CZESŁAW JEZDRASZKO

ŁACINA NA CO DZIEŃ
NON TAM PRAECLARUM EST SCIRE LATINE QUAM
TURPE NESCIRE (C Í C E R O BRUTUS) KTO NIE UMIAŁ PO ŁACINIE, MUSIAŁ
PASAĆ ŚWINIE (SENTENCJA SZKOLNA XVIII W.)
 Znajomość języka łacińskiego w społeczeństwie polskim stopniowo zanika. Starsza
generacja, wykształcona w szkołach humanistycznych, wymiera, młodsze pokolenie styka się
z tym językiem w szkole w stopniu bardzo ograniczonym. A jednocześnie łacina w postaci
przysłów, sentencji, powiedzeń występuje i na scenie, i w radiu, i w literaturze, i w prasie, i w
mowie potocznej. Niestety, często nawet u znanych autorów spotykamy błędne formułowanie
zdań łacińskich, świadczące o nieznajomości podstaw języka, w wymowie zaś zjawiskiem
nagminnym jest fatalne akcentowanie. PoniewaŜ zapewne jeszcze dość długo zwyczaj
stosowania fragmentów łaciny w Ŝyciu codziennym będzie praktykowany, a — z drugiej
strony — w piśmiennictwie starszym łacina występuje dość często, uwaŜałem za wskazane
opracować słownik najczęściej spotykanych zdań i powiedzeń łacińskich. Nie jest bez
znaczenia, Ŝe zawierają one wiele treści filozofii Ŝycia.
Dla uniknięcia błędów podałem równieŜ zasady wymowy i akcenty.
Niniejsze, piąte wydanie zostało przejrzane, poprawione i znacznie rozszerzone.
AUTOR
 WYMOWA

c przed samogłoskami e, i, y oraz przed dwugłoskami ae, oe, eu wymawia się jak c,
przed samogłoskami a, o, u jak k, przed spółgłoskami i na końcu wyrazu jak k*
ae czyta się jak e
oe czyta się jak e, ale jeŜeli nad e jest znak zwany trema (ë), wówczas czyta się
oddzielnie a i e, o i e
ch odpowiada polskiemu ch
i wymawia się jak i, ale przed samogłoską naleŜącą do tej samej sylaby jak j
ngu wymawia się jak ngw przed samogłoską naleŜącą do tej samej sylaby
ph wymawia się jak f
qu wymawia się jak kw
s wymawia się jak s
su wymawia się jak sw, jeŜeli następuje samogłoska naleŜąca do tej samej sylaby, w
innych wypadkach jak su
rh wymawia się jak r th wymawia się jak t
ti wymawia się jak ej, ale po t, s, x w wyrazach z i długim oraz w wyrazach
pochodzenia greckiego jak ti
v wymawia się jak w
x wymawia się jak ks
y wymawia się jak y
z wymawia się jak z

AKCENT

Akcent w zasadzie kładzie się na drugiej zgłosce! od końca. W innych wypadkach akcent
jest podany nad wyrazem (‘)

*
Rzymianie wymawiali c jak k w kaŜdym połoŜeniu, podana tu wymowa przyjęła się od V wieku n.e.
 A

AB ABSURDO — Wychodząc z fałszywego załoŜenia — Od niedorzeczności

AB AETERNO — Od wieczności — Z dawien dawna
AB ANTE — Od stanu poprzedniego
A BENE PLÁCITO — Od przyjemności
AB EQUIS AD ÁSINOS — Z koni na osły — Z pieca na łeb — Z deszczu pod rynnę
AB EXTRA — Od zewnątrz
AB HINC — Stąd — Z tego miejsca — Od tego czasu
AB HOC ET AB HAC — O tym i owym
AB IGNE IGNEM — Z ognia ogień (C í c e r o De officiis)
ÁBIIT, NON ÓBIIT — Odszedł, ale pamięć o nim nie zaginęła
ÁBIIT, EVASIT, EXCESSIT, ERUPIT — Odszedł precz, umknął, wyrwał się (C í c e r o In
Catilinam II, 1, 1)
AB INCUNÁBULIS — Od kolebki
AB INIT. = AB INÍTIO — Od początku
AB INÍTIO NULLUM, SEMPER NULLUM — Z początku nic, zawsze nic
AB INTESTATO — Bez testamentu (Odziedziczenie spadku)
AB INTRA — Od wewnątrz
AB IOVE PRINCÍPIUM — Początek od Jowisza — Od sprawy najwaŜniejszej — Zaczynaj z
Bogiem (Vergflius Ecl. 3, 60)
AB IOVE SURGAT OPUS! — Od Jowisza niechaj zaczyna się dzieło — Pracujmy z Bogiem).
(O v í d i u s )
AB IRATO — W gniewie
ÁBLUE, PECTE CANEM, CANIS EST ET PÉRMANET IDEM — Umyj, uczesz psa, psem jest i
psem pozostanie
AB OFFÍCIO ET BENEFÍCIO — Od urzędu i dochodu (zwolniony ksiądz)
AB ORÍGINE — Od początku
AB OVO — Od jaja (Ledy, z którego wykluła się Helena, powód wojny trojańskiej) — Od
początku
AB OVO USQUE AD MAŁA — Od jaj do jabłek — Od początku do końca (u Rzymian
zaczynało się jedzenie od jaj, a kończyło na jabłkach) (H o r á t i u s , Sat. I, 3, 6)
AB RE — Od rzeczy
ABSENS CARENS — Nieobecny sam sobie szkodzi
ABSENS HERES NON ERIT — Nieobecny nie będzie dziedziczył
ABSENTEM LAEDIT, QUI CUM ÉBRIO LÍTIGAT — Kto spiera się z pijanym, jakby kłócił się
z nieobecnym
ABSENTEM, QUI RODIT AMICUM, QUI NON DEFENDIT ÁLIO CULPANTE, SOLUTOS QUI
CÁPIAT RISUS HÓMINUM FAMAMQUE DICACIS, FINGERE QUI NON VISA POTEST, COMMISSA
TACERE QUI NEQUIT, HIC NIGER EST, HUNC TU, ROMANE CAVETO! — Kto obmawia
przyjaciela, kto go nie broni wobec oskarŜeń innych, kto cieszy się z wyśmiewań ludzkich i
łowi plotki gadułów, kto potrafi zmyślać rzeczy nie widziane, a nie potrafi zmilczeć
zawierzonej tajemnicy, jest czarnym charakterem, tego wystrzegaj się, Rzymianinie!
(H o r á t i u s )
ABSENTE REO — Pod nieobecność oskarŜonego
ABSIT! — Niechaj będzie nieobecny!
ABSIT DICTO INVÍDIA! —Niechaj słowo wolne będzie od nienawiści (Niechaj nie budzi
nienawiści!)
ABSIT OMEN! — Oby to nie było złym znakiem, złą wróŜbą!
 ABSOLUTOM DOMÍNIUM — Absolutna, nieograniczona władza monarchy
ABSOLVI ÁNIMAM MEAM — Przyniosłem ulgę mej duszy
ABSQUE NOTA — Bez oznaczenia (KsiąŜka bez daty wydania i miejsca)
ABSOUE SUO NON EST ET PARVA CASA LARE — I mały domek ma swego ducha
opiekuńczego (J. Kochanowski Elegiarum 1, III, 4)
A.U.N. = ABSQUE ULLA NOTA — Bez Ŝadnego znaku
AB UNO DISCE OMNES (właściwie CRIMINE AB UNO) — Po tym jednym (przykładzie ich
łajdactwa) sądź ich wszystkich (V e r g í l i u s Aeneis II, 65)
A.U.C. = AB URBE CÓNDITA (albo ANNO URBIS CÓNDITAE) — Od (roku) załoŜenia miasta
(tzn. Rzymu)
ABUSUS NON TOLLIT USUM — NaduŜycie czegoś nie wyklucza prawa uŜywania
(legalnego)
ABYSSUS ABYSSUM ÍNVOCAT — Piekło wzywa na pomoc piekła
A CÁPITE — Od głowy — Od początku — W drukarstwie: od początku wiersza (akapit)
A CÁPITE AD CALCEM — Od głowy do pięty — Od stóp do głów
A CASU AD CASUM — Od wypadku do wypadku
ACCESSIT — Przystał, przyłączył się
ACCESSÓRIUM SÉQUITUR SUUM PRINCIPALE — Dodatek idzie za rzeczą — Do kogo
naleŜy owca, do tego i wełna
ACCÍPERE PRAESTAT QUAM INFERRE INTÚRIAM — Lepiej jest doznawać krzywd niŜ je
wyrządzać
ACCÍPIAT CINERES TERRA PATERNA MEOS! — Niechaj ziemia przyjmie prochy moje!
(O v í d i u s Ars amatoria II, 26)
ACCUSARE NEMO SE DEBET — Nikt nie ma obowiązku oskarŜać samego siebie
ACÉDIA — Beztroska, zniechęcenie
ACHERONTA MOVEBO — Poruszę Acheront (piekło) (V e r g í l i u s Aeneis VII, 312)
ACHERONTIS PÁBULUM — Pokarm dla Acherontu (piekła; mowa o złej osobie)
A CONTRÁRIO — Wychodząc z przeciwnego załoŜenia — Przeciwnym sposobem —
Przeciwnie
ACTA APOSTOLORUM — Dzieje apostolskie — Nowy Testament
ACTA EST FABULA — Sztuka skończona, odegrana (S u e t o n i u s — słowa Oktawiana
Augusta)
ACTA HAEC RES EST — Stało się, przegrałem
ACTA MÁRTYRUM — Dzieje męczenników (Sprawozdania z przesłuchań, wyroków i
egzekucji pierwszych męczenników chrześcijan)
ACTA SANCTORUM — Dzieje świętych (Zbiór dawnych wiadomości o świętych kościoła
chrześcijańskiego)
ACTI LABORES IUCUNDI — Przyjemnie jest mieć pracę zakończoną, mieć ją za sobą
ACTIVUM — Strona czynna, działająca, aktyw
ACTOR SEQUITUR FORUM REI — Dla powoda właściwy jest sąd pozwanego
ACTORE NON PROBANTE REUS ABSÓLVITUR — Gdy oskarŜyciel nie popiera powództwa,
oskarŜony jest wolny
ACTORI INCUMBIT PROBÁTIO — Na powodzie ciąŜy obowiązek uzasadnienia oskarŜenia
ACTUM EST DE NOBIS — Z nami skończone
ACTUM EST DE PELLE MEA — Chodziło o moją skórę
ACTUM EST DE RE PUBLICA — Skończyło się z republiką — Działo się w interesie
państwa, sprawy publicznej
ACTUM NE AGAS! — Nie rób tego, co zostało juŜ zrobione!
ACTUM UT SUPRA — Dokonane jak wyŜej
 ACTUS HÓMINIS, NON DÍGNITAS IUDICENTUR — Niechaj sądzone będą czyny ludzkie nie
godność, piastowane stanowisko (M i n u c i u s F e l i x Octavius 36)
ACU REM TETIGISTI — Dotknąłeś rzeczy igłą — Trafiłeś w sedno
AD ABSURDUM (REDUCTIO) — Do niedorzeczności (sprowadzenie)
AD ACTA — Do akt (odłoŜyć sprawę)
AD AMUSSIM — Wedle przepisu, reguły
AD APERTURAM LIBRI — Z otwartej ksiąŜki — Bez przygotowania
AD ARBÍTRIUM — Do woli
AD AUGUSTA PER ANGUSTA — Do wzniosłych (osiągnięć) trudną, ciasną ścieŜką
(V . H u g o Hernani 4)
AD BÁCULUM — Do kija (jako argumentu uciec się)
AD CAPTANDAM BENEVOLENTIAM — Dla pozyskania Ŝyczliwości
AD CAPTANDUM VULGUS — Dla zdobycia poklasku tłumu
AD DELIBERANDUM — Do rozwaŜenia — Do namysłu
A.D. = A DATO — Od dnia oznaczonego na dokumencie — Od czasu wystawienia
ADD = ADDIDIT, ADDUNT — Dodał — Dodają
ADDENDUM — Uzupełnienie — Dodatek
ÁDEAT INVITO NE QUIS DISCEDÉRE AMORE — Nie śmiej odchodzić, gdy spotka cię
odmowa miłości (T i b u l l u s I, 3)
ÁDEO FAMILÍARITER EST HOMÍNIBUS ÓMNIA SIBI IGNÓSCERE, NIHIL ÁLIIS REMÍTTERE —
Jest rzeczą ludzką po przyjacielsku nawzajem wszystko sobie wybaczać, nie pozostawiając
nic innym (w tej sprawie) (V e l l e i u s P a t é r c u l u s )
A DEO ET REGE — Od Boga i króla
A DIE — Od tego dnia
AD EUNDEM GRADUM — Do tego samego stopnia
AD EXEMPLUM — Dla przykładu
AD EXTRA — Na zewnątrz
AD EXTREMUM — Do końca — Do ostateczności
AD FELICIORA TÉMPORA — Do lepszych czasów
AD FINEM = AD EXTREMUM — Do końca
AD FUTURAM REI MEMÓRIAM — Na przyszłą rzeczy pamiątkę
AD GUSTUM — Do smaku
AD HOC — W tym wypadku
AD HÓMINEM ARGUMENTUM — Argument do osoby — Dowodzenie dostosowane do
poziomu człowieka, z którym mówimy
ADHUC SUB IUDICE LIS EST — Dotychczas spór jest przed sądem — Spór jeszcze dotąd nie
rozstrzygnięty (H o r á t i u s Ars poetica 78)
AD HUNC LOCUM — Do tego miejsca
AD IDEM — Do tego samego
AD IMPOSSIBILIA NEMO OBLIGATUR — Nikt nie jest obowiązany do rzeczy niemoŜliwych
AD INFINITUM — Do nieskończoności
AD INIT. = AD INÍTIUM — Do początku, na początku
AD INQUIRENDUM — Do zbadania
AD INTENDE — Z sercem, dosadnie
AD INTERIM — Tymczasowo
AD INTERNECIONEM — Do wytępienia — Doszczętnie
AD INTRA — W kierunku wewnętrznym — Do wnętrza
AD KALENDAS GRAECAS — Na greckie kalendy (których Grecy nie mieli) Na święty
Nigdy (S u e t o n i u s )
AD LATUS — Do boku (dodany do pomocy)
 AD LIB. = AD LÍBITUM — Do woli
AD LÍMINA APOSTOLORUM — Do progów apostolskich (obowiązek biskupów
europejskich udawania się co pięć lat do Rzymu)
AD LITEM — Do sprawy — Do sporu sądowego
A.M.D.G. = AD MAIOREM DEI GLÓRIAM — Ku większej chwale BoŜej (I g n a c y
L o y o l a ) (Dewiza Zakonu Jezuitów)
AD MANUM — Pod ręką — Gotowe
A.M.D.G. = AD MÁXIMAM DEI GLÓRIAM — Dla największej chwały BoŜej
AD MAXIMAM POLÓNIAE GLÓRIAM — Dla największej chwały Polski
AD MELIORA TEMPORA = AD FELICIORA TEMPORA — Do szczęśliwszych czasów
AD MISERICÓRDIAM — Do łaski
AD MODUM — Na sposób
AD MULTOS ANNOS — Wiele lat — Sto lat
AD NÁUSEAM — Do mdłości — Do obrzydzenia
AD NOTAM — Do wiadomości
ADN. = ADNOTÁTIO — Notatka
AD NUTUM — Na skinienie
A DOCTIS PRÉTIUM SCELUS EST SPERARE POËTIS — Oczekiwać złota od poetów to
zbrodnia (O v í d i u s Ars amatoria III, 551)
AD ÓCULOS — Naocznie
AD ÓPERAM — Do dzieła
AD OSTENTATIONEM — Na pokaz
AD PATRES — Do ojców (pójść) — Umrzeć
AD PERPÉTUAM REI MEMÓRIAM — Na wieczną rzeczy pamiątkę
AD PERSONAM — Ze względu na osobę
AD POMPAMI — Dla popisu
AD PUBLICANDUM — Do opublikowania — Podanie do powszechnej wiadomości
AD QUAS RES APTÍSSIMI ÉRIMUS, IN IIS POTÍSSIMUM ELABORÁBIMUS — Najwięcej
dokonamy w tym, do czego będziemy najbardziej uzdolnieni
AD RASTROS SERIORES REDIT — Trzeba się zająć serio robotą (T e r é n t i u s
Heautontimorumenos 51, 58)
AD RATIONEM MEAM — Na mój rachunek
AD REFERENDUM — Do zreferowania — Do dalszego rozwaŜenia
AD REM — Do rzeczy
AD SACCUM IRE — Pójść z torbami
AD SCAMNUM ASINORUM — Na oślą ławkę
ADSCRIPTUS GLEBAE — Przypisany do ziemi
ADSUM — Jestem obecny
AD SUMMUM — Do szczytu
ADULATIONI FOEDUM CRIMEN SERVITUTIS, MALIGNITATI FALSA SPÉCIES LIBERTATIS
INEST — w pochlebstwie tkwi zbrodnicza cecha niewoli, w złośliwości fałszywy pozór
wolności (T á c i t u s Históriae 1,1)
AD UNGUEM FACTUS — Do paznokcia — Dokładnie — Szczegółowo wykonany
AD UNUM OMNES — Wszyscy co do jednego — Bez wyjątku
AD USUM — Według zwyczaju — Do uŜytku
AD USUM DELPHINI — Na uŜytek Delfina — Publikacja okrojona do uŜytku młodzieŜy
przez cenzurę
AD US. EXT. = AD USUM EXTERNUM — Do uŜytku zewnętrznego
AD US. INT. = AD USUM INTERNUM — Do uŜytku wewnętrznego
AD USUM PRÓPRIUM — Do uŜytku własnego
 AD UTRUMQUE PARATUS — Przygotowany na jedno i drugie — Przygotowany na
wszystko
AD VALOREM — Według wartości, rzeczywistej ceny
AD VÉNEREM QUICUMQUE VOLES ATTÍNGERE SUAM, SI MODO DURARIS, PRAEMIA DIGNA
FERES — ktokolwiek zechce dotknąć przedmiotu swej miłości, jeŜeli tylko wytrwa, otrzyma
naleŜną nagrodę (O v í d i u s Ars amatoria II, 702)
AD VERBUM — Dosłownie
ADVERSAS RES LEVIORES FACIT AMICÍTIA PÁRTIENS COMMUNICANSQUE — Przyjaźń
przez współczucie i współudział łagodzi nieszczęście
ADVERSIS RERUM IMMERSÁBILIS UNDIS — Nie tonie pomimo przeciwnych losów
(H o r á t i u s )
ADVERSUS STÍMULUM CALCITRARE — Przeciw kosturowi wierzgać — Głową muru nie
przebijesz
AD VITAM AETERNAM — Na zawsze
AP VITAM AUT CULPAM — Do Ŝycia albo do najbliŜszej udowodnionej winy
AD VIVUM — Do Ŝycia — Na podobieństwo Ŝycia
ADVOCATUS DEI — Adwokat Boga (duchowny, który w procesie kanonizacyjnym ma
uzasadnić świętość)
ADVOCATUS DIÁBOLI — Adwokat diabła (duchowny, który w procesie kanonizacyjnym
ma wykazać brak podstaw do uznania kandydata za świętego) — Przeciwstawiający się
ogólnemu zdaniu— Atakujący słuszną sprawę
ADVOCATUS, SED NON LATRO — Adwokat, ale nie rozbójnik
AD VOCEM — Do słowa — Przychodzi mi na myśl
AEGRESCIT MEDENDO — Czuje się gorzej wskutek uŜytych leków
AEGRI SOMNIA — Sny chorego — Rojenia
AEQUAM MEMENTO REBUS IN ÁRDUIS SERVARE MENTEM — Pamiętaj o zachowaniu
równowagi w trudnych chwilach (H o r á t i u s )
AEQUANÍMITER — Spokojnie
AÉQUITAS SÉQUITUR LEGEM — Sprawiedliwość idzie za prawem
AEQUO ÁNIMO — Spokojnie
AEQUO PULSAT PEDE — Śmierć puka jednako (do drzwi bogatych i biednych)
(H o r á t i u s Cármina I, 4, 13)
AEQUUM EST PECCATIS VÉNIAM POSCENTEM RÉDERE RURSUS — Słuszne jest wybaczyć
winy proszącemu o przebaczenie (H o r á t i u s )
AERÁRIUM — Skarb publiczny w staroŜytnym Rzymie
AERE PERÉNNIUS — Patrz EXEGI MONUMENTOM
AES ALIENUM — Dług
AES TRIPLEX — SpiŜ — Serce ze spiŜu (H o r á t i u s Cármina I, 3, 9)
AET., AETAT. = AETATIS — Wieku
AETATIS SUAE — Wieku, lat
AETERNUM VALE — PoŜegnanie na zawsze
AFFLICTÁTIO FACIT RELIGIOSOS — Utrapienia czynią ludzi religijnymi
A FORTIORI — Od mocniejszej strony — Argumentując mocniej
AGAMUS PINGUI MINERVA — Działajmy w sposób nieuczony, po prostu (C í c e r o
Laelius 19)
AGENDA — Tablica do pisania — Notatnik
ÁGERE, QUOD AGAS, CONSIDERATE DECET — RozwaŜnie wypada czynić, co czynisz
(C í c e r o De officiis I, 94)
AGENS — Czynnik kierujący
 AGITAMUS… QUAE NATURA BONI SUMMUMQUE QUID EIUS — RozwaŜamy, co jest istotą
dobra i jego szczytem (H o r á t i u s )
AGNOSCO VÉTERIS VESTÍGIA FLAMMAE — Poznaję ślady dawnego płomienia (miłości)
(V e r g í l i u s Aeneis IV)
AGNUS DEI — Baranek BoŜy — Chrystus (Ew. wg Jana /, 29)
AIT, AIO; NEGAT, NEGO — Mówi „tak” i ja mówię „tak”; mówi „nie” i ja mówię „nie”
A LÁTERE, AB LÁTERE — Przy boku, z boku (o zaufanym)
ALBO LAPILLO NOTARE DIEM — Oznaczać dzień (szczęśliwy) białym kamieniem
ÁLEA BELLI INCERTA — Los wojny niepewny
ÁLEA IACTA EST — Kości są rzucone (Wiersz Menandra powtórzony rzekomo przez
Juliusza Cezara przy przekraczaniu Rubikonu) (S u e t o n i u s Dives Iulius 32)
ÁLEAM EMIS — Kupujesz zaocznie — Kupujesz kota w worku
ÁLERE FLAMMAM — Podsycać ogień
ÁLIAS — Kiedy indziej — W innym miejscu
ÁLIBI — Gdzie indziej (bytność na innym miejscu podczas popełnienia przestępstwa jako
dowód niewinności)
ALIENA NOBIS, NOSTRA PLUS ÁLIIS PLACENT — Cudze bardziej podoba się nam, nasze
innym
ALIENA VÍTIA IN ÓCULIS HABEMUS, A TERGO NOSTRA SUNT — Cudze błędy mamy na oku,
nasze poza nami — W oku bliźniego źdźbło widzisz, we własnym nie dostrzegasz belki
(S é n e c a )
ALIENA VÍTIA QUISQUE REPREHENDI MAVULT — KaŜdy woli, aby potępiono cudze wady
(nie jego)
ALIENUM AES HÓMINI INGÉNUO ACERBA EST SÉRVITUS — Dla człowieka zacnego dług
jest gorzką niewolą
ÁLII SEMENTEM FACIUNT, ÁLII METUNT — Kto inny sieje, kto inny zbiera
ALIIS INSERVIENDO CONSUMOR — Ginę w słuŜbie dla innych — Dzielny człowiek myśli
o sobie na końcu
A LÍMINE — Od razu, z góry
ALIQUANDO BONUS DORMITAT HOMERUS — Czasami i zacny Homer zdrzemnie się —
Najgenialniejszemu brak niekiedy natchnienia (H ó r a t i u s Ars poetica 359)
ÁLIQUID HAERET — Coś w tym jest — Coś pozostanie, przylepi się
ÁLIQUID MONSTRI ALUNT — Karmią coś potwornego — Szyją buty
ÁLIT AEMULÁTIO INGENIA — Współzawodnictwo wzmacnia uzdolnienia
ÁLITER CUM TYRANNO, ÁLITER CUM AMICO VÍVITUR — Inaczej Ŝyje się z tyranem,
inaczej z przyjacielem
ÁLIUD EST FÁCERE, ÁLIUD DÍCERE — Co innego dotrzymać słowa, co innego obiecać
ÁLIUD EST CELARE, ÁLIUD TACERE — Co innego jest ukryć, co innego przemilczeć
(C í c e r o De officiis III, 14)
ÁLIUD EX ÁLIO — Jedno z drugiego
ÁLIUD SCEPTRUM, ÁLIUD PLECTRUM — Co innego berło, co innego plektron — Nie kaŜdy
moŜe być królem i artystą
ALIUKDE — Skądinąd
ALMA MATER —Matka karmicielka (mówią tak o szkole, zwłaszcza wyŜszej, jej
słuchacze) ALMA PARENS = ALMA MATER
ALTARI SÉRVIENS DE ALTARI VÍVERE DEBET — kto słuŜy ołtarzowi, powinien Ŝyć z
ołtarza
ÁLTERA MANU FERT LÁPIDEM, PANEM OSTENTAT ÁLTERA — W jednej ręce trzyma
kamień, drugą pokazuje chleb
ÁLTERA PARS — Strona druga, przeciwna
 ALTER EGO — Drugi ja — Sobowtór — Przyjaciel — Przedstawiciel
ALTER IDEM — Drugi, ale identycznie podobny
ALTER IPSE AMICUS —Przyjaciel to drugi ja
ALTERÍUS NON SIT, QUI SUUS ESSE POTEST — Niechaj nie naleŜy do innego ten, kto moŜe
naleŜeć do siebie
ÁLTERI VIVAS OPORTET, SI TIBI VIS VÍVERE — Trzeba, Ŝebyś Ŝył dla innych, jeŜeli chcesz
Ŝyć dla siebie (S é n e c a )
ALTERNAE SUNT VICES RERUM — Zmienne są koleje spraw (S é n e c a )
ALTERNIS VÍCIBUS — Kolejno — Na przemian
ALTER RIXATUR DE LANA SAEPE CAPRINA — Często niejeden toczy spór o kozią wełnę (o
głupstwo)
ÁLTERUM TANTUM — Drugie tyle — W dwójnasób
ALTÍSSIMA QUAEQUE FLÚMINA MÍNIMO SONO LABUNTUR — KaŜda głęboka rzeka cicho
płynie
ALTUM SILÉNTIUM — Głęboka cisza
AMÁBILIS INSÁNIA — Przyjemne złudzenie
A MAIORI (AD MINUS) — Od większego (do mniejszego)
A MALIS MORS ABDUCIT, NON A BONIS, VERUM SI QUÁERIMUS — Śmierć odwodzi nas od
nieszczęść, a nie od dobra, jeŜeli rozwaŜymy prawdę (C í c e r o Tusc. disp. I, 34, 83)
AMANT ALTERNA CAMENAE — Muzy lubią zmianę, rozmaitość (V e r g í l i u s , Ecl. 3, 59)
AMANTES AMENTES — Zakochani (są jak) szaleni (P l a u t u s )
AMÁNTIUM IRAE AMORIS INTEGRÁTIO EST — Gniewy kochanków — odnowa miłości
AMARE SIMUL ET SÁPERE IPSI IOVI NON DATUR — Jednocześnie kochać i zachować
rozsądek to nie jest dane nawet Jowiszowi
AMARI ÁLIQUID — Coś gorzkiego, trochę goryczy
AMATA BENE — Szczęśliwa kochanka
AMAT PACEM PHÍDIAS —Fidiasz kocha pokój — Sztuka wymaga pokoju
AMAT VICTÓRIA CURAM — Nie ma zwycięstwa bez troski, bez trudu
A MÁXIMIS AD MÍNIMA — Od największego do najmniejszego
AMBITIONES CAÚSAE EVERTENDAE REI PÚBLICAE SOLENT ESSE — Gonitwa za
godnościami prowadzi do przewrotów w państwie
AMBO MELIORES — Obaj lepsi — Wart Pac pałaca, a pałac Paca
AMEMUS PÁTRIAM, PAREAMUS LÉGIBUS — Kochajmy ojczyznę, bądźmy posłuszni
prawom
A MENSA ET TORO — Od stołu i łoŜa (odsunięty)
AMICI, DIEM PÉRDIDI — Przyjaciele, zmarnowałem dzień (nie dokonałem niczego
dobrego) (C . S u e t o n i u s T r a n q u i l l u s De vita cdesarum Divus Titus)
AMICI FURES TÉMPORUM — Przyjaciele to złodzieje czasu
AMICI MORES NÓVERIS, NON ÓDERIS — Poznaj obyczaje przyjaciela, a nie będzie
nienawiści (H o r á t i u s )
AMICÍTIA INTER PÓCULA CONTRACTA PLERUMQUE VÍTREA EST — Przyjaźń zawarta przy
kielichu jest zwykle krucha jak szkło
AMICÍTIA NISI INTER BONOS ESSE NON POTEST — Przyjaźń moŜe istnieć tylko między
ludźmi prawymi
AMICÍTIAE DIFFICÍLLIMAE REPERIUNTUR IN IIS, QUI IN HONÓRIBUS REQUE PUBLICA
VERSANTUR. UBI ENIM ISTUM INVÉNIES, QUI HONOREM AMICI ANTEPONAT SUO? Najtrudniej
o przyjaźń wśród tych, którzy ubiegają się o zaszczyty w słuŜbie państwu. Gdzie bowiem
znajdziesz takiego, który godność przyjaciela przeniósłby ponad swoją? (C í c e r o Láelius
64)
AMICO PECTUS, HOSTI FRONTEM — Dla przyjaciela pierś, dla wroga czoło
 AMICORUM ÓMNIA SUNT COMMÚNIA — U przyjaciół wszystko wspólne
AMICUM CUM VÍDES, OBLIVÍSCERE MISÉRIAS — Na widok druha zapomnij o biedzie
(A p p i u s C l a u d i u s C a e c u s )
AMICUM PROBA, PROBATUM AMA — Przyjaciela wypróbuj, ale wypróbowanego kochaj
AMICUS AMICO (SUM) — Przyjacielem dla przyjaciela (jestem) — Czego się nie robi dla
przyjaciela
AMICUS CERTUS IN RE INCERTA CÉRNITUR — Pewnego przyjaciela poznasz w sytuacji
niepewnej — Prawdziwego przyjaciela poznaje się w biedzie (E n n i u s )
AMICUS COGNÓSCITUR AMORE, MORE, ORE, RE — Przyjaciela poznaje się po miłości,
obyczajach, obliczu i czynach
AMICUS CÚRIAE — Przyjaciel dworu — Nie zainteresowany doradca
AMICUS HÓMINIS, INIMICUS CAÚSAE — Przyjaciel człowieka, ale wróg sprawy
AMICUS HUMANI GÉNERIS — Przyjaciel rodzaju ludzkiego
AMICUS ÓPTIMA VITAE POSSÉSSIO — Przyjaciel to największy skarb w Ŝyciu
AMICUS PLATO, AMICUS SÓCRATES, SED MAGIS AMICA VÉRITAS — Drogi mi Platon,
drogi Sokrates, ale jeszcze droŜsza prawda (A r y s t o t e l e s )
AMICUS TAMQUAM ALTER EGO —Przyjaciel to jakby mój sobowtór (C í c e r o )
AMICUS USQUE AD ARAS — Przyjaciel aŜ do ołtarza (ofiarnego), we wszelkich
okolicznościach
AMICUS VERUS RARA AVIS EST — Prawdziwy przyjaciel to rzadki ptak
A MINORI AD MAIUS — Od mniejszego do większego
AMOR DEI URGET ME —Nagli mnie miłość Boga (Ś w . P a w e ł a p o s t o ł )
AMOR ODIT INERTES — Miłość nienawidzi zwłoki (O v i d . Ars am. II, 229)
AMOR PATRIAE — Miłość ojczyzny
AMOR SCELERATUS HABENDI — Zbrodnicza miłość posiadania
AMOR VINCIT ÓMNIA — Miłość wszystko zwycięŜa
AMORE, MORE, ORE, RE IUNGUNTUR AMICÍRIAE — Przyjaźń zawiązuje się z miłości,
zwyczaju, wyglądu, czynu
A.A. = ANA — Po równo
A.A.PT.AEQU. = ANA PARTES AEQUALES — w równych częściach
A NATURA REI —Z natury rzeczy
ANÁTHEMA SIT! — Niech będzie przeklęty!
ANCILLA THEOLÓGIAE (PHILOSÓPHIA) — SłuŜebnicą teologii (filozofia)
ANGUIS IN HERBA — WąŜ w trawie — Baczność! — Ukryte niebezpieczeństwo
(V e r g í l i u s Ecl. 3, 93)
ÁNGULUS RIDET — Ten zakątek uśmiecha się do mnie (H o r á t i u s Cármina II, 1, 13)
ÁNIMA DAMNATA — Dusza potępiona, zaprzedana
ÁNIMAL RATIONALE — Zwierzę rozumne, istota rozumna
ÁNIMAM DEBEO — Jestem winien duszę — Jestem po uszy w długach
ÁNIMA MUNDI — Dusza świata (koncepcja Platona)
ÁNIMA VILIS — Dusza podła — Nędzna istota
ÁNIMI CÁUSA — Dla przyjemności duchowych
ÁNIMO ET FIDE — Męstwem i wiernością
ÁNIMO PRAESAGIT MALUM —Przeczuwa coś złego
ANÍMULA VÁGULA BLÁNDULA — Niestała (wędrująca) ponętna duszyczka (Początek
poematu przypisywanego Hadrianowi)
ÁNIMUS EST, QUI DÍVITES FACIT — To dusza czyni ludzi bogatymi (S é n e c a Consolátio
ad Helvium XI)
ÁNIMUS MEMINISSE HORRET — Dusza wzdryga się na wspomnienie (V e r g . Aeneis VI,
12)
 AN NESCIS, MI FILI, QUANTILLA PRUDÉNTIA MUNDUS REGATUR — CzyŜ nie wiesz, mój
synu, jak mało trzeba rozumu do rządzenia światem (A x e l O x e n s t i e r n a )
AN NESCIS RÉGIBUS LONGAS ESSE MANUS? — CzyŜ nie wiesz, Ŝe ręce królów sięgają
daleko?
ANNI CURRENTIS — Roku bieŜącego
ANNI FUTURI — Roku przyszłego
ANNI PRAETERITI — Roku przeszłego
A. = ANNO — W roku
ANNO CHRISTI — W roku Chrystusa
ANNO CURRENTE — W roku bieŜącym
ANNO DÓMINI — Roku Pańskiego
ANNO MUNDI — W roku świata
ANNO URBIS CÓNDITAE — W roku załoŜenia miasta
ANNO SALUTIS — W roku zbawienia, odkupienia
ANNUARIUM — Kalendarz
ANNUM NOVUM FÁUSTUM, FELICEM! — Szczęśliwego Nowego Roku!
ANNUS MIRÁBILIS —Rok cudów
A NOTIÓRIBUS AD IGNOTIORA — Od znanego do nieznanego
A NOVO —Od nowa
AN SI QUI ATRO DENTE ME PETÍVERIT, INULTUS UT FLEBO PUER? — Czy jeŜeli ktoś
złośliwie mnie napadnie, będę płakał niepomszczony jak chłopiec? (H o r á t i u s Epod. VI)
A.CH.N = ANTE CHRISTUM NATUM — Przed narodzeniem Chrystusa
A.M. = ANTEMERIDIEM — Przed południem
ANTE ÓMNIA — Przede wszystkim
ANTE BELLUM — Przed wojną
ANTE LUCEM — Przed świtem
ANTE PILOS SAPIS — Mądrzysz się, zanim posiadłeś uwłosienie — Jajo chce być
mądrzejsze od kury
ANTICIPANDO, ANTICIPATIVE — Naprzód — Z gory
ANTIDOTUM — Odtrutka
ANTIQUA QUAE NUNC SUNT, FUERUNT OLIM NOVA — To, co jest dziś stare, było kiedyś
nowe
ANTIQUITATIS ENIM ET HISTÓRIAE ET RERUM FORISQUE GESTARUM NOVÍTIA VIRTUTIS
PARENS ET VITAE MAGISTRA A SAPIÉNTIBUS HABITA EST — Znajomość bowiem historii i
czynów dokonanych w kraju i poza granicami jest uwaŜana przez ludzi mądrych za
rodzicielkę i nauczycielkę Ŝycia (I. D l u g o s s i u s Históriae Polonicae praefatio)
ANTIQUO MODO, ANTIQUO MORE — Według starego! zwyczaju
ANTIQUUS AMOR CANCER EST — Stara miłość; jest jak rak — Stara miłość nie rdzewieje
(P e t r ó n i u s )
ANUS MUNDI — Odbytnica świata (Tak podobną jakiś gestapowiec określił Oświęcim)
ÁPAGE SATANA, SÁTANAS! — Precz, szatanie! (Ewangelia w g M a t e u s z a )
A PÁRIBUS — Od równych
A PARTE ANTE — Od części poprzedniej
A PÉDIBUS USQUE AD CAPUT — Od stóp do głów
APERTAE MUSARUM IÁNUAE — Drzwi Muz otwarte — KaŜdy moŜe wejść do krainy
sztuki
APERTO LIBRO — Po otwarciu ksiąŜki (tłumaczy zaraz treść) — Bez przygotowania
A POSTERIORI — Wychodząc z następnego, późniejszego; na podstawie posiadanych juŜ
danych; z doświadczenia
A POSSE AD ESSE — Od moŜliwości do rzeczywistości
 A POTIORI — Według istoty, większości, powaŜnie
ÁPPARENT RARI NANTES IN GÚRGITE VASTO — Widać niewielu rozbitków pływających
po niezmiernej głębinie (Przenośnie: wyjątki w masie) (V e r g í l i u s Aeneis I, 118)
APPETITUS CANINUS — Psi, ogromny głód
A PRIORI — Z góry (wnioskowanie niezaleŜne od doświadczenia, faktów)
APPROXIMATIVE — W przybliŜeniu
APTIOR EST DULCI MENSA MERUMQUE IOCO — Stół i wino sprzyjają przyjemnemu
spędzeniu czasu (O v í d i u s Ars am. 592)
APUD SE ESSS — Być u siebie — Być przy zdrowych zmysłach
AQUA DESTILLATA — Woda destylowana
AQUAE ET IGNIS INTERDÍCTIO — Zakaz korzystania z wody i ognia (wyłączenie z
rodziny)
AQUA HAERET — Woda się zatrzymuje — Sprawa nie idzie — Są trudności
AQUA SÓRDIDA — Brudna woda (H. S i e n k i e w i c z KrzyŜacy)
AQUA VITAE — Woda Ŝycia — Wódka
AQUA ET PANIS EST VITA CANIS — Woda i chleb to Ŝycie psa
AQUAE FURTIVAE DULCIORES — Woda kradziona słodsza
ÁQUILA NON CAPIT MUSCAS — Orzeł nie zajmuje się łapaniem much
ÁQUILAM VOLARE DOCES — Uczysz orła latać
ARBITER ELEGANTIARUM — Znawca w sprawach elegancji, mody
ARBITRIS REMOTIS — Bez świadków — W cztery oczy
ARBITRIUM — Władza decydowania
ARCADÍS AMBO — Obaj Arkadyjczycy — Obaj skłonni do kawałów, psot, kawalarze
(V e r g , Ecl. 7, 4)
ARCANA COELÉSTIA — Tajemnice nieba
ARCANA IMPERII — Tajemnice państwowe, władzy
ARDENTIORA VERBA — Słowa, które palą
ARGUMENTA NON NUMERANDA, SED PONDERANDA SUNT — Dowody naleŜy nie liczyć, ale
waŜyć
ARGUMENTI CÁUSA — Dla dowodu — Jako dowód
ARGUMENTOM A BÁCULO — Argument kija
ARGUMENTUM A CONTRÁRIO — Dowód wyprowadzony z przeciwnej tezy
ARGUMENTUM AD CAPTANDUM VULGUS — Dowodzenie dla przypodobania się tłumowi
ARGUMENTUM AD CRUMILLAM (CRUMENAM) — Argument do woreczka — Brzęczący
argument!
ARGUMENTUM AD HÓMINEM — Dowodzenie dostosowane do sposobu myślenia danego
czło wieka, z którym dyskutujemy — Pobicie kogoś jego własną bronią
ARGUMENTUM AD IGNORÁNTIAM — Dowodzenie obliczone na nieświadomość oponenta
ARGUMENTUM AD INVÍDIAM — Dowód obliczony na uprzedzenie słuchacza do danej
osoby
ARGUMENTUM AD IUDÍCIUM — Argumentacja odwołująca się do zdrowego rozsądku
ARGUMENTUM AD PÓPULUM — Argumentacja obliczona na masy, demagogiczna
ARGUMENTUM AD REM — Dowód oparty na prawdziwej okoliczności sprawy, rzeczowy
ARGUMENTUM AD VERECÚNDIAM — Powołanie się na autorytet uznawany, szanowany
przez przeciwnika
ARGUMENTUM BACULINUM — Argument w postaci kija — Ultimatum
ARGUMENTUM EX SILENTIO — Dowód wyprowadzony z milczenia
ARGUMENTUM PÉSSIMI TURBA — Najgorszym rzecznikiem prawdy tłum, pospólstwo
ARISTÓTELES NON SEMPER ARISTÓTELES — A r y s t o t e l e s nie zawsze jest
A r y s t o t e l e s em — I mędrzec i moŜe się pomylić
 ARMA VIRUMQUE CANO —Opiewam oręŜne czyny męŜa (V e r g í l i u s Aen. I)
ARMISTICIUM — Zawieszenie broni
ARRECTIS AÚRIBUS — Z nastawionymi czujnie uszami — Z całą uwagą
ARRIGE AURES! — Nadstaw uszy!
ARROGÁNTIAE PROVERBIUM IACTATUR TÓTIDEM HOSTES ESSE QUOT SERVOS —
Bezczelnie rzuca się powiedzenie, Ŝe tylu jest wrogów, ilu niewolników (S é n e c a Epistulae
morales 47)
ARS ALIT ARTÍFICEM — Sztuka Ŝywi twórcę
ARS AMATÓRIA = ARS AMANDI — Sztuka kochania (tytuł poematu O w i d i u s z a )
ARS ANTIQUA — Sztuka staroŜytna
ARS CLERICALIS — Sztuka duchowna
ARS EST CELARE ARTEM — Sztuką jest ukryć sztukę
ARS EST PHILÓSOPHIA VITAE — Filozofia jest sztuką Ŝycia (C í c e r o De finibus III, 4)
ARS HOMO ÁDDITUS NATURAE — Sztuka to człowiek dodany do natury (natura+człowiek)
(Bacon)
ARS LONGA, VITA BREVIS — Sztuka trwa długo, Ŝycie krótko (H i p p ó c r a t e s )
ARS NON HABET OSOREM NISI IGNORANTEM — Sztuka nie ma wroga, chyba w ignorancie
ARS QUA NULLA EST PRAESTÁNTIOR ATQUE DIFFICÍLIOR — Sztuka, nad którą nie ma
wybitniejszej ani trudniejszej (L e i b n i t z o medycynie)
ARTE ET MARTE — Sztuką i oręŜem
ARTE REGENDUS AMOR — Sztuka powinna kierować miłością (O v í d i u s Ars am. I, 4)
ARTES LIBERALES — Sztuki wyzwolone (Średniowieczna nazwa siedmiu nauk)
ARTIS EST ARTEM TÉGERE — Sztuką jest ukryć sztukę
ÁSINUS AD LYRAM — Osioł przy lutni — Osioł (ignorant) w muzyce — Pasuje jak wół do
karety
ÁSINUS ÁSINO PULCHÉRRIMUS — Osioł wydaje się osłowi najpiękniejszy
ÁSINUS ASINORUM IN SÁECULA SAECULORUM — Osioł nad osłami na wieki wieków
ÁSINUS ÁSINUM FRICAT — Osioł buja, nabiera osła
ÁSINUS INTER SIMIAS — Osioł wśród małp. wyśmiewających go głupców
ÁSINUS STRAMEN MAVULT QUAM ÁURUM — Osioł woli podściółkę niŜ złoto
ASTRA CASTRA, NUMEN LUMEN — Gwiazdy to mój obóz, a Bóg moje światło
ATHANÁSIUS CONTRA MUNDUM — Atanazy przeciwko światu, zdecydowany wobec
opozycji całego świata
AT MIHI CURA NON MEDÍOCRIS INEST, FONTES UT ADIRE REMOTAS ATQUE HAURIRE
QUAEM VITAE PRAECEPTA BEATAE — Nie lada gnębi mnie troska, abym mógł odwiedzić
dalekie źródła i czerpać wskazania szczęśliwego Ŝycia (H o r á t i u s )
AT MIHI PÁUPERTAS VEL OB HOC LAUDANDA VIDETUR, QUOD NEC FUR ILLI NEC FERUS
HOSTIS ABEST — A mnie ubóstwo dlatego wydaje się godnym pochwały, Ŝe nie grozi mu
złodziej ani okrutny wróg (J. K o c h a n o w s k i Elegie III, 2)
ATRA CURA — Ponura troska
ATRAM. = ATRAMENTUM — Atrament
A TUO LARE ÍNCIPE! — Zaczynaj od własnych larów — Zaczynaj od własnych drzwi, od
siebie (Zanim będziesz mówił o innych)
AT SPES NON FRACTA — Ale nadzieja jeszcze nie utracona
A SUMMIS HOMÍNIBUS ERUDISSIMISQUE ACCÉPIMUS POËTAM NATURA IPSA VALERE ET
MENTIS VÍRIBUS EXCITARI ET QUASI QUODAM SPÍRITU DIVINO INFLARI — Wiemy od
wielkich ludzi i wielce uczonych, Ŝe poeta sam przez się ma jakąś siłę, Ŝe pobudzają go siły
umysłu i jakieś jakby boskie natchnienie
ÁUCTOR PRETIOSA FACIT — Ofiarodawca dodaje wartości podarunkowi
AUDACES FORTUNA IUVAT — Śmiałym los sprzyja
 AUDACTER ET SINCERE — OdwaŜnie i szczerze
AUDACTER CALUMNIARE, SEMPER ÁLIQUID HAERET — Szkaluj śmiało, zawsze coś
przylgnie
AUDAX EX CAUTUS — OdwaŜny i ostroŜny
AUDAX IAPETI GENUS OdwaŜny ród Japeta (rodzaj ludzki) (H o r á t i u s Cárm. I, 3)
AUDENDUM EST: FORTES ÁDIUVAT IPSA VENUS — Trzeba mieć odwagę: dzielnym sprzyja
sama Wenus (T i b u l l u s )
AUDENTEM FORSQUE VENUSQUE IUVAT — OdwaŜnym sprzyja okazja i Wenus
(O v í d i u s Ars. am. I, 606)
AUDENTES (AUDACES) FORTUNA IUVAT — Śmiałym los sprzyja (V e r g í l i u s Aen. X,
284)
ÁUDI ÁLTERAM PARTEM — Wysłuchaj drugiej strony
ÁUDI MULTA, LÓQUERE PÁUCA — Słuchaj duŜo, mów mało
ÁUDI, VIDE, TACE, SI VIS VÍVERE IN PACE — Słuchaj, patrz, milcz, jeśli chcesz Ŝyć w
spokoju
ÁUDIAT OPTATOS SEMPER AMICA SONOS — Niech przyjaciółka twoja słyszy zawsze
upragnione dźwięki (O v í d i u s Ars. am. II, 156)
AUDIATUR ET ÁLTERA PARS — Niechaj będzie wysłuchana i druga strona
AUDITA QUERELA — Po wysłuchaniu przewodu sądowego, skargi
AUDITÓRIUM MÁXIMUM — Wielka sala wykładowa
AUDITQUE VOCATUS APOLLO — Apollo słucha, gdy się go przywołuje
ÁURA POPULARIS — Atmosfera popularności (V e r g í l i u s )
ÁURE SURDA — Głuchym uchem — W milczeniu
ÁUREA MEDIÓCRITAS — Złoty środek — Umiarkowanie (H o r á t i u s Cór mi na II, 10, 5)
ÁUREA PRAXIS, STÉRILIS THEÓRIA — Złota jest praktyka, bezpłodna teoria
ÁUREA PRIMA SATA EST AETAS — Złoty był wiek pierwszy (O v í d i u s Metamorph. I, 89)
ÁUREM SUBSTRINGE LOQUACI — Miej ucho na baczności (przed gadułą) (H o r á t i u s )
ÁURES HABENT ET NON ÁUDIUNT — Uszy mają, a nie słyszą (P s a l m i s t a Psalm III)
ÁURIBUS TÉNEO LUPUM — Trzymam wilka za uszy
ÁURI SACRA FAMES — Przeklęta Ŝądza złota (V e r g í l i u s Aen. III, 57)
AURORA MUSIS AMICA — Jutrzenka sprzyja muzom — Ranek sprzyja pracy umysłowej
ÁURO QUAEQUE IÁNUA PÁNDITUR — Przed złotem wszystkie drzwi otworem
ÁURUM OMNES VICTA IAM PIETATE COLUNT — Zaniedbawszy prawdziwą poboŜność
czczą wszyscy złoto
ÁURUM PER MÉDIOS IRE SALÉLLITES ET PERRÚMPERE AMAT SAXA PATÉNTIUS ICTU
FULMÍNEO — Złoto lubi kroczyć pośrodku świty i pruć skały szerzej niŜ raŜący piorun
(H o r á t i u s Cárm. III, 16)
AUSCULTA ET PERPENDE — Słuchaj (co mówią inni) i rozwaŜ (zanim sam zaczniesz)
AUSPÍCIUM MELIORIS AEVI — WróŜba lepszej przyszłości
A. E. I. O. U. = ÁUSTRIAE EST IMPERARE ORBI UNIVERSO — Austria ma rządzić całym
światem (Ambitna dewiza dworu austriackiego)
AUT–AUT — Albo, albo
AUT BEBAT AUT ÁBEAT! — Niech pije albo się wynosi! (C í c e r o Tusc. disp. 41)
AUT CAESAR AUT NIHIL (NULLUS) — Być albo „Cezarem, albo niczym — Wszystko albo
nic (Dewiza Cezara Borgii)
AUT INSANIT (HOMO) AUT VERSUS FACIT — Albo szaleje człowiek, albo pisze wiersze
(H o r á t i u s )
AUT INVÉNIAM VIAM AUT FÁCIAM — Albo znajdę drogę, albo ją sobie utoruję
AUT LÍBERI AUT LIBRI — Albo dzieci, albo ksiąŜki (N i e t z s c h e )
AUT MORS AUT VICTÓRIA — Śmierć albo zwycięstwo
 AUT NE TENTARIS AUT PÉRFICE — Albo nie próbuj, albo dokonaj
AUT ODIT AUT AMAT MÚLIER, NIHIL EST TÉRTIUM — Kobieta albo kocha, albo
nienawidzi, trzeciej ewentualności nie ma
AUT PRODESSE VOLUNT, AUT DELECTARE POËTAE — Poeci pragną przynosić poŜytek
albo przyjemność (H o r á t i u s Ars poetica)
AUT REGEM, AUT FÁTUUM NASCI OPORTET — Trzeba się rodzić albo królem, albo
głupcem
AUT VÍNCERE AUT MORI — ZwycięŜyć albo umrzeć
AUXÍLIUM AB ALTO — Pomoc z góry (z nieba)
AVARÍTIA ET ARROGANTIA PRAECÍPUA VALIDIORUM VÍTIA — Chciwość i bezczelność to
główne wady moŜnych (T á c i t u s Históriae I, 51)
AVARO ÓMNIA DESUNT, SAPIENTI NIHIL — Chciwcowi brak wszystkiego, mądremu
niczego
AVARUS ÁNIMUS NULLO SATIATUR LUCRO — śaden zysk nie zaspokoi chciwca
AVE, ANIMA CÁNDIDA! — Witaj, duszo czysta! (Napis na nagrobkach)
AVE ATQUE VALE! — Witaj i Ŝegnaj! (C a t u l l u s Cárm. 101)
AURA POPULARIS — Atmosfera popularności (V e r g í l i u s )
AVE, CAESAR IMPERATOR, MORITURI TE SALUTANT! — Witaj, Cezarze, pozdrawiają cię
mający umrzeć (S u e t o n i u s Claudius 21)
AVE, MARIA! — Bądź pozdrowiona, Mario!
A VERBIS AD VÉRBERA — Od słów do rękoczynów, razów, pałek
A VÍNCULO MATRIMÓNII — Od więzów małŜeństwa (uwolnić)
AVI NUMERANTUR AVORUM — Liczą się przodkowie przodków
AVITO VIVIT HONORE — śyje zaszczytami przodków (na rachunek przodków)
AVORUM MÉRITA NEPOTUM DEGENARANTIUM SUNT NOTAE — Zwyrodniali potomkowie
powinni pamiętać ó zasługach swoich przodków
AXÍOMA MEDIUM — Uogólnienie na podstawie doświadczenia
 B

BACCHUM IN REMOTIS CÁRMINA RUPIBUS VIDI DOCENTEM — Widziałem, jak w

odległych górach uczył Bachus pieśni (H o r á t i u s )
BANCO REGIS — Na królewskiej ławie
BARBA TENUS SAPIENTEM — Mądry tylko z brody — Mądry tylko z pozoru
B. V. M. = BEATA VIRGO MARIA — Błogosławiona Dziewica Maria
BEATE MEMÓRIAE — Błogosławionej pamięci
BEATĘ VÍVERE EST HONESTE VÍVERE — śyć szczęśliwie znaczy Ŝyć uczciwie
BEATI PACÍFICI — Błogosławieni budujący pokój (J a k u b I, król angielski)
BEÁTIOR IN HOC ITÍNERE VIVENDI, QUI PAUPERTATE SE SÚBLEVAT, NON SUB DIVITIARUM
ÓNERE SUSPIRAT — Na tej drodze Ŝycia szczęśliwszy ten, kto wspiera się na ubóstwie, a nie
stęka pod cięŜarem bogactw (M i n u c i u s F e l i x Octávius 36)
BEATI PÁUPERES SPÍRITU — Błogosławieni ubodzy duchem (Ewangelia w g M a t e u s z a
V, 3)
BEATI POSSIDENTES — Szczęśliwi, którzy posiadają (H o r á t i u s Cármina IV, 9, 45)
BEATI, QUI NUNC FLETIS, QUIA RIDÉBITIS — Szczęśliwi, którzy teraz płaczecie, bowiem
śmiać się będziecie (N o r w i d Garstka piasku, z Ewangelii Ł u k a s z a )
BEATOS IN COELO LATINE LOCUTUROS PROBABILE — Prawdopodobne, Ŝe błogosławieni
będą mówić w niebie po łacinie (M. I n c h o f e r )
B. = BEATUS — Błogosławiony
BEATUS ESSE SINE VIRTUTE NEMO POTEST — Nikt nie moŜe być szczęśliwy, jeŜeli nie jest
cnotliwy
BEATUS ILLE, QUI PROCUL NEGÓTIS… PATERNA RURA BOBUS EXERCET SUIS —
Szczęśliwy, kto z dala od kłopotów… uprawia własnymi wołami ojcowską rolę (H o r á t i u s
Epod. 2, 1)
BEATUS, QUI TENET — Szczęśliwy, kto posiada
BELLA EST RES SUA MORTE MORI — Przyjemna to rzecz umrzeć z własnej ręki
(T á c i t u s )
BELLA GERANT ÁLII, TU, FELIX ÁUSTRIA, NUBE! — Niechaj inni prowadzą wojny, ty,
szczęśliwa Austrio, wstępuj w związki małŜeńskie! (M a c i e j K o r w i n , król Węgier,
parafraza O w i d i u s z a Heróides 13, 84)
BELLA, HÓRRIDA BELLA! — Wojny, straszliwe wojny!
BELLA MATRIBUS DETESTATA — Wojny przeklęte przez matki (H o r á t i u s Cárm. I, 1,
24–25)
BELLA VIRI PACEMQUE GERANT, QUIS BELLA GERENDA — Niechaj prowadzą wojny i
zawierają pokój, którzy prowadzić je powinni (V e r g í l i u s Aen. III, 414)
BELLUM CIVILE — Wojna domowa
BELLUM INTERNECIVUM — Wojna wyniszczająca, wytępiająca
BELLUM LETALE — Wojna na śmierć
BELLUM NEC TIMENDUM NEC PROVOCANDUM — Nie trzeba bać się wojny ani jej
wywoływać
BELLUM ÓMNIUM CONTRA (IN) OMNES — Wojna wszystkich ze wszystkimi (T. H o b b e s
Lewiatan I, 4)
BÉLUA MULTORUM EST CÁPITUM — Jest potworem o wielu głowach (przenośnie:
roznamiętniony tłum) (H o r á t i u s Epod. I, 1, 76)
BENE BONIS, MAŁE MALIS — Dobrze powinno dziać się dobrym, źle złym (C í c e r o De
natura deorum III, 32, 80)
BENE DE PÁTRIA MÉRITUS — Dobrze zasłuŜony ojczyźnie
 BENÉDICO VOS IN NÓMINE PATRIS ET FILII ET SPÍRITUS SANCTI — Błogosławię was w
imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego
BENEDICTUS — Błogosławiony
BENE DIGNÓSCITUR, BENE CURATUR — Dobre rozpoznanie, dobre leczenie
BENE DOCET, QUI BENE DISTINGUIT — Dobrze uczy, kto dobrze rozdziela, rozgranicza
BENE EST — Dobrze jest
BENE EST, CUI DEUS ÓBTULIT PARVA, QUOD SATIS EST, MANU — Dobrze, kogo Bóg
oszczędnie obdarował tym. co wystarcza (H o r á t i u s Cármina III, 17)
BENEFÍCIA NON ABSTRUDUNTUR — Dobrodziejstw nie ukrywa się
BENEFÍCIA NON OBTRUDUNTUR — Dobrodziejstw nie narzuca się — Nie uszczęśliwia się
wbrew woli
BENEFÍCIUM ACCÍPERE LIBERTATEM EST VÉNDERE — Korzystać z dobrodziejstw to
sprzedawać własną wolność
BENEFÍCIUM DELIBERANDI — Czas przysługujący spadkobiercy do namysłu, czy
przyjmuje spadek
BENEFÍCIUM INVENTÁRII — Dobrodziejstwo inwentarza (odpowiedzialność
dziedziczącego do wysokości wartości spadku)
BENE ID TIBI VERTAT! — Na szczęście, na pomyślność!
BENE MERÉNTIBUS — Dobrze zasłuŜonym (order)
BENE MÉRITUS — Dobrze zasłuŜony
BENE MORI PRAESTAT QUAM TÚRPITER VÍVERE — Lepiej dobrze umrzeć niŜ haniebnie
Ŝyć
BENE NATI — Dobrze urodzeni
BENE NATUS ET POSSESSIONATUS — Dobrze urodzony i posiadacz majątku ziemskiego
BENE OLET, QUI NON OLET — Dobrze pachnie, kto nie pachnie
BENE ORASSE EST BENE STUDUISSE — Dobra modlitwa to dobre dąŜenie, usiłowanie
BENE QUI LÁTUIT, BENE VIXIT — Dobrze Ŝył, kto Ŝył nieznany, na uboczu (Zasada
Epikurejska)
BENE TIBI! — Za twoje zdrowie!
BENE VALE! — Do widzenia!
BENE VERTAT! — Za pomyślność!
BENE VERTAT DEUS! — Oby Bóg obrócił to na dobre!
BENE VERTAT QUOD AGIS! — Oby na dobre wyszło to, co robisz!
BENE VOBIS! — Niech wam się dobrze powodzi!
BERNARDUS VALLES, MONTES BENEDICTUS AMABAT, ÓPPIDA FRANCISCUS, CÉLEBRES
IGNATIUS URBES — Bernard lubił doliny, Benedykt góry, miasta Franciszek, sławne stolice
Ignacy — KaŜdy ma swoje upodobania
BIBENDO IEIÚNIUM FRÁNGITUR — Piciem łamie się post
BÍBERE VENENUM IN AURO — Pić truciznę ze złotego puchara
BÍBLIA PÁUPERUM — Biblia ubogich, analfabetów, złoŜona tylko z rycin
BIBL. = BIBLIÓTHECA — Biblioteka
BIÉNNIUM — Dwulecie
BIS — Dwa razy — Powtórzyć
BIS DAT, QUI CITO DAT — Dwa razy daje, kto prędko daje (P u b l i l i u s S y r u s )
BIS PECCARE IN BELLO NON LICET — Nie naleŜy dwa razy popełniać błędu na wojnie
BIS PÚERI SENES — Starcy to dwa razy dzieci
BIS REPETITA PLACENT — Dwa razy powtórzone podoba się (H o r á t i u s Ars. poetica
365)
BIS VINCIT, QUI SE VINCIT IN VICTÓRIA — Dwukrotnie zwycięŜa, kto panuje nad sobą w
zwycięstwie
 BLANDAE MENDÁCIA LINGUAE — Kłamstwa schlebiającego, gładkiego języka
BONA FIDE — W dobrej wierze, w zaufaniu
BONA FIDES — Dobra wiara — Przeświadczenie o słuszności
BONA MOBÍLIA — Ruchomości
BONA PERITURA — Dobra zniszczalne — Dobra doczesne
BONA SI SUA NORINT — Gdyby oni choć znali swoje zalety
BONA VACÁNTIA — Dobra, których właściciel się nie zgłasza — Dobra bezpańskie
BONI ÓRDINIS — Dobrego porządku (komisje powołane w dawnej Polsce w celu
uporządkowania spraw miejskich)
BONIS ÁVIBUS — Pod pomyślnymi znakami, auspicjami
BONO ÁNIMO ES! — Bądź dobrej myśli! Nie kłopocz się!
BONUM COMMUNE — Dobro wspólne, powszechne
BONUM ESSE MELIUS EST QUAM DÍVITEM ESSE — Być dobrym to lepiej niŜ być bogatym
BONUM PUBLICUM — Dobro powszechne, ogólne
BONUM VINUM LAETÍFICAT COR HÓMINIS — Dobre wino raduje serce ludzkie (Biblia
Ecctesiastes XL, 20)
BONUS ÁNIMUS IN RE MAŁA DIMÍDIUM EST MALI — Dobra myśl w nieszczęściu — złego,
polowa (P u b l i l i u s S y r u s )
BONUS EVENTUS — Dobre, szczęśliwe zdarzenie (starorzymskie bóstwo urodzaju i
powodzenia)
BOS M LINGUA — Wół na języku — Pypeć na języku (nie ma odwagi mówić tego, co
myśli)
BRÁCCHIUM CIVILE — Ramię władzy cywilnej
BRACCHIUM SAECULARE — Ramię władzy doczesnej, świeckiej
BREVES ET INFÁUSTI PÓPULI ROMANI AMORES — Ludy małe i nieszczęśliwe to przedmiot
umiłowania Rzymian (T á c i t u s Annales II, 41)
BREVE TEMPUS AETATIS SATIS LONGUM EST AD BENE HONESTUMQUE VIVENDUM —
Krótki okres Ŝycia jest dostatecznie długi na to, aby Ŝyć dobrze i uczciwie (C í c e r o )
BRÉVIBUS MOMENTIS SUMMA VERTI — W krótkiej chwili zmienia się wszystko
(T á c i t u s Annales V, 4)
BREVI MANU — Odręcznie — W skrócie — Stenograficznie
BREVIS ESSE LABORO, OBSCURUS FIO — Kiedy staram się być zwięzłym, staję się
niejasnym (H o r á t i u s Ars poëtica)
BRUTUM FULMEN — Nieszkodliwy piorun (P l i n i u s M a i o r )
BULLARIUM — Zbiór bulli papieskich
 C

