VIII Konferencja - Linie Kablowe - Stan Obecny, Nowe Techniki PDF

VIII KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA
ELEKTROENERGETYCZNE
LINIE KABLOWE
- STAN OBECNY, NOWE TECHNIKI
Łódź, 4-5 października 2011 r.
ORGANIZATOR
POLSKIE TOWARZYSTWO PRZESYŁU I ROZDZIAŁU ENERGII ELEKTRYCZNEJ
PATRON MEDIALNY
Materiały konferencyjne
zostały przygotowane na podstawie
składów komputerowych
dostarczonych przez Autorów
Wydawca: Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej

ul. Wołyńska 22, 60-637 Poznań
tel. +48 61 846-02-00, fax +48 61 846-02-09
www.ptpiree.pl e-mail: ptpiree@ptpiree.pl
VIII KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA
ELEKTROENERGETYCZNE LINIE KABLOWE
- STAN OBECNY, NOWE TECHNIKI
ORGANIZATOR: POLSKIE TOWARZYSTWO PRZESYŁU

I ROZDZIAŁU ENERGII ELEKTRYCZNEJ
SEKRETARIAT KONFERENCJI
BIURO POLSKIEGO TOWARZYSTWA PRZESYŁU I ROZDZIAŁU ENERGII ELEKTRYCZNEJ
UL. WOŁYŃSKA 22, 60-637 POZNAŃ, TEL. +48 61 846-02-00, FAX +48 61 846-02-09
MIEJSCE
HOTEL GRAND, UL. PIOTRKOWSKA 72, 90-102 ŁÓDŹ
TERMIN
4-5 PAŹDZIERNIKA 2011 R.
RADA PROGRAMOWA
- ANDRZEJ BAGIŃSKI PGE DYSTRYBUCJA ŁÓDŹ SP. Z O.O.
- KRZYSZTOF BERLIK ENERGOBUD LESZNO SP. Z O.O.
- EWA POTAŃSKA PGE DYSTRYBUCJA ŁÓDŹ SP. Z O.O.
- ALEKSANDRA RAKOWSKA PTPIREE, POLITECHNIKA POZNAŃSKA
- ADAM RYNKOWSKI POLITECHNIKA GDAŃSKA
- JAROSŁAW ZIOBROWSKI ENEA OPERATOR SP. Z O.O.
ODDZIAŁ DYSTRYBUCJI BYDGOSZCZ
- JAROSŁAW TOMCZYKOWSKI PTPIREE
KOMITET ORGANIZACYJNY
- JAROSŁAW TOMCZYKOWSKI BIURO PTPIREE
- MAŁGORZATA MARCINIAK BIURO PTPIREE
- TATIANA KUROSZ BIURO PTPIREE
- SEBASTIAN BRZOZOWSKI BIURO PTPIREE
VIII KONFERENCJA ELEKTROENERGETYCZNE LINIE KABLOWE - STAN OBECNY, NOWE TECHNIKI
Spis treści
1. Linie kablowe wysokich i najwyższych napięć – nowe rozwiązania

A. Rakowska – Politechnika Poznańska, Biuro PTPiREE
2. Napięcia probiercze odbiorcze

A. Rynkowski – Politechnika Gdańska
3. Nowoczesne metody wykonywania prób napięciowych

i diagnozowanie stanu linii kablowych wysokiego napięcia
E. Gulski, A. Rakowska, K. Siodła – Politechnika Poznańska
4. Prawno-technologiczne aspekty skablowania przęsła linii 220 kV.

Uwarunkowania realizacyjne linii wysokich napięć w planowaniu przestrzennym
K. Żmijewski – Politechnika Warszawska, R. Dzięciołowski – PSE-Centrum SA,
B. Żmijewski – Społeczna Rada Narodowego Programu Redukcji Emisji
5. Kablowanie istniejących linii napowietrznych WN i NN.

Projekt linii kablowej 220 kV - stacja (400 kV) / 220 kV / 110 kV Świebodzice
B. Kubacki – BS i PE ENERGOPROJEKT Poznań SA
6. Wybrane zagadnienia projektowania linii 110 kV

R. Nowicki, D. Słowiński – Energolinia Sp. z o.o.
7. Projektowanie i budowa linii kablowych, wybrane błędy projektowe i montażowe

F. Spyra – Elektropomiar-Elektryka Sp. z o.o.
8. Budowa linii kablowej 110 kV wraz z traktem światłowodowym

dla zasilania Stadionu Narodowego w Warszawie
Sł. Widlas – ZWSE MAGA-POL SA
9. Problemy związane z układaniem kabli WN w różnych warunkach terenowych

A. Cichy – TELE-FONIKA Kable Sp. z. o.o., S.K.A
10. Efektywne zarządzanie kablowym majątkiem sieciowym poprzez proces

diagnostyki kabli elektroenergetycznych średniego i wysokiego napięcia
J. Parciak – Przedsiębiorstwo Badawczo-Wdrożeniowe „OLMEX”
11. Zintegrowany program budowy, eksploatacji i diagnostyki

linii kablowych w ENION S.A.
J. Duniec, M. Rogóż, W Ziąbka, J. Widłak – ENION SA
12. Wybrane zagadnienia z eksploatacji linii kablowych SN

w PGE Dystrybucja Oddział Łódź-Miasto w latach 2003-2010
M. Dybowski, E. Potańska, A. Bagiński – PGE Dystrybucja Oddział Łódź-Miasto
13. Kable prądu stałego - moda czy konieczność?

A. Rakowska – Politechnika Poznańska, Biuro PTPiREE
14. Linie kablowe wysokiego napięcia DC

A. Rynkowski – Politechnika Gdańska
SPIS TREŚCI
Aleksandra Rakowska
Instytut Elektroenergetyki
Politechnika Poznańska
LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ

– NOWE ROZWIĄZANIA
W ostatnich dwóch latach miały miejsce dwa bardzo ważne spotkania ekspertów
w dziedzinie kabli, reprezentujących ośrodki naukowe i przemysłowe z całego świata. W
sierpniu 2010 roku w Paryżu odbyło się posiedzenie generalne CIGRE, podczas którego
jeden dzień obrad poświęcony był problematyce kablowej, a w czerwcu 2011 tradycyjnie
już w Wersalu trwała czterodniowa VIIIth International Conference on Insulated Power
Cables JICABLE’2011.
Jednakże podczas CIGRE General Session liniom kablowym wysokich i
najwyższych napięć poświęcono jedynie kilka artykułów. Między innymi w artykule [1]
przedstawiono ponad 30-letnie japońskie doświadczenia z eksploatacji linii kablowych
XLPE wraz z osprzętem. Dane statystyczne i ich analiza udowodniły bardzo wysoką
niezawodność działania zarówno samych kabli jak i osprzętu w liniach wysokich i
najwyższych napięć. Oceniano przyczyny uszkodzeń i wykazano, że starzenie izolacji
wpływa w sposób najmniejszy na awaryjność systemów kablowych. Wszystkie wnioski z
przeprowadzonej analizy pozwalają przede wszystkim na opracowanie ulepszeń w
konstrukcji elementów osprzętu kablowego. Na rysunku 1 pokazano liczbę uszkodzeń
osprzętu kablowego w zależności od okresu eksploatacji, a w tablicy 1 współczynniki
uszkodzeń linii kablowych ze wskazaniem na awarie związane z uszkodzeniem
elementów osprzętu kablowego. Jak wynika z rysunku, zdecydowanie najczęstszą
przyczyną awarii osprzętu kablowego są błędy podczas jego montażu. Należy także
zwrócić uwagę na stosunkowo dużą liczbę uszkodzeń osprzętu podczas badań
odbiorczych linii kablowej.
Rys. 1. Uszkodzenia elektryczne osprzętu kablowego w linach WN i NN w Japonii

w zależności od okresu eksploatacji [1]
LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA 1/1

Tablica 1. Poziom awaryjności osprzętu kablowego w liniach kablowych w latach 2001-2005 [1]
Wskaźnik uszkodzeń
Poziom napięcia [liczba uszkodzenia w roku
Element
[kV] /100 elementów]
Japonia świat
mufy 0,0004 0,005
60-219
głowice 0,005 0,006
mufy 0,017 0,026
220-500
głowice 0,017 0,032
Dane opublikowane przez jedną z Grup Roboczych CIGRE [2] potwierdzają, że

linie elektroenergetyczne wysokich (WN) i najwyższych napięć (NN) układane w ostatnich
latach to prawie wyłącznie linie z kablami o izolacji z polietylenu usieciowanego. Bardzo
pozytywne doświadczenia uzyskane z eksploatacji tego typu linii tym bardziej utwierdzają
projektantów o słuszności wyboru XLPE jako izolacji kabli WN i NN. W wielu państwach
realizowane są prace modernizacyjne, które polegają na zastępowaniu kabli o izolacji
papier+olej kablami o izolacji XLPE w liniach eksploatowanych przez wiele lat. Między
innymi coraz ostrzejsze wymagania środowiskowe doprowadziły w Japonii do zastąpienia,
w wybranych liniach, kabli o izolacji papier+olej – kablami o izolacji XLPE, co opisano w
artykule [3]. Dotyczyło to linii ułożonych w tunelach i kanałach i przypadków dla których
nie było możliwe zwiększenie obciążalności lub wymiarów istniejących tras kablowych
oraz w niektórych przypadkach, aby dodatkowo uzyskać odpowiednią obciążalność linii
na napięcie 154 kV i 275 kV zastosowano specjalne systemy wodnego chłodzenia.
Konstrukcję, technologię produkcji, badanie i układanie linii kablowej 500 kV
opisano W artykule [4]. Linia o zdolności przesyłowej 750 MW, w której zainstalowano
ponad 8 500 m kabla 500 kV, ułożona została blisko Aleksandrii w Egipcie. Średnica
zewnętrzna zastosowanego kabla wynosi 129 mm, przy grubości izolacji równej 32 mm i
masie kabla 31,8 kg/m. W linii tej zastosowano system monitoringu temperatury (DTS)
oraz pomiaru wyładowań niezupełnych.
Kompaktowe mufy przejściowe do łączenia kabli o izolacji papier+olej z kablami o
izolacji wytłaczanej zaprezentowano w artykule [5]. Opisana konstrukcja mufy może być
zastosowana na napięcie od 33 kV do 400 kV – rys.2. Należy dodać że dotyczy to
rozwiązań zarówno jedno- jak i trójfazowych. Proponowany osprzęt kablowy był badany
zgodnie w programem testów zaproponowanych w ramach rekomendacji
przygotowywanych przez CIGRE WG B1.24.
Rys.2. Kompaktowa mufa przejściowa 66/150 kV [5]
1/2 LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA

Aktualnie realizowane prace związane z liniami kablowymi w Ameryce Południowej

omówiono przykładowo w publikacji [6], w której przekazano informacje na temat wymiany
na kable o izolacji XLPE w liniach dwutorowych 132 kV ułożonych dotychczas kablami o
izolacji papierowej. Prace te podjęto ze względu na konieczność przywracania zdolności
przesyłowych liniom kablowym, które uległy uszkodzeniu spowodowanym przekroczeniem
temperatury dopuszczalnej dla izolacji. W liniach zmodernizowanych, w wielu
przypadkach, zainstalowano systemy umożliwiające monitoring stanu linii.
Nowym technologiom układania kabli wysokiego napięcia natomiast poświęcony
był artykuł [7]. Propozycje uwzględniały lepszą ochronę linii kablowej przed
uszkodzeniami mechanicznymi, ale także obniżenie kosztów układania linii.
Zaproponowano kilka rozwiązań, między innymi zakopywanie linii na głębokości 110 cm
zamiast na głębokości 90 cm.
Wyniki bardzo szeroko prowadzonych badań napięciowych linii kablowych
w Stanach Zjednoczonych przy użyciu metody Very Low Frequency (VLF) opisano
w artykule [8]. Autorzy, reprezentujący kilkanaście amerykańskich spółek dystrybucyjnych
wnioskowali w artykule, że dotychczas stosowane napięcie stałe w badaniach
napięciowych istniejących lub nowo ułożonych linii kablowych stwarza ogromne
zagrożenie dla żywotności tych linii. Dlatego najbardziej preferowaną metodą powinna być
właśnie metoda VLF. Także w publikacjach IEEE potwierdzono, że po przebadaniu
tysięcy kilometrów linii kablowych i zebraniu bardzo szerokich doświadczeń, należy
przyspieszyć prace, aby w obowiązujących standardach określić pełne procedury badań
przy użyciu metody VLF do badania linii kablowych – precyzyjnie określając wymagany
poziom napięcia i czas trwania próby podczas badań napięciowych. Również artykuł [9]
poświęcono badaniom odbiorczym liniom kablowym 220 kV ułożonych w Egipcie.
Dotychczas prowadzono badania odbiorcze według wymagań IEC, przykładając do linii
napięcie 1,7 U0 przez okres 1 godziny. Podczas badania ponad 70 km linii nowych i już
eksploatowanych zarejestrowano 6 uszkodzeń podczas wykonywania testu. Stwierdzono
także, że badania odbiorcze przy napięciu U0 przyłożonym przez 24 godziny by nie
doprowadziły do wykrycia nieprawidłowości w badanych liniach.
Podczas Sesji Generalnej CIGRE zawsze organizowana jest wystawa techniczna.
Mimo, że na wystawie tej królowało hasło „Smart Grid” to i tak kilkanaście stoisk
poświęconych było kablom elektroenergetycznym i osprzętowi kablowemu. Na jednym z
nich zaprezentowano między innymi kable na napięciem 800 kV, oczywiście o izolacji
XLPE (rys.3).
Rys. 3. Próbka kabla XLPE, 800 kV, 630 mm2 (fot. autorka)

Analizy przeprowadzone przez naukowców niemieckich pozwoliły udowodnić

ogromne korzyści ze stosowania monitoringu w liniach kablowych, co przedstawiono w
artykule [10]. Możliwość regulowania dynamicznego obciążalnością, a co za tym idzie
temperaturą żyły kablowej pozwala sumarycznie osiągać nawet zwiększenie mocy
przesłanej o 12%. W liniach nowobudowanych oraz modernizowanych, w wielu
przypadkach, instalowane są systemy umożliwiające monitoring stanu linii. Między innymi
w artykule [11] przedstawiono doświadczenia duńskie ze stosowaniem systemu Dynamic
Thermal Rating, umożliwiającym optymalizację obciążalności linii kablowych.
Zastosowanie DTS (Distributed Temperature Sensing) pozwala wykryć miejsca, w
których następuje podwyższenie temperatury izolacji kablowej, co z kolei umożliwia
bieżącą kontrolę warunków pracy linii kablowej. System ten zainstalowano między innymi
w dwóch liniach na napięcie 145 kV. Uzyskane doświadczenia potwierdziły ogromne
korzyści dla operatorów tych linii i podjęcie decyzji o szerszym stosowaniu systemów
DTS, dzięki możliwości prowadzenia oceny warunków termicznych linii kablowej i jej
otoczenia.
Powoli staje się standardem, że w coraz większej liczbie linii nowobudowanych lub
modernizowanych, instalowane są systemy umożliwiające monitoring stanu linii.
O zmieniającej się tendencji w hierarchii ważności poszczególnych tematów w
problematyce kablowej mogą świadczyć dane zestawione w tablicy 2. W tablicy tej
pokazano liczbę referatów wygłoszonych w poszczególnych obszarach tematycznych
podczas ostatnich, odbywających się co cztery lata i jak dotychczas najważniejszych na
rynku światowym, konferencji JICABLE. Podczas ostatniej konferencji przedstawiciele 28
państw zaprezentowali 280 referatów.
Tablica 2. Liczba referatów w poszczególnych obszarach tematycznych na konferencji JICABLE

Temat JICABLE 2003 JICABLE 2007 JICABLE 2011
Materiały i starzenie 43 32 74
Konstrukcja 21 22 30
SN i nn 6 16 22
WN i NN oraz kable
33 36 44
przyszłości
Badania i diagnostyka 15 37 43
Kable DC i morskie 12 12 29
Kable specjalne
11 13 21
i środowisko
Instalacja 6 5 11
Aspekty ekonomiczne 0 5 6
Razem 147 178 280
Trudne jest przedstawienie skrótowe nawet tylko najważniejszych tez

280 referatów, dlatego poniżej zaprezentowano jedynie uwagi dotyczących wybranych
prezentacji.
Konieczność rozbudowy linii kablowych na terenie wielkich metropolii wiąże się z
układaniem coraz dłuższych linii kablowych WN i NN w tunelach. W publikacji [12]
omówiono technologię układania linii 400 kV na przykładzie linii w Londynie na trasie
Beddington – Rowdown Tunel. Linię ułożono w tunelu o długości około 10 km i średnicy
3 m. Najdłuższe odcinki fabryczne kabla o przekroju żyły roboczej 2500 mm2 miały
1176 m (co jak dotychczas jest rekordem w Wielkiej Brytanii). Kable układane były
w układzie pionowym przy zachowaniu pomiędzy fazami odległości 500 mm i podparciu
linii co około 7,2 m. Przy projektowaniu ułożenia linii kablowej w tunelu należy pamiętać
o oszacowaniu rozszerzalności termicznej wzdłużnej kabla. Dlatego wskazane jest
układanie kabli linią „wężową”, co oczywiście zostało zachowane także przy układaniu
omawianej linii. Bardzo ważny jest także prawidłowy montaż osprzętu kablowego ze

szczególnym zachowaniem nakazanych przez producenta osprzętu procedur oraz super

czystości. Na rysunku 4 pokazano wnętrze namiotu do montażu muf kablowych.
W namiotach tych zastosowano okna, pozwalające na nadzór nad wykonywanymi
pracami bez konieczności wchodzenia do wewnątrz. Należy zwrócić uwagę na fakt, że
monter podczas wykonywania prac nosi maseczkę lub specjalne ubranie ochronne, aby
maksymalnie ograniczyć możliwość wprowadzania jakichkolwiek zanieczyszczeń na
łączone elementy. Dla prawidłowego montażu linii w tunelu opracowano modułowy pojazd
przemieszczający się wewnątrz tunelu i umożliwiający zmechanizowanie oraz
maksymalne uproszczenie czynności instalacyjnych (rys. 5).
Zastosowane w omawianej linii kable, ze względów bezpieczeństwa, zewnętrzną
warstwę powłoki mają wykonaną z materiału o zwiększonej ognioodporności. Dodatkowo,
aby w łatwy sposób wykryć ewentualne uszkodzenie powłoki zewnętrznej (ponieważ w
tunelu ze względów bezpieczeństwa raczej nie wykonuje się po zainstalowaniu próby
szczelności powłoki), wykonana jest ona z dwóch warstw. Warstwa zewnętrzna jest koloru
czarnego, a warstwa wewnętrzna – koloru jaskrawoczerwonego.
Rys. 4. Montaż muf kablowych wewnątrz namiotu [12]
Rys. 5. Pojazd do montażu linii kablowej w tunelu [12]
Z kolei instalowanie kabli w długich przepustach autorzy publikacji [13]

zaproponowali przy użyciu przepływu wody pod odpowiednim ciśnieniem (12 barów).
Metoda ta jest dość nowatorska, a jej prezentacja wzbudziła szeroką dyskusję nad
ewentualną szkodliwością kontaktu instalowanych kabli z wodą i nieznajomością faktu,
czy po zainstalowaniu zostanie ta woda usunięta całkowicie z bezpośredniego otoczenia
kabla. Na rysunku 6 pokazano ideę instalacji linii kablowych przy użyciu strumienia wody.

Rys. 6. Instalowanie linii kablowych w przepustach – wykorzystanie przepływu wody [13]
W Polsce jest już eksploatowana linia kablowa na napięcie 400 kV. Na świecie
jednakże coraz częściej prezentowane są informacje na temat kolejnych już linii
kablowych 500 kV. Oczywiście linie te układane są w ostatnich latach wyłącznie kablami o
izolacji wytłaczanej.
Przykładowo w Szanghaju zainstalowano, pierwszą w tej metropolii, linię 500 kV
ułożoną w tunelu na głębokości około 30 m [14]. Zdolność przesyłowa jednego toru linii to
1550 MVA i jest ona równoważna do zdolności przesyłowej 3-4 linii 220 kV. Kable
posiadają przekrój żyły roboczej równy 2500 mm2. Długość linii wyposażonej w 69 muf
prefabrykowanych i 6 głowic (w systemie GIS) wynosi 17,2 km. Kable dostarczane były
w odcinkach około 720-metrowych, a montaż całej linii trwał 12 miesięcy. Oddanie do
eksploatacji odbyło się w kwietniu 2010 roku, czyli miesiąc przed otwarciem World Expo
2010.
Na rysunku 7 pokazano ułożenie kabli w tunelu oraz widok mufy prefabrykowanej.
Wymiary tunelu to 3,5 × 5,5 m. Ułożenie kabli w trójkąt utrzymywane jest dzięki
założonym opaskom nylonowym [14]. Po zainstalowaniu przeprowadzono badanie
napięciem przemiennym w etapie wstępnym przez 24 godziny przy wartości Uo,
a następnie jako badanie odbiorcze przyłożono to samo napięcie lecz przez okres
72 godzin. Podczas tych badań kontrolowano poziom wyładowań niezupełnych we
wszystkich głowicach i mufach kablowych.
Rys. 7. Ułożenie linii kablowej 500 kV w tunelu – Szanghaj [14]
Inne linie 500 kV opisano w publikacji [15]. W liniach tych zastosowano kable
o żyłach roboczych 2500 mm2 i izolacji XLPE o grubości 27 mm. Kable te były
wyposażone we wzdłużny i promieniowy system uszczelnienia przeciwko wnikaniu
i rozprzestrzenianiu się wilgoci oraz posiadały dwuwarstwową powłokę zewnętrzną
z warstwą przewodzącą i o zwiększonej odporności na działanie ognia. Na rysunku 8
pokazano osprzęt zamontowany w tych linach. Wszystkie elementy osprzętu wykonane
były w tzw. technologii suchej.

Rys. 8. Głowice 500 kV typu „wtyczka” z izolacją SF6 oraz zamontowane mufy [15]
Badania kabli wykonano zgodnie ze standardem IEC 62067. Należy zwrócić

jednakże uwagę, że układanie linii kablowych na coraz wyższe napięcia robocze wymaga
dostosowania układów probierczych do wykonywania badań odbiorczych tych linii. Na
rysunku 9 przestawiono przykładowy zestaw probierczy do badań odbiorczych kabli WN i
NN. Najczęściej stosuje się napięcie przemienne o częstotliwości 20-300 Hz.
Rys. 9. Badanie linii kablowej 400 kV w Katarze [16]
Projektując lub budując nową linię kablową należy pamiętać, że coraz częściej
presja społeczna będzie wymuszała zastosowanie konstrukcji zapewniającej ograniczanie
pola magnetycznego wokół linii. Wśród proponowanych rozwiązań warto zwrócić uwagę
na rozwiązanie tzw. city cables, zaprezentowanych w publikacji [17]. Na rysunku 10
pokazano typową konstrukcję „kabla miejskiego”, a na rysunku 11 rozwój tego typu kabli.
Kable te mogą być umieszczane w rurach stalowych, a nawet w istniejących już
instalacjach gazowych. Kable tego typu zostały ostatnio zainstalowane miedzy innymi w
Petersburgu.

Rys. 10. Konstrukcja kabla miejskiego na napięcie 220 kV [17]
Rys. 11. Etapy rozwoju kabli miejskich; 1996 r. – w rurze stalowej, 2005 r w rurze tworzywowej,
2007 r. w rurze tworzywowej z barierą magnetyczną [17]
Opisując rozwój linii kablowych WN i NN nie można zapomnieć o badaniach nad

zastosowaniem nanomateriałów, zarówno w produkcji kabli jak i osprzętu kablowego.
Jednakże bliższą „przyszłością’ jest rozwój kabli z wykorzystaniem zjawiska
nadprzewodnictwa HTS. W kablach HTS (ang. high temepratrure superconductivity)
medium chłodzącym jest azot. Przykładowo w publikacji [18] opisano szczegóły oddanej
do eksploatacji w kwietniu 2008 roku linii Long Island-Holbrook w USA. Kabel
nadprzewodnikowy o długości 600 m na napięcie 138 kV i prąd 2,4 kA ma zdolność
przesyłową równą 574 MVA. Dopuszczalny prąd zwarciowy może dochodzić do 51 kA,
ale przez okres tylko 200 ms. Na rysunku 12 przedstawiono widok próbki tego kabla oraz
fragment instalacji.
Rys. 12. Kabel HTS i fragment linii [18]

Wykorzystanie zjawiska nadprzewodnictwa stanowi także przełom w rozwoju

konstrukcji kabli prądu stałego. Opracowano kilka koncepcji kabli nadprzewodnikowych
prądu stałego. Na rysunku 13 przedstawiono jeden z projektów kabla HTS. W pracach
nad tą konstrukcją rozważano różne funkcje warstwy izolacji elektrycznej (dielektryka).
Kable HTS można bowiem podzielić na dwie grupy: kable, w których izolacja elektryczna
znajduje się w sąsiedztwie ciekłego azotu, oraz kable, w których izolacja elektryczna jest
oddalona od warstwy ciekłego azotu, a izolacja termiczna stanowi warstwę zewnętrzną
w postaci tzw. osłony kriogenicznej. W literaturze anglojęzycznej określa się je terminami
cold-dielectric i warm-dielectric (czyli „zimny dielektryk” i „ciepły dielektryk”).
1 2 3 4 5 6 7
Rys. 13. Kabel HTS prądu stałego; 1 – kształtka, 2 – rura miedziana, 3 – nadprzewodnik,
4 – dielektryk jako izolacja elektryczna, 5 – rura miedziana, 6 – żyła powrotna
z nadprzewodnika, 7 – izolacja termiczna, tuba wewnętrzna [305]
Niestety, ze względu na koszty instalacji kabli nadprzewodnikowych w najbliższych

latach nie należy się spodziewać dynamicznego wzrostu ich zastosowań w rzeczywistej
sieci elektroenergetycznej. Jednakże prawie każda następna propozycja nowych
konstrukcji kabli prądu stałego prowadzi do zastosowania coraz nowocześniejszych
rozwiązań technicznych, a więc ma aspekty innowacyjne i w przyszłości może zostać
wdrożona.
3
4
Rys. 14. Wymiary linii GIL 380 kV oraz widok jej fragmentu;
1-osłona zewnętrzna, 2- przewodnik, 3-izolator wsporczy,
4 – pułapka do wychwytywania zanieczyszczeń [20]

Omawiając kable WN i NN nie można nie wspomnieć o GIL-ach, czyli

o elektroenergetycznych liniach gazowych. Jedna z takich linii została opisana w [20].
Jest to linia dwutorowa na napięcie 380 kV, o długości 1 km i zdolności przesyłowej 1800
MVA. W linii tej zastosowano jako izolację gazową mieszaninę 80% N2 i 20% SF6 przy
ciśnieniu równym 7 barów. Na rysunku 14 pokazano schematycznie wymiary opisywanej
linii GIL oraz widok jej fragmentu. Natomiast na rysunku 15 przedstawiono wykonywanie
łączenia poszczególnych segmentów linii, a na rysunku 16 widok linii ułożonej
bezpośrednio w ziemi przed jej zakopaniem.
Rys. 15. Łączenie wewnętrznej i zewnętrznej rury poprzez spawanie [20]
Rys. 16. Linia dwutorowa GIL 380 kV ułożona bezpośrednio w ziemi – przed zakopaniem [20]
Literatura
[1] Tsuchiya S., Umeda S., Nishikawa S., Kiguchi T., Gotoh S., Okamoto G.,
Assessment and technical trends in high reliability XLPE cable accessories for
transmission lines in Japan, CIGRE Session 2010, paper B1-203
[2] Rosevear R.D., Choquette M., Mampeay B., Rakowska A., Waschk V., Update of
service experience of HV undregound and submarine cable systems, CIGRE TB
379, April 2009, ISBN 978-2-85873-066-7, s. 1-84
[3] Tsuchiya S., Kiguchi T., Nishiuchi M., Katakai S., Nakajima T., Owashi M., The new
technologies for replacement and uprating of EHV cable lines in Japan, CIGRE
Session 2010, paper B1-102
[4] Avila A., Vogelsang R., Experiences in manufacturing, testing, installing and
operating of 500 kV cable systems including temperature sensing and PD
monitoring, CIGRE Session 2010, paper B1-103
[5] Head J.G., Lewis R., Quaggia D., Geene H., Waite F., Transition joints for
connection of AC fluid filled to extruded cables from 33 kV to 400 kV, CIGRE
Session 2010, paper B1-108
1 / 10 LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA

[6] Villafane A., Beitone L., Medaglia A., Ruiz I., Re-empowerment of 132 kV OF cables
- Situation analysis, CIGRE Session 2010, paper B1-109
[7] Hondaa P., Boudinet N., Bourgeat X., Moreau C., Study of direct burial of high
voltage underground cables, CIGRE Session 2010, paper B1-202
[8] Hampton R.N., Perkel J., Hernandez J.C., Begovic M., Hans J., Riley R., Experience
of withstand testing of cable systems in the USA, CIGRE Session 2010, paper B1-
303
[9] Schmale M., Drager H-J., Puffer R., Implementation and operation of a cable
monitoring system in order to increase the ampacity of a 220 kV underground power
cable, CIGRE Session 2010, paper B1-113
[10] Awad M.M., Tahoun F., Faraskoury A. El, Gouda O.E., On-site commissioning test
and diagnostics of 220 kV XLPE cable system, CIGRE Session 2010, paper B1-304
[11] Jacobsen E., Nielsen J. F., Nielsen S.B., Salwin S. T., Jensen A.S., Nolden W.,
Cohnen K.H., Dynamic Rating of Transmission Cables, CIGRE Session 2010, paper
B1-101
[12] Christensen P., Nielsen J.L., Hanekom A., Cheale D., Improved installation
methodologies for EHV cables in underground tunnels, JICABLE 2011, paper A.1.6
[13] Griffioen W., Plumettaz G., New technique to install power cables into ducts,
JICABLE 2011, paper A.1.1
[14] Wong H.N., Yamamoto S., Torai Y. Yang W., Technical solution to completion of the
world first 500 kV XLPE underground cable system in Shanghai, JICABLE 2011,
paper A.3.3
[15] Kaumanns J., Weinlein A., Schroeder G., Stroot V., Development, qualification and
experiences with 500 kV XLPE cable systems, JICABLE 2011, paper A.3.6
[16] Schreiter F., Schierig S., Coors P., Alternatives for HVAC testing of long HV cables
in the factory and on-site, JICABLE 2011, paper A.8.5
[17] Bosse A., Wollschläger T., Waschk V., First 220 kV city cable for retrofitting of steel
pipe cables, JICABLE 2011, paper A.1.4
[18] Schmidt F., Soika R., Maguire J., Yuan J., Bratt S., Welsh T, Operation experience
and further development of a high temperature superconducting power cable in the
Long Island Power Authority grid, JICABLE 2011, paper C.6.1
[19] Zhao H., Jin J., Lu X., Advantage of HTS DC power transmission, in: Proc. of 2009
IEEE International Conference on Applied Superconductivity and Electromagnetic
Devices, Chengdu, China, September 25-27 2009, s. 403-406
[20] Neumann C., Poehler S., Pilot installation of a 380 kV directly buried gas insulated
line (GIL) – JICABLE 2011, paper B.5.6.
LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA 1 / 11

1 / 12 LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA

Adam Rynkowski
Politechnika Gdańska
KABLE WYSOKICH NAPIĘĆ O IZOLACJI XLPE.

WYTRZYMAŁOŚĆ ELEKTRYCZNA,
BADANIE NAPIĘCIOWE ODBIORCZE
1. Wytrzymałość elektryczna kabli WN XLPE
Kable elektroenergetyczne wysokiego napięcia o izolacji XLPE są eksploatowane z

powodzeniem od ponad 35 lat. Zainstalowanie w 2000 roku linii kablowej na napięcie
znamionowe 500 kV [1] potwierdziło osiągnięcie wysokiego poziomu technicznego
w zakresie badań, projektowania, technologii produkcji i eksploatacji kabli wysokich napięć.
Podstawą tych osiągnięć są badania wytrzymałości elektrycznej kabli prowadzone
i analizowane w oparciu o charakterystyki prawdopodobieństwa przebicia opracowane
w rozkładzie Weibulla. W publikacji [1] przedstawiono zasady analizy wyników badań
wytrzymałości elektrycznej w funkcji napięcia (natężenia pola elektrycznego) i w funkcji
czasu jego przyłożenia.
Znajomość podstawowych charakterystyk rozkładu Weibulla (to, Eo oraz a, b, n)
pozwala nam porównać wpływ różnych czynników na parametry jakościowe kabli
(stabilność produkcji, skuteczność kontroli napięciowej, wpływ warunków
eksploatacyjnych,...).
Podstawową zasadą analizy jest porównanie wartości współczynnika skali (to, Eo)
oraz współczynnika kształtu (a, b). Na rysunku poniżej pokazano przykładowe rozkłady
natężenia przebicia próbek kabli modelowych w badaniach w funkcji rodzaju napięcia.
Rys. 1. Przykładowe rozkłady natężenia przebicia próbek kabli modelowych XLPE

w badaniach w funkcji rodzaju napięcia.
Większa wartość współczynnika skali E0 świadczy o poprawie parametrów

wytrzymałościowych, a większa wartość współczynnika kształtu b o większej stabilności
produkcji, równomierności rozłożenia wad, jednoznaczności ich rodzaju oraz
mechanizmów przebicia. Porównania dokonuje się nie tylko na poziomie
prawdopodobieństwa przebicia 63% (współczynnik skali), ale również na poziomie
założonego prawdopodobieństwa przebicia kabli w eksploatacji, np. 2,5% lub 0,5%.
Rozkład krzywych prawdopodobieństwa przebicia uzyskany podczas badań przy
napięciu 50 Hz charakterem jest zbliżony do zmian przy napięciu udarowym. Częściej
prowadzi się jednak badania przy napięciu udarowym ze względu na dużą wybiórczość
wad oraz wiarygodną ocenę ogólną, porównawczą.
KABLE WYSOKICH NAPIĘĆ O IZOLACJI XLPE. WYTRZYMAŁOŚĆ ELEKTRYCZNA, BADANIE... 2/1

Ocena jakości technologii produkcji kabli XLPE uwidoczniona została na

rysunku 2. Zaznacza się wyraźnie wzrost współczynnika nachylenia, który osiągnął
wartość b=17. Tak dobre parametry (Eo=175kV/mm i b=17) świadczą o wysokim
poziomie technologii osiągniętym w produkcji kabli. Na rysunku tym dla porównania
zaznaczono przebieg charakterystyki i podano parametry wyników badań nowoczesnych
kabli 400kV o izolacji papierowo-olejowej (LPFF). Widać wzrost (około 42%)
wytrzymałości udarowej kabli XLPE na każdym poziomie charakterystyki
prawdopodobieństwa przebicia w stosunku do danych dla kabli papierowo-olejowych.
Rys. 2. Tradycyjne i nowoczesne kable WN. Wytrzymałość elektryczna kabli XLPE
Można zauważyć, że wartość projektowa występująca na poziomie 0,5%

(125 kV/mm) jest bardzo wysoka i chociaż nie jest wykorzystywana w projektowaniu kabli,
ale nie mniej wskazuje perspektywy, które mogą być osiągnięte w przyszłości.
Przytoczone wyżej wykresy prawdopodobieństwa przebicia dotyczą badań prowadzonych
na 99-199 próbkach i mają bardzo mocną wiarygodność statystyczną.
Jak wspomniano podstawą tych osiągnięć były badania wytrzymałości elektrycznej
kabli prowadzone i analizowane w oparciu o prawo rozkładu zmiennej losowej
wg Weibulla. Analiza wyników badań w tym rozkładzie pozwala na powiązanie między
statystycznym rozkładem prawdopodobieństwa przebicia a równaniem tzw. krzywej życia.
Zależność ta pozwala również na określenie przewidywanej liczby uszkodzeń
w zależności od natężenia pola elektrycznego i od czasu do przebicia.
Natężenie pola elektrycznego wykorzystywane obecnie w projektowaniu kabli są
w granicach 30-50kV /mm w odniesieniu do napięcia przemiennego 50 Hz,
a 60-80 kV/mm dla napięcia udarowego 1,2/50 us [2,3]. Wartości te stanowią podstawę
do prognozowania krzywych życia kabli w tym liczby uszkodzeń w eksploatacji.
Nominalne średnie natężenie pola elektrycznego w kablach elektroenergetycznych
wysokiego napięcia nie przekracza 4-10 kV/mm (rysunek poniżej).
Rys. 3. Natężenie pola elektrycznego w kablach WN XLPE
2/2 KABLE WYSOKICH NAPIĘĆ O IZOLACJI XLPE. WYTRZYMAŁOŚĆ ELEKTRYCZNA, BADANIE...

