Under Chief of Staff Ex President Fidel V.

Ramos we came up with the master plan and such a master

plan and tatlong umbrella programs namely people Oriented Force Program, Biodiversity
Conservation Protection and Development Program, and the third one is the Institutional Program
now doon sa People Oriented Force Program mayroon itong component na kung tawagin ay ang the
new and people kase may tao dito sa loob and another one is aahhhh Cleaning Environment and
Livelihood paano mag ka capacitate ang mga tao o kaya in such a way na ang kanilang mga activities
is due towards more on conservation and protection now for the biodiversity conservation and
development program mayroon kaming mga ibat ibang ano kami dito components like for example
biodeiversity conservation mga ahhhh botanic gardens parks ahhhhh development program and
ofcourse ahhhh yung oral sen and watershed and the third umbrella program which I have
mentioned is yung institutional program , so sa institutional program nandyaan yung propers of
management legal aspects related dito sa mga issues and concerns dito sa mundo and ofcourse
yung concern niyo yung eco tourism , okay? So nakuha niyo you have the umbrella program and we
have the various components now for this ahhhh each component mayroon itong mga thematic
programs ito so sa concerns niyo yung ahhh sa community ahhhh activities dito sa mt. makiling ahhh
maraming mga activities kami dito na ginagawa kung saan nakiki participate ang community ahhhh
but prior to that syempre kailangan ahhhhh I capacitate dito ang mga communities in such a way na
is more towards on conservation hindi sa mga distructive things, okay now dun naman sa mga ano
specific na involvement nila so na iinvolve sila sa mga tree planting ,and ahhh conservation ng mga
ano ating mga itinanim na puno as well as protection ng ating mga ibat ibang mga resources
regarding sa ating mga puno , ahhhh dun sila nagpaparticipate now meron kami ditong tinatawag na
management of high visitation period which is ahhhhh technically we conceptualize it as make it
makiling na ginagawa namin tuwing lenten season , lenten season yung holy week period one week
ito so as more on ahhhh ecotourism conservation activity kase during that time o during that period
thousands of visitors ang ahhh nag tetreck at nag I stay dito sa makiling para dito sila mag unwind at
the same time dito sila ahhhh mag stay for ahhhh spiritual purpose now ahhhh dito sa one week
ahhh holy week activity ahhh meron kaming mga ibat ibang components to ensure na lahat ng mga
activities na mga visitors ay ahhhh properly monitored and at the same time properly regulated so
isa sa mga ahhhhh first component naming is ahhhh tinatawag naming na ahhhh briefing component
so bago pumasok yung mga visitors dito sa loob nag a undergo sila ng briefing so sa briefing ini
empaphasize namin dito yung do’s and don’t’s once they enter dito s mt.makiling itself like for
example take nothing but pictures and give nothing but footprints so hindi kayo pwedeng maka
distruct or mamitas ng halaman kailangan lang nila ay ang ahhhhh mag observe , photos so yun ang
basic ahhhh briefing so ang policy namin dito no briefing no entry ,so once na ma brief na sila
pinoprovide sila ng some sort of ahhhh ano foe example ahhhh buller with the name the name
mouth makiling , katunayan na nag undergo sila ng briefing , ito ay buller na may nakasulat na I love
makiling , pagpasok nila jan meron naman isang component na naghahandle na nag iinspect ng
kanilang mga things sa mga bags kase bawal yung mga liquor,cigarette yung mga pointed
instruments pati na yung mga alaga nilang mga pets so ini store yung mga gamit na ito sa isang lugar
in such a way na dun lang ito at later on pag sila ay lumabas ipapakita lang nila yung mga ticket o
ticket number ng kanilang mga belongings para maibalik sakanila yung mga things na temporarily na
store at naiwan , example may alak , kukunin si alak e store sa isang lugar bibigyan sya ng number,
paglabas niya surrender niya yung ticket number babalik sakanila yung gamit so dito ginagawa
naming ito kase para maiwasan ang towards incidents kapag nasa taas kana kailngan kase ahhhh
dapat ehhh respect yung mga kapwa visitors ,kung under ka ng influence ng liquor ahhhh di
maiwasan yung ahhh unnecessary things diba , okay tapis na tayo sa briefing ahhhh ininspect na
yung mga belongings and then pupunta na sila dun sa station one para mag register so kailangan din
magi wan ng ID why? Incase na maligaw sila mayroon kaming copy ng identification number , so dun
sa ano pag reregister nila meron mga certain fee may binabayaran sila , so thid year ngayon ahhhh
meron silang binabayaran na twenty pesos , ahhhhh regarding kung ang mga kasama ay mga
youngsters o kaya young kids at kung ikaw ay ahhhh student may discount at ang babayran mo ay
ahhhhh half of the price ipapakita mo lang yung ID mo , next ay yung pagka natapos ka na sa station
one bibigyan ka nila ng ticket at dun sa ticket itatago mo siya kapag ahhhh may nag check sayo ahhh
sa taas na ikaw ay nag undergo na ng briefing at ahhh nagbayad kana pakita mon lang si ticket tyaka
itong ano buller na may nakasulat na I love makiling , now ahhh binibigyan din name sila ng brochure
,booklet para habang naglalakad sila nababasa nila , at nareremind sila kung ano yung mga na brief
