Complex Analysis PDF

เอกสารประกอบการสอนวิชาการวิเคราะห์เชิงซ้อนในวิศวกรรมไฟฟ้า
(Complex Analysis in Electrical Engineering)

205412
รศ. ดร.วรฐ คูหิรัญ

(Assoc. Prof. Waroth Kuhirun)
13 มกราคม พ.ศ. 2560

2
สารบัญ
1 จำนวนเชิงซ้อน (Complex Number) 1

1.1 นิยามของจำนวนเชิงซ้อน, การบวก และ การคูณ . . . . . . . . . . . 1
1.2 สมบัติพื้นฐานเกี่ยวกับจำนวนเชิงซ้อน . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2.1 สมบัติของการบวก . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2.2 สมบัติของการคูณ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.2.3 สมบัติการกระจาย . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.3 นิยามและสมบัติเพิ่มเติม . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.3.1 นิยามเพิ่มเติมเกี่ยวกับจำนวนเชิงซ้อน . . . . . . . . . . . . 4
1.3.2 สมบัติของค่าสัมบูรณ์และสังยุคเชิงซ้อน . . . . . . . . . . . 6
1.3.3 ทฤษฎีบทพื้นฐาน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.4 รูปแบบเชิงขั้ว(Polar Form) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.4.1 สมบัติพื้นฐานของรูปแบบเชิงขั้ว . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.4.2 รากของจำนวนเชิงซ้อน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.5 การแก้สมการควอดดราติก (Quadratic Equations) . . . . . . . . . . 10
1.6 แบบฝึกหัด . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2 ฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน 13
2.1 ฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.2 ลิมิตของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.2.1 สมบัติของลิมิต . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.3 ความต่อเนื่องของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.4 อนุพันธ์ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.4.1 สมการโคชี-รีมานน์ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.4.2 สมบัติพื้นฐานของอนุพันธ์ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน . . . . . . . 17
i
ii สารบัญ
2.5 อนุพันธ์อันดับที่สองและอันดับที่สูงกว่าของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน . . . . 20
2.6 ฟังก์ชันวิเคราะห์ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.7 ฟังก์ชันฮาร์โมนิค (Harmonic Functions) . . . . . . . . . . . . . . 21
2.8 แบบฝึกหัด . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3 ฟังก์ชันพื้นฐาน (Fundamental Functions) 23

3.1 ฟังก์ชันชี้กำลัง(Exponential Function) . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.1.1 นิยามเกี่ยวกับฟังก์ชันชี้กำลัง (Exponential Function) . . . . 23
3.1.2 สมบัติต่าง ๆ เกี่ยวกับฟังก์ชันชี้กำลัง (Exponential Function) 23
3.1.3 อนุพันธ์ของฟังก์ชันชี้กำลัง (Exponential Function) . . . . . 24
3.2 ฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Function) . . . . . . . . . . . . . 24
3.2.1 นิยามของฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Function) . . . 24
3.2.2 การหาค่าของฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Function) . . 24
3.2.3 สมบัติต่าง ๆ เกี่ยวกับฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Func-
tion) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3.2.4 อนุพันธ์ของฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Function) . . 26
3.3 เลขชี้กำลังเชิงซ้อน (Complex Exponents) . . . . . . . . . . . . . . 27
3.3.1 นิยามของ zc, z 6= 0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.3.2 สมบัติของ zc, z 6= 0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3.3.3 อนุพันธ์ของฟังก์ชัน f (z) = zc, z 6= 0 . . . . . . . . . . . 28
3.4 ฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions) . . . . . . . . . . . 29
3.4.1 นิยามเกี่ยวกับฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions) 29
3.4.2 เอกลักษณ์ของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions) 30
3.4.3 อนุพันธ์ของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions) . 31
3.5 ฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Functions) . . . . . . . . . . . . 31
3.5.1 นิยามเกี่ยวกับฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค(Hyperbolic Functions) . 31
3.5.2 เอกลักษณ์ของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Functions) 31
3.5.3 อนุพันธ์ของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค(Hyperbolic Functions) . . 32
3.6 ตัวผกผันของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions) . . . . . 32
3.6.1 นิยามของตัวผกผันของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Func-
tions) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.6.2 อนุพันธ์ของตัวผกผันของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Func-
tions) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
สารบัญ iii
3.7 ตัวผกผันของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Functions) . . . . . 34

3.7.1 นิยามของตัวผกผันของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Func-
tions) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3.7.2 อนุพันธ์ของตัวผกผันของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Func-
tions) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.8 แบบฝึกหัด . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
4 อินทิกรัล(Integrals) 37
4.1 การอินทิเกรต (Integration) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
4.2 ปริพันธ์ (Antiderivatives) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
4.3 ทฤษฏีบทพื้นฐานเกี่ยวกับอินทิกรัล . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
4.4 แบบฝึกหัด . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
5 ลำดับและอนุกรม(Sequences and Series) 49

5.1 นิยามเกี่ยวกับลำดับและอนุกรม . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
5.2 อนุกรมแมคคลอริน(Mcclaurin Series) . . . . . . . . . . . . . . . 51
5.3 อนุกรมเทย์เลอร์(Taylor Series) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
5.4 อนุกรมโลรองต์(Laurent Series) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
5.5 ซีโรและโพล (Zero and Pole) ของฟังก์ชัน . . . . . . . . . . . . . . 57
5.5.1 ซีโร (Zero) ของฟังก์ชันวิเคราะห์ . . . . . . . . . . . . . . . 57
5.5.2 โพล (Pole) ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน . . . . . . . . . . . . . . 58
5.6 แบบฝึกหัด . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
6 ทฤษฎีบทเรซิดิวและการประยุกต์ (Residue Theorem and Its Applications) 63

6.1 ทฤษฎีบทเรซิดิว(Residue Theorem) . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
6.2 เทคนิคการหาค่าเรซิดิว . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
6.3 การประยุกต์ใช้ทฤษฎีบทเรซิดิว(Applications of Residue Theorem) 70
6.4 การหาค่าอินทิกรัลจำกัดเขตที่เกี่ยวกับฟังก์ชันไซน์และโคไซน์ (Sine and
Cosine Functions) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
6.5 การหาค่าอินทิกรัลไม่จำกัดเขตโดยใช้ทฤษฎีบทเรซิดิว . . . . . . . . . 82
6.6 หลักการอาร์กิวเมนต์ (Argument Principle) . . . . . . . . . . . . . 95
6.7 แบบฝึกหัด . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
iv สารบัญ
7 การส่งและการส่งคงรูป
(Mapping and Conformal Mapping) 99
7.1 การส่ง (Mapping) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
7.1.1 การแปลงเชิงเส้น (Linear Transformations) . . . . . . . . 99
7.1.2 การแปลงเชิงเส้นคู่ (Bilinear Transformation) . . . . . . . 101
7.2 การส่งคงรูป (Conformal Mappings) . . . . . . . . . . . . . . . . 101
7.2.1 การแปลงชวาร์ซ-คริสโตฟเฟล (The Schwarz-Christoffel Trans-
formation) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
7.3 แบบฝึกหัด . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
8 การประยุกต์ในทางวิศวกรรม (Applications in Engineering) 105

8.1 แนวความคิดเกี่ยวกับเฟเซอร์ (Phasor Concept) . . . . . . . . . . . 105
8.2 การแปลงลาปลาซ (Laplace Transform) . . . . . . . . . . . . . . . 108
8.2.1 นิยามและสมบัติของการแปลงลาปลาซ (Laplace Transform) 108
8.2.2 การแปลงผกผันลาปลาซ (Inverse Laplace Transform) . . . 110
8.3 การแปลง z (z-Transform) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
8.3.1 นิยามและสมบัติของการแปลง z . . . . . . . . . . . . . . . 110
8.3.2 การแปลง z ผกผัน (Inverse z-Transform) . . . . . . . . . 113
8.3.3 สมการผลต่างสืบเนื่อง (Recursive Difference Equation) . . 114
8.4 การประยุกต์ใช้การส่งคงรูป (Applications of Conformal Mappings) 117
8.4.1 การหาผลเฉลยของสมการของลาปลาซ . . . . . . . . . . . . 117
8.5 แบบฝึกหัด . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
ก อสมการของจอร์แดน (Jordan’s Inequality) 119
ข บทตั้งของจอร์แดน (Jordan’s Lemma) 121

บทที่ 1
จำนวนเชิงซ้อน (Complex Number)
1.1 นิยามของจำนวนเชิงซ้อน, การบวก และ การคูณ

นิยาม 1 (จำนวนเชิงซ้อน). ให้คู่ลำดับ (Order Pair) z = (a, b) ถูกเรียกว่าจำนวนเชิงซ้อน
โดยที่ a และ b เป็นจำนวนจริง เราเรียก a ว่าส่วนจริง (Real Part) และเรียก b ว่าส่วนจินตภาพ (Imag-
inary Part) นอกจากนี้ส่วนจริงสามารถเขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ Re(z) และส่วนจินตภาพ
สามารถเขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ Im(z)
นิยาม 2 (การบวก). ให้ จำนวนเชิงซ้อน z1 และ z2 เป็น (a1 , b1 ) และ (a2 , b2 ) ตามลําดับ
โดยที่ a1 , a2 , b1 และ b2 เป็นจำนวนจริง ดังนั้น
z1 + z2 = (a1 + a2 , b1 + b2 ) (1.1)
ตัวอย่าง 1. จงหาค่าของ (1, 1) + (2, 4)
วิธีทำ
(1, 1) + (2, 4) = (3, 5)
นิยาม 3 (การคูณ). ให้ z1 และ z2 เป็น (a1 , b1 ) และ (a2 , b2 ) ตามลำดับ โดยที่ a1 ,
a2 , b1 และ b2 เป็นจํานวนจริง ดังนั้น
z1 .z2 = (a1 a2 − b1 b2 , a1 b2 + b1 a2 ) (1.2)
ตัวอย่าง 2. จงหาค่าของ (1, 1).(2, 4)
1
2 บทที่ 1. จำนวนเชิงซ้อน (COMPLEX NUMBER)
y = Im(z)
z = (a, b)
b
a x = Re(z)
รูปที่ 1.1: รูปแสดงนิยาม 1
วิธีทำ
(1, 1).(2, 4) = (1 × 2 − 1 × 4, 1 × 4 + 1 × 2)
= (−2, 6)
วิธีทำ
(1, 0).(2, 4) = (1 × 2 − 0 × 4, 1 × 4 + 0 × 2)
= (2, 4)
วิธีทำ
(1, 0).(2, 0) = (1 × 2 − 0 × 0, 1 × 0 + 0 × 2)
= (2, 0)
1.2 สมบัติพื้นฐานเกี่ยวกับจำนวนเชิงซ้อน
1.2.1 สมบัติของการบวก
ให้ z1 , z2 , z3 และ z เป็นจํานวนเชิงซ้อน
1.2. สมบัติพื้นฐานเกี่ยวกับจำนวนเชิงซ้อน 3
1. z1 + z2 ยังคงเป็นจำนวนเชิงซ้อน
2. z1 + z2 = z2 + z1
3. (z1 + z2 ) + z3 = z1 + (z2 + z3 )
4. z + (0, 0) = (0, 0) + z = z โดยที่ (0, 0) ถูกเรียกว่าเอกลักษณ์ (Identity) ของ

z สำหรับการบวก
5. z = (a, b), z + (−z) = (−z) + z = (0, 0) โดยที่ (−z) = (−a, −b)

ถูกเรียกว่าตัวผกผัน (Inverse) ของ z สําหรับการบวก
1.2.2 สมบัติของการคูณ
1. z1 .z2 ยังคงเป็นจำนวนเชิงซ้อน
2. z1 .z2 = z2 .z1
3. (z1 .z2 ).z3 = z1 .(z2 .z3 )
4. z.(1, 0) = (1, 0).z = z
(a, −b)
5. ถ้า z = (a, b) 6= 0 แล้ว z.z −1 = z −1 .z = (1, 0) โดยที่ z −1 =
a2 + b2
นอกจากนี้ จากนิยามการบวกและการคูณของจํานวนเชิงซ้อน เราสามารถแสดงได้ว่า
1. ถ้า z = (a, b) โดยที่ a, b เป็นจำนวนจริง, z ยังสามารถถูกเขียนอยู่ในอีกรูปแบบ

z = a + bı1
2. ถ้า α เป็นจำนวนจริง และ z = (a, b) เป็นจำนวนเชิงซ้อนใดๆ แล้ว αz =

(αa, αb)
ดังนี้
1
ในตำราทางคณิตศาสตร์ทั่วๆไป (0, 1) สามารถถูกเขียนแทนได้ด้วยสัญลักษณ์ ı นอกจากนี้
ในตำราทางวิศวกรรมไฟฟ้าส่วนใหญ่นิยมใช้สัญลักษณ์ แทน ı เพื่อหลีกเลี่ยงการสับสน
กับกระแสไฟฟ้าซึ่งนิยมเขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ ı เช่นเดียวกัน
1. เนื่องจากจำนวนเชิงซ้อน z = (a, b) จะได้ว่า
z = (a, 0) + (0, b)
= (a, 0) + (b, 0).(0, 1)
= a + bı
2. เนื่องจาก α = (α, 0) เป็นจำนวนจริง และ จำนวนเชิงซ้อน z = (a, b) จะได้ว่า
αz = (α, 0).(a, b)
= (αa − 0b, αb + 0a)
= (αa, αb)
1.2.3 สมบัติการกระจาย
z1 .(z2 + z3 ) = z1 .z2 + z1 .z3
พิสูจน์ ให้ z1 = (a1 , b1 ), z2 = (a2 , b2 ) และ z3 = (a3 , b3 ) โดยที่ a1 , a2 , a3 , b1 , b2

และ b3 เป็นจำนวนจริง ดังนั้น
z1 .(z2 + z3 ) = (a1 , b1 ).((a2 , b2 ) + (a3 , b3 ))

= (a1 , b1 ).(a2 + a3 , b2 + b3 )
= (a1 (a2 + a3 ) − b1 (b2 + b3 ), a1 (b2 + b3 ) + b1 (a2 + a3 ))
= (a1 a2 − b1 b2 , a1 b2 + b1 a2 )
= (a1 a2 − b1 b2 , a1 b2 + b1 a2 ) + (a1 a3 − b1 b3 , a1 b3 + b1 a3 )
= z1 .z2 + z1 .z3
1.3 นิยามและสมบัติเพิ่มเติม
1.3.1 นิยามเพิ่มเติมเกี่ยวกับจำนวนเชิงซ้อน
นิยาม 4 (การหาร). ให้ z1 = (a1 , b1 ) และ z2 = (a2 , b2 ) 6= 0 ดังนั้น
z1
= z1 .z2−1 (1.3)
z2
1.3. นิยามและสมบัติเพิ่มเติม 5
y = Im(z)
z = (a, b)
b
a x = Re(z)
−b z = (a, −b)
รูปที่ 1.2: รูปแสดงนิยาม 5
นิยาม 5 (สังยุคเชิงซ้อน). ให้ z = (a, b) เราเรียก z ว่าสังยุคเชิงซ้อน (Complex Con-

jugate) ของ z นิยามโดย
z = (a, −b) (1.4)
นิยาม 6. ให้ z เป็นจำนวนเชิงซ้อน โดยที่ a และ b เป็นจํานวนจริง ดังนั้น

p
|z| = a2 + b2 (1.5)
นิยาม 7. ให้ z เป็นจํานวนเชิงซ้อน และ n เป็นจำนวนเต็มบวก ดังนั้น

nตัว
n z }| {
z = z.z · · · z (1.6)
ตัวอย่าง 5. จงหาค่าของ ı100
วิธีทำ
25
ı100 = ı4
= 125
=1
จากนิยามของ z −1 เราสามารถนิยาม z −n โดย n เป็นจำนวนเต็มบวกดังนี้

นิยาม 8. ให้ z เป็นจํานวนเชิงซ้อน และ n เป็นจำนวนเต็มบวก ดังนั้น

1
z −n =
z.z
| {z· · · z}
nตัว
นอกจากนี้ เมื่อ z 6= 0, เรานิยาม z 0 ดังนี้
นิยาม 9. เมื่อ z 6= 0
z0 = 1
1.3.2 สมบัติของค่าสัมบูรณ์และสังยุคเชิงซ้อน
ให้ z, z1 และ z2 เป็นจํานวนเชิงซ้อน
1. |z1 + z2 | ≤ |z1 | + |z2 | อสมการอิงสามเหลี่ยม(Triangular Inequality)2
2. |z1 .z2 | = |z1 |.|z2 |

1
3. |z −1 | = , z 6= 0
|z|

z1 |z1 |
4. = , z2 6= 0
z2 |z2 |
5. z1 + z2 = z1 + z2
6. z1 .z2 = z1 .z2

1 1
7. = , z 6= 0
z z
8. |z|2 = z.z
1.3.3 ทฤษฎีบทพื้นฐาน
ทฤษฏีบท 1. ถ้า f เป็นฟังก์ชันพหุนาม (Polynomial Function) ที่สามารถเขียนอยู่ในรูป
N
X
f (z) = an z n
n=0
2
เราสามารถดัดแปลงอสมการอิงสามเหลี่ยมเป็น||z1 | − |z2 || ≤ |z1 − z2 |
1.4. รูปแบบเชิงขั้ว(POLAR FORM) 7
โดยที่ an สำหรับ n = 0, 1, . . . , N เป็นจำนวนจริง

ดังนั้น
f (z) = f (z) (1.7)

N
X
ตัวอย่าง 6. จงหาค่าของ f (1 − ı) ถ้าให้ f (z) = an z n และ f (1 + ı) = 1 + 2ı
n=0
โดยที่ an สำหรับ n = 0, 1, . . . , N เป็นจำนวนจริง
วิธีทำ เนื่องจาก
f (z) = f (z)
f (1 − ı) = 1 + 2ı
= 1 − 2ı
ทฤษฏีบท 2 (ทฤษฎีบททวินาม (Binomial Theorem)). ให้ z1 และ z2 เป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ

ดังนั้น เมื่อ n เป็นจำนวนเต็มบวก จะได้ว่า
n
n
X n r n−r
(z1 + z2 ) = z z (1.8)
r 1 2
r=0

n n!
โดยที่ =
r r!(n − r)!
1.4 รูปแบบเชิงขั้ว(Polar Form)

พิจารณาอนุกรมแมคคลอริน
θ2 θ3
eθ = 1 + θ + + + ··· ,θ ∈ < (1.9)
2! 3!
ถ้าหากลองแทน θ ด้วย ıθ จะได้
(ıθ)2 (ıθ)3
eıθ = 1 + (ıθ) + + + ··· ,θ ∈ < (1.10)
2! 3!
θ2 θ4 θ6 θ3 θ5 θ7
= (1 − + − + · · · ) + ı(θ − + − + ···)
2! 4! 6! 3! 5! 7!
= cos θ + ı sin θ
สมการข้างต้นสามารถนําไปสู่นิยามดังต่อไปนี้
นิยาม 10. ให้ θ เป็นจํานวนจริง ดังนั้น eıθ อาจนิยามได้ดังสมการ3
eıθ = cos θ + ı sin θ
จากนิยาม 10 เราสามารถแสดงได้ว่า
บทตั้ง 1. ถ้า θ เป็นจำนวนจริง จะได้ว่า
|eıθ | = 1
จากนิยาม 10 ถ้าหากเราพิจารณา z = a + bı โดยที่ a และ b เป็นจํานวนจริง และ

a และ b ไม่เป็นศูนย์พร้อมกัน จะได้
z = a + bı
p a b
= a2 + b2 ( √ +√ ı)
2
a +b2 a + b2
2
= |z|(cos θ + ı sin θ)
a b
= |z|eıθ โดยที่ θ เป็นมุมซึ่ง cos θ = √ และ sin θ) = √
a2 +b2 a + b2
2
จากการพิจารณาสมการข้างต้น ถึงแม้ว่า a และ b จะเป็นศูนย์พร้อมกัน จำนวนเชิงซ้อน

z = a + bı ก็ยังสามารถเขียนอยู่ในรูปแบบ z = |z|eıθ = |z|(cos θ + ı sin θ) โดยที่ θ
เป็นมุมใดๆก็ได้ ดังนั้นเราสามารถนิยามรูปแบบเชิงขั้วของจำนวนเขิงซ้อนได้ดังนี้
นิยาม 11. จำนวนเชิงซ้อน z ที่ถูกเขียนในรูป
z = |z|eıθ (1.11)
หรือ
z = |z|(cos θ + ı sin θ) (1.12)
โดยที่ θ เป็นมุมในหน่วยเรเดียนถูกเรียกว่า อาร์กิวเมนต์และเราจะเรียกรูปแบบของจำนวนเชิงซ้อน

แบบนี้ว่ารูปแบบเชิงขั้ว(Polar Form)4
นอกจากนี้ ถ้า θ ในสมการ 1.11 ถูกจำกัดอยู่ในช่วง −π < θ ≤ π เราจะเรียกมุม θ ว่าอาร์กิวเมนต์หลัก
ซึ่งอาจเขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ Arg(z)
3
อาจเขียนแทนได้ด้วยสัญลักษณ์ exp(ıθ)
4
ในตำราทางวิศวกรรมไฟฟ้านิยมเขียนแทนจำนวนเชิงซ้อน z = |z|eıθ ด้วย |z|∠θ
1.4. รูปแบบเชิงขั้ว(POLAR FORM) 9
1.4.1 สมบัติพื้นฐานของรูปแบบเชิงขั้ว
ให้ z = |z|eıθ , z1 = |z1 |eıθ1 และ z2 = |z2 |eıθ2
1. z1 .z2 = |z1 ||z2 |eı(θ1 +θ2 )
2. z = |z|e−ıθ
z1 |z1 | ı(θ1 −θ2 )
3. = e เมื่อ z2 ไม่เท่ากับศูนย์
z2 |z2 |
4. สำหรับทุก i = 1, 2 · · · , n z1 .z2 · · · zn = |z1 ||z2 | · · · |zn |eı(θ1 +θ2 +···θn ) เมื่อ

zi = |zi |eıθi
5. เมื่อ n เป็นจำนวนเต็มบวก z n = |z|n eı(nθ)
1.4.2 รากของจำนวนเชิงซ้อน
นิยาม 12. ให้ z และ ω เป็นจำนวนเชิงซ้อน และ n เป็นจำนวนเต็มบวก เราเรียก
1
ω ว่าเป็น รากที่ n ของ z เขียนแทนด้วย z 2 ก็ต่อเมื่อ ω n = z
ทฤษฏีบท 3. รากที่ n ของจำนวนเชิงซ้อน z = |z|eıθ โดย θ เป็นมุมอาร์กิวเมนต์ของ z คือ

1 2mπ+θ
ω = |z| n eı n (1.13)
โดยที่ m เป็นจำนวนเต็มใดๆ
จะเห็นได้ว่าเมื่อ z 6= 0 รากที่ n ของจำนวนเชิงซ้อน z นี้มีได้ n ค่า เนื่องจากว่าเมื่อ

m = 0, 1, . . . , n −1 จะได้รากที่ n ของจำนวนเชิงซ้อน z ต่าง ๆ กัน แต่เมื่อ m มีค่าอื่น
นอกจากนี้รากที่ n ของจำนวนเชิงซ้อน z จะวนซํ้าค่าเดิม
ตัวอย่าง 7. จงหารากที่ 4 ของ −1
−1 = 1eıπ
1 1 2nπı+πı
(−1) 4 = |1| 4 e 4
เมื่อ n = . . . , −2, −1, 0, 1, 2, . . .