Należy jednak zauważyć, że osiągnięte parametry wytrzymałości dla kabli XLPE

są wysokie i poziom 8-16 kV/mm nominalnego maksymalnego natężenia pola
elektrycznego dla kabli najwyższych napięć (500 kV) jest ogromnym osiągnięciem
i umożliwia eksploatację linii kablowych w perspektywie 40-50 lat.
2. Uszkadzalność linii kablowych 110-220 kV XLPE
Kable elektroenergetyczne wysokiego napięcia (Uo>=60kV) o izolacji z polietylenu

usieciowanego (XLPE) są produkowane i instalowane z powodzeniem w liniach
kablowych od wielu lat. Ogólna długość zainstalowanych linii kablowych na świecie
wynosi około 38 000 km (2007r.). Linie kablowe XLPE (18 793 km) stanowią około 57%
całkowitej długości linii kablowych zainstalowanych na lądzie. Gros kabli o izolacji XLPE
jest zainstalowanych w liniach na napięcie znamionowe (60-219) kV, co stanowi około
92% całkowitej długości linii kablowych XLPE zainstalowanych na lądzie. W ciągu 15 lat
(od 1990r.) długość linii kablowych zwiększyła się o 530%, a linii XLPE o 700%. Tak duży
i wzrastający udział kabli XLPE w całkowitej długości linii kablowych WN wynika nie tylko
z podstawowych zalet tych kabli, ale również z postępu technicznego jaki dokonał się
w zakresie technologii produkcji kabli o izolacji wytłaczanej oraz dotychczasowych, bardzo
dobrych parametrów niezawodnościowych.
Współczynnik uszkadzalności tych linii w zakresie uszkodzeń wewnętrznych tzw.
elektrycznych wynosi 0,027 uszkodzeń na 100 km na rok (60-219kV) i 0,067
uszkodzeń/100km/rok (220-500 kV) i dotyczy okresu 2000-2005 roku [3].
Na ogólną liczbę około 19000 km linii kablowych XLPE badanych w okresie 2000-
2005 wystąpiło 96 przypadków uszkodzeń w liniach. Linie te były eksploatowane
w okresie od 1 roku do 32 lat. Na rys. 4 przytoczono wyniki badań liczby uszkodzeń
w funkcji czasu eksploatacji linii kablowych WN XLPE. Badania prowadzono w ramach
prac CIGRE [2]. Widać wyraźnie zbieżność charakteru zmian liczby uszkodzeń w funkcji
czasu eksploatacji danych rzeczywistych z teoretyczną krzywą uszkadzalności, określaną
na bazie interpretacji rozkładu Weibulla i uwidaczniającą zakresy występowania „błędów
dzieciństwa” i starzenia się kabli.
Rys. 4. Zmiany liczby uszkodzeń w funkcji czasu eksploatacji linii kablowych XLPE
W liniach kablowych eksploatowanych najkrócej (do ok. 4 lat) wystąpiła największa liczba
uszkodzeń w stosunku do liczby przebić generowanych w późniejszym okresie pracy linii
kablowych. Pierwsze 4 lata to 32 przypadki uszkodzeń (8 uszkodzeń na rok), na
pozostałe 28 lat eksploatacji przypada po 2 przypadki uszkodzeń na rok. W pierwszym

roku eksploatacji zanotowano 15 przypadków przebicia elektrycznego. W liniach

eksploatowanych przez 28-32 lata wystąpiło 11 przypadków przebić co też potwierdza
statystycznie przewidywany charakter zmian liczby przebić w funkcji czasu eksploatacji.
Okres pierwszych 4-5 lat eksploatacji możemy zaliczyć do okresu „błędów dzieciństwa” a
wzrastającą liczbę uszkodzeń po 28 latach eksploatacji możemy uznać za pojawienie się
pierwszych sygnałów o możliwych zjawiskach starzenia się izolacji kabli.
Można więc założyć, że produkowane kable WN charakteryzują się
współczynnikiem krzywej życia na poziomie n=9-12, a prognozowany czas do przebicia
powinien przekroczyć okres 30 lat eksploatacji.
Kable XLPE WN i NN produkowane są na bazie nowoczesnych technologii [3] i w
oparciu o wymagania norm IEC[4,5], lub według skorelowanych z nimi norm zakładowych
np.[6].
3. Wady w kablach o izolacji wytłaczanej
Kable elektroenergetyczne WN osiągnęły wysoki poziom technologii produkcji

i charakteryzują się bardzo dobrymi parametrami wytrzymałości elektrycznej. Eliminacja
wad w układzie izolacyjnym kabli była stopniowa i dotyczyła zarówno wad występujących
w kablu jako całości, ale również wad pojawiających się sporadycznie. Wyeliminowanie
wszystkich wad jest praktycznie niemożliwe. Natomiast można powiedzieć, że
prawdopodobieństwo ich powstania jest coraz mniejsze. Na rysunku poniżej przytoczono
schemat występowania głównych rodzajów wad występujących w kablach o izolacji
wytłaczanej i uważanych za groźne.
Rys. 5. Wady w kablach o izolacji wytłaczanej
Za najbardziej groźne uważa się nieregularności w obszarze warstwy granicznej

między ekranem przewodzącym na żyle roboczej, a izolacją kabla. Nieregularność ta
obejmuje obecność ostrzy i obecność wtrącin izolacyjnych (w tym uszkodzeń
mechanicznych ekranów- przerw, rozwarstwień).
Ostrze wnikające w głąb izolacji wywołuje powstanie dużego natężenia pola
elektrycznego w stosunku do średniego natężenia pola wokół wady, gdyby jej nie było.
Współczynnik zwiększenia natężenia pola ke=Emx/Esr zależy głównie od głębokości (h)
zagłębienia w izolację oraz promienia ostrza (r).
Natężenie pola elektrycznego wokół ostrza może wzrosnąć od 17 kV/mm do
200 kV/mm dla h/r odpowiednio: 2 i 100. Im mniejszy promień ostrza wady tym większe
natężenie pola na jego ostrzu. Przykładowo dla ostrza i dla ke=100 czasy do przebicia
wynoszą odpowiednio: (t=1 min przy E=4 kV/mm, t=1 godz. dla E=2,8 kV/mm).
Wtrącina izolacyjna charakteryzuje się obecnością mikrowtrącin gazowych
w warstwie granicznej wokół wtrąciny. W efekcie, w zależności od umiejscowienia wady,
może prowadzić to do niskiego napięcia zapłonu wyładowań niezupełnych i wyraźnej

różnicy w stosunku do napięcia gaśnięcia wnz. Zbyt duża różnica może prowadzić do
utrzymywania się ciągłego występowania wnz przy napięciu roboczym a tym samym do
przedwczesnego przebicia.
Badania wpływu obecności i rodzajów wad na wytrzymałość elektryczną kabli
prowadzone są od wielu lat. Prowadzi się je w odniesieniu do analizy charakterystyk
prawdopodobieństwa przebicia w funkcji czasu przyłożenia napięcia lub wartości
natężenia pola elektrycznego na ostrzu wady.
Mogą to być badania określające próbę wyznaczenia współczynnika krzywej życia
n czy wartości minimalnego natężenia pola elektrycznego, które może prowadzić do
wczesnego przebicia. Np. badania prowadzone prze autora tego opracowania
i przedstawione w publikacjach „Wytrzymałość elektryczna kabli z wprowadzonymi
wadami” [13], czy „Badania intensywności wyładowań niezupełnych w kablach
z wprowadzonymi wadami technologicznymi i mechanicznymi”[14], wykazały, że
współczynniki skali to zawierały się w granicach od kilku minut do 80 godzin (przy
Eśr=20 kV/mm) a współczynniki kształtu a, były większe od jedności i zawierały się
w granicach a=1,2-1,5. Napięcie zapłonu wyładowań zawierało się w granicach od 5
do 17 kV (przy czułości 4 pC).
Inne badania prowadzone w odniesieniu do wad wykazały np., że czasy do
przebicia zawierały się w granicach kilku minut do 100 godz., dla E=4-1,6 kV/mm
(wtrącina metalowa, zadry na żyle roboczej), oraz 0,5-100 godz. dla E=40-16 kV/mm
(odklejenie się ekranu na izolacji, pęknięcie ekranu na żyle roboczej). Dalsze przykłady
badań kabli z wadami to (22 kV/mm - 1 godz., 7,5 kV/mm - 10500 godz.), lub (23 kV/mm –
10 godz., 6,5 kV/mm - 90000 godz.). Badania wytrzymałości kabli z wadami o h=200 um
na odcinkach kabli o długości l=5 m, oraz l=300 m wykazały znaczne obniżenie
wytrzymałości elektrycznej odpowiednio: (44 kV/mm – 1 godz., 18 kV/mm-8500 godz.)
i dla l=300 m (12 kV/mm - 1 godz., 6 kV/mm - 1000 godz.).
Przedstawione wyżej wyniki badań wskazują na szerokie rozproszenie natężenia
przebicia próbek i czasu do przebicia, gdy pod uwagę weźmiemy różne wady i warunki ich
badania. Możemy też zauważyć znaczne zmniejszenie (ok. 56%) wytrzymałości
elektrycznej próbek z wadami, po 60-krotnym zwiększeniu ich długości (efekt
statystyczny- wpływ objętości).
Współczynnik nachylenia krzywej życia w omawianych próbach kabli zawierał się
w granicach n=5,4-10, ale większość z tych badań wykazała, że n najczęściej przyjmuje
wartość n=9-10, a pojedyncze wady nie miały wyraźnego wpływu na przebieg krzywej
życia. Jednak należy zauważyć, że dopuszczalne nominalnie natężenie pola
elektrycznego jest ograniczone przez te pojedyncze wady, występujące jednocześnie
z innymi wadami w objętości, które z kolei decydują o ogólnym przebiegu krzywej życia.
Należy zwrócić uwagę na przebieg krzywej życia, która jak wynika
z analizowanych danych charakteryzuje się obecnie bardzo wysokim współczynnikiem
n=12-15. Porównanie prognozowanej krzywej życia o n=12-15, z przewidywanym czasem
eksploatacji, ustalonym na 30 lat, wskazuje na istnienie współczynnika bezpieczeństwa,
czyli założenia, że po osiągnięciu czasu eksploatacji 30 lat, krzywa życia będzie na
poziomie kb..En czyli np. dwukrotnie większym aniżeli (średnie lub maksymalne) natężenie
pola elektrycznego w kablu. Jeżeli więc założymy, że po 30 latach pracy przewidywane
natężenie przebicia w kablu 110kV będzie odpowiadało 2-krotnej wartości nominalnego
maksymalnego natężenia pracy kabla, to natężenie projektowe (przy AC 50 Hz, 0,5godz.)
tego kabla powinno być większe równe 6Uo, czyli około 36 kV/mm, a więc bardzo blisko
danych literaturowych (40kV/mm).
W podsumowaniu należy zaznaczyć, że wykrycie pojedynczej wady w badaniach
fabrycznych, a potem w badaniach pomontażowych jest praktycznie niemożliwe, jeżeli
wada ta charakteryzuje się parametrami, które nie prowadzą do natychmiastowego
przebicia jak ma to miejsce w przypadku uszkodzeń mechanicznych zewnętrznych.

4. Badania napięciowe odbiorcze odcinków kabli w fabryce i w liniach kablowych
4.1. Badania rutynowe kabli wn XLPE

Przedwczesne przebicie kabli w eksploatacji jest niewątpliwie efektem obecności
jakiejś wady. Wada ta może powstać na każdym etapie produkcji i eksploatacji. Zakłada
się, że proces rozwojowy i wdrożeniowy kabli umożliwił osiągniecie zamierzonego
poziomu wytrzymałości elektrycznej linii kablowych w eksploatacji charakterystycznego
dla stanu technicznego w świecie.
Utrzymanie tego poziomu sprawdzane jest na etapie badań rutynowych, podczas
których bada się intensywność wyładowań niezupełnych, oraz odporność na działanie
napięcia probierczego AC przyłożonego do kabla na określony czas.
Badania rutynowe napięciowe prowadzi się nie tylko w celu zapewnienia, że
osiągnięty poziom technologii produkcji jest utrzymany w odniesieniu do ustalonych,
w procesie wdrożeniowym parametrów, ale również do oceny współczynnika
uszkadzalności kabli w eksploatacji. Każde przebicie podczas badań rutynowych jest
sygnałem do sprawdzenia technologii produkcji i obliczenia ewentualnego ryzyka
wystąpienia przedwczesnego przebicia produkowanych kabli w eksploatacji. Dobór
napięcia próby i czasu jego przełożenia musi zakładać możliwość wykrycia wady
w badanym odcinku, na wybranym poziomie prawdopodobieństwa wystąpienia przebicia,
oraz utrzymać wybrany poziom niezawodności linii kablowych w eksploatacji.
Jest to dylemat nie tylko techniczny, ale również ekonomiczny. Liczba uszkodzeń
w eksploatacji jest zależna od wartości napięcia i czasu jego przyłożenia w badaniach
rutynowych. Wyższe napięcie probiercze lub wydłużony czas próby powodują eliminację
niektórych wad i poprawę współczynnika uszkadzalności. Zbyt wysokie napięcie
probiercze może też zainicjować powstanie nowej wady, która nie ujawniłaby się podczas
eksploatacji, ale łatwo eliminuje tzw. błędy dzieciństwa.
Wyższe napięcie probiercze i dłuższy czas próby to zawsze wyższe koszty
produkcji i mniejsze współczynniki uszkadzalności w eksploatacji. Wychodząc
z zależności związanych z rozkładem Weibulla można sprawdzić ile przebić podczas
badań rutynowych można dopuścić, aby zachować założoną uszkadzalność kabli
w eksploatacji lub jak wysokie napięcie należałoby przyłożyć do kabla, aby wyeliminować
jego przebicie w granicach 5 lat eksploatacji.
Dla założonego współczynnika krzywej życia oraz czasu próby 30 min. wartości
napięć probierczych Up eliminujących wadę podczas badań rutynowych dla n=9, 11, 17
musiałyby wynosić odpowiednio: Up=3,5 Uo, 2,8 Uo, 1,93 Uo. Po wydłużenie czasu próby
do 1 godziny wartości napięć probierczych musiałyby wynosić odpowiednio: Up=3,3 Uo,
2,6 Uo i 1,8 Uo.
Według wymagań normy IEC 60840 (IEC 62067) zakłada się przyłożenie napięcia
probierczego równego 2,5 Uo na czas 30 min. Z porównania wynika więc, że ewentualna
wada, która mogłaby doprowadzić do przebicia kabla w okresie występowania błędów
dzieciństwa t.j. ok. 4-5 lat eksploatacji nie mogłaby być wyeliminowana podczas badań
rutynowych napięciowych. Wartość napięcia probierczego przyłożonego na 30 min.
powinna wynosić 3,5 Uo (a wymagane jest 2,5 Uo).
4.2. Badania odbiorcze napięciowe kabli w liniach.

Zadaniem badań napięciowych odbiorczych linii kablowych (tak jak badań
rutynowych w fabryce) jest sprawdzenie czy linia ta odpowiada wymaganiom w zakresie
aktualnie oczekiwanej żywotności w eksploatacji (obecnie ok. 40 lat). Badania napięciowe
linii kablowej są więc testem, sprawdzeniem, czy badane kable z osprzętem nie przebiją
podczas próby odbiorczej. Warunki tej próby powinny odnosić się do krzywej życia
określonej dla wybranego poziomu prawdopodobieństwa przebicia (np. dla 2,5%). Poziom

ten został ustalony w wyniku badań wytrzymałości elektrycznej kabli lub systemów
kablowych przy napięciu przemiennym 50 Hz.
Badania odbiorcze w terenie są kolejnym sprawdzeniem w łańcuchu badań
napięciowych rozpoczętych na poziomie badań rozwojowych i pre-kwalifikacyjnych,
a kontynuowanych w badaniach typu oraz badaniach rutynowych (każdy odcinek kabla).
Wszystkie w/w badania prowadzone są przy napięcia przemiennym sinusoidalnym 50 Hz..
W próbach rozwojowych, pre-kwalifikacyjnych oraz w próbach typu, dodatkowo sprawdza
się wytrzymałość elektryczną systemów kablowych czy kabli za pomocą napięcia
piorunowego lub łączeniowego.
W badaniach napięciowych odbiorczych linii w terenie wykorzystywane są przede
wszystkim zespoły probiercze napięcia stałego DC i napięcia przemiennego
sinusoidalnego, AC 50-300 Hz.
Częściej stosowane są układy probiercze DC aniżeli AC z uwagi na większe
możliwości transportowe i niższe koszty wykonania badań.
Napięcie probiercze stałe DC jest stosowane w badaniach odbiorczych linii
kablowych od ponad stu lat w odniesieniu do kabli o izolacji papierowo-olejowej (p-o). Jest
również wykorzystywane do badań linii z kablami o izolacji wytłaczanej. Podane wyżej
statystyki uszkadzalności linii kablowych XLPE odnoszą się z zasady do linii kablowych
badanych napięciem stałym DC. Wiele tych linii pracuje do dzisiaj przekraczając
oczekiwany czas życia 30 lat.
Od około dziesięciu lat alternatywnie dopuszczane są do badań diagnostycznych
(czasami odbiorczych) metody prób, które wykorzystują zespoły probiercze generujące
napięcie odbiegające kształtem od napięcia sieciowego lub napięcia stałego,
wykorzystywanego dotychczas w badaniach odbiorczych linii kablowych.
Podyktowane jest to nowymi osiągnięciami technologicznymi oraz możliwościami
wykrywania oraz lokalizacji wad w układzie izolacyjnym kabli za pomocą pomiaru
wyładowań niezupełnych oraz oceny stanu izolacji za pomocą pomiaru tgdelta.
Poszukuje się alternatywy dla badań napięciem przemiennym sieciowym oraz
napięciem stałym, z punktu widzenia oceny żywotności linii kablowej (odniesionej do
żywotności przy 50 Hz) oraz możliwości transportowych i kosztów badań.
Nowe metody wprowadzane są sukcesywnie, jednak nie wszędzie akceptowane
bez zastrzeżeń.
Bez dyskusji pozostają ich możliwości wykrywania i lokalizacji wad, więc
możliwości diagnostyczne. Natomiast wątpliwości budzi brak jednoznacznego powiązania
między rodzajem wykrytej wady, a wytrzymałością elektryczną odniesioną do
wytrzymałości przy napięciu sieciowym 50 Hz. Nie ma opracowanych charakterystyk
wytrzymałości elektrycznej dla alternatywnych rodzajów napięcia, dla kabli i linii
kablowych, jak to jest w przypadku badań napięciem przemiennym 50 Hz i udarowym.
Możliwe są systematyczne, porównawcze badania tej samej linii kablowej czy kabla, ale
prognozowanie na obecnym etapie stosowania jest nieadekwatne i nie wiarygodne.
Możliwe jest wykrywanie wad odbiegających od standardów badawczych dla AC 50 Hz
(sprowadzenie do stanu wymaganego przy AC).
Innym ważnym zagadnieniem jest pytanie czy czas i wartość przyłożonego
napięcia alternatywnej metody są wystarczające aby wykryć wadę, która przebiłaby przy
napięciu przemiennym probierczym lub napięciu pracy badanej linii kablowej. To
zagadnienie dotyczy również prób odbiorczych wykonywanych napięciem stałym DC.
Należy wspomnieć, że wytrzymałość elektryczna izolacji zależy nie tylko od
rodzaju wady, ale również m.in. od kształtu napięcia, rozkładu pola elektrycznego,
temperatury, czasu przyłożenia napięcia, prędkości podnoszenia, liczby impulsów,
biegunowości napiecia,... oraz częstotliwości powtarzania. Wytrzymałość elektryczna
zmniejsza się wraz ze wzrostem częstotliwości napięcia przemiennego. Zależność ta jest
liniowa gdy rozpatrywana w układzie logarytmicznym. Nie ma jednoznacznego
powiązania miedzy parametrami wyładowań niezupełnych, a wytrzymałością elektryczną.

Jest to bardzo ważne również ze względu na to, że publikowane wymagania

dotyczące badań linii kablowych pozwalają na zastosowanie alternatywnie kilku metod nie
precyzując, która pod i w jakich warunkach powinna być zastosowana.
Obecnie mamy kilka systemów probierczych (metod), które umożliwiają
przebadanie napięciowe linii kablowych lub ich diagnostykę Metody te i systemy możemy
podzielić na kilka grup ze względu na kształt i częstotliwość napięcia probierczego:
1. Próby napięciem przemiennym sinusoidalnym o częstotliwości sieciowej lub do niej
zbliżonej (AC, 50 Hz)
2. Próby napięciem przemiennym sinusoidalnym o częstotliwości w zakresie
20-300 Hz (AC, układy rezonansowe)
3. Próby napięciem sinusoidalnym o obniżonej częstotliwości (0,01 - 1), standard 0,1 Hz
4. Próby napięciem oscylacyjnym o częstotliwości 1-10 kHz
5. Próby napięciem oscylacyjnym tłumionym DAC o częstotliwości 20-800 Hz
6. Próby napięciem o kształcie i częstotliwości znacznie odbiegającej od napięcia
sieciowego (napięcie cosinusoidalno-prostokątne 0,1 Hz
7. Próby napięciem stałym (DC)
8. Próby napięciem o kształcie i częstotliwości znacznie odbiegającej od napięcia
sieciowego (napięcie cosinusoidalno-prostąkatne 0,1 Hz, fale o kształcie oscylacji
tłumionych (10 kHz)
Podstawą wyboru metody jest znajomość skutków oddziaływania określonego
napięcia na linię kablową i korelacji wyników badań w stosunku do wyników
otrzymywanych przy badaniu systemu kablowego napięciem probierczym sinusoidalnym
tj napięciem pod którym to dany system normalnie pracuje.
Opis urządzeń oraz sposób wykonania prób przy napięciu przemiennym
20-300 Hz oraz przy napięciu stałym DC został przedstawiony w jednym z poprzednich
referatów [7]. Omówiono tam też zalety i wady poszczególnych metod. Wskazano,
że wprowadzenie do norm szerszego zakresu częstotliwości napięcia przemiennego
probierczego związany był z dość powszechnym stosowaniem układów rezonansowych
szeregowych i równoległych w badaniach fabrycznych. Układy te najczęściej pracują
uzyskują rezonans przy częstotliwości z zakresu 20-300 Hz. Wartość napięcia
probierczego sinusoidalnie przemiennego na określonym poziomie nie zmienia się
podczas próby napięciowej.
Poniżej przedstawiono schematyczne omówienie najczęściej stosowanych metod
alternatywnych. Podczas prezentacji omówione zostaną ich zalety i wady oraz różnice w
odniesieniu do mechanizmów przebicia i wytrzymałości elektrycznej przy napięciu
przemiennym 50 Hz.
4.3. Próby napięciem sinusoidalnym VLF 0,1 Hz

W tej metodzie zestaw probierczy generuje napięcie sinusoidalne o częstotliwości
0,1 Hz. Schemat takiej aparatury został przedstawiony na rysunku 6.
Rys. 6. Schemat zestawu probierczego VLF 0,1 Hz generującego napięcie sinusoidalne

Moc wejściowa systemu jest uzyskiwana z normalnego źródła o napięciu 120 V

60 Hz lub 220 V 50 Hz. Amplituda napięcia wyjściowego ma zwykły kształt i jest
kontrolowana poprzez autotransformator T1. Następnie ulega modulacji do pożądanej
niskiej częstotliwości 0,1 Hz, co zostało schematycznie przedstawione jako T2. Po wyjściu
z T2 następuje cykliczne zwiększanie i obniżanie napięcia o okresie odpowiadającym
podwójnej wartości częstotliwości wyjściowej. W efekcie powstaje napięcie
o częstotliwości 60 Hz (lub 50 Hz). Moc takiego zespołu jest ok. 500 razy mniejsza
aniżeli odpowiednika do badań przy napięciu 50 Hz.
4.4. Próby napięciem oscylującym tłumionym DAC

W dzisiejszych systemach napięcia oscylującego, kabel jest ładowany przez okres
kilku sekund (< 5 s) do znamionowego napięcia próby ze źródła napięcia stałego.
Naładowany kabel zostaje rozładowany przez cewkę bezrdzeniową tworząc jednocześnie
układ rezonansowy (20 –800 Hz). Przełączenie wykonuje się za pomocą
półrzewodnikowego wyłącznika w czasie krótszym niż 1 µs.
Cewka bezrdzeniowa posiada niski współczynnik strat oraz taką budowę, że
częstotliwość rezonansowa jest bliska zakresowi częstotliwości sieciowych czyli 50 do
1000 Hz. Ze względu na fakt, iż izolacja kabla energetycznego ma zazwyczaj względnie
niski współczynnik strat, dobroć obwodu rezonansowego Q jest wysoka (30 – 100)
i zależy od rodzaju kabla. W rezultacie, kabel zasilany jest słabo tłumionymi oscylacjami
napięcia, których czas trwania wynosi od 0.3 do 1 sekundy. Podaje się ustaloną liczbę
takich impulsów oscylacyjnych (ok. 50). Podczas kilkudziesięciu cyklów oscylacji
o częstotliwości rezonansowej inicjowane są wyładowania niezupełne w sposób podobny
jak dzieje się to przy 50 Hz (o pomiarze decyduje kilka pierwszych oscylacji). Wszystkie
impulsy wyładowań niezupełnych są mierzone za pomocą szybkiego przetwornika
analogowo-cyfrowego.
Rys. 7. Schemat zestawu probierczego DAC rozszerzonego o pomiar wyładowań niezupełnych.
4.5. Próby napięciem cosinusoidalno-prostokątnym VLF 0,1 Hz

System probierczy małej częstotliwości generujący napięcie o przebiegu
cosinusoidalno-prostokątnym charakteryzuje się małym poborem mocy biernej potrzebnej
do ładowania pojemności kabla. Schemat takiego układu przedstawia rysunek 8.

Rys. 8. Schemat systemu probierczego C-P VLF 0,1 Hz
Głównym elementem urządzenia jest prostownik obrotowy PO napędzany

silnikiem S. Układ może być zasilany przy pomocy urządzenia probierczego prądu stałego
(UPPS). Równolegle do pojemności badanego kabla przyłączona jest pojemność
dodatkowa Cd, której zadaniem jest zabezpieczenie przed niepożądanym wzrostem
napięcia na początku kabla. Wzrost ten może powstać na skutek fal wędrownych,
pojawiających się przy przebiciu izolacji kabla. Kondensator dla przebiegów
szybkozmiennych (fal wędrownych) stanowi rezystancję bliską zeru oraz pokrywa on
część strat upływu prądu, w tym prądu pobieranego przez miernik.
Przebieg napięcia probierczego o częstotliwości 0,1 Hz przedstawia rys. 9.
Rys. 9. Przebieg napięcia cosinusoidalno-prostokątnego (CP 0,1 Hz) o częstotliwości 0,1 Hz (CP 0,1 Hz)
2 / 10 KABLE WYSOKICH NAPIĘĆ O IZOLACJI XLPE. WYTRZYMAŁOŚĆ ELEKTRYCZNA, BADANIE...

Rys. 10. Przykład zmian wytrzymałości elektrycznej próbek kabli starzonych

w podobnych warunkach (ac 60, dc, CP 0,1 Hz)
Podsumowanie
Przystępując do prób napięciowych odbiorczych musimy zdawać sobie sprawę

z tego, że wybór metody oraz sposobu wykonania próby napięciowej ma ogromne
znaczenie dla oceny jakości linii. To stwierdzenie związane jest z zagadnieniem
wytrzymałości elektrycznej układów izolacyjnych i dużą jej zależnością nie tylko od
rozkładu pola elektrycznego ale również od kształtu napięcia, częstotliwości i czasu jego
przyłożenia.
Każda osoba odpowiedzialna za niezawodność systemu kablowego przed
podjęciem decyzji o zakupie lub o zastosowaniu określonego systemu probierczego musi
wziąć pod uwagę nie tylko koszty związane z uszkodzeniem linii (koszty naprawy
i niedostarczenia energii) ale także koszty badań napięciowych i ewentualną możliwość
przedwczesnego uszkodzenia linii jako skutku wykonania określonych prób napięciowych.
Podstawą tych decyzji jest więc znajomość różnic w zaletach i wadach
poszczególnych metod oraz wskazań gdzie, która metoda i w jakich warunkach może być
zastosowana Wybór powinien następować zgodnie z zasadą „od ogółu do szczegółu”.
KABLE WYSOKICH NAPIĘĆ O IZOLACJI XLPE. WYTRZYMAŁOŚĆ ELEKTRYCZNA, BADANIE... 2 / 11

2 / 12 KABLE WYSOKICH NAPIĘĆ O IZOLACJI XLPE. WYTRZYMAŁOŚĆ ELEKTRYCZNA, BADANIE...

Edward Gulski
Aleksandra Rakowska
Krzysztof Siodła
Politechnika Poznańska, Instytut Elektroenergetyki
NOWOCZESNE METODY WYKONYWANIA

PRÓB NAPIĘCIOWYCH I DIAGNOZOWANIA STANU
LINII KABLOWYCH WYSOKIEGO NAPIĘCIA
Streszczenie
W celu kontroli stanu elektroenergetycznych przesyłowych linii kablowych wysokiego
napięcia w miejscu ich zainstalowania (on-site), stosuje się różnego rodzaju układy
probiercze. Badania takie mają na celu sprawdzenie poprawności montażu i ułożenia linii. W
większości przypadków, próby napięciowe linii wykonywane są bez przykładania do nich
napięcia roboczego. W trakcie badań używane jest zewnętrzne źródło napięcia probierczego
i przeprowadzana jest nieniszcząca procedura diagnostyczna. Testy podobnego typu, mają
duże znaczenie w przypadku napraw wykonywanych w miejscu zainstalowania linii kablowej,
aby sprawdzić jakość wykonania kompletnej linii z uwzględnieniem muf i głowic. Ocenia się
w ich trakcie poprawność wykonanych napraw i uzyskuje odpowiedź na pytanie czy
wyeliminowano wszystkie zagrożenia występujące w izolacji kabli.
Biorąc pod uwagę procesy starzeniowe zachodzące w izolacji linii kablowych,
badania i pomiary diagnostyczne wykonywane okresowo w trakcie eksploatacji mają coraz
większe znaczenie dla oceny aktualnego stanu linii. W trakcie testów sprawdzany jest
stopień zdegradowania izolacji po długim, na przykład 40-, 50-letnim, użytkowaniu. Badania
takie wspomagają proces podejmowania decyzji dotyczących dalszego użytkowania danej
linii kablowej, jej serwisowania lub konieczności wymiany. Odpowiednie decyzje
podejmowane powinny być przez osoby nadzoru technicznego i zarządzające majątkiem
sieciowym na podstawie wyników badań nieniszczących, na przykład pomiarów
intensywności wyładowań niezupełnych lub/i wartości współczynnika strat dielektrycznych.
Na podstawie prac badawczych prowadzonych obecnie w Politechnice Poznańskiej i
w innych europejskich uniwersytetach technicznych, oraz bazując na doniesieniach
publikowanych przez operatorów systemów sieciowych, producentów kabli i niezależne
instytucje naukowo-techniczne, opisano podstawowe aspekty badań i diagnostyki linii
kablowych wysokiego napięcia, zarówno nowo zainstalowanych, jak i zestarzanych w trakcie
normalnej eksploatacji.
W artykule opisano także zalecenia dotyczące sposobu i procedury prowadzenia
prób napięciowych. Szczególną uwagę poświęcono zagadnieniom badań linii nowych, jak i
oceny stanu linii już eksploatowanych.
Abstract
To control the quality of the power circuits on-site, with regard to test possibilities
after installing a new cable system, different types of on-site voltage withstand tests can be
used to determine the assembling correctness of the complete cable section. In general, the
on-site testing of HV power cables is performed off-line. For this purpose the power cable to
be measured is taken out of service and an external power supply is used to energize the
cable circuit and non-destructive diagnostics are applied. Moreover similar tests are also of
importance in the case of on-site repair to spot bad workmanship during complete installation
of the cable (including joints and terminations). To demonstrate that the equipment has been
successfully repaired and that all dangerous defects in the insulation have been eliminated.
Taking into account the aging processes of cable circuits in service, on-site testing
and diagnosis are becoming more and more important to estimate actual condition of the
service aged cable system by checking the insulation degradation after a period of service
operation, e.g. 40 or 50 years. In this case to support the maintenance, operation and
NOWOCZESNE METODY WYKONYWANIA PRÓB NAPIĘCIOWYCH I DIAGNOZOWANIA STANU LINII ... 3/1
replacement policies of network operators and asset managers several non-destructive

diagnostics, e.g. partial discharge and / or dielectric losses measurements can be applied.
On the basis of scientific work ongoing at Poznan University of Technology in Poland
and different European Universities, as well as based on extended field applications at
different power grids, cable manufacturers and normalisation work of international bodies
this contribution is focused on several fundamental and applied aspects of on-site testing
and diagnosis of new and service aged HV power cables.
Based on the above consideration and evaluation and supported by field
experiences concept of testing recommending and procedure will be discussed. In particular
different important aspect of testing new connections as well as condition assessment and
service aged power cables will be mentioned in this paper.
SŁOWA KLUCZOWE: przesyłowe kable elektroenergetyczne wysokiego napięcia, próby

napięciowe, napięcia przemienne tłumione, badanie wyładowań niezupełnych, diagnostyka,
ocena stanu
KEYWORDS: transmission power cables, monitored testing, damped ac voltages, partial

discharge detection, diagnosis, condition assessment
1. WPROWADZENIE
Kable elektroenergetyczne wysokiego napięcia traktuje się jak układ izolacyjny o

znacznej długości, czasem nawet wielu kilometrów. Powszechnie znanym jest fakt, że
nawet niewielkie uszkodzenia podczas montażu lub źle wykonane prace instalacyjne
mogą stopniowo pogarszać stan kabli i w efekcie końcowym doprowadzić do przebicia
elektrycznego. Uszkodzenie może powstać zarówno w izolacji samego kabla, jak i w
izolacji osprzętu, a przebicie może wystąpić w czasie normalnej eksploatacji, pod
wpływem napięcia roboczego, jak i krótkotrwałych przepięć łączeniowych lub piorunowych
[1-12, 16, 17] – rysunek 1.
(a)
(b)
(d)
(c)
Rys. 1. Przykładowe uszkodzenia izolacji kabli elektroenergetycznych wysokiego napięcia:
(a) głowica kabla z izolacją XLPE na napięcie 132 kV bez uszczelnionego zakończenia, co
spowodowało wniknięcie wilgoci do wnętrza izolacji; (b, c) uszkodzenie spowodowane
przemieszczaniem się kabla na skutek zwiększenia objętości oleju pod wpływem podwyższonej
temperatury. Spowodowało to powstanie pęknięć i rozwarstwień w izolacji, co doprowadziło do
przebicia; (d) drzewienie elektryczne w izolacji ciśnieniowej papierowo-gazowej kabla na napięcie
150 kV. Spowodowało to powolną degradację papieru i doprowadziło do przebicia izolacji [15]
Oprócz badań fabrycznych, wykonywanych przez producenta kabli, wykonywane

są także próby napięciowe i badania diagnostyczne po zainstalowaniu linii kablowej w
miejscu jej eksploatacji – on-site. Ma to na celu zapewnienie niezawodności pracy linii.
Badania linii w miejscu jej zainstalowania wykonywane są:
3/2 NOWOCZESNE METODY WYKONYWANIA PRÓB NAPIĘCIOWYCH I DIAGNOZOWANIA STANU LINII ...
- jako próby odbiorcze w celu sprawdzenia, czy w czasie transportu kabli od wytwórcy
do miejsca ich zainstalowania oraz w czasie układania i montażu osprzętu nie
powstały jakiekolwiek uszkodzenia,
- po wykonaniu napraw, w celu sprawdzenie, czy wszystkie prace zostały wykonane w
sposób poprawny, a także, aby wykazać, że wyeliminowano wszelkie uszkodzenia
będące potencjalnym miejscem przyszłej awarii,
- w czasie badań diagnostycznych wykonywanych przy użyciu metod nieniszczących,
np. pomiar wyładowań niezupełnych, badanie współczynnika strat dielektrycznych
czy stopnia zestarzenia izolacji.
Od ponad dziesięciu lat międzynarodowe normy i przepisy nie zalecają używania
napięcia stałego (DC) do badania wytrzymałości elektrycznej linii kablowych. Próby
napięciowe wykonywane po zainstalowaniu lub naprawie linii kablowych, mogą być
wykonywane alternatywnie jako:
- próba wytrzymałości wykonywana napięciem przemiennym, wyższym od
znamionowego, przykładanym w czasie 1 godziny,
- próba napięciem przemiennym znamionowym (1xUo) przykładanym w czasie 24
godzin.
W tym pierwszym przypadku zakłada się, że izolacja kabla wolnego od defektów i
niezestarzanego może wytrzymać podwyższone napięcie probiercze bez przebicia. Jeżeli
natomiast w izolacji występują osłabione miejsca lub defekty, to przebicie wystąpi w
czasie próby napięciem podwyższonym. Próba taka, zwana też „nie monitorowaną” próbą
wytrzymałości napięciowej, nie zawsze jest wystarczającą, aby stwierdzić, czy w procesie
produkcyjnym lub w trakcie układania kabli nie popełniono błędów, które mogą zaważyć
na czasie eksploatacji linii kablowej. Ponadto należy zauważyć, że:
- ponieważ przykładane napięcie jest wielokrotnie wyższe niż normalne napięcie
robocze, próba taka może spowodować negatywne skutki w czasie dalszej
eksploatacji kabli, nawet gdy w trakcie jej wykonywania nie dojdzie do przebicia,
- ponieważ czas trwania takiej próby jest przyjmowany dosyć dowolnie i wynosi na
przykład jedną godzinę, nie można stwierdzić, że dla przykładu po 1 godzinie i 10
minutach przebicie by nie wystąpiło.
Powszechnie znane są przypadki, że po wykonaniu (z wynikiem pozytywnym)
wyżej opisanej próby napięciem „nie monitorowanym”, uszkodzenie kabli wystąpiło po
kilku miesiącach od chwili przeprowadzenia badań [13, 14, 16]. Stwierdzono, że często
powodem uszkodzenia były defekty powstałe w izolacji kabli i osprzętu. Dlatego w celu
wykrycia wszystkich słabych punktów występujących w układzie izolacyjnym linii kablowej,
obecnie coraz częściej wykonywane są badania tak zwanym napięciem monitorowanym –
rysunek 2. Badania takie składają się z próby napięciowej oraz, dokonywanych w trakcie
jej trwania, dodatkowych badań diagnostycznych, polegających na przykład na pomiarze
intensywności i lokalizacji miejsca występowania wyładowań niezupełnych. Ponadto,
szczególnie w przypadku kabli o długim okresie eksploatacji, gdy stosowanie napięć
probierczych o podwyższonej wartości może być niebezpieczne dla ich wytrzymałości
elektrycznej, możliwość wykonania badań napięciem obniżonym może mieć decydujące
znaczenie dla dalszej poprawnej pracy linii kablowej.
Wykonanie tego typu badań w warunkach rzeczywistych może dać bardzo
przydatne informacje, jeżeli można zastosować nowoczesną aparaturę badawczą
charakteryzująca się następującymi cechami:
- niewielka waga i możliwość łatwego transportu,
- małe wymiary oraz możliwość uzyskania odpowiednio wysokiego napięcia
probierczego,
- łatwość wykonania połączeń oraz prac montażowych,
- wymagana niewielka moc zasilania nawet do badania długich odcinków kabli,
- możliwość uzyskania dużej czułości urządzenia pomiarowego podczas badań
wyładowań niezupełnych i współczynnika strat dielektrycznych.
Rys. 2. Rodzaje badań elektrycznych, które mogą być wykonywane

w miejscu zainstalowania linii kablowej [15]
W niniejszym artykule opisano sposób wykonywania badań monitorowanym

tłumionym napięciem sinusoidalnym (ang. Damped Sinusoidal AC Voltage – DAC).
Opisano wymagania ogólne i podano przykłady praktycznego zastosowania systemu
pomiarowego – rysunek 3.
Rys. 3. Urządzenie do prób napięciem monitorowanym oraz badania wyładowań niezupełnych

i współczynnika strat dielektrycznych przy użyciu tłumionego napięcia sinusoidalnego DAC,
próba napięciem 220 kV
2. ZNACZENIE I WPŁYW BADAŃ WYKONYWANYCH

W MIEJSCU ZAINSTALOWANIA LINII KABLOWEJ
Z punktu widzenia jakości i niezawodności pracy elektroenergetycznej linii

kablowej wysokiego napięcia, należy wziąć pod uwagę kilka aspektów wykonywania
próby napięciowej on-site.
Badania odbiorcze wykonane napięciem podwyższonym (np. 2xUo), nowo
ułożonej linii kablowej, nie powinny mieć istotnego wpływu na dalszą eksploatację linii.
Zakłada się przy tym, że izolacja kabli jest wolna od defektów i nie zestarzona. Z
doniesień literaturowych [12] wynika, że skrócenie czasu życia linii po wykonaniu takiej
próby nie będzie przekraczało jednego tygodnia. Jeżeli jednak w izolacji kabli będą
znajdowały się różnego rodzaju defekty, próba podwyższonym napięciem przemiennym
zapoczątkowuje skomplikowane procesy destrukcyjne zależne od typu defektu, jego
położenia wewnątrz izolacji, rodzaju przyłożonego napięcia oraz występujących zjawisk
przedprzebiciowych [12, 16].
Rodzaj występującego defektu oraz wartość przyłożonego napięcia determinują
wielkość lokalnego naprężenia elektrycznego występującego w izolacji. Dla przykładu,
obecność wtrąciny gazowej w pobliżu żyły powrotnej kabla ma mniejszy wpływ na
wytrzymałość elektryczną izolacji niż obecność takiej samej wtrąciny znajdującej się w
pobliżu żyły roboczej. Zmierzona w trakcie badań diagnostycznych intensywność
wyładowań niezupełnych zależeć będzie od wartości wzmocnienia lokalnego pola
elektrycznego. Przebicie będzie mniej prawdopodobne gdy wtrącina znajdować się będzie
w pobliżu żyły powrotnej.
Wzajemna relacja pomiędzy przyłożonym napięciem probierczym
i prawdopodobieństwem wystąpienia przebicia elektrycznego zależy także od rodzaju
występującego defektu. Jeśli pojawią się zjawiska przedprzebiciowe, takie jak na przykład
wyładowania niezupełne (wnz), to na wystąpienie przebicia wpływ będzie miała wielkość
wtrąciny, w której występują wnz – tablica 1. Należy rozważyć następujące dwa przypadki:
- defekty jednorodne, na przykład lokalne osłabienie izolacji pod wpływem wilgoci lub
poważny defekt polegający na braku zamontowanego ekranu lub elementu
stopniującego natężenie pola elektrycznego, albo zmniejszenie grubości izolacji,
mogą być przyczyną przebicia bez uprzedniego pojawienia się wyładowań
niezupełnych. W takim przypadku przebicie wystąpi, gdy przyłożone napięcie
przekroczy wartość wytrzymywaną przez najsłabszy punkt izolacji. Przyłożenie
napięcia długotrwałego lub tłumionego będzie miało ten sam efekt w oszacowaniu
wyników próby napięciowej,
- defekty niejednorodne, takie jak na przykład ostre krawędzie drutów żył, ostrza w
izolacji, wtrąciny gazowe, zanieczyszczenia powodują, że znacznie wzrasta lokalne
natężenie pola elektrycznego pod wpływem przyłożonego napięcia. Powoduje to
powstanie wyładowań niezupełnych, jeśli w takim miejscu przekroczone zostanie
kryterium przeskoku Paschena. Jeśli już pojawią się wnz, to należy zdawać sobie
sprawę z tego, że zarówno wartość przyłożonego napięcia probierczego, jak i w dużej
mierze czas jego działania, mają kluczowe znaczenie dla wystąpienia ewentualnego
przebicia elektrycznego. Dlatego przyłożenie w takiej próbie ciągłego napięcia
sinusoidalnie zmiennego AC może mieć bardziej destrukcyjny wpływ na
wytrzymałość niż napięcie tłumione DAC.
Tablica 1. Wnioski wypływające z prób napięciem probierczym

