Vtm

Digitized by Googlc
i i

i
j
 X

^f^A^nnu i
c
rfc-f\T\-

’
‘
,

$kL

tyfrQt, S7h
 €*
\X- \i>'

I
L.s.
 3
iOANNTS RE VCHLIN PHORCENSIS .LLDOCTORIS
CAPNION VEL DE VERfiO MIRIFICO. * Ha j
'

1CWA
®ru f? arcanar u cnrfofi quida exploratores Camerarie Dalburgt
ran l0nu
§ ^cratiflime .quos 8i reconditae uerboru uires
R/uaf y
uocum energiae, et diuini fccretoru nominu chara&c’
r
res follican^adate noltra(quantu tfidere
mihi rcifie uideor) non parum fece
delre ab antiquilumis prindpu philofophom ueftigiis deprehenduntur
arca mirabiliu
&
rt^Timaspiyfterioru opcrati&rics farpe multuq?
aberrare ,hac potifiimu ac cau(a,q> uel caduca figurare
rVnabfcurjtate obii/
terata uel deprauatione
-
r t-r lio LibranOru r
. V£
perueria &
medofa
11 Kvioi^ca facra: uu
ea uuxae illius ph i/
lolopn ia: fy mbola,&: ueneranda
fognaturalium uirtutum fignacula nedum fH/n
intelligifod
o nec legi queant. Quare *tedio
vv “ v plaericp
•'p acamici u fruftra
u uura defatiga
. p N ' inerti aeranga
Oonc al+PiTi tam laudabile
tionr afTecti.tam i
laudabile ennt£nfo..4;
conteplandi genus uel ...I L r _
horrendo fiigiut — uel- ne/
.
**
.

_
gligendo iandiu coeptu deferunt. Vnde dudhis ego incredibili
C ~ o quoda
ijuuud vi au
grati
heandi
J-n. !• • •

nimiru amore fingulari,

ftudio et nirnirirarrinre
ICandi ItudiOjCt «m
finrnilari erga nm.;.
omnis bonae artis columen .• i •

egregiu loanne Lapidanu theologif docfiore.tam monadica

Carthufiefiu
uita
q editione libroru inGgnem ate» primu,cuius ferulf manus fubdiderim
in exerdtam entis humanioribus inftituendus. Addam adhuc & utriulip iu
rifronfultiffimu 8i politioribus literis omauflimu uirum antiqua mihi ob-
(eruatu amicitia Sebaftianu Brant Argerinefem. Et item ingenio prgftante
8dmiro characfleruartifirio nobilem acuariis difdplinis eruditu loannem
Amorbacchiu,utrofcp in hominu dodWfimoru literaria rcpublica dariffi/
mos.ut nefeias fama ne geftoru an duitate illuftriores.Sunt enim non me/
diocri Bafileae inter fummos dues laude. T antorum igitur uirorum motus
ingenti amidtiae uinculo, tantas aufus fum tenebras & tam obfufeata facra/
toru immo fecretorum uerborum latibula ingredi,& quali de adytis oracu
loru et uetuftiflimg philofophig penetralib us, exponer e noftro feculo
quae
tU nob
tu nobis is memoria fuppc
fl innetit linitieria
ti t.uniu ferme minina
erfa ferme eluit
nomina.quibus fuperioriscta-*
:lapient es nomines iixmiracuIolis operationibus praediti uteban
^tapienteshomThHodmiraculofis utebantur
tur in fit
i^fiuepyth aoorrcaTumnt
ens &
uetuftioru philnTopha fii farramrrafmpHe
i^ruChaldcoru^barBara
Erco memoracula
wvp U(U utu Bim.niui a una^u.
fcu y y/tii UlianuiUU
Chriftianoru denota
CUUld lUppil
fuppli
3 fine. A*
da£ug ilTnriT ftrfcarttTf
de iHoruIibris
I irtenuo tn
atcplfnguis Unr r\r\t+re>
inTioc opere pr opta cernere licg^Quod I «'/•/>*

iedreo nomini tuo Jedicauimus^uonia facra facris debentur, &C maxime fi»
eerdotia faccrdotu prindpibus^uali tu dignitate caderis anteftas.non folii
ob magnitudine dirionis atep poten^cuius tu cumulatiflime diues es ucru
etia propter inenarrabileuariaruliteraruperida.cuius teftis eft bibliothe/
ca illa tua lauiiis^rcds,& hebraids uoluminibus referta. Vnus Germaniae
noftrg thcfaurus quo fum uti folitus femper pro animi meifententia.Triu
(

igitur philofophoru de Verbo mirifico dilputationem acdpc quos inter fe

(

IUt(f!Li3f U fOtrnilPrfij fno<*rpn<»ninf lalfrrrtnf#»c nnvi nnn morrte rhirrfnt

_
 % DE
unum tande fupreme quide minficu beatificucp nobis eligendi facilior prg
fletur occafio.Et utbreui argumeto rem omne cognofca^Sidoniusde fcho
la Epicuri primu putatus deinde inuetus in nullius uerba iuralTc omnifaria
ph ilofophus.cupiditate difeendi peregre profirifcitur.pofl multa ingrelTus
Sucuiam.philofophos duos in oppido Phorce conueni t Baruchiamhcbrx
&
um. Capnionem chriftianu.cum quibus dc uariis difciplinis atep mox de
ipfa diuiiiaru 5i humanaru rcru fcietia di (Terit de opinione dc fide, de mira,
culis de uirtutibus uerboru & figuraru.de arcanis operationibus &! myfte-
riis fignaculoru.Hoc modo uniuerfaru gcntiu.quae aliqua excclleti polleat
philofbphia aut non illiberalibus cerimoniis & (aerata nomina 8i cofccrati
characteres in quacflione incidunt.fit enumeratio fvmboloru.a (ingulis pro
fiiac fedtg ritu diligetcr.ufcp dum Capnion in libro tertio uix tande ex omni

bus facris unu m lhsuh n omen colligit.in quod omniu facrorum uirtus atcp
potcftas refcrtur.quodeft femper 8C Tuper omnia bencditfhim. At nunc
jpfum Sidonium audiamus-
SIDONI VS- Si qd eflomniu in natura humana ufpia amice Baruchia
tucp Capnion.utercp Gades atqj meta incredibilis defiderii & afylum loge
)

perfequentis me admirationis mcf(uobisem iubentibus etaufcultatibus fo

lis libet unum hoc
intrepide loqui )quod perpetua nobis uoluptate pariat
& omne ut opinor conftat efle.ni hilcp fere aliud q noua quotidie ac noftro
iam pridem
fenfui peregrina quaedarmiel alias alio tempore feu aliter atqj
auidu femp
fenfae fuerint.res ipfas gciperc.quodanimu noftru amoenitatis
admirando quodaoflento nuperrime ad experiundi allicere uoluntate,&
in opus quantucunq; arduu propellere (olet, Quo facile crediderim utn5
modo auitum genus meu(quod plane fuit multis (xculis,atcpnucomniu re
&
rum peritia extat pctcelebre)uerum uniucrfam Sidona.unde mihi 8C no/
men& origo e(l,atqj adeo totam patria .ueliocunda nouitas.uel (lupenda
antiquitas.in quauis dulces attame duros labores incitauerit. Ab acuo nacp
folitifunt Phoenices 8duariarurcgionu indagini, & nouaru rerum (ludiis
fupra qup dici poflit indulgere aui fuapte diligetia primi litpras inuenerut,
quar u benefitiu apud Grgcos fortafle no ingratos uiros coljocarut. Et pofl
exquifitanumeroru ratione terras &
coelos menfi(imt.Naturaliu item &
bellicaru artium expertiflimi. Ad extremu femper ea gens & mores homi-
num multoru uidit & urbes.qug res in maxima ei terraru parti gloria ceflit
acpra: ceteris ingens praeconiu-Pace enim ueflra maiores ego meos nimis
forfitan laudo fed uincitamor patriaejecp nihilominus prodit ipfa ueritas*
Nam & dc atomis dogma illud antiquu,cuiufda mei quonda popularis ui/
riSidonii primu fuitMochi nomine. Idcp ante res T roianas utpernofcatis
quantu induflria.quantu ingeniis multoruq? negocioru inueftigationibus
Phoenices prc(litcrint,quippe quod ne Lucano quidem hiftorico magis cj
poeta dam fitit.ita cancntePhoemces primi famae fi creditur aufi Manfura
rudibus uocem (ignare figuris-Nondum flumineas Memphis edtexere
fc/
 LIBER PRIMVS
blos Nouerat,& laxis tantu uolucrefcp fcraecp.ScuIpta<£ fcruabat
magicas
animalia linguas.Eoru ego monumenta laudis
&
ueftigia fequedi cupidus
ad qu»(ut natura fieri foletjme tandem duxit paterni quoq;
fanguinis pro/
Huuiu.iam annis no pauds inter multa mari terra
cp uerfatus fum optimos
quofep fermonu rerumcp artifices qupritans.ut hinc quid
diceretur audire
inde cernerem quid agendu fit. Nec enim patria
ioium mea tota ue tripolis
uicinia contetus fiiirecfte diuerfaru atep porius
uniuerfam artium maoiftra
quanq nunc barbarico coepit ritu torqueri fed abii,excefli,euafi,erupi
lon/
gius^ft Libanu & Syriam plus peragrando
q Menelaus ille, qui Tclcma
chumod ililtratu hoipites,ucrfibus iPtisdcfua
peregrinatione certiores fe
ot,Sum non pauca quidem pafTiisniultifcp periclis
Nauibus aducnies oifhi
uumlaborm annu Vfcp Cypru,poft Phoenicen Aegyptiaqjarua
jndeper
Aethiopas & Sidonios fcrembos ,Ac Libyen,ubi
& cornigeri pabulatur 5d
agni-Sic mihi no defuit in tam longo carunde
uiarum diferimin e labor quo
ul«? relufta primu Britannia.deinde Gallia, tum Rheno
ducSorc in Gcrma/
niam iter conceirumeft,ambos ut uos lapientes uiderem atep
probarem no
tam oculis cj auribus.Ego enim Plautinu illud ita conuerterim.
Pluris eft au
ritus teftis unus oculati decem,in cognofcendis
q prpfertim hominibus phi
loiophis,quales accepiuoselTe fama
undiquacjjcelebratiflimos.Etut pri-
mum de te liceat dicere Capnion,quem patria Phorcenlemexuariis libro/
rum atep tabulam tuaru inferiptionibus elTe accepera,ftupenti mihi
firpius
multoq ulla de re alia, cp philoiophiam fylueftris Sucuia funderet.
Tum
cratitineris quida comites abftrufaru arriu mecu
ftudiofi.qui refpondcret
ito fore credi tu difficile afperitate eam poffcquandapreftante
indole gigne
re.comemorates Ratifpontanuquonda antiftite grjca lingua Polvphemu
Gentilitia uero Albcechtu cognomento magnu.qui
no tantu Ariftotclem
led cx alios Pcripateticpphilofophij fedatores primarios
fuperareuifus fit
&&
tamen in Sueuia ortu alitu.Quod ego ipfe ita foifTe
cognoui.Legcram
taim iam aliquot infignes Iibros,ab eo uiro latine confcri ptos,ob fingulare
«orum excellentia in gra»ca lingua praeter folitu traductos. Deniqj non
ua/
nas,no fragiles credendi rationes in mediu adduxere.quod ueflrates
alio fa
die migrcnt,& propter utilius tenuitatem,& propter agrorum
colendoru
moleftia,^ propter inopiam pccuniaruJungam ipiedenuo
quod ea regio
nequeat abundantibus efle mercibus afiiieta.Icrirco migrantibus
Sueui^ar
bitrabor optimorum praeceptoru lemper copiam aflTore,quoniam
ad opti
maquarcp loca migrandum fit iis qui fterilia fugiunt Jtaqp qj do^lrina,elo/
quentia.confilio polles,non inde eft
q> ex lylua natus fis, quam quondam
autBacenas aut ordniam nue nigram uocantSed ut ex tuis audio.quia
non
m0 j°?,nt,t uam Patrhifiomm Lutetiam uerum etiam pene uniuerfa
l Gal/
li* & Germaniae,non nulla Italiae gymnafia Romamqj caput ftudioruper/
lultraueris.
’

hil ingeniis
^
Ouanmia m' stanna uiului dpuiuumc r diiiuruniis
c
agrinom
-

indigenanu coferre,idcp uerum efle literator u hominu ingens

* m
 De v/erbo mirifico
numerus inde genitoru tadr.No em multo minore gerutaliscoditionis uim
habet patria q pater ipfe/i Porphyrio creditur.Habetis fermonebene Ion/'
gum aduenae homimfcp peregrini,qui de ueftra regione diflerere conctur.
Sed ut eius me loci unde alteri genus.alteri fuga efthaud fegneputeris inda
gatore efle commodu uricp fuerit ne obmitta quide hoc ipiurr^qd in Phoc/
nidade monumentoru ueteru do<fti(Timis autoribus copertu habui. Nam
in Troia: olimn5 tam bello q pugna coftat Phorcyn iuniore Phrygii exer
citus duce fiiilTe, Homeri teftimonio,q in nauiu enumeratione fic ait, Phor-
cys ille Phrygii dutffor fuit Afcaniufcp. Aduerla itacp fortuna du Ilium cade
rct.coa&i funt qui uita fcruafTent.ex innumeris paud fupcrftites, alias fibi fe
des qufrere,alia regna fperarc.Igit Aeneas cu Afcanio periculoriicp fodo
Phorcyde plurimis etia reliquis Italiam petunt Sed Afcanius cu fub Alba
q
no monte oppidu coderet,Si qutfqj fibi manendi loeu alius alibi deftinaret,
is fe demum Phorcys iunior fupcrioris Phord qui Sardiniae Corficgqj rex,

ab Atlante quondaui<flus& in mare fubmerfus perhibetur,ex Euryale ne/

pos per Italiam Silnfubres Germania ingrefTus,et traiedlo ingeri lacu inter
lftri&Rheni fontcs,per fadliora loca montanafep planicies aduerfusfolcm
OQcidcnte tendit ,ubi fluuiu offendit limpidiflimu Si pifcatoriu ciufcp in ri-
pa imbcdlle tuguriu.Ad quod fe lallum trahens ueftigiu,(enex quida corri
puit,grauatus annis & totus baculo incumbes,qui cu Phorcyn in tam defdr
to nemore.cum tanta familiae copia incedere uidiflet exterritus,paru abeffe
putabat quin fpiritu omne emitteret.Phorcydiautequpreri quid hoc fluet»
tum uocarecSenex ipfe refpondit, Aeneas nome efle.T um attonitus eo na
mine Phorcys,uerfacp ad Rume fode mox fubintulit.Tu ne ille Aeneas que
Dardanio Anchifg AlmaVenus Phrygii genuit Simocn cis ad undafQuos
uerfus pofthac Maro V
irgilius in fua Aeneida traftulit,peregrina uetufta/
te dele<fhtus.Hic itacp fumpfit omen Si forte aduena manendu fibi fore,cce
pitqj multitudine fuam hortari ne diuinu oraculu contemnerent,qd in Tro
nomine deprfhcndiffet.Nam quibus Aeneas iandudu haud
iani antiftitis
modids interuallis eflct relisus,eis iam fele liquido alter Aeyieas oftederef
Dux igitur Phrygius Si animo Si more regio cunsfhs iuflit ut quantu quicjf
conari poflfent,arboruundiqj roboribus eruris,ex deferto campeftre agrii
cfficerent-Quo in loco breue oppidum Si arcem extruxit,qua de fuo 8i au i
nomine Phorcen appellauit.tantum extat ab illo grauiflimo Si fandhflimo
atep omni laude & honore dignilfimo uiro Aeneas dilc<ftus,ut ad fola uoce
quia fluuius Aeneas diccretur,fedendu ei quali adgpetuu Troiani Aeneae
monumentum eligeret, AccefTu itacp temporis cum de mediocri familia po
puluscopiofusfieret,&cctptchabitarionisanguftia uidnas fyluas caedere,
arua colere,uicos aedificare,ac urbes educere cogeret, aiunt iUuprgter tam
ruftica
q urbana,multa etiam alia iftuc oppida fundafIe,quoru fingula no/
minibus lingulis tam matris
q materteraru ad aeterna profapix memoriam
notauit,quae parrim edax abolere uetuftas,par tim contutare barbarqru im
 LIBER PRIMVS
modcftia nititur.Nam quod quonda Euryale iam Aurelium.quod Sthetio
antea.nunc Sthein.quod Scylla.Scell didtur.quod oiim Medufa,id fuperio
ri aetate in nouam arcem cornutarum cft.Sic Gorgoneae
Phorcynides(qua>
rum lata eft fama & uetuftifTima comemoratiojfertili hac gleba hoc fitu Io
ci amoeno huius oppidi Capniornd eft ortus tui fulco.in
fempiterna omicp
acuo duratura hominu memoria coferuantur. Et ne deeftet quoq? pofteris
Afcarni (ocii reducis atqj collegae fui diutinu monumcntu^cepit etiam eius
urbis cogitatione qua idem fub Albano monte fulcabat in orbem ipfe fimi
Icquidda exaKlificarc.qd pari nomine Longa Albam uocauitjd nome ha»
dic permanet a Phorce intra fccundu lapidem.Ita uidiftis originis utftrg
ta/
bellam me pingere Eudoxi more.quafi aliquam nautaruchartam.quatcnus
eo cognitionis nos ducat.credi pofte tatos uiros in omni doiftrina ornatiffi
mos .quanqua diuerfae fetflac tamen uno cefpite natos,quoru conuerfatione
plus q aurum argentum uniones et omnia predofo iandiu fingulari defyde
rio quaefiera in his fenabus et faltibus m hac ipfo Sueuia inueniri-Nuc quid
hucacccfterim animum aduertite.Poft loquendi.diccndi fentiedicp artes,
quibus fub ferula fum initiatus deinde poft difaplinas numerandi atcjj me-
tiendi ,quas liberiori fpiritu haufi.ducebar admiratione rerum tam in
terra
qinxthereadnaturaliadocumenta^uibusomnemuitarmete curfum con
luminare ftatueram.Quia de moribus(quam partem aliqui philofophip pu
tantjego parum exiftimabam dandum operg. Necp illam nimia ingenii oc-
cupatione dignam arbitror.cp ufus ipfe moralis obleruatione confuetudl
nis&l communi uitxcouerfationeconftet.qua minae blandimentaq? pue-
ros uindicla maiores doceaqno nihil etiam nariua uirtutibus ipfis induftria
tribuit.qug doceri ftudericp nequeunded ut ut expoftulat cuiufcp regionis
inftitutioinualefcunt. Vndeuidemusid quod hic uirtus dicitur, alibi uitiu
haberi pro incolarum opinionibus.Sic ius cfte aio nihil aliud quod horni
<j
nes uolunt.Ciuilitatc itacp iuriscp prudentia in lola uulgi aut iudicu perfux
fionc contineri mea fententia cft,fiue tu id oratoria eloquentiajfeu muneri^
bus aut bladitiis cffidas.dumodo mulceacur qui iuri dicendo prceft. Apud
Vlpianu abfcp controuerfia uiru confultiflimu legitur Barbarius quidam
Philippus cu icruus fugitiuus edet Romae prsctura petiide,tum prytor defi
gnatus &prg tura tande functus eft,receptuc£ (uit nihil eoru reprobari qug
Icruus in tante dignitatis uelamento gcderat.Idcm grauis autor de ftatu ho
minum hpc pofteritati icripta reliquit,Ingenuu aedpi debere euam eum de
quo lentetia lata eft,quauis reuera fuerit libern'nus quia res iudicata pro ue
t
ritate accipitur.Et Paulus Romanoru peritidimus iuris ait. Hodie propter
pfum imperatorum.fi in argento relatum candelabra fit argenteum.argen/
tiquoqj ede.non aut fupelletflilem.quonia error ius fodat- Quod igitur uel
populo uel principi feu regi hoc eft iudid placuit,tu per coluetudine, tu per
coftitutiones legis habet uigore.Nam ut Iulianus inquit,Cu ipfg leges nulla
pxalia caufa nos teneant, qqriudido populi receptae funt, & populus lege
^ ili»
 L E VERBO MIRIFICO
regia omneimperiu odpoteftate in regem contulit ,liquido apparet omne
iuris prudentia ex qoluntate hominu (ola pendere,qup fi eft fuffragatrixbo
nom&maloru (ubiugatrix bona res diatur et publica etpriuata.Sin aliter
’

contraria.Propter iniqua enim que populo uel probanteuel tolerante fiut,

& &
Hcfiodus in oper u dieru libro cu multa de regibus iudidbus iufticiacp
fcripfidet,tande uoluit plebem faepe luere peccata regum j-iudicu. Vniuer/
fos quippe iudices no folum ipfe,ueru etiam & Homerus et cundfa quidem
antiquitas reges nominauit,quorumfignc iurifditionis Iceptru gerit. Cuius
tcfte fuerit aduerfum Agamemnone Achillis nobile illud iuramentum fex
aut fepte Iliadis uerfibus explicatu.Non apud imperitos, fed ut ego arbitror
&. mecu longe plurcs in hominu dodtidimoru et humanidimoru cofpedht
loquor ,quos no lateat tam celebre illam & uulgata iuris exercitatione, & a
qugftuariis ingenti precio lidcata,& a cotrouerfiaru cofultoribus plus q di
uinain prope habita nullius uel mediocris mometi,quafi arte aliqua fellula/
riam aut cerdonicaredbusfftimari,prpfertim homini libeter ad resaltas 8C
dignidimas fumma laude intendendae non porius fragilia,caduca,fluxa 8^
in 3 nia.gloriae,pulchritudinis,diuiriaru,setatis ludibria quxlibet admirand
Citabituqfi uultis)ifti fer moni grauis & fandius teftis & autor ualde bonus
Ciccro,qui ante tribunalia defendere aufus eft mea in ea caufa opinione,etia
au fcul tante &inuitoSeruio,qui fe tum alique dodtu in iure duili putabar-
Oro te Capnion,qui eria in eiufdem profeffionis officina fiidade ufep ad co
rona & lauru diceris.Quodornameiuu,qupdignitas,qu£graria,qux adm»
rado fita eft in co ftudiotqd tam tenui hominu opinione pendet in fingulis
literis atep interpudlionibus uerboru occupatacjd omniu fadhonu autori-

tas 8d iniuriaru robur,& iurgioru incendiu,& iniquitatis fbmentu ede con-

clamatur ab omnibus,non dico plebeis tantu,ucrum eria nobilibus.quod fo
lum inania magiftratuum nomina,& quotidiano dmore pleniftimos hono
res mercenariae^ lucra, &diuirias nemini fapicnd appetendasfibi metam
figit,& propterea multorii inimicitias fuis cultorib» aperte cociliat, quibus
tot Antonii.tot Catilinxob os ucrfantur,&animu quietis appetentem no
finiit efle quietu. Deinde no eft diffidle node qd ab omnibus fcruat,quod
uero no uicadm obfcruat,id no ede ius perhibet.Cur ergo admirabor tata#
perc,qd mecu quilibet lanii,cod,fartores,pifcatorcs aucupes ,uenatores no
uerint tMagnu uobis ne uidef fcire nomen cuiufcp legis &
ad omne euentu
applicaret Cur no maioris eftimabiris unguetariutq ue a reponedo apothe
cari 5 uocat.fcirc uniuerfa tabernpfux uafcula jjyxidas,urccolos,pateras,cya
thosj>hialas,aromata,pigmeta,pharmaca r Aut futore meminide qualibet
,

forma cuiaj pedi addere,fimul & fubulasquocp acus,forfices.digitadia non

obliuifdc'QufoIaufus,exerdtado,neceditas& urges in rebus egeftas edo/
cet.etqncp horu fimilia fames bruta cogit. Quis expediuit pfitaco fuu
Picafqj docuit noftra uerba conaritMagifter arris ingenicp largitor uenter
negatas arrifex fequi uoces.ut ait Satyricus illeJgit qd no^pterfe difat/ed
 LIBER PRIMVS
propter diurnuuiffus humani comcrriu, propter
terrenas conetibiTcentias
humanaementi extraneas,quo nam id ego parto philofophiar
facrariffim®
tanquamcmbruadiunga/inc quo manca uideripoffit.utg
pede caret clau
us noniinecur.&qui lingua mutus.Omirco hrec
nefcio enim que procella
quis me fluchis hucdcriuauit.Redco unde d.greffus
cramJMam omneeao
Ultx mec curfum in conteplatione rerfi naturaliu
cofummare ftatui ex qua
lola oritur qua uere fcientia dicere poffumus.
Cetera enim aut iriftrurneta
luiit Icientie ,aut
fupputationQ difciplinc.aut comuniscftimarionis
ufus auc
ligmcta cogitationu de rebus quas abfq; corpore
ac materia fubfiftcrc opi-
nantur.&proptcrca fim pl ices n om in 3 n th a? cum no lint
ufqua tamc cft oe
nus hominu quino fariantur de rebus fenfui noftro
fe offerentibus fcientia
abfumere.qup falli faNercq; nopotcft/ed onerant mente
cogirarionc quo-
rundamtcnuiflimoruflatuum.&feparataruformaru quae quoniain
natu
ranon funt.fed fupra natura effe purannir.icdrco meraphyfica
uocant.Hcc
ego no eo conlilio dilputo ut homines eruditos redarguit
quanq rcprchciv
dendi uidentur.fi ritum fdendi quo fonte hauriatur,
aequa lance pondcrcmus.Dc quo Ariftotcle tuum loqui
&
qua femita procedat
linas optime Ca-
pnion.in cuius te palarftra plurimS excrcuiffe atep
indcgymnid certaminis
&
exacto tempore infignem tiaram, aureos annulos
tetuliffc ferunt. Nam
Baruchias hic magis'ut audio)Py thagora fequi didtur,&
fi quisalius uixit
antiquior Magus.Sragiritcs iraqj ille in refolutoriorii
pofterioru libro fccu
do.ad cxrrcmu prope in hanc tamen fententia expofuit.quarut
arbitror no
nihil huc quadrat- Audite ambo.fi forte latine faris explicare
poffum.Eft etn
fdtisj&grarce nimifi fenticofus Anftotcles & umbrofus &etiam fcabcr
nec nifi a fuis uoluit intclligi- V
crba illius funt huiufcemodi.Ex lenfu pulliv
lac qua dicimus memoria, ex memoria ucro faepius dufdem rei obteta
nafei
turperiria.Plures enim numero memoriae una cft peritia. Ex peritia aut ucl
ex toto in anima quiefeente uniuerfali uniufcuiufdam de
pluribus affumpti,
quodquidein lingulis unum inerit illis idem,arris prinripiu
oritur & feien
tiae. Audi ftis Ajiftotele.cui haud
ablimile Afranius quonda poeta et lepide
& prudecer,nec minus uere in libro cui Sellae inferiptio cft.de fdentiaru fca

ignorare cotingit Uumvi i«.i tmt«»;i.usi»jiorcsnouit,ncciuraus uerluir

meluras aut dtharc modu-lam erit nccefle res folu corporeas
nos polle coe
prphcdere.quadode corpore id quod tenuilfimucft perpetuo quodafluo
re manat ad fcnluu noftroru fora mina,deinde idipfum iugi motu
remotocp
ocio.ipfa in thalamu luu imaginatio introdudt.in qua reru formae in homi-
num mtclligcntia refplendent.ut ab unda ftante radius in pupilla flexus, qup
omnia corpora funt & corporu fluores. Vnde mihi redtius Empcdodes di
xiffc uifus eft.quod limili fimile cognofdmus. Nec mora
nec requies inter
datiir ulla fluediPcrpetuo quonia fentim»,
ut ait Lucretius, quippe etenim
 DE VERBO MIRIFICO
iiarii fcnfus animantibus infunt,quoru quifcp fuam proprie rem percipit iii

fe.Cur proprierNam caetera uel fallunt uel falluntur ,qugfdre quis feputat
nullis fenfibus adiutus-Sed Herde uerente ne peregrina
uobis nimis lugge
ram,reducere me conatur Epicuri fagax interpres ille-Quin pars inquit ho
ru niaxima fallitproptcr opinatus animi quos addimus ipfl pro uifis ut fine
qu* no funt fenfibus uifa.Nam nihil egregius res eft cernere apmas-Id il
q
linoconfyderatquifupra naturam fcanderc conatur ,& in ardum dcfiliur.
Unde pedem referre nequeant, qui praeter tot nata in tanta huius mundi uni
uerfitate.tamen etiam circa figmenta defudant circa nuda entia qug uocant,
& fpecies rerum,drca diuina immobilia,circa fubfiftentias,drca dignitates
primas rationis,rirca principia arca fubftantias numinu fimplidfrimas,in-
corporales,extra coeli domiciliu comorantes,& illic optima quanda uitam
ducentes ,qusc omnia(poetis autoribus]ut aurium obledamena,& auidita
tis noftrae uarioru negocioru femper cupidifTimg folatia.pro fingulariqua
dam di fpedofa fingendi arte funt reperta ,Omnes itaqj & dii & diuina talia
mediantes ualeant,cubitum eant,dormiant nodem totam. Homero iudi/
ce unum Iouem fomnus no tangat.quafi cgtera fupercocleftia nihil fint.Is fb
Ius efTe poflit,de quo tameaperte nihil fdmus,fed tantu fomniarc uidemur,
quale fatis ut mihi uidetur prudenter idem poea infinuat, quando fomniu
Agamemnoni mifTum Iouis efTe nundu deferibit. Quicquid enim de Ioue
cognofdmus fomnio fimilimu cftAtqui de dignitatibus de. prinripiis qd
fentiamusCquoru haud inepti Peripatetici quos nuc di maxime ornis Ger/
mania di folos fpretis reliquis nobililTimis autoribus fedatur.non efTe ftie/
tiam contendunt ^o q> fdentia di demoftratione omni notiora fint,quippe
a quibus omnis fdentia pendeat,&: principii no fit prina'piu,quonia ipfum
eft ante omnia. Nec tame ignotu id efTe decebit,quo eunda lucefcuntappa
rent di fdutur. V nde igitur prinripia cognofcemus?Ex fenfu. Audi Ari fto-<

telem rurfus tuu Capnion in locoru primo uolumine.cum ait, Si cui dubiu
efTe uelit nix omnis alba fit nec nc,Senfibus indiget- Igitur fides quae (denti
bus nobis ex prindpiis eft,in rebus naturae fenfuiqj fubiedif coftat uniuer-*
fa,quare nihil eorum quae no fuerint corpori di materiae conexa, intra fden
tiae limites iure clauditur .Quod fi hoc eft,una fuffidet rerum cognitio,qua

graed phyficam,uos naturalem philofophia uocare confueuiftis, Quae codi

tiones eoru quae ucrj funt 8i fine uelamine a nobis perdpiuntur.illorumqj
caulas, effedus,terapora,loca,modos,euena,integritates di partes inuefti-
gat atep rimatur.Vnde tremor terris, qua ui maria ala tumefeut. Obidbus
ruptis rurlulqtjin fdpfa refidat.Defedus folis uarios lungqp labores- nde V
hominugenus di pecudum fimul imber et ignesArdurum pliadas hyadas
geminofep triones-Quid tantu qceano properet fe tingere (oles .Hyberni,
uel quae ardis mora nodibusobftet. Omnia fpeculatrix naturaru phyfica
compleditur,quibusfetotoaeuododiflimi quicp obledareualeant mirin
dum in moduEius gratia,quod ex m( audiftis antea g multa loca locoru &
pericula
 Wn- T
) »

R/

.-i*'

