Χημεια γ γυμνασιου

ΓΓ / Μ 3
05 - 06
ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
ΟΡΟΣΗΜΟ
Τεύχος 3ο:
• Θρεπτικές ύλες - Υδατάνθρακες
• Λιπαρές ουσίες
• Πρωτεΐνες - Λευκώματα
• Σαπούνια - Απορρυπαντικά
ΕΚΔΟΤΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ ΟΡΟΣΗΜΟ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ
ΠΕ ΡΙ ΕΧ ΟΜ ΕΝ Α
Χημεία για την Γ' Τάξη του Γυμνασίου
1. Θρεπτικές ύλες - Υδατάνθρακες ......................................................................... σελ. 211
2. Λιπαρές ουσίες .................................................................................................... σελ. 229
3. Πρωτεΐνες - Λευκώματα ..................................................................................... σελ. 244
4. Σαπούνια - Απορρυπαντικά ................................................................................ σελ. 259

ΧΗΜΕΙΑ: Θρεπτικές ύλες - Υδατάνθρακες - Λιπαρές ουσίες - Πρωτεΐνες - Λευκώματα - Σαπούνια - Απορρυπαντικά 211
Θρεπτικές ύλες - Υδατάνθρακες

Λιπαρές ουσίες
Πρωτεΐνες - Λευκώματα
Σαπούνια - Απορρυπαντικά
Θρεπτικές ύλες:
Τί είναι οι θρεπτικές ύλες;
Θρεπτικές ύλες ονομάζονται τα “καύσιμα” των εμβίων όντων, δηλαδή οι

ουσίες από τις οποίες εξασφαλίζουν την απαιτούμενη ενέργεια για να διατηρηθούν
στη ζωή. Στις θρεπτικές ύλες ανήκουν τρείς μεγάλες κατηγορίες οργανικών ενώσε-
ων:
• Οι υδατάνθρακες
• Οι λιπαρές ουσίες
• Οι πρωτεΐνες
Τα έμβια όντα εξασφαλίζουν τις απαραίτητες θρεπτικές ύλες με την

τροφή.
212 ΧΗΜΕΙΑ: Θρεπτικές ύλες - Υδατάνθρακες - Λιπαρές ουσίες - Πρωτεΐνες - Λευκώματα - Σαπούνια - Απορρυπαντικά
Υδατάνθρακες:
Τί είναι οι υδατάνθρακες;
Υδατάνθρακες ονομάζονται οι θρεπτικές ύλες που είναι πλατιά διαδεδομένες

στους φυτικούς και ζωϊκούς οργανισμους. Οι περισσότεροι υδατάνθρακες αντιστοι-
χούν στο γενικό τύπο: Cx(H2O)y δηλαδή περιέχουν εκτός από άνθρακα υδρογόνο
και οξυγόνο, με αναλογία 2:1, όπως και στο νερό.
Η χημική τους σύσταση εξηγεί το όνομα των υδατανθράκων καθως αποτελείται
από τη ρίζα υδατ- (το θέμα της γενικής λέξης ύδωρ) και τη λέξη άνθρακας.
Το αλεύρι και τα προϊόντα
του είναι πηγές υδατανθρά-
κων για τον άνθρωπο.
Υπάρχουν και υδατάνθρακες στο μόριο των οποίων τα άτομα οξυ-
γόνου και υδρογόνου δεν βρίσκονται με αναλογία 2:1.
Πώς παράγονται οι υδατάνθρακες στα φυτά;
Η παραγωγή υδατανθράκων στα φυτά στηρίζεται στη φωτοσύνθεση η οπ-

οία πραγματοποιείται στα πράσινα μέρη των φυτών, με τη βοήθεια της χλωροφύ-
λης και αποτέλεσμά της είναι η παραγωγή αποκλειστικά γλυκόζης.
Στη διαδικασία της φωτοσύνθεσης τα φυτά παίρνουν το διοξείδιο του άνθρακα (CO2)
από τον ατμοσφαιρικό αέρα, το νερό από το έδαφος και με τη βοήθεια της χλωροφύλ-
λης και της ηλιακής ενέργειας παράγουν γλυκόζη (C6H12O6) και Ο2:
ηλιακή
6CO2 + 6H2O   C6H12O6 + 6O2
ενέργεια
διοξείδιο νερό γλυκόζη οξυγόνο
του άνθρακα
Η γλυκόζη και οι άλλοι υδατάνθρακες μετασχηματίζονται σε πολυπλοκότερους

όπως το άμυλο και η κυτταρίνη.
Τι ρόλο παίζουν οι υδατάνθρακες στα φυτά;

Η διαδικασία της φωτο-
σύνθεσης σχηματικά. Ο ρόλος των υδατανθράκων στα φυτά είναι διπλός.
α. Λειτουργούν ως “αποθήκες” ενέργειας καθώς τα φυτά με την οξείδωση των

υδατανθράκων, από το οξυγόνο που παίρνουν από την ατμόσφαιρα με την ανα-
πνοή, εξασφαλίζουν την αναγκαία ενέργεια για να επιβιώσουν.
Παράδειγμα: Η οξείδωση της γλυκόζης

C6H12O6 + 6O2  6CO2 + 6H2O + ενέργεια
γλυκόζη οξυγόνο διοξείδιο νερό
του άνθρακα
β. Αποτελούν το κύριο συστατικό (60% - 90%) των στερεών συστατικών των φυ-
τών. Πιο συγκεκριμένα, τα κυτταρικά τοιχώματα των φυτών αποτελλούνται από
τον υδατάνθρακα κυτταρίνη.
Τα ζώα δεν παράγουν υδατάνθρακες, αλλά τους εξασφαλίζουν με

την τροφή τους.
Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι υδατάνθρακες;
Οι υδατάνθρακες διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, στους απλούς

υδατάνθρακες ή μονοσακχαρίτες και στους διασπώμενους υδατάνθρακες ή πο-
λυσακχαρίτες.
Οι διασπώμενοι υδατάνθρακες χωρίζονται επίσης στους ζαχαροειδείς ή ολιγο-
σακχαρίτες και στους μη σακχαροειδείς, πολυσακχαρίτες.
Μονοσακχαρίτες:
Ποιοι υδατάνθρακες ονομάζονται μονοσακχαρίτες και ποιες είναι οι φυσι-
κές τους ιδιότητες;
Μονοσακχαρίτες ονομάζονται οι υδατάνθρακες που περιέχουν στο μόριό

τους τρία έως έξι άτομα άνθρακα.
Οι κυριότεροι μονοσακχαρίτες είναι η γλυκόζη, η φρουκτόζη και η γαλακτόζη.
Οι φυσικές ιδιότητες των μονοσκακχαριτών είναι:
• Είναι στερεές κρυσταλικές ουσίες.
• Έχουν γλυκιά γεύση.
• Έχουν μεγάλη διαλυτότητα στο νερό.
Η γλυκόζη, η φρουκτόζη και η γαλακτόζη έχουν τον ίδιο μοριακό

τύπο (C 6H12O6) όμως τα άτομά τους συνδέονται με διαφορετικό
τρόπο στο κάθε μόριο.
Γενικά, χημικές ενώσεις που έχουν ίδιο μοριακό τύπο αλλά διαφέ-
ρουν στον τρόπο που ενώνονται τα άτομά τους στο μόριο, ονομάζο-
νται ισομερείς ενώσεις.
Τι γνωρίζουμε για τη γλυκόζη ή σταφυλοσάκχαρο;
Η γλυκόζη έχει μοριακό τύπο C 6 H12 O6 και υπάρχει στο αίμα των ανθρώ-
πων. Στους υγιείς ανθρώπους η περιεκτικότητα γλυκόζης είναι 75 - 110 mg/
100mL. Όταν η περιεκτικότητα γλυκόζης ξεπεράσει τα 160 - 180 mg/100mL,
έχουμε παθολογικές καταστάσεις και η γλυκόζη αποβάλλεται με τα ούρα.
Αυτό είναι ένα από τα συμπτώματα της νόσου διαβήτης.
Το μόριο της γλυκόζης σε Τι γνωρίζουμε για τη φρουκτόζη ή οπωροσάκχαρο;

τρισδιάστατη απεικόνιση.
Η φρουκτόζη έχει μοριακό τύπο C6H12O6, υπάρχει στα ώριμα φρούτα και
είναι 1,5 έως 1,7 φορές πιο γλυκιά από την κοινή ζάχαρη.
Τι γνωρίζουμε για τη γαλακτόζη;
Έχει μοριακό τύπο C6H12O6, και σχηματίζεται στους μαστούς των θηλαστι-
κών από τη γλυκόζη του αίματος
Οι μονοσακχαρίτες παραλαμβάνονται βιομηχανικά από τη διάσπα-

ση του καλαμοσάκχαρου ή του αμύλου που περιέχουν τα δημητριακά.
Ολιγοσακχαρίτες:
Ποιοι υδατάνθρακες ονομάζονται ολιγοσακχαρίτες και ποιες είναι οι φυ-
σικές τους ιδιότητες;
Ολιγοσακχαρίτες ονομάζονται οι υδατάνθρακες που προκύπτουν από τη

συνένωση δύο έως δέκα μονοσακχαριτών.
Ειδικότερα, οι ολιγοσακχαρίτες που προκύπτουν από την ένωση δύο μονοσακ-
χαριτών λέγονται δισακχαρίτες.
Παράδειγμα:
C6H12O6 + C6H12O6  C12H22O11 + H2O
μονοσακχαρίτης μονοσακχαρίτης δισακχαρίτης νερό
Οι κυριότεροι δισακχαρίτες είναι το καλαμοσάκχαρο, η μαλτόζη και η λακτόζη,

οι οποίοι είναι ισομερείς ενώσεις με μοριακό τύπο C 12H22O11.
Οι φυσικές ιδιότητες των ολιγοσακχαριτών είναι:
• Είναι στερεές ουσίες.
• Έχουν γλυκιά γεύση.
• Έχουν μεγάλη διαλυτότητα στο νερό.
Οι μονοσακχαρίτες και οι ολιγοσακχαρίτες έχουν ίδιες φυσικές ιδ-

ιότητες αλλά διαφορετικές χημικές ιδιότητες.
Τι γνωρίζουμε για το καλαμοσάκχαρο;
Το καλαμοσάκχαρο σχηματίζεται από ένα μόριο γλυκόζης και ένα μόριο φρουκ-
τόζης. Είναι η συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου, κρυσταλλική ή άχνη και παρα-
λαμβάνεται από τα ζαχαροκάλαμα ή τα ζαχαρότευτλα.
Τι γνωρίζουμε για τη μαλτόζη ή βυνοσάκχαρο;
Η μαλτόζη σχηματίζεται από δύο μόρια γλυκόζης και πρωτοανιχνεύθηκε στη

Ζαχαροκάλαμα. βύνη. Βύνη ονομάζεται το φύτρο του κριθαριού που του διακόπηκε η βλάστηση.
Τι γνωρίζουμε για τη λακτόζη;
Η λακτόζη σχηματίζεται από ένα μόριο γαλακτόζης; και ένα μόριο γλυκόζης.
Βρίσκεται στο γάλα.
Τευτλοκαλιέργεια.
Μη σακχαροειδείς πολυσακχαρίτες:
Τι είναι οι μη σακχαροειδείς πολυσακχαρίτες;
Οι μη σακχαροειδείς πολυσακχαρίτες είναι φυσικά πολυμερή που προκύπ-