sakanila , next ay yung ano pag nasa taas kana mayroon kaming mgha ibat ibang number of ahhh
station dito monitoring station one hanggang sa highest peak number thirty para madaling
mamonitor yung ahhh mga insidente meron kaming radio communication group na kung tawagin ay
ang los banos safety and los banos safety team meron so silang ahhhh control communication sa
station one hanggang dun sa peak so meron din silang mga roabing capes for example may
nangyaring aksidente dito sa station thirteen mas madali ang response now, bakit madali ang
response ? ahhhh kinuha naming yung support ng ahhh eary ng ahhhh ered where in nag provide
sila ng vehicle so itong mga vehicle na ito sila yung mga ginagamit naming in case na mayroon mga
toward incidents na nangyayari dun sa taas, for example mayroong ahhhh natuklaw ang ahas ng
hindi sinasadya mayroon kaming mga naka standby na vehicle dun sasakyan dadalhin siya dito at
may ambulance tapos dadalhin siya sa relevant na hospital para dun siya anuhin treatment , so dun
makikita niyo kung paano naming sinisecure yung safety ng visitors naming, now kapag naandun
kana sa taas meron din kaming peace and order mayroon kami dun ang PNP ng los banos , dun namn
sa kabilang side mayroon nam,n kaming PNP ng bitin sa bay at sa sto. Tomas mayroon kaming pnp so
bali dalwang areas yun all other areas are sealed ibig sabihin hindi kami nagpapapasok ng mga
visitors sa maria makiling trail sa los banos why? For easy monitoring so pag nasa taas kana ,kung
gusto mong mag camping mayroon doon cenral campaign na kung tawagin ay tayabak o mud spring
mayroon kaming camp site na piniprepare naming during ahhhh one week before the len ten season
so totally talagang malinis yung lugar , sa gitna nun ahhhh mayroong central community station
tapos mayrron kaming portable toilet na provided at support ng aming ahhh isang partner para
malinis yung lugar , mayroon din kami doon na ahhh malapit dun sa aming ahhh nursery at doon sa
Philippine forest na mayroong water system na incase kailangan ng mga campers dun sila mas
madaling makakuha ng kanilang tubig , now yung pumapanik naman sa peak ehhhh ceratin of
numbers kaming hours ang nirequire kapag sila naman ay mag tetreck , at nag impose na kmi ng cut
off time dapat ahhhh by 2pm cut off na wala ng papanik kase mayroong there was ahhhh time of
several years ago hoax lang naman ito hindi naman ito totoo at ahhhh midnight siya mayroong ahhh
nagbigay ng information na yung bagyo ayyy ahhh tatama dito ahhh sa laguna at ahhhh syempre
itong laguna syempre tatamaan itong ahhh los banos so dahil madaming campers doon sa peak 2
parang ahhh na rattle sila pinababa sila kung makikita niyo yung trail pababa very narrow siya hindi
pwede ang sabay sabay , pag may magbabaan na visitors ahhhh hindi maiiwasan ahhh dahil gabi
siyia mayroong mga natapilok kaya ahhhh nag impose na kmi ng cut off time kukng hanggang anong
oras sila pwedeng pumanik doon at pagdating ng four oclock dapat totally ahhhh clear na yung
summit o peak 2 wala na dapat tao doon para maiwasan yung ahhh ganung incidents so ito yung
mga experience naming na na improve namin dito sa program na ito, now yung ahhhh so nakita
niyo naman ang components and everything mayroon yung mga nag iinspect ng mga things dito and
dun sa mga ahhhh nag momonitor sa mga camp sites at sa mga treckers at mayroon kaming laguna
rescue doon sa peak 2 sa summit dun sila nag I stay sila yung ahhhh nagmomonitor ng mga activities
ahhhh ng mga ahhh guess namin at the same time ahhhhh sila din yung nag ahhhh tumutulong
incase na magkaroon ng emergency sa natapos na ang activity ni visitors paglabas niya totally ang
isang policy hindi siya makakalabas unless dala niya yung kanyang basura ,so ang policy namin no
garbage no exit paglabas niya dito mayroon kaming ahhhhh garbage station kung saan doon ilalagay
ang kanyang dalang basura , now everyday in the afternoon sinisegragate ag aming mga tao ang
basura sa biodegradable at non biodegradable para at the end of the ano demanding of the period
mayroon kaming irereport, nagrereport kase kami na eto yung na generate na garbage for this year
in terms of ahhhh biodegradable and non biodegradable , so ahhh dun sa aming data makikita namin
through time nag iimprove yung ahhhh awareness ng visitors naming dahil pababa ng pababa yung
number of kilos ng mga garbages na bumababa dito , and after nung holyweek period nagtatangal na
kmi ng mga post way at makikita niyo kung gaano kalinis at ofcourse dati bago pa naming ipa
implement ito ahhhh halo halo yung pumapasok dito na mga visitors namin, mayroon jan
nakakapasok na naka tsinelas na magkacamping at ang dala lang ay mga ano ang kanilang tent ay
mga sako , so ngayon makikita mo ay may mga dala na silang tent ,prepared na sila unlike before
pero ngayon hindi mo na makikita yung ganoong mga campers , may mga dala na silang cooking
utensils mga naka pang bundok na sila na mga gears so ahhhh nasala na yung mga quality visitors na
pumapanik sa bundok , so ibig sabihin yung integrity ng bundok ayyyy na pepreserve to conserve so
ito ay isa sa mga ecotourism na iniingatan sa ating bundok , which is yung high visitation
management , ang lead number visitation high period per week ay hindi bumababa ng four thousand
