BÖLÜM IV

BETONARME YAPILARIN YATAY YÜKLERE GÖRE HESABI

(Rüzgar ve depreme göre tasarım)

 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

4.1. GİRİŞ

Yapılar, hizmet ömrü boyunca toprak itkisi, su basıncı ve mekanik aygıtların

oluşturduğu titreşimler yanıında deprem ve rüzgar etkilerinden dolayı da
yatay yüklerin etkisinde kalmaktadır. Bu nedenle yapıların
projelendirilmesinde düşey yüklerin yanında yatay yükler de dikkate
alınmaktadır. Özellikle topraklarımızın %98’ i etkin deprem kuşağında
bulunması nedeni ile yapıların tasarımında bu etkilere dayanıklı taşıyıcı
sistemlerin seçilmesi gerekmektedir.

4.2. RÜZGAR YÜKLERİNİN HESABI

Rüzgâr ve deprem yapıya aynı anda etkimediği kabul edilmektedir. Rüzgâra

göre hesapta yapının plandaki kenarlarından biri diğerine oranla çok büyükse,
projeci rüzgâr hesabını yalnız kısa kenar doğrultusunda yapmakla yetinebilir.
Çünkü rüzgâr etkisi kısa kenar doğrultusunda daha büyük, yapı rijitliği ise
105
daha küçük olabilmektedir.

Yapılara etkimesi muhtemel rüzgâr yükleri TS 498’ e göre hesaplanmaktadır.

Rüzgâr yükü yapı yüksekliği boyunca eşit yayılı olarak dağıldığı kabul
edilmektedir. Ancak bu dağılışın yapı yüksekliği boyunca eşit şiddette olması
zorunlu değildir (Şekil 4.1).
W2 (kN/m2)
W1 (kN/m2)

W (kN/m2)

Şekil 4.1. Rüzgar yükünün yapı yüksekliği boyunca dağılışı

 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Rüzgâra göre hesapta izlenecek yol aşağıda verilmektedir.

1- Cb ve Ce, rüzgâr basıncının (emme/basınç) hesabında gerekli olan yapı

geometrisine bağlı bir katsayıdır. TS 498’ den rüzgar esiş yönüne bağlı olarak
basınç olarak alınır (Şekil 4.2).

Şekil 4.2. Planda kare kesitli ve eğik çatılı yapılarda rüzgar yükünün ana taşıyıcı
sistem doğrultusunda dağılımı

106
2- Cp = |Cb|+|Ce|
3- q (kN/m2) rüzgar yükü yapı yüksekliğine olarak TS 498’ den hesaplanır.
4- W= Cp * q
5- Hesap çerçeve ya da yapının düşey taşıyıcı elemanlarının hepsi dikkate
alınarak yapılır. Örneğin Şekil 4.3’ de verilen 3-3 aksı için;

𝑙1 +𝑙2 ℎ ℎ2
F1= ∗ ( 21 + )∙𝑊
2 2
𝑙1 +𝑙2 ℎ ℎ3
F2= ∗ ( 22 + )∙𝑊
2 2
𝑙1 +𝑙2 ℎ ℎ4
F3= ∗ ( 23 + )∙𝑊
2 2
𝑙1 +𝑙2 ℎ4
F4 = ∗ ∙𝑊
2 2

olarak belirlenir. Hesaplanan bu yüklerden oluşan kat kesme kuvvetleri

çerçevenin o katındaki kolonlara rijitlikleriyle orantılı olarak dağıtılır.
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

A B C
1 A 1

l3
2
2

l2
3 3

l1
4 4
Plan
F4 F4

F3 h4
F3
W (kN/m2)

h3

W (kN/m2)
F2 F2
veya
h2

F1 F1 107
h1

Boy kesit
Şekil 4.3. Rüzgar etkisinden dolayı kat hizalarına gelen yatay yük

4.3. DEPREM YÜKLERİNİN HESABI

Deprem etkisinin yapıya kısa ya da uzun kenarı doğrultusunda etkidiği ama

aynı anda iki doğrultuda etkimediği kabul edilmektedir. Diğer taraftan
hesaplarda deprem etkisinin düşey bileşkesi dikkate alınmamaktadır. Ancak
bazı durumlarda bu etkinin çok daha olumsuz durumlar oluşturabileceği
açıktır. Bu nedenle de gerekli görülmesi durumunda bu etkinin de dikkate
alınması gerekmektedir. Deprem etkisinin yapı yüksekliği boyunca dağılımı
üçgen yayılı olduğu kabul edilmektedir (Şekil 4.4).
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

E (kN/m2) F4

h4
F3

h3
F2

h2
F1

h1
Şekil 4.4. Deprem yüklerinin yapı yüksekliği boyunca dağılımı

Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY-2018) deprem analizlerinde, binaların

yükseklik ve deprem tasarım sınıfına bağlı olarak, dayanıma göre tasarım ve
ile şekildeğiştirmeye göre tasarım yöntemlerinin kullanılabileceği belirtilmiştir.

