Η παλαιότερη Πομακική εφημερίδα, από το 1997

Έκδοση Κέντρου Πομακικών Ερευνών

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ Ιούλ - Νοέ 2018 Έτος 22 / Αρ. φ. 97-98

Αλεβίτικο πανηγύρι στο Χίλια

Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, από τις 3 έως
5 Αυγούστου 2018 πραγματοποιήθηκε το παραδοσιακό
αλεβίτικο πανηγύρι στην τοποθεσία «Χίλια». Η
Επανάσταση που ξεκίνησε πέρυσι από τους Αλεβίτες του
Έβρου και της Ροδόπης συνεχίστηκε και φέτος, παρόλες
τις απειλές και τις πιέσεις που δέχθηκαν όλη τη χρονιά από
την εθνικιστική τουρκική πλευρά. Το πανηγύρι είχε μεγάλη
επιτυχία, αν κρίνουμε από τη συμμετοχή του κόσμου (πάνω
από 1.200 άτομα), πολύ μεγαλύτερη από την περσινή
πρώτη χρονιά.
Η τελετή έναρξης ξεκίνησε θριαμβευτικά από
το χωριό Ρούσα με το νέο αγά του πανηγυριού, Χουσεΐν
Μπακάλ.
Είχε καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα και αυτό
Η επανάσταση ριζώνει
Μεγάλη ήττα των εθνικιστών
φάνηκε από την πρώτη στιγμή. Από τα μεγάφωνα ακούστηκε
το καλωσόρισμα των επισκεπτών στην «θρησκευτική
γιορτή» των Αλεβιτών. Δεν έγιναν προσφωνήσεις από
πολιτικούς Μετά την είσοδο των επισήμων στο χώρο του
πανηγυριού, ξεκίνησαν οι αγώνες πάλης. Να σημειωθεί
ότι παρόντες ήταν και αρκετοί σουνίτες, που δεν έχουν
σχέση με την τουρκική εθνικιστική μερίδα και στηρίζουν
την αλεβίτικη επανάσταση. Ακόμη και οι Ρωμά που
υποδέχονταν τον κόσμο με τα νταούλια ήταν ντόπιοι και
όχι φερτοί όπως τα παλιότερα χρόνια, από την Τουρκία
(χρησιμοποιούνταν για εθνικιστική προπαγάνδα αφού
φορούσαν τις στολές με την τουρκική σημαία στο πέτο).
(συνεχ. στη σ.4) Ο Αγάς

Ν. Κοτζιάς: ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ !

Οι Πομάκοι καταπιέζονται μέσα στη μειονότητα «ΤΕΜΕΝΑΔΕΣ» ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΚΟ ΠΡΟΞΕΝΟ;
Ρωμά και Πομάκοι, πλειοψηφούν μέσα στη μειονότητα Το πολυπόθητο «χρίσμα» εξ Ανατολών!
Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Κοτζιάς, στις 7 Νοεμβρίου 2018, σε Οι δημοτικές εκλογές πλησιάζουν και οι περισσότεροι επικεφαλής των δημοτικών
ομιλία του στην Κομοτηνή, με θέμα: «Ελλάδα – Θράκη», αναφέρθηκε με πολύ παρατάξεων ξεκίνησαν τον προεκλογικό
συγκεκριμένο τρόπο στους Πομάκους. Αν τους αγώνα διαγκωνιζόμενοι για το ποιος θα
και είμαστε παντελώς ΑΝΤΙΘΕΤΟΙ στην κερδίσει την ...εύνοια του Τούρκου προξένου.
συμφωνία των Πρεσπών, όπου θεωρούμε Έτσι, ο νέος επικεφαλής της
ότι εκχωρήθηκε το ελληνικό όνομα της παράταξης «Κοινωνία Πολιτών» Γιάννης
Μακεδονίας, εν τούτοις, μεταφέρουμε για Γκαράνης μαζί με τον απερχόμενο δήμαρχο
λόγους ενημέρωσης αποσπάσματα από την Κομοτηνής Γιώργο Πετρίδη, ενώ δεν
ομιλία του με έμφαση στο πομακικό και τις παρέστησαν στην παρέλαση της 28ης
ελληνοτουρκικές σχέσεις. Οκτωβρίου, εντούτοις ήταν παρόντες, μία
Είπε μεταξύ άλλων «Πρέπει να ημέρα μετά, στις 29 Οκτωβρίου με μέλη
μιλήσουμε και για τη Θράκη. Η Θράκη είναι του δημοτικού συμβουλίου στην γιορτή της
βαρύ όνομα στα μεγάλα λόγια και μικρό Τουρκικής Δημοκρατίας! Να σημειώσουμε
ότι στις εσωπαραταξιακές εκλογές που Ο δήμαρχος Κομοτηνής Πετρίδης και ο
όνομα στις πράξεις …η Ελλάδα οφείλει να νέος επικεφαλής Ι. Γκαράνης στη γιορτή της
προασπίζεται τα δικαιώματα όλων…ιδιαίτερα είχαν προηγηθεί στην «Κοινωνία Πολιτών»,
Τουρκικής...Δημοκρατίας. 29.10.2018
όσων είναι θρησκευτική μειονότητα, αλλά λόγω της αποχώρησης του δημάρχου
και τις ομάδες που καταπιέζονται μέσα σε Γιώργου Πετρίδη, σημειώθηκε το εξής
αυτήν, όπως είναι οι Ρωμά και οι Πομάκοι. χαρακτηριστικό: όλοι οι μειονοτικοί δημοτικοί σύμβουλοι ψήφισαν τον υποψήφιο Γιάννη
Οι Πομάκοι είναι ένας τρομερός λαός με Γκαράνη (και εκλεκτό του Γ. Πετρίδη), ενώ καμία μειονοτική ψήφος δεν πήγε στους άλλους
χιλιετίες ιστορίας, την πολιτισμική προσφορά δύο συνυποψήφιους Νίκο Σωτηρακόπουλο και Κλεοπάτρα Στογιαννίδου (βλ. αποκαλυπτικά
των οποίων πρέπει να αναγνωρίσουμε… δημοσιεύματα από την τοπική εφημερίδα «Φωνή της Ροδόπης»)! Αξίζει να αναφερθούμε
στο ότι ο λαοπρόβλητος γιατρός Νίκος Σωτηρακόπουλος τίμησε στο παρελθόν με την
Απαντώντας στον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ
παρουσία του τις εκδηλώσεις της Ζαγάλισα και του Πανελληνίου Συλλόγου Πομάκων και
Ταγίπ Ερντογάν, είπε:
έτσι δεν ήταν δυνατόν ποτέ να αποτελέσει… προξενική επιλογή.
Οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Τουρκίας από μισό εκατομμύριο έμειναν
2,5 χιλ. διότι τους καταδίωξαν. Άρα, θα έπρεπε να μην τον απασχολεί το θέμα της (συνεχ. στη σ. 2)
Θράκης με αυτό τον τρόπο. Περισσότερο θα έπρεπε να δει αυτοκριτικά τι έκανε
η Τουρκία με την ελληνική ομογένεια….Πρέπει να διευκρινίζω κάθε φορά στον
Ερντογάν ότι όποιος θέλει να νιώθει τουρκογενής είναι δικαίωμά του στην Ελλάδα. Μεγάλη νίκη των Πομάκων
(συνεχ. στη σ. 2) 32η ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΕΡΑΝΗ
Το Πομακικό ζήτημα από τον Ιμάμ Αχμέτ
Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ξεκινήσαμε την Πομάκικη Επανάσταση
με τους πρώτους ρακένδυτους ήρωες αγωνιστές Πομάκους,
Πού είναι οι Πομάκοι; κανείς δεν πίστευε ότι θα καταφέρναμε να φέρουμε
Η γλωσσική γενοκτονία θα συνεχισθεί; το πομακικό ζήτημα ενώπιον των μεγάλων δυνάμεων,
στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, σε διεθνείς επιστημονικές
Με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς (Σεπτέμβριος 2018) ανακοινώθηκε
οργανώσεις και φορείς μειονοτικών δικαιωμάτων και τώρα
η σύσταση ειδικής τριμελούς ομάδας εργασίας η οποία θα καταθέσει πρόταση προς
σε μια παγκόσμια ισλαμική διάσκεψη.
το Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων σχετικά με την αναγκαιότητα
Η επιμονή, η μαχητικότητα, η αντοχή στα κάθε
εμπλουτισμού ή αναμόρφωσης των εκπαιδευτικών υλικών του ελληνόφωνου
λογής χτυπήματα και υπονομεύσεις από κάθε πλευρά
προγράμματος στα μειονοτικά δημοτικά σχολεία. Η συγκεκριμένη ομάδα
(μουσουλμανική και χριστιανική) και η πίστη στο δίκαιο του
εργασίας αποτελείται από τους κα Ζωή Γαβριηλίδου (καθηγήτρια Γλωσσολογίας,
αγώνα μας, μας φέρνουν όλο και πιο κοντά στους στόχους
αντιπρύτανης ΔΠΘ), κο Γεράσιμο Κουζέλη (καθηγητή ΕΚΠΑ, Πρόεδρο ΙΕΠ),
που θέσαμε τρεις δεκαετίες πριν.
και κο Ανδρέα Νοταρά (επίκουρο καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου, σύμβουλο
Άλλη μια μεγάλη διεθνής επιτυχία του Πανελλήνιου Συλλόγου Πομάκων και
μειονοτικής εκπαίδευσης ΥΠΠΕΘ).
της εφημερίδας μας.
(συνεχ. στη σ. 2) (συνεχ. στη σ. 4)
2 ΖΑΓΑΛΙΣΑ Ιούλ - Νοέ 2018

