You are on page 1of 46

ह द भाग १ -

श द और वा य क कताब

ऑट म े म पर ब के लए हद पढ़ने और समझने का सरल


तरीका
अनुक्रमणि

क् पिठ पृष
संखि संखि
१ अक्षं णि जषड 1
२ दष अक्षं णि अ्िर्ण जषड 2
३ तीन अक्षं णि अ्िर्ण जषड 3
४ चि् अक्षं णि अ्िर्ण जषड 4
५ पिंछ अक्षं णि अ्िर्ण जषड 4
६ “आ” णी ्ि्ि णे शब 5
७ “इ” णी ्ि्ि णे शब 9
८ "ई" णी ्ि्ि णे शब 12
९ “उ” णी ्ि्ि णे शब 16
१० “ऊ” णी ्ि्ि णे शब 19
११ “ए” णी ्ि्ि णे शब 21
१२ “ऐ” णी ्ि्ि णे शब 23
१३ “ओ” णी ्ि्ि णे शब 25
१४ “औ” णी ्ि्ि णे शब 28
१५ “अं” णी ्ि्ि णे शब 30
१६ आधे अक् विले शब 33
१७ अगल-अगल आधे अक् विले वंजन 36
१८ छषटी णहिरनयिं (Reading practice) 41
1
दष अक्षं णि अ्िर्ण जषड
अब तण भ्
आज तप भज
आन तल ्न
आ् दक ्त
इस ध् यज
ईख धन यक
ईश नल य्
उस नभ ्स
उठ नस ्ख
ऊन नट ्थ
एण नक लग
णल न् लत
ण् पल वट
खट प् वन
गल प् वण
छट पक सन
छल फन सब
जल फल हद
ठण बक हट
ड् बस ह्
तन बल कय
तज बण कत

2
तीन अक्षं णि अ्िर्ण जषड
अस् च्ण ्ग्
अकत जलज ्हण
अकय जलन ्सद
असद गगन ्ह्
अनय दफन ्हन
अह् दहन लगन
अक् नज् व्द
आदत नयन श्म
आसिन नह् शहद
आसन प्ख श्द
आद् फसल सहज
उफन बहन सहन
ण्ल बहस स्ल
णल् ब्स सिघन
णस् बदल स्य
ण्् बहल सह्
णवच ब्स सहन
णलश भडण सफ्
ण्् भगत सनण
खनण ्दन हडप
गलत ्हल हसन
गहन ्दद
ग्ज ्गन

3
चि् अक्षं णि अ्िर्ण जषड

अद्ण ट्ट् बडबड


असल् त्णष बलग्
अनबन थ््स ब्गद
अजणन द्ख् बनठन
अज्ख दश्थ भगदड
अह्द धडणन लगभग
खटखट नटखट शलग्
गदगद नफ्त ह्द्
गडबड पलटन ह्पल
जब्न ब्बस

पिंछ अक्षं णि अ्िर्ण जषड

ण्णस् तदबदन ह्भजन

4
“आ” णी ्ि्ि णे शब
पहले वंजन प् “आ” णी ्ि्ि
खिल ्िन पिलन
गिन ्िप पिठण
जिन ्ि् बिलण
जिप ्ित बिधण
झिग ्िह बिसठ
झिड लित बिह्
थिप शिन भि्त
थिल शि् भिषम
थिन सिथ ्िशन
निश सिग ्िजन
पिन सित ्िहत
बिज हिथ ्िवम
बित जिन विहन
बिघ णिगज विहण
बिग गिज् शिसन
बिल चिहत शिसण
बित चण्ी सिहस
भि् झिडन सिधन
भिग तिणत सिहस
्ि् धि्ण हिलत
्िल पिलण

5
दूस्े वंजन पे “आ” णी ्ि्ि

णकि भलि धडि्


णथि ्हि पहिड
गयि ्चि बहिव
गधि लगि बहि्
गलि सनि ्हिन
गदि सहि लगिव
चनि हवि लगिन
च्ि जहिज स्िन
चलि तनिव
भ्ि द्ि्

तीस्े वंजन पे “आ” णी ्ि्ि

अगलि च्णि ब्छि


अपनि जलनि बसनि
इसणि झटणि भटणि
उसणि झगडि ्टणि
णहनि नख्ि ्सनि
णच्ि पह्ि ्खनि
णपडि पलनि ्चनि
णडवि पहनि लगनि
खनणि पढनि सबणि
खटणि पटनि सपनि
गह्ि बहनि
गमनि ब्खि
चखनि बह्ि

6
पहले दष वंजनषं ्े “आ" णी ्ि्ि

णिणि धि्ि भिषि


खिजि धिगि भिलि
खिनि निटि ्िति
गिनि निति ्िलि
घिटि निनि ्िधि
चिचि निचि ्िजि
तिनि पिपि लिलि
तिजि बिजि सि्ि
दिदि बिलि जिति

