katlma, haberleflme zgrlkleri muhalefetin zgrce ve korkusuzca alflabilmesine iflaret etmektedir. Ancak, poliarfliyi hayata geirmek iin kamu politikalarnn oylara ve semen tercihlerine dayanmasn salayan kurumsal altyap, yani yasama organ, siyasal partiler, bask gruplar,
mahkemeler v.b. yaplarn zerk mevcudiyeti ve bask altnda kalmadan alflmas
esastr. ster poliarfli, ister demokrasi diyelim, bu tr rejimler muhalefetin, muhalif
fikirlerin ve iktidardan bireysel flikayetlerin zgrce, baskdan, korkudan uzak ifade edilebildii rejimlerdir. Sonuta adafl demokrasi anlayflnn Dahln nerdii
poliarfli kavramna ok yakn gelen bir ierii olduu ve siyaset biliminde de bu
ieriiyle genel kabul grdn syleyebiliriz.
ounluku ve Oydaflmac Demokrasi Tipleri

Demokrasiler ynetenlerin yneticileri nasl belirleyecekleri, ne tr kurallar ve kurumlar kullanarak hem yneticileri seeceklerini, hem de ne tr kurallar ve kurumlar araclyla tercihlerini kamu politikalarna yanstacaklar konusunda nemli tasarm (design) farklar gsteririler. Bu alardan yaplan dzenlemeler iki adafl
www.evrenselpdf.com
21
demokrasi tipini ortaya kartmfltr. Bunlardan ilki ynetilenlerin ounluunun

seim ve ynetim srasnda etkili olmas esasna dayanan ounluku (majoritarian) demokrasi tipi olup ilk uygulama modelini Britanyada gelifltirdiinden
Westminster tipi demokrasi diye anlmaktadr. adafl demokrasilerin dier temel
tipi olarak kabul edilen uygulama ise sviredeki oulculuk esasna gre ynetenlerle ynetilenlerin iliflkisini kuran tasarmdr. Bu demokrasi tipinde temel mantk siyasal karar retirken tm milleti olabildiince karara katmak, hibir aznl
SIRA SZDE
dflarda brakmamaya alflmaktr. Westminster tipi demokrasideki
ounluun dedii olur fikrinin tam tersi olan sviredeki uygulama, aznlklar dfllamamak, zellikle toplumun bir kesimini alnan siyasal kararlarda srekli olarak
brakD fi Naznlkta
ELM
mamaktan gemektedir. Onun iin sviredeki bu oulcu anlayfla dayanan demokrasi tasarmna oydaflmac (consociational) demokrasi tipi adn vermekteS O R U
yiz (Bu snflandrma iin baknz Lijphart, tarihsiz: 13 -19).
Ynetilenlerin ounluunun
seim ve ynetim srasnda
etkili olmas esasna
dayanan ounluku
(majoritarian) demokrasi
ilk uygulama modelini
Britanyada gelifltirdiinden
Westminster tipi demokrasi
diye anlmaktadr.
KKAT
Westminster Britanyadaki kraliyetin nerdeyse bin yla yakn sredirDbulunduu
blgenin
ad olup, daha genel olarak Britanyadaki hkmeti iflaret eden bir kavramdr. Bir anlamda Trkiyede ankaya denildiinde anlafllan trden bir siyasal iktidarn
bulunduu mevSIRA SZDE
ki anlamn taflr.
DEMOKRATK REJM TRLER
AMALARIMIZ
ounluku Demokrasinin Parlamenter Rejimi
N N
T A P
ounlukuluk ve oulculuk esasna gre ikiye ayrlan temelK demokrasi
modellerinin siyasal hayata uygulanmas srasnda demokrasi rejimlerinin yine farkllklar
gsterdikleri ve deiflik tr uygulamaya konu olduklarn grmekteyiz. BritanT E Lkuvvetleri
E V Z Y O N arasnda
yada uygulanan Westminster tipi ounluk rejiminde hkmet
yasama organnn yrtme ve yargya ve dier her tr devlet kurumuna stn tutulmas sz konusudur. Demokrasinin temsile dayal olarak uygulanmas Westminster
modeline gre yasama organn zel bir konuma taflr. Yasama
N T Eorgan
R N E T dorudan
doruya semenin (halkn) oyuyla seilen yelerden oluflan bir kamaraya (chamber)
sahiptir. Britanyadaki yasama organnn iki kameras vardr. Bunlar semenlerin oylar ile seilen ve halkn temsilcilerinden oluflan Avam Kamaras (House of Commons) ve Kraliyete bir ksm kan ba ile bal olan ve dierleri Kraliyet tarafndan
genellikle kahramanlk veya evlilik yoluyla eflitli unvan ve payeye layk grlen
asillerden (aristokrasiden) oluflan Lordlar Kamaras (House of Lords). Avam Kameras yllar iinde gcn arttrarak Kral veya Kralienin elindeki iktidar da, asillerin
elindeki ayrcalklar ve gc de alarak, meflruti monarfli kalplar iinde halkn demokratik temsilcileri eliyle ynetimini tesis etmifltir. Bu durumda temsili demokrasinin meflru g merkezi Avam Kameras olarak ortaya kmaya bafllamfl, Britanya
Parlamentosu meflru iktidarn odak noktas haline gelmifltir. Bu durumda Avam Kamaras iinde en fazla sandalyeye sahip olan siyasal parti grubunun lideri ayn zamanda hem yasama organnn gndemini ve kararlarn belirleyen, hem de yrtmeyi denetleyen kabinenin en nemli yesi, baflbakan haline gelmifltir. Bylece yasama ve yrtme adeta i ie gemifl ve tek bir siyasal yetke (baflbakan) ve onun yakn mesai arkadafllar tarafndan ynetilmeye bafllamfltr. Uygulamada fiilen baflbakanlk rejimine dnflen bu uygulama, yasama organ ounluuna olan vurgusu
nedeniyle parlamenter rejim olarak adlandrlmfltr. Dolaysyla, ounluku Westminster tipi demokrasinin bir uygulamas parlamenter demokrasi rejimi olmufltur.
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
Aznlklar dfllamamak,
zellikle toplumun bir
kesimini alnan siyasal
D fi olarak
NELM
kararlarda srekli
aznlkta brakmamay temel
alan demokrasi modeline
S O R denir.
U
oydaflmac demokrasi
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
22
Oydaflmac Demokrasinin Parlamenter Rejimi

svire baflta olmak zere, Hollanda, Belika gibi Avrupa ve Lbnan gibi Asya lkelerinde ise parlamenter rejim uygulamalar oulculuk esasna gre yaygnlk
kazanmfltr. Burada zellikle mezhep ve etnik kimlik asndan byk farkllklar
gsteren toplumlarda bu farkllklar dikkate alarak temsilcilerin yasama organlarna seilmeleri temin edilmifltir. Britanya ve ABDnde olduu gibi ounluk, tek bir
Meclis sandalyesi iin yarflan adaylardan en ok oyu alann seilmesi esas yerine,
oulculuk esasna gre dzenlenen seimlerde nispi temsil ilkesine gre semenlerin oylar Meclis sandalyelerine dnfltrlr. Burada esas olan her temsilcinin
veya siyasal partinin ald oy orannda yasama organnda temsilini temin etmektir. Bylece toplumdaki farkllklar olduu gibi ve arptlmadan yasama organna
yansmaktadr. Eer toplumda ok sayda farkllk varsa ve semenler ok sayda
kesime ayrlmflsa, bunlarn tamamn da ok sayda parti yasama organnda temsil
eder. O zaman da hkmet kurmak iin yasama organndaki gruplarn ortak bir
zeminde uzlaflmas ve bu uzlaflma esasna gre hkmetin kurularak yasama organnn desteini almas salanr. Semen yasama organndaki temsilcilerini belirler,
o temsilciler de yasama organ iinde bir ounluun hkmeti oluflturacak biimde bir araya gelmesini salar. Semenin oylaryla kurulamayan ounluk parti grubu, eflitli parti gruplarnn koalisyon oluflturacak biimde birleflmeleriyle temsilciler eliyle kurulur. oulcu demokrasinin doal hkmet biimi koalisyon hkmetidir. ounluku demokrasilerdeyse tek bir partinin kurduu kabinelerden
oluflan parti hkmetleri iktidara gelebilir. Ancak, unutulmamaldr ki ounlukuluun en uzun sredir uyguland Britanya, Yeni Zelanda, Avustralya, Kanada gibi lkelerde bile, semen tercihlerinin bir hayli blnmesi sonucunda, bugnlerde
grld gibi koalisyon hkmetleri kurulmak zorunluluu domaktadr. Bu durumda da koalisyon hkmet biiminin sadece demokrasilerde mmkn olabilen
bir hkmet biimi olarak, demokrasinin oulcu ieriine en uyumlu hkmet
biimi olarak ortaya ktn grmekteyiz.
Bu iki temel tip arasnda birok karmaflk veya melez uygulama da mevcuttur.
Ancak bunlarn tmn burada ele almayacaz. rencilerimizin parlamenter demokrasinin sadece ounluku veya sadece oydaflmac ierikte olmadn, ancak
birok parlamenter rejim uygulamasnn daha ok ounluku veya daha ok oulcu bir ierikte ortaya ktn bilmesinde yarar vardr. Nihayet, 21. yzyln baflndan itibaren oulculuun giderek daha ar basmakta olduunu, Westminster
tipi demokrasinin de giderek daha fazla oulcu parlamenter rejimlerde grlen
referandum, yazl anayasa, bamsz anayasa yargs gibi kurumlar gelifltirdiini
ve hatta ounlukuluun temel kurumu olan seim sistemini bile referanduma
sunduunu grmekteyiz. Bu noktada ounlukuluk, milli irade ve yasama stnl temeline dayanan temsili demokrasi anlayflnn yavafl yavafl ortadan kalkmaya baflladn her hkmet kuvvetini de ayn derecede meflru gren bir yazl
szleflme anlamnda bir anayasada meflruluunu bulan bir temsili demokrasi uygulamasnn yaygnlafltn, zellikle Avrupa demokrasilerinde gzlemlemekteyiz.
SIRA SZDE
Temsili demokraside
SIRA SZDEsemenin setii temsilciler araclyla ynetmek sz konusu olduuna gre, neden semen tercihlerini saptamak farkl demokrasi tiplerine yol amaktadr?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
www.evrenselpdf.com
23
Baflkanlk Rejimi
Kuzey Amerikada Britanya mparatorluunun egemenlii altnda bulunan smrge topraklarnda yaflayan, st snftan olanlarn ounluunun ngiliz etnik grubundan olduu halk on sekizinci yzylda Britanya mparatoru III. Georgea karfl
ayaklandklarnda Britanyadaki parlamenter rejim henz yukarda anlattmz
meflruti kraliyet ierisinde temsili demokrasi olma keyfiyetini tam olarak kazanmamflt. Amerikan ihtilalcileri III. Georgeun rejimini keyfi bir siyasal ynetim biimi,
zalimane bir ynetim slubu olarak betimleyerek, bunun nedeninin Britanyada
yasama organnn yrtmeden yeterince bamsz olamamas olarak grmfllerdir.
Yasama ve yrtmenin i ie gemifl olmasn ve Britanyadaki st yarg organlarnn da Lordlar Kamarasnn bir komisyonu gibi alflmasn kuvvetlerin birlii ve
onlara egemen olan Kral da bir despot olarak grmfllerdir. Bu sakatl gidermeden demokrasinin hayata geirilemeyeceini savunarak, hkmet kuvveti olan
yasama, yrtme ve yargy birbirinden tam anlamyla bamszlafltrarak hibir
kuvvetin dierine egemen olamamasn salayacak biimde eflit gle donatmak
yoluna gitmifllerdir. Bylece Westminster tipi ounluku demokrasinin farkl bir
uygulamas ortaya kmfltr.
Semenin iki kamaral Amerikan yasama organn (Kongre) dorudan oy ile
setii, alt kamara olan Temsilciler Meclisinin (House of Representatives) tek kifli
tek oy esasna gre, her seim evresinin eflit sayda kaytl semene sahip olduu
ve tek Meclis sandalyesini doldurmak zere 435 yeden oluflmasn salamfllardr.
st Kamara olan Senatonun (Senate) ise semen nfusu saysna baklmakszn
her eyaletten (state) iki senatr seerek oluflmas esasn getirmifllerdir. Yrtmenin baflna geecek olan siyasal yetkenin de (Baflkan) iki dereceli bir seimle belirlenmesi ilkesini kabul ederek, yasama ve yrtmenin yelerini halkoyuyla dorudan ve dolayl olarak ve farkl seimlerle belirleme esasn kabul ederlerken monarfliyi de reddederek cumhuriyet esasn kabul etmifllerdir. Yce Mahkemenin
(Supreme Court) kuruluflu ile bir en st temyiz mahkemesi halinde rgtlenmesini ve onun yelerinin de Baflkann (yrtmenin baflndaki yetkenin) nerisi ve Senatonun onay ile seilmesi esasn kabul etmifllerdir. Burada hem hkmetin onlarn algladklar III. George ynetimi gibi tek elde toplanarak ceberutlaflmasn
engellemek, hem de Amerikan halknn zgrce yaflamasn garanti altna almak
endiflesi rol oynamfl gibi grnmektedir. Ancak, artk Westminster demokrasisinde olduu gibi bir yasama stnl vurgusu ortadan kalkmakta, onun yerine
devletin timsali de olan yrtmenin bafl olan Baflkann dolayl olarak halk tarafndan seilmesi ve Meclisle eflit gce sahip olarak denge zerine oturan bir yap kurulmaktadr. Bu hkmet kuvvetlerinin birbirinden bamsz, eflit gle birbirlerini
dengeleyen ve denetleyen, onlarn uzlaflmas durumunda ynetimin saland,
uzlaflmadklar durumda da ynetimin mmkn olmad bir demokrasi uygulamas Amerika Birleflik Devletleri ve dier lkelerde baflkanlk rejimi ad ile anlmfltr. Bu rejim zaman iinde zellikle Latin Amerika, baz Afrika ve Asya lkelerinde
uygulanmaya bafllamfltr.
Yar-Baflkanlk Rejimi
Yar-baflkanlk rejimleri bir anlamda parlamenter rejimlerle baflkanlk rejimlerinin bir karmas grntsnde olan melez rejimler olup yalnzca cumhuriyet ile ynetilen sistemlerde kullanlabilirler. Devlet baflkannn bir hanedann yesi olarak
doufltan belirlenen kaltsal bir yntemle iflbaflna geldii sistemlerde devlet baflka-
www.evrenselpdf.com
Hkmet kuvvetlerinin
birbirinden bamsz, eflit
gle birbirlerini dengeleyen
ve denetleyen, onlarn
uzlaflmas durumunda
ynetimin saland,
uzlaflmadklar durumda da
ynetimin mmkn olmad
bir demokrasi uygulamas
Amerika Birleflik Devletleri
ve dier lkelerde baflkanlk
rejimi olarak
adlandrlmaktadr.
Yar-baflkanlk rejimleri
parlamenter rejimlerle
baflkanlk rejimlerinin bir
karmas grntsnde olan
melez rejimler olup yalnzca
cumhuriyet ile ynetilen
sistemlerde kullanlabilirler.
24
nnn semen tarafndan seimi gerekleflemeyecei iin, tpk baflkanlk rejiminde

olduu gibi, yar-baflkanlk rejimi uygulamas da olanakszdr. Dolaysyla, gerek
baflkanlk gerek yar-baflkanlk rejimlerinin n koflulu cumhuriyettir. Yar baflkanlk rejimleri ilk kez Birinci Dnya Savafl sonrasnda Almanya ve Finlandiyada 1919
ylnda kurulmufllardr. Alman yar-baflkanlk rejimi demokrasiyi korumak ve gelifltirmekte tam bir hezimete uramfl, 1930larda Nasyonal Sosyalist (Nazi) Partisinin
iktidara geerek demokrasiyi sonlandrmasn engelleyememifltir. Finlandiyada ise
bugne kadar varln srdrmfltr.
Yar-baflkanlk rejimini esas popler hale getiren uygulama 1958 ylnda kabul
ettii Beflinci Cumhuriyet anayasas ile Fransa olmufltur. Bu anayasa devlet baflkanlna adeta yalvar yakar davet edilen General Charles de Gaullen isteine gre
dzenlenmifl bir metindir. Baflkana baflkanlk rejiminde mevcut olmayan yasama
organn feshetme ve alt ay sreyle olaanst hal ilan edip lkeyi kendi baflna
ynetme gibi olaanst yetkiler vermifl olan bu rejim ayn zamanda baflbakanlk
kurumunu ve bakanlar kurulunu (Britanyadaki parlamenter uygulamadaki kabineyi) olduu gibi yerli yerinde brakmfltr. Parlamenter rejimin temel bir uygulamas olan yasama organnn baflbakan ve bakanlardan oluflan kurula ve onun her
bir yesine gvenoyu vermesi uygulamasn da koruyarak baflbakan ve bakanlar
kurulunu da yasama organnn desteine tabi klmaya da devam etmifltir. Baflbakan ve bakanlar kuruluna gvenoyu verilmemesi halinde yasama organnn otomatikman kendi kendisini feshedeceini de kabul eden bu uygulamada, gvenoyu verilmemesi de aflr derecede zorlafltrlmfltr. Bu durum yasama organn da
bir tr hkmet tasarruflarnn tasdik makam haline dnfltrmfltr. Ayn zamanda da hkmet semenin oyuyla dorudan seilen baflkan ile semenin oyu ve yasama organnn destei ile seilen baflbakan ve bakanlar kurulu olarak ikiye ayrlmfl bulunmaktadr. Baflkan meflru yetkisini dorudan doruya ulustan alrken, hkmetin geri kalan meflru yetkisini ulusal yasama organndan, o da ulustan almaktadr. Bu durumda iki bafll bir meflru yetki alan ortaya kmakta, bu iki alandan
birisi bir siyasal parti, dieri de ona muhalefet eden bir siyasal partinin elinde bulunduunda da ynetmek ancak ok zel koflullara gerek duymaktadr. Fransada
bu tr bir ynetim anayasada mevcut olmayan bir yazsz siyasal kural veya sekinler uzlaflmas ile yrtlmektedir. Buna da Fransz uygulamasnda bir arada yaflama (co-habitation) ad verilmektedir.
Yar-baflkanlk rejimi parlamenter rejimdeki yasama organnn gc ve stnln ortadan kaldrarak, iki bafll yrtmenin stnl altnda alflan bir uygulama hayata geirmifltir. Genifl olarak ve hoflgr ile yorumlanan zgrlkler, dernekleflme ve ifade zgrl, basn-yayn ve medya zgrl ve eflitlilii ile birlefltiinde Fransann demokratik kltrne has bir demokrasi uygulamas ortaya
kmfltr. Siyasal protestolarn youn yafland, bol grev ve sokak gsterileriyle
donatlan bir grntdeki Fransann siyasal geleneklerine uyum gsteren bir evrim geirerek uygulanabilmifltir. Souk Savafl sonrasnda Avrupa Birliine ye
olan Dou Avrupa lkelerinin tamam yar-baflkanlk uygulamasn benimsemifl ve
halen srdrmektelerdir. Ancak, yar-baflkanlk rejimi Avrupa baflta olmak zere
dnyadaki uygulamalarnda Fransz veya Finlandiya uygulamasndan ok 1919da
bafllayan Weimar Cumhuriyeti Almanyas standartlarna daha uygun bir ereveye
dnflme eilimi gstermifltir. Avrupa Birlii yesi olmayan Dou Avrupa lkelerinde uygulanan yar - baflkanlk rejimlerinin ne derecede demokratik olduklar halen tartflmaldr.
www.evrenselpdf.com
25
OTORTER REJMLER
Yar-baflkanlk rejimlerinin Dou Avrupaya doru yaylmas 1990larda Souk Savafln bitmesiyle birlikte bafllamfl bir sretir. Marksist-Leninist partilerin iktidarndaki yapda da bir Cumhurbaflkan ve bir Baflbakann bir arada mevcut olmas yar-baflkanlk uygulamasn demokratikleflmeyle birlikte Dou Avrupada cazip klmfltr. Dou Avrupadaki bu yaylma Avrupa Birlii yesi olduktan sonra daha ok
Finlandiya veya Fransa uygulamasn andran bir grnt vermifltir. Ancak, AB srecinde ilerleyemeyen devletlerde daha ok kiflisel, ceberut, muhalefete hoflgrsz, zgrlkleri isyan olarak grp aflr g kullanarak bastran, sadece baflkan
ven ifade aklamalarna izin veren bir diktatrlk biimine dnflmfltr. nce
Belarusta sonra Ukrayna ve Rusyada istikrar kazanan bu uygulama artk bir demokrasi uygulamas olmayp bir otoriter rejim uygulamasna dnflmfl bulunmaktadr. Ancak, otoriter yar-baflkanlk grntsndeki rejim rnekleri bu lkelerle snrl kalmamfltr. Bat Balkanlarda Arnavutluk, Hrvatistan, Srbistan gibi lkelerle,
Grcistan, Azerbaycan, Ermenistan, Trkmenistan, zbekistan, Kazakistan, Tacikistan ve Krgzistan da bu tr otoriter yapyla ynetilmifllerdir. Bu lkelerde serbest ve haka olarak kabul edilen seimler yaplabilse bile bu durum seimsellik
(electoralism) diye adlandrabileceimiz bir sonu dourmakta, demokrasiye yol
amamaktadr (Terry L. Karl, 2000). Dahln poliarfli tanmn anmsayacak olursanz, orada saylan sekiz unsurdan sadece semenin katlmasnn zgrce olduu
serbest ve haka yaplan bir genel seim adafl demokrasiyi gereklefltirmeye yetmemektedir. adafl demokrasinin pekiflmesi (consolidation) iin ayn zamanda
muhalefetin olabildiince zgrce alflabilmesi, bireylerin korkusuzca iktidardan
flikyet edebilmeleri, kendilerini ifade edebilmeleri ve dernekleflerek siyasal hayata katlabilmeleri, zgr ve muhalefeti de ieren bir basn ve medyann varl gereklidir. Bu durumda da demokrasi seim kampanyalar ile bafllayan ve seimle biten bir rejim deildir. Genel seim demokrasinin gnlk yaflama yerleflmesi iin bir
merhaleden ibarettir. Bu merhaleden sonraya gidip gl ve canl bir muhalefeti
ieren bir sre hayata geirilemezse, o zaman sadece seimsel demokrasi gereklefltirilmifl olur ki bu flartlarda yar-otoriter bir rejimin varlndan veya otoriter bir
rejimden demokratik bir rejime gemeye alflan bir siyasal sistemden bahsetmek
daha doru olur.
Otoriter rejimler byk ounluunun kitlesel halk desteine dayand savn
glendirmek iin kitlesel seferberlik yaratacak yaplar olan siyasal partiler, dernek
ve kurulufllar kullanrlar. rnein, Irak ve Suriyede Baas Partisi ulusalclk ve sosyalizm ideolojilerini birlefltiren bir fikir hareketinin rn olarak 1940larda ortaya
kmfl ve askeri darbelerin yardmyla iktidara gelerek Irakta 2003 ylndaki Amerikan iflgaline kadar varln srdrmfltr. Suriyede ise Baas halen iktidardaki tek
partidir. Bu durumda bulunan otoriter rejim uygulamalarna tek parti rejimi adn vermekteyiz. Tek parti rejimi veya hkmeti siyaset biliminde sadece tek bir
partinin meflru olarak mevcut olabildii ve iktidara sahip olduu rejimlere verilen
addr. Eer otoriter rejimler kitlesel siyasetin bir rn olarak ortaya kmfllar ve
halka dayandklarn iddia etmekteyseler, genellikle tek parti rejimleri olarak alflrlar.
Ancak, amzdaki tm otoriter rejimler modernliin zorunlu kld adafl
uygulamalar deildir. Bu durumda geleneksel siyasal yetki kullanm yntemlerine
dayal olarak meflruluklarn iddia ederler. Geleneksel siyasal yetki savn kullanarak ynetilen otoriter rejimlere eflitli rnekler Orta Douda ortaya kmfltr. Bun-
www.evrenselpdf.com
Tek parti rejimi veya

hkmeti siyaset biliminde
sadece tek bir partinin
meflru olarak mevcut
olabildii ve iktidara sahip
olduu rejimlere verilen
addr.
26
lar arasnda en nls Suudi Arabistan rejimidir. Bir mutlakiyeti krallk olan Suudi Arabistan rejimi Suud hanedannn lkeyi siyasal olarak ynetme yetkisini geleSIRA SZDE
neklere ballna
ve zellikle slam dininin Snni-Hanbeli-Vahabi uygulamasna
sahip kmasyla meflrulafltrd grlmektedir. Bu grntsyle Suudi Arabistan
dnyada kitlesel
ve onu hareketlendirmek iin elzem olan siyasal partiye
D fi N E Lsiyasete
M
sahip olmayan, Nepal veya Brunei Sultanl gibi ender rejimlerden birisidir. Ancak, otoriter rejimlerin byk ounluu modernleflmeden etkilenen toplumlarn
S O R U
kitleselleflen siyasal hayatnn rnleridir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
D K K Max
A T Weber nl eseri Ekonomi ve Toplum da (Wissenschaft und GeAlman sosyologu
sellschaftta) gelifltirdii l snflamaya gre meflru siyasal yetki gelenekleri temsil ettiini, ynetilenlerin
gznde olaandfl gce sahip olduunu veya yasalar ussal bir biimSIRA SZDE
de uyguladn kantlayan iktidarlar tarafndan kullanlrlar. Buna gre meflru siyasal ynetme hakk ve yetkisi geleneksel, karizmatik ve yasal-ussal yetki tiplerine ayrlabilir. Gerek hayattaAMALARIMIZ
bu tip teker teker bulunabilecei gibi ikisi veya birden bir arada da ortaya kabilmektedir.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
T A P arasnda zellikle askeri darbelerle kurulan ve cunta hkmetOtoriterK rejimler

leri tarafndan srdrlen uygulamalara Latin Amerika, Asya, Orta Dou ve Afrikada yirminci yzyl boyunca ok sayda rastlanmfltr. Bu rejimler genellikle ksa
T E L E V Z Y O N Msr ve Suriye gibi Arap lkelerinde darbeyi yapan askeri limrl olmufllardr.
der kadrosunun bir siyasal parti eliyle otoriter tek parti rejimine dnfl abalar baflarl olmufl gibi grnmektedir. Bu iki lkede askeri darbe ile kurulan hkmetler kurucular
olan askeri liderlerin mrlerinden daha uzun sre iktidarda kalmaNTERNET
y baflarmfllardr. Afrikada bu derecede uzun mrl ve baflarl baflka askeri darbe ile kurulmufl bir otoriter rejim rnei bulunmamaktadr. Latin Amerikada kinci Dnya Savafl sonrasnda ok sayda askeri darbe ile kurulan otoriter rejim ortaya kmfl, ancak bunlarn hepsi Souk Savafln bitimine doru yklarak demokratik rejimlere yol vermifllerdir. Bu demokratik rejimler iinden Venezuela yakn zamanda gl ve askeri bir gemifli olan Baflkan Chavez eliyle bir tr otoriter rejime doru evrim gstermesine karfln onun da uzun mrl olabileceini sylemek
zordur.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
Totaliter rejim bir
ideolojinin hayata
geirilmesi amacna hizmet
S bir
O Ruygulamadr.
U
eden
Toplumun ve tekil yurttafln
yaflantsnn tamamnn
denetim
D K Kaltna
A T alnd ve en
ufak bir mahrem yaflantnn
devletin bilgisi, onay ve
dzenlemesi dflnda mevcut
SIRA SZDE
olmasnn mmkn ve
arzulanabilir olmad bir
siyasal rejimdir totaliter
rejim.
AMALARIMIZ
Otoriter rejimler
niye srekli olamamaktadrlar?
SIRA SZDE
TOTALTER REJMLER
D fi N E L M
Totaliter rejim
(totalitarianism) kavram olarak faflist talyan diktatr gazeteci
Benito Mussolini tarafndan yirminci yzyln stn rejimi olarak, ryp gitmekO Rfikirler
U
te olan eski Str
olarak takdim ettii liberalizm ve demokrasi karflsnda geliflen yeni rejim tr olarak ifade edilmifl veya onun tarafndan icat edilmifle benzemektedir (Rodee, Anderson, Christol, Grene, 1987, 43). Totaliter rejim bir ideDKKAT
olojinin hayata geirilmesi amacna hizmet eden bir uygulamadr. Toplumun ve tekil yurttafln yaflantsnn tamamnn denetim altna alnd ve en ufak bir mahrem
SIRA SZDEbilgisi, onay ve dzenlemesi dflnda mevcut olmasnn mmyaflantnn devletin
kn ve arzulanabilir olmad bir siyasal rejimdir totaliter rejim. Bu durumda toplum, aile, okul,
iflyeri, dernek ve kulpler, sendikalar ve akla gelebilecek her trAMALARIMIZ
l toplumsal, ekonomik ve kltrel yap tek bir siyasal ideoloji, parti ve liderin denetimi ve dzenlemesi altnda biimlenecektir. Gnn her saatinde herkes herkesi izleyecek,K denetleyecek
ve gerekli grdnde de devletin ajanlarna bildirecek T A P
N N
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
www.evrenselpdf.com
27
tir. Bu durumda sadece anne ve babalar ocuklarn izlemeyecek, ayn zamanda

ocuklar da anne ve babalarn, retmenlerini, snf ve spor yapyorlarsa takm arkadafllarn izleyecek, denetleyecek ve devletin ajanlarna jurnalleyecek biimde
yetifltirilirler. Fevkalade kapsaml bir tekil ideolojik grfl, bir dnya grfl veya
felsefeden hareketle bir inan sistemi ve davranfl rehberi olarak topluma egemen
klnr. Bu ideolojik ereve mkemmel olarak kabul edilen bir siyasal sistemin de
tanmn verir. Onun iin totaliter rejimlerin deiflmesi bir yana, bu rejimlerde reSIRA
SZDE
form fikri dahi fevkalade tehlikelidir. Mkemmelden ayrlfl olsa
olsa
bir tr bozulma veya bir cennetten kovulma olgusu gibi dflnlebilir. Onun iin totaliter rejimin baskc yapsnn meflruluunu tartflmaya aan reform giriflimi
onun sonunu
D fi N E L M
da getirebilir. Nitekim Sovyetler Birliinin 1985te reform yaparak daha ak ve
gl bir yapya kavuflmak zere yola ktktan alt yl sonra iine doru kerek
S O R U
yok olmas bir tesadf deildir.
Bu konudaki en kapsaml arafltrmalardan birisini yapmfl olan Carl J.DFriedrich
ve ZbigniKKAT
ew K. Brzezinski, Totalitarian Dictatorship and Autocracy, (New York: Praeger, 1962)
tarihli eserlerinde totaliterlii bir toplumun tm yelerinin uymak mecburiyetinde braSIRA SZDE
kldklar ve toplum hayatnn tm cephelerini kaplayan bir resmi ideoloji (Ayn eser: 9)
olarak tanmlamfllardr. Burada biz totaliter rejimi bu resmi ideolojiyi uygulayan siyasal
sistemlerin sahip olduu rejimler olarak tanmlayarak kullanacaz.
AMALARIMIZ
N N
Totaliter rejimler demokratik rejimlerin tam tersini oluflturan bir siyasal kltr or T A Pdflnme ve
tamnda geliflirler. Demokrasideki zgrlk ve oulcu kltr,K aykr
davranfln (dissent) hofl grlmesi hatta teflvik edilmesi, totaliter rejimlerde yerini
tek bir fikre sarslmaz bir imanla balanmaya brakr. zgrlk de, aykr ve hatta
T E Lv.b.
E V Zolarak
YON
farkl dflnce de kabul edilemeyecek zafiyet, tehdit, dflmanlk
karfllanr ve cezalandrlr. Totaliter rejimler geleneksel toplumlarda mevcut olamazlar.
Onlarn oluflabilmesi iin fevkalade gl bir hkmetin tm devlet yap ve kurumlarn kullanarak toplumdaki her yapy ve hatta teker teker toplumun her yesini
NTERNET
gzetim ve denetim altnda tutabilme yeteneine sahip olmaktadr. Totaliter rejimler hem mkemmel bir toplum yaratmak iin gerekli olan Marksizm-Leninizm, Faflizm veya Nasyonel Sosyalizm gibi bir ideolojiye, hem de bu ideolojiyi gereklefltirecek siyasal izleme ve denetleme yeteneine sahiplerdir. Bu iki yetenek bir araya
gelmeden totaliter bir rejimin oluflmas ve pekiflmesi pek zordur.
Totaliter rejimler demokrasiler kadar uzun mrl olmamfllardr. Birinci Dnya Savafl sonrasnda kurulan totaliter rejimlerin bir ksm kinci Dnya Savaflnda
savafl kaybederek kmfllerdir. kinci Dnya Savaflndan zaferle kan ve daha
sonra bir sper g haline gelen Sovyetler Birlii de 31 Aralk 1991de kmfltr.
kinci Dnya Savafl sonrasnda kurulan totaliter devletlerden in Halk Cumhuriyeti halen hzla geliflen ksmen liberal bir ekonomiye sahiptir. inin Marksizm - Leninizm - Maoizm ideolojisine gre oluflan bir devlet yaps ve siyaseti olmakla birlikte, Maonun lmn takiben bafla geen Deng Ziao Ping dneminde ekonomisini lkenin eflitli yerlerinde serbest piyasa ekonomisi haline getirdikten sonra
mthifl bir iktisadi geliflme gsterdii grlmfltr. in Halk Cumhuriyetinin totaliter ideolojiye sahip bir siyasal uygulama ile ekonomik zgrle dayal bu rnei daha ne kadar sorunsuz bir biimde gtrebilecei bilinmemektedir. Vietnam,
Kamboya, Laos gibi in Hindi lkeleri, Kba gibi Karayip lkelerinde de uzun sredir Marksizm - Leninizm ideolojisine uygun bir siyasal rejim mevcut olmakla birlikte, bu uygulamalarn Sovyetler Birlii deneyiminden daha uzun sreli olup ol-
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
28
mayaca bilinmemektedir. Britanya, svire, ABD, Fransa, zlanda, Kanada, Avustralya, Norve, sve v.b bafllanglar on sekiz ve on dokuzuncu yzylda olan demokrasiler yannda totaliter devletlerin bir yzyl bile srmeyen gemiflleri bu rejimlerin demokrasi rejimlerine gre daha az dayankl olduklarn gstermektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Totaliter rejimler
neden siyasal reforma uradklarnda kme tehlikesi geirmektedirler?
SIRA SZDE
SYASAL SSTEMLERDE KTDAR DAILIMI
D fi N E L M
Siyasal sistemler
g kullanma tekelini meflru olarak ellerinde bulundurmak suretiyle devlet haline gelseler bile, burada devletlerin farkl iktidar paylaflm uygulaO R U
malar iine Sgirdiklerini
gryoruz. Bu paylaflm her devlette grlen eflitli kamu
ynetimi katmanlar arasnda dikey olarak meflru iktidarn nasl blnecei ile ilgili farkl kural ve uygulamalardan kaynaklanmaktadr. Bu farklar genellikle devletDKKAT
lerin kuruluflunda yaflanan geliflmeler, kurulduklar tarihteki uluslararas sistemden
kaynaklanan etkiler, siyasal kltrlerinin ierdii zellikler gre farkllklar gsterir.
N N
SIRA SZDE
niter Devlet
AMALARIMIZ
K T A P
niter devletler iktidar
kullanm iin oluflturduklar
tasarmlar merkezde
tek ve
Tiktidar
E L E V younlafltran,
ZYON
standart uygulama olan
mutlak eflitlik esasna gre
kural, yasa, ynetmelik v.b.
siyasal kararlar reten ve
dzenlemeler
N T E R N E Tyaparlar.
GenellikleAMALARIMIZ
tek bir etnik topluluktan olufltuu fikri genel kabul gren ulus-devletler
iktidar kullanm iin oluflturduklar tasarmlar merkezde iktidar younlafltran,
tek ve standart (uniform) uygulama olan mutlak eflitlik esasna gre kural, yasa,
ynetmelikK v.b.
kararlar reten ve dzenlemeler yaparlar. Bu tr iktidar
T siyasal
A P
kullanmlarnn niter (tekdze) devlet yapsn oluflturduunu grmekteyiz. niter devletler genellikle ok byk ve paral topraklara sahip olmadklar gibi, tarihten gelen
blnmfl etnik, mezhep, din v.b. kltrel toplulukT E Lderin
E V Z Y Oayrmlarla
N
lara sahip deillerdir. Ancak, bu niter devlet yaps iin bir n koflul olmak niteliinde de deildir. rnein, Britanyadaki Birleflik Krallk ngiltere, skoya, Galler ve Kuzey rlanda topraklarndan oluflmufl olup bu topraklardaki insan topluluk N T E Rkkenden
NET
lar farkl etnik
gelen ve ngilizler tarafndan iflgal edilerek Londradaki
ynetime balanan bir gemifle sahiplerdir. Britanya yirminci yzyl sonuna kadar
fevkalade kat bir merkeziyeti iktidar uygulamas iinde olmufl bir niter devlettir. Ancak, son yllarda Britanya bu katl att bir dizi g devri (devolution) yasasyla terk etmekte, daha az merkeziyeti bir niter devlet yapsna dnflmektedir. Siyasal kararlarn tek elden ve merkezi hkmet tarafndan alnd ve tm lke ve ulusa eflit ve ayn biimde uyguland devlet yaplar niter yaplardr.
Burada dikkat edilecek olan husus merkezi hkmetin elindeki gc mutlaka
tamamen kendisinin kullanmas deildir. Merkezi hkmet yasama organ eliyle
kartaca yasa veya yasalarla merkezdeki gc uygun grd lde ve uygun
grd yntemlerle blge, il, kent, kasaba, ky ynetimlerine devredebilir. Bu
durumda niter devlet uygulamas ortadan kalkmayacak, belirli konularda ynetim daha ok yerinden ynetim (adem-i merkeziyet) esaslarna gre yrtlecektir. nemli olan bu dzenleme yetkisinin sadece merkezde olup olmamasdr.
Merkezi hkmet bu yetkiyi verdii gibi lzum grdnde meflru ve yasal yollarla geri de alabilir. Daha alt ynetim birimlerinin bu merkezi hkmet tasarruflarn meflru ve yasal engelleme yollar mevcut olmad srece niter devlet yaps srecektir. Devletin yaps anayasa ile belirlenecek bir niteliktedir ve bu belirleme srasnda da idare yaps ve bu yapnn eflitli katmalarnn yetki ve ykmllkleri
de tanmlanabilir. Bu tanmlamalar niter bir nitelik tafld srece, merkezi hkmetin arl altnda alflan bir tekdze idari sistemi mevcut olacak demektir.
www.evrenselpdf.com
29
Konfederal Devlet (Konfederasyon)

zellikle komflularna gre grece olarak kk, kaynaklar kstl, nfusu az olan
ve dolaysyla zayf olan niter devletler, kendilerini tehdit ettiini algladklar bir
devlete karfl varlklarn korumak iin benzer devletlerle ittifaklar kurmak yolunu
seerler. Bu ittifaklar genellikle askeri yardm, savafl srasnda birlikte savaflmak,
birbirlerinin kaynaklarn daha iyi kullanmak iin iktisadi iflbirlii v.b. uygulamalar ierir. Bu ittifaklarn daha srekli ve sk hale getirmek iin yaplan antlaflmalar
bu niter devletlerin her birinin bir parasn oluflturduu daha byk bir devletin
kurulmasn salar. Bu yolla svire, zellikle Alman yaylmasna karfl, sekizinci
yzyldan itibaren kk niter devletiklerin birer kanton olarak katlmasyla
Confdration Helvtique adyla kurulmufltur. svirenin adndan da anlafllaca
gibi kuruluflunda svire devleti niter devletlerin antlaflmasyla kurulmufl olan bir
konfederasyondur.
Konfederasyonda niter devletin tam tersi zellikte olup merkezi hkmeti
fevkalade zayf ve ok az konuda karar alma meflru yetkine sahiptir. niter devletler kurucu unsurlar olarak iktidar kullanma meflru yetkisini olabildiince kendilerine zge bir yetki olarak kabul etmifllerdir. Konfederasyonun merkezi hkmeti
onu kuran niter devletlerin devrettii lde yetki kullanma meflru ve yasal yetkisine sahip olur. Meflru siyasal iktidar kurucu devletlerindir. Zamanla bunlar konfederasyonun birer devleti, kantonu, ili v.b. de olsalar anayasal olarak siyasal iktidar onlarn elindedir. Bunlar anlaflp da uygun grdkleri siyasal kararlar alma
yetkisini merkezi hkmete devrettii kadaryla merkezi hkmet bu yetkileri kullanr. Bu uygulama anayasada belirtilmifltir ve bu maddelerin deiflmesi de kantonlarn arlkl bir ounluunun, rnein drtte nn veya te ikisinin, uygun
grlen yntemlerle onay suretiyle olur. Burada genellikle merkezi hkmet savunma, gvenlik, dfl temsil gibi ifllevleri grmekle snrl yetki devrine mazhar
olur. Onun dflnda standart ve eflit uygulanan iktisadi, kltrel, toplumsal v.b. kararlar ender olarak alnabilir. Konfederasyonu meydana getiren paralar arasnda
byk farklar oluflturan eitim, kltr, hatta ekonomi uygulamalar ortaya kabilir. Bu yapda farkllk doaldr ve yaygn kabul grr, eflitlik ise ender olarak gereklefltirilen bir uygulamadr.
adafl dnyada konfederasyon olarak ynetilen devletlere pek rastlamyoruz.
Adnda konfederasyon olsa bile svire 1850lede yaflad bir i savafl sonras merkezi hkmetin daha gl olduu bir yerinden ynetim uygulamasna dnflmek
gereini duyarak anayasasn deifltirmifl ve federal bir devlet olmufltur. Amerika
Birleflik Devletleri (ABD) de konfederasyon olarak kurulmufl ve o da federal bir
devlet sistemine dnflmfltr. Konfederasyonlar son derecede istikrarsz yapdadrlar. Kurulufllarnn ardndan ya yerinden ynetimi iyice gl ama daha sk bir
birliktelik ve gl bir merkezi hkmet yaratmak gereksinimi duyarak federal bir
devlete, ya da paralanarak kendilerini oluflturan niter devletlere geri dnmektedirler. fiu anda konfederasyon trnden bir siyasal geliflme rnei gsteren bir uygulama Avrupa Birlii projesidir. Bu kitabn on nc blmnde Avrupa Birlii
rnei zerinde uzun boylu durulacaktr.
Federal Devlet
Federal devlet sistemleri konfederasyon gibi merkezi hkmeti pek zayf olan
bir tasarmla, niter devlet gibi merkezi hkmeti mthifl gl bir yapnn arasnda bir yerde durmaktadr. Federal devletlerde yine esas olan o devleti oluflturan bi-
www.evrenselpdf.com
Konfederasyon niter
devletin tam tersi zellikte
olup merkezi hkmeti
fevkalade zayf ve ok az
konuda karar alma meflru
yetkine sahiptir.
30
Federal devlet sistemleri

konfederasyon gibi merkezi
hkmeti pek zayf olan bir
tasarmla, niter devlet gibi
merkezi hkmeti mthifl
gl bir yapnn arasnda
bir yerdedir.
rimlerin kendi kendilerini ynetmeleridir. Onlarn uzlaflmas sonucunda ve uygun

grdkleri llerde, ama konfederasyonlarla karfllafltrlamayacak kadar ok ve
kapsaml ifllev, zellikle tek bir ulusal piyasay dzenleyecek ve denetleyecek yetkilerin hemen hemen tamam merkezi hkmete devredilir. Bu yetkilerin neler olduu yine anayasada belirtilir ve bunlarn deifltirilmesi de ok sayda federe birimin onayna tabi klnr. Bu onay mekanizmalar da federal anayasada ifade edilir.
Federal devletlerin merkezi hkmeti niter devlete gre daha az gce sahip
olmakla birlikte, federe birimler arasndaki ticareti, mali btnl, retim standartlarn, insan haklar uygulamalarndaki farklar gidermeyi amalayan mdahalelerde bulunur. rnein, ABD federal (merkezi) hkmeti eitim alanndan salk alanna, ifli haklarndan, kadn haklarna, din ve vicdan zgrlnden rk ayrmclna kadar genifl bir alanda lkede tek bir standart yaratmak iin aba gstermektedir. Bu farklar gidermek iin eitim kurumlarna federal yardm yapmak
veya kesmekten vergisini demeyen dini cemaat liderlerini silah zoru ile vergi
demeye icbar etmeye, istihdam ettikleri kadn, Afrika kkenli, spanyol asll veya Asya kkenli alflan saylar yetersiz grlen devlet iflletmelerine ceza kesmeye,
btelerinden kesinti yapmaya kadar farkl uygulamalar yrtlr. Eyaletlerin de
kendi anayasa ve hkmet yaplar vardr ve bunlar araclyla vergi topladklar
gibi jandarma benzeri askeri veya milis kuvveti toplamaktan farkl eitim, salk,
kltr v.b. politikalar uygulamaya kadar karar alr ve uygularlar. Ancak, anayasada federal hkmete verilen bir yetki alanna girmeleri sz konusu olmad gibi,
burada eyalet ile merkezi hkmetin snrlarn ne olduu konusu srekli bir hukuki tartflma alan oluflturmaktadr. Zaman iinde federal (merkezi) hkmetlerin
gleri byk lde artmfl ve federal hkmetlerin elinde toplanan g ile yerinden ynetime eilimli niter devletlerin merkezi hkmetleri elindeki g birbirine yaklaflmfltr.
SONU
Bu kitap renciye karfllafltrmal siyaset alann tantmay, farkl siyasal kltrlerde ortaya kan uygulamalar, onlarn baflar ve baflarszlklarn gstermeyi, siyaset olgusunun deiflik cephelerine dikkati ekmeyi hedeflemektedir. Karfllafltrmann aslnda bir yntem olduunu, bu suretle bilimsel arafltrmada kullanlan denetim altnda gzlemin mmkn olduunu zellikle bir kez daha vurgulamak isteriz.
Gzlemlenen siyasal olgunun hem birey, hem bireylerin bir araya gelmesiyle oluflan grup, hem de gruplarn iliflkilerinden oluflan sistem dzeyinde olufltuuna da
dikkat edilmelidir. Bu yzden karfllafltrmal siyaset alannda gelifltirilen kuramlar
bireysel, grup ve sistem dzeylerinde oluflturulan soyutlama ve zmlemelerden
ve ayn dzeyde gzlemlenen birimlerden yararlanmak zorundadr. Bu yzden,
karfllafltrmal siyaset sadece devletlerin karfllafltrlmas olmayp, ayn zamanda
yasama organlar veya mahkemeler gibi kurumlarn, dernek ve vakflar gibi kar
gruplarnn, hatta tekil bireysel siyasal davranfllar olan oy verme, dileke yazma,
protesto mitingine katlma gibi davranfllar da kapsar.
Karfllafltrmal siyaset kuramlar da bu eflitlilie uygun olarak farkl zmleme dzeylerinde, tek bir deiflkenin bir siyasal olaya etkisinin olup olmadn
arafltrmaktan, oklu deiflkenler arasndaki iliflkilerin varln saptamaya ve onlar
hakknda evrensel genellemelere ulaflma hedefine ynelebilirler. Karfllafltrma
yntemi karfllafltrmaya elveriflli kavram ve nermeler kullanlarak tek bir siyasal
sistemi afltrmak iin de, iki siyasal sistemi, birka benzer veya farkl siyasal sistemi veya ok sayda ve farkl siyasal sistemi arafltrmakta kullanlabilir. Burada kar-
www.evrenselpdf.com
31
fllafltrmada ka tane siyasal sistem kullanlacandan ok, kullanlan kavramlarn,

denencelerin ve kuramlarn karfllafltrmaya elveriflli olup olmad esastr. Ancak,
karfllafltrmaya konu olan sistem says arttka daha kapsayc genellemelere ulaflmann ve bilimsel katks yksek arafltrmalara ulaflmann olasl da artacaktr.
adafl dnyadaki siyasal rejimleri demokrasiler, otoriter ve totaliter rejimler
olarak ayr snfa ayrdk. Ayrca, demokrasileri ounluku ve oulcu (oydaflmac) olarak iki temel tipe ayrarak inceleyebileceimizi ve her iki temel demokrasi tipinin iinde parlamenter, baflkanlk ve yar-baflkanlk demokratik rejimlerinin
geliflebileceini de nerdik. Ancak, oulcu rejimlerin temel zellii svirede
kendisine zg bir uygulama olarak ortaya ktndan, oulculuk esasna gre
kurulan siyasal rejimlerin genellikle svireyi tam anlamyla izlemediklerini ve parlamenter bir rejim olarak kurumsallaflmaya yneldiklerini grmekteyiz. Onun iin
bu tipin yar-baflkanlk veya baflkanlk uygulamalar pek hayata geememifltir. Zaten Avrupada uyguland Hollanda veya Belika gibi lkeler cumhuriyet olmadklarndan devlet baflkanlar kral veya kralie olup oyla iktidara gelmemektedirler. Bu durumda da bu devletlerin yar- baflkanlkla ynetilebilmeleri olanakszdr.
Nihayet, bu deiflik rejim tiplerinin siyasal iktidarn devleti merkezi ve yerel ynetimleri arasnda dikey olarak federal, niter ve konfederasyon olarak ayr tipte
paylafllabildiini de gsterdik. Bu anlatmn basitlefltirilmifl bir zetini de izelge
1.3te gstermekteyiz. Sonu olarak bu izelgede sadece dnyamzda adafl olarak grlen temel rejim tiplerini ve bunlarn rgtlenme biimlerini ve temel karakterlerini gstermekteyiz.
izelge 1.3
Temsili Demokrasiler
ounluku
(Westminster)
Otoriter
oulcu
(Oydaflmac)
Totaliter
Modern
Geleneksel
Modern
rgtl
Parlamenter
n.
Fed.
Baflkanlk
Fed.
Konfed.
Ksmi Parlamenter*
Fed.
Yar - Baflkanlk
n.
Bireysel
rgtl
Parti
Askeri
Konfed.
n.
Fed.
www.evrenselpdf.com
Parti
Fed.
n.
n.
Fed.
Fed.
Rejim
Tipleri
32
zet
Siyaset biliminin alt temel alanndan biri karfllafltrmal siyasettir. Karfllafltrmal siyaset ulus-devletlerin zellikleri, rejimleri, ilerinde geliflen siyasal sre, yap ve
kurumlar ile birey-siyaset iliflkilerini kapsar. Benzer siyasal olgulardaki farkllklarn, farkl siyasal olgulardaki
benzerliklerin gzlenebilmeleri ve bunlar ortaya karan koflul ve nedenlerin ayrfltrlabilmeleri karfllafltrma
yoluyla olabilir.
Karfllafltrmal siyaset alannda deney yapmak olasl
olmad iin siyasal olgular, yaplar, geliflmeler gzlemelenerek deney benzeri koflullarn varl saptanr ve
gzlemlerin snflandrlmasyla bu koflullar iinden neden-sonu iliflkileri ayrfltrlabilir. Karfllafltrmal siyaset
konusunda gelifltirilen kuramlar flyle sralanabilir: kurumsal-yapsalclk, yapsal ifllevsel yaklaflmlar, bamllk kuram, kolektif eylem kuram, yeni kurumsalclk,
konusal karfllafltrma kuramlar ve karfllafltrmal kamu
politikalardr.
Karar alma srecinde siyasal yaplar arasnda karfllkl
etkileflimle ve hatta bamllkla salanan btnle siyasal sistem denilmektedir. adafl dnyadaki siyasal
sistemlerin temel grnts belirli bir toprak paras
zerinde yaflayan insan toplumu zerinde fiziksel g
kullanma meflru tekeline sahip, karar alma erkini kullanan siyasal yetkeler ve kurumlar biimindedir. Bir toprak parasna (yurt) egemen olma iddias genel kabul
gren, o toprak zerinde yaflayan insanlarn oluflturduu topluma hkmetme erkini elinde tutan bir sisteme
devlet ad verilmektedir. Devletin yurttafl durumundaki bireylerin oluflturduu bir arada yaflama alflkanl
olan ve gelecei de paylaflma iradesi gsteren toplumlara ulus denilmektedir. Ulus-devletler ayn zamanda
uluslararas iliflkilerin de temel elerinden birisini olufltururlar ve uluslararas hukuk asndan da birbirlerinin
ulusal yurtlar zerindeki meflru g tekeline sahip olarak kabul edildikleri srece hukuki varlklarn srdrrler. Bu durumda adafl siyasal sistemler bir toprak
ve onun zerinde yaflayan uluslar yneten hkmetler
biiminde rgtlenmifl olan devletlerden oluflurlar.
Ulus-devletin rgtlenme biimleri, temel kurumlar,
bu kurumlarn i iflleyiflini belirleyen yazl ve yazsz
kurallar ile bu kurumlarn birbirleriyle iliflkileri siyasal
rejimlerini oluflturur. Bir siyasal rejim paras olduu siyasal sistemdeki temel siyasal sre, etkileflim ve davranfllara egemen olan kurallar btndr. Ynetimi oluflturma flekli, yneticilerin ynetme slubu, yneten ile
ynetilen arasndaki iliflkilerin ieriine bakarak siyasal

rejimleri snflandrlabilmek mmkndr. Ynetilenlerin yneticilerin seiminde etkili olabildii, ynetenlerin kendilerini seenlere periyodik olarak hesap verdii, tekrar seilmek iin destek istedii, her siyasal karar
alma mevkii iin birden fazla ve deiflik siyasal grfl,
fikir veya karlar temsil eden adaylarn varolduu rejime demokrasi denilmektedir. Bu koflullarn olmad,
fikir, rgtlenme, haber alma ve muhalefet zgrlnn kstl olduu veya hi olmad rejimlere otoriter
rejimler denilmektedir. Bu rejimlerde ynetenlerin siyasal yetkeleri belirlemeleri sz konusu deildir. Toplumdaki her yapnn, kurumun (aileden okula, okuldan iflyerine kadar) hkmet ve ajanlar tarafndan denetim
altnda tutulduu, zgrlklerin hi olmad ve hatta
rejim iin tehdit olarak kabul edildii rejimlere ise totaliter rejimler ad verilir.
Siyasal rejimler iinde bulunduklar siyasal sistemlerin
ne lde yerleflik kurum ve kurallara sahip olup olmadna gre de farkl bir grnt alrlar. Siyasal rejimin
kurallar ve bunlarn ifllemesinde etkili olan yaplar gerek siyasal yetkeler gerek ynetilenler gznde itibar
ve saygya sahip, istikrarl bir ierik gsterirlerse onlar
kurumsallaflmfl siyasal rejimler olarak kabul edilebilir.
Buna bal olarak, her iki demokrasi tipinin iinde de
parlamenter, baflkanlk ve yar baflkanlk demokratik
rejimleri geliflebilmektedir.
www.evrenselpdf.com
33
Kendimizi Snayalm
1. Karfllafltrmal siyaset ile en yakndan ilgili olan bilimsel yntem hangisidir?
a. statistik
b. Gzlem
c. Yapsalclk
d. Deney
e. Yukardakilerin hepsi
2. John Stuart Mill tarafndan nerilen fark yntemi neyi bulmay amalamaktadr?
a. Karfllafltrmalarn hepsinde doru olan bir iliflki
olduunu
b. Bir bamsz deiflkenin bir siyasal olgu ile iliflkili olduunu
c. Aslnda her siyasal olgunun farkl devletlerde
ayn olduunu
d. Koflullar ne olursa olsun, bir bamsz deiflkenin mutlaka var olduunu
e. Uyuflma ynteminin gerekten var olup olmadn
3. Gabriel Almond her siyasal sistemde afladakilerden hangisinin var olduunu ortaya koymufltur?
a. Yaplarla ifllevler arasnda bir iliflki olmadn
bulmufltur.
b. Yaplarla ifllevler arasnda ayn ierikte bir iliflki
olmas gerektiini ispatlamfltr.
c. Yaplar farkl da olsa ayn ifllevlerin grldn ileri srmfltr.
d. fllevlerin yaplar deifltirdiini gzlemlemifltir.
e. Yapsal karmaflkln geliflmeyle azalarak ifllevlerin arttn saptamfltr.
4. Adam Przeworski ve Henry Teune karfllafltrmal siyasette evrensel nermelere iliflkin afladakilerden hangisini ortaya koymufltur?
a. Siyasette evrensel nermelere ulaflmann olanaksz olduunu gstermifllerdir.
b. Siyasette evrensel nermelere ancak uzun sreli
gzlem yoluyla ulafllabileceini nermifllerdir.
c. Siyasette evrensel nermelere genel kuramlar
araclyla ulafllabileceini iddia etmifllerdir.
d. Siyasette evrensel nermelere birbirine ok benzer sistemler iinde ortaya kan farkl siyasal olgular gzlemlemekle ulafllabileceini iddia etmifllerdir.
e. birbirlerinden ok farkl sistemlerde ayn deiflkenler arasnda ayn iliflkilerin varlnn saptanmasyla ulafllabileceini nermifllerdir.
5. John Stuart Millin uyuflum yntemi nerisi ile afladakilerden hangisini ortaya koymufltur?
a. ki siyasal sistemdeki benzerliklerin ayrfltrlabilecei ilk kez ispatlanmfltr.
b. Benzer etmenlerin koflullar sabit tutulurken,
farkl olan tek bir olgunun deiflmesi gzlenerek, ortaya kan bir siyasal olay zerinde bu
deiflikliklerin etkisi saptanmaya alfllmfltr.
c. Benzer etmenlerin etkileri altnda hareket eden
deiflkenlerin birbirleri zerindeki farkl etkilerinin irdelenmesi mmkn olabilmifltir.
d. Benzer etmenlerin deiflmelerindeki farklarn
ortak etkisini dikkate alan bamsz deiflkenleri ayrfltrmamz mmkn olabilmifltir.
e. Benzer siyasal sistemlerin nasl farkl bamsz
ve baml deiflken iliflkilerine iflaret edebilecekleri saptanmfltr.
6. Yeni kurumsalc yaklaflm ile ilgili olarak afladakilerden hangisi dorudur?
a. Yapsal-kurumsalcln eksiklerini tamamlayarak Souk Savafl sonras dnyadaki Bat hegemonyasn srdrmek iin tasarlanmfltr.
b. Kurumlarn aslnda yaplardan farkl birer organizma olarak varlnn olduunu gstermek iin
gelifltirilmifltir.
c. Kurumlarn bireysel davranfl biimlendiren teflvikler retebildii savna dayanmaktadr.
d. Kurumlarn bireylerin siyasal davranfllarnda tek
etkili olan bamsz deiflken olduunu gsteren alflmalara yol amfltr.
e. Kurumlarn artk siyasal hayatta bir yerinin olmadn ve tm siyasetin bireylerin davranfllarna indirgenebileceini gstermesi bakmndan
nemlidir.
7. Ulus-devletlerde siyasetin gerekleflmesinde etkili
olan yazl ve yazsz kurallarn btnne ne ad vermekteyiz?
a. Siyasal sistem
b. Uluslararas iliflkiler
c. Siyasal yaptrm
d. Siyasal rejim
e. Siyasal norm
www.evrenselpdf.com
34
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

8. adafl demokrasilerin ieriinin poliarfli olduunu
ifade etmek ne anlama gelmektedir?
a. adafl demokrasilerin sadece haka ve zgr
seimlerle iflbaflna gelen hkmetlerden ibaret
olmad, ayn zamanda zgrlkler ve haklar rejimine de sahip olduklar anlamna gelmektedir
b. adafl demokrasilerin dorudan demokrasi uygulamalar olan referandum gibi uygulamlar hayata geirmeden saygnlk kazanamayacaklar
anlamna gelmektedir
c. adafl demokrasilerin ounlua dayal bir ynetim biimi olarak alflmlarnn doal hatta zorunlu olduu anlamna gelmektedir
d. adafl demokrasilerin aslnda temsili kurumlar
araclyla alfltklarndan halkn kendi kendisini ynetmesinin artk imkansz hale geldii anlamna gelmektedir
e. adafl demokrasilerin hkmetler sayesinde
var olduu anlamna gelmektedir
1. d
9. Derin toplumsal yarklarla ayrflmfl toplumlara uygulanan demokrasi tipine ne ad verilmektedir?

a. Temsili Demokrasi.
b. Westminster Demokrasisi.
c. Oydaflmac Demokrasi.
d. Parlamenter Demokrasi.
e. Yar-baflkanlk Rejimi.
10. a
10. Hkmetin gcn snrlamak iin kurulan hkmet kuvvetlerinin eflit gte olduu ve birbirlerini denetleyip dengeledii siyasal rejime ne ad verilir?
a. Baflkanlk rejimi.
b. Yar-baflkanlk rejimi.
c. Baflbakanlk rejimi.
d. Diktatrlk.
e. Poliarfli
2. b
3. c
4. e
5. b
6. c
7. d
8. a
9. c
Yantnz yanlfl ise Bir Yntem Olarak Karfllafltrma konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yapsal fllevsel Yaklaflmlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Gzlem ve nerme konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yeni Kurumsalclk konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Siyasal Sistemleri Nasl Snflandrabiliriz? konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Demokrasiler konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Oydaflmac Demokrasinin
Parlamenter Rejimi konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Baflkanlk Rejimi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
Bu durumda sz konusu siyasal sistemin rejimi, siyasal
kltr, siyasal kurumlar, bireylerinin siyasal davranfllar, toplumsal yaps, ekonomik geliflmifllik dzeyi, v.b.
bakmdan dnyada mevcut olan dier 193 Birleflmifl
Milletler (BM) yesi olan ulus-devletlerin hibirisine
hibir bakmdan benzemediini grgl olarak gstermemiz gerekirdi. rnein, ulusal istatistikleri, BM ve
dier uluslararas rgtlerin toplad ve yaynlad karfllafltrmal istatistikleri, Dnya Deerler Arafltrmas,
Eurobarameter, Latinobarometer, ISSP gibi veri bankalarnn bulgularn tarayarak, bir lkenin dierlerine hibir bakmdan nasl benzemediini saptamamz gerekirdi. Tarihi, kltr, sosyo-ekonomik ve toplumsal yap
ve kurumlar, bireylerinin davranfllarnn bu derecede
kendine zg olduunu gsterebileceimiz bir siyasal
sistem rnei bulmak grgl olarak mmkn gibi grnmemektedir.
Sra Sizde 2
Bu tr bir arafltrma iin karfllafltrmal yntemden ok
istatistik yntemine baflvurmak daha doru olur. Bir l-
www.evrenselpdf.com
kede kent - kr yaflam evresinde oturmakta olan, farkl meslek ve eitim dzeyinde olan ok kimse bulunduundan burada gzlem says azl gibi bir sorunla karfllaflmamz sz konusu olmayacaktr. Bunun tam tersine fevkalade ok sayda, rnein Trkiye gibi 52 milyon semenin bulunduu bir lkede bu toplumsal konumlarda bulunan milyonlarca kifli olduundan, bu tr
farkllklar saptamak iin bu kifliler zerinde gzlem
yaparak toplanan verilerin snanmasna gerek olacaktr.
O zaman bu konumlardaki kiflileri temsil edecek bir rnek ekilerek, bu kiflilerle grflmek, onlara eflitli sorular yneterek verecekleri yantlar kaydetmek, sonra
bu yantlar arasnda istatistiksel olarak saptanacak farklarn var olup olmadn snamak en uygun yaklaflm
olacaktr.
Sra Sizde 3
Bir bireyin kendi iinde doup byd lke hakknda en ksa zamanda en etkili bir biimde bilgi sahibi olmasnn yolu, bir baflka lkeyi ziyaret ederek, rnein
bir renci mbadele program ile baflka bir lkeye giderek bir yar-yl veya daha fazlasn geirmesidir. Bu
yolla, birey baflka bir kltr ortamnda insanlarn nasl
davrandn, ne tr olaylara nasl tepkiler verdiklerini,
nasl beslendiklerini, nasl alfltklarn, nasl dinlendiklerini v.b. yakndan gzlemlemek olana bulacaktr.
Bu durumda kendisinin ve kendisi gibi yetiflenlerin neden bu durumlarda farkl davrandn sorgulayabilecek, o zaman da kendi iinde doup byd kltrn zelliklerini, dier kltrlere gre olan farklarn,
bylece kendisinin ve iinde doup byd toplumun kltrel zelliklerini gzden geirme, anlamlandrma ve anlama olana bulacaktr.
Sra Sizde 4
Semenlerin tercihlerinin yasama meclislerinde sandalyeye dnfltrlmesi iin farkl yollara baflvurulmas
temsil srecinin ve onun rettii sonucu nasl deerlendirdiimize baldr. Eer temsilden bir toplumda yaflayan her topluluun, kesimin, snfn, v.b. farkllklarn
aynen yasama meclisine yansmasn anlyorsak, o zaman oylarn meclis sandalyesine dnflmesinde orantszlk hofl grlemez demektir. O zaman temsildeki dalmn toplumdaki farkllklar aynen yanstmasn salayacak bir biimde yaparz ve bu durumda temsilde
adalet temin etmifl oluruz. Bu tr bir sonu farkllklar
korur, onlara sayg duymamz ve hoflgrmemizi salar.
Ancak, eer temsilden bir seim evresinde, kentte veya ilde yaflayanlarn en ok tercih ettii temsilciyi se-
35
mesini ve bu yolla da sadece en fazla desteklenen adaylar saptayarak ounluun tercihine ulaflmak istiyorsak, o zaman bu yolla adaletli olmasa da her seimden
sonra bir ounluu yasama meclisine taflr ve hkmet
kurulmasn salarz. Burada da ama toplumda en fazla destek bulan temsilcileri ounluun tercihini hkmet edecek biimde ne kartmaktr. Bu iki tanm birbiri ile genellikle badaflmaz niteliktedir. Onun iin ya
birinci yntem ve oulcu bir ynetim biimi, ya da
ikinci yntem ve ounluku bir ynetim biimi seilir.
Toplumda derin toplumsal ve kltrel farkllklar olan
demokrasiler genellikle oulcu yntemi, toplumda kltrel farklarn pek olmad toplumsal ve iktisadi farklarn ise bir tek boyuta indirgenebilecei demokrasilerde ise ikinci yntem olan ounlukuluun tercih edildii grlr.
Sra Sizde 5
Otoriter rejimler ya geleneksel siyasal meflruluk anlayflna gre siyasal yetki kullanmna dayanr, ya siyasal
istikrarszlk dnemleri sonunda bir askeri darbeyle kurulur, ya da zellikle baflkanlk rejimlerinde demokrasi
ile iflbaflna gelen bir siyasal liderin zgrlkleri ve insan haklarn artan lde kstlamasna semenden ald destekle kurulurlar. Geleneksel otoriter rejimlerde
deiflme ve modernleflme eilimleri ortaya ktnda
bu rejimler baz reform uygulamalar iinde girerler.
Oysa siyasal reform fikri geleneksel siyasal meflruluun
bir paras deildir. Bu rejimler hzla siyasal meflruluklarn kaybederler ve yklma rizikolar artar. Askeri otoriter rejimler de bir istikrarszlk dneminden sonra siyasal istikrar getirmek, lkeyi tehdit eden bir tehlikeyi
savuflturmak iin iktidara el koyarlar. Bu tehdidin getii ve siyasal istikrarn saland izlenimi dounca siyasal meflruluklarn kaybetmeye bafllarlar. Bu durumda ya yeni tehdit senaryolarnn domasn veya retilmesini temin ederek iflbaflnda kalmaya gayret ederler.
rnein 1974 ylnda meflruluu sorgulanmaya bafllanan Yunan askeri hkmeti Kbrsta bir askeri darbe
yaparak Baflpiskopos Makariosun hkmetini devirmek ve Kbrs bir oldubitti ile Helenlefltirmek suretiyle bir askeri zafer kazanarak iktidarn pekifltirmeye giriflmifltir. Darbe yapmakta baflarl olduu halde, sonrasnda Baflpiskoposu elinden karmfl ve arkasndan
gelen Trkiyenin garantrlk haklarn kullanarak yapt Temmuz 1974 askeri mdahalesine de engel olamaynca iktidardan dflmfltr. Nihayet, demokratik seimle iflbaflna gelen bir siyasal liderin giderek zgrlk
ve haklar kstlamasna semen destei temin etmesi
mmkndr. Bugn Venezuelada bu tr geliflme Bafl-
www.evrenselpdf.com
36
Yararlanlan Kaynaklar
kan Chavezin iktidarnda yaflanmaktadr. Bu tr rejimler sz konusu liderlerin kiflilii ile yakndan ilgili olduundan, onlarn karizmatik bir kiflilik olarak meflruluk
kazanmasn salarlar. Kiflinin karizmasn srdrmesi
de bu karizmay iktidar sonrasnda, rnein lmnden sonra, baflka bir lidere devretmesi de fevkalade
zordur. zellikle kuflaktan kuflaa karizma naklinin baflarl olabildiini gsteren kanta pek rastlanmamaktadr. Dolaysyla, Arjantinde Peron, Portekizde Salazar
gibi diktatrler zamanla karizmalarn yitirmifller, bazen
kendi hayatlarnda bazen de lmlerinden sonra otoriter rejimleri yklmfltr. Bu rejimlerin kfln hzlandran ekonomik daralma, savafl, i savafl v.b. olgularn
olduunu da grmekteyiz.
Sra Sizde 6
Totaliter rejimler belirli bir ideolojiyi mkemmelen uygulamak suretiyle dnyada mmkn olan en iyi siyasal
sisteme sahip olduklar iddiasyla kurulurlar. Mkemmel olan bir siyasal yap hibir biimde daha iyi bir hale getirilemez. Nitekim mkemmel devlet hakknda ilk
temel yaptlardan birisini oluflturan Platon, Devlet adl yaptnda mkemmel olan devleti deiflmez, mutasyona tabi olmayan idealar aleminin bir unsuru olarak
tanmlamfltr. Platona gre deiflme sadece bozulma
biiminde olur ve deiflen her fley rr ve yok olmaya
mahkmdur. Tm totaliter rejimlerde bir para Platonik
mkemmellik yani deiflmezlik ierii vardr. Oysa reforma gereksinim duymak demek baz zelliklerin yerli yerinde olmamas, iyi alflmamas, en azndan daha
da iyi hale getirilebilmesi imasn taflr. Bu nedenle, siyasal reform gereksinimini dillendiren totaliter devlet
yneticileri rejimlerinin mkemmelliini de ve ona dayana siyasal meflruluunu da sorgulamfl olurlar. O zaman bireysel zgrln hi olmad bir ortam ve vatandafllardan beklenen bireysel zverileri artk makul
olarak anlatmak olanakszlaflr. Siyasal reform yoluna
giren totaliter rejimler kendi elleriyle varlklarn tehlikeye atp rejimlerinin kmesine yol aabilirler. rnein, Sovyetler Birlii yeniden yaplanma ve aklk politikalarn uygulamaya baflladklar andan itibaren giderek artan lde zgrlk talepleriyle karfllaflmfl, zgrlk arttka da refah dzeyinin Bat demokrasilerine
gre daha dflk olduu olgusu daha ak bir biimde
halk tarafndan gzlenebilmifltir. Bu durumda da zgrlk talepleri daha da artmfl ve sonunda Sovyetler Birlii reformlarn hayata geirildii 1985ten alt yl sonra
31 Aralk 1991de sona ermifltir.
Almond, G. A. ve Verba, S. (1963). Civic Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nations,
(Princeton, New Jersey: Princeton University Pres.
Almond, G. A. ve Powell, Jr., G. B. (1967). Comparative Politics: A Developmental Approach, Boston,
Massachusetts: Little Brown and Co.
Aristoteles (2001). Politika, (eviren Mete Tunay), stanbul: Remzi Kitabevi.
Cardoso, F. H. ve Faletto, E. (1979). Dependency and
Development in Latin America, Berkeley, California: California University Pres.
Chilcote, Ronald H. (1994). Theories of Comparative
Politics: The Search for a Paradigm Reconsidered, (2nd Ed.), Boulder, San Francisco, Oxford:
Westview, ss. 3-118.
Davies, J. C. (1962). Towards a theory of revolution,
American Sociological Review, vol. XXVII,: ss.
518.
Dogan, Matttei ve Kazancigil, Ali (1994). Comparing
Nations: Concepts Strategies, Substance, Oxford
UK & Cambridge, Oxford, Blackwell.
Dogan, M. ve Pelassy, D. (1990). How to Compare
Nations: Strategies in Comparative Politics,
Chatham, N. J., Chatham House Pub.
Duverger, M. (1954). Political Parties, New York, New
York: John Wiley.
Easton, D. (1953). The Political System, New York,
New York: Alfred A. Knopf.
Holt, Robert T. ve Turner, John E. (1973). Competing
Paradigms in Comparative Politics in Holt and Turner (der.) The Methodology of Comparative Research. New York, The Free Press.
Huntington, S. P. (1968). Political Order of Changing
Societies, New Haven, Connecticut: Yale University Press.
Huntington, S. P. (1991). The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century, Norman,
Oklahoma: University of Oklahoma Press.
Huntington, S. P. (1996). The Clash of Civilizationsand the Remaking of the World Order, New
York, New York: Simon and Schuster.
Inglehart, R. (1997). Modernization and Post Modernization: Cultural, Economic and Political
Change in 43 Countries, Princeton, New Jersey:
Princeton University Press.
www.evrenselpdf.com
Lassman, P. and Spiers, R. (2002). Weber: Politicsl

Writings, Cambridge Texts in the History of Political Thought, Cambridge, UK: Cambridge University Press.
King, G., Keohane, R. O. ve Verba, S. (1994). Designing Social Inquiry, Princeton, N.J., Princeton University Press.
Landman, T. (2000). Issues and Methods in Comparative Politics: An Introduction, London, New
York: Routledge.
Lenski, G. ve Lenski, J. (1974). Human Societies: An
Introduction to Macrosociology, (2. Bask), New
York, New York: McGraw Hill.
Lijphart, A. (Eyll, 1971). Comparative Politics and
Comparative Method, American Political Science Review, vol. 65, no. 3,: ss. 682 - 693.
Migdal, J. S. (1991). A Model of State-Society Relations
in Howard J. Wiarda (ed.) New Directions in Comparative Politics, Boulder, San Francisco, Oxford,
Westview Press), pp. 45-58, Mill, John S. (1959). A
System of Logic, London, UK: Longman.
Nettl, J. P. (Temmuz, 1968). The State as a Conceptual
Variable, World Politics, vol. 20, no. 4: ss. 559 592.
Pennings, P., Keman, H. ve Kleinnijenhuis, J. (1999).
Doing Research in Political Science: An Introduction to Comparative Methods and Statistics,
London, Beverly Hills, Calif., Sage Publications.
Peters, G. (1998). Comparative Politics: Theory and
Methods, New York, New York University Press.
Popper, K. (2002). Conjectures and Refutations: The
Growth of Scientific Knowledge, London, UK:
Routledge.
Przeworski, A. and Teune, H. (1970). The Logic of
Comparative Social Inquiry, New York, New
York: John Wiley.
Ragin. C. (1994). Constructing Social Research, Thousands Oaks, CA, Pine Forge Press.
Riker, W. H. (1962). The Theory of Political Coalitions, New Haven, Connecticut: Yale University Press.
Riker, W. H. (1990). Political Science and Rational Choice, in J. E. Alt and K. A. Shepsle (der.), Perspectives on Positive Political Economy, Cambridge,
UK: Cambridge University Press, ss. 163 - 181.
Rustow, D. A. ve Erickson, K. P. (eds.) (1991). Comparative Political Dynamics: Global Research Perspectives, New York, Harper Collins.
37
Skocpol, T. (1979). States and Social Revolution: A

Comparative Analysis of France, Russia and
China, Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Skocpol, T ve Somers, M. (1980). The Uses of Comparative History in Macro-social Theory Comparative Studies in Society and History, vol. 22: 174197.
Skocpol, T. (1984). Visions and Methods in Comparative in Historical Sociology, Cambridge: Cambridge University Press.
Tilly, C. (1984). Big Structures, Large Processes, Huge Comparisons, New York, Basic Books.
Weber, M. (2001). The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, (yeni eviri ve girifl Stephen Kalberg), Chicago, Illinois: Roxbury Publishing Co.
Wilson, J. Q. (1995), Political Organizations, Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
Yararlanlan nternet Adresleri

Afrika Sosyal Barometreleri (Afrobarometer): http://
www.afrobarometer.org/
Asya Sosyal Barometreleri (Asian Barometer): www.asianbarometer.org/
Birleflmifl Miletler Yaynlar: http://www.un.org/
en/aboutun/index.shtml.
Dnya Deerler Arafltrmalar (WVS): www.worldvaluessurvey.org.
Latin Amerika Sosyal Barometreleri (Latino Barometro):
www.latinobarometro.org/
Uluslararas Sosyal Tarama Program (ISSP): www.issp.
org/
www.evrenselpdf.com
Amalarmz
N
N
N
N

Britanyann mevcut siyasal sisteminin zelliklerini aklayabilecek,
Britanyann yasama stnl rejimini, parlamenter sistem uygulamasn
oluflturan ounluku temsil fikrini, niter devlet uygulamasn deerlendirebilecek,
Britanyann mevcut seim ve parti sistemini, vatandafllarn siyasete katlma
srelerini aklayabilecek,
Britanyann bir lke olarak son yllardaki siyasi ve ekonomik gelifliminin arkasnda yatan kamu politikalar, toplumsal deiflim ve halen karfl karflya
olduu ekonomik ve siyasal bunalmlar gibi konular analiz edebilecek, kitabmzda yer alan dier geliflmekte olan ve geliflmifl lkelerle karfllafltrma
yapabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Temsili demokrasi
Parlamenter demokrasi rejimi
niter devlet
ift parti sistemi
oulcu seim sistemi
(first-past-the-post)
Merkeziyetilik
Liberal piyasa ekonomisi
(Thatcherism)
Sosyal refah devleti
indekiler
Karfllafltrmal
Siyasal Sistemler
ounluku
Kurumsallaflmfl
Parlamenter Rejim:
Birleflik Krallk
(Britanya)
www.evrenselpdf.com
GRfi
BRTANYA SYASAL SSTEMNN
EVRM
BRTANYA DEVLET SSTEM
SYASAL KLTR
POLTK KTSAT
SONU
ounluku
Kurumsallaflmfl
Parlamenter Rejim: Birleflik
Krallk (Britanya)
GRfi
Birleflik Krallk (United Kingdom) endstri devriminden beri dnya siyasetinin en
belli bafll glerinden birisi olagelmifl olan ve gnmzde de meflruti monarfli ile
ynetilen bir devlettir. zellikle 19. yzylda dnyann en byk imparatorluunu
oluflturan bu meflruti monarfli topraklar zerinde gneflin batmad, yani yerkrenin hemen her tarafndan smrgelere sahip olan bir bykle ulaflmfltr. Britanya topraklar zerinde ngiltere (England), skoya, (Scotland), Galler (Wales)
ve Kuzey rlanda (Ulster) olmak zere drt blgeden oluflan Birleflik Krallk, dnya dillerinin birounda ve Trkede de ksaca ngiltere olarak anlmaktadr. Hem
endstri devrimini ilk gereklefltiren lke olmas, hem adafl temsili demokrasinin
kendiliinden ortaya kt ilk topraklardan birisini oluflturmas dolaysyla Birleflik Krallk gl kkleri olan, doal bir siyasal uygulama olarak demokrasiyi adeta bir siyasal hayat tarz olarak yaflayan ve kendine zg bir demokrasi modeline
sahip olan bir devlettir. Bu blmde Britanyallarn rettii yasama meclisi stnlne dayal bir kkl (kurumsallaflmfl) parlamenter siyasal rejim uygulamas
olan Britanya siyasal sistemini inceleyeceiz. Bu demokrasi uygulamas benzer siyasal sistemlere esin kayna olarak rnein Hollanda, Belika, talya, sve, Danimarka gibi Avrupa lkelerinde, hem de Hindistan gibi kinci Dnya Savafl sonrasnda bamszlna kavuflan eski smrgelerindeki baflarl demokratik rejim uygulamalarna olanak salamfltr. Ayn zamanda, on sekizinci yzylda ngiliz siyaseti iki nemli olaya kaynak teflkil etmifltir. ngiliz parlamenter demokrasi uygulamas henz daha geliflme gstermeden mutlakiyeti monarfli dnemi sonlarna
doru dnyadaki smrgeleri arasndan ilk bamszlk savafl da Birleflik Kralla
karfl Amerikan kolonilerinde ilan edilmifl ve on sekizinci yzyl ngiliz rejiminin
bir elefltirisi zerine Baflkanlk Rejimi ve onu belgelefltiren Amerika Birleflik Devletleri (ABD) anayasas oluflturulmufltur. 1748 ylnda Manfl Denizinin karfl kysndaki Fransada Baron de Montesquieu, Kanunlarn Ruhu adl eserini yaynlayarak
ngilterede hkmet kuvvetleri olan yasama, yrtme ve yargnn birbirinden bamsz olduklar ve bu yzden bu lkedeki siyasal uygulamalarn Fransadaki gibi
baskc siyasal uygulamalara yol amadn savunmufltur. Daha sonralar, Britanya
siyaseti ABD ile hemen hemen ayn zamanda, on dokuzuncu yzyln ilk yarsnda bugnk siyasal partilerinin ilk rgtlenmelerine sahne olmufl, siyasal parti olgusu Britanya ve ABDndeki uygulamalarndan dnyaya yaylmfltr. Zaten, arada
bir bamszlk savafl olmasna karfln Birtanya ile ABDnin iliflkileri ayn dili pay-
www.evrenselpdf.com
40
laflan benzer kltrel zellikleri olan iki demokrasinin zel yaknln koruyagelmifltir. Temsili demokrasinin temel kurumlar olan yasama meclisi (Parliament) stnl, kuvvetler ayrl, temsili demokrasi, siyasal parti gibi uygulamalarda nc ve esin kayna bir siyasal sisteme sahip olan Britanyada siyasetin nasl olufltuunu bu blmde daha yakndan inceleyeceiz.
BRTANYA SYASAL SSTEMNN EVRM
Birleflik Krallk, gl bir

deniz kuvvetine ve deniz
ticaret filosuna sahip
olduu iin gl bir sanayi
lkesi haline dnmfl ve
Endstri Devrimini ilk
gereklefltiren devlet ve
ekonomi haline gelmifltir.
Britanya Avrupa ktasndan Manfl Denizi ile ayrlan, Kuzey Atlantikte iki byk ve
ok sayda kk ada zerine yaylmfl bir ada devletidir. Birleflik Krallk tm bu
adalarn toplam olan 242,514 km2 kadar bir alana sahiptir (UK 2004, 2003, 1). lke, Byk Britanya adas zerinde gneyde ngiltere (England), Kuzeyde skoya (Scotland), Batda Galler (Wales) ve ayr bir ada olan Irlandann kuzeyinde Kuzey Irlanda (Ulster) olarak drt byk blgeden oluflmufltur. 1800 ylnda kabul
edilen Birlik Yasas (Act of Union) ile Byk Britanya ve Kuzey rlanda Birleflik
Krall (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) (UK) adyla resmen bugnk devlet yapsn ierecek biimde oluflturulmufltur (UK 2005, 2004,
1). Irlanda adasnn byk ounluu eskiden Birleflik Kralln smrgesi olan ve
1926 ylnda kendi kendini ynetmeye ve 1937deyse bamsz bir devlet haline
gelen Irlanda Cumhuriyetine aittir. Birleflik Kralln baflka bir kara komflusu yoktur. Douda Iskandinavyadan Polonya, Almanya, Fransa, Portekiz ve spanyaya
uzanan tm Bat Avrupa devletleri ile deniz zerinden iliflkileri ok eski tarihlerden beri mevcuttur ve halen de devam etmektedir. Batsnda rlanda Cumhuriyeti
dflnda zlanda ve onun tesinde ABD, Grnland ve halen dominyonu olan Kanada ile yakn ekonomik, siyasal ve kltrel iliflkiler ierisindedir.
Birleflik Krallkta son nfus istatistiklerine gre 60.975.300 kifli yaflamaktadr
(http://www.statistics.gov.uk/STATBASE/Product.asp?vlnk=5399). Bu nfusun en
youn olarak yaflad blge Byk Britanya adasnn ngiltere blgesidir. Bol yafll bir iklimi olan ngilterenin ekonomik iliflkilerinde denizin ve deniz ticaret yollarnn byk nemi olagelmifltir. Gerek corafi konumu, gerek nfus bykl,
gerek yzlm itibaryla aslnda Avrupa ktasnn bir kflesinde bulunan Birleflik
Kralln nasl olup da dnyay yneten bir imparatorlua dnfltn anlamak
ilk bakflta kolay deildir. Britanyann tarihine baktmzda uzun yllar boyunca
Keltler (Celtics), Romallar, Danimarkallar (Vikingler) ve nihayet 11. yzylda bugnk Fransann bat kylarnda hkm sren Norman Kral Fatih William (William the Conqueror) tarafndan fethedildiini grmekteyiz. Fazla bir direniflle karfllaflmayan bu gler Byk Britanya adalarn kolaylkla ele geirerek onun topraklar zerinde egemen olmufllardr. Bu istila ve fetihler adann kuzeyindeki sko ve
batsndaki Galyay ve Kuzey rlanday iermemifllerdir. Ancak, zamanla adann
gneyindeki ngiltere blgesinin krallar skoya, Galler ve rlandann tamamn
kl zoruyla egemenlikleri altna almfllardr.
Birleflik Krallk bir anlamda 1066dan itibaren Norman (Frenk) lordlar (toprak
aas flvalyeler) tarafndan kurulmufl bir monarflidir. Bu nedenle de Manfl Denizinin iki kys arasndaki ba uzun yllar boyunca srmfl, Fransa ve Birleflik Kralln birbirleri zerinde egemenlik tesis etme mcadelesi 19. yzyln ikinci yarsna
kadar ve ok ciddi bir tehdit olan Alman devleti kurulup gleninceye dein srmfltr. Ancak, 16. yzyln bafllarnda ngilterede de etkili olmaya bafllayan Reform hareketi Kral VIII. Henrynin papay siyasal g mcadelesi yapan bir kral
olarak kabul etmesi ve kendisini ngiltere Kilisesinin (Church of England) bafl
ilan etmesiyle sonulanmfltr. Bylece kurulan Anglikan Kilisesi Romadaki Kato-
www.evrenselpdf.com
2. nite - ounluku Kurumsallaflmfl Parlamenter Rejim: Birleflik Krallk (Britanya)
lik Kilisesi ve Papaya karfl nemli bir g olarak ykselmeye bafllamfltr. VIII.
Henrynin Katolik Kilisesinin ngilteredeki mallarna el koymas ile o zamann tarm ekonomisinde byk bir toprak sahibi olmasna ve nemli bir zenginlie yol
amfltr. Bu serveti deniz kuvvetleri baflta olmak zere ordunun glenmesine
harcamaya bafllayan VIII. Henry gerek Fransz Krall, gerek onun mttefiki olan
Iskoya Kralln savaflta yenerek Birleflik Krall bir g olarak ykselmesini
salamfltr (Elias, 2000, 277 - 289).
Amerikan ktasnn 1492de keflfi ile birlikte bafllayan ktann istila ve yamas,
Kuzey Atlantik ticaretini dnyann egemen ticaret blgesi haline getirmifl, deniz
kuvvetleri giderek glenen ngiltere ise spanya, Portekiz ve Fransz deniz kuvvetlerini yenerek Kuzey Atlantik ticaret blgesinin temel gc haline gelmifltir. 17.
yzyldan itibaren gerek Byk Britanya ve Irlandann tamamn, gerek Kuzey
Amerika, Hindistan ve Afrikann bat ve dou blgelerini egemenlii altna alan
ngiltere, dnya ticaretine de egemen olmaya bafllamfltr. Buharn enerji retiminde kullanmnda nclk ederek daha hzl deniz ulaflmn gereklefltirmeyi baflaran Birleflik Krallk hem gl bir deniz kuvvetine hem de deniz ticaret filosuna sahip olmufltur. Bu geliflmeler ngiltere baflta olmak zere Britanyann bir sanayi lkesi haline dnmesine ve Endstri Devrimini ilk gereklefltiren devlet ve
ekonomi haline gelmesine de olanak salamfltr. Endstriden elde ettii ekonomik gc, ordunun emrine veren Birleflik Krallk, deniz kuvvetlerinin tm dnya
denizlerinde baflat g haline gelmesiyle dnyann en byk mparatorluunu da
kurmufltur.
Bu geliflmeler Britanyann Protestan (Anglikan) ve Katolik olarak farkl Hristiyan mezheplerine sahip olmasna, farkl etnik gruplardan oluflan adallara, Karayiplerden, Hindistandan, Afrikadan gelen gmenlerin yerleflmesiyle farkl rklardan gelen Britanya vatandafllarnn da eklenmesini salamfltr. 1947de Hindistann bamszln ilan etmesi ve hemen arkasndan da Pakistan ve Hindistann
ayrlmasndan sonra Britanyaya g eden Mslman Hintli nfus artmfl ve bugn
Birleflik Krallk Mslman, Sih, Hindu ve Budist aznlklar da barndran, beyaz,
siyah ve sar rktan aznlklara sahip olan karmaflk kltrel yapda bir topluma
dnflmfltr.
Dnya Savafllar taflmalar fevkalade zor olan bir mali klfeti imparatorluklarn
srtna yklemifltir. Yirminci yzyln Dnya Savafllar sonunda tm imparatorluklar
kmfltr. Birleflik Krallk da bu geliflmeden payn almfl ve mparatorluun genifl topraklar zerinde ok sayda bamsz ulus-devlet ortaya kmfltr. Bu bamsz devletlerle zel antlaflmalar yapan Birleflik Krallk onlar Britanya Devletler
Topluluu (British Commonwealth) olarak yeni bir statde btnlefltirmifltir. Bu
sayede Britanyann eski smrgeleriyle zel iliflkileri ekonomik ve kltrel olarak
yeniden tanmlanarak srmfl, uluslararas siyasal iliflkiler de yeni bir ierikte devam etmifltir. Britanyann smrgelerinde baflarl bir biimde kltrel miras olarak brakt ngiliz dili ve kltr dnyada en fazla konuflulan dilin de ngilizce
olmasnda yardmc olmufltur. Ancak, bu geliflmeler Britanyann 19. yzyldaki
egemen dnya gc konumunu ortadan kaldrmfl, onun yerine ABD ve Rusya
nemli gler olarak ykselmifl ve bilahare ABD Birleflik Kralln oynad rol
20. Yzyln son eyreinde stlenmifltir.
Britanyann ekonomik gc de 20. yzyl boyunca hzla azalmfltr. 1930lar
Dnya Krizinde ABD Britanyay ekonomik olarak gemifltir. 20. yzyln sonuna
kadar Britanya Fransa, Almanya, Japonya gibi ekonomiler tarafndan geride braklarak, byk lde 1970lerde keflfedilen Kuzey Denizi petrol gelirleri ve liberal
www.evrenselpdf.com
41
Yirminci yzyln Dnya

Savafllar sonunda
mparatorluun genifl
topraklar zerinde ortaya
kan bamsz devletlerle
zel antlaflmalar yapan
Birleflik Krallk onlar
Britanya Devletler Topluluu
(British Commonwealth)
olarak yeni bir statde
btnlefltirmifltir.
42
bir piyasa ekonomisi uygulamalarna dayanarak ekonomisindeki knty durdurabilmifltir. Bugn dnyann finans kapital merkezlerinin en baflnda gelen baflkenti Londraya sahip olan Britanya ayn zamanda G-7 ve Ekonomik flbirlii ve Kalknma rgt (OECD) yesidir. Ayn zamanda Birleflmifl Milletler (BM) Gvenlik Konseyinin befl daimi yesinden birisi olan Birleflik Krallk eski smrgesi ABD ile yakn uluslararas siyasal dayanflma iinde Kuzey Atlantik Antlaflmas rgt (NATO)
kurucu yesi olmufltur. Ayn zamanda Avrupa Konseyinin de kurucu yesi olan
Birleflik Krallk, Avrupa Ekonomik Topluluuna (daha sonralar Avrupa Birlii, AB)
Fransann uzun boylu direncini sonunda krarak 1972de tam ye olmufltur.
BRTANYA DEVLET SSTEM

