Jean-François Pérouse

Constantinople 1900
Journal photographiquede T.Wild
 Jean-François Pérouse

Constantinople 1900
Journal photographique de T. Wild

Κωνσταντινούπολη 1900
Φωτογραφικό οδοιπορικό του T. Wild

Collection Pierre de Gigord

Légendes de Theodore Antoniades - Can Firûze

Υπομνηματισμός Φωτογραφιών: Θεόδωρος Αντωνιάδης - Can Firûze

Traduit en grec par Constantia Yiakoumetti

Απόδοση στα ελληνικά: Κωνσταντία Γιακουμέττη
 Όσο πληθωρική και εκλεκτή κι αν είναι η διπλανή
παρέα μέσα στο τραίνο, δεν παύει να είναι φλύαρη.
Η κατάκτηση κάποιου προσωπικού χρόνου και η
δυνατότητα απομόνωσης ή στοχαστικής ησυχίας
κατά τη διάρκεια αυτού του μεγάλου ταξιδιού
από τη Βιέννη είναι δύσκολη, μέσα σ’ αυτόν
τον συγχρωτισμό αριστοκρατών. Φροντίζω να
διαθέσω λίγο χρόνο για τους φακέλους μου και την
εποικοδομητική ανάγνωση των Grosvenor, Edwin de
Leon, Eliot Warburton, Crawford και Κουφόπουλου,
παρόλο που οι ταξιδιωτικοί οδηγοί δεν με
ενθουσιάζουν ιδιαίτερα εξαιτίας του διδακτικού τους
χαρακτήρα.
Η αλαζονική και επιπόλαιη πολυλογία των
διπλωματών της ηπειρωτικής Ευρώπη, καθώς τους
βλέπω μέσα στο τραίνο στρογγυλοκαθισμένους να
πίνουν και καπνίζουν χυδαία, μ’ εκνευρίζει ολοένα
και περισσότερο. Οι γυναίκες τους, όλες «Μαντάμ
Μποβαρύ» εν δυνάμει, συνομιλούν συνήθως για
πιο ενδιαφέροντα θέματα που τουλάχιστον έχουν
σαφήνεια και τις αφορούν προσωπικά. Χωρίς
αμφιβολία, προτιμώ πολύ περισσότερο τη συντροφιά
των πολύγλωσσων νεαρών που ταξιδεύουν σ’
αναζήτηση της περιπέτειας ή αυτή των εμπόρων και
των συγγραφέων.

20
 Compagnie abondante et choisie, certes,
mais parfois trop bavarde. Dure conquête de
l’intimité et du silence ou contemplatif au
cours de ce long voyage depuis Vienne, tout
en distinguée promiscuité. Je me ménage un
peu de temps pour mes dossiers et la lecture
instructive de Grosvenor, Edwin de Leon,
Eliot Warburton, Crawford et Coufopoulos
(quoique les guides touristiques ne m’enthou-
siasment guère, tant ils sont didactiques).

La faconde suffisante et superficielle des

diplomates européens (du continent), en per-
pétuelle représentation, même quand ils sont
trivialement attablés à boire et fumer dans un
train, m’irrite de plus en plus. Leurs femmes,
toutes des « Bovary » en puissance, ont géné-
ralement une conversation plus intéressante
parce qu’au moins personnelle et précise.
Mais je préfère assurément la compagnie des
jeunes aventuriers polyglottes, des commer-
çants et des écrivains aimantés par l’ailleurs.

21
36
37
 Στο βάθος η Σταμπούλ. Δεξιά, διακρίνουμε την είσοδο του Κεράτιου κόλπου.

52
Au loin, Stamboul. L’entrée de la Corne d’Or se devine à peine sur la droite.

53
 Το ρολόι της προκυμαίας δείχνει έξι (φράγκικη ώρα). Οι άμαξες μεταφέρουν τον κόσμο που μόλις έχει αφιχθεί δια θαλάσσης.
Οι αχθοφόροι, σαστισμένοι από τον κόσμο της Δύσης, βαραίνουν το βήμα τους.

70
Il est six heures (à la franque) à l’horloge du quai. Les victorias redistribuent les personnes récemment arrivées par mer.
Le pas des porteurs aveuglés par l’Occident s’alourdit.

