You are on page 1of 39

1

जावलिया दे वान

मुलि मदाराम ब्रह्म

1. गाहायाव होनाय सोोंिुफोरखौ साररसेजोों लफन हो-


(क) जावलिया दे वानआ सोरमोन?
लिन.: लजडाइन जौथायाव लसडिी लसराां ओनसोिआ जेब्ला भुटान राजालन लसङाव
दां मोन जावलिया दे वानआ भुटान राजालन लसङाव बै ओनसोिलन दे वानमोन।
(ख) दे वानलन गाहाइ मावखुलिया बबेयावमोन?
लिन.: दे वानलन गाहाइ मावखुलिया लबजनीलन बाल्दिगावमोन।
(ग) अजुुन सोरखारआ सोरमोन?
लिन.: अजुुन सोरखारआ जावलिया दे वानलन लबमाइमोन।
(घ) जावलिया दे वानआ हरलन समाव मा खािामोमोन?
लिन.: जावलियाया हरलन समाव दावहालन थाखाय साफ्रोमबो लसिाइ साल्दरििोरखौ
दावहा नाां नायलन आदब खायदा िोरोांनायमोन।
(ङ) गांगार राजाया दु वारिोराव िैनानै मा खािामिैयोमोन?
लिन.: गांगार राजाया दु वारिोराव िैनानै खाजना खाां ना िाना थाङोमोन।
(च) आसामलन कासार, मुलनपुर, लबजनी रायजोआ माब्ला बृलिशलन आखायाव थाां दोांमोन?
लिन.: 1826 माइथायाव।
(छ) जावलिया दे वानआ गावलन मोदोमलन थाबलसखौ हाख’ना गारहरखाां नायलन उनाव मा
जादोांमोन?
लिन.: जावलिया दे वानआ गावलन मोदोमलन थाबलसखौ हाख’ना गारहरखाां नायलन उनाव
गावनो ओिैस्रो थैदोांमोन।

2. गाहायाव होनाय सोोंलिफोरखौ साररनै साररिामजोों लफन हो-


(क) दे वान होननानै बुङोब्ला मा बुलजयो?
लिन.: दे वान होनना बुङोब्ला ओनसोि बेंग्रा एबा दै देनलगररखौ बुजायो।
(ख) अभय नारायनआ सोरमोन? लबयो सोरखौ लबिा मालनदोांमोन?
लिन.: अभय नारायनआ लसदिीलन राजालन लिसाज्िामोन। लबयो जावलिया दे वानखौ
लबिा मालनदोांमोन।
(ग) जावलिया दे वानआ भुटान राजालन आखायलनफ्राय रायजोखौ हमथामो मा खािामदोांमोन?
लिन.: जावलिया दे वानआ भुटान राजालन आखायलनफ्राय रायजोखौ हमथानो थाखाय लदनै
एसे गाबोन लसिाय आरो गुबुन हालथयारिोर बुथुमदोांमोन। हरलन समाव दावहालन थाखाय
साफ्रोमबो लसिाय साल्दरििोरखौ दावहा नाां नायलन आदब खायदा िोरोांदोांमोन।
(घ) जेब्ला जावलिया दे वानआ गावलन मोदोमलन थालबसिोरखौ एरख’ना गारहरदोांमोन लबलन
आइराल्दख गराया बहा थाां दोांमोन?
लिन.: जेब्ला जावलिया दे वानआ गावलन मोदोमलन थालबसिोरखौ एरख’ना गारहरदोांमोन
अब्ला लबलन खालथयावनो थाबायथानाय आइराल्दख गराया जानखारिाां दोांमोन।
2

3. गाहायलन सोोंलिफोरखौ 150 सो सोदोबलन गेजेराव लफन हो:


(क) लसदिी लसराां ओन्सोिआ सोर राजालन लसङाव दां मोन?

लिन.: लजडाइन जौथायाव दालन आसामलन गासैबो नङामोनब्लाबो लसदिी लसराां


ओनसोिआ भुटान राजालन लसङाव दां मोन। जाविीयाया बे ओनसोिलननो दे वानमोन। लबथाङा
भुटान राजालन आखाइलनफ्राय रायजोखौ हमथानाां गौ होनना लसिाय आरो गुबुन हालथयार
बुथुमनो हमदोांमोन लदनै एसे गाबोन एसे। बै समाव जावलियालन गाहाइ मावखुलिया गाहाइ
मावखुलिया दालन लबजनीलन बाल्दिगावमोन। जावलिया हर समाव दावहालन थाखाय सानफ्रोमबो
लसिाइ सानलििोरखौ दावना नाां नायलन आदब खायदा िोरोांनायमोन। गांगार राजाया बे
ओन्सोिाव जाविीया दे वानआनो दां खायो सानना जेबो खौराां खौनो िायामोन। गुबुन गुबुन
जायगाफ्रावसो गांगार साल्दरििोरा िामुबालद थानानै जेरावबो जेरैबो उदखार खािामनो
हमनायसै। सानाव बर’िोरा नआव थानो हायामोन। िुङावनो जायै िोङै हाग्रा बांग्रायाव
थाहै नो गोनाां जादोांमोन। दाउ-अमा, माइरां -दै रां से ग्लाबना िाां ग्रा आरो जायखौनो मोनो बेखौनो
िाइल्दख बैनो, मुवा-बेसाद रोगानो िाां ग्रामोन।

(ख) लबजनीलन राणीया सोरलन हे िाजाब िानानै गावलन रायजोखौ रै खालथ होनो नाजादोांमोन?

लिन.: बीजनीलन राणीया इां ग्राजिोरलन हे िाजाब िानानै गावलन रायजोखौ जावलिया
दे वानलन आखायलनफ्राय रै खालथ होनो नाजादोांमोन।

1826 माइथायाव बृलटषिोरा आसामलन जेसेबाां गेदेर रायजो जेरै कासार, मलणपुर,
लबजनी रायजोखौ सेना िाजोबो। बे समाव इां ग्राजिोरा हादोरखौ मोजाङै खुांनो हायाखैमोन।
जावलियायाबो लबजनी राइजोखौ सेना िाजोबो। बे समाव इां ग्राजिोरा हादोरखौ मोजाङै खुांनो
हायाखैमोन। जावलियायाबो बीजलन रायजोखौ सेजोबनायसै। लबजनीलन राणीया राल्दिमोन। लबहा
लिसा हौवा सासेि’ दां मोन। लबयो राहा गोथे जाना कलिकािायाव थाां ना इग्राजलन मदद
लबहै नायसै।

इां ग्राज लसिाइ सानलि सिैनायलन लसगाां नो जावलियालन लबजनीलन दोलबुमाििोरखौबो


िाबोजोबनानै गावलन रायजोलन दोहोनजोां थुब्रायना दोनिायो। बेलनफ्राय सानजालन बिलदखौ
गारना सोनाबलन बिलदया बाथानखौ गावलन उिािाद खािामो। इां ग्राज सानिीिोराबो
बीजलनलन राणीजोां िोगोसे लबिासीपारालसम सिैयो। बेवनो आड्डा खािामना थआयो। िोगो
िोगो दानसेलन गेजेरावनो लबजनी दु वार, लसदलि दु वार आरो बागसा दु वार मङै गोदान िामा
लदहुननो लबथोन होनाय जानायसै। इां राजलन लबथोन मोनना मानलसिोरा बयबो लसखा, रुवा,
खदाि िाना ओांखारो आरो िामा लदहुनो। जावलियाया साह ओनसोिाव थानायिाय बे
खौराां खौ मोनाखैमोन। बे जाथायखौ जावलियाया खोनानानै सानजालन लबजनो दु वार, लसदिी
दु वार आरो बागसा दु वार िारसे दावगानो हमबाय।

बेबालदयैनो बीजलनलन राणीया गावलन रायजोखौ रै खालथ होनो थाखाय इां ग्राजिोरलन
हे िाजाब िानायलन सोमोिै जोां सावरायनो हायो।
3

(ग) जावलिया दे वानआ सोर? लबयो सोरजोां मालन थाखाय दावहा नाां दोांमोन?

लिन.: लजडाइन जौथायाव दालन आसामलन गासैबो नङाब्लाबो लसदिी लसराां


ओनसोिआ भुटान राजालन लसङाव दां मोन। जाविीयाया बे ओनसोिलन दे वानमोन।

लबथाङा भुिान राजालन आखायलनफ्राय रायजोखौ हमथानाां गौ सानना लसिाइ आरो


गुबुन हालथयार बुथुमनो हमदोांमोन। हर समाव दावहालन थाखाय सानफ्रोमबो लसिाइ
सानलििोरखौ दावहा नाां नायलन आदब खायदा िोरोांनायमोन। गांगार राजाया जाविीयायानो दां
सानना जेबो खौराां िायाखैमोन। 1826 माइथायाव इां ग्राजिोरा आसामलन गेदेर गेदेर राइजो
जेरै काछार, मलनपुर बीजलन रायजोखौ सेना िाजुबो। बे समाव इां ग्राजिोरा हादोरखौ मोजाङै
खुांनो हायाखैमोन। जावलियायाबो बीजलन रायजोखौ सेजोबनायसै । बीजलनलन राणीया राल्दिमोन।
लबहा लिसा हौवा सासेि’ दां मोन। लबयो राहा गोथे जाना कलिकािायाव थाां ना इां राजलन मदद
लबहै दोांमोन। उनावहाय जावलियाया बीजलन रायजोखौ रै खालथ होनो थाखाय इां ग्राजिोरजोां
दावहा नाां दोांमोन।

(घ) लबजनी दु वार, लसदिी आरो बागसा दु वारलन िामाया सोरलन आमोिाव जादोांमोन?
रायथायलन हे िाजाब िानानै लिर?

लिन.: लबजनी दु वार, लसदिी आरो बागसा दु वारलन िामाया इां ग्राजलन आमोिाव
जादोांमोन। 1826 माइथायाव इग्राजिोरा आसामलन गेदेर गेदेर राइजो जेरै काछार, मलनपुर
आरो बीजलन रायजोखौ सेना िाजोबदोांमोन। नाथाय बै समाव इां ग्राजिोरा मोजाङै रायजो
खुांनो हायाखैमोन। बेखायनो जाविीयाया गासै बीजलन रायजोखौनो सेना िाजुबनायसै।
बीजलनलन रानीया राल्दिमोन। लबहा लिसा हौवा सासेि’मोन। राहा गैथाररयाव लबयो गावलन
रायजोखौ मोनलिननो थाखाय कलिकािायाव थाां नानै इां ग्राजिोरलन मदद लबहै नायसै।

इां ग्राज सानलििोराबो बीजलनलन राणीजोां िोगोसे लबिासीपारालसम सिैयो। बेवनो आड्डा
खािामना थायो। िोगो िोगो दानसेलन गेजेरावनो लबजनी दु वार, लसदिी दु वार आरो बागसा
दु वार मुङै गोदान िामा लदहुन्नो लबथोन होनाय जानायसै। इां ग्राजलन लबथोन मोनना मानलसिोरा
बयबो लसखा, रुवा, खदाि िाना ओांखारो आरो िामा लदहुनो।

(ङ) जाविीया दे वान थैनाय जायगालन मुांखौ लदनै मा होन्नानै लमलथनो मोनो? लबथाङा माबोरै
लजउ गारनाां दोांमोन? रायथायलन हे िाजाब िानानै लिर?

लिन.: जाविीया दे वान थैनाय जायगालन मुांखौ लदनै जावलिया दै मा होनना लमलथनाय
जायो।

जेब्ला जावलिया दे वानआ दु िाराय बीजलन रायजोखौनो गावलन खािामनानै िादोांमोन,


बै समाव बीजलनलन रालनया राल्दिमोन। लबहा लिसा हौवा सासेि’ दां मोन। राहा गैलययाव
लबजलनलन रालणया इां ग्राजिोरलन मदद िानानै जावलियाजोां दावहा नाां नो लथयारर जानायसै।
इग्राजिोराबो जावलियालन हें थायै दावहा नाां नो थाम लथम खािामो।
4

बे जाथाया 1830-40 माइथायलन गेजेराव जादोांमोन। बे समावनो जावलियाया खोनानै


मोनबाय लबजनीलन राणीया इां ग्राज साल्दरििोरखौ िाना सिैबाय होनना लबसोर सानजालन
लबजनी दु वार, लसदिी दु वार आरो बागसा दु वार िारसे दावगानो हमबाय। जाविीयालन
सानलििोरा लगनानै थाखोमाजोब्बाय। मानोना इां ग्राज साल्दरििोरहा गोबाां गोदान गादोन हालथया
दां मोन। नाथाय बर’ साल्दरििोरहा गैयामोन। जावलियाया हारलसां जाबाय। लबलन आइराल्दख
गरायाव गाखोना जेरै मोनो एरै खारखोमानो हमबाय। हामा-दै मा खारखोमाना दै गाां जानो
हालययाव बागसा दु वारिारसे मोनसे दै मायाव दै िोांनो ओांखारब्लानो इां ग्राज साल्दरििोरा
सानजौिु समाव लबखौ नुहैनायसै। मा मा बुांखो जावलियाया लमलथयाल्दखसै। खालि लबयो नुनो
मोनबाय लबखौ आवलग्रना थानाय मानलसिोरा गासैबो गुिुर-गोजा जौस्राां दे रस्राां । जावलियाया
लबसोरखौ इां ग्राज साल्दरि होनना साननानै िाबाय। इग्राज सानलििोराबो लबखौनो जावलिया
दे वान होनना सानबाय। जाविीयाया आगलस आखाइ दै खाां ना रथ’ होनना बुङो आरो आगदा
आखायजोां गावलन दाबासुररखौ िाना जेराव जेराव थालबज दां मोन बेिोरखौ हाख’जोबना दै याव
गारहरनायसै। लबलन आइराल्दख गरायाबो खालथयाव दां िायोमोन। लबगोमा थाङागौमालन
खालथलनफ्राय जानखाराखैमोन। लबलन दाल्दिसे उनावनो जाविीयाया गावनो ओिैस्रो थैनायसै।

उफेरा सोोंलिलन लफननाय –

1. गाहायलन सोोंलिफोरखौ फोंसे सोदोब एबा बाथ्राजोों लफन हो – (गासैलनबो नम्बरआ


1)
(क) माबे जौथायाव लसदिी लसराां ओनसोिआ भुटान राजालन लसङाव दां मोन होनना
रायथायलगररया िोरमायदोां?
लिन.: लजडाइन जौथायाव।
(ख) जावलिया दे वानलन लबमाइलन मुङा मामोन?
लिन.: जावलिया दे वानलन लबमालन मुङा अरजुन सोरखारमोन।
(ग) जावलिया दे वानआ बबे ओनसोिलन दे वानमोन?
लिन.: जावलिया दे वानआ सीिलद लसराां ओनसोिलन दे वानमोन।
(घ) बीजलनलन राणीया साबेसे लिसा हौवा दां मोन?
लिन.: बीजलनलन राणीया सासेि’ लिसा हौवा दां मोन।
(ङ) जावलिया दे वानखौ सोर लबिा लिांदोांमोन?
लिन.: लसदलिलन राजालन लिसाज्िा अभय नारायणआ जावलिया दे वानखौ लबिा
लिांदोांमोन।
(च)
2. गाहायलन सोोंलिफोरखौ सुोंद’यै लिर?
(क) अजुुन सोरखारआ सोरमोन?
5

लिन.: अजुुन सोरखारआ जावलिया दे वानलन लबमाइमोन। लबथाङा िेखा गोरोां आरो
राां लगररमोन।
(ख) जावलियाया सोरजोां मालन थाखाय दावहा नाां दोांमोन?
लिन.: जावलियाया बीजलन राइजोखौ हमथानो थाखाय इां ग्राजिोरजोां दावहा नाां दोांमोन।
(ग) बीजलनलन राणीया सोरलन हे िाजाब िानानै सोरजोां दावहा नाां दोांमोन?
लिन.: बीजलनलन राणीया इग्राजिोरलन हे िाजाब िानानै जावलियाजोां दावहा नाां दोांमोन।
(घ) गांगार सानलििोरा बर’ रायजोिोराव मा खािामनायमोन?
लिन.: गांगार सानलििोरा बर’लन गुबुन गुबुन जायगािोराव िामुबालद थानानै जेरावबो
जेरैबो उदखार खािामनो हमदोांमोन। सानाव बर’िोरा नआव थानो हायामोन। िुङावनो
जायै िोङै हाग्रा बांग्रायाव थाहै नो गोनाां जादोांमोन। दाउ-अमा, माइरां -दै रां सेग्लाबना िाां ग्रा
आरो जायखौनो मोनो बेखौनो िाइल्दख बैनो, मुवा-बेसाद रोगानो िाां ग्रामोन।
(ङ) इां ग्राजिोरा आसामलन बबे बबे रायजोखौ सेना िादोांमोन?
लिन.: इां ग्राजिोरा आसामलन लगलदर लगलदर रायजो जेरै काछार, मलनपुर आरो बीजलन
रायजोखौ सेना िाजोबदोांमोन।
(च) इां ग्राज लसिाइ सानलििोरा सिैनायलन लसगाां जावलिया दे वानआ मा खािामदोांमोन?

लिन.: इां राज लसिाइ सानलििोरा सिैनायलन लसगाां जाविीयाया लबजलनलन


दोरलबमाििोरखौ िाबोजोबनानै गावलन रायजोलन दोहोनजोां थुब्रायना दोनिायो। बेलनफ्राय
सानजाहालन बिलदखौ गारना सोनाबलन बिलदया बाथानखौ गावलन उिािाद खािामो। दे होन
दौिद बाां नाय िोगो िोगो सालमदिोरखौबो जाहोनो िोांहोनो हाबाय आरो सानलि िाल्दरिखौबो
बाां होनाय जाबाय। बै समाव दालनबालद रे िगारर गैयामोन। बुरिुांबुथुर दै माजोां जाहाजाव
िैनायमोन।

(छ) जावलिया दे वानआ बेसेबाां बैसोलन गेजेराव थैदोांमोन?


लिन.: जावलियाया थैनाय समाव लबथाां लन बैसोआव 45 लनफ्राय 48 बोसोरलन
गेजेरावमोन।
(ज) बेसेबाां माइथायलन गेजेराव जावलियालन थैनाय जाथाया जादोांमोन?
लिन.: 1830 लनफ्राय 1840 माइथायलन गेजेराव जावलियालन थैनाय जाथाया जादोांमोन।
(झ)
3.