Siyasal Rejim (Anayasa) ve Uygulama
Birleflik Krallkta gc
azalarak bir devlet simgesi
(timsali) haline dnflen
Tan temel siyasal ifllevi
artk sadece Baflbakan
atamak ve devleti temsil
etmek, yani ulusal siyasal
dayanflmann simgesi
olmaktan ibarettir.
Birleflik Krallk halen bir monarflidir, ancak uzun yllar sren evrim sonunda mutlak monarfliden meflruti monarfliye gemifltir. Bu sre ierisinde Tan (Crown)
gc azalarak bir devlet simgesi (timsali) haline dnflmfltr. Halen kaltsal olarak aile iinde en byk evlada geen Ta, flu anda Britanya tarihinin en uzun sreden beri grevde bulunan kralielerinden birisi olan Kralie II. Elizabeth tarafnda taflnan bir grevdir. Onun tahttan feragati veya vefat durumunda Galler Prensi (Prince of Wales) unvann taflyan aile yesine gemesi beklenmektedir. Tan
temel siyasal ifllevi artk sadece Baflbakan atamak ve devleti temsil etmek, yani
ulusal siyasal dayanflmann simgesi olmaktan ibarettir. Dier ifllevleri, rnein
Anglikan Kilisesinin bafl olmak, her Parlamento (yasama organ) alflnda hkmetin programn okumak, Baflbakandan dzenli olarak siyasal geliflmeler hakknda bilgi almak gibi ifllevlerinin ierii siyasal etkiden arndrlmfl bulunmaktadr.
Hkmet program iktidar partisinin de lideri olan Baflbakan tarafndan yazlmakta Kralie tarafndan Parlamentoda okunmaktadr. Kralienin Anglikan Kilisesinin
baflnda grd dini bir ifllev yoktur. Baflpiskopos statsnde bir dini lider Kilisenin dini ifllevlerini ynetmektedir ve fiiliyatta (de facto) bu dini lider de Baflbakan tarafndan seilmektedir. Tan sahip olduu ve VIII. Henry gibi gl Krallar
tarafndan fevkalade kanl bir biimde uygulanan siyasal karar alma hakk, eflitli
ayaklanmalar ve 1648deki bir savafl sonunda Kral II. Charlesn yenilmesi gibi geliflmelerle Tatan alnarak yasama organ olan Parlamentoya (Parliament) devredilmifltir. Bu sre ayn zamanda yasama organnn glenmesine ve zamanla Parlamentonun alt meclisi olan Avam Kamarasnn (House of Commons), st meclis
olan Lordlar Kamarasnn da (House of Lords) yetkilerini ele geirmesiyle halkn
temsilcisi olarak seilen Avam Kamaras ounluklarnn eline gemesiyle sonulanmfltr. Bu evrim 19. yzyln ilk yarsnda byk lde tamamlanmfltr. Ayn
zamanda ngilterede Endstri Devrimi ile ortaya kan orta snfn da sigortaclk
ve bankaclk sermayesine ve onun uzants olan sanayi kapitaline hkmetmeye
bafllad andan itibaren tarm ekonomisinin egemenleri olan aristokrasinin de
(Lordlarn da) gc zayflayarak orta snfa (burjuvaziye) boyun emesi sz konusu olmufltur. Lordlar Kamaras korunarak, tpk Ta gibi siyasal gc trplenmek
suretiyle daha ok bir simgeye dnfltrlmfl, fiilen Avam Kamaras Britanyann
meflru siyasal karar alma mercii (yetkesi, authority) haline dnflmfltr.
Britanya siyasetinin bu geliflmelerini ieren bir yazl anayasaya Birleflik Krallk
hibir zaman sahip olmamfltr. 19. yzylda Bagehot tarafndan yazlmfl olan The
English Constitution (1867) adl alflma bu alandaki ilk derli toplu anlatmla Birle-
www.evrenselpdf.com
flik Kralln siyasal rejimini betimleyen ve Amerikan baflkanlk rejimi ile karfllafltran bir ieriktedir. Bugne kadar da Bagehotun bu alflmas Britanya siyasal rejimini anlamak iin kullanlan temel eser ifllevi grmfltr. Fransz dflnrleri ve
onlar izleyen Trk hukuk ve siyaset uzmanlar bu anayasasnn yazsz bir anayasa olarak mevcut olduunu kabul etmifllerdir. Oysa, Britanyann yazl veya yazsz bir anayasas olmamfltr. Ancak, 21. yzyln baflnda AB yargs tarafndan verilen kararlarn Britanya halkn ve hkmetini kapsamas ile Britanya bir haklar
katalogu (Bill of Rights) hazrlayarak kabul etmek gereini duymufltur. Bylece
Birleflik Krallk, Birleflmifl Milletler nsan Haklar Szleflmesi ve Avrupa nsan Haklar Szleflmesinin taraf olmalarnn tesinde bir yazl Haklar Beyannamesine sahip olarak yazl anayasa oluflturma yoluna girmifl bulunmaktadr. Britanya siyasal
ynetim kltr yazl anayasa yerine Parlamento ve giderek Avam Kamarasnn
kartt yasalarla oluflan siyasal mevzuat, buna dayal olarak doan ve kk salan
kurum, norm, mevzuat ve uygulamalara dayal olarak ynetilen bir siyasal rejime
sahip olmufltur.
Bu siyasal rejimin kkeninde belirgin bir temsili demokrasi anlayfl yatmaktadr. 17. yzyl liberal siyaset felsefesine kadar uzanan bu siyasal rejim uygulamasna gre halkn ynetimi onun setii temsilcileri ile olur. Halkn yokluunda halk
temsil etme yetkisi drst, haka ve serbest yaplan seimlerle tescil edilen temsilcileri heyeti eliyle ki, bu heyet de Avam Kamarasndan ibarettir, aynen halkn sahip olduu siyasal erke ve yetkilere sahip olarak karar alr. Yasama meclisi ile halk
zdefl, yani mkemmelen tam ve ayndr. Devlet erki Britanya Parlamentosundadr ve o yasama organnda da halkn temsilcileri Avam Kamarasndadrlar. Zaten
lordluk uzun zaman kaltsal olarak aile iinde bir kuflaktan dierine geen bir grev niteliinde srmfltr. 1990larda fli Partisi hkmeti bu tr kaltsal lord unvanllarn saysn azaltmfl, Margaret Thatcher gibi byk liyakate flayan olduu
dflnlen kiflilere Ta tarafndan verilen bireysel baflar ve liayakate dayal Lordluk veya Ladylik unvanna sahip olanlarn orann arttrmfltr. Ancak, bunlar ne kadar devlete hizmet eden liyakat sahibi kifliler olarak tanmlansalar da, yine de halkn temsilcisi olmayp Tan ihsanna mazhar olmufl kimselerdir. Onun iin fiiliyatta Britanya Parlamentosunda siyasal g halkn temsilcilerinin oluflturduu Avam
Kamarasndadr.
Bu anlayfla gre oluflan siyasal rejimlere (anayasalara) yasama egemenlii rejimi adn vermekteyiz. Trkiye Cumhuriyetinin de, kuramsal olarak da olsa, kuruluflundan beri ayn siyasal anlayfl yanstan yasama egemenlii esasl anayasalarla
ynetildiini, bir anlamda Britanya siyasal geleneinden etkilendiini veya esinlendiini ifade edebiliriz. Yasama stnl rejiminde meflru siyasal yetki sadece
halkn temsilini mkemmel olarak gereklefltirdii varsaylan yasama kurumundadr. Britanya devletinin de kurumsal adresinin hukuken sonsal (nihai) karar alma
yetkisini kullanan ve egemen meflru iktidar kurumu olarak Parlamentodan ibaret
olduunu ifade edebiliriz.
Yasama
Britanya siyasetinin eer bir zellii yasama egemenliine bal bir parlamenter
demokrasi rejimi uygulamasysa, dier zellii de bu parlamenter rejim uygulamasnn dayand temel ilkenin ounlukuluk (majoritarianism) ilkesi olmasdr.
Daha sonra greceimiz gibi, seim sisteminin de yardmyla Britanya siyasetinde
bir siyasal partinin tek baflna seimden sonra hkmeti kurmas iin gereken koflullar yaratlmaya alfllmfl ve 21. yzyla kadar da fazla bir tartflmaya yol ama-
www.evrenselpdf.com
43
Britanya siyasal ynetim

kltr yazl anayasa yerine
Parlamento ve giderek Avam
Kamarasnn kartt
yasalarla oluflan siyasal
mevzuat, buna dayal olarak
doan ve kk salan kurum,
norm, mevzuat ve
uygulamalara dayal olarak
ynetilen bir siyasal rejime
sahip olmufltur.
Britanya siyasetinin bir

zellii yasama egemenliine
bal bir parlamenter
demokrasi rejimi
uygulamas, dier zellii ise
bu parlamenter rejim
uygulamasnn dayand
temel ilkenin ounlukuluk
(majoritarianism) ilkesi
olmasdr.
44
Britanyann meflru siyasal

karar alma mercii (yetkesi,
authority) fiilen Avam
Kamarasdr.
dan bu ilkenin alflmas salanmfltr. Buna gre her seime siyasal partiler baflkanlarnn seimi kazanmas durumunda baflbakan olaca ve yanndaki mesai arkadafllarnn da bakan olarak grev yapacaklar varsaym ile katlrlar. Yine siyasal
partiler ayn anlayfln bir uzants olarak uygulayacaklar politikalar ieren programlarn yaynladklarnda semene hangi politikalarn hangi politikaclar tarafndan uygulanacan beyan etmifl olurlar. Semen de bu kiflileri ve politikalar deerlendirerek oy kullanaca varsaymyla hareket eder. Bu durumda yaplan seimler sonunda semenin ilk tercihi olan siyasal kadro ve politikalar seilmifl ve
bir dnem iin lkeyi ynetmek zere Parlamentonun Avam Kamarasndaki ounluu oluflturmufl olurlar. Ayn zamanda ikinci en fazla oyu alan parti de ana
muhalefet partisi olarak Avam Kamarasndaki yerini almfl olur.
Britanya Parlamentosunun genel kurul salonunun mimarisi de bu tr bir alflmay yanstacak biimde dzenlenmifltir. Majestelerinin hkmeti olarak adlandrlan siyasal parti grubu birbirine paralel olarak oluflturulan sralarda (bench)
otururlar, onlarn karflsnda da Majestelerinin muhalefeti ayn sra dzeninde yerlerini alrlar. Bu durumda gerek iktidar gerek muhalefet partilerinin Majestelerine
sadk olduu ve siyasal sistemin temel unsuru olan partiler olduklar da bir kez daha vurgulanmfl olur. Genel Kurulda iktidar ve muhalefet partileri birbirleri ile karfl karflya ve yz yze yerlerini almfl olurlar. Her iki grubun yannda ve ikisine de
eflit mesafede Avam Kamarasnn Baflkan (Speaker) yer alr. Baflkan yeler arasndan oy ounluu ile seilir, deneyimli ve saygn bir ye olmasna zen gsterilen
bir siyasal kifliliktir. Avam Kamarasnn alflmasn Baflkan parlamenter alflma
geleneklerine ve teamllere gre dzenler ve ynetir. ktidar partisi sralarnn ilkinde (front bench) baflbakan ve bakanlar otururlar ve bu sralarn Baflkanlk krssne yakn olan ksmnda byke bir masa grntsnde bir krs bulunur.
Baflkan sz verdike Baflbakan ve Bakanlar yerlerinden kalkarak bu krsye gelir
ve gerekli konuflmalar yaparlar. Ayn krsnn karfl tarafndan da ana muhalefetin baflkan tam baflbakann karflsnda ve en n srada oturur ve onun da yannda
glge bakanlar (shadow ministers) tabir edilen parti nde gelenleri yerlerini alrlar.
Muhalefet parti grubunda da her bir iktidar partisi bakanna tekabl eden bir glge bakan grev yapar. Eer bir dahaki seimde muhalefet partisi iktidara seilirse,
o glge bakann bu sefer Baflbakann Kabinesindeki bakanlk koltuunu dolduraca varsaylr. Muhalefet de iktidar kadar politikalarn ieriine glge bakanlar
araclyla hakim bir konumdadr. Bunu da muhalefetin verdii szl ve yazl sorularla yapt yasama denetimleri srasnda grmek mmkndr.
Britanya Parlamentosunun grevi sadece hkmeti kurmaktan ibaret deildir.
Avam Kamarasndaki ounluk lideri Ta tarafndan baflbakan olarak atanr, ama
grevini srdrebilmesi iin Parlamentonun gvenoyuna sahip olmak zorundadr.
Gvenoyu baflbakan atanp kabinesini ve hkmet programn akladnda Avam
Kamarasndaki oylama sonucunda verilir. Zaten ounluk parti grubunun baflkan olan baflbakann o gruptaki milletvekillerinden gvenoyu alamamas sz konusu deildir. Britanya parlamenter demokrasisinde yasama organndaki partiler disiplinli partilerdir. Her parti grubunu baflnda bulunan bir grup baflkan temsilcisi,
lkemizdeki adyla grup baflkan vekili (whip) her parti grubu yesi milletvekilini
yakndan izler ve oy verilecei zaman onlara ne flekilde davranmalar gerektiini
anmsatr veya icabnda ikazla oy vermeleri iin gerekli teflvikte bulunur. Britanya
Avam Kamarasnda standart oylama uygulamas milletvekillerinin evet veya hayr
anlam taflyan kaplardan yryp gemeleri suretiyle olur. Onun iin her milletvekilinin ne ynde oy kulland veya oylamada bulunup bulunmadn saptamak
www.evrenselpdf.com
kolaydr. Baflkan vekilinin ikazlarna karfln oylamaya katlmayan veya partinin istediinden farkl oy kullanan milletvekilleri whip tarafndan disipline tabi tutulur.
Bu uygulamada partiden ihra edilmek gibi cezalar da mevcuttur ki, bu durumda
o milletvekilinin siyasal kredisi yok olduundan baflka siyasal partilerde greve
devam etmesi imkansza yakn bir zorluktadr. Seildii partiden atlan bir milletvekilinin semen gznde de itibar ve gvenilirlii kalmad iin bir daha seilmesi de hemen hemen olanakszdr. Buna karfln bulunduklar siyasal partinin ideolojisinde ve uygulamalarnda sapma olduu savyla onu elefltiren ve o partiden
ayrlp kendi grfllerine uyan bir ideolojik konumu bulunan baflka bir partiyi kuran veya byle bir partiye katlan milletvekillerine rastlanmfltr. Bu durumda ise siyasal kredinin tamamen zarar grmedii ve milletvekilinin seilebilirliinin srd de gze arpmaktadr.
Gvenoyu ayn zamanda iktidar denetim ifllevi de grr. zellikle baz hassas
politik tercihlerin konu olduu durumlarda milletvekilleri seim evrelerinden ar
bask altnda kalabilmektedir. O zaman partinin nde gelenlerinin veya baflbakann belirli bir yasa taslanda srar etmesi Avam Kamarasnn arka sralarnda oturan ou yeni milletvekili olan parti grubu yelerinin ok sayda veya topluca ayak
diremesine neden olabilir. ktidar partisi iinden gelen bu tr bir direnme bir anlamda gvenoyunun kaybedilmesi olarak yorumlanr. Buna Britanya siyasetinde
arka sralarn isyan (back bench revolt) denmektedir ki, bu tr bir direnme genellikle baflbakann hem parti baflkanl hem de baflbakanlk koltuunu kaybetmesine yol aar.
Avam Kamarasnn nemli bir ifllevinin iktidarn denetlenmesi olduu aktr.
Bu amala gvenoyu dflnda yazl ve szl soru sormak ve bu sorulara baflbakan
ve bakanlarn yant vermesi esas sk skya uygulanmaktadr. Britanya Avam Kamarasnda bir baflbakann kendisine sorulan sorular savsaklamas, yantlamamas,
yantlar geciktirmesi gibi uygulamalar iktidar partisine ciddi kredi ve oy kaybettiren sonular dourmaktadr. Kritik soru seanslar Britanya medyas tarafndan yaynlandndan semenin de bu denetim srecini izlemesi sz konusudur. Onun
iin hkmetin bu konuda verecei yantlar kritik ieriktedir. rnein, Irakta 2003
ylnda ABD iflgaline destek veren Britanya Baflbakan Tony Blairin Prlamentoda
yapt ve sonra medyada tekrar ettii aklamalarn temelsiz olduu duygusunun
yaygnlaflmas hem semenlerin protestolarna hem de Baflbakann soruflturmaya
hedef olmasna yol amfltr.
Yrtme
Britanya siyasetinde hukuken, yrtme yasamadan bamszdr. Ancak, fiilen hem
yrtmenin en etkili kurumu olan baflbakanlk hem de Avam Kamaras ounluu
tek bir kiflinin denetiminde olduundan adeta her iki hkmet gcnn birbirine
kaynaflmas sz konusudur. Onun iin baflbakanlk kurumunda muazzam bir iktidar birikimi (temerkz) oluflmakta, parlamenter rejim adeta bir baflbakanlk rejimi olarak alflmaktadr. Bu durumda, fiilen yasama ve yrtme bamszl bir
hayli kuramsal bir ierikte kalmaktadr. Yrtme baflbakan ve onun Tatan devralmfl olduu kabinesi ki, orada da harcama gc olan bakanlklar bulunmaktadr,
tarafndan ynetilir. Britanya sisteminde Bakanlk grevinin uygulamada uzun sreli olmad, ou bakann ortalama bir yldan daha az bir sre grevinde kald
da bir gerektir. Bu duruma karfllk, Bakanlk brolarnda alflan brokratlar (civil servants) ok uzun birer kariyer ve itibar sahibidirler. Bakanlklar idari bakmdan sreklilik arz eden msteflarlklar (under secretariat) tarafndan ynetilirler.
www.evrenselpdf.com
45
46
ngilterede aslnda
Parlamento ats altnda
toplanan yasama, yrtme
ve st yarg, yirmi birinci
yzylda, biraz da ABnin
etkisiyle kurumsal olarak
ayrlp yasama
tasarruflarnn anayasaya
uygunluk denetimini
yapmaya bafllayarak yasama
egemenlii ilkesini bir hayli
zayflatmfl bulunmaktadr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Bakanlk msteflarlar siyasal iktidarn deiflimiyle greve gelmez ve grevlerini

kaybetmezler. Liyakatle (merit) hizmet ettikleri srece iktidar olan partinin deil
Birleflik Kralln karlarna hizmet ederler. Onun iin bu rol oynayan kiflilere sreklilie vurgu yapmak zere daimi msteflar olarak Trkeye evirebileceimiz
permanent secretaries ad verilmifltir. Kuvvetli hukuki gerekeleri olmadan hibir
daimi msteflar grevden alnamaz ve alnmaz. Bu tr bir davranfl aflr partizanlk
olarak algland iin sz konusu baflbakan veya bakann olduu kadar iktidar
partisinin de semen gzndeki kredisi fevkalade zarar grebilir. Bu nedenle kamu personeli kendi kariyer ilkeleri, normlar ve kltrleri iinde partizan tehditlerden vareste alflrlar. Britanya tabii bu noktaya kolay gelmemifltir. Uzun yllar sren ve ciddi partizanlk uygulamalarndan sonra kamu brokrasisini yozlaflmadan
korumak iin bu tr bir zerklik Britanyada kabul edilmifl, liyakatli brokrat yetifltirme ve zerk olarak alfltrma konusunda seilmifl siyasal sekinler arasnda genel bir siyasal uzlaflmaya varlmfltr. Bu dzenlemede baflbakan ve bakanlar brokratlarndan aldklar hizmete gvenmek, brokratlar da siyasal efendilerinden
aldklar destee itibar etmek durumundadrlar. Kamu brokrasisinin siyasal iktidara istedii uzman destek, bilgi ve hizmeti vermesi ilke olarak kabul edilmekle birlikte, kamu brokrasisinin de bu hizmeti verirken Birleflik Kralln karlarn savunaca genel kabul grmekte, aksine davranfllar da hoflgr ile karfllanmamaktadr.
Kamu ynetimi asndan bakldnda yasama stnl ilkesi zellikle kamu
siyasalarnn (public policy) retilmesi ve uygulanmasnda pek dikkate alnmaz.
Hkmetin siyasalar dfl politikadan savunmaya, gvenlikten enerjiye, ekonomiden eitime kadar uzanan bir alanda kamu brokrasisi ve bask gruplar arasnda
srdrlen dzenli ve srekli temas, grflme, bilgi ve fikir alfl verifli, pazarlklar
araclyla Baflbakanln ve genel anlamda hkmet binalarnn bulunduu mekanda yrtlmektedir. Whitehall ad verilen hkmet brolarnn bulunduu bu
semt ngiliz kamu ynetiminin mutfa konumundadr. Burada ifl ve endstri temsilcileri, ifli temsilcileri ve bakanlk temsilcilerinin olduka gayr resmi ve pek ou ayn okullardan yetiflmifl olmann verdii yaknlk ierisinde srdrlen (ngilizcesiyle old boy networks) dzenli temaslar Britanyadaki kamu siyasetinin ieriini her sektr iin belirler. Parlamento bu kararlarn odanda olmayp, hkmet tasarlar olarak nne gelen yasa taslaklarn tartflmak ve parti disiplini iinde onamakta devrededir.
Birleflik Kralln
siyasal rejimine zaman zaman baflbakanlk rejimi dendii de olmufltur.
SIRA SZDE
Bu tr bir ifade kullanmaya niye gerek duyulmufltur?
Yarg
D fi N E L M
Britanya parlamenter demokratik rejiminde yarg da, yasama ve yrtmeden bamsz bir konumdadr.
Ancak, yakn zamana kadar st yarg veya en yksek temS O R U
yiz mahkemesi olarak kabul edebileceimiz bir ifllevi Lordlar Kamarasndaki Hukuk Lordlar (Law Lords) grmekteydi. Bu mahkeme ayrca parlamenterlerin yargDKKAT
lanmasnda da ilk aflama mahkemesi olarak grev yapmaktayd. Bu durum 2005de
kan bir yasayla deiflmifl ve Hukuk Lordlar Lordlar Kamarasnn dflnda Birleflik
SIRA
SZDE
Krallk Yce
Mahkemesi
(The Supreme Court of the United Kingdom) adyla yeni
bir en st temyiz mahkemesi ve anayasa mahkemesine dnfltrlmfl ve 2010dan
itibaren de Parlamento dflnda alflmaya bafllamfltr. Bu yolla st yarg tamamen
AMALARIMIZ
yasama meclisi dflna hem ifllev hem de mekan olarak taflnmfl ve anayasa yarg-
N N
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
www.evrenselpdf.com
47
s anlamnda bir st yarg makam oluflturulmufltur. Daha nceleri mevcut olmayan

yasama erkinin kullanmnda anayasaya uygunluun denetiminin yarg tarafndan
yaplmasnn da n almfl bulunmaktadr. Bylece ngilterede aslnda Parlamento ats altnda toplanan yasama, yrtme ve st yarg, yirmi birinci yzylda,
biraz da ABnin etkisiyle kurumsal olarak ayrlp yasama tasarruflarnn anayasaya
uygunluk denetimini yapmaya bafllayarak yasama egemenlii ilkesini bir hayli zayflatlmfl bulunmaktadr. Bu arada Britanya AB hukuk sistemini ve Avrupa Konseyinin nsan Haklar Konvansiyonunu kabul ederek, yasamann deifltiremeyecei bir dizi hukuk normunu da hukuk sistemine dahil etmifl bulunmaktadr. Artk
Parlamentosunun kard yasalar bu Avrupa insan haklar antlaflmalarna da uygun olmak zorunluluu altna girdiinden, Britanyada uygulanan yasama stnl anlayfl daha da trplenmifl bulunmaktadr.
Demokrasi Modeli Olarak Britanya Parlamenter Rejimi

Bazen siyaset bilimi yaznnda Westminster Demokrasisi diye anlan siyasal rejimin
ierii yukardaki anlatmda ortaya kmfl bulunmaktadr. Bu rejimin temel dayanaklarnn dokuz noktada toplanabileceini A. Lijphart (1984, 4 - 6) nermifltir: 1. Yrtme gc tek bir parti ve onun oluflturduu bakanlar kurulunda (kabine) toplanmaktadr. 2. Yrtme ve yasama yakn bir iliflki iinde olup neredeyse kaynaflmfltr.
3.Yasama organ iki meclisten oluflmufl olmakla birlikte halkn setii alt meclis hemen tm siyasal iktidar elinde bulundurmaktadr (asimetrik meclis iliflkisi). 4. Bu sistem biri iktidar birisi de ana muhalefet rol oynayan iki byk partiden oluflan bir
parti sistemi sayesinde alflr. 5. Bu iki partililik toplumu oluflturan bireyleri birbirinden ayran tek bir toplumsal fay hattna sahip olduunda ki, (bu ayrm Britanyada
sosyo-ekonomik bir ayrm olan snfsal farkllklardan ibarettir), ifllerlik kazanr. 6.
ounluk oyunu kazanan aday veya siyasal partinin seimi kazand anlayflna gre dzenlenen bir seim sistemi iki partili sistemi gl klmaktadr. 7. Britanya hkmeti niter ve merkeziyeti bir yapya sahiptir. 8. Britanyann ok yakn zamana
kadar anayasas yoktur. Yerleflik adetler, normlar, geleneklerden oluflan hukuk uygulamalar Bagehotun 1867de ne srd gibi adeta yazsz bir anayasa olarak kabul edilmifltir. Bu durum Parlamento stnlnn uygulanmasnn bir sonucudur.
Yazl bir anayasa ve anayasa yargs yasamann tabi olaca snrlamalar getirir. Oysa Parlamentonun stnl ilkesine gre alflan sistemde yasamann snrlar yoktur. Yasama kurumu istedii gibi karar alr ve ald kararlar yasal olarak balayc ve
halkn yokluunda onlarn temsilcileri tarafndan alnan kararlar olduundan halkn
kararlar ile zdefl ve demokratik olarak da meflrudur. Bu durumda anayasaya gerek
yoktur. 9. Yasama organ her durumda gerekli olan karar alp yasal dzenlemeyi zgrce yapacak konumda olduundan yazl bir metin olarak anayasa retmek yoluna gidilmemifltir. Mutlak bir temsili demokrasi uygulamas biiminde olan Westminster demokrasisinde siyasal iktidar Parlamentoda, daha dorusu Avam Kamarasnda
toplanmfl olduu iin dorudan demokrasi uygulamalarna hi yer vermez.
SIRA SZDE
Birleflik Kralln neden hibir zaman yazl bir anayasas olmamfltr?
niter Devlet ve Siyasal Evrim
D fi N E L M
Bu temel zellikleriyle Westminster demokrasisi on dokuzuncu yzyln baflndan

Britanyann ilk olarak Galler ve skoyaya iktidar devri ile ilgili olarak yapt
S O yl
R Usonra da Av1973 tarihli referanduma kadar devam etmifltir. Birleflik Krallk iki
rupa Ekonomik Topluluuna (AET) ye olduktan sonra yelik konusunda kan
Westminster Demokrasisi
diye anlan siyasal rejimde
Yasama kurumu istedii
gibi karar alr ve ald
kararlar yasal olarak
balayc ve halkn
yokluunda onlarn
temsilcileri tarafndan
alnan kararlar olduundan
halkn kararlar ile zdefl ve
demokratik olarak da
meflrudur.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
www.evrenselpdf.com
48
Britanya siyasal sistemi

anayasasz yasama
egemenliinden yazl
anayasas olan snrl,
dengeli ve denetimli
hkmet biimine doru
evrim iersinde olan bir
demokrasi rejimine sahiptir.
tartflmalar sonlandrmak iin istiflari (consultative) bir referandum yaparak bu

halk oylamasn iyice yerleflik hale getirmifltir. Bu referandumlar aslnda Westminster demokrasisinin temel ilkelerini sarsan bir ierikte deildir, nk yasal olarak
balayc deildi. 1975 referandumundan evet yerine hayr oylar daha ok ksa
AETdeki yeliin devam edip etmeyeceini hi kimse bilemeyecektir. Ancak bu
referandumun ardndan 1979 ve 1997 yllarnda, merkezdeki yetkilerin bir ksmnn skoyaya ve Gallere devrine iliflkin iki referandum daha yaplmfl, bunu Gallerde 4 Mart 2011 referandumu izlemifltir. Bu referandumlarn sonucunda da Britanya Parlamentosunun kartt yasalarla sko ve Galler ulusal meclisleri kurularak birok konuda bu meclislere yasa yapma yetkisi devredilmifltir. 5 Mays 2011
tarihinde de Britanya seim sistemini daha temsili hale dnfltrecek bir seim sistemi olan Alternatif Oy uygulamasna geip gememek iin bir referandum daha
yapmfltr. Alternatif oy teklifi oy verenlerin %70e yakn tarafndan reddedilmifl olmakla birlikte yasama egemenlii ilkesi bir kez daha gz ard edilmifltir
(http://www.bbc.-co.uk/news/uk-politics-13297573). Bu arada 2000li yllarda
Londra byk flehir belediye baflkann da halkoyu ile seme ilkesini kabul eden
Britanya Parlamentosu yerinden ynetime daha fazla olanak tanmaya bafllamfltr.
Bylece merkeziyeti devlet rgtlenmesi de yerini adem-i merkeziyeti (yerinden
ynetim) ilkelerine gre dzenlenmifl bir uygulamaya terk etmeye bafllamfltr. Bu
geliflmeler Westminster demokrasisinin mutlak temsili demokrasi zelliini byk
lde yitirmeye baflladn gstermektedir.
Britanya Parlamentosu artk iktidar kuramsal olarak da tekelinde bulundurmayan, anayasa yargsnn denetimine tabi, referandumlarla ynetimi ok sk olmasa da kabul eden ve baz konular itibaryla halk adna ve halk olarak karar alma
yetkisine sahip olmadn teyit eden bir konumdadr. Bylece Britanya siyasal
sistemi anayasasz yasama egemenliinden yazl anayasas olan snrl, dengeli ve
denetimli hkmet biimine doru evrim iersinde olan bir demokrasi rejimine
sahiptir.
SYASAL KLTR
Britanyann siyasal kltr endstri - tesi (post - industrial), sosyal snflarn bireyin siyasal kimliini derinden etkiledii, ancak giderek daha fazla Britanya Devletler Topluluundan gelen bireylerle kltrel karmaflklk gsteren bir toplumun
Westminster demokrasisi ile etkileflimi sonucunda retilmifl olan bir ieriktedir.
Son yllarda etnik ve dini farkllklar yznden ortaya kan ok kltrl (multicultural) grntye karfln Britanya siyasal kltr temsili demokrasi kurumlar
olan Parlamento, ulusal lekte rgtlenmifl siyasal partiler, ok sayda ve yine siyasal olarak rgtlenmifl ekonomik ve sosyal kar grubu ve ounluku bir mantkla dzenlenen seim sistemi etrafnda oluflmufltur.
Siyasal Partiler ve Parti Sistemi

Britanya siyasal partilerinden ikisinin uzun gemiflleri vardr. Muhafazakr Partinin
(Conservative Party) kkleri Britanya Parlamentosu iinde Tory adyla anlan ve aristokrat kkeninden gelen ok sayda parlamenteri barndran bir grubun on sekizinci
yzylda gl bir hizip olarak ortaya kmasna kadar uzanr. 1980lerin sonunda
Sosyal Demokratlarla birlefltikten sonra adn Liberal Demokrasi Partisi (Liberal Democracy Party) olarak deifltiren Liberal Parti de benzer olarak ayn dnemlerde Britanya Parlamentosu iinde rgtlenen burjuva (orta snf) kkenli Whig adyla anlan
parlamenter hizbin on dokuzuncu yzyl iinde Parlamento dflnda da ulusal apta
www.evrenselpdf.com
rgtlenmesiyle ortaya kmfltr. fli Partisi (Labour Party) ise ifli sendikalarnn birliinin (Trade Union Congress - TUC) byk destei ile ifli snfn temsil eden siyasal
parti rgt olarak aristokrasinin Muhafazakr Partisi, burjuvazinin Liberal Partisine
karfl kurulmufl olan bir partidir. Kkleri on dokuzuncu yzyla uzanmakla birlikte bugnk adyla kuruluflu yirminci yzyldadr ve 1920lerden itibaren Britanya siyasal
hayatnda arlk kazanmfl olan fli Partisi ilk kez tek baflna 1945ten sonra iktidara
gelmifltir. kinci Dnya Savaflndan sonra da Britanya siyaseti Muhafazakr Parti ile fli Partisi arasnda geen bir rekabet ortam olarak grlebilir. Ancak, 2010 ylnda yaplan seimlerden glenerek kan Liberal Demokratlar, Muhafazakr Partinin tek
baflna iktidara gelebilecek sayda parlamento sandalyesi kazanamamas zerine onlarla bir koalisyon kurarak nerdeyse bir yzyl sonra tekrar iktidara gelebilmifllerdir.
Ancak, 2011 yerel seimleri ve seim sistemini deifltirmeyi neren referandumu kaybetmeleri, zellikle Liberal Demokratlarn mthifl oy kaybna uramasyla koalisyon
hkmetinin de zorlanmasna yol amfltr (http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics13297573). Bu koalisyon hkmetini de Westminster demokrasisinin deiflen ieriinin bir baflka tezahr olarak kabul edebiliriz.
Muhafazakr Parti genellikle aristokrat veya dier st snf ngiliz liderlere sahip olmasna karfln alt snflarn da oyunu almay beceren, pek ideolojik bir grnt vermeyen, piyasa ekonomisi uygulamalarn savunan ve AB karflt bir parti
grnmndedir. Byk mali olanaklara, iyi eitim grmfl liderlere, zamann koflullarna gre deiflebilen ideolojik bir zellie sahip olan Muhafazakrlar yirminci yzyldan beri Britanyann en baflarl siyasal partilerinden birisini oluflturmufllardr. Britanya toplumundaki kat snf ayrmlarn aflarak alt ve orta snflarn da
oyunu alma becerisini gsteren Muhafazakr Parti, 1997 - 2010 arasnda olduu gibi uzun sreli muhalefete dflse de, geri gelip iktidara gemeyi baflaran canl bir
rgt yapsna sahiptir.
Liberaller ise uzun sredir Britanyann nc partisi konumundadrlar.
1980lerde fli Partisinden ayrlan ve kendi Sosyal Demokrat Partilerini kurup seim yarfllarnda baflarl olmayan Sosyal Demokratlarla 1987de birlefltiklerinden
beri Liberal Demokratlar nc parti konumlarn sadece koruyabilmifllerdir. Bunu biraz da fli Partisinin iktidara geldii 1997den itibaren izledii iktisadi, eitim
ve salk gibi sosyal politikalarndaki baflarlar salamfltr. Liberal Demokratlarn
fli Partisini ekarte edebilmesi iin gereken elefltirileri yapacak pek bir alan bulamayan Liberal Demokratlar fli Partili Baflbakan Tony Blairin Iraktaki savafla katlma kararna karfl kfllar ve son yllarda Britanya ekonomisinin girdii mali kriz
yznden oy kazanabilmifllerdir. 2010 yl Britanya seimleri Liberal Demokratlarn oy kazanmalar kadar fli Partisinin baflkan ve Baflbakan Gordon Brownn
kayb olarak da grlebilir.
fli Partisi dier iki partiye gre daha farkl bir gemiflten gelmektedir. Tory ve
Whigler Parlamentonun iinden kan sistem partileri olarak ifade edilebilirler.
Oysa fli Partisi, Parlamento dflndan byk bir mcadele ile nce on dokuzuncu
yzylda oy verme hakkn elde eden, sonra yirminci yzyl bafllarnda farkl ve birou da kktenci (radical) olan sendikalarn birleflmesiyle kurulmufl olan bir sistem dfl parti gemifline sahiptir. deolojik kktenciliini ok uzun bir srete yumuflatarak sosyal demokrat, solcu bir parti zellii taflmaya bafllamfltr. fli snfnn partisi olma iddiasna karfln tm ifli snfnn, zellikle beyaz yakal ofis alflanlarnn oylarnn ounu Muhafazakr Parti ile paylaflmak zorunda kalmfltr.
Mavi yakal, kol gc ile alflan ve saylar giderek azalan ifliler arasnda daha popler olmasna karfln fli Partisi onlarn da tamamnn oyunu alamamfl, onlarn da
www.evrenselpdf.com
49
Britanya siyasal kltr

temsili demokrasi kurumlar
olan Parlamento, ulusal
lekte rgtlenmifl siyasal
partiler, ok sayda ve yine
siyasal olarak rgtlenmifl
ekonomik ve sosyal kar
grubu ve ounluku bir
mantkla dzenlenen seim
sistemi etrafnda
oluflmufltur.
kinci Dnya Savaflndan

sonra Britanya siyaseti
Muhafazakr Parti ile fli
Partisi arasnda geen bir
rekabet ortamnda
flekillenmektedir.
50
Britanyada dar blgede (tek

Parlamento sandalyesinden
oluflan seim evresinde)
ok sayda partili ya da
bamsz adayn girdii
seim yarflnda en fazla oyu
alan, yani tek bir oy farkyla
da olsa nde olan aday
seimi kazanr.
kk bir ksmnn oylarn Muhafazakr Partiyle paylaflmfltr. fli partisinin TUC

ile olan iliflkileri her zaman ciddi ideolojik alkantlar iinde olmasna yol amfltr.
Bu zaman zaman partiden ayrlmalara yol at gibi, partinin ideolojik grnmn zamana uyarlayarak (adaptation) seim yarflnda ne gemesini de zorlamfltr. Ancak, buna ramen Tony Blair baflkanlnda bir Yeni fli hareketi ve ideolojisi (New Labour) ortaya konarak 1979dan beri sren Muhafazakr Parti iktidar
1997de sonlandrlabilmifltir.
Britanyada bunlarn dflnda yerel olarak gl olan eflitli partiler vardr. Iskoyada Scottish National Party (sko Ulusal Partisi, SNP), ngilterede British
National Party (Britanya Ulusal Partisi, BNP), Gallerde Plaid Cymru (Party of Wales - Gallerin Partisi) ve Kuzey Irlandada (Ulster) Katolik rlandallarn Sinn Fin
(Sadece Bizler Partisi) ile Protestanlarn Ulster Unionist Party (Kuzey Irlanda Birlik
Partisi) gibi siyasal partiler de mevcuttur. Yerel siyasal hayatta ve 1990larn sonundaki yetki devrinden sonra Britanyay oluflturan blgelerde g kazanan bu partiler, Britanya siyasetinde ve zellikle Parlamentoda ok az sayda temsil edilmekte
veya hi temsil edilememektedirler. Bunlar genellikle yerel milliyeti kurulufllar
olup, rnein bunlardan Britanya Ulusal Partisi gmen ve Mslman dflman bir
aflr ulusalc programa sahiptir. 2011 blgesel seimlerinden byk bir baflar ile
skoyada ounluk desteini alan ayrlk SNP ilk kez sko Parlamentosunda
ounluu ele geirmifltir. Birka yl iinde bamszlk iin referanduma gitmeyi
hedefledii dflnlen SNPnin yarataca yeni durum Britanyada daha byk deiflikliklere de yol aabilecek gibi grnmektedir. Dolaysyla, kk partiler ancak yerel dzeyde baflarl olsalar da ulusal dzeyde byk deifliklikleri zorlayabilecek yetenektedirler.
Seim Sistemi
Britanyada uygulanan seim sistemi tipik bir ounluk sistemi uygulamas olan ipi
ilk gsleyenin kazand (first-past-the-post, FPTP) adeta atletizm yarfl ieriinde olan bir sistemdir. Bu uygulamada dar blgede (tek Parlamento sandalyesinden
oluflan seim evresinde) ok sayda partili ya da bamsz adayn girdii seim yarflnda en fazla oyu alan, yani tek bir oy farkyla da olsa nde olan aday seimi kazanr. ounluk seim sistemi uygulamada okluk, yani en fazla oyu alan adayn
kazand bir nitelie dnflr. Bylece bir partinin adaynn kazanmas iin o seim evresinde oylarn basit ounluunu (%50 + 1 oy) almas gerekmez, sadece
en fazla oyu almas, bu oy miktar ve yzdesi ne kadar dflk olursa olsun yeterlidir. Bu durumda zaman zaman gayet dflk oranda oy alan bir aday en fazla oyu
ald iin o seim evresini temsil etmeye hak kazanmaktadr. Bu ierikte ve oylarn ounun heba olduu ve seim evrelerinde yaflayan semenin ounluunu
her zaman temsil etmeyen milletvekilleri uygulamas Britanyada iki yzyldan fazla sreyle uygulanmaktadr. Bu sistemin amac seim biter bitmez kimlerin sandalye kazandnn hzl ve tartflma gtrmeyecek biimde belli olmasdr. Bu yolla,
hangi partinin en ok sandalyeye sahip olarak Parlamento ounluunu salad
kolayca ve genellikle belli olur. Bu koflullarda hkmet genellikle bir tek parti tarafndan kurulan bir parti hkmeti olacaktr. Buna ramen 2010 yl seimlerinde hibir parti tek baflna sandalyelerin ounu kazanamamfl ve dolaysyla Britanya koalisyon hkmeti ile ynetilmeye bafllanmfltr. Muhafazakr - Liberal Demokrat koalisyon hkmetinin kurulufl anlaflmasnda seim sistemini ounluk sisteminden uzaklafltracak ve daha temsili yapacak bir uygulama olan Alternatif Oy
sistemine geilebilmesi iin bir referandum yaplmas kararlafltrlmfl ve 5 Mays
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
SIRA SZDE
51

D fi N E L M
D fi N E L M
2011de de bu referandum gereklefltirilen bu referandumdan deifliklik lehine bir

S O R U
sonu kmamfltr.
Bir siyasal partinin tek baflna kurmak hakkn kazand hkmete Dparti
bir K K Ahkmeti,
T
den fazla, iki veya daha ok siyasal partinin bir arada kuruduu hkmete ise koalisyon
hkmeti adn veriyoruz. rnein, Trkiyede 2011 genel seimleriSIRA
sonrasnda
AKP taraSZDE
fndan kurulmufl olan parti hkmeti vardr. Oysa 1999 genel seimleri sonrasnda DSP ANAP - MHP tarafndan kurulmufl olan bir koalisyon hkmeti vard. Britanyada da 2005
seimleri sonrasnda kurulan fli Partisi hkmeti parti hkmetiydi.
Oysa 2010 genel seAMALARIMIZ
imleri sonrasnda Muhafazakar - Liberal Demokrat Partiler tarafndan kurulan hkmet
ise koalisyon hkmetidir.
S O R U
DKKAT
N N
K T A P
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Seimler ve Siyasal Sonular

Britanya siyasal hayatnda demokratik hayatn bir unsuru olarak seimlerin ok
T E L E V Ztamamen
YON
uzun bir gemifli vardr. Ancak, gelir, snf, cinsiyet gibi kstlarn
kaldrlarak kitlesel siyasete geilmesi yirminci yzyla kadar srmfltr. fli snf
on dokuzuncu yzyln sonunda, kadnlar ise 1920lerden itibaren seme ve seilme haklarn elde etmifllerdir. Bu geliflmelere karfln seim sistemi esas itibaNTERNET
ryla ounluku bir ierikte ve ayn kalmfltr. Ancak, seim evreleri on dokuzuncu yzyldan itibaren srekli olarak snr deiflikliine uramfltr. ktidara
geen siyasal partilerin gayretlerini seim evrelerinin snrlarn deifltirerek
kendi adaylarna daha ok oy vermeye eilimli olanlarn yafladklar evreler
retmek olduu grlmektedir. Bu durum, en fazla oy alan iki siyasal partiye
zaman zaman aldklar oya oranla daha fazla Parlamento sandalyesi kazanma
olana sunarken, nc ve daha geriden gelen partileriyse sistematik olarak
aldklar oyun ok altnda sandalyeye sahip olmak sorunuyla karfl karflya brakmfltr. rnein, 1891 - 1955 yllar arasnda Liberal Parti Britanya Avam Kamarasnda ald oy orannn ok altnda kalan oranda sandalyeye sahip olabilmifltir (Grumm, 1958, 361). Oysa 1945 seimlerinde fli Partisi % 47.8 orannda oyla % 61.5 sandalyeye sahip olabilmifl, 1951 ylndaysa oy oran % 48.8 olduu halde sandalye oran % 47.2de kalmfltr (Grumm, 1958, 361). Bu farkllklar seim evrelerinin niteliine gre oy toplamnn dalmnn yaratt bir
etkidir. Belirli blgelerde toplanan oylar oy orann ykseltse bile seilen aday
saysn arttrmamaktadr. Bir adayn bir seim evresinde %1 oyla veya bir tek
oyla seimi kazanmas ile %30 farkla veya binlerce oy farkla seimi kazanmas
sandalye says asndan hibir fark yaratmamaktadr. Bir seim evresinde kazanmaya yetecek oydan daha fazlas o partinin ald ulusal oy orann kabartmakta, ama Parlamento sandalyesinin saysn arttrmamaktadr. Bu durumda
seim evrelerini iyi ayarlayabilen siyasal parti, daha az fakat iyi dalmfl toplam oyla daha fazla sandalyeye sahip olabilmektedir. rnein, fli Partisi
1929da % 37 oyla sandalyelerin % 46.8ini kazanabilmifltir (Grumm, 1958, 361).
ngiliz seimlerinin ounluku kurallar byk bir ounlukla tek bir siyasal partinin yalnz baflna iktidara gelmesini salamfltr (baknz Tablo 2.1).
kinci Dnya Savafl srasnda grlen koalisyon hkmeti 1974te bir kez daha
ortaya kmak zorunda kalmfl ve nihayet 2010 seimlerinden sonra da bir koalisyon hkmeti kurulmak zorunda kalnmfltr. Yirminci yzyln baflndan
2010 ylndaki son genel seimlere kadar bu ender koalisyon uygulamalar dflnda sadece parti hkmeti egemen olmufltur. stelik nadiren ayn parti iki
seimden fazla iktidarda kalabilmifltir. ve daha fazla kez st ste seim ka-
www.evrenselpdf.com
TELEVZYON
Britanyada ifli snf on
dokuzuncu yzyln sonunda,
kadnlar ise 1920lerden
NTERNET
itibaren seme ve seilme
haklarn elde etmifllerdir.
52
zanmak ender grlen bir durumdur. Bu durumda iki siyasal parti ki, yirminci
yzyln baflndan itibaren bu partiler Muhafazakar ve fli Partileri olmufllardr,
iktidar ve ana muhalefet konumlarn kendi aralarnda deifltirerek Birleflik
Krall ynetmifllerdir (baknz Tablo 2.1). Onun iin Britanyadaki temsili demokrasinin parti sistemine ift parti sistemi (two - party / bi-party system) ad
verilmektedir. ki partiden birisinin bir seimde iktidara geme eiliminde olduu, seimi kaybeden partinin de en fazla seim sonra iktidar olma beklentisinin olduu sistemlere ift parti sistemi ad verilir. Bu sistemin en nemli
rneklerinden birisini Britanyadaki sistem oluflturur.
Britanyada seimler sadece Parlamento seimlerinden ibaret deildir. Yerel seimler, blge, kent veya belediye dzeyindeki seimler de giderek nem kazanmaktadr. Ayrca, daha nce belirttiimiz gibi referandum uygulamalar da sklaflmaktadr: 8 Mart 1973 ila 5 Mays 2011 arasnda Britanya on referandum yaflamfltr (http://www.parliament.uk/documents/commons/lib/research). Britanyada referandumlarn yaygnlaflmasyla adeta halkn drdnc bir kuvvet olarak yasama yrtme - yarg lemesinin yannda belirginleflmesi de sz konusudur. Sadece snf farklarnn egemen olduu toplumsal ayrmn yan sra deri rengi, din, cinsiyet
ve benzeri kltrel ayrflmalarn da belirmesiyle semen oyunun paralanmas, Britanyadaki yasama stnl ilkesine bal siyasal rejimin artk iyice deiflmeye
baflladnn bir dier iflarettir.
Tablo 2.1
Birleflik Krallk:
Genel Seimler
(1918-2010)
Seim Tarihi
Muhafazakr
Parti
fli Partisi
Liberal/Liberal Demokrat
Parti
Dier Partiler
1918
38,40%
20,90%
25,90%
14,90%
1922
38,20%
29,50%
28,90%
3,40%
Kaynaklar:
http://www.parliame
nt.uk/documents/co
mmons/lib/research/r
p2004/rp04-061.pdf
ve
1923
37,90%
30,50%
29,60%
2,10%
1924
47,20%
33%
17,60%
2,20%
1929
38,20%
37%
23,40%
1,40%
1931
60,70%
30,70%
6,80%
1,70%
1935
53,50%
37,90%
6,50%
2,10%
http://www.parliame
nt.uk/business/public
ations/research/keyissues-for-the-newparliament/the-newparliament/generalelection.
1945
39,70%
47,70%
9%
3,60%
1950
43,30%
46,10%
9,10%
1,50%
1951
48%
48,80%
2,60%
0,70%
1955
49,60%
46,40%
2,70%
1,30%
1959
49,40%
43,80%
5,90%
1%
1964
43,30%
44,10%
11,20%
1,40%
1966
41,90%
47,90%
8,50%
1,70%
1970
46,40%
43%
7,50%
3,20%
1974 fiubat
37,80%
37,20%
19,30%
5,80%
1974 Ekim
35,70%
39,30%
18,30%
6,70%
1979
43,90%
36,90%
13,80%
5,40%
1983
42,40%
27,60%
25,40%
4,60%
1987
42,20%
30,80%
22,60%
4,40%
1992
41,90%
34,40%
17,80%
5,80%
1997
30,70%
43,20%
16,80%
9,30%
2001
31,70%
40,70%
18,30%
9,40%
2005
32,40%
35,20%
22%
10,40%
2010
36%
29%
23%
12%
www.evrenselpdf.com
53
Tablo 2.1i dikkatlice inceleyiniz. Bu tablodan Britanyada neden genellikle

parti hkmeSIRA SZDE
ti kurulduu ve neden 2010da koalisyon hkmeti kurulmak zorunda kald hakknda
bir sonuca ulafllabilir mi?
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
kar Gruplar
ngilterenin son on yllarda merkeziyetiliini ciddi llerdeS azaltacak
admlar
O R U
atan bir niter devlet grnts arzetmesine karfln, merkeziyetilik gelenei hala
kuvvetli olan bir grnmdedir. Bunun bir doal sonucu olarak siyasal rgtlenDKKAT
melerin tamam da ulusal dzeyde gl olan, yerel dzeyde pek esamesi okunmayan kurulufllar grntsndedir. Ayn zamanda da sosyal snf iliflkilerinin ok
SIRA
SZDE
uzun zamandr gl olmas nedeniyle bu temelde rgtlenmifl
olan
sendikalar ve
iflveren st kurulufllar sk sk iktidara gelen fli ve Muhafazakr Partilerle yakn
iliflki ierisindedir. fli sendikalar konfederasyonu (TUC) fli Partisiyle, Britanya
AMALARIMIZ
Sanayi Konfederasyonu (CBI) da Muhafazakr Parti ile ayrcalkl iliflki konumundadrlar (Hauss, 1997, 93).
Yasama organndaki disiplinli partiler ierisinde gl koalisyonlar
K T A P ve onlarn
baflnda hizip lideri olarak kan ve partiler aras temaslar yrten milletvekillerinin belirmesini engellemektedir. Bu durumda da kar gruplar yasamaya fazla rabet etmeyerek, daha ok yrtme ve zellikle bakanlklarn Tkariyer
memurlar ile
ELEVZYON
temas iinde alflmaya bafllamfllardr.
Britanyada ok sayda sendika ve gayet iyi rgtlenmifl ok sayda ticari ve sanayi kurulufl ve gnll dernek mevcuttur. Ayrca, ticaret ve sanayi odalar da zel
N T E R N temsil
ET
kurulufllar olup yerel ve ulusal ekonomik karlar gl bir biimde
etmektedirler. Ancak karlarn ifadelendirilmesi ve talepler olarak siyasal iktidara aktarm sadece iktisadi kurulufllarn tekelinde deildir. Britanya siyasal hayatnda gl
bir kar rgtlenmesi ve bask grubu etkinlikleri alan mevcuttur.
Britanyada ok sayda gnll kurulufl kltrden sanata, eitimden sala,
evreden hayvan haklarna kadar genifl bir alanda rgtlenmifl ve faal bir biimde alflmaktadr. Son yllarda hayvan haklar savunucularnn niversitelerde ve
arafltrma laboratuarlarda yaplan deneylerde hayvan kullanmn engelleme abalar, savafl ve kreselleflme karflt kitlesel gsteriler, genetik olarak deifltirilmifl
gda maddeleri protestolar yeni dnem kar grubu etkinliklerine rneklerindendir. Bu etkinlikler snfsal temelde olmamakla birlikte 2000 ylnda yakt fiyatlarna ynelik lke apnda alflanlarn yapt ve fli Partisi Baflkan ve Baflbakan
Tony Blairin liderliinin sonra ermesinde etkili olan kampanya kadar ses getirmektedirler. Krsal alanda da kar gruplarnn gerek deli dana hastal ve flap
hastal srasnda, gerek tilki avn fli Partisi Hkmetinin yasaklama kararna
karfl yaptklar eylemlerde izdikleri grnt kar gruplarnn sadece kentsel ve
sanayi temelli olmadn gstermektedir. 2010 ylnda niversite harlarn yllk
9000 sterline kadar niversitelere arttrma yetkisi veren yasann kmas srasnda
yaplan lise rencilerinin eylemleri de hem ulusal hem de uluslararas apta ses
getirmifltir. Bu eylemlerin zaman zaman fliddet iermesi onlarn poplerliini
azaltsa da siyasal hayattaki etkilerini azaltmamaktadr. Britanyada egemen olan
yasama stnlne dayal ounluku demokrasinin karflsnda bu kar grubu
etkinlikleri nemli birer denge ve denetim unsuru olarak ortaya kmaktadr. kar gruplarnn bu etkinlikleri ayn zamanda semenin baflbakanlar ve hkmetler hakknda sahip olduu fikirleri sorgulamalarna ve hatta deifltirmelerine de
yol aabilmektedir. Tabii, bu konuda bir dier kar grubu olarak medya ve bas-
S O R U
DKKAT
N N
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Britanyada ok sayda
gnll kurulufl kltrden
sanata, eitimden sala,
N Thaklarna
ERNET
evreden hayvan
kadar genifl bir alanda
rgtlenmifl ve faal bir
biimde alflmaktadr.
54
nn da fevkalade zgr bir ortamda alflan etkili bir kamuoyu yapmcs olduu
hususunu gz ard etmememiz gerekir.
POLTK KTSAT
Geliflmifl Ekonomide Deiflim
Britanyann gemifl yzyldaki ekonomik geliflmeleri bir imparatorluktan sadece
geliflmifl bir liberal demokrasinin kapitalist ekonomisine sahip bir devlete dnflmesi olarak zetlenebilir. ki Dnya Savaflnn ve 1929 Dnya Ekonomik Buhrannn Birleflik Krallk ekonomisine ykledii ar ykn altnda Britanya ekonomisi ciddi lde g kaybetmifltir. 1945 sonrasnda dnyadaki baflat konumunu hzla terk eden Birleflik Krallk yerini gnll olarak eski smrgesi olan ve bir lde de ayn kltr, siyaset ve ekonomi anlayflna sahip olan Amerika Birleflik Devletlerine barfll bir yaklaflmla terk etmifltir. Bundan sonra daha ok bir ekonomik
yeniden yaplanma dnemine giren Britanya, nce devleti (kollektivist), sonra
zel sektr ncelikli bir anlayfl 1979dan sonra gelifltirmifltir. Kuzey Atlantik petrol ve doal gaz sahalarndan gelen katma deer ve Avrupa Birlii yeliinin getirdii rekabeti ortamn da katklaryla 1980lerde dnyann en geliflmifl yedi ekonomisinden (G-7) birisi haline gelmifltir.
Ekonomik Sistem Tartflmalar, Millilefltirme,

zellefltirme ve Liberalleflme
1945 sonrasnda dnyadaki
baflat konumunu hzla terk
eden Birleflik Krallk yerini
gnll olarak eski
smrgesi olan Amerika
Birleflik Devletlerine barfll
bir yaklaflmla terk etmifltir.
1945 sonrasnda iktidara gelen fli Partisi, kinci Dnya Savafl sonrasnda ken
bir imparatorluk, ykm iinde bir ekonomi ve gl bir siyasal birlik devralmfltr.
Hkmet iflsizlii dflrmek iin yksek kalknma hzna ulaflmak, byk yoksulluk iinde olan kitlelere sosyal hizmetleri, zellikle salk hizmetini ucuza veya bedavaya temin etmek hedeflerine ynelmifltir. Bu amala nl ngiliz iktisats Lord
Maynard Keynesin kuramn yrrle koyan fli Partisi hkmeti byk kamu
harcamalar yapmfltr. Ayn zamanda hkmet millilefltirme politikas izleyerek
hem ok sayda sanayi kurumunu devletlefltirmifl, hem de zellikle salk alannn
(National Health Service, NHS) bir devlet iflletmesi halinde glenmesini salamfltr. Bu aflamada gerek ifli sendikalarn, gerek sanayi ve ticaret karlarn kamu
politikas yapm sreci iinde gl olarak temsil eden bir sistem gelifltirilmifltir.
Bu gl karlarn temsilcileri hkmete nemli birer bilgi kayna olufltururken,
ayn zamanda kamu brokrasisi ile dzenli iliflkiler kurmufllardr. Bu iliflkiler Britanyada iktisat siyaseti uygulamalarnn da temelini oluflturmufltur. Ancak, Britanyada devlet eliyle yaplan bir ekonomik planlama sz konusu deildir. Makro iktisadi politika hkmetlerin rettii teflvikler (incentives), kamu harcamalar ve salnan vergiler veya mali reformlar kadar Britanya Merkez Bankas (Bank of England) tarafndan yrtlen para politikas aralar araclyla belirlenir.
Bu devleti sistem Britanya ekonomisini kresel iliflkilerinde daha rekabeti bir
konuma taflmamfltr. 1970lere gelindiinde iktisadi byme yavafllamfl, iflsizlik
yaygnlaflmfl ve gl ifli sendikalar daha esnek alflan rekabetilii glendiren
bir liberal pazar ekonomisinin nn tkamaya bafllamfltr. fli hareketinin sert
muhalefetine karfln Britanya Avrupa pazarna alan, kresel rekabeti karfllamak
zorunda olan, ihracatn ve retimini arttrarak iflsizlii gidermeye alflan bir ekonomik uygulamaya geme gayreti iine girmifltir.
1979 ylnda genel seimleri kazanan Muhafazakr Partinin baflkan ve Baflbakan Margaret Thatcher rekabet gc azalmfl bu ekonomiyi devralmfltr. Bu za-
www.evrenselpdf.com
manlarda Kuzey Denizinde petrol kaynaklarnn keflfedilmesi Britanya ekonomisinin mali kaynak derdine derman olmufltur. Bir politikac olarak daha ok iflveren
evrelerine yakn olan Thatcher genifl bir zellefltirme abasna giriflmifl ve buna
karfl kan ifli sendikalarna adeta savafl amfltr. zellefltirmelerle liberal piyasa
ekonomisi uygulamalarn hayata geiren Britanya, Kuzey Denizi petrol ve doal
gaz gelirleriyle de gl ve hzl bir byme gstermifl, enflasyon ve iflsizlik azalmaya bafllaynca ifli sendikalarnn direncini de krmay baflaran Thatcher adeta
Birleflik Kralln ekonomik batfln nleyen kahraman haline dnflmfltr.
Bu ekonomik yaklaflm 1997 seimlerinden sonra 2001 ve 2006 genel seimlerini de kazanan fli Partisinin tek baflna iktidara gelmesiyle de aynen srmfltr.
Buna ramen ifli sendikalar da iflveren kurulufllar da yrtme ile olan ayrcalkl
iliflkilerini srdrmeye devam etmifl, kamu politikalarnn ieriini byk lde
bu kar gruplarnn st kurulufllarnn kariyer brokratlaryla yaptklar bilgi teatileri, grflme ve hatta pazarlklar belirlemeye devam etmifltir. Halen Britanya Parlamentosunun kartt yasalarn ok byk ksm bu iliflkilerden kaynaklanan
hkmet tasarlar olmaya devam etmektedir.
2008 ylnda ortaya kan yeni Dnya Ekonomik Bunalm Britanya ekonomisini, zellikle bankaclk kesimini derinden yaralamfl, bu bankalarn kurtarlmas
iim fli Partisi Hkmetinin ald nlemlerle lkenin bor stoku da bte a
da artmfl, iflszilik yine trmanmfltr. Bunun sonucunda Baflbakan Gordon Brown
ve fli Partisinin 2010 ylnda yaplan genel seimlerde urad hezimet ortaya
kmfltr. Ancak, bu seimleri tek baflna kazanan bir siyasal parti olmamfltr. Bunun zerine kurulan Muhafazakr - Liberal Demokrat koalisyon hkmeti Baflbakan David Cameron ynetiminde bir kemer skma politikas uygulamaya bafllamfl
ve birok bte yardm ve teflvikini ortadan kaldrarak zellefltirmeye yeniden hz
vermifltir. Kamu niversitelerine yaplan destekler de azaltlarak rencilerin har
yk maksimum 3000 sterlinden 9000 sterline kartlmaya alflldnda da yukarda belirttiimiz lise rencilerinin ve ailelerinin byk ve lke apndaki protestolaryla karfllafllmfltr. Btn bu geliflmelere karfln koalisyon hkmeti kamu
harcamalarn azaltma, sanayicilerin vergi ykn azaltarak zel teflebbs teflvik
esasna dayal bir liberal piyasa ekonomisini srdrmeye devam etmektedir.
Sosyal Refah Devleti

Birleflik Krallk kinci Dnya Savafl srasnda ykselen devlet harcamalarnn bir
devam olarak hayata geirdii devleti politikalarla kapsaml bir sosyal gvenlik
a oluflturmufltur. Burada ama yoksul - varlkl farkn azaltmaktan ok yaflllar,
hastalar, zrller, iflsizler ve genel olarak gereksinim iinde olanlara yardmc olacak bir anlayfl egemen olmufltur. Sosyal refah arttrmak iin farkl dzenlemeler
yaplabilir. Kamu kaynaklar kullanlarak bir sosyal hizmet tamamyla retilip tm
vatandafllara sunulabilecei gibi, sadece gereksinim sahiplerine sunulabilir. Kamu
kaynaklarndan sadece gereksinim duyanlara belirli oranlarda mali yardm yaplabilir. Frsat eflitsizliklerini giderici nlemler olarak aznda altn kaflkla doanlara
yardm yaplmazken, yoksul bir evrede, anne ve/veya babasz hayata bafllayanlar
iin eitim, salk v.b. hizmetler devlet tarafndan cretsiz olarak sunulabilir. Yahut bu gibi gereksinimi olanlara belirli bir yafla veya konuma gelinceye kadar mali yardm yaplabilir. Britanyada uygulanan Sosyal Refah devleti modeli salk hizmetinde tm lkeyi kapsayan cretsiz bir salk hizmeti sunmaktadr. Ancak, her
trl sosyal hizmet bu erevede dzenlenmemifltir. skandinav lkeleriyle karfllafltrldnda Britanyadaki sosyal refah uygulamalar olduka dar kapsaml uygu-
www.evrenselpdf.com
55
1979 ylnda genel seimleri
kazanan Muhafazakr
Partinin baflkan ve
Baflbakan Margaret
Thatcher zellefltirmelerle
liberal piyasa ekonomisi
uygulamalarn hayata
geirerek Birleflik Kralln
ekonomik batfln nleyen
kahraman haline
dnflmfltr.
56
Britanyada sosyal refah

harcamalarnn piyasa
ekonomisinin alflmasn
zedelemeyecek bir ierikte
olmasna zen
gsterilmektedir.
lamalardr. Sosyal refah harcamalarnn piyasa ekonomisinin alflmasn zedelemeyecek bir ierikte olmamasna da zen gsterilmifltir.
1979daki Thatcher Hkmetinden itibaren sadece salk deil, ayn zamanda
eitim ve sosyal gvenlik (emeklilik) harcamalarnn da ksmen zellefltirilmesine
alfllmfltr. Paral zel okullarn yaygnlafltrlmas, salk sigortas deme gc
olanlarn salk masraflarnn bu sigortalar eliyle grlmesi, emeklilerin zel fonlarda birikimlerini toplayarak sosyal gvenlik harcamalarnn yknn kamu btesinden zel kaynaklara ksmen de olsa aktarlmas yoluna gidilmifltir. Benzer
olarak konut edindirme programlaryla ncelikle yerel ynetimlere ait evlerde oturan kiraclara bu konutlar satlmak suretiyle iki milyona yakn ailenin konut sahibi
olmas salanmfltr.
1997 sonrasndaki fli Partisi Hkmeti Yeni fli Partisi (New Labour) ve hem
Muhafazakr Thatcherin liberal piyasa ideolojisi, hem de fli Partisinin geleneksel sosyalist ideolojisinin dflnda bir nc Yol (Third Way) gibi yeniliki sylemlerle ifl baflna gelmifltir. Bunlarn temel ynelimi iflsizlii zmek iin eflitli
teknik eitim programlar gelifltirmek olmufltur. zellikle niversiteye devam etmeyen genlere meslek kazandrmak zerine kurulu programlar gelifltirmifllerdir.
Ayrca, kamu sosyal hizmet programlar ve kurumlarn daha verimli alflacak biimde yeniden rgtlemeyi hedeflemifllerdir. zellikle NHS gibi byk programlarn kalitesini ykseltmeye alflmfllardr. Bu hedeflere ksmen ulafltklar da grlse, 2008 Dnya Ekonomik Bunalm sosyal hizmetlerin kamu kaynaklarndan
retimini bir kez daha zora sokmufl gibi grnmektedir. Kamu harcamalarn azaltmak isteyen Muhafazakr - Liberal Demokrat hkmet eitim, emeklilik, salk
hizmetleri konularn da kapsayan alanlarda kesintilere gitmek zorunda kaldndan, Britanyada sosyal refah devleti ile ilgili tartflmalar yeniden alevlenmifltir.
Bu tartflmalar yeni bir boyuta taflyan bir dizi nemli geliflme de hem Birleflik
Kralln bir AB lkesi olmas, hem de baflta kendi Milletler Topluluundan (Commonwealth) olmak zere Britanyaya gen ve snanlarn saysnn zaman iinde
gsterdii artfl ile ortaya kan ok kltrl toplumsal yapdr. fiu anda kamu kaynaklaryla desteklenmeye gereksinim duyanlarn nemli bir ksm Afrika, Asya, Karayipler ve Latin Amerikadan Britanyaya gmfl olanlardr. Bunlarn arasnda byk bir Pakistanl Mslman topluluu da mevcuttur. Bu kitlelerin kamu kaynaklarn artan lde kullanmas Anglo Sakson nfusta yeni tepkilere yol aarak Britanya Ulusal Partisi (British National Party, BNP) gibi gmen karflt bir partinin
doup glenmesine neden olmaktadr. zellikle ulusal Britanya siyasetinde gl olmasa bile yerel seimlerde yer yer glenen bu geliflmeler, Britanya sosyal refah devletinin bir sorunu olarak da alglanabilir.
Avrupa Birlii ve Birleflik Krallk

Birleflik Krallk ilk kez 1960larda o zamanki adyla Ortak Pazar olan ABne tam
yelik iin baflvurmufl, ancak Fransann fliddetli direnci ile karfllaflmfltr. Ancak
1972de Fransz vetosunu aflabilen Birleflik Krallk Ortak Pazar (AB) yesi olabilmifltir. O zaman zellikle fli Partililerin karfl kt bu geliflme Britanyann siyasal sistemini kkten deifliklie uratacak olan bir geliflme olan 1975 referandumuyla kabul edilmifltir. Birleflik Krall yneten siyasilerin gznde bu karar sadece ve ncelikle bir iktisadi nitelik taflmaktayd. Britanya Ortak Pazara, yani Avrupada geliflen bir piyasaya kolay katlma olanana sahip olmufltu. Oysa AB bunun
ok tesinde bir siyasal, toplumsal ve kltrel gndemlere sahipti. Bu gndemlerle karfllafltka Britanya siyaseti byk lde zorlanmaya bafllamfltr. Bu kez
www.evrenselpdf.com
57
Thatcherin bafln ektii Muhafazkar Parti hizbi baflndan itibaren Britanyann AB

ierisinde daha fazla siyasal bir birlik olarak grd uygulamalara diren gstermeye bafllad.
Britanya gerek Maastricht Antlaflmasna, gerek Tek Avrupa Yasasna (Single European Act) ye olmaktan geri duramad. Ancak, Muhafazakr Partinin Avrupaya
flphe ile yaklaflan bakflnda bir deifliklik olmad gibi bu flpheler daha da artt. AB kurumlar ister komisyon, ister adalet divan olsun, ne zaman Britanya ile ilgili snrlayc bir karar alsa, Britanya Parlamentosu tarafndan kendi egemenlik
haklarna byk bir saldr iddiasyla ciddi tepki toplamaya bafllad. Kendisini demokrasinin beflii olarak gren, siyasal meflruluu Parlamentonun egemenliine
dayayan bir siyasal sisteme sahip olan Britanya, Avrupann ok dalgal demokrasi
performans gsteren lkelerine her zaman kuflku ile yaklaflmfltr. zellikle Britanyallarn gznde Avrupadaki lkelerin ihtilallerle, savafllarla ve demokratik rejim
kntleriyle dolu tarihi onlar Britanyaya oranla daha az demokratik meflrulua
ve istikrara sahip klmfltr. Britanya Muhafazakrlar kendi demokrasi dzeylerini
Avrupann istikrarsz demokrasilerinin dzeyine indirmeyi kabullenmediklerini
sistematik olarak ifade etmifllerdir. Benzer gerekelerle ortak para birimi olarak avro (euro) reten ve kullanan lkelere dahil olmay reddeden Britanya, sadece
1997de Avrupa nsan Haklar Szleflmesin i hukukun bir unsuru haline getirmifl
2007den sonra Lizbon Antlaflmasna giden yolda Britanya en byk engeli kartmamfltr. Bu antlaflma erevesinde oluflturulan AB dfl politikasn yrten Dfl
liflkiler ve Gvenlik Politikas Yksek Temsilcisi makamna 1 Aralk 2009da getirilen Lady Catherine Ashton da bir Britanya vatandafldr.
AB ile Britanya arasndaki iliflkiler, Britanyann siyasal meflruluk ve egemenlik
anlayfl, Avrupa ktasna her zaman iin tehdit olarak ve kuflku ile yaklaflan bir dfl
politika izlemesi dolaysyla iniflli kfll bir yol izlemifltir. ngiltere Roma mparatorluundan itibaren Avrupa ktasndan gelen istilac ordular tarafndan istila edilmifl veya tehdit edilmifllerdir. On sekizinci yzyl sonu ve on dokuzuncu yzyl baflnda Napoleon Bonaparten ordular, yirminci yzylda da Alman ordular tarafndan iki defa saldrya urayan Britanya, Avrupa ktasn kendisini zaman zaman
tehdit eden geliflmelerin beflii olarak alglamfltr. Avrupa ktasndaki Almanya,
Fransa, talya gibi nde gelen lkeler devrimler, i savafllar, uluslararas savafllar,
otoriter veya totaliter rejimlerle karfllaflmfllardr. Bu geliflmeler son yz yldr istikrarl bir demokrasi olarak geliflen Britanyann gznde Avrupa ktas istikrarsz,
belirsiz, gvensiz ve fevkalade tehlikeli topraklar olarak grlmektedir. O yzden
Britanya kta Avrupasn dizginleyecek, orada oluflacak ittifaklarn Britanyay tehdit etmesini engelleyecek bir dfl politika izlemeye alflmfltr. Bu politikada baflarl olamad durumlarda da savaflmfltr. Avrupann belirsizlikten kurtulduuna
henz kani olmayan Britanyal politikaclarn kendi egemenliklerine sarlmalarn
yadrgamamak gerekir. Bu durumda da Britanyann Avrupa siyasetinin AB yanllar ile AB karfltlar arasnda ciddi bir srtflme ile gemeye devam edeceini ngrmek de zor deildir. Buna ramen Britanya giderek daha fazla AB ile kaynaflmaya eilim gstermifltir. yle grnmektedir ki bu sre ileride de zorluklarla da
olsa srecektir. Son tahlilde Britanya iin ok genifl bir pazar olan, ama siyasal bakmdan ok da gl ve kaynaflmfl olmayan bir Avrupa ekici olmaya devam edecekmifl gibi grnmektedir.
Avrupa Birliine ye olmas Birleflik Kralln i siyasetinde nasl
bir siyasal etki
SIRA SZDE
oluflturmufltur?
D fi N E L M
www.evrenselpdf.com S O R U
AB ile Britanya arasndaki

iliflkiler, Britanyann siyasal
meflruluk ve egemenlik
anlayfl, Avrupa ktasna her
zaman iin tehdit olarak ve
kuflku ile yaklaflan bir dfl
politika izlemesi dolaysyla
iniflli kfll bir yol
izlemektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
58
SONU
Britanya temel bir temsili demokrasi modeli olarak yaflayan bir siyasal sisteme sahip olagelmifltir. Bu model kendiliinden ve halkn siyasal sekinlerle etkileflimi
sonucunda ortaya kmfltr. Esaslar yasama stnl anlayflna dayanan bir egemenlik anlayfl, srekli oluflan ve deiflen bir anayasal yap (rejim), baflbakan ve
kabinesinin fiili stnl, ounluk esasna dayanan seimler ve yasama srelerinden ibarettir. Yrtme bu sistemde fiilen artan bir siyasal arla sahip olmufl,
yasamann alflmalar zerinde de byk bir etki kurmufl olmakla birlikte, yrtme iinde Ta (kral/kralie/monarfli) arln kaybederek bir ulusal simge haline
dnflmfltr. Monarfli ile yakn iliflki iinde bulunan ve Britanyadaki arazilerin ounluuna sahip olan aristokrasi de zamanla gcn ykselen orta snfa devretmek zorunda kalmfl ve sadece Parlamentonun st meclisi olan Lordlar Kamarasnda temsil olunmufllardr. zellikle son yllarda kaltsal lordluklarn da bu mecliste temsili azaltlarak aristokrasinin grnts daha da marjinal bir hal almfltr.
The English Constitutionn yazar Walter Bagehotun deyimiyle vakarl (dignified)
siyaset ile gerek (real) siyaset birbirinden iyice ayrflmfl ve gerek g Parlamentonun alt meclisi olan Avam Kamaras araclyla Baflbakan ve Kabinesinin denetimindeki siyasetilerin eline gemifltir.
On yedinci yzyldan itibaren dnya siyasetinde giderek artan neme sahip
olan bir mparatorluk haline gelen Britanya, yirminci yzylda iki dnya savafl
ve 1929 Dnya Ekonomik Bunalmndan yedii darbelerle kmfltr. 1945 sonrasnda ekonomik devletilik uygulamalar ile toparlanan Britanya ekonomisi,
1979dan sonra uygulanan liberal piyasa ekonomisine dayal ve Kuzey Atlantik
petrollerinden gelen kaynakla da tekrar g kazanarak G-7 lkelerinden birisi
haline gelmifltir. 1972den itibaren AB yesi olan ngiltere, bir yandan Avrupa siyasetinde bir yandan da dnya siyasetinde nemli rol oynamaya devam etmektedir. AB ile iliflkilerinin izecei manzara hala belirsizliini korusa da Britanyann AB ile olan iliflkilerindeki eilim gevflemekten ok sklaflmaya doru bir
evrime iflaret etmektedir.
Britanyann siyasal hayatnda son yllarda nemli deifliklikler ortaya kmaya
bafllamfltr. ABden gelen tepkilerle bir haklar katalogunu Parlamentoda kabul
eden Birleflik Krallk bylece bir yazl anayasa yapmna doru evrilmeye bafllamfltr. Yasama stnlne dayal ounluku temsili demokrasi modeline nemli lde deifliklikler getiren referandum uygulamalar ile AB yelii ve yerelleflme ve yerinden ynetim uygulamalarn da hayata geirmifltir. Merkezi niter bir
devlet yapsndan adem-i merkeziyeti bir niter devlet yapsna doru evrim gsteren Britanya siyaseti, temsili demokrasi kurumlar yan sra referandum yoluyla
adeta halk da drdnc bir kuvvet olarak yasama - yrtme - yargnn yanna eklemifl gibi grnmektedir. 2009dan sonra att admlarla bir bamsz anayasa yargsn da hayata geiren Britanya, Westminster demokrasisini yasama stnl
modelinden daha oydaflmac bir modele doru deifltirmektedir. nmzdeki yllar bu geliflmelerin varaca yeni merhalelerin neler olacan bize gsterecektir.
www.evrenselpdf.com
59
zet
Birleflik Krallk meflruti monarfliye doru evrilerek, dnyann Endstri Devrimi sonrasnda en nemli siyasal
gc haline gelmifl ve yirminci yzyln ortalarna kadar da bu gcn korumufltur. Bir hayat biimi olarak
temsili demokrasiyi gelifltiren Britanya adalarndaki Birleflik Krallk, Parlamentosunun bulunduu semtin ad
olan Westminster demokrasisi olarak anlan, ounluku bir siyasal biem (uslup) ve yasama egemenliine
dayal bir siyasal rejim olarak varln srdrmfltr.
Tm meflru siyasal iktidar halkn temsilcilerinden oluflan yasama ile zdefllefltiren Britanya demokrasisi bir
yazl anayasa yapma gereini de duymamfltr. Tm siyasal kararlar, anayasal konular dahil, Parlamentoda
alan Britanya sisteminde ayrca anayasa yapma gerei
duyulmamfltr. Britanyada devletin fevkalade merkezi
ve niter bir yapda olmas da bu gereksinimi azaltmfltr. Ancak, 1990larn sonlarndan itibaren skoya, Galler ve Kuzey rlandaya genifl iktidar aktarmnda bulunan Londra (merkezi iktidar), bu yerinden ynetim uygulamasna geiflle birlikte hem anayasa yapmak, hem
de daha nce mevcut olmayan gl ve bamsz bir
anayasa mahkemesi retmek yoluna girmifltir. Artan
oranda referanduma baflvurmaya bafllayan Parlamento
ve hkmet, daha nce mutlak bir temsili hkmet rejimi olan Westminster demokrasisini kkten deifltirmeye bafllamfllardr. Son yllarda bir haklar katalogu-
nu kabul eden Parlamento adeta bir anayasa yazmaya

bafllamfl olarak da kabul edilebilir. Dar blgede uygulanan okluk sistemine dayal FPTP olarak anlan seim sistemi ile genellikle parti hkmetleriyle ve ift
parti sistemi olarak ynetilen Britanya siyasal sistemi,
yavafl yavafl siyasal partinin de rol oynayabilecei
koalisyonlarla ynetilmeye doru deiflmektedir. Gl bir sosyal refah devleri uygulamasyla liberal piyasa
ekonomisini badafltran bir snf toplumu olan Britanya, kinci Dnya Savafl sonrasnda ken mparatorluundan srekli olarak g alarak ok kltrl bir topluma dnflmektedir. Bu geliflmenin de etkisiyle semen artk eskisi kadar nde gelen iki siyasal partiyi
desteklememekte, bylece dalan oy FPTP gibi temsilde adalet hi ngrmeyen bir sistemde bile koalisyon hkmetleri retmektedir. Gl ve canl bir sivil
toplum hayatna sahip olan Britanyada ekonomi politikas genellikle bask gruplaryla kamu brokrasisinin
yakn temas ile oluflturulmaktadr. Avrupa Birliine
(AB) 1972den beri ye olan Birleflik Krallk, yavafl da
olsa Avrupa ktasnda daha fazla bir rol oynayan bir
devlet haline dnflmfltr. Ancak, AB ile iliflkilerini
zellikle ekonomik iliflkilerle snrlamak isteyen Britanya siyasal sekinleri, daha uzun yllar sorunlu iliflkiler
yneteceklermifl gibi grnmektedirler.
www.evrenselpdf.com
60
Kendimizi Snayalm
1. Britanyann sahip olduu devlet sistemi afladakilerden hangisidir?
a. ounluku temsili demokrasi
b. Kuvvetler ayrl
c. Meflruti monarfli
d. niter sistem
e. Teokrasi
2. Afladakilerden hangisi Birleflik Kralln topraklarna verilen addr?
a. ngiltere
b. skoya
c. Galler
d. Britanya
e. Ulster
3. Britanyada baflbakann greve gelmesi ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. Halkn oylar ile seilir.
b. Parlamentonun alt meclisi olan Avam Kamarasndaki milletvekillerinin oylaryla seilir.
c. Parlamentonun her iki kamarasnn ortak toplantsnda seilir.
d. Yasama organ tarafndan seilen bakanlar kurulunun zel toplantsnda seilir.
e. Kral veya Kralie tarafndan atanr ve Parlamentoda gvenoyu alarak greve bafllar.
4. Britanyann Westminster demokrasisi diye anlan
rejiminin dayand temel toplumsal afladakilerden
hangisidir?
a. Toplumdaki temel ayrflmann sadece toplum snflar olan aristokrasi - bujuvazi -ifli snf biiminde olmas, dier ayrflmalarn grece olarak
nemsiz olmasdr.
b. Toplumdaki temel ayrflmann endstri tesi bir
toplumdaki ekonomik ve kltrel oulculuk
olasdr.
c. Britanya toplumunda merkezi bir idare yapsna
gre bask gruplarnn ve onlarn kurduu partilerin halkla yakn iliflkiler iinde olmasdr.
d. Britanya toplumunun 20. yzylda Britanya Milletler Topluluundan gelen glerle zengin ve
oulcu bir kltrel manzara gstermesidir.
e. Britanya toplumundaki tm toplumsal ayrflmalarn etkili ve nemli olmasdr.
5. Britanyadaki byk siyasal partilerin geliflimine Parlamentonun etkisi ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi
dorudur?
a. Britanyann siyasal partileri Lordlar Kamarasna
girebilmek iin aristokratlarla zorlu bir mcadele iine girmifllerdir.
b. Muhafazakr ve Liberal parti Parlamentonun
iinde uzun yllar bulunmufl, fli Partisi ise ancak 20. yzylda zorlu bir mcadeleden sonra
Parlamentoda temsil olunabilmifltir.
c. Britanyada Parlamento her zaman siyasal partilerin bulunduu bir demokrasi befliidir, onun
iin Parlamento siyasal partilere okul olmufltur.
d. Parlamento sadece Torylere aristokrat olduklar
iin kucak ap dier partilere souk davrandndan seim evrelerini istedii gibi dzenleyenler seimlerde avantaj elde etmifllerdir.
e. fli Partisi uzun yllar Parlamentoda temsil edilmifltir.
6. Britanya parti sisteminin 21. yzyla geldiinde gsterdii geliflme ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi
dorudur?
a. ki partili sistem hakimiyetini srdrmfltr.
b. Parlamentoya ok sayda yeni parti girmifltir.
c. ki parti sistemi yerine tek bir partinin arl altnda egemen parti sistemi geliflmifltir.
d. Britanya iki parti sisteminden partinin rol oynad ok parti sistemine doru geliflme eilimleri gstermeye bafllamfltr.
e. Karmaflk tek partili sisteme geilmifltir.
7. Britanyann uygulad FPTP olarak bilinen seim sisteminin en nemli zellii afladakilerden hangisidir?
a. Kkl olmas ve temsilde gl sonular vermesi
b. Seim sonunda genellikle sonularn aka kazanan bir partiye iflaret etmesi ve iktidardan hesap sorulmasnn kolayl,
c. Her zaman iki partili bir Parlameto kurulmasn
salamas,
d. Britanya toplumuna ve kltrne uygun bir sistem olmas,
e. Hem temsil adaletini hem de hkmet istikrarn badafltrmas,
www.evrenselpdf.com
8. Britanyann endstri-tesi bir ekonomiye sahip olmas ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. kar gruplarnn siyasetteki roln azaltmfltr.
b. fli sendikalarn daha kktenci (radikal) ve gl klmfltr.
c. kar gruplarnn saysn daha da arttrmfltr..
d. kar gruplarn n plana kmasna ve siyasal
partilerin ise lke ynetiminde etkinliklerini kaybetmelerine yol amfltr.
e. Krsal hayattaki kar rgtlenmelerinin etkili bir
biimde Britanya siyasetinde rol oynamalarn
engellememifltir.
9. Britanyada 1997 yl sonrasnda kullanlan nc
Yol (Third Way) ifadesiyle anlatlmak istenen afladakilerden hangisidir?
a. Hem Muhafazakrlarn liberal piyasa ideolojisi,
hem de fli Partisinin geleneksel sosyalist ideolojisinin dflnda bir pragmatik pozisyonun da
olabilecei savna iflaret etmektedir.
b. Sosyal refah devletinin artk ideolojilerle ynetilemeyeceine, onun yerine teknik bir programa
gereksinim olduuna iflaret etmektedir.
c. Geleneksel ideolojilerin yoksullua are olabilmesi artk mmkn olmad iin, onlarn dflnda bir yaklaflmla yoksullukla mcadele edilmesine iflaret etmektedir.
d. Britanya siyasetindeki deiflmelerin getirdii
yaklaflmlarn sosyal refah devleti ile badaflmadna, bunun iin yeni bir yaklaflma gereksinim duyulduu anlatlmak istenmektedir.
e. Sosyal refah devletinin yoksullukla mcadelede
yeni bir yaklaflma ihtiya duyduuna iflaret
etmektedir.
61
10. Avrupa Birlii ve Birleflk Krallk ile ilgili afladaki

ifadelerden hangisi dorudur?
a. Avrupa Birliine olan destek tm Parlamentodaki partiler arasnda eflit biimde dalmfltr.
b. Avrupa Birliine olan destek nceleri fli Partisinde azken, 1970lerden itibaren Muhafazakr
Parti iinde giderek azalmfl, fli Partisindeyse
artmfltr.
c. Avrupa Birliine olan destek tm Parlamentoda
da halk arasnda da azalmaktadr.
d. Avrupa Birliine olan destek aslnda fazla deiflmeden srmfl, sadece son yllarda Britanya
ekonomisinin krize girmesiyle azalmfltr.
e. Avrupa Birliine olan destek zellikle skoya,
Galler ve Kuzey rlandada dflk ngiltere blgesinde yksektir.
www.evrenselpdf.com
62
Yaflamn inden
ereve 1: Whitehall ounluk Parti Grubu Olmayan Parlamentoya Hazrlk Yapyor.
Britanyann en kdemli memurlarnn Liberal Demokrat
partinin lideri Nick Clegg ile eer gelecek seimlerden
(2010) sonra Liberal Demokrat parti hkmet kurmakta temel denge rol oynayacaksa nasl bir plana sahip
olduu konusunda grflmeye hazrland anlafllyor.
Geen genel seimde (2005) izledikleri uygulamann dflna kan Clegg kendi partisinin ileri gelen (front bench)
yelerinin Whitehallun daimi msteflarlarnn davetine
icabet ederek partisinin manifestosunu tartflmay kabul
etmifltir. Bu toplantlar yapma kararn ki, Tory (Muhafazakr Parti) ileri gelenlerine de ayns nerilmektedir,
Whitehallun en tepesinde altn gen diye anlan mevkilerde bulunan kamu grevlilerinin, eer yaplacak seimlerde herhangi bir parti tek baflna Parlemntoda ounlua sahip olmazsa, ne yaplaca konusundaki hazrlk yapmak iin aldklar anlafllmaktadr.
Kamuoyu yoklamalar Britanyann 1974 ylndan beri
ilk defa bir parti grubunun ounlua sahip olmad
bir parlamentoya (hung parliament) doru yneldiine iflaret etmektedir. Tory lideri David Cameronun
getiimiz yaz aylarnda kamuoyu yoklamalarnda saptanan ivmeyi srdrp ak ara ne gemekteki baflarszl zerine Whitehall koalisyon planlar yapmaya
bafllamfltr.
Bir kdemli Whitehall yesine gre kabine (bakanlar
kurulu) genel sekreteri Sir Gus ODonnell, Baflbakanlk daimi msteflar (no. 10 permanent secretary) Jermey Heywood ve Kralienin zel kalem mdr
Christopher Geldtten oluflan altn gen 1974 fiubatnn siyasal geliflmelerini derinlemesine incelemeye alacaklardr.
Ayn Whitehall kdemlisi kamu brokrasisi kara kapl
kitaplarn tozunu almaya bafllayacaktr demifltir. Kralienin divanndaki hukukularla konuflmaya bafllayacaklardr. Baflbakanlk msteflar, kabine genel sekreteri ve Kralienin zel kalem mdr ne olaca konusunda her nn de tamamen ayn anlayfla sahip olmasn garanti altna alacaklardr diye de ilave etmifltir.
Bu l ounluk parti grubuna sahip olmayan bir parlamento ortaya ktnda nazik bir durumla karfl karflya kalacaklardr. Eer fliler veya Toryler bir ounlua sahip olamazlarsa, bu l Kralieyle kimi baflbakan olarak atamas gerektii konusunda mzakere etmek durumunda kalacaklardr.
1974 fiubatndaki seimlerden sonra Ted Heath [Muhafazakr Baflbakan] fli Partisi Muhafazakrlardan drt
tane daha fazla sandalye kazand halde koltuunu
Harold Wilson [fli Partisi lideri] terk etmeyerek bir
koalisyon kurmak iin direnmiflti. Buna ramen Heath
bir zaman sonra istifa etmifl, Harold Wilson aznlk hkmeti kurmak zere Kralie tarafndan greve getirilmifl ve sekiz ay sonra Ekim 1974te yaplan seimlerde
de parlamento ounluuna sahip olmufltu.
Bu kdemli brokrat (mandarin), ounluk parti
grubu bulunmayan bir parlamento konusunda, Whitehalldaki btn bakanlklarn msteflarlar tarafndan Tory ve Liberal Demokratlarn koalisyonu halinde planladklar hkmet konusunda bilgilendirilecektir (briefed). Kamu brokrasisi bu lnn fliler
veya Toryler (Muhafazakr Parti) Liberal Demokratlarla koalisyon grflmelerine baflladklarnda ekiflmeye yol aacak konular hakknda iyice aydnlanmasn salayacaklardr.
Kaynak: Nicholas Watt, Guardian Weekly, 09.01.2009,
15

1. c
2. d
3. e
4. a
5. b
6. d
7. b
8. e
9. a
10. b
Yantnz yanlfl ise Girifl blmn yeniden

gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Girifl blmn yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Britanya Devlet Sistemi
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Demokrasi Modeli olarak
Britanya Parlamenter Rejimi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Siyasal Partiler ve Parti Sistemi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Siyasi Partiler ve Parti Sistemi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Seim Sistemi konusunu
Yantnz yanlfl ise kar gruplar konusunu
Yantnz yanlfl ise Sosyal Refah Devleti konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Avrupa Birlii ve Birleflik
Krallk konusunu yeniden gzden geiriniz.
www.evrenselpdf.com
63

Sra Sizde 1
Britanyadaki yasama egemenlii sisteminin ifllemesinde temel olan Avam Kamarasnn ounluunun desteini (gvenoyu) alan parti grubu ve onun lideri olan
baflbakandr. Baflbakan hem Avam Kamarasndaki ounluk destei, hem de yrtmenin (bakanlklarn) en
st dzeyde denetimini elinde tutar. Bu durumda baflbakan yasama ile yrtmeyi adeta kendisinin oynad
rolde birlefltiren bir konumdadr. Bu nedenle hem yasama, hem de yrtme dorudan doruya baflbakann liderliine tabi olarak alflr. Genifl semen ve yasama
ounluu desteine sahip olan bir baflbakann iktidar
neredeyse bir mutlak kral kadar muhteflemdir. Bu nedenle baflbakanl bu derecede en kt bir rejime
zaman zaman baflbakanlk rejimi dendii de olmufltur.
Sra Sizde 2
Birleflik Krallk yasama egemenlii denilen bir siyasal
rejime sahiptir. Bu rejim trnde egemenlik halkn olup,
temsili bir demokrasi iinde halkn temsilcilerinden oluflan Parlamento tarafndan oluflur. Siyasal temsil iliflkisi
milletvekillerini halkn yokluunda halkn sahip olduu
siyasal meflruluun ayns ile karar alma ve uygulama
yetkisiyle donatr. Britanyada halk zdefltir yasama organdr (Parlamento). Uygulamada Parlamentonun dorudan doruya semenlerin oyuyla tek sandalyeli seim
evrelerinde (dar blge) en ok oy alan adayn temsilci (milletvekili) olarak seilmesi esasyla belirlenen
Avam Kamaras halkn yokluunda halk olarak kabul
edilmifltir. Bu durumda da her trl siyasal karar retmek yetkisi Parlamentonundur. Parlamento halkn yokluunda halkn temsilcileri olarak karfllafllan her durumda zm yeridir. Bu kararlar zamanla yaplacak
olan seimlerde halkn onayna sunulur; halk beenmedii takdirde milletvekillerini deifltirir. Bu sistemde
mutlak egemenlik yasama kurumunda olduundan,
onun demokrasi geleneklerine gre hareketi ile anayasaya ait olan her trl karar retilir. stelik Britanya sistemi niter ve merkezi bir devlettir. Bu nedenle yazl
anayasalarn belirlemesi zorunlu olan farkl hkmet
kademeleri arasndaki iktidar paylaflm Britanyada
mevcut deildir. Parlamento egemenlii yasama ve dier hkmet kuvvetleri arasndaki iliflkileri de Parlamentonun belirlemesi esasn getirdiinden, bu iliflkilerin yazl halde anayasaya ifllenmesi gereksinimi ortaya
kmamfltr. Nihayet bireysel ve topluluk haklarnn da
tek bir katalog olarak derlenerek anayasa olarak yazl-
mas da Britanya hukuk sistemi tekil davalarla alnan

kararlara (case law) ve onlarn oluflturduu birikime
bal olduundan gerekli grlmemifltir.
Sra Sizde 3
Evet, ulafllabilir. Tablo 2.1deki veriler gstermektedir
ki, Britanya semeninin yzde 80 - 90 gibi yksek bir
oran uzun yllar boyunca ya iki siyasal partiden birisine oy vermifltir. 1924 genel seimlerinden sonra bu iki
parti ve fli partisi olmufltur. Ancak, 1970li yllardan itibaren bu oran yzde 70 civarna inmifl, 2010 ylndaki
genel seimlerdeyse yzde 65e inmifltir. O zaman FPTP
ounluk seim sisteminin dar blgede uygulanmas
dahi artk parti hkmeti retilmesine yetmemektedir.
Bir lkede seim sonularn ve hkmet biimini belirlemekte seim yasalar kadar ve hatta onlardan da daha
nemli olarak ortaya kan etken semen davranfldr.
Sra Sizde 4
Avrupa Birliine ye olmas Birleflik Kralln i siyasetinde nemli deiflikliklere neden olmufltur. Yasama
stnln aflndran referandum uygulamalar Birleflik Kralln AB yeliinden sonra sayca artmfltr. yelik iin yaplan referandumu, skoya, Galler ve Kuzey
rlanda blgelerine yetki devri srasnda da Britanya
tekrarlamfltr. Nihayet, 2010da da seim sistemini referanduma tabi tutmufltur. Oysa Britanya gibi yasama egemenliine gre dzenlenen temsili bir demokrasi de referandumun yeri olamaz, nk Parlamento halkla zdefl olarak kabul edilmektedir. Baz konularn dorudan halkoyuna sunulmas demek, halkla milletvekilleri
arasndaki temsil iliflkisinin halkn yokluunda temsilcilerinin halk olmad anlamn taflr. O zaman, Britanyann yazl kurallarn bulunduu bir anayasaya gereksinimi ortaya kar. Bu anayasa hangi konularn hangi
koflullarda halkoyuna sunulacan tanmlamak ve bylece yasama egemenliinin snrlarn belirtmek zorunluluunu ortaya karr. Bu nedenle Britanya nce haklar katalogundan bafllamak zere bir anayasa yazmna
bafllamfl ve Britanya temsili demokrasi modelini kkten deifltirmenin yolunu amfltr. Bu haklar katalogunun da bir anayasal kurallar btn olarak kabul de
ABnin insan haklar mevzuatn Britanyay da kapsayacak biimde oluflturma abalar nedeniyledir. AB yargsna baflvurarak Britanya hkmetini flikayet eden halk
lehine karar veren AB, Britanyann bu haklar i hukukunun bir paras haline getirerek bu baflvurulara gerek
www.evrenselpdf.com
64
brakmayacak bir durum oluflturmasna yol amfltr.

