УНИВЕРЗИТЕТ СВ.

“КИРИЛ И МЕТОДИЈ” СКОПЈЕ

Ф А К УЛ Т Е Т З А Е Л Е К Т Р О Т Е Х Н И К А
И И НФ О Р МА ЦИ С КИ Т Е Х НОЛ О Г И И
ИНСТИТУТ ЗА ПРЕНОСНИ ЕЕС

III ПРОГРАМСКА ЗАДАЧА ПО ПРЕДМЕТОТ

ВИСОКОНАПОНСКИ МРЕЖИ И СИСТЕМИ
ОД ОБЛАСТА НА ДИНАМИЧКА СТАБИЛНОСТ

(П Р И М Е Р)

ФЕИТ - Скопје, 2013 г.

Задача 3.1. На сликата 1 е прикажан 110 kV преносен систем во кој
генераторот G, приклучен во јазелот бр. 2 оддава моќност на
потрошувачот P (јазел 4) и на крутата мрежа (јазел бр. 1). Во стацио-
нарен режим на работа моќноста што ја произведува генераторот
изнесува SG = (PG + jQG) = (75+j25) MVA, додека моќноста на потрошу-
вачот изнесува SP = (PP + jQP)=(30+j20) MVA. Познати се и напоните
U1, U2, U3 и U4 во одделните јазли од системот. Внатрешната емс зад
транзиентната реактанција на генераторот во тој режим изнесува E’ =
E’ej = 122,9e j12˚ kV и може да се смета дека нејзината ефективна
вредност не се менува. Напонот во јазелот бр. 1 (крута мрежа) изнесува
U1 = 110e j0˚ kV = const и не зависи од режимот на работа на системот.
а) Во моментот t = 0, на почетокот од водот V1 доаѓа до појава на
трифазна куса врска. За цело време додека таа трае генераторот не
испорачува никаква моќност во системот (PG = 0). Водот со кусата
врска се исклучува после време t1 = tискл. = 0,14 s. Решавајќи ја
диференцијалната равенка на движење на синхрониот агрегат најнап-
ред да се утврди колкав ќе биде аголот на исклучување искл. што ќе се
постигне во моментот на исклучување на куса врска а потоа, со
примена на правилото на еднакви површини, да се пресмета максимал-
ниот агол на нишање max . Дали генераторот ќе го задржи синхро-
низмот со мрежата.
б) По исклучувањето на настаната куса врска генераторот продолжува
да работи на карактеристиката P() = P11 + P12sin( +) = 41,9 +
205,7sin(6,0˚) MW (се отчитува од табела). Да се пресмета гранич-
ното време на исклучување на трифазната куса врска tискл.гр. = ? за кое
системот ќе биде сè уште динамички стабилен на настанатата трифазна
куса врска.
Сите водови во мрежата имаат исти подолжни параметри: z = (0,119 +
j0,40) /km и b = 2,76 S/km. Познати се и нивните должини L1= 80 km
и L2 = 35 km (табела 3.1). За синхрониот генератор G како и за транс-
форматорите Т1 и Т2 се познати следните номинални податоци:
G: SnG = 150 MVA; UnG = 10,5 kV; xd % = 15%; xd % = 30%;
TJ = 8 s и tискл. = 0,14 s (се отчитуваат од табела 3.1)
Т1: SnT1 = 100 MVA; 10,5/115,5 kV/kV; uk1% = 12%; RT1  0;
Т2: SnT2 = 40 MVA; 110/36,75 kV/kV; uk2% = 11%; RT2 = XT2/20;

1
нечна моќност
ЕЕС со беско-

2
ПР V1
G T1
SnG ~ V1
TJ U1=U1 /0
SG
V2 U1 = 110 kV
3
T2
4
SP

Слика 3.1. Приказ на анализираниот ЕЕС

1
 Напомена. Како напатствие за решавање на оваа задача може да послу-
жат решените задачи бр. 4.5 и 4.6 од „Збирката задачи“. При определу-
вањето на на величините max (во случајот а) и искл.гр. односно tискл.гр.
(во случајот б) да се користи алатката Goal Seek која што е вградена во
Excel.