Dayanıma göre tasarımda kullanılabilecek hesap yöntemleri:

108
a) Eşdeğer deprem yükü yöntemi
b) Mod birleştirme yöntemi
c) Zaman tanım alanında mod toplama yöntemi

Şekildeğiştirmeye göre tasarımda kullanılabilecek hesap yöntemleri:

a) Doğrusal olmayan itme yöntemleri

1) İtme yöntemi
2) Sabit tek modlu itme yöntemi
3) Değişken tek modlu itme yöntemi
b) Zaman tanım alanında doğrusal olmayan hesap yöntemi

Burada elle çözüme en uygun olan “Eşdeğer deprem yükü yöntemi” üzerinde
durulmaktadır. Ancak bu yöntemin kullanılabileceği binalarda, bazı
düzensizlik durumlarının oluşmaması gerekmektedir. Bu düzensizlik
durumları TBDY’ de belirtilmektir.
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

4.3.1. Hesap Yöntemlerinin Seçilmesi

Binaların yapıların hesabında kullanılacak eşdeğer deprem yükü yöntemi

ancak;

a) Deprem Tasarım Sınıfı (DTS), 1, 1a, 2, 2a ve 3, 3a, 4, 4a olan binalarda,

bina yüksekliği HN≤ 42 m ve her bir katta burulma düzensizliği
bulunmayan varsa, her bir katta nbi≤ 2.0 koşulunu sağlayan ve B2
düzensizliği bulunmayan binalarda
b) Deprem Tasarım Sınıfı (DTS), 1, 1a, 2, 2a ve 3, 3a, 4, 4a olan binalarda,
bina yüksekliği HN≤ 28 m olan tüm binalarda

kullanılabilmektedir.

4.3.2. Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi

Dayanıma göre tasarım kapsamında kullanılacak hesap yöntemleri, Eşdeğer 109

Deprem Yükü Yöntemi ve Modal Hesap Yöntemidir. Burada Eşdeğer Deprem
Yükü Yöntemi ile deprem hesabı üzerinde durulmaktadır. Eşdeğer deprem
yükü yönteminin uygulanabileceği binalar Tablo 4.1’ de verilmiştir

Tablo 4.1. Eşdeğer deprem yükü yönteminin uygulanabileceği binalar

(TBDY- Tablo 4.4)
Bina türü İzin verilen bina yükseklik sınıfı
DTS=1,1a,2,2a DTS=3,3a,4,4a
Her bir kata burulma düzensizliği BYS≥4 BYS≥5
katsayısının 𝜂𝑏𝑖 ≤ 2.0 koşulunu sağladığı
ve ayrıca B2 türü düzensizliğinin olmadığı
binalar
Diğer tüm binalar BSY≥5 BSY≥6

Burada, BSY Bina yükseklik sınıflarını göstermektedir ve Tablo 4.2’ de

verilmiştir(TBDY-Tablo 3.3).

Bina Kullanım Sınıfları ile bina önem katsayısı Tablo 4.3’ de

verilmektedir(TBDY Tablo 3.1).
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Tablo 4.2. Bina Yükseklik Sınıfları (BYS) (TBDY Tablo 3.3)

Tablo 4.3. Bina Kullanım Sınıfları Ve Önem Katsayıları

110
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Deprem yönetmeliğinde DD-2 Deprem yer hareketi düzeyinde kısa periyot

tasarım spektral ivme katsayısına bağlı olarak tanımlanan Deprem Tasarım
Sınıfları (DTS) Tablo 4.4’ de verilmiştir(TBDY Tablo 3.2).

Tablo 4.4. Deprem Tasarım Sınıfları (DTS) (TDY-Tablo 3.2)

4.3.2.1. Toplam Eşdeğer Deprem Yükünün Belirlenmesi

Eşdeğer deprem yükü yöntemi, yukarıda verilen koşulları sağlayan binalar için,
bir birine dik (x) ve (y) deprem doğrultuları için ayrı ayrı uygulanır. Bir binaya
etkiyen eşdeğer deprem yükü (taban kesme kuvveti) (VtE) : 111
𝑉𝑡𝐸 = 𝑚𝑡 ∙ 𝑆𝑎𝑅 (𝑇𝑝 ) ≥ 0.04 ∙ 𝑚𝑡 ∙ 𝐼 ∙ 𝑆𝐷𝑆 ∙ 𝑔 (4.1)

bağıntısı ile belirlenir. Burada; 𝑆𝑎𝑅 (𝑇𝑝 ) dikkate alınan doğrultu için, (Tp)
binanın hakim titreşim periyodu dikkate alınarak hesaplanan Azaltılmış
Tasarım Spektral ivmesini, 𝑆𝐷𝑆 kısa periyot için tanımlanan “Tasarım spektral
ivme katsayısını, I bina önem katsayısını ve 𝑚𝑡 binanın toplam kütlesini
göstermektedir.

1) Bina toplam kütlesi (𝒎𝒕 ):

𝑤𝑖 = 𝑤𝐺𝑖 + 𝑛 𝑤𝑄𝑖
i. katın hareketli yükü
Hareketli yük kütle katılım katsayısı
i. katın sabit yükü
𝑤𝑖
𝑚𝑖 = buradan,
𝑔

𝑚 𝑡 = ∑𝑁
𝑖=1 𝑚𝑖

olarak hesaplanır. 𝑚𝑖 , i. Kat döşemesinin toplam kütlesi

 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

2- Binanın Hakim Doğal Titreşim Periyodunun Belirlenmesi

Eşdeğer deprem yükünün uygulandığı tüm binalarda dikkate alınan

doğrultuda, binanın hakim periyodu aşağıda verilen bağıntı ile yaklaşık olarak
hesaplanabilir.

Burada i.kata etkiyen fiktif yükü gösteren Ffi, (VtE-ΔVNE) yerine herhangi bir
değer (örneğin 100) alınarak elde edilebilir. Bu bağıntı ile elde edilen hakim
doğal titreşim periyodu Tp’ nin deprem hesabına dikkate alınacak en büyük
değeri TpA periyodunun 1.4 katından daha fazla olamaz.