1
πı πı 2πı πı 2πı πı 2πı
นั่นคือ (−1) 4 = exp , exp + , exp +2 , exp +3
4 4 4 4 4 4 4
หรือ
1 1 1 1 1 1 1 1 1
(−1) 4 = √ + ı √ , − √ + ı √ , − √ − ı √ , √ − ı √
2 2 2 2 2 2 2 2
1.5 การแก้สมการควอดดราติก (Quadratic Equations)
ทฤษฏีบท 4. ให้ a, b และ c เป็นค่าคงตัวซึ่งเป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ โดยที่ a 6=

0 ดังนั้นผลเฉลยของสมการควอดดราติก (Quadratic Equation)
az 2 + bz + c = 0
คือ
1
−b + (b2 − 4ac) 2
z=
2a
ตัวอย่าง 8. จงหาผลเฉลยของสมการ z 2 + 4ız + 5 = 0

1
−b + b2 − 4ac 2
วิธีทำ เนื่องจาก a = 1, b = 4ı และ c = 5 ดังนั้น จาก z = จะได้ว่า
2a
1
−(4ı) + ((4ı)2 − 4(1)(5)) 2
z=
2(1)
1
−4ı + (−16 − 20) 2
=
2
−4ı ± 6ı
=
2
นั่นคือ z = ı, −5ı
1.6 แบบฝึกหัด
100
X
1. จงหาค่าของ ın
n=1
1.6. แบบฝึกหัด 11
2. ให้ z1 และ z2 เป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ จงพิสูจน์ว่า
||z1 | − |z2 || ≤ |z1 − z2 |
โดยใช้อสมการอิงสามเหลี่ยม (TriangularInequality)
|z1 + z2 | ≤ |z1 | + |z2 |
3. ให้ z1 และ z2 เป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ จงพิสูจน์ว่า
|z1 + z2 |2 + |z1 − z2 |2 = 2|z1 |2 + 2|z2 |2
4. จงพิสูจน์ว่า เมื่อ n เป็นจำนวนเต็มและ θ เป็นจำนวนจริง ดังนั้น
(cos θ + ı sin θ)n = cos nθ + ı sin nθ
โดยใช้อุปนัยเชิงคณิตศาสตร์
5. จงหาความสัมพันธ์ของ z1 และ z2 ที่ทำให้
|z1 | + |z2 | = |z1 + z2 |
6. จากสมการ
(cos θ + ı sin θ)n = cos nθ + ı sin nθ เมื่อ n เป็นจำนวนเต็ม
จงแสดงว่า เมื่อ r เป็นจำนวนตรรกยะ
(cos θ + ı sin θ)r = cos [r (2πn + θ)] + ı sin [r (2πn + θ)]
p
หมายเหตุ จำนวนตรรกยะ คือจำนวนจริงที่สามารถเขียนในรูปเศษส่วน โดยที่
q
p, q เป็นจำนวนเต็ม และ q 6= 0
7. จงหาค่าของ
N
X N
(a0 + (n − 1)d) = (2a0 + (N − 1)d)
2
n=1
8. จงแสดงว่า
N
X a0 (1 − rN )
a0 rn−1 = เมื่อ r 6= 1
1−r
n=1
เมื่อ a0 และ r เป็นค่าคงตัว
9. จงหาผลบวกของผลเฉลยทั้งหมดของสมการ z n = ω
10. จงหาผลเฉลยของสมการ z 2 + 2z + 1 = 0
11. ถ้าหากว่า z1 และ z2 เป็นผลเฉลยของสมการ z 2 +bz+c = 0 จงแสดงว่า z1 และ

z2 เป็นสังยุคเชิงซ้อนกัน เมื่อ b และ c เป็นจำนวนจริง
12. จงวาดรูปทางเดินของรากของ
z 2 + Kz + 1 = 0
เมื่อ 0 ≤ K ≤ 100
13. จงหาสมการที่แสดงความสัมพันธ์ระหว่าง Re(z) และ Im(z) เมื่อ
|z − 1| = 10
14. จงหาสมการที่แสดงความสัมพันธ์ระหว่าง Re(z) และ Im(z) เมื่อ
|z − 1| + |z + 1| = 100
บทที่ 2
ฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน
2.1 ฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน
นิยาม 13 (ฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน (Complex-Valued Functions)). ฟังก์ชัน f คือกฎเกณฑ์ในการส่ง
แต่ละ z ใน S ไปยังจำนวนเชิงซ้อน w เราสามารถเขียนแทนได้ด้วย f (z) เราเรียก S ว่าโดเมน
(Domain)
2.2 ลิมิตของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน
นิยาม 14. ให้ f เป็น ถ้ามี δ > 0 สำหรับทุกๆ > 0 ซึ่งถ้าหาก |f (z) − L| < แล้ว
0 < |z − zo | < δ เราสามารถกล่าวได้ว่า1
lim f (z) = L
z→zo
จากนิยามจะเห็นได้ว่า ถ้า lim f (z) = L ก็ต่อเมื่อ f (z) → L เมื่อ z เข้าใกล้ z0 ในทุกทิศทุกทาง

z→zo
z
ตัวอย่าง 9. จงแสดงว่า lim ไม่มีค่า
z→0 z
วิธีทำ เมื่อ z เข้าใกล้ 0 ในแนวนอน ดังนั้น z = z = x จะได้

x
lim =1
x→0 x
1
ในบางครั้งในตำราอาจเขียนแทนด้วย f (z) → L เมื่อ z → z0
13
14 บทที่ 2. ฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน
เมื่อ z เข้าใกล้ 0 ในแนวตั้ง ดังนั้น z = ıy และ z = −ıy จะได้

−ıy
lim = −1
y→0 ıy
z z z
เนื่องจาก → 1 เมื่อ z → 0 ในแนวนอน แต่ → −1 เมื่อ z → 0 ในแนวตั้ง นั่นคือ lim ไม่มีค่า
z z z→0 z
2.2.1 สมบัติของลิมิต
ทฤษฏีบท 5. lim f (z) = w0 ก็ต่อเมื่อ lim u(x, y) = u0 และ lim v(x, y) =
z→z0 (x,y)→(x0 ,y0 ) (x,y)→(x0 ,y0 )
v0 โดยที่
z0 = x0 + ıy0 เมื่อ x0 และ y0 เป็นจำนวนจริง,
f (z) = w = u(x, y) + ıv(x, y) เมื่อ u และ v เป็นฟังก์ชันค่าจริง และ
w0 = u0 + ıv0 เมื่อ u0 และ v0 เป็นจำนวนจริง
ทฤษฏีบท 6. ให้ n เป็นจำนวนเต็มบวก ดังนั้น
lim z n = z0n
z→z0
ทฤษฏีบท 7. ให้ lim f (z) และ lim g(z) มีค่า และ c เป็นจำนวนเชิงซ้อนซึ่งเป็นค่าคงที่
z→z0 z→z0
1. lim c = c
z→z0
2. c lim f (z) = lim cf (z)

z→z0 z→z0
3. lim f (z) + lim g(z) = lim (f (z) + g(z))

z→z0 z→z0 z→z0
4. lim f (z). lim g(z) = lim (f (z)g(z))

z→z0 z→z0 z→z0
lim f (z)
z→z0 f (z)
5. = lim เมื่อ lim g(z) 6= 0
lim g(z) z→z0 g(z) z→z0
z→z0
ทฤษฏีบท 8. ให้ N เป็นจำนวนเต็มบวก ดังนั้น

N
X N
X
n
lim an z = an z0n
z→z0
n=0 n=0
2.3. ความต่อเนื่องของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน 15
ตัวอย่าง 10. จงหาค่าของ lim z 2 + 2z + 1

z→1
วิธีทำ
lim z 2 + 2z + 1 = (1)2 + 2(1) + 1

z→1
=4
2.3 ความต่อเนื่องของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน
นิยาม 15. ให้ f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนดังนั้น f เป็นฟังก์ชันต่อเนื่องที่ z = z0 ก็ต่อเมื่อ
1. f (z0 ) มีค่า
2. lim f (z) มีค่า

z→z0
3. lim f (z) = f (z0 )

z→z0
ตัวอย่าง 11. ให้

z , z =

6 0
f (z) = z
1, z = 0
จงแสดงว่า f ไม่ต่อเนื่องที่ z = 0
z
วิธีทำ เนื่องจาก lim ไม่มีค่า ดังนั้น จากนิยามของความต่อเนื่อง f ไม่ต่อเนื่องที่ z =
z→0 z
0
2.4 อนุพันธ์ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน
นิยาม 16. ให้ f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนอนุพันธ์ (อนุพันธ์อันดับหนึ่ง) ของฟังก์ชันf

(f 0 ) สามารถนิยามโดยสมการ2
f (z + ∆z) − f (z)
f 0 (z) = lim
∆z→0 ∆z
df (z)
นอกจากนี้ f 0 (z) อาจจะเขียนแทนได้ด้วยสัญลักษณ์
dz
f (z0 ) − f (z)
2
นิยามของ f 0 (z0 ) อาจเขียนแทนด้วย lim
z→z0 z0 − z
dz 2
ตัวอย่าง 12. จงหาค่าของ
dz
วิธีทำ จากนิยาม
dz 2 (z + ∆z)2 − z 2
= lim
dz ∆z→0 ∆z
z + 2z∆z + (∆z)2 − z 2
2
= lim
∆z→0 ∆z
= 2z
dz 2
นั่นคือ = 2z
dz
dz
ตัวอย่าง 13. จงแสดงว่า ไม่มีค่า
dz
วิธีทำ จากนิยาม
dz ∆z
= lim (2.1)
dz ∆z→0 ∆z
∆z
ดังนั้น ความจริงแล้วโจทย์ต้องการให้จงแสดงว่า lim ไม่มีค่า
∆z→0 ∆z
เมื่อ ∆z เข้าใกล้ 0 ในแนวนอน ดังนั้น ∆z = ∆z = ∆x จะได้
∆x
lim =1
∆x→0 ∆x
เมื่อ ∆z เข้าใกล้ 0 ในแนวตั้ง ดังนั้น ∆z = ı∆y และ ∆z = −ı∆y จะได้
−ı∆y
lim = −1
∆y→0 ı∆y
∆z ∆z dz
เนื่องจาก → 1 เมื่อ ∆z → 0 ในแนวนอน แต่ → −1 เมื่อ z → 0 ในแนวตั้ง นั่นคือ =
∆z z dz
∆z
lim ไม่มีค่า
∆z→0 ∆z
ทฤษฏีบท 9. ถ้า f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนที่สามารถหาอนุพันธ์ได้ที่ z = z0 แล้ว f

เป็นฟังก์ชันต่อเนื่องที่ z = z0
2.4. อนุพันธ์ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน 17
พิสูจน์ สมมติว่า f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน ซึ่งมีอนุพันธ์ที่จุด z = z0 ดังนั้น จากนิยาม 16

จะได้ว่า f ที่จุด z = z0 มีค่า นอกจากนี้
f (z0 ) − f (z)
lim (f (z0 ) − f (z)) = lim lim (z0 − z)
z→z0 z→0 z0 − z z→z0
= f 0 (z0 ).0
=0
นั่นคือ lim f (z) มีค่าเท่ากับ f (z0 ) ดังนั้นเราสามารถสรุปได้ว่า ถ้าฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนf

z→z0
สามารถหาอนุพันธ์ได้ที่ z = z0 แล้ว f ต่อเนื่องที่ z = z0 ด้วย
บทตั้ง 2. ถ้า f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนที่สามารถหาอนุพันธ์ได้ที่ z = z0 แล้ว
lim f (z) = f (z0 )

z→z0
2.4.1 สมการโคชี-รีมานน์
ทฤษฏีบท 10. ถ้าให้ u และ v เป็นฟังก์ชันค่าจริงและ f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนโดยที่ f (z) =
u(x, y) + ıv(x, y) โดยที่ตัวแปรเชิงซ้อน z สามารถเขียนอยู่ในรูปของตัวแปรค่าจริง x
และ y ได้ว่า z = x + yı ดังนั้น สมการโคชี-รีมานน์

∂u ∂v ∂u ∂v
= และ =−
∂x z=z0 ∂y z=z0 ∂y z=z0 ∂x z=z0
เป็นเงื่อนไขที่จำเป็นสำหรับฟังก์ชันf ที่ทำให้ f หาอนุพันธ์ได้ที่ z = z0 = (x0 , y0 )

นอกจากนี้ สามารถพิสูจน์ได้ว่า ถ้าหากมีอาณาบริเวณ |z−z0 | < , > 0 โดยที่อนุพันธ์ย่อย
อันดับหนึ่งของ u, v ต่อเนื่อง ดังนั้น สมการโคชี-รีมานน์เป็นเงื่อนไขที่เพียงพอที่จะทำให้ f 0 (z)
หาค่าได้
2.4.2 สมบัติพื้นฐานของอนุพันธ์ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน
ทฤษฏีบท 11. ให้ f และ g เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนใดๆ ซึ่งสามารถหาอนุพันธ์ได้ โดยที่
α และ β เป็นจำนวนเชิงซ้อน ซึ่งเป็นค่าคงที่ใดๆ ดังนั้น3
1. (αf )0 (z) = αf 0 (z)

3
จากทฤษฏีบท 11 เราสามารถสรุปได้ว่า (αf + βg)0 (z) = αf 0 (z) + βg 0 (z)
2. (f + g)0 (z) = f 0 (z) + g 0 (z)
ทฤษฏีบท 12. ให้ f และ g เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนใดๆ ซึ่งสามารถหาอนุพันธ์ได้ โดยที่

α และ β เป็นจำนวนเชิงซ้อน ซึ่งเป็นค่าคงที่ใดๆ ดังนั้น
1. (f.g)0 (z) = f (z)g 0 (z) + f 0 (z)g(z)

0
f g(z)f 0 (z) − f (z)g 0 (z)
2. (z) = , g(z) 6= 0
g (g(z))2
พิสูจน์
1. จากนิยาม 16 จะได้ว่า
(f.g)(z + ∆z) − (f.g)(z)

(f.g)0 (z) = lim
∆z→0 ∆z
f (z + ∆z).g(z + ∆z) − (f (z).g(z))
= lim
∆z→0 ∆z
เนื่องจาก
f (z + ∆z).g(z + ∆z) − (f (z).g(z)) f (z + ∆z).g(z + ∆z) − f (z + ∆z).g(z)

=
∆z ∆z
f (z + ∆z).g(z) − (f (z).g(z))
+
∆z
g(z + ∆z) − g(z)
= f (z + ∆z)
∆z
f (z + ∆z) − f (z)
+ g(z)
∆z
g(z + ∆z) − g(z)

(f.g)0 (z) = lim f (z + ∆z) lim
∆z→0 ∆z→0 ∆z
f (z + ∆z) − f (z)
+ lim g(z) lim
∆z→0 ∆z→0 ∆z
0 0
= f (z)g (z) + f (z)g(z)
2.4. อนุพันธ์ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน 19
2. จากนิยาม 16 จะได้ว่า
f (z + ∆z) f (z)
0 −
f g(z + ∆z) g(z)
(z) = lim
g ∆z→0 ∆z
f (z + ∆z)g(z) − g(z + ∆z)f (z)
g(z + ∆z)g(z)
= lim
∆z→0 ∆z
f (z + ∆z)g(z) − f (z)g(z) + f (z)g(z) − g(z + ∆z)f (z)
g(z + ∆z)g(z)
= lim
∆z→0 ∆z
(f (z + ∆z) − f (z)) g(z) − (g(z + ∆z) − g(z)) f (z)
= lim ∆z
∆z→0 g(z + ∆z)g(z)
(f (z + ∆z) − f (z)) g(z) (g(z + ∆z) − g(z)) f (z)
lim −
= ∆z→0 ∆z ∆z
lim g(z + ∆z)g(z)
∆z→0

f (z + ∆z) − f (z) g(z + ∆z) − g(z)
lim g(z) − lim f (z)
∆z→0 ∆z ∆z→0 ∆z
=
lim g(z + ∆z)g(z)
∆z→0
(f (z + ∆z) − f (z))
เนื่องจาก lim g(z+∆z) = g(z), f (z) = lim และ g(z) =
∆z→0 ∆z→0 ∆z
(g(z + ∆z) − g(z))
lim ดังนั้น
∆z→0 ∆z
0
f g(z)f 0 (z) − f (z)g 0 (z)
(z) = เมื่อ g(z) 6= 0
g (g(z))2
ทฤษฏีบท 13 (กฎลูกโซ่ (Chain Rule)). ให้ w = f (u) และ u = g(z) ถ้าหากว่า f 0 (u) และ
g 0 (z) มีค่า ดังนั้น
dw dw du
=
dz du dz
ทฤษฏีบท 14. ให้ α เป็นจำนวนเชิงซ้อน ซึ่งเป็นค่าคงที่ใดๆ ดังนั้น

dα
1. = 0 โดยที่ α เป็นจำนวนเชิงซ้อนซึ่งเป็นค่าคงที่ใดๆ
dz
dz
2. =1
dz
dz n
3. = nz n−1 โดยที่ n เป็นจำนวนเต็มบวก
dz
2.5 อนุพันธ์อันดับที่สองและอันดับที่สูงกว่าของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน
เนื่องจากอนุพันธ์ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน f ก็ยังคงเป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน (หากมีได้) ดังนั้นอนุพันธ์ของ f 0

ก็อาจมีได้เช่นกัน นั่นคือ
นิยาม 17 (อนุพันธ์อันดับที่สอง (Second-ordered Derivative)). ให้ f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน เราอาจ

นิยามอนุพันธ์อันดับที่ n ของ f เมื่อ n เป็นจำนวนเต็มบวก4 ดังสมการ
f 0 (z + ∆z) − f 0 (z)
f 2 (z) = lim
∆z→0 ∆z
เราจะเรียกอนุพันธ์ของอนุพันธ์ของ f ว่าอนุพันธ์อันดับที่สองของ f
นอกจากนี้ เนื่องจากอนุพันธ์อันดับที่สองของ f อาจมีได้ อนุพันธ์อันดับที่ n ของ f

ก็อาจมีได้เช่นกัน นั่นคือ
นิยาม 18 (อนุพันธ์อันดับที่ n (nth -ordered Derivative)). ให้ f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน

dn f (z)
เราอาจนิยามอนุพันธ์อันดับที่ n ของ f ซึ่งเขียนแทนด้วย f n หรือ ดังสมการ
dz n
f n−1 (z + ∆z) − f n−1 (z)

f n (z) = lim
∆z→0 ∆z
เมื่อ n เป็นจำนวนเต็มบวก
จากนิยามแสดงว่า อนุพันธ์อันดับที่ n ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน f หาไม่ได้ถ้าอนุพันธ์
อันดับต่ำกว่าของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน f หาไม่ได้
2.6 ฟังก์ชันวิเคราะห์
นิยาม 19 (ฟังก์ชันวิเคราะห์). ให้ f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนf เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ z =

z0 ก็ต่อเมื่อ มี > 0 ซึ่งทำให้ f 0 (z) มีค่าสำหรับทุกๆ z ∈ |z − z0 | <
4
เราอาจเรียก f ว่าอนุพันธ์อันดับที่ศูนย์ของ f ซึ่งสามารถเขียนแทนด้วย f 0
2.7. ฟังก์ชันฮาร์โมนิค (HARMONIC FUNCTIONS) 21
นิยาม 20 (จุดเอกฐาน). จุด z0 เป็นจุดเอกฐาน5 ของฟังก์ชันf ถ้า f ไม่เป็นฟังก์ชัน

วิเคราะห์ที่จุด z0 แต่ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่บางจุดในบริเวณ |z − z0 | <
สำหรับทุกๆ > 0
บทตั้ง 3. ถ้าฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ z = z0 ใดๆ f ก็จะเป็นฟังก์ชัน

ที่หาอนุพันธ์ได้ที่ z = z0 ด้วย แต่ในทางกลับกัน ถ้าฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนf เป็นฟังก์ชัน
ที่หาอนุพันธ์ได้ที่ z = z0 เป็นฟังก์ชัน เราไม่อาจสรุปได้ว่า f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ z =
z0 ด้วย
2.7 ฟังก์ชันฮาร์โมนิค (Harmonic Functions)

นิยาม 21 (ฟังก์ชันฮาร์โมนิค (Harmonic Function)). ให้ฟังก์ชันค่าจริง H ที่ขึ้นอยู่กับตัวแปร x
และ y โดยที่อนุพันธ์ย่อยอันดับหนึ่งและอันดับสองของฟังก์ชัน H ต่อเนื่องในโดเมนที่กำหนด
บนระนาบ xy และสอดคล้องกับสมการของลาปลาซ (Laplace’s Equation) นั่นคือ
∂2H ∂2H
+ =0 (2.2)
∂x2 ∂y 2
เราฟังก์ชัน H ว่าฟังก์ชันฮาร์โมนิค (Harmonic Function)
ทฤษฏีบท 15. ให้ f (x, y) = u(x, y)+ıv(x, y) เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ในโดเมน D ดังนั้น u

และ v เป็นฟังก์ชันฮาร์โมนิค
|z|
1. จงแสดงว่า lim ไม่มีค่า
z→0 z
d|z|
2. โดยใช้สมการโคชี-รีมานน์ จงแสดงว่า ไม่มีค่า
dz
d|z|2
3. จงแสดงว่า ไม่มีค่า
dz
4. จงใช้สมการโคชี-รีมานน์แสดงว่าฟังก์ชัน
f (z) = z 2
5
นอกจากนี้เรากล่าวว่า จุดเอกฐาน z0 อยู่โดดเดี่ยวถ้ามีบริเวณ 0 < |z − z0 | < ซึ่ง f
เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ทั่วทั้งบริเวณ
มีอนุพันธ์ที่ทุกจุดในระนาบเชิงซ้อน
5. จงแสดงว่าฟังก์ชัน
1
f (z) =
z
มีอนุพันธ์ที่ทุกจุดในระนาบเชิงซ้อนยกเว้นที่จุด z 6= 0 และจงหาอนุพันธ์ของฟังก์ชันนี้ด้วย
6. จงหาอนุพันธ์อันดับที่ n ใด ๆ (เมื่อ n เป็นจำนวนเต็มบวก) ของฟังก์ชัน
f (z) = z 2
7. จงหาอนุพันธ์ของฟังก์ชัน
f (x, y) = (x + y) + ıxy
8. จงหาอนุพันธ์ของฟังก์ชัน
f (x, y) = (x + y) + ı (x − y)
บทที่ 3
ฟังก์ชันพื้นฐาน (Fundamental
Functions)
3.1 ฟังก์ชันชี้กำลัง(Exponential Function)
3.1.1 นิยามเกี่ยวกับฟังก์ชันชี้กำลัง (Exponential Function)