CACATUM NON EST PICTUM — Nabazgrane to nie znaczy namalowane

CACOETHES LOQUENDI — Mania gadania
CACOETHES SCRIBENDI — Mania pisania — Grafomania
CADIT QUÁESTIO — Sprawa odpada, upada
CAECA INVÍDIA EST — Zawiść jest ślepa
CAECUS NON IÚDICAT DE COLORE — Ślepy nie wypowiada się na temat kolorów
CÁESAREM VEHIS CAESARISQUE FORTUNAM — Wieziesz Cezara i jego los (P l u t a r c h
Caesar 38, 3)
CAESAR NON SUPRA GRAMMÁTICOS — Cezar nie jest autorytetem dla gramatyków
(C a s s i u s O Tyberiuszu 57, 17)
CAETERA DESIDERANTUR — CAETERA DESUNT
CAETERA DESUNT — Reszty brak
CALÁMITAS VIRTUTIS OCCÁSIO — Klęska jest okazją do cnoty (S é n e c a )
CÁLCULUS MINERVAE — Akt uniewinnienia przy równości głosów albo przy jednym
większości przeciw oskarŜonemu
CÁLLIDA IUNCTURA — Pomysłowy związek, skojarzenie
CALUMNIARE AUDACTER, SEMPER ÁLIQUID HAERET — Obmawiaj śmiało, zawsze coś
przylgnie (do obmawianego)
CAMELUM VIDEBIS SALTANTEM — Zobaczysz tańczącego wielbłąda — Napatrzysz się
cudów — Nasłuchasz się bajek
CÁMERA LÚCIDA — Jasna komora
CÁMERA OBSCURA — Ciemnia
CAMPUS MÁRTIUS — Pole Marsowe
CAMPUS, UBI TROIA FUIT — Równina, gdzie była Troja (V e r g í l i u s Aeneis III, 11)
CANDIDA PAX HÓMINES, TRUX DECET IRA FERAS — Łagodny pokój przystoi ludziom,
gniewne szczekanie zwierzętom (O v i d i u s Ars amat. IV, 502)
CAND. REV. MIN. = CANDIDATUS REVERENDI MINISTERII — Kandydat do czcigodnego
urzędu duchownego
CANIS A CÓRIO NUNQUAM ABSTERRÉBITUR UNCTO — Nigdy nie odpędzisz psa od tłustej
skórki (H o r á t i u s )
CANIS CANINAM NON EST — Pies nie je psiego mięsa
CANIS FIDELIS — Wierny pies
CANIS MÓRTUUS NON MORDET — Zdechły pies nie kąsa
CANIS PECCATUM, SUS DEPENDIT — Zgrzeszył pies, świnię wieszają — Kowal zawinił,
Cygana powiesili
CANIS TÍMIDUS VEHEMÉNTIUS LATRAT QUAM MORDET — Pies tchórzliwy mocniej
szczeka, niŜ gryzie
CANTABIT VÁCUUS CORAM LATRONE VIATOR — Śpiewać będzie goły podróŜny na widok
rozbójnika — Goły podróŜny nie boi się rozbójnika (I u v e n a l i s Satirae VII, 27)
CANTATUR TOTO NOMEN IN ORBE MEUM — Świat cały sławi moje imię (O v í d i u s Ars
amat. II, 740)
CANTICUM — Religijna pieśń pochwalna
CÁPITIS DEMINUTIO — Ścięcie — Unicestwienie
CAPTÁTIO BENEVOLÉNTIAE — Zjednywanie sobie względów
CÁPUA HANNÍBALIS CANNAE —Kapua była dla Hannibala Kannarai
CAP. = CAPUT — Rozdział
CAPUT MÓRTUUM — Martwa głowa, bezwartościowe resztki
 CAPUT MUNDI — Głowa (stolica) świata (Rzym)
CARA DEUM SÚBOLES, MAGNUM IOVIS INCREMENTUM — Drogie potomstwo bogów,
wielkie potomstwo Jowisza (V e r g í l i u s Ech IV, 40)
CARENT QUIA VATE SACRO — PoniewaŜ brak im świętego pieśniarza
CARERE PÁTRIA INTOLERÁBILE EST — Być pozbawionym ojczyzny to nie do zniesienia
(S é n e c a Consolatio ad Hehium VI, 2)
CARI RIXANTUR, RIXANTES CONCILIANTUR — Kochankowie się kłócą, a skłóceni godzą
— Kto się lubi, ten się czubi
CARI SUNT PARENTES, CARI LÍBERI, PROPINQUI, FAMILIARES, SED ÓMNIUM CARÍTATES
PATRIA UNA COMPLEXA EST — Drodzy są rodzice, dzieci, krewni, domownicy, ale miłość
wszystkiego zawarła w sobie ojczyzna (C í c e r o )
CÁRITAS PATRIAE… ÓMNIUM OMNES CARITATES SUPÉRGREDI SOLET — Miłość ojczyzny
przewyŜsza zwykle wszelką inną miłość (I . D l u g o s s i u s Históriae Polonicae praefatio)
CARIUS EST CARUM, SI PRAEGUSTATUR AMARUM — Drogie jest jeszcze droŜsze, jeŜeli
przedtem spróbuje się go z goryczą
CARMÍNIBUS VIVES SEMPER, HOMERE, TUIS — W pieśniach swoich zawsze będziesz Ŝył,
Homerze
CARPE DIEM QUAM MÍNIMUM CRÉDULA PÓSTERO — UŜywaj Ŝyda jak najmniej ufając
przyszłości (H o r á t i u s Cármina I, 11, 8)
CARPE VIAM ET SUSPECTUM PERFICE MUNUS — Idź i kończ podejrzane dzieło
(V e r g í l i u s Aen. VI, 629)
CARPENT TUA POMA NEPOTES — Wnuki twoje zbiorą owoc twej pracy (V e r g í l i u s Ecl.
IX, 50)
CARPITE FLOREM, QUI NISI CARPTUS ERIT, TÚRPITER IPSE CADET — Zrywajcie kwiaty,
poniewaŜ gdy nie będą zerwane, same nędznie zwiędną (O v í d i u s Ars om. III, 80)
CARTHÁGINI IAM NON EGO NÚNTIOS MITTAM SUPERBOS — JuŜ nie ja wyślę do Kartaginy
dumne poselstwo (Słowa Hannibala po bitwie nad Metaurem i jego klęsce) (H o r á t i u s
Cármina IV, 4)
CARUM EST, QUOD RARUM EST — Drogie jest to, co rzadkie
CASCUS CASCAM DUCIT (IN MATRIMÓNIUM) — Stary ciągnie starkę do małŜeństwa
CASUS BELLI — Przypadek stanowiący formalny powód do wypowiedzenia wojny
CASUS CONSCIÉNTIAE — Konflikt z sumieniem
CASUS FÓEDERIS — Przypadek, w którym państwa na mocy układu są obowiązane do
wspólnego działania
CASUS RECTUS — Przypadek (gramatyczny) niezaleŜny (nominativus, vocativus)
CASUS OBLIQUUS — Przypadek zaleŜny (genetivus, dativus, accusativus, ablativus)
CASUS UBIQUE VALET — Przypadek wszędzie ma znaczenie (O v í d i u s Ars am. III, 425)
CASUM SENTIT DÓMINUS — Skutki wypadku (spowodowanego przez słuŜbę) ponosi pan
CATTUS AMAT PISCES, SED NON VULT CRURA MADERE — Kot jadłby ryby, ale nie chce
ogona maczać
CATULI MURUEGIO GÁUDENT — Koty cieszą się na polowanie na myszy — Natura
ciągnie wilka do lasu
CÁUSA SINE QUA NON — Przyczyna niezbędna, konieczna
CAVE AB HÓMINE UNIUS LIBRI — Wystrzegaj się; człowieka jednej ksiąŜki,
jednostronnego
CAVEANT CÓNSULES, NE QUID DETRIMENTI RES PÚBLICA CÁPIAT — Niechaj konsulowie
czuwają, aby rzeczpospolita nie poniosła uszczerbku (ostrzeŜenie przed niebezpieczeństwem)
CÁVEAT ACTOR! — Niechaj sprawca ma się na baczności!..
CÁVEAT EMPTOR! — Niech kupujący ma się na baczności!
CAVE CANEM! — StrzeŜ się psa! (P e t r ó n i u s Satyricón 29, 1)
 CAVE ME. DÓMLNE, AB AMJCO. AB INIMICO VERO ME IPSE CAVEBO — StrzeŜ mnie, BoŜe,
od przyjaciół, od nieprzyjaciół sam się obronię
CAVE, NE CADAS — UwaŜaj, abyś nie upadł
CAVE, QUID DICAS, QUANDO ET CUI — Pilnuj się, co mówisz, komu i kiedy
CAVE TIBI A CANE MUTO ET AQUA SILENTE — strzeŜ się psa milczącego i spokojnej wody
CAVE TURPE QUICQUAM LÁNGUIDUM, NON VIRILE — Wystrzegaj się rzeczy haniebnych,
słabości niemęskich (C í c e r o Tusc. disput. II, 22)
CAYENDO TOTUS — Dzięki ostroŜności bezpieczny
CAVERE AUT CARERE — Wystrzegać się albo obywać się
CAVERE DECET, TIMERE NON DECET — Przystoi być ostroŜnym, nie przystoi lękać się
CEDANT ARMA TOGAE! — Niechaj oręŜ ustąpi przed togą! — Niechaj władza wojskowa
ustąpi przed cywilną — Niech nastanie pokój (C í c e r o De off. I, 22)
CEDE REPUGNANTI; CEDENDO VICTOR ABIBIS — Ustępuj przed opierającą się, odejdziesz
jako zwycięzca (O v í d i u s Ars am. II, 197)
CEDENDUM MULTITÚDINI — Trzeba ustępować przed masą, przewagą
CEDO MAIORI — Ustępuję przed większym, godniejszym
CÉNSEO PRO MAGNO PRÓPRIIS CONSÍDERE TECTIS — Rzecz to wielka mieszkać pod
własnym dachem
CENSOR MORUM — Cenzor moralności
CENTUM — Sto
CERTA TIBI A NOBIS DABITUR MENSURA BIBENDI: OFFÍCIUM PRAESTENT MENSQUE
PEDESQUE SUUM — Zezwolimy ci na określoną miarę picia, aby umysł i nogi spełniały swoją
rolę (O v í d i u s Ars am. I, 588)
CERTUM EST, QUIA IMPOSSÍBILE EST — Pewne, gdyŜ niemoŜliwe — Jest prawdziwe,
poniewaŜ jest niemoŜliwe (T e r t u l l i a n u s Apologeticus)
CESSANTE CAUSA CESSAT EFFECTUS — Gdy znika przyczyna, znika jej skutek
CÉTERA DESUNT (DESIDERANTUR) — Reszty brak
CÉTERIS PARIBUS — Przy pozostałych warunkach równych — Przy tych samych
okolicznościach
CÉTERUM CÉNSEO CARTHÁGINEM ESSE DELENDAM — Zresztą sądzę, Ŝe Kartagina
powinna być zburzona (P l u t a r c h — słowa Katona Starszego— C a t o M a i o r ,
M a r c u s C a t o , 27, 1)
CHARTA NON ERUBESCIT — Papier nie rumieni się (ze wstydu) — Papier jest cierpliwy
CIBI CONDIMENTUM EST FAMES — Przyprawą potrawy jest głód — Głód jest najlepszym
kucharzem (C í c e r o )
CICER CUM CÁULE — Groch z kapustą (T u w i m )
CÍNGULUM VÉNERIS — Przepaska Wenery
CIRC. = CIRCA albo CIRCITER — Około, mniej więcej
CIRCA SATIETATEM — Nie do przesytu, w miarę
CIRCÚITUS VERBORUM — Omówienie
CÍRCULUS IN PROBANDO — UŜycie konkluzji jako argumentu
CÍRCULUS IN DEFINIENDO — Błędne koło w sformułowaniu definicji (Błąd polega na
określeniu jakiegoś terminu przez ten sam termin)
CÍRCULUS IN DEMONSTRANDO — Błędne koło w dowodzeniu (Dowód zawierający w
przesłankach twierdzenia, których ma się właśnie dowieść)
CÍRCULUS VITIOSUS — Błędne koło—Błędne rozumowanie — Sytuacja bez wyjścia
CITO — Szybko, pilnie (na recepcie)
CITÍSSIME — Niezwłocznie, jak najprędzej
C, CIVE. = CIVES, CIRCITER — Obywatele — Około
 CIVES LEGES INCÍPIUNT NEGLÉGERE, UT PLANE SINE ULLO DÓMINO SINT — Obywatele
zaczynają całkowicie lekcewaŜyć prawa, aby być zupełnie bez pana
CIVIS ROMANUS SUM — Jestem obywatelem rzymskim (tymi słowami obywatel rzymski
uchylał się od sądu za granicą państwa (C í c e r o In Verrem 5, 57, 147)
CIVTAS DEI — Państwo BoŜe
CLAM, VI AUT PRÉCARIO — Skrycie, gwałtem albo prośbą
CLARA INTERVALLA — Chwile przytomności (u chorych umysłowo)
CLARA PACTA CLAROS FACIUNT AMICOS — Jasne układy stwarzają dobrych przyjaciół
CLARA VOCE — Jasnym, czystym głosem
CLARUM ET VENERÁBILE NOMEN — Sławne i czcigodne imię
CLÁUDE OS, ÁPERI ÓCULOS — Zamknij usta, otwórz oczy
CLÁUDITE IAM RIVOS, PÚERI, SAT PRATA BIBERUNT — Zamknijcie juŜ strumienie,
niewolnicy: juŜ łąki napiły się dostatecznie (V e r g í l i u s Eclogae III)
CLÁUSULA REBUS SIC STANTIBUS — ZastrzeŜenie, Ŝe układ obowiązuje tak długo, jak
długo nie zmienią się warunki
CLAVO CLAVUM EICIENDUM — Gwóźdź trzeba wybić gwoździem — Klin klinem
(C í c e r o Twe. disput. IV, 35)
CLAVUS CLAVO PÉLLITUR — Gwóźdź wybija się gwoździem — Klin klinem
CLÉRICUS APPLÁUDIT, CUM PULSUM FÚNERIS AUDIT — Ksiądz klaszcze w dłonie, gdy
słyszy pogrzebowy dzwon
CLÉRICUS IN CELLA GÁUDET VENIENTE PUELLA — Ksiądz w celi cieszy się, gdy przyjdzie
dziewczyna
CLÉRICUS UXOREM QUI DUCIT, PÉRDIT HONOREM; AMITTIT FLOREM PROPTER MULIERIS
AMOREM — Ksiądz, który się Ŝeni, traci godność; dla miłości kobiety pozbywa się kwiecia
(niewinności)
CODEX ÁUREUS — Rękopis pisany złotem albo w złotej oprawie
CODICILLUM — Mały kodeks — Notatnik
COELEBS, QUID AGAM? — Co mam robić, biedny kawaler?
COELI ENARRANT GLORIAM DEI — Niebiosa głoszą chwałę Boga (Psalm XVIII, 2)
COELO TONANTEM CREDÍDIMUS IOVEM REGNARE — Uznajemy potęgę Jowisza, gdy
grzmi (H o r á t i u s Cármina III, 5, 1)
COELUM IPSUM PÉTIMUS STULTÍTIA — Głupota nasza sięga nieba (H o r á t i u s Cárm. I,
4)
COELUM, NON ÁNIMUM MUTANT, QUI TRANS MARE CURRUNT — Ci, którzy płyną za
morze, zmieniają tylko klimat, nie usposobienie (H o r á t i u s )
COENA DÓMINI — Wieczerza Pańska
COENA MIHI ERIS SEU IURE SEU INIÚRIA — Zjem cię zgodnie z prawem lub łamiąc prawo
(bezprawnie)
COGITATIONIS POENAM NEMO PÁTITUR — Nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje
myśli (U l p i a n u s Ad edictum 3)
COGITEMUS CORPUS ESSE MORTALE — Pomyślmy, Ŝe ciało jest śmiertelne
CÓGITO, ERGO SUM — Myślę, więc jestem (D e s c a r t e s Les principes de la philosophie
1, 7, 10)
COGNATA VOCÁBULA — Słowa odpowiadają rzeczom
COINCIDÉNTIA OPPOSITORUM — Zbieg przeciwieństw w pierwotnej jedności
CÓITUS INTERRUPTUS — Przerywany stosunek płciowy
COLLECTANEA — Pisma, ustępy zebrane z rozmaitych autorów
COLLÉGIUM PUBLICUM — Uniwersytet, wykłady publiczne
CÓMIBUS EST ÓCULIS ALLICIENDUS AMOR — Miłość zdobywa się słodkim spojrzeniem
(O v í d i u s Ars am. III, 510)
 CÓMITAS GÉNTIUM — Grzeczność zwyczajowa — Ogół zwyczajów obowiązujących w
stosunkad międzynarodowych
CÓMITAS INTER GENTES — Uprzejmość, grzeczność! między narodami
COMMÓTIO CERÉBRI — Wstrząs mózgu
COMMUNE BONUM — Dobro powszechne
COMMÚNIBUS ANNIS — Przeciętnie rocznie
COMMUNI CONSENSU — Za zgodą powszechną
COMMUNI FIT VÍTIO NATURAE, UT INVISITATIS ATQUE INCÓGNITIS MAGIS CONFIDAMUS
VEHEMENTIUSQUE EXTERREAMUR — Powszechna wada natury powoduje, Ŝe nigdy nie
widzianemu i nie znanemu ufamy więcej i Ŝe budzi ono w nas strach (C a e s a r De bello civili
II, 4)
COMMUNIS CONSENSUS GÉNTIUM — Powszechne przekonanie ludzkie
COMMUNIS ERROR FACIT IUS — Wspólny błąd tworzy prawo
COMMUNIS OPÍNIO — Sąd powszechny — Opinia powszechna
COMPARÁTIO NON EST RÁTIO — Porównanie nie jest dowodem
COMPELLE INTRARE — Zmuś do wejścia
COMPESCE MENTEM — Opanuj się (H o r á t i u s )
COMPOS MENTIS — Będący przy zdrowych zmysłach (T á c i t u s Annales 15, 76)
COMPOS SUI — Pan siebie
CÓMPOTEM ESSE, NE QUID FRAUDIS STUPRIVE FEROCIA PARET — Panować nad sobą, by
nieopanowanie nie spowodowało jakiegoś oszustwa i sromoty (A p p i u s C l a u d i u s
Caecus)
CONCEDO — Robię ustępstwo, przypuśćmy
CONCÉPTIO IMMACULATA — Poczęcie niepokalane
CONCÓRDIA CÍVIUM MURUS ÚRBIUM — Zgoda obywateli to mur obronny miast
CONCÓRDIA DISCORS — Niezgodna zgoda (H o r á t i u s Epistolae I, 12, 19)
CONCÓRDIA DOMI, FORIS PAX — Zgoda w kraju, pokój poza granicami
CONCÓRDIA RES PARVAE CRESCUNT, DISCÓRDIA VEL MÁXIMAE DILABANTUR — Zgodą
rosną małe sprawy, niezgodą choćby największe upadają — Zgoda buduje, niezgoda rujnuje
(S a l l u s t i u s )
CONDÍTIO SINE QUA NON — Warunek nieodzowny
CONDIT REGNA LABOR — Trud buduje królestwa (S a r b i e w s k i Oda 23)
CF = CONFER — Porównaj, zestaw
CONFÉSSIO AUGUSTANA — Wyznanie augsburskie
CONFÉSSIO EST REGINA PROBATIONUM — Przyznanie się do winy jest królową dowodów
;
CONFÍTEOR — Przyznaję się, wyznaję
CÓNIUGIS EST PARCAE CONCLAVE FREQUENTER ADIRE — Zapobiegliwa małŜonka często
odwiedza kurnik — Dobra gospodyni ma pełno w skrzyni
CONIÚGIUM SINE PROLE EST QUASI DIES SINE SOLE — MałŜeństwo bez dzieci jest jak
dzień bez słońca
CONIÚNCTIS VÍRIBUS — Wspólnymi siłami
CONQUIESCAT IN PACE! — Niechaj spoczywa w spokoju!
CÓNSCIA MENS RECTI FAMAE MENDÁCIA RIDET — Umysł świadomy słuszności śmieje się
z kłamstw opinii
CONSCIÉNTIA BENE ACTAE VITAE MULTORUMQUE BENE FACTORUM MEMÓRIA IUCUNDA
EST — Świadomość dobrze przeŜytego Ŝycia i pamięć o wielu dobrych czynach jest
przyjemna
CONSCIÉNTIA FACTI SATIS EST — Świadectwo faktu wystarczy (T á c i t u s Annales II, 22)
CONSCIÉNTIA MILLE TESTES — Sumienie to tysiąc świadków
 CONSECÚTIO TÉMPORUM — Następstwo czasów
CONSENSU ÓMNIUM — Za zgodą wszystkich
CONSENSUS FACIT LEGEM — Zgoda tworzy prawo
CONSENSUS FACIT NÚPTIAS (MATRIMÓNIUM) — Do zawarcia małŜeństwa potrzebna jest
zgoda
CÓNSERIT UNUS AGRUM, SED FRUGES DÉMETIT ALTER — Jeden obsiewa pole, a inny
zbiera
CONSÍLIO ET ÁNIMO — Rozwagą i męstwem
CONSÍLIO ET PRUDÉNTIA — Rozwagą i przewidywaniem
CONSÍLIUM ABEUNDI — Rada usunięcia się, wycofania
CONSTÁNTIA ET VIRTUTE — Wytrwałością i cnotą
CONSTANTIS EST NULLO CASU PERTURBARI NEQUE AUT SPE, AUT MĘTU DE SUSCEPTA
SENTÉNTIAL DETERRERI — Człowiek stanowczy nie przejmuje się Ŝadnym przypadkiem i nie
odstępuje od powziętego zamiaru ani pod wpływem strachu, ani obawy
CONSUETUDINIS MAGNA VIS EST — Wielka jest siła przyzwyczajenia (C í c e r o Tusc.
disp. II, 17)
CONSUETUDO EST ALTERA NATURA — Przyzwyczajenie to druga natura (C í c e r o De
finibus 5, 25, 74)
CONSUETUDO LABORUM PERPESSIONEM DOLORUM ÉFFICIT FACILIOREM —
Przyzwyczajenie do trudu sprawia, Ŝe łatwiej znosimy cierpienia (C í c e r o Tusc. disp. II, 14)
CONSUETUDO PRO LEGE SERVATUR — Zwyczaj jest traktowany jako prawo
CÓNSULE CÍCERONE — Za konsulatu Cycerona
CONSUMMATUM EST — Dokonało się (Ewangelia wg św. Jana XIX, 30)
CONTEMNENDAE RES HUMANAE SUNT, NEGLEGENDA MORS, PATÍBILES ET DOLORES ET
LABORES PUTANDI — LekcewaŜyć naleŜy sprawy ludzkie, lekcewaŜyć śmierć, uwaŜać
cierpienia i trudy za rzeczy do zniesienia
CONTEMPTA FAMA CONTEMNI VIRTUTES — Wzgardzona sława to wzgardzone cnoty
(T á c i t u s Annales IV, 18)
CONTENTUS ABUNDAT — Zadowolony ma za wszystkiego dość
CONTENTUM SUIS REBUS ESSE MÁXIMAE DIVÍTIAE — Być zadowolonym ze swego
połoŜeni; to największe bogactwo
CONTÍNUA MESSE SENESCIT AGER — Ciągłe śniwo wyjaławia pole (O v í d i u s Ars am.
II, 82)
CONTIO AD CLERUM — Przemówienie do kleru
CONTRA BONOS MORES — Przeciwko dobrym obyczajom
CONTRADÍCTIO IN ADIECTO — Sprzeczność w przy—dawce (połączenie dwóch pojęć,
które wzajemnie się wykluczają)
CONTRADÍCTIO IN TERMINIS — Sprzeczność w zestawieniu terminów, określeń
CONTRA LEGEM — Wbrew prawu
CONTRA LUCRUM NIL VALERE CÁNDIDUM PÁUPERIS INGENIUM — W zestawieniu z
zyskiem nie ma znaczenia szczery charakter ubogiego (H o r á t i u s Epod. XI)
CONTRA PRINCÍPIA NEGANTEM NON EST DISPUTANDUM — Z odrzucającym zasady nie
naleŜy dyskutować
CONTRA SPEM SPERO — Wbrew nadziei mam nadzieję
CONTRA VERBOSOS NOLI CONTÉNDERE VERBIS: SERMO DATUR CUNCTIS, ÁNIMI
SAPIÉNTIA PÁUCIS — Z gadułami nie prowadź sporów słownych: z mowy korzystają
wszyscy, ale rozum nie jest wszystkich udziałem
CONTRA VIM MORTIS NON CRESCIT SÁLVIA IN HORTIS — Nie ma takiej szałwii (ziela) w
ogrodzie, która zmogłaby śmierć
 CONTRA VIM MORTIS NON EST MEDICAMEN IN HORTIS — Przeciwko mocy śmierci nie ma
ziół w ogrodach
CONTRA VIM NON VALET IUS — Prawo jest bezsilne wobec przemocy — Siła przed
prawem
CONTRÁRIA CONTRÁRIIS CURANTUR — Przeciwne leczymy przeciwnym (Zasada
lecznictwa od Hippokratesa)
CONTRÁRIA SIMUL ESSE NON POSSUNT — Przeciwieństwa nie mogą być w zgodzie
CONTRÁRIA SUNT COMPLEMENTA — Przeciwieństwa uzupełniają się (N i e l s B o h r )
CONTRARIORUM CONTRÁRIA SUNT CONSEQUENTIA — Skutkiem przeciwieństwa jest
przeciwieństwo (C í c e r o Tusc. disp. V, 17)
CÓNVENIT DIMICARE PRO LÉGIBUS, PRO LIBERTATE, PRO PÁTRIA — Przystoi walczyć w
obronie praw, wolności, ojczyzny (C í c e r o Tusc. disp. IV, 19)
CONVÉNTIO EST LEX — Co uzgodnione, ma siłę prawa
CONVÉNTIO OMNIS INTELLÉGITUR REBUS SIC STÁNTIBUS — KaŜda umowa ma moc, o ile
okoliczności, przy których była zawarta, nie uległy zmianie
CONVIVA NON MULTI CIBI SUM — Kiepski ze mnie towarzysz do jadła, do stołu
CÓPIA INDÍCIUM SAEPE MORATA MEUM EST — Obfitość zjawisk często hamowała mój
sąd (O v í d i u s Ars am. I, 98)
CÓPIA VERBORUM — Mnogość słów
CORAM DOMINO ET REGE — Wobec pana i króla
CORAM NOBIS — W naszej obecności
CORAM PÓPULO — Wobec ludu, publicznie
CORDE VIRIS OPUS EST MAGNO — MęŜom trzeba wielkiego serca
CORNIX CORNICI NUNQUAM CÓNFODIT OCELLUM — Kruk krukowi oka nie wykolę
CORPUS DELICTI — Dowód rzeczowy świadczący o przestępstwie
CORPUS IURIS — Zbiór praw
CORPUS IURIS CANÓNICI — Zbiór praw kanonicznych
CORPUS IURIS CIVILIS — Kodeks cywilny znany jako kodeks Justyniana, zbiór praw
rzymskich
CORPUS LÚTEUM — śółtko, męski hormon płciowy
CORPUS VILE — Ciało pospolite, przedmiot eksperymentu
CORR. CORR. IMPR. = CORRECTIS CORRIGENDIS IMPRIMATUR — Wolno drukować po
przeprowadzeniu koniecznych poprawek
CORRELATA SIMUL STANT, SIMUL CADUNT — Korelaty razem istnieją, razem upadają
CORRÚPTIO ÓPTIMI PESSIMA — Przekupienie najlepszego jest szczytem zła
CORRÚPTISSIMA RES PÚBLICA PLÚRIMAE LEGES — Najwięcej praw w skorumpowanym
państwie (T á c i t u s Annales III, 27)
CORVI MALI MALUM OVUM — Złego kruka złe jajo — Jaki ojciec, taki syn
CORVUS ÓCULUM CORVI NON ÉRUET — Kruk krukowi oka nie wykolę
COS. = CONSUL, CONSULE — Konsul — Za konsulatu
COSS. = CONSULES, CONSULIBUS — Konsulowie — Za konsulatu konsulów
CRAMBE REPETITA — Częste powtarzanie (właściwie: odgrzewana kapusta)
CRAS, CRAS ET SEMPER CRAS ET SIC DILÁBITUR AETAS — Jutro, jutro i zawsze jutro, i tak
trwoni się Ŝycie
CREDAT POSTERITAS! — Niechaj uwierzy potomność! (M . M o c h n a c k i Niektóre uwagi
nad poezją romantyczną)
CREDITE, PÓSTERI! — Wierzajcie, potomni! (H o r á t i u s Cármina II, 19, 2)
CREDO — Wierzę — Wyznanie wiary — Podstawa światopoglądu
CREDO, QUIA ABSURDUM — Wierzę, bo to niedorzeczność (nie da się wyrozumować)
(T e r t u l l i a n u s De carne Christi 5)
 CREDO, UT INTÉLLEGAM — Wierzę, aby zrozumieć (A n z e l m z C a n t e r b u r y 71, 28)
CRÉDULA VITAM SEMPER FAVET AC MÉLIUS CRAS FORE SEMPER AIT — Ufna zawsze
pochwala Ŝycie i mówi, Ŝe jutro będzie lepiej
CRESCENTEM SÉQUITUR CURA PECÚNIAM MAIORUMQUE FAMES — Za rosnącym
pieniądzem idzie troska i głód większego (H o r á t i u s Cármina III, 16)
CRESCIT AMOR NUMMI, QUANTUM IPSA PECÚNIA CRESCIT — Rośnie miłość do grosza, o
ile rośnie i sam pieniądz (I u v e n a l i s )
CRESCIT (EUNDO) FAMA — Plotka rozrasta się po drodze (V e r g í l i u s , Aeneis IV)
CRÉSCITE ET MULTIPLICÁMINI — Rośnijcie i rozmnaŜajcie się (Genesis I, 28)
CRIMEN GRAVE NON POTEST NON ESSE PUNÍBILE — CięŜkie przestępstwo nie moŜe
uchodzić bezkarnie
CRIMEN LAESAE MAIESTATIS — Zbrodnia obrazy majestatu
CRÍMINE AB UNO DISCE OMNES — Po tej jednej zbrodni poznasz wszystkich (V e r g í l i u s
Aeneis II, 65)
CRISPI CAPILLI, CRISPI SENSUS — Wijące się włosy, zawiły umysł
CRISTAE NON FÁCIENT VIRUM — Pióropusz na hełmie nie zrobi męŜa (S a r b i e w s k i
Oda IX)
CROCODILINIS PROSÉQUITUR LÁCRIMIS — Płacze krokodylimi łzami
CRUX CRITICORUM — Zagadka dla krytyków (C í c e r o Pro Milone 12)
CRUX INTÉRPRETUM — KrzyŜ tłumacza — Miejsce trudne do wyjaśnienia
CRUX MEA, LUX MEA — KrzyŜ mój, radość moja
CUCULLUS NON FACIT MÓNACHUM — Kaptur (habit) nie czyni mnicha
CUI BONO (FUERIT)? — Po co? — Na czyją korzyść? (C í c e r o Pro Milone 12)
CUÍLIBET FATUO PLACET SUA CLAVA — KaŜdemu głupcowi podoba się jego pałka —
Głupiec nie dobiera kija (argumentu)
CUÍLIBET IN ARTE SUA CREDENDUM — KaŜdemu naleŜy wierzyć w sprawach jego
rzemiosła
CUI PLACET ALTERIUS, SUA NIMIRUM EST ÓDIO SORS — Komu podoba się los innego, nie
dziwne, Ŝe nienawistny własny (H o r á t i u s )
CUI PRODEST? — Na czyją korzyść? — Dla czyjej wygody?
CUI PRODEST SCELUS, IS FECIT — Ten popełnił zbrodnię, komu przynosi korzyść
(S é n e c a , Medea 503)
CUIQUE SUUM — KaŜdemu, co naleŜy
CUIUS EST SOLUM, EIUS EST USQUE AD COELUM (AD SÍDERA, AD INFINITUM) — Czyja jest
ziemia, tego władza nad nią sięga aŜ do nieba (gwiazd, w nieskończoność)
CUIUS PANIS EST, PANIS DATUR — Kto ma chleb, temu jeszcze dają — Bogatemu diabeł
dziecko kołysze
CUIUS PERÍCULUM, EIUS CÓMMODUM — Kto się? naraŜa, ten czerpie i korzyść
CUIUS REGIO, EIUS RELÍGIO — Czyj kraj, tego religia — Władca określa wyznanie
poddanych
CUIUSVIS HÓMINIS EST ERRARE, NULLIUS NISI: INSIPIENTIS IN ERRORE PERSEVERARE —
KaŜdy;
człowiek moŜe się mylić, ale tylko głupiec trwa w błędzie
CUIVIS ACCÍDERE POTEST, QUOD CUIQUAM — KaŜdemu moŜe się zdarzyć to, co innemu
CULPA LEVIS — Mała wina
CULPAM POENA PREMIT COMES — Winie depcze po piętach kara (H o r á t i u s Cármina
IV, 5)
CÚLTURA ÁNIMI PHILOSÓPHIA EST — Filozofia jest uprawą ducha (Cicer o Tusc. disp. II,
5)
CUM — Z — Razem
 CUM AD NATURAM EXÍMIAM ET ILLUSTREM ACCESSIT RATIO QUAEDAM
CONFORMATIOQUE DOC—TRINAE, TUM ILLUD NESCIO QUID PRAECLARUM AC SINGULARE
EXÍSTERE — Gdy z naturą niezwykłą i wybitną połączy się jakieś wykształcenie naukowe,
wówczas zwykle powstaje coś wspaniałego i osobliwego (C í c e r o Pro Archia poeta 7)
CUM BENEFÍCIO INVENTARII — Z dobrodziejstwem inwentarza
CUM BONO BONUS ERIS — Z dobrym, prawym będziesz dobry (W . K o c h o w s k i )
CUM BORIS, GAIS, GRANICIEBUS ET COLÓNIIS — Z borami, gajami, granicami i osadami
(makaroniczna dawna formuła prawna)
CUM DÓMINO CERASUM — RES EST MAŁA — MANDERE SERVUM — Gdy niewolnik
spoŜywa razem z panem wiśnie — zła to rzecz
CUM EXÍMIA LAUDE — Z najwyŜszą pochwałą
CUM FIGURIS — Z ilustracjami
CUM FINIS EST LÍCITUS, ETIAM MEDIA SUNT LÍCITA — Gdy cel godziwy, godziwe są i
środki — Cel uświęca środki
CUM GRANO SALIS — Z ziarnkiem soli, odrobiną rezerwy, ironią, z zastrzeŜeniem (coś
rozumieć) (P l i n i u s M a i o r Historia naturalis 23, 8)
CUM INFÁMIA — Haniebnie
CUM LARVIS LUCTARI NON DEBET — Nie trzeba walczyć z martwymi — Zostaw umarłych
w spokoju!
CUM LAUDE — Chwalebnie
CUM MULTIS ÁLIIS — Z wielu innymi rzeczami, sprawami
CUM NOTIS VARIORUM SCRIPTORUM — Z uwagami rozmaitych autorów
CUM ÓMNIBUS PACEM, ADVERSUS VÍTIA BELLUM — Ze wszystkimi pokój, z występkami
wojna
CUM PRINCÍPIA NEGANTE NON EST DISPUTANDUM — Z odrzucającym zasady nie naleŜy
dyskutować
CUM PRIVILÉGIO — Na mocy przywileju
CUM QETIESCUNT, PROBANT — Gdy zachowują spokój, godzą się (C í c e r o In Catilinam
I, 21)
CUM SALE PANIS LATRANTEM STÓMACHUM BENE LÉNIET — Gdy Ŝołądek (szczeka)
skręca się z głodu, ulgę przyniesie posolony chleb (H o r á t i u s )
CUM SERVO NEQUAM PALMA DATUR, ÁCCIPIT ULNAM — Gdy nicponiowi niewolnikowi
dasz dłoń, chwyta całe ramię — Dano mu mały palec, a on pod pachę sięga
CUM SOLITUDO ET VITA SINE AMICIS INSIDIARUM, ET METUS PLENA SIT, RÁTIO IPSA
MONET AMICITIAS COMPARARE — Skoro samotność i Ŝycie bez przyjaciół jest pełne
zasadzek i strachu, sam rozsądek doradza zawiązywanie przyjaźni
CUM TACENT, CLAMANT — Milcząc wołają — Milczenie bywa wymowniejsze od mowy
(C í c e r o In Catilinam I, 8)
C. T. = CUM TEMPORE — Z (dopuszczalnym) czasem spóźnienia się
CUNCTA MORTÁLIUM INCERTA — Nic pewnego w sprawach ludzkich (T á c i t u s Annales
I, 72)
CURA DABIT FÁCIEM, FÁCIES NEGLECTA PERIBIT — Dbałość upiększy waszą twarz,
zaniedbanie zniszczy (O v í d i u s Ars am. II, 105)
CURA FUGIT MULTO DILUITURQUE MERO — Troska znika i rozpuszcza się w winie
(O v í d i u s Ars am. I, 239)
CURANTES IURA IUVANT — Prawo sprzyja tym, którzy o nie dbają
CURA POSTÉRIOR — Kłopot w przyszłości, późniejszy, mniej waŜny
CURAE SUA CUIQUE VOLUPTAS — KaŜdy myśli tylko o własnej przyjemności (O v í d i u s
Ars am. I, 74)
 CURAM METUMQUE IUVAT DULCI LYAEO SÓLVERE — Miło jest rozpuścić troski i strachy
w słodkim Bachusa napoju (H o r á t i u s Epodon IX)
CURAS QUIS NESCIT IN ÁULA ESSE, QUOT IN STÝGIIS PÁLLIDA MONSTRA LOCIS — KtóŜ
nie wie, Ŝe tyle ma się trosk przebywając na dworze pańskim, ile w krainach styksowych jest
bladych potworów (K . J a n i c k i Cárm. et epigr. I)
CUREMUS CUTÍCULAM! — Dbajmy o własną skórę!
CURIAS SÍMULANT, BACCHANÁLIA VIVUNT — Udają pracę publiczną, a prowadzą
rozpustny tryb Ŝycia (I u v e n a l i s II, 3)
CURIOSA FELÍCITAS — Szczęście jako rezultat wielu kłopotów
CURRENTE CÁLAMO — Pisać szybko i bez namysłu (biegle)
CURRÍCULUM VITAE — Przebieg Ŝycia — śyciorys
CURSUS HONORUM — Kolejność piastowania wyŜszych urzędów w Rzymie
CURSUS NATURAE EST UNIFORMIS — Natura tworzy gatunki, indywidua jednolite,
podobne do siebie
CYTHEREA IUBET SUA SACRA TACERI — Wenus kaŜe w tajemnicy trzymać sekrety swego
kultu (O v í d i u s Ars am. II, 607)
 D

DÁEMONI ÉTIAM VERA DICENTI NON EST CREDENDUM — Diabłu, nawet gdy mówi
prawdę, nie naleŜy wierzyć (Ś w . C h r y z o s t o m )
DAEMON LANGUEBAT, MÓNACHUS BONUS ESSE VOLEBAT; POSTQUAM CONVÁLUIT,
MÁNUIT, UT ANTE FUIT — Gdy diabeł niedomagał, chciał stać się poczciwym mnichem, ale
gdy ozdrowiał, został, czym był poprzednio — Gdy się diabeł zestarzeje, chce zostać
mnichem
DA LOCUM MELIÓRIBUS! — Ustąp miejsca lepszym (od ciebie), dla tego, co lepsze w
tobie!
DA MIHI FACTUM, DABO TIBI IUS — Udowodnij fakt, a przyznam ci prawo, wymierzę
sprawiedliwość
DA MIHI VIRTUTEM CONTRA HOSTES TUOS — UŜycz mi męstwa przeciw wrogom twoim
DA RÉQUIEM: REQUIETUS AGER BENE CRÉDITA REDDIT — Daj wypocząć; wypoczęte pole
z zyskiem oddaje to, co mu powierzono (O v í d i u s )
DAMNANT, QUOD NON INTÉLLIGUNT — Potępiają to, czego nie rozumieją
DAMNATUR — Potępia się (formuła cenzury zabraniającej druku)
DAMNOSA HERÉDITAS — UciąŜliwy spadek
DAMNUM ABSQUE INIÚRIA — Scheda bez prawnie uzasadnionej krzywdy
DARE EST DOCERE RÉDDERE — Dawać znaczy uczyć zwracać
DATA ET ACCEPTA — Wydatki i dochody
DAT BENE, DAT MULTUM, QUI DAT CUM MÚNERE VULTUM — Daje dobrze, daje duŜo, kto
daje z podarkiem uśmiech
DAT CENSUS HONOREM — Majątek daje zaszczyty
DDD = DAT, DICAT, DEDIT — Daje, poświęca, dał
DAT VENIAM CORVIS, VEXAT CENSURA COLUMBAS — Cenzura wybacza krukom, a gnębi
gołębie (I u v e n a l i s Satirae II, 63)
DATE ÓBOLUM BELISÁRIO — Dajcie obola, pomóŜcie temu, kogo los zgnębił
DAVUS SUM, NON ÓEDIPUS — Jestem Dawus, nie Edyp — Jestem pospolitym
człowiekiem, nie królem — Nie potrafię rozwiązywać zagadek jak Edyp (T e r é n t i u s
Andria I, 2, 24)
DE AUDITU — Na podstawie zasłyszanego
DEBELLARE SUPKRBOS — Patrz: PÁRCERE SUBIECTIS etc.
DEBEMUS MORTI NOS NÓSTRAQUE — Jesteśmy skazani na śmierć i my, i wszystko, co
nasze (H o r á t i u s Ars poet. 68)
DEBES, ERGO POTES — Winieneś, a więc moŜesz
DEBITA IUSTÍTIAE — Obowiązki sprawiedliwości
DECET CARIOREM ESSE PÁTRIA NOBIS QUAM NOSMET IPSOS — Przystoi, aby ojczyzna
droŜsza nam była niŜ my sami sobie
DÉCIES REPETITA PLACEBUNT — Powtórz dziesięć razy, a spodoba się (H o r á t i u s Ars
poët. 365)
DECÍPIMUR SPÉCIE RECTI — Zwodzą nas pozory prawdy (H o r á t i u s Ars poet. 25)
DE COELO IN COENUM — Z nieba w błoto
DE CÓMMODO ET INCÓMMODO — O wygodzie i niewygodzie
DECORUM AB HONESTO NON POTEST SEPARARI — Zaszczytu nie moŜna oddzielać od
szlachetności!
DE CUIUS SUCCESSIONE ÁGITUR — Ten, o którego; spadek chodzi
DE DATO — Od dnia wystawienia dokumentu
DE DIE IN DIEM — Z dnia na dzień
 DEDISCIT ÁNIMUS SERO, QUOD DÍDICIT DIU — Późno zapomina się to, czego uczyło się
długo
DE DUOBUS MALIS MINUS EST SEMPER ELIGENDUM — Z dwojga złego naleŜy wybierać
mniejsze
DE FACTO — W istocie — W rzeczywistości
DEFENSOR PÁTRIAE, FÍDEI — Obrońca ojczyzny, wiary
DE FIDE — W sprawie wiary, zaufania
DEFIT NUNQUAM IN AMORE TIMOR — Nigdy nie brak w miłości obawy (J .
K o c h a n o w s k i Elegia XII)
DE GUSTIBUS ET COLÓRIBUS NON EST DISPUTANDUM — O upodobania i kolory nie naleŜy
się spierać
D. G. = DEI GRATIA — Z łaski Boga (Vulgata, I list do Koryntian)
DE IURE — Z prawa, stanowiska prawnego
DE LANA CAPRINA — O wełnę kozią (spierać się) — O byle co (H o r á t i u s Epist. I, 15,
18)
DE LEGE FERENDA — O ustawie, która ma być uchwalona
DE LEGE LATA — O ustawie obowiązującej
D. = DELE — Zniszcz, zetrzyj
DELENDA EST CARTHAGO — Trzeba zburzyć Kartaginę (Słowa K a t o n a S t a r s z e g o u
F l o r u s a História Romana II, 15)
DEL. = DELETUM — Zniszczone, zepsute
DELIBERANDUM EST SAEPE, STATUENDUM SEMEL — RozwaŜać trzeba wiele razy,
postanawiać raz
DELÍBERAT ROMA, PERIT SAGUNTUM — Rzym obraduje, a tymczasem Sagunt ginie
(L i v i u s Ab u. c. XXI, 7)
DELICTO DOLERE, CORRECTIONB GAUDERE OPORTET — Trzeba boleć nad występkiem,
ale cieszyć się z poprawy
DELPHINUM NATARE DOCES — Uczysz pływać delfina
DE ME SINE ME — O mnie beze mnie (decydować)
DE MÍNIMIS NON CURAT LEX (PRAETOR) — Prawo (sędzia) nie interesuje się drobiazgami
DEMONSTRÁTIO AD ÓCULOS — Dowód naoczny
DE MÓRTUIS AUT BENE, AUT NIHIL — O zmarłych naleŜy mówić dobrze albo wcale
(P l u t a r c h Solon 21)
DE MÓRTUIS NIL NISI BENE (BONUM) — Zmarłych naleŜy wspominać tylko dobrze
(D i o g e n e s , L a e r t i u s , C h i l o n )
D. = DENÁRIUS — Denar
DE NÍHILO NIHIL FIT — Z niczego nic nie powstaje
DE NÍHILO NÍHILUM, IN NÍHILUM NIL POSSE REVERTI — Z niczego nic, nic moŜe się
zmienić tylko w nic
DE NON PRAESTANDA OBOEDIÉNTIA — Artykuł o wypowiedzeniu posłuszeństwa (w
artykułach Henrykowskich)
DE NÓVITER = DE NOVO — Na nowo
DENTE LUPUS, CORNU TÁURUS PETIT — Wilk atakuje zębami, byk rogiem (H o r á t i u s
Ecloga II. 1, 52)
DENTE SUPERBO — Wzgardliwym zębem — Z lekcewaŜeniem, wyniośle (H o r á t i u s , //,
6, 87)
DÉNTIBUS ALBIS — Zachowując biel zębów, nie gryząc do krwi
DEO FAVENTE — Za łaską boską
DEO GRÁTIAS — Bogu dzięki
DEO IGNOTO — Nieznanemu Bogu
 DEO IUVANTE — Z boską pomocą
DE OMNI RE SCÍBILI ET O.UIBUSDAM ÁLIIS — O wszystkich poznawalnych i niektórych
innych sprawach
D.O.M. = DEO ÓPTIMO, MAXIMO — Bogu najlepszemu i najwyŜszemu
DEORUM INIÚRIAE DIS CURAE — O krzywdy bogów niech troszczą się bogowie
(T á c i t u s Amales I, 73)
D.V. = DEO VOLENTE — Z wolą boską
DE PLANO — Łatwo, bez trudności
DEPORTATIO IN INSULAM — Zesłanie na wyspę w odległym kraju
DEPRENDI MÍSERUM EST — Nieszczęściem jest być przyłapanym (H o r á t i u s )
DE PROFUNDIS CLAMAVI — Z głębin wzywałem, wołałem (Vulgata Psalm pokuty CXXIX)
DE PRÓPRIO PARVUM NÚTRIO LACTE LUPUM — Oto własnym mlekiem karmię małego
wilczka (K . J a n i c k i Epigr. XLI)
DE PÚBLICIS — O sprawach publicznych
DESIDERATA — śyczenia
DESINE FATA DEUM FLECTI SPERARE PRECANDO — Porzuć nadzieję, Ŝe prośbami
zmienisz los przez bogów wyznaczony (V e r g í l i u s Aen. I)
DÉSINIT IN PISCEM — A w końcu ryba (wbrew początkowej zapowiedzi) (H o r á t i u s
Arspoet. 4)
DESÍPERE IN LOCO — śartować we właściwym miejscu (H o r á t i u s Cármina IV, 12, 28)
DESPERÁTIO AUT MÍLITEM FACIT AUT MÓNACHUM — Rozpacz czyni z człowieka albo
Ŝołnierza, albo mnicha
DE STÉRCORE ENNII — Z gówna Enniusza (zapoŜyczenie)
DE SUIS HÓMINES LÁUDIBUS LIBENTER PRÁEDICANT — O własnej chwale ludzie chętnie
mówią (C a e s a r De bello civ. II, 39)
DÁSUNT CÉTERA — Reszty brak
DE TE FÁBUŁA NARRATOR — O tobie mowa (w bajce) (H o r á t i u s Sátirae I, 1, 69)
DE TOTO ÍNTEGRA RES EST — Sprawa toczy się o całość (M i n u c i u s F e l i x Octatius 4)
DETUR DIGNIORI! — Niechaj będzie dane godniejszemu!
DETUR PULCHRIORI! — Niechaj będzie dane piękniejszemu!
DEUS AVERTAT! — Niech Bóg uchowa!
DEUS DET! — Daj, BoŜe!
DEUS, ECCE DEUS — Bóg, oto bóg (V e r g í l i u s Aeneis VII, 46)
DEUS ET NATURA NIHIL FÁCIUNT FRUSTRA — Bóg i natura nic nie robią na próŜno
DEUS EX MACHINA — Bóg zstępujący z maszyny (niespodziewany i nienaturalny udział
osoby lub wypadku w rozwiązaniu jakiejś sytuacji; wyraŜenie zaczerpnięte z techniki teatru
greckiego)
DEUS MIRÁBILIS, FORTUNA VARIÁBILIS — Bóg działa cuda, a los jest zmienny — Fortuna
kołem się toczy
DEUS MISEREATUR! — Niech Bóg się ulituje!
DEUS NOBIS HAEC ÓTIA FECIT — Bóg (cesarz Oktawian August) zezwolił nam na ten
spokojny wypoczynek (V e r g í l i u s Ech I, 6)
DEUS VOBISCUM — Bóg z wami
DEUS VULT — Bóg tak chce (Hasło krzyŜowców)
DE VISU — Na podstawie widzianego, własnymi oczami, jako świadek naoczny
DÉXTER HOMO — Człowiek zręczny, umiejący się zachować
DÉXTERA PRAECÍPUE CAPIT INDULGÉNTIA MENTES; ASPÉRITAS ÓDIUM SÁCRACUE BELLA
MOVET — Zręczna łagodność szczególnie zjednywa szorstkość sprowadza nienawiść i wojny
(O v í d i u s Ars am. II, 145–6)
DEXTERO TEMPORE — W dogodnym czasie
 DEXTRA álite — Pod dobrą wróŜbą (K. J a n i c k i Ad I. Uchanium)
DIÁLOGUS MUSARUM — Dialog muz
DIC, CUR HIC! — Powiedz, dlaczego tu jesteś! (na miejscu zbrodni)!
DIC DUC, FAC, FER! — Mów (prawdę), sprawuj urząd (sumiennie), spełniaj swoje
obowiązki i znoś (co los zsyła)
DIC, HOSPES, SPARTAE, NOS TE HIC \TOISSE IACENTES, DUM SANCTIS PÉTRIAE LÉGIBUS
OBSÉQUIMUR — Przechodniu, powiedz Sparcie, Ŝe widziałeś tu nas poległych w imię
posłuszeństwa świętym prawom ojczyzny (Cicero Tusc. disp. I, 42)
DICAMUS BONA VERBA! — Powiedzmy dobre słowo (słowa pomyślności)!
DICERE NON EST FÁCERE — Mówić to nie znaczy działać
DICIS CÁUSA — Mówisz dla oka, na pozór
DICTA PROBÁNTIA — Dowody słowne
DICTATUS PAPAE — Dyktat papieŜa (doktryna niezaleŜności kościoła sformułowana przez
papieŜa Grzegorza VII)
DICTUM ACERBUM — Przykre powiedzenie — Gorzka prawda
DICTUM DE DICTO — Opowiadane na podstawie zasłyszanego
DICTUM, FACTUM — Powiedziano, zrobiono — Rozkazano, wykonano
DICTUM SAPIENTI SAT — Słowo mądremu wystarczy. Mądrej głowie dość dwie słowie
(P l á u t u s Persae 4, 7, 19)
DIEM PERDIDI — Zmarnowałem dzień (Słowa cesarza Tytusa, gdy sobie uświadomił, Ŝe w
danym dniu nie spełnił Ŝadnego dobrego uczynku) (S u e t o n i u s Titus 8)
DIES ACADÉMICUS — Dzień wolny od wykładów
DIES ATER — Czarny dzień
DIES DIEM DOCET — Dzień uczy dzień — Z kaŜdym dniem jesteśmy mądrzejsi
DIES FASTI (PROFASTI) — Dni sądowe, powszednie
DIES FAUSTUS — Dzień pomyślny
DIES INFAUSTUS — Dzień niepomyślny
DIES IRAE — Dzień gniewu (pieśń religijna)
DIES NEFASTI — Dni, kiedy sąd nie działa — Dni niepomyślne
DIES NON IURÍDICUS — Dzień, kiedy sąd nie działa
DIFFERÉNTIA SPECIFICA — RóŜnica gatunkowa (termin z logiki formalnej)
DIFFÍCILE EST CRIMEN NON PRÓDERE VULTU — Trudno nie zdradzić zbrodni wyrazem
twarzy (O v í d i u s )
DIFFÍCILE EST SATIRAM NON SCRÍBERE — Trudno nie pisać satyry (nie potępiać)
(I u v e n a l i s Sátírae I, 30)
DIFFÍCILE GENUS HÓMINUM — Trudny gatunek ludzi
DIFFÍCILES NUGAE — UciąŜliwe drobnostki (M a r t i a l i s Epigr. II, 86)
DIFFÍCILIS EST ARS REGENDI REM PÚBLICAM — Trudna jest sztuka rządzenia państwem
DIFFÍCILIS IN ÓTIO QUIES — Trudno zachować spokój w bezczynności
DIFFÍCILIS LABOR EST, CURUS SUB PÓNDERE LABOR — Trudna to praca, pod której
cięŜarem padam
DIFFÚGIUNT CADIS CUM FAECE SICCATIS AMICI — Rozbiegają się przyjaciele osuszywszy
do dna beczki (H o r á t i u s Cármina I, 35)
DÍGITO MONSTRARI — Być pokazywanym palcem — Być znanym
DIGNUS EST INTRARI — Godzien jest wejścia (do jakiegoś ciała zbiorowego)
DIGNUM LÁUDE VIRUM MUSA VETAT MORI — Muza nie pozwala umrzeć człowiekowi
sławnemu (H o r á t i u s Cármina IV, 8)
DI IMMORTALES — Nieśmiertelni bogowie
DI MAIORUM GÉNTIUM — Bogowie wyŜszej rangi (12 bóstw mitologii klasycznej)
DI MELIORES PIIS — Bogowie lepiej opiekują się poboŜnymi
 DI MELIUS FACERE — Bogowie lepiej zrządzili, uczynili (H o r á t i u s )
DI PENATES — Bóstwa domowe
DI MINORES — Bóstwa drugorzędne: talenty drugorzędne, ludzie zajmujący stanowiska
wybitne, ale nie pierwszorzędne
DILEXI IUSTÍTIAM ET ODI INIQUITATEM, PROPTÉREA MÓRIOR IN EXÍLIO — Ukochałem
sprawiedliwość, nienawidziłem niegodziwości, i dlatego umieram na wygnaniu (papieŜ
Grzegorz VII)
DILIGÉNTIA DITAT — Pilność wzbogaca
DIMIDIUM FACTI QUI COEPIT, HABET — Połowę dzieła wykonał, kto zaczął — Początek
jest połową dzieła (H o r á t i u s Epistolae I, 2, 40)
DIRA NECESSITAS — Ponura, okrutna konieczność (H o r á t i u s )
DIRECTE — Wprost
DIRUMPIT SACCUM SUS, POSTQUAM GRANA COMEDIT — Świnia, gdy poŜre ziarno,
rozdziera worek — Świnia, jak zje, koryto przewróci
DIS ALITER VISUM — Bogom zdało się inaczej (V e r g í l i u s Aen. II, 428)
DISCE AUT DISCEDE — Ucz się albo odejdź
DISCE, PUER, LATINE, EGO FÁCIAM TE MOŚCIPANIE — Ucz się, chłopcze, łaciny, a ja
zrobię cię panem (rzekome słowa Stefana Batorego).
DISCE, SED A DOCTIS — Ucz się, ale u uczonych
DÍSCERE BENE NEMO POTEST, NISI QUI RECTE INTÉLLEGIT — Nikt nie moŜe uczyć się
skutecznie, kto nie rozumie właściwie
DISCIPLINA ETRUSCA — Wiedza święta, tajemna
DÍSCITE IUSTÍTIAM MÓNITI ET NON TÉMNITE DIVOS — Uczcie się sprawiedliwości i nie
lekcewaŜcie bogów (V e r g í l i u s Aeneis VI, 670)
DISIECTA MEMBRA POËTAE — Rozproszone części poety, utworu poetyckiego
(H o r á t i u s Sátirae I, 4, 62)
DISCÓRDIA CIVIUM PLERUMQUE MAGNAS CIVITATES PESSÚMDEDIT — Niezgoda zwykle
gubiła wielkie państwa
DISPÍFCUIT NASUS TUUS — Twój nos się nie spodobał (I u v e n a l i s )
DISTINGUO — WyróŜniam
DIVES AUT INIQUUS EST, AUT INIQUI HERES — Bogacz albo jest niesprawiedliwy, albo
spadkobiercą niesprawiedliwego
DÍVIDE ET ÍMPERA — Dziel i rządź (Zasada polityki senatu rzymskiego)
DÍVIDE, UT REGNES — Siej waśń, aby rządzić
DIVISIM — Oddzielnie
DIVÍTIAE ET HONORES INCERTA ET CADUCA SUNT — Bogactwa i zaszczyty są niepewne i
krótkotrwałe
DIVÍTIAE, HONORES, IMPERIA, VICTÓRIAE FORTUITAE SUNT — Bogactwo, zaszczyty,
władza, zwycięstwa to rzecz przypadku
DIVÍTIAE MUTANT MORES NON IN MELIORES — Bogactwo nie powoduje zmiany
obyczajów na lepsze
DIXI — Rzekłem (i koniec)
DIXI ET ÁNIMAM LEVAVI — Powiedziałem i uspokoiłem swoje sumienie (Vulgata,
Ezechiel 3,19)
DIXI ET SALVAVI ÁNIMAM MEAM — Powiedziałem (ostrzegłem) i uspokoiłem swoje
sumienie (Vulgata)
DOCENDO DÍSCIMUS (DÍSCITUR) — Ucząc (innych) uczymy się sami (S é n e c a Epistolae
7, 8)
DOCES ÁQUILAM VOUTARE — Orła uczysz fruwać
DOCTI MAŁE PINGUNT — Uczeni źle malują — Wielcy uczeni źli pisarze
 DOCTOR ANGÉLICUS — Doktor anielski (Św. Tomasz z Akwinu)
DOCTOR BULLATUS, ÁSINUS CORONATUS — Doktor wg bulli (z dokumentu), a osioł
koronny w rzeczywistości
DR.MED. = DOCTOR MEDICINAE — Doktor medycyny
DR.PHIL. = DOCTOR PHILOSOPHIAE — Doktor filozofii
DOCTOR IN UTROQUE (IURE) — Doktor obojga praw
DOCTOR UTRIUSQUE IURIS — Doktor obojga praw (cywilnego i kanonicznego)
DOCTRINA MULTTPLEX, VERITAS UNA — Nauk jest wiele, prawda jedna
DOCTRINA VIM PRÓMOVET ÍNSITAM — Nauka umacnia wrodzoną siłę (H o r á t i u s
Cármina IV, 4)
DOCTUS EX LIBRO — Uczony z ksiąŜki (ograniczający się do zapoŜyczeń idei z cudzych
dzieł)
DOLI CAPAX — Skłonny do podstępu, zdrady
DOLOR ESSE VIDETUR ACÉRRIMUS VIRTUTIS ADVERSARIUS — Ból zdaje się być
największym przeciwnikiem cnoty (C í c e r o Tusc, disp. V, 27)
DOMI LEONES, FORIS VULPÉCULAE — W domu lwy, poza domem liski (P e t r o n i u s )
DOMI SUAE QUÍLIBET REX — W swoim domu kaŜdy ; panem
DÓMINA RERUM, ELOQUENDI VIS, QUAM EST PRACLARA QUAMQUE DIVINA — Pani
wszystkiego, . siła wymowy, jakŜe jest sławna i boska (C í c e r o De natura deorum II, 148)
DÓMINE, DIRIGE — Nos BoŜe, kieruj nami (motto Londynu)
DÓMINICA PALMARUM — Niedziela Palmowa
DÓMINUS AC REDEMPTOR NOSTER — Pan i odkupiciel nasz
DÓMINUS DEDIT, DÓMINUS ABSTULIT, SIT NOMEN DÓMINI BENEDICTUM — Bóg dał, Bóg
wziął, niechaj imię Pana będzie błogosławione (Ks. Joba I, 20)
DÓMINUS ILLUMINATIO MEA — Pan — moja światłość
DÓMINUS VOBISCUM — Pan z wami
DOMUS ET PLACENS UXOR — Dom i miła Ŝona
DONA DANTUR DESUPER — Dary przychodzą z góry
DONEC ERIS FELIX, MULTOS NUMERABIS AMICOS, TÉMPORA SI FÚERINT NUBILA, SOLUS
ERIS — Dopóki będziesz szczęśliwy, wielu będziesz miał przyjaciół, gdy los cię opuści,
będziesz sam (O v í d i u s Tristia I, 4, 5)
DONIS ÍMPII NE PLACARE ÁUDEANT DEOS — Niechaj bezboŜni nie ośmielają się zdobywać
łask; boskich darami
DONO DEDIT — Dał w podarunku
DORMIENTIS RETE CAPIT — Sieć śpiącego łapie (ryby) — Trafiło się ślepej kurze ziarno
DORMITAT HOMERUS — Homer drzemie — I Homera opuszcza niekiedy natchnienie
DOS EST MAGNA PARENTUM VIRTUS — Cnota ojców to wielki posag (H o r á t i u s )
DOS EST UXÓRIA LITES — Posag Ŝony to kłótnie (O v í d i u s Ars am. II, 155)
DOSIS TOLERATA — Dawka dopuszczalna (na recepcie)
DO, UT DES — Daję (ci), abyś i ty dał (mnie)
DO, UT FÁCIAS — Daję (ci), abyś zrobił (to dla mnie)
DRÁMATIS PERSONAE — Osoby dramatu
DUABUS SELLIS SEDERE — Siedzieć na dwu stołkach
DÚBITO, ERGO SUM — Wątpię, więc jestem
DUBIUS EVENTUS BELLI — Wynik wojny wątpliwy
DUC AUT DOTA — śeń się albo wyposaŜaj
DULCE „DOMUM” — Słodkie „Do domu” (Początek pieśni uczniowskiej śpiewanej przed
feriami)
DULCE EST DESÍPERE IN LOCO — Miło jest być dowcipnym we właściwym czasie
(H o r á t i u s Cármina III, 2, 13)
 DULCE EST NOMEN PACIS — Słodkie jest imię pokoju
DULCE ET DECORUM EST PRO PÁTRIA MORI — Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za
ojczyznę (H o r á t i u s )
DULCE MÓRIENS REMINISCITUR ARGOS — Umierając wspomina się drogie Argos
(V e r g í l i u s Aeneis X, 782)
DÚLCIA LÍNQUIMUS ARVA — Porzucamy miłe niwy (V e r g í l i u s Ecl. I, 3)
DÚLCIBUS EST VERBIS MOLLIS ALENDUS AMOR — Czułą miłość trzeba karmić słodkimi
słówkami (O v í d i u s Ars am. II, 152)
DUM CANIS OS RODIT, SOCIUM, QUEM DÍLIGIT, ODIT — Gdy pies ogryza kość, nienawidzi
towarzysza, którego zwykł lubić — Gdzie jedna kość, a dwa brytany, tam pokój nieznany
DUM CANTAT FLAMEN, RESPONDIT CLÉRICUS AMEN — Gdy kapłan śpiewa, kleryk
odpowiadał „amen” — Tańcz, jak zagrają
DÚMMODO SIT DIVES, BÁRBARUS IPSE PLACET — Podoba się nawet prostak, byleby był
bogaty (O v í d i u s Ars am. II, 276)
DUM PLÚITUR VOBIS, NOBIS STILLARE NECESSE EST — Kiedy wam się leje, dobrze, Ŝe
nam choć kapie
DUM SPIRO, SPERO — Dopóki oddycham (Ŝyję), nie tracę nadziei
DUM MRES ANNIQUE SINUNT, TOLERATE LABORES — Dopóki siły i lata pozwalają,
znoście trudy (Ovfdius Ars am. II, 669)
DUM VITANT STULTI VÍTIA, IN CONTRÁRIA CURRUNT — Gdy głupiec unika grzechu,
powoduje przeciwny skutek (H o r á t i u s )
DUM VIVÍMUS, VIVAMUS! — Dopóki Ŝyjemy, uŜywajmy Ŝycia!
DUO CUM FÁCIUNT IDEM, NON EST IDEM — Gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo
(T e r é n t i u s )
DUOBUS LITIGÁNTIBUS TÉRTIUS GÁUDET — Gdzie dwóch się kłóci, tam trzeci korzysta
DUO NON FÁCIUNT COLLEGIUM — Dwóch nie moŜe stanowić stowarzyszenia, zebrania
DUOS QUI LÉPORES SÉQUITUR, NÉUTRUM CAPIT — Kto chwyta dwa zające, nie złapie
Ŝadnego — Łapać dwie sroki za ogon
DURA LEX, SED LEX — Twarde prawo, lecz prawo
DURA NECESSITAS — Twarda konieczność
DURA TAMEN MOLLI SAXA CAVANTUR AQUA. PENELOPEN IPSAM, PERSTA MODO, VINCES
— Twardą skałę drąŜy delikatna woda. Samą Penelopę zdobędziesz, wytrwaj tylko
(O v í d i u s Ars am. L 474)
DURANTE BENE PLACITO — Podczas trwania przyjemności
DURANTE CÁUSA DURAT EFFECTUS — Dopóki działa przyczyna, trwa i skutek
DURANTE VITA — Za Ŝycia
DUX FÉMINA FACTI — Kobieta kierowała czynem — W tym była ręka kobieca
(V e r g í l i u s Aeneis I, 364)
 E

EANDEM CANTILENAM CANUNT — Jedną śpiewkę! śpiewają — Jeden taki dobry, jak drugi
EBRÍETAS DAT AMICÍTIAS, DAT NOMEN, HONORES CUMQUE ÓPIBUS TÍTULOS, QUI SAPIS
ERGO, BIBE! — Pijaństwo rodzi przyjaźń, zaszczyty i wraz z majętnościami tytuły. PijŜe więc,
kto niej głupi! (K. J a n i c k i Epigrammata LIV)
EBRÍETAS EST METRÓPOLIS ÓMNIUM VITIORUM — Pijaństwo to siedlisko wszystkich
występków
EBRÍETAS EST VOLUNTÁRIA INSANIA — Pijaństwo to dobrowolne szaleństwo
ECCE HOMO — Oto człowiek (Ewangelia św. Jana) — Słowa namiestnika Piłata pod
adresom Chrystusa)
ECCE ÍTERUM CRISPINUS — Oto znowu ten nudziarz Kryspin (I u v e n a l i s Satirae IV, 1)
ECCE SIGNUM — Oto znak
ECCLÉSIA NON FESTIKAT — Kościół nie spieszy się
ECCLÉSIA NON SITIT SÁNGUINEM — Kościół nie łaknie krwi (Zasada przekazywania
wyroku inkwizycji do wykonania władzy świeckiej)
E CONTRA — Z przeciwnego stanowiska
E CONTRÁRIO — Wychodząc z przeciwnego stanowiska
E CONVERSO — Odwrotnie
EDAX RERUM — PoŜeracz rzeczy, wszystkiego
ÉDIMUS, UT VIVAMUS, NON VÍVIMUS, UT EDAMUS — Jemy, aby Ŝyć, nie Ŝyjemy, aby jeść
EDÍNO CASTIGATA (EXPURGATA) — wydanie drugie (z opuszczeniami)
EDÍTIO PRINCEPS — Pierwsze wydanie
EDO, ERGO SUM — Jem, więc jestem
EFFÍGIEM DEI FORMAMQUE QUAERERE IMBECILLITATIS HUMANAE EST — Szukać postaci
i kształtu boga to znak ułomności ludzkiej (P l i n i u s S e c u n d u s Historia naturalis II, 14)
E FRUCTU ARBOR COGNÓSCITUR — Po owocu poznaje się drzewo
EFFÚGIUNT STRUCTOS NOMEN HONOSQUE ROGOS — Imię i godność unikną stosu
EGÉRIA — Egeria — kobieta, doradczyni króla Numy Pompiliusza — Kobieta, która
sprowadza natchnienie
EGESTA — Wydaliny
EGO — Ja
EGO SUM, QUI SUM — Jestem, który jestem; jestem istotą najwyŜszą (Słowa Boga do
MojŜesza Exodus III, 14)
EGO ÚLTIMUS — Ja ostatni
EHEU, FUGACES LABUNTUR ANNI — Niestety, mijają chyŜe lata (H o r á t i u s Cármina II,
14, 1)
EI SANE NON MULTUM POTEST OBESSE FORTUNA, QUI SIBI FÍRMIUS IN VIRTUTE, QUAM IN
CASU PRAESIDIUM CÓLLOCAT — Zaprawdę niewiele los zdoła zaszkodzić temu, kto silniejszą
upatrzył dla siebie obronę w cnocie niŜ w przypadku (C í c e r o )
EIUSDEM FARINAE — Z tej samej mąki — Jednako dobry (w sensie ujemnym)
EIUSDEM GÉNERIS — Tego samego rodzaju
ELECTA UNA VIA NON DATUR RECURSUS AD ÁLTERAM — Gdy się wybrało jedną drogę,
nie powrotu do innej (wybór jednego śród prawnego wyłącza moŜność uŜycia drugiego]
ELEPHANTUM EX MUSCA FACIS — Robisz z muchy słonia — Z igły widły
ÉLIGAS, QUEM DILIGAS — Wybieraj, kogo masz kochać (C í c e r o )
ELOQUÉNTIA MAŁE SINE MÓRIBUS DÍSCITUR — Trudno uczyć się wymowy bez
obyczajów (Q u i n t i l i a n u s )
 ELOQUÉNTIAE SATIS, SAPIÉNTIAE PARUM — Wymowy dość, rozumu mało
(S a l l u s t i u s )
EMAX DÓMINA — Pani lubiąca pasjami zakupy
E MÉDIO FLÚMINE MELLA PETAT! — Niech szuka miodu pośrodku rzeki! (O v í d i u s Ars
am. I, 746)
EMINENTÍSSIME! — Najdostojniejszy!
ÉMPTIO LOCATUM TOLLIT — Kupno przekreśla najem
EMUNCTAE NARIS — Osoba o wraŜliwym węchu (H o r á t i u s Sátirae I, 4, 8)
EN QUO DISCÓRDIA CIVES PRODUXIT MÍSEROS — Oto do czego doprowadziła nieszczęsna
obywateli niezgoda
ENSE ET ARATRO — SłuŜyć mieczem (w czasie^ wojny) i pługiem (w czasie pokoju)
ENS INTENTIONALE — Byt myślowy
ENS PER ÁCCIDENS — To, co istnieje z przypadku
ENS PER SE — To, co istnieje samo przez się, jako substancja
ENS RATIONIS — To, co istnieje jako fakt rozumowy
ENS REALE! — To, co istnieje jako fakt rzeczywistości
EO IPSO — Tym samym
EO NÓMINE — Pod tym imieniem — Z tego tytułu
EPICUREOS AGEMUS! — Zabawmy się w epikurejczyków!
EPICURI DE GREGE PORCUS — Wieprz z trzody Epikura (dogadzający sobie bez
ograniczeń) (H o r á t i u s Epistolae I, 4, 16)
EP. = EPISCOPUS — Biskup
EPÍSTULA NON ERUBESCIT — List się nie rumieni — Pisze się swobodniej, niŜ mówi
(C í c e r o Epist. 5, 12)
EPÍSTULAE OBSCURORUM VIRORUM — Listy ciemniaków (Tytuł dzieła Reuchlina)
E PLÚRIBUS UNUM — Z wielu jedno stworzyć (Motto Stanów Zjednoczonych)
EQUI FRENATO EST ÁURIS IN ORE — Ucho konia jest w okiełzanym pysku (tędy przyjmuje
rozkazy)
EQUIS PRAECURRO ALBIS — Jadę na przedzie w białe konie — Wyprzedzam innych,
triumfuję (triumfatorzy w Rzymie jechali na rydwanie zaprzęŜonym w białe konie)
(H o r á t i u s )
EQUO NE CRÉDITE, TÉUCRI! — Nie ufajcie koniowi, Trojanie! (V e r g í l i u s Aeneis II, 48)
EQUUS SEIANUS — Koń Sejana, przynosi pecha (G e l l i u s II, 9, 6)
E RE NATA — To, co wynikło z konieczności, z istoty sprawy, rzeczy
E RE PÚBLICA — Z korzyścią rzeczypospolitej Ergo A więc
ERGO BIBAMUS! — A więc pijmy! (Zawołanie papieŜa Marcina IV jako zakończenie
dyskusji)
ERGO GLÚTINE CAPIUNTUR AVES — A więc ptaszki łapią się na lep
ERÍPITUR PERSONA, MANET RES — Ginie osoba, sprawa pozostaje — Nie ma osób
niezastąpionych
ERÍPUIT COELO FULMEN, MOX SCEPTRA TYRANNUS — Wydarł niebu piorun, wnet wydrze
ranom berło (M a n i l i u s Astronómica I, 1)
ÉRITIS SICUT DII — Będziecie podobni bogoi (Genesis III, 5)
ERRANT, QUI IN PRÓSPERIS REBUS ÍMPETUS FORTUNAE IN OMNE TEMPUS FUGISSE SE
PUTANT — Błądzą ci, którzy w pomyślności sądzą, Ŝe na zawsze uniknęli ciosów losu
ERRARE HUMANUM EST — Błądzić — rzecz ludzka!
ERRARE MEHÉRCULE MAŁO CUM PLATONE — Na Herkulesa! Jeśli mam błądzić, to juŜ
wolę z Platonem (C í c e r o Tusc. disp. I, 6)
ERRATA — Błędy — Wykaz błędów
ERRATA CORRIGENDA — Błędy do poprawienia — Sprostowanie omyłek
 ERRAT ET IN NULLA SEDE MORATUR AMOR — Amor; błąka się i nigdzie nie zagrzewa
miejsca (O v í d i u s Ars am. III, 436)
ERROR FUNDAMENTALIS — Błędne załoŜenie
ERROR IN OBIECTO — Omyłka co do rzeczy
ERROR IN PERSONA — Błąd co do osoby
ES TIBI IPSE MERCÚRIUS! — Bądź sam sobie Merkurym (posłańcem)!
ESSE OPORTET, UT VIVAS, NON VÍVERE, UT EDAS — Trzeba jeść, aby Ŝyć, a nie Ŝyć, aby
jeść
ESSE QUAM VIDERI — Być raczej niŜ wydawać siej
EST ÁLIQUID PÁTRIIS FÍNIBUS VICINUM ESSE — Jest coś w tym, Ŝe człowiek chce być
blisko ojczystej ziemi (O v í d i u s Tristia)
EST DEUS, EST SCÉLERUM VINDICTA, EST POENA § MALORUM: UNDE PUTES MÍNIME
VENIRE, VENIT — Jest Bóg, jest pomsta za zbrodnie, jest kara za zło, a przychodzi ona stąd,
skąd najmniej moŜesz się jej spodziewać (K. J a n i c k i Vitae regum Polonorum XII)
EST DICTUM VERUM: PRIVATA DOMUS VALET AURUM — Słuszne to powiedzenie: dom
własny wart złota
EST DÓMINA OMNIUM ET REGINA RATIO — Rozum jest panem wszystkiego i królem
(V e r g í l i u s Tusc. disp. II, 2)
EST ENIM AMICÍTIA NIHIL ALIUD NISI ÓMNIUM DIVINARUM HUMANARUMQUE RERUM
CUM BENEVOLÉNTIA ET CARITATE CONSÉNSIO; QUA QUIDEM EXCEPTA NIHIL MÉLIUS
HÓMINI SIT A DIS IMMORTÁLIBUS DATUM — Przyjaźń bowiem nie jest niczym innym jak
zgodnością we wszystkich sprawach boskich i ludzkich połączoną z Ŝyczliwością i miłością;
niczego lepszego poza nią nie dali bogowie ludziom (C í c e r o Laelius 20)
EST GÁUDIA PRODENTEM VULTUM CELARE — Dobrze jest nie zdradzać uczuć radości
wyrazem twarzy (H o r á t i u s )
EST GLÓRIA LAUS RECTE FACTORUM MAGNORUMQUE IN REM PÚBLICAM MERITORUM —
Sława to uznanie dla słusznych czynów i wielkich wobec państwa zasług (C í c e r o
Philippicae I, 29)
EST HOC COMMUNE VÍTIUM IN MAGNIS LIBERISQUE CIVITÁTIBUS, UT INVÍDIA COMES
GLÓRIAE SIT ET LIBENTER DE IIS DÉTRAHANT, QUOS EMINERE VIDEANT ALTIUS — Jest to
powszechna wada w wielkich i wolnych państwach, Ŝe towarzyszem chwały jest zawiść i
często pozbawia się chwa ły tych, którzy znacznie się wyróŜniają (N e p o s XII, 3) J
EST ÍGITUR NEFAS VANIS CONFÍDERE REBUS — Nie godzi się więc ufać marności spraw
ziemskich (K. J a n i c k i Cármina et epigrammata X) r
EST MIHI CURA FUTURI — Gnębi mnie troska o przyszłość (O v í d i u s Tristia)
EST MODUS MÁTULAE — Jest miara w garnku — Trzeba mieć umiar w piciu
EST MODUS IN REBUS, SUNT CERTI DÉNIQUE FINES, QUOS ULTRA CITRAQUE NEQUIT
CONSÍSTERE RECTUM — Jest miara we wszystkim i są określone granice, przed którymi i za
którymi nie moŜe ostać się słuszność (H o r á t i u s Sátirae I, 2, 106)
EST MOS HÓMINUM, UT EUNDEM PLÚRIBUS REBUS EXCELLERE NOLINT — Taki jest
zwyczaj wśród ludzi, Ŝe nie chcą, aby ten sam wyróŜniał się w wielu dziedzinach
EST PROFECTO ÁNIMI MEDICINA PHILOSÓPHIA — Zaiste filozofia jest lekiem dla duszy
(C í c e r o Tusc. disp. III, 3)
EST PRÓPRIUM STULTÍTIAE ALIORUM VITIA CÉRNERE, OBLIVISCI SUORUM — Jest cechą
głupoty dostrzegać błędy innych, zapominać o swoich (C í c e r o Tusc. disp III, 30)
EST QUAE DAT FLERE VOLUPTAS — Jest jakaś przyjemność w płaczu
EST QUODAM PRODIRE TENUS, SI NON DATUR ULTRA — Dobrze jest posunąć się trochę,
jeŜeli nie moŜna dalej (H o r á t i u s )
EST QUOQUE CUNCTARUM NÓVITAS CARISSIMA RERUM — Te nowinki to najdroŜsza rzecz
ze wszystkiego (O v í d i u s )
 EST RERUM ÓMNIUM MAGISTER USUS — Nauczycielem wszystkiego jest praktyka
(C a e s a r De bello civili II, 8)
EST TEMPUS LOQUENDI, EST TEMPUS TACENDI — Jest czas na mowę i na milczenie (Ś w .
Jan Nepomucen)
EST VIRTUS REBUS PÁRCERE MAGNA SUIS — Być oszczędnym to wielka zaleta (K.
J a n i c k i Vitae Archiepiscoporum Gnesniensium)
ESTE PROCUL LITES ET AMARAE PRÓELIA LINGUAE! DULCIBUS EST VERBIS MOLLIS
ALENDUS AMOR — Precz spory i gorzkie walki na słowa! Czułą miłość sycić trzeba słodkimi
słowy (O v í d i u s Ars om. II, 151—2)
ESTO PERPÉTUA! — Niech trwa wiecznie!
ESTO, QUOD ESSE VIDERIS — Bądź tym, czym się wydajesz
ET CAMPUS UBI TROIA FIUT — I równina, gdzie była Troja (Przypomnienie o losie
wygnańców z ojczyzny) (V e r g í l i u s Aeneis III, 12)
ET CÉTERA — I tak dalej
ET DÓMINO SATIS ET NÍMIUM FURIQUE LUPOQUE — Wystarczy i dla pana, i dla złodzieja
jeszcze, i dla wilka (T i b u l l u s )
ET EGO IN ARCADIA — I ja byłem w Arkadii (Wiem o niej tyle, co kaŜdy z nas)
ET GENUS ET VIRTUS NISI CUM RE VÍLIOR ALGA — I pochodzenie, i cnota nie poparte
odpowiednim czynem są warte mniej niŜ morskie wodorosty (H o r á t i u s )
ET HAEC OLIM MEMINISSE IUVABIT — Kiedyś i pamięć o tym miła będzie (V e r g í l i u s )
ET HOC GENUS OMNE — I cała reszta tego rodzaju
ÉTIAM LATRONES SUIS LÉGIBUS PARENT — I zbóje mają swoje prawa (C í c e r o )
ÉTIAM PERIRE RUINAE — Zginęły nawet ruiny (L u c a n u s Pharsalia IX, 969)
ÉTIAM POST MALAM SÉGETEM SERENDUM — I po złych zbiorach trzeba siać (S é n e c a )
ÉTIAM SI OMNES, EGO NON — Nawet gdyby wszyscy, ja nie (Ewangelia wg Mateusza
XXVI, 36)
ET NUNC INTELLÍGITE — A teraz zrozumcie (K. N o r w i d List do J. Koźmiana)
ET NUNC, REGES, INTELLÍGITE; ERUDÍMINI, QUI IUDICATIS TERRAM — A teraz
zrozumcie, królowie; uczcie się wy, którzy stanowicie o losach ziemi (Słowa psalmisty II, 10)
ET PRÓPRIUS PANIS MAGIS EXSTAT IN ORE SUAVIS — Własny chleb wydaje się
smaczniejszy, lepiej smakuje — Milszy chleb własny razowy niŜ pański nie zawsze zdrowy
ET PROPTER VITAM VIVENDI PŚRDERE CÁUSAS — Aby Ŝyć, tracić to, co jest sensem Ŝycia
(I u v e n a l i s , Sátirae VIII, 84)
ET QUASI CURSORES VITAE LÁMPADA TRADUNT — I jak gońcy przekazują światło Ŝycia
innym (Lucretius De natura rerum II, 79)
ET QUIDQUID SÚPEREST MEI, IMMENSUM RÉLIQUUS TOLLOR IN ÁETHERA — A cokolwiek
pozostanie ze mnie, uniosę się w nieskończone niebo (M. S a r b i e w s k i , Lyric. L. I, ode 19)
ET QUORUM PARS MAGNA FUI — W czym i ja odgrywałem wielką rolę (V e r g í l i u s
Aeneis II, 6)
ET SECUNDAS RES FACIT AMICÍTIA SPLENDIDIORES ET ADVERSA PÁRTIENS
COMMUNICANSQUE — Przyjaźń i szczęście czyni jaśniejszym, i nieszczęście przez udział i
współuczestnictwo (C í c e r o Ldelius 22)
ET SEQ. = ET SEQUENTES — I następnie
ET SEQQ., ET SQ. = ET SEQUENTIA — I dalej
ET SI COELUM RUET, IMPÁVIDUM FÉRIENT RUINAE — JeŜeli niebo się zawali, ruiny
zgniotą i nieulękłego (H o r á t i u s )
ET SIC DE CÉTERIS — I tak o reszcie, o pozostałych
ET SIC DE SIMÍLIBUS — I tak o podobnych, o podobieństwie
 ETSI NIHIL HABET IN SE GLÓRIA, CUR EXPETATUR, TAMEN VIRTUTEM TAMQUAM UMBRA
SÉQUITUR — A chociaŜ sława nie zawiera w sobie nic, dlaczego by się o nią ubiegać, to
jednak jak cień podąŜa za cnotą (C í c e r o Tusc. disp. 1, 45)
ET TU, BRUTE, CONTRA ME? — I ty, Brutusie, przeciwko mnie? (Rzekome ostatnie słowa
Juliusza Cezara przed śmiercią skierowane do wielce umiłowanego Brutusa)
ET TU QUANDOQUE DEGUSTABIS IMPERIUM — I ty zakosztujesz kiedyś władzy (T á c i t u s
Annales VI, 20)
EVENTUS ACTA PROBAT — Wynik jest uznaniem działania
EVENTUS STULTORUM MAGISTER — Wynik, rezultat, jest nauczycielem głupców
EX — Z, precz!
EX ABRUPTO — Nagle
EX ABUNDANTE CAUTELA — Z przesadnej ostroŜności
EX ABUNDANTI — Nadmiernie, z nadmiarem
EX ABUSU NON ARGÚITUR AD USUM — NaduŜywanie rzeczy nie jest dowodem przeciwko
właściwemu jej uŜytkowaniu
EX ACCIDENTI — Przypadkiem
EX ADVERSO — Z przeciwnej strony
EX AEQUO — Na równi, jednakowo
EX ÁFRICA SEMPER ÁLIQUID NOVI — Z Afryki zawsze coś noweeo (Plinius Historia
naturałis II, 8, 42)
EX ANIMO — Z duszy, z serca
EX AUCTORITATE MIHI COMMISSA — Powierzone mi przez władzę
EXAUDI — Wysłuchaj
EX CAPITE — Z głowy — Z pamięci
EX CÁTHEDRA — Z katedry — Urzędowo — W sposób przecinający dyskusję
EXCÉDERE MODUM — Przebierać miarę
EXCÉLSIOR — WyŜszy
EXCÉPTIO CONFTRMAT RÉGULAM — Wyjątek potwierdza regułę
EXCEPTIS EXCIPIENDIS — Z wyjątkiem tego, co naleŜy wyłączyć”
EXCERPTA — Wyciągi — Wybór
EX CÓMMODO — Jak wygodniej
EX COMÓEDIA SAEPE FIT TRAGÓEDIA — Komedia często zamienia się w tragedię
EX CONCESSIS, EX CONCESSO — Na zasadzie ustępstwa
EX CONSENSU — Za zgodą
EX CONSEQUENTI — W konsekwencji — Na drodze wnioskowania
EXC. = EXCUDIT — Wygrawerował — Odlał
EX CUPIDITÁTIBUS ODIA, DISCIDIA, DISCÓRDIAE, SEDITIONES, BELLA NASCUNTUR — Z
namiętności rodzą się nienawiści, rozdźwięki, niezgody, wojny
EX DEBITO IUSTÍTIAE — Ze względu na sprawiedliwość
EX DEFINNIONE — Na mocy definicji (zwrot uŜywany dla podkreślenia, iŜ zdanie jak i
zawarta w nim definicja są prawdziwe)
EX DELICTO — Z powodu przestępstwa
EX DONO — Z (czyjegoś) daru, jako dar
ÉXEAT — MoŜe wyjść (Zezwolenie na krótki urlop)
ÉXEAT AULA, QUI VULT ESSE PIUS — Niech opuści salę, kto chce być poboŜnym
EXEGI MONUMENTUM AERE PERÉNNIUS — Wzniosłem pomnik nad spiŜ trwalszy
(H o r á t i u s Cármina III, 30, 1)
EXEMPLA SUNT ODIOSA — Przykłady są nienawistne, nieprzyjemne, budzą niechęć
EXEMPLI CAUSA — Dla przykładu
E. G. = EXEMPLI GRÁTIA = EXEMPLI CÁUSA
 EX EST — Minęło
EXEUNT, EXIT — Wychodzą, wychodzi (zwykle ze sceny)
EX FÁCILI CÁUSA DOMINO MUTATUR ET ÁURA — Z błahego powodu zmienia się humor
pański
EX FÁCILI CÁUSA MÚLIER MUTATUR ET AURA — Z błahego powodu zmienia się gust
kobiecy i pogoda
EX FACTO IUS ÓRITUR — Prawo ma swe źródło w fakcie (powstaje na podstawie faktów)
EX GRATIA — Z łaski
EX HYPÓTHESI — Z załoŜenia
EXÍGUA EST VIRTUS PRAESTARE SILÉNTIA REBUS; AT CONTRA GRA VIS EST CULPA
TACENDA LOQUI. — Mała to cnota dochować tajemnicy; natomiast cięŜką jest winą wygadać
się z tym, o czym powinno się milczeć (O v í d i u s Ars am. 603–4)
EXÍGUUM MALUM INGENS BONUM — Drobne zło to wielkie dobro
EX IMPROVISO — Niespodziewanie
EX INIÚRIA NON ÓRITUR IUS — Z bezprawia nie powstaje prawo
EXISTIMARE DE PRINCÍPIBUS NÉMINI FAS EST — Nikt nie ma prawa rozwaŜać zasady
EXITUS ACTA PROBAT — Wynik potwierdza słuszność czynów
EXITUS LETALIS — Zejście śmiertelne
EX IURE — Z mocy prawa
EX IUVÁNTIBUS — Na podstawie leków (rozpoznanie choroby)
EX LEGE — Z mocy ustawy
EX LIBRIS — Spośród ksiąŜek — Z księgozbioru
EX MALIS ELÍGERE MINIMA OPORTET — Trzeba wybierać najmniejsze zło
EX NECESSITATE — Z konieczności
EX NÍHILO NIHIL FIT — Z niczego nic nie powstaje (P e r s e u s Sátirae III, 24) (Resume
filozofii Lukrecjusza i Epikura)
EX NÍMIA LICÉNTIA UT EX STIRPE QUADAM EXISTIT ET QUASI NÁSCITUR TYRANNUS — Z
nadmiernej wolności powstaje i jakby rodzi się tyran (C i c e r o De re publica I, 68),
EX NUCEĘ FIT CÓRYLUS — Z jądra orzecha powstaje leszczyna — Z dzieci wyrastają
ludzie
EX NUDO PACTO ÁCTIO NON ÓRITUR — Z gołego układu nie ma powództwa
EX OFFÍCIO — Z urzędu, na mocy władzy
EX ÓPERE OPERATO — Na podstawie wykonanego dzieła
EX ORE PARVULORUM VERITAS — Prawda płynie z ust dzieci
EXORIARE ÁLIQUIS NOSTRIS EX ÓSSIBUS ULTOR — Z naszych kości powstanie jakiś
mściciel (V e r g í l i u s Aeneis IV, 625)
EX ORIENTE LUX — Ze wschodu przychodzi światło
EX PARTE — Jednostronnie
EX PEDE HÉRCULEM — Po nodze poznasz Herkulesa
ÉXPEDIT ESSE DEOS ET, UT ÉXPEDIT, ESSE PUTAMUS — Wypada, aby istnieli bogowie, a
skoro wypada, to uwaŜajmy, Ŝe są
EXPEDITE — Szybko — Doskonale
EXPENDE HANNIBALEM — Weź pod uwagę Hannibala — Nie rób rachunku bez
gospodarza
EXPERIÉNTIA DOCET STULTOS — Doświadczenie uczy głupców
EXPERIMENTUM CRUCIS — Próba krzyŜa, decydująca
EXPERIMENTUM IN ÁNIMA VILI — Doświadczenie na istocie nędznej, na zwierzętach
EXPERTO CRÉDITE — Ufajcie doświadczonemu (O v i d i u s Ars am. III, 511)
EXPERTUS MÉTUIT — PoniewaŜ ma doświadczenie, obawia się
EXPLICIT — Ma się ku końcowi (na końcu starych tekstów)
 EXPLÍCITE — Jasno, wyraźnie — Bez ogródek
EX POST — Po fakcie
EX PRAETÉRITIS PRAESÉNTIA AESTIMANTUR — Na podstawie przeszłości ocenia się
teraźniejszość’
EXPRESSIS VERBIS — Dobitnymi słowami — Wyraźnie
EX PROFESSO — Z urzędu, z powołania, według swej specjalności, na podstawie
doskonałego znawstwa przedmiotu, celowo, dokładnie
EX PROMPTU — Bez przygotowania
EX PRÓPRIIS — Z własnych środków
EX PRÓPRIO MOTU — Z własnych pobudek
EX RE — Z okazji — Z powodu
EX QUOCUMQUE CAPITE — Z jakiegokolwiek źródła
EX ROTUNDIS QUADRATA FÁCERE, EX QUADRATIS ROTUNDA — Z kanciastego robić
okrągłe, z okrągłego kanciaste (A . F r y c z M o d r z e w s k i )
EX SENTÉNTIA TIBI CADUNT ÓMNIA — Wszystko układa ci się według Ŝyczenia
EXSEQUATUR — Niech wypełnia (swoją funkcję) (Uznanie przez państwo obcego
przedstawiciela w jego oficjalnym charakterze)
EXISTIT QUÁESTIO, NUM QUANDO AMICI NOVI VETÉRIBUS SUNT ANTEPONENDI —
Powstaje pytanie, czy kiedykolwiek naleŜy przekładać nowych przyjaciół nad starych
(C í c e r o )
EXSTINCTUS AMÁBITUR IDEM — Po śmierci będzie tak samo kochany (H o r á t i u s
Epistolae II, 1, 14)
EX TÉMPORE (DÍCERE) — Bez przygotowania (mówić)
EXTRA — Nadzwyczajnie, dodatkowo
EXTRA IUDÍCIUM — Poza sądem
EXTRA MODUM — Nadmiernie
EXTRA MUROS — Poza murami
EXTRA ÓRDINEM — Poza porządkiem
EXTRA PERÍCULUM ESSE — Być poza niebezpieczeństwem
EXTREMA NECÉSSITAS EXTREMIS NÍTITUR RATIÓNIBUS — Ostateczna konieczność
posługuje się ostatecznymi argumentami — Tonący brzytwy się chwyta
EXTREMIS MALIS EXTREMA REMÉDIA — Na wyjątkowe zło wyjątkowy lek
EXTREMUM — Kres — Ostateczność
EX UNGUE LEONEM (COGNÓSCIMUS) — Poznajemy lwa po pazurach (po drobnostce)
(P l u t a r c h De defectu oraculorwn)
EX UNO DISCE OMNES — Podług jednego sądź o wszystkich
EX USU — Na mocy zwyczaju — Według zwyczaju
EX UTRAQUE PARTE — Z obu stron
EX VOTO — Na zasadzie ślubowania, przyrzeczenia
 F