τουν από τη συνένωση εκατοντάδων έως και χιλιάδων μονοσακχαριτών με ταυτό-
χρονη αποβολή νερού.
C6H12O6 + C6H12O6 + ...  (C6H10O5)ν + (ν – 1)Η 2Ο

μη σακχαρειδής
πολυσακχαρίτης
Οι κυριότεροι μη σακχαροειδείς πολυσακχαρίτες είναι το άμυλο, το γλυκογόνο
και η κυτταρίνη.
Τι γνωρίζουμε για το άμυλο;
Το άμυλο το βρίσκουμε σε μεγάλες ποσότητες στα δημητριακά, στις πατάτες,

στα όσπρια όταν είναι ώριμα και στα φρούτα όταν είναι άγουρα. Η διάσπαση του
αμύλου στον ανθρώπινο οργανισμό γίνεται συμφωνα με το παρακάτω σχήμα:
Το ρύζι, οι πατάτες, το
καλαμπόκι, είναι ορισμένες
από τις τροφές που
περιέχουν άμυλο.
Δηλαδή το άμυλο αρχικά διασπάται και μετατρέπεται σε μαλτόζη στη στοματική

κοιλότητα με τη βοήθεια του ενζύμου πτυαλίνη που υπάρχει στο σάλιο. Στο λεπτό
έντερο, η μαλτόζη με τη βοήθεια της παγκρεατικής αμυλάσης διασπάται σε γλυκό-
ζη, η οποία απορροφάται από τα τριχοειδή αγγεία του λεπτού εντέρου και καταλή-
γει στην κυκλοφορία του αίματος.
Τι γνωρίζουμε για το γλυκογόνο;
Το γλυκογόνο υπάρχει στον ανθρώπινο οργανισμό και πιο συγκεκριμένα στο

συκώτι (ηπατικό γλυκογόνο)και στους μύες (μυϊκό γλυκογόνο). Με τη μορφή γλυ-
κογόνου αποθηκεύεται η περίσσεια γλυκόζης του αίματος, για να χρησιμοποιηθεί Τα σιτηρά είναι άλλη μία
όταν ο οργανισμός χρειαστεί ενέργεια. πηγή αμύλου.
Τι γνωρίζουμε για την κυτταρίνη;
Το μόριο της κυτταρίνης αποτελείται από 100 έως 2000 μόρια γλυκόζης. Απο-
τελεί την ουσία από την οποία είναι φτιαγμένα τα κυτταρικά τοιχώματα των φυτών.
Τα φυτοφάγα ζώα έχουν τη δυνατότητα να μεταβολίζουν τη κυτταρίνη και να
παίρνουν ενέργεια.
Ο άνθρωπος δεν διαθέτει τα κατάλληλα ένζυμα με τα οποία διασπάται η κυττα-
ρίνη, άρα δεν έχει καμία καμία θρεπτική αξία για αυτόν.
Είναι όμως απαραίτητο να υπάρχει στην τροφή του γιατί συντελεί στην καλή
πέψη, απασχολεί για μεγάλο χρόνο το πεπτικό σύστημα δημιουργώντας την
αίσθηση κορεσμού και βοηθά την αφόδευση.
Στη βιομηχανία η κυτταρίνη παραλαμβάνεται από το ξύλο και το άχυρο όταν
όμως θέλουμε καθαρή κυτταρίνη ως πρώτη ύλη χρησιμοποιείτε το βαμβάκι.
Τα κυριότερα προϊόντα της κυτταρίνης είναι το χαρτί, το τεχνητό μετάξι, ο
κελλουλοΐτης, η νιτροκυτταρίνη (βαμβακοπυρίτιδα).
Πώς ανιχνεύονται οι μη σακχαροειδείς πολυσακχαρίτες;
Η ανίχνευση των μη σακχαροειδών πολυσακχαριτών γίνεται με υδατικό διά-

λυμα ιωδίου όπου έχει προστεθεί ιωδιούχο κάλιο για να διαλυθεί το ιώδιο.
Αν ρίξουμε μερικές σταγόνες από το παραπάνω διάλυμα:
• Σε αμυλο: χρωματίζεται κυανό.
• Σε γλυκογόνο: χρωματίζεται καστανοκόκκινο.
• Σε κυτταρίνη: χρωματίζεται καστανό.
Ανακεφαλαίωση:
1. Θρεπτικές ύλες είναι οι ουσίες από τις οποίες τα έμβια όντα εξασφαλίζουν
την απαιτούμενη ενέργεια. Στις θρεπτικές ύλες ανήκουν τρεις μεγάλες
κατηγορίες οργανικών ουσιών: οι υδατάνθρακες, τα λίπη και οι πρωτεΐνες.
2. Οι υδατάνθρακες είναι πλατιά διαδεδομένοι στους φυτικούς και ζωϊκούς

οργανισμούς. Στα φυτά παράγονται με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης.
3. Οι υδατάνθρακες διακρίνονται σε απλούς ή μονοσακχαρίτες και

διασπώμενους ή πολυσακχαρίτες. Οι πολυσακχαρίτες διακρίνονται σε
ζαχαροειδείς ή ολιγοσακχαρίτες και μη σακχαροειδείς.
4. Οι μονοσακχαρίτες περιέχουν από 3 - 6 άτομα άνθρακα. Οι κυριότεροι

μονοσακχαρίτες είναι η γλυκόζη ή φρουκτόζη και η γαλακτόζη.
5. Οι ολιγοσακχαρίτες προκύπτουν από τη συνένωση 2 - 10 μονοσακ-

χαριτών. Οι κυριότεροι ολιγοσακχαρίτες είναι το καλαμοσάκχαρο, η
μαλτόζη και η λακτόζη.
6. Οι μη σακχαροειδείς πολυσακχαρίτες προκύπτουν από τον πολυμερισμό

μονοσακχαριτών. Οι κυριότεροι είναι το άμυλο, το γλυκογόνο και η
κυτταρίνη.
Λυμένες ασκήσεις:
46. Ποιες από τις παρακάτων προτάσεις είναι σωστές και ποιές λανθασμέ-
νες;
α. Με την φωτοσύνθεση παράγονται διάφοροι υδατάνθρακες.
β. Η γλυκόζη και η φρουκτόζη είνα ισομερείς ενώσεις έχουν δηλαδή
ίδιο μοριακό τύπο αλλά διαφέρουν στον τρόπο σύνδεσης των ατό-
μων τους.
γ. Το καλαμοσάκχαρο προκύπτει από την ένωση 2 μορίων γλυκόζης.
δ. Το άμυλο υπάρχει σε αφθονία στα δημητριακά.
ε. Το γλυκογόνο με υδατικό διάλυμα ιωδίου δίνει κυανό χρώμα.
Λύση:
α. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί από τη φωτοσύνθεση παράγεται μόνο
γλυκόζη.
β. Η πρόταση είναι σωστή.
γ. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί το καλαμοσάκχαρο σηματίζεται από
την ένωση ενός μοριού γλυκόζης και ενός μορίου φρουκτόζης.
δ. Η πρόταση είναι σωστή.
ε. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί το γλυκογόνο με υδατικό διάλυμα
ιωδίου δίνει καστανοκόκκινο χρώμα.
47. Να συμπληρώσετε τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις στις παρακάτω

προτάσεις.
α. Οι κατηγορίες οργανικών ενώσεων που ανήκουν στις θρεπτικές ύλες εί-
ναι οι ......................... τα ......................... και οι .........................
β. Τα προϊόντα της φωτοσύνθ εσης είναι ..... ................ .... και

.........................
γ. Η γλυκόζη και η φρουκτόζη έχουν μοριακό τύπο .........................
δ. Αν ενωθούν 2 μόρια γλυκόζης σχηματίζεται η .........................
ε. Τα ......................... ζώα μπορούν και μεταβολίζουν την κυτταρίνη ενώ
οι άνθρωποι όχι γιατί δεν υπάρχουν στον οργανισμό τους τα κατάλληλα
......................... για να τη διασπάσουν.
Λύση:
α. υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες β. γλυκόζη, οξυγόνο
γ. C6H12O6 δ. μαλτόζη ε. φυτοφάγα, ένζυμα
48. Να αντιστοιχίσετε τους υδατάνθρακες της στήλης Α με την κατηγορία

στην οποία ανηκουν της στήλης Β.
Στήλη Α Στήλη Β
1. Καλαμοσάκχαρο 5. Μαλτόζη
α. Μονοσακχαρίτες
2. Γλυκόζη 6. Λακτόζη
β. Ολιγοσακχαρίτες
3. Άμυλο 7. Κυτταρίνη
γ. Μη σακχαροειδείς
4. Γαλακτόζη 8. Φρουκτόζη πολυσακχαρίτες
9. Γλυκογόνο
Λύση:
1.  β, 2.  α, 3.  γ, 4.  α, 5.  β, 6.  β, 7.  γ, 8.  α, 9.  γ
Ασκήσεις για λύση:
60. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμέ-
νες;
α. Τα μόρια των υδατανθράκων περιέχουν άνθρακα υδρογόνο και οξυγόνο.
β. Η φωτοσύνθεση γίνεται με τη βοήθεια της χλωροφύλλης.
γ. Οι υδατάνθρακες υπάρχουν στα φυτά σε μικρές ποσότητες.
δ. Η φρουκτόζη έχει μοριακό τύπο C5 H10 O 20 .
ε. Η κυτταρίνη αποτελεί σημαντική πηγή ενέργειας για τον ανθρώπινο
οργανισμό.

προτάσεις.
α. Οι περισσότεροι υδατάνθρακες αντιστοιχούν σε γ ενικό τύπο
.........................
β. Η παραγωγή υδατανθράκων στα φυτά στηρίζεται στη διαδικασία της
.........................
γ. Η γλυκόζη ή φρουκτόζη και η γαλακτόζη ανήκουν στους .........................
δ. Το καλαμοσάκχαρο σχηματίζεται από ένα μόριο ......................... και
ένα μόριο .........................
ε. Το άμυλο διασπάται και μετατρέπεται σε ......................... στη στοματι-
κή κοιλότητα.
62. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:

α. Θρεπτικές ύλες δεν είναι οι:
i. υδατάνθρακες ii. λίπη
iii. βιταμίνες iv. πρωτεΐνες
β. Ο υδατάνθρακας που παράγεται από τη φωτοσύνθεση είναι:

i. η φρουκτόζη ii. η γλυκόζη
iii. η γαλακτόζη iv. η μαλτόζη
γ. Ολιγοσακχαρίτης είναι:
i. η κυτταρίνη ii. η μαλτόζη
iii. η φρουκτόζη iv. το γλυκογόνο
δ. Αν ριξουμε μερικές σταγόνες υδατικού διαλύματος ιωδίου σε άμυλο αυτό

χρωματίζεται:
i. κυανό ii. κόκκινο
iii. πράσινο iv. καστανοκόκκινο
63. Να αντιστοιχίσετε τους υδατάνθρακες της στήλης Α με το μοριακό