V.'
 LIBER PRIMVS
uin itatis Opiis inde confiereCNon effenego quanda de rebus eiufmodi do
«flrinam^pinione^udiciu. Difcemimus ab aqya glatiem,& iudicamus ida
fluidam hanc diuturnior^tametfi hanc ex ida nudius ortanr^&idampodri
dic in haiicdiflblui paratam. Sed q? coftans &i perpetua de iis Taeda queat
fub(idere,id quidem pernego no (olu Pythagora duce, cuius me tu ailecla
uoluidi,quod in parte honoris libenter reripio,cum intelligama Platone
&
fummo illo uiro quafi philolophoru deo Pythagorc difcipulos fuifle tan
ti xftiinacos^ folius Philolai Pythagorici libellos quanquam paupcr,ta/
men dece millibus denarium mercari n5 dediterit.Scd annuit edam Arido
tcles eo nobis in negocio,cuius patrocinio foeliciter utimur.In primo nancp
poderioris reloludonis uolumine,cum pluribus cgifTet qualis in (aedo cau
fa nobis eligenda fit,& quis (cire probe quis dodticulus apparere uideat,
adiunxit.Itnqt cuius (impliciter (it fticntia,id ipfuni habere alitei- ed impoflt
bile.Quod ne a Platone quidem alienum extaqqui podea qua mundum in
&
primum intelligibile fecundu fcnfibilc partitus efTet,addiderat illum per
mentem aim ratione iudicari,hunc uero per opinione non fine fenfu. Vide
quem tu Epicurum fe<?leris,ex umbradli oratione (uper putuere cuntfla ad*
ficantcm.Ego tam magnis patronis facile uincamJBt fi mihi turpe uideri no
debet a te tanto uiro caeteris ingenio,do<drina,dignitate praedante uinri,re
relli,coargui,qui noftroru faepe maioru editflo ,philofophica(ucl fummo te/
nus ut aiunt)fum prohibitus attingere. Ac ictirco Germania quanqua reli-
giofos.tame parum docflos Hebraeos nutriqquonia dudiofis potius abhor
rendum a philofophis,q per incuriam aut potius curiofitatem in errores <a
dendum ciTeperfuadent,quorum eos potidimu credunt autores. Sed feti
quod folent auidi,ut quanto deterrerer amplius,tanto haurirem feruetius,
pro cirtu Aatiar u opportunitate,pro tempore SC pro meo captu tame. Itacp
& Aridotelem me quadocp legiffc fateor,& Platonem introfpexifle,unde
(jlud quod ante tibi titaui prodiit-Et fine iis quocp hoc idem me credere fe
tiflctaccp facit,tanta omnium etiam maximorum uirorum de rebus natura
Iibus cum immortali quada fui laude feribentiu diucrfitas,in qua uer u con/
fidere nequit.dmniu primum ut a riuulis ad fontem pergamus,arbitr or te
Capnionemcphuncnodrum non inficias ituros,uniuerfam rem eo modo
cognofa' quo coftat e(Te.Na fin aliter,falleret opinio,que fecus atep res efTet,
fam animi obtutibus referret^At habet uniuerfum ut fit printipia (ua etiam
Epicuro tuo & Lucretio autoribus qui ait,Omniafint a printipiis feiumffa
necefle ed. Et mundum e(Te ortum omnigenis ex printipiis. Difcordia quo
ru Interualla uias conexus,pondera,plagas,Cocurfus,motus,turbauit prae
lia mifcensjgitur omnia pariter ex printipiis cognofcimus ex quibus funtf
quorum amufli ac regula pendet (cientiaru demondratio.tanqua penetra/
lia ex (oribus. Ad fores aute cum erratur,quonam ego paflo crediderim in

penetraUa rofle fcccflum iriCAt errant qui uiam ignorates nihilominus per
guntJgnorantqui arcum compita turmatim hucilluccp ruunt,haud uno
4 . '
b
 DE VERBO MIRIFICO
itinere gradiecesutquantu ab uno tantua ucro diftent. Vis inopia a PJiec
nicibus iftis tuis, tum prima tum tanta ut rede putafti naturae totius inuefti
gationc praeditis^rqj adeo a Thalete ipfo quanqua Mileti ciue.tamen 8£
PhccmaimnobilimmisCadmo Agenore prognato,qui anteomnes de
rerum natura tradicur diTputa(Te£t fi Platoni creditur,primus fapiens uo-
catus eft-Quid tadem poft innumeros conatus fuos et indefefTa ftudia^ua/
propter & rem pub.& maximos magiftratus abiedte' Quid inquam iugiter
Icrutando inucnit quod effet huius illuftris machinae qua cernimus condi-*
gnum fundamencuCAudi quae celebris excogitatio. Aqua eft prinripiu uni
uerforum-Ex aqua enim omnia prodierunt^ in aquam omnia refoluenc.
Nemo non dubitatfi maximam hanc orbis molem Thaletis iudiciocomit-
tanms cxcdificandam femper nobis illuuioncs undantes fbgnationes fo
re timendas > quippe q> natura 'illius fcntentia)liquentem hanc arcam luis
aedificiis fubiecifie perhibemur, quae ad quemlibet aquae motu ruitura fint

Taceo quantu aduerfus Architedonicae artem molituris,qui ftrudurae do

meftieaepaluftre regionem eligit.Scd intenderit quelibct fluuium Thales,
(cu(utcgoarbitror)influentiam alicunde quae fcquundarucaufarum etiam
fui(rcpo(Titcxordiu,quem oceanu mihi nominare Homerus uidetur,ubi
cecmiqOceanumcp deum patrem tethynep paretem. Ab co tame ille conv
popularis fuus Anaximander primu dodrinaeeius auditor,ddndein fcho
la fiicceflor, opera data longe abiitNam exinfinito eunda pullulare da tui t.
Addam & tertiu Milefium SC eundem gentilem tuum quendam Anaxime
nem,iftms Anaximandri difcipuli,qui defertis magiftri praeceptis ex aere
eunda oriri,& in aera quocp reuerti fomniauit. Heraclitus Ephefius cotem
ptor philofophoru &C irrifor Homeri ab exhalantibus fuis pulmonibus 8C
calidis uifccribus erudauit rem inauditam litcrifcp obfcuris ac no uulgariis
fcriptamj-eliquiqfterilcquoddam clcmentuquem ignem uocamus,uniucr
fa gignercatcp rurius eo cuda referri.Fruftra igitur Romani Vellam celi-
batui praepofucre.SuccelIit Anaximeni uir indytus Anaxagorasaliquadiu
ciuis Qazomenius,poflhacpropterphilolbphiafpretarcpub.& omni di/
gnirate populari, philotbphus admodu in(ignis,mulcum ille confimili parti
cipationi tribuit,quam & rerum generatione caufamcp putauit. Archelaus
Athcrocnfis Apollodori filius(Nam fixit & alius Homericus quida miles)
Is aei em infinitum,denfum,rebus eundis prebere caufam ut cxiftereiu arbi
trabatur,& propterca Phyficus dicitur Sequutus eft quidam fol omnis ar-
canaephilofophiae.a
q id artifiau nome primo accepit Pythagoras Samius,
quem non (jrraflelcd ab aliis difTenfifiTeuere dixero. Ex numeris enim un»
uerfaipfcconfidt.Eanidilciplinaexnoftrisdididquetuftiflima quidem illa

&Syrix&Chaldaeoru,quaminderediensgraerispofthacuerbis atep feti

hominibus de fe praebuit tantlut quo
tentii? illuftr3ndo,ad miratione liris
illuni app ellarent nomine dubitarent. Celfo laudare prinapem hunc phflo

&
fophor um,qui priorem non uidit,fecundano habet, q» par laus inucairj
 LIBER PRIMVS
a me nulla queatEt fimul ne mihi
ipfi nimis blandiri
uidear extolla eas ar
tes & uirum que tu ipfe me fequi prodidifti.Epicuru uni fi

tibi laudandu relin

qu 0jquern m.r°r Acltenu ac non potius
ruri natum eiTe.Hic principia rerS
Rmrmauitene indiuidua corpufcula Si locum
inanem.SedEmpedodes ille
Agrigentinas quamor elementa enumerat,ex
quibus quodlibet nafcatur
ignen^aerem aquam &terram.Prinripalesurropotcftates
binasjitem Si
amrat.am quaruh*cquidem res conciliat,illa uero
) difpergit.Inida rerum
ellc docuit tria Plato Socratis
diicipult^Deu.rerucp formas&materia Ex
his quod lentimtis primu refultare
figuram^oftremo cattera. Nouiflimus
Alexandro Macedonu rege artis nobilitate clarior
q Ariftotelcsex mate/
na ad appetitu formae per priuatione excitata res omnes
concreuifTe uoluit.
(^icuncp fecundu hgealiqua inuenire tentabant.priuationis
loco motum
quenda ftatuerunt ad utraqj cogenda efficaciore.Tu tibi
Sidoni prf fumes
in tanta tot ampliffimom fua artate hominu(&ut
cofuetistunc nominibus’
utar)tot iapien tu Si lapientia? amatoru diueriitate
ac contentione certa ueri
tatis fidem polTe conftarcpracferrim cum circa principia tam
mirifico certa
mine pugnatur.ut nefrirc cogaris cuinam ex illis palmam
deferre autherba
dare luite fanciccp debeas. Nondum enim(utait Firmianusjdefcendit ali/
quis de coelo qui fententia de finguloru opinionibus
ferat. Sane qui tecum
Epicuri mentem probent inuenias aliquos.ego qui mecum
Pythagorae do
gmata non improbent.Sed abdudtnosprofeflionis elecfbo.utfufpido
iudl
ccs amoueat.&refragabiles arbitri non admittamur.
QuidigiturCQuaena
dicamus efle rerum principiaCCerte ingens certamen femper fuit inter
da/
riffimos philofophos,& adhuc fub iudice lis eft,quarecum initia
nondu cer
ta fint.quarro abs teq ueram de rebus (ciendam habiturus fis.quje
ex eiufce
modi ortae initus perhLbenturrSrirenanc^ tum nos Ariftoteles opinatur
oim rei prinripia caufemtp cognofdmus unanquacp Si elementa. Nec fo/
lum id^erum etia & quod ita illius rei caufa fit ac no alia aliter.Define igitur
in rebus caduds firmitatem quaerere.Glandes porris comitte.bobus fcenif
ranis Si coruis fenfibile tempeftaris praefagiuBruta mortales 8i internecio
ni fubiedas res fentiaqnos alboribus nitamur,& artherna mente comple&e
mur,no que fluxa Si fragilia fub codo/ed quse fempi terna fupra ccelos fune
Nec enim conabor nondum trids noftroru hominum auribus ea inculcare
quae uix exercitadfTimi quicp intelligantJDiceret nancp ab rebus uniuerfis
me fegregare fcienriam.quod quidem de natura? mobilitati fubdiris uerum
diceren^quippedumpariterfdendf perpetuitateattendimus^aturpep tor
rentcmillum&infiabflemfluuium.cuiusnihilattingimus quolibet tempo
re nili' puntfhim. Adeo ne condonator nofter defipuit,quifquis tandem ille
fuit qui Ecclefiaften confiripferit fiue Salomon /eu qd mulri faman t Efaias

ipferQuid eft inquit quod hiitcld quod erit£t paulo ante,Generauo prete
rit Sigcn cratio aduenit-Etenim quomodo lauaberis nifi ligna tranlmuten/
«urt Quomodo aleris,nifi receptaculum uitalcs lucos concoctis ac tranfmu

b ii
 DB VERBO MIRIFICO
Utis cibis & potibus in membra quxcp difpertiatc' Pecori ftercm.ftercora
fimum fimus gramen ,gramina lacjac quocp pecus. Cuncfta feculum rotat,
dies
ob idqj a fcquendo diclum.cn fic nata propellit ut flu&us procella
horam, hora momen tu.Abforbet hoc ut egerat aliud.Fingtt natura (emp
&
&
ne fit ociofa .tanqua ex ccra modo equu mo leone, eodeftru&o
homine.
poft
Supcrftes eft alter alteri* femperqj fccudus priore fepelit.Lurilla ueru
Lucilla.Seainda Maximu,poftSecuda. Fauftina Anconinus,poft Antoni
au
nus.Hoc modo omnia.Ccler Adrianu^einde Ccler.T ota ode Augufti
domefiici amici, Ari-
lai uxor filta,pofteri,maiores,foror Agrippa cognati,
) )

mihi kv
us jMccccn as, facerdotcs.medid.T otius aula: domina mors.Hic tu
enriam perpetua ftatuas,ut cognofcam fi uere fcripferit quifquis dc iis
hifto
cftHcra
riam texuit-Hippocratcs morbos curans innumerabiles mortuus
ditus mundu ignibus coplens,intercutc aqua extincftus fertur .
Dcmocritu
occiderut ex fe nati peduculi pene animaliu minuti (lima turba. Haud
fecus

.& inaliis anima

carentibus. Nam Hebenus in arboru genere modo lignu
modo lapis cft.Et penes libru qAlkorran apud tuos inlcriptus eft quprit qd
primo lignuCmox fpiritus .aiunt.Quod uirga Moyft,iam lignu,iam ferpes,
Ego paucis tecu agam,nec enim tu is cs cui manfa ut nutrices uagieribus pue
te lateat, quare
ris folent in os inferam. Nihil eft fcriptum,pi<ftu fkftu quod
j

jquid harcea cum confydero noftra nobis ingenia ad natura certiflime feru/
tandam uires no fuppetcre,quin femper eiufmodi noftrae evitationi feru/
.pulusiniicitur.Ncqj (pina talo infixaradicitus euellitur. An nos ipfos iacfta
bimus dc omni fpecie rem quamlibet informante fine falfo iudicaturos,qui
necdum anima noftra qua uiuimus, fpiramus.fentimus.intclligimus, qd &
& quomodo fit perfefle cognofcimusC De qua re non erit pluribus tecum
opus Tu ipfe nofti quotdc eadem uarietates extent,quot labyrinthi dreu-
ferantur. Epicurus enim queuifus es imitari mixtam ex igni &
aere fpedem
dicit cffcanimam.Inde calor motus SC uenti caeca poteftas-Ocdpit inde aer
inde omnia mobilitantur.Xcnophanes ex terra et aqua-Par menides ex ter/
ra 5C igne Empedocles &
Critias (anguine, Anaximenes aere, Hipparchus
ignem,Critolaus peripateticus ex quinta edentia conftare. Democr itus fpi
ritum mobilem atomis infertum.Zenon concretu corpori (piritu. Heradi/
tus phyficus fdndlla ftellaris fubftanriae.Heraditus ponticus lucem. Hippo
crates flatu tenuem per corpus omne diffufum.Podidonius ideam. Pytha-
goras & Philolaus harmonia.Xenocratesnumeru femouente.Platocden
riam fui motricc. Ariftotelcs entelechia nouu nome gloriofus inuenit,hoc
eft forme perfe<ftione,quafi finem artifitis,cuius fermones de anima tanqua
mortales refdli debere, maxim* uir integritatis 8C ampliflima inter Galilae
os dignitate darus Gregorius ille Nazianzenus in libro contra Eunomia-
nos autor cft.Ergo qui nos ipfos ignoramus ,quomodo reliquoru foedam
adipi fd fperamus^Quanta multitudo prgftantiu feriptoru fiiit,et tame ufep
ad Hieronymi Auguftinicj tepora nihil dc anima certi quo pede figere li*
 UB£R PRIMVS 1 «

cuifTetreli<$u erat,quod(utes mecum omnis fecfta* curiofus explorator jek'

iitcrisinuiccm milTisnolTe forfitan poruifti. Nam de tcCapnion nihil cft
quod dubitem, qui Nazareni dogma feraris cuius hi ambo quafi duo murt
^ lumina ftadiorirrimifprcconcsextitere. Habetis de rebus corporeis fiud
corpori cohf rentibus,quf aliquo podint modo fub fenfus cadere lententia
meam,cp& propter celeritate mometi quo perftant,quasueIox naturp tor
rens confeftun rapit &
alterat,& propter imperitia principioru,ct abftrufas
caufaru latebras oculofq; uefpertilion u, &
difFialima inuentione proxima
rum conditionu quas padiones nominant humana dc iis lactia tam repete
acquiri,& firmiter ledere ac fideliter permanere nequeat.Antc cnim(ut clt
Heracliti fentetia)rcs mutatur, illi fuas drcuftandas cogitatione adicccris.
q
Cerno Empedocle in Aetnp flamma impetu facere, & puto me Icirec» Em
pedodes Aetnam infultat,dum haec uox inter detes ftringitur.Empcdodes
nullus ed.&tanqua de eo quod no eft narrabitur fabula,cjicenticp plus cre
ditur audienti demonftratur. Etiam fi uno mometo prtinundarc uclis qd
q
(ciri cupis ut Lycophron Periandri &
Melifla: filius,qui ne logo tratflu ho
minem efle albu diceret abftulit fubftantiae uer bu, & albu homine momen
tanea prolatione appellauit.Profe<3:o neliemudi fluxum & natura: rapidu
torrente euitaffaJn omni enim pun&o temporis prgfens abiicimus,& ficuti

fpharra nolueris nunqua uno ftatu manent qugcuncp funt ingenti hoc con-
dufa mundo,cuius ornatus a quo grxee nomen ufurpat fola quidem uarie
taseltSemper igitur in motu cum fit/emper aliter res habet, proprietas a
altera altera pcllit.Ita necp radius noticie reflecfti propter turbine incocufte
poterit, necp deftinari mentis noftrf lumen impetu alterationis toties intere
ceptum.Quapropter Ecdeliaftis lententia iure probabimus, cum aitjntellc
xi q> omniu operu dei nulla poffit homo inuenire ratione eoru que fiut fub
(ole-Et quanto plus laborauerit ad quxrendu,tanto minus inueniat.etiam fi
dixerit fapies fe nofle,no poterit rcperire.Hoc eft qd tu Socrate exiftimafle
dixifti,quancj no ille nulla uolebat haberi de rebus fcientia,qui de tot apud
Platone rebus difputaqled naturale quide nui la.diuina autem pIurima-Efle
deniq? artes in uita humana percelebres,quibus agitentur morta!cs,ne tor/’
pefcant,& fimul ad rempub.priuatacp no nihil conducentes, fabrile, a-raria,
domefttca riuilem,militare.rufticam,& quaecunCp fimiliter ab homin is pru
denti uoluntate pendent-Etenim qugeu ordinatione noftra fiunt.ualcbunt
confticuti loco,in iis tranfgrelTor errabit,qui praeceptis per nos excogitaris
non obtemperauerit,quae fortafle praecepimus experimentis pluribus co/
pulfi,autquandocpfolo arbitrio. Vniuerla haec uideri non fari putabat So
crates.Quaecuncp aute forent necelTaria,iudicabat ea folum a diuinitate pe-
tcnda.Itaqi qui nihil fe fare durifle uulgo traditur,is mihi non natura fed di
uino munere cuncfla fciuilTe Uidetur,quare fuo merito ab Apolline nonho
mine leddeo(ut Sidoni uos poetice perfuadetis)fapienti(Iimus eft iudicat*.
Suppeterent nobis uetcrumhiftoriayufi iam defeifi cftis,&: maiorum no/
b ui
 DB VERBO MIRIFICO
ftroru annales de geftis maxime memorabilibus &£ rebus ledione digni fir-
mis confcriptpmirandu in modu in eadem opinione adiuuarent,que((i rite
mrminimus)de quoda nos Hefiodo certiores faciunt.Is cum pecudum elTec
paftor in Bccotia,& proxime quenda Helicona montem orto (ole gregem
egiflfet audiuit mufaru concentu, dulci'ut par erat)moduIamine quippe mu

(arum. Accedens propius ubi illos diuinos uultus Si uenuftiffima dearuin

choream a(pcxir,imitari coepit carmen quo (altabat in numcru.Tum bene/
1

uolentcs mufae (implicitate hominis rufticani no afpematx lauri ramufeu/

los & aliquot calamos Afcraao pallori obtulere.quibus acceptis poeticam
repente artem adeptus cft,no natura fed deo. Nihil (ecusSf apud Homeru
Demodocus^ apud Cretenfes Minos ,quc fer ut a Ioue cuda didici (Te,
ille

cum clTet ei cu deo in Ida monte atqj fane in ipfius motis antro freques con/
ucriatiOjMelclagora Eleufiniu Athenienles dicere (olent a nymphis dodu,
& Epimenide Cretenfem logifTimo quoda (omno diuinitus.Fuit & in Pro/
conefophilofophus mirifice in primis fcientiae Arifteas nomine, cuius ani-
mam quadocp corpus exire uiciflimcppoftuifa longinqua fpacia redire in
corpus rumor erat-Is quanq innumerabilia fciuerat, tamen praeceptore no
aliu qdiuinitate habuifTe creditus e(tSic nofter Socrates uir apprime perfe
dus,& ApolIinis(utantcc6memorauimus)tcftimonioualde fapies.rametfi

a (hidio atra & folicitudine reru naturaliu abhorrebatramen nihil eum in

natura fugerat.Idcp ei conttgifle Stoici affirmat haud humana perueftiga/
tionc fed deo a(Tiftente,que& iplemet appcllauit dxmoniu^ue uox ea fue-
rit qua audiuerit/eu fpecies qua uiderit,aut aliud quippia quo diuinu huma

nitus fen ferit. At uero a ueftris ad noftra qug fideliora me iudice (imt perga
mus. Antiquitas ipfa cuius fummo femg in honore fuit autoritas,tum (ama
tum literis memoriae prodidit,gcnte Hebraeam.maiorelcp meos ucn erado
cultu deu quenda cuius nomen(ne confuctudine uilefceretjuulgo celabant,
multo itinere.annifcpfupra quadraginta perdeferta loca, per hifpidas (enti
cofafqtuiaspermontes.peruallesper aquas (equutos e(Ie,qui tatifper eo9
paterno cu afFedu comitaret J
&
demetibus oculis inui(eret,dum illu fande
amaren t obferuaretqt. Is itacp deus quocucp tande religiofo cupiat nomine
uocari,ad unu ex tanta multitudine hominu &
ingemi frequetia unu inqra
Moyfen,in quo placuit crebra mentis deuotio per nubem defcedit ut eife-
ptuaginta uiros adiungcreqqui et diuerfa prudentia reipub.magiftratus ge
rerent,& uariis artibus quae agenda forent pro caufarum (latu explicarent.
Sed quonia id induftria fieri naturali nequiuit eo cp fupra c6tendimus,hu-
manam conditione no dTe re/u in hoc mundo tanta mutatione uotubilium
undiquacp capacem .Iccirco de fpiritu que Moyfi ante influxerat,etia (eptua
ginta patriciis difpcnfauit. Cuncp requieuiflet in eis fpiritus
(
prophetarun*
nccultra ceflauerunt. Defellulariisquocpartificibuseodemodofacra hi/
ftoria comimfritur.Mifit enim fpiritu futi deus faberrimis hominibus Beza
Ici Si AhoIiab,ut fapienter,intelligenter & (dcntcr opera eunda faccrct,8£
 LIBER PRIMVS
ttoua quaeqj rcpcrirent facrario fanfto neceflaria. Rurfus feror ad ueftro*
fcriptores.Quid enim de T ynfco chalcidenfi memoria dignu in Ione Plato
nis legitur. Vnde profero mihi Nafonis hoc carmen ortum e(Te uidetur cu
ait Elt deus in nobis, funt
(
&
commercia coeli, Sedibus aethereis fpiritus ille
uenit. Quare Sidoni ,tucp Capnion,conceda ingeniolis uiris in a (Trionibus
cautione, rircufpe<flionc,prouidentia.In ftudiis fagaritatefolertia.In confy-
deratione reru omniudoalitatc artemmtelligentia.opinione. At uero de
quibuflibet fenfibilibus conftante.puram &
inefFabilefdentia homini nega
ueromfi no humana dtfriplina feddiuina traditione iugiter ab uno item &
ab altero fuerit rccepta^ua nos Hebraei Cabatam appellamus i.receptione
In qua maiores noflri quibus fama fapientiae nomen addiderat, praepararis
fe mentibus exercuere ut Abraham quifquis tandem is fuerit ut Symon fri
lius Iohai ut Abraliam fecundus cognomento Alaphias.ut ille Rambon,ut
Racanatenfis,&: reliqui circa religione diuina, circa inflituta,circa folennia,
ritus, phana,obferuationcs,facracp my fler ia multis annorum curriculfs ftu
diofi. T um heus tu Baruchia S D O N V S ait.quot no lapides tantu
I I

fed faxa ingenti hoc flumine fermonis tui uoluisCDifpereant illi maiores
qui re quoda ut inquis edtiflo a philofophicis prohibere conati funt-Nam
quid futuru erat de te II philofophoru pcnetrauifTe libros fiiiflet cocefliim?
cum nihil hac oratione tua copiofius unqui&J etiam pugnacius audiuerim,
ita ut quo tandem ariete murum iflum que inanibus meis uerbis oppofuifti
frangere queam haud fim compos confilii.Nec me contra dimicatu opor-
tet ,quonia tantis iTlibus enfem meum obtudcris.Obmutefcam igitur fi hoc
unum comonucro orauc hominibus fore,id quclibct ignorare quod uidet
quod audit,quodtangit.VelutiPlaurinuillumSofiam eofolo rifum uulgi
commouente, q? fefe tangendo, uidendo, audiendo ipfe de feipfo dubiter.
Quis enim afpicics unqua niucm eam atram dixerit,atep ignem efle calidu
qs no fcnfu iudicauite' Quare fi Epicuro aufcult jbis,tnuenies primis ab fenfi
bus efle creatam noticiam ueri.At q> diuina (dri ab hominibus contendis,
id quoqj tibi haud facile conceflfero.Sicenim dum a cognofcente res coprp
henditur.diuinil cu humano iungi c5fitebcris,quaeduo tam funt oppofita c|
quxmixtme. Diuinitasenim & initio carere & fine dicitur,humana termi
nis clauduntur omnia.Eius aute quod finitur ad infioitufPeripatedcis atte^
ftantibus'nulla eft proportio-Scite igitur Lucretius nofterficinquit,Quip
&
pe etenim mortalem asemo iungere una ConflareJ3utare,& fungi mu/
tua poflfe Dcfipere eft. Quid enim diuerfius efle putandum eflaut magis
inter lc difiuivflum diferepitanfep
q mortale quod eft immortali atep peren
ni iunfhnndSgo ucro etiam fi fieri poflit tantam moleftiam fuperis no ims
precabor,ut quolibet momento nobis mortalibus praeceptores afliftant,

& quod uix fodalem aufim,id deos rogem. At ego inquit Baruchias Sar
danapalu hunc latinum tuum quem caetcri Lucretiu nominant, fufpicor 8C
de philofophia & omni diuinitatis choro male meritu^ fi no molefte feras
b ilii
 DE VERBO MIRIFICO
tam Hic g aliis pluribus in lods fibi ipfi cotrouerfum. Sed quod ad rem atti-
het tangamus.Cum em facra magng matris Cybeles dcfcriberet.hominefqt
ob id armatos curru fequi affirmaret,quod putabant diuam prodicere quo
prefidio patria defenderent ea tamen e(Te uana creditu,fubiunxic his uerbis
Quae bene Sc eximie quauis difpofla ferantur. Longe funt tamenauera ra
tioncrepulfa. Omnis enim per fediuum natura neceffe eft, Immortali aeuo
lumina cum pace fruatur, Semota a noftris rebus feiu&aq? longe. Nam pri
uaca dolore omni,priuatapcriclis.Ipfa fuis pollens opibus nihil indiga no/
Nec bene pro’ meritis capit nec ungitur ira. Quo apparet fuperos nihd
ftr i
dc (ua clementia nobis largiri,ne forte moleftia negociorum affidantur. At
poft tertio libro fic ait ,Diccdum eft deus ille fiiit deus inclyte Mcmmi,Qui
princeps uitae ratione inueniqea quae Nunc appellatur Sapietia, quiqj per
artem,Flu(flibus e unds uium tantifep tenebris ln tam tranquillo et tam da
ra luce’ locauic.Nihil fermo ifte prae fe ferre poteft nifi philofophia efTe fpira
culum dei ac illuftratione diuina.Id ille undem ipfa ueriute coadus fatetur,
quod uix de fuis manibus extorfimus,quod abfcp comminatione fidicularu

cxpreffimus-Taceo quia modo animueffe mortale afferit, modo redire ad

coelefte prindpiu. Acqj anima uerbi caufa cum dicere pergam Mortale efTe
doccns,animum quocp dicere credas.Alio in carmine ait.Dcnic^ ccclcfti fix
mus omnes femine oriundi,Omnibus ille idem pater eft. Et poft pauca con
eludit. Cedit item retro de terra quod fuit ante In tcrras.at quod miffum eft

ex aetheris oris.Id rurfum cccli fulgentia templa receptant. Adeo ne fe ineo

girante atep impudente no ueretur rcfclli.fed phaleratis diefris (perauitnos
fallere,ucl falte dubios reddere.& uelut ipfemet fe prodidit quafi mufeo dul
d contingere melle.Sed oro te Gne eum inter poetas canere.no pulpito phi
lofophor u prf effe.Q^ fi te aut quoflibet fuis dccretis,fuis li teris, uel etia Epl
Curi ut poftrcma iu impuriffima factione pcrmoueri putare,uodfcrarer,8£
quantu maxime poftem contendere,omniu uitioru fpurdfTima altrice efTe
hancfe<fta,phanatico cuiufda Leucippi fomnio plantata,poftea Democriti
autoriutc irrigata.exdtare omnis generis philofophos,tametGi ad extirpan
dain facrilega hanc gente.no adeo fit multis opus neq? ualdc fagad ac daro
ingenio.T um A N ON
C P I mitte inquit maledida,rem ipfam putemus.
Equide mihi uidere uideor,ambos uos altiffimaru reru cxploratorcs.funv
mis ingeniis fingulari copia St dicendi facultate praeditos,multa fplcndide
magnificemulta,plurima fapienter ad rem qua de agitur contuliffe,ac quali
de utriufcp uariis mcrdbus nobiliftima deguftatione prarbere.Sed cum ani
momecum cogito quid ipfe ego ad ueftru forum tantis litigatoribus dignu
afferre queam,mei profetfto me plurimu miferet tedeccp, qui rufticu nimis
& illepidum fermoneeruditiffimorum auribus inculcare non dubitem,nifi
hoc unum a uitio me liberet,cpconfulto& data opera me ueftro conforrio
immifcuerim,ut coparauone ruditatis &imperiti£ meaeliteratiftimoru ho
minu dignitas & gloria multo acrius fpledeat.ut folet cadida inter mulca ni
graemi
 LIBER PRIMVS f
gra eminentius darefcere,& quodlibet fui contrarii prefentia diftin&iusap
parere.Igitur age Sidonius inquit, obfecro te, frio &
huhcBaruchia mecum,
parce ifti aeri uri in re non opportuna.Quid enim abdicatione laudis cuius
te arbitramur digtuftimu opus eft?Nouimus inter nos
etia pridem.Quare
perge Capnion,& tuam nobis fentetia explica.Percommodfi enim hiephi/
lofophiae locus folitarios continct,necp ullo ftrepitu impediri nos ab 'audien
do tu a dicedo prohibebimur. Faciam facile quia iuberis C AP lON
ait dum ineptias meas animo no molefto feratis.Etfi me
N
no fallit memoria,
Hcrclc omniu hoftiu numero cum caftris ipfis reliiffis exiftimo bcllu inter
uos duabus ex caulis geri.Primu cp ulla de rebus tam fupemis infernis ne
q
queat humanitus acquiri fcientia,occafioneprpftante tum humana imbecil
litate quantu ad diuina fpe<fhit.tiim rerum naturaliii temporaria
mutabili/
tate ac alteratione continua,quod ad p<rfe<%fcienriae fundamen tu attinere
putatur .Obftat & fecundum,q> nccp diuinitus etiam quicq mortales friant,
ne intolerabili moleftia per hominu difeendi cupidoru quotidianos appeti
tus dii afFiriantur.Praeterea uero potiffimu.quonia diuinam cum humana
operatione coniungere.quod in eiufcemodi frientia necefTario fieretnihilo
ferius extiterit atep fi concordi uinculo maxime diuerfa connefterc ftudeas.
Totum hoc ut q breuiffime pro noftro captu explicemi^ponderanda uer
borum uis ecquibus ab ortu ferme uficp ad hanc uefpera digladiamini.Tra
ctatio autem no admodu ex occultis prinripiis erit neCp no perfpicuis ratio
nibus(ut arbitror )ad credendu.Quid enim oculorum orbes concauis in fo/
xaminibus frontis oedufi aliud uidere defyderat? quod unum 8C proprux
q
eorum eft folamen,fine quo certe fpecfhculi fruflu fniftrafint&oriofa ma
nera^Si uultis recordamini quale Phryx ille apud Euripedem haud incon/
cinnu plane carmen attulit.Quifquis inquit ille uir eft,eriam fi feruus fuerit,
lucem tamen cernere gaudet.Quid illa cartilago mollior oflibus,came fir-
mior in hominum auribus pendula fle&cnfqjCnonneuoces haurire cupit?
Vnde S>C aures citato Virgilio diri putat cum ait, Vocecp his auribus hauf.
Etut cartcra perripiendaru rerum inftrumeta compleifhr Quidaliudodo
ra uis narium olere*: Quid lingua magis guftare appetit?E(ca igitur qua
q q
oculus pafeitur color eft. Sic aurium fonitus,fuaue olentia na(i,fapor linguf,
ac mollia qua*q; taftus pabula fiunt. Quaeram deinceps,n5 extet oculus nec
auris.neqj nafus,nulla denicp linguatulius fenfus.quid putas nobis como/*
di afferant color ,uox,odor >acerbum,dulce,fcabru leue?Nonne omnia haec
j

&
orbe fint inania nihili exiftimanda?Certe quidem ponite hoc e
fruftra in
manibus,& apprxhendite no arma fehfuum ,ied eorum uires ac poteftates.
Nifi enim illis acre iudirium adfit,indifcreta 6c confufa fient uniuerfa,nec ai
terum alteri propriu obicceris,& oculus uocemuidebit,& auris colore au/
dict.Oro tc igitur Sidoni iuxta Lucr etiu tuum, An poterut oculos aures re
prehendere? An aures taritus? An hunc porro tatftum fapor arguet oris?
iAn confutabunt nares oculi,guftu quocp uincentcNo ut opinor ita eft.Ni
 . DE VERBO MIRIFICO
fcorfum cuiqj poteftas diuifa eft.Quod Baruchias
quocp tecu ornes Aca &
demici Peripateddcp refpondebut.At quf nam
eius diuifionis occatio eft.