Bunun yolu da anayasada haklar katalogu oluflturmak
biiminde olmufltur. Son olarak ABnin blgeler Avrupas projesi ile ye lkelerin yerinden ynetim uygulamalarna gemelerini teflvik etmesi sonucunda Britanya
da 1990larn sonunda skoya, Galler ve Kuzey rlandaya da yerel meclisler ama, bu meclislere vergi salma yetkileri veren bir dizi dzenlemeye ynelmifltir. Bu
dzenlemeleri de referandum yoluyla halkoyuna sunan
hkmet bu konularda halkn desteini almak gereini
duymufltur. Bu geliflmelerin hepsinde AB ile olan iliflkilerin ve AB mevzuatndaki deiflmelerin nemli etkileri
olmufltur.
Bagehot, W. (2001). The English Constitution,
Oxford, England: Oxford University Press, 2001.
Beer, S. (1973). The British Political System, New
York, New York: Random House.
Beer, S. (1982). British Politics in the Collectivist
Age, New York, New York: Norton.
Butler, D. S. ve Stokes, D. E. (1976). Political Change
in Britain (kinci Bask), New York, New York: St.
Martins.
Elias, N. (2000). The Civilizing Process: Sociogenetic
and Psychogenetic Inverstigations, (Revised
Edition) (eviren Edmund Jephcott), Oxford,
England: Blackwell.
Giddens, A. (1998). The Third Way: The Renewal of
Social Democracy, Cambridge, England: Polity
Press.
Grumm, J. G. (1958). Theories of Electoral Systems,
Midwest Journal of Political Science, vol. 2, no.
4: s. 357-76.
Hauss, C. (1997). Comparative Politics: Domestic
Responses to Global Challenges (kinci Bask),
Minneapolis / St. Paul: West Publishing Co.
Kavanaugh, D. (1990). Thatcherism and British
Politics: The End of Consensus, (kinci Bask),
London, England: Oxford University Press.
Krieger, J. (1999). British Politics in the Global Age:
Can Social Democracy Survive? New York, New
York: Oxford University Press.
Krieger, J. (2004). The Making of the British State,
Mark Kesselman ve arkadafllar, Introduction to
Comparative Politics, (nc Bask), 27 - 80.
Leach, R., Coxall, B., ve Robins, L. (2011). British

Politics, (kinci Bask), New York, New York:
Palgrave - Macmillan.
Lijphart, A. (1987). adafl Demokrasiler: Yirmibir
lkede oulcu ve Oydaflmac Ynetim
rntleri, (evirenler Ergun zbudun ve Ersin
Onulduran), Ankara: Trk Demokrasi Vakf ve Siyasi
limler Trk Dernei Ortak Yayn.
Marsh, D., Buller, J., Hay, C. ve Johnston, J. (1999).
Postwar British Politics in Perspective,
Cambridge, England: Polity Press.
Norton, P. (1994). The British Polity (nc Bask),
New York, New York: Longman.
Norton, B. (2007). The Politics of Britain, Washington,
D.C.: CQ Press.
Rentoul, J. (1996). Tony Blair, London, England:
Warner Books.
Riddell, P. (1989). The Thatcher Decade, Oxford,
England: Basil Blackwell.
Rose, R. (1984). Do Parties Make a Difference?
Chatham, New Jersey: Chatham House.
Shaw, E. (1996). The Labour Party Since 1945, Oxford,
England: Blackwell.
UK 2004 (2003). The Official Yearbook of the United
Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
(London, England: TSO)
UK 2005 (2004). The Official Yearbook of the United
Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
(London, England: TSO).
Wright, T. (2000). The British Political Process: An
Introduction, London, England: Routledge.

http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-13297573.
http://www.statistics.gov.uk.
http://www.parliament.uk/documents/commons/lib/re
search/rp2004/rp04-061.pdf
http://www.parliament.uk/business/publications/resea
rch/key-issues-for-the-newparliament/the-newparliament/general-election.
www.evrenselpdf.com
www.evrenselpdf.com
Amalarmz
N
N
N
N

Fransann konumunu, genel corafi ve befleri zelliklerini aklayabilecek,
Fransann geirdii evrimin temel zelliklerini deerlendirebilecek,
Fransann siyasal kltrn ve siyasal katlma srelerini tanmlayabilecek,
Fransada kamu siyasetlerinin oluflum srelerini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Fransa
Siyasal Kltr
Siyasal Katlma
De Gaulle
Anayasa
Fransz Devrimi
Beflinci Cumhuriyet
indekiler
Sistemler
ounluku
Kurumsallaflmfl
Yar-Baflkanlk Rejimi:
Fransa
www.evrenselpdf.com
KONUMU, GENEL CORAF VE

BEfiER ZELLKLER
FRANSANIN GERD EVRM VE
TEMEL ZELLKLER
FRANSADA SYASAL KLTR VE
SYASAL KATILMA
FRANSADA KAMU
SYASETLERNN OLUfiUMU
SONU
ounluku Kurumsallaflmfl
Yar-Baflkanlk Rejimi:
Fransa
KONUMU, GENEL CORAF VE BEfiER ZELLKLER
Fransa, Bat Avrupa corafyasnda yer alan bir lkedir. Kuzeyinde Belika ve Luxembourg, batsnda Atlantik Okyanusu, gneyinde spanya ve Akdeniz, dousunda talya, svire ve Almanya ile evrili altgen fleklinde bir corafyaya sahiptir. spanya ile arasnda Pirene Dalar yer alr. Gney-dousunda talya ve svireyle
birlikte paylafltklar Alp Dalar bulunur. Fransa, Avrupann akarsu kaynaklar asndan zengin lkelerinden biridir. Ortaalardan beri Fransa, bu sularn ulaflm
arac olarak kullanmaktadr. Bugn birok akarsu, yapay kanallarla birbirine balanmfltr. Fransa, corafyas ok yafl alan bir corafyadr. En nemli dzl Beauce Ovasdr. Bu ova, Fransann tahl deposu diye bilinir.
Farkllklar ieren zengin corafyas, Fransaya tarm alannda zengin bir lke
olma frsatn salar. Bu yzden Fransa, flaraplk ve peynircilik alanlarnda dnyaca nldr. Fransa, ayn zamanda ileri sanayi lkelerinden biridir. Otomotiv, gemi inflas, demiryolu ekicileri, uak, kimya, petrol, uzay teknolojisi, nkleer enerji retimi ve kozmetik alanlarnda olduka ileridedir. Keza Paris, kadn ve erkek giyiminde ou zaman nderlik eden bir moda merkezidir; nemli llerde Trk
kkenli alflanlarn bulunduu geliflmifl bir hazr giyim sanayisine dayanr. ok
geliflmifl bir turizm iflkolu, yaz ve kfl aylarnda her yl 60 milyonun zerinde turist
arlar. Sosyal ve doa bilimlerinde ciddi arafltrma merkezlerine sahiptir. Her alanda sekin elemanlar yetifltirmeye ynelik bir eitim-retim sistemi gelifltirilmifltir.
Altmfl milyon nfusu olan Fransa, Avrupa Birlii iinde byk lkelerden biridir.
Almanya ile birlikte, Birliin iki nemli ayandan birini oluflturur. Fransann kurucular arasnda bulunduu Avrupa Konseyi Parlementosu ve Konseyin Avrupa
nsan Haklar Mahkemesi gibi kurulufllar, bir Fransz kenti olan Strasbourgu merkez edinmifllerdir. Keza UNESCOnun ve OECDnin merkezi Paristedir. Fransa,
dnya siyasetinde nemli kararlarn tartflld G8 ve G20nin yan sra AGTin de
en faal yeleri arasndadr. Siyasal olarak ekilmedii NATO nun asker kanadna
yakn zamanda geri dnmfltr. Franszca konuflan ve ou Afrikal baflka lkelerle birlikte oluflturulan ve kltrel iflbirliiyle ilgilenen uluslararas yar resmi rgtlerin kurucusudur.
Fransa, 280 bin km tutan karayoluna, ok yaygn ve faal demiryolu alarna sahiptir. En byk kentleri arasnda, baflta baflkent Paris olmak zere, Marseille,
Lyon, Bordeaux saylabilir. Mezra, ky, kasaba ve kent biiminde 40 bin civarnda
yerleflim birimi vardr. lkenin faal nfusunun en ok biriktii alan hizmetler ke-
www.evrenselpdf.com
Bat Avrupada yer alan

Fransa, tarm ve sanayi
alanlarnda zengin bir
lkedir.
68
Fransa, Avrupa
corafyasnn en eski
devletlerinden biridir.
simidir, onu sanayi ve tarm alflanlar izler. Tarm alflanlarnn faal nfusa oran
% 4 civarndadr. Dier birok Avrupa lkesi gibi, Fransa da nemli bir yafll nfus
dilimine sahiptir. Bununla beraber, gen nfusunu yenileyebilecek yeterlilikte doum oranlar sz konusudur. Baflta Marip gelmek zere, Afrika lkelerinden
Fransaya ciddi llerde g hareketi vardr. Fransaya gen iflgcnn ok
nemli bir oran, Fransann Afrikadaki eski smrgelerinden gelenlerden oluflur
ve gmenlerin ou Mslmandr. Bu durum, son yllarda aflr san kflkrtc
sylemleri nedeniyle ciddiye alnmas gereken bir yabanc karfltl yaratmfltr. Sol
ve merkezde duran siyasilerle sivil toplum kurulufllarnn ykselen yabanc karfltlndan rahatszlk duyduklarn ve bu rahatszlklarn dile getirdiklerini, nne
gemek iin mcadele verdiklerini belirtmek gerekir.
FRANSANIN GERD EVRM VE TEMEL

ZELLKLER
1789 Fransz Devrimi,

Fransada ulusal
egemenlik,yurttafllarn
kanun nnde eflitlii ve
ulusal dayanflma gibi yeni
ilkeler ortaya karmfltr.
Fransa, Avrupa corafyasnn en eski devletlerinden biridir. Bugnk snrlarna

ulaflmas bin yl aflkn bir srenin sonunda gerekleflmifltir. Franszlar, I789da yaflanan ve kraliyet dzenini kaldrdklar Devrimden beri, meflruti monarfliler dahil,
ok farkl siyasal dzenleri denediler. Bunlar arasnda befl cumhuriyet, iki imparatorluk ve 1815-1848 arasnda tekrar ihya edilen meflruti krallk dnemleri saylmaldr. Bugnk anayasal dzeni, Beflinci Cumhuriyet diye anlr ve yar baflkanlk
rejimini ngrr; 1958de kabul edilmifltir. Bafllangcndan beri bu son cumhuriyet
dzeninde de baz nemli deiflikliklerin yapld grlr. Hemen belirtmek gerekir ki, Fransann tarihi, Avrupann dier lkelerinin tarihiyle adeta i ie gemifl
gibidir. Bu tespit, Devrim ncesini ilgilendirdii kadar, Devrim sonrasn da ilgilendirir. Fransa, kendi tarihini yaflarken, Avrupann dier lkelerinde deiflimlere bazen nc olmufl, bazen de o lkelerden etkilenmifltir.
Byk Devrim, Fransann modernleflme srecinde bir milat noktas gibi dflnlebilir. Devrim, Fransada ulusal egemenlik gibi, yurttafllarn kanun nnde eflitlii gibi, ulusal dayanflma gibi yeni ilkelerin ortaya kmasna ve benimsenmesine
vesile oldu. Devrimin en fazla rabet gren ilkesi, zgrlk, eflitlik, kardefllik ilkesidir. Bu szck, tm resmi binalarn cephelerinde okunabilir. Fransz Byk
Devrimi, ileri srd ilkeleriyle birlikte, izleyen yllarda adeta mitlefltirildi. Bizzat
Devrim ve onunla siyasal ve toplumsal hayata giren tartflmalar, laiklik ilkesiyle birlikte ok uzun sreler zarfnda Franszlarn gndemini oluflturdu. adafl Fransz
toplumu, bu tartflmalardan geerek bugnk haline gelmifl saylabilir (Gauchet,
1998, 2-60; Remond, 1998, Blm 8 ve 9).
Fransann 1789da yaflad deiflimi tahlil etmeden nce, biraz gerilere gitmek
ve orada u veren eilimleri saptamak gerekiyor. Nitekim, Devrim zerinde dflnmfl ve yazmfl tarihi ve siyaset bilimciler, Devrimle gelen yeniliklerin ounun eski dzen dneminde filizlendii konusunda hemfikir grnrler. Bunlar
arasnda saylmas gereken en nemli kalem, Alexis de Tocqueville olmaldr. Keza tarihi Michelet de hatrlanmaldr. Tocquevillein konuya iliflkin metninin bafll Eski Dzen ve Devrimdir. Tocqueville bu kitabnda, Devrim ncesi Fransann
krallk dnemindeki toplumsal, ynetsel ve siyasal eilimlerinden sz eder. Gzlem ve tespitlerine gre, eski dzen diye nitelendirdii bu Devrim ncesi dnemde, srekli bir merkeziyeti eilimin varlna deinir (Tocqueville, 1968-98109). Ona gre, Fransann merkeziyeti alflkanlklarnn kkeni feodal dnemin
sonlarna kadar iner. Merkeziyetilik eilimi, doal olarak kralln brokratik rgtlenmesini yaygnlafltrmfl, toplumu kuflatan ynetsel bir a haline gelmifltir. Ya-
www.evrenselpdf.com
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
3. nite - ounluku Kurumsallaflmfl Yar-Baflkanlk Rejimi: Fransa
SIRA SZDE
N N
n sra, aflr llere varan, bazen ayrntlar da ilgilendiren yasal dzenlemeler

oluflturulmufltur. Taflradaki her sorunun zm zamanla Parise
havale edilmekAMALARIMIZ
tedir. Aslnda bu merkezci eilimin temelinde eflitlikilik anlayfl yatar.
Tocqueville metinlerinin yorumu iin bkz. Raymond Aron, (ev. Korkmaz
SosyoK T Alemdar)
A P
lojik Dflncenin Evreleri, fl Bankas Yaynlar. 1991. Keza bkz. Cemil Oktay, Siyaset Bilimi ncelemeleri, Alfa, 2005. s.103-116. Merkeziyeti eilimler ve dflnceler iin bkz. Pierre Legendre, Histoire de La Pense Administrative Franaise, Trait
AdmiT E L E Vde
Z YScience
ON
nistrative, Mouton, 1966. Legendre, burada aflr merkeziyetilik eiliminin doallndan sz eder; s.10.
N T E R Ndurumlara
ET
Franszlar, stat farkllklarna, bu farkllklardan doan ayrcalkl
giderek daha az tahamml gstermektedir. Eflitlik arayfllar adeta dinsel bir tutku halini almfl gibidir. Eflitlik arayfllar, bir rnek ynetim uygulamalarnn doal zeminidir. Bylesi bir zemin zerinde Parisin iktidar, Devrim yllarna gelirken hep biraz daha gl, biraz daha toplumsal evresine nfuz etmifl bir iktidar olarak temayz eder. Tocqueville, eski dzenin bu ak seik ynelimlerinin Devrimle ve
sonrasnda ivme kazandn, hzlandn kaydeder. Devrimle ne yaplmflsa, Devrim sonrasnda ne gereklefltirilmiflse, tm bunlar eski dzenin ar ar sergiledii dnflmlerin doal sonulardr. Fransada ortaya kan devrim ve giderek geliflen yeni eflitliki hayat, bir anlamda eski dzenin devam gibidir. Devrim, hem
bir krlmay hem de bir sreklilii ifade eder. Toprak mlkiyeti, uzunca bir zamandr zaten kk mlkiyetler halindeydi. Birey ile iktidar arasnda duran ara iktidarlar budanmflt. Soyluluk ayrcalklar artk ciddi bir anlam ifade etmiyordu. Fiili
toplumsal iktidar aralar burjuvazinin elindeydi. En nemlisi, kentli kitleler katnda, onlardan daha da fazla aydnlar katnda yaygn bir dnyevileflme eilimi grlyordu. Devrim, tm bunlarn stne geldi ve aslnda artk fiilen olmayan ayrcalklar, hukuki anlamda da iptal ederek kaldrd. Yzyllarn soylular ve ruhbanyla (din adamlarndan oluflan snf) halk ynlar ayn eflitlik izgisinde grlmeye baflland. Yeni dnemin iktidar kayna, artk Fransa halkdr. Genel irade veya
milli irade adlandrmalar altnda bu yeni iktidar, adeta kutsanmfltr. Yasalarn arkasndaki iradenin yerini halk iradesi, yani Franszlarn iradesi alr. Unutmayalm
ki, 1830 ayaklanmalar sonrasnda slah edilen meflruti monarflinin kral Louis Philippe bile, kendisini Fransann Kral diye deil, Franszlarn Kral diye adlandrmay tercih etmekteydi. Bu yolla, tahtnn altnda toplumsal bir zemini ve halk
onayn gvence altna alma siyaseti izliyordu. Artk hanedandan gelenlerin de
SIRA SZDE
meflruiyetlerinin halk iradesine dayanmas gereini sergilemesi bakmndan bu
rnek olduka nemli saylmaldr. Zaten yemin treni de Katedralde deil, Meclis nnde cereyan etti ve Kral, kutsal kitap zerine deil, DAnayasaya
el bast
fi N E L M
(Schulze, 1996, 229). Marcel Gauchetnin tespitlerine gre, Fransz Byk Devriminin ynn, temelde yasal-ussal bir otoritenin oluflturulmas arayfllar belirleS O R U
mifltir (Guachet, 2003, 285-286).
Devrimin efsaneleflmesini, devrimle gelen deerlerin kutsanmasn, nl

D Fransz
K K A T antropolog
Lvi-Strauss tarihi Micheletye atfen Anthropologie Structuraleda flu veciz ifadelerle anlatr:
flte o gn, her fley imkan dahilindeydi; (...) Gelecek halin iindeydi(...) deta zaman
SIRA SZDE
yoktu; yalnzca ebediyen akacak bir flimflein aydnl vard (Lvi-Strauss, 1974, 231).
N N
Devrim, gerekten de bafllangcndan itibaren, Franszlarn

siyasal tarihindeki
AMALARIMIZ
olaylar zincirinde yer alan sade bir halka gibi grlmez. Franszlar, tarihlerinin bu
K T A P
www.evrenselpdf.com
TELEVZYON
69
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
70
dnemine ok youn bir duygu ve deer yklerler. Edebiyatta, tarih yazmnda,

okul mfredat programlarnda bu durum aka grlebilir. Devrim, neredeyse iki
yzyla yakn bir sre, dahas bugn bile, adeta siyasal hayatn anlam ve siyasal
kltrn atf kaynadr. 1989da, yani devrimin iki yznc kutlamalar srasnda
yaymlad kitap ve makalelerinde tarihi Franois Furet, devrim srecinin artk
sonlanabileceinden, belki de artk sonladndan sz eder (Furet, 1989, 28).
Devrim ncesi Fransa Krallnn en
Resim 3.1
parlak dnemleri 17. ve 18. yzyllardr.
nsan Haklar Tablosu
1643-1715 arasnda, ocukluk yllar dflnda taht yneten 14. Louis, Franszlarn Gnefl Kral diye adlandrdklar ve
mutlak iktidar sahibi bir simadr. Merkeziyetiliin ve mutlak monarflinin
simgesi haline gelen Devlet benim!
deyifli ona aittir. Dneminde Fransa,
edebiyat ve dier gzel sanatlarda parlak baflarlar elde eder; Avrupa siyasetinde de ciddi bir arlk kazanr. Keza
17. yzyln ilk yarsna rastlayan dnemde yirmi yldan fazla Fransay bilfiil baflbakan sfatyla yneten Kardinal
Richelieu, lkesinin her alanda ilerlemesi iin srarla srdrlen siyasetler izler. Katolik Kilisesinin ok nemli bir
mensubu olmasna karfln, Avrupa dengeleri iinde Fransann nemli rakibi
Katolik Avusturyann Protestan prenslerle girdii nl otuz yl savafllarnda
(1618-1648), Katolikliinin deil, Fransann baflbakan olmasnn gereklerini
yerine getiren siyasetlerin mimardr.
Herkes ondan Avusturyay desteklemesini beklerken, Kardinal, Fransann
uluslararas karlar asndan byle
Kaynak:
davranmamay yeler. Onun Papalk
http://fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_
makamyla ters dflen bu siyaseti, din
1homme_et_du_citoyen_de_1789
eilimlerden bamsz dfl siyaset seimi
alannda nl ilkler arasnda saylr. Bu
siyasette din akl deil, Raison dEtat (Hikmet-i Hkmet) akl baflta gelir ve nceliklidir (Kissenger, 1996, 48-49).
Yine Devrim ncesinde, zellikle 1789 tarihini nceleyen son iki yzyl zarfnda, Fransann fikri ve edebi hayatnda sonraki dnemleri ciddi biimde etkisi altna alan akmlar ortaya kmfltr. Bilindii gibi rnein 18. yzyl, Aydnlanma
a diye adlandrlr. Bu ada geliflen fikir akmlarnn ve edebi yaklaflmlarn
Fransada Devrimciler feodal
hi kuflkusuz Devrimin zeminini yaratmakta ciddi llerde pay vardr. Ansiklodnemden beri sre gelen
ayrcalklar iptal etmifller ve pedistler olarak bilinen Diderot ve dAlembert gibi kalemler, bu an kalemleritm insanlarn doufltan
dir. Voltaire bu an filozoflar arasndadr. Siyaset biliminde ve anayasa hukuzgr olduklar ilkesi
zerinden insan haklar ilan
kunda ad sk geen Montesquieunn metinleri, en baflta Kanunlarn Ruhu kietmifllerdir.
tab, rnein devrimden nce, 1747 ylna rastlar. Genel irade ve toplum szlefl-
www.evrenselpdf.com
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
mesi kavramlaryla Cenevreli J.J. Rousseaunun devrime giden yolda fikr anlamda ayak izleri bulunur (Rousseau, 2010). Bu isimlere, bir de Sieyesi eklemek gerekiyor. Sieyes, Fransadaki halk snfn tahlil eden yazlarnda,
iktidarn kayna
AMALARIMIZ
olarak soylular ve ruhban dflndaki byk kitleleri iflaret eder.
Montesquieu, lEsprit des Lois, Gramer Freres, tarihsiz. Paris. Trkesi
K Tiin
A Pbkz. Kanunlarn Ruhu zerine, (ev. Fehmi Baldafl), Se Yaynlar, 2004. Yorum iin bkz. Politika ve
Tarih, (ev. A. fienel/. Sezgin) V Yaynlar, 1987.
TELEVZYON
zetle devrim arifesinde, burjuva snfnn, aydnlarn ve kentli nfusun iktidarda sz sahibi olma taleplerinde bir ykselme sz konusudur. Tam bu srada Kraln
mali glklerin stesinden gelmek iin yeni vergiler talep etmesi, bu amala yz
NTERNET
elli yldr toplanmayan parlementoyu toplantya armas, Byk
Devrime giden
yolu amfltr. Adet olduu zere, toplanan parlementonun snf esasna gre oy
kullanmas gerekiyordu. Bu snf da ortaadan beri soylulardan, ruhbandan ve
halktan olufluyordu. Snf esasna gre oylamada ruhban ve soylular karflsnda byk kitleleri temsil eden halk snf, ikiye bir oylamay kaybetmeye mahkumdu.
Halk temsilcisi olan vekiller, nce bu oylama yntemine karfl ktlar. Bafllangta
Kral 16. Louis kararsz davrand, ayak diredi; karflsndakilerin kararlln grnce
boyun emek zorunda kald. Bir sre sonra da toplanan meclisi datmaya teflebbs etti. Bu noktadan itibaren ipler kopmufl ve halk temsilcileri, toplanmak iin
Kraln oluruna gerek olmad iddiasyla, kendiliklerinden toplanmfllar, kurulu
dzene karfl da kafa tutmaya bafllamfllardr. Fransa, iflte bylece devrim srecine
girmifltir. Devrimciler, ruhbana ve soylulara karflydlar ve bu karfltlklarnn gereini yerine getirmeye baflladlar. Feodal dnemlerden beri sregelen ayrcalklar
iptal ettiler; eflitlik esasn getirdiler; tm insanlarn doufltan zgr olduklar ilkesi zerinden ilan ettiler. Vergi toplanmasnda iltizam yntemini (vergi gelirlerini
ihaleyle satmak) yrrlkten kaldrdlar. Mltezimlerin (vergi gelirlerini satn alp
toplayan) yerini, merkezi ynetimin denetimi altnda alflan, zaten kraliyet dneminde bir hayli nem kazanmfl olan vergi daireleri ald. Kyllerin zerinde byk bir yk oluflturan aflar vergisi (tarm rnlerinden onda bir orannda alnan
vergi) ve angarya trnden alflma zorunluluklar kaldrld. Kilise mensuplarnn
ve soylularn ayrcalklarna son verildi. Soylu ve ruhban snfnn baz ileri gelenleri Fransay terk ederek, dier komflu lkelere snd ve oralardan itibaren devrimci ynetime karfl g rgtlemeye baflladlar. lk atflma Valmyde cereyan etti ve devrimciler, bu muharebeden zaferle ktlar. Yaflasn ulus!.. nidalar, Fransada bu zaferden sonra siyasal hayata geti. Ancak izleyen aylardaki hoflnutsuzluklar, kyl ayaklanmalar, srgnlerin dzenledii dfl basklar arasnda Devrim,
16. Louis ve Kralieyi giyotine kadar gtren ok youn bir fliddet ayracna dnflt. Ardndan Devrimin ocuklar kendi aralarnda anlaflmazla dflt ve birbirlerini srayla lm cezalarna mahkum ettirdiler. Devrimi izleyen Birinci Cumhuriyet yllarnda grlen bu kanl karmaflann durmas, General Napolonun diktasn kurmasna kadar srd. Bylece Avrupa tarihinde, siyasal kargaflalarn eninde
sonunda general asasna davetiye karmalar dnemi bafllamfl oluyordu. Napolon Bonaparten iktidar olduu dnemde Fransada, izleri gnmze kadar sren ok kkl ynetsel slahatlar gereklefltirildi. Taflra ynetimi elden geirilerek
yeniden dzenlendi. Fransa, belli ller erevesinde illere, iller ilelere ve ileler de komn tabir edilen daha kk birimlere ayrld. Valilere merkez adna
nemli llerde yetkiler tannd. Polis, ordu ve mali kurulufllar yeni ihtiyalara ce-
www.evrenselpdf.com
71
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Fransz Devriminden itibaren

Avrupada yirmi yl aflkn
sren savafllara Avrupa
Koalisyon Savafllar denir.
72
1870lerin baflnda kurulan

3. Cumhuriyet Fransann
modern tarihinde en uzun
mrl rejimdir ve 2. Dnya
Savaflna kadar srmfltr.
vap verecek biimde yeniden rgtlendi. Merkezde Danfltay ve Sayfltay gibi kurulufllar slah edildiler. Birok alanda yeni hukuki dzenlemeler yapld. Dnem,
hukuk kurallarnn sistemli biimde derlendii bir dnemdir. Fransz Medeni Yasas bunlardan biridir. Bu yeniliki siyasetler olurken Bonaparten Fransas, Avrupann dier glerine karfl srekli savafl halindedir.
Fransz Devriminden itibaren tm bir Avrupa, yirmi yl aflkn sre bir utan dier uca savafl alanna dnflt. Franszlar, 1798de Msr seferini dzenleyerek Osmanl mparatorluu ile de karfl karflya geldiler. Yirmi yl bulan bu savafllara Avrupa Koalisyon Savafllar denir. Devrimin Avrupada meydana getirdii ykmlar,
1804de imparatorluunu ilan ederek Papann katld trenle ta giyen Napolonun Waterloo yenilgisinin ardndan 1815de Viyana Kongresinde ksmen
onarld. Daha dorusu, Fransz Devrimi ncesindeki Avrupa gler dengesi siyaseti, koalisyon savafllaryla bozulduu iin tekrar ihya edildi. Bylece hem Fransada hem Avrupada bir restorasyon (eski dzeni ihya etme) dnemi ald. Fransada da parlamenter monarfli rejimi kuruldu. Bu rejim, aradaki 183O ve 1848 devrim hareketleriyle iki kez halk direnciyle karfllaflt. 1848deki ayaklanmalarn ardndan nce 2. Cumhuriyet, hemen ardndan da 2. mparatorluk dnemi bafllad.
Louis Napolon imparator unvan ald. Otoriter demokrasi olarak nitelendirilen bu
rejim de, 1870e kadar srd ve Fransann Prusya nndeki yenilgisiyle son buldu (Caron, 1985). Yenilgiyi izleyen aylarda, nce nl Paris Komn hareketi yafland. Bu hareket, 1572deki Saint-Barthlemy katlimanndan sonra, Fransa tarihinin en kanl olaylarndan biridir. Otuz bini aflkn Komn taraftar, ya kurfluna dizildiler; ya da Versailles glerinin (hkmet gleri) top ateflleri altnda can verdiler. On befl bin civarnda Komnc de Fransa dflndaki smrge hapishanelerine
srgne gnderildi (Thomas, 1984, 264). Bu olaylar da toplumun belleinde efsaneleflmifl olaylardr. 2. mparatorluk dnemi Fransas, baflta demiryolu siyaseti gelmek zere hzla sanayileflen, kentleflme hareketlerinin ivme kazand bir Fransadr. Paris, yeniden infla edilir. Bu Fransa, ayn zamanda oktandr srdrlen smrgecilik siyasetini de gelifltirir. 2. mparatorluk dzeninin zgrlkler asndan
baskc olduunu belirtelim. Baflta Victor Hugo gibi isimlerin yer ald birok aydn, Fransay terk etmek zorunda brakldlar. 3. Napolon diye adlandrlan Louis Napolon, baskc ve kiflisel bir ynetim srdrd. Osmanl Sultan Abdlazizin
Fransa gezisi ve Yeni Osmanllarn Parise gnll srgnleri onun saltanatna rastlar. Efli Kralie de, daha sonra stanbulu ziyaret etmifl, Sveyfl Kanalnn alflna
katlmfltr. Osmanl mparatorluu, Birleflik Krallk ve Sardunya Krall ile koalisyon oluflturarak Rusyaya karfl giriflilen Krm Savafl (1854-1855), dneminin nemli olaylarndandr.
1870lerin baflnda kurulan 3. Cumhuriyet, Fransann modern tarihinde en uzun
mrl olan rejimdir ve 2. Dnya Savaflnn bafllangcnda Nazi ordularnn nnde Fransz ordusunun yenilgisine kadar srmfltr. Modern Fransay ortaya karan siyasal dzen de esas itibariyle bu 3. Cumhuriyet rejimidir. Parlemento stnlnn hkim olduu bu rejim yllarnda Fransa, okullaflma, sanayileflme ve bilimsel arafltrmalarda nemli baflarlar kaydetmifltir. Otomobil ve uak sanayilerinin
bafllatlmas, keza bu dnemdedir. Bu rejim, Birinci Dnya Savafln da yneten rejimdir. Genel olarak, Radikal Partinin egemenlii altnda gemifltir. zellikle
1936da kurulan Halk Cephesi hkmetlerinde, alflanlar iin sosyal haklarn geniflletilmesi bu rejimin son yllarna rastlar. Sosyalist nder, Jaures, onun yolunda
ilerleyen Blum gibi siyasetiler, bu rejimin ne kard isimlerdir. Keza Birinci
Dnya Savafln Fransa asndan yneten Radikal Parti kkenli Clemenceau, Fran-
www.evrenselpdf.com
sz siyasal hayatnn en nl kiflileri arasndadr. 3. Cumhuriyetin yaflad ve Fransay derinden etkileyen i siyasal olaylarn baflnda 1894 ve 1906 arasn iflgal eden
Dreyfus Davas gelir. Bu dava Fransay ikiye blmfl gibidir. Fransa sa, antisemit
(Yahudi karflt) yaklaflmlarnn da katksyla Yzbafl Dreyfus sadece Yahudi olmas nedeniyle ve tamamen nyarglarla ortaya kan bir casusluk olay srasnda
sulu ilan etmiflti. Bu yllar, zellikle siyasal yelpazenin sa kanadndan kaynaklanan uydurma komplolarn havada bolca uufltuu yllardr. Yzbaflnn masumiyetini kantlamak iin baflta sosyalist nder Jaures ve yazar Zola, liberal ve sol dflnceli aydnlarla birlikte amansz bir mcadele verdiler. Fransa, hukuk devletinin gerekleri zerinde bu dava dolaysyla derinlemesine tartflmalara sahne oldu. Tartflmalarn sonucunda sadece Yzbaflnn masumiyetinin kantlanmasyla kalnmad;
ayn zamanda Fransada hukuk alannda ciddi zihniyet deifliklikleri saland.
Dreyfuse de itibar seneler sonra iade edildi (Aslan, 1999). Bu dnemin bir dier
nemli geliflmesi, sendikal hareketlerin ve sosyalist akmn g kazanmasdr.
zellikle Jauresin nderliinde anti militarist (silahlanma karflt) hareketler de
geliflti. Keza, okullaflma alannda Fransa nemli baflarlar elde etti. Bu rejim, Fransz retmenlerinin siyaset sahnesine ktklar bir rejimdir. Okul da, toplumsal
ilerlemede baflat rol oynayan bir kurum haline geldi. Laiklik tartflmalar, zellikle
20. yzyl bafllarnda ciddi llerde alevlendi. Kamu otoritesi-kilise iliflkileri de ele
alnp, tartflmalar sakinlefltirici ynde yeniden dzenlendi.
kinci Dnya Savaflnn bafllangcnda, 3. Cumhuriyetin Nazi ordular karflsnda ald yenilgiden sonra, Fransada Vichy rejimi kuruldu. Bu, Alman iflgal gleriyle iflbirlii yapan faflist bir rejimdi. zgr Fransa ynetimi ise, General de Gaulen nderliinde Londrada oluflturuldu. Savafln Birleflik Devletlerin nderliindeki mttefik glerce kazanlmasnn sonucunda, Fransa iflgalden kurtuldu ve direniflin nderi De Gaule baflkanlnda, geici bir hkmet kuruldu; milletvekili seimlerine gidildi. ok ksa sren ve genellikle iflgal yaralarn saran, ABDnin mali
yardmlaryla iktisadi ve ticari yaflamn yeniden canlandran bu dnemin ardndan
gelen siyasal dzen, 4. Cumhuriyet diye tarihe geer.
Savafl sonrasnn 4. Cumhuriyeti de parlamenter bir sistemdir. Rejim, varln
ancak 1958 ylna kadar srdrebildi. nce Fransann smrgesi olan Vietnamdaki yenilgi, arkasndan uzun sren Cezayir bamszlk savafl, Sveyfl Kanalnn Msr tarafndan millilefltirilmesi nedeniyle Birleflik Krallkla birlikte bafllatlan Kanal
Harektnn ABDnin uyarsyla yarda braklmas, tm bunlar, 4. Cumhuriyeti aflr llerde ypratt. Bu dnemde rejimin baflar hanesine yazlabilecek ifllerin baflnda, Avrupa Kmr elik Birlii Antlaflmalar ile Avrupa Birliinin temelini oluflturan Roma Antlaflmasn anmak gerekiyor. zellikle Mendes-Francen baflbakanl yllarnda Fransa, baflta planl ekonomi anlayfllar gelmek zere nemli siyasetlere imza atmfl saylmaldr. Nkleer enerji alanndaki siyasetler hatrlanmaldr.
Ancak, sk deiflen koalisyon hkmetleri ve Cezayirdeki fliddet olaylar sonucunda, 1958 ylna gelindiinde artk rejim iflas noktasndadr ve Fransay ynetememektedir. De Gaulec milletvekillerinin zemini hazrlamalar sonucu, siyasal karmaflaya son verilebilmesi iin, Fransann kurtuluflunu izleyen ara ynetimden sonra kflesine ekilen ulusal kahraman De Gaullee arda bulunulur. Fransann tek
umudu, Generalin lkeye dzen getirmesi ve Cezayirdeki fliddete son vermesidir.
General ise, Fransa iin ngrd ve benimsenmeyen rejim nerilerini senelerce
nce nl Bayeux Sylevi nde dile getirmiflti. O sylevinde ngrd anayasal
dzenin benimsenmesi kofluluyla sorumluluk alabileceini belirterek ifle bafllad.
Fransa, bylelikle 5. Cumhuriyet diye adlandrlan bugnk anayasal dzenine
www.evrenselpdf.com
73
Fransada 2.Dnya Savafl

sonras kurulan 4.
Cumhuriyet parlamenter bir
sistemdir ve 1958 ylna
kadar srmfltr.
74
geti. Bu dzenin esas, yar baflkanlk sistemini ngren bir sistem olmasdr. Parlementonun yetkilerini snrlandran, Cumhurbaflkan arlkl yrtme erkini glendiren bir anayasal dzen infla edildi. Yeni anayasa, halkoylamasyla kabul edildi. Muhalifler, yeni dzeni De Gaullen llerine gre biilmifl bir anayasal dzen olarak nitelediler. Franszlar, 58de kurulan dzeni, zerinde zaman iinde
para para yaplan deiflikliklerle isellefltirdiler. Anayasa zerinde 58den beri
toplam yirmi drt deifliklik gereklefltirildi. Deifliklikler, bafllangta kabul edilen
dzenin ana izgilerine dokunmamfltr. ou, zamanla ortaya kan ihtiyalar karfllamaya ynelik deiflikliklerdir.
SIRA SZDE
fi N E L M
Beflinci DCumhuriyet
Fransasnn Anayasal Yaps
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
1789 tarihliSIRA
Byk
Fransz Devrimi, tabula rasa siyaseti izlemifl; baflka bir deyiflle, her fleSZDE
yi sil bafltan ele almfltr yargsna katlmak sizce neden olanakl deildir?
Fransa, anayasal ve ynetsel konularda bafllangc 18. yzyla kadar giden ok

kkl bir gemifle
S O R U ve geleneklere sahip bir lkedir. Devlet erkleri arasnda karfllkl snrlandrmay kuramsallafltran Montesquieunn lkesidir Fransa. Byk
Devrimden beri bu alanda deiflik seenekler denenmifltir (Soucramanien, 2010,
D K Kllerde
AT
105-107). Ciddi
bir deneyim birikiminin olduu bilinmelidir. Keza, merkeziyeti alflkanlklarn Fransz siyasal ve ynetsel yaflamn hi terk etmedii gz
nnde bulundurulmaldr.
Ynetim Hukuku alannda olsun, Anayasa Hukuku
SIRA SZDE
alanlarnda olsun zengin bir fikr birikimin varl da hatrlanmaldr.
Beflinci Cumhuriyet Anayasas, Franszlara ciddi boyutlardaki siyasal bir bunalmdan geerken
nerildi. Halk oylamas sonucunda da kabul edildi. Cezayir BaAMALARIMIZ
mszlk Savafl, geriye dnfl olmayan bir noktaya gelmiflti. zellikle atflmalar,
sadece Fransz gvenlik gleriyle Cezayirli direnifliler arasnda olmaktan kmfl,
saylar 1,5 Kmilyonu
T A P aflan ve Cezayirde yaflayan Fransa uyruklular ile yerli Cezayirliler arasna sramaya bafllamflt. 4. Cumhuriyet meclislerindeki siyasal partilerin
kendi aralarndaki ekiflmeler, taraflarn kabul edebilecei bir siyasetin oluflmasn
engelliyordu.
T E L EFransada
V Z Y O N tam bir kamu otoritesi boflluu ve ynetilememezlik iklimi
hakimdi. Bunalmdan kfl yolu olarak De Gaullee ar yapld. General, daveti
ancak kendi ilkelerine uygun bir anayasann yaplmas kofluluyla kabul edebileceini, olaanst yetkilere gereksinmesi olduunu ileri srerek iktidar mevkiine
TERNET
geldi. Yeni Ncumhuriyet
rejiminin bafllangc, bu flartlar erevesinde yaflanmfltr.
General, anayasal dzenlemelere iliflkin grfllerini, yukarda belirtildii gibi, kinci Dnya Savafl sonras Bayeux Sylevi nde aklamflt. Dolaysyla yeni dzenin
genel hatlarn bu sylevde aramak gerekir.
Generalin Bayeux Sylevi, 16 Haziran 1946 tarihlidir. De Gaulle, bu sylevindeki tahliller ve ne srd ilkeler konusunda, bafltan beri hep srarldr. Sylev,
ana hatlar itibariyle flu tespitleri yapyor ve flu ilkeleri savunuyordu: Devlet ifllerindeki kargafla, kurumlara karfl yurttafllarda ilgisizlie ve souklua neden oluyordu. Bu tr iklimlerde, dikta tehditlerinin ortaya kmas sadece bir frsat sorunu haline geliyordu. Dier taraftan, modern toplumlar, kamu makamlarnn arklarnn
doru drst dnmesi konusunda aflr duyarlydlar. Sylevde, tespit ve iddialar
rneklendirilerek, Fransada daha nceki cumhuriyet rejimlerinin sonlanfllarna,
Almanyada Weirmar dneminin Nazilerin iktidaryla bitifline, Faflist talyadaki ve
Franco spanyasndaki otoriter rejimlere atf yaplyordu. Dikta dzenleri, er veya
ge toplumlar felaketli sonlara doru srklemekteydi. Siyasal kargaflalar dengeleyecek, zgrlklerin tehlikeye dflmemesini salayacak bir kamusal rgtlenmeye gerensinim vard.
N N
K T A P
TELEVZYON
5. Cumhuriyet 1958 ylnda

N Toylamas
E R N E T sonucu kabul
halk
edilmifltir.
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M

S O R U
De Gaulle, Mmoires de Guerrede bu hususta flyle demekteydi (1959:240):

D K K A T fiuras bir
gerektir ki, demokrasinin znde farkl kanaatlerin kendilerini ifade etmeleri, anlayfllar erevesinde oylaryla kamusal eylemleri ve yasama ifllerini ynlendirebilmeSIRA SZDE
leri gerei yatar. Dier taraftan, tm ilkeler ve tm yaflanmfl deneyimler, yasama, yrtme ve yargdan oluflan kamusal erklerin tartflmasz bir biimde ayrlmas ve her
birinin dierini dengelemesi gereini iflaret ederler. zellikle, srekli
deiflen siyasal
AMALARIMIZ
olaylarn ve terkiplerin ortasnda, kamu ifllerinin kalcln salayan ulusal bir hakemlie de yer olmaldr.
N N
K T A P
5. Cumhuriyet rejiminin kurucusunun dflncelerine gre, ulusal dzeyde hakemlik ihtiyacn, siyasal partilerden ve gnlk tartflmalardan bamsz olarak yerine getirecek makam Cumhurbaflkanl makamdr. DevletinT Ebir
L E Vbafl,
Z Y O N bir flefi
olmaldr. Bu makam, ulusun geleceini, yksek karlarn, anayasal dzenin korunmasn ve devlet yaflamnda sreklilii salayan bir makam olmak durumundadr. Partilerin stnde yer alabilmelidir. Semenlerle dorudan diyalog kurma vaNTERNET
stalaryla donatlmaldr. Yrtmenin asl sorumluluu da Cumhurbaflkannn
uhdesinde bulunmaldr. De Gaulle, ulusal dzeyde ve herkesin zerinde bir flef konumunu dflnrken, yan sra partiler arasndaki ksr ekiflmelerin stesinden
gelebilecek ve bu yolla genel kar koruyabilecek bir makam oluflturmann peSIRA SZDE
flindedir. Partiler, tekil konularn peflinde olduklar iin, parlementolar
tm ulusun
karlarn birlikte korumakta aciz kalmaktadrlar. Demokratik rejimin olmazsa olmaz unsurlar olmakla birlikte, gerekli siyasetlerin oluflturulmasnda
D fi N hep
E L M geride kalrlar. Generalin gznde siyasal partiler, ekiflmeci tavrlar dolaysyla aka pek
mutemet kurulufllar deildir. lke ynetimi sadece onlara braklamaz. Geneli gS O R U
zetecek, yetkili bir baflkana fliddetle gereksinim vardr.
lk bafllarda, Generalin bir dikta rejimi heveslisi olduu yolunda kuflkular
D K K A Tdile getirildi;
dahas bir basn toplantsnda bu tr kuflkularn olduu yolunda soru da soruldu. Yant,
salonda glflmelere yol aan bir yantt. Ben, der yantnda de Gaule;
zgrlkleri ve
SIRA SZDE
kamu dzenini gvence altna almak iin ifl baflna geldim. 60 ksur yaflmdan sonra
neden diktatrlk kariyerime bafllayacam ki!..
AMALARIMIZ
N N
5. Cumhuriyet, 1958de ilann izleyen aylarda, nce Cezayirde atflmalara son

verdi. Cezayirin bamszl tannd. Barfla giden yolda, ciddi skntlarla karfllafllK sonulanan
T A P
d, Cezayirdeki Fransz ordusu, De Gaullee karfl baflarszlkla
asker
darbe girifliminde bile bulundu. De Gaulle, iktidarnn ilk yllarnda, Cezayirdeki
savafla son vermenin dflnda, Afrika smrgelerinin de bamszlk taleplerini karT E LYeni
E V Z Ycumhuriyetin
ON
fllayarak onlarla yeni bir iflbirlii siyasetini uygulamaya koydu.
bu bafllang yllar, Fransann eteindeki smrge tafllarn dkt, bylelikle dflardaki atflmalara ve huzursuzluklara son verdii yllar oluyor. Fransann siyasal
yaflamnn sakinleflmesi 60l yllarn ortalarna kadar srd. Arada De Gaulle, FranNTERNET
say NATOnun askeri kanadndan kard ve ayn zamanda, ttifakn merkez rgtnn Fransay terk etmesini istedi. 1965 Cumhurbaflkanl seimleri genel oyla
yapld ve De Gaule, kendisini ikinci tura brakan rakibi solcu aday Mitterrand geerek yedi yl iin tekrar seildi. 1969 Halkoylamas sonucunun istedii biimde sonulanmamas nedeniyle, Cumhurbaflkanlndan istifa ederek kflesine ekildi.
De Gaule ile birlikte Fransz siyasal yaflamna televizyonun etkisi de girmeye bafllad. General, nl basn toplantlar dflnda Franszlara televizyon aracl ile do-
www.evrenselpdf.com
S O R U
75
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
76
rudan hitap etmeyi srekli yelemifltir. Siyasal partileri ksa devreye alarak, bizzat
semenlerle diyalog kurma siyasetini benimsedii sylenebilir. 5. Cumhuriyetin
sonraki baflkanlar da ayn yntemi izlediler. Yeni dzen, alfllmfl Millet Meclisi ounluunun yan sra bir de baflkanlk ounluu kavramn Fransz siyasal yaflamna getirdi. Yeni baflkanlk ounluu, siyasal yaflamda giderek nem kazand ve
sistemin ana unsurlarndan biri haline geldi. Bu durum, Franszlarn parlementer siyasal gemifllerinde yafladklarndan farkl bir durum oluyordu. Yrtmenin iinde
ve st bir konumda, arkasnda semen ounluunu bulunduran yeni bir iktidar
oda oluflturuldu.
SIRA SZDE
D fi N E L M
5. CumhuriyetSIRA
dnemi
SZDEFransz siyasal yaflamnda, Cumhurbaflkanl ounluu ile Millet
Meclisi ounluunun asimetrik bir biimde ortaya kmas halinde, sistemde kilitlenmeye neden olmadan sorun nasl zlebildi?
D fi N E L M
Yeni Anayasann ngrdkleri

S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
R U
5. CumhuriyetS OAnayasas,
baz alanlarda Fransann anayasal geleneklerini srdrrken, baz alanlarda da nemli deifliklikler ngryordu. Anayasann Girifl
metninde Franszlar,
1789 Beyannamesiyle aklanan ve 1946 Anayasasnn giDKKAT
riflindeki ifadelerle de onaylanan ulusal egemenlik ve insan haklarna olan sayglarn ilan ediyorlard. Keza, egemenlii dzenleyen maddeyle Fransa, laik, deSIRA SZDE
mokratik, sosyal
ve blnemez bir Cumhuriyet diye tanmlanyordu. Kken, rk
veya din fark gzetilmeksizin btn yurttafllarn kanun nnde eflitlii teminat altna alnyor;AMALARIMIZ
tm inanlara saygl olunaca vurgulanyordu. Cumhuriyetin dvizi, teden beri olduu gibi yine zgrlk, Eflitlik, Kardefllikti. Temel ilke olarak, halkn halk tarafndan ve halk iin ynetimi esast.
Yeni Anayasa,
K T Apek
P ak olmamakla birlikte, militan demokrasi iklimini yanstan
hkmlere de yer verir. rnein, siyasal partilerin halkoyunu kazanmak iin zgrce yarflabileceklerini belirttikten sonra, ulusal egemenlik ve demokrasi ilkelerine sayg gstermeleri
T E L E V Z Y O N gerei vurgulanr. Bu tr hkmler 2. Dnya Savafln izleyen dnemlerde kaleme alnan anayasalarda sk grlen hkmlerdendir. Bilindii gibi bu savafl, ac deneyimlerin sonunda demokrasilerin korunmas gereini
gndeme getirmiflti. Korumann nemli aralarndan biri de, siyasal partilerden
N T E R N E T dzenin genel ilkelerine ve rejimin kurucu ruhuna sadakat
iinde bulunduklar
gstermelerini emreden yasal dzenlemelerdi.
1958 Anayasas, Girifli izleyen Egemenlik maddesinden sonra, hemen Cumhurbaflkanl maddesine yer verir. Anayasal metnin tertip tarznda bu noktann
varl bile, benimsenen yeni anlayfln ok belirgin bir siyasal tercihin rn olduunu kantlar. Yeni kurulan rejimde, artk en baflta gelen makam, Cumhurbaflkanl makamdr. Anayasaya saygnn salanmasyla o grevlidir; hakemlik yaparak,
kamusal erklerin dzenli ifllemesini gzetecek, devlet yaflamnda sreklilii gvenceye alacaktr. Ulusal bamszln, lke btnlnn, uluslararas antlaflmalarn
bekisi ve gvencesidir.
Bafllangta, Cumhurbaflkanlarnn yedi yllk bir sre iin seimleri ngrlmflt. Anayasal olarak ikinci bir grev sresi tannmflt. Yakn zamanda yaplan bir deifliklikle, sre befl ylla snrlandrlmfl, ikinci bir dnem iin aday olma hakk korunmufltur. De Gaullein ilk greve gelifli dflnda tm Cumhurbaflkanl seimleri
genel oyla gereklefltirilmifltir. Seim, fiilen hep iki turludur. nk Anayasann 7.
Maddesi, seilme flart olarak mutlak ounluu gerektirir. lk turda bu oy orann
bulan aday, elli yldr hi vaki olmad. Dolaysyla ikinci tura kalan iki adayn ken-
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
1958 Anayasas
Cumhurbaflkanl
makamna Anayasaya
saygnn salanmas,
hakemlik yaparak kamusal
erklerin dzenli ifllemesini
gzetmesi ve devlet
yaflamnda sreklilii
gvence altna almas gibi
grevler yklemifltir.
www.evrenselpdf.com
di aralarndaki yarflma ile Cumhurbaflkannn kim olaca belirlenir. Befl yl iin seilen ilk baflkan Sarkozydir. Daha nceki baflkanlar, hep yedi yl iin seilmifllerdi.
Bazlar lm nedeniyle, bazlar yeniden seilememe nedeniyle birer dnem baflkanlk yaptlar. ki dnem baflkanlk grevini srdrebilenler, De Gaulle, Mitterrand
ve Chiractr. General, ikinci dnemini tamamlamadan istifa ederek ayrld. Keza
Generalden sonra baflkanla seilen Pompidou, dnemini tamamlayamadan vefat
etti. kinci tur seim sonular, genellikle kazanan adayla kaybeden aday arasnda
ciddi oy farklarnn olmadn gsterir. Bunun tek istisnas, Chiracn ikinci kez seiminde yafland. Sosyalist rakibi ikinci tura kalamad iin Chirac, bu turda aflr
sa adayla yarflt ve sosyalist parti semenlerinin de cumhuriyetilik temelinde kendi ismi etrafnda toplanmalar sonucunda % 82 oyla seimi kazand.
Anayasa metninin ngrdne gre, Fransann nemli siyasal sorunlarnda
en yetkili makam Cumhurbaflkanldr. Baflkan, Baflbakan ve onun nerilerine
gre Bakanlar Kurulunu atar. Hkmetin istifasn kabul eder. Bakanlar Kuruluna baflkanlk eder. Kanunlar yaynlar. Uygun grmezse, tekrar grfllmesi istemiyle Ulusal Meclise geri gnderebilir. Gerekli grd yasalar, halkoylamasna sunabilir. zellikle De Gaulle, grevli olduu dnemlerde, halkoylamalarn
kendi siyasetlerine ynelik semenlerin gvenlerini tazelemek iin kullanmfltr.
Fransann siyasal yaflamnda, bafllangtan beri halkoylamas, baflkanlar gereksinme duyduka zaman zaman kullanlmfltr. Anayasada yaplan son deifliklikler
arasnda, Avrupa Birliine yeni ye alnmas konusunda da halkoylamasna baflvurma olana salanmfl grnyor. Byle bir yntemin, De Gaulleden sonra
Cumhurbaflkan seilen Pompidou dneminde Birleflik Krallkn yelii konusunda ve ilk kez uygulandn belirtelim.
Cumhurbaflkannn yetkileri arasnda Millet Meclisini feshetme yetkisi de saylmaldr. Ancak Cumhurbaflkanlar, bu yetkilerini Baflbakana, Millet Meclisi Baflkanna ve Senato Baflkanna danflarak kullanabilir. Feshedilen meclis, bir yl sreyle
tekrar feshedilemez. Baflka bir ifadeyle, fesih yetkisi olduka snrl bir yetkidir. Fesih yetkisinin uygulamada sk rastlanan bir yntem olmad grlr. Bir kez De
Gaulle, 68 olaylarnn ardndan bu yetkiyi kulland; bir kez de Chirac, kendisine yakn bir siyasal ounluun varlna karfln bu yetkiyi kulland ve hi beklemedii
halde, muhalefetteki sosyalistlerin ounluk salad bir Millet Meclisinin ortaya
kmasna vesile oldu. Cumhurbaflkanlar, sz geen yetkilerinin yan sra, Bakanlar Kurulunun kararnamelerini imzalar; sivil ve asker makamlara atamalar yapar.
Silahl glerin bafldr; bu sfatla ulusal savunma kurullarna baflkanlk eder. Dfl siyasetin ynlendirilmesinde ve ulusun genelini ilgilendiren gvenlik gibi temel siyasal konularda, birinci derecede yetkili makamdr.
Anayasa, 16. maddesiyle olaanst durumlarda kullanlmak zere, 5. Cumhuriyetin cumhurbaflkanlarna ok stn yetkiler tanr. Bununla beraber, bafllangtan
beri De Gaulle dhil, hibir baflkan, olaanst yetkiler tanyan anayasal yetkileri
kullanma gereini duymad. Bu yetkilerin kullanlmas halinde Anayasa, denge kurmak kaygsyla, Millet Meclisinin toplant halinde olmas zorunluluunu getirmifl,
olaanst yetkilerin kullanld dnemde, Meclisin feshedilmesini yasaklamfltr.
Anayasann nc Bafll, yrtme organ olarak hkmetin yetki ve sorumluluklarn dzenler. Yrtmenin izleyecei siyasal izginin ana hatlarn Cumhurbaflkan tayin eder (Belorgey, 1967, 104-105). Dfl siyaset ve gvenlik konular sz
konusu olduunda, bu ncelikle ve zellikle byledir. Baflbakan ve Bakanlar Kurulu yelerini Cumhurbaflkan atadna gre, Cumhurbaflkannn gerekli grd
hallerde Bakanlar Kuruluna baflkanlk yapma yetkisi de gz nne alnrsa, yrt-
www.evrenselpdf.com
77
Fransada nemli siyasal

sorunlarda en yetkili makam
Cumhurbaflkanldr.
Cumhurbaflkan, Baflbakan
ve onun nerilerine gre
Bakanlar Kurulunu atar.
78
Fransz Anayasas, kuvvetler

ayrl ilkesi uyarnca
Bakanlar kurulu yelerinin
hkmet yeliinin yan sra
parlamento yesi olmasn
engellemektedir.
me organnn asl unsurunun Cumhurbaflkan olduu gerei ortaya kar. Bununla beraber Fransa, 5. Cumhuriyet dzenlemeleri ile iki bafll bir yrtme organ
oluflturmufltur. Yrtme erkinin bir bafl Baflbakanlar ise, dier ve daha st konumda bulunan bafl, Cumhurbaflkanlar oluyor. Yine anayasal metinlerin gerektirdii
biimde Bakanlar Kurulu, Millet Meclisi tarafndan gven oylamasyla devrilebilir.
Yeni Cumhuriyetin ngrd dzenin yumuflak karnnn da bu noktada ortaya
ktn belirtelim.
Fransann yar baflkanlk dzeninin sorunsuz ifllemesi, byk lde Cumhurbaflkann seen ounlukla Millet Meclisini seen ounluun akraba ounluklar olmas durumlarnda olanakl olabiliyor (Guillaume, 1992, 29). En azndan sistemin kurulufl yllarnda bu tehlikeye hep dikkat ekilmiflti. Uygulamalar zaman
iinde endiflelerin pek de hakl olmad gereini gsterdi. nce sosyalist Cumhurbaflkan Mitterrandn dneminde, bir de merkez sa aday olarak seilen Chiracn Cumhurbaflkanl dnemlerinde, Cumhurbaflkanln seen ounlukla
Millet Meclisini seen ounluk, siyasal yelpazenin farkl yerlerinden geldiler. Birinci durumda, Cumhurbaflkan sol semenin oylaryla seilmiflti; Millet Meclisinin
ounluu ise sa ve merkez sa semenlerin oylaryla. kinci durumda ise, Cumhurbaflkan Chirac, merkez san oylaryla Cumhurbaflkan olmufltu; fesih sonucu
yenilenen Millet Meclisinin ounluu ise sol partilerden olufluyordu. Her iki durumda da Bakanlar Kurulu yeleri, Cumhurbaflkanndan farkl bir siyasal eilimde
bulunuyorlard. Sk kullanlan bir adlandrmayla topal rdek terkibini arfltran
bu asimetrik durumlar Fransann ynetiminde afllmas g sorunlarn oluflmas sonularn dourmad. Sistem oyuncular, buna birlikte yaflama siyaseti dediler ve
Anayasayla semen iradesine sayg erevesinde Fransay birlikte ynettiler. Burada hi kuflkusuz Fransz toplumunun 3. ve 4. cumhuriyetlerde gzlendiinin aksine
artk yatflmfl, ayn zamanda barflk toplum olmasnn nemli bir pay vardr. Geri ufak tefek srtflmelerin yaflanmad, zaman zaman soukluklarn grlmedii
sylenemez. Birlikte yaflama deneyimlerinin sorunsuz gemifl olmas, ileride ortaya
kabilecek asimetrik durumlarn da sorunsuz yaflanacann bir gvencesi saylmamaldr. Dolaysyla yrtmenin iki baflnn farkl eilimlerden geldii yeni bir durumun toplumu ve sistemi aflr stan yakc bir sorunla akflmasnn, ne gibi sonularn ortaya kmasna neden olabilecei sorusunun yantn bugnden vermek gtr. fiimdilik Fransann iki bafll yrtmeyle elli yl aflkn bir sredir ynetilebildiini belirtmekle yetinelim.
Gnmz Fransz Anayasas, Bakanlar Kurulu yelerinin, hkmet yeliinin
yan sra parlemento yesi olmasn engellemektedir. Bu anayasal engelin arkasndaki mantk, kuvvetler ayrl anlayflna dayanr. Eer bir Millet Meclisi yesi, bakan olarak atanrsa, onun Meclisteki sandalyesi yedek milletvekili tarafndan kendiliinden doldurulur. Bu konudaki madde gereince, Bakanlar Kurulu yesi olmak iin doal olarak milletvekili olma koflulu aranmaz.
Hkmet organnn yetki ve sorumluluklarn dzenleyen nc bafllk altndaki 20. maddeye gre, Hkmet, ulusun siyasetini tayin eder ve yrtr. Ynetim rgtleri ve silahl gler bu amala emrindedir. Hkmet, Anayasann ngrd biimde, programn veya genel siyaset konularn Millet Meclisinde onaya sunar. Meclis de gerekli grrse, gven oylamasyla hkmetin sorumluluunu
tartflma konusu yapabilir. Eer Meclis, hkmet tarafndan gelifltirilen program
onaylamaz, genel siyaseti benimsemezse, Baflbakan, Cumhurbaflkanna istifasn
sunmak zorundadr. Yukarda aklanan Meclis ounluu ile Cumhurbaflkanl
www.evrenselpdf.com
ounluklarnn ayn ynde olmasnn istikrar salayc nitelii, Anayasann bu

hkmleri erevesinde daha iyi anlafllabilir. Millet Meclisinin yrtme organn
gven oylamasyla grevinden ayrlmak zorunda brakabilmesi, Fransz sisteminin
nceki cumhuriyetlerden beri ok alflk olduu bir yntemdir. Sistem, bu adan
bakld zaman daha ok bir parlementer sistemi andrr. Ne var ki, gerek Anayasann Cumhurbaflkanna tand yetkiler, gerek Cumhurbaflkannn genel oyla
seilmesi, sistemi belli llerde baflkanlk sistemine doru ekmifltir. Melez bir
dzenle karfl karflya olduumuzu bilelim. Nitekim anayasaclar, Fransz 5. Cumhuriyet dzenini yar baflkanlk sistemi diye adlandrrlar.
Fransz sisteminde, yrtme organn siyasal anlamda Millet Meclisi, yargsal
anlamda da Ynetim Mahkemeleri ile Danfltay denetler. Ynetim Mahkemeleri birinci derece yarg makamlar olarak alflrlar; Danfltay ise, birinci derece yargnn
temyiz yeridir. Keza Sayfltay, yrtme organnn devlet btesinden yapt harcamalarn hem yasalara hem de bte yasasna uygunluunun denetimiyle sorumludur. Bunlara ek olarak bir de 70li yllarda sve Ombudsmanndan esinlenerek
kurulmufl olan Ynetsel Arac makam sz konusudur. Ynetsel Arac, Millet Meclisi adna yrtme organndaki eksiklik ve yanlfllar her yl bir raporla Meclis baflkanlk makamna bildirir.
Fransz sistemi iki meclisli sistemlerdendir. Anayasann kendi diliyle Parlemento, Millet Meclisi ve Senatodan oluflur. Hkmetin programnn oylanma yeri sadece Millet Meclisidir. Her iki meclisin yeleri, dokunulmazlk ayrcalna sahiptirler.
yesi olsun veya olmasn Bakanlar Kurulu mensuplar, her iki meclisin oturumlarna katlabilirler. Talep zerine bu meclislerde aklama yapabilirler. Yeni bir yasa
nerisi veya mevcut yasalarda deifliklik nerilerini Millet Meclisi yeleriyle Bakanlar Kurulu her biri ayr ayr sunma yetkisine sahiptir. Ancak, uygulamann kantlad geree baklrsa, yasa tekliflerinin neredeyse tamam hkmet kkenlidir. Dier taraftan milletvekillerinin yasa nerileri, harcama gerektiren yasa nerileri ise,
buna yetkileri yoktur. Malum olduu gibi, gnmz dnyasnda harcama kalemleri yaratma olasl bulunmayan bir yasal dzenleme hemen hemen hi sz konusu
deildir. Savafl ilan yetkisi de Parlementoya zg bir yetkidir. Oysa anayasal metinler, skynetim ilanna Bakanlar Kurulunu yetkili klmfltr. Yine de, on iki gn
aflan skynetim programlar ancak Parlementonun onay ile olanakldr. Millet
Meclisi seimleri de tpk Cumhurbaflkanl seimlerinde olduu gibi, iki turludur.
Milletvekili adaynn seim blgesi ise dar blgedir.
5. Cumhuriyet Anayasasnn getirdii en nemli yenilik, Fransann yerleflik
anayasal gelenekleri erevesinde dflnldnde, yasalarn anayasallk denetimiyle yetkili Anayasa Konseyi ni ngrmesi oluyor. Gerekten Fransz siyasal geleneklerine gre, genel iradenin zerinde baflkaca hibir irade olamaz. Bu nedenle Fransz siyasetileri, yasalarn yarg tarafndan denetimi seeneine hep souk
bakmfllardr. 58 Anayasas, sz konusu gelenein aksine, yasalarn anayasal denetimini metne geirmifltir. kinci Dnya Savafl sonrasnda Avrupadaki dier lkeler
gibi, artk Fransa da bir anayasal yarglar kuruluna sahiptir. Yasalarn yargsal bir
makam tarafndan iptal edilebilmesine iliflkin olarak gnmz Fransasnda hibir
siyaseti veya kalem, bu yntemin bir yarglar ynetimi olduu iddiasn dile getirmemektedir. Anayasann 7. Blm, Anayasa Konseyi ad altnda bir tr anayasa mahkemesinin yetkilerini dzenler. Konsey, dokuz yeden oluflur. Cumhurbaflkan, Millet Meclisi Baflkan ve Senato Baflkan, ayr ayr er ye atama yetkisine
sahiptir. Bunun dflnda eski Cumhurbaflkanlar da Konseyin doal yeleri saylrlar. Kurulun baflkann grevdeki Cumhurbaflkan belirler.
www.evrenselpdf.com
79
Fransz sisteminde iki meclis

vardr: Millet Meclisi ve
Senato
80
Fransa da yasalarn
anayasallk denetimiyle
yetkili olan Anayasa
Konseyidir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Konseyin yetkilerini iki ayr bafllk altnda deerlendirmek gerekiyor. Konsey,

tpk Trkiyedeki Yksek Seim Kurulu gibi, Cumhurbaflkan ve Millet Meclisi
yeleriyle Senato yelerinin seimlerinin kurallar erevesinde cereyann denetler. Resmi sonular ilan eder. Seimlere iliflkin itirazlar sonuca balar. Keza, halkoylamas srecinin de kurallar erevesinde yrtlmesiyle ykmldr. Konseyin daha ok halkoylamas ve seimlerin kurallara uygun biimde gereklefltirilmesiyle ilgi bu ifllerinin yan sra, asl nemli ifli, yasalarn anayasal olarak denetlenmesi iflidir. Baflka bir deyiflle yasalarn anayasaya uygunluunu inceler. Parlementolarn i tzkleri ve Cumhuriyet makamlarn ilgilendiren yasalarn yaymlanmasndan nce Anayasaya uygunluklarn inceler ve sonuca balar. Yine Parlementolardan geen bir yasann aleyhine iptal davas almas halinde, iptal davasna
konu yasann anayasal uygunluunu yaymndan nce karara balar. Konsey nnde iptal davas ama yetkisi, Cumhurbaflkanna, Baflbakana ve Millet Meclisi Baflkan ile Senato Baflkanlarna tannmfltr. Belirli sayya ulaflan parlemento yeleri
de iptal davas aabilirler. Konsey, acil durumlarda ve Hkmet talebiyle sekiz
gnde, olaan durumlarda da bir ay iinde nne gelen davay sonulandrmakla
sorumludur. Davalarn sonulanmasna kadar, ilgili yasalarn yaymlanmas durdurulur. Doal olarak, Anayasa Konseyinin kararlarna karfl herhangi bir merci
nnde itiraz sz konusu edilemez; kararlar, kesin kararlardr ve bu kararlara, siyasal ve ynetsel makamlarn uyma ykmll vardr.
Konsey, kuruluflundan beri ilgin kararlarn altna imza atmfltr. rnein, seilmifl Parlemento yelerinin bazlarnn seim harcamalarnn yasalarca ngrlen
miktarlarn stne kmasn neden gstererek yelik sfatlarn iptal etmifltir. Bu
tr uygulamalarn, ender uygulamalar olduunu belirtelim (Leyrit, 1995, 226). evre Vergisi Yasas da, Anayasann ngrd eflitlik ilkesini ihlal gerekesiyle iptaSIRA SZDE
le konu olmufltur. Sosyalist Jospin Hkmetinin nerisiyle Parlementodan geen
Korsika Blgesel Ynetim Yasasnda Fransa Halknn bir paras olan Korsika
D fi Nkullanlmas,
ELM
Halk tabirinin
alan iptal davas sonucunda anayasal bir tabir olmad gerekesiyle onaylanmamfl; yarglar, Fransz Halk tabirinin anayasal bir
kavram ifade
savunmufllar; Birleflik Devletler Anayasasyla Federal AlmanS Oettiini
R U
ya Anayasa Mahkemesinin kararlarna atfta bulunmufllardr. Yarglara gre, eer
Korsika Halkndan yasal metinlerde sz edilebilirse, benzer flekilde, Mslman
DKKAT
Halktan, Musevi Halktan veya baflkaca bir blge halkndan da sz edilebilir. Byle bir dzenleme de Cumhuriyetin anayasal geleneklerine ve btnle zarar veSIRA
SZDE hukuki ve zellikle anayasal anlamda halk deil, daha ok
rici olur. Bu
unsurlar,
yre sakinleri olarak adlandrlabilirler. Belirtmek gerekir ki, Konsey, sz konusu yasann dier maddeleri hakkndaki itirazlar hakl grmemifl ve Korsikaya taAMALARIMIZ
nnan yerel yetkileri uygun bulmufltur.
N N
Karar metniK iin

T bkz:
A P Revue Franaise de Droit Constitutionnel, 7, 1991, s. 476-481. Kararn ksmen Trkeye evrisi ve yorumu iin bkz: Cemil Oktay, Fransz Halknn Unsuru Korsika Halk fadesinin Anayasal Olanakszl Konusunda Bir Not, stanbul niversitesi SiyasalT Bilgiler
Dergisi, n. 10, Ocak 1995. S.57-58.
E L E V Z YFakltesi
ON
Fransz anayasa yarglarnn ald kararlar, hi kuflkusuz hukukular tarafndan incelenir; kararlar hakknda akademik grfller dile getirilir. Ancak, Fransada
NTERNET
hibir siyaseti, Konseyin kendi siyasetlerine uygun dflmeyen kararlar karflsnda, genel irade nin stne kld savlarn ileri srmez.
www.evrenselpdf.com
Fransa, temel hak ve zgrlklerin korunmas amacyla uluslararas yarg mercilerinin yetkisini kabul eden bir lkedir. Fransz ulusal yarg makamlarnda hakkn teslim ettiremediini dflnen bir yurttafl, Avrupa nsan Haklar Mahkemesine
bireysel baflvuruda bulunabilir. Mahkeme, Aralk 1986 ile Haziran 1996 tarihleri
arasnda, Fransann daval olduu konularn otuz altsnda Szleflmenin baz maddelerine uyulmadn saptamfltr. Fransz yargs, Szleflmenin lafzna ve ruhuna
aykr kararlarnn says konusunda, Birleflik Krallk, talya ve Avusturyann hemen arkasndan gelir (Margunaud, 1997, 119). Dier birok Avrupa lkesinde olduu gibi, Fransada da yargya iliflkin zm gerektiren ciddi sorunlar vardr. Belli bafll sorunlar arasnda, davalarn srncemede kalmas, pahal yarg, yarglarn
biriken dosyalarla bafl etmek zorunda olmalar gibi sorunlar saylabilir.
5. Cumhuriyet dzeninin zaman iinde gelifltirdii kurumlardan bir dieri de,
Fransann aflr merkeziyeti geleneklerini yumuflatma dflncesiyle 80li yllardan
bafllayarak blgesel zerklik ieren blge ynetimlerinin kurulmas ve bu ynetim
birimlerinin halkoyu ile belirlenmesidir. Benzer bir yenileflme girifliminde De Gaulle
de bulunmufltu. Fakat siyasal nedenlerle ngrd halkoylamas hayr la sonulanmflt. Bu alanda bir reformun gereklefltirilmesi, sosyalistlerin iktidarda olduklar
dneme rastlad. Fransa, yerel zellikler erevesinde 22 blgeye ayrld. Blge dzeyinde meclisler oluflturuldu. Her blge, kendisiyle ilgili kararlar alabilmekte ve
blgenin sorunlarn Paristen gemeden zme olanaklarn elde edebilmektedir.
Blge meclislerine yelik seimleri de dier seimler gibi iki turlu seimlerdir.
Blge meclisinin baflkan da ayn zamanda blgenin baflkandr. Son iki blge ynetim seimlerini byk bir ounlukla Sosyalist Partinin kazandn belirtelim.
Bugn sosyalistler, 22 blgenin 21inde iktidardadr. Bir nceki seimlerde de benzer sonular elde edilmiflti. Baz blgelerin, yatrmlarna kaynak bulmak amacyla
Avrupa Birlii kurumlaryla Paris zerinden gemeden dorudan iliflkilere girdii
durumlar olmufltur. Bu tr yaklaflmlarn merkezin elefltirisine muhatap kald grlr. Nitekim, Chiracn ikinci dneminde bir sre baflbakanlk yapan Raffarinin,
mdahalede bulunarak, blge ynetimlerinin benzer giriflimlerini onaylamad bilinir. Fransz blgesel ynetimine iliflkin olarak, nemli saylabilecek bir tespitin dile getirilmesi gerekiyor. Bafllangta, blge ynetimleri kurma dflncesi, Fransz
merkez sistemi ile il sistemine ayak ba oluflturaca, ynetim an arlafltrc
sonular douraca gerekeleriyle elefltirilmiflti. Sonular, elefltirileri pek de hakl
karmad. l sisteminin zerinden ciddi llerde baz ykler kalkt.
Fransz blge ynetimlerini federalist bir ynetim slubu olarak deerlendirmek olanakl grnmyor. Alman, ABD veya svire rneklerine gre, olduka zayf bir adem-i merkeziyetilikten sz edilebilir. Fransa hl daha, niter yapda bir
devlettir ve bu zellii zerinde aflr derecede duyarllk gsterilir. Bununla beraber, 1950li yllardan gnmze kadar geen srede, anlayfllarda ciddi deiflimler
ortaya kmfltr. rnein yerel dillerin Franszcann yan sra renilmesi zgrl, gnmzde benimsenmifl zgrlkler arasnda saylabilir. Keza, yerel televizyon ve radyolarda yerel mzik yaynlar snrsz olarak yaplabilmektedir. Fransann tm bu geliflmelere karfln, Korsika gibi yrelerdeki milliyeti sorunlar aflt sylenemez. Bu kk ada, aflr ve tavizsiz milliyetilerinin fliddete baflvurmalar nedeniyle Fransz ynetiminin zaman zaman bafln artan sorunlar arasndadr. Son yirmi yl iinde, kamusal ve zel binalar bombalama, milliyeti rgt iinde hesaplaflma, dahas Ada valisini katletmeye kadar giden eylemlere tank olunur.
Baz siyaset bilimciler, Fransz 5. Cumhuriyet Anayasasnn Cumhurbaflkanlarn
ne karan hkmleri ve uygulamalar nedeniyle, sistemi seimle gelen krallklar
www.evrenselpdf.com
81
Fransada aflr merkeziyeti

gelenekleri yumuflatma
dflncesiyle 80li yllardan
itibaren blgesel zerklik
ieren blge ynetimleri
kurulmufl ve bu ynetim
birimlerinin halk oyu ile
belirlenmesi
benimsenmifltir.
82
5. Cumhuriyet Anayasas,
Cumhurbaflkanlarn ne
karan hkmleri ve
uygulamalar nedeniyle
sistemi seimle gelen
krallklar olarak
nitelendirmektedir.
diye adlandrmay tercih etmektedirler (Duverger, 1975). Yakfltrmann pek de haksz bir yakfltrma olduunu sylemek kolay grnmemektedir. nl bir yaynevinin her yl kard yllkta, Fransa Cumhuriyeti niter bir devlet olarak tanmlandktan sonra, siyasal rejimin doas flu ifadelerle tantlr: Baflkanlk iktidaryla birlikte parlementer demokrasi... (la Dcouverte, 2000, 513)... Gerekten de Franszlar, 5. Cumhuriyetin bafllangcndan beri nceleri yedi ylda bir; yakn zamanda yaplan deifliklikle befl ylda bir; anayasal monarklarn seim sandklarna giderek
belirliyorlar. Bafllangtaki yksek muhalefet seslerine karfln, seimle gelen krallar
yntemi benimsenmifl gibi grnyor. Hi kuflkusuz, bu geliflmede zgrlklerin
teminat altna alnmfl olmasnn, Parlementolarn teden beri varolan geleneklerinin srdrlmesinin byk pay vardr. Dier taraftan, uluslararas kriz dnemleri
dflnda, yeni dzenin, iktisadi ve sosyal alanda arklarn iyi ve sorunsuz dnd
zamanlara rastlamas da hesaba katlmaldr. Fransa, zellikle birinci petrol flokunun
yafland 70li yllarn baflna kadar, iktisadi byme alannda ciddi baflarlar elde
etti. Keza, sosyalistlerin iktidar olduu 80li yllar da baz iktisadi sorunlara karfln,
Fransann ticari ve sanayi alannda atlmlar kaydedebildii yllardr.
Dier taraftan, burada evrensel saylabilecek bir siyasal geree de deinmek
gerekiyor. Siyasal modernleflme sreci, esas itibariyle hukuk devletini yaflanan bir
gereklik haline getirme srecidir. Tekil anayasal dzenler ise, bize sadece bu srecin tarihin belli bir dneminde, yine belli bir lkede nasl yaflandn gsterir.
Baflka bir anlatmla, baflkanlk sistemi, parlementer sistem veya yar baflkanlk sistemleri, o sistemleri uygulayan lkelerin zelliklerini yanstan birer tarihsel rnek
sfatyla anlam taflrlar. Aslolan, bireysel hak ve zgrlklerin gereklefltirilebilmesi ve bu erevede hukukla snrl kamu erkleri oluflturulmasdr. Bunun bir baflka
ad, anayasal oulcu dzenlerin kurulmasdr. Baflka bir ifadeyle Aristodan beri
bilinen politeia nn gereklefltirilmesidir. oulcu anayasal rejimler, yasal dzenlemelerin yan sra, o dzenlemeleri iflleten bir siyasal kltr de gerektirir. Bir
benzetmeyle bu tespiti amaya alflalm. Nasl ki, bilgisayar donanmna sahip olmak, o donanmn yazlm programlaryla desteklenmemesi durumunda bir anlam
ifade etmezse, oulculuu ve hukuk devleti ilkelerini ieren bir anayasann varl da, oulcu siyasal kltr yokluunda fazla bir anlam ifade etmez. Keza, yasalara atfedilen anlam, mevcut kurumlarn saygnl, benzer tm etkenler de bu balamda saylmaldr. Fransz 5. Cumhuriyet rejiminin ortaya kan frsatlara karfln,
bugne kadar kurumlar aras bir kilitlenmeyle karfllaflmamas gereinin arkasndaki asl neden, iflaret edilen kltr deiflkeninden kaynaklanyor olmaldr.
Anayasann ngrd yasama-yrtme-yarg dengesi konusunda ok nemli
bir tespitin altn izmek gerekir. Erkler ayrl veya erkler dengesi sorunu sadece
bir anayasal sorun olarak grlemez. Bu konuda da donanm-yazlm ayrm geerli olmaldr. fiyle ki, erklerin birbirini frenlemesi yntemini, Fransz siyaset ve anayasal yaznnda etrafl biimde ele alp inceleyen nl kalem Montesquieunn anlayfl da bu yndedir. Erklerin birbirini frenlemesi, eer toplumsal kurulufllarn birbirini frenlemesi mekanizmalaryla desteklenmiyorsa, erkler ayrmnn anayasal
metinlerde kesin hkmlere balanmasnn ciddi bir anlam olamaz. Aslolan, toplumu oluflturan farkl glerden herhangi birinin dierlerini sindirecek derecede
ne kmamas; kamamasdr. Bu da, iyi niyet ifadelerine deil, toplumdaki farkl kar ve grfl gruplarnn kendi sorunlarn savunabilecek derecede rgtl olmalarna baldr. Belirtmek gerekir ki, Fransz toplumu her alanda rgtl hareket etme alflkanlklarn gelifltirmifl bir toplum gibi grnyor. zetle anayasalarn
ngrd erkler ayrm ve dengelerin uygulamada canllk gstermesi, toplum
www.evrenselpdf.com
83
katnda da farkl glerin kendi aralarnda denge kurabilmesine baldr. Baflka bir
deyiflle, toplum yaps oulcu, oulcu olduu oranda da pazarlk ve dengeci
olmaldr. Toplumsal glerden birisi, dierlerinin aleyhine nalnc keseri gibi srekli kendine yontabilen bir g ise, orada erkler ayrmnn arl, anayasa derslerinin skc konusu olmaktan ileriye gidemez.
Fransada kadn nfus

dflnda uygulamaya konulan
genel oy hakk, 19. yzyl
ortalarndan itibaren
geliflmifltir.
Franszlar, geleneksel olarak genel irade zerinde bir denetimi kabul

etmezler.
SIRA
SZDE 58 Anayasasnda bu anlayfltan ayrlarak bir istisna getirilmifltir. Bu istisnay size gre hangi kurum
oluflturuyor?
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
FRANSADA SYASAL KLTR VE SYASAL KATILMA

Franszlar iin, bugn geldikleri oulcu kltr noktasna ulaflmak
S O R Ukolay gerekleflmemifltir. Fransa, tarihinde hem Devrim dneminde, hem de Devrimden sonra
baskc dnemler yaflamfl bir lkedir. Tarihilerin tespitlerine iltifat etmek gerekirDKKAT
se, Byk Devrimin hedeflerine varmas iin iki yzyl aflkn bir
sre farkl siyasal mcadelelerden ve deneyimlerden geilmifltir. En nemli mcadele alann siSIRA SZDE
yasal katlma tabannn geniflletilmesi ve sosyal haklarn tannmas
sorunlar oluflturur. Devrimden neredeyse yarm yzyl sonra bile, seme seilme haklarnn pek
snrl kald grlr. 1830 liberal hareketleri srasnda yaplan yeni seim yasasAMALARIMIZ
nn ngrdne baklrsa, ancak her 200 Franszdan sadece biri semen olma
hakkna sahiptir. flaret edilen 1830 slahat srasnda, Birleflik Krallkta geerli semen oran 30 yurttafltan biriydi. Kstl oy hakk uzun sre uygulama bulmufl gK T A P
rnyor. Franszlara genel oy hakknn tannmas, Byk Devrim srasndaki ksa
sren ve tam anlamyla uygulama bulmayan giriflim saylmazsa, 1848 devrimlerinden sonra ve bu devrimler sayesindedir. Belirtmek gerekir ki, genel oy tanmlaTELEVZYON
masnn iine henz kadn nfus, baflka lkelerde olduu gibi Fransada da girmez. Genel oy denildii zaman, bundan anlafllan erkek nfusun genel oy hakkdr. Kadnlarn da semen olabilmeleri iin bir yzyla yakn daha zaman gemeNTERNET
si gerekecektir.
Gnmzde de, Kuzey Avrupa lkeleri saylmazsa, birok Bat lkesinde olduu gibi, Fransada da kadn nfusun siyaset alanndaki temsili, erkek nfus kadar
youn deildir. Kadn haklarnn gelifltirilmesi konusunda Fransann da, bir hayli
yol almak zorunda olduu grlr. Adaylk ve seilme konularnda, yasal engeller
bulunmamasna karfln, uygulamada kadnlar yerel ve ulusal meclislerde daha dflk oranlarda temsil edilmektedirler. Bunun ok zel siyasetleri devreye sokarak
zlmeye alfllan bir sorun olduunu belirtelim. Nitekim Fransa, 1999 ylnda
gereklefltirilen bir deifliklikle siyasal temsilde kadn-erkek eflitliini salamay hedefledi. Yasa, ilk kez Mart 2001 yerel seimlerinde uyguland ve kadn temsilcilerin orannda ciddi artfllar saland. Buna ramen kadnlarn temsili konusunda
elde edilen geliflme, eflitlik salama amacyla karlan yasann ngrd oranlarn
hl ok gerisindedir.
zetle, kadn nfus dflnda uygulamaya konulan genel oy hakk, 19. yzyl ortalarnn bir geliflmesidir. Yadrgatc bir biimde Fransz semenler, ilk genel oy
haklarn kullanrken, bunu kinci mparatorluk dnemini aan 3. Napolon lehinde kullandlar. Tarihi siyaset adam ve edebiyat Lamartinein naklettii bir sahne olduka ilgintir. Onun anlattna gre, bir pazar gn herkes en iyi, en temiz
giysilerini kuflanr ve ailece kilisede ayine katlnr; ayinde papazn sylevi dinlenildikten sonra, topluca oy verme yerine gidilerek oylar kullanlr. Sandktan iei burnunda kinci Cumhuriyetin Cumhurbaflkan 3. Napolon imparator olarak
N N
www.evrenselpdf.com
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
84
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
kar. Hi kuflkusuz, bu tr sahneler ok gerilerde kalmfltr. Ancak bir siyasal dzenin nerelerden ve nasl getiini hatrlamak asndan nemlidir.
19. yzyl ve 20. yzyln ilk yarsnda, Fransz siyasal yaflamnda sk sk yksek
gerilimli dnemlere tank olunur. Bu yllar, krsal nfusun kentsel alanlara akn ettii, sanayileflmenin gelifltii, okul kurumunun ve demiryollarnn Franszlarn yaflamna aflr nfuz ettii yllardr. Ayn zamanda lkenin tm blgelerini iine alan
kitle iletiflim aralar yaygnlaflr. Modern Fransa oluflurken, bu Fransa, yan sra kitle rgtlerinin de geliflip serpildii bir Fransa olacaktr. Kynde yzyllardr sadece kilise papaznn sylemine ve Blochun anlatmyla ky ihtiyarlarnn anlarna muhatap olan Franszlar, giderek kendilerini farkl sylemlerle evrelenmifl bulmaya bafllarlar. Bu farkl sylemleri dile getirenlerin en baflnda retmen gelir;
onu gazete yazlar; oy talep eden siyasetiler izlerler. lk siyasal blnmeler, Devrim dnemine kadar geriye gider, ifli rgtlerinin u vermesi ise, esas itibariyle 19.
yzyl ortalarndadr. Kitle rgtleri olsun, siyasal partiler olsun Devrim dneminSIRA ve
SZDE
den beri sa
sol olarak ikiye ayrlr. Sada odaklanan hareketler, genellikle
20. yzyl ortalarna kadar, krsal kesimlerin, Kilisenin, ou imalat ve sanayide
sermayedar
olan yerel ileri gelenlerin ve tabii ordunun desteini arkalarnda hisD fi N E L M
setmifllerdir. Sol kesim ise, genellikle laiklik yandafllarnn, kentli aydnlarn, niversite rencilerinin, 19. yzyl ortalarndan itibaren iflilerin destei sayesinde giS O R U
derek yeni alanlar
kazanan bir kesimdir.
Krsal toplumlarda
D K K A T diyor Bloch, (...) ocuklar, tm gelenekleri ve adetleri yaflllardan
renirler, Revue de Synthse Historique, 1925, n.118-120, s.79. Nakleden Maurice
Halbwachs, SIRA
La Mmoire
Collective, 2. Bask, PUF, 1968, s.50.
SZDE
N N
Partilerin siyasal yelpaze zerindeki gleri zaman iinde ok deiflime urar

(Goguel ve
Grosser, 1964, 4. Blm). rnein, 3. Cumhuriyetin arlk sahibi parAMALARIMIZ
tilerinden biri olan Radikallerden gnmzde hemen hemen hi eser kalmamfl gibidir. kinci Dnya Savafl ertesinde, Fransz Millet Meclislerinin nde gelen partisi
K Fransz
T A P Komnist Partisi, gnmzde artk marjinal bir unsur halindeniteliindeki
dir. Bu tr deiflimlerle, toplumun faal nfusunun tarm, sanayi ve hizmetler arasndaki dalmnda ortaya kan dnflmler arasnda belli koflutluklar vardr. SaT E L E V nemli
Z Y O N bir arlk tafld dnemler, Komnist Partinin de yksek
nayi iflilerinin
oy alabildii yllardr. Radikaller, uzunca bir sre, 3. Cumhuriyetin neredeyse nemli bir blmnde kk ve orta boy kasabalarn birinci partisiydi. Byk kentlerde
zaman iinde soldu gitti. Gnmz Fransasnn iki nemli akmn solda sosyalistNTERNET
ler, sada ise De Gaulec izgi zerinde yrdklerini syleyen merkez sa oluflturur. Bunlarn dflnda son zamanlarda giderek glenen evreci hareketler ve girdikleri seimlerde zaman zaman %10larn zerine kma becerisi sergileyen, kkeni itibariyle Trokist partiler sz konusudur. Bunlara, bir de son yirmi yl iinde oy
orann %18lere karan ve yabanc karflt siyasetleriyle nl aflr sa partiyi eklemek gerekir. Bu partinin nndeki en byk engel, dier partilerin ikinci tur seimlerde kendisiyle iliflki kurmaktan geri durmalardr. Dier partiler, aflr sa partiyi, cumhuriyet karflt bir parti olarak deerlendirmekte, bu partiyle ittifak, cumhuriyeti ilkelere karfl bir ihanet diye nitelemektedir. Bir anlamda, Fransz aflr sann temsilcisi, siyasal yelpaze iinde vebal muamelesiyle karfllaflan bir partidir.
Bununla beraber, son Cumhurbaflkanl seimlerinden beri, Fransz merkez sa,
aflr san kimi sylemlerini daha yumuflak szcklerle tekrar ederek ikinci turdaki seimlerde, aflr sa semeni kendi tarafna ekme abasndadr.
www.evrenselpdf.com
Fransz siyasal partilerini sadece sa ve sol ayrm erevesinde deerlendirmek

eksik bir deerlendirme olur. Partilerin bazlar sistem partileri olarak grlebilir
partilerdir; bir dier ksm ise daha ok sistem karflt partiler diye adlandrlabilirler.
Birincilere rnek, merkez sa, sosyalistler ve merkezcilerdir. Bu partilerin esas itibariyle sistemin genel ilkeleriyle ciddi sorunlar sz konusu deildir. kinci gruba
giren sistem karflt partiler ise, sylemleri ve semen says asndan daha marjinal
grnt sergilerler. evrecilerin bir blmn ve Trokistleri bu balamda tanmlayabiliriz. Bu akmlar, asl yarflma saylabilecek olan ikinci tur seimlerde, genellikle sosyalist partinin aday yannda yer alrlar. Bunu, bazen aka, bazen yarm azla yaparlar. Kendine zg kimlii dolaysyla farkllklar ierdii gereini dikkate
almazsak, aflr sac Milliyeti Cepheyi de sistem karflt partiler arasnda saymak
gerekecektir. Sylemi tm semenlere seslenen bir sylem deildir. Cumhuriyetin
kurumlaryla ve temel ilkeleriyle sorunludur. Ancak bu parti semenleri, aflr yeminli olanlar dflnda, ikinci turda genellikle sa aday lehinde oy kullanrlar.
Fransz siyasal yelpazesini temelde biimlendiren seim sistemi oluyor. Seimler her konuda iki turlu cereyan eden seimlerdir. Sadece Avrupa Parlamentosuna
gnderilecek temsilcilerin seimi nispi sisteme gre gerekleflir. Yerel ve blgesel
seimler olsun, ulusal dzeydeki seimler olsun, tm seimler, iki turlu seimlerdir. Birinci tur, her partinin katld, bakldnda olduka renklilik sergileyen bir
seim gibidir. kinci tur ise, iki tur arasnda kurulan koalisyonlara tanktr. kinci tur
aflamasnda, semen de, birinci tura renklerini katan partiler de, sa ve sol olarak
ikiye ayrlrlar. Bu tura, birinci turun sonunda sadece en baflta gelen iki aday katlr. Millet Meclisi seimlerinde ender olarak l seenek durumuyla da karfllafllabilir. Seim blgesi dar blgedir. Baflka bir deyiflle, semen, kendi blgesinde bir
temsilci belirler. Dolaysyla semen, verdii oyla, kimi temsilci setiini bilir. Fransz semenlerinin partilerine sadk olanlarnn oran ok yksek saylamaz. Yzergezer oylar, seim sonularnda daha fazla etkili olur. Geri, sol semenin, saa;
sa semenin de sola kaymas zor olsa da, yelpazenin her yars iindeki oynamalar daha kolay gerekleflebilir. Genelde Fransz semenlerin, Savafl sonrasnn ilk
onlu yllarna oranla, gnmzde daha az ideolojik ynlendirmelere itibar ettii
grlmektedir. Adaylarn sylem ve programlarndaki tutarllklarn artk ciddi bir
arlndan sz edilebilir. Fransz semeni, gemifl dnemlerden farkl olarak, biraz kl krk yaran semen haline dnflmfl gibidir. Lamartinenin naklettii sahneden adeta eser kalmamfltr.
Fransz semenlerinin siyasal hayata katlmalarnn tek yolu, yerel ve ulusal dzeyde temsilcilerini semekle snrl grlmemelidir. Yerel ve ulusal temsilcilerin
belirlenmesi dflnda, halkoylamas da semenlerin tercihlerinin belirlenmesinde ve
bu yolla siyasal yaflama katlmalarnda nemli bir aratr. zellikle Cumhurbaflkanlar, bir frsat olarak grdklerinde baz konular halkoylamasna sunabilirler. rnein De Gaulle, her halkoylamasn kendisine ynelik semen gvenini tazeleme
arac olarak deerlendirmiflti. Bunun, izleyen Cumhurbaflkanlar tarafndan pek iltifat gren bir yntem olmadn kaydedelim. 5. Cumhuriyetin dier Cumhurbaflkanlar da halkoylamasna baflvurmufllar, fakat bunu gven tazeleme aracna dnfltrme gerei duymamfllardr.
Oy pusulasn, oy sandna atma dflnda da Franszlarn siyasal yaflama katlma olanaklar vardr. Toplu gsterilere katlmak, grev ve boykot dzenlemek ve
bunlarda faal rol stlenmek saylabilecek rneklerdir. Kapal ve ak hava toplantlarn da saymak gerekir. Fransa, konunun kamuoyunda yaratt neme gre,
www.evrenselpdf.com
85
Fransada seimler, Avrupa

Parlamentosu temsilcilerinin
seimi hari, iki turlu olarak
yaplmaktadr.
Fransann siyasal kltr

katlmc kltr olarak
tanmlanabilir.
86
youn siyasal gsterilerin sk tekrar ettii bir lkedir. Sendika ve derneklerin rgtledii bu tr etkinlikler, bazen ok sayda katlmc bulabilir. Franszlar, siyasal
olaylar karflsnda tepkilerini gsterme
Resim 3.2
konusunda hi de suskun deillerdir.
Fransada Bir Toplu Gsteri
Fransa halk, hayr demeye, benimsemedii siyasetleri yadsmaya ok yatkn
bir halktr. Tarihsel olarak, siyasal otoritelere kafa tutma alflkanl yaygndr.
stelik bu tr durumlarda farkl farkl
yaklaflmlar ortaya dklebilir. De Gaullee gre Fransay ynetmek ok zor
bir ifltir. nk bu lke, iki yz ksur
peynir trnn olduu bir lkedir.
Siyaset biliminin diliyle tekrar edilirse, Fransann siyasal kltrnn katlmc kltr olduunu sylemek gerekiyor. Bu flu anlama geliyor: Fransz yurttafllar, sergiledikleri siyasal eylemleriyle,
Kaynak:
bekledikleri sonucu alabileceklerine inahttp://fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_
nyorlar. Elde etmeyi umduklar sonu
1homme_et_du_citoyen_de_1789
dorultusunda rgtl eylemlerde bulunuyorlar. Kendilerini sistemin gerekleri
ve kavramlar erevesinde ifade edebiliyorlar. Davalarn kazanmann yollar konusunda yeterince aydnlanmfl olduklarn da belirtelim. Fransz yurttafllarnn siyasal bilincinin bir hayli geliflmifl olduu kuflku gtrmez. Toplumun sivil katmanlar aflr rgtldr. Geri, sendikal iflilerin tm alflanlara oran dflk grnse
de, sendikalardan kaynaklanan muhalefet, olduka gl bir muhalefet manzaras
sergiler. Dernekler veya birlikler halinde hareket etmek, sadece sanayi iflilerine
zg deildir; tarm kesimini de saymak gerekir. retmen camias olsun, niversite ve lise genlii olsun, ulusal dzeyde federasyonlar halinde rgtldrler. Keza, sanayi kesiminde ve bankaclk alannda ynetici konumunda bulunan alflanlarn da rgtleri vardr. flveren rgtleri de sivil toplum kurulufllar arasnda
nemli bir yer tutar. Bunlara, belli bir konu etrafnda, sadece o konuyu ele alan ad
hoc rgtlenmeleri de ekleyelim. Toplumsal mzakereler, bazen bu sivil toplum
rgtlerinin kendi aralarnda cereyan edebilir. Ancak, ou scak konularda en
baflta gelen mzakere taraf, kamusal otoriteler olmaktadr. Sivil nitelikli rgtlerin
bir blm sa grfllere eilimli, bir dier blm de sol grfllere eilimlidir.
Keza her sivil rgtn i bnyesinde bazen ok farkl yaklaflmlar savunan grup
veya grupuklar vardr. fiaka yollu peynir eflitliliine yaplan atf, aslnda ciddi bir
toplumsal gerei yanstr.
Bu zelliklerin yan sra, Fransay zaman zaman tutuklafltran baflkaca zelliklerin varl da bilinmeyen bir husus deildir. rnein, Fransann merkeziyeti siyasetleri, onu bazen toplumdan koparmakta, karar alclar toplumsal gereklerden
uzaklafltrmaktadr. Yerel alan veya kamusal evre, sorunlarnn ne olduunu bilmekte; fakat yetkisizlik nedeniyle zm yollarn karara balayamamaktadr. Karar
alma yetkileri ou zaman merkezde topland iin, kararn muhataplar, sk sk
beklemedikleri ya da ihtiyalarn tam karfllamayan siyasetlerle karfllaflrlar. evre
gerekleriyle merkezcilik, adeta fasit bir ember iindedir (Crozier, 1963, 255). Bu
www.evrenselpdf.com
nedenle baz toplumbilimciler, deiflim srecine direncini iflaret etmek amacyla,

Fransa hakknda tutuk toplum nitelemesini kullanrlar (Crozier, 1987, 69,75; Seiler, 1982, 79, 80). Belirtmek gerekir ki, Fransann blgesel ynetim dzenlerine
gemesi, byk lde bu fasit emberin krlmas amacyla gndeme getirilmiflti.
Merkezci eilimlerin afllmasnda, merkezin taflradaki yetkililerine de bir hayli
fazla ifl dflyor. Esnek davranmalar, yerelin ihtiyalarn deerlendirebilmeleri
nemli oluyor. Yaplan toplumbilimsel arafltrmalarn gsterdii sonulara gre, artk ou durumda gerek valiler, gerek yatrmc bakanlklarn mhendisleri, bulunduklar yerde merkezi temsil etme yerine, karfllafltklar sorunlar bazen hakem sfatyla, bazen rollerini tersine evirerek ve yerelin temsilcisi gibi davranarak zme
yollarn yeleyebiliyorlar. Doal olarak, bu, her zaman olanakl olamayabiliyor. Bu
alanda en baflarl grubun, gemifli ok eskilere dayanan karayollar mhendis ve
yneticileri olduunu syleyelim (Grmion, 1970, 51-71; Thoening, 1973, 178-179).
Parisilik, Fransz yaflamnda stesinden tam anlamyla gelinemeyen mzmin
bir rahatszlk gibi (Peyrefitte, 1976, 329). Ortada nesnel anlamda bir Parisilik siyaseti olmad zamanlarda bile, yurttafllar, iinde bulunduklar olumsuz durumu
aklamak iin genellikle bu eilime vurgu yapabiliyor. Bu da doal olarak yurttafln sorunlara koyduu teflhislerde bazen yanlmasna yol ayor. Franszlarn, kendilerini olduka derin yoksunluk duygusu iinde bulduklar dnemler az deildir.
Bu trden dnemleri genellikle toplumsal patlamalar izler. Toplumsal patlamalar
srasnda, yaflanan sorunlarn toplum tarafndan derinlemesine tartfllmas gndeme gelir. rnein 68 Olaylar diye bilinen hareket, bu trden bir hareketti. Bu hareketin arkasndan toplumun dap ve detlerinde ciddi dnflmler geldi. Baz tabular ykld; toplum gncel yaflamnda daha liberal olmaya bafllad. Belki en
nemli geliflme Fransz sosyalistleri ile Komnist Parti arasndaki iliflkilerde yafland. 20li yllardan beri dflman kardefller olarak siyasal yaflamda faal olan, ancak
kinci Dnya Savafl ncesi Halk Cephesi koalisyonlarnda ok ksa sreyle birlikte olabilmifl solun bu iki kanad, 70li yllarn baflnda aralarndaki pazarlklar sonunda tanmladklar ortak bir zeminde hareket etmeye baflladlar. Birlikte hareket
siyaseti, bafllangta her iki taraf iin kazandrc sonular dourdu ve Fransz solu
iktidara geldi. 5. Cumhuriyet dneminin bu sol iktidar deneyimi, hi kuflkusuz yeni cumhuriyetin daha fazla benimsenir olmasnda nemli bir rol oynamfltr. Dzeni siyasal yelpazenin her iki tarafndan da kullanlabilir bir dzen olduu uygulamayla grlmfltr.
Fransz yaflamnn ynlendiricisi en temel kurum okuldur. Okul, esas itibariyle
rencilere cumhuriyeti olmay, dnyevi dflnmeyi adeta afllar. Okul, ayn zamanda Fransz halknn yorulduu mekndr. Anatole Francen bir ifadesi hatrlanrsa, renci, bofl bir flifledir; retmenler, onu bir huni yardmyla dolduracaklardr. Gnmz rakamlarna iltifat etmek gerekirse, Franszlarn yaflamlarnda okul, ortalama 12 yl sren bir dnemin getii kurum oluyor. 3. Cumhuriyet
yllarnda hz kazanan okullaflma siyasetleri bu alanda nemli baflarlar kaydetmifl
grnyor. Toplumbilimsel arafltrmalarn sonularna gre, okul kurumu Franszlarn yaflamlarn kkl denebilecek biimlerde etkilemektedir. rnein efl semede benzer renim dzeyleri en baflat etkiye sahiptir. Yine ocuk ve genlerin
okul baflarlarnda, ebeveynlerin renim dzeyi temel bir rol oynar. Kltrel
rnlerin tketiminde de en nde gelen toplum gruplar, renim grmfl Franszlardr. Bu tabloya dikkatli bakldnda, okulun bilgi yayma ifllevinin yan sra, biyolojik olarak toplum nfusunun yeniden retilmesine vesile olduu; kltr mirasnn yeni kuflaklara devredilmesinde srkleyici ve taflyc ifllevi stlendii; niha-
www.evrenselpdf.com
87
88
Fransz yaflamnn
ynlendiricisi en temel
kurum okul olarak
nitelendirilmekte ve
rencilere cumhuriyeti
olmay ve dnyevi
dflnmeyi afllamaktadr.
SIRA SZDE
S O R U
DKKAT
AMALARIMIZ
lkelerin tarihsel
deneyimlerinin siyasal modernleflme srelerini etkiledii ve ynlendirSIRA SZDE
dii sav, sizce Fransa rneinde ne kadar geerlidir?
D fi N E L MKAMU SYASETLERNN OLUfiMASI
FRANSADA
D fi N E L M
SIRA SZDE
yet kendi rnlerini yine kendi mensuplarna tkettirdii grlr. Baflka bir adan, biraz fleytan avukatl yaparak incelenirse, okul kurumu etrafnda bir tr fasit emberin olufltuu da sylenmelidir. stelik bu kurum, tm baflarlarnn yan
sra, toplumda ayrcalkl durumlar yaratan bir kurumdur. Okullar arasnda nitelik
fark, Cumhuriyetin eflitlik anlayflnn aksine, toplumda kayda deer eflitsizliklerin
oluflmasnn nedenidir. Toplumbilimci Bourdieu ve arkadafllarnn son onlu yllarda gereklefltirdii arafltrmalar, bu konularda bir hayli retici arafltrmalardr ( Bourdieu, Pesseron, 1964). Okul, uzun sre Fransz sisteminde ok nemli bir toplumsal ykseltici ifllevi gryordu. Tahsil yapmak, gelecei gvence altna alma ve
toplum iinde saygnl artrma yolu olarak alglanyordu. Son zamanlarda bu algda ciddi aflnmalar grlr oldu. zellikle, ou gmen kkenli ve olanaklar
kstl kenar mahalle ocuklarnn gznde okul, skc bir mekndr. Birok gencin gznde okulda ve tahsil grmekte umut yoktur; oradan itibaren kader deifltirilemez. Siyasal iktidarlar ve eitim alannn uzmanlar, toplumsal btnl salama adna, bu konularda pozitif ayrmclk trnden yeni siyasetler gelifltirmeye
abalasa da, flimdilik sorun, olanca yakcl ile toplumun gndemindedir.
Fransz kamu siyasetlerinin oluflumunda, temel ilkelerden biri iktisadi yaflamn piyasa koflullarna
olma ilkesidir. Bununla beraber, devlet aygtnn da piyasa
S O R bal
U
oyuncular arasnda bulunmas nemli bir baflka deiflkendir. ncelikle, yerel ve
merkez kamu kurulufllar, piyasada mal ve hizmet alcs olarak nemli rol oynarDKKAT
lar. Kamu otoriteleri,
bunun yan sra ya teflvikler ya da mali yardmlarla, ihtiya duyan kesimleri desteklerler. Fransz Elektrik daresi ve Demiryollar trnden kuruSIRA SZDE doruya kamu iktisadi teflebbsleri olarak faaliyet gsterirler.
lufllar ise, dorudan
Otomotivde ve uzay sanayisinde de devlet nemli paylara sahiptir. ster devlet dorudan sahip olsun, ister nemli oranda pay bulunsun, bu trden kurulufllar, esas
AMALARIMIZ
itibariyle piyasa
koflullarnda alflrlar ve krllk temel amalardr. 4. Cumhuriyetin
bafllarnda ngrlen planl iktisadi yaflam, temelinde piyasa koflullarn hi yadsmamfl, piyasay, serbest ticareti ve giriflimcilii asl kural olarak benimsemifltir.
T A P
ktisadi Kalanda
Fransz kamu siyasetlerini dflnrken, Avrupa Birliinin koyduu ereveleri de gz nnde bulundurmak gerekir. Kmr-elik Birlii girifliminden gnmze kadar geen sre zarfnda Fransa, birok alanda giderek daha
T E L EBirliinin
VZYON
fazla Avrupa
koyduu ereveler iinde siyasetlerini gelifltirmek ve uygulamak durumundadr. zellikle Maastricht Antlaflmasnn getirdii koflullar, taraflar asndan olduka ciddi koflullardr. ngrlen oranlar dflnda kamu btelerinde ak N verilemez.
Birlik iindeki serbest ticareti engelleyecek trden, ulusal
TERNET
nlemler alnamaz. nemli ve st dzey kararlar, Bruxelles merkezli kararlardr.
Fransa, 1960l yllardan beri, iktisat siyasetlerinde Almanya ile ortak anlayfllar zerinden hareket etmeye alflr. nk bu iki iktisadi dzen, sermaye, teknoloji ve
uyulmas gerekli koflullar asndan birbirine aflr derecelerde nfuz etmifl dzenlerdir. rnein, Federal Almanya, Fransz piyasalarndaki yabanc sermaye paynda en baflta gelir; Fransa ise, Alman piyasalarnda nc sradadr. Avrupa Birlii, byk lde Fransa-Almanya iflbirlii biiminde gerekleflmektedir.
Fransz kamu siyasetlerinin oluflumundaki etkenler arasnda hi kuflkusuz saylmas gereken bir nc etken de karar mekanizmalarnn oulcu nitelikte olmasdr. Piyasann asl belirleyici rol stlendii, devletin oyuncu sfatyla ancak gere-
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Fransz kamu siyasetlerinin

oluflumunda, temel
ilkelerden birisi iktisadi
yaflamn piyasa koflullarna
bal olma ilkesidir.
www.evrenselpdf.com
ken hallerde ifle karflt ortamda, bu zellii, olaan grmek gerekiyor. Piyasann
ve siyasal karar mekanizmalarnn mutlaka bilinmesi gereken bir dier oyuncusu da
sendikalar ve sivil toplum kurulufllardr. Sendikalar, istihdam ve sosyal haklar alanlarnda aflr duyarllk gsterirler. Dier karar alclar, bu durumu bildikleri iin, ya
kendi kararlarnn sendikalara ok ters dflmemesine dikkat ederler; ya da en azndan kacak tepkileri asgariye indirme konusunda duyarl davranmaya alflrlar.
Fransz iktisadi ve ticari dzeninin dfla ak olmas, doal olarak onu kresel
piyasalarda rekabeti olmaya ynlendirmektedir. Gnmzde rekabet edebilmenin koflullarndan biri de emek maliyetini ve enerji maliyetini dflk tutmay gerektiriyor. Bu trden zorunluluklar, ister istemez baz Fransz firmalarn Fransa dflna, ucuz emek bulunan lkelere doru ynlendiriyor. Sz konusu yeni siyasetlerin, sorunsuz cereyan etmediini belirtelim.
Fransada gerek zel kesimde gerek kamu ynetiminde karar alma ve uygulama noktalarnda bulunan yneticilerin Fransaya zg zellikleri vardr. Bu zelliklerin renim sisteminden bamsz zellikler olmadn bilelim. Fransay, iktisadi dzeni de dahil, esas itibariyle ynlendiren ve yneten kadrolar, lkenin yksek okullarndan mezun sekinleridir. Bu okullarn bir ksm mhendislik okullar,
bir ksm da sosyal bilim ierikli okullar oluyor. En nemlileri arasnda, Politeknik,
Ulusal darecilik Okulu ve Yksek Ticaret Okulu saylabilir. Sz konusu okullar,
Fransann ynetici fidanlklar gibi alflrlar ve bu kurumlarda renci olmak, ok
zorlu snavlardan baflaryla gemeyi gerektirir. Okullarn mfredatlar son derece
ardr. Yksek okullardan mezun genler, bilirler ki, mezuniyetlerini izleyen ilk
yllardan itibaren lkenin sekinleri arasna katlacaklardr. Gerekten de merkezdeki bakanlklarn tm st dzey yneticilerinin bu fidanlklardan kt grlr
(Mandrin, 1967; Bon, Burnier, 1971). Dahas, Fransann nemli siyasetileri de genellikle bu renim kurumlarndan diplomal olanlardr. Hi tereddtsz flu genelleme yaplabilir: Fransada kamusal ve zel kesim siyasetlerinin mimarlar, ya Ulusal darecilik Okulu mezunlar, ya Politeknik kfll mhendisler; ya da Yksek Ticaret Okulundan diplomal olanlardr. Bu alardan bakldnda Fransa, sekinci
retim sistemiyle yeni bir soylular snf infla etmifl saylmaldr. Yeni Soylularn
eski dzen soylularndan ok nemli farknn altn izmek gerekir. Yenilerin soyluluk sfat, baflarl geen retim yaflamlarndan, dolaysyla liyakatlerinden kaynaklanan bir sfat oluyor. Keza, bu yeni sekinlerin ok nemli bir ounluu toplumsal kken olarak, eitimli orta snf ailelerden gelenlerdir. Onlarn liyakat llerine bal olmalar, demokrasilerde zaman zaman ne kan avam ynelmelerinin nnde fren rol oynayabilmektedir. Kendi alanlarnda donanml olmalar, an etrefil sorunlarnn zmnde vazgeilemeyecek kaynaklardan birini oluflturur. Baflta bakanlklar gelmek zere, zel ve kamusal kurulufllarn kendi aralarnda hemen hemen her dnemde en yakc sorunlardan biri olan eflgdm sorunlarnn zmnde, tafldklar anlam ve kavram birlii sayesinde kolaylafltrc etkileri vardr. Kald ki, bu diplomal sekinler kendi aralarnda olduka oulcu bir
terkip olufltururlar. Bakldnda aka grnen gereklerden biri de, her trden
siyasal eilimin iinde bulunabilmeleridir. ou zaman kanaat nderlii ifllevini
stlendikleri olur. Fransz siyasal yaflamndaki bu diplomal sekinler gerei, demokrasilerin liyakat ilkesine nem vermeden iyi iflleyemeyeceine ilgin bir rnektir. Nitekim dier oulcu anayasal dzenlerin de, liyakat ilkesine olduka sadk kaldklar grlr. rnein Birleflik Krallk, bu konuda anlmaya deer rnekler arasndadr (Pouydesseau, 1967, 127).
www.evrenselpdf.com
89

oluflumunda Avrupa
Birliinin koyduu
ereveler gz nnde
bulundurulmaktadr.