लबमालन राव

मलनराम मछाहारर

1. मोनसे सोदोब एबा बाथ्राजोों लफन हो –


(क) लबमालन राव माखौ बुङो?
6

लिन.: गाव आरो गाव हाररलन मानलसिोरा लमलथनाय रावखौनो गावलन लबमालन राव
बुांनाय जायो।
(ख) चण्डीचरण बेनाजीया लबद्दासागर लबजाबाव मा बुांिाां दोां?
लिन.: चण्डीचरण बेनाजीया लबद्दासागर लबजाबाव बुांदोांलद, “सासे गथ’आ जाय
लबमालनयाव आहार सोबो लब लबमालन रावखौ सोिोांनो हायोब्ला बेनो लबमालन राव”
(ग) लबमालन रावा माबालद?
लिन.: थारै नो लबमा रावा लबमाबालदनो गासै अनजानायलन आरो लसलबजानायलन थानसालि।
(घ) लबमा राव गैजालय हाररया माबालद?
लिन.: लबमा राव गैजालय हाररया मावररया गथ’ बालद।
(ङ) असलमया सोदोबआव बर’ सोदोबलनफ्राय बेसेबाां सोदोब हाबनानै दां ?
लिन.: असलमया सोदोबआव बर’ सोदोबलनफ्राय सानख’नो हालय सोदोब हाबनानै दां ।
(च) सांस्कृि रावा गोदो माबालदमोन?
लिन.: लसगाङाव सांस्कृि रावाबो मोनसे रायज्िायग्रा रावि’मोन।
(छ) बर’आ मोनसे समाव माबालद हाररमोन?
लिन.: मोनसे समाव बर’आ दे रहासार आरो रायजोलगरर हाररमोन।
(ज) आसाम हादोरलन दै मा-दै सा हाजो हािालन मुांिोरखौ मा रावै दोननाय जादोांमोन?

2. नैलज एबा नैलजबासो सोदोबजोों लफन हो-


(क) राव होननानै बुङोब्ला मा बुलजयो?
लिन.: मानलसया गोबाां राहाजोां गोसोलन साननायखौ िोरमायनो हायो। बे गोसोलन
साननायखौ िोरमायनो हानाय राहाफ्रानो राव। राव पण्डीि ओवेस्तार साहाबआ ‘बोरै बा
राहाजोां गोसोलन साननायखौ िोरमायनो हानायखौनो राव’ होननानै बुांदोां।
(ख) मलनराम मछाहाररया बबेयाव आरो मा मायथायाव जोनोम मोनदोांमोन?
लिन.: मलनराम मछाहाररया ककराझार लजल्लालन गसाइगाव थानालन लसङाव थानाय
दावागुरर गालमयाव आरो 1926 मायथायाव जोनोम मोनदोांमोन।
(ग) ओवेष्टार साहाबआ बुांनाय रावलन िोरमायलथखौ लिर।
लिन.: राव पण्डीि ओवेस्तार साहाबआ होनाय रावलन िोरमायलथया एरै - ‘बोरै बा
राहाजोां गोसोलन साननायखौ िोरमायनो हानायखौनो राव’।
(घ) गोदोलन लदनाव बे रावखौ माबालद इसाराजोां िोरमायोमोन?
लिन.: गोदोलन लदनाव आखाय िायख्रबनानै लिांहरनाय, मेगन मोख्रेबनायजोां गुबुन गुबुन
सेव-िाव लमलथहोनानै , खर’ लिलस्रनानै मोजाां मोननाय गालि मोननायखौ आरो लमलनखैरो
लमलननाय बायलदलसना राहाजोां रावखौ िोरमायोमोन।
(ङ) मानलसलन गुलद रावा माबालदमोन?
लिन.: गोदोलन लदनाव आखाय िायख्रबनानै लिांहरनायखौ, मेगन मोख्रेबनायजोां गुबुन
गुबुन सेव-िाव लमलथहोनायखौ, खर’ लिलस्रब्ला हामजालय लमलथहोनायखौ आरो लमलनखैरो
7

लमलनबािाजोां गोसोलन अननाय रां जानाय िोरमायनायखौ गासै हाररलन मानलसयानो लमलथयो।
बेिोरनो जादोां मानलसलन गुलद राव।
(च) मोनसे हाररलन रोखा सायखांखौ मायाव नु नो मोनो?
लिन.: मानलस लजउलन साननाय हनाय, दु खु-सुखु, दानाय-िुनाय, दानख’थाइ, दामनाय
दे नाय बायलदलसनािोरखौ िोरमायनो थाखाय राव-महर गाब गानायावनो रावजाबलन
सोमलजनाया। हाररलन राव महर गाब रावजाबआ मोनसे आयना बालद जेराव नुनो मोनो
लब हाररलन रोखा सायखां।
(छ) गाव लबमा राव अननो रोलङ सुबुङा माबालद?
लिन.: गाव लबमा राव अननो, लसलबनो रोलङ सुबुङा गावखौ आरो लबमाखौ लसलबनो
रोलङ लिसाबालद।
(ज) गोदो गोदायलनफ्राय सोलिबोनाय राविोरा मा मा?
लिन.: गोदो गोदायलनफ्राय सोलिबोनाय राविोरा जादोां सांस्कृि, ग्रीक आरो रमान।
(झ) बर’ हाररलन गोहो बोिो दे रहासार रायजो खुांनायलन खोथाखौ बबेयाव नुनो मोनो?
लिन.: आसाम-भारिलन जाररलमन बेखेवनानै नायोब्ला लननो मोनो बर’ हाररलन गोहो
बोिो, आखि लगयान दे रहासार रायजो खुांनायलन खोथा।

3. लबमा रावलन गोनाोंलिलन सोमोन्दै फोरमायना लिर?

लिन.: लबमा रावलन गोनाां लथया जोबोरै नो गोनाां होनना रायथायालगररया िोरमायदोां। हाररलन
रावखौ हाररलन गुबुन बोिोजोां सुनायनो हाया। लबमा राव एबा हाररलन बोिोआ हाररलन गासै
गुन बोिोलन सायाव। राज-शल्दियाबो लबलन लसङाव। राज-शल्दिया हाररलन दसेलनि’ बोिो
गोहो, लब गावनो बायफ्रुजोबलिननो आरो थाफ्लाबाय थानो हाया। थानाय रावलन आमोिा
जोबनो गैलय। मोनसे हाररलन रावखौ गुबुन हाररलन राव एबा राज गोहोआबो िेजेननो हाया।
जेरै नैलथ मुिुग दावहायाव जापान आरो जामाु न हादोरा जेननाां दोांमोनब्लाबो लबसोरलन लबमा
रावा जोबनानै थाङाखै। हाररलन रावा बेसे बोिोगोरा, हाररलन गासै गोहो बोिो जेनलबिाबो
बेयो जेना। अब्ला हाररया लबमा रावजोां समान मा दां ? एसे गोबाव बर’ हाररया गुबुनजोां
नारसो नारसा, गादामब्ला गादामल्दब्ल खािामजाब्लाबो, आिाय-लसिाय जाब्लाबो बर’
लिसाफ्रा हारर लजउलन िामा आिायनानै गोदाब सोराव जाब्लाबो बर’ रावाबो दै नैलसम थैयाखै।

बर’िोरा गाव लबमा राव रायनानै गावखौ मान गोनाां मोिाां नाां गौ। मािाया जोांलन रावखौ
मुगैब्लाबो मुगैथोां। लबलन थाखाय जोांहा िालजनो गोनाां जेबो गैया। जोां जे रावलन गेजेरजोां बे
सांसाराव बर’ हारर महरै नुजानो हादोां बेनो जोांलन गोनाां दोहोन – बर’ लबमालन राव। जोांलन
गासै अननाय लसलबनाया लबमा रावलननो जाथोां। मािायलन मेगनाव बर’ रावा
मुगैजाथावथावब्वाबो, बेयो जोांजोां अनजाथावथाव आरो लसलबजाथाव। मानोना जाय जायलनफ्राय
अननाय, हे िाजाब बायलदलसना मोनो लबयो लबखौ बाख्नायो आरो लसलबयो। बर’ रावा थैहाां
थाां हाां लन गेजेरजोां लहनैलसम थाां नानै थायामोनब्ला माहाररलन मानलसजोां गावखौनो लमलथहोनो हानाय
नङामोन। लबमा रावलन बोरासो जोांखौ लदनैलसम सांसाराव बर’ हारर महरै िोथाां नानै दोनदोां।
बेबालदयैनो रायथायलगररया लबमा रावलन गोनाां लथखौ िोरमायदोां।
8

उफेरा सोोंलिलन लफननाय :-

1. गाहायलन सोोंलिफोरखौ फोंसे सोदोब एबा बाथ्राजोों लफन – (गासैलनबो नमबरआ 1)


(क) रावलन पण्डीि बुङोब्ला मा बुलजयो?
लिन.: गुबुन गुबुन रावलन सायाव नायलबलजरनाय गोनोखोलगररखौ राव गोनोखोलगरर
होननानै बुांनाय जायो।
(ख) ‘लबमालन राव’ रायथायाव मखनाय सासे राव गोनोखोलगररलन मुां मुख’।
लिन.: राव पण्डीि ओवेस्तार।
(ग) ‘लबमालन राव’ रायथायाव िोरमायनाय बालदयै ब्ला लबिाां िाइिाां आरो बायलद लजराद
महरिोरखौ राव बुांनो हायो ना?
लिन.: लबिाां िाइिाां आरो बायलद लजराद महरिोरखौबो राव होननानै बुांजायो।
(घ) मा गैयाब्ला मोनसे हाररहा गावलन हाररलन दामनाय-दे नायिोरखौबो िोरमायनो गोब्राब
जायो?
लिन.: लबमा राव गैयाब्ला मोनसे हाररहा गावलन हाररलन दामनाय-दे नायिोरखौबो
िोरमायनो गोब्राब जायो।
(ङ) हाररलन गुबुन बोिोजोां माखौ सुनो हाया होनना रायथायलगररया बुदोां?
लिन.: हाररलन रावखौ हाररलन गुबुन बोिोजोां सुनो हाया होनना रायथायलगररया बुदोां।
(च) माखौ रायथायलगररया दसेलनि’ गोहो बोिो होनना बुांदोां?
लिन.: राज-शल्दिलन गोहोखौ।
(छ) मोनसे समाव हारसािोरा बर’ रावखौ मा होननानै बुांदोांमोन?
लिन.: मोनसे समाव हारसािोरा बर’ रावखौ दु वान (गोथै राव) होननानै बुांदोांमोन।
(ज) रायथायलगररलन बालदयैब्ला जोां गुबुनलन रावखौ सोिोांनाां गौना नाङा?
लिन.: रायथायलगररलन बालदयैब्ला जोां गुबुनलन रावखौबो सोिोांनाां गौ।
(झ) गुबुनलन रावखौ सोिोांनाां नानै जोां मा जानो नाङा होनना रायथायलगररया बुांदोां?
लिन.: गुबुनलन रावखौ सोिोांनाां नानै जोां गावलन रावखौ बाविाां नो नाङा होनना
रायथायलगररया बुांदोां।
(ञ) जयराम दौििरामआ सोर?
लिन.: जयराम दौििरामआ आसामलन बारग’ रायजो बेंलगरर।
(ट) गुलद रावलन ओांलथया मा?
लिन.: गुलद रावलन ओांलथया जादोां लगलब राव।
(ठ) आग्ला सोदोबलन ओांलथया मा?
लिन.: आग्ला सोदोबलन ओांलथया जादोां गोदो गोदाय।
(ड) “लबमालन राव” रायथायलन लिरलगररया सोर?
लिन.: “लबमालन राव” रायथायलन लिरलगररया मलनराम मसाहारर।
9

(ढ) धीरे न्द्र नारायणआ लिरनाय रायथायलन मुङा मा?


लिन.: धीरे न्द्र नारायणआ लिरनाय रायथायलन मुङा जादोां “Welfare work in Hill Aras of
Assam”।

2. गाहायलन सोोंलिफोरखौ सुोंदयै लफन – (गासैलनबो नम्बरआ 2)


(क) राव पण्डीि ओवेस्तार साहाबआ रावलन सायाव होनाय बुांिुरिुआ मा लिर?
लिन.: राव पण्डीि ओवेस्तार साहाबआ ‘बोरै बा राहाजोां गोसोलन साननायखौ िोरमायनो
हानायखौनो राव’ होननानै बुांदोां।
(ख) रायथायलगररया लजब जुनारलन राविोरखौ माबालद होनना िोरमायदोां लिर?
लिन.: मोसौ लबमाया अम’ अम’ गाबनाय आरो दाउ लबमाया ख’ ख’ होननायजोां लिसा
लिांहरनायखौ सरासनस्रायै जोां नुनो मोनो। जुनारिोरलन बे गाबनाय आरो सेविोराना लजब
जुनारलन राव होननानै रायथायलगररया िोरमायदोां।
(ग) गोदोलन लदनाव माबालद रावखौ गासै हाररलन मानलसयानो लमलथयोमोन?
लिन.: गोदोलन लदनाव आखाय िायख्रबनानै लिांहरनायखौ, मेगन मोख्रेबनायजोां गुबुन
गुबुन सेव-िाव लमलथहोनायखौ, खर’ लिलस्रब्ला हामजालय लमलथहोनायखौ आरो लमलनखैरो
लमलनबािाजोां गोसोलन अननाय रां जानाय िोरमायनायखौ गासै हाररलन मानलसयानो
लमलथयोमोन।
(घ) गुबुन गुबुन हादोरलन गुबुन गुबुन हाररलन मानो जुदा जुदा जानाय?
लिन.: रावा जादोां गोसोलन साननायखौ िोरमायनायलन बायजोलन महर जाय महरलन
मानलसिोरखौ मोनसे जायगालन एभा मोनसे हाररलन मानलसफ्रा जेब्लाबो समानै लमलथनो
हायो। बेलनखायनो गुबुन गुबुन हादोरलन रावा गुबुन आरो गुबुन हाररहा गुबुन राव दां ।
(ङ) रावजाबलन सोमलजनाया माबालद जादोां होनना रायथायलगररया िोरमायदोां?
लिन.: मानलस लजउलन साननाय हनाय, दु खु-सुखु, दानाय-िुनाय, दानख’थाइ,
दामनाय दे नाय बायलदलसनािोरखौ िोरमायनो थाखाय राव-महर गाब गानायावनो
रावजाबलन सोमलजनाया जादोां होनना रायथायलगररया िोरमायदोां।
(च) नैलथ मुिुग दावहायाव मा मा हादोरा जेनदोांमोन?
लिन.: नैलथ मुिुग दावहायाव जापान आरो जामाु नआ गुबुनलन आखायाव जेननाां दोांमोन।
(छ) मा मा रावखौ रायथायलगररया बेसेबा गोबावलनफ्रायनो दङ होनना बुांदोां?
लिन.: ग्रीक, सांस्कृि आरो रमान रावखौ रायथायलगररया बेसेबा गोबावलनफ्रायनो दङ
होनना बुांदोां।
(ज) बर’ रावखौ बाखनायनानै लिरनाय सानै राव पण्डीििोरलन मुां लिर?
लिन.: बर’ रावखौ बाखनायनानै लिरनाय सानै राव पण्डीििोरलन मुांआ जाबाय –
जयराम दौििराम आरो धीरे न्द्र नारायण मजुमदार।
(झ) बर’ रावखौ रायथायलगररया मालन थाखाय माराम जाबाय होनना बुांदोां?
लिन.: गोबाां लदन लिरनाय राव बाहायनाया गैलयखाय आरो बे रावाव िायजाम लबजाब
एबा रावजाब गैलयखाय बर’ रावलन बुजाु थावलनयाव माराम जाबाय।
(ञ) खायसे बर’िोरा दाबो मानो गावलन बर’ रावखौ रायज्िायनो िालजयो?
10

लिन.: हारसािोरा मोनसे समाव बर’ रावखौ दु वान (गोथै राव) बुांदोांमोन। जानो हागौ
बेलन थाखायनो खायसे बर’िोरा दाबो गावलन बर’ रावखौ रायज्िायनो िालजयो।
(ट) रायथायलगररया मा मालन मुांखौ दाबो बर’ रावाव मोनो होनना िोरमायदोां?
लिन.: बे आसाम हादोरलन दै मा दै सा, हाजो हािा आरो दु िाराय जायगािोरलन मुांखौ
दालसमबो बर’ रावाव मोनो होनना रायथायलगररया िोरमायदोां।
(ठ) धीरे न्द्र नारायणआ गावलन “Welfare work in Hill Aras of Assam” रायथायाव बर’ रावलन
सायाव मा खोथा बुांदोां लिर?
लिन.: धीरे न्द्र नारायणआ गावलन “Welfare work in Hill Aras of Assam” रायथायाव बर’
रावलन सायाव एरै बुांदोांलद “Language on of Bodo group are extremely nice to learn, they
have the extremely pliancy of agglutinative languages”।

3. गाहायलन सोोंलिफोरखौ फोरमायना लिर – (गासैलनबो नम्बरआ 4)


(क) “लबमालन राव” रायथायाव रायथायलगररया बर’ हाररखौ िानानै माखौ बुांनो िालजथाव
होनना बुांदोां िोरमाय?

लिन.: “लबमालन राव” रायथायाव रायथायलगररया बुांनो िालजथावथाव होननानै एरै हाय
िोरमायदोांलद बर’ हाररया अखािोर दानखोमलसयाव िामा आिायनाय बालद जानायाव
खायिा बर’फ्रा लबमा रावखौ बावबायमोन, सोरबा सोरबाया दालसम लबमा रावखौ रायनो
रोङा आरो खायिाया लबमा रावखौ रायनो िालजयो। बे बरिोरलन हारर लजउलन िामा
आिायनायलन खोथा। मािायलन राव रायनायखाय गुबुनफ्रा सानो बर’िोरा गाव राव
गैजालयखाय मािायलन रावखौनो सोिोांनाङो आरो रायनाङो होननानै। नाथाय बरिोराहा राव
दां ।

मोमसे समाव हारसािोरा बर रावखौ दवान होनना बुांदोांमोन। जानो हागौ बेलनखायनो
खायिा बरिोरा राव रायनो िालजयो। नाथाय जोां बेखौ लमलथगौ जे गासै रावानो लसगाङाव
दवान। लसगाङाव सांस्कृि रावाबो मोनसे रायज्िायग्रा रावि’मोन।

(ख) “लबमालन राव” रायथायाव रायथायलगररया बर’ रावलन मा मा मुख’जाथाव आखुथायिोर


िोरमायदोां लबलदल्दि होना िोरमाय।

लिन.: “लबमालन राव” रायथायाव रायथायलगररया बर’ रावलन माखासे मुख’जाथाव


आखुथायिोर िोरमायदोां। बर’आ मोनसे गाव आब्रुलथ गोनाां राव। बर’ रावलन सोदोबिोरलन
लथननायाबो गोदै । बे रावलन थाइिालि आरो थाइजा सोदोबिोरा दाजाबदा दां सोगारो। बे
दाजाबदा सोदोबफ्रा रावखौ साबलसन आरो थावलसन खािामदोां। ‘गोसोम’ बे मोनसे थाइिालि
सोदोब। दाजाबदा सोदोबजोां बेखौ बेबालद बाहायनो हायो। गोसोम, सोमिो, सोमिोजो,
सोमखोर, सोमखोरखोर, सोमखे , सोमखेखे, सोमलस्र, सोमलस्रलस्र, सोमबा, सोमबाबा
बायलदलसना। ‘थु ’ बे मोमसे हाबा सोदोब। बे सोदोबखौ बेबालद बाहायनो हायो – थु: थुखे,
खुख्रा, थुसे, थुख्रब, थुख्रेब, थुग्दाउ, थुल्दग्दां, थुख्िां, थुख्िें, थुख्ि, थुदिुन, थुदिा,
11

थुदिाब बायलदलसना जुथे आरो समाइना सोदोबिोरखौ मोनो। बे रावलन सोदोबिोरलन


बेरखाां नायाबो ओांलथगोनाां । जेरै – ‘खौराां ’ बे सोदोबलन ओांलथया खुगालनफ्राय बेरखाां नाय, ‘सारजा’
बे सोदोबलन ओांलथया जायलनफ्राय सान जायो – एबा ओांखारो, ‘लबबार’ – बे सोदोबलन
ओांलथया बारजोां जाय गेविाङो। बेबालदनो बर सोदोबखौ लसिायनानै आरो लबलजरनानै नायोब्ला
बे रावलन गुबैखौ आरो दै नायखै मोजाङै मोनदाां नो हायो आरो रावलन साबनाय आब्रुखौबो नुनो
मोनो। बर’ रावखौ राव पल्दण्डििोराबो इनायनो बाख्नायदोां।

(ग) सण्डीचरन बेनाजीया ‘लबद्दा सागर’ लबजाबाव लबमा रावलन सायाव मा बुांिाां दोां िोरमाय?