τους τύπο στη στήλη Β.
1. Γλυκόζη
2. Καλαμοσάκχαρο
α. C6 H12 O6
3. Φρουκτόζη
4. Μαλτόζη
5. Λακτόζη β. C12 H 22 O11
6. Γαλακτόζη
13ο Κριτήριο Αξιολόγησης:
Θέμα 1ο
α. Να περιγράψετε συνοπτικά τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης.
β. Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι υδατάνθρακες;
Θέμα 2ο
α. Να αναφέρεται τρεις δισακχαρίτες και τις φυσικές τους ιδιότητες.
β. Που συναντάμε το γλυκογόνο στον ανθρώπινο οργανισμό;
Θέμα 3ο
1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιές λανθα-
σμένες;
α. Οι μονοσακχαρίτες έχουν μεγάλη διαλυτότητα στο νερό.
β. Με τη φωτοσύνθεση τα φυτά αποθηκεύουν ηλιακή ενέργεια με τη
μορφή χημικής ενέργειας
γ. Όταν η γλυκόζη στο αίμα ενός ανθρώπου είναι λιγότερη από το
κανονικό έχουμε τη νόσο διαβήτη.
2. Να αντιστοιχίσετε τους δισακχαρίτες στη στήλη Α από τον συνδια-

σμό μονοσακχαριτών που προκύπτουν στη στήλη Β.
1. μαλτόζη α. 1 μόριο γαλακτόζης και 1

2. καλαμοσάκχαρο μόριο γλυκόζης
3. λακτόζη β. 2 μόρια γλυκόζης
γ. 1 μόριο γλυκόζης και 1 μό-
ριο φρουκτόζης
Θέμα 4ο
Να βρείτε για ποιες τιμές των x, y στο γενικό τύπο των υδατανθράκων
Cx(H2O)y έχουμε:
α. το μόριο της γλυκόζης β. το μόριο του καλαμοσάκχαρου.
Β. Ερωτήσεις εμπέδωσεις
1. Το ψωμί ή οι πατάτες όταν μείνουν για λίγο στο στόμα μας, αποκτούν
γλυκιά γεύση. Μπορείς να δώσεις μία εξήγηση για αυτό;
Λύση:
Το ψωμί και οι πατάτες περιέχουν άμυλο το οποίο όταν εισέρχεται στη στο-
ματική κοιλότητα, με τη βοήθεια της πτυαλίνης που περιέχει το σάλιο, δια-
σπάται σε μαλτόζη, η οποία έχει γλυκιά γεύση.
2. Ταξινόμησε τους παρακάτω υδατάνθρακες σε κατάλληλες θέσεις κατά

το σχήμα:
καλαμοσάκχαρο, γλυκόζη, άμυλο, μαλτόζη, κυτταρίνη, λακτόζη, φρουκ-

τόζη, γλυκογόνο, γαλακτόζη.
3. O πίνακας παρουσιάζει τη σύσταση δύο τύπων λεμονάδας με την ίδια
γλυκιά γεύση. Στη φυσική υπάρχει ο υδατάνθρακας ζάχαρη, ενώ στην

τύπου “light” η τεχνητή γλυκαντική ύλη ασπαρτάμη. Σχολιάστε τις
διαφορές (ως προς το pH, τα συντηρητικά, τη θρεπτική αξία κ.α.).
Απάντηση:
pH: Παρατηρούμε ότι η λεμονάδα έχει μικρότερο pH από το αναψυκτικό
τύπου “light” δηλαδή είναι πιο όξινη.
Συντηρητικά: Παρατηρούμε ότι η λεμονάδα δεν περιέχει συντηρητικά ενώ
το αναψυκτικό τύπου “light” περιέχει τα συντηρητικά καυστικό νάτριο και
βενζοϊκό οξύ.
Θρεπτική αξία: Παρατηρούμε ότι η λεμονάδα δίνει πολύ περισσότερες θερ-
μίδες από το αναψυκτικό τύπου “light”.
Ζάχαρη - ασπαρτάμη: Παρατηρούμε ότι σε ίσες ποσότητες, η ποσότητα
της ασπαρτάμης που υπάρχει στο αναψυκτικό τύπου “light” είναι διακόσιες
φορές μικρότερη από τη ζάχαρη στη λεμονάδα, γιατί τα 50 mg/100 mL είναι
το ίδιο με 0,05 Kg/100 L.
Λιπαρές ουσίες:
Ποιες κατηγορίες λιπαρών ουσιών υπάρχουν;
Η διάκριση των λιπαρών ουσιών σε κατηγορίες μπορεί να γίνει με δύο τρό-

πους:
α. Με βάση τη φυσική τους κατάσταση σε θερμοκρασία δωματίου διακρί-
νονται σε λίπη όταν είναι στερεές και σε έλαια (λάδια) όταν είναι υγρές.
β. Με βάση την προέλευση τους διακρίνονται σε ζωικής προέλευσης και φυ-
τικής προέλευσης.
Τι γνωρίζουμε για τις λιπαρές ουσίες ζωικής προέλευσης;
Στα ζώα και στον άνθρωπο οι λιπαρές ουσίες βρίσκονται κυρίως με τη

μορφή λίπους, ενώ στα ψάρια με τη μορφή λαδιών. Βρίσκονται κυρίως στον
υποδόριο ιστό, γύρω από ορισμένα όργανα και στο γάλα. Ο άνθρωπος στην
καθημερινή του διατροφή χρησιμοποιεί το βούτυρο που προσλαμβάνεται από
το γάλα με βίαιη ανακίνηση ή φυγοκέντρηση και το λίπος από τα ζώα που
εκτρέφει, δηλαδή των χοίρων, βοοειδών και προβάτων.
Για να γίνει η παραλαβή ζωικού λίπους ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία:
Οι λιπαροί ιστοί πλένονται καλά και τεμαχίζονται.
Το γάλα και ορισμένα από
Στη συνέχεια έχουμε τήξη σε θερμοκρασία 60 οC - 70 oC και τελικά αφυδάτω-
τα προϊόντα του περιέ-
ση.
χουν λιπαρές ουσίες
ζωικής προέλευσης. Οι κυριότερες λιπαρές ουσίες ζωικής προέλευσης φαίνονται στο παρακάτω σχε-
διάγραμμα:
Τι γνωρίζουμε για τις λιπαρές ουσίες φυτικής προέλευσης;
Στους φυτικούς οργανισμούς, οι λιπαρές ουσίες υπάρχουν κυρίως με τη Θρυματισμός ελιάς με τη

μορφή λαδιού στους καρπούς ή στους σπόρους. Σπανιότερα τις βρίσκουμε και παραδοσιακή μέθοδο.
με τη μορφή λίπους.
Η παραλαβή των ελαίων από τους καρπούς ή τους σπόρους των φυτών γίνεται
με την παρακάτω διαδικασία:
Αρχικά οι καρποί ή οι σπόροι θρυματίζονται σε ειδικούς μύλους και στη συνέχεια
πιέζονται με κατάλληλες υδραυλικές πρέσσες (έκθλιψη). Το προϊόν της έκθλιψης
φυγοκέντρίζεται ώστε να απομακρυνθούν οι προσμίξεις (περιβλήματα καρπών
ή σπόρων) και να παραληφθεί το λάδι.
Οι κυριότερες λιπαρές ουσίες φυτικής προέλευσης φαίνονται στο παρακάτω
σχεδιάγραμμα: Θρυματισμός ελιάς με τη
σύγχρονη μέθοδο. Στα δεξιά
φαίνεται η πρέσσα έκθλιψης.
Το λάδι, μετά τη φυγοκέντριση.

Τι είναι η εστεροποίηση;
Εστεροποίηση ονομάζεται η αντίδραση ενός οξέος με μία αλκοόλη. Τα προ-

ϊόντα της αντίδρασης είναι μία οργανική ένωση που ονομάζεται εστέρας και νερό:
οξύ + αλκοόλη  εστέρας + νερό
Ποια είναι η χημική σύσταση των λιπαρών ουσιών;
Οι λιπαρές ουσίες είναι μίγματα διαφόρων τριγλυκεριδίων. Τα τριγλυκερί-

δια είναι εστέρες που προέρχονται από την εστεροποίηση ορισμένων οργανικών
οξέων (στεατικό οξύ, παλμιτικό οξύ, ελαϊκό οξύ) με την αλκοόλη γλυκερίνη.
Τι είναι τα υδρογονωμένα έλαια;
Λάδια χαμηλής ποιότητας που είναι ακατάλληλα για τροφή, αναβαθμίζονται

με την προσθήκη υδρογόνου στους εστέρες του ελαϊκού οξέος. Αυτό έχει σαν απο-
τέλεσμα από υγρά να μετατραπούν σε στερεά, δηλαδή σε λίπη.
Η παραπάνω διαδικασία ονομάζεται υδρογόνωση και τα προϊόντα υδρογονω-
μένα έλαια.
Τι γνωρίζετε για τις μαργαρίνες;
Η μαργαρίνη μοιάζει πολύ Οι μαργαρίνες προκύπτουν από την κατεργασία των υδρογονωμένων ελαίων.
με το βούτυρο, είναι όμως Η κατεργασία αυτή περιλαμβάνει ανάμιξη τους με γάλα, βιταμίνες, άρωμα και
προϊόν επεξεργασίας των χρωστικές ουσίες.
υδρογονωμένων ελαίων.
Οι μαργαρίνες έχουν γεύση και υφή παρόμοια με το βούτυρο, όμως έχουν χαμη-
λότερο κόστος και μικρή βιολογική αξία.
Τι είναι το ραφινάρισμα;
Το ραφινάρισμα είναι μία μέθοδος εξευγενισμού του λαδιού χωρίς να

αλλάξει η φυσική του κατάσταση.
Κατά το ραφινάρισμα το λάδι υποβάλλεται σε:
• Διαύγαση
• Φυγοκέντριση
• Διήθηση
• Εξουδετέρωση των ελεύθερων οξέων
• Απόσμηση
• Αποχρωματισμό
Αποτέλεσμα του ραφιναρίσματος είναι το λάδι να γίνεται διαυγές και εύγευ-
στο. Όμως είναι πιο ευαίσθητο στο φως και τις οξειδωτικές ουσίες.
Τι γνωρίζετε για το αγνό παρθένο ελαιόλαδο;
Το αγνό παρθένο ελαιόλαδο είναι λάδι καλύτερης ποιότητας, έχει χαμηλή

ή
οξύτητα και παραλαμβάνεται από την πρώτη ψυχρή έκθλιψη της ελιάς.
Οι φυσικές του ιδιότητες είναι:
• Είναι διαυγές
• Το χρώμα του είναι χρυσοκίτρινο ή κιτρινοπράσινο
• Έχει ευχάριστη γεύση
Αγνό παρθένο ελαιόλαδο.
Οι φυσικές αντιοξειδωτικές ουσίες που περιέχει το αγνό παρθένο ελαιόλαδο
εμποδίζουν το τάγγισμα.
Τι είναι το τάγγισμα;
Τάγγισμα ονομάζεται η οξείδωση και διάσπαση των τριγλυκεριδίων των

λιπαρών ουσιών.
Είναι η σοβαρότερη αλλοίωση που εμφανίζουν οι λιπαρές ουσίες και έχει σαν
αποτέλεσμα να αποκτούν άσχημη γεύση και δυσάρεστη οσμή.
Οι αιτίες που προκαλούν το τάγγισμα είναι:
• Το έντονο φως
• Ο αέρας
• Η υψηλή θερμοκρασία
• Οι μικροοργανισμοί
Ποια είναι η βιολογική σημασία των λιπαρών ουσιών;
Οι λιπαρές ουσίες είναι απαραίτητες για τον άνθρωπο γιατί:

• Είναι κύριο δομικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών.
• Αποτελούν “αποθήκες” ενέργειας, καθώς κατά την κάυση 1g λίπους απελευθε-
ρώνονται 9,3 Kcal ή 39 KJ ενέργειας.
• Βοηθούν στη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος σε φυσιολογικά επί-
πεδα, γιατί το λίπος είναι κακός αγωγός της θερμότητας, με αποτέλεσμα αυτό
που βρίσκεται κάτω από το δέρμα να εμποδίζει τις απώλειες θερμότητας.
• Τα λίπη προστατεύουν ευπαθή όργανα.
Το λίπος που βρίσκεται
• Διαλύουν τις λιποδιαλυτές βιταμίνες Α, D, E και Κ.
κάτω από την επιδερμίδα
εμποδίζει τις απώλειες
θερμότητας.
Οι λιπαρές ουσίες δίνουν υπερδιπλάσια ενέργεια από αντίστοιχες

ποσότητες υδατανθράκων και πρωτεϊνών.
1. Οι λιπαρές ουσίες είναι θρεπτικές ύλες που δίνουν υπερδιπλάσια ενέργεια

από αντίστοιχες ποσότητες υδατανθράκων και πρωτεϊνών.
2. Όταν οι λιπαρές ουσίες σε θερμοκρασία δωματίου είναι στερεές

ονομάζονται λίπη, ενώ όταν είναι υγρές έλαια.
3. Τα έλαια είναι μίγματα τριγλυκεριδίων δηλαδή εστέρων της γλυκερίνης

με οργανικά οξέα.
4. Τα υδρογονωμένα έλαια σχηματίζονται από την υδρογόνωση ελαίων

χαμηλής ποιότητας.
5. Οι μαργαρίνες προκύπτουν από την επεξεργασία των υδρογονωμένων

ελαίων.
6. Το ραφινάρισμα είναι ένας τρόπος εξευγενισμού των λαδιών χωρίς να

αλλάζει η φυσική τους κατάσταση. Τα ραφιναρισμένα λάδια είναι διαυγή
και εύγευστα αλλά ευαίσθητα στο φως και τις οξειδωτικές ουσίες.
7. Το τάγγισμα είναι η σοβαρότερη αλλοίωση των λιπαρών ουσιών και η

είναι οξείδωση και διάσπαση των τριγλυκεριδίων.
8. Τα λίπη και τα έλαια είναι απαραίτητα για τον άνθρωπο.

49. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιές λανθασμέ-
νες;
α. Τα έλαια έχουν μόνο φυτική προέλευση.
β. Τα έλαια είναι μίγματα τριγλυκεριδίων.
γ. Τα λάδια με το ραφινάρισμα γίνονται πιο ανθεκτικά στο φως και
τις οξειδωτικές ουσίες.
δ. Με το τάγγισμα βελτιώνουμε την ποιότητα ενός ελαίου.
ε. Τα λίπη είναι το κύριο δομικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρά-
νων.
Λύση:
α. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί υπάρχουν και έλαια ζωικής προέλε-

υσης όπως το μουρουνέλαιο.
γ. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί με το ραφινάρισμα τα λάδια γίνο-
νται πιο διαυγή και εύγεστα αλλά και πιο ευαίσθητα στο φως και τις
οξειδωτικές ουσίες.
δ. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί το τάγγισμα είναι η σοβαρότερη
αλλοίωση των λιπαρών ουσιών.
ε. Η πρόταση είναι σωστή.

προτάσεις.
α. Οι λιπαρές ουσίες που σε θερμοκρασία δωματίου είναι .........................
ονομάζονται λίπη, ενώ αυτές που είναι ......................... έλαια.
β. Η αντίδραση ενος οξέος με μια αλκοόλη ονομάζεται .........................
και τα προϊόντα είναι ......................... και .........................
γ. Η διαδικασία προσθήκης υδρογόνου στους εστέρες του ελαϊκού οξέος
λέγεται ......................... και τα προϊόντα της ......................... έλαια.
δ. Το τάγγισμα δεν είναι τίποτα άλλο από ......................... και
......................... των τριγλυκεριδίων μιας λιπαρής ουσίας.
ε. Με τη λήψη τροφής που περιέχει λιπαρές ουσίες ο ανθρώπινος οργανι-
σμός εξασφαλίζει τις ......................... βιταμίνες.
Λύση:
α. στερεές, υγρές
β. εστεροποίηση, εστέρας, νερό
γ. υδρογόνωση, υδρογονωμένα
δ. οξείδωση, διάσπαση
ε. λιποδιαλύτες
51. Να αντιστοιχίσετε τις λιπαρές ουσίες της στήλης Α με την προέλευση

τους της στήλης Β:
1. Βούτυρο 4. Ηπατέλαιο α. Φυτικής προέλευσης
2. Ελαιόλαδο 5. Καλαμποκέλαιο β. Ζωικής προέλευσης
3. Μουρουνέλαιο 6. Βούτυρο του κακάο
Λύση:
1.  β 2.  α 3.  β 4.  β 5.  α 6.  α
νες;
α. Στα ζώα και τον άνθρωπο οι λιπαρές ουσίες υπάρχουν κυρίως με την
μορφή ελαίου.
β. Τα προϊόντα της εστεροποίησης είναι οξύ και αλκοόλη.
γ. Οι μαργαρίνες έχουν υψηλή βιολογική αξία.
δ. Τα λάδια με το ραφινάρισμα γίνονται πιο διαυγή και εύγευστα.
ε. Όταν οι λιπαρές ουσίες ταγγίζουν αποκτούν άσχημη γεύση και δυσάρε-
στη οσμή.

προτάσεις.
α. Οι λιπαρές ουσίες με βάση της προέλευση τους διακρίνονται σε
......................... προέλευσης και ......................... προέλευσης.
β. Κατά την εστεροποίηση αντιδρούν ένα ......................... με μια
......................... και παράγονται ......................... και νερό
γ. Οι μαργαρίνες προκύπτουν από την κατεργασία των .........................
ελαίων.
δ. Το ραφινάρισμα είναι μια μέθοδος ......................... του λαδιού χωρίς
να αλλάζη η ......................... του κατάσταση.
ε. Οι λιπαρές ουσίες δίνουν ......................... ενέργεια από αντίστοιχες
ποσότητες υδατανθράκων ή πρωτεϊνών.

α. Ένα γραμμάριο λιπαρής ουσίας δίνει ενέργεια:
i. 0,2kcal ii. 9,3kcal
iii. 90kcal iv. 12kcal
β. H οξείδωση και διάσπαση των τριγλυκεριδίων μιας λιπαρής ουσίας ονο-

μάζεται:
i. τάγγισμα ii. υδρογόνωση
iii. ραφινάρισμα iv. εστεροποίηση
γ. Ζωικό έλαιο είναι το:

i. ηλιέλαιο ii. ελαιόλαδο
iii. μουρουνέλαιο iv. σογιέλαιο
Θέμα 1ο
α. Πότε μια λιπαρή ουσία χαρακτηρίζεται ως λίπος και πότε ως έλαιο;
β. Τι είναι τα υδρογονωμένα έλαια;
Θέμα 2ο
α. Τι είναι το τάγγισμα και ποιό αποτέλεσμα έχει στις λιπαρές ουσίες;
β. Τι γνωρίζεις για το ραφινάρισμα;
Θέμα 3ο
1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιές λανθα-
σμένες;
α. Όλα τα λίπη είναι ζωϊκής προέλευσης.
β. Τα υδρογονωμένα έλαια είναι στερεά.
γ. Το αγνό παρθένο ελαιόλαδο είναι εύγευστο αλλά ευαίσθητο στις
οξειδωτικές ουσίες.
2. Γιατί τα περισσότερα λάδια συσκευάζονται σε αδιαφανείς
συσκευασίες;
Θέμα 4ο
προτάσεις:
α. οξύ + αλκοόλη  ......................... + .........................
β. Στους φυτικούς οργανισμούς οι λιπαρές ουσίες βρίσκονται κυρίως με
τη μορφή .........................
γ. Το μουρουνέλαιο ανήκει στα ......................... .........................
προέλευσης.
2. Ποιος είναι ο ρόλος των λιπαρών ουσιών στον ανθρώπινο
οργανισμό;
Β. Ερωτήσεις εμπέδωσης
1. Συμπληρώστε τις προτάσεις:

α. Η μετατροπή λαδιών σε λίπη επιτυγχάνεται με ....................
β. Ο εξευγενισμός των λαδιών, χωρίς να αλλάξουν φυσική κατάσταση, λέγεται
....................
γ. Η σοβαρή αλλοίωση των λιπαρών ουσιών είναι το ....................
δ. Τα υδρογονωμένα έλαια που έχουν αποκτήσει με την κατάλληλη
επεξεργασία γεύση και υφή ανάλογη με το βούτυρο, λέγονται ....................
Λύση:
α. υδρογόνωση, β. ραφινάρισμα, γ. τάγγισμα, δ. μαργαρίνες
2. Αναφέρετε τρεις ρόλους των λιπαρών ουσιών στον ανθρώπινο

οργανισμό:
Λύση:
Τρείς ρόλοι των λιπαρών ουσιών στον ανθρώπινο οργανισμό είναι:

α. Είναι κύριο δομικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών.
β. Αποτελούν “αποθήκες” ενέργειας.
γ. Βοηθούν στη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος σε φυσιολογικά
επίπεδα.
3. Ποια ποσότητα λιπαρής ύλης μεταβολιζόμενης έχει την ίδια θρεπτική

αξία με 320g υδατάνθρακα;
Λύση:
1 g υδατάνθρακα δίνει 4,1 Kcal ενέργειας. Θα υπολογίσουμε την ενέργεια

που δίνουν τα 320 g υδατάνθρακα:
1 g υδατάνθρακα δίνει 4,1 Kcal ενέργειας.
320 g υδατάνθρακα δίνουν x; Kcal ενέργειας.
x = 320 · 4,1 Kcal
x = 1312 Kcal
1 g λιπαρής ύλης δίνει 9,3 Kcal ενέργειας. Θα υπολογίσουμε πόσα g λιπαρής

ύλης δίνουν 1312 Κcal ενέργειας:
1 g λιπαρής ύλης δίνει 9,3 Kcal ενέργειας.
x; g λιπαρής ύλης δίνουν 1312 Kcal ενέργειας.
9,3 · x = 1312
x = 1312 : 9,3
x = 141 g
Συνεπώς τα 141 g λιπαρής ύλης έχουν την ίδια θρεπτική αξία με 320 g
υδατάνθρακα.
4. Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις που έχουν σχέση με τις διαιτητικές

μας συνήθειες:
α. Πρέπει να τρώμε λιπαρές τροφές, όταν επιθυμούμε να χάσουμε βάρος;
β. Ποια εποχή καναταλώνουμε μεγαλύτερη ποσότητα λιπαρών
τροφίμων και γιατί;
Λύση:
α. Επειδή οι λιπαρές τροφές δίνουν μεγάλο αριθμό θερμίδων, όταν

επιθυμούμε να χάσουμε βάρος, πρέπει να ελαττώνουμε την κατανάλωσή
τους, όχι όμως να τις αποκλείουμε τελείως από τη διατροφή μας, γιατί οι
λιπαρές ουσίες είναι απαραίτητες στον ανθρώπινο οργανισμό.
β. Μεγαλύτερη ποσότητα λιπαρών τροφών καταναλώνουμε το χειμώνα. Αυτό

συμβαίνει γιατί ο οργανισμός μας έχει μεγαλύτερες απώλειες θερμότητας
λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών του περιβάλλοντος και για να τις
αναπληρώσει αυξάνει τις καύσεις των λιπαρών ουσιών.
Πρωτεΐνες ή Λευκώματα:
Τι είναι οι πρωτεΐνες;
Οι πρωτεΐνες είναι οργανικές μεγαλομοριακές ενώσεις που αποτελούνται

