ivúy-sUcI

ak k -inpAt(1-13)
1. Áp SAid vgQ - - - - - - - - - - - - - - - 1
2. nIvrf-áAhAf vgQ - - - - - - - - - - - - - 3
3. Sk mQfIy vgQ - - - - - - - - - - - - - - 6
4. SdA®t (dmn n ik yA huSA) vgQ - - - - - - - - 7
5. áAifiht avM pArBAúI (suboD) vgQ - - - - - - - - 8
6. öifk vgQ - - - - - - - - - - - - - - - 10
7. áAy¥nArMBSAid vgQ - - - - - - - - - - - - 12
8. k £yAfim©Aid vgQ - - - - - - - - - - - - 14
9. áAmAdAid vgQ - - - - - - - - - - - - - - 15
10. i«tIy áAmAdAid vgQ - - - - - - - - - - - 16
11. SDmQ vgQ - - - - - - - - - - - - - - 19
12. SnprAD vgQ - - - - - - - - - - - - - 19
13. ak puÝl vgQ - - - - - - - - - - - - - 21
 SMguØAr ink Ay
wn BgvAn ShQt sýyk sMbu k o nm‰k Ar hÔ¦

ak k -inpAt
1. Áp SAid vgQ

1. aesA mÓne sunA¦ ak smy BgvAn1 üAv‰tI mš SnATipV»zk ke

SArAm jetvn mš ivhAr k rte Te¦
tb BgvAn ne iBöuSAš k o sMboiDt ik yA–
“iBöuSo !”
“BdMt !” k hk riBöuSAš ne áAitvcn idyA¦ BgvAn ne yh k hA–

1 BgvAit vcnM se§M, BgvAit vcnmuØAmM¦

grŒgArvyuØAo so, BgvA ten vuœcit‹

[‘BgvAn’ üeÏX vcn hÔ, ‘BgvAn’ wØAm vcn hÔ, gÈrv-yuEt hone se ve (tTAgt)
BgvAn k hlAte hÓ¦]
2 ak k -inpAt

“iBöuSo, mÓ SÈr ik sI dUsre Áp k o nh™ jAntA1 jo purŒú ke icØA

k o qs áAk Ar bAMD letA hÔ jÔse iBöuSo, ‰©I k A Áp¦
“‰©I k A Áp, iBöuSo! purŒú ke icØA k o bAMD letA hÔ¦
2. “iBöuSo, mÓ SÈr ik sIdUsre Ոd (dUsrI SAvAìj) k onh™ jAntA
jo purŒú ke icØA k o qs áAk Ar bAMD letA hÔ jÔse iBöuSo, ‰©I k A Ոd
(SAvAìj)¦
“‰©I k A Ոd, iBöuSo! purŒú ke icØA k o bAMD letA hÔ¦
3. “iBöuSo, mÓ SÈr ik sI dUsrI gMD k o nh™ jAntA jo purŒú ke
icØA k o qs áAk Ar bAMD letI hÔ jÔse iBöuSo, ‰©I k I gMD¦
“‰©I k I gMD, iBöuSo! purŒú ke icØA k o bAMD letI hÔ¦
4. “iBöuSo, mÓ SÈr ik sIdUsre rs k onh™ jAntA jo purŒú ke icØA
k o qs áAk Ar bAMD letA hÔ jÔse iBöuSo, ‰©I k A rs¦
“‰©I k A rs, iBöuSo! purŒú ke icØA k o bAMD letA hÔ¦
5. “iBöuSo, mÓ SÈr ik sI dUsre ‰pÕQ k o nh™ jAntA jo purŒú ke
icØA k o qs áAk Ar bAMD letA hÔ jÔse iBöuSo, ‰©I k A ‰pÕQ¦
“‰©I k A ‰pÕQ, iBöuSo! purŒú ke icØA k o bAMD letA hÔ¦
6. “iBöuSo, mÓ SÈr ik sI dUsre Áp k o nh™ jAntA jo ‰©I ke icØA
k o qs áAk Ar bAMD letA hÔ jÔse iBöuSo, purŒú k A Áp¦
“purŒú k A Áp, iBöuSo! ‰©I ke icØA k o bAMD letA hÔ¦
7. “iBöuSo, mÓ SÈr ik sI dUsre Ոd (SAvAìj) k o nh™ jAntA jo
‰©I ke icØA k o qs áAk Ar bAMD letA hÔ jÔse iBöuSo, purŒú k A Ոd¦
1 pAil mš yhAM ‘smnup‰sAim’ Ոd k AáAyog ik yAhÔ, ijsk A‘jAnnA’ STQ k rnAhI
SiDk smIcIn hogA¦ jAnnA STAQt SnuBUit ke ‰tr pr jAnnA, jÔse ik pUÀy üI
s¥ynArAyf goy®k AjI ne k hA hÔ¦ w®hAšne ‘jA®ytA’ SÈr ‘mA®ytA’ mš SMtr idKAyA
hÔ¦ mA®ytA isPQ mAnnA hÔ, prMtu jA®ytA SnuBUit ke ‰tr pr jAnnA STAQt, áA¥yö
SnuBv k rnAhÔ¦ ‘deKnA’ k AáAyog ˜hdI mš qs STQ mš nh™ hotA¦ hAM, qsk ASTQ BI
SnuBUit ke ‰tr pr jAnnA ho sk tAhÔ bÕteQ qske phle ku Crhe¦ qse pU. goy®k AjI
ne ak wdAhrf se smJAyA ik ‘rsgu£le KAk rto deK’¦ qs vAEy mš deKne k ABAv
SnuBv k rnAhÔ¦ S§k TAmš smnup‰snA do áAk Ark Ik hIgyI hÔ – YAfsmnup‰snA
SÈr idi§smnup‰snA¦ sBI sM‰k ArSin¥y hÓ, in¥y nh™; aesA deKnA YAfsmnup‰snA
hÔ¦ ‘Áp’ SAid k o SA¥mA ke Áp mš mAnnA ‘idi§smnup‰snA’ hÔ¦ yhAM
‘YAfsmnup‰snA’ SiBáAet hÔ ¦ ‘smnup‰sAim’ k ASTQ svQôtA ôAn se jAnnA, deKnA
hÔ¦ ˜k tu sb jgh ‘svQôtA ôAn se jAntA hUM’ ilKne se BAúA boiJl ho jAygI¦
qsila ke vl ‘jAntA hUM’ rKnA ty ik yA gyA¦
 2. nIvrf-áAhAf vgQ 3

