BÖLÜM VI

TÜRKİYE BİNA DEPREM YÖNETMELİĞİ

HAKKINDA GENEL BİLGİLER

6.1. Giriş

Türkiye topraklarının %98’ i etkin deprem kuşağında olan bir

ülkedir. Bu nedenle de sürekli depremler oluşmakta, bunun sonucu
da can ve mal kaybı meydana gelmektedir. Depremlerin yıkıcı
etkilerini en aza indirgemek ülkemizde de yapım yönetmelikleri
hazırlanmakta ve uygulanmaktadır. İlk yönetmelik 1940 yılında
“Zelzele Mıntıkalarında Yapılacak İnşaata ait İtalyan Yapı
Talimatnamesi” adıyla yayımlanmıştır. Bu yönetmelikten sonra
yürürlüğe giren yönetmelikler sırasıyla; 1944 “Zelzele Mıntıkaları
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Muvakkat Yapı Talimatnamesi”, 1949 “Türkiye Yersarsıntısı

Bölgeleri Yapı Yönetmeliği”, 1953 “Yersarsıntısı Bölgelerinde
Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik”, 1962, 1968, 1975 “Afet
Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik”, ve 22 yıl
sonra bu yönetmeliklerden daha kapsamlı olarak hazırlanmış 1998
“Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik”
yürürlüğe girmiştir. 1998 yılından sonra bu yönetmelik 1998 yılında
meydana gelen Adapazarı ve Bolu depremlerinden sonra eksiklikleri
giderilerek revize edilmiş ve 2007 yılında “Deprem Bölgelerinde
Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik” yürüklüğe girmiştir.
Ülkemizde gerek yüksek yapıların inşası gerekse deprem
sönümleyicilerinin kullanılması yaygınlık kazanmaya başlaması
nedeniyle deprem yönetmeliği 2018 yılında değiştirilerek “Türkiye
Bina Deprem Yönetmeliği “ adıyla yürürlüğe girmiştir. Bu bölümde
yeni deprem yönetmeliğinin esasları özetlenmeye çalışılmıştır.

6.2. Deprem Yönetmeliğinin Amaç ve Kapsamı

Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği-2018, yeniden yapılacak,

değiştirilecek, büyütülecek resmi ve özel tüm binaların ve bina türü
yapıların tamamının veya bölümlerinin deprem etkisi altında
tasarımı ve yapımı ile mevcut binaların deprem etkisi altındaki
performanslarının değerlendirilmesi ve güçlendirilmesi için gerekli
kuralları ve minimum koşulları belirlemektedir. Buradan da
görüldüğü gibi yönetmelik, yalnız yeni yapılan bina ve bina türü
yapılar değil, mevcut yapıların deprem performansının
belirlenmesinde de geçerli kuralları vermektedir. Bununla birlikte
herhangi bir yapının bütününün veya bir kısmının değiştirilmesi

177
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

durumunda da, deprem performansı da değişeceğinden, yönetmelik

kurallarına uymak gerekmektedir.

Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği; Deprem yer hareketi, deprem

etkisi altında binaların değerlendirilmesi ve tasarımı için genel
esaslar, deprem etkisi altında binaların dayanıma göre tasarımı için
hesap esasları, deprem etkisi altında binaların şekildeğiştirmeye göre
değerlendirme ve tasarımı için hesap esasları, deprem etkisi altında
yapısal olmayan bina elemanlarının tasarım esasları, deprem etkisi
altında yerinde dökme betonarme bina taşıyıcı sistemlerinin tasarımı
için özel kurallar, deprem etkisi altında önüretimli betonarme bina
taşıyıcı sistemlerinin tasarımı için özel kurallar, deprem etkisi altında
çelik bina taşıyıcı sistemlerinin tasarımı için özel kurallar, deprem
etkisi altında hafif çelik bina taşıyıcı sistemlerinin tasarımı için özel
kurallar, deprem etkisi altında yığma bina taşıyıcı sistemlerinin
tasarımı için özel kurallar, deprem etkisi altında ahşap bina taşıyıcı
sistemlerinin tasarımı için özel kurallar, deprem etkisi altında yüksek
bina taşıyıcı sistemlerinin tasarımı için özel kurallar, deprem etkisi
altındaki yalıtımlı (deprem sönümleyicili) sistemlerin tasarımı için
özel kurallar, deprem etkisi altında mevcut bina sistemlerinin
değerlendirilmesi ve güçlendirme tasarımı için özel kurallar, deprem
etkisi altında temel zemini ve temellerin tasarımı için özel kurallar
ve düzenli yerinde dökme betonarme binalar için basitleştirilmiş
tasarım kurallarını kapsamaktadır.

6.3. Deprem Yer Hareketi Düzeyleri

Yönetmelikte dört farklı deprem yer hareketi düzeyi

tanımlanmıştır. Her bir deprem düzeyi için veriler “Türkiye

178
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Deprem Tehlikesi Haritaları” ile belirlenmiştir. Yönetmelikte

tanımlanan deprem yer hareketleri;

DD-1: Spektral büyüklüklerin 50 yılda aşılma olasılığı %2 ve

buna karşılık gelen tekrarlama periyodunun 2475 yıl
olduğu çok seyrek deprem yer hareketi düzeyi (Dikkate
alınan en büyük deprem yer hareketi)

DD-2: Spektral büyüklüklerin 50 yılda aşılma olasılığı %10 ve

buna karşılık gelen tekrarlama periyodunun 475 yıl
olduğu seyrek deprem yer hareketi düzeyi (Standart
tasarım deprem yer hareketi )

DD-3: Spektral büyüklüklerin 50 yılda aşılma olasılığı %50 ve

buna karşılık gelen tekrarlama periyodunun 72 yıl
olduğu sık deprem yer hareketi düzeyi (sık deprem yer
hareketi)

DD-4 Spektral büyüklüklerin 50 yılda aşılma olasılığı %68 ve

buna karşılık gelen tekrarlama periyodunun 43 yıl
olduğu çok sık deprem yer hareketi düzeyi (servis
deprem yer hareketi)

şeklinde tanımlanmaktadır.