(συνεχ. από σ. 1) Εκεί, η ελίτ της μειονότητας έχτισε παράνομες κατασκευές πάνω στην
ακρογιαλιά και με την λιμνοθάλασσα από πίσω, για να κάνει τα μπάνια της. Ήταν η
Ν. Κοτζιάς: πρώτη φορά όπου οι «τουρκογενείς» πάτησαν στην … θάλασσα. Η παράταξη Πετρίδη
Οι Πομάκοι καταπιέζονται μέσα στη μειονότητα νομιμοποίησε την αυθαιρεσία δίνοντας ρεύμα και στέλνοντας τα σκουπιδιάρικα για
να περισυλλέξουν τα απορρίμματα. Να σημειώσουμε ότι ανάλογοι παραθαλάσσιοι
Αλλά, η πλειοψηφία των μουσουλμάνων συμπατριωτών μας αν τους οικισμοί χριστιανών κατοίκων στον Ίμερο και τα Πετρωτά είχαν ξηλωθεί πριν από
αθροίσετε είναι Ρωμά και Πομάκοι και πρέπει να το έχει πάντα υπόψη του. Εμείς χρόνια. Κυριάρχησαν δύο μέτρα και δύο σταθμά. Έπρεπε να έρθει η συμφορά με τις
στην πολιτική μας δεν πρέπει να πυρκαγιές στο Μάτι Αττικής και να πάρει η κυβέρνηση απόφαση για ξήλωμα των
επιτρέπουμε να καταπιέζονται οι αυθαίρετων κατασκευών σε δάση και παραλίες και έτσι να αρχίσει και στη Μέση αυτό
Πομάκοι και οι Ρωμά από τρίτες που είχε γίνει με τα αυθαίρετα στον Ίμερο και τα Πετρωτά.
δυνάμεις. Πρέπει να βοηθήσουμε Πέραν όμως της παράταξης Πετρίδη, παρουσία στη γιορτή της Τουρκικής
στην ανάπτυξη της εκπαίδευσής Δημοκρατίας έδωσε και ο νέος επικεφαλής της παράταξης «Εμείς … η Πόλη», ο νεαρός
τους, των ταλέντων και των μεν στην ηλικία αλλά αραχνιασμένος στις πρακτικές τουρκοφιλίας Αντώνης Γραβάνης
ικανοτήτων τους. (ΝΔ). Είναι απλώς φήμες ότι πριν από λίγους μήνες ξεκίνησαν επαφές μεταξύ της
Στη συνέχεια Φελίνας Καζάκου, του Αντώνη Γραβάνη και του Τούρκου προξένου, αρχής γενομένης
αναφέρθηκε στις έντονες με γεύμα που έγινε μεταξύ των τριών σε ταβέρνα στη Νέα Μάκρη Αλεξανδρούπολης
εσωτερικές αντιθέσεις της και έκτοτε ακολούθησαν και άλλες συναντήσεις με … «άγνωστο» περιεχόμενο;
Τουρκίας, όπως στις εθνικές, Να θυμίσουμε ότι η πρώην επικεφαλής της παράταξης «Εμείς η Πόλη» Φελίνα
με κορυφαία αυτή των 18 Καζάκου στις προηγούμενες δημοτικές εκλογές είχε βγάλει ανακοίνωση (24.4.2014)
εκ. Κούρδων. Ο Οζάλ, είπε, με την οποία μιλούσε για δικούς της υποψηφίους δημοτικούς συμβούλους που ήταν
προσπάθησε στο παρελθόν να ρυθμίσει τις σχέσεις μαζί τους, αλλά απέτυχε. Οι Πομάκοι ή Ρωμά. Μετά το θόρυβο που ξέσπασε από μειονοτικούς εθνικιστές (βλ.
αντιθέσεις είναι και θρησκευτικές όπως αυτή των σουνιτών και αλεβιτών. και δηλώσεις Ιλχάν Αχμέτ) η παράταξη της τα … γύρισε κατευθείαν βγάζοντας νέα
Είναι και οικονομικές μεταξύ περιοχών με υψηλή καπιταλιστική ανάπτυξη και άλλων ανακοίνωση (26.4.2014) στην οποία μιλούσε για λάθος διατύπωση του … εκπροσώπου
που βρίσκονται σχεδόν σε φεουδαρχικές δομές. τύπου, τον οποίο και απέλυσε!
Οι Τούρκοι νιώθουν ότι όπως κατατμήθηκε η οθωμανική αυτοκρατορία, έτσι Τέλος, το παρών στην …Τουρκική Δημοκρατία έδωσε και ο νυν Περιφερειάρχης
και η σύγχρονη Τουρκία κινδυνεύει με ακόμη μία κατάτμηση. Αν. Μακεδονίας και Θράκης, Χρήστος Μέτιος, ο οποίος πρόσφατα ξαναπήρε το χρίσμα
Το πραξικόπημα του 2016, το οποίο είναι καταδικαστέο, όπως και όλα τα με προσωπική παρέμβαση του προέδρου της ΝΔ, Κυριάκου Μητσοτάκη.
στρατιωτικά πραξικοπήματα, οδήγησε σε μια αλλαγή, αντίφαση στο χαρακτήρα της Εμείς αναρωτιόμαστε με τι κριτήρια θα ψηφίσουν στις επερχόμενες δημοτικές
ηγεσίας της Τουρκίας, στην προσωπικότητά τους. Μιλώντας πολύ συχνά και επί και περιφερειακές εκλογές οι δημότες της Κομοτηνής αλλά και οι ψηφοφόροι της
μακρόν με τουρκικούς ηγετικούς κύκλους, διαπίστωσα ότι διακατέχονται από μια Περιφέρειας μας;
μεγάλη αντίφαση. Από τη μια μεριά νιώθουν πολύ σίγουροι για τον εαυτό τους, μέχρι
αλαζονείας, Πάντα λένε: εμείς μπήκαμε στο Ιράκ, στη Συρία, ελέγχουμε την περιοχή,
τα βρήκαμε με το Ιράν, τη Ρωσία. Είμαστε μια μεγάλη δύναμη και μπορούμε να έχουμε
διάφορους λαούς της περιοχής στην …καρδιά μας! (συνεχ. από σ. 1)
Είναι αλαζονεία και αίσθηση του ισχυρού.
Από την άλλη πρέπει να σας πω έχουν ένα βαθύ αίσθημα ανασφάλειας και φόβου.
Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων
Τους προέκυψε ένα πραξικόπημα που δεν το περίμεναν. Και κάθε φορά σκέφτονται: Όπως ανέφερε στον τύπο (18.10.2018) η κυρία Γαβριηλίδου ο στόχος της
αν βγω από τη φωλιά μου τι μπορεί να συμβεί; Ποια δύναμη μπορεί να κρύβεται από ομάδας είναι να ξεκινήσει την επεξεργασία όλων των διαθέσιμων ερευνητικών και
πίσω; Αυτό συγκροτεί μια προσωπικότητα εκρηκτική. Εδώ, πρέπει να «κατεβάζεις» εμπειρικών στοιχείων και να πραγματοποιήσει συναντήσεις διαβούλευσης με όλους τους
με ήπιο τρόπο την εκρηκτικότητά τους. Αλλά όμως προκύπτει και άλλο πρόβλημα. Η εμπλεκόμενους (συντονιστές εκπαιδευτικού έργου, εκπαιδευτικούς, σχολικές εφορείες,
Τουρκία έχει την αίσθηση ότι όποιος είναι φιλειρηνικός, προσπαθεί να τους καλμάρει ειδικούς κ.ά) πριν την περίοδο των Χριστουγέννων.
και να συζητήσει, θεωρεί ότι είναι αδύναμος. Μετά από σχεδόν 20 χρόνια εφαρμογής του Π.Ε.Μ.
Εμείς είμαστε μια φιλειρηνική δύναμη, αλλά ο τρόπος που το λέμε δεν (Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων) οι
διαβάζεται έτσι από την άλλη πλευρά. Ο σπουδαίος ποιητής Μπέρτολντ Μπρεχτ, έλεγε υπεύθυνοι έκριναν αναγκαία την αναπροσαρμογή του
ότι αυτό που λέει το στόμα μου δεν το ακούει με τον ίδιο τρόπο το αυτί του άλλου. Πρέπει παιδαγωγικού υλικού. Η κα Γαβριηλίδου σε συνέντευξή
κάθε φορά να εξηγείς με πολλούς τρόπους στην Τουρκία, ότι η ευγένειά σου, η θέλησή της σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό (16.10.2018),
σου για ειρήνη και για κατανόηση δεν είναι στοιχείο αδυναμίας, αλλά στοιχείο ευθύνης ανέφερε χαρακτηριστικά ότι οι συνθήκες αλλάζουν και
και ισχύος. οι μαθητές προσαρμόζονται σ’ αυτές, οι δεξιότητες τους
Εξωτερική πολιτική ευθύνης που επιβάλει την ειρήνη και τις καλές σχέσεις εξελίσσονται και άρα, το εκπαιδευτικό υλικό θα πρέπει
είναι ισχυρή, δεν είναι αδύναμη. να προσαρμοστεί και αυτό. Μάλιστα, άφησε να εννοηθεί
Μεγάλο κομμάτι του τουρκικού λαού θέλει ειρήνη και αγαπά την Ελλάδα ότι γίνονται συζητήσεις για διαφοροποίηση των βιβλίων
και την κουλτούρα μας. Στη Σμύρνη όταν ανοίξαμε το παλιό ελληνικό προξενείο, το ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε περιοχής. Τόνισε δηλαδή
ανακαινίσαμε, το τι αγάπη εισέπραξα για την Ελλάδα στην παραλία της Σμύρνης, ότι ένας μαθητής που ζει σε κάποιο ορεινό πομακοχώρι
όπου περπάτησα με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, δεν της Ξάνθης, της Ροδόπης και του Έβρου έχει διαφορετικές
περιγράφεται. Για αυτό επιμένω ότι οι δύο λαοί δεν έχουν να χωρίσουν τίποτε. εκπαιδευτικές ανάγκες από έναν μαθητή στα πεδινά ή στις
πόλεις.
Εμείς ως Ζαγάλισα και ως Κέντρο Πομακικών Ερευνών χαιρετίζουμε το σκοπό
(συνεχ. από σ. 1) και τους στόχους της ομάδας εργασίας, αρκεί αρχικά να θιχτεί στην αξιολόγηση του
υπάρχοντος υλικού η έλλειψη των γλωσσικών και πολιτισμικών στοιχείων της πομακικής
ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ! κουλτούρας και έπειτα να αναδειχθεί ο πομακικός γλωσσικός και πολιτισμικός πλούτος