Dicat Epicurus oadu fimiliter &

extera inftrumenta no cognofcere iparn
naturam et conditione' rerum.Quid igitur? Audite uerficulu Hoc animi dc
mum ratio difeemere debet. A<ftum iam eft.Nam ut color uitum^idhira pa
dubio pabulu erit rationis,
fd t inani fic reluces in animo forma ueri,procul
cogitatu ,qua f (timatio
qua: alterum ab altero difcernet,medio intercedete
nem appellat-Recenfebo cautam omne qua queobreuitlime.ScnfibilisquI
dem res undiquacp timulacru de fe propellit tenutlTimu &
incorporale, qd
poteftatis hofpitahtatem.
a fenfu fiicile apprehendit propter amica fenfitiuc
Idcumeolocidiuerfatur eminentiore dignitate mox adipifritur,&
prffen

abiideris fit idolu^retentis fecu cf teris

circuftanriis-Tunc
tem rei fubfift<nria
fufpicit.ldoli tadem coti/
itacp imaginario cjufda effigiem abfentis fimulacn
diiudicat.modo
ditiones ( ipfa phantafia perquatHaapparetias& fftimat&
odiflc.ac
uere modo falladter.Vnde tbletequi finiftre difccrnendo laruas
inhortis agrifep
quafi futura nocumeta fuger eHaud fecus atep aues,q fida
infidiafcB pfen-
idolia male fufpicantes horrent,& taepe dedpulas metuunt
dfcuntPofterius haec inuolucra quanq diligeter fublimata,tame
adhuc bru
tis appenditiis refperta.dignior quaeda uirtus que ratio dicitur cribrat atep
librat ab una proprietate curres ad alia.Quo plane difcurfu in rebus quide
illud cfle cryftallu affirmat hoc uero glaciem inter gemmas difputat de
3rum quandocp uitrucp mifceri.quapropter animaduertit hoc efle chrytb
lithum.iftud did retinam, illud uitrum appellarijn adionibus aute & nego
dis aliud effe turpe arbitratur,aliud decor u- Ergo femper rimatur rario,&C
diligenti ac indefetTa indagine fenfibilia ferutatur prius a materia,nuca prae
fentia rei denudata,adiun(fhsetia intentionibus uariis haud ulli fenfuu rece
ptis.quse tamen abfcp fenfibilibus innotefeere no pofTuntut cum Baruchia
hunc intueor homine ftatura mediocri, prolixa barba, fubtrifti fronte,nafo
aquilino,palliatu jrirculatu,& quod ait Satyrus Obftipo capite & figente Iu
mina terrf-Murmura cum fecum & rabiofa filantia rodit. Atej exporredo

trutinatur uerba labello-Inde auguror Hebraeu efle.cui croceus eft arculus

infigne, philofophu.cp pallio tedus Ct,&: pythagoricu maxime uel alterius
diuiniorisfe<flae,q» Saturnus arcanae contemplationis autor,eiufcemodi fu
perfidei piduras procreare didtur-Poft hac mihi pro cofuetudine getis 8C
profetfionisnouaIdeamicu,nifiquantunosiam Iitcrg codliant.tedo item
gaudente S^umbraplurimacp id genus quae homini accedunt uel uitii uel
laudis indida-Nec unqua cetlat rationis ferutiniu/ed ingenita eft cuicp fedu
loquaeredi cupiditas^antifper dum fagax notiriae appetitus drea optata ue
ritate fuo uoto minime fruftratur- Qua &C in omni arte inueftigat artifices,
& deceptos quoflibet natura ipfafadterubefcere,quonia illis inter ueru8i
falfum redlg rationis defuerit iudidu. Deceptores quocp naturaliter ut tale*
odimus, & omnes qui aliud fub lingua,aliud ger ut fub petftor eNihilcp tam
ucrccun
 liber primvs
nerecundu homines fibi ducunt errare, praeicrtim bono
q prtedici ingenio
« quianimi uirtute pollent.quos ego quotiens de fcietiis
diflferendu nobis*
clnoloselie nomines aio. Infantes etiam uix ab
uberibus auulfi.de quauis
re qua udent aut fentiunt curiofe intcrrogant,ut
fateri no ab re liceat inge/
mtumeHe nobis inueniendi ueri amore ^facultate. Necp auradiddemen
n\r nos ipfos trahi uel faltem duci patiamur
ut natura uniuerfitatis qup ucl
Sardanapalo tefte omnis creat res au(ffet,alitcp cu alias nufqua egifle perpe
>
)
ram uila clqearn tame hicaberra(Te,ac talem nobis ueritaris auiditatem
fru/
ftra impremfle putcmus.Quemadmodu
enim uane creatos fuifle oculos fa
temini.fr nunqua cGcederetur lucem afpicere/ic
&
opinabimur de fanda fo
lerticp natura, qug mortaliu animis rationehaud
impJantafTeqeicp tam uigi
lem percontandi ueri conatu nunqua inferuilTet.niG
compertu illi ante fue
rit humanu animu poiTeuentateapprghedcrc
fuamq? hanc tam nobile fa-
cultate, conditK>ne,uirtutc,potentia,uel
aliquado prodigere in operarione
reducere ad effcflupropellere in a<?hl,iacularicp in
obiedu ei confentane5
& uidlTim fui appetes-Eft enim fic cfca rationis
ueritas,iit illuminatus color
oculi,&: peratus odor narium,& conlonans auriu
(onitus. Ergo liquido ap
para in hac mundi ftrudhira qua canimus aliqua triumphare
ucritatequp
totiens ratione noftra comouet,agitat,implicat,cxplicat
>
totiens inquietato-
tiens infomnemiris modis follidtat, non fortuitis aut alicunde aduentiti/s,
led fuis SC propriis 8C originariis naturae illicibus,quae
omnia cum no fiunt
fruftra uticp contingit ut uaitare eoru qup funt aliquo
tandem opportuno
tempore amplexemur.Quifquis igitur id quod eft uel fuapte natura
(
uel di
uino adiutus adminiculo uere coprp henderiqquare no illum eius
frientiam
fortitu exiftimauerimclta enim fdentia appellabimus ual apprehenfione
fcci.Hoc eft quod initio dixi,ponderanda uaboru uis
eft,quibus tantopere
digladiamini. Qua
in caufa certe intelligifadle poteriqcp fdentiae
nomen
uarie fignificat,ut funt res mulriplices quas (ciri dicimus.Reru
aut de quibus
colligere fdentia autumant multi philofiiphoru/naxime
uero Platonid bi/
nas efie naturas deaeuere. Altera quae uidai oculis & attingi manu poflfit,
prope ad omne momentu alterabile-Detur enim uenia(utait Madaurenfis)
nouitati uerborum rerum obfcuritaribus feruienti.Hatc ipfacum eadem &
una perfidere nequeat,nihilominus a tali uirtute animi holpido fufripitur,
pro modo redius quo eft quo no eft, qualis in ueritate res eft,td eft muta
q
bilis.Quam quide mutabilis rei fiilceptiua in nobis poteftatem,quod pque
inter nos pofthac cdftaredcbct,opinabiIemrationem
uoco- Vndeidpro/
greditur,qp tu Sidoni rerum naturalium & fenfibilium fdentiam elTe coten
dis.Et ego tibialTenrior qua: certe ut cognita mutantur.ita
&
fdentia muta/
bitur-Nihil aut refert hoc te fcientia nominare an opinionem,quonia de ne
gocio manifcftu eft. V ultis uno uerbo dicam.Omniu rerum fub coeli domi
cilio commoranriu,no eft humanitus qua uere fdentiam
uocamus,fed opi/
nio potius-Qi fi quando de his fdentiam obtineri audiamus,(empa tamen
" '
• •
ili
 '
DE VERBO MIRIFICO
uocabulum ipfum opinione defignat.Alteram autem fubftanriaru natura
afleucrant inCorruptam,immutabilc,conftantem ,eandemqt ac fcmper clle,
qua; non tantum penetrabili cogitatione pcrripitur,ueru etiam mentis acie
uidetur qualia funt qua' nos uocamus diuina.Nam procedentia plurimi ap
,

pellant tbcmonica. Vnde Si plaeriqj Platonem diuinu, Ariftotelc nero dav

monicum cognominarunt, propter utriufcp in talibus feribendi eminentia.

De his itacp quonia fupcrcceleftia funt nec ulli ufqua fenfui obuia. Quis op
timi uiriuos enim appello Sidoni Si Baruchiajquis inqua mortalium prae-'
ter qua diuinitus ac nulla humana uirtute^uantulacuncp tandem cognitio
nem obtinere queatcNemo Herde nemo. Ergo ucritas inferioru rationis,
fupcrioru mentis obiciftu cft Si pabulum Si efca uoluptas fumma,quod/
libet pro modo captucp fuo.Nulla tamen in orbis terraruampliflimo
fpa/

ciopifi reuelationc diuinadefubftariis conftans.tota Si irrefragabilis

habet
fricnria, quatenus ab Ariftotde definita eft,quoniam diuina n5 tanguntur,
mundana quolibet momento fenfum effugiunt. Hinc enim deeft caularum
fu (Fidens notitia,inde permanenriaeconftancia & quod maxime obeft no-
bis fragilis induftria/era prudctia,dtata mors,Quo fit ut quam nos ffpc pu
tamus lapienti! fdentiam ue effers error lit,fiue cceleftiu fiildatur afpccftu,

feunaturaliu caufaruac materiam fecum trahentiu eminenti fufpinone ni/

tatur.Quod Chaldaeis philofophisEfaias ille nobiliffimusuatcs ad urbem
Babylonem feribens improperat/apientia tua Si fdentia tua ea ipfa decepit
te. Saluet tc Aftrologi cccloru^qd fortaffe melius tranfferimus q arufpices

CceliJMam hobre funt aftrologi qui contemplantur in ftellis,& fupputant

menfes)a quibus ueniant tibi quarcuncp futura Gnt.Defedfti in multitudine
V
conGlioru tuorum, unufquifcp in uia fua errauerunt. trofep igitur comple
xus eft,& qui rimantur inferioru caufas,& qui coeleftes influxus curat alter
errat fupputando,alter confilia colligendo.uterqj ignorans adaequata ope-
rationumuirtutempmniuqj circumftantiaru conditione. Quare 'liue fapi/
mus fempiterna unde lapientia: nomm eft,(iue farnus perpetua quibus fpt
materiae modica extar/eu cognofdmus momen tanea,fluxa Si caduca,quae
tempori ccclocp fubiacent,(emper illis redia fides fuperior eft,per quam in
tcllectus agens pofitus in culmine ac faftigio humani animi, purus^ucidus,
perfpicuus radiantes in mentibus diumisatep fupercoeleftibus,8£ rcfulgen
tesomniu rerum tam mortaliucjimmortaliuftatus,tanqua in quoda aeter

nitatis Ipeculo incuctur,quae omni rationis ordinatione,difcurfu,indagine,

opinione,fdentia,item omnidenicp intellectu potcftatiuo agenti,fpeculati-
uo adepto, quan tu ille ipfc fe inferiora uifitat.longe quide eft certior ,Si tam
ad contemplandi q ad agendum efficador.Nam fi liceat inferiora cdferre
fuperioribus, ficutanima fecundulenlum fit aliqoid idem acftu cum fenfibi

libus,&fecunduintelle(fhimcumintelligibilibus,ita quocp Si amplius per

&
fidem fit mens noftra cum fupernis intelligetiis aftu eadem, cum deo con
iui«fta.Li quo relucent omnes rerum caulsc multo eminentius,muIto nobi-
 liber primvs
lius
q {pfp coliftere queant in eflfetftibus.Nam intima rebus efteaufe prirhl
plus quii fccunda\Secundas prima contineuit fons riuuloru
aquas. Immd
ucro ut immenfum pelagus fimul omnes utidas infinuat,&amphlTima
eft
eius copreb enlio.Quod Agamemnon apud
Homeru praedicat. Xenet Ctrl
uniuerfa Vnde fujtswx fape habere dicitur. Omnis rei ortus eft
,
Orpheo
tcftc&! fubfiftcndi uis potentiffima principi5,mediu,& finis.
Credite mihi,
cum haec mente uoluto,& cum naturas cogrego fegrcgoqt uniucrfi,uideor
pidere quo plane modo erga proxima fibihomo fe habeat.
Quanqua enim
ciim igne ccdum in materia comunicat, cum acre ignis calore aer
cu aqua
jiumorc,aqua cum terra frigore,Rurfiis cum igne terra ficritatc, Deus
cuin
intelligentiafqua idiomate Uocabuli daemone ccnfemus quafi daimone 'im-
mortalitate.Daemon cum homine affetftu.homo cum belua fenlu,& hcccit
planta quoda anima? genere quod uegetarefacit.Tamcncompcrio
dcniqt
q? brutum ab homine didat ratione, homo a daemone innata fepientia.Sed
homo ab homine potiffimu fide differt, Vtficut ignarus a fapiente alius cft
per ufum rationis,ita lapiens a propheta per ufum fidei- Propheta quocp a
daemone per mortaIcconditione.lam igitur uideps quonia pofuit deus ho
minem in medio paradifi.Paradifus delitiaru hortus eft.Qrnatus omnis de
litiaefunt.Mundusab ornatu nomen acceptiquonia graece kcV«« dicitur.
In iurc quippe ciuili mudus muliebris i$ cft quo mulieres ornantur- Pofuit
igitur hominem in medio uniucrfi,cum inferis & fuperis comune.qui
gerat
erga fuperos fidem erga inferos ratione.Inter mortales ut deus per fidem.
homo per ratione, Inter alterutros excellens per fapientia
Inter coclitcs ut
parum a diuinitate fupcratu,humani tatis tamen uitforem. Quod cx Daijid
rege didicimus, Cum fummo enim 8>C optimo maximo deo fic de homine lo
quitur,Minuifti irtquit eum paulo minus ab clohim.id cft a dcoJtacp memi
niffe poteftis quid de priori ueftra contentione fenciam.qfTe fcilicct perita/
tem aliquam in xthernis arthema,cuius ipfa mens reccptaculu fiaHn muta
bilibus mutabile,quae contenta fit rationis diuerlorio. Alterius laentia dici
polle lapientia alterius recftam opinione,incerta omnia nili diuina fide robo
rentur.Eft iam reliquu infirma: ctiiufda argumentationis obftaculum/pace
omniudixerim)abEpicuro populari philolopho fomniatu,quod arbitror
Sidonium recitare potius cj affirmare pro fingulari grauitatis &
dotftrinae
pracftantia,qua prpter cqteros egregie proditus eft.quo feriat nos dubitare,
contingat nedeu affici moleftia,li beneficia mortalibus largiatur,an potius
adiduis precibus cupiat rogaricSolus Epicurus laboris impaties tantu ama
uicdefidiamutetinfummobonoponeretorium,etdiuimtatisinfluxumpu
taret moleftiam.Quali folcm credamus exhauriri lumine, ac tandem defice
&
re,quoniatamdiu luxerit, coelum fatigari quando praebet demetes influ
xus inferioribus.Si hoc tam diuturnu officium corporalia non moleftaqno
deterit, non grauat,quid fentiendu eft de fummo cuncftoru autore,qui
fi cu

EpicurOjCum Lucmio.cajtcrifcp uoluptariis gnatonibus ignauiam, inertia.

 DE VERBO MIRIFICO
pigri tiamip dilexiffet ,no uricp tantu & tam admirabile hunc ornatu quem
cernimus ex uifccribus fuis exuberanter effudifTet,& hanc machina ftruxif/
fet,qua toto acuo regeret.Qyanqua enim quorulibet negocioru fingulares
cfTe gcftores.uicanos^ribunospraefidcs experti fumus,
tamen ad hunc unu
femper recurritur principeuniuerfi.quo fine nec geftoresgerere,ncc tribu/
nos fnffragari necp prxfides fufFicerc putandii eft. Haud iccusatep lumen
fine luceant omnino fecunda caufam fine prima-Ordo enim
uniucrfi&pri
mum aliquid et unu defydcrat,quod turpe eft philofopho nefrire.cum iUud
gregarii milites nouerint.Sicenim Vlyftcs apud Homeru in exercitu corio
natur.Haud profefto finguli praeefle poiTumus o Achiui. No enim bonus
eft pluriu principatus,unus fit princeps unus rex. Vbi
nunc tot atomi Epicu
re cantu regnum gubernantes & mundi unius innumerabiles archicecftiC’ Si

ratione regunt tantilla corpu(oila,non erunt igitur fimpliria& infecabilia,

quonia ex ratione corporecp coftant-Si praeter ratione,imprudeter omnia
gerantur neceffe eft-Quod no folu natura (ed ipfum nome mudi abhorret,
in quo nihil omati.nihil mundi ualerct co(ifterc,dum fingula interturbaren
tur,& aliud alio tedcret.Ergo qui fummus eft unus eft,qui unus eft fimplex
eft. Aliter enim copoficus,ciiio no unus eft,quare in fe mcerore,tediu,turba

tionem,moleftia nullam unqua recipitJF ieret enim uarius & mulriplex,incp

deterius mutabilis.quod unitati & fummae bonitati no couenit. Quado aut
fui fimilis dicitur, id eft clemens,beneficus,mifericors,& cf tera qug bonitate

fuam exponunt,decent& ornant,tiiic idem ipfeeft,atqj tum unus fimul erit

demens 8ideus.Dcus cum inuocatur.clemens cum ad uota largitur. At eft

ne aliquis omni furiofo dementior fqui cogitet fieri pofle,ut ullis fupplicu
precibus fempiternaediuinitacis operofa quies &C quieta operatio moleftet,
cuius fumma digmtas eft ut petatur fumma tranquillitas ut tribuat (qui ho-
mines etiam ad rogandum inuitat.quod nos dei filius idemep deus edocuit.
V
Nemo inquit ucnit ad me nifi pater meus traxerit eum. oluptas eft deo
afpicere uultus hominu (e intuentiu atep admirantiu,no moleftia,no inquie
tudo.T uus ucro Sidoni LucretiusfHonoris enim caufa iam no te nomino
in feifia tam facrilega)S£ tuus etiam Epicurus audent id in deo notare,quod
ne de bonis uiris cogitare phas efifetcjd amicoru uota molefte ferret. Quid
enim aliud mortales in prece erga diuinitate mouet q fperarc fc amicu deo?
Quid fidem fupplicationibus adminiftrat prfter unu a more? Quod Home
rus omnis philofophix pleniftimus oftendit nim ait, Cliryfcn Apollo ipfe
orante exaudiuit,quoniaualdefibi amicus erat. Apparet ut arbitror ex his
quae paucis coplexus fum.pro tenui facultate dicendi qup in me (ira eft,quid
ad ipfam cum diuinitate coiumftione humana refpondendu fit. Nec em nuc
qugftio cft,unusne idemep deus & homocflTe queat,(iueadeo prognatus
fcu ex hominibus ortus-Quale de Aefculapio defertor ille Iulianus in libro
con tra Galilxos edito memorif prodidi t,cuiu s pene uerba funt hfc ut cucp
me autore traftata.Iupitcr enim in fuis intelligibilibus ex fe ipfo AcfculapiiJ
 LIBER PRIMVS
genuit, & in terra per
proh fici uitam deftinauit hice coelis ad tei+5 for
(olis

dtusprogrefTum uniformiter in hominis ipede circa Epidauru apparuit.

Au&us itacp illic fucccffibus fuper uniueriam terra porrexit falutifera eius
dextera.T raGiccp ad Pergamu,deinde profectus in Ioniam ad Taranta po
fterius R^mam. Hinc traiecit in Coum denicp ad Aegas,& ad caetcra loca
mari terraqj ut reftauraret animas male difpofitas,& corpora minus belle
habentia.Iulianus haec (luere ipfe uiderit necp hoc loco cotrouerfiade’diis'
immortalibus explicare Audebimus, queadmodu in terris conuerfati,& ab
hominib»uififint,ut Apollo Daphnen infecutus,ut in Theffalia penes Ad'
metuconfticutus,utin Phrygia cora Laomedonte cognitus,ut in pauperu
Philemonis Bauridifcp tugurio epulati ambo dn fuperi,ut fcripfit Oiudius,
Iuppiter huc fpede mortali cucp parente Vertit Atlandades,pofitis caduci-
fer alis.Etcnim ferme totus tranfformationis hber ille haud aliud eft
q deo-
rum, cum hominibus,uel quod magis ridiculu erit cupi beluis, metallis, lapi
dibus,C£terifcp anima carentibus,no cantu comunio ueruetia tranfmutatio,
ut Epicureis admirabilius uideri debeat, quod fummum louem omnibus re
bus etia uilioribus comilceri poete canant- Eum nanCp modo in auru fuifle
tranfFormatu,modo in Cygnu.Iam aurUs erat.iam Aquila, iam lapis qui T
Abaddir appellatur,totufep femp uerfatilor hoc Proteo fuit. Nos uero fib
uc hominis focietate cum deo,fiue dei cSmunicatione cum homine quantu
ad noftra inter nos difputatione confcrt,amore dia‘mus,quc fides peperit,
fpes alit atep feruat-Deus amor eft homo (pes eft.uinculu utriufcp fides eft.
Iungiturdiuinitas menti ut mens intelle<ftui,intelle<ihis intentioni,intcntio
imagini, haec fcnfawjni ea fenfibus,lp(i tandem rebus,ita femper ut uirtus fu.
perior per fingula inferiora pro captu cniufiibet animantis ufep ad ultima
fluatSppius enim euenit ut oculos aliqua uerfus diriga,me tamen uidifle no
memini qua aliorfum imaginatio ligauit. Quid uero fitep mcuidere fufpi-

cor exercitatus ante circa phantafiae intentione intelleifhis prcftat cu ratio-

ne .In telleAus nifi per mente illuminetur,ab errore no eft immunis.Mens lu
men intelledfui non porrigitnifilucefcentedeo,quicu liberrima uoluntate
habeat( Aliter enim deterior eflet homine)pro modo fuae uolutatis plus mi
nus ue lucis in mente pluit,qua rigantur caeterj mortaliu poteftates-Quanq
igitur nulla fit hominis erga deu proportio.Deus enim infinitus homo fini
tus eft.tamenfpice ma loquor Sidoni)rtoii fimt haec duo maxime diuerla ut
&
tu aiebas, alteru tame no eft alteru.Poterunt aut inenarrabili unione con
iungi.ut unus idemqj 8c humanus deus & diuinus homo cenfendus fit. Ago
iam uobifcu doftiflimi uiri familiariter in palaeftra,no arcanae fidei fcd uub
gace philofophifSic enim unitas qug neq? principiu habet necp fine,et pro
pterea infinita dicitur effentia,uirtute & operatione,tametfi no fit numerus
(Is enim multitudinis aceruus eft)tamen creat numeru
iungiturcp cu rtumC
A A AMAMUF AA*A#« A 1 — IA
*
iRI O |S P
to .cuius uaria conuerfatio in numeroru contubernio Jubftantia quoqj ua
. - * — - - - - - — - - . - — — ^ <f , 1 1 t T frl I 1 i |

riat eorundftotumqj numeraler egnu tanqua rex fiimmus guber

:matHunc
nai
c u
 DE VERBO MIRIFICO
cite ardua
humiliat,8t hunc exaltat,Et ficut ait Hcfiodus Erigit hic faale Si fe
rnen/
deprimit idem.Stillat enim ab interna immanentia cum Ginnfinitudo
fura & terminus omniu,quafi primus triangulus ainftoru fummas efficies,
quandoquideommu procreationibus irnmilcctur.Cxteruperucnit fecun/
do exitu ad lux naturae magis confentaneu impar primu incompo.itu fphg
rx indiuifibflis.qug tamen ifarirmquandacom politae natu raeprefc ferat,ex
initialibus reru feminibus conftituta & paris & imparis- Tertio jieinde ia/
«ffat radios fuper corpus (olidum, per circulare alteritatis numeru lenfibilia
penetrans, & in denarif pyramidis (undamentu pcrfecfhlfimu
indclinenter

agitans.Vltimo diuina unitas numeri omnis admirabile medium inhabitat

quod circulo quoda indiuiduae imparitatis proxime fefe conatur mirifica re
flexione rcducere.quauropter Si illud ipfum culuperiori fecundo exitu co/
muni charadlereinligniuit.Solam enim architeifhira uniuerfi differentiam
hanc ordinis inter utruncp medio intercedente mundi corpore difpofuit ut
cernere liceat unitate a linguloru comunicatione n5 abhorrere,quo deu &
libenter uerfari cum hominibus animaduertamus.cuiusconuerfationis emi
nentiffimu effe argumentu poteft cjd fuper uires humanas mirabilium ope
rum ipfimet effetftorcs fumus Simulcp in natura conftituti fupra naturi do
minamur,&monftra,portcnca,miracula diuinitatis infignia,nos mortales
uno uerbo.qd lam pridem uobis explicare aulus lum prodigimus. Tum o
Capnion perge,S 1 D ON V
I S inquit.Qj enim aipio fare quorfum cua
das.Ita me deus amet nihil ullo tempore audiui iucundius, fcilicet in nobis

effefitum Si reconditu folisuerbis, quae artificia inter omnia figmetahuma

nafacftu facilima Si tenuiflima ducimus,totres,tam mirabiles,tam arduas,
tam fubitas,tam audaces conficere quod libuerit animo noftro,qd de Me-
V
dea legimus. erbacp ter dixit pladdos ferientia fomnos,Qup mare turba-
tum,qux flumina conrita fiftunt.Quid enim non carmina poliunt? De his
plane. Venefica fc niultu iaftare mihi uifa eft apud Nafoncm aim ait,Con-
cuffacp fifto,Stantia cocutio cantii freta,nubila pello- Nubilacp induco,uen
tos abigoqj uococp. Vipereas rumpo uerbis Si. carmine feuces. V
luaqj fa/

xa fua conuulfacp robora terra,Et fyluas mouco iubeoqt tremifeere montes

Et mugire folum,manefcp exire fepulchris-Te quorp luna traho.QuareBa
rucltia fupplicandu eft ac eriam litandu Capnioni huic,ut quid (it hoc uerbu
quo talia fieri afferadiaud ignoremus.Et affentior tibiBARVCHIAS
rcfpondit,Et certe res erit digna philofophis ,tanris de tam fecrctis inter fc
dillecerc.Quanquanoftruhominu genus in libris quonda occultis non pa
rum de ea parte religionis curioli fuere,Tame dicam ut fentio,nullus eft He
brarus hoc aeuo.que ea uerboru potcftas comitari uelit. Sed noftem totam'
fruftra murmuramus,ficut Si Delphis oraaila ceffanmt,& Pythias Philip/
pizinaDcmofthcneinfimuIatuseft.nifi facrilegus aliquis inuentus fit,qut
lucri caufa portentu promittat,tam delipientibus qdecipiendisJEgodccae/
teris nationibus prius loquor.deinde meos recordabqr J Itcm<jalio*.Nim
 Liber t>RlMvs
dantibus relponfa dabit Phryx augur,& gre minuto qualiacucp
uoiesiudfi
JomniauenduntTantoprauisuirislemperin honore fuit auri exeerahilis
fameSjUt no dubitent ob auaricia &
lucri cupiditatem tam diuina q humani
cotaminare*De tuis Capnion hac aetate quibufda facerdotibus
fuisflagitiis
qui fe puriiTimos &C tanquam dei nepotes diuinitate'plenidimOs
iadanqnil
apum obieciare.ne me lingulari ncgledhi cius lediae credas attentare amiaV
tiam noftra,qua nobis politiores literac conciliarunt-Egregiu
nancp Tereii
tii adagiu extat,& memori mete amplexandu quod ait. Veritas odiu parit,
Illudniuererer adducenduelTetinmediu.quenam modo uniuerfa preeio
(aera prophanata fummo ad imum.ut iam fmt uenalta mercede omnia,qua
dum uetat iure actionis apud iudic?expoduIare,tutu perfugiu exquifieruc,
implorando iudicis officiu ut ritus tradendi nummos haud pereat quafi no
fit merces petita, quae ob confuetudine
petatur,cum nccp coliietudo uocari
debeat ea quae contra deu machinatur-Sed taceo quae prodigia,quc
miracu
lapopulo praedicant,ut onerentur muneribus donaria,& nuimis fua redun
dent uniuerla. Velut inquit Adhus, Aures uerbis diuitan t alienas,luas
ut au
ro locupletent domos.Haud fecus & hic magicos affert cantus.etille thelTa
Ia philtra & iudaei fomnia uendunt.Ceflantc igitur auaricia nemine fore ar
bitrabor poderius,qui uerbis figuris ue miracula fe fadhiru polliceatur.nifi
fi demens aliqua faga diuini potens rus habitet,quae a dolidis quibufep cre-'
di uelit admodu perita ccclu deponere,terram fufpendcre/ontes durare,
montes diluere,manes fublimare deos infimare fydera extinguere,tartara
illuminare.quae anilis amentia quandocp inipfis flagris errare deprehenfit
ed,5£no Romanis tantu,ueruetiauctudioribus nodrae genus(hoc cd He-
braeoru legibus ultimo uiter fupplicio uindica ?• Ad haec e uedigio quafi
moledia quada tactus C A P N O N,in eum fermone tamen perq mode
I

de inadit,& amanti (Time Baruchia inquit,quorfum oratione duceris ut no

bis perluadere audeas,nifi adfit quaedusno fieri laepe ftupenda & admirati
da quaeda ab hominibus/id tempore nata led fubito orta,no propagata led
praefentia & paulo momento indantia,quoru occafionc ante nullus copre/
hendent.nemo fperauerit iccirco miracula dufla fiue tu id facias imperio
feu forte uotoJSJam tantu abed ut diuitiaru gratia facile fiant,ut etiam auar I
riae deditis,negata (it ea diuinoru numeru ueneranda liberalitas. Quamuis
enim diuitiaru datores apud Hcfiodu dii cognominentur, tamen rogari ad
fas conlequedas fuperi nolunt,inferi no debet,hoc propter comunionis im
probi(Timp,ill ud ob auar.icie turpitudine uitanda.Extat eius rei philolopho
rum ueterum fana doctrina,Theognidis tedimonio qui lic ait, Non amo di
& non peto,led mihi tantu Viuere de modids ut nec habere malum.
uitias
T uus item Salomon, no minori & lapientia & uetultate praeditus,eandcm
his uerbis lententia cH diuinitate loques cxprefflt-Dica equide latine quoad
potero,Nam id interpretari iudius tuae forent partes£gcdate inquit & di
uitias ne des mihi,(acme fiimcre pane meu coduutu.Qyod uulgo lic dicut,
 DE VERBO MIRIFICO
Mendicitate & diuitias nc dederis mihi,tribue tantuuitfiui nieo neccflaria.
ucro illis tuis iudaicis ccffaucre^ut ais)obfequi uerba mirifica ,no mino/
ta obefle mihi crede caufam oportet, quippe apud quos uel maxime quorv
dam id artificiu ucrfabatur,ita ut noftri maiores cupiditate eius philofophie
ad eam ufep regione ab amicoru Si copopulariu dulci couerfatione,& a pa/
triis laribus mulca n5 modo peregrinatione ueruetia quali exilio perpetuo

fintabdu<fti,quanq audio quolda haud alTentiri uellc,Thaletem, Pydiago-

ram.Platonecacterofcp ad iudxos nueniffe, fcd tantu ad Aegyptios et mtm
phiricos uatcs.In quoru numero Firmianus le Latftantius efl"e prodidit, ia
eiuslibri qucmdiuinaruinftitutionuinfcripfit uolumine quarto,lequutus
fortaffis prftcr fc aliu nemine.Sed ego facile per ueftigia Mofaicae legionis
quae in illoru literis atq; documentis coperio,iri eam lententia cogor, ut dica
illos necp Syriam,necp Iudaea,no etia Chaldarg fchola prf termifilTe.Suo em

tempore ccepit facra Hebreoru feriptura tanto in honore,in tanta tancp fre
quentiueneratione apud Babylonios haberi,ufcp adeo utilia ex propria ia
lingua Chaldaica traducere curaret ,& id prope quinquagefima fexta olym
piade.id eft aetate Thaletis.Igitur qui tanto indagandae ueritatis accefi erat
defydcrio,ut relicfla domo exiliu peteret,ne uetuftilTima eos facroru moniv
menta laterent,quis erit tam a mente alienus qui dubitet eofde Aegyptu pe
tentes,n5 fimul Iudaea accefTilTe uel potiffimu ut guftatis riuulis etia de fon
te potarent, &
ut Nabathaeos quoqj ritus introfpicerent ,purioricp diuini/
tate imbuerenturCln qua tradenda iudaei omniu orbis terraru gentiu nobi
liores fuere,ipfius oraculi teftimonio,quod illi feculo propter quotidianam
celebritate no erat ignotu/ed per compita uicofcp decantatu. Experiar mo
fiqueam inde uel binos uerlus decerpere qui Graecis cofonent. Sic enim ait
oraculu,Chaldaei fapiunt foli,lapiunt Hebrp,Qui fciplb genitu curant re
gemcp deumep. Accedit huc qd firmare lententia meam poftit,quonia mo/
dica Aegyptioru ludaeorucp diftantia fit,quapropter mixtos faepe in eode
loco reperias populos,ex Aegyptiis, Araibibus,Hebraeis atq? Phcenicibus,
praeferrim in Sebalia Herodis,quae rurfus Samaria dicitur ,In Philadelphia
in Hierechonte,& item in Galilaea,. Rem minime obfcuraperitiffimo no &
flriamboru amantiftimo loquor illi Sidonio,quia illinc haud longe ortus
eft. Vera quiderefers inquicS 1 D O N VS
I .Nam una cernitur conti/
guitas Iudeae, Aegypti, Arabif ac Babylonioru,quare mihi probabile no ui
detur eos philofophos Palaellina &
Hcbraeoru fapientia n5 attigiffe,cu ha/
beam quide compertu.illos no modo faepe resipfasfed etia pene uerba eius
gentis in fuos libros tranftuIifteSed perge Capnion- At is retde profetdo
iudicas.Nam de Platone ccrtu cft,que& ego refpirandi caufa poli mille ne
gocia,& aulicos tumultus quadocp legere (olitus fum,Et o deus bone quan
tainuenio lllu lftinc cxpifcatu, magna cx parte uerbu e uerba Quae fi latius
cognolcere uultis.Iuftinu legite philolophu,& Iegiftis arbitror, quanqua*»
religionis meae ac non mediocris integritatis martyrem, ob idcp forfitan (ti
 LIBER PRIMVS
fpetfium uobis nifi re,non aute afferuone fua mccum fcnrire cogamini. Re-
deo ad caufamSal ubris ifta poteftas uerborum quae uos deferuit, Nos cie/
5?*t,nos comitatur .nobis ad nutum obedire cernitur, Ea non humano confi
Ito.bed diuinitus data &
oblata perfefte religionis uirtus,non fortuitu ,urru
diligentia SL indu Uria fua mutauit locum-Quia uos legitima (aera mutaftis
ideocp fruftra murmuratis, fruftra deum inuocatis.quem non ut ipfe uulc
colitis.ledinuentionibusueftris blandientes, etiam nos dei cultores liuore
immortali oditis, quod in primis refpuitdiuinitas,qup padfica mentibus hu
manis infidere cupit.Nec Sidonium noftruni facile afTuma,nifi flefti queac
ad (yncerum credendi genusJMam de teipfo uix inihi (pes eft,ea profapia na
to,quaefempcr durae ceruicis extitit nifi aliquid multae in tuo praeclaro in-
genio literae,plurima ftudia,innumerabilcs do<ftrina>,no nihil etiam ingens
amor cognolcendi effidat. Tum uterqtobfecramus aiunt te Capnion,
ut ne defperes^cu nos deferas.Ea enim fola uis eft uerborum,quc omnium
(dentiam fuperat.Icdrco manum tuae ferulae fubdimus.quoquo tandem di/
fdplinac genere initiati fimus. Scio ego itemcp Baruchias hic cp in facris
edifeendis longe alia uia gradiendum fit mathematid phyficiqj folent. Hi
q
enim prius cornupetereaccp contendere inter fepUtant commodiflimum,
&in utrancp partem dimicarc-Dcindeper quaedam antecedentiafiue axio/
mata (eu tu principia uocesqux refellere nequeas,mox certae combinatio/
nis artificio condudcre,quo ipfc ftarc compellaris. At cotra in diuinis filen
tium defydcratur, contentio refpuitur,fylIogifmus irridetur. Nam diuininfc
tis nullum eft prindpium,nihil eamantecedit.Igitur quodeunep condudeh’
dum fuerit^ifdem confcftim acquiefcendum e it multo firmiori conditione
qfdenria.Quidilludfit.abs ce ante accepimus- Quare inftaura (ermonem
optime Capnion,nofqj doce quibus nam uerbis mira qupdam facere quea/
mus.Egoenim pro hocnoftro fodali quicquid praeftandueft (pondeo.
Eft ne ita Baruch iacT um illejra eft Sidoni. Ambos enim uiros bonos atep
do<ftosuosnoui,&quiftipulatur,&:quifpondet. Vnde quod exaltis qui-
bufdam infulfis hominibus mihi (acrilegium timerem, nunc minime formi-
do Nec etiam cp peruerfo quodam cultu fummac diuinitati fiat iniuria.
.