pero noong mga nakaraan nopong hindi pa yan nasasala umaabot pa yan ng mga eight thousand ,sa
dahil ahhhh napaka strict kami when it comes to ahhh mga management ng mga visitors dito , yung
iba na hindi kaya yung policy namin na hindi nila magawa ang kanilang mga gusto naghahanap sila
ng ibang bundok , pero dito ang concerns namin dito ay hindi yung income but more on kung paano
naming ma coconserve yung bundok ahhhh bukod dun mayroon din kaming mga ano mga
ecotourism activities kung saan tinuturuan namin yung mga visitors ng mga basic conservation
management skills habang nandoon sila sa loob ng gubat mayroon din kaming mga tinitrain na enp
sa botanic gardens dun yun ahhh sa isang iinterview hin niyo , at doon nyo malalman yung total of
numbers ng mga visitors dito , at sa botanic garden for sight seeing purpose at dito naman sa maraia
makiling trail more on ahhhhh trekking and ahhhh camping purposes , at practically ang ahhhh site
seeing areas na kalimitan pinupuntahan ng mga visitors ay yung mud spring area doon yun sa
kumukulong putik flat rocks malapit lang dito mga big bolders ng mga rocks na nandoon sa gitna ng
ahhhh creek sa mulawin creek and ofcourse yung ahhhh peak ahhhh kung saan yung mga mahihilig
mag ahhh treck , so marami kami ahhhhh ginagawang development para ma in courage at
madagdagan yung mga napuntang visitors at tourist dito sa mt. makiling , at meron silang ahhh
project na mag install ng ahhh zipline tyaka ahhhh ng watch tower so makaka attrack ito sa mga
visitors , now ahhhh kahapon lang pinuntahan namin yung forest park so tinignan naming yung mga
inistablished namin na ahhhhh mga infrastructure noon so naglagay kami ng ahhh bagong toilet
naglagay din kami ng ahhh gasibo para makapag rest yung mga visitors , inayus din naming yung mga
pathway para maayus yung mgha lalakaran ngmga visitors para maiwasan na maputikan sila
naglagay kmi ng semented pathwalk now ahhhh magdadagdag pa kami doon , previously naglagay
din kami ng wash area kaya lang kung sususktain mo para lang sya sa matatangkad na tao , at kung
yung may mga kasama kang bata hindi nila yun maabot hindi siya makakpag hugas , mayroon din
doon na previously ahhh hugasan na mababa na pwede sa mga youngsters , so isa yun sa nakita ng
mga kasama ko si iiimprove lang yun para magamit iyon ng ating mga youngsters , at maglalagay dun
kami ng mga garbage bin para maiwasan yung mga kalat sa loob ng rainforest parks and ofcourse
dadagdagan yung mga semented pathwalk para kung saan ma sila pumunta ay talagang ma eenjoy
nila yung pamamasyal nila at hindi sila mapuputikan at maiwasan din yung mga aksidente … halos
one kilometre yung layo ano mula doon sa kalsada papasok doon sa spring itself so ahhhh nag
iistablish din yung isang partner naming ng ahhhhh ano some structure in such a way na pwede
mong Makita ahhh sa malayo yung ahhh spring na hindi mo na kailangan lulmapit pa , nab aka
mamaya mahulog ka pa , so ma ensure yung safety ng ahhhh bisita , so ahhhh yun ang ahhhh
development project ahhh na nasa timeline na later on ahhhh matutuwa yung ahhh bisita namin
kapag sila ayyy bumisita dito at the same time through word of mouth ayyy marami pa lang makikita
sa bundok ng makiling , so makaka attrack kami ng more visitors and tourist to come , syempre more
visitors kase yung quality at mas marami na rin na revenue na papasok dito now yung revenue na
papasok dito magagamit naming ito sa pag improve ng facilities dito ahhhh sa loob ng makiling para
comfortably at pleasantry ng mga visitors yun yung mga ano ginagawa namin, now ahhhh doon
naman sa community na ano ahhhh syempreee ang concern nyo dito ay ang kung mayroon mga
solid waste management or proper waste disposal ang munisipyu naman matagal na silang naglabas
ng ahhhh resolution pagdating ahhh sa solid waste management so npag nakitaan ka ng taong
nagatatapon ka ahhh ng basura mayroong certain penalty na I impose sa inyo , so sila ahhh
marunong nadin sila ahhh maglagay ng ahhh garway way ng mga kanilang mga garbage bags para
naman Makita na sumusunod sila sa resolution na ibinaba ng munisipyu .now ahhh yung ahhh other
activities ng ahhh sa communities is more on ano ahhhh tulungan nalang sila na ano ahhh yung
kanilang mga ahhh kids ang relatives na makapag aral , and this time mayroon kaming mga ahhh
partners na nagbibigay ng mga tulong sa livelihood at the same time , there was a time na ahhhh
siguro mga several years ago nagpoprovide sila ng mga ahhh scholarship para itong mga bata ay
makapag aral para pag sila ay ano ahhhh makapagtrabaho sa ahhh labas hindi na sila babalik pa sa
bundok para Makita yung ganda ng way of living dito sa baba kase kung maganda naman buhay dito
sa baba bakit pa ako magpapapkahirap sa bundok na walang ilaw walang prtable na water system at
ahhh yung kanilang tirahan ayyy ahhh hindi naman sya masyadong kaganda at hindi ka aya aya hindi
siya condosive ,so yun yung ahhhh ano inimplement naming dito sa mt.makiling , very ano kami sa
mga ano ahhh activities structive syempree ah dahil hindi naman time to time mamomonitor namin
yung mga tao jan mayroon din mga nakakalusot pailan ilan pero ang importante yung itegridad ng
bundok intact padin now so wala naman incident dito na illegal logging kase for laboratory used