oluflumunda karar
mekanizmalarnn oulcu
nitelii etkilidir.
90
Fransada kamu
siyasetlerinin
oluflturulmasnda, deneyimli
ve bilgili kiflilerden oluflan
Bilgeler Kuruluna
baflvurulmaktadr.
SIRA SZDE
Kamu siyasetlerinin oluflturulmasnda Fransz ynetiminin sk baflvurduu yntemlerden biri de, Bilgeler Kurulu uygulamas oluyor. Fransa, toplumu veya siyasal dzeni ilgilendiren kimi konularda, konunun incelenmesi iin ad hoc mahiyette Bilgeler Kurulu oluflturmay adet edinmifltir. Bu tr kurullara, kurulun ele
alaca konularda genellikle deneyimli ve bilgili kifliler atanr. Kurul yelerinin
farkl siyasal eilimleri yanstmasna zen gsterilir. Konularn sa duyuyla ve souk kanllkla incelenebilmesini olanakl klacak isimler zerinde durulur. Kurul
yelerince oluflturulan nihai rapor metinleri basna yanstlr. Dolaysyla, konunun
belli bir bilgilendirme erevesinde toplumda tartfllmas salanmfl olur. Geici ve
zel bir grevle snrl olduu iin, raporun sunulmasnn ardndan Kurulun grevi de biter. Bu tr yaklaflmlarn, kimi durumlarda gndemdeki scak tartflmalar
bir sreliine yatfltrmak amacyla kullanlmasna da tank olunur.
Kamusal siyasetlerin tanmlanmasnda olsun, zel kesimin siyasetlerinin tanmlanmasnda olsun, Fransz sisteminin zerinde durduu zeminin bir yn de salkl ve ifllemsellefltirilmifl nitelikte veri tabanlarna sahip olunmas ve bu verilere
ulaflmda kolaylklarn bulunmasdr. Fransann iktisadi ve ticari faaliyetleri srekli kayt altndadr. Kaytl bir toplum sz konusudur. Dolaysyla derlenen verilerin
salkl veriler olduklar konusunda kuflku yoktur. Kamusal ve zel bir dizi arafltrma kuruluflu, dzenli olarak bu verileri derleyip tahlil ederler. Veri derleme ve deerlendirme alflmalar sadece ulusal dzeyde deil, ayn zamanda uluslararas
dzeyde de gereklefltirilir. Bunlar, raporlar halinde yaymlanr. Belli bir tahlilden
geirilmifl olan bu trden veriler, karar alclarn baflvurabildikleri nemli kaynaklar arasndadr.
Fransz kamu siyasetlerinin tanmlanmas srasnda, sk grlen olgular arasnda, katlmclardan zellikle sendikalarn, iflverenler veya kamu otoriteleri karflsnda sergiledikleri gerginliklere kadar varan tavrlar oluyor. Bu alanda hangi taraf
olursa olsun, karfllkl bir gven sorunu olduunu itiraf etmek gerekir. Fransa, bu
trden sorunlarn afllmasnda zel gayretler gsterilmesine karfln, tam bir baflarya ulaflmfl saylamaz. Bu yzden baz iflbirlii giriflimleri olumlu sonulanmaz. Sk
grld gibi, iflveren-sendika; kamu otoritesi-sivil toplum iliflkilerinde tkanmalar oluflur. Diyalog, belli bir sre sonra bilek grefline dnflebilir. Fransz sendikalarnn srekli diken stnde bir siyaseti izlemeleri bu adan bakldnda anlafllabilir bir durumdur. Keza, Kuzey Avrupa lkelerinin tartflmalar srasnda imrenilerek anlmas bofluna deildir. Franszlarn toplumsal bellei tarih iinde ylesine biimlenmifltir ki, bu bellee gre, sosyal haklarn korunmasnda ve gelifltirilmesinde, alflanlarn mcadeleye hazr olmalar gerekir. etin mcadelelerden
gemeden, iflverenlerden veya kamu otoritelerinden hi bir hak alnamaz. Bu adan bakldnda diyalog sreci, mcadele sreciyle yan yana yrr. flin bu yn,
adeta kltrel bir sabite haline gelmifl gibidir. Grev ynteminin, sk baflvurulan
yntemlerden olmasn anlayabiliyoruz. Franszlar, neresinden baklrsa baklsn,
kamu ve iflveren otoritelerinin karflsnda etin ceviz bir halk olduklar izlenimi verirler. stelik kamusal konulara iliflkin yaklaflmlarda aflr bir eflitlilik grnts
egemendir. Kimliklerinin bu son zellii, eer Roma mparatoru Sezarn Galya Savafllarnda dile getirdii gzlemlerine iltifat edilecek olursa, kadim dnemlere kadar uzanr (Csar, 1981, 227).
Fransz siyasal
anayasalarn kuvvetler ayrl ilkesini ngrmfl olmas, sizce
SIRAyaflamnda
SZDE
bu lkenin siyasetini oulcu yapmaya yeterli saylabilir mi?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
www.evrenselpdf.com
DKKAT
DKKAT
SONU
Fransa rnei, lke tarihinin gnmz kurumlar zerinde arln duyurduu rneklerden biri oluyor. Fransa, oulcu anayasal demokratik rejimini kendi tarihinin iinde, yerine gre o tarihin nne kard engelleri aflarak, yerine gre sunduu frsatlar deerlendirerek kurmufl grnyor. Keza, Fransa da demokrasi ciddi ve derin toplumsal mcadelelerin rn olarak ortaya kmfltr. Fransz halkn,
Fransz halk yapan da temelde bu gemifl mcadeleler tarihidir. Sz konusu mcadelelerin en belirgin zellii, siyasal merkez etrafnda biimlenmifl olmalardr
denebilir. 5. Cumhuriyet rejimi ise, demokrasi ile merkezciliin; toplumsal oulculukla ynetebilir yrtme dzenin bir uzlaflmas gibi grnyor. Uzlaflmann istikrar iinde sryor olmasnda, tarihsel temeller kadar, hi kuflkusuz gnmz
Fransz toplumunun daha lml, daha ulardan uzaklaflmfl, yaflam daha arasal
deerlerle rgtleyen bir toplum haline gelmesinin nemi vardr. Fransa, bugn
artk eski zamanlardaki gibi tutkularn ve ideolojik tercihlerin var gleriyle ekifltii bir toplum olmaktan uzaktr. Pierre Manent, Tocqueville zerine yapt alflmasnn sonunda vard yargda hakldr; demokrasiler, aflr tutkularn deil, daha ok ve zellikle lml yaklaflmlarn rejimleridir(Manent, 1982, 181). Her zaman ve her meknda geerlilii savunulan amasal deerlerin baflat olduu toplumlar, pazarlk olmakta glklerle karfllaflrlar. nan ieren aflkn ve amasal
deerler, pazarlk konusu edilemezler. Dolaysyla toplumsal oyuncular, urunda
byk fedakrlklara katlanabilecek davalar peflinde koflan tutku insanlar haline
getirirler. Bu trden durumlar, genellikle toplumsal atflmalarn ana rahmi gibidir.
Gnmz Fransas, daha ok zaman ve zeminle snrl ikin deerlerle, dolaysyla arasal deerlerle hareket edebilen bir toplum haline geldii lde, farkllklar yaflatma olaslklarn geniflleten, gndemindeki konular karfllkl tavizlerle ve
pazarlklarla sonuca balayabilen bir Fransa oluyor. Fransann bu zemine, zaman
zaman fliddetin de devreye girdii nemli mcadeleler ve tartflmalar sonunda gelebildiini belirtmek gerekiyor.
www.evrenselpdf.com
91
92
zet
Fransa, Bat Avrupa corafyasnda yer alan bir lkedir.
Avrupa corafyasnn en eski devletlerinden biri olan
Fransann bugnk snrlarna ulaflmas bin yl aflkn
bir srenin sonunda gerekleflmifltir. Franszlar, I789da
yaflanan ve kraliyet dzenini kaldrdklar Devrimden
beri, meflruti monarfliler dahil, ok farkl siyasal dzenleri denediler. Bunlar arasnda befl cumhuriyet, iki imparatorluk ve 1815-1848 arasnda tekrar ihya edilen
meflruti krallk dnemleri saylmaldr. Bugnk anayasal dzeni, Beflinci Cumhuriyet diye anlr ve yar baflkanlk rejimini ngrr. 1789 Devrimi, Fransann modernleflme srecinde bir milat noktas gibi dflnlebilir. Devrim, Fransada ulusal egemenlik gibi, yurttafllarn kanun nnde eflitlii gibi, ulusal dayanflma gibi
yeni ilkelerin ortaya kmasna ve benimsenmesine vesile olmufltur. 5. Cumhuriyet Anayasas, baz alanlarda
Fransann anayasal geleneklerini srdrrken, baz
alanlarda da nemli deifliklikler ngryordu. Anayasann Girifl metninde Franszlar, 1789 Beyannamesiyle aklanan ve 1946 Anayasasnn giriflindeki ifadelerle de onaylanan ulusal egemenlik ve insan haklarna olan sayglarn ilan ediyorlard. Keza, egemenlii dzenleyen maddeyle Fransa, laik, demokratik, sosyal ve blnemez bir Cumhuriyet diye tanmlanyordu. Kken, rk veya din fark gzetilmeksizin btn
yurttafllarn kanun nnde eflitlii teminat altna alnyor; tm inanlara saygl olunaca vurgulanyordu.
Cumhuriyetin dvizi, teden beri olduu gibi yine zgrlk, Eflitlik, Kardefllikti. Temel ilke olarak, halkn
halk tarafndan ve halk iin ynetimi esast.
Anayasa metninin ngrdne gre, Fransann nemli siyasal sorunlarnda en yetkili makam Cumhurbaflkanldr. Baflkan, Baflbakan ve onun nerilerine gre Bakanlar Kurulunu atar. Hkmetin istifasn kabul
eder. Bakanlar Kuruluna baflkanlk eder. Kanunlar yaynlar. Fransz sisteminde, yrtme organn siyasal anlamda Millet Meclisi, yargsal anlamda da Ynetim Mahkemeleri ile Danfltay denetler. Ynetim Mahkemeleri
birinci derece yarg makamlar olarak alflrlar; Danfltay ise, birinci derece yargnn temyiz yeridir. Keza Sayfltay, yrtme organnn devlet btesinden yapt
harcamalarn hem yasalara hem de bte yasasna uygunluunun denetimiyle sorumludur. 5. Cumhuriyet
Anayasasnn getirdii en nemli yenilik, Fransann
yerleflik anayasal gelenekleri erevesinde dflnldnde, yasalarn anayasallk denetimiyle yetkili Anayasa Konseyi ni ngrmesidir.
Fransz siyasal yelpazesini temelde biimlendiren seim
sistemidir. Seimler her konuda iki turlu cereyan eden seimlerdir. Sadece Avrupa Parlementosuna gnderilecek
temsilcilerin seimi nispi sisteme gre gerekleflir. Yerel
ve blgesel seimler olsun, ulusal dzeydeki seimler olsun, tm seimler, iki turlu seimlerdir. Fransa, konunun
kamuoyunda yaratt neme gre, youn siyasal gsterilerin sk tekrar ettii bir lkedir. Sendika ve derneklerin
rgtledii bu tr etkinlikler, bazen ok sayda katlmc
bulabilir. Franszlar, siyasal olaylar karflsnda tepkilerini
gsterme konusunda suskun deillerdir.
www.evrenselpdf.com
93
Kendimizi Snayalm
1. Fransz 5. Cumhuriyet sistemi, afladaki zelliklerden hangisi dolaysyla, hl bir parlementer sistem olarak grlebilir?
a. Cumhurbaflkanlarnn yetkilerinin hkmetin
yetkilerinden daha snrl olmasndan
b. Millet Meclisinin, gven oyu aracl ile hkmeti dflrme yetkisine sahip olmasndan
c. Hkmetin icraat srasnda emri altnda bakanlklarn ynetim birimleri ve btesi olmasndan
d. Gler ayrl ilkesini getirmesinden
e. Seim sisteminin iki turlu olmasndan
2. Cumhurbaflkannn, ksa aralklarla Millet Meclisini
fesih yetkisi ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi
dorudur?
a. Cumhurbaflkanlar her istediklerinde Millet Meclisini feshederek seimleri yenileme yetkisine
sahiptir.
b. Cumhurbaflkanlar fesih yetkisini kullandktan
sonra bir yl sreyle bu yetkiyi artk kullanamazlar. Olaanst yetkilerini kullandklar dnemlerde de hi bir surette Meclisi feshedemezler.
c. Cumhurbaflkanlar, fesih yetkisini sadece savafl
halinde kullanabilir.
d. Cumhurbaflkan fesih yetkisini olaanst durumlarda kullanr.
e. Cumhurbaflkan fesih yetkisini ancak referandumdan sonra kullanr.
3. 58 Anayasas, Fransz geleneklerinin dflna karak
yasalarn anayasaya uygunluunu nasl gvence altna
almfltr?
a. Semene baflvurarak
b. Hkmetin Cumhurbaflkanna flikayet yolunu
aarak
c. Yasalarn yargsal denetimiyle yetkili Anayasal
Konsey sayesinde
d. Ombudsman sistemini dzenleyerek
e. Laiklik ilkesini getirerek
4. 58 Anayasasnn, siyasal partilerin, ulusal egemenlik

ve demokrasi ilkelerine sayg gstermeleri gereini vurgulamas bu, afladaki nedenlerden hangisine dayandrlabilir?
a. Siyasal partilerin, demokrasinin olanaklarn kullanarak dikta rejimlerini gelifltirmelerini engellemek iin
b. Siyasal Partilerin Cumhurbaflkanlarn elefltirmelerini engellemek amacyla
c. Siyasal Partilerin hkmetleri elefltirmelerini engellemek amacyla
d. Cumhurbaflkann daha gl ve etkili klabilmek iin
e. Parlamenter rejimin etkisini hafifletmek iin
5. Fransz Anayasasna gre, Cumhurbaflkanlar ka
kez bu makama seilebilirler?
a. 1
b. 2
c. 3
d. 4
e. 5
6. 5. Cumhuriyet dneminde gereklefltirilen ne tr bir
ynetsel reform, Fransann merkeziyeti ve niter yapsn yumuflatc sonular dourmufltur?
a. Hkmetin yetkilerini geniflleten reformlar
b. Millet Meclisinin yetkilerini gelifltiren reformlar
c. Blgesel ynetimlerin kurulmas
d. Cumhurbaflkannn yetkilerini geniflleten reformlar
e. Baflbakann yetkilerini geniflleten reformlar
7. Seilmifl Krallar nitelemesinin gerekesi afladakilerden hangisidir?
a. Genel oyla seilen Cumhurbaflkanlarnn genifl
yetkilerle donatlmas
b. Cumhurbaflkanlarnn adeta krallar gibi davranmas
c. Cumhurbaflkanlarnn eskiden krallarn oturduklar saraylar kullanmalar
d. Kraliyet dzeninin geerli olmas
e. ngiliz siyasi sistemine benzemesi
www.evrenselpdf.com
94

8. Tarihsel Sosyoloji lkelerin siyasal dzenlerini nasl
aklar?
a. lke nfusunun gelir dalmn nasl gereklefltirdiine bakarak
b. Yrrlkteki anayasa ve yasalarn neyi ngrdklerine bakarak
c. lkenin siyasal kurumlarnn gemifline sosyolojinin kavramlaryla bakarak
d. Seim sistemlerini deerlendirerek
e. Dier lkelerin siyasi yaplaryla karfllafltrmalar
yaparak
1. b
9. Fransz Parlementosu ka meclisten oluflur?

a. Fransada palemento tek meclislidir.
b. Fransz sisteminde, biri Millet Meclisi; dieri, Senato olmak zere iki meclis vardr.
c. Fransz sistemi yar baflkanlk sistemi olduu iin
parlementoya gerek duymaz; dolaysyla herhangi bir meclisle donatlmamfltr.
d. Fransz sisteminde ayr parlamento vardr.
e. Fransz sisteminde parlemento alt meclislerden
oluflur.
6. c
2. b
3. c
4. a
5. b
7. a
8. c
9. b
10. a
Yantnz yanlfl ise Beflinci Cumhuriyet Fransasnn Anayasal Yaps konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yeni Anayasann ngrdkleri konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Beflinci Cumhuriyet Fransasnn Anayasal Yaps konusunu gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Fransada Siyasal Kltr ve
Siyasal Katlma konusunu gzden geiriniz.
10. Fransa Anayasasnn Cumhurbaflkanlarna gereinde olaanst yetkiler kullanma hakk tanyan 16.maddesi ka kez uygulanmfltr?
a. Bu yetkiler uygulamada hi kullanlmad;
b. De Gaule bir kez kulland;
c. Her Cumhurbaflkan, birer kez kulland.
d. Ancak referandumdan sonra kullanld
e. Referandum sonucu kullanlamad
www.evrenselpdf.com
95

Sra Sizde 1
Franszlarn 1789da gereklefltirdikleri Byk Devrim,
birok alanda yenilikler getirmifl olmasna karfln, aslnda
Devrim ncesinin merkezcilik gibi eilimlerini de alabildiine glendirmifltir. Eski dzen dnemindeki olgulara hz kazandrmfl olduunu dflndrecek pek ok bulgu vardr. Tocqueville, Eski dzen ve Devrim bafllkl alflmasnda bu konular ayrntl olarak nakleder.
Sra Sizde 2
Byle bir durum iki kez ortaya geldi. Her iki durumda
da Franszlar, adna birlikte yaflama dedikleri bir anlayflla sistemi kilitlenmeden yrttler. Byle bir becerinin sergilenmesinde, Fransz siyasal kltrnn ve anayasal kurallar erevesinde siyaset yapma gereinin benimsenmifl olmasnn pay vardr. Aslnda, sz edilen
asimetrik durumlar, sistemin zaaf noktasdr. Zaafn afllmas, karfllkl anlayflla olanakl olabilmifltir. Asimetrik
seim sonularnn ileride kesin olarak sorun kayna
oluflturmayacan syleyemeyiz.
Sra Sizde 3
58 Anayasas, Fransz anayasaclk tarihinde ilk kez olarak, yasalarn yargsal denetimini yapmaya yetkili Anayasal Konsey adnda bir yarg makam ngrmfltr.
Konsey, kendisine baflvuru halinde, yasalarn Anayasaya uygunluu hakknda karar verir. Sz konusu yasa, daha sonra yaymlanr.
Sra Sizde 4
Fransann modernleflme tarihi, bu trden bir sava hakllk pay tannmasna olanak veren bulgular iermektedir. Franszlar, siyasal yaflamlarn ve kurumlarn modern alara uydururken, gemifl deneyimlerinden, geleneklerinden bazen aka bazen de rtl olarak yararlanmfl grnyorlar. Fransann modernleflme tarihi,
bu trden bir sava hakllk pay tannmasna olanak veren bulgular iermektedir. Franszlar, siyasal yaflamlarn ve kurumlarn modern alara uydururken, gemifl
deneyimlerinden, geleneklerinden bazen aka bazen
de rtl olarak yararlanmfl grnyorlar.
Sra Sizde 5
Hi kuflkusuz, kuvvetler ayrl ilkesinin anayasalarda
dzenlenmifl olmas, hukuk devleti olma ve oulcu demokrasi iin gerekli bir kofluldur; ancak yeterli koflul saylamaz. Toplum iinde farkl faaliyet alanlarnn ve toplumsal glerin karfllkl birbirlerini snrlandrma olanaklarnn da bulunmas gerekir. Bu da, o toplumun rgtl bir toplum olmasna baldr. Fransz geleneklerinde, baflta sendikalar gelmek zere sivil toplum kurulufllarnn haklarn savunma konularnda, mcadele etme
alflkanl ve becerisi vardr. Mcadeleler sonunda, toplumsal gler arasnda belli bir denge kurulabilmektedir.
www.evrenselpdf.com
96
Althusser, L. (1987). Politika ve Tarih, (ev. A. fienel/. Sezgin), V Yaynlar.
Anderson, P. (1967). les Passages de lAntiquit au
Fodalisme, Maspero.
Aron, R. (1991). Sosyolojik Dflncenin Evreleri,
(ev. Korkmaz Alemdar), fl Bankas Yaynlar.
Badie,B. (1983). Culture et Politique, Economica.
Belorgey, G. (1967). le Gouvernement et lAdministration de la France, A. Colin.
Bloch, M. (1983). Feodal Toplum, (ev.M.A. Klbay),
Savafl Yaynlar.
Bon, F. ; Burnier, M.A. (1971). les Nouveaux ntellectuels, Seuil.
Bourdieu, P. ve Pesseron, J.C. (1964). les Hritiers,
Ed. De Minuit.
Bourdieu, P. (1989). la Noblesse de lEtat, Ed. De Minuit.
Caron, F. (1985). La France des Patriotes de 1815
1918, Fayard.
Crozier, M. (1963). Le Phnomene Bureaucratique.
Seuil.
Crozier, M. (1976). La Socit Bloque, Seuil.
Crozier, M. (1987). Etat Modeste, Etat Moderne, Seuil.
Dloye, Y. (1997). Sociologie Historique du Politique, la Dcouverte.
Doan, M. ve Pelassy, D. (1982). Sociologie Politique
Comparative, Economica.
Duby, G. (1978). les Trois Ordres ou lmaginaire du
Fodalisme, Gallimard.
Dumzil, G. (1995). Mythe et Epope, 1,2,3, Gallimard.
Duverger, M. (1975). Seimle Gelen Krallar, (ev. N.
Erkut), stanbul.
Franaise, R. (1991). Droit Constitutionnel, 7.
Gauchet, M. (1998). La Religion dans La Dmocratie,
Gallimard.
Guachet, M. (2003). La Condition Historique, Stock.
Gaulle C. (1959). Mmoires de Guerre, Plon.
Goguel, F. ve Grosser, A. (1964). La Politique en France, A. Colin.
Grmion, P. (1970). ntroduction une tude du systeme
politico-administratif local, Sociologie du Travail, 1.
Grmion, P. ve Worms, J.P. (1970). lEtat et les Collectivits Esprit, Janvier.
Guillaume, S. (1992). Histoire Politique Compare,
Grande-Bretagne R.F.A. France 1945-1991, Nathan.
Halbwachs, M. (1968). La Mmoire Collective, 2. Bask, PUF.
Hobsbawm, E.J. LEre des Empires, 1875-1914, Fayard.

Ladurie, E.L.R. (1987) LEtat Royal 1460-1610, Hachette.
Legendre, P. (1966). Histoire de La Pense Administrative Franaise, Trait de Science Administrative,
Mouton.
Lvi-Strauss, C. (1974). Anthropologie Structurale,
Plon.
LEtat du Monde 2001, la Dcouverte, 2000.
Malberg, R.C. (1922). Contribution la Thorie
Gnrale de lEtat, C.2, Sirey.
Mandrin, J. (1967). lEnarchie ou les Mandarins de
la Socit Bourgeoise, Table Ronde.
Manent, P. (1982). Tocqueville et la Nature de la
Dmocratie, Julliard.
Mlin-Soucramanien, F. (2010). Constitution de la
Rpublique Franaise, Editions Dalloz.
Moore, B. (1969). les Origines Sociales de la Dictature et de la Dmocratie, Maspero. (Diktatrlklerin
ve Demokrasilerin Toplumsal Kkenleri), (ev. fiirin Tekeli/Alaeddin fienel), mge Kitabevi, 2000).
Oktay, C. (Ocak 1995). " Fransz Halk'nn Unsuru Korsika Halk fadesinin Anayasal Olanakszl Konusunda Bir Not", stanbul niversitesi S.B.F. Dergisi.
Root, H.L. (1994). la Construction de lEtat Moderne
en Europe, la France et lAngleterrre, PUF.
Schulze, H. (1996). Etat et Nation dans lHistoire de
lEurope, Seuil.
Scocpol, T. ( Ed.) (ev. Ahmet Fethi), (1989). Tarihsel
Sosyoloji, Tarih Vakf Yurt Yaynlar.
Seiler, D.L. (1982). la Politique Compare, A. Colin.
Siwek-Pouydesseau, J. (1969). Le Personnel de Direction des Ministres, A. Colin.
Peyrefitte, A. (1976). Le Mal Franais, Plon.
Pierre, B. (1977). Les Sommets de lEtat, Seuil, Paris.
Rmond, R. (1998). Religion et Socit en Europe,
Seuil.
Thoenig, J.C. (1973). lEre des Technocrates, le Cas des
Ponts et Chausses, Les Editions dOrganisation.
Thomas, E. (1984). Commune de Paris, Encyclopaedia Universalis, Corpus 5.
Tocqueville, A. (1968). De la Dmocratie en Amrique, Gallimard.
Tocqueville, A.(1968). LAncien Rgime et La Rvolution, Gallimard.
Worms, J.P. (1966)le Prfet et ses Notables, Sociologie du Travail, Juillet-Septembre.
www.evrenselpdf.com
Baflvurulabilecek Kaynaklar
Akn, .F. (1974). Kamu Hukuku, .. Hukuk Fakltesi Faklteler Matbaas.
Althusser, L. (1987). (ev. Alaeddin fienel ve mr Sezgin), Politika ve Tarih, V Yaynlar.
Aulard, A. (1987). (ev. Nazm Poroy), Fransa nklbnn Siyasi Tarihi, Trk Tarih Kurumu Basmevi.
adafl Liderler Ansiklopedisi, letiflim Yaynlar, De
Gaulle Maddesi: Cilt 2, s. 490-523.
ala, C. (2006). Tocqueville ve zgrlk, Belge Yaynevi.
Duverger, M. (1975) (ev. N. Erkut), Seimle Gelen
Krallar, stanbul.
Eroul, C. (2008). adafl Devlet Dzenleri, 6. Bask,
maj Yaynclk.
Furet, F. (1989). (ev. Ahmet Kuyafl), Fransz Devrimini Yorumlamak, Alan Yaynclk.
Gaxotte, P. 1962). (ev. Semih Tiryakiolu), Fransz
htilali Tarihi, Varlk Yaynevi.
Gze, A. (1998). Siyasal Dflnceler ve Ynetimler,
Beta Yaynlar.
adafl Liderler Ansiklopedisi, letiflim Yaynlar, Jaures
Maddesi: Cilt 3, s. 990-10004. Blum Maddesi: Cilt 1,
s. 166-184.
Kamalak, . (2007). (Derleyen), Baflkanlk Sistemi ve
Trkiye, Kalkedon Yaynlar.
Michelet, J. (1949-1955). (ev. Hamdi Varolu), Fransa
htilali Tarihi, Milli Eitim Basmevi.
Montesquieu (1989). (ev. Fehmi Baldafl), Kanunlarn
Ruhu zerine, Se Yaynlar.
Sorel, A. (1949-1955). (ev. Nahit Srr rik), Avrupa
ve Fransz htilali, Milli Eitim Basmevi.
fiaylan, G. (1981). adafl Siyasal Sistemler, TODAE
Yaynlar.
Tocqueville, A. (1965). (ev. Taner Timur), Amerikada
Demokrasi, Trk Siyasi limler Dernei Yaynlar..
Tocqueville, A. (1995). (ev. Turhan Ilgaz), Eski Rejim
ve Devrim, Kesit Yaynlar.
www.evrenselpdf.com
97
Amalarmz
N
N
N
N
N
N

ABDnin konumunu, genel corafi ve befleri zelliklerini tanmlayabilecek,
Amerikan siyasal sisteminin gelifliminde rol oynayan temel dinamiklerini
aklayabilecek,
ABDde siyasi haklar ve zgrlkleri deerlendirebilecek,
ABDde Baflkanlk, Kongre ve Yksek Mahkeme gibi politika yapc kurumlar aklayabilecek,
ABDnin siyasal kltrn ve siyasal katlma srelerini tartflabilecek,
ABDde kamu siyasetlerinin oluflum srelerini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
ABD
Baflkanlk
Federalizm
Kongre
Lobicilik
Yksek Mahkeme
indekiler
Sistemler
ounluku
Kurumsallaflmfl Baflkanlk
Rejimi: ABD
www.evrenselpdf.com
GRfi
KONUMU,GENEL CORAF VE
BEfiER ZELLKLER
AMERKAN SYASAL
SSTEMNN GELfiM
ABDDE SYAS HAKLAR VE
ZGRLKLER
ABDDE POLTKA YAPICI
KURUMLAR
ABDDE SYASAL KLTR VE
SYASAL KATILMA
ABDDE KAMU SYASETLERNN
OLUfiUMU
SONU
ounluku Kurumsallaflmfl
Baflkanlk Rejimi: ABD
GRfi
Amerikan siyasal sistemi karfllafltrmal siyaset rencileri iin demokratik bir rejimin kkenleri, geliflimi ve iflleyifli ile ilgili nemli ve ilgin bir rnek oluflturmaktadr. 18. yzyln sonlarnda ngiltereden ayrlarak bamszln kazandktan
sonra Amerika Birleflik Devletleri (ABD) adafl dnyann ilk demokrasilerinden
biri olarak ortaya kmfltr. Kurulduu tarihten gnmze kadar da rejim deifliklii yaflamadan demokrasiyle ynetilmifltir. Dnyada halen yrrlkte olan en eski yazl anayasa olma zelliini koruyan Amerikan Anayasas daha sonra birok
baflka lke anayasas iin bir ilham kayna olmufltur. Dnyadaki ilk siyasal partiler de ABDde ortaya kmfltr. Gnmzde Amerikann byk iki partisinden
birisi olan Demokrat Parti dnyadaki en eski siyasi parti olma zelliini taflmaktadr. ABD ayn zamanda bir hkmet tr olarak baflkanlk sisteminin ilk uyguland lkedir ve ABDdeki baflkanlk sistemi, baflkanlk sistemleri ile ynetilen
siyasal rejimlerin en nemli rneidir. Checks and Balances (Kontrol ve Denge), Interest Group Politics (kar veya Bask Gruplar Siyaseti) ve Political Pluralism (Siyasi oulculuk) gibi karfllafltrmal siyaset alflmalarnda kullanlan
baz temel kavramlar byk lde Amerikann demokratik ynetim deneyiminden elde edilmifltir.
KONUMU, GENEL CORAF VE BEfiER ZELLKLER

Amerika Birleflik Devletleri Rusya, Kanada ve inden sonra dnyann drdnc
byk lkesidir. 5,6 milyon kilometrekarelik alanyla Kuzey Amerika ktasnn yaklaflk yarsn kaplamaktadr. ABD, Atlantik ve Pasifik okyanuslar arasnda yer almaktadr ve kuzeyinde Kanada, gneyinde Meksika olmak zere iki komflusu bulunmaktadr. ABDnin corafi olarak iki byk okyanus ve askeri bakmdan fazla
gc olmayan iki komflu arasnda bulunmas 19. yzyln sonuna kadar tecriti bir
dfl politika izlemesinde nemli bir etken olmufltur.
310 milyonluk nfusuyla ABD, in ve Hindistandan sonra dnyann nc
en kalabalk lkesidir. 1975 ile 2000 yllar arasnda yllk nfus artfl oran %1dir.
Kuruluflundan gnmze kadar, ABD bir gmenler lkesi olmufl ve tarihinde
byk g dalgas yaflamfltr. 1840 ile 1860 yllar arasndaki birinci dalga srasnda ounlukla Bat Avrupa ve skandinavyadan gmenler Amerikaya gelmifltir.
Bunu 1870 ile 1920 yllar arasndaki daha ok Asya ve Dou Avrupadan gelen
ok sayda gmenden oluflan ikinci dalga izlemifltir. 1965ten bu yana olan n-
www.evrenselpdf.com
Amerika Birleflik Devletleri

Rusya, Kanada ve inden
sonra dnyann drdnc
byk lkesidir.
100
c ve sonuncusunda ise komflu Meksika, dier Latin Amerika lkeleri, Asya ve

Hindistandan ok sayda gmen Amerikaya ulaflmfltr. ABDye gelen yllk gmen saysnn gnmzde bir milyona yaklaflt tahmin edilmektedir ki bu da lkeyi dnyada bir ylda en ok gmen eken lke haline getirmektedir. Yasal ge ek olarak, ABD ayn zamanda genifl apl yasadfl gle karfllaflmfltr. Gnmzde yasadfl yollarla giren veya vizeleri bittikten sonra ABDde kalmaya devam
eden yaklaflk 7 milyon yasadfl gmen bulunmaktadr. Dnyadaki dier lkelerle karfllafltrldnda, ABDnin kuruluflundan bu yana, en fazla gmen alan lke
olma niteliini koruduunu grmekteyiz. Tarihi boyunca yaflad ve gnmzde
de devam eden gler ABDyi ok sayda farkl etnik kkenden gelen insanlarn
oluflturduu bir toplum haline getirmifltir.
ABD ileri dzeyde sanayileflmifl bir lke olup dnyann en byk ekonomisine
sahiptir. Dnyadaki en byk flirketlerden birou bu lkede bulunmaktadr ve
ABD ekonomisi kresel Gayri Safi Milli Haslann yaklaflk drtte birini oluflturmaktadr. Kuruluflundan gnmze dek kapitalizm Amerikan ekonomisinin temelini
oluflturmufltur. Zaman iinde ekonomik yaflamdaki hkmet denetimi artmfl olsa
da, ABD ekonomisi dnyada zel giriflimciliin yasal olarak en ok korunduu ve
desteklendii ekonomilerden biridir. 2000 ylnda Amerikan iflgcnn %73,5i hizmet sektrnde, %24,1i sanayi, %2,4 tarm sektrnde alflmaktadr. Amerikan
ekonomisinin yllk ortalama byme hz 1990l yllarda %2 civarnda gerekleflmifltir. Ancak 2005ten sonra lke ekonomik durgunlukla sonulanan ciddi bir mali krizle karfl karflya kalmfltr. ABDyi sarsan ekonomik kriz, lkede iflsizlik orannn 1930lardan bu yana en yksek dzeye kmasna sebep olmufltur. 2011 ylna
girilirken, hkmetin ald bir dizi nleme ramen, ekonomik kriz ve iflsizlik
ABDnin en byk sorunu olmaya devam etmektedir.
AMERKAN SYASAL SSTEMNN GELfiM

Amerika Birleflik Devletlerinin siyasi gelifliminde birka byk dnm noktas
olmufltur. Bunlar arasnda zellikle afladaki lke siyasetini en genifl lde
etkilemifltir.
1) Cumhuriyetin Kuruluflu (1775-1789): Amerikan siyasal sisteminin kkenleri lkenin 1783te bamszln kazand dnemde bulunabilir. Kristof Kolomb
Amerikay 1492de keflfettii halde, 17nci yzylda Atlantik sahil fleridinde ngiliz
smrge ynetimi kurulana dek lke dank yerleflim birimleri halinde kalmfltr.
ngilterenin hakimiyeti altndaki nfusun ounluu Avrupadan, zellikle de ngiltereden gelen gmenlerden oluflmufltur. ngiliz smrge ynetiminin halktan
toplad vergileri giderek arttrmas, ngiltereye karfl bafllatlan ve ksa zamanda
devrime dnflen ayaklanmann en nemli nedenidir. 1775 ylnda Massachusettste patlak veren ve hzla yaylan ayaklanmann bafllamasndan bir yl sonra bamszlk hareketinin liderleri 4 Temmuz 1776da bir araya gelerek Bamszlk Bildirgesini (Declaration of Independence) imzalamfllardr. ngiliz ynetimini fliddetle elefltiren ve mevcut flartlar altnda bamszlk iin giriflilen mcadelenin meflruiyetini savunan Bamszlk Bildirgesi daha sonraki yllarda dnyann farkl lkelerindeki smrge idarelerine karfl bayrak aan bamszlk hareketlerinin esinlendikleri tarihi bir belge olma niteliini taflmaktadr.
ngiltere, Amerikada bafl gsteren bamszlk hareketini askeri yntemlerle
bastrmaya alflmfl ancak bunda baflarl olamamfltr. ngiliz kuvvetlerinin sayca
okluuna ve ellerindeki silahlarn stnlne karfln Amerikan Devrimi 1781de
bamszlk hareketinin zaferiyle sonulanmfltr. ngiliz ynetiminin sona ermesin-
www.evrenselpdf.com
4. nite - ounluku Kurumsallaflmfl Baflkanlk Rejimi: ABD
101
den sonra ortaya kan Amerikan Cumhuriyeti ilk yllarnda, eyaletlere ekonomi ve
dfl politika konularnda genifl yetkiler tanyan Konfederasyon Yasalar ile ynetilmifltir. Ancak, bu siyasi dzenlemeden doan eflitli sorunlar, daha farkl ve kapsaml bir anayasann hazrlanmas zorunluluunu getirmifltir. 1787de toplanan
anayasa kongresi, temel siyasi kurumlarnn g ve yetkisi de dahil olmak zere,
yeni devletin siyasal kurumlarn ve demokratik yapsn belirleyen ilkeleri ortaya
koymufltur. Amerikan Anayasas 1788de yrrle girmifl ve yaplan ilk seimler
sonucunda bamszlk hareketinin nclerinden General George Washington
1789da lkenin ilk baflkan olmufltur. Yeni bir devletin ortaya kmasn salayan
Amerikan Devrimi, Fransz veya Rus devrimleri gibi dier nemli devrimlerden olduka farkldr. Byk apta toplumsal deiflimlere yol aan bu devrimlerin aksine, ABD devrimi daha muhafazakr bir nitelik taflmfl ve esas amac toplumun sosyal ve ekonomik dzenini deifltirmek yerine yalnzca ngiltere ynetiminden kurtularak bamsz bir devlet kurulmasn salamak olmufltur (Edwards vd, 1998, 27).
2) Savafl (1861-1865): Amerika Birleflik Devletlerinin siyasi geliflimindeki
ikinci byk dnm noktas lkenin yaflad Savafltr. Bamsz bir devlet olarak ortaya kfln izleyen yllarda ABD topraklar, ilk yerleflim blgesi olan douda Atlantik Okyanusu kysndaki eyaletlerden batdaki Pasifik Okyanusuna doru uzanan blgelere doru genifllemifltir. 1848 tarihine gelindiinde, ABD gneybatnn ve Pasifik kylarndaki kuzeybatnn byk ksmn topraklarna katmfl durumdayd. Avrupadan gelmeye devam eden g dalgasnn bir sonucu olarak
1790 ile 1860 yllar arasnda nfus 4 milyondan 31 milyona kmflt. lkenin toprak genifllemesine kuzey ve gney eyaletleri arasndaki klelik konusunda odaklanan gerilimin trmanmas efllik etmifltir. Avrupal kle tacirleri tarafndan Afrika
ve Karayiplerden getirilen kleler ounlukla gney eyaletlerindeki toprak sahipleri tarafndan satn alnmfllard. Klelie karfl kan kuzeydeki eyaletlerle, bu uygulamay savunan gneyliler arasndaki gerginlik 1860da klelik karflt olan Abraham Lincolnun baflkan seilmesiyle doruk noktasna karak gneydeki ayrlk hareketi glendirmiflti. Kuzey ve gney eyaletleri arasnda klelik sorunu yznden trmanan gerilim 1861de ABDde byk apl bir Savafla yol amfltr.
1865e kadar sren ve yarm milyon insann hayatna mal olan savafl kuzeyin zaferiyle sonlanmfl ve klelik uygulamasna son verilmifltir. Amerikan Savafl byk
lde klelikle ilgilidir, ancak ayn zamanda eyaletlerle ulusal hkmet arasndaki mcadelenin de rndr. Kuzeyin gneye karfl zafer kazanmas ulusal hkmetin gney eyaletlerinin egemenliini ilan etme abalarn engellemifltir. Her ne
kadar Savafl klelik karflt glerin zaferiyle sonulansa da rklar arasndaki siyasi ve sosyal eflitlik meselesi ABDde bir yzyl daha nemli bir sorun olmaya devam etmifltir. ok sayda Afro-Amerikal, zellikle de gney eyaletlerde yaflayanlar, gnlk yaflamlarnda sistematik olarak ayrmcla uramfl ve demokratik srelere tam katlmdan dfllanmfltr. Amerikan demokrasisinin bu byk kusuru sonunda ABD Kongresinde 1965te Sivil Haklar Kanununun gemesiyle byk lde sona ermifltir.
3) New Deal Dnemi (1933-1940): Amerikan siyasi tarihindeki nc byk dnm noktas 1930lu yllardaki New Deal dneminde hkmetin ekonomideki roln artran yeni dzenlemelerin getirilmesidir. 1865-1945 yllar arasndaki
dnemde ABD lkeyi bir tarm lkesi grnmnden dnyann nde gelen sanayi glerinden biri haline getiren byk sosyal ve ekonomik deiflimlere tank olmufltur. Hzl ekonomik geliflme ve sanayileflme sreci byk flehirlerin nfusunun
artmasna yol aarken, bir yandan da ABD Avrupa ve Asyadan milyonlarca g-
Amerika Birleflik
Devletlerinin siyasi
gelifliminde nemli olan
byk dnm noktas vardr:
cumhuriyetin kuruluflu, i
savafl ve New Deal dnemi.
www.evrenselpdf.com
102
New Deal dneminde

hkmetin ekonomideki
roln arttran yeni
dzenlemeler getirilmifltir.
men almaya devam etmifltir. Ancak ekonomik byme ve refah lkenin 1929da
karfllaflt byk ekonomik krizin sonucunda sekteye uramfltr. Bankaclk sisteminin kflyle bafllayan kriz, iflsizlikte hzl artfla neden olmufl ve milyonlarca
Amerikal iflsiz kalmfltr. 1929 krizi ekonomik ve sosyal sorunlara hal aresi bulmak iin yeni politika arayfllarna yol amfltr. Demokrat Partiden 1933te baflkan
seilmesinin ardndan Franklin D. Roosevelt iflsizler iin istihdam olana salayan
kamu projeleri yoluyla ekonomik iyileflmeyi hedefleyen ve New Deal diye adlandrlan program aklamfltr. Baflkan Rooseveltin New Deali yoksullar iin asgari
cret ilkesini getirmifl ve ayn zamanda alflanlarn emeklilik haklarn gvence altna alan bir sosyal gvenlik programn da ortaya koymufltur. Buna ek olarak, hkmetin daha fazla mali dzenleme yapmasn salayan yasalar karlmfltr. New
Deal dnemi, federal hkmete ekonominin dzenlenmesi ve ynetilmesinde daha nce grlmemifl derecede aktif bir rol vermesi bakmndan ABDnin siyasal ve
ekonomik yapsnda nemli bir deiflime yol amfltr.
Amerikan Siyasetinin Anayasal erevesi

Amerikan hkmetinin ve siyasetinin anayasal erevesi 1787de yazlan, 1788de
onanan ve 1789da yrrle giren ABD Anayasasyla belirlenmifltir. Halen dnyann yrrlkteki en eski anayasas olan bu anayasada, sonuncusu 1992de olmak zere, toplam 27 kere deifliklik yaplmfltr. Haklar Kanunu (Bill of Rights)
olarak bilinen ilk 10 deifliklik ABD vatandafllarnn haklarn belirler ve bireysel
zgrlklerle kanun nnde yarglanma srecini gvence altna almaktadr. Bu
yasalar ilk Kongrede 1789da kabul edilmifl ve 1791de anayasann paras haline gelmifltir.
Amerikan Anayasas ABD kurucularnn halk egemenliinin uygulanmas ve
hkmetin halkn rzasna dayal olarak, icraatndan halka karfl sorumlu olmasn
salamay amalayan bir belgedir. Anayasay yazanlarn bu konulara verdikleri
nem ngiliz smrge idaresinin halka temsil hakk vermeksizin ar yeni vergiler
koymufl olmasndan kaynaklanmfltr. Amerikan Cumhuriyetinin kurucular ounluun aznlk zerindeki tahakkm sorununa da bir zm bulmay amalamfllardr. Anayasann hazrlanflnda en nemli rol oynayan sekinlerden olan James Madison bu sorunun zmnn kontrol ve denge sistemi (checks and balances) araclyla ve kuvvetler ayrl ilkesiyle (separation of powers) mmkn
olacana inanmfltr. Kuvvetler ayrl hkmetin organnn - yasama, yrtme
ve yarg- grece birbirinden bamsz olmas ve hibir organn dierini kontrol altna almamas anlamna gelmektedir. Amerikan Anayasas yasama gcn Kongreye, yrtme gcn Baflkana ve yarg gcn Yksek Mahkeme ve dier federal mahkemelere vermektedir. Amerikan siyasal sistemi, baflbakan ve bakanlarn
(yrtme) genellikle parlamentodaki (yasama) en byk partinin yeleri arasndan seildii parlamenter sistemden, rnein ngiltereden farkldr. Sonuta, ngiltere ve dier parlamenter sistemlerde kuvvetler ayrl deil, kuvvetler birleflimi
sz konusudur.
Amerikan Anayasasnn kuvvetler ayrln gvence altna almasnn temel yollarndan biri hkmetin herhangi bir organnda yer alan kiflinin ayn anda baflka
bir organda grev almasnn yasaklanmasdr. Bu Baflkann veya yrtmedeki yardmclarnn, yasama organnda yani Kongrede yer alamayacaklar anlamna gelmektedir. Benzer flekilde Kongreye seilen bir kifli yrtmede bir grev ald zaman yasamadaki yerinden ayrlmak zorundadr. rnein, Hillary Clinton, Baflkan
Obama tarafndan 2008 baflkanlk seimleri sonrasnda dfliflleri bakan olarak atan-
www.evrenselpdf.com
dnda New York eyalet senatr olarak grev yapt Senatodan istifa etmek zorunda kalmfltr. Bu bakmdan da Amerikan sistemi, yrtmenin baflnn yani baflbakann ayn zamanda parlamento veya yasama organ yesi olduu ngiliz parlamenter sisteminden ayrlmaktadr.
Amerikan Anayasasnda kuvvetler ayrln gvence altna almann dolaysyla
da tek bir elde toplanmasn engellemenin bir baflka arac da kontrol ve dengeler
sistemidir. Bu ilkeye gre, hkmetin organndan her biri dierlerinin eylemlerini kontrol edebilir ve dolaysyla hibir organ dierlerine hkmedemez. Kongre
(yasama) yasa geirebilir, ancak Baflkan (yrtme) bu yasay veto edebilir ve anayasa Baflkann vetosunun geersiz olmas iin Kongrenin her iki meclisinin te
ikisinin oyunun alnmasn gerektirmektedir. 1789 ile 2002 arasnda Baflkanlar
Kongrenin onaylad yaklaflk 2500 yasay veto etmifltir. Kongre ise Baflkanlarn
vetolarn yzden fazla kere geersiz hale getirmifltir (Burns vd., 2002, 30). Yksek
Mahkeme (Supreme Court) Kongreden geen ve Baflkann imzalad yasalar anayasaya aykr bulabilir, ancak Baflkan Yksek Mahkeme yarglarn Senatonun
onay da alnarak atamaktadr. Baflkann ABDyi dflarda temsil edecek diplomatlar atama yetkisi vardr, bununla birlikte bu atamalar Kongre tarafndan onaylanmak zorundadr. Dolaysyla uygulamada anayasal kontrol ve dengeler sistemi her
bir organn dierleri zerinde bir miktar yetki sahibi olmas ve yetkileri paylaflmas anlamna gelmektedir.
ABD Anayasas, lkenin siyasal sistemini ve iflleyiflini belirleyen en nemli ilkeleri ieren temel bir belgedir. Anayasa ilk olarak federal bir sistem iinde var olan
yasama, yrtme ve yarg organlarna dayanan hkmetin yapsn tanmlar. kincisi, hkmetin farkl organlarnn yetkilerini belirler. nc olarak, federal hkmetle eyaletler arasndaki yetki dalmn dzenler. Drdnc olarak da, birey
hak ve zgrlkleri konusunda hkmetin yetkilerinin snrlarn izer.
Anayasadaki deifliklikler iin kullanlacak yntem anayasann 5. Maddesinde
belirtilmifltir. Bu maddeye gre, Kongreyi oluflturan Temsilciler Meclisi ve Senatonun her ikisinin te iki oyuyla veya eyalet yasama organlarnn te ikisinin istei zerine Kongre tarafndan toplanan ulusal bir kurul araclyla deifliklik teklif edilebilir. Yasa tasars daha sonra eyalet yasama organlarnn drtte nn
onayn almak zorundadr. ABDnin kuruluflundan bu yana her ne kadar Kongre
yeleri tarafndan olas anayasa deifliklikleri ile ilgili binlerce teklif verilmifl olsa
da, bunlarn ancak 33 yasama yelerinin te ikisinin desteini almfl ve bunlarn da yalnzca 27si eyaletler tarafndan onaylanmfltr.
Federalizm
Amerikan siyasal sisteminin ayrt edici zelliklerinden birisi de federal hkmet
kurumlar ve uygulamalarna dayanmasdr. Siyasi bir kavram olarak federalizm
merkezi veya ulusal hkmetle blgesel veya yerel hkmetler arasnda yetkilerin paylafllmasdr. Bir ynetim biimi olarak federalizm ABDde ortaya kmfl
ve daha sonra bir dizi lke tarafndan benimsenmifltir. Federalizm genellikle Kanada veya Avustralya gibi genifl toprak paralar zerine kurulmufl veya Hindistan, Rusya ve ABD gibi hem genifl topraklara hem de fazla nfusa sahip lkelerde uygulanmaktadr. Bununla birlikte svire ve Almanya gibi federalizmi benimseyen daha kk baflka lkeler de bulunmaktadr. Teoride ve uygulamada federalizm siyasi gcn merkezi hkmetin elinde olduu niter hkmet sistemlerinden ayrlmaktadr.
www.evrenselpdf.com
103
Kuvvetler ayrl ilkesini

benimseyen Amerikan
Anayasas yasama gcn
Kongreye, yrtme gcn
Baflkana ve yarg gcn
Yksek Mahkeme ve dier
federal mahkemelere
vermektedir.
104
Amerikan siyasal
sistemindeki federalizm
ilkesi uyarnca elli eyaletten
her birinin kendi anayasas,
seilmifl valisi, mahkeme
sistemi ve yasama organ
bulunmaktadr.
ABD Anayasas federalizme atfta bulunmamasna karfln, siyasi yetkiyi Washingtondaki federal veya ulusal hkmetle eyalet hkmetleri arasnda kesin bir
flekilde paylafltrmaktadr. Federal hkmetin baz nemli yetkileri arasnda savafl
ilan etme, baflka devletlerle anlaflma imzalama, para basma ve eyaletler arasndaki ticareti dzenleme yetkileri bulunmaktadr. te yandan eyaletlerin ana yetkileri eitim, medeni haklar (evlilik ve boflanma gibi), eyalet ii ticaret ve motorlu tafltlarn denetlenmesi gibi konulardadr. Vergilendirme ve sulularn cezalandrlmas gibi hem federal hkmetin hem de eyaletlerin uygulayabilecei baflka yetkiler de bulunmaktadr. Amerikan siyasal sistemindeki federalizm ilkesi uyarnca
elli eyaletten her birinin kendi anayasas, seilmifl valisi, mahkeme sistemi ve yasama organ bulunmaktadr. Buna ilaveten her eyaletin kendi iinde de ileler,
kasabalar, belediyeler ve okul blgeleri gibi ok sayda alt idari birimler mevcuttur. Bu oklu ynetim yapsnn idaresi seilmifl grevlilerin elindedir. Bunun sonucunda seim gnlerinde Amerikallar sadece baflkan ve kongre adaylar iin deil, ayn zamanda eyalet meclislerinin yeleri, ile yneticileri, okul blgesi baflkanlar, polis flefleri ve yarglar iin de oy verirler. Seksen befl binden fazla yerel
ynetim birimiyle ABD dnyadaki demokratik lkeler arasnda en fazla seilmifl
yneticisi olan lkedir.
ABDde federalizmin uygulanmas ile ilgili nemli bir mesele eyaletlerle ulusal
devlet arasndaki uyuflmazlk durumunda yetki stnl ile ilgilidir. Gemiflte, bu
trden uyuflmazlklar genellikle anayasaya ve (anayasa ile uyumluysa) ulusal devletin yasalarna baklarak zmlenmifltir. Dier bir deyiflle, federal hkmetle
eyaletler arasnda bir uyuflmazlk sz konusu olduunda genellikle federal hkmetin kararlar uygulanmaya konmufltur. rnein, rk eflitlii sorunu konusunda
federal hkmetle baz gney eyaletleri arasnda 1960l yllarda ortaya kan uyuflmazlklar genellikle federal hkmetin lehine sonulanmfltr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Habeas corpus ilkesi
yargcn bir kiflinin hangi
hukuki
S O gereke
R U ile
hapishanede tutuklu
olduunu aklama
zorunluluu bulunmas
D K K gelmektedir.
AT
anlamna
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SZDE
ABDde siyasiSIRA
yetki
federal ve eyalet hkmetleri arasnda nasl paylafllmaktadr?
ABDDE SYAS HAKLAR VE ZGRLKLER

D fi N E L M
Sivil haklarn ve zgrlklerin korunmas Amerikan siyasi hayatnn anayasal temellerinin nemli bir ynn oluflturmaktadr. Anayasay yazdklarnda ABDnin
S O Rsadece
U
kurucu liderleri
birka hakk bu belgeye dahil etmifllerdi. Bunlarn arasnda en nemlisi habeas corpus ve bu hakkn ex post facto kanunlara karfl korunmasdr. Habeas
corpus ilkesi yargcn bir kiflinin hangi hukuki gereke ile hapisDKKAT
hanede tutuklu olduunu aklama zorunluluu bulunmas anlamna gelmektedir.
Bu ilkeye gre gzaltndaki kifli yargca baflvurabilir ve yasadfl olarak hapishaneSIRA SZDE
de tutulduu
iddiasyla salverilmesini talep edebilir. Mahkeme sisteminin yeterli
delil bulamamas durumunda da yarg tutuklunun salverilmesine karar verebilir.
Ex post facto
kanunlar ilkesi ise bir kiflinin gereklefltirdii dnemde su saylmaAMALARIMIZ
yan eylemine karfl ceza kanununun geriye dnk olarak ifllemesinin anayasa yoluyla engellenmesidir.
Anayasann
iki yl sonra ABD Kongresi Haklar Bildirgesinde bir
K Tonanmasndan
A P
deifliklik nerisinde bulunmufltur. 1791de onanan Haklar Bildirgesinin on maddesi Amerikan halknn temel hak ve zgrlkleri ile ilgili esas anayasa maddelerini oluflturmaktadr.
T E L E V Z Y O N Haklar Bildirgesinin ilk deiflik (tashihli) maddesi, Kongre,
din kurumuna sayg gstermeyen, dinin serbeste uygulanmasn engelleyen ya da
ifade ve basn hrriyetini ortadan kaldran veya barfl bir flekilde toplant yapma
hakkn ve flikyetlerinin dzeltilmesi iin hkmete dileke verme hakkn engel-
N N
NTERNET
www.evrenselpdf.com
105
leyen hibir kanunu karamaz ifadesinden olufltuu iin ayr neme sahiptir. Yani anayasann ilk deiflik maddesi inan, ifade ve toplant zgrln gvence altna almaktadr. Haklar Bildirgesindeki dier maddeler arasnda ikinci deiflik
madde Amerikan vatandafllarnn silah bulundurma hakkn gvence altna ald
iin olduka tartflmaldr. Madde su ve fliddetin ana nedeni olarak gren silah denetimi savunucular tarafndan sert flekilde elefltirilse de, pek ok Amerikal silah
bulundurma ve taflmann anayasal haklar olduunda srar etmektedir. Haklar Bildirgesinde yer alan bir baflka nemli ilke kendi aleyhinde tanklk etmeye karfl
getirilen koruma ile ilgilidir. Beflinci deiflik madde kimsenin kendi aleyhine tanklk etmeye zorlanamayacan belirterek zorlama yoluyla kendi aleyhinde tankl yasaklamaktadr. Yani mahkeme salonunda, karakolda veya Kongredeki
bir sorgulamada, hi kimse daha sonra aleyhinde kullanlabilecek bir kant vermeye zorlanamaz. zet olarak, Haklar Bildirgesinin on maddesi, baflka bir deyiflle
anayasann ilk on maddesi, sivil zgrlkler ve bireyin hkmete karfl korunmas ile ilgili baz temel anayasal ilkeleri ortaya koymaktadr.
ABD Anayasasnn ilk on

maddesi, sivil zgrlkler ve
bireyin hkmete karfl
korunmas ile ilgili baz
temel anayasal ilkeleri
ortaya koymaktadr.
Amerikan Anayasasnn kuvvetler ayrl ilkesini gvence altna almasnn

SIRA SZDEtemel yollar
nelerdir?
ABDDE POLTKA YAPICI KURUMLAR
D fi N E L M
D fi N E L M
Amerikan siyasal sisteminin ana politika yapc kurumu Baflkanlk (Presidency),

Kongre (Congress) ve Yksek Mahkeme (Supreme Court)dir. Daha
de belirS O R nce
U
tildii gibi Baflkan (yrtme), Kongre (yasama) ve Yksek Mahkeme (yarg) tarafndan temsil edilen hkmetin organ arasnda hem ifl blm hem de kontrol
DKKAT
ve dengeler sistemi bulunmaktadr.
Baflkanlk
SIRA SZDE
N N
Baflkan Amerika siyasetinde ok nemli bir rol oynamaktadr. Karfllafltrmal siyasal sistemler alannda ABD, baflkanlk sistemini benimseyen demokrasilerin en
AMALARIMIZ
nemli rnei olarak belirtilir. Dnyadaki demokratik sistemlerin ounda baflbakann hkmetin bafl olduu ve en gl siyasi aktr olduu parlamenter sistem
benimsenmifltir. Amerikan baflkanlk sistemi Baflkann hem devletin
hem de hkK T A P
metin en yetkili kiflisi olma zelliini taflmas bakmdan dier demokrasi trleri
olan parlamenter ve yar baflkanlk rejimlerinden ayrlr.
Amerikan Baflkanlar drt ylda bir yaplan genel seimlerle
dorudan halk taTELEVZYON
rafndan seilirler. lkenin iki byk siyasi partisi, seimden birka ay nce toplanan ve eyaletlerden gelen ok sayda delegenin katld ulusal bir kongrede Baflkan adaylarn belirlerler. Son yllarda Baflkan aday olmak isteyenlerin yaptklar
T E R N E T Baflkan sefaaliyetler seim tarihinden ok nce bafllamaktadr. rnein, N2008de
ilen Barack Obama neredeyse 2004 seimlerinden hemen sonra adaylk iin youn ve kapsaml bir flekilde alflmaya bafllamfl ve drt yl boyunca yzlerce kk kasabay ve flehri ziyaret etmifltir. Obama ayn zamanda kendini Amerikal semenlere daha iyi tantabilmek ve seim kampanyas iin bafl toplamak amacyla
interneti de etkili olarak kullanmfltr. Bafllangta lke apnda fazla tannmyor olmasna karfln, Obama olaanst rgtsel alflmayla partisinin Baflkan aday olmay baflarmfltr.
Franklin D. Roosevelte kadar, Amerikan Baflkanlar genellikle iki dnemden
fazla grev yapmamfllardr. Ancak Roosevelt dnem st ste grev yapmfl,
1944te drdnc kere tekrar seilmiflse de dnemini tamamlayamadan vefat et-
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
106
Amerikan Baflkanlk Sistemi

Baflkann hem devletin hem
de hkmetin en yetkili
kiflisi olma zelliini
taflmas bakmdan dier
demokrasi trleri olan
parlamenter ve yar
baflkanlk rejimlerinden
ayrlmaktadr.
mifltir. Rooseveltin alfllmadk flekilde uzun grev sresi temelde byk bir dnya savaflnn getirdii koflullardan kaynaklanmfltr. kinci Dnya Savaflndan sonra anayasada bir kiflinin yalnzca iki dnem Baflkan olabilecei ynnde bir deifliklik yaplmfltr. kinci Dnya Savaflndan gnmze kadar olan dnemde seilen 11 Baflkan arasnda 4 Dwight Eisenhower, Ronald Reagan, Bill Clinton ve
George W. Bush seimleri yeniden kazanarak Beyaz Sarayda sekiz yl kesintisiz
kalmay baflarmfllardr. Richard Nixon da, yeniden seilmesine ramen, ikinci dneminin bafllangcnda Watergate Skandal sonucunda istifa etmek zorunda kald iin toplam 6 yl grev yapabilmifltir.
Amerikan Baflkanlarnn resmi yetkileri olduka snrldr. Anayasann ikinci
maddesi yalnzca Yrtme yetkisi Amerika Birleflik Devletlerinin Baflkanndadr
demektedir. ABDnin kurucular, kontrol ve dengeler sistemi oluflturarak, Baflkan
seilen kiflinin yrtme yetkisini hkmetin dier organlaryla paylaflmasn gvence altna almak istemifllerdir. Bununla birlikte, Baflkann yetkilerinin ABDnin
kuruluflundan bu yana giderek artt grlmektedir. Bu eilimin en nemli nedenleri Amerikann dnyadaki etki ve rolnn artmas, teknolojinin geliflimi ve
yeni hkmet politikalarnn oluflturulmasn gerektiren yeni sosyal, ekonomik ve
siyasi konularn ortaya kfldr. 20nci yzyl boyunca Amerikann dnyadaki gc ve rol arttka Baflkan seilen kifliler de savafl ve barflla ilgili hayati kararlarn
alnmasnda ana aktrler haline gelmifllerdir. Ayn zamanda, federal hkmetin
sosyal ve ekonomik kamu politikalarnn belirlenmesindeki rolnn ve sorumluluklarnn artmas Beyaz Saraydaki Baflkanlk ofisine dorudan bal olan yeni birimlerin oluflturulmasna yol amfltr. Yrtme organnn bafl olarak Baflkan gnmzde drt milyondan fazla alflan olan byk bir brokrasinin de bafldr. Buna
ek olarak Amerikan Yksek Mahkemesi de Baflkanlk yetkileri ile ilgili davalarda
genellikle yrtme organnn lehine karar vererek Baflkanlarn siyasal sistemi iindeki konumlarn glendirmifltir.
Gnmzde Amerikan Baflkan dnyadaki demokratik lkelerin liderleri arasnda genellikle en ok yetkiye sahip olan olarak bilinmektedir. Baflkann yetkilerinin bir dizi kayna vardr. lkenin siyasi yrtme organnn baflndaki kifli
olarak hem devletin hem de hkmetin bafldr. Bu ikili grev ve dorudan halk
tarafndan seilmesi Baflkan lkenin en gl siyasi lideri yapmasnn yan sra
i ve dfl politika konularnda partisinin yasama gndemini byk lde flekillendirecek biri haline getirmektedir. Amerikan Baflkannn gc ayn zamanda
seildikten sonra 5000den fazla siyasi atama yapabilmesinden de kaynaklanmaktadr. Bu atamalar kabinesinde grev alan bakanlar, devlet teflkilatnn st
dzey yneticilerini, bykelileri, federal hkmetin hakimlerini ve Beyaz Saray personelini iermektedir. Bununla birlikte Baflkann st dzey brokrat atamalarnn ABD Senatosu tarafndan onaylanmas gerektii ve Senatonun Baflkann yapt atamalar reddettii ok sayda durum olduu da gz nnde bulundurulmaldr.
Baflkann Amerikann siyasi hayatndaki yetki ve rolnn genifllemesi, Beyaz
Saraydaki personel saysndaki artfla da yansmfltr. ABDnin kurulufl yllarnda
grev yapan George Washington ve Thomas Jefferson gibi erken dnem Amerikan Baflkanlar kendilerine yardmc olacak az sayda personelle alflmfllard. Oysa gnmzde Baflkann hem alflma mekan hem de ailesiyle beraber yaflad
Beyaz Sarayda ve evresindeki baflkanlk devlet dairelerinde yaklaflk 600 kifli grev yapmaktadr. 1930lardan bafllayarak, Baflkann ilgilendii i ve dfl politika konularndaki artfla paralel olarak, Beyaz Saraydaki grevli saysnda da nemli
Amerikan Baflkan dnyadaki

demokratik lkelerin liderleri
arasnda genellikle en ok
yetkiye sahip olan olarak
bilinmektedir.
www.evrenselpdf.com
107
oranda artfl olmufltur. Amerikan Baflkanlarnn Beyaz Saraydaki st dzey yardmclar arasnda baflkan yardmcs, ulusal gvenlik danflman, basn ve hukuk danflmanlar bulunmaktadr.
Kongre
Kongre ABDde siyasi temsilin ve yasa yapmnn ana kurumudur. Kongrenin en
nemli rgtsel zellii iki meclisli olmasdr. Anayasay yazanlar yasama yetkisinin ounluk tarafndan kontrol edilen tek bir kurumun elinde toplanmasn engellemenin nemli olacan dflnerek yasama organnda Temsilciler Meclisinin
yan sra Senatonun da bulunmasn ngrmfllerdir. ABD Kongresinin her bir
kanadnn toplant salonlar ve yelerin ofisleri Washingtondaki Capitol Binasnn iinde bulunmaktadr. Temsilciler Meclisinin lke apndaki 435 ayr seim
blgesini temsil eden 435 yesi vardr. Meclis yeleri iki yllna seilirler ve tekrar seilmeleri de mmkndr. Her bir eyaletten Meclise seilecek olan temsilci
says nfusa gre belirlenir. Daha kalabalk olan California ve New York gibi
eyaletlerin Mecliste srasyla 53 ve 32 temsilcisi varken, Montana ve South Dakota gibi nfusu az olan eyaletlerin yalnzca birer yesi vardr. Temsilciler Meclisi
iin yaplacak olan seimlerdeki seim blgelerinin sandalye says her on ylda
bir sandalyelerin yeniden datm (reapportionment) yoluyla nfus deiflikliklerine gre yeniden dzenlenir. lelerin corafi snrlar da eyalet meclisleri tarafndan ounlukla partizan nedenlerle deifltirilebilmektedir. Sadece partizan amalarla seim blgelerinin haritasnn deifltirilmesine gerrymandering denilmektedir. Senato, 100 yesi ile Temsilciler Meclisinden sayca daha kktr. Nfus
byklklerine baklmakszn elli eyaletin her birinin Senatoda alt yllna seilen iki senatr bulunmaktadr.
Amerikan siyasal sisteminde Kongrenin nemi afladaki alanlardaki g ve
otoritesinden kaynaklanmaktadr:
Temsil: Kongre toplumdaki farkl ve sk sk atflan ekonomik, sosyal ve siyasi
karlarn ifade edildii ana kurumdur.
Yasama: Kongre federal hkmetin tm yasalarnn hazrlanmas, tartfllmas
ve yrrle konulmas konusunda anayasa tarafndan yetkilendirilmifltir.
dari Gzetim: Kongre yasamann onaylad yasalarn ve politikalarn uygulandndan emin olmak amacyla federal hkmet brokrasisinin iflleyiflini denetler.
Mali Yetki: Amerika anayasas yrtme tarafndan hazrlanan federal hkmet
btesi zerindeki son sz syleme yetkisini Kongreye vermifltir.
Onay: Senatonun Yksek Mahkeme yarglar, Amerikann yabanc lkelerdeki bykelileri ve bakanlklar gibi Baflkan tarafndan belirlenen nemli mevki atamalarn onaylama veya reddetme yetkisi vardr.
ABD Kongresinde yasama sreci olduka karmaflktr ve genellikle uzun zaman alr. Bu sre, Temsilciler Meclisi ile Senato yeleri arasnda uzun sren pazarlk, tartflma ve tavizi iermektedir. Sadece Meclis tarafndan gndeme getirilebilecek vergi kanunu yasa tasars dflnda, yasa tasarlar Kongrenin herhangi bir
kanadndan yeler tarafndan nerilebilir. Yasa tasars daha sonra genel bir komiteye gider ve eer burada geerse konu zerinde uzmanlaflmfl alt bir komiteye
gnderilir. Bundan sonra tasar alt komitenin yeleri tarafndan tartfllarak ounluk iin kabul edilebilir hale gelecek flekilde deifltirilir. Sonrasnda alt komite tasary oylar ve tasar ounluun oyunu alrsa Kongrenin her iki kanadna da tartfllmak zere gnderilir. Her ikisinin de tasary onaylamas durumunda, iki kanadn yelerinde oluflturulacak bir konferans komitesi uzlaflma salanmas iin tart-
www.evrenselpdf.com
ABDde siyasi temsilin ve

yasa yapmnn ana kurumu
olan Kongrenin Temsilciler
Meclisi ve Senato olmak
zere iki meclisi vardr.
108
flr. Onaylanmasnn ardndan tasar Baflkana gnderilir. Baflkan imzalayarak yasa

haline getirebilir veya tasary Kongreye geri gnderebilir. Kongre Temsilciler
Meclisi ve Senatonun yelerinin te ikisinin onayyla Baflkann vetosunu geersiz klabilir. Bunun olmas durumunda tasar Baflkann imzas olmadan yasalaflr.
Grld zere ABD Kongresinin iflleyifli byk lde komite ve alt komitelerin alflmasna dayanmaktadr. Temsilciler Meclisi ve Senato yeleri yasa tasarlarnn tartflld, uzman ifadelerinin dinlendii ve uzlaflma arand komite toplantlarnda uzun saatler geirmektedir. Kongre komiteleri gndemdeki tasaryla ilgili bilgi toplanmasnda ve uzmanlaflmada nemli rol oynayan kiflilerden oluflmaktadr. Komitelerde grev yapan st dzey uzman personelin fikirleri ve grflleri
komite yeleri zerinde olduka etkili olabilmektedir. Kongrenin hem Temsilciler
Meclisinde hem de Senatoda eflitli komiteleri bulunmaktadr. Bunlarn daimi komisyonlar olarak bilinen bir ksm uzun mrl ve srekli iken, geici konu ve sorunlar iin zel komiteler oluflturulmaktadr. Ayrca Senato ve Meclis yelerinden
oluflan, ekonomi ve vergi politikas gibi btn Kongreyi ilgilendiren konular ele
alan birka ortak komite de bulunmaktadr.
Yarg ve Yksek Mahkeme

ABDdeki yarg sistemi
ademi merkeziyetidir ve iki
ayr yarg sistemi arasnda
blnmfltr: federal
mahkemeler ve eyalet
mahkemeleri.
Amerikan siyasal sisteminin nc organ yargdr. ABDdeki yarg sistemi lkenin federal hkmet yaps temelinde flekillenmifltir. Yani yarg yetkisi de ademi
merkeziyetidir ve iki ayr yarg sistemi arasnda blnmfltr. Federal mahkemelerin yan sra elli eyaletten her birinin kendi bamsz yargs vardr. Federal mahkemeler ounlukla ulusal yasalarla ilgili konularla ilgilenirken, eyalet mahkemeleri de eyalet yasalarn ilgilendiren ihtilaflar ele almaktadr. kisinin arasnda atflma olduu durumlarda sorun ABD Yksek Mahkemesi tarafndan zlmektedir. Federal mahkeme yarglar Baflkan tarafndan Senatonun tavsiyesi ve isteiyle atanr. Ancak eyalet mahkemesinde grevli yarglar tarihsel olarak eyalet meclisleri tarafndan atanmaktadr.
Amerikan siyasal sisteminin yarg organnn en yksek noktasnn Yksek Mahkeme olduu aktr. Amerikann en st dzey mahkemesinin yarg denetiminin
ardndan yasama veya yrtmenin bir eylemini anayasaya aykr ve dolaysyla geersiz ilan etme yetkisi vardr. Amerikan siyasetindeki baz kritik konu ve tartflmalarda da son sz Yksek Mahkemenindir. rnein, 2000 baflkanlk seimlerinde
George W. Bush ile Al Gore arasndaki yarfl Floridadaki oylarn birbirine ok yakn olmasndan dolay kmaza girdiinde, Yksek Mahkeme Bush lehine karar
vermifl, dolaysyla Bushu ABD Baflkan yapmfltr. Bunun gibi konularda kritik kararlar almasnn yan sra, Yksek Mahkemenin nemi ayrca federal yasalarn stnln salamadaki ve eyaletler arasndaki uyuflmazlklar zmedeki rolnden kaynaklanmaktadr. Anayasa Yksek Mahkemeye kendi baflna politika yapma yetkisi vermemektedir, sadece anayasay yorumlama yetkisi vermektedir. Ancak iki asrdan fazla bir zaman nce yazlmfl olan ve ok sayda genelleme ieren
bir anayasann yorumlanmas basit bir ifl deildir. Bu yzden Yksek Mahkemede
grevli yarglarn kendi kiflisel siyasi grflleri zaman zaman Yksek Mahkemenin verdikleri kararlar etkileyebilmektedir.
Yksek Mahkemede baflyarg da dahil dokuz ye vardr. Bir kifli ancak Baflkan tarafndan aday gsterilip Senato tarafndan onaylanarak Yksek Mahkeme
yesi olabilmektedir. Amerikan siyasi yaflamnda oynad nemli rolden dolay
yarglarn Yksek Mahkemeye aday gsterilmesi ve onaylanmas nemli bir siyasi olaydr. Yksek Mahkeme yeleri mr boyu atand iin yeni bir konumun
www.evrenselpdf.com
109
almas ancak bir yenin lmesi veya emekli olmasyla mmkn olmaktadr. Bir
yelik boflaldnda Baflkan grev iin yeterli deneyimi olmasnn yan sra ayn zamanda kendi partisinin temel grfllerini destekleyen birini bulmaya alflr. Eer
Baflkann partisi Senatoda ounlua sahipse onay sreci sorunsuz ilerler. Ancak
partisi Senatoda aznlkta olan veya kendi grev srelerinin sonuna yaklaflan Baflkanlar lkenin en yksek mahkemesi iin gsterdikleri adayn kabul edilmesini
salama konusunda daha ok muhalefetle karfllaflmaktadrlar. 1960lardan bu yana Senato Baflkann nerdii alt Yksek Mahkeme yesi adayn reddetmifltir.
Yksek Mahkeme yelerinin yaps yllar iinde rk ve cinsiyet bakmndan ok deiflmifltir. nceden Yksek Mahkeme yeleri arlkl olarak erkeklerden ve beyazlardan seilirdi. Gnmzde ise (2011), dokuz Yksek Mahkeme yargcndan biri
Porto Riko kkenli bir Latin, biri siyah ve drd de kadndr.
Amerikadaki Baflkanlk sisteminde, Baflkan seilen kiflinin ok genifl
SIRAyetkileri
SZDE vardr. Bu
mevkiye seilen kiflinin kolayca otoriter bir ynetime doru gidebilecei dflnlebilir.
Ancak ABD siyasal sisteminde bu tr bir geliflme yaflanmamfltr. Sizce bunun en nemli neD fi N E L M
denleri nelerdir?
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
ABDDE SYASAL KLTR VE SYASAL KATILMA
S O R U
Siyasal Kltr
DKKAT
DKKAT
Bir lkenin siyasal kltr, baflka bir deyiflle vatandafllarnn birbirleri ve siyaset
hakknda yaygn olarak benimsedikleri tutum, inan ve deerleri siyasal sistemin
SIRAoSZDE
iflleyiflinde nemli rol oynamaktadr. Bir lkenin siyasal kltr
toplumun tarihini, geleneklerini ve deerlerini yanstr. Amerikan siyasi kltrnn baz genel
zellikleri arasnda bireycilik, demokrasiye ballk, ortak AMALARIMIZ
grfllerin oluflturulmasna dayal siyaset tarz ve yerel dzeydeki kurulufl ve derneklere katlm saylabilir. Geleneksel olarak Amerikallar insanlarn dzenli yaplan serbest seimler yoluyla liderlerini zgrce seme haklarna kuvvetli ballk
K T gstermifllerdir.
A P
Ayrca ounluk kural ve siyasi aznlklarn grfllerini aka ve zgrce ifade
etmeleri de gl flekilde desteklenmektedir. Her ne kadar nemli politika konularnda vatandafllar ve siyasi sekinler farkl grfllere sahip
T E L olsalar
E V Z Y O Nda, Amerikan siyasi kltrnn siyasi srete demokratik yollarla grfl birlii salanmasna, dier bir deyiflle pazarlk ve taviz yoluyla anlaflmaya varlmasna, verdii deer dikkat ekicidir. Ekonomi ve toplumun hkmet tarafndan kapsaml olarak
TERNET
denetlenmesine karflt olmak da Amerikan siyasi kltrnn Ngeleneksel
zelliklerinden biridir. Bunun yan sra, bireysel giriflimciliin ve zel sektrn yasalar
yoluyla korunmasnn ve desteklenmesinin gerekli olduu dflncesi Amerikan
siyasal kltrnde nemli yer tutar.
1997 ylnda yaplan bir kamuoyu arafltrmas, Amerikallarn seimle iflbaflna
gelmifl olan siyasetilere duyduklar gvenin (%44), ngilizlere (%39), Franszlara
(%30), Almanlara (%32) ve talyanlara (%26) gre daha yksek dzeyde olduunu
gstermifltir (Ranney ve Kousser, 2008, 723). Ancak, son zamanlarda yaplan arafltrmalar, 2008 sonrasnda yaflanan ekonomik kriz nedeniyle Amerikallarn hkmete ve lkenin temel siyasi kurumlaryla siyasetilere olan gvenlerinin azaldn ortaya koymaktadr. rnein, 2000 ylnda halkn yaklaflk %50si hkmete gvendiini ifade ederken, bu oran 2010da %22nin altna dflmfltr. Seilmifl devlet grevlileri ile ilgili de benzer bir durum sz konusudur: Kongreye karfl olan
olumlu grfllerin oran da, %50den %25e, yani yarya dflmfltr (http://people-
N N
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Ekonomi ve toplumun
hkmet tarafndan
kapsaml olarak
denetlenmesine karflt olmak
da Amerika siyasi
kltrnn geleneksel
zelliklerinden biridir.
110
press.org/report/trust-in-government). Amerikallar arasnda hkmete ve seilmifl

devlet grevlilerine karfl geliflen gvensizlik siyasal sisteme ynelik artan bir hoflnutsuzluk olduunu gstermemektedir: Amerikallarn ounluu (%56) siyasal
sistemin dzgn alflabileceine ancak sorunun Kongre yelerinden kaynaklandna inanmaktadr.
Siyasal Katlma
ABDdeki Baflkanlk ve
Kongre seimlerine katlm
oran Avrupann altndadr.
Daha nce de belirtildii gibi yerel dzeydeki derneklere katlm geleneksel Amerikan kltrnn nemli bir paras olagelmifltir. ABDdeki yerel topluluklar ve mahallelerde gndelik yaflamn birok sorunuyla ilgilenen binlerce gnll oluflum
bulunmaktadr. ABDyi 1800lerin baflnda ziyaret eden ve Amerikan demokrasisi
ile ilgili etkili bir kitap yazan Fransz tarihi ve siyasi dflnr Alexis de Tocqueville gibi yabanc gzlemciler lkenin yerel topluluklar arasndaki dernek alarndan
ve vatandafllarn bu derneklere katlmaya olan isteklerinden etkilenmifllerdir.
Ancak Amerikan halknn topluluklarndaki gnll oluflumlara katlmaya gsterdikleri ilgi genel seimler iin geerli deildir. ABDdeki Baflkanlk ve Kongre
seimlerine katlm oran Avrupann altndadr. Getiimiz yllarda ulusal seimlerde ABDdeki kaytl semenin %50-55i sanda gitmifltir. te yandan, Bat Avrupa
demokrasilerinde bu oran genellikle %60la %90 arasnda deiflmektedir. ABD seimlerindeki dflk oy kullanma oranlaryla ilgili eflitli aklamalar vardr. Bazlar bunun siyasi srelerden tatmin olmamann bir iflareti olduunu sylerken, dierleri Amerikallarn hayatlarndan memnun olduklarn ve katlmaya gerek duymadklar iin oy vermediklerini iddia etmektedir. Dier aklamalar bireylerin hkmet tarafndan otomatik olarak seim ktklerine kaydedildii dier birok lkenin aksine ABDde oy vermek isteyenlerin kaydolmak iin kendilerinin uraflmas gerektiinin, ayrca Amerikallarn dier birok demokratik lke vatandafllarndan ok daha sk sanda arldnn (genel ve yerel seimler, partilerin baflkanlk n seimleri ve referandumlar) altn izmektedir.
Siyasal Partiler
ABDde siyasal partilerin kurulmas olduka eskiye dayanmaktadr. lkenin ngiltereden bamszln kazanmasnn hemen ardndan ilk siyasi partiler ortaya kmfltr. 19. yzyln bafllarnda iki partili sistemin temelleri atlmfl ve partiler lke siyasetinin ve yerel siyasetin ana aktrleri haline gelmifltir. Byk ekonomik, sosyal
ve siyasi deiflimlere karfln, iki yzyldan fazla bir srede Amerikan parti sisteminin ana hatlar iki byk partinin ana oyuncular olduu bir flekilde ayn kalmfltr.
Birok Avrupa demokrasisinin aksine kk partiler Amerikan siyasetinde pek baflar kazanamamfltr. Kk nc partiler ABDde genellikle tannan bir kiflinin
baflkanlk yarflna katlmaya karar verdiinde siyaset sahnesine kmaktadr. Bunun en son rnei 1995 ylnda zengin bir ifladam olan ve 1992 baflkanlk seimlerinde %18,9 oy alan Ross Perot tarafndan 1995 ylnda kurulan Reform Partisidir.
ABD parti sistemi aflr sol ve aflr sa utan radikal partilerin lkenin iki merkeziyeti partisiyle etkin bir flekilde rekabet edememifl olmalar bakmndan birok Avrupa demokrasisinden farkldr. Ayrca ou Avrupa demokrasisinde ok partili sistemler tek bir parti parlamentodaki sandalyelerin ounluunu alamad iin koalisyon hkmetleri karrken, koalisyon hkmetleri Amerikan siyasal yaflamnn
bir paras olmamfltr. Bununla birlikte ABD siyasal sistemindeki yetki dalmndan dolay Kongre de lkenin hkmet yapsnn bir parasdr. Beyaz Saray ve
Kongreyi efl zamanl olarak ayn partinin kontrol ettii durumlarda ABDde bir
www.evrenselpdf.com
parti hkmetinden bahsetmek mmkndr. Ancak 1960lardan bu yana Amerikan siyasetinde bir partinin Kongrenin bir kanadn veya her iki kanadn da kontrol ederken teki partinin baflkanl kazand blnmfl hkmet ynnde
ilerleyifl sz konusudur. rnein, 2010 Kongre seimlerinin ardndan Demokrat
Partili Barrack Obamann Baflkanl srerken Cumhuriyeti Partinin Temsilciler
Meclisini ele geirmesiyle bu durum yeniden ortaya kmfltr.
Amerikan siyasal sistemindeki iki byk parti olan Demokratlar ve Cumhuriyetiler ideolojik ynelimleri bakmndan temelde merkeze yakndr. Partiler aras
rekabette geleneksel olarak sol-sa farkllklarnn nemli olduu Avrupann ok
partili sistemleriyle karfllafltrldnda, ilk bakflta Demokrat Parti ile Cumhuriyeti
Parti arasndaki farkllklar ok nemli deilmifl gibi grnebilmektedir. nk her
iki parti de merkeze yakndr ve ulardaki semenlerden ziyade ounluu oluflturan ve merkeze yakn lml semenlerin desteini almaya alflmaktadr. Ancak,
Amerikan siyasetine daha yakndan bakldnda kritik i ve dfl politika konularyla ilgili iki parti arasndaki atflma ve muhalefetin giderek artt grlmektedir.
rnein, Kongrede ve medyada son yllarda ok tartfllan salk hizmetlerinde reform ve kadnlara krtaj hakk verilmesi gibi konularda iki parti birbirinin zdd konumdadr: Demokrat Partinin salk sistemi reformu ve krtajn yasallaflmas ynndeki abalar Cumhuriyetilerin sert muhalifiyle karfllaflmaktadr. Genelde Demokratlar sosyal ve ekonomik sorunlarla ilgili hkmete daha aktif rol verilmesinden yanayken, Cumhuriyetiler hkmetin sosyal refah politikalarna yksek dzeyde harcama yapmasna karfl kmaktadr. Son zamanlarda, Demokrat Parti siyasi yelpazede fark edilir flekilde giderek daha sola kayarken, Cumhuriyetiler
iinde ay Partisi olarak adlandrlan radikal muhafazakr bir hizibin ortaya kmas ve Cumhuriyeti semenlerin zerindeki etkisini giderek artrmas bu partiyi
daha da saa itmifltir. Bylece, Amerikan parti sistemindeki ideolojik kutuplaflmann eskiye oranla daha belirgin hale geldii grlmektedir.
Amerikan siyasi partilerinin birok nemli zellii vardr. Birincisi, geliflmifl Avrupa demokrasilerine nazaran Amerikan partilerinin rgtsel yaps daha zayftr.
lkenin federal hkmet sisteminden dolay partiler olduka ademi merkeziyetidir, eyalet ve yerel partiler hatr saylr zerklie sahiptir. Avrupada parti liderleri
parti rgt ve yeleri zerinde kayda deer etkiye sahiptir. te yandan ABDde
parti liderlii daha farkldr. Genellikle Beyaz Sarayda iken Baflkan partisinin lideri saylr. Ancak, baflkanl elinde tutmayan bir partinin liderlii bu kadar belirgin
deildir. Bu durumda, partinin Kongredeki lideri partinin szcln stlenir ve
partinin en nemli kiflisi haline gelir. kincisi Amerikan siyasi partileri Kongrede
Avrupa partilerinin parlamentolarda olduundan ok daha az parti disiplinine sahiptir. Ayn partiden olan Senato ve Temsilciler Meclisi yelerinin bir konuda farkl ve karflt oy kullanmalarna sk rastlanlmaktadr. Kongredeki parti ii uyumun
zayfl, parti liderlerinin milletvekillerinin davranfllar zerinde Avrupadaki parti liderlerinden daha az gc olduunun bir baflka gstergesidir. ncs, ABD,
parti lideri veya merkez rgtten ziyade semenlerin Temsilciler Meclisi ve Senato
adaylarn belirledii birka demokratik lkeden biridir. Baflkanlk, Kongre ve ok
sayda yerel mevki adaylarnn seilmesinden nce, semenler kendi belirledikleri
adaya oy verdikleri n seimlere katlrlar. Baz eyaletler sadece kaytl parti yelerinin oy kullanabildii kapal n seimler dzenlerken, baz eyaletlerde byle bir
gereksinim yoktur ve adaylar herkese ak n seimlerde belirlenir.
www.evrenselpdf.com
111
Amerikan siyasal
sistemindeki iki byk parti
olan Demokratlar ve
Cumhuriyetiler ideolojik
ynelimleri bakmndan
temelde merkeze yakndr.
112
Seimler ve Semen Davranfl
Amerikada Baflkan aday

parti kurultaylarnda yaplan
n seimlerle
belirlenmektedir.
ABDde siyasetin uzun yllardr iki partili bir sistem iinde sregelmifl olmasnn
birok nedeni vardr. Bunlar arasnda en nemlilerinden biri, lkede kullanlan ounluk seim sistemidir. Buna gre, seimlerde en ok oy alan aday seimi kazanr. Baflka bir ifadeyle, birinci gelen partinin oylarn ounluunu almasna gerek
yoktur, en ok oyu almas yeterlidir. Oy okluuna dayal seim sistemlerinde,
zellikle de ABDdeki gibi tek yeli dar blgelere dayal sistemlerde ikinci veya
nc gelen partiler hi sandalye alamamaktadr. Kazanan-her fleyi-alr sisteminin
benimsenmesi daha kk veya aznlk partilerinin siyasi temsilinin nnde byk
bir engel oluflturmaktadr. ou Avrupa lkesinde kullanlan, meclisteki sandalyelerin partilerin oy oranlarna gre yaklaflk olarak datld nisbi temsile dayal seim sistemleri bu sistemin karfltdr. ABDde tek yeli seim blgelerine dayal oy
okluu sistemi lkenin iki byk partisi iin avantajlyken, daha kk partilerin
Kongrede temsil edilme flanslarn ortadan kaldrmaktadr.
Amerikada ulusal ve yerel dzeyde olduka sk aralarda seimler yaplmaktadr. Bunlarn arasnda en nemlisi drt ylda bir yaplan Baflkanlk seimidir. Amerikan siyasal sisteminin en st dzeydeki yneticisini belirlemek iin yaplan Baflkanlk seimi uzun ve karmaflk bir sreci iermektedir. Bir sonraki baflkanlk seimlerinin hazrlklar neredeyse seimden birka ay sonra bafllamaktadr. Son yllarda Baflkan aday olmak isteyenler seim kampanyalarna ok erken bafllamakta
ve zamanlarnn ounu kendilerini semenlere tantmak ve desteklerini almak
iin lkeyi boydan boya gezmeye ayrmaktadrlar. Bu da adaylarn neredeyse drt
yl semenlerle grflme, sorunlarn dinleme ve konuflma yapmaya ayrd anlamna gelmektedir. Dier birok demokratik lkede, rnein ngiltere veya Almanyada, seim kampanyalar, ABDdeki seimlere gre ok daha ksa srmektedir ve
adaylar iin bylesine uzun ve yorucu bir sre sz konusu deildir.
Amerikada seimlerden aylar nce ou eyalette partinin Baflkan adaynn resmi olarak belirlenecei parti kurultayna katlacak delegelerin belirlendii n seimler yaplmaktadr. Partinin Baflkan aday olmak isteyenler n seimlerinde
mmkn olduunca ok delege kazanmaya alflmaktadr. n seimlerde baz
eyaletlerde ounluk sistemi kullanlrken, dierlerinde kurultaya katlacak delegelerin dalm nisbi temsil sistemiyle belirlenmektedir. Baflkanlk yarflnda ikinci
aflama iki partinin nde gelen aday adaylarnn televizyondaki tartflmalardr.
Adaylarn temel konulardaki grfllerini akladklar bu tartflmalarn amac tantm
yapmak ve henz kimi destekleyeceklerine karar vermemifl olan kurultay delegelerini etkilemektir. Bir sonraki aflamada yaplan kurultaylarda partilerin Baflkan
adaylar seilir. Normalde drt gn sren renkli grntlere sahne olan bu kurultaylarda Baflkan aday tercihleri iin oy kullanacak olan elli eyaletten delegeler bir
araya gelmektedirler. Kurultay ayrca partinin i ve dfl politika konularyla ilgili grfllerinin semenlere bir kere daha anlatlmas bakmndan da nemlidir. Kurultayda partinin Baflkan aday seilen kifli seimlere beraber girecei Baflkan yardmcs adayn aklar. Son aflama, yine saysz flehir ve kasaba gezilerini, kapsaml televizyon reklamlarn ve televizyonda tartflmalar ieren Baflkanlk yarfl kampanyasdr. Bu uzun srecin sonunda, her drt ylda bir, Amerikan halk baflkanlk iin
oy kullanr. Baflkanlk seimlerine baz kk partilerin adaylar ve bamszlar da
katlsa bile, asl yarfl Demokrat Parti ile Cumhuriyeti Partinin adaylar arasnda
gerekleflmektedir.
www.evrenselpdf.com
Amerikan baflkanlk seimlerinin ilgin fakat zor anlafllan ynlerinden biri de

baflkann ve yardmcsnn gerekte semenler tarafndan dorudan deil, Seiciler
Kurulu (electoral college) diye bilinen bir srecin sonunda dolayl olarak seilmeleridir. Bu sistemde baflkann seilmesinde eyalet meclisleri son sz sylemektedir. Seiciler Kurulunda her eyaletin Senatrleri ve Temsilcilerinin says kadar oyu
vardr. rnein, Californiann 55 Seiciler Kurulu oyu (53 Meclis ve 2 Senato sandalyesi); Vermontun 3 oyu (1 Meclis, 2 Senato sandalyesi) bulunmaktadr. Bir eyalette en ok oy alan adaylar ayn zamanda Seiciler Kurulu oylarnn da tamamn
almaktadr. Baflkan adaynn Seiciler Kurulu oylarnn ounluunu almasna gerek yoktur, en ok oyu almas yeterlidir. Bu da adaylarn kampanyalarn en fazla
Seiciler Kurulu oyuna sahip eyaletlere younlafltracaklar anlamna gelmektedir.
2000deki George W. Bushla Al Gore arasndaki baflkanlk yarflnda olduu gibi
Gore ulusal dzeyde daha fazla semeninin oyunu almasna karfln, Bush Seiciler
Kurulu oylarnn ounluunu kazandndan, Baflkanla Bush seilmifltir. ABD
anayasann yazclar tarafndan tasarlanan Seiciler Kurulu sistemi baflkann dorudan halk tarafndan seilmesini isteyenlerle Kongrenin baflkan semesini isteyenler arasndaki bir uzlaflmann sonucunda ortaya kmfltr. Gnmzde baz
evreler tarafndan elefltirmesine ramen, Seiciler Kurulu sistemi halen Baflkanlk
yarflnn en son aflamas olarak devam etmektedir.
Kongre seimleri baflkanlk seimleriyle baz benzer sreler iermektedir. Birincisi, Kongreye girmek isteyenler kendi partileri tarafndan adayl kazanmaldr. Tek aday olmad srece partiler Temsilciler Meclisi ve Senato adaylarn belirlemek iin n seim yaparlar. Meclis seimleri iin belirlenen seim blgeleri grece daha kk olduu iin adaylar evleri ziyaret ederek ve okullarda, kiliselerde
ve dier kamusal alanlarda kk gruplarla toplantlar yaparak semenlerle kiflisel
olarak bir araya gelmek iin aba gsterirler. Senato seimi kampanyalarnda da
zellikle az nfusa sahip eyaletlerde de semenlerle birebir grfllr.
ABDdeki seimlerin giderek daha pahal hale gelmekte oluflunun en nemli
nedeni televizyon ve radyoda adaylarn yaptklar tantmlarn ve reklamlarn cretlerindeki artfltr. Bu tantmlar hem adayn olumlu imajn yanstmak hem de rakiplerinin grfllerini elefltirmek amacyla kullanlmaktadr. cretli medya tantmlarna ek olarak adaylar semenlerin ana sorunlarn belirlemek ve kampanya stratejilerinin etkinliini lmek amacyla seim ncesinde sk sk anket yapan uzmanlar
tutmaktadr. Baflkanlk ve Kongre seimlerinde yarflacak adaylar sadece parti rgtlerinin yardmn almaktan ziyade giderek daha ok profesyonel siyasi danflmanlar ve reklam ajanslar kullanmaktadr. Bunun sonucunda ABDdeki seim
kampanyalarnn maliyeti nemli lde artarak milyon dolarlara ulaflmaktadr. Bu
da kiflisel serveti olmayan bir adayn etkin kampanya yrtebilmesi iin yksek
miktarda bafl toplamas zorunluluunu getirmektedir. Adaylar kampanya masraflar iin gereken paray kendilerini destekleyen semenlerden, ye olduklar siyasi partilerden, deiflik bask gruplarndan ve seim kampanyalarna parasal yardm
yapmak amacyla oluflturulan Siyasi Eylem Komitelerinden (ngilizce ksaltmas
PACs) almaktadrlar. Seim kampanyalarna yaplan bafllar araclyla ortaya kabilecek siyasi yolsuzluklarn nne geebilmek iin Kongre 1971 ylndan beri
kampanya katklarna ve masraflarna snrlar getiren, bafllarn kullanmyla ilgili
tam beyan ve fleffaflk gerektiren ve baflkanlk seimleri iin kamu kaynaklar oluflturan bir dizi kampanya reformu yasalar karmfltr.
www.evrenselpdf.com
113
ABDde televizyon ve radyoda

adaylarn yaptklar
tantmlarn ve reklamlarn
cretlerindeki artfllar
seimlerin giderek daha
pahal hale gelmesine neden
olmaktadr.
114
1940larn sonundan bu yana Baflkan ve Kongre seimlerinin sonular lkenin

iki byk partisinin halk desteinin yllar iinde deifliklik gsterdiini ortaya koymaktadr. 1948 ile 2008 arasnda ABDde 16 Baflkanlk seimi yaplmfltr. Cumhuriyetiler Demokratlardan biraz daha baflarl olmufl ve bu seimlerin dokuzunu
kazanmfltr. Bunun sonucunda bu yaklaflk 60 yllk dnemde Cumhuriyetiler
Baflkanlk mevkiini daha uzun sre ellerinde tutmufltur (36ya karfl 26 yl). te
yandan, Kongre seimlerinde 1961den 1995e kadar olan dnemde Demokratlar
Temsilciler Meclisinin ounluunu srekli elde etmifltir. O tarihten bu yana Meclis ounluu iki parti arasnda birok kere el deifltirmifltir. Demokratlar 1960lar
ve 1970lerde de yasama yllarnn ounda Senatoya hakim olmufltur. 1981 ile
2001 arasndaki dnemin byk ksmnda Senatoda Cumhuriyetiler ounlukta
olmufltur. Bu eilim 2000lerin sonlarna doru Demokratlarn Senatoda daha ok
sandalye kazanmasyla tersine dnmfltr.
Siyaset bilimciler Amerikallarn oy kullanrken seimlerinin parti tutma, adaylarn olumlu deerlendirilmesi ve politika tercihleri gibi etkenlerden biri veya birkann etkili olduuna inanmaktadr. Kendilerini bamsz olarak snflandran
semenlerin saysnn artmas srekli olarak ayn partiyi destekleyen semen saysnn azalmfl olabileceine iflaret etmektedir. Anket sonular Amerikan semenlerinin Demokratlar (%35), Cumhuriyetiler (%36) ve Bamszlar (%29) olmak zere neredeyse eflit gruba blndn gstermektedir (Ranney ve Kauser, 2008,
726). Demokrat ve Cumhuriyeti semenlerin sosyal yaplar birok adan farkllaflmaktadr. rnein, Demokrat Parti Cumhuriyeti Partiye gre kadnlardan ve
siyahlardan daha ok oy almaktadr. Amerikan toplumunun daha az varlkl yeleri Demokratlar desteklerken, Cumhuriyetiler st gelir gruplar arasnda daha poplerdir. Yafl ve eitimin Amerikan semenlerinin tercihlerini pek fazla etkiledii
dflnlmemektedir nk iki partinin semen gruplarnn toplumsal zellikleri bu
iki gsterge bakmndan pek kayda deer farkllk gstermemektedir. Bununla birlikte din seimlerde etkin olmaktadr ve Cumhuriyetiler dindar kesimden daha
ok oy almaktadr. Benzer flekilde siyasi tutumlar bakmndan da Cumhuriyeti ve
Demokrat semenler arasnda byk fark vardr: Kendilerini siyaseten muhafazakar olarak tanmlayan semenlerin ounluu Cumhuriyeti Partiyi desteklerken,
siyaseten liberal olduunu syleyen semenlerin ounluu Demokrat Partiye oy
vermektedir.
kar Gruplar ve Lobicilik

kar grubu ortak karlara ve amalara sahip, hkmetin kamu politikalaryla ilgili kararlarn etkilemeyi hedefleyen bir rgtlenme biimidir. Birok demokratik
lkede kar gruplar siyasi srecin parasdr. Amerikan siyasal sisteminde kar
gruplar birka nedenden dolay nemli rol oynarlar. Birincisi, iyi rgtlenmifl ve
gl mali kaynaklara sahip olan baz kar gruplar kendilerini ilgilendiren konularda Kongre zerinde etkili olabilmektedir. kincisi Amerikan siyasi partilerinin
Avrupa partilerine gre daha zayf olmalar nedeniyle kar gruplar Amerikan toplumunun ekonomik, sosyal ve siyasi sorunlarnn temsil edilmesinde sz sahibi
olabilmektedirler. ncs, ABDdeki kar gruplarnn says, federal hkmetin
destekledii proje ve programlarn oalmasyla, son yllarda hzl bir artfl gstermifltir. kar gruplarnda gzlenen saysal artfln bir dier nedeni ise bu gruplarn
kamu politikalarndaki tercihlerinin Kongre yelerine daha kolay ulafltrlmasn
salayan teknolojik geliflmelerdir (rn. E-posta kullanm).
www.evrenselpdf.com
115
ABDdeki kar gruplar amalar, ye says, mali kaynaklar, kamu politikalar

alanndaki uzmanlklar ve etkililikleri bakmndan birbirinden ayrlmaktadr. kar
gruplarn eflitli flekillerde snflandrmak mmkndr. ktisadi kar gruplar byk flirketlerin ve iflverenlerin, meslek odalarnn, iftilerin ve sendikalarn karlarn destekleyen gruplar iermektedir. Konuya zel kar gruplar, Ulusal Silah
Birlii (National Rifle Association) gibi sadece vatandafllarn ateflli silah taflma
hakkn savunmakla ilgilenen, belirli bir konuyu kamuoyuna duyurmak ve konuyla ilgili geliflmeleri izlemek amacyla kurulan gruplardr. deolojik kar gruplar kamu politikalarn kendi siyasi grflleri dorultusunda etkilemeyi amalarlar: Liberal siyaseti savunan Demokratik Eylem in Birleflen Amerikallar (Americans for
Democratic Action) ile muhafazakar siyasi grflleri yanstan Amerikan Yaflam
Tarzn Destekleyenler (People for the American Way) bu trn tipik rnekleridir.
Hristiyan Koalisyonu (Christian Coalition) gibi dini kar gruplar Amerikan toplumunun daha dindar kesimlerinin karlarn desteklemekle ilgilenirler. Kamu karn savunan gruplar arasnda evre sorunlaryla ilgilenenlerden tketici haklarn savunanlara kadar bir dizi oluflum bulunmaktadr. Renkli Halklarn lerlemesi
in Ulusal Birlik (National Association for the Advancement of Colored People)
gibi sivil haklarla ilgili gruplar siyahlarn haklarn ilgilendiren hkmet kararlarn
etkilemeyi amalamaktadr. Son olarak, Amerikan dfl politikasn etkilemek iin
aba sarf eden dfl politika kar gruplar bulunmaktadr.
Byk kar gruplarnn faaliyetlerinin merkezi Kongre ve Beyaz Saraya yakn
brolar kurduklar lkenin baflkenti Washingtondadr. kar gruplar kendi grfllerini duyurmak ve savunmak iin birok yntem kullanrlar. Bunlardan birisi kitle iletiflim aralar ve dier iletiflim aralar yoluyla tantm yapmaktr. kar gruplar hem Kongre yelerini hem de toplumu TV, radyo, gazete yazlar ve son yllarda giderek daha sklkla e-posta mesajlarn kullanarak etkilemeye alflmaktadrlar. Bir baflka yntem de postadr. Bu yolla seim dnemlerinde kar grubunun
politika tercihlerini destekleyen adaylara oy vermelerini teflvik etmek iin semenlere binlerce mektup ve rapor gnderilmektedir. Son olarak kar gruplar lobicilik olarak adlandrlan faaliyetler iin olduka fazla mesai yapmaktadrlar. Lobicilik kar grubu adna alflan profesyonel lobiciler tarafndan yaplan ve temel hedefi Kongre yeleriyle veya onlarn yardmclaryla bire bir konuflarak bir yasa tasarsnn lehinde veya aleyhinde oy kullanmalarn salamaya ynelik bir eylemdir.
Amerikan siyasal sisteminin geleneksel bir paras olan lobicilik, ABD Kongresinin alflmalarnda ve verdii kararlarda olduka nemli rol oynamaktadr. zellikle, ayn kamu politikalarn hedef alan deiflik lobilerin aralarnda bir tr koalisyon
oluflturarak ortak hareket etmeleri halinde, kar gruplar Temsilciler Meclisi ve Senato yelerinin oylarn etkilemekte baflaral olabilmektedirler.
ABD siyasal yaflantsna damgasn vuran iki-partili sistemin devamn
SIRAsalayan
SZDE ve kk
partilerin Kongrede temsil edilmelerini zorlafltran en nemli etken nedir?
ABDde byk kar

gruplarnn faaliyetlerinin
merkezi Kongre ve Beyaz
Saraya yakn brolar
kurduklar baflkent
Washingtondadr.
D fi N E L M
ABDDE KAMU SYASETLERNN OLUfiUMU
D fi N E L M
Amerikan hkmet sisteminin en nemli ifllevlerinden biri kamu siyaseti gelifltirR U

mektir. ABDnin kuruluflundan bu yana hkmet politikalarnnS Okapsam
eflitli i
ve dfl politika konularn ve sorunlarn ierecek flekilde genifllemifltir. Ayrca lkenin federal yapsna bal olarak politika yapm sadece ulusal hkmeti
D K K A T deil eyaSIRA SZDE
www.evrenselpdf.com
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
116
ABDde kamu siyasetinin en

nemli alanlar ekonomi,
sosyal refah, savunma ve
dfl iliflkilerdir.
ABDde ekonomi
politikasnda sz sahibi olan
Federal Hkmettir.
let ve yerel hkmetlerini de iermektedir. Genel olarak politika yapm srecinin