Nam uterqj noftis q hoc nepharium efTet,&philofophis indignum.

Ego uero G P NI A ON
inquit tibi redpio-Sed utricp leges pracfcribam,
quas abfqj fedirione obferuabitis. Refipifcentia ueftra hfcefto. AThat-
mudim Baruchia ,tuqj Sidoni ab Epicuro atcjj Lucretio receditote. Laua
mini, mundi cftoce. Vrjum deum omnium effc<ftorem,caeteras potefta/
tes miniftras habetote; Ad primum uota prpcefcp ad inferiores hymni
iunto. Qi fi forte petitio ad inferiores proce(Terit,nifi fub modo delegatae
a primo adminiftrationis^ntcntio non efto. Angeli a nobis ad deum, 8C
inde ad nos uolitantes,reueretia tremorqj funto.Erga illos fecundu notam
;pbationeiocuda obedietia efto.Sacra quoru obferuationes ex me audituri
uenitis,pala dignis,dam,pphanis furno. Haec uero cdwfta fimul e t interdlfl^.
L •
c iiii
 DE VERBO MIRIFICO
in albu prius fer ibeda iudicaui ut penficulate uobifcu animo tiolutare polii
tis,acceptanda nc fint an repudianda-Nulla em coditioile alia uos in arcana
facrorunominu Academia tanq ludi magifter aflumere ftatui,q fi talibus
pr imu legibus afTentin uultis.Etenim cu haec que propofui libenter intrabi
tis,facili me uos ad ea qup cupitis fpero perneturos. Tum S D O N
I I VS
Intolerabile hailenus nihil arbitror fanxifti,nifi forte duru ifti Baruchiae ui
deri uelitms ipfum de Thalmudim quas mihi quonda legenti fuperbas fa/
«fliones,^ multoru fuae amentif cofpirationes effe perfuafi n5 fcquedasjarp
fertiin ubicuncp ad diuinitate attinct,cu potius ficra in exterarS gentiu tor-
ueant ckIiu caedem direptione,q in orbis terraru couertant (alute-Puto tii
2icile abibit/i cu fuo animo recordetur ,homines fuilTe noftri firnile s qui fua
inuenta &
meditata literis oftentationis gratia madauere ut funt fchdafti/
eoru quorunda cometariiouos certe quilibet impune deferit.queadrriodu
& ego Lucretii &
Epicuri deferor fio, Nec em unquain eoru aut alterius
cuiufqua uerba iurauiReliquadccreta fuae funt&auite^pfeffionis.Quapro
pter mecofiile nihil eoru refragabu.Ego uero ut pro meipfo loquar cur no
fubire,qd puero mihi quonda reifla philofophia fuafitcEft enim multis iam
feculis uniuerfa Sardanapali feiffe no fine propriis autoribus Leudppo,De
momto Epicuro,Lucretio,frequcter a bonis eifdemq? clariiTimis uiris ex/
plpfa.Quia de cgteris tuis legibus dubitem quas antea pluribus uarii gene-
ris hominibus,maxime aute magicis praecipietibus didici' Nam dclauacro

cum effem in coetu fapientilTimoru Indiac,quos Brachmanas uocant.eum

piore lauandi pene in mea confuetudine uerti,diuturnitate quotidiani ufus
grauirer initiatus.Soleba in dies cu eifde in fonte haud ablimili cuida in Boe
otia qui Dirce appellat,exutis ucftibus lauari.oblito prius capite guttis ele/
iflreis &
odoribus ei rei apris. Deinde poftq fc pro ritu fatis mudos putarar,
exeundu fuit drdter meridie.quatotius ad facra illic in chori (pede afhtim»,
ueftiti lino cadido &C mitra alba a in digitis feretes annulos,& baculos gcftan
tes manibus.Quf mudicia corporis & amic?lus,ut aiebant, animi quocp pu-
ritate adiuuare non parum creditaeflEt hgc antiftite Vardane apud Indos
quarto ab Hiarcha.Nam poft Hiarcha Sauchnes,poft hunc Sefonchoris,
deinde Bocchoris,ita nominati ab Aegyptioru olim regibus. Simile quocp
cu apud Gymnofophiftas difcedi gratia degere admi(i,& eo amplius cjdin/
terdiu ter,no<fty bis lauari aqua frigida fandfu fuit priufqua polfem totide
momens facroru penetralia ingredi.Erat pariter linea ueftis quotidie rcccs
abluta .Nam lana prophanu utftitu arbitratur,quippe tanq belluing fordis
&
cxcrementu pecori detraifla Legimus apud Hefiodu id praeceptoru ge/
nus poriffimu diuinis coaptariA.it cnim(ut noftis)in operu atctj dieru libro
ferme fic,Nemo fub aurora Ioui aufit fundere uina Illotis manibus fed et im
mortalibus ullis.Nonfic exaudire uolut fpernutcp precatus. Et alio carm i/
nc fic,Prauus ubi fluuiu manibus n5 lotus obiuit. Huic dii liiccefent tribuen
tes inde dolores- A quo lihi diligenter cauit Telemachus. Nam Palladi fup/
. V plicatu
 LIBER PRIMVS
jjlicaturunn aequore manus lauit. Vides ne modo eum Inore no abs te iam
primu excogitari,fed pluribus ante feculis commendatu; Quod caecus ille
uir omnia uidens Homerus nofter,haud ignorafle mihi putatur quado ma
trem Achillis louilupplicefimira maris fluftus exuere facit- Quauis etiam
aliud iffoq? maius explicaTeuideaturmyfteriutamen nihil ad hunc fermo
nem. At quale tu nobis tertia tulifti legem clariffima uetufhflimoru autorir
dogmata probant. Audite quid Sophocles hocdifticho Iambico ,quanquS
no adeo eleganter a metam? ut opinor minus inepte rranflato proferat cu
ait, In ueritate folus unus eftdeus,Qui coelu hoc &
terra capacem condidit.
Quem Euripides Iouem praeripit nominandu.Pcr cuius caput! Orpheus ce
dmVuiiiuerfain lufcm proceffilfe^ue ipfc ommu genitore uno uocabulo'
& principi» finemcp in eiufdedei primo hymno collaudat. uero fequic
crteras poteftites miniftras effe cenfcndas.Crediderim id te Homeri car-
minibus do^u,TroiancRhapfodiasuolumineo£tauo,Vbi fpledidaet ma
ieftate plenillima orationejupiter in cofcITu deoru codonat fc fummu oim
difpenfatore hos c(Te inferiores nihil nifi fuo nutu attentandu qui fecus fece
rint.deiictendos fore in tartaruut appareat quantu potentior fit Iupiter 3£
diis &hominibus.Notum uobis carmen extat ut ut mauultis e grgeo lacinu
efficite.Enimiiero ex hac artificiofe lex quarta ducitur.quafi aliquo dialedti/
eorum more Nam fi primus eft qui fingula difpenfat/ruftra confugitur ad
reliquos,uel preceuel uoto.Q» hofpiti Nauficaa quonda Alcinoi filia per-f
fuafir.luppiter ipfc uiris difpenfat cuncfta fuperne, Siuc probis feu peruerfis,
ceU cuicp fauet rem.Ergo Thetim nequaqua petiit Achilles ut fibi cotra re/
gem a quo indigne uim pafifus eft falute ferret,fed extenfis manibus flens
orauit hoc modo, At tu fi poteris nati coplecfiere caufam,Imploraq> Iouem
confeendens limen olympi.Hunc enim uniuerfi dominii 5>C patre,ut in Di/
philo Menander ait, Ad fummu hoc honore dignabimur,qui folus tantoru
bonoru inuentor & pofTeflor eftNatura nancp infitu nobis extat, cum fon
tis nitida ucna aeque cotingi queat riuulis abftinere.Quid crgoCNum con/
cra maioru inftituta fuperos uitabimus,& unius tantu louis auxilia petem» 1
Ac no potius Theognidis monitu,E{Te uirum audenteduris in rebus opor
tet, Eripiant fuperos inde rogare deosfSed fortaflis ut amicoru ope ita illo

rum opera utamur.ut uidnoru comoditatibus,ut propinquoru,ut hominut

prudentiu, quatenus nobis confilioatcp confolationc prodefte queant,quo
rum eruditione,quoru monitis ac fideli femper impulfu,mente noftra qua/
libet in re dfuinae uoluntati conformare procul dubio poffimus.Peritipres
nancp funtdiuiiiitatis,& melius nofipfos norunt,omnefep reru noftraru dr
cuftantias,Iccirco nos refep noftras certius atep multo aptius principis dei
fentetiis immutabilibus, quafi cerris radiis aliqua terfa corpora fubordinat,

ut inde ucl bene nobis ftituru fit,uel mala dedinentur.Hoc eft q> beniuolen
cibus diis aut nobis auerfis,uel hoc fatum effugimus,uel illud fuftinemus.
Vnde fama uctus etia-parru maior ucj memoria fuit,diis eam maieftate effe

litizec
 DE VERBO MIRIFICO
Indigna mulierculae fomnoiam opprimen
q, fata mortalibus imponerent.
undeuigefimo libro(fire<fte memini) his uer-
dx fcntentia, quae Vlyftcm
bis alloquitur.Quotis quibufep ftatuerunt
immortales fatu mortalibus fru
pra?dicauic,Sic Nu/
giferani terra habitantibus.Sic Socrates fc deo monitu
mam Aegeria duxit.Sic nemo unqua uere Pythagoricus fuit ,qui non deos
uero cp boni funt tanqua primi boni portiones proximg honor
fenferit.lllis

retierenriacp dcbentur.Bonu enimfuapte natura honor laufq? confcquit,

defertur honor,quafi
ut Ariftotelis moralia teftantur.Quonia maioribus
aliqua fit retributio uirtutis.Maiorcs
aute dii funt,&; no tanqua fodales tm
plus uigent ratione atep intel
noftri ucructia ut redores.quia natura fua ipfi
tu? le/
le<Su,ob idcpintelligenrif aliquadonominantur.Caeterufequentes
decreta probant. VItima
get mathematicoru cofuetudine per antecedentia
quocp Sophocles oftendit.cQ in Orefte fic ait, Prfftantioribus omnino eft
obcdiendu.Etin Aiace his uerfibus utitur Nam cuitimor uiget& fimul re
uerentia,Illufalute mox habete credito.Quare mihi Capnion facilimu erit

tufTis tuis prgftare confen(um,in ea certe caufa qua

ante multa milia annoru

hominibus docftis eifdemcp bonis accepta noui- T um Baruchias.Non nui

b inquit Sidoni maioru aetas quoqj aberraire deprchaiditJMc tu omnia fu
periorutemporuqucdifcenda coceduntur.fequenda etiacenfeas,nifi ratio
prius ea ede uera difcuriat.Nolim hoc temeritate aliqua duefius afferre,qd
reniti cupia promulgatis his legibus,uel cfteris argumentationibus
tuis infi

diofe diffidam, quas pro tua praedanti cum elegantia,tum etia uariaru reru
peritia exuberlter confers in mediuJEgo nanqj ipfe illas quocp fubibo.ctia
nulla ratione prompta coa&usnifi fola diuing reuelatioms autoritate. Con
ftat enim mihi tecu apud Cicerone Cottj pontificis aftertio,qua
Balbo con
fidenter exhibuit^n religione maioribus noftris nulla ratione reddita credi
debere,quos Plato putauit deoru filios,qui parentes fuos optime nouerint.
Ideocp tanqua de domefticis rebus cum quid affirmarim fumma fidem pre
ftandum c(Te5ed uulgaris populi uanitas faepe falfa qugda ueris immifcuic,
que uix ipfi philofophi fine uitae periculo poterant effugere,Sicut Diagora
plura de diuinisfcribcntcm aliter q plebi uifum eft criminis accufauerunt,
porre&o capitis libel!o,atis inftantem morte celeri fuga uitauit. Anaxago/
ras Athenis ultimo fupplicio adiudicatus,& Socrates ueneno interfedus
eft.Noftri etiam fapientes quos olim uidentes nunc prophetas appellamus
faepe regum indignationealiquando populi,non nunqua morte iplamreli-
giopis atep diuinoru gratia fiibierun t.Meminiftis Hieroboam contra uiru
dei manu leuaffe,que moxuertebatur in aridam, Efaias in partes difTetftus.
Hieremias in Aegypto lapidibus obrutus, Ezechiel iuflu ducis in Aflyria
ca*fus,Daniel ad beftias damnatus, Amos fufte occifusMichaeas in praeripi
tiumdatus.Zacharias apud aram trucidatus eft, Haud alia ex caufa omnes

q quod fandtius indo&a plebe fentirent.Ergo perqtlaiufte addideras,Ho-

minibus do&is.eifdemqj bonis. Nihil aut grauius me,nihil moleftius modo
premit
 Liber primvs
premit,nihil quo magis abhorrea
q tantae glorie.tanti fpfendoris^am bone
femae apud noftros uiris literaciflimis'quos a dodrina Thalmudim nomi/
nantYarerc.no ad tempus folu (cd & perpetuo. At cum ita uis Capnion,ge
ratur mos tibi,reiicia ucl Thalmudirn falicet in quibus a teneris mihi ungui
culis ftatim atcjj (apcre coepi lumma femp perfiftcbat uoluptas,
reliquati ita
iucundior.Spero irem deo rem effeduru me fore haud ingratafi qd animo
meo gratiftimu fuit,fui gratia repellam, Contigit enim nunc» haud (do ari
unqua alias ,ut facile carea caeteris omnibus tatitu ne me tam (anda mirabi/
liu nomin u pretereat notida.q tu nobis polliceri uiius es^iel fi rede memo-*
ria teneo ,ne tua dida nequiter carpere arguar. Verbu(nefdo quodjte rccoe
dari aicbas,quo nos mortales in natura coftituti,fupra naturam dominare
monffraporteca miracula qug diuinitatis (iint infignia pficeremus.
Age Capnion ut hoc uerbu n5 ignoremus.Multa em uerba co tribules mei
Ferme iub modio rccondut,& in arcanis habent, qup ab illis mirifica elTe cen
(entur,& que ipfc multu quocp relegi fed effedus eoru nunq fenfiJdcp fors
talTe cp ucl modum n5 feruaui uel fida pro ueris credidi. Subito tetigifti
acu SI DON V I S inquit.Nam hic latet anguis in herba,hoc eft qd ad re
fadt no nihil quide.Fuit enim mihi aliqn par midiu in quibufdam nugatori
bus de arte magica fcribetibus,haud dignis quibus ad calamu charta luppe/
tat. Cogitaui libroru indice motus mira qupda artificia me iftic repertu ire,
quafi operationes Zoroaftri, Oromafis, Zamolxis, Epimenidi s, Orph ei’
Pythagorc,Hoftanis,Empedoclis/eu etia iunioru theflalicas fedioncs.Cay
rinondx,Darnigerontis,Apollonii,Ioannis DardaniSed audite dum lego
quid fitJSdepol aliud nihil
q Horauanu illud, Parturiut montes nalcetur ri
diculus mus.Sufpcndut furciferi prae foribus uoluminu fplendidos titulos,
& modo huncefle libru Enoch.quediuiniorcante caeteros omnes fuifTe ue
tuftas a(Teruit,modo illu Salomonis mentiuntur,facile indodis auribus irre
pentcshac infigni coiedura.qua ex libris Iofephi augurari liceat. Ait em ille
antiquitatuodauo, Salomone contra daemones artem ad utilitate hominu
& eoru curas inueniftie, incantamenta contra acritudines inftituifTeModix
etiam coniurationu. Ad hoc addit experimentu quod ipfe uiderit. De (acris
nihilominus Hebraeoru hiftoriis promptu illud eft, Salomone fua aetate di/
(putare folitu de arboribus et herbis, a cedro Libani ufep ad hyflbpumltem
de iumentis,uolucribus reptilibus &pifcibus, quae omnia naturale falte ma
gicam prg fe ferre pofTent-Sed introfpidenti acrius,aperte (e prodit horum
drculatoru fallax prae ftigium,& noftro aeuo iam pridem confida (ele profi
tentur ipfa uolumina. Si quis &
uerboru cofuetudine,& fententiarum uim,
& charadcris genus ipfum confydcrauerit.Nam nihil obftabit quin cernes
re detur plane,no diu ex unius confpirationis uolutabro eundos eiufcemo-
di libros noftro aeuo featurii (Te. Deinde fi quae ipfi luis uoluminibus ex prtf
fcorum adionibus indiderunt,ad artem commode fe habentibus,tame qua
dunt ruditate fiteraru nihil infradum obferuare queunt,n<jn uerba ipfa,ncc
 DE VERBO MIRIFICO
numeros neqj figurasJgnorat ctenirh q> Aegyptii duplici charactere utmt
itur.uno in prophanispltcroin iacris.QV deniqt Chaldxoru lingua 8i He/
brtcoru qua operi magico neceffaria attcftantur fimili characteris imagine
fcribimus.Nilul igitur horu Si Roberthus f & Bacon^ Abanus,& Picatrix
« conoliu magiftroru ucl maxime ob linguaru ignorantiam ad amuflim ut
oportet tenere atqj doccrc/ninus ctia librarioru manus ab exemplis dupla
feribenu no aberrare minus difcipuli difcercjninus operarii potuerut ope'
rari.Redco igitur ad id ut cu Baruchia fentia,tametfi abunde multa legerim
Iccretoru ciufcemodi.tamcn efFcctUs coru ne perceperim ufqua/ortaffc q>
magifter idoneus etia aberat.cuius opera Si ingenio illa pendebant. Rurfus
igitur nc te pigeat recitare. Et CA N ON
P I Jam uclpcra eft inquit,S£
id temporis imminet ,quo prae nocte confici nequeat tantu tamcp diuinu ne
gociu ac plane facerdotiu&l fapientibus philofophis ipfaip luce dioniftimu
Nec enim Brachmanas imitabimur noctu potius cotemplates^uibus ater
cuItifiTimus eft colorpropter crebcrrimu folis ardore fere omnia fua deni-
grantis.Locus item ifte tam arcanis ceremoniis incongrucsHm ccclefti do
no impar,tam facris ritibus mmiu lupercp prophanus atqj ideo mutandus
e(Te utJctur-Incp faccllu'fi ueftra quocp eft (entetiajfcccdcndu nobis,tam ex
celletiffima facrameta pcrfuadc.lt.Igitur rem omne in craftinu differre mul
to fatius iudicafquando in aedem mea fuburbana ac pene luco infita couent

endi facultas eftJnterea uos hoc noctis memetote c^uid inter differendi! de
creuimusomniu maxime fentiri.&con flatiffime credi Si apertiffitnc prpdt
cari laudariqj debere-SoIa enim recta fides eft ianua miraculoru, qua fi ne-
ligaSjpcn etrare nequeas.et arcearis iufte ab adytis 8i ab oraculor u cocioni
f us. Tum SIDONI VS perplacet inquit flatutu Si tepus 8i locus.Tu
uero caue de noflra fide nil dubitcs.Credo^ua probitate fimul atqj doctri/
na lingulari ductus quicquidiuffcris. Etego inquit B AR VCHI AS
haud aliter atqj tua fentetia eft creda.Quod nifi facerecitaret Sidonius mihi
Lini antiquiffimi carmtna,quibus prpeipit cp crededa fine omnia. Nihil ern
eft incredibile^cilia deo omnia fiit nihil eft impoffibile. Verbu c uerbo Li
ni ucrfus(ut noftis haec infinuant5ed Si Pallas apud Homerii, cuius hac oc
cafionereminifcor introducit Achillem tali Termone confolans. Veni ego
quieta factura tua iracundia fi credideris.Libentius ipfe mea queda adduxe
ro,Dailtelis uidelicet hiftoria quis non hebraice fedchaldaice fcripta.Hoc
enim folo rp diuinitati fanctus illeuir credidit Leonu periculaillacfus euafit.
Sicnancp iteritas Termonis habet.Et omnis laefio non eftinuenta in eo^ui*
credidit deo luo Jgitur credit ego quocp cu Sidonio pariter quicquid iufte/
ris- Tum C P I A N ON mox tabulas quafda producens exhibui^et res
inquit agitur bene. Vos iftas ferte domu quifqj Tuas^n quibus catalogi mo
re breutter uniuerfafunt deferipra uerae fidei^que uobis credenda prius de/
cernoquatenus haud fruftrainftitutuconuentucoeamus. Valete. Tucg
Capnion uale focliater.u(crq> difccdcndo r e fponder e.
 UBER SECVNDVS
IOANNIS REVCHLIN PHORCENSIS LL.DOCTO
RIS CAPNION VEL DE VERBO MIRIFICO

Riori die fccliciter conlumpto Sacer Antiftes Dalburgi,oro

tep*
p tienter audias.quo nam modo experretfh' poft fomnu
tres philofo
_ph> ante lucem conueniunqS^ totum diem de uerbo
mirifico diffe
rentes cofumunt.Cui diei potior Baruchias prpeilficut
hefternp Sidonius,
Hodie nancp mulco plura de Chaldseoru & Hebraeorum libris fumpta
co-
gnofces.ad quorum captanda principia fic Sidonius ccrpit.
A (Turnus Ca
pnion &: antclucanu ipfum quafi praeuertimus importuni.Sic enim
Baru-
chiam huncquoq? non incedente (ed properante uideo,ne quid
tuorum ne
gligat. Vis?Calcaria impreiTero quauis currenti.Heus tu Baruchia in facel
Ium,at ille uix anhelo lpiritu,Adfum inquit &! tecum Sidom^quanqua
pau/
tamen praemature ut arbitror,Cum ne humentem aurora polo
lo ferius
di
mouerit umbram.Certe dignus hiclocusphilofophoillumcp demiror
Ca/
pn*on,qui praeter morem tuae gentis uel nunc potius noftrae^uonia
tuos
fore nos fcceris,n5 idola que latine figna diciris necp ullas cotinet imagines,
quid in penetralibus ac in his ipfis adytis lateatEt ecce crux ipfa e(t.
nifi

Tum Sidonius,Mitte Baruchia nunc, an nefas quid in tabulis? Caue mole/

ftiam nobis parias qui longioris morp autor fis-Sed age Capniondoce nos
deuerbomirifico,uelfiiIludfuerit aliquod nomen edam pluratiuu. Nihil
enim ea in re tanqua grammatici urgemus rnodo id luerit quo nos in natu-
ra coftituri (upra natura ut aiebas operari miracula poterimus,fiue hoc fiat
praeuidendo ut funt ua ricinia (ea res ipfas effitiendo^uaru naturalis caufa
uulgo ignoratur,ob idcp peririflimis eoam uiris admiradas. Sunt nancp res
quedam fic natura concretp quas admiramur uel raro uel nufqua cofpetftas,
ut Hermaphroditi olim Androgyni,utPhcenixdequacantatur,Conuenit
Aegyptus tand ad miracula uifus,Ec raram uolucrem turba falutat ouans.
Eam fc dicit Herodotus quauis multu temporis expetfata, tamen nufquam
uidifTc nifi in pitdura . Vt item unius partus quincp pueri.cpteracp monftro
qua ipfi naturae adminiculo fabricamus prodigia,ut eft apud Demo
(a.Et fi
critum de Champleontis iecore in fummis tegulis exum>,q> himbres 8C toni
trua cocitat,ut etiam ArchitaeTarantini columba lignea qua uolitare para
ueraqquale nos ipfi &
uidimus et fabrefacerc nouimus-Hpcet his fimilia uel
natura (entientibus nobis uel nos adminiculo naturp procreamus,qup ratio
phyficaillitcrans crebro &! mcechanict^ hominibus ac minuris confrientiis
(adime probat,Nihil horuexte contendo dilcere.Ita enim uulgata (unt,ut
in triuiis & compitis atep adeo in quotidianis (ophifiaru auditoriis legatur.
Necp mirifica quocp machinamenta ea que aftrologi promittunt,uel in co/
ponendis imaginibus,uel fculpendis annulis uel prpdicendis euentis.uel for
tuna infortuniocpdifpenfandis,& omnino incomprehenfibili cocloru pote
ftaci naturis inferioru fingillanm applicadis,que quonia tam fallacia &tam
 DE VERBO MIRIFICO
& autores eius fcholae inuicem aduerfen£
diuerfa inter fe ufu ueniunt,ut ipfi

Sd tantf tancp inexuperabilis diligentic infiniti cp laboris exiftant .utfub arte

no mendace cadere nequeant,malim per quietem uera dicere,q cu fiimmis
laboribus quofcp fallere,deridenda conditione profefTus quf dedita opera
mentiri doceat. LucidifTimu enim ueritatisargumentucftconfbnatia.Con
trauero medacii di(cordia.Sedquidin ea arte qua appellant, condas firmi*
atep fynceru inueniesc' Nodeaftrorii mefiira loquor ,qua nil certius eflic &
mathematici et peritia ipfa indicat/cd de cocepto ex cis iudicio,cuius uniucr
& ftulta opinio.prjrfertim in que corporu qualitates &C
fa fallax cft femita iis

elcmentares difpoficiones &C anni momenta & temporii ligna exccdunt,ut

tuusBaruchia Moyles innuit- Videte q fint inter fe uarii. Nam Abumafar
que illi prgfide eius facultatis & magiftru adorant,ubi dc iudiciis agit,quof/
dam inquit aftrologos putare planetas de rebus tantu uniuerfalibus fignifi/
care,ficut de elementis rerumcpnaturaliufpedebus. At uero de lingulis &
finguloru partibus atep a<ftibus,fdlicet mouerfquiefcere/imiliacp nihil pes
nitusdemonftrare.Aliosautearbitranftcllasoftendere tantuqug necefla
ria funtuidelicet igne quide calidu eflfe.aqua uero frigida.no tame quae fine

contingentia,ut q> homo loquitur aut tacet. Alios denicp opinari planetas
portedere tantu mutationes teporu, SC quatenus p eas corporibus accidat-
Pofteriores uero aftrologos fequi ueteres,nec ulla ueteru dufta iudicadi qui
dem intentioni coducere,quonia dicant impoftibile fore fapientibus etiam
aftronomis quicq de iudicioru (dentia inuenire-Nihilominus audent intro
ducere dilci plina qfe nobis perfuaderc nitatur ,minutifTima etia punefia hu-»
mani cogitatus fcire,& uniuerfam in rebus natura peruertere atep reuer tes
re pofTe.Quos nihil terret Ptolemgi admonitio,qui aflerit tale prcdidHone
maiori exparte nos fallere.Nihilprincipiorufuoru lubrica ratio aucrrit in-
ani figmento fimilima,qua aliter antiqui,aliter Ptolemaeus .aliter Haimon,
aliter Hermes accipiut.Nihil infinita fecundaru caufaru conuemio quf uni
rei acddut.Nihil tanta de nobisnoftroru diftantia &C innumerabilia media
Nihil eoru tam incerta congeries,tam incoprehenfibilis fyderu multitudo,
ufep adeo ut &
fint qug nondu uiderint,& oriant primu quae fe nufqua afpe