1. Przebicie izolacji
Rodzaj
2. Użyteczność wyładowań
defektu Przykład Rodzaj uszkodzenia
niezupełnych
w izolacji
AC DAC AC 24h Uo
Defekty Obecność wilgoci, Przebicie zależy od wartości
jednorodne zmniejszona napięcia probierczego a nie od 1. tak 1. tak 1. tak/nie
grubość izolacji czasu jego przyłożenia. 2. nie dot. 2. nie dot. 2. nie dot.
Brak wyładowań niezupełnych
Defekty Ostre krawędzie, Przebicie zależy od wartości
niejedno- wtrąciny, drobne napięcia probierczego i czasu
1. tak 1. tak/nie 1. tak/nie
rodne defekty powstałe w jego przyłożenia.
2. tak 2. tak 2. tak/nie
trakcie montażu Występują wyładowania
niezupełne
Rysunek 4 ilustruje fakt, jak ważnym jest optymalny wybór napięcia probierczego
wymaganego do przeprowadzenia prób kabli wysokich (HV) i najwyższych napięć (EHV).
Szczególnie ważnym jest obniżenie współczynnika Utest/Uo dla kabli EHV, ze względu na:
- ograniczenia jakie występują w miejscu zainstalowania kabli z dostępem do źródła
napięcia o odpowiedniej mocy,
- w przypadku wystąpienia przebicia w trakcie trwania próby, możliwe byłoby
zaobserwowanie zjawisk przedprzebiciowych,
- ograniczonej wytrzymałości elektrycznej osprzętu kablowego.
IEC 60840 (HV IEC 62067 (EHV

cables) cables)
1.7 U0
1,5
Test Voltage / Uo
PD detection is
important
1
0,5
0 S1
45 60 110 132 150 220 275 330 380 500

rated voltage [kV]
Rys. 4. Odpowiednie wartości napięć probierczych do badania kabli wysokich

i najwyższych napięć, według wymagań norm IEC 60840 i IEC 62067 [12]
Jak to zilustrowano na rysunku 4, zmniejszenie wartości współczynnika Utest/Uo dla

kabli EHV, zwiększa odpowiednio wagę informacji o stanie kabla jaką można uzyskać
wykonując, przy okazji próby napięciowej, badanie intensywności wyładowań
niezupełnych. Porównując budowę kabli wysokich (HV) i najwyższych (EHV) napięć,
wiadomym jest, że natężenie pola elektrycznego w izolacji kabli EHV jest dużo większe
niż w izolacji kabli HV. Z tego powodu, nawet przy obniżonym napięciu probierczym,
natężenie pola jest i tak wyższe w kablach EHV niż w kablach HV. Z powyższych
rozważań wynika, że stosowanie napięcia przemiennego AC lub tłumionego DAC o
wartości nie przekraczającej 2xUo, w połączeniu z czułą metodą detekcji wyładowań
niezupełnych, może być przydatne do sprawdzenia czy linia kablowa jest wolna od wnz.
W przypadku badania kabli będących już wiele lat w eksploatacji, w trakcie prób stosować
powinno się 80% odpowiedniego napięcia probierczego. Jeśli w izolacji kabli znajdować
się będą defekty, można wyznaczyć napięcie początkowe wyładowań niezupełnych, ich
amplitudę i miejsce występowania – najczęściej w osprzęcie kablowym.
3. OGÓLNE ASPEKTY WYKONYWANIA PRÓB ON-SITE
Według doniesień literaturowych [1, 7, 12] istnieje kilka procedur pomiarowych i

wartości napięcia probierczego zalecanych do użycia w trakcie badań on-site. Na
podstawie doświadczenia uzyskanego przez osoby wykonujące badania linii kablowych,
można używać kilku rodzajów napięć probierczych. Dla przykładu, napięcie przemienne
AC od wielu lat używane jest do badań kabli w warunkach laboratoryjnych, a od około 10
lat z powodzeniem używane jest do badań wszystkich rodzajów linii kablowych on-site.
Zdobyte doświadczenie potwierdziło, ze próba wykonana napięciem przemiennym może
ujawnić dodatkowo wszystkie rodzaje uszkodzeń wewnętrznych występujących w izolacji
kabli, oraz może być połączona z badaniami diagnostycznymi wnz i tgδ.
Już 20 lat temu zaproponowano [1] zastosowanie tłumionego napięcia

przemiennego DAC jako uzupełniającego lub alternatywnego do napięcia przemiennego
sinusoidalnego AC, używanego do badania kabli. W ostatnim czasie napięcie DAC
zostało powszechnie zaakceptowane i używane jest w czasie badań on-site oraz do
pomiarów wnz dla wszystkich rodzajów kabli elektroenergetycznych [4, 6, 8]. Ponadto, w
porównaniu do prób wykonywanych zwykłym napięciem przemiennym AC, napięcie
tłumione DAC spełnia wszystkie wymogi nowoczesnej procedury badawczej opisane w
rozdziale pierwszym i zilustrowanej na rysunku 5.
Rys. 5. Procedury badań napięciem monitorowanym przemiennym AC i tłumionym DAC [13]
Zgodnie z oczekiwaniami, w trakcie prób linii kablowych on-site, wykonywanych

monitorowanym napięciem przemiennym tłumionym DAC, uzyskiwanych jest kilka
dodatkowych informacji o stanie kabli, co zestawiono w tablicy 2. Wzrost intensywności
wyładowań niezupełnych przy napięciu 1,3xUo może być ważnym wskaźnikiem obecności
wnz, które ujawnić się mogą podczas przepięć występujących w trakcie długoletniej
eksploatacji linii kablowej [10, 16]. Zmiana wartości współczynnika strat dielektrycznych
tgδ przy zmianie częstotliwości napięcia probierczego w zakresie 20-300 Hz, może dać
istotną informację o stanie kabli z izolacją papierową impregnowaną olejem.
Tablica 2. Parametry badań diagnostycznych

Ocena stanu Rodzaj badań Istotny parametr
diagnostycznych
Wytrzymałość Napięcie o podwyższonej Maksymalna wartość napięcia probierczego
napięciowa izolacji wartości Kryterium: dobry/zły
Wykrywanie słabych Detekcja wyładowań Napięcie zapłonu wyładowań niezupełnych
punktów w izolacji niezupełnych Napięcie gaśnięcia wyładowań niezupełnych
Intensywność wyładowań [pC] w funkcji
napięcia probierczego o wartości np. do 2xUo
Lokalizacja miejsca występowania wnz,
wzorce rozkładu amplitudowo-fazowego wnz
Kryterium: poziom wnz
Ogólny stan izolacji Określenie strat Współczynnik strat dielektrycznych [%] w
dielektrycznych funkcji napięcia probierczego do wartości np.
2xUo
Kryterium: tgδ, ∆tgδ
4. BADANIA ON-SITE WYKONYWANE NAPIĘCIEM TŁUMIONYM DAC
Aby wytworzyć tłumione napięcie przemienne (ang. Damped Alternating Current

Voltage – DAC), o czasie trwania kilkudziesięciu okresów i częstotliwości do kilkuset Hz,
zaprojektowano i wykonano specjalny system pomiarowy – rysunek 6 [1, 2]. System taki
jest używany do badania on-site kabli elektroenergetycznych, jako wysokonapięciowy
zasilacz o częstotliwości zmienianej w zakresie od 20 do 500 Hz. Ponadto użycie tego
systemu pomiarowego może w łatwy sposób pomóc w badaniu wyładowań niezupełnych i
lokalizacji miejsca ich występowania, zgodnie z zaleceniami normy IEC 60270. System
składa się z komputerowo sterowanego zasilacza wysokiego napięcia, umożliwiającego
ładowanie pojemności obciążenia o wartości nawet do 10 µF, jaką stanowi badany kabel
elektroenergetyczny. Kabel jest ładowany w czasie zależnym od napięcia, pojemności i
prądu ładowania, co opisuje zależność: tład=UmaxCkabla/Iład. Po kilkunastu-kilkudziesięciu
sekundach potrzebnych aby napięcie zostało podwyższone do wymaganej wartości,
następuje zadziałanie specjalnie zaprojektowanego przełącznika, który włącza w obwód
naładowanego kabla bezrdzeniową cewkę indukcyjną. Operacja przełączenia trwa mniej
niż 1 mikrosekundę. Rozpoczyna się wtedy rozładowanie kabla tłumionym napięciem
przemiennym o częstotliwości zależnej od pojemności i indukcyjności obwodu, według
zależności: fDAC=1/(2π√(LCkabla)), gdzie L jest indukcyjnością przyłączonej cewki a Ckabla
pojemnością badanego kabla. Częstotliwość napięcia probierczego tłumionego jest
częstotliwością rezonansową obwodu. Bezrdzeniowa cewka charakteryzuje się małą
stratnością, więc powoli zanikające napięcie przemienne działa na badany kabel przez
kilka/kilkadziesiąt okresów jego trwania. W tym czasie pojawiają się impulsy wnz, tak jak
to miałoby miejsce pod wpływem normalnego napięcia przemiennego o częstotliwości 50
(60) Hz [12]. Użycie takiego napięcia tłumionego, jako napięcia probierczego, jest zgodne
z międzynarodowymi normami, takimi jak: IEC 60060-3: High voltage test techniques –
Part 3: Definitions and requirements for on-site testing; IEEE 400: Guide for field testing
and evaluation of the insulation of shielded power cable systems; IEC 60840: Power
cables with extruded insulation and the accessories for rated voltages above 30 kV up to
150 kV. Test methods and requirements; IEC 62067: Power cables with extruded
insulation and the accessories for rated voltages above 150 kV. Test methods and
requirements; IEEE 400.3: Guide for PD testing of shielded power cable systems in a field
environment; IEC 60270: Partial discharges measurements; IEC 885-3: Test methods for
partial discharges measurements on lengths of extruded power cable; IEC 60141: Tests
on oil-filled and gas-pressure cables and their accessories.
W szczególności, normy IEC 60840 i IEC 62067 zalecają, aby napięcie probiercze
miało kształt sinusoidalny o częstotliwości w zakresie 20-300 Hz. Napięcie wytwarzane
przez opisywany system pomiarowy spełnia oba te wymagania i dlatego może on być
wykorzystywany do prób kabli elektroenergetycznych on-site. Należy przy tym zaznaczyć,
że w porównaniu do normalnego napięcia przemiennego AC, stosowanie napięcia
tłumionego DAC w przypadku gdy występują bardzo intensywne wyładowania niezupełne,
powoduje zwykle mniejsze uszkodzenia izolacji kabli – tablica 1. Dlatego powinno się
stosować napięcie DAC jako tzw. napięcie monitorowane, szczególnie wtedy, gdy
podczas próby napięciowej kabla planuje się także badanie wyładowań niezupełnych [4-
6]. Normy IEEE 400 i IEEE 400.3 wręcz zalecają stosowanie napięcia DAC do wykonania
prób napięciowych i badania wnz.
Rys. 6. Schemat układu probierczego wytwarzającego tłumione napięcie przemienne DAC,

używanego do prób napięciowych on-site kabli elektroenergetycznych
oraz do badania poziomu wyładowań niezupełnych
5. PRZYKŁADY WYKONANYCH BADAŃ
Tłumione napięcie przemienne DAC stosowane jest od około sześciu lat do prób i
diagnostyki kabli elektroenergetycznych na napięcie robocze do 230 kV [5, 8, 9]. Poniżej
omówiono trzy przypadki badań, w których zastosowano system pomiarowy do prób
napięciem DAC, zwanym też napięciem monitorowanym.
Przykład nr 1: Nowo zainstalowana linia kablowa o długości 12 km, na napięcie
50 kV, o izolacji XLPE była badana zgodnie z wymaganiami holenderskiej normy NEN
3630. Norma ta zaleca wykonanie próby napięciowej przy użyciu systemu
rezonansowego wytwarzającego napięcie o częstotliwości 25-200 Hz i wartości 2,5xUo.
Zdecydowano się na użycie opisanego powyżej systemu badawczego o wymaganych
parametrach próby napięciem monitorowanym przyłożonym na czas 1 godziny do
badanych kabli. W czasie trwania próby nie wystąpiło przebicie izolacji badanych kabli,
ani nie zaobserwowano wyładowań niezupełnych wewnątrz izolacji kabli. Zarejestrowano
tylko ulot. Stwierdzono, że do napięcia o wartości 1,7xUo badana linia kablowa była wolna
od wyładowań niezupełnych (poziom zakłóceń zewnętrznych (tła) był mniejszy od 10 pC),
a wynik próby napięciowej był pozytywny – rysunek 7.
1 80
1 60
PD
1 40 D- Lo ss es
1 20 V o lta ge
PD (pC)
1 00
80
60
40
20
0
0 20 0 40 0 6 00 8 00 1,00 0 1 ,2 00 1 ,40 0 1,60 0 1,8 00 2 ,000 2,20 0 2,4 00 2 ,6 00 2 ,80 0 3,00 0 3 ,2 00 3 ,40 0 3,60 0
(a) 0 .9
0 .8
18 0
16 0
Vo ltage (kV Peak)
0 .7 14 0
D-los ses (%)
0 .6
0 .5
(b) 12 0
10 0
0 .4 80
0 .3 60
0 .2 40
0 .1 20
0 0
0 20 0 4 00 6 00 80 0 1,0 00 1 ,2 00 1,40 0 1,60 0 1 ,8 00 2 ,00 0 2,20 0 2 ,4 00 2 ,6 00 2,80 0 3,0 00 3 ,2 00 3 ,40 0 3,60 0
Time ( s)
N:\...\y ellow .v w d Tu es da y, Octo be r 05 , 2 01 0 1 :1 8 A M
Rys. 7. Próba wytrzymałości elektrycznej napięciem monitorowanym linii kablowej o długości

12 km na napięcie 50 kV, a) poziom wyładowań niezupełnych przy napięciu równym 1,7xUo;
b) próba napięciem DAC, 1 godzina, 2,5xUo
Przykład nr 2: Nowo zainstalowana linia kablowa o długości 4 km, na napięcie

110 kV, kable o izolacji XLPE, poddana została próbie napięciowej 24-godzinnej
napięciem o wartości 1xUo. Po czterech latach eksploatacji linii wykonano próbę
napięciem o wartości 1,3xUo – rysunek 8. Przy napięciu znamionowym 1xUo nie
obserwowano wyładowań niezupełnych. Jednak podczas podnoszenia napięcia, od
wartości 1,2xUo obserwowano pojawienie się w jednej z muf wyładowań niezupełnych o
amplitudzie do 200 pC. W trakcie próby wykonywanej napięciem tłumionym DAC przy
napięciu 1,3xUo zaobserwowano wnz o amplitudzie około 1000 pC w mufie znajdującej
się w odległości 1,5 km. Stwierdzono, że może to spowodować uszkodzenie kabla w
trakcie normalnej eksploatacji. Zalecono wymianę wadliwej mufy lub powtórzenie badań
po około sześciu miesiącach.
(a)
(c)
(b)
Rys. 8. Próba napięciem monitorowanym linii kablowej 110 kV XLPE o długości 4 km;
a) poziom wyładowań niezupełnych i miejsce ich występowania w funkcji długości linii,
uzyskane przy napięciu probierczym 1,4xUo przed próbą napięciem DAC; b) próba napięciem DAC
o wartości 1,4xUo; c) poziom wyładowań niezupełnych i obraz miejsca ich występowania
uzyskany w wyniku próby napięciem DAC
Przykład nr 3: Nowo zainstalowana linia kablowa o długości 4,5 km, napięciu

150 kV i izolacji XLPE poddana została działaniu napięcia DAC o wartości 1,7xUo
i częstotliwości 63 Hz. Zdecydowano się wykonać próbę napięciem monitorowanym.
Podczas podnoszenia napięcia od wartości 0,6xUo obserwowano bardzo dużą
intensywność wyładowań niezupełnych w mufie znajdującej się w odległości 2,5 km –
rysunek 9. W trakcie dalszego podnoszenia napięcia obserwowano ciągły wzrost
intensywności wnz a przy napięciu 1xUo wystąpiło przebicie. Z uwagi na fakt, że moc
źródła napięcia tłumionego DAC jest stosunkowo mała, uszkodzenia w miejscu przebicia
nie były zbyt wielkie. Efektem przeprowadzonych badań było zlokalizowanie wadliwej
mufy i jej wymiana.
(a)
0.6xUo 0.9xUo
(b)
0.73xUo 1.0xUo
Rys. 9. Próba napięciem monitorowanym linii kablowej XLPE o napięciu 150 kV i długości 4,5 km;
a) poziom wyładowań niezupełnych w funkcji długości linii uzyskany przy napięciu DAC o wartości
1xUo; b) wykres amplitudowo-fazowy wyładowań niezupełnych uzyskany przy napięciach 0,6xUo,
0,73xUo, 0,9xUo oraz 1xUo gdy doszło do przebicia
3 / 10 NOWOCZESNE METODY WYKONYWANIA PRÓB NAPIĘCIOWYCH I DIAGNOZOWANIA STANU LINII ...

6. WNIOSKI
Na podstawie opisanych w artykule badań można stwierdzić, ze:

1. Zgodnie z najnowszymi doniesieniami, próby napięciem monitorowanym są coraz
powszechniej stosowane do badania kabli elektroenergetycznych wysokiego
napięcia. Badanie wyładowań niezupełnych pomaga w wykrywaniu i lokalizowaniu
defektów występujących w izolacji kabli i osprzętu kablowego.
2. Badania napięciowe wykonywane tłumionym napięciem probierczym przemiennym
DAC mogą być stosowane jako alternatywne do prób wykonywanych tradycyjnym
napięciem przemiennym AC.
3. Próby napięciem DAC powodują mniejsze uszkodzenia izolacji w przypadku
wystąpienia przebicia elektrycznego, niż przy użyciu zwykłego napięcia
przemiennego AC. Metoda DAC jest także bardziej czuła i pozwala lepiej wykryć
obecność wnz oraz zlokalizować miejsce ich występowania.
LITERATURA
[1] Aucourt C., Boone W., Kalkner, W., Naybour R.D. Ombello, F., Recommendations
for a New After Laying Test Method for High Voltage Extruded Cable Systems,
CIGRE Paper No. 21-105, August, 1990.
[2] Seitz P.P., Quak B., Gulski E., Smit J.J., Cichecki P., de Vries P., Petzold F., Novel
Method for On-site Testing and Diagnosis of Transmission Cables up to 250kV,
Proceedings JiCable '07, 7th Intern. Conf. Insulated Power Cables, Versailles,
France, Paper 16, 2007
[3] Wester F.J., Gulski E., Smit J.J., Detection of PD at Different AC Voltage Stresses in
Power Cables, IEEE Electr. Insul. Mag., Vol. 23, No. 4, pp. 28-43, 2007
[4] Gulski E., Lemke E., Gamlin M., Gockenbach E., Hauschild W., Pultrum E.,
Experiences in partial discharge detection of distribution power cable systems,
CIGRE, Vol 208 Electra, pp. 34-43, 2003
[5] Gulski E., Cichecki P., Groot E.R.S, Smit J.J., de Vries F., Slangen J., Groot E.R.S.,
Pellis J., van Houwelingen D., Hermans T.J.W.H., Wegbrands B., Lamballais L.,
Conditon Assessment of Service Aged HV Power Cables, CIGRE, Paper D1-206,
2008
[6] Popma J., Pellis J., Diagnostics for high voltage cable systems, proceedings ERA
conference on HV plant life extension, Belgium, 23-24 November, 2000.
[7] Densley J., Ageing Mechanisms and Diagnostics for Power Cables – An Overview,
IEEE Electrical Insulation Magazine, Vol. 17 Nr. 1 pp. 14-21, Jan/Feb 2001
[8] Gulski E., Wester E.F.J., Wester P., Groot E.R.S., van Doeland J.W., Condition
assessment of high voltage power cables. Proceedings CIGRE 2004 Session, paper
D1-103.
[9] Gulski E., Smit J.J., Cichecki P., Seitz P.P., Quak B., de Vries F., Petzold F.,
Insulation Diagnosis of HV Power Cables, Proceedings Jicable'07, 7th International
Conference on Insulated Power Cables, France, Versailles, June 2007, paper 51.
[10] Gulski E., Cichecki P., Smit J.J., de Vries F., Bodega R., Hermans T., Seitz P.P.,
Dielectric loss diagnosis of service aged HV power cables, Proceedings of CIGRE
D1 Colloquium, Hungary Budapest, 2009
[11] Cichecki P., Jongen R.A., Gulski E., Smit J.J., (2008). Statistical approach in power
cables diagnostic data analysis. IEEE transactions on dielectrics and electrical
insulation, 15(6), 1559-1569
[12] Gulski E., Cichecki P., Wester F.J., Smit J.J., Bodega R., Hermans T.J.W.H., Seitz
P.P., Quak B., de Vries F., (2008). On-site testing and PD diagnosis of high voltage
power cables, IEEE transactions on dielectrics and electrical insulation
NOWOCZESNE METODY WYKONYWANIA PRÓB NAPIĘCIOWYCH I DIAGNOZOWANIA STANU LINII ... 3 / 11

[13] Gulski E., Cichecki P., Jiankang Z., Rong X., Jongen R., Seitz P.P., Porsche A.,
Huang L., Practical aspects of on-site testing and diagnosis of transmission power
cables in China, CMD2010
[14] CIGRE WG D1.33 Technical brochure on-site testing and PD measurements, (to be
published)
[15] Gulski E., Patterson R., Importance of On-site Testing and Diagnosis of Power
Cables, NETA PowerTest 2011 Conference, Washington DC, USA
[16] Rakowska A., Noske S., Siodła K., Partial Discharge Measurements as a Data
Source Supporting Power Cable Network Management, Proceedings International
Conference CIRED 2009, Prague, Czech Republic, 8-11.06.2009, paper 492
[17] Rakowska A., Domke K., Grzybowski A., Nadolny Z., Siodła K., Wyznaczanie
temperatury żyły roboczej kabla elektroenergetycznego wysokiego napięcia,
Przegląd Elektrotechniczny, 11/2010, s. 202-204
3 / 12 NOWOCZESNE METODY WYKONYWANIA PRÓB NAPIĘCIOWYCH I DIAGNOZOWANIA STANU LINII ...

Robert Dzięciołowski
PSE-Centrum SA
Bogdan Żmijewski
Społeczna Rada Narodowego Programu Redukcji Emisji
Krzysztof Żmijewski
Politechnika Warszawska
PRAWNO TECHNOLOGICZNE ASPEKTY SKABLOWANIA

PRZĘSŁA LINII 220 KV
UWARUNKOWANIA REALIZACYJNE LINII WYSOKICH NAPIĘĆ
W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM
Wstęp
Współczesne miasta mają wyraźną tendencję do „rozpływania się” w obszarach

submetropolitalnych. Budowane jest coraz więcej osiedli „leśnych”, „parkowych”,
„zielonych” itp. w poszukiwaniu ciszy, spokoju i zieleni. Podobnie na obrzeża miast
emigrują szerokoprzestrzenne centra handlowe – tu powody są zupełnie inne, decyduje
koszt terenu, jego dostępność komunikacyjna i wartość podatku od nieruchomości.
Z drugiej strony rozwój gospodarki, a także wymagania pakietu klimatycznego,
powodują konieczność głębokiej modernizacji sektora elektroenergetycznego. Obejmuje
ona budowę nowych źródeł, substytucję starych, rozwój rozproszonej energetyki
odnawialnej i skojarzonej, a przede wszystkim konieczność poprawy topologii nowych linii
przesyłowych i konieczność modernizacji starych. Mowa jest tu o niebanalnym zakresie
wysiłku inwestycyjnego przekraczającym 2000 km nowych linii NN.
Powyższe czynniki, o absolutnie obiektywnym charakterze, coraz częściej
prowadzą do przestrzennych kolizji pomiędzy zabudową a siecią. Technicznym
rozwiązaniem jest likwidacja kolizji poprzez skablowanie odpowiedniego odcinka linii co
dla napięcia 110 kV jest już w Polsce rozwiązaniem standardowym. Obecnie pojawiają się
przypadki kablowania linii 220 kV i 400 kV ale jedynie w obrębie stacji
elektroenergetycznych. Wzrasta nacisk właścicieli nieruchomości (inwestorów) na
skablowanie linii 220 i 400 kV w celu uwolnienia drogich terenów inwestycyjnych w
aglomeracjach miejskich. Rozwiązania takie na świecie są już znane (Berlin, Madryt), w
Polsce musimy dopracować się odpowiednich rozwiązań. Bez względu na trudności nie
uciekniemy przed konicznością kablowania linii najwyższych napięć. Pierwsze kablowanie
linii 220 kV jest aktualnie projektowane przez EP Poznań na Śląsku. Powstały analizy
dotyczące ułożenia kabla 220 kV na trasie między EC Siekierki w Warszawie a SE
Piaseczno
Wiemy od dawna, że potrzebne nam są nowe linie przesyłowe prądu i gazu oraz
nowe źródła energii. Mówimy od dawna potrzebie ich budowy, ale niewiele, albo prawie
nic nie zostało w okresie 20 lat transformacji wykonane poza modernizacjami, w tym
wymianą przewodów energetycznych na mocniejsze przewody o zwiększonej
obciążalności, co bywa że jest uznawane, z powodu ułomności przepisów, za samowolę
budowlaną (czynioną w skali kilkuset kilometrów linii). Żeby dyskutować jak temu
zaradzić tj. np.: o ustawach związanych z realizacją inwestycji strategicznych dla rozwoju
państwa trzeba zdiagnozować przyczyny tego stanu rzeczy.
PRAWNO TECHNOLOGICZNE ASPEKTY SKABLOWANIA PRZĘSŁA LINII 220 KV 4/1

Naszym zdaniem tkwią one głównie w systemie prawnym, a częściowo w

finansowym, w szczególności w ustawach: prawo energetyczne, o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym, gospodarce nieruchomościami, kodeksie
postępowania administracyjnego oraz w niewielkim zakresie w prawie budowlanym,
ustawie o drogach publicznych czy przepisach związanych z ochroną środowiska. Ustawy
nie gwarantują bezpieczeństwa energetycznego w nowym, rynkowym systemie
gospodarki, a jednocześnie ustawy te rozmontowały centralne planowanie i system
nakazowo rozdzielczy istniejący w poprzedniej epoce. Teraz każdy sobie rzepkę skrobie,
a energetyka została pozostawiona sama sobie, bez wsparcia planów centralnych i
przyjaznych przepisów prawnych z narzuconymi obowiązkami rozbudowy sieci.
Aktywność na poziomie gminy
Gmina nie myśli globalnie tylko lokalnie i trudno się temu dziwić. Burmistrz Gminy
sporządza, a Rada Gminy uchwala projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło,
energię elektryczną i gaz dla obszaru gminy więc działania te mają charakter lokalny.
Gmina z nikim tych założeń nie uzgadnia. Można do nich tylko składać uwagi. Gminy w
swoich planach uwzględniają jedynie budowę sieci średniego i niskiego napięcia
(ciśnienia) tj. nie uwzględniają linii wysokich napięć i ciśnień, które potrzebują
rezerwacji gruntów z uwagi na strefy oddziaływania tych linii powodujące
ograniczenia w zabudowie, co skutkuje obniżeniem wartości gruntów
i roszczeniami odszkodowawczymi, ale do gminy, a nie do przedsiębiorstw, bo tak
mówi ustawa Nie należy się więc dziwić polityce gminy. Ustawowo zapisany
obowiązek współpracy przedsiębiorstw energetycznych z gminami jest zbiorem zapisów
intencyjnych, które tworzą fikcję planistyczną. Fikcyjnym jest też udział w planowaniu
energetycznym samorządu województwa. Samorząd ten jedynie opiniuje założenia do
planu zaopatrzenia gminy w ciepło, energię elektryczną i gaz w zakresie koordynacji
lokalnej – (międzygminnej) i w zakresie polityki energetycznej państwa (art. 19 ust. 5
ustawy prawo energetyczne). Ewentualna negatywna opinia nie jest dla gminy wiążąca!
Gminy mają dużą ustawową swobodę w kształtowaniu przestrzeni. W miejscowych
planach zagospodarowania gmin nie ma więc często rezerwacji terenów dla nowych sieci
wysokich ciśnień i napięć oraz źródeł i innych ponad lokalnych celów publicznych. Nie ma
ich w planach miejscowych, bo nie ma ich w gminnych studiach uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania. Nie ma tych rezerw w planach zagospodarowania
przestrzennego regionów czyli województw samorządowych z którymi studia i
plany gminne winny być spójne, bo nie funkcjonuje system rezerwacji ich przez
rząd na poziomie krajowym mimo uchwalonej przez Radę Ministrów koncepcji
rozwoju kraju, gdyż nie została stworzona lista zadań rządowych i regionalnych. W
wyniku braku uchwalenia zadań rządowych plany regionalne zawierają tylko zalecenia
(nie są ustaleniem/nakazem) np: Plan Zagospodarowania Województwa Mazowieckiego.
W planowaniu przestrzennym panuje zasada „Wolnoć Tomku w swoim domku”.
Teoretycznie prawo przewiduje system przymusu wprowadzenia do gminnych
planów miejscowych, zadań i programów rządowych i regionalnych celów publicznych.
System ten jednak jest nieskuteczny, bo jest wewnętrznie niespójny. Po pierwsze nie ma
systemu przymusu wprowadzania zadań rządowych np. wynikających z Krajowej
Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do istniejących planów
zagospodarowania województw celem ich zmiany. Po drugie, mimo iż prawo pozwala
sporządzić Wojewodzie plan miejscowy w zastępstwie tej gminy, która jest niechętna do
zmiany planu celem wprowadzenia inwestycji objętej zadaniem rządowym lub
regionalnym, to zapomniano w ustawie udzielić Wojewodzie prawa do zmiany Studium
gminnego. To powoduje, że gdy Wojewoda ustanowi za gminę plan miejscowy to gmina a
także obywatel (mający interes prawny) może go zaskarżyć i doprowadzić do jego
4/2 PRAWNO TECHNOLOGICZNE ASPEKTY SKABLOWANIA PRZĘSŁA LINII 220 KV

uchylenia z uwagi na jego niezgodność ze Studium, która jest ustawowo wymagana. A

Studium może zmienić tylko gmina.
Warto zwrócić uwagę, że ani plan zagospodarowania województwa ani Studium
gminy ani miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego nie muszą być uzgodnione
z Prezesem URE, choć plany i studia muszą być uzgadniane z Prezesem Urzędu
Telekomunikacji. Nie muszą też być uzgadniane z przedsiębiorstwami energetycznymi od
przesyłu ani z krajowym Operatorem Systemu Przesyłowego. Niektórzy burmistrzowie
występują do operatorów o opinie do planów dotyczących przebiegu sieci, ale głównie po
to by uzyskać dane dotyczące dopuszczalnej linii zabudowy od sieci istniejących z uwagi
na ich oddziaływanie by plan był zgodny z prawem. Informacja ta jest też podstawą
występowania obywateli o odszkodowania z tego tytułu. W ten sposób gmina próbuje
uniknąć odpowiedzialności za polityczne skutki planu. Czasem odpowiedzialne gminy
wprowadzają do planów miejscowych rezerwy pod krajowe cele publiczne. Często jednak
w wyniku radosnej twórczości radnych, zgoda na realizację w tych planach linii
najwyższych napięć 110, 220 kV, a nawet 400 kV jest uwarunkowana ich skablowaniem
celem zmniejszenia oddziaływania linii, ale jednocześnie generuje to gigantyczne koszty
inwestycji co czyni je nierealnymi. W Polsce jeszcze nikt nie skablował linii 400 kV,
a analizowana jest możliwość pierwszego w Polsce skablowania linii 220 kV na odcinku
tylko kilkuset metrów (jednego przęsła). Odrębną kwestią są błędne zapisy w planach
miejscowych, które poprzez brak używania języka prawnego i używanie sformułowań
potocznych choć sugerują możliwość realizacji nowych linii, to praktycznie ją
uniemożliwiają. Powszechnie stosowane jest ustalenie brzmiące:
- „dopuszcza się przebudowę lub modernizację linii np. 110 kV na 220 kV lub wielo-
torową / wielo-napięciową w tym 400 kV”. Jest to cytat z konkretnego dokumentu.
Po pierwsze pojęcie modernizacja w Prawie Budowlanym nie występuje. Po drugie wg
sądów wymiana linii na inne napięcie lub celem zwiększenia przesyłu jest budową, a nie
przebudową.
Są przypadki stwierdzania przez Sądy nieważności w całości lub w części
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gminy z powodu ustalenia w
nich np. planowanych linii wysokich napięć, bo ustalenie tych linii w planach miejscowych
nie posiada podstawy prawnej, jeśli nie ma ich w katalogu zadań rządowych lub
samorządowych, a co najmniej w planach rozwoju przedsiębiorstwa. Tak padł tzw.
pierścień południowy w Warszawie. Są przypadki, że gminy zmieniają plany likwidując
rezerwy terenowe pod od dawna planowane linie, lub wprowadzają ustalenia de facto
likwidujące istniejące stacje RPZ, a nawet duże elektrociepłownie bez uzgodnienia tego z
właścicielem oraz z Prezesem URE i mimo ich protestów i mimo protestu vice Premiera
(Ministra Gospodarki) i nie zapewniając źródła rezerwowego - vide działający zakład
Energetyka Ursus Sp. z o. o. w Warszawie zaopatrujący znaczną część dzielnicy Ursus.
Tam gdzie nie ma planów miejscowych teoretycznie można realizować linie
elektroenergetyczne w trybie decyzji o lokalizacji celu publicznego, bo budowa tych linii
jest celem publicznym, ale nie można uzyskać takich decyzji na terenach leśnych. Co
komplikuje i odracza inwestycję.
Są też wyroki sądów, które stwierdzają, że wykup gruntów pod sieci i szereg
innych celów publicznych nie jest celem publicznym, bo jedynie wykup gruntów pod drogi
publiczne jest celem publicznym, co wynika z literalnej treści Art. 6 ustawy o gospodarce
nieruchomościami.
Są też wyroki sądów i NSA, które stwierdzają, że droga staje się publiczną
dopiero po zaliczeniu jej do dróg publicznych, a to następuje po jej wybudowaniu co
oznacza, że według sądów SPEC ustawa drogowa może służyć jedynie do rozbudowy
istniejących dróg publicznych, a nie do budowy nowych . Żyjemy więc w oparach
absurdów wydobywających się z prawnego bagna.

Problemy realizacji skablowania odcinka kolizyjnego z planowaną zabudową
Na poziomie lokalnym problemy o charakterze prawno-administracyjnym

przenikają się z problemami technicznymi. Na pierwszy rzut oka rozwiązanie
technologiczne jest proste: należy zamienić (bądź dobudować lub adaptować) dwa słupy
linii 220 kV na słupy krańcowe kablowe tzn. z zamontowanymi głowicami kablowymi a
odcinek pomiędzy słupami skablować w przypadku gdy podniesienie linii nad budynkiem
nie może być brane pod uwagę. Np. jeśli rozbudowywana inwestycja to obiekt
użyteczności publicznej), która nie może być zlokalizowana pod czynną linią NN.
Rozważać można prowadzenie kabli w tunelu rewizyjnym, w przepuście wypełnionym
bentonitem lub bezpośrednio w gruncie z lokalną jego wymianą na bentonit. Odcinek
kablowy można prowadzić w osi linii pod budynkiem lub wokół budynku. Nie każda
kombinacja wyżej wymienionych rozwiązań ma sens techniczny lub ekonomiczny.
Tabela 1. Możliwe realizacje przejścia

w przepuście z w gruncie z
przejście w tunelu rewizyjnym
bentonitem bentonitem
trasa
w osi (w tym pod możliwe
możliwe niedopuszczalne
budynkiem) warunkowo
możliwe
wokół budynku niezalecane możliwe
warunkowo
Rozwiązanie niezalecane jest możliwe techniczne, ale wymaga wysokich

kosztów i poświęcenia odpowiednio większej rezerwy terenu co ogranicza wielkość
inwestycji podstawowej oraz stanowi problem kolizji z innymi sieciami. Niedopuszczalność
rozwiązania wynika z poważnego utrudnienia napraw w przypadku ewentualnej awarii
kabla. Rozwiązania możliwe warunkowo wymagają systemu nadzorowania kabli w czasie
rzeczywistym oraz posiadania w zapasie odcinka kabla i dwóch muf potrzebnych w
przypadku konieczności natychmiastowej wymiany – aby uniknąć oczekiwania na
produkcję i dojrzewanie kabla.
Uwagi i problemy związane z kablowaniem linii 220 kV omówione zostaną na
konkretnym przykładzie dwutorowej linii 220 kV, w przęśle 6-7 gdzie słup nr 6 jest słupem
kratowym M52 P+5 a słup nr 7 jest słupem rurowym odporowo-narożnym RO/39,k5.
Założenia wstępne:
1. Kablowanie na wniosek właściciela nieruchomości i na jego koszt
2. Właściciel linii zaplanował w 2012 r. wymianę przewodów fazowych na przewody o
zwiększonej obciążalności
3. Kablowanie powinno się odbyć zgodnie z obowiązującym prawem, normami,
wymaganiami właściciela linii .
Profil podłużny linii i trasa linii w przęsłach 5-7 pokazano na rysunkach
Problemy techniczne, które należy rozważyć to:
• brak możliwości budowy słupów krańcowych kablowych w przęśle 5-6 (znaczne
zawężenie terenu inwestycyjnego i brak możliwości rozbudowy istniejących obiektów,
co jest głównym celem Inwestora)
• możliwość adaptacji słupa rurowego na słup krańcowy kablowy (należałoby
sprawdzić nośność fundamentów w związku ze wzrostem obciążenia o konstrukcję
pod głowice kablowe, ciężar głowic i kabli – szacunkowo ok. 12 ton), sprawdzić
możliwość montażu konstrukcji pod głowice kablowe na słupie (jest wstępna
pozytywna opinia producenta), sprawdzić możliwości zlokalizowania fundamentów
kotwiących wraz z linami odciągowymi.

Rysunek 1. Alternatywne przebiegi trasy
Ze względów na trudność w lokalizacji i znaczne ograniczenie terenu

inwestycyjnego rozwiązanie z kotwieniem słupa może być nieakceptowane przez
Inwestora
• alternatywnym rozwiązaniem jest pozostawienie istniejących przewodów jako
odciągów. Wymagałoby to montażu izolacji w przewodach fazowych obu torów
prądowych i uniemożliwiłoby uzyskanie III stopnia obostrzenia. Odległość
zamontowanych łańcuchów izolatorów od słupa przelotowego nr 6 musi być na tyle
duża, by w przypadku zerwania się przewodu za izolatorem nie spowodował on
uszkodzenia (złamania) słupa przelotowego. Szacuje się tę odległość na ok. 50-60 m,
co wraz z odległością skrzyżowaniową do przewodów pozostających pod napięciem
sprawi, że wejdziemy w strefę budynku przewidzianego przez Inwestora do
rozbudowy w kierunku linii. Ponadto odległość doziemna przewodów schodzących do
głowic kablowych zmniejszyłaby się znacznie powodując wzrost natężenia pola
elektrycznego co zmusiłoby w przypadku przekroczenia 10kV/m do wygrodzenia
znacznego terenu jako miejsca ruchu elektrycznego niedostępnego dla ludzi. Istnieje
zapewne możliwość zlokalizowania bramki kablowej w pobliżu słupa nr 6 w przęśle 6-
7 lecz powyższe rozważania stawiają pod znakiem zapytania zasadność tego
rozwiązania ze względu na ograniczenie terenu inwestycyjnego. Możliwe jest również
zlokalizowanie izolatorów i bramki w przęśle 5-6 ale związane jest to z wykupem i
wygrodzeniem prywatnej nieruchomości, co przy cenach nieruchomości w tym rejonie
może spowodować nieopłacalność ekonomiczną przedsięwzięcia.
• inną możliwością wartą rozważenia jest adaptacja słupa nr 5 ML52 ON150+5 na słup
kablowy z pozostawieniem istniejących przewodów jako odciągów. Rozpięcie
mostków na słupach 5 i 7 spowodowałoby, że przewody nad planowanym budynkiem
pozostawałyby trwale bez napięcia. Jeśli analiza fundamentów i konstrukcji słupa
wskazałaby , że istnieje taka możliwość to byłoby to rozwiązanie najprostsze do
realizacji. Mankamentem tego rozwiązania jest to, że wychodzimy poza teren
należący do Inwestora i, wchodzimy w tereny zabudowy mieszkaniowej (Spółdzielnia

Mieszkaniowa i jej tereny rekreacyjne) oraz dwukrotnie wydłużamy zakres

kablowania.
Inne rodzące się pytania związane z kablowaniem linii 220 kV to:
Czy prowadzić kabel po trasie linii? Czy próbować omijać istniejące i planowane
zabudowania? Jakie standardy bezpieczeństwa należy spełnić prowadząc kabel 220 kV
pod budynkiem? Jak parametry odcinka skablowanego wpłyną na lokalizatory zwarć? W
których miejscach należy uziemiać żyłę powrotną? Czy dla zapewnienia zwiększonej
obciążalności linii zastosować jeden kabel na fazę, czy dwa cieńsze połączone
równolegle? Czy prowadzić kable w układzie trójkątnym, czy płaskim , w gruncie,
bentonicie, przepustach bądź kanałach kablowych, z przewietrzaniem grawitacyjnym czy
wymuszonym? Problemów i pytań będzie zapewne więcej. Odpowiedzi na nie może
udzielić jedynie specjalistyczne biuro projektów, ale czy można znaleźć takie w kraju w
którym skablowano już kawałek istniejącej linii 220 kV. Stąd wszelkie decyzje i projekty
obarczone będą znacznym prawdopodobieństwem błędu.
Rozpoczynamy etap projektowania. Brak standardów kablowania linii 220 kV,
jeszcze nie opracowanych przez PSE Operator, znacząco utrudnia wydanie warunków
tego skablowania .Załóżmy jednak, że przebrnęliśmy przez wszystkie problemy
techniczne i dysponujemy projektem wykonawczym. Następuje faza przygotowania
inwestycji. Należy zgromadzić zgody wszystkich właścicieli nieruchomości (prawo do
dysponowania nieruchomościami na cele budowlane). Miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego na szczęście dopuszcza przebudowę linii przez skablowanie, gorzej już z
interpretacją Urzędów, czy dostawienie słupów kablowych, bramek kablowych, wyjście z
trasą kabla poza trasę linii napowietrznej mieszczą się w tej definicji. W przypadku braku
MPZP należałoby wystąpić o lokalizację celu publicznego i zadbać o ewentualną zmianę
studium w tym zakresie by przyszły plan nie niweczył tej decyzji. Omawiana inwestycja na
pewno wymaga pozwolenia na budowę. Od uznania Urzędu będzie zależeć, czy pociąga
to za sobą konieczność uzyskania decyzji środowiskowej. Od uznania Urzędu zależy też,
czy zażąda wykonania operatu wpływu na środowisko. Przepisy unijne mówią jedynie o
konstrukcjach (słupach), które mogą znacząco wpływać na środowisko. Nasze
Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska mogą sprawdzać wiele innych elementów
np. wpływ pola elektromagnetycznego, wpływ ilości oddawanego do gleby ciepła, w
przypadku kanałów ich wpływ na lokalne stosunki wodne, systemy melioracyjne, zmiany
struktury gleby itp. Może to oddalić w czasie inwestycję.
Bez względu na wybrany sposób kablowania linii i w trakcie realizacji natkniemy
się na pewno na problem wyłączenia obu torów linii 220 kV zasilających stację
elektroenergetyczną. Jest to jedyne zasilanie tej stacji na napięciu 220 kV. Stąd
wyłączenie SE „na ciemno” jest na dłuższy okres czasu niemożliwe a ponadto związane
ze znacznymi kosztami odszkodowań dla Operatora Systemu Dystrybucyjnego. Skrócenie
tych wyłączeń możliwe jest przy zastosowaniu linii tymczasowych napowietrznych.
Jednak ze względu na to, że linie tymczasowe są traktowane przez prawo jak obiekty
stałe pozostaje do przejścia cała droga formalnoprawna wskazana powyżej.
Zastosowanie linii tymczasowej
Linia tymczasowa ma istotny wpływ na poprawę bezpieczeństwa pracy KSE.