Binanın hakim doğal titreşim periyodu, DTS=1, 1a ve BYS≥6 olan binalarda ve

DTS=3,3a olan tüm binalarda yaklaşık olarak TpA olarak (TpTpA) alınabilir.
Burada TpA;
112
3/4
𝑇𝑝𝐴 = 𝐶𝑡 ∙ 𝐻𝑁 (4.2)

şeklinde hesaplanır. Bu bağıntıda Ct, taşıyıcı sistem sınıfına bağlı bir katsayıdır
ve betonarme çerçevelerden oluşan binalarda Ct=0.1, çelik çerçeve veya çaprazlı
çelik çerçevelerden oluşan binalarda Ct=0.08, diğer tüm binalarda Ct=0.07
olarak alınır.

Deprem etkisinin tamamen betonarme perdeler tarafından karşılandığı

binalarda Ct;

Bağıntısı ile hesaplanır. Burada At, eşdeğer alanı göstermektedir ve

bağıntısı ile hesaplanır.

 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

3- Azaltılmış Tasarım Spektral İvmesi (SaR) hesabı

Yatay deprem etkisi altında azaltılmış tasarım ivme spektrumu;

𝑆𝑎𝑒 (𝑇)
𝑆𝑎𝑅 (𝑇) = (4.3)
𝑅𝑎 (𝑇)

bağıntısı ile hesaplanır. Burada, 𝑺𝒂𝒆 (𝑻), DD-2 deprem yer hareketi için
tanımlanan Yatay Elastik Tasarım Spektral İvmesini, 𝑹𝒂 (𝑻) ise Deprem Yükü
Azaltma Katsayısını göstermektedir.

 Yatay Elastik Tasarım Spektral İvmesi

Dikkate alınan herhangi bir deprem yer hareketi düzeyi için yatay elastik
tasarım ivme spektrumunun ordinatları olan yatay elastik tasarım spektral ivmeleri
Sae(T), doğal titreşim periyoduna bağlı olarak yerçekimi ivmesi [g] cinsinden
aşağıda verildiği gibi hesaplanır.

113
(4.4)

Burada SDs ve SD1 tasarım spektral ivme katsayılarını, T ise doğal titreşim
periyodunu göstermektedir. Tasarım spektral ivme katsayıları ise;

SDs= Ss Fs
(4.5)
SD1=Sl F1

şeklinde hesaplanır. Burada Fs ve F1 yerel zemin sınıfına bağlı katsayıları

göstermektedir( Tablo 4.4 ve Tablo 4.5). Ss ve S1 ise boyutsuz harita spektral
ivme katsayılarını göstermektedir ve Türkiye Deprem Tehlike Haritalarından
alınır(Şekil 4.5) .

Ss: Kısa periyot harita spektral ivme katsayısı

S1: 1.0 saniye periyot için harita spektral ivme katsayısı
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Tablo 4. 5. Kısa periyot bölgesi için Yerel Zemin Etki Katsayıları

(TBDY-Tablo 2.1)

Tablo 4.6. 1.0 saniye periyot için Yerel Zemin Etki Katsayıları
(TBDY-Tablo 2.2).

114

Şekil 4.5 Türkiye Deprem Tehlike Haritası

 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

 Yatay Tasarım Spektrum Köşe Periyotları

Yatay tasarım spektrum köşe periyotları TA ve TB aşağıda verildiği gibi

belirlenir (Şekil 4.6).

𝑆 𝑆
𝑇𝐴 = 0.2 ∙ 𝑆𝐷1 ve 𝑇𝐵 = 𝑆𝐷1
𝐷𝑠 𝐷𝑆

Sabit yerdeğiştirme bölgesi geçiş periyodu TL= 6 s olarak alınır.

115

Şekil 4.6. Yatay elastik tasarım spektrumu

 Deprem Yükü Azaltma Katsayısı

Dayanıma göre tasarım çerçevesinde, öngörülen süneklik kapasitesi-dayanım

talebi ilişkisi ve buna bağlı olarak belirlenen deprem yükü katsayıları TBDY-
EK-A’ da kapsamlı olarak verilmiştir. Doğrusal elastik deprem yüklerinin
azaltılmasında dikkate alınacak Deprem Yükü Azaltma Katsayısı Ra(T) ;

(4.6)

şeklinde tanımlanmıştır. Burada R, taşıyıcı sistem davranış katsayısını, D

dayanım fazlalığı katsayısını, I ise bina önem katsayısını göstermektedir(Tablo
4.6).
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Eşdeğer deprem yükü ( taban Kesme kuvveti)

𝑉𝑡𝐸 = 𝑚𝑡 ∙ 𝑆𝑎𝑅 (𝑇𝑝 ) ≥ 0.04 ∙ 𝑚𝑡 ∙ 𝐼 ∙ 𝑆𝐷𝑆 ∙ 𝑔

bağıntısı ile hesaplandıktan sonra, katlara etkiyen eşdeğer deprem yükleri

belirlenir.

4- Katlara Etkiyen Eşdeğer Deprem Yüklerinin Hesaplanması

Yukarıda verilen bağıntı ile hesaplanan eşdeğer deprem yükü, bina katlarına
etkiyen eşdeğer deprem yüklerinin toplamı olarak ifade edilir.

Binanın N. katına (tepesine) etkiyen eşdeğer deprem yükü ΔFN ;

şeklinde belirlenir. Toplam eşdeğer deprem yükünün ΔFN dışında kalan kısmı,
N. kat dahil olmak üzere bina katlarına aşağıda verildiği gibi dağıtılır.
116
Deprem yüklerinden bina tabanında meydana gelen toplam devrilme momenti;

bağıntısı ile hesaplanır.

Deprem hesabı yukarıda verildiği gibi her bir doğrultu için (X ve Y) ayrı ayrı
yapılır.