»»e fatent,quoru uirtute necefife fuerit in orituris atep regedis fubftatiis pa

riteradmitd,cu tantula ftella qua alii Cane, alii Syriu uocat.dominatoribus
planetis fextili menfe tantu ardoris addat uix du uifa. Neqj multu te flagito
ut nobis edideras quibus na modis per fadhone magica cotingat miracula
fieri-Ego enim haud paru teporis in eo praeftigio cotriui.quanq uane,tame
eius nodu me pernitet qui fummis rationibus cgteros mortales noc fadlius
a tanta pernicie pofTumaucrtere.Nam cu tota aetate in tam facrilego nego
do cofumpferis,Inde nihil q? fit fed qd forte uideatur^gre tande extorferis
cucxpedlationefummi periculi uitxatcp nedsJuipfc Roberthu Anglicii
apud Heluetiosmiferemortuu,Etalteruqueda cuius nome taceo,miferius
captu famaqj muldlatu noui.Plures ctiaflorcdffimos in ea arteq miferrime
 LIBER SECVNDVS
hoc mudo defiintftos fuifTe^eftantibus fideliffimis hominibus audiui.Solet
eiufccmodi quidc honore tenebrarii poteftates fua clientela
afficere. At fi a
funt qui no ligaturis aut adiurationibus maloru fed quieto
bonoru dxmo>
num auxilio magica fe putant exercere, q> forfitan ita cis uifum cfhamcn fic
habent inuoluta omnia ut prius uniuerfa quocp aftrologoru
quefupra pait
ds refutauimuSjUna cu praelcriptis lacroru fuorii ritibus ad
ungue obferua/
fe comifcerecp oporteatJngenio quidc humano intolerabile
nimiu ne dica
impofTibilejV ix em tota hominis actas ad eius facultatis libros tantu
legen-
dos fuppetit,quOru Mercurius folu Uniuerfalia lacroru
complexus triginta
fex milliaquingentos & uiginti quincp fcripfilTe perhibet- Quid putaris de
reliquis: Iam deniq; permitto cp tandem longis uigiliis,
multo conatu dili/
genti obferuaria arcanae fueris magicae admirada fecreta
cu aftrologoru ad
inuerionibusabudeadeptus.quibusobaudiatmanes.turbentlVdera^ogait
tur numina, feruiant elementa, uelifcp cu inexpugnabih
eiusdilciplin* pote
fibte &
caeca numinu coadoru uiolentiauel fi malueris opportuna
candido
rudcorucatcrua experte omnis ruditatis operatione coficere.tame attoni/
tus tuc quidc &
ftupefatftus tanta daemonu turba qui numen id quo
tu in fit
ad obiCcfiaadioneuolesuri.tanq praecurfores&pomp* qda
eris propitio

praeceduqabhorrebis opufep infetftu relinques detrimeto tibi Si carteris lu

dibrio fiiturus.Eft nanq; Iamblicho Porphyriocp autoribus/iotu quide
ne
mim quata uiriu multitudo fufeitari foletquado defcendut diiatep mouent
nifi facerdotibus illis qui labore ipfo iam experti fut-Enimuero qui
no unii/
queep proprio quoda honore profequit.nec diftribuit omibus cp cuiqj co/
gruit morecp gerit Si gratiis Si oblationibus Sidonis eoru coditioni fimili-
mis^plam numinu prxfenria Si optatos cffeifhis non aflequit.qucadmodu
in harmonia fi una chorda fragatur.tota fubito diflonat-Hi funt loti hcc fir
mamctadifciplinc ac ipfae methodi artis.Ergo graui nosmoleftia Capnion
Si importabili onere leuafti pollicitatione tua^ui noftru ftudiir a tot aftris
tot daemonibus^tot prarceptis^ot ritibus Si uanis obferua t ionibus liberare
uenifti.Nam ut coelites omitta quot Si quati fint qui funt innumeri fecundu
infinitos metis primae cogitatus fiue ideas^uoru ferut antiquu illu Orphea
introduxifte nominatim trecetos Si quinqgin ta deoSjSolu terrena nobifqj
proxima eofyderabim^numina^quibuSipfeparisuetuftatisnobiliflimus
feriptor Hefiodus ter dece m illia in operu dierucp libro numerauit Horum
lingulis paretare fupra homine eft^ uires noftras fuperat.Sed iam fol ori?
inripeomniuornatiffime Capnion. Tum illegi me inquit natura paulo in
diccdo uberiore ac no tam morofumedidiffetjprofetfto quatuego mecum
reputo habeda tibi gratia foret no mediocris Sidoniaui tanta miraculorii
fylua oftederis^inde nobis cedua ligna cumulariftime fuppeteret.ad tam di
uini operis ftrudhira ample magniricecp llluftranda.Idq? fi unus ex Chryfip
pifchola efferriualde gaudere.has tuasornatiffimi eloquii diuitias a te no/
bis propofitas ex quibus copiofior mea fi eri pollet oratio5ed nec ad id ele/
d ii
 DE VERBO MIRIFICO
gantiaru uel natus uel inftitutus fum,nec res qua de agit poflit. Quinimmo
refpuit q> diuinu atcp facratu eft fermonis ubertate St fideratis ucrbis fuca/
tas fentetias^rf fertim in dodlrina foli deo dicata,ubi omnis eft labes uitada
Sed in facris admonemur q> in multiloquio no deerit peccatu haud abfimi
le politiores quocp liter ae iubent dicente Flacco.Quicqd proripies efto bre
uis.Qi St cofulto St necelfario fatflurus fum ut 3 breui omnia peraga£qui
dem fi no mihi fumma uobifcu haberi cccpiflet familiaritas/nore Py thago
ricoruprius unuquencp ueftru penitus fpe<ftare,& cuiufcp natura,ui;ftum,
ftudiu,affeiftioiic xtate prgfenrire.L-inguae uero St auriu patientia St filcn-

tium requirere.No eih omnibus ut Nazianzenus ait necp femp nccp omia
de deo philoiophari concedit,(cd eft quibus St quado St quantu- os auteV
ei negodo prxparatos St aequos effidut collegas hcfternae tabulp quas do/

mi cotinctis.Nec a uobis ultra qd cxigo,nifi qa Terentianus Simo quefiuie

in Sofia,fide& taciturnitate. Annos enim plurimos fupra uiginti quincp na
cfti eftis.citra que terminu nulli hebrxoru cp hic Baruchias ueru fatebitur,

feripturas diuinoru fecretoru cotingere phas eft eritep inter nos cofuetudo
cade no illaudata.Dcinde no effpphanae muldtudini,fed folis facerdonbus
hf c noftra facratiffima funeftio prodeda.cp de fiimmis facris St Plato Diony
fiitmSyracufanu,&Dionyfius Areopagita Theophilu accurate aediligen
ter admonucrc.Sacerdotes uero fine controuerfia nos fumus- Et fi nulle no
bis Antiftitu manus impofitae funt,du modo cu religionis cultu diuina fapi/
entia tcncamus.Eftein uera Lacftatii Firmiani fententia in iis uoluminibus
qug ad Conftanrinu imperatore fcripfit,q> iidem funt docftores uerae fapien
da: qui et dei facerdotcs.Igitur ne prophani eftimemur,& uerf philofophig
trahario St unius dei reuerenriaphibct-Sola uero humilitas tante rei aptos
&
auditores St fpes attentos, fides dociles nos fadt. Omniu aut prxftantiflt
mum cft ferites amor,qui nos in operatione coferuat,& cffccfhis ad uota lar
gitur.Cuigiturmiraculoruomnisarsfiquauerf nominari qucat,ut hic no
fterSidonius docfte gnauitercp rccenfuit.In tris partes diuifa,quaru unaqcp
per fe fpecialis St ppria facultas fit,uidelicet in Phyfica, Aftrologia, Magica,
quae tam Goetia in fe cj theurgian cotinet.coniuganturq? omnes ita inuice
fintep cognata:,ut qui Aftrologia fine phyfica polliceat nihil agat,& quima
gica fine aftrologia St phyfica profiteri audeat,a uera ratione multii aberret
Vos ipfi uero eas omnes abiicids,ppter uanos exitus et poft im mefa laborio
faqj ftudiafruftratos euetus.poftulatifcp a me denuo ut quarta uobifcu uia
ingrediar, q foliloquia polium’ appellare,ubi qdcuncp propofitu ad como/
da patientiu uota fuccedit.Facia quoad licet,& quantu in me fitu erit q» dili
gentiftimepofcitis nihil negabo-Sedhocin primis fdtote,q> etiamaPytha
goricisPlatonecp ipfoiamdiufandtu fuit.diuinaru reru perceptione a no/
bis inucniri qualibet arte no pofte,Verutame defuper reuelari.qd St Ploti
nus dedit St Pi o nilus acceptu confirmauit & no folu ueftrl fed eda noftri
theologi attcftanLDecebitnos prius quidepurgatos offerre comendarccp
 LIBER SECVNDVS
deificat luci,& tuc illa fuperccelcftis aquae pluuia in capita noftra defccdcrt-
tcm preclufis fenfibus.mentc quieta expcdiare laudantes interdu & adorari
tes id pelagus bonitatis,ex quo no tantu mirifici nominis 8C facroru uerbo/
ru,uerucria ommu mirabiliu ad nos ufcp deriiiant flueta &
diuiniflimi ema
nant riui.Prinapio igitur humi proridetibus nobis.hic hymnus Ionico mo/
dulamine^accencu farris animi conritadi caufa debito pferendus eft. Rei
(

omnis generatorcp opifexcp. Superu r excerni lux hominu fpcs. remor T

umbris tencbrofi phlegetontis. Amor incredibilis coelicolam. Pauor in-
umcibilis tartarcoru. Celebris religio terrigenaru. Adonai Adonenu Elo
hcnu. Bafileuspantocratorprotogenethlos. Deus unus,deus ide,deus al
me. Veniens defup illabere nobis. Hoc hymno de more dido rurfusCa
pnion ccepit.OmnehominismiracuIu cuius uera 8i no imaginaria dephen
ditur fubftada^um grade,tum mediocre.tum minimu fi ordo facroru pfcri
ptus obfcruct referendu eft femp in deu gloriofum,cuius nomen fit benedi
<ftu in fcpiterna fecula.lscm (olus eft
q uel feipfo uel delegato no fine feiplo

uel per fubftitutu ex feipib talia facit qualia demiramur quoru caufam adae-
quata (are no pofTumus uel cp fiant uelqr Hoc mo fiant. Prgceptu iftud ex
facroru armario depromptu extatSic enim diuinus hymnus cotinet, Bene-
dictus dominus deus Ifrael.q facit mirabilia folus.Si folus ergo no homines,
fblus ergo no dcmones.folus ergo no angeli.Igitur folus deus feipfo aut per
creaturas-Nam explorati iuris cft,qd quifcp per feid per aliu fuo nomine fa
cere potcft.Ec Ariftophanes ftaftm inquiqregit Iupiter p alique deoru non
cpdei fummilocoregantdiigregales.EflTetenimficabfensdeus cuius loeu
illi coplerent.Id nobis dicere no permittet philofophus Opilio ille V irgilia

nus qui cecinit inter pecora Jouis omnia plena,quin poti» q» in nomine dei
regant angeli,gubernen t offiria &
munus exequantur (ibi dclegatu.quibus
iuffa cape (Tere phas eft in quibus deus habitat, &
in quibus uehitur,et fuper

quib» ambulat.Haud fecus atep nos ipfi mortales ut inquit meus Paulus eoe
operatores fumus dci,cuitis Arato tefte in phaenomenis^ genus fumus pa
riter cu angelis in quibus &
per quos agit quod uult.Non igitur nos fumus
qui miracula facimus,fcd deus optimus maximus (cui cofitemini qui facit mi
rabilia eius. Habetis iftic qs fit
magna folus,quonia in aeternu mifericordia
operar ius^rh deus deoru. Habetis que fit operationis caufa,quonia in yter
num mifericordia eius,& pietas & beneficentia &grada,noius,no rigor, no
debitu, non ulla denicp obligatio.Habetis quis mirabiliu operationu finis,
& &
quonia confefTio magnificentia gloria honor& & cultus,quo dignus
eft deus deoru & dominus dominorucui cofitemini quonia bonus. Quare
pudeataliquos et quideutipfi fe putant optime de philo(ophiameritos,qui
cu alia multa no mediocriter infaniac atep demendae femit,i gradienda profi
tentur ,tum hoc uel maxime moliuntur ut nobis perfuadeant arte efle certa,

ad cuius regula neceffitate quada deoru uoluntates uel anguftiis uerborum

uel charaifteru uinculis aftringatur,cum iniufli nihil agant, & qui iufTerit no
d iii
 LIBER SECVNDVS
regi fed regere confucuit,quippe qui fummus eft,icrircofigmentismferio-*
ribus nequaci fubie^.Porro prxftygioru efle dodrina poteft.miraculoru
uero nulla nili ferues cum diuinitate unio.Qua no ipfi nos per deu,fed deus
per nos fuoru amicoru uotis gratificando aliquid efficiat quod exteri admi
retur.Non igitur impune Moyfes in deferto Zin &
frater eius Germanus

populo fuafere de petra durilfimafe pofle aqua producere ,Necp id uero

autori attribuere fed eatenus (ibiipfis prxfumpferut,quatenus claritudo no
minis ipforu in plebe crefceret,Nimiu quidc ftulte,ut dum cauebat ne pro/
pria erga fubditos minueretur grauitas, paterentur quod dei laederetur ma
ieftas.Qyaread terra lademellecp manante uetiti funtaccedere,ut dilcant
juniores miraculoru operatione in unu fummu maximu deu referri debe/
re qui facit mirabilia magna folus.Non nobis profedo n5 nobis, fed dei no
mini danda eft hec gloria.Ergo necp nos Sidonius inquit miracula ferimus,
necp artificiu utlij elte poterit quo ea facere difcamus.Quare fruftra de no-
mine mirifico diefturu te nobis uix tande cxpedauimus.Fruftra mihi hac no
Aem pene infomne deduxit fricdi cupiditas eius rei cuius ut tu prxdicas nui
la fit ars cuius ne ipfi quocp fi aliqua edet capaces fimus. At xdepol uel hoc
mihi Capnion miru mirabiliffimu uidebitur ,quod qux antea tam egregie
affirmafti nucnegesDixifti fi rede memini qd mirabiliu operu ipimet efFe
doresfimus,Iam aliud narras q>necp dii necp nos metipfi,lblus autedeus.
Qux eft tanta inconftatia modo ais,modo negas ,quanq cotra te rebus ma/
ioru noftroeu xtate geftis q acerrime bellari polfumus a. in pugna uincere
Nam ut poetica mittamus de muliercula quf fe carminibus promittit folue
re mentes Siftere aquas fluuiis & uertere fydera retro. Vel inter mille Lu
canimagica.Quod carmine theftalidu dura in prxeordia fluxit No fetis ad
dudus amor.Vel de Pirithoo qui primus dicitur a ccclo lunam detraxi (Te,
Vel Homerica de Circes omnipotentia,V el Maronica de Protei uerfutia.
Milohiftoriis tecu decertare,qux quancjlunt admodu innumerabiles, tn
ut aliquas comcmoremus,negare no audes .Tarquiniu prifeum pro Adii
Nauiiaugurisfententia,uteftapudLiuiu,nouacuIa cotem dilTecuifle. Py-
thagora uno momento &in Thuriis & in Meta pontiis fuifte. Apolloniue

Smirna fubito in Ephelum uerbo dido tranflatu efTe,qui & Romx diritur
uerbis occulte pronuciatis,puellanuptiaru die moribuda refufritafte,cuius
ille nobilis Icriptorteftis eft PhiloftratusHoc exemplo &! ea fpe de te cofift

fumusparidodrinainftitui utomillisfoliatudimbus magoru.obferuatio/

nibus aftrologoru.perfcrutatiombus phyficoru,folo poliemus orenoftro
fubitas res admiratione ac rumore dignas efficere,qux in nobis ueram efle
philofophiaprobarent.Namquidiuuat mirabilia multa quotidie dilcere.
nulla unquam fecerceDe nobis opinio in plebe eft magna philofophix ac
omniu rerum frientix-Sic enim illam deferibunt cfte fcilicet diuinaru humar
narumcp rerum noricia,Sed oro uos amici optimi.qua prxftabimus fatifFa
dionem populo inligncm atep illuftrcm ftudioru noftroru,dum eiufcemc»

*
 DE VERBO MIRIFICO
di opera defunt? Parum cft nos literas nofle, quas Si quicp. abie&ores di/ i?
dicerunt.Nihil extollit difertos e (Te quod natura mulierculis concedit. Ni/
hil etiam q> tot Si tam perplexas fcholafticoru quacfhones uel intricare uel
extricare profi temur.Quapropter nos ipfos potius ftultos Si infanos
q fa/
pientes uulgo arbitrantur, adeo certe ut in uituperiu quali nomen philofo/
amo deuenerit. V iuere etiam religiofe gentilida facra inuicant,
phie noftro
& mores cogunt.quare ualde minutum quo nos ab indo(ffa plebe difla
erit
mus,nifi admirandam profelTionem noftram mirifica pariter opera con/
fequanmr.Eo commotus gymnolophiftaru ille princeps Thcfpion philo^
T
fopho yanneo qui fama Aegyptiacae fcholae illedus ad exploranda illorii
dilciplina de longinquo aduenerat,inter fapienciae difcipulos cum quibus
in
horto difputandi gratia conledi^ulmum qug tertia ordine ab illis fiut arbor
oftedit,& Olignu inquit alloquere lapiente Apolloniu ut agnofeat noelTe
impoffibile a nobis quocp poflideri fapientia-Itacp fecundu madata locutu
efteilignu articulata Si fccminea uoce. Non putabant fe probari philolo-
phos nili prodigium oftetarent qd omne humani iudidi fenfum excederet.
Quia uero tu id loli deo tribuiSjhominibus negas,haud fdo quo nam modo
tuos extenuare (ludes, qui funt tamen in miraculis agendis amplilTima lau-
de cantati.Taceo apoflolos quoru lmmenfa fuille didtur in rebus orbis ter
rarum uniuerfis potentia.Quid uero Philippi eius qui Candaces quaeftore
crudiuit filia una de quatuorHermione.quaeTraianointuente uirgis mu!
tum cefa nihil laedi poterat,quo imperatore mortuo iteru Hadriani iuffii fi*
(Tigata hymnos cednit.Deinde lebeti plurimo igne fuccenfo,plumbo Si fer
uenti fulphure impofita fufpiriens ccelu,dcfcriptocp fignaculo ferit.ditfto d
tius Si igne extingui Si plumbu elucffari.Atcp praefentibus cuntftis O rex in
quit tetlor deu coeli no me plus caloris fentire
q tu ipfe fenus. Nam uifa effc

omnibus in rore pene ac ipfis Roribus uerfan.Rurfus aute incenfo lebete ni

hil fecusatcp antea llljdapermanfit.PolTem annales Si res geftas mi ltoru
citare ac de quodam in Atroa longiore hiftoria texere Petro nomine, Sed
temperare mihi flatui ne uos dodtiflimos homines docere uidear,ut aiunt
fus Minerua,tame de hoc homine uel illud recordabor, qj Halyn fluuiu fio»
ds pedibus tranfiifle feribitur. Tum fi Capnione intelhgas Sidoni ,Ban*
chias inquit ut maxime debes animo attento &
diligenti, profedo multa no
bis ad rem fruftra fermocinatus es nifi fallor.Nam is utricp noftru retfla pro
pofuit.quis ea tu finiftre acceperis.Recordare quid nam hefterno die poft
fummae diuinitaris cum humana imbedllitate ineftimabile coniun<fiione,(b
detate, unione mox intulit, polle nos in argumentu eiufcemodi diuinar con
uerfationis uno uerbo mirada prodigia facerejd ego fic iudicauero ut Iolce
operationes rebus iis uulgo impingere,a quibus illas emanare quotidie ru/
di oculoru cofpecfhi cernimus. Quale in odis Horatianis hoc extat,trahiitq?
uim fermonis penetres et no potius diccdi con
ficcas machinc carinas.Na fi
fuetudme animaduertas^ullainueneris machina quas naucs trahat, led nc,
i d iiii
 DE VERBO MIRIFICO
ipfi ingeniofe qupda nobis machinameta ftruimus per que tanta mole in fre
tu leuiter diducimus-Quo fit ut recTtius nos machinis trahamus carina, Sed
T
magis ad omniu loquedi more quadrat,ut cu poeta dicamus, rahut ficcas
machinse carinas.Sic & cogemur Homerii uitii aequalis infimulare de Phe/
redo talia fcribente,& qd fuerit omniu faberrimus artifex,& qd Alexandro
naues omniu maloru autores fecerit,queet uniuerfis T roianis pernicies fue
runt,& ipfi quocp Paridi.Quid accufabim» naues Pherecli,q nocere nequi/
uerat abfqj rccfloreC Alexander itacp damnu dedit.no naues .Hic tu rephen
de Sidoni prudentifTimu&maximupoctaru.cp naues dixerit Phrygiis no
cumetufuifTe,in quibus Helena T roia deducfta fit,ac no potius Priami filiu,
q> adulter raptu fecerit.aut Ilium ipfum cp Helena receptauerit. Sed
ufiis ut

in multis aliis,fic in haccaufa prfualere debet etia inter nos quanq de diuinis
tn humano fermone loquetes.ut dicamus fpiritu dei plenos homines mira-
cula facere.cutn ea praecipue deus ipfe per homine faciat-Ego uero te credi/
derim non tam fatuo gu (tu quin hfc me longe melius praeftpuerir, Et tn de
tarditate Capnionis uoluifie conqueri ,qui nos tanta cupiditate mirifiri no/
minis fufpefos habet uel ut auidiores morado nos c5fidat,qi qtu me attinet
no poteft.Na nihil eft ufpia cp plus expeto uel ut ea mora collu fe putet
fieri

ex capiftro erepturu et fic ,pmifTis erepere.Q* hoc minus eu arbitror tenta

ducat
re, quia tanti probitate facit ut incredibili uerccudia erubefeendu fibi

fi fide fluxa gerat.Sed funt genus hominu qui talcntu libenter fufFodiunt &
fcientias occultat,& maluc inertiores uideri ne doceat.q docedo aemulos pa
rereJSIefcio fi diffimulet ex eoru numero efle.Equide in comunione litera/
ru optare fingulos mei fimiles 8i tam^ifufos effe in edendis iis qugammo ge
rimus,& nobis eruditione accumulam».Na fi qua me fbrtafle amore mei
q
deceptus puto (dre confeftim qro auditore.que ut ex me difeat 8f oro ali &
quadouixtandeexoroua plurimu deleftor comunicatione aclibcralitate
ftudioru.Experiamur Baruchia Sidoni refpondit Capnion ueru ne
itacp in

dicat an fingere fecu huc fermone conftitucriqquo me facilius in angiportu

cogat.Dic age dc uerbis que tui contribules in arcanis habent, &C ferme fub
modio ut aiebas recondut.Ea em te multu relegiffe oftetabas-Iam ego ferio
ftudiofis uobis afTentior Hebrf os no nihil facultan noftrae contulifle, quos
& imitamur faepe retfbtis
q cf teras gcntcs,quoru quide religione coftat pa/
tru memoriaplurima diuinitate habuifTe deucp rite coluifTe. Et facia no co
adhis Baruchias inquit,ne uel fugiendo querere gloria q a tantis uiris roga/
ri patiar.uel aliud dicere &
aliud facere uidear. Pauca em funt de facris no
q
minibus ab Hebracoru fchola inftitutus fum,&; iccirco pauds expedia.Sed
obftruite peffulu ne miniftroru aliquis exaudiat,neu facra prophanis ridicu
lo futura fint,& margaritae a pords foede calcentur. Confultoquocp cona-
bor obfcurius loqui,modo quid uelim uos ipfi pro ingenii bonitate intelli
garis.Confortiu diuinitads cum mente humana facit cp deus homine utitur
pro inftrumentojiaud fecus atep Peripatetici de a&uitate fenfitiuf et uege/
 LIBER SECVNDVS
talis naturae docent.Nam ubicucp cft uegetatiuu in (en(itiuo,ibi uegetatiuu
erit loco inftrumeri Si fenfitiuu ficut
principalis motor, qui cu agere ccroic
no ad inferius fcipfo mouet.fed media utrifep conuenietia
p quo^d cius fieri
poteft ad fui parjfc c5fcntancu,&: ad id quo cu uerfari
queat.Pocefdas enint
in animalibus aluna & nutrix medio calore.qui tn fit occulta; cuiufda ct dic*e
jtiua; .pprictatis intemucius crudu cibu digerit & uerfat. Na quo calor eft
hoc nomagis tranlFormat.Aliter eih in foco uelocius
q in Ifomacho nutri-
1 cocoxeris, cuius aduerfum modu plane cernimus,Sed
quali charader
it
&: imago qufda naturalis padi ad digerendu calor ille
tanq aliquis profone
ta inter currit.Iccirco no pmanct cibus fed in alia
fubfbntia migrat Que
no
in herba uel planta nutrix uirtus tranfmutat.Fieret
enim lic uegctabili fimi/,
“Or,quinimmo de induftria illu in carne couertit ad
tangendu^aptillima ut
per taclu in ea fenfitiuus ipfe motor habitare queat-Sic
igitur exuperantilli
mus omniu deus qui ad fui exemplar tefte Mercurio cer maximo
duas fi n/
xit imagines, munduet homine quo luderet
in orbe terraru.ut eft in parabo
* dditiis frucrct in filiis hominu.In mundo ludit
mirifias operationibus
no fyderea uel dementari tantu uirtute.ueruetia aliqn proprietate
occulta.
Queadmodu de Coralii autaliaru reruappenfione medici probat,no
cp ca
lidu fit aut frigidu hocuel illud/ed quia tale.quo
diximus in animali nutri/
tione.no calore pr*cipuo,fed per tale aliquid tranIFormatione
rcru dioefb
ru ficri.Et ficut calor naturalis in digeftionc alimetoruquafi umbra
eftlocS
tenens occultae proprictatis.ita in efFedibus ex fecreta reru
difpofitione or/
tis
q indiuiduu altcru differt ab altero,no ipfa natura ut uulgo putat fed ob
fcurius aliqd q> natura pcedit in caufa eft,cuius inftar
&typu in comuni fer
mone ipfum natur* uocabul 5 gerit.Habetis iam de mudo, Videamus pari
ter de homine, qui & Microcofmus a grpris dirifeuius conuerfarione plulq
mundi fe deus ipfe obledat.que pro captu quide humano in fe trafForma
rc
ftudet utlenfitiua nutritio alimonia, Idcp ferit quo ad nos
calore amoris que
cocepimus.quo ad feucro proprietate occulta qua ignoramus, fiue
tu eant
foedus nomines fcu tradu inenarrabile aut alio quouis modo. Quauis
aute
deus haec omnia nullis caulis intermediis tanq folus omnipotes agere
poffit
& paucioribus obferuatis adionu terminis, th multas uoluit fu*
bonitatis
partiripes cocurrere.quas alii fecudas catifas appellare alii
uirtutes,no nulli
deos aut angelos aut bonos d*mones confueuerc.fdlicet quicqd horu
effe
duu mediu intercedit.id fe affini couenientia ad motore habet, & fimul ad
rem motam non enormi dilFantia-Aeternitatis igitur dominus noffra forie
ttte gaudens, fanda mentem hominis fnterfuas delicias
habet,quafiuirin5
natur* Si origini fuxJllamq? dum cernit obfequente fedulo cultu 8i perpe
tua religione femper quali ampliflima uirtus nutri tiua conatur(quantu
per
imbecillitatem humana licetynon amoris folum calore, uerumetia proprie/
tate occulta in feipfum digerendo tranfFormare ut &homo migret in dei
& deus habitet in homine. Ac uero ficut ea proprietas qua tranfmuta-»
 DE VERBO MIRIFICO
mur in deu Si natura humana exccdimus/ccreta nobis & occulta eft.itaiu/
rc optimo deus ci occulta & fecreta quocp nomina dediqeifdecp padaqune
dam indidiqquibus obferuatis mox ad eoru debita prolatione pro uoto no
ftro prdcns ipfe accedat.Porro ficut in naturali
digeftione uirtus caloris eft

qua cognofcimus,& adhuc uirtus tranfcorporationis recondita qua ignora

mus.Ita in hoc diuiniiTimo in deu tranfitu uerba quacda funt quae cognofd/
mus]&: quardaquae ignoramus.Couenit uero utriq? parti hoc uinculii ucre
boru.Deus enim fpiritus,uerbu fpirado,homo fpiransDeus logos dicitur.

Verbueodeuocabulonominatu^humana ratio didionefimili exprimitur

Deus mente noftracocipitur&ucrbo parturitur.quare ficut ipfe metis fe-
dem infenfibile,ita et uerboru fenfibile elegit manfione,n5 omniu no fortui
tu cadentiu fed quse nobis diuinitas primu inftituiqno humana inuentio co
gitauit-Scit enim deus cogitationes hominu quoniam uanae fimt.Cogitatio
aute dei fofpitatrix eft Si (alutifera^ermanesmuindbilis Si certa ,qu5 putat
ita erit,quo mente tradat fic euenict.Dominus uniucrfi decreuit^Sd quis po

terit infirmareClgitur n5 omnia uerba numen poftidentfi me dicente atten

te audiuiftis )fedquarfummusmudi& hominu dcus,uel angeli perfpicaces
iuftu prouidentiacp dei certo modo copofuerunt, aeternitatis harmonia rr-
fonantiadiuinitatistenadajbeneficfdiipcnfationiscopaginefpirantiaanq
infenfibilisdeificationisfenfibilia monumenta quae literaru immobili ftabi

litate Sduocaliumembrorufempitema firmitate nixa,iimul admittant 8dal

temitate modulationis incoculTam^ agilitatepronudationis non quaefita
aut fidam fednatiuafimplice&ueneranda.Quibus internuntiis foedus cu
i

homine deus percuti^no quocuncp (ed qui fandimoniapietatc religione,

potiiTimu uero credulitatis fiduda darefcatlgitur fi decretu qdda loquendi

cociliare debeat humana mortalitate cu dd uirtutejdecebit facrofiida illa fi-'

ue nomina (di uerba mauultis,prima reda et antiqua eftequanq ea uos bar

bara quadocp propter inculta,id eft fimplice antiquitate cognominatis, An
tiquu quippe accedit aeuo.aruu aeternitati propinquu eft,& cternitas deo ui
cina eft qui fupra gternitate regnat.Vnde antiquus dieru a prifeis theologis
nucupatur.eo cp regno prcefidet omniu feculorumjdeocp barbara diuini-
tati cognatiora funt. Vnde haud ab re Zoroafter primus ethnicoru theolo

gus uetat barbara uerba mutari Barbara uero dicunt hebraica uel proxime
inde deriuata.Flofculi nancp fermonis Si uenuftas elegantiaru poft Hebru
Si linguaru diftindionea curiofis potius q finceris hominibus eft excogita-
ta.Simplex aut fermo purus, incorruptus.landus.breuis Si conftas Hebreo
ru eft,quo deus cu homine,& homines cu angelis locuti perhibetur cora Si
T
no per interprete,fatie ad fade,no per Caftalig riuum nec antru rophonii
T
nec arbore Dodonae,nec Delphorum ripodem fed ficut folet amicus Ioe
qui cum amico.Q^ fi putans in meoru potius laudem a me didu q cp ita (en
tiam comparate linguas.& nullam punore,nulIam inuenictis magis pudi/
&
camDeuctuftate uero ordine fi noftrishiftorids minus cofiditis,uelex
ueftris
 O
liber secvndvs
ueftris difcttenemmeomniu fcriptoru
inueniri fit Moyfc antiquior. Nii>
q
mcrancurab illoufcp adcaptullium trecenti# dece
anni,Quo tepore ocri
noltrx praefuit Abefon, Argiuis Agamemnon,
Aegyptiis Vafer, AfTyriis
1 ruramus. Voluar interea mihialiquis
uolumealiud anteTroianu exridiu
p liceras memoric proditu.pr? ter libros Hebr fom.Nam poftannos cenm
ctquinquaginta, tande primarii graecoru uates
Homerus & Hefiodus Cice
rone tefte Troia fecuti funt,quibus paulo prior
Orpheus cu fuis facris fuit,
oed nihil ad noftruautore qui ualde longo ante tepore
feriptas leges tulit,
oupcnoribus em fenilis reliquit Eupolcmus de regibus Iudxx grxeus hi/
ftoncus in nobilifTimis operu fuoru monumetis
Moyfen apprime fapiente
tuille.&gramatica Iiterarucp cognitione ludeis
tradidilTe n ea poftea Phce
niribusob uicinia largiti fint.Phocnices deinde
grxcoru pueris ratione cha
racteru diftribLiift^ppter alterna inter fe
comercia,Quo Pliniu puto com*
motu ut fe diceret liceras primordiales femper arbitrari Aftynas fiiilTc.licet
:
:

alii apud Aegyptios,alii apud Syros repertas uelint.attulifTe

tn ingneria e
Phoenicia Cadmum federim
numero.Varietatehancregiototafhcitinuice
cotcrmina.Et forraffis etia hoc q? no ualde diligentes quida reru feriptores
fMoy fer i Aegyptiu facerdote dixere.ut Strabo cofmographip
fexto decimo
Quodcutp id ut,Moyfes cuius ad nos ufqj feriptura peruenit,antiquior
ex^
tat.ante que nulla literaru monumeta leguntJEam
antiquitate’ cofitent mul
ti grxcorQ.quis alius aliter.Nofter
qcp Philon# nofter immo uefter Fabi-
us lofephus.du antiquitate titulo praenotat nihil a Moyfe alienu
fcribit.Po'
lacmon itegraecaru hiftoriaru libro primo,Duce cu Ogygi Inachi
&tepori
bus,Appion docftus ho ille Poffidonii Amofide in Aegypto regnate princi
petranfFugaru fiiilTe,tam in libro cocra iudpos eoa luo hiftoriaru
q qrto,Ec
Ptolemaeus Medefius in Aegvptioru hiftoriis meminiuDenicp
in cSfcri/
bedis Achenicfiu reb» clari
q
habent# Hellanicus# Philechorus# Caftor
et Thalus.cc Alexader Polyhiftor
cognominatus.etoimhiftoricorufacile
princeps Diodori Afia et Europa prope uniuerli diligerer iple filis oculis
q
pluftrauit.Hi oes uetuftatis ampliftima infignia de co mirifico duce
et pftan
tiffimo reru diuinaru autore pdicarut.Per
q manifeftu fit illu exteris omni
bus Si aetate tpis Si antiqtatc religionis 8^ arcanae opationis admirabili po^
tetia Si difciplina diuinitatis anteftare-Fruftra
em a gryris uerba ccclitus de
meantia Si diuino fyllabaru coteta fuffragio nola petieris ^ppter nouicia di
c^i arte# nuperrima uarietate loquedi, Greci nacp ut ait lablichus Chaid
defis Porphyrii difripulus, natura reru nouaru
ftudiofi fut ac prfeipites ufcjj
quacp ferunt inftar nauis faburra caretis nulla habetes ftabilitate. Necp co^
feruat cp ab aliis acceperut,fed et hoc cito dimittut# ola ppter inftabilitate
nouxcpinuetiomselocutionetrafFormarefolct.Eticdrco Aegypti* qda Ia
cerdos re<fte Soloni apud Platone in Timaeo refpodifte laudat qn aiebat,
Solon Solon graeci femg pueri eftis,nec eft quifq e greaa fenex, quia iuuex
riisfemguobis animus in quo nulla eft ex uetuftatis comemoratione prifea
 DE VERBO MIRIFICO
opinio,nullatempore.canadifdplina,Quofortcdu<flusPtoIempus ille phi
ladelphus in conquirendis antiquitatu libris ,acerrimo uir ftudio cum Ale/
xandriae Bibliotheca pene replefTet uolumimbus ad milia ferme fepringeta,
dcefletqj columen antiquitatis Moyfes,& primu uetuftatis monumentu,
didtur tunc hierofolimas regios legatos mififle qui orarent curiatim de fin
gulis tribubus fex uiros grg o^docftilTimos &C aptidimos ad traducendi! pen
tateuchu.uel potius id uolumen cp nos compofito uocabulo Viginti quatu
or appellamus,fecum Alexandria commigrare,quibus uenientibus rex ille
non in urbe ipfa/cd ad Pharum extra pene feptem ftadia,ne tumultu impe-
direntur iuxta numeru interpre tu/eptuaginta duas cellulas extruxit, Quas
Hieronymus ad Defyderiu fcribens,non putalTct fabulofas fi parameticum
martyris accuratius perpendifTet,qui fe uefligia cellularu adhuc ftan
Iultini
riauidifTeafTerit.ErgotranflatafuitAegyptioregiHebraeoru feriptura in
.
graccoru lingua, ne inter tot uolumina primis huius mundi elementis caritu
rus eflet,ne ue cum Solone illum cogente ueritate aliquando fateri oporte/
ret.necp fcipfum necp aliu graccoru quenqua,cognitione antiquitatis ullam
habere, cp nos fumma ratione commoneat ad fecretas operationes nulla de
grarcis peteda efTe antiqua diuinifep cognata nomina,Sed nec ab Aegyptio
rum,quauis uetuftiore ut putant difdplina.Nam ut Socrates in Cratylo Pia
tonis cum Hermogene philofophat,Omnia certe diuina nomina uel a diis
primu uel ab antiquitate cuius initium haud facile fcitur uel a Barbaris pro/
dita funt. At uero deos fuos Aegyptii propriis manibus finxere, patris corii
HermetisTrifmegifliteflimonio,errantes arca ratione diuinitatis,& non
animaduertentes ad cultum religionemq* dei.Quid igitur qugres diuinum
fi<ftili humano^Qy
in f ubi lacra ex inuentiombus tuis,quecceleffia fubfidia
ex operibus manuu tuarum fperanda funtfQuonam modo exuperantifli
mac ac fiipercceleftis pratfentie fignacula,& fummaru poteftatu demeacula
exdgmonibusdifces,quos Aegyptioruproaui peccantes contra diuinitate
& errantes fccereCCfteri enimdii fuperni quoru opifex f ternus efl fumma

quidem habitant iuxta Aegyptioru philofophia,& ideo ccclites dicunf,nec

noflris humanis illecebris commifcenturErgo alteri cum quibus eoru quo
tidiana in templis foitconuerfatio,& qui erant humana proximitate conteri
non dti fed dpmones funt a proauis contra dei placitum cffedi.poft homi-
nes natos or ti,& uel tam fatui ut non loquantur fed adnuan t,uel tam uerfu/
ti ut factoribus fuis Aegyptiis cuifia blandiantur,dicentes quaccuncp aures
demulceant. Vnde nihil flabile, nihil firmum^iihil conftans,nihil deo gratu
haurire poliis, cui Sc ipfa illorum difplicuit generatio.Hec argumeta ex eius
regionis prpflan tioribus philofophis intelligere poteflis,Sed necp a pritnp/
ua quidem antiquitate nationi huic diuinitatis facra nomina afBuxere.quan
qua de multis annis gloriantur apud Platonem,quado prpfe ferunt res fuas
geftas literis annorum nouem millibus contineri,tamen omne hunc nume-
rum ego quatum dfc mundi exordio credere perfuafus fum, fabulis plenum
exiflimo
 LIBER SECVNDVS
«riftfmo.AtCHxcipfl non falfaputant,ab illis quoqj repeto ut ea libenter
&
etiam admittant quy de Babylonis Chaldaeis M,Tullius Cicero comme
morat,qui quadraginta (eptitaginta millia annoru.ut ipfi dicunt, monumen
Cis conprehenfa cotitincnt,qui numerus longe maior eft Acgyptioru numc
ro.Babylonios aute quauis illi &i AfTyrii etiam nominati fint,tamen ex uc/
tufhfTimis litcratoribus conflat eofde fuiffe quos olim Syros appellauerut,
qui Babylone & Ninum regni caput effecere, Srabo illuftris autor.Si
pifricpalii haud ignobiles feriptores ingenti uetuilatis indaganda; fludio
-
qutefitu pofferitat; hominu tradiderc5yriaeuero nobiliffimus eft ager Da
mafeenus Perfis uicinus,unde Iudcoru ges primaTrogo & luftino,& item
pluribus hiftoricis no contenendis atteftantibus origine duxit.Ergo Iudari
qui Si Syri Si AfTyrii fuerunt multo uecuftiora linguae fuac monumeta hoc
modo pofRdcrcntjCtia fi externis autoribus credamus
q Aegyptii. Quo fie
retutadhuceosludaii Si tempore fuperarent Si deo.Vnde facratiora et H
bracoru nomina cfTentq Aegyptioruouonia&uetuftiora 8i fub unius ac
primi dei cultu tradita. Addendu mihi foret Si hoc cp Aegyptii propter ru-
ditatem ante multis temporibus nonduinuentis apud fe charaderibus lite

rarum,fed ipfarum rerum imaginibus fcripferunt,qua quidem feriptura ha

Olenus in fuis (acris qua: appellatu una cum nuper excogitatis elementis ob
feruabat.Reliquu eft ut fi diuina 8i uere facra Aegyptiis edent nomina in Ce
cretis miraculis utilia,Necp tamen a diis quos praeftantiffimo apud illos ait

tore Hcrmete dcinones efle hominibus pofteriores demoftrauimus.Necp

ab antiquitate feripturaru tradita quibus ea nomina cotineri deberent,qu3
profedo libri Hcbraeoru quoquo modo plurimufuperant.HocfaItenunc
experiamur pra:tcrca,numucl a fetanqua barbarias hominibus orta fint?
que fuit Socratid fermonis tertia pars-Docebit nos Herodotus pater hifto
rise in libro fecundo, Aegyptios fe nolle diri Barbaros, magis uero eundas

nationes cjeteras.Atquia tam abhorrent &dedignanthocuocabulu quali

regioni fuae ignominiofum.Icrirco funt ab hoftibus Hebrpis appellati Bar/
bari,Ccu ubi ad proftituta aliquado &
fcortu|conuitio dirimus.O nobilis
foeminaBt fuerunt eodem tempore tres Roma: nobiles meretrices Cithe-
ris,Origo,& Arbufcula.In eam quoqj fentetia Saluftius,Erat inquit ei cum
Fuluia muliere nobiliftupriuetusconfuetudo.Videtisquod uirtuti debet
id contra obfecenis hominibus quafi opprobriu obiedar Paulo enim poft
i.