आख्ी दष वंजनषं प् “आ" णी ्ि्ि

चढिनि पणिनि ण्विनि


जलिनि बहिनि टहलिनि
नजि्ि सहि्ि बसजिनि
नहिनि सजिनि बहलिनि
नचिनि ह्िनि स्िहनि
पढिनि अटणिनि

7
'आ’ णी ्ि्ि से बने विक

्िजि बिजि बजि ्हि थि।


्िधि तथि बिलि चि् धि् गए।
दिदि नहि ्हि थि।
चिचि खि ्हि थि।
बिलि पिलनि चलि ्हि थि।
श्द गिनि गिएगि।
लिलि बिधि ्त ण्।
बिजि बजि, खिनि खि।
विहन चलि, बिजि् जि।
सित आ् तथि चि् अनि् लि।
भि् ्त उठि।
भिग ण् जि, सि्िन लि।
णिगज प् भि्त णि पिठ पढ।
जहिज चलि गयि।
झगडि ्त ण्।
उसणि सि्ि भि् उत् गयि।
बिलि ने लिल धिगि लियि।
बिघ आयि, ्िमि जिन बचि ण् भिगि
्िमि पहिड प् चढि।
वह चि् णद् चलि।
पवन खिनि खि ण् सडण प् टहल ण् आ।

8
"इ" णी ्ि्ि णे शब
पहले वं जन प् “इ" ्ि्ि

रणयि र्स रछलणि


रणलि रलयि रतनणि
रणन रशकि रनणल
रणस रशवि रबगडि
रगनि रशखि रबचि्ि
रटप रस् र्ठिई
रतल रसवि रलफिफि
रदल रसल रव्िट
रनभि रसयि रवचि्
रनशि रसलि रवजिन
रपट रहल रशणियत
रफ् रहलि रहसिब
रबछि रणशन
रबनि रणतिब
रबल रणसणि
रभकि रणध्
र्लि रणविड
र्् रण्म
र्यि रगलिफ

9
दूस्े वंजन प् “इ" णी ्ि्ि

णरव गरलयिं बिर्श


गरत घरटयि बरगयि
छरव डिरणयि ्िरचस
परत तरणयि सरचन
्रम दरलयि घरडयिल
्रत धरनयि निर्यल
्रव नरदयि पर्वि्
शरन परहयि
णरवति बरनयि
गरठयि बरढयि

दष वंजनषं प् “इ" णी ्ि्ि

रतरथ रनरतन रपणरनण


रवरध रबरटयि रलफरलफि
रचरडयि रवरपन र््रझ्
रडरबयि रपलरपलि

10
"इ" णी ्ि्ि से बने विक

्ि् रबल भ् आ।
डिरणयि डिण लियि।
णरपल इध् आ।
रवरपन रणस रदन आएगि?
सरचन तथि रवशिल पिठशिलि गए।
रबनि नहि ण् बिह् ्त जि।
बिर्श र््रझ् रग् गई।
ति्ि रट्रट्ि ्हि थि।
रबनि वजह झगडि ्त ण्।
णिगज रत्छि ्त णिट।
रनहिर्णि रणतिब लिई।

11
"ई" णी ्ि्ि णे शब
पहले वंजन प् “ई" णी ्ि्ि
णीडि पीडि शीत
खी् पीलि सीधि
गीलि फीति सीख
गीति बीन सीति
ची् बीस सीखि
चीट बीच सी्ि
चीन बीज ही्ि
चीति भील ही्ल
जीभ भीख णी्त
जी्ि भीगि दीवि्
झील भीड दीपण
टीणि ्ी्ि नी्ज
तीखि ्ीत पीतल
ती् ्ीनि पीसनि
तीज ्ीटि वी्िन
तीन ्ीछ वी्ति
तीस ्ीत शीतल
नीनि लीलि सीखनि
नीलि वी्
नी्ि वीमि
पीछि शी्ि
पीटि शीलि

12
दूस्े वंजन प् “ई" णी ्ि्ि
णभी फली अजीब
गली बनी अ्ी्
घडी बची ण्ीज
चिबी बि्ी ण्ीब
चढी बिली ण्ीनि
छडी भि्ी ण्ी्
छडी भिगी ग्ीब
जिनी ्ची ज्ीन
टिली ्िनी ति्ीख
डिली ्िनी नवीन
तिली ्िवी नसीब
दिदी ्िनी पपीति
दही ्िखी पसीनि
धिनी ्िही फ्ीन
नही ं लिली फ्ीदि
निली सनी बगीचि
निनी सिदी ्शीन
पिनी सिथी वहीदि
प्ी सची सखीनि
पिली हिथी सफीनि

तीस्े वंजन प् “ई" णी ्ि्ि


अ्बी रततली रभखि्ी
असली ध्ती ्णडी
आ्ती नणली ्जनी
आद्ी नणली लिलची
णहिनी पतली लडणी
खखलिडी बण्ी सि्थी
खखडणी रबजली न्णीन
तिजगी भि्ती
13
चि् वंजन औ् उससे जिदि विले
“ई" णी ्ि्ि ्े शब
अल्ि्ी रछपणली दीपिवली
आस्िनी जिनणि्ी ्िजधिनी
रगलह्ी तणलीफ स्णि्ी