στις τροποποιήσεις των παλαιών και των νέων βιβλίων. Ελπίζουμε αυτή τη φορά να μην
Όσον αφορά τη θητεία του Γ. Πετρίδη, να θυμίσουμε δύο τρία χαρακτηριστικά
επαναληφθούν τα λάθη που έκανε το Π.Ε.Μ. στο παρελθόν και είχαν ως αποτέλεσμα την
περιστατικά: καταρχάς, την αλλαγή των πινακίδων στα γκισέ του κτιρίου του
ενίσχυση της γλωσσικής/πολιτισμικής γενοκτονίας των Πομάκων της ελληνικής Θράκης.
δήμου Κομοτηνής όπου οι πινακίδες με
Χαρακτηριστικά υπενθυμίζουμε πως το θέμα των αδυναμιών των βιβλίων
τα ελληνικά αντικαταστάθηκαν, αφού
του Π.Ε.Μ. αλλά και ολόκληρου του προγράμματος εμείς το γνωρίζουμε πολύ καλά
προστέθηκαν σε αυτές ως ισότιμη γλώσσα
και έχουμε κάνει κριτική αλλά και προτάσεις σε πάρα πολλά φύλλα της εφημερίδας
τα τουρκικά (και έπειτα τα … αγγλικά και
μας (φ. 48, 49, 50, 53, 55, 58, 65, 70, 71, 76 κ.α.), πράγμα που δυστυχώς διέλαθε της
τα ρώσικα). Φυσικά, πουθενά δεν θα βρείτε
προσοχής των κατά καιρούς υπευθύνων. Μνημειώδες και ενδεικτικό περιστατικό της
τα πομάκικα ή την ρωμανί. Ήταν μία τυχαία
στάσης του προγράμματος απέναντι στα Πομακόπουλα αποτελεί η αφαίρεση από τα
επιλογή ή μετεκλογικό ευχαριστήριο για τις
μέχρι τώρα σχολικά εγχειρίδια του προγράμματος-την επιστημονική ευθύνη του οποίου
κατευθυνόμενες μειονοτικές ψήφους, χάρη
είχε η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Άννα Φραγκουδάκη- δύο «επικίνδυνων»
στις οποίες είχε εκλεγεί;
πομακικών λέξεων, της «λεσίτσα» (στα πομακικά σημαίνει αλεπού) και της «μάικα»
Επίσης, διόλου τυχαία και η πρόταση
(που σημαίνει μητέρα), από τις οποίες υποτίθεται ότι απειλούνταν η εθνική ενότητα
στο δημοτικό συμβούλιο για ονοματοδοσία
των «Τούρκων» της ελληνικής Θράκης. Η πομακική λέξη «λεσίτσα» στη νέα έκδοση
δρόμων της Κομοτηνής με ονόματα
Ο δήμαρχος Γ. Πετρίδης χαιρετά τον του ελληνόγλωσσου σχολικού βιβλίου της Γ΄ δημοτικού της περιόδου 2003-2004
ψευτομουφτή Κομοτηνής Αχμέτ Σερίφ παλιών μειονοτικών βουλευτών. Πιο
ακολουθώντας το πνεύμα του παραλογισμού μεταμορφώθηκε στο ομοιοκατάληκτο
(πίσω ο Τούρκος πρόξενος). 23.6.2017 χαρακτηριστική, είναι η ονομασία δρόμου
ελληνικό όνομα Λενίτσα! Είναι πάρα πολλά τα περιστατικά όπου η λέξη Πομάκος
της πόλης με το όνομα του εθνικιστή
εξαφανιζόταν και στη θέση της έμπαινε οι λέξεις «μουσουλμάνος» ή «ορεινός κάτοικος»
βουλευτή Χασάν Χατίπογλου.
ή «ορεσίβιος», μόνο και μόνο για να μην ενοχληθούν όσοι ξενοκίνητοι ελέγχουν τα
Ο Χατίπογλου, ήταν εκδότης της τουρκόφωνης εθνικιστικής εφημερίδας
νήματα στο μειονοτικό πληθυσμό.
«Ακίν» (Επιδρομή) και μεταξύ άλλων θεωρήθηκε ηθικά υπεύθυνος για το πογκρόμ των
Εμείς είμαστε στη διάθεση της ομάδας εργασίας ώστε να συμμετέχουμε στις
Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης το 1955, αφού ξεσήκωνε με πύρινα κηρύγματα τον
διαβουλεύσεις προσφέροντας τις προτάσεις μας. Βέβαια η ιστορία έδειξε ότι η τόσων
τουρκικό όχλο εναντίον των Ελλήνων (βλ. Γενικά Αρχεία του Κράτους). Η πρόταση
χρόνων κριτική μας στα συγκεκριμένα βιβλία έπεφτε πάντα σε τοίχους ψηφοθηρικών ή
της ντροπής, υπερψηφίστηκε από ΟΛΕΣ τις δημοτικές παρατάξεις του Δημοτικού
οικονομικών συμφερόντων! Παρόλα αυτά, εμπιστευόμαστε την επιστημονική εγκυρότητα
Συμβουλίου Κομοτηνής (Εμείς η Πόλη, Πολη-τική Ανατροπή, Σπάρτακος, Λαϊκή
των μελών της ομάδας εργασίας και πιστεύουμε πως αυτή τη φορά οι Πομάκοι θα
Συσπείρωση) (ΑΡΙΘ, ΑΠΟΦ. 301/2012 της 4/10/2012.)
σταματήσουν να εξοντώνονται πολιτισμικά και γλωσσικά στο χώρο του μειονοτικού
Τέλος, ήταν η παράταξη Πετρίδη που ουσιαστικά επιχείρησε να
δημοτικού σχολείου.
«νομιμοποιήσει» τον παράνομο μειονοτικό οικισμό στην παραλία της Μέσης.
3 ΖΑΓΑΛΙΣΑ Ιούλ - Νοέ 2018
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΟΜΑΚΙΚΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ
ΥΠΕΡΟΧΑ ΕΡΓΑ
ΑΛΗΘΙΝΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
Ο διαγωνισμός πομακικού πεζογραφήματος ολοκληρώθηκε.
Λάβαμε πολλά έργα από όλη την Ελλάδα και ευχαριστούμε θερμά όλους όσοι
ανταποκρίθηκαν.
Είναι και αυτός ένας τρόπος επικοινωνίας και διάδρασης με την κοινή
γνώμη και τους προσηλωμένους
αναγνώστες μας
Μας εντυπωσίασε το γεγονός
ότι η πλειοψηφία των εργασιών
που κατατέθηκαν, είχαν
αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, από
ανθρώπους που γνώρισαν σε
κάποια περίοδο της ζωής τους
Πομάκους ή υπηρέτησαν ως
υπάλληλοι ή εκπαιδευτικοί στα
πομακοχώρια. Πλημμυρίζουν
από συναισθήματα και ωραίες
εικόνες από το παρελθόν. Παντού εκθειάζονται η καλοσύνη και η φιλειρηνικότητα
των κατοίκων. Δημιουργήθηκαν ανθρώπινες σχέσεις που ο χρόνος όχι μόνο δεν τις
ξεθώριασε, αλλά αντίθετα τις ενδυνάμωσε σε κάθε πτυχή.
Είμαστε ιδιαίτερα συγκινημένοι από τα κείμενα. Αναπόδραστα, το έργο της
επιλογής ήταν ιδιαίτερα δύσκολο. Για το λόγο αυτό η κατάταξη σε σειρά είναι μια
συμβατική διαδικασία, καθώς η κάθε ξεχωριστή κατάθεση μνήμης έχει τη δική
της μοναδική και ανεπανάληπτη αξία, μη υποκείμενη σε αξιολογικές κλίμακες.
Σταδιακά θα δημοσιεύσουμε στη ΖΑΓΑΛΙΣΑ αυτούσια ή αποσπάσματα από τα έργα
που διακρίθηκαν και ελπίζοντας πάντα ότι οι οικονομικές συγκυρίες θα μας επιτρέψουν
κάποια στιγμή να δημοσιευθούν από κοινού σε μία αυτοτελή έκδοση.
Επελέγησαν τρία έργα. Ένα κείμενο έλαβε ειδική τιμητική διάκριση, μια και
αποτελεί σπουδαία από ιστορική άποψη καταγραφή και διάσωση προφορικής μνήμης
για την περίοδο της βουλγαρικής κατοχής στα πομακοχώρια.
Όλοι οι συμμετέχοντες θα λάβουν τιμητικό αναμνηστικό δίπλωμα για την
ευγενική συμμετοχή τους.
Τέλος, να ευχαριστήσουμε θερμά τον εξαίρετο φίλο της εφημερίδας μας,
ανθρωπιστή ιατρό (χειρούργο) στο Νοσοκομείο Κομοτηνής κ. Μπαμπαλή Δημήτριο,
στον οποίο ανήκει η ιδέα του Διαγωνισμού.
Α΄ ΒΡΑΒΕΙΟ
Τίτλος: «Ψωμί με Βούτυρο»
Συγγραφέας: Καραπαράσογλου Δέσποινα, Ξάνθη
Β΄ ΒΡΑΒΕΙΟ
Τίτλος: «Τα΄αηδόνια δεν σε αφήνουνε να κοιμηθείς στις Μάτρες»
Συγγραφέας: Βεκρή Ειρήνη, Βούλα Αττικής
Γ΄ ΒΡΑΒΕΙΟ
Τίτλος: «Εν Θράκη»
Συγγραφέας: Συκαμινίδης Β. Βλαδίμηρος, Νέα Σμύρνη Αττικής
ΕΙΔΙΚΗ ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ
Τίτλος: «Ο Επιπλοποιός…»
Συγγραφέας: Μπουγιοκλού Χασάν, Ξάνθη
ΨΩΜΙ ΜΕ ΒΟΥΤΥΡΟ
Αχ, παππού! Πού είσαι τώρα; Πού είσαι τώρα που θέλω τόσα να μου πεις, να
μου απαντήσεις; Εσύ, που έζησες ζωή γεμάτη, ζωή για βιβλίο, που άρπαζες τη ζωή και
την έκανες δική σου, που είσαι; Τι απέγινες; Ψηλός και γεροδεμένος, αεικίνητος και
βροντερός, παθιασμένος και σκληρός, που πήγες;
Τότε, έπαιρνες το παλιό σου λεωφορείο, το καμάρι σου, ξημερώματα και
ανέβαινες το δικό σου δρομολόγιο. Μέσα από γκρεμούς και απότομες χαράδρες, άγρια
δασοτόπια και βράχια, στροφές και φουρκέτες, γαλάζια βουνά και πορτοκαλί δένδρα,
ώσπου πολύ ψηλά, καθώς ο ήλιος φώτιζε ολοένα και περισσότερο τη γη μας, αντίκρυζες
καπνοχώραφα, μικρά και τακτικά, ακόμη και σε μικρές λωρίδες γης, σε πεζούλια με
ακρόλιθους. Το τοπίο γινόταν πιο ανθρώπινο και εσύ, φθάνοντας στον προορισμό
