SmartPrep.

in

1. శహతవహసన఼లు

దక్షుణ ఫాయతదేఱహతుి ఩మితృహలంచిన తొల ఩ాధాన మహజఴంవం ఱహతరహసన఼లది. దక్షుణ

ఫాయతదేవంలో తొల ళుఱహల ళైహభరాజయయతుి ళైహా఩఺ంచి ష఼దీయఘకహలంతృహటు మహజకీమ షబైకయతన఼
కలపంచిన ఘనత ళూమిద.ి ష఼భరయు మండెనియ వతాఫాాలు ఩మితృహలంచిన ళూమి కహలంలో దక్షుణ
ఫాయతదేవంలో ళైహభరజిక, అమిాక, ళైహంషకాతిక యంగహలోో ఩ాగతిళెలక భరయుపలు
చోటుచేష఼కునాిభ. ళూమి కహలంలో ళైహఴితయ, రహష఼ు, ళ౅లపకళలకు గొ఩ప అదయణ లతేంచింది.

in
భౌయుయల కహలంలో ళైహభంతేలుగహ ఈండు కణవ ఴంవ కహలంలో ళైహవతంతారాతుి

p.
఩ాకటించ఼కునాియు. తెలంగహణలోతు కమంనగర జిలరో కోటిలంగహలఴదా ళూమి తృహలన తృహాయంబబై
తయురహత ఩ాతిళేహాన఩ుయం (఩ైఠహన్) మహజధాతుగహ, భలఱహతరహసన఼ల కహలం నాటికూ
re
ధనకటకహతుి (ధానయకటకం లేదా ఄభమహఴతి) మహజధాతుగహ చేష఼కొతు తృహలంచాయు.
tP
ళూయు ఈతు యఫాయతదేవంలో భగథ ఴయకు తభ దిగవి జమమరతాన఼ తుయవఴించాయు.
ఱహతరహసన ళైహభరాజయం ఩ళ౅ిభరన ఄమేత౅మర షభుదాం న఼ంచి త౉యుపన ఫంగహయాఖరతం
ar

ఴయకు రహయ఩఺ంచింది. ఱహతరహసన఼లు తెలంగహణ తృహాంతాతుకూ గుమిుంచదగిన ళైహంషకాతిక ళేఴన఼

Sm

ఄందించాయు.

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 1

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

1.1 శహతవహసన఼ల చరితరకు షంబంధంచిన ఆధారహలు

1.1.1 సహహితయ ఆధారహలు

఩ురహణాలు: ఩ుమహణాలు ఱహతరహసన మహజుల ఩ేయోన఼ తెలు఩ుతేనాిభ. ఩ుమహణాలు ళూమితు

అంధాబాతేయలతు ఩ేమొకనాిభ. రహము, ళుశే
ు , ఫాగఴత ఩ుమహణాలు ఱహతరహసన మహజుల
షంఖయన఼ 30గహ ఩ేమొకనాిభ. భతసయ఩ుమహణం ళూమి షంఖయ 29 ఄతు, 460 ఏండెో

in
఩మితృహలంచాయతు ఩ేమొకంది.

p.
వహత్ాాయన఼డి కహమషఽతర: రహతాసమన఼డె కహభషఽతాాలోో కుంతల ఱహతకమిు మహజున఼
఩ేమొకనాియు. ళైో భదేఴుడె మహళ఺న కథాషమితాసగయంలో ళైహత మక్షుతు రహసనంగహ కలరహడే
re
ఱహతరహసన఼డతు ఩ేమొకనాిడె.
tP
ఫాణుడె మహళ఺న సయషచమితాలో ఱహతరహసన మహజు నాగహయుుతు త౉తేాడతు మజఞ ళెీ ఱహతకమిు
తిాషభుదాాదీవవయుడె ఄతు ఩ేమొకనాిడె.
ar

అచాయయ నాగహయుున఼డె తన఼ మహళ఺న ష఼సాలేోఖ (ళేిఴితేతుకూ లేఖ) గీంథంలో ఱహతరహసన

Sm

మహజైన మజఞ ళెీ ఱహతకమిు గుమించి ఩ాళైు హళుంచాయు.

కుత౉సలుడె తృహాకాతంలో మహళ఺న లీలరఴతి ఩మిణమంలో ళ౉ల చకీఴమిు తన ళైనాయతుి

త౉యుప ఫాగహతుకూ తీష఼కొతు రెయో ాడతు ఩ేమొకంది. ఄంతేగహక ళ౉లుతు ళురహసం ష఩ు గోదాఴమి
తీమహన జమిగిందతు తెల఩఺ంది. ఇ ష఩ు గోదాఴమి తృహాంతం ఩ాషు ఼తం జగితాయల జిలరోలోతు రం఩లో
రెంకటాావ఩ేటగహ చమితాకహయులు గుమిుంచాయు.

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 2

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

బగషు తూస్ తన ఆండుకహ గీంథంలో అంధ఼ాలు భంచి వకూుభంతేలతు, రహమికూ 30 కోటలు

ఈనాిమతు, లక్ష ఩దాతిదళం ఈనిదతు ఩ేమొకనాిడె.

1.1.2 ఩ురహఴష఼ు ఆధారహలు

నానాఘాట్ శహషనం: తోదటి ఱహతకమిు ఫాయయ దేళు నాగహతుక ఇ ఱహషనాతుి రభంచింది. ఆది
ఄలంకహయ ఱహషనం. దీతు఩ై తొల ఱహతరహసన మహజుల ఩ాతిభలు చెకూక ఈనాిభ. ఇ
ఱహషనంఴలో తోదటి ఱహతకమిుకూ ళూయ, ళౄయ, ఄ఩ాతిసత చకీ, దక్షుణా఩థ఩తి త౅యుద఼లు

in
ఈండేఴతు, ఆతడె మండెళైహయుో ఄవవబేథ మరగం చేఱహడతు తెలుష఼ుంది.

p.
re
tP
ar
Sm

Fig 1.1 నానాఘాట్ శహషనం

నాస఺క్ శహషనం: ఇ ఱహషనాతుి ఱహతరహసన చకీఴమిు గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు తలో గౌతతొఫాలళెీ

తన భన఼భడెన
ై రహళ఺లీ ఻఩ుతా ఩ులోభరళు 19ఴ తృహలనా షంఴతసయంలో రభంచింది. ఇ
ఱహషనం గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు ళైహధించిన ళుజమరలన఼, ఘనతలన఼ తెలు఩ుతేంది. క్షతిామ
దయపభరణభయాన, ఏకఫాాసమణ, తిాషభుదాతోమ఩఻తరహసన తోదల న
ై త౅యుద఼లు ఱహతకమిుకూ

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 3

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

ఈనాిమతు ఇ ఱహషనం తెలు఩ుతేంది.

జునాఘడ్, గిరహనర్ శహషనం: క్షాతా఩ యుదాదాభుడె రభంచిన ఇ ఱహషనంలో మజఞ ళెీ

ఱహతకమిుతు యుదాదాభుడె మండెళైహయుో ఓడుంచి తనకు షతుిఴిత ఫంధ఼రెన
ై ంద఼న
ళుడుచి఩టిీనటు
ో ఩ేమొకనాిడె.

హథగ ంఫహ శహషనం: ఇ ఱహషనాతుి ఖరయరలుడె రభంచాడె. దీతులో తోదటి ఱహతకమిు

మహజయబైన కనిఫెని఩ై దాడుచళ
ే ఺నటు
ో తెలతృహడె.

in
p.
1.1.3 కట్ట డాలు, నాణేలు
re
క ండా఩ూర్: ఆది బదక్ జిలరోలో ఈంది. ఱహతరహసన఼లకు చెందిన ష఼భరయు 4000 నాణేలు
ఆకకడ లతేంచాభ. షదరహసన, గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు, రహళ఺లీ ఩
఻ ుతా ఱహతకమిు, ఩ులోభరళు,
tP
మజఞ ళెీ ఱహతకమిు నాణేలు ఆంద఼లో ఈనాిభ. కొండా఩ూరన఼ ఱహతరహసన఼ల టంకఱహల
నగయభతు భలో ం఩లో ళైో భఱేఖయవయమ రహయఖరయతుంచాయు. బగషు తూస్ ఩ేమొకని అంధ఼ాల 30
ar

కోటలోో ఆది ఒకటి.

Sm

కోట్ిలంగహల: ఩ాషు ఼త జగితాయల జిలరోలోతు గోదాఴమి, ఩దా రహగు షంగభ ళైహానంలో ఈంది. ఆకకడ
జమి఩఺న తఴవకహలోో ఱహతరహసన఼ల కోటగోడలు, ఒక ఫుయుజు ఫమట఩డాాభ. ఆకకడ
ఱహతరహసన఼లోో తోదటి మహజైన ళెీభుఖ఼తు నాణేలు, ఱహతరహసన఼ల ఩ూయవ఩ు మహజుల
నాణేలు దొ మికహభ. ఱహతరహసన఼ల ళైహభరాజయయతుకూ ఆది తొల మహజధాతు.

఩ెద్దబ ంకూరు: ఩ాషు ఼తం ఩దా ఩లో జిలరోలో ఈంది. ఆకకడ 22 రలకు ఩ైగహ ఈని ఱహతరహసన఼ల
నాణేలకుండ, ళూమి కహలంనాటి 3 ఆటుక కోటల ఄఴఱేళేహలు, ఆటుకలతో తుమిమంచిన 22
చేదఫాఴులు ఫమట఩డాాభ. ఆకకడ మోభన్ చకీఴయుుల న
ై అగషీ స్, ళ఻జర, టైతెలమస్

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 4

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

నాణేలు క౅డా దొ మికహభ.

ధఽళికట్ట : ఩దా ఩లో జిలరోలో ఈంది. ఆకకడ జమి఩న

఺ తఴవకహలోో ఱహతరహసన఼ల కహలంనాటి
ఫౌదధ షఽ
ా ఩ం ఫమలపడుంది. దీతుి భటిీకోటగహ ఩఺లుష఼ునాియు. కోటలో఩ల మహజబఴనాలు,
ఫాఴులు, ధానాయగహమహలు తోదల ైన ఄఴఱేళేహలు ఫమట఩డాాభ.

ఱహతరహసన఼లు మహగి, ళ఻షం, తగయం, రెండు లోళ౉లతో ఄనక ఩మిభరణాలోో నాణేలన఼ భు

దిాంచాయు. ఇ నాణేలన఼ కమహష఩ణం, ఩థకం, ఩ాతీక, ష఼ఴయుం ఄన ఩ేయోతో ఩఺లచేరహయు. ఇ

in
నాణేలు కొతుి ఄండాకాతిలో, కొతుి చతేయషాంగహ ఈనాిభ. ళూటిలో ష఼ఴయుం ఄనది ఫంగహయు
నాణం. కమహష఩ణం రెండు నాణం. 35 కమహష఩ణ నాణేలు ఒక ష఼ఴయుంతో షభరనం.

p.
ఱహతరహసన఼ల నాణేల఩ై ళ఺ంసం, ఏన఼గు, చెైతయం, గుయీం, తిాయతి, ఴాశబం, షవళ఺ు క్,
re
ఈజు భతూ, నందితృహద, ఢభయుకం, ఄంకువం, కభలం, వంఖం, షఽయయకూయణాలన఼ ఩ాషమిషు ఼ని
షఽయుయడె, ఇద఼తేని చే఩లు ఴంటి చిళ౉ిలు ఈనాిభ. మహశీ ంర లోతు కోటిలంగహల,
tP
఩దా ఫంక౅యు, కొండా఩ూర, ధఽళికటీ తోదల న
ై తృహాంతాలోో ఄనక ఱహతరహసన఼ల నాణేలు
ar

ఫమలపడాాభ. ఇ నాణేల఩ై ళ఺మ,ి చిభుఖఱహత ఄన రహయఖయలు ఈనాిభ.