Табела 3.1. Табела со податоци, потребни за решавање на задачата 3.1

# Студент TJ tискл L1 L2 PG QG PP QP U1 U2 U3 U4 E’  ' P11 P12 

презиме и име s s km km MW Mvar MW Mvar kV kV kV kV kV (o) MW MW (o)
1 Пример 8 0.14 80 35 75 25 30 20 110.0 112.0 107.7 99.2 122.9 12.0 41.9 205.7 -6.0

РЕШЕНИЕ

а) Пресметка максималниот агол на нишање max

Кога системот работел во нормален режим на работа генераторот

работел на некоја карактеристика P1(). Во случајов пресметките
покажуваат дека тоа била карактеристиката:
P1() = 32,51 + 274.7sin ( 3,1˚)  P11 + P12sin (+);
и за почетниот агол 0 = 12˚ тој оддавал моќност во системот:
P0 = PG = 75 MW.
За време на кусата врска на почетокот на еден од водовите V1 тој
преминал да работи на карактеристиката P2() = 0 а по исклучувањето
на кусата врска тој преминал на работа на карактеристиката:
P3() = 41,9 + 205,7sin(6˚) MW.
За време на кусата врска (0 < t < tискл. < 0,14 s) роторот од генераторот
перманентно се забрзувал под дејство на константен момент, односно
константен дефицит на моќност P = P0 – P2() = 75 – 0 = 75 MW. Во
ваквиот случај (кога е P = const.) диференцијалнатаравенка на двиење
на синхрониот агрегат може да се реши аналитички. Временскиот тек
(t) на промена на аголот  = ( E,U ) е даден со следниот израз:
P t 2
 (t )  0 
 .
M 2
Во набљудуваниот случај ги имаме следните бројни вредности:
P0 = 75 MW; Sn = 150 MVA; TJ = 8 s; 0 = 100 = 314,16 rad;
Sn  TJ 150  8 MW×s 2
M    3,82 ; 0  0, 209 rad  12 .
0 314,16 rad
За време t = tискл. се добива вредноста искл. што ќе ја постигне аголот на
изместување  на крајот на периодот на забрзување додека трае кусата
врска.
P tискл.
2
искл.   (t  tискл. )  0    0, 402 rad  23.
M 2

2
 MW

300
P1()
P3()
250

200

150

100 A P0
75
P2()=0
50 krit
A+

0
0 искл. max.
0 50 100 150

Слика 3.2. Аглови карактеристики на моќност

Во периодот на успорување ( > искл.) роторот ќе ја врати во мрежата
целата кинетичка енергија што ја акумулирал за време на забрзу-
вањето, така што во моментот кога тој ќе ја достигне вредноста max
неговата брзина на вртење ќе биде еднаква на синхроната  = 0.
Вредноста max ќе ја пресметаме со примена на правилото на еднакви
површини:
искл. max.

  P0  P2 ( )  d ;   P3 ( )  P0   d ;
 
A  A  A  A
0 искл.
искл.
A   P0  d  P0  (искл.  0 );
0
 max.
A  P0  (искл.   max )   P3 ( )  d ;
искл.

A  ( P0  P11 )  (искл.   max )  P12  cos(искл.   )  cos( max   )  ;

Од условот А+ = А се добива следната релација по непознатата max:
P0  (0  max )  P11  (max  искл. )  P12  cos(искл.   ) P12
 cos(max   ) .
P12
Со замена на конкретните вредности се добива една трансцедентна
равенка од типот cos(x) = Ax + B. Понатаму, со примена на некоја
нумеричка постапка, или пак со примена на алатката Goal Seek,
вградена во Excel, се добива бараното решение:
max = 0,674 rad  38,6˚.
Бидејќи критичниот агол krit. кој што се добива во пресекот на правата
P = P0 и кривата P = P3(), следи:
P P
P11  P12  sin(krit.   )  P0   krit.  arcsin 0 11   , или
P12
krit = 2,875 rad  164,7˚.
Бидејќи максималниот агол на нишање е помал од критичниот, т.е.
max < krit.

3
произлегува заклучокот дека генераторот ќе го задржи синхронизмот
со мрежата, т.е. системот е динамички стабилен на наведениот вид
пореметување (трифазна к. врска со нејзино исклучување после 0,14 s).
Со решавање на диференцијалната равенка на движење на синхрониот
агрегат се добива и временскиот тек на зависноста  = (t). Таа е
прикажана на следната слика.