Notlar: 1) Kat döşemelerinin rijit diyafram olarak modellenmesi durumunda yukarıdaki

bağıntılar ile hesaplanan FiE eşdeğer deprem yükü, i. Kattaki ana düğüm noktasına,
dikkate alınan deprem doğrultusunda etkitilir.

2) Kat döşemelerinin levha (membran) sonlu elemanlar ile modellenmesi

durumunda i. Katta j. Düğüm noktasına etkiyen eşdeğer deprem yükü;

(𝑠)
(𝑠) (𝑠) (𝑠) (𝑠) (𝑠) 𝑤𝑗
Burada 𝑚𝑗 : j düğüm noktasının (𝑤𝑗 = 𝑤𝐺𝑗 +𝑛 𝑤𝑄𝑗 → 𝑚𝑗 = ) şeklinde
𝑔
hesaplanan tekil kütlesidir.
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Tablo 4.7. Bina taşıyıcı sistemleri için taşıyıcı sistem davranış katsayısı,
dayanım fazlalığı katsayısı ve izin verilen bina yükseklik sınıfları (TBDY-Tablo
4.1)

117

Dayanım fazlalığı katsayısı, taşıyıcı sistem elemanlarının yüksek veya sınırlı düzeyde sünek davranışa
karşı gelen (eğilme momenti, çekme kuvveti vb) azaltılmış iç kuvvetlerin hesabında kullanılmaz (D=1).
Taşıyıcı sistem elemanlarının sünek olmayan davranışına karşı gelen (betonarme elemanlarda kesme
kuvveti, çelik elemanlarda birleşimlere etkiyen kuvvetler ve benzeri) azaltılmış iç kuvvetler için Dayanım
Fazlalığı katsayısı çarpan olarak kullanılır(D>1). Ancak, süneklik düzeyi yüksek taşıyıcı sistemlerde D
katsayıları ile büyütülen iç kuvvetler, kapasite tasarım ilkesinin gereği olarak tanımlanmış (izin verilen)
kesitlerdeki akma durumu ile uyumlu iç kuvvetlerden daha büyük alınacaktır.
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Uygulama -Eşdeğer deprem yükü hesabı

1 2 3
A A

350
B B

350
C C

350
D D
450 550
300

3. kat
118
300

4. kat

2. kat
300

1. kat
300

C-C aksı çerçevesi

Bina bilgileri;
Kat sayısı (bodrum hariç): 4 kat
Kat alanı : 105 m2
Toplam alan : 420 m2
Kullanım amacı : Konut
Taşıyıcı sistem : çerçeve
Yapı toplam yüksekliği : 12 m
Yerel zemin sınıfı : ZC
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Herbir katta toplam hareketli yük: 315 kN

Her bir katta toplam sabit yük: 610 kN
Bina Yükseklik Sınıfı
10.5 𝑚 ≤ 𝐻𝑁 ≤ 17.5 olduğundan BYS=6 olur.

Katlara etkiyen eşdeğer deprem yüklerinin belirlenmesi

Toplam eşdeğer deprem yükü:

𝑉𝑡𝐸 = 𝑚𝑡 ∙ 𝑆𝑎𝑅 (𝑇𝑝 ) ≥ 0.04 ∙ 𝑚𝑡 ∙ 𝐼 ∙ 𝑆𝐷𝑆 ∙ 𝑔

1) Bina toplam ağırlığı (W):

Her bir katın ağırlığı : wi=gi +n qi

(n=0.30 haraketli yük kütle katılım katsayısı Tablo 4.3)

wi= 610 +0.30 x 704.5 kN

W=4x704.5 = 2818 kN 119

𝑾 𝟐𝟖𝟏𝟖
𝒎𝒊 = = = 𝟐𝟖𝟕. 𝟐𝟔 (𝒕)
𝒈 𝟗.𝟖𝟏

2) Binanın Hakim Doğal Titreşim Periyodu

3 3
𝑇𝑝𝐴 = 𝐶𝑡 ∙ 𝐻𝑁4 = 0.1 ∙ 124 = 0.645 𝑠

Bu bağıntıda Ct, taşıyıcı sistem sınıfına bağlı bir katsayıdır ve betonarme

çerçevelerden oluşan binalarda Ct=0.1, çelik çerçeve veya çaprazlı çelik
çerçevelerden oluşan binalarda Ct=0.08, diğer tüm binalarda Ct=0.07 olarak
alınır.

3) Azaltılmış Tasarım Elastik Tasarım Spektral İvmesi

𝑆𝑎𝑒 (𝑇)
𝑆𝑎𝑅 (𝑇) = 𝑅𝑎 (𝑇)

Sae(T): Yatay elastik tasarım spektral ivmesi

 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Burada SDs ve SD1 tasarım spektral ivme katsayılarını, T ise doğal titreşim
periyodunu göstermektedir. Tasarım spektral ivme katsayıları ise;

SDs= Ss Fs
SD1=Sl F1

Ss ve S1 ise boyutsuz harita spektral ivme katsayılarını göstermektedir ve

Türkiye Deprem Tehlike Haritalarından alınır. Bu örnekte;

Ss= 1.0, Sl= 0.3 olduğu kabul edilsin.