लिन.: लबमा राव माखौ बुङो, मा लजराद, बेसे दाम गोसा, बेलन सोमोिै बाबु
सण्डीचरन बेनाजीया ‘लबद्दा सागर’ लबजाबाव एरै बालद बुांदोां- “लबमालन गुरै गाां खङाव आहार
जायै जायै गथ’आ जाय रावाव बयलनख्रुइ लसगाां आइ होन्नानै लिांनो सोिोङो, जायलन गुरै
गोथाव सोदोबिोरखौ बुांनायाव सािायलन दद्रा खद्रािोरा बायो आरो लिलदां जालयया खम जायो,
बे उिै लजउलन दु खुिोरखौ ल्दखिानो नालगरनायाव गथ’आ जाय रावाव होख्राव िाररयो,
खुलसयाव थोर बोर जानानै सासे गथ’आ गुबुन सासेजोां नाां ज्िाय खमज्िाय खािामनानै गावलन
दे रहानाय आरो मािाय जेननायलन खोथा बुङो, जाय रावखौ गथआ गेिेनायाव, जानाय
िोांनायाव, सेिाय-बेिाय खािामनायाव सोिोङो, मानस्या जे रावजोां गाव गोसोलन दु खुिोरखौ
खम खािामो, बेनो लब मानलसलन लबमालन राव।”

आखि दानाय
नमि चन्द्र बर’
1. गाहायलन सोोंिुफोरलन लफननायखौ सोदोब मोनसे एबा साररसेजोों हो –
(क) आखि दानाय रायथायखौ गुबैयै मा रावजोां लिरदोांमोन?
लिन.: आखि दानाय रायथायखौ गुबैयै असलमया रावाव लिरदोांमोन।
(ख) आखि दानाय रायथायलन गुबै लिरलगररया सोर?
लिन.: आखि दानाय रायथायलन गुबै लिरलगररया नमि चन्द्र बर’।
(ग) मानलसलन आखुखौ बबे समलनफ्राय दानाां गौ?
लिन.: मानलसलन आखुखौ उिै समलनफ्रायनो दानाां गौ।
(घ) गालि साननायखौ माजोां रुजुनाय जायो?
लिन.: गालि साननायखौ मासे लबस गोनाां लजबौजोां रुजुनाय जायो।
(ङ) गालि साननायखौ मालन मुसुखा होनना लिरलगररया साननो लथनदोां?
लिन.: गालि साननायखौ मासे लजबौलन मुसुखाबालद साननानै अराय गोसो लसङाव
िाल्दखनाां गौ होनना लिरलगररया लथनदोां।
(च) मालन आां खािाव मानलस आरो जुनारलन गेजेराव िारागलथ थाया?
लिन.: आखिलन आां खािाव मानलस आरो जुनारलन गेजेराव िारागलथ थाया।
12

2. गाहायाव होनाय सोोंनायलन लफननायखौ साररनै साररिामजोों हो :-


(क) आखिखौ मानो खन गोनाां बेगर बुांदोां?
लिन.: आखिखौ खन गोनाां बेगर होननानै बुांनाय जादोां, मानोना आखिखौ गोसो
आबादलथलियाव सोिोांथाइ बायलद लबदै खौ नाां गौ लबबाां लन सारस्रोनानै आखि बेगरखौ
रज’होनानै जािुांसारहोनो हायो।
(ख) मानलसया गोसो लसङाव माखौ िोनानै आखि जोिैखौ रज’होनो हायो?
लिन.: मानलसया गोसो आबादलथलियाव सोिोांथाइ बालद लबदै खौ नाां गौ लबबाां लन सारलस्रनानै
आखि बेगर एबा जोिैखौ रजहोनो हायो होनना रायथायलगररया बुांदोां।
(ग) आखि गोनाां मानलसखौ मानो थैनानैबो थैरोलङ बुांनाय जायो?
लिन.: अबां गसाइया होनाय माखासे गुनजोां सु बुङआ दाजानाय। बै गासैबो गुन एबा
बेलन बाां लसन बाहागोिोरखौ जाय मोनदोां एबा बेिोरलन लबगोमा जानो हादोां, लबसोरनो
आखि गोनाां होननानै मुिुगाव मुांदाां खा जानानै अराय मानलसिोरलन खालथयाव लबसोरलन
मोजाां मुां सोरलजथायखौ िोसावनो हादोां। बेखौनो थैनानैबो थैरोलङ बुङो। बेलनखायनो
आखि गोनाां मानलसखौ थैनानैबो थैरोलङ बुांनाय जायो।
(घ) मानलसलन गोसो लसङाव आखि बेगरआ (जोिैया) माबोरै रज’यो?
लिन.: जेरैबालद रुइदु ब बेगरिोरा दै सारस्रो सारस्रो खािामनायलन थाखाय थाबैनो गाजा
बेरखाङो, लबलदनो उिै बैसोलनफ्राय गोगो सोिोांथाइलन एिा एिा सर खािामनायजोां
गोसोआव आखि बेगरआ रज’यो।
(ङ) गालि सर’आ माबोरै गासै बो गोसो राज्योखौनो गाग्लोबो?

लिन.: गालि हुदालन मुलहनो हानाय गोहो गुनजोां मानलसया थाबैनो रां जा-बाजा िुबैसुिा
आरो दु थाां दु गामारा जायो। उनाव गावनो गावलन लजउलन सुथुर जानानै आसखािायै लजउलन
गेिेनायखौ िोजोबाां गौ जायो एबा जेरै बर’ििोरा थुबुर जानानै गेदेर अिाइलन महर िायो
आरो उनाव िेरथाया बाां नायाव हाजो लथल्दखलनयाव थानो हालयलन हरखाब मानलस थाग्रा
जायगािोराव िैनानै उनाव मानलसिोरलन गोबाां खहा खािामो, लबलदनो गालि हुदािोराबो
जोांलन गोसोलन इसेि’ जायगायाव माबोरै बा जायगा िानानै उनाव िासै िासै गासै बो गोसो
राज्योखौनो साग्लोबो।

(च) उिै समखौ मानो िामे लबबारजोां रुजुनाय जादोां?


लिन.: जेरैबालद िलख्रयाव िामे लबबारलन थलिनायिोरा उदाां बोथोरलन गोगो गोथार
बारजोां बारग्लाङो लबलदनो गोगो सोिोांथाउलन लमिौदो गुनजोां गोसो िैथोआव उिै
बैसैआव आखि िामेया बारग्लाङो। बेखायनो उिै बैसोखौ िामे लबबारजोां रुजुनाय
जायो।

3. सोोंनाय बालदयै सुोंिाबै लफननाय हो:


(क) बे मुिुगलन मानलस, लजउ, आखि बायलदिोरखौ लमलथांगालन मा मा मुवाजोां रुजुदोां
लिर?
13

लिन.: रायथायलगररया बे मुिुगाव मानलसखौ आबादारर, लजउमाखौ हा, आखिखौ खन


थानाय बेगर, सोिोांथायखौ खामालन मावनाय दै एबा लबदै , गाां नाय उखैनाय आरो रां जामाय
बाजामायखौ आबादलथलिलन गेजेरान खहा खािामग्रा लिसा लिसा िाइिाां बायलदलसनाजोां
रुजुदोां। बेलन अनगायैबो मोजाां िोगो, लसरर लसरर थानाया बेलन खाल्दि, गोसो हमथानाया थार
लिथाइ मोननो नेनाय सम आरो मुांदाां खाया बेलन लिथाइ होनना िोरमायदोां।

(ख) मानेकखौ बयबो अनो – बे खोथाजोां सरजाबनाय खोथाखौ लिर।

लिन.: मानेकखौ बयबो अनो – अखािोरलन सोराां जोां साां ग्रेमालन सोराङा जेरै रुजुथालव,
लबलदनो आखि गोनाां लनखाउररथार मानलसजोांबो आखि गैलय दु थाां राां लन लबगोमा, दोहोलन
मानलसिोरा रुजुजाथावा। दु गामारा एबा दु थाां गोसोलन दोहोलनिोरा गोबाां राां बाहायनानै जाय
खामालनखौ मावनो हाया, आखि गोनाां मानलसिोरा बेखौ इसाराजोांनो माविुनो हायो। आखि
गोनाां मानलसया जाय थासाररयावनो थायो मानो, बेयो मुिुगलन अनजाथाव दोहोन। मानोना
मालनकलन अनसायजानाया जेरावबो दां ।

(ग) मोजाां आखिखौ माब्ला दानाां गौ?

लिन.: मोजाां आखिखौ उिै समावनो दानाां गौ। जोां जेब्लाबो नुबोदोांलद हालन दो-दोख्िा
दाग्रािोरा हालन दो-दोख्िािोरखौ गुरै गोथाां हाजोां जेरै गोसो एरै महर होना िानो हायो,
नाथाय जेब्ला अराव सावना िायो अब्ला आरो बेिोरलन महरखौ सोिाय-सोि खािामनो
हाया। लबलदनो जोांलन लजवावबो उिै बैसोआवनो जेब्ला गोसो लसङाव सांसारलन गालि
सानखाां लथ, गालि हुदािोरा नुजालथिैनानै गोसोखौ खोख्िोबना िाया, जेब्ला मालह, गोरिै
थार बुांनाय बायलद सोरगोआरर समायना सानखाां लथिोरा गोसोआव जेयै जायगा िािैयो,
अब्लानो आखि दानायलन थार सम। जेरैबालद िलख्रयाव िामे लबबारलन थलिनायिोरा उदाां
बोथोरलन गोगो गोथार बारजोां बारग्लाङो लबलदनो गोगो सोिोांथाइलन लमिौदो गुनजोां गोसो
िैथोआव उिै बैसोआव आखि िामेया बारग्लाङो। जेरै बालद रुइदोब बेगरिोरा दै सारस्रो
खािामनायलन थाखाय थाबैनो गाजा बेरखाङो, लबलदनो उिै बैसोलनफ्राय गोगो सोिोांथाइलन
एिा एिा सर’ खािामनायलन थाखाय थाबैनो गाजा बेरखाङो, लबलदनो उिै बैसोलनफ्राय
गोगो सोिोांथाइलन एिा एिा सर खािामनायजोां गोसोआव आखि बेगरा रजयो। बे लमिौहाब
समा बारगिाां ङोब्ला सेंग्रा बैसोलन इनाय अनागाररया आखि बेगरखौ खनजोां-जाबजोां गालि
खािामो।

(घ) गोसोलन गालि साननायखौ मानो गारनाां गौ?


लिन.: गोसोलन गालि साननायखौ गारनाां गौ होनना रायथायलगररया बुांदोां, मानोना गालि
साननाया मानलसलन गोसोखौ गुन अरनाय औवा बालद लसां लसां खांख्िा खािामिाङो।
अब्ला गोसोलन बोिोआ खमायिाङो आरो गुबुन गुबुन साननाय हनायलन गोख्रोां दोहौआ
गोसोखौ जेरै मोनो एरै बोहै खारहोयो।
(ङ) गालि िोगोआ आखि दानायाव माबालद हें था होयो?
14

लिन.: गालि िोगोआ आखि दानायाव हें था होनो हायो। जाय मानलसया रां जा बाजाखौि
िुबैयो, आिो-गोजोन िुबैयो, लबनो रां जानाय-बाजानाय, गोजोननायावि दे हाखौ हगारसारना
होनो मोजाां मोनो। ब्ललटां िेखायाव खालि सोबखाांनाय बालद रां जानाय गोजोननायलन लसां जानाय
मानलसिोरा गालि िोगोजोां खेबसे गोरोबिायोब्ला बेयावनो गोदोसोनानै थायो आरो
लगलदां लिनबोनो नालगरा। दां िाां खामनानै हाां गार जायोब्ला बेखौ गाइखेरजोां सुबाय थाब्लाबो गुिुर
गाब खािामलिनबोनो नालगरा। दां िाां खामनानै हाां गार जायोब्ला बेखौ गाइखेरजोां सुबाय
थाब्लाबो गुिुर गाब खािामलिननो हाया। बेबालदयै गालि िोगोआ मोजाां आखि दानायाव
हें था होनो हायो।

(च) आखि मोजाां खािामनाय आरो गालि िोगोलनफ्राय बारग’नायलन राहािोरा मा मा लिर?

लिन.: आखि मोजाां खािामनाय आरो गालि िोगोलनफ्राय बारग’नायलन राहािोरा जाबाय
– (क) लसररयै थानाय – बेलनफ्राय गोबाां नांखाय खोथा बुांनायलनफ्राय बारगोनो हायो आरो
गावलन गोसोखौ हमथानो हानाय जायो, (ख) इसोर िोथालय मानलसिोरलन खोथा
खोनासलङ, (ग) सुथुरलन आखिलन सोमोिै खोनासलङ (घ) हानायमालन गावखौनो गाव
सामिायनाय आरो गोसो हमथानो नाजानाय।

4. गाहायलन सोोंनायलन लफननायखौ 150 सो सोदोबजोों हो:-


(क) आखि गोनाां मानलसिोरा समाजाव माबालद जायगा मोनो लिर?

लिन.: आखि गोनाां मानलसिोरा समाजाव जेब्लाबो गोजौ मालस मोनो होनना
रायथायलगररया िोरमायदोां। बयबो मानलसयानो मानेकखौ मोजाां मोनो। आखि गोनाां
मानलसखौबो थरिा थरिा मानेक होननानै साननो हायो। मानोना मानलसलन आखिानो
रुजुजाथालव दोहोन आरो रुजुजाथालव लबमुां। अखािोरलन सोराां जोां साां ग्रेमालन सोराङा जेरै
रुजुथालव, लबलदनो आखि गोनाां लनखाउररथार मानलसजोांबो आखि गैलय दु थाां राां लन लबगोमा,
दोहोलन मानलसिोरा रुजुजाथावा। दु गामारा एबा दु थाां गोसोलन दोहोलनिोरा गोबाां राां बाहायनानै
जाय खामालनखौ मावनो हाया, आखि गोनाां मानलसिोरा बेखौ इसाराजोांनो माविुनो हायो।
आखि गोनाां मानलसया जाय थासाररयावनो थायो मानो, बेयो मुिुगलन अनजाथाव दोहोन।
मानोना मालनकलन अनसायजानाया जेरावबो दां । अबां गसाइया होनाय माखासे गुनजोां सुबुङआ
दाजानाय। बै गासैबो गुन एबा बेलन बाां लसन बाहागोिोरखौ जाय मोनदोां एबा बेिोरलन लबगोमा
जानो हादोां, लबसोरनो आखि गोनाां होननानै मुिुगाव मुांदाां खा जानानै अराय मानलसिोरलन
खालथयाव लबसोरलन मोजाां मुां सोरलजथायखौ िोसावनो हादोां। बेखौनो थैनानैबो थैरोलङ बुङो।

(ख) आखि मोजाां खािामनायाव सर’लन गोनाां लथया मा?

लिन.: आखि मोजाां खािामनायाव सरलन गोनाां लथ दां । उिै समलनफ्रायनो जाय
सोिोांथाइलन सर खािामनाय जायो बैसो जानाय िोगो िोगो बेिोरनो हुदायाव बारस्लायो।
आखिलन गोहोआ अदे बालन गोख्रोां नाथाय हुदालन गोहोआबो इसेि नांथारा। गालि हुदालन
मुलहनो हानाय गोहो गुनजोां मानलसया थाबैनो रां जा-बाजा िुबैसुिा आरो दु थाां दु गामारा जायो।
15

उनाव गावनो गावलन लजउलन सुथुर जानानै आसखािायै लजउलन गेिेनायखौ िोजोबनाां गौ जायो
एबा जेरै बर’िोरा थुबुर जानानै गेदेर अिाइलन महर िायो आरो उनाव िेरथाया बाां नायाव
हाजो लथल्दखलनयाव थानो हालयलन हरखाब मानलस थाग्रा जायगािोराव िैनानै मानलसिोरलन
गोबाां खहा खािामो, लबलदनो गालि हुदािोराबो जोांलन गोसोलन इसेि” जायगायाव माबोरै बा
जायगा िानानै उनाव िासै िासै गासैबो गोसो रायजोखौनो साग्लोबो आरो उनाव जोांलन मालह
गोसोआ बेलन उदखारखौ सहायनो हालयलन बायलद-मैया खामालन मावनो गोनाां थार जायो आऱो
गावलन लजउखौ खैिोद गोनाां खािामना िायो। जेरै लिसा दां िाां िुलि िाां सेयाव दागो
होयोब्ला लबिाङा दे रना िोगो िोगोनो बे दागोआबो दे रिाङो, लबलदनो उिै बैसोआवनो
गालि हुदाया जागायोब्ला बैसो बाां नाय िोगो िोगोनो लबबो बाां िाङो। उनाव लजउआव दु खु
गोनाां लिथाइखौ मोननाां गौ जायो।

(ग) गालि साननायखौ होखारनायलन राहािोरा मा मा?