Sm

Fig 1.2 ఓడ గ రుు గల శహతవహసన కహలం నాట్ి నాణం

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 5

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

కోటిలంగహల, కొండా఩ూరలలో లతేంచిన నాణేలు ఱహతరహసన఼ల షవషా లం ఈతు య తెలంగహణ

ఄతు యుజుఴు చేషు ఼నాిభ. గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు ఩ునరభుదిాంచిన జోగలతంత౅ రెండు నాణేల
ఴలో నసతృహణుతు ఴధించి, ఄతతు తృహాంతాలన఼ గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు అకీత౉ంచినటు
ో
తెలుష఼ుంది.

1.2 శహతవహసన఼ల చరితర఩ెై వివిధ స఺దధ ాంత్ాలు, అభిప్హరయాలు

in
ఱహతరహసన఼ల జనమళైహానం, తొల మహజధాతు గుమించి చమితాకహయులోో తేనాితేతృహామరలు

p.
ఈనాిభ. re
మహరహశటరవహద్ం: ఱహతరహసన఼ల జనమళైహానం భళ౉మహశీ ర ఄతు, తొల మహజధాతు ఩ాతిళేహాన఩ుయం
tP
(఩ైఠహన్) ఄతు ఩఻టీ ళెీతురహస్ ఄమయంగహర, కే గోతృహలచామి, డీళ఻ షమహకర, బండామలు తెలతృహయు.
ఆంకహ ఱహతరహసన఼ల జనమబూత౉ తృహాంతం ళుదయభ ఄతు ళూళూ త౉మహళ౅, కమహుటకలోతు ఫయాోమి ఄతు
ar

ళూఎస్ ష఼కహుంకర ఄతేతృహామ఩డాాయు. కహతూ ళూయు తగిన అధామహలు చఽ఩లేకతృో మరయు.

Sm

త్ెలంగహణ/త్ెలుగ వహద్ం: ఩ాషు ఼త జగితాయల జిలరోలోతు ధయమ఩ుమి తృహాంతాతుకూ చెందిన ష఼గనబటో

నయసమివయమ ఄన తతృహలర ఱహఖ ఈదయ యగి కోటిలంగహలలో లతేంచిన నాణేలన఼ ళేకమించి 1970లో
఩ాభుఖ ఱహషన఩మిఱోధకుడె డా. ఩఻ళూ ఩యఫాసమఱహళ఺ు గ
ి హమికూ ఄందజేఱహయు. ఇ నాణేలో ో
ఱహతరహసన ఴంవళైహా఩కుడె, తొల మహజన
ై ళెీభుఖ఼తు నాణేలు కేఴలం కోటిలంగహలలోన
లతేంచడంతో ఱహతరహసన఼ల తృహలన తెలంగహణలోన తృహాయంబబైందతు ఄజయత౉తాఱహళ఺ు ,ి దేబ
మహజిమడుా , ఠహక౅ర మహజయమహంళ఺ంగ్, కాశు ఱహళ఺ు ి తోదల ైనరహయు ఩ేమొకనాియు. ళూమి తృహలన
కోటిలంగహల న఼ంచే తృహాయంబబైందతు ఩ుమహఴష఼ు తతవరతు ఩఻ళూ ఩యఫాసమఱహళ఺ు ి క౅డా
఩ేమొకనాియు. ఇ ళుధంగహ తోదటి ఱహతరహసన మహజయం కోటిలంగహల కేందాంగహ తెలంగహణలోన

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 6

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

ఏయపడుందతు చె఩పడం
షభంజషం.
సనమంతరహఴు : ళూయు అయుయలు ఄతు తన యచనలోో ఩ేమొకనాిడె.

అగష఼ుులు: దక్షుణ ఫాయతదేవ఩ు రహళైో కడుగహభర ఄతు ఆతడుకూ ఩ేయు కలద఼. ఆతడె
ఱహతరహసన఼లు ఈతు య ఫాయతదేవం న఼ంచి ఴలష ఴచిి దక్షుణ ఫాయతదేవంలో ళ఺ాయ఩డాాయతు
చెతృహపడె.
ఆర్ఎస్ బరసమ: ఱహతరహసన఼లు అయయఴాతం చేళ఺ అయుయలుగహ ళ఺ాయ఩డున దాళుడెలుగహ

in
ళుఴమించాడె.
ప్రర పెషర్ మిరహష఺: ఱహతరహసన఼లు (ఴంద ఏన఼గులు రహసనభులుగహ గలరహయు)

p.
భళ౉మహశీ ల
ర ోతు ళుదయభ తృహాంతాతుకూ చెందినరహయు ఄతు చెతృహపడె.
ఐరోప్హ వహరు: ఫామేిట్, ళూఏ ళ఺మత్ తోదలగు చమితాకహయులు ఱహతరహసన఼లన఼ తెలంగహణ
re
రహయుగహ ఩ేమొకనాియు.
tP

1.3 శహతవహసన ప్హలకులు, వహరి రహజకీయ చరితర

ar

శ్రీమ ఖ఼డు
Sm

఩ుమహణ ఩టిీకల ఩ాకహయం ఱహతరహసన మహజులోో ళెీభుఖ఼డె తోదటిరహడె. ఆతడే ఱహతరహసన

మహజయ ళైహా఩కుడె. కోటిలంగహల ఴదా దొ మికూన ళెీభుఖ఼తుకూ షంఫంధించిన 8 నాణేలో ో ఒకటి
భరతాబే తృో టన్ ఄన త౉వీభ నాణం, త౉గిలనఴతూి మహగి నాణేలు. ఇ నాణేల఩ై ళెీభుఖ఼తు
఩ేయు చీభుకుడతు భుదింా చి ఈంది. ఱహషనాలోో ళ఺భుకుడుగహ, ఩ుమహణాలోో చిషమకుడెగహ,
నాణేల఩ై చీభకుడెగహ భుదిాంచాయు.
ళెీభుఖ఼డె తోదట జన
ై భతాతుి ళ఻వకమించి ఄనక జైన గుసలన఼ తుమిమంచాయు. తన చిఴమి
మోజులోో రెైదికభతాతుి ళ఻వకమించాడె. ఆతన఼ తన ఩మితృహలన కహలంలో బూజక, ఩఺టితుక,

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 7

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

఩ుళింద తోదల ైన జయతేలన఼ ఓడుంచి మహజయ ళుషు యణకు ఩ునాద఼లు రఱహడె. ళెీభుఖ఼డె
యఠికుల కుభరము నాగహతుకకు తన కుభరయుడెైన తోదటి ఱహతకమిుతో ళురహసం జమి఩఺ంచి, రహమి
షళ౉మంతో తన అధికయతన఼ ఩ంతృ ందించ఼కునాిడె. భౌయయ చకీఴమిు ఄఱోకుడె ళెీభుఖ఼తుకూ
మహజ ఄన త౅యుద఼న఼ ఆచాిడె.

ఆతతు కహలంలో దక్షుణ ఫాయతదేవంలో తృౌయతియుగుఫాటు

ో జమిగహభ. ఇ తియుగుఫాటు
ో చిఴయకు
దకకన్ తృహాంతాతుకూ రహయ఩఺ంచి ళెీభుఖ఼తు భయణాతుకూ కహయణభమరయభ. ఩ాజలు తియుగుఫాటు
చేళ,఺ ఆతతు తృహలనన఼ ఴయతిమేకూంచి చం఩ేఱహయతు జన
ై భత గీంథంలో ళైో భదేఴషఽమి తన

in
కథాషమితాసగయంలో, ఴేభచందా షఽమి ఩మిళ౅శీ ఩యవన్ గీంథంలో ళుఴమించాయు. ఆతతు తమహవత
కన఼హడె లేదా కాశే
ు డె మహజయయతుకూ ఴచాిడె.

p.
కాశణ
ు డు (కనహ )
re
tP
ళెీభుఖ఼తు భయణానంతయం ఄతతు కుభరయుడెైన తోదటి ఱహతకమిు ముకు ఴమష఼కడె
కహనంద఼న ళెీభుఖ఼తు ళైో దయుడె కాశే
ు డె మహజమరయడె. ఆతన఼ కనహ మ,ి నాళ఺క్ గుసలన఼
ar

తొల఩఺ంచాడె.ఱహతారహసన఼లోో ఱహషనాతుి రభంచిన తోదటి మహజు ఆతడె. ఆతతు ఱహషనం

఩ాకహయం ఆతతు మహజోదయ యగి (భళ౉భరతా) ఒకయు నాళ఺క్లో ఫౌదధ గుళ౉లమరతుి తుమిమంచాడె.
Sm

ఆతన఼ రభంచిన కనహ మి ఱహషనంలో భళ౉భరతా ఄన ఩దంఴలో ఱహతరహసన఼లు భౌయుయల

తృహలనా ళుధానం కొనళైహగించినటు
ో తెలుష఼ుంది. ఈతు య ఫాయతదేవంలోతు రహష఼దేఴుడె
ళైహా఩఺ంచిన ఫాగఴతభతాతుి దక్షుణ ఫాయతదేవంలో కన఼హడె ఩ాచాయం చేఱహడె.

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 8

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

ముద్ట్ి శహతకరిు

కన఼హడు తమహవత తోదటి ఱహతకమిు లేదా భలో కమిు మహజయయతుకూ ఴచాిడె. ఩ుమహణాలు తోదటి
ఱహతకమిు కాశే
ు తు కుభరయుడతు ఩ేమొకనాిభ. కహతూ నానాఘరట్లోతు ళ౅లరపలన఼ ఫటిీ తోదటి
ఱహతకమిు ళెీభుఖ఼తు కుభరయుడతు తెలుష఼ుంది. తన మహజయయతుి ళుషు మించడాతుకూ భమహఠహ మహజు
తాణకైభలో కుభరము దేళు నాగహతుకన఼ ళురహసం చేష఼కునాిడె. నాగహతుక నానాఘరట్
ఱహషనం రభంచింది. ఇ ఱహషనంలో తెమ
ైి హజయ ముదాధల గుమించి, ఱహతరహసన఼లు షవతంతాం
ళైహా఩఺ంచ఼కొన఼టకు గల కహయణాలు ళుఴమించింది. తెమ
ైి హజయ ముదాధలంటే ఱహతరహసన఼కు,

in
కళింగులకు భధయ ళుఫేదాలు, కళింగులకు,ళృంగులకు భధయ మహజకీమ ళుఫేదాల గుమించి

p.
఩ేమొకంటుంది. ఆతతు ఫాయయ నాగహతుక రభంచిన నానాఘరట్ ఱహషనంఴలో ఆతతు ఘనత
తెలుష఼ుంది.
re
భౌయుయ ల చిఴమి మహజు ఫాసదాద఼డె తన ళేనాతు ఩ుశయత౉తేాడు చేతిలో ఓడు చం఩ఫడాాడె.
దీంతో ఈతు య ఫాయతదేవంలో భౌయయ ళైహభరాజయం ఩తనం తమహవత ళృంగఴంఱహతుి ఩ుశయత౉తా
tP
ళృంగుడె ళైహా఩఺ంచాడె. దీంతో ఄ఩పటి ఴయకు భౌయుయలకు ళైహభంతేలుగహ ఈని
ar