นิยาม 22. ให้จำนวนเชิงซ้อน z = (x, y) โดยที่ x และ y เป็นจำนวนจริง เราสามารถนิยาม
ez ได้ดังนี้1
ez = ex (cos y, sin y)
= ex .eyı
3.1.2 สมบัติต่าง ๆ เกี่ยวกับฟังก์ชันชี้กำลัง (Exponential Function)

บทตั้ง 4. ถ้า z = x + yı โดย x และ y เป็นจำนวนจริง จะได้ว่า
1. |ez | = |ex |
1
2. e−z =
ez
ทฤษฏีบท 16. ให้ z1 และ z2 เป็นจำนวนเชิงซ้อนใดๆ ดังนั้น
1
เราอาจเขียนแทน ez ด้วย exp(z)
23
24 บทที่ 3. ฟังก์ชันพื้นฐาน (FUNDAMENTAL FUNCTIONS)
1. ez1 +z2 = ez1 .ez2

ez1
2. ez1 −z2 =
e z2
บทตั้ง 5. ผลเฉลยของสมการ ez = 1 ถ้า z = x + yı เป็นจำนวนเชิงซ้อน โดยที่ x และ
y เป็นจำนวนจริง คือ
z = 2nπı โดยที่ n เป็นจำนวนเต็มบวก (3.1)
3.1.3 อนุพันธ์ของฟังก์ชันชี้กำลัง (Exponential Function)

บทตั้ง 6. อนุพันธ์ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนf (z) = ez คือ f (z) = ez
3.2 ฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Function)

3.2.1 นิยามของฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Function)
นิยาม 23. เราสามารถนิยามฟังก์ชันลอกการิทึมได้ด้วยสมการ2
f (z) = log(z) ก็ต่อเมื่อ z = ef (z)
3.2.2 การหาค่าของฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Function)

จากนิยามที่กล่าวถึงข้างต้นนี้ เราสามารถแสดงได้ว่า f ไม่ใช่ฟังก์ชันค่าเดียว(Single-Valued
Function) หากแต่เป็น ฟังก์ชันหลายค่า(Multiple-Valued Function)3 โดยความขัดแย้งดังนี้
จากสมการ ?? จะได้ว่า w1 = w2 +2nπı นั่นคือ ฟังก์ชัน log เป็นฟังก์ชันหลายค่า นอกจากนี้
ถ้ากำหนดให้ z เป็นจำนวนเชิงซ้อนใดๆ ที่ไม่เท่ากับศูนย์ ที่ถูกเขียนอยู่ในรูปของรูปแบบเชิงขั้ว
z = |z| eıθ
หรือ
z = eln |z| eıθ

= eln |z|+ıθ (3.2)
จะได้ว่า
log(z) = ln |z| + ı (θ + 2nπ) (3.3)
2
อย่าสับสนกับฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Function) ที่นิยามในระดับมัธยมศึกษา
3
ในตำราบางเล่มไม่ถือว่าฟังก์ชันหลายค่าเป็นฟังก์ชัน
3.2. ฟังก์ชันลอกการิทึม (LOGARITHMIC FUNCTION) 25
ตัวอย่าง 14. จงหาค่า log e
log e = ln e + ı (0 + 2nπ)
= 1 + 2nπı
โดยที่ n เป็นจำนวนเต็ม
จากตัวอย่างข้างต้นจะเห็นได้ว่าฟังก์ชันลอกการิทึมมีได้หลายค่า ถ้าหากว่าเราต้องการ
ฟังก์ชันลอกการิทึมที่เป็นฟังก์ชันค่าเดียว เราจำเป็นต้องจำกัดอาร์กิวเมนต์ θ ในสมการ 3.2
เป็นอาร์กิวเมนต์หลัก ฟังก์ชันลอกการิทึมที่ถูกสร้างขึ้นจาก log(z) ดังนี้
Log(z) = ln |z| + ıθ ,−π < θ ≤ π (3.4)
ตัวอย่าง 15. จงหาค่าของ Log (e)
Log(e) = ln e + ı (0)
=1
3.2.3 สมบัติต่าง ๆ เกี่ยวกับฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Function)

ทฤษฏีบท 17. ให้ z, z1 , z2 เป็นจำนวนเชิงซ้อน ดังนั้น
1. log (z1 z2 ) = log z1 + log z2 เมื่อ z1 , z2 6= 0

z1
2. log = log z1 − log z2 เมื่อ z1 , z2 6= 0
z2

1
3. log = − log z เมื่อ z 6= 0
z
ตัวอย่าง 16. จงแสดงว่า Log (z1 z2 ) = Log z1 + Log z2 เมื่อ z1 z2 6= 0 และ −π <
Arg z1 + Arg z2 ≤ π
Log (z1 z2 ) = ln |z1 z2 | + ıArg (z1 z2 )

นอกจากนี้เมื่อ −π < Arg z1 + Arg z2 ≤ π เราสามารถแสดงได้ว่า
ln |z1 z2 | = ln |z1 | + ln |z2 | และ Arg (z1 z2 ) = Arg (z1 ) + Arg (z2 )
นั่นคือ
Log (z1 z2 ) = Log z1 + Log z2 เมื่อ z1 z2 6= 0 และ −π < Arg z1 + Arg z2 ≤ π
3.2.4 อนุพันธ์ของฟังก์ชันลอกการิทึม (Logarithmic Function)
พิจารณาฟังก์ชัน f (z) = log(z), α − 2π < arg(z) ≤ α ดังนั้น
df (z) f (z + ∆z) − f (z)

= lim
dz ∆z→0 ∆z
เนื่องจาก w = log(z) ก็ต่อเมื่อ z = ew ดังนั้น ถ้าให้
w = f (z) และ w + ∆w = f (z + ∆z)
จะได้
z = ew และ z + ∆z = ew+∆w
df (z) f (z + ∆z) − f (z)

= lim
dz ∆z→0 ∆z
f (z + ∆z) − f (z)
= lim
∆z→0 z + ∆z − z
w + ∆w − w
= lim w+∆w
∆z→0 e − ew
∆w
= lim w+∆w
∆z→0 e − ew
1
= lim w+∆w
∆z→0 e − ew
∆w
3.3. เลขชี้กำลังเชิงซ้อน (COMPLEX EXPONENTS) 27
เนืองจาก ∆z → 0 แล้ว ∆w → 0 ดังนั้น สำหรับทุก z ยกเว้นกรณีที่ z เท่ากับ 0 หรือ Arg(z) =

α
df (z) 1
=
ew+∆w − ew

dz
lim
∆w→0 ∆w
1
=
ew
1
=
z
df (z) 1
นั่นคือ = สำหรับทุก z ยกเว้นกรณีที่ z เท่ากับ 0 หรือ Arg(z) = α
dz z
dLogz 1
นอกจากนี้ = สำหรับทุก z ยกเว้นกรณีที่ z เท่ากับ 0 หรือ Arg(z) = π
dz z
3.3 เลขชี้กำลังเชิงซ้อน (Complex Exponents)

3.3.1 นิยามของ z c , z 6= 0
นิยาม 24. ให้ c เป็นจำนวนเชิงซ้อน และจำนวนเชิงซ้อน z 6= 0 ดังนั้น
z c = ec log(z) (3.5)
ตัวอย่าง 17. จงหาค่าของ ıı
วิธีทำ
ıı = eı log(ı)
π
log(ı) = ln |ı| + ı 2nπ + เมื่อ n เป็นจำนวนเต็ม
2
π
= ı 2nπ +
2
2 π
ıı = e(ı) (2nπ+ 2 )
π
= e(−(2nπ+ 2 ))
จากตัวอย่างข้างต้นแสดงให้เห็นว่า z c , z 6= 0 อาจมีได้หลายค่า เราจะนิยามค่าหลัก ของ z c ได้ดังนี้
P V (z c ) = ecLog(z) (3.6)
ตัวอย่าง 18. จงหาค่าของ z c เมื่อ c เป็นจำนวนเต็ม n และจำนวนเชิงซ้อน z 6= 0
วิธีทำ
z c = ec log(z)
ให้ z = |z|eıθ ดังนั้น
z n = en (ln|z|+ıθ)
n
= e(ln|z|+ıθ)
n
= |z|eıθ
= zn
จากตัวอย่าง 18 แสดงให้เห็นว่า z n ในนิยามดังสมการ 3.6 สอดคล้องกับ z n ที่ได้นิยามไว้ก่อนหน้านี้
3.3.2 สมบัติของ z c , z 6= 0
ให้ z, z1 , z2 และ c, c1 , c2 เป็นจำนวนเชิงซ้อน ดังนั้น
1. (z c1 )c2 = z c1 c2 เมื่อ z 6= 0
2. z c1 z c2 = z c1 +c2 เมื่อ z 6= 0
z c1
3. = z c1 −c2 เมื่อ z 6= 0
z c2
4. z1c z2c = (z1 z2 )c เมื่อ z1 , z2 6= 0
3.3.3 อนุพันธ์ของฟังก์ชัน f (z) = z c , z 6= 0
ถ้าเรานิยามฟังก์ชันลอกการิทึมในรูปของ z = reıθ โดยกำหนดให้ เมื่อ r > 0 และ α < θ < α + 2π
log z = ln r + ıθ (3.7)
3.4. ฟังก์ชันตรีโกณมิติ (TRIGONOMETRIC FUNCTIONS) 29
dz c ec log z
= เมื่อ z 6= 0
dz dz
c
= ec log z
z
z = elog z (3.8)
dz c ec log z
= c log z เมื่อ z 6= 0
dz e
= ce(c−1) log z
dz c
= cz c−1 เมื่อ z 6= 0
dz
3.4 ฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions)
3.4.1 นิยามเกี่ยวกับฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions)

eıθ + e−ıθ 2
cos θ = sec θ =
2 + e−ıθ
eıθ
eıθ − e−ıθ 2ı
sin θ = csc θ = ıθ
2ı e − e−ıθ
e − e−ıθ
ıθ ı(eıθ + e−ıθ )
tan θ = cot θ = ıθ
ı(eıθ + e−ıθ ) e − e−ıθ
จากสมการข้างต้น เราสามารถนิยามฟังก์ชันตรีโกณมิติสำหรับจำนวนเชิงซ้อนได้ดังนี้
นิยาม 25. ให้ z เป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ ฟังก์ชันตรีโกณมิติถูกนิยามโดย
eız + e−ız 2
cos(z) = sec(z) =
2 eız + e−ız
e − e−ız
ız 2ı
sin(z) = csc(z) = ız
2ı e − e−ız
e − e−ız
ız ı(eız + e−ız )
tan(z) = cot(z) = ız
ı(eız + e−ız ) e − e−ız
3.4.2 เอกลักษณ์ของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions)
ทฤษฏีบท 18. ให้ z เป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ
1. cos2 z + sin2 z = 1
2. cos (−z) = cos z
3. sin (−z) = − sin z
ทฤษฏีบท 19. cos และ sin เป็นฟังก์ชันตรีโกณมิติที่เป็นฟังก์ชันรายคาบ (Periodic

Function) ที่มีคาบพื้นฐาน (Fundamental Period) เท่ากับ 2π นั่นคือ
cos (z + nT ) = cos z
sin (z + nT ) = sin z
โดยที่ T = 2π เป็นคาบพื้นฐาน (Fundamental Period)
ทฤษฏีบท 20. ให้ z1 และ z2 เป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ
1. cos (z1 − z2 ) = cos z1 cos z2 + sin z1 sin z2
2. cos (z1 + z2 ) = cos z1 cos z2 − sin z1 sin z2
3. sin (z1 + z2 ) = sin z1 cos z2 + cos z1 sin z2
4. sin (z1 − z2 ) = sin z1 cos z2 + cos z1 sin z2
ทฤษฏีบท 21. เมื่อ z เป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ ดังนั้น
cos (2z) = cos2 z − sin2 z

= 2 cos2 z − 1
= 1 − 2 sin2 z
ทฤษฏีบท 22. ให้ z เป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ ดังนั้น
1. sin (2z) = 2 sin z cos z
2. sec2 z − tan2 z = 1
3.5. ฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (HYPERBOLIC FUNCTIONS) 31
3.4.3 อนุพันธ์ของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions)
d sin z
1. = cos z
dz
d cos z
2. = − sin z
dz
d tan z
3. = sec2 z
dz
3.5 ฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Functions)
3.5.1 นิยามเกี่ยวกับฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค(Hyperbolic Functions)
เราสามารถนิยามฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิคสำหรับจำนวนเชิงซ้อนได้ดังนี้
นิยาม 26. ให้ z เป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ ฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิคถูกนิยามโดย
ez + e−z ez − e−z
cosh z = sinh z =
2 2
ez − e−z (ez + e−z )
tanh z = z coth z = z
(e + e−z ) e − e−z
3.5.2 เอกลักษณ์ของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Functions)
1. cosh (ız) = cos z
2. sinh (ız) = i sin z
ทฤษฏีบท 25. ให้ x และ y เป็นจำนวนจริงใด ๆ ดังนั้น [5]
1. cosh(x + ıy) = cosh x cos y + ı sinh x sin y
2. sinh(x + ıy) = sinh x cos y + ı cosh x sin y

3.5.3 อนุพันธ์ของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค(Hyperbolic Functions)

d sinh z
1. = cosh z
dz
d cosh z
2. = sinh z
dz
3.6 ตัวผกผันของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Function-

s)
3.6.1 นิยามของตัวผกผันของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions)
ให้ f เป็นฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Functions) โดยที่ f (z) = w ดังนั้นตัวผกผัน
ของ f นิยามได้ด้วย f −1 (z) คือ f −1 (w) = z ดังนั้น

1
1. cos−1 z = −ı log z + z 2 − 1 2
1
2. sin−1 z = −ı log zı + 1 − z 2 2
1
1 + zı 2
3. tan−1 z = −ı log
1 − zı
1
1 + 1 − z2 2
4. sec−1 z = −ı log
z
1
!
ı + (z 2 − 1) 2
5. csc−1 z = −ı log
z
1
z+ı 2
6. cot−1 z = −ı log
z−ı
ตัวอย่าง 19. จงหาค่าของ cos−1 z
วิธีทำ จากสมการ
1
cos−1 z = −ı log z + z 2 − 1 2
3.6. ตัวผกผันของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (TRIGONOMETRIC FUNCTIONS) 33
จะได้
1
cos−1 (1) = −ı log 1 + 12 − 1 2
= −ı log (1))
= −ı (ln(1) + ı arg(1))
= −ı (0 + ı2πn)
= 2πn
โดยที่ n เป็นจำนวนเต็มใด ๆ
3.6.2 อนุพันธ์ของตัวผกผันของฟังก์ชันตรีโกณมิติ (Trigonometric Function-

s)
เราสามารถหาอนุพันธ์ของตัวผกผันของฟังก์ชันตรีโกณมิติได้ด้วยการใช้กฎลูกโซ่ ดังตัวอย่างต่อไปนี้
d sin−1 z
ตัวอย่าง 20. จงหา
dz
วิธีทำ ให้ sin−1 z = w ดังนั้น sin w = z
d sin w dz
= =1
dz dz
โดยใช้กฎลูกโซ่
d sin w dw
=1
dw dz
d sin w
= cos w
dw
dw 1
=
dz cos w
โดยใช้เอกลักษณ์ cos2 w + sin2 w = 1 จะได้ว่า
dw 1
= 1
dz (1 − sin2 w) 2
d sin−1 z 1
= 1
dz (1 − z 2 ) 2
3.7 ตัวผกผันของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Functions)

3.7.1 นิยามของตัวผกผันของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Functions)
ให้ f เป็นฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Functions) โดยที่ f (z) = w ดังนั้นตัวผกผันของ f
นิยามได้ด้วย f −1 (z) คือ f −1 (w) = z ดังนั้น

1
1. cosh−1 z = log z + z 2 − 1 2
1
2. sinh−1 z = log z + z 2 + 1 2
1
−1 1+z 2
3. tanh z = log
1−z
1
−1 z+1 2
4. coth z = log
z−1
ตัวอย่าง 21. จงหาค่าของ cosh−1 1
วิธีทำ จากสมการ
1
cosh−1 z = log z + z 2 − 1 2
จะได้
1
cosh−1 (1) = log 1 + 12 − 1 2
= log (1)
= (ln(1) + ı arg(1))
= (0 + ı2πn)
= ı2πn
โดยที่ n เป็นจำนวนเต็มใด ๆ
3.7. ตัวผกผันของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (HYPERBOLIC FUNCTIONS) 35
ตัวอย่าง 22. จงหาค่าของ cos (cos−1 1)
วิธีทำ
cos (cos−1 1) = 1
3.7.2 อนุพันธ์ของตัวผกผันของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Function-

s)
เราสามารถหาอนุพันธ์ของตัวผกผันของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิคได้ด้วยการใช้กฎลูกโซ่ ดังตัวอย่างต่อไปนี้
d sinh−1 z
ตัวอย่าง 23. จงหา
dz
วิธีทำ ให้ sinh−1 z = w ดังนั้น sinh w = z
d sinh w dz
= =1
dz dz
โดยใช้กฎลูกโซ่
d sinh w dw
=1
dw dz
d sinh w
= cosh w
dw
dw 1
=
dz cosh w
โดยใช้เอกลักษณ์ cosh2 w − sinh2 w = 1 จะได้ว่า

dw 1
= 1
dz (1 + sinh2 w) 2
dw 1
= 1
dz (1 + z 2 ) 2
1. จงแก้สมการ ez = 1
2. จงแก้สมการ log z = 1 + ı1
3. จงหาค่าของ elog (e+ıe)
4. จงหาค่าของ cos (π + ıπ)
5. จงหาค่าของ sin (π + π)
6. จงหาค่าของ sin sin−1 (π)

7. จงพิสูจน์ว่า |eız | ≤ 1 เมื่อ Im(z) ≥ 0
8. จงหาค่าของ sin−1 (0)
9. จงหาค่าของ sinh−1 (0)
10. จงหาค่าของ cos−1 (0)
11. จงหาค่าของ cosh−1 (1)
12. จงหาค่าของ tan−1 (1)
13. จงหาค่าของ tanh−1 (1)
14. จงพิสูจน์ว่า
cos (z1 − z2 ) + cos (z1 + z2 ) = 2 cos z1 cos z2
15. จงพิสูจน์ว่า
sin (z1 − z2 ) + sin (z1 + z2 ) = 2 sin z1 cos z2

บทที่ 4
อินทิกรัล(Integrals)
4.1 การอินทิเกรต (Integration)
นิยาม 27. การอินทิเกรตของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน f (t) ให้ฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน f (t) =

u(t) + ıv(t) โดยที่ u และ v เป็นฟังก์ชันค่าจริงของตัวแปรค่าจริง t, a ≤ t ≤ b ดังนั้น
Z b Z b Z b
f (t) dt = u(t) dt + ı v(t) dt (4.1)
a a a
Z 2π
ตัวอย่าง 24. จงหา eıt dt
0
วิธีทำ เนื่องจาก eıt = cos t + ı sin t

Z 2π Z 2π Z 2π
eıt dt = cos t dt + ı sin t dt
0 0 0
2π 2π
= sin t + ı − cos t

0 0
=0
Z 2π
นั่นคือ eıt dt = 0
0
พิจารณาคอนทัวร์ C โดยที่จุดเริ่มต้น zi = a และ จุดสิ้นสุด zt = b ให้ Pn =
{z0 , z1 , z2 . . . , zn } โดย z0 = a, z1 , . . . , zn = b วางเรียงกันตามคอนทัวร์ C ผลต่าง ∆zk =
zk − zk−1 และ zk∗ = z ∗ (t∗k ) ∈ Ck = {z | z = z(t) โดยที่ zk−1 = z(tk−1 ), zk =
37
38 บทที่ 4. อินทิกรัล(INTEGRALS)
z(tk ) และ tk−1 < t∗k < tk } เราสามารถนิยามผลบวกของรีมานน์ S(Pn ) ได้ดังสมการ
n
X
S(Pn ) = f ∗ (zk ) ∆zk
k=1
ดังนั้น ถ้ามี L ซึ่งเป็นลิมิตของทุกลำดับ S(Pn ) โดยที่ ∆zk → 0 สำหรับทุก k =

1, 2, . . . , n Z
ดังนั้นเราสามารถนิยาม f (z) dz ได้ดังต่อไปนี้
C
นิยาม 28.
Z n
X
f (z) dz = lim f (zk∗ ) ∆zk (4.2)
C ∆zk →0
n→∞ k=1
จากสมการ 4.2 จะได้ว่า

n
z(tk ) − z(tk−1 )
Z X
f (z) dz = lim f (z(t∗k )) ∆tk
C ∆tk →0 tk − tk−1
n→∞ k=1
เมื่อ ∆tk = tk − tk−1

ทฤษฏีบท 29.
Z Z b
f (z) dz = f (z)z 0 (t) dt
C a

Z
z dz
C
โดยที่
C = {z | z = t + ıt โดยที่ 0 ≤ t ≤ 1}
4.1. การอินทิเกรต (INTEGRATION) 39
วิธีทำ เนื่องจาก z = t + ıt จะได้ว่า dz = (1 + ı)dt ดังนั้น
Z Z 1
z dz = (t + ıt)(1 + ı1) dt
C 0
Z 1
= 2ıt dt
0
1
= ıt2

0
=ı

Z
z dz
C
โดยที่
S
C = C1 C2
C1 = {z | z = t โดยที่ 0 ≤ t ≤ 1} และ
C2 = {z | z = 1 + ıt โดยที่ 0 ≤ t ≤ 1}
Z Z Z
z dz = z dz + z dz
C C1 C2
ให้ z = t จะได้ว่า dz = dt ดังนั้น
Z Z 1
z dz = t dt
C1 0
Z 1
= t dt
0
1
t2
=
2 0
1
=
2
ให้ z = 1 + ıt จะได้ว่า dz = ıdt ดังนั้น

Z Z 1
z dz = (1 + ıt) ıdt
C2 0
Z 1
= (−t + ı) dt
0
1
−t2
1
= + ı t

2 0 0
1
=− +ı
2
Z Z Z
z dz = z dz + z dz
C C1 C2
1 1
= − +ı
2 2
=ı
ตัวอย่าง 27. จงหาค่าของ Z