Zemin Sınıfı ZC olduğundan Fl=1.5 ve Fs= 1.2 olarak ilgili tablodan alınır. 120
SDs= Ss Fs = 1*1.2 = 1.2 g
SD1=Sl F1= 0.3 * 1.5 = 0.45 g

Bina türü konut olduğundan BKS=3, Yapı Önem Katsayısı I=1.0 dir. (TBDY
Tablo 3.1)
Buna göre SDS=1.2 ≥ 0.75 olduğundan BKS= 3 için Deprem Tasarım Sınıfı DTS=1
olur.
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Yatay Tasarım Spektrumları köşe periyodları:

𝑆 0.45
𝑇𝐴 = 0.2 ∙ 𝑆𝐷1 = 0.2 = 0.075 𝑠
𝐷𝑠 1.2

𝑆 0.45
𝑇𝐵 = 𝑆𝐷1 = = 0.375 𝑠
𝐷𝑆 1.2

TL = 6 sn alınır.

TB=0.375 ≤ T= 0.645 ≤ TL=6 sn olduğundan

𝑺𝑫𝟏 𝟎.𝟒𝟓
𝑺𝒂𝒆 (𝑻) = = = 𝟎. 𝟔𝟗𝟖 𝒔
𝑻 𝟎.𝟔𝟒𝟓

4) Deprem Yükü Azaltma Katsayısı

121
Burada D, dayanım fazlalığı katsayısını göstermektedir ve TBDY Tablo 4.1’ de
taşıyıcı sisteme göre verilmiştir.

T= 0.645 s ≥ TB= 0.375 s olduğundan

𝑅 4
𝑅𝑎 (𝑇) = =1=4
𝐼

Burada R, taşıyıcı sistem davranış katsayısını göstermektedir. Ve TBDY Tablo

4.1’ de verilmektedir.

Azaltılmış Tasarım Elastik Tasarım Spektral İvmesi

𝑆𝑎𝑒 (𝑇) 0.698

𝑆𝑎𝑅 (𝑇) = = = 0.1745
𝑅𝑎 (𝑇) 4

olarak elde edilir.

5) Eşdeğer deprem yükü (Taban kesme kuvveti):

𝑉𝑡𝐸 = 𝑚𝑡 ∙ 𝑆𝑎𝑅 (𝑇𝑝 ) ≥ 0.04 ∙ 𝑚𝑡 ∙ 𝐼 ∙ 𝑆𝐷𝑆 ∙ 𝑔
𝑉𝑡𝐸 = 287.26 ∙ 0.1745 ∙ 9.81 ≥ 0.04 ∙ 287.26 ∙ 1 ∙ 1.2 ∙ 9.81

𝑽𝒕𝑬 = 𝟒𝟗𝟏. 𝟕𝟒 𝒌𝑵 ≥ 𝟏𝟑𝟓. 𝟐𝟔 𝒌𝑵

 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

6) Katlara etkiyen deprem yükü:

𝑤𝐻
𝐹𝑖 = (𝑉𝑡 − ∆𝐹𝑁 ) ∑ 𝑤𝑖 𝐻𝑖
𝑖 𝑖

En son kata etkiyen ek eşdeğer deprem yükü

∆𝐹𝑁 = 0.0075 𝑁 𝑉𝑡 = 0.0075 ∙ 12 ∙ 491.74 = 44.26 𝑘𝑁

Kat Kat Kat wi hi 𝑤𝑖 ℎ𝑖 𝑤𝑖 𝐻𝑖

𝐹𝑖 = (𝑉𝑡 − ∆𝐹𝑁
yüks. ağırlığı ∑ 𝑤𝑖 ℎ𝑖 ∑ 𝑤𝑖 𝐻𝑖
Hi (m) wi (kN)
4 12 704.5 8454 0.40 179.0+44.26
3 9 704.5 6340.5 0.30 134.24
2 6 704.5 4227 0.20 89.50
1 3 704.5 2113.5 0.10 44.74
∑ 2818 21135 1.0 491.74
122

179+44.26 kN
300

4.kat 223.26 kN

134.24 kN
357.50
300

3.kat
89.50
2.kat 447.00
300

44.74
1.kat 491.74
300

Eşdeğer Deprem Yükleri Kat Kesme Kuvvetleri

NOT: Kat yükleri, çerçevede bulunan kolonların eğilme doğrultusundaki rijitliklerinin, tüm
kat kolonlarının eğilme doğrultusundaki rijitlik toplamına oranına bağlı olarak çerçeve
yüklerine dönüştürülebilir.
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

4.4. ÇERÇEVE SİSTEMLERİN YATAY YÜKE GÖRE YAPISAL

ÇÖZÜMLEMESİ (Muto Yöntemi)

4.4.1. Bu yöntemin varsayımları;

1) Yatay yüklerin etkisiyle kolon ve kirişlerde oluşan momentlerin

diyagramı doğrusaldır.
2) Bu momentler kolonların bazı bölgelerinde sıfırdan geçer.
3) D değerleri: V herhangi bir katın kesme kuvvetini ve 𝛿 da bu kattaki
düşey taşıyıcıların üst uçlarının alt uçlarına göre yatay
yerdeğiştirmelerini göstermek üzere;
D= V/ 𝛿 değerleridir. (Kayma çerçevesi)
 Çerçeve kirişleri kolonlara rijit olarak bağlıdır.
 Şekildeğiştirmeler de doğrusal elastiktir.

4.4.2. Hesap Sırası

1- Taşıyıcı sistem her kat kolonlarından kesilerek üste kalan yatay kuvvetlerin 123
toplamlarından her bir kattaki kesme kuvvetinin değeri bulunur.

2- Sistemi oluşturan elemanların rijitlikleri hesaplanır (k= I/l) .