FASER EST QUISQUE FORTUNAE SUAE — KaŜdy jest kowalem własnego losu (A p p i u s
Claudius Caecus)
FAC ET EXCUSA — Najpierw zrób, a potem usprawiedliwiaj się
FÁCIES ABDOMINALIS = FÁCIES HIPPOCRÁTICA
FÁCIES HIPPOCRÁTICA — Twarz ludzi umierających (H i p p o c r a t e s Prognósticori)
FÁCILE DICTU, DIFFÍCILE FACTU — Łatwo powiedzieć, trudno zrobić
FÁCILE EST FRÁNGERE INERME CAPUT — Łatwo zmiaŜdŜyć bezbronną głowę (K.
J a n i c k i Cármina et epigrammata II)
FÁCILE EST INVENTUS ÁDDERE — Łatwo jest uzupełniać to, co juŜ odkryto
FÁCILE PRINCEPS — Łatwo, bez trudu pierwszy
FÁCILIS DESCENSUS ÁVERNI — Łatwe jest zejście do Avernu (do piekieł) (V e r g í l i u s
Aeneis VI, 126)
FÁCINUS MAIORIS ABOLLAE — Czyn większego płaszcza — Większa zbrodnia
(I u v e n a l i s Satirae III, 115)
Rowling Joanne K. — Harry Potter i Ksiaze Polkrwi 2.jpg — Czyni razem — Suma —
Rezultat końcowy
FACIT INDIGNÁTIO VERSUM — Oburzenie kształtuje wiersz (wpływa na treść)
(I u v e n a l i s Satirae I, 79)
FAC SÍMILE — Zrób podobne (dokładne odtworzenie pisma lub podpisu)
FACTA, NON VERBA! — Czynów, nie słów!
FACTUM EST — Stało się
FACTUM, NON FÁBUŁA — Fakt, a nie bajka — Niewiarygodne, a jednak prawdziwe
FACTUM ÓBIIT, MONUMENTA MANENT — Czyn przeminął, wspomnienia o nim pozostają,
trwają (O v í d i u s )
FACULTAS DOCENDI — MoŜność, prawo nauczania
FACUNDUS COMES IN VIA PRO VEHÍCULO EST — Wymowny towarzysz zastępuje w
podróŜy pojazd
FAECEM BIBAT, QUI VINUM BIBIT — Kto pije wino, niech pije i osad
FAENUM HABET IN CORNU — Ma siano przywiązane do rogów — Bodzie (H o r á t i u s )
FAEX PÓPULI — Męty społeczne
FALLÁCIA FICTAE UNIVERSALITATIS — Błąd wynikający z pośpiesznego uogólnienia
FALLÍTE FALLENTES — Oszukujcie oszukujących (O v í d i u s Ars am. 645)
FALSA DEMONSTRÁTIO NON NOCET — Fałszywe oznaczenie (przedmiotu) nie szkodzi
F. L. = FALSA LECTIO — Błędny odczyt
FALSI CRIMEN — Zbrodnia oszustwa
FALSUS HONOR IUVAT ET MENDAX INFÁMIA TERRET QUEM NISI MENDOSUM ET
MEDICANDUM — Fałszywe poczucie godności bawi, a kłamliwa niesława przeraŜa tylko
człowieka pełnego wad lub chorobliwie wraŜliwego (H o r á t i u s )
FALSUS IN UNO, FALSUS IN ÓMNIBUS — Fałsz w jednej sprawie, fałsz we wszystkich
FALSUS ÚTINAM VATES SIM! — Obym był fałsz prorokiem!
FAMA CÁNDIDA ROSA DÚLCIOR — Niesplamiona; sława słodsza od róŜy
FAMA CLAMOSA — Głośna, skandaliczna plotka
FAMA CRESCIT EUNDO — Plotka po drodze rośnie (V e r g í l i u s Aen. IV)
FAMA NIHIL EST CELÉRIUS — Nic szybszego nad plotkę
FAMA NON TÉMERE SPÁRGITUR — Plotka rozchodzi się nie bez podstaw — Nie ma dymu
bez ognia
FAMA PLURIS QUAM OPES — Sława więcej znaczy niŜ majątek
 FAMA SEMPER VIVAT! — Sława o nim niech Ŝyje zawsze! — Niechaj jego sława trwa
wiecznie!
FAMA VOLAT — Wieść leci szybko (V e r g í l i u s Aeneis III, 121)
FAMÉLICUS NON EST INTERPELLANDUS — Głodnego nie naleŜy zaczepiać
FAMES ÁRTIUM MAGISTRA — Głód nauczycielem wiedzy
FAMES EST ÓPTIMUS COQUUS — Głód jest najlepszym kucharzem
FAS EST ET AB HOSTE DOCERI — Godzi się uczyć i od wroga
FAS ET NEFAS — To, co godziwe i niegodziwe
FATA NOLENTEM TRAHUNT — Los ciągnie wbrew woli (S é n e c a Epistulae 107, 11)
FATA OBSTANT — Los sprzeciwia się
FATA PREMÉNTIA LONGOS EFFÍCIUNT, CÉLERES, FATA BENIGNA DIES — Zły los wydłuŜa
dni, a pomyślny je skraca (K. J a n i c k i Yariae elegiae XXI)
F. = FECIT, FEMININUM, HAT — Wykonał, rodzaj Ŝeński, niech się stanie
FERRUM FERRO ACÚITUR — śelazo ostrzy się Ŝelazem
FERRUM REX — śelazo królem
Fertilior seges est alienis semper in agris vicinumque pecus grándius uber habet — śniwo
jest zawsze lepsze na cudzym polu, a krowa sąsiada ma pełniejsze wymię (O v í d i u s Ars om.
I, 350)
FERTILÍSSIMUS IN AGRO ÓCULUS DOMINI EST — Najbardziej urodzajne na polu jest oko
pańskie (C. Plinius Secundus Historia naturalis XVIII, 42)
FERVET OLLA, VIVIT AMICÍTIA — Dopóki kipi w garnku, trwa przyjaźń
FERVET OPUS — Praca wre (V e r g í l i u s Geórgica IV, 169)
FESTINA LENTE — Spiesz się powoli (Słowa Oktawiana Augusta we Swetoniusza Divus
Augustus 25)
FESTINÁTIO IUDICIORUM NOVERCA — Pośpiech jest macochą sądu — Sędzia nie
powinien się śpieszyć
FIAT EXPERIMENTUM IN CÓRPORE VILI! — Niech doświadczenie odbędzie się na
przedmiocie bez znaczenia!
FIAT IUSTÍTIA! — Niechaj się stanie sprawiedliwość!
FIAT IUSTÍTIA, PÉREAT MUNDUS! — Niechaj ginie świat, byleby działa się
sprawiedliwość!
FIAT IUSTÍTIA, RUAT COELUM! — Niechaj zawali się niebo, byleby działa się
sprawiedliwość (Dewiza Ferdynanda I, cesarza świętego cesarstwa rzymskiego)
FIAT LUX! — Niechaj się stanie światłość! — Niech prawda wyjdzie na jaw! (Genesis I, 3)
FIAT PANIS! — Niechaj stanie się chleb! (Dewiza FAO)
FIAT VOLUNTAS TUA! — Niechaj się dzieje w< twoja!
FICUM CUPIT — Chce figi, potrzebuje czegoś (dlatego taki uprzejmy)
FIDE ET AMORE — Wiarą i miłością
FÍDEI DEFENSOR — Obrońca wiary
FIDÉLITER ET CONSTANTER — Wiernie i wytrwale
FIDE MAŁA — W złej wierze
FIDE, NON ARMIS — Wiarą, nie oręŜem
FIDE, SED CUI, VIDE — Ufaj, lecz bacz, komu
FIDE ET FIDÚCIA — Wiarą i zaufaniem
FIDE ET FORTITÚDINE — Wiernością i męstwem
FIDES EX NECESSITATE ESSE NON DEBET — Wiara nie powinna wynikać z konieczności,
musu (Paweł Włodkowic)
FIDES GRAECA — Grecka wierność — Wiarołomstwo
FIDES PÚNICA — Wierność punicka — Wiarołomstwo (Sallustius Bellum Iugurtinum 108,
3)
 FÍDITE VIRTUTI, NUNO.UAM QUAE MÉRGITUR IMO GÚRGITE, IACTÉTUR NÁUFRAGA SAEPE
LICET — Zawierzcie cnocie, bo ta nie zatonie na największej głębinie, chociaŜ często miotana
jest po niej jak rozbitek (K. J a n i c k i Epigrammata XXI)
FIDUS ACHATES — Wierny Achates, przyjaciel (V e r g í l i u s Aeneis VI, 158)
FIDUS ET AUDAX — Wierny i sprawiedliwy
FEERI CURAVIT — Zatroszczył się, aby dzieło było wykonane
FI. FAC. = FIERI FACIAS — Zrób tak, aby się stało
FÍLIA NON RECTE GÉNERIS DATUR DUOBUS — Nie jest rzeczą właściwą wydawać jedną
córkę za dwu zięciów
FÍLIOQUE — I od syna
FÍLIUS NULLIUS — Syn bez ojca, bastard
FÍLIUS PÓPULI — Syn ludu
FÍLIUS TERRAE — Syn ziemi
FINIS — Koniec
FINIS ADEST ÓPERI — Dzieło zmierza do końca (O v í d i u s Ars am. II, 734)
FINIS CORONAT OPUS — Koniec wieńczy dzieło
FIXUS LOCUS — Miejsce stałe
FLAGÍTII PRINCIPIUM EST NUDARE INTER CIVES CÓRPORA — Początkiem hańby jest
obnaŜanie ciał przez obywateli (E Ennius)
FLAGRANTE BELLO — Gdy szaleje wojna
FLAGRANTE DELICTO — Na gorącym uczynku, na miejscu zbrodni
FLATUS — Natchnienie
FLECTAMUS GÉNUA! — Zegnijmy kolana (klęknijmy)!
FLÉCTERE SI NÉQUEO SÚPEROS, ACHERONTA MOVEBO — Jeśli nie mogę wzruszyć bogów
(nieba), wzruszę Acheront (piekło) (V e r g í l i u s Aeneis VII, 82)
FLECTI, NON FRANGI — Być zgiętym, ale nie złamanym
FLET VICTUS, VICTOR INTERIIT — ZwycięŜony płacze, zwycięzca skonał
FL. = FLÓREAT, FLÓRUIT — Niechaj kwitnie, zakwitł, rozwinął się
FLÓRUIT — Rozkwitł — Był w okresie największego rozwoju
FLÓSCULI SENTENTIARUM — Kwiatki mądrych zdań
FLOS POËTARUM — Kwiat (elita) poetów (P l a u t u s )
FLÚCTUAT NEC MÉRGITUR — Rzuca nim fala, ale nie tonie (dewiza ParyŜa, emblemat
statek)
FLUMEN DICENDI — Potok wymowy
FÓLIO AVERSO — Na odwrotnej stronie
FÓLIO RECTO — Na wierzchniej stronie (pierwszej)
FONS ET ORIGO MALI — Źródło i początek zła
FONS LACRIMARUM — Źródło łez
FONTES AQUARUM — Źródła wody, obfitość (Psalm XLI)
FONTES IPSI SÍNUNT — Nawet źródłom doskwiera pragnienie (C í c e r o )
FORENSIS STRÉPITUS — Hałas na rynku, podczas zgromadzenia
FORIS UT MOS EST, INTUS UT LIBET — Poza domem zgodnie z obyczajem, w domu jak się
podoba
FORMA BONUM FRAGELE EST — Piękno to kruche dobro (O v í d i u s Ars am. II, 113)
FORMA DEI MUNUS — Uroda to dar boga (O v í d i u s Ars am. III, 103)
FORMA VIROS NEGLECTA DECET — MęŜom przystoi piękno, ale bez starań o nie
(O v í d i u s Ars am. I, 507)
FORMALITER — Formalnie
FORSAN ET HAEC OLIM MEMINISSE IUVABIT — Być moŜe kiedyś przyjemnie będzie i to
wspomnieć (V e r g í l i u s Aeneis I, 203)
 FORTES CREANTUR FORTTBUS ET BONIS — Z dzielnych rodzą się dzielni i zacni
(H o r á t i u s Cármina IV, 4)
FORTES FORTUNA ÁDIUVAT — Śmiałym los sprzyja — MęŜnym szczęście sprzyja
(T e r é n t i u s Phormio 203)
FORTI FORTUNA — Szczęśliwym trafem (P l a u t u s Bacchides 916)
FÓRTIAQUE ADVERSIS OPPÓNITE PÉCTORA REBUS! — Przeciwstawcie (dzielną pierś)
odwagę przeciwnościom! (H o r á t i u s )
FORTI ET FIDELI NIHIL DIFFÍCILE — Dla dzielnego i wiernego nic nie jest trudne
FORTIS CÁDERE, CÉDERE NON POTEST — MęŜny moŜe paść, ale nie ustąpię
FÓRTITER ET RECTE — MęŜnie i sprawiedliwie
FÓRTITER IN RE, SUÁVITER IN MODO — Mocno w treści, łagodnie w formie
FORTUNA CAECA EST — Los jest ślepy
FORTUNA FAVET FATUIS — Los sprzyja głupcom
FORTUNA FAVET FÓRTIBUS — Los sprzyja dzielnym
FORTUNA FORTES ADIUVAT — Los pomaga dzielnym
FORTUNA NON MUTAT GENUS — Sam los nie zmienia rodu
FORTUNA NON MUTAT MORES — Sam los nie zmienia obyczajów
FORTUNA NUSQUAM NON REGNAT — Los rządzi wszędzie
FORTUNA PÁTRIAE NOSTRAE ÉTIAM MEA FORTUNA EST — Los mojej ojczyzny jest moim
losem
FORTUNA QUAM PLÚRIMUM POTEST IN RÉLIQUIS REBUS, TAM PRAECÍPUE IN BELLO:
PARVIS MOMENTIS MAGNAS RERUM COMMUTATIONES ÉFFICIT — jak los najwięcej moŜe
zdziałać w innych sprawach, tak szczególnie na wojnie: w krótkiej chwili powoduje wielkie
zmiany (C a e s a r De bello dviii III, 68)
FORTUNA TIBI EST — Masz szczęście
FORTUNA TIBI FAVET — Los ci sprzyja
FORTUNAE CÉTERA MANDO — Resztę powierzam losowi (O v í d i u s Ars am. II, 140)
FORTUNAM REVERENTER HABE, QUICUMQUE REPENTE DIVES AB EXSILIIS LOCO — Ty, z
nędznego stanu wyniesion nagle, przypisuj kornie losowi zasługę (K. J a n i c k i Vitae regum
Polonorum IX)
FORTUNATE SENEX! — Szczęśliwy starcze! (V e r g í l i u s Ecl. I, 46)
FRACTA PÁGINA — Strona złoŜona (we dwoje i z jednej strony zapisana)
FRANGE, PUER, CÁLAMOS ET INANES DÉSERE MUSAS! — Złam, chłopcze, pióro i porzuć
nieuŜyte muzy! (C a l p u r n i u s Bucólica IV, 23)
FRANGES, NON FLECTES — Złamiesz, ale nie ze—gniesz
FRAUS EST CELARE FRÁUDEM — Oszustwem jest ukrywanie oszustwa
FRAUS LATET IN GENERÁLIBUS — Oszustwo kryje się w ogólnikach
FRAUS PIA — Oszustwo w zboŜnym celu
FRÍGIDUS IN VÉNEREM — Nieczuły na miłość, zimny w miłości
FRONS ÁNIMI LANUA — Oblicze — wrota duszy
FRONTE LAETUS, PECTORE ÁNXIUS — Na czole radość, w duszy smutny
FRONTI NULLA FIDES — Nie ufaj pozorom
FRUCTUS CAPE CUM PANE, SI VIS VÍVERE SANE — SpoŜywaj owoce z chlebem, jeśli
chcesz Ŝyć zdrowo
FRUCTUS LIBERTATIS — Owoc wolności
FRUGES CONSÚMERE NATI — Zrodzeni, aby spoŜywać płody ziemi
FRUSTRA HÉRCULI — Na próŜno sprzeciwiać się Herkulesowi
FRUSTRA: NAM COMES ATRA PREMIT SEQUITURQUE FUGACEM — Na próŜno: bowiem za
uciekającym podąŜa krok w krok złowieszcza towarzyszka (H o r á t i u s )
 FUGE MAGNA: LICET SUB PÁUPERE TECTO REGES ET REGUM VITA PRAECÚRRERE AMICOS
— Unikaj wielkości: moŜna i pod ubogim dachem przewyŜszać sposobem Ŝycia królów i
królewskich przyjaciół (H o r á t i u s )
FUGE SOCIETATEM LEONINAM! — Unikaj towarzystwa lwa!
FUGIENDA SEMPER INIURIA EST — Wyrządzania krzywdy naleŜy zawsze unikać (C í c e r o
De officiis I, 25)
FUGIT HORA — Czas ucieka
FUGIT INTÉREA, FUGIT IRREPÁRABILE TEMPUS — A tymczasem czas bezpowrotnie
ucieka (V e r g í l i u s Geórg. III, 284)
FUGIT RETRO LEVIS IUVENTUS ET DECOR — Ucieka wstecz wesele i piękno młodości
(H o r á t i u s Córmina II, U)
FÚIMUS ROES, FUIT ÍLIUM ET MAGNA GLÓRIA DARDÁNIDUM — Byliśmy Trojanami, był
Ilion i wielka chwała potomków Dardana (W przenośni: skończyły się czasy świetności)
(V e r g í l i u s Aen. II, 235)
FUIT, FUIT ISTA QUONDAM IN RE PUBLICA VIRTUS — Była, była niegdyś cnota w
rzeczypospolitej (C í c e r o Oratio in Catilinam I)
FULGENTE TRAHIT CONSTRICTOS GLÓRIA CURSU — Za lśniącym rydwanem sława wlecze
jeńców (H o r á t i u s )
FULMEN BRUTUM — Piorun nieszkodliwy
FUNCTUS OFFÍCIO — Będący poza słuŜbą
FUNDAMENTOM RELATIONIS — Podstawa wzajemnego stosunku
FUNGUS UNA NOCTE NÁSCITUR — Grzyb wyrasta w ciągu jednej nocy — Zło rośnie
szybko
FURENS QUID FÉMINA POSSIT — Co moŜe (uczynić) oszalała kobieta
FUR MANIFESTUS — Jawny złodziej
FUROR ARMA MINISTRAT — Wściekłość wkłada broń do ręki (V e r g í l i u s Aeneis I, 150)
FUROR LOQUENDI — Pasja mówienia
FUROR POËTICUS — Napad natchnienia
FUROR SCRIBENDI — Pasja pisania
FUROR TEUTÓNICUS — Germańska gwałtowność (L u c a n u s Pharsalia I, 255)
 G

GALEATUM SERO DUELLI PÓENITET — Uzbrojonemu nie czas narzekać na wojnę

GALILAEE, VICISTI! — ZwycięŜyłeś, Galilejczyku! (Słowa J u l i a n a A p o s t a t y )
GALLIA EST OMNIS DIVISA IN PARTES TRES — Cała Galia jest podzielona na trzy części
(Caesar Commentarii de bello Gallico I, 1)
GALLINA SCRIPSIT — Kura nagryzmoliła — Pisze jak kura pazurem
GAUDEAMUS ÍGITUR, IÚVENES DUM SUMUS! — Radujmy się więc, dopóki jesteśmy
młodzi! (Początek starej pieśni studentów niemieckich)
GÁUDE SORTE SUA! — Ciesz się ze swego losu! (H o r á t i u s Epodos XIV)
GAUDENSQUE VIAM FECISSE RUINA — Ciesząc, się, Ŝe na swej drodze zostawił ruiny —
Radośnie utorował sobie drogę szerząc ruinę (L u c a n u s )
GÁUDENT PRAENÓMINE MOLLES AURÍCULAE — Tytuł raduje jego subtelne ucho
(H o r á t i u s Sátirae II, 5, 32)
GÁUDET TENTÁMINE VIRTUS — Cnota raduje się, gdy jest wystawiona na próbę
GÁUDIA PRINCÍPIUM SUNT SAEPE NOSTRI DOLORIS — Radość często bywa początkiem
naszego cierpienia (O v í d i u s )
GÁUDIUM CERTÁMINIS — Radość walki
GAUDIUM IN LÍTTERIS EST — Radość w nauce — Nauka daje zadowolenie
GENIUS EPIDÉMICUS — Rodnik epidemii (dawne oznaczenie przyczyny chorób
epidemicznych)
GÉNIUS LOCI — Duch opiekuńczy domu, miejsca
GÉNIUS MORBI — Rodnik chorobowy (dawne określenie przyczyny pojawienia się
choroby i oznaczające jej charakter)
GENS ANTE ÁLIOS DÉDITA RELIGIÓNIBUS — Naród nad inne przesądny (L i v i u s )
GENS HUMANA RUIT PER VÉTITUM NEFAS — Rodzaj ludzki pędzi łamiąc prawo boskie
(H o r á t i u s Cármina I, 3)
GENUS IRRITÁBILE VATUM — DraŜliwe plemię wieszczów, poetów (H o r á t i u s Epist. I,
282)
GENUS PRÓXIMUM — Rodzaj (gatunek) najbliŜszy
GLADIATOR IN ARENA CONSÍLIUM CAPIT — Gladiator decyduje się na arenie (zaleŜnie od
okoliczności) (S é n e c a )
GLEBAE ADSCRIPTUS — Przypisany do ziemi
GLÓRIA W EXCELSIS DEO! — Chwała Panu na wysokościach!
GLORIA PATRI! — Chwała Ojcu!
GLÓRIA PECCATI NULLA PETENDA SUI EST — Nie naleŜy chlubić się grzechem
(O v í d i u s Ars am. II, 390)
GLORIA VIRTUTEM TAMQUAM UMBRA SÉQUITUR — Sława podąŜa za cnotą jak cień (Ci
cer o Tusc. disp. I, 109)
GLORIA VIRTUTIS UMBRA — Sława — cień cnoty
GLÓRIAM QUI SPRÉVERIT, VERAM HABEBIT — Kto wzgardzi sławą (tu), zyska prawdziwą
(tam)
GRADU DIVERSO, VIA UNA — Krokiem róŜnym, ale jedną drogą
GRADUS AD PARNASSUM — Krok na Parnas
GRAECA FIDES — Grecka wierność (wiarołomstwo)
GRAECA GRAECE, LATINA LATINE — WyraŜaj po grecku, co greckie, po łacinie, co
łacińskie — Poprawnie
GRAECA SUNT, NON LEGUNTUR — To po grecku, tego się nie czyta (nieczytelne)
(I u v e n a l i s )
 GRAECIA VICTA VICTOREM VICIT — Pokonana Grecja pokonała zwycięzcę
GRAECIS INGENIUM MUSA DEDIT — Muza obdarzyła Greków geniuszem (H o r á t i u s )
GRAECUM EST, NON LÉGITUR — To po grecku, nieczytelnie
GRAMMÁTICI CERTANT ET ADHUC SUB IÚDICE LIS EST — Gramatycy sprzeczają się i
dotychczas spór jest u sędziego (H o r á t i u s Ars poetica 78)
GRANDE MORTALIS AEVI SPATIUM — Kawał Ŝycia ludzkiego (T á c i t u s Agricola c. III)
GRANDIS ABIT FLATUS MÓDICA PLÚVIA SUPERATUS — Cichnie silny wiatr pokonany
przez drobny deszcz — Z wielkiej chmury mały deszcz
GRATA SUPERVÉNIET, QUAE NON SPERÁBITUR, HORA — Miła jest ta godzina, której nie
oczekiwano (H o r á t i u s )
GRÁTIA PLACENDI — Przyjemność podobania się
GRÁTIA SUPERIS — Dzięki bogom (najwyŜszym)
GRATIORA SUNT, QUAE PLURIS EMUNTUR — Milsze jest to, co więcej kosztuje
GRATIS — Bezpłatnie
GRATIS DICTUM — Powiedzenie za darmo, nie na temat
GRATIS PÓENITET ESSE PROBUM — śal być uczciwym za darmo (S. O r z e c h o w s k i )
GRATIS PRO DEO — Darmo, z miłości Boga
GRATÍSSIMUS NUMMUS — Najmilsza gotówka
GRAVE IMPÉRIUM REGUM NIHIL INEXPLORATUM, QUOD VESTIGARI VOLUNT, ÉFFICIT —
UciąŜliwa władza królów nie pozwala na Ŝadną tajemnicę, którą chcieliby zbadać (L i v i u s
Ab n.c. XXXIX, 51)
GRAVIORA MANENT — Mamy przed sobą gorsze sprawy — Najgorsze dopiero nadejdzie
(V e r g í l i u s Aeneis VI, 84)
GRAVIORA QUAEDAM SUNT REMÉDIA PERICULIS — Niektóre leki są gorsze od choroby
GRAVIS IRA REGUM EST SEMPER — Gniew królów zawsze jest srogi — W gniewie
królowie są zawsze zawzięci
GRAVIS NOTAE MÁCULAE — ObciąŜony wyraźną plamą, hańbą (A. Mickiewicz)
GREGATIM — Stadami
GREX VENÁLIUM — Sprzedajna banda (S u e t o n i u s De claris rhetoribus I)
GROSSO MODO — Z grubsza — W przybliŜeniu (na receptach)
GRUBIANITAS — Grubiaństwo (makaronizm)
GUSTAVUS ÓBIIT MDCCCXXIII ĆALENDIS NOVEMBRIS — Gustaw zmarł pierwszego
listopada 1823 roku (A. Mickiewicz Dziady)
GUTTA CAVAT LÁPIDEM NON VI, SED SAEPE CADENDO — Kropla drąŜy kamień nie siłą,
lecz częstym spadaniem (O v í d i u s Epistulae ex Ponto IV, 10, 15)
GUTTA FORTUNAE PRO DÓLIO SAPIENTIAE — Kropla szczęścia znaczy więcej od beczki
mądrości
 H

HABEAS CORPUS — śebyś miał ciało — Zachowaj ciało nietykalne (abyś mógł stanąć
przed sądem dla ustalenia słuszności aresztowania) (Angielskie prawo o nietykalności
osobistej)
HABEAT SIBI! — Niechaj sobie ma! Niechaj zachowa dla siebie! Co to mnie obchodzi?
(S u e t o n i u s Divus Iulius I, 1)
HABEMUS CONFITENTEM REUM — Mamy oskarŜonego uznającego winę (C í c e r o Pro
Ligano I, 2)
HABEMUS PAPAM — Mamy papieŜa — Wybraliśmy papieŜa
HABENT SUA FATA IMÁGINES — Wizerunki mają teŜ własny los
HABENT SUA FATA LIBELLI — KsiąŜki mają swój los, ulegają swemu przeznaczeniu
HABES–HABÉBERIS — Od tego, co masz, zaleŜy, za kogo mieć cię będą (P e t r o n i u s )
HABET ET MUSCA SPLENEM — Mucha ma teŜ śledzionę (moŜe się równieŜ rozzłościć) —
Nie ma człeka bez złości
HÁBITA TECUM — Wniknij w siebie — Zastanów się nad sobą
HÁBITA UT MIGRATURUS — Mieszkaj, jakbyś miał odejść
HÁBITUS — Zewnętrzny wygląd człowieka (termin medyczny)
HAC LEGE — Na podstawie tego prawa
HAEC COELÉSTIA SEMPER SPECTATO, ILLA HUMANA CONTÉMNITO — Patrz w niebo, tym,
co ludzkie, gardź (C í c e r o De re publ. VI. 20)
HAEC EST HUMANARUM RERUM CONDÍTIO — Taki to los spraw ludzkich — Tak to się w
Ŝyciu układa
HAEC EST VITA SOLUTORUM MÍSERA AMBITIONE GRAVIQUE — Oto Ŝycie ludzi wolnych
od nieszczęsnej i uciąŜliwej pychy
HAEC RES TIBI CORDI SIT! — Miej tę sprawę na sercu, na uwadze!
HAEC SIBYLLAE FÓLIIS OBSCURIORA — To mniej zrozumiałe od wyroczni Sybilli
HAERES NEQUICQUAM CAENO CUPIENS EVÉLLERE PLANTAM — Toniesz w błocie,
pragnąc na próŜno wyrwać z niego stopę (H o r á t i u s )
HANC PERSONAM INDUISTI, AGENDA EST — Wziąłeś na siebie tę rolę, więc graj ją!
(S é n e c a De beneficiis II, 17, 2)
HANC TIBI CANE CANTILENAM! — Śpiewaj sam sobie tę piosenkę!
HANC VÉNIAM PETIMUSQUE DAMUSQUE VICISSIM — Prosimy o przebaczenie (łaskę) i
sami go udzielamy
HANNIBAL AD (ANTE) PORTAS — Hannibal u bram (Rzymu) — Grozi bezpośrednie
niebezpieczeństwo (L i v i u s Ab u.c. 23, 16)
HAUD DIFFÍCILE CRÉDITU EST — Nietrudno uwierzyć — To brzmi prawdopodobnie
HAUD FÁCILE QUISQUAM GRATUITO BONUS EST — Niełatwo być komukolwiek dobrym za
darmo
HAUD LONGIS INTERVALLIS — Z niedługimi przerwami
HAUD MIHI VITA OPUS EST HAC — Takiego Ŝycia mi nie trzeba (H o r á t i u s )
HÁURIT AQUAM CREBRO, QUI DÍSCERE VULT SINE LIBRO — Sitem czerpie wodę, kto chce
uczyć się bez ksiąŜki
HÉCTOREM QUIS NOSSET, FELIX SI TROIA FUISSET? — KtóŜ znałby Hektora, gdyby Troja
była szczęśliwa? (O v í d i u s )
HÉLENAM EGO CRÍMINE SOLVO; USA EST HUMANI COMMODITATE VIRI — Zwalniam
Helenę od winy: skorzystała z uprzejmości ludzkiego człowieka (O v í d i u s Ars am. II, 371–
2)
 HELLÉBORO INDIGET — Potrzebuje ciemierzycy (rośliny leczącej choroby psychiczne) —
Nie jest przy zdrowych zmysłach — Jest puknięty
HÉLLUO LIBRORUM — Mól ksiąŜkowy
HEU, FORTUNA, QUIS EST CRUDÉLIOR IN NOS TE, DEUS? — O Fortuno, jakiŜ bóg jest
okrutniejszy wobec nas? (H o r á t i u s )
HEU, PÉETAS, HEU, PRISCA FIDES! — Gdzie Ŝyczliwość, gdzie dawna wierność?
HEU, VATUM IGNARAE MENTES! — O nieszczęsna ślepoto wieszczków, jasnowidzów!
(V e r g í l i u s Aeneis IV, 65)
HIC ET NUNC — Tu i teraz, zaraz
HIC ET UBIQUE — Tu i wszędzie
HIC FINIS FANDI — Tu koniec gadki
HIC HAERET AQUA — Tu woda stanęła, zatrzymała się — w tym sęk — Tu trudność
HIC HAERET NEBULO — Tu wpadł szubrawiec — Tu go mam
HIC HOMO ALLIGATUS ENSI — To człowiek przywiązany do miecza — śołnierz z
przypadku
HIC IACET — Tu leŜy (spoczywa) (napis na nagrobkach)
HIC IACET LEPUS — Tu leŜy zając — W tym rzecz, trudność
HIC LABOR, HOC OPUS EST — Tu jest trud, tu zadanie
HIC ŁABOR EXTREMUS, LONGARUM HAEC META VITARUM — To ostatni trud, to kres
długiej drogi (V e r g í l i u s Aeneis III, 714)
HIC MÓRTUI VTVUNT, HIC MUTI LOQUUNTUR — Tu (w księgach) Ŝyją martwi, mówią
niemi
HIC MÚLIER — To baba — Kobieta energiczna — Herod–baba
HIC NATUS EST CONRADUS MDCCCXXIII CALENDIS NOVEMBRIS — Tu narodził się
Konrad pierwszego listopada 1823 roku (A. Mickiewicz Dziady)
HIC NIGER EST, HUNC TU, ROMANE, CAVETO! — Oto jest czarny (charakter), wystrzegaj
się go, Rzymianinie! (H o r á t i u s Sótirae I, 4, 85)
HIC QUIESCIT, QUI NUNQUAM QUIEVIT. TACE! — Tu spoczywa, który nigdy nie odpoczął.
Zachowaj ciszę! (napis na nagrobkach)
HIC RHODUS, HIC SALTA — Tu Rodos! Tu skacz! — PokaŜ, co umiesz (Aesopus Fabulae
203)
H.S.E. = HIC SEPULTUS EST — Tu pochowany
HIC SITUS EST — Tu leŜy pochowany
HIC SUNT LEONES — Tu są lwy (oznaczenie białych plam na mapach)
HIC VÍVIMUS AMBITIOSA PAUPERTATE OMNES — Tu Ŝyjemy wszyscy w dumnym
ubóstwie (I u v e n a l i s Sátirae 3, 182)
HIC ILLAE LÁCRIMAE — Stąd te łzy, narzekania (T é r e n t i u s Andria I, 8, 99)
HINC LUCEM ET PÓCULA SACRA — Stąd światło (czerpiemy) i łyki świętej nauki
HISTORIA EST MAGISTRA VITAE — Historia jest nauczycielką Ŝycia
HISTÓRIA TESTIS TÉMPORUM, LUX VERITATIS, VITA MEMÓRIAE, MAGISTRA VITAE,
NUNTIA VETUSTATIS — Historia to świadek czasów, światło prawdy, Ŝywa pamięć, mistrzyni
Ŝycia, zwiastunka przeszłości (Li vi u s)
HISTÓRIAM NESCIRE HOC EST SEMPER PÚERUM ESSE — Nie znać historii to być zawsze
dzieckiem (C í c e r o )
HIST. = HISTÓRICUS — Historyczny, historyk
HOC AGE! — Rób to (i nie gadaj o tym)
HOC ANNO — W tym, obecnym roku
HOC ERAT IN VOTIS — O to się modliłem — Tegom sobie Ŝyczył (H o r á t i u s Sátirae II,
6, 1)
HOC LOCO — W tym miejscu
 HOC MIHI SI DÍXERIS, ERIS MIHI MAGNUS APOLLO — JeŜeli mi to powiesz, będziesz dla
mnie wielkim Apollinem (wyrocznią)
HOC MÍSERAE PLÉBI STABAT COMMUNE SEPULCRUM — Oto wspólny grób dla biednego
plebsu — Grób łączy wszystkich nieszczęśliwych (H o r á t i u s )
HOC OPUS, HIC LABOR EST — Oto trudność, oto kłopot (V e r g í l i u s Aeneis VI, 129)
HOC SAXUM PÓSUIT — Ten kamień połoŜył (napis nagrobkowy)
HOC SIGNO VINCES — Patrz: IN HOC SIGNO VINCES
H.T. = HOC TEMPORE — W tym czasie, dziś, obecnie
HOC VOLO, SIC IUBEO, SIT PRO RATIONE VOLUNTAS! — Tak chcę, tak rozkazuję, niech
wola’ moja będzie uzasadnieniem! (I u v e n a l i s Sátirae VI, 223)
HÓDIE MIHI, CRAS TIBI — Dzisiaj mnie, jutro tobie
HOMÁGIUM — Hołd
HÓMINEM FELICEM! — Szczęśliwy człowieku!
HÓMINEM FRUGI ÓMNIA RECTE FÁCERE — Człowiek dzielny robi wszystko właściwie
(C í c e r o Tusc. disp. IV, 16)
HÓMINEM NON ODI, SED EIUS VÍTIA — Nienawidzę nie człowieka, lecz jego wad
HÓMINEM QUAERO — Szukam człowieka (P h a e d r u s Fdbulae II, 19, 9)
HÓMINEM TE ESSE MEMENTO! — Pamiętaj, Ŝe jesteś człowiekiem!
HÓMINES CAECOS REDDIT CUPFDITAS — Namiętność oślepia ludzi
HÓMINES, DUM DOCENT, DISCUNT — Ludzie ucząc innych uczą się sami (S é n e c a )
HÓMINES INTERDUM NULLAS CONSEQUUNTUR VOLUPTATES, QUARUM POTIUNDI SPE
INFLAMMATI MULTOS LABORES SUSCEPERUNT — Są ludzie, którzy nie doznają Ŝadnej
radości z osiągnięć nawet wtedy, kiedy oŜywieni nadzieją ich zdobycia, poświęcili im wiele
trudu
HOMÍNIBUS NATURA PRODESSE IUBET — Sama natura kaŜe ludziom być uŜytecznymi
(S é n e c a De lita beata XXIV, 2)
HOMÍNIBUS PLENUM, AMÍCIS VÁCUUM — Ludzi pełno, przyjaciół brak
HÓMINI DILIGENTI SEMPER ÁLIQUID SUPERSET — Człowiek pilny ma zawsze coś do
zrobienia
HÓMINI IUSTO NUNOUAM GRÁTIA FACTA PERIT — Łaska wyświadczona człowiekowi
sprawiedliwemu nigdy nie ginie
HÓMINIS EST ERRARE — Rzeczą ludzką jest błądzić
HÓMINIS MENS DISCENDO ÁLITUR ET COGITANDO — Nauka i myśl jest poŜywieniem
umysłu człowieka
HOMO ALIENI IURIS — Człowiek podległy innemu prawu
HOMO ANTIQUA VIRTUTE ET FIDE — Człowiek staroŜytnej cnoty i wiary
HOMO ARTIFEX — Człowiek artysta
HOMO CREATOR — Człowiek twórca
HOMO FABER — Człowiek rzemieślnik — Wytwórca
HOMO GLÓRIAM ÁDPETENS SAEPE A VIRTUTIS VIA DEFLECTIT — Człowiek ubiegający się
o sławę często zbacza z drogi cnoty
HOMO HÓMINI ÁNGELUS — Człowiek człowiekowi aniołem
HOMO HÓMINI DEUS EST — Człowiek jest dla człowieka bogiem
HOMO HÓMINTI LUPUS — Człowiek człowiekowi wilkiem (P l a u t u s Asinaria II, 4, 88)
HOMO ÍMPROBUS BEATUS NON EST — Człowiek nieuczciwy nie jest szczęśliwy
HOMO LOCUM ORNAT, NON LOCUS HÓMINEM — Człowiek zdobi miejsce, nie miejsce
człowieka — Nie suknia zdobi człowieka, ale człowiek suknię
HOMO LONGUS RARO SAPIENS — Człowiek wysoki rzadko mądry
HOMO LUDENS — Aktor
HOMO MULTARUM LITTERARUM — Człowiek mający zasługi literackie, naukowe
 HOMO NÁSCITUR POËTA — Człowiek rodzi się poetą (B e n e d e t t o C r o c e )
HOMO NOVUS — Człowiek nieznany, nowy — Parweniusz (C i c e r o De officiis I, 39)
HOMO NULLIUS COLORIS — Człowiek bezbarwny, przeciętny (P l a u t u s Pseudoius IV, 7,
99)
HOMO OECONÓMICUS — Człowiek gospodarujący
HOMO PACÍFICUS PLUS POTEST QUAM BENE DOCTUS — Człowiek pokojowo usposobiony
moŜe więcej osiągnąć niŜ wielce uczony
HOMO PISTRINO DIGNUS — Człowiek godny tego, aby go zemleć — Nicpoń
HOMO POLÍTICUS — Człowiek w społeczeństwie — Polityk
HOMO PROPONIT, DEUS DISPONIT — Człowiek zamierza, Bóg decyduje — Człowiek
strzela, Pan Bóg kule nosi
HOMO RAPAX — Człowiek zachłanny
HOMO SÁPIENS — Człowiek rozumny (termin naukowy dla oznaczenia rodzaju ludzkiego)
HOMO SUI IURIS — Pan samego siebie, niezaleŜny
HOMO SUM, HUMANI NIHIL ALIENUM A ME ESSE PUTO — Jestem człowiekiem i sądzę, Ŝe
nic, co ludzkie, nie jest mi obce (T é r e n t i u s Heautontimorumenos I, 1, 25)
HOMO TÓTIENS MÓRITUR, QUÓTTENS AMITIT SUOS — Człowiek tyle razy umiera, ile razy
traci swoich bliskich
HOMO TRIUM LITTERARUM (EST) = FUR — Człowiek oznaczany trzema literami =
Złodziej (P l a u t u s Aulularia II, 4, 46)
HOMO UNIUS LIBRI — Człowiek jednej ksiąŜki, ograniczony (Św. Tomasz z Akwinu)
HOMÚNCULUS — Ludzik — Człowiek reprodukowany drogą chemiczną (Fantazja lekarza
średniowiecznego Paracelsusa)
HONESTA NÓMINA PRAETENDEBANT — Nadawali szlachetne nazwy podłym sprawom
(T á c i t u s Annales 14, 21)
HONESTE ID EST CUM VIRTUTE VÍVERE — śyć chwalebnie to Ŝyć cnotliwie
HONESTUS RUMOR ÁLTERUM PATRIMONIUM — Dobra sława to jakby drugi spadek
HONORES MUTANT MORES — Godności zmieniają człowieka
HONORES MUTANT MORES, SED RARO IN MELIORES — Zaszczyty zmieniają obyczaje, ale
rzadko na lepsze
HONORIS CÁUSA (GRATIA) — Dla zaszczytu — Dla podkreślenia zasług
HONOS ALIT ARTES — Zaszczyty Ŝywią sztuki — Sztuka wymaga uznania (Ci cer o Tttsc.
disp. I, 2, 47)
HONOS HABET ONUS — Zaszczyt pociąga za sobą obowiązki
HONOS VIRTUTIS PRÁEMIUM — Zaszczyt — nagroda cnoty
HORA FUGIT — Godzina, czas ucieka
HORAE CANÓNICAE — Godziny kościelnych modlitw z brewiarza
HORAE SUBSECIVAE — Godziny nadliczbowe, godziny wypoczynku, wolne
HORAS NON NÚMERO NISI SERENAS — Liczę tylko godziny szczęśliwe
HORRENDUM — Rzecz straszna
HORRESCO RÉFERENS — DrŜę opowiadając o tym (V e r g í l i u s Aen. II, 204)
HORRÍBILE DICTU — Strach mówić
HORROR VÁCUI — Obawa próŜni (zasada fizyki staroŜytnej, według której natura nie
znosi próŜni — A r y s t o t e l e s )
HORTUS SICCUS — Zbiór zasuszonych roślin — Herbarium
HOSPES–HOSTIS — Obcy — to wróg (wyraz szowinizmu)
HOSPES HÓSPITI SACER — Gość to świętość dla gospodarza
HOSPES, SALVE! HOSPES, SOLVE! — Gościu, witaj! Gościu, płać!
HOSTEM ESSE ATQUE INIMICUM HÓMINUM MORUMQUE MALORUM, CONTRA
DEFENSOREM HÓMINUM MORUMQUE BONORUM, CÓMMODA PRAETÉREA PATRIAE SIEI
PRIMA PUTARE — Być wrogiem i nieprzyjacielem ludzi i obyczajów złych i na odwrót, być
obrońcą ludzi i obyczajów dobrych, a nadto korzyści ojczyzny za rzecz najpierwszą uwaŜać
(przytoczone przez A. M i c k i e w i c z a w Wykładach lozańskich słowa L u c i l i u s a )
HOSTI PECTUS, COR AMICO — Dla wroga pierś, dla przyjaciela serce
HOSTIS HONORI INVÍDIA — Nienawiść wroga jest zaszczytem
HUMANUM EST ERRARE — Błądzić — rzecz ludzka
HUMILIS LOCO — Niskiego stanu
HUNGÁRIAE NATUM (VINUM), POLÓNIAE EDUCATUM — Zrobione wino na Węgrzech,
dojrzało w Polsce
HYGIENA AMICA VALETÚDINIS — Higiena przyjaciółką zdrowia
 I

IACTA ÁLEA EST — Kości rzucone (Wiersz Menandra powtórzony po grecku rzekomo
przez Cezara przy przekraczaniu Rubikonu) (S u e t o n i u s Ditus Iulius 32)
IAM AGNOSCO CARTHÁGINIS FORTUNAM — JuŜ widzę los Kartaginy (Słowa Hannibala po
śmierci jego brata Hazdrubala) (L i v i u s Ab u.c.)
IAM PRÓXIMUS ARDET UCÁLEGON — JuŜ pali się tuŜ leŜący Ukalegon — JuŜ pali się
sąsiednia chata (V e r g í l i u s Aeneis II, 311)
IAM SATIS MOMORDISTI LABRUM — JuŜ napyskowałeś się dosyć
IAM SEGES EST, UBI TROIA FUIT — Teraz zasiewy są tam, gdzie była Troja (O v í d i u s
Heróides I, 53)
IÁNUIS CLÁUSIS — Przy zamkniętych drzwiach
IB. = IBID. = IBIDEM — TamŜe — W tym samym miejscu
IBI PÁTRIA, UBI BENE — Tam ojczyzna, gdzie dobrze
IBI SEMPER EST VICTÓRIA, UBI CONCÓRDIA EST — Tam jest zawsze zwycięstwo, gdzie
panuje zgoda
I.E. = ID EST — To jest — To znaczy
ID GENUS OMNE — Cały ten rodzaj, gatunek
ID QUOD ERAT DEMONSTRANDUM — To, czego naleŜało dowieść
ID. = IDEM — Ten sam (autor)
IDEM PER IDEM — To samo przez to samo (Określenie czegoś przez rzecz określaną) —
Masło maślane
IDEM SONANS — Śpiewając to .samo — Ta sama śpiewka
IDEM VELLE ATQUE IDEM NOLLE — Chcieć i nie chcieć tego samego — Być
jednomyślnym
IEIUNUS RARO STÓMACHUS VULGÁRIA TEMNIT — Głodny Ŝołądek rzadko gardzi
pospolitym jadłem (H o r á t i u s )
I.H.S. = IESUS CHRISTOS — Jezus Chrystus
IESUS CUM MARIA SINT NOBIS IN VIA! — Niechaj nam Jezus i Maria towarzyszą w drodze!
IESUS HÓMINUM SALVATOR — Jezus zbawca ludzi
IGNAVIS SEMPER FÉRIAE — Lenie zawsze mają święto
IGNI ET FERRO — Ogniem i mieczem
IGNIS ET AQUAE INTERDÍCTIO — Zakaz wody i ognia (zesłanie na wygnanie)
IGNIS FATUUS — Błędny ognik
IGNIS, MARE, MÚLIER — TRIA MAŁA Ogień, morze, kobieta — trzy nieszczęścia
IGNIS NON EXSTÍNGUITUR IGNE — Ognia nie gasi się ogniem
IGNORAMUS ET IGNORÁBIMUS — Nie wiemy i nie będziemy wiedzieli (Zakończenie
rozprawy fizjologa niemieckiego D u B o i s – R a y m o n d a )
IGNORANS IGNORÁBITUR — Pozostanie nieznany ten, co sam nic nie wie
IGNORÁNTIA FACTI EXCUSAT — Nieznajomość stanu faktycznego jest okolicznością
usprawiedliwiającą
IGNORÁNTIA IURIS (LEGIS) NOCET — Nieznajomość prawa (ustawy) szkodzi
IGNORÁTIO ELENCHI — Nieznajomość przedmiotu sporu — Błąd logiczny polegający na
obalaniu nie postawionej przez oponenta tezy
IGNORÁTIO FUTURORUM MALORUM UTÍLIOR EST QUAM SCIENTIA — Niewiedza
przyszłych nieszczęść poŜyteczniejsza jest aniŜeli wiedza (C í c e r o De dwinatione II, 23)
IGNORÁTIO LEGIS NÉMINEM EXCUSAT — Nieznajomość prawa nie usprawiedliwia nikogo
IGNOTI NULLA CUPIDO — Nie pragnie się rzeczy nieznanej — Nieznane nie nęci
(O v í d i u s Ars am. III, 397)
 IGNOTI NULLA CURÁTIO MORBI — Nie ma leku na chorobę nieznaną
IGNOTO DEO — Nieznanemu Bogu (Vulgata 17, 23)
IGNOTUM PER IGNÓTIUS — Określenie nieznanego przez jeszcze bardziej nieznane
IGNOTUM PER IGNOTUM — Wyjaśnienie (określenie) nieznanego przez nieznane
ILLA DUCIS LAUS EST CERTO VERÍSSIMA MAGNI, QUI SACRA, QUI IUSTUM CUM PIETATE
COLIT — To z pewnością jest najprawdziwszą chwałą wielkiego władcy, który zboŜnie czci
religię i sprawiedliwość (K. J a n i c k i Vitae regum Polonorum XLIII)
ILLE CRUCEM SCÉLERIS PRÉTIUM TULIT, MC DIADEMA — Ten poniósł za zbrodnię karę na
krzyŜu, tamtego koronowano
ILLE DIES UTRAMOUE DUCET RUINAM — Ów dzień dla obu sprowadzi upadek
(H o r á t i u s Cármina II, 12)
ILLE SALUBRES AESTATES PÉRAGET, QUI NIGRIS PRÁNDIUM MORIS FÍNIET, ANTE GRAVEM
QUAE LÉGERIT ÁRBORE SOLEM — Ten zdrów przeŜyje lata, kto skończy śniadanie czarną
morwą zdjętą z drzewa przed nadejściem upału (H o r á t i u s )
ILLE TERRARUM MIM PRAETER ÓMNIA ÁNGULUS RIDET — Ów kącik na ziemi jest mi
milszy ponad wszystkie inne (H o r á t i u s Cárm. II, 6)
(ILÍACOS) INTRA MUROS PECCATUR ET EXTRA — Grzeszy się i wewnątrz murów (Ilionu),
i poza nimi — Obie strony są winne (H o r á t i u s Epistolae I, 2, 16)
ILUSTRÍSSIMUS PRINCEPS — Wódz najsławniejszy (H. S i e n k i e w i c z Ogniem i mieczem
II)
IMBERBIS ABÍERAS, REDIISTI BARBATUS — Odchodziłeś bez brody, wróciłeś z brodą
IMITÁTIO CHRISTI — Naśladowanie Chrystusa
IMMEDICÁBILE VULNUS ENSE RECIDENDUM EST, NE PARS SINCERA TRAHATUR —
śelazem trzeba wyciąć ranę nieuleczalną, aby nie zaraziła zdrowej części (O v í d i u s
Metamorph. I, 190)
IMMORTÁLIA NE SPERES, MONET ANNUS ET ALMUM, QUAE RAPIT HORA DIEM — Nie
oczekuj nieśmiertelności: o tym przypomina rok i godzina unosząca ze sobą Ŝyciodajny dzień
(H o r á t i u s Cdr—mina I, 3)
IMO PÉCTORE — Z głębi serca (V e r g í l i u s )
IMPAR CONGRESSUS ACHILLI — Nierówne spotkanie z Achillesem
IMPARES NASCIMUR, PARES MÓRIMUR — Rodzimy się nierównymi, ale równi umieramy
(S é n e c a )
IMPÁVIDUM FERIENT RUTNAE — Świat zwali się na niego, a on nieustraszony nie drgnie
(H o r á t i u s Cármina III, 3, 8)
IMPEDIMENTA — BagaŜ, tabor, przeszkody
IMPERARE SIBI MÁXIMUM EST IMPÉRIUM — Panować nad sobą to najwyŜsza władza
(S é n e c a )
ÍMPERAT AUT SERMT COLLECTA PECÚNIA CUIQUE — Nagromadzone pieniądze albo
panują nad człowiekiem, albo mu słuŜą (H o r á t i u s Epistolae I, 10, 49)
IMPÉRIUM BLANDUM IMPERIOSÍSSIMUM — Władza łagodna jest najpotęŜniejsza
IMPÉRIUM ET LIBERTAS — Władza i wolność (są nierozłączne, bo w przeciwnym razie
powstałby despotyzm albo anarchia) (C í c e r o Philipp. IV, 4)
IMPÉRIUM IN IMPÉRIO — Państwo w państwie
IMPÉRIUM TERRAE FINITUR, UBI FINITUR ARMORUM POTESTAS — Władza nad ziemią
kończy się tam, gdzie kończy się panowanie oręŜa
IMPONDERABILIA — Wartości nie dające się zwaŜyć (moralne)
IMPOS ÁNIMI — Słaby na umyśle (P l a u t u s Bacchides)
IMPOSSIBÍLIUM NULLA OBLIGÁTIO — Nikt nie jest obowiązany do rzeczy niemoŜliwych
IMPRIMATUR — Wolno drukować (pozwolenie cenzury duchownej)
 ÍMPROBE AMOR, QUID NON MORTÁLIA PÉCTORA COGIS? — Nieuczciwy Amorze, do
czego ty nakłaniasz śmiertelników? (V e r g í l i u s Aeneis IV, 412)
ÍMPROBI SEMPER SUNT IN MĘTU, NE POENA AFFICIANTUR ALIQUANDO — Ludzie
nieuczciwi są ciągle w strachu, aby nie byli kiedyś ukarani
IMPROVISA LETI VIS RÁPUIT RAPIETQUE GENTES — Siła śmierci nieoczekiwanie porywała
i porywać będzie narody (H o r á t i u s Cármina II, 13)
IN ABSÉNTIA — Podczas nieobecności — W nieobecności
IN ABSTRACTO — W oderwaniu od rzeczywistości — Odrębnie
IN ACTU — W działaniu
IN AEQUALI IURE MÉLIOR EST CONDÍTIO POSSIDENTIS — Przy równych prawach lepsze
jest połoŜenie posiadającego
IN AETERNUM — Na wieki
IN ALBIS — KsiąŜka nieoprawna (Termin uŜywany aŜ do w. XIX)
IN AMBÍGUO — W razie wątpliwości
IN AMICÍTIA NIHIL FICTUM EST, NIHIL SIMULATUM ET QUIDQUID EST, ID EST VERUM EL
VOLUNTÁARIUM — W przyjaźni nie ma nic udawanego, nic zmyślonego, a cokolwiek jest,
jest prawdziwe i dobrowolne (C í c e r o Laelius 26)
IN AMORE HAEC SUNT MAŁA: BELLUM, PAX RURSUM — W miłości to jest nieszczęściem:
raz wojna, to znowu pokój (H o r á t i u s )
IN ANGUSTO SPES EST — I w trudnej sytuacji jest nadzieja
IN ÁNIMA VILI — Na istocie lichej — Na zwierzęciu (przeprowadzać doświadczenia)
INÁNIUM INÁNIA CONSÍLIA — Puste zamiary pustych ludzi
IN AQUA SCRIBIS — Piszesz palcem na wodzie
IN ARENA AEDÍFICAS — Budujesz na piasku — Zamki z piasku
IN ARTE LIBERTAS — W sztuce wolność
IN ARTE SUA QUÍLIBET REX — W swojej sztuce (dziedzinie) kaŜdy jest królem
IN ARTÍCULO MORTIS — Wobec bliskiej śmierci — W godzinie śmierci
IN BANCO ASINORUM — Na oślej ławie
IN BANCO REGIS — Na królewskiej ławie, na tronie
IN BELLONAE HORTIS NASCUNTUR SÉMINA MORTIS — W ogrodach Bellony (bogini
wojny) rosną nasiona śmierci
IN CÁPITE ET IN MEMBRIS — W głowie i w członkach — W całości i w szczegółach
IN CÁUDA VENENUM — W ogonie trucizna — Na końcu (np. recenzji) zarzut zgryźliwy
INCERTA PRO NULLIS HABENTUR — Niepewne nie ma znaczenia
ÍNCIDIT IN SCYLLAM CUPIENS VITARE CHARYBDIN — Wpada na Scyllę pragnąc ominąć
Charybdę — Z deszczu pod rynnę (cytat z H o m e r a w przekładzie łacińskim Odyssea XII,
85–110)
ÍNCIPIT — Zaczyna (początek jakiegoś dzieła)
INCÓGNITO — Skrycie, pod zmyślonym nazwiskiem, nie ujawniając swego nazwiska
IN COMMENDAM — Do uŜytku
IN CONCRETO — W określonej sytuacji — W określonym wypadku
IN CONTÍNUO — W dalszym ciągu — Nieprzerwanie — Ciągle
IN CONTUMÁCIAM — Zaocznie (zaoczne skazanie z powodu niestawiennictwa, oporu)
IN CÓRPORE — W całości — Wszyscy razem
IN CÓRPORE SANO MENS SANA — W zdrowym ciele zdrowy duch
INCREDIBILE DICTU — Nie do wiary
INCREDÍBILE VERUM ET VERISÍMILE MENDACIUM — Niewiarygodna prawda i
prawdopodobne kłamstwo (M i n u c i u s F e l i x Octavius 14)
INCREDÍBILE VISU — Niepodobna uwierzyć własnym oczom
IN CRUDO — W stanie surowym, pierwotnym
 IN CRUDO RADICE — Na gołym korzeniu — W terenie dziewiczym
INDE IRAE ET LÁCRIMAE — Stąd gniew i łzy (I u v e n a l i s Sátirae I, 10, 34)
IN DEPÓSITO — Dla zabezpieczenia
INDEX EXPURGATÓRIUS — Spis ksiąŜek zakazanych
INDEX LIBRORUM PROHIBITORUM — Wykaz druków zakazanych przez kościół
INDEX NÓMINUM — Wykaz imion
INDEX RERUM — Spis rzeczy
INDÍCIA CRACOVIÉNSIA — Krakowskie kalendarze (Pełne fałszów) — ŁŜe jak w
Krakowie
INDIGNE VIVIT, PER QUEM NON VIVIT ALTER — Niegodnie Ŝyje, kto nie daje Ŝyć innemu
INDOCTI DISCANT ET AMEMT MEMINISSE PERITI — Nieuczeni niechaj się uczą, a
wiedzący niechaj chętnie sobie przypominają
IN DOMINO — W Panu
IN DUABUS SELLIS SEDERE — Siedzieć na dwóch stoikach
IN DÚBIIS LÉNIUS — W sprawach wątpliwych łagodniej (naleŜy oceniać rzeczy)
IN DÚBIO — W razie wątpliwości — W wątpliwym przypadku
IN DÚBIO MÍTIUS — W razie wątpliwości łagodniej (wyrokuje się)
IN DULCI IÚBILO — W słodkiej radości — Bawmy się, skoro moŜemy (początek starej
pieśni wielkanocnej)
IN DUPLUM — Podwójnie
INEDITA — Utwory literackie nie wydane
IN EFFÍGIE — W obrazie, podobiźnie (powieszenie na szubienicy portretu, podobizny
skazanego zamiast niego samego z powodu jego nieobecności)
IN EQUILIBRIS — Dla równowagi
IN ESSE — W istocie, faktycznie
IN EXCELSIS — Na wysokościach — Na najwyŜszym punkcie
IN EXTENSO — Dokładnie — W całości
IN EXTREMIS — W ostateczności — W chwili śmierci
IN FÁCILI EST OMNIA POSSE DEO — Dla boga wszystko łatwe
INFANDUM, REGINA, IUBES RENOVARE DOLOREM — KaŜesz mi, królowo, ból
niewymowny odnawiać (V e r g í l i u s Aeneis II, 3)
IN FAVOREM — Na czyjąś korzyść
INFERIORES NON DEBENT DOLERE SE A SUIS SUPERARI — NiŜsi nie powinni lamentować,
Ŝe towarzysze ich przewyŜszają
INFELICÍSSIMUM GENUS INFORTÚNII EST FUISSE FELICEM — Najnieszczęśliwszy rodzaj
niepowodzeń — to, Ŝe się było szczęśliwym (S é n e c a Epistulae morales ad Lucilium ep.
124)
ÍNFIMA SPÉCIES — NajniŜszy okaz (włączony do gatunku albo klasy)
IN FINE — Na końcu stronicy, rozdziału
IN FLAGRANTI (CRÍMINE COMPREHENSI) — Schwytani na gorącym uczynku, w chwili
popełnienia występku (Kodeks Justyniana z r. 529)
IN FLAGRANTI DELICTO = IN FLAGRANTI
IN FLAMMAM FLAMMAS, IN MARĘ FUNDIS AQUAS Płomień podsycasz płomieniem, do
morza wlewasz wodę (O v í d i u s )
IN FÓLIO — W formacie pół arkusza
IN FORMA PÁUPERIS — W postaci biedaka
IN FORO CONSCIÉNTIAE — Przed sądem sumienia
INF. = INFRA — Na dole, poniŜej
INFRA DIGNITATEM MEAM — PoniŜej mojej godności
IN FRÁUDEM LEGIS — Z obejściem prawa
 IN FUNDO — W więzieniu — W wieŜy
IN GÉNERE — W ogóle
INGÉNIUM COELESTE SUIS VELÓCIUS ANNIS SURGIT — Dar niebios ujawnia się wcześniej,
niŜ wskazuje wiek (O v í d i u s Ars am. I, 85)
INGÉNIUM INGENS INCULTO LATET SUB HOC CÓRPORE — Ogromny talent kryje się w tym
nieokrzesanym ciele (H o r á t i u s )
INGÉNIUM MAŁA SAEPE MOVENT — Często nieszczęście rozbudza talent (O v í d i u s Ars
am.
II, 43)
IN GLOBO — W całości
INGRATA PÁTRIA, NE OSSA QUIDEM HABEBIS — Niewdzięczna ojczyzno, nie zachowasz
nawet kości (Słowa S c y p i o n a A f r y k a ń s k i e g o )
IN GRÁTIAM — Na cześć
IN GRÉMIO — Razem — Wspólnie — Zbiorowo
IN GULAM DA! — Daj w gardło! (okrzyk skazujący gladiatora na śmierć)
IN HAC LACRIMARUM VALLE — W tej dolinie łez
IN HOC SALUS — W nim zbawienie
IN HOC SIGNO VINCES — Pod tym znakiem zwycięŜysz (E u s e b i u s C a e s a r i e n s i s
Słowa Konstantyna Wielkiego)
(IN) ILLO TÉMPORE — W owym czasie — Niegdyś
I IN MALAM CRUCEM! — Idź na krzyŜ! Powieś się! (P l a u t u s Cas. 977)
INIMICI SAEPE VERUM DICUNT, AMICI NUNQUAM — Wrogowie często mówią prawdę,
przyjaciele nigdy (C í c e r o )
IN INFINITUM — W nieskończoność
IN ÍNTEGRUM RESTITÚERE — Przywrócić do poprzedniego stanu prawnego (Caesar
Bełlum civ. III, 1)
INIT. = INÍTIO — Na początku
INÍTIO CAEDIS ORTO DIFFÍCILIS MODUS — Kiedy się zacznie karać śmiercią, trudno
zachować miarę (T á c i t u s Históriae I, 39)
INÍTIUM SAPIENTIAE TIMOR DOMINI — Bojaźń Boga to początek mądrości (Ecclesiastes
I, 16)
IN NÍHILUM NIHIL POSSE REVERTI — Nic moŜe zamienić się tylko w nic
INIÚRIAM QUI FACTURUS EST, IAM FACIT — Kto ma zamiar wyrządzić krzywdę, juŜ
krzywdzi (S é n e c a )
IN IÚDICE NULLA MORA EST — Sędzia nie zwleka (O v í d i u s Metamorph. XI, 160)
INIÚRIA SOLVIT AMOREM — Krzywda — kres miłości
IN LÍBERIS SUFFRAGIIS — W wolnym głosowaniu (H. S i e n k i e w i c z )
IN LÍMINE — U progu — Na początku (procesu)
IN LOCO — W miejscu — Zamiast
IN LOCO PARENTIS — Zamiast rodzica (pełniący obowiązki)
IN LUCTU — W rozpaczy — W Ŝałobie
IN MAGNIS ET VOLUISSE SAT EST — W wielkich sprawach juŜ sama chęć zasługą
(P r o p e r t i u s II, 10, 16)
IN MALAM PARTEM — W sposób szkodliwy, nieprzychylny
IN MALEFÍCIIS YOLUNTAS SPECTATUR, NON ÉXITUS — Przy przestępstwach bierze się w
rachubę chęć, nie wynik
IN MANUS TUAS, DÓMINE, COMMENDO SPÍRITUM MEUM — W ręce Twoje, Panie, oddaję
mego ducha (Ewangelia według Łukasza XXIII, 46)
IN MARI AQUAM QUAERIT — W morzu szuka wody
 IN MÉDIAS RES — W środek rzeczy — W sedno rzeczy — W istotę (H o r á t i u s Ars p.
148)
IN MÉDIO STAT VÉRITAS — Prawda leŜy pośrodku
IN MÉDIO STAT VIRTUS — Cnota leŜy pośrodku
IN MÉDIO VERO ÓMNIUM RÉSIDET SOL — Zaś pośrodku wszystkiego mieści się słońce (M.
Kopernik)
IN MÉDIUM QUAEREBANT — Szukali ugody (V e r g í l i u s Geórg. I, 128)
IN MEMÓRIAM — Na pamiątkę
IN MÉRITO — W samej treści — Merytorycznie
IN MINUS — Na zniŜkę, na niekorzyść
IN MISERIAM NÁSCIMUR SEMPITERNAM — Rodzimy się na wieczne nieszczęście
(C í c e r o Tusc. disp. 1,5)
IN NATURÁLIBUS — W stanie naturalnym — Nago
IN NECESSÁRIIS ÚNITAS, IN DÚBIIS LIBERTAS, IN ÓMNIBUS CHÁRITAS — W potrzebie
jedność, w rzeczach wątpliwych swoboda, we wszystkim miłość
I.N.C. = IN NÓMINE CHRISTI — W imię Chrystusa
I.N.D. = IN NÓMINE DEI — W imię Boga
INNÓCUE VÍVITO, NUMEN ADEST — śyjcie uczciwie, bóg na was patrzy (O v í d i u s Ars
am. I, 368)
IN NOVA FERT ÁNIMUS MUTATAS DICERE FORMAS CÓRPORA — Chcę opiewać postacie
przemienione w nowe kształty (O v í d i u s Metamorph. I, 1)
IN NÚBIBUS — W chmurach
IN NUCE — W jądrze orzecha — Krótko — W streszczeniu (P l i n i u s M a i o r Hist.
natur. VII, 21, 85)
IN OCTAVO — W ósemce — W formacie ósmej części arkusza
IN ÓCULO, IN LÓCULO, IN PÓCULO MORES NOSCES UT SPÉCULO — Po spojrzeniu,
szkatułce, kielichu poznasz obyczaje jak w lustrze
IN ODORE SANCTITATIS — W atmosferze świętości — W stanie świętości
IN ÓMNIBUS ÁLIQUID, IN TOTO NIHIL — Ze wszystkiego coś (wiedzieć), a razem nic — O
wszystkim coś, a razem nic
INOPS POTENTEM DUM VULT IMITARI, PERIT — Słaby, kiedy chce naśladować mocnego,
ginie (C. I u l i u s P h a e d r u s Fabulae Aesopicae I, 24)
IN ÓPTIMA FORMA — W najlepszej postaci
IN PACE LEONES, IN BELLO CERVI — W czasie pokoju lwy, podczas wojny jelenie
IN PARTIBUS INFIDELIUM — W prowincjach zamieszkanych przez niewiernych (tytuł
nadawany biskupom, których diecezje były w rękach niewiernych); ironicznie o urzędnikach
bez funkcji
IN PÁTRIA NATUS NON EST PROPHETA VOCATUS — Nikt nie jest prorokiem we własnym
kraju
IN PÁUCIS — W krótkich słowach
IN PECTORE — Sekretnie
IN PERPETUUM — Na zawsze
IN PERPÉTUAM REI MEMÓRIAM — Na wieczną rzeczy pamiątkę
IN PERSONA — Osobiście
IN PLENO — W komplecie — W pełnej liczbie
IN PLUS — Na zwyŜkę — Na korzyść
IN PÓCULIS — Z kielichem w ręku — Podczas pijatyki
IN PONTIFICÁLIBUS — W szacie kapłańskiej
IN POSSE — Jako moŜliwość
IN POTENTIA — W stanie moŜliwości
 IN PRAESENTI — Obecnie
IN PRAXI — W praktyce — W rzeczywistości
IN PROMPTU — Na poczekaniu — Natychmiast
IN PRÓPRIA NON PELLE QUIESSEM — Nie spoczywałbym we własnej skórze — Nie
byłbym zadowolony ze swego połoŜenia (H o r á t i u s )
IN PRÓPRIA PELLE QUIESCERE — Siedzieć we własnej skórze, nie wywyŜszać się
(H o r á t i u s )
IN PRÓPRIA PERSONA — We własnej osobie
IN PUNCTO — Odnośnie
IN PUNCTO PUNCTI — Odnośnie najwaŜniejszego punktu
IN PURIS — W stanie czystym — Nago
IN PURIS NATURÁLIBUS — Zupełnie nago
IN QUARTO — W formacie czwartej części arkusza
IN RE — W rzeczy samej
I. N. R. I. = IESUS NASARENUS REX IUDAEORUM — Jezus Nazareński, król Ŝydowski
IN RERUM NATURA — W naturze rzeczy, rzeczywistości, istocie
IN SACRIS — Jako święte — Wśród rzeczy świętych
IN SÁECULA SAECULORUM — Na wieki wieków
INSALUTATO HÓSPITE — Bez powitania gościa
INSANI SÁPIENS NOMEN FERAT, AEQUUS INIQUI, ULTRA QUAM SATIS EST VIRTUTEM SI
PETAT IPSAM — Niechaj mądry ma miano szaleńca, opanowany gwałtownego, jeŜeli
przesadza w dąŜeniu do cnoty (H o r á t i u s )
IN SCIRPO NODUM QUAERIS — Na trzcinie szukasz węzłów (P l a u t u s Menaechmi 249)
IN SEDÉCIMO — W formacie szesnastej części arkusza
IN SILÉNTIO ET SPE — W milczeniu i nadziei
IN SILVAM NON LIGNA FERAS — Nie noś drew do lasu (H o r á t i u s Sátirae I, 10, 34)
INSIPIENTIS EST IN ERRORE PERSEVERARE — Rzeczą głupców jest obstawać przy błędzie
IN SITU — Na samym miejscu, w pierwotnym połoŜeniu, nie przesunięte
IN SÓLIDO — W masie — Razem
IN SPE — W nadziei — W przyszłości
IN SPIRITUÁLIBUS — W sprawach ducha
INSTÁNTIA EST MATER DOCTRINAE — Upór jest matką nauki
INSTAR ÓMNIUM — Na podobieństwo wszystkich — Jak wszyscy
IN STATU NASCENDI — W chwili powstawania, rodzenia się — W stanie zaczątkowym
IN STATU PRAESENTI — W stanie obecnym
IN STATU PUPILLARI — W stanie opieki
IN STATU QUO ANTE — W stanie poprzednim
IN STATU QUO ANTE BELLUM — W stanie przedwojennym
IN SUDORE VULTUS TUI VESCERIS PANEM — W pocie czoła twego spoŜywać chleb
będziesz
IN SUMMA — Razem — W ogóle — W całości
IN SUMMO GRADU — W najwyŜszym stopniu
IN SUSPENSO — W zawieszeniu — Bez decyzji
ÍNTEGER VITAE SCELERISQUE PURUS — Nieskazitelnego Ŝycia i nie splamiony zbrodnią
INTELLIGENTI PÁUCA — Rozumnemu nie trzeba wielu słów — Mądrej głowie dość dwie
słowie
INTEMPERÁNTIA EST MEDICORUM NUTRIX — Brak umiarkowania jest źródłem dobrobytu
lekarzy (Plinius Maior)
INTEMPESTIVE QUI DOCET, ILLE NOCET — Kto poucza nie w porę, ten szkodzi —
Wszystko w porę
 IN TEMPORÁLIBUS — W sprawach doczesnych
IN TEMPORE OPPORTUNO — W dogodnym czasie
IN TÉNERIS CONSUESCERE MULTUM EST — Przyzwyczajenie w młodości wiele znaczy
INTER ALIA — Między innymi
INTER ARMA CÁRITAS — Wśród szczęku broni miłość
INTER ARMA SILENT LEGES — Podczas wojny milczą prawa (C í c e r o )
INTER ARMA SILENT MUSAE — Podczas wojny milczą muzy
INTER BONOS BENE — Między dobrymi wszystko układa się dobrze (C í c e r o )
INTER CAECOS LUSCUS REX — Wśród ślepych jednooki królem
INTER DÓMINUM ET SERVUM NULLA AMICITIA — Nie ma przyjaźni między panem i
niewolnikiem
INTER DUOS LITIGANTES TÉRTIUS GAUDET — Gdzie się dwóch kłóci, tam trzeci korzysta
ÍNTEREST ÓMNIUM RECTE FÁCERE — Wszystkim zaleŜy na właściwym postępowaniu
ÍNTERIM — Tymczasem — Stan tymczasowy
ÍNTERIM FIT ÁLIQUID — A tymczasem coś się dzieje
INTER ÍNCUDEM ET MÁLLEUM — Między młotem a kowadłem (znaleźć się)
ÍNTERIT IRA MORA — Gniew słabnie z czasem (O v í d i u s ArS am. I, 374)
INTER LIBERTATEM ET MAIESTATEM — Między wolnością (szlachecką) i majestatem
(królewskim)
INTER NOS — Pomiędzy nami — W cztery oczy
INTER NOS LOQUENDO — Mówiąc między nami, w cztery oczy
INTER PÓCULA — Podczas pijatyki — Przy kielichach
IN TERMINIS — We właściwym czasie
INTERROGARE SAPIENTER EST DOCERE — Mądrze pytać to znaczy uczyć (Alcuin)
IN TERROREM — Dla zastraszenia, ostrzeŜenia
INTER SE — Między sobą
INTER VIVOS — Wśród Ŝywych
IN TOTO — W całości
INTRA MUROS — W obrębie murów
IN TRANQUILLO QUÍLIBET GUBERNATOR — W czasach spokojnych kaŜdy moŜe rządzić
IN TRÁNSITU — W przejściu
INTUS ET IN CUTE — Do głębi (znam cię), wiem, co masz pod skórą (P e r s i u s áatirae III,
30)
INTUS HÉCUBA, FORIS HÉLENA — W domu Hekuba (cnotliwa), na zewnątrz Helena
(rozpustna)
INTUS, INTUS EST EQUUS TROIANUS — Wewnątrz, wewnątrz jest koń trojański (C í c e r o ,
Pro Murena)
INTUS TRIPÚDIUM, PRO FÓRIBUS LAMENTUM — W domu zabawa, poza domem lament
INTUS UT LIBET, FORIS UT MOS EST — W domu wedle uznania, poza domem jak obyczaj
kaŜe
IN TYRANNOS — Przeciw tyranom (Fr. S c h i l l e r )
IN UNO HABITANDUM, IN ÓMNIBUS VERSANDUM — W jednym miejscu mieszkaj, we
wszystkich się obracaj — Wybierz sobie jedno umiłowane zajęcie, ale nie zaniedbuj innych
IN USU — W uŜyciu — W praktyce
IN USUM — Do uŜytku
IN USUM DELPHINI — Na uŜytek Delfina (francuskiego następcy tronu) — Na uŜytek
określonego człowieka, ludzi, zwłaszcza młodych
IN UTRAMQUE PARTEM — Za i przeciw
IN UTROQUE IURE — W obu prawach (cywilnym i kanonicznym)
 IN UTRUMQUE PARATUS — Przygotowany na kaŜdą moŜliwość (V e r g í l i u s Aeneis II,
61)
IN VÁCUO — W próŜni
INVÉNIAS ÉTIAM DISIECTA MEMBRA POETAE — Nawet z urywków poznałbyś poetę
(H o r á t i u s Satirae I, 4, 62)
INV. = INVENIT, INVENERUNT — Wykrył, wynalazł, wykryli
IN VERBA MAGISTRI (IURARE) — Na słowa mistrza (przysięgać) (H o r á t i u s Epistolae I,
1, 14)
IN VESTIMENTIS NON EST SAPIÉNTIA MANTIS — Nie ubiór czyni mędrca
ÍNVIA VIRTUTI NULLA EST VIA — Dla cnoty nie masz bezdroŜa (O v í d i u s )
INVICTA FATI EST IÁNUA CLÁUSA SERA — Niezłomnym zaworem zamknięta jest brama
przeznaczenia (K. J a n i c k i Tristia IX, 121)
INVICTIS VICTI VICTURI — Przez niezwycięŜonych zwycięŜeni jeszcze zwycięŜą
INVÍDIA GLÓRIAE ASSÍDUUS COMES EST — Zawiść jest stałym towarzyszem sławy
INVÍDIA SÍCULI NON INVENERE TYRANNI MAIUS TORMENTUM — Sycylijscy tyrani nie
wynaleźli większej tortury nad zawiść (H o r á t i u s )
IN VINO FÉRITAS — W winie dzikość — Wino czyni ludzi dzikimi
IN VINO VÉRITAS — W winie prawda (człowiek podpity niechcący mówi prawdę)
IN VINO VÉRITAS, IN AQUA SÁNITAS — W winie prawda, w wodzie zdrowie
INVITA MINERVA — Wbrew Minerwie (bogini mądrości) (H o r á t i u s Ars p. 385)
IN VITRO — W szkle (badanie Ŝycia w probówce)
IN VIVO — Na Ŝywym organizmie (badanie)
I.C.R. = IOANNES CASIMIRUS REX = INITIUM CALAMITATIS REGNI — Król Jan Kazimierz
= Początek klęski Rzeczypospolitej (H. Sienkiewicz)
IOCI CÁUSA — Dla Ŝartu — śartem
I.O.M. = IOVI ÓPTIMO MÁXIMO — Jowiszowi najlepszemu, największemu
ÍPSAQUE MORS NIHIL — Sama śmierć niczym (S e n e c a Troianae 398)
IPSA SUA MÉLIOR FAMA — Lepszy od opinii o nim (O v í d i u s Epistulae ex Ponto I, 2,
143)
IPSE DIXIT — On sam powiedział (W ten sposób uczniowie Pitagorasa uzasadniali swoją
naukę) (C í c e r o De natura deorum I, 5, 10)
IPSE FECIT — Sam wykonał
IPSE LICET VÉNIAS MUSIS COMITATUS, HOMERE, SI NIHIL ATTÚLERIS, IBIS HOMERE,
FORAS — Choćbyś przybył, Homerze, sam w towarzystwie Muz, jeśli nic nie przyniesiesz ze
sobą, odejdziesz precz (O v í d i u s Ars am. II, 279—80)
IIPSÍSSIMA VERBA — Dokładnie te same słowa — Najdokładniej
IPSO FACTO — Na mocy samego faktu — Tym samym
IPSO IURE — Z samego prawa
I.Q. = IDEM QUOD — To samo, co
IRA FUROR BREYIS EST: ANIMUM REGE, QUI NISI PARET, IMPERAT — Gniew to
krótkotrwały szał: panuj nad umysłem, który jeśli nie jest ci uległy, staje się twoim
rozkazodawcą (H o r á t i u s Epistolae I, 2, 62)
IRA ÓDIUM GÉNERAT, CONCÓRDIA NUTRIT AMOREM — Gniew rodzi nienawiść, zgoda
Ŝywi miłość
IRA PROCUL ABSIT, CUM QUA NIHIL RECTE FÍERI, NIHIL CONSIDERATE POTEST — Unikaj
gniewu, bo w nim nic nie moŜe stać się właściwe ani rozsądnie (C í c e r o De officiis I, 136)
IRREMEÁBILIS UNDA — Fala, która nie wraca — Śmierć (V e r g í l i u s Aeneis VI, 425)
IRREPARÁBILE DAMNUM — Strata niepowetowana
IRRITABIS CRABRONES — RozdraŜnisz szerszenie — WłoŜysz kij w mrowisko (P l a u t u s )
 IS DEMUM MISER EST, QUI AERUMNAM SUAM NEQUIT OCCULTARE — Ten dopiero jest
nieszczęśliwy, kto nie moŜe ukryć swej troski
IS FECIT, CUI PRODEST — Uczynił ten, komu przyniosło to korzyść (zasada dochodzenia
karnego)
IS PATER EST, QUEM NÚPTIAE DEMONSTRANT — Ten jest ojcem, na kogo wskazuje
legalne małŜeństwo
ISTA QUIDEM VIS EST! — ToŜ to gwałt!
ITA DIIS PLÁCUIT — Tak podobało się bogom
ITA EST — Tak jest
ITA VIXI, NON FRUSTRA NATUM ME ESSE EXÍSTIMEM — śyłem tak, Ŝe — jak sądzę —
urodziłem się nie na próŜno (C i c e r o Cato Maior 84)
ITE IN BELLA PARES — Idźcie na wojnę uzbrojeni jednako (O v í d i u s Ars am. III, 3)
ITE, MISSA EST — Idźcie, msza skończona
IT. = ITEM — TakŜe — RównieŜ
ITERUM — Znowu — Ponownie
IUBILATE — Radujcie się
IUCUNDI ACTI LABORES — Miła jest praca skończona (C í c e r o )
IUCUNDI PERACTI LABORES = IUCUNDI ACTI LABORES
IUCUNDIOREM FACIT LIBERTATEM SERVITUTIS RECORDÁTIO — Wspomnienie niewoli
czyni wolność przyjemniejszą
IUCUNDUM EST MEMINISSE LABORUM ACTORUM — Przyjemnie wspomina się dokonane
prace
IUDEX DAMNATUR, CUM NOCENS ABSÓLVITUR — Sędziego się potępia, jeśli winowajca
uszedł kary (został uniewinniony)
IÚDICE ME FRAUS EST CONCESSA REPÉLLERE FRAUDEM, ARMAQUE IN ARMATOS SÚMERE
IURA SINUNT — Według mego zdania wolno odpierać fałsz fałszem i prawo pozwala odpierać
oręŜem oręŜ (O v í d i u s Ars am. III, 491—2)
IUDÍCIO FORMAE NOXQUE MERUMQUE NOCENT — Sądowi o pięknie nie sprzyja ani noc,
ani wino (O v í d i u s Ars am. I, 226)
IÚDICIS EST INNOCÉNTIAE SUBVENIRE — Obowiązkiem sędziego jest pomagać
niewinnemu
IUNCTIM — Łącznie
IUNCTIS VÍRIBUS — Połączonymi siłami
IUNIORES, AD LABORES! — Młodzi, do pracy!
IÚPPITER PLÚVIUS — Jowisz niosący deszcz — Deszczowa pogoda
IURARE IN VERBA MAGISTRI = IN VERBA MAGISTRI IURARE (H o r á t i u s Epistolae I, 1,
13)
IURA STOLAE — Dochody prawne proboszczów (za wykonywanie czynności kościelnych)
IURE CADUCO — Prawem kaduka — Przemocą, bez podstawy prawnej
IURE DIVINO — Według praw boskich
IURE ET FACTO — Z prawa i stanu faktycznego
IURE HUMANO — Według praw ludzkich
IURIS CONSULTUS — Radca prawny
I.U.D. = IURIS UTRIUSQUE DOCTOR — Doktor obojga praw (cywilnego i kanonicznego)
IURO — Przysięgam na to
IUS CANÓNICUM — Prawo kanoniczne
IUS COMMÉRCII — Prawo utrzymywania stosunków handlowych
IUS CONUBII — Prawo zawierania związków małŜeńskich
IUS EST ARS BONI ET AEQUI — Prawo jest sztuką dobra i sprawiedliwości (Digesta)
IUS EST IN ARMIS — Prawo jest w oręŜu — Siła przed prawem
 IUS ET NORMA LOQUENDI — Prawo i zasada języka (H o r á t i u s Ars p. 72)
JUS GÉNTIUM — Prawo narodów — Prawo międzynarodowe (nie rzymskie)
IUS GLADII — Prawo miecza — Prawo Ŝycia i śmierci
IUS MIŁITARE — Prawo wojny, rycerskie
IUS NATURALE — Prawo przyrodzone, naturalne
IUS PATRONIS EGET — Prawo wymaga patronów (dobrej pomocy)
IUS PRIMAE NOCTIS — Prawo pierwszej nocy
IUS PRIMI OCCUPANTIS — Prawo pierwszeństwa do zajęcia (ziemi)
IUS PRIVATUM — Prawo prywatne, cywilne
IUS PUBLICUM — Prawo publiczne
IUS ROMANUM — Prawo rzymskie
IUS SANGUINIS — Prawo krwi (prawo uzaleŜniające obywatelstwo dziecka od
obywatelstwa rodziców)
IUS TALIONIS — Prawo odwetu — Oko za oko
IUSTA CÁUSA — Sprawa słuszna — Prawna podstawa posiadania — Przyczyna oparta o
prawo
IUSTAE NUPTIAE — MałŜeństwo legalne
IUSTÍTIA CIVITATIS FUNDAMENTUM — Sprawiedliwość podwaliną państwa
IUSTÍTIA EST OBTEMPERÁTIO SCRIPTIS LÉGIBUS INSTITUTISQUE POPULORUM —
Sprawiedliwość to posłuch dla praw pisanych i instytucji narodów
IUSTÍTIA FUNDAMENTUM REGNORUM — Sprawiedliwość podwaliną władzy królewskiej,
królestw
IUSTÍTIAE PRIMUM MUNUS EST, UT NE CUI QUIS NÓCEAT NISI LACESSRRUS INÍURIA,
DEINDE UT COMMÚNIBUS PRO COMMÚNIBUS UTATUR, PRIVATIS UT SUIS — Pierwszym
obowiązkiem sprawiedliwości jest, aby nikt nikomu nie szkodził, chyba powodowany
krzywdą, następnie, aby kaŜdy uŜywał dobra wspólnego jako wspólnego, a prywatnego jak
sweao (C í c e r o De officiis I. 20)
IUSTÍTIAS VESTRAS IUDICABO — Sprawiedliwość waszą sądzić będę
IUSTUS ET TENAX PROPÓSITI VIR — MąŜ sprawiedliwy i stanowczy
IUVENILES LACRIMAE VÍTIIS OBSTANT — Łzy młodzieńcze chronią od błędów
IUVENILIA — Utwory młodzieńcze — Czyny młodych
IÚVENI PARANDUM, SENI UTENDUM — Młody po winien przygotowywać, stary uŜywać
IUVENTUTEM NEMO INTÉLLEGIT DISCEDERE, SED DISCESSISSE ET SENECTUTEM NON
SENTIMUS ADVENIRE, SED ADVENXSSE — Nikt nie rozumie, Ŝe młodość odchodzi, lecz Ŝe
odeszła, i nie czujemy, Ŝe starość nadchodzi, ale Ŝe nadeszła
 L