1
dz
C1 z
โดยที่
π π
C1 = {z | z = eıθ โดยที่ − ≤θ≤ }
2 2
วิธีทำ เนื่องจาก z = eıθ จะได้ว่า dz = ıeıθ dθ ดังนั้น

Z Z π
1 2 1 ıθ
dz = ıe dθ
z π eıθ
C1 −2
π
2
= ı θ π
−2
= ıπ
ตัวอย่าง 28. จงหาค่าของ Z

1
dz
C2 z
โดยที่
3π π
C2 = {z | z = eıθ โดยที่ − ≤ θ ≤ − วนในทิศตามเข็มนาฬิกา}
2 2
4.2. ปริพันธ์ (ANTIDERIVATIVES) 41
วิธีทำ เนื่องจาก z = eıθ จะได้ว่า dz = ıeıθ dθ ดังนั้น

Z Z − 3π
1 2 1 ıθ
dz = ıe dθ
C2 z − π2 eıθ
− 3π
2
= ı θ π
−2
= −ıπ
4.2 ปริพันธ์ (Antiderivatives)

นิยาม 29 (นิยามของปริพันธ์ (Antiderivative)). ให้ f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนที่ต่อเนื่อง
dF (z)
ทั่วทั้งบริเวณ D ถ้ามีฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน F โดยที่ = f (z) เราเรียกฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน F
dz
ว่าปริพันธ์ (Antiderivative)ของ f
ทฤษฏีบท 30. ให้ f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนในบริเวณ D ซึ่งมีฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน F

เป็นปริพันธ์ (Antiderivative)ของ f จะได้ว่าถ้า a และ b เป็นจุดใดๆในบริเวณ D ดังนั้น
Z b
f (z)dz = F (b) − F (a)
a
บทตั้ง 7. f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนในบริเวณ D ซึ่งมีฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน F เป็นปริพันธ์

(Antiderivative)ของ f ดังนั้นถ้า a และ b เป็นจุดใดๆในบริเวณ D ดังนั้น อินทิกรัลตามเส้นของ f
จากจุด a ไปยังจุด b ไม่ขึ้นอยู่กับเส้นทาง
Z
1
ตัวอย่าง 29. จงหาค่าของ dz ด้วยการใช้ปริพันธ์โดยที่
C1 z
π π
C1 = {z | z = eıθ โดยที่ − ≤ θ ≤ }
2 2
วิธีทำ
Z
1
dz = Log ı − Log (−ı)
C1 z
π −πı
=ı −( )
2 2
= ıπ
Z
1
ตัวอย่าง 30. จงหาค่าของ dz ด้วยการใช้ปริพันธ์โดยที่
C2 z
3π π
C2 = {z | z = eıθ โดยที่ − ≤ θ ≤ − วนในทิศตามเข็มนาฬิกา}
2 2
วิธีทำ ให้ log z = ln|z| + ıθ เมื่อ 0 < θ ≤ 2π จะได้1

Z
1
dz = log ı − log (−ı)
C2 z
π 3π
= ı − (ı )
2 2
= −ıπ
Z ı
ตัวอย่าง 31 (ข้อสอบเก่าภาคปลาย ปีการศึกษา 2554). จงหาค่าของ z 2 dz
−ı
วิธีทำ ı
ı
z 3 ı3 − (−ı)3 −ı − ı
Z
2 2ı
z dz = = = =−
−ı 3 −ı 3 3 3
4.3 ทฤษฏีบทพื้นฐานเกี่ยวกับอินทิกรัล
ทฤษฏีบท 31 (ทฤษฎีบทของกรีน(Green’s Theorem)). ให้ P และ Q เป็นฟังก์ชัน

ค่าจริงขึ้นกับตัวแปร x และ y และ อนุพันธ์ย่อยอันดับหนึ่งของฟังก์ชัน P และ Q
ต่อเนื่องตลอดอาณาบริเวณปิดR ซึ่งประกอบด้วยจุดภายในและวงปิดอย่างง่าย2 C
Z Z Z
P dx + Qdy = (Qx − Py )dA (4.3)
C R
Z
ตัวอย่าง 32. จงหาค่า y dx+x dy เมื่อ C = {(x, y) | x2 +y 2 = 1 วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}
C
Z
1 1 π π
เราไม่สามารถกล่าวว่า dz = Log ı − Log (−ı) = ı − (−ı ) = πı
C2 z 2 2
dLog z
เนื่องจาก บนแกนจริงลบไม่มีค่า
dz
2
วงปิดอย่างง่าย (Simple Closed Contour) คือ วงปิดที่ไม่ทับตัวเอง
4.3. ทฤษฏีบทพื้นฐานเกี่ยวกับอินทิกรัล 43
รูปที่ 4.1: อาณาบริเวณปิด R ซึ่งประกอบด้วยจุดภายในและวงปิดอย่างง่าย C
วิธีทำ จากทฤษฎีบทของกรีน จะได้ว่า

Z Z Z
∂x ∂y
y dx + x dy = − dA เมื่อ R = {(x, y) | x2 + y 2 ≤ 1 }
C R ∂x ∂y
=0
Z
ตัวอย่าง 33. จงหาค่า −y dx+x dy เมื่อ C = {(x, y) | x2 +y 2 = 1 วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}
C
วิธีทำ จากทฤษฎีบทของกรีน จะได้ว่า

Z Z Z
∂x ∂(−y)
−y dx + x dy = − dA เมื่อ R = {(x, y) | x2 + y 2 ≤ 1 }
C ∂x ∂y
Z RZ
=2 dxdy
R
โดยการเปลี่ยนจากพิกัดเชิงตั้งฉาก (Rectangular Coordinates) เป็นพิกัดเชิงขั้ว (Polar Coordinates)

Z Z 2π Z 1
−y dx + x dy = 2 r drdθ
C 0 0
Z 2π 1
=2 r2 dθ
( 2 )
0 0
= 2π
ในปี 1825 โคชีได้พิสูจน์ทฤษฎีบทของโคชี(Cauchy Theorem) โดยใช้ทฤษฎีบทของกรีนที่ถูกกล่าวถึง

ก่อนหน้า
ทฤษฏีบท 32 (ทฤษฎีบทของโคชี(Cauchy Theorem)). ให้ฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์

และ อนุพันธ์ f 0 ของ f มีความต่อเนื่องภายในและบนวงปิดอย่างง่ายวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา C
จะได้ว่าอินทิกรัลของ f บนวงปิด C
I
f (z)dz = 0
C
รูปที่ 4.2: ฟังก์ชัน f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ภายในอาณาบริเวณ R
หลังจากโคชีได้เสนอทฤษฏีบท ในปี 1883 เกอร์ซาต์ได้แสดงว่าเงื่อนไขที่อนุพันธ์

ของ f อาจเขียนแทนด้วย f 0 ต้องต่อเนื่องนั้นสามารถละได้ ดังนั้นเพื่อเป็นเกียรติแก่
เกอร์ซาต์ (Goursat) ทฤษฎีบทของโคชีจึงถูกเปลี่ยนชื่อเป็นทฤษฎีบทของโคชี-เกอร์ซาต์
ทฤษฏีบท 33 (ทฤษฎีบทของโคชี-เกอร์ซาต์(Cauchy-Goursat Theorem)). ให้ฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน

f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ภายในและบนวงปิดอย่างง่ายวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา C อินทิกรัลของ f
บนวงปิด C I
f (z)dz = 0
C
ผลที่ตามมาของทฤษฏีบท 33 คือความเป็นอิสระกับเส้นทาง ดังต่อไปนี้
บทตั้ง 8 (ความเป็นอิสระกับเส้นทาง). ให้ Γ1 และ Γ2 เป็นเส้นทางของการอินทิเกรต

จากจุด a ไปยังจุด b และ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ภายในบริเวณที่ล้อมรอบด้วยเส้นทาง
ของการอินทิเกรต Γ1 และ Γ2 และบน Γ1 และ Γ2 จะได้ว่า
Z Z
f (z) dz = f (z) dz
Γ1 Γ2
4.3. ทฤษฏีบทพื้นฐานเกี่ยวกับอินทิกรัล 45
นอกจากนี้ผลที่ตามมาของทฤษฏีบท 33 คือสูตรอินทิกรัลของโคชี ดังต่อไปนี้
บทตั้ง 9 (สูตรอินทิกรัลของโคชี(Cauchy Integral Formula)). ให้ฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน f

เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ภายในและบนวงปิดอย่างง่ายวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา C
อินทิกรัลของ f บนวงปิด C คือ

I
f (z) 2πıf (z ), z อยู่ภายในวงปิด C
0 0
dz =
C z − z 0 0, z อยู่ภายนอกวงปิด C
0
จากบทตั้ง 9 ถ้ามีฟังก์ชันค่าเชิงซ้อนf ซึ่งเป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ภายในวงปิดอย่างง่าย (Sim-

ple Closed Contour)
วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา C แล้ว เราสามารถแสดง f (z) ในรูปของอินทิกรัลบนวงปิด C ดังนี้
I
1 f (s)
f (z) = ds (4.4)
2πı C s − z
อนุพันธ์อันดับหนึ่งของ f (f 0 ) สามารถหาได้จากสมการ 4.4 นั่นคือ
∂f (z)
f 0 (z) =
∂z I
∂ 1 f (s)
= ds
∂z 2πı C s − z
I
1 ∂ f (s)
= ds
2πı C ∂z s − z
I
1 f (s)
= ds
2πı C (s − z)2
นอกจากนี้อนุพันธ์อันดับ n ของ f (f n ) สามารถหาได้จากสมการ 4.4 นั่นคือ
∂ n f (z)
f n (z) =
∂z n
หรือ
I
n n! f (s)
f (z) = ds (4.5)
2πı C (s − z)n+1
จากสมการ 4.5 แสดงให้เห็นว่า ถ้า f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์แล้วอนุพันธ์ทุกอันดับของ f เป็นฟังก์ชัน

วิเคราะห์
es
Z
d
ตัวอย่าง 34. จงหา ds โดยที่
dz C s−z
C = {z | z = eıθ เมื่อ 0 ≤ θ ≤ 2π วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}
วิธีทำ เมื่อ z อยู่ภายในคอนทัวร์ จะได้ว่า

es
Z
ds = 2πıez
C s − z
es d(2πıez )
Z
d
ds =
dz C s−z dz
= 2πıez
Z
d cos s
ตัวอย่าง 35. จงหา ds โดยที่
dz C s−z
C = {z | z = eıθ เมื่อ 0 ≤ θ ≤ 2π วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}
วิธีทำ เมื่อ z อยู่ภายในคอนทัวร์ จะได้ว่า

Z
cos s
ds = 2πı cos z
C −z
s
Z
d cos s d(2πı cos z)
ds =
dz C s−z dz
= 2πı(− sin z)
= −2πı sin z
2
ez
I
1. จงหาค่าของ dz เมื่อ C = {z | z = 5eıθ เมื่อ 0 ≤ θ ≤ 2π วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}
C z+1
I
2. จงหาค่าของ z dz เมื่อ C = {z | z = 5eıθ เมื่อ 0 ≤ θ ≤ 2π วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}
C
โดยใช้ทฤษฎีบทของกรีน
I
3. จงหาค่าของ z 2 dz เมื่อ C = {z | z = 5eıθ เมื่อ 0 ≤ θ ≤ 2π วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}
C
โดยใช้ทฤษฎีบทของกรีน
Z
4. จงหาค่าของ z 2 dz เมื่อ C = {z | z = eıθ เมื่อ 0 ≤ θ ≤ π วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}
C
บทที่ 5
ลำดับและอนุกรม(Sequences and
Series)
5.1 นิยามเกี่ยวกับลำดับและอนุกรม
นิยาม 30 (ลำดับ). ลำดับ (Sequence) คือฟังก์ชันซึ่งโดเมนเป็นเซตของจำนวนเต็มบวก

ในที่นี้พิสัยเป็นเซตย่อยของเซตของจำนวนเชิงซ้อน
นิยาม 31 (ลิมิตของลำดับ). ให้ z1 , z2 , z3 , · · · เป็นลำดับอนันต์ลำดับนี้มีลิมิต(ลู่เข้า)ก็ต่อเมื่อ

มีจำนวนเชิงซ้อน z ซึ่งสำหรับทุกๆ > 0 มี N > 0 ซึ่ง
|zn − z| < สำหรับทุกๆ n > N
นอกจากนี้เราเรียกลำดับที่ไม่ลู่เข้าว่าลำดับลู่ออก1
นิยาม 32 (อนุกรม). ให้ z1 , z2 , z3 , · · · , zn โดยที่ n เป็นจำนวนเต็มบวก เป็นลำดับของจำนวนเชิงซ้อน

ดังนั้นเราเรียกลำดับของจำนวนเชิงซ้อน S1 , S2 , · · · , Sn ว่า อนุกรมโดยที่
n
X
Sn = zi
i=1
= z1 + z2 + z 3 + · · · + zn
นอกจากนี้เราเรียกลำดับของจำนวนเชิงซ้อน S1 , S2 , S3 , · · · ว่า อนุกรมอนันต์

1
ถ้าหากว่า z1 , z2 , z3 , · · · เป็นลำดับอนันต์ลำดับนี้ลู่เข้าสู่ z เรากล่าวได้ว่า lim zn = z
n→∞
49
50 บทที่ 5. ลำดับและอนุกรม(SEQUENCES AND SERIES)
N
X
ตัวอย่าง 36. จงหาค่าของ z n โดยที่ z 6= 1 และ N เป็นจำนวนเต็มบวก
n=0
N
X
วิธีทำ ให้ SN = z n นั่นคือ
n=0
SN = 1 + z + · · · + z N
zSN = z + z 2 + · · · + z N + z N +1
จะได้
SN − zSN = (1 − z)SN
= 1 + (z − z) + (z 2 − z 2 ) + · · · − z N +1
= 1 − z N +1
1 − z N +1
SN =
1−z
N
X 1 − z N +1
zn = , z 6= 1 (5.1)
1−z
n=0
∞
X
ตัวอย่าง 37. จงหาค่าของ z n เมื่อ |z| < 1
n=0
N
X 1 − z N +1
zn = , z 6= 1
1−z
n=0
เมื่อ |z| < 1

∞
X 1 − z N +1
z n = lim
N →∞ 1−z
n=0
1
=
1−z
∞
X 1
นั่นคือ zn = เมื่อ |z| < 1
1−z
n=0
5.2. อนุกรมแมคคลอริน(MCCLAURIN SERIES) 51
5.2 อนุกรมแมคคลอริน(Mcclaurin Series)

ให้ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ในบริเวณ |z| ≤ R และ C คือวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา |z| =
R ดังนั้น สำหรับจุด zใดๆ ใน |z| < R
∞
X f n (0)
f (z) = an z n โดยที่ an =
n!
n=0
f (z)
×
R
× x
(0, 0)
รูปที่ 5.1: ฟังก์ชัน f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ภายในอาณาบริเวณของการลู่เข้า |z| < R
ตัวอย่าง 38. จงหาอนุกรมแมคคลอรินของฟังก์ชัน f (z) = ez
วิธีทำ เนื่องจาก f (z) = ez เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ (Analytic Function) สำหรับทุก

จำนวนเชิงซ้อน z
∞
X f n (0)
f (z) = zn สำหรับทุกจำนวนเชิงซ้อน z
n!
n=0
และ
f n (z) = ez สำหรับ n = 0, 1, 2, . . .
∞
X zn
f (z) =
n!
n=1
z2
ez = 1 + z + + ...
2!
ตัวอย่าง 39 (ข้อสอบเก่าภาคปลาย ปีการศึกษา 2554). จงหาอนุกรมแมคคลอรินของ
2
ฟังก์ชัน f (z) = ez
z2
ez = 1 + z + + ...
2!
2 z4
ez = 1 + z 2 + + ...
2!
3
ตัวอย่าง 40. จงหาอนุกรมแมคคลอรินของฟังก์ชัน f (z) = ez
z2
ez = 1 + z + + ...
2!
3 z6
ez = 1 + z 3 + + ...
2!
ตัวอย่าง 41. จงหาอนุกรมแมคคลอรินของฟังก์ชัน f (z) = (z − 1)2
f (z) = (z − 1)2
f (z) = z 2 − 2z + 1
5.3 อนุกรมเทย์เลอร์(Taylor Series)

ให้ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ในบริเวณ |z−z0 | ≤ R และ C คือวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา |z−
z0 | = R ดังนั้น สำหรับจุด zใดๆ ใน |z − z0 | < R
∞
X f n (z0 )
f (z) = an (z − z0 )n โดยที่ an =
n!
n=0
5.3. อนุกรมเทย์เลอร์(TAYLOR SERIES) 53
f (z) R
× × z0
รูปที่ 5.2: ฟังก์ชัน f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ภายในอาณาบริเวณของการลู่เข้า |z − z0 | <

R
ตัวอย่าง 42. จงหาอนุกรมเทย์เลอร์ของฟังก์ชัน f (z) = z 2 รอบจุด z = 1
f (z) = z 2
และ
z 2 = z 2 − 2z + 1 + (2z − 2) + 1 = 1 + 2(z − 1) + (z − 1)2

f (z) = 1 + 2(z − 1) + (z − 1)2
ตัวอย่าง 43. จงหาอนุกรมเทย์เลอร์ของฟังก์ชัน f (z) = ez รอบจุด z = 1
z2
ez = 1 + z + + ...
2!
ez = e1 ez−1
(z − 1)2

1
= e 1 + (z − 1) + + ...
2!
(z − 1)2
= e1 + e1 (z − 1) + e1 + ...
2!
5.4 อนุกรมโลรองต์(Laurent Series)

ให้ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ในอาณาบริเวณ R1 ≤ |z − z0 | = R2 , C1 คือ
วงปิดวนในทิศตามเข็มนาฬิกา |z−z0 | = R1 และ C2 คือวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา |z−
z0 | = R2 ดังนั้น สำหรับจุด zใดๆ ใน R1 < |z − z0 | < R2
∞ ∞
X
n
X bn
f (z) = an (z − z0 ) +
(z − z0 )n+1
n=0 n=0
I I
1 f (s) 1
โดยที่ an = n+1
ds และ bn = f (s)(s − z0 )n ds
2πı C2 (s − z0 ) 2πı C1
หรือ
∞
X
f (z) = cn (z − z0 )n
n=−∞
1
ตัวอย่าง 44. จงหาอนุกรมโลรองต์ของฟังก์ชัน f (z) = e z รอบจุด z = 0
z2
ez = 1 + z + + ...
2!
1 1 1 1
ez = 1 + + + ...
z 2! z 2
1
ตัวอย่าง 45. จงหาอนุกรมโลรองต์ของฟังก์ชัน f (z) = รอบจุด z = 0 เมื่อ
1−z
5.4. อนุกรมโลรองต์(LAURENT SERIES) 55
C2
y
C1
R1 R2
f (z)
× ×
z0
รูปที่ 5.3: ฟังก์ชัน f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ภายในอาณาบริเวณของการลู่เข้า R1 <

|z − z0 | < R2
1. |z| < 1
2. |z| > 1
วิธีทำ พิจารณาสองกรณีต่อไปนี้
1. เมื่อ |z| < 1
1
= 1 + z + z2 + . . .
1−z
1
= 1 + z + z2 + . . . เมื่อ |z| < 1
1−z
2. เมื่อ |z| > 1
1
1 z
= 1
1−z z −1
1
z
=−
1 − z1

1 1
=− + + ...
z z2
1 1 1
= − − 2 − ... เมื่อ |z| > 1
1−z z z
1
ตัวอย่าง 46. จงหาอนุกรมโลรองต์ของฟังก์ชัน f (z) = รอบจุด z = 0 เมื่อ
(1 − z)2
1. |z| < 1
2. |z| > 1
วิธีทำ พิจารณาสองกรณีต่อไปนี้
1. เมื่อ |z| < 1

1
= 1 + z + z2 + . . . เมื่อ |z| < 1
1−z

1
d 1−z d
1 + z + z2 + . . .