दषनषं वंजनषं प् “ई" णी ्ि्ि


टीवी नीती भीनी
ढीली पीली रसली
तीखी फीणी सीखी
नीली बीवी

"ई" णी ्ि्ि से बने विक

चिची खिनि पणि ्ही थी।


रततली उड ्ही थी।
सिर्णि गिनि गि ्ही थी।
्िरधणि ने तिली बजिई।
सीति शीतल जल पी ्ही थी।
्िघव बिजि् से ती् ण्िन ख्ीद ण् लियि।
गीति रणतिब पढ ्ही थी।
शीनि णहिनी णह ्ही थी।
्ीति, नीनि, भि्ती तथि सखीनि बिजि् से आई।
पिपि ने छडी उठि ण् खखडणी प् ्ख दी।

14
“उ” णी ्ि्ि णे शब - पहले वंजन प् “उ” णी ्ि्ि
णुल सुई पुरलस
णुछ सुधि पुजि्ी
खुलि सु् फुलियि
खुश हआ बुलियि
गुल णु्ि् बुरढयि
गुम णुरटयि बु्िई
गु् खुजली बुलियि
गुड गुरडयि बुनिई
चुनि गुलिब बुखि्
चुप गुज् बुनण्
छु प गुरडयि बुनण्
जुड गुहि् ्ुनी्
तु् गुलि् ्ुणि्
धुलि गु्पिल ्ुसीबत
धुन घुटनि ्ुहिव्ि
पु् चुरहयि ्ुलिय्
पुल चु्ियि युवण
बुनि छु टनि रलियि
बुलि जुखि् लुरटयि
बुआ झुणियि सुनिई
भुनि झु्णि सुनि्
्ुड टु णडि सुरवधि
्ुग् तुलसी सु्िही
युवि दु णिन सुलियि
रई दु णिनदि् सु्कि
रखि नुणसिन सुहिनि
शुभ पुरडयि सुपि्ी
सुन पुरडयि सुनीति
सुख पुणि् सुधि्

15
सुलभ सुलह सुलझि
सुष्ि सु्न हरलयि

दू स्े वंजन प् “उ” णी ्ि्ि


अमु असु् ्नुज
आयु णछु आ ्धु्
तनु चतु् रवपुल
पशु चिबुण ससु्
्नु जि्ुन सिबुन
्धु धनुष अनुसि्
लघु रनपुम अनुभव
सिधु बगुलि अनु्रत
अंणु् बटु आ सच्ुच
अतुल बहत हनु्िन
अनुज भिवुण

दष वंजनषं प् “उ” णी ्ि्ि


णुसु् गुनगुन ्ुणुट
णु्णु् चुन्ुन रनझुन
गु्सु् बुलबुल

“उ” णी ्ि्ि णे विक


शुभ रवचि् रलख।
सु्न जि्ुन खि।
शुभ् गुलिब लि।
णुसु् झु्णि पहनण् बिजि् गई।
रवपुल झगडि ्त ण्। चतु् बन।
सु्न णुछ रलख ्ही थी।
बुलबुल गुज्ित गई।
रवपुल णी बुआ गुरडयि लिई।
्िधु्ी नई सिडी पहन ण् ्ुसिई।

16
“ऊ” णी ्ि्ि विले शब
पहले वंजन प् “ऊ” णी ्ि्ि

णूट बूटी चू््ि


चूहि बूढि टू टनि
चूनि भूलि तूफिन
चूडी भू्ि थूणनि
छूट भूत दूस्ि
छूटि ्ूल पू्ब
छूनि ्ूली भूतल
जूति रही भूलनि
झल ू ि रठि भूचिल
झठ ू ि रखि लूटनि
झ् ू लूट सूजन
झट ू ि लूटि सू््ि
टू ट शूल सू्ज
दू् सूझ णबूत्
नू् सूनि चूडीदि्
नू्ी सूखि दूधविलि
पू्ि णपू् फूलदिन
फूल णूल् लूटपिट
फूलि घू्नि सू्दिस
बूटि चूसनि

17
दूस्े अक् प् “ऊ” णी ्ि्ि

आलू णिनून ्यू् नलणूप


झिडू णसू् स्ूह पतलून
टिपू खजू् हजू् शहतूत
बिपू जर् णबूत् रतरपरत
भिलू जुनून चबूत्ि
लिगू निखून रच्णूट
्िजू रफतू् जिदूग्

“ऊ” णी ्ि्ि णे विक

भिलू भूखि थि।


बरगयि ्े बहत फूल थे।
पिनी दूरषत ्त ण्।
रब्जू शह् गयि।
्रव णी ण्ीज भू्ी थी।
नदी सूख चुणी थी बिर्श नही ं आई।
स्णि् नयि रनय् लिगू ण्नि चिहति थि।
्िघव जूति पहन ण् बिह् जिओ।

