Ηλεκτρορεολογικά ρευστά

Η κρατούσα φιλοσοφία στον σχεδιασμό και ανάπτυξη ευφυών

υλικών (smart materials) σκιαγραφείται με την ενσωμάτωση των
ενεργοποιητών, των αισθητήρων και, ει δυνατόν, του
μικροεπεξεργαστή, σε διακριτές περιοχές ενός σύνθετου υλικού.
Τα υλικά ενεργοποιητές, διεγειρόμενα, μεταβάλλουν τα
χαρακτηριστικά τους και ως εκ τούτου τροποποιείται η
συμπεριφορά της σύνθετης δομή.
Τα ηλεκτρορεολογικά (ER) ρευστά ανήκουν σε αυτήν την
κατηγορία ενεργοποιητών. Πρόκειται για κολλοειδή αιωρήματα
που η συνολική συμπεριφορά του και τα χαρακτηριστικά τους
ελέγχονται με την επιβολή κατάλληλου εξωτερικού ηλεκτρικού
πεδίου.
Τα ηλεκτρορεολογικά ρευστά είναι αιωρήματα μιας λεπτά
διαμερισμένης μονωτικής ή ημιαγώγιμης στερεής φάσης
(μικρο-σωματίδια) στο εσωτερικό ενός μονωτικού υγρού.
Με την επιβολή ηλεκτρικού πεδίου (μερικά kV/mm)
επιτυγχάνεται αντιστρεπτός έλεγχος των ιδιοτήτων ροής του
ρευστού, μεταβολή της τάσης διάτμησης, της αντίστασης στην
ροή (ιξώδες), ακόμη μπορεί να επιτευχθεί και στερεοποίηση του
ρευστού.
Η συσχέτιση των μηχανικών χαρακτηριστικών ροής των ER
ρευστών με το εφαρμοζόμενο πεδίο κάνει φανερή την
αντιστρεπτή μετατροπή ηλεκτρικής ενέργειας σε μηχανική.
Σημαντικά χαρακτηριστικά των ER ρευστών
• Υψηλές τιμές τ σε ασθενή πεδία Ε
• Χαμηλή αγωγιμότητα
• Ευρύ θερμοκρασιακό διάστημα λειτουργίας
• Η σταθερότητα των υγρών ως προς την τάση ιζηματοποίησης.
Η «μήτρα» ή το «φιλοξενούν» ρευστό πρέπει να είναι: μη
τοξικό, μη εύφλεκτο, μη διαβρωτικό προς τις διατάξεις που το
περιέχουν, με χαμηλό ιξώδες
• Η διεσπαρμένη φάση πρέπει να παρουσιάζει αγωγιμότητα, να
κονιορτοποιείται εύκολα και να έχει χαμηλή σκληρότητα ώστε
να μην προκαλεί φθορά στις διατάξεις που θα περιέχουν το
ρευστό.
Για λόγους ηλεκτρικής μόνωσης των ηλεκτρορεολογικών
συστημάτων, τα υγρά διασποράς (μήτρα) πρέπει να είναι μη
αγώγιμα υγρά (π.χ. οργανικά), αν και συχνά νερό, ή άλλα
πολικά υγρά, όπως αιθανόλη ή διαιθυλαμίνη προστίθενται σε
πολύ μικρές ποσότητες για να δημιουργήσουν ή να αυξήσουν
το ER φαινόμενο. Η απαίτηση για υγρασία των πρώτων ER
ρευστών αποδείχθηκε σοβαρό εμπόδιο στην χρήση τους σε
διάφορες εφαρμογές. Η ύπαρξη του νερού αυξάνει την
κατανάλωση ρεύματος, την ενέργεια Joule, το νερό εξατμίζεται
και του ρευστό παύει να έχει ER συμπεριφορά. Επίσης το νερό
δημιουργεί προβλήματα διάβρωσης.
Εξωγενή (υγρά) ER συστήματα
Ενδογενή (ξηρά) ER συστήματα
συστήματα από ζεολίθους (Filisko, Univ. of Michigan Ann
Arbor) και οργανικά συστήματα (Block, Cranfield Institute of
Technology)
Χαρακτηριστικές ιδιότητες των ER ρευστών