40
max

30

искл.
20

10
tискл.

t (s)
0
0.20 0.40 0.60 0.80 1.00

-10

Слика 3.3. Временски тек на аголот на изместување  = (t)

б) Пресметка на граничното време на исклучување на кусата

врска tискл.гр.
Граничен агол на исклучување на кусата врска искл.гр. е оној агол за којшто

се добива A+ = Amax (види сл. 3.4). Значи неговата вредност можеме да ја
пресметаме тргнувајќи од условот за еднаквост на површините на забрзување

A+ и на успорување Amax , во согласност со сликата 3.4.
MW

300
P1()
P3()
250
 искл.гр =105,77

200

150
Amax.
100 P0
75
 krit

50
A+
0
0 искл. max. искл.гр 
0 50 100 150

Слика 3.4. Пресметка на граничниот агол на исклучување

со помош на агловата карактеристика на моќност P3(

4
Доколку кусата врска се исклучи точно во моментот кога аголот на
нишање  ја достигнал вредноста искл.гр. тогаш во фазата на успорување
тој ќе дојде до критичната вредност krit. што одговара на случајот кога е A+ =

Amax . Од тука произлегува заклучокот дека за секој агол на исклучување  <

искл.гр. ќе биде A+ < Amax , т.е. генераторот ќе остане во синхронизам со мре-
жата, а системот ќе биде динамички стабилен.
Со примена на правилото на еднакви површини се добива:
искл.гр. krit.

 ( P0  0)  d   [ P11  P12  sin(   )  P0 ]  d .

0 искл.гр.

Во последната релација единствена непозната е бараната вредност за гранич-

ниот агол на исклучување искл.гр. . Повторно неговото определување се све-
дува на решавање на една трансцедентна равенка од типот cos(x) = Ax + B
која што ја решаваме со помош на алатката Goal Seek.
На тој начин, во конкретниот случај добиваме:
искл.гр. = 1,846 rad  105,77˚.
Во следната фаза од пресметките го определуваме граничнмото време
на исклучување tискл.гр..
Во претходниот дел од задачата утврдивме дека за време на кусата
врска аголот  ќе се менува по законот:
P t 2 P t2
 (t )  0    0  0  .
M 2 M 2
Според тоа граничното време на исклучување tискл.гр. ќе го добиеме со
помош на последната формула, бидејќи за t = tискл.гр. ќе биде  = искл.гр. . Од
таму следи:
2M 2  3,82
tискл.гр.   (искл.гр.  0 )   (1,846  0, 209)  0, 41 s.
P0 75

5
Задача 3.2. На сликата 3.2 е прикажан северозападниот дел од ЕЕС на
Р. Македонија. Се посматра типичен режим на работа со врвно
оптоварување во летниот период. Податоците за напоните во јазлите,
моќностите на изворите и потрошувачите како и моќностите во
гранките за посматраниот режим се прикажани исто така на сликата.
Јазелот бр. 21, именуван како „EES“, претставува „крута мрежа“, т.е.
точка чиј што напон не зависи од режимот на работата на изворите и
потрошувачите во набљудуваниот систем. Преку него ЕЕС на Р.М. е
поврзан со северниот сосед (Косово) и во посматраниот режим нема
никаква размена на моќност помеѓу Македонија и Косово. Потребно е,
со помош на компјутерската програма „Stabilnost.xls“, прикажаниот
систем да се испита на динамичка стабилност и тоа на следните
неколку видови динамички удари: 1) на испад на агрегат во ЕЕС (IAG);
2) испад на поголем потрошувач (IGP); 3) настанување на трифазна
куса врска на почетокот/крајот од некој од водовите со нејзино
исклучување (заедно со повредениот вод) после определено време tискл.
(K3); 4) утврдување на граничното време на исклучување на
трифазната куса врска за најнеповолниот случај tискл.гр. (TGR.ISK);
Детален приказ на моќностите на потрошувачите на напоните во
јазлите во стационарниот режим кој што му претходел на динамичкиот
удар (пореметувањето) е даден во работниот лист „Potros“. Во
работниот лист „Mreza“ се прикажани елементите на ЕЕС (водови и
тр-ри) заедно со тековите на моќности во нив и во работниот лист
(р.л.) „Izvori“ се прикажани произведуваните моќности на изворите во
ЕЕС. Заедно со компјутерската програма „Stabilnost.xls“, ви се доста-
вува и една помошна датотека „LFZ.dll“, која мора да биде во истиот
фолдер со неа, како и соодветно упатство за нејзиното користење.
За секој од наведените видови пореметување треба, со помош на
компјутерската програма „Stabilnost.xls“,да направат анализа на
електромеханичките преодни процеси и резултатите да ги прикажат во
соодветна графичка и/или табеларна форма, со соодветен коментар.