LABORARE EST ORARE — Praca to modlitwa

LABOR EST ETIAM IPSA VOLUPTAS — Praca jest sama przez się przyjemnością (M a r c u s
M a n i l i u s Astronomica IV, 155)
LABORI ET HONORI — Pracy i godności
LABOR IMPROBUS — Wściekła praca
LABOR ÓMNIA VÍNCIT — Praca przezwycięŜa wszystko (V e r g í l i u s Geórg. I, 144—5)
LABUNTUR ANNI — Upływają lata (H o r á t i u s Cármina II, 14, 2)
LACRIMAE CELERTTER ARESCUKT — Łzy szybko przysychają
LÁCRIMAE CHRISTI — Łzy Chrystusowe (słynne wino spod stóp Wezuwiusza)
LÁCRIMIS ADAMANTA MOVEBIS — Łzami skruszysz nawet diament (O v í d i u s Ars am. I,
657)
LAC. = LACUNA — Brak — Luka
LAESA MAIESTAS — Obraza majestatu
LAETÍNCAT STULTUM GRANDIS PROMISSIO MULTUM — Ogromnie cieszy głupca wielka
obietnica — Obiecanka cacanka, a głupiemu radość
LÁPIDES CLAMABUNT — Kamienie wołać będą
LÁPIDES LÓQUITUR — Mówi kamieniami — Niebezpieczny dla słuchaczy
LAPIS INFERNALIS — Kamień piekielny — Azotan srebra
LAPSUS — Omyłka — Mimowolny błąd
LAPSUS CALAMI — Mimowolny błąd w piśmie
LAPSUS LINGUAE — Mimowolny błąd w mowie — Przejęzyczenie się
LAPSUS MEMÓRIAE — Błąd pamięci
LARES ET PENATES — Bóstwa domowe — Dom
LATEREM LAVARE — Myć cegłę — Wykonywać coś bez sensu
LATET ANGUIS IN HERBA — WąŜ kryje się w trawie — Grozi niewidzialne
niebezpieczeństwo (V e r g í l i u s Eclagae III, 93)
LATIFUNDIA ITÁLIAM PERDIDERUNT — Latyfundia zgubiły Italię
LATINE — Po łacinie
LATINITATE CULINARIA ÚTITUR — Posiłkuje się łaciną kuchenną
LATO SENSU — W szerokim rozumieniu
LAUDAMUS VÉTERES, SED NOSTRIS ÚTIMUR ANNIS — Chwalimy lata dawne, ale stosujemy
się do naszych (O v í d i u s )
LÁUDANT ILLA, SED ISTA LEGUNT — Chwalą tamto, ale czytają to (M a r t i a l i s
Epigrammata IV, 49)
LÁUDANT, QUOD NON INTÉLLEGUNT — Chwalą to, czego nie rozumieją
LAUDATOR TÉMPORIS ACTI — Chwalca przeszłości (H o r á t i u s Ars p. 173)
LAUDETUR! — Niech będzie pochwalony!
LÁUDIBUS ARGÚITUR VINI VINOSUS HOMERUS — Lubiącego wino Homera potępiają za
chwalbę wina (H o r á t i u s )
LAUS DEO — Chwała Bogu
LAUS ILLI DEBETUR ET A ME GRÁTIA MAIOR — NaleŜy mu się chwała i moja wielka
wdzięczność (H o r á t i u s )
LAUS TIBI, DÓMINE! — Chwała Ci, Panie!
L.B.S. = LECTORI BENÉVOLO SALUTEM — Pozdrowienie dla Ŝyczliwego czytelnika
L.S. = LECTORI SALUTEM — Pozdrowienie dla czytelnika
LEGANT PRIUS ET PÓSTEA DESPICIANT! — Niech najpierw czytają, a potem ganią!
LEGE ARTIS — Według reguł sztuki — Po mistrzowsku
 LEGES ET PERCONTÁBERE DOCTOS, QUA RATIONE QUEAS TRADÚCERE LENITER VITAM —
Czytaj i pytaj uczonych, w jaki sposób mógłbyś spokojnie spędzić Ŝycie (H o r á t i u s )
LEGE NON DISTINGUENTE NEC NOSTRUM EST DISTÍNGUERE — Czego prawo nie
rozróŜnia, tego nie naleŜy rozróŜniać
LEGE, QUAESO! — Proszę, przeczytaj!
LEGEM BREVEM ESSE OPORTET, QUO FACÍLIUS AB IMPERITIS TENEATUR — Prawo
powinno być zwięzłe, aby łatwiej mogli zapamiętać je niedoświadczeni
LEGES MORI SÉRVIUNT — Prawa uświęcają zwyczaj
LÉGIBUS IDCIRCO OMNES SERVIMUS, UT LÍBERI ESSE POSSIMUS — Dlatego wszyscy
słuŜymy prawu, abyśmy mogli być wolni
LEGÍTIME — Zgodnie z prawem
LEGÍTIMUM FINEM FLAMMA VIRILIS HABET — Zapał męski znajduje właściwy koniec
(O v í d i u s Ars am. I, 282)
LEONEM MÓRTUUM ETIAM CÁTULI MORDENT — Martwego lwa kąsają nawet szczenięta
LEONINA SÓCIETAS — Spółka z lwem (dająca korzyść tylko mocniejszej stronie)
LEO, QUI QUAERIT, QUEM DÉVORET — Lew szukający, kogo by poŜreć
LEVAT LASSITUDINEM ET IAM LABORIS MUTATIO — JuŜ sama zmiana pracy łagodzi
znuŜenie
LEVIUS FIT PATIENTIA, QUIDQUID CORRÍGERE EST NEFAS — Dzięki cierpliwości łatwiej
znosi się to, czego nie moŜna naprawić (H o r á t i u s Cármina I, 24, 19)
LEX ABROGATA — Ustawa skasowana, uniewaŜniona
LEX EST, QUOD NOTAMUS — To, co piszemy, stanowi prawo
LEX EST RECTA RÁTIO ÍMPERANS HONESTA — Prawo jest słuszną racją nakazującą to, co
szlachetne
LEX NÉMINEM COGIT AD IMPOSSIBÍLIA — Prawo nikogo nie zmusza do rzeczy
niemoŜliwych
LEX NISI TUTORES HÁBEAT CONTRA ARMA POTENTIUM, EST QUOD ARANÉOLUS SUB
TRABE RAETIT OPUS — JeŜeli prawo nie ma broniących go przeciw gwałtom moŜnych, to tyle
warte, co sieć tkana przez pająka (K. J a n i c k i Vitae regum Polonorum XXXVIII)
LEX NON SCRIPTA — Prawo niepisane, zwyczajowe
LEX PRÓSPICIT, NON RESPICIT — Prawo przewiduje naprzód, a nie wstecz
LEX RETRO NON AGIT — Prawo nie działa wstecz
LEX SCRIPTA — Prawo pisane
L. = LIBER — Księga
L.C. = LIBER CITATUS — KsiąŜka cytowana
LÍBERA TE PRIMUM METU MORTIS… DEINDE METU PAUPERTATIS — Uwolnij się najpierw
od bojaźni śmierci, a potem bojaźni ubóstwa (S é n e c a Epistulae 6, 5)
LIBERAVI ANIMAM MEAM — Uwolniłem (od grzechów), oczyściłem duszę moją
LIBERTAS IN LEGIBUS — Wolność pod opieką prawa
LÍBERUM ARBÍTRIUM — Wolny sąd, wybór — Wolna wola
LÍBERUM CONSPIRO — Wolna zmowa (J. Szujski) (Formuła romantyczna dla Polski pod
zaborami zamiast dawnej „liberum veto”)
LÍBERUM VETO — Wolne „nie pozwalam”
L. = LIBRA Funt
LICET — Wolno
LÍCET IN EXÍLIUM EÚNTIBUS VÍRTUTES SUAS SECUM FERRE — Wolno idącym na
wygnanie zabrać ze sobą własne cnoty (S é n e c a Consolatio ad Hehiunt VIII)
LICET SUPERBUS ÁMBULES PECUNIA, FORTUNA NON MUTAT GENUS — Choćbyś się
pysznił swym bogactwem, nie zmieni to twojej wartości, nie uczyni cię lepszym (H o r á t i u s
Epistlae 5)
 LICÉNTIA POËTICA (VATUM) — Dowolność poetycka (odstępstwa od reguł gramatycznych
ze względu na rym lub rytm) — Zmyślenie (H o r á t i u s )
LICÉNTIA SCIENTÍFICA — Dowolność, na jaką pozwala sobie praca naukowa
LIMAE LABOR ET MORA — Trud i zwłoka wynikła z wygładzania pracy (H o r á t i u s Ars
p. 291)
LIMBUS FATUORUM — Raj głupców
LIMBUS INFANTIUM — Raj dzieci
LAMUS PATRUM — Przedpiekle
LIM. = LIMES — Granica
LIQUET — Jasne — Dowiedzione
LIS LITEM GENERAT — Spór rodzi (nowy) spór
LITE PENDENTE — W czasie trwania sporu — W czasie procesu
LÍTTERA DOCET, LÍTTERA NOCET — Litera uczy, litera szkodzi
LÍTTERA SCRIPTA MANET — Słowo pisane pozostaje (Nie da się usunąć)
LNR. HUM. = LÍTTERAE HUMANIORES — Nauki wszechstronnie kształcące, w
szczególności łacina i greka, nauki humanistyczne
LÍTTERAE NON ERUBESCUNT = EPISTULA NON ERUBESCIT
LÍTTERARUM DOCTOR — Doktor nauk (stopień naukowy), uczony humanista
LÍTTERARUM RADICES AMARAE SUNT, FRUCTUS IUCUNDIORES — Korzenie nauki są
gorzkie, owoce słodkie
L.L.M. — LEGUM MAGISTER — Magister praw
L.L.D. = LEGUM DOCTOR — Doktor praw
LITUS ARARE — Orać brzeg morza — Wykonywać coś bez sensu, skutku
LOCO — W miejscu
L.C. = L.C.T. = LOCO CITATO — W miejscu cytowanym
LOCO DOLENTI — W miejscu bolącym
LOCUS CLASSICUS — Ustęp klasyczny
LOCUS FIXUS — Miejsce stałe
LOCUS MINORIS RESISTÉNTIAE — Miejsce mniejszego oporu
LOCUS POENITENTIAE — Miejsce (czas) skruchy, pokory
L.S. = LOCUS SIGILLI — Miejsce pieczęci
LOCUS STANDI — Miejsce do stania — Prawo pośrednictwa, zastępstwa
LÓNGIUS INSÍDAS CERVA VIDEBIT ANUS — Z większej odległości stara łania dostrzeŜe
niebezpieczeństwo (O v í d i u s Ars am. I, 764)
LONGUM ITER EST PER PRAECEPTA, BREVE ET ÉFFICAX PER EXEMPLA — Długa droga
wiedzie przez wskazówki, krótka i skuteczna przez przykłady
LOQ. = LÓQUITUR — Mówi
LÓQUITUR QUIDQUID IN BUCCAM VENIT — Plecie, co ślina na język przyniesie
LUCERNAM OLET — Pachnie lampką oliwną, zdradza Ŝmudną pracę, brak polotu
LÚCIDA INTERVALLA — Chwile przytomności (u chorych umysłowo)
LUCROUS ORDO — Jasny, przejrzysty układ (treści) (H o r á t i u s Ars p. 41)
LUCRI CÁUSA — Dla zysku
LUCUS A „NON LUCENDO” — Gaj od „nieświecenia” (Etymologia przeciwieństw, przykład
nielogiczny)
LUDENDO DÍSCIMUS — Bawiąc uczymy się
LÚDERE CUM SACRIS — Igrać świętościami
LUDUS IMPUDÉNTIAE — Szkoła bezwstydu (T á c i t u s Dialogus de orałore 35)
LUMEN NATURALE — Przyrodzony zdrowy rozsądek
LUPO OVEM COMMISISTI — Oddałeś wilkowi w opiekę owcę (T é r e n t i u s )
 LUPUS IN FÁBUŁA — Wilk w bajce — O wilku mowa, a wilk tuŜ (T é r e n t i u s Adelphi
537)
LUSUS NATURAE — Igraszka, wybryk natury
LUTETIA — ParyŜ
LUX IN TÉNEBRIS LUCET — Światło świeci w ciemnościach (Ewangelia wg Jana I, 5)
LUX MUNDI — Światłość świata (Chrystus)
 M

MACTE! — Brawo! Wspaniale!

MACTE ANIMO! — Śmiało! OdwaŜnie! (V e r g í l i u s Aeneis IX> 641)
MACTE (VIRTUTE TUA ESTO)! — Chwała ci (za twoje męstwo)! (Ci cer o Tusc. disp. I, 16)
M.A. = MAGISTER ARTIUM — Stopień akademicki
MAGISTER DIXIT — Sam nauczyciel powiedział
MAGISTER ELEGANTIARUM — Mistrz wytworności, dobrego smaku
MAGISTER LIBIDINUM — Herszt rozpustników (T á c i t u s Históriae I, 73)
MAGNA CUM LAUDE — Z wielką pochwałą — Chwalebnie
MAGNA EST VÉRITAS ET PRAEVALEBIT — Prawda jest wielka i zwycięŜy
MAGNA EST VIS CONSCIÉNTIAE, QUAM QUI NÉGLEGUNT, SE IPSI IUDICABUNT — Wielka
jest moc sumienia; kto je lekcewaŜy, sam siebie osądzi
MAGNA ÓTIA COELI — Wielka jest bezczynność (obojętność) nieba (I u v e n a l i s Sátirae
VI, 394)
MAGNAE SPES ALTERA ROMAE — Druga nadzieja wielkiego Rzymu (V e r g í l i u s Aeneis
XII, 167)
MAGNAS INTER OPES INOPS — Biedak wśród wielkich bogactw (H o r á t i u s Cármina III,
16)
MAGNÁTIUM PRECES IMPÉRIA — Prośby magnatów są rozkazami
MAGNI NÓMINIS UMBRA — Cień tylko wielkiego imienia (L u c a n u s Pharsalia I, 135)
MAGNUM BONUM — Wielkie dobro
MAGNUM IGNOTUM — Wielka niewiadoma
MAGNUM IN PARVO — Wielkość w małym
MAGNUM OPUS — Wiekie dzieło
MAGNUM VECTIGAL PARSIMÓNIA — Oszczędność to wielki dochód (C í c e r o )
MAGNUS OPE MINORUM — Wielki dzięki pomocy mniejszych
MAIORES PENNAE NIDO — Skrzydła (zamiary) większe od gniazda (stanu) (H o r á t i u s
Epistolae I, 20–21)
MAJOR REVERÉNTIA E LONGINQUO — Większy szacunek na dystans, z daleka (T á c i t u s
Annales 1,47)
MAIOR SUM, QUAM CUT POSSIT FORTUNA NOCERE — Jestem mocniejszy od losu — nie
moŜe mi więc zaszkodzić (O v í d i u s )
MAŁA AETAS NULLA DELENIMENTA ÍNVENIT — Podły (starczy) wiek nie ma juŜ wabika
(L. Afranius)
MAŁA FIDE — W złej wierze
MAŁA FIDES — Zła wiara — Zdrada
MAŁA HERBA CITO CRESCIT — Złe ziele szybko rośnie
MAŁA NOTA — Zła kreska — Zła opinia
MAŁE OLET OMNE CAENUM — Źle pachnie kaŜde gówno (C í c e r o Tusc. disp IV, 23)
MAŁE PARTA MAŁE DILABUNTUR — Źle zdobyte nie słuŜy — Małe parła do czarta
(C í c e r o , Cn. Netius)
MALESUADA FAMES — Głód to zły doradca (V e r g í l i u s Aeneis VI, 276)
MALI HÓMINIS EST EUNDEM LAUDARE ET VITUPERARE — Zły to człowiek, który chwali i
potępia tego samego
MALIGNAM VÍNCERE NATURAM GRATIA NULLA POTEST — śadne dobrodziejstwo nie
moŜe przełamać złej natury (K. J a n i c k i Epigr. XVI)
MALIS ÁVIBUS — Pod złą wróŜbą
 MÁLLEUS MALEFICARUM — Młot na czarownice (tytuł księgi protokołów procesowych
przeciwko czarownicom)
MAŁO ACCEPTO STULTUS SAPIT — Głupiec zmądrzał, kiedy go spotkało nieszczęście
MAŁO ÁNIMO — W złej intencji
MALUM CONSÍLIUM CONSULTORI PÉSSIMUM — Zła rada najbardziej szkodzi doradcy
MALUM IN SE — Zło samo w sobie
MALUM NECESSÁRIUM — Zło konieczne (nieuniknione) (Erazm z Rotterdamu Adagia I, 5,
26)
MALUM VAS NON FRÁNGITUR — Złe naczynie nie tłucze się — Złego diabli nie wezmą
MALUS FUGIT LUCEM, UT DIÁBOLUS CRUCEM — Zły człowiek tak unika światła, jak
diabeł krzyŜa
MANEBAT QUAEDAM IMAGO REI PÚBLICAE — Pozostał jeszcze jakiś cień rzeczypospolitej
(T á c i t u s Annales XIII, 28)
MÁNIA PERSCUTIVA — Mania prześladowcza (termin medyczny)
MÁNIA RELIGIOSA — Obłęd na tle religijnym
MÁNIBUS DATĘ LÍLIA PLENIS — Pełnymi rękami składajcie lilie (V e r g í l i u s Aeneis VI,
883)
MANIFESTA NON EGENT PROBATIONE — Oczywiste nie wymaga dowodu
MM = MANU — Odręcznie
MANU ARMATA — Zbrojną ręką — Zbrojnie
MANUM DE TABULA! — Ręka od obrazu precz! — Nie poprawiaj dalej! — Daj spokój!
(C í c e r o Epistulae I, 35, I)
MANU MILITARI = MANU ARMATA
MPP = M. PR. = MANU PRÓPRIA — Własnoręcznie
MANUS HABENT, SED NON PALPABUNT — Ręce mają, ale nie dotkną (Psalm XCIII)
MANUS MANUM LAVAT — Ręka rękę myje (S é n e c a )
MARE APERTUM — Morze otwarte (dla handlu)
MARĘ CLÁUSUM — Morze zamknięte (dla handlu)
MARE LÍBERUM — Pełne morze, odległe od brzegu
MARĘ NOSTRUM — Morze nasze, Śródziemne (rzymskie)
MARĘ TENEBRARUM — Morze ciemności
MARGARITAS ANTE PORCOS — Nie rzucaj pereł świniom (Ewang. wg św. Mateusza VII,
6)
MARG. = MARGO MARGINES
MATER FAMÍLIAS — Matka rodu
MATÉRIA MÉDICA — Nauka o środkach lekarskich, ich działaniu i stosowaniu
MATÉRIAM SUPERABAT OPUS — Dzieło przewyŜszało materiał, treść (O v í d i u s
Metamorph. II, 5)
MATER MEA DE DOMO… EST — Matka moja wywodzi się z domu…
MATERNIS PRÉCIBUS NIHIL FÓRTIUS — Nic silniejszego nad prośby matki
MATER SEMPER CERTA — Matka jest zawsze określona, pewna (w przeciwieństwie do
ojca)
MATRE PULCHRA FÍLIA PÚLCHRIOR — Córka piękniejsza od pięknej matki
MÁXIMA CUM LÁUDE — Z najwyŜszą pochwałą
MÁXIMA DEBETUR PÚERO REVERENTU — Dziecku naleŜy się najwyŜsze poszanowanie
(ochrona moralna) (I u v e n a l i s Sátirae XIV, 47)
MÁXIMA PERICULA SEMPER DANT VÉNIAM CULPAE — Bardzo wielkie niebezpieczeństwo
zawsze usprawiedliwia winę (Claudianus)
MÁXIMO CUM STÚDIO — Z najwyŜszą starannością MAximum NajwyŜej, najwięcej
 MÁXIMUM IUS EST SAEPE MÁXIMA INIÚRIA — NajwyŜsze prawo bywa często najwyŜszą
niesprawiedliwością — Zbyt surowe stosowanie prawa prowadzi często do
niesprawiedliwości
MÁXIMUM SOLÁCIUM EST VACARE CULPA — Największą pociechą jest brak winy
(C í c e r o )
MÁXIMUS IN MÍNIMIS DEUS — Bóg ujawnia się w najdrobniejszej sprawie (Plinius M.)
MEA CULPA, MEA MÁXIMA CULPA — Moja wina, moja bardzo wielka wina
MEA MIHI CONSCIÉNTIA PLURIS EST, QUAM ÓMNIUM SERMO — Sumienie znaczy dla
mnie więcej niŜ powszechna opinia
MEA PÁRVITAS — Moja małość, nicość (V a l e r i u s M a x i m u s Prologus)
MEA TENÚITAS — Moja małość, nicość (Aulus Gellius Noctes Atticae XII, 1, 24)
MEA VIRTUTE ME INVOLVO — Sam wikłam się we własnej cnocie
ME DEUS–FÍDIUS IUVET! — Tak mi dopomóŜ, BoŜe!
MEDIA GRATIAE = MEDIA SALUTIS — Środki łaski
MÉDICE, CURA TE IPSUM — Lekarzu, uzdrów samego siebie (Ewangelia wg Łukasza 4, 2)
MÉDICE, SANA TE IPSUM — Lekarzu, ulecz się naprzód sam
MÉDICI CÁUSA MORBI INVENTA CURATIONEM INVENTAM ESSE PUTANT — Lekarze sądzą,
Ŝe gdy odkryli przyczynę choroby, znaleźli i sposób jej leczenia
MEDICINA FRUCTUÓSIOR ARS NULLA — śadna sztuka nie jest płodniejsza od medycyny
(P l i n i u s M .)
M.D. = MEDICINAE DOCTOR — Doktor medycyny
MÉDICI, QUAMQUAM INTEÉLLEGUNT SAEPE, TAMEN NUNQUAM DICUNT AEGRIS EOS
MORITUROS ESSE — Lekarze, chociaŜ często wiedzą, nie mówią chorym nigdy, Ŝe umrą
MEDICI, SI ÓMNIBUS MORBIS MEDERI POSSINT, FELICÍSSIMI ESSENT HÓMINUM — Gdyby
lekarze mogli wyleczyć z kaŜdej choroby, byliby najszczęśliwszymi ludźmi
MÉDICUS HOMO EST — Lekarz jest tylko człowiekiem
MÉDICUS. ORATIO — Mowa lekarzem — Słowo pociechy jest lekarzem ducha
MÉDIO TUTÍSSIMUS IBIS — Środkiem będziesz szedł najbezpieczniej — Droga środkowa
najbezpieczniejsza (O v í d i u s Metamorph. II, 137)
MEDIUM TENUERE BEATI — Błogosławieni trzymali się środka, umiarkowania
ME DUCE TUTUS ERIS — Pod moim przewodem będziesz bezpieczny (O v í d i u s Ars om.
II, 58)
ME GÉNUIT THORÚNIA, CRACÓVIA ME ARTE POLRVIT — Zrodził mnie Toruń, Kraków
nauką ozdobił (N. Copernicus)
ME IUDICE — Gdy ja sądzę — Według mojej opinii
MEL IN ORE, VERBA LACTIS, FEL IN CORDE, FRAUS M FACTIS — Miód w ustach, słowa —
mleko, Ŝółć w sercu, fałsz w czynach — Miód w ustach, sztylet za pasem
MELIOR EST CANIS VIVUS LEONE MÓRTUO — Lepszy Ŝywy pies niŜ martwy lew
MELIÓRIBUS ANNIS — W lepszych czasach (V e r g í l i u s Aeneis VI, 649)
MELIUS CANES COLLUTO GÚTTURE — Lepiej zaśpiewasz, gdy popłuczesz gardło
MELIUS EST ABUNDARE, QUAM DEFÍCERE — Lepiej mieć w obfitości niŜ czuć brak
MELIUS EST PÚEROS FLERE QUAM SENES — Lepiej płakać w dzieciństwie niŜ na starość
MELIUS NON TANGERE, CLAMO — Zapowiadam: lepiej mnie nie tykać (H o r á t i u s
Satirae II, I, 45)
MEMBRA PUTRIDA — Gnijące członki
MEMBRUM VIRILE — Męski członek
ME, ME ADSUM, QUI FECI — To ja, ja uczyniłem i (wzięcie winy na siebie dla odsunięcia
jej od przyjaciela) (V e r g í l i u s Aeneis IX, 426)
MEM. = MEMENTO — Pamiętaj
 MEMENTO, HOMO, QUIA PUL VIS ES ET IN PÚLVEREM REVERTERIS — Pamiętaj, Ŝeś jest
prochem i w proch się obrócisz (Genesis)
MEMENTO MORI — Pamiętaj o śmierci
MÉMINI TUI, MEMENTO MEI — Pamiętam o tobie, pamiętaj o mnie — Ręka rękę myje
MEMORABÍLIA — Sprawy do zapamiętania
MENDACEM MÉMOREM ESSE OPORTET — Kłamcy tęgiej trzeba pamięci
MENDACI HÓMINI NE VERUM QUIDEM DICENTI CRÉDIMUS — Kłamcy nie wierzymy,
nawet gdy mówi prawdę
ME NEMO MINISTRO FUR ERIT — Nikt przy mojej pomocy kraść nie będzie (I u v e n a l i s
Sátirae III, 46)
MENS AGITAT MOLEM — Myśl porusza ogrom świata (V e r g í l i u s Aeneis VI, 727)
MENS CUIQUE DEUS — Myśl jest dla kaŜdego bogiem (Heraklit)
MENS DIVÍNIOR — Boska myśl (H o r á t i u s Satirae I, 4, 43)
M. = MENSE — W miesiącu
MENS SANA IN CÓRPORE SANO (MAGNUM BONUM EST) — Zdrowy duch w zdrowym ciele
(to wielkie dobro) (I u v e n a l i s Sátirae X, 356)
MENS SIBI CÓNSCIA RECTI — Umysł, myśl świadoma prawdy (V e r g í l i u s Aeneis I, 60)
MENTE CAPTUS — Głupkowaty — Słaby na umyśle — Ograniczony
MENTE ET MÁLLEO — Myślą i młotem (Napis na grobie K. Bogdanowicza na Powązkach
i na Państwowym Instytucie Geologicznym)
MENTIS PENETRÁLIA — Najgłębsze zakamarki umysłu, głębia duszy (Claudianus)
MEO PERÍCULO — Na moje ryzyko
MEORUM FINIS AMORUM — Koniec moich miłostek (H o r á t i u s Cármina IV, U, 31)
MERA NÓMINA HOMINUMQUE UMBRA — Ludzkie tylko cienie i widma
MERUM SAL — Czysta sól — Prawdziwy dowcip
ME TAMEN EXSTINCTO FAMA SUPERSTES ERIT — ChociaŜ umrę, sława pozostanie
METIRI SE QUEMQUE SUO MÓDULO AC PEDE VERUM EST — Prawda to, Ŝe kaŜdy mierzy
siebie według własnej miary i stopy — śyje w sobie właściwy sposób (P l a u t u s Miles
gloriosus)
METUS ET TERROR SUNT INFIRMA VÍNCULA CARITATIS — Obawa i strach słabe to więzy
miłości (T á c i t u s Agricola 32)
MEUM ET TUUM — Twoje i moje
MILÍTIAE SPÉCIES AMOR EST — Miłość to pewien rodzaj słuŜby wojskowej (O v í d i u s
Ars am. II, 2333)
MÍNIMA DE MALIS — Najmniejsze zło
MÍNIMA NON CURAT PRAETOR — Sędzia nie dba o drobnostki
MÍNIMUM — Najmniej
MÍNUENTUR ATRAE CÁRMINE CURAE — Dzięki pieśni znikną posępne troski (H o r á t i u s
Cármina IV, U)
MINORUM GENTIUM — NiŜszego rodzaju — Drugorzędni
MINUS HABENS — Mający mniej (w głowie)
MINOS A BOYE VICTUS ERAT — Byk przyprawił Minosowi rogi
MÍNUUNTUR CURAE, QUÓTIENS GLISCIT POTESTAS — Znikają troski, ilekroć rośnie
władza (T á c i t u s Annales III, 69)
MIRABILE DICTU — Dziw powiedzieć — Rzecz trudna do powiedzenia
MIRABILE VISU — Zadziwiający widok
MIRABÍLIA — Cuda
M.D.S. = MISCE, DA, SIGNA — Zmieszaj, wydaj, oznacz (formuła receptowa)
MISERERE MEI! — Ulituj się nade mną! (Vulgata Psalm 56, 71)
MISER, QUI NUNQUAM MISER — Nieszczęśliwy, kto nigdy nie był nieszczęśliwy
 MISER RES SACRA — Nieszczęśliwy jest rzeczą świętą (S é n e c a )
MÍSERUM EST CARERE CONSUETÚDINE AMICORUM — Przykro jest być pozbawionym
obcowania z przyjaciółmi
MÍSERUM EST MÍSERIS INSULTARE — Nikczemnością jest znęcać się nad nieszczęśliwymi
MITTE IOCOS! — Daj spokój Ŝartom!
MITTE LEVES SPES ET CERTÁMINA DIVITIARUM! — Poniechaj lekkomyślnych nadziei i
zabiegów o bogactwa! (H o r á t i u s )
MIXTUM COMPÓSITUM — Mieszanina rzeczy bez ładu i składu
MODO ANTIQUO — Na dawny sposób — Po staroświecku
MODUS FACIENDI (OPERANDI) — Sposób działania
MODUS PROCEDENDI — Sposób postępowania
MODUS VÍVENDI — Sposób współŜycia, układania stosunków
MOLESTUS INTERPELLATOR VENTER — śołądek to uprzykrzony interesant
MOLLE ATQUE FACETUM — Słodkie i subtelne (H o r á t i u s Sátirae I, 10, 44)
MOLLÍSSIMA FANDI TÉMPORA — Najodpowiedniejszy czas do mówienia, do zabierania
głosu
MOLLIS ILLA EDUCÁTIO, QUAM INDULGÉNTIAM VOCAMUS — Zniewieściałe to
wychowanie, które nazywamy pobłaŜaniem (Quintilianus Inst. oratoria I,’II, 1—15)
MÓLLITER OSSA CUBENT — Niechaj kości mają miękkie posłanie (napis na nagrobkach)
MOMENTI EST, QUOD DELECTAT, AETERNITATIS, QUOD CRUCIAT — Radość mija szybko,
ból jest wieczny
MONSTRA DÍCERE — Opowiadać potworności (C í c e r o Tusc. disp. IV, 24)
MONSTRANT RÉGIBUS ASTRA VIAM — Królom gwiazdy wskazują drogę (Sentencja
astrologiczna zakonu Gwiazdy utworzonego przez króla Francji Jana Dobrego)
MONSTRUM HORRENDUM, INFORME, INGENS — Potwór straszny, bezkształtny, ogromny
(V e r g í l i u s Aeneis III, 658)
MONTES ÁURI POLLICERIS — Obiecujesz złote góry (T é r e n t i u s Phormio I, 2, 18)
MONUMENTOM AERE PERENNIUS — Pomnik nad spiŜ trwalszy (H o r á t i u s Cármina)
MORA SEMPER AMANTES ÍNCITAT, EXÍGUUM SI MODO TEMPUS HABET — Zwłoka zaostrza
zwykle miłosne zapały, jeŜeli tylko nie trwa zbyt długo (O v í d i u s Ars am. III, 474)
MORBI NON ELOQUÉNTIA, SED REMÉDIIS CURANTUR — Choroby leczy się lekarstwami,
nie gadaniem
MORE ANTIQUO — Starym obyczajem, jak dawniej, po staroświecku
MORE MAIORUM — Według zwyczaju przodków
MORE SUO — Na swój sposób
MORE VULGI SUUM QUISQUE FLAGÍNUM ÁLIIS OBIECTAT — Na podobieństwo pospólstwa
kaŜdy swoją zbrodnię zarzuca innym (T á c i t u s His—tóriae II, 44)
MÓRIAR; MORS ULTIMA LINEA RERUM EST — Umrę; śmierć to ostatni kres spraw
doczesnych (H o r á t i u s )
MÓRIBUS ANTIO.UIS STAT RES ROMANA VIRISQUE — Państwo rzymskie stoi starymi
obyczajami i męŜami (E n n i u s )
MORITURI TE SALUTANT — Mający umrzeć pozdrawiają ciebie (S u e t o n i u s )
MORÓSOPHI MORIONES PÉSSIMI — Uczeni głupcy są najgorsi
MORS CERTA, HORA INCERTA — Śmierć pewna, ale jej godzina nieznana (napis na
zegarze ratuszowym w Lipsku)
MORS EST AETERNUM NIHIL SENTIENDI RECEPTÁCULUM — Śmierć jest wiecznym
schroniskiem, w którym nic się nie odczuwa (C í c e r o Tusc. disp. II, 40)
MORS META MALORUM — Śmierć kresem cierpień
MORS PARCIT NULLI — Śmierć nikogo nie oszczędza
MORS TUA VITA MEA — Twoja śmierć jest moim Ŝyciem
 MORS ULTIMA LÍNEA RERUM — Śmierć jest ostatnim kresem wszystkiego (H o r á t i u s )
MORS ULTIMA RÁTIO — Śmierć ostatnim argumentem
MORTALIS NEMO EST, QUEM NON ATTINGIT DOLOR — Nie ma śmiertelnika, którego nie
dotknąłby ból (Eurypides Hypsipyle)
MORTEM EFFÚGERE NEMO POTEST — Nikt nie moŜe uniknąć śmierci
MORTUI NON MORDENT — Zmarli nie kąsają
MÓRTUUM FLAGELLAS — Biczujesz martwego
MOS PRO LEGE — Zwyczaj zastępuje prawo — Zwyczaj ma siłę prawa
MOS TYRANNUS — Zwyczaj tyranem
MOS VULGO QUAMVIS FALSIS REUM SUBDIT — Pospólstwo zwykle szuka winnego,
choćby fałszywie (T á c i t u s Annales I, 39)
MOTU PRÓPRIO — Z własnej woli — Z własnego natchnienia
MÚLIER INSIDIOSA EST — Kobieta to istota podstępna, przebiegła
MULIER TÁCEAT IN ECCLÉSIA — Kobieta niechaj milczy w kościele (Vulgata List do
Koryntian 14, 34)
MULTA BELLA ÍMPETU VÁLIDA PER TAÉDIA ET MORAS EVANUERUNT — Wiele wojen w
początku gwałtownych wygasło wskutek niechęci i zwłoki (T á c i t u s Históriae II, 32)
MULTA DABANT ÁNIMOS — Obfitość (posiadania) dodawała animuszu (pewności siebie)
(O v i d i u s )
MULTA DOCET FAMES — Głód to dobry nauczyciel
MULTA, DUM FIUNT, TURPIA, FACTA PLACENT — Wiele jest rzeczy brzydkich, kiedy się
dzieją, ale po dokonaniu są przyjemne (O v í d i u s Ars am. III, 278)
MULTA NOS DÉDOCET NECESSITAS — Konieczność oducza nas wielu rzeczy
MULTA PÁUCIS — DuŜo w niewielu słowach
MULTA PETÉNTIBUS DÉSUNT MULTA — Wiele pragnącym wielu rzeczy brakuje
(H o r á t i u s Cármina III, 16, 42)
MULTI MAGNA LOQUI PÓSSUMUS, ÁRDUA RAROS ÁUSA VOCANT — Wielu z nas moŜe
pięknie mówić, ale mało rwie się do wielkich czynów (Sarbiewski 1. II ode 4)
MULTI MULTA SCIUNT, NEMO ÓMNIA — Wielu wie duŜo, nikt wszystkiego
MULTI NON OMNES — Wielu to nie wszyscy
MULTI ÓMNIA RECTA ET HONESTA NÉGLEGUNT, DÚMMODO POTÉNTIAM CONSEQUANTUR
— Wielu
gardzi prawem i uczciwością, byleby osiągnąć władzę
MULTI SEMPER VOLUNT, NUNQUAM FÁCIUNT — Jest wielu, którzy zawsze chcą, ale nic
nie czynią dla realizacji pragnień
MULTI SUNT VOCATI, PÁUCI VERO ELECTI — Wielu powołanych, ale mało wybranych
(Ewangelia wg Mateusza XX, XXII)
MULTIS MULTUM — Dla wielu wiele
MULTITUDO NON FACIT VICTÓRIAM, SED CUI DUES DONAVIT SUAM GRÁTIAM — Nie tłum
decyduje o zwycięstwie, ale kogo Bóg obdarzył łaską swoją (Gallus Anonymus Chronicori)
MULTORUM MANUS, PAUCORUM CONSÍLIUM — Wiele rąk (do brania), a do rady niewielu
MULTOS SAEPE VIROS NULLIS MAIÓRIBUS ORTOS ET VIXISSE PROBOS AMPLIS ET
HONÓRIBUS AUCTOS — Często ludzie bez wysoko urodzonych przodków Ŝyli uczciwie i
osiągali wysokie godności (H o r á t i u s )
MULTUM IN PARVO — DuŜo w małym — DuŜo treści w niewielu słowach
MULTUM IN RE PÚBLICA VALENT TÉMPORA — Wiele w państwie znaczą czasy (stosunki)
(Plinius M.)
MULTUM, NON MULTA — Wiele (gruntownie) jednego, a niewiele po łebkach — Lepiej
mało, a gruntownie niŜ duŜo, a powierzchownie
MULTUM VINUM BIBERE, NON DIU VIVERE — Pić duŜo wina to Ŝyć niedługo
 MUNDA COR MEUM AC LABRA MEA — Oczyść serce moje i usta moje
MUNDÍNIS CAPIMUR — Elegancja nas zachwyca (O v í d i u s Ars am. III, 133)
MUNDUS PERFECTUS ÚNDIQUE, NIL MUNDO PERFÉCTIUS — Świat jest wszechstronnie
doskonały, nic nad świat doskonalszego (formuła stoickiego optymizmu)
MUNDUS VULT DÉCIPI, ERGO DECIPIATUR — Świat chce być oszukiwany, niechaj więc
będzie
MÚNERA, CREDE MIHI, CÁPIUNT HOMINESQUE DEOSQUE; PLACATUR DONIS IÚPPITER
IPSE DATIS — Wierz mi, podarki przychylnie usposabiają i ludzi, i bogów; łaski samego
Jowisza zdobywa się darami (O v í d i u s Ars am. III, 561)
MÚNERA SUMPTA LIGANT — Przyjęty podarek zobowiązuje
MUROS ÉRIGUNT, MORES NÉGLEGUNT — Wznoszą mury, a lekcewaŜą obyczaje
MUTANTUR MORES, QUANDO MUTANTUR HONORES — Zmieniają się obyczaje wraz z
honorami, stanowiskami
MUTANTUR QUOQUE CUM TEMPÓRIBUS FORMAE ET GENERA DICENDI — Z czasem
zmieniają się takŜe formy i rodzaje wymowy (T á c i t u s Dialogus de oratoribus 18)
MUTATIS MUTANDIS — Z potrzebnymi zmianami
MUTATO NÓMINE DE TE FÁBUŁA NARRATUR — Pod zmienionym imieniem opowiada się
bajkę o tobie (H o r á t i u s Satirae I, 1, 69)
MUTUM SILÉNTIUM — Obustronne milczenie
MUTUUS CONSENSUS — Wzajemne przyzwolenie
 N