= เมื่อ |z| < 1
dz dz
1
= 1 + 2z + 3z 2 + . . . เมื่อ |z| < 1
(1 − z)2
5.5. ซีโรและโพล (ZERO AND POLE) ของฟังก์ชัน 57
2. เมื่อ |z| > 1


1
d 1−z d

1 1

= − − 2 − ... เมื่อ |z| > 1
dz dz z z
1 1 2
2
= 2 + 3 + ... เมื่อ |z| > 1
(1 − z) z z
ตัวอย่าง 47 (ข้
อสอบเก่
าภาคปลาย ปีการศึกษา 2554). จงหาอนุกรมโลรองต์ของฟังก์ชัน
1
f (z) = exp รอบจุด z = 0
z2
z2
ez = 1 + z + + ...
2!
1 1 1
exp =1+ + + ...
z2 z 2 2!z 4
5.5 ซีโรและโพล (Zero and Pole) ของฟังก์ชัน

5.5.1 ซีโร (Zero) ของฟังก์ชันวิเคราะห์
เราสามารถนิยามซีโร (Zero) ของฟังก์ชันวิเคราะห์ได้ดังต่อไปนี้
นิยาม 33 (ซีโร). ให้ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ z = z0 ถ้า f (z0 ) = 0 เราเรียกจุด z0

ว่าซีโร (Zero) ที่ z0
นิยาม 34 (ซีโรอันดับ n). ให้ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ z = z0 และจุด z = z0 เป็นซีโร (Ze-

ro) ที่ z0 ถ้ามีจำนวนเต็มบวก n ซึ่งทำให้ f n (z0 ) 6= 0 และ f m (z0 ) = 0 สำหรับทุก ๆ m =
0, . . . , n − 1 แล้วเราเรียกจุด z = z0 ว่าเป็นซีโรอันดับ n
(Zero of Order n) ที่ z0
ถ้า z0 เป็นซีโรอันดับ n ที่ z0 ของฟังก์ชันวิเคราะห์ f ดังนั้นมี > 0 ที่ทำให้

∞
X f m (z0 )
f (z) = (z − z0 )m เมื่อ |z − z0 | <
m!
m=0
โดยที่ f n (z0 ) 6= 0 และ f m (z0 ) = 0, m = 0, . . . , n − 1 นั่นคือ
∞
X f m (z0 )
f (z) = (z − z0 )m
m=n
m!
!
n f n (z0 ) f (n+1) (z0 )
= (z − z0 ) + (z − z0 ) + . . .
n! (n + 1)!
ถ้าให้
f n (z0 ) f (n+1) (z0 )

g(z) = + (z − z0 ) + . . . เมื่อ |z − z0 | < (5.2)
n! (n + 1)!
f (z) = (z − z0 )n g(z)
f n (z0 )
ความจริงแล้ว g ในสมการ 5.2 เป็นอนุกรมเทย์เลอร์ โดยที่ g(z0 ) = 6= 0 ดังนั้น g เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ท
n!
ทฤษฏีบท 34. ให้ z0 เป็นซีโรอันดับ n ของฟังก์ชันวิเคราะห์ f ดังนั้น ฟังก์ชัน f สามารถ

เขียนอยู่ในรูปฟังก์ชันวิเคราะห์ g โดยที่ g(z0 ) 6= 0 ดังนี้
f (z) = (z − z0 )n g(z)
5.5.2 โพล (Pole) ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน
ก่อนที่จะกล่าวถึงโพล (Pole) เราจะนิยามจุดเอกฐาน (Singular Point) และจุดเอกฐาน

ที่อยู่โดดเดี่ยว (Isolated Singular Point) ก่อนดังต่อไปนี้
นิยาม 35 (จุดเอกฐาน (Singular Point)). ให้ f เป็นฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน z0 เป็นจุด

เอกฐานก็ต่อเมื่อ f ไม่เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ z = z0 และมีจุดที่ f เป็นฟังก์ชัน
วิเคราะห์ในทุก ๆอาณาบริเวณ D = {z | |z − z0 | < } โดยที่ > 0
นิยาม 36 (จุดเอกฐานที่อยู่โดดเดี่ยว (Isolated Singular Point)). ให้ f เป็นฟังก์ชัน

ค่าเชิงซ้อนดังนั้น z0 เป็นจุดเอกฐานที่อยู่โดดเดี่ยวก็ต่อเมื่อ z0 เป็นจุดเอกฐานและ
มี > 0 ที่ทำให้ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ในอาณาบริเวณ D โดยที่ D =
{z | 0 < |z − z0 | < }
5.5. ซีโรและโพล (ZERO AND POLE) ของฟังก์ชัน 59
จากนิยามของจุดเอกฐานที่อยู่โดดเดี่ยว เราอาจกล่าวได้ว่า ถ้า z0 เป็นจุดเอกฐานที่

อยู่โดดเดี่ยวของฟังก์ชัน f ดังนั้น มี > 0 ซึ่งทำให้ f สามารถเขียนอยู่ในรูปอนุกรมโลรองต์
∞
X
f (z) = cn (z − z0 )n เมื่อ 0 < |z − z0 | <
n=−∞
เราอาจแบ่งจุดเอกฐานที่อยู่โดดเดี่ยวออกเป็นชนิดต่าง ๆ ดังนี้
1. โพลที่สามารถขจัดได้ (Removable Pole)

จุดเอกฐานที่อยู่โดดเดี่ยว z0 เป็นโพลที่สามารถขจัดได้ (Removable Pole) ของฟังก์ชัน f
ถ้า cn = 0, n = −1, −2, . . . นั่นคือ
∞
X
f (z) = cn (z − z0 )n เมื่อ 0 < |z − z0 | < (5.3)
n=0
จากสมการ 5.3 ถ้า z0 เป็นโพลที่สามารถขจัดได้ เราสามารถทำให้ฟังก์ชัน f เป็นฟังก์ชัน

วิเคราะห์ที่ z0 โดยการนิยาม f (z0 ) ใหม่ดังตัวอย่างต่อไปนี้
ตัวอย่าง 48. จงแสดงว่า z = 0 เป็นโพลที่สามารถขจัดได้ของฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน f ซึ่ง

นิยามดังต่อไปนี้
sin z
f (z) =
z
วิธีทำ เราสามารถแสดงได้ว่า f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ทุกจุดในระนาบเชิงซ้อน

sin z
ยกเว้นที่จุด z = 0 ดังนั้น ฟังก์ชัน f = สามารถเขียนอยู่ในรูปของอนุกรม
z
โลรองต์ดังต่อไปนี้
z3 z5 z7
sin z z− + − + ...
= 3! 5! 7!
z z
z2 z4 z6
=1− + − + ... เมื่อ |z| > 0
3! 5! 7!
ถ้าหากเรานิยามฟังก์ชัน f˜ ดังต่อไปนี้
 sin z , z =

6 0
˜
f (z) = z
1, z=0
z2 z4 z6
f˜(z) = 1 − + − + ...
3! 5! 7!
ดังนั้น f˜ เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ทุกจุดในระนาบเชิงซ้อน ในขณะที่ f เป็นฟังก์ชัน

วิเคราะห์ที่ทุกจุดในระนาบเชิงซ้อนยกเว้นที่จุด z = 0 นั่นคือ z = 0 เป็นโพล
ที่สามารถขจัดได้ของฟังก์ชัน f
2. โพลอันดับ n (Pole of Order n)2 จุดเอกฐานที่อยู่โดดเดี่ยว z0 เป็นโพลอันดับ n

(Pole of Order n) ของฟังก์ชัน f ถ้า
∞
X
f (z) = cn (z − z0 )n เมื่อ 0 < |z − z0 | <
n=−m
นั่นคือ cn = 0 เมื่อ n = −m − 1, −m − 2, . . .
3. โพลที่จำเป็น (Essential Pole) จุดเอกฐานที่อยู่โดดเดี่ยว z0 เป็นโพลที่จำเป็น

(Essential Pole) ของฟังก์ชัน f ถ้า
∞
X
f (z) = cn (z − z0 )n เมื่อ 0 < |z − z0 | <
n=−∞
โดยที่จำนวนของสัมประสิทธิ์ที่ไม่เป็นศูนย์ cn เมื่อ n เป็นจำนวนเต็มลบ มีจำนวน

เป็นอนันต์
ตัวอย่าง 49. จงแสดงว่า z = 0 เป็นโพลที่จำเป็น (Essential Pole) ของฟังก์ชัน

1
f (z) = exp
z

1
วิธีทำ เนื่องจากฟังก์ชัน f (z) = exp สามารถเขียนอยู่ในรูปของอนุกรมโลรองต์
z
∞
1 X
exp = cn (z − z0 )n เมื่อ 0 < |z − z0 | < ∞
z n=−∞
2
เราเรียกโพลอันดับ 1 ว่าโพลอย่างง่าย (Simple Pole)
ดังนี้

1 1 1
exp = 1 + + 2 + ... เมื่อ 0 < |z − z0 | < ∞ (5.4)
z z z
จากสมการ 5.4 สัมประสิทธิ์ c0 = c−1 = . . . = 1 มีจำนวนเป็นอนันต์ ดังนั้น

1
z = 0 เป็นโพลที่จำเป็น (Essential Pole) ของฟังก์ชัน f (z) = exp
z
1. จงหาอนุกรมแมคคลอรินของฟังก์ชันต่อไปนี้
(a) f (z) = cos z

(b) f (z) = sin z
2. จงหาอนุกรมเทย์เลอร์รอบจุด z = 1 ของฟังก์ชันต่อไปนี้
(a) f (z) = cos z

(b) f (z) = sin z
3. จงหาอนุกรมโลรองต์รอบจุด z = 0 ของฟังก์ชันต่อไปนี้
cos z
(a) f (z) =
z+1
sin z
(b) f (z) =
z+1
4. จงหาอนุกรมโลรองต์รอบจุด z = 0 ของฟังก์ชันต่อไปนี้
2
e−z
(a) f (z) =
z4
e −z
(b) f (z) = 4
z
บทที่ 6
ทฤษฎีบทเรซิดิวและการประยุกต์
(Residue Theorem and Its
Applications)
6.1 ทฤษฎีบทเรซิดิว(Residue Theorem)
ก่อนที่จะกล่าวถึงทฤษฎีบทเรซิดิวพิจารณาตัวอย่างดังต่อไปนี้
ตัวอย่าง 50. Iให้ C เป็นวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา |z−z0 | = เมื่อ เป็นจำนวนจริงบวก

จงหาค่าของ (z − z0 )n dz โดยที่ n = 0, 1, 2, · · ·
C
วิธีทำ กำหนดให้ z − z0 = eıθ ดังนั้น

I Z 2π
(z − z0 )n dz = n enıθ ıeıθ dθ
C 0
Z 2π
(n+1)
= ı e(n+1)ıθ dθ
0
=0

1
จงหาค่าของ dz
C z − z0
63
64บทที่ 6. ทฤษฎีบทเรซิดิวและการประยุกต์ (RESIDUE THEOREM AND ITS APPLICATIONS)

I Z 2π
1 1
dz = ıeıθ dθ
C z − z0 0 eıθ
Z 2π
=ı dθ
0
= 2πı

1
จงหาค่าของ n
dz โดยที่ n = 2, 3, · · ·
C (z − z0 )

I Z 2π
1 1
dz = ıeıθ dθ
C (z − z0 )n 0 (n−1) enıθ
Z 2π
ı
= e(1−n)ıθ dθ
(n−1) 0
=0
จากตัวอย่างข้างต้น เราสามารถสรุปได้ว่า

I


0, n = 0, 1, 2, · · ·

(z − z0 )n dz = 2πı, n = −1 (6.1)
C 

0, n = −2, −3, · · ·

ตัวอย่าง 53. ให้ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ทุกจุดภายในและบนวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา C

ยกเว้นจุดเอกฐาน z0 โดยที่ C เป็นI วงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกาบน |z − z0 | = เมื่อ
เป็นจำนวนจริงบวก จงหาค่าของ f (z) dz
C
วิธีทำ เนื่องจาก f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ ดังนั้น
n=∞
X
f (z) = an (z − z0 )n เมื่อ |z − z0 | <
n=−∞
6.1. ทฤษฎีบทเรซิดิว(RESIDUE THEOREM) 65
และ
I I n=∞
X
f (z)dz = ( an (z − z0 )n )dz
C C n=−∞
I n=−2
X I I n=∞
X
= an (z − z0 )n dz + a−1 (z − z0 )−1 dz + ( an (z − z0 )n )dz
C n=−∞ C C n=0
n=−2
X I I n=∞
X I
n −1
= ( an (z − z0 ) dz) + a−1 (z − z0 ) dz + ( an (z − z0 )n dz)
n=−∞ C C n=0 C
จากสมการ 6.1 จะได้ว่า

I
f (z)dz = 0 + 2πa−1 ı + 0
C
= 2πa−1 ı
I n=∞
X
( an (z − z0 )n )dz = 2πa−1 ı (6.2)
C n=−∞
ถ้าเราเขียนสัมประสิทธิ1์ a−1 แทนด้วย Resf (z) ดังนั้น

z=z0
I
f (z)dz = 2πıResf (z) (6.3)
C z=z0
ทฤษฏีบท 35 (ทฤษฎีบทเรซิดิว). ให้ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ภายในและบนวงปิดอย่างง่าย

วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา C ยกเว้นที่จุดเอกฐาน z1 , z2 , · · · , zn ภายใน C จะได้ว่า
I n
X
f (z) dz = 2πı( Resf (z)) (6.4)
C z=zi
i=1
เรซิดิว (Residue) คือ สัมประสิทธิ์หน้า (z−z0 )−1 ของอนุกรมโลรองต์ (Laurent Series) รอบจุด z =
1
z0 ว่าเรซิดิว (Residue) เขียนแทนด้วย Res f (z)

z=z0
C
z1× ... × zn
R
รูปที่ 6.1: รูปแสดงทฤษฎีบทเรซิดิว
6.2 เทคนิคการหาค่าเรซิดิว
1. ถ้าฟังก์ชันวิเคราะห์ f สามารถเขียนในรูปอนุกรมโลรองต์รอบจุด z = z0 ดังต่อไปนี้
∞
X
f (z) = an (z − z0 )n
n=−∞
Resf (z) = a−1
z=z0
φ(z)
2. ให้ฟังก์ชัน f (z) = โดยที่ φ เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์และ n เป็นจำนวนเต็มบวก
(z − z0 )n
dn−1 (f (z)(z − z0 )n )

1
Resf (z) = lim
z=z0 z→z0 (n − 1)! dz n−1
3. ให้ p และ q เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่จุด z0 โดยที่ q(z0 ) = 0 และ q 0 (z0 ) 6= 0

p(z) p(z0 )
Res = 0
z=z0 q(z) q (z0 )
1
ตัวอย่าง 54. จงหาค่า Res f (z) โดยที่ f (z) =
z=−1 z+1
วิธีทำ เราสามารถเขียนแทน f (z) ด้วยอนุกรมโลรองต์ดังนี้
∞
X
f (z) = an (z − z0 )n
n=−∞
6.2. เทคนิคการหาค่าเรซิดิว 67
โดยที่ z0 = −1 และสัมประสิทธิ์ทุกตัวเป็นศูนย์หมดยกเว้น a−1 ซึ่งเป็น 1 ดังนั้น
Res f (z) = 1
z=−1
1
z=−1 (z + 1)2
วิธีทำ เราสามารถเขียนแทน f (z) ด้วยอนุกรมโลรองต์ดังนี้

∞
X
f (z) = an (z − z0 )n
n=−∞
โดยที่ z0 = −1 และสัมประสิทธิ์ a−2 = 1 แต่สัมประสิทธิ์ตัวอื่นเป็นศูนย์หมด ดังนั้น
Res f (z) = a−1 = 0

z=−1
1
z=−1 (z + 1)2 (z + 2)
1
วิธีทำ เนื่องจาก φ(z) = เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ในบริเวณรอบ ๆ จุด z =
z+2
−1 ดังนั้น เราสามารถเขียนแทน φ(z) ด้วยอนุกรมเทย์เลอร์ดังนี้
∞
X
φ(z) = an (z − z0 )n
n=0
โดยที่ z0 = −1
φ(z) a0 a1
f (z) = 2
= 2
+ + a2 + a3 (z + 1) + . . .
(z + 1) (z + 1) z+1

1
d (z + 1)2
(z + 1)2 (z + 2)
Res f (z) = lim
z=−1 z→−1 dz

1
d
z+2
= lim
z→−1 dz
= lim −(z + 2)−2

z→−1
= −1
1
ตัวอย่าง 57. จงหาค่า Resf (z) โดยที่ f (z) = e z
z=0
วิธีทำ เราสามารถเขียนแทน ez ด้วยอนุกรมโลรองต์ดังนี้

∞
X zn
ez =
n!
n=0
n=∞
1 X z −n
e =
z
n!
n=0
1 1 1
= 1 + 1 + 1 2 + 1 3 + ···
z 2!z 3!z
1
จะได้ว่า Res(e z ) = 1
z=0
ez
z=−1 z+1
วิธีทำ
ez

Res f (z) = lim (z + 1)
z=−1 z→−1 z+1
= e−1
ตัวอย่าง 59. จงหาค่า Resf (z) โดยที่ f (z) = cot(z)

z=0
วิธีทำ ให้ฟังก์ชันวิเคราะห์ p(z) = cos z และ q(z) = sin z นอกจากนี้เนื่องจาก

q(0) = sin(0) = 0 ดังนั้น
p(0)
Resf (z) =
z=0 q 0 (0)
cos 0
=
sin0 0
cos 0
=
cos 0
=1
ตัวอย่าง 60. จงหาค่า Res

π
(tan (2z))
z= 4
6.2. เทคนิคการหาค่าเรซิดิว 69
วิธีทำ ให้ฟังก์ชันวิเคราะห์ p(z) = sin (2z) และ q(z) = cos (2z)

π 2π
เนื่องจาก q( ) = cos ( ) = 0 ดังนั้น
4 4
p( π4 )
Resf (z) =
z=0 q 0 ( π4 )
sin ( π2 )
=
−2 sin( π2 )
1
=
−2
1
=−
2
ตัวอย่าง 61 (ข้อสอบเก่าภาคปลาย ปีการศึกษา 2554). จงหาค่าต่อไปนี้
1. Res
π
(tan z)
z= 2
1
2. Res
π
e z2
z= 2

z
3. Res
z=1 z−1
4. Res (ez )
z=1
ez

5. Res
z=ı z2 + 1
z
e
6. Res
z=−ı z2 + 1
วิธีทำ
1. Res
π
(tan z)
z= 2
ให้
p(z) = sin z และ q(z) = cos z
เราจะได้ว่า
p(z) sin π2
Res (tan z) = limπ = = −1
π
z= 2 z= 2 q 0 (z) − sin π2
1
2. Res
π
e z2
z= 2
1
1 π 2 π
e z2 = e ( 2 ) เมื่อ z =
2
1
ดังนั้น Res
π
e z2 = 0
z= 2

z
3. Res
z=1 z−1

z z
Res = lim (z − 1) =1
z=1 z−1 z→1 z−1
4. Res (ez )
z=1
ez = e1 เมื่อ z = 1
ดังนั้น Res
π
(ez ) = 0
z= 2
ez

5. Res
z=ı z2 + 1
z z z
eı

e e e
Res = lim (z − ı) = lim =
z=ı z2 + 1 z→ı z2 + 1 z→ı z+ı 2ı
ez

6. Res
z=−ı z2 + 1
ez ez ez e−ı e−ı

Res = lim (z + ı) = lim = =−
z=−ı z2 + 1 z→ı z2 + 1 z→−ı z−ı −2ı 2ı
6.3 การประยุกต์ใช้ทฤษฎีบทเรซิดิว(Applications of Residue The-

orem)
z2
I
ตัวอย่าง 62 (ข้อสอบเก่าภาคปลาย ปีการศึกษา 2554). จงหาค่าของ dz
|z|=0.5 z−1
วนในทิศตามเข็มนาฬิกา
6.3. การประยุกต์ใช้ทฤษฎีบทเรซิดิว(APPLICATIONS OF RESIDUE THEOREM)71
z2
วิธีทำ เนื่องจาก f (z) = เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่จุดเดียวคือ z = 1 ซึ่งอยู่นอก |z| =
z−1
0.5 ดังนั้น
z2
I
dz = 0
|z|=0.5 z−1
z2
I
ตัวอย่าง 63 (ข้อสอบเก่าปลายภาค ปีการศึกษา 2554). จงหาค่าของ dz
|z|=1 z2 + 4
วนในทิศตามเข็มนาฬิกา
วิธีทำ เนื่องจากตำแหน่งของโพล z สอดคล้องกับสมการ z 2 + 4 = 0 ดังนั้น z =

±2 และดังนั้นตำแหน่งของโพลทุกตำแหน่ง z อยู่นอก |z| = 1 นั่นคือ
z2
I
dz = 0
|z|=1 z2 + 4
I
1
ตัวอย่าง 64. จงหา dz วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา
|z|=5 z−1

1 1
Res = lim (z − 1)
z=1 z−1 z→1 z−1
=1
I
1
dz = 2πı(1)
|z|=5 z−1
= 2πı
I
1
ตัวอย่าง 65. จงหา dz วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา
|z|=1 z−5
1
วิธีทำ เนื่องจากตำแหน่ง z = 5 อยู่ภายนอกวงปิด ดังนั้น f (z) = เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์
z−5
ภายในวงปิด|z| = 1
I
1
dz = 0
|z|=1 z−5
I
1
ตัวอย่าง 66. จงหา dz ในทิศทวนเข็มนาฬิกา
|z|=5 (z − 1)(z − 2)

1 z−1
Res = lim
z=1 (z − 1)(z − 2) z→1 (z − 1)(z − 2)
= −1
และ

1 z−2
Res = lim
z=2 (z − 1)(z − 2) z→2 (z − 1)(z − 2)
=1
I
1
dz = 2πı(−1 + 1)
|z|=5 (z − 1)(z − 2)
=0
I
1
ตัวอย่าง 67. จงหา dz ในทิศทวนเข็มนาฬิกา
|z|=2 (z − 1)(z − 4)
วิธีทำ เนื่องจากฟังก์ชันf เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ทุกจุดภายใน วงปิดยกเว้นที่จุด z =

1 ดังนั้น
I
1 1
dz = 2πıRes
|z|=2 (z − 1)(z − 4) z=1 (z − 1)(z − 4)
เราสามารถหาเรซิดิวได้จาก

1 z−1
Res = lim
z=1 (z − 1)(z − 4) z→1 (z − 1)(z − 4)
1
=−
3
I
1 1
dz = 2πı −
|z|=2 (z − 1)(z − 4) 3
2πı
=−
3
I
1
ตัวอย่าง 68. จงหา exp dz โดยที่ C เป็นวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา
C z
วิธีทำ เนื่องจากฟังก์ชันf เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ทุกจุดภายใน วงปิดยกเว้นที่จุดเอกฐาน

z = 0 ดังนั้น
I
1 1
exp dz = 2πıRes exp
C z z=0 z
จากสมการ
X∞
1 1
exp = (6.5)
z zn
n=1

1
Res exp =1
z=0 z
I
1
exp dz = 2πı(1)
C z
= 2πı
I
1
ตัวอย่าง 69. จงหา exp dz โดยที่ C เป็นวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา
C z2
วิธีทำ เนื่องจากฟังก์ชันf เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ทุกจุดภายใน วงปิดยกเว้นที่จุดเอกฐาน z =

0
I
1 1
exp dz = 2πıRes exp
C z2 z=0 z2
X∞
1 1
exp = (6.6)
z zn
n=1
∞
1 X 1
exp = (6.7)
z2 z 2n
n=1

1
Res exp =0
z=0 z2
I
1
exp dz = 2πı(0)
C z
=0
Z ∞
1
ตัวอย่าง 70. จงหาค่าของ dx
−∞ x2 +1
CR y
R
×ı
Γ
x
×−ı
รูปที่ 6.2: รูปแสดงตัวอย่าง 70
วิธีทำ โดยนิยาม
Z ∞ Z m
1 1
2+1
dx = m→∞
lim 2+1
dx
−∞ x n→∞ −n
x
Z n Z m
1 1
= lim dx + m→∞
lim dx
n→∞ −n x2 + 1 x 2+1
n→∞ n
x2 + 1 > x2
1 1
< 2
x2 + 1 x
Z m Z m
1 1
lim dx ≤ lim dx

n→∞ n x2 + 1 n→∞ n x2
m→∞ m→∞

m
= m→∞
lim (−x)|n

n→∞

1 1
= m→∞
lim −

n→∞ n m

=0
Z ∞ Z n
1 1
dx = lim dx
−∞ x2 + 1 n→∞ −n x2 + 1
หรือ
Z R
1
= lim dx
R→∞ −R x2 + 1
Z ∞
1
เราสามารถหา dx ได้โดยเริ่มต้นจากสมการ
−∞ x2
+1
I Z Z
1 1 1
2
dz = 2
dz + 2
dz (6.8)
C z +1 Γ z +1 CR z + 1
Z R Z
1 1
= 2
dx + 2
dz
−R x + 1 CR z + 1
I
1
จากสมการ 6.10 เราสามารถหาค่าของ 2+1
dz ได้จากทฤษฎีบทเรซิดิว
Z ∞ C z
1
ดังนั้น เราสามารถหาค่า 2
dx ได้ถ้าหากเราสามารถพิสูจน์ได้ว่า
−∞ x + 1
Z
f (z) dz = 0 เมื่อ R → ∞ (6.9)
CR
1
โดยที่ f (z) =
z2 +1
z + 1 ≥ |z|2 − |1|
2
เมื่อ |z| >> 1 จะได้ว่า