idem Criipus Sal ullius plgranq? nobilitate afferi contra Cicerone nouum
homine inuidiaj:ftuare,quo quafi confutatu pollui credebant,quippe tunc
redius pofito nobilitatis uerbo.lta canticu illud intelligo, Cum exierat Ifra/
el de Aegypto,&: domus lacob de populo Barbaro,(iiit Iuda in fandimonia
Cbi -Barbaros uticp in conteptu arbitrabor uocatos Aegyptios,qa Barbari
uocari noluerunt. At qui Loes hic potius ruditate & hebetudine defignar,
Litera,n, in,l,uerfa,quauis ubicp Loes barbaru exponatur .Erubefcant itacjl
• Aegyptu barbaros fe did 5C imuriaru agantJEt quomodo Zoroaftri facro/
 '

DE VERBO MIRIFICO
rum ut aiunt principis hoc facerdotiu decretu accipient cumuetat in facris

barbara uerba mutari. Igitur barbara uerba quibus inter Iaera immutabile
ter Si incotaminatc utamur,no erunt Aegyptia quin potius erunt Mofaica,
Isem Moyfes Hebreos cora deo febarbaru,hoceft craflilingue& grauilo
quu cofcffu» eft cu ait,Mi domine no fum uir elegantiaru fed graui ore Si
graui Iingua-Eiulcemodi homines Strabo colmographus in quartodeci-
mo libro tradidit ab initio barbaros appellatos,co fullo nomine qui difficul
ter afptre ac duriter loqucrettir,utblcfos balbolcp didmus, cognata rebu*
nomina inuenientesficut murmur,clangor,ftrepitus,crepitus, & alia his fi/
milia. Et fi adamulTim cuncftas hiftorias rimari libet,inueniemus omnes ori
entis nationes molefte ferre barbarorunomen.prfter hunc noftru cum po
pulo fuo Moylcn.qui pala fe duriloquu & barbaru e(Te no inficias iuir.Idcp
memorieper litcrasprodidit.Necnos ipfos ueftigia fua loquelacp imitates

dccct negare barbaros elle.Non q? penitus noftra loquendi fit iners ratio.
Habemus enim ad regula idiomacopofitu.&: grammatica arte exercemus,
& adolefcctibus Hcbreis.Mofe Kymhei Magifter Ephod,quod more Gal
loruinterprctamur.ego perferus duradus^ Hafra caetericp prcftanteslu
di magiftri &os Si calamu inftituunt.Quare no qp elingues Si ruftici fed q>
primi hominu fimus,quos uniuerfi uetuftilTimaru reru exquifitores femg
fiiiffe barbaros afteruerut.Hoc no accurate cofyderantes aliqui de noftris

docere aufi fuerant Barbaros e(Te qui n5 lingua fantfta loquuntur,ut Salo/
mon fcholafticus in expolitione hymni que comemorauimus in uerbi huius
interpretatione Loes,& alii quida elementarii. Sed contingit ena noftris q>
reliquis artigraphis ,Scribim* indodii dotflicp poemata pauim.Ego uero (a
ds crediderim Aegypti facerdotes iltuftriores immifcuifTc fuis Hebraeoru
nomina quibus efficacius utantur.cum quid uelint fecreti in luce producere
Si ea quide no nifi longaeuo Si occulto ftudio didicificficut uos ipfi difeere
poteftis.Qucnififuiffent aliena quonda a patria lingua no tantu occultare
poterant.quantu uidemus in hiftoriiVT ametfi nancp Plato Si Eudoxus an
nis trcdecim Heliopoli cu eifdc habitarent/amc uix tande ualuerunt paucu
la quaeda ex arcanis illoru uerbis per longa Si affiduii couerfatione decerpe
re.quae in monumentis fuis fpargerent- De Indoru autc philofophis quos
Brachmanas uqcant,non eft multa difputatione opus,quonia illos ex greds
cocpiffe primu cu alia infinita,tum plurima illic fimulacra nobis argumento
(unt,qtiae Si gra?ca Iunt,& graeco ritu colunt ,ut Mineruar ut Apollinis De/
lii,ut Dionifii Lemnaei &Amyclgi,^ cetera quoru diligenter in uitaTyan
nii Apollonii meminit Philoftratus.Concordant etia Indi cu grftis in opi
nionibus&difcipIinis.Nam Iarchas Apollonio dicere folebat fententia de
anima hominis.tale illis effe quale Pythagoras graecis Si ipfi Aegyptiis tra/
diderunt,quali praeceptores Aegyptioru Brachmancs fucrint,tamen id no
tam antiqui tatis ordine cj opinionu innouatione indicatprgfcrtim cu idem
Iarchas auum luu uixiffc narret, quo tempore nullus in India magnus philo
 LIBER SECVNDVS
fophus aliquod illic gcnerofum ingeniu pululaucrit. Sed apud Drtit-»
neffj
das galloru no funt multa hominu fecula qucrenda.qui omnes
grcce philo
fophad funt,& propterca pofteriores barbaris fuilTe nofcutur. Nimiu
mul
tis fermomb’ aures ueftras docftiilimi & humanilTimi uiri ex lingulari med
loquacitatis uitio aufusfum obtundere dum aliquantulu conor affirmare
feligendadfc uetuftiftima barbarorum uerbain miranilolis operibus
efFi
ciendis, no Phcrnicu.no Graecoru n5 Aegyptioru.no Indoru,no
Dryidu.
Addere necp Perlaru nifi tam contigua elTet Damafd &
Perfidis uicinia,
&
Sed tantu Iudaicac nentis illius antiqui Hcbri,cuius fermo in diflipatione
linguaru ufep adMoyfen &poft illum ad nos purus atcp fandius peruenit,
seque referens prima a mundi exordio inftitutionedicendi,qua no ab homi
ne.fcd a folo deo primogenitos accepilTe neceflfario arbitramur,
prgeipue in
diuinis nominibus.quoru politio fupra homine cll.Dc quo audiant Socra
tem utuclfris potius autoribus in dilTerendo utar meis apud Platone ita
q
loqucnte.Per loUe nos quide fi mente haberemus Hermogencs.prsecipuu
reditudinis modii cofti tueremus nobifcufateri.nihil nos de diis cognofce/
rc.necp de iplis inqua necp de ipforu nominibus quib» ipfi fe uocantiColf at
enim illos quide ueris fe nominibus nucupare-Hyc in Platone.Profecfto no
mihi obfcure uideris loqui Sidonius inquit, praeterq nobis es cominatus
&
Baruchia.Vniuerfa em pene quadrant ad noftra philofophia^q? deus fe
meti humangiungat in nobis Ixtetur cu in iplum pro nolfro captu tranl/
formati fuerimus,& cp per nos quadocp operat ficut lolet artifex per inlf ru
meta quadocp nullis caulis intercedetibus quxda fubito facit. Vtruncp em
poteft& fi per nos quicq agat aliquo medio cocurretecp ipfum efie deceat
tam deo q homini cSuemens.Idcp putas uerba noftra efle quali deo accedat
per fpiritu inclufum,& homini per fenfibile aere,q> mihi duobus uerbis «v
plexus defignalTeuidcturpoftDcmocritu Epicurus ille, non cp eos denicp
fequi uelim quibus abrenunciaui.lcd qrh cp a tenerisannis inbibitu cft.fgpc
inuitis nobis memoriae fe ofFert,& nihilominus cofonanria opinionu uerita

tiseftueftigiu.Aiutem uoce noftra elfe Rcuma logon.id eft flume ratio nu

Quado nacp ftillat ratio in lingua,ff angitur aer ,& fit ucrbu.Sic fons eft rap-
tio cuius riuus erit uerbu cp in fonte couenit cu dco,& in riuo ac fl uuio coue
nit cu homine. V quin prius fuerit in fonte.fic iuxta Sta-
tep nihil eft in riuo
girita Ariftotele.nihil eft in uoce qd n5 prius fuerit in animae coceptu.que^
admoduliceraefuntuods ligna cula.Supcr quo fic Amonius Peripateticus
fcripfit(Ignofa'te fi no
ornate &
digne ueftris auribus interprctor)Ait enim
literae quide folu enunciat.rcs aut folu enunciant. Voces uero & intellecftio
nes tam enunciant q enuciantur. Voces etenim femel enunciant, bifaria aut
enundant fdlicet primo intcllecffioncs,fecundo res.Contra uero intclle<ftio
nes duplidter enunciant, lemel aute cnunaant. Enuciantur &
uoce literis&
fed ab hac primo,ab his fecudo.Ifta uarietas nobis et Ariftotele &
Amonio
autore natura uerbor 5 noftroru demoftrat,qua tenus comunicantpartini
 1

DE VERBO MIRIFICO
cum fpiritu.pardm cu corpore,ut aprifTimu mihi tecu cfle mediu putet ho-
minis cu deo conaliandi ucrboru quida u(us. At cp tu ea barbara potius ele
gifti quafi cognatiora diuinitati no multu recufo.Iam em ut ait Iamblichus,
dii eum fermonebarbaroru approbauerut tanq facris maxime cogrucntc,
praeferam quia antiquior primufep extitit modus ifte loquendi. Et quonia
primi nomina diuinitus acceperunt,cacp cu propria lingua inifcuerut tanq
cu familiari confentaneacp illis uocc contemperantcsjta nobis feruada per
petuo tradiderucnofrp ita ipfam traditionis regula rite deinceps coferuare
debemus.His praeceptis Iamblichus ipfe in tuam me lententia ducit, Nifi
tu nobis perfuadere ftudes ea dc quibus Zoroaftcr dixit.barbara uerba ne
comutcs Hebraica cflTc deberent profetfto Baruchia tanto ingenio et diccn
di copia totcpteftimoniis hiftoricoru ufus es ut me facile comoueas ad alTen
dendu,nihilcp nunc obftaret quin tibi omnino crederem nifi una ucteru ex

pcrientia,qui no tantu Aegyptiis AfTyriifcp.ueruetia graecis uerbis mago/

rum admirandas res cfFecifTe dicuntur,& in propulfandis periculis & acce-
lerandis comoditaribusmagnopcre quidcprcftitifTc.Referunt em Orphea
illu Aegyptii Mercurii fccftatore, primi facerdotii antiftite thcologu et uate
cu eflct unus exargonautis faeua poteftatein qua mifere inciderant fuis fa/
no folu ex auibus,(ed& caeteris pariter animatibus
eris auertiirc,& auguria
primu dcinoftrafle.Grgcis tame idem inuocationibus ufus eft ut hymni fui
probant, qui etia grxee hactenus extant atep canuntur-Pythagoras ucro &
Plato uniucrfa quidc facra ex Aegyptiis fe dotflos afferunt no nulli ex afly/
Chaldaeis,cartericp a caeteris.qui certe incredibile cft
riis atqs
q mirifica ope 1

ra hominibus oftenderint. Quare non lolii Hebrgoru ucru & aliarum gen
dum funtfacra nomina. TumBARVCHI AS-Sacru inquit quadoqj
dicimus idem cp fan<ftu,uidclicet q> ab iniuria hominu defenfum atqj muni
tum efl.quadocp ut Mardanus in iure ciuili refpondic, lacra: res hae funt qug
publice confecratg funt no priuatim. Vel ut Vlpianus lurifcofultiffimus feri
pl it lacrii effe quod princeps dcdicauerit,uel eius dedicandi dederit potefta
tein-Hoc modo quicquid deo confecramus &
ab ufibus uulgi fubtrahimus
id facru & fanclu quadocp facrofantftu appellatur cuiufcuc|} fuerit natio/
rionisuel populi-Sic ille facerdos apud Timaeum Soloni quonda narrabat,
multoru hominu gcfta memoratu digna in Aegyptiorum templis & facris
corii literis contenta feruari.Sicde ipfis quoqi confecratis facerdotibus uni
uerfae gentis dici cofucuit qi fint deo deuoti & facrati, Vc V irgilius de Hele
no Apollonis facerdotecccinit.OxorathnquiVpace diuum uittafcp refoluit
Sacrati capitis.Et poft haec in ocftauo Acneidos libro. At Caelar triplici inue
Romana triumpho Moenia diis italis uotum immortale facr abat. Alio
«fhis

quandocp more itemq; recflius facru uocamus omniii rer ii autore deum,ut
omnis facri principiu & fonte deinde fui participatione cuntfta poft deum
facra in quibus deus ipfe fuafpontcuerfatur cum fua praefenda 8c uirtute.
Diffcrtqj hoc a fuperiori.Nam iftic deo nos dedicamus,hic fe deus nobis de
 LIBER SECVNDVS
dicat, refcp noftras afliftentia fua illuftrat-Et icdrco facra iure
optimo nomi
namus illa,in quibus deus ucre habitat.Non angeli non daemoneSjfed d£uS
(

ipfe fummus optimus maximus. Ob idcp angelos etia ipfos fiue deos uoca/
mus (aeros,quonia & in ipfis quocp deus habitat,cuius faepe nome ferre di-»
cuntur.Cotra ucro prophanos pari modo execrabiles appellamus a quibus
longe deus abeft.ut Statius, Fraternas ades altemacp bella prophanis De-
certata odiis- Nam iuxta prima uocabuli uiam,ficut facra funt a nobis deo
di
cata.ita prophana procul a phano &
religione, quarq? extra facra degunt iit
terpretari licebit. Adeo enim ex noftro fado facru illud oritur ,ut a fariedis
facris Si facrificulus rex ipfe qui facit facra, & facrificiu qdfit afacrificulo,^
iff ud ipium quocp Iacru denominetur.Ouidius in traflformationis libro, i z.
Fcfta dies aderat
q cygni uicflor Achilles Pallada maAatar placabat (angui/
ne uacc<r,Cuius ut impofuit profecfla calentibus aris,Et diis acceptus pene-
trauit in aethera nidor, Sacra tulere fuam pars eft data cactera menfis. Vult
enim cp facra facrifiria fuamabfumpferitlt portione.Non igitur infidas ibo
(aeras eflc imagines characteres literas&Uerbafiuenominafeuuoccs anO
bis deo dicatas, no modo apud Hebraeos,ueruetia Aegyptios &graecos&
cacteras nationes.quas quide res pro uoto humano diuinitari mortales con
fecrarunt Sd dcuoucrunt.Ncc aliud comodius afferam huic negodo exem
pium q cp apud Orphea illum uetere facerdote atep uatcrr^Hermeris Aegy
ptiifedatore&i Pythagorica; philofophias fundatore abs te Sidoni paulo
prius adductu canitur in hymno ad Venere Lydam dicto eum ait, Noftrg
nacp duces patriae diuina tuctcs Oppidulu propter facru fta tuere coloflum
Qtianq hunc hvmnu quida Prodi putauerunt eo cp patrie fuae meminerit.
Sed audiamus altud fine controuerfia Orphei carmen ad aftra compofitu.
Vocibus ergo facris iam d temones inuoco puros.Quod igitur ucl deus eft,
uel denicp q> no homines primufed ipfe folus optimus maximus fua prgfen
tia & afliftentia confccrauit,&uirtutem illi fuam infudiqld unum praeter ce
tcra uerc debet facru appellari & fanctu quod deus fanxit,& honori fuo no
humanis illecebris rcfcruauit- Vnde uulgo lingua fancta iudaeoru didmus,
j& facras literas digito dei confer iptas,& nomina facra no ab hominibus in/
uenta fcd ab ipfo deo inftituta.Si quando autem in miracubs gens quaelibet
fuis uocibus utitur praeftigiu potius
; q miraculu efTe probatur n5 dd afli
ftentia fed pactione daemon ioru fortitur effedu. Quod
q periculofum (it,
hcfterno die inter nos copiofe difputatu (uic. Adfiimmu qualis eft diftatia
fignorudei a goetia &
ueneficio,tantu intereft ut pauds condudain facris
inter uerba Hcbraeoru &
uerba idolatraru,quod per Moyfen docti fumus,
qui baculum uerbo dei uertebat in ferpente Aegyptii uero malefid quos (a
pientmiocabant, humancdifdplinac incanta tisuerbisfimiles imagines ob-
tutibus regiis obfuderut,quas in reuelatione prcftigii Mofaicus ferpens de
uorauit.Quare mihi no indocte uifus eft Roma: nuper quidam nobilis phi/
lofophus propofuifle,nulla nomina in Magico hdtocp opere seque uirtute
e i ii
j
 DE VERBO MIRIFICO
habere ftcut hebraica ilei /nde proxime dcriuata,eo q> omniu primu hec dei
uoceformantur.Illudauteinquopotilfimu Magicam exercet natura uox
eft dei.Nuc Sidoni hae (itare te n5 ultra patiar in co cp merito eft manifeftu.
Credo enim mulus gentes arcanis fuis uotis aut fccretis operationibus he/
braica mifcuiffe/iS aliam ob caufam q ut certius optatis potirentur. Quod
8iin Orpheo Pythagora Platoneqj haud ambigendu arbitror/iihil aliud
arcanum eoru tantopere occultatu,tam redufum fiiilTe cj hebraica diuinx
uirtutis nomina,quar nulli feribedo patefieri uoluerunt,ut idem Plato Dio
nyfio Syraculano de feipfo per epiftola infinuat.Po(Tcm abs te Capnion pe
tere ut ratione edoceas,cur &
Euangelifbe &Apoftoli cum caetera Chrifti
opera in graecutranftulerintlermone,no etiam uerba paucula quibus ipfe
miraculoru operator ufus perhibetur fimul quocp traduxerint,(cd ea peni/
tus no mutata &inta<fta permtferint,grgrifcp barbara uerba inferuerint,ut
clamat ibus ad Chriftu pueris hofthiana.id eft falua domine,poftea illud im
peritia feriptoru deprauatu eft,& abufiue iam dicitur Ofanna. Quod peri/
tior graeci lermonis Lucas prguides fiituru cum fe nouerat ad homines grg
cos Euangeliu cofcribere,qui duftione hac fecundu lingue proprietate pro/
nunciare nequirent melius arbitratus eft tacere, q corruptoribus irridenda
praebere-Nam reliqui tres Euangelifbe nihil eius formidantes Hofthiana,
|jpter infigne illius particula na,cp unu de diuinis nominibus efle dicut nui
latenus omittere decreuerUtMarcus item in illo excelleti miraculo q> Chri
ftus in fufcitadalairi filia confecit, ipfa etiam uerba Chrifti hebraica quibus
mortua uitg luciqj reddita eft n5 dubitauit adferibere.Apprehendes nancp
manu iacentis in tumba puellae duobus uerbis dixit Thabiti,Kumi,quorum
primu ad uitam fpe&aud eft Refpice fecundu uero ad limitate recuperan/
dam,ideftSurge.VbipoftaIiquis no fatis diligens tranferiptor quod in hi
ftoriae margine copercrat,orationis contexui admilcereaufuseft.ut nuc pe
neuniuerfi libri ftc teneant Thabita Kumi.quod eft interpretatu. Puella ti-
bi dico furge.Nec enim crcdendu eft ab Euangelifta tranflatu,quod in ueri
tate non adelblgitur Puella tibi dico,uniuerfum hoc nihil huc attinet.Et ad/
modu demiror quolda no nullius apud uos in omniu fciendaru do&rina fa
mxatqj nominis quos & magni gftimatis,hoc in loco dicentes Thabita no
men e(Tc uirginis,quafi putandus fit Chriftus ille que ego femper quantu-
cuncp Iudaeus fui tamen maioris & Apollonio Tyannaeo qmbufcp philofo
& omnibus di»
phis feci,Nunc aute per te dotftus etia excellentiore angelis
no folu hominib’fupcriore affirmo,& deu efle atep fuifie credo.Itaqj quafi
putandus fit,nomen prius uoluilTcfcrutari quo carmen arcanu incantaret,
ficut & de Apollonio confentiunt omnes magici,qui di ex T igillini iam uel
uerius Neronis manibus euafifiet oblata in uia puella inter nuptias ut puta
batur mortua attigit, & initio nome uirginis diligenter quaefiuitEo accepto
Romanis hoc
dicitur aliquid occulte pronuncufte quo puella reuixerit. Et
quonda in more obferuacu erat,quancuqt urbem obliderent ut eius nome
 LIBEfc SECVNfDVS
urbis accurate quprerenr Jdcp cognofcetes foliti fimt
quoda carmine Ornes
illius tutelares deos
Cuocare.tandcmcp deuincereHociplb facflu cftut nui/
lus Romanx urbis propriu nomen auderet proderene
a fuis hoftibus fimi
le paterentur. V
nde cognofdmus propria rcru nomina no nihil incantatio
nibus prodefle.quod abfit ab eo qui omne dxmonioru cultu
funditus fuftti
Wt^e uel in hoc opere uirginis nome agnofeere cuperet,qua ante
nufqua ui
diilet.Sed Thabiti Kumi uerba funt Chrifti,qup latine
interpretantur Re-
IpiceSurge.Refpice ut uiucnteSurge ut fana te oculis cernanc uniuerfi,
qua
n5 tantu a morte ied etiam ab omni aegrotatione meo iuffu confiteatur
eflfe
libera ta.Sed fruftra nobis &
prxdico,qup ipfi apud noftros fppe Iegiftis in/
ucftigando lcripcuras,Veluti pfalmo tredecimo cuius eft initiu,
Vfcpquo
domine.ln uerfu,Refpice exaudi me domine deus meus-Et uigefimo
fecudo
qui intipkDcus deus meusln uerfuDinumeraboomnia offamea,ipfi ree
fpexerunt uiderunt in me.Et pfalmo trigefimo tertio, Exultate
iufti.Verfu
Decedo refpcxir dominus JBt pfalmo fequenriln uerfu Refpidte ad eu &il
luminamini.Vbi tranflatio ucftrafic habet, Accedite ad eum & illuminam!
ni.Et in laudationibus quas uos ad hora prima quotidie pfallitis.In
Iitera Gl
mel,Reuela oculos meos &cofyderabo. Vbi uerius poni debet,Refpidam|
rabiliade lege tuaJBft enim hoc idem uerbu Abita,dequo nunc differendo
nobis fuit,quonia illud in fecuda perfona facit Thabita uel Thabityd
eft re
fpidas uel refpice-Nam ut folent latini fxpe fiituru indicariui pro
imperati
uo ufurpareut alternis dicetis amat alterna camcenx,pro didteita apud &
Hebraeos idem in crebro ufu frequentiflimu inuenitur,ut hic relpides.prc»
refpice-Scd Kumi per fe imperatiuus eft focminini generis, ut Canricoru
fe/
Cundo.En dilectus meus loqUetur mihi,Surge propera amica mea,Vbi po/
nitur Kumi.id eft furge.T alia in multis facraefcriptUrxlods ab
indoctiori/
bus corrupta inuenietis dum haextate plus folent theologi Ariftotelis
dii
lectica fbphifmataq diuittx infpirationis Sifancti Ipiritus
animaduertere
uerba. Vnde ftudio humanp inuentionis ipfa coeleftis traditio negligitur,&
loquacitas hominu cxtinguitdeifermone.Similis enim librarioru error
irt
actibus apoftoloru depreheditur.qui apud uos cccpit efle comunis ena
do
«tis&quide doctoribus in fufdtarione Dorcadis de familia fanctoruin Iop
pe.qupeft toparchia ludxc.ut ait Plinius,proxima Lyddp.Illic nancp ipfiu»
mulier cule nomen no recte fcribunt.ut ego fppe tam in grccis latinis codl
q
cibus indoite feriptu inuen^Qpo c!xemplo illos etiam in fuperiori Euange-
crediderim,Sed fuit nomen propriu difripulpfidelis Tabia ,mie
lio defeciffc
ulla quidem afpiratione,& abfq?,t,in finali fyIlaba,quod interpretatio
eius
Dorcas edocet^ eft nomen AffyrioruTabia,quod fignificat Capream,ft
cut legimus in libro Chaldaico qui dicitur Illen Pithgamai. Prxterea eius
«tiam uerbi nunc in mentem uenit,quod apud Marcum Chriftus dixifTe
fcribitur.Nam adducunt illi furdum & munim,precanturcj ut ei manum
imponat. Et apprehendens eum de turba feorfum,miCt digitos fuos itl
e iri»
 DE VERBO MIRIFICO
aures cius,& expuens tetigit lingua eius 8C fufpides in ccelu ingemuit &di/

xit Hiphathah.quod cft adaperire,quod feribi debet in prindpio

pcr,h,p(i/

lcn,& in fine fortioreafpiratione.Eft’em imperatiuus paffiuus uerbi aiftiui

p
Pathah.quod eft aperuic,&in fiituro Ephathah,id eft aperia ut pfalmo.78.
in uerfu, Aperiam in parabolis os meuEt quinquagefimo in ucrfu, Domi/
ne labia mea aperits/iccp de caiteris.Vos enim no tam graeca q & hebraica
literaturapernoftis & dofti eftis a Niphathah‘paftiuo quod cft aperitur,
formare imperatmu lingulare mafculinu Hiphathah.id eft aperire uel ape-»
ritor tu,Sicut Chrifti potes uerbu intonuit. Veniamus ad exupcrantiftima
cius morte,& fufpcnfus in ligno ianq? moribundus ait id quod in pfalmo iu
xta Hebraros uigefimo fecundo,apud uos aute uigefimo primo ponitur, Eli
Eli lamah afabathani-Sic enim ut res habet Matthaeus rea tat, quauis Saba/
thani ecia corrupte dicatur,pcr defctfiu primg fyllabe qup per ayn notari de
bet.Marcuuero etiam paulo fegnius emendatu hoc loco ueftri obferuant,
qui ponit Elohe,uel fecundum dios Elohi minus aptc.Nam Elohe deus eft,
Sed Elohi ab Hebraeis n5 legitur .Poflet quidem per Elohai deus meus deli
gnari.Sed uerba prophetae no funt mutanda,qup deu morituru recordaffc
puto,Pfalteriucp ab initio paftionis incepifle ufep dum uita defungerer. De
mum perueniffe in ultimo interitus fufpirio ad pfalmu qui cft iuxta Septua
ginta interpretes ordine trigefimus,ut paftionis &
iniriu &
finis uno nume

rotermiiwent.Sicutenimlummifacerdotes proditori ludae triginta pro/

miferunt argenteos priufqua Chriftus caperetur,ita ipfe patri deo non tam
promifit qperfoluit triginta plalmos antequa moreretur. Venia mihi dabi
tis.fi n5 liceat praua comparare bonis,Ec cofydcrate nihilominus atqj rccen
fete cum animis ueftris q conuenienter tota condemnatione fua & cruciatu,
his triginta pfalmis compleuit ifte beatus uir,fi eum uiru nominare phas eft
Initium ducens a tempore anxietatis in horto trans torrente perpeftae.De
qua totus pfalmusquinquagefimus quartus mentione fadt.Vbi uaticinii
more faibitur,Ego autem deum inuocabo,& dominus (aluabit me,Ve(pe-
re & mane & meridie loquar et adnuna'abo.Loqucba tur itaqj toto tempo
re paftionis fu* cu deo &C uefpcre & mane & meridie,Sf pius ocailte,quod
per Dauid antea prxdixit,Oratio mea in finu meo conuertetur. Non nun/
qua tamc queda ex eifdem canticis aperte pronundauit,qup partim fecftato
res eius de proximo audientes memori? mandauerc, partim fortaftis abfen
tes no audiuere.Dc perceptis igitur illud fuifte poftum’ arbitrari qd aiebat,
manns tuas comendo fpiritu meu,Cuius titu
Eli Eli lamah alabathani.Et in
Ium quida habet pro extafi.quod plurimi morienti congruir.Sed apud He
brgos n5 reperitur-Nec id quide caret diuino my fterioouod poft eundem
& no ante trigelimu pfalmu mox confequitur inferiptio Masldl,id eft intel
le<flus,notida leu erudiuo.Poft morte enim Chrifti cuius ultima oratio tri-
cefimushicerat,tandem coepimus intelligere &uidere quem compunxe/
runt&inquetralFixerunqquaproptcrorauit peculiari uoto,utpatcr cruci
figenti
 LIBER SECVNDVS
figentibus ignofcerct,quonilnefcircnt quid agcrenr.Scd dum uerba
quidc
hebraica molior enucleare,quibus in cocuftis Euangdiftse inter feribendu
ufi funt.nefcio quo nam modo in arcana religionis
ucftrae tegumeta Iapfus
fum,ut pernofeatis aliqua me prxcedcntr meditatione ac no r.im
fubito ad
ucftra profefiTionc cflfc conuerfam. Tum S D O N
1 I V S Mi Capnion
inquit,q eft hicdiuinaru literaru peritus,Quid ergo a (fera igitur
ad noftru
fermonerSed fi rite recordor multam mihi quietem
parautt Baruchias.ne
ualde de facris nominibus cogar differere. Docet enim nos fola
Hebraica
inter ucre facra connumerari.hoc affirmare conatur tam ex
uetuftateq diui
conuerfatione ac artfla quadam confoederatione dei cum inderis
nitatis
SC
quod fermo fit (olidior multis deniq? argumcntis.Qutc fi ucra funt ego qui
aetatem in graecisatq? latinis plus caeteris contriucrim.audiendi tantu
mihi
tempus naiflum laetabor. Et P ICA N ON
profero inquit admirarer
eius tantam in Euangeliis cognitione mfi multo ante no partiam in illis
ope
&
ram Biteretur confuinpfiflc,id quod res oftendit negociu indicat. Sed ex
audiamus ipfum dum lucet. PrtetergrefTa enim meridiem dies eft. Age rup-
fusBaruchiaquacde arcanis &fermefub modio ut aiebas.rccoditis uerbis
&
ambo et oramus hortamur quos certe tua
accepifti,edere ne fubterfiigias
lingua(Dicat quicquid uelit Sidonius)pIurimum dclecftat cuius utcrcp difei
puli fumus. At quando ita iubetis BARVCH1AS ait obtemperati/'
dum eft, modo (implicitate (ermonis ne contemnatis quod nullis elegantiis
imbutus fiim.Et nunc quonia ad uclpera tendimus,no te ultra Capnion ur/
&
gebo ut ratione reddas,quare uitam dodrina chrifti,grarco eloquio feri-
bentes etiam Hebraica uerba fua dignatur interferere.Vos deniq? iam con
fueuiftis omne uotum uel publicu uel priuatu uno uerbo concludere, Ame
quod & apud Paulu inuenitur. Ad hoc CAPNION breui ait abfol/
uam ne haercas.Non aute fatis tutum eftjin re tam procellenti me uti figmen
to mco,Scd Origenem lumen theologoru noftroru citabo de quo dicitur
quod ubi bene ibi nemo melius. Ait enim in libro contra Celfum.In quibuP
dam (acris nominibus miranda latere uirtutem.ldcocp haec ipfa non e(fe ex
Hebraea lingua in aliatranlferenda.fedinfuis ipfis chara<fteribus coferuan
da.Habes quod iandudum emugere uoluifti fcilicet effe diuinoru nominu
orationucp uirtutem mirifica, propter quam &C charatfteru formae & uerba
ipfa incorrupta permaneat,ue ficut hominis compagine dcftru<fta,indufus
edam corpori fpiritus,& tota perinde uirtus euanefcat.Pr£terca ut Porphy
rio refpondit Iamblichus, Si ea nomina ex hominu paifto coucntoq? pofita
edent, nihil intcrcfletalia pro aliis comutare.Sed pridem ante intelleximus
Baruchia & ueru eflTe confitemur , quod fint accepta diuinitus non parta hiv
inanitus Ad
qd fubiungit idem nobilis Pythagoraeus ille Iamblichus. Ncq?
cnimprorfiiseandcait mente (eruant nomina in aliam lingua interpretata,
fcd funt gentibus fingulis propria quaedam.quae gentibus aliis per uocem fi
gnificari non po(Tum.Acccdit ad haec quod fi fignificationum proprietates
 DE VERBO MIRIFICO
per alia lingua interpretari poffimus,no tamen eande conferuant permuta
ta potentia Jdis autoribus tibi refponfum uelimfcd cane putes metecude
omnibus uerbjs fimiliccr fcntire eam uidelicet illa maiedateobtinere,quam
(