Zastosowanie linii tymczasowej w trakcie realizacji inwestycji może ograniczyć ryzyko
wystąpienia awarii systemowej, związanej z przerwami w zasilaniu odbiorców. Przy
pojedynczych wyłączeniach awaryjnych lub planowanych, wykorzystanie linii tymczasowej
przywraca stan pracy systemu elektroenergetycznego spełniający kryterium
niezawodności n-1. Zastosowanie linii tymczasowej może ułatwić planowanie wyłączeń
eksploatacyjnych, a także wyłączeń wynikających z prowadzonego procesu
inwestycyjnego. Zastosowanie linii tymczasowej w przypadkach długotrwałych wyłączeń

awaryjnych i planowanych ma wpływ na terminową realizację planów inwestycyjnych

(modernizacja i rozwój sieci przesyłowej), poprawiających bezpieczeństwo pracy KSE.
Tymczasowe linie elektroenergetyczne są to linie wybudowane na słupach
złożonych z elementów segmentowych, osprzętu, przewodów i izolacji. Posadowione są
na płytach fundamentowych nie związanych trwale z gruntem. Odpowiednią stateczność
słupów zapewniają odciągi, wykonane z lin stalowych zakotwionych w ziemi za pomocą
różnego rodzaju kotew w zależności od gęstości gruntu. Zasadniczo zestaw dwóch
słupów powinien zastąpić jedno przęsło linii tradycyjnej Budowa jednego słupa zajmuje
ok. 4 godzin dla zespołu 10 ludzi. Jednym ze sposobów realizacji prac z wykorzystaniem
linii tymczasowych jest jej budowa obok linii istniejącej i przepięcie przewodów, przez co
uzyskuje się element nazywany „bypass”. Na końcach sekcji odciągowej w pobliżu słupów
odporowych bądź odporowo-narożnych stawia się dodatkowe słupy w celu zwiększenia
bezpieczeństwa.
Rysunek 2. Widok toru przełożonego na linię tymczasową.
Sposób ułożenia kabla
Przy skablowaniu przęsła należy wziąć pod uwagę sposób ułożenia kabla.
Stosuje się dwa rozwiązania, które wpływają korzystnie lub niekorzystnie na sam kabel
jak również na środowisko:
- ułożenie w układzie płaskim
Ten sposób ułożenia wymusza zajecie szerszego pasa ziemi. Zajecie szerokiego
pasa jest podyktowane ograniczeniem pola magnetycznego generowanego przez
kabel oraz ograniczeniem skutków cieplnego oddziaływania na siebie
poszczególnych faz linii. Wadą tego sposobu ułożenia jest jego głębsze ułożenie w
stosunku do poziomu gruntu.
- ułożenie w układzie trójkątnym
Sposób ten ogranicza generowanie pól magnetycznych pochodzących od kabla, ale
wpływa niekorzystnie na wzajemne oddziaływanie temperaturowe oraz wprowadza
odgraniczenia w przesyle mocy. W układzie trójkątnym kable można układać płycej w
stosunku do poziomu gruntu ze względu na wielkość pola magnetycznego
pochodzącego od kabla.

Kable 220 kV wyposażone są w żyłę powrotna stanowiąca ekran, który ogranicza

do minimum emisje pola elektrycznego z kabla. Żyła powrotna nie stanowi natomiast
żadnego ograniczenia dla emisji pól magnetycznych, co biorąc pod uwagę stosunkowo
małe odległości zakopanych kabli od powierzchni ziemi, może stanowić znaczne
zagrożenie. Wartość natężenia pola magnetycznego w niektórych przypadkach może
powodować przekroczenia wartości dopuszczalnych określonych w obowiązujących w
Polsce przepisach i normach. Kable ułożone w ziemi, służące do przesyłu dużych
wartości mocy powodują grzanie się gruntu jak również oddziałują na siebie wzajemnie.
Proponowane rodzaje kabla
Do zadania skablowania przęsła linii dwutorowej 220 kV firma Telefonika

zaproponowała 3 typy kabli:
- o przekroju 2000 mm2 typu XRUHKXS 1x2000RM/95 127/220(245) kV – 1 kabel na fazę
- o przekroju 1000 mm2 typu XRUHKXS 1x1000RM/95 127/220(245) kV – 2 kable na fazę
- o przekroju 800 mm2 typu XRUHKXS 1x800RM/95 127/220(245) kV – 2 kable na fazę
Na podstawie danych katalogowych największą obciążalność osiąga się przy
ułożeniu kabla w układzie płaskim. Przy uziemieniu jednostronnym i uziemieniu poprzez
przeplatanie żył powrotnych kabli uzyskuje się obciążalność na poziomie 1717 A (
obciążalność dla kabla 2000 mm2). Ułożenie w układzie trójkątnym zmniejsza
obciążalność kabla. Oferta TELEFONIKI to około 6,15 mln zł, w przypadku 2 kabli na fazę
koszty te wynoszą 7,8 mln zł i 7,1 mln zł
Firma Lewant przedstawiła ofertę kabla fińskiego firmy PRYSMIAN:
- o przekroju 2000 mm2 – obciążalność do 1860 A Cena za 1 tor ok. 507 000 € =>
2x507000*4,35 zł/€ = ok. 4,40 mln zł
- o przekroju 2500 mm2 – obciążalność do 2050 A Cena za 1 tor ok. 555 000 € =>
2x55500*4,35 zł/€ = 4,83 mln zł
Oferta firmy Lewant wydaje się bardziej atrakcyjna cenowo.
Ponadlokalne cele publiczne
Podobne problemy prawno-administracyjne dotyczą również innych ponad

lokalnych celów publicznych w tym dróg. Należy więc odpowiedzieć na pytanie dlaczego
nie ma zdefiniowanych zadań i programów rządowych oraz regionalnych. Nie ma ich
dlatego, że wiążą się z tym środki finansowe zabezpieczone w budżecie nie tylko na ich
realizację ale i na skutki związane z ich realizacją tj. np. odszkodowania za rezerwy
terenowe. Nie ma tych środków w szczególności rząd, bo rząd nie jest od budowania linii
energetycznych, rurociągów przesyłowych czy elektrowni itp. Nie ma ich samorząd
regionalny no i oczywiście gminy. Od tego są koncesjonowane przedsiębiorstwa. One
mają środki. To one sprzedają usługę przesyłu (lub energię) i mogą te koszty uwzględnić
w taryfie za zgodą URE.
Warto pamiętać, że budowa elektrowni nawet jądrowej czy elektrociepłowni lub
elektrowni wiatrowej nie jest inwestycją celu publicznego, zatem nie znajduje
odzwierciedlenia w planach miejscowych. Wbrew planom (i w przypadku braku planów!)
lokalizować takich inwestycji nie można. Przedsiębiorstwa realizujące inwestycje
strategiczne dla rozwoju państwa jak wykazano powyżej nie mają wpływu na kształt
planów miejscowych i głównie to trzeba zmienić.
Trzeba zmienić szereg przepisów by wesprzeć systemowo realizację celów
publicznych strategicznych dla rozwoju państwa w zakresie infrastruktury szczególnie tej

związanej z bezpieczeństwem energetycznym i redukcją emisji. Problem dotyczy całego

procesu inwestycyjnego.
Problem dotyczy też bezpieczeństwa tego procesu również w kontekście kontroli
nad przedsiębiorstwem realizującym zadanie publiczne by nie było takich sytuacji jak z
autostradami czy stadionami, że ktoś się wycofuje i zostawia rozgrzebaną robotę. Dziś
prawo zezwala wyłączyć elektrownię czy elektrociepłownię i poza ewentualnymi karami
umownymi od dystrybutorów prądu jedyną karą jest mandat 50 tys. zł od URE. Żadna
ustawa nie przewiduje egzekucji przymusu dostawy prądu, zarządu komisarycznego czy
nacjonalizacji nawet w stanach nadzwyczajnych państwa.
Nie można wskazywać w planach miejscowych miejsc lokalizacji odnawialnych
źródeł energii o mocy powyżej 100 kW jeśli Studium nie przewiduje ich rozmieszczenia -
art. 10 ust. 2a ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. To totalna
blokada budowy odnawialnych źródeł energii. Dla innych źródeł energii takiego przepisu
nie ma i jak tu tworzyć gospodarkę niskoemisyjną. Mamy diagnozę choroby. Wiemy też
jak ją leczyć.
Już w koncepcji polityki zagospodarowania przestrzennego kraju, przyjętej przez
Radę Ministrów w październiku 1999 r., a przez Sejm RP 17.11.2000 r., obwieszczonej
26.07.2001 (drukowanie trwało zatem 2 lata), stwierdzono, że: „programy zawierające
zadania rządowe służące realizacji celów publicznych praktycznie nie funkcjonują” – choć
ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 r. (funkcjonująca do 2003r) to
przewidywała.
Obecnie programy rządowe zastąpiono załącznikiem nr 6 do corocznej ustawy
budżetowej dotyczącym inwestycji wieloletnich, ale nie jest to dokument nakazujący
wprowadzanie tych zadań do planów miejscowych szczególnie, że realizację tych
inwestycji sprowadzono na poziom samorządów województwa, a szczególnie powiatów,
które w ogóle w planowaniu przestrzennym nie funkcjonują podmiotowo. Ponadto Rada
Ministrów stwierdziła, że przedstawiony system potrzebuje modernizacji w postaci zmiany
ustawy o gospodarce przestrzennej szczególnie, że dotychczasowe plany miejscowe
uchwalone przed 1994 r. tj. na podstawie ustawy z 1981 r. straciły ważność z upływem
2003 r., a wraz z nimi rezerwy terenowe pod inwestycje z epoki centralnego planowania.
Mimo, że uchwalono w 2003r nową ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym to jest ona gorsza od poprzedniej, bo najeżona gigantyczną ilością
błędów, czyli „stanęliśmy nad przepaścią, ale od tamtego czasu wykonaliśmy ogromny
krok naprzód”.
Na dzień dzisiejszy potrzebny jest głęboki przegląd obowiązującego
ustawodawstwa pod kątem likwidacji barier w planowaniu i realizacji inwestycji
strategicznych dla rozwoju kraju. Przegląd robiło podobno od dawna Ministerstwo
Gospodarki, ale z niewielkim skutkiem. Należy więc Ministerstwu pomóc. „Wszystkie ręce
na pokład – statek jeszcze nie utonął, choć wody nabiera”.
Analiza stanu na poziomie kraju
Trzeba stwierdzić, że Minister Gospodarki nie posiada narzędzi współdziałania

z Wojewodami i Samorządami Terytorialnymi w sprawach planowania i realizacji
systemów zaopatrzenia w paliwo i energię, a mimo to obciąża się go odpowiedzialnością
ustawową za bezpieczeństwo energetyczne państwa.
Przegląd prawny tej sytuacji jest następujący. Ustawowym obowiązkiem rządu jest
opracować i ogłosić raz na 4 lata politykę energetyczną w tym program działań
wykonawczych zawierający instrumenty realizacji polityki energetycznej (art. 15, 15a
ustawy prawo energetyczne – to nowy przepis). Minister Gospodarki winien opracować co
4 lata do 30.06 i ogłosić do 31.07. sprawozdania branżowe z monitorowania gospodarki
energetycznej, w tym informację o stanie infrastruktury technicznej, bezpieczeństwa

dostaw, planowanym zapotrzebowaniu, a w szczególności o istniejących i planowanych

mocach wytwórczych oraz systemach przesyłowych (art. 15 ust. 1÷7 ustawy prawo
energetyczne). Przedmiotowe sprawozdania winien przekazać do Komisji Europejskiej.
Niestety Minister Gospodarki nie może wykonać tego zadania, bo nie ma on obecnie
ustawowego dostępu do informacji mających być przedmiotem sprawozdania.
Jedyne co Minister Gospodarki może, to poprosić Prezesa PSE-Operator S.A (bo ta firma
należy w 100% do Skarbu Państwa, który wobec PSE-O reprezentuje ten Minister)
o przekazanie mu planu rozwoju PSE-Operator S.A i ewentualnie Ministra Skarbu
właściciela części akcji firm w sektorze energetycznym by ten poprosił Walne
Zgromadzenia, by te poprosiły Rady, Rady by poprosiły Zarządy przedmiotowych firm o
udostępnienie Planów Inwestycyjnych deklarując jednocześnie, że ich nie ujawni
(tajemnica przedsiębiorstwa).
Należy zauważyć, że mimo iż przedsiębiorstwa zajmujące się przesyłem lub
dystrybucją paliw gazowych i energii mają ustawowy obowiązek sporządzania planów
rozwoju dla obszarów swojego działania (na okresy nie krótsze niż 3 lata, - art. 16 ust. 1 i
2 ustawy prawo energetyczne), to nie mają obowiązku ich publikować i przekazywać do
Ministerstwa Gospodarki. Skutkiem tego nowa Narodowa Koncepcja Zagospodarowania
Przestrzennego została oparta na nieaktualnym planie rozwoju PSE-Operator z 2009 r. a
także całkowicie rozmija się z planami rozwojowymi przedsiębiorstw energetycznych,
które są znane ekspertom dzięki towarzyskim kontaktom. Przedsiębiorstwa ujawniają
ustawowo swoje plany rozwoju tylko Prezesowi URE i Burmistrzom Gmin (art. 16 ust. 6 i
art. 19 ust. 4 ustawy prawo energetyczne). Zaszczytu dostępu do w/w informacji nie ma
ani Premier, ani Minister ani Prezydent, który też za bezpieczeństwo Państwa w sensie
ogólnym odpowiada.
Mimo iż Przedsiębiorstwa Energetyczne ustawowo przekazują Prezesowi URE
sprawozdania z realizacji planów rozwoju, to Prezes URE ani programów rozwoju ani
sprawozdań z ich realizacji nie ma obowiązku, a nawet prawa nikomu ujawnić (art. 16.
ust. 7 ustawy prawo energetyczne). Ponadto są to tajemnice prywatnych przedsiębiorstw
podlegające ochronie prawnej na podstawie innych ustaw. Przedsiębiorstwa zajmujące
się wytwarzaniem energii mają ustawowy obowiązek ujawniania sporządzanych prognoz
dotyczących zdolności wytwarzania energii w tym budowy i modernizacji źródeł tylko
Prezesowi URE i operatorom systemów elektroenergetycznych (art. 16 ust. 11 ustawy
prawo energetyczne). Dane te też są tajne dla Ministra i objęte klauzulą informacji
niejawnych i prawnie chronionych w prawie energetycznym (art. 16 ust. 12 i 11), a
ponadto chroni je tajemnica przedsiębiorstwa. Każdy Regionalny Operator systemu
elektroenergetycznego wysokich, średnich i niskich napięć (sieci dystrybucyjnych) też
sporządza plan rozwoju w zakresie zaspokajania zapotrzebowania na okresy nie krótsze
niż 5 lat, a w zakresie bezpieczeństwa na lat 15 (art. 16 ust. 2a). Plany te są jego
własnością. Nikomu ich nie przekazuje do uzgodnienia, a tylko do wiadomości PSE-
Operator S.A. Nie jest też rozliczany z ich realizacji.
Plan rozwoju opracowany przez krajowego Operatora Systemu Przesyłowego
(elektroenergetycznego i gazowego) powinien uwzględniać plan rozwoju opracowany
przez regionalnych Operatorów Systemów Dystrybucyjnych (elektroenergetycznych i
gazowych) (art. 16 ust. 26 ustawy prawo energetyczne). Ze słowa „powinien” nic nie
wynika, bo wszelkie plany rozwoju nie są w istocie wiążące. To są jedynie projekcje.
Ktoś więc może wybudować elektrownię, ale jeśli nie będzie sieci odbierających
prąd energię elektryczną, które ktoś obiecywał to nikt mu nie wypłaci odszkodowania z
tego powodu (tzn. będzie przyłącze, ale sieć nie udźwignie obciążenia). Ktoś może
wybudować sieć do projektowanej elektrowni ale nie będzie nią co przesyłać, bo ktoś z
budowy elektrowni zrezygnował. Nikt więc rozsądny przy takim ryzyku nie stworzy
biznesplanu i nie podejmie działań. Umowy przyłączeniowe tego ryzyka nie zmniejszają.
Ich zakres, ściśle regulowany przepisami, powoduje, że nie są dostosowane do
gospodarki rynkowej. Brak zgody URE na wzrost taryfy oraz sposób jej kształtowania
4 / 10 PRAWNO TECHNOLOGICZNE ASPEKTY SKABLOWANIA PRZĘSŁA LINII 220 KV

przez URE z tytułu nowej inwestycji objętej przyjętym planem rozwoju dodatkowo jest
przyczynkiem braku nowych inwestycji .
Jednym z głównych problemów zapaści inwestycyjnej w energetyce jest brak
wpływu przedsiębiorstw na Studia gminne i miejscowe plany zagospodarowania
przestrzennego (mpzp) gmin oraz plany zagospodarowania przestrzennego województw
(plany regionalne). Ustawowo przedsiębiorstwa mają jedynie uwzględniać ustalenia mpzp
i Studiów gminnych w swoich programach rozwoju (art. 16 ust. 5 ustawy prawo
energetyczne). Ale skoro w Studiach gminnych i planach miejscowych nie ma, ustalonych
przez gminy, rezerw dla linii przesyłowych wysokich napięć i ciśnień oraz źródeł
wytwarzania energii to przedsiębiorstwa nie mogą realnie tworzyć programów rozwoju
budowy sieci w tych obszarach planistycznych jako sprzecznych z tymi planami
(Studiami). Koło absurdu się zamyka.
Literatura
[1] Koncepcja polityki przestrzennej zagospodarowania kraju obwieszczenie Prezesa
Rady Ministrów z 26.VII. 2001 Dz.U.2001 nr 26 poz. 432.
[2] Projekt koncepcji zagospodarowania kraju II 2011
[3] Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z 07.VII.1994r. Dz.U.1994 nr 89 poz.
415 z późn. zm.
[4] Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27.III.2003r. Dz.U.2003
nr 80 poz. 717
[5] Ustawa Prawo budowlane ustawa z 7.VII.1994r. tekst jednolity Dz.U.2006 nr 156
poz.1118 z późń. zm.
[6] Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16.III.2004r. Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880 z późn. zm.
[7] Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3.II.1995r Dz.U.1995r nr16 poz.78
[8] Ustawa o drogach publicznych z dnia 21.III.1985r tekst jednolity Dz.U.2007 nr 19
poz. 115 z późn. zm.
[9] Ustawa Prawo ochrony i środowiska z dnia 27.IV.2001r Dz.U.2001 nr 62 poz. 627
z późn. zm.
[10] Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko Dz.U.2008 nr 199 poz.1227 z późn. zm.
[11] Ustawa Prawo energetyczne z dnia 10.IV.1997r tekst jednolity Dz.U.2006 nr 89
poz. 625 z późn. zm.
[12] Ustawa o stanie wojennym raz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił
Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej
Polskiej Dz.U.2002 nr 156 poz. 1301
[13] Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej Dz.U.2002r. nr 62, poz. 558.
[14] Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym Dz.U.2002r nr 113, poz.
985 z późn. zm.
[15] Polskie Normy: PN-E-05100-1, PN-E-05115, P IV-E – 05 125:1976 (wycofana)
[16] Normy Stowarzyszenia Elektryków Polskich szczególnie SEP-E-004:2004
[17] A. Rakowska; Politechnika Poznańska Opracowanie dotyczące relacji między
sposobem ułożenia kabli, a ich temp. pracy i promieniowaniem
elektromagnetycznym, Poznań 2010
[18] M. Karwacki; Specyfikacja techniczna doboru kabli firmy Telefonika Kable Sp. z o.o. SKA
[19] P. Kołodziej, P. Paradowski; Specyfikacja techniczna doboru kabli firmy Prysmin –
(firma EKSA)
[20] M. Sarnacki, M. Wolski; Opinia firmy Kromiss-bis dotycząca możliwości adaptacji
słupa RO/39,k5 na linii 220kV na słup kablowy.
PRAWNO TECHNOLOGICZNE ASPEKTY SKABLOWANIA PRZĘSŁA LINII 220 KV 4 / 11

4 / 12 PRAWNO TECHNOLOGICZNE ASPEKTY SKABLOWANIA PRZĘSŁA LINII 220 KV

Benedykt Kubacki
BSiPE Energoprojekt – Poznań S.A.
KABLOWANIE ISTNIEJĄCYCH LINII NAPOWIETRZNYCH WN I NN

PROJEKT LINII KABLOWEJ 220 KV - STACJA (400 KV) / 220 KV /
110 KV ŚWIEBODZICE
Wstęp
Nowe linie kablowe 400 i 220 kV w dalszym ciągu są realizowane najczęściej jako
konieczność związana z brakiem terenu na budowę powiązania napowietrznego
(Elektrownia Pątnów – prezentacja tematu na konferencji „Kabel 2009”) lub usunięciem
kolizji istniejących linii napowietrznych z terenem, który ma być wykorzystany do nowego
zagospodarowania. Linie kablowe 110 kV, z uwagi na coraz częstszą budowę stacji
110/SN w centrach miast, dla zapewnienia zwiększonego zapotrzebowaniem mocy oraz
zapewnienia pewności zasilania, stały się praktycznie codziennością. Przykłady nowych
linii 110 kV na terenach miast były już wielokrotnie przedstawiane na poprzednich
konferencjach „Kabel”. Jednak i na tym poziomie napięcia również można podać
przykłady likwidacji linii 110 kV lub ich fragmentów, dla uwolnienie terenu dla nowych
inwestycji. Przykładem może być linia 110 kV Pogodno – Wawrzyńca w Poznaniu, która
już po raz trzeci jest „skracana” o kolejne odcinki kablowe 110 kV.
Tematem niniejszego referatu jest skablowanie istniejącej linii 220 kV, na odcinku
podejścia do stacji 220/110 kV Świebodzice. Stacja ta będzie rozbudowana o rozdzielnię
400 kV, a przez teren, który jest przewidziany na tą rozdzielnię przechodzi linia 220 kV
Ząbkowice Śląskie - Świebodzice.
Widok terenu stacji 220/110 kV Świebodzice
KABLOWANIE ISTNIEJĄCYCH LINII NAPOWIETRZNYCH WN I NN 5/1

Stan istniejący
Istniejąca stacja 220/110 kV stanowi bardzo ważny punkt zasilający region

Dolnego Śląska, węzeł pięciu linii 220 kV, wyprowadzeń wielu linii 110 kV. Decyzja o
wzmocnieniu systemu elektroenergetycznego przez budowę rozdzielni 400 kV,
powiązanie jej w pierwszym etapie z nową stacją 400/110 kV Wrocław, wymagała wielu
zmian na tym terenie.
Istniejącą sytuację stacji 220/110 kV wraz z wyprowadzeniami liniowymi i
lokalizacją terenu dla nowej rozdzielni 400 kV pokazano na rysunku poniżej.
Przed decyzją o skablowaniu odcinka linii 220 kV Ząbkowice Śląskie –

Świebodzice, od słupa nr 119 do bramki liniowej w polu nr 7 rozdzielni 220 kV,
opracowano szczegółową analizę, porównując wariant zmiany trasy tego odcinka linii w
rozwiązaniu napowietrznym z wariantem linii kablowej prowadzonej poza terenem
przeznaczonym dla nowej rozdzielni 400 kV. Wcześniej były przeprowadzona analiza
rozbudowy stacji Świebodzice o rozdzielnię 400 kV, z różnymi wariantami lokalizacji tej
rozdzielni i teren po wschodniej stronie stacji okazał się właściwym dla tego zadania,
jedynym mankamentem jest konieczność przebudowy istniejącej linii 220 kV
5/2 KABLOWANIE ISTNIEJĄCYCH LINII NAPOWIETRZNYCH WN I NN

Trasa linii kablowej 220 kV w rejonie stacji (400)/220/110 kV w Świebodzicach
Przebieg projektowanej linii kablowej 220 kV oraz fragment linii napowietrznej

220 kV Ząbkowice Śląskie – Świebodzice przedstawiono poniżej.
Początek trasy linii kablowej 220 kV stanowi nowy słup kratowy, pokazanym
poniżej, zlokalizowany w pobliżu istniejącego, demontowanego słupa nr 119 (w osi linii),
z konstrukcjami dodatkowymi dla wprowadzenia kabli 220 kV wraz z niezbędnym
osprzętem, głowicami kablowymi i ogranicznikami przepięć. Od nowego słupa nr 119,
kable 220 kV będą prowadzone wzdłuż ogrodzenia projektowanej rozdzielni 400 kV (po
stronie zewnętrznej). Po stronie północnej terenu przewidzianego na rozdzielnię 400 kV
trasa będzie przebiegała w pobliżu drogi krajowej nr 35, pomiędzy ogrodzeniem
planowanej rozdzielni 400 kV, a pasem drogowym. Z uwagi na ograniczenia terenowe,
zbliżenie do pasa drogi krajowej nr 35, odległość do ogrodzenia planowanej rozdzielni
400 kV jest 9 (zmienna. Istotny wpływ przy wyznaczeniu trasy linii kablowej 220 kV wzdłuż
północnego ogrodzenia rozdzielni 400 kV stanowią wymagania związane z układaniem
kabli 220 kV.
Linia kablowa zostanie wprowadzona na pole liniowe nr 7, wykorzystywane
obecnie przez istniejącą linię napowietrzna 220 kV Ząbkowice Śląskie. Zostanie ono
wyposażone w elementy konstrukcyjne dla montażu głowic kablowych i ograniczników
przepięć.
Trasę linii kablowej 220 kV oraz stanowisko słupa kablowego zlokalizowano na
terenie przewidzianym do wykupu w ramach budowy rozdzielni 400 kV oraz na terenie
należącym do spółki energetycznej.(teren przed stacją istniejącą)

Schemat linii kablowej
Słup krańcowy linii 220 kV z wprowadzeniem kabli

Charakterystyka techniczna linii kablowej 220 kV
Zastosowano kable z izolacją z polietylenu usieciowanego (XLPE), z zaporą

przeciwwilgociową promieniową, uszczelnione wzdłużnie.
Linia kablowa 220 kV

• relacja linii: słup nr 119 linii Ząbkowice Śląskie – Świebodzice – bramka liniowa w polu nr 7
• długość linii: 857 m (bez odcinka na konstrukcjach), łączna długość 897 m
• typ kabla: 3 kable jednożyłowe typu HXCHBMK 1x 1400/120 mm2 220 kV,
prod.PRYSMIAN Cables & SYSTEMS Oy - Finland
• żyła powrotna: ekran Cu 120 mm2 + folia Al. 69 mm2
• maksymalny prąd kabla w normalnym trybie pracy (temperatura żyły + 900 C) – 1390 A
• maksymalny prąd kabla w awaryjnym trybie pracy (temperatura żyły + 1050 C, 2h) – 1960 A
• maksymalny prąd kabla w awaryjnym trybie pracy (temperatura żyły + 1050 C, 8h) – 1720 A
• maksymalna siła uciągu: 98 kN
• minimalny promień gięcia: 2,28 m – podczas ciągnięcia, 1,60 m – przy końcowej instalacji
• głębokość ułożenia w ziemi: 1,20 m
• waga kabla: 21,2 kg/m
Przekrój żyły kabla został dobrany dla przeniesienia dopuszczalnego obciążenia
przewodów AFL-8 525 mm2, jakie są zawieszone w istniejącej linii napowietrznej, przy
temperaturze + 600 C i krótkotrwałych przeciążeniach do 20%.
Żyły powrotne kabla zostały dobrane na podstawie danych zwarciowych
uwzględniających wzrost mocy zwarciowej z tytułu transformacji 400/220 kV. Żyły zostaną
jednostronnie uziemione, bezpośrednio po stronie słupa kablowego i przez ograniczniki
przepięć po stronie głowic, w rozdzielni 220 kV.
Konstrukcja kabla HXCHBMK 1 x 1400 mm/120 230 kV

nominalna łączna
grubość średnica
mm mm
d = 45,8 mm
1. żyła miedziana 45,8
2. ekran półprzewodzący 2,0 50,7
3. izolacja - XLPE wysokiej czystości 22,0 94,7
4. ekran – kolimer półprzewodzący 1,0 97,1
5. uszczelnienie -taśma półprzewodząca 0,4 98,0
6. ekran – taśma i druty miedziane 2,0 102,0
7. warstwa separacyjna –taśma 1,2 104,4
8. uszczelnienie promieniowe – taśma aluminiowa 0,2 104,8
9. powłoka zewnętrzna - HDPE, czarna pokryta grafitem 4,6 114,0
d = 114,0 mm
Ułożenie kabli 220 kV w ziemi
Linia kablowa 220 kV zostanie ułożona zgodnie z normą N SEP-E-004 w postaci

trzech kabli jednożyłowych, w układzie płaskim, (odległość pomiędzy osiami kabli 0,35 m),
w rurach, w wykopie, na warstwie chudego betonu (betonitu) o grubości 20 cm, przykryta
warstwą betonitu o grubości min. 20 cm, Kable będą zabezpieczone płytami betonowymi i
oznaczone folią z tworzywa sztucznego, koloru czerwonego. Wykop zasypany piaskiem
gliniastym. Głębokość zakopania kabli 1,2 m.
We wspólnym wykopie będzie ułożony rurociąg z kablem światłowodowym, dla

zapewnienia łączności optotelekomunikacyjnej, dotychczas realizowanej przez przewód

OPGW.
Skrzyżowania z drogą wjazdową na teren stacji będzie wykonane przewiertem
sterowanym, z innymi obiektami podziemnymi na wymaganych normą zasadach.
Przekrój wykopu kablowego dla linii 220 kV
Przewiert sterowany pod drogą dojazdową

Osprzęt
Głowice kablowe
Połączenie kabli 220 kV z napowietrzną linią zostanie

wykonane napowietrznymi, olejowymi głowicami kablowymi
typu OTC-245, dostarczonymi przez producenta kabla
PRYSMIAN CABLES & SYSYTEMS Oy. Głowice posiadają
izolację silikonową wzmocnioną włóknem szklanym, o drodze
upływu 8235 mm.
Mufy kablowe
Z uwagi na długość linii kablowej, konieczne jest połączenie dwóch odcinków

kabla mufami kablowymi, dostarczonymi również przez producenta kabla PRYSMIAN
CABLES & SYSYTEMS Oy.
Podsumowanie
Opracowane analizy wykazały, że w przedstawionym przypadku, jedynym

rozwiązaniem jest kablowanie odcinka linii napowietrznej. Pomimo zwiększonych kosztów
zadania, budowa linii kablowej stwarza mniej problemów lokalizacyjnych w terenie,
niewielkie zwiększenie wykupionego terenu dla rozdzielni 400 kV pozwala na
bezproblemowe ułożenia kabla. W przedstawionej sytuacji napowietrzna linia 220 kV

wymagałaby znacznie większego terenu (pas technologiczny), nawet prowadzenie linii

częściowo po terenie stacji nie wyeliminowałoby zbliżenia do drogi, a dodatkowym
problemem byłyby skrzyżowanie z nową linią 400 kV i z istniejącymi liniami 110 kV
Literatura
1. Dokumentacja projektowa opracowana przez BSiPE Energoprojekt Poznań S.A.
2. Materiały informacyjne firmy PRYSMIAN CABLES & SYSYTEMS Oy - Finlandia

Rafał Nowicki
Damian Słowiński
ENERGOLINIA Sp. z o.o. w Poznaniu
WYBRANE ZAGADNIENIA PROJEKTOWANIA

LINII KABLOWYCH 110 KV
Wprowadzenie
Referat omawia wybrane zagadnienia dotyczące projektowania linii kablowych

110 kV. Linie 110 kV stanowią stosunkowo liczny i zarazem ważny element sieci
elektroenergetycznej, a tym samym mają bardzo duże znaczenie dla odpowiedniego
jakościowo zasilania odbiorców w energię elektryczną.
W ostatnich latach zaobserwować można rosnący udział ilościowy linii kablowych
w budowie nowej i modernizacji istniejącej sieci elektroenergetycznej 110 kV. Związane
jest to z wzrastającą w społeczeństwie świadomością w zakresie własności posiadanych
gruntów oraz możliwości przeznaczenia ich na inne cele, co powoduje zwiększenie
wartości tych gruntów.
Dochodzą tutaj także problemy związane z utrudnieniami technicznymi w uprawie
ziemi, na której wybudowane są linie napowietrzne (np. powstające obszary nieużytków
rolnych wokół słupów, z uwagi na brak możliwości dojazdu maszyn rolniczych bądź
uszkodzenia słupów sprzętem rolniczym), powstające wokół linii obszary ograniczonego
użytkowania oraz spadek wartości handlowej takiej ziemi.
Fakty te sprawiają, że uzyskanie zgody na przebieg linii napowietrznej przez
tereny właścicieli prywatnych, jest wielokrotnie niemożliwe, tudzież niesie za sobą coraz
większe koszty, ponieważ roszczenia właścicieli gruntów za wybudowanie linii
napowietrznej są coraz wyższe, a niejednokrotnie tak wysokie, że przekraczają
możliwości inwestorów.
Nie ma natomiast, w większości przypadków, problemów z uzgodnieniem budowy
linii, gdy jest ona projektowana jako kablowa.
Trudny proces formalno-prawny związany z projektowaniem i budową
napowietrznych linii WN powoduje, że coraz więcej Inwestorów decyduje się na budowę
wielokilometrowych linii 110 kV w wykonaniu kablowym. Widoczne jest to zwłaszcza
w przypadku farm wiatrowych, gdzie dotacje unijne, uzgodnienia z właścicielami gruntów,
warunki środowiskowe i przede wszystkim czas realizacji inwestycji powodują że wysoki
koszt budowy linii 110 kV jako kablowej jest w takim przypadku akceptowalny i inwestycja
taka jest coraz częściej realizowana.
W wielu przypadkach kablowane są także odcinki istniejących linii napowietrznych
110 kV zlokalizowanych na atrakcyjnych inwestycyjnie terenach (np. działki pod
budownictwo mieszkaniowe, handlowe, przemysłowe itp.).
Dodatkowym argumentem przemawiającym za stosowaniem linii kablowych jest
ich mała awaryjność i odporność na uszkodzenia powodowane warunkami
atmosferycznymi.
O dużej niezawodności i pewności pracy linii kablowej świadczy informacja
producenta polskich kabli w izolacji suchej, że od momentu rozpoczęcia produkcji
(1996r.) nie wystąpiła awaria kabla spowodowana złą jakością. Jedyne znane nam awarie
linii kablowych 110 kV powstały w wyniku mechanicznego uszkodzenia podczas prac
wykonywanych w pobliżu przebiegającego kabla (złe rozpoznanie terenu).
WYBRANE ZAGADNIENIA PROJEKTOWANIA LINII KABLOWYCH 110 KV 6/1

Dobór przekroju żył kabli 110 kV
Podstawą doboru przekroju żył kabli 110 kV jest ich przewidywana obciążalność
wynikająca z mocy przesyłanej projektowaną linią.
W przypadku kablowania odcinków istniejących linii napowietrznych 110 kV
(wstawki kablowe), jako podstawę ustalania obciążalności przyjmuje się najczęściej
obciążalność istniejących przewodów linii napowietrznej.
Na dopuszczalną obciążalność kabli bardzo istotny wpływ mają warunki ich
ułożenia, z których najistotniejsze to:
- ułożenie kabli w układzie płaskim bądź trójkątnym,
- głębokość ułożenia kabli,
- temperatura gruntu latem i zimą,
- oporność cieplna gruntu,
- układanie kabli w przepustach,
- stosowanie otuliny wokół kabli (np. betonit)
- wypełnianie przepustów (bentonit),
- odległości od innych linii kablowych.
Bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na obciążalność jest sposób uziemienia
żył powrotnych kabli.
Poniżej, jako przykład, podano dopuszczalną obciążalność kabli ułożonych w
jednakowych warunkach w układzie trójkątnym i płaskim w zależności od sposobu
uziemiania żył powrotnych:
Obciążalność [A]
Przekrój żyły jednostronne uziemienie żył obustronne uziemienie żył
roboczej Cu powrotnych powrotnych
układ płaski układ trójkątny układ płaski układ trójkątny
1 x 300 mm2 640 610 535 580
1 x 630 mm2 940 890 705 810
1 x 1000 mm2 1165 1095 800 950
Jak widać z przedstawionych wartości, jednostronne uziemienie żył powrotnych

zwiększa dopuszczalną obciążalność kabli, zwłaszcza przy ułożeniu ich w układzie
płaskim. Spowodowane jest to ograniczeniem przepływu prądu w żyłach powrotnych,
a tym samym zmniejszeniem strat.
Dość istotnym minusem tego rozwiązania w stosunku do obustronnego uziemienia
żył powrotnych jest pogorszenie ochrony przeciwporażeniowej, większe wartości
składowych pola elektromagnetycznego i większe wartości napięć indukowanych na
żyłach powrotnych kabli 110 kV.
Podobny efekt jak przy jednostronnym uziemieniu żył powrotnych, czyli
zwiększenie przepustowości linii kablowej można uzyskać poprzez stosowanie cross-
bondingu żył powrotnych. Polega to na podziale linii kablowej na trzy równe długości (lub
liczbę odcinków równą krotności liczby 3) i zastosowanie muf umożliwiających połączenie
żył powrotnej jednej fazy z żyłą powrotną drugiej fazy.
Rozwiązanie to umożliwia ograniczenie lub wyeliminowanie strat mocy w żyłach
powrotnych i jednocześnie radykalne zmniejszenie zagrożenia porażeniowego
i oddziaływania na inne instalacje podczas zwarć doziemnych.
Mając na uwadze ograniczenie kosztów budowy linii poprzez zmniejszenie liczby
muf połączeniowych cross-bonding stosowany jest jedynie w dłuższych liniach kablowych
110 kV.
Wybierając (projektując) zatem sposób uziemienia żył powrotnych kabli należy
dokładnie rozważyć zalety i wady poszczególnych rozwiązań, biorąc jednocześnie pod
uwagę teren w którym pracować będzie linia kablowa 110 kV.
6/2 WYBRANE ZAGADNIENIA PROJEKTOWANIA LINII KABLOWYCH 110 KV

Z naszej strony nie zalecamy stosowania jednostronnego uziemienia żył

powrotnych w przypadkach gdy:
- linie kablowe przebiegają przez tereny zurbanizowane o stosunkowo dużym
nasyceniu przewodzących instalacji podziemnych, stąd konieczność stworzenia
obwodu dla prądu ziemnopowrotnego celem zmniejszenia oddziaływania
niebezpiecznego i zagrożenia porażeniowego w tych instalacjach,
- odcinki linii kablowych 110 kV stanowią wstawki w istniejące linie napowietrzne
110 kV, które obecnie na całej długości posiadają przewody odgromowe; zachowanie
metalicznej ciągłości tych przewodów przez obustronnie uziemione żyły powrotne
kabli zapewnia bezpieczeństwo porażeniowe w części napowietrznej linii, co najmniej
na dotychczasowym poziomie.
Ponadto obustronne uziemienie żył powrotnych wstawki kablowej 110 kV
zapewnia, że zagrożenie porażeniowe na stacjach końcowych i w ich otoczeniu nie
ulegnie zwiększeniu w stosunku do stanu obecnego.
Dobierając przekroje żył roboczych i powrotnych do warunków zwarciowych

konieczna jest znajomość wartości prądów zwarcia jedno i wielofazowego w miejscu
przyłączanego kabla oraz czas ich trwania.
Należy zwrócić ponadto uwagę aby uwzględnić perspektywy rozwoju sieci, a tym
samym wzrost wartości prądów zwarciowych.
Definitywny czas trwania zwarcia przyjmowany do obliczeń uwzględnienia czas własny
zabezpieczeń i wyłącznika oraz automatyki SPZ.
W liniach 110 kV napowietrznych, bądź kablowo-napowietrznych stosowana jest
przeważnie automatyka SPZ, której nie stosuje się w liniach typowo kablowych.
Stosowanie SPZ wydłuża czas trwania zwarcia, co należy uwzględnić przy doborze
przekroju żył.
Wybór trasy linii kablowej 110 kV - aspekty techniczne
Podczas ustalania trasy linii kablowej 110 kV na etapie projektu należy mieć na
uwadze późniejszą budowę linii i zwrócić uwagę na pomijane często szczegóły.
Należy ograniczać ilości załomów w jednym odcinku łączeniowym kabli 110 kV,
a zwłaszcza unikać załomów zbliżonych do kąta 90° bądź mniejszych, a jeśli nie jest to
możliwe stosować wtedy duże promienie gięcia. Załomy powodują duże trudności
w przeciąganiu kabli (powodują zwiększenie sił i wymagają stosowania wciągarek o
większym ciągu), a w niektórych przypadkach wręcz uniemożliwiają ich ułożenie
zwłaszcza przy dużych przekrojach kabli.
Ważne jest odpowiednie wyprofilowanie kabla przy zmianie trasy po wyjściu
z przepustu. Promień gięcia powinien zaczynać się w pewnej odległości od końca
przepustu aby uniknąć uszkodzenia przepustu przez linkę ciągnącą kabel oraz aby nie
doszło do uszkodzenia powłoki kabla.