लिन.: गालि साननायखौ होखारनायलन राहािोरखौ गाहायाव िोरमायनाय जाबाय –
(क) गालि साननायखौ मासे लबस गोनाां लजबौलन मुसुखाबालद साननानै अराय गोसो लसङाव
िाल्दखनाां गौ। मानोना जोां लजबौखौ जेब्लाबो लगथाव सानो।
(ख) गालि साननाया गोसोआव िैनाय िोगो िोगोनो मोजाां लबजाब िरायनाां गौ एबा मोजाां
खोथा सावरायनाां गौ, नङाब्ला मोजाां सानहाबनाां गौ। मानोना जाय मानलसया मोजोमसे
सौराय आरो थाइसे थालिर जानानै गोजोन मोनो, बै मानलसयानो आरोबाव गोदै मुवा
मोलनयाव िाखोमानानै जानो मोनोब्ला बेलनख्रुइ गोजोनलसन मोनो, बै मानलसयानो
आरोबाव गोदै मुवा मोलनयाव िाखोमानानै जानो मोनोब्ला बेलनख्रुइ गोजोनलसन मोनो,
मोजाां साननायलन बेरे मोदै बालद लबदै मोननानै लबलन गोसोआव आरो मानो बैलनख्रुइ
बाां बावा जानो?
(ग) जायिोरा रोजाबनाय, दामनाय-दे नायाव आखा िाखा, लबथाां मोना गालि साननाया
गोसोआव िैनाय िोगो िोगो लबमा अनसायनाय नङाब्ला इसोर लसलबनाय मेथाइ
रोजाबनाां गौ। अब्ला नुनो मोनगोन गिे गिे गालि साननायजोां खामब्लाव जानाय
सोरलनबा गोसोखौ गोजोनलन सुदेम बार बारिैनानै सुग्लायहोिैनो हमदोांसै। अब्ला
नुगोन गालि साननाय माथो रोलङ जुनारा मेथाइ लसांहलन लगख्रांथाव नेरखाां नायाव एबा
सोगोमनायाव रावबो लमल्दिसयै खोनासये हादोराव खारखोमानानै गावखौ लनजोमै
िाल्दखनो नाजादोां।
(घ) हाबथासेयाव खमैब्लाबो सानथाम गेदेमा सुबुांलन लजउखौराां िोरखौ गोसो होनानै
िरायनाां गौ। हानायमालन दु खु खिामना थायािालसनो गोसो गोजोनै थानाां गौ। गोसोआव
मोनसे नङा मोनसे मोजाां साननाय अराय साांग्राां खािामनानै िाल्दखनाांगौ। आखि
दानायलन आरोबाव माखासे हें थािोर नुनो मोनो, बेिोरलन गेजेराव गालि िोगोआनो
गाहाइ।
(घ) लगलदर मानलसलन लजउखौराां िरायनाया गालि िोगो गारनायाव माबालद हे िाजाब होयो?

5. गुलद खोिाजोों सोमोन्दो िाखखनानै बेखेवना लिर:-


(क) जायहा खन गैया, बेखौ दै िुबाय थाब्लाबो रज’रोङा।
16

लिन.: “जायहा खन गैया, बेखौ दै िुबाय थाब्लाबो रज’रोङा”

गोजौलन बािा खोिोखौ ‘आखि दानाय’ मुांलन रायथाय खोिोलनफ्राय लदखाां ना िानाय
जादोां। बे बािा खोिोलन गेजेरजोां रायथायलगररया आखिखौ बेगरलन खनजोां रुजुदोां।

रायथायलगररया िोरमायनाय बालदयैब्ला जायहा खन गैया, बेिोर बालदयाव अराय दै


होबाय थाब्लाबो बेयो गाजा बेरखाङा। खनानै थायाब्ला आऱो बेलन ओांगो बारायनायलन आसाया
बबाव? खन थानाय बेगरखौ जेरावनो गारना दोननाय जायो बेयावनो लमलथांगालन जोबनो रोलङ
लबदै लन हे िाजाबाव बे रज’खागोन। बेयाव मानलसलन जोथोनलन जेबो गोनाां लथ थाया नाथाय
मोजाङै नायलबलजरोब्ला माब्लाबा माब्लाबा बेलनबो िोरसोर जानाय नुनो मोनो। बेलन
जाहोनिोरा मा जोां गोरोल्दियावबो खेबसेबो सानिेरा। जोथोन िालययानो बेलन जाहोन आरो
जोथोनलन आां खािाव रज’नाय िोगो िोगोनो बेयो जोबस्राां िाङो। बे सानस’हालय मुिुगाव
मानलसया आबादारर, लजउमाया हा, आखिा खन थानाय बेगर, सोिोांथाया खामालन मावनाय
दै एबा लबदै , गाां नाय उखैनाय आरो रां जानाय बाजानाया आबादलथलिलन गेजेराव खहा
खािामग्रा लिसा लिसा िाइिाां । रायथायलगररया मोजाां िोगो आरो लसरर लसरर थानाया बेलन
खाल्दि, गोसो हमथानाया थार लिथाइ मोननो नेनाय सम आरो मुांदाां खाया बेलन लिथाइ होनना
िोरमायदोां। बेखायनो गोसो आबादलथलियाव सोिोांथाय बालद लबदै खौ नाां गौ लबबाां लन सारस्रोनानै
आखि बेगरखौ रज’होनानै जािुांसारहोनो हायो। बेखौ नाजानायासो बयलनबो मखनो गोनाां ।
मानोना राजालन खर’आ मुकुट आरो जोहोिावलन आखाया हालथयारजोां जेरै समाइखाङो
लबलदनो मानलसलन लजउआवबो आखिआ समायखाङो। मानलसलन आखिना रुजुजाथालव दोहोन
आरो रुजुजाथालव बुमुां। बेिोर बािाखौनो रायथायलगररया गोजौलन “जायहा खन गैया, बेखौ दै
िुबाय थाब्लाबो रज रोङो” बे बािा खोिोलन गेजेरेजोां रायथायलगररया िोरमायदोां।

(ख) आखि गोनाां मानलसया लज थासाररयावनो थायामानो लबयो मुिुगलननो अनजाथाव दोहोन।

लिन.:- “आखि गोनाां मानलसया लज थासाररयावनो थायामानो लबयो मुिुगलननो


अनजाथाव दोहोन”

गोजौलन बािा खोिोखौ नमि चन्द्र बर’आ लिरनाय ‘आखि दानाय’ मुांलन रायथाय
आयदालनफ्राय लदखाां ना िानाय जादोां। बे रायथाय खोिोलन गेजेरजोां रायथायलगररया बेखौनो
िोरमायनो नाजादोांलद मोजाां आखि गोनाां मानलसखौ समाजलन बयबो सुबुङानो अनसायो आरो
अनसायनाय नोजोरजोां नायो।

रायथायलगररया िोरमायनाय बालदयैब्ला अखािोरलन सोराां जोां साां ग्रेमालन सोराङा जेरै
रुजुथालव, लबलदनो आखि गोनाां लनखाउररथार मानलसजोांबो आखि गैलय दु थाां राां लन लबगोमा,
दोहोलन मानलसिोरा रुजुजाथावा। दु गामारा एबा दु थाां गोसोलन दोहोलनिोरा गोबाां राां बाहायनानै
जाय खामालनखौ मावनो हाया, आखि गोनाां मानलसिोरा बेखौ इसाराजोांनो माविुनो हायो।
आखि गोनाां मानलसया जाय थासाररयावनो थायो मानो, बेयो मुिुगलन अनजाथाव दोहोन।
मानोना मालनकलन अनसायजानाया जेरावबो दां । बेिोर बािाखौनो रायथायलगररया गोजौलन बे
17

“आखि गोनाां मानलसया लज थासाररयावनो थायामानो लबयो मुिुगलननो अनजाथाव दोहोन”


बािा खोिोलन गेजेरजोां िोरमायदोां।

उफेरा सोोंलिलन लफन.: -


1. गाहायलन सोोंलिखौ फोंसे सोदोब एबा बाथ्राजोों हो –
(क) आखिखौ रायथायलगररया माजोां रुजुदोां?
लिन.: आखिखौ रायथायलगररया खन थानाय बेगरजोां रुजुदोां।
(ख) माखौ दोहोन आरो लबमुांजोां रुजुनो हाया?
लिन.: मानलसलन आखिानो रुजुजाथालव दोहोन आरो रुजुजाथालव लबमुां।
(ग) माखौ जेब्लाबो गोसोलनफ्राय गोजानाव िाल्दखनाां गौ होनना रायथायलगररया बुांदोां?
लिन.: गालि साननायखौ जेब्लाबो गोसोलनफ्राय गोजानाव िाल्दखनाां गौ होनना
रायथायलगररया बुांदोां।
(घ) सुबुङा माजोां दाजानाय होनना रायथायलगररया बुांदोां?
लिन.: अबां गसाइया होनाय माखासे गुनजोां सुबुङा दाजानाय होनना िोरमायदोां।
(ङ) रायथायलगररया माखौ रुजुजाथालव दोहोन आरो लबमुां होनदोां?
लिन.: मानलसलन आखिखौनो रुजुजाथालव दोहोन आरो रुजुजाथालव लबमुांजोां रुजुदोां।
(च) बेगर गोनाां खनजोां माखौ रुजुदोां?
लिन.: आखिखौनो बेगर गोनाां खनजोां रुजुनाय जादोां।
(छ) आखि दानायलन थार समा माब्ला?
लिन.: उिै सम।
(ज) माखौ हुदायाव बासाु यो होनना बुांदोां?
लिन.: उिै समलनफ्रायनो जाय सोिोांथायलन सर’ खािामनाय जायो बैसो जानाय
िोगो िोगो बेिोरनो हुदायाव बारस्लायो।
(झ) गालि साननाया मानलसलन गोसोखौ माबालद खािामो होनना बुांदोां?
लिन.: गालि साननाया मानलसलन गोसोखौ गुन अरनाय औवा बालद लसां लसां खांख्िा
खािामो।
(ञ) आखि दानायलन मोनसे हें था लिर?
लिन.: आखि दानायलन मोनसे हें थाया जादोां गालि िोगो।
(ट) मािायलन मोजाां मावनो थाां ग्रा सुबुङा माब्लाबा मा जानाां गौ जायो होनना िोरमायदोां?
लिन.: गोबाङानो मािायलन मोजाां मावनो थाां नानै उनाव गावलन लजउखौ खैिोदाव
खोख्िैना िायो।
(ठ) मुलहनो हानयालन ओांलथया मा?
लिन.: मुलहनो हानायलन ओांलथया गोसो बोनो हानाय।

2. गाहायलन सोोंलिफोरखौ सुदयै लफन हो:


18

(क) गालि साननायखौ जेब्लाबो मानो गोसोलनफ्राय गोजानाव िाल्दखनाां गौ होनना रायथायलगररया
बुांदोां?
लिन.: गालि साननायखौ जेब्लाबो गोसोलनफ्राय गोजानाव िाल्दखनाां गौ होनना
रायथायलगररया बुांदोां, मानोना गालि साननाया मानलसलन गोसोखौ गुन अरनाय औवा बालद
लसां लसां खांख्िा खािामिाङो। अब्ला गोसोलन बोिोआ खमायिाङो आरो गुबुन गुबुन
साननाय हनायलन गोख्रोां दोहौआ गोसोखौ जेरै मोनो एरै बोहै खारहोयो।
(ख) गालि साननाया मानलसखौ मा मा खािामनो हायो होनना रायथायलगररया बुांदोां?
लिन.: गालि साननाया मानलसलन गोसोखौ गुन अरनाय औवा बालद लसां लसां खांख्िा
खािामिाङो। अब्ला गोसोलन बोिोआ खमायिाङो आरो गुबुन गुबुन साननाय हनायलन
गोख्रोां दोहौआ गोसोखौ जेरै मोनो एरै बोहै खारहोयो।
(ग) आखि माखौ बुङो िोरमाय?

लिन.: जेरै जुजायाव अर थानाय थालयखौ मोनलथ मोना, उनाव जोांखाां ब्लासो बेलन
थादे रनायखौ मोनलथ मोनो बे बालदनो जोांलन सुबुां समाजलन गेजेरावबो लबलद मोनसे आयदा दां
जायखौ लगलबयाव नुनायाव जेबोआनो गैयाबालद मोनो नाथाय खामालनयाव बेरखाां ब्लासो बेलन
थादे रनायलन सोमोिै मोनदाां हायो। बेखायनो मानलसलन मावनाय दाां नायजोां नुजानाय
जाथायिोरानो आखि। आखिआ मानलसलन दोहोन, आखिानो सोिो, गोहो बोिो आरो
लजउलन गासैबो।

(घ) आखि गोनाां सुबुां थानाय समाजखौ माबालद जायो होनना रायथायलगररया िोरमायदोां?
लिन.: आखि गोनाां सुबुङा जाय समाजाव थायो, बे समाजाबो गोजोन गोगो दै
बोहै नाय लनजोरा बालद, सोमखोर समायना आबादलथलििोर बालद अराय गोथार गोजोन
गोगो जायो होनना रायथायलगररया िोरमायदोां।
(ङ) माबालद मानलसया गावखौ आखि गोनाां महरै लबसोरलन मोजाां मुांखौ मुिुगाव िोसावनो
हादोां?
लिन.: अबां गसाइया होनाय माखासे गुनजोां सुबुङा दाजानाय। बै गासै बो गुन एबा बेलन
बाां लसन बाहागोिोरखौ जाय मोनदोां एबा बेिोरलन जाय लबगोमा जानो हादोां, लबसोरनो
आखि गोनाां होननानै मुिुगाव मुांदाां खा जानानै अराय मानलसिोरलन खालथयाव लबसोरलन
मोजाां मुां सोरलजथायखौ िोसावनो हादोां।
(च) थै नानैबो थैनो रोलङ सोरखौ बुङो?
लिन.: अबां गसाइया होनाय माखासे गुनजोां सुबुङा दाजानाय। बै गासै बो गुन एबा बेलन
बाां लसन बाहागोिोरखौ जाय मोनदोां एबा बेिोरलन जाय लबगोमा जानो हादोां, लबसोरनो
आखि गोनाां होननानै मुिुगाव मुांदाां खा जानानै अराय मानलसिोरलन खालथयाव लबसोरलन
मोजाां मुां सोरलजथायखौ िोसावनो हादोां। लबलद मानलसखौनो थैनानैबो थैनो रोलङ होनना
बुङो।
(छ) रायथायलगररया मखनाय सासे गेदेमा सुबुांलन बुांलथया माबालद िोरमाय?
लिन.: सासे गेदेमा लिरलगररया एरै हाय लिरदोांमोन, “आां गोबाां गेदेर गेदेर मानलसलन
लजउ खौराां िरायबाय, गोबाां आखाइ गोिाउ गोहोगोनाां मानलसिोरजोां रायज्िायबाय।
19

नाथाय नेहाद आबादारर आरो आबादाररलन रायज्िायनाया लबथाां मोनलनख्रुइ गोबाां गुन जौगा
थाखोलन साननाय हनाय गोनाां ।”
(ज) गालि साननायखौ गोसोलनफ्राय मानो जानगार खािामनाां गौ?
लिन.: गालि साननायखौ सरासनस्रायै गोसोलनफ्राय गोबाां गोजानाव िाल्दखनाया मोजाां ,
मानोना गालि साननाया मानलसलन गोसोखौ गुन अरनाय औवा बालद लसां लसां खांख्िा
खािामिाङो।
(झ) गालि साननायखौ गोसोलनफ्राय जानगार होनायलन मोनसे जर’खआ राहा िोरमाय?
लिन.: गालि साननायखौ गोसोलनफ्राय जानगार होनायलन मोनसे राहाया जादोां –
गालि साननायखौ मासे लबसो गोनाां लजबौलन मुसुखाबालद साननानै अराय गोसो लसङाव
िाल्दखनाां गौ।
(ञ) गालि साननायखौ जानगारहोनो थाखाय मेथाइ खननो गोरोां सुबुांिोरखौ मा खािामनो
लथिोां?
लिन.: जायिोरा रोजाबनाय, दामनाय-दे नायाव आखा-िाखा, लबथाां मोना गालि
साननाया गोसोआव िैनाय िोगो िोगो लबमा अनसायनाय नङाब्ला इसोर लसलबनाय
मेथाइ रोजाबनाां गौ।

3. गाहायलन सोोंलिफोरखौ फोरमायना लिर – (गासैलनबो नम्बरआ 4)


(क) आखि दानाय रायथायाव रायथायलगररया आखिखौ मा माजोां रुजुदोां िोरमायना लिर।

लिन.: आखि दानाय रायथायाव रायथायलगररया आखिखौ बायलदलसना लजरादजोां रुजुदोां।


जेरै जुजायाव अर थानाय थआलयखौ मोनलथ मोना, उनाव जोांखाां ब्लासो बेलन थादे रनायखौ
लमनलथ मोन बे बालदयो जोांलन सुबुां समाजलन गेजेरावबो लबलद मोनसे आयदा दां जायखौ
लगलबयाव नुनायाव जेबोआनो गैयाबालद मोनो नाथाय खआमालनयाव बेरखाां ब्लासो बेलन
थादे रनायलन सोमोिै मोनहाां हायो। बे सुबुांलन लजउआव मेलसनलन सोलिबाय थानो हानाय गोहो
बालदयै खामालन मावो। जेरै मेलसनलन गालि जानाय मोनसे लिसा बाहागो िाहामब्ला गासैबो
मेलसनानो खामालन मावनो हाया जायो आरो िासै िासै बेलन गासैबो बाहागोआवनो माराम
जाजोबो। उनाव बेखौ िाहामलिननाय गोब्राब जानानै िैयो, लबलदनो जोांलन लजउ जोिोरलन
सोलिहोनो हानाय गोहोआ खेबसे गालि जायोब्ला आरो बेखौ थाबैनो िाहामलिनाब्ला माराम
जानाय मेलसन बालद जोांबो जेबो खामालनयाव नालङ जाना थानाां गोन आरो इयुनावबो बेखौ
िोहामलिननो हागोन ना हाया बेखौ बुांनो हानायाबो गोब्राब।

जायलन गोहोआ लसमा गैया, जाय गोहोलन गोहोमाव जोांलन गेजेराव हाररयारर, धोरोमारर
साननायिोरा गोख्रोां जायो, जोां जोांलन िारसे खनसेबो नायलिना। जायलन आां खािाव मानलसया
थार मानलस मुांलन मोनथायखौ रै खा खािामनो हाया, जायलन आां खािाव मानलस आरो जुनारलन
गेजेराव जेबो िाराग थाया, जोां बेिोरलन िारसे नायलिननो हाया। जोां जायखौ उिै थार
होननानै नेवलसगारदोां बेलनफ्रायनो बे मुिुगलन गेदेर थाां ल्दखयाबो जािुांसारो बेिोरखौ रावबो
खेबसेबो साननानै नायलिना। गोसोआवबो साना लद गेदेर गेदेर थाां ल्दखयाबो जािुांसारो,
20

बेिोरखौ रावबो खेबसेबो साननानै नायलिना। गोसोआवबो साना लद गेदेर गेदेर लबिाां िोराबो
नेहाद लिसा लिसा बेगरलनफ्रायसो सोमलजखाङो।

बेलनखायनो रायथायलगररया आखिखौ बेगर गोनाां खनजोांबो रुजुदोां। बेबालदयैनो


रायथायलगररया मानलसलन आखिखौ बायलदलसना लजरादजोां रुजुदोां।

(ख) आखि बेगरखौ रज’होनानै माबालद जािुांसारहोनो हायो िोरमायना लिर?