tu fama tam late fpargis.Deum nanqj omnipotente,& ut graeci dicut omni/*

tenente,quis dubitabituirtutibusuerba decorare poffe-rltacp potedasdei
patet fed nondu uoluntas,quae fola reru caufa ed-Omnia enim quecuqt uo
luit deus fecit in coelo St in terra.Quaproptcr nifi odenderis deum uoluifle
hoc,&item alteruucrbu tali atq? tali uirtutc pollere nihil egeris. At ego
no uos docere BARVCHIAS inquit,fed qup olim de arcanis ex nodro
collegio acceperim referre pollicitus fum,quo munere fi rite perfungar erit

certe abunde quod gaudea,nec ad aliu me palu alligabo, Cum hederno ue-
fperi uno ore confultu fit.in rebus diuinis credendum effe,quanq fcio nuncj
apud uos ambiguu fore deu omnia polTe id quod animus noder fuapte na/
tura coprehendit,Si deus ed fiuper omnia St a quo eunda dependentiam
theologi.Sic ergo fumma potrn
entia
q rto cnua.ut etia praedantes afferunt
tia,immo fupra fumma omni potcdatefuperior.tam ad exidentiaq no exi-
ftentia penes deu ed.quae nullis limitibus terminatur. Aliter enim no fum-
ma uel fupra fumma effet.Quam quide ipfe fi odendat in uerbo ucl re com
morante nihil refert,dum illic fuam cupiat uirtute habitare.Dei aute decre-
tum hoc St eam uoluntate uel experientia gedoru uel diuinae infpirationis
eloquio manifede cognofcimus,quem in locum St feriptura (aeram con &
templauuoru hominu dogmata per quoru ora diuinitasloquitur,& heroi
casbeatoruhidonas adaptare neceffariucd. Quis enim cognouit fenfum
domini aetemitatisCNemo nifi qui intra eum ed fpiritus proprius demit &
is cui fc reuelat,(icut in homine cogitatusjfuos nihil cognouit crcaturaru illo
podrcmius,nifi tantum fuus fpiritus qui ed in eo,uel amicus aliquis cui (piri
tus per homine, fiue homo per fpiritum Tuum enunciauerit uelfignisoden-
derit.Ita locutu effe deum cum Abraham Moyfeatcp Io(ue,uirtutefcp uer/

borum diuinorum illis odendiffe mirandifep effe&ibus affirmaffe maiores

&dodi& ipfi experti funt nobiicp fuae profapiae furculis per literas memo
riae commendauerunt.qua: St nos animo grato accipientes,quotidie fi uolu
mus experimur atqj fentimus.Sed ut rem aggrediar,Cupietibus audire por
tentifica ueniat in mentem quae fupra per nos abunde diicuffa fuere,quod
folus primus atep maximus deus porteta,miracula,prodigia,figna prccipue
facit quaecunqj V
uera St non praedygiofa funt, el dum angelos fuos quan/
doqj diuino dignatur honore mirabilia eildem opera demandat facienda.
Innomine tamen (uo ne det alienis honorem fuum,& gloriam fuam alteri.
St uertatur homo ad creature cultum reludo creatore.Quapropter nomen
fuum in angelos reponit,ne quod acerrime omnium femper odit, per nos
admittatur formarum cultus quam grxee idolatriam dicimus. Vndc ad po
pulum fuum aic,Ecce ego mitto angelum meum qui praecedat te, cudo/ &
diae in uia,& introducat in locum quem pneparaui, Obferua eum &au/
diuoce
 LIBER SECVNDVS
di uocem cfus.nec cotemne ndu
putcs.quia nodimittet cum pcccaueris. Eft
enimnomen meti in illo.Cum igitur a deo primu/crudo
ab angelis pro uo
to noltro mirabilia negocia
pcragantur.cogruenriffimfi mihi mfi.ni cft pri
us de nomine diuino quod ad deu ipfum
pertinere dinofeitur quantum me
monaluppetit Deinde quod etia angelos quandocp
cocernir pro tenuitas
te humanae imbecillitatis noltrp
dicendu fore.ln qua rcordinf Tertiabimus
utanteuobis ea dei nomina rccenfcamus.quoru
iam pridem fignificatio pa
tet-Poit quae tentabimus de iis quoru
fignificacionc nondu manifeftam auc
paucis rcuclataaccepimus.lgitur qui dc
nominibus arcanis cofcnbere auii
unt.pluresc nobis patm memoria & ex ueftris quoqj non nulli ufqj hodie
Icguntur.quarc in diiTeraido faciliores mcc parres
erunt ii de iis fummatini
exphcaueraqux uos late apud autores uarios deferipta uid.ftis.
Hieronve
mus ad Marcell i decem nomina dei commemorat.
Dionyfius Arcopaoita
prope quadraginta quincp alii feptuaginta duo, alii
plura.alii pauciora.qcp
pro captu luo. Quis uero definitus nominu eife
numerus poceft cius qui Si
innominabilis elt Si omi nomine celcbris^Quarc nccp
nos ipfos in ano u lu
detrudamus unde nequeamus erupere.ncqj tam lente
ac pcrfunfloriccau
lamagamus.ut nu'lamdiuinihonoris memoria tenere
arguamur Vos ue-
ro meis uerbis no plus afTcntiri opto.ncc ipfe
aliter
aiTcntiar
dunt eloquia,ut ne q facra conce-
in deum optimu ego lutum &
argilla fpirans.uermis Si
no homo uidcariniurms.&altcrOrra tangere arcam^ adiungere aliquid
uipracjid quod deus ipfe locutus eft-Primu enim
humani generis peccatu
foifie arbitror id quod mater omniu
uiuentiu Heua plus ad uerba dei addi-
dit
q ipfe deus dixcrit.cp fequentibus quidem fceleribus initium fuit Si diui
nae ultionis origo.Nam anrequa orta cfTet
mulier dixit deus Ada-Exomni
ligno paradili comcde.de ligno aure fcientie boni
et mali ne comedas.Heua
uero recens nata uideamus qualiter uerba creatoris
pentem
immutaucrit >
& ad frrs
loquens.De frucfdu ait ligni quod eft in medio paradifi prpeepit no
bis deus ne comcdercmtis,8£ ne tangeremus
illud ne forte moriamur. Ad-
deoat nobis pronomepluratiuu.cuninufquaHeuacprarceperit
ne comede
ret quippe nondu natae.Subiunxir.Et ne tangeremus
illud quod & deus no
dixerat, Quare cum mendace ucllet dominu conftitucre.rurfus addidit diu
bitadonis Si incredulitatis parricula dicens.Ne forte
moriamur.quod crea
tor fingularirer& firmiter foli Ada: comminatus cftln quacunq? enim die
comederis ex eo, morte morieris.Vnde et ferpens propter confilia,&
Heua
propter auxilium,8d' Adam propter tranfgrcfTionc pernas dcdit.Ne igitur
in idem coram tremendo uniuerfitatis autore uirium aut crimen incidam,
oranda cft fumma illius clementia ut bcneuolentia noftram Si pietatem
po
tius
q ruinam animaducrtat.fi forte pes labatur.cui rei dc facradfTimis pene
tralibus fui erga nos amoris fuccurrere dignetur,
propter gloriam Si hono
rem nominis fui in fempiterna fecula bencdkfo.Quod fit autem illud tam ii
lultre ucrbum.tam efficax.tain ucncrandu.tam falubrc.in
quo facilius uoti
 DE VERBO MIRIFICO
compotes euadimus.cum multa ut diximus inueniantur Cummi dei nomina
confydcrare oportct.Nam quod Zacharias propheta exclamat, In die illa
erit deus unus St nome cius unum admonemur hoc tempore plura eflfe no

mina dei eo cp in futuro feculo no erit nifi unu. Quid trahimus horas,quid
tempus fruftra terimus,quid diu cxpc&amusquafi multa efTct difputatione
opus, qualiter id quod nomine caret tam multis nominib’ poffit defignari?
An ne nomen inter fuperos aliud diuinirati cxiflat cj apud mortales? Num
ccfTct huius mundi confucta nominatio,in futura noftrorum animoru uita?
Deus ne cum fui apud fe immanentia confyderamus nomen habeat? An ue
ro tunc nullo illi fit opus nomine?Mi(To omni eo cp ad rem non plus attinet
q ad moram rei St tarditate negocii noftri paucis expediamus. Quauis em
fuprema diuinitas apud immortales, apud ccelites ,apud fupercochtts pro
fuo more ut eft ucrifimilc aliquo nomine uocctur fupereminenti,tame ma/
gis quaefunc in rem noftra tractabimus dicentes, cp iuxta humana contem-
plationem ex traditis nobis diuinitus facris nominibus quoddam effentiae
attribuimus,quoddam uirtuti,quoddii operationi, reliqua noftraa erga deti
affe<ftioni.ElTentia auteuoco dei feparatione a rebus St omnimoda in fcipfo
claufionc St extremam, ut ait nobilis ille noftra aetate philofophus,in remo/
tifTimo fux diuinitatis rcccftu profunda ac folitaria retratftione peni tiflime
in abyflb fuaru tenebrarii fe contegente.Secundum hanc itacp affirmant G-
biipGdcum uencrabilenomeapud homines inftituifTe,quippe qui fe folus
cognofcat, quare & folus fibi nomen ponit,Nunc quo id conficiat argumen
to uiri Capientes, & cp fit illud nomen edendae facratiflimu uideamus. Dixit
Moyfesad deum.Eccc ego uado ad filios Ifrael&dicam eis, Deus patru ue
ftrorum mifit me ad uos St dicent mihi,quod eft nomen cius,quid loquar il
lis?Dixitcp deus ad Moyfcn,Ehieh q ero,& dixit,Sic dices filiis Ifrael. Ehich
mifit me ad uos.Hocnomen Plato in fua illa tam longa penes AfTyrios pere
grinatione didicerat, quod ad graecos tandem duabus literis On traftulit.
Nam in Timfoficait,Eft igitur fecundu meam opinione primo diftingucn
dum quid fit On,id eft ens quod femper cft,ortum uero non habet. St quid
quod ortum habet,eft aute nunquadllud quidem intclletftu cum ratione c5
prehenditur femper per feens,Hoc autem opinione cum fenfu irrationali
percipitur generabile St conf^atibile tanqua quod nunquam eft-Illo igitur
nomine diftinguit mundu a creatore Plato,& ornatidimoru hominum co/
pia eum fcquuta eft, praeter id tantu quod aliquineutrum genus in mafculi
num mutaucre.Plato enim excelletifnmuuniuerfi autorem nominat id qd
eft, unico uocabulo T
oon, At plurimi fcquaces fixi appellat eu qui eft Oon,
Quae quidem mutatio Hebraeis utrarp congruit.Nam qj naturam no mon
ftrofam fcquun tur co folum duo habent genera mafculinu St fccmininum.
V crbum itaqj neutrum penes larinos aut graecos fub illorum mafculino fe/
cile comprehenditur. Quo circa fiue qui eft,fiue cp eft di'catur,fuo leffcntiali
nomine penes Moyfcn Ehieh pronundatur,^ a uerbo fubftantiuo Haiah
'
>
pro legi
 LIBER SECVNDVS
pro legibus grammaticcdcriuant, priori addita licera. Nefao fi plane uenia
dignum fitme in caufa tam eleganti coram uobis difertilTimis certatoribus
tam barbarice loqui.Sed dilTerat licet Dcmofthencs aut Cicero aliquis,prd
fe<fto crediderim eum in dei arcanis mutum 8C elinguem futurum.Sic enim
Origcnes ucfter fplcndidiflimis quibufqj oratoribus no inferior,in oratio/
ne uigefima fi memini fuper Exodum ,his pene uerbis loquitur. Omnes ho/
mines ad comparatione uerbi diuini.nS folum ineloquentes fcd&muti pu
tandi funt.quarc fi ablej? moleftia barbariem perpetua auditis, cquide liben
ter pergam. T u ucro perge inquit S I DO N V I S.Non enim clam no/
bisextathancprouinciaomniuefiediffidllimam,& praeterea ego ipfe arbi
tror nequaqua polle humano more diuina fatis enuciari,memor cius quod
de Simonide praeftanti doftrina uiro narrant hiftorig.Nam cum ab eo T v-
rannus Hiero quefiiflet,quid efletdeus,unum diem delibcradi fpadum fibi
poftulauit.Rcdiens Hiero poftridie cum idem rogaret, biduum Simonides
pctiit.T um crebrius idem Tyranno petente,femper illi Simonides dierum
numeru duplicauit. Interroganti uero tandem Hierone, cur ita faccret,quia
quanto inquit diutius confydero,tanto mihi res uidetur obfcurior. Itacp mi
rorhocabstcnegociuuelnoftrofermone ha<fknus&tam lucide potuilTe
quare ne ultra nos moreris. Ad quod illuCAPNION quoq?
tr acflari,
hortatur. Tum ille.Habetis nome dei fummi,quod haud imperiti quida
omniu pr imu putaucrunt,quippe quod iplam met dei elTcntiam defignare
uideatur.nec cum aliqua rerum communicare. Nihil em extra deum eft id
quod eft,quonia uniucrfa quadam compofitionis proportione coftant.So/
Ius deus fimpliciflimus cft,& iccirco eft qui eft,aliud autem omne quide eft:
quo eft: no quod eft.Tamen ingrediuntur alii no contenendi & in fecrctilTi
morum contemplatione ftudiofiflimi homines multo propius in ipfa ferme
diuinitatis pcnetralia.qui magnitudine cuiufdam alterius nominis obferuan
dillime pcnfitant,fupracp hoc nome Ehieh fiue On
aliud ftatuunt. Nam
ut
tuusoCapnion ille Areopagita Dionyfius explicat. Ipfe On.id efi: qui eft,

totius eflc prouiribus fupereflcntialc quoddam eft,Fundatrix caufa & opi

fex entis,fubfiftentip,fubftantiac,effentiae,naturar,principiu &
menfura aeter
&
nitatum atqj temporu.entitas fcculu entium & tempus eorum qug fiunr,
&efleiisqusequomodolibetfunt,&generatio iisquxquomodocuncp gi/
gtuintur.Hicnoobfcure deprehenditur primi entis cum rebus defluctibus
concurfatio, quibus pcrfiftendi uim praebeat, & quanqua cftcntia dei fimpli
cillimam.per qua fimplidtcr & per qua libere notificat aeque ficut totum in
fe copledlitur ipfum efle precellentcr exceptum, ut fit
fupcrclTentiale totius

ede,tamen non defignat deum ut indufum & quiefccntcm.fcd res iplas intu

entem, & fe cum rebus infinuantem quibus fubfiftcnria largiatur, Qucmad/

modum ex eiufdcm Dionyfii uerbis quae iam audiftis poft acrem meditatio
nem facile intelligitis.Quapropter inenarrabilis fupereminentic feparatum
in fe retroceffum confyderantes landiffimu nomen Hu,imprimis uenerant
 • •
DE VERBO MIRIFICO’
& ipliim ante Ehieh collocant,Quod Efaix prophetarum nobiliffimo deus
ipfc manifeftauit dicens, Egodominus, Hu eft nome meum,gloriam meam
alteri non dabo.Videtisiamdi<£him nomen fub modio lumen continere ac
reftringere quide radios, & in abditis feceffibus deum folitarie comorante
defignarc abfcp ullo uirtutu effluxu.fcd in fuiipfius fe cofiftetia fimplidflima
(

Siabfolutidima cotincte.no egrediente/>ihilgubernate,fedcu<fta pmitten

te,q bene fiut acceptante, q item male no recordante.quale poft hac in eode
propheca deus loquitur, Ego futn Ego fum Hu,delens iniquitates tuas apud
mt,& pcccatoru tuorum no recordabor .Nam qp Hu gloriam Tuam no dac
alteri ,cp non recordatur peccatorum, q» apud leae non propter aliud ex/

trafe delet iniquitates,declaratfignificatunominis,quonia Hu deu a rebus

ita feparatu notat ut omnia intra feipfum uelagatucl permittat ud quiefeae
Et faepe negatiuis fermonibus nomen iftud confequentibus prxponitur,ut
paulo fuperius locutus eft deus.Intclligatis,quia ego Hu ante me no cft for-
&
matus deus,& poft me non erit. Hoc tam auguftum inCgne nomen a grac
as quondam philofophis.maximc autem PlatonidsTauton,a latinisioem
ipfum eft appellatu.Pfalmus enim primus et ccnteGmus de deo fic enundaf.
Et tu es Hu,& anni tui no defident. Vos latine in extu facrorum decantatis,
T u autem idem ipfc es. Et nome idem Virgilius ad louem traftulit pari qui
dem intelligcntia,quando lupiter oraculu promulgabat dicens, Que cuicp
eft fortuna hodiequaquifcjjfecatfpem,Tros rutulusue fuat, nullo diferimi
ne habebo,Seu fatis Italum caftra obfidione tenetur,Siue errore malo Tro/
ixmonitifcpfiniftris. Necrutulosfoluo.fua quirp exorfa laborem, Fortu/
namqj ferent Rex lupiter omnibus idem. Videtis hocnomenldem regi Io
ui attributum.T antx itacp maicftatis tam prxfidiofum auxiliareqj uocabu
lumTauton,quod xternum eft, incommutabile,
cft Hu.fupcreflcntialitcr
in feipfo manens, fecundu eadem, & eodem fe habens modo, omnibus Gmili
ter prxfcns ipfumcp fccundu feipfum in feipfo firmiter & intemerate in pul/
dierrimis fubftantiux identitatis finibus collocatu, intranfmutabilc,inficxj
bile,inuariabilc, impermixti}, immateriale.fimpliciiTimu, nullius egens,inau/
gmentabile,indiminuibile,ingenitum,non quafi noifdu genitu, uel quafi im
perfc<ftum,uel quod non fit ab hoc uel illud genitum,uel quodnufqua nul-
locp modo confiftat,Sed ut fuper omnia ingenitu & abfolute ingenitu,fem-
percp fit & in &
perfcdu accpide fit fccundu feipfum a feipfo uniformiter
(e

&idetiformiter limitatu. Vereor hic ne in tranIFeredis grjrcis aures docftas

male ofteda.Sed forte no cft mihi apud ptore oratio habeda.necpuos ut in
foro & (ubfelliis auditores fedctis.fed in Academia fecretiffimg philofophig
qug res nudas magis q ornata uerbadefyderat,quauisfifieriame poflfet.de
berem quidem iuxtaHoratiu Flaccum, cum rebus fimul& iocunda& ido/
nea dicere uerba. Vt cuncp cft, Ego fublimem eius nominis dignitate in fafti
gio omniu prxfigerem,fi non quandocp immo fxpius in hxc fubterlunaria
defluerer, & cum rebus ita communicaret ut indefibi cognomcntu caperer.
 LIBER SECVNDVS
Quicquid no aliud fcd idem ipfum exiftcrc putamus,non folum in fubftarl/
ais, ut Dido ad Aeneam, T
e propter eundeifi Extintftus pudor. Veruetiam
fubftantias confequetibus.ut Anna Didonis foror, Eadem me ad fata uocaf
fes.Idem ambas ferro dolor atcp eadem hora tulilTet.Itemcp de fociis Aenee
Virgilius.Idcm omnes fimul ardor habet. Quam rerum cum eodem uerbo
quem deus loquitur. Ego
participatione Efaias mihi uidetur explicalTe.per
Hu.Ego prim*&ego ultimus. Et paulo poft,capite quinquagefimo primo.
Ego fum ,ego lum Hu cololzns uos,quo liquido nobis innotefdt ipfum Hu
8i initio Si fine Si in medio rerum uerfari.Vndc ut ucftra quocp noftris co
fentire dem5ftrem,rurfus Areopagitam audite, qui de Hu quod ipfe Tau/
ton uocat,(ic ait, Idem ipfum ex leiplb omnibus ad partitipandum idoneis
irradiat,alia connedens aliis abundantia Si origine identitatis in feipfo &£

contraria identificeprshabens per unam & lingulare totius identitatis fu-

pereminentf cautam. Vnde taquam rex fuo nutu eunda penetrat fuperna,
mundana Si inferna.Neceft ulla uirtus in coelo Si in terra Si apud inferos q
huius nominis poteftati rcfiftcre ualeat,& iccirco dominus uirtutum Hu di
<fhis eft, quia omnis uirtus Si potentia illi fubie&a eft. Qugrit propheta pfal
mo uigefimo terrio.Quis cft Hu.ille rex gloriaeCRelpondet fpiritus in pro/
pheta.Dominus uirtutum eftHu.ipfeeftrex gloris in aeternum. Occurrit
aliud memoris quod folaiam didi nominis commemoratione recordor,
Eft enim per Moyfen inter leptem fimul confecrata nomina cum Hu, etiam
Efth pofimm.uno fermonis contextu in legis repetitione quam Deuterono
mium appcllatis,quod latine ignem uocamus.Ideocp fspius exaudit in igne
ut Abrahamu,Heliam,Dauidem,cgterofcp de quibus cxtanthiftoris tanc|
in re diuinitati confentanea.Et Moyfes uidit deum in igne,& angelu in flara
ma ignis.Et Ezechielis diuina uifio fuit fpledor ignis,& de igne fulgur egre/
diens.Plato item lummu deum in ignea elTentia effe uoluit,quem ingratus
difopulus Ariftoteles ut Ispe alias ita nunc quocp non fine calumnia repre
henditin quodam libello ad Alexandrum Macedonum regem confcripto,
ubi reperit uel non tam reperit ab Indorum Brachmanibus didicit, quinta
q
effcntiamdiuinitariselfemanfionem. Non plane nos inquit ut aliqui arca
diuinum aberrantes,in ignea elTentiadeum elfe dicimus. Deinde ueritaris
teftcm.fcilicet Platone meliorem ritare nititur quando fubdit. Sic enim Si
Homerus ait,Sors Iouis eft coelum nebulis fedet sthere lato. Melius igitur
propheta Zacharias Si multo certe melius quippe qui ex ore angeli deum
ipfum audiuit loquentem,Ego ero ei dixit deus murus ignis in circuitu Si in
honorem Ehieh in medio eius.De quo ut etiam Sidonio noftro in adduce/
dis philofophis ego blandiar.ille Plutarchus uir plurimas artes egregie do/
ftus in Phyficorum dogmatum collectario fuo mentionem facit.Defcribut
inquit dei noririam fic fpiritum intellecftualem Si igneum no habentem for

mam fed tranlFormante (e in quodeunqj uoluerit 6i cosquante fe uniucrfis

Vndc Zoroafter air.Omnia funt ab igne unogenita.Vos quocpCapnion
f ii
 - DE VERBO MIRIFICO
immo nos chriftiani(Nolo enim profcfTionem quam coepi deferfcre^deurtt
T
uulgo ignem nominamus cum Paulo arfenfi.qui ad Hebraeos fcribes,De
us inquit ignis confumenscft.Tametfi hoc nomen fub quadam diuinitatis
difcrcta proprietate ueneramini lando fpiritui attributu, quod Ioannes Ba/
ptifta docuit tam apud Marcum q etia Luca dicens. Ego quide baptizo uos
in aqua ad poenitentia, qui aute poft me ueniet fortior me eft, cuius non fum
dignus calceamenta portare, Ipfe uos baptizabit in fpiritu fando & igne,
per Endyadis figuram in fpiritu fando,id eft igne, in cuius ipe fpecie fublato
chrifto apoftolis apparuit. Perplacet inquit Capniotyfta recitatio tua,
quonia non nihil religioni ut arbitror noftrx congruit. Omnium primum
non efl: aliud quod unqua maiori cum uoluptate acceperim,q iu te ordinaf
fe non humano arbitror inftigatudiuinahxc nomina, ut contra multorum
opinionem, etiam noftratiu quos theologos coronamus, non Ehieh quod
flliputantfcdHu, primum conftitueris ut fit ordo,Hu,Ehieh,Efth,quafi ali/
quis ad ineffabilem unam trinitatem,&: trinam unitatem loquatur. Idem es
ignis,quemadmodu de uiubiliurerum natura dicimus, fubftitia uirtus ope
ratio, in eodem uno indiuiduo. EtforteficutOrpheusfacros hymnos fe/
N
eundum cofecrata nomina difpofuit S I D O I V S inquit.Nyx, Vranos,
Aethir. Vel Hoinerus,Zeus, Athena, Aphrodita.De primo ficait, Iupiter
obfcurans nebulas &
in aethere regnans.De fecundo.Si dederit mihi confi/
liola Miuerua decorcm.Eam nacp propter caput Iouis.dc cuius cerebro na/
& magni confilii deum uocamus, quem uos Hebraei
ta dicitur multi confilii
Hochma nominatis.Detertio.Sicfatus rifit pater ille hominumcp deumep
Splendcntemcp uocat Venerem cui talia dixit,Haud belli imperiu cure tibi
nata relidu eft,Sed molli amplexu flammifcjj incendere diuos.De quo er T
nario illud Maroniaim uel Pythagoricum potius canere poffem, Numero
deus impare gaudet.Nam mihi uidere uideor totam uos effentig diuinema
ieftatein fupcreminentitriadecomprchendifle.Hincfortafleqjentiacreat,
Baruchiam moror, Age fi ultra quid hs
creata rapit, rapta perficit.Sed quid
bes. Tum ilIe.Habeo quidem adhuc pauciffima quxda quae meae olim
memoriae folerter imprcffi,tamen nihil adhoc genus nominu qux modo
recenfui.Nam exiftimare nequeo inter ainda qux uel legi uel audiendo di
lici aliquod reflare nome aliud prgterq pridem qux a me deprompta liint.
Solis enim diuina eflenda tribus iftis compledimur nominibus, Hu, Ehieh,
Efth.quxdei eflentiam fignificarcnt&fi iam nullus effet mundus uelexem
piaris uel corporeus.T unc enim deus & &
idem ipfc effet, effentia fua effet,
effet ignex naturx.Non quidem ut eft elementaris ignis necp ut flcllaris
ilue cocleftis.led ut inenarrabilis in feipfo fpledor.cui» omnes preterea
ignes
umbra fint & tenebrx.Quod Chaldxoru monumeta grxeis uerfibus apud
Synefium indicat.Ne tu defpicias nigrum fine lumine mundum. Cuiqj pro
funda &
iam fubftemitur atra tenebra, Sordidus eft obfcurus item, Itemcp
idola pafccns.Sic enim mudus etiam ille fi quis eft archetypus umbra et
ido/
 &
LIBER SECVNDVS
Ipm erit ad diuini in feipfo luminis comparationem.quato magis hic noftet'
materiae acfards conlbrs mundus, qui & fuperioris mundi umbra diritur,&
fola quaedam effigies, Sed nefeio quid mihi de Hochma Sidonius in aurem
fiifurrauir.quafi nomen fit inter cbfecrata efTentiae. Fateor equidem quonia
nihil deo actidat.necp illi extraneu cohaereat. Nihil eriVeft fimplidus & ma/
gis unum. Quotidie uero cum Dauid ad deum damamus,Omnia tu in fapi
entia fetifti. Ergo ante omnia qua: fada funt,fuit apud deum fapientia.Quaj
fi non ut extra deu, aliter enim nequaq ante omne creaturam fuiflet.Erat igi

tur effentia dei.Supra enim oftendimus idem efTentiae uocabulu effe, quare
motus ia Sidonias ut ipfe coniirio ueritus eft ne inter ea quae fint V fias, ego
negligentia inerti quadam, Hochma, id eft fapientiam omitterem. At ubi cu
animo fuo meditabit aliud nihil efTe deum nifi efTcntiam fua,non erit cogni/
tu difficile quona modo nomina deu fignificatiadiftnbuamus, pro humana
uidelicet confuctudine, quippe qui fumma &
cxcellentifTima diuinitatis na/
turam improprie ac imperfecte cognoftimus,&: iccirco illam quocp iinperfc
de nominamus.Quod fi qua nobis diuinitus tradita funt nomina, nos dia jp
noftraeintelligentiae captu difponimus, ut quaedam fignificare deum fecudu
feipfum putemus, omnibus ueftibus exutum,nudu,&: a fingulis applicationi
bus feparatum.quafnofipfi rebus aliis aetidere uidemus,ut cum eft ille fuper
fubftatialis ignis.ut cu eft ipfum efTe complexum unice ac fempiterne praete
ritum,praefens & futurum in unum pelagus aeternitatis unifico uinculo colli
gatum,ut etiam cum eft ipfum idem, nulla quidem alteritatis proportione
admixtum.Quae tria naturam quandam fubftantiae puram defignant etiam
&
penes mortalem noftram imbecillem rerum notitia. Sapietia uero eiufce
modi eft, quam nos hominibus accidere fentimus, quapropter alterum al/

tero fapientiorem ditimus Illam fimiliter deo attribuimus, ciufcp

. nomen
Hochma, quanuis nomina deum fignificantia non minimf iudi/
inter facra

cetur efficaciae, tamen neuticp Katauton,id eft fecundum fe,fcd Periauton

id eft circa fe deum nominare permittitur .Cuius indicio facra funt eloquia.
Quod ftul tum dei fapientiusefthominibus.Quofitutipfametin Prouer-
biis hoc de feipfa pandat myfteriu,cum ait,Dominus poffedit me initiouiae
Ab aeterno effufa fum ex capite antequam
fua: priufqua ille faceret ex tunc.
terra.Nondumabyffi quando concepta eram,necdum fontium aggrauatae
aquae. Antequam montes fundabantur ante colles concepta fum. Pofterius
confequitur.Et Ehieh fecundu fe artifex, & Ehieh deliciae quotidianc.Quod
&
uos elegantius ita legitis, Cum eo eram eunda compones, delectabar per
Ungulos dies. Vos iam certe remoto uelaminc cernitis fapientiam dei efTe
quandam emanatione, licet ante mundi conftitutionem produdam, tamen
contemplatione rerum fiituraru ex capite fummi dei ortam, per qua omnia
fada funt , fine ipfa fadum eft nihil, quafi fuiffet ipfius Ehieh, id eft primi
efle,quem hicuocat artificem,concomitans habitus &induftria. Humano

more loquor propter imbecillitatem noftram. In eiufcemodi nancp caufa

 DE VERBO MIRIFICO
arbitror eam fapien
intelligimus aliquando quae effari nequimus.Equidem
tiam fuiflc fubftantiam uiuentem,& energiam operante
fecundu uoluntate
opificis uniucrfitati prouidentem .Et quanquam
deum ipfum hoc fui(Te,fan
<fla opinio eft, tamen cogit me animus aliam illic dei proprietatem intellige/

re,q fuiipfius nudam immanentia.Quare Hochma ex iis efle quf coopinor

mitanturdei abftrufam in feipfo daufione,ut etiam fortitudo dei quaepari/
contulit ad mundi machinam, te
ter cum fapientia pauloante dicfla non nihil
ftimonio Hieremia: de creatore,qui fecit terram in fortitudine fua,& prgpa
rauit orbem in fapientia fua,& in Binah.id eft intelligentia fiue prouidentia
fua extendit ccelos.Habetis iterum nomen religiofum quod Hebrgi poft co
ronam&fapientiam ponunt inter decem numerationes deo attributas,n5
incommunicato fed radianti,non conclufo fed apparenti, non abftrado fed
& maieftads
egredienti. Quarum prima eft inacceflibilis diuinitatis aby (Tus
pelagus & infinita omniupoteftas tam quae funtqquse non funt.hanc nui/
lafubtcrfugict contradico, hanc nulla prohibet implicatio, hanc nulla mo
deratur philofoph ise dial edi ca ratiocinatio,no fophifticae perplexitates,no
logica phantafmata,hoc deniqj diadema totum a diuinitate pendens regnu
obicibus ruptis penetrat. Nomen cius uocant ivether. Scquutur adhuc no
uem dei ueftimenta, quorum fimbrias quotiens ipfa mens beatorum attige
rit,toticns refpondct deus.T etigit me aliquis, Nam & ego fenfi uirtutem de
me cxiifle.Sunt enim ipfarum nouem bcau tudinu non tam fruitiones q frui
tionum obieda.quae tandem in nouem hierarchiis cum beatorum metibus
conueniunt,& beatitudinis fruitionem fingulis perpetuam admittut-Quod
fi primam rurfiis ad (e numeratione
afTumpferinr.finem decem uerborum
digito dei confcriptorum correfpondeter adimplebunt. De Hochma & Bi/
nah Salomon in paraboIis,Beatus inquit homo eft qui adeptus fuerit fapie/
liam & qui affluit intelligentia. Et in lobrefponditElihu filius Barcaelis. Di
xi.dics loquentur multitudo annorum friet fapientiam,fcd certe ipfa eft