NAMQUE ALIENA PETENS PERDIT SUA LUSOR ET ÁURUM DUM CUPIT AMISSO FLENS ABIT
AERE DOMUM — Bowiem gracz pragnący cudzego przegrywa swoje; poŜądał złota, a
odchodzi z płaczem do domu straciwszy wszystko co do grosza (K. J a n i c k i Vitae regum
Polonorum XXVI)
NATURAM SI SEQUEMUR DUCEM, NUNOJJAM ABERRÁBIMUS — Jeśli przewodnikiem
naszym będzie natura, nigdy nie zbłądzimy
NATURA SANAT, MEDICUS CURAT — Natura uzdrawia, lekarz tylko leczy
NAVEM ÁGERE IGNARUS NAVIS TIMET — Boi się prowadzić okręt ten, kto się na nim nie
zna (H o r á t i u s )
NAVIGARE NECESSE EST, VÍVERE NON EST NECESSE — śeglowanie jest koniecznością,
Ŝycie nią nie jest (P l u t a r c h Pompehis 50)
NE BIS DE EADEM RE SIT ÁCTIO — Nie naleŜy wszczynać dwukrotnie postępowania w tej
samej sprawie
NE BIS IN IDEM PROCEDATUR — Nie moŜna dwa razy orzekać w tej samej sprawie
NE CAESAR QUIDEM SUPRA GRAMMÁTICOS — Nawet Cezar musi się poddać regułom
gramatyki
NE CEDE MALIS — Nie ustępuj przed złem
NEC CALIDAE CMUS DECEDUNT CÓRPORE FEBRES, TEXTÍLIBUS SI IN PICTURES OSTRCQUE
RUBENTI IACTERIS, QUAM SI IN PLEBEIA VESTE CUBANDUM EST — Nie prędzej ustąpią z ciała
gorączki i dreszcze, jeśli będziesz się miotał na tkaninach zdobionych w desenie purpurą, niŜ
gdyby ci wypadło leŜeć w plebejskiej szacie (T. Lucretius Carus De rerum natura II, 34–37)
NEC CUIQUAM BONO MALI QUICQUAM EVENIRE POTEST NEC VIVO NEC MÓRTUO —
Prawemu człowiekowi nie moŜe przytrafić się Ŝadne zło ani za Ŝycia, ani po śmierci
(C í c e r o Tusc. disp. I, 41)
NEC CÚPIAS, NEC MÉTUAS! — Nie miej pragnień ani strachu!
NEC DEUS, NEC HOMO EST SOLITÁRIUS — Ani Bóg, ani człowiek nie jest samotnikiem
NECESSÁRIUS NECESSÁRIUS — Przyjaciel pozostaje zawsze przyjacielem
NECESSE EST, QUI FORTIS EST, EUNDEM ESSE MAGNI ÁNIMI — Z konieczności człowiek
męŜny jest wielkoduszny
NECÉSSITAS CARET LEGE — W sytuacji przymusowej nie ma prawa
NECÉSSITAS DURUM TELUM — Konieczność to twardy oręŜ
NECÉSSITAS FERHS CARET — Konieczność nie uznaje świąt
NECÉSSITAS LEGEM FRANGIT — Konieczność łamie prawo
NECÉSSITAS NON HABET LEGEM — Konieczność nie zna prawa (zakazu)
NECÉSSITAS ÚLTIMUM ET MÁXIMUM TELUM — Konieczność jest ostatnią i
najpotęŜniejszą bronią
NECESSITATI NE DI QUIDEM RESISTUNT — Konieczności nie oprą się nawet bogowie
NECESSITATIS INVENTA ANTIQUIORA SUNT QUAM VOLUPTATIS — Wynalazki
spowodowane koniecznością są starsze niŜ spowodowane przyjemnością
NE CUI OBTRECTÁVERIS, NEVE CUI TEMET ANTEPOSUERIS, NEVE TUA IACTÁVERIS! —
Nie pomniejszaj nikogo, nie wywyŜszaj się, nie chwal się!
NE ÉXEAT! — Nie pozwolić mu oddalić się!
NEC HÉRCULES CONTRA PLURES — I Herkules nie sprosta wielu — Siła złego na jednego
NEC HISTÓRIA DEBET ÉGREDI VERITATEM ET HONESTE FACTIS VÉRITAS SÚFFICIT —
Historia nie powinna wykraczać poza prawdę, a czynom szlachetnym prawda wystarczy
(Plinius Minor)
NEC LOCUS, UBI TROIA FUIT — Zniknął nawet ślad, gdzie była Troja
 NEC MINOR EST VIRTUS, QUAM QUÁERERE, PARTA TUERI — Nie mniejszą jest cnotą
zachować to, coś osiągnął, niŜ to, o co się ubiegałeś (O v í d i u s Ars am. II, 14)
NEC NATARE NEC LÍTTERAS NOVIT — Ani nie umie pływać, ani nie jest uczonym (jest
kompletnym głupcem)
NEC NOS AMBÍTIO NEC AMOR NOS TANGIT HABENDI — Nie kieruje nami ani pragnienie
zaszczytów, ani posiadania (O v í d i u s )
NEC PLÚRIBUS IMPAR — WyŜszy ponad wielu, ponad świat (Ludwik XIV)
NEC PLUS ULTRA Ani kroku dalej
NEC QUAE PRAETÉRIIT ÍITERUM REVOCÁBITUR UNDA, NEC QUAE PRAETÉRIIT HORA
REDIRE POTEST — Ani nie przywołasz fali, która minęła, ani wrócić nie moŜe godzina, która
przeszła (O v í d i u s Ars am. III, 63–4)
NEC QUISQUAM NÓCEAT CÚPIDO MIHI PACIS! — Niechaj nikt nie przeszkadza mi w
pragnieniu pokoju!
NEC QUICQUAM SINE VIRTUTE LAUDÁBILE Nie ma nic chwalebnego bez cnoty (C í c e r o
Tusc. disp. V, 16)
NEC SCIRE FAS EST ÓMNIA — Nie wolno znać wszystkiego
NEC SEMPER VÉNERIS SPES EST PROFITENDA ROGANTI: 1NTRAT AMICÍTIAE NÓMINE
TECTUS AMOR — Nadzieja osiągnięcia celu nie powinna ujawniać się w tych zabiegach:
ukryje miłość pod płaszczykiem przyjaźni (O v í d i u s Ars am. I, 717–18)
NEC TEMERE, NEC TÍMIDE! — Ani zuchwale, ani tchórzliwie (działaj)!
NEC TÉNERAS SEMPER TUTUM CAPTARE PUELLAS — Nie zawsze jest bezpiecznie
podrywać młode dziewczyny (O v í d i u s Ars am. I, 401)
NEC UMQUAM SATIS FIDA POTÉNTIA, UBI INIÚRIA EST — Nigdy władza nie jest dość
pewna, jeŜeli istnieje krzywda (T á c i t u s Históriae II, 92)
NEC UTENDUM IMPÉRIO, UBI LÉGIBUS AGI POTEST — Nie naleŜy rozkazywać tam, gdzie
moŜna uŜyć prawa (T á c i t u s Annales III, 69)
NEC VERO TERRAE FERRE OMNES ÓMNIA POSSUNT — Wszystkie ziemie nie wszystko
wydać mogą (V e r g í l i u s Geórgica II, 109)
NEC VÍOLAE SEMPER NEC HIÁNTIA LÍLIA FLORENT — Nie zawsze kwitną fiołki i lilie
otwierają kielichy (O v í d i u s Ars am. II, 115)
NEGATWA NON SUNT PROBANDA — Faktów negatywnych nie naleŜy dowodzić
NEGLECTIS TIRENDA FILIX INNÁSCITUR AGRIS — Na zaniedbanym polu wyrasta chwast,
który trzeba (później) wypalać (H o r á t i u s )
NEGLIGENTIA DÍLIGENS — Staranne niedbalstwo (K. N o r w i d Stygmat)
NEGO ANTE MORTEM QUEMQUAM BEATUM ESSE PRAEDICANDUM — Mówię, Ŝe nie
moŜna nikogo przed śmiercią nazwać szczęśliwym
NE MAIUS FÁCIAS ID, QUOD SATIS ESSE PUTAT PATER ET NATURA COËRCET — Nie ceń
wyŜej tego, co za wystarczające uznaje ojciec i co określa natura (H o r á t i u s )
NE MARGARITAS APUD PORCOS! — Nie rzucaj świniom pereł!
NE.CON. = NÉMINE CONTRADICENTE — Wobec braku sprzeciwu
NEMINEM CAPTIVÁBIMUS NISI IURE VICTUM — Nikogo nie uwięzimy, o ile go prawem
nie przekonamy (przywilej nietykalności osobistej nadany szlachcie przez Władysława
Jagiełłę)
NEM.DIS. = NÉMINE DISSENTIENTE — Wobec braku sprzeciwu
NÉMINI VOX DENEGANDA — Nikomu nie moŜna odmówić głosu
NE MISCEANTUR SACRA PROFANIS! — Nie mieszać rzeczy świętych ze świeckimi! .
NEMO — Nikt
NEMO ÁDEO FERUS EST, UT NON MITÉSCERE POSSIT, SI MODO CULTURAE PATIENTEM
CÓMMODET AUREM — Nikt nie jest tak dziki, aby nie mógł złagodnieć, jeśli tylko poda
cierpliwe ucho wychowaniu (H o r á t i u s )
 NEMO ANTE MORTEM (ÓBITUM) BEATUS ESSE POTEST — Nikt nie moŜe być szczęśliwy
przed śmiercią (Herodot Dzieje I, 32 Słowa Solona przed Krezusem)
NEMO BENEFÍCIA IN CALENDÁRIO SCRIBIT — Nikt nie zapisuje dobrodziejstw w
kalendarzu — Niewdzięczność jest nagrodą (S é n e c a )
NEMO EST MORTÁLIUM, QUI SÁPIAT ÓMNIBUS HORIS — Nie ma człowieka, który byłby o
kaŜdej godzinie mądry
NEMO FERE SALTAT SÓBRIUS NISI INSANIT — Nikt nie tańczy na trzeźwo, chyba Ŝe oszalał
NEMO IUDEX (TESTIS) IDÓNEUS IN PRÓPRIA CÁUSA (IN RE SUA) — Nikt nie jest
odpowiednim sędzią (świadkiem) we własnej sprawie
NEMO ME IMPUNE LACESSIT — Nikt mnie nie prowokuje bezkarnie
NEMO MORTEM EFFUGERE POTEST — Nikt nie moŜe ujść śmierci
NEMO PARUM DIU VIXIT, QUI VIRTUTIS PERFECTAE PERFECTO FUNCTUS EST MÚNERE —
Nikt nie Ŝył za krótko, aby nie mógł doskonale wypełnić swego Ŝyciowego obowiązku
(C í c e r o Tusc. disp. I, 45)
NEMO POTEST DIU PERSONAM FERRE — Nikt nie moŜe długo nosić maski (udawać)
(S é n e c a )
NEMO PROPHETA SPLÉNDIDUS IN PATRIA SUA — Nikt nie jest sławnym prorokiem we
własnej ojczvźnie (Vulguta, Ewangelia wg Mateusza 13, 57)
NEMO PRUDENS PUNIT, QUIA PECCATUM EST, SED NE PECCETUR — Nikt rozsądny nie
karze za wykroczenie, ale aby mu zapobiec
NEMO REPENTE FUIT TURPÍSSIMUS — Nikt nie stał się nagle szubrawcem
NEMO SAPIENS, NISI FORTIS — Nie jest mądry, kto nie jest męŜny (C í c e r o Tusc. disp.
III, 6)
NEMO SÁPIENS, NISI PÁTIENS — Nie nabędzie mądrości, kto nie ma cierpliwości
NEMO SCIT, UBI CÁLCEUS URAT, NISI QUI EUM PORTAT — Tylko ten wie, gdzie trzewik
ciśnie, kto go nosi
NEMO SIMUL DÓMINIS PÓTERIT SERVIRE DUOBUS — Nikt nie moŜe słuŜyć jednocześnie
dwu panom
NEMO SINE CRUCE BEATUS — Nikt nie moŜe być szczęśliwy bez krzyŜa (cierpienia)
NEMO SINE VÍTIIS EST — Nikt nie jest bez wad (grzechu) (S é n e c a )
NEMO TENETUR AD IMPOSSÍBILE — Nikt nie moŜe być zmuszony do rzeczy niemoŜliwych
NEMO TENETUR SE IPSUM ACCUSARE — Nikt nie moŜe być zmuszony do oskarŜania
samego siebie
NEMO UMQUAM SINE MAGNA SPE IMMORTALITATIS SE PRO PÁTRIA ÓFFERET AD MORTEM
— Nikt nie odda się śmierci (nie umrze) za ojczyznę bez wielkiej nadziei nieśmiertelności
(C í c e r o Tusc. disp. 1, 15)
NEMO UMQUAM IMPÉRIUM FLAGÍTIO QUAESITUM BONIS ÁRTIBUS EXERCUIT — Nikt
nigdy władzy zdobytej zbrodnią nie wykonywał w sposób łagodny (T á c i t u s Históńae I, 30)
NE NÓCEAS, DUM VIS PRODESSE, MEMENTO! — Pamiętaj, abyś nie zaszkodził chcąc
pomóc! (O v í d i u s )
NE NOS INDUCAS IN TENTATIONEM! — Nie wódź nas na pokuszenie!
NE OBLIVISCARIS! — Nie zapominaj!
NE PLUS ULTRA! — Ani kroku dalej!
NE PÚERO GLÁDIUM! — Nie dawaj dziecku miecza do ręki!
NEQUAM — Nicpoń, próŜniak, niegodziwiec, łotr
NEQUAM IN SINU GERIT — Chowa draństwo za pazuchą
NEQUE AD FORUM, NEQUE AD CHORUM — Ani na rynek (do polityki), ani do chóru (spraw
kościelnych) — Ani do rady, ani do zwady
 NEQUE ENIM LEX ULLA ÁEQUIOR EST NECIS ARTÍFICES ARTE PERIRE SUA — Nic
sprawiedliwszego niŜ zagłada ich własną bronią tych, którzy wynaleźli sposób wysyłania na
śmierć (O v í d i u s Ars am. 1, 653)
NEQUE IMBELLEM FEROCES PROGÉNERANT ÁQUILAE COLUMBAM — Nie płodzą dzikie
orły spokojnych gołębi (H o r á t i u s Cármina IV, 4)
NEQUE PERINDE A PARÉNTIBUS LÍBERI, QUAM AB IMPUDICA ADÚLTERI MUTANTUR — Nie
inaczej zmieniają się dzieci pod wpływem rodziców, jak pod wpływem rozpustnicy
cudzołoŜnicy (T á c i t u s Annales XIII, 21)
NEQUE SEMPER ARCUM TENDIT APOLLO — Nie zawsze Apollo napina łuk (wysyła
śmiertelne strzały’) (H o r á t i u s Cármina II, 10, 19)
NEQUE TURPIS MORS FORTI VIRO POTEST ACCÍDERE… NEC MÍSERA SAPIENTI — Ani
walecznego męŜa spotkać moŜe śmierć haniebna, ani nędzna mędrca (C í c e r o In Catilinam
IV, 2)
NEQUE ULLA EST AUT MAGNO AUT PARVO LETI FUGA — Ani wielki, ani mały nie uniknie
śmierci (H o r á t i u s )
NE QUID DETRIMENTI RES PUBLICA CÁPIAT! — Aby rzeczpospolita nie poniosła jakiegoś
u—szczerbku!
NE QUID NIMIS! — Aby nie za duŜo! — Aby nie zanadto — We wszystkim naleŜy
zachować umiar (T é r e n t i u s Dziewczyna z Andros I, U 34)
NE QUIS IUDEX IN PRÓPRIA CÁUSA — Nikt nie ma prawa być sędzią we własnej sprawie
NERVUS PROBANDI — Argument zasadniczy, decydująca podstawa dowodzenia
NERVUS RERUM — Nerw rzeczy (spręŜyna wszelkich czynności ludzkich; Ŝartobliwie
pieniądze)
NÉSCIO VOS — Nie znam was (Ewangelia wg Mateusza XXV, XII)
NESCIS, MI FILI, QUANTILLA PRUDÉNTIA MUNDUS REGATUR — Nie wiesz, mój synu, jak
znikoma mądrość wystarczy do rządzenia światem
NESCISTIS AMARE, DEFICIT ARS YOBIS, ARTE PERENNAT AMOR — Nie umieliście kochać,
brakuje wam sztuki, a to właśnie sztuka powoduje trwałość miłości (O v í d i u s Ars am. III,
41–2)
NESCIT VOX MISSA REVERTI — Słowo wymówione nie wraca (H o r á t i u s Ars p. 390)
NE SCÚTICA DIGNUM HORRÍBILI SECTERE FLAGELLO! — Zasługującego na rzemień nie
karz batogiem!
NE SIMUS SEVERI CENSORES ALIORUM! — Nie bądźmy surowymi sędziami innych!
NE SIS PATRUUS MIHI! — Nie bądź mi stryjem! — Nie zrzędź! — Nie gań! (H o r á t i u s )
NE SIT SAME SUMMUM MALUM DOLOR, MALUM CERTE EST — Przypuśćmy, Ŝe ból nie jest
najwyŜszym nieszczęściem, ale jednak jest (C í c e r o Tusc. disp. II, 6)
NE SUS MINERVAM (DÓCEAT)! — Niech świnia nie uczy Minerwy! — Niechaj głupi nie
uczy mądrego! (P l u t a r c h Demostems 11)
NE SUTOR SUPRA (ULTRA) CRÉPIDAM! — Niechaj szewc nie wynosi się ponad trzewik!
Jeśliś szewc, patrz swego kopyta! (P l i n i u s M a i o r Historia naturalis 35–36)
NE TIMEAMUS MORTEM! — Nie bójmy się śmierci!
NE VARIETUR! — Nie dokonywać zmian!
NICÓLAO COPÉRNICO GRATA PÁTRIA — Mikołajowi Kopernikowi Wdzięczna Ojczyzna
NIGRO NOTANDA LAPILLO — Trzeba oznaczyć czarnym kamieniem (o dniach
niepomyślnych)
NIHIL ÁDEO MALUM EST, QUIN BONI MIXTURAM HÁBEAT — Nic nie jest tak złe, Ŝeby nie
miało przymieszki dobrego
NIHIL AD REM — To nie ma nic do rzeczy
NIHIL AGENDO HÓMINES MAŁE FÁCERE DISCUNT — Przez nieróbstwo ludzie uczą się
czynić źle (C í c e r o Cato Maior)
 NIHIL ÁRDUUM FATIS — Dla losu nie ma nic trudnego (T a c i t u s Históriae II. 82)
NIHIL BONUM NISI QVOD HONESTLM, NIHIL MALUM NISI QUOD TURPE — Dobro to tylko
to, co szlachetne, zło to tylko to, co haniebne (C í c e r o Tusc. disp. II, 12)
NIHIL CÍTIUS ARESCIT QUAM LÁCRIMAE — Nic nie wysycha szybciej od łez
NIHIL CÍTIUS SENESCIT QUAM GRÁTIA — Nic nie starzeje się szybciej niŜ wdzięczność
NIHIL MAGIS CAYENDUM EST SENECTUTI, QUAM NE LANGUORI SE DESIDIA£QUE DEDAT.
LUXÚRIA VERO SENECTUTI FOEDISSIMA — Starość niczego nie powinna wystrzegać się
bardziej niŜ ulegania obojętności i bezczynności. Najbrzydsza dla starca jest rozkosz
(C í c e r o De off. I, 23)
NIHIL EST AB OMNI PARTE BEATUM — Nie ma pełnego, bezwzględnego szczęścia
(H o r á t i u s Cármina II, 16)
NIHIL EST ALIUD DÍSCERE NISI RECORDARI — Uczyć się to nic innego jak przypominać
sobie (C í c e r o Tusc. disp. I, 24, 58)
NIHIL EST DICTU FACILIUS — Nic łatwiejszego nad słowo
NIHIL EST INCÉRTIUS VULGO, NIHIL OBSCURIUS VOLUNTATE — Pospolicie nic nie jest
bardziej niepewne, bardziej zagadkowe nad ludzkie pragnienia (C í c e r o Pro Murena 14)
NIHIL EST IN INTELLECTU, QUOD PRIUS NON FÚERIT IN SENSU — Nie ma nic w
świadomości ludzkiej, czego nie było uprzednio w doznaniu zmysłowym (A r y s t o t e l e s O
duszy)
NIHIL EST PROFECTO HÓMINI PRUDÉNTIA DÚLCIUS — Zaiste nie ma nic przyjemniejszego
dla człowieka nad zdolność przewidywania (C í c e r o Tusc. disp. I, 39)
NIHIL EST TAM ANGUSTI ÁNIMI QUAM AMARE DIVÍTIAS — Nic tak nie świadczy o
ograniczoności jak umiłowanie bogactwa
NIHIL EST VERITATIS LUCE DÚLCIUS — Nie ma nic słodszego nad światło prawdy
(C í c e r o )
NIHIL IN BELLO OPORTET CONTEMNI — Podczas wojny niczego nie naleŜy lekcewaŜyć
(N e p o s De viris illustribus 8, 2)
NIHIL IN DISCÓRDIIS CIVÍLIBUS FESTINATIONE TÚTIUS — W waśniach domowych nic
bezpieczniejszego nad pośpiech (T á c i t u s Históriae I, 62)
NIHIL IN MALIS DUCAMUS, QUOD SIT VEL A DIS IMMORTÁLIBUS VEL A NATURA PARENTE
ÓMNIUM CONSTITUTUM — W nieszczęściu za nic miejmy to, co postanowili bogowie
nieśmiertelni albo rodzicielka wszystkiego, natura (C í c e r o Tusc. disp. I, 49)
NIHIL MISERABILIUS QUAM INCERTA SEDE VAGARI — Nie ma nic gorszego niŜ błądzenie
po nieznanych krajach (Homer)
NIHIL NOVI — Nic nowego (konstytucja radomska z r. 1505)
NIHIL (NIL) NOVI SUB SOLE — Nic nowego pod słońcem (Ecclesiastes I, 10)
NIHIL OBSTAT — Nic nie stoi na przeszkodzie
NIHIL PROBAT, QUI NÍMIUM PROBAT — Niczego nie dowiedzie, kto chce zbyt wiele
dowieść
NIHIL SEMPER FLORET: AETAS SUBSEDIT AETATI — Nic nie rozkwita stale: wiek
przychodzi po wieku (C í c e r o )
NIHIL SEMPER SUO STATU MANET — Nic nie trwa wiecznie w tym samym stanie
NIHIL SINE CONSENSU ÓMNIUM — Nic bez zgody wszystkich (zasada, na której opierała
się polska praktyka parlamentarna)
NIHIL SUAVE, QUOD PERPÉTUUM — Co nie ma końca, nudzi — Co się nadmiernie ciągnie,
nudzi
NIHIL SUPRA! — Nic ponadto! Doskonale!
NIHIL VÍLIUS QUAM TEMPUS EXPÉNDITUR — Niczym nie szafuje się pospoliciej niŜ
czasem
NIL ADMIRANDUM — Nie naleŜy dziwić się niczemu
 NIL ADMIRARI PROPE RES EST UNA SOLAQUE, QUAE POSSIT FÁCERE ET SERVARE BEATUM
— Niczemu się nie dziwić (nie przejmować) — to jedno chyba, co moŜe człowieka uczynić
szczęśliwym i zachować w szczęściu (H o r á t i u s Epistulae I, 6, 1)
NIL AD REM — To nie ma nic do rzeczy
NIL AGIT EXEMPLUM, LITEM QUOD LITE RESOLVIT — Nie ma wartości przykład, który
jedno sporne pytanie rozwiązuje przy pomocy drugiego pytania spornego (H o r á t i u s )
NIL DESPERANDUM — Nie naleŜy rozpaczać (H o r á t i u s )
NISI IN BONIS AMICÍTIA ESSE NON POTEST — Przyjaźń moŜe istnieć tylko wśród ludzi
prawych (C í c e r o Laelius 33)
NOLI ME TÁNGERE! — Nie dotykaj mnie! (w med. choroba zakaźna, w przen. kwestia
delikatna, draŜliwa)
NOLI TURBARE CÍRCULOS MEOS! — Nie psuj moich kół! (Archimedes)
NOLLE PRÓSEQUI — Nie chcieć ścigać — Zaprzestać sprawy
NOLO EPISCOPARI — Nie chcę być biskupem — Nie chcę ponosić odpowiedzialności
NOMEN AMICÍTIA EST, NOMEN INANE FIDES — Przyjaźń to słowo, puste słowo wierność
(O v í d i u s ‘Ars am. I, 738)
NOMEN EST OMEN — Nazwisko stanowi wróŜbę — W nazwisku tkwi wróŜba (P l a u t u s
Persa)
NOMEN NOMINANDUM — Imię nieznane, ale które powinno być wymienione
NÓMINA STULTORUM LEGTJNTUR UBIQUE LOCORUM — Imiona głupców czyta się
wszędzie — Imiona głupie na kaŜdym słupie
NÓMINA SUNT ODIOSA — Wymienianie nazwisk jest niewskazane, moŜe spowodować
przykrości (C í c e r o Pro S. Roscio Amerino 16, 47)
NÓMINA SUNT ÓMINA — Imiona są wróŜbami, mają treść wróŜebną
NOMINATIM — Po imieniu, z imienia
NOMÍNIBUS MOLLIRE LICET MAŁA — Zło wolno okraszać słowami (aforyzm przytoczony
przez K . M a r k s a w I t. Kapitału)
NON AD VANAM CAPTANDAM GLÓRIAM, NON SÓRDIDI LUCRI CAUSA, SED QUO MAGIS
VÉRITAS PROPAGETUR — Nie dla osiągnięcia próŜnej chwały, nie dla brudnego zysku, lecz
by prawda bardziej się krzewiła (z przysięgi doktorskiej)
NON ÁNIMO AEQUO PÁUPERES ALIENAM OPULÉNTIUM INTUUNTUR FORTUNAM —
Nieobojętnie biedacy patrzą na pomyślność bogaczy (N e p o s De tiris illustribus XII, 3)
NON AQUA, NON IGNI PLÚRIBUS LOCIS ÚTIMUR QUAM AMICÍTIA — Nie korzystamy
częściej z wody i ognia niŜ z przyjaźni (C í c e r o )
NON BENE CUM SÓCJIS REGNA VENUSQUE MANENT — Nie bardzo dają się dzielić z
towarzyszami władza królewska i miłość (O v í d i u s Ars arn. III, 564)
NON BENE, QUAE FÚERIT RES MAŁE PARTA, PERIT — Marnie przepada mienie w zły
sposób nabyte (K. J a n i c k i Vitae archiepiscoponim Gnesnensium XXXII)
NON BENE PRO TOTO LIBERTAS VÉNDNDITUR ÁURO — Nie sprzedaje się wolności za złoto
(K. J a n i c k i Cármina coli. V)
NON BIS IN IDEM — Nie dwukrotnie w tej samej sprawie — Nie naleŜy wznawiać sprawy
osądzonej — Nie naleŜy karać drugi raz za to samo
NON CÁUSA PRO CÁUSA — Nibyprzyczyna zamiast przyczyny (nazwa błędu logicznego,
kiedy jakieś zjawisko czy rzecz ma być przyczyną drugiej, np. pojawienie się komety
przyczyną wojny)
NON CESSAVERE POËTAE NOCTURNO CERTARE MERO, PUTERE DIURNO — Poeci nie
przestali zmagać się z czystym winem po nocach, a tchnąć nim we dnie (Horatins)
NON COMPOS MENTIS — Niespełna rozumu (C í c e r o Contra Pisonem 20, 48)
 NON CONTÍNUO, SI ME IN GREGEM SICARIORUM CÓNTULI, SUM SICARIUS — JeŜeli
znalazłem się w otoczeniu zbójców, to nie jestem zaraz sam zbójcą (C í c e r o Pro Lucio
Roscio 94)
NON CUTÚSLIEET EST ADIRE CORINTHUM — Nie kaŜdemu wolno odwiedzać Korynt —
Nie kaŜdego stać na korynckie przyjemności — Wedle stawu grobla
NON CUIVIS HÓMINI CÓNTIGIT ADIRE CORINTHUM — Nie kaŜdemu udało się odwiedzić
Korynt (Mieć powodzenie w Ŝyciu, poznać przyjemności) (H o r á t i u s )
NON DATUR VÁCUUM — Nie ma absolutnej próŜni
NON DECET — Nie przystoi
NON DÉFUIT VOLUNTAS, SED VÉTUIT NECESSITAS — Nie brakowało dobrej woli, ale
przeszkodziła konieczność
NON DETERRET SAPIENTEM MORS, QUÓMINUS IN OMNE TEMPUS REI PÚBLICAE SUISQUE
CÓNSULAT — Nie powstrzyma mędrca śmierć od nieustannej troski o państwo i ziomków
(C í c e r o Tusc. disp. I, 38, 91)
NON DICTIS, SED FACTIS — Nie słowami, ale czynami
NON ÉADEM EST AETAS, NON INGÉNIUM — To juŜ nie ten wiek, nie ten umysł
(H o r á t i u s )
NON EGO VENTCSAE PLEBIS SUFFRÁGIA VENOR — Ja nie poluję na głosy zmiennego jak
wiatr tłumu (H o r á t i u s )
NON ÉMITUR TUTO TIBI CLÁUSA PECÚNIA SACCO — Nie jest bezpiecznie nabywać
pieniądz schowany w worku — Nie kupuj kota w worku
NON ERAT HIC LOCUS — Tu nie było miejsca na to (H o r á t i u s Ars p. 19)
NON ESSE CÚPIDUM PECÚNIA EST — Nie być chciwym to pieniądz
NON EST HOSTIS METUENDUS AMANTI; QUOS CREDIS FIDOS, FUGE! — Kochanek nie
powinien bać się wroga; unikaj tych, którym ufasz! (O v í d i u s Ars arn. I, 750)
NON EST INVENTUS — Nie odnaleziono go
NON EST OPUS — Nie trzeba — Nie ma potrzeby
NON EST REMÉDIUM ADVERSUS SYCOPHANTAE MORSUM — Na ukąszenie złych języków
nie ma lekarstwa
NON EST SATIS UNIUS OPÍNIO — Nie wystarcza zdanie jednego
NON EST TUUM, FORTUNA QUOD FACIT TUUM — Nie jest twoje, co los uczynił twoim
NON EST VÉNERIS PROPERANDA VOLUPTAS, SED SENSIM TARDA PROLICIENDA MORA —
Nie trzeba się spieszyć z rozkoszami Wenery, ale wywoływać je stopniowo, zwlekając
(O v í d i u s Ars am. II, 717)
NON ÉXPEDIT — Nie wypada — Nie naleŜy
NON EX QUOVIS LIGNO FIT MERCÚRIUS — Nie z kaŜdego drewna powstaje Merkury, nie
kaŜde się nadaje
NON EX RUMORE STATUENDUM — Nie naleŜy postanawiać na podstawie pogłosek
(T á c i t u s Annales III, 69)
NON EX SINGULIS REBUS PHILÓSOPHI SPECTANDI SUNT, SED EX PERPETUITATE ATQUE
CONSTÁNTIA — Na filozofów patrzeć naleŜy nie na podstawie szczegółów, ale ze stanowiska
ciągłości i niezmienności (C í c e r o Tusc. disp. V, 10)
NON FERENDUS EST, QUI QUOD IN ÁLTERO VÍTIUM REPREHENDIT, IN EO IPSO
REPREHENDITUR — nieznośny jest człowiek popełniający występek, który u innego potępia
NON GENUS VIRUM ORNAT, GÉNERI VIR FORTIS LOCO — Nie urodzenie lepszym cię czyni,
lecz kaŜdy cnotą sam swój ród zdobi (A c c i u s Diomedes)
NON HETTAE TE FÁCIO — Nie mam ciebie za hetkę pętelkę
NON IDEM EST LOQUI, QUOD DÍCERE — Nie jest to samo rozmawiać i mówić
NON IDEM SEMPER FLÓRIBUS COLOR EST — Kwiaty nie zawsze mają ten sam kolor — Nie
jednemu psu Burek
 NON IGNARA MALI MÍSERIS SUCCURRERE DISCO — Świadoma nieszczęścia, uczę się
wspomagać nieszczęśliwych (V e r g í l i u s Aeneis I, 630)
NON ILLE PRO CARIS AMICIS AUT PÁTRIA TÍMIDUS PERIRE — On nie obawia się umrzeć
za drogich przyjaciół albo za ojczyznę (H o r á t i u s Cármina IV, 9)
NON IN CARO NITORE VOLUPTAS SUMMA, SED IN TE IPSO EST — NajwyŜsza przyjemność
zawiera się nie w kosztownym blasku, ale w tobie samym (H o r á t i u s )
NON ÍNTEREST, QUID MORBUM FACIAT, SED QUID TOLLAT — Nie jest waŜne, co wywołuje
chorobę, ale co ją usuwa (Celsus)
NON LEGIS IUSSU LECTUM VENISTIS IN UNUM; FÚNGITUR IN VOBIS MÚNERE LEGIS AMOR
— Nie z nakazu prawa weszliście do jednego łoŜa; nakaz prawa spełnia w was miłość
(O v í d i u s Ars om. II, 157–8)
NON LICET — Nie wolno — Nie godzi się
NON LICET PROPTER VITAM VIVENDI PÉRDERE CÁUSAS — Nie wolno dla przemijających
korzyści Ŝyciowych tracić z oczu wielkich spraw Ŝycia
NON LIQUET — Nie jest jasne
NON MINUS EST IMPERATORIS CONSÍLIO SUPERARE QUAM GLÁDIO — Nie mniejszą wagę
ma zwycięstwo odniesione przez plan wodza niŜ mieczem (C . J . C a e s a r De bello civili II,
4)
NON MULTA, SED MULTUM — Nie duŜo, ale gruntownie (umieć) (P l i n i u s I u n i o r
Epistulae VII, 9)
NON MULTUM CARMEN HONORIS HABET — Niewiele zaszczytu przynosi wiersz
(O v í d i u s Ars am. II, 274)
NONNE ÓPTIMUS ET GRAVÍSSIMUS QUISQUE CONFITETUR MULTA SE IGNORARE ET MULTA
SIBI ÉTIAM ATQUE ÉTIAM ESSE DISCENDA? — CzyŜ kaŜdy zacny i powaŜny człowiek nie
wyzna, Ŝe wiele nie wie i Ŝe ciągle powinien się uczyć (C í c e r o Tusc. disp. III, 28)
NON NISI PARENDO VÍNCITUR — ZwycięŜa się tylko posłuszeństwem, uległością
NON NOBIS — Nie nam (ale Bogu) dzięki
NON NOCERE — Nie szkodzić (zasada prawa rzymskiego)
NON NOVA, SED NOVE — Rzecz nie nowa, ale podana w sposób nowy
NON NUMLRANDA SED PONDERANDA SUNT ARGUMENTA — Argumenty naleŜy oceniać nie
według liczby, ale wagi, znaczenia
NON OLET PECUNIA — Pieniądze nie śmierdzą — KaŜdy zysk jest dobry (S u e t o n i u s
słowa Wespazjana) (C í c e r o De oratoribus 45, 154)
NON OMNE LÍCITUM HONESTUM — Nie wszystko, co dozwolone, jest godziwe
NON OMNES, QUI CÍTHARUM HABENT, CITHAROEDI — Nie wszyscy mający cytry są
muzykami (Varro T. R.)
NON ÓMNIA PÓSSUMUS OMNES — Nie wszystko moŜemy wszyscy (V e r g í l i u s Eclogae
VIII, 63)
NON OMNIS ERROR STULTÍTIA EST DICENDUS — Nie kaŜdy błąd naleŜy nazywać głupotą,
nieuctwem
NON OMNIS MÓRIAR — Nie wszystek umrę (H o r á t i u s Cármina III, 30, 6)
NON OPUS EST FOLLO SUSPÉNDERE TÝMPANA COLLO — Nie trzeba na głupim karku
wieszać dzwonków — Poznać błazna i bez dzwonków
NON PASCES IN CRUCE CORVOS — Nie będziesz pokarmem kruków na krzyŜu — Nie
będziesz ukrzyŜowany (H ó r a t i u s )
NON (NEC) PLUS ULTRA! — Nic ponadto! (przenośnie szczyt doskonałości)
NON POSSIDENTEM MULTA VOCÁVERIS RECTE BEATUM — Słusznie nazwałbyś
szczęśliwym tego, kto nie posiada wiele (H ó r a t i u s Cármina IV, 9, 45)
NON POTEST BENE GERI RES PUBLICA MULTORUM IMPÉRIIS — Nie moŜe dobrze być
rządzone państwo pod rozkazami wielu (N e p o s De viris illustribus X, 6)
 NON PÓSSUMUS — Nie moŜemy (odpowiedź odmowna papieŜa na Ŝądanie władzy
świeckiej)
NON POSSUNT UNA IN CIVITATE MULTI FORTUNAS AMÍTTERE, UT NON PLURES IN EANDEM
TRAHANT CALAMITATEM — Nie mogą w jednym państwie liczni tracić majątku nie
pociągając za sobą w to samo nieszczęście jeszcze liczniejszych (C í c e r o De imperio Cnei
Pompei VII, 19)
NON POTEST AMOR CUM TIMORE MISCERI — Miłość nie moŜe łączyć się ze strachem (L.
A. S é n e c a Epistulae morales 47)
NON POTEST ESSE MISER QUISQUAM SENSU PEREMPTO — Nikt nie moŜe być
nieszczęśliwym, jeŜeli utracił czucie (C í c e r o Tusc. disp. I, 36)
NON POTEST IUCUNDE VM NISI CUM VIRTUTS VÍVITUR — Nie moŜna Ŝyć przyjemnie,
jeŜeli nie Ŝyje się cnotliwie
NON PRÓGREDI EST REGREDI — Nie iść naprzód to cofać się
NON QUANTITAS, SED QUÁLITAS — Nie ilość, lecz jakość
NON QUI PARUM HABET, SED QUI PLUS CUPIT, PAUPER EST — Ubogi jest nie ten, kto mało
posiada, ale kto więcej pragnie (S é n e c a Epistulae ad Lucilium II)
NON QUIVIS, QUI VESTEM GESTAT TIGRIDIS, AUDAX — Nie kaŜdy, kto nosi skórę tygrysa,
jest odwaŜny
NON SCHOLAE, SED VITAE DÍSCIMUS — Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla Ŝycia
(S é n e c a hm. Epistulae 106)
NON SEMPER ANTHESTERIA — Nie zawsze niedziela
NON SEMPER QUOD ES, ILLUD ERIS; VENTURI MEMENTO — Nie zawsze będziesz rym,
czym jesteś teraz; myśl o tym, co będzie (K. J a n i c k i Epigrammata XXV)
NON SÉQUITUR — Nie wynika (z przesłanek)
NON SÍLICE NATI SUMUS — Nie z kamienia (krzemienia) jesteśmy stworzeni (C í c e r o
Tusc. disp. III, 9)
NON, SI MAŁE NUNC, ET OLIM SIC ERIT — JeŜeli teraz źle, nie zawsze ma być tak —
Spodziewaj się lepszego jutra (H ó r a t i u s Cármina II, 11)
NON SI TE RÚPERIS, PAR ERIS — Nawet jeśli pękniesz z wysiłku, nie dorównasz
(H ó r a t i u s )
NON SINE CÁUSA DÍCITUR MATREM TÍMIDI FLERE NON SOLERE — Nie bez przyczyny
mówi się, Ŝe matka tchórza nie zwykła płakać (N e p o s De tiris illustribus 8, 2)
NON SUM, QUALIS ERAM — Nie jestem tym, kim byłem
NON TALI AUXÍLIO — Nie przy takiej pomocy (jak ta)
NON TAM CÚMULUS EONORUM ESSE POTEST IUCUNDUS QUAM MOLESTA DECÉSSIO — Nie
tyle moŜe być przyjemne nagromadzenie dóbr, ile przykry ich ubytek (C í c e r o Tusc. disp. I,
45)
NON TÉMERE FAMA NASCI SOLET — Plotka zwykła powstawać nie bez powodu — Nie ma
dymu bez ognia
NON TIBI SANUM EST SÍNCIPUT — Niezupełnie masz klepki w porządku (P l a u t u s )
NON TIBI SPIRO — Nie dla ciebie oddycham, Ŝyję
NONUMQUE PREMATUR IN ANITOM — Przetrzymaj (swój utwór) aŜ do dziewiątego roku
(H o r á t i u s Arsp. 388)
NON MAŁE VIXERUNT ET TUM, QUO TÉMPORE TERRIS NULLUS ADHUC ÁURI DÍVITIS USUS
ERAT — Nie Ŝyli źle ludzie i w tych czasach, kiedy na ziemi nie znano jeszcze uŜytku złota
(J. Kochanowski Elegiarum III, 2)
NON UT LUBET SED UT LICET, VÍVIMUS — śyjemy, nie jak chcemy, ale jak wolno
NON VIDEBIS ANNOS PETRI — Nie zobaczysz (doŜyjesz) lat świętego Piotra
 NON VÍRIBUS AUT VELOCITATE AUT CELERITATE CÓRPORUM MAGNAE RES GERUNTUR,
SED CONSÍUO, AUCTORITATE, SENTENTIA — Nie dzięki sile albo zręczności ciała dokonuje
się rzeczy wielkich, lecz radą, powagą, myślą (C i c e r o Cato Maior 17)
NON VFVERE, SED VALERE VITA — Nie Ŝyć, ale znaczyć w Ŝyciu
NOSCE TE IPSUM! — Poznaj samego siebie! (Napis nad portykiem Apollona w Delfach)
NÓSCITUR A SÓCIIS — Poznaje się go po kompanach
NÓSCITUR EX SOCIO, QUI NON COGNÓSCITUR EX SE — Tego, kto nie daje się poznać sam
przez się, poznaje się po jego towarzystwie
NOS DEBEMUS, AMICI, SI QUOD EST VITIUM, NON FASTIDIRE — My, przyjaciele, nie
powinniśmy czuć niechęci do siebie, jeśli nawet mamy jakieś wady (H ó r a t i u s )
NOS, HÍLAREM PÓPULUM, FÉMINA LAETA CAPIT — Nas, ludzi pogodnych, pociąga
niewieścia wesołość (O v í d i u s Ars ani. III, 518)
NOS NUMERUS SUMUS ET FRUGES CONSÚMERE NATI — Stanowimy tylko liczbę i po to
jesteśmy na świecie, aby spoŜywać chleb (H ó r a t i u s )
NOTA BENE! (N.B.) — ZauwaŜ dobrze! Mówiąc nawiasem
NOTA LINGUAE — Plaga za uŜycie języka (Tabliczka przekazywana kolejno
pochwyconym na posługiwaniu się mową polską w kolegiach jezuickich. Ostatni, kto się jej
nie pozbył, otrzymywał plagi)
NOTA MORUM — Tabliczka sprawowania (noszona w szkołach jezuickich)
NOTA RES MAŁA ÓPTIMA — Dobrze jest, gdy się zna zło
NOVA, SED NON NOVA — Rzecz nienowa, ale podana w sposób nowy
NOVI SIMONEM ET SIMON ME — Znam Szymona, a Szymon mnie — Łobuz pozna łobuza
NOVÍSSIMA VERBA — Ostatnie słowa — Słowa umierającego
NÓVITAS GRATÍSSIMA RERUM — Nowość ma szczególny powab
NOVUM — Coś nowego — Nowość
NOVUS FRUCTUS, NOVUS LUCTUS — Nowe dzieci, nowy kłopot
NOVUS REX, NOVA LEX — Nowy król, nowe prawo — Nowa miotła lepiej wymiata
NOX NÉMINI AMICA — Noc nie jest niczyim sprzymierzeńcem
NUBE SOLET PULSA CÁNDIDUS IRE DIES — Zwykłe gdy rozpływa się chmura, przychodzi
jasny dzień (O v í d i u s )
NUDA PER LUSUS PECTORA NOSTRA PATENT — Przy grze ujawnia się nasz charakter bez
osłonek (O v í d i u s Ars am. III, 372)
NUDA VERITAS — Naga prawda (H ó r a t i u s Cármina I, 24, 7)
NUDIS REBUS EUNDUM EST — Trzeba iść otwarcie, prostą drogą, bez wybiegów
(O v í d i u s Ars am. III, 747)
NUGAE — Błahostki
NULLA AETAS AD DISCENDUM SERA — Na naukę nigdy nie jest za późno
NULLA BONA — Bez Ŝadnego majątku
NULLA CAPITÁLIOR PESTIS QUAM VOLUPTAS CÓRPORIS HOMINIBUS A NATURA DATA —
Nie ma większej zarazy niŜ rozkosz zmysłowa dana ludziom przez naturę (Cícero Cato Maior
39)
NULLA DIES SINE LÍNEA — Ani jeden dzień bez kreski, bez postępu w pracy (P l i n i u s
M a i o r Słowa Apellesa) (Historia naturalis 35–36)
NULLA FIDES TÁBULAE! — Precz z zaufaniem wśród graczy! (O v í d i u s Ars am. III, 377)
NULLA EXCULPÁTIO SINE LEGE — Nie ma usprawiedliwienia bez oparcia o przepis
prawny
NULLA NISI ÁRDUA VIRTUS — Bez niebezpieczeństwa nie ma zasługi (O v í d i u s Ars am.
II, 537)
 NULLA PLACERE DIU NEC VÍVERE CÁRMINA POSSUNT, QUAE SCRIBUNTUR AQUAE
POTÓRIBUS — nie mogą podobać się ani trwać wiecznie pieśni napisane przez pijących czystą
wodę (bez wina) (H o r á t i u s )
NULLA POENA SINE LEGE — Nie ma kary bez podstawy prawnej
NULLA POTÉNTIA SUPER LEGES ESSE DEBET — śadna władza nie powinna być ponad
prawem
NULLA RÉGUŁA SINE EXCEPTIONE — Nie ma reguły bez wyjątku
NULLA RES TAM NECESSÁRIA EST OMNI GÉNERI HÓMINUM QUAM MEDICINA — Nic nie
jest tak potrzebne człowiekowi jak medycyna (Q u i n t i l i a n u s )
NULLA SALUS BELLO — śadnego ocalenia w wojnie (V e r g í l i u s Aeneis XI, 362)
NULLA SÁTIETAS RERUM HONESTARUM — Czynów szlachetnych nigdy za duŜo
NULLA SCÁBIES SCABIÓSIOR SUPERSTITIONE — śaden parch nie jest bardziej parszywy
od przesądów
NULLA SÉRVITUS TÚRPIOR EST QUAM VOLUNTÁRIA — śadna niewola nie jest
haniebniejsza od dobrowolnej (L. A. S é n e c a Epistulae morales 47)
NULLA SORS LONGA EST, DOLOR ET VOLUPTAS INMCEM CEDUNT — Los nie jest stały —
cierpienie i przyjemność następują na przemian po sobie
NULLA TAM ODIOSA NARRÁTIO QUAM SUI IPSIUS LAUS — Nie ma przykrzejszego gadania
niŜ samochwalstwo
NULLA VIS ÁURI AUT ARGENTI PLURIS QUAM VIRTUS AESTIMANDA — śadnej ilości złota
czy srebra nie powinno się cenić wyŜej od cnoty
NULLI CONSULENDUM EST DÚCERE UXOREM, TRANSMARINAM FÁCERE
PEREGRINATIONEM, STIPÉNDIA MERERE — Nikomu nie zaleca się Ŝenić, odbywać podróŜe
zamorskie, słuŜyć w wojsku
NULLIS DECRETIS DAMNATUR OPUS LOCÚPLETIS — śadnym dekretem nie potępisz czynu
bogacza — Głupstwa bogacza uchodzą zawsze za mądrość
NULLI SECUNDUS — Po nikim drugi — Nikomu nie ustąpi
NULLIS ADDICTUS IURARE IN VERBA MAGISTRI — Nie zmuszony do składania przysięgi
za Ŝadnym panem
NULLUM ÁNIMAL FÍDIUS EST CANE — śadne zwierzę nie jest wierniejsze od psa
NULLUM BARBATUM FÁCIET SUA BARBA BEATUM — śadnego brodacza nie uczyni broda
szczęśliwym
NULLUM CRIMEN SINE LEGE, NULLA POENA SINE LEGE — Nie ma zbrodni, nie ma kary
bez uzasadnienia prawnego (Zasada w rzymskim postępowaniu sądowym)
NULLUM EST IMPÉRIUM TUTUM NEI BENEVOLÉNTIA MUNITUM — śadna władza nie jest
pewna, jeŜeli nie zabezpiecza jej przychylność obywateli (N e p o s De viris illustribus X, 5)
NULLUM OTIUM SERVIS — Praca niewolnicza nie ma końca
NULLUM SAEVA CAPUT PROSÉRPINA FUGIT — Niczyjej głowy nie omija sroga Prozerpina
(H o r á t i u s Car mina I, 28)
NULLUM PÓTENTIUS SATELLÍTIUM QUAM AMICI FIDELES — Nie ma potęŜniejszych
obrońców nad wiernych przyjaciół
NULLUM THEATRUM VIRTUTI CONSCIENTIA MAIOR EST — Dla cnoty nie ma Ŝadnego
większego teatru nad sumienie (Ciccro Tusc. disp. II, 26)
NULLUM VINUM NISI HUNGÁRICUM — Nie ma wina nad węgrzyna
NULLUS EST LOCUS DOMÉSTICA SEDE IUCUNDIOR — śadne miejsce nie jest milsze nad
domowe pielesze
NULLUS LOCUS TIBI DÚLCIOR ESSE DEBET PÁTRIA — śadne miejsce nie powinno być ci
milsze nad ojczyznę (C í c e r o )
NUMERO DEUS ÍMPARI GÁUDET — Liczba nieparzysta podoba się bogu (V e r g í l i u s
Eclogae VIII, 75)
 NUMERUS CLÁUSUS — Liczba zamknięta, ograniczona
NUMMIS PRAESTAT CARERE QUAM AMICIS — Lepiej obywać się bez pieniędzy niŜ bez
przyjaciół
NUMMO VENALIS FAVET ORDO PONTIFICALIS — Sprzedajny stan duchowny hołduje
mamonie
NUMMUS IN EXÍLIO COMES ÓPTIMUS EST PEREGRINO — Pieniądz na wygnaniu to
najlepszy towarzysz obcokrajowca — Pieniądze wszędzie mają wejście
NUM TIBI, QUUM FÁUCES URIT SITIS, ÁUREA QUAERIS PÓCULA? — Gdy w gardle ci
zasycha, czy złotej szukasz czary? (H o r á t i u s )
NUNC DIMITTIS SERNOJM TUUM, DÓMINE — Teraz uwalniasz sługę swego, Panie
(Ewangelia wg Łukasza //, 25)
NUNC EST BIBENDUM — Teraz pora pić (H o r á t i u s Cármina I, 37)
NUNQUAM EXPLETUR DIVITIARUM SATIS — Bogactw nigdy dość
NUNQUAM MINUS SOLUS QUAM CUM SOLUS — Nigdy się nie jest mniej samotnym, niŜ gdy
się jest samotnym (C í c e r o )
NUNQUAM RETRORSUS! — Nigdy wstecz!
NUNQUAM SAPIENS IRÁSCITUR — Mądry nigdy się nie gniewa (C í c e r o Pro Murena 30)
NUPTA VIRUM TÍMEAT! — MałŜonka niechaj czuje lęk przed męŜem! (O v í d i u s Ars am.
III, 613)
NUPTIAE NUPTIARUNJ SUNT OCCASIONES — Jedno wesele jest okazją do drugiego
NUPTIAS NON CONCÚBITUS, SED CONSENSUS FACIT — MałŜeństwo nie jest skutkiem
fizycznego stosunku, ale wspólnej zgody
NUPTUS UXORI SUAE — Wydany za swoją Ŝonę — Pantoflarz
NUSQUAM TUTA FIDES — Wierność nigdzie nie jest pewna. — Nie moŜna wierzyć
Ŝadnemu człowiekowi (V e r g í l i u s Aeneis IV, 373)
NUTRIMENTUM SPÍRITUS — Pokarm dla ducha
 O

O.A.M.D.G. = ÓMNIA AD MAIOREM DEI GLÓRIAM — Wszystko dla większej chwały

boŜej
O, ALTITUDO! — O, niezgłębiona mądrości! (Ś w . P a w e ł Listy do Rzymian XI, 33)
OB EAM REM — Z tego powodu
OB. = ÓBIIT — Zmarł
OB.S.P. = ÓBIIT SINE PROLE — Zmarł bezpotomnie
ÓBITER DICTA — Powiedziane mimochodem
OBLÍVIO SIGNUM NEGLIGENTIAE — Zapominanie jest objawem lekcewaŜenia
OBOEDIÉNTIA MATER FELICITATIS — Posłuszeństwo jest matką szczęścia
OBSCURUM PER OBSCURIUS — Niejasne (tłumaczyć) jeszcze niejaśniejszym
OBSÉQUIO RETINENTUR AMICI — Uległością, powolnością pozyskuje się przyjaciół
OBSÉQUIO TRANANTUR AQUAE, NEC VÍNCERE POSSIS FLÚMINA, SI CONTRA QUAM RAPIT
UNDA, NATAS — Zgodnie z prądem przeprawisz się przez wodę, ale nie mógłbyś pokonać
rzeki, gdybyś płynął przeciwko prądowi (O v í d i u s Ars am. II, 181–2)
OBSÉQIUM AMICOS, VÉRITAS ÓDIUM PARIT — Uległość stwarza przyjaciół, mówienie
prawdy — nienawiść (T é r e n t i u s Andrianna I, 14)
OBSERVANDA — To. co trzeba obserwować, szanować
OBSTA PRINCÍPUS — Opieraj się od początku, od razu
OBTRECTÁTIO FREQUENS — Stała nieŜyczliwość
OCCASIO FACIT FUREM — Okazja rodzi złodzieja
ÓCCIDIT, ÓCCIDIT SPES OMNIS ET FORTUNA NOSTRI NÓMINIS HASDRÚBALE INTEREMPTO
— Upadła, upadła wszelka nadzieja i szczęście z naszym imieniem związane, gdy zginął
Hazdrubal (Słowa Hannibala) (H o r á t i u s Cármina IV. 4)
ÓCCULE MENDAS, QUAQUE POTES, VÍTIUM CÓRPORIS ABDE TUI — Ukrywaj niedostatki,
jak tylko moŜesz, chowaj braki twego ciała (O v í d i u s Ars p. III, 261)
OCCURRUNT HÓMINES, NÉQUEUNT OCCURRERE MONTES — Spotykają się ludzie, ale góra
z górą się nie zejdzie
O, CIVES, CIVES, QUERENDA PECÚNIA PRIMUM EST; VTRTUS POST NUMMUM! — O,
obywatele, obywatele, przede wszystkim gońcie za pieniędzmi, a cnota potem! (ironicznie)
(H o r á t i u s )
ÓCULI PLUS MDENT, QUAM ÓCULUS — Oczy widzą więcej niŜ (jedno) oko — Co dwoje
oczu, to nie jedno
ÓCULUS HABENT ET NON VIDEBUNT — Mają oczy, ale nie zobaczą (Psalm XCIII)
ÓCULUS DOMINI SAGINAT EQUUM — Pańskie oko konia tuczy
ÓCULUS VITAE SAPIÉNTIA — Mądrość jest źrenicą Ŝycia
ÓDERINT, DUM METUANT! — Niechaj nienawidzą, byleby się bali! (S u e t o n i u s —
słowa Kaliguli) (C i c é r o De officiis I, 28, 97)
ODERUNT PECCARE BONI VIRTUTIS AMORE — Ludzie prawi nienawidzą występku przez
umiłowanie cnoty (H o r á t i u s )
ODI ET AMO — Nienawidzę i kocham (C a t u l l u s Veronensis liber, 85)
ODI PROFANUM VULGUS ET ÁRCEO — Nienawidzę nieoświeconego tłumu i trzymam się
odeń z dala (H o r á t i u s Cármina III, 1, I)
ODIUM — Nienawiść, niechęć
ODIUM THEOLÓGICUM — Zaciekłość właściwa sporom teologicznym, nbnawiść teologów
wobec rywali
O, DIVES, DIVES, NON OMNI TEMPORE VIVES! — O bogaczu, bogaczu, nie będziesz Ŝył
wiecznie!
 O, FACINUS INDIGNUM! — O, czynie niegodny! — To oburzające!
O, FALLACEM HÓMINUM SPEM! — O, zwodnicza nadziejo ludzka!
OFF. = OFFUSUM — Rozlane — Niejasne
OFFICIA SCHOLÁSTICA: MANE SÚRGERE, STATIM INDÚERE, MANUS LAVARE, CRLNES
ORNARE, DEUM ADORARE, SCHOLAM FREQUENTARE, DILIGENTER AUSCULTARE, AUDITUM
RUMINARE — Obowiązki ucznia: wcześnie wstać, zaraz ubrać się, umyć ręce, ułoŜyć włosy,
pomodlić się. iść do szkoły, uwaŜnie słuchać, a wysłuchane przyswajać
OFFICINA SANITATIS — Apteka
OFFÍCIUM OFFICIO PROYOCATUR — śyczliwość wywołuje Ŝyczliwość, przysługa
przysługę
O, FORTUNATOS NÍMIUM AGRÍCOLAS, SUA SI BONA NORINT — O, nazbyt szczęśliwi
rolnicy, gdyby znali choć swoje dostatki! (V e r g í l i u s Georgica II, 458–9)
OHE! IAM SATIS EST! — O, juŜ mam dosyć!
O, HÓMINES AD SERYITUTEM PARATOS! — O, ludzie, tak gotowi iść w niewolę!
(T á c i t u s Annales III, 65)
O, IMITATORES, SERVUM PECUS, UT MIHI SAEPE BIŁEM, SAEPE IOCUM VESTRI MOVERE
TUMULTUS! — O, naśladowcy, niewolnicza trzodo, jak często wasze próby małpowania
przewracały mi Ŝółć albo budziły wesołość! (H o r á t i u s Episndae I, 19, 19)
ÓLEUM ADDE CAMINO (FLAMMAE) — Dolej oliwy do ognia (H o r á t i u s )
ÓLEUM ET ÓPERAM PÉRDIDI — Straciłem na próŜno pracę i czas — Szkoda czasu i atlasu
(P l a u t u s Poenulus I, 2, 119)
OLIM MEMINISSE IUVABIT — Przyjemnie będzie kiedyś wspominać (V e r g í l i u s )
O, MATRE PULCHRA FÍLIA PÚLCHRIOR! — O, córko piękniejsza od pięknej matki!
(H o r á t i u s Cármina I, 16, 1)
OMEN — Znak — WróŜba
OM. = OMITTIT — Pomija
OMNE ANIMAL POST CÓITUM TRISTE EST PRAETER GALLUM, QUI POST CÓITUM CANTAT
— KaŜde zwierzę po stosunku płciowym jest smutne z wyjątkiem koguta, który pieje
(A r y s t o t e l e s )
OMNE IGNOTUM PRO MAGNÍFICO — Wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe
(T á c i t u s Agricola 30)
OMNE INÍTIUM DIFFÍCILE EST — KaŜdy początek jest trudny
OMNE IUS HÓMINUM CAUSA CONSTITUTUM EST — KaŜde prawo jest ustanowione dla
ludzi
OMNE MALUM EX URBE — Wszystko zło z miasta
OMNE MALUM VINO CANTUQUE LEVATO. DEFORMES AEGRJMÓNIAE DULCIBUS
ALLÓQUIIS — Wszelkie zło odpędzaj winem i śpiewem, obrzydłe smutki przyjemną rozmową
(H o r á t i u s Epod. 13)
OMNE NEFAS VERIS ABLÚITUR LACRIMIS — Znamię wszelkiego występku zmywają
szczere łzy (K . J a n i c k i Epigrammata XVII)
OMNE NÍMIUM NOCET — KaŜdy nadmiar szkodzi
OMNE NÍMIUM VÉRTITUR IN VÍTIUM — KaŜdy nadmiar obraca się w grzech, wadę
OMNE SÍMILE CLÁUDICAT — KaŜde porównanie kuleje — Porównanie nie jest
argumentem
OMNE TRINUM PERFECTUM — Wszelka trójca jest doskonałością
OMNE TULIT PUNCTUM, QUI ÚTILE MÍSCUIT DULCI — Pełną korzyść wyciągnął ten, kto
połączył przyjemne z poŜytecznym (H o r á t i u s Ars p. 343)
OMNE VIVUM EX (AB) OVO — Wszystko, co Ŝyje, pochodzi z jaja (Teza H a r v e y a )
OMNE VIVUM EX VIVO — Wszystko, co Ŝywe, powstaje z Ŝywego
 OMNEM CREDE DIEM TIBI DILUXISSE SUPREMUM — Wierz, Ŝe kaŜdy dzień zajaśniał dla
ciebie jako ostatni
OMNES ÁLIUD AGENTES, ÁLIUD SIMULANTES PÉRDIDI, ÍMPROBI, MALITIOSI — Wszyscy,
którzy jedno robią, a co innego udają, to ludzie wiarołomni, nieuczciwi, złośliwi (Ciecro De
officiis III, 48–9)
OMNES EODEM CÓGIMUR — Wszyscy zmierzamy do tego samego kresu (H o r á t i u s
Cármina II, 3, 25)
OMNES ERRANT PRAETER GALENUM — Wszyscy mylą się oprócz Gałena
OMNES HÓMINES AEQUALES SUNT — Wszyscy ludzie są równi
OMNES HÓMINES NATURA LIBERTATI STUDENT — Wszyscy ludzie z natury dąŜą do
wolności
OMNES IN EO, QUOD SCIUNT, SATIS SUNT ELOQUENTES — Wszyscy są dostatecznie
wymowni w sprawach sobie znanych
OMNES LEGES OMNIAQUE IURA VI REPÉLLERE CUNCTIQUE SESE DEFÉNDERE
PROMITTUNT — Wszyscy przyrzekają siłą odpierać zamachy na prawa i ustawy i bronić się
wspólnie (H . S i e n k i e w i c z KrzyŜacy)
OMNES TRÁHIMUR ET DÚCIMUR AD COGNITIONIS ET SCÍENTIA ECUFIDITATEM, IN QUA
EXCÉLLERE PULCHRUM PUTAMUS, LABI AUTEM, ERRARE, NESCIRE, DÉCIPI ET MALUM ET
TURPE DÚCIMUS — Wszystkich nas pociąga pragnienie poznania i wiedzy, a wyróŜniać się w
niej uwaŜamy za piękne, wątpliwości zaś, błędy, niewiedza) omyłki są złem i hańbą
(C í c e r o De officiis 1,1,8)
OMNES UNA MANBT NOX ET CALCANDA SEMEL VIA LETI — Wszystkich nas czeka jedna
noc i raz przebyć trzeba drogę śmierci (H o r á t i u s )
OMNI MODO — Wszelkimi sposobami
ÓMNIA BENE FACTA IN LUCE SE COLLOCARI VOLUNT — Wszystkie czyny dobre pragną
światła (C í c e r o Tusc. disp. II, 26)
ÓMNIA DEFÍCIANT, ANIMUS TAMEN ÓMNIA VINCIT — Choćby wszystko zawiodło, to duch
wszystko pokona (O v í d i u s )
ÓMNIA FERT TEMPUS — Czas przynosi ze sobą wszystko
ÓMNIA FUI ET NIHIL EXPEDIVIT — Byłem wszystkim i wszystko to na nic się nie zdało
(S e p t i m u s S e v e r u s )
ÓMNIA HÓMINI, DUM VIVIT, SPERANDA SUNT — Dopóki człowiek Ŝyje, powinien
spodziewać się wszystkiego
ÓMNIA INCÍPIDES, NIHIL ASSÓLVIDES — Kto wiele zaczyna, nic nie kończy
ÓMNIA IN REBUS HUMANIS DUBIA, INCERTA, SUSPENSA MAGISQUE ÓMNIA VERISIMÍLIA
QUAM VERA — W sprawach ludzkich wszystko wątpliwe, niepewne, chwiejne i raczej
prawdopodobne niŜ prawdziwe (M i n u c i u s F e l i x Octauius I)
ÓMNIA MEA MECUM PORTO — Wszystko, co posiadam, noszę z sobą (przytoczenie z
Biasa u C y c e r o n a Paradoxa I. i. S)
ÓMNIA MORTÁLIUM OPERA MORTALITATI DAMNATA SUNT, INTER PERITURA VÍVIMUS —
Wszystkie dzieła ludzkie skazane są aa śmierć, Ŝyjemy wśród tego, co ma zginąć (S é n e c a
Epistulae 91, 13)
ÓMNIA OVA EX OVO — Wszyskie jaja z jednego jaja
ÓMNIA PRAECLARA RARA — Wszystko, co doskonałe, rzadkie (C í c e r o )
ÓMNIA RELIQUIT SERVARE REM PUBLICAM — Wszystko porzucił, aby ratować państwo
ÓMNIA SERVÍLITER PRO DOMINATIONE — Wszystkowykonuje jak niewolnik w imię
zdobycia władzy (T á c i t u s Históriae I, 36)
ÓMNIA TAMQUAM MORTALES TIMETIS, ÓMNIA TAMQUAM IMMORTALES CONCUPÍSCITIS
— Obawiacie się wszystkiego tak, jak śmiertelni, wszystkiego poŜądacie, jak nieśmiertelni
(S é n e c a De brevitate vitae XIII 4–8)
 ÓMNIA VERTERAT IN FUMUM ET CINEREM — Wszystko obrócił w dym i popiół
(H o r á t i u s )
ÓMNIA VINCIT AMOR, NOS ET CEDAMUS AMORI — Miłość zwycięŜa wszystko i my
poddajmy się miłości (V e r g í l i u s Ecl. 10, 69)
ÓMNIA VÍTIA PÁRIA — Wszystkie wady są równorzędne
ÓMNIBUS — Dla wszystkich
ÓMNIBUS BONIS ÉXPEDIT SALVAM ESSE REM PÚBLICAM — Dla wszystkich prawych
obywateli jest z korzyścią bezpieczeństwo rzeczypospolitej
ÓMNIBUS HÓMINIBUS MORIENDUM EST — Wszyscy ludzie muszą umrzeć
ÓMNIBUS IN VITA CÓMMODIS UNA CUM AMICIS FRUAMUR! — UŜywajmy wszystkich dóbr
doczesnych razem z przyjaciółmi!
ÓMNIBUS, QUI PÁTRIAM CONSERVAVERUNT, ADIUVERUNT, AUXERUNT, CERTUS EST IN
COELO DEFINITUS LOCUS, UBI BEATI AEVO SEMPITERNO FRUUNTUR — Wszyscy, którzy
zachowali ojczyznę, wspierali ją, pomnaŜali, mają wyznaczone w niebie określone miejsce,
gdzie szczęśliwi rozkoszują się Ŝyciem wiecznym (C í c e r o De re publica VI, 13)
OMNIBUS UNA QUIES ÓPERUM, LABOR OMNIBUS UNUS — Jednaki dla wszystkich
wypoczynek po pracy, jednaka dla wszystkich praca (V e r g í l i u s Georgica III, 184)
OMNIS CÉLLULA E CÉLLULA — KaŜda komórka pochodzi z komórki
OMNIS COMPARÁTIO CLÁUDICAT — KaŜde porównanie kuleje
OMNIS FONS PUBLICI PRIVATIQUE IURIS — Źródło wszelkiego prawa publicznego i
prywatnego (I redakcja prawa XlI tablic)
OMNIS HERUS MONOSYLLABUS — KaŜdy pan mówi mało
OMNIS HOMO MENDAX — KaŜdy człowiek jest kłamcą (Vulgata psalm CXV)
ÓMNIUM CONSENSU — Za zgodą wszystkich
ÓMNIUM PROFECTO ÁRTIUM MEDICINA NOBILÍSSIMA — Zaiste ze wszystkich nauk
medycyna jest najszlachetniejsza (H i p p o c r a t e s )
ÓMNIUM RERUM NEC ÁPTIUS EST QUIDQUAM AD OPES TUENDAS AC TENENDAS QUAM
DÍLIGI NEC ALIÉNIUS QUAM TIMERI — Ze wszystkich sposobów zabezpieczenia i utrzymania
potęgi nie ma dogodniejszego niŜ być kochanym i bardziej niewłaściwego niŜ budzić strach
(C í c e r o De officiis II, 28)
ÓMNIUM SOCIETATUM NULLA PRAESTÁNTIOR EST, NULLA FÍRMIOR, QUAM CUM VIRI
BONI MÓRIBUS SLMILES AMICÍTIA INTER SE CONIUNCTI SUNT — Ze wszystkich związków
Ŝaden nie wyróŜnia się bardziej, Ŝaden nie jest trwalszy, niŜ gdy ludzie prawi, podobni do
siebie z obyczajów wiąŜą się przyjaźnią (C í c e r o De officiis I, 51)
O, NAVIS, RÉFERENT IN MARE TE NOVI FLUCTUS! — O, statku, uniosą cię fale znów una
morze! (H o r á t i u s Cármina)
O, NÍMIUM FELIX, O FELICÍSSIMA VITA RUSTICA! — O, nadto szczęśliwe, o
najszczęśliwsze Ŝycie na wsi! (Sebastian Klonowicz Victoria deorum c. 21)
O, NOMEN DULCE LIBERTATIS! — O, słodkie slowo wolność! (C í c e r o Actio in Verrem
II, 5, 61–63)
ONUS PROBANDI — CięŜar dowodu — Obowiązek udowodnienia winy
OP. CIT. = ÓPERE CITATO — W dziele cytowanym
ÓPERA ET STUDIO — Pracą i staraniem
ÓPERA ÓMNIA — Dzieła wszystkie
ÓPERA SELECTA — Wybór, dzieła wybrane
ÓPERAE PRETIUM EST — Warte jest zachodu (H o r á t i u s )
ÓPERAM ET ÓLEUM PÉRDIDI — Straciłem na próŜno pracę i czas
ÓPERAM HOC, CREDE MIHI, TUORUM EST — Wierzaj mi, to do twoich zadań naleŜy
(H o r á t i u s )
ÓPERIS VICTÓRIA FINIS — Koniec dzieła zwycięstwem
 OPÍNIO MÚLTIPLEX, PATRIA UNA — Zdania róŜne, ale ojczyzna jedna
OP.L. = ÓPERE LAUDATO — W dziele cytowanym
OPORTET AUT REGEM, AUT FÁTUUM NASCI — Trzeba się rodzić albo królem, albo
głupcem — Panowie i głupcy nie są krępowani w słowach (S é n e c a )
OPORTET MAŁA HERBA — Mus to twardy orzech
O, PRAECLARAM EMENDATRICEM VITAE POETICAM! — O, przesławna poetycka
poprawiaczko Ŝycia! (C í c e r o Tusc. disp. 14, 32)
O, PRAECLARUM DIEM, CUM IN ILLUD DIVINUM ANIMORUM CONCFLIUM COETUMQUE
PROFICISCAR, CUMQUE EX HAC TURBA ET COLLUVIONE DISCEDAM! — O, przesławny dniu,
kiedy odejdę do owej boskiej rady i zgromadzenia duchów i kiedy opuszczę ten tłum i to
bagno! (C í c e r o Cato Maior 84)
OPTAT EPHÍPPIA BOS, PIGER OPTAT ARARE CABALLUS; QUAM SCIT UTERQUE, LIBENS,
CÉNSEO, EXERCEAT ARTEM — Wół chce siodła, leniwa szkapa chce orać; myślę, Ŝe niechaj
lepiej oboje wykonują tę pracę, którą znają (H o r á t i u s )
ÓPTIMA FIDE — W najlepszej wierze
ÓPTIMA FORMA — W najlepszej postaci
ÓPTIMI CONSILIÁRII MÓRTUI — Najlepsi doradcy to zmarli
ÓPTIMO MODO — W najlepszy sposób
ÓPTIMUM — Najlepsze
ÓPTIMUM MEDICAMENTUM QUIES EST — Najlepszym lekarstwem jest spokój (C e l s u s )
ÓPTIMUS EST MAGISTER, QUI DOCENDO ÁNIMOS DISCIPULORUM DELECTARE POTEST —
Najlepszy jest ten nauczyciel, który ucząc potrafi tchnąć przyjemność w dusze uczniów
ÓPTIMUS, MAXIMUS — Najlepszy, największy
ÓPTIMUS QUISQUE PRAECEPTOR FREQUÉNTIA GAUDET AC MAIORE SE THEATRO D1GNUM
PUTAT — KaŜdy dobry nauczyciel cieszy się z frekwencji i uwaŜa się za godnego większego
teatru (większej liczby słuchaczy)
OPUS — Dzieło, rzecz, praca
OPUS ALEXANDRINUM — Mozaika wg m. Aleksandrii
OPUS CITATUM — Dzieło cytowane, przytoczone
OPUS OPERATUM — Dzieło dokonane (czynność religijna, która jest traktowana jako
skuteczna niezaleŜnie od osoby działającej — pojęcie teologii katolickiej)
OPUS RETICULATUM — Mur z kamieni ułoŜony na wzór sieci
OPUS SÉCTILE — Mozaika
O.S.C. = OPUS SUPRA CETERA — Dzieło ponad inne, doskonałe
O, QUANTA DEMÉNTIA EST SPES LONGAS INCHOÁNTIUM! — O, jak niemądrzy są ludzie
snujący odległe nadzieje! (S é n e c a Epistulae ad Lucilium 101)
ORA ET LABORA! — Módl się i pracuj!
ORANDUM EST, UT SIT MENS SANA IN CORPORE SANO — Modlić się trzeba, aby zdrowy
duch był w zdrowym ciele
ORA PRO NOBIS! — Módl się za nami!
ORATE PRO ÁNIMA! — Módlcie się za duszę!
ORÁTIO OBLIQUA — Mowa zaleŜna
ORÁTIO PRO DOMO SUA — Mowa we własnym interesie, we własnej obronie
ORÁTIO RECTA — Mowa niezaleŜna
ORATOREM IRASCI MÍNIME DECET, SIMULARE NON DÉDECET — Mówcy najmniej wypada
się gniewać, ale udawać gniew przystoi (C í c e r o Tusc, disp. IV, 25)
ORBIS PICTUS — Świat w obrazach (J . A . K o m e ń s k i — tytuł pierwszego podręcznika z
obrazkami)
O.F.M. = ORDO FRATRUM MINORUM — Minoryci
ORDO SALUTIS — Porządek zbawienia (pojęcie teologii systematycznej)
 ORDO AB CHAO — Porządek z chaosu (hasło masońskie)
ORE ROTUNDO — Okrągłymi słowami, zdaniami, harmonijnie, pełnym głosem
(H o r á t i u s Ars p. 323)
O RUS, OIJANDO TE ASPFCIAM? — O wsi, kiedyŜ cię zobaczę? (H o r á t i u s Satirae 11, 6,
60)
OS HABENT ET NON LOQUENTUR — Usta mają, ale mówić nie będą (Psalm XCIII) 202
O, SANCTA SIMPLÍCITAS! — O, święta naiwności! (J. H u s )
ÓSCULA QUI SUMPSIT, SI NON ET CÉTERA SUMPSIT, HAEC QUOQUE, QUAE DATA SUNT,
PÉRDERE DIGNUS ERIT — Kto zdobył pocałunki, a nie zdobył reszty, jest godny utraty tego
równieŜ, co było mu dane (O v í d i u s Ars am. 688)
OS GÁRRULUM INTRICAT ÓMNIA — Język gadatliwy pomiesza wszystko
OS HÓMINI SUBLIME DEDIT DEUS — Bóg dał Człowiekowi oblicze zwrócone ku niebu
O, SI SIC ÓMNIA — O, jeŜeli tak wszystko (było robione albo mówione)
O, SI TACUISSES, PHILÓSOPHUS MANSISSES! — O, gdybyś milczał, uchodziłbyś nadal za
filozofa! (B o e t i u s 2, 7)
O, SI URNAM ARGENTI FORS QUAE MIHI MONSTRET! — O, gdyby los jakiś wskazał mi
naczynie pełne srebra! (H o r á t i u s )
OS MAGNA SONATURUM — Usta, z których spłyną natchnione słowa (H o r á t i u s Satirae
I, 4, 3)
O, SPECTÁCULUM MÍSERUM ET ACERBUM! — O, widowisko nędzne i przykre!
O, TÉMPORA. O MORES! — O czasy! O obyczaje! (przewrotne) (Wyraz zgrozy) (C í c e r o
In Catilinam I, 1)
O, TERQUE, QUATERQUE BEATI! — O po trzykroć, czterokroć szczęśliwi!
ÓTIA CORPUS ALUNT — Wypoczynek wzmacnia ciało (O v í d i u s )
ÓTIA DANT VITIA — Nieróbstwo powoduje występki
ÓTIA NON DITESCUNT —Nieróbstwo nie bogaci — Bez pracy nie ma kołaczy
ÓTII FRUCTUS EST NON CONTÉNTIO ANIHO, SED RELAXIO — Skutkiem wypoczynku jest
nie napięcie duchowe, lecz odpręŜenie
ÓTIUM CUM DIGNITATE — Odpoczynek dostojny (po uwolnieniu się od obowiązków
publicznych (C í c e r o De oratore I, 1, 1)
ÓTIUM ET REGES ET BEATAS PERDIDIT URBES — Nieróbstwo zgubiło i królów, i
szczęśliwe miasta (C a t u l l u s , 51)
ÓTIUM POST NEGÓTTUM — Wypoczynek po pracy
ÓTTUM PULVTNAR SATANAE — Nieróbstwo to łoŜe szatana
O, UBI CAMPI! — O, gdzie są te pola! (Wyraz tęsknoty) (V e r g í l i u s Georgica II, 485)
OVEM LUPO COMMITTIS — Powierzasz (w opiekę) owcę wilkowi
O, VITAE PHILOSÓPHIA DUX, O VIRTUTIS INDAGATRIX EXPULTRIXQUE VITIORUM! — O,
filozofio, przewodniczko Ŝycia, badaczko prawdy i tępicielko błędów!
O, VULPES ASTUTA! — O, podstępny lisie!
 P
PAGINA — Strona (w drukarstwie: numeracja stron)
PACEM IN TEURIS — Pokój na ziemi (początek encykliki papieŜa Jana XXIII)
PACTA CLARA, BONI AMICI — Gdy układy jasne, jest i przyjaźń
PACTA CONVENTA — Uzgodniony układ (w polskim prawie państwowym dobrowolna
umowa szlachty z królem)
PACTA SUNT SERVANDA — Układów trzeba dotrzymywać (zasada prawa
międzynarodowego)
PACTUM ILLÍCITUM — Układ niedopuszczalny, nielegalny
PAETE, NON DOLET! — Petusie! To nie boli! (Słowa Arrii podającej męŜowi
sztylet)(P l i n i u s M a i o r Epistulae III, 16)
PÁLLIDA MORS — Blada śmierć
PALMAM QUI MERUIT, FERAT! — Niechaj nosi palmę zwycięstwa ten, kto na nią zasłuŜył!
PÁNDITUR AD NULLAS ÁANUA NIGRA PRECES — Ponure wrota śmierci nie otwierają się na
Ŝadne prośby (P r o p e r t i u s IV, 11)
PANEM ET CIRCENSES! — Chleba i igrzysk! (Iuve—nalis Satirae 10, 81)
PANEM NOSTRUM COTIDIANUM DA NOBIS HODIE! — Chleba naszego powszedniego daj
nam dzisiaj!
PANIS BENE MERENTIUM — Chleb dobrze zasłuŜonych (majątki nadawane za zasługi
publiczne)
PAPA EX CÁTHEDRA LOQUENS INFALLÍBILIS EST — PapieŜ przemawiający urzędowo jest
nieomylny
PARÁBILEM AMO VÉNEREM FACILEMQUE — Lubię Wenerę zawsze gotową i łatwą
(H o r á t i u s )
PARCERE SUBIECTIS ET DEBELLARE SUPERBOS — Oszczędzać tych, którzy się poddali, a
gromić pysznych (V e r g í l i u s Aeneis VI, 5, 853)
PAREATIS! — Bądźcie posłuszni!
PARES CUM PARIBUS FACILLIME CONGREGANTUR — Równi z równymi łączą się
najłatwiej
PARÍETI LÓQUERIS — Mówisz do ściany
PARI PASSU — Równym krokiem, równomiernie, w równym stopniu
PARI RATIONE — Z równego względu, powodu, tej samej zasady
PAR NÓBILE FRATRUM — Sławetna para braciszków (H o r á t i u s )
PAR PARI REFERTUR — Płaci się równym za równe — Oko za oko, ząb za ząb
PAR PRAEMIUM LABORI — Jaka praca, taka płaca
PAR SUPER PAREM NON HABET POTESTATEM — Równy nie ma władzy nad równym
PARS HÓMINUM VÍTIAS GAUDET CONSTANTER ET URGIT PROPÓSITUM; PARS MULTA
NATAT MODO RECTA CAPESSENS, INTERDUM PRAVIS OBNÓXIA — Część ludzi znajduje
nieustannie radość w występkach i uporczywie zmierza do celu; część znaczna pływa
czepiając się raz tego, co słuszne, to znowu ulegając błędom (H o r á t i u s )
PARS MAGNA FUI — Brałem znaczny udział (V e r g í l i u s )
PARS PRO TOTO — Część zamiast całości
PÁRTICEPS CRÍMINIS — Uczestnik zbrodni
PARTÍCULA VERI — Cząstka prawdy
PARTÚRIUNT MONTES, NASCETUR RIDÍCULUS MUS — Stękają góry, a urodzi się śmieszna
mała mysz (H o r á t i u s Ars p. 139)
PARVA COMPÓNERE MAGNIS — Porównywać wielkie z małym (V e r g í l i u s Eclogae I, 2,
3)
PARVA LEVES CÁPIUNT ANIMOS — Drobnostki zdobywają lekkomyślne jednostki
 PARVA MÚNERA DIÚTIUS, LOCUPLÉTIA NON PRÓPRIA ESSE — Drobne podarki zwykle
zachowuje się dłuŜej, bogate tracą właściciela (N e p o s De tiris illustribus 8, 4)
PARVA SCINTILLA MAGNUM SAEPE ÉXCITAT INCENDIUM — Mała iskra często wywołuje
wielki poŜar
PARVI ÍNTEREST, QUO SIT COLORE, DÚMMODO SAPOR PLÁCEAT — Obojętne, jaki kolor,
byleby smakowało
PARVIS COMPÓNERE MAGNA — Porównywać wielkie z małym (V e r g í l i u s Eclogae I,
2)
PARVI SUNT FORIS ARMA, NISI CONSÍLIUM EST DOMI — Mało wart oręŜ poza granicami,
jeśli brak ładu w kraju (C í c e r o De officiis I, 76)
PÁRVULA NAM EXEMPLO EST MAGNI FORMICA LABORIS — Bowiem pracowita mrówka
jest (dla nas) przykładem wielkiego trudu (H o r á t i u s Sermones I, 1, 33)
PARVUM ADDAS PARVO, MAGNUS ACERVUS ERIT — Dodaj małe do małego, a powstanie
wielki stos (H o r á t i u s )
PARVUM PARVA DECET — Nieznacznemu przystoi nieznaczne (H o r á t i u s Epistulae I, 7,
44)
PASSIM — Tu i ówdzie, w róŜnych miejscach, przechodząc obok
PATÁVIUM VIRUM ME FECIT — Padwa zrobiła ze mnie męŜa (Słowa Jana Zamojskiego)
PATER FAMÍLIAS — Ojciec, głowa rodziny
PATER NOSTER, QUI ES IN COELIS, SANCTIFICETUR NOMTN TUUM, ADVENIAT REGNUM
TUUM, FIAT VOLLTS’TAS TUA! — Ojcze nasz, któryś jest w niebiesiech, święć się imię
Twoje, przyjdź królestwo Twoje, bądź wola Twoja! (Ewangelia wg Mateusza 6, 9)
PATER PÁTRIAE — Ojciec ojczyzny (Tytuł nadany Cyceronowi przez senat po wykryciu
spisku Katyliny)
PATER, PECCAVI! — Ojcze, zgrzeszyłem!
PATER SEMPER INCERTUS — Ojciec zawsze nieznany
PÁTERE, QUAM IPSE FECISTI LEGEM! — Poddaj się prawu, które sam ustanowiłeś
(P i t t a c o s z M i t y l e n y )
PATERNA PATERNIS, MATERNA MATERNIS — Co ojcowskie potomkom ojca, co matczyne
potomkom matki
PATET PROCESSUS IN INFINITUM — Proces będzie trwał w nieskończoność
PATIAR, POTIAR — Pocierpię, zdobędę
PATI NATAE — Zrodzone, aby cierpieć (S é n e c a )
PÁTIENS, QUIA AETERNUS — Cierpi, bo wieczny (Ś w . A u g u s t y n )
PÁTRIA COMMUNIS EST PARENS ÓMNIUM NOSTRUM — Ojczyzna jest wspólną rodzicielką
nas wszystkich (C í c e r o In Catilinam I, 17)
PÁTRIA EST, UBICUMQUE BENE — Ojczyzna jest tam, gdzie dobrze (Pacuvius Teucer)
PÁTRIA POTESTAS — Wadzą ojcowska
PATRIA… MIHI VITA MEA MULTO EST CÁRIOR — Ojczyzna jest mi o wiele droŜsza niŜ
Ŝycie (C í c e r o In Catilinam I, 27)
PÁTRIAM AMAMUS, NON QUIA MAGNA EST, SED QUIA NOSTRA — Ojczyznę kochamy nie
dlatego, Ŝe wielka, ale Ŝe nasza
PÁUCA CUM ÁLIIS, MULTA TECUM LÓQUERE! — Mów mało z innymi, duŜo ze sobą!
PÁUCA, SED BONA — Mało, ale dobrego
PÁUCI, QUOS AEQUUS AMAVIT IUPPITER — Nieliczni, których upodobał sobie
sprawiedliwy Jowisz (V e r g í l i u s Aeneis VI, 129–130)
PÁUCOS BEAVIT ÁULA, PLURES PÉRDIDIT, ET EOS QUOQUE, QUOS BEAVIT, PÉRDIDIT —
Pałac wielu uszczęśliwił, ale więcej zgubił, a zgubił i tych, których uszczęśliwił
PAULATIM SUMMA PETUNTUR — Szczyty (najwyŜsze cele) osiąga się powoli
 PÁULO MAJORA CANAMUS! — Zaśpiewajmy coś wznioślejszego! — Przejdźmy do spraw
powaŜniejszych! (V e r g í l i u s Eclogae IV, 1)
PAULUMQUE MORATI SÉRIUS AUT CÍTIUS SEDEM PROPERAMUS AD UNAM — Trochę tu
zabawiwszy pospieszamy prędzej czy później do tej samej siedziby (Ovldius Metamorph. X,
32, 33)
PÁULUM SEPULTAE DISTAT INÉRTIAE CELATA VIRTUS — Mało róŜni się bierna
szlachetność od usypiającego bezwładu
PÁUPER ENIM NON EST, CUI RERUM SÚPPETIT USUS — Nie jest ubogim ten, któremu
wystarcza to, czego uŜywa (H o r á t i u s )
PÁUPERTAS ÍMPULIT AUDAX — Pchnęło mnie (do teso) bezczelne ubóstwo (H o r á t i u s
Epistidae II, 2, 51)
PÁUPERTAS NON EST PROBRO — Ubóstwo nie hańbi — Ubóstwo naleŜy chwalić choćby z
tego względu, Ŝe nie szkodzi mu ani złodziej, ani dziki wróg (J. Kochanowski Ekgiae III, 2)
PAUPER UBIQUE IACET, DIVES UBIQUE PLACET — Biedak wszędzie zapomniany, bogacz
wszędzie podoba się — Biednemu zawsze wiatr w oczy wieje
PAX DECET ALMA HÓMINEM, GÁUDET FERA BÉLUA BELLO — Dla człowieka stosowny jest
Ŝyciodajny pokój, tylko dzika bestia znajduje radość w wojnie
PAX ÓPTIMA RERUM — Pokój to najlepsza rzecz
PAX, PAX, PAX VOBISCUM — Pokój, pokój, pokój wam (Vulgata Genesis III)
PAX TEUTÓNICA — Pokój teutoński (nieuczciwy, niepewny)
PECCAVI — Zgrzeszyłem, zbłądziłem
PECTÓRIBUS MORES TOT SUNT, QUOT IN ORBE FIGURAE; QUI SAPIT, INNUMERIS MORIBUS
APTUS ERIT — W piersiach ludzi tyle charakterów, ile postaci na świecie; człowiek rozsądny
dostosuje się do nich (O v í d i u s Ars am. I, 157–8)
PECTUS EST, QUOD DISERTOS FACIT — Serce czyni ludzi wymownymi (Q u i n t i l i a n u s
X, 7, 15)
PECÚLIUM RE, NON VERBIS AUGETUR — Majątek rośnie czynem, nie słowami
PECÚNIA NON OLET — Pieniądz nie śmierdzi
PECÚNIAE IMPERARE OPORTET, NON SERVIRE — Pieniądzom trzeba rozkazywać, a nie
słuŜyć (S é n e c a )
PECÚNIAE OBÓEDIUNT ÓMNIA — Pieniądzom wszystko ulega
PEDE POENA CLAUDO — Chromająca kara, nierychliwa (H o r á t i u s Cármina III. 2, 32)
PENDENTE LITE — W czasie trwania sporu
PENDENT OPERA INTERRUPTA — Wiszą przerwane prace (V e r g í l i u s Aeneis IV, 88)
PENÉLOPEN IPSAM, PERSTA MODO, TÉMPORE VÍNCES — Samą Penelopę z czasem
zdobędziesz, wytrwaj tylko (O v í d i u s Ars am. I, 475)
PEIOR AVTS AETAS — Czas gorszy niŜ za dziadów (H o r á t i u s Cármina III, 6, 46)
PER ACCESSIT — Przez przystąpienie — Przez przyłączenie się do czyjegoś zdania przy
głosowaniu
PER ÁCCIDENS — Przez przypadek — Przypadkiem
PER ACCLAMATIONEM — Przez zgodne wyraŜenie woli — Jednogłośnie
PERACTI LABORES IUCUNDI SUNT — Praca zakończona jest przyjemna — Miło
wspominać minione trudy
P.A. = PER ANNUM — Rocznie
PER ASPERA AD ASTRA — Przez ciemię do gwiazd — Przez ciernie do sławy
PER CAPUT, PER CAPITA — Od głowy, na głowę
PER CÓNSEQUENS — Konsekwentnie, ciągle
PER CONTINUITATEM — Z racji ciągłości
PER CONTRA — Z drugiej strony
PER CRUCEM AD LUCEM — Do światła, nieba przez krzyŜ
 PERDIS MAJORA, SI SPERNIS, DIGNE, MINORA — Tracisz, dostojny, większe gardząc
mniejszym
PÉRDITIS ÓMNIBUS REBUS TAMEN IPSA VIRTUS SE SUSTENTARE POTEST — Nawet gdy się
wszystko straci, cnota znajdzie oparcie sarna w sobie
PERDITÍSSIMA RES PUBLICA PLURIMAE LEGES — Gdy państwo nierządne, bardzo duŜo
praw (T á c i t u s Annales III, 22)
PER DÓMINUM PSTRUM — WyraŜenie makaroniczne dla oznaczenia niedbalstwa lub
lekcewaŜenia czynności jakiejś osoby
PÉREANT HOSTES! — Niechaj zginą wrogowie!
PÉREAT! — Niech zginie!
PÉREAT MUNDUS, FIAT IUSTÍTIA! — Niech zginie świat, byleby się stało zadość
sprawiedliwości! (Ś w . A u g u s t y n )
PÉREUNT ET IMPUTANTUR — Giną, przemijają (godziny) i są nam liczone
PER ERROREM — Przez pomyłkę
PER EXEMPLUM — Na przykład
PER FAS ET NEFAS — Prawem i bezprawiem —prawem i lewem — Wszelkimi środkami
godziwymi i niegodziwymi
PER FAVOREM — Z łaski
PERFER ET OBDURA! — Znoś i panuj nad sobą! (O v í d i u s Ars am. II, 178)
PERICULOSUM EST CRÉDERE ET NON CREDERE — Niebezpiecznie jest wierzyć i nie
wierzyć
PERÍCULUM IN MORA — Niebezpieczeństwo w zwłoce
PÉRIIT MEUM CÓRIUM — Zginęła moja skóra — Przepadłem
PERIIT TIBI ÓLEUM ET ÓPERA — Na próŜno straciłeś czas i pracę
PERINDE AC CADAVER — Na podobieństwo trupa (być posłusznym) (I . L o y o l a
Constitutiones)
PER INDUCTIONEM — Przez wnioskowanie
PER ÍNTERIM — Tymczasowo
PER IOCUM — Dowcipnie, dla śmiechu
PER LONGUM ET LATUM — Szeroko, rozwlekle
PER ME LICET — Dla mnie niech i tak będzie — Ja się nie sprzeciwiam
PER MILLE — Za tysiąc (sztuk)
PER MODUM — Na wzór
PER NEFAS — Bezprawnie
PER NEXUM SANGUINIS — Ze względu na związek krwi. pokrewieństwo
PER NON SUNT — Traktować, jakby ich nie było
PER ÓBITUM — Z powodu śmierci
PER OCCASIONEM — Przy okazji
PER ÓMNIA — W ogóle — W kaŜdym przypadku
PER PEDES — Pieszo
PER PEDES APOSTOLORUM — PodróŜować na wzór apostołów, tj. pieszo
PERPETUUM MOBILE — Przyrząd wiecznie z siebie poruszający się
PER PRO. = PER PROCURATIONEM = PER PRÓCURA — Na mocy pełnomocnictwa
PERRARO HAEC ALEA FALLIT — Ta kość (rzucona) rzadko zawodzi (zawsze wywołuje
kłótnię) (H o r á t i u s )
PER RISUM MULTUM DEBES COGNÓSCERE STULTUM — Po częstym śmiechu poznasz
głupca — Poznać głupiego po śmiechu jego
PER SALTUM — Przeskakując (nie zachowując stopni pośrednich)
PER SE — Samo w sobie — W czystej postaci — Samo przez się
 PER SOMNOS FÍERI MULTA PUDENDA SOLENT — Sen pozwala zwykle na wiele rzeczy
nieskromnych (O v i d i u s Ars am. III, 768)
PERSONA CÓMICA — Postać komiczna
PERSONA GRATA — Osoba miła. będąca w łaskach
PERSONÁLITER — Osobiście
PERSONATA SANCTIMÓNIA, DUPLEX NEQUÍTIA — Wielbiona świątobliwość to zdwojona
rozwiązłość
PERSTA ATQUE OBDURA — Stój twardo przy swoim i bądź wytrwały (H o r á t i u s )
PER TESTAMENTUM — Z mocy ostatniej woli — Na mocy testamentu
PER TOT DISCRÍMINA RERUM — Przez tyle przygód losu
PERTRÁNSIIT BENEFICIENDO — PrzeŜył Ŝycie czyniąc dobro
PER VÁRIOS CASUS, PER TOT DISCRÍMINA RERUM — Przez rozmaite przygody i tyle
niepomyślnych zdarzeń (V e r g í l i u s Aeneiś)
PETÍTIO PRINCÍPII — Szukanie początku — Udowadnianie tezy przy pomocy nie
dowiedzionego argumentu
PHILOSÓPHIA MEDETUR ÁNIMIS — Filozofia leczy ducha
PHILOSÓPHIA, ÓMNIUM MATER ÁRTIUM, QUID EST ÁLIUD NISI, UT PLATO, DOMUS
DEORUM — Filozofia, macierz wszystkich nauk, czymŜe jest, jeśli nie przybytkiem bogów
(C í c e r o Tusc. disp. I, 26, 164)
PHILOSÓPHIA THEOLOGLAE ANCILLA — Filozofia słuŜebnicą teologii
PIA CÁUSA — Cel dobroczynny, miłosierny
PIA DESIDÉRIA — PoboŜne Ŝyczenie (nie dające się spełnić) (tytuł pisma belgijskiego
jezuity Hermana Hugo)
PIA FRAUS — PoboŜny podstęp (w szlachetnym celu) (O v í d i u s Metamorph. 9, 711)
PIAE MEMCHUAE — Świętej, poboŜnej pamięci
PIETAS AD ÓMNIA UTILIS — PoboŜność we wszystkim poŜyteczna
PINGUI (CRASSA) MINERVA ISTIC PHILOSOPHARIS! — Filozofujesz po domowemu, jak
kucharka — W sposób prostacki filozofować
PXT. = PINXIT — Namalował (podpis autora na obrazach)
PISCEM NATARE DOCES — Uczysz rybę pływać
PISCES NATARE OPORTET — Ryba powinna pływać
PIUS DOLUS — PoboŜny podstęp (w zboŜnym celu)
PLACET LEX ET RATA ESTO — Układ mi odpowiada i niechaj obowiązuje
PLÁCITUM REGIUM — Zezwolenie panującego na ogłoszenie zarządzeń papieskich
PLÁCUIT NEMO ÓMNIBUS UNQUAM — Nikt nigdy nie przypadł wszystkim do gustu (K.
J a n i c k i Epigrammata XI)
PLANE STULTISAT, SL QUIS SURDO CITHARIZAT — Grać głuchemu to kompletne głupstwo
PLAUDITE, CIVES! — Bijcie oklaski, obywatele! (Koniec sztuki w teatrze)
PLÁUDE TUO, MILES, MARTI! NOS ÓDIMUS ARMA, PAX IUVAT ET MÉDIA PACE REPERTA
QUIES — Oklaskuj Marsa, Ŝołnierzu! Ja nienawidzę oręŜa, miły mi pokój i znowu odzyskana
wśród pokoju cisza (O v í d i u s )
PLEBISCITA OMNES QUIRITES TENENT — Głosowanie ludowe obejmuje wszystkich
Rzymian (A A. Mickiewicz)
PLENA ERRORUM SUNT ÓMNIA — Wszystko jest pełne błędów (C í c e r o Tusc. disp. I, 44)
PLENO IURE — W pełnym prawie
PLENO TÍTULO (P.T.) — Z zachowaniem pełnego tytułu
PLENUS YENTER NON STUDET LIBENTER — Pełny brzuch przeszkadza w pracy
PLERIQUE TALEM AMTCUM HABERE VOLUNT, QUALES IPSI ESSE NON POSSUNT —
Większość ludzi chciałaby mieć takich przyjaciół, jakimi sami być nie mogą
PLERUMQUE FIT — Najczęściej bywa
 PLERUMQUE IN CALAMITATE EX AMICIS INTMTCI EXSISTUNT — Po większej części w
nieszczęściu przyjaciele stają się nieprzyjaciółmi (C a e s a r De bello civili III, 104)
PLERUMQUE INNOCENTES RECENTI INVÍDIAE ÍMPARES — Zwykle niewinny nie sprosta
nowej zawiści (T á c i t u s Annales II, 77)
PLERUMQUE IN NOVITATE REM FAMA ANTECEDIT — Zwykle wśród nowych okoliczności
plotka poprzedza fakty (Caesar De bello cwili III, 36)
PLURÁLITAS — Większość
PLURALIA TANTUM — Rzeczowniki uŜywane tylko w liczbie mnogiej
PLURES BONOS PROELIATORES BELLA QUAM PAX HERUNT — Więcej dobrych wojaków
dają wojny niŜ pokój (T á c i t u s De oratore 37)
PLURES CRÁPULA QUAM GLADIUS (PERDIDIT) — Więcej ludzi zgubiła popijawa niŜ miecz
PLÚRIMA MORTIS IMAGO — Śmierć w tysiącu postaci (V e r g í l i u s Aeneis II, 369)
PLÚRÍMUS ÁURO VENIT HONOS, AURO CONCILIATUR AMOR — Wielce szanuje się złoto,
zlotem zdobywa się miłość (O v í d i u s Ars ani. II, 277)
PLUS AEQUO — Ponad miarę, bez sensu
PLUS EST PERÍCULI ANUM LACESSERE QUAM CANEM — Niebezpieczniej jest draŜnić starą
babę niŜ psa (Menander)
PLUS EXEMPLA QUAM PECCATA NOCENT — Złe przykłady więcej szkodzą aniŜeli same
występki
PLUS MINUS — Mniej więcej
PLUS OPORTET SCIRE SERVO QUAM LOQUI — Niewolnik winien więcej wiedzieć niŜ
mówić (P l a u t u s )
PLUS ULTRA — WciąŜ dalej
PLUS VIDENT ÓCULI QUASI ÓCULUS — Więcej widzi dwoje oczu niŜ jedno — Co para
oczu, to nie jedno
PÓCULA IANUS AMAT, SED FÉBRUUS ÁLGEO CLAMAT — Styczeń lubi kielichy, ale luty
dokuczy mrozem
POËMA PICTURA LOQUENS EST — Poemat to obraz w słowach
POENAE MORA LONGA — Długo czeka się na karę (O v í d i u s Metamorph. VI, 215)
POENITÉNTIA SERA RARO EST VERA — Późna skrucha jest rzadko szczera
POËTA DOCTUS — Poeta uczony
POËTA NATUS — Poeta z urodzenia
POËTA LAUREATUS — Poeta wieńczony wawrzynem
POËTAE NASCUNTUR, ORATORES FIUNT — Poetą człowiek się rodzi, mówcą staje się
POËTAE QUASI DEORUM ÁLIQUO DONO ATQUE MÚNERE COMMENDATI ESSE NOBIS
VIDENTUR — Poeci wydają się nam jakby jakimś darem i dobrodziejstwem bogów (C í c e r o
Pro Archia poëta 8)
POETIS ÓMNIA LICET (DÍCERE) — Poetom wolno wszystko (mówić)
PÓLLICE VERSO — Z kciukiem obróconym ku dołowi (znak dezaprobaty) — Dobij go!
POLLICITIS DIVES QUÍLIBET ESSE POTEST — Obietnicami kaŜdego moŜna uczynić
bogaczem (O v í d i u s Ars am. I, 422)
POLONIA RESTITUTA — Odrodzenie Polski (order)
POMPA, MÓRTIS — Kondukt pogrzebowy
PONDERANDA SUNT TESTIMÓNIA, NON NUMERANDA — Dowody trzeba waŜyć, a nie liczyć
— WaŜna nie ilość dowodów, lecz jakość
PONS ASINORUM — Ośli most — Bryk — Test na uzdolnienia początkujących
P.M. = PÓNTIFEX MAXIMUS — NajwyŜszy kapłan
PONTIFICÁLIA — Szaty przynaleŜne biskupom
PÓPULI SCITA EX MAGNA PARTE SAPIENTES ÁBROGANT — Postanowienia ludu w
znacznej części unicestwiają, niszczą mądrych (S é n e c a Consol ad Lucilium V, 6)
 PÓPULUS REMÉDIA CUPIT — Lud Ŝąda leków (G a l e n u s )
PÓPULUS VULT DÉCIPI — Lud chce być zwodzonym, oszukiwanym
PÓRRJGIS IRATO PÚERO QUUM POMA, RECUSAT: SUME, CATELLE, NEGAT; SI NON DES,
OPTAT — Gdy podajesz zagniewanemu dziecku jabłko, odmawia. „Weź, kotku!” Nie chce.
Jeśli nie dałbyś. zechce (H o r á t i u s )
PÓSCIMUR — Wzywają nas
PÓSITA CÁUSA PÓNITUR EFFECTUS — Gdy działa przyczyna, jest i skutek
POSSESSOR BONAE FÍDEI — Prawy posiadacz
POSSESSOR MALAE FIDEI — Posiadacz nieprawy
POST ANNUM RÉNOVUM PLUS QUAM BOS VALET OVUM — Po nowym roku cenniejsze jajo
niŜ wół — Lepsze dziś jajko niŜ jutro kokosz
POST COENAM STABIS VEL MILLE PASSUS MEABIS — Po jedzeniu stój albo przemierz
tysiąc kroków
POST ÉQUITEM SEDET ATRA CURA — Za plecami jeźdźca siedzi ponura troska
(H o r á t i u s Cármina III, 1, 403)
POST FACTUM — Po spełnionym, dokonanym czynie
POST FACTUM NULLUM CONSÍLIUM — Po czynie na nic rada
POST FESTUM — Po święcie — Poniewczasie — Za późno
POST HOC, ERGO PROPTER HOC — Potem, a więc wskutek tego
POST HOC NON EST PROPTER HOC — Potem nie znaczy dlatego
P.M. — POST MERÍDIEM — Po południu
P.M. — POST MORTUM — Po śmierci
POST MORTEM EST NULLA VOLUPTAS — Po śmierci nie czas na przyjemności
POSI MORTEM MEDICINA — Lekarstw o po śmierci — Musztarda po obiedzie
POST MORTEM NIHIL EST — Po śmierci niczego nie ma (S é n e c a Troianae 398)
POST NÚBILA PHOEBUS — Po (chmurach) deszczu słońce
POST ÓBITUM — Po śmierci
POST PISCES VINUM MISCES — Po rybie pij wino
POSTREMUS DICAS. PRIMUS TÁCEAS — Mów ostatni, milcz pierwszy
P.P.S. = POST POSTSCRIPTUM — Po dopisku
POST SCRIPTUM — Po liście — Uzupełnienie listu
POST TÉNEBRAS LUX — Po mroku światłość
POST VERBA VERBERA — Po słowach bijatyka — Z kłótni wynika bójka
POTEST EXERCITÁTIO ET TEMPERÁNTIA ETIAM IN SENECTUTE CONSERVARE ÁLIQUID
PRÍSTINI RÓBORIS — Ćwiczenia i umiarkowanie mogą i w starości zachować coś z dawnej
siły
POTESTAS NON SOLUM SI INYITAT, SED ETIAM SI SÚPPLICAT, COGIT — Władza przymusza
nie tylko, kiedy wzywa, ale takŜe, kiedy prosi
POTESTAS VITAE NECISQUE — Władza Ŝycia i śmierci
PÓTIOR EST CONDÍTIO POSSIDENTIS — Lepsza jest sytuacja posiadającego (niŜ
roszczącego pretensje)
PÓTIOR EST, QUI PRIOR EST — Kto pierwszy, ten lepszy
POTIOREM CONDITIONEM ESSE MÍLITIS QUAM INGENUI — Zacniejszy stan rycerski niŜ
prostego szlachcica (A . F r y c z M o d r z e w s k i )
POTIUS MORI QUAM FOEDARI — Raczej śmierć niŜ poniŜenie
POTORES BIBULI MÉDIA DE NOCTE FALERNI ODERUNT PORRECTA NEGANTEM PÓCULA —
Pijacy podnieceni falernem o północy juŜ nie znoszą tego, kto odmawia podanego mu
pucharu (H o r á t i u s )
PRAECEPTOR BONUS… OMNI MODO FIAT NOBIS AMICUS NEC OFFÍCIUM IN DOCENDO
SPECTET SED AFFECTUM — Dobry nauczyciel niechaj wszelakimi sposobami stara się być
naszym przyjacielem i w nauczaniu niech nie widzi obowiązku, ale uczucie (Q u i n t i l i a n u s
Institutio oratoria II, I, 1–15)
PRAECLARAE MORTES SUNT IMPERATÓRIAE; PHILÓSOPHI AUTEM IN SUS LÉCTULIS
PLERUMQUE MORIUNTUR, REFERT TAMEN, QUO MODO — Przesławna jest śmierć wodza;
filozof zaś umiera zwykle w łóŜku, ale waŜne jest jak (C í c e r o De finibus II, 97)
PRAECLARA EST AEQUABÍLITAS IN OMNI VITA ET IPEM SEMPER VULTUS — Chwalebna
jest w Ŝyciu równowaga i zawsze to samo oblicze (C í c e r o De officiis I, 26)
PRAECLARUM EST LATINE SCIRE — Chwalebne jest znać łacinę
PRAEDA CABALLORUM — Ofiara koni — Pan zrujnowany utrzymaniem stajni końskiej
(I u v e n a l i s Sátirae II, 193)
PRAEF. — PRAEFATIO — Przedmowa
PRAEMEDITATIO FUTURORUM MALORUM LENIT EORUM ADVENTUM — Rozmyślanie o
przyszłych nieszczęściach łagodzi je, gdy nadejdą (C í c e r o Tusc. disp. III, 14)
PRAEMIANDO INCITAT — Nagradzając pobudza (Napis na orderze św. Stanisława
ustanowionym przez Stanisława Augusta)
PRAESENTE CADÁVERE — W obecności zmarłego
PRAESENTE MÉDICO NIHIL NOCET — W obecności lekarza nic nie szkodzi
PRAESTAT ÁLIQUID SUPERESSE QUAM DEESSE — Lepiej, aby coś zostało, niŜ miałoby
zabraknąć
PRAESTAT CUM DIGNITATE CÁDERE QUAM CUM IGNOMÍNIA VÍVERE — Lepiej paść z
godnością niŜ Ŝyć w hańbie
PRAESTAT OTIOSUM ESSE QUAM NIHIL ÁGERE — Lepiej jest mieć wolny czas na
wypoczynek po pracy niŜ nic nie robić
PRAESÚMPTIO IURIS — Domniemanie prawne
PRAESCRIPTUM — Przepis
PRAETER PROPTER — Mniej więcej, około
PRAETÉRITA MUTARE NEMO POTEST — Przeszłości nikt nie moŜe odmienić
PRAETÉRITUM TEMPUS NUNQUAM REVÉRTITUR — Czas miniony nigdy nie wraca
PRAETER MISI, NON AMISI — Przeszedłem obok, ale nie pominąłem, spostrzegłem
P.T. = PRAETERMISSO TITULO — Opuściwszy tytuł
P.P. = PRAETERMISSIS PRAETEMITTENDIS — Opuściwszy to, co naleŜało opuścić
PRAETER NATURAM — Wbrew naturze
PRAETER SPEM — Wbrew nadziei
PRAEVENIRE MÉLIUS EST QUAM PRAEVENIRI — Lepiej; jest wyprzedzać niŜ być
wyprzedzanym
PRETIUM AFFECTIONIS — Cena amatorska, podwyŜszona
PRETIUM FISCI — NajwyŜsza cena na licytacji
PRETIUM LICITI — Cena, od której zaczyna się. licytację
PRIMA CHARITAS AB EGO — Pierwsza miłość to ja
PRIMA DOMINANDI SPES IN ÁRDUO; UBI INGRESSUS, ADSUNT STUDIA ET MINISTRI —
Trudny jest początek nadziei na panowanie; ale gdyś osiągnął, masz i Ŝyczliwość, i słuŜbę
(T á c i t u s Annales IV, 7)
PRIMA FACIE — Na pierwszy rzut oka
PRIMIS EVÉNTIBUS METUS AUT FÍDUCIA GÍGNITUR — Pierwsze wyniki wywołują albo
strach, albo zaufanie (T á c i t u s Annales XII, 31)
PRIMA TUAE MENTI VÉNIAT FIDÚCIA CUNCTAS POSSE CAPI; CÁPIES, TU MODO TENDE
PLAGAS — Bądź przekonany, Ŝe kaŜdą niewiastę moŜna zdobyć; i zdobędziesz ją, rozstaw:
tylko sieci (O v í d i u s Ars am. I, 269–70)
PRIMIS MELIUSQUE SESE ONWE VIRTUTIS VITIIQUE SEMEN PRODIT AB ANNIS — Od
wczesnych lat ujawnia się zaląŜek cnoty i wad (S . K o n a r s k i Ode II)
 PRIMO — Po pierwsze
PRIMO AVULSO NON DEFICIT ALTER — Jeden usunięty, ale nie brak drugiego
(V e r g í l i u s Aeneis VI, 143)
PRIMO GRADU — Pierwszego stopnia, rzędu
PRIMO ÍMPETU — Za pierwszym uderzeniem, popędem
PRIMO LOCO — Na pierwszym miejscu
PRIMO MIHI — Najpierw mnie
PRIMO OCCUPANTI — Pierwszemu posiadaczowi (pierwszeństwo)
PRIMO VOTO — Z pierwszego ślubu, małŜeństwa
PRIMUM MÓBILE — Pierwsza przyczyna ruchu
PRIMUM NON NOCERE — Przede wszystkim nic szkodzić (H o r á t i u s )
PRIMUS IN ORBE DEOS FECIT TIMOR — Najpierw strach stworzył na świecie bogów (P P.
Statius Thebais III. 661)
PRIMUS INTER PARES — Pierwszy wśród równych
PRIMUM VÍVERE, DEINDE PHILOSÓPHARI — Najpierw (móc) Ŝyć, potem filozofować
PRÍNCEPS LÉGIBUS SOLUTUS — Panujący nie podlega prawom
PRÍNCIPES HOMINUM, FÍLII HÓMINUM, NON EST SALUS IN ILLIS — Darmo szukać
zbawienia u pierwszych wśród ludzi, u synów ludzi (A. Mickiewicz)
PRINCÍPIBUS PLACUISSE VIRIS NON ÚLTIMA LAUS EST — Nieostatnia to chwała zjednać
sobie przyjaźń wybitnych ludzi (H o r á t i u s )
PRINCÍPIIS OBSTA, SERO MEDICINA PARATUR — Przeciwdziałaj początkom choroby,
później i lekarstwa są bezskuteczne (O v í d i u s Remedia omoris 91)
PRIOR TEMPORE, PÓTIOR IURE — Występujący z powództwem wcześniej ma lepszą
sytuację prawną
PRIUS QUAM EXÁUDIAS, NE IÚDICES — Nie zanim wysłuchasz
PRO AEQUO ET BONO — Za słuszność i dobro
PRO AETERNA REI MEMÓRIA — Na wieczną rzeczy pamiątkę
PRO ARIS ET FOCIS (PUGNARE) — Za ogniska i rzeczu domowe (walczyć) (C í c e r o De
natura deorum III, 40, 94)
PR. A. = PRO ANNO — Rocznie
PRO ARTE — Dla sztuki
PRO AUCTORE — Dla autora (W recepturze — dla wystawcy recepty)
PRÓBITAS LAUDATUR ET ALGET — Uczciwy bywa chwalony, ale marznie przy tym
(I u v e n a l i s |
PRO BONO OMINE — Za dobrą wróŜbę
PRO BONO PUBLICO — Dla dobra publicznego
PRO CALCULO — Za rachunek (ręczyć) — Za ścisłość rachunku
PRO CAPTU LECTORIS HABENT SUA FATA LIBELLI — Los ksiąŜek zaleŜy od upodobań i
pojętności czytelnika (T e r e n t i a n u s M a u r u s De litteris,i de syllabis, de metris 1, 1286)
PRO CENTUM — Na sto
PROCESSUS IN INFINITUM — Postępowanie bez końca
PROCUL NEGÓTIIS — Z dala od kłopotów, zajęć (H o r á t i u s Epod. II, 1)
PRO DOMO SUA — W obronie własnego domu — W swojej sprawie (C í c e r o )
PRO ET CONTRA — Za i przeciw
PROFANUM VULGUS — Motłoch niewtajemniczony, pospolity
PRO FIDE, REGE ET LEGE — Za wierność, króla i prawo
PRO FORMA — Dla formy, dla pozoru
PRO FUTURO — Na przyszłość
PRO HAC VICE — Na tę okazję
 PROHIBENDA EST IRA IN PUNIENDO — Karząc nie wolno gniewać się (C í c e r o De officiis
I, 89)
PROH (PRO) PUDOR! — O, wstydzie!
PROLES SINE MATRE CREATUS — Dziecko wychowane bez matki (O v í d i u s Metamorph.
II, 553)
PRO MILLE — PER MILLE — Na tysiąc
PRO MEMENTO — Dla upomnienia, dla nauki
P. M. = PRO MEMÓRIA — Dla pamięci
PROMISSA CADUNT IN DÉBITUM — Przyrzeczenia stają się długiem
PROMOVEATUR, UT AMOVEATUR — Niechaj będzie wywyŜszony, aby go usunąć
PRONA VENIT CUPIDIS IN SUA VADA FIDES — Łatwo przychodzi wiara w to, czego się
pragnie (O v í d i u s Ars am. III, 674)
PRO PÁTRIA ET SCIÉNTIA — W imię nauki i wiedzy
PRÓPRIA MANU — Własnoręcznie
PRÓPRIO MOTU — Z własnej inicjatywy
PRÓPRIUM HUMANI INGÉNII EST ODISSE QUEM LAESERIS — Cechą ludzkiego charakteru
jest nienawiść do człowieka, któregoś obraził (T á c i t u s Agricola 42)
PROPTER SOLUM OVÁRIUM MULIER EST QUOD EST — Tylko przez jajniki niewiasta jest
tym, czym jest
PRO PÚBLICO BONO — Dla dobra ogólnego, powszechnego
PRO RATA (PARTE) — Stosownie do udziału, odpowiedzialności
PRO RATA TEMPORIS = PRO TEMPORE — Stosownie do upływu czasu
PRO REGE SAEPE, PRO PÁTRIA SEMPER — W obronie króla często, w obronie ojczyzny
zawsze (C o l b e r t )
PRO RE NATA — Na kaŜdą okazję, jaka się trafi
PRO TANTO — Za tyle, na tyle
PRO TÉMPORE ET PRO RE — Stosownie do czasu i sprawy
PRO TUA SALUTE SIT = PROSIT (PROST) — Na zdrowie
PRO VIRÍLI PARTE — W miarę sil męskich, najlepszych
PROVOCÁTIO AD PÓPUIUM — Odwołanie się do na rodu
PRÓXIME ACCESSIT — Przystąpił ostatni
PROX. — PROXIMO — NajbliŜej
PÚBLICA MAŁA SÍNGULIS IN OCCASIONEM GRÁTIAE TRAHUNTUR — Nieszczęścia
publiczne są prze niektórych wykorzystywane dla zdobywani względów (T á c i t u s Anna/es
5, 3)
PÚBLICA VERBA — Banały
PÚBLICE — Publicznie
PÚERIS MÁXIMA REVÉRENTIA DEBETUR — Dzieciom (chłopcom) naleŜy się najwyŜszy
szacunek — Trzeba mieć dla dzieci najwyŜsze względy
PULCHRA LAVERNA, DA MIHI FÁLLERE, DA IUSTO SANCTOUUE VIDERI, NOCTEM
PECCATIS ET FRÁUDIBUS ÓBICE NUBEM — O, piękna Lawerno (bogini złodziei), pozwól mi
zwodzić, pozwól uchodzić za sprawiedliwego i bogobojnego, osłoń nocą grzechy moje i
zarzuć chmurę na moje oszustwa (Horátius)
PULCHRE, BENE, RECTE — Pięknie, dobrze, doskonale (H o r á t i u s Ars p. 100)
PULSATE ET APERIETUR VOBIS — Pukajcie, a będzie wam otworzone (Ewangelia wg
Łukasza XI, 9)
PUL VIS ET UMBRA SUMUS — Jesteśmy prochem i cieniem (H o r á t i u s Cármina IV, 7)
PULVERULENTA NOVIS BENE VÉRRITUR AREA SCOPIS — Pokryte kurzem klepisko dobrze
zamiata się nową miotłą — Nowa miotła dobrze zamiata
PUNCTUM SÁLIENS — Punkt główny
PÚNICA FIDES — Punickie słowo (wiarołomne)
 Q