18
“ए” णी ्ि्ि णे शब
पहे ली वंजन प् “ए” णी ्ि्ि
णेश भेल तेव्
खेत भेड बेसन
खेस ्ेवि बेबस
जेब ्ेल बेलन
टे ढि ्े त बेहिल
टे प ्े ल बेहषश
ठे स लेप बे्ह्
ठे लि वे् भेरडयि
ढे ् वेद ्ेविड
तेज वेष ्े हिन
तेल शे् ्े श्
दे ् शेष वेतन
दे श शे् सेहनि
दे सी सेठ सेवन
नेहि सेब सेवण
ने् सेनि सेरवणि
पेड सेवि सेठिनी
पेडि सेठी हे तल
फेल हे ् बेदखल
फेनि हे ्ि बेवजह
फे् जेव् बेई्िन
बेल दे व् ्ेह्िन
बेलि दे वति ्े ग्ि्
भेष तेजस

19
दूस्े वंजन प् “ए” णी ्ि्ि

दूवे ठठे ्ि लगेगि


दने निवेद रवदे श
भ्े पहे ली रवदे शी
्हे बचेगि रवशेष
डूबे बसे्ि सवे्ि
फले भिवेश सहे ली
फूले ्वेशी सफेद
हए ्हे गि सु्ेश
अणेलि ्चेगि सष्ेश
केश ््ेश रहतेश
जिवेद ्िजेश रव्लेश

“ए” णी ्ि्ि णे विक (छषटी णहिनी)

एण बि् एण लडणि थि। वह बहत श्ि्ती थि। वह ्षज-्षज


दु णिन प् जिति औ् र्ठिई चु्ि णे लिति। उसणी ्िं बहत
प्े शिन थी उसणी इस श्ि्त से।
एण रदन दु णिनदि् ने उस लडणे णी रपटिई ण् दी। वह ्षति-
्षति घ् आयि। तब ्िं ने णहि, दे खि तु्ने बित नही ं ्िनी तष
तु्णष प्े शिनी उठिनी पडी।
ह्े ह्ेशि अपनी ्िं णी बित ्िननी चिरहए।

20
“ऐ” णी ्ि्ि णे शब
पहले वंजन प् “ऐ” णी ्ि्ि

है बैठ फैसलि
णैद भैयि फैलिव
णैदी ्ैदि बैट्ी
णैसि ्ैनि बैठण
खै् ्ैच बै्िगी
गै् ्ैलि बैठियि
गैस ्ैयि बैसिखी
चैन ्ै न भै्व
छै लि लैस ्ैदिन
जैसि वै् वैशिखी
तैश सै् शैतिन
थैलि सै् सैरनण
नैनि है जि सै्िट
नैयि णै््ि है ्िन
पै् तैयि् णैदखिनि
पैन तै्नि जैणरलन
पैदि तै्िण नैनीतिल
पैसि दै रनण बैजनिथ
फैलि नैरतण बैलगिडी
बैल पैदल है द्िबिद

दूस्े वंजन प् “ऐ” णी ्ि्ि

गवैयि डणैती ततैयि ्ट्ैलि


21
“ऐ” णी ्ि्ि णे विक

वैभव बिजि् जिओ औ् चि् रणलष आटि लेण्


आओ।
लीलि तु् दुणिन से णौन सी चीज ख्ीद ण्
लिई हष?
नैरतण उदिस है । ्िं ने उसणष डिंटि है । नैरतण
चुपचिप जिण् सष गयि है ।
बैठण ्े सित लषग बैठ गए। निनिजी ने ्िं से
सबणे रलए चिय बनिने णष णहि।
शह् ्े णष्षनि फैलि है । तु् बिह् ्त जिओ।
घ् प् ही लैपटॉप से पढिई ण् लष।
ह् णल नैनीतिल गए थे। ह्ने तिलिब ्े
तै्िणी णी।
बैट्ी ख्िब हष गई है । नई बैट्ी बिजि् से
ख्ीद ण् लिओ। तभी णि् चल पिएगी।
ह् आठ रणलष्ीट् पैदल नही ं चल सणते
इसरलए ह्ने बस रणवि ली।

22
“ओ” णी ्ि्ि णे शब - पहले वंजन प् “ओ” णी ्ि्ि
णषनि तषति ्षनू
खषल थषडि यषग
खषज धषबी ्षण
गषलि नषण ्षग
गष्ि नषच ्षनि
गषटी नषट ्षटी
गषभी पषल लष्ी
गषपी फषन लषभ
चष् बषल लषहि
चष्ी बषझ लषभी
छषटि बष्ि शष्
छषटी बष्ी शषभि
छष्ि बषटी सष्
छष्ी बषलि सषजि
जषगी भषलि सषच
जषश ्ष् हषनि
झषल ्षच हषगि
टषपी ्षटि हषति
टषंण ्षटी हषश
डषसि ्षती हषनि
ढषल ्षची

ओखली बषलनि लषचन


णषयलि बषलति लष्डी
खषलनि बषतल लषहडी
छषण्ि ्षट् शषभनि
टषण्ी ्षहन सषह्
दषह् ्षपड सषहन
ढषणलि ्षणनि दषपह्
पषटली ्षणती सष्वि्