από 300 εως 20.000 άτομα. Περιέχουν όλες άνθρακα C, υδρογόνο Η, οξυγόνο
Ο, και άζωτο Ν, ενώ σπανιότερα περιέχουν θείο S, φωσφόρο Ρ, σίδηρο Fe, χαλ-
κό Cu, ιώδιο Ι, μαγνήσιο Μg και ψευδάργυρο Zn.
Ορισμένες σημαντικές πρωτεΐνες είναι:
• Η αιμοσφαιρίνη του αίματος που περιέχει σίδηρο.
• Η χλωροφύλλη στα πράσινα μέρη των φυτών που περιέχει μαγνήσιο.
• Η καζεΐνη του γάλακτος που περιέχει φωσφόρο.
Οι πρωτεΐνες αποτελούνται από απλούστερα μόρια που ονομάζο-

νται αμινοξέα.
Τρισδιάστατη απεικόνιση
πρωτεΐνης.
Που βρίσκονται οι πρωτεΐνες στον ανθρώπινο οργανισμό;
Οι πρωτεΐνες παίζουν πρωταρχικό ρόλο στον ανθρώπινο οργανισμό γιατί

είναι το κύριο συστατικό του πρωτοπλάσματος και του πυρήνα όλων των
ζωντανών κυττάρων.
Από πρωτεΐνες στον ανθρώπινο οργανισμό αποτελούνται:
• Το μεγαλύτερο ποσοστό των ιστών όπως οι μύες, το αίμα, τα μαλλιά, το
δέρμα.
• Τα ένζυμα που ρυθμίζουν τις βιοχημικές αντιδράσεις.
• Κάποιες ορμόνες όπως η ινσουλίνη.
• Τα αντισώματα του ορού του αίματος που εξασφαλίζουν την άμυνα του οργα-
νισμού.
Πώς διασπώνται οι πρωτεΐνες σε αμινοξέα;
Η διάσπαση των πρωτεϊνών σε αμινοξέα μπορεί να γίνει με δύο τρόπους

• Με θέρμανση παρουσία οξέων (όξινη υδρόλυση)
• Με τη βοήθεια ενζύμων (ενζυματική υδρόλυση)
Τι γνωρίζεις για τα αμινοξέα;
Τα αμινοξέα είναι οργανικές ενώσεις που αποτελούνται κυρίως από άνθρα-

κα, υδρογόνο, οξυγόνο και άζωτο και αποτελούν τα δομικά συστατικά των πρωτεϊ-
νών. Υπάρχουν περίπου 200 είδη αμινοξέων όμως στη σύνθεση των ανθρώπινων
πρωτεϊνών συμμετέχουν μόνο 20. Από τα 20 αμινοξέα ο ανθρώπινος οργανισμός
μπορεί και συνθέτει τα 12 τα υπόλοιπα 8 δεν μπορεί να τα συνθέσει και πρέπει να
τα προσλάβει με την τροφή του. Αυτά τα 8 αμινοξέα ονομάζονται απαραίτητα
αμινοξέα.
Τι είναι η κροκίδωση ή θρόμβωση των πρωτεϊνών;
Κατά την κροκίδωση ή θρόμβωση τα μόρια των πρωτεϊνών συσσωματώ-

νονται και καθιζάνουν. Οι διαδικασίες που προκαλούν κροκίδωση είναι:
• Θέρμανση με προσθήκη οξέων.
• Θέρμανση με προσθήκη αλκόολης.
• Επίδραση ενζύμων.
Στη θρόμβωση των πρωτεϊνών οφείλεται η πήξη του αυγού όταν βράζει και το
“κόψιμο” του γάλακτος.
Πώς οικοδομούν τις πρωτεΐνες τα φυτά;
Τα φυτά με τα ριζίδια τους προσλαμβάνουν από το έδαφος ανόργανες αζω-

τούχες ενώσεις τις οποίες μετατρέπονται σε αμινοξέα. Από τα αμινοξέα αυτά οικο-
δομούν τις πρωτεΐνες τους.
Πώς οικοδομούν τις πρωτεΐνες τα ζώα και ο άνθρωπος;
Τα ζώα και ο άνθρωπος οικοδομούν τις πρωτεΐνες με τα αμινοξέα που λαμβά-

νουν από τις φυτικές πρωτεΐνες. Επειδή η διάταξη των αμινοξέων στις φυτικές
πρωτεΐνες είναι διαφορετική από την διάταξη στις πρωτεΐνες των ζώων και του
ανθρώπου, τα ζώα και ο άνθρωπος διασπούν τις φυτικές πρωτεΐνες με τη βοήθεια
ενζύμων σε αμινοξέα τα οποία στη συνέχεια αναδιατάσσουν για να συνθέσουν τις Το κρέας είναι σημαντική
δικές τους πρωτεΐνες. πηγή πρωτεϊνών για τον
ανθρώπινο οργανισμό.
Πότε ο άνθρωπος αποκοδομεί τους ιστούς για να εξασφαλίσει ενέργεια

από τις πρωτεΐνες;
Σε περιόδους υποσιτισμού ή ασιτίας όπου εξαντλούνται τα αποθέματα γλυ-

κογόνου και λίπους του ανθρώπινου οργανισμού έχουμε αποικοδόμηση των ιστών
ώστε με την “καύση” των πρωτεϊνών να εξασφαλιστεί ενέργεια.
1. Οι πρωτεΐνες είναι μεγαλομοριακές οργανικές ουσίες (300 - 20000 άτο-

μα) που περιέχουν απαραίτητα άνθρακα C, υδρογόνο Η, οξυγόνο Ο και
άζωτο Ν.
2. Οι δομικές μονάδες των πρωτεϊνών είναι τα αμινοξέα
3. Οι ανθρώπινες πρωτεΐνες προκύπτουν από τον συνδιασμό 20 αμινοξέ-

ων. Τα 8 από τα 20 αμινοξέα των πρωτεϊνών του, ο άνθρωπος δεν μπορεί
να τα συνθέσει και τα προσλαμβάνει από την τροφή (απαραίτητα αμι-
νοξέα).
4. Η συσσωμάτωση και καθίζηση των πρωτεϊνών ονομάζεται θρόμβωση ή

κροκίδωση.
5. Η βιολογική σημασία των πρωτεϊνών είναι τεράστια γιατί είναι το κύ-

ριο συστατικό του πρωτοπλάσματος και του πυρήνα των ζωντανών κυτ-
τάρων.
νες;
α. Οι πρωτεΐνες είναι μεγαλομοριακές ενώσεις.
β. Με την συνένωση πολλών πρωτεϊνών σχηματίζονται τα αμινοξέα.
γ. Στη σύνθεση των ανθρώπινων πρωτεϊνών συμμετέχουν 12 αμινο-
ξέα.
δ. Κατα την κροκίδωση ή θρόμβωση οι πρωτεΐνες διασπώνται σε
απλούστερα μόρια τα αμινοξέα.
ε. Σε περιόδους υποσιτισμού ή ασιτίας ο ανθρώπινος οργανισμός απ-
οικοδομεί τους ιστούς για να εξασφαλίσει ενέργεια.
Λύση:
α. Η πρόταση είναι σωστή.
β. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί με την συνένωση πολλών αμινοξέ-
ων σχηματίζονται οι πρωτεΐνες.
γ. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί στη σύνθεση των ανθρώπινων πρω-
τεϊνών συμμετέχουν 20 αμινοξέα.
δ. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί κατά την κροκίδωση ή θρόμβωση οι
πρωτεΐνες συσωματώνονται και καθιζάνουν.

προτάσεις.
α. Όλες οι πρωτεΐνες περιέχουν υποχρεωτικά .........................,
........................., ......................... και .........................
β. Τα πρωτεϊνικά μόρια διασπών ται σε απλούστερα μόρια τα
......................... αν θερμανθούν έντονα με ......................... ή με τη
βοήθεια .........................
γ. Στις συνθέσεις των ανθρώπινων πρωτεϊνών συμμετέχουν .........................
αμινοξέα. Από αυτά ο άνθρωπος συνθέτει τα ......................... τα υπό-
λοιπα ......................... πρέπει να τα προσλάβει με την τροφή και χα-
ρακτηρίζονται ως ......................... αμινοξέα.
δ. Οι πρωτεΐνες σε οριμένες διαδικασίες συσσωματώνονται και καθιζάνουν.
Αυτό ονομάζεται ......................... ή ......................... των πρωτεϊνών.
Λύση:
α. άνθρακα, υδρογόνο, οξυγόνο, άζωτο β. αμινοξέα, οξέα, ενζύμων

γ. 20, 12, 8, απαραίτητα δ. θρόμβωση ή κροκίδωση
54. Να αντιστοιχίσετε τις πρωτεΐνες της στήλης Β με το χημικό στοιχείο

που περιέχουν στη στήλη Γ και τα σώματα που τις περιέχουν στη στή-
λη Α.
Στήλη Α Στήλη Β Στήλη Γ

1. Αίμα α. Καζεΐνη i. Μαγνήσιο (Mg)
2. Φυτά β. Αιμοσφαιρίνη ii. Σίδηρος (Fe)
3. Γάλα γ. Χλωροφύλλη iii. Φωσφόρος (Ρ)
Λύση:
1.  β  ii 2.  γ  i 3.  α  iii
νες;
α. Η καζεΐνη του γάλακτος περιέχει μαγνήσιο.
β. Ορισμένες ορμόνες είναι πρωτεΐνες.
γ. Η πρωτεΐνες διασπώνται σε αμινοξέα με θέρμανση παρουσία οξέων.
δ. Τα αμινοξέα που δεν μπορεί να συνθέσει ο ανθρώπινος οργανισμός και
πρέπει να τα προσλάβει με την τροφή ονομάζεται τροφικά αμινοξέα.
ε. Κατά την κροκίδωση έχουμε διάσπαση των πρωτεϊνών.

προτάσεις.
α. Οι πρωτεϊνές είναι οργανικές ......................... ενώσεις που αποτελού-
νται από ......................... εως ......................... άτομα.
β. Η διάσπαση των πρωτεϊνών σε αμινοξέα με τη βοήθεια ενζύμων ονομά-
ζεται ......................... .........................
γ. Κατά την κροκίδωση ή θρόμβωση τα μόρια των πρωτεΐνων
......................... και .........................
δ. Τα φυτά παίρνουν από το έδαφος ......................... ενώσεις τις οποίες
μετατρέπουν σε ......................... από τα οποία οικοδομούν τις πρωτεΐ-
νες.
ε. Ο ανθρώπινος οργανισμός αποικοδομεί τις πρωτεΐνες για να πάρει ενέρ-
γεια αφού εξαντληθούν τα αποθέματα ..... ................ .... και
.........................