σου, πατούσες την κόρνα όλο χαρά και σκέρτσο. Το Ωραίον (πομακοχώρι της ορεινής
Ροδόπης) σου άνοιγε την αγκαλιά του, ξεδιπλωνόταν μπροστά σου με φρεσκάδα και
δύναμη. Τα ασβεστωμένα πέτρινα σπίτια -ίδια ακόμη και σήμερα- άνοιγαν τις πόρτες
τους, από τα παράθυρα σε χαιρετούσαν οι σεμνές γυναίκες, οι άνδρες σε καλημέριζαν και
παράβγαιναν μαζί σου στα αστεία -το «ζεβζέκης» και το «σερσέμης» πηγαινοέρχονταν
με τρυφερότητα, τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο μαχμουρλίδικα. Σε όλους είχες κάτι
να πεις, κάτι να θυμηθείς, κάτι να βοηθήσεις. Στο καφενείο έπινες έναν φρεσκοψημένο
καφέ στα γρήγορα ή ένα βουνίσιο τσάι για δύναμη, ανέβαζες τον κόσμο στο λεωφορείο
σου, φόρτωνες τα μπαγκάζια στο πίσω μέρος (που ήταν άδειο από καθίσματα), και μέσα
στις φωνές και τα καλαμπούρια καθόσουν στο θρόνο του οδηγού. Ξεκινούσες πάλι, αυτή
την φορά για τον αντίθετο προορισμό, πίσω στην πόλη. Οι επιβάτες σου μοσχομύριζαν
μπασμά και καμένο ξύλο κι εσύ τους έφτιαχνες την μέρα. Ήξερες την γλώσσα τους και
την χρησιμοποιούσες για καλό. Άλλωστε, ήταν οι φίλοι σου οι Πομάκοι.
Εγώ, σήμερα, συνειδητοποιώ ότι δεν την έχω μάθει αυτή τη γλώσσα, παρόλο που
έχω πολλούς φίλους Πομάκους, αλλά και μαθητές. Μιλάω μαζί τους στα ελληνικά γιατί
είναι σημαντικό να τα ξέρουν κι αυτοί καλά. Πρέπει όμως να σέβονται και τη γλώσσα
τους που τους ανήκει και είναι μοναδική. Αν την απαρνηθούν, είναι σαν να απαρνιούνται
την μητέρα τους και τη γιαγιά τους, την ίδια τους την οντότητα. Γιατί κάθε γλώσσα
κρύβει μέσα της την ιστορία, και πολλές φορές η ιστορία γράφεται για την γλώσσα...
Όμως, τα λυπάμαι τα καημένα τα μαθητούδια μου που στο γυμνάσιο είναι
υποχρεωμένα να ξέρουν όχι δύο, ούτε τρεις αλλά επτά γλώσσες! Την μητρική τους (τα
πομάκικα), τα τούρκικα που τους αναγκάσαμε να μάθουν, τα ελληνικά, τα αρχαία
ελληνικά, τα αραβικά, τα αγγλικά και τα γερμανικά (ή γαλλικά)! Έτσι, όταν κάποια
παιδιά είναι αστέρια στα μαθήματα, έχουν ξεπεράσει χίλιες-δυο δυσκολίες και πάνε
ψηλά, με συγκινούν και τα σέβομαι... Σελμά και Σεζέρ, Γκιζέμ και Σεήτ, Μπερκ, Νταμλά,
Αλέν και Κεβίν τί απίστευτες δυνάμεις κρύβονται μέσα σας, πόσο σας χαίρομαι και σας
θαυμάζω!
Πότε σου ήρθε αυτή η σκέψη, παππού; Πότε το αποφάσισες και γιατί;
Έγινε όταν σταμάτησες σε
μια βρυσούλα, στο δρόμο
σου, ένα ζεστό απομεσήμερο,
πλύθηκες με το δροσερό νερό
και ξεδίψασες; Ή όταν σε
χαιρετούσαν από τα χωράφια
τους οι φίλοι σου οι Πομάκοι;
Μήπως όταν πολεμούσαν με τα
στοιχεία της φύσης εκεί ψηλά
στην αετοφωλιά τους ή όταν σου
πρόσφεραν κάποτε ανιδιοτελώς
την αγάπη τους; Ίσως και να το
σκέφθηκες όταν τους βοήθησες
σε κάτι και τότε σου ήρθε σαν
αστραπή μέσα στο μυαλό σου
ότι κάποτε, κάποια στιγμή δεν θα είσαι εκεί για να τους ξαναβοηθήσεις. Τότε, λοιπόν,
αποφάσισες να φτιάξεις ένα εκκλησάκι εκεί επάνω, το δώρο σου σ’ αυτούς, τη δική σου
αλήθεια, τη δική σου βοήθεια για πάντα;
Δεν μπορώ να ξέρω πόση δύναμη, πόση κούραση, πόσο παίδεμα σου πήρε για να
πραγματοποιήσεις αυτό που ονειρεύτηκες. Από το αποτέλεσμα κρίνω ότι το κατάφερες.
Το έκτισες. Και μόνο με τη φαντασία μου μπορώ να σε δω να στρέφεις τα θολά μάτια σου
ψηλά για να χορτάσεις μια φορά ακόμη το δημιούργημά σου μέσα στη δύση του ήλιου.
Σίγουρα θα έβγαλες έναν αναστεναγμό ανακούφισης. Ίσως κάποιοι εναντιώθηκαν στη
δική σου αλήθεια, προτάσσοντας τη δική τους. Όμως και βέβαια σου συμπαραστάθηκαν
πολλοί Πομάκοι. Ήταν αυτοί που πίστευαν σε σένα, αυτοί που φόρτωναν στο πίσω μέρος
του λεωφορείου δομικά υλικά, αυτοί που έρχονταν να σε βοηθήσουν στο χτίσιμο. Και
μέχρι σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, το προσέχουν και νοιάζονται γι αυτό. Πομάκος ήταν
αυτός που σε έπεισε για το όνομα του Αγίου στον οποίο θα αφιερωνόταν το εκκλησάκι.
Για τα μωρά παιδιά. Για να τα βλέπουμε να μεγαλώνουν γερά...
Χρόνια τώρα που έχεις φύγει, παππού, κι όμως εμείς συνεχίζουμε να ανεβαίνουμε
εκεί ψηλά, πιστοί στο θέλημά σου,
για να τιμήσουμε τον Άγιο και
την μνήμη σου. Και κάθε χρόνο
παίρνουμε το δύσκολο δρόμο της
ανάβασης με μεγάλη προσμονή.
Έχουμε φτάσει εκεί πρωινά με
πεντακάθαρο ουρανό, με αχλύ,
με πάχνη, με βροχές, αέρα, ακόμη
και με χιόνια. Το Ωραίο κάθε
φορά με διαφορετικό σκηνικό.
Ιδιαίτερα όταν χιονίζει, είναι σαν
πριγκίπισσα με απλωμένα τα
λευκά πέπλα της.
Οι ξωμάχοι μας χαιρετάνε σαν να
είμαστε γνωστοί και αγαπημένοι
τους.
Μπορεί να λείπει κανένα δόντι αλλά το χαμόγελο δεν σταματάει. Τα ξεθωριασμένα γαλάζια
μάτια τους μας κοιτάνε με ευγένεια και σοφία. Πάντοτε όταν ξεναγούσα τους φίλους μου
εκεί μου άρεσε να αναφέρομαι στη διαφορετικότητα των Πομάκων. Ευχαριστιόμουν στην
ιδέα ότι μπορεί να είναι απόγονοι αρχαίας ελληνικής φυλής. Μικροκαμωμένοι, ξανθοί,
χλωμοί, δουλευταράδες, σκληραγωγημένοι, φιλήσυχοι, ντροπαλοί, ταπεινοί, αξιοπρεπείς.
Τέλειος συνδυασμός για να βασιστείς επάνω τους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον Αλιμπράμ,
τον βοηθό του παππού στο λεωφορείο, πόσο τον αγαπούσαμε όλη η οικογένεια. Μα και
αυτός πάντα μας συμπαραστεκόταν. Είχε παντρευτεί πολύ μικρός και μας προκαλούσε
θαυμασμό. Ευλύγιστος σαν αίλουρος, ακούραστος.
Χρόνια αργότερα, όταν μεγάλωσα τον ξανασυνάντησα. Είχα παρκάρει κοντά
στο κέντρο της πόλης και όταν πήγα να πάρω το αυτοκίνητό μου είδα ένα αγροτικό να
με έχει κλείσει με μεγάλο θράσος. Βιαστική όπως ήμουν, όρμηξα στο πρώτο καφενείο
εκνευρισμένη για να βρω τον οδηγό. Ανάμεσα στους θαμώνες ήταν και ο Αλιμπράμ που
σηκώθηκε και ήρθε αμέσως κοντά μου. Δεν πρόλαβα να του εξηγήσω κι αυτός κατάλαβε.
Με συνοπτικές διαδικασίες, πήρε μαζί του τρεις-τέσσερις άνδρες, βγήκαν έξω, και σαν
να μη συνέβαινε τίποτα, έσκυψαν, σήκωσαν στα χέρια τους το αγροτικό και το μετέφεραν
παραδίπλα! Μια απολαυστική σκηνή. Ο βραχύσωμος γίγαντάς μου. Ο ήρωας μου ο
Αλιμπράμ!
Έτσι ήταν παλιά, παππού; Ο ένας γινόταν ήρωας για τον άλλον; Πόσο χαιρόσουν
να είσαι μαζί τους. Βοηθούσες και σε βοηθούσαν, δίδασκες και μάθαινες, γιόρταζες μαζί
τους, σε κερνούσαν κρέας από το κουρμπάνι τους, έστελναν στα κορίτσια σου πετσέτες
και πολύχρωμα τιρλίκια, έφτιαχνες με τον φίλο σου τον ζαχαροπλάστη γλυκά, χαλβάδες
και σιροπιαστά, μερακλής, αλλά και θεριακλής σε όλα σου, ρουφούσες τη ζωή με τις
γεύσεις της και παράσερνες μαζί σου και τους γύρω σου.
Ένα καλοκαίρι είχες αφήσει τα τέσσερα παιδιά σου στο Ωραίο σε μια οικογένεια
Πομάκων για να σου τα προσέχουν και έμενες κι εσύ εκεί τα βράδια. Βόλευε στα
δρομολόγια και ταυτόχρονα έκαναν όλοι διακοπές στο υγιεινό κλίμα του βουνού. Τα
παιδιά έκαναν φιλίες και αγάπησαν τον τόπο. Κάθε μέρα σε περίμεναν σε ένα λοφίσκο
στο έμπα του χωριού και μόλις τα έβλεπες καταλάβαινες ότι έφτασες στη φωλιά σου. Γι
αυτό και αποφάσισες να φτιάξεις εκεί επάνω το εκκλησάκι με τέσσερα πεύκα τριγύρω.
Αργότερα, η φύση μιμήθηκε τη ζωή και το ένα δένδρο μαράθηκε...
(συνεχ. στη σ. 4)
4 ΖΑΓΑΛΙΣΑ Ιούλ- Νοέ 2018