23
दू स्े अक् प् “ओ” णी ्ि्ि
आओ बढष भ्षसि
उठष भिगष रवनषद
खिओ ्खष ्सषई
गिओ लिओ स्षज
चलष णटष्ी स्षव्
जिओ णठष् स्षसि
ढणष खि्षश सषजिओ
निचष झ्षखि रनलषफ्
पढष रफ्षज

तीस्े वंजन प् “ई" णी ्ि्ि


ख्गषश

दष वंजनषं प् “ओ” णी ्ि्ि


खषलष दषनषं सषचष
ठषणष बषलष
घषलष ्षणष

“ओ” णी ्ि्ि णे विक


बहत रदनष बिद ्रव बिजि् गयि थि।
चष् चुपचिप ्ित णष आयि, गहने चु्ि ण् चलि गयि।
बषतल णि पिनी सिफ लग ्हि थि। ्ि् पिनी पी गयि।
सषह् तथि ्षहन बिजि् गए। गषलि खि ण् आए।
दषपह् णष बिह् ्त जिओ। बिह् धूप बहत णडण थी।
स्षव् प् नहि ण् आओ। रफ् पूजि ण्नि।
ग्छि धषण् ति् प् डिलष सूख जिएगि। तब रफ् ग्छि ओढष।
रफ्षज तथि रवनषद तु् दषनष दु णिन तण जिओ, दु णिन जिण् आधि
रणलष ढषणलि ख्ीद ण् लिओ।
्िं आप पणविन बनिओ। ्ह्िन तथि स्षज णष प्षसष। वह दषनष
बहत खुश हषण् पणविन खिएं गे।
लषचन, तु् ्िं णे सिथ ्सषईघ् जिओ। ्िं णी ्दद ण्ष। ्षटी
बनिओ।

24
“औ” णी ्ि्ि णे शब
पहले वंजन प् "औ" णी ्ि्ि
सौ लौट जौह्
णौन लौटि तौफीण
णौ् लौणी तौरलयि
णौवि शौण तौहीन
गौ् सौदि तौरलयि
गौ्ी हषली दौडनि
चौडि हषले दौ्िन
चौणि औ्त नौण्
चौणी औणित नौलखि
तौ् औजि् फौ्न
दौ् औषरध फौलिद
दौडि औलिद बौछि्
नौणि णौ्व ्ौस्
पौधि गौ्व ्ौनण
पौ् गौत् ्ौशन
फौज चौध्ी ्ौरणट
फौजी चषपडि लौरणट
बौनि चौखट शौह्
्ौन चौदह शौणीन
्ौज चौस् सौ्भ
्ौत चौखट गौ्ीनिथ
्ौणि चौपिल बौखलियि
्ौसी चौ्िहि शौह्त
25
दूस्े अक् प् "औ" णी ्ि्ि

णचौडी पणौडी हथौडि


खखलौनि रबछौनि ्न्ौजी
पणषडि भगौनि खखलौनिघ्

"औ" णी ्ि्ि णे विक

गौ्व औ् सौ्भ भूर् णे सिथ बिजि् गए।


तीनषं बिजि् तण सिइरणल प् गए।
गौ्ी णष पणौडी चिरहए थी।
गौ्व णष ्िं णी ्दद ण्नी थी। इसरलए वह
भगौनि ख्ीद लियि।
सौ्भ खुश हषण् णचौडी खि ्हि थि।
तीनष सिइरणल प् सवि् हषण् विरपस घ् गए।
्िं भगौनि पिण् खुश हष गई। गौ्व ्िं णष खुश
पिण् खुश हष गयि।
्ौनण औ् ्षशन भी सौ्भ, गौ्व औ् भूर् णष
र्लण् खुश हए।

26
“अं” णी ्ि्ि विले शब
पहले वंजन प् “अं” णी ्ि्ि
अंत डं डि संजू
अंडि ढं ग सिंप
आं त ढिंचि सिंची
णंठ तिंण हं स
णंगी दं गि अंद्
खंभि रनंदि अंगू्
खिंचि पंख णंगन
गंदि पंखि णंगनि
गंजि पंजि णंचन
गंगि फंदि खंज्
घंटि बंद चंदन
घंटी बंदि चंचल
चंद बिंस चंपण
चंदि बिंणि रचंतन
चंपि ्ंद जंगल
रचंति ्ं ग पंच्ी
जंग लंबि बंधन
झंडि लूंगी बंद्
झिंण शंख बंदूण
टं णी शिंत बिंसु्ी
रटं डि संत ्ंगल
ठं ड संघ ्ंजन
ठं डि संग ्ं जन
27
लंगू् संत्ी रसंघ्
शंण् सुंद् रसंदू्
संतू् संजय
संत्ि संग्

दूस्े वंजन प् “अं” णी ्ि्ि

अनंत नि्ं गी सुनंदि


आनंद बसंत संबंध
तु्ंत बुलंद सु्ंग
पतंग बेढंग सि्ं ग
पलंग बे्ंग रन्ं जन
पर्ं दि ्हं त