Εύρος του μεγέθους των σωματιδίων 1 μm έως 100μm

Περιεκτικότητα σε σωματίδια 5% - 40% κλάσμα όγκου
Απαιτήσεις τάσεως/πεδίου Μερικά kV/mm
Χρόνος απόκρισης ms
Ιξώδες (Ε = 0) 1000 mPa.s. (25οC)
Μέγιστη αύξηση του ιξώδους Κατά παράγοντα 10
Διατμητική τάση 500 Pa (1 kV/mm)
Θερμοκρασιακό εύρος λειτουργίας -30oC – 300oC
Διηλεκτρική σταθερά της ρευστής μήτρας 2 - 15
Διηλεκτρική σταθερά των σωματιδίων 2 - 40
 Ηλεκτρορεολογικό φαινόμενο

Τα ER συστήματα απουσία ηλεκτρικού πεδίου εμφανίζουν

ιδιότητες Νευτώνειων υγρών.
Παρουσία ηλεκτρικού πεδίου μεταβάλλουν την συμπεριφορά
τους σε συμπεριφορά πλαστικών Bingham.

T = σταθ.
Νευτώνεια συμπεριφορά: τ = Gγ ή τ = ηγ&
απουσία ηλεκτρικού πεδίου η διατμητική τάση είναι ευθέως
ανάλογη του ρυθμού διάτμησης
Πλαστικά Bingham: τ = τ y + ηγ&
παρουσία ηλεκτρικού πεδίου το ER ρευστό παρουσιάζει στατική
τάση, την οποία η διατμητική τάση πρέπει να ξεπεράσει ώστε να
υπάρξει ροή
Σχηματική απεικόνιση της ρεολογικής συμπεριφοράς ER ενός συστήματος,
συναρτήσει του εφαρμοζόμενου πεδίου.

Πειραματικά δεδομένα ER συστήματος: (45%) κ.β. άμυλο δημητριακών σε λάδι

σιλικόνης (55%) κ.β. Η συμπεριφορά τύπου Bingham είναι φανερή, επιπλέον η
στατική τάση αυξάνει με την ένταση του πεδίου.
 (α) Έλεγχος της (β) Έλεγχος του ιξώδους
ικανότητας απόσβεσης

Πειραματικά δεδομένα ER συστήματος: (45%) κ.β. άμυλο

δημητριακών σε λάδι σιλικόνης (55%) κ.β. (α) Το μιγαδικό μέτρο
ή μέτρο αποθήκευσης και (β) το μη νευτώνειο ιξώδες συναρτήσει
του ρυθμού παραμόρφωσης.
 Ε2

τ Ε1

(ii)
τ02

(i) Ε=0

τ01
(iii)

•
γ

Σχηματική απεικόνιση ελέγχου ροής:

(i) έλεγχος ροής για δεδομένη διατμητική τάση
(ii) έλεγχος διάτμησης για σταθερή ροή
(iii) στερεοποίηση από ροή
 Που οφείλεται το ηλεκτρορεολογικό φαινόμενο;