QUAE BÉLUA RUPTIS CUM SEMEŁ EFFUGIT, REDDIT SI: PRAVA CATENIS! — Jakie zwierzę,
gdy się raz wyrwało z kajdan, byłoby tak przewrotne, aby wrócić do niewoli? (H o r á t i u s )
QUAE CARET ORA CRUORE NOSTRO? — Na jakim brzegu zabrakłoby naszej krwi?
(H o r á t i u s Carnńna II, 1, 36)
QUAE DATUR OFFICIO, NON EST MIHI GRATA VOLUPTAS. OFFICIUM FÁCIAT NULLA
PUELLA MIHI — Przyjemność dawana z obowiązku nie jest mi miła; niechaj Ŝadna
dziewczyna nie spełnia—wobec mnie takiego obowiązku (O v í d i u s Ars am. II, 687–8)
QUAE ENIM POTEST IN VITA ESSE IUCÚNDITAS, CUM DIES ET NOCTES COGITANDUM SIT
IAM IAMQUE ESSE MORIENDUM — JakaŜ bowiem przyjemność moŜe być w Ŝyciu, kiedy
dniami i nocami myśli się tylko o tym, Ŝe trzeba umrzeć (C í c e r o Tusc. disp. I, 7)
QUAE FÚERANT VÍTIA, MORES SUNT — Co dawniej było przywarą, obecnie weszło w
zwyczaj
QUAE HAEC EST FÁBULA? — Co to za bajka?—Co to ma znaczyć?
QUAE MEDICAMENTA NON SANANT, FERRUM SANAT; QUAE FERRUM NON SANAT, IGNIS
SANAT, QUAE VERO IGNIS NCN SANAT, INSANABÍLIA REPUTARE OPORTET — Czego leki nie
uzdrowią, uzdrowi nóŜ (skalpel); czego nóŜ nie uzdrowi, uzdrowi ogień (przypalenie); czego
zaś i ogień me uzdrowi, to naleŜy uwaŜać za nieuleczalne (H i p p o c r a t e s )
QUAERE! — Szukaj!
QUAERENS, QUEM DÉVORET — Szukając kogoś na poŜarcie (Vulgata Listy Piotra
Apostola I, 5, 8)
QUAE RIMOSA BENE DEPONUNTUR IN AURE — Co dobrze układa się w dziurawym uchu
(nieskłonnym do utrzymywania sekretu) (H o r á t i u s )
QUAERIT AQUAS IN AQUIS — Szuka wody pośród wód (Tantal) (O v í d i u s Remedia
amoris II. 2, 43)
QUÁERITUR — Jest pytanie
QUÁSTIO FACTI — Pytanie dotyczące przebiegu wydarzenia
QUAESTIO IURIS — Pytanie dotyczące strony prawnej
QUAESTUM CÓRPORE FÁCERE — Kupczyć ciałem (T á c i t u s Annales II, 85)
QUAESTUS AB ARTE QUÁLIBET DEBEAT ESSE PROCUL — Myśl o zysku powinna być
daleka od wszelkiej prawdziwej sztuki (K. J a n i c k i Epigrammata LXXV)
QUAE VIDENTUR UTÍLIA, HONORES, DIVTTIAE, VOLUPTATES, CETERA. GENERIS EIUSDEM
HAEC AMICITIAE NUNQUAM ANTEPONENDA SUNT — To, co wydaje się poŜyteczne,
zaszczyty, bogactwa, przyjemności i inne rzeczy tego rodzaju nigdy nie powinny być
przenoszone nad przyjaźń (C í c e r o De officiis II, 43)
QUAE VOLUMUS, EA CREDIMUS LIBENTER, ET WAE SENTIMUS IPSI, RÉLIQUOS SENTIRE
SPERAMUS — Wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, Ŝe nasze uczucia
podzielają inni (C a e s a r De bello ckili)
QUALE PRETIUM, TALE SACRIFICIUM — Jaka Opłat takie naboŜeństwo a
QUALIS AB INCEPTO — Jaki od początku (taki i potem)
QUALIS ÁRTIFEX PÉREO! — Ja, taki artysta, umieram! — Jaki artysta ginie w mojej
osobie! (Suetonius Nero 49, słowa Nerona)
QUALIS AVIS, TALIS CANTUS — Jaki ptak, taki śpiew — Jaki pan, taki kram
QUALIS MATER, TALIS FÍLIA — Jaka matka, taka córka
QUALIS PATER, TALIS FÍLIUS — Jaki ojciec, taki syn
QUALIS REX, TALIS GREX — Jaki władca (państwa), taka trzoda (poddani)
QUALIS VIR, TALIS ORATIO — Jaka głowa, taka mowa
OUALIS VITA ET MORS ITA — Jakie Ŝycie, taka śmierć
 QUAM ÁRDUUM EST EODEM LOCO POTENTIAM ET CONCORDIAM ESSE — Jak trudno jest
godzić jednocześnie władzę i zgodę (T á c i t u s Annales IV, 4)
QUAM BENE VIVAS, REFERT, NON QUAM DIU: SAEPE ÁUTEM IN HOC EST BENE, NE DIU —
WaŜne jest, czy dobrze Ŝyjesz, nie jak długo: często zaś to jest dobre, Ŝe niedługo (S é n e c a
Epistula ad Lucilium CI, 14–15)
QUAMDIU SE BENE GÉSSERIT? — Jak długo będzie się dobrze sprawował?
QUAM PARVA SAPIENTIA REGITUR MUNDUS — Jak niewiele trzeba mądrości, aby rządzić
światem!
QUAM SERUM EST TUNC VÍVERE INCÍPERE, CUM DESINENDUM EST — Jak trudno jest
wtedy zaczynać Ŝyć, kiedy trzeba przestać (S é n e c a De breiitate vitae III, 2–5)
QUAM TÉMERE IN NOSMET LEGEM SANCIMUS INIQOUM! — Jak skwapliwie uświęcamy
bezprawie w stosunku do nas samych! (H o r á t i u s )
QUAMVIS, QUANTUMVIS MÓDICAE SUB TÉMPORE VITAE MAXIMA, QUI GESSIT, VIVIT
ABUNDE DIU — JeŜeli ktoś w krótkim Ŝyciu dokonał bardzo wielkich rzeczy, Ŝył
wystarczająco długo (K . J a n i c k i Vitae reg. Pol XVI)
QUANDOQUE BONUS DORMITAT HOMERUS — Niekiedy i znakomity Homer drzemie — I
Homera opuszcza niekiedy natchnienie (H o r á t i u s Ars p. 359)
QUANTA DE SPE DÉCIDI! — A to niespodzianka! — Jestem zaskoczony!
QUANTI QUISQUE AMICOS FACIT, TANTI FIT AB AMICIS — Jak kto ceni przyjaciół, tak
cenią go przyjaciele
QUANTI QUISQUE SE IPSE FACIT, TANTI FIT AB AMICIS — Na ile ktoś sam siebie ceni, na
tyle jest ceniony przez przyjaciół
QUANTO IGITUR RERUM DOMINIS SECURIUS AEVUM (QUOD QUIDAM SCRIPSIT), CERNITE,
PAUPER AGIT? TEMPORA SUNT, LOCA SUNT QUAEVIS METUENDA POTENTI, QUOD VIVIT,
TOTUM EST: CURA, PERICLA, METUS — ZwaŜcie więc, o ile (jak to ktoś napisał) człek ubogi
pędzi Ŝycie bezpieczniej niŜ królowie; kaŜdej chwili, kaŜdego miejsca muszą się obawiać
władcy, całe Ŝycie jest dla nich troską, niebezpieczeństwem, strachem (K. J a n i c k i Vitae
reg. Pol XXX)
QUANTO IUDÍCIUM TARDUM, TANTO MAGIS IUSTUM EST — O ile sąd jest późniejszy, o
tyle sprawiedliwszy (M i n u c i u s F e l i x Octavius 36)
QUANTUM EST HOMÍNIBU PRAESÍDIUM IN ANIMI FIRMITUDINE! — Jak wielkim oparciem
dla człowieka jest stałość ducha (Caesar De bello civili III, 28)
QUANTUM MUTATUS AB ILLO! — JakŜe inny od tego, jakim był! (V e r g í l i u s Aeneis II,
274)
QUANTUM EST UNI PLACERE VIRO! — Jak trudno kobiecie płonąć miłością do jednego
męŜczyzny! (O v í d i u s Ars am. 328)
QUANTÚMLIBET — Do woli
Q. P. = QUANTUM PLACET — Ile się podoba
QUANTUM SATIS (Q. S.) — Ile trzeba — Dostatecznie (napis na receptach)
QUANTUM SCIMUS, GUTTA EST, IGNORAMUS MARE — To, co znamy, jest kroplą, czego nie
znamy, morzem
Q. S. = QUANTUM SÚFFICIT — Ile wystarczy, ile trzeba
QUARTO — Po czwarte
QUÁTTUOR ARTÍCULI IUDÍCII CASTRENSIS: STUPRUM, INCÉNDTUM, LATROCINIUM ET VIS
ARMATA ALIENIS ÁEDIBUS ALLATA — Cztery są artykuły sądu wojennego: o zgwałcenie,
podpalenie, rozbój i o najście zbrojne (H . S i e n k i e w i c z )
QUÁELIBET VULPES CÁUDAM SUAM LÁUDAT — KaŜdy lis (sroka) swój ogon chwali
QUAE NOCENT, DOCENT — Co szkodzi, uczy — Uczymy się przez doświadczenie
QUAE NON POSUISTI, NE TOLLAS! — Czegoś nie połoŜył, nie bierz!
 QUAE PÓTUI, FECI, FÁCIANT MELIORA POTENTES — Co mogłem, zrobiłem, lepiej niech
zrobią ci, którzy mogą
QUAE TUA SUNT, TIEI HABE, QUAE MEA, REDDE — Co twoje, zachowaj dla siebie, co moje,
zwróć!
QUAEVIS TERRA PÁTRIA — KaŜda ziemia ojczyzną
QUAE VÓLUMUS, CRÉDIMUS LIBENTER — Chętnie wierzymy w to, czego pragniemy
QUAM QUIQUE NOVIT ARTEM, IN EA SE EXÉRCEAT — Niechaj kaŜdy ćwiczy się w tej
sztuce, którą zna (C í c e r o Tusc. disp. 18, 41)
QUASI DICTATA — Jakby powtarzane za kimś — Za panią matką pacierz (C í c e r o Tusc.
disp. II, U)
QUARE ÍMPEDIT? — Dlaczego przeszkadza, przeciwstawia się?
QUEM DEUS EX POLONIS AMAT, ILU DOMICILIUM VARSAVIAE CONCEDIT — Kogo Pan
Bóg miłuje, temu pozwala mieszkać w Warszawie (E r n d t e l Varsdvia physice illustrata,
sive de äere, aquis locis et íncolis Varsdviae eorumque móribus et mórbis tractatus cui
annexium est viridiárium vel catalogiis plantarum circa Varsáviam nascéentium. Dresni
1730)
QUEM DI DILÍGUNT, ADULESCENS MÓRITUR — Kogo bogowie ukochają, ten umiera młodo
— Ukochani przez bogów umierają młodo (P l a u t u s Bacchides IV, 7, 18)
QUEM DI PÉRDERE VOLUNT, EUM DEMENTANT — Kogo bogowie chcą zgubić, tego
najpierw pozbawiają rozumu
QUEM (QUOS) DEUS PÉRDERE VULI, EUM OCCAECAT — Kogo bóg chce ukarać, tego
najpierw oślepia (S o p h o c l e s Antigone)
QUEM MÉTUUNT. ODERUNT, QUEM QUISQUE ODIT, PERIISSE ÉXPETIT — Nienawidzą,
kogo się boją; dąŜą do śmierci tego, kogo nienawidzą (E n n i u s )
QUEM NEQUE GLÓRIA, NEQUE PERÍCULA ÉXCITANT, NEQUIQUAM HORTARE — Na próŜno
napominałbyś tego, kogo nie wzrusza ani sława, ani niebezpieczeństwo
QUEM RES PLUS NIMIO DELECTAYERE SECUNDAE, MUTATAE QUATIENT — Kogo
szczęście pieściło nadmiernie, tym zmiana wstrząśnie (H o r á t i u s )
QUIA INCERTUM EST, QUO LOCO TE MORS EXSPECTET, TU EAM OMNI LOCO EXSPECTA —
PoniewaŜ nie jest pewne, gdzie czyha na ciebie śmierć, czekaj na nią wszędzie
QUIA ME VESTÍGIA TERRENT, ÓMNIA TE ADVERSUM SPECTÁNTIA, NULLA RETRORSUM —
PrzeraŜają mnie ślady, wszystkie bowiem prowadzą w twoim kierunku, a Ŝaden wstecz —
Nie wypuszczasz Ŝadnej ofiary (H o r á t i u s )
QUIA NÓMINOR LEO — PoniewaŜ nazywam się lew (stąd szczególne prawa) (P h a e d r u s
Fábulae S)
QUI ALTARI SERVIT, EX ALTARI VIVIT — Kto słuŜył ołtarzowi, z ołtarza Ŝyje
QUI ANTE DIEM PÉRIIT, SED MILES, SED PRO PÁTRIA — Zginął młodo, ale jako Ŝołnierz,
ale za i ojczyznę
QUIBUS DÉERAT INIMICUS. PER AMICOS OPPRESSI — A kto nie miał wrogów, tego uciskali
przyjaciele (T á c i t u s Históriae I, 1)
QUI BENE AMAT, BENE CASTIGAT — Kto kocha naprawdę. ten karci surowo
QUI BENE CÓNSTRUIT, BENE VERTIT — Kto umie budować; umie rujnować
QUI BENE DISTINGUIT, BENE DOCET — Kto dobrze odróŜnia, dobrze uczy
QUI BENE DÚBITAT. BENE SCIET — Kto ma uzasadnione wątpliwości, osiągnie wiedzę (a.
frycz modrzewski De re publica emendanda)
QUI BIBIT, DORMIT, QUI DORMIT, NON PECCAT, SANCTUS EST — Kto pije, śpi, kto śpi, nie
grzeszy, kto nie grzeszy, jest święty, a więc: kto pije, święty jest
QUI BONO QUID VOLUNT NUNTIARE, AFFINGUNT ÁUQUID — Kto pragnie zwiastować
dobrą nowinę, dodaje coś od siebie
OUID AD REM? — Co to ma do rzeczy? (H o r á t i u s )
 QUID AETERNIS MINOREM CONSILIIS ÁNIMUM FATIGAS? — Po cóŜ niepokoisz troskami o
wieczności, któryś nie dorósł do tego? (H o r á t i u s Cńrmina II. 11)
QUID AGIS, DULCÍSSIME RERUM? — Co porabiasz, najdroŜszy?
QUID ÁLII FÁCIANT, IPSI VÍDERINT! — Co inni robią, mnie to nie obchodzi — KaŜdy sobie
rzepkę skrobie
QUIDAM — Ktoś (N o r w i d )
QUID DÉCEAT, QUID NON — Co przystoi, a co nie (H o r á t i u s Ars p. 308}
QUI DEDIT BENEFÍCIUM, TÁCEAT; NARRET, QUI ACCEPIT — Kto spełnił dobry uczynek,
niech milczy; niech mówi ten, kto przyjął
QUI DESÍDERAT PACEM, PRÁEPARET BELLUM — Kto pragnie pokoju, niechaj
przygotowuje się wojny (V e g e t i u s )
QUIS DESIDERIO SIT PUDOR AUT MODUS? — Dlaczego trzeba by się wstydzić albo
miarkować pragnienie, tęsknotę?
QUI DICIT QUAE VULT, ÁUDIET, QUAE NON VULT — Kto mówi to, co chce, usłyszy, czego
nie chce.
QUI DIÚTINA PACE VOLUNT FRLI, BELLO EXERCITATI ESSE DEBENT — Kto chce korzystać
z trwałego pokoju, winien być wyćwiczony w wojnie
QUID ENIM DIFFERT, BARATHRONE DOXES, QUIDQUID HABES, AN UNQUAM UTARE
PARATIS? — Jaka róŜnica, czy brzuchowi złoŜysz to, co posiadasz, w ofierze, czy teŜ nigdy
nie uŜyjesz nagromadzonych zasobów? (H o r á t i u s )
QUID ESSENT LEGES SINE MÓRIBUS? — Czym byłyby prawa bez dobrych obyczajów?
QUID EST REI? — O co chodzi?
QUID HOC SIBI VULT? — Co to ma znaczyć?
QUID EST NEQUIUS AUT TÚRPIUS EFFEMINATE VIRO? — CóŜ bardziej niegodnego albo
haniebnego niŜ zniewieściały mąŜ? (C í c e r o Tusc. disu. III, 17)
QUID INDE? — CóŜ stąd?
QUID IURIS? — A co prawo?
QUID IUSTUM EST, UBI IUS IN ARMIS? — co ze sprawiedliwością, gdzie prawem oręŜ? (S .
K o n a r s k i Ode pósthuma)
QUID LEGES SINE MÓRIBUS VANAE PROFÍCIUNT? — Co warte puste prawa bez
obyczajów? (H o r á t i u s Cármina III, 29)
QUID LATET, IGNOTUM EST; IGNOTI NULLA CUPIDO — Co ukryte, jest nieznane, a
nieznane Ŝądzy nie budzi (O v í d i u s Ars cm.)
QUID MAGIS EST SAXO DURUM, QUID MÓLLIUS UNDA? DURA TAMEN MOLLI SAXA
CAVANTUR AQUA — CóŜ twardszego nad skałę, a bardziej miękkiego od wody? A jednak
miękka woda drąŜy skałę (O v í d i u s )
QUID NON EBRIÉTAS DESIGNAT? OPERTA RECLUDIT, SPES IUBET ESSE RATAS, AD PROELIA
TRUDIT INERTEM, SOLLICITIS ÁNIMIS ONUS ÉXIMIT, ÁDDOCET ARTES — Czego nie dokona
podchmielenie? Otwiera to, co zamknięte, spełnia nadzieje, ospałego popycha do walki, z
duszy zdejmie cięŜar niepokoju, uczy sztuk (H o r á t i u s )
QUID NON MORTÁLIA PÉCTORA COGIS, AURI SACRA FAMES? — Do czego doprowadzasz
ludzi, przeklęty głodzie złota? (V e r g i l i u s Aeneis III, 56)’
QUID NOVI? — Co nowego? — Co słychać?
QUID NUNC? — Co teraz?
QUID OPUS EST VERBIS? — Na co tu słowa?
QUID PLACET AUT ÓDIO EST, QUOD NON MUTÁBILE CREDAS? — Czy jest coś miłego albo
przykrego, czego nie moŜna by odmienić? (H o r á t i u s )
QUID PRODEST? — Jaka stąd korzyść?
 QUID POTEST ACCÍDERE TALE EI, CUI NIHIL, QUOD HÓMINI EYENIRE POSSIT, NON
PRAEMEDITATUM EST? — CóŜ takiego moŜe przytrafić się temu, kto z góry przemyślał to, co
moŜe wypaść człowiekowi? (C í c e r o Tusc. disp. IV, 26)
QUID PRO QUO? — Co zamiast czego?
QUIDQUID AGIS, PRUDENTER AGAS ET RÉSPICE FINEM! Cokolwiek czynisz, czyń
roztropnie! Patrz końca! (O v í d i u s )
QUIDQUID DELIRANT REGES, PLACTUNTUR ACHIVI — Za kaŜde szaleństwo królów cięgi
biorąl Achajowie — Kowal zawinił, Cygana powiesiłĄ (H o r á t i u s Epistułae I, 2, 14)
QUIDQUID FIT CUM YIRTUTE, FIT CUM GLÓRIA — Cokolwiek dzieje się z poświęceniem
dla dobrał państwa, przynosi sławę (P u b l i l i u s S y r u s )
QUIDQUID HONESTUM EST, IDEM EST ÚTILE — Co szlachetne, to poŜyteczne
QUIDQUID ID EST, TÍMEO DANAOS ET DONA FERENTES — Cokolwiek to jest, boję się
Danajów (Greków), nawet gdy przynoszą dary (V e r g í l i u s Aeneis II, 49)
QUIDQUID NON DISCÚTITUR, IUSTITIA NON PUTATUR — Cokolwiek nie jest rozwaŜone,
nie moŜe uchodzić za sprawiedliwe
QUIDQUID TENTABAM DÍCERE, VERSUS ERAT — Cokolwiek próbowałem powiedzieć,
wychodził wiersz (O v í d i u s Tristia IV, 10, 26)
QUID REI EST? — O co chodzi?
QUID RIDES? — Czego się śmiejesz?
QUID SIT FUTURUM CRAS, FUGĘ QUÁERERE! — Co będzie jutro, nie pytaj! (H o r á t i u s
Cármina I, 9, 13)
QUID SIT PACE DULCIS? — CóŜ moŜe być słodszego nad pokój?
QUID TIBI PECÚNIA OPUS EST, SI UTI NON POTES? — Po co ci pieniądze, jeśli nie moŜesz
ich uŜyć?
QUID VANAE SINE MÓRIBUS PROSUNT LEGES? — CóŜ pomogą puste ustawy bez
obyczajów?
QUID VESPER FERAT (VEHAT), INCERTUM RST — Nie wiadomo, co wieczór przyniesie
QUI NUCE NUCLEUM ESSE VULT, FRANGIT NUCEM — Kto chce zjeść z orzecha jądro,
tłucze orzech
QUIESCERE IUVENTUS NESCIT — MłodzieŜ nie umie trwać w spokoju
QUIETA NON MOVERE — Nie poruszaj tego. co leŜy w spokoju — Nie budź licha
(Sallustius Catilina XXI, 1)
QVI EX ERRORE IMPERITAE MULTITÚDINIS PENDET, HIC IN MAGNIS VIRIS NON EST
HABENDUS — Kto opiera się na błędnych sądach tłumu, tego nie moŜna uwaŜać za wielkiego
człowieka (C í c e r o De officiis I, 65)
QUI FACIT FÓVEAM, ÍNCIDIT IN EAM — Kto pod kitu dołki kopie, sam w nie wpada
QUI GENUS HUMANUM SUPERAVIT — Ten, który przerósł rodzaj ludzki (L u c r e t i u s )
QUI GLÁDIO FÉRIT, GLÁDIO PERIT — Kto mieczem wojuje, od miecza ginie
QUI HABET AURES AUDIENDI, AUDIAT! — Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha!
QUI HIC MÍNXERIT AUT CACÁVERIT, HÁBEAT DEOS SÚPEROS ET ÍNFEROS IRATOS! — kto
tu liaszczv ulbo nasra, na tego niechaj spadnie gniew nieba i piekieł! (napis na pomnikach
grobowych)
QUI IN LÍBERA CIVITATE ITA SE ÍNSTRUUNT, UT METUANTUR, IIS NIHIL POTEST ESSE
DEMENTIUS — Ci, którzy w wolnym państwie tak się zachowują, aby się ich bano, nie mogą
uczynić nic głupszego (C í c e r o De ojficiis II, 2)
QUI IURE SUO ÚTITUR, NÉMINEM LAEDIT — Kto nie przekracza przysługującego mu
prawa, nie narusza praw drugiego
QUI MEDICE VIVIT, MÍSERE VIVIT — Kto Ŝyje według wskazań lekarzy, marnie Ŝyje
QIU MÉTUENS VIVIT, LISER MIHI NON ERIT UNQUAM — Kto Ŝyje w strachu, nie będzie dla
mnie nigdy wolny (H o r á t i u s )
 QUI MORTEM IN MALIS PONIT, NON POTEST EAM NON TIMERE — Kto uwaŜa śmierć za
zło, nie moŜe się jej nie bać
QTU NESCIT DISSIMULARE, NESCIT REGNARE — Kto nie umie udawać, nie umie rządzić
(Maksyma L u d w i k a X I )
QUI NESCIT ORARE, DISCEDAT IN MARE — Kto umie się modlić, niech wypuści się na ino
(to się nauczy)
QUI NIMIS PRÓPERE, MINUS PRÓSPERE — Kto zbyt pospiesza, działa niezbyt rozwaŜnie —
Co nagle, to po diable
QUI NIL POSSEDIT. NIHIL SE PÉRDERE CRUWE — Kto nic nie posiadał, wierzy, Ŝe nic nie
trac|
QUI NÍMIUM PROBAT, NIHIL PROBAT — Kto chce udowodnić zbyt wiele, nie udowodni
niczego
QUI NIMIUM PRÓPERAT, SERIUS ABSOLVIT — Kto zbyt śpieszy, później kończy
QUI NON DEFENDIT NEC ÓBSTITIT INIÚRIAE, SI POTEST, TAM EST IN VIITIO, QUAM SI
PARENTES; ALT AMICOS AUT PATRIAM DESERAT — Kto nie broni przed krzywdą ani się jej
przeciwstawia,; jeŜeli moŜe, jest tak samo winien, jak gdyby porzucił rodziców albo
przyjaciół, albo ojczyznę (C í c e r o De officis I. 2, 3)
QUI NON HABET EQUUM, VADAT PEDIBUS — Kto nie ma konia, niech idzie pieszo
QUI NON LABORAT, NON MANDUCAT — Kto nie pracuje, ten nie je
QUI NON PRÓFICIT, DÉFICIT — Kto nie idzie naprzód, cofa się
QUINTA ESSÉNTIA — Piąty Ŝywioł (A r y s t o t e l e s a)
QUI NUNQUAM MAŁE, NUNQUAM BENE — Kto nigdy nie postąpił źle, ten nigdy nie
postąpił dobrze
QUI ÓMNIBUS DIFFIDIT, IS NUNQAM AMICOS SIBI COMPARAVIT — Kto nikomu nie ufa. ten
nigdy nie zdobył sobie przyjaciół
QUI PARTI CÍVIUM CÓNSULUNT, PARTEM NÉGLEGUNT, REM PERNICIOSÍSSIMAM IN
CIVITATEM INDUCUNT, SEDITIONEM ATQVE DISCÓRDIAM — Ci, którzy części obywateli
sprzyjają, część lekcewaŜą, wprowadzają do państwa rzecz najzgubniejszą, bunt i niezgodę
(C í c e r o De officiis I, 85)
QUI PAVET EX CULMIS, STÍPULIS NON INCUBAT ULLIS — Kto boi się słomy, nie chodzi po
rŜysku — Kto boi się wilka, nie chodzi do lasu
QUI PECCAT, ÉBRIUS, LUAT SÓBRIUS! — Kto grzeszy po pijanemu, niechaj pokutuje, kiedy
wytrzeźwieje!
QUI PECCAT, VÍTIO PÉRDITUR IPSE SUO — Kto grzeszy, sam się gubi swym występkiem
(K . J a n i c k i Vitae archiepisc. Gnesn. XVIII)
QUI PLURA LÓQUITUR, IS DIEPTUS ESSE DÍCITUR — Kto duŜo mówi, uchodzi za głupca
QUI PRO QUO? — Kto za kogo? — Zabawna pomyłka, pomieszanie osób, nieporozumienie
QUI SAPIT, IN TÁCITO GÁUDEAT ILLE SINU! — Mądry niechaj chowa uciechę swoją w
fałdach togi! (Tibullus IV, 13)
QUI SCRIBIT, BIS LEGIT — Kto pisze, jakby podwójnie czytał
QUIS CUSTÓDIET IPSOS CUSTODES? — A kto pilnować będzie samych straŜników?
QUIS IGNORAT UTÍLIUS AC MELIUS EST FRUI PACE QUAM BELLO VEEXARI? — KtóŜ nie
wie, Ŝe poŜyteczniej i lepiej jest kosztować pokoju niŜ być nękanym wojną?
QUIS ENIM INVITUM SERVARE LABORET? — KtóŜ bowiem trudziłby się ratowaniem kogoś
wbrew jego woli?
QUI SEMEL SCURRA, NUNQUAM PATER FAMÍLIAS — Kto raz był nicponiem, nigdy nie
będzie przyzwoitym ojcem rodziny
QUIS HOC CREDAT? — Kto mógłby w to uwierzyć?
QUI SE MÉTUI VOLENT, MÉTUANT IPSI NECESSE EST — Kto chce, aby się go bano, z
konieczności sam bać się musi
 QUID PRAECLARUM, NON IDEM ARDUUM? — Czy to, co sławne, nie jest zarazem trudne?
(C i c e r o Tusc. clisp. III, 34)
QUI SINE PECCATO EST? — Kto jest bez grzechu (Ewangelia wg Jana VIII, 3, 12)
QUIS LEGET HAEC? — A któŜ to będzie czytał? (P e r s i u s )
QUIS FÁMULUS AMÁNTIOR DÓMINI QUAM CANIS! QUIS FIDÉLIOR COMES? QUIS CUSTOS
INCORRÚPTIOR? QUIS INVENIRI POTEST VIGILÁNTIOR? — Ja sługa bardziej kocha pana niŜ
pies? Kto je wierniejszym towarzyszem? Kto bardziej nieprzekupnym stróŜem? KtóŜ moŜe
być Czujniejszy? (C o l u m e l l a De canibus VIII, 12)
QUIS MUTARE CAKEM VEL AQUA PÉCTINE POSSET? — Kto moŜe zmienić psa za pomocą
wody lub grzebienia?
QUIS NOSSET HOMERUM, ÍLIAS AETERNUM SI LATUISSET OPUS? — KtóŜ znałby Homera,
gdyby to wieczne dzieło, Iliada, było w ukryciu? (O v í d i u s Ars am. III, 413)
QUIS, NISI MENTIS INOPS, TÉNERAE DECLAMA AMICAE — Chyba tylko pozbawiony
rozumu deklamuje wiersze swej młodej przyjaciółce (O v í d i u s Ars am. I, 463)
QUIS POTEST MORTEM MÉTUENS ESSE NON MISER? — Kto bojąc się śmierci moŜe być
szczęśliwy!
QUIS POTEST MORTEM AUT DOLOREM MÉTUENS, QUORUM ÁLTERUM SAEPE ADEST,
ÁLTERUM SEMPE IMPENDET, ESSE NON MISER? — Kto moŜe ni czuć się nieszczęśliwym z
obawy przed bólem albo śmiercią, z których jeden często nas dotyka, a druga zawsze grozi?
(C í c e r o Tusci disp. V, 6)
QUISQUE PRAESÚMITUR BONUS, DONEC PROBETUR CONTRÁRIUM — KaŜdy dopóty
uchodził za prawego, dopóki nie udowodni mu siej czegoś przeciwnego
QUIS, QUID, QUIBUS AUXÍLIIS, CUR, QUOMODO, QUANDO? — Kto. co, gdzie, przy jakiej
pomocy, dlaczego, w jaki sposób, kiedy?(Q u i n t i l i a n u s Rhetorica)
QUISQUIS AMAT RANAM, RANAM PUTAT ESSE DIANAM — Kto kocha Ŝabę, myśli, Ŝe to
Diana
QUISQUIS ERIT VITAE, SCRIBAM, COLOR — Jakakolwiek będzie barwa (sposób) Ŝycia,
będę pisać (tworzyć) (H o r á t i u s )
QUIS SCIT, AN ADÁCIANT HODIERNAE CRÁSTIMA SUMMAE DI SÚPERI? — Kto wie, czy
dorzucą niebianie czas jutrzejszy do dni przeŜytych? (H o r á t i u s Cármina IV, 7, 17)
QUI SIBI NOTUS ERIT, SOLUS SAPEENTER AMABIT ATQUE OPUS AD VIRES ÉXIGET SUAS —
Tylko ten, kto zna siebie, będzie rozsądny w miłosnych uniesieniach i dostosuje do sił swe
zapędy (O v í d i u s Ars am. II, 501–502)
QUI SPERNIT CONSÍLIUM, SPERNIT AUXÍLIUM — Kto gardzi radą, gardzi i pomocą (nie
moŜe liczyć na pomoc)
QUISQUIS SAPIENTER AMABIT, VINCET — Ktokolwiek będzie kochał mądrze, zwycięŜy
QUIS SEPARABIT? — Kto rozdzieli?
QUI STULTUS EXIT, STULTUS REVÉRTITUR — Kto wychodzi jako głupiec, głupcem
powraca
QUI TACET, CONSENTIT — Kto milczy, ten zgadza się
QUI TACET, CONSENTIRE VIDETUR — Kto milczy, ten zdaje się zgadzać (Zasada prawna
Bonifacego VIII)
QUI TOTUM VULT, TOTUM PERDIT — Kto chce Wszystkiego, wszystko traci
QUIS TÚLERIT GRACCHOS DE SEDITIONE QUAERENTES? — Kto zniósłby Grakchów
uskarŜających się na bunt? (I u v e n a l i s Satirae II, 24)
QUI UNUM VIDIT, NIHIL VIDIT; QUI MILLE VIDIT, VIDIT — Kto widział jedno (dzieło sztuki
antycznej), nic nie widział; kto widział tysiąc, widział jedno
QUI VÍNCITUR, VINCIT — Kto doznaje klęsk, zwycięŜą
QUI VITAT MOLAM, VITAT FARINAM — Kto unika Ŝaren, nie będzie miał mąki
 QUI VULT FINEM, VULT MÉDIA — Kto chce końca, chce i środka — Jak się powiedziało A,
trzeba powiedzieć i B
Q. L. = QUANTÚMLIBET — Do woli
QUOAD HOC — Jak dalece tego dotyczy
QUOD ÁTTINET — Co dotyczy
QUOD AVERTAT DEUS! — Oby Bóg to odwrócił
Q.B.F.F.F.Q.S.P.R. = QUOD BONUM, FELIX, FÁUSTUM FORTUNATUMQUE SIT PÓPULO
ROMANO! — Oby to było dla szczęścia, dobra i pomyślności narodu rzymskiego!
QUOD CITO FIT, CITO PERIT — Co powstaje szybko,] szybko ginie — Co nagle, to po
diable
QUOD DATUR EX FÁCILI, LONGUM MAŁE NUTRRIT AMOREM — Co daje się łatwo, to źle
wpływa na] trwałość miłości (O v í d i u s Ars am. III, 579)
QUOD DEUS IGNOSCIT, MISERETUR, SUBLEVAT,| AUGET, UNA PRAECIPUE EST HAC
RATIONE DEUS — Bóg przede wszystkim dlatego jest Bogiem, \ Ŝe przebacza, lituje się,
wspiera, dodaje sił (K. J a n i c k i Epigr. LXV)
QUOD DIFFERTUR, NON AUFERTUR — Co Się odwlecze, to nie uciecze
QUOD DI OMEN AVERTANT! — Oby bogowie odwrócili ten znak!
QUOD DISCIS, TIBI DISCIS — Czego się uczysz, dla siebie się uczysz
QUOD DIXI, DIXI — Co powiedziałem, to powiedziałem, obstaję przy swoim
QUOD DÚBITAS, NE FECERIS! — Nie rób, jeŜeli masz wątpliwości! (P l i n i u s M .)
Q.E.D. = QUOD ERAT DEMONSTRANDUM — Co trzeba było udowodnić
QUOD ERAT FACIENDUM — Co trzeba było uczynić
QUOD EST ABSURDUM — A to jest niedorzecznością
QUOD FACTUM EST, TEGE, QUOD FUTURUM, REGE! — Zapomnij o tym, co było (złego),
kieruj dobrze tym, co będzie!
QUOD FÍERI POTEST PER PÁUCA, NON FÍERI DEBET PER PLURA — Nie naleŜy przeciągać
tego, co moŜna było zrobić prędko
QUOD HÓDIE NON EST, CRAS ERIT — Czego nie ma dzisiaj, będzie jutro
QUOD HONESTUM NON EST, ID NE ÚTILE QUIDEM — Co nie jest moralnie dobre, nie jest
poŜyteczne (C í c e r o De officiis III, 48–49)
QUOD IURATUM EST, ID SERVANDUM EST — Co zostało zaprzysięŜone, tego naleŜy
dochować
QUOD IUVET, EX AEQUO FÉMINA VIRQUE FERANT — Aby doznać prawdziwej
przyjemności, trzeba, aby kobieta i męŜczyzna uczestniczyli w niej jednakowo (O v í d i u s
Ars am. II, 682)
QUOD LATET, IGNOTUM; IGNOTI NULLA CUPIDO — Co zakryte, jest nieznane, a
nieznanego się nie pragnie (O v í d i u s Ars am. III, 397)
QUOD LICET IOVI, NON LICET BOVI — Co wolno Jowiszowi, tego nie wolno wołowi
(S é n e c a )
QUOD MALE FERS, ASSUESCE: FERES BENE — Co źle znosisz, będziesz dobrze znosił:
przywyknij tylko (O v í d i u s Ars am. II, 647)
QUOD MEDICORUM EST, PROMITTUNT MÉDICI, TRACTAKT FABRÍLIA FABRI, SCRÍBIMUS
INDOCTI DOCTIQUE POËMATA PASSIM — Co naleŜy do lekarzy, to załatwiają lekarze,
rzemieślnicy parają się rzemiosłem, ale poematy piszemy wszyscy — 1 uczeni, i nieuczeni
(H o r á t i u s )
QUO NON ARS PÉNETRAT? — Dokąd nie niknie sztuka? (O v í d i u s Ars am. III,
QUOD NON EST IN ACTIS, NON EST IN MUNDO — Czego nie ma w aktach, tego nie ma dla
świata (to nie ma znaczenia)
QUOD NON OPUS EST, ASSE CARUM EST — Co potrzebne, grosz warte
QUOD NON VIDET ÓCULUS, COR NON DOLET — Czego oko nie widzi, tego sercu nie Ŝal
 QUOD PÉRIIT, PÉRIIT — Co zginęło, to zginęło — Co się stało, nie odstanie się (nie wróci
(P l a u t u s )
QUOD PLERIQUE PÁUPERES DÍCIMUR, NON INFAMIA NOSTRA, SED GLORIA — Ŝe
większość z nazywają biednymi, to nie hańba dla nas, chwała (M i n u c i u s F e l i x Octavius
36)
QUOD PRÍNCIPI PLACUIT, LEGTS HABET VIGOREM — Co podobało się władcy, ma moc
prawa
QUOD QUIS PER ÁLIUM FECIT, IPSE FECIT — Kto działał przez innego, jakby działał sam
QUOD RÉFUGIT, MULTI CUPIUNT, ODERE, QUOD INSTAT — Wielu pragnie tego, co
wymyka się a przeklinają to, co jest w zasięgu ręki (O v í d i u s Ars am. I, 715)
QUOD SATIS EST, PLUS QUAM SATIS EST — Co duŜo, to za duŜo — Co zanadto, to
niezdrów
QUOD SCRIPSI, SCRIPSI — Co napisałem, to napisałem (i nie zmienię) (Ewangelia wg Jana
XIX, 22)
QUOD SEMPER MOVETUR, AETERNUM EST; QUOD ÁUTEM MOTUM ADFERT ALÍCUI
QUODQUE IPSUM AGITATUR AŁIUNDE, QUANDO FINEM HÁBEAT MOTUS, VIVENDI FINEM
HÁBEAT, NECESSE EST — Co zawsze porusza się, jest wieczne, co zaś przekazuje ruch
innemu i co samo porusza się skądinąd, poniewaŜ ma kres ruchu, z konieczności ma i kres
Ŝycia (C í c e r o Tusc. disp. I, 23, 54)
QUOD SÉQUITUR, SPECTA! — Patrz, co z tego wyniknie!
QUOD SIT FUTURUM CRAS, FUGE QUÁERERE, ET FORS DIERUM CUMQUE DABIT, LUCRO
APPONE, NEC DULCES AMORES SPERNE, PUER, NEQUE TU CHOREAS, DONEC VÍRENTI
CANÍTIES ABEST MOROSA — Unikaj pytań, co będzie jutro, a kaŜdy dzień, jaki da ci los, za
zysk uwaŜaj i nie gardź, chłopcze, słodyczą miłosną, dopóki z dala jeszcze od ciebie,
młodego, draŜliwa starość (H o r á t i u s Cármina 1, 9)
QUOD SPIRO ET PLÁCEO, TUUM EST — śe Ŝyję i cieszę się uznaniem, zawdzięczam to
tobie (H o r á t i u s Cármina IV. 4)
QUOD SUÁVIUS AMICITIA? — CóŜ słodszego nad przyjaźń?
QUOD TIBI DÉERIT, A TE IPSO MUTUARE — PoŜycz od samego siebie, czego ci brak — Nie
poŜyczaj, zły obyczaj
QUOD VERUM EST, ID MERUM EST — Co prawdziwe, jest jasne
QUOD VIDE (Q.V.) — Co zobacz (odsyłacz) — Miej to na uwadze
QUOD VIS FÁCERE, FAC CITO! — Rób szybko, co chcesz robić!
QUO EST DETESTABÍUOR ILLORUM IMMÁNITAS, QUI LACERARUNT OMNI SCÉLERE
PÁTRIAM ET IN EA FÚNDITUS DELENDA OCCUPATI ET SUNT ET FUERUNT — Tym godniejsza
potępienia jest potworność onych, którzy wszelakimi zbrodniami rozdzierają ojczyznę i są, i
byli zajęci jej doszczętnym zniszczeniem
QUO IURE? — Jakim prawem?
QUO MODO? — W jaki sposób?
QUÓMODO FÁBUŁA, SIC VITA: NON, QUAM DIU, SED QUAM BENE ACTA SIT, REFERT — Z
Ŝyciem, jak ze sztuką w teatrze: waŜne, nie jak długo trwa, ale jak jest zagrana (S é n e c a
Epistulae 77, 20)
QUÓMODO SEDET SOŁA CÍVITAS PLENA PÓPULO! — Jak osamotnione jest miasto, chociaŜ
pe ludu! (Treny Jeremiasza, Vulgata I, 1)
QUÓMODO VALES? — Jak się miewasz?
QUO QUISQUE SAPIÉNTIOR EST, EO SOLET MODÉSTIOR — Im kto mądrzejszy, tym zwykle
skromniejszy
QUO, QUO, SCELESTI, RÚITIS AUT CUR DÉXTERIS APTANTUR ENSES CÓNDITI? — Dokąd
pędzicie, zbrodniarze, albo po co w prawicach waszych dobyte miecze? (H o r á t i u s Epodon
7)
 QUORUM (PRAESÉNTIA SUFFICIT) — Ich liczba wy starcza — Dostateczna liczba
QUO NON VERSANTUR CATI, MURES DOMINANTURI — Gdzie nie ma kota, tam rządzą
myszy — Kocura nie ma, to myszy biegają
QUORUM PARS MAGNA FUI — W czym i ja sam| miałem wielki udział (V e r g í l i u s
Aeneis II, 6)\
QUO NON ASCENDET? — Dokąd on się nie wdrapie?
QUOT COELUM STELLAS, TOT HABET TUA ROMA PUELLAS — Ile ma niebo gwiazd, tyle
twój Rzym dziewcząt (O v í d i u s Ars am. I, 59)
QUOT CÁPITA (HÓMINES), TOT SENTENTIAE — Ile głów (ludzi), tyle zdań — Co głowa, to
rozum (T é r e n t i u s Phormio II, 4, 14)
QUOS EGO! — Ja was (nauczę)! (V e r g í l i u s Aeneis I, 135)
QUO SEMEL EST IMBUTA RECENS, SERVABIT ODOREM TESTA DIU — Czym nasiąknie
świeŜa skorupka, zachowuje ten zapach długo — Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na
starość trąci (H o r á t i u s Epistulae I, 2, 69)
QUOS VULT IÚPPITER PÉRDERE, DEMENTAT PRIUS — Kogo Jowisz chce pokarać, temu
najpierw odbiera rozum (Eurypides)
QUOT CÁPITA, TOT SENSUS — Ile głów, tyle rozumów
QUOT CÁPITUM VIVUNT, TÓTIDEM STUDIORUM MÍLIA — Ile głów, tyle tysięcy upodobań
(H o r á t i u s )
QUOT SERVI, TOT HOSTES — Ilu niewolników, tylu wrogów
QUOUSOUE TANDEM, CATILINA, ABUTERE PATIENTIA NOSTRA? — Jak długo jeszcze,
Katylino, naduŜywać będziesz naszej cierpliwości? (C í c e r o In Catilinam I, 1, 1)
QUO VADIS? — Dokąd idziesz? (H . S i e n k i e w i c z )
Q.V. = QUANTUM VIS — Ile chcesz, do woli
 R

RAPERE IN IUS — Pozwać do sądu

RAPIAMUS, AMICI, OCCASIONEM DE DIE! — Korzystajmy, przyjaciele, z dzisiejszej
przyjemności! (H o r á t i u s Epod. XIII)
RAPTUS PUELLAE — Porwanie dziewicy, uwiedzenie
RARA AVIS IN TERRIS — Rzadki ptak na ziemi — Rzadkie zjawisko — Biały kruk
(I u v e n a l i s Sátirae VI, 165)
RARI NANTES IN GURGITE VASTO — Nieliczni rozbitkowie na ogromnej otchłani
(V e r g í l i u s Aeneis I, 118)
RARO ANTECEDENTEM SCELESTUM DESÉRUIT PEDE POENA CLÁUDO — Kara, chociaŜ
chroma, rzadko nie dosięgnęła idącego przed nią zbrodniarza (H o r á t i u s Cannina III, 2)
RARUS EST ÁNIMUS, QUEM NON FREGERE SECUNDAE — Rzadki to duch, którego nie
zepsuło powodzenie (K. J a n i c k i Tristia VII. 82)
RAS. = RASURA — Wyskrobane, wygładzone, do wygładzenia
RATIO IUSÍFICA — Powód usprawiedliwiający
RATIO LEGIS — Uzasadnienie ustawowe
RATIO SUASORIA — Powód przekonywający
RATIO SUFFÍCIENS — Racja wystarczająca
REBUS ANGUSTIS ANLMOSUS ATQUE FORTIS ÁPPARE — W nieszczęściu okaŜ się dzielnym
i odwaŜnym (H o r á t i u s Cannina II, 11)
REBUS SIC STÁNTIBUS — W takim stanie rzeczy — Gdy sprawy tak stoją
REC. = RECÉNSUIT — Ocenił
RECENTER PARATUM — ŚwieŜo przygotowane (lekarstwo)
RECTE — Słusznie
RECTO — Na wierzchu karty
RECTOR MAGNIFICENTÍSSIMUS — Najdostojniejszy rektor
REDDE CÁESARI, QUAE SUNT CÁESARIS ET QUAE SUNT DEI DEO — Oddaj cesarzowi, co
cesarskie, a Bogu, co boskie (Ewangelia w2 Mateusza XXII, 21)
REDDE, QUOD DEBES — Oddaj, coś winien
REDIRE AD NUCES — Wrócić do orzechów (do zabaw dziecięcych)
REDOLET LUCERNA — Lampa kopci i śmierdzi
REDUCTIO AD ABSURDUM — Sprowadzenie do niedorzeczności
RE ET CÓRPORE — Na majątku i osobie (karać)
R. (ET. I) = REX ET IMPERATOR — Król i władca
RE ET NOMINE — Z czynów i imienia
REGIS AD EXEMPLAR — Za przykładem królewskim (C l a u d i a n u s De auarto consulatu
Honorii 299)
REI MILITARIS VIRTUS PRAESTAT CÉTERIS OMNIBUS — Cnota Ŝołnierska jest ponad
wszystkie inne (C í c e r o Pro Murena 9)
RELATA RÉFERO — Zdaję sprawę z tego, co sam słyszałem (Herodot Dzieje 7, 157)
RELICTA NON BENE PÁRMULA — Porzucając niesławnie tarczę (H o r á t i u s Cannina II, 7,
10)
RELIGIO LOCI — Religijny nastrój miejsca, świętość miejsca
REM ACTAM AGIS — Robisz to, co juŜ zostało zrobione — Nic to ci nie pomoŜe —
Musztarda po obiedzie
REM ACU TETIGISTI — Trafiłeś w dziesiątkę, w sedno sprawy
REMINISCI EST DULCE MALORUM — Miło wspominać niedolę juŜ przeŜytą (K. J a n i c k i
Tristia V, 29)
 REM TENE, VERBA SEQUENTUR — Trzymaj się sensu rzeczy, a słowa się znajdą (C í c e r o
Cato Maior)
REM VERBA SEQUENTUR — Za rzeczą pójdą słowa
REMUM DUCAT, QUI NIHIL DIDICIT — Niech zajmuje się wiosłowaniem, kto nic nie umie
REPETATUR — NaleŜy powtórzyć
REPETÍTIO EST MATER STUDIORUM — Powtarzanie jest matką uczenia się
REPREHÉNSIO CALUMNIA VACARE DEBET — Potępienie powinno być wolne od obrazy
REQUIEM — Msza Ŝałobna
REQUIEM AETERNAM — Wieczne odpoczywanie (H . S i e n k i e w i c z KrzyŜacy)
R.I.P. = REQUIESCAT IN PACE! — Niech spoczywa w spokoju!
REQUIESCAT IN PICE! — Niech spoczywa w smole (w piekle)!
REQUIETUS AGER BENE CRÉDITA REDDIT — Wypoczęta rola wdzięcznie zwraca to, co się
jej powierzyło (O v í d i u s Ars om. II, 351)
RERUM CONCÓRDIA DISCORS — Niezgodna zgodność zjawisk (H o r á t i u s )
RES AD TRIARIOS VENIT — Trzeba wprowadzić do boju trzeci (ostatni) zastęp —
PołoŜenie jest bardzo powaŜne
RES ADVERSAS LEVIORES AMICÍTIA FACIT PÁRTIENS COMMUNICANSQUE — Przyjaźń
łagodzi niepowodzenia przez udział i wspólne przeŜywanie
RES AMJCOS INVENIET — Majątek ściągnie przyjaciół (P l a u t u s )
RES AMPLA DOMI — Dobre warunki domowe (I u v e n a l i s Sátirae XII, 4)
RES ANGUSTA DOMI — CięŜkie warunki domowe — Bieda w domu (I u v e n a l i s Sátirae
III, 165)
RES CLAMAT AD DÓMINUM — Rzecz zabrana zawsze chce wrócić do swego właściciela
RES COMMUNIS — Dobro wspólne
RES DERELICTA — Dobro opuszczone
RESERVATIS RESERVANDIS — Zastrzegając, co powinno być zastrzeŜone
RES GESTAE — Czyny wojenne, bohaterskie — Przeszłość, historia
RES INTEGRA — Nienaruszona postać rzeczy
RES IPSA LÓQUITUR — Rzecz mówi sama za siebie
RES IUDICATA — Sprawa zdecydowana, osądzona
RES IUDICATA PRO VERITATE HABETUR — Co osądzone, jest uwaŜane za prawdę
RES LITIGIOSA — Przedmiot sporu
RES NON PARTA LABORE, SED RELICTA — Rzecz nie zdobyta własną pracą, ale otrzymana
w spadku (M a r t i a l i s Epigrammata X, 47, 1)
RES, NON VERBA — Czynów, nie słów
RES NULLIUS — Rzecz niczyja
RES NULLIUS CEDIT OCCUPANTI — Rzecz niczyja przypada temu, kto ją zajął
RESPECTIVE — Względnie, odnośnie kogoś, czegoś
RES PERIT DÓMINO — Szkoda wynikła z utraty rzeczy obciąŜa właściciela
RESPICE FINEM! — Patrz końca!
RES PUBLICA CÁRIOR MIHI EST VITA MEA — Rzeczpospolita jest mi droŜsza nad Ŝycie
(C í c e r o )
RESPUE, QUOD NON ES! — Odrzuć to, czym nie jesteś! — Przestań udawać! (P a r s i u s
Sátirae 4, 51)
RES REDIT AD RESTIM — Sprawa dochodzi (dojrzała) do sznura (powieszenia)
RES SACRA MISER — Nieszczęśliwy jest rzeczą świętą (S é n e c a Epigrammata 4)
RESERVATIO MENTALIS — ZastrzeŜenie dokonane w myśli, nie wypowiedziane głośno
RES SEVERA VERUM GÁUDIUM — Rzecz powaŜna to prawdziwa radość (S é n e c a
Epistulae 23)
 RESTITÚTIO AD (IN) ÍNTEGRUM — Przywrócenie do pierwotnego stanu (majątku, czci
przez sąd), w medycynie powrót do zdrowia
RES SUB FATIS VÓTAQUE NOSTRA IACENT — W ręku losu jest nasze Ŝycie i nasze
pragnienia (K . J a n i c k i Tristia VII)
RESURGAM — Powstanę znowu
RESURRECTURIS — Tym, co mają zmartwychwstać
RETI VENTOS VENARI — Siecią chwytać wiatr — Szukaj wiatru w potu
RETRO, SATANA! — Precz, diable! (Ewangelia wg M a t e u s z a IV, 10)
REVERENDÍSSIME.! — Najczcigodniejszy, nąjwielebni ej szy!
REX „BENE” — Król „Dobrze” (Władysław Jagiellończyk, król Czech i Węgier)
REX LEX — Król to prawo
REX NON MÓRITUR — Król nie umiera (w znaczeniu ciągłości władzy królewskiej)
REX REGNAT, SED NON GUBERNAT — Król panuje, lecz nie rządzi (J a n Z a m o y s k i
Przemówienie sejmowe)
RIDENDO CASTIGAT MORES — Śmiechem naprawia obyczaje
RIDENTO DOCERE — Uczyć z uśmiechem
RIDENTEM DÍCERE VERUM — Z uśmiechem mówić prawdę (H o r á t i u s Sátirae I, 1, 24)
RIDENTI DÓMINO NEC COELO CREDE SERENO — Nie ufaj uśmiechowi pana ni pogodnemu
niebu
RIDÍCULUM ACRI FÓRTIUS ET MELIUS MAGNAS PLERUMQUE SECAT RES — Śmiech
zwykle ucina wszelkie sprawy mocniej i lepiej niŜ ostre powiedzenie (H o r á t i u s )
RIDÍCULUS MUS — Śmieszna myszka
RIGOR MORTIS — StęŜenie ciała (wywołane śmiercią)
RISUM TENEATIS, AMICI? — Czy moglibyście powstrzymać się od śmiechu, przyjaciele?
(H o r á t i u s Ars p. 5)
RIVALEM PATIENTER HABE, VICTORIA TECUM STABIT — Współzawodnika traktuj
cierpliwie, a zwycięstwo będzie po twojej stronie (O v í d i u s Ars am. II, 539)
RIXARI DE ÁSINI UMBRA — Spierać się o cień osła (o błahostkę)
ROMA AETERNA — Wieczny Rzym
ROMA DELIBERANTE SAGUNTUM PERIT — W Rzymie się rozprawia, a Sagunt ginie
(Livius)
ROMA LOCUTA, CAUSA FINITA — Rzym orzekł, sprawa skończona (Św. Ausustyn Kazanie
131, 10)
ROMA, QUANTA FUIT, IPSA RUINA DOCET — Same ruiny wskazują, jaki był Rzym
(N o r w i d Menegó)
ROSÁRIUM — Ogród róŜ
ROTA ROMANA — Sąd najwyŜszy w sprawach kościelnych
RP. RÉCIPE — Weź (napis na recepcie)
RUAT COELUM! — Niechaj wali się niebo!
RUDIS INDIGESTAQUE MOLES — Bezkształtna surowa masa — Zamęt — Chaos
(O v í d i u s Metamorph. I, 7)
RUN MOLE SUA — Rozpada się pod własnym cięŜarem
RUS IN URBE — Wieś w mieście (Martialis)
RURA MIHI ET RÍGUI PLACENT IN VALLIBUS AMNES — Podobają mi się wioski i w
dolinach wilgotne strumienie (V e r g í l i u s Georgica II,
RUSTICANUM DICTUM — Chłopskie, prostackie powiedzenie
 S

SACER ESTO! — Niech będzie przeklęty! Niech będzie poświęcony!