लिन.: जायहा खन गैया, बेिोर बालदयाव अराय दै होबाय थाब्लाबो बेयो गाजा
बेरखाङा। खनानै थायाब्ला आऱो बेलन ओांगो बारायनायलन आसाया बबाव? खन थानाय
बेगरखौ जेरावनो गारना दोननाय जायो बेयावनो लमलथांगालन जोबनो रोलङ लबदै लन हे िाजाबाव
बे रज’खागोन। बेयाव मानलसलन जोथोनलन जेबो गोनाां लथ थाया नाथाय मोजाङै नायलबलजरोब्ला
माब्लाबा माब्लाबा बेलनबो िोरसोर जानाय नुनो मोनो। बेलन जाहोनिोरा मा जोां गोरोल्दियावबो
खेबसेबो सानिेरा। जोथोन िालययानो बेलन जाहोन आरो जोथोनलन आां खािाव रज’नाय िोगो
िोगोनो बेयो जोबस्राां िाङो। बे सानस’हालय मुिुगाव मानलसया आबादारर, लजउमाया हा,
आखिा खन थानाय बेगर, सोिोांथाया खामालन मावनाय दै एबा लबदै , गाां नाय उखैनाय आरो
रां जानाय बाजानाया आबादलथलिलन गेजेराव खहा खािामग्रा लिसा लिसा िाइिाां ।
रायथायलगररया मोजाां िोगो आरो लसरर लसरर थानाया बेलन खाल्दि, गोसो हमथानाया थार
लिथाइ मोननो नेनाय सम आरो मुांदाां खाया बेलन लिथाइ होनना िोरमायदोां। बेखायनो गोसो
आबादलथलियाव सोिोांथाय बालद लबदै खौ नाां गौ लबबाां लन सारस्रोनानै आखि बेगरखौ रज’होनानै
जािुांसारहोनो हायो।

(ग) आखिगोनाां सुबुांलन समाजा माबालद जायो होनना रायथायलगररया िोरमायदोां?

लिन.: आखि गोनाां सुबुङआ जाय समाजाव थआय, बे समाजाबो गोजोन गोगो दै
बोहै नाय लनजोरा बालद, सोमखोर समायना आबादलथलििोर बालद अराय गोथार गोजोन गोगो
जायो। मानलसलन उदाां गोसो, सैथो बाथअरा बुांनाय आरो गोगो गोथार आखि गुना बाङो।
मािायलन मोजाां मावनानै लबसोर गोसो गोजोन मोन। मािायखौ जौगाखाां होनो लबसोरहा गोसो
जायो। सान ओांखारनाय गोिो गोिो मुिुगा जेरै स्राां जायो, सुदेम बार बारोब्ला जेरै सुबुांलन
गोसोआ रां जाखाङो, गावदाां अखािोरलन सोराङा दु खु-दाहाजौां नाख्रेबजानाय गोसोखौ जेरै
सोराां हायो, आखि गोनाां सुबुांलन नुजालथिैनाय आरो लबसोरजोां थाजाबनाय मानलसिोरलन
गेजेरावबो बे बालद लगयाना नुजालथिैयो, बोसोन मोननानै गोसोआ रां जाखाङो आरो
रायज्िायनानै गोसोलन दु खु दाहाया जानगारो।

बर’लन हाररमु
कामेश्वर ब्रह्म
21

1. गाहायाव होनाय सोोंलिफोरखौ फोंसे सोदोब एबा साररसेजोों लफननाय हो –


(क) बर’लन मुांदाां खा माहाररयारर मोसानायलन मुङा मा?
लिन.: बर’लन मुांदाां खा माहाररयारर मोसानायलन मुङा ‘बागुरुम्बा’ मोसानाय।
(ख) मलणपुरी हाररलन माहाररयारर मोसानायलन मुङा मा?
लिन.: मलणपुरी हाररलन माहाररयारर मोसानायलन मुङा ‘िायहावराबा’।
(ग) गोदोलन लदनाव बर’लन हाबाया बेसेबाां सान थायोमोन?
लिन.: गोदोलन लदनाव बर’लन हाबाया लि सानलसम थायोमोन।
(घ) माखौ लबहु बुङो?
लिन.: बैसागुखौनो लबहु बुङो।
(ङ) लबहु सोदोबआ बर’ सोदोब होनना सोर बुांदोांमोन?
लिन.: लबहु सोदोबआ बर’ सोदोब होनना धुपाराम बसुमिाररया बुांदोांमोन।
(च) महाभारि, पुराण दोहोरोम लबजाबाव महादे वखौ मा होननानै लिरिाां दोांमोन?
लिन.: महाभारि, पु राण दोहोरोम लबजाबाव महादे वखौ आयु मोदाइ होननानै
लिरिाां दोांमोन।
(छ) गालमयाव लनदान खैिोदआ जाहाथे जोबना थाङो, बेलन थाखाय बर’िोरा मा िुजा
होयोमोन?
लिन.: गालमयाव लनदान खैिोदआ जाहाथे जोबना थाङो, बेलन थाखाय बर’िोरा बाथौ
बोराइलन मुङै गाजाु िुजा होयोमोन।
(ज) आयुिोरलन मल्दिरिोराव मोदाइिोरखौ लसलबनायाव मा मोसानाय नुनो मोनो?
(झ) लिन.: आयुिोरलन मल्दिरिोराव मोदाइिोरखौ लसलबनायाव ‘नटी’ िोरलन मोसानायखौ
नुनो मोनो।
(ञ) बर’लन दे रलसन िोरबोआ मा?
लिन.: खेराइयानो बर’लन दे रलसन िोरबो।
2. गाहायाव होनाय सोोंलिफोरखौ साररनै साररिामजोों लफन हो:-
(क) बर’िोरा गोदोलनफ्राय िुजा-खेराइ होनानै सोरलन खालथयाव आर’ज गाबो?
लिन.: बर’िोरा गोदोलनफ्रायनो गाजाु िुजा आरो खेराइ िुजा होनानै बाथौ बोराइ,
बाथौ बुरै आरो लबसोरलन सालग्रद सानलि मोदाइ मोदाइजोिोरलन सेराव आरज गाबो।
(ख) खेराइ िुजायाव दौलदलनलन खामालनया मा?
लिन.: खेराय िुजायाव दौलदलन गुबै खामालनया जादोां मोदाइ मोदाइजोिोरलन आखि
आखुिोरखौ खाम, लसिुां आरो जथालन लमिौदो दें खोजोां मोसानानै लदल्दििुांनाय। बेलन
अनगायैबो दौलदलनया गालमयाव सोरबा सुवासुलथ दां ब्ला खेरायनाय समाव बेखौ हमखाां नाय।
(ग) बर’लन मोनब्रै मोसानायलन मुां लिर?
लिन.: बर’लन मोनब्रै मोसानायलन मुांिोरा जादोां - बैसागु मोसानाय, ना गुरनाय
मोसानाय, मोसाग्लाां नाय मोसानाय, थालख्रिाल्ला मोसानाय आरो बागुरुमबा मोसानाय।
(घ) सावरर जानाय होनब्ला मा बुलजयो?
लिन.: हारलसङै मावनो हालय खामालनखौ गालमलन रायजोिोरखौ हाां ख्रायनानै मावनायखौनो
सावरर-बादालि जानाय बुङो।
22

3. गाहायलन सोोंलिफोरखौ 50 सो सोदोबजोों लफन हो:-


(क) बर’ सुबुांिोरा गोदोलनफ्रायनो माबालद थानो मोजाां मोनोमोन?

लिन.: बर’ सुबुांिोरा गोदोलनफ्रायनो इसोरखौ लसलबनानै राइजो जानो मोजाां मोनोमोन।
इसोर लसलबनो थाखाय गोथार गोसो आरो गोथार मोदोमै थानायखौ बर’आ मोजाां मोनो।
बेलनखायनो लबसोर खािामफ्लाां नाय गालि हाबा, बुांफ्लाां नाय गालि बािा एबा िाबिोरखौ
लनमाहा होनो थाखाय गाजाु िुजा होनानै अबांिाउररखौ लसलबयो आरो आरज गाबोमोन।
गोथारै थानाया बर’िोरलन मोनसे हुदामोन।

(ख) बोसोराव मावफ्लाां नाय दाय दसलन थाखाय बर’ सुबुांिोरा मा िुजा होयोमोन?

लिन.: बोसोराव मावफ्लाां नाय दाय दस, लबसोर खािामफ्लाां नाय गालि हाबा, बुांफ्लाां नाय
गालि बािा एबा िाबिोरखौ लनमाहा लबनानै बर’िोरा थाखाय गाजाु िुजा होनानै
अबांिाउररखौ लसलबयो आरो आरज गाबोमोन।

4. गाहायाव होनाय सोोंलिफोरखौ 150 सो सोदोबजोों लफन हो:


(क) खेराइ एबा गाजाु होनायलन सुबदै बावनाय हुदाया आज्यु िोिेरलन सुबुांिोरलनयाव नाां हैदोां
होनना नोां सानो नामा?

लिन.: खेराइ एबा गाजाु होनायलन सुबदै बावनाय हुदाया आज्यु िोिेरलन सुबुांिोरलनयाव
नाां हैदोां होनना जोां सानो हायो। मानोना बर’लन खेराइ िोरबोलन दौलदलन मोसानायलन सायायाबो
आयु लदरदु िोरलन ‘दे वधनी’ एबा ‘नटी’ मोसानायाव नाां हैदोां होनना बुांनो हायो। बेलन िोगो
िोगो मोदाइिोरनो दावसा, िारौ, बोरमा आरर बोलि होनायलन सायखङा आयु
िानलिकिोरलन सायाव नाां हैदोां होनना बुांजायो। खेराइ एबा गाजाु होनाय समाव सुबदै बाउनाय
हुदायाबो बर’िोरिोरलनफ्रायनो गुबुन आयु िोिेरलन मानलसिोरलन सायाव नाां हैदोां होनना
बुांजायो। बेिोरलनबालदयैनो रायथायलगररया गोजौलन बािा खोिोलन गेजेरजोां बर’िोरलन दे रलसन
िोरबो होनना खेराइखौ िोरमायदोां।

(ख) “लसजौआ गरां बा, बाथौआ बािोबा, बर’ बोराइलन रावाबो िांबा” – होननाय रावजोां मा
िोरमायनाय जायो रायथायलन हे िाजाब िाना लिर।

लिन.: “लसजौआ गरां बा, बाथौआ बानदोबा, बर’ बोराइलन रावबो िांबा”। बे बािायाव
गोथौ सानथौलन इसारा दां । बाथौखौ बािोबा दु मनायाव भारिारर सािौलन बा ित्वजोां
गोरोबनाय नुनो मोनो। लबलदब्ला भारिारर सानथौलन बा ित्वखौ बर’िोरासो मोिाां जेनदोां होनना
साननो हायो होनना रायथायलगररया िोरमायदोां।

बाथौ बोराइलन खुगालनफ्रायनो “िावबा िावसोम, खावबा खावसोम, आदा गोसोम


दै याव बारसोम” बािाय बेरखाां नाय िोगो िोगो सासे जोांमा महरै लगलदर गोिावै मानलस
नुजालथनायसै। लबलन खुगालन रावलनफ्रायनो बे बुहुम, सान, अखािोरा, हाथल्दखु हािा, दै
23

दै मा, दाउ-अमा, एम्िौ एनिा, बायलद बायलद उलजखाां नायसै। बयलनबो लसगाां महर मोखाां
िानानै नुजालथग्रोनायखाय आनान गसाइलन मुङा लसब्राइ एबा लसब्राइ जादोां होनना बर’िोरा
बुङो। बे लसब्राइ एबा लसब्राइयानो बाथौ बोराइ। बे सासेयानो “राां रालस, मैथाहालज, बारर
गांथाम – नोां सासेयानो िाना िानथाम” बुांनाय बािाया थारै नो गोथौ जेरै बालद आयु
लहरदु िोरा ब्रह्म, लबष्णु आरो महे स्वर होनना गाबलियो।

(ग) आगुलन आरो आलथखािलन बैसागु िोरबो िालिनायाव माबा िाराग दां होनना नोां सानो
नामा?

लिन.: आगुलन आरो आलथखािलन बैसागु िोरबो िालिनायाव गोबाां िाराग दां होनना
साननो हानायलन िामा दां । मानोना गोदो गोदाय बर’िोरा बैसागुखौ दानसेलसमहािागै
खुांनायमोन। आलथखािाव नाथाय हाबथा मोनसेि’ खुांनाय नुनो मोनसै। गोदो गोदायलन
बैसागुवाव बर’लन नांगुबै हाररमुलन नेरसोनिोरखौ नुनो मोनोमोन, आलथखािाव नाथाय बरलन
हाररमुलन नांगुबै नेरसोनिोरखौ नुनो मोनबाां लिया। गालमलन बर’ नखर नखर रायजो राजाया,
बोराइ बुरै ज’ ज’यै आरो सेंग्रा लसख्िािोरा ज’ ज’यै मोसानानै रां जानाय गोदो-गोदायलन
बैसागुआ आलथखािाव जौसाां एबा बबेबा क्लाब एबा गौथुमिोरलन सायनासालियाव जायगा
मोनिैबाय।

गोदो गोदान सेरजा-लसिुां, खाम जथा दामनानै बैसागु रां जायोमोन। आलथखािाव नाथाय
बर’ िाइमोन सेंग्रा लसख्िािोरखौ गोदान मुगालन दामजु , मोल्दब्लब गोहोजोां सोलिनाय दामजु ,
लडलजटे ि मेलडयालन गेजेरजोांसो बैसागु रां जा-बाजा खािामनो नाजानायखौ नुनो मोनसै।

(घ) आगुलन हाबाया माबालद जायोमोन? थावलख्र िाल्ला गावनखौ बबे समाव लदल्दिनाय
जायोमोन? रायथायलन हे िाजाब िानानै लिर।

लिन.: बर’िोरलन आगुलन हाबाया जोबोद गाजा-गोमजायै जायोमोन। मानोना गोदो


गोदाय बर’लन हाबा जानाय हुदाया जोबोद गाब गोनाां । गोदोलन लदनाव बर’लन हाबाया लि
सानलसम थानायमोन। हाबायाव जोबनो गैलय जुमाइ, अमा बेदर आरो ओांखामलन बािाखौ
साननानै नायब्ला बर’ हाररया जानाय िोांनायाव रावलनबो गेजेन नङामोन होनना बुांजायो।
बेिोर बािाखौ जोां धोरोम लसलबनायलन आऱज मेथाइिोरलन गेजेरजोांबो मोनलथना मोनो। जेरै –
“बेदरलन आखाय, जौलन िुलख्र, ओांखामलन आलि खािामनानै धुब-धुनाजोां मोदोमफ्रु
मोदोमहोनानै िुजा खािामो जोङो”।

थालख्र िाल्ला गावनखौ बर’लन हाबा खुांनाय समाव लदल्दिनाय जायोमोन।

5. गुलद खखिाजोों सोमोन्दो िाखखनानै बेखवना लिर –


(क) “बाथौ दोहोरोमानो बर’लन गुलद दोहोरोम।”
लिन.: “बाथौ दोहोरोमानो बर’लन गुलद दोहोरोम”
24

गोजौलन बािा खोिोखौ कामेश्वर बर’आ लिरनाय ‘बर’लन हाररमु’ मुांलन राइथाय
आयदालनफ्राय लदखाां ना िानाय जादोां। बे बािा खोिोलन गेजेरजोां रायथायलगररया बाथौखौनो
बरलन गुलद धोरोम होननानै िोरमायदोां।

रायथायलगररया िोरमायनाय बालदयै ब्ला बाथौ बोराइखौनो बर’िोरा लगिा दामब्रा, खोररया
बोराइ एबा लसब्राइ होनना बुङो। आयुिोरा बरलन मोदाइ गाहाइ बाथौ बोराइ एबा
लसब्राइखौनो आलद दे व महादे व होनना लसलबयो। महाभारि, पुराण बालद धोरोमलन
लबजाबिोराव महादे वखौ आयु मोदाइ होनना लिरिाां दोां।

बर’लन रावै आरोबाव बुांबावदोां लसजौआ गरां बा, बाथौआ बािोबा, बर बोराइलन रावाबो
िांबा। बे बािायाव गोथौ सािौलन इसारा दां । बाथौखौ बािोबा दु मनायाव भारिारर सािौलन
बा ित्वजोां गोरोबनाय नुयो। लबलदब्ला भारिारर सानथौलन बा ित्वखौ बरफ्रासो मोिाां जेनदोां
होनना साननो हायो। बेिोर बािाखौनो रायथायलगररया गोजौलन बे “बाथौ दोहोरोमानो बर’लन
गुलद दोहोरोम” बािा खोिोलन गेजेरजोां िोरमायनो नाजादोां।

(ख) “खेराइयानो बर’लन दे रलसन िोरबो।”


लिन.: “खेराइयानो बर’लन दे रलसन िोरबो”

गोजौलन रायथाय खोिोखौ कामेस्वर बर’लन लिरनाय “बर’लन हाररमु” मुांलन रायथाय
आयदालनफ्राय लदखाां ना िानाय जादोां। बे रायाथाय खोिोलन गेजेरजोां रायथायलगररया बेखौनो
िोरमायदोांलद लबथाां लन बालदयैब्ला खेराया बर’िोरलन गोदोलनफ्राय िालिबोनाय मोनसे गेदेर
िोरबो।

रायथायलगररया िोरमायनाय बालदयैब्ला खेराइ िोरबोआ बर’लन लजउलन समान। बर’


हाररलन महर मोखाङा खेराइलन गेजेरजोांनो गेवस्रानो खाबु मोनो। दौलदलनलन आखु आरो
गोहोखौ मोजाङै सानना नायब्ला जोबोद गोमोथाव। मोदाइ मोदाइजोिोरलन आखि
आखुिोरखौ खाम, लसिुां आरो जथालन लमिौदो दें खोजोां मोसानानै लदल्दििुांजोबो। गुबुन
हाररबालद बर’ हाररया मुसुखा िानानै मोदाइ दावदाइखौ लसलबया। मुसुखा िायािासे िुजा
लथलियाव गोसोखौ हमथानानै इसोरखौ लसलबनाया गोरिै बािा नङा।

बर’लन खेराइ िोरबोलन दौलदलन मोसानायलन सायाया आयु लदरदु िोरलन ‘दे वधनी’ एबा
‘नटी’ मोसानायाव नाां हैदोां होनना बुांनो हायो। बेलन िोगो िोगो मोदाइिोरनो दावसा, िारौ,
बोरमा आरर बोलि होनायलन सायखङा आयु िानलिकिोरलन सायाव नाां हैदोां होनना बुांजायो।
खेराइ एबा गाजाु होनाय समाव सुबदै बाउनाय हुदायाबो बर’िोरिोरलनफ्रायनो गुबुन आयु
िोिेरलन मानलसिोरलन सायाव नाां हैदोां होनना बुांजायो। बेिोरलनबालदयैनो रायथायलगररया
गोजौलन बािा खोिोलन गेजेरजोां बर’िोरलन दे रलसन िोरबो होनना खेराइखौ िोरमायदोां।

(ग) “गोथारै थानायानो बर’िोरलन मोनसे हुदा।”

लिन.: “गोथारै थानायानो बर’िोरलन मोनसे हुदा”


25

गोजौलन बािा खोिोखौ कामेस्वर बर’लन लिरनाय “बर’लन हाररमु” मुांलन राइथाय
आयदालनफ्राय लदखाां ना िानाय जादोां। बे बािा खोनदोलन गेजेरजोां रायथायलगररया बेखौनो
िोरमायनो नाजादोांलद बर’िोरा गोदो गोदायलनफ्रायनो गोथार दे हा सोिेरजोां इसोरखौ लसलबनानै
रायजो जानो मोजाां मोनग्रा हारर।