6.4. Deprem Yer Hareketi Spektrumları

Deprem yer hareketi spektrumları, yukarıda tanımlanan deprem yer

hareketi düzeyleri için referans zemin koşulları esas alınarak %5
sönüm oranı için, harita spektral ivme katsayılarına, faya yakınlık
katsayısına ve yerel zemin etki katsayılarına bağlı olarak standart
biçimde belirlenebildiği gibi, sahaya özel deprem tehlikesi
analizleri ile özel olarak da belirlenebilmektedir.

179
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

6.4.1. Harita ve Tasarım Spektral İvme Katsayıları

Birbirine dik iki yatay doğrultudaki deprem etkilerinin geometrik

ortalamasına karşı gelen harita spektral ivme katsayıları, belirli bir
deprem yer hareketi düzeyi için referans zemin koşulu [(𝑉𝑠 )30 =
760 𝑚⁄𝑠] esas alınarak %5 sönüm oranı için Deprem Tehlike
haritalarında verilen harita spektral ivmelerinin yerçekimi
ivmesine bölünmesi ile boyutsuz katsayılar olarak tanımlanmıştır
(Şekil 6.1).

Şekil 6.1. Ocak 2019 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye Deprem

Tehlike Haritası

Dört farklı deprem yer hareketi düzeyi (DD-1, DD-2, DD-3 ve

DD-4) için Deprem Tehlike Haritaları, iki spektral ivme değerini
tanımlayan Spektral İvme Haritaları olarak düzenlenmiştir.

180
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Boyutsuz olarak tanımlanan harita spektral ivme katsayıları

aşağıda belirtilmiştir:

Kısa periyod bölgesi için harita spektral ivme katsayısı Ss

1.0sn periyod için harita spektral ivme katsayısı SI

Harita spektral ivme katsayıları Ss ve SI; faya yakınlık katsayısı

(𝛾𝐹 ) ve yerel zemin etki katsayılarına (Fs ve Fı) bağlı olarak
tasarım spektral ivme katsayılarına (SDs ve S n1) dönüştürülür.
Buna göre tasarım spektral ivme katsayıları;

𝑆𝐷𝑆 = 𝑆𝑠 𝐹𝑠

𝑆𝐷1 = 𝑆1 𝛾𝐹 𝐹1

şeklinde belirlenmektedir. Bu bağıntılarla elde edilen tasarım

spektral ivme katsayıları yardımıyla yatay ve düşey elastik tasarım
spektrumları hesaplanır. Bu bağıntılarda verilen 𝛾𝐹 , faya yakınlık
katsayısı DD-1 ve DD-2 deprem düzeyleri içi LF fay düzlemine
olan mesafeyi (km) göstermek üzere;

𝛾𝐹 = 1.2 𝐿𝐹 ≤ 15 𝑘𝑚

𝛾𝐹 = 1.2 − 0.002(𝐿𝐹 − 15) 15 < 𝐿𝐹 ≤ 25 𝑘𝑚

şeklinde alınır. DD-3 ve DD-4 deprem düzeyleri için ise 𝛾𝐹 = 1.0

alınır.

Yerel etki katsayıları 𝐹𝑆 𝑣𝑒 𝐹1 ise yerel zemin sınıflarına bağlı

olarak aşağıda verilen tablolardan alınır (Tablo 6.1 ve Tablo 6.2).
181
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

ZF sınıfına giren zeminlerde “sahaya özel zemin davranış analizi”

Deprem Yönetmeliği madde 16.5’ de tanımlandığı gibi
yapılmalıdır. Türkiye Bina Deprem Yönetmeliğinde tanımlanan
yerel zemin sınıfları Tablo 6.3 de verilmiştir(TBDY-Tablo 16.1).

Tablo 6.1. Kısa periyod bölgesi için Yerel Zemin Etkisi Katsayısı
(TBDY-Tablo 2.1)

Tablo 6.2. 1.0 saniye periyod için Yerel Zemin Etki Katsayısı
(TBDY-Tablo 2.2)

6.4.2. Yatay Elastik Tasarım Spektrumu

Göz önüne alınan herhangi bir deprem yer hareketi düzeyi için
yatay elastik tasarım ivme spektrumu’nun ordinatları olan yatay
elastik tasarım spektral ivmeleri Sae (T), doğal titreşim periyoduna

182
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

bağlı olarak yerçekimi ivmesi [g] cinsinden aşağıda verilen

bağıntılarla belirlenmektedir (TBDY bağıntı 2.2) (Şekil 6.2).

Tablo 6.3. Yerel zemin sınıfları (bkz. TBDY-Tablo 16.1)

Not: TBDY’ ne göre zemin parametreleri TBDY madde 16.4.2.’ ye göre

aşağıda verildiği gibi belirlenir.

183
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Burada SDS ve SD1 tasarım spektral ivme katsayılarını, T ise doğal

titreşim periyodunu göstermektedir. Yatay tasarım spektrumu köşe
periyodları TA ve TB aşağıdaki bağıntılarla SDS ve SD1 ’e bağlı
olarak tanımlanır:

Sabit yerdeğiştirme bölgesine geçiş periyodu TL = 6 s alınacaktır.