2
z + 1 > |z|
2
2
1 2
< 2
|z 2 + 1| |z|
Z Z
1 2

2
dz <

2 dz

CR z +1 CR |z|
เมื่อให้ z = Reıθ จะได้ว่า

Z Z
1 2

2
dz < 2 dz

CR z +1 C |z|
Z πR
2 ıθ

= 2
Rıe dθ
R
Z0 π
2 ıθ
= ıe dθ
0 R
= 0 เมื่อ R → ∞
ดังนั้น จากสมการ 6.10 จะได้ว่า

Z ∞ I
1 1
2
dx = 2
dz
−∞ x + 1 C z +1

1
= 2πıRes
z=ı z2 + 1

1
= 2πı lim (z − ı)
z→ı z2 + 1

1
= 2πı lim
z→ı z + ı
=π
Z ∞
1
ตัวอย่าง 71 (ข้อสอบเก่าภาคปลาย ปีการศึกษา 2554). จงหาค่าของ dx
−∞ 1 + x2
(โดยการพิจารณาคอนทัวร์ครึ่งวงกลมวนในทิศตามเข็มนาฬิกาเท่านั้น)
Z ∞ Z m
1 1
2
dx = m→∞
lim 2
dx
−∞ x + 1 n→∞ −n
x +1
Z n Z m
1 1
= lim 2
dx + m→∞
lim 2
dx
n→∞ −n x + 1 x +1
n→∞ n
x2 + 1 > x2
1 1
< 2
x2 +1 x
Z m Z m
1 1
lim dx ≤ lim dx

n→∞ n x2 + 1 2
m→∞
m→∞ x

n→∞ n

m
= m→∞
lim (−x)|n

n→∞

1 1
= m→∞
lim −

n→∞ n m

=0
Z ∞ Z n
1 1
dx = lim dx
−∞ x2 + 1 n→∞ −n x2 + 1
หรือ
Z R
1
= lim dx
R→∞ −R x2 + 1
พิจารณาคอนทัวร์ C = Γ ∪ CR โดยที่ Γ = {z | z = x, −R ≤ x ≤ R} และ CR =

{z | z = Re−ıθ , 0Z≤ θ ≤ π}
∞
1
เราสามารถหา 2+1
dx ได้โดยเริ่มต้นจากสมการ
−∞ x
I Z Z
1 1 1
2
dz = 2
dz + dz (6.10)
C z +1 Γ z +1 CR z2 +1
Z R Z
1 1
= 2
dx + dz
−R x +1 CR z2 +1
I
1
จากสมการ 6.10 เราสามารถหาค่าของ 2
dz ได้จากทฤษฎีบทเรซิดิว
Z ∞ C z +1
1
ดังนั้น เราสามารถหาค่า 2
dx ได้ถ้าหากเราสามารถพิสูจน์ได้ว่า
−∞ x + 1
Z
f (z) dz = 0 เมื่อ R → ∞ (6.11)
CR
1
โดยที่ f (z) =
z2 +1
z + 1 ≥ |z|2 − |1|
2
เมื่อ |z| >> 1 จะได้ว่า
2
z + 1 > |z|
2
2
1 2
< 2
|z 2 + 1| |z|
Z Z
1 2

2
dz < 2 dz

CR z +1 CR |z|
6.4. การหาค่าอินทิกรัลจำกัดเขตที่เกี่ยวกับฟังก์ชันไซน์และโคไซน์ (SINE AND COSINE FUNCTIONS)79
เมื่อให้ z = Re−ıθ จะได้ว่า

Z Z
1 2

2
dz < 2 dz
CR z + 1 C |z|

Z πR
2 −ıθ

=
2
(−R)ıe dθ
R
Z0 π
2 −ıθ
= ıe dθ
0 R
= 0 เมื่อ R → ∞
ดังนั้น จากสมการ 6.10 จะได้ว่า

Z ∞ I
1 1
2+1
dx = 2+1
dz
−∞ x C z

1
= −2πıRes
z=ı z2 + 1

1
= −2πı lim (z + ı)
z→−ı z2 + 1

1
= −2πı lim
z→−ı z − ı
=π
6.4 การหาค่าอินทิกรัลจำกัดเขตที่เกี่ยวกับฟังก์ชันไซน์และโคไซน์ (Sine

and Cosine Functions)
พิจารณาอินทิกรัลจำกัดเขตในรูป
Z 2π
F (cos θ, sin θ) dθ (6.12)
0
เราสามารถหาอินทิกรัลจำกัดเขตข้างต้นโดยให้ z = eıθ ดังนั้น

dz
dz = ıeıθ หรือ dθ =
zı
และ
eıθ + e−ıθ
cos θ =
2
z + z −1
=
2
eıθ − e−ıθ
sin θ =
2ı
z − z −1
=
2ı
2π
z + z −1 z − z −1
Z I
dz
F (cos θ, sin θ) dθ = F , (6.13)
0 C 2 2ı zı
โดยที่ C = {z | z = eıθ นั่นคือ |z| = 1 เป็นวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}

Z 2π
ตัวอย่าง 72. จงหาค่าของ cos x dx โดยใช้ทฤษฎีบทเรซิดิว
0
2π
z + z −1 dz
Z I
cos x dx =
0 C 2 ız
โดยที่ C = {z | z = eıθ นั่นคือ |z| = 1 เป็นวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา} ดังนั้น
z −2
Z 2π I
1
cos x dx = + dz
0 C 2ı 2ı
I I −2
1 z
= dz + dz
C 2ı C 2ı
=0+0
=0
Z 2π
นั่นคือ cos x dx = 0
0
ตัวอย่าง 73. จงหาค่า Z 2π

1
dθ
0 2 + cos θ
วิธีทำ ให้ z = eıθ จะได้
Z 2π I
1 1 dz
dθ = −1 zı
0 2 + cos θ C z + z
2+
I 2
2
= −ı 2
dz
C z + 4z + 1
6.4. การหาค่าอินทิกรัลจำกัดเขตที่เกี่ยวกับฟังก์ชันไซน์และโคไซน์ (SINE AND COSINE FUNCTIONS)81
โดยที่ C = {z | z = eıθ นั่นคือ |z| = 1 เป็นวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}

2 √
เนื่องจากตำแหน่งของจุดเอกฐานของ f (z) = 2 อยู่ที่ z = −2+ 3 และ −2−
√ √ z + 4z + 1
3 แต่จุดเอกฐาน z = −2 + 3 เท่านั้นที่อยู่ภายในวงกลมหนึ่งหน่วย ดังนั้น
√ !
2(z + 2 − 3)
I
2
2
dz = 2πı Res√
C z + 4z + 1 z=−2+ 3 z 2 + 4z + 1
√ !
2(z + 2 − 3)
= 2πı lim √
z→−2+ 3 z 2 + 4z + 1

2
= 2πı √
z + 2 + 3 z=−2+√3
2πı
= √
3
Z 2π I
1 2
dθ = −ı dz
0 2 + cos θ C z2 + 4z + 1
2πı
= −ı √
3
2π
=√
3
Z 2π
ตัวอย่าง 74 (ข้อสอบเก่าปลายภาค ปีการศึกษา 2554). จงหาค่าของ (1+cos θ) dθ
0
โดยใช้ทฤษฎีบทเรซิดิว
วิธีทำ ให้ z = eıθ ดังนั้น
z + z −1 dz
cos θ = และ dθ =
2 ız
และดังนั้น
z + z −1 dz z −2
Z 2π I I
1 1
(1 + cos θ) dθ = 1+ = + + dz
0 C 2 ız C ız 2ı 2ı
โดยที่ C = {z | |z| = 1 วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา}

นอกจากนี้เนื่องจาก
z −2

X 1 1 1
Res = Res + + =
z=0 ız 2ı 2ı ı
z −2
I
1 1 1
+ + dz = 2πı = 2π
C ız 2ı 2ı ı
นั่นคือ Z 2π
(1 + cos θ) dθ = 2π
0
6.5 การหาค่าอินทิกรัลไม่จำกัดเขตโดยใช้ทฤษฎีบทเรซิดิว
ก่อนที่จะกล่าวถึงการหาค่าอินทิกรัลไม่จำกัดเขตโดยใช้ทฤษฎีบทเรซิดิว จะขอยกตัวอย่างการหาค่า
อินทิกรัลไม่จำกัดเขตง่าย ๆ ตอไปนี้
Z ∞
ตัวอย่าง 75. จงหาค่า sin x dx
−∞
วิธีทำ
Z ∞ Z m
sin x dx = m→∞
lim sin x dx
−∞ n→∞ −n
lim (− cos x)|m

= m→∞ −n
n→∞
lim (cos n − cos m)

= m→∞
n→∞
Z ∞
นั่นคือ sin x dx ไม่มีค่า
−∞
Z R
แต่ถ้าเรากล่าวถึง lim sin x dx จะได้ว่า
R→∞ −R
Z R
lim sin x dx = 0
R→∞ −R
Z ∞ Z ∞
จะเห็นได้ว่าในกรณีนี้ sin x dx ไม่มีค่า ในขณะที่ค่าหลัก2 ของ sin x dx = 0
−∞ −∞
Z ∞
1
ตัวอย่าง 76. จงหาค่า dx
−∞ 1 + x2
Z R
2
เราจะเรียก lim f (x) dx ว่าค่าหลัก (Principal Value)
R→∞ −R
Z ∞ Z ∞
ของ f (x) dx เราอาจเขียนแทนด้วย P V f (x) dx
−∞ −∞
6.5. การหาค่าอินทิกรัลไม่จำกัดเขตโดยใช้ทฤษฎีบทเรซิดิว 83
วิธีทำ
Z ∞ Z m
1 1
dx = m→∞
lim dx
−∞ 1 + x2 n→∞ −n 1 + x
2
m
= m→∞
lim tan−1 x −n
n→∞
lim tan−1 m − tan−1 (−n)

= m→∞
n→∞

π −π
= −
2 2
=π
Z ∞
1
นั่นคือ 2
dx = π
−∞ 1 + x
Z R
1
แต่ถ้าเรากล่าวถึง lim dx จะได้ว่า
R→∞ −R 1 + x2
Z R
1
lim dx = π
R→∞ −R 1 + x2
Z ∞ Z ∞
1 1
จะเห็นได้ว่า dx = π ในขณะที่ค่าหลักของ dx = π เช่นเดียวกัน
−∞ 1 + x2 −∞ 1 + x2
ในกรณีนี้ Z ∞ Z ∞
1 1
2
dx = P V 2
dx = π
−∞ 1 + x −∞ 1 + x
Z ∞
จากตัวอย่างก่อนหน้านี้ จะเห็นได้ว่า ถ้า f (x) dx มีค่า จะได้ว่า
−∞
Z ∞ Z ∞
f (x) dx = P V f (x) dx
−∞ −∞
Z ∞
sin θ
ตัวอย่าง 77. จงหาค่าของ dθ
0 θ
วิธีทำ ให้คอนทัวร์ C ประกอบด้วย C1 , C2 , C และ CR ตามลำดับ

โดยที่
C1 = {z | z = x เมื่อ < x < R}
C2 = {z | z = x เมื่อ − R < x < −}
C = {z | z = eıθ เมื่อ π ≤ θ ≤ 2π}
CR y
C
C2 C1
× x
CR = {z | z = Reıθ เมื่อ 0 ≤ θ ≤ π}
eız
ดังนั้น หากพิจารณาฟังก์ชัน F (z) = จะได้
z
I ız
eız eız eız eız
Z Z Z Z
e
dz = dz + dz + dz + dz
C z C2 z C z C1 z CR z
I
เนื่องจาก F เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ภายใน C ดังนั้น F (z) dz = 0 นั่นคือ
C
eız eız eız eız

Z Z Z Z
dz + dz + dz + dz = 0
C2 z C z C1 z CR z
eız eız eız eız
Z Z Z Z
dz + dz = − dz − dz
C2 z C1 z C z CR z
R
eız eız
Z Z Z
sin x
แทน dz + dz = 2ı dx จะได้ว่า
C2 z C1 z x
R
eız eız
Z Z Z
sin x 1
dx = − dz − dz
x 2ı C z CR z
z2 z3
ez = 1 + z + + + ...
2! 3!
eız 1 ız (ız)2
= +ı+ + + ...
z z 2! 3!
และ
eız ız (ız)2
Z Z
1
dz = +ı+ + + . . . dz
C z C z 2! 3!
ız (ız)2
Z Z
1
= dz + ı+ + + . . . dz
C z C 2! 3!
Z
ız (ız)2
Z
1
= dz + ı+ + + . . . dz
C z − 2! 3!
เมื่อ → 0+ ,

ız (ız)2
Z
ı+ + + . . . dz = 0
− 2! 3!
ถ้าให้ z = eıθ จะได้ dz = ıeıθ dθ จะได้,

eız
Z Z
1
lim dz = lim dz
C z C z
→0 + →0+
Z 0
1
= lim ıθ
ıeıθ dθ
π e
→0+
Z 0
= lim ı dθ
→0+ π
eız
Z
lim dz = −πı
→0+ C z
นอกจากนี้ จากบทตั้งของจอร์แดนจะได้ว่า
eız
Z
lim dz = 0
R→∞ CR z
ดังนั้น เมื่อ R → ∞ และ → 0+

Z R
sin x 1
dx = [−(−πı) − 0]
x 2ı
π
=
2
Z ∞
sin x π
dx =
0 x 2
Z ∞
cos x
ตัวอย่าง 78. จงหา dx
−∞ 1 + x2
Z ∞ Z m
cos x cos x
2
dx = m→∞
lim dx
−∞ 1 + x n→∞ −n
1 + x2
Z n Z m
cos x cos x
= lim 2
dx + m→∞
lim dx
n→∞ −n 1 + x
n→∞ n
1 + x2
เราสามารถแสดงได้ว่า Z m
cos x
lim dx = 0
m→∞
n→∞ n 1 + x2
ได้ดังนี้
จาก | cos x| ≤ 1 ดังนั้น
cos x 1
≤
1 + x2 1 + x2
และเมื่อ |x| ใหญ่พอ จะได้ว่า

x2
|1 + x2 | >
2

1
< 2

1 + x2 x2 เมื่อ |x| ใหญ่พอ
Z m Z m
cos x 2
lim dx ≤ lim |dx|

n→∞ n 1 + x2 m→∞ x2
m→∞
n→∞ n

1 1
= m→∞
lim 2 − →0
n→∞
m n
Z ∞ Z n
cos x cos x
dx = lim dx
−∞ 1 + x2 n→∞ −n 1 + x2
CR y
n
×ı
Γ
x
×−ı
จากรูป จะได้ว่า
eız eız eız

Z Z Z
dz = dz + dz
C 1 + z2 Γ 1 + z2 CR 1 + z2
หรือ
n
eız eıx eız
Z Z Z
dz = dx + dz
C 1 + z2 −n 1 + x2 CR 1 + z2
S
โดยที่ C = CR Γ
โดยการใช้บทตั้งของจอร์แดน เราสามารถแสดงได้ว่า
eız
Z
dz = 0 เมื่อ n → ∞
CR 1 + z2
n
eıx eız
Z Z
lim dx = dz
n→∞ −n 1 + x2 C 1 + z2
eız eız
Z
เราสามารถหา dz ได้ โ ดยการหาค่ า Res ดังนี้
C 1 + z2 z=ı 1 + z 2
eız eız
Z
2
dz = 2πıRes
C 1+z z=ı 1 + z 2
eız
= 2πı lim(z − ı)
z→ı 1 + z2
eız
= 2π lim
z→ı z + ı
e−1
= 2πı
2ı
= πe−1
n n n
eıx
Z Z Z
cos x sin x
lim dx = lim dx + ı lim dx = πe−1
n→∞ −n 1 + x2 n→∞ −n 1 + x2 n→∞ −n 1 + x2
Z ∞
cos x −1
= πe−1

สรุปได้ว่า 2
dx = Re πe
−∞ 1 + x
Z ∞
cos (2x)
ตัวอย่าง 79. จงหา 2
dx
−∞ 1 + x
Z ∞ Z m
cos (2x) cos (2x)
2
dx = lim dx
−∞ 1 + x m→∞
n→∞ −n
1 + x2
Z n Z m
cos (2x) cos (2x)
= lim dx + m→∞
lim dx
n→∞ −n 1 + x2 1 + x2
n→∞ n
เราสามารถแสดงได้ว่า Z m
cos (2x)
lim dx = 0
m→∞
n→∞ n 1 + x2
ได้ดังนี้
จาก | cos (2x)| ≤ 1 ดังนั้น

cos (2x) 1
1 + x2 ≤ 1 + x2

และเมื่อ |x| ใหญ่พอ จะได้ว่า

x2
|1 + x2 | >
2

1
< 2

1 + x2 x2 เมื่อ |x| ใหญ่พอ
Z m Z m
cos (2x) 2
lim dx ≤ lim |dx|

n→∞ n 1 + x2 x2
m→∞
m→∞

n→∞ n

1 1
= m→∞
lim 2 − →∞
n→∞
m n
Z ∞ Z n
cos (2x) cos (2x)
dx = lim dx
−∞ 1 + x2 n→∞ −n 1 + x2
จากรูป จะได้ว่า
CR y
n
×ı
Γ
x
×−ı
e2ız e2ız e2ız

Z Z Z
dz = dz + dz
C 1 + z2 Γ 1 + z2 CR 1 + z2
หรือ
n
e2ız e2ıx e2ız
Z Z Z
dz = dx + dz
C 1 + z2 −n 1 + x2 CR 1 + z2
S
โดยที่ C = CR Γ
โดยการใช้บทตั้งของจอร์แดน เราสามารถแสดงได้ว่า
e2ız
Z
2
dz = 0 เมื่อ n → ∞
CR 1 + z
n
e2ıx e2ız
Z Z
lim dx = dz
n→∞ −n 1 + x2 C 1 + z2
e2ız e2ız
Z
เราสามารถหา dz ได้ โ ดยการหาค่ า Res ดังนี้
C 1 + z2 z=ı 1 + z 2
e2ız e2ız
Z
2
dz = 2πıRes
C 1+z z=ı 1 + z 2
e2ız
= 2πı lim(z − ı)
z→ı 1 + z2
e2ız
= 2π lim
z→ı z + ı
e−2
= 2πı
2ı
−2
= πe
n n n
e2ıx
Z Z Z
cos (2x) sin (2x)
lim dx = lim dx + ı lim dx = πe−2
n→∞ −n 1 + x2 n→∞ −n 1 + x2 n→∞ −n 1 + x2
Z ∞
cos (2x)
dx = Re πe−2 = πe−2

สรุปได้ว่า 2
−∞ 1+x

Z ∞
2
1. e−x dx
0
Z ∞ Z ∞
2. cos (x2 ) dx และ sin (x2 ) dx โดยใช้ทฤษฎีบทเรซิดิว
0 0
วิธีทำ
Z ∞
2
1. ให้ I = e−x dx ดังนั้น3
0
Z ∞
2
I= e−y dy
0
และ Z ∞Z ∞
2 +y 2
I2 = e−(x ) dxdy
0 0
Z ∞Z ∞
2 +y 2
อินทิกรัล I 2 = e−(x ) dxdy ก่อนหน้าสามารถเปลี่ยนเป็น
0 0
π
Z
2
Z ∞
2
2
I = e−r rdrdφ
0 0
หรือ
1 2 ∞ π

I 2 = − e−r φ|02
2 0
π −r2 ∞
=− e
4 0
π
= − (0 − 1)
4
π
=
4
สรุปได้ว่า √
π
I=
2
นั่นคือ Z ∞ √
−x2 π
e dx = (6.14)
0 2
2. จากรูป 80
I Z Z Z
2 2 2 2
eiz dz = eiz dz + eiz dz + eiz dz
C C1 CR C2
S S
โดยที่ C = C1 CR C2
เราอาจแสดงได้ว่า I
2
eiz dz = 0
C
3
จะสังเกตได้ว่า ถ้าหาก I มีค่า ดังนั้น I > 0
C2
CR
π
4
x
R
C1
โดยใช้ทฤษฎีบทของโคชี-เกอร์ซาต์
Z Z Z
iz 2 iz 2 2
e dz = − e dz − eiz dz (6.15)
C1 C2 CR
จากสมการ 6.15 เราจะได้ว่า
Z Z R
2 2
eiz dz = eıx dx
C1 0
Z R
cos (x2 ) + ı sin (x2 ) dx

=
0
Z R Z R
2
= cos (x ) dx + ı sin (x2 ) dx
0 0
และ
Z Z
iz 2 2
e dz = eı(x+ıy) d(x + ıy)
C2
ZC2
2 −y 2 +2xyı
= eı(x ) (dx + ıdy)
ZC2
= e−2xy (dx + ıdy)
C2
เนื่องจาก x = y บนคอนทัวร์ C2 ดังนั้น

Z Z 0
ız 2 2
e dz = e−2x (dx + ıdx)
R
C2 √
2
Z 0 Z 0
−2x2 2
= e dx + ı e−2x dx
R
√ R
√
2 2
√
เมื่อให้ r = 2x จะได้ว่า
Z Z 0 Z 0
2 1 2 ı 2
eız dz = √ e−r dr + √ e−r dr
C2 2 R 2 R
Z Z
iz 2 2
แทนค่า e dz และ eiz dz ลงในสมการ 6.15 จะได้
C1 C2
Z R Z R Z
1 −r2 2
2
cos (x ) dx = √ e dr − Re eiz dz
0 2 0 CR
และ Z R Z R Z
2 1 −r2 iz 2
sin (x ) dx = √ e dr − Im e dz
0 2 0 CR
Z
2
นอกจากนี้ เราสามารถแสดงได้ว่า eiz dz = 0 เมื่อ R → ∞ ดังนี้
CR
Z Z
iz 2 iR2 e2ıθ ıθ

e dz =
e Rıe dθ
CR
ZCR
π4 2

= eiR (cos (2θ)+ı sin (2θ)) Rıeıθ dθ

0
Z π
4 2

≤ e−R sin (2θ) R dθ

0
โดยใช้อสมการของจอร์แดน ก.1 เราสามารถพิสูจน์ได้ว่า

Z π
4 2

e−R sin (2θ) R dθ → ∞ เมื่อ R → ∞

0
Z
2
ดังนั้น eiz dz = 0 เมื่อ R → ∞
CR
นั่นคือ โดยใช้สมการ 6.14
Z ∞ √
−x2 π
e dx =
0 2
จะได้ว่า √
Z ∞ Z ∞
2 1 −r2 π
cos (x ) dx = √ e dr = √
0 2 0 2 2
และ √
Z ∞ Z ∞
1 2 π
sin (x2 ) dx = √ e−r dr = √
0 2 0 2 2
Z ∞
cos mx
ตัวอย่าง 81. จงหาค่า x −x
dx, m > 0 โดยที่
−∞ e + e
C1 = {z | z = x, −R1 ≤ x ≤ R2 }
C2 = {z | z = R2 + ıy โดยที่ 0 ≤ y ≤ π}
C3 = {z | z = −t + ıπ, −R2 ≤ t ≤ R1 }
C4 = {z | z = −R1 − ıy โดยที่ − π ≤ y ≤ 0}
และ
C = C1 ∪ C2 ∪ C3 ∪ C4
eımz
I
วิธีทำ พิจารณา z −z
dzจะได้ว่า
C e +e
eımz eımz eımz eımz