“purŒú k A Ոd, iBöuSo! ‰©I ke icØA k o bAMD letA hÔ¦

8. “iBöuSo, mÓ SÈr ik sIdUsrI gMD k onh™ jAntA jo ‰©I ke icØA
k o qs áAk Ar bAMD letI hÔ jÔse iBöuSo, purŒú k I gMD¦
“purŒú k I gMD, iBöuSo! ‰©I ke icØA k o bAMD letI hÔ¦
9. “iBöuSo, mÓ SÈr ik sI dUsre rs k o nh™ jAntA jo ‰©I ke icØA
k o qs áAk Ar bAMD letA hÔ jÔse iBöuSo, purŒú k A rs¦
“purŒú k A rs, iBöuSo! ‰©I ke icØA k o bAMD letA hÔ¦
10. “iBöuSo, mÓ SÈr ik sI dUsre ‰pÕQ k o nh™ jAntA jo ‰©I ke
icØA k o qs áAk Ar bAMD letA hÔ jÔse iBöuSo, purŒú k A ‰pÕQ¦
“purŒú k A ‰pÕQ, iBöuSo! ‰©I ke icØA k o bAMD letA hÔ¦”
*****
2. nIvrf-áAhAf vgQ
11. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ aesA dUsrA DmQ1 (bAt) nh™ jAntA
ijske P l‰vÁp Snu¥pÚA k AmeœCA w¥pÚA hotI hÔ STvA w¥pÚA k AmeœCA
1 ‘DmQ’ Ոd k qQ SToQM mš áAyuEt ik yA gyA hÔ jÔse SœCA SAcrf, deÕnA STAQt
nÔitk iÕöA, snAtn inym (k AnUn) SAid¦ qsk ASTQ hetu, k Arf, nÔitk guf, tTA
tÉy BI hÔ jo pArmAiTQk s¥y, prAsØAA k A ivlom hÔ¦ DmQ k A STQ k h™ isÂAMt BI
hotA hÔ to k h™ qsk A STQ bAt BI hotA hÔ¦ ‘sˆbe DýmA SinœcAit’ mš DmQ k A STQ
sBI sMvíit s¥y hÔ STAQt áA¥yö jgt hÔ¦ ‘id§ev Dýme’ mš DmQ qs jIvn k o, qs lok
k o ¬oitt k rtA hÔ, jo sýprAiyk STAQt lok oØAr (prlok ) k A ivlom hÔ¦
‘lok DýmA’ mš DmQ k A STQ qs duinyA mš áAAðA hone vAlI cIjš jÔse lAB-hAin,
yÕ-SpyÕ, ˜ndA-áAÕMsA SÈr suK-du:K q¥yAid hÓ jo lok DmQ k he jAte hÓ¦
‘wØAirmnu‰sDýmA’ se SiBáAet hÓ SlÈik k bAtš¦ ‘gAmDýmA’ se mtlb hÔ gAMv ke logAš
«ArA bolI jAne vAlI bAtš yA wnke «ArA ik yA jAne vAlA SAcrf¦ ‘vyDýmA s±ArA’
mš DmQ k A STQ ‰vBAv hÔ STAQt sBI sM‰k Ar ¯yyDmAQ, öyDmAQ hÓ¦
DmQ se SiBáAAy nAm tTA Áp sMbMDI sBI bAtAš se hÔ¦ icØA DmQ hÔ to cÔtisk BI
DmQ hÓ¦ Áp DmQ hÔ to qsk ISin¥ytA BI DmQ hÔ¦ ku ÕltTA Sku ÕlicØA víVØAyAM BI
DmQ hÓ¦
DmQ k A STQ nÔitk tA, ®yAy, wict ¯yvhAr, SAcrf, k ØAQ¯y SAid hÔ¦
‘YAitDýmA’ k A STQ sMbMiDyAš ke áAit k ØAQ¯y se hÔ¦ ‘de†yDým’ k A STQ dAn se hÔ¦
‘pApDýmA’ burA SAcrf hÔ SÈr ‘loBDýmA’ lAlcI ‰vBAv k obtAtA hÔ¦ DmQ k ASTQ
‘ivúy’ BI hotA hÔ jÔse ak k inpAt mš ak hI ak DmQ k A vfQn hÔ, i«k inpAt mš
do-do DmoÜ k A SÈr i©k inpAt mš tIn-tIn DmoÜ k A¦ qsI trh SÈr inpAtAš mš BI
bìZte kR m se DmoÜ k A vfQn hÔ¦
4 ak k -inpAt

S¥yiDk ivpul hotI hÔ jÔse, iBöuSo, yh ÕuB-inimØA (rAg pÔdA k rne

vAlA inimØA)¦
“ÕuB-inimØA k A hI, iBöuSo, glt ZMg se (SyTATQ) ˜ctn k rne se
Snu¥pÚA k AmeœCA w¥pÚA hotI hÔ SÈr w¥pÚA k AmeœCA… hotI hÔ¦
12. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ aesA dUsrA DmQ nh™ jAntA ijske
P l‰vÁp Snu¥pÚA «eú w¥pÚA hotA hÔ STvA w¥pÚA «eú S¥yiDk ivpul
hotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh áAitkU l inimØA («eú jgAne vAlA inimØA)¦
“áAitkU linimØA k AhI, iBöuSo, SyTATQ ˜ctn k rne se Snu¥pÚA «eú
w¥pÚA hotA hÔ SÈr w¥pÚA «eú… hotA hÔ¦
13. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ aesA dUsrA DmQ nh™ jAntA ijske
P l‰vÁp Snu¥pÚA SAl‰y w¥pÚA hotA hÔ STvA w¥pÚA SAl‰y S¥yiDk
ivpul hotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh SrŒic, tMªA, jýhAqQ lenA, BojnAMtr k I
tMªA tTA icØA k I su‰tI¦
“ijsk A icØA su‰tI-gR‰t hÔ, iBöuSo, wsI mš Snu¥pÚA SAl‰y w¥pÚA
hotA hÔ SÈr w¥pÚA SAl‰y… hotA hÔ¦
14. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ aesA dUsrA DmQ nh™ jAntA ijske
P l‰vÁp Snu¥pÚA wÂtpn tTA SnutAp w¥pÚA hotA hÔ STvA w¥pÚA
wÂtpn tTA SnutAp S¥yiDk ivpul hotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA k I
SÕAMit¦
“SÕAMt-icØA mš hI iBöuSo, Snu¥pÚA wÂtpn tTA SnutAp w¥pÚA
hotA hÔ SÈr w¥pÚA wÂtpn tTA SnutAp… hotA hÔ¦
15. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ aesA dUsrA DmQ nh™ jAntA ijske
P l‰vÁpSnu¥pÚA sMÕy w¥pÚA hotA hÔ STvA w¥pÚA sMÕy S¥yiDk ivpul
hotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh SyTATQ ˜ctn k rnA¦
“SyTATQ ˜ctn hone se hI iBöuSo, Snu¥pÚA sMÕy w¥pÚA hotA hÔ SÈr
w¥pÚA sMÕy… hotA hÔ¦
16. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ aesA dUsrA DmQ nh™ jAntA ijske
P l‰vÁp Snu¥pÚA k AmeœCA Snu¥pÚA rhtI hÔ STvA w¥pÚA k AmeœCA k A
áAhAf hotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh SÕuB-inimØA (juguFsA jgAne vAlA
inimØA)¦
 3. Sk mQfIyvgQ 5