Projektując przewierty do kabli należy przewidzieć możliwości ustawienia wiertnicy

oraz miejsce na wciąganie rur osłonowych.
Montaż muf kablowych wymaga dużej ilości miejsca w terenie, co oprócz innych
aspektów technicznych należy wziąć pod uwagę podczas ustalania ich lokalizacji.

W celu ułatwienia przeciągania kabli przy projektowaniu długich przewiertów

sterowanych unika się załamań linii w dwóch płaszczyznach. Bywają jednak sytuacje
gdzie jest to konieczne.
Przykładem może być realizowana właśnie inwestycja na podstawie naszego
projektu.

W związku z brakiem możliwości ułożenia kabli w wykopie otwartym zastosowane

zostały tutaj przewierty sterowane wertykalno-horyzontalne o długości ok. 220 m każdy.
Dzięki temu ułożono bezwykopowo 3 linie kablowe 110 kV oraz światłowodowe.
Połączenia linii kablowych z liniami napowietrznymi
Przejście linii kablowej w napowietrzną realizowane jest najczęściej na tzw.

słupach kablowych.

Kable na słupach zakończone są głowicami kablowymi. Dla ochrony kabli od

przepięć na słupach instalowane są ograniczniki przepięć wraz z licznikami ich zadziałań.
Przy projektowaniu słupów kablowych oprócz uwzględnienia sił pochodzących od
naciągów przewodów, ciężaru i obciążenia wiatrem aparatury należy uwzględnić sposób
prowadzenia i zabezpieczenia kabli, odpowiednie rozmieszczenie aparatury (aby
zapewnić wymagane odległości napięciowe), drogi komunikacyjne oraz zabezpieczenie
przed dostępem osób postronnych do części będących pod napięciem.
Należy odpowiednio dobrać przewody uziemiające żyły powrotne kabli, przewody
łączące żyły powrotne ze skrzynkami link-box (stosowanymi przy jednostronnym
uziemieniu żył powrotnych) oraz przewody łączące ograniczniki przepięć z licznikami
zadziałań.
Słup kablowy posiadać odpowiedni uziom pełniący jednocześnie funkcję uziomu
ochronnego i odgromowego.


Franciszek Spyra
Energopomiar Elektryka, Gliwice
PROJEKTOWANIE I BUDOWA LINII KABLOWYCH,

WYBRANE BŁĘDY PROJEKTOWE I MONTAŻOWE
Budowa linii kablowych powinna być wykonywana z zgodnie z zatwierdzonym

projektem linii. Pomocą w opracowaniu wymagań może być norma na budowę linii
kablowych oraz normy dotyczące kabli, osprzętu kablowego, ewentualnie materiałów i
urządzeń zastosowanych w budowanej linii. Wymagania zawarte w normach nie są
obligatoryjne, mogą być wykorzystane jako informacje pomocnicze w opracowanym
projekcie linii lub przy ustalaniu wymagań między zainteresowanymi stronami.
Wymagania stają się obligatoryjne z chwilą dwustronnego podpisania przez osoby
zainteresowane z stwierdzeniem że usługę należy wykonać zgodnie z określoną normą.
Minister nie może rozporządzeniem wprowadzić obligatoryjności norm. Zamieszczenie w
rozporządzeniu norm powołanych jest bezprawne. Minister może natomiast podać w
rozporządzeniu wymagania zawarte w normie, ale są to wtedy wymagania ministra
zgodne z wymaganiami normy.
W referacie omówione zostaną problemy związane z budową
elektroenergetycznych linii kablowych a w szczególności błędy projektowe i montażowe
oraz niezgodności z wymaganiami zawartymi w normie N SEP-E-004. Błędy te zostały
stwierdzone podczas badań pomontażowych linii kablowych oraz w ocenianych
projektach linii.
Błędem spotykanym w prawie każdym projekcie linii w której przewidziano
uziemienie żyły powrotnej kabla tylko z jednej strony jest niewłaściwe dobranie
ogranicznika przepięć instalowanego na żyle powrotnej na drugim końcu linii. Prawie w
każdym projekcie ogranicznik dobierany jest na Uc = 1kV, jest to wartość za mała. Przy
przepływie prądu zwarcia w żyle roboczej siła elektromotoryczna wyindukowana w żyle
powrotnej spowoduje zadziałanie ogranicznika przepięć, a przepływający w wyniku tego
zadziałania prąd spowoduje uszkodzenie ogranicznika przepięć. Napięcie Uc
ogranicznika przepięć musi być tak dobrane by wyindukowana SEM nie spowodowała
przepływu prądu w czasie trwającego zwarcia.
Wielkość SEM należy wyliczyć z zależności
2D
E = 2 Iω ⋅ 10 − 4 ln [V/km]
d
gdzie: D = 93 ⋅ 10 3 ⋅ ρ z ,
ρ – rezystywność ziemi w Ωm,
d – średnia wartość średnicy na żyle powrotnej kabla w mm,
I – prąd w A.
Wyliczona wartość dotyczy zwarcia jednofazowego w sieci z uziemionym punktem

neutralnym lub dwufazowego przez ziemię w różnych punktach sieci w przypadku
izolowanego punktu neutralnego. Na fot. 1 i 2 pokazano skutki niewłaściwego doboru Uc
ogranicznika przepięć.
PROJEKTOWANIE I BUDOWA LINII KABLOWYCH. WYBRANE BŁĘDY PROJEKTOWE I MONTAŻOWE 7/1

Fot. 1 Fot. 2
W innym przypadku na jednym obiekcie (sierpień 2011) w wyniku przemijającego

zwarcia spowodowanego wyładowaniem atmosferycznym (zarejestrowany prąd zwarcia
4 kA) nastąpiło rozerwanie ogranicznika przepięć zainstalowanego na żyle powrotnej
(ogranicznik przepięć miał niewłaściwie dobrane napięcie Uc). Uszkodzenie ogranicznika
przepięć nie jest sygnalizowane i od tego momentu powłoka/osłona kabla nie jest
chroniona od przepięć.
Jesienią 2010 r. na jednym dużym obiekcie wybudowano dwie linie kablowe
zasilające dwa transformatory przewidziane do zasilania tych samych urządzeń.
Projektant przewidział podłączenie faz (prawdopodobnie by nie krzyżować kabli) do
izolatorów transformatorów w sposób podany poniżej.
Transformator I Transformator II
Zacisk A – faza L1 Zacisk A – faza L3
Zacisk B – faza L2 Zacisk B – faza L2
Zacisk C – faza L3 Zacisk C – faza L1
Na rys 1 przedstawiono wykonane połączenia.
Rys. 1. Podłączenie dwóch transformatorów do szyn rozdzielczych
7/2 PROJEKTOWANIE I BUDOWA LINII KABLOWYCH. WYBRANE BŁĘDY PROJEKTOWE I MONTAŻOWE

W odpowiedzi na zakwestionowane przez nas wykonanie połączeń odpowiedź

była „wszystko jest w porządku”, a przedstawiciel dostawcy transformatora stwierdził, że
należy tylko po stronie wtórnej transformatora przemalować fazy.
W pierwszym przypadku mamy zamienioną kolejność wirowania, zaś w drugim
przypadku nastąpi zmiana grupy połączeń transformatora (w tym przypadku z Yd11 na Yd1).
Na innym obiekcie badanym jesienią 2010 r. projektant podał wykonanie cross-
bondingu żyły powrotnej a dodatkowo nie uziemienie żyły powrotnej na drugim końcu linii
gdzie zainstalowany był ogranicznik przepięć. Linia była o długości 4 km, łączyła dwie
różne stacje elektroenergetyczne (Rys. 2).
Rys. 2. Uziemienie żyły powrotnej
Potencjał stacji drugiej jest przenoszony żyłą powrotną na podstawę głowicy w

stacji pierwszej. Podstawy głowic stacji pierwszej są odizolowane od uziemionych
konstrukcji i w przypadku zwarcia na stacji drugiej wystąpi duża różnica potencjałów
między podstawą głowicy a konstrukcją wsporczą w stacji pierwszej.
Gdzie indziej (jesień 2010 r.) projektant wyraźnie zaznaczył, że żyła powrotna z
jednej strony linii ma być podłączona do uziemienia przez ogranicznik przepięć a z drugiej
strony nie należy jej łączyć z uziemieniem (Rys. 3).
Rys. 3. Uziemienie żyły powrotnej

Prąd pojemnościowy linii musi mieć możliwość przepływu do ziemi a w tym

przypadku takiej możliwości nie ma. Poza tym rozkład napięcia żyła robocza- żyła
powrotna-ziemia będzie zależny od szeregowego połączenia pojemności żyła robocza-
ziemia.
Projekt linii kablowej wybudowanej na wybrzeżu w 2011 roku, który otrzymaliśmy
do zaopiniowania zawierał szereg błędów. Z najistotniejszych można podać:
- brak uziemienia żyły powrotnej na początku i na końcu linii kablowej,
- połączenie w skrzynkach cross-bondingowych ograniczników przepięć szeregowo
z żyłami powrotnymi obu łączonych kabli,
- uziemienie w każdej skrzynce cross-bondingowej żyły powrotnej jednego kabla.
Na rys 4, 5 i 6 pokazano zaprojektowane połączenia żył powrotnych budowanej
linii kablowej.
Rys. 4. Cross-bondingi w lini kablowej
Rys. 5. Cross-bonding w lini kablowej
Rys. 6. Zainstalowanie ograniczników przepięć w skrzynce cross-bondingowej

W jednym z projektów spotkaliśmy się z cross-bondingiem pokazanym na rys. 7.
Rys. 7. Cross-bonding żył powrotnych
Bardzo częstym błędem projektowym jest nieodpowiedni przekrój przewodu

(bednarki) uziemiającego żyłę powrotną kabli. Nagminnie występuje to gdy linia kablowa
jest wielotorowa. Można spotkać przypadki że z bednarki ścieka stopiony cynk.
Najczęstszą przyczyną tego jest łączenie żył powrotnych fazami a nie torami (Rys. 8).

Rys. 8. Połączenie żył powrotnych z bednarką
Zdarzają się też przypadki, że żyła powrotna o dużym przekroju łączona jest
z bednarką o znacznie mniejszym przekroju. Przekrój zwarciowy łączonych elementów
powinien być zwarciowo równoważny. W normie PN-E/76-05125 jest wymaganie, że
przekroje łączonych przewodów powinny być przwodnościowo równoważne. Wymagany
przekrój przewodu (bednarki) można wyliczyć z zależności
S2=k*S1
c1 d1γ 1 (1 + α 2 ∆T )
k=
c 2 d 2 γ 2 (1 + α 1 ∆T )
gdzie: c1,c2 – ciepło właściwe,
d1,d2 – gęstość materiału,
γ1,γ2 – przewodność elektryczna,
α1,α2 – współczynnik temperaturowy rezystancji,
S1 – przekrój żyły powrotnej,
S2 – przekrój bednarki,
∆T – przyrost temperatury,
k=2,79 dla Fe-Cu i ∆T=330ºC.
Istotnym błędem, w chwili obecnej już mniej spotykanym, jest nieinstalowanie

ogranicznika przepięć na końcu linii kablowej od strony odbioru, szczególnie gdy kabel
jest podłączony do transformatora (Rys. 9).
Rys. 9. Miejsca zaintalowania ogranicznika przepięć

Zainstalowany ogranicznik przepięć na początku linii kablowej chroni linię na

określonej długości, którą można wyliczyć z zależności:
U u − U res
d≤ v
2S
gdzie: Uu – podstawowy poziom ochrony (BIL) w kV,
Ures – napięcie obniżone ogranicznika przy udarze prądowym w kV,
v – prędkość przemieszczania się fali przepięciowej w m/µs,
S – stromość czoła fali przepięciowej w kV/µs.
Na zdjęciach 3, 4 i 5 przedstawiono skutki niewłaściwego rozwiązania ochrony od

przepięć rozdzielnicy 20 kV.
Fot. 3.
Fot. 4.

Fot. 5.
Jednym z poważnych błędów popełnianych w czasie budowy linii kablowych jest

ciągnięcie kabli przy pomocy pończochy. Dopuszczalna siła ciągnąca określana jest z
przekroju żył roboczych który może być dużo większy od przekroju żyły powrotnej np.
630/50 mm2. Siła ciągnąca przykładana jest głównie do żyły powrotnej.
To samo występuje gdy kabel opancerzony jest taśmami stalowymi i jest w osłonie
polwinitowej. Następuje wtedy uszkodzenie osłony, a w pierwszym przypadku zerwanie
drutów żyły powrotnej. Przykłady zostały wzięte z praktyki.
Dużym nieporozumieniem jest preferowanie kabli z nałożoną warstwą
półprzewodzącą na powierzchni zewnętrznej powłoki/osłony kabla.
Takie wykonanie kabla jest ostatnio preferowane przez firmy kablowe na
zachodzie. Z technicznego punktu widzenia nie daje ono żadnych korzyści. Jest celowe w
wykonaniu kabla podmorskiego, produkowanego o długościach kilkunastu, a nawet
kilkudziesięciu kilometrów. Umożliwia dodatkowe sprawdzenie szczelności powłoki/osłony
kabla po zakończeniu jego procesu produkcyjnego. Dla kabli układanych w ziemi takie
rozwiązanie uniemożliwia lokalizację uszkodzenia powłoki/osłony kabla po jego ułożeniu i
zasypaniu. Szczelność powłoki/osłony kabla sprawdzana jest testerem w czasie procesu
technologicznego w fabryce. Dodatkowo, szczelność powłoki/osłony kabla można
sprawdzić przed jego ułożeniem zanurzając cały bęben w wodzie. W czasie badań
pomontażowych sprawdzenie szczelności powłoki/osłony kabla nie stanowi żadnego
problemu, drugą elektrodą jest ziemia.
W przypadku uszkodzenia powłoki/osłony kabla, po wstępnej lokalizacji miejsca
uszkodzenia, dokonuje się dokładną lokalizację. Na ogół stosuje się jedną z dwóch metod

– napięcia krokowego lub indukcyjno-akustyczną. W przypadku pierwszej mierzy się

rozkład napięcia na powierzchni ziemi, który ma kształt stożka (rys.10).
Rys. 10. Rozkład potencjału w miejscu uszkodzenia powłoki/osłony kabla
Zastosowanie warstwy półprzewodzącej na powierzchni kabla spowoduje

„rozpłyniecie” się rozkładu potencjału i zanik stożka. Pomiar napięcia krokowego stanie
się niemożliwy. Na rysunku 10 przedstawiono zasadę pomiaru napięcia.
Pozostałaby druga metoda lokalizacji uszkodzenia powłoki/osłony kabla,
polegająca na pomiarze różnicy czasu propagacji fali elektromagnetycznej od impulsu
przeskoku iskry i fali akustycznej. Jednak w przypadku zwarcia bezpośredniego lub
zalania wodą miejsca uszkodzenia brak będzie przerwy i nie wystąpi przeskok iskry, co
uniemożliwi wykorzystanie tej metody. Przypadki te zostały potwierdzone w praktyce.
W referacie nie przedstawiono wszystkich stwierdzonych w czasie badań
pomontażowych błędów projektowych i montażowych ze względu na ograniczoną
objętość artykułu.
Jesteśmy otwarci na współpracę przy budowie linii kablowej.

7 / 10 PROJEKTOWANIE I BUDOWA LINII KABLOWYCH. WYBRANE BŁĘDY PROJEKTOWE I MONTAŻOWE

Sławomir Widlas
ZWSE MAGA-POL S.A Bydgoszcz
BUDOWA LINII KABLOWEJ 110 KV

WRAZ Z TRAKTEM ŚWIATŁOWODOWYM
DLA ZASILANIA STADIONU NARODOWEGO W WARSZAWIE
1. Wprowadzenie
Dynamiczny wzrost zapotrzebowania mocy w terenach mocno zurbanizowanych o

gęstej zabudowie podziemnej jak i naziemnej wymusza konieczność zapewnienia
niezawodnego zasilania, przy stale rosnących wymaganiach ochrony środowiska, co
mobilizuje energetykę zawodową do szukania coraz to nowszych rozwiązań technicznych.
W centrach wielkomiejskich budowane są jak najbliżej odbiorców
zminiaturyzowane wnętrzowe stacja wyposażone w małogabarytowe urządzenia
rozdzielcze, zasilane liniami kablowymi 110 kV.
Do takich centrów należy zaliczyć nowowybudowaną stację wnętrzową 110/15 kV
o nazwie RPZ Sadion usytuowaną na terenie (w gabarycie) Stadionu Narodowego
w Warszawie.
Aby zwiększyć pewność zasilania tak prestiżowego obiektu jakim niewątpliwie jest
Stadion Narodowy, jego zasilanie zaprojektowano dwoma liniami kablowymi 110 kV ze
stacji RPZ Powiśle i RPZ Wschodnia, dodatkowo wyposażonymi we włókna
światłowodowe do monitorowania ich temperatury wewnętrznej podczas eksploatacji.
Równolegle z linią kablową 110 kV zaprojektowano takt światłowodowy do
komunikacji pomiędzy stacjami RPZ.
Budowę linii kablowej 110 kV relacji RPZ Powiśle – RPZ Stadion – RPZ
Wschodnia w Warszawie o łącznej długości 5880 m wykonała firma ZWSE MEGA-POL
SA z Bydgoszczy w 2010r. na zlecenie RWE STOEN Warszawa oraz w oparciu o projekt
budowlany opracowany przez Przedsiębiorstwo Budownictwa Elektroenergetycznego
ELBUD Warszawa Sp. z o. o.
Jest to pierwsza tego typu linia kablowa 110 kV w Polsce, gdzie wykorzystano
światłowód umieszczony w żyle powrotnej kabla do monitorowania jego temperatury.
2. Lokalizacja Inwestycji
2.1. Linia kablowa RPZ Powiśle – RPZ Stadion

Po wyjściu linii kablowej 110 kV ze stacji RPZ Powiśle [Rys.1.]linia krzyżuje się
z ul. Wybrzeże Kościuszkowskie. Linia kablowa wzdłuż ul Wybrzeże Kościuszkowskie
przebiega po terenie budowanego Centrum Kopernika oraz w dalszej części przechodzi
nad tunelem „Wisłostrady”. Przejście na stronę dzielnicy Praga Południe zrealizowano
przewiertem sterowanym pod dnem rzeki Wisły o długości ok. 510 m. Po stronie dzielnicy
Praga Południe linia kablowa 110 kV przebiega wzdłuż ul. Wybrzeże Szczecińskie
krzyżując teren zamknięty PKP pod mostem Średnicowym (kolejowym).
Przejście na teren Stadionu Narodowego wykonano pod ul. Wybrzeże
Szczecińskie metodą przewiertu sterowanego.
Linia składa się z jednej sekcji crossbondingowej o długości 1530 m.
BUDOWA LINII KABLOWEJ 110 KV WRAZ Z TRAKTEM ŚWIATŁOWODOWYM DLA ZASILANIA STADIONU ... 8/1
.
Rys. 1. Mapa poglądowa trasy linii kablowej RPZ Powiśle – RPZ Stadion
2.2. Linia kablowa RPZ Wschodnia – RPZ Stadion [Rys.2.]

Trasa projektowanej linii kablowej bierze swój początek w rozdzielni GIS
nowoprojektowanej stacji elektroenergetycznej RPZ Stadion. Po wyprowadzeniu
projektowanej linii 110 kV przez przepusty kablowe w ścianie RPZ Stadion linia została
poprowadzona równolegle z projektowanym kablem 110 kV relacji RPZ Stadion – RPZ
Powiśle obok kanału kablowego dla wyprowadzeń kabli SN z RPZ Stadion. Następnie
trasa linii zmienia swój przebieg w kierunku Al. Zielenieckiej i została wprowadzona na
teren stacji elektroenergetycznej RPZ Wschodnia.
Rys. 2. Mapa poglądowa trasy linii kablowej RPZ Powiśle – RPZ Stadion
Po przejściu przez teren rozdzielni w stacji RPZ Wschodnia linię wprowadzono na

konstrukcje stalowe napowietrznych głowic kablowych ustawionych w polu nr 11 stacji
RPZ Wschodnia.
8/2 BUDOWA LINII KABLOWEJ 110 KV WRAZ Z TRAKTEM ŚWIATŁOWODOWYM DLA ZASILANIA STADIONU ...
Linia składa się z dwóch sekcji crossbondingowych o łącznej długości 4350 m.
2.3. Przewiert przez Wisłę

Przewiert zrealizowano w technologii wiercenia kierunkowego HDD (Horizontal
Directional Drilling – Horyzontalny Przewiert Sterowany), czyli bezwykopowej metodzie
układania instalacji podziemnych. Długość zrealizowanego przewiertu wynosi
510 metrów, a jego średnica to 610 mm na głębokości około 8,5 m pod dnem Wisły [rys. 3
i 4]. Mieści on 5 rur osłonowych (w tym jedna rezerwowa), w których znajdują się kable
energetyczne o napięciu znamionowym 110 kV oraz przewody światłowodowe. Kable
energetyczne umieszczone są w rurach RHDPEp ф180/16,4 mm, a światłowód w rurze
RHDPEp ф110/10mm. Rury z kablami 110 kV wypełniono wodą w celu zapewnienia
lepszego odprowadzania ciepła z powierzchni kabli.
Rys. 3. Profil przewiertu przez Wisłę
Rys. 4. Przekrój przewiertu przez Wisłę
Rys. 5. Odpowietrzenie przewiertów sterowanych przez Wisłę
Ze względu na rozszerzalność cieplną wody i ze względu na podobne rzędne

wysokościowe punktu wejścia i wyjścia zalano rury z kablami 110 kV taką ilością wody
[Rys.5.], żeby przy pracy kabli bez obciążenia na obu końcach powstały poduszki
powietrzne (ok. 10-15 m z każdej strony). Podczas nagrzewania się kabli przy dużych
obciążeniach poduszka powietrzna zostanie zlikwidowana przez rozszerzającą się wodę,
co spowoduje także chłodzenie kabli przy końcach przewiertu. Na obu końcach przewiertu
nad końcami rur z kablami 110 kV ustawiono studnię SKR-1. Do studni wprowadzono
szeroką rurę pełniącą funkcję zbiornika nadmiaru dla wypychanej cieczy. Wszystkie rury
odpowietrzające wprowadzono do rury nadmiaru i uszczelniono ich połączenie. Przy
nagrzewaniu się kabli 110 kV i tym samym wody, jej nadmiar zostanie wypchnięty do rury
– zbiornika nadmiaru.
3. Zastosowane rozwiązania techniczne
3.1. Kabel elektroenergetyczny 110 kV

Zastosowano kabel typu XRUHKXS-FIMT 1x1000RMC 120 mm2 ze światłowodem
umieszczonym w żyle powrotnej kabla , produkcji firmy TeleFonika Kable S.A. Zakład w
Bydgoszczy. Jak pokazano na rys. nr 6, wśród drutów żyły powrotnej kabla umieszczona
jest tuba z włóknami światłowodowymi.
Rys. 6. Kabel 110 typu XRUHKXS – FIMT 1 x 1000 RMC 120 mm2
1. żyła główna kabla; 2. ekran półprzewodzący na żyle głównej; 3. izolacja główna z polietylenu
usieciowanego; 4. ekran półprzewodzący na izolacji; 5. tuba z włóknami światłowodowymi; 6. żyła
powrotna; 7. uszczelnienie wzdłużne; 8. uszczelnienie poprzeczne; 9. powłoka kabla z polietylenu
3.2. Osprzęt kablowy

Przy budowie ww. linii kablowej zastosowano osprzęt kablowy przystosowany do
połączenia (mufy kablowe), bądź wyprowadzenia (głowice kablowe) światłowodu. I tak,
mufy kablowe firmy Pfisterer z crossbondingiem typu MSA 123 XL.G OP [Rys.7], głowice
napowietrzne firmy Pfisterer typu ESS 123 C31 OP – RPZ Wschodnia - [Rys. 8] , głowice
do rozdzielnic wnętrzowych typu GIS firmy Pfisterer typu CONNEX 5-S OP – RPZ
Stadion-[Rys. 9] oraz firmy SUDKABEL typu EHSVS 123 OP – RPZ Powiśle- [Rys.10].
Rys. 7. Mufa kablowa typu MSA123-XLG OP

1. skrzynka łączeniowa kabla światłowodowego; 2. rura termokurczliwa; 3. wyprowadzenie kabla
światłowodowego; 4. zalewa wypełniająca mufę; 5. obudowa zewnętrzna; 6. tulejka łącząca żyłę
główną; 7. rura silikonowa; 8. żyła powrotna; 9. światłowód; 10. wyprowadzenie żył powrotnych
do crossbondingu
Na rys. 6 pokazano, że światłowód jest poprowadzony również wewnątrz mufy,

aby i ona była objęta monitoringiem temperatury. Natomiast zastosowane głowice
kablowe nie posiadają takiej właściwości.
Rys. 8. Głowica kablowa typu ESS 123-C31OP Rys. 9. Głowica wtykowa typu CONNEX 5-S OP
1. zacisk przyłączeniowy; 2. pokrywa górna 1. wtyk; 2. miejsce wyprowadzenia
głowicy; 3. izolator (obudowa głowicy); światłowodu; 3. rura termokurczliwa; 4. żyła
4. podstawa głowicy; 5. izolatory wsporcze powrotna; 5. skrzynka do łączenia
podstawy; 6. rura termokurczliwa; 7. kabel światłowodów; 6. kabel 110 kV
110 kV; 8. skrzynka do łaczenia światłowodów;
9. kabel światłowodowy
Rys. 10. Głowica wtykowa typu EHSVS123 OP

1. wtyk; 2. wyprowadzenie światłowodu; 3. żyła powrotna; 4. skrzynka do łączenia światłowodów;
5. kabel 110 kV; 6. uchwyt kablowy
4. Podsumowanie
1. Zastosowanie światłowodu wewnątrz kabla elektroenergetycznego oraz w mufach

kablowych umożliwia – przy zastosowaniu stosownych urządzeń i systemów
analitycznych – przekazywanie do stanowiska dyspozytorskiego informacji o stanie
technicznym linii kablowej, jak również o stopniu jej obciążenia.
2. Informacje te mogą posłużyć do elastycznego prowadzenia ruchu
elektroenergetycznego, jak również do szybkiego reagowanie w przypadku
pojawienia się symptomów przyszłej awarii .
3. Jest dostępnych kilka systemów przeznaczonych do monitorowania temperatury
kabla wzdłuż linii kablowej wykorzystujących umieszczone światłowody w żyle
powrotnej kabla. W tym przypadku zastosowano system VALCAP ® opracowany
przez firmę NKT CABLES, wybrany do tego celu w oddzielnym przetargu przez firmę
RWE STOEN z siedzibą w Warszawie
Literatura
1. Projekt budowlany
2. Karty katalogowe producentów kabla i osprzętu
Andrzej Cichy
Tele-Fonika Kable
PROBLEMY ZWIĄZANE Z UKŁADANIEM KABLI WN

W RÓŻNYCH WARUNKACH TERENOWYCH
1. Wstęp
Firmy wykonawcze podczas prac związanych z układaniem kabli wysokich napięć

napotykają wiele trudności. Poza trudnościami związanymi z organizacją bezpiecznej
pracy, przygotowań do jej rozpoczęcia, kontynuowanie oraz zakończenie zgodnie z
wyznaczonym harmonogramem napotyka przeszkody niezależne od niego. Są to między
innymi:
• warunki pogodowe panujące podczas układania kabli,
• różne warunki terenowe,
Wyżej wymienione czynniki mają duży wpływ na przebieg prac oraz ich tempo.
Wytyczne producenta kabla w sposób ogólny określają technologię, jaką należy
zastosować, aby kable zostały ułożone właściwie, więc w przypadku wystąpienia
warunków szczególnych wykonawca powinien za każdym razem skonsultować
technologię układania kabla jaką chce zastosować.
2. Układanie kabli WN w trudnych warunkach pogodowych i terenowych
Czynnikami, na które wykonawca nie ma wpływu są warunki pogodowe i terenowe

panujące podczas układania kabli. W sytuacji, kiedy od kilku lat zauważamy zmianę
długości trwania sezonu prac kablowych (łagodne zimy w roku 2008 i 2009), okres
wykonywania tych prac uległ znacznemu wydłużeniu. Firmy wykonawcze wykonują swoje
prace w terenie w pełnym spektrum warunków pogodowych: od opadów atmosferycznych
(i ich skutków) wiosną i jesienią, poprzez wysokie temperatury latem do niskich (poniżej
zera) temperatur zimą. Tak duże zróżnicowanie warunków pogodowych przyczynia się do
znacznego utrudnienia procesu układania kabli WN.
2.1. Układanie kabli WN w niskich temperaturach

W przypadku kiedy temperatura otoczenia przed układaniem kabli spadnie poniżej
0ºC, lub gdy przed układaniem kabli bębny z nawiniętymi na nie kablami do czasu
układania były przechowywane w temperaturze poniżej 0ºC konieczne jest ich wygrzanie.
Minimalna wymagana temperatura otoczenia podczas układania wygrzanych kabli WN to
-5ºC. Wygrzewanie realizuje się poprzez ogrzewanie kabli na bębnach przez czas
minimum 24 godziny w temperaturze powyżej +10ºC jednocześnie dostępnymi metodami
pomiarowymi należy monitorować temperaturę zwoi wewnętrznych i zewnętrznych.
Wygrzewanie realizuje się poprzez:
- przechowywanie bębnów kablowych z nawiniętymi na nie kablami
w pomieszczeniach zamkniętych,
- ogrzewanie kabli na bębnach pod plandekami lub foliami bezpośrednio na budowie,
PROBLEMY ZWIĄZANE Z UKŁADANIEM KABLI WN W RÓŻNYCH WARUNKACH TERENOWYCH 9/1

Fot. 1. Ogrzewanie kabli Fot. 2. Ogrzewanie kabli

na bębnach pod plandekami na bębnach osłoniętych folią
- ogrzewanie ułożonych już kabli lub ich końcówek w przykrytych wykopach, kanałach
kablowych lub tunelach foliowych w przypadku, kiedy po ułożeniu kabli a przed
wyciągnięciem na konstrukcje wsporcze kable były poddane działaniu niskiej
temperatury,
Fot. 3. Ogrzewanie końcówek kabli w tunelach foliowych
Fot. 4. Ogrzewanie końcówek kabli w kanale kablowym
- wygrzanie kabli urządzeniem wymuszającym przepływ prądu w żyłach roboczych.
9/2 PROBLEMY ZWIĄZANE Z UKŁADANIEM KABLI WN W RÓŻNYCH WARUNKACH TERENOWYCH

Wszystkie prace przygotowawcze takie jak przygotowanie trasy do ciągnięcia

kabli, odpowiednie rozstawienie rolek kablowych, przygotowanie stojaka kablowego
należy wykonać wcześniej, tak aby czas od dostarczenia kabla na miejsce do czasu
rozpoczęcia jego układania był jak najkrótszy.
Informacja o układaniu kabli w temperaturach poniżej 0ºC powinna być przekazana do
dostawcy kabli a układanie powinno się odbyć pod nadzorem producenta kabla.
2.2. Układanie kabli WN w terenach podmokłych po intensywnych opadach

Kable WN nawinięte na bębnach kablowych są zabezpieczone przed wnikaniem
wilgoci za pomocą kapturków kablowych lub rur termokurczliwych z uszczelnieniem na
oczku zaciągowym.
Przed rozciąganiem kabli pończochą należy sprawdzić stan kapturków fabrycznych.
W przypadku nie stwierdzenia ich uszkodzenia należy ciągnąć kable po nałożeniu pończochy
na kapturki fabryczne. W przypadku stwierdzenia lub podejrzenia uszkodzenia kapturka lub
rury termokurczliwej na oczku zaciągowym należy kapturek wymienić. Przed rozciąganiem
kabli za oczko zaciągowe należy sprawdzić stan rury termokurczliwej na oczku zaciągowym.
W przypadku nie stwierdzenia jej uszkodzenia należy ciągnąć kable za oczko ciągnące.
W przypadku stwierdzenie lub podejrzenia uszkodzenia rury termokurczliwej na oczku
zaciągowym należy nałożyć nową rurę termokurczliwą z klejem i obkurczyć ją na uszkodzonej
rurze. Po skończeniu ciągnięcia należy przeprowadzić ocenę stanu kapturka kablowego lub
uszczelnień w przypadku oczka ciągnącego. W przypadku stwierdzenia nieszczelności należy
wymienić kapturek / rurę termokurczliwą.
W przypadku układania kabli w terenach mocno podmokłych oraz bezpośrednio po
intensywnych opadach, gdzie występuje duża trudność (lub wręcz jest to niemożliwe) z
odprowadzeniem wody z wykopu kablowego nie jest zalecane ciągnięcie kabli w tych
wykopach. Z uwagi na zastosowaną konstrukcję kabla (najczęściej jest to nieuszczelniana
żyła robocza kabla) nie zaleca się lub wręcz zakazuje się prowadzenia kabla tak, aby
podczas ciągnięcia był zanurzony w wodzie. Prowadzenie kabla w wodzie przy
nieuszczenionej żyle roboczej w przypadku, kiedy nastąpi rozszczelnienie zabezpieczenia
przed wnikaniem wilgoci (kapturek kablowy lub rura termokurczliwa i uszczelnienie na
oczku zaciągowym) może doprowadzić do zawilgocenia żyły roboczej na dużym odcinku
kabla i utratę gwarancji na ten kabel. Aby temu zapobiec zależnie od sytuacji należy tak
prowadzić kable podczas jego ciągnięcia, aby nie miały styczności z wodą i dalsze ich
ułożenie (zazwyczaj ręczne) w wykopie było najłatwiejsze i nie powodowało dodatkowych
zagrożeń podczas układania kabli w zalanym wykopie. Przy wkładaniu kabli do wykopu
należy zachować szczególną ostrożność, aby nie dopuścić do ich nadmiernego przegięcia
oraz powstania momentu skręcającego w osi kabla.
Fot. 5. Prowadzenie kabla 110 kV po brzegu zalanego wykopu

Fot. 6. Prowadzenie kabla 110 kV nad zalanym wykopem
W przypadku układania kabli w terenach podmokłych lub po intensywnych

opadach należy spodziewać się obsuwania krawędzi wykopów. Aby temu zapobiec
należy stosować wszelkiego rodzaju szalowania, wzmocnienia, nadbudowy
zabezpieczające kable podczas procesu ich układania przed osunięciami ziemi.
Fot. 7. Szalowanie wykopów

Fot. 8. Nadbudowy wykopów
Sposób przygotowania trasy i prowadzenia kabla WN w powyższych warunkach

powinien być konsultowany z przedstawicielami producenta kabla.
3. Układanie kabli WN w terenach zurbanizowanych

i wysoko uprzemysłowionych
W przypadku układania kabli WN w terenach zurbanizowanych i wysoko

uprzemysłowionych (tereny np. dużych zakładów produkcyjnych, zakładów chemicznych
itp.) trasy linii kablowych są prowadzone w przewidzianych wcześniej miejscach lub są
dostosowywane do istniejącej infrastruktury. W przypadku dostosowywania do istniejącej
infrastruktury projektant i wykonawca ma niełatwe zadanie do wykonania – należy trasę
linii kablowej WN dostosować do zastanych warunków, umiejscowić w bezpiecznych
odległościach od kabli niższych napięć oraz miejsc, w których przebywają lub poruszają
się ludzie i zwierzęta. Z tego też względu trasy linii kablowych często są zlokalizowane w
kanałach kablowych, na estakadach lub w gruncie w wyznaczonych pasach.
W przypadku układania linii kablowych na estakadach należy zapewnić:
• odpowiednie promienie gięcia kabli w czasie ich układania oraz po ułożeniu (zgodnie
z danymi gwarantowanymi kabla),
• odpowiednie przygotowanie trasy kabla poprzez wyprofilowanie trasy przebiegu
ciągniętego kabla, wykonanie dodatkowych konstrukcji potrzebnych na czas
układania kabli,
• rozstawienie rolek kablowych po całej trasie linii kablowej (rolki przelotowe i narożne
odpowiednio profilujące zakręty),
• rolki z napędem własnym odpowiednio zsynchronizowane z urządzeniem ciągnącym
wspomagające proces ciągnięcia kabli jeżeli jest to konieczne,
• odpowiednie podparcie kabla po układaniu w postaci specjalnych konstrukcji
wsporczych, odpowiednio dobranych uchwytów kablowych w odległościach
dostosowanych do ciężaru kabla oraz sił dynamicznych oddziaływujących w czasie
zwarcia,
• odpowiednie zabezpieczenia kabli od promieniowania słonecznego w postaci
specjalnego zadaszenia nie utrudniającego oddawanie ciepła kabli (przewietrzanie)
po zabezpieczeniu kabli w uchwytach kablowych.