ఱహతరహసన఼లు ళైహవతంతరం ఩ాకటించ఼కునాియు. తోదటిఱహతకమిు తుజబైన ఱహతరహసన

మహజుగహ చె఩ుపకోఴచ఼ి.
Sm

తోదటి ఱహతకమిు ళృంగుల఩ై ళుజమరతుకూ చిసింగహ మండె ఄవవబేథమరగహలు, ఒక

మహజషఽమమరగం, ఄనక కీతేఴులు తుయవఴించి దక్షుణా఩థ఩తి ఄన త౅యుద఼న఼ తృ ందాయు.
నానాఘరట్ ఱహషనాతుి ఫటిీ ఆతతుకూ ళూయ, ళౄయ, ఄ఩ాతిసతచకీ త౅యుద఼లు ఈనిటు
ో
తెలుష఼ుంది. తోదటి ఱహతకమిు మహజయళుషు యణలన఼ కళింగ ఖరయరలుడె ఄడెాకటీ రఱహడె. ఆతతు
మహజయం఩ైకూ దాడు చేళ఺ ఩఺తేండ నగయంన఼ గహడుదలతో ద఼తుించాడె. (఩఺తేండ నగయం
఩ాతితృహల నగయం(఩ాతితృహల఩ుయం)గహ ఩ేమొకనాియు). ఖరయరలుతు ళ౉థిగుంతౄహ ఱహషనం ఩ాకహయం
ఖరయరలుడె తోదటి ఱహతకమిుతు ల కకచేమక తన ళన
ై ాయలన఼ కనిఫెని ఴయకు ఩ుమోగత౉ంచి
భుల఺క నగమహతుి ధవంషం చేళ఺నటు
ో తెలుష఼ుంది. ఆతతుకూ దక్షుణా఩థ఩తి ఄన త౅యుద఼

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 9

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

కలద఼. తమహవత ఩ూమహుతసంగ, షకందషకంత౅ తృహలనలోకూ ఴచాియు. తమహవత మండయ ఱహతకమిు

మహజయయతుకూ ఴచాిడె.

రండో శహతకరిు

ఆతన఼ ఱహతరహసన మహజులోో 6ఴ రహడె. ఄతయధికంగహ 56 ఏండెో ఩మితృహలంచాడె. ఆతడె

వకులన఼, ళృంగులన఼ ఓడుంచి భరయావన఼ అకీత౉ంచాడె. ఆతతు కహలంలోన వక-ఱహతరహసన
షంఘయషణ తృహాయంబబైంది. తెలంగహణలోన కహకుండా ఈతు య భళ౉మహశీ ,ర భధయ఩ాదేశ్, భరయావ

in
తృహాంతాలోో క౅డా ఆతతు నాణేలు దొ మికహభ. ఆతతు అళైహానంలోతు రహళ఺లీ ఩
఻ ుతా అనంద఼డె
ళైహంచీ షఽ
ా ఩ దక్షుణ దావయం఩ై ఒక ఱహషనాతుి చెకూకంచాడె.

p.
ముగ఩ుమహణం ఩ాకహయం ఇమన భగధ, కళింగ తృహాంతాలన఼ క౅డా ఩మి తృహలంచాడతు
re
తెలుష఼ుంది. ఇ ళుధంగహ మండయ ఱహతకమిుతు ఈతు య ఫాయతదేవంలో మహజయ ళుషు యణ చేళ఺న తోదటి
దక్షుణ ఫాయత మహజుగహ ఩ేమొకనఴచ఼ి.
tP
మండయ ఱహతకమిు తమహవత ఴయుషగహ లంఫో దయుడె, ఄ఩ేలకుడె, బేఘళైహవతి, ళైహవతి, షకంద
ar

ళైహవతి, భాగేందా ళైహవతికమిు, కుంతల ఱహతకమిు తోదల ైన మహజులు ఩మి తృహలంచాయు. ళూమిలో
చె఩ుపకోదగగ మహజు కుంతల ఱహతకమిు భరతాబే.
Sm

కుంతల శహతకరిు

ఆతన఼ ఱహతరహసన మహజులోో 13ఴ రహడె.వకులన఼ ఓడుంచి తన ఩ూమవకులు కోలోపభన

భరయావ, భళ౉మహశీ ల
ర న఼ తిమిగి తృ ందాడె. కహతంతా రహయకయణం (షంషకాతం) మహళ఺న వయవఴయమ,
ఫాసతకథ (఩ైఱహచీ తృహాకాతంలో) మహళ఺న గుణాఢెయడె ఇమన అళైహానంలోతు
రహమే. రహతాసమన఼డు కహభషఽతాాలు, మహజఱేఖయుడు కహఴయ తొభరంషలో ఆతతు ఩ావళ఺ు
కనఫడెతేంది.

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 10

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

ఆతతు కహలంలో తృహాకాత ఫాశన఼ యద఼ాచేళ఺ షంషకాతాతుి ఩ారవ఩టాీడె.(ఆతతు కహలంలోన

షంషకాతం మహజఫాశ, త౉గతా మహజులందమిలో తృహాకాతం మహజఫాశ) ఆతతు అళైహానంలో
రహతాసమన఼డె కహభఱహషు ంి ఄన గీంథంలో షంగతం, ళైహఴితయంతో తృహటు 64 కళల గుమించి
఩ేమొకనాిడె. ఇ గీంథాతుకూ వంకహమహచాయుయడె జమభంగళం ఩ేయుతో రహయఖరయనం యచించాడె.

తమహవత ఩ులోభరళు-1 మహజయయతుకూ ఴచాిడె. ఆతడె తృహటలీ఩ుతాం఩ై దాడు చేఱహడె. ఆతతు

చేతిలో ఓటత౉ చెంది ఈమిళ౅క్షకు గుమైన కణవ ఴంవ తృహలకుడె ష఼వయమ. (ష఼వయమ ఄనంతయం
భగధన఼ కణువలు ఩మితృహలంచాయు. కణవఴంవ ళైహా఩కుడె రహష఼దేఴుడె) ఩ులోభరళు ఘన

in
ళుజమరల గుమించి కుభరాళ౉ర (తృహాచీన తృహటలీ఩ుతాం), తెత (ఄలళ౉ఫాద్ షతొ఩ంలో ఈంది)
తఴవకహలోో లతేంచిన ఱహతరహసన఼లు నాణేలు యుజుఴు చేషు ఼నాిభ.

p.
చిఴమి కణవ ఴంవష఼ుడెైన ష఼వయమన఼ చం఩఺, భగధన఼ అకీత౉ంచినది కుంతల ఱహతకమిుభన
re ే తు
కొందయు చమితాకహయుల ఄతేతృహామం. కహతూ భతసయ ఩ుమహణం ఩ాకహయం 15ఴ మహజైన తోదటి
఩ులోభరళు ష఼వయమన఼ చం఩఺ భగధన఼ అకీత౉ంచాడతు తెలు఩ుతేంది.
tP

హలుడు
ar

ఱహతరహసన చకీఴయుులోో 17ఴ మహజు ళ౉లుడె. ళ౉లుడె తృహలంచినది ఒక షంఴతసయబే

Sm

ఄభనా ఆతతు కీము ి ఄజమహభయబైనది. షవమంగహ గొ఩పకళు. ఆతన఼ ళైహయషవతాతేభరతు,

ళైహఴితీరతు . ఄనక భంది కఴులన఼ తృో ల఺ంచి కళు ఴతసలుడెగహ ఩ాళద
఺ ధ ి చెందాడె. ళెీలంక తొద
దండమరతా చేళ఺ ద఼టీ గహభణి ఄన మహజున఼ ఓడుంచి లీలరఴతి ఄన మహజకుభరము న఼ తీష఼కొచిి
తెలంగహణలోతు గోదాఴమి తీయంలో తైబేవవయుడు షతుిధిలో ళురహసం చేష఼కునిటు
ో
కుత౉సలుడె తన఼ మహళ఺న లీలరఴతి ఩మిణమం ఄన కహఴయంలో ఩ేమొకనాిడె. ఆతతు
అళైహానంలో వయవఴయమ, గుణాడెయడె (తెలంగహణ తొలకళు) ఫాసత్కథ గీంథకయు తుఴళ఺ంచాయు.
ఆతన఼ తృహాకాతంలో 700 వాంగహయ ఩దాయలన఼ గహథాష఩ు వతి ఄన గీంథయౄ఩ంలో షంకలనం

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 11

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

చేఱహడె. ఇ ళుశమరతుి ఫాణకళు తన సయష చమితా గీంథంలో తెలతృహడె.

గౌతమీ఩ుతర శహతకరిు (కీ.ీ వ.106-130)

ఆతన఼ ఱహతరహసన చకీఴయుులోో గొ఩పరహడె. ఱహతరహసన మహజులోో 23ఴ మహజు. ఆతతు

కహలరతుి గుమించి చమితక
ా హయులోో తేనాితేతృహామరలునాిభ. ఄభతే నసతృహణుతు ఱహషనాల఩ై
ఈని తేదీల ఩ాకహయం ఇమన కీీ.వ.106-130 షంఴతసమహల భధయ ఩మితృహలంచినటు
ో

in
తెలుష఼ుంది.

p.
ఇమన తలో గౌతతొ ఫాలళెీ రభంచిన నాళ఺క్ ఱహషనంఴలో గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు గుణగణాలు,
re
ళుజమరలు తెలుష఼ునాిభ. ఇ నాళ఺క్ ఱహషనం గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు కుభరయుడెైన
రహళ఺లీ ఩
఻ ుతా ఩ులోభరళు 19ఴ తృహలనా షంఴతసయంలో రళ఺నది.
tP
ar
Sm

Fig 1.3 శహతవహసన సహమాాజయం

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 12

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

గౌతమీ఩ుతణరడి దగిిజయ యాతరలు

ఇమన అళ఺క లేదా మిళక

఺ (ఄషమకకు దక్షుణంగహ ఈని కాళేహు, గోదాఴమి నద఼ల భధయ తృహాంతం
ఄంటే ఴద
ై మహఫాద్, బదక్ జిలరోలు), ఄషమక (తుజయభరఫాద్, ఔయంగహఫాద్ జిలరోలు), భులక
(఩ాతిళేహీన఩ుయం), ళుదయభ (తెమహర)లన఼ జభంచాడె. ఄంతేగహకుండా ఇమన తన దిగివజమ
మరతాలో ఫాగంగహ వక-఩సోఴులన఼ షభూలంగహ తుయౄమలంచాడె.