Ο Willis Winslow το 1947 κατέθεσε μία πατέντα για ένα

ηλεκτρορεολογικό ρευστό (αιώρημα αμύλου σε ορυκτά έλαια)
και το 1949 έκανε την πρώτη δημοσίευση.
Το γεγονός ότι οι αλλαγές στα ρεολογικά χαρακτηριστικά των
ER συστημάτων προκαλούνται με εφαρμογή ηλεκτρικού
πεδίου, σε συνδυασμό με την μονωτική φύση της μήτρας και
την αυξημένη αγωγιμότητα της διεσπαρμένης φάσης, οδηγεί
στο συμπέρασμα ότι το φαινόμενο βασίζεται σε κάποιας
μορφής επαγόμενη πόλωση.
Ακόμη και σήμερα δεν θεωρείται ότι υπάρχει μία αποδεκτή,
από το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, εξήγηση του
φαινομένου.
Σχηματική απεικόνιση της πόλωσης
ER συστήματος
Οι μηχανισμοί, που μέχρι σήμερα έχουν προταθεί για την
εξήγηση του ηλεκτρορεολογικού φαινομένου, μπορούν να
ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες:
(α) αλληλεπίδραση των σωματιδίων και ινοποίηση
(β) παραμόρφωση και επικάλυψη διπλοστιβάδας
(γ) ευθυγράμμιση διακριτών σωματιδίων
 (α) Αλληλεπίδραση των σωματιδίων και ινοποίηση
Η μικροσκοπική παρατήρηση ενός ER ρευστού δείχνει ότι με την
εφαρμογή ηλεκτρικού πεδίου τα διάσπαρτα σωματίδια
σχηματίζουν αλυσίδες που γεφυρώνουν τον μεταξύ των
ηλεκτροδίων χώρο με το σχηματισμό ινών.
Η ινοποίηση εκτείνεται και στις τρεις διαστάσεις και δημιουργεί
ένα δομικό σκελετό με μορφή «δέντρου». Η ισχύς της δομής
καθορίζει το μέγεθος του ER φαινομένου.
Το μέγεθος των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των σωματιδίων παίζει
πρωτεύοντα ρόλο. Το μήκος των σχηματιζόμενων αλυσίδων, σε
δεδομένο χρόνο από την εφαρμογή του πεδίου, αυξάνει με την
ένταση του πεδίου και την συγκέντρωση των σωματιδίων και
ελαττώνεται με την συχνότητα του πεδίου.
Με την ινοποίηση εξηγείται η ανάπτυξη καθορισμένου σημείου
αντοχής (τy) με το πεδίο, η μετατροπή τους από υγρά σε στερεά.
 (β) Παραμόρφωση και επικάλυψη διπλοστιβάδας
Είναι ευρέως αποδεκτό ότι σε ένα σύστημα που εμφανίζει
διεπιφάνειες υπάρχει κατανομή ιόντων που μπορεί να παρασταθεί
με την ηλεκτρική διπλοστοιβάδα, που αποτελείται από:
(1) την διακεκριμένη μονοστιβάδα πάχους ενός ιόντος που είναι
προσκολλημένη στην στερεή επιφάνεια
(2) την μεγάλου πάχους διάχυτη στοιβάδα που εκτείνεται μέσα
στο υγρό.
 (γ) Ευθυγράμμιση διακριτών σωματιδίων

Σε περιπτώσεις πολύ αραιών ηλεκτρορεολογικών ρευστών, η

ταυτόχρονη επιβολή ηλεκτρικού πεδίου και πεδίου ροής
αναγκάζει τα σωματίδια να περιστρέφονται γύρω από τον
κύριο άξονα αδράνειας τους και ταυτόχρονα να
ευθυγραμμίζονται προς την διεύθυνση του ηλεκτρικού πεδίου.
Οι διεργασίες αυτές δαπανούν ενέργεια και θεωρούνται
υπεύθυνες για την μεταβολή του ιξώδους.
Η ισχύς της θεώρησης περιορίζεται σε πολύ μικρά κλάσματα
όγκου της διεσπαρμένης φάσης (φ < 0,02).
Σχόλια:
Όλες οι θεωρήσεις που σκιαγραφήθηκαν συμφωνούν στο ότι
όλα τα ηλεκτρορεολογικά φαινόμενα έχουν ως αρχική αιτία
την πόλωση που δημιουργεί το ηλεκτρικό πεδίο στα
διεσπαρμένα σωματίδια.
Στα συστήματα αυτά η πόλωση είναι κυρίως διεπιφανειακή
και δημιουργείται, επειδή υπάρχουν φάσεις με διαφορετική
αγωγιμότητα. Τα φορτία συγκεντρώνονται στις διεπιφάνειες
και δίνουν υψηλές τιμές πόλωσης, που γίνονται αισθητές
από τις μεγάλες τιμές ηλεκτρικής διαπερατότητας σε
χαμηλές συχνότητες.
 18 15 8