(συνεχ. από σ. 3) Η ταπείνωση ενός ιδεολογικού οργάνου του τουρκικού εθνικισμού, ήταν τόσο
μεγάλη, ώστε εμπρός στην επικείμενη γελοιοποίησή τους, άλλαξαν ακόμα και το
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΟΜΑΚΙΚΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ λογότυπο της εφημερίδας, αφαιρώντας τον Μεβλανά…
Όταν ήμουν μικρή, σε ένα ανέβασμά μας για τη γιορτή του Αγίου με πήρε η Οι Τούρκοι σε διεθνές επίπεδο συνεχίζουν να προσβάλλουν τον Πέρση
μάνα μου και με πήγε σε μια φιλενάδα της εκεί. Καθώς η Εμινέ έψηνε μυρωδάτο καφέ, Μεβλανά παρουσιάζοντας τον ως Τούρκο.
εγώ κοιτούσα με απορία το χωριάτικο σπίτι με τα καθαρά κιλίμια και την ηρεμία της Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου και οι Πομάκοι στο πρόσωπο του Ιμάμ Αχμέτ,
απλότητάς του. Για να μας φιλέψει η χαρούμενη Εμινέ μας έφερε δικό της ζυμωτό ψωμί. δέχθηκαν την αναπάντεχη τιμητική πρόσκληση, για συμμετοχή στην Παγκόσμια
Μια τεράστια φέτα (για το μέγεθός μου) αφράτο αλλά και βαρύ, γλυκό, αληθινό ψωμί, Ισλαμική Διάσκεψη στην Τεχεράνη. Ήταν μία μοναδική ευκαιρία να ενημερωθούν
στο οποίο είχε αλείψει δικό τους κατσικίσιο βούτυρο. Το κάθε υλικό δυνάμωνε τη γεύση εκπρόσωποι δεκάδων κρατών και μειονοτήτων για
του άλλου. Πεντανόστιμο. Έχω γυρίσει σε πολλά ξενοδοχεία από τότε, έχω φάει χιλιάδες το πομακικό ζήτημα. Ο κ. Ιμάμ πήγε στην Τεχεράνη
χορταστικά πρωινά, αλλά αυτό το πρωινό εκείνο τον παγωμένο Νοέμβρη θα μείνει για όχι μόνο ως εκπρόσωπος των Πομάκων αλλά και
πάντα στη μνήμη μου σαν μια από τις γνήσιες χαρές της ζωής. ως ιμάμης, αφού για δύο χρόνια ήταν ιμάμης σε
Μα και η Εμινέ, η Ζεϊνέπ, ο Νουρής, η Νουρτέν, ο Αχμέτ άνθρωποι απλοί, τζαμί της Ξάνθης δεχόμενος ανηλεή πόλεμο από
γνήσιοι, που η παρέα τους σου δίνει χαρά και ζεστασιά. Γιατί, σε ένα άλλο σύμπαν, σε μια τον τουρκικό εθνικισμό, αλλά και την εχθρότητα
άλλη διάσταση, πέρα από τα ονόματα, τα χρώματα, πέρα από τις εξουσίες, αν πετούσαμε χριστιανών κρατικών υπαλλήλων.
από πάνω μας όλα τα εξωτερικά χαρακτηριστικά που μας στοιχειώνουν, θα ήμασταν όλοι Το συνέδριο έλαβε χώρα από τις 24 – 26 Νοεμβρίου
απλώς άνθρωποι με ψυχή, ίδιοι όλοι. Άνθρωποι. 2018 στην Τεχεράνη, με συμμετοχή εκπρόσωπων
Εσύ, καλέ μου παππού, το είχες καταλάβει και δεν σε σταματούσε τίποτα. από 82 περιοχές του κόσμου, από τη Γερμανία, την Ιταλία, την Κροατία, τη Βουλγαρία
Απολάμβανες να ζεις μαζί τους, να εργάζεσαι, να διασκεδάζεις, να ξεκουράζεσαι. μέχρι την Μαντζουρία, το Κογκό, και τη Νιγηρία.
Κι εγώ, σήμερα, νοιώθω πόσο τυχεροί είμαστε που συνυπάρχουμε αρμονικά Στις 24 Νοεμβρίου το συνέδριο ξεκίνησε με χαιρετισμό του προέδρου του
μαζί τους. Δεν χρειάζεται να τους μοιάσουμε, απλά, βλέποντάς τους να θυμηθούμε Ιράν, Χασάν Ρουχανί. Το προεδρείο διηύθυνε ο καθηγητής και δεξί χέρι του Αγιατολάχ
πώς θα έπρεπε να είμαστε, να αντικρύσουμε τους προγόνους μας στο παρελθόν, να Χαμενεΐ, Αγιατολάχ Αρακί, ενώ ανάμεσα στους ομιλητές ήταν προσωπικότητες όπως
ξαναπιστέψουμε στις αρχές της ευγένειας, της καλοσύνης, της σιωπηλής σοφίας, της ο πρώην πρωθυπουργός του Ιράκ, Νουρή Ελμαλικί, ο πρώην πρωθυπουργός του
αλληλεγγύης που έχουμε ξεχάσει στο δρόμο για την «μόρφωση» και την ευμάρεια. Αφγανιστάν, Χαμίτ Καρζάϊ κ.α.
Είμαστε τυχεροί εδώ στην Θράκη. Μπορούμε να ομορφύνουμε τη ζωή μας Στον κάθε σύνεδρο δόθηκαν 4 λεπτά περίπου για να απευθύνει χαιρετισμό. Ο
ακόμη περισσότερο μαζί με τους Πομάκους. Να πάρουμε και να δώσουμε μόνο τα καλά, κ. Ιμάμ ανεβαίνοντας στο βήμα εξαπέλυσε τους πρώτους κεραυνούς «είμαι Πομάκος
και να ευλογηθούμε με ευτυχία. Γιατί, καμιά φορά, η ευτυχία έρχεται τόσο απλά, τόσο από την Ελλάδα και εκπροσωπώ τους μουσουλμάνους Πομάκους που κατοικούν
εύκολα, να, σαν μια φέτα ψωμί με βούτυρο. στη Θράκη. Η μουσουλμανική μειονότητα δεν είναι τουρκική. Υπάρχουν Πομάκοι
Καραπαράσογλου Δέσποινα, Ξάνθη και Ρωμά». Ο χαιρετισμός του προκάλεσε την έκπληξη όσων τον άκουγαν και έτσι
στο τέλος τον πλησίασαν πολλοί θρησκευτικοί ηγέτες, καθηγητές πανεπιστημίων κ.α.
Βιογραφικά στοιχεία του ήρωα του πεζογραφήματος ψωμί με βούτυρο και του ζήτησαν να τους μιλήσει για το ποιοί είναι οι Πομάκοι και για την κατάστασή
(μας παραδόθηκαν από τη συγγραφέα-εγγονή του) τους στην Ελλάδα. Ο κ. Ιμάμ έκανε επαφές που θα αποβούν ιδιαίτερα χρήσιμες για το
Πομακικό Κίνημα.
Ο Στέργιος Μπαλαμπανίδης (1920-1980) ήρθε νεογέννητο προσφυγόπουλο
Έδωσε συνεντεύξεις σε πολλούς τηλεοπτικούς σταθμούς από το Ιράν (σε
στην Ξάνθη από την Ανδριανούπολη της ανατολικής Θράκης, τα ασπρόμαυρα χρόνια
ιδιωτικά κανάλια και στη δημόσια τηλεόραση), τη Ρωσία, στο κανάλι των Κούρδων
της δεκαετίας του ΄20. Έφερε μαζί του αρχαίες μνήμες, ανατολίτης, μιας παλιάς πάστας
του Βορείου Ιράκ, του Τουρκμενιστάν, του Καζακστάν και του Κατάρ. Εκεί τόνισε
άνδρας. Πήρε γρήγορα τη ζωή στα χέρια του, δούλεψε, επινόησε, αγάπησε, καυγάδισε,
ξανά ότι στην Ελλάδα υπάρχουν μουσουλμάνοι, αλλά δεν είναι όλοι Τούρκοι, όπως
αυστηρός με τις γυναίκες της
τους παρουσιάζει η Τουρκία, αλλά Πομάκοι και Ρωμά.
ζωής του, νοιάστηκε για τους
(συνεχ. στη σ. 5)
πιο αδύναμους,αξιόπιστος και
δυνατός, είχε το μερίδιό του στη
ζωή από αρκετό ντέρτι αλλά και (συνεχ. από σ. 1)
γλέντι. Ανδρώθηκε, παντρεύτηκε
και απέκτησε τέσσερα παιδιά. Αλεβίτικο πανηγύρι στο Χίλια
Τον υποχρέωσαν να δουλέψει Το πανηγύρι περιλάμβανε αγώνες πάλης διαφόρων κατηγοριών με αθλητές
σαν «ντουρντουβάκι» από διάφορα μέρη της Θράκης και της υπόλοιπης Ελλάδας (Θεσσαλονίκη, Σέρρες
(Ντουρντουβάκια: Έλληνες όμηροι κτλ), από την Βουλγαρία και από την Τουρκία (καναδυό από την Κεσσάνη, την
σε Βουλγαρικά Τάγματα Εργασίας Αδριανούπολη και πιο πολλοί από την Κωνσταντινούπολη).
στην Βουλγαρία την περίοδο της Παρόντες από πλευράς
βουλγαρικής κατοχής 1941-1944). επισήμων ήταν οι βουλευτές Έβρου
Στα δύσκολα χρόνια του Ρίζος Δημήτριος, Γκαρά Αναστασία
Εμφυλίου, έσωσε πολλούς, (ΣΥΡΙΖΑ), Δημοσχάκης Αναστάσιος
Στέργιος Μπαλαμπανίδης φυγαδεύοντάς τους από τον (ΝΔ), οι βουλευτές Ροδόπης Μουσταφά
Πολύσιτο με το λεωφορείο του, Μουσταφά και Αϊχάν Καραγιουσούφ
μέχρι που πάτησε μια νάρκη και τραυματίστηκε στο πόδι του. (ΣΥΡΙΖΑ), εκπρόσωποι Αλεβιτών από τη
Από το 1955 έως το 1980, με νομαρχιακή άδεια, ανέλαβε τη γραμμή Βουλγαρία, την Τουρκία κτλ.
Ξάνθη-Ωραίον (στα ορεινά πομακοχώρια). Με το λεωφορείο του (στη φωτογραφία) Όσον αφορά το ηθικό του
ανεβοκατέβαινε τον επικίνδυνο δρόμο, δυο φορές την ημέρα, έχοντας χαρά που κόσμου, ήταν ακμαίο: γέροντες που
εξυπηρετούσε τους πάντες. ρωτήθηκαν από επισκέπτες τι είναι οι
Ένα απόγευμα, ζήτησε από την δεκατριάχρονη τότε εγγονή του να καταγράψει κάτοικοι που ζουν εδώ πάνω, εκείνοι Πανοραμική άποψη
την ζωή του. Την κοίταξε έντονα με τα γαλάζια του μάτια και της είπε ότι είχε ζήσει απάντησαν με περηφάνια ότι είναι
τόσα πολλά ώστε θα έγραφε πολλά βιβλία... Πομάκοι και η γλώσσα τους είναι η πομακική, την οποία γνωρίζουν από τους παππούδες
Πέθανε ξαφνικά την επομένη, μια παγωμένη χειμωνιάτικη νύχτα... τους! Αλεβίτισσα αγανακτισμένη με την προπαγάνδα των ψευτομουφτήδων επέκρινε
την ελληνική αδράνεια και άγνοια στο θέμα αυτό.
(συνεχ. από σ. 1) Την επόμενη εβδομάδα μετά το πανηγύρι, ο εκτουρκισμένος –
σουνιτοποιημένος σύλλογος του «Χίλια», θέλησε να κάνει, κατά την πάγια τουρκική
Μεγάλη νίκη των Πομάκων τακτική, αντιπανηγύρι στον ίδιο χώρο αλλά δεν τα κατάφερε: οι Αλεβίτες μετά το πέρας
Οι πολιτιστικές σχέσεις με το Ιράν δυνάμωσαν το 2012, όταν στην Κομοτηνή του δικού τους πανηγυριού, έκλεισαν με τρακτέρ τους δρόμους και περιφρούρησαν την
ο Πανελλήνιος Σύλλογος Πομάκων και η Ζαγάλισα διοργάνωσαν ομιλία για τον μεγάλο περιοχή. Η ατμόσφαιρα ήταν ηλεκτρισμένη και υπήρχε κίνδυνος σοβαρών επεισοδίων
Πέρση ποιητή και φιλόσοφο Τζελαλετίν ελ μεταξύ Αλεβιτών και Σουνιτών. Οι αρχές αναγκάστηκαν να στείλουν στο χώρο
Ρουμί (Μεβλανά) με συμμετοχή της μορφωτικής αστυνομικές δυνάμεις.
ακολούθου της πρεσβείας του Ιράν στην Αθήνα, Τις παλιότερες εποχές το ελληνικό κράτος υποστήριζε όλες τις τουρκικές
κας Τουμπά Κερμανί, η οποία ήταν και βασική παρανομίες και χρησιμοποιώντας τις ελληνικές δημόσιες υπηρεσίες (αστυνομία,
ομιλητής. δασαρχείο κτλ) βοήθησε δυστυχώς στον εκτουρκισμό των παραδοσιακών πομάκικων
Η Ζαγάλισα, πιο πριν, από το 2008, πανηγυριών. Από πέρυσι, η κατάσταση δείχνει να αλλάζει. Οι άνθρωποι που
είχε παρουσιάσει για πρώτη φορά στο ελληνικό υποστηρίζουν την ταυτότητα τους θέλουν την στήριξη όλων μας.
κοινό σειρά άρθρων με τα οποία μιλούσε για τον Τελικά, το αντιπανηγύρι δεν έγινε στο χώρο του Χίλια, αλλά μεταφέρθηκε στο γήπεδο
Τζελαλετίν ελ Ρουμί (Μεβλανά), την περσική του … Κέχρου μία ημέρα μετά την αποτυχημένη απόπειρα.
καταγωγή και τον αντιτουρκισμό του. Ο Μεβλανά Με μισή καρδιά υποδέχθηκαν οι Σουνίτες κάτοικοι του Κέχρου τη διοργάνωση,
έγραφε τον 13ο αιώνα: «Αν θέλεις να χτίσεις, τότε, γιατί όπως υποστηρίζουν, αυτοί που το διοργάνωσαν είναι … αλεβίτες από τη Χλόη
πάρε Έλληνα, αντίθετα, αν θέλεις να γκρεμίσεις (με επικεφαλής τον δάσκαλο Μπεκήρ Ουστά Χασάν) και οινοπότες, σε αντίθεση με το
μια κατασκευή, τότε, πρέπει να προσλάβεις ένα Τούρκο. Διότι η κατασκευή του δικό τους χωριό όπου δεν καταναλώνεται αλκοόλ.
κόσμου είναι έργο των Ελλήνων. Η καταστροφή είναι έργο των Τούρκων… ο Ο σύλλογος «Χίλια» είναι πλέον σε πολύ δύσκολη θέση. Οι Αλεβίτες ζητούν
Θεός για να καταστρέψει τα ανθρώπινα δημιουργήματα έπλασε τους Τούρκους. από τον πρόεδρο να παραδώσει τα κλειδιά του συλλόγου σε αυτούς και να παρατήσει
Οι Τούρκοι γκρέμισαν και ακόμη γκρεμίζουν. Μέχρι το τέλος του κόσμου αυτό θα την τουρκική προπαγάνδα.
συνεχίσουν να κάνουν...». Αυτό το απόσπασμα εξέθεσε την τουρκόφωνη εθνικιστική Έχει ο καιρός γυρίσματα, τα ψέματα και οι πληρωμένοι αρχίζουν σιγά σιγά να
εφημερίδα Μιλέτ (με έδρα την Ξάνθη) που είχε ως σήμα της τον Μεβλανά. παίρνουν τη θέση που τους αξίζει.
5 ΖΑΓΑΛΙΣΑ Ιούλ - Νοέ 2018