ఆతన఼ 18ఴ ఩మితృహలన షంఴతసయంలో తన ఩ళ౅ిభ షమిసద఼ాలన఼ తృహలష఼ుని క్షసమహట

in
ఴంళెముడెైన నసతృహణుతు (వక) ఄంతం చేళ఺ క్షసమహట ఴంవ తుయఴఱేశకయ ఄన త౅యుద఼
తృ ందాడె. ఇ ళుజమరతుకూ చిసింగహ నసతృహణుతు రెండు నాణేతుి తన఩ేయ తిమిగి

p.
఩ునరభుదిాంచాడె. ఇ నాణేలు జోగల తంత౅లో లతేంచాభ. ఇ ళుజమం ఴలో ఄ఩మహంత
re
(నాళ఺క్, కహమేోలతో క౅డున ఈతు య కొంకణం), ఄఴంతి (఩ళ౅ిభ భరయావ తృహాంతం), ఄకయ
(త౉యుప భరయావ తృహాంతం) ఱహతరహసన ళైహభరాజయ ఄంతమహభగహలమరయభ.
tP
కకుయ (త౉యుప మహజళైహాన్), ళైౌమహశీ ర (దక్షుణ కథిమరహర)న఼ క౅డా జభంచాడె. ళూటితోతృహటు
నటి తెలంగహణ, అంధా఩ద
ా ేశ్ తోతు ం ఇమన అధీనంలోన ఈనాిభ. ఇ ళుధంగహ చాలరకహలం
ar

తమహవత గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు సమరంలో ఱహతరహసన మహజయం ష఼ళుఱహల మహజయంగహ భరమింది.

Sm

నాస఺క్ శహషనం ఩రకహరం గౌతమీ఩ుతర శహతకరిు రురుద఼్లు

ఱహతరహసన కుల మవః఩ాతిళేహీ఩నకయుడె, క్షతిామ దయపభరన భయాన఼డె, క్షసమహట ఴంవ

తుయఴఱేశకయుడె, ఏక ఫాాసమణ, ఏకళౄయ, అగభతులమ, తిాషభుదాతోమ ఩఻తరహసన (ఆతతు
ఄఱహవలు ఄమేత౅మర షభుదాం, ఫంగహయాఖరతం, ఴిందఽభళ౉షభుదాంలో తూళై
ో తాగహమతు
ఄయాం).

గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు నాళ఺క్ గుసలోో 2 ఱహషనాలు మహభంచాడె. ఒకటి తన 18ఴ తృహలనా

షంఴతసమహతుకూ, భమొకటి 24ఴ తృహలనా షంఴతసమహతుకూ చెందినళు. ఆతతు నాణేలు కొండా఩ూర,

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 13

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

఩దా ఫంక౅రలో ఴందలకొదిా దొ మికహభ.

వహస఺షట ఩
఻ ుతర ఩ులోమావి/రండో ఩ులోమావి (కీ.ీ వ.130-154)

ఆతన఼ గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు కుభరయుడె. ఇమన ఱహషనాలు నాళ఺క్, కహమేో, ఄభమహఴతి,

భరయకదయ తు, ఫనరహళ఺ తోదల న
ై చోటో ఈనాిభ. ఆతన఼ నఴనగయం ఄన ఩టీ ణాతుి
తుమిమంచాడె. వకమహజైన యుదాదాభన఼డుచత
ే ఩మహజమంతృహల ై మహజధాతుతు ఩ాతిళేహీన఩ుయం న఼ంచి
ఄభమహఴతికూ/ధానయకటకహతుకూ భరమహిడె. గౌతతొ ఫాలళెీ నాళ఺క్ ఱహషనం ఩ులోభరళుతు

in
దక్షుణా఩థేవవయుడతు ఩ేమొకంది.

p.
వహశిష఻ట఩ుతర శిఴశ్రీ శహతకరిు (కీ.ీ వ.154-165) re
ఆతన఼ క౅డా గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు కుభరయుడె. దివఫాళేహ (తత౉ళ, తృహాకాత) నాణేలన఼
భుదిాంచిన తొల ఱహతరహసన మహజు ఇమన. కనహ మి ఱహషనం అధాయంగహ ఇమన చషు న఼తు
tP
భుతుభన఼భడెైన వక యుదాదాభుతు కుభరము , యుదాదాభతుకన఼ ళురహసం చేష఼కునిటు
ో
ar

తెలుష఼ుంది.
Sm

఻ ుతర శ్రీ శహతకరిు

Fig 1.4 వహస఺షట ఩

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 14

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

యజఞ శ్రీ శహతకరిు (కీ.ీ వ.165-194)

ఆతన఼ ఱహతరహసన఼లోో చిఴమి గొ఩పమహజు. ఩ుమహణాల ఩ాకహయం ఇమన 26ఴ మహజు. ఇమన
ఱహషనాలు కనహ మ,ి నాళ఺క్, చిన గంజయం ఴదా లతేంచాభ. ఆతన఼ మండె తెయచా఩లుని ఓడ
ఫొ భమగల నాణేలన఼ భుదిాంచాడె. ఇ నాణేల ఩ాకహయం ఆతన఼ గౌతతొ఩ుతా మజఞ ళెీ ఱహతకమిుగహ
తెలుష఼ునిది. ఆతన఼ ళుదేళెములతో ముదధ ం చేళ఺ తన ఩ూమవకులు కోలోపభన చాలర మహజయ

in
ఫాగహలన఼ తిమిగి ళైహవధీనం చేష఼కునాిడె. త౉యుప, ఩డభయ మహళేహాాలతుింటి తొద
మహజయయధికహయం ఈని చిఴమి ఱహతరహసన చకీఴమిు ఇమన. ఄంద఼కే ఫాణుడె తన సయష చమితాలో

p.
ఇమనన఼ తిాషభుదాాధి఩తిగహ ఴమిుంచాడె. ఆతతు కహలంలోన భతసయ ఩ుమహణం షంకలనం
re
తృహాయంబబైంది.

మజఞ ళెీ ఱహతకమిు ఫౌదధ భతాతేభరతు. ఇమన అచాయయ నాగహయుున఼తు తృో ల఺ంచాడె. ఆతన఼
tP
నాగహయుున఼తు కోషం ళెీ ఩యవతం లేదా నాగహయుున కొండ఩ై భళ౉ ళుళ౉యం లేదా తృహమహఴత ళుళ౉యం
తుమిమంచాడె. ఇ ళుళ౉యంలో 1500 గద఼లుండేఴతు చెైనా మరతిాకుడెన
ై తౄహఴిమరన్
ar

఩ేమొకనాిడె.
Sm

మజఞ ళెీ ఱహతకమిు తమహవత భుగుగయు ఱహతరహసన మహజులు ష఼భరయు 17 ఏండెో తృహలంచాయు.
ళూయు ళుజమ ఱహతకమిు, చందళెీ, భూడయ ఩ులోభరళు. రహమిలో చిఴమి ఱహతరహసన మహజైన
భూడయ ఩ులోభరళు భరయకధయ తు ఱహషనం ఫయాోమిలో దొ మికూంది. ఆతతు తమహవత ళైహభరాజయం
఩తనబైంది. ఄఫేయులు, ఆక్షావకులు, చ఼టు ఴంళెములు, ఩లో ఴులు ళుజాంతేంచి షవతంతేాల ై
ళై ంత మహజయయలన఼ ఏమహపటు చేష఼కునాియు. ఄంతటితో ఱహతరహసన ముగం ఄంతమించింది.

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 15

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

1.4 శహతవహసన఼ల ఩రిప్హలన ఴయఴషథ

నాళ఺క్, కహమేో గుస ఱహషనాల దావమహ ఱహతరహసన఼ల ఩మితృహలనా ళుధానం గుమించి భనం
తెలుష఼కోఴచ఼ి. ఱహతరహసన఼లు చాలరఴయకు భౌయుయల ఩మితృహలనలోతు ఄంఱహలన఼
గీఴించాయు.
ఱహతరహసన చకీఴమిు ఄధికహమహలుఆతన మహజయయతుకూ ఄధి఩తి, షమహవధికహమి, షయవళైనాయధి఩తి.
మహజయం తండుా న఼ంచి కుభరయుతుకూ ఴంవతృహయం఩యయంగహ షంకీత౉ంచేది. మహచమికహతుి

in
ళ఻వకమించడాతుకూ భుంద఼ మహజ఩ుతేాలు మహజయతృహలనకు ఄఴషయబన
ై ఄతుి ళుదయలోో ళ౅క్షణ
తృ ందేరహయు. ఖరయరలుతు ళ౉తిగుంతౄహ ఱహషనం ఇ ళుశమరతుి ధ఼ాఴ఩యుష఼ుంది.

p.
ఱహతరహసన మహజులు కొందయు భరతానాభరలు కలగి ఈనాి, మహజయయధికహయం భరతాం భగరహమికే
re
షంకీత౉ంచేది. మహజులు మహజ, భళ౉మహజ ఴంటి త౅యుద఼లన఼ ధమించాయు. ళూయు ఄవవబేధ,
మహజషఽమ మరగహలన఼ తుయవఴించాయు. ఱహతరహసన఼ల కహలం నాటికూ మహజు దెైరహంవ
tP
షంబూతేడన ఫాఴన ఏయపడుంది. మహజులు మహభుడె, ళుశే
ు ఴు తోదల న
ై ఩ుమహణ ఩ుయుశేల
లక్షణాలు కలగి ఈనిటు
ో గహ ఫాళుంచాయు.
ar

ధయమఱహషు ి ఫదా ంగహ ఩మితృహలంచాలనది అనాటి మహజుల అదయశం. మహజు ధయమఱహషు ి ఫదా ంగహ, ధయమ
Sm

యక్షకుడుగహ ఈండాలన తుమభం ఈండేది. ళూమికూ ఩మితృహలనలో భన఼ధయమ ఱహషు ంి , కౌటిలుయతు

ఄయాఱహషు ంి భరయగ దయశకహలుగహ ఈండేళు.

మహజయ తృహలనలో మహజుకు షసకమించడాతుకూ మహజోదయ యగులు ఈండేరహయు. ఱహతరహసన఼ల కహలం

నాట్ి క ంద్రు మ ఖయబన
ై అధకహరులు:

రహజామాతణయలు - మహజు షభక్షంలో ఩తుచేషు ఽ మహజుకు షలళ౉ ఆచేిరహయు

మహమాతణరలు - ఩ాతయే క కహయయతుయవసణ కోషం తుమత౉ంచిన భంతేాలు
ఫ ండాగహరికుడు - ఴష఼ు షంచమనాతుి బదా఩మిచే ఄధికహమి

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 16

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

హిరణయకుడు - దాఴయ఩యబైన అదామరతుి బదా఩మిచేరహడె

మహసేనా఩తి - ళన
ై య ఴయఴళ౉మహధికహమి
లేఖకుడు - మహజ఩తాాలు, ఱహషనాలన఼ యచిషఽ
ు మహజుకు అంతయంగిక కహయయదమిశగహ ఈండేరహడె.
నిబంధకహరులు - మహజయజఞ లన఼, మహజయఴయఴళ౉మహలన఼ ఩తాాలోో మహళ఺ బదా఩మిచేరహయు
ద్ఽతకులు - గూఢచాయులు
మహతరక - మహజు ఄంగయక్షకుడె
మహమాతణరలు - ఫౌదధ తేక్షుఴుల ఫాధయతలన఼ చఽళేరహయు

in
ఱహతరహసన ళైహభరాజయం కేే్యందీకాతబైన ఫలబన
ై మహచమికం కహద఼. ఄంద఼లో ఄనక ళైహభంత

p.
మహజయయలుండేళు. ళైహభంత మహజయయలు త఩ప త౉గిలన ఱహతరహసన ళైహభరాజయం ఄనక మహళేహాాలుగహ
ళుబజించి ఈండేది. మహళేహాాలన఼ అళ౉మహలు లేక ళుశమరలు ఄతు ఩఺లచేరహయు. ఒకోక అళ౉యంలో
re
ఒక ఩ాధాన నగయం, ఄనక గహీభరలు ఈండేళు. ఱహతరహసన ఱహషనాలోో గోఴయధనాళ౉యం,
ళైో తృహమహళ౉యం, ళైహతరహసనాళ౉యం ఄన ఩ేయో ు కతు఩఺షు ఼నాిభ. ఇ అళ౉మహల తృహలకులన఼
tP
ఄభరతేయలనరహయు. ఄభరతేయలకు ఴంవతృహయం఩యయ఩ు సకుక లేద఼. తయచ఼గహ రహమితు ఫదిలీ
చేషు ఼ండేరహయు.
ar