Şekil 6.2.Yatay elastik tasarım ivme spektrumu (TBDY-Şekil 1)

Göz önüne alınan herhangi bir deprem yer hareketi düzeyi için
yatay elastik tasarım yerdeğiştirme spektrumu’nun ordinatları olan
yatay elastik tasarım spektral yerdeğiştirmeleri Sde(T), doğal
titreşim periyoduna bağlı olarak metre [m] cinsinden aşağıda
verildiği gibi tanımlanır (Şekil 6.3).

184
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Şekil 6.3. Yatay elastik tasarım spektral yerdeğiştirmeler

(TBDY Şekil 2.2)

6.4.3. Düşey Elastik Tasarım Spektrumu

Göz önüne alınan herhangi bir deprem yer hareketi düzeyi için
düşey elastik tasarım ivme spektrumunun ordinatları olan düşey
elastik tasarım spektral ivmeleri ,𝑆𝑎𝑒𝐷 (𝑇), yatay deprem yer
hareketi için tanımlanan kısa period tasarım spektral ivmesi
katsayısına ve doğal titreşim periyoduna bağlı olarak yerçekimi
ivmesi [g] cinsinden;

185
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

bağıntılarıyla hesaplanmaktadır (TBDY Bağıntı 2.5). Bu

bağıntılarda yer alan TAD ve TBD köşe periyodları ile TLD, periyodu
aşağıda verildiği gibi belirlenir (Şekil 6.4.-TBDY Şekil 2.3).

Şekil 6.4. Düşey elastik tasarım spektrumu (TBDY Şekil 2.3)

6.4.4. Sahaya Özel Deprem Yer Hareketi Spektrumu

Bazı özel durumlarda, sahaya özel deprem tehlikesi analizleri ile

sahaya özel deprem yer hareketi spektrumları’nın tanımlanması
gerekli olabilir. Bu spektrumlar istenirse her durumda
kullanılabilir. Sahaya özel deprem yer hareketi spektrumlarının
ordinatları, hiçbir zaman Yatay Elastik tasarım Spektrumu
ordinatlarının % 90’ından daha küçük olmayacaktır.

Sahaya Özel Zemin Davranış Analizleri ise ZF sınıfı olarak

tanımlanan zeminlerde, yönetmelikte (TBDY madde 16.5) verildiği

186
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

gibi, sahaya özel zemin davranış analizleri yapılacaktır. Bu tür

analizler, istenirse diğer sınıflardaki zeminlerde de yapılabilir.

6.5. Bina Kullanım Sınıfları ve Bina Önem katsayıları

Yönetmelik kapsamında yeni binaların tasarımında ve mevcut

binaların değerlendirilmesinde aşağıda verilen “Bina Performans
Hedefleri” ile “Deprem Tasarım Sınıfları (DTS)” dikkate alınır.
Binaların deprem tasarım sınıfları ise “Bina Kullanım Sınıfları
(BKS)” dikkate alınarak belirlenmektedir. Bina kullanım sınıfları
ise Bina önem katsayılarına bağlı olarak TBDY-Tablo 3.1’ de
tanımlanmıştır(Tablo 6.4).

Tablo 6.4. Bina Kullanım Sınıfları (BKS) ve Bina Önem

Katsayıları (TBDY-Tablo 3.1)

187
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Bu tablodan görüldüğü gibi, bina kullanım sınıfları, bina önem

katsayısına bağlı olarak üç sınıfa ayrılmıştır. Bu sınıflara bağlı
olarak Deprem Tasarım Sınıfları (DTS) seçilmektedir(Tablo 6.5).

Tablo 6.5. Deprem tasarım Sınıfları (DTS) (TBDY-Tablo 3.2)

6.6 Bina Yüksekliği ve Bina Yüksekliği Sınıfları (TBDY 3.3)

6.6.1. Bina Tabanı ve Bina Yüksekliği

Aşağıdaki koşulların her ikisini de sağlayan bodrumlu binalar ’da

bina tabanı bodrum perdelerinin üst kotundaki kat döşemesi
seviyesinde tanımlanır.

Rijit bodrum perdelerinin binayı her taraftan veya en az üç taraftan

çevrelemesi ve birbirine dik bina eksenlerinin her birinin
doğrultusundaki hakim titreşim modunda, bodrum katlar dahil
binanın tümü için hesaplanan doğal titreşim periyodu’nun, zemin
kat döşemesi dahil tüm bodrum kütlelerinin silinmesi ile aynı
doğrultuda hesaplanan doğal titreşim periyodu’na oranının 1.1’den
küçük olması (Tp,tüm≤ 1.1 Tp,üst) koşullarından herhangi birini
sağlamayan bodrumlu binalar ve bodrumsuz binalar için bina
tabanı temel üst kotundan alınır.

188
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Deprem hesabında dikkate alınan bina yüksekliği HN, yukarıda

tanımlanan bina tabanından itibaren ölçülen yüksekliktir. Bu
tanımda, çatı döşemesinin üzerinde yer alan asansör makine dairesi
ve benzeri küçük kütleli uzantılar dikkate alınmayabilir.

6.6.2. Bina Yükseklik Sınıfları

Deprem etkisi altında tasarımda binalar yükseklikleri bakımından

sekiz Bina Yükseklik Sınıfı’na (BYS) ayrılmıştır. Bu sınıflara
giren binaların yükseklik aralıkları, Deprem Tasarım Sınıflarına
(DTS) bağlı olarak Tablo 6.6’te (TBDY Tablo 3.3) verilmiştir.

Tablo 6.6. Bina yükseklik sınıfları ve deprem tasarım sınıflarına

göre tanımlanan bina yükseklik aralıkları (TBDY-Tablo 3.3).

Bu tabloda BYS=1 olarak belirtilen binalar yüksek binalar olarak

tanımlanmaktadır (TBDY-Bölüm 13).