Табела 3.2. Табела со податоци, потребни за решавање на задачата 3.2

# Студент 1) IAG 2) IGP 3) K3 4) TGR-ISK

презиме и име /1/ /2/ /3/ /4/ /5/ /6/
1 Пример 8 12 9 0.25 9

Легенда. /1/ р.бр. на испаднатиот агрегат од р.л.„Izvori“. За овој случај

е потребно да се прикажат вр. текови P(t) (t) кај најблискиот агрегат
како и текот P(t) во некој од блиските водови; /2/ р.бр. на испаднатиот
потрошувач од р.лист „Potros“.За овој случај е потребно да се прика-
жат временските текови P(t) и (t) кај најблискиот агрегат како и текот
P(t) во некој од блиските водови; /3/ локација (р.бр на собирницата) на
која што настанала 3-фазната к. врска; /4/ tискл. на к. врска (s); /5/ р.бр.
на водот што се исклучува. За овој случај се прикажуваат временските
текови (t), (t) и P(t) кај најблискиот генератор за време од 5 секунди;
/6/ За претходниот случај опишан со /3/, /4/ и /5/, со метод на проба се
врши утврдување на граничното време на исклучување на трифазната
куса врска tискл.гр..

6
 2. Vrutok 220 2 16.8+j13.5 3. Skopje 1 220
111.35 kV 110.05 kV 109.93 kV 4 109.94 kV
221.8 kV 219.2 kV 27
4. Polog 41.1+j11.9 5. Tetovo 2 24.7+j5.0 6. Tetovo 1 11.4-j3.8 7. Tearce 231/115 21. EES

16.8+j13.7

моќност
3x150 MVA

ЕЕС со
231/115 2 3 4
.6 3x1.25% 26
150 MVA 25 j19
.4+ 1 13.5+j5.1 8.2+j3.1
+4x1.25% 55 16.1+j6.5 57.5+j21.5 10. Skopje 1 110 0

3.2-j6.3
45.2+j15.5
37.7+j14.1
1. Vrutok 110 6 5 4 28
22.2+j15. 10 112,5 kV
113 kV 35.3
8+j4 +j19 8. Jugohrom 14 4 60
21.

13.2+j5.5
~ .0 112.46 kV
39.1+j6.7 4+j
.2 +j
9. Gostivar 110.10 kV 14. G. Petrov 31. 18 23
.5
7 8 15 19
108,7+ j 71,9 112.20 kV 113.2 kV
MVA 85+j20 67.4+j26.1 12. G. Baba
52.7+j1.4
21 13 11. V.Glavinov
23 .6 + 44+j17 20

45.3

12.
40+j15 j3. 112.6 kV
3

82.5+j32.5
82.5+j32.5
8-j1
37+j14

+
16 54+j20

j14.3
9

1.6
114.7 kV
18. Samokov 32.7+j8.6
17. TE j10.1 15. Skopje 3
114.60 kV 36.6+ 12 21 22 113,9 kV
Oslomej 114,6 kV 111.61 kV
20. HE 11 3.7+j1.4 13. TETO
52.7+j1,4

.8
76+j32
~ 165+j65.0

j26
Spilje MVA
18
.1+ MVA ~ Istok

.0+
100+j20.0 j7 .6 17

80
MVA 116 kV
10 16. HE

~
19. Kicevo Kozjak
115.31 kV (80+j26,8) MVA
18+j8

Слика 3.2.1. Приказ на северозападниот дел од ЕЕС на РМ

1) Испад на агрегат (IАG).

Најнапред, пред да се пристапи кон симулациите на пореметувањата во

системот, ќе биде потребно да се изврши пресметка на состојбата која
што му претходела на пореметувањето.
Со активирање на копчето „Presmetaj“:
Пресметај

во првиот работен лист (р.л.) „Potros“ се пресметуваат режимските

параметри (напони, струи, моќности) во режимот што претходел на
пореметувањето. Потоа се формира листата на настани со помош на
која што се опишува пореметувањето 9динамичкиот удар) којшто е
предмет на наиот интерес.
Нека, на пример, го посматраме случајот кога еден од четирите агре-
гати тип G4, во ХЕ „Шпиље“ ненадејно испаднал од погон (нпр.
поради грешно дејствување на неговата заштита). Нека тоа биде
агрегатот под реден број 8 во листата на агрегати дадена во работниот
лист „Agregati“. Во овој случај пореметувањето ќе го дефинираме во
листата на настани која што се наоѓа во работниот лист „Nastani“ на
следниот начин:

# Тип Место Време (s)

1 NORMAL 0.00
2 AGGOFF 8 0.50
3 KRAJ 4.00

Како резултат на испадот, ќе дојде до разнишување на сите агрегати во

ЕЕС но најмногу на оние кои што се локациски најблиску до
испаднатиот. Ако сакаме да видиме како ќе се менува аголот (t) кај
агрегатот бр. 7 во истата електрана, ќе добиеме.