Normal kat kolonlarında:

k1 k2

kc
𝑘1 +𝑘2 +𝑘3 +𝑘4 𝑘
𝑘= 𝑎 = 2+𝑘 D=a kC
2𝑘𝑐
k3 k4

Temel kolonlarında (Temelel ankastre bağlı kolonlar)

k1 k2
𝑘1 +𝑘2 0.5+𝑘
𝑘= 𝑎= D=a kC
kc 𝑘𝑐 2+𝑘
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Temel kolonlarında (temele mafsallı bağlı kolonlar)

k1 k2
𝑘1 +𝑘2 0.5+𝑘
𝑘= 𝑎= , D=a kC
𝑘𝑐 1+2𝑘
kc

3-Katlarda bulunan her bir kolonun kesme kuvveti belirlenir.

𝐷𝑗
𝑉𝑗 = 𝑉
∑𝐷 𝑖

Burada; Vi: i.kat kesme kuvvetini, Dj : i.katta j. Kolonun D değerini , Vj: i. Katta j
kolonunun kesme kuvvetini göstermektedir.

4-Yapıdaki tüm kolonların “y” değerleri hesaplanır.

y0: k, kat adeti, yükün yayılış biçimi ve katın yerine bağlı bir katsayı

𝑘1 +𝑘2
y1: k ve 𝛼1 = 𝑘3 +𝑘 4
’ e bağlı bir katsayıdır. En alt katta ya da 𝛼1 = 1 için
124
y1=0 olur. Aksi halde tablodan alınır.

ℎ𝑖+1
y2: k ve 𝛼2 = ‘ ye bağlı bir katsayıdır. En üst katta ya da 𝛼2 = 1 için y2=0
ℎ𝑖
olur. Aksi takdirde tablodan alınır.

Kolonların y değeri; y= y0+y1+y2+y3 olarak belirlenir.

Kiriş rijitlikleri ve kat yükseklikleri eşitse y=y0 alınır. Kolonlarda momentlerin

sıfır olduğu kesitler belirlenir.
Mü
(1-y)hi
hi

𝑉𝑗
y.hi

Ma

5-Kolon uç momentleri hesaplanır.

𝑀𝑎 = 𝑉𝑗 𝑦. ℎ𝑖
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

𝑀ü = 𝑉𝑗 (1 − 𝑦)ℎ𝑖 bağıntıları ile hesaplanır. Elemanda çekme oluşturdukları

tarafa çizilirler. Bu hesap sırası aşağıda verilmiştir.
Kolon kesme kuvvetleri Kolon uç momentleri

𝑀ü = 𝑉𝑗 (1 − 𝑦)ℎ𝑖
∑𝐹
∑𝐷

∑𝐷
∑𝐷

𝑀𝑎 = 𝑉𝑗 𝑦. ℎ𝑖
𝐷
𝐷
D=a.kc

𝑉𝑐 =
V=∑ 𝐹
Kolon

(1-y)h
Kat

yh
kc
k

y
a

6-Kiriş uç momentleri belirlenir. M’a

Vj M3 k3

Ma M’a M’ü 125

k1 M1 M2 k M3
Fi 2 2 k3 M’=M3=M’a+M’ü
2
Mu M’ü Ma
M1 M2
2 k1 2 k2
2

Mu
M=M1+M
22
=Ma+Mü

Ma ve Mi daha önce kolon uç momentleri olarak olduklarından M değeri

bellidir. M1 ve M2 sırasıyla çerçeve kirişinin birinci ve ikinci açıklıklarına eşit
kiriş uç momentleri olmak üzere, denge gereği M=M1+M2=Ma+Mü olmak
zorundadır. Bu durumda kolon uç momentleri toplamı olarak bu M değeri kiriş
rijitlikleri ile (k1, k2) orantılı olarak dağıtılmak suretiyle M1 ve M2 kiriş
momentleri hesaplanabilmektedir.
M
k1 k2 k3

r1 r2
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

𝑘1 𝑘2
𝑟1 = 𝑘 , 𝑟2 = 𝑘 r1+r2=1.0
1 +𝑘2 1 +𝑘2

𝑀1 = 𝑟1 (𝑀𝑎 + 𝑀ü ) → 𝑀1 = 𝑟1 𝑀

𝑀2 = 𝑟2 (𝑀𝑎 + 𝑀ü ) → 𝑀2 = 𝑟2 𝑀

M1
k1 k2 k3
M2

Hesaplanan kolon ve kiriş uç momentleri çerçeve üzerinde gösterilir.

F4
V4=F4
F3
V3=F4+F3

126
F2

V2=F4+F3+F2
F1
V1=F4+F3+F2+F1

Kolon ve kiriş momentleri diyagramı Katlarda kesme kuvveti diyagramı

7-Kiriş uç momentleri yardımıyla kiriş kesme kuvvetleri hesaplanır. Kiriş uç

momentleri (Mi, Mj) belirlenince sürekli kirişin her bir açıklığı bağımsız
düşünülerek bu kiriş uç momentlerinin oluşturduğu kiriş kesme kuvvetleri
diyagramı bulunur.
Mi Mj
𝑀𝑖 +𝑀𝑗
𝑉= 𝑙
l

Bu bağıntıda Mı ve Mj nin mutlak değeri kullanılır

.
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

8- Kolon normal kuvvetleri hesap edilir. Bu hesapta izlenecek yol ve

kullanılacak bağıntı bir şema ile aşağıda verilmektedir.
N0
Vsol
Vs
ağ
N
𝑁 = 𝑁0 + 𝑉𝑠𝑜𝑙 + 𝑉𝑠𝑎ğ

Deprem ve rüzgardan doğan kesit kuvvetlerinin işaretleri ∓ olabileceğinden

her iki işarette dikkate alınarak hesap en elverişsiz duruma göre yapılmalıdır.
Kirişlerde N kuvvetinin etkisi dikkate alınmayabilir.