birok aflamas vardr. lk nce belirli bir sorunun politika yapclarn dikkatini ekmesi ve gndeme alnmas gerekmektedir. Bir konunun sorun olarak belirlenmesi
vatandafl talepleri, dernekler ve kar gruplarnn eylemleri, seilmifl devlet grevlilerinin konuya dahil olmas ve uzmanlarn ve dflnce kurulufllarnn rapor ve ifadelerinin sonucunda gerekleflebilir. kinci olarak yetkililerin dikkatini eken sorun iin bir politika retilir. Politika retilme sreci alternatif politikalarn deerlendirilmesi ve politikann tasarlanmas ve planlanmas srecinde kimlerin dahil olacann kararlafltrlmasndan oluflur. nc olarak, bir kez politika belirlendikten
sonra, bir sonraki aflama anayasal, hukuki ve siyasi gerekler gz nnde bulundurularak hkmetin hangi biriminin politikay kanunlafltracann belirlenmesidir.
Drdnc srada, politikann kanunlafltrlmasndan sonra uygulanmas bir sonraki
aflama haline gelmektedir. Bu aflamada hangi dzeyde (federal hkmet, eyalet
hkmeti, yerel hkmet veya her dzey) politikann uygulanaca, uygulamann maliyeti ve en etkin uygulama yntemi konularnda kritik kararlar alnr. Beflinci olarak, politikann deerlendirilmesi politika yapm srecinin son aflamasdr.
Bu aflama, belirli bir soruna ynelik alnan nlemlerin etkinliinin deerlendirilmesi ve gelecekte benzer konularda bu konuda yaplabilecek gelifltirmeler ve deiflikliklerle ilgili nerilerde bulunulmasndan oluflur.
ABDde kamu siyasetinin en nemli alanlar ekonomi, sosyal refah, savunma ve
dfl iliflkilerdir. Federal hkmet ABDnin bamsz bir devlet haline geldii tarihten bu yana ekonomik politika konusunda sz sahibidir. Anayasa ekonomi politikalarn yapma yetkisini yasama ve yrtme arasnda paylafltrmaktadr. Temsilciler Meclisi tm kamu harcamalarna izin verme ve para baslmasna karar verme
yetkisine sahipken, Baflkan anayasa uyarnca parasal ve mali politikalardan sorumlu olacak yetkilileri atama (atamalarn Senato tarafndan onaylanmas kofluluyla)
yetkisine sahiptir. rnein, faiz oranlarn dzenleyen ve dolaysyla ekonomi politikalarnn yapmnda ok nemli bir role sahip olan Federal Banka Kurulunun
(Federal Reserve Bank) baflkan Baflkan tarafndan atanmaktadr.
Federal btenin hazrlanmas, ABDnin ekonomi politikasnn belirlenmesinde
nemli bir yer tutar. Ulusal hkmetin harcamalar yllar iinde olduka artmfltr:
Gnmzde, lkenin gayrisafi milli haslasnn neredeyse drtte birini oluflturmaktadr. Bu harcamalarn byk ksm bor ve vergilerdir. ABDnin devlet borcu yakn zamanda hzla artarak 2010 ylnda gayri safi milli haslann %64,5ine ulaflmfltr. nceki borlarn faizlerinin demeleri de dahil olmak zere devlet borcunun
artmfl olmas Amerikan siyasi hayatnda byk bir tartflma konusudur. Vergilendirme federal bte iin gelirlerin artrlmasnn bir baflka ana yntemidir. Kiflisel
gelirlerden alnan vergiler federal hkmetin toplam vergi gelirinin neredeyse yarsn oluflturmaktadr. Kalan ise iflverenler ve alflanlar tarafndan yaplan sosyal
gvenlik demeleri, flirketlerden elde edilen vergiler ve tketimden oluflmaktadr.
ngiltere, Kanada, Fransa, Almanya, talya ve Japonyayla karfllafltrldnda, bireysel gelirlere uygulanan en yksek vergi ABDdedir.
Federal hkmet gelirinin ounu savunma ve sosyal refah politikalarna harcamaktadr. Savunma ve gvenlik harcamalar ulusal btenin yaklaflk beflte birini oluflturmaktadr. Sanayileflmifl lkeler arasnda en yksek savunma harcamasn
ABD yapmaktadr. 11 Eyll 2001de New York ve Washingtonda dzenlenen terr saldrlarnn ardndan Irak ve Afganistana alan savafllardan dolay getiimiz
www.evrenselpdf.com
117
yllarda savunma btesinde artfl olmufltur. Ancak federal hkmet harcamalarnn en byk ksm eflitli sosyal refah programlarna ayrlmaktadr. Amerikallara
asgari gelir salamay amalayan emeklilere ynelik sosyal gvenlik demeleri,
yoksullara ynelik sosyal yardm programlar, salk hizmetleri ve eitim en nemli bte kalemlerini oluflturmaktadr. Zaman iinde sosyal refah programlar artmfl
olsa da ABD vatandafllarna salad sosyal gvenlik hizmetleri bakmndan hala
birok sanayileflmifl lkeden, zellikle skandinav lkelerinden, daha geridedir.
Avrupadaki refah devleti ilkesini benimsemifl olan lkelerin aksine ABDde kapsaml bir ulusal salk sistemi bulunmamaktadr. Cumhuriyeti Parti yelerinin muhalefetine karfln Baflkan Obama 2010da kapsaml bir salk reformu yasasn Kongreden geirmeyi baflarmfltr. Ancak, Cumhuriyetilerin 2010daki Kongre seimlerinde Temsilciler Meclisinin ounluunu kazanmalar ve bu yasay kaldrmay
hedeflediklerini aka belirtmifl olmalar nedeniyle bu yeni politikann uygulamaya koyulup koyulmayaca belirsizdir.
Demokrat Parti ile Cumhuriyeti Partiyi destekleyen semenler arasndaki
SIRA SZDE en belirgin
farkllklar nelerdir?
SONU
D fi N E L M
D fi N E L M
Karfllafltrmal bakfl asyla dflnldnde, Amerikan siyasal sistemi dnyadaS O R U

ki dier yerleflmifl ve kurumsallaflmfl demokratik sistemlerle benzerlikler
taflmaktadr. Bunlar arasnda dzenli olarak yaplan adil seimler yoluyla gelen yetkililer
tarafndan ynetilmesi, iktidardakilerin semenlere karfl hesapD verme
K K A T sorumluluu bulunmas, kiflilerin ve gruplarn siyasi grfllerini zgrce ifade etme hakkna
nem verilmesi ve hukukun stnlne sayg duyulmas saylabilir. Bununla birSIRA SZDE
likte Amerikan siyasal sistemi birok nemli zellii bakmndan dier demokratik
lkelerden farkldr. Dnyadaki demokrasilerin ou parlamenter sistemle ynetilirken ABDde Baflkann genifl yetkiye sahip olduu baflkanlk
sistemi vardr.
AMALARIMIZ
ABDnin eyaletlerin ve yerel hkmetlerin kaydadeer yetki ve g sahibi olduu
federal yaps yetkinin sadece ulusal hkmette topland dier birok demokraK Tolan
A P dar blgeli
sinin niter yapsna karfltlk oluflturmaktadr. ABDde yrrlkte
ounluk sistemi, ngiltere dflnda, nisbi temsil sistemini tercih eden Avrupa demokrasilerinde nadiren kullanlmaktadr. Birok lkede nisbi temsil, ok partili sisT E L E Vkoalisyon
ZYON
tem ve koalisyon hkmetleri olmasna karfln, Amerikan siyaseti
ynetiminin hi olmad iki partili sisteme dayanmaktadr. Dier birok parlamenter
demokrasiyle karfllafltrldnda, ABD Kongresinde ok daha az parti disiplini sz
konusudur, yelerin parti yneticilerinden farkl oy kullanmasna
Po N T E sk
R N Erastlanr.
T
litika yapmnda meclis komitelerinin nemli rol oynamas ile Yksek Mahkemenin byk siyasi ve toplumsal anlaflmazlklarn zmnde yetki ve g sahibi
olmas Amerikan siyasal sisteminin ayrt edici dier zellikleri arasndadr.
ABDde siyaset son yllarda byk deiflim geirmifltir. Muhtemelen bunlar arasnda en nemlisi siyahi bir politikacnn, Barack Obamann, 2008de Baflkan seilmesidir. Irksal eflitlik bakmndan bu durumun ABD tarihinde bir dnm noktasn teflkil ettii sylenebilir. Ayrmc politikalarn birok gney eyaletinde 1960lara kadar srd dflnldnde, Obamann lkenin en nemli siyasi mevkiine
seilmesi Amerikan siyasi hayatndaki dnflmn nemli bir gstergesidir. Kongredeki ve eyalet meclislerindeki kadnlarn saysnn artmas da benzer flekilde
N N
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
118
nemli bir deiflime iflaret etmektedir. Gnmzde, ok sayda kadn siyaseti ulusal ve yerel politikada aktiftir. Bir yandan siyasette rk ve toplumsal cinsiyet eflitlii konusundaki ilerlemeler nemli baflarlardr, ancak te yandan Amerikan toplumunun liberal ve muhafazakar kesimleri arasndaki kutuplaflmann son yllarda giderek artmas Amerikan demokrasinin iflleyiflini olumsuz ynde etkileyebilme potansiyeline sahiptir. 2010da Baflkan Obamann salk sisteminde reform yapma giriflimine karfl Cumhuriyetilerin, zellikle de partinin radikal kanadnn, gsterdikleri tepki ve muhalefet lkede geliflen kutuplaflmann en belirgin bir rneidir.
Amerikan demokrasisini etkileyen bir baflka nemli sorun da 2005 sonrasnda lkeyi vuran mali krizdir. Bankaclk sistemindeki ve konut sektrndeki ekonomik
krizi nleyememifl olmasndan dolay Amerikan halknn seimle iflbaflna gelen
yneticilere karfl duyduklar gven ciddi lde azalmfltr. Bu olgu da Amerikan
siyasal sistemi ve demokrasisi iin olumsuz bir geliflme saylabilir.
www.evrenselpdf.com
119
zet
Amerika Birleflik Devletleri Rusya, Kanada ve inden
sonra dnyann drdnc byk lkesidir. 5,6 milyon
kilometrekarelik alanyla Kuzey Amerika ktasnn yaklaflk yarsn kaplamaktadr. ABD ileri dzeyde sanayileflmifl bir lke olup dnyann en byk ekonomisine
sahiptir. Dnyadaki en byk flirketlerden birou bu
lkede bulunmaktadr ve ABD ekonomisi kresel Gayri Safi Milli Haslann yaklaflk drtte birini oluflturmaktadr. Kuruluflundan gnmze dek kapitalizm Amerikan ekonomisinin temelini oluflturmufltur.
adafl dnyann ilk demokrasilerinden biri olarak ortaya kan ABD, dnyada halen yrrlkte olan en eski yazl anayasaya sahiptir. Dnyadaki ilk siyasal partiler de ABDde ortaya kmfltr. Amerikan Anayasas
ABD kurucularnn halk egemenliinin uygulanmas ve
hkmetin halkn rzasna dayal olarak, icraatndan
halka karfl sorumlu olmasn salamay amalayan bir
belgedir. Kuvvetler ayrln temel alan anayasa hkmetin organndan her birinin dierlerinin eylemlerini kontrol edebilmesini ve dolaysyla hibir organn dierlerine hkmedememesini dzenlemifltir. Kongre (yasama) yasa geirebilir, ancak Baflkan (yrtme) bu yasay veto edebilir. Yksek Mahkeme ise Kongreden
geen ve Baflkann imzalad yasalar anayasaya aykr
bulabilir,
Amerikan siyasal kltr Amerikan toplumunun tarihini, geleneklerini ve deerlerini yanstmaktadr. Amerikan siyasal kltrnn baz genel zellikleri arasnda
bireycilik, demokrasiye ballk, ortak grfllerin oluflturulmasna dayal siyaset tarz ve yerel dzeydeki kurulufl ve derneklere katlm saylabilir. ABDde siyasetin
uzun yllardr iki partili bir sistem iinde sregelmifl olmasnn en nemli nedenlerinden biri, lkede kullanlan ounluk seim sistemidir. Buna gre, seimlerde
en ok oy alan aday seimi kazanmaktadr. Amerikallarn oy kullanrken yaptklar seimlerde parti tutma,
adaylarn olumlu deerlendirilmesi ve politika tercihleri gibi etkenlerden biri veya birkann etkili olduu ileri srlmektedir.
Amerikan hkmet sisteminin en nemli ifllevlerinden
biri kamu politikas gelifltirmektir. ABDnin kuruluflundan bu yana hkmet politikalarnn kapsam eflitli i
ve dfl politika konularn ve sorunlarn ierecek flekilde genifllemifltir. Ayrca lkenin federal yapsna bal
olarak politika yapm sadece ulusal hkmeti deil
eyalet ve yerel hkmetleri de iermektedir. ABDde
kamu politikasnn en nemli alanlar ekonomi, sosyal
refah, savunma ve dfl iliflkilerdir. Federal hkmet
ABDnin bamsz bir devlet haline geldii tarihten bu
yana ekonomik politika konusunda sz sahibidir.
www.evrenselpdf.com
120
Kendimizi Snayalm
1. Amerikaya ilk yerleflen gmenler en ok hangi lkeden gelmifllerdi?
a. Avustralya
b. Meksika
c. ngiltere
d. Hollanda
e. Almanya
2. ABD Anayasas hangi tarihte yrrle girmifltir?
a. 1648
b. 1789
c. 1783
d. 1812
e. 1561
3. Anayasann deifltirilmesi iin Kongrede ka oy gereklidir?
a. Temsilcilerin yarsndan bir fazlasnn oyu
b. Temsilcilerin te birinin oyu
c. Temsilcilerin te ikisinin oyu
d. Temsilcilerin tamamnn oyu
e. Temsilcilerin drtte birinin oyu
4. Afladakilerden hangisi Amerikan federal devlet yapsnn zelliklerinden biri deildir?
a. Eyalet hkmetlerinin federal hkmetten daha
gl olmas
b. Federal hkmetin yalnz dfl politika ve lke
gvenliinden sorumlu olmas
c. Eyalet ve yerel idarelerin yneticilerinin federal
hkmet tarafndan atanmalar
d. Federal ve eyalet hkmetleri arasnda grev
dalmnn eflit olmas
e. Federalizm ilkesi uyarnca tm eyaletlerin tek
bir anayasas vardr.
5. Amerikan siyasal sisteminde iki partili bir yapnn
devamlln salayan en nemli faktr nedir?
a. Baflkanlk sistemi
b. Yasalarn iki partiden ok partinin seime katlmasn engellemesi
c. Seimlerde %10luk baraj uygulanmas
d. Dar blgeli ounluk sisteminin kk partilerin seim flanslarn azaltmas
e. Federal devlet yaps
6. lke dzeyinde yaplan Baflkanlk ve Kongre yeleri seimlerinde adaylarn belirlenmesi ne flekilde
yaplmaktadr?
a. n seimlerle belirlenirler
b. Partilerin genel baflkanlar tarafndan seilirler
c. Partilerin merkez ynetim kurullar tarafndan
belirlenirler
d. Partilerin yerel rgtleri tarafndan seilirler
e. Seiciler Kurulundaki oylama sonucunda belirlenirler
7. Demokrat ve Cumhuriyeti partiler arasndaki en
nemli farklar nelerdir?
a. Demokratlarn Cumhuriyetilere gre daha muhafazakar olmalar
b. Cumhuriyetilerin Demokratlara gre daha muhafazakar olmalar
c. Demokratlarn liberal ekonomik politikalar desteklemeleri
d. Cumhuriyetilerin Demokratlara gre parti disiplini daha yksek olan bir parti olmas
e. Demokratlara genlerin oy vermesi
8. Amerikan Kongresinde yasalarn hazrlanmas srecinde en nemli rol kimler oynamaktadr?
a. Senato yeleri
b. Temsilciler Meclisi yeleri
c. Siyasi partilerin liderleri
d. Kongredeki komisyonlarn ve alt komisyonlarn
yeleri
e. Baflkann kendisi
9. Afladakilerden hangisi Amerikan siyasal sisteminde Baflkann yetkilerinden biri deildir?
a. Kongreden geen yasalar veto edebilmesi
b. Kabine yelerini atamas
c. ok sayda st dzey brokrat atamas
d. Yeni Anayasa Mahkemesi yelerini Senatoya
nermesi
e. Yasalarn yaplmas
10. Amerikan siyasal yaflantsnda son yllarda belirgenleflen en nemli eilim nedir?
a. ki partinin semenleri arasndaki kutuplaflma
b. Semenlerin seimlere daha yksek oranda katlmaya bafllamalar
c. Baflkanlarn yetkilerinin azatlmas iin anayasada
deifliklik yaplmasna ynelik talebin artmas
d. Genlerin siyasete duyduklar ilginin artmas
e. ki partili yapdan ok partili yapya geilmesi
www.evrenselpdf.com
121
Yaflamn inden
(ABD) : 2012 Baflkanlk Seimleri Gemiflteki Hangi Seimlere Benzeyecek?
19 ay sonra yaplacak seimler iin yaplan tahminler
belki yalnz siyasete aflr merakl olanlar ilgilendirebilir. Ancak, akll yatrmclarn ok iyi bildikleri gibi, tahminler olaylar etkiliyebilir.
Eer Baflkan Obama 2012 seiminin favorisi olmasayd,
belki Cumhuriyeti Parti daha gl adaylar kartabilirdi. nmzdeki aylarda, seim kampanyasndaki geliflmeleri Kongrenin tutumu zerinde etkili olacaktr.
2012 seimlerine dair yaplan tahminler genifl lde
gemiflteki seimlere yaplan benzetmelerden kaynaklanyor: Acaba 2012 seimleri, 1984 seimleri gibi mi,
yoksa 1988 veya 1992 seimleri gibi mi olacak? Obama
taraf 1984 seimini ok seviyor. Baflkan Reagann popularitesi seildikten sonraki ilk iki yl iinde ekonominin ktye gitmesi yznden dibe vurmufl ve Cumhuriyetiler 1982 ara seimlerinde baflarsz olmufllard.
Ancak daha sonra ekonomi dzelince Reagann popularitesi de giderek artt ve Reagan1988 seimlerinde,
flimdi Obama tarafnn dflledii trden, ezici bir ounluk elde etti.
Cumhuriyetiler ise 1992 seimini seviyorlar. Bu seimden bir yl nce yaplan tahminlerde George H.W.
Bushun yeniden baflkanla seilecei grfl arlk
kazanmflt. Ancak hi beklenmedik bir flekilde Bill Clinton adl gen bir Demokrat vali ortaya kt. lkede yaflanan ekonomik skntlardan ve Ross Perotnun bamsz adaylnn seim kampanyasn etkilemesinden yararlanmay bildi. Bush, lke dzeyinde oylarn yzde
37.5ini almasna ramen, seimi kaybetti. Cumhuriyetiler flimdi Obamann, o seimde Bush durumuna dflt duruma dfleceine inanmak istiyorlar.
Her iki benzetme de yanlfl: Ekonomik durum iyilefltike Obama glenecek ancak Reagan gibi ezici bir zafer
kazanamayacak nk Cumhuriyetilerin ounlukta
olduklar eyaletlerde baflarl olmas imkansz gibi grnyor. Cumhuriyetilerin sevdikleri 1992 seiminin ise
tekrar mmkn deil nk 1992de Baflkan Bush Clintonun geliflini ngrememifl olsa bile birok Demokrat
partili Clintonun mthifl yetenekli bir siyaseti olduuna kendisinin adayl kesinleflmeden ok nce biliyorlard. Oysa, flu andaki Cumhuriyeti Parti adaylar arasnda kimse iin bu geerli deil.
Ben, Cumhuriyeti Partinin gnmzde yaflad gl
aday yokluu sorununa benzerlii yznden, en ok
baba Bushun Demokratlarn aday Michael Dukakisi
yendii 1988 seimini seviyorum. O yl, Demokratlarn
adaylarna yedi cceler deniliyordu. Belki bu onlar
iin, flimdilerde Cumhuriyeti partinin adaylarn iin de
olduu gibi, biraz insafszca bir yakfltrmayd. Ancak
cce yakfltrmas Demokratlarn 1988de Cumhuriyetilerin ise gnmzde gl baflkan adaylar bulmak konusunda karfllafltklar ortak sorunun altn iziyor.
Gnmzde Cumhuriyeti partinin adaylar arasnda
Minnesota Valisi Tim Pawlenty Dukakisin 2012 modeli
gibi. Bunu Dukakisi beenen ve kendisinin Massachusetts eyaletine stn hizmet vermifl olduuna inanan
birisi olarak sylyorum. Fakat ok iyi bir baflkan aday olduu sylenemez. Pawlenty ve Dukakisin gl
olduklar ortak zellikleri gze arpan bir kusurlar olmayfl. Dukakis seim kampanyas sonunda ayakta kalabilme olasl en yksek olan adayd. Pawlenty de bu
yl ayn rol oynayacaa benziyor. Ancak kendisinin
baflkanlk seimlerinde Dukakisin akibetine uramayacan dflnmek ok zor.
Adaylar arasnda en nde gibi grnen Mitt Romney
akll ve kendisinin guclu bir orgut var. Ancak nemli
konulardaki grfllerini sk sk deifltirmesi ve Massachusettsdeki salk hizmetleri plan konusundaki tutumu-kendisinin eseri olan bu plana sonradan karfl kmas-n seimlerde oy kaybetmesine neden oldu. Mississipi Valisi Haley Barbour belki birlikte iki imek isteyeceiniz birisi ama bu adayl kazanmas iin yeterli bir sebep deil. Indiana eyaletinin valisi Mitch Daniel
ise zeki ve iyi donanml. Kendisinin aday olmas gerekir ancak olacan sanmyorum.
Seim aritmetiine gelince: Yeni yaplan nfus saym
sonuclarndan sonra, Obamann son seimlerde elde
ettii 359 seiciler kurulu (electoral college) oyu ile bafllayalm. Bunlardan Ohio, Indiana, Michigan, Wisconsin, Iowa, Virginia ve North Carolinay kaybetse bile,
Pennsylvania ve Florida ile Nebraskann oylarn yeniden ald takdirde, baflkanlk seimini kazanmas iin
yeterli olan 270 saysna eriflebilir. Ancak, tek oyu olan
Nebraskay kaybederse, seiciler kurulu oylar 269-269
olarak berabere sonuclanr.
Bu hesplama Obamaya olduka genifl bir manevra alan veriyor. Ancak, Pennsylvania ve Floridann geen
ylki Kongre seimlerinde Cumhuriyetilere yneldiini
unutmamak gerekir. Obama baflkanlk seimlerinin favorisi. Ancak ben kendisini daha henz seimler bafllamadan galip ilan edenler arasnda deilim.
2012deki Kongre seimine gelince: nmzdeki yl,
flimdiye kadar yaflanmamfl olan bir fleyi, yani Temsilciler Meclisi ile Senatoda partiler hakimiyetinin el deifltirmesini, grebiliriz. Demokratlar, Temsilciler Meclisini yeniden ele geirebilirler ve Cumhuriyetiler de
Senatoyu geri alabilirler. Eer bu gereklflirse, ilk defa
burada okuduunuzu hatrlayn!
Kaynak: E.J. Dionne, Jr. Washington Post, 16 Mays, 2011
www.evrenselpdf.com
122
1. c
Sra Sizde 1
ABD anayasas siyasi yetkiyi Washingtondaki federal
veya ulusal hkmetle eyalet hkmetleri arasnda kesin bir flekilde paylafltrmaktadr. Federal hkmetin
baz nemli yetkileri arasnda savafl ilan etme, baflka
devletlerle anlaflma imzalama, para basma ve eyaletler
arasndaki ticareti dzenleme yetkileri bulunmaktadr.
Eyaletlerin ana yetkileri eitim, medeni haklar (evlilik
ve boflanma gibi), eyalet ii ticaret ve motorlu tafltlarn
denetlenmesi gibi konulardadr. Vergilendirme ve sulularn cezalandrlmas gibi hem federal hkmetin
hem de eyaletlerin uygulayabilecei baflka yetkiler de
bulunmaktadr.
2. b
3. c
4. e
5. d
6. a
7. c
8. d
9. e
10. a
Yantnz yanlfl ise Amerikan Siyasal Sisteminin

Geliflimi konusunu yeniden gzden geirin.
Yantnz yanlfl ise Amerikan Siyasetinin Anayasal erevesi konusunu yeniden gzden geirin.
Yantnz yanlfl ise Amerikan Siyasetinin Anayasal erevesi konusunu yeniden gzden geirin.
Yantnz yanlfl ise Federalizm konusunu yeniden gzden geirin.
Yantnz yanlfl ise Seimler ve Semen Davranfl konusunu yeniden gzden geirin.
Yantnz yanlfl ise Siyasal Partiler konusunu
yeniden gzden geirin.
Yantnz yanlfl ise Kongre konusunu yeniden gzden geirin.
Yantnz yanlfl ise Baflkanlk konusunu yeniden gzden geirin.
Sra Sizde 2
Amerikan Anayasasnn kuvvetler ayrl ilkesini gvence altna almasnn eflitli mekanizmalar bulunmaktadr. Bunlardan biri hkmetin herhangi bir organnda
yer alan kiflinin ayn anda baflka bir organda grev almasnn yasaklanmasdr. Bu Baflkann veya yrtmedeki yardmclarnn, yasama organnda yani Kongrede
yer alamayacaklar anlamna gelmektedir. Bir baflka mekanizma da kontrol ve dengeler sistemidir. Bu ilkeye
gre, hkmetin organndan her biri dierlerinin eylemlerini kontrol edebilir ve dolaysyla hibir organ dierlerine hkmedemez. Kongre yasa geirebilir, ancak
Baflkan bu yasay veto edebilir ve anayasa Baflkann vetosunun geersiz olmas iin Kongrenin her iki meclisinin te ikisinin oyunun alnmasn gerektirmektedir.
Sra Sizde 3
ABD anayasal dzenindeki kuvvetler ayrm ile kontrol
ve denge ilkeleri, yrtme-yasama-yarg organlarnn
birbirlerini belirli lde kontrol etmelerini salamakta
ve ayn zamanda birinin dierleri zerinde ezici bir hakimiyet kurmasn nlemektedir.
Sra Sizde 4
lkede kullanlan dar blgeli ounluk sisteminin kk partiler iin dezavantajl olmas, iki parti sisteminin
devamllnda nemli bir rol oynamfltr.
Sra Sizde 5
Demokrat Partinin semenleri, Cumhuriyeti Partiye
oy verenlere gre daha az varlkl toplum kesimlerinden gelmektedirler ve daha liberal siyasi grfllere
sahiptirler.
www.evrenselpdf.com
123
Abraham,H.J. (1996). The Judiciary: The Supreme
Court in the Governmental Process, 10. Bask,
New York: New York University Press.
Aldrich, J. (1995). Why Parties? The Origin and
Transformation of Party Politics in America,
Chicago: University of Chicago Press.
Burns, J.M.; Peltson, J.W.; ve Cronin, T.E. (2002) Government by the People. 20. Bask, Upper Saddle
River, New Jersey: Pearson-Prentice Hall.
Edwards, G.C.; Wattenberg, M; ve Lineberry, R.L. (1998).
Government in America: People, Politics, and
Policy. 8. Bask, New York: Longman.
Elkins, S. ve McKitrick, E. (1993). The Age of Federalism, New York: Oxford University Press.
Epstein, L.D. (1986). Political Parties in the American Mold, Madison: University of Wisconsin Press.
Genovese, M.A. (2000). The Power of the American
Presidency, 1989-2000, New York: Oxford University Press.
Goldstein, K.M. (1999). Interest Groups, Lobbying,
and Participation in America, New York: Cambridge University Press.
Hartz , L. (1955). The Liberal Tradition in America,
New York: Harvest/HBJ.
Jacobson, G.C. (2000). The Politics of Congressional
Elections, 5. Bask, New York: Longman.
Jones, C.O. (1995). Separate but Equal Branches:
Congress and the Presidency, Chatam: Chatam
House Publishers.
Mayhew, D.R. (2005). Divided We Govern: Party Control, Lawmaking, and Investigations, 19462000, 2. Bask, New Haven: Yale University Press.
Michael, S.; Dell, C.; ve Keeler, S. (1996). What Americans Know about Politics and Why it Matters,
New Haven: Yale University Press.
Miller, W.E. ve Shanks, J.M. (1996). The New American Voter, Cambridge: Harvard University Press.
Neustadt, R. (1990). Presidential Power and Modern
Presidents: The Politics of Leadership from Roosevelt to Reagan, New York: Free Press.
Nicholas, H.G. (1986). The Nature of American Politics, New York: Oxford University Press.
Peters, G.B. (2003). American Public Policy, 6. Bask,
Washington, DC: Congressional Quarterly, Press.
Pew Research Center for People and the Press, Distrust, Discontent, Anger and Partisan Rancor,
http://people-press.org/report/trust-in-government
(eriflim: 2 Ocak 2011).
Ranney, A. ve Kousser, T. (2008). Politics in the United
States, in G. Almond, G. Powell, R. Dalton ve K.
Strom (der.), Comparative Politics Today: A World
View , 9. Bask, New York: Pearson-Longman.
Riker, W.H. (1987). The Development of American
Federalism, Boston: Kluwer Academic Publishers.
Tocqueville, A. (1835). Democracy in America, 1969
Basks, New York: Doubleday.
Verba, S. ve Nie, N.H. (1972). Participation in America: Political Democracy and Social Equality, Chicago: University of Chicago Press.
Wood, G.S. (1969). The Creation of the American
Republic, 1776-1787, Chapel Hill: University of
North Carolina Press.

Beyaz Saray ve Baflkanlk: www.whitehouse.gov
Anayasa Mahkemesi: www.supremecourtus.gov
Senato: www.senate.gov
Temsilciler Meclisi: www.house.gov
Demokrat Parti: www.democrats.gov
Cumhuriyeti Parti: www.rnc.gov
Gncel Siyasal Geliflmeler: www.CNN.com/ALLPOLITICS
Seimler ve Semen Davranfllar: www.electionstudies.org
www.evrenselpdf.com
5
Amalarmz
N
N
N
N
N

svire Modeli Federalizmi ana hatlaryla tanmlayabilecek,
svire siyasal sistemindeki temel siyasal gleri ve kurumlar tanyabilecek
ve bu kurumlarn birbiriyle iliflkisini aklayabilecek,
svirenin siyasal kltrn ve siyasal katlma srelerini aklayabilecek,
svirede uygulanan dorudan demokrasi aralarn tanmlayabilecek,
svirede kamu politikalarnn nasl olufltuunu ve belirlendiini deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
svire Konfederasyonu
Federalizm
Kanton
Dorudan Demokrasi
Halk Oylamas
Halkn Kanun Teklifi
Daimi Tarafszlk
indekiler
Sistemler
Oydaflmac
Kurumsallaflmfl
Rejim: svire
www.evrenselpdf.com
GRfi
SVRE MODEL FEDERALZM
SYASAL KURUMLAR VE SYAS
KURUMLARIN fiLEYfi
SYASAL KLTR VE SYASAL
KATILMA
DORUDAN DEMOKRAS
KAMU POLTKALARININ
OLUfiUMU VE BELRLENMES
SONU
Oydaflmac Kurumsallaflmfl
Rejim: svire
GRfi
svire, resm adyla svire Konfederasyonu, Avrupa ktasnn ortasnda (svirelilerin deimiyle kalbinde) yer alr. Kuzeyinde Almanya, batsnda Fransa, gneyinde talya ve dousunda Avusturya ile Lihtenfltayn bulunan, 7. 785. 806 nfusa ve
41. 293 km2 yzlmne sahip bir lkedir. Baskenti Berndir. Almanca, Franszca, talyanca ve Romanfla svirenin resm dilleridir.
svire Konfederasyonuna, (Confederatio Helvetica) adn veren Helvet halkn; Jl SEZAR, Galya Savafl stne Yorumlar adl eserinde, savafl, coraf koflullar nedeniyle yaylmac emellerini gereklefltiremeyen bir halk olarak tanmlar
(Csar, 1860, 3-4). Helvetler, Keltik kavimlerden biridir. M. S. 58 yilinda Bibracte
Muharebesindeki yenilgilerinden sonra Helvetler bugnk svire topraklarna ekilirler ve Romallar tarafndan asimile edilirler. Roma mparatorluunun egemenlii boyunca Latince hakim dil konumuna gelir. Bu durum, Roma mparatorluunun kfln izleyen byk iflgallerle deiflir. Eski Roma mparatorluunun bir
paras olan Helvesya y iflgal eden Cermen kavimler, yerli halkla temaslarnda
farkl yntemler kullanr. Burgondlar Latin dilini benimserken, Allamandlar, konufltuklar Cermen lehesinin yerli halk tarafndan da konuflulmasn flart koflarlar.
Ancak, topraklarn gneydousunda kalan dalk blgelerde Latince konuflulmaya
devam eder. Alp dalarnn ardnda kalan Ticino blgesi ise talyan dilinin ve kltrnn etkisi altnda kalr. Bu toprak paylaflmnn bir sonucu olarak, bugn hala, svirenin batsnda Franszca, Alp dalarnn gneyinde talyanca, Romanflca
konuflulan dalk Grison blgesi dflnda, dier blgelerde ise Almanca konuflulmaktadr. Bu drt dil de lkenin resm dilidir.
svire Konferedasyonu nun tohumlar 13 yzylda atlr. Uri, Schywyz ve Unterwald Kantonlar 1 Austos 1291 tarihinde aralarnda Grtli Paktn imzalarlar.
Grtli Pakt, kantonlar arasndaki uyuflmazlklarn giderilmesi iin bir tahkim sistemi tesis eder ve bir savunma birlii oluflturur. Birliin amac, komflu glerin iflgallerini nlemek ve bir g dengesi kurmaktr. Daha sonra dier kantonlar da, anlaflmalar imzalamak suretiyle Birlie katlrlar. Bylece anlaflmalara dayanan bir
konfederasyon sistemi geliflir. Bir yandan mmkn olduu lde Birlik yesi
kantonlar aralarndaki iflbirliini gelifltirirken, te yandan kantonlarn egemenliini
koruyarak svirenin bamszln devam ettirmeye alflrlar (Fleiner, Misic, Tpperwein, 2005, 22). Grtli Pakt ile oluflturulan Birlie katlan kantonlarn ortak organ ye kantonlarn temsil edildii Diet ad verilen meclistir. fiehirleflmifl kanton-
www.evrenselpdf.com
126
lar, krsal kesimde yer alan kantonlardan stndr. Bu nedenle kantonlar Dietde
eflit flekilde temsil edilmemektedir ve ayn haklara sahip deillerdir.
Avrupadaki Reform hareketleri lkeyi ikiye bler ve bu blnme lkede
yzyl srecek bir duraanla neden olur. Mezhep kavgalarndan doan kantonlar arasndaki atflmalar nedeniyle ikiye blnen Diet, karar alamaz hale gelir. Her
ne kadar svire kendi topraklar iinde mezhep kavgalarna sahne olsa da Avrupann geri kalanyla byle bir kavgaya girmeyi tercih etmez ve Otuz yl savafllarnda tarafszl seer. Bu dnemi, svirenin dfl politikasn belirleyen tarafszln
dier bafllangc olarak grmek mmkndr. svire savafla taraf olmasa da bu savafln kazanan tarafnda yer alr ve savafl sonunda 1648 ylnda imzalanan Vestfalya Anlaflmas ile resmen bir devlet olarak tannr.
18. yzyl sonunda Fransa, (1798 ylnda) svireyi iflgal eder. Fransaya bal
niter ve merkeziyeti Helvet Cumhuriyeti kurulur. Bu devlet sisteminin svirenin siyasi gelenei ile badaflmad ve lkenin bu flekilde ynetilemeyecei
anlafllnca, 1803 ylnda Uzlaflma fllemi ile eflit temsil gcne sahip kantonlarla
federal sistem yeniden tesis edilir. Viyana Kongresi ile svirenin snrlar belirlenir ve daimi tarafszl kabul edilir. Ancak bu durum, lkenin iindeki atflmalar sona erdirmez. Protestan kantonlarda demokrasiye geifl oligarflinin egemen olduu Katolik kantonlarda rahatszlk yaratmaya bafllar. Katolik kantonlar, Protestan kantonlarn demokratikleflmesinin nne gemek iin aralarnda Sonderbund
ad verilen gizli bir anlaflma yaparlar. Anlaflma ortaya ktnda, Katolik kantonlarn sz konusu anlaflmay feshetmeyi reddetmesi zerine, Protestan kantonlar
anlaflmay zorla fesheder. 1847 ylnda Katolik ve Protestan kantonlar arasnda bir
i savafl patlak verir.
savafl sonrasnda, 1848 ylnda halkoylamas ile kabul edilen anayasa ile federal bir devlet kurulur. Anayasada federal bir devlet modeli benimsenmesine
ramen, devletin resm ad svire Konfederasyonu olmaya devam eder. 1848 Anayasasnda temel hak ve hrriyetler ksmi olarak dzenlenir ve anayasal kurumlar
ve Federal devlete kstl yetki tannarak kantonlarn farkllklar da gvence altna
alnr.
1874 ylnda kabul edilen yeni Anayasa ile temel kurumlar korunmufl, daha fazla temel hak ve hrriyet gvence altna alnmfl, Federal Devletin faaliyet alan geniflletilmifltir. Federal Mahkeme bu anayasa ile kurulmufltur.
1874 Anayasasnda yaklaflk yz elli kere deifliklik yaplmas Anayasann yeniden kaleme alnmasn gerektirmifl, temel siyasi teflkilat deifltirilmeden 1999 ylnda yeni bir Federal Anayasa kabul edilmifltir.
SVRE MODEL FEDERALZM
svire Konfederasyonu
svire halk ve
kantonlardan oluflan federal
bir devlettir.
svire Konfederasyonu federal bir devlettir. Ancak 1999 svire Konfederasyonu

Anayasasnda, (bundan sonra sAY olarak anlacaktr) devlet fleklinin federal bir
devlet olduu ibaresi yer almamaktadr. svire modeli federalizm, bir Konfederasyondan yola kmfl, zaman iinde kurumlar dnflme urayarak federal bir devletin domasna neden olmufltur. Bu nedenle, federalizm, svire siyasal sisteminin
en temel ilkesi olarak kabul edilmektedir. svire Devletinin meflruiyeti, federalizm ilkesi ve Anayasann birinci maddesinde, svire Konfederasyonunun svire
halk ve kantonlardan olufltuunu belirten dzenlemelere dayanr (Fleiner, Misic,
Tpperwein, 2005, 26).
svire Konfederasyonu nu oluflturan yirmi alt tam ve yarm kantonlarn hukuki varlklar kesin bir flekilde korunmufltur. Yarm kantonlar da Federe Devletlerdir,
www.evrenselpdf.com
5. nite - Oydaflmac Kurumsallaflmfl Rejim: svire
baz alanlarda tam kantonlarn sahip olduu haklara sahip deillerdir. Her ne kadar 1999 Anayasas yarm kantonlar ile tam kantonlar arasndaki ayrm kaldrmfl
olsa da, bu flekli eflitlik, yarm kantonlarn Devletler Konseyin de temsil edilmelerine ve halkoylamalar srasnda oylarn saymna iliflkin farkl kurallar uygulanmaSZDE
sna engel deildir. 1999 svire Federal Anayasas 3. maddesi SIRA
dzenlemesi
uyarnca Kantonlar, Federal Anayasa ile egemenliklerinin kstlanmad lde egemendirler. Federal devlet (Konfederasyon) Anayasas Kantonlar veD Federal
fi N E L MDevlet arasndaki yetki paylaflmn dzenler. Kantonlar da kendi anayasalarna sahiptirler.
Kanton anayasalar, kantonlarn idar teflkilatlarn dzenler. Kantonlar AnayasalaS O R U
rnda, devlet fleklinin cumhuriyet olduunu gvence altna almak zorundadr.
D K K Ademokratik
T
1999 svire Federal Anayasas 51. maddesi flu flekildedir: 1. Her kanton
bir
anayasaya sahip olmaldr. Bu Anayasa halkoylamas ile kabul edilmeli ve semenlerin ounluunun talebi zerine deifltirilebilmelidir. 2. Kanton anayasalar
SIRA Konfederasyonun
SZDE
gvencesi altndadr. Bu gvence (Kanton) anayasalar(), Federal Anayasa ile atflmad
lde geerlidir.
AMALARIMIZ
N N
Yasama organ olan Federal Meclis, Ulusal Konsey ve Devletler Konseyi (Kantonlar Konseyi) olmak zere iki kanattan oluflur. Federal Konsey, KonfederasK T A P
yonun yrtme organdr. Yarg organ ise Yksek Federal Mahkemedir.
Kantonlar ile Konfederasyon arasndaki yetki paylaflm 1999 svire Anayasasnda dzenlenmifltir. svirenin siyasal tarihinin son yzyln Federe Devletlerin
T E L E V Zyetki
Y O N devri be(kantonlarn) Federal Devlete (Konfederasyona) srekli bir flekilde
lirlemifltir (Benot, 2009), ancak yine de kantonlar nemli yetkileri korumaya devam etmifllerdir.
Temel prensip Konfederasyonun Anayasada kendisine atfedilen
yetkileri kulNTERNET
lanmasdr (sAy m. 42). Baz yetkiler mnhasran Konfederasyona aittir. Baz yetkileri temel prensiplerle snrl olarak kantonlarla paylaflr. Bu alanlarda Konfederasyon, temel ilkeleri ve ereveyi belirler, uygulamann ne flekilde yaplaca kantonlarn yapaca dzenlemelerle saptanr: Bayndrlk iflleri, avclk, balklk, vergi uygulamalar alannda yaplan dzenlemeler gibi. Baz yetkiler hibir snr olmadan hem Konfederasyon hem de kantonlar tarafndan kullanlr (yarflan yetkiler).
Ancak, burada belirtmek gerekir ki kantonlar bu tr yetkileri Konfederasyon tarafndan kullanlmad takdirde kullanabilirler. Hukukun uyumlafltrlmas bu tr bir
yetkidir. Konfederasyon son birka ylda ceza usul hukuku ve medeni usul hukuku alannda federal kanunlarla bu tr bir yetki kullanmfltr. Baz yetkileri ise nitelikleri gerei Kantonlarla paralel olarak kullanr (Lavaux, 2004, 405). Konfederasyonun yetkisine giren alanlarda kantonlar da paralel dzenlemeler yapabilir. Burada Konfederasyonun ereveyi izdii alanlardan farkl olarak kantonlar tamamlayc dzenleme deil tamamen bamsz dzenlemeler yaparlar; gelir vergisi tarh ile ilgili dzenlemeler, burslar, karayollarnn yapm gibi. Kantonlar tarafndan
yaplan dzenlemelerin Konfederasyonun yapt dzenlemelere aykr olmas halinde Konfederasyonun dzenlemeleri esas alnr (sAy m. 49).
www.evrenselpdf.com
127
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
128
izelge 5.1
YETK PAYLAfiIMI (MNHASIR YETKLER)

KONFEDERASYON
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
temel zellikleri;
halkoylamas ve halkn
Tkanun
E L E Vteklifi
ZYON
mekanizmalardr.
K T A P
NTERNET
KANTONLAR
Salk Hizmetleri
Eitim-retim
Kolluk
Mahalli dareler
svire Anayasal
sisteminin 1830lu yllardan bu yana deifliklik gstermemesi nasl
SIRA SZDE
aklanabilir?
fi N E L sistemi,
M
svire Dsiyasal
zgn bir model olarak hibir snflandrlmaya dahil
SIRA
SZDE
edilemeyen bir sistemdir. Meclis Hkmeti (Directoria - direktuvar) olarak nitelendirilen buS Osistem
(Constance, Fabri, 1995, 272, 380; Tezi, 2009, 419), ne bir
R U
baflkanlk sistemi ne de parlamenter bir sistemdir. Baflkanlk sistemi deildir, nD fi N E L M
k yrtme, Konfederasyon, Kantonlar ve mahalli idareler dzeyinde bir kurulDKKAT
dan oluflur. Hkmet, meclisin iradesine bal olmadndan, Parlamenter sistem
de deildir. S O R U
N N
N N
K T A P
AMALARIMIZ
svire siyasal sisteminin en
T ENLTEEVR ZNYEOT N
Milli Savunma
Gmrk
Ulaflm
Telekomnikasyon
Para Politikalar
Sosyal Gvenlik
SIRA SZDE
Meclis Hkmeti
1789 Fransz Devrimi nin ardndan 1795 ila 1798 yllar
D K K(Direktuvar),
AT
arasnda Fransada uygulanan siyasal sistemdir. Parlamentonun, yrtme erkini milletvekilAMALARIMIZ
leri arasndan seilen befl yneticiden (directeur) oluflan ynetime (Directoire) devretmesiSIRA SZDE
ne verilen addr. 1798 Helvet Cumhuriyeti Anayasasnda da benimsenen siyasi sistemdir.
K T A P
svire AMALARIMIZ
siyasal sisteminin en temel zellikleri; halkoylamas ve halkn kanun
teklifi mekanizmalardr. Anayasa deifliklikleri ve nemli kanun yapm srecinde sonucu belirleyecek olan halkoylamasdr. Meclis, halkoylamasna sunduu
TELEVZYON
K T ya
A Pda Anayasa deiflikliklerininin kabul edilmesini gvence altna
kanun tasarlar
almak iin Federal makamlardan, kantonlardan, siyasi partilerden, derneklerden
grfl alr. Halkn kanun teklifi ile kamuoyu herhangi bir konuda anayasa deiTENLTEEVR NZbulunabilir.
YE OT N
fliklii teklifinde
Bylece, halk bu yntemle siyasi makamlar stnde
bask uygular.
Arend Lijphart (1977), svire demokrasisini oydaflmac bir demokrasi olarak
tanmlamaktadr. Oydaflmac demokrasi ynetiminde alnan kararlarn, oy okluNTERNET
una gre deil oybirliine gre alnd bir sistemdir. Siyasal sistemde tek bir
baskn grubunun oluflumu engellenmifltir. Oydaflmac demokrasilerde bir yandan
kitleler arasnda derin ayrlklar bulunurken te yandan elitler dzeyinde uzlaflma
kurumsallaflmfltr.
Ancak baz yazarlar (Papadopoulos, 1997; Hottinger, 1997), Lijphartn tersine
svire demokrasisinin oydaflmac bir demokrasi olduu grfln reddetmektedirler. Bu yazarlara gre svire siyasal sistemi sui generis bir yapya sahiptir. Oydaflmac demokrasilerden farkl olarak, svire demokrasisinin temel unsuru vardr:
Federal bir kltrle beslenen federalizm, temelleri tarihe dayanan dorudan demokrasi ve nihayet her karar mzakere etme istei. Bu unsur, svire demokrasisini oydaflmac bir demokrasi olarak nitelendirilmesine engel olmaktadr. te
yandan, bu unsurlar svire demokrasisini oydaflmac bir demokrasiden daha salam klmaktadr (Hottinger, 1997).
www.evrenselpdf.com
129
Gelenekleflmifl Tarafszlk
svire, tarafszl benimsemifl bir lkedir. Konfederasyonunun dfl politikasnn temeli tarafszlk ilkesi zerine kuruludur. Tarafszlk, devletler tarafndan hem savafl
zamanlarnda savafla girmemek hem de savafln sz konusu olmad durumlarda
askeri ittifaklara katlmamak fleklinde tanmlanmaktadr (Emine Akada, Daimi
Tarafszlk Politikas ve svire rnei, 2010).
Daimi tarafszlk ilkesi gerei, svire hibir flekilde bir savafl bafllatamaz, asla dier
devletler arasnda patlak vermifl bir savaflta yer almaz ve herhangi bir savaflta taraflardan birini tutamaz. Yalnzca kendi topraklarn saldrlara karfl savunmak iin
bir orduya sahiptir. svirenin 2002 ylnda Birleflmifl Milletlere ye olmas daimi
tarafszlk statsn korumasna engel deildir (Hottelier, 2002, 494)
SYASAL KURUMLAR VE SYASAL KURUMLARIN

fiLEYfi
Yasama (Federal Meclis)
svire Parlamentosu yukarda da belirtildii gibi iki kanatldr. Ulusal Konsey, iki
yz milletvekilinden oluflur. Kantonlar, Ulusal Konseyde nfuslarna oranla temsil
edilirler, bu oran her on ylda bir gzden geirilir. Ulusal Konsey seimleri drt ylda bir yaplr, milletvekilleri yeniden seilebilirler. Devletler Konseyi (Kantonlar
Konseyi), krk alt milletvekilinden oluflur. Alt Kanton (Obwald, Nidwald, BleVille, Ble-Campagne, Appenzell Rhodes-Extrieures et Appenzell Rhodes-Intrieures Kantonlar) bir milletvekili ile temsil edilirken, dier yirmi kanton ikifler milletvekili ile temsil edilir. Devletler Konseyi seimleri de drt ylda bir yaplr.
Yasama faaliyeti, federal makamlarn denetimi, kantonlarla iliflkiler, milli gvenliin korunmas grevlerini Ulusal Konsey ve Devletler Konseyi ayr ayr toplanarak yerine getirir (Lauvaux, 2004, 413). Milletvekillii bir meslek olarak deerlendirilmemektedir. Milletvekillii dnemi boyunca maafl yerine bir tazminat denir. Milletvekilleri, kendi mesleklerini ifa etmeyi srdrrler. Ulusal Konsey ve
Devletler Konseyi birlikte toplanarak, yasama nitelii taflmayan yetkiler kullanr:
Federal Konsey yelerini ve Federal hakimleri seer, federal kurumlar arasndaki
uyuflmazlklar zer ve af yetkisini kullanr.
Federal Meclisin her iki kanadnda da, farkl konular zerinde alflmak zere
komisyonlar kurulur. Sz konusu komisyonlarda meclis gruplar, sahip olduklar
sandalye says orannda temsil edilirler. Meclis komisyonlar, kanun teklif ve tasarlarn inceler. Ulusal Konsey ve Devletler Konseyi, genellikle kanun teklif ve
tasarlarn hakknda ilgili komisyonun grflne uygun olarak hareket ederler
(Kriesi, 1998, 185).
svire Parlamentosu iki

kanatldr: Ulusal Konsey ve
Devletler Konseyi
Yrtme (Federal Konsey)

Yrtme organ olan Federal Konsey yedi yeden oluflur. Federal Konsey yeleri,
drt ylda bir yaplan Ulusal Konsey seimlerinin ardndan milletvekilleri arasndan
her iki kanadn katlmyla, Federal Meclis tarafndan, mutlak ounluk ile seilirler. Federal Meclis Federal Konsey yelerini seerken, Mecliste temsil edilen siyasi partilerin oy dalm, kantonlarn, resmi dillerin hakkaniyete uygun olarak temsil edilmesi gibi ltleri gz nnde bulundurur. Sresi biten Federal Konsey
yeleri yeniden seilebilir. Federal Konsey yeleri seilmeleriyle birlikte milletve-
www.evrenselpdf.com
Yrtme organ olan ve yedi

yeden oluflan Federal
Konsey, lkenin izleyecei
siyaseti belirler, mevzuat
hazrlar, anlaflmalar
imzalar, idari teflkilat
ynetir ve Kantonlarn
faaliyetlerini gzetim altnda
tutar.
130
kili sfatlarn kaybederler; ancak hem Devletler Konseyine hem de Ulusal Konseyin oturumlarna katlmaya devam ederler, oturumlarda oy kullanamazlar.
Federal Meclis, Federal Konsey yelerini, Federal Konsey baflkann ve baflkan
yardmcsn ayr ayr seer. Federal Konsey Baflkan, bir yl iin seilir. Teaml, Federal Konsey yelerinin srayla Baflkan seilmeleri ynndedir. Federal Meclis,
Baflkan seiminde bu teaml gzetir. Federal Konsey Baflkan, grevi sresince
SZDE
eflitleri olanSIRA
dier
konsey yeleri arasnda birinci hale gelir (primus inter pares),
(Aubert, 1983). Federal Konsey Baflkan, ne bir baflbakan, ne de Devlet Baflkandr. FederalD Konsey
fi N E L M yelerini seemez ve hkmet politikalarn belirleyemez. Federal Konsey kararlar heyet halinde verilir.
Federal Konsey, lkenin izleyecei siyaseti belirler, mevzuat hazrlar, anlaflmaS O R U
lar imzalar, idari teflkilat ynetir ve kantonlarn faaliyetlerini gzetim altnda tutar.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Federal Konsey
Meclis arasndaki iliflkiyi kuvvetler ayrl prensibi erevesinD Kile
K AFederal
T
de inceleyeceiz.
DKKAT
SIRA SZDE
N N
Federal kanunlarn
uygulanmasn denetlemek
AMALARIMIZ
yetkisi svire Anayasas

tarafndan, Yksek yarg
organ Federal Mahkemeye
verilmifltir.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
Yarg (Federal Mahkeme)
Yarg yetkisi, kanton mahkemeleri tarafndan kullanlr. Federal kanunlarn uygulanmasn AMALARIMIZ
denetlemek yetkisi, svire Anayasas (sAy m.189) tarafndan, Yksek
yarg organ Federal Mahkemeye verilmifltir. Federal Mahkeme ilk derece Federal
Mahkemeler, Federal dare Mahkemesi ve Federal Ceza Mahkemesi ile kanton
K tarafndan
T A P
mahkemeleri
verilen karar ve hkmlerin son inceleme merciidir. Federal dare Mahkemesi federal idarenin eylem ve ifllemlerine karfl yaplan baflvurulara bakar. Federal dare Mahkemesinin baz kararlarna karfl Federal MahkeT E L Ebaflvurusunda
VZYON
meye temyiz
bulunulabilir. Federal Ceza Mahkemesi ise ilk derece
mahkemesi olarak, Konfederasyonun yarg yetkisine giren sulara iliflkin yarglamay yapar (rnein, terr sular, vatana ihanet, kara para aklama suu, organize
sululuk).
NTERNET
svirede yarglarn hukuku olmas flart aranmaz. Seme ve seilme hakkna
sahip her vatandafl, kanunda ngrlen kriterlere uymak flartyla Federal Meclis tarafndan Federal Mahkeme yargc olarak seilebilir. Uygulamada, Federal Mahkeme yarglna yalnzca yksek nitelikli hukukular seilmektedir. Yarg bamszl, svire Anayasasnn 191c maddesinde teminat altna alnmfltr. Federal Mahkemenin verdii kararlar yalnzca kendisi tarafndan, kanuna uygun olarak iptal
edilir ya da deifltirilebilir.
Federal Meclis Yksek Federal Mahkeme stnde denetim yetkisine sahiptir.
Meclis her yl Mahkemenin, btesini, hesaplarn idar faaliyet raporunu onaylar.
Yksek Federal Mahkeme, tam anlamyla bir anayasa mahkemesi deildir. Federal kanunlarn anayasaya uygunluunu denetleyemez (sAY m. 190). Ancak bu
durum, Federal Mahkemenin federal kanunlar dflnda kalan dier federal dzenlemeleri (federal tzk ve ynetmelikler) ve kanton kanunlarnn, tzk ve ynetmeliklerinin Federal Anasayasaya uygunluunu denetlemesine engel deildir. Federal Mahkeme ayn zamanda bir temyiz mahkemesidir. Adli ve idari yarg ilk derece mahkemelerinin verdii kararlarn temyiz merciidir. Temyiz baflvurusu srasnda ayrca anasayada dzenlenen hak ve zgrlklerin ihlal edildiinin de ileri
srlmesi mmkndr.
www.evrenselpdf.com
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
131
AMALARIMIZ
2007 ylnda yrrle giren 17 Haziran 2005 tarihli Federal
Mahkeme Hakknda Kanunla kincil Anayasa Baflvurusu (Recours constitutionnel subsidiaire) dzenlenmifltir. Anayasa flikayetine benzeyen bu yarg yolu ile Federal Mahkeme vaK T A P
tandafllarn temel hak ve zgrlklerinin ihlal edildii ynndeki flikayetleri inceler. Bu yarg yoluna baflvurulabilmesi iin Federal Mahkeme Hakknda Kanunda
ngrlen dier baflvuru yollarnn kapal olmas gerekmektedir. Dier baflvuru
TELEVZYON
yollarnn kapal olduu hallerde ikincil anayasa baflvurusu ile anayasal haklarn
ihlal edildii ileri srlebilir.
AMALARIMIZ
Kanton mahkemeleri ve Federal Mahkemenin yapsna iliflkin bilgilere

Federal
N T E R Nsvire
ET
Mahkemesinin internet sitesinden (http://www.bger.ch/fr/iii-tf-evg-die_wege_zum.pdf)
ulafllabilir.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Kuvvetler Ayrl lkesi

Kuvvetler ayrl ilkesi, svire Anayasasnda dzenlenmemifltir. Tpk devletin
fleklinin federalizm olmas ilkesi gibi sz konusu ilke de svire demokrasisinin temel tafllarndan biri olarak kabul edilmektedir. svire Konfederasyonunun yaplanmasna, kendine has bir kuvvetler ayrl sistemi damgasn vurmufltur. Bu sistem, pek ok adan baflkanlk sistemine benzemektedir (Mahon, 2001, 1020).
svire Konfederasyonu Anayasasnn 148. maddesi uyarnca Federal Meclis,
Konfederasyonun en yce makamdr. Federal Meclis; hkmet (Federal Konsey),
idare, federal mahkemeler zerinde yksek denetim uygulayan makamdr (sAY
m. 169). Federal Meclis, Federal Konseye talimat verebilir, ayrca Federal Konseyin ald kararlar reddedebilir (Tezi, 2009, 419). Federal Konsey, faaliyetleri
hakknda her yl Federal Meclise bir rapor sunar. Bu rapor zerindeki grflmeler
sonucu Federal Meclis, Federal Konseye neride bulunabilir ya da talimat verebilir. lk bakflta, yrtme ve yarg zerinde yasamann stnl benimsenerek, yrtme ve yarg erkinin yasamaya baml hale getirildii dflnlebilir. Nitekim hkmet grevini gren Federal Konseyin her yesinin, Federal Meclis tarafndan
genel seimlerden sonra ayr ayr seilmesi de bu kany kuvvetlendirmektedir.
Yasama ve yrtme erkinin iflleyifli bakmndan kuvvetler ayrl ilkesinin uygulanmas belirgin deildir. Hkmet ile Meclisin grev ve yetkileri byk lde
i iedir. Dfl iliflkiler, kantonlarla iliflkiler, milli savunma, maliye her iki erkin ortak
sorumluluk alanlardr. Hemen belirtmek gerekir ki, Federal Meclis sz konusu grev ve yetkilerini kullanarak Federal Konseyin ayn alanlarda grev ve yetkilerini
kullanmasna engel olabilir. Dolaysyla, yetkiler rtflse de bu alanlarda da Federal Meclisin stnlnden bahsetmek mmkn olabilecektir. Oysa hkmet yeleri seilmeleriyle birlikte milletvekili sfatn kaybederler. Bylece yasamadan bamsz hale gelirler. Ayrca svire Anayasasnn 180. maddesi uyarnca hkmet
izleyecei siyaseti kendi belirler. Federal Konseyin basit bir idari faaliyetin tesine
geen, Konfederasyonun tm siyasal ifllemlerini kapsayan genifl bir faaliyet alan
vardr. Kald ki yasalarn uygulanmas grevi hkmetindir. Hatta baz acil durumlarda, aslnda Federal Meclis tarafndan alnmas gereken baz tedbirler hkmet
tarafndan alnabilmektedir (Grisel, 2010, 107).
www.evrenselpdf.com
svirede Hkmet ile

Meclisin grev ve yetkileri
byk lde i ie olduu
iin yasama ve yrtme
erkinin iflleyifli bakmndan
kuvvetler ayrl ilkesinin
uygulanmas belirgin
deildir.
132
Blochere Engel: Federal Meclisin Konseye ye Seiminde Bir rnek

2007 ylnda yaplan genel seimlerde oylarn yzde yirmi dokuzunu alarak seimlerden en ok oy oranna sahip olarak, galip kan Merkez Demokratik Birlik Partisi
(UDC-SVP) oldu. Bu partinin baflkan Christoph Blocherin siyasi teaml gerei Federal Konsey yeliine seilmesine kesin gz ile baklrken, Blocher sylemlerinde izledii aflr sac siyaset nedeni ile devre dfl braklmfltr. zellikle Blocher baflkanlndaki Merkez Demokratik Birlik Partisi nin, seim propagadanlar srasnda ak
koyunlarn, kara bir koyunu tekmeleyerek, svire topraklar dflna atmasn karikatrize eden afifller kullanarak gmenlerin kovulmas ynndeki propaganda yapmas byk bir tepki yaratmfltr. Birleflmifl Milletler Irklkla Mcadele ve Gmen
Haklar raportrleri svire Hkmetinden bu konuda bir aklama yapmasn istemifl ve Birleflmifl Milletler nezdindeki nsan Haklar Konseyine sunduklar raporda,
sz konusu afifllerin halk kin ve dflmanla tahrik ettii gerekesi ile toplatlmasn
istemifllerdir. Bu geliflmeler zerine, Sosyalist Parti ve Yefliller Partisinin ittifak ve
baz Hristiyan Demokratlarn da desteiyle, Blocher devre dfl braklmfl ve milletvekili dahi olmayan Merkez Demokratik Birlik Partisi yesi baflka bir kifli Hkmet
yesi olarak seilmifltir. Bu karar, Federal Meclisin Federal Konsey yelerinin seim
srecini tamamen denetimi altnda tuttuunun bir gstergesidir.
lk baflta 1959dan beri Parlamento da temsil esilen drt partili koalisyonla ynetilme geleneininin bozulmad dflnlmfltr. Ancak Blocher in yerine seilen kifli, Merkez Demokratik Birlik Partisi nden ihra edilmifl ve yeni kurulan Burjuva Demokrat Parti ye ye olmufltur. 2008 tarihinden itibaren Federal Konsey de befl parti temsil edilmektedir.
svire siyasal sisteminde

yasama ile yarg erki
arasndaki iliflkilerde
gvenoyu istei, gensoru ve
siyasi sorumluluk gibi
kurumlar yer almaz.
Federal Konsey yelerinin, Federal Meclise karfl ortak sorumluklar yoktur. svire siyasal sisteminde ne Hkmetin toplu olarak istifa etmesi ne de Meclisin
feshedilmesi sz konusudur. Hkmet Meclis ya da halkoylamas sonular araclyla semenler tarafndan elefltirildii takdirde istifa etmek yerine, izledii politikalar deifltirmekle yetinir (Mahon, 2001, 1011). svire siyasal sisteminde yasama
ile yarg erki arasndaki iliflkilerde gvenoyu istei, gensoru ve siyasi sorumluluk
gibi kurumlar yer almaz. Federal Konsey istikrarl bir organdr. Uygulamada, somut aralar elinde bulunduran hkmet aslnda fiilen yasamadan stn hale gelmektedir. Ancak bir yandan seim sistemi, te yandan Federal Meclisin yksek
denetim yetkisi dengeleri korumaya yardmc olmaktadr.
Federal Mahkemenin yapsn anlatrken, Federal Meclisin sz konusu mahkeme stnde yksek denetim yetkisinin bulunduundan bahsetmifltik. Bu denetim
sadece flekli bir denetimdir. Federal Meclis Federal Mahkeme tarafndan verilen
kararlar hibir flekilde denetleyemez. Aslnda, yarg erki, yasamadan ve yrtmeden tamamen bamszdr.
Yasama, yrtme ve yarg erkinin eflitli grev ve yetkileri o derece rtflmektedir ki bu erkten hi biri temel grev ve yetkisinin snrlar iinde kalmay baflaramamfltr. Bu durumun svirenin kuvvetler ayrl anlayflnn bir paras olduu dflnlebilir (Mahon, 200, 1020).
www.evrenselpdf.com
133
SYASAL KLTR VE SYASAL KATILMA

Seim Sistemi
svirenin seim sistemini anlayabilmek iin lkenin federal yapsn gz nnde
bulundurmak gerekir. svire siyasal sisteminin zelliklerinden biri de makam sahiplerinin atanmas deil seilmesidir. Yalnzca Meclis ve hkmet deil, hakimler
ve mahalli idareler de seilmektedir. Yirmi alt kanton ve ok sayda mahalli idarenin olduu svire de bu nedenle ok sayda seim yaplmaktadr. Bu yapnn
gerei olarak seimler, Konfederasyon ve kantonlar dzeyinde yaplr.
Oy verme ifllemleri sandk baflnda yaplabilecei gibi, mektup araclyla, baz hallerde ise elektronik ortamda yaplabilir (17 Aralk 1976 tarihli Siyasi Haklar
Hakknda Federal Kanun, m. 8 ve 9). svire dflnda yaflayan svire vatandafllar
ve hkmller oy kullanma hakkna sahiptirler. Baz Kantonlarda ise hala dorudan demokrasi ile seim yaplmaktadr. zellikle mektup yoluyla oy kullanma iflleminde oylarn gizlilii prensibinin nasl korunduu ve bir kiflinin birden fazla kez
oy kullanmasnn nasl engellendii sorusu akla gelebilir. Ancak, sistem bu konularda etkin bir denetim yntemi zerine kurulmufltur.
Semenlerin toplanarak bir meclis oluflturduu (Landsgemeinde) ve dorudan
demokrasi yntemi ile oy kullandklar hallerde her semenin bu meclise katlmas ve seim sonularnn gerei yanstmas da nemlidir (Glaris ve Appenzel Rhodes intrieur Kantonlar bu flekilde bir oylama yapmaktadr). Etkin bir denetim sayesinde sistemin iflleyifli salanmaktadr.
svire kural olarak, yar dorudan demokrasiyi benimsemifl bir lke olduu
iin halk karar aflamasnda elinde nemli bir g bulundurmaktadr. Halkoylamalar ve halkn kanun teklifi mekanizmalar sayesinde kamuoyu, Hkmet ve
Meclis zerinde bask yaratmaktadr. ou kez seimler ve halkoylamalar birleflmektedir. Dolaysyla seimler bir krdm haline gelmektedir. Seimler, gerek bir toplumsal tercih olmaktan karak, siyasal g dengeleri hesaplarndan
ve aslnda siyasal programlar pek farkl olmayan adaylar semekten teye gidememektedir (Grisel, 2004). Konfederasyon ve Kantonlarn seim sistemleri farkllklar gsterdiinden seim sisteminden ok seim sistemlerinden bahsetmek
daha doru olacaktr.
Konfederasyon dzeyinde seimler, genel oyla, dorudan seimle nisbi temsil
esasna gre yaplr. On sekiz yafln dolduran her svire vatandafl seme ve seilme hakkna sahiptir. Ancak, devlet memurluu milletvekillii ile badaflmamaktadr. svirede kadnlara seme ve seilme hakk 1971 ylnda tannmfltr.
Federal Meclis in bir kanad olan Ulusal Konsey, dorudan nisbi temsil hesabna gre seilir. Her Kanton bir seim evresi oluflturur. Milletvekillikleri, seime
katlan listeler arasnda, aldklar oy oranna gre paylafltrlr. Artk oylarn datlmasnda federal kanunlar ve Kanton kanunlar, en yksek ortalama ya da dHondt
sistemini tercih etmektedir. Nispi temsil sistemi, drt farkl dilin konuflulduu, kltrel eflitliliin olduu svirede, toplumdaki tm siyasi eilimlerin parlamentoda
temsilini salayarak temsilde adaleti gereklefltirmek amacyla benimsenmifltir.
Nisbi temsil hesabna gre iki yz milletvekilinden oluflan Ulusal Konsey de
2007 seim sonularna gre on drt siyasal parti temsil edilmektedir.
www.evrenselpdf.com
svirede Meclis ve hkmet

dflnda hakimler ve mahalli
idareleri semek iin
Konfederasyon ve kantonlar
dzeyinde ok sayda seim
yaplmaktadr.
134
fiekil 5.1
Siyasi Partilerin
Konseyde Temsili
(2011 seim
sonularna gre)
5%
3%
6%
PSS (Sosyalist Parti)

23%
PES (Yefliller)
UDC (Merkez Demokratik Birlik)
15%
PDC (Hristiyan Demokrat Parti)

7%
PLR (Liberal Radikal Parti)

PBD (Liberal Yefliller)
PBD (Burjuva Demokrat Parti)
14%
Dier
27%
Ulusal Konsey de temsil edilen bu on drt partiden yalnzca befli hkmette

temsil edilmektedir. Federal Meclisin dier kanad olan Devletler Konseyini oluflturan milletvekilleri, temsil ettikleri Kantonun seim sistemine gre, genellikle iki
turlu ounluk sistemi uyarnca seilirler.
Siyasi haklarn etkin bir flekilde kullanm iin semenlerin, her tr etkiden
uzakta siyasi grfllerini oluflturabilmelerine olanak salanmfltr. Bu nedenle,
resmi makamlarn seim kampanyalarna herhangi bir flekilde mdahale etmeleri nlenmifltir.
Siyasi Partiler
svirenin siyasal rejimi ok partili bir sistemdir. svire Federal Anayasasnn 137.
maddesine gre siyasi partiler halkn kamuoyu ve halk iradesinin oluflumuna katkda bulunurlar. Ulusal Konsey in nisbi temsile dayanan seim sistemine gre seilmesi esasnn benimsendii 1918 ylndan beri svirede drt siyasal parti nemli bir rol oynamaktadr. Hkmette de temsil edilen befl siyasal partiden, Merkez
Demokratik Birlii (UDC-SVP) ve Merkez Demokratik Birlii nden ayrlan milletvekillerinin kurduu Burjuva Demokrat Parti (PBD) geleneksel olarak iftilerin ve
orta snf Protestan halkn partisidir. Radikal Demokratik Parti (PRD); burjuvaziyi,
Hristiyan Demokratik Parti (PDC) ise Katolikleri temsil eder. svire Sosyalist Partisi ise (PSS) iflilerin karlarn savunan partidir. Krsal kesim ile kentsel kesim
arasnda neredeyse hibir atflmann olmad bir sistemde, bu drt partinin halkn tmn temsil etmeye yeterli olmas beklenebilirdi. Ancak; seim sistemi, dorudan demokrasi ve lkedeki sosyo-kltrel gruplarn farkll ve baz siyasi konularda fikir ayrlklar da svire deki siyasal parti saysnn okluuna neden olmaktadr (Armingeon, 2003).
svirede siyasal partilerin ulusal parti nitelii taflmad, partilerin daha ok
Kanton dzeyinde kald dflnlse de, son otuz ylda zellikle Merkez Demokratik Birlii (UDC), izledii politikalarla ulusal dzeyde temsil edilen bir parti haline gelmifltir (Andersson, 2004, 144).
Dier Avrupa lkelerinden farkl olarak svirede aflr sa eilimli ya da aflr
sol eilimli partiler nadiren grlmektedir. Klaus Armingeon (2003), bu durumu svirede demokratik haklarn yerleflmifl olmasyla aklamaktadr. Temsili demokrasilerde yabanc dflmanl ve rklk gibi dflnceler yalnzca aflr sa eilimli
www.evrenselpdf.com
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
135

D KSZDE
KAT
SIRA
D K SZDE
KAT
SIRA
siyasi partiler bnyesinde ifade edilebilirken, svire halk dorudan demokrasi

SIRA SZDEaklayabilyntemlerini kullanarak somut bir flekilde bu konudaki dflncelerini
D fi N E L M
mektedir. Liberal, egemen elit snfn rgtl ifli hareketlerini sisteme iinde eritmesi nedeniyle aflr sol eilimli bir siyasi partiye de svire siyasal hayatnda enAMALARIMIZ
S O R U
der olarak rastlanmaktadr.
N N
svirenin taraf olduu uluslararas hukuka aka aykr olmasna

ramen, 29 Kasm
K D KT KAA TP
2009 tarihinde kabul edilen minare inflaat yasa ve ayn flekilde 28 Kasm 2010 tarihinde kabul edilen baz sular iflleyen yabanclarn otomatik olarak
snr
dfl edilmesiSIRA
SZDE
ne ynelik halkn kanun teklifleri ve 9.02.2014 tarihinde kabul edilen Toplu Gcn EnTELEVZYON
gellenmesine Ynelik halkn kanun teklifi bu tr bir dflnce aklamas olarak kabul
AMALARIMIZ
edilmelidir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
AMALARIMIZ
S O R U
DKKAT
K T A P
N N
SIRA SZDE
TELEVZYON
AMALARIMIZ
N T E Rsiyasal
NET
Klaus Armingeonun svire Siyasal Parti Sistemini, Avrupa lkelerindeki
parti sisK T A Pinternet sitetemleri ile karfllafltrd alflmaya, svire Federal statistik Enstitsnn
sinden (http://www.bfs.admin.ch) ulafllabilir.
NTERNET
K T A P
T E L E V Z Y O finansman
N
svire mevzuatnda siyasi partilerin iflleyifli ya da siyasi partilerin
hakknda hibir dzenleme bulunmamaktadr. Bunun nedeni olarak da bu konularda dzenleme yaplmasna ihtiya duyulmamas gsterilmektedir (Grisel, 2004).
TELEVZYON
NTERNET
ekimserlik
NTERNET
svire de seimlere katlm oran ok dflktr. svire siyasal sistemi, semenin

siyasal hayatta etkin olarak katlmasna o kadar ok olanak tanmaktadr ki semen
bir sre sonra seimlere olan ilgisini kaybetmektedir. kinci Dnya Savaflndan bu
yana svirede, oylamaya katlmay reddetmek (abstentionism-ekimserlik), olarak tanmlanan bu duruma sklkla rastlanmaktadr. svire Federal statistik Enstits, 1971 - 2007 dnemi seimlere katlm oran verilerine gre son yirmi yldr svirede seimlere katlma oran % 42 ila % 46 arasnda deiflmektedir. 1971 ylnda kadnlara, yurtdflnda yaflayan svire vatandafllarna oy hakk tannmas ve semen yaflnn on sekize dflrlmesi de katlm orannda bir deifliklik yaratmamfltr. Bu durum uzun vadede siyasal haklarn kullanmn zayflatmakta ve demokrasiye glge dflrmektedir (Aubert, 1983, 264). Seimlere katlm, oylama konusunun halk yakndan ilgilendiren somut ve gncel bir konu olup olmamasna gre
deifliklik gstermektedir. Halk ounlukla, oylama konusunu anlamad gerekesi ile oy kullanmamaktadr. Kriz dnemlerinde, ya da siyasi atflmalarn alevlendii dnemlerde seimlere katlm orannn artt, tam tersine refah dnemlerinde
ise katlmn azald gzlemlenmifltir. Arafltrmaclar ekimserliin, siyasi yap, siyasetin ve siyasetilerin nitelii ve meflruiyeti ve toplumun geliflmifllik dzeyi ile
balantl olduunu belirtmektedir (Veya, 1992).
Oylama konusunun halk

yakndan ilgilendiren somut
ve gncel bir konu olup
olmamasna gre deifliklik
gstermekle birlikte, svire
de seimlere katlm oran
ok dflktr.
Neden Trkiyede semenin %80den fazlas oy vermek iin sandk baflna

giderken, sviSIRA SZDE
rede bunun ancak yars kadar semen sandk baflna gitmektedir?
SIRA SZDE
DORUDAN DEMOKRAS
D fi N E L M
D fi N E L M
Jean-Franois Auberte gre, halkoylamasn anlamadan svire nin modern tarihini anlamak mmkn deildir (Aubert, 1987, 14). Halk oylamas
deS O R dorudan
U
mokrasi aralarndan yalnzca biridir. Bir dier nemli ara ise halkn kanun teklifi mekanizmasdr.
DKKAT
SIRA SZDE
www.evrenselpdf.com
AMALARIMIZ
svirede dorudan
demokrasi aralar olarak
O R U
nitelendirilen ikiSuygulama
vardr: halk oylamas ve
halkn kanun teklifi.
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
136
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET

S O R U
Aflada da aklanaca
gibi svirede, halk yalnzca anayasa deifliklii nerisinde buluDKKAT
nabilmektedir. Bu mekanizma iin anayasa hukuku literatrnde kullanlan teknik terim
halkn kanun teklifi dir. Bu nedenle, biz de bu terimi kullanmay tercih ediyoruz. Bu koSIRA SZDE
nuda baknz: Tezi, 2009.
N N
Halkoylamas
AMALARIMIZ
svire Hukukunda halkoylamas, halkn teklifi ya da Federal Meclis tarafndan yaplan baz ifllemler iin halkn, ya da hem halkn hem de Kantonlarn grflne
K T ifade
A P eder. Anayasal dzenleme gerei baz ifllemler mecburi olabaflvurulmasn
rak halkoylamasna sunulur. Bu hallerde zorunlu halkoylamasndan bahsedilir.
Anayasann 140. maddesi gerei anayasa deifliklikleri, uluslarst organizasyonlara ve toplu
T E L gvenlik
E V Z Y O N organizasyonlarna yelik, anayasal temeli bulunmayan ivedi olduu beyan edilen (Grisel, 2001, 392) ve yrrllk sresi bir yl geen kanunlar Federal Meclis tarafndan onaylanmalarndan itibaren bir yl iinde zorunlu
olarak halkoylamasna sunulurlar. Kabul edilmedikleri takdirde yrrlkten kalNTERNET
karlar. rnein, Avrupa Birliine yelik 1989 ylnda zorunlu halkoylamasna sunulmufl ve reddedilmifltir.
Anayasann 141. maddesi ihtiyari halkoylamasn dzenlemektedir. htiyari halkoylamas sekiz Kantonun ya da elli bin vatandafln talebi zerine yaplr. Federal
kanunlar, acil durumlarda kabul edilen ve yrrllk sresi bir yl aflan ancak
Anayasaya uygun Federal kanunlar, sresiz ve ykmllklerin geriye alnamad uluslararas anlaflmalar, svirenin bir uluslararas organizasyonu katlmn ngren anlaflmalar ve bir hukuki dzenleme gerektiren anlaflmalar ihtiyari halkoyuna sunulurlar. htiyari halkoylamasnn kabul edilmesi iin halkn oylarnn ounluu yeterlidir.
ster zorunlu ya da ister ihtiyari olsun halkoylamalar ou kez yrrl
durdururlar. Halkoylamas konusu yaplan ifllem, sre sonuna kadar yrrle
giremez.
Halkn Kanun Teklifi

Halkn kanun teklifi, Anayasann tmn ya da bir ksmn deifltirmeye ynelik
olarak yz bin vatandafl tarafndan imzalanarak verilen neridir.
Bir teklifin halkoyuna sunulmas srecinde, ncelikle bir komite (bir dernek ya
da teklif vermek amac ile toplanmfl bir grup) bir metin hazrlar ve bu metni Federal makamlara sunar. Eer flekil flartlarna uygun hazrlanmfl bir teklif sz konusu ise bu teklif Resmi Gazetede, teklifi verenlerin adyla birlikte yaynlanr ve bylece imza toplama sreci bafllar. Teklifin Resmi Gazetede yaynlanmasndan itibaren on sekiz ay iinde yz bin imza toplanrsa, nce mahalli idareler tarafndan listeler kontrol edilir, sonra imzalarn fleklen kontroln yapan Federal makamlara
verilir. ncelemenin ardndan Hkmet ve Meclis sz konusu teklifin Anayasa ve
uluslararas hukukun emredici hkmlerine uygunluunu inceler. Teklif, oylamaya sunulur. Meclis anayasann bir ksmnn deifltirilmesine ynelik teklifin anayasaya ya da uluslararas hukukun emredici normlarna uygun olmad sonucuna
varrsa teklif yok hkmnde olur. Ancak hemen belirtelim ki Federal Meclis genelde bu yola baflvurmamaktadr. rnein minare inflaat yasana iliflkin halkn kanun teklifinin ve su iflleyen yabanclarn otomatik olarak snr dfl edilmesini ngren halkn kanun teklifinin halkoyuna sunulmas, Meclisin bu yetkisini kullanmamay tercih ettiinin bir gstergesidir.
www.evrenselpdf.com
137
Meclis, anayasann ksmen deifltirilmesini ngren, basit bir dille yazlmfl teklifi onaylarsa, bu teklifin Anayasa deiflikliine dnflmesi iin gerekli metni teklife uygun olarak hazrlar ve halkoyuna sunar. Eer Meclis, deifliklik teklifini uygun
bulmuyorsa, yine de halkoyuna sunar. Halkoylamas sonucunda, teklif halk tarafndan kabul edilirse, Meclis gereken deifliklik metnini hazrlar. Ayrca Federal
Meclis, deifliklik teklifine alternatif olarak bir karfl neri hazrlayabilir. Bu durumda her iki teklif ayn anda halk oylamasna sunulur. Anayasann tamamnn ve bir
ksmnn deifltirilmesine ynelik bu tr bir teklifin onaylanmas iin ifte ounluk dier bir deiflle halkn ve Kantonlarn oyunun ounluu ile kabul edilmesi
gerekir. Tpk halkoylamasnda olduu gibi, halkn teklifi bir muhalefet aracdr.
Halkoylamas statkoyu korumaya ynelikken, halkn kanun teklifi ise Anayasada
deifliklik yaplmasna hizmet eder.
SIRA SZDE
svirede Anayasann tamam ya da bir ksmn deifltirebilmek zere
bir kanun teklifi
nerilebilmesi iin ka vatandafln imzas gereklidir?
KAMU POLTKALARININ OLUfiUMU VE

BELRLENMES
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R Uhizmet sektsvire, bir serbest piyasa ekonomisidir. Bankaclk ve finans, tarm,

r, saat endstrisi, makina endstrisi lkenin temel gelir kaynaklardr. Devlet ekonomiye mmkn olduu kadar mdahale etmez. Tarm ve ulafltrma
D K K A Tsektrleri dflnda devlet destei verilmez (Schoenenberger, Nejadan, 2005, 75).
Federal sistemin bir sonucu olarak, vergi oranlarnn belirlenmesi kantonlarn
SIRA SZDE
yetkisindedir. Sermaye ve nfus dolaflm vergi oranlar konusunda kantonlar aras rekabeti artrmaktadr. Bu nedenle kantonda kantona gelirlerin ve sosyal yardmlarn dalmnda eflitsizlik meydana gelmektedir. Gelir dalmndaki
AMALARIMIZ bu eflitsizlii engellemek iin Konfederasyon, mal dengeleme sistemi araclyla federal
gelirlerin ve devlet desteklerin bir ksmn gelir seviyesi dflk kantonlara datmaktadr. Bu eflitsizlii gidermek iin gelir vergisi oranlarnn KKonfederasyon
tara T A P
fndan belirlenmesine ynelik anayasa deifliklii iin Sosyalist Parti nderliinde
verilen Halkn Kanun Teklifi, 28 Kasm 2010 tarihinde yaplan halkoylamas sonucu reddedilmifltir.
TELEVZYON
Sendikalar, Hkmet zerinde bask uygulayarak kamu politikalarnn belirlenmesinde nemli bir rol oynamfllardr (Oesch, 2008). Bu durum, lobicilik faaliyetlerinden farkldr. Sz konusu kurumlar, ye saylarnn okluu ile bir halkoylaNTERNET
mas tehdidinde bulunarak Hkmet stndeki basklarn arttrabilirler.
Hkmet
ve Meclis dier bask gruplarnn memnun olmamas riskini gze alarak halkoylamas taleplerini kabul etmektedirler. rnein 1990l yllardaki ekonomik durgunluk dnemi boyunca toplu ifl grflmelerinde yaflanan aksaklklar ifl iliflkilerini de
yansmfltr. flverenlerin saldrlar karflsnda sendikalar aresiz kalmfl, iflciler de
grev haklarn kullanamamfllardr. fl iliflkilerinde gerginliklerin trmanmas ve
zellikle dflk maafllara karfl kampanyalar bafllatlmas karflsnda ayn anda, burjuva ounlua karfl dengeleyici bir unsur olarak sendikalar tekrar glenmifltir.
Dorudan demokrasi yoluyla halkn bask kurma mekanizmalarnn, ksa vadede kamu politikalarnn oluflumu ve belirlenmesinde, ince hesaplarn yaplmasna,
atflmalarn yaflanmasna neden olduu dflnlse de aslnda uzun vadede bir uzlaflma yoludur. 1970li yllarda Leonard Neidhart (1970) tarafndan ortaya konulan
bir kurama gre halkoylamas ve halkn kanun teklifi mekanizmalarnn kullanlma
tehdidi her kanun tasars ve teklifinden nce, sz konusu tasar ya da teklif hak-
S O R U
DKKAT
N N
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
svirede kamu
politikalarnn oluflumunda
gruplar, hkmet nezdinde
karlarn savunan
NTERNET
dernekler ve sivil toplum
rgtleri, meslek rgtleri,
sendikalar ve iflveren
rgtleri etkindir.
138
knda ilgili dernekler, rgtler, sivil toplum rgtleri, meslek rgtleri vb. nin grflnnn alnmasn salar. Bu durum da uzlaflma sonucu tasar ya da tekliflerinin oluflturulmas sonucunu dourur. Bylece ortaya kan bir uzlaflma metninin
Meclis tarafndan da deifltirilmesi zordur. Bu yolla dorudan demokrasi mzakere demokrasisine dnflmektedir.
Bu durum, svirenin siyasal hareketsizliine, siyasal partilerin ideolojik olarak
zayf olmalarna yol at gerekesi ile elefltirilmifltir. Bu sistem nedeniyle belli bir
halkoylamas srasnda kurulan geici siyasal hareketlerin ve byk partiler iinde
dahi grfl ayrlna neden olmaktadr (Morandi, 2005). zellikle reform karfltlarnn halkoylamas tehditleri nedeniyle siyasal reformlarn yavafllamas sistemin aksayan dier bir yndr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
svirede Meclisin
uzlaflma metinlerini deifltirebilmesinin zor olmasnn temel nedeni
SIRA SZDE
nedir?
SONUD fi N E L M
Drt dilin konuflulduu ve farkl kltrlerin yer ald svire nin ortak paydas siyasal sistemidir
1998, 5). svire halknn ounluu, siyasal partiler ve yS O R(Kriesi,
U
rtme zerinde bask yaratarak karfl bir g olmalarna olanak salayan, siyasal
sistemden memnundur.
DKKAT
svire nin federal yaps gerei, idari rgtlenmesinde merkezi olamayan bir yap benimsenmifltir. Kantonlar gerek anlamda karar alma gcne sahiptir. KantonlaSZDE kltrel eflitliliin korunmasna katkda bulunurken te yanrn bu gcSIRA
bir yandan
dan, uygulama farkllklar nedeni ile, kantonlar aras iliflkileri zorlafltrmaktadr.
svire de hkmet sisteminin reformu hep gndemde olmufltur. Yrtme orAMALARIMIZ
gan olan Federal Konseyin, Federal Mahkeme halk tarafndan seilmesi, Federal
Konsey yelerinin saysnn arttrlmas kadnlarn siyasal hayata daha fazla katlmasn salamak
zere kadn kotalarnn konulmas, baflkanlk ya da parlamenter
K T A P
sisteme geifl nerileri baflarya ulaflmamfltr (Portmann, 2009).
N N
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
www.evrenselpdf.com
139
zet
svire, resm adyla svire Konfederasyonu, Avrupa
ktasnn ortasnda (svirelilerin deimiyle kalbinde)
yer alr. Kuzeyinde Almanya, batsnda Fransa, gneyinde talya ve dousunda Avusturya ile Lihtenfltayn bulunan, 7. 785. 806 nfusa ve 41. 293 km2 yzlmne
sahip bir lkedir. Baskenti Berndir. Almanca, Franszca, talyanca ve Romanfla svirenin resm dilleridir.
svirenin federal bir devlet olmas tamamen tarihi ve
sosyolojik nedenlere dayanmaktadr. svire modeli federalizm dier federal sistemlerden farkllk gstermektedir. Kantonlarn hukuki varl kesin bir flekilde korunmufltur. Kantonlar ile Konfederasyon arasndaki yetki paylaflmnn snrlar anayasa ile izilmifltir. svire
Meclis Hkmeti sisteminin tipik bir rneidir.
Yasama (Federal Meclis), Yrtme (Federal Konsey) ve
Yarg (Federal Mahkeme) erklerinin oluflumunu ve birbirleri aradndaki iliflkileri incelerken kuvvetler ayrl
ilkesinin uygulanmasnda yasama, yrtme ve yarg erki, arasnda kuvvetler ayrlnn snrlar belirgin deildir. Kuvvetler ayrl ilkesi svire sistemine zgn bir
flekilde uygulanmaktadr.
svire siyasal kltrnn temel zellii, halkoylamas
ve halkn kanun teklifi yntemleri ile halkn karar alma
srecine katlmdr. Kltrel eflitlilik nedeni ile ok sayda siyasal parti Federal Mecliste temsil edilmektedir.
Seimlere katlm orannn azl dikkat ekmektedir.
Kamu politikalarnn oluflumu ve belirlenmesinde dorudan demokrasi belirleyici bir rol oynamaktadr. Sendikalar, dernekler, sivil toplum rgtleri, meslek rgtleri karar alma srelerine etkin olarak katlmaktadrlar.
Federal sistemden kaynaklanan gelir dalm eflitsizlikleri mal dengeleme sistemi ve sosyal yardmlar araclyla giderilmektedir.
www.evrenselpdf.com
140
Kendimizi Snayalm
1. svirenin hkmet sistemi afladakilerden
hangisidir?
a. Baflkanlk sistemi
b. Parlamenter sistem
c. Yar Baflkanlk sistemi
d. Meclis Hkmeti sistemi
e. Yar parlamenter sistem
6. svire Federal Mahkemesi ile ilgili olarak afladaki

a. Bir anayasa mahkemesidir.
b. Yalnzca hukuku hakimlerden oluflur.
c. yeleri Federal Konsey tarafndan atanr.
d. Kanunlarn anayasaya uygunluunu denetler.
e. Hakimleri yarg grevini yaparken bamszdrlar.
2. Daimi tarafszlk ilkesi gerei, svire,....

a. Dzenli bir ordu bulunduramaz.
b. Herhangi bir savafln taraf olamaz.
c. nsani yardmda bulunamaz.
d. Kendi topraklarn savunamaz.
e. Savafl bafllatabilir.
7. Federal Konsey Baflkan ile ilgili olarak afladaki

a. Baflbakandr
b. Devlet baflkandr
c. Hkmet yesi eflitleri arasnda birincidir
d. Milletvekilidir
e. Hkmet yelerini seebilir
3. Afladakilerden hangisi Konfederasyonun mnhasr

yetkisidir?
a. Eitim
b. Salk
c. Mahalli idareler
d. Milli savunma
e. Vergi oranlarnn belirlenmesi
4. Ulusal Konsey hangi seim sistemine gre seilir?
a. ounluk sistemi
b. Tek isimli seim
c. Tek turlu seim
d. ki turlu seim
e. Nisbi temsil sistemi
5. Seimlere katlm orannn dflkl afladakilerden hangisi ile aklanamaz?
a. Halkn siyasi eilimi.
b. Halkoylamasnn konusu
c. Seimlerin okluu.
d. Eitim dzeyi
e. Siyasetin ve siyasetinin kalitesi.
8. svirede seimler srasnda afladakilerden hangisi

gerekleflir?
a. Kadnlarn seme ve seilme hakk yoktur.
b. Hkmller oy kullanamaz
c. Seme seilme yafl yirmi birdir
d. Yurt dflnda yaflayan svire vatandafllar oy kullanabilir
e. Seimler ak oy gizli seim esasna gre yaplr.
9. Federal Meclis afladaki yetkilerden hangisini
kullanamaz?
a. Gvenoyu oylamasna ynelik gensoru nergesi vermek
b. Federal Konsey yelerinin semek
b. Federal Konsey zerinde yksek denetim yetkisini kullanar
d. Federal Konsey Baflkann seer.
e. Federal Mahkeme yelerini semek
10. Halkn Kanun Teklifi mekanizmas ile halk afladakilerden hangisini gerelefltirebilir?
a. Federal Meclise kanun tasars nerir
b. Anayasa deifliklii nerisinde bulunabilir
c. Federal Konsey yelerini denetler
d. Federal Mahkeme kararlarn denetler
e. Siyasi partileri denetler
www.evrenselpdf.com
141
Yaflamn inden
Demokrasinin Tkenmesi
Bir zamanlar nl bir pil reklamnn aksine demokrasi
ancak kullanlmad zaman tkenir.
Bu adan bakldnda, son Lozan Seimleri, hatta genel olarak yerel seimler ok endifle verici. Semenlerin
katlm oran dflk, sklkla % 30un alt. lk olarak hak
talebinin, ynetenleri seme hakk olduu Arap baharn dflnnce, acaba bizim lkemizde ne oluyor da seim zaman vatandafllarmzn can bu derece sandk baflna gitmek istemiyor diye insan kendi kendine soruyor.
Oy zarfnn pul parasn demeyi reddedenlerle, byle
fleylerle uraflacak zamanm yok diyenlerin ocuka
gerekeleri zerinde durmuyoruz. Her halkarda ne
isterlerse onu yapyorlar ya da hepsi satlmfl, hepsi
kokuflmufl hatta kyller vb. fleklindeki gerekeleri
de aklda tutmuyoruz. Bu mazeretlerle yetinenler muhtemelen kendilerine gndermede bulunuyorlar veya
yle bir benlikleri var ki aday olmadklar iin seviniyoruz. Ama sorun bu flekilde zlmyor.
Semenlerin ekimserlii neye balanabilir? Ana hatlaryla iki yant verelim. Bu durum, belki bir yandan siyasi partilerin istek yaratmay bilmemesine te yandan
adaylarn artk tannmamasna bal.
Demokrasi siyasi partiler olduu mddete iflleyebilir.
Yokluunda kargafla tehdidi ortaya kar. Asnda, siyasi partiler-tek bir konunun delisi olmamak flartyla- bir
program, bir sosyopolitik felesefe temeli, kamu yararna hizmet iin neriler sunduklar takdirde, vatandafllarn bir topluluun ynetilmesine iliflkin fikir edinmelerine olanak salarlar. Bir parti iinde flu ya da bu yntem, flu ya da bu durum hakknda fikir ayrlklar olabilir, ama ortak temel, vatandafla ortak tutum hakknda
bilgi veren bir referanstr. Ancak bugn, sadece aritmetik amalarla, gerek bir program olmayan, sada olduu kadar solda da oklu ittifaklar, ayn siyasal glerin yasama dneminde ska birbirlerinin barsaklarn
deflmesi semeni rahatsz ediyor. Sadece - acemiler
iin anlafllabilir olan- bu frsatlk erevesine nisbi
temsilin zorluklar ekleniyor. Partilerin roln pekifltiren ve aznlklar koruyan bu mekanizma zellikle bir
demokraside partilerin ifllevini anlamay ve bu tr partilerin inandrc olmasn gerektirir. Ancak, partiler gerekten gvenilir olmad gibi, medyatikleflme partileri
deil bireyleri teflvik ediyor. Ama aflr iletiflim amzda bile bireyler yeterince tannmyor. Adaylarn tantm
kokteyllerinin veya konferans akflamlarnn modas ge-
ti. Afifller, reklamlar ve broflrler var ama okuyan ya da

gren kim? Ayrca sloganlar genelde ok ilkel. fiphesiz birok aday Facebookta ya da partinin internet sitesinde, ama semenler zamanlarn internette srf yaparak harcamyorlar. Kald ki bilgisayarlarla yaplan
bu yoklamalar meraktan ok kara hizmet ediyor. Sonuta hibir fley yz yze iletiflimin yerine geemiyor.
Kaldrmlardaki stantlar biraz olumlu, ama aday olmayan sadk kk bir partili ekip bu stantlarn baflnda
ve ok az semene ulaflyorlar. En azndan partilerin
seimine gvenilseydi, toplu listelere oy verilmekle yetinilirdi. Ama tam da bu gven zayf.
Geriye, en azndan, dnya zerinde hayatlar pahasna
bu devi yerine getirmeye alflanlara sayg iin vatandafllara seim devlerini yerine getirmelerini nermek
kalyor.
Kaynak: Suzette Sandoz, Le Temps, 14.04.2011.

1. d
2. b
3. d
4. e
5. a
6. e
7. c
8. d
9. a
10. b
Yantnz yanlfl ise svire Modeli Federalizm

Yantnz yanlfl ise Siyasal Kurumlar
Yantnz yanlfl ise Siyasal Kltr konusunu
Yantnz yanlfl ise Siyasal Kurumlarn flleyifli
Yantnz yanlfl ise Siyasal Kltr konusunu
Yantnz yanlfl ise Dorudan Demokrasi
www.evrenselpdf.com
142

Sra Sizde 1
svire nin, siyasal tarihinin geliflimi ve zellikle 1798
ylnda kurulan Helvet Cumhuriyetinin baflarszl sonucu mevcut anayasal yaplanmann, kltrel eflitlilii
ve Kantonlarn egemenliin korunmasnn en iyi yolu
olduu dflnlmfl ve bu yap bir miras olarak alglanmfltr. Dolaysyla, svire anayasal sistemi 1830lu yllardan bu yana neredeyse deiflmeden korunmufltur.
Sra Sizde 2
svirede dorudan demokrasi aralar olan halk oylamas ve halkn kanun teklifi mekanizmalar semenin siyasal hayatta etkin olarak katlmasna fazlasyla olanak
tanmaktadr. Bir sre sonra, semen, seimlerin okluu nedeniyle seimlere olan ilgisini kaybetmektedir.
Sra Sizde 3
Halkn kanun teklifi, Anayasann tmn ya da bir ksmn deifltirmeye ynelik olarak yz bin vatandafl tarafndan imzalanarak verilen neridir.
Sra Sizde 4
svirede halkoylamas ve halkn kanun teklifi mekanizmalarnn kullanlma tehdidi dolaysyla her kanun
tasars ve teklifinden nce, sz konusu tasar ya da teklif hakknda ilgili dernekler, rgtler, sivil toplum rgtleri, meslek rgtleri vb. nin grflnnn alnmasn salamaktadr. Bu durum da uzlaflma sonucu tasar
ya da tekliflerinin oluflturulmas sonucunu dourmaktadr. Bylece farkl rgt ve sivil toplum kurulufllarnn ortaya kard bir uzlaflma metninin Meclis tarafndan da deifltirilmesi zordur.
Andersson, N. (2004). Face une Suisse populiste et
passiste, Mouvements, 32, 140-147.
Armingeon, K. (2003). Le systme de partis de la Suisse en comparaison internationale Une tude
lappui des rsultats des lections au Conseil
national 1971-1999, Office fdral de la statistique, Neuchtel.
Aubert, J.F. (1983). Expos des institutions politiques de la Suisse partir de quelques affaires controverses, Payot: Lausanne.
Aubert, J. F. (1987). La formation du rgime politique suisse: introduction historique, Pouvoirs, Paris, 5-15.
Benot, A. (2009). Le partage vertical des comptences en tant que garant de lautonomie des tats
fdrs en droit suisse et amricain, thse de
lUniversit de Neuchtel, Schulthess, Genve.
Csar, J. (1860). Commentaires sur les guerres de
Gaulles (ev. Charles Louandres), Charpentier, Librarie-Editeur: Paris. 3 Ocak 2011 tarihinde www.books.google.com adresinden eriflildi.
Fleiner, T.; Misic, A. ve Tpperwein, N. (2005). Swiss
Constitutionnal Law, Kluwer Law International.
Grewe, C. ve Fabri, H. R. (1995). Droits constitutionnels europens, Presses Universitaires de France:
Paris.
Grisel, E. (2001). Les droits populaires au niveau cantonal. Droit constitutionnel suisse, Schulthess: Zrich, 397-411.
Grisel, E. (2010). Gouvernement suisse: le Conseil
fdral avec la collaboration de Anouk Neuenschwander, Stmpfli: Berne.
Grisel, E., Le systme electoral et le contentieux
lectoral en Suisse, rapport prsent au colloque Les standards europens du droit electoral
dans le constitutionnalisme contemporain, 2829 mai 2004, Sophia, 03 Ocak 2011 tarihinde http:
//www.venice.coe.int/docs/2004/CDLUD%282004%29003-f.asp adresinden eriflildi.
Hottelier, M. (2002). Ladhsion de la Suisse lOrganisation des Nations Unies: aspects constitutionnels,
Revue Franaise de Droit Constitutionnel, 51,
485-501.
Hottinger J. T. (1997). La Suisse: une dmocratie consociative ou de concordance?, Revue Internationale
de Politique Compare, 4/3, 625-638.
Klz, A. (2006). Histoire constitutionnelle de la Suisse moderne: ses fondements idologiques et
son volution institutionnelle dans le contexte
europen, de la fin de lAncien Rgime 1848
traduit par Alain Perrinjaquet et Sylvie Colbois, en
collaboration avec Alfred Dufour et Victor Monnier,
Stmpfli: Berne; Bruylant: Bruxelles.
Kriesi, H. (1998). Le systme politique suisse, Economica, Paris.
Lavau, P. (2004). Les grandes dmocraties contemporaines avec la collaboration de Jean-Paul Lepetit, Presses universitaires de France: Paris.
Lijphart A. (1977). Democracy in plural societies: a
comparative exploration, Yale University Press:
London.
www.evrenselpdf.com
Lipson, L. (1956). Le systme des partis politiques en

Suisse. Revue franaise de science politique, 4,
813-832.
Morandi, P. (2005). Dmocratie de concordance, Dictionnaire historique de la Suisse. 3 Ocak 2011 tarihinde www.hls-dhs-dss.ch adresinden eriflildi.
Neidhart, Leonhard (1970). Plebiszit und pluralitre
Demokratie: eine Analyse der Funktion des
schweizerischen Gesetzesreferendums, Bern.
Oesch, D. (2008). Les syndicats en Suisse de 1990
2006: stratgies, fusions et volutions de leurs
effectifs, Union syndicale suisse.
Papadopoulos, Y. (1997). Les processus de dcision
fdraux en Suisse, avec le concours de S. Kobi
et I. Moron), LHarmattan, collection Logiques politiques: Paris.
Pascal, M. (2001). Le principe de la sparation des pouvoirs, Droit constitutionnel suisse, Schulthess,
Berne, 1011-1025.
Portmann, J. (2009). Histoire du gouvernement
fdral suisse: le Conseil fdral des prmices
de lAncien Rgime 2009, Arttesia: Lausanne.
Schoenenberger, A. ve Zarin-Nejadan, M. (2005). Lconomie suisse, collection Que-sais-je?, Presses universitaires de France: Paris.
Tezi, E. (2009). Anayasa Hukuku, 13. Bas, Beta Yaynlar: stanbul.
Veya, S. (1992). Labstentionnisme, Universit de Neuchtel: Neuchtel.
Aubert, J.F. ve Mahon, P. (2003). Petit commentaire
de la Constitution fdrale de la Confdration
suisse du 18 avril 1999, Schulthess, Zrich: Ble,
Genve.
Auer, A. (2007). Le recours constitutionnel: terra incognita. Les recours au Tribunal fdral, Schulthess: Genve, 157-180.
Auer, A. ve Von Arx, N. (2002). La lgitimit des
procdures de vote: les dfis du e-voting. AJP, 5,
491-499.
Auer, A. (1997). La dmocratie directe helvtique dans
le contexte europen: origine, conditions, pratique.
Dmocratie directe et Union Europenne, Edition Universitaires: Fribourg, 11-27.
Auer, A., Malinverni, G. ve Hottelier, M. (2006). Droit
constitutionnel suisse, vol. I, Stmpfli: Berne.
Bastid, P. (1956). Le gouvernement dassemble, Editions Cujas: Paris.
143
Church, C. H. (2010). Thoughts on Switzerland in Europe, as seen from foggy northern islands, Die
Schweiz und Europa. Vdf Hochschulverlag AG an
der ETH, Zrich, 163-182.
rard, M. Esquisse dune sociologie des classes sociales en Suisse, in: SociologieS [En ligne],
Dcouvertes / Redcouvertes, Maurice Erard, 3
Ocak 2011 tarihinde http://sociologies.revues.org/index2985.html. adresinden eriflildi.
Flauss, J.F. (2005). Llection tacite. Retour sur une vraie fausse curiosit du droit constitutionnel suisse. Revue Franaise de Droit Constitutionnel, 61, 3-18.
Garrone, P. (1990). Llection populaire en Suisse:
tude des systmes lectoraux et de leur mise
en uvre sur le plan fdral et dans les cantons, Thse Genve.
Grisel, E. (2004), Initiative et rfrendum populaires: trait de la dmocratie semi-directe en droit suisse, Staempfli Berne.
Kriesi, H. (2009). The role of the federal government in
direct-democratic campaigns. Rediscovering public law and public administration in comparative policy analysis: a tribute to Peter Knoepfel,
Presses polytechniques et universitaires romandes,
Lausanne, 79-96.
Malinverni, G. (1998). Lindpendance de la Suisse dans
un monde interdpendant. Revue de droit suisse,
117/ II, 1-137.
Marchal, G. P. (1993). Les traditions nationales dans
lhistographie suisse. Visions sur le dveloppement des tats europens: thories et historiographies de ltat moderne: actes du colloque
organis par la Fondation europenne de la science et lEcole franaise de Rome: Rome, 18-31
mars 1990, Collation VIII, Ecole franaise de Rome,
271-296.
Uygun, O. (2007). Federal Devlet, geniflletilmifl 3. Bas, On ki Levha Yaynclk: stanbul.
Watts, R. L. (1999). Comparing federal systems, 2nd
ed, McGill-Queens University Press: Montreal.

Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu internet sitesi:
http: //www.venice.coe.int/.
svire Konfederasyonu internet sitesi: http: //www.admin.
svire Konfederasyonu Federal statistik Brosu internet sitesi: http://www. bfs.admin. ch
www.evrenselpdf.com
Amalarmz
N
N
N

Otoriter rejim trlerini tanyacak ve bu trleri birbirinden ayran ana zellikleri saptayabilecek,
Otoriter rejimlerde devletin vatandafllaryla iliflkisini nasl bir erevede kurduunu ve neden byle bir erevede kurmay setiini aklayabilecek,
Otoriter rejim tiplerinin tartfllmasyla edinilen kuramsal ereveyi Franco
dnemi spanyasndaki siyasal geliflmelerle iliflkilendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Tek Parti Hkmeti

Askeri Cunta
Diktatrlk
Melez Rejimler
Siyasi Kontrol
Korporatizm
Himayecilik
Yarflmac Otoriterlik
indekiler
Sistemler
Otoriter Rejimler
www.evrenselpdf.com
OTORTER REJM KAVRAMI

OTORTER REJM TRLER
OTORTER REJMLERDE DEVLETBREY LfiKILER
OTORTER REJM RNE:
FRANCO DNEMNDE SPANYA
Otoriter Rejimler
OTORTER REJM KAVRAMI
Ufak bir zmrenin devlet ynetimini topluma karfl anayasal bir sorumluluu olmadan elinde tuttuu siyasal sistemlere otoriter rejimler denir. Otoriter rejim, siyasal sistemler arasnda kkeni en eskiye dayanan ve haliyle tarih boyunca iinde birok farkl tr barndrmfl sistemdir. Tarihsel adan baktmzda antik Yunan flehir devletleri ve 19.yy ve sonras modern ulus-devletlerin bir ksmnda grdmz demokrasiler ve Napolyon Bonaparte ile bafllayp Nazizim ve Stalinizm
gibi ynetimlerle devam eden modern aa zg totaliter rejimler insanln siyasi tarihinde istisnai vakalardr. Oysa otoriter rejimler tarih boyunca birok farkl
corafyada, farkl flekillerde ortaya kmfllardr. rnein 14. ve 17. yzyllar arasnda inde hkm sren Ming hanedannn merkezi brokrasi zerinden lkede kurduu mutlak bir hakimiyetten sz edilebilirken, Ming hanedannn Britanyadaki adafl Tudor hanedan, kral ve kralielerinin eflitli prenslerle yapt
koalisyonlar iinde, adem-i merkeziyeti (yerinden ynetime dayal) bir anlayflla
krall ynetmekte idi.
20. yzyl sresince Batl devletlerin smrgelerini kaybetmesi (dekolonizasyon) sonucunda dnya siyasi sahnesine dzinelerce yeni lke girmifltir. Bu lkelerin ounluu ne Nazizm veya Maoizm gibi totaliter bir sistemi benimsemifl, ne
de liberal demokrasiler gibi genifl katlma ve gler ayrlna nem veren oulcu sistemlere gemifllerdir. Totaliter ve demokratik rejimleri bir doru parasnn
iki ucu gibi grrsek, yeni lkelerin siyasi sistemleri bu para zerinde utan uca
dalm gstermekteydiler. Modern otoriter rejimlerde grlen bu eflitlilik siyaset
SIRA
SZDEotoriter rebilimcilerin dikkatini ekmifl, konunun nclerinden Juan Linz
(1970)
jimleri totaliter rejimlerden ayran zellikleri ana noktada toplamfltr. Otoriter
rejimlerde (1) siyasal katlma snrldr; (2) halk siyasal olarakDseferber
(mobilize)
fi N E L M
edecek ve sistemi bir arada tutacak kapsaml bir ideolojik yap yoktur; (3) iktidardaki kifli veya gruplarn erkinin grece olarak snrl ve tahmin edilebilir olmas sz
S O R U
konusudur.
Dekolonizasyon bir smrge

devletin bamszln
kazanma srecine verilen
addr.
Nasyonal sosyalizm, faflizm, Marxizm-Leninizm ve Maoizm gibi totaliter

detayl
D Krejimlerin
KAT
tanm ve tartflmasn 7. nitede bulabilirsiniz.
SIRA SZDE
N N
Modern siyasi arenada otoriter rejimlerin bu sklkta ortaya kmasnn ardndaki sebepleri arafltran siyaset bilimciler, iki ana etken zerinde durmufllardr: ekoAMALARIMIZ
K T A P
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
146
Bir lkenin gelir dzeyi

ykseldike o lkede askeri
darbe grlme olasl da
nemli lde azalr. Modern
siyasal tarihte darbe
yaflamfl en zengin lke olan
1976 Arjantininde kifli
baflna dflen milli gelir
4000 Amerikan dolar
civarndayd.
Sosyal bilimlerde bir sava

grgl (ampirik) destek,
istatistiki analiz ya da
karfllafltrmal yntemle
yaplan deney benzeri
zmlemeler (analiz) ile
salanabilir.
nomik etkenler ve sosyokltrel etkenler. Ekonomik aklamalarn temelinde pazar-siyasal rejim iliflkisi yatmaktadr. Pazarlarn verimli alflt, dolaysyla uzun
sreli ekonomik bymenin grld lkelerde fakirlik azalacak ve ortaya gl bir orta snf kacaktr (Lipset, 1959). Barrington Mooreun (1966) nl alflmas Diktatrlk ve Demokrasinin Toplumsal Kkenlerinde belirttii zere, orta snfn gl olduu mreffeh bir toplum siyasal isteklerini barfll ama etkili bir flekilde dile getirme flansna sahip olacaktr. Bu snfsal farkndalk zamanla yneticilerin yetkilerini kstlamaya ynelik demokratik reformlara da yol aacaktr.
Ekonomik geliflmifllik ve otoriter rejimlerin varl arasndaki negatif iliflkinin
genel olarak grgl destei mevcuttur (Przeworski ve dierleri, 2000). rnein, kifli bafl milli gelir 5000 Amerikan Dolar ve zerinde olan lkelerin %50si otoriter
bir siyasal rejimle ynetilirken, kifli bafl 10.000 Amerikan Dolar ve zerinde olan
lkelerin sadece %10u bu flekilde ynetilmektedir. Ancak, olduka zengin olup
otoriter rejimlerle ynetilen lkeler (rnein Suudi Arabistan, Katar) ve fakir lkeler grubunda yer almasna ramen pekiflmifl demokratik dzene sahip olan Hindistan gibi lkeler de mevcuttur.
Sosyokltrel yaklaflmlar ise bir toplumdaki baz kltrel zelliklerin bu toplumda gcn tepede younlaflmasn grece mmkn kldn savunur. Geleneksel ve bekasn salamaya odaklanmfl toplumlarda, hiyerarfli, itaat ve cemaatilik
gibi otoriter sistemlerin yapsyla birebir rtflen zellikler bireyselcilik, zgrlk
ve eflitlik gibi ilkelere tercih edilmektedir. Baz siyaset bilimciler, belirli dinlerin ve
etnik gruplarn bu tr hiyerarflik yaplanmalara daha ak olduunu, dolaysyla
otoriter rejimlerin ortaya kmasnda kolaylafltrc bir rol oynadn savunmufltur.
Bu tr nermelerin en son oda slam dini ile otoriter rejimlerin ortaya kmas
arasnda olabilecek bantlardr (rn. Huntington 1993). Benzer nermeler 1950
ve 1960l yllarda Katolik toplumlar, 1970li yllarda ise Konfys kltryle yorulmufl Uzakdou toplumlar iin de yaplmfltr. Ancak, dine dayal bu tr sosyokltrel savlar grgl destek bulmamfltr.
OTORTER REJM TRLER
Otoriter rejimlerde rejimin

kurallarn askeri cunta, tek
parti veya diktatr
belirleyebilir.
Otoriter rejimlerin uzun tarihsel gemifli, siyaset bilimi repertuarna birok farkl
otoriter rejim tr sokmufltur. Hatta otoriter rejimleri demokratik ve totaliter rejimler elendii zaman oluflan genel bir arda kalan kategorisi olarak gren siyaset bilimciler de vardr. Bu tr kavramsal eflitlilii snflandrmak iin ilk temel
noktamz flu soru olacaktr: Otoriter rejimlerde rejimin kurallarn ve devletin asli grevlerinin nasl yrtleceini kim belirler? Bu sorunun cevab ana grubun varlna iflaret etmektedir: askeri cunta ynetimi, tek parti ynetimi ve lider
temelli dikta ynetimi. Burada hatrlanmas gereken baflka bir unsur ise, aflada
tartfllan trn ideal, biimlendirilmifl trler olmasdr. Gerek hayatta gzlemlediimiz otoriter rejimler, her trn zelliklerini belirli derecede bnyelerinde barndrmaktadrlar.
Askeri Cunta Ynetimi

Askeri cunta ynetiminde lkede kimin iktidar sreceine ve kimin hangi politikalar (ticaret, eitim, ulafltrma vb.) yrteceine ordu veya ordu iinde bir grup
subay karar verir. Bu tr rejimlerde ordunun gnlk politikalara koyduu arlk
deiflkenlik gsterebilir. Baz askeri rejimler kurduklar sisteme ciddi bir tehdit gelmedii srece perde arkasnda kalp lkenin idaresini brokrat/teknokrat yneti-
www.evrenselpdf.com
6. nite - Otoriter Rejimler
147
cilere brakmay yelerken, bazlar da lke idaresinde nemli bir rol oynamay tercih ederler. rnein, askeri vesayetin uzun sredir siyasi hayatta nemli bir rol oynad Taylandda ordu idari ifllere karflmamay, zellikle ekonomi politikalarnda
siyaset dflnda durmay tercih eder. 1980lerden beri-en azndan biimsel olarakparlamenter demokrasi ile ynetilen Taylandda ordu 1991, 2006 ve 2008 yllarnda sivil ynetimlere, ksa sreli mdahalede bulunmufltur. Her mdahaleyi
de tetikleyen olaylar demokratikleflme srecinde baz sivil politikaclarn ordunun
anayasal roln hafifletmeye alflmasyla ilintilidir. Taylandn komflusu Myanmarda ise ok farkl bir sistem grmekteyiz. 1962 ylnda darbe ile iktidara gelen
ve 1988-2011 seneleri arasnda da Devlet Barfl ve Kalknma Konseyi (DBKK) hkmeti sfat ile lkeyi yneten cunta rejimi kamu iktisadi yatrmlarnn yl be yl
belirlenmesinden, pirin eltiklerinde kullanlacak tarm ilalarnn izinlerinin verilmesine kadar birok konuda etkin olarak nfuzunu kullanmfltr.
Tek-Parti Ynetimi
Tek-parti sistemleri otoriter rejimler arasnda en istikrarl ve yapsal adan en esnek olandr. Bu sistemin ana zellii devletin yasama, yrtme ve yarg kollarnn tek bir siyasi parti tarafndan mutlak biimde denetlenmesi ve iflletilmesi, baflka bir deyiflle partinin devletle eflanlaml hale gelmesidir. Devletin kademelerinde grev yapan brokratlar ayn zamanda parti yesidir. Parti, siyasi gc tekelinde tutar ve detayl rgtlenmesi ile en ufak mahalli idarelere kadar lkenin
kontroln salar. Bu tr sistemlerde parti yeleri partide ve devlette pozisyonlar
edinmek iin zaman zaman parti iinde yarflma flans bulurlar. Ancak, dier partilerin iktidardaki partiyle anlaml bir siyasi yarfla, rnein haka ve zgrce yaplacak olan seimlere girme flanslar yoktur. Ynetimdeki partinin tekillii hukuki olarak dier partilerin yasaklanarak veya pratikte dier partilerin kukla partiler
haline getirilmesi veya iktidardaki partiye karfl eflit flartlarda muhalefet yapmalar
nlenerek salanabilir. Gl ve kapsayc rejim propagandas, dier tr otoriter
rejimlere gre halk desteine daha fazla ihtiyac olan tek parti ynetimlerinde
nemli bir rol oynar.
Totaliter rejimler nitesinde etraflca tartfllan ve liderlerin parti zerinde aflr
derecede kontrol ve etkisi bulunan talyadaki Faflist Parti ve Almanyadaki Nazi
Partisini bir kenara brakrsak, getiimiz 50 sene iinde tek-parti rejimleri geliflmekte olan nc dnyada grlmfltr. Bunlar iki ana bekte toplayabiliriz:
Komnist ve dier tek parti rejimleri.
Komnist Rejimler
lkedeki retim aralarna ounlukla devletin sahip olduu, lkedeki ekonomik,
sosyal ve kltrel yatrmlarn devlet tarafndan planland ve yapld komnizm, tek-parti sistemlerin tarih boyunca gzlemlenen en yaygn flekli olmufl ve
dnya siyasetini derinden etkileyen lkeleri ortaya karmfltr. Komnizm ile ynetilen lkelerin says 1980lerin baflnda en yksek seviyeye ulaflmfltr. Sovyetler
Birliinin yklmasndan nceki on ylda bir Uzakdou lkesi olan Vietnamdan
Karayip adalarndaki Kbaya, Afrika ktasnn gneydou ucunda yer alan Mozambike kadar eflitli rnekler sergilemifllerdir. Ayrca Dou Avrupadaki Varflova
Pakt yesi olan Polonyadan Romanyaya kadar bir dzineden fazla lke bu tr
tek-parti sistemi ile ynetilmekteydi. Bu sre zarfnda, dnyadaki rnekleri de iki
dzineden fazla saydayd (Geddes, 1999).
www.evrenselpdf.com
Tek parti rejimleri iinde iki

alt trden sz edebiliriz:
Geliflmekte olan lkelerdeki
komnist parti uygulamalar
ve dier tek parti rejimleri.
148
nc Dnya lkelerindeki Dier Tek Parti Rejimleri

Komnist bloun dflnda yer alan tek parti rejimlerinin birou baskc ynetimlerini lkelerinin modernleflme ve kalknma ncelikleri ile meflru klmfllardr. Meksikada 1929-2000 yllar aras iktidarda olan Kurumsal Devrim Partisi (Partido Revolucionario Institucional, PRI) ve Gney Koreyi 1963-1998 yllarnda aralksz
olarak 35 yl yneten Demokratik Cumhuriyet Partisi bu tr kalknma odakl tek
parti rejimlerine rnektir. Ayrca, dekolonizasyon sonras birok Afrika lkesinde
benzer flekilde tek-parti rejimleri grlmfl, fakat Afrikadaki bu partiler genellikle
iktidarlarn diktatrlere brakmfllardr.
Dikta Ynetimi
Dikta ynetimlerinde bafltaki tek adamn (diktatrn) her konuda mutlak hkimiyeti sz konusudur. Devletteki btn kilit kararlarlar diktatr ve yakn evresi
tarafndan alnr. Tek-parti ve/veya ordunun destei ve lke iindeki yaplanmas, bu diktatrlerin lkeyi etkili bir flekilde ynetebilmeleri iin gerekli olabilir.
Ancak diktatrlkleri tek parti ve askeri cunta ynetiminden farkl klan zellik
bu iki kurumun diktatrn siyasal erkini kontrol veya tehdit edecek kadar etkili
olmayfllardr.
SIRA SZDE
Bir diktatr iktidara getiren etkenlerle, onu iktidarda tutan etkenler farkl
olabilir. Kiflisel karizma ve beklenmedik olaylar (suikast, doal afet, i savafl,
baflka lkelerin
bir lideri bafla diktatr olarak getirebilir. Bir lider, baflnD fi N Eiflgali)
LM
da olduu siyasi sistemi eflitli bahanelerle lavedip bir dikta rejimi kurabilir.
Bunun en temel yolu Latin Amerikada grlen bir sivil darbe uygulamas olan
S O R U
autogolpedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
spanyolca bir
D szck
K K A T olan autogolpe sivil iktidarn kendine darbe yapmas anlamna gelir. Japon asll lider Alberto Fujimorinin 1992de Peru devlet baflkan iken parlamento ve
yargy lavedip iktidar kendi bnyesinde toplad sivil darbe, bu terimi siyaset bilimi yaSIRA SZDE
znna kazandrmfltr. Julius Sezarn Roma Senatosunu lavedip kendisini imparator ilan
ettii sivil darbeyi de tarihteki ilk ve en nl autogolpe rnei olarak kabul edebiliriz.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
Bir siyasi liderin politik
destek karfll kifli ve
Tzmrelere
E L E VSZDE
Z devletin
YON
SIRA
kaynaklarn kullanarak
maddi kar salamasna
patronaj sistemi denir.
D fi N E L M
NTERNET
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
AMALARIMIZ
ktidara gelen diktatrler burada kalabilmek iin eflitli kurumsal hile ve gdmlemelere (manipulation) baflvururlar. ktidar rakiplerine kaybetme korkusu,
diktatrlerin
K bu
T tr
A P rakiplerin iinden treyebilecekleri devlet kurumlarn bilerek
zayf tutmalarna yol aabilir (Geddes, 2003, 54). Devlet iinden alabilecei kurumsal destei kstl olan diktatrler, iktidarlarn pekifltirmek iin gerekli olan gc kiflisel alarndan
kabile, cemaat, etnik grup vb.) edinmeye alflrlar. Bu
TSIRA
E L E VSZDE
Z(akrabalk,
YON
alar zerinden salanan destek g ve maddi yarar alflverifli zerine kuruludur.
Diktatr, kendisini iktidarda tutan bu gruplara devletin olanaklarn olabildiince
sunar. rnein,
lideri Kaddafi 1969 darbesiyle iktidara geldikten sonra birD fi N ELibya
LM
N T E Rkomutann
NET
ok st dzey
balln onlara lks bir hayat sunarak salamfl, orduda geri kalan nemli pozisyonlara da kendi afliretinden hatta akrabalar arasndan
S O R U
atamalar yapmfltr.
Max WeberinDEkonomi
K K A T ve Toplum adl eserinden esinlenen Juan Linz ve Alfred Stepan (1996),
bir toplumdaki btn birey ve topluluklarn bir diktatrn nceden tahmin edilmesi zor, despotik mdahalelerine srekli olarak maruz kald sistemleri sultani (sultanistic) rejimler
SIRA SZDE
olarak adlandrmfllardr. Bu tr rejimlerin savunduu ideolojiler bile diktatr arzu ederse
ksa srede deiflebilir; rnein 1980lerde Libyada grld zere, bu tr rejimler ksa srede sosyalist
ideolojiden din arlkl bir devlet ideolojisine (teokrasiye) geebilirler.
AMALARIMIZ
N N
K T A P
www.evrenselpdf.com
TELEVZYON
TELEVZYON
149
Suudi Arabistan, Katar, Brunei gibi patronaj sistemine dayanan ok sayda rejim gnmzde varlklarn srdrmektedir. Ancak bu tr geleneksel himayeci sistemlerin ounlukla petrol zengini olmalar tesadf deildir. Patronaj oluflturan
nfuz alflveriflini uzun vadede srdrmek bir diktatr iin hem pahal hem de rizikoludur. Sistemde yeterince kk salabilecek her kifli diktatr devirebilir. Ayrca
bu lkelerin ana ihra kalemlerinin (rnein petrol) dnya pazarlarndaki fiyatlar
dflebilir. Byle bir dflfl, liderin etrafna salad olanaklar ve dolaysyla patronaj uygulamasn sekteye uratabilir. Bu rizikonun farknda olan diktatr, patronaj
ile toplad destekilerini ok uzun sre etrafnda tutmaz. Dolaysyla, dikta rejimlerinin ynetim kadrosunda hzl devinim gzlemlenir. Devrik Irak diktatr Saddam Hseyinin iktidar sresince yakn evresindeki yardmclarnn grev tanmlarn devaml deifltirmesinin, bu yardmclarn birounu dzmece sulamalarla
idam etmesinin ve lke iindeki saysz gvenlik kurumunun birbirleri zerine
muhbirlik yaptrmasnn altnda yatan da patronaj temeline dayanan iktidarn koruma gds olmufltur.
Smrge srecinden sregelen kurumsal zayflklar ve bamszlklarnn Batl
devletlerin topraklarndan ekilmesiyle bir anda kazanlmas Afrika devletlerini smrge sonras dnemde geliflmelerini tamamlamakta zor durumda brakmfltr. Bu
zayf Afrika devletleri ve anayasalarnda yer alan demokratik kurallar, lkelerin
zenginliklerini ele geirmek isteyen hrsl Afrika liderleri iin sindirmesi kolay lokmalar olmufllardr. ounlukla kalknma kisvesi altnda siyasal gc kendilerinde
SIRA SZDE
toplayan bu liderler, zamanla devletin btn organlarn kendilerine
baml hale
getirmifllerdir. Liderin bir taraftan devletin kaynaklarnn kullanm zerinde snrsz yetkisi bulunduu, dier taraftan bu gc yaknlarn kayrmak
D fi Nve
E L Miin kulland rejimlere neopatrimonyal rejimler denmektedir. Neopatrimonyal rejimleri,
dier dikta rejimlerinden ayran en nemli zellik neopatrimonyal liderlerin iktiS O R U
darda kalmak iin devlet organlarn bilerek zayf tutmasdr.
Neopatrimonyal liderin devletin kaynaklarnn kullanm zerinde snrsz
bulunD K K A yetkisi
T
duu ve bu gc yaknlarn kayrmak iin kulland Afrika lkelerinin ordular bir yandan karfl darbe riskini nlemek iin zayf tutulur, dier yandan da baflka
gruplarn darbe
SIRA SZDE
yapma riskini nlemek iin baflkentten ok fazla uzaklafltrlmaz. Neopatrimonyal liderler
orduyu hem zayf tutup hem de baflkentten uzaklafltrmaya korktuklar iin dier ktalara
AMALARIMIZ
nazaran Afrikada lkeleraras savafllarn flaflrtc derecede seyrek
olmas rastlanan bir
durumdur (Henderson, 2009).
Liderin bir taraftan devletin

kaynaklarnn kullanm
SIRA
SZDE
zerinde snrsz
yetkisi
bulunduu, dier taraftan
bu gc yaknlarn
kayrmak ve iin kulland
D fi N E L M
rejimlere neopatrimonyal
rejimler denmektedir.
N N
K sistemleri
T A P
lkenin kaynaklar ne kadar genifl olursa olsun, basit patronaj
karmaflklaflmfl bir toplumda ortaya kacak kar atflmalarn nleyecek kapasiteye sahip deildir. zellikle ekonomik modernleflme hedefinde olan lkelerin toplumlaT E Lrnein,
E V Z Y O N byyen
rnda bu tr karmaflk kar iliflkilerinin gelifltiini grmekteyiz.
ve geniflleyen bir ekonomide ifli-iflveren atflmas kadar sektrleraras ve blgeleraras rekabet de devletin gndeminde nemli yerler iflgal edecektir. lkesinde
hem ekonomik geliflmeyi hem de iktidarn srdrmek isteyen diktatrler, kontrolNTERNET
l bir flekilde oulcu yaplarna izin vermeye, baz ynetsel glerini de baflka
gruplara delege etmeye bafllar. Sovyetler Birliinin dalmas, Kbann ald dfl
yardmlara ciddi bir sekte vurup lkeyi ekonomik zorluklarla karfl karflya braknca, Fidel Castro mahalle ve ky baznda oulcu siyasi yaplanmalara izin vermeye bafllamfl ve hatta komnist bir rejimden beklenmeyecek bir hareketle Ortodoks
Hristiyanlarn ruhani lideri Bartalomeosu 2004 ylnda Kbaya davet etmifltir.
www.evrenselpdf.com
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
150
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
Melez Rejimler
S O R U
Yukarda belirtilen ana
D KdeK zellikleri
AT
trden
bnyesinde barndran
otoriter rejim trlerine melez
SIRA SZDE
otoriter
rejim trleri denir.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Askeri-cunta,SIRA
tek-parti
SZDE ve dikta rejimleri arasnda halkn ekonomik refahna en ok hassasiyet gsteren rejim hangisi olabilir? Neden?
Yukarda belirtilen tipik otoriter rejimlerinin gerek hayatta birebir rneklerini ok

S O R U fiu ana kadar hkm srmfl birok otoriter rejim bu ideal
sk grmemekteyiz.
trn farkl zelliklerini bnyelerinde barndrmaktadr. Bir otoriter rejimin zaman
iinde baflka tr otoriter rejime dnflt de sklkla gzlemlenebilir. Hatta otoriDKKAT
ter rejimler bazen eflitli demokratik kurumlar da bnyesine katabilir. Farkl rejimlerin kurumsal zelliklerini bir arada barndran bu tr vakalara melez rejimler
SIRA SZDE
adn vermekteyiz.
Ordu-diktatrlk karflm rejimler, melez otoriter rejimler arasnda en sk grlenleridir. AMALARIMIZ
Bir diktatr iin, devletin ynetimini elinde bulunduran orduyu kontrolne almak, tm devlet birimlerini kontrol altna almaktan daha olasdr. Ancak, bu
melez rejim, tek-parti rejimleri kadar toplumun derinliklerine nfuz edemez. Dolaysyla, toplum
ortaya kan hoflnutsuzluklar gidermek iin ounlukla
K T Aiinde
P
bask mekanizmasn kullanmak zorunda kalr. Bu amaz ise bu rejimlerin halklarna mreffeh bir yaflam sunma flanslarn kstlar. Idi Amin 1971-1979 yllar aras
Uganday,T ERafael
1930-1961 yllar arasnda Dominik Cumhuriyetini, AuL E V Z YTruijillo
ON
gusto Pinochet ise 1973-1989 yllar aras fiiliyi bu tr melez bir rejimle ordu desteini kullanarak ynetmifllerdir.
Modern siyasi tarihte tek parti sisteminden dikta rejimine dnflmfl birok va N T E R N E T Bu tr rejim kaymalar, zellikle Komnist tek parti rejimleka gzlemlemekteyiz.
rinde ska grlmfltr. Bamszlklarn kazanmalaryla birlikte Komnist dzeni benimseyen birok lke, bu ideolojinin dflnsel ivmesinden ok bu dzenin
yeni domufl devletlerin hayatta kalmasna yardmc olmas iin yaratt gvenlik
emberinden yararlanmfltr. Komnizm ve beraberinde gelen ekonomik ve askeri
Sovyet destei, bu lkelerin siyasi kurumlarn gelifltirmek iin uygun bir model
olarak grlmfltr. Devletin toplum zerindeki kontrolnn pekiflmesi srecinde
bu lkelerin bazlarnda komnizmin temelinde yatan grece hesap verebilir parti
brokrasinin otoritesinin yerini lider sultasnn ald grlmfltr. avufleskunun
Romanyas, Castronun Kbas ve Mengistunun Etiyopyas Komnist tek parti
sisteminden diktatrle kayan sistemlerin nemli rneklerindendir.
Dier melez otoriter rejim tipleri kadar sk grlmese de askeri cunta-tek parti
karflm nemli bir melez otoriter rejim tipi oluflturur. Asker-siyaset iliflkilerini inceleyen nl sosyolog Nordlinger (1977), siyasetin esas olan koalisyon kurma ve
kar gruplarnn ynetiminin askerin i hiyerarfli zerinde rtc etkisi olduunu, dolaysyla darbe sonras askerlerin iktidar, en azndan devletin rutin idari ifllerini, ksa srede sivillere brakmak isteyeceini ngrmfltr. Ancak, bu ngr
baz lkelerde gerekleflmeyebilir. Bazen ynetimi ele geiren askerlerin kurduu
siyasi st yap devlet iinde zamanla kk salar. Sivil brokrasinin yeterince geliflmemifl olduu lkelerde bu tr yaplanmalar grme flans daha yksektir. Bu tr
melez sistemin en bilinen rnei Myanmardaki DBKK cuntasdr. 1962 ylnda ynetime geici olarak el koyan cunta, zamanla burada kk salmfl, eitim, ekonomik kalknma ya da dfliflleri gibi sivil konularda tm seviyelerde yneticilik ve brokratlk yapan bir askeri kadro oluflmufltur.
N N
www.evrenselpdf.com
151
OTORTER REJMLERDE DEVLET-BREY LfiKLER

Denetim
Siyasal sistemlerin geliflimini aklarken modernleflme teorisini temel alan sosyal
bilimciler otoriter rejimleri, sistemlerin totaliter rejimlerden demokratik rejimlere
doru olan modernleflme yolculuklarnda bir ara durak olarak grmfllerdir.
1990larda Sovyetler Birliinin yklmasyla tekrar nem kazanan bu teori, Rusya,
Ukrayna, Belarus ve Orta Asya Trki Cumhuriyetleri gibi Sovyetler sonras ortaya
kan otoriter rejimlerin beklenenin aksine olduka dirayetli kmas ve gnmze kadar hayatta kalmas karflsnda tatmin edici bir aklama salayamamfltr. Keza, 20. yzyln tamamna baktmzda otoriter rejimlerin, demokratik ve totaliter
rejimlere nazaran, uzun sre hayatta kalabilen sistemler olduunu grmekteyiz.
Ynetici zmresinin aznlkta olduu ve halkn dorudan ya da dolayl katlmnn asgari seviyelerde tutulduu otoriter rejimleri ifllevsel klan siyasi kontrol mekanizmalar nelerdir? Baflka bir deyiflle, otoriter rejimlerdeki ynetici aznlk, ynetilen ounluk zerindeki hkmlerini ne tr teknikler kullanarak etkin ve srekli klarlar? Bu tr rejimlerin, ynettikleri halk zerinde genifl bir kontrol salamak
iin ana yola baflvurduklarn grmekteyiz: (1) eflitli devlet organlar yoluyla
bask kurma (coercion), (2) bireyleri sosyoekonomik politikalar zerinden kar
iliflkisi ile sisteme balama (cooptation), ve (3) sistemin baflndaki diktatr veya liderin gerek karizmas gerek devletin iletiflim kanallar yoluyla bir lider klt (leadership cult) yaratma.
Otoriter rejimler ynettikleri

halk zerinde genifl bir
kontrol salamak iin
ana yola baflvururlar:bask
kurma,sisteme balama ve
lider kltr yaratma.
Bask Kurma
Aznln ounluu ynettii ve memnuniyetsizliklerin meflru yollardan dile getirilme flansnn az olduu otoriter rejimlerde rejim karfltlarna karfl cebir kullanlmas olduka sk grlen bir durumdur. Ayn zamanda, otoriter rejimlerde devletin halk zerinde g kullanm, demokrasilerde olduu gibi kanunla dzenlenmedii iin yrrle konmas daha kolay bir politikadr. Devlet yeri geldiinde
kulland fliddetle resmi olarak iliflkilendirilmek istemez. Byle durumlarda ise
polis ya da ordu gibi devletin resmi organlar yerine paramiliter gler de kullanlabilir. Rwanda soykrm srasnda Tutsi kkenli insanlar katleden Hutu eteler,
paramiliter oluflumlarn yakn tarihteki rneklerindendir.
Zor kullanm, her ne kadar ksa vadede rejime karfl oluflan tehditleri teleyebilse de bir rejimin halk zerindeki kontroln genifl kitleler zerinde ayrm yapmadan fliddet kullanarak kurmas uzun vadede mmkn deildir. Bu tr bir gayret, rnein senelerce bir lkeyi olaanst hal kanunlaryla ynetmek, ciddi fiziki ve befleri kaynak kaybna yol aacaktr. Onun yerine, bu kitleleri gzetim altna
almak (surveillance) ve rejim iin risk taflyabilecek gruplarn nceden tespiti yrtlmesi daha kolay bir stratejidir. Gnmz iletiflim teknolojisi, bir devlete milyonlarca vatandaflnn iletiflimini kolayca gzetleme imkn vermektedir. letiflim
zgrl ve mahremiyeti anayasal koruma altnda olmayan otoriter rejimlerde bu
tr gzetlemeler sonucunda otoriter rejimler eflitli risk gruplarn belirleyebilir, bu
gruplara seici bask uygulayarak rejimi ayakta tutmay salamaya alflabilirler.
Sisteme Balama (Co-optation)

Otoriter rejimlerin hemen hemen hepsi yeri geldiinde fliddete baflvursa da, birou toplumun baz ksmlarn sisteme paydafl haline getirerek kontrollerini salar.
www.evrenselpdf.com
Paramiliter gler devlet

tarafndan organize edilmifl
ve silahlandrlmfl, ancak
devletle resmi bir ba
olmayan rejim dflman
olarak tanmlanan nesnel
hedeflerin korkutulmas ve
imha edilmesinde kullanlan
askeri nitelikteki rgtlerdir.
152
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Burada rejimlerin toplum zerinde kontroln salayan ana etken, kifli ve gruplarn kar iliflkileri zerinden rejime bal hale getirilmesidir. Kifli ve gruplarn otoriter sistemlere balanmasnda iki ana model grmekteyiz. Himayeci (clientilist)
modelde rejim baz kifli ve gruplara, ballklar karfllnda devlet imknlarnatoplumun dier kesimlerine olmad kadar-eriflim frsat sunar. Himayeci iliflkilerde nerilen bu tr rant olanaklar kolayca el deifltirebilecek niteliktedir ve hayli
dfllaycdr. Dolaysyla, bu tr ayrcalklar kaybetmeyi gze alamayan potansiyel
muhalefet odaklarnn kendi aralarnda rejime karfl organize olma flanslar olduka dflktr. rnein, Demokratik Kongo Cumhuriyetinde bir kabilenin yelerinin hkmete ballklarn ilan edip orduya maddi ve ayni destek salamalar,
yurtdflna elmas ihracat izni almalarn mmkn klar.
Korporatist yaplanmalarda ise devlet bireyleri kendi kontrol altnda tuttuu
sendikalar ve iflveren rgtleri gibi gruplar zerinden sisteme dhil eder. Korporatist
yaplanma, normalde lke siyasetinde anlaflmazlk ve hatta blnmelere yol aabileSIRAkapal
SZDE kaplar ardnda tartfllp bir zme varlmas olanan verir.
cek konularn
Peronist Arjantinde devlet baflkann ifli sendikalaryla kurduu yakn iliflki ve yeri
geldiinde lkenin ciddi bte a vermesini gze alp, iflveren rgtlerinin de kerD fi N E L M
hen onay ile ifli sendikalarn yksek ifli maafllar ile hoflnut etmesi, otoriter rejimlerdeki korporatist yaplanmann tipik bir rneidir. fli sendikalar da, devlet baflS O R U
kan Peronun
bu politikas karfllnda Peronist rejime ciddi bir destek salamfltr.
Korporatist yap
sistemlere zg olmayp totaliter rejimlerden olan faflist talD K Kotoriter
AT
yada icat edilmifltir (baknz nite 7). kinci Dnya Savafl sonras ifli sendikalar, iflveren rgtleri
ve siyasetileri semen basklarndan uzak bir platformda buluflturan neoSIRA SZDE
korporatist bir yap ile daha da glenmifltir. Avrupada ortaya kan bu neokorporatist
yapnn totaliter ve otoriter rejimlerde grdmz korporatist yapdan en byk fark,
devletin buAMALARIMIZ
sre iinde dikte ediciden ziyade arabulucu bir rol oynamasdr. Neokorporatist rejimlerde, lkenin ne tr ekonomik stratejiler izleyeceine, ilgili taraflarca fikir
birlii ile karar verilir, zlemeyen anlaflmazlklarda ise son sz seimler araclyla
K T A P
semen syler.
N N
Lider Klt
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
T E L E V Z Yliderlerini
ON
Otoriter rejimler,
bir klt haline getirerek de toplum zerindeki kontrollerini arttrabilirler. Devlet kontrolndeki iletiflim kanallar, lidere karizmatik bir
g bahfletme adna, onun bir insann sahip olabilecei niteliklerin ok tesinde
g ve zelliklerle
sahip olduu fikrini topluma srekli bir flekilde yayar. Bu ikna
NTERNET
srecinin amac, lidere ve etrafndakilere karfl kmann birey iin hem maddi hem
de manevi olarak olduka maliyetli bir hale getirilmesidir. Bu tr bir yaklaflm liderin karizmas konusunda bireyleri birebir iknada ok baflarl olmayabilir. Ancak,
SIRAanalizi
SZDE boyutunda dflndmzde, bask ve himayeci taktiklere
maliyet-fayda
nazaran iletiflim kanallarn kullanmann maliyeti olduka az, ulaflt insan says
da oldukaD yksektir.
Kuzey Korenin ilk diktatr Kim Il Sungun ebedi lider
fi N E L M
olarak anlmas veya Trkmenistann eski diktatr Saparmurat Niyazov Trkmenbaflnn takvimdeki aylarn isimlerini aile fertlerinin isimleriyle deifltirmesi liS O R U
derklt inflas srasnda atlan admlara rnek teflkil ederler.
K K A T 7. nitede totaliter rejimler asndan deerlendirilecektir.
Lider kltDkavram
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
www.evrenselpdf.com
K T A P
Siyasi Katlm
Bireylerin siyasal katlmna gsterilen toleransn seviyesi otoriter rejimler arasnda
ciddi bir farkllk gstermektedir. Kuzey Kore, Suudi Arabistan gibi mutlak iktidarn olduu lkeler halk siyaseten aktif hale getirmekten kanr. Baz otoriter rejimler ise korporatist bir yap iinde bireyleri olabildiince sistem iindeki siyasal
ve dier sivil oluflumlara ynlendirmeye alflr. Kendi siyasi durufluyla birebir rtflmeyen sivil toplum rgtlerine siyasal sistemlerinde gz yuman otoriter rejimlerin says da artmaktadr. Bireyler farkl dflncelerini bu kurulufllar aracl ile
dile getirebilir ve hatta baz siyasalarn yrtlmesine flahsen mdahil olabilir. Afrikann birok lkesinde eflitli sosyal politikalar (okul yapm, anne sal, afllama vb.) bu sivil toplum rgtlerinin himayesi ve gzetiminde yrtlmektedir. in
Komnist Partisi dini gruplarn oluflumuna kontroll bir flekilde izin vermekte, ancak bu oluflumlarn rejimi tehdit etme potansiyelini grd anda duruma mdahale etmektedir. Mesela, Katolik oluflumlarn Vatikan ile organik balar kurmasna
izin verilmemektedir.
Otoriter iktidarlar, potansiyel muhalefetleri bymeden bastrmakta ustadrlar.
Ancak, internetin tm dnyaya nfuz etmesiyle bireyler facebook ve twitter gibi
sanal ortamlar zerinden ok daha hzl ve devlet gzetiminden uzak organize olabilmekte ve rejime karfl muhalefetlerini eflgdmleyebilmektedir. Arap Bahar
protestolarnn hzl bir flekilde tm Ortadou ve Kuzey Afrikaya yaylmasnda ya
da 2009 genel seimlerinden sonra randa haftalarca sren protesto eylemlerinde
hem protestocularn kendilerini rgtlemelerinde hem de bu protestolarn dfl
dnyaya duyurulup protestocularn kresel destek almasnda elektronik sosyal
medya nemli bir rol oynamfltr. Otoriter rejimlerin geleneksel kontrol mekanizmalarnn bu tr geliflmelere karfl nasl bir tepki gelifltirecei, siyaset bilimcileri
iin ilgin bir soru olarak durmaktadr.
Ulusal seviyede ynetimi bireylerin eriflimine kapamaya eilimli otoriter rejimlerden bazlar, yerel seviyede bireylerin siyasi katlmna ve hatta baz grevler
iin adaylklarn koymalarna izin verebilirler. rnein, inde ky muhtarlklar
seimleri olduka serbest bir ortamda yaplmakta ve muhtarlk adaylarnda parti
yesi olmas flart aranmamaktadr. Son olarak, demokrasilerde en nemli siyasi
katlm tr olarak alglanan ulusal seimleri, otoriter rejimlerde artan bir sklkta
gzlemlemekteyiz.
Otoriter Rejimler ve Seimler

Siyasal sistemlerinde seimlere yer verilip verilmemesi, otoriter rejimleri birbirinden ayran ve rejim-birey iliflkilerinde rol oynayan nemli bir boyuttur. ster diktatrlk, ya da tek parti rejimi ister askeri cunta ynetimi olsun, otoriter rejimler, yerel ve genel seimleri, yukarda bahsi geen kontrol mekanizmalarna ek olarak,
iktidarlarn srdrmek iin artan bir flekilde kullanmaya bafllamfllardr. Bu seimlerin grnrdeki amac, rejimin siyasi gcnn ou zaman gstermelik de olsa
seilmifl siyasi organlarla paylafllmasdr. Seimlerin uygulanfl biimi ve lke ii siyasetine etkisi rejimden rejime ciddi farkllklar gsterebilir. rnein, Saddam Hseyin dneminde Irakta yaplan seimler tamamen gstermelik iken, Kral Muhammed ynetimindeki Fasta yaplagelen seimlerin lkede izlenecek ekonomi ve tarm politikalarna nemli etkisi olmufltur.
Siyasal sistemlerinde seimlere yer veren otoriter rejimleri dierlerinden ayrmak iin yarflmac otoriterlik ve seimsel otoriter rejimler gibi kavramlar siyaset
www.evrenselpdf.com
153
154
Seimler ve seimlerin
ngrd parlamentolar,
kresel ekonomiye entegre
olmufl lkelerin ihtiya
duyduu kresel sermaye
girdilerini salamak ve bu
sermayeyi lkelerinde
tutmak iin de nemli bir
role sahiptir.
bilimine girmifltir. Bu rejimlerin tipik otoriter rejimlerden fark siyasal iktidar snrl bir flekilde de olsa seimler yoluyla paylaflmaya gitmesidir. Seimsel otoriter rejimler liberal demokrasilerden de kavramsal olarak birok boyutta ayrlmaktadr.
Otoriter rejimler, liberal demokrasiler gibi hilesiz, yaygn ve geerli seimler organize edebilir. Ancak aralarndaki fark zbudun (2011, 41), seim dzenleyen otoriter rejimlerde liberal demokrasinin dier hayati unsurlar olan, hukuk devleti, siyasal hesap verilirlik (accountability), btn vatandafllarn temel ve siyasi haklarnn tam korunma altnda bulunmas gibi hususlarn kurumsallaflmamfl olmas olarak aklar.
Otoriter rejimlerin, siyasal sistemlerinde seimlere son yllarda artan bir flekilde
yer vermesi rastlantsal deildir. Bu eilimin arkasnda kreselleflme ile bantl iki
ana sebepten sz edebiliriz. lki, dnyadaki demokratikleflme dalgasnn etkilerine
istinaden rejimin meflruiyetini korumas igdsdr. Teknolojinin kresel iletiflimi kolaylafltrmas ile etraflarndaki demokratik lkelerin daha iyi yaflam standartlarna sahip olduunu gren halk, otoriter rejimlerden daha iyi politikalar retmesini ve hesap verebilir olmasn istemektedir. Bu srete ortaya kan protesto ve
temsil isteklerine otoriter rejimlerin cevap vermesinin bir yolu da seimlere gitmekten geer. rnein, iinde yafladklar otoriter rejimlere karfl lke halklarnn
18 Aralk 2010da bafllattklar Arap Bahar protestolarn rdn, Fas ve Yemen hkmetleri seimlere giderek kontrol altna almaya alflmfllardr.
Seimler ve seimlerin ngrd parlamentolar, kresel ekonomiye entegre
olmufl lkelerin ihtiya duyduu kresel sermaye girdilerini salamak ve bu sermayeyi lkelerinde tutmak iin de nemli bir role sahiptir. Giderek kreselleflen
dnyada sermaye ok hzl hareket etmekte, siyasi ve finansal riskten de olabildiince kanmaktadr. Tm gc tepede toplamfl, hesap verilebilirlii olmayan ve
gler dengesi iinde hareket etmeyen bir iktidarn sermaye sahiplerine karfl verecei szler (reform yaplmas, para biriminin deerinin sabit tutulmas, fikri telif
kanunlarnn uygulanmas gibi), yasama ve yarg oranlar tarafndan denetlenme
ve kstlanmaya ak bir yrtmenin verecei szlerden daha az inandrcdr. Otoriter liderlerin inandrclk problemi, bu liderlerin verdikleri szlerden dnmelerinin lke iinde kendilerine getirecei grece zararn az olmasndan ileri gelmektedir. Seimler ve parlamentolarn varl, yneticileri grece kontrol altnda tutar, bu
da yrtmenin sz ve hareketlerini daha gvenilir klar. Bu tahmin edilebilirlik de
bu tr lkeleri kresel sermaye iin nispeten cazip hale getirmektedir.
Kresel sermayeyi ekmek isteyen lkelerde iktidarlarn kendilerini seimler ve
parlamento yoluyla kstlamaya gitmesinin rneklerine tarih boyunca rastlamaktayz. Bu siyasal manevrann ilgin bir rneini 18. yy.da bir tarafta Fransa ve spanya, dier tarafta ise ngilterenin baflrollerini oynadklar Yedi Yl Savaflnda grmekteyiz. Bu savafl ncesinde ngiltere meflrutiyet, Fransa ve spanya ise mutlak
monarfli ile ynetiliyordu. Savafln genifl bir corafyaya yaylmas, daha ilk yllarda
her iki taraf da piyasadan borlanmaya mecbur brakmflt. ngiltere kralnn harcamalarnn belirli lde parlamentonun kontrolnde olmas, ngilterenin ald
savafl kredilerindeki risk primini dflrmfl ve bu kredilerin Fransaya oranla %2-3
puan daha dflk faizle fonlamasn salamfltr (Weingast, 1990). Kredi maliyetlerindeki bu fark uzun vadede silahlanma yarflnda ngiltereye byk bir avantaj
salamfl, savafla grece olarak gsz bafllayan ngiltere, Fransa ve spanya karflsnda nemli bir zafer elde etmifltir.
Yedi Yl savaflndan yaklaflk 250 yl sonra, Myanmar yneten DBKK cuntasnn 2011 ylnda yapt yapsal reformlarda da benzer bir dinamik grmekteyiz.
www.evrenselpdf.com
155
Onyllar boyunca sren baflarsz ekonomi politikalar sonucunda Myanmarda ciddi bir dfl sermaye girifli ihtiyac oluflmufltur. Kresel sermayenin, verecei taahhtleri inandrc bulmayacann farknda olan DBKK cuntas, grnflte demokratikleflmeye gitmifltir. Ordunun elinde bulunan hkmeti sivil bir otoriteye devretme
ve 1990da askya alnan parlamentonun tekrar oluflturulmas iin seimlere gitme
karar almfltr. Her ne kadar kurulacak bu yeni hkmetin ounluunu emekli
generallerin oluflturmas bekleniyor olsa da, DBKKnn grnflte daha demokratik bir sisteme geifli, uluslararas sermayenin lkelerin rejimlerini kendisine nasl
uyarlamak zorunda braktna ilgin bir rnek teflkil eder.
19. yy sresince Osmanl Devleti neden Yunanistan, Bulgaristan gibiSIRA
komflularndan
daha
SZDE
yksek maliyetle borlanmfltr?
SIRA SZDE
D fi N E L M
Sistemlerinde seimlere yer vermenin yukarda belirtilen avantajlardan
neden
tm otoriter rejimler yararlanmay semez? Seimler, otoriter rejimlerde iktidarn el
deifltirme riskini ciddi biimde arttrabilir. Schedler (2006, 14),Sotoriter
O R U rejimlerde
seimlere izin vermenin iki ucu kesin bir bak olduunu flyle tespit etmifltir:
D fi N E L M
D ve
K K poplaritesiAT
Seimler, (otoriter) sistemin meflruiyetini arttrd, iktidarn gcn
ni gsterdii ve muhalefetin aczini ortaya koyduu srece sistem karfltlarn demoralize ve demobilize edecektir. Ancak bu seimler iktidarn gcnn
poSIRAkaynann
SZDE
plerlik deil de maniplasyon ve bask olduu fikrini halk arasnda yayarsa, sistem
karflt partiler bu sre sonunda daha da glenecektir.
DKKAT
AMALARIMIZ
N N
ODonell ve Schmitter (1986), seimlerin ynetici elit iinde kamplaflmalara yol

atn, sistemin baflvurduu bask ve ko-optasyon politikalarn maliyetli hale getirdiini ve hatta otokratik rejimlerde ynetici elit grubundaki Kbaz
lke
T gruplarn,
A P
iin daha iyi olduuna inandklar siyasalar savunmak iin muhalefet tarafna gemesine (elite defection) yol atn gzlemlemifltir. Bu tr geifller, baskc otoriter
rejimlerde atlak (fissure) oluflturmaktadr. Yazarlar, bu atlan-aynen
T E L E V Z Y O N bir araba
camnda olduu gibi-sistemi boydan boya farkl eksenlerde blp demokrasinin
gerektirdii oulcu yapya gtreceini savunmufllardr.
Her ne kadar Schmitter ve ODonnelln gzlemleri fiili, Peru, Arjantin ve bir
N T son
E R N Eotuz
T
ok Afrika lkesindeki demokratikleflme srecini aklasa da,
senede
dnyadaki rneklere baktmzda seim dzenleyen otoriter rejimlerin mrlerinin kayda deer bir flekilde uzadn grmekteyiz (Geddes 1999; Hadenius ve
Teorell 2007). Seimler, baz sosyal gruplar iktidarn kaynaklarn kullanarak menfaat datmak iin etkili bir ara olarak kullanlabilir; ynetim kendisine daha ok
oy veren blgeleri yatrm ve sosyal hizmetlerle dllendirebilir. Seimler, otoriter
iktidarn muhalefetle olan iliflkilerini de farkl flekillerde dzenleyebilir. Bu sre,
muhalif gruplarn sisteme olan itirazlarn kontroll bir biimde dile getirmelerine
izin verir. Dier taraftan, seimlerde boy gstermek birok muhalif grubu grnr
ve dolaysyla hedef alnabilir hale getirir. Bu sre iktidara hangi muhalif gruplarn ne kadar gl olduunu gzlemleme frsat da verecektir. Akabinde, patronaj
stratejileri bu muhalif gruplar ayrfltrmak iin etkili olarak kullanlabilir. Bu tr politik manevralar, serbest, zgr ve eflit frsata dayanan seim kltrnn yeterince
yerleflmemifl olduu lkelerde bafltakilerin gcn daha da pekifltirebilir. Byle lkelerde seimlere katlm oran, siyasal katlmn seviyesi iin anlaml bir gsterge
deildir; gstermelik seimler yapan birok otoriter rejimlerde iktidarn oy oranla-
www.evrenselpdf.com
S O R U
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
156
D fi N E L M
D fi N E L M
r liberal demokrasilerde grlmeyen lde yksek (%80-%90 gibi) kmaktadr.

Hatta Levitsky ve Way (2002, 55) seimlerde kazanan parti %70den fazla oy alS O R U
yorsa, o lkede
demokrasinin varlndan sz edilemeyeceini savunmaktadrlar.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Seimlerin dzenli
D K K A bir
T flekilde yapld ve bu seimlerde anlaml bir siyasi yarflmann olduu bir ksm otoriter rejimlere seimsel demokrasi, plesibitsel (referanduma dayanan) demokrasi,
yarflmac otoriter rejimler gibi isimler de verilmifltir. Bu tr rejimleri
SIRA SZDE
otoriter rejimlerden ayran en nemli zellik iktidarlarn ynetimlerini srdrmeleri iin
seim desteine ihtiya duymalardr. Ancak iktidarlar bu plesibitsel destei salamak iin
gler ayrl
ilkesini gz ard edip muhalefet zerine devletin btn kurumlar ile bask
AMALARIMIZ
yapmaktan, gerektiinde bu basky meflru klmak iin zel kanunlar karmaktan ekinmezler. Souk Savafl sonras, zellikle 2000li yllarda Rusya seimsel demokrasi trnn
K olmufltur.
T A P
iyi bir rnei
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Franco Dnemini,
spanyann dnyadan tecrit
edildii 1959 ncesi ve
Souk Savafln zirveye
kmasyla lkenin tekrar
Batl lkeler arasna
katld 1959 sonras olarak
ikiye ayrabiliriz.
OTORTER REJM RNE: FRANCO DNEMNDE

TELEVZYON
SPANYA
Franco dnemi spanyas (1939-1975) tek-adam sistemini rnekleyen bir otoriter
rejimdir. Baz siyaset bilimciler Franco rejimini faflist bir totaliter rejim olarak tanmlar. Ancak snrl da olsa oulcu siyasal yapya izin vermifl olmas, sistemin zayf
NTERNET
ve ok katmanl ideolojik yapsnn halk topyekn mobilizasyondan saknmas ve
Franconun srdrd politikalarn genelde aklc ve tahmin edilebilir olmas, bu
rejimi Mussolini talyas ve Nazi Almanyasndan anlaml bir biimde ayrr. 19361939 yllar arasnda Cumhuriyetiler ile yaptklar i savafltan galip kan Franconun liderliini yapt Milliyetiler, asayiflin salanmasn mteakip Falanj partisini kurmufl ve partiler aras ekiflmenin spanyann btnlne zarar verdii iddias ile siyasi partileri kapatmfltr. Benzer flekilde, bamsz sendikalar da 1940da
feshedilmifl, tm sendikalar ve iflveren rgtleri devlet himayesinde rgtlenmifl,
Syndicato Vertical zerinden devlete korporatist bir ba ile balanmfllardr.
Falanjistlerin spanya ynetimindeki ilk devresi totaliter bir eilimi yanstr.
1939-1959 arasna denk gelen bu sre zarfnda spanya, Nazi Almanyas ile kinci
Dnya Savafl srasnda yapmfl olduu ittifaktan dolay galip lkeler tarafndan
ekonomik yaptrmlara maruz braklmfltr. Uluslararas tecridi frsat olarak gren
Falanj partisi, lkenin btn ekonomik yapsn yeniden dzenlemeye, lkeye ithal ikameci retim ve tarm politikalarn yerlefltirmeye alflmfltr. Ancak bu politikalar sonucunda spanyada yer yer hububat sknts ve zellikle flehirlerde aflr
fakirlik bafl gstermifltir.
Souk Savafl dneminde Amerika Birleflik Devletlerinin Sovyetlere karfl ittifak
kurma istei, anti-komnist bir ideolojiye de sahip olan spanyay tekrar Batnn
bir yesi yapmfltr. lkeye uygulanan ekonomik ambargonun kalkmas ile spanya ekonomisi ataa gemifl ve hzl bir modernleflme yoluna girmifltir. Franco spanyasn siyaset bilimi asndan ilgin bir vaka yapan, Franconun devlet ynetimde parti tabanl bir yapdan tek adam yaplanmasna doru giderken, devlet-birey iliflkilerinde grece oulcu bir yapya ynelmesidir. Franco, modernleflen spanya toplumunda iktidarnn pekiflmesi iin grece muhafazakr bir taban olan
orta snf, iflverenler, kilise ve monarfli yanllar ile ittifak kurmay semifltir. rnein, spanyol Katolik Kilisesi Francoyu Katolik dini iin savaflan gerek bir Hal
olarak nitelendirmifltir. Franco, lke iin hassas bir konu olan kralln tekrar oluflturulmas konusunda da hassas bir politika izlemifltir. Her ne kadar lkenin ismini
spanya Krallndan spanya Devletine evirse de, Franco kraliyet kurumunun
www.evrenselpdf.com
tekrar oluflturulmasn uygun bir vakitte an gereklerine uygun bir flekilde olmak zere askya almfl ve bu kurumu lavetmemifltir. Franconun kraliyet ailesine karfl olan bu tutumu, monarflinin korunmasn isteyen birok muhafazakr grubun da onayn almfltr. Rejimin anti-komnist tutumu da burjuva arlkl orta snfn rejime edilgen onayn vermesini salamfltr.
1960larda bafllayan ekonomik byme dalgas ile birlikte yrtme organlarnn
ynetimine uzman teknokratlar getiren Franco, spanyann iinden getii sosyoekonomik deiflimin ynetimi iin kontroll bir oulculuk salama yoluna gitmifltir. Bu byme srasnda, zellikle ifli ve iflverenler arasnda kan kar atflmalarn siyaset dflnda, kapal kaplar ardnda ama ilgili gruplarn olurunu da alarak
zmeyi hedefleyen Franco rejimi, iflveren ve ifli kesiminin bir arada temsil edildii devlete bal sendikalar (syndicate) kurmufltur. Snrl sayda olan bu sendikalar, ekonomik sektr baznda organize edilmiflti. Juan Linz (1970) toplumun birok
kesiminin bu korporatist yap zerinden Franco rejiminin politika seimlerine dolayl etki yapabildiini savunur.
Franco, erken dnemde rejimini pekifltirirken, yani rejimin topluma kendini
kabul ettirme kaygs yksek iken, toplum zerinde kontrol salamak iin genel
olarak kaba gce baflvurmufl, ancak zamanla rejimin g kullanm daha seici hale gelmifltir. Yine de Francoya muhalefet yapan ya da yapmas muhtemel gruplar
rejimin baskc tutumunu Franconun lmne kadar hissetmifltir. Rejim, liberal
demokratlardan komnistlere, Katalan ayrlklarndan demokrasi talep eden
niversite rencilerine kadar her tip muhalefeti gerek flehirlerde (Policia Armada) gerekse krsal kesimde (Guardia Civil) bu ifl iin zel kurduu askeri inzibat
gleriyle bastrmfltr.
www.evrenselpdf.com
157
158
zet
Ufak bir zmrenin devlet ynetimini topluma karfl anayasal bir sorumluluu olmadan elinde tuttuu siyasal
sistemlere otoriter rejimler denir. Otoriter rejimler, tarih boyunca en sk grlen rejim trdr ve kendi iinde nemli farkllklar gsterir. Otoriter rejimlerde askeri cunta, bir diktatr ya da tek bir parti devlet ynetimini elinde bulundurabilir. Bu ana rejim trnden
farkl zellikleri bnyelerinde barndran melez rejimleri de gzlemlemekteyiz. Otoriter rejimler, toplumu
bask altna alarak, bireyleri sisteme balayarak ve lider klt oluflturarak iktidarlarn pekifltirirler. Zaman
zaman kontroll bir flekilde siyasal oulculua izin
verebilseler de, otoriter rejimler toplum ii atflmalar
siyaset zemininin dflnda zmeye meyillidirler. Bu tr
atflmalarn ynetiminde patronaj mekanizmalar ve
daha karmaflk sosyo-ekonomik iliflkilerden doan atflmalarda da korporatist yaplanmalar, otoriter rejimlerin sklkla baflvurduklar yntemlerdir. zellikle son
yllarda, birok otoriter rejimin hilesiz seimler organize ettiklerini de grmekteyiz. Bu seimlerin organize
edilmesinin arkasnda, kresel lekte grdmz
demokratikleflme dalgalar ve sermaye dolaflmlarnn
da nemli etkisi vardr.
www.evrenselpdf.com
159
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi otoriter rejimlerde grlmemektedir?
a. Muhalefet partisi
b. Gler ayrl ilkesi
c. Korporatist yaplanma
d. Seimler
e. Himayeci bir anlayfl
2. Otoriter rejimler arasnda en istikrarl ve yapsal adan en esnek olan hangisidir?
a. Tek Parti
b. Askeri rejim
c. Komnizm
d. Diktatrlk
e. Smrgecilik
3. Sivil bir liderin parlamentoyu feshedip bir diktatr
olarak siyasi sistemin baflna gemesine ne ad verilir?
a. Lider klt
b. Cunta
c. Rejim ii atlak
d. Autogolpe
e. Patronaj
4. Afladakilerden hangisi otoriter rejimlerin bireyi sisteme balamak iin kulland stratejilerden deildir?
a. Lider klt yaratmak
b. Gzetim
c. Darbe
d. Bask
e. Himaye altna alma
5. Otoriter sistemlerdeki kontrol ve katlm mekanizmalar afladaki amalardan hangisini gder?
a. Muhalefetin rgtlenmesini engellemek
b. Muhalefetin gcn snamak
c. Muhalefeti blmek
d. Olas muhalif gruplar nceden belirlemek
e. Hepsi
6. Afladakilerden hangisi veya hangileri otoriter rejimlerde muhalefetin rgtlenmesine yardmc olabilir?
I. Facebook
II. Devlete bal sendikalar
III. Sivil toplum rgtleri
a. Sadece I
b. Sadece II
c. Sadece III
d. I ve II
e. I ve III
7. Afladakilerden hangisi bir lkede otoriter rejimin
ortaya kflnda etkili deildir?
a. Ekonomik geliflmifllik
b. Toplumun varlnn tehdit altnda olmas
c. lke halknn ounluunun mensup olduu
din
d. Orta snfn yaygnl
e. Toplumda hiyerarflik eilimler
8. Neopatrimonyal liderleri dier otoriter liderlerden
ayran ana zellik nedir?
a. Devletin organlarn zayf tutmas
b. Himayeci bir anlayflla kontrol salamas
c. Toplum zerinde g kullanmaktan ekinmemesi
d. Dier lkelere karfl saldrgan olmas
e. lkesinde seimlere izin vermesi
9. Afladakilerden hangisi otoriter rejimlerin seim dzenlemesinin ardnda yatan gerekelerden deildir?
a. Kresel sermayeyi lkeye ekmek
b. ktidarn poplaritesini tescil etmek
c. Kresel demokratikleflme isteklerine cevap vermek
d. Parti ii muhalefeti susturmak
e. Muhalefetin aczini gstermek
10. Afladakilerden hangisi otoriter rejimleri totaliter
rejimlerden ayrfltran zelliklerinden birisidir?
a. Dier lkelerle ittifaka gitmesi
b. Siyasi liderlerini halka insan st zelliklerle sahipmifl gibi sunmas
c. Siyasi oulculua izin verebilmesi
d. Devlet destekli sivil toplum rgtleri kurmas
e. Muhalefet zerinde bask kurmas
www.evrenselpdf.com
160
1. b
Sra Sizde 1
Bu soruyu cevaplamak iin ncelikle hangi tr rejimlerin ekonomik geliflmeyi daha ok isteyecei ve bu isteklerini gereklefltirme kapasitesine sahip olduu sorusunu irdelemeliyiz. Bu soruyu da boyutta inceleyeceiz: kaynak yaratma, kaynak ynlendirme ve kaynak ynetme. lkenin her kyne kadar rgtlenebilmifl bir rejimin gerek vergi, gerek gmrk, gerek ticaret
yoluyla yatrmlarna kaynak yaratmas daha olasdr.
Oysa kendini baflkent ve etrafna hapsetmifl bir rejimin
lkenin potansiyelini deerlendirmesi ok zordur. Yaratlan kaynaklarn ise ekonomik bymeyi salayacak
yatrmlara aktarlmas gerekir. Bu yatrmlar, ksa vadede politik getirisi az olan, eitim veya enerji altyaps infla etmek gibi uzun vadeli yatrmlardr. Ksa vadede iktidarna karfl ciddi bir riziko grmeyen, uzun vadeli
plan yapabilecek rejimler, ekonomik geliflmeye daha
fazla nem verecektir. ktidar tehlikede olan, toplum
zerindeki kontroln pekifltirmemifl rejimler ise ellerindeki kaynaklar olas muhalefet odaklarn kendilerine balamak iin kolaylkla ksa vadede harcayabilirler.
Sorunun nc boyutu, yani kaynak ynetiminin kalitesi ise ekonomiyi iyi ynetemeyen ynetici ve brokratlarn farkl rejimlerde akbetlerinin nasl olduu ile ilgilidir. Baz rejimlerde iyi politika retme mkfatlandrlrken, dierlerinde brokratn teknik yeterlilii nemsenmeyip sadece sisteme ne kadar bal olduuna baklmaktadr. Yetkin olmayan brokratlarn ynetiminde
olan ekonomide ise ciddi kaynak israflar gzlemlenir.
Bu boyut erevesinde dflndmzde tek-parti
rejimlerinin dier rejimlere nazaran ekonomi konusunda daha baflarl olaca beklentisi domaktadr. Tek
parti hkmetlerinin ortalama iktidarda kalma sresi
daha yksektir, dolaysyla uzun vadeli yatrmlar yapma flans daha yksektir. Parti, bu tr yatrmlar iin daha rahat kaynak yaratabilir. lkenin farkl blgelerine
daha iyi ve derinden nfuz eden bir parti lkenin befleri ve fiziksel kaynaklarn mobilize etmekte daha baflarl olacaktr. Son olarak, in ve dier birok tek parti
rejiminde grld gibi, parti ii oulculuk ve yarflma, daha iyi brokratlar mkfatlandrr.
Elimizdeki veriler tek-parti hkmetlerinin ekonomiyi
gelifltirmekte genelde daha baflarl olduunu dorulamaktadr. 1990lara kadar tek parti sisteminde ynetilen
Gney Kore ve in gibi lkeler grece olarak baflarl
ekonomik performans gstermifl, ancak ayn sre zarfnda Myanmar ve Kamboyada grdmz askeri
2. a
3. d
4. c
5. e
6. e
7. c
8. a
9. d
10. c
Yantnz yanlfl ise Otoriter Rejim Kavram ve

Otoriter Rejim Uygulamas konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Otoriter Rejim Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Otoriter Rejimlerde DevletBirey liflkileri: Kontrol konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Otoriter Rejimlerde DevletBirey liflkileri: Kontrol ve Seimler konusunu
Yantnz yanlfl ise Otoriter Rejimlerde DevletBirey liflkileri: Kontrol ve Seimler konusunu
Yantnz yanlfl ise Otoriter Rejim Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Otoriter Rejimlerde DevletBirey liflkileri: Seimler konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Otoriter Rejim Kavram ve
Otoriter Rejim Uygulamas konusunu yeniden
gzden geiriniz.
www.evrenselpdf.com
161
hkmetler ise tm abalarna ramen istedikleri mreffeh toplumu yaratamamfllardr. Burada belirtilmesi
gereken baflka bir nokta ise zel vakalar dflndmzde beklentimizin aksini gsteren rneklerin de var
olduudur. Dnya zerindeki en mreffeh devletlerden bazlar diktatrler tarafndan ynetilmektedir (rnein Suudi Arabistan, Brunei) veyahut Franco spanyas rneinde grld zere baz lkeler en nemli ekonomik atlmlarn diktatrler ynetiminde yapmfllardr. Kuflkusuz lkede petrol, doalgaz gibi doal
zenginliklerin varl ve Souk Savafl ittifaklar gibi dflsal etkenler nemli bir rol oynar. Ancak bu tr rneklerde bile ekonomik kalknma seviyesi daha ileri gtrlmek istendii zaman, rejimlerin tek-parti sistemi veya demokrasilerdekilere benzer kurumsal reformlara
gittiini grmekteyiz. Ekonomisini petrol gelirlerinin
basknlndan karp eflitlendirmek isteyen Bahreyn,
Birleflik Arap Emirlikleri gibi lkelerde brokratlara performans temelli deerlendirme sistemi getirilmifl ve daha oulcu bir yapya geifl istekleri artan bir flekilde
duyulmaya bafllanmfltr. Benzer flekilde, Franco spanya ekonomisi gelifltike korporatist yapya ve bu yap
iindeki oulculua artan bir nem vermifltir.
Sra Sizde 2
Osmanl Devleti girdii savafllar ve lke iindeki yatrmlarn finanse etmek iin 19. yz yln baflndan itibaren borlanmaya bafllamfltr. Bu borlanma srecinde
Osmanl Devleti kendisine benzer ekonomik geliflmifllik seviyesinde olan Yunanistan, Bulgaristan gibi lkelere gre daha yksek faizle borlanyordu. Bunun sebebi Osmanl padiflahlarnn dier Avrupa krallarna gre mutlak bir otoritesinin olmas, padiflah harcamalarn denetleyecek bir kurumun olmamasdr. Avrupada
birok krallkta kraln borlanma ve kaynak kullanm
yetkisi lke meclislerinin kontrol altndayd. Bor verenler, kraln harcamalarnn meclis onayna tabi olduu bu tur lkelere verilen kredilerin geri denme flansnn daha yksek olduunu gzlemliyor ve bu lkelere verdikleri kredilere uyguladklar politik risk faizini
daha dflk tutuyorlard. Bu krallklarn aksine, Osmanl Devletinde uzun sre padiflahn yetkilerini kstlayacak bir kurum olmamfltr.
Bratton, M. ve van de Walle, N. (1994). Democratic

Experiments in Africa: Regime Transitions in
Comparative Perspective, Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Brooker, P. (2008). Authoritarian Regimes, (der.) Caramani, D, Comparative Politics, Oxford, UK: Oxford University Press.
Geddes, B. (1999). Authoritarian Breakdown: Empirical Test of a Game Theoretic Argument, Amerikan
Siyasi Bilimler Dernei Konferansnda sunuldu,
Washington, DC.
Geddes, B. (2003). Paradigms and Sand Castles: Theory Building and Research Desingn in Comparative Politics, Ann Arbor, MI: Michigan University Press.
Gandhi, J. ve Lust-Okar, E. (2009). Elections Under
Authoritarianism, Annual Review of Political Science, V. 12: 403-22.
Hadenius, A. ve Teorell, J. (2007). Pathways from Authoritarianism, Journal of Democracy, V. 18(1):
143-57.
Henderson, Erol (2009). Disturbing the Peace: African
Warfare, Political Inversion and the Universality of
Democratic Peace Thesis, British Journal of Political Science V. 39(1): 25-58.
Huntington, S. (1993). The Clash of Civilizations? Foreign Affairs, V. 72(3):22-49
Levitsky, S. ve Way, L.A. (2002). The Rise of Competitive Authoritarianism, Journal of Democracy, V.13 (2): 51-65.
Linz, J. (1970) From Falange to Moviemento Organizacion: The Spanish Single-Party and the Franco Regime, (der.) Huntington, S. ve Moore, B., Authoritarian Politics in Modern Society, ss. 128-203.
Linz, J. ve Stepan, A. (1996) Problems of Democratic
Transition and Consolidation: Southern Europe, South America, and Post-Communist Europe,
Baltimore, MD: Johns Hopkins University Pres.
Lipset, S.M. (1959). Some Social Requisites of Democracy: Economic Development and Political Legitimacy, American Political Science Review V.
53(1):69-105.
Moore, B. (1966). Social Origins of Dictatorship and
Democracy: Lord and Peasant in the Making of
the Modern World, Boston, MA: Beacon Press.
Nordlinger, E. (1977). Soldiers in Politics: Military
Coups and Governments, Englewood Cliffs, NJ:
Prentice Hall.
www.evrenselpdf.com
162
ODonell, G. ve Schmitter P. C. (1986). Transitions
from Authoritarian Rule:Tentative Conclusions
about Uncertain Democracies, Baltimore, MD:
Johns Hopkins University Press.
ONeil, P. (2007). Essentials of Comparative Politics,
New York, NY: W. W. Norton.
zbudun, E. (2011) Otoriter Seimler ve Trkiye, stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar.
Przeworski, A.; Alvarez, M. E.; Cheibub, J.A. ve Limongi, F. (2000). Democracy And Development: Political Institutions and Well-Being in the World,
(1950-1990), Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Schedler, A. (2006) Electoral Authoritarianism: The
Dynamics of Unfree Competition, Boulder, CO:
Lynne Rienner.
Stasavage, D. (2002) Credible commitment in early modern Europe, Journal of Law, Economics and
Organization, V. 18(1): 155-86.
Brownlee, J. (2007). Authoritarianism in an Age of

Globalization, Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Huntington S. Moore H. C. (Der.). (1970). Authoritarian Politics in Modern Society: The Dynamics
of Established One-party Systems, New York,
NY: Basic Books.
Pempel, T. J. (Der.). (1990). Uncommon Democracies: The One-Party Dominant Regimes, Ithaca,
NY: Cornell University Press.
Pye, L. (1990). Political Science and the Crisis of Authoritarianism, American Political Science Review, 84(1): 3-19.
Slater, D. (2003). Iron Cage in an Iron Fist: Authoritarian Institiutions and Personalization of Power in Malaysia Comparative Politics, V. 36(1):81-102.
Slater, D. (2006) The Ironies of Instability in Indonesia, Social Analysis, V. 50(1): 208-13.
Townson, N. (Der.) (2007) Spain Transformed: The
Late Franco Dictatorship, 1959-1975, New York,
NY: Palgrave MacMillan.
Weingast, B.(1990). The Role of Credible Commitments
in State Finance, Public Choice, 66(1):89-97.
www.evrenselpdf.com
www.evrenselpdf.com
Amalarmz
N
N
N
N

Totaliter rejimi tanmlayabilecek,
Totaliter rejim uygulamalarn aklayabilecek,
Farkl siyasal sistemlerin siyasal kltr zerindeki etkilerini analiz edebilecek,
Totaliter ve demokratik rejimlerin ekonomik yaplarn karfllafltrabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Totaliterlik (Totalitarianism)
Faflizm
Nazizm
Korporatizm
indekiler
Sistemler
Totaliter Rejimler
www.evrenselpdf.com
GRfi
TOTALTER REJM KAVRAMI
TOTALTER REJM UYGULAMALARI
TOTALTER REJMLERDE SYASAL
KLTR VE TOPLUMSALLAfiMA
TOTALTER REJMLERN EKONOM
POLT VE KORPORATZM
Totaliter Rejimler
GRfi
Siyaset biliminde baz kavramlar belirli bir dnemde var olmufl yap ve kurumlar
tanmlamak iin kullanlrlar. rnein Orta an ekonomi politiini feodalizm
kavramyla anlatrz. Bu tr kavramlarn gncel geliflmeleri deerlendirirken kullanlmas ise tartflmaldr. Bir yandan bu kavramlarn kullanlmas konunun tarihsel
balama yerlefltirilmesi bakmndan nemlidir. te yandan gncel bir konunun ortadan kalkmfl bir yapya iflaret eden kavramlarla anlafllmaya alfllmas yanltc
olabilir.
Totaliter rejim ve totaliterlik (totalitarianism) bu bakmdan olduka tartflmal kavramlardr. Genel olarak merkeziyeti bir devlet yaps ve radikal bir ideoloji zerine kurulan, iinde bulunduu sosyo-ekonomik yapnn btn yelerini
ve kurumlarn dnfltrmeyi hedefleyen, bireysel zgrlkleri ortadan kaldran siyasal sistemler totaliter rejim olarak adlandrlr (ONeil, 2010, 144). Ancak uygulamada var olan veya bir dnem var olmufl olan hangi devletlerin totaliter rejim
SIRA SZDE Totaliter
olarak adlandrlabilecei konusunda farkl grfller ne srlmektedir.
ve otoriter rejimler arasndaki farklar ise bir dier tartflma konusudur. Bu alflmada ncelikle sz konusu tartflmalar deerlendirilerek totaliterDrejim
ak fi N E kavram
LM
lanacaktr. Daha sonra uygulamadaki totaliter rejim rnekleri ele alnacaktr. Totaliter rejimlerde siyasal kltr ve birey-devlet iliflkileri incelenecek ve faflist rejimlerS O R U
deki korporatist kar rgtlenmesi deerlendirilecektir.
Merkeziyeti bir devlet yaps

ve radikal bir ideoloji zerine
kurulan, iinde bulunduu
sosyo-ekonomik
yapnn
SIRA
SZDE
btn yelerini ve
kurumlarn dnfltrmeyi
hedefleyen, bireysel
D fi N E L M
zgrlkleri ortadan
kaldran siyasal sistemler
totaliter rejim olarak
tanmlanr.
S O R U
Burada tartflmal olan totaliter rejimin genel tanm deil, hangi sistemlerin
D K K A T totaliter rejimler olarak adlandrlabileceidir.
TOTALTER REJM KAVRAMI
SIRA SZDE
N N
Totaliterlik Franszca kkenli bir szcktr. Ancak 1920li yllarda talyada bugnk anlamnda kullanlmaya bafllanmfltr. Baz yazarlara gre kavram
ilk nce MusAMALARIMIZ
solininin siyasi rakiplerinden liberal eilimli bir gazeteci ve siyaseti olan Giovanni Amendola zgrlklere yer brakmayan ve toplumun btn kesimleri zerinde
K T A P iin kullantopyekun (total) denetim salamay amalayan yeni rejimi elefltirmek
mfltr. Daha yaygn olan dier grfle gre kavram Mussolini rejiminin ideologlarndan Giovanni Gentile tarafndan faflist rejimin kudretini ifade etmek amacyla
L E V Z Y Odevlet
N
ortaya atlmfltr. Gentile, Faflist rejimin tutumunu ve kurmayaT Ealflt
sistemini tarif etmektedir. talyadaki Faflist Partinin lideri Benito Mussolini ise faflist reNTERNET
www.evrenselpdf.com
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
166
Totaliter rejimin veya

totaliterliin zn her yap
ve kurumun btnyle
devlet aygtlarn kullanan
otoriteler tarafndan
denetim altna alnmas
oluflturmaktadr.
jimin totaliter bir rejim olduunu flyle ifade etmektedir: Herfley devletin iinde,
hibir fley devletin dflnda deil, hibir fley devlete karfl deil (Mussolini, 1933).
Dolaysyla totaliter rejimin veya totaliterliin zn her yap ve kurumun btnyle devlet aygtlarn kullanan otoriteler (yetkeler) tarafndan denetim altna alnmas oluflturmaktadr.
Bu alanda yaplan ilk alflmalardan biri olan Totalitarizmin Kkenlerinde
(1951) Hannah Arendt totaliter rejimlerin dier diktatrlklerden ayrt edici zelliinin insan hayatnn btn boyutlarnn rejimin hkimiyeti altna alnmas olduunu belirtmektedir. Dier baskc rejimlerde bu hkimiyet olduka snrldr. Totaliter olmayan istibdat rejimlerinde hkmetler ak ve gl bir muhalefetle karfllaflmadka mdahale etmeye gerek duymayabilirler, bireylerin edilgenliiyle yetinebilirler. Oysa totaliter rejimlerde kolluk kuvvetleri devlete itaati salamada nemli rol oynar. Polis ve jandarma gibi resmi kolluk kuvvetlerinin yan sra hkmetler resmi olmayan paramiliter oluflumlar toplumu sindirmek iin kullanabilir. Faflist dnem talyasnda Mussoliniye bal Kara Gmlekliler ve Nazi Almanyasndaki SS (Schutzstaffel) buna rnektir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Totaliter rejimlerde
dzenli ordular bulunmasna karfln neden paramiliter yaplar oluflSIRA SZDE
turulmufltur?
D fi N Efliddet
LM
Devlet eliyle
veya devlet terr bu rejimlerde suikastlar, yargsz infazlar
ve iflkencenin yan sra tutuklamalar ve gstermelik mahkemelerde verilen hapis
cezalarn iermektedir.
Ayrca aykr veya elefltirel dflncelere sahip kifliler iflten
S O R U
atlmakta ve kamusal kaynaklardan mahrum braklmaktadr. Bunlarn dflnda toplum srekli gzetim altnda tutulmaktadr. Gizli polis veya benzeri bir i gvenlik
DKKAT
birimi kullanlarak insanlar takip edilir, telefonlar dinlenir ve muhbirlerden alnan
bilgilerle flpheliler listesi oluflturulur. Gzetim yoluyla rejimler zor kullanma tehSZDE
didini canlSIRA
tutar.
Arendtten sonra totaliterlik kuramlarnn nclerinden saylan
Friedrich ve Brzezinski, Totalitarian Dictatorship and Autocracy (1956) isimli alflmalarnda silahlanmann devlet tekelinde olmasnn ve polis teflkilat kullanlaAMALARIMIZ
rak devletin vatandafllarna karfl fliddete baflvurmasnn totaliter rejimlerin belirleyici zelliklerinden ikisi olduunu ne srmektedirler. Devlet fliddetinin temelinde hi bitmeyen
K T Abir
P dflman arama vardr. fiiddetin yneldii dflmanlar gerek
dflmanlar veya potansiyel dflmanlar, yani znel veya nesnel hedefler olabilir. Rejime muhalif olan siyasi gruplar gerek dflmanlar oluflturur. Nesnel hedefler ise
rejim karflt
eylemlerin iinde yer almasalar bile etnik veya dinsel kkenleri dolaTELEVZYON
ysyla fliddete maruz kalrlar. rnein faflist bir totaliter rejimde devlet fliddeti sosyalist ve komnistleri hedef almakla yetinmez, bireysel olarak siyasetle ilgilenmiyor bile olsalar Yahudileri, Slavlar ve Romanlar da dflman olarak grrler.
TERNET
Totaliter N rejimlerin
ayrt edici zellikleri siyaset bilimi tarafndan tartfllsa da
fliddetin bu rejimlerin temel bir unsuru olmas daha sonraki teorisyenler, rnein
ikinci nesil totaliterlik kuramclarndan Schapiro (1972) tarafndan da vurgulanmaktadr. nk totaliter rejimleri kuran hkmetler seim yoluyla iktidara gelebilir; ancak rejimin kurumsallaflmas zor kullanarak ve zor kullanma tehdidine baflvurarak insanlarn sindirilmesine dayanr (Rodee, vd., 1983, 112). Yine de devlet
eliyle fliddetin varl bir rejimin totaliter rejim olarak tanmlanmas iin yeterli deildir. Dier baskc rejimler ve diktatrlkler de fliddete baflvurmaktadr. 1970li
yllarda Latin Amerikadaki askeri diktalara bal lm Timleri olarak adlandrlan
paramiliter rgtler ok sayda insann hayatn kaybetmesine neden olmufltur. Bu
N N
www.evrenselpdf.com
7. nite - Totaliter Rejimler
gruplar ayn zamanda adam karmak ve iflkence yapmakla da sulanmfltr. Devlet eliyle fliddetin yaygnlna ve younluuna karfln bu askeri rejimlerin topyekn hkimiyet salayabildiini sylemek zordur. Ayrca devlet terr, zellikle rejimin yerini salamlafltrmaya ve kurumsallaflmaya alflt ilk dnemlerde youndur. Zaman iinde tehdit algsnn azalmasyla birlikte devletin sat dehflet de
azalabilir. Dolaysyla fliddete baflvuran her rejim totaliter deildir ve devlet fliddetinin zaman iinde azalmas da her zaman rejimin totaliter olma zelliini yitirdii
anlamna gelmez. Totaliter rejimlerdeki devlet terrnn ayrt edici zellii sadece
rejim dflmanlarn sindirmeyi deil, fliddet yoluyla kurumsal yapy dnfltrmeyi
hedeflemesidir (ONeil, 2010, 144). Bu balamda totaliter rejimlerde fliddetin bir
yandan herhangi bir insan hedef alabilmesi, gerek dflmanlara potansiyel ve nesnel hedefleri dhil etmesi; te yandan devlet fliddetinin kapsaml ve btncl hedefleri olmas esastr.
Kurumsal yapy dnfltrme hedefi totaliter rejimlerin radikal bir ideoloji zerine kurulmufl olmasndan kaynaklanmaktadr. Oysa askeri darbelerle iktidar ele
geiren cuntalar ou zaman geliflmifl bir ideolojiye dayanmazlar, daha da nemlisi ideolojilerini egemen hale getirecek kaynaklardan ve yetenekten (capability)
yoksundurlar. Burada sadece totaliter rejimlerin ideolojisi olduu yanlgsna dflmemeye dikkat etmek gerekir. Btn siyasal sistemler bir resmi ideoloji etrafnda
geliflirler ve kurucu anayasalar bu ideolojinin unsurlar etrafnda flekillenir. Demokratik siyasal sistemler de, zgrlk, eflitlik, bireysel haklar gibi baz deerleri
ve hedefleri n plana karrlar. Oysa totaliter rejimlerin kktenci ve btncl bir
yeni toplum ve insan / yurttafl yaratma ieriinde olan bir ideolojik z vardr.
Totaliter rejimin belirledii ideal yurttafl tanm eitim sisteminin temelini oluflturur. Kurumlar ve yaplar kurucu ideolojinin rehberliinde geliflir. Ancak demokratik sistemler toplumu kurucu ideolojiye uygun hale getirmek iin bireylerin rzasn almay hedefler ve totaliter rejimlerin aksine topyekn egemenlii salamaya
ynelmedikleri gibi bu amala fliddete baflvurmaktan kanrlar. Demokratik sistemlerde dier ideolojiler demokrasiyi ortadan kaldrmay hedeflemedii srece
demokratik muhalefet kapsamnda deerlendirilirken, totaliter rejimlerde kurucu
ideolojiye aykr her trl grfl imha edilmeye alfllmaktadr. Totaliter rejimlerde
ideoloji yukarda bahsedilen nesnel hedeflerin tanmlanmasn salar, daha sonra
da baflta fliddet olmak zere her trl egemenlik kurma aracn meflrulafltrr. Totaliter iktidarlarn kurumsallaflmaya bafllad aflamada ise artk herkes birer muhbir
veya rejim dflman olmak durumunda kalmaktadr (Brooker, 2000, 10). Friedrich
ve Brzezinskiye (1956) gre, muktedirlerin kendi ideolojilerinin yanlmazlna
olan inanlar ve ideolojilerini btn topluma egemen klma amalar devlet fliddetinin temel kaynan oluflturur. Totaliter devlet radikal bir ideoloji erevesinde siyasi, ekonomik, sosyal ve kltrel politikalar belirleyip nihayetinde toplumu ideolojisine uygun hale getirmeyi amalar.
Totaliter rejimin temelini gl ve radikal bir ideolojinin oluflturmas ayn zamanda bu rejimlerdeki youn propaganda ve endoktrinasyon faaliyetlerini
aklamaktadr. Totaliter rejimlerin bir dier ayrt edici zellii olan iletiflim kanallarnn devlet tekelinde olmas endoktrinasyonun bir parasdr (Friedrich ve Brzezinski, 1956).
Grld zere totaliter rejimler belli bir ideoloji etrafnda flekillenmektedir.
Devlet, ideolojisine uygun olarak srekli propaganda ve endoktrinasyon faaliyetleri yrtmektedir. Radyo ve televizyon programlar propaganda amal kullanlmakta, topluma srekli doru deerler ve tutumlar hatrlatlmaktadr. Bunlarn ya-
www.evrenselpdf.com
167
Propaganda kamuoyunu bir

dflnceyi savunanlarn
grfllerine uygun flekilde
etkilemeyi amalayan bir
iletiflim biimidir.
Demokratik sistemlerde
farkl grfle sahip gruplarn
ve siyasi partilerin de
propaganda yapmasna izin
verilmektedir. Totaliter
rejimlerde iletiflimin devlet
tekelinde olmas
propaganday halkla iliflkiler
srecinden karp
endoktrinasyonun, yani bir
retinin kitleler tarafndan
sorgulanmadan
benimsenmesinin
salanmasna ynelik
faaliyetler btnnn bir
paras haline
getirmektedir.
168
Kitlelerin harekete
geirilmesi veya kitlelerin
seferber edilmesi (mass
mobilization) askeri bir
anlayfltan yola klarak
oluflturulmufltur. Seferber
etmek, ordularn eldeki
btn kaynaklar kullanlarak
savafla hazr hale
getirilmesidir. Ancak bu
rejimlerde insanlarn resmi
ideolojinin hedeflerini ve
deerlerini aktif olarak
destekler hale getirilerek
isellefltirmeleri, befleri ve
fiziksel btn kaynaklarn
rejim lehine seferber
edilmesini gerekli
klmaktadr.
n sra spor msabakalar dzenlenerek, kadn ve genlik kollar faaliyetleri ile de

propaganda etkinlikleri srdrlmektedir (Brooker, 2000, 15).
Her trl muhalefeti ve aykr grfl sindirmeyi, hatta ortadan kaldrmay hedefleyen, bunun iin youn fliddete baflvuran bir rejim neden te yandan siyasi ve
sosyal hayat canl tutmaya alflr? Otoriter rejimlerde genellikle hedeflendii gibi
edilgen bir toplumun denetim altna alnmas daha kolay deil midir? Sosyo-ekonomik yapnn btn unsurlaryla ilgili grflleri ve hedefleri bulunan geliflmifl bir ideolojinin etkinlii totaliter rejimleri kitlelerin rejime itaatlerinin yan sra ballklarnn da salanmasna yarar. Bu nedenle devlet eliyle fliddet yeterli deildir, rejimler
kitlelerin harekete geirilmesini veya seferber edilmesini (mass mobilization) hedeflemektedir. Bu amala sklkla rejim lehine gsteriler ve toplantlar dzenlenir.
Kitlelerin harekete geirilmesi bir siyasal katlma tr olarak anlafllmamaldr.
Siyasal katlma bireylerin karar alclar etkilemek ve bu yolla hkmet politikalarn deifltirmek amacyla girifltikleri her trl etkinlii ifade etmektedir (Kapani,
2008, 144). Tanm gerei siyasal katlma elefltirel dflnceyi gerekli klar. nsanlarn siyasete ilgi duymasnn ve siyasi eylemlerde yer almasnn temelinde hkmet
politikalarnn sorgulanmas yatmaktadr. Oysa seferber edilme durumunda bireyler kiflisel grflleri nedeniyle deil kitlenin paras olarak bu tr eylemlerde yer
alrlar. Rejimin politikalaryla ilgili olarak bireylerin grfln alma niyeti yoktur.
Sorgulamakszn itaat ederek rejime ak ve aktif destek verilmesi beklenir. Devlet
eliyle fliddetin btn baskc rejimlerde olduu dflnldnde, totaliter rejimleri
otoriter rejimlerden asl ayrt eden zellik kitlelerin seferber edilmesidir (Schapiro,
1972). Buna gre tek bir ideolojiye yaflam pahasna bal, rejim iin gerektiinde
i ve dfl dflmanlara karfl savaflmaya hazr bir ulusal birliin kurulmas totaliter rejimlerin temel hedefidir.
Kitlelerin harekete geirilmesine ynelik faaliyetler yrtlrken rejime tam itaat ideolojinin vcut bulmufl hali olarak gsterilen lidere tam itaati ierir. Almanya
ve talya rneinde olduu gibi bu rejimler hiyerarflik olarak rgtlenmifl bir siyasi partinin karizmatik liderinin semenleri ikna etmesiyle iktidar ele geirmifllerdir.
Yaygn iflsizlik ve yoksulluun kitleleri arayfla ittii bir dnemde totaliter liderler
demokratik kurumlarn zayfln, siyasi partiler arasndaki rekabetin ykc etkilerini ve lke btnlne ynelik i ve dfl tehditleri propagandalarnda kullanarak
seimleri kazanmfllardr (Rodee vd., 1983, 110). Ancak totaliter rejimlerde liderler
sadece gl siyasi kiflilikler deildir. Grsel ve yazl medya baflta olmak zere
propaganda yntemleriyle totaliter lider kifliliinde milli ruhu somutlafltran, sradan bir bireyden ok daha erdemli ve gl, her fleyi bilen, gren ve anlayan yar-kutsal bir kahramana dnfltrlmektedir (ONeil, 2010, 155). Max Weberin karizmatik otorite olarak adlandrd bu lider klt liderin eylemlerinin sorgulanmasn engeller ve kararlarnn dier siyasi kuvvetler ve kitleler tarafndan benimsenmesini salar. Liderin lmnden sonra da uzun sre ad korku ve sayg uyandrmaya devam eder, gemiflteki kararlarnn sorgulanmasndan kanlr. 2011de
len Kuzey Kore lideri Kim Jong-ilin arkasndan haftalarca alayan kitlelerin izdii manzara bu olgunun en gzel rneklerinden birisini oluflturmufltur. Bu rnekte sz konusu olan liderin lm sadece Kuzey Kore vatandafllarn deil, saksaanlara varncaya kadar pek ok varl da zntye sevk eden bir doast olgu
olarak sunulmufltur. Totaliter rejimlerde lider bu ynyle bir tr dnyevi tanrdr
ve lider klt bu tr rejimlerin en nemli zelliklerinden biridir (Friedrich ve Brzezinski, 1956). Lider devletin ve devleti yneten siyasi partinin stndedir. Tek parti diktatrlkleri de bu balamda aslnda lider diktatrlkleridir. rnein talyada
www.evrenselpdf.com
169
Faflist Parti hkmetinde Mussolini sadece baflbakan deildir, kabinedeki on kadar

bakanlk da dorudan Mussolini tarafndan yrtlmfltr (Brooker, 1995, 34). Totaliter rejimler dolaysyla liderleriyle zdeflleflir, dier baskc rejimlerde lider rejimin bu lde nnde ve stnde deildir (Brooker, 2000, 10-11).
Grld zere totaliter rejimin tanm ve kapsam zerine farkl grfller ne
srlmektedir. Toplumdaki btn yaplar ve kurumlar zerinde topyekn egemenlik ve denetim kurulmas kavramn tanmlanmasnda siyaset bilimcilerin zerinde uzlaflt unsurlardan birisidir. Ancak Friedrich ve Brzezinski (1956) gibi baz arafltrmaclar kurumsallaflmfl totaliter rejimlerde bile kiliseler ve niversiteler gibi btnyle denetim altna alnamamfl alanlar olduuna iflaret ederler. stelik
zellikle Sovyetler Birlii ve Dou Avrupadaki rejimler zamanla deiflmifl, daha
brokratik ve otoriter bir zellik kazanmfltr. 1980lere gelindiinde ise en kurumsallaflmfl totaliter rejim kabul edilen Nazi Almanyasnn bile iddia edildii kadar
totaliter olup olmad tartfllr hale gelmifltir (Brooker, 2000, 20-21 ve Lee, 2000,
298). Totaliter rejimlerin varln kabul eden arafltrmaclar arasnda ise hangi ltlerin bir baskc rejimi totaliter rejim olarak adlandrmakta kullanlaca konusunda bir uzlaflma yoktur.
TOTALTER REJM UYGULAMALARI

talya rnei: Faflizm
Totaliterlik kavramnn talyada bizzat Mussolini tarafndan siyasi literatre kazandrlmfl olmas nedeniyle yine Mussolini tarafndan kullanm yaygnlafltrlan faflizm ile totaliterlik ou zaman efl anlaml olarak kullanlmaktadr. Faflizm kavramnn kayna olan fasces antik Romada toplumun birliiyle desteklenen gl siyasi otoriteyi temsil eden denekler demetine verilen isimdir (Rodee vd., 1983,
110) ve kurulan rejimin de simgesi olmufltur.
talyada daha sonra totaliter rejimi kuran aflr sac hareket Birinci Dnya Savafl ncesinde talyann savafla girmesini savunan
Mussolininin savafl yanls tutumu nedeniyle
Sosyalist Partiden uzaklafltrlmas ile g kazanmfltr. Savafl Demetleri (Fasci di Combattimento) olarak adlandrlan bu hareket savafl
ncesi ekonomik krizin yoksullafltrd milliyetileri bir araya toplamfltr. Savafltan sonra
kriz daha da derinleflmifl, eski askerler iflsizler
arasna katlmfltr. Hkmet ve anayasal kurumlar sorunlara zm bulamad iin halkn
demokratik kurumlara olan gveni sarslmfltr.
Bir yandan da talyan halk arasnda savafla birlikte girdikleri ngiltere ve Fransann talyay
kandrd dflncesi destek bulmaya bafllamfltr. Ekonomik krizden dolay, cretlerini alamayan veya iflten karlan iflilerin ye olduu
sosyalist gruplarla hkmet gleri arasnda silahl atflmalar kmfltr. Ekonomik krizden dolay liberal piyasa sistemine olan
gven de yitirilmeye bafllamfltr. te yandan iflilerin ve kyllerin Sosyalist Parti
saflarnda rgtlenmesi ve sosyalist hareketin glenmesi 1919-1920den itibaren
orta snflar tarafndan endifleyle karfllanmfltr (Brooker, 1995, 25). Komnizm ve
www.evrenselpdf.com
Totaliterlik kavramnn
talyada bizzat Mussolini
tarafndan siyasi literatre
kazandrlmfl olmas
nedeniyle Mussolini
tarafndan kullanm
yaygnlafltrlan faflizm ile
totaliterlik ou zaman efl
anlaml olarak
kullanlmaktadr.
Resim 7.1
talyan faflizminin
simgesi fasces.
Kaynak:
http://en.wikipedia.
org/wiki/User:Amit6
/tfse
170
liberalizme alternatif bir sylemle ortaya kan faflist hareketin, orta snflardan ve
alt orta snflardan destek grmeye bafllamas dolaysyla flaflrtc deildir.
1921 ylndan itibaren talyada siyasi kriz de fliddetlenmifltir. Ekonomik sorunlara zm bulamayan, te yandan dfl politikada da talyann karlarn dier
devletlere karfl koruyamayan hkmetler baflta Mussolini taraftarlar olmak zere
muhalefet tarafndan fliddetli bir flekilde elefltirilmifl, sonuta talyada ortalama hkmet mr birka aya dflmfltr. Siyasi istikrarszlk, Sosyalistlerin de zaman zaman bu hkmetlerin iinde olmas nedeniyle en ok Faflistlere yaramfltr. 1922de
Kara Gmlekliler olarak da anlmaya bafllayan gruplarn Romaya doru harekete
gemesi zerine dnemin hkmeti istifasn vermifl, yeni hkmeti kuracak bir
isim bulunamaynca, siyasal kargaflann bymesinden korkan kral hkmeti kurma yetkisini Mussoliniye vermifltir.
Bylece Faflist Parti (Partito Nazionale Fascista) iktidara gelmifltir. ktidarnn
ilk yllarnda Mussolini hkmeti askerler, ifl evreleri ve merkez sa tarafndan
desteklenen bir hkmet grnts izmifltir. te yandan iktidarnn ilk dnemlerinden itibaren talyadaki kurumlar dnfltrmek amacyla bir dizi adm atmfltr.
Savafl Demetlerini silahl kuvvetlerin bir paras haline getirmifl, bir yandan da paramiliter rgtler oluflturmufltur. Sz konusu paramiliter rgtler rejimin muhaliflerinin sindirilmesinde kullanlmfltr. Sosyalist bir milletvekili olan Giacomo Matteottinin partiyle balantlar olan bir kifli tarafndan ldrlmesinin genifl bir halk hareketiyle protesto edilmemifl olmas, Faflist Parti iindeki aflr gruplar daha da cesaretlendirmifl, her trl aykr ve muhalif fikir zellikle 1924ten sonra fliddetle
bastrlmfltr. Kara Gmleklilerin yan sra kurulan gizli polis rgt totaliter rejimlerin yukarda bahsedilen zelliklerinden biri olan gzetim ve fliddetin uygulanmasn salamfltr. 1926da Faflist Parti dflndaki partiler yasadfl ilan edilmifltir. Rejimin g kazanmasyla birlikte 1925 ylndan itibaren basn zerindeki basklar da
giderek artmfltr. Hkmet haber kaynaklarn devlet tekeline alabilmek iin byk gazetelere bask kurarak yneticiliklerine destekilerini getirmifltir. 1928e gelindiinde ise gazeteci olarak alflabilmek ancak resmi olarak Faflist Partiye ye
olmakla mmkn hale gelmifltir (Bosworth, 2005, 217).
Siyasi alanda Mussolininin rejimi totaliter hale getirmek iin att ilk admlardan birisi seim kanununu deifltirmek olmufltur. Hazrlayan Acerbonun ismiyle
bilinen 1923 tarihli bu kanuna gre tm talya tek bir seim blgesi olmufl, en az
%25 oy alan ve seimlerde birinci gelen partinin meclisteki sandalyelerin te ikisine sahip olmas salanmfltr. 1924 ylnda yaplan seimlerde hem bu seim yasas hem de artan semen desteiyle Mussolini iktidarn salamlafltrmfltr. 1925ten
itibaren Mussolini talyancada lider anlamna gelen Il Duce nvann kullanmaya
bafllamfltr. Dolaysyla talyada lider kltnn oluflturulmaya bafllad dnemi bu
tarihten bafllatmak mmkndr. flsizlii azaltmak ve tarm glendirmeye ynelik
ekonomi politikalarnn en ufak baflars lider kltnn pekifltirilmesi iin propaganda amacyla kullanlmfltr. Lider klt sayesinde Mussolini daha nce de belirtildii gibi birden fazla bakanl kiflisel olarak ynetebilmifltir. Yine de Hitler ve
Stalin dflnldnde Mussolininin etrafnda oluflturulan lider kltnn zayfl
gze arpmaktadr. Faflist hareket iinde Mussolini taraftarlar varln srdrebilmifltir. Yine talyann kinci Dnya Savaflnda yenilmeye bafllamasyla kral, Mussoliniyi grevden alabilmifltir, tutuklanmas ise kitle hareketlerine yol amamfltr. Bu
durumun da gsterdii gibi totaliterlik ve faflizm kavramlarnn kfl yeri olmasna
karfln talyadaki rejimin topyekn egemenlik salayabildiini sylemek gtr.
www.evrenselpdf.com
171
Almanya rnei: Nazizm