only , bawal yung ahhh construction , ngayon ah ahhh wala ka ng makikitang ahhh open end portion
kung magmumula ka ng slex puro puno na yun kase na re forest na yun, before doon sa batanggas
mga ilang hectares ang makikita mo puro yellow na ibig sabihin puro grass kalbo pero ngayon forest
na siya . at yun yun yung program na ginawa naming na I reforest yung mga private identity
hanggang yung fifty hectares ma re forest ,makikita mo puro na lahat berde wala ka ng makikitang
kalbo dahil yung yung isa sa programa naming mag refores at I conserve ang mt. makiling na replant
yung ang mga basic conservation na ginagawa namin na inimpliment so kung maganda yung
kabundukan mas madaming papanik maraming tourist na pupunta kase it’s the nearest mouontain
dito that’s actually an intact mountain dito sa metropolis ang laki ng makiling so yun ang anon g
ahhh university contious sustaining of preservation and conservation for the future next generation
kase walang ibang mag bebenifits doon kundi yung mga sususnod na henerasyon okay ahhh yun ang
general overview ng ahhh mt. makiling na maipoprovide ko lang sa inyo
For the question of how does the community contributes in sustaining and conservation of mt.
makiling ahhhh first of all yung ahhh unique ahhh ang status ng makiling and yung kanyang
community kase ahhh sa lahat ng ahhhh hindi naman siguro sa lahat ewan ko lang sa status ng iba
pero ang mt. makiling mayroon siyang identified and ahhhh recognized na ahhhh community sa loob
eto yung barangay Bagong silang yung kanyang barangay Center and purok sa kanyang loob ng mt.
makiling and ahhh typically kapag sinabi natin na mayroong tao sa loob ng forest reserve sa isang
conservation area tinitignan sila as a kalaban sa isang area and parang kailangan silang paalisin para
mas maingatan daw yung kagubatan itself but in mt. makiling iba yung tingin naming sakanila
tinitgnan naminn sila as ah katulong , katulong sa pangangalaga ng bundok , so ang contribution ng
community sa loob ng bundok ayyy ahhhh lalo na conservation ng mt. makiling ayyy ang ahhh pag
tulong kanilang mga manpower specially labor and services sa mga projects na ginagawa sa opisina
kapag kami ay mayroon mga conservation project na ginagawa dito sa makiling center uplb siguro
ahh sila ang una naming nirerequire para sa tulong hindi siya yung tipong pupunta kami doon at
sasabihin lang na may project tayong ganyan ahhhh nirerecognized nila na mayroong ahhh rule yung
kanilang community at kailangan nilang tumulong sa pamamagitan ng ahhh pagsali nila sa mga
projects na yun ahhhh ano pa ba also yung community ay ahhh pertaining doon sa nakatira sa taas
yung nakatira sa loob ng mt. makiling sila ay typically kasama rin sa mga conservation campaign and
ahhh such that sila ay na educate sa kahalagahan ng conservation and therefore sila rin ay conscious
sa kanilang mga ginagawa therefore hindi sila yung nagsisisga sa tabi tabi hindi sila yung mga
namumutol ng puno they are also vegelant sa mga threats na nakikita sa loob ng bundok so sila rin
ay ang nagsisilbing partners sa mga patrols and yun that’s as far the community inside the forest
reserve as concerned pero mayroon pa din tayong maraming community na nakapaligip sa
mt.makiling dahil sa teo provinces and four local government yung nasasakop ahhh ng mt. makiling
forest reserve ito yung bay,calamba,los banos at sto.tomas ahhhh so yung mga community sa paligid
na yun ahhhh iniikot ng ating ahhh opisina namin yung mga kanilang local government and then
yung kanilang mga skills para mag conduct ng mga iba pang klase ng information campaigns and also
mayroon din mga activities yung mga ahhh aming opisina kung saan nag iinvite kami ng participants
specially para sa mga programs like ahhh ginagawa naming annually na yung summer program ini
immerse naming yung mga bata kung ano yung mga ginagawa ng mga foresters ano yung mga
conservation methods na ginagawa namin and yung tipong three days silang nandito sa mt. makiling
tapos ahhh tours lectures and activities para sa kanila so by that yung kanilang ahhh contribution sa
conservation is yung kanilang participation sa mga activities na nagpopromote ng conservation so
yun ahhh inside the forest yung mga communities ay ahhh kino coordinate n gaming ahhh opisina ng
para sa ganun para mas lalong ma protect yung ahhh mt. makiling . okay so ah for number five
question naman is there a community program in the brgy implemented to help the sustainability
and conservation of the mt. makiling ? example is solid waste management or proper waste
disposal ? ahhhh nabanggit kona siguro ito kanina ahhh yung typically yung aming ahhh opisina kami
yung mga naglelead o nagpa pilot ng mga programs na ahhh ginagawa naming participants ang mga
community sa paligid pero as far as yung ahhh local government initiated naman na mga programs ,,
ahhhh siguro ang pinakamalapit kung na rerecal na program is yung make it makiling kung saan
ginagawa siya annually tuwing Lenten season o kaya holy week yun yung peak season ng makiling as
in thousands of people ang umaakyat at dumagdagsa dito sa makiling and therefore ahhh nakikipag
coordinate kami sa local government sa paligid ng ahhh mt. makiling para sa ganun ay tumulong sila
doon sa implementation ng program na yun , so ano ba yung mga ginagawa sa program na yun?