तीस्े वंजन प् “अं” णी ्ि्ि

बलवंत स्पंच

28
“अं ” णी ्ि्ि णे विक (छषटी णहिनी)

णंचन णष ्ं ग-रब्ं गे णपडे पहननि बहत पसंद है ।


वह ्िं णे सिथ बिजि् जिण् नए-नए णपडे लिती
है । णंचन दीपिवली प् ह्ेशि नए णपडे ख्ीदती
है । रफ् ्ंरद् जिण् पूजि ण्ती है । णंचन णष
्ंरद् ्े पंरडतजी ने चंदन णि टीणि लगियि।
णंचन ने हिथ जषड ण् पूजि णी। पूजि ण्ने णे
बिद वह घ् विरपस आ गई।
्ुझे भी ्ंरद् जिण् पूजि ण्नि बहत पसंद है ।

प् १ - णंचन णष णैसे णपडे पहननि पसंद है ?


उत्.

प् २ - वह ्िं णे सिथ जिण् कि लेण् आई?


उत्.

प् ३ - णंचन णब नए णपडे लिती है ?


उत्.

29
आधे अक् विले शब
आधि त
आति आतजिन णुति
पती पति गुथी
प््िति हति तषहि्
्हिति ्हत सत
ततिल नणि्ितण पत्
आधि ल
रदली रबली अल
बलि रचलिनि रपलि
भलि जल हली
रबलि वलभ रणलत
बिली रगली जलिद

आधि ण
कि पकि वक
कषं ्कन भक
कषंरण ्की वकि
णकड ्ुकि विक
कि्ी ्करड रवकी
चक् तुकि शक्
चकि धकि

आधि ्
चमच ्मी रसमी
समिन ््मत गुमद
रबडमनि अमी खमि
चुमण पम खमि

30
आधि व
वष् विणुल ववयथि
ववसिय वियि्
अवल विपि्

आधि च
अचि बचि रचचड
लचि सचि
बचन ्च्
णची णचि

आधि स
अस रबस् ्ख्द
आयथि पुसण शिस
बसि संयथिपनि ्िजयथिन
हस रहसि ससि
्स यथिन रणसत
यथरगत सेह असतिल
टे स रहसि लसी
ससि चुसी विसव
सुस ्सी तंदुरस
दषस रवसि्

आधि प
पि् पिस रवलुप
पि्ी पिलि णपिन
पिज थपड संरकप
पिऊ चपल

31
आधि न
चनि निय रजनि
छन गनि तिनि
ननि जीन ठनण
तनी टे न त्नि
्नि रचन जनरदन
नि्ी ्ुनि

आधि ब
अबि शब गुबि्ि
बिज गब्

आधि ज
्िज लजि जषरतष
जषरत सजन जषरतषी
ज् जषंण जि्-भिटि
छजि जिलि
जिदि सजि

अगल-अगल आधे अक् विले वंजन


फैट बेड भरवष
्बिनी शषण धिन
चशि गि्ह गिलि
खटि खडि णष
नष नबे निशि
अणि र्टी णबि
सबी संखि खिल
खिरत आ्षग भिग
्फि् धज धरन
बुडि

32
विक

वष् बहत प्े शिन थि। उसणी ्मी उससे नि्िज


थी। वष् ने बलि घु्ि ण् पडषरसयषं णे घ् गेद
फेणी थी। पडषरसयषं णे घ् णी खखडणी णि शीशि टू ट
गयि थि।
वे गुसे ्े रचलि ्हे थे। ्मी ने उनणष शिंत रणयि
औ् णहि रण वह नयि शीशि लगवि दे गी।
पडषसी तष चले गए प् ्मी बहत गुसे ्े थी। वष्
चुपचिप अपनि बसि उठि ण् लियि औ् पढने बैठ
गयि। उसे ्मी णष रदखिनि थि रण वह एण अचि
बचि है । शियद इससे ्मी णि गुसि उत् जिए औ्
उसे थपड नि पडे ।
थषडी दे ् बिद ्मी वष् णे पिस आई औ् पि् से
उसे गले लगि रलयि। वष् ने ्मी णष वचन रदयि रण
अब दषबि्ि वष ऐसि गंदि णि् नही ं ण्े गि।

33
पै् ्े आधे ् विले शब

पदे श पिंत पतीण


पणिश पे्मि पिप
पदे रशण पवेश पिचीन
पिची पिंजल पेकि
र्खप र्रि र्पिठी
तीव वत पेत
पषरिहन बिनि पिदे रशण
दरवड दिस ्िस
्दिस पशिसन भ्म
रवशि् पर्क्ि भूम
्ुदि पतीकि नमति
सषत परतणूल गि्
पषरिरहत फिंस ट् ॉमे
सब पसिद र्वेमी
सपे् आं धि बश
र्फलि परतरनरध रबकी
पेकण गि्ीम न्े द
दषम पयिस भष
भ्िंड शीदे वी बिरम
पणिशन पशंसि रकयि
शीनिथ पशंसण पीत्
शेयिंश रपयि