“SÕuB-inimØA pr iBöuSo, shI ZMg se (yTATQ) ˜ctn k rne se

Snu¥pÚA k AmeœCAw¥pÚA nh™ hotI SÈr w¥pÚA k AmeœCAk AáAhAf hotA hÔ¦
17. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA ijske P l‰vÁp
Snu¥pÚA «eú Snu¥pÚA rhtA hÔ STvA w¥pÚA «eú k A áAhAf hotA hÔ jÔse,
iBöuSo, yh mÔ©I1 ke SADAr pr icØA k I ivmuVEt¦
“mÔ©I ke SADAr pr icØA k I ivmuVEt pr yTATQ ˜ctn k rne se
Snu¥pÚA «eú w¥pÚA nh™ hotA SÈr w¥pÚA «eú k A áAhAf hotA hÔ¦
18. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA ijske P l‰vÁp
Snu¥pÚA SAl‰y w¥pÚA nh™ hotA STvA w¥pÚA SAl‰y k A áAhAf hotA hÔ
jÔse, iBöuSo, yh SArMiBk áAy¥n, SAyAs SÈr áAyAs (SiDk -áAy¥n SÈr
svAQiDk -áAy¥n)2¦
“jo áAy¥nÕIl hÔ, iBöuSo, wsmš Snu¥pÚA SAl‰y w¥pÚA nh™ hotA
SÈr w¥pÚA SAl‰y k A áAhAf hotA hÔ¦
19. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijske
P l‰vÁp Snu¥pÚA wÂtpn tTA SnutAp w¥pÚA nh™ hotA STvA w¥pÚA
wÂtpn tTA SnutAp k AáAhAf hotA hÔ, jÔse, iBöuSo, yh icØA k IÕAMit¦
“wpÕAMt icØA mš iBöuSo, Snu¥pÚA wÂtpn tTA SnutAp w¥pÚA nh™
hotA SÈr w¥pÚA wÂtpn tTA SnutAp k A áAhAf hotA hÔ¦
20. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijske
P l‰vÁp Snu¥pÚA sMÕy w¥pÚA nh™ hotA STvA w¥pÚA sMÕy k A áAhAf
hotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh yTATQ ˜ctn k rnA¦
“yTATQ ˜ctn k rne se iBöuSo, Snu¥pÚA sMÕy w¥pÚA nh™ hotA SÈr
w¥pÚA sMÕy k A áAhAf hotA hÔ¦”
*****
1 ‘meØAA cetoivmuiH’ -- mÔ©I ke SADAr pr icØA ivmuVEt k ASÄyAs k rtAhÔ, mÔ©I Bre
icØA se icØA ivmuVEt k A SÄyAs k rtA hÔ jÔsA pU. üI goy®k AjI ne btAyA hÔ¦
S§k TAk Arke SnusAr BI mÔ©I se yuEt icØA nIvrf SAid ivroDI DmoÜ se ivmuEt
hotA hÔ¦ hm cAr bRµivhArAš k I BAvnA k rte hÓ ijnmš meØAA ak bRµivhAr hÔ¦ meØAA
BAvnA se ¯yAðA icØA se icØA-ivmuVEt hotI hÔ ijsk A sADk SÄyAs k rtA hÔ¦
2 SArýBDAtu, inEk mDAtu SÈr prEk mDAtu k A STQ, kR mÕ:, SArMiBk áAy¥n,
SAyAs (SiDk áAy¥n) SÈr áAyAs (svAQiDk áAy¥n) ik yA gyA hÔ¦
6 ak k -inpAt

3. Sk mQfIy vgQ
21. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ (v‰tu) nh™ jAntA jo
SÄyAs (BAvnA) n k rne se qs áAk Ar ink ýmA ho jAtA hÔ jÔse, iBöuSo,
yh icØA¦
“iBöuSo, SÄyAs n k rne se icØA ink ýmAho jAtA hÔ¦
22. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA jo SÄyAs
k rne se qtnA k Am k A ho jAtA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, SÄyAs k rne se icØA k Am k A ho jAtA hÔ¦
23. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA jo SÄyAs n
k rne se qtnA mhAn SnTQk ArIho jAtA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, SÄyAs n k rne se icØA mhAn SnTQk ArIho jAtA hÔ¦
24. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA jo SÄyAs
k rne se qtnA mhAn k £yAfk ArIho jAtA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, SÄyAs k rne se icØA mhAn k £yAfk ArIho jAtA hÔ¦
25. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo SÄyAs n
k rne se, ijske SáAk x1 rhne se (SAivBAQv n hone se) qtnA mhAn
SnTQk ArI ho jAtA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, SÄyAs n k rne se, SáAk x rhne se icØA mhAn SnTQk ArI
ho jAtA hÔ¦
26. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo SÄyAs k rne
se, ijske áAk x hone se (SAivBAQv hone se) qtnA mhAn k £yAfk ArIho
jAtA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, SÄyAs k rne se, áAk x hone se icØA mhAn k £yAfk ArI ho
jAtA hÔ¦
27. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo SÄyAs n
k rne se, bhulIk rf2 (bAr-bAr SÄyAs) n k rne se qtnA mhAn SnTQk ArI
ho jAtA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
1 ijs icØA k I ÕVEtyAM SáAk x hÓ, ws icØAk o BI SáAk x hI jAnnA cAiha¦
2 yhAM pAil mš ‘bhulIk tM’ Ոd hÔ¦ qsk ASTQ bAr-bAr SÄyAs se hÔ pr SœCA hogA
qske ila ‘bhulIk rf’ yA ‘BAvnA k rnA’ Ոd rKnA¦ k hA BI gyA hÔ – icØAM,
iBEKve, BAivtM bhulIk tV®t a¥T smTivp‰snAvsen BAivt²cev punpunk t²c icØAM
SiDpetM¦
 4. SdA®t (dmn n ik yAhuSA) vgQ 7

“iBöuSo, SÄyAs n k rne se, bhulIk rf n k rne se icØA mhAn

SnTQk ArI ho jAtA hÔ¦
28. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo SÄyAs k rne
se, bhulIk rf k rne se qtnA mhAn k £yAfk ArIho jAtA hÔ jÔse, iBöuSo,
yh icØA¦
“iBöuSo, SÄyAs k rne se, bhulIk rf k rne se icØA mhAn
k £yAfk ArIho jAtA hÔ¦
29. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo SÄyAs n
k rne se, bhulIk rf n k rne se qs áAk Ar du:KdAyI ho jAtA hÔ jÔse,
iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, SÄyAs n k rne se, bhulIk rf n k rne se icØA du:KdAyI
ho jAtA hÔ¦
30. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo SÄyAs k rne
se, bhulIk rfk rne se qtnA suKdAyI ho jAtA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, SÄyAs k rne se, bhulIk rf k rne se icØA suKdAyI ho
jAtA hÔ¦”
*****
4. SdA®t (dmn n ik yA huSA) vgQ
31. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ (v‰tu) nh™ jAntA ijsk A
yid dmn n ik yAjAy to aesA mhAn SnTQk ArIhotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh
icØA¦
“iBöuSo, dmn n ik yA gyA icØA mhAn SnTQk ArIhotA hÔ¦
32. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA ijsk Admn ik ye
jAne pr qtnA mhAn k £yAfk ArI(STQ is k rne vAlA) hotA hÔ jÔse,
iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, dmn ik yA gyA icØA mhAn k £yAfk ArIhotA hÔ¦
33. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo SrVöt rhne
pr aesA mhAn SnTQk ArI hotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, SrVöt icØA mhAn SnTQk ArI hotA hÔ¦
8 ak k -inpAt

34. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo sMrVöt rhne
pr aesA mhAn k £yAfk ArIhotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, sMrVöt icØA mhAn k £yAfk ArIhotA hÔ¦
35-36. …SrVöt… rVöt… (ՈdAš k I iBÚAtA hÔ, STQ-Bed nh™
hÔ )¦
37. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo SsMyt hone pr
mhAn SnTQk ArI hotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, SsMyt icØA mhAn SnTQk ArI hotA hÔ¦
38. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo sMyt rhne pr
aesA k £yAfk ArIhotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, sMyt icØA mhAn k £yAfk ArIhotA hÔ¦
39. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA ijsk A dmn n
k rne pr, ijske SrVöt rhne pr SÈr SsMyt rhne pr aesA mhAn
SnTQk ArI hotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, icØA k A dmn n k rne pr, qske SrVöt rhne pr SÈr
SsMyt rhne pr yh mhAn SnTQk ArI hotA hÔ¦
40. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA ijsk Admn k rne
pr, ijske surVöt rhne pr, SÈr sMyt rhne pr aesA mhAn k £yAfk ArI
hotA hÔ jÔse, iBöuSo, yh icØA¦
“iBöuSo, icØA k A dmn k rne pr, qske surVöt rhne pr SÈr sMyt
rhne pr mhAn k £yAfk ArI hotA hÔ¦”
*****
5. áAifiht avM pArBAúI (suboD) vgQ
41. “jÔse iBöuSo, ÕAil (DAn) k I bAlI ho STvA jÈ k I bAlI ho
SÈr vh XIk ZMg se n rKI gqQ (imÉyA áAifiht) ho SÈr vh hAT yA pÔr se
db jAy to qsk I sMBAvnA nh™ hÔ ik vh hAT yA pÔr k o b™DegA yA KUn
ink AlegA¦ yh aesA EyAš? iBöuSo, bAlI ke XIk se n rKe hone ke k Arf¦
qsI áAk Ar iBöuSo, yh sMBv nh™ hÔ ik k oqQ iBöu XIk se n rKe gye
(sýyk áAifiht) icØA se Siv¬A k o b™D ske gA, iv¬A k A wpAjQn k r
 5. áAifiht avM pArBAúI (suboD) vgQ 9