α. Η χλωροφύλλη περιέχει το μέταλλο
i. σίδηρο ii. χαλκό
iii. μαγνήσιο iv. κοβάλτιο
β. Οι πρωτεΐνες του ανθρώπου δομούνται από:

i. 20 αμινοξέα ii. 200 αμινοξέα
iii. 18 αμινοξέα iv. 12 αμινοξέα
γ. Τα απαραίτητα αμινοξέα είναι:

i. 10 ii. 6
iii. 8 iv. 20
Θέμα 1ο
α. Ποια χημικά στοιχεία περιέχουν όλες οι πρωτεΐνες;
β. Από πόσα αμινοξέα δομούνται οι ανθρώπινες πρωτεΐνες και ποιά
από αυτά χαρακτηρίζονται απαραίτητα;
Θέμα 2ο
α. Τι είναι η ενζυματική υδρόλυση;
β. Να περιγράψετε πως τα φυτά οικοδομούν τις πρωτεΐνες τους.
Θέμα 3ο
1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες
λανθασμένες;
α. Οι πρωτεΐνες αποτελούνται από 30 - 200 άτομα.
β. Στη φύση υπάρχουν 200 περίπου είδη αμινοξέων.
γ. Το “κόψιμο” του γάλακτος οφείλεται στη θρόμβωση.
2. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση.

Η καζεΐνη περιέχει:
i. σίδηρο ii. θείο iii. φωσφόρο iv. χαλκό
Θέμα 4ο
Να εξηγήσετε με λίγα λόγια των πρωταρχικό ρόλο των πρωτεϊνών
στη ζωή.
1. Από ποια απλούστερα μόρια οργανικών ενώσεων δομούνται οι

πρωτεϊνες; Πόσα είδη από αυτές τις οργανικές ενώσεις υπάρχουν γενικά
και πόσα απαντώνται στις πρωτεΐνες; Πόσα από αυτά μπορεί να συνθέσει
ο ανθρώπινος οργανισμός;
Λύση:
Οι πρωτεϊνες δομούνται από τα αμινοξέα.

Στη φύση υπάρχουν συνολικά περίπου 200 είδη αμινοξέων, στις πρωτεϊνες
του ανθρώπινου οργανισμού υπάρχουν 20.
Τα αμινοξέα που μπορεί να συνθέσει ο ανθρώπινος οργανισμός είναι 12.
2. Ποιο φαινόμενο καλείται θρόμβωση των πρωτεϊνών; Αναφέρε τρεις

διαδικασίες με τις οποίες προκαλείται αυτή:
Λύση:
Κατά την κροκίδωση ή θρόμβωση τα μόρια των πρωτεϊνών συσσωματώνο-

νται και καθιζάνουν. Οι διαδικασίες που προκαλούν κροκίδωση είναι:
• Θέρμανση με προσθήκη οξέος.
• Θέρμανση με προσθήκη αλκόολης.
• Επίδραση ενζύμων.
3. Για ποιες τιμές του χ και ψ στο γενικό τύπο C χ(H2O)ψ των υδατανθρά-
κων προκύπτουν οι μοριακοί τύποι.
α. της γλυκόζης β. του καλαμοσάκχαρου.
Λύση:
α. Ο μοριακός τύπος της γλυκόζης C6H12O6, προκύπτει όταν x = 6 και ψ = 6.

β. Ο μοριακός τύπος ττου καλαμοσάκχαρου C12H22O11, προκύπτει όταν x = 12
και ψ = 11.
4. Με ποια διαδικασία παράγεται γλυκόζη από ανόργανα συστατικά και

πού;
Λύση:
Η γλυκόζη παράγεται από ανόργανα συστατικά με τη διαδικασία της φωτο-

σύνθεσης, η οποία γίνεται στα πράσινα μέρη των φυτών.
5. Λαμβάνει χώρα η αντίδραση:

C12 H 22 O11 + H 2O  C6 H 12O 6 + C6 H12 O6
γλυκόζη φρουκτόζη
Μπορείς να δικαιολογήσεις γιατί ονομάζουμε την αντίδραση υδρόλυ-

ση;
Λύση:
Η αντίδραση ονομάζεται υδρόλυση γιατί με τη βοήθεια του νερού (ύδωρ) το

καλαμοσάκχαρο διασπάται (λύεται) σε γλυκόζη και φρουκτόζη.
6. Πως ανιχνεύονται οι υδατάνθρακες;

α. άμυλο β. κυτταρίνη γ. γλυκογόνο
Λύση:
Και οι τρεις υδατάνθρακες ανιχνεύονται από το χρώμα που παίρνουν, αν

τους ρίξουμε μερικές σταγόνες από υδατικό διάλυμα ιωδίου:
α. Το άμυλο παίρνει κυανό χρώμα.
β. Το γλυκογόνο παίρνει καστανοκόκκινο χρώμα.
γ. Η κυτταρίνη παίρνει καστανό χρώμα.
7. Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λάθος (Λ).

α. Στους φυτικούς οργανισμούς κυριαρχούν λιπαρές ουσίες με τη μορφή
των λαδιών.
β. Τα εδώδιμα λίπη παραλαμβάνονται από όλους τους ζωικούς οργανι-
σμούς.
γ. Με το τάγγισμα εξευγενίζονται τα εδώδιμα λίπη και λάδια.
δ. Η ποιότητα των λαδιών είναι ανάλογη την περιεκτικότητα τους σε
ελεύθερα λιπαρά οξέα.
ε. Αν δεν υπάρχουν λιπαρές ουσίες στη διατροφή μας θα υπάρξει έλλει-
ψη των βιταμινών Α, D, Ε, Κ.
Λύση:
α. Η πρόταση είναι σωστή. β. Η πρόταση είναι λανθασμένη.

γ. Η πρόταση είναι λανθασμένη. δ. Η πρόταση είναι λανθασμένη.
8. Τι είναι από χημική άποψη οι λιπαρές ουσίες;
Λύση:
Από χημικής άποψης οι λιπαρές ουσίες είναι μίγματα διαφόρων τριγλυκερι-

δίων.
Τα τριγλυκερίδια είναι εστέρες της γλυκερίνης με στεατικό, παλμιτικό και
ελαϊκό οξύ.
9. Πού πρέπει να αποθηκεύουμε τα λάδια και γιατί;
Λύση:
Τα λάδια πρέπει να αποθηκεύονται σε ξηρό, σκοτεινό και δροσερό μέρος,

προκειμένου να αποφθεχθεί το τάγγισμα.
10. Υπογράμμισε τα στοιχεία που συμμετέχουν στο σχηματισμό των μο-

ρίων των πρωτεϊνών: C, Ne, Μg, P, N, H, He, Fe, No, O, W.
Λύση:
Τα στοιχεία που συμμετέχουν στο σχηματισμό των προτεϊνών είναι τα:C,

Μg, P, N, H, Fe και O.
11. Ποια είναι η βιολογική αξία των πρωτεϊνών;
Λύση:
Οι πρωτεΐνες παίζουν πρωταρχικό ρόλο στον ανθρώπινο οργανισμό γιατί εί-

ναι το κύριο συστατικό του πρωτοπλάσματος και του πυρήνα όλων των ζω-
ντανών κυττάρων.
Από πρωτεΐνες στον ανθρώπινο οργανισμό αποτελούνται:
• Το μεγαλύτερο ποσοστό των ιστών όπως οι μύες, το αίμα, τα μαλλιά, το
δέρμα.
• Το ένζυμα που ρυθμίζους τις βιοχημικές αντιδράσεις.
• Κάποιες ορμόνες όπως η ινσουλίνη.
• Τα αντισώματα του ορού του αίματος που εξασφαλίζουν την άμυνα του
οργανισμού.
12. Αντιστοίχισε κατάλληλα:

καζεΐνη Ρ (φωσφόρος) αίμα
αιμοσφαιρίνη Μg (μαγνήσιο) γάλα
χλωροφύλλη Fe (σίδηρος) χλωροπλάστες
Λύση:
Καζεΐνη, φωσφόρος, γάλα

Αιμοσφαιρίνη, σίδηρος, αίμα
χλωροφύλλη, μαγνήσιο, χλωροπλάστες
Σαπούνια - Απορρυπαντικά:
Ποια είναι η χημική σύσταση των σαπουνιών;
Τα σαπούνια είναι μίγματα αλάτων ορισμένων λιπαρών οξέων, κυρίως στεα-

τικού, παλμιτικού και ελαϊκού, με νάτριο ή κάλιο. Συνήθως περιέχουν ως πρόσθετα
χρωστικές και αρωματικές ουσίες για να βελτιωθεί το χρώμα και το άρωμα τους.
Πώς παρασκευάζονται τα σαπούνια; Να περιγράψετε την πειραματική

διαδικασία.
Τα σαπούνια παρασκευάζονται από την αντίδραση γλυκεριδίων με καυστικό

ό
νάτριο ή καυστικό κάλιο η οποία ονομάζεται σαπωνοποίηση.
Η πειραματική διαδικασία είναι η παρακάτω:

Παρασκευή σαπουνιών. • Σε λίπη ή έλαια προσθέτουμε πυκνό διάλυμα καυστικού νατρίου ή καυστικού
καλίου.
• Θερμαίνουμε το διάλυμα και σχηματίζεται ένα παχύρευστο προϊόν.
• Προσθέτουμε χλωριούχο νάτριο με αποτέλεσμα το προϊόν να γίνεται πιο δυσ-
διάλυτο.
• Ψύχουμε το προϊόν το οποίο στερεοποιείται και το απομακρύνουμε. Αυτό το
τελικό προϊόν είναι το σαπούνι.
Ποια είδη σαπουνιού υπάρχουν;
Ανάλογα με τον αν περιέχουν νάτριο ή κάλιο τα σαπούνια διακρίνονται σε:

• Κοινά ή σκληρά σαπούνια που είναι στερεά και περιέχουν νάτριο.
• Φαρμακευτικά ή μαλακά σαπούνια που είναι βουτυρώδη και περιέχουν κάλιο.
Κοινά ή σκληρά σαπούνια.

Τα σαπούνια διαλύονται στο νερό και στο οινόπνευμα. Τα διαλύμα-
τα που σχηματίζονται αφρίζουν ισχυρά με ανατάραξη. Τα υδατικά
διαλύματα έχουν pH μεγαλύτερο του 7 δηλαδή είναι βασικά.
Να εξηγήσετε την απορρυπαντική δράση των σαπουνιών.
Όταν το σαπούνι διαλύεται στο νερό προκύπτουν κατιόντα νατρίου ή καλίου

και ανιόντα των λιπαρών οξέων που περιέχει. Τα ανιόντα αποτελούνται από δύο
τμήματα:
• Το ένα τμήμα έχει το αρνητικό φορτίο και διαλύεται στο νερό (υδρόφιλο
τμήμα).
• Το άλλο τμήμα δεν διαλύεται στο νερό αλλά διαλύεται σε λιπαρές ουσίες
(λιπόφιλο τμήμα).
Όταν μια επιφάνεια που έχει λιπαρούς ρύπους διαβρέχεται με ένα διάλυμα
σαπουνιού, το λιπόφιλο τμήμα των ανιόντων του σαπουνιού διαλύεται στους
λιπαρούς ρύπους και το υδρόφιλο στο νερό. Αποτέλεσμα αυτού είναι οι ρύποι
να απομακρύνονται από την επιφάνεια και να οδηγούνται στο σαπουνοδιάλυ-
μα, σχηματίζοντας ένα γαλάκτωμα το οποίο απομακρύνεται με το ξέπλυμα.
Οι λιπαροί ρύποι δεν είναι δυνατό να απομακρυνθούν μόνο με νερό

γιατί δεν διαλύονται σ’αυτό.
Ποια είναι τα μειονεκτήματα των σαπουνιών;
Τα κυριότερα μειονεκτήματα των σαπουνιών είναι:

α. Δε δρούν στο σκληρό νερό.
β. Δε δρούν σε όξινο περιβάλλον.
γ. Απαιτούν, ως πρώτες ύλες για την παρασκευή τους λίπη και έλαια, τα οποία
είναι πολύτιμα τρόφιμα.
δ. Εξαιτίας της αλκαλικότητας τους βλάπτουν ευαίσθητους ζωικούς ιστούς.
Τα σαπούνια δεν δρουν στο σκληρό νερό γιατί τα ιόντα ασβεστίου

και μαγνησίου που περιέχει εμποδίζουν την απορρυπαντική τους
δράση.
Απορρυπαντικά:
Από ποιες πρώτες ύλες παρασκευάζονται τα απορρυπαντικά;
Τα απορρυπαντικά είναι τριτογενή προϊόντα του πετρελαίου, συνεπώς οι

πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή τους είναι κυρίως προϊόντα
του πετρελαίου.
Ποια είναι τα βασικά πλεονεκτήματα των απορρυπαντικών;
Τα βασικά πλεονεκτήματα των απορρυπαντικών είναι:

α. Έχουν σχετικά χαμηλό κόστος παρασκευής.
β. Δρουν στο σκληρό νερό.
Ράφια γεμάτα απορρυπα-
γ. Οι πρώτες ύλες που απαιτούνται για την παρασκευή τους δεν είναι πολύτιμα ντικά σε σούπερ μάρκετ.
τρόφιμα.
Ποιες επιπτώσεις έχει στο περιβάλλον η χρήση των απορρυπαντικών;
Για να βελτιωθεί η απορρυπαντική τους δράση, τα απορρυπαντικά περιέχουν

πρόσθετες ουσίες όπως το πυριτικό νάτριο, το ανθρακικό νάτριο και φωσφορικά
άλατα. Οι παραπάνω ουσίες όμως ρυπαίνουν τα ύδατα και προκαλούν το φαινόμε-
νο του ευτροφισμού των υδρόβιων οργανισμών.
Ποιος είναι ο σκοπός της προσθήκης των ενζύμων στα απορρυπαντικά;
Ο σκοπός των ενζύμων είναι να διασπούν τους ρύπους που οφείλονται σε

πρωτεΐνες (αίμα, γάλα, αυγό) γιατί οι παραπάνω ρύποι δεν απομακρύνονται μόνο
με τη δράση των απορρυπαντικών.
1. Τα σαπούνια είναι μίγματα αλάτων ορισμένων λιπαρών οξέων με νά-

τριο ή κάλιο.
2. Σαπωνοποίηση ονομάζεται η αντίδραση των γλυκεριδίων με καυστικό

νάτριο ή κάλιο και τα προϊόντα της είναι άλατα (σαπούνι) και γλυκερίνη
(γλυκερόλη).
3. Η απορρυπαντική δράση των σαπουνιών οφείλεται στο γεγονός ότι τα

ανιόντα που προκύπτουν κατά τη διάλυση τους στον νερό περιέχουν ένα
υδρόφιλο και ένα λιπόφιλο τμήμα.
4. Τα απορρυπαντικά έχουν δράση ανάλογη με των σαπουνιών, αλλά χα-

μηλότερο κόστος.
5. Στα απορρυπαντικά προστίθενται ένζυμα για να διασπούν τους ρύπους

πρωτεϊνικής φύσης.
νες;
α. Τα σαπούνια που περιέχουν κάλιο είναι βουτυρώδη.
β. Όταν τα σαπούνια διαλύονται στο νερό τα διαλύματα που προκύπτουν
είναι βασικά.
γ. Η δράση των σαπουνιών ευνοείται από το όξινο περιβάλλον.
δ. Οι πρώτες ύλες για την παρασκευή των απορρυπαντικών είναι κυ-
ρίως πρωτεΐνες.
ε. Στα απορρυπαντικά προστίθενται ένζυμα για την διάσπαση των ρυ-
πών πρωτεϊνικής φύσης.
Λύση:
α. Η πρόταση είναι σωστή.
γ. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί τα σαπούνια δεν δρουν σε όξινο
περιβάλλον.
δ. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί πρώτες ύλες για την παρασκευή των
απορρυπαντικών είναι κυρίως προϊόντα του πετρελαίου.

προτάσεις.
α. Τα σαπούνια είναι μίγματα αλατών ορισμένων λιπαρών οξεών με

......................... ή .........................
β. .........................ονομάζεται η αντίδραση γλυκεριδίων με καυστικό κά-
λιο ή νάτριο.
γ. Τα ανιόντα των λιπαρών οξέων που σχηματίζονται όταν το σαπούνι δια-
λύεται στο νερό αποτελούνται από δύο τμήματα το ......................... και
το .........................
δ. Τα σαπούνια δεν δρουν σε ......................... νερό.
ε. Για να απομακρυνθούν οι λεκέδες που οφείλονται σε .........................
προστίθενται στα απορρυπαντικά κατάλληλα ένζυμα.
Λύση:
α. νάτριο, κάλιο, β. Σαπωνοποίηση, γ. υδρόφιλο λιπόφιλο,
δ. σκληρό, ε. πρωτεΐνες
57. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση.

α. Τα υδατικά διαλύματα των σαπουνιών έχουν pH.
1. μικρότερο του 7 2. ίσο με 7 3. μεγαλύτερο του 7.
β. Σαπωνοποίηση ονομάζεται η αντίδραση:
1. του σαπουνιού με τον νερό 2. ενός οξέος με μια αλκόολη
3. ενός γλυκεριδίου με καυστικό νάτριο.
γ. Μειονέκτημα των απορυπαντικών είναι ότι:
1. έχουν υψηλό κόστος παρασκευής. 2. δεν δρουν αποτελεσματικά στο
σκληρό νερό
3. προκαλούν ρύπανση των υδάτων.
Λύση:
α.  3 β.  3 γ.  3
νες;
α. Tα σαπούνια είναι μίγματα αλάτων με νάτριο ή κάλιο ορισμένων λιπα-
ρών οξέων.
β. Η αντίδραση των γλυκεριδίων με καυστικό νάτριο ή κάλιο ονομάζεται
σαπωνοποίηση.
γ. Τα υδατικά διαλύματα των σαπουνιών έχουν pΗ ίσο με 7.
δ. Τα απορρυπαντικά δεν δρουν στο σκληρό νερό.
ε. Τα απορρυπαντικά προκαλούν ευτροφισμό των υδροβίων οργανισμών.\

προτάσεις.
α. Τα κοινά η σκληρά σαπούνια είναι ......................... και περιέχουν
.........................
β. Τα ......................... ή ......................... σαπούνια είναι βουτυρώδη και
περιέχουν .........................
γ. Τα υδατικά διαλύματα των σαπουνιών έχουν pΗ ......................... του 7.
δ. Τα σαπούνια δεν δρουν στο σκληρό νερό γιατί τα ιόντα .........................
και ......................... που περιέχουν εμποδίζουν την απορρυπαντική τους
δράση.
ε. Όταν το σ απούνι διαλύεται σ το νερό προκύπτουν κατιόντα
......................... ή ......................... και ανιόντα .........................
.........................

α. Τα φαρμακευτικά σαπούνια περιέχουν:
i. κάλιο ii. λίθιο
iii. ασβέστιο iv. νάτριο
β. Τα σαπούνια διαλύονται
i. στο νερό και στο οινόπνευμα
ii. μόνο στο νερό
iii. μόνο στο οινόπνευμα
iv. ούτε στο νερό ούτε στο οινόπνευμα
γ. Μειονέκτημα των απορρυπαντικών είναι ότι:

i. δεν δρουν σε σκληρό νερό
ii. ρυπαίνουν το περιβάλλον
iii. έχουν υψηλό κόστος παρασκευής
iv. δεν δρουν σε όξινο περιβάλλον
Θέμα 1ο
α. Ποια ειναι η χημική σύσταση των σαπουνιών;
β. Να εξηγήσετε την απορρυπαντική δράση των σαπουνιών.
Θέμα 2ο
α. Από ποιες πρώτες ύλες παρασκευάζονται τα απορρυπαντικά;
β. Γιατί προστίθενται ένζυμα στα απορρυπαντικά;
Θέμα 3ο
Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιές
λανθασμένες;
1. Τα σαπούνια διαλύονται στο οινόπνευμα.
2. Τα σαπούνια βλάπτουν τους ευαίσθητους ζωικούς ιστούς εξαιτίας

της οξύτητας.
3. Τα απορρυπαντικά περιέχουν φωσφορικά άλατα.
Θέμα 4ο
Να περιγράψετε την πειραματική διαδικασία παρασκευής των
σαπουνιών.
1. Συμπληρώστε τις προτάσεις:

Σαπούνια ονομάζουμε τα .................... των .................... με ....................
Λύση:
Άλατα, λιπαρών οξέων, νάτριο ή κάλιο
2. Να αναφέρεις δύο μειονεκτήματα των σαπουνιών:
Λύση:
Δύο μειονεκτήματα των σαπουνιών είναι:

α. Δεν δρούν αποτελεσματικά σε σκληρό νερό.
β. Δεν δρουν σε όξινο περιβάλλον.
3. Συμπλήρωσε με τις κατάλληλες λέξεις τα κενά στην παρακάτω πρόταση:

Σαπωνοποίηση ονομάζουμε την αντίδραση μεταξύ .................... και
.................... που έχει ως αποτέλεσμα την παρασκευή .................... και
....................
Λύση:
Γλυκεριδίου, καυστικού νατρίου ή καυστικού καλίου, άλατος, γλυκερίνης.

4. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές;

α. Τα μαλακά σαπούνια περιέχουν νάτριο και τα σκληρά κάλιο.
β. Τα σαπούνια δε δρουν στο σκληρό νερό.
γ. Ένα μειονέκτημα των απορρυπαντικών είναι ότι δεν προκαλούν
αφρισμό.
δ. Το κόστος παρασκευής των απορρυπαντικών είναι σχετικά υψηλότερο
από αυτό των σαπουνιών.
Λύση:
α. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί ισχύει το αντίστροφο.