189
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

6.7. Bina Performans Düzeyleri ve Hedefleri

6.7.1. Bina Performans Düzeyleri

Deprem yönetmeliğinde 4 bina performans düzeyi tanımlanmıştır.
Bunlar:

1-Kesintisiz Kullanım (KK) Performans Düzeyi: Bu

performans düzeyi, bina taşıyıcı sistem elemanlarında yapısal
hasarın meydana gelmediği veya hasarın ihmal edilebilir ölçüde
kaldığı duruma karşı gelmektedir.

2-Sınırlı Hasar (SH) Performans Düzeyi: Bu performans düzeyi,

bina taşıyıcı sistem elemanlarında sınırlı düzeyde hasarın meydana
geldiği, diğer deyişle doğrusal olmayan davranışın sınırlı kaldığı
hasar düzeyine karşı gelmektedir.

3-Kontrollü Hasar (KH) Performans Düzeyi: Bu performans

düzeyi, can güvenliğini sağlamak üzere bina taşıyıcı sistem
elemanlarında çok ağır olmayan ve çoğunlukla onarılması mümkün
olan hasar düzeyine karşı gelmektedir.

4-Göçmenin Önlenmesi (GÖ) Performans Düzeyi: Bu

performans düzeyi, bina taşıyıcı sistem elemanlarında ileri düzeyde
ağır hasarın meydana geldiği göçme öncesi duruma karşı
gelmektedir. Binanın kısmen veya tamamen göçmesi önlenmiştir.

190
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

6.7.2.Bina Performans Hedefleri

Daha önce tanımlanan dört deprem yer hareketi düzeyi için

Yönetmelik kapsamındaki binalara uygulanmak üzere, Deprem
Tasarım Sınıfı DTS=1, 2, 3, 3a, 4, 4a için tanımlanan Normal
Performans Hedefleri ile Deprem Tasarım Sınıfı DTS=1a, 2a
için tanımlanan İleri Performans Hedefleri Tablo 6.7‘ de (TBDY-
Tablo 3.4) verilmiştir. Bu değerler deprem yalıtımlı binalar için
ise TBDY Tablo 3.5’ de verilmiştir. Yapı sahibinin isteğine bağlı
olarak Tablo 6.7’deki deprem yer hareketi düzeylerine karşı gelen
daha ileri performans hedefleri seçilebilir.

Tablo 6.7. Deprem Tasarım Sınıflarına Göre Yeni Yapılacak veya

Mevcut Binalar İçin Performans Hedefleri ve Uygulanacak
Değerlendirme/Tasarım Yaklaşımları (TBDY-Tablo 3.4).

(a) Yeni Yapılacak Yerinde Dökme Betonarme, Önüretimli

Betonarme ve Çelik Binalar
(Yüksek Binalar Dışında –BYS≥2)

(b) Yeni Yapılacak veya Mevcut Yüksek Binalar ( BYS=1)

191
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

(c) Mevcut Yerinde Dökme Betonarme, Önüretimli Betonarme ve

Çelik Binalar (Yüksek Binalar dışında – BYS≥2)

(1) BYS>3 olan binalarda (2) BYS=2,3 olan binalarda

uygulanacaktır uygulanacaktır.
(3) Ön tasarım olarak (4) I=1.5 alınarak uygulanacaktır.
yapılacaktır.
(5) TDY-Bölüm 8’de tanımlanan tam ard-germeli önüretimli binaların ön tasarımı
DGT yaklaşımı ile, kesin tasarımı ise ŞGDT yaklaşımı ile yapılacaktır.

Yukarıda verilen tabloda (TBDY-Tablo 3.4) belirtilmeyen yığma,

ahşap ve hafif çelik binaların tasarımı Dayanıma Göre Tasarım
(DGT) yaklaşımı ile yapılacaktır (TBDY-Bölüm 4).

6.8. Deprem Etkisi Altındaki Binaların Dayanıma Göre

Tasarımı için Hesap Esasları

6.8.1. Dayanıma Göre Tasarım (DGT) Esasları ve Kapsamı

Deprem etkisi altındaki bina taşıyıcı sistemlerinin tasarımı için iki

ana yaklaşımdan birisi olan Dayanıma Göre Tasarım (DGT)
yaklaşımında;

192
Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

 Öngörülen belirli bir performans hedefi için tanımlanan

taşıyıcı sistem süneklik kapasitesine karşılık gelen
azaltılmış deprem yükleri belirlenir.
 Süneklik kapasitesine bağlı olarak azaltılmış deprem
yükleri altında taşıyıcı sistemin doğrusal hesap yöntemleri
ile doğrusal deprem hesabı yapılır. Bu hesaptan elde
edilen eleman azaltılmış iç kuvvetleri (moment, kesme
kuvveti vb), gerekli durumlarda dayanım fazlalığı da
dikkate alınarak, diğer yüklerden oluşan iç kuvvetler
birleştirilerek dayanım talepleri elde edilir.
 Eleman dayanım talepleri, dikkate alınan performans
hedefleri için tanımlanmış bulunan eleman iç kuvvetleri
kapasiteleri (dayanım kapasiteleri) ile karşılaştırılır.
 Deprem hesabında elde edilen göreli kat ötelenmeleri izin
verilen kat ötelenmesi sınırları ile karşılaştırılır.
 Dayanım taleplerinin dayanım kapasitelerinin altında
olduğu ve aynı zamanda göreli kat ötelemelerinin izin
verilen sınırların altında olduğu gösterilerek tasarım
tamamlanır. Aksi durumda eleman kesitleri değiştirilerek
hesap tekrarlanır.