ske gAtTA invAQf k AsAöA¥k Ark rske gA¦ yh aesA EyAš? icØA ke XIk
se rKe n rhne ke k Arf¦
42. “jÔse iBöuSo, ÕAil k IbAlI ho STvA jÈ k IbAlI ho SÈr vh
XIk se rKI gqQ (sýyk áAifiht) ho SÈr vh hAT yA pÔr se db jAy to
qsk I sMBAvnA hÔ ik vh hAT yA pÔr k o b™DegA yA KUn ink AlegA¦ yh
aesA EyAš? iBöuSo, ÕAil k I bAlI ke XIk se rKe hone ke k Arf¦ qsI
áAk Ar, iBöuSo, yh sMBv hÔ ik vh iBöu XIk se rKe gye icØA se Siv¬A
k ob™D ske gA, iv¬A k AwpAjQn k rske gAtTA invAQf k AsAöA¥k Ark r
ske gA¦ yh aesA EyAš? icØA ke XIk se rKe rhne ke k Arf¦
43. “yhAM iBöuSo, mÓ ak áAduÏx-icØA SAdmI ke icØA k oSpne icØA
se yTABUt jAntA1 hUM ik yid yh ¯yVEt qsI smy mr jAye to aesA hogA
jÔse ik lAk r nrk mš zAl idyA gyA ho¦ yh aesA EyAš? iBöuSo, qsk A
icØA hI áAduÏx hÔ¦ iBöuSo, icØA ke áAduÏx hone ke k Arf hI yhAM ku C áAAfI
ÕrIr ke n rhne pr, mrne ke bAd SpAygit, dugQit k oáAAðAk rnrk mš pÔdA
hote hÓ¦
44. “yhAM iBöuSo, mÓ ak áAsÚAicØA SAdmI ke icØA k o Spne icØA
se yTABUt jAntA hUM ik yid yh ¯yVEt qsI smy mr jAye to aesA hogA
jÔse ik lAk r ‰vgQ mš zAl idyA gyA ho¦ yh aesA EyAš? iBöuSo, qsk A
icØA hI áAsÚA hÔ¦ iBöuSo, icØA ke áAsÚA hone ke k Arf hI yhAM ku C áAAfI
ÕrIr ke n rhne pr, mrne ke bAd sugit áAAðAk r‰vgQ-lok mš w¥pÚA hote hÓ¦
45. “jÔse iBöuSo, pAnI k A tAlAb mÔlA ho, (pAnI) cMcl ho SÈr
k Icìz-yuEt ho, vhAM ik nAre pr Kìze SAMK vAle SAdmI k o n sIpI idKAqQ
de, n ÕMK, n kM kzì idKAqQ de, n p¥Tr SÈr n cltI huqQ STvA V‰Tr
mCilyAM hI idKAqQ dš¦ yh aesA EyAš? iBöuSo, pAnI ke miln (SAivl)
hone ke k Arf¦ qsI áAk AriBöuSo, qsk IsMBAvnA nh™ hÔ ik vh iBöu mÔle
icØA se ‰v-iht k o jAn ske gA, pr-iht k o jAn ske gA, wBy-iht k o
1 yhAM pAil mš ‘pjAnAit’ Ոd hÔ¦ qsk A STQ yTABUt jAnne se hÔ¦ jÔse-jÔse sADk
sADnA ke öe© mš wØAroØAr ivk As k rtA hÔ, wske ôAn k A öe© bìZtA jAtA hÔ¦
‘jAnAit’ k ASTQ ‘jAntA hԒ, ‘ivjAnAit’ k ASTQ ‘bhutAš mš se Slg k rjAntA hԒ;
‘pjAnAit’ k A STQ ‘yTABUt jAntA hԒ; ‘pirjAnAit’ k A STQ ‘jhAM tk jAnne k I
piriD hÔ vhAM tk jAntA hÔ STAQt pirpUfQ Áp se jAntA hԒ, ‘SiBjAnAit’ k A STQ
‘sýyk Áp se jAntA hÔ¦’ SAÔr ‘s²jAnAit’ k A STQ ‘phcAntA hÔ¦’ pAil mš SAye ye
Ոd pAirBAiúk hÓ SÈr ye sADk k I iBÚA-iBÚA Sv‰TAaM btAte hÓ¦
10 ak k -inpAt

jAn ske gASÈr sAmA®y mnuÏy-DmQ se üeÏXtr iviÕÏx SAyQ-ôAn-dÕQn k o

sAöAt k rske gA¦ yh aesA EyAš? iBöuSo, icØA ke mÔle hone ke k Arf¦
46. “jÔse iBöuSo, pAnI k A tAlAb SœCA ho, ‰vœC ho, inmQl ho,
vhAM ik nAre pr Kìze SAMK vAle SAdmI k o sIpI BI idKAqQ de, ÕMK BI
idKAqQ de, kM k ìzBI idKAqQ de, p¥Tr BI idKAqQ de SÈr cltI huqQ STvA
V‰Tr mCilyAM BI idKAqQ dš¦ yh aesA EyAš? iBöuSo, pAnI ke inmQl
(SnAivl) hone ke k Arf¦ qsI áAk Ar iBöuSo, qsk I sMBAvnA hÔ ik vh
iBöu inmQl icØA se ‰v-iht k o jAn ske gA, pr-iht k o jAn ske gA,
wBy-iht k o jAn ske gA SÈr sAmA®y mnuÏy-DmQ se üeÏXtr iviÕÏx
SAyQ-ôAn-dÕQn k o sAöAt k r ske gA¦ yh aesA EyAš? iBöuSo, icØA ke
inmQl hone ke k Arf¦
47. “iBöuSo, ijtne BI víö hÓ wnmš k omltA (mídutA) tTA
k mnIytA k I díVÏx se ‰pMdn hI üeÏX k hlAtA hÔ¦ wsI áAk Ar iBöuSo, mÓ
ak BI aesA DmQ nh™ jAntA jo BAivt k rne se aesA mídu tTA k mnIy ho
jAtA ho, jÔse yh icØA¦
“iBöuSo, icØA BAvnA k rne se, bAr-bAr1 BAvnA k rne se mídu ho
jAtA hÔ tTA k mnIy ho jAtA hÔ¦
48. “iBöuSo, mÓ dUsrA k oqQ BI aesA ak DmQ (v‰tu) nh™ jAntA jo
qtnA ÕIGR pirvtQnÕIl ho jÔse ik yh icØA¦ iBöuSo, icØA qtnA ÕIGR
pirvtQnÕIl hÔ ik qsk I wpmA denA BI shj nh™ hÔ¦
49. “iBöuSo, yh icØA áABA‰vr hÔ¦ (‰vABAivk Áp se ivÕu hÔ¦)
yh bA´ml se dUiút hÔ¦
50. “iBöuSo, yh icØA áABA‰vr hÔ¦ yh bA´ml se pUrI trh se muEt
hÔ¦”
*****
6. öifk vgQ
51. “iBöuSo, yh icØA (‰vABAivk Áp se) áABA‰vr hÔ¦ yh bA´ml
se dUiút hÔ¦ qs bAt k oSüut (SôAnI) píTŸjn yTATQ Áp se (yTABUt)
1 yhMA pAil mš ‘iB†yoBAvAy vepu£lAy sMvØAit’ hÔ ¦ ‘iB†yoBAvAy’ k A STQ ‘SiDk
hotA hÔ, k qQ gufA hotA hԒ¦ ‘iB†yoBAvAy vepu£lAy’ k A STQ SiDk mA©A mš ivpultA
k o áAAðA k rtA hÔ¦ ‘iB†yoBAvAy’ k A STQ bAr-bAr bìZnA hÔ¦
 6. öifk vgQ 11