(συνεχ. από σ. 3) ΟΙ ΠΟΜΑΚΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ:

Μεγάλη νίκη των Πομάκων
Ο κ. Ιμάμ συμμετείχε και σε τέσσερις επιτροπές του συνεδρίου,
στις οποίες συμμετείχαν και πολλοί Σιίτες (Αλεβίτες) θρησκευτικοί
λειτουργοί από διάφορες χώρες. Εκεί τόνισε πως στην Θράκη υπάρχουν και
Πομάκοι που είναι Αλεβίτες και αποτελούν
μία ξεχωριστή θρησκευτική ομάδα, η οποία
καταπιέζεται από τους Σουνίτες. Η συγκεκριμένη
αναφορά προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στους
παρισταμένους, οι οποίοι τόνιζαν πως δεν
είχαν ιδέα για την παρουσία Σιιτών (Αλεβιτών)
στην Ελλάδα. Ο κ. Ιμάμ είχε την τιμή να
συμπεριληφθεί και στους 40 ξένους (μαζί με τους
40 Ιρανούς επίσημους) που κατέθεσαν στεφάνι
στο μνημείο του πρώην θρησκευτικού ηγέτη του
Ιράν Αγιατολάχ Χομεϊνί. Το συνέδριο άλλωστε συνέπεσε με τα 40 χρόνια από
την Ισλαμική επανάσταση του Ιράν.
Γυρνώντας πίσω στην Ελλάδα ο κ. Ιμάμ δήλωσε πως η παρουσία του
στο Συνέδριο ανοίγει μια νέα λαμπρή σελίδα στην ιστορία του Πομακικού
Κινήματος και κάλεσε όλους να συσπειρωθούν και να ενισχύσουν με κάθε
τρόπο την Ζαγάλισα και τον Πανελλήνιο Σύλλογο Πομάκων.
«ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΓΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ»
Στις φωτο συνθήματα αναρτημένα υπέρ της ελληνικότητας της Μακεδονίας, στο
πομακικό Λύκειο της Γλαύκης την ημέρα της κατάληψης από τους μαθητές (29/11/2018).
Οι Πομάκοι, είμαστε εναντίον της
συμφωνίας των Πρεσπών και πάντα
στην πρώτη γραμμή για την υπεράσπιση
των συμφερόντων της πατρίδας μας της
Ελλάδας.
Άλλωστε υπήρξαν και
Πομάκοι Μακεδονομάχοι, οι οποίοι
αγωνίσθηκαν στο πλευρό των αδελφών
τους χριστιανών για να ελευθερωθεί
αυτό το κομμάτι της Ελλάδας.
Στα συνθήματα των μαθητών
διαβάζουμε «Μακεδονία, γη Ελληνική, Μακεδονία σημαίνει
Ελλάδα», «Μπορεί κάποιοι από εμάς να λένε είμαστε, Πομάκοι, Τούρκοι όμως όλοι αγαπάμε
την πατρίδα μας» .
ΕΥΓΕ ΣΤΗ ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΜΑΚΩΝ
ΑΥΤΟΙ ΚΑΝΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΚΟΜΑ ΠΙΟ ΟΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΑΚΟΜΑ ΠΙΟ ΔΥΝΑΤΗ