నగమహలన఼ తుగభరలనరహయు. ళూటి తృహలక షంషా లన఼ తుగభ షబలనరహయు. బటిీతృోా లు

Sm

ఱహషనంలో ఆటుఴంటి తుగభషబ ఩ాళైు హఴన ఈంది. గస఩తేలన కుల఩దా లు తుగభషబలో

షబుయలుగహ ఈండేరహయు. తెలంగహణలో కోటిలంగహల, ధఽళికటీ , ఏలేవవయం, కొండా఩ూర, ఏ఩఻లో
ధానయకటకం, ళుజమ఩ుమి, భళ౉మహశీ ల
ర ో గోఴయధన, ళైో తృహయ, ఩ాతిళేహాన఩ుయం, కమహుటకలో ఫాసమగిమి
అనాటి భుఖయబైన నగమహలు.
మహజు ఩ాతయక్ష తృహలనలో ఈని తృహాంతాతుి మహజు కంఫేట ఄనరహయు. బష
ై ఽయులో చ఼టు
ఴంళెములు, కొలరో఩ూరలో కుయ, ళుజమ఩ుమిలో ఆక్షావక, భళ౉మహశీ ల
ర ో భళ౉యథ఼లు
తోదల న
ై రహయు ళైహభంత మహజులుగహ ఈండేరహయు. ళైహభంత మహజులతో ఱహతరహసన఼లకు
ళురహస షంఫంధాలుండేళు. ఄభతే ఱహతరహసన఼లు చిఴమికహలంలో మహజయ యక్షణ కోషం,

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 17

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

షమిసద఼ా తృహాంతాలన఼ ళేనా఩తేల అధీనంలో ఈంచేరహయు. ళూమే కీభంగహ బూళైహవభులుగహ

ఄఴతమించాయు.

1.3.1 గహీమ ప్హలనా ఴయఴషథ

అళ౉యం తయురహత తృహలనా ళుఫాగం గహీభం. గహీభ తృహలనా ఫాధయతన఼ చఽళే ఄధికహమితు
గహీత౉క (గహత౉క) లేదా గుత౉క (గౌలమక) ఄనరహయు. ఴీయసడగళిో ఱహషనంలో, గహథాష఩ు వతిలో
ఇ గుత౉కల ఩ాళైు హఴన ఈంది. కొతుి షందమహభలోో ఇ గహీభ఩దా లు ఒకక గహీభరతుకే కహక ఄనక

in
గహీభరల఩ై అధి఩తాయతుి కలగి ఈండేరహయు. ళైహధాయణంగహ ళైతుకహధికహయులన గహీభరధికహయులుగహ
తుమత౉ంచేరహయు. ఩న఼ిలన఼ ఴషఽలు చేమడం, ఱహంతిబదాతలన఼ కహతృహడటం ఆతతు భుఖయ

p.
ళుధ఼లు. re
గహీభరధికహమి ఩దళు ఴంవతృహయం఩యయంగహ షంకీత౉ంచేది. ఄభతే ఴంవతృహయం఩యయంగహ ఩దఴులన఼
తృ ందడంఴలో గహీభరధికహయులు మహజకీమంగహ ఫల఩డటాతుకూ ఄఴకహవం ఈండేది. ఆది కీభంగహ
tP
బూళైహవభయ ఴయఴషా కు దామితీళ఺ంది. గహీభంలోతు ఩ాజలు రెటీ ి చేమరలస ఴచేిది. ళ఻ు ల
ి ు చేళే
యకయకహల రెటీ ి గుమించి రహతాసమన఼డె తన కహభషఽతాలో ఩ేమొకనాిడె.
ar

1.3.2 సెైనిక ఴయఴషథ

Sm

ఱహతరహసన఼లు తయచ఼గహ ళైహగించిన దిగివజమ మరతాలన఼ ఫటిీ రహమికూ ఩దా ళైతుక ఫలం
ఈనిటు
ో తెలుష఼ుంది. షభకహలక ఖరయరలుతు ళ౉థిగుంతౄహ ఱహషనంఴలో అ కహలంలో యథ, గజ,
తేయగ, ఩దాతి దయాలతో క౅డున చతేయంగ ఫలం ఈనిటు
ో తెలుష఼ుంది. ఄభమహఴతి
ళ౅లరపలన఼ ఫటిీ నాటి ముదధ తంతాం ఉఴించఴచ఼ి. షయవళన
ై ాయధయక్షుడుగహ భళ౉ళేనా఩తి
ఈండేరహడె. కహతూ తయచ఼గహ మహజులే షవమంగహ ళన
ై ాయలన఼ నడు఩ేరహయు.
ఱహతరహసన ఱహషనాలోో కటకం, షకంధరహయం ఄన ఩దాలు ఈనాిభ. షకంధరహయం ఄనది

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 18

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

తాతాకలక ళైతుక ళ౅త౅యం (త౉లటమ కహయంప్), కటకం ఄనది ళైతుక ళ౅త౅యం (కంటోనెమంట్)గహ
తెలుష఼ుంది. ఩ాతి అళ౉యంలో ళైనాయతుి తృో ల఺ంచేరహయు.
ఱహతరహసన఼ల ఩మితృహలనలో ళైతుక ఴమహగలు ఩ాధాన తృహతాన఼ ఴఴించాభ. 9 యథాలు, 9
ఏన఼గులు, 25 గుమహీలు, 45 భంది కహలబలరతుి కలగిన ళైతుక ఩టాలరధికహమితు గౌలమకుడె
(గహీభరధికహమి) ఄనరహయు. మహజయ యక్షణలో కోటలకు తృహాధానయం ఈండేద.ి ఩టీ ణాల చ఼టృ
ీ
కోటలన఼ తుమిమంచేరహయు. కోటిలంగహల, ధఽళికటీ లో కోటలు, ఫుయుజులు, ళ఺ంసదావమహలు
ఫమలపడాాభ. ముదధ షభమరలోో ళైహధాయణంగహ తృౌయజనాతుి ఫాధించేరహయు కహద఼. కహతూ

in
కొతుి షభమరలోో ళుజేతలు క౅
ీ యంగహ ఩ాఴమిుంచిన షంఘటనలు క౅డా ఈనాిభ.
ఖరయరలుడె ఩఺ధ఼ండ నగమహతుి గహడుదలచేత ద఼తుించి నలభటీ ం చేమడం ఆంద఼కు

p.
ఈదాసయణగహ ఩ేమొకనఴచ఼ి.

1.4 శహతవహసన఼ల కహలంలో ఆరిథక ఴయఴషథ

re
tP
మహజయయతుకూ ఩ాధాన అదామ భరయగ ం బూత౉ళ౅ష఼ు. ఄభతే మహజయంలోతు ఴయఴళైహమ బూత౉
ఄంతటికీ మహజు ళై ంతదాయు కహద఼. మహజక్షేతాం (మహజకంఫేట) భరతాబే అ మహజు ళై ంతం.
ar

మహజక్షేతాాతుకూ రెలు఩ల బూత౉తు దానం చేమరలస ఴచిిన఩ుపడె మహజు అ బూత౉తు ళై ంతదాయు

Sm

న఼ంచి కొతు దానం చేళర

ే హయు. దీతుఴలో మైతేలకు బూత౉఩ై సకుక ఈండేదతు తెలుష఼ుంది.

఩ంటలో 1/6ఴ ఴంతే ళ౅ష఼ు ఈండేది. ఩ంటలో మహజు ఫాగహతుి మహజ ఫాగం లేక దేమబేమం
ఄతు ఩఺లచేరహయు. బూత౉ ఩న఼ిలేగహక యసదాయో ఩ై ష఼ంకహలు, గన఼లు, మేఴులు, ఫాటలు,
ఴాతే
ు ల఩ై ఩న఼ి ళుధించేరహయు. ఴాతే
ు ల఩ై కయుకయ ఄన ఩ేయుగల ఩న఼ిన఼ ళుధించేరహయు.
఩ాజలు ఩న఼ిలన఼ ధన, ధానయ యౄ఩ంలో చెలోంచేరహయు. ఫాాసమణులు, షనాయష఼లు ఄతుి
఩న఼ిల న఼ంచి త౉నళ౉భం఩ు తృ ందాయు. ఫాాసమణులు, ఫౌదధ తేక్షఴులకు బూదానాలు
చేమడం ఫాయతదేవ చమితాలోన తోదటిళైహమి ఱహతరహసన఼ల న఼ంచి తృహాయంబబైంది. ఇ ళుధంగహ
దానం చేళన
఺ తోదటి చకీఴమిు గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు. గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు ధమహమతుి,

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 19

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

నాయమరతుి ఄన఼షమించే ఩న఼ిలు ళుధించేరహడతు నాళ఺క్ ఱహషనం ఴలో తెలుష఼ుంది.

1.4.1 ఴయఴసహయం

నాటి ఩ాజలకు ఴయఴళైహమం ఩ాధాన జీఴనాధాయం. నాటి దాన ఱహషనాలోో ఎకుకఴగహ గోఴులు,
బూభులు, గహీభరలు దానం చేళ఺నటు
ో చె఩పడంఴలో ఴయఴళైహమరతుకూ గల తృహాధానయం
తెలుష఼ుంది.
ఴమి, గోధ఼భ, జొని, షజు , మహగి, కంది, ఩షయ, న఼ఴువలు, అభుదాలు, కొఫబమి, ఩తిు , చెయకు,

in
జన఼భు ఴంటి ఩ంటలన఼ మైతేలు ఩ండుంచేరహయు. కహలవలు, అనకటీ లు ఈని఩పటికీ
ఴయఴళైహమరతుకూ ఫాఴులే ఩ాధాన తూటి షయపమహ అధామహలు. కహలవలు, ఫాఴుల న఼ంచి తూళై
ో

p.
తోడటాతుకూ ఈదక మంతాాలు రహడేరహయు. దీని ఩మిషమరచకీం ఄంటాయు. దీతుకూ ఫకటో న఼ ఒక
re
దండగహ చకహీతుకూ ఄభమిి జంతేఴులతో నడు఩఺ంచేరహయు. ఇ ఈదక మంతాాలన఼ నడు఩ేరహయు
ఱేణ
ీ ిగహ ఏయపడునటు
ో ఱహషనాలఴలో తెలుష఼ుంది. ఩ళృఴుల ళైహమంతో ఴయఴళైహమం జమిగేది.
tP
఩ళృతృో శణ఩టో ఩ాజలు వీదధ ఴఴించేరహయు. తోదటి ఱహతకమిు 43,102 గోఴులన఼, 27,000
గుమహీలన఼ దానం చేళ఺నటు
ో తెలుష఼ుంది.
ar

1.4.2 ఴాతణ
ు లు – వహయప్హరహలు
Sm

ఴాతణ
ు లు: ఱహతరహసన఼ల కహలంలో 18 యకహల ఴాతే
ు లుండేఴతు ఱహషనాల ఴలో తెలుష఼ుంది.
ళ౉లక (ఴయఴళైహమదాయులు), కోలకులు (నత ఩తురహయు), తిల఩఺షకలు (నఽనె తీళేరహయు),
కహళైహకహయులు (ఆతు డు ఩తురహయు), కులమికులు (కుభమమి ఩తుచేళేరహయు), తెషకహయులు
(బయుగు ఩టేీరహయు), కభరయులు (కభమమి ఩తుచేళేరహయు), భరలరకహయులు (఩ూల ఴయు కులు),
ఓదమరంతిాకులు (తూటి మంతాాలన఼ తమరయు చేళేరహయు), లోస రహణిమలు (ఆన఼఩
ఴయు కులు), ష఼ఴణకహయులు (ష఼ఴయుకహయులు), ఴధకులు (ఴడాంగులు), ళేలఴధకులు
(మహతి఩తు చేళేరహయు), ఄరళ఺న఼లు (చేతిఴాతే
ు లరహయు), లేఖకులు (బేదమిరహయు), తొఠికులు

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 20

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

(మహభ బయుగు఩టేీరహయు), గధికులు (ష఼గంధ దారహయల ఴయు కులు), భణికహయులు

(యతి఩తురహయు) ఄన ఴాతే
ు లరహమితు ఱహషనాలు, షభకహలీన ళైహఴితయం ఩ేమొకనాిభ.

