UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA SAOBRADAJ I KOMUNIKACIJE

ZADADA IZ PREDMETA:
Elementi transportnih sredstava i uređaja

Predmetni nastavnik: V. prof. dr. Suada Dacić

Asistent:

Student: Teodora Vitković

Broj indeksa: 7708
Usmjerenje: Cestovni saobraćaj
Godina studija: Druga (II)
Rezultat zadaće:

Datum: 29.11.2017.
Sadržaj

1. Zadaća br. 1 ..................................................................................................................................... 2

1.1. Zadatak 1. ................................................................................................................................ 2
1.2. Zadatak 2. ................................................................................................................................ 3
1.3. Zadatak 3. ................................................................................................................................ 3
1.4. Zadatak 4. ................................................................................................................................ 4
1.5. Zadatak 5. ................................................................................................................................ 5
2. Zadaća br. 2 ..................................................................................................................................... 7
2.1. Zadatak 1. ................................................................................................................................ 7
3. Zadaća br. 3 ..................................................................................................................................... 8
3.1. Zadatak 1. ................................................................................................................................ 8
3.2. Zadatak 2. ................................................................................................................................ 9

1
1. Zadaća br. 1

Zadaci:

1. Navedite osnovnu razliku izmeĎu mehanizma i mašine.

2. Navedite razliku izmeĎu sklopa i podsklopa (navesti primjer).
3. Objasnite razliku izmeĎu rastavljivih i nerastavljivih spojeva.
4. Navedite tehničke komitete koji su sadržani i koji rade u Zavodu za standardizaciju.
5. Objasnite na nekoliko primjera označavanje čelika prema kratkom nazivu i
označavanje čelika brojevima.

1.1. Zadatak 1.

Dijelovi koji se u sličnom ili istom obliku pojavljuju na različitim mašinama i

ureĎajima i koji se ne mogu rastaviti na prostije dijelove, a da pri tome čine funkcionalnu
cjelinu, nazivaju se mašinski elementi. Mašinski elementi (elementi mašinske konstrukcije) su
meĎusobno spojeni i, bilo da je riječ o pokretnim ili nepokretnim spojevima, formiraju
pojedine mehanizme. Osnovna funkcija mehanizama je transformacija kretanja jednog ili više
tijela u potrebna kretanja drugih tijela. Kombinacija pojedinih mehanizama koji vrše odreĎena
kretanja, pri čemu se transformiše energija, materijal ili informacija, naziva se mašina.
Funkcija mehanizma je usklaĎena sa funkcijom mašine – transportnog sredstva.

Dakle, osnovna razlika između mehanizma i mašine je to što mehanizam

formiraju mašinski elementi tj. mehanizam predstavlja kombinaciju mašinskih
elemenata, dok mašina predstavlja kombinaciju pojedinih mehanizama koji vrše
određena kretanja uz transformaciju energije, materijala ili informacija.

2
1.2. Zadatak 2.

Podsklop je skup mašinskih elemenata koji predstavljaju jednu cjelinu. Dva ili više
podsklopova predstavljaju sklop ili mašinsku grupu.

Za razliku od sklopa koji je sastavljen iz više elemenata i podsklopova i obavlja

tačno određenu funkciju, podsklop ne može samostalno obavljati određenu funkciju, već
to čini u sastavu sklopa.

Primjer podsklopa je automobilski točak koji ne može samostalno obavljati

funkciju kretanja, iz razloga što je neophodno da prethodno sistem prenosa snage i
transformacije obrtnog momenta obavi svoj zadatak.

Primjer sklopa je kvačilo (spojnica) koje vrši, kao svoju primarnu funkciju,
prenos obrtnog momenta od motora ka transmisiji. Osim toga, spojnica kod motornih
vozila izvršava i niz drugih važnih zadataka kao što su: odvajanje motora od transmisije
i spajanje, omogućavanje ravnomjernog polaska vozila s mjesta, ubrzavanje vozila itd.

1.3. Zadatak 3.

Spoj je veza mašinskih dijelova. Razlikujemo nerazdvojive, razdvojive i elastične

spojeve. Kod nerazdvojivih spojeva nije moguće izvršiti rastavljanje spoja, a da pri tome ne
doĎe do oštećenja ili uništenja kako elementa za spajanje, tako i dijelova koje taj elemenat
spaja. Nerazdvojivi spojevi se ostvaruju:

 zakovicama,
 zavarivanjem,
 lemljenjem i
 lijepljenjem.

Kod razdvojivih spojeva je moguće izvršiti rastavljanje spoja bez oštećenja.

Razdvojivi spojevi se ostvaruju:

 vijcima,

3
  klinovima i
 čivijama.

Za razliku od nerazdvojivih spojeva kod kojih je spoj čvrst tj. spojeni dijelovi su
međusobno nepokretni, spoj kod razdvojivih spojeva je takođe čvrst, ali se može
rastaviti bez oštećenja.