Depreme dayanıklı bina tasarımında, Dayanıma Göre Tasarım

hesap esasları, Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği Bölüm 13’ te
tanımlanan Yüksek Binaların tasarımı ve Bölüm 14’ te açıklanan
Deprem Yalıtımlı Binaların tasarımı ve Bölüm 15’ te açıklana
Mevcut Binaların Değerlendirilmesi ve Güçlendirilmesi dışında
yönetmelik kapsamındaki TBDY-Tablo 4.1’ de verilen bütün
binaların temel hesap esasları olarak uygulanır. Dayanıma Göre

193
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Hesap, yüksek binalar ile yalıtımlı binalarda kısmi olarak

uygulanmaktadır.

TBDY- Tablo 4.1’ de bina taşıyıcı sistemleri için taşıyıcı sistem

davranış katsayıları, dayanım fazlalığı katsayısı ve izin verilen bina
yükseklik sınıfları verilmiştir. Bu tablodan bir parça örnek olarak
Tablo 6.8’ de verilmiştir.

Tablo 6.8. TBDY Tablo 4.1’ den bir kısmı

194
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Deprem yönetmeliğine göre; Yüksek Binalar, Depreme Yalıtımlı

Binalar ve Mevcut Binaların Değerlendirilmesi ve güçlendirilmesi
dışında kalan binalarda, Normal performans hedefi olarak
tanımlanan (TBDY-Tablo 3.4) Kontrollü Hasar(KH) performans
hedefini sağlamak üzere, DD-2 deprem yer hareketi etkisi altında
DGT hesap esasları ile deprem hesabı yapılacaktır.

Deprem Tasarım Sınıfı DTS=1a, DTS=2a ve aynı zamanda Bina

Yükseklik Sınıfı BYS=2, BYS=3 olan binalarda; DD-2 deprem yer
hareketinin etkisi altında bina önem katsayısı I=1.5 alınarak DGT
hesap esasları ile yapılan tasarım bir ön tasarım olarak dikkate
alınacaktır. Ön tasarımı yapılan bina taşıyıcı sistemi DD-1 deprem
yer hareketinin etkisi altında İleri Performans Hedefi olarak
tanımlanan Kontrollü Hasar (KH) performans hedefini ve ayrıca
DD-3 depremi altında Sınırlı Hasar (SH) performans hedefini
sağlamak üzere Şekildeğiştirmeye Göre Değerlendirme ve Tasarım
(ŞGDT) yaklaşımı ile değerlendirilecek ve gerekli olması
durumunda tasarım, hedeflenen performans seviyesi sağlanana kadar
tekrarlanacaktır.

6.8.2. Deprem Yükü Katsayıları ve Kapasite Tasarım İlkeleri

6.8.2.1. Deprem Yükü Azaltma Katsayısı

Türkiye Bina Deprem Yönetmeliğinde Dayanıma Göre Tasarım

çerçevesinde dikkate alınacak deprem yükü azaltma katsayısı, Ra(T)
öngörülen süneklik kapasitesi- dayanım talebi ilişkisi dikkate
alınarak belirlenmektedir. Öngörülen süneklik kapasitesi-dayanım
talebi Şekil 6.5 (TBDY-Şekil 4A.1).

195
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Şekil 6.5. Süneklik kapasitesi-dayanım talebi ilişkisi (TBDY-Şekil

4A.1)

Burada öngörülen süneklik kapasitesi k ‘ ya bağlı olarak taşıyıcı

sistemin sahip olması gereken akma dayanımı fy(k,T);

bağıntısı ile tanımlanır. Burada fe(T) taşıyıcı sistem için hesaplanan

doğrusal (elastik) dayanım talebini, T ise sistemin doğal titreşim
periyodunu, Ry(k,T) ise Akma Dayanımı Azaltma Katsayısını
göstermektedir. Akma Dayanımı Azaltma Katsayısı Ry(k,T);
196
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

 Eşit yerdeğiştirme kuralı uyarınca rijitliği dazla olmayan

taşıyıcı sistemler için öngörülen süneklik kapasitesi k ‘ ya
eşit alınır.

 Rijitliği fazla taşıyıcı sistemler için ise ;

şeklinde hesaplanır.

Dayanıma göre tasarım’ da, öngörülen süneklik kapasitesine bağlı

olarak, taşıyıcı sistemin sahip olması gereken tasarım dayanımı
fd(k,T);

bağıntısı ile hesaplanmaktadır. Burada D, Dayanım Fazlalığı

Katsayısı adını almakta ve akma dayanımının tasarım dayanımına
göre fazlalığını ifade etmektedir. Buna göre Taşıyıcı Sistem
Davranış Katsayısı R; öngörülen süneklik kapasitesine göre
tanımlanan Dayanım Fazlalığı Katsayısı D, ve Bina Önem Katsayısı
I dikkate alınarak

şeklinde tanımlanır.

Yukarıda yapılan tanımlamalara göre, doğrusal elastik deprem

yüklerinin azaltılmasında esas alınacak Deprem Yükü Azaltma
Katsayısı Ra(T);

197
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

şeklinde, Bina Önem Katsayısı, Dayanım Fazlalığı Katsayısı ve

spektrum köşe periyodlarına bağlı olarak belirlenir.