Παραδοσιακά γεφύρια στα πομακοχώρια

Έργα του «Γαρύφαλλου»
Τιμητική προσφορά στην Ζαγάλισα
Ο Δημήτρης Γαρυφάλλου (υπογράφει ως Γαρύφαλλος), είναι πρόσωπο σύμβολο της Κομοτηνής. Ζωγράφος,
γλύπτης, ποιητής αλλά και συλλέκτης με σπάνιο φωτογραφικό αρχείο της παλιάς Κομοτηνής, είναι εδώ και χρόνια
αταλάντευτος υποστηρικτής της εφημερίδας μας και του πομακικού αγώνα.

Μας παρέδωσε και δημοσιεύουμε, με ιδιαίτερη χαρά, νέα έργα του, που αφορούν σε πέτρινα παραδοσιακά
γεφύρια της ορεινής Ροδόπης. Θα ακολουθήσουν και άλλα με φυσιογνωμίες των Πομάκων.
Διατηρήσαμε τις σημειώσεις και τους στίχους του ιδίου που συνοδεύουν κάποια από τα έργα του.
Τον ευχαριστούμε θερμά.
6 ΖΑΓΑΛΙΣΑ Ιούλ - Νοέ 2018

Ντοκουμέντο από τους Τσερκέζους, και τους

ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΤΟΥ
ΑΝΩ ΝΕΥΡΟΚΟΠΙΟΥ
ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
Εθνογραφικός πίνακας
19ου αι.
Στο έργο
«Εθνογραφία των βιλαετίων
της Αδριανούπολης, του
Μοναστηρίου και της
Θεσσαλονίκης» που εκδόθηκε
το 1878 στην οθωμανική
Κωνσταντινούπολη στα γαλλικά
γίνεται αναφορά στην εθνολογική
σύνθεση των χωριών των
αναφερόμενων βιλαετιών. Ο
συγγραφέας δεν διάκειται φιλικά
προς τους Έλληνες αφού τα πιο
πολλά σλαβόφωνα χωριά της
Μακεδονίας τα καταχωρεί ως
Βουλγαρικά ενώ θεωρεί τους
Βλάχους ως ξεχωριστή εθνική
ομάδα. Παρόλα αυτά, τα στοιχεία
είναι εξόχως ενδιαφέροντα όσον
αφορά τους μουσουλμανικούς
πληθυσμούς. Ενώ αναφέρονται
γενικά οι «μουσουλμάνοι», ο
συγγραφέας κάνει διάκριση
μεταξύ «Τούρκων και Τσερκέζων»
(σ. ΧΙΙΙ) και αναφέρει χωριστά
από τους Τούρκους, εκτός
Αλβανούς, τους Τατάρους, τους
Τσιγγάνους και τους Πομάκους.
Κατά συνέπεια, και την εποχή
εκείνη οι Πομάκοι δεν θεωρούνται
Τούρκοι, κάτι που μπορούμε
να το δούμε σε πολλούς ξένους
συγγραφείς της εποχής, οι οποίοι
αποτύπωναν την εθνολογική
κατάσταση που έβλεπαν.
Είναι μεγάλη η αξία
του έργου αυτού καθώς μας
δίνει ολόκληρο κατάλογο
των Πομακικών χωριών με
τον πληθυσμό τους. Σε αυτό
το φύλλο θα παρουσιάσουμε
την κατάσταση στον καζά
Νευροκοπίου όπου οι Πομάκοι
αναφέρονται ξεχωριστά από τους
μουσουλμάνους (Τούρκους κ.α.)
και από τους Βουλγάρους. Να
σημειώσουμε ότι σε αυτό τον καζά
αναφερεται και το χωριό Λιάλοβο
με 90 οικογένειες – 220 άτομα.
Το Λιάλοβο ήταν ελληνόφωνο
μουσουλμανικό χωριό και
αναφέρεται σε περιηγητικά και
άλλα βιβλία της εποχής.
Ο πληθυσμός των
Πομακικών χωριών του Άνω
Νευροκοπίου ανερχόταν την
εποχή εκείνη σε 13.873 άτομα.
Μερικά χωριά κατοικούνταν από
Πομάκους και Βουλγάρους και για
να τα ξεχωρίσει ο αναγνώστης
βάλαμε αστερίσκο δίπλα από το
όνομα του χωριού. Δηλαδή όσα
χωριά είναι χωρίς αστερίσκο
είναι αμιγώς πομακικά (71
χωριά) και όσα έχουν αστερίσκο
είναι με μεικτό πληθυσμό,
πομακικό και βουλγαρικό (12
χωριά).
Τα χωριά αυτά
βρίσκονται σήμερα στην
επαρχία του Μπλαγκόεβγκραντ,
που συνορεύει στα νότια με
την Ελλάδα (νομός Δράμας),
στα βόρεια φτάνει τα βουνά
της Ρίλας, στα δυτικά με το
Μελένικο και στα ανατολικά με
την επίσης πομακική περιοχή
του Σμόλιαν.
Πολλά από τα χωριά
αυτά διατηρούν την πομακική
παράδοση. Στο παρελθόν
τα χωριά αυτά αποτελούσαν
συνέχεια με τα πομακικά
χωριά του ν. Δράμας (κάτω
Νευροκόπι) των οποίων οι
κάτοικοι τους με την ανταλλαγή
των πληθυσμών το 1922 πήγαν
στην Τουρκία.
Στο επόμενο
φύλλο της Ζαγάλισα θα σας
παρουσιάσουμε πίνακα με τα
πομακικά χωριά της Έδεσσας
και άλλων περιοχών.
Όνομα Πληθυσμός Douhovischta 90 Oussina 150
Fergovo 140 Oustitsa 150
Ablanitsa 370
Fregovo 140 Papas keui 120
Babiak 2100
Izbischte 190 Peritsa 150
Bania * 270
Izradile 130 Petralite 200
Banitsa 200
Gloum 115 Perouh 140
Barhovo 60
Gorne Drianovo Philippovo * 80
Barschten 115
Batchevo * 320
100 Photovischta * 40
Gornitsa 210 Pletena 210
Beblen 80
Goudechovo 76 Proboina 90
Bielitsa * 250
Gouschterek 120 Rachovo 180
Bobolina 28
Kaltchovo 130 Ribna 260
Bojan 100
Kaschtitsa 100 Rouskovo 80
Boren 80
Ker Kaluch 100 Satoftcha * 200
Boruvo 280
Kotchen 280 Seiz Kaluch 80
Boslen 75
Kosten 70 Sertchen 160
Boukovo 85
Kouliarba 100 Schtourdilovo 100
Breznitsa 230
Kraboul 140 Skrebatno * 45
Debrayan 82
Krouchevo 160 Slaschtene 130
Debren 270
Liban 180 Staren 30
Derjilovo 140
Lostchischta 135 Stranen 160
Djami Kaluch 60
Louptche 116 Teplen 130
Djami Ossenitsa /
Malinschtischte Tissovo 140
Ossenitsa 260
80 Urekez 110
Dobrinischte * 80
Manastir 85 Velkosel 290
Dolen * 60
Maroulevo 175 Verchen 90
Dolna Lekovitsa
Medjilovo 95 Vitovo 140
86
Mehomia * 450 Vladinkost 150
Dolne Drianovo
Oreche 80 Yakourouda * 520
150
Ossikovo * 90 Ziropole 140