ఒకోక ఴాతిు తు ఄన఼షమించినరహయు ఒకోక ఱేణ

ీ ిగహ ఏయపడాాయు. ఩ాతి ఱేీణికూ ఱేల
ీ ీ ఺ ఄన ఄధయక్షుడె
ఈండేరహయు. జునాిర ఱహషనం ధన఼ిక (ధానయం), కహళైహకహయ, తెషకహయ ఱేణ
ీ ులన఼ ఩ేమొకనిది.
నాళ఺క్ ఱహషనం కులమిక, తిల఩఺షక, ఓదమరంతిాక ఱేణ
ీ ులన఼ ఩ేమొకనిది. షంఘ (ఱేణ
ీ ి)
షబుయలకు ఈండాలసన కటుీఫాటో న఼ షంఘంరహమే ఏయపమిి ఄభలుచేళేరహయు. ఇ కటుీఫాటో న఼
ఱేణ
ీ ిధయమం ఄనరహయు. ఱేణ
ీ ి ధమహమతుి మహజయం గుమిుంచేది. ఇ ఴాతిు షంఘరలే తయురహతికహలంలో

in
కులరలుగహ యౄతృ ందాభ. ఱేణ
ీ ులు ధనాతుి జభ చేష఼కునళు, ఄ఩ుపలు ఆచేిళు.

p.
యుశబదతే
ు తు నాళ఺క్ ఱహషనం గోఴయధనాళ౉యంలోతు చేనత ఩తురహమి ఱేణ
re ీ ి మండె ధమహఴతేలన఼
ళ఻వకమించినటు
ో గహ ఩ేమొకంది. ఄంద఼లో తోదటి నెలకు ఒక ఱహతం ఴడీా మేటు఩ై 2,000
కమహష఩ణలు, మండయ ది నెలకు 3/4 ఱహతం ఴడీా మేటు఩ై 1,000 కమహష఩ణలు. ఆంద఼లో తోదటిద
tP
ధమహఴతే఩ై ఴచేి ఴడీా తోతాుతుి నాళ఺క్ గుస ళుళ౉యంలోతు 20 భంది తేక్షఴులకు (ఫౌదధ )
ఒకొకకకమికూ ఏడాదికూ ఴళైహాాలు కొనంద఼కుగహన఼ 12 కమహష఩ణలు ఖయుి఩టీ డాతుకూ ఈదేాళ౅ంచినది,
ar

మండయ ధమహఴతే఩ై ఴచేి ఴడీా తోతాుతుి అ ఫౌదధ షనాయష఼లకు ఆతయ ఄఴషమహల తుత౉తు ం
ఖయుి ఩టేీంద఼కు ఆచేిరహయు.
Sm

జునాిర ఱహషనం ఴలో ఫౌదధ భతాతుకూ చెందిన ఒక ఴయకూు తన మండె ఴయఴళైహమ క్షేతాాల న఼ంచి
ఴచిిన అదామరతుి కొనచిక ఄన ఩టీ ణంలో ఈని ఱేణ
ీ ిలో ధమహఴతే చేళ఺ దాతు఩ై ఴడీా దావమహ
ఴచేి అదమరతుి చెటో ు నాటేంద఼కు ఈ఩యోగించాడతు తెలుష఼ుంది. ఱేణ
ీ ుల కహయయకలరతృహలోో
తుజయభతీ, తుశపక్షతృహతం ఈండేది.

షిదేశ్ర-విదేశ్ర వహయప్హరహలు: ఱహతరహసన ముగంలో దేళెమ రహణిజయ కేందాాలన఼ మేఴు

఩టీ ణాలన఼ కలు఩ుత౉ యసదాయులు ఈండేళు. త౉యుపతీయంలో భచిలీ఩టీ ణం న఼ంచి ఒకటి,

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 21

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

ళున఼కొండ న఼ంచి ఆంకొకటి ఇ మండె యసదాయులు ఴైదమహఫాద్ షతొ఩ంలో కలళ఺ ఩ళ౅ిభ

తీయమేఴు ఩టీ ణాలన఼ కల఩ేఴతు తెలుష఼ుంది. ఎడో ఫండు ఩ాధాన ఩ామరణ ళైహధనం. ఴయు కులు
త౅డాయులుగహ ఏయపడు ఩ామరణం ళైహగించేరహయు. ళుదేఱహలతో రహయతృహయం చేళే ఴయు కులన఼
ళైహయధరహసృలు ఄనరహయు. ళూయు ఱేణ
ీ ులుగహ ఏయపడు ఱేల
ీ ీ ఺ (ళటిీ) నామకతవంలో రహయతృహయం
ళైహగించేరహయు.

ఒక ఄజయఞత నాళుకుడె మహళ఺న ఩మి఩ోస్ అఫ్ ది ఎమితిామన్ ళ఻ టాలతొ యచించిన జయగీప,఻ ఩఻ో తూ
యచించిన నచ఼యల ఴిషీమ ఄన గీంథాలు, దక్షుణా఩థంలో ఄనక చోటో లతేంచిన మోభన్

in
నాణేలు, ఓడభుదా గల ఱహతరహసన఼ల నాణేలు ళూమి కహలం నాటి ళుదేళె రహయతృహమహతుి
షఽచిష఼ునాిభ. ఱహతరహసన఼ల కహలంలో మోమతో ఎకుకఴ ళుదేళె రహయతృహయం జమిగేదతు

p.
దొ మికూన మోభన్ నాణేల దావమహ తెలుష఼ుంది. మోభన్ నాణేలు తెలంగహణలోతు నలో గొండ
జిలరోలోతు గొటిీ఩మిు, ఄకకన఩లో , ఏలేవవయం, కమంనగర జిలరోలోతు న఼ష఼ులర఩ూర, ఩దా ఫంక౅ర,
re
ఖభమం జిలరోలోతు నాగఴయతృహపడెలో ళుడుళుడుగహ కు఩పలుగహ క౅డా దొ మికహభ. అంధా఩ాదేఱో ో
tP
నెలో ౅యు, ఄతిు మహల, ఄభమహఴతి, నాగహయుునకొండ, ళున఼కొండ, చేఫోా లు, ఒంగోలు, నంధాయలలో
ళుమిళుగహ దొ మికహభ. తత౉ళనాడెలోతు ఄమికబేడె (఩ుద఼చేిమి షతొ఩ంలో) ఴదా ఎనని
ar

ఫంగహయు నాణేలు దొ మికహభ. ఇ ఄమికబేడె ఩ాధాన మోభన్ ఴయు క కేందాం ఩ాతి షంఴతసయం
మోమ న఼ంచి ఫాయతదేఱహతుకూ కోటి 25 లక్షల దీనారలు చేమేఴతు ఩఻ో తూ ఩ేమొకనాిడె.
Sm

రోమన్ సహమాాజాయనికఎ ఎగ మతణలు: మోమకు ఎగుభతి ఄఴుతేని షయుకులోో ష఼గంధ

దారహయలు, భణులు, భుతాయలు, ఩టుీఫటీ లు, షనితు ఩టుీ ళలరోలు ఈండేళు. భుఖయంగహ
దక్షుణ ఫాయతదేవ ఴళైహాాల఩ై మోభన఼లకు ళు఩మతబైన మోజు ఈండేది. మోభన్ ముఴతేలు
ళ఺గగ ుళుడుచి ఫాయతదేవం న఼ంచి దిగుభతి ఄభేయ ళైహల గూళో ఴంటి షనితు ఴళైహాాలన఼ ధమించి
తియుగేరహయతు కీీ.వ. 70 తృహాంతంలో మోభన్ ఱహషనషబలో ఩఺ో తూ రహతృో మరడె. ఇ కహల఩ు
ఎగుభతేల ఴలో ఱహతరహసన ళైహభరాజయయతుకూ టన఼ిలకొదిా ఫంగహయం నాణేల యౄ఩ంలో
దిగుభతి ఄభ ఈంటుందతు భనం ఉఴించఴచ఼ి. ళైహభరనయ జన఼లు క౅డా ఫంగహయు

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 22

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

అబయణాలు ధమించటం ఄజంతా చితాాలోో కతు఩఺షు ఼ంది. ఆంకహ మోభన్ ళైహభరాజయయతుకూ

యకయకహల ైన జంతేఴులన఼, నెభయ, న఼ఴువల నఽనె, ఩టుీ, ఩టుీఴళైహాాలు, నఽలుఫటీ లు,
త౉మిమరలు, ఴనభూలకలు, తభలతృహకులు, ఫెలోం, చందనం చెకక, టేకు చెకకలు,
కొఫబమికహమలు, ఈలో తృహమలు, ఈకుక తోదల న
ై ళు ఎగుభతి చేళేరహయు. ళూమి న఼ంచి
ఫాయతదేవం దిగుభతి చేష఼కున ఴష఼ుఴులోో ఫంగహయం, రెండు, మహగి, గహజు ళైహభరన఼లు,
భతే
ు తృహతూమరలు తోదల ైనళు ఄభతే రహణిజయం తోదటి న఼ంచి ఫాయతీములకే
లరబదామకంగహ ఈండేద.ి ఄంద఼ఴలో మోభన్ దేవ఩ు ఫంగహయం ఩దా తోతు ంలో ఫాయతదేవం

in
చేమింది. ఱహతరహసన఼ల కహలంలో ఩ళ౅ిభతీయంలోతు ళైో తృహయ, కలరయణి, బయుకచిం (ఫోా చ్)
ఴంటి మేఴు ఩టీ ణాల దావమహ, త౉యుపతీయంలో కంటక ళేల (ఘంటళైహల), కొడఽ
ా య (గూడఽయు),

p.
బైళైో లమర (భచిలీ఩టిం), అలోోళ఺గి
ే లు (అద఼యుీ) ఴంటి ఓడమేఴుల దావమహ ళుదేళె
రహయతృహయం జమిగేదతు టాలతొ యచనల ఴలో తెలుష఼ుంది.
re
tP
1.5 శహతవహసన఼ల కహలంలో సహమాజిక, సహంఘిక ఩రిసథ త
఺ ణలు
ar

కుత౉సలుతు లీలరఴతి, ళ౉లుతు గహధాష఩ు వతి, గుణాఢెయతు ఫాసతకథ అధాయంగహ మహమఫడా

కథా షమితాసగయం, ఄభమహఴతి, బటిీతృోా లు, నాగహయుున కొండ షఽ
ా తృహల఩ై గల ళ౅లరపల అధాయంగహ
Sm