127
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Uygulama - Yatay yüklere göre iki katlı ve iki açıklıklı bir çerçevenin yapısal
çözümlemesi

1- Yatay yükler depremden oluşmaktadır.

2- Kirişlerin hepsi tablalı olup kesitleri birbirine eşittir.
85
12

50 cm
25

3- Kolonların hepsinde enkesit boyutlarının büyüğü eğilme doğrultusundadır.

50 kN 25/50 25/50
1 2
25/30

290 cm
30/30

128
25/30

1.kat
5 6 7
30 kN 25/50 25/50
3 4
290 cm

Z.kat
30/30
25/30

25/30

8 9 10

350 cm 350 cm

30
25 30

30

Çözüm:

1- Kat kesme kuvvetleri

1. Katta V1= 50 kN
2. Katta V2 = 80 kN
2- Çerçeve elemanlarının eylemsizlik momentleri ve rijitlikleri
𝑏ℎ3
 Kirişlerde 𝐼= , k1 = I/l den hesaplanacaktır.
𝜇
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Kirişlerin hepsi tablalıdır (25/50)

𝑏𝑤 25
𝛽= = 85 = 0.294
𝑏

ℎ𝑓 12
𝛼= = 50 = 0.24 bu değerlere göre Tablo’ dan 𝜇=24.2
ℎ
alınmaktadır. Buradan;

8.5∗53
𝐼= = 43.91 dm3
24.2

43.91
𝑘= = 1.255 (k1=k2=k3=k4=k)
35

 Kolonlarda

𝑏ℎ3 𝐼
𝐼= , 𝑘𝑐 = 𝑙 den hesaplanır.
12

*5,7,8,10 nolu kolonlar (25/30)

𝐼=
2.5 33
= 5.625 𝑑𝑚4 𝑘𝑐 =
5.625
= 0.194
129
12 29

*6,9 nolu kolonlar

3 33 6.75
𝐼= = 6.75 𝑑𝑚4 𝑘𝑐 = = 0.233
12 29

Hesaplanan k değerleri sistem şemasında ait oldukları elemanlar üzerine

yazılmıştır. Kat kesme kuvvetleri de aşağıdaki şekilde verilmiştir.

50kN k1=1.255 1.255

1 2
290 cm

V1=50
0.233

0.194
0.194

1.kat
5 6 7
30 kN 1.255 1.255
3 4
kc=0.194

290 cm

Z.kat
0.233

0.194

8 9 V2=80
10
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

3-Kolonların k,y,a ve D değerlerinin hesabı

*1.Katta: Bu çerçevede kat yükseklikleri eşit, kolon başlıklarındaki rijitliklerin

toplamı da eşit dolduğundan ;

y1=y2=y3=0 dolayısıyla da y=y0 dır. y0 değeri ilgili parametrelere bağlı olarak

Tablo 4.1 den alınır.
1.255 2∗1.255
𝑘= = 6.47
555,7 2∗0.194
0.194

5,7 𝑦0 = 0.45

6.47
1.255 𝑎 = (2+6.47) = 0.764
555,7
𝐷 = 0.194 ∗ 0.764 = 0.148

130
1.255 1.255
4∗1.255
𝑘 = 2∗0.233 = 10.773
555,7 555,7
0.233

6 10.773
𝑦0 = 0.45, a= (2+10.773) = 0.849

1.255 1.255
𝐷 = 0.843 ∗ 0.233 = 0.197
555,7 555,7
∑ 𝑫 = 𝟎. 𝟏𝟒𝟖 ∗ 𝟐 + 𝟎. 𝟏𝟗𝟕 = 𝟎. 𝟒𝟗𝟑

*Zemim katta:

1.255 1.255
𝑘 = 0.194 = 6.47
555,7
0.194

0.50+6.47
8,10 𝑦0 = 0.50, a= = 0.823
(2+6.47)

𝐷 = 0.823 ∗ 0.194 = 0.160

 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

1.255 1.255 2∗1.255

𝑘= = 10.773
0.233
0.233

555,7 6555,7
0.5+10.773
𝑦0 = 0.55, a= (2+10.773) = 0.885

𝐷 = 0.885 ∗ 0.233 = 0.206

∑ 𝑫 = 𝟎. 𝟏𝟔𝟎 ∗ 𝟐 + 𝟎. 𝟐𝟎𝟔 = 𝟎. 𝟓𝟐𝟔

4-Kolon kesme kuvvetleri

𝐷
*1.katta: 𝑉𝑐 = ∑ 𝐷 𝑉1 den hesaplanır.

𝐷 0.148
*5,7 kolonları ∑𝐷
= 0.493 = 0.30

𝑉𝑐 = 0.30 ∗ 50 = 15 𝑘𝑁

𝐷 0.197
131
*6 kolon ∑𝐷
= 0.493 = 0.40

𝑉𝑐 = 0.40 ∗ 50 = 20 𝑘𝑁

∑ 𝑽𝒄 = 𝟐 ∗ 𝟏𝟓 + 𝟐𝟎 = 𝟓𝟎 𝒌𝑵

𝐷
*Zemin kat: 𝑉𝑐 = ∑ 𝐷 𝑉2 den hesaplanır.