Ofcourse is yung ahhh visitor information ahhh and the visitor data capture kalian alamin namin
kung saan galing yung mga tao , ano yung mga ahhh gusto nilang puntahan sa loob mga typhical na
initial survey and then yung ahhh visitor briefing kung saan ahh tinatry naming I educate sila ng
mabilisan at ahhh medyo kwan na paraan kung paano naming kino conserve naming yung bundok at
kung paanoi sila makakatulong sa pag conserve bilang mga bisita for that period of time and also
ahhh ini ensure namin yung safety nila sa pamamagitan ng pagdedeploy ng mga rescue groups
police groups at forcers and armys group sa loob ahhh para bantayan yung mga ahhh medyu
delikadong lugar at para I ensure namin peaceful yung oent kase thousands of people yung
nagpupunta dito sa tayabak yung iba nagpupunta naman sa peak tas a dun sila nagi stay so ah
madami , madami talagng nagpupunta although hindi ano ng community ng brgy. Government kundi
kami padin yung din pero sila yung main players , yung mga local government kase without yung
tulong nila kulang na kulang yung man power ng aming opisina ahhh so yun isa yun sa mga program
na nakakatulong sa sustainable conservation ng mt. makiling now ahhh kung like for example yung
mga solid waste management o proper waste disposal aahhh syempree yung ahhh community sa
loob meron ibinaba na resolution for segregation of disposals ,ahh actually ang participation naman
nila jan mayroon naman silang division na sila talga yung mga naghahandle ng tree planting activities
at pag maroon mga gain na activities ang participation naman ng mga community ayyy ahhh sila
yung tumutulong sa pag peprapare ng site , tatanggalin yung mga mga weeds mag peprepare ng
mga locations ng mga tataniman and typhicaly yung mga ahhhh sumasali dun sa mga program na
yun is mga private companies like ahhh Toyota basta yung mga companies na malalaki .. sa paligid
ng makiling kami yung ginagawang site ng mga kanilang ceasar , basta kmi yung ginagawa nilang
ceasar company activities nila and ahhh sila yung mag a identify ng ahhh site cocontakin ang
community para tumulong iprepare yung site para sa tree planting and also syemree mayroong hindi
naman one time ang tree planting kailangan mo syang I ensure for atleast three years na malinis
yung tataniman lilinisin kalian I ensure yung site para sure na mabubuhay yung mga puno na
itatanim kase kung hindi saying lang din yung mga itatanim na puno , himdi naming binibilang yung
mga tinataning kase actually may given slot for tree planting for private companies may portion and
boundaries at ipapaalaga sa company like for example saknila yung five hundred meters na yun
depende pa sa spacing , mayroon kaseng tamang spacing yung pagtatanim ng mga puno so yun ,
yung length ng aming boundary typhically yun yung mga tinataniman naming ng mg makukulay yung
mga namumulaklak , and we have eighty percent of survival sa mga naitanim na puno .kaya
sinisiguro namin na maalagaan siya mabalikan siya kase sypemre yung mga companys nay un hindi
naman one tim,e na makakadalaw sila sa mga naitanim na trees sila ay mga nagbibigay nlanag ng
pang maintenance for the sake mabubuhay ang kanilang mga itinanim with the help of the
community who are participating in the program itsef ,,,ahhhhh in the past three years mayroon
kaming effort na mag establish ng ahhh community nursery para sa mga taniman ng mga gulay kung
saan dito kukuha ang mga community ng kanilang daily living mga pagkain at uulami in convenience
of their needs ,at nag establish kmi ng dalawa netong nakaraang taon dito sa bitin at sa limaw and