71
74
 Φεύγοντας, αγόρασα μια σειρά καρτ
ποστάλ από τους Αδελφούς Fruchtermann
& Ludwigsohn. Έτσι δε θα χρειαστεί να
φωτογραφίσω τα μνημεία, τα μαυσωλεία,
το Παλαιό Ανάκτορο, τον Ιππόδρομο, την
επιβλητική Κρήνη του Γουλιέλμου Β΄, τα
αναρίθμητα τζαμιά και εκκλησίες, το Εγιούπ,
τα καταφαγωμένα από την αγράμπελη
υδραγωγεία, τα τείχη με τις ρωγμές τους,
τις βρύσες, τις σκεπαστές αγορές, τα
Καραβάν Σεράι, τα Πριγκηπονήσια, και
όλα τα υπόλοιπα κοινότοπα αξιοθέατα
που λαχταρούν οι Ευρωπαίοι επισκέπτες
της Κωνσταντινούπολης. Στ’ανάθεμα οι
δερβίσηδες, το Τοπκαπί, τα Βυζαντινά
μνημεία κι οι γενίτσαροι, τόσο άγρια
σφαγιασμένοι. Ας ρίξουμε στον Κεράτιο τα
βαρετά έργα τεσσάρων αιώνων Ευρωπαίων
περιηγητών όλο έπαρση για τους εαυτούς τους
και και την πολυμάθειά τους.
En remontant des quais – sacrée déclivité
d’ailleurs – j’ai acheté chez Fruchtermann et
Ludwigsohn Frères une série de cartes postales ;
ce qui me dispensera de prendre en photo les
monuments, les mausolées, le Vieux Sérail,
l’hippodrome, la Fontaine de Guillaume II
toute arrogante, les innombrables mosquées,
les églises, Eyoub, les aqueducs dévorés par
l’ampélopsis, les murailles fissurées, les fon-
taines, les marchés couverts, les caravansé-
rails, les Îles des Princes, et tous les autres
lieux communs chers aux voyageurs euro-
péens à Constantinople. Au diable les dervi-
ches, Topkapi, les vestiges byzantins et les ja-
nissaires si cruellement occis. Jetons à la
Corne d’Or les œuvres pesantes de quatre siè-
cles de voyageurs européens tout imbus
d’eux-mêmes et de leur érudition.
75
 Το λευκό ψηλό κτήριο της αυτοκρατορικής Οθωμανικής Τράπεζας κι ο Πύργος του Γαλατά που δεσπόζει στην άκρη της γέφυρας.

98
Le haut bâtiment blanc de la Banque impériale ottomane et la Tour de Galata dominent le débouché du pont.

99
 Από τη Γέφυρα προς τα βόρεια, ο κόλπος του Χρυσού Κέρατος - το όνομά του θα πρέπει να οφείλεται στη μαγευτική καταχνιά των
φλογερών νερών του δειλινού- είναι κλειστός από τα κατάρτια των μαουνών που στήνονται σαν λόχμες στις παρυφές ενός δάσους ή σαν
ένα νεαρό δέντρο σε κακή κατάσταση. Στηρίγματα, παλαμάρια, έρμαια των ανέμων. Εικόνες που θυμίζουν το Χογκ - Κογκ. Πλοιάρια σε
αναμονή, σαν κατάκοπα σώματα, ξαπλωμένα το ένα πλάι στο άλλο.

112
Du pont, vers le nord, la Corne d’Or ­– je comprends la raison d’être de cette appellation, au féérique poudroiement des eaux
flamboyantes en fin de journée – est fermée par les mâts des mahonnes, hérissés comme des taillis à l’orée d’un bois :
comme une jeune plantation mal entretenue ; tuteurs, joncs en proie aux vents. Visions de Hong-Kong.
Embarcations en attente, comme des corps allongés au coude à coude, fourbus.

113
118
 Χαράσσοντας τα νερά, τα υπέρμετρα μακριά κουπιά
ραβδίζουν τον ορίζοντα, σαν πεισματάρικα έντομα που δεν
παρατάνε το θύμα τους. Λόγχες τεταμένες προς τον ατάραχο
ουρανό. Τριγύρω, ένα σύννεφο από ιστιοφόρα, τα περισσότερα
από τα οποία μένουν ακίνητα με τα πανιά κατεβασμένα. Στο
βάθος, τα μεγάλα πλοία αγκυροβολημένα στο Γαλατά, τα
ατμόπλοια με τις λοξές καμινάδες, μοιάζουν σαν ζώα έλξης σε
ώρα ανάπαυσης.
Au ras de l’eau, les rames démesurément allongées strient la
perspective, insectes obstinés ne lâchant pas leur proie ; épées
brandies vers le ciel impassible. Alentour, nuées de voiliers, au
repos pour la plupart, voilure baissée. De loin, les gros bateaux
accostés à Galata, steamers à cheminée en biais, sont comme des
bêtes de trait au repos.
119
 Πιο πέρα, η διάβαση δια θαλάσσης εκτελείται από καΐκια με κουπιά. Οι περαματάρηδες, σιωπηλοί, καθισμένοι στο λεπτό σαν βέλος
πλεούμενό τους, μοιάζουν σαν να είναι μέσα στην κατευνασμένη Στύγα. Ο άνεμος, νοτιοδυτικός: ο παχύς καπνός των ατμών σχηματίζει
στον ουρανό ένα παλίμψηστο χειρόγραφο από στιγμιαία εικονογράμματα που αδυνατώ να κατανοήσω όσο και τις γλώσσες που μιλιούνται
εδώ.

124
Plus loin, ce sont les caïques aux rames en quenouille, drôles de fuseaux qui assurent le franchissement par la voie d’eau. Passeurs qui
interpellent à peine, assis dans leur esquif effilé posé comme une flèche aux aguets sur le Styx assagi. Le vent vient du sud-ouest :
la fumée grasse des vapeurs dessine d’éphémères pictogrammes projetés dans le ciel palimpseste,
que je ne décrypte pas plus que les langues ici communément parlées.