SACRA CELÉRIUS ABSOLVENDA — Trzeba prędzej kończyć obrzędy
SACRIFÍCRUM INTELLECTUS — Rezygnacja z własnego przekonania, z samodzielnego
myślenia
S. ALBO SAEC. = SAECULUM — Wiek
SAECULUM OBSCURUM — Ciemny, ponury wiek (Wiek X w historii papiestwa)
SAEPE EST ETIAM SUB PALLÍOLO SÓRDIDO SAPIÉNTIA — Często pod brudnym płaszczem
kryje się mądrość (C a e c i l i u s S t a t i u s )
SAEPE STILUM VERTAS, ÍTERUM QUAE DIGNA LEGI SUNT, SCRIPTURUS, NEOUE TE, UT
MIRETUR TURBA, LAEORES, CONTENTUS PÁUCIS LECTÓRIBUS — Często odwracaj rylec
(zmazuj, coś napisał), jeŜeli zamierzasz pisać rzeczy godne powtórnego czytania, i nie tradź
się dla poklasku tłumu, a zadowalaj się nielicznymi czytelnikami (H o r á t i u s Satirae I, 10,
72—4)
SAEPE TACENS VOCEM VÉRBAQUE VULTUS HABET — Często nieme oblicze ma głos i
wymowę (O v í d i u s Ars am. I, 572)
SÁEPIUS AD LÁUDEM ATQUE VIRTUTEM NATURA SINE DOCTRINA QUAM SINE NATURA
VÁLUIT DOCTRINA — Częściej dla chwały i zalet osobistych miała znaczenie natura bez nauki
niŜ nauka bez natury (C í c e r o Pro Archia poeta 7)
SAEVIT IN ABSENTES — Wścieka się na nieobecnych (V e r g í l i u s Aeneis IX, 63)
SAEVIT TOTO MARS ÍMPIUS ORBE — BezboŜny Mars szaleje na całym świecie
(V e r g í l i u s Georgica I, 511)
SAEVUM PECUS — Stado (trzoda) niewolnicze (H o r á t i u s Epigrammata I, 19, 19)
SAGACITAS NARIUM — Wyczuwanie węchem — Czułe powonienie (H .
Sienkiewicz)
SALUS AEGROTI SUPREMA LEX ESTO! — Niechaj zdrowie chorego będzie najwyŜszym
prawem!
SALUS PÓPULI SUPREMA LEX ESTO! — Dobro ludu niechaj będzie najwyŜszym prawem!
(Prawa XII tablic, C í c e r o De legibus III, 3, 8)
SALUS PUBLICA SUPREMA LEX ESTO! — Dobro publiczne winno być najwyŜszym
prawem!
SALUS REI PÚBLICAE (PÓPULI) SUPREMA LEX (ESTO)! — Dobro państwa (ludu) niech
będzie najwyŜszym prawem!
SALUTA LIBENTER — Witaj chętnie, Ŝyczliwie — Nikt jeszcze nie stracił na uprzejmości
S.D. = SALUTEM DICIT — Pozdrawia
SALVA APPROBATIONE — Z zastrzeŜeniem uznania, przyjęcia
SALVA CONDITIONE — Z zastrzeŜeniem warunku
SALVA OONSCIENTIA — Ze spokojnym sumieniem
SALVA REMISSIONE — Z zastrzeŜeniem zwrotu
SALVA RES EST, SALTAT SENEX — Tańczy starzec, gdy rzecz się udała (mówi się wtedy,
gdy jakaś niebezpieczna rzecz się udała)
SALVA VÉNIA — Za pozwoleniem — Za przeproszeniem
SALVAVI ANIMAM MEAM — Zbawiłem duszę moją
SALVE! — Witaj!
SALVE, MAGNA PARENS FRUGUM, SATÚRNIA TELLUS, MAGNA VIRUM! — Witaj, ziemio
Saturna, wielka rodzicielko owoców i ludzi! (V e r g í l i u s )
SALVE, REGINA! — Witaj, królowo!
SALVO CÁLCULO — Z moŜliwością omyłki w rachunku
 S. E. E. O. = SALVO ERRORE ET OMISSIONE — Z moŜliwością błędu i przeoczenia
SALVO HONORE — Bez ujmy dla honoru
SALVO IURE — Z zastrzeŜeniem praw
SALVO PLENO TITULO — Z zachowaniem pełnego tytułu
SALVUS CONDUCTUS — List bezpieczeństwa — List Ŝelazny
SANCTA SANCTE — Świętości traktujcie jak świętości — Świętości nie szargać
SANCTA SIMPLÍICITAS! — Święta naiwności!
SANCTI HABEANTUR LEGATI — Posłów naleŜy traktować jak uświęconych (nietykalnych)
SANCTUM OFFÍCIUM — Zgromadzenie kardynałów
SANCTUM SANCTORUM — Święte świętych (miejsce), najświętsze
S. = SANCTUS — Święty
SAPERE AUDE, ÍNCIPE! — Ośmiel się być mądrym, zacznij! (H o r á t i u s Epistulae I, 2,
40)
SAPERE ET FARI — Być mądrym i wymownym (staroŜytny ideał wychowawczy)
SÁPIAS, VINA LIQUES ET SPÁTIO BREVI SPEM LONGAM RESÉCES! — Bądź mądra, cedź
wino, a odległe nadzieje przetnij krótką chwilą! (H o r á t i u s Cármina I, 11)
SAPIENS LÉGIBUS PARET, QUIA ID SALUTARE MÁXIME PUTAT — Mędrzec jest posłuszny
prawom, gdyŜ uwaŜa to za najzbawienniejsze
SÁPIENS MORTEM NON TIMET — Mądry nie boi się śmierci
SÁPIENS NIHIL AFFIRMAT, QUOD NON PROBAT — Mądry niczego nie twierdzi, czego nie
mógłby udowodnić
SÁPIENS NIHIL FACIT INVITUS — Mędrzec nie robi niczego wbrew woli
SÁPIENS SEMPER BEATUS — Mędrzec zawsze szczęśliwy
SÁPIENS SIBIQUE IMPERIOSUS, QUEM NEQUE PAUPÁRIES, NEQUE MORS, NEQUE VÍNCULA
TERRENT — Mędrcem i panem sobie jest ten, kogo nie przeraŜa ani ubóstwo, ani śmierć, ani
niewola (H o r á t i u s )
SAPIENTEM PÁSCERE BARBAM — Pielęgnować (paść) mądrą brodę — Udawać mądrego
SAPIENTIA ARS YIYENDI PUTANDA EST — Mądrość naleŜy uwaŜać za sztukę Ŝycia
SAPIENTI SAT — Mądremu wystarczy — Mądrej głowie dość dwie słowie (P l a u t u s
Persa IV, 7, 19)
SAPIENTIS EST MUTARE CONSÍLIUM — Człowiek rozumny nie waha się zmienić zdania
SAPIENTIS IUDICIS EST SEMPER COGITARE, QUID LEX COGAT — Do obowiązków mądrego
sędziego naleŜy ciągle rozwaŜać, do czego zmusza (co mówi) prawo
SARTAGO LOQUENDI — Gadanina (P e r s i u s Sátirae I, 80)
SAT CITO, SI SAT BENE — Dość szybko, jeŜeli ma być dość dobrze
SÁTIETAS PARIT FERÓCIAM — Dostatek rodzi zuchwalstwo
SATIS — Dość — Wystarczy
SATIS ELOQUENTIAE, SAPIÉNTIAE PARUM — Dość wymowny, ale rozumu mało
(S a l l u s t i u s Coniuratio Catilinae)
SATIS EST SATIUS — Lepsze jest wrogiem dobrego
SATIS VERBORUM — Dość słów
SÁTIUS EST BENE IGNORARE QUAM MAŁE DIDICISSE — Lepiej nie uczyć się wcale niŜ źle
SÁTIUS EST IGNORARE — Lepiej nie wiedzieć
SÁTIUS EST SERO QUAM NUNQUAM DÍSCERE — Lepiej się uczyć późno niŜ nigdy
SAT PRATA BIBERUNT — JuŜ dość łąki piły — JuŜ dość tego — Ŝartobliwie (V e r g í l i u s
Eclogae)
SAT SAPIENTI — Dla mądrego wystarczy
SATUR VENTER NON STUDENT LIBENTER — Pełny brzuch nie uczy się chętnie
SC. = SCÍLICET — To jest, mianowicie, domyślne
SC. = SCULPSIT — Rytował, rzeźbił
 SCAMNUM ASINORUM — Ośla ława
SCÁNDALUM MAGNÁTIUM — Skandal w sferach arystokratycznych
SCELERATUS AMOR HABENDI — Zbrodnicza Ŝądza posiadania (H o r á t i u s )
SCELERUM MATER AVARÍTIA — Chciwość matka zbrodni (J . K o c h a n o w s k i Elegie
III, 2)
SCIENTIA NIHIL EST QUAM VERITATIS IMAGO — Wiedza nie jest niczym innym jak tylko
obrazem prawdy
SCILICET UXOREM CUM DOTE FIDEMQUE ET AMICOS ET GENUS ET FORMAM REGINA
PECUNIA DONAT AC BENE NUMMATUM DÉCORAT SUADELA VENUSQUE — Oczywiście
królowa Mamona obdarza bogacza posaŜną Ŝoną, zaufaniem przyjaciół, wysokim
urodzeniem, pięknością, a zdobi go bogini miłości i wymowy (H o r á t i u s )
SCIRE FÁCIAS — Abyś wiedział
SCIRE VOLUNT OMNES, STÚDIIS INCÚMBERE PÁUCI — Wiedzieć chcą wszyscy, przykładać
się do nauki nieliczni
SCLAVUS SALTANS — Tańczący niewolnik (symbol nieszczęśnika nie czującego swej
nędzy)
SCRÍBERE RECTE SÁPERE EST ET PRINCÍPIUM ET FONS — Rozum to początek i źródło
poprawnego pisania
SCRÍBERE SCRIBENDO, DICENDO DÍCERE DISCES — Nauczysz się pisać pisaniem, mówić
mówieniem
SCRÍBITUR AD NARRANDUM, NON AD PROBANDUM — Pisze się dla opowiadania, a nie
dowodzenia (róŜnica między historią a wymową) (Q u i n t i l i a n u s Institutio oratoria X, 1,
31)
SCRÍNIUM — Skrzynia (do chowania papirusów)
SCRIPTORUM CHORUS 0MN1S AMAT NEMUS ET FUGIT URBES — Cała gromada pisarzy
kocha gaje, a miast unika (H o r á t i u s Epistulae II, 2, 77)
SECTIO AUREA = SECTIO DIVINA — Złoty podział (odcinka)
SECTIO CAESAREA — Cesarskie cięcie
SECUNDO Po drugie, po wtóre
SECUNDUM NATURAM VÍVERE — śyć zgodnie z naturą (C í c e r o )
SECUNDUM ÓRDINEM — Z zachowaniem porządku
SECUNDUM QUID — Do pewnego stopnia
SECURA QUIES ET NÉSCIA FÁLLERE VITA — Beztroski spokój i Ŝycie niezdolne do
oszustwa (V e r g í l i u s Georgica II, 467)
SEDES APOSTÓLICA — Tron apostolski, papieski
SEDET AETERNUMQUE SEDEBIT — Siedzi i siedzieć wiecznie będzie (V e r g í l i u s Aeneis
VI, 617)
SE DEFENDENDO — W samoobronie
SEDERUNT — Siedzieli (na sesji)
SED FUGIT INTÉREA, FUGIT IRREPARÁBILE TEMPUS — A tymczasem uchodzi, uchodzi
niepowrotnie czas (V e r g í l i u s Georgica III, 284)
SED IAM NOX HÚMIDA COELO PRAECÍPITAT SUADENTQUE SÍDERA CADENTIA SOMNOS,
SED SI TANTUS AMOR CASUS COGNÓSCERE NOSTROS, INCÍPIAM — Choć juŜ wilgotna noc
spływa z nieba i spadające gwiazdy skłaniają do snu, ale, jeŜeli tak pragniesz poznać nasze
przygody, zacznę opowieść (V e r g í l i u s , przytoczone u S i e n k i e w i c z a w Ogniem i
mieczem)
SED IMPROVISIA LETI VIS RÁPUIT RAPIETQUE GENTES — Ale nieoczekiwana siła śmierci
porywała i porywać będzie narody (H o r á t i u s )
SED OMNES UNA MANET NOX ET CALCANDA SEMEL VIA LETI — Lecz wszystkich nas
razem czeka ta sama noc i raz trzeba udeptać drogę śmierci (H o r á t i u s Cármina I, 28)
 SEMEL EMISSUM VOLAT IRREVOCÁBILE VERBUM — Raz rzucone słowo ulata i nie moŜe
być cofnięte (H o r á t i u s )
SEMEL HERES, SEMPER HERES — Kto raz stał się dziedzicem, nie moŜe przestać nim być
SEMEL MALUS, SEMPER MALUS — Kto raz postąpi źle, jest zawsze uwaŜany za złego
SEMPEL SCRRPTUM, DECIES LECTUM! — Raz napisz, dziesięć razy przeczytaj!
SEMPER AD EVENTUM FESTINAT — DąŜy zawsze do rozwiązania (H o r á t i u s Ars p. 148)
SEMPER ÁLIQUID HAERET — Zawsze coś przylgnie (z obmowy, oszczerstwa)
(P l u t a r c h )
SEMPER AVARUS EGET — Chciwemu zawsze mało
SEMPER EADEM — Zawsze to samo
SEMPER HERÓICA, SEMPER INVICTA — Zawsze bohaterska, zawsze niezwycięŜona
SEMPER HOMO BONUS TIRO EST — Dobry człowiek jest zawsze początkującym
(nowicjuszem, naiwnym) — Człowiek poczciwy przez całe Ŝycie uczy się (M a r t i a l i s
Epigrammata 12, 51)
SEMPER HONOS NOMENQUE TUUM I.AUDESQUE MANEBUNT — Honor twój, imię i chwała
pozostaną na zawsze (V e r g í l i u s )
SEMPER IDEM — Zawsze ten sam — Zawsze to samo
SEMPER PARATUS — Zawsze gotowy
SENATORES BONI VIRI SENATUS AUTEM MAŁA BÉSTIA — Senatorowie to porządni ludzie,
ale senat to zła bestia
S. C. = SENATUS CONSULTUM — Postanowienie senatu
SENATUS CONSULTUM ÚLTIMUM — Uchwała senatu ostateczna dająca konsulom władzę
nadzwyczajną
SENATUS POPULUSQUE ROMANUS — Senat i naród rzymski
SENECTUS OCCASUS VITAE EST — Starość to zachód Ŝycia
SENECTUTEM UT ADIPISCENTUR, OMNES OPTANT, EANDEM ACCUSANT ADEPTAM —
Wszyscy pragną doŜyć starości, a gdy doŜyją, przeklinają ją
SENECTUTIS NULLUS EST CERTUS TÉRMINUS — Nie ma Ŝadnego określonego kresu
starości (C í c e r o De senectute)
SÉNIBUS LABORES CÓRPORIS MINUENDI, EXERCITATIONES ÁNIMI ÉTIAM AUGENDAE
VIDENTUR — Starcy powinni ograniczać trudy cielesne, natomiast wydaje się, Ŝe powinni
wzmagać ćwiczenia ducha (C í c e r o De officiis I, 123)
SENSUS COMMUNIS — Rozum powszechny — Zdrowy rozsądek
SENSU LARGO — W szerokim rozumieniu
SENSU STRICTO — W ścisłym znaczeniu
SEPTEM — CONVÍVVIUM, NOVEM — CONVÍCIUM — Siedmiu — uczta, dziewięciu —
kłótnia
SEQ. (Q) = SEQUENTES
SEQUENTES (VERSUS) — Następują wiersze
SEQUENTIA (VERBA) — Następują (słowa)
SERA PARSIMÓNIA IN FUNDO EST — Późno być oszczędnym, gdy wszystko stracone
(S é n e c a Epistulae ad Luciliwn I)
SÉRERE NE DÚBITES! — Nie zapominaj o siewie! (jeŜeli chcesz zbierać)
SÉRIUS AUT CÍTIUS SEDEM PROPERAMUS AD UNAM — Prędzej czy później pospieszamy do
jednej siedziby (grobu) (H o r á t i u s )
SERO, POST DAMNUM SÁPIENS SOLET ESSE POLONUS — Mądry Polak po szkodzie
SERO SÁPIUNT PHRYGES — Późno przychodzą Frygowie po rozum do głowy — Mądry
Polak po szkodzie
SERO VENIENTES MAŁE SEDENTES — Spóźnialscy zajmują kiepskie miejsca — Kto późno
przychodzi, sam sobie szkodzi
 SERO VENIENTIBUS OSSA — Dla późno przybywających. — kości (resztki z uczty)
SERVITUS DIFFICÍLLIMUM INTELLECTU EST — Niewolę najtrudniej zrozumieć
SERVITUS EST POSTREMUM MALORUM ÓMNIUM — Niewola to najgorsze z nieszczęść
SERVA ME, SERVABO TE — Ocal mnie, ocalę ciebie
SERVUS SERVORUM DEI — Sługa sług boŜych (tytuł papieŜa)
SESQUIPEDÁLIA VERBA — Słowa długie na półtorej stopy, skomplikowane, nadęte
(H o r á t i u s Ars p. 97)
SI ÁUGUR AUGUREM… — Gdy augur (kapłan wróŜbita) spotyka augura (porozumieją się)
SI BELLUM OMÍTTIMUS, NUNQUAM PACE FRUEMUR — JeŜeli zapominamy o wojnie, nigdy
nie zaznamy rozkoszy pokoju
SI CURATUR, NATURA LAUDATUR, SI NON CURATUR, MEDICUS ACCUSATUR — Jeśli się
uzdrawia, chwali się naturę, jeŜeli nie przychodzi do zdrowia, oskarŜa się lekarza
SI DIIS PLACET — Jeśli bogom się podoba
SI DUO DICUNT IDEM, NON EST IDEM — Jeśli dwaj mówią to samo, to nie jest to samo
(T e r é n t i u s )
SI DUO FÁCIUNT IDEM, NON EST IDEM — Jeśli dwaj robią to samo, to nie jest to samo
(T e r é n t i u s )
SI FÁBUŁA VERA — Jeśli to prawda, co mówią
SI FECISTI, NEGA — Jeśli zrobiłeś to, zapieraj się (Zasada ludzi pozbawionych honoru i
nieuczciwych)
SI IUVATUR, NATURA LAUDATUR, SI NON IUVATUR, MÉDICUS ACCUSATUR — Jeśli pomaga,
chwali się naturę, jeśli nie pomaga, oskarŜa się lekarza
SI LATET ARS, PRODEST — Sztuka przynosi korzyść, jeśli jest ukryta (O v í d i u s Ars am.
II, 313)
SI LEONINA PELLIS NON SATIS EST, VULPINA ADDENDA — Jeśli skóra lwa nie wystarcza,
wdziej jeszcze lisią — Jeśli nie moŜesz czegoś osiągnąć siłą, uŜyj podstępu
SILVA RERUM — Las rzeczy (Księga zawierająca rozmaite wiadomości)
SI MAŁA CONDÍDERIT IN QUEM QUIS CÁRMINA, IUS EST RUDICIUMQUE — Jeśli ktoś kogoś
dotknie złośliwym wierszem, wiedz, Ŝe jest prawo i sąd (H o r á t i u s )
SI MONUMENTOM REQUIRIS, CIRCÚMSPICE — Jeśli szukasz (Jego pomnika), rozejrzyj się
dokoła
SI NON MI NOCES, FORTUNA — Jeśli mnie nie skrzywdzisz, fortuno (J . S ł o w a c k i
Beniowski)
SI NON CURABIS, NON REGNABIS — Jeśli nie zatroszczysz się, nie będziesz panował
(Uchwała sejmu konwokacyjnego w styczniu 1573 r. — słowa Jana Zborowskiego do
Henryka Walezego w sprawie uchwał konfederacji warszawskiej r. 1573)
SI OMITTI VITA BEATA POTEST, BEATA ESSE NON POTEST — JeŜeli moŜna pomijać
milczeniem Ŝycie szczęślwie, to nie moŜe ono być szczęśliwe
SI ÓMNIA FACIENDA SUNT, QUAE AMICI VELINT, NON AMICÍTIAE TALES, SED
CONIURATIONES PUTANDAE SUNT — Gdyby trzeba było robić wszystko, czego Ŝyczą sobie
przyjaciele, trzeba by uwaŜać taką przyjaźń za spisek (C í c e r o De officiis III, 44)
SI PARVA LICET COMPÓNERE MAGNIS — Jeśli wolno porównywać rzeczy małe z wielkimi
(V e r g í l i u s Georgica IV, 176)
SI PÁTRIAM PRÓDERE CONETUR PATER, SILEAT FÍLIUS? — Gdyby ojciec próbował
zdradzić ojc znę, to syn miałby milczeć?
SI PLACET — Jeśli się podoba, proszę
SI POÉNITET, HAUD NOCET ERROR — Jeśli jest skrucha, błąd nie szkodzi
SI SAPIS, SIS APIS! — Jeśliś mądry, bądź pszczołą! — Zbieraj jak pszczoła słodycz z
kwiatów (S é n e c a )
 SI SENEX ÓCULOS HABERET UT IÚVENIS, VIDERET UT IUVENIS — Gdyby starzec miał oczy
młodzieńca, widziałby jak młodzieniec (A . F r y c z M o d r z e w s k i )
SI… SINE AMORE IOCISQUE NIL EST LUCUNDUM, VIVAS IN AMORE IOCISQUE — Jeśli nie
uznajesz Ŝadnej przyjemności prócz miłosnych igraszek, to Ŝyj wśród miłosnych igraszek
SI SOLOS MÍSEROS EOS DÍCERES, QUTBUS MORIENDUM ESSET, NEMINEM EORUM, QUI
VÍVERENT, EXCIPERES — Gdybyś tych jedynie uwaŜał za nieszczęśliwych, którzy muszą
umrzeć, nie wyłączyłbyś nikogo z Ŝywych
SISTE, VIATOR, ITER! — Wędrowcze, zatrzymaj się!
SI TACUISSES, PHILÓSOPHUS MANSISSES — Gdybyś milczał, uchodziłbyś dalej .za filozofa
(Nie dowiedziano by się o twojej głupocie)
SI VENTRI BENE, SI LÁTERI PEDIBUSQUE TUIS, NIL PÓTERUNT DIVÍTIAE REGALES ÁDDERE
— Jeśli brzuch, boki i nogi są w porządku, to niczego więcej dać ci nie mogą bogactwa
królów (H o r á t i u s )
SI VIS AMARI, AMA! — Jeśli chcesz być kochana, kochaj sam! (S é n e c a )
SI VIS ME FLERE, DOLENDUM EST PRIMUM IPSI TIBI — Jeśli chcesz, bym płakał, to przede
wszystkim trzeba, byś cierpiał (H o r á t i u s Arsp. 103–10)
SI VIS PACEM, PARA BELLUM — Jeśli chcesz pokoju, gotuj się do wojny (V e g e t i u s
Institutio rei militaris III Prologos)
SI VIS PACEM, PARA IUSTÍTIAM — Jeśli chcesz pokoju, stosuj sprawiedliwość (Napis na
pałacu pokoju w Hadze)
SI VIS VITAM, PARA MORTEM! — W aspekcie śmierci Ŝycie nabiera pełni! (F r e u d )
SI VITAE MÉRITIS RESPONDET GLÓRIA FAMAE, NUL LA TUOS ACTUS PÓTERIT ABOLERE
VETUSTAS — Jeśli zasługom Ŝycia równa odpowiada chwała, nigdy czas nie zdoła zatrzeć
czynów twoich
SIBI QUAEQUE VIDETUR AMANDA; PESSIMA SIT, NULLI NON SUA FORMA PLACET — KaŜda
wydaje się sobie godną miłości; choćby najbrzydsza, to jednak komuś uroda jej się podoba
(O v í d i u s Ars am. I, 611–12)
SIBI QUAQUE DAT MORES, MTNISTERIA CASUS ADSIGNAT — Obyczaje kaŜdy sobie
określa, słuŜby wyznacza przypadek
SIC — Tak — Dosłownie
SIC AMA, TAMQUAM OSURUS — Tak kochaj, jakbyś zamierzał nienawidzić
SIC CUM INFERIORE VIVAS, QUEMÁDMODUM TECUM SUPERIOREM VELIS VÍVERE — śyj
tak z niŜszymi, jak chciałbyś, aby Ŝyli z tobą wyŜsi
SIC ASTRA VOLUNT — Tak chcą gwiazdy (S t . W y s p i a ń s k i Zygmunt August)
SIC FATA TULERE — Tak zrządziły losy
SIC FATA VOLUNT — Tak los chce
SIC ITUR AD ASTRA — Tak się kroczy ku gwiazdom, dąŜy do zaszczytów (V e r g í l i u s
Aeneis IX, 641)
SIC SEMPER TYRANNIS — Tak zawsze z tyranami
SIC ME SERVAVIT APOLLO — Tak mnie ocalił Apollo (H o r á t i u s Satirae I, 9, 78)
SIC SINE LABORE VENTER IMPLETUR MEUS — Tak bez trudu napełnia się mój Ŝołądek
(P h a e d r u s )
SIC NE PERDÍDERIT, NON CESSAT PÉRDERE LUSOR — Tak gracz, aby nie przegrać, nie
przestaje przegrywać (O v í d i u s Ars am. I, 449)
SICUT COELUM DEIS, ITA TERRAE GÉNERI MORTÁLIUM DATAE QUAEQUE VÁCUAE, EAE
PÚBLICAE SUNT — Jak niebo bogom, tak ziemie dane są ro—: dzajowi ludzkiemu, a te, które
są puste, stanowią własność publiczną (T á c i t u s Annales XIII, 56)
SICUT DIES IUYENTUTJS, SIC ET SENECTUS TUA — Jakim kto był za młodu, takim jest na
starość
SICUT IN COELO ET IN TERRIS — Jako na niebie, tak i na ziemi
 SIC TÉNEROS ÁNIMOS ALIENA OPPRÓBRIA SAEPE ABSTERRENT VÍTIIS — Cudze potępienie
często odstrasza wraŜliwe umysły od grzechu (H o r á t i u s )
SIC TRANSIT GLÓRIA MUNDI — Tak mija sława świata
SIC VOLO, SIC IÚBEO, STET PRO RATIONE VOLUNTAS — Tak chcę, tak rozkazuję, niechaj
wola moja będzie rozkazem (I u v e n a l i s Sdlirae VI, 223)
SIC VOS NON VOBIS FERTIS ARATRA, BOVES — Tak wy, woły, dźwigacie jarzmo, ale nie
dla siebie (orzecie dla innych) (V e r g í l i u s Georgica)
SIC VOS NON VOBIS MELLIFICATIS, APES — Tak wy, pszczoły, dajecie miód, ale nie sobie
(V e r g í l i u s Georgica)
SIC VOS NON VOBIS NIDIFICATIS, AVES — Tak wy, ptaki, wijecie gniazda, a!e nie dla siebie
(V e r g í l i u s Georgica)
SIC VOS NON VOBIS VÉLLERA FERTIS, OVES — Tak wy, owce, dajecie wełnę, ale nie sobie
SIC VOS, SED NON VOBIS — Pracujecie, ale nie dla siebie
SIDERA FÉRIAM VÉRTICE — Głową sięgnę gwiazd (V e r g í l i u s )
SIGILLUM — Pieczęć
SIGNUM MALI — Zły znak
SILENDO NEMO PECCAT — Milczeniem nikt nie grzeszy — Milczenie złotem
SILENT LEGES — Prawa milczą
SÍMIA PURPURATA — Małpa w purpurze
SÍMIA SÍMIA EST, ÉTIAM SI ÁUREA GEST AT INSÍGNIA — Małpa zostanie małpą, nawet jeśli
nosi królewskie insygnia
SÍMÍLIA SIMÍLUBUS COGNOSCUNTUR — Rzeczy podobne poznaje się po podobnych
SÍMÍLIA SIMÍLIBUS CURANTUR — Podobne leczy się podobnym (Zasada homeopatii)
SÍMILIS SÍIMILI GÁUDET — Podobni cieszą się sobą — Swój swego znajdzie
SIMPLEX SERVUS DEI — Prosty sługa boŜy — Naiwny prostaczek
SIMPLICÍSSIMUS — Prostaczek
SÍMULAC DURÁVERIT AETAS MEMBRA ANIMUMQUE TUUM, NABIS SINE CÓRTICE — Gdy
wiek wzmocni twoje ciało i ducha, będziesz pływał bez korka (H o r á t i u s )
SÍMULACRA MILLE HÓMINUM, SED RARUS UBIQUE VERUS — Istot podobnych do ludzi na
świecie moc, ale prawdziwy człowiek wszędzie rzadki
SIMULAC VIDERUNT, PROBAVERUNT — Skoro tylko zobaczyli, uznali za świętego (A .
Mickiewicz)
SINE AMICIS VITA TRISTIS ESSET — śycie bez przyjaciół byłoby smutne
S. A. = SINE ANNO — Bez oznaczenia roku
SINE ARBITRIS — Bez świadków
SINE CÉRERE ET BACCHO FRIGET VENUS — Bez Cerery i Bachusa marznie Wenus — Zła
miłość o głodzie i chłodzie
SINE DIE — Bez ustalenia dnia — Na święty nigdy
SINE DÚBIO — Bez wątpienia
SINE EFFECTU — Bez skutku, wpływu
SINE IRA ET STUDIO — Bez gniewu i stronniczości — Bezstronnie — Obiektywnie
(T á c i t u s Annales I, I)
SINE LABORE NON ERIT PANIS IN ORE — Kto nie pracuje, nie będzie miał chleba w ustach
— Bez pracy nie ma kołaczy
SINE LOCO — Bez oznaczenia miejsca
SINE ME DE ME — Beze mnie o mnie
SINE MORA — Bez zwłoki
S. M. P. = SINE MASCULA PROLE — Bez męskiego potomka
SINE PROLE — Bezpotomnie
S. P. S. = SINE PROLE SUPERSTITE — Bez pozostałego przy Ŝyciu potomka
 SINE NÓMINE VULGUS — Bezimienny tłum
SINE QUA NON = CONDÍTIO SINE QUA NON
SINE SPE — Bez nadziei
SINE VARIETATE COLORUM LICEBAT VÍVERE BEATE, SINE NOTIONE RERUM NON LICEBAT
— MoŜna było Ŝyć bez rozmaitości barw, ale bez znajomości rzeczy — nie (C í c e r o Tusc.
disp. V, 114–115)
SINITE PÁRVULOS VENIRE AD ME — Pozwólcie maluczkim przyjść do mnie (Ewangelia
wg Mateusza XIX, 14)
SINT QUIDAM HOMINES NON RE, SED NOMINE — Niektórzy są ludźmi nie z istoty, lecz z
imienia (C í c e r o De officiis I, 105)
SINT, UT SUNT, AUT NON SINT! — Niechaj będą takie, jakie są (postanowienia), albo niech
ich w ogóle nie będzie
SIT FELIX CONVÍVIUM! — Niech Ŝyje towarzystwo! — Dobrego apetytu!
SIT ITER LAETUM! — Szczęśliwej drogi!
SIT LICÉNTIA VERBO! — Niech wolno będzie uŜyć tego słowa!
SIT MIHI FAS AUDITA LOQUI! — Niech mi wolno będzie; powiedzieć to, co słyszałem!
(V e r g í l i u s Aeneis VI, 266)
SIT MIHI, QUOD NUNC EST! — Niechaj mi będzie tak, jak jest teraz! (H o r á t i u s )
SIT MODUS IN REBUS! — Niech będzie zachowany umiar!
SIT PROCUL OMNE NEFAS! — Precz z wszelkiego rodzaju środkiem zakazanym!
(O v í d i u s II, 7)
SIT PRO RATIONE VOLUNTAS! — Niechaj za rację wystarczy wola! (I u v e n a l i s Sátirae
VI, 223)
SIT SALUTI! — Na zdrowie!
SIT TIBI TERRA LEVIS! — Niechaj ci ziemia lekką będzie!
SIT VÉNIA VERBO! — Niech mi wolno będzie powiedzieć! — Za pozwoleniem
SLÁVICA NON LEGUNTUR — Pism słowiańskich nie czyta się (opinia nauki niemieckiej)
S. O. = SERVUS OBSERVANTÍSSIMUS — NajuniŜeńszy sługa
S. O. = SINE ÓBLIGO — Bez zobowiązania
SÓCIETAS LEONINA — Lwia spółka (spółka lwa z osłem) (A e s o p u s )
SOLAE FÁCIUNT VIRTUTES BEATUM — Tylko cnoty czynią człowieka szczęśliwym
SOLEM E MUNDO TÓLLERE VIDENTUR, QUI AMICÍTIAM E VITA TOLLUNT — Wydaje się, Ŝe
ci, którzy chcą usunąć z Ŝycia przyjaźń, pozbawiają Ŝycie słońca (C í c e r o Laelius 47)
SOLEM QUIS DICERE FALSUM AUDEAT? — KtóŜ śmiałby nazwać słońce fałszywym?
(V e r g í l i u s Georgica I, 463)
SOLLÍCITAE IUCUNDA OBLIVIA VITAE — Miłe zapomnienie o kłopotach Ŝycia
(H o r á t i u s )
SOL ÓMNIA REGIT — Słońce rządzi wszystkim (napis na wejściu do muzeum we
Fromborku)
SOL ÓMNIBUS LUCET — Słońce przyświeca wszystkim
SOLVE SENESCENTEM! — Wyprzęgaj starzejącego się konia! (H o r á t i u s Epistulae I, 1,
8)
SOLVENTUR RISU TÁBULAE — Projekty prawa zostaną ze śmiechem odrzucone
SÓLVITUR AMBULANDO — Rozstrzyga się, rozwiązuje spacerem, posuwaniem się naprzód
SOMNUS TAMEN ÁUFERI INTENTUM VÉNERI — Sen tłumi miłosne zapały (H o r á t i u s )
SORTES VERGILIANAE — WróŜby z otwartej księgi Wergiliusza
SPATIUM VACUUM — Miejsce w przestrzeni puste
SPECTATUM VÉNIUNT, VÉNIUNT SPECTENTUR UT IPSAE — Przychodzą (kobiety do teatru),
aby popatrzeć, a zarazem, aby i na nie patrzono (O v í d i u s )
SPEI PERMULTUM, SED REI NIHIL — Nadziei bardzo duŜo, ale realnego nic
 SPEMQUE METUMQUE INTER DÚBII — Ludzie chwiejący się między nadzieją i strachem
(V e r g í l i u s Aeneis I, 218)
SPERANDUM EST VIVIS, NON EST SPES ULLA SEPULTIS — Nadzieję mogą mieć Ŝywi, dla
zmarłych nie ma nadziei
SPERAT INFESTIS, MÉTUIT SECUNDIS ALTERAM SORTEM BENE PRAEPARATUM PECTUS —
Pierś dobrze uzbrojona jest pełna nadziei w nieszczęściu, a obawia się odmiany w szczęściu
(H o r á t i u s )
SPERNE VOLUPTATES; NOCET EMPTA DOLORE VOLUPTAS — Gardź rozkoszami; zła jest
rozkosz okupiona cierpieniem (H o r á t i u s )
SPERO MELIORA — Spodziewam się lepszego, poprawy
SPES ALUNT ÉXULES — Wygnańcy Ŝyją nadzieją
SPES CENATICA — Nadzieja otrzymania obiadu (P l a u t u s Captivi I, 496)
SPES DÉCIPIT — Nadzieja zawodzi
SPES EST MISERIA DULCÍSSIMA — Nadzieja to najsłodsza nędza
SPES MATER STULTORUM — Nadzieja matka głupców
SPES QUIDEM FALLAX, SED TAMEN APTA DEA EST — Wprawdzie nadzieja to zwodnicza
bogini, ale jednak poŜyteczna (O v í d i u s Ars am. I, 444)
SPES SIBI QUISQUE — KaŜdy wierzy w siebie
SPES VANA — PróŜna nadzieja
SPÍRITUS FLAT, UBI VULT — Duch objawia się, gdzie chce — Talent, zdolności są
wrodzone, nie nabywa się ich (Ewangelia wg Jana III, 8)
SPÍRITUS MOVENS — Motor działania — Główna spręŜyna
SPÍRITUS QUIDEM PROMPTUS EST, CARO AUTEM INFIRMA — Duch jest wprawdzie
ochoczy, ale ciało mdłe (Ewangelia wg Mateusza XXVI, 26–41)
SPÍRITUS, UBI VULT, SPIRAT = SPÍRITUS FLAT, UBI VULT
SPQR = SENATUS POPULUSQUE ROMANUS — Senat i lud rzymski
SPLENDIDE MENDAX! — Wspaniały kłamco! (H o r á t i u s )
SPÓLIA OPIMA — Obfite łupy (zdarte z nieprzyjaciela)
SPONTE SUA — Z własnej woli
SPRETA EXOLESCUNT; SI IRASCARE, ÁDGNITA VIDENTUR — To, czym się gardzi, ulatuje z
pamięci; ale jeśli się gniewasz, wydaje się znowu za uznane (T á c i t u s Annales IV, 14)
SPRETAE INIÚRIA FORMAE — Obelga wyrządzona odrzuconej piękności
SQ. = SEQUENS — Następny
SQQ. = SEQUENTES — Następni
STABAT MATER (DOLOROSA) — Stała Matka Bolesna (z pieśni religijnej)
STANS PEDE IN UNO — Stojąc na jednej nodze (H o r á t i u s Satirae I, 4, 10)
STANTE PEDE — Na jednej nodze — Natychmiast
STAT PRO RATIONE VOLUNTAS — Wola stoi za rozum
STATUS QUO — W stanie, w jakim coś się znajduje
STATUS IN STATU — Państwo w państwie
STARE DECISIS (ET NON MOVERE QUIETA) — Stać przy podjętych postanowieniach (i nie
poruszać tego, co ustalone)
STATIM — Zaraz, natychmiast (termin medyczny i biurowy)
STAT MAGNI HÓMINIS UMBRA — Stoi (juŜ tylko) cień wielkiego imienia (L u c a n u s )
STATUS NASCENDI — Stan powstawania, rodzenia się
STATUS PRAESENS — Stan obecny
STATUS QUO ANTE — Stan dawniejszy
STATUS QUO ANTE BELLUM — Stan rzeczy, jaki był przed wojną
STET FORTUNA DOMUS! — Niechaj ten dom cieszy się trwałym szczęściem!
STET PRO RATIONE VOLUNTAS! — Niech za dowód wystarczy wola!
 STILUS EST ÓPTTMUS MAGISTER DICENDI — Pisanie jest najlepszym nauczycielem
wymowy (C í c e r o )
S. T. P. = SANCTAE THEOLÓGIAE PROFESSOR — Profesor świętej teologii
STRICTE — Dokładnie
STUDIUM IMMANE LOQUENDI — Nienasycona chęć mówienia
STULTE, QUID INSANIS, FULYUM QUI CÓNGERIS ÁURUM? — Głupcze! Po cóŜ bez krzty
rozsądku ciułasz kupy Ŝółtego złota? (K. J a n i c k i Epigrammata IV)
STULTE, STUDE! — Ucz się, głupcze!
STULTÍSSIMUS EST, QUI HÓMINEM AUT EX VESTE AUT EX CONDITIONE, QUAE VESTIS
MODO NOBIS CIRCÚMDATA EST, ÁESTIMAT — Szczytem głupoty jest oceniać człowieka
według szaty albo pozycji Ŝyciowej, która okrywa nas na podobieństwo szaty
STULTÍTIA, ETSI ADEPTA EST, QUOD CONCUPIVIT, NUNQUAM SE TAMEN SATIS
CONSECUTAM PUTAT — Głupiec, jeśli nawet osiągnął to, czego pragnął, nie jest zadowolony
STULTORUM INFINITUS EST NUMERUS — Głupich jest poczet nieprzeliczony (Ecelesiastes
I, 15)
STULTORUM PLENA SUNT ÓMNIA — Głupich pełno wszędzie — Głupich nie sieją
STULTUM EST ÁLIOS REPREHÉNDERE, QUORUM VIRTUTES IGNORAMUS — Głupotą jest
potępiać innych, których cnót nie znamy
STULTUM FACIT FORTUNA, QUEM VULT PÉRDERE — Kogo los chce zgubić, czyni go
głupcem (Syrus)
STULTUS STULTA LÓQUITUR — Głupiec plecie głupstwa
STUPETE, GENTES! — Zdumiewajcie się, narody!
STUPET IN TÍTULIS ET IMAGÍNIBUS — Niemieje wobec tytułów i masek przodków (wobec
wysoko postawionych)
STUPOR MUNDI — Cud świata
SUA CUIQUE FORTUNA IN MANU EST — KaŜdy ma swój los w ręku
SUAVE MARI MAGNO — Przyjemnie na ogromnym morzu (stojąc na lądzie oglądać trud
wioślarzy) (L L u c r e t i u s De rerum natura II, 1)
SUA CUIQUE VOLUPTAS — KaŜdy ma swoje przyjemności
SUA SPONTE — Z własnej woli
SUA SUNT CUIQUE VÍTIA — Wszystko ma swoją ujemną stronę — KaŜdy ma swoje wady
SUAE QUISQUE FORTUNAE FABER — KaŜdy jest kowalem własnego losu (Caesar)
SUÁVITER TN MODO, FÓRTITER IN RE — Łagodnie co do sposobu, stanowczo co do samej
rzeczy — Łagodnie, ale stanowczo
SUB COLORE IURIS — Pod pozorem prawa
SUB CONDITIONE — Pod warunkiem
SUB FIDE NÓBILI — Pod słowem honoru
S.F. = SUB FINEM — Pod koniec
SUB HASTA — Pod zastawem
SUB IOVE — Pod otwartym niebem
SUB IOVE FRÍGIDO — Pod zimnym Jowiszem — Pod gołym zimnym niebem
(H o r á t i u s )
SUB IÚDICE LIS EST — Sprawa jeszcze w sądzie, nie rozstrzygnięta
SUBLATA CAUSA TÓLLITUR EFFECTUS — z usunięciem przyczyny ginie skutek
SUB LEGE LIBERTAS — Wolność pod panowaniem prawa
SUB POENA — Pod karą
SUB ROSA — Pod róŜą — W dyskrecji — Prywatnie
SUB SECRETO — W tajemnicy
SUB SIGILLO (SIGNO) CONFESSIONIS — Pod znakiem, pod pieczęcią tajemnicy spowiedzi
SUB SPÉCIE — Pod postacią — Pod pozorem
 SUB SPÉCIE AETERNITATIS — Pod kątem wieczności — Z punktu widzenia wieczności
(Spinoza Etyka 5, 31)
SUB TÉGMINE FAGI — W cieniu buku (V e r g í l i u s Eclogae)
SUB UTRAQUE SPECIE — Pod obiema postaciami (chleba i wina)
S.V. = SUB VOCE — Pod nazwą, pod słowem, pod hasłem
SUCCURRENDUM SEMPER PARTI MAXIME LABORANTI (EST) — NaleŜy zawsze pomagać
stronie będącej w najcięŜszym połoŜeniu
SÚFFICIT — Wystarczy
SÚFFICIT DIEI MALÍTIA SUA — Wystarczy kaŜdodzienne zło (Ewangelia wg Mateusza VI,
3)
SUGGESTIO FALSI — Podsunięcie błędu, fałszu
SUI CUIQUAM MORES FINGUNT FORTUNAM HÓMINIBUS — Los łudzi kształtują ich
obyczaje (N e p o s Titus Pomponios Atticus, II)
SUI GÉNERIS — Swego rodzaju
SUR IURIS (HOMO) — Człowiek będący w prawie, dysponujący sobą
SUM, ERGO CÓGITO — Jestem, więc myślę (teza egzystencjalistów)
SUM, QUOD ERIS, QUOD ES, ANTEA FUI — Jestem tym, czym ty będziesz, a poprzednio
byłem tym, czym ty jesteś teraz (napis nagrobny)
SUMMA CUM LÁUDE — Z najwyŜszą pochwałą — Najchlubniej
SUMMA EST DÍGNITAS IN IIS; QUI MILITARI LÁUDE EXCELLUNT — NajwyŜszą godnością
wyróŜniają się ci, którzy słyną z chwały Ŝołnierskiej (C í c e r o Pro Murena 11)
SUMMA FACIT — Suma czyni — Razem to czyni
SUMMA SEDES NON CAPIT DUOS — Na najwyŜszym stanowisku nie moŜna pomieścić
dwóch (S e n é c a )
SUMMA SUMMARUM SUMA SUM — Wszystko razem — Wziąwszy wszystko pod uwagę
(P l a u t u s Truculentus I, 1, 4)
SUMMO MANE — Wczesnym rankiem
SUMMUM BONUM — NajwyŜsze dobro
SUMMUM IUS SUMMA INIURIA — NajwyŜsze prawo najwyŜszą krzywdą (Zbyt ścisłe
przestrzeganie prawa bywa największą nieprawością) (C í c e r o De officiis I, 10, 33)
SUMMUM MALUM — Szczyt zła, nieszczęścia
SUM, UT FIAM — Jestem, abym się stał
SUNT ALTAE STIRPES STULTÍTIAE — Głęboko leŜą korzenie głupoty (C í c e r o Tusc. disp.
III, 6)
SUNT LACRIMAE RERUM — Łzy są skutkiem czynów (V e r g í l i u s Aeneis I, 462)
SUNT PÚERI PÚERI, PUERÍLIA TRACTANT — Dzieci są dziećmi, więc sprawy traktują po
dziecięcemu (Vulgata List do Koryntian 13, 11)
SUNT SUA CUIQUE VÍTIA — KaŜdy ma swoje wady
SUNT VERBA ET VOCES, PRAETERÉAQUE NIHIL — Wszystko to słowa, głosy i nic więcej
SUO QUISQUE METU PERÍCULA METITUR — KaŜdy mierzy niebezpieczeństwo miarą
własnego strachu
SUO TEMPORE — W swoim czasie, we właściwym czasie
SUPÉRFLUA NON NOCENT — Nadmiar nie szkodzi (Św. Augustyn De cititate Dei IV, 27)
SUPER FLUMINA BABYLONIS — Nad rzekami Babilonu (Psalm CXXXVT)
SUPERSCR. = SUPERSCRIPTUM — Napisane wyŜej
SUPPRESSIO VERI — Tłumienie prawdy
SUP. = SUPRA — WyŜej
SUPRA VIRES — Ponad siły (H o r á t i u s Epistulae I, 18, 22)
SUPREMA LEX — NajwyŜsze prawo
SUPREMUM „VALE” — Ostatnie „Ŝegnaj” (O v í d i u s Metamorph. X, 62)
 SURDO FABULAM NARRAS — Głuchemu opowiadasz bajkę — Gadaj do ściany
SURGE ET AMBULA! — Wstań i idź! (Ewangelia wg M a t e u s z a IX, 5)
SURSUM CÁPITA! — Do góry głowa!
SURSUM CORDA! — W górę serca!
SUS MINERVAM DOCET — Świnia uczy Minerwę — Nieświadomy daje rady biegłemu —
Uczył głupi mądrego (P l u t a r c h Demostenes 11)
SUSPECTUM GENUS HOC SCRIBENDI — Podejrzany to rodzaj pisarstwa (H o r á t i u s )
SUS. PER COLL. = SUSPENSUS PER COLLUM — Powieszony za szyję
SÚSTINE ET ÁBSTINE! — Cierp i panuj nad sobą! (Dewiza stoików) (A u l u s G e l l i u s
Noctes Atticae 17, 19, 6)
SUTOR NE SUPRA CRÉPIDAM IUDICARIT! — Szewc niechaj nie sięga poza trzewik! (Plinius
História naturalis 35–36)
SUUM CUIQUE — KaŜdemu, co mu się naleŜy
SUUS CUIQUE MOS — KaŜdy ma swoje przyzwyczajenia
 T

TÁBULA IN NAUFRÁGIO — Deska z rozbitego statku — Ostatnia deska ratunku

TÁBULA RASA — Czysta, nie zapisana tablica — Dusza człowieka w chwili rodzenia się
(L o c k e , przekład na łacinę white paper)
TACE, SED MEMENTO! — Milcz, ale pamiętaj!
TACENT, SATIS LÁUDANT — Ich milczenie wystarczającą pochwałą
TÁCITO CONSENSU — Za milczącą zgodą
TÁCITUS PASCI SI POSSET CORVUS, HABERET PLUS DAPIS ET RIXAE MULTO MINUS
INVIDIAEQUE — Gdyby kruk mógł paść się w milczeniu, miałby więcej Ŝarcia i znacznie
mniej sporów i zawiści (H o r á t i u s )
TÁEDIUM VITAE — Wstręt do Ŝycia, przesyt, znuŜenie Ŝyciem, frustracja (A u l u s
G e l l i u s Noctes Atticae 6, 11–18)
TALIS PATER, TALIS FILIUS — Jaki ojciec, taki syn
TAM IN TOGA, QUAM IN SAGO — Tak w radzie, jak i na wojnie
TANDEM ALIQUANDO — Nareszcie
TANDEM BONA CÁUSA TRIUMPHAT — Wreszcie słuszna sprawa zwycięŜa — Oliwa
sprawiedliwa
TANDEM VICISTI, GALILAEE! — Ostatecznie zwycięŜyłeś, Galilejczyku! (Rzekome
ostatnie słowa Juliana Apostaty)
TANGENTEM CÁCCABI MÁCULAT FULIGO VETUSTI — Stary garnek smoli tego, kto go
dotyka — Nie dotykaj garnka, to się nie usmolisz
TANTA CÁRITAS PÁTRIAE EST, UT EAM NON SENSU NOSTRO, SED SALUTE IPSIUS
METIAMUR — Tak wielka jest miłość ojczyzny, Ŝe mierzymy ją nie naszymi zmysłami, lecz
dobrem jej samej (C í c e r o Tusc. disp. I, 37, 90)
TANTA EST POTÉNTIA VERITATIS, UT SE IPSA SUA CLARITATE DEFENDAT — Taka jest
potęga prawdy, Ŝe broni się sama swoją przejrzystością (S é n e c a )
TANTA VIS PROBITATIS EST, UT EAM ÉTIAM IN HOSTE DILIGAMUS — Taka jest moc
uczciwości, Ŝe szanujemy ją nawet u przeciwnika
TANTAE MOLIS ERAT ROMANAM CÓNDERE GENTEM — Tak trudne były rzymskiej
wielkości początki — Tyle trudu wymagało stworzenie wielkiego dzieła (V e r g í l i u s Aeneis
I, 33)
TANTAENE ANÍMIS COÉLESTTBUS IRAE! — Tyle gniewu moŜe być w duszach bogów!
(V e r g í l i u s Aeneis I, 11)
TANTI EST, QUANTUM HABET — Tyle wart, ile ma, ile posiada
TANTO UBERIOR — Tym bogatszy
TANTUM SCIMUS, QUANTUM MEMÓRIA TENEMUS — Tyle wiemy, ile zostaje w pamięci,
ile pamiętamy
TARDE VENIÉNTIBUS OSSA — Dla spóźniających się — kości — Kto późno przychodzi,
sam sobie szkodzi
TAXA LABORUM — NaleŜność za przygotowanie lekarstwa (w taksie aptekarskiej)
TECUM VÍVERE AMEM, TECUM ÓBEAM LIBENS — Z tobą pragnąłbym Ŝyć, z tobą chętnie
bym umarł (H o r á t i u s Cármina III, 6)
TE, DEUM, LAUDAMUS — Ciebie, Panie, chwalimy
TEMPORE — Za czasów
TE TUA, ME DELECTANT MEA — Tobie spraw przyjemność twoje, mnie moje
THEATRUM VIRTUTIS CONSCIÉNTIA — Sumienie jesti widownią cnoty
TELUM IMBELLE SINE ICTU — Pocisk bezsilny bez siły ciosu (V e r g í l i u s Aeneis II, 544)
TEMPERANTIA EST CUSTOS VITAE — Umiarkowanie jest straŜnikiem Ŝycia
 TEMPERATA FORTUNA OPTIMA — Szczęście umiarkowane najlepsze
TEMPORA LABUNTUR TACITISQUE SENÉSCIMUS ANNIS — Czas mija nieznacznie,
stopniowo i starzejemy się wraz z mijającymi w milczeniu latami (O v í d i u s Fasti VI, 771)
TÉMPORA MÚTANTUR SED NOS MUTAMUR IN ILLIS — Czasy się zmieniają i my
zmieniamy się wraz z nimi
TÉMPORA SI FÚERINT NUBILA, SOLUS ERIS — Gdy nadejdą chmurne lata, zostaniesz sam
(O v í d i u s Tristia I, 1, 40)
TÉMPORE DIFFÍCILES VENIUNT AD ARATRA IUVENCI — Z czasem poddają się jarzmu i
oporne woły (O v í d i u s Ars am. I, 469)
TEMPORA NON SURGUNT, SI CECIDERE SIMUL — Czas, gdy raz minął, juŜ nie wraca (K.
J a n i c k i Epigrammata IV)
TÉMPORI CÉDERE ID EST NECESSITATI PARERE — Ustępować przed okolicznościami to
znaczy ulegać konieczności
TÉMPORI CÉDERE SEMPER SAPIENTIS EST HABITUM — Dostosowanie się do okoliczności
zawsze uchodziło za cechę człowieka mądrego
TEMPORIS FÍLIA VERITAS — Prawda jest córką czasu (okoliczności)
TEMPUS EDAX IGÍTUR PRAETER NOS ÓMNIA PERDIT — śarłoczny czas niszczy wszystko
prócz nas
TEMPUS EDAX RERUM — Czas poŜeracz wszystkiego (O v í d i u s Metamorph. XV, 234)
TEMPUS EST ÓPTIMUS MAGISTER VITAE — Czas to najlepszy nauczyciel Ŝycia
TEMPUS FUGIT — Czas ucieka
TEMPUS VERITATIS FÍLIA — Czas córką prawdy
TENAX REQUIRIT PRÓDIGUM — Ciułacz szuka rozrzutnika
TENEO TE, AFRICA! — Mam cię, Afryko! (S u e t o n i u s Caesar) (słowa Cezara pod
Hadrumetum)
TENERE LUPUM ÁURIBUS — Trzymać wilka za uszy (sytuacja kłopotliwa)
TENTANDA ÓMNIA — Trzeba wszystkiego próbować (H . S i e n k i e w i c z )
TÉRMINUS AD QUEM — Czas, do którego się oblicza, cel, punkt końcowy
TÉRMINUS ANTE QUEM — Czas, przed którym coś nastąpiło
TÉRMINUS A QUO — Data, od której coś się zaczyna
TÉRMINUS TECHNICUS —WyraŜenie fachowe
TERRA FIRMA — Ląd stały
TERRA INCÓGNITA (IGNOTA) — Ziemia nieznana
TERRA, UBI LEONES — Ziemia, gdzie są lwy — Teren niebezpieczny
TERRAE FILIUS — Syn ziemi, chłop
TÉRTIO — Po trzecie
TÉRTIUM COMPARATIONIS — Trzecia rzecz słuŜąca za miarę porównania dwu innym
TÉRTIUM DATUR — Jest trzecie wyjście
TÉRTIUM NON DATUR — Trzeciego wyjścia nie ma
TÉRTIUM QUID — Coś trzeciego, pośredniego
TÉRTITUS GÁUDENS — Trzeci uradowany — Gdzie się dwóch bije, tam trzeci korzysta
TESTAMENTOM AD PIAS CAUSAS — Zapis na cele dobroczynne
T. MATURITATIS = TESTIMÓNIUM MATURITATIS — Świadectwo dojrzałości
TESTIMÓNIUM PAUPERTATIS — Świadectwo ubóstwa (w przenośni dowód ubóstwa
umysłowego)
TESTIS UNUS, TESTIS NULLUS — Jeden świadek to Ŝaden świadek
TESTUDO INTRA TÉGUMEN TUTA EST — śółw jest bezpieczny w skorupie (L i v i u s )
TETIGISTI ACU — Dotknąłeś igłą — Trafiłeś w sedno a
TIBI ET IGNI — Dla ciebie i ognia (przeczytaj | i zaraz spal)
TIBI GRÁTIAS — Tobie dzięki (zwykle ironicznie) .
 TIBI ME VIRTUS TUA FECIT AMICUM — Cnota twoja | uczyniła mnie twoim przyjacielem |
TÍMEO DANAOS ET DONA FERENTES — Boję się Danajów (Greków), nawet gdy przynoszą
dary (V e r g í l i u s Aeneis II, 49)
TÍMEO HÓMINEM ÚNIUS LIBRI — Boję się człowieka czerpiącego wiedzę z jednej ksiąŜki,
ograniczonego (Ś w . T o m a s z z A k w i n u )
TIMOR ÓFFICIT — Strach stoi na przeszkodzie
TIMOR PRIMUS IN URBE DEOS FECIT — Strach w stolicy najpierw powołał do Ŝycia boeów
(S t a t i u s Thebaides III, 661)
TOGA VIRILIS — Toga męska
TOLLATUR ABUSUS, MANEAT USUS! — Po usunięciu naduŜycia niechaj pozostanie
uŜywanie!
TOLLE, LEGE! — Weź i czytaj! (Ś w . A u g u s t y n Confessiones 8, 12)
TOLLE PECÚNIAM, BELLA SUSTÚLERIS — Usuń pieniądze, zlikwidujesz wojnę
(Quintilianus)
TOLLE, POLONE, CAPUT! — Głowa do góry, Polaku! (K. J a n i c k i Variarum elegiarum
liber VI, 101)
TOTA HUIUS MUNDI CONCÓRDIA EX DISCÓRDIIS CONSTAT — Cała harmonia tego świata
składa się z elementów sprzecznych (S é n e c a )
TOTA PHILOSOPHORUM VITA COMMENTATIO MORTIS EST — Całe Ŝycie filozofa to
rozmyślania o śmierci (C í c e r o Tusc. disp. I, 74)
TÓTIDEM — TyleŜ
TÓTIDEM VERBIS — W tyluŜ słowach, w tych samych słowach
TÓTIES QUOTIES — TyleŜ razy
TOTIUS POLÓNIAE URBS CELEBERRIMA — Najsławniejsze miasto całej Polski
TOTO COELO — Na całym niebie
TOTUM IN EO EST, UT TIBI ÍMPERES — W tym rzecz cała, abyś sobie rozkazywał, sobą
rządził (C í c e r o Tusc. disp. II, 22)
T. T. = TOTO TÍTULO — Z pełnym tytułem
TOTUS IN ILLIS — Cały w tym zatopiony, pogrąŜony (H o r á t i u s Satirae I, 9, 2)
TOTUS MUNDUS AGIT HISTRIONEM — Cały świat gra jakąś rolę (napis na teatrze Szekspira
w Stratfordzie)
TOTUS, TERES ATQUE ROTUNDUS — Cały, gładki i okrągły
TRACTABUNT HASTAS IÚVENES, NON PÓCULA, DISCENT CASSIDE, NON MOLLI CÍNGERE
FLORE COMAM — Będą młodzieńcy chwytać za oszczepy, a nie za szklanice, będą się uczyli
przywdziewać na głowy szyszaki, a nie miękkie wieńce (K. J a n i c k i Epithalamion II, 153)
TRAHIMUR OMNES STÚDIO LÁUDIS — Wszystkich nas pociąga pragnienie chwały
TRAHIT SUA QUEMQUE VOLUPTAS — KaŜdym kierują jego namiętności — KaŜdego
pociągają inne przyjemności — KaŜdy ma swoje zamiłowania (V e r g í l i u s Eclogae II, 65)
TRAHUNT PROMISSA PUELLAS — Obietnice pociągają dziewczęta (O v í d i u s Ars am. I,
629)
TRAIECTIO VERBORUM — Przestawienie słów — Zły układ słów
TRES FÁCIUNT COLLÉGIUM — Trzej tworzą zespół (zdolny do decyzji)
TRÉUGA DEI — Pokój boŜy
TRIA IUNCTA IN UNO — Trzy w jedności
TRIBUNUS FACTUS, SERVA ÓRDINEM! — Zostałeś trybunem (wojskowym), to pilnuj
szyku!
TRISTE LUPUS STABULIS — Wilk to rzecz zgubna dla stajni — Wilk postrachem stajni
TRIUMHI DE PÓPULIS REGNISQUE INTEGRIS ACQUIRUNTUR — Triumfy osiąga się tylko
nad narodami i królestwami niezaleŜnymi (T á c i t u s Annales XII, 20)
TRUDITUR DIES DIE — Dzień goni za dniem (H o r á t i u s Cármina II, 18, 15)
 TU AUTEM? — A ty (co na to)?
TU AUTEM… — Ale ty…
TUAM IPSE TERRAM CALCA! — Depcz po swojej ziemi! Nie wtrącaj się do cudzych spraw!
TUA RES ÁGITUR —O twoją sprawę chodzi (Hora—tius Epistulae I, 18, 84)
TU ES ILLE VIR! — Ty jesteś owym człowiekiem! (Ewangelia Księga królów II, 12, 7)
TUIS TE PINGAM COLÓRIBUS — Podmaluję ciebie twoimi barwami (takimi, jakimi sobie
Ŝyczysz)
TULIT ALTER HONORES — Innemu przypadły zaszczyty (V e r g í l i u s Eclogae)
TU MIHI SOLA PLACES — Ty jedynie mi się podobasz (O v í d i u s Ars am. I, 42)
TUM BENE FORTIS EQUUS RESERATO CÁRCERE CURRIT, CUM QUOS PRAETÉREAT
QUOSQUE SEQUATUR, HABET — Dzielny koń wtedy po otwarciu stajni biegnie dobrze, kiedy
ma kogo mijać i za kim dąŜyć (O v í d i u s Ars am. III, 367)
TU NE CEDE MALIS, SED CONTRA AUDŚNTIOR ITO! — Nie ulegaj złu, ale przeciwnie —
staw mu odwaŜniej czoło!
TUNICA PRÓPIOR PÁLLIO — Tunika bliŜsza płaszcza — BliŜsza koszula ciału (P l a u t u s
Trinummus 1159)
TU PULMENTARIA QUAERE SUDANDO — Nabieraj apetytu przez pracę w pocie czoła
(H o r á t i u s )
TU QUOQUE! — I ty takŜe! Takiś dobry, jak i ja (O v í d i u s Tristia II, 39)
TU QUOQUE, MI FILI, BRUTE? — Ty takŜe, mój synu, Brutusie? (rzekome słowa Cezara)
TURBATOR CHORI — Śpiewak mącący zgodność chóru
TU RÉGERE IMPÉRIO PÓPULOS, ROMANE, MEMENTO, HAE TTBI ERUNT ARTES: PACISQUE
IMPÓNERE MORES, PÁRCERE SUBIECTIS ET DEBELLARE SUPERBOS — Pamiętaj, Rzymianinie,
Ŝe twoja sztuka to władne kierowanie narodami, narzucanie pokojowych obyczajów i
podbijanie pysznych (V e r g í l i u s Aeneis VI, 851)
TURGOR VITALIS — Jędrność ciała
TURPE EST ÁLIUD LOQUI, ALIUD SEKTIRE — Hańbą jest co innego mówić, a co innego
czuć (S é n e c a )
TU SÁPIENS FINIRE MEMENTO TRISTÍTIAM VITAEQUE LABORES MOLLI MERO — Pamiętaj
mądrze topić smutki i trudy Ŝycia w łagodnym winie (H o r á t i u s Cármina I, 7)
TU, SI HIC SIS, ÁLITER SENTIAS — Gdybyś tu był, myślałbyś inaczej (T é r e n t i u s Andria
II, 1, 10)
TUTA ET PÁRVULA LÁUDO, CUM RES DEFÍCIUNT — Gdy brak środków, chwalę bezpieczne
drobnostki (H o r á t i u s )
TUTA TIMENS — Boi się nawet tego, co bezpieczne (V e r g í l i u s Aeneis IV, 298)
TUTO, CÉLERITER, IUCUNDE (CURARE) — Lecz bezpiecznie, szybko, przyjemnie
(A s k l e p i a d e s )
TUUM — Twoje
TUUM FAC NEC RESPICIAS FINEM! — Rób swoje i nie patrz końca! (J . ś u ł a w s k i )
 U