6.9. Şekildeğiştirmeye Göre Değerlendirme ve Tasarım

Yaklaşımı

Deprem etkisi altında bina taşıyıcı sistemlerinin tasarımı için iki ana
yaklaşımdan biri olan Şekildeğiştirmeye Göre Değerlendirme ve
Tasarım (ŞGDY) yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda;
 Mevcut veya daha önce öntasarımı yapılmış taşıyıcı sistem
elemanlarının doğrusal olmayan modelleme yaklaşımları ile
uyumlu iç kuvvet-şekildeğiştirme bağıntıları belirlenir.
 Öngörülen performans hedefleri ile uyumlu olarak seçilen
deprem yer hareketleri altında, taşıyıcı sistemin statik veya
zaman tanım alanında dinamik artımsal yöntemlerle hesabı
yapılır, doğrusal olmayan sünek davranışa ilişkin
şekildeğiştirme talepleri ile gevrek davranışa ilişkin dayanım
talepleri elde edilir.
 Elde edilen şekildeğiştirme ve iç kuvvet talepleri, öngörülen
performans hedefleri ile uyumlu olarak tanımlanan
şekildeğiştirme ve dayanım kapasiteleri ile karşılaştırılır.
 Mevcut binalar için, şekildeğiştirme ve dayanım taleplerinin
bunlara karşı gelen şekildeğiştirme ve dayanım

198
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

kapasitelerinin altında olduğu veya onları aştığı gösterilerek

şekildeğiştirmeye göre tasarım tamamlanır.
 Yeni yapılacak veya güçlendirilecek, mevcut binalar için
şekildeğiştirme ve dayanım talepleri, bunlara karşı gelen
şekildeğiştirme ve dayanım kapasitelerinin altında ise
şekildeğiştirmeye göre tasarım tamamlanır. Aksi durumda
eleman kesitleri değiştirilir ve hesap tekrarlanarak yeniden
değerlendirme yapılır. Bu şekilde şekildeğiştirmeye göre
tasarım tamamlanır.

ŞEKİLEĞİŞTİRMEYE GÖRE TASARIM KOŞULLARI VE PERFORMANS

SEVİYELERİ İÇİN GEREKLİ BİLGİ, TÜRKİYE BİNA DEPREM
YÖNETMELİĞİNDE DETAYLI OLARAK BULUNMAKTADIR.

6.10. Deprem Hesabında Kullanılacak Hesap Yöntemleri

Deprem etkisinin yapıya kısa ya da uzun kenarı doğrultusunda

etkidiği ama aynı anda iki doğrultuda etkimediği kabul
edilmektedir. Diğer taraftan hesaplarda deprem etkisinin düşey
bileşkesi dikkate alınmamaktadır. Ancak bazı durumlarda bu
etkinin çok daha olumsuz durumlar oluşturabileceği açıktır. Bu
nedenle de gerekli görülmesi durumunda bu etkinin de dikkate
alınması gerekmektedir. Deprem etkisinin yapı yüksekliği boyunca
dağılımı üçgen yayılı olduğu kabul edilmektedir (Şekil 6.6).

199
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

F (kN/m2) F4

h4
F3

h3
F2

h2
F1

h1
Şekil 6.6. Deprem yüklerinin yapı yüksekliği boyunca dağılımı

Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY-2018) deprem

analizlerinde, binaların yükseklik ve deprem tasarım sınıfına bağlı
olarak, dayanıma göre tasarım ve ile şekildeğiştirmeye göre
tasarım yöntemlerinin kullanılabileceği belirtilmiştir.

Dayanıma göre tasarımda kullanılabilecek hesap yöntemleri:

a) Eşdeğer deprem yükü yöntemi

b) Mod birleştirme yöntemi
c) Zaman tanım alanında mod toplama yöntemi

Şekildeğiştirmeye göre tasarımda kullanılabilecek hesap

yöntemleri:

a) Doğrusal olmayan itme yöntemleri

1) İtme yöntemi
2) Sabit tek modlu itme yöntemi
3) Değişken tek modlu itme yöntemi
200
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

b) Zaman tanım alanında doğrusal olmayan hesap yöntemi

Burada elle çözüme en uygun olan “Eşdeğer deprem yükü

yöntemi” üzerinde durulmaktadır. Ancak bu yöntemin
kullanılabileceği binalarda, bazı düzensizlik durumlarının
oluşmaması gerekmektedir. Bu düzensizlik durumları TBDY’ de
belirtilmektir.

6.10.1. Hesap Yöntemlerinin Seçilmesi

Binaların yapıların hesabında kullanılacak eşdeğer deprem yükü

yöntemi ancak;

a) Deprem Tasarım Sınıfı (DTS), 1, 1a, 2, 2a ve 3, 3a, 4, 4a

olan binalarda, bina yüksekliği HN≤ 42 m ve her bir katta
burulma düzensizliği bulunmayan varsa, her bir katta nbi≤
2.0 koşulunu sağlayan ve B2 düzensizliği bulunmayan
binalarda
b) Deprem Tasarım Sınıfı (DTS), 1, 1a, 2, 2a ve 3, 3a, 4, 4a
olan binalarda, bina yüksekliği HN≤ 28 m olan tüm
binalarda
kullanılabilmektedir.

6.10.2. Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi

Dayanıma göre tasarım kapsamında kullanılacak hesap yöntemleri,

Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi ve Modal Hesap Yöntemidir.
Burada Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi ile deprem hesabı üzerinde
durulmaktadır. Eşdeğer deprem yükü yönteminin uygulanabileceği
binalar aşağıdaki tabloda verilmiştir

201
Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Eşdeğer deprem yükü yönteminin uygulanabileceği binalar

(TBDY- Tablo 4.4)
Bina türü İzin verilen bina yükseklik sınıfı
DTS=1,1a,2,2a DTS=3,3a,4,4a
Her bir kata burulma
düzensizliği katsayısının
BYS≥4 BYS≥5
koşulunu sağladığı ve

ayrıca B2 türü düzensizliğinin

olmadığı binalar
Diğer tüm binalar BSY≥5 BSY≥6

Burada, BSY Bina yükseklik sınıflarını göstermektedir ve TBDY-

Tablo 3.3’ den alnır.

Bina Yükseklik Sınıfları (BYS) (TBDY Tablo 3.3)

202
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Bina Kullanım Sınıfları ile bina önem katsayısı ise TBDY Tablo
3.1’ den alınarak aşağıda verilmiştir.