7
 Шпилје-3
19.00

18.50

18.00

17.50

17.00

16.50

16.00

15.50
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5

Промената на активната моќност (MW) во водот бр. 23 „ХЕ Шпиље –

Вруток 110“, ќе изгледа вака:
HE SPILJE-VRUTOK 110
60.00

50.00

40.00

30.00

20.00

10.00

0.00
0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0

2) Испад на голем потрошувач (IGP).

Ќе го посматраме случајот кога потрошувачот на собирницата бр. 12

„Гази Баба“ со моќност S12 = (37+j14) MVA нагло испаднал од мрежата
и ќе го следиме временскиот тек (t) кај најблискиот агрегат во ТЕ-ТО
„Исток“, тип G2, со реден број 2.
Листата на настани за овој вид пореметување изгледа вака:

# Тип Место Време (s)

1 NORMAL 0.00
2 LOADOFF 12 0.50
3 KRAJ 4.00

Поради испадот на потрошувачот доаѓа до привремено пореметување

на рамнотежата на моќностите на производство и потрошувачка пора-
ди што генераторите најнапред ќе почнат да се забрзуваат, а подоцна
ќе се разнишаат околу новата рамотежна положба. Изгледот на бара-
ната зависност кај агрегатот G2, број 2 во ТЕ-ТО „Исток“ изгледа како
на сликата:

8
 (t) Исток
17.70
17.60
17.50
17.40
17.30
17.20
17.10
17.00
16.90
16.80
16.70 t
0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0

Текот на активна моќност во водот бр. 19 „Гази баба“ – „Скопје 1 110“,

изразена во (MW), ќе изгледа вака:
SKOPJE 1 110-G. BABA

0.00

-10.00

-20.00

-30.00

-40.00

-50.00

-60.00

-70.00

-80.00

-90.00
0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0

3) Трифазна куса врска (К3) на почетокот на водот бр. 9

„Осломеј-Гостивар“. Кусата врска трае 0,25 s.

Најнапред, со активирање на копчето „Presmetaj“:

Пресметај

во првиот работен лист (р.л.) „Potros“ се пресметуваат режимските

параметри (напони, струи, моќности) во режимот што претходел на
пореметувањето. Потоа се формира листата на настани со помош на
која се дефинира редоследот на настаните за време на грешката.
Листата на настани изгледа вака:

# Тип Место Време (s)

1 NORMAL 0.00
2 K3 9 0.25
3 NORMAL 0.70
4 LINEOFF 9 0.70
5 KRAJ 4.00

Потоа го притискаме копчето „Presmetaj“ во работниот .лист

„Nastani“. Како резултат на тоа се вршат пресметките на сите преодни

9
процеси. Одбираме приказ на зависноста (t) на агрегатот бр. 1, тип
G1, (којшто се наоѓа во ТЕ Осломеј).
Осломеј

100.00

80.00

60.00

40.00

20.00

0.00

-20.00

-40.00
0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0

Потоа одбираме приказ на активната моќност (MW) која што ја

испорачува овој агрегат на мрежа а време на преодниот процес:
MW
250.00

200.00

150.00

100.00

50.00

0.00

-50.00
0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0

И конечно, го пресметуваме и прикажуваме временскиот тек на агол-

ната брзина на вртење (t) на роторот од овој генератор:

(t)
50.60

50.40

50.20

50.00

49.80

49.60

49.40

49.20

49.00

48.80
t
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5

Слично се постапува и со другите видови пореметувања.

10
 4) Определување на граничното време на исклучување при
појава на трифазна куса врска (К3) на почетокот од некој
вод.

Оваа операција се изведува наполно исто како и кај претходната точка

(трифазна куса врска на собирница со нејзино исклучување после
некое време tискл. заедно со повредениот вод. Но овојпат времето на
исклучување tискл. постепено се зголемува се додека не се добие дека
преодниот процес, кој нормално треба са има осцилаторен карактер, да
добие апериодичен тек (кривата (t) перманентно расте или опаѓа). На
тој начин, со методот на проба, ќе се утврди бараното гранично време
на исклучување на кусата врска tискл.гран..

11