nh™ jAntA hÔ¦ qsila ‘Süut píTŸjn k oicØA-BAvnA (icØAAÄyAs) hotI

hI nh™ aesA mÓ k htA hUM¦’
52. “iBöuSo, yh icØA (‰vABAivk Áp se) áABA‰vr hÔ¦ yh bA´ml
se pUrI trh se muEt hÔ¦ qs bAt k oüut (ôAnI) SAyQ-üAvk yTATQ Áp se
jAntA hÔ¦ qsila ‘üutvAn SAyQ-üAvk k o icØA-BAvnA hotI hÔ aesA mÓ
k htA hUM¦’
53. “iBöuSo, yid iBöu cuxk I bjAne Br (wtne se smy Br) BI
mÔ©I-BAvnA k rtA hÔ to iBöuSo, aesA iBöu ›yAn se irEt nh™ hok r
(SirØAÀJAnI=›yAn se SirEt) ivcrf k rtA hÔ, ÕA‰tA ke SnuÕAsn mš
rhne vAlA, ÕA‰tA ke wpdeÕ ke SnusAr SAcrf k rne vAlA; vh iBöu ¯yTQ
hI rAÏxÃ-˜pz1 KAne vAlA nh™ hotA¦ jo bAr-bAr mÔ©I-BAvnA k rtA hÔ
wsk A to k hnA hI EyA¦
54-55. aese hI mÔ©I BAivt k rnA… mn mš DArf k rnA...¦
56. “iBöuSo, ijtne BI Sku Õl-DmQ (burI bAtš) hÓ, Sku Õl ke
shAyk hÓ, Sku Õl-pöIy hÓ, ve sBI mn se in:sít hÓ¦ mn wnmš phle
w¥pÚA hotA hÔ SÈr Sku Õl-DmQ pICe¦
57. “iBöuSo, ijtne BI ku Õl-DmQ (SœCI bAtš) hÓ, ku Õl ke
shAyk hÓ, ku ÕlpöIy hÓ ve sBI mn se in:sít hÓ¦ mn wnmš phle w¥pÚA
hotA hÔ SÈr ku Õl-DmQ pICe¦
58. iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ (bAt) nh™ jAntA ijske
P l‰vÁp Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA hote hÓ STvA w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I
pirhAin hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh áAmAd¦
“iBöuSo, áAmAdI ke Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA
ku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
59. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA ijske P l‰vÁp
Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA hote hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k IpirhAin hotI
hÔ jÔse ik iBöuSo, yh SáAmAd¦

1 r§ip»z (rAÏxÃ-˜pz) – YAitpirv¢M phAy r§M in‰sAy pˆbijten presM gehto pixlÂØAA
ip»zpAto r§ip»zo nAm vuœcit¦
irÎtedArAš k I mMzlI k o Coìz rAÏxà pr inBQr ho áAvRijt «ArA dUsre ke Gr se Bojn
áAAðA k rne ke k Arf vh Bojn rAÏxÃ-˜pz k hlAtA hÔ¦
12 ak k -inpAt

“iBöuSo, SáAmAdI ke Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA

Sku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
60. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA ijske P l‰vÁp
Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA hote hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k IpirhAin hotI
hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh SAl‰y¦
“iBöuSo, SAlsI ke Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr
w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦”
*****
7. áAy¥nArMBSAid vgQ
61. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ (bAt) nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh áAy¥n1 k A SArMB¦
“iBöuSo, áAy¥nÕIl ke Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr
w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
62. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh qœCA k I SiDk tA¦
“iBöuSo, SiDk qœCA k rne vAle ke Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho
jAte hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
63. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh S£peœCtA¦
“iBöuSo, S£peœC ¯yVEt ke Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr
w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
64. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh SsMtoú¦
“iBöuSo, SsMtuÏx ke Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr
w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
1 yhAM pAil mš vIyQ Ոd hÔ ¦ qsk A STQ ‘áAy¥n’ ik yA gyA hÔ¦
 7. áAy¥nArMBSAid vgQ 13

65. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh sMtoú¦
“iBöuSo, sMtuÏx ke Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA
Sku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
66. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh SyTATQ ˜ctn k rnA¦
“iBöuSo, SyTATQ ˜ctn k rne vAle ke Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho
jAte hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
67. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA ku Õl DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh yTATQ ˜ctn k rnA¦
“iBöuSo, yTATQ ˜ctn k rne vAle ke Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho
jAte hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
68. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh SsMáAôAn¦
“iBöuSo, SsMáAôAnI ¯yVEt ke Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ
SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
69. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh sMáAôAn1¦
“iBöuSo, sMáAôAnI ke Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA
Sku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
70. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh ku sMgit(pApim©tA)¦

1 yhAM pAil mš ‘sýpj²YM’ Ոd hÔ (bu. sM. ‘sMáAôAn’)¦ yh ‘ôAn’ se iBÚA hÔ¦ ôAn
bÈiÂk DrAtl pr BI ho sk tA hÔ, bV£k qsI DrAtl pr bhuDA hotA hÔ¦ ‘sMáAôAn’
k A STQ áA¥yö ôAn STvA SnuBUit ke ‰tr pr k A ôAn hÔ jhAM lMbe smy tk
vednASAš ke w¥pAd, V‰Tit SÈr BMg k o SnuBv ke ‰tr pr jAnA jAtA hÔ¦
14 ak k -inpAt

“iBöuSo, pApim© ke sMg mš rhne vAle ke Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA

ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦”
*****
8. k £yAfim©Aid vgQ
71. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ (bAt) nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh susMgit (k £yAfim©tA)¦
“iBöuSo, k £yAfim©k AsMg k rne vAle ke Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA
ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAinhotI hÔ¦
72. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh Sku Õl-DmoÜ mš lgnA SÈr ku Õl-DmoÜ mš n
lgnA¦
“iBöuSo, Sku Õl-DmoÜ mš lgne SÈr ku Õl-DmoÜ mš n lgne se
Snu¥pÚA Sku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA ku Õl DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ¦
73. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ jÔse ik , iBöuSo, yh ku Õl-DmoÜ mš lgnA SÈr Sku Õl-DmoÜ mš n
lgnA¦
“iBöuSo, ku Õl-DmoÜ mš lgne SÈr Sku Õl-DmoÜ mš n lgne se
Snu¥pÚA ku Õl-DmQ w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA Sku Õl-DmoÜ k I pirhAin
hotI hÔ¦
74. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA boiD-SMg1 w¥pÚA nh™ hote SÈr w¥pÚA boiD-SMg BAvnA2 k I
pUfQtA k o nh™ áAAðA hote jÔse ik , iBöuSo, yh yTATQ ˜ctn n k rnA¦