Fot. 9. Układanie kabli na estakadach
W przypadku układania kabli w terenach mocno zurbanizowanych (takich jak np.

tereny miejskie) tak jak w przypadku układania kabli w terenach mocno
uprzemysłowionych należy układać kable w bezpiecznych odległościach od innych kabli
tych samych lub niższych napięć oraz miejsc, w których przebywają lub poruszają się
ludzie (np. budynki i wszelkiego rodzaju szlaki komunikacyjne). Z uwagi na
bezpieczeństwo dla osób postronnych linie kablowe zazwyczaj lokalizuje się pod ziemią
(bardzo rzadko na estakadach). Z uwagi na liczne kolizje z infrastrukturą podziemną kable
układa się na większych głębokościach niż standardowo (1 m pod powierzchnią ziemi),
często układa się je w rurach osłonowych (grubościenne lub karbowane rury HDPE)
niewypełnianych lub wypełnianych bentonitem lub inną mieszanką. Podczas układania
kabli w przepustach należy między innymi:
• zabezpieczyć przepusty przed wnikaniem wody i innych zanieczyszczeń do ich
wnętrza,

• zapewnić odpowiedni sposób wprowadzania kabli w przepusty poprzez zastosowanie

tulei lub rolek ochronnych (naprowadzających),
• podczas prowadzenia kabli w przepuście stosować substancję poślizgową nie
wchodzącej w reakcję z materiałem powłoki kabla oraz ulegającej biodegradacji,
• usunąć wodę w przepuście przed ciągnięciem, jeśli to możliwe,
• zapewnić ochronę kapturków kablowych lub oczka zaciągowego przed uszkodzeniem
w czasie przeciągania kabli przez przepust – istnieje możliwość dostania się wody
nagromadzonej w przepuście podczas ciągnięcia,
• przy przeciąganiu kabli przez długie przepusty należy zwrócić uwagę na znakowanie
żył kabli – wyróżnienie faz,
• odpowiednio wygrodzić wykopy i zabezpieczyć przed dostaniem się do nich osób
postronnych,
• zabezpieczyć wykopy przed osuwaniem się do ich wnętrza ziemi i innych
przedmiotów.
Fot. 10. Zabezpieczenie wykopów
Fot. 11. Kolizje z istniejącą infrastrukturą podziemną

4. Wnioski
Układanie kabli w trudnych warunkach pogodowych i terenowych wiąże się ze

zwiększonym ryzykiem uszkodzenia kabli. Przeprowadzenie procesu układania zgodnie z
wytycznymi producenta kabla oraz przy współpracy z nim bazując na jego
doświadczeniach będzie skutkować długą i bezawaryjną pracą linii kablowych WN oraz
będzie jedną z podstaw do wystawienia gwarancji przez producenta kabla na dostarczony
i zainstalowany system kablowy WN

Jarosław Parciak
Przedsiębiorstwo Badawczo-Wdrożeniowe „OLMEX” S.A.
EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE
KABLOWYM MAJĄTKIEM SIECIOWYM
POPRZEZ PROCES DIAGNOSTYKI
KABLI ELEKTROENERGETYCZNYCH
ŚREDNIEGO I WYSOKIEGO NAPIĘCIA
Proces nagrodzony Pucharem Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej
na targach ENERGETAB 2010 w Bielsku Białej
Streszczenie
W celu pozyskania dodatkowych informacji o stanie technicznym eksploatowanych linii
kablowych średniego i wysokiego napięcia, stosuje się w Polsce szereg zabiegów
pomiarowych określanych jako diagnostyka izolacji kablowej. W rzeczywistości wyniki
pomiarów to dane które dowiązane do istniejącej informacji o historii eksploatacji czy historii
awarii pozwalają na pełniejszą ocenę stanu technicznego majątku sieciowego. Informacje
pozyskane w procesie diagnostycznym pomagają ocenić jakość i niezawodność sieci
dystrybucyjnej oraz transmisyjnej. Wydaje się to w tej chwili niezbędnym narzędziem po to,
aby efektywnie zarządzać siecią, planować remonty i środki inwestycyjne.
Materiał ten prezentuje oczekiwania służb technicznych, narzędzia, proces pomiaru i analizy
danych oraz efekty badań na trudnym organizmie jakim jest złożona sieć kablowa dużego
zakładu przemysłowego w rejonie Górnego Śląska. Specyfika funkcjonowania ruchu
w zakładzie produkcyjnym, sposób zasilania procesów technologicznych, możliwości
przesyłowe sieci kablowej i ich stan (wiek, wyeksploatowanie) to ciekawy teren prowadzenia
tego typu badań. Materiał prezentuje wyniki badań kabli o długości sumarycznej prawie
200 km umieszczonych w dwudziestu punktach strategicznych zakładu. Celem badania jest
ustalenie potrzeb koniecznych prac konserwacyjnych sieci kablowej, zaplanowania
inwestycji i przedłużenie życia kabli do maximum przy relatywnie zasadnych kosztach
utrzymania sieci.
Wprowadzenie
Dotychczas stosowany rodzaj badania izolacji głównej kabli średniego napięcia

ograniczał się do wykonania okresowej próby wytrzymałości izolacji. W Polsce próba ta
polegała na podaniu głównie napięcia spolaryzowanego DC lub napięcia wolnozmiennego
VLF 0.1 Hz (Very Low Frequency 0.1 Hz) w określonym czasie. Jeżeli w czasookresie
badania izolacji (np. 20 min dla DC lub 60 min dla VLF) nie doszło do zniszczenia badanej
izolacji, całą badaną linię kablową traktowano się jako element gotowy do załączenia,
a tym samym do dalszej eksploatacji. W praktyce jednak, rozdzielczość wyniku badania
sprowadzający się do „wytrzymał / nie wytrzymał” był mało satysfakcjonujący. Dodatkowo
w przypadku kabli eksploatowanych wprowadzenie próby wytrzymałości napięciowej
izolacji jest zupełnie zbyteczne, gdyż niepotrzebnie obciąża izolację samym procesem
próby. Dlatego wprowadzenie metod badania poprzez detekcję WNZ opartej na
nieniszczącym sygnale pomiarowym pozwoliło uzyskać na tyle wysoką rozdzielczość
wyniku pomiaru, aby o badanej linii powiedzieć jak najwięcej, przy zminimalizowaniu
ryzyka awarii kabla podczas badania.
EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE KABLOWYM MAJĄTKIEM SIECIOWYM POPRZEZ PROCES DIAGNOSTYKI ... 10 / 1

Diagnostyka kabli w Polsce - Trochę historii
W Polsce, w praktyce, od lat siedemdziesiątych do roku 2000 stosowana

diagnostyka kabli średniego napięcia ograniczała się jedynie do metod uśredniających.
Metody te pozwalały i nadal pozwalają na ocenę stanu technicznego kabli za pomocą
średniego wyniku dla całej badanej linii kablowej. Niestety metody te nie posiadały
możliwości wskazania konkretnego miejsca osłabienia czy miejsca wady izolacji i nie były
dalej rozwijane. Metody te to między innymi :
– Pomiar współczynnika stratności prądem 0.1 Hz lub 50 Hz, względnie pomiar
współczynnika stratności przy wyższych częstotliwościach
– Pomiar napięcia relaksacyjnego
– Pomiar prądu depolaryzacji
– Izotermiczna Analiza Prądu Relaksacyjnego IRC
Najbardziej popularnymi metodami stosowanymi przez Spółki Dystrybucyjne,
dystrybucję kolejową czy inżynierię wojskową były systemy oparte na metodzie IRC
i pomiarze napięcia relaksacyjnego. Łącznie do dziś eksploatowanych jest 9 systemów
pomiarowych typu KDA-1, które na przykładzie Spółki Dystrybucyjnej jednego
z Koncernów Energetycznych pozwalają wykonywać badania odbiorcze jakości
wykonanych prac inwestycyjnych przy budowie nowych linii kablowych SN z polietylenu
usieciowanego. Natomiast pomiar tangens delta nie jest już tak popularny.
W 2000 roku nastąpił przełom w technice diagnostycznej kabli, kiedy to pojawiła
się technologia DAC – sygnał prądowy fali oscylacyjnej który pozwolił na zastosowanie
znanej już w diagnostyce urządzeń elektrycznych metody pomiaru wyładowań
niezupełnych (WNZ) celem badania kabli. Wprowadzono produkt o nazwie handlowej
OWTS 25. O ile urządzenia typu KDA-1, CD System czy urządzenia do pomiaru tan delta
pozwalały na ocenę stanu izolacji kablowej w sposób uśredniony to pierwsze urządzenia
typu OWTS pozwoliły już wartościować każdy element składowy linii kablowej
indywidualnie (kable, mufy, głowice) metr po metrze.
Metoda oceny ryzyka zagrożenia awarią badanych linii kablowych
Baza danych z pomiarów zebranych przez OLMEX S.A. mobilnym laboratorium

pierwszej generacji OWTS 25 pozwoliła na określenie akceptowalnych poziomów
wyładowań niezupełnych dla różnych typów izolacji i różnego typu osprzętu niezależnie
od napięcia nominalnego. Wyniki pomiaru takie jak: napięcie zapłonu WNZ, napięcia
gaszenia WNZ, poziom WNZ własnych, tendencja rozwoju WNZ w funkcji napięcia
pozwoliły na opracowanie cztero poziomowego systemu oceny. I tak, od 2006 roku
funkcjonuje wdrożony przez OLMEX S.A. system oceny ryzyka zagrożenia awarią w
czterech statusach :
1. STATUS Zielony – kabel bez ryzyka awarii, do ponownego badania
diagnostycznego za 5 lat.
2. STATUS ŻÓŁTY – kabel niewielkiego ryzyka, do ponownego badania za 1 rok.
3. STATUS POMARAŃCZOWY – kabel wysokiego ryzyka, do ponownego badania
za 3 m-ce.
4. STATUS CZERWONY – kabel bardzo wysokiego ryzyka, zlecana próba
niszcząca celem wyeliminowania wady lub wymiana kabla.
Status ZIELONY otrzymują kable, które przy wartości Uo nie mają WNZ, w trakcie
zwiększania napięcia nie występuje zjawisko kumulacji miejscowej WNZ dającej
podstawę do oceny tego miejsca jako wady a przy wartości 2Uo nie zostaje przekroczony
poziom własny WNZ ustalony dla tego rodzaju izolacji i osprzętu kablowego.
10 / 2 EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE KABLOWYM MAJĄTKIEM SIECIOWYM POPRZEZ PROCES DIAGNOSTYKI ...

Status ŻÓŁTY otrzymują kable, w których choć jeden z w/w wytycznych zostaje
przekroczony.
Status POMARAŃCZOWY otrzymują kable, które wykazują wysokie
wyeksploatowanie lub posiadają widoczne wady. Czasookres pomiaru pozwala
monitorować stan kabla i na bieżąco planować czy podejmować zdecydowane działania.
Należy tu podkreślić, że składowy majątku sieciowego (kabel) nadal jest w eksploatacji a
personel zarządzania majątkiem ma czas na zaplanowanie wyłączeń, prac konserwacyjno
naprawczych czy inwestycyjnych (wymiana wyeksplatowanego odcinka czy całej linii
kablowej).
Status CZERWONY to ostateczny przypadek bardzo dużej wady izolacji gdzie
ryzyko uszkodzenia jest bardzo wysokie, a sytuacja wymaga zdecydowanych działań
doraźnych i wykonania prac naprawczych lub wymiany kabla.
Dodatkowym uzupełnieniem informacji z pomiaru WNZ może być pomiar kąta
stratności izolacji tg delta, który może wskazywać na wyeksploatowanie termiczne lub
zawilgocenie izolacji.
Narzędzie
We wrześniu 2010 do konkursu na Międzynarodowych Energetycznych Tarchach

Bielskich ENERGATAB 2010 Przedsiębiorstwo Badawczo-Wdrożeniowe OLMEX S.A.
z Wójtowa k/Olsztyna zgłosiło mobile laboratorium robocze do oceny stanu technicznego
izolacji głównej nowych i eksploatowanych linii kablowych średniego napięcia opartej na
wyniku pomiaru wyładowań niezupełnych (WNZ) oraz oceny ryzyka uszkodzenia badanej
linii kablowej. Zgłoszony produkt to składowa wykonawcza całego procesu udoskonalania
metody oceny stanu technicznego kabli przygotowanej i wdrożonej przez polski zespół
inżynierski firmy OLMEX S.A. w przeciągu 7 lat pracy z innowacyjnym narzędziem do
detekcji WNZ typu OWTS.
Fot. 1. Samochód pomiarowy do diagnostyki kabli SN. Premiera marzec 2010,

konferencja KABEL 2010 w Zakopanem. Fot. Karol Kuczyński [elektro-info]
Zgłoszony produkt to produkt drugiej generacji, ulepszony o funkcje pomiarowe

potrzebne do codziennej pracy w terenie na sieciach kablowych SN o napięciu od 6 do 30
kV i długościach od 25m do ponad 20km. Mobilne laboratorium pomiarowe zostało
zbudowane w OLMEX S.A. w marcu 2010 roku zapewnia możliwość wykonywania
pomiarów na terenie całego kraju, pozwala na badania kabli dystrybucyjnych 6-30 kV oraz
na wykonywanie prac w każdych warunkach pogodowych w okresie całego roku.

Laboratorium zbudowane zostało z wykorzystaniem najnowocześniejszego

systemu diagnostycznego OWTS M28 niemieckiej firmy SEBA KMT. Laboratorium składa
się między innymi z takich elementów składowych jak :
- system diagnostyczny OWTS M28
- system wizualizacji procesu pomiaru
- oprogramowanie do analizy danych OWTS Explorer
- kondensatora wspomagającego bez WNZ własnych do badań kabli bardzo krótkich
- kabli przyłączeniowych 50mb
- transformatora separacyjnego
- techniki przyłączeniowej do dowolnego kabla
- sondy TE-PDS do punktowej lokalizacji WNZ
- reflektometru T30-E do kontroli długości badanych kabli
- induktora AD 2050 5 kV do kontroli rezystancji izolacji badanych kabli
- zestawu narzędzi i wyposażenia ochrony osobistej operatorów podczas wykonywania
pomiarów
Całość została zabudowane na podwoziu samochodu typu VAN o DMC do 3.5t
umożliwiając korzystanie z pojazdu każdej osobie posiadającej uprawnienia kategorii B.
Fot. 2. Przedział operatorski. Fot. 3. Przedział wysokiego napięcia.

Fot. OLMEX S.A Fot. OLMEX S.A.
Laboratorium pozwala na wykonywanie szeregu pomiarów mających na celu

określenie stanu technicznego nowych jak i eksploatowanych kabli:
- próba wytrzymałości napięciowej VVD z użyciem fali DAC
- pomiaru kąta stratności tangens delta z budową charakterystyki ∆tg δ
- pomiaru WNZ z detekcją ich występowania
- pomiaru intensywności WNZ w funkcji napięcia
- pomiaru zmian prędkości propagacji izolacji kablowej
- pomiaru rezystancji izolacji
- przygotowanie protokołu z pomiaru
- archiwizacja zebranych danych
Laboratorium diagnostyczne to wysoce innowacyjny produkt. Baza danych z
pomiarów zawiera setki rekordów z badań sieci kablowych 6 kV oraz kilkaset z sieci
dystrybucyjnych 15 i 20 kV. W jednym tylko zakładzie przemysłowym przebadano prawie
200 kabli na poziomie 6 kV. Obecnie trwają prace nad diagnostyką kabli 30 kV oraz
realizowane są pomiary dla sieci transmisyjnej na poziomie 110 kV w Polsce. Dzięki
wysokiej efektywności pomiaru a przede wszystkim przy braku ryzyka awarii badanej linii

kablowej, badanie to powoli zastępuje nieefektywne i groźne dla izolacji próby

wytrzymałości napięciowej.
Majątek sieciowy [badania]
W 2010 roku na terenie dużego zakładu przemysłowego Górnego Śląska

przebadano kablowy majątek sieciowy w postaci 178 linii kablowych średniego napięcia
zasilających najważniejsze urządzenia odbiorcze oraz kable składające się na główne tory
zasilania najważniejszych procesów technologicznych. W sumie przebadano 191,5 km
kabli o napięciu 6 i 20 kV. Celem badania tak dużego majątku było oszacowanie
aktualnego stanu technicznego kabli i określenie ich dalszej przydatności do eksploatacji.
Oczekiwanie menadżera odpowiedzialnego za zarządzanie majątkiem sieciowym to
przede wszystkim ustalenie stanu wyeksploatowania kabli i określenia ilości
najpilniejszych inwestycji mających na celu wymianę całych kabli, ich odcinków lub
wymiany osprzętu. Wyniki badań miały pozwolić na pełniejsze zaplanowanie środków
inwestycyjnych, środków remontowych na realizację zadań oraz odpowiedzieć na pytanie
czy obecny stan majątku jest na tyle dobry, aby móc zagwarantować przesył energii i
zminimalizować ryzyko wyłączeń do minimum.
Oczekiwania służb eksploatacji odpowiadających za prawidłowe utrzymanie ruchu
urządzeń zasilanych przedmiotowymi liniami kablowymi to przede wszystkim określenie
przyczyn występowania awarii, określenie jakości wykonywanych napraw oraz ustalenie
potencjalnych miejsc wysokiego ryzyka awarii linii kablowych, które poprzez ich
wcześniejsze wykrycie pozwoliłyby na uniknięcie niepotrzebnego wyłączenia.
W związku z potrzebą ciągłego utrzymywania ruchu urządzeń produkcyjnych
wymagano, aby pomiary wykonywane były w okresach przestoju linii najczęściej w dni
wolne od pracy oraz w nocy. Prace na 178 liniach kablowych w takich warunkach zajęły
11 miesięcy z użyciem dwóch laboratoriów pomiarowych i jednego zespołu.
Średni wiek badanych linii kablowych to 31 lat (1979). Długość linii kablowych od
kilkudziesięciu metrów do kilku kilometrów. Średnia długość linii to dwa kilometry. Linie
kablowe zbudowane z różnych odcinków kabli w izolacji z polietylenu usieciowanego,
polietylenu termoplastycznego, papierowo-olejowej, papierowej i polwinitowej. Wiele linii
kablowych występowało jako połączenie wielu rodzajów izolacji. Kable instalowane były w
kanałach kablowych, na estakadach kablowych, bezpośrednio w ziemi lub w szybach
pionowych. Wiele linii kablowych zbudowanych było w ciągu ułożenia przebiegającego we
wszystkich przedstawionych elementach infrastruktury.
Ze względu na wiek kabli, obciążanie do maksymalnych warunków a często wręcz
przeciążanie kabli zdecydowano się na zastosowanie jako medium podstawowego fali
pomiarowej DAC – tłumionej fali prądowej i na bazie tej fali wykonywano pomiary
wyładowań niezupełnych WNZ i pomiary kąta stratności tg delta. Uniknięto w ten sposób
metody badania opartej na metodzie długotrwałego podawania napięcia (próbie
napięciowej) ze źródła napięcia ograniczając w ten sposób do minimum ryzyko
niepotrzebnego nadwyrężania pracującej izolacji a jednocześnie uzyskując bardzo
wysoką rozdzielczość wyniku pomiaru. Pomiar wyładowań niezupełnych (WNZ) to
wysokoczuła metoda do detekcji miejsc osłabień izolacji pozwalająca na wykrycie wad,
błędów instalacji czy potencjalnych zagrożeń w izolacji. Wyniki pomiarów dołączone do
posiadanej dokumentacji eksploatacji, historii i statystyki awarii są bardzo cennym
źródłem informacji. Wyniki te dają możliwość przeprowadzenia pełniejszej analizy stanu
technicznego eksploatowanego majątku i w rezultacie pomagają w podejmowaniu decyzji.
Badania przeprowadzono w dwudziestu podmiotach zakładu przemysłowego.
Średni wiek kabli ilustruje diagram nr 1. W zakładzie nr 7 eksploatowane są kable z 1960
roku (50 letnie), w innym zakładzie (19) eksploatowane są kable z 2009 roku.

Diagram nr 1. Średni wiek kabli w poszczególnych zakładach
Z prawie 200 km kabli najwięcej eksploatowanych jest w zakładach 1, 2 i 13 ponad

20 km w każdym. Długość kabli ilustruje diagram nr 2.
Diagram nr 2. Sumaryczna długość kabli w poszczególnych zakładach
W procesie pomiarowym i przy wyłączeniach planowanych, 90% kabli badano „na

gorąco” bezpośrednio lub w krótkim okresie czasu po ich wyłączeniu. Przed
przystąpieniem do badań realizowano pomiary rezystancji izolacji induktorem o napięciu
2,5 kV. Oczekiwano wartości rezystancji izolacji przeliczonej na 1 km długości o
wartościach nie niższych jak : 40, 50 i 100 MOhm dla kabli w kolejności : polwinitowych,
papierowych, polietylenowych. 50% kabli wykazywała niższe wartości. Część kabli
zakwalifikowanych do badania posiadała rezystancję o wartościach kilku megaomów.
Mimo to kable badane były za zgodą właściciela majątku. Pomiary wyładowań
niezupełnych realizowano w zakresie napięcia od 0 do max 2Uo. W całym zakresie
napięcia prowadzono zapis wyniku detekcji WNZ na długości izolacji. Dodatkowo do

oceny brano również wynik pomiarów kąta stratności tg delta w formie charakterystyki
realizowany od 0 do 2Uo.
Na bazie wyników dokonano pierwszej oceny stanu technicznego tworząc tzw.
profil izolacji „finger print – odcisk palca” pozwalający na odnoszenie do niego kolejnych
pomiarów w funkcji czasu. Określono statusy stanu technicznego każdej linii kablowej
proponując w ten sposób kolejne terminy badań. Taki sposób postępowania pozwoli na
zaplanowanie środków inwestycyjnych, określenie terminów zabiegów konserwacyjnych
na sieci oraz upewni wydział zarządzania majątkiem sieciowym co do słuszności swoich
decyzji.
Kryteria oceny pomiarów
WNZ
Właściwa ocena stanu technicznego izolacji kablowej możliwa jest w oparciu o
wartości WNZ oraz ich miejsce występowania (kumulacji). Podgląd rozwoju WNZ w
funkcji napięcia możliwy jest w pełnym zakresie napięciowym urządzenia to jest do max
20 kV ACrms. Analizie poddawany jest jedynie zakres napięcia od wartości napięcia
nominalnego Uo, poprzez wartość 1.7Uo do maksymalnej wartości przyłożonego napięcia
tj. do 2Uo.
Wartości parametrowe:
- izolacja kabla
WNZ w izolacji papierowo-olejowej : < 10.000 pC (Uo) – bez koncentracji
WNZ w izolacji polwinitowej : < 6.000 pC (Uo) – bez koncentracji
WNZ w izolacji polietylenowej : < 500 pC (Uo) – bez koncentracji
- mufy
WNZ na mufach pełnoolejowych : < 15.000 pC (Uo)
WNZ na mufach żywicznych : < 6.000 pC (Uo)
WNZ na pozostałych mufach : < 1.000 pC (Uo)
- głowice
WNZ na głowicach pełnoolejowych : < 10.000 pC (Uo)
WNZ na głowicach żywicznych : < 5.000 pC (Uo)
WNZ na głowicach zimnokurczliwych : < 3.500 pC (Uo)
WNZ na głowicach taśmowych : < 500 pC
UWAGA! Analiza WNZ przy Uo.
Przekroczenie wartości progowych bez koncentracji oznacza pogorszenie stanu
izolacji (degradacja). Skumulowanie WNZ o wartościach niższych niż progowe oznacza
wadę w izolacji i ryzyko awarii. Kumulacja WNZ z wartościami maksymalnymi powyżej
progowych oznacza bardzo wysokie ryzyko awarii.
Należy przeanalizować rozwój WNZ w funkcji napięcia aż do 2Uo. Kumulowanie
się WNZ pomiędzy Uo a 2Uo może informować o ryzyku awarii w przypadku wzrostu
napięcia na dwóch fazach do wartości 1.7 Uo kiedy pozostała zawiedzie. Jest to możliwe
w sieci z izolowanym punktem zerowym.
Statusy dla poszczególnych zakładów przedstawia diagram nr 3.

Diagram nr 3. Statusy występowania w poszczególnych zakładach
Tg delta
Ocena stanu technicznego izolacji kablowej możliwa jest w oparciu o parametry i
charakterystykę kąta stratności w funkcji napięcia. Charakterystyka tan δ w funkcji
napięcia określana jest w pełnym zakresie napięciowym urządzenia to jest do max 20 kV
ACrms. Analizie poddawany powinien być jedynie zakres charakterystyki od wartości
napięcia nominalnego Uo do maksymalnej wartości przyłożonego napięcia tj. do 2Uo.
Wartości parametrowe w zależności od typu izolacji :
1. kable z izolacją papierową lub papierowo olejową
1.1. tgδ(2Uo) < 30 – kabel o bardzo małej stratności, nadaje się do dalszej
bezpiecznej eksploatacji
1.2. tgδ(2Uo) > 30 i tgδ(2Uo) < 50 – kabel o małej stratności, nadaj się do dalszej
1.3. tgδ(2Uo) > 50 i tgδ(2Uo) < 80 – kabel o dostatecznej wartości kąta stratności,
kabel niewielkiego ryzyka awarii, należy monitorować stan izolacji w odstępach
czasu
1.4. tgδ(2Uo) > 80 – kabel o nieakceptowalnej wartości kąta stratności, kabel
wysokiego ryzyka awarii, należy połączyć wynik pomiaru z wynikiem pomiaru
WNZ i w razie potrzeby usunąć kabel z eksploatacji
należy przeanalizować dodatkowo kształt charakterystyki tgδ od wartości Uo do
wartości 2Uo i tak w zależności od kształtu należy przyporządkować:
a) jeżeli charakterystyka jest płaska i rozpoczyna się niską wartością (pkt. 1.1 i
1.2)– kabel nie jest zawilgocony
b) jeżeli charakterystyka jest rosnąca i rozpoczyna się niską wartością (pkt. 1.1 i
1.2)– kabel jest zawilgocony
c) jeżeli charakterystyka jest płaska, ale rozpoczyna się wysoką wartością (pkt. 1.3
i 1.4)- kabel jest wyeksploatowany
d) jeżeli charakterystyka jest rosnąca i rozpoczyna się wysoką wartością (pkt. 1.3
i 1.4)- kabel jest zawilgocony i wyeksploatowany
2. kable z izolacją polwinitową

2.1. tgδ(2Uo) < 5 – kabel o bardzo małej stratności, nadaje się do dalszej
2.2. tgδ(2Uo) > 5 i tgδ(2Uo) < 8 – kabel o małej stratności, nadaj się do dalszej
2.3. tgδ(2Uo) > 8 i tgδ(2Uo) < 10 – kabel o dostatecznej wartości kąta stratności,
czasu
2.4. tgδ(2Uo) > 10 – kabel o nieakceptowalnej wartości kąta stratności, kabel
wartości 2Uo i tak w zależności od kształtu należy przyporządkować :
d) jeżeli charakterystyka jest rosnąca i rozpoczyna się wysoką wartością (pkt. 2.3
i 2.4)- kabel jest zawilgocony i wyeksploatowany
3. kable z izolacją polietylenową
3.1. tgδ(2Uo) < 1,5 – kabel o bardzo małej stratności, nadaje się do dalszej
3.2. tgδ(2Uo) > 1,5 i tgδ(2Uo) < 2,0 – kabel o małej stratności, nadaj się do dalszej
3.3. tgδ(2Uo) > 2,0 i tgδ(2Uo) < 2,5 – kabel o dostatecznej wartości kąta stratności,
czasu
3.4. tgδ(2Uo) > 2,5 – kabel o nieakceptowalnej wartości kąta stratności, kabel
wartości 2Uo i tak w zależności od kształtu należy przyporządkować :
d) jeżeli charakterystyka jest rosnąca i rozpoczyna się wysoką wartością (pkt. 3.3 i
3.4)- kabel jest zawilgocony i wyeksploatowany
UWAGA!
Podane wartości dotyczą kabli o izolacji jednorodnej na całej długości.
Jeżeli badany kabel jest kablem o kilku rodzajach izolacji wartość kąta stratności należy
oszacować w stosunku do parametrów dla najsłabszego rodzaju izolacji.
Wyniki pomiarów kabli kąta stratności przedstawia diagram nr 4.

Diagram nr 4. Wyniki w poszczególnych zakładach
W procesie badania 178 linii kablowych w zakresie napięcia badawczego od Uo do

2Uo zarejestrowano dwa przypadki uszkodzenia izolacji. Sytuacja miała miejsce na
kablach o bardzo niskiej rezystancji i kable te nie powinny być badane. Badane były za
zgodą przedstawiciela właściciela linii kablowych. Uszkodzone linie kablowe stanową
około 1 % wszystkich badanych kabli będących w eksploatacji co niewątpliwie potwierdza
bezinwazyjność procesu pomiarowego.
Przykłady
Kabel XLPE 20 kV, 320m długości

Zarejestrowane problemy :problem z jakością montażu głowicy fazy L1,
koncentracja wyładowań na głowicy, koncentracja wyładowań niezupełnych w odległości
3,2 m od głowicy również na fazie L1, koncentracja WNZ na mufie ok. 20 m od początku
kabla.
Badaniu poddano linię kablową SN 20 kV zbudowaną z trzech kabli
jednofazowych. Badanie wykazało niską jakość montażu osprzętu. Zaistniał problem
jakości montażu – problem ludzki. Źle wykonana głowica fazy L1. Zbyt mocno zaciśnięta
taśma stalowa mocująca kabel na słupie. Taśma na 6,1 m zaciśnięta prawidłowo. Źle
wykonana mufa na 20 metrze. Głowice z drugiej strony wykonane prawidłowo. Izolacja
kabla w porządku. Zaproponowano status POMARAŃCZOWY i zalecono wymianę
odcinka kabla od mufy około 20m na podejściu na słup do głowic kablowych na słupie.

Fot. 4. Pomiar kabla w terenie. Fot. OLMEX S.A.
Diagram nr 5. Obraz WNZ na długości izolacji kabla
Kabel polwinitowy 6 kV, 240m długości

Zarejestrowane problemy: duża koncentracja wyładowań niezupełnych na
wszystkich 3 fazach na odcinku od punktu pomiarowego do 130m długości. Kabel biegnie
na estakadzie kablowej. Koncentracja wyładowań niezupełnych na przeciwległej głowicy
kablowej (głównie fazy L2).

Badaniu poddano linię kablową SN 6 kV zbudowaną z polwinitu. Badanie

wykazało obecność wyładowań niezupełnych (WNZ) na odcinku od punktu pomiarowego
do 130m długości. Dokładnie tam gdzie kabel przebiega po estakadzie kablowej. Od
130m do 230 m kabel ułożony bezpośrednio w ziemi. Od 230m do przeciwległego końca
(10m) kabel ułożony w kanale kablowym. Obraz WNZ wskazuje na wysokie
wyeksploatowanie termiczne odcinka na estakadzie kablowej. Kabel ułożony w ziemi
posiadający lepsze warunki chłodzenia nie wykazuje praktycznie żadnego zużycia. Obraz
ten jest typowy dla kabli przemysłowych. Zaproponowano status POMARAŃCZOWY i
zalecono wymianę wyeksploatowanego odcinka kabla.
Diagram nr 6. Obraz WNZ na długości izolacji kabla
Diagram nr 7. Charakterystyka kąta stratności badanego kabla

Charakterystyka tg delta w funkcji napięcia przedstawia asymetrię stratności

poszczególnych faz. Wartość tg delta jest wartością wskazującą na ogólne
wyeksploatowanie kabla.
Pomimo podjętych najwyższych starań w procesie pomiaru, archiwizowania
danych, ich kopiowania, analizy i oceny w badanych liniach kablowych dochodziło do
awarii. Przeanalizowano poszczególne przypadki awarii celem określenia przyczyny.
Awarie spowodowane czynnikami zewnętrznymi jak uszkodzenia mechaniczne przy
penetracji terenu w pobliżu przebiegu linii kablowych pominięto całkowicie. Skupiono się
na uszkodzeniach osprzętu – głównie muf przelotowych. W wyniku wizji lokalnych
stwierdzono w wielu przypadkach mechaniczne oddziaływanie gruntu lub podziemnej
infrastruktury na badane linie kablowe. Siły ściskające lub rozciągające które działały na
kable ze względu na swoją dynamikę wpływały bezpośrednio na awarię kabli w miejscu
instalacji muf. Ustalono, że wskutek dynamicznego zjawiska w wielu przypadkach nie jest
możliwe przewidzenie awarii spowodowanej czynnikami nieelektrycznymi i zewnętrznymi.
Skalę zjawiska prezentuje zdjęcie poniżej :
Fot. 5. Skutki przesunięć gruntu w którym przebiegają 4 linie kablowe SN ułożone w ziemi.
Zdjęcie wykonane dzień po przeprowadzeniu badań tych linii. W dniu badania torowisko kolejowe
przebiegało normalnie po powierzchni gruntu
Fot. Antoni Soroka
Wnioski
Badania diagnostyczne izolacji jako uzupełnienie już posiadanych informacji takich

jak: historia eksploatacji czy histora awarii to doskonała podstawa do pełniejszej niż
dotychczas możliwości oceny stanu technicznego sieci realizowana przez służby
zarządzania majątkiem sieciowym w przedsiębiorstwie produkcyjnym. Wszędzie tam
gdzie wymagana jest bezawaryjność sieci kablowej należy stosować nowoczesne metody
pomiaru, analizy i oceny. Z wyników tych asset menadżerowie korzystają i będą korzystać
w przyszłości tworząc pełniejszy obraz zmian eksploatacyjnych sieci kablowej.

Badania kabli w przemyśle, zainstalowanych w latach 60 i 70tych pokazują, że

„okres życia” eksploatowanych kabli kończy się. Obecny proces pomiarowy określający
profil izolacji pozwala na przedłużenie okresu eksploatacji do maximum przy założeniu
relatywnych nakładów finansowych na utrzymanie majątku. Istotnym jest aby nowo
instalowane linie kablowe były badane na samym początku eksploatacji. Pozwoli to na
pełne monitorowanie ich stanu w funkcji czasu. Wiele linii kablowych w złym stanie
technicznym, wykazujących niskie wartości rezystancji, katastrofalne wyniki stratności i
wyeksploatowanie w obrazie WNZ należy w najbliższym czasie wymienić zastępując je
nowymi.
Diagnostykę kabli polecamy wszystkim eksploatującym istotne, ważne czy
strategiczne linie kablowe, gdzie diagnostyka jest niezbędna w celu ograniczenia
nieplanowanych wyłączeń, awarii i strat z tytułu niedostarczonej energii elektrycznej.
Wszystkie zaplanowane działania mające na celu ograniczanie strat sieciowych prowadzą
do bezpośredniego ograniczenia strat ekonomicznych. Pozwala to na monitorowanie
majątku kablowego, przygotowywać prace naprawczo-konserwacyjne czy prace
inwestycyjne w sposób bardziej zaplanowany, skoordynowany i przede wszystkim wysoce
bezpieczny, a co za tym idzie wysoce efektywny.
W artykule wykorzystano wyniki badań własnych firmy OLMEX S.A. 2000 – 2010

Jacek Duniec
Marek Rogóż
Jerzy Widłak
Wiesław Ziąbka
TAURON Dystrybucja S.A. Oddział w Krakowie
ZINTEGROWANY PROGRAM BUDOWY, EKSPLOATACJI

I DIAGNOSTYKI LINII KABLOWYCH W ENION S.A.
Wysoka niezawodność zasilania jest kluczowym elementem dostawy energii

elektrycznej. System dystrybucji energii elektrycznej to zespół zazwyczaj szeregowo
połączonych obiektów, które zapewniają dostawę energii elektrycznej do odbiorcy,
dlatego awaria jednego z ogniw przerywa ciąg dostawy energii. Obok stacji rozdzielczych
i transformujących podstawową grupę instalacji stanowią napowietrzne i kablowe sieci
elektroenergetyczne. Na terenach silnie zurbanizowanych system dystrybucji energii
elektrycznej na poziomie średniego i niskiego napięcia praktycznie w całości oparty jest
na liniach kablowych. Linie kablowe obok niewątpliwych zalet eksploatacyjnych tj.
odporności na działanie zjawisk atmosferycznych takich jak wichury, wiatry, a co za tym
idzie generalnie większej niezawodności w stosunku do linii napowietrznych cechuje
wysoki koszt budowy i trudny proces inwestycyjny. Wysoki koszt budowy związany jest z
wyższą ceną kabla w stosunku do przewodów linii napowietrznej, ale przede wszystkim z
wysokimi kosztami układania tj. wykonania wykopów, przewiertów i innych oraz
odtworzenia terenu po ułożeniu. Po wybudowaniu linii kablowej dostęp do jej elementów
składowych rozłożonych w trasie tj. kabla, muf jest wysoce utrudniony.
W przypadku uszkodzenia linii kablowej proces przywrócenia sprawności linii
kablowej jest wieloetapowy, trudny i kosztowny. Pierwszym elementem jest lokalizacja
uszkodzenia, co w terenie silnie uzbrojonym siecią elektroenergetyczną, innymi
instalacjami (wodociągowymi, teletechnicznymi) i budowlami nie jest procesem prostym i
szybkim. Po zlokalizowaniu uszkodzenia należy przystąpić do wykonania wykopu, a
następnie naprawy uszkodzonego kabla. W wielu przypadkach wykonanie wykopu
bezpośrednio nad uszkodzeniem nie jest możliwe, gdyż teren ten obejmuje np. tereny
dróg. Niejednokrotnie uszkodzenia kabla nie mają charakteru punktowego, co wiąże się z
koniecznością wymiany odcinka kabla. Po naprawie należy wykonać badania linii
kablowej potwierdzające jej sprawność oraz odtworzyć teren.
Podczas całego tego procesu linia kablowa jest wyłączona z eksploatacji, a
odbiorcy zasileni są z innych obwodów. Stan uszkodzenia linii kablowej zawsze oznacza
obniżenie pewności zasilania pewnej grupy odbiorców i wiąże się z przerwą w dostawie
energii elektrycznej. Dlatego tak duże znaczenie, z punktu widzenia niezawodności pracy
sieci, ma prawidłowa budowa i eksploatacja obiektów elektroenergetycznych.
Obszar działania Tauron Dystrybucja S.A. Oddział Kraków to obszar o powierzchni

około 8830 km2, o następującej liniowej infrastrukturze elektroenergetycznej średniego
napięcia:
linie napowietrzne 30 kV 906 km
linie kablowe 30 kV 12 km
linie napowietrzne 15 kV 5858 km
linie kablowe 15 kV 3048 km
ZINTEGROWANY PROGRAM BUDOWY, EKSPLOATACJI I DIAGNOSTYKI LINII KABLOWYCH W ENION S.A. 11 / 1

Rys. 1. Długość linii kablowych średniego napięcia, wg stanu na 31.12.2010 r. [km]
Jak wynika z rysunku 1, spośród ogółu 9824 km rozdzielczych linii średniego

napięcia, aż 31% stanowią linie kablowe. Na terenie miast odsetek rozdzielczych linii
kablowych średniego napięcia jest znacznie wyższy i w zależności od stopnia
zurbanizowania terenu sięga nawet 100 %.
Taki udział linii kablowych w ogólnej ilości linii średniego napięcia ma niewątpliwe
zalety, ale posiada również wady, zwłaszcza w sytuacji gdy zastosowane kable są złej
jakości.
Z wieloletniej obserwacji pracy linii kablowych na terenie Oddziału w Krakowie
wynika, że najbardziej awaryjnymi kablami średniego napięcia są kable w izolacji z
polietylenu niesieciowanego, ułożone w latach 70-tych i 80-tych ubiegłego wieku, na
których obserwowano ponadprzeciętną liczbę uszkodzeń, co obrazuje, wyliczany na
potrzeby analizy awaryjności wskaźnik uszkodzeń (liczba uszkodzeń / 100 km linii
kablowej średniego napięcia / rok) - tabela nr 1 oraz rysunek nr 2.
Tabela nr 1. Wskaźnik awaryjności linii kablowych w Oddziale w Krakowie w latach 1999 - 2010
Rok 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Wskaźnik 33.3 30.3 24.6 22.0 18.9 12.5 10.3 11.1 10.0 11.0 9.2 10.7
40.0
35.0
30.0
25.0
20.0
15.0
10.0
5.0
0.0
95
96
97
98
99
00
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
19
19
19
19
19
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
Rys. 2. Wskaźnik awaryjności linii kablowych w Oddziale w Krakowie w latach 1995 - 2010
Taki stan utrzymywał się przez szereg lat i dopiero zainicjowane w roku 2001
radykalne działania naprawcze, polegające na wymianie, w okresie kilku lat, ok. 265 km
najbardziej awaryjnych kabli, spowodowały drastyczne obniżenie wskaźnika awaryjności
linii kablowych średniego napięcia w odniesieniu do najgorszego okresu, ponad
11 / 2 ZINTEGROWANY PROGRAM BUDOWY, EKSPLOATACJI I DIAGNOSTYKI LINII KABLOWYCH W ENION S.A.

trzykrotne. Od kilku lat obserwujemy utrwaloną tendencję awaryjności linii kablowych