34
पै् ्े ऋ णी ्ि्ि (नृ )
घृत नृप गृह
णृत ्ृत णृपि
णृरि घृमि नृत
पृथी अ्ृत णृषण
तृरि पृष वृषभ
हदय णृपयि ्ृदंग
बृज ्ृग शृंगि्
वृक नृप ्ृतु
अ्ृत ्ृदि दृ
णृर्् ्ृदुल भृग
्ृमिरलनी णृपिली णृपिलु
णृतज सूजन णृरणिंत
भृणुरत तृतीय अरतरथगृह
नृत णृतघ

विक
ह्ेशि ्ृदु वचन णहष।
्ुझे नृत पसंद आयि।
्ैने रचरडयिघ् ्े बहत से ्ृग दे खे।
अ्ृतविमी ्षज सुबह उठण् सुनष।
बहत धूप है । वृक णी छियि ्े बैठ जिति हं ।
जंगल ्े शे् आयि। उसे दे खण् सि्े ्ृग दौड गए।
ह्े रणसी से भी घृमि नही ण्नी चिरहए।
दू स्े णष बु्ी बिते नही णहनी चिरहए। णष्ल हदय प् चषट
पहं चती है ।
ह् पृथी प् ्हते है ।
शंभू णी ्ृतु हष गई। वह असी सिल णि बूढि थि।

35
पै् ्े आधे ्् विले शब से बने विक
पिंत ्े ्िज णे ्ुख ्ं्ी आए हए है ।
पिता उठ ण् दौडने जियि ण्ष।
पतीण एण अचि बचि है । वह ्मी पिपि णी बित ्िनति है ।
दिस लदिख से आगे एण जगह णि नि् है ।
्िहल दरवड भि्त णे जिने-्िने रकणेट खखलिडी है ।
्ै भूत पेत औ् आतिओं णी बितषं ्े यणीन नही ण्ति।
रपयि औ् पिंजल बहन भिई है । उनणि पू्ि नि् रपयि र्पिठी औ्
पिंजल र्पिठी है ।
हवि तीव गरत से चल ्ही है । सेट् पहनष, नही तष ठं ड लग
जिएगी।

रस् णे ऊप् विले ्् विले शब


ण्् चब् णिय् सूय्
पिथ्नि णुस् रनध्न
पूव् णिय्णति् अप्म
पयि्पविची दज् रनयि्त
रन््ल ध्् वषि्
रन्ि्म फज् सद्
सप् पूव्ज दप्म
णज् पूव्ण आय्
ग्् ण््युग दप्म
श्् दश्न णुबि्नी
फण् वग् णिय्शिलि
खच् वग्ण्म पव्त
्िग् चचि् पिण्
नस् चिज् बत्न
तप्म टरननग वषि्
बबि्द रन््ल हष्
ध्् अध्् ध््शिलि

36
विक
दज् ने ्े्ी ण्ीज सी दी।
फज् खब्े रणसी णष नि सुनिओ।
बचे सूल ्े पिथ्नि ण् ्हे है ।
ह् णल ्ुंबई दश्न णे रलए जिएं गे।
पिण् ्े सभी बचे खुश हषण् खेलते है ।
्िं ने हष् णष डिंटते हए णहि, “श्् नही आती, तु्ने
सि्े पैसे खच् ण् रदए”।

ह् ध््शिलि जिनि चिहते है प् वहिं बफ् रग्ी है । सि्े


्िसे बंद है ।
गंगि णि जल रन््ल है । जब वषि् हषती है तष जलस्
बढ जिति है ।
पव्त णे ऊप् बहत ठं ड है ।

दप्म ्े अपनि चेह्ि दे खण् बिल बनिओ।

37
छषटी णहिरनयिं (Reading practice)
छषटी णहिनी १
एण बि् एण शे् थि। वह सष ्हि थि। एण चूहि आयि। वह
शे् प् चढ ण् उछल-णूद ण्ने लगि।
शे् उठ गयि। उसणष चूहे प् बहत गुसि आयि। उसने चूहे
णष पणड रलयि, चूहि ्षने लगि। वह बषलि, "आप ्ुझे जिने
दष, ्ै आपणे णि् आऊंगि।” शे् ने चूहे णष छषड रदयि।
णुछ रदन बिद जंगल ्े रशणि्ी आयि। रशणि्ी ने जिल
रबछियि। शे् जिल ्े फस गयि। शे् ्षने लगि। चूहे ने शे्
णी आविज सुनी। वह दौडण् आयि औ् शे् णि जिल
णिट रदयि। शे् आजिद हष गयि।

ह्े रणसी णष भी छषटि नही स्झनि चिरहए।

प्षं णे उत् दष
प् १ - णौन सष ्हि थि?
उत् -

प् २ - शे् कि ण् ्हि थि?


उत् -

प् ३ - शे ् णष रणसने प्े शिन रणयि?


उत् -

प् ४ - चूहे ने कि रणयि?
उत् -

38
प् ५ - शे् णष गुसि कषं आयि?
उत् -

प् ६ - शे् ने कि रणयि?
उत् -

प् ७ - चूहि कषं ्षने लगि?