Deprem yönetmeliğinde DD-2 Deprem yer hareketi düzeyinde kısa

periyot tasarım spektral ivme katsayısına bağlı olarak tanımlanan
Deprem Tasarım Sınıfları (DTS) TBDY Tablo 3.2’ den alnır.

203
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

6.10.3. Toplam Eşdeğer Deprem Yükünün Belirlenmesi

Eşdeğer deprem yükü yöntemi, yukarıda verilen koşulları sağlayan

binalar için, bir birine dik (x) ve (y) deprem doğrultuları için ayrı
ayrı uygulanır. Bir binaya etkiyen eşdeğer deprem yükü (taban
kesme kuvveti) (VtE) :

bağıntısı ile belirlenir. Burada; dikkate alınan doğrultu

için, (Tp) binanın hakim titreşim periyodu dikkate alınarak

hesaplanan Azaltılmış Tasarım Spektral ivmesini,
kısa periyot için tanımlanan “Tasarım spektral ivme katsayısını, I
bina önem katsayısını ve binanın toplam kütlesini
göstermektedir.

1) Bina toplam kütlesi ( ):

i. katın hareketli yükü

Hareketli yük kütle katılım katsayısı
i. katın sabit yükü

buradan,

204
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

olarak hesaplanır. , i. kat döşemesinin toplam kütlesi

2- Binanın Hakim Doğal Titreşim Periyodunun Belirlenmesi

Eşdeğer deprem yükünün uygulandığı tüm binalarda dikkate alınan
doğrultuda, binanın hakim periyodu aşağıda verilen bağıntı ile
yaklaşık olarak hesaplanabilir.

Burada i.kata etkiyen fiktif yükü gösteren Ffi, (VtE-ΔVNE) yerine

herhangi bir değer (örneğin 100) alınarak elde edilebilir. Bu
bağıntı ile elde edilen hakim doğal titreşim periyodu Tp’ nin
deprem hesabına dikkate alınacak en büyük değeri TpA
periyodunun 1.4 katından daha fazla olamaz.
Binanın hakim doğal titreşim periyodu, DTS=1, 1a ve BYS≥6 olan
binalarda ve DTS=3,3a olan tüm binalarda yaklaşık olarak TpA
olarak (TpTpA) alınabilir. Burada TpA;

şeklinde hesaplanır. Bu bağıntıda Ct, taşıyıcı sistem sınıfına bağlı

bir katsayıdır ve betonarme çerçevelerden oluşan binalarda
Ct=0.1, çelik çerçeve veya çaprazlı çelik çerçevelerden oluşan
binalarda Ct=0.08, diğer tüm binalarda Ct=0.07 olarak alınır.

205
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Deprem etkisinin tamamen betonarme perdeler tarafından

karşılandığı binalarda Ct;

Bağıntısı ile hesaplanır. Burada At, eşdeğer alanı göstermektedir ve

bağıntısı ile hesaplanır.

3- Azaltılmış Tasarım Spektral İvmesi (SaR) hesabı
Yatay deprem etkisi altında azaltılmış tasarım ivme spektrumu;

bağıntısı ile hesaplanır. Burada, , DD-2 deprem yer

hareketi için tanımlanan Yatay Elastik Tasarım Spektral İvmesini,
ise Deprem Yükü Azaltma Katsayısını göstermektedir.

 Yatay Elastik Tasarım Spektral İvmesi

Dikkate alınan herhangi bir deprem yer hareketi düzeyi için yatay
elastik tasarım ivme spektrumunun ordinatları olan yatay elastik
tasarım spektral ivmeleri Sae(T), doğal titreşim periyoduna bağlı
olarak yerçekimi ivmesi [g] cinsinden aşağıda verildiği gibi
hesaplanır.

206
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Burada SDs ve SD1 tasarım spektral ivme katsayılarını, T ise doğal

titreşim periyodunu göstermektedir. Tasarım spektral ivme
katsayıları ise;

SDs= Ss Fs
SD1=Sl F1

şeklinde hesaplanır. Burada Fs ve F1 yerel zemin sınıfına bağlı

katsayıları göstermektedir(TBDY-Tablo 2.1 ve TBDY-Tablo 2.2).
Ss ve S1 ise boyutsuz harita spektral ivme katsayılarını
göstermektedir ve Türkiye Deprem Tehlike Haritalarından alınır.

Ss: Kısa periyot harita spektral ivme katsayısı

S1: 1.0 saniye periyot için harita spektral ivme katsayısı

207
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

 Yatay Tasarım Spektrum Köşe Periyotları

Yatay tasarım spektrum köşe periyotları TA ve TB aşağıda verildiği
gibi belirlenir

208
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

ve

Sabit yerdeğiştirme bölgesi geçiş periyodu TL= 6 s olarak alınır.

 Deprem Yükü Azaltma Katsayısı

Dayanıma göre tasarım çerçevesinde, öngörülen süneklik
kapasitesi-dayanım talebi ilişkisi ve buna bağlı olarak belirlenen
deprem yükü katsayıları TBDY-EK-A’ da kapsamlı olarak
verilmiştir. Doğrusal elastik deprem yüklerinin azaltılmasında
dikkate alınacak Deprem Yükü Azaltma Katsayısı Ra(T) ;

şeklinde tanımlanmıştır. Burada R, taşıyıcı sistem davranış

katsayısını, D dayanım fazlalığı katsayısını, I ise bina önem
katsayısını göstermektedir.

Eşdeğer deprem yükü ( taban Kesme kuvveti)

bağıntısı ile hesaplandıktan sonra, katlara etkiyen eşdeğer deprem

yükleri belirlenir.