ahhhh ginagamit nila yung ahhh nursery ngayon at tyaka yung ahhh garden para pagkunan nung
mga ano kanilang pang araw araw na gulay ahhhha so interms if sustainability palagay ko may
impact yun ahhh kase instead of ahhh using yung ahh glance sa loob ng makiling nakapag identify
kami ng isang specific na site para doon sila magpalago ng ahhh kanilang mga halaman at gulay,
bagong silang is under mt. makiling medyo malalim at masalimuut kung baklit nagkaroon ng brgy sa
loob ng mt. makiling pero ang arrangement ngayon ayyy reconition ng brgy local government and as
ahhh brgy ang up naman recognized siya as isang community na nasa loob ng mt. makiling so medyo
nagkakroon ng conflict like ahhhh sasabihin ng local government na kailangan natin I improve yung
kalsada , so ang ginawa ng UP ay hindi pwede kase maraming facts maraming mawawala sa
environmental concern magkakaroon ng conflict hindi magiging compatible sa batas na nakasakop s
amt. makiling so status ko kung ano yung mga nandyan at ginawa ng mga tao andyan na hayaan
nalang let them live the way they want , and siguro in the future sa ngayon status ko sa ngayon kaya
makikita mo pag pumunta ka sa mismong brgy hall ng brgy ng bagong silang dadaan kayo dito sa
may bitin papasok kayo sa may ahhh bago mag geothermal yun ay sinubukan nilang lagyan ng
kalsada pero nagkaroon ng conflict at discussion so natigil din kaya the rest ng daan papunta sa
bagong silang ayyy well daang kalabaw daang kabayo pero syempe malalakaran padin naman ng tao
pero as far as yung safety naman ng tao is concerns sanay naman na sila sa ganong klaseng
pamumuhay kaya hindi walang masyadong movement , mayroon kaming long term plans like ahhh
kase ang tao syempre dumadami yan tapos space limited ahhh mayroong time early 90’s ahhh ang
ginawa nila parang sort of parang inacredit yung mga ni recignized yung mga tao at bahay na nadoon
sa loob ng mt. makiling and binilang nila yun as in talagang bilang isa isa and then sinabi hanggang
nalang yung dami ng bahay hanggang diyan nalanh ang dami ng tao na pwede hindi na kayo
pwedeng mag expand hindi na kayo pwedeng magtayo ng bgaong bahay or else yung violation na
yun na nakakasakop sa batas ,so ahhhh to keep it that way yung aming office ahhh constantly
nagpapatrol and then ahhhh through enough yung nagiging trend sa mga community sa taas yung
mga anak nila sa baba nag aaral dun lalaki sa labas na din sila magkaka pamilya so ibig sabhin yung
population sa loob usually nag I stable parang ganun , ahhhh hindi siya yung parang typical na brgy
na talagang dumadami kase umaalis yung mga mas batang generations, so yung ibang mga bata nag
chochoose na mag stay ahhh nag fafarm sakanilang mga sinasaka sa loob yung iba naman nag
chochoose umalis so yung turn over halos pareho so walang masyadong movement in terms of
population palagay ko ahhhh , pero kami nman ang ginagawa namin pinopromote naming sakanila
na mas maganda ang buhay sa baba kesa doon sa taas mahirap ang kuryente mahirap ang access sa
school at sa mga services kaya yung mga bata ayun na eengganyo na bumababa . may long term plan
kami to educate yung mga bata at younger generations para ma promote sakanila yung pamumuhay
so yun yung main goal namin , and wala kaming plans na paalisin yung community inside the mt.
makailing the plan is to make them realized na na mas mabuting mamuhay sa baba kaysa sa taas
pero bukod doon status ko ahhhh kung ano yung ginagawa nila doon let them be yung kami naman
kung ano ginagawa namin ahhhh tulungan sila , makipag tulungan sakanila pero walang plans na
paalisn ang mga tao doon . and let the forest recover and regenerate itself.