रायथायलगररया िोरमायदोांलद गोथार गोसो आरो गोथार मोदोमै थानायखौनो बर’आ


गाहाम मोनो। बेलनखायनो लबसोर खािामफ्लाां नाय एबा मावफ्लाां नाय गालि हाबा, बुांफ्लाां नाय
गालि बािा एबा िाबिोरखौ लनमाहा होनो थाखाय गाजाु िुजा होनानै अबांिाउररखौ लसबोयो
आरो आर’ज गाबो। बेजोां िोगोसे िैगौ गोदान बोथोरावबो गथ’-गथाय बोराइ बेि रावलनबो
सायाव खैिोद आिोद जाहाथे खािामा बेलनबो आरज गाबो। बे आरज गाबनायाव बाहायनाय
रावा एरै – “हे आिा लबिा गुरु, लिसा लिसौखौ मोजाङै िाल्दखनाां गोन, लहरजावफ्रा नाहा
थाां गोन, हौवाफ्रा मैहा थाां गोन लसलग-सग’ खािामनो मोननाय नङा, हौवाफ्रा बनहा मैहा
थाां गोन मोसा मुिुर जानानै बाइलद मैया खािामनो मोननाय नङा, दहाय दे आइिोर
आिािोर होनना खुिुमो।”

गालमयाव सोरबािोर गालि हाबा मावफ्लाां दोांब्ला बाथौलन लसगाङआव बुांलथनानै िाथारनाां गौ।
िाखोमानो सानब्लाबो खेरायनाय बोथोराव दौलदलनयानो हमखाां नो हायो। गालमयावबो लनदान
खैिोदआ जोबनो थाङा जायो। गालमलन सुखु-गोजोनलन थाखाय बाथौ बोराइलन मुङै िुजा
होनाां गौ जायो। बेिोर बािाखौनो रायथायलगररया गोजौलन बे “गोथारै थानायानो बर’िोरलन
मोनसे हुदा” रायथाय खोिोलन गेजेरजोां िोरमायदोां।

6. बाथ्रा दा –
दौरर, दौलदलन, खेराइ, सावरर-बादालि, खैिोद-आिोद।
लिन.: दौरर: दौररया खेराइ िुजा होनायलन गोनाां थार बाहागो।
दौलदलन: दौलदलनया खेराय िुजा होनायाव मोसायो।
खेराइ: खेराइ िोरबोआ बर’लन दे रलसन िोरबो।
सावरर-बादालि: सावरर-बादालि जानाया बर’िोरलन गोदोलन मोनसे नागारहालय हुदा।
खैिोद-आिोद: खैिोद आिोदलनफ्राय रै खा मोननो थाखाय बर’िोरा बाथौ बोराइलन
सेराव आरज गाबो।
7. नोांलन जायगायाव खोनानाय एबा सोलिनाय दोांनै खुगा मेथाइ बुथुमना लिर।
लिन.: जोांलन जायगायाव खोनानाय एबा सोलिनाय दोांनै खुगा मेथाइिोरखौ गाहायाव
होनाय जाबाय –
(क) आां लन मुङािाय थाल्दफ्ल बुद्राां
द्राां आदा द्राां ,
जौ िोङै िोङै ओांखाम जायै जायै ,
नवािाय जािाां बाय िाां दाां -िाां दाां ।
गोदोब दां मोन बालख्रया गांनै ससे ,
दा गैथारलिया मावलस मासे।
26

(ख) परबि जरा परपदजरा


दमिाां दाननो थाां बोिा गुमै थाां बोिा
साि जरा माखु जरा
िाबो िाबो गुमै िारु बािारु
दे िाबोगोन आगै ददे रे माइनाव
माइब्रालन जौ रोलसखौि’ लसरना दोनखा।

उफेरा सोोंलिलन लफननाय:


1. गाहायाव होनाय सोोंलिफोरखौ फोंसे सोदोब एबा साररसे बाथ्राजोों हो:-
(क) बर’िोरा माबे िोिेरलन सुबुां?
लिन.: बर’िोरा मांगलिय’ िोिेरलन।
(ख) कीराि होननानै सोरखौ बुांनाय जायो?
लिन.: बर’िोरखौनो लकराि होन्नानै लमलथनाय जायो।
(ग) आयु आरो बर’िोरलन गेजेराव हाररमुलन सोिाय सोि’ जादोां होननानै नोां सानो नामा?
लिन.: आयु आरो बर’िोरलन गेजेराव हाररमुलन सोिाय सोि’ जादोां होननानै आां सानो।
(घ) आसामलन गोजामलसन मुङा मा?
लिन.: प्रागज्योलिषपुर।
(ङ) भानुमलिया सोर राजालन लबनानावमोन?
लिन.: भगदत्त एबा बोगदाि राजालन।
(च) भगदत्तलन गुबुन मोनसे मुङा मा?
लिन.: बोगदाि।
(छ) महाभारिाव मुख’नाय मुांदाां खा दावहालन मुङा मा?
लिन.: महाभारिाव मुख’नाय मुांदाां खा दावहालन मुङा जादोां कुरुक्षेि।
(ज) श्रीकृष्णआ सोरखौ हाबा खािामदोांमोन?
लिन.: श्रीकृष्णआ रुल्दिणीखौ हाबा खािामदोांमोन।
(झ) रुल्दिणीया सोरलन लिसाजोमोन?
लिन.: रुल्दिणीया बर’ राजा भीष्मकलन लिसाजोमोन।
(ञ) अलनरुद्धआ सोरमोन?
लिन.: अलनरुद्धआ श्रीकृषणलन लिसौज्िामोन।
(ट) उषा दे बीलन लबिोगोआ सोरमोन?
लिन.: उषा दे बीया लसििेखालन लबिोगोमोन।
(ठ) बर’लन गुलद धोरोमआ मा?
लिन.: बाथौ धोरोमानो बर’लन गुलद धोरोम।
(ड) माखौ रायथायलगररया बर’लन लजउलन समान होननानै बुांदोां?
लिन.: खेराइखौनो राइथायलगररया बर’लन लजउलन समान होननानै बुांदोां।
(ढ) बर’ हाररलन महर मोखाङा मालन गेजेरजोांनो गेवस्रानो खाबु मोनो?
लिन.: बर’ हाररलन महर मोखाङा खेराइलन गेजेरजोांनो गेवस्रानो खाबु मोनो।
27

(ण) बर’ माहाररलन हाररमुखौ िोथाां नानै गेविाां होनायलन लबबानआ सोरलन होननानै
रायथायलगररया िोरमायदोां?
लिन.: बर’ माहाररलन हाररमुखौ िोथाां नानै गेविाां होनो नाजानाां गौआ जाखाां बोनाय बेर’
सेंग्रा-लसख्िािोरलन मावनाां गौ हाबािारर होनना रायथायलगररया िोरमायदोां।

2. गाहायलन सोोंलिफोरखौ सुोंदयै लफन.: (गासैलनबो नमबरआ 2)


(क) लजसु खृष्ट जोनोम जानायलन आगोि खोिा-सोनाब आरो सानजाहा गांगा सेरिाङाव
सोरलन हाररमुवा गोसारदोांमोन?
लिन.: लजसु खृष्ट जोनोम जानायलन हाजारसे बोसोर आगोि खोिा-सोनाब आरो
सानजाहा गांगा सेरिाङाव आयु, द्रालबड़ आरो अलष्टिकिोरलन हाररमुवा गोसारदोांमोन
(ख) आयु, द्रालबड़ आरो अलष्टिकिोरलन हाररमुवा माब्ला आरो बबेयाव गोसारदोांमोन?
लिन.: आयु, द्रालबड़ आरो अलष्टिकिोरलन हाररमुवा लजसु खृष्ट जोनोम जानायलन हाजारसे
बोसोर आगोि खोिा-सोनाब आरो सानजाहा गांगा सेरिाङाव गोसारदोांमोन।
(ग) कौरबलन दु युधनआ सोरखौ हाबा िादोांमोन?
लिन.: सानजा भारिलन प्रागज्योलिषपुर एबा गोजाम कामरुपलन बर’ राजा भगदत्त एबा
बोगदालन लबनानाव भानुमलिखौ कौरबलन दे रलसन लबदा दु युधनआ हाबा िादोांमोन।
(घ) भानुमलिया सोर राजालन लबनानावमोन?
लिन.: भानुमलिया सानजा भारिलन प्रागज्योलिषपुर एबा गोजाम कामरुपलन बर’ राजा
भगदत्त एबा बोगदालन लबनानावमोन।
(ङ) बोगदािआ सोर?
लिन.: बोगदािआ सानजा भारिलन प्रागज्योलिषपुर एबा गोजाम कामरुपलन राजामोन।
लबथाां खौ भगदत्त होननानैबो लमलथनाय जायो।
(च) कुरुक्षेि दावहायाव भगदत्तआ सोरलन जानानै दावहा नाां दोांमोन?
लिन.: महाभारिलन मुांदाां खा कुरुक्षेि दावहायाव राजा भगदत्तआ सीना आरो बर’
रौलनयािोरखौ िानानै कौरबिोरजोां िोगो जानानै लगिु बािु दावहा नाां दोांमोन।
(छ) बर’लन हाररमुखौ सोर माबोरै गावलन हादोराव गोसारहोनो खाबु होदोांमोन?
लिन.: आयुिोरलन दे रलसन अबिार श्रीकृष्चआबो बर’ िोिेरलन राजा भीष्मकलन लिसाजो
रुल्दिणीखौ हाबा खािामनानै बर’लन हाररमुखौ गावलन हादोराव गोसारहोदोांमोन।
(ज) अलनरुद्धआ सोरखौ हाबा खािामदोांमोन?
लिन.: अलनरुद्धआ बर’ राजा बाणलन लिसाजो उषा दे बीखौ हाबा खािामदोांमोन।
(झ) सोनाब आरो खोिा भारिाव बर’लन खननाय-मोसानाय आरो गाननाय जोमनायखौ सोर
िोस्रावहै दोांमोन?
लिन.: बर’ लसख्िा उषा दे बी आरो लबलन लबिोगो लसििेखामोना बर’लन खननाय-
मोसानाय, गाननाय-जोमनाय आरो बायलदलसना आखि आखुिोरखौ सोनाब आरो खोिा
भारिाव िोस्रावहै दोांमोन।
(ञ) बाथौ बोराइखौ बर’िोरा मा मा मुङै गाबलियो?
28

लिन.: बाथौ बोराइखौनो बर’िोरा लगिा दामब्रा, खोररया बोराइ एबा लसब्राइ होनना
बुङो।
(ट) आयुिोरा सोर मोदाइखौ लसलबयो?
लिन.: आयुिोरा बर’लन मोदाइ गाहाइ बाथौ बोराइ एबा लसब्राइखौनो आलद दे व महादे व
होनना लसलबयो।
(ठ) गाजाु िुजा होनायाव बर’िोरा मा राव बाहायनानै आर’ज गाबो िोरमाय?

लिन.: गाजाु िुजा होनायाव बर’िोरा आर’ज गाबनायाव बाहायनाय रावा एरै – “हे
आिा लबिा गुरु, लिसा लिसौखौ मोजाङै िाल्दखनाां गोन, लहरजावफ्रा नाहा थआां गोन, हाफ्रा
मैहा थआां गोन लसलग सग खािामनो मोननाय नङआ, हौवाफ्रा बनहा मैहा थाां गोन मोसा
मुिुर जानानै बाइलद मैया खआिामनो मोननाय नङा, दहाय दे आइिोर आिािो होनना
खुिुमो।”

(ड) बर’लन खेराइ िोरबोलन दौलदलन मोसानायलन सायाया माबेयाव नाां हैदोां होनना बुांनो हायो?
लिन.: बर’लन खेराइ िोरबोलन दौलदलन मोसानायलन सायाया आयु लदरदु िोरलन ‘दे वधनी’
एबा ‘नटी’ मोसानायाव नाां हैदोां होनना बुांनो हायो।
(ढ) धुपाराम बसुमिाररलन बालदयैब्ला लबहु सोदोबआ बोरै जादोां?
लिन.: धुपाराम बसुमिाररलन बालदयैब्ला ‘लब’ आरो ‘हो’ –लनफ्राय ‘लबहो’ आरो बेलनफ्राय
‘लबहु’ जादोां।
(ण) बर’िोरलन मोनसे आां गो दु दाया मा?
लिन.: सावरर बादालि जानाय हुदाया बर’िोरलन मोनसे आां गो हुदा।
(ि) सावरर बादालि जानाया माखौ बुङो?
लिन.: हारलसङै मावनो हालय खामालनखौ गालमलन रायजोिोरखौ हाां ख्रायनानै मावनायखौनो
सावरर-बादालि जानाय बुङो।
(थ) सावरर जानायाव खामालन मावखाां नानै बर’िोरा मा खािामो?
लिन.: सावरर जानाय समाव बर’िोरा खामालन मावखाां नानै बेिालस एबा मोनालबलि
समाव लजरायिायनानै जुमाइ िोङो आरो मेथाइ खनो।
(द) बर’लन सि’बाथािोराव मोननाय सानैसो लबर जोहोिाविोरलन मुां मख’?
लिन.: बर’लन सि’बाथािोराव मोननाय सानैसो लबर जोहोिाउिोरा जाबाय – लबर
दै मािु, खुलसयास्रोन, मावररयास्रोन, एम्बुस्रोन, बेिलस्र लसख्िा, थाइलगरलस्र लसख्िा,
गाम्बारर लसख्िा।
(ध) “बर’लन हाररमु” राइथायलन रायथाइलगररया बर’लन मा माखौ गुबुनलन गेजेन नङा होननानै
िोरमायदोां?
लिन.: “बर’लन हाररमु” राइथायलन रायथाइलगररया बर’लन हाबा जानाय, बैसागु मोसानाय,
माइ गायनाय, ना गुरनाय मोसानाय, मोसाग्लाां नाय मोसानाय, थालख्रिाल्ला मोसानायफ्रा
गुबुन हाररलन मोसानाय आयदालन गेजेन नङा होननानै िोरमायदोां।
(न) दालन बर’ सेंग्रािोरा माबे सि’खौ बुांनो रोांलिया?
लिन.: बर’लन दालन सेंग्रािोरा मावररयास्रोन, खुलसयास्रोन सि’खौ बुांनो रोांलिया।
29

(ऩ) थालख्र िाल्ला मोसानायलन सोमोिो लिर?


लिन.: गोदोलन लदनाव हाबा-हुखायाव एबा बे गालमलनफ्राय बै गालम मोसाना बालद
नाां िायनाय मोसानायखौनो थालख्र िाल्ला मोसानाय होनना बुङो। बे मोसानायखौ आइजो
एबा लहरजाविोरासो मोसायो हौवािोरा नङा। नाथाय दा बे मोसानायखौ नुनो थाां लिया।

3. गाहायलन सोोंलिफोरखौ गुवारै फोरमायना लिर? (गासैलनबो नमबरआ 3 एबा 4)


(क) गाजाु िुजाखौ बर’िोरा मानो होयो? गाजाु िुजा होनायाव बर’िोरा मा होननानै आरज
गाबो िोरमाय?

लिन.: गोथार गोसो आरो गोथार मोदोमै थानायखौनो बर’आ गाहाम मोनो। बेलनखायनो
लबसोर खािामफ्लाां नाय एबा मावफ्लाां नाय गालि हाबा, बुांफ्लाां नाय गालि बािा एबा
िाबिोरखौ लनमाहा होनो थाखाय गाजाु िुजा होनानै अबांिाउररखौ लसबोयो आरो आरज
गाबो।

बेजोां िोगोसे िैगौ गोदान बोथोरावबो गथ’-गथाय बोराइ बेि रावलनबो सायाव खैिोद
आिोद जाहाथे खािामा बेलनबो आरज गाबो। बे आरज गाबनायाव बाहायनाय रावा एरै –
“हे आिा लबिा गुरु, लिसा लिसौखौ मोजाङै िाल्दखनाां गोन, लहरजावफ्रा नाहा थआां गोन,
हाफ्रा मैहा थआां गोन लसलग सग खािामनो मोननाय नङआ, हौवाफ्रा बनहा मैहा थाां गोन
मोसा मुिुर जानानै बाइलद मैया खआिामनो मोननाय नङा, दहाय दे आइिोर आिािो
होनना खुिुमो।”

(ख) बर’लन मा मा हुदाया आयु हाररमुवाव गोहोम खोख्िैदोां रायथायलन हे जािाजाबै


िोरमाय?

लिन.: बर’लन बायलदलसना हाररमुलन आसार आदबिोरा आयु हाररमुवाव गोहोम


खोख्िैहैदोां होननानै जोां िोरमायनो हायो। बर’लन खेराइ िोरबोलन दौलदलन मोसानायलन सायाया
आयु लदरदु िोरलन ‘दे वधनी’ एबा ‘नटी’ मोसानायाव नाां हैदोां होनना बुांनो हायो। बेलन िोगो
िोगो मोदाइिोरनो दावसा, िारौ, बोरमा आरर बोलि होनायलन सायखङा आयु
िानलिकिोरलन सायाव नाां हैदोां होनना बुांजायो। खेराइ एबा गाजाु होनाय समाव सुबदै बाउनाय
हुदायाबो बर’िोरिोरलनफ्रायनो गुबुन आयु िोिेरलन मानलसिोरलन सायाव नाां हैदोां होनना
बुांजायो। बेिोरलनबालदयैनो रायथायलगररया गोजौलन बािा खोिोलन गेजेरजोां बर’िोरलन दे रलसन
िोरबो होनना खेराइखौ िोरमायदोां।

(ग) बर’लन हाररमु लसलबसुिा धुपाराम बसुमिाररया बुहुमाव लजउ लजराद उलजनायलन सोमोिै
मा िोरमायदोां रायथायलन हे िाजाबै लिर?