1.4. Zadatak 4.

Tehnički komiteti su stručna tijela Zavoda koja obavljaju poslove

bosanskohercegovačke standardizacije i koja prate rad jednog ili više odgovarajućih
meĎunarodnih i/ili evropskih tehničkih komiteta.

Oznaka Naziv Status

BAS/TC 2 Zavarivanje i srodni postupci Aktivan

Čelik, čelični proizvodi,
BAS/TC 4 Aktivan
obojeni metali i legure
BAS/TC 5 Telekomunikacije Aktivan
BAS/TC 16 Mašinski elementi Aktivan
Tehničko crtanje, simboli i
BAS/TC 17 Aktivan
jedinice
BAS/TC 22 Cestogradnja Aktivan
BAS/TC 35 Cestovna vozila Aktivan
BAS/TC 40 Sigurnost mašina Aktivan
BAS/TC 46 Željeznice Aktivan
BAS/TC 51 Automatika Aktivan

Tabela 1. Pojedini tehnički komiteti koji su sadržani i koji rade u Zavodu za standardizaciju

4
1.5. Zadatak 5.

Označavanje čelika prema kratkom nazivu predviĎa podjelu čelika u dvije grupe:

 Grupa 1 – Čelici sa definisanim područjem primjene, te definisanim mehaničkim i

fizičkim osobinama;
Primjeri:

 L555QB
L555QB – grupa 1 – čelici sa definisanim fizičkim i mehaničkim osobinama, čelik za
cjevovode;
L555QB – granica razvlačenja Re=550 N/mm2, gašen čelik;
L555QB - zahtijevana klasa čelika (neophodno je posjedovati odgovarajući dodatak
standardu).

 S355K2G2W
S355K2G2W – grupa 1 – čelici sa definisanim fizičkim i mehničkim osobinama, opšti
konstrukcioni čelik;
S355K2G2W – granica razvlačenja Re = 355 N/mm2;
S355K2G2W – energija loma=40 J, pri ispitnoj temperaturi –20 °C;
S355K2G2W – propisane dodatne osobine (da bi se saznale neophodno je posjedovati
odgovarajući dodatak standardu EN 10027-1);
S355K2G2W – atmosferski postojan čelik.

 Grupa 2 – Čelici sa definisanim hemijskim sastavom.

Primjeri:

 15CrMoV5-9
15CrMoV5-9 – grupa 2 – čelici sa definisanim hemijskim sastavom;
15CrMoV5-9 – legirajući elementi redom: Cr, Mo, V;
15CrMoV5-9 – sadržaj legirajućih elemenata redom: 5/4 = 1,25% Cr, 9/10 = 0,9% Mo, bez
datog % V.

 HS18-1-2-5

5
HS18-1-2-5 – grupa 2 – čelici sa efinisanim hemijskim sastavom;
HS18-1-2-5 – sadržaj legirajućih elemenata redom: 18% W, 1% Mo, 2% V, 5% Co.

 GX10NiCrNb32-20
GX10NiCrNb32-20 – grupa 2 – čelici sa definisanim hemijskim sastavom, visokolegirani
čelični liv;
GX10NiCrNb32-20 – sadrži 0,10% C;
GX10NiCrNb32-20 - legirajući elementi redom: Ni, Cr, Nb;
GX10NiCrNb32-20 - sadržaj legirajućih elemenata redom: 32% Ni, 20% Cr, bez datog % Nb.

6
2. Zadaća br. 2

Zadaci:

1. Sa slike 1 naći izraz za izračunavanje napona u varu (tijelo koje je nastalo

zavarivanjem).
2. Nacrtati vijak sa navrtkom (prema pravilima tehničkog crtanja) i kotirati
karakteristične veličine koje definiše standard.
3. Prikazati kako se u tehničkom crtanju prikazuje vanjski i unutrašnji navoj, a zatim
nacrtati i kotirati vijak na kojem je uraĎen:
a) metrički navoj nominalnog prečnika 50 mm;
b) trapezni navoj nominalnog prečnika 30 mm sa korakom od 1,5 mm;
c) obli navoj nominalnog prečnika 60 mm i koraka 1/8 cola;
d) kosi navoj nominalnog prečnika 20 mm i koraka 4 mm.

2.1. Zadatak 1.

Slika 1.

7
3. Zadaća br. 3

Zadaci:

1. Proračunati nazivni prečnik navoja vijka M20 sa prstenastom glavom koji je opterećen
statičkom silom F=50 kN. Vijak je od čelika sa zateznom čvrstoćom 50 kN/cm2, navoj
je metrički prosječne izrade sa stepenom sigurnosti 5.
2. Izračunati najveći moment uvijanja Mu=F*a i odgovarajući ugao uvijanja proste
torzione opruge. Opruga je kružnog poprečnog presjeka dužine l=40 mm i prečnika
d=5 mm. IzraĎena je od čelika sa dozvoljenim naponom 40 N/cm2. Modul klizanja je
G=83*106 N/cm2.

3.1. Zadatak 1.

8
3.2. Zadatak 2.