Sa tanong niyo na how do you manage the arrivals of tourist in mt. makiling yung ahhhh dito sa
makiling botanic gardens we accept bookings, so meron po mga tumatawag na bisita samin para
magpabook ng field trip ng mga tour ganyan pero doon sa kabila hindi lahat nagpapa book mostly
walk in kase usually ahhh deretsu na sila doon kase may ibang registration doon at magka iba din ng
entrance fee yung dalawa so bibihira yung nagpapabook saakin usually natawag din pero ang
natawag lang usually yung mga kailangan nila ng guide and usually yun yung mga fisrt timers
kailangan nila ng guide tapos doon kase and peak days namin ay Saturday Sunday dito naman Friday
at Saturday so ahhh minsan halimbawa mga Monday to Thursday mga bisita namin mga minimum
namin ay two ganyan mostly kase ang isa pa sa source ng bisita namin ayy mga studyante namin dito
na nagkaklase doon at dito din pero pagka peak days like ahhh Saturday Sunday minsan three
hundred ang bisita usually mga hickers ganun tapos actually yung data namin halimbawa noong
January ahhh it ong 2019 ang bisita namin sa kabila ayy 1,694 ang pinaka mataas naming month ayy
april usually holy week kase mayroon kaming tinatawag na ahhh visitors management program
which is yung make it makiling kung nabanggit ba nila sir yun doon so usually marami talgang
umaakyat pagka holyweek so pag anong month pumatak yung holyweek doon yun pinaka marami
naming bisita dito ayy itong year na to ay 5,724 yung bisita namin for april ang pinaka mababa namin
ay January which is 1,694 sa 2019 lang yun tapos yung mga mga activities doon magkakaiba mostly
kase hiking and trekking kase mayroon doong tatlong attraction yun yung flat rocks ,mud spring, at
peak 2 so mostly ang mga bisita ayyy ahhh nag ha hikung lang talaga so its either bibisitahin nila
yung flat rocks yung pinaka malapit or mu spring yung pangalawa then yung pinaka mahirap yung
summit or yung peak 2 ang elevation niya ay 1,090 meters above sea level , starting point of trail or
yung station one is after the building yun yung gate dun yun magsisimula , tapos ang activities
naman dito ay more on field trips dito sa garden ,may roon din kaming hiking and trekking pero hindi
yun ganun kahirap kaya doon sa mga gusto ng chill chill lang pwede sila dito sa botanic garden para
sa mga ecotrail namin , pero most of our visitors ay fieldtrip yung iba dito na nagpipicnic dito
naglalunch , tapos mayroon din kaming pavilion for weddings at diffirent activities yun so medyo
magkaiba talaga yung ano namin , mayroon kaming ibat rescue team, tas yun yung araw na masarap
umakyat ng bundok kase madami kang kasabay tapos madami kaming volunteer para mag guide sa
mga visitors , tapos yung tanong niyo doon sa assigned forest tourism officer actually ahhh hindi ko
sure kung may forest tourism officer kami pero kung para sa visitors ako yung naka assign mostly
kase itong botanic gardens eto yung naka assign sa ecotourism park ng makiling usually sa amin
lahat dumadaan ang mga bookings and everything so kung ituturing baka kami yung forest tourism
officer pero hindi iilan lang kami dito and usually ang pinaka na assigned sa bisita ay ako lang nag iisa
lang ako , so kung kailangan ng guide mayroon kaming tinatawag na educators for nature tourism
sila ay mga students namin na nag undergo ng training ahhhh para maging tourist guide so pinaka
common na tinotour nila ayy children ngayon may nag totour ngayon yung dito lang so yun
pinapabook talaga namin pati doon sa kabila , so doon sa kabila mayroon din nag gaguide pagka ang
gusto ng mga bisita ay yung nag gaguide na nagtatalk sa amin nagpapabook kase yung saamin yung
educators naming ayyy nag didiscuss talaga along the way pero mayroon din kase doon na available
na guides na more on sasamahan ka talaga kung saan daan at kung saan mo gusto pumunta , pero
ahhh nag tatalk din naman sila pero kumpara doon sa mga nag eeducate talaga detailed sila kase
yung aming educators for nature tourism dinidiscuss nila yung puno yung uses and trivias and
everything about the area at about the species at mga halaman and everything so ang kung forest
tourism officer so ibibilang ko yung mga studyante so meron kaming 40 educators for nature tourism
or en tang tawag naming dito sa makiling botanic gardens pero more on , on call sila so pag may
nagpa book tyaka lang ako nagsasabi sakanila na oh sino available , for that day o for that time kase
mga studyante sila may mga klase sila so hindi lahat sila na 40 ay nakakapag tour talaga, tapos yung
mga educators naming pwede din sila ibook dun so pag dumaan sakin yung booking ang isasuggest
ko ay yung mga studyante ko pero kung minsan kase dumideretsu sila halimbawa yung mga bisita is
walk in so maghahanap sila ng guide so maghahanap sila its either local people na taga doon na mag
gaguide oh kaya staff din namin na available doon so nagtatalk din naman sila pero hindi na ganun
ka ano ka detailed kumpara doon sa bawat puno dito na nadidiscuss at tyaka depende din sa kung
ano yung request ng bisita oh gusto ko ng formative species lang ganun ayun , pero ngayong time
kase medyo mataas ang aming entrance fee ngayon kakaunti lang yung nag papabook at tyaka
nagpapatour so usually ang mga bisita namin dito ay more on mag lalunch lang dito so hindi talaga
sila na educate maigi pero sinasuggest nga namin sa mga nagpapabook na mag a lot sila ng guide
kase sayang po yung bisita niyo dito kung hindi nyo po makikilala yung mga yan kahit sa kabila ganun