średniego napięcia, na poziomie oscylującym w okolicy 10 uszkodzeń / 100 km linii
kablowej średniego napięcia / rok.
Obecnie na terenie Tauron Dystrybucja Oddział w Krakowie udział kabli średniego

napięcia w izolacji z polietylenu niesieciowanego stanowi ok. 2% ogólnej długości
wszystkich kabli średniego napięcia:
• Kable w izolacji papierowo-olejowej 1588 km
• Kable w izolacji z polietylenu niesieciowanego 65 km
• Kable w izolacji z polietylenu sieciowanego 1378 km
W roku 2004 w wyniku przekształceń w sektorze energetycznym Zakład
Energetyczny Kraków wraz z Zakładem Energetycznym Tarnów, Zakładem
Energetycznym Częstochowa, Zakładem Energetyczny Bielsko Biała oraz Będzińskim
Zakładem Energetycznym utworzył Spółkę Akcyjną ENION SA, We wrześniu bieżącego
roku ENION SA wraz z Energią Pro SA utworzył nowy podmiot Tauron Dystrybucja SA.
Władze Spółki świadome kluczowego znaczenia sieci kablowej dla zapewnienia
dostawy energii elektrycznej postanowiły wykorzystać i połączyć wiedzę oraz
doświadczenie specjalistów ze wszystkich zakładów energetycznych wchodzących w
skład ENION SA. W wyniku realizacji tego zamierzenia została powołana struktura
projektowa w celu opracowania koncepcji w zakresie budowy, eksploatacji oraz
diagnostyki linii kablowych wszystkich napięć na terenie ENION SA.
Projekt realizowany w oparciu o metodykę Prince 2 został podzielony na trzy
etapy, w których etap 2 został przewidziany do analizy stanu istniejącego
w poszczególnych oddziałach spółki i opracowania wniosków, a etap 3 do opracowania,
przez zespoły projektowe wytycznych, zawierających wymagania, dla poprawy stanu
technicznego linii kablowych średniego napięcia - każdy zespół w zakresie swoich
obszarów działania.
W skład struktury projektowej wchodziły cztery zespoły projektowe:
Zespół A - Zespół Projektowy ds. budowy i eksploatacji linii kablowych 110 kV
Zespół B - Zespół Projektowy ds. budowy i eksploatacji linii kablowych SN i nN
Zespół C - Zespół Projektowy ds. pomiarów diagnostycznych, eksploatacyjnych
i odbiorczych linii kablowych
Zespół D - Zespół Projektowy ds. analizy awaryjności linii kablowych.
Działania poszczególnych zespołów projektowych zostały ukierunkowane na
szczegółową analizę obszarów, do których zostały powołane.
Celem pracy zespołów projektowych A i B było zebranie informacji na
temat prowadzonej eksploatacji i procesu budowy linii kablowych, każdy w swoim
zakresie napięć. Analizą objęto wszystkie „klasyczne” linie kablowe oraz kable
napowietrzne EXCEL, AXCES, SAXKA. W ogólnym zarysie można powiedzieć, że zakres
prac zespołów projektowych A i B obejmował:
• zebranie informacji na temat stosowanych przez poszczególne oddziały norm,
przepisów i wytycznych związanych z budową i eksploatacją linii kablowych na
danym poziomie napięcia,
• zgromadzenie, niezbędnych danych na temat kabli i ich awaryjności,
• zebranie informacji w zakresie stosowanych dokumentów, przechowywania i obiegu
dokumentacji oraz funkcjonujących w tym zakresie, w oddziałach, systemów
informatycznych,
• wypracowanie wytycznych.
Obszarem zainteresowania zespołu projektowego C były zagadnienia związane
z diagnostyką w obrębie linii kablowych, a prace obejmowały w szczególności:

• zebranie informacji na temat stosowanych przez poszczególne oddziały norm

przepisów i wytycznych związanych z przeprowadzaniem pomiarów odbiorczych,
eksploatacyjnych i diagnostycznych w liniach kablowych 110 kV, SN i nN,
• zebranie informacji na temat posiadanych przez oddziały wozów pomiarowych i ich
wykorzystania,
• zebranie informacji w zakresie stosowanych dokumentów z obszaru diagnostyki,
przechowywania i obiegu dokumentacji,
• wypracowanie wytycznych.
Zespół projektowy D został ukierunkowany na analizę awaryjności linii kablowych.
W tym zakresie podjęto m.in. następujące działania :
• zebrano informacje na temat instrukcji, wytycznych i innych dokumentów związanych
z prowadzeniem statystyki awaryjności linii kablowych 110 kV, SN i nN,
• zebrano niezbędne informacje dotyczące awaryjności poszczególnych elementów
sieci kablowej 110 kV, SN, nN, wskaźników awaryjności oraz sposobu prowadzenia
statystyki,
• zebrano informacji na temat systemów informatycznych, w których prowadzona jest
awaryjność linii kablowych oraz rozpoznano potrzeby zmian w tym zakresie.
• wypracowano wytyczne.
W oparciu o przeprowadzoną analizę oraz wypracowane przez zespoły wnioski,
zarekomendowano kierunki działań zmierzające do poprawy istniejącego stanu, wraz
z propozycją harmonogramu dojścia do modelu docelowego oraz oszacowaniem kosztów
działań. Materiał zawarto w pięciu dokumentach:
1. Program działań w zakresie zamierzeń inwestycyjnych, remontowych
i eksploatacyjnych,
2. Wytyczne prowadzenie dokumentacji technicznej, eksploatacyjnej i pomiarowej,
3. Wytyczne pomiarów i działań diagnostycznych,
4. Wytyczne prowadzenia analizy awaryjności kabli,
5. Proponowane zmiany w systemach informatycznych.
Struktura projektowa zakończyła prace w trzecim kwartale 2010r i przedstawiła
wyniki swoich prac Władzom Spółki, wzbudzając materiałem duże zainteresowanie.
Wobec ważności problemu zapewnienia niezawodności zasilania poprzez
zwiększenie dyspozycyjności linii kablowych i jednocześnie mając przed sobą
kompleksowy i zintegrowany program działań we wszystkich obszarach dotyczących linii
kablowych Zarząd Spółki, w czwartym kwartale 2010r., wyraził zgodę na rozpoczęcie prac
wdrożeniowych.
Do wdrożenia zaakceptowano praktycznie wszystkie rozwiązania zaproponowane
przez strukturę projektową. Wdrożenie zaplanowano z wykorzystaniem tej samej
metodyki zarządzania projektami i przy zachowaniu, prawie niezmienionej, struktury
projektowej. Z uwagi na wymagane duże nakłady inwestycyjne okres realizacji
poszczególnych zadań został rozłożony w czasie kilku lat.
Największe środki zaplanowano na potrzeby realizacji „Program działań w
zakresie zamierzeń inwestycyjnych, remontowych i eksploatacyjnych”, którego głównym
założeniem jest wymiana najbardziej awaryjnych kabli.
Wymianę kabli zaplanowano na okres siedmiu lat, a harmonogram podzielono na
następujące zadania uwzględniające pilność realizacji:
Zadanie 1 - wymiana kabli średniego napięcia w izolacji z polietylenu niesieciowanego,
z co najmniej dwoma uszkodzeniami,
Zadanie 2 - wymiana kabli średniego napięcia w izolacji z polietylenu niesieciowanego,
zasilających promieniowo stacje SN/nn.
Zadanie 3 - wymiana pozostałych kabli średniego napięcia w izolacji z polietylenu
niesieciowanego, pracujących na napięciach roboczych 15, 20 i 30 kV.

Zadanie 4 - wymiana kabli średniego napięcia w izolacji papierowo – olejowej o czasie

eksploatacji powyżej 50 lat, przekazanych do użytkowania w roku 1960 i
starszych,
Zadanie 5 - likwidacja starych trójników żeliwnych na kablach tradycyjnych niskiego
napięcia wraz z wymianą kabli w izolacji papierowej nasyconej olejem.
Na rysunku 3 przedstawiono długości kabli przeznaczonych do wymiany w ramach

poszczególnych zadań oraz procentowy podział kosztów dla tych zadań.
Dłu gość k abli do wymiany w rozbiciu na

zada nia w [km ]
400.00 370.39
Dłu g o ść kabli do wym ian y w
350.00
300.00
250.00
[km ]
200.00 158. 01
150.00
100.00 52.79
28.03 27.72
50.00
0.00
Z adanie 1 Z adanie 2 Z adanie 3 Z adanie 4 Z adanie 5
Rys. 3. Szacowane długości oraz nakłady na wymianę kabli w ENION S.A., w rozbiciu na zadania 1-5
Ponieważ założeniem projektu jest ujęcie, w sposób kompleksowy, w ramy

przemyślanych i efektywnych działań, temat budowy i eksploatacji oraz diagnostyki,
przewidziano wdrożenie jednolitych zasad w pozostałych obszarach związanych
z tematem kabli.
W związku z tym realizuje się wdrożenie programów, we wszystkich oddziałach
dawnej spółki ENION SA, ujętych w następujących dokumentach:
• „Wytyczne prowadzenia dokumentacji technicznej, eksploatacyjnej i pomiarowej”,
w których zaproponowano jednolite wymagania, łącznie z szablonami wybranych
dokumentów, dla dokumentacji obiektów istniejących oraz przyjmowanych do
eksploatacji,
• „Wytyczne prowadzenia analizy awaryjności kabli” określające jednolite standardy
prowadzenia i analizy awaryjności linii kablowych. W zakresie działań zespołu
zajmującego się tym obszarem projektu, wdrożono, tam gdzie okazało się to
konieczne, odpowiednie aplikacje informatyczne pozwalające na wymaganą
rejestrację danych oraz opracowano niezbędne raporty pozyskujące z systemu, w
sposób automatyczny, dane na temat awaryjności kabli,
• „Wytyczne pomiarów i działań diagnostycznych”, które z jednej strony definiują
wymagania dotyczące pomiarów i działań diagnostycznych wprowadzając na obecną
chwilę pewne standardowe rozwiązania, a z drugiej strony określają kierunki rozwoju
diagnostyki linii kablowych oraz wyposażenia wozów.
W ramach tych działań intensyfikuje się diagnostykę linii kablowych średniego
napięcia metodą pomiaru wyładowań niezupełnych OWTS, wg zaproponowanych przez
zespół standardów, ujętych w ramach instrukcji, przy założeniu obligatoryjnego badania
wszystkich linii kablowych przyjmowanych do eksploatacji oraz istniejących relacji
kablowych średniego napięcia, na których dokonano wymiany kabla o długości co
najmniej 100 m trasy, a także kabli będących w eksploatacji, z częstotliwością co 5 lat -
wyłącznie tych które uznano w projekcie za „ważne” tj.:
− kable zasilające promieniowo stacje transformatorowe SN/nN, o długości co najmniej
100 m trasy,
− wyjścia kablowe z GPZ-ów na linie napowietrzne - o długości co najmniej 100 m trasy,

− „głównych” relacji kablowych pomiędzy GPZ-ami,

− relacje kablowe zasilające RS-y.
Do pomiaru wyładowań niezupełnych wykorzystywane są systemy diagnostyczne
firmy SEBA KMT. Oddział w Krakowie eksploatuje takie urządzenie od 2006 roku.
Pozostałe Oddziały byłego ENION SA zostały doposażone w tę aparaturę w roku 2008r.
W ramach struktury projektowej powołano grupy robocze, które wymieniają się
doświadczeniami zdobytymi podczas wykonywania badań diagnostycznych wyładowań
niezupełnych. Wymiana doświadczeń ma na celu wyznaczenie właściwych poziomów
diagnostycznych dla różnych typów kabli i osprzętu kablowego. Można też wnioskować
o wycofaniu ze stosowania określonych typów: kabli, muf lub głowic, które w wyniku
diagnostyki OWTS wypadają znacznie poniżej standardów.
W celu określenia jednolitej procedury diagnostyki wyładowań niezupełnych
opracowano „Wytyczne dotyczące pomiarów, prób odbiorczych i eksploatacyjnych kabli
średniego napięcia metodą pomiarów wyładowań niezupełnych OWTS”. Wytyczne te
określają również wymogi badań diagnostycznych dla poszczególnych grup linii
kablowych. Zgodnie z tymi wytycznymi wymagana jest diagnostyka wyładowań
niezupełnych wszystkich kabli średniego napięcia przyjmowanych do eksploatacji oraz
diagnostyka ważnych kabli SN będących w eksploatacji. Inne pomiary i próby
eksploatacyjne kabli SN to: pomiar ciągłości żył roboczych i powrotnych (po wykonaniu
naprawy), sprawdzenie zgodności faz (po wykonaniu naprawy), pomiar rezystancji izolacji
żył roboczych (po wykonaniu naprawy), próba napięciowa kabla VLF lub napięciem
stałym (po wykonaniu naprawy), pomiar pojemności żył roboczych (dla kabli SN o nap.
znam. od 30 kV po wykonaniu naprawy), próba napięciowa powłoki kablowej (po
wykonaniu naprawy oraz nie rzadziej niż co 5 lat dla kabli SN o nap. znam. od 30 kV).
Wieloletnie doświadczenia zespołów diagnostów pozwalają na sformułowanie
przyszłościowych wymagań w zakresie diagnostyki kabli SN do których należy: całkowita
rezygnacja z próby napięciowej napięciem stałym, wprowadzenie próby napięciowej
napięciem zmiennym 50 Hz, wprowadzenie pomiaru definicyjnego tg delta, rozszerzenie
diagnostyki kabli o dodatkowy pomiar wyładowań niezupełnych na głowicach oraz innych
urządzeniach stacyjnych, pomiary termowizyjne urządzeń i połączeń, lokalizacja
punktowa wykrytych wyładowań niezupełnych.
Mając na uwadze przewidywaną sukcesywną poprawę stanu technicznego linii
kablowych zaplanowano również ograniczenie liczby wozów do lokalizacji uszkodzeń
kabli, z jednoczesnym odpowiednim rozmieszczeniem i doposażeniem pozostałych,
wg przyjętych w dokumencie standardów.
Podsumowanie
Uruchomienie projektu w celu opracowania koncepcji w zakresie budowy,

eksploatacji oraz diagnostyki linii kablowych wszystkich napięć na terenie ENION SA.
oraz jego realizacja przyniosło dla firmy przede wszystkim wiele korzyści bezpośrednich i
pośrednich. Zastosowanie zaawansowanych technologii diagnostycznych wpłynęło na
jakość wykonywanych usług budowy linii kablowych w postaci: prawidłowego układania
kabli, właściwego zgodnego z instrukcją montażu muf i głowic.
Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że realizacja
zaprojektowanych działań pozwoli na osiągnięcie wyznaczonych celów, do których
zaliczono:
1. Wymianę w całości kabli 15, 20, 30 kV w izolacji z polietylenu niesieciowanego.
2. Wymianę najstarszych kabli SN w izolacji papierowo-olejowej powyżej 50 lat
(przyjętych do użytkowania w 1960 r. i starszych),
3. Ujednolicenie dokumentacji eksploatacyjnej,

4. Ujednolicenie ewidencji awaryjności kabli SN,

5. Wdrożenie jednolitych standardów badań diagnostycznych, zapobiegających
wystąpieniu rozległych awarii w sieci miejskiej.
6. Ograniczenie kosztów eksploatacji - szacuje się, że zaplanowana realizacja wymiany
kabli SN pozwoli na obniżenie, dotychczas wyliczanego, wskaźnika awaryjności do
poziomu ok. 8 uszkodzeń/100km linii kablowych średniego napięcia /rok.
7. Zwiększenie przychodów w związku z ograniczeniem ilości niedostarczonej energii
w wyniku zmniejszenia ilości awarii.
8. Zmniejszenie wskaźników SAIDI i SAIFI.
Osiągnięcie tych celów, otworzy drogę do prowadzenia uporządkowanej polityki
inwestycyjnej w zakresie kabli SN, polegającej na wymianie tylko kabli awaryjnych
i o znacznie przekroczonym ekonomicznym okresie użyteczności, co w obecnej chwili
niejednokrotnie jest znacznie utrudnione.


Michał Dybowski
Andrzej Bagiński
PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Miasto
WYBRANE ZAGADNIENIA Z EKSPLOATACJI

LINII KABLOWYCH ŚREDNIEGO NAPIĘCIA (SN)
W PGE DYSTRYBUCJA S.A. ODDZIAŁ ŁÓDŹ – MIASTO
W LATACH 2003-2010
Streszczenie
Referat zawiera informacje na temat struktury sieci energetycznej w PGE

Dystrybucja S.A. Oddział Łódź Miasto ze zwróceniem szczególnej uwagi na sieć kablową.
Podaje także dane statystyczne dotyczące niektórych zabiegów eksploatacyjnych,
głównie prac pomiarowych, które odzwierciedlają jakość stosowanych kabli, osprzętu i
wykonywanych napraw. Pokazuje tę statystykę w ujęciu rocznym i za okres ostatnich
siedmiu lat w rozbiciu na trzy główne rodzaje kabli - kable z izolacją papierowo-olejową,
kable z izolacją z polietylenu termoplastycznego i usieciowanego.
Wprowadzenie
PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Miasto wchodzi w skład PGE Polska Grupa
Energetyczna S.A., jednego z największych producentów i dostawców energii elektrycznej
w Polsce oraz jednej z największych firm z sektora elektroenergetycznego w Europie
Środkowej i Wschodniej. Dzięki połączeniu własnych zasobów paliwa (węgla brunatnego),
wytwarzaniu energii i finalnych sieci dystrybucyjnych, PGE S.A gwarantuje bezpieczne i
stabilne dostawy energii elektrycznej dla ponad 5 milionów domów, firm i instytucji (rys.1).
RWE STOEN
PGE
Dystrybucja S.A.
wraz z 8 Oddziałami
Rysunek nr 1. Obszar działania PGE S.A.
WYBRANE ZAGADNIENIA Z EKSPLOATACJI LINII KABLOWYCH ŚREDNIEGO NAPIĘCIA (SN) ... 12 / 1

Wstęp
Eksploatacja rozległej sieci kablowej średniego i niskiego napięcia w aglomeracji

łódzkiej stanowi dla PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Miasto, właściciela majątku, duże
wyzwanie. Dla prowadzenia prawidłowej eksploatacji, pozwalającej na utrzymaniu w
ruchu ciągów kablowych o bardzo zróżnicowanym wieku i równie zróżnicowanej budowie,
wymaga stosowania szeregu rozwiązań w zakresie inwestycji kablowych, stosowanego
osprzętu, a także dużej dyscypliny eksploatacyjnej. Narzuca także konieczność
bezwzględnego zastosowania nowoczesnych metod diagnostycznych. Prowadzona
polityka zarządzania siecią kablową ma na celu sprostanie coraz większym wyzwaniom
ruchowym stawianym sieci dystrybucyjnej a w ostatecznym rezultacie poprawę pewności
zasilania dla wszystkich naszych odbiorców.
I. Obszar i struktura sieci w PGE Dystrybucja S.A Oddział Łódź-Miasto
1. Obszar działania
Na terenie aglomeracji łódzkiej dystrybucją, a więc dostawami energii elektrycznej
do odbiorców, zajmuje się PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź Miasto.
Obszar: 1 523 km2
Miasta: 3 (Łódź, Pabianice, Zgierz)
Gminy: 7 Miast-Gmin (Aleksandrów Łódzki, Głowno, Konstantynów Łódzki,
Ozorków, Rzgów, Stryków, Tuszyn)
19 Gmin (Andrespol, Bielawy, Brójce, Brzeziny, Czarnocin, Dmosin,
Dłutów, Dobroń, Domaniewice, Głowno, Ksawerów, Lutomiersk,
Łęczyca, Nowosolna, Ozorków, Pabianice, Parzęczew, Wodzierady,
Zgierz)
Odbiorcy: 522 896
Długość linii : 14 871 km
Ilość stacji transformatorowych: 3 486
W ramach struktur organizacyjnych Oddziału Łódź-Miasto funkcjonują wydzielone

wydziały zajmujące się eksploatacją podległych sieci i urządzeń. Wydział Gospodarki
Majątkiem Sieciowym wykonuje zadania związane z zarządzaniem majątkiem. Zlecenia
eksploatacyjne są realizowane przez brygady Wydziału Wykonawstwa i Eksploatacji
Sieci. Dla optymalizacji działań całość zagadnień związanych z prowadzeniem
eksploatacji sieci dystrybucyjnej, w tym sieci kablowych, realizowana jest na trzech
wydzielonych obszarach: Łodzi, Pabianic i Zgierza (rys.2)
Rysunek 2. Wydzielone Obszary działania w PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Miasto
12 / 2 WYBRANE ZAGADNIENIA Z EKSPLOATACJI LINII KABLOWYCH ŚREDNIEGO NAPIĘCIA (SN) ...

2. Struktura sieci na poszczególnych obszarach

Struktura sieci średniego napięcia na poszczególnych obszarach jest
zróżnicowana zarówno ze względu na rodzaj jak i na ilość funkcjonujących linii i
zainstalowanych urządzeń. Na terenie Obszaru Łódź przeważa sieć kablowa średniego
(SN) i niskiego napięcia (nN). Obszary Zgierz i Pabianice obsługują teren powiatów i gmin
wokół Łodzi i zlokalizowana na nich sieć energetyczna średniego napięcia w większości
jest siecią napowietrzną. Poniżej przedstawione zostały dane charakteryzujące struktury
eksploatowanych sieci w zakresie linii średniego napięcia (rys.3).
Rysunek 3. Dane ilościowe sieci SN PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Miasto

uwzględniające podział Obszarowy
Uwaga. Na obszarach Łodzi i Pabianic do chwili obecnej funkcjonują linie kablowe 6 kV.
Większość linii kablowych 6 kV (w ilości 99%) zlokalizowana jest w centrum Łodzi.
3. Stopień zagęszczenia sieci kablowej średniego napięcia

Stopień zagęszczenia sieci i nierównomierne rozmieszczenie urządzeń
poszczególnych rodzajów sieci (rys.4) w znacznej mierze zdeterminowały funkcjonowanie
struktur zakładu odpowiedzialnych za prowadzenie eksploatacji sieci na wydzielonych
obszarach: Łodzi, Pabianic i Zgierza.
Rysunek 4. Stopień zagęszczenia sieci SN PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Miasto

uwzględniający podział Obszarowy

Rysunek 5. Stopień zagęszczenia sieci PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Miasto z „lotu ptaka”
4. Zamiany w strukturze sieci średniego napięcia

Zmiany w strukturze sieci średniego napięcia w latach 2003-2010 na obszarze o
charakterze typowo miejskim (O. Łódź) i obszarach obsługujących tereny o charakterze
miejsko-wiejskim (O. Pabianice, O. Zgierz)
Rysunek 6. Porównanie struktur sieci SN w roku 2003 i 2010
II. Struktura rodzajowa sieci kablowej średniego napięcia
Pracujące w sieci średniego napięcia, eksploatowanej przez PGE Dystrybucja S.A.

Oddział Łódź-Miasto, kable posiadają różne przekroje. Stosowane obecnie (od kilkunastu
lat) kable SN to kable o przekrojach 240 mm2 i 120 mm2 zarówno w izolacji papierowo-
olejowej jak i wykonane z polietylenu sieciowanego. W ostatnich latach najczęściej
układane są kable w izolacji z polietylenu (sieciowanego). Kierunek ten wytyczają w
głównej mierze:
- konieczność dopasowania do małogabarytowej aparatury rozdzielczej w stacjach
sieciowych,
- łatwiejsza technologia układania kabli polietylenowych sieciowanych,
- prosty montaż osprzętu kablowego.

III. Osprzęt kablowy stosowany

w PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź Miasto
Osprzęt kablowy zainstalowany w sieci kablowej PGE Dystrybucja SA Oddział

Łódź Miasto jest różnego rodzaju i wynika bezpośrednio zarówno ze struktury rodzajowej
jak i wiekowej stosowanych kabli. W chwili obecnej mamy dużą dostępności
i różnorodności osprzętu.
W nowych liniach kablowych budowanych na zlecenie PGE Dystrybucja S.A.
Oddział Łódź-Miasto typy osprzętu określa projekt budowlany oraz uzgodnienie zgodne
ze standardami zawartymi w Wytycznych do budowy systemów
elektroenergetycznych rekomendowanych w GK PGE.
Zakupy kabli i osprzętu do stosowania w PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź
Miasto dla realizowanych wymian i napraw linii kablowych prowadzone są w oparciu
o Politykę Zakupową PGE Dystrybucja SA.
IV. Zabiegi eksploatacyjne
PGE Dystrybucja SA Oddział Łódź-Miasto jako operator systemu dystrybucyjnego

prowadzi eksploatację linii kablowych, będących częścią składową sieci dystrybucyjnej,
zgodnie z zapisami rozdziału III IRiESD.
Eksploatacja linii kablowych niskich, średnich i wysokich napięć obejmuje
zagadnienia związane z:
• przeprowadzaniem okresowych oględzin, przeglądów, prób, pomiarów i badań,
• oceną stanu technicznego,
• prowadzeniem dokumentacji technicznej i prawnej,
• przekazaniem do remontu lub wycofywaniem z eksploatacji,
• dokonywaniem uzgodnień z operatorami systemów dystrybucyjnych.
Eksploatacja linii kablowych prowadzona jest w sposób zapewniający
bezpieczeństwo pracy sieci dystrybucyjnej w Oddziale i pozwalający na utrzymanie
ciągłości dostaw energii elektrycznej o parametrach spełniających wymogi norm i
przepisów oraz zawartych umów z odbiorcami końcowymi.
V. Procesowe zasady prowadzenia eksploatacji sieci kablowej
W PGE Dystrybucja SA Oddział Łódź-Miasto został wdrożony model procesów

biznesowych oparty o standardy zgodne z wymaganiami Normy ISO 9001:2008
„Systemy zarządzania jakością”. W opisie poszczególnych procesów zastosowano Cykl
Deminga (PDCA), który wymusza ich realizację według schematu Zaplanuj, Wykonaj,
Oceń, Popraw. Dodatkowo dla procesów obejmujących działania na infrastrukturze
elektroenergetycznej dokonano rozdziału funkcji zarządczych (Z,O,P) od funkcji
wykonawczych (W) przy zachowaniu pełnej odpowiedzialności za rezultaty przypisanej
Właścicielowi Procesu. Zgodnie z przytoczonymi wyżej i obowiązującymi zasadami
zarządzania procesowego, eksploata-cja linii kablowych realizowana jest w ramach
jednego z procesów noszącego nazwę „Remonty i Eksploatacja sieci”. Realizacja
poszczególnych prac w sieciach kablowych zgodnie z procedurami i zasadami
procesowymi pozwala na sprawniejsze planowanie, organizację i wykonywanie zabiegów
eksploatacyjnych oraz efektywniejsze wykonywanie prac naprawczo-remontowych w tych
sieciach. Poniżej fragment schematu procesu (rys.7), który odwzorowuje zasady
i zależności obowiązujące przy prowadzeniu prac w sieciach kablowych, opisuje zadania
osób biorących udział w procesie, wzajemne powiązania i odpowiedzialności oraz

dokumenty i zasoby wykorzystywane przy realizacji prac eksploatacyjno-remontowo-

naprawczych.
Rysunek 7. Fragment schematu procesu „Remonty i eksploatacja sieci”
VI. Polityka rozwoju sieci kablowych w latach 2003-2010
Stan sieci kablowej średniego napięcia jak i odnotowany pod koniec lat
dziewięćdziesiątych wzrost wskaźnika uszkodzeń był podstawą do podjęcia działań,
których podstawowym celem była poprawa pracy sieci. Przyjęta i konsekwentnie
stosowana polityka w zakresie rozwoju sieci kablowej w latach 2003-2010 powoli zaczyna
przynosić wymierne efekty. Decyzje dotyczące kierunków działań i zakresów wymian
w poszczególnych Obszarach opierały się na zbiorach danych eksploatacyjnych
generowanych w Wydziale Gospodarki Majątkiem Sieciowym, ocenie technicznej i
ekonomicznej służb eksploatacyjnych zakładu a poparte były badaniami i opracowaniami
pracowników Oddziału Maszyn i Urządzeń. M.in. dzięki tym decyzjom, a także dzięki
dużemu zaangażowaniu środków i pracowników służb technicznych, w kolejnych latach
została wykonana wymiana najbardziej awaryjnych odcinków linii kablowych SN, w
szczególności kabli średniego napięcia z polietylenu niesieciowanego. Zakres
zachodzących zmian został przedstawiony na kolejnych wykresach (w ujęciu rodzajowym
rys.8 i ilościowym rys.9).

Rysunek 8. Przyrosty długości kabli 15kV w podziale na rodzaj izolacji
Uwaga: Występujące po roku 2000, na terenach poszczególnych Obszarów, minimalne

przyrosty w długościach kabli z polietylenu niesieciowanego to efekt przekazywania do
PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Miasto kabli abonenckich.

Rysunek 9. Zmiana długości kabli SN-15 kV w Obszarach Łódź, Pabianice, Zgierz

w latach 2003-2010
VII. Prace pomiarowe i statystyka sieci kablowej SN
W latach 2003-2010 obok sukcesywnych wymian wyeksploatowanych

i awaryjnych odcinków kabli zwrócono uwagę na poprawę realizacji prac naprawczych
i zabiegów eksploatacyjnych w istniejących zasobach kablowych. W prowadzeniu
eksploatacji sieci kablowej położono duży nacisk na podniesienie staranności
wykonywania prac na kablach m.in. poprzez wdrożenie i egzekwowanie wymagań
zawartych w zbiorze „Wytycznych do budowy systemów elektroenergetycznych
rekomendowanych w GK PGE„. Ścisłe przestrzeganie opisanych procedur, konsekwentne
działania związane z wymianą awaryjnych linii kablowych oraz diagnostyka, prowadzą do
stałego obniżania wskaźnika awaryjności linii kablowych średniego napięcia (rys.10).

Rysunek 10. Wskaźnik uszkodzeń linii kablowych SN w latach 2003-2010
Prace pomiarowe i statystyka sieci kablowej średniego napięcia, z zakresu badań

i diagnostyki, prowadzona jest przez Oddział Maszyn i Urządzeń. W kolejnych tabelach i
rysunkach przedstawione zostały dane obrazujące charakter wykonywanych prac
pomiarowych na kablach SN oraz zestawienia z zakresu prowadzonych prób i sprawdzeń.
Zgromadzone dane pozwalają na prowadzenie analiz m.in. z zakresu awaryjności kabli
średniego napięcia.
Dane na temat działań Oddziału Maszyn i Urządzeń przedstawiające realizowane
prace pomiarowe w wydzielonych Obszarach w omawianym okresie lat 2003-2010.
Tabela 1. Zestawienie prac pomiarowych prowadzonych na kablach w poszczególnych obszarach

terenowych Oddziału Łódź – Miasto w ujęciu procentowym w kolejnych latach
POMIARY (dane w %)
ROK
Obszar ŚREDNIA
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Łódź 68,8 73,8 74,6 79,6 78 78,3 80,8 79,8 77
Pabianice 9,1 5,1 4,9 4,7 4,7 6,7 6,4 7,7 6
Zgierz 6,4 8,3 7,2 5,4 4,5 3,7 4,9 4,5 6
Ośw.Ulic 5 5,7 4,5 4,6 5,2 3,7 3,4 3,9 4
Inne 10,6 7,1 8,7 5,8 7,6 7,5 4,5 4 7
Rysunek 11. Wykres obrazujący realizację prac pomiarowych prowadzonych na kablach w

poszczególnych Obszarach terenowych Oddziału Łódź – Miasto w ujęciu procentowym

Tabela 2. Zestawienie prac pomiarowych na kablach

z podziałem uwzględniającym rodzaj pomiarów
POMIARY (dane w %)
ROK
POMIAR ŚREDNIA
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
LOKALIZACJA 43,5 43,3 43,9 36,4 31,9 32,9 35,5 39 39
UZGODNIENIE 34,1 37,4 37,6 42,2 42,7 44,3 44,9 46,8 41
PRÓBA KABLA 16,6 16,4 15,8 18,1 18,7 19,8 17,3 12,4 17
INNE 4,5 1,4 1,4 2,6 5,5 2,4 1,6 1,1 3
Rysunek 12. Zestawienie prac pomiarowych na kablach

z podziałem uwzględniającym rodzaj pomiarów
Mufa
żeliwna; 12%
Mufa
pozostałe;
Kabel
13%
Głowica
Głowica; 3%
Mufa pozostałe
Kabel; 72%
Mufa żeliwna
Rysunek 13. Analiza uszkodzeń kabli (w trasie) i uszkodzeń osprzętu kablowego
Tabela 3. Uszkadzalność różnych rodzajów kabli w latach 2004 – 2011 w poszczególnych

obszarach terenowych w PGE Dystrybucja Oddział Łódź-Miasto
Rodzaj kabla
NAPIĘCIE
polietylen
Obszar
papier / olej w tym
suma
sieciowany niesieciowany
6kV 97,45% 2,55% 4,00% 96,00%
Łódź
15kV 31,02% 68,98% 29,31% 70,69%
6kV 70,00% 30,00% 16,67% 83,33%
Pabianice
15kV 53,19% 46,81% 21,97% 78,03%
6kV ---- --- --- ---
Zgierz
15kV 26,34% 73,66% 3,47% 96,53%

1 0 0 ,0 0 %
9 0 ,0 0 %
8 0 ,0 0 %
7 0 ,0 0 %
6 0 ,0 0 %
5 0 ,0 0 %
p a p ie r / o le j
4 0 ,0 0 %
p o l i e t y le n
3 0 ,0 0 %
2 0 ,0 0 %
1 0 ,0 0 %
0 ,0 0 %
6 k V 1 5 k V 6 k V 1 5 k V 6 k V 1 5 k V
Łó d ź P a b ia n ic e Z g ie rz
Rysunek 14. Uszkadzalność kabli średniego napięcia uwzględniająca rodzaj kabla

(kable papierowo-olejowe i polietylenowe) i podział obszarowy
1 2 0 ,0 0 %
1 0 0 ,0 0 %
8 0 ,0 0 %
6 0 ,0 0 %
p o l i e t y le n
s ie c io w a n y
4 0 ,0 0 %
p o l i e t y le n
n ie s ie c io w a n y
2 0 ,0 0 %
0 ,0 0 %
6 k V 1 5 k V 6 k V 1 5 k V 6 k V 1 5 k V
Łó d ź P a b ia n ic e Z g ie r z
Rysunek 15. Uszkadzalność kabli średniego napięcia z polietylenu sieciowanego

i niesieciowanegouwzględniająca podział obszarowy
VIII. Przykłady rozwiązań organizacyjnych i technologicznych

usprawniających realizację inwestycji i eksploatację
energetycznej sieci kablowej w obszarach miejskich
o dużym zagęszczeniu linii kablowych
Na uwagę zasługuje ścisła współpraca z władzami Miasta m.in. w ramach

Platformy Wymiany Informacji Infrastrukturalnych, dzięki której mamy lepszą
koordynację prac wszystkich gestorów sieci i zarządców dróg w mieście. Współpraca
pozwala na sprawne prowadzenie prac naprawczych i bezkonfliktowe realizowanie zadań
inwestycyjnych związanych z wymianą i budowa nowych odcinków sieci kablowych.
Struktura linii kablowych pracujących w PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Miasto, duże
zagęszczenie miejskich sieci kablowych, a także zachodzące zmiany i realizowane
projekty rewitalizacyjne kolejnych terenów pofabrycznych i dzielnic Łodzi, wymaga od
PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź-Miasto, głównego dystrybutora energii elektrycznej w
aglomeracji łódzkiej, wprowadzania nowych rozwiązań. Jednym z nich, pozwalającym na
optymalne wykorzystanie terenu, są kanały kablowe, w których istnieje możliwość
większego zagęszczenia linii kablowych. Przykładem mogą być rozwiązania zastosowane
w Manufakturze i przy przebudowie terenów EC-1 Łódź Centrum Kultury. Poniżej
przykłady istniejących i realizowanych rozwiązań (Rys.16 schemat kanału kablowego i
przykłady rozwiązań zastosowanych w sieci kablowej w centrum miasta).

Rysunek 6. Rysunek i widoki wnętrza tuneli kablowych
Podsumowanie
Poruszone w opracowaniu tematy to jedynie część zagadnień związanych

z prowadzeniem eksploatacji sieci kablowej, o dużym zagęszczeniu, w obszarze
miejskim. Na uwagę zasługuje fakt prowadzenia w Oddziale diagnostyki technicznej kabli.
Stawiane w oparciu o badania diagnozy to ważny element oceny stanu technicznego
kabla i narzędzie wspomagające podejmowanie decyzji w procesie eksploatacji sieci
kablowych. Przestrzeganie procedur procesu inwestycyjnego oraz eksploatacyjnego,
konsekwentne działania związane z wymianą awaryjnych linii kablowych i diagnostyka
prowadzą do stałego obniżania wskaźnika awaryjności i poprawę pracy linii kablowych
średniego napięcia.
Wykaz literatury
1. Zasady budowy linii kablowych, PTPIREE, Poznań, grudzień 1999r.
2. Dane katalogowe producentów kabli i osprzętu
3. PN-76/E-90250 Kable elektroenergetyczne o izolacji papierowej i powłoce
metalowej na napięcie znamionowe nie przekraczające 23/40 kV. Ogólne
wymagania i badania.
4. PN-76/E-90251 Kable o powłoce ołowianej na napięcie znamionowe nie
przekraczające 23/40 kV.
5. PN-93/E-90400 Kable elektroenergetyczne i sygnalizacyjne o izolacji i powłoce
poliwinitowej na napięcie znamionowe 6/6 kV. Wymagania ogólne i badania.
6. PN-E-90410:1994 Kable elektroenergetyczne o izolacji z polietylenu usieciowanego
na napięcie znamionowe 3,6/6 do 18/30 kV. Ogólne wymagania i badania.
7. Polska norma PN-76/E-05125 “Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe.
Projektowanie i budowa”, wyd. 3.
8. Instrukcja eksploatacji elektroenergetycznych linii kablowych obowiązująca
w PGE Dystrybucja S.A Oddział Łódź-Miasto., E-43.
9. Polska norma PN-E-04700/98 „Wytyczne przeprowadzania pomontażowych badań
odbiorczych”, wyd. 1.
10. Awaryjność elektroenergetycznych linii kablowych SN w ŁZE S.A. w latach 1993-
2005.Referat Ewa Potańska Konferencja kabel 2005.