6
12 10

ε' ε' ε' 4

6 5
2

0 0 0
2 3 4 5 6 2 3 4 5 6 2 3 4 5 6
logf logf logf
3 3 1.0

2 2
ε''
ε'' ε'' 0.5

1 1

0 0 0.0
2 3 4 5 6 2 3 4 5 6 2 3 4 5 6
logf logf logf

(α) (β) (γ)

Η ηλεκτρική διαπερατότητα και οι διηλεκτρικές απώλειες συναρτήσει της
συχνότητας για τα συστήματα: (α) σε ακινησία και περιεκτικότητες σε PAnQR
+ 25%, ◊ 30% και Δ 35%, (β) ρυθμός διάτμησης 450 s-1 και περιεκτικότητες
∇ 15%, Ο 20%, (γ) ρυθμός διάτμησης 2100 s-1 και περιεκτικότητα 15%.
Πλεονεκτήματα:
• Ελεγχόμενη απόκριση ροής
έλεγχος ροής για δεδομένη διατμητική τάση
έλεγχος διάτμησης για σταθερή ροή
στερεοποίηση από ροή
• Μικρός χρόνος απόκρισης (<ms)
Μειονεκτήματα:
• Υψηλή κατανάλωση ενέργειας (τ(Ε) απαιτεί ισχυρά πεδία)
• Ανάπτυξη συσσωματωμάτων σε συνθήκες μη λειτουργίας
• Η απαίτηση παρουσίας νερού για την εμφάνιση του φαινομένου
(αύξηση της κατανάλωσης ισχύος, απώλεια της ER
συμπεριφοράς κατά την εξάτμιση του νερού,
διαβρωτική δράση)
Εφαρμογές
• Υδραυλική
ηλεκτρορεολογικοί συμπλέκτες
φρένα
υδραυλικές βαλβίδες
• Απόσβεση κινήσεων
συστήματα ανάρτησης
ενεργά συστήματα απόσβεσης ταλαντώσεων
• Ρομποτική
ρομποτικά συστήματα ελέγχου
Διάταξη ηλεκτρορεολογικής Διάταξη ηλεκτρορεολογικών
απόσβεσης κίνησης φρένων ή συμπλέκτη
 (α) (β)

Το ηλεκτρορεολογικό σύστημα PAnQR σε λάδι σιλικόνης.

(α) Αιώρημα χωρίς την εφαρμογή ηλεκτρικού πεδίου.
(β) Ινοποίηση, μετά την εφαρμογή πεδίου.
Συμπεράσματα:
Η προέλευση του ηλεκτρορεολογικού φαινομένου πρέπει να
αποδοθεί στην πόλωση των αιωρούμενων σωματιδίων, εξ
αιτίας της εφαρμογής ηλεκτρικού πεδίου.
Η διεπιφανειακή πόλωση των κόκκων της στερεάς φάσης και
η δημιουργία μεγάλων διπόλων, που παρακολουθούν την
κίνηση του ηλεκτρικού πεδίου είναι κατά βάση υπεύθυνη για
την συμπεριφορά των αιωρημάτων.
Οι παράμετροι που επηρεάζουν την μεταβολή της τάσης
διάτμησης τ είναι: η συχνότητα του πεδίου, η θερμοκρασία, το
κλάσμα όγκου των σωματιδίων, οι ηλεκτρικές διαπερατότητες
των φάσεων, το ιξώδες της «μήτρας», το ηλεκτρικό πεδίο και
ο ρυθμός διατμητικής παραμόρφωσης.
Η μελέτη των εμφανιζόμενων διεργασιών χαλάρωσης οδηγεί
στην καλύτερη κατανόηση του φαινομένου.