din ,pero nagagawa padin ng design for other people ganun .usually ang training na ganyan ayyy
DOT ang nagpoprovide ng training for tourguide , kase kami po nag undergo din po kami ng training
so DOT po ang nag ano sa amin . actually po nung dumating po ako dito sa botanic garden hindi po
talaga ito yung expertise ko pero dahil nag undergo nadin po ako ng training ayun so ako na din nag
tetrain kami na din po ang resourse person at training ng mga bata so if ever may available na
training galing sa DOT nagyayagak naman po kami kahit mga local people , kase may local people jan
sa taas , tapos pwede din po sakanila humingi ng guide kung magrerequest po tayo ng tourguide
meron nag gaguide po sakanila meron po kami isang kasama na taga doon nag undergo din po siya
ng training at ayun po nakapasa po siya mountain guiding so pwede po siya actually po dipa po kase
naming naayus yung mga lisensya naming kase may accreditation po yun sa DOT ehhh andami pa
png papeles na hinihingi so hindi padin po nakakapag ayus yung iba pero meron po kaming isang
lisenced na talaga kaya kung kailangan nila ng mountain guide ayun pwede yun siya ang hanapin
pero yung iba po nag undergo po ng training pero more on in house training , actually ang school po
pwedeng mag request ng training pos a DOT kase meron din po kaming kasama from los banos din
po from lspu yun po yung mga kasam namin usually sa training kase saying po opportunity din po
kase yun at tyaka accreditation din po yun pagka liscence guide ka , sabi kase pag liscense ecou guide
ka or mountain guide and whatever guide ka nakasulat din yung pangalan sa mga kabilang sa guide
dito sa pilipinas m tyaka yung mga nasa intramurous mga liscense guide talaga yung mga nandoon
tapos hindi ko lang alam kung magkano yung bayad sakanila , pero alam ko malaki din ang kinikita ng
guides ,pero maganda po yun kapag naka undergo po kayo ng training . at tyaka po sa mga visitors
nag papa iwan kami atleast isang ID just in case may mangyari na hindi maasahan meron po kaming
data nila pero pag mga school fieldtrip po dina po naming kinukuhanan kase required naman yung
mga teachers na binibilang yung mga studyante nila pero pag mga kaunti yun yung kinukuhanan
namin po for their safety and security tas kukunin yung mga number para if ever kase nga po meron
po kaseng part talaga na nakakaligaw po minsan po kase nililigaw ni makiling may mga ganun na
incidents po ,pagka po pumunta po kayo sa ecotrail meron syang lope 45-1hour walk. Tapos dapat
we need to invite the kabataan out there to have and gain knowledge about the makiling itself kase
maganda na sa mga bata natin umpisahan yung pagpapakilala sa ating bundok kase we as a
community in laguna na malapit mismo sa bundok is we don’t know nothing but the name itself lang
napaka importante n asana tayo alam natin kung ano talaga yun g kwento ng mt. makiling para sa
mga susunod pa na henerasyon tayo na yung magsheshare ng knowledge , para mapalawak ang
kaalaman ng bawat bibisita sa lugar baling araw , yung kahalagahan nng pagkakaroon ng isang
bundok na may natatanging history dahil hindi naman lahat ng bundok ay ganito dahil ang mt.
makiling ay nag iisa na lamang na napaka prestine na bundok sa pilipinas , dapat alam natin ang
tungkol sa bundok dahil tayo yung mga immediate na dapat nakaka alam. Tas usually ang mga
nadalaw dito is yung mga taga manila at malalayong lugarkase walang ganito sakanila . pero mt.
makiling is one of the popular forest reserve because of its prestine compare to other forest out
there medyo kalbo nap o yung iba , tapos sa atin po madami pa po dahil nga po tayo ay patuloy tayo
sa pagprpereserve ng ating bundok sa mga project na tree planting para mas mapalago ang ating
kabundukan , kaya po tinawag ito na asean heritage park kung nabanggit po sa inyo , marami po
kaseng unique na halaman at species dito sa mt. makiling . example is the rafflesia nagbobloom po
siya every summer kaya din po dumadami ang visitors gawa nung bulaklak na yun so dibali 1week po
yung bloom niya pero nagtatagal siya ng 1-2 months ng rafflesia station 14 po yun kung saan siya
matatagpuan , tapos 5-10 sa isang lingo ang ahhh mukadkad . ang nandito a atin ay yung rafflesia
legascae nag iisang species lang po siya dito maliit lang siya compare sa ibang bana na malalaki
talaga , pero actually madami padin naman po dito sa pilipinas pero ibat ibang uri po ng rafflesia
yung natubo ,pero yung dito po medyo maliit lang siya , mabaho siya at na tatrap ang mga insekto sa
loob ng bulaklak neto .pero pag nakita nyo po masasabi nyo nalang po ahhh ang ganda pala talaga
neto ganun po yung magiging reaksyon niyo po , kase dipa po kakaiba siya kumpara sa mga ibang
bulaklak dahil ito lang din yung flower na hindi nakaka pag produce na sarili niyang food , kaya
madami po talagang naakyat pag nag bobloom po yung bulaklak at tyaka yung bulaklak na jade kulay
yung nasa bagong limang piso yung isa yung kappa kappa nasa sampung piso meron po kami non
ngayon jan yun po yung first na nadiscover po dito sa makiling , so proud po ang mt. mkiling na dito
po siya unang nadiskubre dahil significant siya dito sa bundok kulay majenta siya , at sa bird
watching naman popular din ang mailing dahil madaming uri ng ibon ang matatagpuan dito pero ang
kadalasan na gusto nilang Makita dito ay yung at kuhanan ng picture ay ang leading heart pigeon yun
yung pula na hugis heart dun sa may dibdib niya, tapos very wild siya dahil himdi siya basta basta
nagpapakita , bibihira sya nagpapakita for bird watching .