UBERRIMA FIDES — Obfita, dobra wiara — Uczciwe zamiary

UBI ARMA SONANT… — Gdzie rozlega się szczęk oręŜa… (A . M i c k i e w i c z )
UBI BENE, IBI PATRIA — Gdzie dobrze, tam ojczyzna (C í c e r o Tusc. disp. V, 37)
UBI CRUX, IBI LUX — Gdzie krzyŜ, tam zbawienie — Gdzie cierpienie, tam i nadzieja
UBICUMQUE HOMO EST, IBI BENEFÍCII LOCUS EST — Wszędzie gdzie jest człowiek,
znajdzie się miejsce dla dobrych uczynków
UBI DEEST PEPLUM, NON EST PERFECTUM GÁUDIUM — Gdzie brak kiecki, tam nie ma
pełnej radości — Nie ma pełnej przyjemności bez niewiast
UBI EST CONCÓRDIA, IBI EST VICTÓRIA — Gdzie zgoda, tam i zwycięstwo — Zgoda
buduje, niezgoda rujnuje
UBI EST CONFÉSSIO, IBI EST REMISSIO — Gdzie jest przyznanie się, skrucha, tam i
przebaczenie
UBI IUS INCERTUM, IBI IUS NULLUM — Gdzie prawo niepewne, tam w ogóle nie ma prawa
UBI LEX, IBI POENA — Gdzie jest prawo, tam i kara
UBI MEL, IBI FEL — Gdzie miód, tam i Ŝółć
UBI ONUS, IBI SONUS — Gdzie cięŜar, tam jęk
UBI OPES, IBI AMICI — Gdzie jest bogactwo, tam są i przyjaciele (P a c u v i u s )
UBI ORDO DÉFICIT, NULLA VIRTUS SÚFFICIT — Gdzie brak porządku, tam Ŝadna cnota nie
wystarczy
UBI PUS, IBI INCISIO — Gdzie ropa, tam cięcie|
UBIQUE DAEMON — Wszędzie bóg (S a l v i e n u s , uczeń św. Augustyna)
UBI SÓCEITAS, IBI IUS — Gdzie społeczeństwo, tam musi być i prawo
UBI SUPRA — PowyŜej
UBI SOLITÚDINEM FACIUNT, PACEM APPELLANT — Gdzie robią pustynię, nazywają to
pokojem; (T á c i t u s Agricola, 30)
UBI TU GAIUS, IBI EGO GAIA — Gdzie ty, Gajusie, tam i ja; Gaja (słowa wypowiadane
przez kobietę przy zawieraniu małŜeństwa w imperium rzymskim) (P l u t a r c h Moralia 271
E)
UBI UBER, IBI TUBER — Gdzie wymię, tam guz — Nie ma róŜy bez kolców
U.I.D. = UTRIUSQUE IURIS DOCTOR Doktor obojga praw (cywilnego i kanonicznego)
ULTIMA FORSAN — Ostatnia być moŜe (godzina)
ULTIMA RATIO — Ostatni, decydujący argument
ULTIMA RATIO REGUM — Ostatni argument królów (siła zbrojna) (napis na działach za
Ludwika XIV)
ULTIMA THULE — Najdalsza wyspa (leŜąca gdzieś na krańcu świata) — Ostateczne
granice, kres czegoś (V e r g í l i u s Georgica I, 30)
ULTIMO — W ostatnim dniu miesiąca
ULTIMUM REFUGIUM — Ostatnia ucieczka
ULTIMUS ROMANORUM — Ostatni z Rzymian
ULTRA CAPTUM — Więcej, niŜ rozum moŜe objąć
ULTRA POSSE NEMO OBLIGATUR — Nikt nie ma obowiązku czynić więcej, niŜ moŜe (np.
dłuŜnika nie moŜna pociągnąć do świadczeń ponad jego moŜliwości)
ULTRA VIRES — Ponad siły
UMBRA HÓMINIS — Cień człowieka, postać nieznana
UMBRAM SUAM TIMET — Boi się własnego cienia
UNA HARUM ULTIMA (HORA) — Jedna z nich ostatnia (godzina) (napis na zegarkach)
UNANIMITER — Jednomyślnie, zgodnie
 UNA SALUS VICTIS NULLAM SPERARE SALUTEM — Jedynym ratunkiem ocalenia dla
zwycięŜonych nie spodziewać się ratunku (V e r g í l i u s Aeneis II, 354)
UNA VIA EX MULTIS — Droga jedna z wielu
UNA VOCE — Jednogłośnie
UNDE ET QUO? — Skąd i dokąd?
UNDE MALUM? — Skąd zło? Jakie jest źródło zła?
UNDE VENIS ET QUO TENDIS? — Skąd przybywasz i dokąd dąŜysz?
UNGAS VILLANUM, PÓLLUET ILLE MANUM — Namaść chłopa masłem (piŜmem), on
gnojem śmierdzi
UNGUIBUS ET ROSTRO — Pazurami i dziobem — Z całą energią (w przenośni)
UNIO MYSTICA — Zjednoczenie duszy z bogiem w procesie wiary (przekonanie
luterańskiej
ortodoksji)
UNITA DURANT — To, co zjednoczone, trwa
UNITIS VÍRIBUS — Wspólnymi siłami
UNIVERSAE PECUNIAE NAUFRÁGIUM FECI — Straciłem wszystkie pieniądze
UNIVERSITAS LITTEUARUM — Uniwersytet — Ogół nauk wykładanych w uniwersytecie
UNIVÉRSITAS NON DELINQUIT — Ogół nie dopuszcza się przewinienia — Czyn spełniony
przez ogół nie jest przewinieniem
UNO ACTU — Jednym, nieprzerwanym działaniem
UNO ÁNIMO — Jednomyślnie
UNO CRINE TRÁHITUR VOLUNTÁRIUS — Ochotni moŜna ciągnąć za jeden włosek —
Wobec ochotnika nie jest konieczny przymus
UNO ICTU — Jednym uderzeniem, ciosem
UNO ÍMPETU — Jednym uderzeniem, natarcie:
UNUM ET IDEM, UNUM IDEMQUE — Jedno i to samo jednakowo
UNUM ET NECESSÁRIUM — Jedno, ale konieczni
UNUM HABET ASSÍDUA INFELICITAS BONUM, QUOD QUOS SEMPER VEXAT, NOVÍSSIME
INDURAT — Ciągłe nieszczęścia mają tę jedną zaletę, Ŝe w koń hartują tych, których stale
gnębią (S é n e c a Consolatio ad Helvium 43)
UNUM POST ÁLTERUM — Jedno po drugim
UNUM PRO MULTIS DÁBITUR CAPUT — Jedna głowa za wiele — Jeden za wielu
UNUM, SED LEONEM — Jednego, ale lwa (trzeba)
UNUS HOMO NOBIS CUNCTANDO RESTÍTUIT REM — Jeden człowiek odwlekaniem
rozstrzygnięcia przywrócił nam rzeczpospolitą (C í c e r o )
UNUS MULTORUM — Jeden z wielu (przeciętnych) (H o r á t i u s Sátirae I, 9, 71)
UNUS PRO MULTIS — Jeden za wielu (V e r g í l i u s Aeneis V, 814)
UNUSQUISQUE SE BEATUM FÁCERE POTEST — KaŜdy moŜe uczynić się szczęśliwym
(S é n e c a Consolatio ad Hehiwn V, 1)
UNUS TESTIS NULLUS TESTIS — Jeden świadek to Ŝaden świadek
URBI ET ORBI — Miastu (Rzymowi) i światu (błogosławieństwo papieskie)
URBS AETERNA — Wieczne miasto (Rzym) (T i b u l l u s II, 5, 23)
URGENS — Pilne, nagłe
URGET DIEM NOX ET NOX DIEM —:Noc popędza dzień, a dzień noc (H o r á t i u s Epoda
XVII, 25)
USQUE AD FINEM — Aź do końca
USQUE AD NÁUSEAM — AŜ do znudzenia
USQUE AD NECEM — AŜ do śmierci — Na śmierć
USURPATIO IURIS — Przywłaszczenie sobie prav
USUS EST MAGISTER RERUM — Praktyka nauciełem wszystkiego
 USUS EST TYRANNUS — Zwyczaj tyranem, wywie przymus
USUS EST UNUS LEGUM CORRECTOR — Zwyczaj jedynym korektorem prawa
USUS LOQUENDI — Zwykły sposób mówienia Biegłość w mówieniu — Zwrot mowy
USUS MAGISTER EST ÓPTIMUS — Doświadczeni (wprawa) jest najlepszym nauczycielem
(C i c e r o )
UT AGER QUAMVIS FÉRTILIS SINE CULTURA FRUCTUOSUS ESSE NON POTEST, SIC SINE
DOCTRINA ÁNIMUS — Jak rola, chociaŜ Ŝyzna, nie moŜe być płodna bez uprawy, tak i duch
bez nau (C i c e r o Tusc. disp. II, 4)
UT AGRICULTURA SANIS HOMÍNIBUS ALIMENTY SIC MEDICINA AEGRIS HOMÍNIBUS
SANITATE PROMITTIT — Jak rolnictwo daje zdrowym li dziom poŜywienie, tak medycyna
rokuje chór zdrowie (C e l s u s )
UT ÁLIQUID FECISSE VIDEAMUR (UT ÁLIQUID FIERI VIDEATUR) — Aby się wydawało, Ŝe
c~ zrobiliśmy (aby się wydawało, Ŝe coś zrc biono) — Aby zachować pozory (L a c t a n t i u s
Divinae institutiones VII, 4)
UT AMERIS, AMÁBILIS ESTO, QUOD TIBI NON. FÁCIES SÓLAVE FORMA DABIT — Aby być
kochaną, bądź miła, bo tego ci nie da sama twarz i post (O v í d i u s Ars am. U, 67–8)
UT DESINT VIRES, TAMEN EST LAUDANDA VOLUNTAS — ChociaŜ brak sił, to jednak sama
chęcj jest godna pochwały (O v í d i u s Epistulae exi Ponto III, 4, 74)
UT DÓMINAM TÉNEAS NEC TE MIRERE RELICTUM, INGÉNII DOTES CÓRPORIS ADDE BONIS
— Abyś utrzymał sobie swoją panią i nie dziwił się, Ŝe cię porzuciła, do zalet ciała dodaj
wartości ducha (OvidiviS Ars am. II, 111–11)
UT ENIM CRUDUM VULNUS MEDENTIUM MANUS TIMET. DEINDE PATITUR ATQUE ULTRO
REQUIRIT, SIC RECENS ANIMI DOLOR CONSOLATIONES REICIT AC REFUGIT, MOX DESFDERAT
ET CLEMENTER APMCTIS ADQUIESCIT — Jak świeŜa rana boi się ręki leczących, później
znosi ją, a nawet domaga się, tak tylko co doznany ból duchowy odrzuca pociechę i unika jej,
ale wnet pragnie i dzięki stosowanej łagodnie uspokaja się (C . P l i n i u s M i n o r Epistulae
V, 16)
UT EXEMPLUM DOCET — Jak uczy przykład
UT FABULA DOCET — Jak uczy bajka
UT FAMA FERT — Jak wieść niesie
UT FATA TRAHUNT — Jak losy zrządziły — Na los szczęścia
UT HÁBEAS QUIETEM, PERDE ÁLIQUID — Dla osiągnięcia spokoju warto coś stracić
UT HÓMTNI RIDERE, ITA CANI LATRARE PRÓPRTUM EST — Jak właściwy człowiekowi jest
śmiech, tak psu szczekanie
U.I. = UT INFRA — Jak niŜej
UT MOS EST — Według zwyczaju (I u v e n a l i s Satirae VI, 392)
UT PICTURA PÓESIS — Poezja to jak malarstwo (H o r á t i u s Ars p. 361)
UT RETRO — Jak na poprzedniej stronie
UT SALUTABIS. ITA SALUTABERIS — Jak ty powitasz, tak ciebie powitają — Jak ty komu,
tak on tobie
UT SEMENTEM FECERIS, ITA METES — Jak posiejesz, tak i zbierzesz — Jaki siew, taki
plon
U.S. = UT SÉQUITUR — Jak następuje, jak dalej
UT SI CAECUS ITER MONSTRARE VELIT — Jak gdy ślepy chciał wskazywać drogę
(H o r á t i u s )
UT SIS NOCTE LEVIS, SIT TIBI CENA BREVIS — Jeśli chcesz w nocy czuć się dobrze, jedz
mało wieczorem
UT S. = UT SUPRA — Jak wyŜej
UT TUUS EST MOS — Jak to jest w twoim zwyczaju (H o r á t i u s )
 UT VINCAS, DISCE PATI, UT VIVAS, DISCE MORI — JeŜeli chcesz zwycięŜać, ucz się
wytrwałe cierpliwości, jeŜeli chcesz Ŝyć, ucz się umie
UT VIVAS, ÍGITUR VÍGILA! — JeŜeli chcesz uwaŜaj, bądź ostroŜny! (H o r á t i u s )
UTENDUM EST AETATE; CITO PEDE LÁBITUR AETAS NEC BONA TAM SÉQUITUR, QUAM
BONA PRIMA FUIT — Korzystaj z przywilejów wieku; szybko mija i nie jest tak dobry, jak był
na począt (O v í d i u s Ars am. III, 65–66)
UTI DOCTIS PLACET — Jak się uczonym zdaje — Jak twierdzą uczeni
UTI, NON ABUTI! — UŜywać, nie naduŜywać
UTI POSSIDETIS — Jak posiadacie — Według obecnego stanu posiadania — W obecnych
granicach (formuła prawna utrzymująca ot ny stan posiadania)
UTI SÉNTIO, ITA DICO — Jak czuję, tak móv
ÚTILE (CUM) DULCI (MÍXTUM) — PoŜyteczne połączone z przyjemnym (H o r á t i u s Ars
p.
ÚTINAM FALSUS VATES SIM! — Obym był fałszywym prorokiem! (Livius Ab u. c. XXXI,
10)
ÚTINAM ITA VELINT SUPERI! — Oby taka była wola niebian!
ÚTINAM LIBERORUM NOSTRORUM MORES IPSI NON PERDEREMUS! — O, gdybyśmy sami
— nie zmarnowali obyczajów dzieci naszych! (Q u i n t i l i a n u s Institutio oratoria I, II, 15)
ÚUTTNAM PÓPULUS ROMANUS UNAM CERYIC HABERET! — O, gdyby lud rzymski miał
tylko jeden kark! (S u e t o n i u s Caius Caligula 30)
ÚTINAM TIBI ISTAM MENTEM DI IMMORTALES DUINT! — Oby cię natchnęli tą myślą
nieśmiertelni bogowie! (C í c e r o In Catilinam I, 23)
UTQUE VIRO FURTIVA VENUS, SIC GRATA PUELLAE — Jak ukryta miłość miła jest
męŜczyźnie, tak i dziewczynie (O v í d i u s Ars am. I, 276)
UTRUM PLACET SUMITE — Wybierajcie z dwojga, co wam się podoba (L i v i u s Ab u. c.
XXI, 18)
UTRUMNE DIVÍTUS HÓMINES AN SINT VIRTUTE BEATI? — Czy ludziom przynosi szczęście
bogactwo, czy cnota? (H o r á t i u s )
UXOREM VIVAM AMARE — VOLUPTAS, DEFUNCTAM RELIGIO — Kochać Ŝonę za jej Ŝycia
— rozkosz, zmarłą — stosunek czysto moralny (Statius 45–96)
 V

VACAT — Miejsce wolne

VÁCUA VASA PLURIMUM SONANT — Puste naczynia najwięcej brzęczą
VÁCUI DIES — Dni wolne (od paroksyzmu choroby)
VÁCUUM — PróŜnia — Miejsce próŜne
VÁCUUS MIHI VENTER CRĆPITAT — Burczy mi w pustym brzuchu — Kiszki marsza grają
VADE FORAS! — Idź precz!
VADE IN PACE! — Idź w pokoju!
VADE MECUM — Chodź ze mną (wademecum tytuł przewodnika)
VADE RETRO ME, SÁTANA! — Odstąp, szatanie, ode mnie! (Ewangelia wg Marka VIII, 33)
VADE, VALE, CAVE, NE TITUBES MANDATAQUE FRANGAS! — Idź, Ŝegnaj, bacz, abyś się
nie potkną! i spełnił polecenie! (H o r á t i u s )
VAE MIHI! — Biada mi!
VAE MÍSERO MIHI! QUANTA DE SPE DÉCIDI! — Biada mnie nieszczęsnemu! Z jakich
wyŜyn nadziei spadłem (T é r e n t i u s Heautontimorumenos 2, 3, 9)
VAE SOLI! — Biada samotnemu! (Ecclesiastes IV, 10)
VAE VICTIS! — Biada zwycięŜonym! (L i v i u s Ab u. c. V, 48)
VALE! — Bądź zdrów! śegnaj!
VALEANT CIVES MEI, SINT INCÓLUMES, SINT FLORENTES, SINT BEATI! — Niechaj rodacy
moi będą silni, bezpieczni, szczęśliwi!
VALEANT CURAE! — Niechaj Ŝegnają troski! — Precz z troskami!
VALETE! — Bądźcie zdrowi!
VALET IMA SUMMIS MUTARE ET INSIGNEM ATTÉNUAT DEUS OBSCURA PROMENS — Bóg
mocen zamienić wielkość w nicość, poniŜyć sławnego wynosząc to, co nieznane (H o r á t i u s
Cármina 1, 34)
VALE ET ME AMA! — Bądź zdrów i kochaj mnie!
VALE ET MEMOR SIS MEI! — śegnaj i pamiętaj o mnie!
VANA IMAGO — Zmora — Mara — Cień zmarłego
VANA SINE VIRIBUS IRA EST — PróŜny gniew bez siły
VÁNITAS VANITATUM ET ÓMNIA VANITAS — Marność nad marnościami i wszystko
marność (Ecclesiastes I, 2)
VANUS ERROR HÓMINIS ET INANIS CULTUS DIGNITATIS FULGERE PURPURA, MENTE
SORDESCERE — PróŜny to błąd ludzi i pusty kult godności olśniewać purpurą, a umysłowo
tkwić w błocie
VARE, VARE, REDDE MIHI LEGIONES! — Warusie, Warusie, zwróć mi moje legiony!
(S u e t o n i u s Augustus XXIII) (Słowa cesarza Oktawiana Augusta po bitwie w Lesie
Teutoburskim)
VARIA — Rozmaitości
V.L. = VARIA LECTIO — RóŜne odczytywanie tekstu
VARIAE SUNT RERUM FIGURAE — RóŜne są układy rzeczy — RóŜnie się rzeczy układają
VARIANTE CÁUSA VARIATUR EFFECTUS — Zmiana przyczyny powoduje zmianę skutku
VARIÁTIO DELECTAT — Zmiana cieszy
VARIETAS DELECTAT — Rozmaitość bawi (P h a e d r u s )
VARIUM ET MUTÁBILE SEMPER FÉMINA — Niewiasta jest zawsze istotą niestałą, zmienną
(V e r g í l i u s Aeneis IV, 569)
VARSAVIANUM (L.MN. VARSAVIANA) — Druki dotyczące Warszawy
VASA INÁNIA PLÚRIMUM SONANT — Puste naczynia robią najwięcej hałasu
 VÁTTBUS AÓNIS FÁCILES ESTOTE, PUELLAE! — Bądźcie, dziewczyny, przystępne dla
poetów, dzieci muz (O v í d i u s Ars am. III, 547)
VATÍCINIA POST EVENTUM — Przepowiednie po wydarzeniu — Musztarda po obiedzie
VEL — Albo
VEL PECCANTIBUS VIRTUTIS SPECIES PRIMA IUCUNDA EST — Nawet grzesznikom miła
jest dawna postać cnoty
VEL SAPIENTÍSSIMUS ERRARE POTEST — I najmądrzejszy moŜe się mylić
VELIS PASSIS — Z rozwiniętymi Ŝaglami (C í c e r o Tusc. disp. L 41)
VELLE NON DÍSCITUR — Nie moŜna się nauczyć chcieć
VELÓCITER, FACÍLITER — Szybko, łatwo — Kto się pospieszy, ten na tym skorzysta
VELUT AEGRI SÓMNIA — Jak sny chorego (Metafora odnosząca się do ksiąŜek napisanych
chaotycznie) (H o r á t i u s Ars p. VII)
VÉNDERE CUM POSSIS CAPTIVUM, OCCIDERE NOLI — Jeśli moŜesz sprzedać jeńca, nie
zabijaj go (H o r á t i u s )
VÉNEREM QUICUMQUE VOLES ATTÍNGERE SERAM, SI MODO DURARIS, PRÁEMIA DIGNA
FERES — JeŜeli w wieku dojrzałym zechcesz pokochać, osiągniesz naleŜną nagrodę, jeśli
będziesz wytrwały (O v í d i u s Ars am. II, 701–2)
VENI, CREATOR SPÍRITUS! — Przybądź, duchu Stwórco!
VENI, SANCTE SPÍRITUS! — Przybądź, Duchu Święty!
VENI, VIDI, VICI — Przybyłem, zobaczyłem, zwycięŜyłem (Tak zwięźle zawiadomił Cezar
senat o bitwie pod Zelą) (P l u t a r c h Vita I. Caesaris)
VÉNIA AETATIS — Zwolnienie od warunku pełnoletności
VÉNIA DOCENDI (LEGENDI) — Zezwolenie na wykładanie, nauczanie (na wyŜszej uczelni)
VÉNIA PRIMUM DELINQUENTI — Przebaczenie dla dopuszczającego się występku po raz
pierwszy
VÉNIA SIT! — Niech będzie wolno! — Za pozwoleniem!
VÉNIA STUDIORUM — Zwolnienie od nauk i egzaminów wymaganych przed otrzymaniem
jakiegoś urzędu
VÉNIAM PETIMUSQUE DAMUSQUE — Prosimy o łaskę i sami przebaczamy (H o r á t i u s
Ars p. 11)
VENIT MORBUS EQUES, SUEVIT ABIRE PEDES — Choroba przybywa konno (szybko), a
odchodzić zwykła pieszo (powoli)
VENTER CARET ÁURIBUS — Brzuch nie ma uszu— Słowami nie nasyci się brzucha
(S é n e c a )
VENTIS LÓQUERIS — Mówisz na wiatr
VENTREM NIMIS REPLERE NOCET — Zbytnie przepełnianie Ŝołądka jest szkodliwe
(C e l s u s )
VENTURAE MÉMORES IAM NUNC ESTOTE SENECTAE — Pamiętaj juŜ teraz o zbliŜającej się
starości (O v í d i u s Ars am. IV, 59)
VENUS MULGÍVAGA — Prostytutka
VERAE AMICITIAE DIFFICÍLLIME REPERIUNTUR IN 1IS, QUI IN HONÓRIBUS REQUE
PÚBLICA VERSANTUR. UBI ENIM ISTUM INVÉNIES, QUI HONOREM AMICI ANTEPONAT SUO? —
Prawdziwą przyjaźń najtrudniej znaleźć wśród tych, którzy piastują godności w
rzeczypospolitej. Gdzie bowiem znajdziesz tego, który godność przyjaciela postawiłby wyŜej
od własnej? (C í c e r o Laelius 64)
VERAE AMICÍTIAE SEMPITERNAE SUNT — Prawdziwa przyjaźń jest wieczna
VERBA ET VOCES PRAETERÉAQUE NIHIL — Słowa i słowa, nic ponadto
VERBA FACERE MÓRTUO — Przemawiać do nieboszczyka — Przemawiać do ściany
VERBA MOVENT (DOCENT), EXEMPLA TRAHUNT — Słowa wzruszają (uczą), przykłady
pociągają — Lepszy przykład niźli rada
 VERBA NON SUNT VÉRBERA — Słowa nie są uderzeniami, plagami
VERBA NULLO PRÉTIO EMUNTUR — Słów nie kupuje się za Ŝadną cenę — Dobre słowa
nic nit kosztują
VERBA PRAESCRIPTA — Słowa z góry polecane, wskazane
VERBA PRAVE DETORTA — Słowa złośliwie przekręcone
VERBA RES SÉQUITUR — Czyn idzie w ślad za słowami — Słowo pociąga za sobą czyn
VERBATIM ET LITTERATIM — Słowo w słowo i litera w literę, dosłownie
VERBA ZERITATIS — Słowa prawdy (uŜyte w znaczeniu nagany lub wyrzutu)
VERBA VOLANT, SCRIPTA MANÉNT — Słowa ulatują, pismo pozostaje
VERBÉRIBUS MUTA ADMONENTUR — Razami napomina się istoty nieme
VERBI CAUSA — Dla przykładu
V.G. = VERBI GRATIA = VERBI CAUSA
VERBO, NÓMINE — Na pozór, a nie w rzeczywistości
VERBUM NÓBILE — Słowo szlacheckie — Słowo honoru
VERBUM NÓBILE DEBET ESSE STABILE — Słowo honoru powinno być dotrzymywane
VERBUM SAPIENTI SAT EST — Mądremu wystarczy jedno słowo
VERE SCIRE EST PER CAUSAS SCIRE — Prawdziwa wiedza jest wiedzą przyczynową
VÉRITAS EST ADEQUÁTIO REI ET INTELLECTUS — Prawda jest zgodnością rzeczy i myśli
(stanowisko scholastyków)
VERITAS ÓDIUM PARIT, OBSÉQUIUM AMICOS — Prawda (szczerość) rodzi nienawiść,
uległość przyjaciół (T é r e n t i u s Andria)
VERITAS PRÉMITUR, NON OPPRÍMITUR — Prawdę moŜna uciskać, ale nie zdławić
VERITAS VITAE EST VIÁTICUM CARÍSSIMUM — Prawda jest najcenniejszym podarkiem na
drogę Ŝycia
VERITAS VISU ET MORA, FALSA FESTINATIONE ET INCERTIS VALESCUNT — Prawda
wychodzi na jaw naocznie i powoli, fałsz utwierdza się przez pośpiech i nieokreśloność
(T á c i t u s Annales II, 39)
VERSIO INTERLINEARIS — Treść umieszczona między wierszami — Czytaj między
wierszami
VERSO (FÓLIO) — Na odwrotnej stronie kartki
V. = VERSUS — Wiersz
VERSUS (V.) — Naprzeciw, w kierunku
VERTATUR VEL VERTE, VIDE — Odwrócić (kartkę) albo odwróć, patrz
V.S.PL. = VERTE, SI PLACET — Odwróć, proszę
VERUM AMICUM PECUNIA NON PARÁBITIS — Prawdziwego przyjaciela nie zdobędziesz
pieniędzmi
VERUM EST, UT BONOS BONI DÍLIGANT — Prawdą jest, Ŝe zacni kochają zacnych
VESTES DISCINCTAE, DISCINCTUS ANIMUS — Rozchełstana szata, rozchełstana dusza
YESTÍGIA ME TERRENT — śłady (innych) odstraszają (H o r á t i u s Episndae I, 1, 14)
VESTÍGIA NULLA RETRORSUM — Nie ma śladów wstecz — Nie ma odwrotu
VESTIS VIRUM FACIT — Szata zdobi człowieka
V.S. = VÉTERIS STYLI — Według starego stylu
VETÉRRIMUS HÓMINI ÓPTIMUS AMICUS EST — Najstarszy przyjaciel jest najlepszy —
Stara miłość nie rdzewieje
VETUSTATEM NÓVITAS, UMBRAM RUGAT VÉRITAS, NOCTEM LUX ELÍMINAT — Nowość
unika dawności, prawda cienia, światło oddala noc
VETO — Nie pozwalam
VEXAT CENSURA COLILMEAS — Cenzura nęka gołębie — Wiesza się drobnych złodziei
(I u v é n a l i s )
VEXATA QUAESTIO — Roztrząsane pytania
 VIA — Drogą, na drodze, w sposób
VIA CRUCIS, VIA LUCIS — Droga krzyŜowa drogą światła (zbawienia)
VIA DOLORIS (DOLOROSA) — Droga cierpienia, krzyŜowa
VIA FACTI — Na drodze czynu — Czynnie
VIA LACTEA — Droga Mleczna
VIA MEDIA — Droga pośrednia
VIA NATURALI — Drogą naturalną
VIA NEGATIONIS — Przez zaprzeczanie
VIA TRITA VIA TUTA — Droga utarta to droga bezpieczna
VICE — Zamiast
VICE VERSA — Na odwrót — Nawzajem
VICINUS BONUS INGENS BONUM — Dobry sąsiad \ to ogromne dobro
VICISTI, GALILAEE! — ZwycięŜyłeś, Galilejczyku!’
VICIT — ZwycięŜył
VICTIS HONOS — Cześć zwycięŜonym
VICTIS GLORIA — Chwała zwycięŜonym
VICTOR LUDORUM — Zwycięzca w igrzyskach
VICTRIX CÁUSA DETS PLÁCUIT, SED VICTA CATONI — Sprawa zwycięska podobała się
bogom, przegrana Katonowi (L u c a n u s Pharsalia I, 128)
Victum date! — Dajcie jeść — Dajcie jałmuŜnę! (H ó r a t i u s )
VICTUS ET AMICTUS — WyŜywienie i przyodziewek
VIDENT CONSULES, NE QUID DETRIMENTI RES PÚBLICA CÁPIAT — Niechaj konsulowie
baczą, aby państwo nie ponosiło jakiegoś uszczerbku
V. = VIDE! — Zobacz! — Patrz!
VIDE, CUI FIDE! — Bacz, komu ufać!
VIDE INFRA! — Patrz poniŜej!
VIDÉLICET (VIC) — Mianowicie — Rozumie się
VIDEO LUPUM — Widzę wilka — O wilku mowa, a wilk tuŜ
VIDEO MELIORA PROBOQUE, DETERIORA SEQUOR — Widzę i pochwalam to, co lepsze,
lecz wybieram gorsze (O v í d i u s Metamorph. VII, 20)
VÍDERE NOSTRA MAŁA NON PÓSSUMUS; ALII SIMUL DELINQUUNT, CENSORES SUMUS —
Nie moŜemy dostrzec naszych wad, ale gdy tylko inni zgrzeszą, jesteśmy cenzorami (C. I.
P h a e d r u s Fábulae aesopicae IV, 10)
VIDE SUPRA — Patrz powyŜej
VIDI — Widziałem
VI ET ARMIS — Gwałtem i zbrojnie
VI MANDATI — Z mocy rozkazu, polecenia
VI PRAESIDII — Z prawa przysługującego przewodniczącemu
VI RESCRIPTI — Z mocy rozkazu, pisemnego i rozporządzenia
VI TESTAMENTI — Z mocy testamentu
VIGILÁNTIBUS LEGES SUNT SCRIPTAE — Prawa są pisane dla przezornych, czujnych —
Aby strzec swych praw, trzeba być czujnym
VIGILATE ET ORATE! — Czuwajcie i módlcie się!
VILE DONUM, VILIS GRATIA — Mały dar, mała wdzięczność
VILIUS ARGENTUM EST ÁURO, VIRTUNBUS ÁURUM — Srebro jest tańsze od złota, złoto
tańsze od wartości moralnych (H ó r a t i u s )
VIM VI REPÉLLERE LICET — Wolno odpierać gwałt gwałtem
VIM VÓLUMUS EXSTÍNGUERE, IUS VÁLEAT NECESSE EST — Gwałt chcemy unicestwić,
konieczne jest, aby prawo miało moc (C í c e r o Pro Sestio 42)
 VINA BIBUNT HÓMINES, ANIMÁLIA CÉTERA FONTES — Ludzie piją wino, inne zwierzęta
wodę źródlaną
VINA FERE DULCES OLUERE MANE CAMENAE — Bodajby słodkie muzy od rana pachniały
winem (H ó r a t i u s )
VINA PARANT ÁNIMOS FACIUNTQUE CALÓRIBUS APTOS, CURA FUGIT MULTO
DILUITURQUE MERO — Wino rozgrzewa serca i czyni podatnymi na zapały miłosne, troski
giną i toną w libacjach (O v í d i u s Ars am. I, 237–38)
VÍNCERE ET UTI VICTÓRIA NON IDEM EST — ZwycięŜać i korzystać ze zwycięstwa to nie
to samo
Víncere scis, Hánnibal, victória uti nescis — Umiesz zwycięŜać, Hannibalu, ale nie umie
wykorzystać zwycięstwa (L i v i u s Ab u.c. XXL 51, 4)
VÍNCULA DA LINGUAE VEL TIBI VINCLA DABIT — ZwiąŜ język albo on ciebie zwiąŜe
VINCUNTUR MOLLI PÉCTORA DURA PRECE — Łagodna prośba zmiękcza twarde serca
VINDICTA HÓMINEM SCELERATUM ALIQUANDO CONSEQUETUR — Zemsta dosięgnie
kiedyś zbrodniarza
VINO PÉLLITE CURAS! — Winem rozpraszajcie troski! (H o r á t i u s )
VINUM LAC SENUM — Wino to mleko starców
VINUM LAETÍFICAT COR — Wino rozwesela serce — Na frasunek dobry trunek
VIOLENTA NON DURANT — Gwałty nie trwają długo
VIOLENTUM STUPRUM — Zgwałcenie — Zhańbienie
VIR BONUS, DICENDI PERITUS — Człowiek prawy, doświadczony mówca
VIR BONUS ET SÁPIENS NON IGNORAT, QUID DISTENT AERA LUPINIS — MąŜ prawy i
mądry wie dobrze, jaka jest róŜnica między pieniądzem i liczmanem (odróŜnia prawdę od
fałszu) (H o r á t i u s )
VIR BONUS SEMPER TIRO — Człowiek prawy jest zawsze nowicjuszem (jest zawsze
oszukiwany)
VIRESQE ACQUIRIT EUNDO — Idąc nabiera sił, potęŜnieje (plotka) (V e r g í l i u s Aeneis
IV, 175)
VIRGÍLIUM VIDI TANTUM — Wirgiliusza tylko widziałem (i nic więcej)
VIRGÍNIBUS PUERISOUE CANTO — Śpiewam dziewczętom i chłopcom (H o r á t i u s
Cármina III, U 4)
VIRGO INTACTA — Dziewica (C a t u l l u s Cármina 63, 47)
VIRIBUS UNITIS — Połączonymi siłami
VIRI FORTIS EST NE SUPPLÍCIIS QUIDEM MOVERI — Człowiek mocny nie wzrusza się
nawet mękami
VIRI IN EO CULPA, SI FÉMINA MODUM EXCEDIT — MąŜ winien, jeŜeli niewiasta
przekracza miarę (T á c i t u s Annales III, 134)
VIRITIM — Wszyscy co do jednego
VIRES MENTIS ET CÓRPORIS SINE LABORIS EXERCITATIONE TORPESCUNT — Siły umysłu
i ciała słabną bez ćwiczeń w pracy
VIRTUS AMICÍTIAM ET GIGNIT ET CÓNTINET — Cnota rodzi i utrzymuje przyjaźń
VIRTUS ÉADEM IN DEO AC HÓMINE EST — Ta sama cnota cechuje Boga, co i człowieka
VIRTUS EST MÉDIUM VMITIORUM ET UTRIMQUE REDUCTUM — Cnota stoi jakby pośrodku
występków i z obu stron jest od nich odgrodzona (H o r á t i u s )
VIRTUS EST VÍTIUM FÚGERE ET SAPIÉNTIA STULTÍTIA CARUISSE — Cnotą jest unikanie
występku, a początkiem mądrości brak głupoty (H o r á t i u s )
VIRTUS NIHIL ÉXPETIT PRAEMII — Cnota nie wymaga Ŝadnej nagrody
VIRTUS NOBÍLITAT — Cnota daje szlachectwo
VIRTUS NULLAM MERCEDEM POSTULAT — Cnota nie Ŝąda zapłaty
 VIRTUS POST NUMMOS — Najpierw pieniądze, potem cnota — Pieniądz waŜniejszy od
cnoty (ironicznie) (H o r á t i u s Epistulae I, 1, 54)
VIRTUS SOLA HÓMINES BEATOS REDDIT — Tylko cnota czyni ludzi szczęśliwymi
VIRTUTE OFFÍCII — Z racji obowiązku
VIRTUTES NUNQUAM QUERUNTUR SE ESSE RELICTAS — Cnoty nigdy nie skarŜą się, Ŝe są
opuszczone
VIRTUTI MILITARI — Cnocie Ŝołnierskiej — odwagę (krzyŜ wojskowy)
VIRTUTI ÓMNIA PARENT — Wszystko jest posłuszne, ulega cnocie (Sallustius)
VIRTUTIS OMNIS LAUS IN ACTIONE CONSISTIT — Cała chwała cnoty polega na działaniu
(C í c e r o )
VIS ARMATA — Siła zbrojna
VIS A TERGO — Popędzanie, pobudka z tyłu
VIS ATTRACTIVA — Siła przyciągająca, urok
VIS CENTRÍFUGA — Siła odśrodkowa
VIS CENTRÍPETA — Siła dośrodkowa
VÍSCERA REI — Wnętrzności, istota rzeczy
VIS CÓMICA — Siła komizmu
VIS CONSÍLII EXPERS MOLE RUIT SUA — Siła zbawiona odwagi załamuje się pod własny
cięŜarem — Gniew bez zastanowienia bezsilny (H o r á t i u s Cármina III, 4)
VIS INERTIAE — Siła bezwładności
VIS LEGIS — Siła prawa
VIS MAIOR — Siła wyŜsza
VIS MEDICATRDC NATURAE — Siła uzdrawiająca! natury (przyrody)
VIS PROBANDI — Siła dowodów
VIS REPULSIONIS — Siła odpychająca
VIS VIM VI PELLIT — Gwałt odpiera gwałt gwałtem
VIS VITALIS — Siła Ŝyciowa
VISUM, REPERTUM — Obejrzano, znaleziono (obdukcja lekarska sądowa)
VITA ACTIVA — śycie czynne
VITA BREVIS, ARS LONGA — śycie trwa krótko, I sztuka długo (H i p p o c r a t e s
Aforyzmy)
VITA BREVIS, ARS LONGA, TEMPUS PRAECEPS, EXPERIMENTUM PERICULOSUM, IUDICIUM
DIFFICILE — śycie krótkie, sztuka długotrwała, sposobność przemijająca, doświadczenie
niebezpieczne, sąd trudny (S é n e c a De brevitate vitae L)
VITA COMMUNIS — śycie wspólne (np. w klasztorach)
VITA CONTEMPLATIVA — śycie w rozmyślaniu
VITA SÁEPIUS REGITUR FORTUNA QUAM SAPIENTIA — śyciem częściej kieruje los nit
rozum
VITA, SI MORIENDI VIRTUS ABEST, SERVITUS EST — Jeśli brak odwagi wobec śmierci, to
Ŝycie jest niewolą (S é n e c a Epistulae 77, 15)
VITA, SI UTI SCIAS, LONGA EST — śycie jest długie, jeśli tylko umiesz go uŜywać
(S é n e c a De brevitate vitae II, 2)
VITA SINE LÍTTERIS MORS EST — śycie bez nauki to śmierć
VITAE COMES MORS EST, CURUS TERRORE CARERE QUI CUPIS AC RECTE VÍVERE, VIVE
DEO — Towarzyszką Ŝycia jest śmierć; który pragniesz być wolnym od strachu przed nią i
Ŝyć właściwie, Ŝyj Bogiem (K. J a n i c k i Cármina collecta)
VITAE, NON SCHOLAE DISCENDUM EST — Trzeba się uczyć Ŝycia, nie dla szkoły
VITAE SAL AMICITIA — Solą Ŝycia jest przyjaźń — Przyjaźń okrasą Ŝycia
VITAM IMPENDERE VERO — śycie poświęcić prawdzie (I u v e n a l i s Satirae IV, 91)
 VITAM REGIT FORTUNA, QUAM SAPIENTIA — śyciem kieruje szczęście, nie mądrość
(C í c e r o Tusc. disp. V, 8)
VITIA AETATIS — Błędy właściwe wiekowi
VITIA SINE PRAECEPTORE DISCUNTUR — Występków uczymy się bez nauczyciela
VÍTIIS SINE NEMO NASCITUR — Nikt nie rodzi bez wad (H o r á t i u s )
VITIO MALIGNITATIS HUMANAE VÉTERA S IN LÁUDE, PRAESÉNTIA IN FASTÍDIO SUNT —
Przez wadę ludzkiej złośliwości chwali się zawsze stare, a teraźniejsze jest w pogardzie
(T a c i t i Dialogus de oratore 18)
VITUPÉRIA STULTORUM LAUS EST — Nagana udzielona przez głupca jest pochwałą
VIVAMUS, MEA LÉSBIA, ATQUE AMEMUS RUMORESQUE SENUM SEVERIORUM OMNES
UNIUS AESTIMAMUS ASSIS! — śyjmy i kochajmy, moja Lesbio a ględzenia zbyt surowych
staruszków nie będą grosz dla nas warte! (C a t u l l u s . Carmina V)
VIVANT! — Niech Ŝyją!
VIVANT SEQUENTES! — Niech Ŝyją następni!
VIVAT ACADÉMIA, VIVANT PROFESSORES! — Ŝyje akademia, niech Ŝyją profesorowie! (Z
pieśni studenckiej) ||
VIVAT, CRESCAT, FLÓREAT! — Niech Ŝyje, wzrasta, kwitnie!
VIVAT IOANNES DUX! — Niech Ŝyje wódz Jan! (H . S i e n k i e w i c z )
VIVAT NOSTRA CIVITAS, VIVAT, CRESCAT, FLÓREAT! — Niech Ŝyje nasze państwo, Ŝyje,
rośnie, rozkwita!
VIVAT REGINA! — Niech Ŝyje królowa!
VIVAT REX! — Niech Ŝyje król!
VIVAT SEQUENS! — Niech Ŝyje następny!
VIVA VOCE — śywym głosem, ustnym oświadczeniem
VIVA VOX DOCET — śywe słowo uczy
VIVENTE REGE — Za Ŝycia króla
VIVE MEMOR, QUAM SIS AEVI BREVIS — śyj pamiętając, jak krótkowieczny jesteś
(H o r á t i u s Satirae II, 6, 97)
VIVE MÓRIBUS PRAETÉRITIS, LÓQUERE VERBIS PRAÉSENTIBUS — śyj według starych
obyczajów, mów, jak się to nowemu światu podoba
VÍVERE EST COGITARE — śyć to znaczy myśleć (C í c e r o Tusc. disp, V, 38)
VÍVERE IN DIEM — śyć z dnia na dzień — Trwonić Ŝycie, marnować
VÍVERE MILITARE EST — śycie to walka (S é n e c a )
VÍVERE NATURAE SI CONVENIENTER OPORTET PONENDAEQUE DOMO QUAERENDA EST
ÁREA PRIMUM, NOVISTINE LOCUM POTIOREM RURĘ BEATO? — Jeśli ma się Ŝyć zgodnie z
naturą i gdy ma się szukać miejsca na zbudowanie domu, to czy znasz lepsze nad wieś
szczęśliwą? (H o r á t i u s )
VIVE ET ME AMA! — śyj i kochaj mnie!
VÍVERE PARVO — śyć skromnie — Obywać się małym
VIVE VALEQUE! — śyj (Ŝegnaj) i trzymaj się dobrze (bądź zdrów)!
VIVE, UT VIVAS! — śyj, aby Ŝyć!
VÍVIT SUB PÉCTORE VULNUS — Rana boli w głębi serca (V e r g í l i u s Aeneis 67)
VÍVITE FORTES FORTIAQUE ADVERSIS OPPÓNITE PÉCTORA REBUS! — śyjcie dzielnie i
dzielną piersią przeciwstawiajcie się przeciwnościom! (H o r á t i u s )
VÍVERE LAETI! — śyjcie wesoło!
VÍVITE, VENTRES! — Pozdrawiam was, brzuchy! (Lucilius)
VIVOS VOCO, MÓRTUOS PLANGO, FÚLGURA FRANGO — Zwołuję Ŝywych, opłakuję
umarłych, pioruny kruszę (Napis na starych dzwonach)
 VIVUNT UT LÍBERI, MORIUNTUR UT SERVI — śyją jak wolni, umierają jak niewolnicy
(dotyczy specjalnej kategorii libertynów, którzy za Ŝycia samodzielnie dysponowali
majątkiem, ale po śmierci majątek przechodził na rzecz patrona)
VIX CREDO — Nie do wiary
VIX ERIT E MULTIS UNA, QUAE NEGET TIBI — Z wielu jedna bodaj będzie, która by ci
odmo1 (O v í d i u s Ars am. I, 237)
VIXERE FORTES ANTE AGAMÉMNONA MULTI — I przed Agamemnonem Ŝyło wielu
dzielnych (H o r á t i u s Cármina IV, 9)
VIXIT — śył — śycia dokonał
VIX TÉMPERO MANIBUS — Ledwie hamuję ręce — Ręka mnie świerzbi
VOLENS NOLENS — Chcąc nie chcąc
VOLENTE DEO — Z woli Boga — JeŜeli Bóg zechce
VOLENTEM DUCUNT, NOLENTEM TRAHUNT — Chcącego prowadzą, opierającego się
wloką (S é n e c a )
VOLENTI NON FIT INIÚRIA — Chcącemu (zgadzającemu się) nie dzieje się krzywda
(D o m i t i u s U l p i a n u s )
VOLO, NON VÁLEO — Chcę, ale nie mam sił
VOLUMINA LEGUM — Księgi praw
VOLUNTÁRIO NIHIL DIFFÍCILE — Dla chcącego nic ma nic trudnego
VOLUNTAS REGIS SUPREMA LEX — Wola króla najwyŜszym prawem
VOLUPTAS SEMOVENDA EST, QUANDO AD MAJORA QUAEDAM NATI SUMUS — Trzeba
wyrzec się rozkoszy, jeśli jesteśmy stworzeni do wyŜszych celów
VOMUNT, UT EDANT, EDUNT, UT VOMANT — Jedzą, aby wymiotować, wymiotują, aby jeść
(S é n e c a Consolatio ad Hehium X)
VOS VALETE ET PLAUDITE! — śegnajcie i klaszczcie! (formułka oznaczająca koniec
przedstawienia) (T é r e n t i u s )
VOTUM SEPARATUM — Zdanie odrębne — Odrębny wniosek (zdanie mniejszości
odmienne od wniosku większości)
VOX ACUTA — Głos ostry, wysoki
VOX ANGÉLICA — Głos anielski (nazwa piszczałek w organach o miękkim, delikatnym
brzmieniu)
VOX AUDITA LATET, LITTERA SCRIPTA MANET — Słowo usłyszane jest niewidoczne, litera
napisana pozostaje jawna
VOX CLAMANTIS IN DESERTO — Głos wołającego na puszczy (Ewangelia wg Mateusza
III, 3)
VOX COELESTIS — Głos niebiański
VOX FÁUCIBUS HAESIT — Głos utknął w gardle (V e r g í l i u s Aeneis III, 48)
VOX HUMANA — Głos ludzki (piszczałka w organach o brzmieniu podobnym do głosu
ludzkiego)
VOX MEDIA — Wyraz pośredni (między skrajnymi) np. pogoda
VOX NÍHILI — Wyraz znikąd, nic nie znaczący (chochlik drukarski)
VOX PÓPULI, VOX DEI — Głos ludu to głos Boga
VOX, VOX, PRAETEREA NIHIL — Słowa, słowa i nic ponadto
VOX UNTUS, VOX NULLIUS — Głos jednego to Ŝaden głos
VULGÍVAGA — Włócząca się wszędzie, nierządnica
VULGO — Zwykle — Pospolicie — Powszechnie
VULGO FÁCIUNT — Tak wszyscy powszechnie robią
VULGO VÉRITAS IAM ATTRIBUTA VTNO EST — Pospolicie działaniu wina przypisuje się
prawdę (C . P l i n i u s S e c u n d u s Historia Naturalis XIV, 191)
VULGUS AMICÍTIAS UTILITATE PROBAT — Tłum ceni przyjaźń według korzyści
 VULGUS CUIUSCUMQUE MOTUS CÚPIDUS — Tłum Ŝądny jakiegokolwiek przewrotu,
rozruchu (T á c i t u s Historia I, 80)
VULGUS PROFANUM — Tłum nieświadomy, ciemny
VÚLNERA DUM SANAS, DOLOR EST MEDICINA DOLORIS — Gdy leczysz rany, ból jest
lekarstwem na ból (Cato)
VÚLNERANT OMNES, ÚLTIMA NECAT — Wszystkie ranią, ostatnia (godzina) zabija (napis
na zegarach albo budynkach publicznych)
 Z

ZONAM PERDIDIT — Zgubił pas — Jest w trudnym połoŜeniu

ZONAM SOLVERE — Utracić pas cnoty
 INDEKS AUTORÓW NIEKTÓRYCH ZDAŃ ZAWARTYCH W NINIEJSZYM ZBIORZE

ALKAJOS Z MITYLENY na Lesbos (przełom VII–VI w p.n.e.), słynny grecki poeta liryczny;
autor hymnów, pieśni wojennych, miłosnych i biesiadnych, twórca strofy zwanej od niego
alcejską
ANZELM Z AOSTY (w. XII), Włoch z pochodzenia, arcybiskup Canterbury, teolog,
właściwy ojciec scholastyki
APPIUS CLAUDIUS CAECUS (w. IV p.n.e.), cenzor, autor zbioru maksym pt. Sentenłiae
Apostata Iulius (Odstępca), cesarz rzymski w latach 361–364, zwolennik filozofii
neoplatońskiej, zniósł edykt tolerancyjny mediolański (313 r.), gwarantujący chrześcijanom
wolność wyznania, i dąŜył do przywrócenia dawnej religii rzymskiej
ARCHIMEDES Z SYRAKUZ (ok. 287–212 p.n.e.), wybitny fizyk i matematyk, napisał traktat
o kwadraturze odcinka paraboli, pierwszy podał wartość π, twórca hydrostatyki i statyki,
prekursor rachunku nieskończonościowego. Zabity przez Rzymian po zdobyciu Syrakuz
ARYSTOFANES (Aristophanes z Aten, ok. 446–385 p.n.e.), najwybitniejszy twórca komedii
staroattyckiej. Najsłynniejsze jego dzieła: Acharneis (Acharnejczycy), Hippeis (Rycerze),
Nephelai (Chmury), Sphekes (Osy), Eirene (Pokój), Ornithes (Ptaki), Lysistrate, Batrachoi
(śaby), Plutos (Bogactwo). W twórczości swej, mającej ostre akcenty społeczne i polityczne,
daje Arystofanes bogaty obraz Ŝycia Aten
ARYSTOTELES ze Stagiry w Tracji (IV w. p.n.e.), załoŜyciel szkoły filozoficznej Lykaion
w Atenach, autor dzieł: Ta metąphysika, Ta Physiká, Politika, Órganon i innych
ŚW. AUGUSTYN Aureliusz (354–430 r.), ojciec kościoła, teolog i filozof, biskup w Hippo
Regius, autorytet filozofii chrześcijańskiej, autor dzieł Confessiones i De civitate Dei
ŚW. BENEDYKT Z NURSJI (ok. 480–553), załoŜyciel zakonu benedyktynów i opat
pierwszego klasztoru benedyktyńskiego na Monte Cassino
BIAS Z PRIENE (VI w. p.n.e.), jeden z siedmiu mędrców
BOHR NIELS (1885–1969 r.), sławny fizyk duński, laureat Nagrody Nobla za kwantową
teorię budowy atomu
DU BOIS REYMOND (w. XIX), niemiecki fizjolog i filozof, jeden z twórców
elektrofizjologii; w poglądach filozoficznych przedstawiciel agnostycyzmu
BORGIA CESAR (1475–1507), znany z okrucieństwa i braku skrupułów władca Walencji.
Macchiavelli wziął go za wzór do swego dzieła Il principe
CAESAR CAIUS IULIUS (100–44 p.n.e.), zamordowany przez opozycję republikańską.
Wybitny wódz i organizator oraz działacz polityczny republiki rzymskiej. Autor dzieł
historycznych: De bello Gallico (O wojnie galickiej), Commentarii de bello civili (Pamiętniki
o wojnie domowej)
CALPURNIUS TITUS SICULUS, sielankopisarz z czasów Nerona
CASSIUS DION (ok. 155–235), konsul w r. 229, autor dzieła Romainé historiá
obejmującego dzieje Rzymu od załoŜenia do panowania Aleksandra Sewera
CATO Marcus Porcius, zwany Maior (234—149 r. p.n.e.), wybitny polityk i mówca,
reprezentant starych konserwatywnych tradycji rzymskich, autor dzieł: Origines (Początki
Rzymu) i De agricultura (O rolnictwie)
CATULLUS Caius Valerius (87–54 p.n.e.), poeta rzymski, autor liryków miłosnych do
Lesbii i drobnych utworów zwanych przez niego „nugae” (fraszki)
CELSUS Aulus Cornelius (I w. n.e.), pisarz rzymski z czasów Tyberiusza, autor dzieła
encyklopedycznego Artes (Sztuki), z którego dochowało się do naszych czasów tylko 8 ksiąg
o medycynie
CÍCERO Marcus Tullius (106–43 p.n.e.), najwybitniejszy mówca rzymski, prozę łacińską
doprowadził do szczytu doskonałości, popularyzator filozofii greckiej, działacz polityczny i
mąŜ stanu, słynny ze stłumienia spisku Katyliny. Zostawił ogromny spadek literacki. Dzieła
retoryczne: De oratore (O mówcy), Brutus, Orator. Dzieła filozoficzne: De re publica (O
państwie), De officiis (O powinnościach), De finibus bonorum et malorum (O granicach
dobra i zła), Tusculanae disputationes (Rozmowy tuskidańskie), Cato Maior de senectute
(Katon Starszy o starości), Laelius de amicitia (Leliusz o przyjaźni). Ogromną wartość mają
obfite Epistulae (Listy) Cycerona. Najcenniejszą część jego twórczości stanowią mowy, z
których najlepsze to: Ora—tiones in Catilinam (Mowy przeciwko Katylinie), Pro Sexto Roscio
Amerino ( W obronie S.R.A.), In Yerrem (Przeciwko Werresowi), De imperio Cnei Pompei (O
naczelnym dowództwie Pompejusza), Pro Murena (W obronie Mureny), Pro Archia poeta (W
obronie poety Archiasza), Pro Milone (W obronie Milona), Orationes Philippicae in
Antonium (Filipiki przeciwko Antoniuszowi)
CLAUDIANUS Cláudius (IV–V w.), ostatni wielki poeta rzymski, autor poematu De bello
Getico, De laudibus Stilichonis, Gigantomachia, Raptus Proserpinae. Wzorował się na
Owidiuszu. Pisał po grecku i po łacinie
COMÉNIUS (Kómensky Jan Amos, 1592–1670), twórca nowoczesnej pedagogiki, autor
dzieł: Didáctica Magna i Orbis pictus
DESCARTES René (1596–1650), ojciec nowoczesnej filozofii, twórca geometrii
analitycznej, racjonalista, autor dzieł: Discours de la méthode (Rozprawy o metodzie), Les
principes de la philosophie (Podstawy filozofii)
DIÓGENES Laertios z Cylicji (II w. n.e.), autor kompilatorskiego dzieła pt. Pert bion,
dógmaton kai apophthegmaton ton en philosophia eudokimesanton (Zbiór Ŝywotów i nauk
filozofów), jednego z najpowaŜniejszych źródeł do historii filozofii greckiej
ENNIUS Quintus (239–169 p.n.e.), najwybitniejszy poeta rzymski z okresu
przedklasycznego, autor tragedii i innych utworów poetyckich, w których popularyzował
mistykę pitagorejską i filozofię grecką
ERAZM Z ROTTERDAMU (ok. 1466–1536), filozof i filolog holenderski, sławny humanista
Odrodzenia, zwalczał metody scholastyczne, autor między innymi dzieła Laus stultitiae
(Pochwala głupoty)
EUMENIUS, nauczyciel retoryki i pisarz z III/IV w. n.e., autor panegiryków
EURYPIDES (480–406 p.n.e.), najmłodszy z trzech wielkich tragików greckich, autor wielu
tragedii; wyznawał poglądy postępowe i demokratyczne. Najwybitniejsze dzieła: Hipolit,
Trojanki (Troades), Blagalnice (Hiketides), Ifigenia w Aulidzie, Orestes
EUSÉBIUS Caesariensis (268–338), pisarz kościelny, autor dzieła dogmatycznego i
historycznego Ekklesiastike historia Ewangelia, nauki Jezusa Chrystusa, obejmuje cztery
Ewangelie (Mateusza, Marka, Łukasza, Jana)
Ecclesiastes — księga Starego Zakonu, „Kaznodzieja”, przypisywana Salomonowi i
włączona przez kościół katolicki do ksiąg kanonicznych
GELLIUS Aulus, pisarz rzymski z II w.p.n.e. Autor dzieła antykwarycznego pt. Nóctes
Atticae (Noce attyckie) zawierającego wyciągi z dzieł pisarzy greckich i rzymskich, dotyczące
historii literatury, filozofii, retoryki, zagadnień antykwarycznych i gramatycznych Genesis,
pierwsza księga Pentateuchu, pięcioksięgu MojŜesza
GRZEGORZ VII (ok. 1020–1085), papieŜ, jako mnich opactwa benedyktyńskiego w Cluny
nosił imię Hildebranda. Piastował urząd w stolicy apostolskiej od 1073 do 1085. Reformator
kościoła znany z walki z cesarzem Henrykiem IV o inwestyturę
HADRÍANUS Públius Aelius (76–138), cesarz rzymski, opiekun sztuk i uczonych, sam
próbował swych sił na polu piśmiennictwa
HERAKLIT Z EFEZU (ok. 540–480 p.n.e.), grecki filozof, materialista, ujmujący przyrodę
dialektycznie. Poglądy swe zawarł w dziele Peri physeos (O przyrodzie)
HERODOT Z HALIKARNASU (Herodótos, 489–425 p.n.e.) uwaŜany jest za ojca historii,
autor historii wojen grecko–perskich
 ŚW. HIERONIM ZE STRYDONU (ok. 340–420), znawca literatury hebrajskiej i greckiej,
tłumacz Pisma świętego na język łaciński (Vulgata)
HIPPÓKRATES Z WYSPY KOS (460–377 p.n.e.), Grek, twórca medycyny jako nauki,
najznakomitszy lekarz staroŜytności. Pisma jego zostały zebrane pod nazwą Corpus
Hippocrateum (Zbiór Hippokratesa)
HOBBES THOMAS (1588–1679), filozof angielski, materialista, teoretyk nauki o państwie,
zwolennik silnej władzy państwowej, w psychologii poprzednik asocjacjonistów, autor dzieł
Lewiatan i Elementy filozofii
HOMER (Hómeros, IX w.p.n.e.), najdawniejszy poeta grecki, rzekomy twórca Iliady i
Odysei
HORÁTIUS Quintus Flaccus (65–8 r.p.n.e.), jeden z najwybitniejszych liryków rzymskich,
swą twórczością wywierał wpływ na teorię literatury do XIX w., napisał: Epodon liber
(Epody), Sennones (Satyry), Cármina (Pieśni), Epistulae (Listy)
HUS Jan (1369–1415), czeski profesor i rektor uniwersytetu w Pradze, reformator religijny,
zwalczał oficjalny kościół; oskarŜony o herezję został spalony na stosie
JANICKI Klemens (XVI w.), poeta Renesansu polskiego, syn chłopa, poeta laureatus, autor
Cármina, Tristium liber i innych
IULIANUS Flavius Claudius (331–363), bratanek Konstantyna Wielkiego, cesarz rzymski
od 361 r. Odwołał edykt tolerancyjny Konstantyna, zwolennik filozofii neoplatońskiej,
pragnął przywrócić stanowisko dawnej religii rzymskiej. Dlatego nazwano go Apostatą
(Odstępcą)
IUSTINIANUS Flavius, cesarz bizantyjski (VI w. n.e.), zasługą jego jest kodyfikacja prawa
w tzw. Codex Iustinianus
IUVENALIS Décimus Iunius (55–130), rzymski poeta satyryczny. Autor Satyr będących
wyrazem protestu przeciwko okrutnej władzy cezarów i krytyką współczesnego
społeczeństwa
KOCHANOWSKI Jan (w. XVI), największy poeta polskiego Renesansu. Obok głównych
utworów w języku polskim pisał sporo po łacinie
LACTANTIUS Caecilius Firmianus (III–IV w.), autor dzieła Institutiones divinae będącego
apologią chrześcijaństwa
LEIBNIZ Gottfried Wilhelm (1647–1716), niemiecki filozof i matematyk. Jego główne
dzieło Monadologia zawiera system metafizyczny, którego podstawą są substancje duchowe,
zwane monadami
LIVIUS Titus (59 p.n.e.–17 n.e.), historyk rzymski, autor dzieła Ab urbe condita (Od
załoŜenia miasta Rzymu) obejmującego okres od załoŜenia Rzymu do czasów, w których Ŝył
autor
LOYOLA Ignacy (1491–1556), Hiszpan, załoŜyciel i pierwszy generał zakonu jezuitów
LUCANUS Marcus Annaeus (39–65 n.e.), autor epopei historycznej Pharsalia
przedstawiającej wojnę domową między Pompejuszem a Cezarem
LUCRETIUS Titus Carus (ok. 99–55 r. p.n.e.), przeniósł na grunt rzymski atomistykę
Epikura i dał w swoim dziele De rerum natura wykład filozofii materialistycznej swego
mistrza
LUCILIUS Caius (180–103 p.n.e.), wybitny poeta rzymski, twórca satyry politycznej i
społecznej Ludwik XI (1423—1483), król, przyłączył do Francji Burgundię, Prowansję,
Maine i Anjou, złamał opór szlachty feudalnej i umocnił władzę królewską, popierał rozwój
gospodarczy kraju
MANILIUS Marcus (I w.n.e.), poeta rzymski, autor poematu dydaktycznego Astronómica,
opiewającego wpływ gwiazd na Ŝycie ludzi i państw
MARTIALIS Marcus Valerius (ok. 40–102 r.n.e.), epigramatyk łaciński, autor dzieł: Liber
spectaculorum (Księga widowisk), Xenia (Podarki) i Apophóreta (Fanty)
 MENANDER (342–291 r.p.n.e), najwybitniejszy przedstawiciel greckiej komedii nowej,
autor komedii charakteru, rodzinnych i komediofars Mnstucrus Felix Marcus (II w.n.e.),
apologeta chrześcijaństwa
MODRZEWSKI Frycz Andrzej (1503–1572), wnikliwy pisarz polityczny, autor sławnego
dzieła De re publica emendanda (O naprawie Rzeczypospolitej) o tendencjach
reformatorskich
NEPOS Cornelius (I w.p.n.e.), historyk rzymski, autor dzieł: Chrónica, Exempla, De tiris
illustribus
NIETZSCHE Friedrich (XIX w.), filozof niemiecki, czołowy przedstawiciel niemieckiego
dziewiętnastowiecznego irracjonalizmu, autor dzieł: Antychryst, Tako rzecze Zaratustra, Woła
mocy i inne
NORWID Cyprian Kamil (1821–1883), poeta, dramaturg, malarz. Autor dzieł:
Promethidion, wierszy lirycznych, dramatów: Kleopatra, Krakus, Pierścień wielkiej damy,
nowel i in.
OCTAVIANUS Caius Iulius Caesar (63 r.p.n.e.–14 r.n.e.), zwycięski uczestnik drugiego
triumwiratu, faktycznie jedynowładca państwa rzymskiego, twórca systemu zwanego
pryncypatem. Rządy jego były okresem wspaniałego rozwoju kultury rzymskiej
ORZECHOWSKI Stanisław Ŝyjący w latach 1513–1566, pisarz polityczny, polemista
religijny, zwalczał reformację, bronił wolności szlacheckich, autor wielu dzieł, z których
najwaŜniejsze są: Dyalog około egzekucyjej Polskiej Korony i Quincunx, to jest wzór korony
na cynku wystawiony
OVÍDIUS Publius Naso (43 p.n.e.–ok. 17 n.e.), najbardziej utalentowany poeta elegijny
epoki Augusta, ostatni wielki poeta Rzymu. Utwory jego szeroko znane to: Amores (Miłostki),
Ars amatoria (Sztuka kochania), Remedia amoris (Lekarstwa na miłość), Heroides (fikcyjne
listy miłosne bohaterek mitycznych), De medicamine faciei (O kosmetyce twarzy kobiecej),
Metamorfozy, Fasti (Kalendarz), Tristia (śale), Epistulae ex Ponto (Listy z Pontu)
OXENSTIERNA Axel (1583–1654), szwedzki mąŜ stanu, doradca Gustawa II Adolfa
PACUVIUS Marcus (220–130 p.n.e.), tragediopisarz rzymski. Pozostały po nim fragmenty
kilkunastu utworów. Dzieła jego: Antiope, Armorum iudicium, Hermiona, Paulus i inne,
zachowały się we fragmentach
PÉRSIUS Aulus Flaccus (34–62 r.n.e.), satyryk rzymski, autor utworów satyrycznych
piętnujących w duchu stoickim wady ówczesnego społeczeństwa
PETRÓNIUS Caius, zw. Arbiter (w r. 66 n.e. odebrał sobie Ŝycie na skutek oskarŜenia o
udział w spisku przeciwko Neronowi), wytworny znawca dobrego smaku, autor drobnych
wierszyków i powieści satyrycznej Satiricon libri Phaedrus (I w.n.e.), bajkopisarz,
przedstawiciel nurtu plebejskiego w literaturze rzymskiej. Przetłumaczył na łacinę bajki
greckie Ezopa Pico de Mirandola Giovanni (1463–1494), uczony włoski o wszechstronnych
zainteresowaniach, stanowczy w swoich tezach filozoficznych, humanista, przedstawiciel
idealistycznego synkretyzmu
PITTAKOS, władca Mityleny na Lesbos (ok. 648–569 p.n.e.). Zaliczono go do siedmiu
mędrców Grecji
PLATON (427–347 p.n.e.), jeden z najwybitniejszych filozofów staroŜytności, twórca
syntezy filozofii idealistycznej. Napisał wiele dzieł przewaŜnie w postaci dialogów: Laches
(O odwadze), Harmides (O roztropności), Eutyfron (O poboŜności), Gorgias (O retoryce),
Protagoras (O cnocie), Apołogia Sokratus (Obrona Sokratesa), Politeia (Rzeczpospolita),
Fąjdros (Stosunek duszy do idei), Faidon (O nieśmiertelności duszy), Nomoi (Prawa)
PLAUTUS Titus Maccius (250–184 p.n.e.), największy komediopisarz rzymski. WaŜniejsze
jego utwory: Miles gloriosus (śołnierz samochwal), Aulularia (Skarb), Asinaria (Komedia
ośla), Menaechmi (Bracia), Captwi (Jeńcy)
 PLINIUS Caius Secundus, zwany Maior (23–79 n.e.), uczony o wielostronnych
zainteresowaniach naukowych. Pozostało po nim dzieło o charakterze encyklopedycznym,
Historia naturalis (Historia naturalna) Plinius Caius Caecilius, zwany takŜe Minor (ok. 61–
113 n.e.), autor listów i korespondencji z cesarzem Trajanem
PLUTARCH z Cheronei (ok. 50–125 n.e.), jeden z najwybitniejszych pisarzy Grecji, autor
dzieła Bioi paralleloi (śywoty sławnych męŜów), obejmującego biografię 50 sławnych
Greków i Rzymian oraz pism o treści moralnej i literacko–krytycznej
Psalmy, hebrajskie pieśni religijne, tworzą Psałterz wchodzący w skład Starego
Testamentu. Autorstwo ich przypisuje się królowi Dawidowi
PUBLILIUS Syrus, pisarz rzymski z I w.p.n.e., wyzwoleniec, autor mimów zawierających
szereg głębokich sentencji
QUINTDLIANUS Marcus Fabius (I w.n.e.), nauczyciel i autor podręcznika retoryki Institutio
oratoria
SALLUSTIUS Caius Crispus (86–34 p.n.e.), polityk i historyk rzymski. Jest autorem dwu
monografii: De coniuratione Catilinae (Spisek Kąty liny) i Bellum Iugurtinum (Wojna z
Jugurtą)
SALVIANUS, pisarz chrześcijański z V w.n.e. Autor dzieł: Adtersus ataritiam, De
gubernatione Dei
SARBIEWSKI Maciej Kazimierz (w. XVI–XVII), wybitny poeta baroku, pisał po łacinie
SÉNECA Lucius Annaeus (4 r.p.n.e.–65 r.n.e.), retor, pisarz, poeta i filozof rzymski.
Zachowały się głównie jego dzieła filozoficzne: De clementia (O łagodności),— De vita beata
(O Ŝyciu szczęśliwym), Dialogi, De ira (O gniewie), Epistularum moralium libri XX (20 ksiąg
listów moralnych); ponadto pisał dzieła przyrodnicze i tragedie, np. Trojanki, Medea, Fedra
SPINOZA Barach (1632–1677), filozof holenderski pochodzenia Ŝydowskiego, główny
przedstawiciel racjonalizmu XVII w.
STATIUS Publius Papinius (zmarł ok. 95 r.n.e.), poeta rzymski, autor epopei Thebais i
wierszy okolicznościowych
STATIUS Caecilius (początek II w.p.n.e.). poeta komiczny, jeniec wojenny, autor
kilkudziesięciu komedii znanych jedynie z fragmentów
SUETONIUS Caius Tranąuillus (ok. 75–ok. 150), znany historyk rzymski. Zachowały się
jego dzieła: De vita caesarum (śywoty cezarów) i częściowo De liris illustribus (O wybitnych
męŜach)
TÁCITUS Publius Cornelius (55–120), najwybitniejszy historyk rzymski epoki cesarstwa.
Autor dzieł: Germania, Históriae (Dzieje), Annales (Roczniki), Dialogus de oratore
(Rozmowa o mówcy)
TÉRENTIUS Publius Afer (ok. 190—ok. 150 r. p.n.e.), ostatni wybitny komediopisarz
rzymski, autor Heautontimorwnenos (Samodręczyciel), Eunuchus (Eunuch), Phórmio
(Formion), Adelphói (Bracia)
TERENTIANUS Maurus, pisarz rzymski Ŝyjący pod koniec III w.n.e., autor wierszowanej
pracy o sztuce poetyckiej w 3 księgach (De littehs, De syllabis, De metris)
TERTULLIANUS Quintus Septimius Florens (ok. 160–225), najwybitniejszy łaciński pisarz
kościelny przed św. Augustynem. NajwaŜniejsze jego dzieło — Apologeticus
TIBULLUS (50–19 p.n.e.), poeta rzymski, autor utworów elegijnych opiewających miłość i
Ŝycie wiejskie
TOMASZ Z AKWINU (1225–1274). filozof i teolog. Główne jego dzieło Summa theológiae
Ulpianus Domitius z Tyru, wybitny prawnik —rzymski z I połowy III w.n.e., autor wielu
dzieł dotyczących prawa pretorów i prawa cywilnego
VALERIUS Maximus, pisarz rzymski z I w.n.e.. autor dzieła Factorum et dictorum
memorabilium libri IX (Wypadków i powiedzeń godnych pamięci ksiąg IX), zawierającego
zbiór anegdot dotyczących głośnych wydarzeń i wielce poczytnego u schyłku staroŜytności
 VEGETIUS Flavius Renatus (druga połowa IV w.n.e.), autor podręcznika o sztuce wojennej
Rei militaris instiiuta
VELLEIUS Paterculus Caius, historyk rzymski ur. ok. 19 r.p.n.e., autor szkicu dziejów
rzymskich Históriae Romanae ad M. Vinicium consulem Hbri duo
VERGÍLIUS Publius Maro (70 p.n.e.–19 n.e.), największy epik rzymski, autor poematu
Geórgica (Ziemiaństwo), eposu Aeneis (Eneida) oraz sielanek Bucólica i Eclogae
Vulgata, tekst Biblii, tzw. łaciński przekład Biblii św. Hieronima
śUŁAWSKI Jerzy (1874–1915), poeta, powieściopisarz, dramaturg. Dzieła: Na srebrnym
globie, Ijola, Eros i Psyche i in.
 SKRÓTY TYTUŁÓW PRZYTACZANYCH DZIEŁ

Ab u.c. = Ab urbe condita Od załoŜenia miasta

Ars. p. = Ars poetka Sztuka poetycka
Ars am = Ars amatoria Sztuka kochania
Tusc. disp. = Tusculanae disputationes Rozmowy tuskulańskie
Metamorph. = Metamorphoseon libri Księgi przemian
 GAUDEAMUS IGITUR

Popularna pieśń studencka do słów łacińskich, wykonywana głównie w czasie uroczystości

akademickich; autorem tekstu opartego na hymnie pokutnym z XIII w. jest C. W.
Kinderleben (1781), melodia została zaczerpnięta z pieśni J. Gunthera „Briider, ]ass uns lustig
sein”.

Gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus,

gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus!
Post iucundam iuventutem,
post molestam senectutem
nos habebit humus,
nos habebit humus.

Vita nostra brevis est,

vita nostra brevis est,
brevi finietur,
brevi finietur,
venit mors velociter,
rapit nos atrociter,
nemini parcetur,
nemini parcetur.

Vivat Academia,
vivant professores,
vivat Academia,
vivant professores,
vivat membrum quodlibet,
vivant membra quaelibet,
setnper siat in flore,
semper sint in flore!

Vivat et res publica,

et qui illam regit,
vivat et res publica,
et qui illam regit,
vivat nostra cívitas,
maecenatum caritas,
quae nos hic protegit,
quae nos nic protegit!

Vivant omnes virgines,

vivant omnes virgines,
faciles formosae,
faciles formosae,
vivant et mulieres,
tenerae, amabiles,
bonae, laboriosae,
bonae, laboriosae!
 PRZEKŁAD

Radujmy się więc, dopókiśmy młodzi,

po przyjemnej młodości, po uciąŜliwej starości
posiędzie nas ziemia, posiędzie nas ziemia.

śycie nasze krótko trwa i szybko się kończy,

chyŜo nadchodzi śmierć i porywa nas okrutna
(nikogo nie oszczędzi, nikogo nie oszczędzi).

Niechaj Ŝyje Akademia, niech Ŝyją profesorowie,

niech Ŝyje kaŜdy członek (zespołu), niechaj Ŝyją wszyscy członkowie,
niechaj kwitną zawsze, niechaj kwitną zawsze!

Niechaj Ŝyje i państwo, i ten, kto nim rządzi,

niech Ŝyje nasze miasto, mecenasów łaskawość,
która nas tu chroni, która nas tu chroni!

Niechaj Ŝyją wszystkie dziewczyny

przystępne i piękne,
niechaj Ŝyją i męŜatki
młode i miłe,
dobre i pracowite, dobre i pracowite!