I Z Z Z
z −z
dz = z −z
dz + z −z
dz + z −z
dz
C e +e C1 e + e C2 e + e C3 e + e
eımz
Z
+ z −z
dz
C4 e + e
Z R2 Z −R1
eımx eımz eım(x+ıπ)
Z
= dx + dz + dx
ex + e−x z
C2 e + e
−z ex+ıπ + e−(x+ıπ)
Z −R1 ımz R2
e
+ z −z
dz
C4 e + e
Z R2
eımx eımz eımz
Z Z
−mπ
= (1 + e ) x −x
dx + z −z
dz + z −z
dz
−R1 e + e C2 e + e C4 e + e
eımz eımz
Z Z
เราสามารถแสดงได้ว่า dz → 0 เมื่อ R2 → ∞ และ dz →
C2 ez + e−z C4 ez + e−z
0 เมื่อ R1 → ∞ ดังนั้น
Z ∞
eımz eımx
I
−mπ
z −z
dz = (1 + e ) x −x
dx
C e +e −∞ e + e
eımz
I
เราสามารถหา dz ได้โดยใช้ทฤษฎีบทเรซิดิวดังต่อไปนี้
C ez + e−z
6.6. หลักการอาร์กิวเมนต์ (ARGUMENT PRINCIPLE) 95
ให้
p(z) = eımz และ q(z) = ez + e−z
เราจะได้ว่า
z −z 1
q(z) = e + e = 0 เมื่อ z = n + πı
2
โดยที่ n เป็นจำนวนเต็ม
πı
แต่มีเพียงจุดเดียวเท่านั้นที่อยู่ภายในคอนทัวร์ C นั่นคือ z = เราจะได้ว่า
2
πı π
p = e−m 2
2
และ πı πı πı
q0 = e 2 − e− 2 = 2ı
2
นอกจากนี้
π π
eımz e−m 2 e−m 2
I
π
z −z
dz = 2πı πı
− πı = 2πı = πe−m 2
C e +e e2 −e 2 2ı
∞
eımx
Z
π
−x
dx = mπ mπ
−∞
x
e +e e 2 + e− 2
สรุปได้ว่า
Z ∞
cos (mx) π
dx = mπ mπ
−∞ ex + e−x e 2 + e− 2
6.6 หลักการอาร์กิวเมนต์ (Argument Principle)

นิยาม 37 (ฟังก์ชันเมโรมอร์ฟิค). ฟังก์ชัน f เป็นฟังก์ชันเมโรมอร์ฟิค ถ้า f เป็นฟังก์ชัน
ที่วิเคราะห์ภายในโดเมน D ยกเว้นที่โพล
ก่อนจะกล่าวถึงทฤษฏีบทอย่างเป็นทางการ เราจะพิจารณาฟังก์ชัน f ซึ่งเป็นฟังก์ชัน

เมโรมอร์ฟิคในโดเมน D ภายในวงปิดอย่างง่ายวนในทิศทางบวก4 C โดยที่ฟังก์ชัน f
ก็เป็นฟังก์ชันที่ไม่เป็นศูนย์และเป็นฟังก์ชันวิเคราะห์บนคอนทัวร์ C อีกด้วย ดังนั้นอิมเมจ Γ
4
วงปิดอย่างง่ายวนในทิศทางบวก คือ วงปิดอย่างง่ายวนในทิศทวนเข็มนาฬิกา
ของ C ภายใต้การแปลง w = f (z) เป็นคอนทัวร์ปิด นอกจากนี้เนื่องจาก f ไม่มีซีโรบน C

ดังนั้น คอนทัวร์ Γ ไม่ผ่านจุดกำเนิด มุมของ f (z) ที่เปลี่ยนแปลงไป เมื่อ z เคลื่อนไปบน
วงปิดอย่างง่ายวนในทิศทางบวก C ∆C f (z) เท่ากับผลต่างของจำนวนซีโรและโพลของ f
ภายในคอนทัวร์ C นอกจากนี้ไนควิสต์ได้ใช้หลักการอาร์กิวเมนต์ในการสร้างพล็อตของไนควิสต์
เมื่อหลายสิบปีที่ผ่านมาขณะที่นักคณิตศาสตร์ชื่อไนควิสต์ทำงานที่เบลล์แล็บประเทศสหรัฐอเมริกา
มีวิศวกรทำการทดลองเปลี่ยนค่าอัตราขยาย (Gain) ในระบบควบคุม (Control System)
ปรากฏว่าระบบควบคุมสามารถเปลี่ยนจากระบบที่เสถียรไปเป็นอเสถียรได้ ไนควิสต์ได้ใช้
หลักการอาร์กิวเมนต์ในการสร้างพล็อตของไนควิสต์เพื่ออธิบายปรากฏการณ์ดังกล่าวข้างต้น
ทฤษฏีบท 36 (หลักการอาร์กิวเมนต์ (Argument Principle)). ให้ f เป็นเมโรมอร์ฟิคในโดเมน

ภายในวงปิดอย่างง่ายวนในทิศทางบวก C และ f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์และไม่เป็นศูนย์บนคอนทัวร์ C
ดังนั้น จำนวนครั้งในการวนรอบจุดกำเนิดของ f (z) เมื่อ z เคลื่อนที่รอบคอนทัวร์ C เป็นไปตามสมการ
1
∆C f (z) = N = Z − P (6.16)
2π
โดยที่
∆C f (z) เป็นมุมของ f (z) ที่เปลี่ยนแปลงไป เมื่อ z เคลื่อนไปบนวงปิดอย่างง่ายวนในทิศทางบวก C
N เป็นจำนวนครั้งในการวนรอบกำเนิดของ f (z)
เมื่อ
z เคลื่อนที่รอบคอนทัวร์ C
Z เป็นจำนวนของซีโร5 ของ f ในคอนทัวร์ C
P เป็นจำนวนของโพล6 ของ f ในคอนทัวร์ C
1. จากทฤษฎีบทเรซิดิว จงพิสูจน์สมการ ??
I n I
X
f (z) dz = f (z) dz
C i=1 Ci
Z ∞
2. จงแสดงว่า cos x dx ไม่มีค่า
−∞
5
เรานับ Z ตามอันดับของแต่ละซีโร
6
เรานับ P ตามอันดับของแต่ละโพล
Cn
C1 C
× ... ×
z1 zn
R
Z 2π
3. จงหาค่าของ sin4 x dx
0
Z 2π
0
Z 2π
5. จงหาค่าของ cos4 x dx
0
Z 2π
0
I
1
7. จงหาค่าของ dz เมื่อ
C (z + 1)3
(a) C = {z | |z| = 4} วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา

(b) C = {z | |z − 5| = 1} วนในทิศทวนเข็มนาฬิกา
1
(c) C = {z | |z − 1| = } วนในทิศตามเข็มนาฬิกา
2
I
1
8. จงหาค่าของ 3
dz เมื่อ
C z(z + 1)

1
2
I
1
9. จงหาค่าของ 2 2
dz เมื่อ
C (z + 1) (z + 2)

1
2
I
1
10. จงหาค่าของ 2 3
dz เมื่อ
C (z + 1) (z + 2)

1
2
I
1
11. จงหาค่าของ 2 (z + 1)2 (z + 2)2
dz เมื่อ
C z

1
2
Z 2π
12. จงหาค่าของ sin (2x) dx
0
Z 2π
0
Z 2π
0
Z ∞
1
15. จงหาค่าของ dx
−∞ x4 + 1
Z ∞
cos (ax)
16. จงหาค่าของ dx, a < 0
−∞ x4 + 1
Z ∞
sin (2x)
17. จงหาค่าของ dx
−∞ x2 + 1
บทที่ 7
การส่งและการส่งคงรูป
(Mapping and Conformal
Mapping)
ในบทนี้เราจะกล่าวถึงแนวความคิดเกี่ยวกับการส่งและการส่งคงรูป เราสามารถศึกษาเพิ่มเติมได้จากตำราและ
เอกสารอ้างอิง เช่น [1–3, 6, 7, 9–12]
7.1 การส่ง (Mapping)

นิยาม 38 (การส่ง (Mapping)). การส่งคือฟังก์ชันค่าเชิงซ้อน การส่ง1 สามารถเขียนอยู่ในรูป
w = f (z)
ตัวอย่างของการส่ง (Mapping) ดังต่อไปนี้
7.1.1 การแปลงเชิงเส้น (Linear Transformations)
พิจารณาการส่ง w = u + ıv ซึ่งนิยามโดย
w = Az + b
1
การส่งอาจเรียกได้อีกอย่างหนึ่งว่าการแปลง (Transformation)
99
100บทที่ 7. การส่งและการส่งคงรูป(MAPPING AND CONFORMAL MAPPING)
โดยที่
A 6= 0 และ B เป็นค่าคงตัวซึ่งเป็นจำนวนเชิงซ้อน
การส่ง w สามารถเขียนในรูปของฟังก์ชันประกอบ (Composite Function)
f1 (z) = w1 และ f2 (z) = w2
โดยที่ w1 = Az และ w2 = z + b ดังสมการต่อไปนี้
w = f2 (f1 (z))
ก่อนอื่น พิจารณาฟังก์ชัน f1 ดังสมการ
w1 = Az
ถ้าเขียน A และ z อยู่ในรูป
w1 = aeıα และ z = reıθ
ตามลำดับ การส่ง w1 = Az จะสามารถเขียนอยู่ในรูป
w1 = aeıα reıθ
= areı(α+θ)
นอกจากนี้ พิจารณา w2
w2 = u + ıv
=z+b
โดยที่
b = b1 + ıb2 เป็นค่าคงตัวซึ่งเป็นจำนวนเชิงซ้อน
u และ v เป็นส่วนจริง และ ส่วนจินตภาพ ของ w ตามลำดับ
ถ้าเขียน z อยู่ในรูป z = x + ıy ดังนั้น w2 = z + b จะสามารถเขียนอยู่ในรูป
w2 = u + ıv
= x + ıy + b1 + ıb2
= (x + b1 ) + ı(y + b2 )
7.2. การส่งคงรูป (CONFORMAL MAPPINGS) 101
7.1.2 การแปลงเชิงเส้นคู่ (Bilinear Transformation)
เราเรียกการแปลง
az + b
w= , ad − bc 6= 0
cz + d
ว่าการแปลงเชิงเส้นคู่ (Bilinear Transformation) จากนิยามข้างต้น การแปลงต่อไปนี้

เป็นกรณีเฉพาะของการแปลงเชิงเส้นคู่ (Bilinear Transformation)
1. การเลือนทางขนาน (Translation)
w =z+b
2. การผกผัน
1
w=
z
3. การหมุนและการเปลี่ยนขนาด (Rotation and Magnification)
w = az
7.2 การส่งคงรูป (Conformal Mappings)
นิยาม 39 (การส่งคงรูป (Conformal Mappings)). การส่งคงรูปคือ การส่งซึ่งมีสมบัติคือ

ถ้า C1 และ C2 เป็นส่วนโค้งราบเรียบซึ่งตัดกันที่จุด z0 ในระนาบ z และถ้าการส่ง
w = f (z) ส่ง C1 และ C2 ไปยัง f (C1 ) และ f (C2 ) แล้วมุมระหว่าง C1 และ C2
เท่ากับมุมระหว่าง f (C1 ) และ f (C2 ) และมีนัย (Sense) ของทิศทางเหมือนกัน
ทฤษฏีบท 37. ถ้าการส่ง f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ทุกจุด z0 ในอาณาบริเวณ R แล้ว f มี

สมบัติคงรูปที่ทุกจุด z0 ในอาณาบริเวณ R ยกเว้นจุด z0 ที่ f 0 (z0 ) = 0
ทฤษฏีบท 38. ให้ f (z) = w = u(x, y)+ıv(x, y) ส่งโดเมน Dz ในระนาบ z ไปทั่วถึงโดเมน Dw

ในระนาบ w ดังนั้นถ้า h(u, v) เป็นฟังก์ชันฮาร์โมนิคในโดเมน Dw ดังนั้น
H(x, y) = h[u(x, y), v(x, y)] (7.1)
เป็นฟังก์ชันฮาร์โมนิคในโดเมน Dz
7.2.1 การแปลงชวาร์ซ-คริสโตฟเฟล (The Schwarz-Christoffel Transforma-

tion)
ทฤษฏีบท 39. ให้ P เป็นรูปหลายเหลี่ยมซึ่งมีจุดยอดคือ w1 , w2 , . . . , wn และมีมุมภายนอก

(Exterior Angle) คือ α1 , α2 , . . . , αn ในระนาบ w โดยที่ −π < αi < π เราสามารถหา
การแปลง2 w = f (z) ซึ่งส่งจากอาณาบริเวณ Im(z) ≥ 0 ไปทั่วถึงรูปหลายเหลี่ยม P ดังสมการ
Z z
w=A (s − x1 )−k1 (s − x2 )−k2 . . . (s − xn )−kn ds + B
z0
โดยที่
αi
ki = , x1 < x2 < . . . , xn และ wi = f (zi ), i = 1, 2, . . . , n
π
ตัวอย่าง 82. จงหาการแปลงชวาร์ซ-คริสโตฟเฟล เมื่อกำหนดให้ x1 = −a, x2 = a เมื่อ a >

2π
0, x3 = ∞, w1 = 0, w2 = 1, k1 = k2 = k3 = และ z0 = 0
3
วิธีทำ การแปลงชวาร์ซ-คริสโตฟเฟล w ที่สอดคล้องกับข้อกำหนดข้างต้นคือ

Z z
2π 2π
w=A (s + a)− 3 (s − a)− 3 ds + B
0
เราสามารถหา A และ B ได้จากสมการ

Z −a
2π 2π
0=A (s + a)− 3 (s − a)− 3 ds + B
0
และ
Z a 2π 2π
1=A (s + a)− 3 (s − a)− 3 ds + B
0
ถ้าให้
Z −a 2π 2π
c1 = (s + a)− 3 (s − a)− 3 ds
0
Z a 2π 2π
c2 = (s + a)− 3 (s − a)− 3 ds
0
2
เราเรียกการแปลงชนิดนี้ว่าการแปลงชวาร์ซ-คริสโตฟเฟล (The Schwarz-Christoffel Transformation)
7.2. การส่งคงรูป (CONFORMAL MAPPINGS) 103
0 = Ac1 + B และ 1 = Ac2 + B
เมื่อแก้สมการข้างต้น จะได้ว่า
1 c1
A= และ B=−
c2 − c1 c2 − c1
Z z
1 2π 2π c1
w= (s + a)− 3 (s − a)− 3 ds −
c2 − c1 0 c2 − c1
ตัวอย่าง 83. จงหาการแปลงชวาร์ซ-คริสโตฟเฟลซึ่งส่งจุด x = −a, a, ∞ ไปยัง w =

π π
− , ,∞
2 2
วิธีทำ อนุพันธ์ของการแปลงชวาร์ซ-คริสโตฟเฟล f (z) = w คือ
df (z) 1 1
= A(z + a)− 2 (z − a)− 2
dz
หรือ
df (z) α
= 1
dz (a2 − z 2 ) 2
โดยที่ A และ α เป็นค่าคงตัว

โดยการใช้สมการ
sin−1 z 1
= 1
dz (1 − z 2 ) 2
α z
w= sin−1 + B (7.2)
a a
π α −a π α a
เมื่อแทนค่า − = sin−1 + B และ = sin−1 + B จะได้ว่า
2 a a 2 a a
π α π π α π

− = − + B และ = +B
2 a 2 2 a 2
α = a และ B=0
z
w = sin−1 +B
a
az + b d
1. ให้ f (z) = , z 6= − โดยที่ ad − bc 6= 0 จงแสดงว่า
cz + d c
a
lim f (z) =
z→∞ c
az + b d
2. ให้ f (z) = , z 6= − โดยที่ ad − bc 6= 0 จงหา f −1 (z)
cz + d c
3. ให้ f (z) = exp(−z) โดยที่ Re(z) > 0 และ 0 < Im(z) ≤ 2π จงหา f −1 (z)
4. ให้ f (z) = exp(ız) โดยที่ Im(z) > 0 และ 0 < Re(z) ≤ 2π จงหา f −1 (z)
5. ให้ f1 (z) = z + 1 และ f2 (z) = z + 3 จงหา f = f1 ◦ f2
6. ให้ f1 (z) = 2z และ f2 (z) = z + 3 จงหา f = f1 ◦ f2
7. ให้ f1 (z) = z + 3 และ f2 (z) = 2z จงหา f = f1 ◦ f2
8. ให้ f1 (z) = z + 3 และ f2 (z) = z 2 + 1 จงหา f = f1 ◦ f2

บทที่ 8
การประยุกต์ในทางวิศวกรรม
(Applications in Engineering)
8.1 แนวความคิดเกี่ยวกับเฟเซอร์ (Phasor Concept)
ในบทนี้เราจะยกตัวอย่างการประยุกต์ใช้แนวความคิดเกี่ยวกับเฟเซอร์ [4], การแปลงลาปลาซ [6]

และการแปลง z [8]
ตัวอย่าง 84. วงจรไฟฟ้าซึ่งประกอบด้วย


V cos (ωt) , t > 0
m
• แหล่งกำเนิดไฟฟ้า V (t) =
0, t<0
• ตัวต้านทาน R
• ตัวเหนี่ยวนำ L
ต่อกันแบบอนุกรม ดังนั้นกระแสไฟฟ้า i(t) ที่ไหลในวงจรไฟฟ้าแสดงได้ดังสมการ
i(t)
Ri(t) + L = V (t)
dt
โดยที่
i(t) = 0 เมื่อ t < 0
105
106บทที่ 8. การประยุกต์ในทางวิศวกรรม (APPLICATIONS IN ENGINEERING)
ผลเฉลย i(t) ของสมการข้างต้นประกอบด้วยผลเฉลยเอกพันธุ์ (Homogeneous Solu-

tion) ih (t) และ ผลเฉลยเฉพาะราย (Particular Solution) ip (t) ดังนี้
i(t) = ih (t) + ip (t) เมื่อ t > 0
ผลเฉลยเอกพันธุ์ ih (t) ข้างต้นต้องสอดคล้องกับสมการเอกพันธุ์ (Homogeneous E-

quation) ดังต่อไปนี้
ih (t)
Rih (t) + L = 0 เมื่อ t > 0
dt
จะได้
R
ih (t) = I0 e− L t เมื่อ t > 0
นอกจากนี้ เราสามารถหาผลเฉลยเฉพาะราย ip (t) ได้โดยการสมมติว่า
ip (t) = Im cos (ωt + θ)
โดยการใช้ความจริงที่ว่า eiφ = cos φ + ı sin φ จะได้ว่า

Re RIm eı(ωt+θ) + ıωLIm eı(ωt+θ) = Re Vm eıωt

เมื่อ t > 0
หรือ
Re RIeıωt + ıωLIeıωt = Re V eıωt

เมื่อ t > 0
เมื่อ I = Im eıθ และ V = Vm

หากเราละเลยเทอม eıωt และ Re จะได้
IR + ıωLI = Vm
Vm
I=
R + ıωL
หรือ
Vm ωL
I=p ∠φ เมื่อ φ = − tan−1
R2 + (ωL)2 R
8.1. แนวความคิดเกี่ยวกับเฟเซอร์ (PHASOR CONCEPT) 107
π ωL π
โดยที่ − < tan−1 <
2 R 2
นอกจากนี้กระแสไฟฟ้า ip (t) เป็นไปตามสมการ
Vm
ip (t) = p cos (ωt + φ)
R + (ωL)2
2
และ
Vm Vm R
i(t) = p cos (ωt + φ) − p cos φe− L t เมื่อ t > 0
R2 + (ωL)2 R2 + (ωL)2
พิจารณาระบบอธิบายได้ด้วยสมการ
dy n (t) dy(t)
an n
+ . . . + a1 = x(t)
dt dt
ผลเฉลย y(t) ประกอบด้วยผลเฉลยเอกพันธุ์ (Homogeneous Solution) yh (t) และผลเฉลยเฉพาะราย (Par-

ticular Solution) yp (t) นั่นคือ
y(t) = yh (t) + yp (t)
ถ้าหากว่า x(t) เป็นฟังก์ชันในรูป
x(t) = Xm cos (ωt + φ)
จะได้ว่า yp (t) ต้องสอดคล้องกับสมการ
dypn (t) dyp (t)

an n
+ . . . + a1 = x(t)
dt dt
และผลเฉลยเฉพาะราย (Particular Solution) yp (t) ต้องอยู่ในรูป
yp (t) = Ym cos (ωt + θ)
หรือ
yp (t) = Re Y eıωt

โดยที่ Y = Ym eıθ
นอกจากนี้ x(t) สามารถแสดงอยู่ในรูป
x(t) = Re Xeıωt

โดยที่ X = Xm eıφ
และสมการ
dypn (t) dyp (t)
an n
+ . . . + a1 = x(t)
dt dt
จะเปลี่ยนเป็น
Re an (ıω)n Y eıωt + . . . + a1 (ıω)Y eıωt = Re(Xeıωt )

หากละเลยเทอม Re และ eıωt จะได้ว่า
an (ıω)n Y + . . . + a1 (ıω)Y = X
an (ıω)n Y + . . . + a1 (ıω)Y = X
หรือ
X
Y =
an (ıω)n + . . . + a1 (ıω)
เมื่อ an (ıω)n + . . . + a1 (ıω) 6= 0
8.2 การแปลงลาปลาซ (Laplace Transform)

8.2.1 นิยามและสมบัติของการแปลงลาปลาซ (Laplace Transform)
นิยาม 40 (การแปลงลาปลาซ (Laplace Transform)). การแปลงลาปลาซของฟังก์ชัน f (t)
1 นิยามดังสมการ
Z ∞
F (s) = f (t)e−st dt
0
ทฤษฏีบท 40 (การมีอยู่ (Existence) ของการแปลงลาปลาซ). ถ้ามี a > 0 ซึ่งทำให้ |f (t)| <

eat สำหรับทุก ๆ t ≥ 0 แล้ว L(f (t)) มีได้
ตัวอย่าง 85. จงหาการแปลงลาปลาซของ


1, t ≥ 0
u(t) =
0, t < 0
1
อาจเขียนแทนได้ด้วย L(f (t))
8.2. การแปลงลาปลาซ (LAPLACE TRANSFORM) 109
วิธีทำ จากนิยามของการแปลงลาปลาซ จะได้ว่า