209
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

4- Katlara Etkiyen Eşdeğer Deprem Yüklerinin Hesaplanması

Yukarıda verilen bağıntı ile hesaplanan eşdeğer deprem yükü, bina
katlarına etkiyen eşdeğer deprem yüklerinin toplamı olarak ifade
edilir.

Binanın N. katına (tepesine) etkiyen eşdeğer deprem yükü ΔFN ;

şeklinde belirlenir. Toplam eşdeğer deprem yükünün ΔFN dışında

kalan kısmı, N. kat dahil olmak üzere bina katlarına aşağıda
verildiği gibi dağıtılır.

Deprem yüklerinden bina tabanında meydana gelen toplam

devrilme momenti;

bağıntısı ile hesaplanır.

Deprem hesabı yukarıda verildiği gibi her bir doğrultu için (X ve

Y) ayrı ayrı yapılır.

Dayanım fazlalığı katsayısı, taşıyıcı sistem elemanlarının yüksek veya sınırlı

düzeyde sünek davranışa karşı gelen (eğilme momenti, çekme kuvveti vb)
azaltılmış iç kuvvetlerin hesabında kullanılmaz (D=1). Taşıyıcı sistem
elemanlarının sünek olmayan davranışına karşı gelen (betonarme elemanlarda
kesme kuvveti, çelik elemanlarda birleşimlere etkiyen kuvvetler ve benzeri)
azaltılmış iç kuvvetler için Dayanım Fazlalığı katsayısı çarpan olarak
kullanılır(D>1). Ancak, süneklik düzeyi yüksek taşıyıcı sistemlerde D katsayıları
ile büyütülen iç kuvvetler, kapasite tasarım ilkesinin gereği olarak tanımlanmış
(izin verilen) kesitlerdeki akma durumu ile uyumlu iç kuvvetlerden daha büyük
alınacaktır.

210
Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Örnek: Eşdeğer deprem yükü hesabı

C-C Aksı Çerçevesi

211
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Bina bilgileri;
Kat sayısı (bodrum hariç): 4 kat
Kat alanı : 105 m2
Toplam alan : 420 m2
Kullanım amacı : Konut
Taşıyıcı sistem : çerçeve
Yapı toplam yüksekliği : 12 m
Yerel zemin sınıfı : ZC
Herbir katta toplam hareketli yük: 315 kN
Her bir katta toplam sabit yük: 610 kN

Bina Yükseklik Sınıfı

olduğundan BYS=6 olur.

Katlara etkiyen eşdeğer deprem yüklerinin belirlenmesi

Toplam eşdeğer deprem yükü:

1) Bina toplam ağırlığı (W):

2)
Her bir katın ağırlığı : wi=gi +n qi
(n=0.30 haraketli yük kütle katılım katsayısı TBDY-Tablo 4.3)
wi= 610 +0.30 x 704.5 kN
W=4x704.5 = 2818 kN

3) Binanın Hakim Doğal Titreşim Periyodu

212
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Bu bağıntıda Ct, taşıyıcı sistem sınıfına bağlı bir katsayıdır ve

betonarme çerçevelerden oluşan binalarda Ct=0.1, çelik çerçeve
veya çaprazlı çelik çerçevelerden oluşan binalarda Ct=0.08, diğer
tüm binalarda Ct=0.07 olarak alınır.

4) Azaltılmış Tasarım Elastik Tasarım Spektral İvmesi

Sae(T): Yatay elastik tasarım spektral ivmesi

Burada SDs ve SD1 tasarım spektral ivme katsayılarını, T ise doğal

titreşim periyodunu göstermektedir. Tasarım spektral ivme
katsayıları ise;

SDs= Ss Fs
SD1=Sl F1

Ss ve S1 ise boyutsuz harita spektral ivme katsayılarını

göstermektedir ve Türkiye Deprem Tehlike Haritalarından alınır.

Bu örnekte;
Ss= 1.0, Sl= 0.3 olduğu kabul edilsin.

Zemin Sınıfı ZC olduğundan Fl=1.5 ve Fs= 1.2 olarak ilgili

tablodan alınır.
213
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

SDs= Ss Fs = 1*1.2 = 1.2 g

SD1=Sl F1= 0.3 * 1.5 = 0.45 g

Bina türü konut olduğundan BKS=3, Yapı Önem Katsayısı I=1.0

dir. (TBDY Tablo 3.1)

Buna göre SDS=1.2 ≥ 0.75 olduğundan BKS= 3 için Deprem

Tasarım Sınıfı DTS=1 olur.

Yatay Tasarım Spektrumları köşe periyodları:

TL = 6 sn alınır.

TB=0.375 ≤ T= 0.645 ≤ TL=6 sn olduğundan

214
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

5) Deprem Yükü Azaltma Katsayısı

Burada D, dayanım fazlalığı katsayısını göstermektedir ve TBDY

Tablo 4.1’ de taşıyıcı sisteme göre verilmiştir.

T= 0.645 s ≥ TB= 0.375 s olduğundan

Burada R, taşıyıcı sistem davranış katsayısını göstermektedir. Ve

TBDY Tablo 4.1’ de verilmektedir.

Azaltılmış Tasarım Elastik Tasarım Spektral İvmesi

olarak elde edilir.

6) Eşdeğer deprem yükü (Taban kesme kuvveti):

215
 Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

7) Katlara etkiyen deprem yükü:

En son kata etkiyen ek eşdeğer deprem yükü

NOT: Kat yükleri, çerçevede bulunan kolonların eğilme

doğrultusundaki rijitliklerinin, tüm kat kolonlarının eğilme
doğrultusundaki rijitlik toplamına oranına bağlı olarak çerçeve
yüklerine dönüştürülebilir.

216
Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı M.Hüsem

Kaynaklar
1. Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik-
1975
2. Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik-
1998
3. Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında
Yönetmelik 2007
4. Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği 2018

217