ఱహతరహసన఼ల కహలం నాటి ళైహభరజిక ఩మిళ఺ాతేలన఼ తెలుష఼కోఴచ఼ి. ఱహతరహసన఼ల

కహలంనాటికూ ఫాాసమణులు, క్షతిాములు, రెైళృయలు, ళౄద఼ాలు ఄన నాలుగు ఩ాధాన ఴమహులు
కహక, ఴాతే
ు లన఼ ఫటిీ ఈ఩ఴమహులు లేక కులరలు ఏయపడునళు. ఄభతే ఴయు ధమహమలు, కుల
ధమహమలన఼ ఄందయౄ కచిితంగహ తృహటించినటు
ో కన఩డద఼. ళూమి కహలంలో కులఴయఴషా ఄంత
కఠినంగహ లేద఼. కులరంతయ ళురహళ౉లు జమిగినటు
ో కధాషమితాసగయం గీంథం ఴలో తెలుష఼ుంది.
నాటి ఱహషనాలోో ఫాాసమణుల ఩ాషకూు ఎకుకఴ కతు఩఺ంచద఼. ళూమి కహలంలో షభల఺ీ కుటుంఫ
ఴయఴషా ఈండేద.ి

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 23

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

కుటుంఫంలోతు షబుయలందయు ఈభమడుగహ చేళన

఺ దానాల ళుఴమహలు ఱహషనాలోో లతేళైహుభ.
఩఺తాళైహవభయ ఴయఴషా నెలకొని఩పటికీ, ళ఻ు ల
ి కు షభరజంలో గౌయఴం, ళేవచఛ ఈండేళు. ఈనిత
కుటుంతెకుల ైన భఴిళలు తభ బయు ఩దఴుల సో దాన఼ ధమించేరహయు. ఈదా:
భసఫోజిమతు, భళ౉ళేనా఩తిి, భళ౉ తలఴమితు ఴంటి త౅యుద఼లు ధమించేరహయు. తోదటి
ఱహతకమిు ఫాయయ నాగహతుక.. తన బయు భయణానంతయం కుభరయుడె రదిళెీకూ షంయక్షకుమహలగహ మహజయ
ఫామహతుి ఴఴించింది. గౌతత౉఩ుతా ఱహతకమిు తలో గౌతత౉ఫాలళెీ రభంచిన నాళ఺క్ ఩ావళ఺ు లో
తాన఼ షవతంతాంగహ చేళన
఺ దానాలు ళుఴమహలు ఈనాిభ. ళ఻ు ల
ి ు ఴయు క షంషా లోో, ళుళుధ

in
఩మివభ
ీ లకు షంఫంధించిన ఱేణ
ీ ,ి తుగభరలోో ఩టుీఫడెలన఼ క౅డా ఩టేీరహయు. నాటి ళ఻ు ి
఩ుయుశేలకు అబయణాల఩ై ఎకుకఴగహ మోజు ఈండేదతు తెలుష఼ునిది. కోటిలంగహల, ధఽళికటీ ,

p.
఩దా ఫంక౅యు, కదంఫా఩ూర, కొండా఩ూర తోదల ైన చోటో జమి఩఺న తఴవకహలోో భటిీగహజులు,
కడుమరలు, యకయకహల ఩ూషలు, చెళు తృో గులు, కంకణాలు, కహళో ఄందెలు, దండ కడుమరలు
re
లబయభమరయభ. గహథాష఩ు వతిలోతు గహథలు, నాటి ళ౅లరపలన఼ ఫటిీ గహీభ జీళుతం
tP
తుమహడంఫయంగహనఽ, నగయ జీళుతం షం఩నింగహనఽ ఈండేదతు, తోతు ం తొద ళ఻ు ి ఩ుయుశేలు
ఈలరోషఴంతబన
ై జీళుతం గడు఩ేరహయతు తెలుష఼ుంది. ఎడో ఩ందేలు, కోడు ఩ందేలు నాటి ఩ాజల
ar

ఆతయ ళుననదాలు. ధనఴంతేల ఆళో లో ో, కమహమగహమహలోో, ఴయఴళైహమ ఩న఼లోో, రహయతృహయుల ఴదా

ఫాతుషలు ఩తుచేళేరహయు. గుణాఢెయతు ఫాసతకథలో ఄనక షందమహభలోో ఫాతుష రహయతృహయం
Sm

గుమించి ఩ాళైు హఴన ఈంది. ఫాతుషలన఼ తూచంగహ చఽళేరహయు.

1.6 శహతవహసన఼ల కహలంలో మత ఩రిస఺థతణలు

తృహాచీన కహలంలో దక్షుణా఩థంలో చెటో ు, ఩ుటీ లు, తృహభులు, గహీభదేఴతలు తోదల ైన ఩ాకాతి
వకుులన఼ కొలుషఽ
ు ఈండేరహయు. ఆది దాాళుడ లక్షణం. ఇ ఩మిళా ఺తిలో ఈతు య ఫాయతదేవం న఼ంచి
ఴచిిన రెద
ై ికభతం, రదాంతం, జైన, ఫౌదా భతాలు, దక్షుణా఩థ ఩ాజలన఼ ఩ాఫాళుతం

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 24

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

చేఱహభ. ఱహతరహసన఼లు రెైదిక భతాతేభరన఼ల ైన఩పటికీ ఩యభత షసనం తృహటించాయు.

వైదకమతం: దేళు నాగహతుక నానాఘరట్ ఱహషనం ఴలో తోదటి ఱహతకమిు ఄనక రెైదిక
కీతేఴులన఼ తుయవఴించి ఫాాసమణులకు రలకొలది గోఴులన఼, కమహష఩ణాలన఼ దానం చేళన
఺ టు
ో
తెలుష఼ుంది. నానాఘరట్ ఱహషనంలో ఈని ఆందా, షంకయషణ, రహష఼దేఴ, చందా, షఽయయ, మభ,
ఴయుణ తోదల ైన దేఴతల తృహాయానల ఴలో తృౌమహణిక భతం రెైదిక ధయమం ళైహానంలో చోటు
చేష఼కుంటునిటు
ో తెలుష఼ుంది. ఄంతేకహకుండా ఆదే ఱహషనంలో ఩ేమొకని షంకయషణ, రహష఼దేఴ,
కేవఴ, గోఴయధన, కాశు , గోతృహల ఴంటి ఩ేయోన఼ ఫటిీ ఱహతరహసన఼ల కహలంలో రెైశుఴ భతం లేదా

in
ఫాగఴత భతం క౅డా తృహాయంబబైందతు తెలుష఼ుంది.

p.
ళ౉లుతు గహథాష఩ు వతి కాశే
ు తుి భధ఼భధన఼డతు, దామోదయుడతు కీము ంి చింది. ఆంద఼లో
re
గో఩఺కలు, మఱోద ఩ాళైు హఴన ఈంది. ఇ గహథాష఩ు వతి ళ౅ఴళైోు తాంతో తృహాయంబబై గౌమళైోు తాంతో
భుగుష఼ుంది. గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు ఫాాసమణుల షభయాకుడె భరతాబే కహక, ఄతడె మహభుడె,
tP
కేవఴుడె, ఄయుున఼డె, తైభళేన఼డె ఴంటి ఩ుమహణ ఩ుయుశేలన఼ అదయశంగహ తీష఼కునాిడతు
నాళ఺క్ ఱహషనం ఩ేమొకంటుంది.
ar

శైఴం: ఱైఴంలో ఄతి తృహాచీనబైన తృహళృ఩త ఱైరహతుి లకులీష ళ౅రహచాయుయలు ళైహా఩఺ంచాయు.

Sm

ఱహతరహసన఼ల కహలంలో ఆది దక్షుణాదికూ రహయ఩఺ంచింది. ళ౉లుతు గహథాష఩ు వతి ఩ళృ఩తి, యుదా,
గణ఩తి, గౌమి, తృహయవతి తోదల న
ై ఱైఴ దేఴతలన఼ ఩ేమొకంటుంది. కుత౉సలుతు లీలరఴతి
఩మిణమం ష఩ు గోదాఴమి గొ఩ప ఱఴ
ై తీయాం ఄతు ఄకకడ తైబేవవయ ళైహవత౉కూ కనక దేరహలమం,
ఒక తృహళృ఩త భఠం క౅డా ఈందతు తెలు఩ుతేంది.

జైన మతం: జన
ై భతం ఱహతరహసన఼ల కహలరతుకూ ఩ూయవబే తెలంగహణలో ఩ాఫలంగహ ఈండేది.
తోదటి జన
ై భత తీయాంకయుడెైన ఴాశబనాథ఼డె రహయణాళ఺ మహజు. ఆతతు తమహవత ఩దా
కుభరయుడె కహళెకూ మహజు కహగహ, మండయ కొడెకు ఫాసృఫల ఄషమక (ఫోదన్)కు

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 25

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

తృహలకుడమరయడె. ఄంతేకహక జైన తీయాంకయులోో ఩దయ రహడెైన ళెతలనాథ఼డు జనమషా లం ఖభమం

జిలరో బదాాచలం (ఫాదల఩ుమి). ఇ ళుధంగహ తెలంగహణలో అది న఼ంచి జన
ై ం ఩ాఫలంగహ ఈండేది.
ఆక ఱహతరహసన఼ల ళుశమరతుకూ ఴళేు ఱహతరహసన మహజయ ళైహా఩కుడెైన ళెీభుఖ఼డె జన
ై
భతాతుి అచమించి, జైన఼లకు కొతుి గుసలన఼ తుమిమంచినటు
ో జైన భత గీంథాల ఴలో
తెలుష఼ుంది. ఩ాషు ఼త జగితాయల జిలరోలో జైన ళైహాఴయభతు ఩఺లచే భున఼లగుటీ ఴదా లతేంచిన
ళెీభుఖ఼తు నాణేలు ఇ ళుశమరతుి ఫల఩యుష఼ునాిభ.