β. Η πρόταση είναι σωστη.
γ. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί δεν παίζει ρόλο στη χρήση του
απορρυπαντικού το αν προκαλεί αφρισμό ή όχι.
δ. Η πρόταση είναι λανθασμένη γιατί ισχύει το αντίστροφο.
5. Π ο ι α χ α ρα κ τ η ρ ισ τ ι κ ή ι δ ι ό τ ητ α έ χ ε ι τ ο υ δρ ό φι λ ο τ μ ή μ α τ ο υ
σαπουνιού και ποιά το λιπόφιλο;
Λύση:
Το υδρόφιλο τμήμα διαλύεται στο νερό, ενώ το λιπόφιλο στις λιπαρές ουσίες.
6. Γιατί το σκληρό νερό είναι ακατάλληλο για πλύσιμο με σαπούνι.
Λύση:
Το σκληρό νερό είναι ακατάλληλο για πλύσιμο με σαπούνι, γιατί τα ιόντα

ασβεστίου και μαγνησίου που περιέχει εμποδίζουν την απορρυπαντική του
δράση.
7. Ποιο μειο νέκτημα ενδέχεται να παρουσιάζει η χ ρήση ενός

απορρυπαντικού έναντι των σαπουνιών;
Λύση:
Ένα πιθανό μειονέκτημα της χρήσης απορρυπαντικού έναντι του σαπουνιού

είναι ότι προκαλεί ρύπανση των νερών και ευτροφισμό των υδρόβιων φυτών.
8. Για ποιο λόγο χρησιμοποιούμε ένζυμα στα απορρυπαντικά;
Λύση:
Ο σκοπός των ενζύμων είναι να διασπούν τους ρύπους που οφείλονται σε

πρωτεΐνες (αίμα, γάλα, αυγό) γιατί οι παραπάνω ρύποι δεν απομακρύνονται
μόνο με τη δράση των απορρυπαντικών.
2ο Eπαναληπτικό
Κριτήριο Αξιολόγησης
(Θρεπτικές ύλες - Σαπούνια - Απορρυπαντικά)
Θέμα 1ο
1. Θρεπτικές ύλες είναι:
α. οι υδατάνθρακες
β. οι πρωτεΐνες
γ. τα λίπη
δ. όλα τα παραπάνω
2. Από τη φωτοσύνθεση παράγεται:

α. φρουκτόζη
β. γλυκόζη
γ. μαλτόζη
δ. άμυλο
3. Η σοβαρότερη αλλοίωση των λιπαρών ουσιών ονομάζεται:

α. τάγγισμα
β. υδρογόνωση
γ. θρόμβωση
δ. κροκίδωση
4. Η αιμοσφαιρίνη περιέχει:
α. μαγνήσιο
β. φώσφορο
γ. σίδηρο
δ. χαλκό
5. Ο οργανισμός του ανθρώπου μπορεί να συνθέσει:

α. 12 αμινοξέα
β. 20
γ. 8
δ. 200
Μονάδες 5
Θέμα 2ο
1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις:
α. Τα υδατικά διαλύματα των σαπουνιών έχουν pH ................. του
7.
β. Τα σαπούνια δεν δρουν σε ................. περιβάλλον.
γ. Τα προϊόντα που αντικαθιστούν τα σαπούνια ονομάζονται
................. .
δ. Οι πρώτες ύλες για την παρασκευή των απορρυπαντικών είναι
κυρίως προϊόντα του ................. .
ε. Τα σαπούνια με κάλιο ονομάζονται ................. ή ................. .
2. Να αντιστοιχίσετε τις πρωτεΐνες της στήλης Α με την στήλη Β:

Α Β
α. αιμοσφαιρίνη 1. φυτά
β. καζεΐνη 2. γάλα
γ. χλωροφύλλη 3. αίμα
δ. κερατίνη 4. μαλλιά
Μονάδες 5
Θέμα 3ο
Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμέ-
νες.
α. Το καλαμοσάκχαρο προκύπτει όταν ενωθούν 2 μόρια γλυκόζης.
β. Η γλυκόζη, η φρουκτόζη και η γαλακτόζη έχουν τον ίδιο μοριακό τύπο.
γ. Το άμυλο υπάρχει σε μεγάλες ποσότητες στα δημητριακά.
δ. Οι πρωτεΐνες δίνουν μεγαλύτερη ποσότητα ενέργειας από ανάλογη πο-

σότητα λιπαρών ουσιών.
ε. Κατά την κροκίδωση οι προτεΐνες συσσωματώνονται και καθιζάνουν.
Μονάδες 5
Θέμα 4ο
1. Να γράψετε με λόγια την αντίδραση της εστεροποίησης.
2. Με ποιους τρόπους μπορεί να γίνει η θρόμβωση των πρωτεϊνών.
Μονάδες 5
Λύσεις των ασκήσεων και Κριτηρίων Αξιολόγησης:

60. α. Σ β. Σ γ. Λ δ. Λ ε. Λ
61. α. Cx(H2O)y β. φωτοσύνθεσης
γ. μονοσακχαρίτες
δ. γλυκόζης, φρουκτόζης ε. μαλτόζη
62. α. iii β. ii γ. ii δ. i
63. α: 1, 3, 6 β: 2, 4, 5
13ο Κριτήριο αξιολόγησης:

Θέμα 3ο:
1. α. Σ β. Σ γ. Λ
2. 1  β, 2  γ, 3  α
Θέμα 4ο:
α. x = 6, y = 6 β. x = 12, y = 11

64. α. Λ β. Λ γ. Λ δ. Σ ε. Σ
65. α. φυτικής, ζωικής
β. οξύ, αλκοόλη, εστέρας
γ. υδρογονωμένων
δ. εξευγενισμού, φυσική
ε. υπερδιπλάσια
66. α. ii β. i γ. iii

Θέμα 3ο:
1. α. Λ β. Σ γ. Λ
Θέμα 4ο:
1. α. εστέρας, νερό β. λαδιού γ. ζωικής προέλευσης

67. α. Λ β. Σ γ. Σ δ. Λ ε. Λ
68. α. μεγαλομοριακές, 300, 20000
β. ενζυματική, υδρόλυση
γ. συσσωματώνονται, καθιζάνουν
δ. αζωτούχες, αμινοξέα
ε. γλυκογόνου, λίπους
69. α. iii β. i γ. iii

Θέμα 3ο:
1. α. Λ β. Σ γ. Σ
2. iii

70. α. Σ β. Σ γ. Λ δ. Λ ε. Σ
71. α. στερεά, νάτριο
β. μαλακά, φαρμακευτικά, κάλιο
γ. μεγαλύτερο
δ. ασβεστίου, μαγνησίου
ε. νατρίου, καλίου, λιπαρών οξέων
72. α. i β. i γ. ii

Θέμα 3ο:
1. Σ 2. Λ 3. Σ
2ο Επαναληπτικό Κριτήριο αξιολόγησης:

Θέμα 1ο:
1. δ 2. β 3. α 4. γ 5. α
Θέμα 2ο:
1. α. μεγαλύτερο β. όξινο γ. απορρυπαντικά δ. πετρελαίου
ε. μαλακά, φαρμακευτικά
2. α - 3, β - 2, γ - 1, δ - 4.
Θέμα 3ο:
α. Λ β. Σ γ. Σ δ. Λ ε. Σ

Χημεια γ γυμνασιου

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Χημεια γ γυμνασιου

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΓΓ / Μ 3

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ

Χημεία για την Γ' Τάξη του Γυμνασίου

1. Θρεπτικές ύλες - Υδατάνθρακες ......................................................................... σελ. 211

2. Λιπαρές ουσίες .................................................................................................... σελ. 229

3. Πρωτεΐνες - Λευκώματα ..................................................................................... σελ. 244

4. Σαπούνια - Απορρυπαντικά ................................................................................ σελ. 259

Θρεπτικές ύλες - Υδατάνθρακες

Τί είναι οι θρεπτικές ύλες;

Θρεπτικές ύλες ονομάζονται τα “καύσιμα” των εμβίων όντων, δηλαδή οι

Τα έμβια όντα εξασφαλίζουν τις απαραίτητες θρεπτικές ύλες με την

Υδατάνθρακες ονομάζονται οι θρεπτικές ύλες που είναι πλατιά διαδεδομένες

Πώς παράγονται οι υδατάνθρακες στα φυτά;

Η παραγωγή υδατανθράκων στα φυτά στηρίζεται στη φωτοσύνθεση η οπ-

Η γλυκόζη και οι άλλοι υδατάνθρακες μετασχηματίζονται σε πολυπλοκότερους

Τι ρόλο παίζουν οι υδατάνθρακες στα φυτά;

α. Λειτουργούν ως “αποθήκες” ενέργειας καθώς τα φυτά με την οξείδωση των

Παράδειγμα: Η οξείδωση της γλυκόζης

Τα ζώα δεν παράγουν υδατάνθρακες, αλλά τους εξασφαλίζουν με

Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι υδατάνθρακες;

Οι υδατάνθρακες διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, στους απλούς

Μονοσακχαρίτες ονομάζονται οι υδατάνθρακες που περιέχουν στο μόριό

Η γλυκόζη, η φρουκτόζη και η γαλακτόζη έχουν τον ίδιο μοριακό

Τι γνωρίζουμε για τη γλυκόζη ή σταφυλοσάκχαρο;

Το μόριο της γλυκόζης σε Τι γνωρίζουμε για τη φρουκτόζη ή οπωροσάκχαρο;

Τι γνωρίζουμε για τη γαλακτόζη;

Οι μονοσακχαρίτες παραλαμβάνονται βιομηχανικά από τη διάσπα-

Ολιγοσακχαρίτες ονομάζονται οι υδατάνθρακες που προκύπτουν από τη

Οι κυριότεροι δισακχαρίτες είναι το καλαμοσάκχαρο, η μαλτόζη και η λακτόζη,

Οι μονοσακχαρίτες και οι ολιγοσακχαρίτες έχουν ίδιες φυσικές ιδ-

Τι γνωρίζουμε για το καλαμοσάκχαρο;

Τι γνωρίζουμε για τη μαλτόζη ή βυνοσάκχαρο;

Η μαλτόζη σχηματίζεται από δύο μόρια γλυκόζης και πρωτοανιχνεύθηκε στη

Τι γνωρίζουμε για τη λακτόζη;

Οι μη σακχαροειδείς πολυσακχαρίτες είναι φυσικά πολυμερή που προκύπ-

C6H12O6 + C6H12O6 + ...  (C6H10O5)ν + (ν – 1)Η 2Ο

Τι γνωρίζουμε για το άμυλο;

Το άμυλο το βρίσκουμε σε μεγάλες ποσότητες στα δημητριακά, στις πατάτες,

Δηλαδή το άμυλο αρχικά διασπάται και μετατρέπεται σε μαλτόζη στη στοματική

Τι γνωρίζουμε για το γλυκογόνο;

Το γλυκογόνο υπάρχει στον ανθρώπινο οργανισμό και πιο συγκεκριμένα στο

Τι γνωρίζουμε για την κυτταρίνη;

Πώς ανιχνεύονται οι μη σακχαροειδείς πολυσακχαρίτες;

Η ανίχνευση των μη σακχαροειδών πολυσακχαριτών γίνεται με υδατικό διά-

2. Οι υδατάνθρακες είναι πλατιά διαδεδομένοι στους φυτικούς και ζωϊκούς

3. Οι υδατάνθρακες διακρίνονται σε απλούς ή μονοσακχαρίτες και

4. Οι μονοσακχαρίτες περιέχουν από 3 - 6 άτομα άνθρακα. Οι κυριότεροι

5. Οι ολιγοσακχαρίτες προκύπτουν από τη συνένωση 2 - 10 μονοσακ-

6. Οι μη σακχαροειδείς πολυσακχαρίτες προκύπτουν από τον πολυμερισμό

47. Να συμπληρώσετε τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις στις παρακάτω

β. Τα προϊόντα της φωτοσύνθ εσης είναι ..... ................ .... και

48. Να αντιστοιχίσετε τους υδατάνθρακες της στήλης Α με την κατηγορία

Ασκήσεις για λύση:

61. Να συμπληρώσετε τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις στις παρακάτω

62. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:

β. Ο υδατάνθρακας που παράγεται από τη φωτοσύνθεση είναι:

δ. Αν ριξουμε μερικές σταγόνες υδατικού διαλύματος ιωδίου σε άμυλο αυτό

63. Να αντιστοιχίσετε τους υδατάνθρακες της στήλης Α με το μοριακό

13ο Κριτήριο Αξιολόγησης:

2. Να αντιστοιχίσετε τους δισακχαρίτες στη στήλη Α από τον συνδια-

1. μαλτόζη α. 1 μόριο γαλακτόζης και 1

2. Ταξινόμησε τους παρακάτω υδατάνθρακες σε κατάλληλες θέσεις κατά

καλαμοσάκχαρο, γλυκόζη, άμυλο, μαλτόζη, κυτταρίνη, λακτόζη, φρουκ-

3. O πίνακας παρουσιάζει τη σύσταση δύο τύπων λεμονάδας με την ίδια