लिन.: बर’ हाररलन हाररमु लसलबग्रा धुपाराम बसु मिारीया लबथाां लन रावै बुांदोां गुलदथाराव
बे बुहुमाव अखािोर, सान, हाथल्दखुहािा जेबो गैयामोन। आनान गसाइ लबनान गसाइयाबो
30

लसरर दां खायोमोन। सानसेखालि लबयो गावखौ नुजाहोनो गोसो जानायसै आरो लजब-
लजरादिोरखौ सोरलजनो गोसो सानायसै।

बाथौ बोराइलन खुगालनफ्रायनो “िावबा िावसोम, खावबा खावसोम, आदा गोसोम


दै याव बारसोम” बािाय बेरखाां नाय िोगो िोगो सासे जोांमा महरै लगलदर गोिावै मानलस
नुजालथनायसै। लबलन खुगालन रावलनफ्रायनो बे बुहुम, सान, अखािोरा, हाथल्दखु हािा, दै
दै मा, दाउ-अमा, एम्िौ एनिा, बायलद बायलद उलजखाां नायसै। बयलनबो लसगाां महर मोखाां
िानानै नुजालथग्रोनायखाय आनान गसाइलन मुङा लसब्राइ एबा लसब्राइ जादोां होनना बर’िोरा
बुङो। बे लसब्राइ एबा लसब्राइयानो बाथौ बोराइ। बे सासेयानो “राां रालस, मैथाहालज, बारर
गांथाम – नोां सासेयानो िाना िानथाम” बुांनाय बािाया थारै नो गोथौ जेरै बालद आयु
लहरदु िोरा ब्रह्म, लबष्णु आरो महे स्वर होनना गाबलियो।

4. लिरसुोंिाय लिर: -
लबर दै मािु , लबरगोलि लसख्िा, गाम्बारर लसख्िा, रुखिणी, उषा दे बी, भगदत्त,
िालि फाल्ला मोसानाय
लिन.: लबर दै मािु:
लबरगोलस्र लसख्िा:
गाम्बारर लसख्िा:
रुल्दिणी:
उषा दे बी:
भगदत्त:
थालख्र िाल्ला मोसानाय: गोदोलन लदनाव हाबा-हुखायाव एबा बे गालमलनफ्राय बै गालम
मोसाना बालद नाां िायनाय मोसानायखौनो थालख्र िाल्ला मोसानाय होनना बुङो। बे
मोसानायखौ आइजो एबा लहरजाविोरासो मोसायो हौवािोरा नङा। नाथाय दा बे
मोसानायखौ नुनो थाां लिया।

सोराोंलन िामाजोों दावगानाय गालम

गुबै: ज्यलि प्रसाद बुडागहाइ


दानस्लायलगरर: ररपेन बर’
1. सुोंद’यै लफन हो –
(क) राजपुि बीर महाराणा प्रिाप लसांलन जोनोमा बबेयाव जादोांमोन?
लिन.: राजपुि बीर महाराणा प्रिाप लसांलन जोनोमा राजछमि लजल्लालन लसङाव थानाय
उदयपुर मुांलन जायगायाव जादोांमोन।
(ख) लपपिाल्दि गालमया बबेयाव दां ?
लिन.: लपपिाल्दि गालमया राजस्थानलन राजथावलन जयपुरलनफ्राय 350 लक.लम. गोजानाव
दां मोन।
31

(ग) लपपिाल्दि गालमया मानो ‘गीलणज वर्ल्ु रे कडु छ’ आव जायगा मोनदोांमोन?


लिन.: लपपिाल्दि गालमया माबुि अिाइलन थाखाय ‘गीलणज वर्ल्ु रे कडु छ’ आव जायगा
मोनदोांमोन?
(घ) बुहुमलन बबे मोनसे हादोरलन िरायसालियाव लपपिाल्दि गालमलन जािुांसारनाय बािाया
लथसनजादोां?
लिन.: डे नमाकुलन गुलद सोिोांथायलन गुलद सोिोांथायलन िरािाररयाव लपपिाल्दि गालमलन
जािुांसारनाय बािाया लथसनजादोां।
(ङ) “Tree Sisters” मुांलन सावथुनखौ सोर बानायदोांमोन?
लिन.: आजेनलटनालन मोनसे हानजा िैनानै लपपिाल्दि गालमखौ लबथा खािामना “Tree
Sisters” मुांलन मोनसे सावथुन बानायदोांमोन।
(च) लकरणआ सोरमोन?
लिन.: कीरनआ स्याम सुिर पालिवािालन लिसाजोमोन।
(छ) राखी बन्धनलन सानाव लपपिाल्दि गालमलन लहरजावसा आरो आइजोिोरा मा खािामो?
(ज) लिन.: राखी बन्धनलन सानाव लपपिाल्दि गालमलन लहरजावसा आरो आइजोिोरा लबिाङाव
लदरुां खायो आरो बेलन गेजेरजोां लबिाां मानलसलन गेजेराव सोमोिोआ रालसन जायो।
(झ) ‘लकरण लनलध योजना’ लन आिोआव थानाय मानलसया सोर?
लिन.: ‘लकरण लनलध योजना’ लन आिोआव थानाय मानलसया स्याम सुिर पालिवािा।
(ञ) सोर सासे मानलसलन थैनायाव लपपिाल्दि गालमलन मानलसया मा खािामदोांमोन?
लिन.: श्याम सुिर पालिवािालन लिसाजो करुण थैनायाव लपपिाल्दि गालमलन
मानलसिोरा गालमयाव 111 लबिाां गायदोांमोन।
2. लपपिाल्दि गालमलन आबहावाया मानो गुबुांग्ले जादोांमोन?
लिन.: माबुि अिाइ जावखाां नो थाखाय हर-सान खलनिोराव हाबा सोलिनायलन थाखाय
लपपिाल्दि गालमलन आबहावाया गुबुांिे जानायसै।
3. श्याम सुिर पालिवािआ सोर? लपपिाल्दि गालमया बुहुमदाां खा जानायाव लबथाां लन लबहोमालन
सोमोिो सुांद’यै लिर।

लिन.: श्याम सुिर पालिवािआ जादोां लपपिाल्दि गालमलन सासे गालम िोसाबलगरर,
जायलन नाजानायाव लपपिाल्दि मुांलन गालमया गोदान लजउ मोनदोांमोन।

लपपिाल्दि गालमया बुहुमदाां खा जानायलन आिोआव श्याम सुिर पालिवािलन गोबाां लबहोमा
दां । श्याम सुिर पालिवािआ गोदान महर होनाय लपपिाल्दि गालमखौ नायनो बोसोरफ्रोमबो
बुहुमलन बायलद जायगालनफ्राय मानलस िैयो। थाां नाय 2005 माइथायाव श्याम सुिर
पालिवािआ गालमलन गोरा लबबान मोननायलन उनाव गासैबो सोिायनायसै। सानसेखालिलन
जानाय जाथाया गासैखौबो सोिायहोनायसै। बै सानखालि बेरामजोां जुलजबाय थानाय लबलन
लिसाजो लकरनआ सोरगोआरर जायो। लिसाजो सोरगोरआरर जानायाव लदखारजोां बुांिबनाय
पालिवािआ बेयो अबांिाउररलन िुबैनाय बालद जादोां साननानै लिसाजोलन गोसोखाां लथयाव िाां से
लबिाां िुलि गायनायसै। बै सानखालिनो लबयो गालमयाव मोनसे गोदान नेमखाल्दि खाना
होनायसै। बेनो जाबाय, गालमयाव जोनोम जानाय साफ्रोमबो लहरजावसा गथ’लन मुङाव
32

राइजोआ िाां 111 लबिाां िुलि गायनाां गोन आरो बेलन उनावनो ‘लकरण लनधी योजना’लन
हाबाया जागायो। 2005 – 1010 माइथायलसम गालमलन गोरा महरै हाबा माविुांनाय श्याम
सुिर पालिवािआ आजावनाय बे हारलसां आरो गोथार नाजानाया गासै गालमयावनो मोनसे
गोदान लजउ होिैनायसै। लबयो गालमलन साफ्रोमबो सुबुांनो मोरब्रै लबबान होनायसै। बे मोनब्रै
लबबानआ जाबाय लहनजावसा गथ’खौ हौवासा गथ’सा बालदनो मोजाङै िेदे रनाय िोिावनाय,
दै दोनथुमनाय, लबिाां -िाइिाां गायना जोथोन िानाय आरो आबाद मावना गावलन गोनाां लथखौ
सुिुांनाय। बे मोनब्रै लबबानखौ गालमलन राइजोिोरा माविुांनो जागायनायाव गालमलन महरानो
सोिायनो िानायसै। बेबालदयैनो लपपिाल्दि गालमया बुहुमाव मुांदाां खा जानायाव श्याम सुिर
पालिवािलन लबहोमालन सोमोिै जोां सावरायनो हायो।

4. ‘लकरण लनलध योजना’ या मा? बे योजनालन लसङाव लपपिाल्दि गालमलन मानलसया मा मा


गाहाइ लबबान िालिदोांमोन?

लिन.: ‘लकरण लनलध योजना’ या जादोां श्याम सुिर पालिवािलन लिसाजो थैनायलन मुङै
गायसननाय लपपिाल्दि गालमलन मोनसे गालम जौगानायलन योजना। श्याम सुिर पालिवािआ
गावलन रुांसारर जानाय लिसाजोलन मुङै बे आसनखौ गायसनदोांमोन।

बे योजनालन लसङाव लपपिाल्दि गालमलन मानलसया िालिनाय गाहाइ लबबानिोरा गासै


मोनब्रै; बेिोर जादोां - लहनजावसा गथ’खौ हौवासा गथ’सा बालदनो मोजाङै िेदे रनाय
िोिावनाय, दै दोनथुमनाय, लबिाां -िाइिाां गायना जोथोन िानाय आरो आबाद मावना
गावलन गोनाां लथखौ सुिुांनाय। बे मोनब्रै लबबानखौ गालमलन राइजोिोरा माविुांनो जागायनायाव
गालमलन महरानो सोिायदोांमोन।

5. लहरजावसा गथ’सा रै खालथलन थाखाय श्याम सुिर पालिवािआ माबालद मावथाां ल्दख
िादोांमोन?

लिन.: लहनजावसा गथ’लन रै खालथलन थाखाय लपपिाल्दि गालमलन गोरा श्याम सुिर
पालिवािआ लहरजावसा गथ’लन िारसे गालमलन सुबुां गोसोखौ सोिाय होयो। लबलन लबथोनाव
गालमयाव लहरजावसा गथ’ जोनोम जानाय िोगो िोगो मोनसे रां जानाय थासारर सोमलजयो।
लहरजावसा गथ’ जोनोम जायोब्ला दु खु खािामनायलन सोिाय गोजोन रां जानाय थासारर
सोमलजयो आरो लहनजावसा गथ’लन मुङाव 111 लबिाां िुलिखौबो जोथोन िानाां गोन।
थामलथयाव, रावबो गथ’खौनो सोिोांथाइलनफ्राय जानगारोहोनो मोननाय नङा। ब्रैलथयाव, रावबो
गथ’साघौनो उिै बैसोआव हाबा हरनो मोननाय नङा। बालथयाव, लहरजावसा गथ’लन मुङाव
बेंकआव दोननाय 31,000 राां खो लहरजावसालन िरायनाय एबा हाबालन थाखायि’ खरसा
खािामनो हागोन। जोबनायाव, लहरजावसा गथ’ जोनोमलन समाव गायनाय लबिाां िुलििोरा
गालमलन दोहोन जागोन। गाां से ष्टाम्प पेपाराव बे नेमखाल्दिलन लबिायाव मुांसाइ खािामना
गालमलन राइजोिोरा रादाइ होनाां गौमोन।

लपपिाल्दि गालमयाव आलथखािाव 8000 लनबो बाां लसन मानलसिोर दां । बोसोरफ्रोमबो
गालमयाव जौसेलन बाां लसन गथ’सा जोनोम जायो आरो बेलन खावसेयानो जाबाय लहरजावसा गथ’।
33

जेब्ला लहरजावसा गथ’ सासे जोनोम जायो, अब्लानो गालमलन राइजोिोरा 21,000 खाङो
आरो गथ’सालन लबमा लबिालनफ्राय 10,000 राां िानाय जायो। बे राां खौ लबमा-लबिाया
जायल्दख-जाया जाहोनावनो लसगाां ग्रो बेंकलनफ्राय लदहुननो मोननाय नङा। िरायखाां ना जेब्ला
हाबालन बैसो जायो, अब्लासो बे राां खौ बेंल्दिफ्राय लदहुननो हागोन। लिक्स डे पलजि महरै
दोनथुमनाय बे राां लन लबबाङा िाखलनबो बारा जाहै यो। लहरजावसालन हाबालन अनगायै बै राां खौ
जाहाथे गुबुन खामालनयाव बाहायना य जाया बेलनबो नेमखाल्दि लथ खािामनाय जादोां।
बेबालदयैनो लहरजावसा गथ’सा रै खालथलन थाखाय श्याम सुिर पालिवािआ बायलदलसना
मावथाां ल्दख िादोांमोन।

6. लपपिाल्दि गालमयाव लमलथांगा आरो मानलसलन गेजेराव मा बालदयै नागारहालय सोमोिो


जादोांमोन िरालन हे िाजाबाव लिर।

लिन.: लपपिाल्दि गालमयाव लमलथांगा आरो मानलसलन गेजेराव नागारहालय सोमोिो


जादोांमोन। सरासनस्रायै िाइिाां लजरादआ बेसेन गोसा। बेलनख्रुइबो बेसेन गोसालसन लबिाङा
होनाय अल्दक्सजेनआ। बेखायनो िाां फ्रोमबो लबिाां िुलिखौ िाां से गेरमसा लबिआां लन महर
सोिायनायलसम लबबानखौ गालमलन साफ्रोमबो सुबुङानो माविुांदोांबोदोां। राखी बन्धनलन सानाव
गालमलन लहरजावसा आरो आइजोिोरा लबिाङाव लदरुां खायो आरो बेलन गेजेरजोां लबिाां आरो
मानलसलन गेजेराव सोमोिोआ रालसन जायो। 2005 माइथायलनफ्राय जेब्ला लपपिाल्दि गालमलन
मानलसया लहरजावसा गथ’ जोनोम जायोब्ला बेसेन गोसा हाररलन िाां 111 लबिाां गायनाय
हाबािाररखौ जागायो, अब्लालनफ्रायनो गालमयाव सुखुलन सान जागायो। िासै िासै गालमया
सोमखोर जोबोनो हमो। लबिाां -िाइिाां बाां नायाव लिन दाउमा-दाउसा, लजब-जुनार
िैलिननायसै। गुबुांग्ले बारलन अनगायै उदाां आरो गोगो बार बारनो हमनायसै। बाां लसन
दु खावनाया खमायनायसै आरो सम बालदयै अखा हानो िानायाव हा लसांलन दै लन थोरिोआबो
गोजौलसम दावखोनायसै। हाखर-दां गिोराव दै या उलसिावनायसै। गालमलन राइजोिोरा आबाद
मावनायलन थाखायबो थोजासे दै मोननो हमनायसै। िासै िासैनो गालमलन सुखु गोजोनाबो
िैलिननायसै। लपपिाल्दि गालमयाव लमलथांगा आरो मानलसलन गेजेराव बेबालदयैनो नागारहालय
सोमोिो जादोांमोन।

7. लपपिाल्दि गालमलन जािुांसारनाय बािाखौ सोर माबालदयै िोसावदोां?

लिन.: लपपिाल्दि गालमलन जािुांसारनाय बािाखौ आलथखािाव गोबाां मानलस, गोबाां


आिादिोरानो बायलदलसना िोस्राव लबजोांलन गेजेरजोां िोस्रावदोां। गालमलन िारसे हादोरलन दाब
दाब जायगालन राजखाल्दियारर दै देनलगरर, गेदेमा सुबुां, एन. लज. अ. आररलन गोसो बोनाया
बाां िाां दोां। हादोराव एरै बालद गाां से रादाब लबिाइ गैया, रादाब लबजोां गैया जेराव लपपिाल्दि
गालमलन सोमोिै लिराखै एबा िोसावाखै। इउ लटउब, िेसबुक, टु इटार बालद सुबुां
लबजोङावबो लपपिाल्दि गालमलन सोमोिै गोबाां खारर िोसावजादोां। गालमलन लिसाइ थैजानाय,
सोिेरारर हें था गोनाां सुबुङाबो लबिाां सांरैखालथ होनाय हाबािाररयाव गावखौनो मुखुब िाल्दखदोां।
34

8. लपपिाल्दि गालमखौ मानो दरसे आदशु गालम होनना नोां सानो? िरालन बबेिोरा सोिोांनाां
लबलथां?

लिन.: लपपिाल्दि गालमखौ दरसे आदशु गालम होनना साननो हायो। मानोना बे गालमया
गुबुन गालमिोरलनख्रुइ इनायनो जौगानाय। बे गालमलन सुबुांिोरा गालम जौगानायलन थाखाय गोबाां
खामालन मावदोां। बेिोरलन मादाव मख’जाथाव खामालनिोरा जादोां लहरजावसा गथ’ जोनोम
जायोब्ला 111 लबिाां गायनाय। लबिाां खौ गायनानै ि’ दोना बेखौ गेरेमसा जानायलसम जोथोन
िानाया जोबोर गेदेर खामालन, जाय खामालनखौ लपपिाल्दि गालमलन सुबुांिोरा मोजाङै
माविुांनो हादोांमोन। जाय समाव भारिलन गोबाां ओनसोििोरावनो लहरजावसा गथ’ जोनोम
जायोब्ला लसथारनाय, एखमबा लहरजावसा गथ’लन आथोन लथ खािामनानै गोरबोआवनो
लसथारनाय खामालनयाबो भारिलन खना खनिा गालम ओनसोििोराव दालसमबो सोलियो।
नाथाय लपपिाल्दि गालमयाव बेलन हें थायै लहनजावसा गथ’लन रै खालथलन थाखाय माखासे आसलन
दां । जेरै लहनजावसा गथ’ जोनोम जानाय िोगो िोगोलन गालमलन सु बुांिोरा 21,000 राां खाां नाय
आरो गथ’लन नखरआ 10,000 राां जमा होनाय। बे गासै 31,000 राां खौ बेंकआव जमा
दोनना हाबालन समावि’ बाहायनो मोननाय बायलदलसना खामालनयाव गालम जौगानायाव गोबाां
लबहोमा होदोां। लपपिाल्दि गालमलन सुबुांिोर आरो लबिाां लन गेजेराव नागारहालय सोमोिो दां ।
राल्दख बन्धनलन सानाव लब गालमलन मानलसिोरा लबिाङाव राल्दख खायो आरो बेलन गेजेरजोां
मानलस आरो लबिाां लन सोमोिोखौ गोरालसन खािामो। लदनै लपपिाल्दि गालमलन लमलथांगायारर
आबहावाया इनायनो गोजोन। बेबालदयैनो लपपिाल्दि गालमखौ गांसे आदसु गालम होनना साननो
हायो।

बे गालमलन सोिोांनो गोनाां िोरा जादोां लबिाां गायनाय आरो लबिाां खौ गेरेमसा जाजालसम
जोथोन िानाय। लहरजावसा गथ’िोरखौबो हौवासािोरजोां समान मान होनाय आरो
लहरजावसािोरलन सोिोांथायखौ बाां होनाय।

9. बेखेवना लिर –
(क) लजनै दानाव मोनलजथाम आबाद।
लिन.: “लजनै दानाव मोनलजथाम आबाद”

गोजौलन बािा खोिोखौ गुबैयै ज्योलि प्रसाद बुड़ागहाइलन लिरनायखौ ररपेन बर’आ राव
दानस्लायनाय ‘सोराां लन िामाजोां दावगानाय गालम’ मुांलन रायथाय खोिोलनफ्राय लदखाां ना िानाय
जादोां। बे रायथाय खोिोलन गेजेरजोां रायथायलगररया सुबुङा खामालनलन गेजेरजोां जौगानायलन
मोनसे लबलदल्दिखौ िोरमायदोां।

रायथायलगररया िोरमायनाय बालदयैब्ला जोां सुबुां माहाररया मावलथ जायोब्ला जौगानायलन


िारसे गोरिैयैनो आगान सुरिाां नो हायो। जोांलन गोबाङानो अजद दै खाङोलद, सोरखार-
खुांथाइया जोांनो जेबो खाबु होआ। आबाद मावनो दै लन आां खाि। नाथाय जोां अजद
खािामनाि’ आलथां हे बना जना थाबाय थायोब्ला जागोन दा? जोांलन मेगन लसगाङावनो खायिा
सुबुङा लजनै दानाव मोन लजथाम रोखोमलन आबाद मावो। जाहोनाव लबसोर गावसोर जानायजोां
35