ΠΟΜΑΚΙΚΕΣ ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
Καταγραφή διεθνοτικών σχέσων στην ορεινή Ροδόπη
Πρωτογενές υλικό
Για πρώτη φορά παρουσιάζουμε στους αναγνώστες μας, ένα μέρος από τις
πομακικές παροιμίες που έχουν εθνολογικό περιεχόμενο. Όπως όλες οι παροιμίες,
αποτελούν και αυτές μέρος του λαϊκού πολιτισμού και κατά συνέπεια μέρος της λαϊκής
σοφίας που διαμορφώθηκε εν μέσω των αιώνων. Η καταπίεση από τους Οθωμανούς
Τούρκους αλλά και μετέπειτα από τους κεμαλιστές Τούρκους, οι σκληρές σχέσεις με
τους Βούλγαρους και η αλληλεπίδραση με Έλληνες, Αρμένιους, Αλβανούς, Εβραίους κτλ
παρουσιάζονται στις παροιμίες.
Ανάλογες παροιμίες έχουν και οι γειτονικοί λαοί και βεβαίως οι Τούρκοι. Η
τουρκική παροιμιολογία είναι γεμάτη υποτιμητικές εκφράσεις για όλους τους υπόδουλους
λαούς από τους Άραβες μέχρι τους Λαζούς, τους Έλληνες, τους Ρωμά κτλ. Όσον αφορά
τους Πομάκους θυμίζουμε την τουρκική παροιμία «μισιρ ουνουντάν λοκμά, πομακτάν
μπέη ολμάζ» δηλαδή «από καλαμποκάλευρο λουκουμάς και από Πομάκο μπέης δεν
γίνεται»
Ήρθε η ώρα λοιπόν για πρώτη φορά να παρουσιαστεί και η πομακική αντίληψη
των πραγμάτων, η οποία είναι εξαιρετικά χαρακτηριστική έναντι των Τούρκων.
Η Ζαγάλισα θα προχωρήσει σε ειδική έκδοση για τις πομάκικες παροιμίες,
παραθέτοντας περισσότερες από αυτές που έχουμε ήδη παρουσιάσει είτε μέσω της
εφημερίδας είτε μέσω του διαδικτύου. Προφανώς, η αναπαραγωγή του πρωτότυπου
λαογραφικού υλικού που δημοσιεύουμε επιτρέπεται μόνο με ρητή άδεια του Κέντρου
Πομακικών Ερευνών.
Α. ΤΟΥΡΚΟΙ
Τούρτσιν λιτιγιέ κομσούγιατα, δαρβόνο δατιγιέ βας πράβενο ζα βρατάνα = Αν έχεις Τούρκο
φίλο, κράτα από δίπλα και ένα ξύλο
Τούρτσιν αρκαντάς, γιέσς φαφ γκάσστε = Τούρκος φίλος,
σκαντζόχοιρος στα βρακιά
Τουρτσίνου σελάμ νταϊ ι νίμο πίταϊ κακνά σσε γιεντέ = τον Τούρκο
χαιρέτησέ τον αλλά μην τον ρωτάς τι θα φάει
Τι Τουρτσίνου ντάβαϊ πακτί ουτ Αλλάχα τσέκαϊ = Εσύ τον Τούρκο
δίνε του, αλλά για τον εαυτό σου περίμενε από τον Θεό (ο Τούρκος
δηλαδή δεν θα σου δώσει κάτι)
Σας Τούρτσιν γιασς ι πιγί, κουμσουλούκ νίμι σάι = με τον Τούρκο
Οθωμανός Αγάς φάε, πιες αλλά γειτονιά (στενές σχέσεις δηλαδή) μην κάνεις
Τούρτσιν ουτ φουρνάλκα σα νι πλάσσι = ο Τούρκος με την σφεντόνα
δεν φοβάται (πρέπει να φοβηθεί πολύ)
Τούρτσιν σας φούρναλκα γκου νι ζαφάρνεϊς = τον Τούρκο με την σφεντόνα μην τον πετάς
πέτρες
Τούρτσιν γκοστ μπίβα, ντοστ νι μπίβα, σας τέμπε γιεντέ, πιγιέ, ζα τέμπε γκρόπτι κοπέ = ο
Τούρκος φιλοξενούμενος φίλος δεν είναι, μαζί σου τρώει, πίνει και από πίσω τον τάφο
σου σκάβει.
Τούρτσιν γκλέντα τρι ράμπουτι, γκάρμπατ, γκάρλοτο ι κέφετ = ο Τούρκος τρία πράγματα
βλέπει, την πλάτη, τον φάρυγγα και το κέφι του.
Ντέτου σε βόντισς Τούρτσιν, πάσι σβίνιε = αν είναι να γυρίζεις τον Τούρκο εδώ και εκεί,
βόσκησε (καλύτερα) γουρούνια.
Τούρτσιν κόλι, Ουρούμιν μόλι = τον Τούρκο σφάξτον, τον Έλληνα παρακάλεσε τον
Τούρτσιν σας σίλα, Γκιρκ σας κινίγα, ντοκάρα χάνα να εϊσόγιε χάλα = ο Τούρκος με τη
δύναμη, ο Έλληνας με το γράψιμο, μας έφεραν σε αυτό το χάλι.
Β. ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ
Μπουλγκάρινατ για ζασπάλ ι κράβατ μου τσαρβούλετε = ο Βούλγαρος κοιμήθηκε και του
έκλεψαν τα τσαρούχια
Γ. ΕΛΛΗΝΕΣ
Γκάρκας σας αραμπί φάτα ζάϊτσι = ο Έλληνας με το κάρο, πάλι λαγούς πιάνει
Γκαρκ πουτ βολ τέλε τράσι = ο Έλληνας κάτω από το βόδι μοσχάρι ψάχνει
Γκάρκας πραφ καπέ = ο Έλληνας όρθιος σκάβει
Τρι χαϊντούτε, τσέτερι καπιντάνε = τρεις αντάρτες, τέσσερις καπετάνιοι (η παροιμία αυτή
υπάρχει και στα τουρκικά και στα ιταλικά για τους Έλληνες)
Δ. ΡΩΜΑ
Τρι τσιγγάνε, τσαλ παζάρ = τρεις τσιγγάνοι, ολόκληρο παζάρι
Γιεγκούπτιν πριζ παρί ι να τζαμίγετα νι στίπα = ο
γύφτος χωρίς λεφτά δεν πατάει στο τζαμί
Γιεγκούπτινας ανάς γκουσά ρούκναλι να σβάντμπα
ι τόμουσα πούκνα τάπανετ = τον γύφτο μία φορά
χρειάστηκε να τον καλέσουν σε γάμο, αλλά του
έσπασε το νταούλι
Κακβό μισά τρασέσς κατού ντιβ ρασσετάριν; = τι Ρωμά
μου τρέμεις σαν τρομοκρατημένος τσιγγάνος;
Ε. ΠΟΜΑΚΟΙ
Πομάκ γιε βίντε μπέλα όφτσα ι ρεκάλιε τσσίγιε μάναχου λόϊ = ο Πομάκος είδε άσπρο
πρόβατο και νόμισε ότι είναι όλο πάχος
Για Τούρτσιν στάνβαμ, μπέη ακουμά στορίτε = αν με κάνετε μπέη, τότε θα γίνω Τούρκος
Πομάκ πρασσίφ, Μπουλγκάριν βασσίφ, ι Γκαρκ γκουβμίφ ι τι τσέκαϊ ντατά ουμίλβατ = από
Πομάκο σκονισμένο, από Βούλγαρο ψειριάρη και από Έλληνα χεσμ…ο (φοβητσιάρη),
περίμενε να σε λυπηθούν

ΖΑΓΑΛΙΣΑ
Διμηνιαία έκδοση
Ιδρυτής/Εκδότης: Κέντρο Πομακικών Ερευνών, Διευθυντής: Ιμάμ Αχμέτ, Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο: kepoer@yahoo.gr, Ιστότοπος: www.zagalisa.gr, Τηλέφωνο
επικοινωνίας: 6988.448.432, Ποσό Ετήσιας Συνδρομής 20€, Αρ. Λογαριασμών Τραπεζών: Eurobank 0026-0140-11-0102111312, Εθνική 378/365735-37
(Παρακαλούμε ζητάτε ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ από την Τράπεζα την αναγραφή του ονοματεπώνυμού σας ως αιτιολογία κατάθεσης)