బౌద్ధ మతం: ఫుద఼ధడె ళైహా఩఺ంచిన ఫౌదధ భతం ఄతడు జీళుతకహలంలోన తెలంగహణ-అంధా

in
తృహాంతాలకు రహయ఩఺ంచింది. శంఫల మహజు ష఼ఫేంద఼ాతు కోమిక఩ై ఫుద఼ధడె ఄభమహఴతితు

p.
షందమిశంచి, కహల చకీభరల తంతోా఩దేవం చేఱహడతు, టిఫెటన్ ఫౌద఼ధల ళుఱహవషం. కీీ.఩ూ 2ఴ
వతాఫా ం నాటికే తెలంగహణలో ఫౌదధ భతం రళొ
ో న఼కొతు ఈందనడాతుకూ ధఽళికటీ , తృహవగహం
re
షఽ
ా తృహలు ళైహక్షాయలుగహ ఈనాిభ. తృహవగహం ఫౌదధ షఽ
ా తృహతుి చెని఩ూష ఄన ఫౌదధ ఩ండుతేడె
తుమిమంచినటు
ో తెఎన్ ఱహళ఺ు ి ఩ేమొకనాియు. దీతుి తృహాచీన ఩ేయు చెని఩ూషగహం. ఄది తమహవత
tP
కహలంలో తృహవగహంగహ భరమింది. ఩ూష ఄంటే అచాయుయడతు ఄయాం.
ఆక ఱహతరహసన఼ల ళుశమరతుకూ ఴళేు ళూయు రెద
ై ిక భతాఴలంత౅కుల ైన఩పటికూ, ఫౌదధ భతాతుి
ar

క౅డా తృో ల఺ంచాయు. ఱహతరహసన మహణులు భరతాం ఫౌదధ భతాతుి ళుఱేశంగహ అదమించాయు.
Sm

గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు తన తలో గౌతతొ ఫాలళెీ గౌయరహయాం తిాయళ౅మ ఴదా గహీభరతుి ఫౌదధ
తేక్షుఴులకు దానంగహ ఆచాిడె. మహజు కుటుంతెకులే కహకుండా, ఄధికహయులు, ఴయు కులు,
ఴాతిు ఩తురహయు, ధనఴంతేల ైన ళ఻ు ల
ి ు ఫౌదాధతుి అదమించి తృో ల఺ంచినటు
ో ఱహషనాలు
తెలు఩ుతేనాిభ. ఫౌదధ తేక్షుఴుల కోషం గహీభరలన఼, బూభులన఼, ధనాతుి దానం
చేమడంలో తృో టీ఩డాాయు. నాళ఺క్, జునాిర, కనహ మి తోదల ైన ఱహషనాలు. మహజుల అదయణ కంటే
రహయతృహయ ఴమహగలు, ళుళుధ ఴాతే
ు ల రహమి అదయణ భూలంగహన ఫౌదధ భతం ళుమహజిలో ందతు
చె఩పఴచ఼ి.

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 26

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

ఱహతరహసన఼ల కహలంలో ఫౌదధ భతరహయ఩఺ు భూలంగహ దకకన్లో చెత

ై ాయలు, షఽ
ా తృహలు,
ళుళ౉మహలు తుమిమతభమరయభ. భళ౉మహశీ ల
ర ో ఫాజ, కహమహో, నాళ఺క్, కనహ మి, కొండన, ఫేడాస,
అంధా఩ాదేశ్లో ఄభమహఴతి, నాగహయుునకొండ, బటిీతృో ా లు, ఱహలసృండం, అల౅
ో యు, ఘంటళైహల,
జగగ మయ఩ేట, చందఴయం, చినగంజయం, గుంటు఩లో , మహభతీయాం, ఫొ జు నికొండ, గోల,
తెలంగహణలో కొండా఩ూర, పణిగిమ,ి తియుభలగిమి, ధఽళికటీ , తృహవగహం, తొమహుం఩ేట తోదల న
ై ళు
ఇ కహలంలో భుఖయబన
ై ఫౌదధ ఩ాదేఱహలు.

1.7 శహతవహసన఼ల కహలంలో సహహితయం

in
p.
ఱహతరహసన఼ల కహలంలో తృహాకాతం, తృహళీ, షంషకాత ఫాశలోో ఄతృహయ ళైహఴితయం రెలుఴడుంది.
ళూమి కహలంలో తృహాకాతం మహజఫాశ. ఱహతరహసన మహజు ళ౉లుడె షవమంగహ కళు. 700 తృహాకాత
re
఩దాయలతో షతు షభ (గహథాష఩ు వతి)తు షంకలనం చేఱహడె. ఆంద఼లో చకకటి ళైహఴితయ
ళులుఴలునాిభ. గహథాష఩ు వతిలో ఄనక తెలుగు ఩దాయలునాిభ. గహథాష఩ు వతి యచనకు
tP
తోడపడునరహమిలో ఄణులక్షుమ, ఄన఼఩లఫా , మేఴ, భరధళు తోదల న
ై రహయు ఈనాియు. ఫాశ,
చకకతు ఩ాకాతి ఴయున, గహీతొణ జీళుతం ఆంద఼లో ఈనాిభ.
ar

ళ౉లుతు ఩టీ ఩ుమహణి భలమఴతి షంషకాత, తృహాకాతాంధా ఫాశలోో తుళేహుతేమహలు. అబన఼

Sm

ఈలరోష఩యిడాతుకూ కళు, ఩ండుత షబలు తుయవఴించేరహడె. కుత౉సలుడె, కుభరమిలుడె,

ళెీతృహలతేడె తోదల న
ై కఴులు ళ౉లుతు చేత షనామనం తృ ందాయు. కఴులన఼ అదమించేరహడె
కహఫటిీ ళ౉లుతుకూ కళుఴతసలుడె ఄన త౅యుద఼ ఈంది.
కొండా఩ూర (బదక్) తురహళ఺ ఄభన గుణాఢెయడె ఩ైఱహచీ ఫాశలో ఏడెరల ఱోోకహలతో
ఫాసతకథన఼ మహఱహడె. తెలంగహణ తోదటి లఖిత కళు గుణాఢెయడతు చె఩పఴచ఼ి. ఫాసతకథ
అధాయంగహన ళైో భదేఴషఽమి షంషకాతంలో కథాషమితాసగయం, క్షేబేంద఼ాడె
ఫాసతకథాభంజమితు మహఱహయు.

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 27

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

ళ౉లుతు కహలరతుకూ చెందినరహడెగహ ఫాళుష఼ుని వయవఴయమ కహతంతారహయకయణం ఄన షంషకాత

గీంథాతుి యచించాడె. రహతాసమన఼డె కహభషఽతాాలు ఄన గీంథాతుి భల ఱహతరహసన఼ల
కహలంలో మహఱహడె. వాంగహయం, వాంగహయ జీళుతాతుకూ షంఫంధించిన ఄతుి ళుశమరలన఼
తుమొమసభరటంగహ, ఱహళ఻ు మ
ి ంగహ ళుఴమించాడె.
అచాయయ నాగహయుున఼డె మజఞ ళెీ ఱహతకమిుకూ షభకహలకుడె. ఆతన఼ మజఞ ళెీకూ మహళ఺న ష఼సాలేోఖ
ఄన గీంథాతుి చిని ఩఺లోలు క౅డా కంఠషా ం చేళేరహయతు 700 తృహాంతంలో ఫాయతదేఱహతుి
షందమిశంచిన ఆతిసంగ్ ఄన చెైనా మరతిాకుడె తెలతృహడె. నాగహయుున఼డె షంషకాతంలో ఩ాజఞ య

in
తృహయత౉త, ఄళేహీళైహసళ఺ాక, భూల భరధయత౉కహమికహఴళి, ళుగీసరహయమిుతు, దావదవ తుకహమభు,
ళౄనయష఩ు వతి తోదల న
ై ఄనక గీంథాలన఼ యచించాడె. ఆతతుి మండయ ఫుద఼ధడె ఄంటాయు.

p.
నాగహయుుతు తతావతుకూ భరధయత౉కరహదభతు ఩ేయు. ఆతడె భళ౉మరన తతావతుి
ళౄనయరహదంగహ చెతృహపడె.
re
తృహాకాతం, షంషకాత ఫాశలే కహకుండా దేళె ఫాశ క౅డా ఈండేది. తెలుగు, కనిడ ఫాశలకు ఇ
tP
ఫాశ భూలభతు తెలుగు ఫాశకు, దేళె ఫాశకు షంఫంధం ఈందతు డీళ఻ షమహకర
ఄతేతృహామ఩డాాడె. ఱహతరహసన ముగంలో ధానయకటకం, నాగహయుున కొండలోో
ar

ళువవళుదాయలమరలు ళైహా఩఺తభమరయ భ. ళూటిలో రహయకయణం, మహజతూతి, ఄయాఱహషు ంి , తయకం,

గణితం, నాయమఱహషు ంి , జోయతిశఱహషు ంి , ఖగోళ ఱహషు ంి తోదల న
ై ళు ఫో ధించేరహయు. ఇ
Sm

ళువవళుదాయలమరలోో ళుదేళె ళుదాయయుాలు ళైతం ళుదాయఫాయషం చేళేరహయు.

గౌతతొ఩ుతా ఱహతకమిు కహలం న఼ంచి ఱహతరహసన఼ల రెండు నాణేల఩ై తృహాకాతం, దేళె ఫాశలు
ఈండేళు. దేళె ళైహభరనయ ఩ాజల ఫాశ. ఱహతరహసన మహజైన ఩ులోభరళు ఩ేయు దేళె
఩దబే. గహథాష఩ు వతిలో ఄతు , తృ టీ , రహలుగ, ఩఺లో, ఩ంది, ఄదా ం, తీయద఼, కుషభ, రంట
(఩తిు ), తే఩ప (నభ) తోదల న
ై తెలుగు (దేళె) ఩దాలు ఈనాిభ.

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 28

SmartPrep.in
 SmartPrep.in

1.8 శహతవహసన఼ల కహలంలో వహష఼ు, శిల఩, చితరలేఖన కళలు

ఫౌదధ భతం దకకన్కు రహయ఩఺ు చెందడంతో ఱహతరహసన఼ల కహలంలో ఄనక షఽ

ా తృహలు, ళుళ౉మహలు,
చెైతాయలు తుమిమతభమరయభ. ఱహతరహసన఼ల కహలం నాటి ళ౅లపకళకు ఄభమహఴతి ళ౅లపకళ ఄతు
఩ేయు. కీీ.఩ూ మండయ వతాఫా ం న఼ంచి కీీ.వ మండయ వతాఫా ం ఴయకు ఈచఛళ఺ాతిలో ఈంది. ఄభమహఴతి,
నాగహయుునకొండ, జగగ మయ఩ేట కేందాాలుగహ ఇ ళ౅లపకయామతి ఄతేఴాదిధ చెందింది. ఇ ఄభమహఴతి
ళ౅లపకయా మతి అనాం, థాభలరండ్, జయరహ, ష఼భతాా, ఫో మిిమర తోదల న
ై అగేిమరళ఺మర

in
దేఱహలకు ళుషు మించింది. జేమస పయౄ
గ షన్ టీా ఄండ్ షమపంట్ ఴమిషప్ (Tree and Serpent
Worship) గీంథంలో ఄభమహఴతి రహష఼ుకళలకు ఄతయంత తృహాచ఼మహయతుి కలపంచాడె.

p.
చితరలేఖనం: భళ౉మహశీ ల
ర ోతు ఔయంగహఫాద్ జిలరోలో ఄజంతా గుసలోోతు 9, 10 షంఖయ గల
re
గుసలోోతు ఴయు చితాాలు ఱహతరహసన఼ల కహలం నాటిఴతు చమితాకహయుల ఄతేతృహామం. ఄజంతా
చితాాలకు ఄభమహఴతి ళ౅లరపలకు గల తృో లకలన఼ ఫటిీ ఆళు ఱహతరహసన఼ల కహలరతుకూ
tP
చెందినళుగహ తుమహధమించాయు. ఫేడాస, ఩఺ఠలఖోమహ, జునాిరలోోతు గుళ౉లమరలోో క౅డా
చితాాలునాిభ.
ar

ఈ విధంగహ ద్కకన్లో త్ొల విశహల సహమాాజాయనిన సహథ఩఺ంచి ష఼స఺థ ర, ష఼దీరఘ ప్హలనన఼ అందంచి
Sm

఩రజల ఆరిథక, సహమాజిక, మత, ఫ షహ వికహసహనికఎ వహష఼ు, శిల఩, చితరకళల ఩రగతికఎ త్డడ఩డిన
శహతవహసన఼ల ప్హలన చరితరలో చిరషమరణీయం.

తృహాచీన తెలంగహణ చమితా - ఱహతరహసన఼లు Page 29

SmartPrep.in