Totaliter rejimlerin en kurumsallaflmfl rnei Nazi Almanyasdr. Rejimin kurucusu Adolf Hitler 1919da Alman fli Partisine girmifl, 1921de ad daha sonra
sadece Nazi Partisi fleklinde anlacak olan Alman Nasyonal Sosyalist fli Partisinin baflna gemifltir. 1923te Beer Hall Putsch olarak bilinen bir darbe girifliminde bulunmufltur. Giriflimin baflarsz olmasndan sonra hapse atlan Hitler
burada Nazi ideolojisinin ve rejiminin temelini oluflturan Kavgam (Mein Kampf)
adl kitab yazmfltr. Hem sz konusu kitapta hem de Nazi partisinin programnda belirtildii zere Nazizm Almanlarn yesi olduu rkn yceltilmesine ve Almanlarn kendi topraklarnda rahat yaflamas iin baflta Yahudiler olmak zere
Aryan rktan olmayanlarn imhasnn planlanmasna dayanmaktadr. Komnistler de i dflmanlarn baflnda gelmektedir. talyan Faflizminde olduu gibi Nazizm de ideolojisini liberalizme ve Marksizme bir alternatif olarak ortaya koymaktadr. Birinci Dnya Savaflnda Almanyann yenilgisini ortaya koyan anlaflmalar tanmamasyla dfl politikada da revizyonist bir yaklaflm iinde olmufltur.
Parti programnda stn Alman rknn refah iin dier lkelerin iflgalini gerekli grmesi bakmndan da yaylmacdr. Halk blmekle sulad ok partili
sistemin, istikrarszlkla bouflmaya mahkm olduunu iddia ettii parlamenter
demokrasinin, ifli sendikalarnn ve sol ideolojilerin ortadan kaldrlmasn hedeflemektedir.
Almanya 1920lerde bir yandan savafln getirdii ekonomik glklerle mcadele ederken te yandan zor kurulan; ancak ksa srede istifa etmek zorunda kalan hkmetler yznden siyasi istikrarszla sahne olmaktayd. talyada olduu
gibi demokratik hkmetlere olan gvensizlik 1932 ylnda Nazilerin birinci parti
olarak seimden kmasna yol amfltr. Hitler dflndaki siyasetilerin hkmet kuramamasndan dolay cumhurbaflkan 1933te Hitleri baflbakan olarak atamak zorunda kalmfltr. Kabinede Nazilerin sadece bakan olmasna karfln Hitler egemenliini abuk kurmufltur. Suun Komnistlere atld kurmaca bir meclis (Reichstag) yangn gereke gsterilerek karlan bir yasayla zgrlkler snrlandrlmfltr. 1933te yaplan hileli bir seimle Naziler siyasi konumlarn glendirmifl ve
SIRA SZDE
ayn yl karlan bir baflka yasayla (Yetki Yasas) yrtme yasamaya
karfl glendirilmifltir. Yasa yapma yetkisi de dhil olmak zere ok sayda yetki drt yllna
kabineye verilmifltir. Burada ilgin olan Nazilerin yasama organn
kontrol
D fi N E L tam
M
edemedikleri bir dnemde bu yasay karabilmifl olmalardr. Meclis Yangn Yasas sayesinde yetki yasasnn oylamasna Sosyal Demokratlarn ve Komnistlerin
S O R U
katlmas engellenmifltir.
Bu rnein de gsterdii zere totaliter rejimler modern rejimlerdir
kuD ve
K Kdemokratik
AT
rumlarn anti-demokratik gler tarafndan ele geirilmesiyle ortaya kmfllardr. Hem
talyada hem Almanyada totaliter rejim hileyle de olsa eflitli yasalar
kurulSIRAkarlarak
SZDE
mufl ve pekifltirilmifltir. Almanyada Naziler rejimin totaliter zelliine kavuflmasn salayan Yetki Yasasn Reichstagdan (yasama meclisinden) geirmifltir. talyada ise faAMALARIMIZ
flist yasalar, Parlamentonun her iki kanadnn da oylarnn ounluuyla
gemifltir. Totaliter rejimler bu ynleriyle kurumlar laveden geleneksel baskc rejimlerden ayrlmaktadr. Aksine mevcut siyasal sre ve kurumlar kullanarak iktidarlarn pekifltirK T A P yapy dmekte, bilahare yeni kurumlar kurarak bu kurumlar yoluyla sosyo-ekonomik
nfltrmektedirler.
Totaliter rejimlerin en
kurumsallaflmfl rnei Nazi
Almanyasdr.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
www.evrenselpdf.com
172
1933 yl ierisinde Almanyada dier partiler yasadfl ilan edilmifl ve sendikalar

kapatlmfltr. Hitler kendi zel ordusu grevini gren SA (Strum Abteilung) birliklerini kapatmfl, yerine yukarda bahsedilen SSi kurmufl, SA yelerinin birounu
ldrtmfl, kalanlar da alflma kamplarna gndermifltir. talyada Kara Gmleklilerin Mussoliniyi muhalefete karfl yumuflak davranmakla sulamas ve Mussolininin bu paramiliter grubun isyan etmesinden ekinerek muhalefete ynelik tutumunu sertlefltirmek zorunda kald dflnldnde, Hitlerin hem Nazi siyasi hareketi hem de partisinin iinde ne kadar gl olduu daha iyi anlafllabilir. Ayrca talyada Faflistlerin temel hedefi Sosyalistler olmufl, faflist ideolojinin temelindeki milliyeti vurgu rklk dzeyine, en azndan Mussolininin Hitlere ihtiya duyduu dneme kadar ulaflamamfltr. Oysa Nazi ideolojisi ve hkmet politikalar
rkdr. talyan faflizminde daha ziyade rejimin muhalifleri devlet fliddetinin hedefi olurken, Naziler baflta Sosyalistler olmak zere rejim muhaliflerinin yan sra siyasetle ilgisi olsun olmasn Alman rknn nesnel dflman olarak tanmlanan toplumsal gruplar imha ederek Alman toplumunu dnfltrmeyi hedeflemifllerdir. Bu
hedef dorultusunda 1935te Nrnberg Yasas olarak bilinen bir yasa karlarak
Yahudiler, Romanlar ve eflcinseller fifllenmifl; rklar ve etnik gruplar arasndaki evlilikler yasaklanmfl, ideolojik dflmanlar olan sosyalistler, komnistler, hatta sosyal
demokratlar ya hapse atlmfl, ya da ldrlmfltr.
Yukarda totaliter rejimlerin asl amacnn toplumun btn unsurlarn dnfltrmek olduunu ve bireyleri rejimi aktif olarak desteklemeye ve rejimin dzenledii faaliyetlerde aktif rol almaya zorladn belirtmifltik. Nazi Almanyasnn bu
hedefi gereklefltirmeye ynelik en baflarl giriflim olduunu syleyebiliriz. Gen
kzlar ve erkeklerin Nazi partisinin genlik kollarna ye olmalar zorunlu hale getirilmifl, alan spor tesisleriyle sosyal aktiviteler endoktrinasyonun bir paras haline gelmifltir. Bununla birlikte Hitlerin sa kolu diyebileceimiz Joseph Goebbelsin ynetiminde bir Propaganda Bakanl kurulmufltur. lke snrlar iinde
talyan Faflist Partisinden ok daha baflarl flekilde egemenliini kurmufl olmas
nedeniyle Almanya lke iinde rejim dflmanlarna daha sert karfllk verebilmifl,
dfl politikada da Versailles (Versay) Antlaflmasnn (28 Haziran 1919) geersiz olduunu ilan etmeye kadar gidebilmifltir. Nazizmin Almanyada topyekn egemenlii salamada grece daha baflarl olmasnn nedenlerinden biri de Hitlerin
kitleler zerindeki etkisinde ve Alman halkn arkasndan srkleyebilmesinde
yatmaktadr.
Mussolininin Il Duce olarak anlmasndan etkilenen Hitler, Almanca ayn anlama gelen Fhrer olarak anlmak istemifltir. 1934te dnemin cumhurbaflkannn
lmnden ksa sre nce, daha nce karlan Yetki Yasas takip edilerek Hitlerin
hem partinin, hem hkmetin, hem de devletin baflkan olduu ilan edilmifltir. Nazi ynetiminde liderlik klt Hitleri kutsal bir konuma yerlefltirmifl, Alman rkn
kurtarmaya gelmifl bir Mesih olduu dflncesi yaygnlafltrlmfltr. Lider kltnn
yerlefltirilmesi yasalarla desteklenmifl, Almanlarn Lideri unvann kazanan Hitlerin takdim olunduu her yerde Heil Hitler fleklinde selamlanmas zorunlu hale
getirilmifltir.
www.evrenselpdf.com
173
Resim 7.2
Hitlerin yasama
meclisinde
selamlanmas.
Kaynak:
http://www.infobarr
el.com/Media/Heil_
Hitler
Karizmatik kifliliinin ve Propaganda Bakanlnn yardmyla Hitlerin ve Nazi

ideolojisinin yanlmazl dayatlmfltr. Gl ve genifl halk desteine sahip bir direnifl olmakszn milyonlarca kiflinin toplama kamplarna gnderildii ve bu kamplarda hayatn kaybettii dflnlrse Nazi propagandasnn etkili olduu ve talyan faflist devletinin aksine Nazi devletinin topyekn egemenlii salamaya daha
yakn olduu sylenebilir. Nazi rejimi ancak kinci Dnya Savaflna ABDnin dhil
olmas ve Mttefiklerin Almanyay yenmesiyle sona ermifltir.
Sovyetler Birlii rnei: Stalinizm

Daha nce de bahsedildii gibi totaliter rejim kavram Souk Savafl ortamndan etkilenerek gelifltirilmifl, ideolojik farkllklarna karfln Faflist ve Nazi rejimleriyle Stalin rejimini ortak bir kavramla aklama abasndan domufltur. Mussolini rejiminin
fliddetinin ve talyadaki faflist devletin gcnn snrl olmasndan dolay gnmze kadar totaliterlik kavramnn bafllca iki rnei Nazi Almanyas ve Stalin Rusyas olmufltur. Totaliter bir rejimin kurucu ideolojisinin zellikleri ve temel ilkelerinden ziyade, iktidara geldikten sonra sosyo-ekonomik dzeni topyekn denetim altna alma, kurumlar ve toplumu dnfltrme ve bu hedefler iin fliddete baflvurma kstaslarna ncelik verilerek bir totaliterlik tanm yapldnda Mussolini ve
Hitler rejimleri sa totaliterlik, Stalin rejimi sol totaliterlik olarak adlandrlmaktadr. Bundan yola klarak ok sayda kaynakta Stalin dnemindeki Sovyetler Birlii rejimi totaliterliin Marksizm-Leninizm uygulamas olarak kabul edilmektedir.
Resmi ad Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii olan Sovyetler Birliinin kurulmasndan nce Rusyada arlk olarak anlan ve ancak yirminci yzyln baflnda
meflruti hale gelen bir monarfli ynetimi bulunmaktayd. Yaylmac bir dfl politika
izleyen arlk rejimi, lke snrlar iindeki yaygn ekonomik glklere karfln Birinci Dnya Savaflna katlmfl, savafl nedeniyle zellikle topraksz kyller ve iflsiz kentli nfus iinde yoksulluk derinleflmifltir. Rusyann savafla girmesine Rus
Sosyal Demokrat fli Partisine (RSDP) bal siyasetilerin karfl kmfl olmas,
milliyetilerin ise savafla girilmesini desteklemesi Rusyann savafltaki kayplarnn
arlaflmasyla kitlelerin RSDP taraftar rgtlere destek vermesine neden olmufltur. Bir yandan da bafllca parti rgtnn yaps ve toplumdaki dier siyasi grup-
www.evrenselpdf.com
Totaliter bir rejimin kurucu

ideolojisinin zellikleri ve
temel ilkelerinden ziyade,
iktidara geldikten sonra
sosyo-ekonomik dzeni
topyekn denetim altna
alma, kurumlar ve toplumu
dnfltrme ve bu hedefler
iin fliddete baflvurma
kstaslarna ncelik verilerek
bir totaliterlik tanm
yapldnda Mussolini ve
Hitler rejimleri sa
totaliterlik, Stalin rejimi sol
totaliterlik olarak
adlandrlmaktadr.
174
Devlet politikalarnda
muhalefete ynelik fliddete
yaygn flekilde
baflvurulmamas ve lkeyi
yneten Komnist Partinin
baflkanlnn (genel
sekreterliinin) seimle
belirlenmesi nedeniyle Lenin
dnemi totaliter bir dnem
olarak deerlendirilmemektedir
larla iliflkileri gibi konulardaki yaklaflm farklar nedeniyle RSDP iinde ayrflmalar
bafllamfl, parti Bolflevikler ve Menflevikler olarak iki gruba blnmfltr. Partinin
daha radikal kanadn temsil eden ounluktaki grubu Bolflevikler, daha liberal saylabilecek ancak parti iinde aznlkta kalan grubu ise Menflevikler oluflturuyordu.
siyasetindeki sorunlara lke dflndaki baflarszlklar eklendiinde, yoksullara gda yardm yaplmas talebiyle toplanan bir gsteri fiubat 1917de kitlesel direnifle
dnflmfl, polisin gstericilere atefl amasnn ardndan olaylar kontrolden kmfltr. Ordunun olaylar karflsnda blnmesi ve gn getike isyanclarn safna geen askerlerin saysnn artmasyla muhalif hareket glenmifl ve Menfleviklerin ynetiminde geici bir hkmet kurulmufltur. arlk yanls bir general nderliinde
gerekleflen ve Rusyann savafla devam etmesini salamaya alflan baflarsz bir
darbe girifliminden sonra geici hkmet yklmfl, Ekim Devrimi olarak adlandrlan bir devrimle Bolflevikler Vladimir lyi Ulyanov (Lenin) liderliinde iktidara
gelmifltir.
Lenin dnemi totaliter bir dnem olarak deerlendirilmemektedir. Bunda Lenin
dnemi devlet politikalarnda muhalefete ynelik fliddete yaygn flekilde baflvurulmamasnn yan sra lkeyi yneten Komnist Partinin baflkanlnn (genel sekreterliinin) seimle belirlenmesi de bir etkendir. Leninin lmnden sonra 1924te
Joseph Stalinin partinin genel sekreterliine seilmesiyle devlet totaliter zellik kazanmaya bafllamfltr. Baflta siyasi muhalifi Leon Troki ve eski Menflevikler olmak
zere, Stalin muhaliflerini gereklii flpheli ithamlarla itibarszlafltrmfl, gstermelik mahkemelerde usulszce yarglatmfl ve srgne gndermifltir. 1924-1929 arasndaki bu dnem Stalinin rakipleriyle hesaplaflmalaryla gemifltir. Ayn dnemde merkezi planlamay ngren, befl yllk kalknma planlaryla tarma dayal Sovyet ekonomisini hzla sanayilefltirmeyi amalayan ekonomi politikalar yrrle
koyulmufltur. Kademeli olarak zel mlkiyetten kollektiflefltirmeye geifli ieren
bu politikalarn baflars tartflmaldr, ancak bu dnemin sonunda rejim muhaliflerine ynelik basklar artmfltr. zellikle 1936-1938 arasndaki dnemde ok sayda muhalif yarglanp srgne veya alflma kamplarna gnderilmifl, milyonlarca
kifli ldrlmfltr. Gizli servis kullanlarak muhalif olmasndan flphelenilen kifliler ve yaknlar takip edilmifl, genel olarak btn toplum gzlem altna alnmfltr.
te yandan endoktrinasyon faaliyetleri yrtlmfl, ifline ve grntsne gre
herkesin partiye bal bir olufluma ye olmas salanmaya alfllmfltr. 1953teki
lmne kadar Stalin bir yandan Rus toplumunu Sovyet toplumu haline getirmeye, te yandan parti ve rejim iinde kendi konumunu glendirmeye alflmfltr.
Stalinin lider kltnn oluflumu olduka ilgintir. Hitler ve Mussolini de kendilerinden nceki baz lke liderlerinden etkilenmifl ve bu kiflilerin kulland lider anlamna gelen unvanlar edinmifllerdir. Ancak Stalin unvandan ziyade siyasi
bir kifliliin etrafnda kendini devrimci bir lider olarak konumlandrmaya alflmfltr. Yine Hitler ve Mussolininin rnek aldklar liderler otoriter ve monarfli kkenli siyasi figrlerken Stalin, hayatta olduu dnemde kendisine ait bir lider klt
oluflturulmasna karfl kan Lenini Sovyet halknn kurtarcs ve devrimci nderi
olarak bir mit (myth) haline getirmifltir. Stalinin lider kltnn oluflmaya bafllad tarih 1930-1931 dnemi olarak kabul edilmektedir. Bu dnemden itibaren, Stalin ve Komnist Part,i Leninin devrimdeki rol ve yanlmazl zerinden etkin bir
flekilde lider klt oluflturmaya bafllamfltr. Rejimin dfl ve i dflmanlarn tehdidi
altnda olduu ve kapitalizmin yeniden kurulmasn amalayan komplolarn varl iddia edilerek, Leninin izinden giden Stalinin yanlmazl ve kararl dile getirilmifltir. Buna gre Stalin, Marksist-Leninist retinin daha derin ve flaflmaz yoru-
www.evrenselpdf.com
munu yapan kiflidir (Tucker, 1979, 350-351). Bu vurgunun da gsterdii zere Stalin klt parti iindeki gerek ve olas muhaliflerinin g kazanmasn engellemeye ve Stalin ynetiminin politikalarna karfl klmasn nlemeye yneliktir. Stalinden sonra partinin baflna geen Kruflevin iktidarnn ilk gnlerinden itibaren
Stalin kltn ykmaya alflmas ve Stalin dnemindeki basklar ve fliddeti iffla etmesi de bunu gstermektedir.
Sa totaliter uygulamalaryla karfllafltrldnda Stalin rejiminin deerlendirilmesi olduka ilgin bulgular ortaya koymaktadr. ncelikle Hitler ve Mussolini rneklerinde bu dnemlerin sona ermesi, talyan Faflizmi ve Nazizmin sona ermesi
anlamna gelmifl, her iki dnemin bitiflinde kinci Dnya Savafl rol oynamfltr. Ancak Stalin kinci Dnya Savaflndan muzaffer olarak kan Sovyetlerin baflnda bu
savafltan sonra da lkeyi ynetmeye devam etmifl, Sovyetler Birlii Souk Savafl
sonrasnda 1991de dalmfltr. Hitler ve Mussolini kltleri, bu iki rejimin de dini
yetkelerle uzlaflmfl olmalarnn da etkisiyle dini motifler taflmaktadr. rnein
Mussolini iktidar srasnda Papa tarafnda vaftiz edilmifltir. te yandan dinin ve dini kurumlarn Marksizm tarafndan devrim dflmanl ile sulanmas nedeniyle
Sovyetler Birliinde dini kurumlar zerinde ciddi bask kurulmufltur. Stalin klt
ise Marksizmin gerek uygulamas sav etrafnda rlmfltr. Her ne kadar Stalin,
Sosyalizmin dnya devrimi idealini bir kenara atp tek lkede devrim doktriniyle
milliyeti saylabilecek bir devlet politikas benimsemifl olsa da, Nazizmin temelinde olan, Mussolini rejiminin ise zellikle sonlara doru edindii rk vurgu Stalinizmde grlmemektedir. Stalin dneminin srgnleri ve cinayetleri nesnel hedeflerden ziyade siyasi muhalifleri hedef almfltr. Bu da akllara ideolojik farkllklarn totaliter rejimlerin yapsn etkileyip etkilemediini getirmektedir. Baz yazarlar Sosyalizmin snfsz ve devletsiz bir toplum idealini ieren bir topyay uzun
vadede hedeflemesi nedeniyle ihtiyac olan byk dnflmn devlet fliddetini zorunlu hale getirdiini iddia etmektedir. Dolaysyla bu yazarlara gre Marksist-Leninist ideolojinin kendisi totaliter anlayfln sorumlusudur.
Dier yazarlar ise Nazizm ve Faflizmin aksine ideolojinin temel ilkelerinin rk ve
etnik kken ayrm olmakszn adil ve mreffeh bir toplum yaratmay hedeflemesi
ve Stalinden sonraki dnemlerin totaliter devlet fliddetini ayn younlukta iermemesi nedeniyle Stalin dnemindeki politikalar Stalinin kifliliine balamaktadr
(Priestland, 2007, 3-4). Sz konusu tartflma bir yana braklrsa, liderin kendi dnemindeki siyasetin ierisindeki etkinlii, lidere ve devlete tam itaatin salanmasnn hedeflenmesi, devlet fliddetinin younluu, halkn gzetim ve bask altnda tutulmas, endoktrinasyon ve propaganda yoluyla toplumsal yapnn dnfltrlmeye alfllmas, bu amala iletiflim aralarnn devlet tekelinde tutulmas yukarda
yaptmz totaliter rejim tanmyla rtflmektedir. Demokratik rejimlerde liderler
karizmatik kiflilie sahip olsalar da devletin zerinde olamazlar; ancak Hitler, Mussolini ve Stalin dneminde liderler ve yandafllar her fleyin ve herkesin zerinde birer siyasi kiflilik yaratmaya alflmfllardr.
in rnei: Maoizm
Sovyetler Birliinin yapsn rnek almas, Marksist-Leninist ideolojiye gre kurumlarn oluflturmaya bafllamas ve topyekncu bir takm politikalar nedeniyle
1949da kurulan in Halk Cumhuriyeti zaman zaman totaliter bir rejim olarak adlandrlmaktadr. Mao Zedong nderliinde yaplan devrimle ifli ve kyllerin iktidarnn kurulmas hedeflenmifltir. Maonun iktidara gelifli, daha nce bahsettiimiz dier uygulamalarda olduu gibi lkenin iinde yer ald bir savafltan kaynak-
www.evrenselpdf.com
175
topya, aslnda olmayan,

tasarlanmfl olan ideal
toplum flekli anlam taflr.
Sovyetler Birliinin yapsn

rnek almas, MarksistLeninist ideolojiye gre
kurumlarn oluflturmaya
bafllamas ve topyekncu bir
takm politikalar nedeniyle
1949da kurulan in Halk
Cumhuriyeti zaman zaman
totaliter bir rejim olarak
adlandrlmaktadr.
176
Maoizm, 1949dan Maonun

1979daki lmne kadar
sren dnemi ve Maonun
sosyalizm yorumunu ifade
etmektedir.
lanmfltr. Japonya ile in arasndaki savaflta gerillalarn baflna geen Maonun baflars, Sino-Japon Savaflndan nce bafllayan i savaflta dengelerin Mao lehine deiflmesini salayan etkenlerden biri olmufltur. Japonyaya karfl yaplan savafl srasnda iki parti birleflik bir cephe kurmufl olsa da, savafln sonra ermesinden sonraki yl boyunca i savafl fliddetini artrmfl, inin ikiye blnmesiyle sona ermifltir. 1949da in Halk Cumhuriyeti adn alan rejim Marksizm-Leninizmin Mao tarafndan iktidarn ifli ve kyllerin birlikte ynetimde yer almasn salayacak flekilde yeniden yorumland bir ideolojinin etrafnda rgtlenmifltir. Maoizm, bu bakmdan 1949dan Maonun 1979daki lmne kadar sren dnemi ve Maonun
sosyalizm yorumunu ifade etmektedir.
Yeni devletin kurulmasndan sonra lke tek parti ile ynetilmeye bafllamfl,
devrim karfltlar dflman ilan edilmifltir. Kyllerin devrimde oynad rolden dolay, Mao rejiminin ilk politikas toprak reformu olmufltur. lk aflamada byk toprak sahiplerinin mlklerine el koyulup yoksul kyllere toprak datlmas fleklinde olan uygulama, klen topraklarn verimlilii daha da dflrmesi ve ktl fliddetlendirmesine neden olunca tarmda kolektiflefltirmeye gidilmifltir. Krdaki kyller kooperatiflere kaydedilmifl ve ortak tarm hayata geirilmifltir. 1958-1961 yllar arasndaki tarmn kolektiflefltirilmesi ve modernleflmesini amalayan bu politikalar leriye Byk Srayfl olarak adlandrlmfltr. Bu yolla devletin edinecei
gelirin hzl sanayileflmeyi finanse etmesi hedeflenmifltir. Bir bakma rejimin geliflimi iin befleri ve doal btn kaynaklar seferber edilmifltir. Ancak hem devletin
rnn byk ksmna el koymas, hem de uygulamalara karfl kanlarn sert flekilde cezalandrlmas nedeniyle milyonlarca insan hayatn kaybetmifltir. Hububat
retimi artmasna karfln ktlk devam etmifl ve lmlere neden olmufltur. Maonun
tarm reformunun baflarsz olmas parti iinde elefltirilmesine ve bir sreliine de
olsa etkisini yitirmesine neden olmufltur.
Parti iinde yeniden g kazandktan sonra Mao 1966da bu kez Kltr Devrimi adyla yeni bir hareket bafllatmfltr. leriye Byk Srayfln baflarsz olmasndan sonra parti iinde hkmet politikalarnn deiflmesi Maoda ekonomik dnflmn baflarya ulaflmas iin siyasi ve toplumsal dnflme ihtiyac olduu fikrini
uyandrmfltr. Buna gre in toplumunun kapitalist ve geleneksel/gerici unsurlarndan temizlenmesi gerekiyordu. Parti iindeki Maoya muhalif olan siyasetiler
srgne gnderilmifltir. Gerici olduu dflnlen tarihi eserler tahrip edilmifl, burjuva unsurlarla savafl kapsamnda zorunlu yeniden isknlar yaplmfl, dnemin fliddetinin simgelerinden kamusal alandaki infazlar younlaflmfltr. Kzl Muhafzlar
adyla bilinen gruplar eskiye ait gelenek, kltr, alflkanlklar ve dflncelerin yok
edilmesinde nemli rol oynamfltr. renci hareketi olarak bafllayan bu hareket
zamanla askerleri ve dier gen kesimleri de bnyesine katmfltr. Kzl Muhafzlarn gittike artan bir flekilde fliddete bulaflmalar nedeniyle baflta rejim tarafndan
desteklenen bu grup rejim tarafndan yine fliddet kullanlarak bastrlmfltr. Maonun lider kltnn ve youn propagandann bu dneme denk geldii dflnldnde, inin totaliter rejim olarak tanmlanmaya en yakn olduu dnemin
1966 sonras olduu dflnlebilir. Yine de Maonun otoriterisi tartfllmaz bir lider
olduunu iddia etmek gtr.
Parti baflkan olduu dnemde bile Mao parti iinden elefltirilebilmifl ve toprak
reformu sonras bir sreliine de olsa arka plana ekilmek zorunda kalmfltr. Kltr Devrimi ile parti iindeki ve dflndaki rakiplerini elemeye ve toplumsal yapy
dnfltrmeye alflmfltr. Ancak bu dnemde bile parti iinde kendisinden sonraki parti baflkannn belirlenmifl olduu ve Maonun bu kiflinin siyasi itibarn zayf-
www.evrenselpdf.com
177
latmak iin mcadele ettii dflnldnde, Maonun Stalin veya Hitler kadar
gl bir lider olduunu sylemek zordur. stelik buraya kadar bahsettiimiz dier devletlerin aksine, inde Maonun iktidara geldii dnemde totaliter bir rejimin kurulmas iin gerekli olan geliflmifl ve kurumsallaflmfl bir devlet yapsnn bulunduu sylenemez. Buna karfln Mao dneminde rejim, muhaliflerine fliddetle
saldrmfl, ekonomiyi ve toplumu kendi ideolojisine uygun flekilde dnfltrebilmek iin genifl apl politikalar uygulamaya koyulmufltur.
Gnmzde totaliter rejimlerin kurulmas mmkn mdr?
SIRA SZDE
TOTALTER REJMLERDE SYASAL KLTR VE

D fi N E L M
TOPLUMSALLAfiMA
D fi N E L M
Yukarda grdmz totaliter rejim uygulamalarnn incelenmesi bir baflka soruO Raan
U
yu beraberinde getirmektedir: Totaliter rejimlerin kurulmasna Syol
ve pekiflmesini salayan koflullar nelerdir? Toplumun demokratik kurumlara olan gvenini
sarsacak ve totaliter lideri kurtarcs olarak grmesine neden olacak dzeyde derin
DKKAT
bir ekonomik kriz bu rejimlerin ortaya kflnda nemli rol oynamaktadr. Bu tr
durumlarda orta ve alt orta snflar sahip olduklar refah dzeyini ve sosyal staty
SIRA SZDE
kaybetmekten korkmaktadr. te yandan alt snflar iindeki bulunduklar
yoksulluun sulusu olarak orta ve st snflar kayran siyasal sistemi hedef almaktadr.
Bu durumda totaliter lider ve partisi sistemi btnyle deifltirme vaadinden dolaAMALARIMIZ
y alt snflardan; kargaflaya el koyma, dzeni ve gvenlii yeniden salama vaadinden dolay da alt snflarn fkesinden korkan orta snflardan destek almaktadr.
Burada dikkat ekici noktalardan birisi totaliter rejimlerin modern
K T A Ptoplumlarda
ortaya kmasdr. Amac toplumda topyekn egemenlik kurmak olan bir siyasal
sistemin snrlar iindeki her trl ekonomik, toplumsal ve siyasal kurumu denetim altna alan ve iflleyifl kurallarn belirleyen modern devletten
T E L E Vnce
Z Y O Nortaya kmas zaten mmkn deildir. Baz yazarlar bu nesnel koflullarn dflnda kltrel
faktrlerin neminden bahsederler. Buna gre modern devlete geifl ayn zamanda kitle toplumuna geifltir. Geleneksel toplumda aile ve cemaat gibi toplumsal
N T Egiderek
RNET
kurumlarla kendisini tanmlayan birey modern yaflamla birlikte
bunlarn
etkisinden syrlarak daha bireysel bir ierikte kendisini tanmlamaya bafllamfltr.
Bu durum bireysel zgrl salasa da yalnzlk duygusunu da getirmektedir.
Kitle toplumunda her bir birey birer atomdur. flte Arendt (1951) gibi yazarlar bu
toplumsal atomlaflmay yaflayan bireylerin rgtlenmesinin totaliter rejimlerin temelinde yattn savunmaktadr. te yandan faflizm gibi sistemlerin ortaya kmasnn ancak otoriter eilimli siyasal kltrlerde mmkn olduu iddia edilmektedir
(Rodee vd., 1983, 110). nk bu sistemlerin kurduu koflulsuz itaat ve hiyerarflik
dzen totaliter bir siyasal kltre direnli deildir.
Her ne kadar bu sav olduka tartflmal olsa da, en azndan totaliter bir rejimin
baflarsnn ve varln srdrebilmesinin siyasal kltr flekillendirebilmesiyle iliflkili olduunu syleyebiliriz. Doas gerei ekonomiden aileye toplumun btn
unsurlarn egemenlii altna almaya alflan totaliter liderler ve partiler iktidara gelince devleti merkezilefltirir. Buna bal olarak yerel ynetimlerin yetkileri azaltlr,
kendi partisi dflndaki partileri ve siyasal hareketleri yasadfl ilan eder, temel hak
ve zgrlkleri askya alr veya ortadan kaldrr, basn sindirir ve ifli hareketlerini gerekirse g kullanarak bastrr. Her totaliter sistem kendine zg bask ve sindirme yntemleriyle bilinmektedir.
Toplumun demokratik
kurumlara olan gvenini
S O Rlideri
U
sarsacak ve totaliter
kurtarcs olarak grmesine
neden olacak dzeyde derin
bir ekonomik kriz
D totaliter
KKAT
rejimlerin ortaya kflnda
nemli rol oynamaktadr.
N N
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
178
AMALARIMIZ
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Siyasal toplumsallaflmann
siyasete dair korkunun
aktarmyla olufltuu bir
devlette sivil toplumun
oluflmas da gtr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Sovyetler Birlii
temel sindirme ve muhalifleri bastrma yntemi srgnlerK T dneminde
A P
di. Gstermelik yarglamalardan sonra pek ok insan Gulag Takmadalarndaki alflma
kamplarna srgne gnderilmifltir. Bu dnemi anlatan en nemli alflmalardan biri
Alexander TSoljenitsinin,
Gulag Takmadalar (ev. Selim Taygan, Kiflisel Yaynlar,
ELEVZYON
1974), adl kitabdr.
Toplum zerinde bu denli bask kurulan bir sistemde katlmc bir siyasal klNTERNET
trn oluflmas
veya varln srdrmesi mmkn deildir. Tandklar sistem tarafndan cezalandrlan insanlar ayn fleyin kendi bafllarna gelmesinden korktuklarndan dolay siyasetten uzaklaflrlar. Daha nce belirtildii gibi, siyasal katlma bireyin siyasi konulara olan ilgisinden bafllar, siyasi konular nemsemesi ve bu konularda bilgi toplamasyla devam eder. Birok insan iin siyasal katlma demokratik sistemlerde de ilgi ve bilgilenmeyle snrldr. Siyasal faaliyette bulunmay ieren aktif siyasal katlma toplumun olaanst dnemlerden getii durumlar hari
yaygn deildir. Ancak totaliter sistemlerde insanlar siyasetin tehlikeli bir urafl haline gelmesinden dolay siyasete olan ilgilerini btnyle yitirebilirler. Buna ramen rejim ihtiya duyduunda insanlar rejimi desteklemeye zorlar.
Siyasetle ilgili deerlerin ve tutumlarn siyasi toplumsallaflma yoluyla edinildii
dflnlrse bu sre gelecek nesilleri de ierecektir. Sistemin hedef ald kiflilerin ekebilecei skntlarn bykl rejime ynelik korkunun nesilden nesile
aktarlmasna neden olmufltur. Burada cezalarla ilgili temel sorun sadece insanlarn uydurma sularla itham edilme olasl deildir. Asl sorun hukukun stnlnn geerli olmamasdr. Yani iktidarlar var olan yasalar tarafndan balanmaktan ziyade bu yasalar kendilerine gre yorumlama hakkn kendinde bulmaktadr.
Dolaysyla bir hukuk devletinin temelinde olan tahmin edilebilirlik ortadan kalkmfltr. Soljenitsinn Gulag Takmadalar kitabnda n plana kan konulardan biri de rnein tahliye edilmelerine karfln insanlarn stlerinden korkuyu atamamalardr. nk rejim cezann yeterli olduuna karar vermifl midir; yoksa her an yeniden ieriye alabilir mi, tutuklular bunu bilmemektedir.
Siyasal toplumsallaflmann siyasete dair korkunun aktarmyla olufltuu bir devlette sivil toplumun oluflmas da gtr. Sivil toplum tanm itibariyle devletin denetiminin ve/veya kamusal alann dflndadr. Ancak devletin her yeri denetim altnda tuttuu bir rejimde bamsz sivil toplum rgtlerinin kurulamamas sivil toplumun oluflmasn engeller. Bu da bireyle devlet arasnda bir tampon alan oluflamayaca anlamna gelmektedir. Takipler ve telefon dinlemeleriyle srekli gzetim
altnda olmak ve grfllen herkesin potansiyel birer rejim muhbiri olma olasl
bireyler arasnda bir gven oluflmasna engel olur (Govier 1997, 160). Byle bir siyasal kltrn katlmacla dayal bir yurttafllk kltrn (civic culture) sivil toplum da oluflturmas olanakl deildir.
Totaliter rejimleri ekonomik, sosyal ve siyasi boyutuyla ortaya koyan birok sinema filmi vardr. Bunlardan Der Untergang/Downfall (kfl) adl filmi hakknda http://www.imdb.com/title/tt0363163/ adresinden ve Life is Beautiful (Hayat Gzel dir) adl film hakkda
http://www.imdb.com/title/tt0118799/ bilgi alabilirsiniz.
Totaliter rejimlerdeki sindirme ve korkutma abas zaman ierisinde azalabilir.
Ayrca rejimin iinde zamanla kurtarlmfl blgeler oluflabilir veya totaliter (topyekncu) olma zelliini sistem zamanla yitirebilir. Bu durumda topluma sinmifl olan
www.evrenselpdf.com
179
korku zamanla azalsa da bireyler arasndaki gvensizlik gemifl deneyimlerden

dolay devam edebileceinden o lkenin siyasal kltrnn temelinde toplumsal
gvenin ve bamsz toplumsal rgtlenmenin yatt yurttafllk kltr zellii kazanmas kolay olmayacaktr. rnein Mao dneminde inde Kltr Devrimi srasnda rejimin muhaliflerini ortadan kaldrmak iin sradan insanlar ajan haline getirmesi, insanlarn yakn arkadafllar, komflular, hatta aile yeleri tarafndan devlete ihbar edildiine dair hikayeler sonraki nesiller aktarlmfltr. Neticede Kltr
Devriminden ok sonra da kifliler aras gvensizlik devam etmektedir (Govier,
1997, 160).
Gnmzde totaliter rejim olarak adlandrlan bir ynetim var m? SIRA SZDE
TOTALTER REJMLERN EKONOM POLT VE

D fi N E L M
KORPORATZM
Yukarda bahsedildii zere bir lkedeki sosyo-ekonomik yapnn btn unsurlar
S O R U
ideolojiye uygun flekilde dnfltrlmek zere totalitarizmin hedefindedir.
lke
ekonomisi ve kurumlar bu rejimler tarafndan denetim altna alnrlar. Farkl totaliter sistemler kendi ideolojilerine uygun flekilde ekonomik yapy Ddnfltrmfllerdir.
KKAT
Toplumsal eflitsizliin temelinde yatmas nedeniyle Sovyetler Birlii zel mlkiyetin yerine kamu mlkiyetini getirmifltir. Stalinin parti ynetimine gelmesinden
SIRA SZDE
sonra 1928-1929 yllarnda nceden zel mlkiyette olan topraklar
kamu mlkiyetine geirilmifl, bir baflka deyiflle kollektiflefltirilmifltir. Bunun yan sra kyllere
evlerinin yannda kk bir bahe tutma ve az miktarda hayvan
yetifltirme hakk
AMALARIMIZ
tannmfltr. Ortak tarmda bir yandan sovhoz denilen devlet iftlikleri te yandan
kolhoz denilen tarm kooperatifleri bulunmaktayd. Kolhozlar rnlerin merkezi
ynetimin belirledii fiyatlar zerinden ilgili kamu kurulufllarna
K satard.
T A P Bir kolhozun planlanandan daha fazla rn elde etmesi durumunda bu fazlay kolhoz yelerine datma hakk vard. Teoride bir yandan zel mlkiyeti kaldrarak toplumsal eflitsizlii dzeltebilecek, te yandan tarmda hzl makineleflmeyle
T E L E V Z Y O Nverimi artrabilecek sistemin pratikte verimsizlie yol amasnn temelinde politikay uygulamaya koyan devletin baskc bir devlet olmas yatmaktadr. Rejimin ve ideolojisinin yanlmazln kantlama abas kolhozlarn elde etmesi gereken yllk hasadn
N Tretim
E R N E T hedefin alplanlamasnn gereki olmamasna neden olmufltur. Dolaysyla
tnda kalmasna karfln grevlilerin planlanan miktarda rne el koymas iftiyi
kolhozda retim yapmaktan soutmufl, tarmla elde edilen rnlerin byk ksmna devletin haksz bir flekilde el koyaca dflncesiyle kyller kendi bahelerinde rn yetifltirmifl ve bunlara da el koyulmas ihtimaline karfln rn miktarn ve
eflitliliini asgari tutmufltur.
Kollektif tarmla uraflan retim aralarnn da kamu mlkiyetinde olduu bu
sistemde, retimle ilgili btn kararlar merkezi planlamayla alnmfltr. Ancak tarm
sektrndeki emek youn kk iflletmelerde kooperatif tarz snrl giriflimcilik
rnekleri bulunmaktadr. Snrl saydaki bu kk aile veya topluluk iflletmelerinin dflnda esas olarak istihdam kamu kurulufllar araclyla gerekleflmektedir.
Kamu kurulufllarnn iflleyifline dair her fley de merkezi planlamaya tabiidir. zel
mlkiyetin kaldrlmfl olmas sebebiyle topran sadece kullanm hakk bireyin
elinde olmaktadr, miras yoluyla aktarlmas sz konusu deildir. Sadece tketim
mallarnn bir ksm iin zel mlkiyet hakk tannmfltr.
Sa totaliter rejimlerde ise ekonomik sistemin rejimin bnyesine dhil edilmesinin en yaygn biimi korporatizmdir (ONeil, 2010, 154). Genel olarak korpora-
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Korporatizm Liberalizm ve
Marksizme karfl, hem
serbest piyasadan hem de
merkezi planlamadan uzak
durmay hedefleyen nc
bir ekonomik sistem olarak
ortaya kmfltr.
180
tizm kar gruplarnn resmi siyasi srece dhil edilerek zapt rapta alnmasdr. alflan ve iflveren rgtleri birer at kurulufl tarafndan temsil edilir ve kamu politikalar devletle bu at kurulufllar arasndaki l grflmelerde flekillendirilir (Gallagher, 1995, 360). Tarihsel olarak loncalarn yapsndan etkilenerek oluflturulmufl bir
sistemdir. Bir kuram olarak Liberalizm ve Marksizme karfl, hem serbest piyasadan
hem de merkezi planlamadan uzak durmay hedefleyen nc bir ekonomik sistem olarak ortaya kmfltr. Liberalizmdeki bireysel giriflimi ve Marksizmdeki snf
eliflkilerinin kaynan aflmay hedeflemektedir. Ancak faflist sistemlerdeki uygulamasnda sermayenin devlet kontrolne alnmas, alflanlarn taleplerinin bamsz
siyasi taleplere dnflmesinin ve snf temelli rgtlenmelerin nne geilmesi esastr. Bu yolla emek-sermaye eliflkisinin ortadan kaldrlaca dflnlmfltr. Gentile ile birlikte yazdklar Faflizm Doktrini (1933) adl metinde Mussolini faflist devletin korporatif olmasnn nedeninin sosyalizme ve sendikacla yol aan ihtiyalar
olduunu syler ve farkl karlarn koordine edildii ve birbiriyle uyumlu hale getirildii bir korporasyon sisteminin gerek zm olduunu belirtir.
Bu sistemde toplumsal snflar milli karlara uyum iinde hizmet edecektir.
1925-1926 yllar arasnda talyada korporatif rgtlenmenin temelleri atlmfltr.
Faflist Parti rejiminin kurumsallaflamad dnemde ifli sendikalar faaliyet gsterebilirken 1927de her biri farkl bir ifl kolundaki alflan ve iflverenleri temsil eden
22 korporasyon kurulmufltur. Burada esas olan sadece farkl karlarn rejim tarafndan eflgdml deiflmesi deil, faflizme uygun hale de getirilmesidir. Faflist sistemde korporasyonlar temsilcileri raporlar vermekle ve devletin ald kararlar
temsil ettikleri kurulufllarda uygulamakla ykmldrler. Onlar karlar temsil etmek gibi bir ifllev stlenmezler, tam tersine zellikle ekonomik karlar devlet politikasna uyumlu hale getirmekle ykmldrler. Korporasyonlar devleti kar
gruplarnda ve ekonomik kesimlerde temsil eder ieriktedirler. Bylece korporasyonlar bafllca sanayilerin geliflimini denetleme grevini stlenirler.
Korporatizm her ne kadar nc bir yol, hem liberalizme hem de Marksizme
bir alternatif olarak sunulsa da, faflist ekonomik sistemde zel mlkiyetin varl
devam etmifltir. Ancak ekonomik sistem iindeki her trl atflma rejimin tanmlad yce milli karlar erevesinde zmlenmifltir. te yandan merkezi planlama aslnda hedeflenmifl; ancak talyada devletin o dnemde gc bu hedefi gereklefltirmeye yetmemifltir. Faflist korporatizmin en gl olduu dnem, kendi
szleriyle doadaki btn glere hkmeden bir devlet olarak, Mussolininin
Korporasyonlar Bakanln kurduu 1939 yldr. Ayn yl alt yasama meclisinin ismi de Korporasyonlar Ulusal Meclisi olarak deifltirilmifltir.
Aslen Mussolini dneminde talyada uygulamaya koyulan korporatizm, bafllangta Nazi partisinin ekonomik programna dhil edilmifltir. Nazilere gre milli birlii salamak ve blgesel/snfsal ayrmlar ortadan kaldrmak iin kar gruplar korporatif bir flekilde rejime dhil edilmelidir. Ancak Almanyada talyadakinden ok
daha gl bir sanayici ve ifladamlar grubu olmas, Almanyann temel hedefinin
hzl silahlanma ve nfuz blgesini geniflletmek olmas Nazileri ifl evrelerinin aktif
desteini almak zorunda brakmfltr. Ekonomik ve siyasi gce sahip Alman reticiler ise kendilerini devletin denetimine brakan korporatif sisteme karfl kmfllardr
(Kardam, 1976, 65). Dolaysyla bafllangta Naziler tarafndan benimsense de talyann aksine Nazilerin ekonomideki kontrol ayn dzeyde korporatif olmamfltr.
SIRA SZDE
Totaliter rejimlerin
ekonomi politikalarnn birbirlerinden farkl olmasn neyle aklayabiliriz?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
www.evrenselpdf.com
181
zet
Merkeziyeti bir devlet etrafnda, radikal bir ideolojiyi
dayanak alarak rgtlenen sosyo-ekonomik yapnn btn unsurlarn dnfltrmeyi hedefleyen rejimler totaliter rejimler olarak adlandrlmaktadr. Szck anlam itibariyle totaliter topyekncu anlamna gelmektedir. Kavram, Mussolini dneminde talyada ortaya kmfltr.
Dolaysyla tarihsel olarak faflizmle efl anlaml olarak
kullanlmaktadr. Bir rejimin totaliter saylabilmesi iin
sahip olmas gereken zellikler olduka tartflmaldr.
Topyekn egemenlik ve bu amala siyasal denetim salamaya alflmasnn dflnda lidere ve devlete tam itaati
ngrmesi nemlidir. Totaliter rejimlerde lider bir siyasi aktr olarak karizmatik bir kifliliktir, dier baskc rejimlerle karfllafltrldnda, rejimle zdeflleflmifltir. Bir
baflka deyiflle, bu tr rejimlerde lider klt denilen bir
lider miti oluflturularak, dnyevi lidere yanlmayan, her
fleyi gren, bilen ve duyan yar kutsal bir kurtarc olma
zellii atfedilir. ngrlen dnflmn kapsamndan
dolay rejimin ve liderin kararlarnn sorgulanmasnn
bu yolla nne geilmeye alfllr. te yandan, totaliter
rejimlerde zgrlkler kaldrlmfltr, her trl aykr dflnce bask ve tehditle karfllaflr. Gstermelik yarglamalarda varl flpheli sular muhaliflerin zerine atlr, iflkence yaygndr. Hayatta kalabilen muhalifler srgne, alflma veya toplama kamplarna gnderilirler.
Rejimin srekli tehdit altnda olduu algs canl tutularak muhalefet sindirilmeye alflld iin gndelik hayatta gizli polis tarafndan insanlar takip edilebilirler, telefonlar hukuka aykr flekilde dinlenir. Rejim ayrca
sklkla paramiliter rgtler yoluyla bask kurar. Ancak
totaliter rejimlerin sadece fliddetle ve zor kullanarak
ayakta kaldn dflnmemek gerekir. zellikle lider
klt kurularak toplumdaki herkesin rejimin dzenledii faaliyetlerde aktif olarak yer almas ve rejime olan
balln eylemleriyle gstermesi beklenir. Kitlelerin
seferber edilmesi olarak adlandrlan bu srele hem
rejimin politikalar meflrulafltrlmaya alfllr, hem de
dfl lkelere karfl halkn rejimin yannda olduu izlenimi verilir. Uygulamada sz konusu unsurlarn hepsinin
totaliter rejimlere rnek verilen lkelerde bulunmad
veya hedeflendii ancak gereklefltirilemedii grlmektedir. talyada devlet topyekn egemenlii salayacak kapasiteye eriflememifltir. Sovyetler Birliinde
ideoloji sa totaliter rejimlerin aksine demokratik deerleri n plana karmfl, daha da nemlisi devlet devam etmesine karfln Stalin sonrasnda totaliter saylabi-
lecek zellikler azalmfl ve ortadan kalkmfltr. Maonun

kendi iktidar srasnda parti ierisinde elefltirilmifl olmas ve dnem dnem geri plana ekilmek zorunda
kalmas totaliter rejimlerin zellikleri arasnda saylan lidere ve devlete tam itaatin inde ne kadar salanabildii sorusunu gndeme getirmektedir. Bu blmde ad
geen lkeler arasnda btn kstaslar salayan rnek
olarak Almanyadaki Nazizm dflnlebilir. Yine de
bahsedilen lkelerde efline daha sonra rastlanmayacak
fliddette devlet basks ve ideolojik dnflmler yaflanmfl olmas bakmndan totaliter rejim kavramnn anlafllmas nemlidir. deolojik dnflmn ve topyekn
egemenliin salanmaya alflld dnemde halkn sindirilmesi ve siyasete ynelik korkunun sonraki nesillere aktarlmasyla totaliter siyasal kltr oluflmufl, kifliler
arasndaki gven eksiklii bu rejimlerin yklmasndan
sonra uzun sre devam etmifltir. Totaliter rejimler ayrca ekonomik yapy da devlet denetimine almaya alflmfltr. zellikle ifli hareketlerini kontrol altnda tutmak amacyla talyada ifli, iflveren ve devlet temsilcilerinden oluflan korporasyonlar meydana getirilmifltir.
www.evrenselpdf.com
182
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi totaliter rejimlerde yer almamaktadr?
a. Lidere koflulsuz itaat
b. Gizli polis
c. Alternatif iletiflim kanallar
d. Paramiliter rgtler
e. Radikal bir ideoloji
2. Afladakilerden hangisi bir siyasal sistemin totaliter
bir sistem olduunu dflndrebilir?
a. Resmi ideolojisi olmas
b. Muhalefet partilerinin itibarszlafltrlmas
c. Resmi ideolojinin eitim sistemine dahil edilmesi
d. Kitlelerin seferber edilmesi
e. Zorunlu askerlik sistemi
3. Bir siyasetinin halk arasndaki imajnn sradan insandan stn, kahramanlk zellii taflyan ve hata yapmayan bir birey fleklinde yerlefltirilmeye alfllmasna
ne ad verilir?
a. Lider klt
b. Karizmatik otorite
c. Propaganda
d. Kampanya
e. Reklam
4. Totaliterlik kavram afladaki lkelerden hangisinde ilk kez kullanlmaya bafllamfltr?
a. Almanya
b. talya
c. Sovyetler Birlii
d. in
e. Kuzey Kore
5. Afladaki liderlerden hangisi seimler yoluyla iktidara gelmifltir?
a. Kim Jong-il
b. Vladimir lyi Ulyanov (Lenin)
c. Mao Zedong
d. Adolf Hitler
e. Joseph Stalin
6. Devlet veya hkmet tarafndan kurulan ve finanse

edilen ancak resmi orduya bal olmayan birliklere ne
ad verilmektedir?
a. zel gvenlik
b. Paramiliter yap
c. Koruma
d. Zabta
e. Hibirisi
7. Sadece devlet tarafndan tannan meslek rgtlerinin faaliyette olmasna izin verilen, alternatif rgtlerin
yasakland ve retim ve hizmetle ilgili btn kararlarn devlet-iflveren-ifli grflmelerinde alnd kar rgtlenmesi sistemi ne flekilde adlandrlr?
a. Koalisyon
b. Sosyalizm
c. Liberalizm
d. Sosyal Demokrasi
e. Korporatizm
8. Afladaki kurumlardan hangisi bir totaliter rejimde
kesinlikle yoktur?
a. Bakanlar Kurulu
b. Baflbakanlk
c. stihbarat Teflkilat
d. Bamsz Yarg
e. Sendika
9. Afladaki lkelerden hangisi totaliter rejimlerin en
kurumsallaflmfl rneidir?
a. Nazi Almanyas
b. Stalin dneminde Sovyetler Birlii
c. Mussolini dneminde talya
d. Franco dneminde spanya
e. Mao dneminde in Halk Cumhuriyeti
10. Afladakilerden hangisi totaliter rejimlerin dier
baskc rejimlerden ayrt edici zelliklerinden birisidir?
a. Gizli polis yaplanmas
b. letiflim kanallarnn devlet tekelinde olmas
c. Gzetim ve takip
d. Muhalefet zerinde kurulan bask
e. Kitlelerin seferber edilmesi
www.evrenselpdf.com
183

1. c
2. d
3. a
4. b
5. d
6. b
7. e
8. d
9. a
10. e
Yantnz yanlfl ise Totaliter Rejim Kavram ksmn gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise Totaliter Rejim Uygulamalar ksmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Totaliter Rejimlerin Ekonomi-Politii ve Korporatizm ksmn gzden
geiriniz.

Sra Sizde 1
Dzenli ordular, askerlii meslek olarak edinmifl profesyoneller tarafndan ynetilen ve barfl zamannda da
belirli sayda askere sahip ordulardr. Geleneksel toplumlarda ordular aristokratlar tarafndan ynetilirlerdi.
Byk ordular ancak savafl zamannda oluflturulur ve
yerel yneticilerin gnderdii askeri birliklerden kurulurdu. Merkezi ynetimi yerel yneticilere baml klan
bu sistemde istenilen ordu byklne ulafllmas gt. Kurumsallaflamad iin de greve arlan eratn
savafl bilgileri yetersizdi. Aniden bafllayan lkeler aras
bir savaflta geleneksel ordularn seferberlie hazr hale
getirilmesi zaman alabilir, hatta lkenin savafla hazrlksz yakalanmas sz konusu olabilirdi. Bu tr nedenlerden dolay 14.yy.dan itibaren Avrupadaki pek ok lke barfl zamannda da belirli miktarda eitilmifl askeri
hazr tutmaya bafllamfl, ordu ynetimini profesyonel
askerlere brakmaya bafllamfltr. Dzenli ordularla birlikte savafl teknolojilerinin gelifltirilmesine de daha fazla zaman ve kaynak ayrlmfltr. Ancak eratn sadece
profesyonel askerlerden oluflmas mmkn olmadndan askerlik birok lkede belirli bir yafln zerindeki
salkl gen erkekler (baz lkelerde gen erkek ve ka-
dnlar) iin zorunlu yurttafllk grevlerinden biri haline

gelmifltir. Totaliter rejimler ve liderleri topyekn egemenlii hedeflediklerinden, muhalefetin bastrlmas
iin her kesimden insann grev yapt dzenli ordulara gvenemeyeceklerini dflnerek paramiliter rgtler
kurmufllardr. Dzenli ordularn aksine devletin resmi
gvenlik gleri olmayan bu yaplarn eylemlerinin hukuka uygunluu tartflmal olacandan zellikle iktidarn henz kurumsallaflamad dnemlerde muhalifleri
korkutmak ve imha etmek iin bu rgtleri kullanmfllardr. Almanya ve talya rneklerinde olduu gibi baz
durumlarda silahl paramiliter rgtler liderin konumunu tehdit edecek gce ulaflmfltr. talyada Mussolini rejimi zaman zaman paramiliter rgtn basksna boyun
emek zorunda kalmfl, Almanyada ise Hitler rejimi var
olan rgt kaldrarak daha itaatkr ve sadk yeni bir
paramiliter yap oluflturmufltur.
Sra Sizde 2
Bu konu zellikle 1960l ve 1970li yllarda etraflca tartfllmfltr. Demokratik kurumlara sahip Almanya gibi
bir lkede bile, hem de demokratik sistemin temel unsuru olan seimler yoluyla totaliter bir liderin iktidar
ele geirebilmesi pek ok kiflide gelecekte de demokrasiyi kullanarak benzer katliamlar yapabilecek rejimlerin kurulabilecei ynnde endifle yaratmfltr. Ancak
1980li yllardan bu yana yaygn grfl totaliter rejimlerin miadn doldurduu ynndedir. Gnmzde siyasal sistemlerin bu blmde bahsedilen rneklerden ders
aldklar ve demokratik sistemi ve kurumlarn totaliter
amalarla kullanma olasl olan siyasetilere daha temkinli yaklaflt grlmektedir. Ayrca zellikle iletiflim
teknolojilerindeki geliflme bugn herhangi bir iktidarn
lider klt oluflturmasn ve muhalif hareketlerin rgtlenmesini btnyle engellemesini imknsz hale getirmektedir. nternetin ve zellikle de sosyal medyann bu
balamdaki rol incelenmektedir. Topyekncu projenin gl te yandan diktatrlklerin daha ziyade
brokratik ve otoriter sistemlere ynelmelerine neden
olmaktadr.
www.evrenselpdf.com
184
Sra Sizde 3
Birok yazar totaliter rejim kavramn tarihsel bir kavram olarak deerlendirmektedir. Ayrca yine baz arafltrmaclar topyekun bir toplumu, belirli bir ideolojiye
gre ve merkeziyeti bir devlet sistemiyle dnfltrme
ve topyekun denetim altna alma amacna en kurumsallaflmfl baskc rejim olan Nazi Almanyasnn bile ulaflamadn belirtmektedirler. Buna karfl gnmzde Kuzey Korenin siyasal sistemi totaliter bir rejim olarak adlandrlmaya en yakn sistemdir. Bunda resmi ideolojinin dflna kan en ufak bir grfln bile fliddetle bastrlmas, devletin her trl iletiflim aracn gnmzde
telekomnikasyon kanallarndaki geliflime karfln denetlemeye alflmas ve devletin aflr merkeziyeti yaps rol oynamaktadr. 2012 iinde len Kim Jong-l ve
onun lmnden sonra iktidara gelen olu Kim JongUn etrafnda oluflturulan lider klt de dikkat ekicidir.
Sevgili Lider olarak anlan Kim jong-lin yar kutsal bir
lider olarak halka benimsetilmeye alfllmas bunu rneklemektedir. Kim Jong-lin cenaze trenindeki kitlesel alama gsterileri lider klt kullanlarak kitlelerin
nasl harekete geirildiini gstermesi bakmndan
nemlidir. Birok baskc rejimin aksine Kuzey Koredeki muhalifler zerindeki bask halk sadece sindirme
amac taflmamakta, ayn zamanda rejime aktif flekilde
destek ve ballk gstermeyi de iermektedir.
Sra Sizde 4
ki temel nedenden bahsedilebilir. Birincisi ve daha
nemlisi benzer bask yntemlerini benimsemifl olsalar
da farkl ideolojilere sahip olmalar bu rejimleri birbirlerinden nemli flekilde farkllafltrmaktadr. Hem sa hem
de sol ideolojiye sahip totaliter rejimler merkeziyeti bir
devlet yapsn benimsemektedir. Ancak sa totaliter rejimlerin serbest piyasa ekonomisini btnyle ortadan
kaldrma amalarndan sz edilemez. Oysa sol rejimlerde sosyalizme uygun flekilde zel mlkiyetin yerine ortak mlkiyet getirilmeye alfllmaktadr. kinci neden
ise lkelerin dneme zg farkl ekonomik zorunluluklar olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu ikinci neden
benzer ideolojilere sahip totaliter rejimlerin farkl ekonomi politikalar benimsemesini de aklamaktadr.
Arendt, H. (1951). The Origins of Totalitarianism.

New York: Harcourt, Brace and Company.
Arendt, H. (1996). Totalitarizmin Kaynaklar. (ev.
fiener, B. S.). stanbul: letiflim Yaynlar.
Bosworth, R. J. B. (2005). Mussolinis Italy: Life Under
the Dictatorship 1915-1945. London: Allen Lane.
Brooker, P. (1995). Twentieth-Century Dictatorships: The Ideological One-Party States. Basingstoke, Hampshire: Macmillan.
Brooker, Paul. (2000). Non-Democratic Regimes:
Theory, Government, and Politics. New York:
St. Martins Press.
Friedrick, C.J. ve Brzezinski, Z. (1964). Totaliter Diktatrlk ve Otokrasi. (ev. Onaran, O). Ankara: Trk
Siyasi limler Dernei.
Gallagher, M. (1995). Representative Government in
Modern Europe. 2nd ed. New York: McGraw-Hill.
Govier, T. (1997). Social Trust and Human Communities. Montreal; Buffalo: McGill-Queens University Press.
Kapani, M. (2008). Politika Bilimine Girifl. Ankara:
Bilgi Yaynevi.
Kardam, N. (1980). A Comparative Analysis of Corporatism in Nazi Germany and Fascist Italy. Baslmamfl Yksek Lisans Tezi. The University of British Columbia.
Lee, S. J. (2000). European Dictatorships. 2nd ed.
London; New York: Routledge.
Mussolini, B. (1933). The Political and Social Doctrine
of Fascism. The Political Quarterly 4(3): 341-356.
ONeil, Patrick H. (2010). Essentials of Comparative
Politics. 3rd ed. New York: W.W. Norton & Co.
Priestland, D. (2007). Stalinism and the Politics of
Mobilization: Ideas, Power, and Terror in Interwar Russia. Oxford University Press, USA.
Rodee, C., Anderson, T., Christol, C. Q. ve Greene, T.
(1983). Introduction to Political Science. Tokyo:
McGraw-Hill.
Schapiro, L. (1972). Totalitarianism. London: Pall Mall.
Tucker, R. C. (1979). The Rise of Stalins Personality
Cult. The American Historical Review; 84(2):
347-366.
www.evrenselpdf.com
www.evrenselpdf.com
8
Amalarmz
N
N
N
N
N
N

Avrupada birlik oluflturma dflncesini ortaya karan dflnrleri ve siyasetileri tanmlayabilecek,
Avrupa Topluluklarnn geliflim srecini aklayabilecek,
Avrupa Topluluklarna katlan lkeleri sralayabilecek,
Avrupa Birliinin yaps ve kurumlarn aklayabilecek,
Avrupa Birlii Antlaflmalarnda ve dier yardmc hukuk kaynaklarnda yer
alan kural ve kurumlar tanmlayabilecek,
Avrupa Birliinin ortak politikalarn ve bu politikalarn oluflturulmasnda
sosyal taraflarn etkinliini deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Avrupa Topluluu
Avrupa Birlii
AB Mktesabat
AB Kurumlar
AB Politikalar
AB Antlaflmalar
indekiler
Sistemler
Bir Konfederalizm
rnei Olarak
Avrupa Birlii
www.evrenselpdf.com
GRfi
AVRUPA BRL FKR NASIL
DODU?
AVRUPA TOPLULUKLARININ
GELfiM VE AVRUPA
TOPLULUUNDAN AVRUPA
BRLNE GEfi SREC
AVRUPA TOPLULUKLARININ
GENfiLEMES
AVRUPA BRLNN YAPISI VE
KURUMLARI
AVRUPA BRL MKTESABATI
(ACQUS COMMUNAUTAIRE)
AVRUPA BRL ORTAK
POLTKALARI VE SOSYAL
TARAFLARIN ETKNL
SONU
Bir Konfederalizm rnei

Olarak Avrupa Birlii
GRfi
Avrupa Birlii ya da ksa adyla AB, topraklar byk lde Avrupa ktasnda bulunan ve yirmi yedi lkeden oluflan siyasi ve ekonomik bir rgtlenmedir. 1993
ylnda, Maastricht Antlaflmasnn imzalanmas sonucu, varolan Avrupa Ekonomik
Topluluuna yeni grev ve sorumluluk alanlar yklenmesiyle kurulmufltur. Yaklaflk 500 milyonluk nfusuyla dnyann nominal gayrisafi yurtii haslasnn
%30luk blmn oluflturan AB, devletleraras ve okuluslu bir oluflumdur. Dnya zerinde baflka bir rnei bulunmayan btnleflme modeli araclyla yelerine salad ekonomik ortam ve yaratt deerler btn dnyann ilgisini ekmektedir.
Avrupann birleflme sreci, halklarn gelenekleri ve kltr gibi yaflamn farkl
yanlarn ortadan kaldrmamfl ve eflitlilik ABnin en temel deerlerinden biri olmufltur. AB blgesel zelliklere ve zengin gelenek ve kltrel farkllklara dayanan
bir ekonomik bymenin gerekleflmesini hedeflemektedir. ye lkelerin tek baflna sahip olduundan daha fazla ekonomik, sosyal, teknolojik, ticari ve politik gce sahip olan AB, ortak bir kaderi paylaflma ve kendi egemenlik haklarn giderek
artan bir oranda devletleraras bir olufluma devretme kararln gsteren egemen
uluslararasndaki bir szleflme olarak kabul edilmektedir. Bu nitede Avrupa Birliinin tarihsel geliflim sreci ve kurumsal iflleyifli hakknda bilgiler sunulmaktadr.
AVRUPA BRL FKR NASIL DODU?

Avrupada bir birlik kurulmas fikri geen yzyllarda Dante, Comenius ve Immanuel Kant gibi birok dflnr, sanatkr ve devlet adam tarafndan benimsenmifl
ve gelifltirilmeye alfllmfl, ancak bu konuda ciddi admlar 2. Dnya Savaflndan
sonra atlmfltr. Avrupada tarihsel olarak btnleflme dflncesi ncelikle siyasal
anlamda ortaya kmfl, ekonomik btnleflme dflncesi ise zaman iinde geliflmifltir. talyan dflnr Dante, De Monarchia (Monarfli) adl eserinde eski Roma
mparatorluu benzeri bir rgtlenme ile uluslararas barfln salanabileceini ileri srmfltr. Immanual Kant ise Ebedi Barfl adl alflmasnda Avrupada barfl
salayacak bir federasyon nermifl, ayrca dierlerinden bir adm daha ileri giderek, bu federasyona ancak i ynetimleri halk iradesine dayanan devletler ye
olabilecektir demifltir. 19. Yzylda Avrupada btnleflme olgusuna bakfl en iyi
zetleyen ve en tutarl ngrmde bulunanlardan biri de Fransz yazar Victor Hugo olmufltur. 1849 ylnda Avrupa Birleflik Devletleri kavramn kullanan Victor
www.evrenselpdf.com
188
Avrupada bir birlik

kurulmas fikri geen
yzyllarda Dante, Comeniu,
Kant, Monnet, Schuman gibi
birok dflnr, sanatkr ve
devlet adam tarafndan
benimsenmifl ve
gelifltirilmeye alfllmfltr.
Hugo (Horvath, 2007, 25) bu dflncesini flyle ifade etmifltir: ...Gn gelecek, bu
ktann tm uluslar, (...) bir birlik iinde kaynaflacak ve Avrupa kardeflliini oluflturacaklar. Gn gelecek, tek savafl alan fikirlerin yarflt Ak Pazar yerleri olacak.
Gn gelecek kurflun ve bombalarn yerini oylar alacak... (Dedeolu, 96, 63-66).
kinci Dnya Savaflndan sonra yaflanan geliflmeler ve ABD ile Sovyetler Birliinin iki sper devlet fleklinde egemen devletler olarak ortaya kmalar savafln
ykc etkilerini derinden yaflayan Avrupay barfl ve gvenliin n plana alnd
yeni bir arayfl iine itmifltir. kinci Dnya Savaflndan sonra byk bir ykma urayan Avrupada barfln ve blgesel istikrarn yeniden salanmas ve ekonominin
yeniden yaplanmas amac Avrupa Birlii fikrinin motive edici unsurlar olmufltur
(Pinder, 2001, 2-3). Avrupada ulusal uzlaflmazlklar aflabilecek bir rgtlenmenin
kuruluflu, kinci Dnya Savafl srasnda totaliter ynetimlere karfl savaflan direnifl
hareketlerinden kaynaklanmfltr. Siyasal dnyann merkezi olarak srekli gten
dflen
Avrupallar
kendilerine ekonomik
ve siyasal arlk kazandracak yeni bir
denge ve birleflme arayflna ynelmifl ve savafl sonrasnn ekonomik koflullar da buna
uygun bir zemin yaratmfltr. 1945-1950 yllar arasnda Avrupa Birlii fikrini destekleyen
devlet adamlar bu srece nemli katklar
salamfllardr. Bunlardan biri olan W.
Churchill 1946 ylnda
Zrih niversitesinde yapt konuflmada bir tr Avrupa Birleflik Devletleri arsnda bulunmufltur (Dinan, 2008, 45).
II. Dnya Savafl sonrasnda Bat Avrupay birlefltirmeye iten sebeplerden birisi de, ABDnin Marshall Plandr. ABD ekonomisini canlandrma ve yeni pazar olanaklar bulma gibi amalar taflyan bu proje, dier taraftan da Avrupada somut iflbirliinin ilk uygulama olanan yaratmfltr. Sz konusu yardm programnn lkeler arasndaki paylaflmn dzenli olarak salayacak bir yapya duyulan ihtiya sonucu 16 Haziran 1948de kurulan Avrupa Ekonomik flbirlii rgt (AE) btnleflme ve ekonomik iliflkilerin yaknln somutlafltran bir rnek olmufltur. Bu srete Benelux lkelerinin (Belika, Hollanda ve Lksemburg) kendi aralarnda
gmrk tarifelerini tedrici olarak kaldrmay hedefledikleri Beneluks Gmrk Birlii, ekonomik ve siyasi anlamda lkenin sk bir iflbirliine girmesine olanak
salayarak Avrupa btnleflmesine nemli katk salamfltr (Dinan, 2008, 45; Dedeolu, 1996, 71). AEnin kurulmas Avrupann btnleflme abalarnda ok
nemli bir admdr. Zira AEnin amacna ulaflmas, btnleflme yanls Avrupallar daha da cesaretlendirmifl; 1949da kurulan Avrupa Konseyi ile Avrupa lkeleri
arasnda siyasi dayanflmada nemli bir aflama kaydedilmifltir. Dier taraftan, Marshall Plannn Bat Avrupa Ekonomisini giderek ABDye baml bir hale getirebile-
Resim 8.1
Scuman 1950de
AKT nergesini
sunarken
Kaynak:
http://tr.wikipedia.
org
www.evrenselpdf.com
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
8. nite - Bir Konfederalizm rnei Olarak Avrupa Birlii
SIRA SZDE
N N
ceinin birka yllk tecrbeyle ngrlmesi, Avrupann btnleflmesi iin Bat

Avrupal devlet adamlarn farkl zm yollar dflnmeye itmifltir
(http://www.nuAMALARIMIZ
veforum.net/744-bolgelere-gore-tarih/19041-avrupa-birliginin-tarihi/).
Avrupa Birliinin oluflum sreci ve Avrupallaflma olgusu zerine daha
K genifl
T A Pbilgi iin Anthony Pagdenin Avrupa Fikri kitabn (2010, Ayrnt Yaynlar, Ankara) okuyabilirsiniz.
Avrupada Birlik oluflturma dflncesini destekleyen dflnrler veTSIRA
kimEdevlet
L E VSZDE
Z Yadamlar
ON
lerdir?
S O R U
DKKAT
N N
www.evrenselpdf.com
T SIRA
E L E V SZDE
ZYON
D fi N E L M
NTERNET
DKKAT
Avrupada bir birlik yaratma konusunda en nemli giriflim II. Dnya Savafl sonrasnda Fransa Planlama Teflkilat Baflkan Jean Monnetden gelmifltir. Monnet AvruSIRA
SZDE
pada yeni bir savafln kmamas iin, mutlaka kmr ve elik
gibi
iki nemli savafl malzemesi retiminin bir elden toplanmasn savunmufltur. J.Monnetnin dflncelerinden esinlenen zamann Fransz Dfliflleri Bakan Robert Schuman 9 MaAMALARIMIZ
ys 1950 tarihinde Fransa ile Almanya arasndaki kmr ve elik kaynaklarnn birlefltirilmesini, savafl sanayinin temel girdileri olan bu maddelerin retim ve kullanmnn uluslarst (supranational) bir organn sorumluluunaK braklmasn
ner T A P
mifltir. Sonu olarak 1951 ylnda Avrupa Kmr elik Topluluu (AKT) Belika,
Bat Almanya, Lksemburg, Fransa, talya ve Hollandadan oluflan 6 ye ile kuruldu. Bu lkelerdeki kmr ve elik sanayii ile ilgili alnan kararlar,
bamsz ve devTELEVZYON
letlerst bir kuruma (Yksek Otorite) devredilmifltir. Sz konusu kurumun ilk
baflkan ise Monnet olmufltur (Horvath, 2007, 31). Avrupa Kmr ve elik Topluluu yrrle girifl tarihinden itibaren 50 yl geerli olmak zere imzalanmfl ol N T E R Nsona
E T ermesiymas nedeniyle, 23 Temmuz 2002 tarihinde sona ermifltir. AKTnin
le, kmr ve elik sektryle ilgili konular AB politikalar kapsamna alnmfl ve
Komisyonunun sorumluluuna devredilmifltir.
Robert Schuman 9 Mays 1950de Dnya barfln tehdit eden tehlikeler karflsnda byk yaratc abalar olmakszn barfl teminat altna alnamaz. Avrupa
elbette bir kerede, bir tek plana gre infla edilemez. Ancak, Avrupada birlik oluflturulmasn salayacak somut baflarlar zerine infla edilebilir diyerek, bugnk
ABnin temellerini atmfltr. Bu sebeple 9 Mays, Avrupa Birliinin temellerinin atld tarih olup Avrupa Gn olarak kutlanmaktadr (Karluk, 2005, 4).
AKTnin ksa srede gstermifl olduu baflar Avrupada btnleflmenin daha
ileri gtrlmesi arzusu ile birleflince, 1957 tarihinde alt Bat Avrupa Devleti ( Bat Almanya, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg ve talya) arasnda imzalanan
Roma Antlaflmas ile kurulan Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) bugnk Avrupa Birliinin temellerini atmfltr. AETye hukuken ve fiilen uluslarst bir kurulufl
olma niteliini kazandran sz konusu Antlaflma, 1958 tarihinde yrrle girmifltir. AETnin nihai hedefi, Avrupann siyasal btnle ulaflmasdr. Bu hedefe varmak iin ngrlen ekonomik dengeyi salamak zere, ilk olarak ye lkeler arasnda bir gmrk birlii ve ardndan da mallarn, hizmetlerin, sermayenin ve iflgcnn serbeste dolaflt bir ortak pazar kurulmas ngrlmfltr. Roma Antlaflmasnn 2. Maddesinde AETnin hedefi flu flekilde zetlenmektedir:
AMALARIMIZ
K T A P
D fi AVRUPA
NELM
AVRUPA TOPLULUKLARININ GELfiM VE
NTERNET
TOPLULUUNDAN AVRUPA BRLNE GEfi
SREC
S O R U
Avrupa Topluluklarnn Geliflimi
189
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
ABnin temellerinin atld 9
Mays Avrupa Gn olarak
kutlanmaktadr.
190
Avrupa Ekonomik Topluluu

1957 ylnda imzalanan
Roma Antlaflmas ile 6 lke
tarafndan kurulmufltur.
Topluluun grevi, ortak pazarn kurulmas ve ye lkelerin ekonomik politikalarnn giderek yaklafltrlmas suretiyle, Topluluun btn iinde ekonomik
etkinliklerin uyumlu olarak geliflmesini, srekli ve dengeli bir yaylmay, artan bir
istikrar, yaflam dzeyinin hzla ykseltilmesini ve birlefltirdii devletlerarasnda
daha sk iliflkileri gereklefltirmektir.
AKT Antlaflmas ertesinde, bu Antlaflmay imzalayan lkeler arasnda, iktisadi
entegrasyon abalarnn kmr ve elik sektr dflndaki alanlara da yaygnlafltrlmas abalar younluk kazanmfltr. AETnin yan sra oluflturulmas kararlafltrlan ikinci topluluk olan EUROATOMun kuruluflu 1957 ylnda Romada imzalanan
antlaflma ile salanmfltr. EUROATOMun amac, atom enerjisinin barfl amalarla kullanmn gelifltirmektir (DTM, 2007, 9-10). AKT, AET ve EUROATOM yasal
adan ayr siyasi adan ise tek bir kurulufltur. Avrupa Topluluklarnn dnyadaki
dier btn ekonomik birleflme ve kurulufllardan fark, devletlere ait baz egemenlik haklarnn kullanlmasnn uluslarst bir organa braklmasdr. Bu nitelii ile
ATye benzer dnyada hibir rgt yoktur (Karluk, 2005, 17).
Bu topluluk 1965 ylna kadar ayr ayr komisyonlarca sevk ve idare edilmifl
ve kurallar ayr konseyler tarafndan yasallafltrlmfltr. 8 Nisan 1965te Brkselde
imzalanan bir antlaflma ile var olan 3 topluluk Avrupa Topluluklar ya da daha yaygn biimiyle Avrupa Topluluu (AT) adyla tek bir at altnda toplanmfltr. Brksel Antlaflmas ile kurucu Antlaflmalarn ilgili hkmlerinde deifliklikler yaplmak
suretiyle, her topluluun Konseyleri ve Komisyonlar yerine gemek zere, Avrupa Topluluklar Komisyonu ve Avrupa Topluluklar Konseyi kurulmufltur (Aydn, 2008, 67; http://www.ena.lu/)
Avrupa Topluluundan Avrupa Birliine Geifl Sreci
Kasm 1993 tarihinde

yrrle giren Maastricht
Antlaflmas Avrupa Birlii
Antlaflmas olarak
nitelendirilmifl ve bu
antlaflma ile Avrupa
Topluluu, Avrupa Birlii
adn almfltr.
1 Temmuz 1967de yrrle giren Brksel Antlaflmas ile topluluun yrtme

organlar birlefltirilmifltir. 1974 yl sonunda ise devlet ve hkmet baflkanlarn bir
araya getiren bir Avrupa Birlii Konseyi ylda en az kez olmak zere toplanmaya bafllamfltr. 1979 ylndan itibaren Avrupa Parlamentosu yeleri, ye lke vatandafllarnn genel oyu ile seilmeye bafllanmfl ve Parlamentonun bte konusundaki yetkileri artmfltr. Avrupallara Avrupa Parlamentosu Milletvekillerini semeleri
konusunda olanak salayarak temsili demokrasiye bir adm oluflturmas ve uluslararas dzeyde yaplan ilk seimler olmas asndan bu seimler Topluluun gelecei iin nemli bir etkiye sahip olmufltur (Pinder, 2001, 21).
1986 ylnda ise, Tek Avrupa Senedi ile Topluluun yalnzca tek bir pazardan
oluflaca, bu pazarda mallarn, kiflilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbeste
dolaflabilecei karara balanmfl ve bu hedefin gerekleflmesi iin gereken nlemlerin nitelikli ounluk kararyla alnmas ngrlmfltr. Bu antlaflma ile
topluluklarn (AKT, AET ve EURATOMun) kurucu antlaflmalarnda ilk defa byk deifliklikler gerekleflmifl, Avrupa Tek Pazarnn (Ortak Pazar) 1992 ylnn
sonuna kadar tamamlanmas ve dfl politikann birlikte yrtlmesi kabul edilmifltir. 1 Kasm 1993 tarihinde yrrle giren Maastricht Antlaflmas Avrupa
Birlii Antlaflmas olarak nitelendirilmifl ve bu antlaflma ile Avrupa Topluluu,
Avrupa Birlii adn almfltr. ABni kuran Maastricht Antlaflmasyla Avrupa Topluluklarna yeni boyutlar kazandrlmfl ve ABnin temel direi oluflturularak,
yeni bir hukuksal yap dzenlenmifltir. Avrupann btnleflme srecindeki en
byk kilometre tafllarndan biri olan Maastricht Antlaflmas ekonomik ve parasal birliin aflamalar, bu srete izlenecek politikalar ve bunlarn gerektirdii kurumsal deifliklikleri ayrntl olarak dzenleyerek, Toplulua ekonomik birlikten
www.evrenselpdf.com
191
siyasi birlie geme yetisini ve zelliini kazandrmfltr (http://www.laweuropa.

com/33-AB-Antlasmasi-Maastricht).
fiekil 8.1
Avrupa Birliinin
Stunlar
Avrupa Birlii
Ortak Dfliflleri
GvenlikSIRA SZDE
Avrupa Topluluu
ve
ve
Ynergeleri
Gvenlik Politikas Adalette flbirlii
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
Antlaflmalar
ou zaman Avrupa Birlii, her birine stun ad verilen grev alanlarna bSIRA
SZDE olufltururlnmfl olarak tanmlanr. Avrupa Topluluu Ynergeleri birinci
stunu
ken, ikinci stun ortak dfliflleri ve gvenlik politikasn ele alr. nc stunda ilk
olarak adalet ve iiflleri konular ele alnmflsa da Amsterdam ve Nice antlaflmalaAMALARIMIZ
rnda yaplan deifliklik ve eklentilerle bu stunun grev alan gnmzde yalnzca gvenlik gleri ve adalet alannda ifl birliini kapsar. Bu balamda, ikinci ve
nc stunlar devletlerarasndaki ifllemler olarak tanmlanabilir; nk KomisK T A P
yon, Parlamento ve Adalet Divan gibi uluslarst kurumlar bu ifllemlerde ya hi
rol oynamazlar ya da konuya ok az dhil olurlar. Avrupa Birliinin yrtt etkinliklerin ou birinci stun ats altnda gereklefltirilir. Bu etkinlikler ounlukTELEVZYON
la ekonomik merkezlidir ve uluslarst kurumlar bu stunun konularnda daha etkilidir (fiekil 8.1).
N N
AB Hukuku ve Antlaflmalar ile ilgili Trke bilgiye, http://www.laweuropa.comdan

ulaflaNTERNET
bilirsiniz.
2 Ekim 1997 tarihinde imzalanarak 1 Mays 1998 tarihinde yrrle giren Amsterdam Atlaflmas Maastricht Antlaflmasyla getirilen hukuksal ereveyi tamamlamay ngrmfltr. Antlaflma ile zellikle Avrupa Vatandafll kavram kapsamndaki haklar glendirilmifl; ierdii zgrlk, demokrasi ve insan haklarna sayg
bafllklar ile bu konularda ortak politika belirlenmesi sonucunu dourmufltur. Ayrca AB kurumsal yaps ve karar verme sreci dflnda gelifltirilen Schengen Mktesebat da Antlaflmaya dahil edilmifltir.
7-9 Aralk 2000 tarihlerinde yaplan Nice Zirvesinde AB yesi lkeler geniflleme sreci kapsamnda ABnin gereklefltirmesi gereken kurumsal reformlarla ilgili
olarak fiubat 2000de oluflturulan Hkmetleraras Konferans (HAK) erevesinde
varlan sonular temelinde Kurucu Antlaflmalara deifliklik getiren bir Antlaflma
zerinde uzlaflmaya varmfllardr. 26 fiubat 2001 tarihinde imzalanan Nice Antlaflmas, tm ye lkelerde onaylanmasnn ardndan 1 fiubat 2003 tarihinde yrrle girmifltir. Bafllca amac Birlii, yeni yeler alarak genifllemeye hazrlamak olan
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
192
fiekil 8.2
Avrupa Birliinde 1995te yrrle giren Schengen Szleflmesi ile
AB Pasaportu
bu Szleflmeye taraf lkeler aralarndaki snrlardaki (i snr denilmektedir) kontrollerini kaldrmfllardr. Bylece, oluflturulan
Schengen blgesinde dfl snr kontrollerinde ortak uygulama ve kurallar hayata geirilmifltir. Bu iflbirlii vize, polis ve yarg alanlarndaki iflbirliini kapsamaktadr. Schengene ye lkeler flunlardr: Almanya, Avusturya, Belika, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya,
Finlandiya, Fransa, Hollanda, spanya, sve, talya, Lksemburg,
Macaristan, Letonya, Litvanya, Lksemburg, Malta, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya, Yunanistan. Ayrca, ABye ye olmayan svire, zlanda ve Norve de Schengen lkeleri ile zel bir anlaflma
imzalayarak, ayn uygulamalar benimsemifllerdir. Bir yabanc
Schengen blgesine ye lkelerden birinin vizesi ile girdiinde dierine serbeste seyahat edebilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta Schengen vizesi hangi lke iin alndysa ilk seyahat o lkeye yaplmaldr. rnein talya iin alnan vize ile nce Almanyaya gitmek mmkn deildir. Ancak bir kere talyaya gidildi ise sonraki
seyahatlerde dier Schengen lkelerine seyahat etmek mmkndr.
Seyahatin sresi vizenin zerinde kaytl sre ile snrldr. AB Komisyonu Schengen uygulamalarna iliflkin nerilerde bulunmakla
sorumludur. Schengen lkeleri ortak SIS veya Schengen Information
System ad verilen bir veri tabanndan yararlanrlar. Bu veri bankasnda, Schengen lkelerine girmesi gereken kiflilerle ilgili bilgiler
Kaynak: www.mfa.gov.tr
baflta olmak zere eflitli bilgiler yer alr ve ye lkelerin yetkili makamlarnn kullanmna aktr.
bu Antlaflma, 15 ye lke ve 12 aday lkenin (Trkiye hari) AB Komisyonu ve

Avrupa Parlamentosundaki ye saylar dalm ile AB Konseyinde karar almadaki oy arlklarn belirlemifl, Bakanlar Konseyindeki arlkl oy oranlarn deifltirmifltir. 28 fiubat 2002 tarihinde AB Anayasas taslan oluflturmak zere 105 yeli
Avrupann Gelecei Kurultay toplanmfltr. Kurultay, 16 aylk bir dnemin sonunda alflmalarn tamamlamfl ve taslak metni Hkmetleraras Konferansta grfllmek zere AB Dnem Baflkanlna sunmufltur. Avrupa iin bir Anayasa
oluflturan Antlaflma Tasla, 17-18 Haziran 2004 tarihlerinde Brkselde gereklefltirilen Zirve sonunda kabul edilmifltir. AB Anayasas, ye ve aday lke liderleri tarafndan Romada imzalanmfl, bylece 29 Ekim 2004 tarihinde son fleklini almfltr.
AB Anayasas, Avrupa Birlii ye lkelerinin siyasi bir birlik kurma yolunda attklar en nemli adm teflkil etmekte ve ABnin temelini oluflturan kurucu antlaflmalar ile bugne kadar onlar deifltiren tm antlaflmalar tek ve yeni bir metinde btnlefltirmektedir (http://www.eucoordination.org/index.html).
Antlaflmann yrrle girmesi iin imzalanmasnn ardndan tm ye lkeler
tarafndan Parlamento onay ve/veya halk oylamas ile resmen kabul edilmesi iin
iki yl tannmfltr. Onay srecinin tamamlanmasnn ardndan, Antlaflmann 1 Kasm 2006 tarihinde yrrle girmesi ngrlmfltr. 2007 yl Mart ay itibariyle
Avusturya, Belika, GKRY, Estonya, Yunanistan, Macaristan, talya, Letonya, Litvanya, Lksemburg, Malta, Slovenya, spanya, Romanya ve Bulgaristan Anayasann onay srecini tamamlayan lkeler arasnda yer alrken, Almanya, Slovakya
ve Finlandiya Anayasay meclis onayndan geirmifltir. Ancak Fransada ve Hollandada Anayasann reddi ile dier lkelerden bazlar onay srecini ertelemifl veya
durdurmufltur (DTM, 2007, 61).
www.evrenselpdf.com
193
Anayasann 2005 ylnda Fransada ve Hollandada yaplan halkoylamasnda

reddinden sonra uranlan hayal krkl, kreselleflme ve 21. yzyln gereksinimlerine uygun bir deiflimi ngren Avrupa Birliini yeni zm arayfllarna yneltmifl, Haziran 2007 zirvesinde bir reform anlaflmasnn hazrlanmas konusunda mutabakata varlmfltr. Anlaflmann son metni 13 Aralk 2007 tarihinde Lizbonda imzalanmfl ve anlaflma bu flehrin adn almfltr. Anlaflmann 6. maddesine gre tm
ye devletlerde onaylanmas beklenirken, bu defa rlandada 12 Haziran 2008 tarihinde yaplan halkoylamasnda reddedilmifl ve yrrle girememifltir. Ekim 2009da
rlandada yeniden halka sunulan anlaflma bu kez kabul edilerek 1 Aralk 2009 tarihinde yrrle girmifltir. Bylece 27 Avrupa lkesinin ye olduu Birlik, eski
Avrupa Topluluunu Kuran Anlaflmann revizyonu sonucu Avrupa Birliinin flleyifline Dair Anlaflma ile Avrupa Birlii Anlaflmasn deifltiren yeni bir Avrupa
Birlii Anlaflmasna kavuflmufltur. Kurucu anlaflmalarda deifliklikler getiren ve Avrupa Birlii (AB) ile Avrupa Topluluunu (AT) birlefltiren bu tadil anlaflmasnda
bayrak, marfl, anayasa, kanun gibi federalizmi arfltran terimlerden zellikle kanlmfltr (zkan, 2010). Lizbon Antlaflmasnn AB Kurumlarnn iflleyifline ynelik
getirdii deiflikler ABnin Yaps ve Kurumlar bafll altnda incelenecektir.
Avrupa Birlii ortak para birimini kullanmaya nasl ve ne zaman gemifltir?
SIRA SZDE
Avrupa Birlii kurucu

antlaflmalarnda
deifliklikler getiren Lizbon
Antlaflmas 1 Aralk 2009
tarihinde yrrle
girmifltir.
AVRUPA TOPLULUKLARININ GENfiLEMES
D fi N E L M
Avrupa topluluklarnn kuruluflundan itibaren gstermifl olduklar baflarl geliflim,

bafllangta AT ye girmek istemeyen lkelerin daha sonra topluluklara yelik baflS O R U
vurusunda bulunmalarna yol amfltr. 1961 ylnda Toplulua katlmak iin mzakerelere bafllayan ngilterenin baflvurusu, Fransa Baflkan De Gaulle tarafndan veD K etkisinin
KAT
to edilmifltir. ngilterenin katlmasn Topluluk zerinde Amerikan
artmas olarak gren De Gaulle, 1967 ylnda ngilterenin ikinci baflvurusunu da sonusuz brakmfltr. 1969 ylnda De Gaullen istifasyla ngilterenin
engel
SIRA nndeki
SZDE
kalkmfl; 1973 ylnda Danimarka ve rlandayla birlikte ngiltere Toplulua katlmfltr. Ayn yl yaplan referandumda Norve halknn ounluu katlma hayr
AMALARIMIZ
demifltir (Horvath, 2007, 36). Birinci genifllemeyle birlikte, Avrupa Topluluunun
ye says dokuza kmfltr. kinci geniflleme 1981 ylnda Yunanistann da Toplulua katlmasyla gerekleflmifl ve ye lke says ona kmfltr.
ise sK 1986
T A ylnda
P
panya ve Portekizin katlm nc genifllemeyi oluflturmufl ve Topluluun ye
says 12ye ykselmifltir. Drdnc geniflleme 1995 ylnda Avusturya, Finlandiya
TELEVZYON
ve svein katlmyla gerekleflmifltir.
N N
NTERNET
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
194
fiekil 8.3
ABye Aday lkeler
ve Olas Adaylar
Kaynak:
www.europa.eu
Makedonya
Arnavutluk
Bosna-Hersek
Trkiye
Kosova
Srbistan
zlanda
Tablo 8.1de grld zere, Drdnc geniflleme dalgasnn ardndan en byk geniflleme 2004 ylnda Malta ve Gney Kbrs ile sekiz Merkezi ve Dou Avrupa lkesinin katlmyla olmufltur. Sovyetler Birliinin dalmasnn ardndan iktisadi ve siyasi anlamda bofllua dflen sz konusu lkeler, derinleflen btnleflme
ile siyasi anlamda ve dnya ticaretinde nemli pay bulunmas nedeniyle ekonomik anlamda ekim merkezi haline gelen ABye katlm hedef semifllerdir. AB
komflu lkelerde ortaya kan siyasi ve ekonomik istikrarszla zm bulma abas ile sz konusu lkelerin ABye katlmn gereklefltirmifltir (DTM, 2007, 12-13).
yelik mzakereleri 2005 ylnda bafllayan Hrvatistann 2013 ylnda ABye katlmas ile birlikte ye says 28e, nfusu ise 500 milyonun zerine ykselmifltir.
Halihazrda ABye aday lkeler zlanda, Karada, Makedonya, Srbistan ve Trkiyedir. Potansiyel aday lkeler olarak Arnavutluk, Bosna Hersek ve Kosova gsterilmektedir. Makedonyann tam yelik baflvurusu 2005 tarihinde kabul edilmekle
birlikte, mzakere sreci henz bafllamamfltr. Trkiye ile AB arasndaki iliflkiler,
1963 ylnda imzalanan Ankara Antlaflmasyla bafllamfl, ancak AB lkeleri Trkiyenin katlma mzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde bafllamasna karar vermifllerdir. Trkiyenin mzakere sreci halen devam etmektedir (http:www.avrupa.info.tr/Avrupa-birligi/ab-nedir/aday-ulkeler.html).
www.evrenselpdf.com
N N
K T A P
T E L EOlarak
V Z Y O Avrupa
N
8. nite - Bir Konfederalizm rnei
Birlii
Avrupa Birlii-Trkiye ile ilgili gncel haberleri (EU-Turkey News Network)

N T E R Nhttp://www.abET
haber.com/ adresinden Trke olarak takip edebilirsiniz. Ayrca Trkiye Avrupa Birlii
Genel Sekreterliinin resmi sitesi olan http://www.abgs.gov.tr/ adresinden Avrupa Birlii
ile ilgili geliflmeleri renebilirsiniz.
K T A P
TELEVZYON
195
NTERNET
Avusturya
1995
8.316.487
Viyana
Tablo 8.1
Avrupa Birlii yesi
Olan lkeler
Belika
Kurucu
10.584.534
Brksel
Kaynak:
wikipedi.org
Bulgaristan
2007
7.679.290
Sofya
Kbrs
2004
766.400
Lefkofla
ek Cumhuriyeti
2004
10.306.709
Prag
Danimarka
1973
5.457.415
Kopenhag
Estonya
2004
1.342.409
Tallinn
Firlandiya
1995
5.289.218
Helsinki
Fransa
Kurucu
63.392.140
Paris
Almanya
Kurucu
82.314.906
Berlin
Yunanistan
1981
11.125.179
Atina
Macaristan
2004
10.066.158
Budapeflte
rlanda
1973
4.239.848
Dublin
talya
Kurucu
59.131.287
Roma
Letonya
2004
2.281.305
Riga
Litvanya
2004
3.373.991
Vilnius
Lksemburg
Kurucu
476.200
Lksemburg
Bayrak
Devlet
Kabul
Nfus
Baflkent
www.evrenselpdf.com
196
Malta
2004
404.962
Valletta
Hollanda
Kurucu
16.372.715
Amsterdam
Polonya
2004
38.635.144
Varflova
Portekiz
1986
10.599.095
Lizbon
Romanya
2007
21.565.119
Bkrefl
Slovakya
2004
5.396.168
Bratislava
Slovenya
2004
2.013.597
Ljubljana
spanya
1986
45.116.894
Madrid
sve
1995
9.142.817
Stokholm
Birleflik Krallk
1973
60.587.300
Londra
Hrvatistan
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
2013
Zagreb
Farkl geliflmifllik dzeyine sahip lkelerin katlm AB lkeleri arasnda gelir

dalm ve yaflam standartlar asndan byk uurumlar oluflmasna yol amfltr.
AB bu uurumu daraltmak adna blgesel zelliklere ve zengin gelenek ve kltrel farkllklara dayanan yeni bir ekonomik bymenin gereklefltirilmesini hedeflemektedir. Avrupann birleflme sreci halklarn gelenekleri ve kltrleri gibi yaflamn farkl yanlarn ortadan kaldrmamfl ve eflitlilik ABnin temel deerlerinden
birini oluflturmufltur. rnein gnmzde ABde konuflulan resmi dil says 23
bulmufltur. Bununla birlikte AB, vatandafllarnn byk bir ounluunun destekSIRA SZDE
ledii bir insanlk grfl ve bir toplum modeli olarak kabul edilmektedir. Avrupallar, insan haklarna, sosyal dayanflmaya, serbest giriflimcilie, ekonomik bymenin sonularnn
D fi N E L M eflit olarak paylafllmasna, korunan bir evreye sahip olmaya,
kltr, din, dil farkllklarna karfl saygya ve gelenek ve ilerlemenin uyumlu bir
birleflimine ynelik bir inanc ieren bir miras sahiplenmektedirler (Fontaine,
S O R U
2007, 7).
D K K A T nitenin sonunda yer alan Yaflamn inden Blmnde deerlendiTrkiye-AB iliflkileri
rilecektir.
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
www.evrenselpdf.com
TELEVZYON
4.400.000
TELEVZYON
197
fiekil 8.4
AB Sembolleri
12 yldzdan oluflan
AB Bayra birlik, dayanflma ve uyumu
sembolize eder.
Beethovenin 9. Senfonisinden Nefleye vg (Ode to joy) Avrupa Marfl olarak kabul
edilir.
Schuman Bildirgesi
tarihi olan 9 Mays
Avrupa Gn olarak
kutlanr.
Kaynak:
www.europa.eu
ABye ye olan lkelerin kltrel ve geleneksel yaplarnda meydanaSIRA

gelen
deiflmeler neSZDE
lerdir?
D fi N E L M
AVRUPA BRLNN YAPISI VE KURUMLARI
Avrupa Birliinin Yaps
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Avrupa Birliinin ynetim, demokrasi ve meflruluk problemi birlik kurulduundan beri tartflmalara konu olmufl, zellikle Maastricht Antlaflmas dorultusunda
DKKAT
siyasi birlie giden yolda bu tartflmalar detaylanarak bymfltr. Kitabmzn 1.
nitesinde siyasal iktidarn devletin merkezi ve yerel ynetimleri arasnda dikey
SIRA SZDE
olarak federal, niter ve konfederasyon olarak ayr tipte paylafllabildiini
renmifltik. Bu niteden hatrlanaca zere farkl tarih, kltr ve dillere sahip toplumlardan oluflmufl mflterek siyasi yaplarda ya federal bir sistem yahut da konfeAMALARIMIZ
deral bir idari anlayfl hakim olmaktadr. Daha nce deinildii zere, federal sistemlerde blgesel ynetimler kendi yasama, yrtme ve yarg gcn kullanmakla birlikte merkezi idare global politikalar belirlemekte ve makro
icraatlaK Tboyutlu
A P
ra imza atmaktadr. Konfederal sistemlerde ise siyasi yapy oluflturan her bir devlet/toplum/blge kendi milli bamszln muhafaza etmekte fakat kendisinin de
sz hakk bulunan merkezi bir idare tarafndan ynetilmektedir.
Avrupa Birlii iin
TELEVZYON
de Federalist yaklaflmlara karfl kan baz siyaset teorisyenleri -ye devletler kendi milli btnln ve bamszln muhafaza ettiklerinden- ABnin flu anda
mevcut sistem ierisinde belirlenemeyen ve kendine zg bir flekilde idare edil N T E Rbir
N E Tiflbirlii prodiini ve bunun sadece bamsz devletler arasnda cereyan eden
jesi olduunu iddia etmektedir. Zira ye devletlerin bamszlklar muhafaza edilmekte, hatta milli nemi olan her konuda buna kurumsal olarak son derece sayg
duyulmaktadr (http://www.kayso.org.tr/b2b/kaysobilgi/).
Avrupann kurumsal yaps Komisyon, Konsey ve Parlamento geninden oluflan uluslarst (supranational) bir sisteme dayanmaktadr. Weilere gre Avrupa
Parlamentosunun uluslarst sistem paralelinde ve antlaflmalar erevesinde yllar
iinde aflama aflama g kazanmas her ne kadar federalizm lehine bir geliflmeyse
de konseyin bu dnem ierisinde informal bir g kazanmas ve komisyonun ka-
N N
www.evrenselpdf.com
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
198
AB nin federal, konfederal,

hkmetleraras ve
uluslarst unsurlarn her
birinin etkili olduu karma
ve siyaset teorisindeki
adlandrlmasyla sui
generis (nev-i flahsna
mnhasr, kendine zg) bir
sistemle ynetilmektedir.
nun yapma srecindeki gcn elinde tutma abalar federal yapy olduka zayflatmaktadr. Bu yap ierisinde Komisyonu federal bir yrtme organ, Konseyi Senato benzeri bir meclis ve de Parlamentoyu Halk Meclisi ne benzetmek mmkn
olsa da, Weilere gre AB hala hkmetleraras bir karar alma modelini temsil etmekte ve federalizmden ziyade konfederal bir sistemi hatrlatmaktadr (Weiler,
2000, 1-2).
Avrupa kurumlar ye devletleraras antlaflmalardan domufl olup bu kurumlar
ayn devletlerin hkmet temsilcileri kanalyla birlik ierisinde g kullanmaktadr. Antlaflmalarn uluslarst dzenleme, uygulama ve yarglama yapma yetkisi
vermifl olduu kurumlar (Konsey, Komisyon, Parlamento, Avrupa Topluluu Adalet Divan), Avrupa Birlii uluslar arasnda uluslarst otorite olarak da deerlendirilmektedir. Ayn flekilde gerek bu kurumlar oluflturan Antlaflmalar hukuku, gerekse bu antlaflmalar hukukunun verdii yetki snrlar erevesinde bu kurumlarn yapt hukuk ye devletlerde ayn etkiye sahip olup, ye devletler tarafndan
tek tarafl olarak deifltirilemez ve ortadan kaldrlamaz nitelikte olmas da Avrupa
Birlii hukukunun uluslarst (supranational) olduu yaklaflmn getirmifltir. AB
ye devletleri kurucu antlaflmalar zerinde mnhasr yetkiye sahip olup bu antlaflmalarda yaplacak herhangi bir deifliklik veya dzenleme btn ye devletlerin
oy birlii ile bunu kabul etmelerini gerektirmektedir (Aydn, 2008, 130). Bu da,
ye devletler nihai yetkiyi hala ellerinde tuttuklarna gre ABnin g yaps konfederal modele daha fazla uymaktadr, fleklinde bir netice dourmaktadr (Brzel,
Hosli, 2002, 14).
AByi tipik federal sistemlerden ayran bir dier zellik de ye devletlerden ve
onun vatandafllarndan direkt vergi toplayamamas ve bu vergiyi tm AB vatandafllar lehine kullanamamasdr. Vergilendirme hala ye ulus devletlerin tekelinde
olup AB vatandafll kavramna ramen AB ye devletlerden ald bte paylarnn haricinde vatandafllardan direkt vergi toplama yetkisini eline alamamfltr. Birliin konfederal zelliklerini pekifltiren bir dier unsur olarak birlik ynetiminin
ye devletler adna etkili bir dfl politika yrtememesi saylabilir. Aslna baklrsa
birliin bu sahadaki kapasitesi Maastrichtten sonra siyasi birliin ikinci aya olarak ihdas edilen Ortak Dfl ve Gvenlik Politikas erevesinde ok geliflmifl olmakla birlikte, ye devletler birlikten bamsz olarak kendi dfl politikalarn yrtmektedir. Bu teorik izahattan sonra ortaya kan netice ABnin federal, konfederal,
hkmetleraras ve uluslarst unsurlarn her birinin etkili olduu karma ve siyaset teorisindeki adlandrlmasyla sui generis (kendine zg) bir sistemle ynetildiidir (http://www.kayso.org.tr/b2b/kaysobilgi/).
Avrupa Birliinin Kurumlar