1 boÀJMg (bo›yMg) – buÀJit atAyAit boiD, boiDyA S½o boÀJ½o – ijn DmoÜ «ArA
SAyQ-s¥y jAne jAte hÓ w®hš boiD k hte hÓ¦ boiD ke SMg k o bo›yMg k hte hÓ¦ bo›yMg
sAt hÓ jÔse ‰míit, DmQivcy, vIyQ, áAIit, áAüVˆD, smAiD tTA wpeöA¦
2 BAvnA= bAr-bAr SnuBUit ke ‰tr pr jAnnA¦
 9. áAmAdAid vgQ 15

“iBöuSo, SyTATQ ˜ctn k rne vAle ke Snu¥pÚA boiD-SMg w¥pÚA nh™

hote SÈr w¥pÚA boiD-SMg BAvnA1 k I pUfQtA k o nh™ áAAðA hote¦
75. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA ijsse
Snu¥pÚA boiD-SMg w¥pÚA ho jAte hÓ SÈr w¥pÚA boiD-SMg BAvnA k IpUfQtA
k o áAAðA hote hÓ jÔse ik , iBöuSo, yh yTATQ ˜ctn k rnA¦
“iBöuSo, yTATQ ˜ctn k rne se Snu¥pÚA boiD-SMg w¥pÚA ho jAte hÓ
SÈr w¥pÚA boiD-SMg BAvnA k I pUfQtA k o áAAðA hote hÓ¦
76. “iBöuSo, yh jo sge-sMbMiDyAš k A n rhnA hÔ, yh k oqQ bìzI
pirhAin nh™ hÔ¦ iBöuSo, yh jo áAôA k I pirhAin hÔ yhI sbse bìzI
pirhAin hÔ¦
77. “iBöuSo, yh jo sge-sMbMiDyAš k I víi hÔ, yh k oqQ bìzI víiÂ
nh™ hÔ¦ iBöuSo, yh jo áAôA k I víi hÔ yhI sbse bìzI víi hÔ¦ qsila,
iBöuSo, yhI sIKnA cAiha ik hm áAôA-víi «ArA wÚAit k ršge¦ aesA hI,
iBöuSo, sIKnA cAiha¦
78. “iBöuSo, yh jo Bog-sAmgRI k I pirhAin hÔ, yh k oqQ bìzI
pirhAin nh™ hÔ¦ iBöuSo, yh jo áAôA k I pirhAin hÔ yhI sbse bìzI
pirhAin hÔ¦
79. “iBöuSo, yh jo Bog-sAmgRI k I víi hÔ, yh k oqQ bìzI víiÂ
nh™ hÔ¦ iBöuSo, yh jo áAôA k I víi hÔ yhI sbse bìzI víi hÔ¦ qsila,
iBöuSo, yhI sIKnA cAiha ik hm áAôA-víi «ArA wÚAit k ršge¦ aesA hI,
iBöuSo, sIKnA cAiha¦
80. “iBöuSo, yh jo yÕ k I hAin hÔ, yh k oqQ bìzI hAin nh™ hÔ¦
iBöuSo, yh jo áAôA k I hAin hÔ yhI sbse bìzI hAin hÔ¦”
*****
9. áAmAdAid vgQ
81. “iBöuSo, yh jo yÕ k I víi hÔ, yh k oqQ bìzI víi nh™ hÔ¦
iBöuSo, yh jo áAôA k Ivíi hÔ yhI sbse bìzI víi hÔ¦ qsila, iBöuSo,
yhI sIKnA cAiha ik hm áAôA-víi «ArA wÚAit k ršge¦ aesA hI, iBöuSo,
sIKnA cAiha¦

1 BAvnA = bAr-bAr SnuBUit ke ‰tr pr jAnnA¦

16 ak k -inpAt

82. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo qtnA mhAn
SnTQk ArI ho jÔse ik , iBöuSo, yh áAmAd¦
“iBöuSo, áAmAd mhAn SnTQk ArI hÔ¦
83. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA DmQ nh™ jAntA jo qtnA mhAn
k £yAfk ArIho jÔse ik , iBöuSo, yh SáAmAd¦
“iBöuSo, SáAmAd mhAn k £yAfk ArIhÔ¦
84-85. qsI áAk Ar SAl‰y... áAy¥nArMB¦
86-87. qsI áAk Ar qœCA k I SiDk tA... S£peœCtA¦
88-89. qsI áAk Ar SsMtoú... sMtoú¦
90-91. qsI áAk Ar glt ZMg se (SyTATQ) ˜ctn k rnA... shI ZMg
se (yTATQ) ˜ctn k rnA¦
92-93. qsI áAk Ar SsMáAôAn... sMáAôAn¦
94-95. qsI áAk Ar ku sMgit... susMgit¦
96-97. qsI áAk Ar Sku Õl DmoÜ k A SÄyAs tTA ku Õl DmoÜ k A
SnÄyAs k rnA...ku ÕlDmoÜ k ASÄyAs tTA Sku ÕlDmoÜ k ASnÄyAs
k rnA¦
*****
10. i«tIy áAmAdAid vgQ
98. “Spne se sMbMiDt bAtAš mš (¯yVEtinÏX bAtAš mš), iBöuSo, mÓ
SÈr k oqQ dUsrI bAt nh™ jAntA jo qtnI mhAn SnTQk ArI ho jÔse ik ,
iBöuSo, yh áAmAd¦
“iBöuSo, áAmAd mhAn SnTQk ArI hÔ¦
99. “Spne se sMbMiDt bAtAš mš, iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrI bAt nh™
jAntA jo qtnI mhAn k £yAfk ArIho jÔse ik , iBöuSo, yh SáAmAd¦
“iBöuSo, SáAmAd mhAn k £yAfk ArIhÔ¦
100-101. qsI áAk Ar SAl‰y... áAy¥nArMB¦
102-109. qsI áAk Ar qœCA k I SiDk tA... S£peœCtA¦
qsI áAk Ar SsMtoú... sMtoú¦
qsI áAk Ar SyTATQ ˜ctn k rnA... yTATQ ˜ctn k rnA¦
qsI áAk Ar SsMáAôAn... sMáAôAn¦
 10. i«tIy áAmAdAid vgQ 17