125
 Ξανά η Μεγάλη Οδός και δεξιά, το μαγαζί πουκαμίσων των αδελφών Λαζαρίδη.

150
Encore l’avenue Kara-keuï. À droite, le commerce de chemises Lazarides frères.

151
 Οι παγωτατζήδες έχουν κάνει
την εμφάνισή τους, στημένοι
στο πλακόστρωτο. Όλος ο
κόσμος επιστρέφει από κάπου,
προσπαθώντας να προστατευθεί
από τον ήλιο με χίλιους δυο
τρόπους: μαύρες ομπρέλες, καπέλα,
γυναικεία καπέλα «α λα παριζιέν»,
διάφορα υφάσματα, κουρτίνες,
πρόχειρες σανίδες... Στο δρόμο
βλέπει κανείς φορτία όλων των
ειδών να μεταφέρονται με κάθε
τρόπο, πάνω σε ράχες ζώων,
κρεμασμένα στους ώμους ή στις
πλάτες ανθρώπων. Στην άκρη της
γέφυρας του Γαλατά, άνδρες κάθε
λογής, περαστικοί και πλανόδιοι
πωλητές , συνωστίζονται μπροστά
στη φωτογραφική μου μηχανή που
τους κινεί την περιέργεια. Γυναίκες
με ευρωπαϊκές φορεσιές περνούν
φευγαλέα κάτω από τα ενοχλητικά
βλέμματα των ανδρών.
164
Les vendeurs de sorbets sont
sortis, postés à même le pavé. Tous
les hommes rentrent, poussés par le
soleil dont on se protège de mille
manières. Ombrelles noires, cha-
peaux, coiffes à la parisienne des
dames, tentures, toiles, rideaux,
planches de fortune. Transport sous
toutes ses formes : traction animale,
portage humain, charge attachée au
cou ou disposée sur les dos pliés.
Au pied de la montée sur Galata,
attroupement masculin de vendeurs
à trépieds, nasses et couffes et
passants intrigués par mon
appareil. Femmes à l’européenne,
furtives, sous les regards pesants.
165
 Το Γαλλικό Νοσοκομείο σηματοδοτεί την είσοδο στη Μεγάλη
Οδό. Κάποιες ώρες οι τοίχοι του είναι ιδιαίτερα περιζήτητοι. Λένε
ότι οι γυναίκες που χτενίζουν τα μαλλιά τους σε μια μακριά πλεξίδα
είναι ανύπαντρες νεαρές ή έτοιμες για γάμο, ενώ από τη στιγμή που
παντρεύονται κάνουνε πλέον δυο πλεξίδες. Τρυφερές υποδηλώσεις.
204
L’hôpital français (léproserie ?) marque l’entrée de la Grand’rue.
À certaines heures, comme le matin, ses murs sont appréciés. On dit
que les femmes qui s’attachent ainsi les cheveux – longue tresse
unique – sont des jeunes femmes non mariées, ou à marier ; et
qu’une fois mariées elles se font deux tresses. Douces épiphanies.
205
 Στην αποβάθρα του Καντηλλί, κάτω από τους αγέρωχους πλάτανους, βλέπει κανείς ακόμα ωραίες αιθέριες υπάρξεις με φαρδιά καπέλα
εκτεθειμένα στον άνεμο.

230
Au débarcadère de Candilli, sous les platanes altiers, encore des belles éthérées arborant de larges coiffes exposées au vent et
aux commentaires discrets.

231
 Constantinople 1900. Journal photographique est la publication d’un album
photographique inédit de T. Wild, voyageur britannique, par ailleurs inconnu. L’essentiel
des photographies concernent Constantinople mais le voyage commence à Douvres, se
poursuit par Bruxelles, Vienne, la Roumanie, la Bulgarie, le retour se faisant par Naples,
Rome, Monaco, Nice. Les images collationnées sont exceptionnelles par leur format –
la plupart sont des panoramas d’excellente qualité – mais aussi par le sujet traité : les
populations de Constantinople in vivo. Et les monuments, tant photographiés par ailleurs,
relégués à l’arrière plan, sont devenus décor. En ce début de XXe siècle, T. Wild a su surtout
montrer non seulement combien, Constantinople est cosmopolite, vivante, bourdonnante
à souhait, avec les incessants mouvements des bateaux et des habitants mais aussi que
pour orientale qu’elle est, la capitale ottomane est aussi tellement occidentale. Les textes
et collages de Jean-François Pérouse, dans l’esprit de l’époque, à la suite de Loti, Gautier
et bien d’autres, viennent accompagner les images pour faire de cet ouvrage un carnet de
voyage véritablement « rêvé ».

Jean-François Pérouse est géographe (docteur et agrégé de géographie) et diplômé de l’INALCO

en turc. Il vit et travaille à Istanbul depuis septembre 1999 où il fut un temps pensionnaire de
l’Institut Français d’Études Anatoliennes (IFEA). Maître de conférences à l’Université Toulouse-
II, il est délégué auprès de l’Université Galatasaray (Istanbul) depuis le 1er octobre 2006. Il est 978-2-915936-10-0
également traducteur (Orhan Pamuk).