Avrupa Birlii dnyada baflka hibir uluslararas rgtte veya devlette olmayan zgn bir kurumsal sisteme sahiptir. Birliin karar verme ve faaliyet mekanizmas
drt temel kurum tarafndan salanmaktadr. Konsey, Komisyon, Parlamento ve
Adalet Divannn iflbirliine dayanan sistem hkmetleraras ve uluslarst zelliklerin zgn bir flekilde biraya geldii kurumsal bir yap oluflturmaktadr. fiekil
8.5de grld gibi, AB Kurumlar, Topluluun temel yapsn teflkil eden Konsey, Komisyon, Avrupa Parlamentosu, Avrupa Topluluklar Adalet Divan (ATAD),
Sayfltay ve danflsal rol stlenen Ekonomik ve Sosyal Komite ile Blgeler Komitesidir. Bu kurumlarn yaps ve grevleri ana hatlaryla aflada aklanmaktadr
(Horvath, 2007, 121).
www.evrenselpdf.com
199
fiekil 8.5
AB
Konseyi
Avrupa
Komisyonu
Avrupa
Konseyi
Avrupa Birlii
Kurumlar
Danflma
Karar
Avrupa
Adalet Divan
Avrupa
Parlamentosu
Sayfltay
neri
Ekonomik ve
Sosyal Komite
Blgeler
Komitesi
Avrupa Birlii Konseyi (The Council of the European Union)

Daha nce Bakanlar Konseyi olarak bilinen AB Konseyi, Avrupa Birliinin merkezi karar verme otoritesidir ve bu nedenle yasama yetkisini elinde bulundurmaktadr. Konsey her ye devletin hkmetini temsil eden Bakanlar dzeyinde oluflmakla birlikte, ele alnacak konuya gre ilgili bakanlarn grev alanna gre adlandrlmaktadr. rnein Maliye Bakanlar Ekonomik ve Mali liflkiler Konseyi olarak
toplanrken, Tarm Bakanlar Tarm Konseyi olarak toplanmaktadr (Horvath, 133,
2007). Ylda en az iki defa toplanan Konseye, Konsey Baflkan olan ye devletin
devlet veya hkmet baflkan baflkanlk etmektedir. Konsey Baflkanl, ye lkeler tarafndan dnflml olarak, alt aylk sreler halinde stlenilmektedir. Konsey Baflkannn grevleri, Konseyin toplantya arlmas, gndemin belirlenmesi,
ynetmeliklerin yrrle sokulmas, kararlarn, tavsiyelerin, ynergelerin ilgililere bildirilmesi vb. gibi hususlardr (DTM, 2007, 16).
Konseyin alflmalarn hazrlamak ve Konsey tarafndan verilen grevleri yapmak zere eflitli komiteler kurulmas ngrlmektedir. Bunlarn baflnda ye lkelerin Brkselde bulunan bykeli dzeyindeki temsilcilerinden oluflan AB
Daimi Temsilciler Komitesi (COROPER) gelmektedir (http://www.dadalos-europe.org/int/grundkurs4/eu-struktur_1.htm).
Konsey deiflik usul erevesinde karar almaktadr: oy birlii, oy okluu ve
nitelikli ounluk. Konseyin kararlar bafllangta kurucu antlaflmalar uyarnca daha ok oy birlii ile alnrken; Lizbon Antlaflmas sonrasnda Konseyde esas oylama usul nitelikli ounluk olarak dzenlenmifl; oy birlii ve basit oy okluunun
istisna nitelii tafld ortaya konmufltur. Bylece ounluun kararlarnn tek devletin reddi (vetosu) nedeniyle engellenmesi imkan kstlanmfltr. Ortak Dfl ve Gvenlik Politikas gnmzde byk lde ye devletlerin oy birlii ile karar ald en nemli istisna alann oluflturur. Yeni yelerin katlm da Konseyin oy birliini gerektiren bir alandr.
Lizbon Anlaflmas ncesi geerli olan dzenleme erevesinde, nitelikli ounluk ynteminde her ye devletin nfusuna, fiziki ve ekonomik byklne gre
belirli oranda oyu bulmakta olup, sistem arlkl oy esasna dayanr. Nitelikli ounluk yntemine gre karar alnabilmesi iin toplam 345 olan oylarn 255inin
olumlu olmas gerektii gibi ye devletlerin yardan fazlasnn da olumlu grfl bil-
www.evrenselpdf.com
AB Konseyi, Avrupa
Birliinin merkezi karar
verme otoritesidir ve bu
nedenle yasama yetkisini
elinde bulundurmaktadr.
200
dirmesi gerekir. Konseyde nitelikli ounlukla karar alnrken, herhangi bir ye

devlet gerekli grrse, alnan karara olumlu oy verenlerin, Birlik nfusunun %
SIRA SZDE
62sine karfllk
gelip gelmediinin kantlanmasn talep edebilir. Bu durumda % 62
oranna ulafllamamflsa sz konusu karar kabul edilmemifl saylr. Salt ounluk
rutin, basitD kararlar
dflnda uygulanmamaktadr. Salt ounluk gerektiren oylamafi N E L M
larda her ye devletin bir oyu olup, ye tam saysnn yardan fazlas ile karar alnabilmektedir. 27 yeli AB Konseyinde 14 yenin oyu ile salt ounluk karar alS O R U
nabilir (Aydn,
2008, 142).
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Lizbon Anlaflmas
D K K Aile
T getirilen nitelikli ounlua iliflkin yntemin uygulanmas 2014 ylna kadar ertelenmifltir. 2017 ylna kadarki dnem iin de bir geifl sreci ngrlmfltr.
Buna bal olarak,
1 Kasm 2014 tarihine kadar olan srede arlkl oy esasna dayanan
SIRA SZDE
sistem uygulanacaktr.
SIRA SZDE 1 Kasm 2014den itibaren ise nitelikli ounluk yntemiyle bir kararn alnabilmesi iin olumlu oylarn ye devletlerin % 55ini, Birlik toplam nfusunun %
65ini temsil
etmesi ve en az 15 ye devletten gelmesi gerekmektedir. Bloke edici aznlk
AMALARIMIZ
fi N Edikkate
LM
ise, nfus Desas
alnmak suretiyle en az 4 ye devlet olarak belirlenmifltir
(www.abs.gov.tr).
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
N N
K S OT RA UP
Tablo 8.2
AB Bakanlar
Konseyi Nitelikli
Tounluk
E LDEVK KZ AY OT NOy
Arlklar, 2010
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
29
spanya ve Polonya
27
Romanya
14
Hollanda
N N
Kaynak:
www.europa.eu
NTERNET
K T A P
S O R U
Almanya, Fransa, Italya ve ngiltere

T E LDE VKKZ AY TO N
SIRA SZDE
Belika, ek Cum., Yunanistan, Macaristan

ve Portekiz N T E R N E T
12
Avusturya, AMALARIMIZ
Bulgaristan ve sve
10
Danimarka, rlanda, Litvanya, Slovakya ve

Finlandiya
Estonya, G.Kbrs, Latviya, Lksemburg and

Slovenya
Malta
K T A P
TELEVZYON
TOPLAM
NTERNET
13
345
AB Konseyinin
N T Ekarar
R N E T alma sreci ile ilgili olarak oluflturulan bir simlasyon gsterisine
http://www.consilium.europa.eu/App/calculette/default.aspx?lang=en&cmsid=1690 adresinden ulaflabilirsiniz.
Konseyin temel grevleri flu flekilde sralanabilir (http://www.consilium.europa.eu/showPage.aspx?id=243&lang=EN):
1. Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanan tasarlar ele alr ve yasalaflmasn
salar.
2. ye devletlerin genel ekonomi politikalarn koordine eder.
3. ABnin ortak gvenlik ve dfl politikasn belirler ve uygular
4. AB adna, bir veya birden fazla lke veya uluslararas kuruluflla anlaflmalar
yapar.
5. Sularn nlenmesi ile ilgili konulardaki adli iflbirlii ile polisiye alanlarda
dzenlemeler yapar, ye lkelerin faaliyetlerini koordine eder.
6. Avrupa Parlamentosu ile birlikte ABnin btesinden sorumludur.
www.evrenselpdf.com
201
Avrupa Komisyonu (European Commission)

Avrupa Birliinde yrtme yetkisi, antlaflmalar uyarnca Komisyonda bulunmaktadr. Baflkan ve yeler (komiserler) ye devletler tarafndan 5 yllk bir sre iin
atanmakta ve Komisyonda her lke bir ye ile temsil edilmektedir. Komisyon Baflkann Avrupa Konseyi arlkl ounlukla tayin etmekte; Avrupa Parlamentosu da
bu tayini onaylamaktadr. Mevcut 27 ye 2010-2014 dnemi iin seilmifl olup,
Baflkan Portekizden Jos Manuel Barrosodur (http://ec.europa.eu/about/index_en.htm).
Komiserlerin sorumlu olduklar alanlar, Komisyon Baflkannn nerisi dorultusunda bizzat komiserler tarafndan belirlenmektedir. Komisyonun bamszln salayabilmek iin Komisyon yelerinin ulusal brokrasileri ile balantlar resmen kesilir ve bu kifliler AB brokrat haline gelirler. Komiserler Lksemburgtaki
ATAD nnde ettikleri yeminle greve resmen bafllarlar. Mnferit olarak, sadece
Komisyonun veya Konseyin baflvurusu zerine ATAD tarafndan grevden alnrlar. te yandan, Avrupa Parlamentosu, Komisyonu toplu olarak grevden alma
yetkisine sahiptir. Avrupa Birliini yaratan antlaflmalarn ve Birlik kurumlarnca verilen kararlarn uygulanmasn gzetmekle sorumlu olan Komisyonun her bir yesi belli konulardan sorumlu olmakla birlikte, kararlar ortaklafla alnr.
Komisyonun grevlerini flu bafllklar altnda toplamak mmkndr (TOBB,
2002, 7, http://ec.europa.eu/about/index_en.htm):
1. Kurucu Antlaflmalarn ve kurumlarn almfl olduu kararlarn usulnce uygulanp uygulanmad, ilgili taraflarn ykmllklerini yerine getirip getirmediini izler. Gerekli hallerde, ye lkeler aleyhine ATADa baflvurabilir.
Ayrca Komisyon, Konsey ve Parlamentoya deerlendirilmek zere Tavsiye (Recommendation) ve Grfl (Opinion) sunma hakkna sahiptir.
2. ABnin yrtme organdr. Kurucu Antlaflmalardan kaynaklanan yrtme
yetkilerinin yan sra, ortak tarm politikas, ortak rekabet politikas gibi Topluluk politikalarnn gnlk iflleyifli de Komisyonun grev alanndadr.
3. Uluslararas alanda Birlii temsil eder ve Birlik adna uluslararas antlaflmalar mzakere eder.
4. AB Taslak Btesini, Parlamento ve Konseye sunulmak zere hazrlar.
Avrupa Birliinde yrtme

yetkisi, Avrupa
Komisyonunda
bulunmaktadr.
Avrupa Parlamentosu (European Parliament)

Avrupa Birliinin demokratik denetim organ olan Avrupa Parlamentosu (AP),
Konsey ile Komisyon arasnda paylafllmfl olan yasama ve yrtme yetkilerinin
kullanlmasn denetlemek amacyla kurulmufltur. Bafllangta Avrupa Parlamenterler Meclisi olarak adlandrlan Parlamento, nceleri ye lkelerin ulusal parlamentolarndan oluflurken, Haziran 1979dan bu yana ye lkelerde Avrupa Parlamentosu iin ayr seimler dzenlenmektedir.
Avrupa Parlamentosu, AB kurumlar iinde dorudan halk tarafndan seimle
belirlenen tek organdr. AB yesi lkelerin vatandafllar olan Avrupa vatandafllar
befl ylda bir yaplan Avrupa Parlamentosu seimlerinde oy kullanabilirler. Son
Parlamento seimi 2009 ylnda yaplmfltr. Bu seim itibariyle Parlamento ABye
ye 27 devletin toplamda 736 temsilcisinden oluflmaktadr. Avrupa Parlamentosu,
ye devlet vatandafllarnn demokratik menfaatlerini ve siyasi grfllerini temsil
eden bir organdr. Bu nedenle Avrupa Parlamentosunda yeler lkelerine gre
deil, siyasi grfllerine gre grup olufltururlar. Parlamenterler ise lkelerini deil,
kendilerine oy veren Avrupa vatandafllarnn siyasi grfllerini temsil ederler. Bylece Parlamento bnyesinde ulusal partiler yer almamakta, Avrupa dzeyinde r-
www.evrenselpdf.com
Avrupa Birliinin
demokratik denetim
organ Avrupa
Parlamentosudur.
202
SIRA SZDE
SIRA SZDE
gtlenmifl politik gruplar bulunmaktadr. Tablo 8.3 de grlen siyasi gruplar Avrupa Parlamentosu
D fi N E L M toplantlarnda szl veya yazl soru sorabilmekte, tartflma
aabilmekte ve gensoru nergesi verebilmektedir. Avrupa Parlamentosunda bugn iin 7 siyasi parti grubu ve bamsz yeler yer almaktadr (Yiit, 2000, 6;
S O R U
www.abs.gov.tr).
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D K Kseimleri
AT
Yeni Parlamento
nmzdeki befl yln temsilcilerini semek iin 22-25 Mays
2014 tarihinde yaplacaktr. Yeni Parlamento 751 yeden (750 temsilci ve 1 baflkan) oluflacaktr. Parlamentoda
SIRA SZDE hangi ye devletin ka parlamenter ile temsil edilecei ye devletlerin nfuslarna gre tespit edilir. Bylece nfusu yksek olan lkelerin kk olanlara
gre daha fazla temsilcisi vardr. Temsilci says en az 6 (Malta, Lksemburg, Kbrs ve EsAMALARIMIZ
tonya) ile en
ok 96 (Almanya) arasnda deiflmektedir (www.europarl.europa.eu).
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Parlamento Genel Kurul olarak Strazburgda toplanr. Parlamentonun siyasi

T A P
gruplar veK komiteleri
Brkselde toplanr, sekretaryas Lksemburgdadr. Parlamentoya grfllmek zere gelen konular ncelikle farkl grev alanlarna sahip
24 adet komiteden konuyla ilgili olanlar tartflr ve ulafllan sonu, bir raporla GeT E sunulur.
L E V Z Y O N Genel Kuruldaki grflmeler de bu erevede yaplr.
nel Kurula
Avrupa Parlamentosu, Konsey ile birlikte yasama yetkisini paylaflr. ye devletleri balayacak hukuki dzenlemelerin kabul edilebilmesi genel kural olarak hem
Avrupa Parlamentosu
ve hem de Konseyin onay ile mmkn olur. Baz konularNTERNET
da ise sadece danflma organ niteliindedir, grflleri balayclk taflmaz. Bu
alanlarn en nemlisi dfl politika konulardr. Avrupa Birlii btesini Konsey ile
birlikte yapan Avrupa Parlamentosunun dier Avrupa Birlii kurumlar zerinde
siyasi denetim yetkisi vardr. Parlamento Komisyona szl ve yazl soru sorabilir,
soruflturma komiteleri kurabilir, flikayet dilekesi kabul edebilir. Komisyonu gvensizlik oyuyla ve 2/3 ounlukla heyet halinde istifaya zorlayabilir. Komisyon
Baflkannn ve heyet halinde Komisyonun greve atanmasnda da gvenoyu aranr (www.abs.gov.tr).
Avrupa Parlamentosu her ne kadar seimle iflbaflna gelse de klasik devlet modelinde olmas gereken yetkilere sahip deildir. Yasama yetkisine henz tek baflna sahip olmayan bu kurum, Birliin kendine zg yaplanma modelinde giderek
daha fazla yetkiye sahip olma mcadelesi vermektedir. Bafllangta daha ok bir
danflma organ nitelii taflyan Parlamentoya daha sonra eflitli antlaflmalarla bte denetimine iliflkin olarak giderek artan yetkiler tannmfltr (Miller, 1999, 24; Demir, 2005, 55). Kurucu antlaflmalarda aksine bir hkm bulunmadka, genel olarak parlamentoda kullanlan oylarn salt ounluu ile karar alnr. Siyasi partiler
AB iinde entegrasyon unsuru olarak, Avrupa Bilincinin oluflmasnda ve birlik vatandafllarnn siyasi iradelerini ifade etmekte katkda bulunurlar.
Tablo 8.3
Avrupa
Parlamentosundaki
Politik Gruplar
(2004-2009)
EPP-ED
Avrupa Halk Partisi ve Avrupal Demokratlar Grubu
PES
Avrupa Sosyalistleri Partisi Grubu
ELDR
Avrupa Liberal, Demokrat ve Reformist Parti Grubu
Greens/EFA
Yefliller/Avrupa zgrlk Balaflkl Grubu
Kaynak: Tonus,
2009, 186.
EUL/NGL
Avrupa Birleflik Solu/Kuzeyli Yeflil Sol Konfederatif Grubu
UEN
Uluslar Avrupas in Birlik Grubu
EDD
Avrupa Demokrasi ve eflitlilik Grubu
TDI
Bamsz yeler Teknik grubu-Karma Grup
www.evrenselpdf.com
203
Parlamentonun yetkilerini bafllk altnda toplamak mmkndr:

1. Topluluk Mevzuatnn Oluflturulmasndaki Yasama Srecine Katlm Yetkisi: Parlamento tam anlamyla yasama organ olmamakla birlikte, Konsey birok hususta karar alrken Parlamentoya danflmaktadr. rnein yeni ye
kabul iin Parlamentonun uygun grfl vermesi zorunludur.
2. Bteye iliflkin yetkiler: Parlamento bte zerindeki etkisiyle AB harcamalarnda sz sahibi olabilmektedir. Bte ancak Parlamento tarafndan onaylandktan sonra yrrle girebilmektedir. Parlamento btenin topluluk
kurumlarnn iflleyifli, Avrupa Sosyal Fonu, arafltrma, enerji, sanayi politikas vb. alanlardaki harcamalardan oluflan serbest giderler blm zerinde
nihai sz sahibi iken; tarm desteklemeleri gibi zorunlu giderler blm
zerinde ancak deifliklik nerileri getirebilmektedir.
3. Komisyon ve Konseyi denetleme yetkisi: Komisyon Baflkan ve yelerinin
oluflumunda Parlamento sz sahibidir. Komisyonun atanmas iin Avrupa
Parlamentosunun verecei gvenoyu zorunludur. Parlamento, Konsey ve
Komisyonu denetleme yetkisini bu kurumlara ynelttii yazl ve szl sorular ile genel grflme talepleri yoluyla yerine getirmektedir.
Avrupa Topluluklar Adalet Divan (European Court of Justice)

ATAD, AT Hukukunun geliflmesinde nemli rol oynayan ve AByi dier uluslararas rgtlerden ayran supranasyonelliinin en temel unsurlarndan biridir. Avrupa Topluluklar Adalet Divan (ATAD), Parlamento gibi ulusal devletlerdeki sistemlere benzer bir baflka mekanizmadr. ATADn yarg yetkisi demokratik politik
sistemlerde bulunan srelere karfllk gelir ve ATAD Topluluk Hukukunun uygulanmasndan sorumludur. Ayrca Topluluk kurumlarnn ifllem ve tasarruflarnn
topluluk hukukuna uygun olup olmadn, bu kurumlarn Antlaflmalar gerei kendilerine tannan yetkileri aflp aflmadn, hatta ye devletlerin Topluluk hukukunu ihll edip etmediini tespit edip karara balamak da Adalet Divanna aittir
(http://www.dadalos-europe.org/int/grundkurs4/eu-struktur_2.htm).
ATAD, her ye lkeye bir tane karfllk gelmek zere 27 yargtan (judge) ve sekiz umumi vekilden (advocates-general) oluflur. Yarglar, ye devletler hkmetlerince alnacak ortak bir kararla alt yllk bir sre iin atanrlar. Bu srenin bitiminde yeler tekrar greve gelebilirler. yeler kendi aralarnda bir baflkan seer
ve bu seim ylda bir yenilenir. ATAD yarglar, Adalet Divannn merkezinin
bulunduu Lksemburgda oturmakla ykmldrler. ATADda bulunan sekiz
umumi vekil ise mahkemeye yardmc olmakla grevlidir.
AET, AAET ve AKTnu kuran Antlaflmalarda Avrupa Topluluklar Mahkemesi (ATM), bu Antlaflmann yorumu ve uygulanmasnda, hukuka uygunluu gvence altna alr. denilmek suretiyle ATADnn grevi belirtilmifltir. Bu hkm, bir taraftan her bir Topluluu hukuka bal Topluluk olma zorunluluu altna koymakta, dier taraftan da ATMne hem kapsam genifl ve etkin yarg denetimi grevi hem de Antlaflmalar yorumlama ve boflluklar doldurma yetkisi vermektedir.
ATAD, Topluluk hukuku erevesinde ortaya kan uyuflmazlklar yine Topluluk
hukuku normlarn uygulayarak zmektedir. Yani btn ye devletlerin ortaya
getirdii Topluluk dzeninin yarg organdr. Dolaysyla Topluluk hukukunu yorumlama yetkisi mnhasran Adalet Divanna aittir. Adalet Divannn kararlarnn
denetimini yapacak bir st yarg mercii bulunmad iin Divann kararlar kesindir (http://www.laweuropa.com/45-Avrupa-Topluluklari-Adalet-DivaniIlk-Derece-Mahkemesi-ve-Kamu-Hizmetleri-Mahkemesi).
www.evrenselpdf.com
ATAD Antlaflmalarn yorumu

ve uygulanmasnda, Hukuka
uygunluu gvence altna
alr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
204
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
ATADn yetki alanna giren davalar flu bafllklar altnda toplamak mmkndr:
ye lkelerin dier ye lkelere at davalar
Komisyonun ye lkelere at davalar
TELEVZYON
Topluluk kurumlar aleyhine alan davalar
ptal davalar
AB Konseyine
Avrupa Konseyine http://ec.europa.eu/,
N T Ehttp://www.consilium.europa.eu/,
RNET
Avrupa Parlamentosuna http://www.europarl.europa.eu/ Avrupa Adalet Divanna http://curia.europa.eu/jcms/jcms/j_6/ adresinden ulaflabilirsiniz.
Sayfltay
Sayfltay Avrupa Parlamentosunun giriflimiyle 1975 ylnda Brksel Antlaflmas ile
kurulmufl, 1977 ylnda faaliyete gemifltir. Her bir ye lkeden Konsey tarafndan
6 yl iin atanan toplam 27 yeden oluflur. Temel grevi, AB btesinin doru bir
flekilde kullanlmasn salamaktr. Bu grevi yerine getirirken AB gelirleri veya
harcamalarn idare eden her trl kurumun kaytlarn inceleyebilir; gerektiinde
yerinde denetleme yapabilir. Ayrca her yl bir nceki mali yla iliflkin bir rapor hazrlar ve bunu Avrupa Parlamentosuna ve Konseye sunar. Bu yllk rapor, Avrupa
Parlamentosunun Komisyonun bteyi idaresini onaylayp onaylamamasnda
nemli bir rol oynar. Sayfltay, bunlarn yan sra, AB mali tzkleri kabul edilmeden nce grfl bildirir.
Ekonomik ve Sosyal Komite

Baflta iflverenler, sendikalar, iftiler, tketiciler ve dier kar gruplar olmak zere sivil toplumun grfllerini temsil eden ve karlarn koruyan bir danflma organ ve AB karar alma srecinin ayrlmaz parasdr. Ekonomik ve sosyal politika alannda karar alnrken danfllmas gereken Komite, nemli grd konularda kendi inisiyatifiyle de grfl bildirebilir. Ekonomik ve Sosyal Komite, ye devletler tarafndan 4 yl iin atanan 344 yeden oluflur.
Blgeler Komitesi
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Ekonomik ve Sosyal Komite ile benzer flekilde bir danflma organ olan Blgeler
Komitesi, AB karar alma srecinde blgesel ve yerel grfllerin dikkate alnmasn
salar. Blgesel politika, evre, eitim, genlik, ulafltrma gibi yerel ve blgesel ySIRA SZDE konularda karar alnrken Blgeler Komitesine danfllmas
netimleri ilgilendiren
gerekmektedir. Komite ayrca bu alanlarda kendi inisiyatifi dorultusunda grfl
bildirebilir.D 1994
Maastricht Antlaflmas ile oluflturulan Blgeler Komitesi,
fi N E Lylnda
M
ye lkelerin tavsiyeleri dorultusunda Konsey tarafndan 4 yl iin atanan 344
blgesel ve yerel yetkiliden (blgesel baflkanlar, blgesel parlamenterler, belediye
S O R U
meclis yeleri,
belediye baflkanlar vb.) oluflur.
Avrupann tek
D Kpara
K A T birimi olan Euronun idaresinden (kambiyo ifllemlerinin yrtlmesi
ve demeler sisteminin aksamadan alflmasnn salanmas) ve ABnin ekonomi ve para
politikasnnSIRA
oluflturulmas
ve uygulanmasndan sorumlu kurum Avrupa Merkez Bankas
SZDE
(AMB)dr. AMB, bu grevini yerine getirirken tm AB yesi lkeleri kapsayan Avrupa Merkez Bankalar Sistemi ile birlikte alflr ve Euro sisteminin karar alma organlarnn kararAMALARIMIZ
larn uygular.
AMB, faaliyetlerini tam bir bamszlk iinde srdrr, ancak Avrupa Parlamentosuna hesap verme ykmll bulunmaktadr.
N N
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
www.evrenselpdf.com
205
ABnin merkezi karar verme otoritesi olan ve yasama yetkisini elindeSIRA

bulunduran
Kurumu
SZDE
hangisidir?
D fi N E L M
AVRUPA BRL MKTESABATI (ACQUIS
COMMUNAUTAIRE)
D fi N E L M
Avrupa Birlii Mktesabat (Acquis Communautaire), temel Avrupa

S O R UBirlii Antlaflmalarnda ve dier yardmc hukuk kaynaklarnda bulunan kural ve kurumlarn
tamamdr. Avrupa Birliine ye olan lkelerin AB mktesebatn olduu gibi kaDKKAT
bul ederek AB hukuk dzenini benimsemesi gerekmektedir. AB mktesebat i
hukukun stnde yer almaktadr. Tm ye devletler, AB Mktesebatn benimseSIRA SZDE
mekte ve egemenlik yetkilerinin bir ksmn AB kurumlarna devretmektedir.
fiekil
8.6da grld zere, AB yesi devletlerin i hukukundan stn olan AB Mktesebat befl ana blmden oluflmaktadr (Zorvath, 221, 2007):
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
fiekil 8.6
K T A P
Birincil Mevzuat
(Kurucu anlaflmalar
ve ekleri)
Uluslararas Antlaflmalar
(nc lkelerle yaplan
antlaflmalar)
kincil Mevzuat
(tzkler,
ynetmelikler vb.)
T E L E V Z Yye
O N Devletler
Arasndaki
Szleflmeler
NTERNET
tahatlar
ABde 31,000den fazla yasal dzenleme bulunmaktadr. Bunlarn dflnda AB

vatandafllarnn ve flirketlerinin uymas gereken 44,000 uluslararas standart ve
11,000 mahkeme karar vardr. Baz dzenlemeler, ynetmelikler, direktifler, kararlar ve uluslararas antlaflmalar, yasal olarak balaycdrlar. Baz dzenlemelerin ise
(Yeflil Kitap, Beyaz Kitap ve tebliler), ancak baz durumlarda yasal etkisi bulunabilmektedir (http://en.euabc.com/word/2152).
Birincil Mevzuat
Avrupa Birlii hukukunu oluflturan antlaflmalar AB Hukuk dzeninin temel kaynan oluflturmakta, bu nedenle de Birincil Mevzuat olarak nitelendirilmektedir.
Birincil mevzuat, ye devletlerarasnda dorudan mzakereler sonucu kabul edilen ve ulusal parlamentolar tarafndan onaylanan mevzuattr. Bunlar kurucu antlaflmalar (AKT, AET ve EURATOM Antlaflmalar) ile onlara iliflik eflitli ekler, protokoller ve daha sonra yaplan ilaveler ve deiflikliklerden (Avrupa Tek Senedi,
Maastricht Antlaflmas, Amsterdam Antlaflmas, Nice Antlaflmas, yeni yelerin katlmn salayan Katlm Antlaflmalar) oluflur. Antlaflmalar, karar-alma sreleri ile
yasama, yrtme ve hukuk srelerinde rol oynayan Avrupa Birlii kurum ve organlarnn temel yap, iflleyifl ve sorumluluklarn da tanmlamaktadr (Horvath,
2007, 227).
www.evrenselpdf.com
AB Mktesabat
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
206
kincil Mevzuat
Topluluk kurumlarnn Antlaflmalar temel alarak gelifltirdikleri yasal aralara ikincil mevzuat ad verilmektedir. AB kurumlar, Antlaflmalarla kendilerine verilen
muhtelif yetkiler dorultusunda farkl derecelerde ulusal hukuk sistemlerine mdahale edebilmektedir. kincil mevzuat aralar, Avrupa Birliine amalanan hedeflerle orantl uygun mevzuat nlemleri alma imkn tanmaktadr. Bu aralar
flunlardr (http://www.gofrm.com/forums/hukuk/8475-avrupa-birligi-hukuku-kaynaklari.html):
Ynetmelikler (Regulations): Ynetmelikler tm ye devletler iin tamamen balayc nitelikte olup dorudan uygulanabilir etkiye sahiptir. Ynetmeliklerin uygulanmas iin ye lkelerin ayrca uygulama mevzuat kartmas gerekmemektedir.
Ynetmelikler ye lke vatandafllarna ulusal yasalarda olduu gibi hak ve ykmllkler getirir.
Ynetmelikler Avrupa Birlii Resmi Gazetesinde yaynlanr ve Ynetmelik erevesinde belirlenen zamanda yrrle girer. Eer Ynetmelik ierisinde byle
bir zaman belirtilmemiflse Ynetmelik, Resmi Gazetede yaynland gn izleyen
20. gnde yrrle girmektedir.
Direktifler (Directives): Direktifler tek bir ye devletle ilgili olabilecekleri gibi
tm ye lkeleri balayc da olabilmektedir. Uygulama flekil ve metotlarnn seimi ulusal makamlara braklmfltr. Dier bir ifadeyle, direktiflerin uygulanabilmesi
iin ulusal hukuka uyarlanmalar gerekmektedir.
Tm ye devletlere ynelik olan direktiflerin Avrupa Birlii Resmi Gazetesinde
yaynlanmas gerekmektedir. Direktiflerin yrrle giriflleri de tpk ynetmelikler
gibidir. Eer Direktif ierisinde yrrle girifl tarihine iliflkin bir hkm bulunmuyorsa direktifler de Resmi Gazetede yaynlandklar gn izleyen 20. gnde yrrle girmektedir.
Avrupa Birliinde direktiflerin kullanm olduka yaygndr. Bunun nedeni, bu
yntemin Avrupa Birliine hukuki sonularla ilgili karar verme ve bu hedefleri
ulusal mevzuatta uyarlamay ye lkelere brakma imkn tanmasdr.
Kararlar (Decisions): Kararlar hitap ettikleri taraflar iin tamamen balaycdrlar. ye lkeleri, gerek ve tzel kiflileri muhatap alabilirler.
Topluluk kurumlar pek ok alanda kararlar dorultusunda hareket edebilmektedir. Baz alanlarda ise Antlaflma, politika oluflturma metodu olarak kararlarn
kullanlmasn flart koflmaktadr. Bu alanlara rnek olarak rekabet kurallar ihlalleri ile devlet yardmlarnn Ortak Pazara uygun olmad durumlar gstermek
mmkndr.
Bakanlar Konseyi, kendi yetki alan ierisindeki konularda Avrupa Komisyonuna karar alma yetkisi verebilmektedir.
Tavsiye ve Grfller (Recommendations and Opinions): Tavsiye ve grfller
balayc nitelikte deildir. lgili konuda benimsenebilecek bir tutum nermekte
ya da grfl bildirmektedirler. Tavsiyeler politika oluflturmada ynlendirici olabilmektedirler.
Dier Politika Gelifltirme Metotlar: Ynetmelik, direktif, karar, tavsiye ve grfllerin yan sra Topluluk dier politika gelifltirme metotlar da kullanmaktadr. rnein Avrupa Komisyonu devlet yardmlar alannda yetkilerini ne flekilde kullanacana iliflkin baz klavuz ilkeler (guidelines) gelifltirmifltir.
Kurumlarn politika gelifltirmede kullandklar bir dier ara da kurumlararas
anlaflma veya bildirgelerdir (inter-institutional agreements or declarations). Ku-
www.evrenselpdf.com
207
rumlararas anlaflma veya bildirgeler, Antlaflmada yer alan belli bir maddeye ya
da hkmetleraras konferanslarda sunulan ereveye aklk getirmek amacyla
kullanlmaktadr.
Uluslararas Antlaflmalar
AB ye olmayan lkelerle ve dier uluslararas kurulufllarla uluslararas hukuk antlaflmalar yapmaktadr. Uluslararas antlaflmalar 3 grupta incelemek mmkndr:
ABye ye olmayan lkelerle ve dier uluslararas kurulufllarla ticaret sahasnda veya endstriyel, teknik ve sosyal alanlarda kapsaml iflbirlii ngren
antlaflmalar,
Belirli rnlerde ticarete iliflkin antlaflmalar,
Topluluk ve ye olmayan lkeler arasndaki ortaklk antlaflmalar, iflbirlii
antlaflmas veya ticari antlaflmalar.
ye lkelerin AByi kuran antlaflmalardan nce akdettii antlaflmalar, AET Antlaflmasnn 234. Maddesine gre, Roma Antlaflmasndan etkilenmeyecektir. Bu
maddeye gre, ye lkelerin nceden yaptklar antlaflma ile AB Kurucu Antlaflmas arasnda eliflki olmas durumunda ye lke bu durumu gidermek iin gereken
nlemleri almak zorundadr. Roma Antlaflmasnn 228. Maddesine gre ABnin
yapt antlaflmalar ye lkeler bakmndan balayc nitelik taflmaktadr.
tihatlar
Mahkeme kararlarnn oluflturduu hukuk ilkelerinin tmne ise
itihat ad verilSIRA SZDE
SIRAbyk
SZDE nem taflmektedir. Avrupa Birlii hukukunda Adalet Divannn itihatlar
maktadr. Adalet Divannn verdii kararlar, 1952 ylndan itibaren Avrupa Kmr
D fi N E L M
ve elik Topluluu (AKT), 1958den itibaren Avrupa Ekonomik
(AET)
D fi Topluluu
NELM
ve EURATOM olmak zere, uzun yllar boyunca eflitli anlaflmazlklarn zmn
salamfl ve kapsaml bir Topluluk itihat oluflmasyla sonulanmfltr.
S O R U
S O R U
(http://www.gofrm.com/forums/hukuk/8475-avrupa-birligi-hukuku-kaynaklari.html).
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
DKKAT
Adalet Divan itihat Trkiye asndan da nem taflmaktadr. Gmrk
kuran 6
D KBirliini
KAT
Mart 1995 tarih ve 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Karar, Gmrk Birliine iliflkin olarak
SIRA SZDE
alnan kararlarn Adalet Divannn ilgili kararlarna uygun olarak yorumlanacan
belirtSIRA SZDE
mektedir.
ye Devletler Arasndaki Szleflmeler
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
N N
ye lkeler arasndaki antlaflmalar da Topluluk Hukukunun kaynaklar arasnda

yer almaktadr. Bu antlaflmalar, Topluluun faaliyetleriyle yakndan balantl olan;
K T A P
K olduu
T A P konularn
fakat Topluluk kurumlarna herhangi bir yetkinin devredilmemifl
zme balanmas iin yaplabilmektedir. Medeni ve Ticari Konularda Yarg Yetkisi ve Kararlarn nfaz zerine Szleflme (1968), Akitlerden Doan YkmllkTELEVZYON
T E L E V Patenti
Z Y O N zerine
lere Uygulanacak Kanun zerine Szleflme (1990) ve Topluluk
Szleflme (1989) bu kapsamda rnek olarak verilebilir (DTM, 2007, 31).
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
AB mevzuat ile ilgili daha fazla bilgiye Sources and Scope of Community
afla N TLaw
E R N Ebafllnda
T
NTERNET
daki linkten ulaflmak mmkndr: http://www.europarl.europa.eu/factsheets/121_en.htm
ABye ye lkelerin nceden yaptklar antlaflma ile AB Kurucu Antlaflmas
arasnda eliflki
SIRA SZDE
olmas durumunda nasl bir yol izlenmesi gerekmektedir?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
NTERNET
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
www.evrenselpdf.com
208
AVRUPA BRL ORTAK POLTKALARI VE SOSYAL

TARAFLARIN ETKNL
Avrupa Birlii Ortak Politikalar
Avrupa Birlii yeler arasndaki iflbirliini arttrmak ve dolaysyla Avrupa Birliine
uyum dzeyini ykseltmek amacyla birok alanda ortak politikalar uygulama yolunu benimsemifltir. Avrupa Birlii ortak politikalar ksaca, ye lkeleri Avrupa
Birliine balayan, hukuklarn uyumlafltrp uygulamalarn entegre eden Avrupa
Birlii ynetimi aralar olarak tanmlanabilir. Bu erevede AB mktesabat btnyle AB mevzuatn, AB ortak politikalar da bu mevzuatla belirlenmifl AB ortak
ynetim faaliyetlerini (Avrupa Topluluu Antlaflmasnda Topluluk politikalar bafll altnda dzenlemifl Topluluk ortak politikalarn ve Maastricht Antlaflmasyla
dzenlenmifl olan 2. Stun politika ve 3. Stun iflbirlii alanlar politikalarn) ifade
etmektedir. Dolaysyla, stunlu AB tanmlamasnn AByi ynetme yntem ve
ilkeleri olan ortak politikalara dayandn sylemek mmkndr.
Avrupa Topluluu Antlaflmasnn son fleklinde Topluluun grevi, ortak bir
pazar ve ekonomik ve parasal birlii kurmak ve 3. ve 4. Maddelerde belirtilen ortak politikalar ve faaliyetleri yrrle koymak suretiyle, ....ye devletler arasnda
ekonomik ve sosyal btnleflmenin ve dayanflmann iyilefltirilmesini salamak
olarak esas alnmfltr. Amalara ulaflmak zere uygulanacak eylemler Topluluk
Politikalar ana bafll altnda dzenlenmifltir. Antlaflmada ortak pazar kurmak,
ekonomik ve parasal birlik kurmak, ve ortak politikalar ve ortak eylemleri yrrle koyarak ye devletlerarasnda ekonomik ve sosyal btnleflmeyi salamak,
Topluluk Antlaflmasnn ve dolaysyla topluluk entegrasyonunun ana stratejisini
oluflturmaktadr.
Ekonomik iflbirlii antlaflmasnda temel ama taraf lkeler arasnda ticaret hacmini arttrmak iken; gmrk birliinde ise ye lkelerce retilen mallarn ticaretini tmyle serbest brakarak ortak bir piyasa yaratmaktr. Gmrk Birliinde ise
yelerin karfllkl ticaretleri zerindeki her trl engel (kota, gmrk, ithalat ve ihracat yasaklar...) kaldrlr. Ortak Pazar ise mallarn yannda retim faktrlerinin de
serbest dolaflmn salamak suretiyle ekonomik birleflme yolunda daha ileri bir
aflamay simgeler (Aydn, 2008, 249-250).
Gmrk Birliine ek olarak retim faktrlerinin serbest dolaflmn kapsayan
Ortak Pazar Avrupa Birliinin temelini oluflturmufl, Ortak Pazar kavram Avrupa
btnleflmesi ile zdefllefltirilerek, 1970li yllarda AET ksaca Ortak Pazar kavramyla ifade edilmifltir. 1985te AT Konseyine sunulan Beyaz Kitap (White Paper)
gerek bir i pazarn kurulmas iin alnmas gereken nlemleri ve izlenecek program ortaya koymufltur. Topluluk, Beyaz Kitapta belirtilen i pazarn oluflmasn
zorlafltran engellerin ortadan kaldrlmas, i pazarn uyumlu olarak kurulmas ve
haksz rekabete uramamas iin baz ortak politikalar oluflturulmasna karar vermifltir. Ortak Pazar destekleyen Ortak Tarm Politikas, Ortak Ticaret Politikas, Ortak Ulafltrma Politikas, Rekabet Politikas gibi bir ksm Ortak Politikalar da Ortak
Pazar oluflturma sreci ierisinde ve Ortak Pazar oluflturma alflmalar ile i ie yrtlmfltr. Ortak Pazarn hedeflenen sreden nce 1990 ylnda tamamlanmas
zerine Roma Antlaflmasndaki ekonomik btnleflme ama ve program erevesinde ekonomik ve parasal birlik hedefi n plana kmfltr. Antlaflmada ngrlen
ekonomik politikalarn yaknlafltrlmas, ortak blgesel politikalarn tespit edilmesi yannda, rnein, ortak sanayi, bilim, teknoloji, eitim politikalar gibi yeni un-
www.evrenselpdf.com
surlar da ayrca ortaya kmfltr (Aydn, 2008, 256,257). Ortak ekonomi ve ticaret
politikalar Birlik iinde alflanlarn hak ve ykmllklerinin ortaklafla dzene
balanmas gerei yani Ortak bir Sosyal Politika ihtiyac yaratmfltr.
Avrupa Birliinin kurucu felsefesi, Avrupa Topluluklarnn temelde sosyal deil, ekonomik bir yap olarak oluflturulmas sonucunu dourmufltur. kinci Dnya Savafl sonrasnda, toplum modeli olarak demokrasiyi ve ekonomik serbestlii
(liberalizmi) seen Bat Avrupa, Roma Antlaflmas ile ye devletlerin ve Topluluun, rekabetin serbest olduu bir ak pazar ekonomisi ilkesine sayg iinde hareket edeceklerini ngrerek bir Topluluk sosyal politikasndan sz etmemifltir. Bu
yaklaflma gre, baflarl bir ekonomik politika ve btnleflme zamanla, Toplulukta alflma ve yaflam koflullarnda uyum ve sosyal btnleflmeyi de salayacaktr.
Ancak ulusal sosyal dzenlemelerin Ortak Pazarn iflleyifline bal olarak kendiliinden uyumu gerekleflmemifltir. Kurucu ye devletler ekonomik alanda daha
genifl yetki aktarmna olumlu yaklaflrken, sosyal alanda yetkinin ulusal dzeyde kalmasn istemifllerdir (Glmez, 2008, 153-155).
Ekonomik btnleflmenin doal sonucu olarak gerekleflmeyen sosyal btnleflmeyi zorlamak ve ekonomik btnleflmeye baml olmaktan karmak iin sosyal politika konularnda Topluluk kurumlarna yetki aktarmak ve kural retme
yntemini kolaylafltrmak gerekmifltir. 1992 Maastricht Antlaflmas, Topluluk sosyal
politikasnda hem nitelikli ounlukla karar alnabilecek konular, hem de sosyal
ortaklarn karar srecinde yer almalar ynnden nemli bir aflama olmufltur. Befl
yl sonra yaplan Amsterdam Zirvesi ise, istihdam ve iflsizlik konusundaki olumsuz
grntnn etkisiyle, istihdamn ayr bir bafllk altnda dzenlenmesine yol amfl, zellikle de Sosyal Politika Antlaflmasn Maastricht Antlaflmasyla btnlefltirmifltir (Glmez, 2008, 159).
Antlaflmada ngiltere dflnda kalan 11 ye lkenin sosyal dzenlemelerini belirli lde uyumlafltrmalar ngrlmfltr. ngiltere, Topluluktaki sosyal politikalarn yaknlafltrlmasna karfl kmfltr. Bunun zerine dier ye lkeler; salk,
bilgilendirme ve iflilerin katlm, ifl alannda kadn-erkek eflitlii gibi konularda nitelikli ounlukla karar almak iin bir Protokol oluflturmufllardr. Topluluk afladaki alanlarda ye lkelerin faaliyetlerini tanmlayacak ve destekleyecektir.
alflanlarn salnn korunmas ve gvenlii iin alflma ortamnn gelifltirilmesi,
alflma koflullarnn iyilefltirilmesi,
alflanlarn bilgilendirilmesi,
flgc piyasasnda kadn ve erkek eflitlii,
flsizlerin iflgc piyasasna entegrasyonu
Komisyon her yl bu alandaki hedeflere ulaflmada kat edilen mesafeye ve Toplulukta demografik duruma iliflkin olarak bir rapor sunmaktadr (DTM, 2007, 48).
Sosyal Taraflarn Etkinlii

Avrupa Birliinde sosyal taraf kavram bafllangta ifli ve iflveren temsilcileri yani
ifli ve iflveren rgtleri iin kullanlmfl ise de gnmzde toplumun belli bir mesleki ya da sanayi grubu veya belli bir sosyal grubu temsil eden rgtl veya rgtsz btn kamuoyu gruplar iin kullanlabilmektedir. Bu gruplardan rgtlenmemifl olanlar Sivil Toplum rgtleri olarak ifade edilmektedir. Her kamuoyu grubu, ilgili olduu konunun sosyal tarafn oluflturmaktadr. Avrupa Birlii politikalarnn oluflturulmasnda sosyal taraflarn etkinliklerini arttran dzenlemeler Amsterdam ve Avrupa Topluluu Antlaflmas iine dahil edilmifltir. Antlaflmaya gre, Ko-
www.evrenselpdf.com
209
210
misyonun nerecei tasarruflar iin ncelikle sosyal taraflarn grfllerinin alnmas

gereklidir. Ayrca sosyal taraflar arasnda akdedilmifl szleflmelerin ulusal hukuk veya AB direktifleriyle yrrle konulmas mmkndr (Aydn, 2008, 270).
Komisyon dzenli olarak Avrupa Sosyal Taraflar Listesi yaynlamaktadr (ATAMd.138/2). Mevcut listede 75 kurulufl yer almaktadr ve bunlar 5 gruba ayrlmfltr
(http://www.eurofound.europa.eu/areas/industrialrelations/dictionary/definitions/EUROPEANSOCIALPARTNERS.htm):
Genel sektrler aras kurulufllar (CEEP, ETUC, BusinessEurope)
Belirli ifli gruplarn ya da iflletme gruplarn temsil eden, endstriler aras
kurulufllar (Eurocadres, UEAPME, CEC)
Belirli alanlarda faaliyet gsteren kurulufllar (Eurochambres)
Sektrler aras herhangi bir balants bulunmayan sektrel kurulufllar (53
kurulufl)
Avrupa Sendikalar (15 kurulufl).
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
AMALARIMIZ
DKKAT
K T A P
SIRA SZDE
TELEVZYON
AMALARIMIZ
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
Avrupa Konseyinin
insan haklar alannda en nemli szleflmesi hangisidir?
SONU
D fi N E L M
Avrupa Birlii Eurobarometer adl bir kamuoyu arafltrma programyla Avrupa

Birliiyle ilgili eflitli konularda Avrupa vatandafllarnn grfllerini ortaya karmaS O R U Bu arafltrma sonular ayn zamanda Avrupa Birliinin gelecey amalamaktadr.
iyle ilgili tartflmalarn
temelini oluflturmakta, atlacak admlarla ilgili ipular verSIRA SZDE
mektedir. 1990larn
baflndan
itibaren AB genelinde yaplan kamuoyu yoklamalaDKKAT
r, vatandafllarn yelikten memnuniyetsizlik duyduunu ve semenlerin uzak, gD fi N E L M
venilmez, masrafl
ve mdahaleci olarak grlen AB ile bir balantlarnn olmadSIRA SZDE
ynnde genel bir inanfl olduunu gsteriyor. rnein 1990 ylnda kendi lO R U
kesinin AB Syeliinden
yarar saladna inananlarn oran % 58 iken, bu oran
2000 ylnda
%47ye
dflmfltr
(McCormick, 2002, 143). AB Anayasasnn hazrlanAMALARIMIZ
masndaki en byk itici g de bu algy deifltirmek ve Birlie meflruiyet kazanDKKAT
drmaktr. Ancak 2005 ylnda yaplan halk oylamalarnda Fransa ve Hollandada
AnayasayaKhayr
baz siyasetilere gre, gl bir Avrupann yaratl T Adenmesi,
P
SIRA
mas fikrinin
deSZDE
artk vatandafllar iin ok nemli saylmamasnn bir gstergesidir.
Bunun nedeni, Sovyet tehlikesinin ortadan kalkmas ile iliflkilendirilmektedir.
Doal olarak
zerinde bir birlik olma dflncesinin azalmasna da yol
TAMALARIMIZ
E L Ebu
V Z halklar
YON
amaktadr (http://turkiye-ab.blogspot.com/2009/05/ab-anayasas-projesi.html).
N N
N N
Agnes Hallere
eski olduklar dorudur; ancak aslnda bir Avrupa klK gre,
T A Avrupallarn
P
N T zaman
E R N E T mevcut olmad, fakat gelecekte oluflturulabilecei dflnldntrnn hibir
de, Avrupa henz gentir. (Agnes Heller, Europe: An Epilogue (Der. Brian Nelson, David
Roberts, Walter
T E L E VVeit),
Z Y O NThe Idea of Europe (Oxford: Berg, 1992).
Baz grfllere gre ise Avrupa Birlii Anayasasnn hedefinin, siyasi liderler tarafndan kendi vatandafllarna yeterince anlatlmamas ve doru bir iletiflim ynteNTERNET
minin gelifltirilmemesi
srecin baflarsz olmasnn en mhim nedenlerindendir.
Ayrca, AB iinde, henz Avrupallk kavramnn tam oturmad ve ABnin baz
alanlardaki siyasal yetersizlii veya beceriksizliinin AB vatandafllar arasnda endifleye yol at ileri srlmektedir. Ekonomik durgunluk, iflsizlik oranlarndaki artfl, bymenin yavafllamas gibi birok faktr de yeni anayasann nn tkayan
geliflmeler olarak deerlendirilmektedir. Dier taraftan, Avrupa Birlii Anayasa-
www.evrenselpdf.com
snn kurucu iki lke halk tarafndan daha ileri boyutta btnleflmenin ve karar
mekanizmasnda ulus devletin rolnn azalmasnn reddi olarak da yorumlanmaktadr. nk AB Anayasas Projesinin en nemli hedeflerinden birisi de, ilerideki
dnemde Avrupa Birleflik Devletleri olma yolundaki en ciddi ve en nemli adm
olmasdr. AB yetkilileri, iktisadi ve idari kurallarn tekrar ele alnd, temel hak ve
zgrlkler kavramnn yeniden gzden geirildii bir Konvansiyon zerinde anlaflarak, aslnda uluslararas bir rgtlenme deil, uluslar-st bir tzel kiflilik yaratma fikrini aka gstermektedir. Bunlardan ok daha nemlisi, iki kurucu lkede anayasann reddi, btnleflmenin ilerleyiflini belirleyenin vatandafllar olduunu
teyit etmektedir (Bonde, 2007, 43; Karaca, Bozkurt, 2005, 10).
Avrupa Birliinin gelecei tartfllrken eflitli senaryolar zerinde durulmaktadr. Bunlardan biri gelecek on-onbefl yllk srete kltrel ve ekonomik eflitliliin engelledii btnleflmeye doru yavafl ancak istikrarl bir gidiflin var olacadr. Bu srete en etkili unsurlar ise gl bir ynetim ve saduyulu liderlerdir
(http://www.globalchange.com/futureeurope.htm). ABnin politik,
corafi ve klSIRA SZDE
trel genifllemesinin snrlar liderler tarafndan kamuoyunun grflleri dikkate alnarak belirlenmelidir grfl n plana kmaktadr. Kamuoyunu bu konuda ikna
D fi N Egn
L M daha fazetmenin en temel yolu ise ABnin genifllemesiyle birlikte her geen
la byyen eflitli sorunlara ynelik politikalar gelifltirmektir (http://europa.eu/abc/12lessons/lesson_12/index_en.htm).
S O R U
Bu kapsamda 3 Mart 2010 tarihinde ABnin yeni ekonomik stratejisi ve 2020 yl iin ekonomik hedefleri aklanmfltr. AB 2020 Stratejisi: Akll, Yeflil ve KapsaDKKAT
yc Byme iin Avrupa Stratejisi raporu, dnyada yaflanan kreselleflme,
iklim
deifliklii gibi hzl geliflmeler ve Avrupada nfusun yafllanmas gibi skntlarn
SIRA21.
SZDE
Avrupa Birlii zerinde yaratt etkileri dikkate alarak, ABnin
Yzylda bir
sosyal piyasa ekonomisi olarak roln belirlemektedir.
2020 Stratejisi, ABnin yaflanan ekonomik krizden daha gl kmas, AB ierisindeki yapsal sorunlara zm bulmas ve kresel alandaAMALARIMIZ
rekabeti olabilmesi
iin yksek seviyede istihdam salayan, verimli ve sosyal uyumu yksek akll, srdrlebilir ve kapsayc bir ekonomi haline gelmesi gerektiini vurgulamaktadr
K T A P
(Avrupa Topluluklar Komisyonu, 2009, 6,7).
Btn bu geliflmeler ABnin bundan sonraki rotasnn federalistler ve ulus-devletiler arasndaki ekiflmenin sonular, ekonomik performans ve birlik kurumlaTELEVZYON
rnn iflleyiflinin meflruiyeti ve etkinlii gibi birbirine bal konuya endeksli olduunu gstermektedir.
N N
Avrupa Komisyonun 1973den beri Avrupa Kamuoyunun geniflleme,

sosyal
N Tvatandafllk,
ERNET
yap, kltr, salk, evre vb. konulardaki grfllerini almak iin uygulad Eurobarometre Anketlerini yaynlad Public Opinion adl sitesine http://ec.europa.eu/public_opinion/index_en.htm adresinden ulaflabilirsiniz.
www.evrenselpdf.com
211
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
212
zet
Avrupa Birliinin temelleri 1951 ylnda Belika, Bat
Almanya, Lksemburg, Fransa, talya ve Hollandadan
oluflan 6 ye ile kurulan Avrupa Kmr elik Topluluu ile atlmfltr. 1957 de kurulan Avrupa Ekonomik
topluluu (AET) 1967de Avrupa Topluluuna dnflmfl ve 1 Kasm 1993te yrrle giren Avrupa Birlii
Antlaflmasyla (Maastricht Antlaflmas) Avrupa Birlii
domufltur. ABnin ana aya, Maastricht Antlaflmasyla birliin ekonomik rgtlenmesi olarak yeniden
tanmlanan AT, ortak dfl politika ve gvenlik politikas ve i gvenlik ve hukuk alanlarnda iflbirliidir. Avrupa Birlii dnyada baflka hibir uluslararas rgtte
veya devlette olmayan zgn bir kurumsal sisteme sahiptir. Birliin karar verme ve faaliyet mekanizmas
drt temel kurum tarafndan salanmaktadr. Konsey,
Komisyon, Parlamento ve Adalet Divannn iflbirliine
dayanan sistem hkmetleraras ve uluslarst zelliklerin zgn bir flekilde biraya geldii kurumsal bir yap oluflturmaktadr. AB Kurumlar, Topluluun temel
yapsn teflkil eden Konsey, Komisyon, Avrupa Parlamentosu, Avrupa Topluluklar Adalet Divan (ATAD),
Sayfltay ve danflsal rol stlenen Ekonomik ve Sosyal
Komite ile Blgeler Komitesidir. Avrupa Birlii Antlaflmalarnda ve dier yardmc hukuk kaynaklarnda bulunan kural ve kurumlar Avrupa Birlii Mktesabatn
(Acquis Communautaire) oluflturmaktadr. Avrupa Birliine ye olan lkelerin AB mktesebatn olduu gibi kabul ederek AB hukuk dzenini benimsemesi gerekmektedir. AB mktesebat i hukukun stnde yer
almaktadr. Tm ye devletler, AB Mktesebatn benimsemekte ve egemenlik yetkilerinin bir ksmn AB
kurumlarna devretmektedir. 20013 ylnda gerekleflen son geniflleme dalgasyla 28 yeye ulaflan AB, 500
milyona yaklaflan nfusu ve satn alma paritesine gre
kifli baflna 20.000 Euronun zerinde gelire sahip dnyann nemli ekonomik ve siyasi g merkezlerinden
birini oluflturmaktadr.
www.evrenselpdf.com
213
Kendimizi Snayalm
1. 2014 yl itibariyle ABye ye olan ka lke bulunmaktadr?
a. 23
b. 24
c. 25
d. 27
e. 28
2. Avrupa Birliinde karar alma organ afladakilerden hangisidir?
a. Avrupa Birlii Zirvesi
b. Avrupa Konseyi
c. Avrupa Komisyonu
d. Avrupa Birlii Konseyi
e. Avrupa Parlamentosu
3. Avrupa Birliinde, tm gelir ve giderlerin bte kural ve ynetmeliklerine ve amalarna uygunluunu denetleyen afladakilerden hangisi denetler?
a. Ekonomik ve Sosyal Komite
b. ATAD
c. Sayfltay
d. Danfltay
e. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
4. AB Anayasas yerine hazrlanan ve AB Kurucu Antlaflmalarna nemli reformlar getiren Antlaflma afladakilerden hangisidir?
a. Lizbon Antlaflmas
b. Roma Antlaflmas
c. Brksel Antlaflmas
d. Amsterdam Antlaflmas
e. Maastricht Antlaflmas
5. Afladakilerden hangisi ikincil mevzuat kapsamnda yer almamaktadr?
a. Uluslararas antlaflmalar
b. Ynetmelikler
c. Tavsiye ve grfller
d. Direktifler
e. Kararlar
6. Avrupada kmr ve elik kaynaklarnn birlefltirilmesini, savafl sanayinin temel girdileri olan bu maddelerin
retim ve kullanmnn uluslarst bir organn sorumluluuna braklmasn fikrini hayata geiren kifli afladakilerden hangisidir?
a. Jean Monnet
b. Churchill
c. Marshall
d. Shcuman
e. Victor Hugo
7. Afladakilerden hangisi ABne en son katlan lkedir?
a. ek Cumhuriyeti
b. Malta
c. Hrvatistan
d. Arnavutluk
e. Romanya
8. ATAD ka yargtan oluflmaktadr?
a. 23
b. 25
c. 27
d. 29
e. 36
9. Afladakilerden hangisi, Avrupa Birliine potansiyel aday lkelerden biridir?
a. Trkiye
b. Bosna-Hersek
c. Srbistan
d. Karada
e. zlanda
10. Avrupa Birliinde sosyal politikalarn uyumlafltrlmasna ynelik politikalarn dflnda kalmay tercih eden
lke afladakilerden hangisidir?
a. ngiltere
b. Almanya
c. Fransa
d. talya
e. rlanda
www.evrenselpdf.com
214
Yaflamn inden
AB 19 lkeye Vize Muafiyeti Getiriyor
Avrupa Parlamentosu (AP), Strasbourgdaki genel kurul
alflmalar kapsamnda yaplan oylamada, aralarnda
Birleflik Arap Emirliklerinin (BAE) de bulunduu 19 lke vatandafllarna, Avrupa Birliinin (AB) byk blmnde kontrolsz dolaflm olana salayan Schengen
Alanna vizesiz girifl hakk tannmasna yeflil flk yakt.
Avrupa Parlamentosunun verdii onayla birlikte, teknik alflma ve sreler tamamlandktan sonra Karayipler ve Pasifik blgelerindeki 16 ada devleti, BAE, Peru
ve Kolombiya vatandafllar, Schengen Blgesi lkelerine vizesiz seyahat edebilecek. ABnin vize muafiyeti
admna karfllk olarak bu 19 lke de Birlik vatandafllarna ynelik vize uygulamalarna son verecek
AB Komisyonunun fllerinden sorumlu yesi Cecilia
Malmstrm, oylamann ardndan yapt yazl aklamada, Peru ve Kolombiyann da vize muafiyeti listesine eklenmesine olanak tanyan bir zm bulunmasndan duyduu memnuniyeti dile getirdi.
AB Komisyonu, ada lkelerinin listeye dahil edilmesi
nerisini Kasm 2012de gndeme getirmifl daha sonra AP ve AB Konseyi arasnda yaplan grflmelerde
BAE, Peru ve Kolombiyann da bu listeye eklenmesi
kararlafltrlmflt.
19 lkenin vatandafllar, vize muafiyetine ancak AB
Konseyinin, Komisyonu vize muafiyeti mzakereleri
iin grevlendirmesinin ve hem AB hem de nc lkelerdeki onay srecinin tamamlanmasnn ardndan
sahip olacaklar. Bu lkelere ynelik vize muafiyetinin
en erken 2015te uygulamaya sokulmas ngrlyor.
Kaynak: milliyet.com.tr (28.02.2014).
yilefliyoruz Diyen Avrupa Beklenmedik Yerden
Darbe Alabilir
22-25 Mays 2014 tarihlerinde yaplacak Avrupa Parlamentosu seimleri, Euro karflt partilerin beklenmedik
bir destek grebilmesi ihtimali nedeniyle endifle yaratyor. Semenler, gelecek befl ylda Avrupa Birlii politikalarn belirleyecek 751 Avrupa Parlamentosu yesini
semek iin oy kullanacak. Parlamenterler, 28 ye lkeden 500 milyondan fazla kifliyi temsil edecek.
Tm dnya; bankaclk birlii, deflasyon tehdidi, sonu
gelmek bilmeyen tasarruf tedbirleri, Gney Kbrsn
kurtarlmasnda mudilerin de srece dahil edilmesi gibi
birok nedenden dolay Avrupadaki geliflmeleri yakndan takip ediyor.

Hali hazrda deflasyon, nce blgeyi ardndan domino
etkisi ile kresel ekonomide dengeleri bozmakla tehdit
ederken Mays aynda yaplacak seimlerde Euroya
flphe ile yaklaflan partilere verilen destein artmas iflleri daha da zorlafltrabilir.
Trkiyenin en byk ihracat pazar olan Avrupada henz kriz atlatlamamflken dengelerin deiflmesi siyasi
belirsizlii artrarak ekonomiyi olumsuz etkileyebilir.
Parlamentodaki en byk siyasi grup olan Avrupa Halk
Partisi parlamento yesi Alain Lamassourea gre gneydeki lkeler yaflanan tm finansal skntlardan Brkselin zayf ynetimini sorumlu tutarken kuzeydeki lkeler ise Brksel yznden gneydekileri kurtarmak
zorunda kaldklarna inanyor.
Avrupada kapanma korkusu
ABDde ay Partisinin Kongreyi kmaza srklemesi,
hkmetin Ekim aynda 16 gn boyunca kapanmasna
neden olmufltu. Avrupa da benzer flekilde flimdi kendi
kapanma senaryosunu tartflyor. Aradaki fark, ABDdeki kapanma ekonomik bir kmaz yaratrken Avrupadaki kapanmann siyasi bir kmaz yaratma ihtimali. Daha da basitlefltirirsek Euro karflt partilerin grd destek artarsa Avrupa parlamentosu yasama yetkisini yerine getiremez duruma gelebilir.
Fransada aflr sac Ulusal Cephe FN partisinin lideri
Marine Le Pen ulusal seimlerde ciddi bir baflar elde
etmiflti. ngilterede Euro karflt grfllerin younlaflt
adres ise Birleflik Krallk Bamszlk Partisi (UKIP). 1999
ylndan bu yana parti baflkan olan Nigel Farage yapsal adan farkl olan ekonomilere tek bir faiz oran uygulamasnn imkansz olduu iddiasnn ateflli savunucularndan biri. lkeler aras farkllklar vurgulamak
iin sklkla baflvurduu ikili ise Yunanistan ve Almanya. Farage, ngiltere ABden kmadka lkenin kendi
kendini ynetemeyeceini savunuyor.
Hollandada ise Euro karflt zgrlk Partisinin ykselifli dikkat ekiyor. Avrupann en sert anti-Euro kfllarna sahip siyasilerinden Geert Wilders, Fransz Le Pen
ile beraber Kasm aynda yaptklar bir basn toplantsnda, Bu tarihi bir gn. Bugn, Brkseldeki canavardan kurtuluflumuzun bafllangc, diye konuflmufltu.
Bu gibi rnekleri daha da oaltmak mmkn. Avrupa
Parlamentosunun mevcut yaps iinde en byk siya-
www.evrenselpdf.com
215

si grubu Avrupa yanls politikalar benimseyen 274
yeli Avrupa Halk Partisi oluflturuyor. Ardndan ise yine Avrupa politikalar destekisi 194 yesi olan Avrupa
Sosyalistler ve Demokratlar lerici ttifak geliyor.
Avrupa Parlamentosunda bir siyasi grup oluflturabilmek iin en az 7 lkeden 25 yenin bir araya gelmesi
gerekiyor. Euro karflt partilerin seimde baflarl olduklar ve koalisyon kurmay baflardklar varsaylrsa teoride sayca euro yanls partileri yakalamalar mmkn.
Ancak euro karflt partilerin en ok zerinde durduklar konular gmenlik ve elbette ki tasarruf tedbirleri.
Partiler arasnda bu gibi konularda nasl bir yol izlenmesi ya da sorunlarla nasl mcadele edilmesi gerektii
hakknda nemli farkllklar var.
Avrupada birlik duygusunun muhafaza edilmesini ve
bunu bir adm teye taflyarak birlie duyulan gvenin
artrlmasn isteyen gruplarn umut baladklar nokta
da iflte Avrupa karflt partiler arasndaki bu atlaklar.
Ayrca Avrupa yanls partiler, anti-euro grflleri savunan partilerin bu atlaklar nedeniyle parlamentoda
nemli bir muhalefet gc oluflturmasn zor gryor.
1. e
2. d
3. c
4. a
5. a
6. d
7. c
8. c
9. b
10. a
Yantnz yanlfl ise Avrupa Topluluklarnn Genifllemesi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Avrupa Birliinin Yaps ve
Kurumlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Avrupa Topluluklarnn Geliflimi ve Avrupa Topluluundan Avrupa Birliine Geifl Sreci konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Avrupa Birlii Mktesabat
Yantnz yanlfl ise Avrupa Birlii Fikri Nasl
Dodu? konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Avrupa Birlii Ortak Politikalar ve Sosyal Taraflarn Etkinlii konusunu
Kaynak: Seil Deniz tr, http://www.wsj.com

(17.01.2014).
www.evrenselpdf.com
216

Sra Sizde 1
Avrupada birlik oluflturma dflncesi Dante, Kant, Victor Hugo gibi eflitli yazar ve dflnrler kadar Schuman, Spinelli, Marshall ve Churchill gibi siyasetiler tarafndan desteklenmifltir.
Sra Sizde 2
Avrupa Birliinde para birlii 1969 ylndan beri gereklefltirilmeye alfllan resm bir hedef olmufltur ve
1990 ylnda Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliinde
bunun iin ilk alflmalar bafllatlmfltr. 1 Ocak 2002de
on iki lkede eski ulusal para birimleri tedavlden kalkmfl ve avro kullanlan tek ortak para olmufltur. Avro
kullanan AB lkeleri 16 lke: Almanya, Fransa, talya,
Avusturya, Belika, Hollanda, Lksemburg, rlanda, Finlandiya, Yunanistan, spanya, Portekiz, G.Kbrs, Malta,
Slovakya, Slovenyadr. Birleflik Krallk ve Danimarka
dflnda tm lkeler yelik koflulu Avroyu ortak para
olarak kullanmay kabul etmifllerdir. Avro ile ilgili ifllemler ve Avroyu para birimi olarak kullanan lkelerin
para politikalar Avrupa Merkez Bankasnca dzenlenmektedir. Avro, Avrupa Birlii vatandafllarnn ve mallarn zgrce yolculuk etmesini ve dolaflmasn kolaylafltrmak, kur fark gibi sorular ortadan kaldrmak, fiyat
fleffafl oluflturmak, tek bir ortak finansal pazar yaratmak, fiyat istikrar salamak, dflk faiz oran ve tek bir
ortak para birimiyle uluslararas bunalmlara karfl korunmak amacyla kullanma sokulmufltur.
Sra Sizde 4
Daha nce Bakanlar Konseyi olarak bilinen AB Konseyi, Avrupa Birliinin merkezi karar verme otoritesidir ve
bu nedenle yasama yetkisini elinde bulundurmaktadr.
Sra Sizde 5
ye lkelerin AByi kuran antlaflmalardan nce akdettii antlaflmalar AET Antlaflmasnn 234. Maddesine gre, Roma Antlaflmasndan etkilenmeyecektir. Bu maddeye gre, ye lkelerin nceden yaptklar antlaflma
ile AB Kurucu Antlaflmas arasnda eliflki olmas durumunda ye lke bu durumu gidermek iin gereken nlemleri almak zorundadr. Roma Antlaflmasnn 228.
Maddesine gre ABnin yapt antlaflmalar ye lkeler
bakmndan balayc nitelik taflmaktadr.
Sra Sizde 6
160tan fazla uluslararas anlaflma ve szleflmesi olan
Avrupa Konseyinin insan haklar alanndaki szleflmeleri zel bir neme sahiptir. nsan haklar konusunda
ok sayda szleflmesi ve protokol bulunan Avrupa
Konseyinin en nemli szleflmesi, 1950 tarihli nsan
Haklar Avrupa Szleflmesidir.
Sra Sizde 3
Avrupann birleflme sreci halklarn gelenekleri ve kltrleri gibi yaflamn farkl yanlarn ortadan kaldrmamfl
ve eflitlilik ABnin temel deerlerinden birini oluflturmufltur. rnein ABde 23 farkl dil konuflulmakta, her
lke kendi geleneksel ve kltrel yapsna sahip kmaktadr. Bununla birlikte, ABye ye olan lkeler
ABnin ortak deerlerini ve politikalarn benimsemek
durumundadr. Buna rnek olarak ABye ye lkelerin
tmnde lm cezasnn kaldrlmfl olmas verilebilir.
www.evrenselpdf.com
217
Akgl, M.E. (2008). Avrupa Birlii Adalet Divannn
Yarg Yetkisi, Ankara: Yetkin Yaynlar.
Atefl, M. (2006). Avrupa Birlii Ekonomik ve Sosyal
Komitesi, Ankara: Devlet Planlama Teflkilat Yayn.
Avrupa Topluluklar Komisyonu. (COM 2009). Komisyon alflma Belgesi Gelecein AB 2020 Stratejisine liflkin stiflare, 647/3, Brksel.
Ayhan, U. (2009). Avrupa Birliinin Ynetsel Yaps ve Trkiye, Ankara: Adalet Yaynevi.
Aydn, S. (2008). Siyasi ve Hukuki Olarak Avrupa
Birlii, Ankara: Asil Yaynevi.
Bonde, J.P. (2007). From EU Constitution to Lisbon
Treaty, Bruxels: Foundation for EU Democracy and
The EU Democrats.
Bozkurt, E.; zcan, M.; Kktafl, A. (2001). Avrupa Birlii Hukuku, Ankara: Nobel Yayn Datm.
Bozkurt, V. (2001). Avrupa Birlii ve Trkiye, Bursa:
Vipai Afl. Yaynlar.
Can, H. (2009). Avrupa Birliinin Kurucu Antlaflmalar, Ankara: Adalet.
elebi, A. (2002). Avrupa: Halklarn Siyasal Birlii,
stanbul: Metis.
Dedeolu, B. (1996). Adm Adm Avrupa Birlii, stanbul: nar Yaynlar.
Demir, N. (2005). Avrupa Birlii Parlamentosu, Ankara: Nobel.
Dinan, D. Avrupa Birlii Ansiklopedisi, stanbul: Kitap Yaynevi.
Dinan, D. (2008). Avrupa Birlii Tarihi (ev.Hale
Akay), stanbul: Kitap Yaynevi.
DTM. (2002007). Avrupa Birlii ve Trkiye, 6. Bask,
Ankara: DTM Avrupa Birlii Genel Mdrl.
Fontaine, P. (2007). AB Nedir? Brksel: Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu, Avrupa Komisyonu Basn ve letiflim Genel Mdrl.
Glmez, M. (2008). Avrupa Birlii ve Sosyal Politika,
2. Bask, Ankara: Hatibolu.
Horvath, Z. (2007). Handbook On The European Union, Third Edition, Hungary: Hungarian National Assembly.
Karaca, N., Bozkurt, S. (ev). (2005). Yirmi Soruda Avrupa Birliinin Gelecei, Ankara: T.C. Maliye Bakanl, Arafltrma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Baflkanl, Rapor No 13.
Karluk, R. (2008). Avrupa Birliine Evet mi, Hayr
m? stanbul: Beta.
Karluk, R.ve Tonus, . (2002). Avrupa Birlii Kapsnda Trkiye, Ankara: Turhan Kitabevi.
Karluk, R. (2005). Avrupa Birlii ve Trkiye, 8. Bask,
stanbul: Beta.
McCormick, J. (2002). Understanding The European
Union A Concise Introduction, Second Edition,
New York: Palgrave.
Miller, P. (20 May 1999). Institutional Reform in The
European Union, Research Paper 99/54, House of
Commons Library.
Pagden, A. (2010). Avrupa Fikri (ev. Rahmi dl,
Mesut Varlk), stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Pinder, J. (2001). The European Union A Very Short
Introduction, New York: Oxford Press.
Tonus, . (2009). Avrupa Birliinin Tarihsel Geliflim,
Kurumsal Yaps ve Avrupa Birlii-Trkiye liflkileri, Uluslararas alflma Normlar (Ed. .Z. Altan), Eskiflehir: Anadolu niversitesi AF Yayn
No: 899.
Weiler, J.H.H. (2000a), Federalism and Constitutionalism: Europes Sonderweg, Jean Monnet Working Paper, no. 10/2.
Yiit, D. (2000). Avrupa Birlii Anayasas ve Kurumsal Yap Reformu, Ankara: TC: Baflbakanlk Hazine Msteflarl, Ekonomik Arafltrmalar Genel Mdrl.
www.evrenselpdf.com
218

Avrupa Birlii Konseyi Resmi Sitesi (European Commission) (http://ec.europa.eu/about/index_en.htm).
Avrupa Komisyonu Resmi Sitesi (Counsil of The European Union) http://ec.europa.eu/about/index_en.htm.
Avrupa Birlii Resmi Sitesi (The Official Web Sites of
EU) http://europa.eu/
Avrupa Birliinin Tarihi http://www.nuveforum.net/744bolgelere-gore-tarih/19041-avrupa-birliginin-tarihi/.
Avrupa Birlii Genel Sekreterlii, www.abs.gov.tr/tarama/
Avrupa Birlii Resmi Sitesi, www.europa,eu.int
Avrupa Komisyonu Resmi Sitesi,
www.europa,eu.int/comm/index|en_htm
AB Gncel Haber, www.abinfoturk.net
Eurostat, www.europa.eu.int/comm/eurostat/
EU Observer, www.euobserver.com
AB-Trkiye liflkileri Dernei, www.turk-ab.org
Avrupa Birlii (resmi sitesi), www.europa.eu.int
Avrupa Parlamentosu, www.europarl.eu.int
Avrupa Komisyonu, europa.eu.int/comm/in
dex|en.htm
T.C. Baflbakanlk Avrupa Birlii Genel Sekreterlii,
www.abs.gov.tr
Eu-Turkey letiflim Platformu, www.euturkey.org.tr
Avrupa Birlii Haber Ajans, www.avrupabirligihaberajansi.com
AB Genlik Programlar Merkezi Baflkanl,
www.ua.gov.tr
http://www.gofrm.com/forums/hukuk/8475-avrupabirligi-hukuku-kaynaklari.html
AB Hukuku, http://www.laweuropa.com/33-AB-Antlasmasi-Maastricht
European Navigator, http://www.ena.lu/
EU-Turkey News Network http://www.abhaber.com/
International UNESCO Education Server for Civic, Peace and Human Rights Education, http://www.dadalos-europe.org/
KKTC Baflbakanlk AB Koordinasyon Merkezi
http://www.eucoordination.org/index.html.
zkan, I. (16.02.2010). Lizbon Antlaflmas Yrrle
Girdi, Cumhuriyet Gazetesi.
T.C. Avrupa Birlii Genel Sekreterlii, Avrupa Birliinin
Tarihesi ve Kronoloji, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=105&l=1
The European Union in a Glance. What Future for

Europe
http://europa.eu/abc/12lessons/lesson_12/index_en.htm.
http://en.euabc.com/word/2152
http://tr.wikipedia.org (http://www.eurofound.europa.eu/areas/industrialrelations/dictionary/definitions/EUROPEANSOCIALPARTNERS.htm
www.evrenselpdf.com
Szlk
219
Szlk
A
AB mktesebat: Temel Avrupa Birlii antlaflmalarnda ve dier yardmc hukuk kaynaklarnda (tzk, karar, ynerge vs.) yer alan kural ve kurumlar btn.
Askeri cunta (junta): Ordu iinde bir gayr resmi ve gizli rgtleme veya hizip.
Askeri cunta ynetimi: Bir lkede kimin iktidar sreceine
ve kimin hangi politikalar (ticaret, eitim, ulafltrma vb.)
yrteceine ordunun veya ordu iinde bir grup subayn karar verdii rejim.
B
Baml deiflken: Bir deiflkenin etkisi olmadan hareketsiz
duran ancak bamsz deiflkenin gsterdii deifliklikler srasnda veya sonrasnda deiflim gsteren bir nesne
veya olgu.
Bamsz deiflken: Her trl etmenin etkileri sabit tutulurken, bilinmeyen veya belirlenmesi mmkn olmayan
kendine has nedenlerle deiflerek kendisine baml olan
koflul, nesne, olgu veya olaylara etki eden koflul, nesne,
olgu veya olaya verilen ad.
Baflkanlk rejimi: Hkmet kuvvetlerinin birbirinden bamsz, eflit gle birbirlerini dengeleyen ve denetleyen, onlarn uzlaflmas durumunda siyasal karar retmenin mmkn olduu, uzlaflmadklar durumda da siyasal karar retmenin mmkn olmad bir demokrasi uygulamas.
ift parti sistemi: ki partiden birisinin bir seimde iktidara

geme eiliminde olduu, seimi kaybeden partinin de
en fazla seim sonra iktidar olma beklentisinin olduu rejim.
ounluku demokrasi: Ynetilenlerin ounluunun veya
okluunun (ekseriyetinin) karar ile belirlenen ve ayn
ounluku esasa gre yneten temsili hkmet biiminin etkili olduu demokrasi modeli.
D
Demokrasi: Halkn kendini ynetecekleri zgrce ve haka
seebildii, ynetenlerin halka periyodik olarak hesap
verdii, tekrar seilmek iin destek istedii, birden fazla
ve deiflik siyasal grfl, fikir veya karlar temsil eden
adaylarn korkusuzca, zgrce ve haka seim yarflna
katld ve ynetenlerin insan haklar ve hukukun stnlne sayg gstererek ynettii rejim.
Dekolonizasyon: Bir smrge idaresinin bamszln kazanarak dier devletler tarafndan tannan bamsz bir
devlet olma sreci.
Devlet: Belirli bir toprak paras zerinde meflru fiziksel g

kullanma tekeline sahip olarak, orada yaflayan (mukim)
insanlarn oluflturduu topluma hkmetme erkini elinde
tutan rgt.
Dikta ynetimi: Bafltaki tek adamn (diktatrn) her konuda
mutlak hkimiyetinin olduu, devletteki btn kilit kararlarn diktatr ve yakn evresi tarafndan alnd rejim.
F
Federalizm: Merkezi hkmetle blgesel veya yerel hkmet arasnda yetkilerin paylaflld, kamu hizmetlerinin
yerel dzeyde retilmesinin esas olduu, merkezde retilen kamu hizmetlerinin ise anayasada saylarak belirlendii sistem.
H
Halk oylamas: Halkn trl siyasi ve toplumsal sorunlar karflsnda olumlu veya olumsuz grfln belirlemek iin
baflvurulan oylama, plebisit, referandum.
Hipotez (denence): Baz olaylarn sebeplerini aklamak iin
geici olarak kabul edilen, olaylar arasnda mantki iliflkiler olduunu bamsz ve baml deiflken iliflkileri
olarak birbirine balamak suretiyle tasarlayan ve geerli
saylan nerme.
K
Koalisyon hkmeti: ki veya daha ok siyasal partinin ittifak
yaparak bir arada alflmak zere kurduu hkmet tipi.
Komnizm: zel mlkiyetin olmad, lkedeki retim
aralarna devletin sahip olduu, ekonomik, sosyal ve
kltrel yatrmlarn devlet tarafndan planland ve
yapld rejim.
Konfederasyon: Yerel veya blgesel idari birimlerin tm kamu hizmetlerini rettii, merkezi hkmetin istisnai olarak kamu hizmeti retiminde bulunduu, gsz ve adeta simgesel bir merkeze sahip olan sistem.
Korporatizm: Devletin, ifl barfl temin etmek iin ifli sendikalar ve iflveren rgtlerini resmi temsil kurumlar olarak her sektre bir tane isabet edecek biimde dzenledii ve kendisine bal klarak denetim altnda tuttuu
uygulama.
Kurumsallaflmfl siyasal rejim: Siyasal rejimin kurallar ve
bunlarn ifllemesinde etkili olan yaplarn gerek siyasal
yetkeler gerek ynetilenler gznde deere ve saygya
sahip olduu ve istikrarl bir ierik gsteren rejim.
Kuvvetler ayrl ilkesi: Yasama, yrtme ve yarg glerinin birbirlerinden ayr ve bamsz olmas, her birisinin
kendi hkmranlk alannn bulunmas ve bu alanlara
dierlerinin karflamamas ilkesi.
www.evrenselpdf.com
220
L
Lobicilik: Parlamentonun dflnda olan ve yasama srelerini
etkilemeye alflan baz zel karlar savunan kifli ya da
rgtlerin yrtt etkinlikler.
M
Melez rejim: Farkl rejimlerin kurumsal zelliklerini bir arada
barndran rejim.
N
Neopatrimonyal rejim: Liderin ve yaknlarnn bir taraftan
devletin kaynaklarnn kullanm zerinde snrsz gcnn bulunduu, dier taraftan bu gc yasa ve kurallara bal olmadan, kiflisel ve keyfi olarak kulland, grntde modern ancak ierikte geleneksel (patrimonyal)
rejim.
O
Otoriter rejim: Fikir, rgtlenme, haber alma ve muhalefet
zgrlnn kstl olduu veya bulunmad, ynetenlerin siyasal yetkeleri belirlemelerinin sz konusu olmad rejim.
Oydaflmac demokrasi: Aznlklar dfllamamay, zellikle
toplumun bir kesimini alnan siyasal kararlarda srekli
olarak aznlkta brakmamay temel alan demokrasi modeli.
P
Paramiliter g: Profesyonel orduya benzeyen ancak devletle resmi bir ba olmayan silahl gruplar.
Parlamenter rejim: ktidarn halkn setii yasama organnda olduu ve yasama organ iinden kan ounluun
hkmeti kurup bu ounluun baflkannn baflbakan
olarak hem yrtme hem de yasamay ynettii, devlet
baflkannn simgesel olarak seildii; yasama ve yrtmenin kuramsal olarak ayr, ama uygulamada btnleflik, yargnn ise bu kuvvetlerden ayr ve bamsz olduu temsili demokratik rejim.
Parti hkmeti: Bir siyasal partinin tek baflna kurup ynettii hkmet tipi.
Patronaj sistemi: Bir siyasi liderin politik destek karfll kifli veya zmrelere devletin kaynaklarn kullanarak maddi kar salamasna dayanan sistem.
Sosyal refah devleti: Kiflilere ve ailelere asgari bir gelir gvencesi veren, onlar toplumsal tehlikelere karfl koruyan, sosyal gvenlik olana salayan, toplumsal konumlar ne olursa olsun tm yurttafllara eitim, salk,
barnma gibi sosyal hizmetler alannda belli bir standart
getiren devlet.
T
Tarafszlk: Devletler tarafndan hem savafl zamanlarnda savafla girmemek hem de savafln sz konusu olmad durumlarda askeri ittifaklara katlmamak yoluyla uygulanan politik konum.
Tek parti rejimi: Sadece tek bir partinin meflru olarak mevcut olabildii veya iktidara sahip olabildii rejim.
Totaliter rejim: Merkeziyeti bir devlet yaps ve radikal bir
ideoloji zerine kurulan, iinde bulunduu toplumun
btn yelerini ve kurumlarn dnfltrmeyi hedefleyen ve bu amala herkesi izleyen, denetleyen ve davranfllarn belirli bir resmi ideolojiye gre dzenleyen, bireysel zgrlkleri ortadan kaldran ve tehdit olarak gren siyasal rejim.
U
Ulus: Belirli bir toprak paras zerinde yaflama alflkanl
bulunan bir halkn gelecei de paylaflma iradesi gstermesi yoluyla ortaya kan siyasal birlik. Halkn siyasallaflmfl biimi.
Y
Yar-baflkanlk rejimi: Parlamenter rejimlerle baflkanlk rejimlerinin bir karmas grntsnde olan gerek baflkann, gerek yasama organ ve baflbakann halkn oylaryla iflbaflna geldii ve her ikisinin grev ve yetkilerinin
tam olarak ayrflmad melez rejim.
Yerindenlik (subsidiarity) ilkesi: Kamu hizmetlerinin halka en kolay ulaflabilecei, halkn da en kolay ulaflp hesap sorabilecei, fleffaf olarak izleyebilecei yerde retilmesi ve sunulmas ilkesi.
Yetki devri (devolution): Kamu hizmetlerini retme yetkisinin asli sahibi tarafndan baz yetkilerin yasayla ve / veya
anayasa deifliklii yaplmak suretiyle merkez, blge, il,
kent, ky ynetimlerine devri.
S
Siyasi kltr: Vatandafllarn birbirleri ve siyaset hakkndaki
beklenti, tutum, inan ve deerler ile tasavvur ettikleri
senaryo ve kullandklar ifadeler (diskur) btn.
Siyasal sistem: Karar alma srecinde siyasal yaplar arasnda
karfllkl etkileflimle ve bamllktan oluflan btn.
www.evrenselpdf.com
Dizin
221
Dizin
A
Dekolonizasyon 145, 148

Demokrasi 2-4, 12, 16-28, 31, 32, 38-40, 43, 44, 47-49, 52-54,
AB Antlaflmalar 186
57-59, 72, 75, 76, 82, 89, 91, 99, 101, 105, 106, 109-111,
AB Kurumlar 186, 193, 198, 205, 206, 212
117-119, 124, 126, 128, 131, 133-135, 137-139, 145-147,
AB Mktesebat 205, 212
151, 153-157, 190, 191, 197, 202, 209
AB Politikalar 186, 189
Denetim 4, 11, 18, 26, 27, 30, 32, 44, 45, 48, 53, 130-133, 165,
ABD 98-119, 121, 123, 173, 188
166, 168, 169, 173, 177-179, 181, 201
Aday lke 192, 194
Devlet 4, 5, 7-11, 13, 17-21, 23-32, 38-43, 47, 48, 53-56, 58, 59,
AET 47, 48, 189, 190, 203, 205, 207, 208, 212
68, 70, 73-76, 79-82, 88, 92, 99-101, 104-106, 109, 110,
AKT 188, 189, 190, 203, 205, 207
116, 117, 119, 126, 127, 129-131, 133, 134, 137, 139, 144-
Almanya 8, 10, 16, 24, 40, 41, 57, 67, 74, 80, 88, 103, 112,
158, 165-168, 170, 172-181, 187-191, 193, 197-200, 202-
116, 125, 139, 147, 156, 164, 166, 168, 169, 171-173, 180,
181, 189, 192, 200-202, 212
Anayasa 10, 22, 24, 28-30, 39, 42, 43, 46-48, 58, 59, 66, 69, 70,
74, 76-83, 90, 92, 99, 101-108, 113, 116, 119, 126-128,
130, 131, 134, 136, 137, 139, 192, 193, 210, 211
Askeri cunta ynetimi 146, 153
209, 211, 212

Devletilik 58
Dikta ynetimi 146, 148
Diktatrlk 25, 75, 144, 146, 148, 150, 153, 166, 168
Autogolpe 148
Eflyalafltrma (reification) 14
Avam Kamaras 3, 21, 42-45, 47, 58

Avrupa Adalet Divan 204
Avrupa Birlii (AB) 17, 193
Fark yntemi 5, 6
Avrupa Konseyi 42, 47, 67, 188, 200, 204

Avrupa Parlamentosu 85, 190, 192, 197, 198, 200-204, 212
Avrupa Topluluu 186, 190, 191, 193, 198, 208, 209, 212
Faflizm 27, 145, 164, 169, 170, 172, 175, 177, 180, 181
Federal Yap 2, 10, 115, 117, 119, 133, 138, 198
Federalizm 103, 104, 126, 131, 139, 197
Franco 74, 144, 156, 157, 161, 182
Fransa 3, 24, 25, 40, 68-70, 72-74, 79-82, 86-89, 91, 154, 189,
Baml deiflken 2, 4-8
192, 193, 210
Bamllk 12-17, 32
Fransz Devrimi 72
Bamsz deiflken 2, 4-7

Baflbakanlk rejimi 21, 45, 46
Baflkanlk rejimi 23, 24, 39, 43, 68, 92

Birleflik Krallk 28, 38-43, 45-47, 49, 51-59, 61, 63, 65, 72, 73,
77, 81, 83, 89
Britanya 3, 4, 6, 7, 10-13, 21-24, 28, 38-59, 61, 63, 65, 145
Burjuvazi 42, 49, 69, 134
Hipotez (denence) 7, 8
ift parti sistemi 38, 52, 59

in 3, 11, 14, 17, 27, 99, 119, 145, 154, 164, 175-177, 179, 181
zmleme dzeyleri 30
H
Himayecilik 144
Churchill 188
ounluku temsili demokrasi 58
Gzlem 2, 4, 6, 7, 12, 14, 68, 174
Halk oylamas 74, 135, 142, 192
C-
ounluku demokrasi 21-23, 53
Grgl (ampirik) 7, 146
savafl 101, 126

ngiltere 39-41, 57, 101, 102, 112, 117, 157, 169, 192, 193, 209
svire 22, 29, 67, 81, 103, 124, 125-136, 138, 139
fli Partisi 43, 49-56, 171, 173
talya 57, 67, 81, 116, 125, 139, 168-170, 189, 212
Dahl 20, 25
Dar blge 15, 50, 59, 79, 85, 112, 117
De Gaulle 24, 66, 73-77, 81, 85, 86, 193
www.evrenselpdf.com
222
Kanton 20, 29, 127, 129-131, 133, 134
Paramiliter g 151
Karfllafltrmal siyaset 4, 8-10, 16, 30, 32, 99
Parlamenter rejim 21-24, 38, 39, 41, 43, 45, 47, 49, 51, 53,
Koalisyon hkmeti 15, 22, 49-51, 53, 55
55, 57, 59, 61, 63, 65
Komnist parti 87, 147
Parlamento (parliament) 7, 10, 19, 21, 42-44, 46-52, 55, 57-
Komnizm 147, 150, 169
59, 78, 85, 102, 103, 110, 111, 128, 129, 132, 133, 148,
Konfederal yap 2
154, 155, 171, 190-192, 197, 198, 200-205, 212
Konfederasyon 29-31, 53, 101, 124-128, 130, 131, 133, 137,

139, 197
Parti hkmeti 7, 50, 51, 53, 144, 169

Patronaj sistemi 148, 149
Kongre 98, 103-105, 107, 108, 110, 111, 113-115, 117, 119
Poliarfli 20, 25
Korporatizm 144, 164, 179, 180
Propaganda 132, 147, 167, 168, 170, 172, 173, 175, 176
Kurumsalclk 14-16
Kurumsallaflmfl siyasal rejim 18, 32
Kuvvetler ayrl ilkesi 78, 90, 131, 139
Rejim 2-4, 8, 12, 16, 18-28, 31, 32, 38, 39, 41-43, 45, 47, 49,
51, 53, 55, 57-59, 61, 63, 65, 72-74, 76, 82, 91, 99, 105,
144-158, 164-181
Lenin 168, 174

Lobicilik 98, 114, 115, 137
Lordlar kamaras 21, 23, 42, 46, 58
Schengen 191, 192

Schuman 188, 189, 197
Snflandrma 2, 21, 31
Machiavelli 9
Siyasal sistem 2-9, 11, 13, 14, 17-19, 25, 27, 28, 31, 32
Maoizm 27, 145, 164, 175, 176
Siyaset 2-5, 7-17, 19-21, 23, 25, 27, 29, 30-33, 35, 37, 43, 47,
Marks 11
54, 58, 66, 68-70, 72, 73, 75, 77-84, 86-90, 98, 99, 109,
Marshall 188, 213
110, 114, 117-119, 132, 135, 145-148, 150, 152, 153, 156-
Melez rejimler 23, 144, 150
158, 165, 166, 169, 171-173, 176, 178, 186, 197, 198, 210
Merkeziyetilik 38, 53, 68, 69, 81
Siyasi kontrol 144, 151
Meflruti krallk (monarfli) 68, 92
Siyasi kltr 109
Mill 5, 7
Sosyal refah devleti 38, 55, 56
Millilefltirme 54
Sosyalist Parti 77, 81, 85, 132, 134, 137, 169
Ming 145
Sovyetler Birlii 27, 147, 149, 151, 164, 169, 173, 175, 178,
Monnet 188, 189
179, 181, 188, 194
Mussolini 26, 156, 165, 166, 169, 170, 172-175, 180, 181
Stalin 145, 164, 173, 175,

Stalinizm Stalin 170, 173-175, 177, 179, 181
Napolyon 145
Nazizim 145
Tarafszlk 124, 129
Nazizm 145, 164, 171, 172, 175, 181
Tek parti hkmeti 144
Neopatrimonyal rejim 149
Tek parti rejimi 25, 26, 153
Neopatrimonyal rejimler 149
Temsilciler Meclisi 23, 103, 107, 108, 111, 113-117

Teune 7, 8
O-
Thatcher 43, 54-57
Obama 102, 105, 111, 117, 118
Thatcherism 38
Olabildiince benzer sistemler tasarm 7
Tony Blair 45, 49, 50, 53
Olabildiince farkl sistemler tasarm 8

Otoriter rejim 2, 16, 18, 25, 26, 32, 74, 144-147, 150-156, 158,
Totaliterlik/totaliter rejim 164-166, 169, 170, 173
165, 168
Oydaflmac demokrasi 20-22, 128
nerme 2, 5, 7-10, 14, 30, 146
www.evrenselpdf.com
Dizin
U-
Ulus 4, 18, 32, 198, 211
Ussallk (rationality) 14
Uyuflma yntemi 5, 7
niter devlet 28-30, 38, 47, 53, 58
niter yap 2, 28, 81, 117
W
Westminster demokrasisi 23, 47-49, 58, 59
Y
Yarg 10, 11, 19, 21-23, 39, 43, 46-48, 52, 58, 73-75, 79, 81, 82,
91, 92, 102-105, 108, 109, 127, 130-132, 139, 147, 148,
154, 197, 198, 203, 207
Yar baflkanlk rejimi 68, 92
Yarflmac otoriterlik 144
Yasama 3, 11, 14, 15, 19-24, 28, 30, 38-40, 42-48, 52, 53, 58,
59, 75, 82, 102-108, 114, 116, 119, 127, 129, 131, 132,
139, 147, 154, 171, 173, 180, 197, 199, 201-203, 205
Yasama egemenlii/stnl 43, 46-48, 59
Yeni kurumsalclk 14-16, 32
Yerinden ynetim 10, 28, 29, 48, 58, 59, 145
Yetki devri 29, 50, 127
Yntem 2, 4-9, 20, 23, 25, 28-30, 77, 79, 85, 90, 100, 103, 115,
125, 128, 135, 139, 158, 168, 177, 208
Yksek mahkeme 98, 102, 103, 105, 106-109, 117, 119
Yrtme 3, 4, 11, 19, 21, 23, 24, 39, 45-47, 52, 53, 55, 58, 74,
75-79, 82, 91, 92, 102, 103, 105-108, 116, 119, 127-129,
131, 132, 138, 139, 147, 154, 157, 171, 190, 197, 198, 200,
201, 205
www.evrenselpdf.com
223

Karsilastirmali Siyasal Sistemler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Karsilastirmali Siyasal Sistemler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2502

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Karfllafltrmal Siyaset: Girifl...................................................

ounluku Kurumsallaflmfl Parlamenter Rejim:

KARfiILAfiTIRMA OLGUSU VE SYASET......................................................

Ekonomik Sistem Tartflmalar, Millilefltirme, .............................................

ounluku Kurumsallaflmfl Yar-Baflkanlk Rejimi:

ounluku Kurumsallaflmfl Baflkanlk Rejimi: ABD ......... 98

Oydaflmac Kurumsallaflmfl Rejim: svire............................ 124

Otoriter Rejimler..................................................................... 144

Totaliter Rejimler.................................................................... 164

Almanya rnei: Nazizm ............................................................................

Bir Konfederalizm rnei Olarak Avrupa Birlii ................ 186

Szlk ................................................................................... 219

duygusu diye adlandrd bir tutuma sahip olacaklarn ne srmfltr. Grece

KARfiILAfiTIRMALI SYASAL SSTEMLER

Bu niteyi tamamladktan sonra;

KARfiILAfiTIRMA OLGUSU VE SYASET

Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler

BR YNTEM OLARAK KARfiILAfiTIRMA

1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

Mill Karfllafltrma Yntemi

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler

Bir siyasal olay, olgu veya

1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

Przeworski ve Teune OBST

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler

1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler

Bu kuram byk smrgeci devletlerin sahip olduu siyasal kurumlarn alflma

Yapsal fllevsel Yaklaflmlar

1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

rafndan elefltirilse bile, kltrn iktisadi ve siyasal yaflantdaki nemine parmak

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler

1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

Bamllk kuram ncelikle

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler

Kolektif Eylem Kuram

1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler

Konusal (Mevzii) Karfllafltrma Kuramlar

1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

yasal geliflmelerin temel kurumlar olma zellikleri ortaya kmfltr. Bu durumda

Karfllafltrmal Kamu Politikalar

SYASAL SSTEMLER NASIL SINIFLANDIRABLRZ?

Karar alma srecinde

Bir toprak parasna egemen

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler

1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler

Dahl demokrasi kavramnn

ABDnin Yale niversitesi siyaset bilimcilerinden R. Dahl aslnda demokrasi

ounluku ve Oydaflmac Demokrasi Tipleri

1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

demokrasi tipini ortaya kartmfltr. Bunlardan ilki ynetilenlerin ounluunun

DEMOKRATK REJM TRLER

ounluku Demokrasinin Parlamenter Rejimi

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler

Oydaflmac Demokrasinin Parlamenter Rejimi

1. nite - Karfllafltrmal Siyaset: Girifl

Karfllafltrmal Siyasal Sistemler