उत् -

प् ८ - चूहे ने शे् से कि णहि?


उत् -

प् ९ - रशणि्ी ने कि रणयि?
उत् -

प् १० - शे् कषं ्ष ्हि थि?


उत् -

प् ११ - शे् णष ्षति हआ सुनण् चूहे ने कि रणयि?


उत् -

प् १२ - ह्ने इस णहिनी से कि सीखि?


उत् -

39
छषटी णहिनी २

एण बि् एण जंगल थि। जंगल ्े एण ख्गषश औ्


एण णछु आ ्हते थे। ख्गषश बहत तेज दौडति थि।
णछु आ बहत धी्े -धी्े चलति थि। एण बि् णछु ए औ्
ख्गषश णी ्े स हष गई।
ख्गषश खूब तेज दौडि औ् बहत दू् पहं च गयि।
ख्गषश ने सषचि थषडी दे ् णे रलए सष जिति हं , णछु आ
तष बहत पीछे हषगि। ख्गषश सष गयि।
णछु आ धी्े -धी्े चल ण् आ ्हि थि, णछु आ रणि
नही। वह चलति ्हि। ख्गषश सषति ्हि। णछु आ ्े स
जीत गयि।

अग् ह् धी्े -धी्े ्ेहनत ण्ते ्हे , तष ह् सि्े णि्


पू्े ण् सणते है । ह्णष ्ेहनत ण्नी चिरहए।

प्षं णे उत् दष

प् १ - णौन तेज दौडति थि?


उत् -

प् २ - णौन धी्े चलति थि?


उत् -

40
प् ३ - रणस-रणस णी ्े स हई?
उत् -

प् ४ - णौन आगे रनणल गयि?


उत् -

प् ५ - णौन पीछे ्ह गयि?


उत् -

प् ६ - ख्गषश ने कि रणयि?
उत् -

प् ७ - णछु ए ने कि रणयि?
उत् -

प् ८ - णौन ्े स जीत गयि?


उत् -

प् ९ - ह्ने इस णहिनी से कि सीखि?


उत् -

41
छषटी णहिनी ३
एण ची ंटी थी औ् एण णबूत् थि। दषनष जंगल ्े ्हते थे।
एण रदन णबूत् उड ्हि थि। एण रशणि्ी जंगल ्े
आयि। उसने णबूत् णष ्ि्ने णे रलए बंदूण उठिई। ची ंटी
ने दे ख रलयि। ची ंटी ने रशणि्ी णे पै् ्े णिट रलयि।
रशणि्ी दद् से रचलि उठि। णबूत् रशणि्ी णी आविज
सुनण् झट से उड गयि। उसणी जिन बच गई।
णुछ रदन बिद ची ंटी गलती से नदी ्े रग् गई। णबूत् ने
दे ख रलयि औ् वह जली से उड ण् आयि औ् ची ंटी णष
अपने ्ुंह ्े ्ख रलयि। रफ् णबूत् उड गयि औ् ज्ीन
प् ची ंटी णष लिण् छषड रदयि। ची ंटी णी जिन बच गई।

जब ह् रणसी णी ्दद ण्ते है , तष बिणी लषग भी ह्ि्ी


्दद ण्ते है । ह्णष सबणी ्दद ण्नी चिरहए।

प्षं णे उत् दष

प् १ - जंगल ्े णौन-णौन ्हते थे?


उत् -

प् २ - एण रदन जंगल ्े णौन आयि?


उत् -
प् ३ - रशणि्ी ने बंदूण कषं उठिई?
उत् -

42
प् ४ - रणसने रशणि्ी णष दे ख रलयि?
उत् -

प् ५ - ची ंटी ने रशणि्ी णष कि रणयि?


उत् -

प् ६ - ची ंटी ने रशणि्ी णष कषं णिटि?


उत् -

प् ७ - रशणि्ी णी आविज सुनण् णबूत् ने कि रणयि?


उत् -

प् ८ - कि णबूत् ्् गयि यि उसणी जिन बच गई?


उत् -

प् ९ - पिनी ्े णौन रग् गई?


उत् -

प् १० - णबूत् ने पिनी ्े ची ंटी णष दे खण् कि रणयि?


उत् -

प् ११ - कि ची ंटी बच गई यि ्् गई?
उत् -

प् १२ - इस णहिनी से ह्ने कि सीखि?


उत् -

43
For more Titles in our Autism Training Book Series,
Please Visit Our Website:

www.rajnisingh.org
SUBSCRIBE TO OUR YOUTUBE CHANNEL
ENGLISH LANGUAGE
https://www.youtube.com/c/RajniGurpreetSingh
HINDI LANGUAGE
https://www.youtube.com/c/ParentingAutisminHindi

You can also reach out to us at


Email: contact@rajnisingh.org or Rajnisingh_76@yahoo.co.in
&
Call us or WhatsApp us at:
+91 - 7021777777
+91 - 8800065000

You might also like