Aleksandra Rakowska
Instytut Elektroenergetyki, Politechnika Poznańska
KABLE PRĄDU STAŁEGO – MODA CZY KONIECZNOŚĆ?
Pierwsze linie do przesyłu energii elektrycznej były liniami prądu stałego (DC –
ang. direct current). Pierwsza stacja elektroenergetyczna, zaprojektowana przez Thomasa
A. Edisona w Nowym Jorku, została oddana do eksploatacji w 1882 roku i z niej zasilano
w energię elektryczną fragment miasta o promieniu około 1,6 km. Z kolei francuski
inżynier M. Rene Thury opracował i zaprojektował system przesyłowy DC, który
uruchomiono w 1883 roku. Najsłynniejszym zaprojektowanym przez Thury’ego systemem
był Moutiers-Lyon, oddany do eksploatacji w 1906 roku o zdolności przesyłowej 4,5 MW
(przy napięciu stałym 60 kV i natężeniu prądu 75 A) i długości 180 km. Linia została
przebudowana w roku 1912, kiedy to podwyższono napięcie do 125 kV, i była
eksploatowana do połowy lat trzydziestych XX wieku [1].
Jednakże już w 1890 roku technologia wytwarzania i eksploatacji generatorów
oraz transformatorów prądu przemiennego (AC – ang. alternative current) została na tyle
udoskonalona, że uznano zdecydowaną wyższość stosowania tego rodzaju napięcia na
potrzeby generacji, przesyłu i rozdziału energii elektrycznej. Było to związane z prostszą
budową generatorów oraz łatwiejszym przechodzeniem z jednego poziomu napięcia na
inny. Pomimo że szczególny rozwój technologii AC nastąpił od momentu wdrożenia
systemów trójfazowych, część elektroenergetyków nadal podkreślała wyższość systemów
DC do przesyłu energii na większe odległości. Już w roku 1922, gdy zaczęto dyskutować
nad uruchomieniem linii Skagerrak pomiędzy Danią i Norwegią, inżynier Thury
zaproponował połączenie linią DC o napięciu 110 kV i zdolności przesyłowej 42 MW [1].
Linia ta (o nieco innych parametrach) powstała jednak znacznie później.
Do przemysłowego przesyłu energii elektrycznej zaczęto stosować prąd stały
w latach pięćdziesiątych XX wieku. W roku 1950 uruchomiono między innymi próbny
układ przesyłowy Kaszyca–Moskwa, zbudowany z dwóch kabli 200 kV [2]. Jednakże za
pierwszy komercyjny system HVDC uważa się morską linię kablową Gotland I. Przed
podjęciem ostatecznej decyzji o budowie tej linii w 1950 roku wykonano w zachodniej
Szwecji instalację doświadczalną. Była to linia o długości około 30 km pomiędzy
Trollhätten i Mellerund, na której eksperymentowano i wykonano wiele testów, aby
uruchomić także stację przekształtnikową w Trollhätten. Budowa kablowej linii morskiej
Goltland Link trwała od roku 1951 do 1954 [3].
Duże znaczenie w rozwoju linii prądu stałego miało przekroczenie poziomu
napięcia 500 kV. Było to w 1979 roku, gdy wybudowano i oddano do eksploatacji
w Mozambiku linię HVDC Cabora Bassa na napięcie ±533 kV o długości ponad 1400 km.
Jednakże najsłynniejsza jest pracująca od 1984 roku linia Itaipu w Brazylii (na napięciu
±600 kV) [4].
Wysokonapięciowe systemy przesyłowe prądu stałego stają się coraz bardziej
atrakcyjne przede wszystkim ze względów środowiskowych i ekonomicznych, a także
dlatego, że umożliwiają łączenie systemów asynchronicznych, ułatwiają kontrolowanie
przepływu energii elektrycznej oraz zapewniają korzystny przesył energii (stabilność
systemu, jakość energii itd.). Spośród zalet stosowania układów przesyłowych prądu
stałego należy wymienić między innymi [5]:
− możliwość sprzęgania systemów pracujących asynchronicznie (o różnych lub
niezależnie regulowanych częstotliwościach);
KABLE PRĄDU STAŁEGO – MODA CZY KONIECZNOŚĆ 13 / 1

− niepogarszanie stabilności łączonych systemów niezależnie od długości linii prądu

stałego, w przeciwieństwie do linii prądu przemiennego;
− zapotrzebowanie na węższy pas terenu (tzw. pas technologiczny ROW) w po-
równaniu z liniami prądu przemiennego o takiej samej zdolności przesyłowej;
− znacznie mniejsze straty przesyłowe (znacznie mniejsze straty ulotowe w li-niach
napowietrznych oraz brak strat dielektrycznych w liniach kablowych);
− łatwiejsza kontrola przepływu i dostosowywania poziomu mocy przesyłowych w
zależności od potrzeb;
− większa zdolność przesyłowa bez konieczności budowania stacji dla poszczególnych
sekcji linii;
− możliwość ograniczania mocy biernej na końcach linii;
− mniejsze straty przesyłowe, a więc niższe koszty eksploatacji;
− przesył energii elektrycznej w zasadzie bez ograniczania długości linii.
Opracowanie nowoczesnego systemu przesyłu z użyciem technologii Light stwarza
nowe możliwości dostarczania energii elektrycznej. System ten pozwala na
zminimalizowanie ingerencji w środowisko naturalne, a istniejące linie potwierdzają tę
zaletę. System Light może być stosowany zarówno w liniach lądowych, jak i morskich [6,
7,]. Wdrażanie tej technologii pozwala uwypuklić wiele zalet jej stosowania. Najważniejszą
zaletą technologii Light jest brak ograniczeń dotyczących długości, utrudniających
stosowanie linii prądu przemiennego, zarówno napowietrznych, jak i kablowych. Nowe
rozwiązanie techniczne pozwala nie tylko przesłać energię elektryczną z punktu do punktu,
ale również połączyć system z wieloma skupiskami ludzkimi oraz z małymi źródłami
wytwarzania energii, takimi jak farmy siłowni wiatrowych oraz elektrownie wodne [8]. Przed
opracowaniem tej technologii, budowa takich jednostek była nieopłacalna ze względu na
wysoki koszt przesyłu energii elektrycznej oraz małą zdolność przesyłową.
Do 2008 roku ogółem zainstalowano prawie 1500 km linii typu Light, zarówno
lądowych, jak i morskich, i planuje się ich dalszy bardzo dynamiczny rozwój. Linie HVDC
w systemie Light są eksploatowane przy napięciu od 80 kV do 150 kV. Kolejnym krokiem
w rozwoju tej technologii jest opracowanie koncepcji linii o napięciu 320 kV.
Skonstruowano prototyp kabla HVDC Light na napięcie 320 kV, zwiększając prawie o
40% natężenie pola elektrycznego w izolacji w porównaniu z rozwiązaniami
standardowymi. Na rysunku 1 porównano średnie natężenie pola elektrycznego w
typowych konstrukcjach elektroenergetycznych kabli wysokiego napięcia prądu
przemiennego i stałego w technologii Light. Zaproponowana konstrukcja kabla 320 kV
została poddana badaniom zgodnie z rekomendacjami CIGRE oraz testowi
długotrwałemu. Wyniki tych badań były pozytywne.
Rys. 1. Porównanie średniego natężenia pola elektrycznego w izolacji kabli HVAC i HVDC Light [9]
Badania prototypowego kabla HVDC Light na napięcie 320 kV wykonano

w systemie kablowym składającym się z odcinka kabla z żyłą aluminiową o przekroju1200
13 / 2 KABLE PRĄDU STAŁEGO – MODA CZY KONIECZNOŚĆ

mm2 oraz z osprzętu kablowego wykonanego w technologii prefabrykowanej (mufa i

głowice). Przyjęto maksymalną temperaturę pracy 70oC. Badania wykonano w dwóch
etapach. Pierwszy etap obejmował testy zgodne z rekomendacjami CIGRE. W drugim
etapie wykonano badaniaprzy założeniu, że napięcie nominalne w systemie kablowym
wynosi 350 kV, a nie 320 kV. Przyjęto zwiększony współczynnik krotności napięcia
probierczego podczas cykli obciążeniowych i zastosowano napięcie 2,0×Uo. Wyniki testu
długotrwałego wykonanego z użyciem pełnowymiarowego systemu 320 kV i zgodnie z
rekomendacjami CIGRE również były pozytywne [10].
Na wystawie towarzyszącej Sesji Generalnej CIGRE w 2010 roku w Paryżu
zaprezentowano lądowe kable typu Light na napięcie 320 kV (rys. 2).
Rys. 2. Kable HVDC Light; kabel ±320 kV do układania w ziemi

oraz kabel morski z linii East West Interconnector (±200 kV, 500 MW) (fot. aut.)
Główną zaletą kabli HVDC linii Light w porównaniu z równoważnymi kablami

HVAC jest między innymi ich mniejsza masa i średnica. Prowadzi to do wzrostu tzw.
gęstości przesyłanej mocy energii elektrycznej. Należy pamiętać, że system prądu
przemiennego składa się z trzech kabli, a system prądu stałego z dwóch kabli, jak
przedstawiono poniżej. Dodatkowo wymiary kabla (szczególnie kabla morskiego) muszą
być dobrane z uwzględnieniem takich zjawisk jak:
kable AC kable DC
• straty rezystancyjne w żyle, • straty rezystancyjne w żyle,

• straty indukowane w żyle,
• straty indukowane w powłoce,
• straty indukowane w pancerzu,
• straty upływu związane z
długością kabla.

Materiały i technologie stosowane w produkcji kabli AC i DC są właściwie takie

same; konieczna jest tylko modyfikacja izolacji XLPE oraz przystosowanie osprzętu
kablowego do danego rodzaju napięcia.
Moc przesyłana w systemie HVDC nie zależy od długości linii i jest określana
wyrażeniem 2·Uo·I, w którym I to natężenie prądu płynącego w żyle roboczej. Maksymalna
wartość natężenia prądu osiągana jest w najwyższej dopuszczalnej temperaturze i zależy
od przekroju żyły oraz od warunków ułożenia kabla, takich jak: głębokość zakopania
(ułożenia w dnie morskim), odległość między kablami, temperatura i rezystywność
termiczna gruntu. Przykładowo, gdy para kabli ułożona jest w regionie o wysokiej
temperaturze i głęboko zakopana w ziemi o dużej rezystywności termicznej oraz gdy
kable są ułożone blisko siebie, wówczas zdolność przesyłowa takiej linii jest znacznie
mniejsza niż linii z kablami zakopanymi na mniejszej głębokości, w ziemi o małej
rezystywności termicznej na terenie, gdzie panuje niska temperatura.
Na rysunku 3 pokazano zakresy zdolności przesyłowej linii kablowej
w systemie Light w zależności od przekroju żyły roboczej – a znaczna rozbieżność
wartości mocy związana jest z odmiennymi warunkami ułożenia linii [9].
a)
b)
Rys. 3. Zakresy zdolności przesyłowych linii kablowych typu Light

wykonanych kablami z żyłami: a) miedzianymi, b) aluminiowymi [9]
W zależności od warunków ułożenia linie HVDC mają różną zdolność przesyłową.

Jej wartość jest mniejsza w wyższej temperaturze gruntu i gdy kable stykają się ze sobą,
a większa, gdy kable ułożone są w pewnej odległości od siebie, a temperatura gruntu jest
niższa. Zdolność przesyłowa zależy także od rezystywności termicznej gruntu.
Morskie linie HVDC typu Light układane są w zbiornikach wodnych na coraz
większych głębokościach. Głębokość, na której kabel może być ułożony, zależy od jego
masy własnej (co wynika z konstrukcji) i od dynamicznego obciążenia mechanicznego

podczas instalowania linii. Obciążenie to jest związane także z warunkami pogodowymi i

wysokością fal podczas układania linii. Przy obecnym poziomie technologii układania
przyjmuje się, że maksymalna głębokość ułożenia linii kablowych morskich 150 kV
(wykonanych w technologii Light) wynosi 1200÷1500 m [11]. Należy pamiętać, że im
głębiej są ułożone linie kablowe, tym większe są siły działające na kable, a także
naprężenia mechaniczne nie tylko w żyle roboczej, ale także w pancerzu.
Systemy HVDC umożliwiają szybką i bardzo precyzyjną kontrolę przepływu energii
elektrycznej, a z użyciem układu bipolarnego można bardzo szybko zmienić jego
kierunek. Linią typu Light nie zwiększa się mocy zwarciowej w miejscu połączenia z
systemem, a zatem nie jest konieczne np. wymienianie wyłączników w istniejącej sieci.
Zdolność przesyłowa linii HVDC jest zdecydowanie większa niż linii prądu
przemiennego o tych samych wymiarach przewodu czy żyły roboczej. Instalacja
wykonana w technologii Light wymaga znacznie mniejszego „korytarza kablowego” w
porównaniu z linią prądu przemiennego. Dodatkowo system ten charakteryzuje się dużą
dyspozycyjnością i niezawodnością; można prognozować, że czas jego niezawodnej
eksploatacji wyniesie więcej niż 30 lat.
Na rysunku 4 pokazano zależność między masą kabla i zdolnością przesyłową linii
kablowej (morskiej i lądowej) typu Light, przy czym dane podano dla jednego kabla (masa
pary kabli jest podwójna).
Rys. 4. Masa kabla morskiego i lądowego typu Light (masa pary kabli jest podwójna);
poszczególne obszary dotyczą kabli na napięcie 80 kV, 150 kV i 320 kV [9]
500
maks.długość kabla na statku [km]
450
400 HVDC HVAC
350
300
250
200
150
100
50
0
80 100 140 200 260 450 530 700 1000
zdolność przesyłowa [MW]
Rys. 5. Maksymalna długość odcinków kabla morskiego
linii HVAC i HVDC Light w zależności od mocy przesyłowej linii [9]

Zarówno morskie, jak i lądowe kable HVDC typu Light mają mniejszą masę
i wymiary w porównaniu z rozwiązaniami standardowymi. Dzięki temu transport
i instalacja linii są łatwiejsze, a ponadto można produkować dłuższe odcinki fabryczne
kabli (rys. 5), przy czym wymiary i masa bębnów kablowych są mniejsze.
Dzięki wykorzystaniu nowoczesnych urządzeń do mechanicznego układania linii
kablowych w systemie Light można znacząco skrócić czas instalowania. W zależności od
warunków otoczenia, istniejących przeszkód terenowych i rodzaju podłoża dziennie
można ułożyć równocześnie parę kabli o długości od 300 m do 1000 m. Zanotowano
nawet przypadki ułożenia w ciągu jednego dnia 3000 m linii HVDC Light [9, 10].
W wyniku rozwoju i wdrażania technologii Light można obniżyć zarówno koszt
elementów linii, jak i prac instalacyjnych. Na rysunku 6 porównano koszt budowy linii
HVDC Light z kosztami budowy równoważnych linii HVAC oraz linii napowietrznych.
Rys. 6. Względny koszt linii wykonanych z zastosowaniem różnych technologii

– łącznie z kosztem instalacji (wg 9])
Zgromadzone do chwili obecnej doświadczenia badawcze oraz eksploatacyjne

potwierdziły, że system Light jest bardzo dobrym rozwiązaniem technicznym, pozwalającym
na zminimalizowanie ingerencji w środowisko naturalne [5, 12].
Wszystkie przedstawione powyżej zalety kablowych linii HVDC (zarówno
morskich, jak i lądowych) świadczą o tym, że jest to system konkurencyjny wobec
dotychczas stosowanych standardowych rozwiązań. Dlatego należy przyjąć, że linie
kablowe HVDC będą się nadal bardzo dynamicznie rozwijać [13].
Rozwój wysokonapięciowych linii kablowych to nie tylko linie lądowe i morskie w
technologii Light, ale także budowanie nowych linii – szczególnie morskich – o izolacji i
konstrukcji tzw. tradycyjnej czyli o izolacji papier+syciwo [5]. Jedną z najdłuższych linii
kablowych prądu stałego jest linia NorNed, ułożona kablami o takiej izolacji. Zadaniem tej
linii jest połączenie dwóch systemów, Nordel i UCPTE, czyli umożliwienie przesyłu energii
pochodzącej z norweskich elektrowni wodnych do Holandii oraz w okresach suchych lub
w porze nocnej – przesył energii w kierunku odwrotnym, czyli z Holandii do Norwegii [14].
Dodatkowo praca tej linii stabilizuję pracę systemu elektroenergetycznego podczas
podłączania kolejnych farm wiatrowych. Jest to linia o zdolności przesyłowej 700 MW przy
napięciu DC ±450 kV i natężeniu prądu 824 A. Długość linii wynosi 580 km, a głębokość
ułożenia na niektórych odcinkach – do 410÷420 m. Inwestorami linii były firmy Statnett
(Norwegia) i TenneT (Holandia), a koszt inwestycji oszacowano na 495 milionów euro
[95]. Realizację projektu NorNed rozpoczęto w styczniu 2005 roku, układanie kabla

wiosną 2006 roku, a linię oddano do eksploatacji 31 grudnia 2007 roku. Planowana jest
już budowa linii NorNed 2 [15].
Wymienione powyżej zalety linii kablowych prądu stałego w porównaniu z liniami
prądu przemiennego sugerują, że wzrastająca popularność połączeń DC, to nie tylko
moda w stosowaniu innowacyjnych rozwiązań.
Literatura
1. Haimbl W., Hauge O., Compendium of HVDC schemes throughout the Word
CIGRE, Jeroense M., Gustafsson A., Bergkvist M., HVDC Light cable system
extended to 320 kV, in: CIGRE Session, Paris, 2008, paper B1-304Technical
Brochure 003, 1987, WG 14-04 (DC Links)
2. Kujszczyk Sz., Flisowski Z., Elektroenergetyczne układy przesyłowe, WNT,
Warszawa, 1997
3. Byggeth M., Johannson K., Palmqvist L., Tornkvist C., The development of an
extruded HVDC cable system and its first application in the Gotland Light project, in:
JICABLE, Versailles, 1999, paper B7.5
4. Weiners L, Bulk power transmission at extra high voltages, a comparison between
transmission lines for HVDC at voltages above 600 kV DC and 800 kV AC,
http://search.abb.com
5. Rakowska A., Linie kablowe prądu stałego. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo
Politechniki Poznańskiej, 2011
6. HVDC Light Cables, Submarine and land power cable, ABB, katalog ABB HVC
2GM5001-gb 3000
7. Rakowska A., Hajdrowski K., Podziemne linie kablowe prądu stałego – budowa linii
w systemie „lekkim”, Energetyka, 2002, nr 7, s. 428-433
8. ABB, It’s time to connect – technical description of HVDC Light technology, Katalog
POW-0038, Rev. 2.
9. Jeroense M., Gustafsson A., Bergkvist M., HVDC Light cable system extended to
320 kV, in: CIGRE Session, Paris, 2008, paper B1-304
10. Jeroense M., Bergkvist M., Gustafsson A., Svahn J., Increase voltage for the HVDC
Light product range – a complete solution, in: JICABLE, Versailles, 2007, paper
B.4.7
11. Bergkvist M., Hansson O., Jeroense M., Sonesson C., Developmnet of extruded
single core cables for deep water, in: JICABLE, Versailles, 2007, paper B.7.1
12. Asplund G., Sustainable energy systems with HVDC transmission, IEEE Pow. Eng.
Soc. General Meeting, June 2004, Denver, s. 2299–2303
13. Reddy C.C., Theoretical maximum limits on power-handling capacity of HVDC
cables, Power Delivery, IEEE Transactions on Dielectrics and Electrical Insulation,
July 2009, Vol. 24, s. 980- 987
14. Worzyk T., Sjoberg M., Skog J-E, Koreman, The NorNed HVDC Link, cable design
and performance, in: JICABLE, Versailles, 2007, paper B.7.2
15. Achievement and experience in service of long length high voltage electric links by
AC and DC insulated power cables, World Energy Transmission System, Workshop
WETS’11, Versailles, 2011


Adam Rynkowski
Politechnika Gdańska
LINIE KABLOWE WYSOKIEGO NAPIĘCIA DC
1. Linie kablowe wysokiego napięcia stałego
W latach 50-tych ubiegłego stulecia znacznie wzrosło zainteresowanie liniami

kablowymi wysokiego napięcia stałego (WNDC). Wzrastające potrzeby przesyłu dużych
energii, na duże odległości, były głównym elementem rozwoju linii kablowych napięcia
stałego o izolacji papierowej- olejowej. Długość linii kablowych WNDC o izolacji pap-
olejowej, głównie podmorskich, przekracza obecnie 6-7000 km. Największe zagęszczenie
tych linii jest w obszarze morza Bałtyckiego i Północnego. Pozostałe zlokalizowane są w
obszarze krajów azjatyckich. W 1975 roku zbudowano 80 km linię kablową DC na lądzie
(Anglia). Budowa linii kablowych WNDC o izolacji wytłaczanej jest osiągnięciem ostatnich
lat (np. 80 km, San Francisco, 2009).
Rys.1. Linie kablowe WNDC w obszarze morza Bałtyckiego
Zastosowanie linii kablowych WNDC (w porównaniu do LKAC) pozwala na

redukcję problemów związanych ze stabilnością systemów elektroenergetycznych, na
zwiększenie długości przesyłu oraz na zmniejszenie strat podczas eksploatacji, a także na
znaczne zwiększenie przesyłu mocy kablami o tej samej grubości izolacji, z mniejszymi
kosztami budowy i instalacji linii.
Kable WNDC mogą pracować w systemach energetycznych jako linie jedno lub
dwubiegunowe.
System jednobiegunowy składa się z jednego kabla WNDC o napięciu
znamionowym np. U0 = +200 kV (U0 – napięcie między żyłą roboczą, a powrotną).
Zamknięcie obwodu następuje poprzez przepływ prądu przez przewodzącą ziemię lub np.
przez wodę morską.
System dwubiegunowy polega na zastosowaniu dwóch kabli WNDC 200 kV dla
zamknięcia obwodu zasilania. W konsekwencji układ pracuje przy napięciu stałym
± 200 kV, a przesyłana moc ulega podwojeniu.
Obecnie, moce przesyłane liniami WNDC są w granicach 150 – 600 MW, ale
dochodzą do 1400 MW (± 250 kV), a nawet do 2800 MW (± 500 kV, Japonia). Długości
pojedynczych linii kablowych WNDC przekraczają 700 km.
LINIE KABLOWE WYSOKIEGO NAPIĘCIA DC 14 / 1

Systemy kablowe napięcia stałego wpinane są między dwie stacje

elektroenergetyczne, transformatorowe, a cały system składa się z dwóch stacji
przekształtnikowych oraz jednej lub kilku linii kablowych DC. Na rys. poniżej [CIGRE
2010] przedstawiono schematycznie typowe rozwiązanie systemowe.
Rys. 2. Schemat połączenia linii kablowej ±200 kV w systemie elektroenergetycznym AC.
Zaznacza się wyraźny postęp w budowie i rozwiązaniach technicznych stacji

prostownikowych i przekształtnikowych. Zastosowanie mają zasadniczo dwa typy stacji:
LCC (stacje tyrystorowe-zmiana biegunowości linii) oraz VSC (przekształtniki
umożliwiające zmianę znaku napięcia zasilania systemu kablowego DC za pomocą
zdalnego sterowania przekształtnikami). Systemy VSC o budowie modułowej z
wielopoziomowymi przekształtnikami (MMC) stanowią ostatnie osiągnięcia i szczególnie
nadają się do współpracy z kablami DC o izolacji wytłaczanej. Na rysunku poniżej
pokazano przebieg napięcia przemiennego uzyskany na wyjściu ze stacji MMC.
Rys. 3. Przebieg napięcia na wyjściu przekształtnika VSC
Obszarami zastosowania kabli WNDC są przede wszystkim kable i linie

podmorskie. Linie kablowe podziemne znajdują szczególne zastosowanie w wykonaniu
połączeń elektroenergetycznych między dużymi i odległymi stacjami
elektroenergetycznymi lub do zasilania obiektów o dużej mocy.
Pod uwagę bierze się koszty budowy linii z uwzględnieniem kosztów stacji
przekształtnikowych. Przy założeniu stałego kosztu stacji koszt budowy linii kablowej
WNDC staje się konkurencyjny dla linii AC, gdy długość połączenia DC przekracza 30 km
dla kabli podmorskich i 80 km dla kabli podziemnych, lądowych. Straty mocy w liniach
14 / 2 LINIE KABLOWE WYSOKIEGO NAPIĘCIA DC

kablowych DC praktycznie nie zależą od napięcia znamionowego przesyłu, natomiast

przy napięciu przemiennym są istotnym ograniczeniem.
Przesył mocy na duże odległości przy napięciu przemiennym (AC) za pomocą linii
kablowych bierze pod uwagę tzw. długość krytyczną. Długość krytyczna linii kablowych
AC określana jest na podstawie przyrównania prądu ładowania linii z prądem
obciążalności długotrwałej. Wartość prądu ładowania przy AC wzrasta wraz z napięciem
znamionowym linii kablowej powodując znaczne zmniejszenie długości krytycznej. Kable
o izolacji PE, XLPE charakteryzują się większymi długościami krytycznymi aniżeli kable
papierowo- olejowe. Długości krytyczne zawierają się w granicach ok. 100 km- 40 km w
zakresie napięć znamionowych przemiennych 110 kV – 380 kV. Długość przesyłu przy
AC można zwiększyć poprzez zastosowanie dławików kompensacyjnych podłączonych
do linii kablowej. Rozwiązanie to znacznie podraża koszty budowy linii kablowej AC.
Dławiki kompensacyjne mogą mieć zastosowanie tylko w liniach kablowych układanych
na lądzie.
Korzyści budowy linii kablowych WNDC wynikają nie tylko z parametrów
elektrycznych, ale również bezpośrednio z kosztów budowy i instalacji linii kablowych.
Porównanie na poziomie przesyłu tej samej mocy pozwala na zauważenie oszczędności
w zakresie liczby stosowanych kabli oraz szerokości pasa technologicznego. Na rysunku
poniżej pokazano schematycznie ułożenia linii kablowej AC i DC zaprojektowane dla
przesyłu mocy 1600 MW.
Rys. 4. Schematyczne porównanie instalacji linii kablowych AC i DC realizowane w odniesieniu

do przesyłanej mocy za pomocą kabli papierowo- olejowych
Trzeba zaznaczyć, że prezentowane osiągnięcia w budowie linii kablowych

napięcia stałego i przesyle dużych mocy, na duże odległości, poprzedzone jest zawsze
dużym nakładem pracy analitycznej i badawczej oraz technologicznej. Budowa i instalacja
określonej linii wymaga spełnienia wielu, czasami wzajemnie przeciwstawnych, warunków
i wymagań: systemowych, mechanicznych, elektrycznych, środowiskowych i
budowlanych. Każdy projekt jest indywidualnym osiągnięciem.
Jednym z elementów takiego projektu są kable. Linia kablowa DC często składa
się z kilku typów kabli napięcia stałego oraz różnych konfiguracji ułożenia kabli i sposobu
przesyłu założonej mocy. Poniżej przedstawiono skrótowo kilka aspektów związanych z
budową i technologią produkcji oraz badaniami samych kabli DC, stanowiących jeden z
elementów budowy i instalacji linii kablowych WNDC.

2. Kable do budowy linii kablowych WNDC
Konstrukcja i budowa kabli wysokiego napięcia stałego jest zasadniczo taka sama
jak odpowiadających kabli napięcia przemiennego. Jednak własności poszczególnych
elementów budowy kabli muszą uwzględniać specyfikę pracy kabla przy napięciu stałym.
Ta sama specyfika dotyczy zarówno kabli o izolacji papierowo-olejowej jak i kabli o izolacji
polietylenowej. Ujawnienie się poszczególnych zależności, w sensie oddziaływania,
będzie inne dla każdego rodzaju izolacji ze względu na budowę i technologię wykonania
oraz wyjściowe parametry elektryczne izolacji kabla. Różnice między kablami DC i AC
dotyczą przede wszystkim charakterystyk wynikających z obecności lub braku
określonych zjawisk fizycznych ( np. zjawiska indukcji elektromagnetycznej).
Wśród zalet kabli DC w stosunku do AC można wymienić kilka:
1. brak prądu pojemnościowego ograniczającego opłacalność przesyłu mocy na duże
odległości.
2. brak strat dielektrycznych ograniczających obciążalność prądową linii kablowych.
3. brak strat związanych z przepływem prądów powłokowych ograniczających
obciążalność prądową linii kablowych .
4. brak zjawisk naskórkowości i zbliżenia ograniczających obciążalność prądową linii
kablowych.
5. większa wytrzymałość elektryczna izolacji (mniejsza grubość).
6. mniejsza intensywność wyładowań niezupełnych.
7. większa wytrzymałość elektryczna długotrwała izolacji.
Do trudności związanych z projektowaniem kabli DC można zaliczyć:
1. Bardzo złożony charakter rozkładu pola elektrycznego w układzie izolacyjnym kabla
DC , który zależny nie tylko od geometrii układu, ale również od gradientu
temperatury i lokalnego natężenia pola elektrycznego.
2. Trudności w ocenie obecności i rozkładu ładunków przestrzennych w izolacji kabli
oraz ich wpływu na wytrzymałość elektryczną kabli DC podczas eksploatacji. Dotyczy
to szczególnie izolacji o bardzo dobrych parametrach elektrycznych mających
zastosowanie w budowie kabli i osprzętu (np. polietylenu).
Wymienione wyżej aspekty mają wpływ na charakterystyczne cechy konstrukcji i
własności elementów budowy kabli DC.
Różnice można wyeksponować omawiając wybrane elementy budowy kabli DC.
2.1. Żyła robocza

Przy napięciu stałym nie występują zjawiska indukcji elektromagnetycznej (z
wyjątkiem krótkotrwale generowanych przez przepięcia zewnętrzne lub podczas
załączenia i wyłączania linii). Brak indukcji powoduje, że nie ma efektu naskórkowości i
zbliżenia oraz wzrostu rezystancji żył związanego z tymi zjawiskami. Rezystancja żyły
roboczej przy DC w stosunku do rezystancji przy AC jest średnio około 20% mniejsza (do
40%). Żyła robocza jest więc konstruowana bez uwzględnienia zjawisk naskórkowości i
zbliżenia. Obciążalność prądowa żył roboczych ( o tym samym przekroju) w kablach DC
jest większa aniżeli dla kabli AC. Jednak porównywalna z uwagi na mniejszą,
dopuszczalną długotrwale temperaturę pracy kabli DC ( 45-750C).
Najczęściej jest to żyła miedziana, okrągła, wielodrutowa, dogniatana lub
kompaktowana. Nie ma potrzeby wykorzystywania budowy żyły typu Millikena.
2.2. Izolacja
Układ izolacyjny kabli DC jest projektowany w oparciu o inne założenia aniżeli przy
napięciu przemiennym. Rozkład pola elektrycznego jest kontrolowany poprzez rozkład
elementów rezystancyjnych (przewodności), a nie pojemnościowych, jak jest to w
przypadku kabli napięcia przemiennego. Rozkład pola elektrycznego podczas eksploatacji

ulega zmianie, ponieważ przewodność elektryczna materiałów izolacyjnych w dużym

stopniu zależy od temperatury oraz natężenia pola elektrycznego.
E=f(γ) ; γ= f( T) ; γ = f( E) ;
W układach izolacyjnych kabli DC, w których poszczególne elementy izolacji

znajdują się w jednakowej temperaturze, rozkład pola elektrycznego jest zbliżony do
rozkładu przy napięciu przemiennym, o ile natężenie pola elektrycznego nie przekracza
2-4 kV/mm.
Na rysunkach poniżej pokazano zmianę przewodności izolacji kablowej w funkcji
temperatury oraz w funkcji natężenia pola elektrycznego.
Rys.5. Zmiana przewodności izolacji kablowej w funkcji temperatury
Rys. 6. Zmiana przewodności izolacji kablowej w funkcji natężenia pola elektrycznego

Skutkiem zmian przewodności elektrycznej w funkcji temperatury jest zmiana

rozkładu pola elektrycznego w izolacji kabla w zależności od obciążenia prądowego żyły
roboczej kabla. Na rysunku poniżej pokazano rozkład pola w izolacji kablowej w stanie
biegu jałowego (bez obciążenia prądowego) oraz przy obciążeniu żyły roboczej do
temperatury ok. 50 0C.
Rys. 7. Zmiana rozkładu natężenia pola elektrycznego w izolacji kablowej

po obciążeniu żyły roboczej prądem
Zmiana temperatury żyły roboczej o ok. 10 K powoduje przesunięcie

maksymalnego natężenia pola elektrycznego z obszaru przy żyle roboczej do obszaru
przy ekranie na izolacji, co z kolei może skutkować przekroczeniem wytrzymałości
elektrycznej warstwy granicznej t.j. warstwy między okorowaną powierzchnia kabla, a
powierzchnią wewnętrzną stożka sterującego głowicy czy mufy kablowej.
Skutkiem takiego zjawiska jest zmniejszenie dopuszczalnej długotrwale
temperatury pracy kabli z np. 70 0C do 50 0C, dla kabli o izolacji papierowo-olejowej.
Rozkład pola elektrycznego w kablach o izolacji wytłaczanej polietylenowej (PE,
XLPE) jest bardziej złożony z uwagi na zjawiska mało uwidocznione w izolacji papierowo-
olejowej. Zjawiska te związane są z koncentracją ładunków przestrzennych wewnątrz
izolacji o dużej rezystancji np. w PE czy XLPE. Obecność ładunków przestrzennych
zmienia lokalnie natężenie pola elektrycznego wewnątrz izolacji, a natężenie to, z kolei
zmienia przewodność materiału izolacyjnego i rozkład pola elektrycznego. Stałe czasowe
relaksacji są długie.
Dla izolacji wytłaczanych PE, XLPE opracowuje się specjalne mieszanki, które
mogą te zależności poprawić.
Grubość izolacji jest projektowana w oparciu o wartość przepięć możliwych do
powstania w liniach kablowych DC. Największe niebezpieczeństwo występuje gdy
przepięcie ma znak przeciwny do znaku napięcia znamionowego kabla i kabel pracuje
przy maksymalnym obciążeniu prądowym. Pod uwagę bierze się wartość natężenia pola
elektrycznego przy żyle roboczej kabla po nałożeniu napięcia udarowego o znaku
przeciwnym do znaku napięcia stałego kabla. O wyborze projektowanego natężenia pola
elektrycznego i grubości izolacji decyduje suma napięcia udarowego i stałego, określana
dla stanu jałowego i stanu pełnego obciążenia.

Temperatura dopuszczalna długotrwale dla izolacji kabli DC jest mniejsza aniżeli

dla kabli AC i uwarunkowana jest rozkładem pola elektrycznego podczas różnych stanów
obciążenia prądowego i spodziewanych przepięć. Prąd upływu przy DC jest znacznie
mniejszy od strat dielektrycznych przy AC i może być pominięty podczas określania
wartości prądu obciążenia dopuszczalnego długotrwale.
2.3. Żyły powrotne, zbrojenie, osprzęt

W kablach DC stosuje się rozwiązania techniczne charakterystyczne dla kabli AC i
związane z warunkami ułożenia linii kablowej. Żyły powrotne są najczęściej wykonywane
jako pełne, ołowiane lub aluminiowe. Nie bierze się pod uwagę strat cieplnych w
metalowych ekranach z powodu braku zjawiska indukcji elektromagnetycznej.
Konstrukcja i budowa osprzętu kablowego dla kabli DC oparta jest na tych samych
zasadach co dla kabli AC. Opracowanie osprzętu jest trudniejsze z uwagi na możliwość
niekorzystnych zmian natężenia pola elektrycznego w warstwach granicznych między
kablem, a elementami osprzętu kablowego podczas eksploatacji oraz tworzenie się
ładunków przestrzennych na powierzchniach izolacyjnych na skutek osiadania
zanieczyszczeń, wciąganych w obszar pola elektrycznego.
3. Kable o izolacji wytłaczanej
Kable DC izolacji polietylenowej (PE, XLPE), w porównaniu do kabli tradycyjnych o

izolacji papierowo-olejowej, posiadają wiele zalet i są ostatnio przedmiotem szerokiego
zainteresowania z punktu widzenia zastosowania w liniach kablowych WNDC. Produkcja
kabli o izolacji wytłaczanej charakteryzuje się wydajną i mniej złożoną, bardziej
kompaktową produkcją. Koszty produkcji kabli o izolacji wytłaczanej są mniejsze aniżeli
kabli papierowo-olejowych. Dopuszczalna temperatura pracy izolacji XLPE DC jest
wyższa ( 70-750C ), aniżeli izolacji DC kabli tradycyjnych (500C) ale niższa aniżeli dla kabli
AC (900C).
Problemem jest oczywiście opracowanie mieszanki izolacyjnej przystosowanej do
pracy przy DC. Ostatnie przykłady budowy nowych linii WNDC o izolacji wytłaczanej (np.
San Francisco Bay, bipolar, ± 200 kV, 400 MW, XLPE, 1x1100 mm2,) mogą świadczyć o
tym, że ograniczenia materiałowe w zakresie izolacji wytłaczanej zostały przełamane.
4. Badania kabli WNDC
Kable DC poddawane są badaniom napięciem probierczym stałym, przemiennym

oraz napięciem udarowym. Napięcie udarowe jest nakładane na napięcie stałe badanego
kabla o znaku przeciwnym do znaku napięcia stałego kabla. Badania wytrzymałości
elektrycznej udarowej są podstawą wyboru grubości izolacji kabli DC. Wytrzymałość
elektryczna określana jest dla warunków pracy pod pełnym obciążeniem prądowym („hot”)
jak i w temperaturze otoczenia („cold”). Prowadzi się cały zakres badań
prekwalifikacyjnych, w tym długotrwałych z cyklicznym obciążeniem prądowym. Analiza
wyników badań wytrzymałości elektrycznej prowadzona jest w oparciu o zasady rozkładu
Weibulla. Program badań uwzględnia rodzaj stacji przekształtnikowych. Badania kabli
przeznaczone do współpracy ze stacjami typu LCC wymagają badań ze zmianą
biegunowości napięcia probierczego. Rekomendacje CIGRE dotyczące badań kabli DC o
izolacji wytłaczanej zostały przedstawione w TB nr 219.
Wartość napięć probierczych jest odniesiona do napięcia znamionowego kabli U0
oraz poziomu ochrony udarowej BIL. Napięcia probiercze zawierają się w granicach 1,7 –

2 U0. Np. 365 kV –cykle grzejne, 315 kV – zmienna polaryzacja 70 0C, 500 kV – udarowe
na DC (dla U0=250 kV, LCC).
Kable WNDC charakteryzują się dużą wytrzymałością długotrwałą a czasy
eksploatacji prognozowane są na wiele lat (> 50 lat) z uwagi na ograniczony zakres
procesów starzeniowych, w tym znacznie mniejszą intensywność wyładowań
niezupełnych, w porównaniu do kabli AC.

VIII Konferencja - Linie Kablowe - Stan Obecny, Nowe Techniki PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

VIII Konferencja - Linie Kablowe - Stan Obecny, Nowe Techniki PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VIII KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA

POLSKIE TOWARZYSTWO PRZESYŁU I ROZDZIAŁU ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Wydawca: Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej

ORGANIZATOR: POLSKIE TOWARZYSTWO PRZESYŁU

1. Linie kablowe wysokich i najwyższych napięć – nowe rozwiązania

2. Napięcia probiercze odbiorcze

3. Nowoczesne metody wykonywania prób napięciowych

4. Prawno-technologiczne aspekty skablowania przęsła linii 220 kV.

5. Kablowanie istniejących linii napowietrznych WN i NN.

6. Wybrane zagadnienia projektowania linii 110 kV

7. Projektowanie i budowa linii kablowych, wybrane błędy projektowe i montażowe

8. Budowa linii kablowej 110 kV wraz z traktem światłowodowym

9. Problemy związane z układaniem kabli WN w różnych warunkach terenowych

10. Efektywne zarządzanie kablowym majątkiem sieciowym poprzez proces

11. Zintegrowany program budowy, eksploatacji i diagnostyki

12. Wybrane zagadnienia z eksploatacji linii kablowych SN

13. Kable prądu stałego - moda czy konieczność?

14. Linie kablowe wysokiego napięcia DC

LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ

Rys. 1. Uszkodzenia elektryczne osprzętu kablowego w linach WN i NN w Japonii

LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA 1/1

Dane opublikowane przez jedną z Grup Roboczych CIGRE [2] potwierdzają, że

Rys.2. Kompaktowa mufa przejściowa 66/150 kV [5]

1/2 LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA

Aktualnie realizowane prace związane z liniami kablowymi w Ameryce Południowej

LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA 1/3

Analizy przeprowadzone przez naukowców niemieckich pozwoliły udowodnić

Tablica 2. Liczba referatów w poszczególnych obszarach tematycznych na konferencji JICABLE

Trudne jest przedstawienie skrótowe nawet tylko najważniejszych tez

1/4 LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA

szczególnym zachowaniem nakazanych przez producenta osprzętu procedur oraz super

Rys. 4. Montaż muf kablowych wewnątrz namiotu [12]

Rys. 5. Pojazd do montażu linii kablowej w tunelu [12]

Z kolei instalowanie kabli w długich przepustach autorzy publikacji [13]

LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA 1/5

Rys. 6. Instalowanie linii kablowych w przepustach – wykorzystanie przepływu wody [13]

Rys. 7. Ułożenie linii kablowej 500 kV w tunelu – Szanghaj [14]

1/6 LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA

Badania kabli wykonano zgodnie ze standardem IEC 62067. Należy zwrócić

Rys. 9. Badanie linii kablowej 400 kV w Katarze [16]

LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA 1/7

Rys. 10. Konstrukcja kabla miejskiego na napięcie 220 kV [17]

Opisując rozwój linii kablowych WN i NN nie można zapomnieć o badaniach nad

Rys. 12. Kabel HTS i fragment linii [18]

1/8 LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA

Wykorzystanie zjawiska nadprzewodnictwa stanowi także przełom w rozwoju

Niestety, ze względu na koszty instalacji kabli nadprzewodnikowych w najbliższych

LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA 1/9

Omawiając kable WN i NN nie można nie wspomnieć o GIL-ach, czyli

Rys. 15. Łączenie wewnętrznej i zewnętrznej rury poprzez spawanie [20]

1 / 10 LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA

LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA 1 / 11

1 / 12 LINIE KABLOWE WYSOKICH I NAJWYŻSZYCH NAPIĘĆ – NOWE ROZWIĄZANIA

KABLE WYSOKICH NAPIĘĆ O IZOLACJI XLPE.

1. Wytrzymałość elektryczna kabli WN XLPE

Kable elektroenergetyczne wysokiego napięcia o izolacji XLPE są eksploatowane z

Rys. 1. Przykładowe rozkłady natężenia przebicia próbek kabli modelowych XLPE

Większa wartość współczynnika skali E0 świadczy o poprawie parametrów

KABLE WYSOKICH NAPIĘĆ O IZOLACJI XLPE. WYTRZYMAŁOŚĆ ELEKTRYCZNA, BADANIE... 2/1

Ocena jakości technologii produkcji kabli XLPE uwidoczniona została na

Rys. 2. Tradycyjne i nowoczesne kable WN. Wytrzymałość elektryczna kabli XLPE

Można zauważyć, że wartość projektowa występująca na poziomie 0,5%

Rys. 3. Natężenie pola elektrycznego w kablach WN XLPE