𝐷 0.160
*8,10 kolonları; ∑𝐷
= 0.526 = 0.304

𝑉𝑐 = 0.304 ∗ 80 = 24.3 𝑘𝑁

𝐷 0.206
*9 kolonu; ∑𝐷
= 0.526 = 0.392

𝑉𝑐 = 0.392 ∗ 80 = 31.33 𝑘𝑁

∑ 𝑽𝒄 = 𝟐 ∗ 𝟐𝟒. 𝟑 + 𝟑𝟏. 𝟑𝟑 = 𝟖𝟎 𝒌𝑵
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

5-Kolon uç momentleri :

 1. Katta: 𝑀ü = 𝑉𝑐 (1 − 𝑦)ℎ1 𝑀𝑎 = 𝑉𝑐 𝑦 ℎ1

*5,7 kolonları; 𝑀ü = 15(1 − 0.45)2.9 = 24 𝑘𝑁𝑚

𝑀𝑎 = 15 ∗ 0.45 ∗ 2.90 = 19.6 𝑘𝑁𝑚

*6 kolonu; 𝑀ü = 20(1 − 0.45)2.9 = 31.9 𝑘𝑁𝑚

𝑀𝑎 = 20 ∗ 0.45 ∗ 2.90 = 26.1 𝑘𝑁𝑚

 Zemin katta: 𝑀ü = 𝑉𝑐 (1 − 𝑦)ℎ2 𝑀𝑎 = 𝑉𝑐 𝑦 ℎ2

*8,10 kolonları; 𝑀ü = 24.3 ∗ 0.50 ∗ 2.90 = 31.8 𝑘𝑁𝑚

𝑀𝑎 = 24.3 ∗ 0.50 ∗ 2.90 = 38.8 𝑘𝑁𝑚

*9 kolonu; 𝑀ü = 31.33 ∗ 0.45 ∗ 2.90 = 40.9 𝑘𝑁𝑚

132
𝑀𝑎 = 31.33 ∗ 0.55 ∗ 2.90 = 49.9 𝑘𝑁𝑚
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Hesaplanan bu değerler Tablo halinde verilir.

Kolon kesme kuvvetleri Kolon uç momentleri

= 𝑉𝑗 (1 − 𝑦)ℎ𝑖
∑𝐹

19.60 𝑀𝑎 = 𝑉𝑗 𝑦. ℎ𝑖
∑𝐷

∑𝐷
𝐷

∑𝐷
𝐷
D=a.kc

V=∑ 𝐹
Kolon

(1-y)h
𝑉𝑐

𝑀ü
Kat

yh
kc

y
a
0.194

6.470

0.674

0.148

1.305

1.595
5

0.30

0.45

24.0
15
1.Kat

0.493
0.23

10.7

0.84

0.19

0.40

0.45

1.30

1.59

26.1

31.9
6

50
73

20
3

0
7
0.19

6.47

0.76

0.14

0.30

0.45

1.30

1.59

19.6

24.0
15
4

0
8
0.79

6.47

0.82

0.16

0.30

2.43

0.55

1.59

1.30

38.8

31.8
4

5
0.526

9
0.22

10.7

0.88

0.20

0.39

0.13

0.55

1.59

1.30

49.9

40.9
Zemin kat

80
73

133
3

5
0.19

6.47

0.82

0.16

0.30

2.43

0.55

1.59

1.30

38.8

31.8
10
4

5
Tablodan alınan kolon uç momentleri yardımıyla çizilen kolon momentleri
diyagramı aşağıda verilmektedir.

6-Kiriş uç momentleri:
r1 r2
1.255 1.255 r1=r2=1.225/(2*1.225)=0.5
555,7 555,7
0.5 0.5

M herhangi bir düğüm noktasındaki kolon uç momentlerinin toplamını, M i ve

Mj bu kolona sağından ve solundan birleşen kirişlerin uç momentlerini
göstermek üzere kiriş uç momentleri;

Mi=ri M ve Mj=rjM veya Mj=M-Mi olarak hesaplanır.

 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

1 2

24 31.90 24

1 2

24
15.95

1 2

24 15.95

19.60 26.1 19.60

31.8 40.9 31.8

134
19.6 26.1 19.6

31.8 40.9 31.8

51.4 67.0 51.4

33.5 51.4

33.5
51.4
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

Hesaplanan kiriş momentleri diyagramda gösterilmiştir.

15.95 24

15.95
24

33.5 51.4

51.4 33.5

7-Kiriş Kesme Kuvvetleri:

𝑀𝑖 +𝑀𝑗
Mi Mj 𝑉= 𝑙

V
l V
135
Bağıntısında momentlerin mutlak değerleri kullanılır. Bu bağıntı ile kiriş kesme
kuvvetleri aşağıda hesaplanmaktadır.

1. Kirişte V1= (24+15.95)/3.5 = 11.41 kN

2. Kirişte V2=(15.95+24)/3.5 =11.41 kN
3. Kirişte V3=(51.4+33.5)/3.5=24.26 kN
4. Kirişte V4=(33.5+51.4)/3.5=24.26 kN

-
11.41 kN

-
24.26 kN

2A 2B 2C
 M.Hüsem, Betonarme Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı

8-Kolon Normal Kuvvetleri

Bu hesapta izlenen yol aşağıdaki gösterilmektedir.

N0

Vsol Vsağ N=N0+Vsol+Vsağ

2A aksı kolonlarında: N5=0+0-11.41= -11.41 kN

N8=-11.41+0-24.26=35.67 kN

3B aksı kolonlarında: N6=0+11.41-11.41=0

N9= 0+24.26-24.26=0

2C aksı kolonlarında: N7=0+aa.41+0= 11.41 kN

N10=11.41+24.26+0=35.67 kN 136
11.41 kN
11.41 kN
6
5 7 +
-

24.26 kN 10 24.26 kN
8 9
- +

2A 2B 2C

Normal kuvvet diyagramı (çekme kuvveti (-) ile gösterilmiştir.

Boyutlandırmalarda normal kuvvetin en elverişsiz durumu dikkate alınacaktır.