110. “bA´ se sMbMiDt bAtAš mš (v‰tuinÏX bAtAš mš), iBöuSo, mÓ

SÈr k oqQ dUsrI bAt nh™ jAntA jo qtnI mhAn SnTQk ArI ho jÔse ik ,
iBöuSo, yh pApim©tA (ku sMgit)¦
“iBöuSo, pApim©tA mhAn SnTQk ArI hÔ¦
111. “bA´ se sMbMiDt bAtAš mš, iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrI bAt
nh™ jAntA jo qtnI mhAn k £yAfk ArI ho jÔse ik , iBöuSo, yh
k £yAfim©tA (susMgit)¦
“iBöuSo, k £yAfim©tA mhAn k £yAfk ArIhÔ¦
112. “bA´ se sMbMiDt bAtAš mš, iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrI bAt
nh™ jAntA jo qtnI mhAn SnTQk ArI ho jÔse ik , iBöuSo, yh
Sku Õl-DmoÜ k A SÄyAs tTA ku Õl-DmoÜ k A SnÄyAsk rnA¦
“Sku Õl-DmoÜ k A SÄyAs tTA ku Õl-DmoÜ k A SnÄyAs k rnA,
iBöuSo, bhut SnTQk ArI hÔ¦
113. “Spne se sMbMiDt bAtAš mš, iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrI bAt
nh™ jAntA jo qtnI mhAn k £yAfk ArIho jÔse ik iBöuSo, yh ku Õl
DmoÜ k A SÄyAs tTA Sku ÕlDmoÜ k A SnÄyAs k rnA¦
“ku Õl-DmoÜ k A SÄyAs tTA Sku Õl-DmoÜ k A SnÄyAs k rnA,
iBöuSo, mhAn k £yAfk ArIhÔ¦
114. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ (bAt) nh™ jAntA jo
qs áAk Ar sÂmQ ke BUl jAne (wlJnš pÔdA k rne, lop ho jAne), sÂmQ ke
SMtDAQn hone k A k Arf ho jÔse ik , iBöuSo, yh áAmAd¦
“iBöuSo, áAmAd sÂmQ ke BUlne, sÂmQ ke SMtDAQn hone k A k Arf
hotA hÔ¦
115. “iBöuSo, mÓ SÈr k oqQ dUsrA aesA DmQ nh™ jAntA jo qs
áAk ArsÂmQ ke V‰Tt rhne k A(k Aymrhne k A),nh™ BUlne k A,SMtDAQn n
hone k A k Arf ho jÔse ik , iBöuSo, yh SáAmAd¦
“iBöuSo, SáAmAd, sÂmQ ke V‰Tt rhne k A, n BUlne k A, SMtDAQn n
hone k A k Arf hotA hÔ¦
116-117. qsI áAk Ar SAl‰y... áAy¥nArMB¦
118-129. qsI áAk Ar qœCA k I SiDk tA... S£peœCtA¦
qsI áAk Ar SsMtoú... sMtoú¦
18 ak k -inpAt

qsI áAk Ar SyTATQ ˜ctn k rnA... yTATQ ˜ctn k rnA¦

qsI áAk Ar SsMáAôAn... sMáAôAn¦
qsI áAk Ar pApim©tA... k £yAfim©tA¦
qsI áAk Ar Sku Õl-DmoÜ k A SÄyAs tTA ku Õl-DmoÜ k A SnÄyAs
k rnA¦...ku Õl-DmoÜ k ASÄyAs tTA Sku Õl-DmoÜ k ASnÄyAs k rnA¦
130. “iBöuSo, jo iBöu SDmQ k oDmQ btAte hÓ ve iBöu bhut jnAš ke
Siht (Sk £yAf) mš lge hÓ, bhut jnAš ke SsuK mš lge hÓ; bhut jnAš ke
tTA dev-mnuÏyAš ke SnTQ, Siht tTA du:K mš lge hÓ SÈr ve iBöu bhut
Spu»y wpAijQt k rte hÓ tTA qs sÂmQ ke SMtDAQn hone mš shAytA k rte hÓ¦
131. “iBöuSo, jo iBöu DmQ k o SDmQ btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
132-139. “iBöuSo, jo iBöu Sivny (iBöu-Sinym) k o ivny
(iBöu-inym) btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu ivny k o Sivny btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA SBAiút k o, tTAgt «ArA Sk iTt
vcn k o, tTAgt «ArA BAiút, tTAgt «ArA k iTt vcn btAte hÓ ve...
k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA BAiút k o, tTAgt «ArA k iTt
vcn k o, tTAgt «ArA SBAiút, tTAgt «ArA Sk iTt vcn btAte hÓ
ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA SnAcirt k o,tTAgt «ArA SAcirt
btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA SAcirt k otTAgt «ArA SnAcirt
btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA SáAôðA k o, tTAgt «ArA áAôðA
btAte hÓ, ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA áAôðA k o, tTAgt «ArA SáAôðA
btAte hÓ ve bhut jnAš ke Siht mš lge hÓ, bhut jnAš ke SsuK mš lge hÓ,
bhut jnAš ke tTA dev-mnuÏyAš ke SnTQ, Siht tTA du:K mš lge hÓ SÈr ve
iBöu bhut Spu»y wpAijQt k rte hÓ tTA qs sÂmQ ke SMtDAQn hone mš
shAytA k rte hÓ¦”
*****
 11. SDmQ vgQ 19

11. SDmQ vgQ

140. “iBöuSo, jo iBöu SDmQ k o SDmQ btAte hÓ ve bhut jnAš ke
iht (k £yAf) mš lge hÓ, bhut jnAš ke suK mš lge hÓ, bhut jnAš ke tTA
dev-mnuÏyAš ke STQ, iht tTA suK mš lge hÓ SÈr ve iBöu bhut pu»y wpAijQt
k rte hÓ SÈr ve qs sÂmQ k I ‰TApnA k rte hÓ¦
141. “iBöuSo, jo iBöu DmQ k o DmQ btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
142-148. “iBöuSo, jo iBöu Sivny k o Sivny btAte hÓ ve...
k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu ivny k o ivny btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA SBAiút k otTA Sk iTtvcn k o,
tTAgt «ArA SBAiút tTA Sk iTt vcn btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA BAiút k o tTA k iTt vcn k o,
tTAgt «ArA BAiút tTA k iTt vcn btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA SnAcirt k o tTAgt «ArA
SnAcirt btAte hÔ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA SAcirt k o tTAgt «ArA SAcirt
btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA SáAôðA k o, tTAgt «ArA SáAôðA
btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
149. “iBöuSo, jo iBöu tTAgt «ArA áAôðA k o, tTAgt «ArA áAôðA
btAte hÓ ve bhut jnAš ke iht mš lge hÓ, bhut jnAš ke suK mš lge hÓ, bhut
jnAš ke tTA dev-mnuÏyAš ke STQ, iht tTA suK mš lge hÓ SÈr ve iBöu bhut
pu»y wpAijQt k rte hÓ SÈr ve qs sÂmQ k I ‰TApnA k rte hÓ¦”
*****
12. SnprAD vgQ
150. “iBöuSo, jo iBöu SnprAD k oSprAD (SApVØA) btAte hÓ ve
iBöu bhut jnAš ke Siht mš lge hÓ, bhut jnAš ke SsuK mš lge hÓ, bhut
jnAš ke tTA dev-mnuÏyAš ke SnTQ, Siht tTA du:K mš lge hÓ SÈr ve iBöu
bhut Spu»y wpAijQt k rte hÓ tTA qs sÂmQ ke SMtDAQn hone mš shAytA
k rte hÓ¦
151. “iBöuSo, jo iBöu SprAD k oSnprAD btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
20 ak k -inpAt

152-159. “iBöuSo, jo iBöu hlke SprAD1 k o BArI SprAD

btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu BArI SprAD2 k o hlk A SprAD btAte hÓ ve...
k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu sMgIn SprAD3 k o S-sMgIn SprAD btAte hÓ
ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu S-sMgIn SprAD4 k o sMgIn SprAD btAte hÓ
ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu sAvÕeú (SAMiÕk ) SprAD5 k o inivQÕeú
(svAÜigk ) SprAD btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu svQAi½k SprAD6 k o sAvÕeú SprAD btAte hÓ
ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu áAAyVÎcØA k I jA sk ne vAlI SApVØA
(sáAitk mQ-SApVØA) k o áAAyVÎcØA n k I jA sk ne vAlI SApVØA btAte hÓ
ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu áAAyVÎcØA n k I jA sk ne vAlI SApVØA k o
áAAyVÎcØA k I jA sk ne vAlI SApVØAbtAte hÓ ve... k rte hÓ¦
160. “iBöuSo, jo iBöu SnprAD k o SnprAD btAte hÓ ve iBöu
bhut jnAš ke iht mš lge hÓ, bhut jnAš ke suK mš lge hÓ, bhut jnAš ke tTA
dev-mnuÏyAš ke STQ, iht tTA suK mš lge hÓ SÈr ve iBöu bhut pu»y wpAijQt
k rte hÓ tTA qs sÂmQ k I ‰TApnA k rte hÓ¦
161. “iBöuSo, jo iBöu SprAD k oSprAD btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
162-169. “iBöuSo, jo iBöu hlke SprAD k o hlk A SprAD
btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu BArI SprAD k oBArI SprAD btAte hÓ ve... k rte
hÓ¦
1 ‘lhukM SApVØA’ (pAil) = h£Ak A SprAD
2 ‘grŒk A SApVØA’ (pAil) = BArI SprAD
3 ‘du§‡£l SApVØA’ (pAil) = sMgIn SprAD
4 ‘Sdu§‡l SApVØA’ (pAil) = S-sMgIn SprAD
5 ‘sAvses SApVØA’ (pAil) = SAMiÕk SprAD
6 ‘Snvses SApVØA’ (pAil) = svQAi½k SprAD
 13. ak puÝl vgQ 21