िोगोसे लदहुननाय िसिखौ िाननानै राां खामायो। नाथाय जोांलन खायिा सुबुङा सोरखार-
खुांथायलन मोखाङाव नायना जेबो माव-दाङानो गोजोनै लजउ बारहोिाां नो नाजायो। दै गैया
बुांनायलनख्रुइ अखालन दै खौ दोनथुमनायलन राहा िाना बेखौ लिन बाहायलिननायलन हाबािारर
िायोब्ला एबा लबिाां गायना लमलथांगालन समानलथखौ रै खा खािामोब्ला सम बालदयै अखा
हानायजोां िोगोसे हालन गुनाबो बाां िाां गोन। िोगोसे नो आलथखािाव आबहावा गुबुांग्ले जानायाबो
गैया जागोन। बेखायनो, श्याम सुिर पालिवाि आरो लपपिाल्दि गालमलन सुबुङा हादोरलन
साफ्रोमबो नोगोराररनो खाविायदोांलद, लबिाां िुलि गाय, जोथोन िा, मावै दाङै सोलि
अब्लासो गाव गावलन लजउ खाां नाय जायगाया सोरगो मोनगोन।

बेिोर बािाखौनो रायथायलगररया गोजौलन बे “लजनै दानाव मोनलजथाम आबाद” रायथाय


खोिोलन गेजेरजोां िोरमायनो नाजानाय जादोां।

(ख) ‘स्वच्छ भारि अलभयान’


लिन.: ‘स्वच्छ भारि अलभयान’

गोजौलन राइथाय खोिोखौ गुबै ज्योलि प्रसाद बुड़ागहाइलन लिरनायखौ ररपे न बर’आ राव
दानस्लायनाय ‘सोराां लन िामाजोां दावगानाय गालम’ मुांलन रायथाय आयदालनफ्राय लदखाां ना िानाय
जादोां। बे बािा खोनदोलन गेजेरजोां रायथायलगररया लपपिाल्दि गालमलन जौगानाय बािाखौनो
िोरमायदोां।

2015 माइथायावनो भारिाव ‘स्वच्छ भारि अलभयान’ मुांङै मोनसे भारिखौ साब लसखोन
खािामनायलन लबथाां ल्दख आजावदोांमोन। नाथाय बे लबथाां ल्दखखौ भारि सोरखारआ आजावनायलन
बेसेबा बोसोर आगोिनो लपपिाल्दि मुांलन गालमया गावसोरलन गालमखौ साब लसखोन
खािामनायलन हाबािाररखौ माविुांखाबायमोन। बेसेबा बोसोर आगोिलनफ्रायनो लपपिाल्दि
गालमयाव गालमखौ लसखोन-साखोनै िाल्दखनाय हाबािाररया सोलिबोगालसनो दां । उदाां जायगायाव
रावबो ल्दखया हासुवा। बायजोलनफ्राय थाां नाय सुबुङाबो गालमलन जायल्दख-जाया जायगाखौ गुबुांग्ले
खािामनो मोना। गालमलन िारसे हादोरलन दाब दाब जायगालन राजखाल्दियारर दै देनलगरर,
गेदेमा सुबुां, एन. लज. अ आररलन गोसो बोनाया बाां िाां दोां। लदनै लपपिानलि गालमया
लमलथांगायारर समाइना नुथायजोां बेसेबा गोम गोम आरो सुदेम। बेिोर बािाखौनो रायथायलगररया
गोजौलन बे ‘स्वच्छ भारि अलभयान’ बािा खोिोलन गेजेरजोां िोरमायदोां।

(ग) सुबुां लबजोां


लिन.: “सुबुां लबजोां”

गोजौलन बािा खोिोखौ गुबैयै ज्योलि प्रसाद बुड़ागहाइलन लिरनायखौ ररपेन बर’आ राव
दानस्लायनाय ‘सोराां लन िामाजोां दावगानाय गालम’ मुांलन रायथाय खोिोलनफ्राय लदखाां ना िानाय
जादोां। बे रायथाय खोिोलन गेजेरजोां रायथायलगररया जेलथांबो जौगानो हायोब्ला सुबुां लबजोांजोांबो
िोस्रावजानायलन गेजेरजोां मुांदाां खा जानो हायो।
36

बेवहाय रायथायलगररया गाहायै लपपिाल्दि गालमलन खोथाखौनो िोरमायदोां। लपपिाल्दि


गालमया दै देनलगरर गालमलन गोरा श्याम सुिर पालिवािलन दै देनायाव एरै बालद समाइना महर
मोनखाां बायलद दालनया गोजान गोजान जायगालनफ्राय लपपिाल्दि गालमखौ नायनो िैसो। गालमलन
िारसे हादोरलन दाब दाब जायगालन राजखाल्दियारर दै देनलगरर, गेदेमा सुबुां, एन. लज. अ.
आररलन गोसो बोनाया बाां िाां दोां। हादोराव एरै बालद गाां से रादाब लबिाइ गैया, रादाब लबजोां गैया
जेराव लपपिाल्दि गालमलन सोमोिै लिराखै एबा िोसावाखै। इउ लिउब, िेसबुक, टु इटार
बालद सुबुां लबजोङावबो लपपिाल्दि गालमलन सोमोिै गोबाां खारर िोसावजादोां। बेिोर बािाखौनो
रायथायलगररया गोजौलन बे “सुबुां लबजोां” बािा खोिोलन गेजेरजोां िोरमायनो नाजादोां।

10. बाथ्रा दा –
नेम-खाल्दि, हाबा-हुखा, जावखाां सालि, आब्रुलथ, हर-सान, माय-दै , सुखु-गोजोन,
दै मा-दै सा।
लिन.: नेम-खाल्दि – नेम खाल्दि मालनना सोलिनाय मानलसया जािुांसार जानो हायो।
हाबा-हुखा – हाबा-हुखा मावोब्लासो मानलसया दे रहासार जानो हायो।
जावखाां सालि – जावखाां सालिया जोांनो गोजाम जाररलमनलन बािा िोरमायो।
आब्रुलथ – लजउ खुांनो थाखाय सुबुां लजउआव आब्रुलथलन गोनाां जायो।
हर-सान – हर-सान खामालन मावनाय मानलसया लजवाव िेिें जानो गोनाां जाया।
माय-दै – मावै-दाङै जाग्रा मानलसया मा-दै लन आां खािाव गोग्लैनो गोनाां जाया।
सुखु-गोजोन – मानलसया गावलन नाजानायलन गेजेरजोां सुखु-गोजोनखौ मोननो हायो।
दै मा-दै सा – दै मा-दै साया सुबुां माहाररलन थाखाय लमलथांगालन मोनसे दान।
11. रोखोमसे ओोंलिलन सोदोब लिर –
लनखावरर, रुांसारर, हाल्दि, साया, सुदेम।

लिन.: लनखावरर – दोहोलन

रुांसारर – थाां ना थानाय

हाल्दि – लजराय

साया – सानदुां

सुदेम – उसु -खुथु

12. उल्था सोदोब लिर –


गोथार, गोजान, गोब्राब, दु खु, गुवार, गोदान, गोरान, जािुांसार, जागायनाय।
लिन.: गोथार – सुवा।
गोजान – खालथ,
गोब्राब – गोरिै
दु खु – सुखु
गोदान – गोजाम
37

गोरान – लगलस
जािुांसार – िैमाि
जागायनाय – जोबनाय

उिेरा सोांलथलन लिननाय:


1. गाहायलन सोांलथिोरखौ िांसे सोदोब एबा बािाजोां लिन हो –
(क) लपपिाल्दि गालमया राजस्थानलन राजथावलन जयपुरलनफ्राय बेसेबाां गोजानाव दां मोन?
लिन.: लपपिाल्दि गालमया राजस्थानलन राजथावलन जयपुरलनफ्राय 360 लक. लम.
गोजानाव दां मोन।
(ख) राजस्थानलन राजथावलनलन मुङा मा?
लिन.: राजस्थानलन राजथावलनलन मुङा जयपुर।
(ग) रायथायाव माबे गालमखौ बुहुमलन मादावनो मोनसे मुांदाां खा गालम होननानै िोरमायदोां?
लिन.: लपपिाल्दि गालमया भारिलनि’ नङा, बुहुमलन मादावनो मोनसे मुांदाां खा गालम।
(घ) श्याम सुिर पालिवािआ गालमलन सुबुिोरनो मोन बेसे लबबान होदोांमोन?
लिन.: मोन ब्रै रोखोमलन लबबान होदोांमोन।
(ङ) श्याम सुिर पालिवािआ लपपिाल्दि गालमलन गोरा लबबानखौ बेसेबाां माइथायाव
मोनदोांमोन?
लिन.: श्याम सुिर पालिवािआ लपपिाल्दि गालमलन गोरा लबबानखौ 2005 माइथायाव
मोनदोांमोन।
(च) आलथखािाव लपलपिाल्दि गालमयाव लहनजावसा गथ’ जोनोम जायोब्ला िाां बेसे लबिाां
गायो?
लिन.: िाां 11 लबिाां गायो।
(छ) स्वच्छ भारि अलभयानखौ भारि हादोराव माबे माइथायव जागायदोांमोन?
लिन.: 2015 माइथायाव।
(ज) ड˚ ए. लप. जे . आबडु ि कािामआ लपपिाल्दि गालमनो माबे माइथायाव प्रेलसडे न्ट
बािा होदोांमोन?
लिन.: 2007 माइथायाव।
(झ) लबिाां लन माबे बाहागोखौ रायथायलगररया बाां लसन बेसेन गोसा होनना बुांदोां?
लिन.: लबिाां लनफ्राय मोननाय अल्दक्सजेनआ जोांलन थाखाय जोबोरै नो बेसेन गोसा।
(ञ) सोराां लन िामाजोां दावगानाय गालम रायथायलन गुबै लिरलगररया सोर?
लिन.: ज्यलि प्रसाद बुड़ागहाइ।
(ट) सोराां लन िामाजोां दावगानाय गालम रायथायखौ बर’आव राव दानस्लायलगररया सोर?
लिन.: ररपेन बर’।
2. गाहायलन सोोंलिफोरखौ सुोंदयै लफन –
(क) माविुांनो हालय खामालनयाबो माबालदयै गोरिैयै माविुांजानो हागौ िोरमाय?
लिन.: गोसो हमथानाय, गोसो होनाय, साहस आरो आब्रुलथ मालननानै गासैबो खौसेयै
माविुांनो िायोब्ला माविुांनो हालय होनना साननाय हाबायाबो गोरिैयैनो माविुांजायो।
38

(ख) करुणआ थैनायलन उनाव श्याम सुिर पालिवािआ खाना होनाय नेमबालदयैब्ला लपपिाल्दि
गालमलन सुबुांिोरा लहनजावसा गथ’ जोनोम जाखालि िाां बेसे लबिाां गायनाां गौमोन?
लिन.: गासै िाां 111 लबिाां गायनाां गौमोन।
(ग) लबिाां िाइिाां गैलयलन जाहोनाव मा जायो?
लिन.: लबिाां िाइिाां गैलयलन जाहोनाव हा लसङाव दै लन थोरिोआ गोबाां गोथौलसम
हायिाङो आरो आबादलथलिलन हासारगोनाां गुनाबो खमायिाङो।
(घ) भारिलन बबे हादोरसाया लपपिाल्दि गालमलन सोमोिै िरा िाररयाव लथसनदोां?
लिन.: राजस्थान सोरखारलन सोिोांथाय लबिानाबो थाखो लि आरो दाइनलन िरािाररयाव
लपपिाल्दि गालमलन सोमोिै लथसनदोां।
(ङ) जायल्दखजाया मोननै समाज लबजोांलन मुां मख’?
लिन.: जायल्दखजाया मोननै समाज लबजोांलन मुङा जादोां इउ लिउब, िेस बुक आरो
टु इटार।
(च) श्याम सुिर पालिवाि आरो लपपिाल्दि गालमलन सुबुांिोरा दु िाराय सु बुां माहाररनो मा
खाविायदोां?
लिन.: श्याम सुिर पालिवाि आरो लपपिाल्दि गालमलन सुबुांिोरा दु िाराय सुबुां माहाररलन
खाविायदोांलद “लबिाां िुलि गाय, जोथोन िा, मावै-दाङै सोलि अब्लासो गाव गावलन
लजउ खाां नाय जायगाया सोरगो महर मोनगोन।”
(छ) रायथायलगररया जोांनो रायथायलन जोबनायाव मा बोसोन होदोां?
लिन.: रायथायलगररया जोांनो रायथायलन जोबनायाव जोांनो बोसोन होदोांलद आलथखािाव
राजस्थानलन दाब दाब जायगायावबो लपपिाल्दि गालमलन नेरसोनखौ आजावबाय। जोांलन
जायगायावबो जुलद बे गालमलन आदशु आरो नेरसोनखौ आजावनाय जायो, अब्ला लमलथांगा
सांरैखालथजोां िोगोसे गांफ्रोमबो गालमया दोहोलन जागोन।
(ज)
3. गाहायलन सोोंलिफोरखौ फोरमायना लिर- (गासैलनबो नम्बरआ 3 एबा 4)
(क) लपपिाल्दि गालमलन हािोदआ लगलबयाव माबालदमोन रायथायलन हे िाजाबै िोरमायना
लिर?

लिन.: आलथखािाव गासैलनबो आदशु गालम महरै लमलथजानाय लपपिाल्दि गालमया मोनसे
समाव आबहावा गुबुांग्ले जानाय आरो आबादलन थाखाय दै लन आां खािाव मोगा-मोलग
जानाां दोांमोन। बेलन जाहोनाव लपपिाल्दि गालमलन सुबुांलन थासाररया जोबोरै नो दु खु गोनाां
जादोांमोन। लमलथांगायारर सम्पदलन जोबोरै नो दोहोलनमोनब्लाबो गालमलन सुबुांलन थासाररया जोबोरै नो
दु खु गोनाां जादोांमोन। लमलथांगायारर सम्पदलन जोबोरै नो दोहोलनमोनब्लाबो गालमलन सुबुांलन
थासाररया जोबोरै नो दु खु गाां जादोांमोन। लमलथांगायारर सम्िदलन जोबोरै नो दोहोलनमोनब्लाबो
गालमलन सुबुांलन थासाररया जोबोरै नो दु खु गोनाां जादोांमोन। लमलथांगायारर सम्िदलन जोबोरै नो
दोहोलनमोनब्लाबो गालमलन मानलसिोरा थाां ना थानो थाखाय गोबाां जुलजनाां दोांमोन। माबुर
अिाइलन थाखाय गीणीज विुड रे कदु सआव जायगा मोननाय लपपिाल्दि गालमयाव लगलदर
लगलदर िािाां लगररिोरा लगलदर लगलदर माबुि अिाइलन जावखाां सालि जागायनायसै। बे लगलदर
लगलदर जावखाां सालिलन थाखाय लमलथांगाया जोबस्राां िाां नायजोां िोगोसे लमलथांगायारर दोहोनिोराबो
39

िािाां लगररलन आखायाव थाां नायसै। माबुि अिाइ अिाइलन थाखाय लगणीज विुड रे कडु छआव
जायगा मोननाय लपपिाल्दि गालमलन आबहावाया गुबुांग्ले जानायसै। मानलसया इसे गोगो बारलन
थाखाय हािाय-हािाय जायो। लबिाां िाइिाां लन लबबाङाबो जोबोर खम समलन गेजेरावनो
जोबिाां नो हमनायाव अखा हानायलन लबबाङाबो खमायनो हमनायसै। अखा हानायलन लबबाङा
खमायनायलन थाखाय गालमलन मानलसिोरा आबाद मावनो थाखाय दै नालगरना हािाय हािाय
जायो। खलनलन थाखाय दै मा-दै सा, हाख’र हािा, लबिोलन दै याबो गुबुांग्ले जानो हमनायसै।
राहा गोथे जानानै मानलसया बै दै खौनो िोांनाय आरो गुबुन गुबुन हाबायाव बाहायनाां गौ
जानायसै। बेलन जाहोनाव बेरामलन लबबाङा बारायनायसै। गुबुन िारसे लबिाां -िाइिाां गैलयलन
जाहोनाव हा लसङाव दै लन थोरिोआबो गोबाां गोथौलसम हायिाां नायसै। आबादलथलिलन लबिाां -
िाइिाां गैलयलन जाहोनाव हा लसङाव दै लन थोरिोआबो गोबाां गोथौलसम हायिाां नायसै।
आबादलथलिलन हासारगोनाां गुनाबो खमायनायसै। हाउमा-हाउसा आरो लजब-जुनारलन लबबाङाबो
खमायनायसै। आबादलथलिलन हासारगोनाां गुनाबो खमायनायसै। दाउमा-दाउसा आरो लजब-
जुनारलन लबबाङाबो खमायनायसै। आबादलथलिलन हासारगोनाां गुनाबो खमायनायसै। दाउमा-
दाउसा आरो लजब-जुनारलन लबबाङाबो खमायनायसै ।

(ख) लपपिाल्दि गालमलन आलथखािलन मोनसे थासाररखौ िोरमाय?

लिन.: आलथखािाव लपपिाल्दि गालमयाव थानाय बायलद हाररलन दाउिोरखौ नायनो


बोसोरफ्रोमबो गुबुन गुबुन जायगालनफ्राय दावबायाररिोर िैयो। खालथयाव सोलिबाय थानाय
लमलथांगा िोजोबस्राां ग्रा गनायलथ गैलय खलनिोरखौ सोरखारआ बि खािामना होयो। लपपिाल्दि
गालमखौ नायनो थाखाय गुबुन हादोरलनफ्राय जेब्ला दावबायाररिोर िैनो हमो, गाहायै
लबलजरसांग्रालन हारजा, खारर-सावथुन बानायग्रा हारजा, सावथुन बानायग्रा हारजा िैनो हमो,
अब्ला राजस्थान सोरखारआ गालमलन िामािोरखौ पाक्कालन बानायना होनायसै।

लपपिाल्दि गालमलन जािुांसारनाय बािाखौ आलथखािाव गोबाां मानलस, गोबाां आिादिोरानो


बायलदलसना िोस्राव लबजोांलन गेजेरजोां िोस्रावदोां। गालमलन िारसे हादोरलन दाब दाब जायगालन
राजखाल्दियारर दै देनलगरर, गेदेमा सुबुां, एन. लज. अ. आररलन गोसो बोनाया बाां िाां दोां।
हादोराव एरै बालद गाां से रादाब लबिाइ गैया, रादाब लबजोां गैया जेराव लपपिाल्दि गालमलन
सोमोिै लिराखै एबा िोसावाखै। इउ लटउब, िेसबुक, टु इटार बालद सुबुां लबजोङावबो
लपपिाल्दि गालमलन सोमोिै गोबाां खारर िोसावजादोां। गालमलन लिसाइ थैजानाय, सोिेरारर
हें था गोनाां सुबुङाबो लबिाां सांरैखालथ होनाय हाबािाररयाव गावखौनो मुखुब िाल्दखदोां।

You might also like