Z ∞
L(u(t)) = u(t)e−st dt
0

1, t ≥ 0
u(t) =
0, t < 0
ดังนั้น เมื่อ |s| > 0

Z ∞
L(u(t)) = e−st dt
0
∞
e−st
=
−s 0
1
=
s
1
นั่นคือ L(u(t)) = เมื่อ |s| > 0
s
ทฤษฏีบท 41 (สมบัติเชิงเส้น (Linearity Property)). ให้ F (s) = L(f (t)) และ G(s) =
L(g(t)) ดังนั้น
L(f (t) + g(t)) = F (s) + G(s)
ทฤษฏีบท 42. ให้

F (s) = L(f (t))
L(f (t − T )u(t − T )) = e−sT F (s) เมื่อ T > 0
ทฤษฏีบท 43.

df (t)
L = sL(f (t)) − f (0)
dt
8.2.2 การแปลงผกผันลาปลาซ (Inverse Laplace Transform)

การหาการแปลงผกผันลาปลาซ (Inverse Laplace Transform)
ทฤษฏีบท 44. ให้ F เป็นการแปลงผกผันลาปลาซของ f โดยที่ F มี่แต่จุดเอกฐาน z1 , z2 , . . . , zN

ที่อยู่ทางซ้ายมือของ Re{s} = a และ lim F (s) มีค่าจำกัด นั่นคือมี M > 0 ที่ทำให้ lim F (s) <
s→∞ s→∞
M จะได้ว่า
f (t) = L−1 (F (s)) (8.1)

Z a+ı∞
1
= F (s)est ds (8.2)
2πı a−ı∞
1
ตัวอย่าง 86. จงหา L−1 (F (s)) ถ้า F (s) =
s2 + ω2
วิธีทำ
est
F (s)est =
s2 + ω 2
จะได้
est est

f (t) = Res 2 + Res 2
z=ıω s + ω 2 z=−ıω s + ω 2
est est
= lim + lim
z→ıω s + ıω z→−ıω s − ıω
e ıωt e −ıωt
= +
2ıω −2ıω
1 eıωt − e−ıωt
=
ω 2ı
sin (ωt)
=
ω
8.3 การแปลง z (z-Transform)

8.3.1 นิยามและสมบัติของการแปลง z
นิยาม 41. การแปลง zของลำดับ x[n]2 ถูกนิยามดังสมการ
∞
X
X(z) = x[n]z −n
n=0
2
อาจเขียนแทนได้ด้วย Z(x[n])
8.3. การแปลง Z (Z-TRANSFORM) 111
ตัวอย่าง 87. จงหาการแปลง zของ


1, n = 0
δ[n] =
0, n 6= 0
วิธีทำ จากนิยามของการแปลง z จะได้ว่า

∞
X
∆(z) = δ[n]z −n
n=0
=1


1, n ≥ 0
u[n] =
0, n < 0

∞
X
U (z) = u[n]z −n
n=0
X∞
= z −n
n=0
∞
X 1
z −n = เมื่อ |z| > 1 (8.3)
1 − z −1
n=0
1
U (z) = เมื่อ |z| > 1 (8.4)
1 − z −1
x[n] = a−n u[n]
โดยที่ a 6= 0

∞
X
X(z) = x[n]z −n
n=0
X∞
= a−n z −n
n=0
X∞
= (az)−n
n=0
∞
X 1 1
(az)−n = เมื่อ |z| >
1 − (az)−1 |a|
n=0
1 1
X(z) = เมื่อ |z| >
1 − (az)−1 |a|
ทฤษฏีบท 45 (สมบัติเชิงเส้น (Linearity Property)). ให้ X1 (z) และ X2 (z) เป็นการแปลง zของ
ลำดับ x1 [n] และ x2 [n] ตามลำดับ ดังนั้นการแปลง z X(z) ของลำดับ x[n] = c1 x1 [n]+
c2 x2 [n] คือ
X(z) = c1 X1 (z) + c2 X2 (z)
โดยที่ c1 และ c2 เป็นค่าคงตัว
ทฤษฏีบท 46. การแปลง zของลำดับ
y[n] = x[n − m]u[n − m]
โดยที่ m เป็นจำนวนเต็มบวก
คือ
Y (z) = z −m X(z)
ทฤษฏีบท 47. การแปลง zของลำดับ
y[n] = x[n + m]
โดยที่ m เป็นจำนวนเต็มบวก
คือ
m−1
!
X
m −n
Y (z) = z X(z) − x[n]z
n=0
8.3.2 การแปลง z ผกผัน (Inverse z-Transform)

การหาการแปลง z ผกผัน (Inverse z-Transform)
จากนิยามของการแปลง z (z-Transform)
∞
X
X(z) = x[n]z −n
n=0
∞
X
X(z)z m−1 = x[n]z −n z m−1
n=0
X∞
= x[n]z m−n−1
n=0
∞
I "X
I #
X(z)z m−1 dz = x[n]z m−n−1 dz
C C n=0
∞ I
X
m−n−1
= x[n]z dz
n=0 C
โดยที่ C วงปิดอย่างง่ายวงปิดวนในทิศทวนเข็มนาฬิกาล้อมรอบ z = 0
จากทฤษฎีบทเรซิดิว จะได้ว่า

I x[m], m = n
m−n−1
x[n]z dz =
C 0, m 6= n
I
x[n] = X(z)z n−1 dz
C
ตัวอย่าง 90. จงหาการแปลง z ผกผันของ
∆(z) = 1
I
δ[n] = ∆(z)z n−1 dz
IC
= z n−1 dz
C
จากทฤษฎีบทเรซิดิวจะได้ว่า

I 1, n = 0
z n−1 dz =
C 0, n 6= 0

1, n = 0
δ[n] =
0, n 6= 0
8.3.3 สมการผลต่างสืบเนื่อง (Recursive Difference Equation)

นิยาม 42 (สมการผลต่างสืบเนื่อง (Recursive Difference Equation)). เราเรียกสมการในรูปแบบ
aN y[n + N ] + aN −1 y[n + N − 1] + · · · + a0 y[n] = x[n]
โดยที่ N เป็นจำนวนเต็มบวกว่าสมการผลต่างสืบเนื่อง (Recursive Difference Equa-

tion)
การแก้สมการผลต่างสืบเนื่อง
aN y[n + N ] + aN −1 y[n + N − 1] + · · · + a0 y[n] = x[n]
Z (aN y[n + N ] + aN −1 y[n + N − 1] + · · · + a0 y[n]) = Z (x[n])

จากสมบัติเชิงเส้น จะได้
aN Z (y[n + N ]) + aN −1 Z (y[n + N − 1]) + · · · + a0 Z (y[n]) = Z (x[n])
จากทฤษฎีบท 47 จะได้ว่า
N m−1
!!
X X
am z m X(z) − x[n]z −n = Z (x[n])
m=0 n=0
ถ้าหากว่าค่าเงื่อนไขเริ่มต้น x[0], . . . , x[N −1] ถูกกำหนด ดังนั้น เราสามารถหา Z(x[n]) ได้

และดังนั้น เราสามารถหา x[n] ได้จากการแปลง z ผกผัน นั่นคือ
x[n] = Z −1 (X(z))
ตัวอย่าง 91. จงแก้สมการผลต่างสืบเนื่อง
x[n + 1] − 2x[n] = u[n] เมื่อ x[0] = 0
วิธีทำ จากสมการผลต่างสืบเนื่อง
x[n + 1] − 2x[n] = u[n]
Z(x[n + 1] − 2x[n]) = Z(u[n])
โดยการใช้สมบัติเชิงเส้น
Z(x[n + 1]) − 2Z(x[n]) = Z(u[n])
เนื่องจาก Z(x[n + 1]) = z (X(z) − x[0]) ดังนั้น
1
z (X(z) − x[0]) − 2X(z) =
1 − z −1
นอกจากนี้ เนื่องจาก x[0] = 0 สมการข้างบนกลายเป็น
1
z (X(z)) − 2X(z) =
1 − z −1
1
X(z) =
(z − 2)(1 − z −1 )
เราสามารถจัดรูป X(z) ใหม่ได้เป็น
z −1
X(z) =
(1 − 2z −1 )(1 − z −1 )
ให้
z −1 a b
−1 −1
= −1
+
(1 − 2z )(1 − z ) 1 − 2z 1 − z −1
z −1
a = lim
z→2 1 − z −1
1
2
= 1
1− 2
=1
และ
z −1
b = lim
z→1 1 − 2z −1
1
=
1−2
= −1
1 −1
X(z) = +
1 − 2z −1 1 − z −1
x[n] = 2n u[n] − u[n]

8.4. การประยุกต์ใช้การส่งคงรูป (APPLICATIONS OF CONFORMAL MAPPINGS)117
8.4 การประยุกต์ใช้การส่งคงรูป (Applications of Conformal Map-

pings)
8.4.1 การหาผลเฉลยของสมการของลาปลาซ
จากทฤษฏีบท 38 เราสามารถแก้สมการของลาปลาซในอาณาบริเวณที่ซับซ้อนได้โดยการสร้าง
ฟังก์ชันวิเคราะห์ที่เหมาะสมดังตัวอย่างต่อไปนี้
p
ตัวอย่าง 92. การหาผลเฉลยของสมการของลาปลาซในวงแหวน a < x2 + y 2 < b
วิธีทำ ให้ z = x + ıy และ w = u + ıv โดยที่ z = ew = eu+ıv ดังนั้น
x = eu cos v และ y = eu sin v (8.5)
และ
p
u = ln x2 + y 2 (8.6)
p
ถ้าหากว่าศักย์ V เป็นฟังก์ชันฮาร์โมนิคในวงแหวน a < x2 + y 2 < b นั่นคือ
∂2V ∂2V p
+ = 0 ในวงแหวน a < x2 + y 2 < b (8.7)
∂x2 ∂y 2
ดังนั้น V เป็นฟังก์ชันฮาร์โมนิคในอาณาบริเวณ ln (a) < u < ln (b) นั่นคือ
∂2V ∂2V
+ = 0 ในอาณาบริเวณ ln (a) < u < ln (b) (8.8)
∂u2 ∂v 2
เนื่องจากเส้น |z| = c, a ≤ c ≤ b ซึ่งส่งไปยัง u = ln (c) เป็นเส้นสมศักย์ ดังนั้น V ไม่ขึ้นกับ w

d2 V
=0 (8.9)
du2
จะได้
V = k1 u + k2 (8.10)
p
V = k1 ln x2 + y 2 + k 2 (8.11)
1. ให้โหลด ZL มีแรงดันตกคร่อม
v(t) = Vm cos (ωt + φV )
และกระแสไหลผ่าน
i(t) = Im cos (ωt + φI )
โดยที่
Vm และ Im เป็นแอมพลิจูดของแรงดันตกคร่อมและกระแส ตามลำดับ และ
φV และ φI เป็นเฟสของแรงดันตกคร่อมและกระแส ตามลำดับ
จงแสดงว่ากําลังเฉลี่ย
Pav = Re(V I)
เมื่อ V = Vm ∠φV และ I = Im ∠φI เป็นเฟเซอร์ของแรงดันตกคร่อมและกระแส ตามลำดับ
2. จงหาการแปลงลาปลาซของ f (t) = sin (ωt) , ω > 0

1
3. จงหาการแปลงผกผันลาปลาซของ F (s) =
1 + s2
4. จงหาการแปลง zของ x[n] = e−an u[n], a > 0
5. จงหาการแปลง zของ x[n] = nu[n]

z
6. จงหาการแปลง z ผกผันของ X(z) = , |z| > 1
1+z
ภาคผนวก ก
อสมการของจอร์แดน (Jordan’s
Inequality)
Z π
π
e−R sin θ dθ < เมื่อ R > 0 (ก.1)
0 R
อสมการ ก.1 ถูกเรียกว่าอสมการของจอร์แดน (Jordan’s Inequality)
2θ
2 y=
π
1 y = sin θ
2
0 3π π
พิสูจน์ 2
π
ให้ R เป็นจำนวนบวก และ 0 < θ < จะได้ว่า
2
2θ
sin θ >
π
−2Rθ
−R sin θ <
π
เนื่องจากฟังก์ชันชี้กำลังเป็นฟังก์ชันเพิ่ม ดังนั้น
Z π Z π
2 2 −2Rθ
−R sin θ
e dθ < e π dθ
0 0
119
120 ภาคผนวก ก. อสมการของจอร์แดน (JORDAN’S INEQUALITY)
Z π
2 π
e−R sin θ dθ < 1 − e−R

0 2R
π
<
2R
π
เนื่องจากฟังก์ชัน y = sin θสมมาตรรอบ θ = ดังนั้น y = e−R sin θ ก็สมมาตรรอบ θ =
2
π
ด้วย ดังนั้น
2
π
Z π Z
2
−R sin θ
e dθ = e−R sin θ dθ
π
2
0
π
<
2R
Z π
π
e−R sin θ dθ <
0 R
ภาคผนวก ข
บทตั้งของจอร์แดน (Jordan’s
Lemma)
บทตั้ง 10 (บทตั้งของจอร์แดน (Jordan’s Lemma)). ให้
1. f เป็นฟังก์ชันวิเคราะห์ที่ทุกจุด z ในครึ่งบนของระนาบเชิงซ้อน y ≥ 0 ที่อยู่นอก

|z| = R0
2. สําหรับทุกจุด z บนคอนทัวร์ CR = {z | z = Reıθ , 0 ≤ θ ≤ π} มีค่าคงที่ MR

ซึ่งทำให้ |f (z)| ≤ MR โดยที่
lim MR = 0
R→∞
แล้ว สำหรับทุกจำนวนบวก a
Z
lim f (z)eıaz dz = 0
R→∞ CR
พิสูจน์ พิจารณา
Z Z π
ıθ
f (z)eıaz dz = f (Reıθ )eıaRe ıReıθ dθ
CR 0
|f (z)| = |f (Reıθ )| ≤ MR
121
122 ภาคผนวก ข. บทตั้งของจอร์แดน (JORDAN’S LEMMA)
y
CR
R R0
x
รูปที่ ข.1: รูปแสดงบทตั้ง 10
และ
ıθ
|eıaRe | ≤ e−aR sin θ
π
Z Z
ıaz
e−aR sin θ dθ

f (z)e dz ≤ MR R
CR 0
MR π
< →0 เมื่อ R → ∞
a
เนื่องจาก MR → 0 เมื่อ R → ∞
บรรณานุกรม
[1] N. H. Asmar, Applied Complex Analysis with Partial Differential Equa-

tions, 1st ed. Prentice Hall, 2002.
[2] G. Cain, Lecture Note on Complex Analysis, Georgia Institute of Technol-

ogy, 1999.
[3] J. W. Brown and R. V. Churchill, Complex Variables and Applications,

7th ed. McGrawHill, 2003.
[4] C. A. Desoer and E. S. Kuh, Basic Circuit Theory, 16th Printing Mc-
GrawHill, 1987.
[5] J. D. Glover, M. S. Sarma and T. J. Overbye, Power System Analysis and

Design, 4th ed., Thomson, 2008.
[6] L. Hahn and B. Epstein, Classical Complex Analysis, Jones and Bartlett,
1996.
[7] J. H. Mathews and R. W. Howell, Complex Analysis for Mathematics and

Engineering, 5th ed., Jones and Bartlett, 2006.
[8] S. K. Mitra, Digital Signal Processing, 2nd ed., McGrawHill, 2002.
[9] E. B. Saff and A. D. Snider, Fundamentals of Complex Analysis for Math-

ematics, Science and Engineering, 2nd ed. Prentice Hall, 1993.
[10] M. R. Spiegel, Complex Variables with an Introduction to Conformal Map-

ping and Its Applications, Shaum Publishing Company 1964.
123
124 บรรณานุกรม
[11] D. G. Zill and P. D. Shanahan, A First Course in Complex Analysis with

Applications, Jones and Bartlet, 2003.
[12] มงคล เดชนครินทร์, คณิตศาสตร์วิศวกรรมไฟฟ้า, ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 3,

สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, พ.ศ. 2549.

Complex Analysis PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Complex Analysis PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

เอกสารประกอบการสอนวิชาการวิเคราะห์เชิงซ้อนในวิศวกรรมไฟฟ้า

(Complex Analysis in Electrical Engineering)

รศ. ดร.วรฐ คูหิรัญ

13 มกราคม พ.ศ. 2560

1 จำนวนเชิงซ้อน (Complex Number) 1

3 ฟังก์ชันพื้นฐาน (Fundamental Functions) 23

3.7 ตัวผกผันของฟังก์ชันไฮเปอร์โบลิค (Hyperbolic Functions) . . . . . 34

5 ลำดับและอนุกรม(Sequences and Series) 49

6 ทฤษฎีบทเรซิดิวและการประยุกต์ (Residue Theorem and Its Applications) 63

8 การประยุกต์ในทางวิศวกรรม (Applications in Engineering) 105

ก อสมการของจอร์แดน (Jordan’s Inequality) 119

ข บทตั้งของจอร์แดน (Jordan’s Lemma) 121

จำนวนเชิงซ้อน (Complex Number)

1.1 นิยามของจำนวนเชิงซ้อน, การบวก และ การคูณ

ตัวอย่าง 1. จงหาค่าของ (1, 1) + (2, 4)

(1, 1) + (2, 4) = (3, 5)

z1 .z2 = (a1 a2 − b1 b2 , a1 b2 + b1 a2 ) (1.2)

ตัวอย่าง 2. จงหาค่าของ (1, 1).(2, 4)

รูปที่ 1.1: รูปแสดงนิยาม 1

ตัวอย่าง 3. จงหาค่าของ (1, 0).(2, 4)

ตัวอย่าง 4. จงหาค่าของ (1, 0).(2, 0)

4. z + (0, 0) = (0, 0) + z = z โดยที่ (0, 0) ถูกเรียกว่าเอกลักษณ์ (Identity) ของ

5. z = (a, b), z + (−z) = (−z) + z = (0, 0) โดยที่ (−z) = (−a, −b)

ให้ z1 , z2 , z3 และ z เป็นจํานวนเชิงซ้อน

3. (z1 .z2 ).z3 = z1 .(z2 .z3 )

4. z.(1, 0) = (1, 0).z = z

นอกจากนี้ จากนิยามการบวกและการคูณของจํานวนเชิงซ้อน เราสามารถแสดงได้ว่า

1. ถ้า z = (a, b) โดยที่ a, b เป็นจำนวนจริง, z ยังสามารถถูกเขียนอยู่ในอีกรูปแบบ

2. ถ้า α เป็นจำนวนจริง และ z = (a, b) เป็นจำนวนเชิงซ้อนใดๆ แล้ว αz =

1. เนื่องจากจำนวนเชิงซ้อน z = (a, b) จะได้ว่า

2. เนื่องจาก α = (α, 0) เป็นจำนวนจริง และ จำนวนเชิงซ้อน z = (a, b) จะได้ว่า

z1 .(z2 + z3 ) = z1 .z2 + z1 .z3

พิสูจน์ ให้ z1 = (a1 , b1 ), z2 = (a2 , b2 ) และ z3 = (a3 , b3 ) โดยที่ a1 , a2 , a3 , b1 , b2

z1 .(z2 + z3 ) = (a1 , b1 ).((a2 , b2 ) + (a3 , b3 ))

รูปที่ 1.2: รูปแสดงนิยาม 5

นิยาม 5 (สังยุคเชิงซ้อน). ให้ z = (a, b) เราเรียก z ว่าสังยุคเชิงซ้อน (Complex Con-

นิยาม 6. ให้ z เป็นจำนวนเชิงซ้อน โดยที่ a และ b เป็นจํานวนจริง ดังนั้น

นิยาม 7. ให้ z เป็นจํานวนเชิงซ้อน และ n เป็นจำนวนเต็มบวก ดังนั้น

ตัวอย่าง 5. จงหาค่าของ ı100

จากนิยามของ z −1 เราสามารถนิยาม z −n โดย n เป็นจำนวนเต็มบวกดังนี้

นิยาม 8. ให้ z เป็นจํานวนเชิงซ้อน และ n เป็นจำนวนเต็มบวก ดังนั้น

นอกจากนี้ เมื่อ z 6= 0, เรานิยาม z 0 ดังนี้

1. |z1 + z2 | ≤ |z1 | + |z2 | อสมการอิงสามเหลี่ยม(Triangular Inequality)2

2. |z1 .z2 | = |z1 |.|z2 |

โดยที่ an สำหรับ n = 0, 1, . . . , N เป็นจำนวนจริง

f (z) = f (z) (1.7)

ทฤษฏีบท 2 (ทฤษฎีบททวินาม (Binomial Theorem)). ให้ z1 และ z2 เป็นจำนวนเชิงซ้อนใด ๆ

1.4 รูปแบบเชิงขั้ว(Polar Form)

นิยาม 10. ให้ θ เป็นจํานวนจริง ดังนั้น eıθ อาจนิยามได้ดังสมการ3

eıθ = cos θ + ı sin θ

บทตั้ง 1. ถ้า θ เป็นจำนวนจริง จะได้ว่า

จากนิยาม 10 ถ้าหากเราพิจารณา z = a + bı โดยที่ a และ b เป็นจํานวนจริง และ

จากการพิจารณาสมการข้างต้น ถึงแม้ว่า a และ b จะเป็นศูนย์พร้อมกัน จำนวนเชิงซ้อน

นิยาม 11. จำนวนเชิงซ้อน z ที่ถูกเขียนในรูป

โดยที่ θ เป็นมุมในหน่วยเรเดียนถูกเรียกว่า อาร์กิวเมนต์และเราจะเรียกรูปแบบของจำนวนเชิงซ้อน

1. z1 .z2 = |z1 ||z2 |eı(θ1 +θ2 )

4. สำหรับทุก i = 1, 2 · · · , n z1 .z2 · · · zn = |z1 ||z2 | · · · |zn |eı(θ1 +θ2 +···θn ) เมื่อ

5. เมื่อ n เป็นจำนวนเต็มบวก z n = |z|n eı(nθ)

ทฤษฏีบท 3. รากที่ n ของจำนวนเชิงซ้อน z = |z|eıθ โดย θ เป็นมุมอาร์กิวเมนต์ของ z คือ

จะเห็นได้ว่าเมื่อ z 6= 0 รากที่ n ของจำนวนเชิงซ้อน z นี้มีได้ n ค่า เนื่องจากว่าเมื่อ

ตัวอย่าง 7. จงหารากที่ 4 ของ −1

เมื่อ n = . . . , −2, −1, 0, 1, 2, . . .      

1.5 การแก้สมการควอดดราติก (Quadratic Equations)

เมื่อ n = . . . , −2, −1, 0, 1, 2, . . .