“iBöuSo, jo iBöu sMgIn SprAD k o sMgIn SprAD btAte hÓ ve...

k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu S-sMgIn SprAD k o S-sMgIn SprAD btAte hÓ
ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu sAvÕeú SprAD k o sAvÕeú SprAD btAte hÓ
ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu inivQÕeú SprAD k o inivQÕeú SprAD btAte hÓ
ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu áAAyVÎcØA k I jA sk ne vAlI SApVØA k o
áAAyVÎcØA k I jA sk ne vAlI btAte hÓ ve... k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo iBöu áAAyVÎcØA n k I jA sk ne vAlI SApVØA k o
áAAyVÎcØA n k IjA sk ne vAlI SApVØA btAte hÓ ve iBöu bhut jnAš ke iht
mš lge hÓ, bhut jnAš ke suK mš lge hÓ, bhut jnAš ke tTA dev-mnuÏyAš ke
STQ, iht tTA suK mš lge hÓ SÈr ve iBöu bhut pu»y wpAijQt k rte hÓ tTA
qs sÂmQ k I ‰TApnA k rte hÓ¦”
*****
13. ak puÝl vgQ
170. “iBöuSo, lok mš ak ¯yVEt bhut jnAš ke iht ke ila, bhut
jnAš ke suK ke ila, lok Aš pr SnukM pA k rne ke ila tTA dev-mnuÏyAš ke
STQ, iht SÈr suK ke ila w¥pÚA hotA hÔ¦ k Èn-sA ak ¯yVEt? tTAgt
ShQt sýyk sMbu¦
“iBöuSo, yh ak ¯yVEt lok mš bhut jnAš ke iht ke ila... w¥pÚA
hotA hÔ¦
171. “iBöuSo, ak ¯yVEt k A lok mš áAAduBAQv dulQB hÔ¦ ik s ak
¯yVEt k A? tTAgt ShQt sýyk sMbu k A¦
“iBöuSo, qs ak ¯yVEt k A lok mš áAAduBAQvdulQB hÔ¦
172. “iBöuSo, ak ¯yVEt lok mš w¥pÚA hotA hÔ vh SsADArf
hotA hÔ¦ k Èn-sA ak ¯yVEt? tTAgtShQt sýyk sMbu¦
“iBöuSo, yh ak ¯yVEt lok mš w¥pÚA hotA hÔ jo SsADArf hotA
hÔ¦
22 ak k -inpAt

173. “iBöuSo, ak ¯yVEt k A ÕrIrAMt bhut jnAš ke SnutAp k A

k Arf hotA hÔ¦ ik s ak ¯yVEt k A? tTAgtShQt sýyk sMbu k A¦
“iBöuSo, qs ak ¯yVEt k A ÕrIrAMt bhut jnAš ke SnutAp ke ila
hotA hÔ¦
174. “iBöuSo, lok mš ak ¯yVEt w¥pÚA hotA hÔ jo Si«tIy hotA
hÔ, SA¥minBQr hotA hÔ, jo SáAitm hotA hÔ, wske jÔsA k oqQ nh™ hotA tTA
wsk IbrAbrI k oqQ nh™ k rsk tA,SÈr jo i«pdAš mš üeÏXtm (SgR) hotA
hÔ¦ k Èn-sA ak ¯yVEt? tTAgtShQt sýyk sMbu¦
“iBöuSo, yh ak ¯yVEt lok mš... i«pdAšmš SgR hotA hÔ¦
175-186. “iBöuSo, ak ¯yVEt ke áAAduBAQv hone se mhtI (¯yApk )
díVÏx iml jAtI hÔ1, bhut SAlok ho jAtA hÔ, bhut áAk AÕ PÔ l jAtA hÔ,
C: üeÏX DmQ pÔdA ho jAte hÓ, cArAš áAitsMiBdASAš2 (=mImAMsApUfQ ôAn –
S¥T, Dým, inrŒVØA, pixBAn-pixsiýBdA) k AsAöA¥k Arho jAtA hÔ, Snek
DAtuSAš k A áAitveDn ho jAtA hÔ, nAnA DAtuSAš k A áAitveDn ho jAtA hÔ,
iv¬A-ivmuVEt P l k A sAöA¥k Ar ho jAtA hÔ, sRotApVØA P l k A sAöA¥k Ar
ho jAtA hÔ, skí dAgAmI P l k A sAöA¥k Ar ho jAtA hÔ, SnAgAmI P l k A
sAöA¥k Arho jAtA hÔ, SÈr ShQ¥v P lk AsAöA¥k Arho jAtA hÔ¦ ik sak
¯yVEt ke ? tTAgt ShQt sýyk sMbu ke ¦
“iBöuSo, qs ak ¯yVEt ke áAAduBAQv hone se... ShQ¥vP l k A
sAöA¥k Ar ho jAtA hÔ¦
187. “iBöuSo, mÓ dUsrA k oqQ BI ak ¯yVEt aesA nh™ jAntA jo
tTAgt «ArA áAvitQt SnuØAr DmQ-ckR k o sýyk áAk Ar se SnuáAvitQt k r
ske , jÔse iBöuSo, yh sAirpuØA¦

1 ‘mhto cEKu‰s pAtuBAvo hoit’ -- ‘mhto cEKu’ k ASTQ ‘mhtI díVÏx’ hÔ, STAQt qse
áAAðAk rmnuÏy ‘jAnne SÈr deKne’ (jAnAit, p‰sit) lgtA hÔ STAQt vh ‰pÏx Áp se
smJne lgtA hÔ¦ vh pUfQ Áp se ivvek Iho jAtA hÔ¦ S§k TAse ‰pÏx hÔ ik qs vAEy
k A STQ áAôA-cöu k I w¥pVØA hotI hÔ¦ k tm‰s cEKu‰sAit? – STAQt ik s cöu k I?
p²²AAcEKu‰ss áAôA cöu k I¦
2 pixsVýBdA (sM. áAitsMivdÒ) – tAik Qk ivÎleúf¦ tAik Qk ivÎleúf ke cAr áAk Ar
hÓ¦ S¥TpixsVýBdA – STQ ivÎleúf, DýmpixsVýBdA – áA¥yyAš k A ivÎleúf, inrŒVØA
pixsVýBdA – pirBAúA denA, pixBAn pixsVýBdA – vh bui ijske smö wpirk iTt
áAikR yASAš se jAnne yoŸy bAtš rKI jAtI hÓ¦
23 ak k -inpAt

“iBöuSo, sAirpuØA tTAgt «ArA áAvitQt SnuØAr DmQ-ckR k o sýyk

áAk Ar se SnuáAvitQt k rte hÓ¦”
*****