fpiritus in hominibus, & infpiratio dei omnipotetis dat eis intelligentia.De

Nezah fcripfi t Samuel propheta in fibro fuo quem uos Regum primum uo
catis.Triumphatorin Ifraelnon parcet.&pocnitudine nonflefletur.NeCp
enim homo eft ut agat pccnitcntiam.Poft quod diuinum nomen ,Rex Da-
uid gratiam habens deo fuper templi futuri fumptibus collccftis, aliud pofuit
prope finem libri uerborum dierum primi,cum ait,Tibi eft domine magni/
ficenua & potentia & gloria St uidoria & Hod.quod uarie tranfFerut,laus
ucl confefTio.Manifeftabit hocipfum diuinitatis ueftimentum,pfalmus ter-
tius & centefimus, quo deus prarconio effertur his uerbis.Hod& decorem
induifti, amidus lumine Gcut ueftimento.Sequitur hanc confeffionem lau/
dis & gloria? nomen aliud fandum & uenerabile, nomen inclytum & prfco
niiplcnum,quodtanquamcorinuiuete,itainrer decem Sephiroth circiter

medium collocatur Tiphereth.Sic enim in fibro uerborum dierum iam pri

dem citato, quem relidorum hoc eft Paralipomcnon appellant. Incjj eius li/
 LIBER SECVNDVS
bri notato carmine dicitur, Nunc igitur deus nofter confitemur
uostibi,&
laudamus nomen Tiphereth inclytum tuum. De ambobus tradat pfalmus
&
nonagelimus quintus.Hod pulchritudo in confpedu eius fortitudo tt
Ti
phercth in facris eius. Vos poteftatcm hui9 nominis in pfalmo oduagefimo
o«ftauo cotemplemini.cum dicitur,Quoniam T iphereth uirtutis & ualoris
eius tu es deus.Et Efaiae tertio atcp fexagefimo.Sic duxifti populum
tuum uc
laceres tibi nomenTiphcreth.Atuero poft omnia haec loquamur deaugu
fto cingulo excelfi dei.quo ipfc fimul cum ceteris prindpe dignis ucftibus
in
mundi ordinatione ufus perhibetur.Eft enim angulum &in iureauili or/
namenti nomcn.De quo in pfalmo fexagefimo quarto canitur. Exaudi nos
deus falutaris nofter, (pes omniu finium terrae & in mari longe, Prarparans
montes in uirtutetua,accindusgeburah.Cum igitur tanta maieftas latibu/
lum egreditur,ornata diademate, Capientia, intelligentia,uidoria, prgeonio,
decore, que fingula ipfc fibi accingit potentia fua.quid aliud eft hoc regent
q
procedere in regnumcDeus cfh rex nofter ante fecula, ipfc eft dominus uic
tutum & Rex gloriae, Rex magnus fuper omnes deos, Rex omnis terra*,ipfe
regnabit in xternum & ultra.Qyare oritur confecratum illud nomen Mal-
chuth.quoJ tam illuftrc regnum, tam luminofum imperium refpicir, cuius
in aeterno curriculo uaftiftimi orbis nullus erit finis. De quo feribit, Regnu
tuum, regnum omniu fcculorum.Sequuntur duo regis infignia,fceptrum et
gladius,id eft mifcricordia & timor.Prioris nomen eft Heled.cuius prophe
ta regius meminit dicens, Domine in coelo eft mifericordia tua. Nec folurr»
hoc led etiam fupra coelos, ut pfalmo centefimo feptimo.Et Moyfes in illa di

uina fumi creatoris inuocationc inter facratiftimas adiurationcs.no dubita

uit etia hoc deuotu fandi cati nomen proferre dicens,Domine Tetragrame
Deus mifericors & demens, paties & multa mifericordia.qd eft Hxfcd. Ac
cedit ultimo diuini cultus &perfe<ftae religionis principiu, quod quidem fi
rite lingulascontemplationu proprietates rimamur quo ad ipfum maicfta'
tis effluxum,uerfus nos poftrcmum fuccedit. At ubi noftros intutus a nobis

ad fupremi numinis ucftitum atcp ornatum dcftinamus,profedo non iniu-

ria propter femitacconuerfionem, primas cathedras obtinet &C appellatur
Pahad,id eft timor. Vndc haud ineleganter illud triuialeuulgocanitur,Pri
mus in orbe deos fede timor. Et funt non nulli &iidem nobiles grammatici
qui deos a timore tranftulere. Nam si.vt grgee timor eft latine. Non autem
hic eft is timor, quo nocentes cruciatum formidant.Ille enim & furiis & dav
&
monibus noxiis aduerfis manibus eft dignus, de quibus apud Virgilium
queruntur infcri.Quifcpfuos patimur manes.Non eft illediuinus faluta &
ris timqr.nec a deo proueniens.fed furor Sc nocentis conftientig uermis,qui
rodit quotidie atcp urit malam mentem, malum animum.Quod M.T ullius
Cicero pro fuo more contra Pifonem egregie copiofccp difTcrit. Nolite in-
quit putare.P.C.ut in fcamauidetis homines confcclcratos impulfu deoru
terreri furiarum tedis ardentibus fua quaecp fraus, fuum facinus, fuum fce/
f iiii
 DE VERBO MIRIFICO
lus,fiia audacia de (anitate ac mete decurbat.Hx funt impioru furif,hae flant,
m<c,haefaccs.Eftaute Pahad timor intraneus,cxcellentior amore. Quo fit
uc nobiliffimus quidam noftra aetate philofophus,re<fle mihi dixiffe uifus fit
q, ficui extrinfccus timor eft inferior amore, ita intrinfecus eft fuperior
amore. Vos ipfi profeifto nullo docente uerum id elTe intelligiris,quato me/
lius aonofeetis tam fan<ftu,tam colcndir.tam uenerabile nomen diuino (piri
tu afflatum effe hominibus.nofolu ut confccratu fed ut diuinum.utefficax,
ut religionis facramentu firmiffimu.Si dubitabitis legite arcanoru monume
ta, legite fantftas literas de patriarcha Iacob confcriptas. lurauit enim Iacob

per Pahad patris fui Ishac,qd interpretatu eft rimor .Et ad foceru aiebat, Ni
deus patris mei Abraham Si Pahad Ishac fuiffet mihi,iam nudu me dimi/
fi

quae fint inenarrabilis confiftentiae obferuandiflima

fiffes. Audiuiftis breui

nomina quac deniep Si intra fe Si foras dcriuatp decem emanationes Si earu

(

laudem, honores, gloriam, dignitates.atcp facrata uocabula, modum difpofi

rionis eftentix diuinae fignificantia,&; ex lpfisfacratiftimis literis elctfta. No
bis igitur nunc cum tanta maicftate totus Elohim in uniucrfitate reru egrefi-

fusefttotornamentis.tot ueftibus circundatus,& icarco Elohim uoce plu-

rali deus unuscognominatus.Scdquu eflentic uerba tracftaremus,breuiter
commemorandu fuit id quod ueritas habet, nullum a nobis ex iifHem tribus
explicitum nomen,quantucuncp ipfam folam & propriam dei effenriam de
fignat,rcs creatas ncgligere.fcd quodlibct ornatu fuo Si decore Si cognome
to et appellatione quamlibet a fummo dependente creaturam inueftire atep
denominare.Et ut inripia ab altiflimo quod eft idem ipfum,quicquid feipfo
et fuis finibus contentu,quicquid naturam propria, locum incommunicattr,
dimcnfionepeculiarem,quicquid infignem differentiae notam Si feparata
ftatus conditionefortitu eft, id no effe aliud quippia,fed idem ipfum dicitur.
De illo autequodeft.uidemus quanta eius in fingula creata fit communica/

tio.Non enim folum quod fubftantia fua nititur, ucrucciam quod alteri qui
dem adhaeret entis uocabulu ufurpare cotendit,ut tandem effe diantur uni
uerfa quxcuncp a primo dependent.Sed de igne quid dicemus ,quum nihil
ufqua fit cp eius fcintilla carere dicatur, ufepadeo ut Heraditus cutfla ex igne
genita cfte docucrit.Qiiaproptcr intellecTtui etia noftro Si egregium Si ado
randum Si cxcellentiftimu fuperfubftantialis deitatis nomen fe offert. Inno
minabiIc,quo prgter deum unum,foIu,primu,nihil aliud denominari queat
T
uocaturcp apud grarcos etragrammaton Anecphoniton,id eft quatuor li
tcrarum ineffabile.Quodcum omnia operatur,nihiloperiifuoru a fe deno
minat,nihil appellat, nihil fuo uocabulo afficit. Hoc ipfum enim interpretes
nullam ei parem dicftionem inuenientes.faltcm propter fuperemingitiado/
minum uocauerunr.Non quia litcrsc hoc proferant,quippe quae nullam fyl
labam confidunt.fed fimpliciflimu fignificates componi nolunr.Sd inconpre
henfibiiisuocisfimulacraexiftentcs fingulx uocales funt.Ihuh.Quod folis
quatuor puifiis rite ordinatis Chaldfi depingere (olet, ne tamfiitfti charatfte

res di
 LIBER SECVNDVS
3‘
res digito dei confcripti.ufu quotidiano mortaliu uifefcant.Quorum CofuC
tudinem modo pariter Hebrari alTumpfcrc.porillimu uero quando in char
T
tam exarare conantur. une em aut non integras quatuor literas.aut Chal
daicam figuram inducunt. Praeterea funt qui tribus tantum pundis utantur
lemidrculo connexis &
alii aliter.Hoc totpm ob reuerentia tanti nominis
in
uentum eft, ne contredarione frequenti contemnatur tantae maieftatis diui
no uerbo prolatum lacramentiiLIam iam accepiftis omniu arcanoru fecrerif
T
fimalignacula, Nomen ctragrammaton ab homine nufqua repertum.ab
&
uno deo traditum.Nomen fandu honorandu.Nomcn unum quo folus
deus eft benedicendus religione paterna.Nomen potentilTimu quod coluc
fuperi.obfcruant infcri.ofculatur uniuerfitatis natura,quod ab a(Iiduis cul-
toribus imbibicu,& facerdotiis metibus inefeatu, mirifica dicitur imperia bu
manae facultati condonare. Nomen primis parentibus noftrae propaginis
mox cum infpirationcuitacdiuinituscognitum.De primogenito nancpfuo
Heua dixiqPolTedi homine perTetragrammon.Sic enim fandi charade/
res continent, qd antea neuter inucnitur protulifTe. Nomen deinceps in bo
nam atep frugiferam protoplafmatu generatione deriuatum.Nam cum ipfii
Seth ad imaginem et fimilitudine Adee formato genitus elTet iocundiffimus
filius,coeptum eft eo dic inuocari nomen Tetragrammaton,eo
q> prius in-
uifum genus hominu de profapia Cain ortoru terram inhabitaret, cum qui
bus no multa erat dei conuerfatio.Scth itatp quia cultor diuinitatis fuir,ufcp
adeo fuper prole gauifus eft,ut cum uxore ac familia nomen dcia paretibus
edodum inuocaret. Atqui funt qui hoc loco doceant,omniu primum Enos
Adae nepotem inchoafte nominis T etragramati uocatione.librarioru erro
re forfitan capti, no uerentes cp Stagirita philofbphus in fophifticis redargu
tionibus admonct,Imperitos idiomatum facile decipi.Quale illis accidere ui
demus qui libentius toto amo logicis quaeftiunculis implicantur & aranea/
rum telis,q paucis annis diuina literatura.Nam cum Eufcbius Hieronymus
traduxerit hoc modo.Sed &C Seth natus eft filius que uocauit Enos, Hic cce/
pit inuocari nomen domini,Iudicabant aliqui partem orationis, Hic, prono
men efle,cum fic aduerbiutcmporisaccentu circumflexo pronundandum,
Idemq; defignat cp tunc,Ceu apud Maroncm,Hic pater omnipotes ter coc
lo clarus ab alto Intonuir,id eft tunc intonuit de cocio pater omnipotens.Si/
cutubi lignum lori exiftens pari confuetudine interdii lignificat quando, ut
ipfe ubi tempus erit omnes in fonte lauabo.Igitur fiinul atep nafccbatur ipfi
Seth fiilius.Hiccceptum eft inuocari,id eft tunc inclamabatur nomen Tetra
grammaton.Iam uero in hanc abufiionem uentum eft ut uulgo pro hic ad-
uerbio,pronomeniftelcgatur,quafiEnosifteprimum meoeperit inuocare
nomen domini.Qfc fi uerum fit, tam cx facris literis q Chaldaica expolitione
ipfi uos intelligiris.Deinde hoc fandiffimum &
cultu digniflimum nomen,
haeredi taris quodam iure ac perpetua fucceffione per fublequentem,
non Cain reprobi generationem, fedipfius Seth diligenti religionis ftu-

ad bjaCoodle
 . DE VERBO MIRIFICO
po
dio & aftidua erga deum fide &: uirtutis integritate praediti corinuatam
Canaan
fteritatem deucnit ufep ad Abraham.qui cum
iret in terram ,aedifi/

cauic altare deo &C inuocauit illic

nomen Tetragrammaton.Cui aliquanto
poft, iterum apparuit deus dicens, Ego
fumTccragrammus qui eduxi te dft
Vr Chaldxoru.Huius filius Ishaciuxta puteum iuramfti Berfaba,imitatus
patrem.ftatuit&ipfe altare deo.&fimiliter inuocauit
nomen Tetragram/
eft ei deus inni-
maton .At Iacob illius filius cum recubuilTet in Haran.uifus
eleuata coelum attigit, cui dixit per fomnium, Ego fum
xus fcalx,qug a terris

Tetragrammus deus Abraham patris tui,& deus Ishac.Qiii cu euigilaflfet,

certe inquit eft Tctragrammus in loco ifto.Cum igitur in caftris nocfte po/
deo,& quaereret nomen eius, increpando refpondie
fteriori luftarctur cum
iudicauit illum quaerere
deus Cur queris nomen meumcSuperfluum enim
quod ante poflederat. TumpacetuaC APN ION ait, interrumpo di

fputationem.Nam uideris impetu tam copiofg orationis tuae duci per inuia

ac pene prxcipitari.Nunquid memineris

de hoc nomine deu dixifle Moyfi
Ego dominus qui apparui Abraham, Ishac &
Iacob in deo omnipotente,8£

nomen meum T etragrammaton non indicaui eiscT u uero nos docere au-
hxreditariu a prima huma
des tam occultum nomen illos nouiirc,tanquam
rccfle nobis commentario/
ni ocnens matre ad fc deriuatum.Qt fi efTet non
ruferiptores S£ magni &
graues mfignes theologi tradidi(Tent,foli Moy
&
fiprimo reuclatum.nccante patribus fcitum fuifle,nec fic eftet a deo inftitu
tum,fed ab Heua excogitatum &
pofteris fuis legatum. V
era tu quidem

recitas, BARVCH1 AS inquit,fed falfa concludis. Ita enim uiciftim mi/

confuetudine in di
hi dabis ucniam fi prxter modeftiam utar dialetfticorum
cendo.Nempe cp hoc Heua pronunciauerit.confecratxliterx teftatur. At
cp excogitauerit primum, cp finxerit, cp inftituerit.quafi
eftet humanum
inuentum & nouum exorfum,haud tibi aflentiar .Et memoria tenes remo
fi

ui occafionem dicens,quantum mea fert opinio, cp mox cum fpiraculo uitae

afflatum fit illud primis parentibus & cognitum diuinjtus.Id quod nobilifli
hius prxeo diuinorum fecrctorum Elaias plurimum confirmare putatur
cumaitjTucs Tetragramme pater nofter, redemptor nofter,afecuIo uti
abxterno nomen tuum. Ergo ante tempus quo creari funt patres noftri
terreftres.id nomen fuit.Cxterum cp affers ipladeiuerbaquifedicatfupe/
riorixtateproauisapparuifteindeo omnipotente,S£ nomen Tetragram-
maton non indicafte cis, dignumeft indagine quatenus hunc nodum dif/

foluam.Faciamus itacp eius rei pcriculum.Quifnam eft qui cum audiat Eze
chielem de lapidibus preciofis Ioquentem,non recordetur fe uidifle uel
horum aliquemdEt quis eft mercator opulentus, cui nunquam fuit cogni-
tus Sardius, Topazius,Iafpis,Chryfolithus,Onyx,Beryllus,Sapphirus,Car
buncu!us,Smaragdus,aut aliquis horum, aut plures,aut oes,uel etiam quos
Moyfes addidit Ligurius, Achates, AmcthiftusC' Quis item eft, qui non
cx liliis agri floribus campi ,5(. herbis hortorum multas Siuarias fpe-
 LIBER SECVNDVS
cies cum carum nominibus atqj figuris
notaueritfHicoIus.hic late fundete§
brachia betx.utait poeta, Foecundufcp rumex maluxuiolxep
uirentes Hid
cicer& capiti nomen debentia porra. Hic etiam
nocufi cerebro gelidumctt
papaucr, Grataqj nobilm requies laduca cibo-5, Et
grauisin latum dimiP
ia cucurbita uentrem.Omnia hxenos quicp
etiam mediocres de greoe noui
mus, Soli uero egregii homines Si eximii, prarter nomina
uirtutcf quocn Cin
gulorum faunt poteftates, quibus uel phyficus aliquis
& edodus,ucl Empi
ncus exercitatus indicauit.Nihil itacp metietur uel agreftis homo
qui fe Co
ralium atqj Smaragdu nofTc dixerit,cui negodator quifpiam
modum inter
nofccndi monftrauit colore, figura, precio.Nouit em cp
Cordius necp Sma
ragdus eft neqj uiceuerfa.Qui uero fe fcire hos lapillos haud fide profitef,
eum illorum potentias St operationes c(Te perdodum oportet,& cp talis ac
tantus uterq? fit, Et cp Smaragdus appenfus collo,Epilepfeos
auertit occafio
nem,& Coralius repellit ftomachi dolore, certam quocp fufpendedi legem
St cetera illi artifido congruentia. Quecuncp igitur talia no inftitui
quifquis
is eft.tametfi' &
gemma St nominauerit elegerit, me docente,il!i rede me di/
xero geinmaiplam nondum indicaflTc,aut herbam aut quamuis aliam
rem.
Nondu enim proprietate illi St potentia eius operationefep monftraui. Sic
& deus Moyfi de hocnomine locutus eft, quonia patribus in deo omnipoe
tente apparuit.In fua nancp omnipotentia iuperioribus annis
ipfemet deus
V
fedt miracula. eniete uero tempore liberationis Ifraeliticf benigniter
uoe
luit diuina& mirifica pote flate fuam delegare hominibus
in huius nominis
Tetragrammati uirtute occulta, quae nulli unquam mortaliu prius reuelata
fuit.Pridcm enim lingulari pado indufit ei uerbo maicftate cnergix St miri
ficam potentia, qux patriarchas maiorefep noftros ufep ad Moyfi tempora
latuit.T riaitacp funqeft nomen, eft fignificatu.eftpadio fiue confoederatio
diuina.Nomen humanam mentem clcuat.Significatum eleuatx menti ade
hxret.Duo hxemaiores noftri cognouerut St nomen Si fignificatu.Ideocp
in eodem nomine inuocaucre deum,& in eodem rurfiis uitxilloru ipfe fiiic
propitius.Sed tertiu quod multo maius eft,quo uerbi continetur fuperemi
nens potcftas homini a deo fummo delegata, Moyfi fuit St no patribus indi
cata. Clarius illud ex hebraico fermone perpenditur. Pro eo enim cp
nos Iit
dicaui legimus.Hebraicalitcra continet Nodacthi, hoc eftfciri fed.
No em
fedt deus fciri ab artate fuperiori nomen fuum T ctragrammaton,&: intelli-
gi quae penitus intra latent magnaliahumans fragilitati commendata, fed
potius agnofd St coli St obferuari promilcue/icut extera diuina nomina.
At uero nunc prxpofuit deus hocnomen St in faftigio locauit fuper alia no
mina ut mirabile, ut magnum, ut terribile.ut notum ex miraculis a deo per
homine fadis. Quapropter Efaias air,Tetragrammedeus meuses tu,exal/
tabo te, confitebor nomini tuo quoniam fecifti mirabilia.Hoc eft fdre no-
men Tetragrammaton,cum non folu charadercs St uerbumnosipfosno
fiigiantjUcrumctiam cius pronunaado qux eft occulta & uirtus recondita.
 DE VERBO MIRIFICO
& fcqucntia miraculorum figna.Quod omne cum ex capite quarto Exodi,
tum ex ipfo poft hac dei fermone fiet manifefti». Ego
inquit dominus ed ucS

uosdecrgaftulo Aegyptioru &1 eruam de feruitute,ac redimam inbrachio

excello Scudiciis magnis, &
aftumam uos mihi in populum,&: ero uobis in

deum, fcictis cj> ego fumTctragrammus deus uefter.Sdetis nunc etras»

& T
grammaton.Quado<ftrina?Quiainbrachioextento,Eccemiracula.Quam
V
noticiam peripatetici uocant pofteriore ex figno, nde oritur fides.Scicris,
at qua noftra* fragilitatis capacitate? Quia iudidis magnis.Dei
enim eft iudi
cium,dei fententia.cui parere uniuerfam nationem abfqj ulla praeparatione
oportet, Ecce fpes.S«ietis,at quis erit fciendi moduscEc certe confoederatio
dei cum homine, Quia uos aftumam mihi in populu,& ero uobis in deum,
Ecce utrinqj amor Si dile&io.Non enim communi obligatione acnexu tan
tum opus eft, fed neceftario notium foedus cum deo coibimus,fuper uerbo
Tetragrammo.fi cupimus eius uirtutem in nobis operari. Vniuerfitatis em
dominus ante hoc ipfum futurae focietatis foedus de iudcoru plebe Moyfi lo
cutus eft, Videns uidi afflicftione populi mei qui eft in Aegypto. Fuit igitur
ante adoptatus in populum dei.Et quid eft aliud quod modo ait, Aflumara
uos mihi in populum praeterqhoc pacftum.hoc confortiu nouum quod mo
T
nente deo cotemplatiui homines ingrediutur,& fuper etragrammato nu
perrime foedus percutiunt.Hoc illud eft quod nuntius Tctragammus de
nomine quaerenti Manog refpondit.cur qugris nomen meumcAt illud eft:
mirifiaim.quo rcfponfo.cognouerat nomen, & fuper eo matftauit hedum
quod apud ucteres fignum erat confoederationis, ficut in Homero quocple
gitis.Quare fequitur.Et pofuit oblatione fuper petram, offerens T ctragra/
mo,qui facit mirabilia. Vnde ortum eft q> ad uxorem dixit Manoa, Morte
moriemur, quia uidimusTctragrammum. Nontimuiftet angelos uidere,
quorum crebra conuerfatio cum maioribus noftris patrum memoria fuit
Sed quia dei uocem per Moyfen intellexerat dicentis.No me uidebit homo
& uiuet,ldeo formidabat deum fcuidiffe donec confortaretur. Patriarchae
Iacob non indicatur nomen, etia qufrenti.fed hoc folum refpondctur,Quid
quadris nomen meum &
non additur Quod eft mirabile.Huic uero quia ui
deratinccnfx oblationis miraculum.rcfpondctur de nomine quod eft miri
ficum, Quo friri poteratquoniamcftetT ctragrammaton, Quanquoslegi
tis in eo Iudicum loco, Nomen meum quod eft mirabile.Sed tenet non ean/
dem hic fignificationc quomodo in pfalmo oclauo, Domine dominus no/
fter admirabile eft nome tuum in uniucrfa terra, id eft admiratione dignu
q
& g!oriofum,quod uocabulu Adir fignificat.hic uero peli.quod eft miracu
& &
lorum operator. Habetis Si originem tanti nominis figuram fignifican
tiam Si uirtutem, quod foli deo optimo maximo cogruit.quod inter omnia
nomina per excellentiam magnu diritur, Vcluti Iofuc locutus eft dco.Quid
facies nomini tuo magno.quod in Deuteronomio uocatur Terribile, Et in
pfalmisBoiium.honorabilc/antSum,laudabile, asernum,bcatificum, Et in
Efaia
 LIBER SECVNDVS
Efaia Bxcelferts,antiquu,ab astemo,Ec in Hieremia Inuocatum fuper nos,Et
tu Ezechiele EgrefTum in gentes, Et in Daniele Bcncdidu.Et in Amos Te-
tragrammaton nomen eius,Et in Malachia Magnum in gentibus ab ortu Ca
lisufcp adoccafum,& horribile in populis.Omittam uiridodiffimi conful
to pueriles in hac tam praedanti caufa &in hoc tam falubri negocio quae/
ftiunculas grammaticoru, quibus fe magni theologi tanto Audio inuoluere
hoc loco, ut etiam quod pudet audire,ad inanes cotentioncs deuenerint. So
&
Ium mihi lupereft illa celebris potenti (lima pronunciatio qua: in abydb
arcanoru dicitur fecreti(Timerccondita,qua fi habet hoc nomen,non cft in/
effabile,!! no habet, no eft nomen.Quid igitur agamuscNegabimus cfle no
men cuius cotra nos tantu numeru teftium adduximus? Negabimus ineffa
bile, quod ita tam gracci q latini appellant omnes?De quo Salomon in Pro
uerbiis,Quis colligauit aquas quafi in ueftimentoCquis erexit omnes termi
nos terrae, quod eft nomen eius,& quod nomen filii eius,(i fciascT anqua fic
dicar, Eloquere nomen ipfum (i ftias,& effare quod eft ineffabile, quafi arbi
tretur difficile nos illius pronunriationis explicatione tenere.Citabo Sidoni
Hermetem tuum illum Tri(megiftum,id eft ter maximu in dialogo Aefcu-
1tpii.Non enim fpero inquit totius maicftads effedorem omniumqj rcru
patrem uel dominu uno pofTequanuisemultiscompofito nomine nucupa
ri.Deus autem patrum noftroru,non prophanoru,non poetar u, non philo
fophorum,nonethnicorum,feddeus Abraham.dcus Ishac, deus lacob, qui
& ignotae & innominabili fuae naturae propriu nome impofuitJdem quoqj
lVnpofTibilis pronuntiationis inftitutor& praeceptor eft. Hic docuit Moy/
fen inenarrabile nomen profari, quando deineptitudinc linguae conquere
bafur.lamnotaexeolocouobiseft pronunciatio, quae tribus commatibus
fubuna periodo comprehenditur. Vitra no aufim fines egredi arcanorum
neadftans ad parietem indignus aliquis exaudiat. Quoniam uero nomen,
ut in Cratylo ait Plato,efTentiae ipfius cft imitatio,Eacp contingit nobis tanq
piftoribus aut mufiris commixtione multiplici atcp diftinftione uaria quo/
ufepapprehendimus quod imitari uolumus.ut fi ftruftura nobilem acri pet
ueftigationc cupimus introfpicere.Primu quidem eius lingula refoluimus,
deinde utprius erat extrudla rurfus a:difi camus, & deniqj compagine ipfanl
mente coferuamus.Diftincfho autem fiue rcfolutio ea nominum in Tyllabas
fit,& fyllabarum in litcras,& litcrarum iri proprietates accidendae^. Literis
autem rurfum intricatis complexio uerbi rem cnunriat. Iccirco noftri maio/
res diuino ftudio & fuperno lumine frcti.huius nominis gratiarum pleniffi/
mam cxpdfirioncm pari modo lunt adepd 8C pofterioribus nobis tradere di
gnati, quam Semhammaphorasappellaris.quo certe fecrettiru fundamen»
to plurimos noui confifos,ut aggrederentur quae natura ipfano ualuiflcnti
Sed ne hocipfo quoqj carcatis,complebo paucis.Dominus quatuor litera/
&
rum in fummitate innixus eft fcalae Turgentis a terra cacumine tangentis
«odoSjIacob humi rf cumbit, fomno quiefeens. Angeli dei afeendunt primo,

8
 DE VERBO MIRIFICO
defcendunt pofterius.Ipfi Iacob affertur promiflio.euigilat,
affirmat domi/
e(Te in loco, tremit atcp timet/acrificat ereifto
altari,& uouet uotu^Sca
num
&
lam gradibus compleamus, in Cantico filiorii Corae dicitur, Secundu
no
&
mentuum deus (ic laus tua.Ergo Schemhammaphoras erit laus dei,ergo
uocantur
gradus fcalse diuiduntur iuxta laudes eius.Laudes aute Hebraicae
Thillim, quo nomine pfalmoru liber infcribitur. Erit igitur
Semhamapho/
ex libro pfalmoru diuini nominis reuelata expolitio. Quilibet
aute uer-
ras
fus unum fcalx gradum notat, eorum quotufquifcp tris cotinet facratos cha
raberes, Ex quibus fpiritu dei fuggerente unum conflatur Ggnaculuinfigne
&
colendum obferuandu tribus literis formatu, au efle perhibent inclufum
angeli Jxxii.
dei angelu ferente fecum diuini nominis maieftate.Hi aute funt
qui afcendunt 8C defcendunt.ln quoru uirtutes auguftale diuinitatis nomen
rcfoluitur,& eifdem angelicis tandem fyllabis reftauratur. Non cp refolutu

dederit elfe nomen, necp reftauratu rurfus eflfe coeperit, fed ficut fol multipli
catione radioru& luminis effud. Ait enim contemplantiflTimus graecorum
philofophus.qd fenflbilibus eft fol,id intelligibilibus cft deus.Pfalmodiafe-
ptuaginca duoru uerfuum.hec eft.qua latine pronunciabo iuxta cccledae ue/
ftrae confuctudinem,& quflibet fanifta fignacula digito monftrabo.quapro
pter animum aduertite perquam diligenter. Vbi uero quatuor literaru no-
men, id eft Tetragrammaton ponitur ,ibi ego more ueterum ipfius Adonai
interpretationem mutuabor.
Tu domine fufeeptor meus es,gloria mea & exaltans caput meum.
Et tu domine ne elongaueris auxiliu tuum a me,ad defendone mea cofpicr.
Dica domino fufeeptor meus es tu,& refiigiu mcu deus meus fperabo in eu
&
Couertere domine eripe anima mea,faluu me fac ,ppter mifericordia tua
Exquifiui dnm& exaudiuit me,&: exomnib» tribulationib» meis eripuit me
Pfallite domino qui habitat in don.annundate inter gentes ftudia eius.
Miferator & mifericors dominus.longanimis & multum mifcricors.
&
Venite adoremus & procidamus benedicamus ante dnm qui fedt nos.
Reminifccrc miferationu tuaru dne,& mifericordiaru tuaru q a feculo firnt.
Fiat mifericordia tua domine fuper nos.quemadmodu fpcrauimus in te.
Viuit dominus & benedi<ftus deus meus,& exaltetur deus falutis meae.
Vt quid domine receftifti loge.defpids in opportunitatibus in tribulatione
Iubilate domino omnis terra,cantate & exultate & pfallite.
Et fadus cft dns refiigiu pauperi,adiutor in opportunitatib* in tribulatione
Etfacftus eft mihi dominus in refugiu.&deus meus in adiutoriufpcimcae.
Domine deus falutis mear.in die damaui & nocfte coram te.
Domine dominus nofter q admirabile eft nomen tuum in uniuerfa terra,
Indica me fecundu iuftida tua domine deus meus,& no fupergaudeat mihi.
Expeclans expecftaui dominum,fk intendit mihi.
Et nomen domini inuocabo,o domine libera animam meam.
Ego autem in te fperaui domine, dixi deus meus es tu. v' '1
 LIBER SECVNDVS
Dominus cuftodit tc dominus prote&io tua.fuper manum dexteram tuam";
Dominus cuftodiet introitu tuum 8C exitu tuum ex nunc & ufep in feculum
Benepladtu eft dno fug timetes eu,& in eis qui fperat fug mifericordia eius
Confitebor tibi domine in toto corde meo, narrabo omnia mirabilia tua.
, Ciamaui in toto corde exaudi me domine iuftificationcs tuas requiram.
Eripe me domine ab homine malo,a uiro iniquo eripe me.
Deus ne elongeris a me, deus meus in auxilium meum relpice.
Eccc deus adiuuat me,8i dominus (ufeeptor eft animae meae.
Quoniam tu es patientia mea domine, domine (pes mea a iuuentutc mea.
Introibo in potentias domini,deus memorabor iufticiae tuae (olius.
Quia retfhim eft uerbum domini,& omnia opera eius in fide.
Dominus (cit cogitationes hominu, quoniam uanae funt.
Speret Ifracl in domino ex hoc nunc & uftp in feculum.
9
Dilexi quoniam exaudiet dominus uocem orationis mete
Domine dilexi decorem domus tuae,&: locum habitacionis glori* tuae.
Domine deus uirtutum conuerte nos,& oftende faciem nia & (alui erimus.
Quoniam tu es domine fpes mea,altiffimu pofuifti refiigium tuum.
Audiuitdominus&mifertuseftmei,dominusfa<ftuseftadiutormcus.
Vt quid domine repellis anima meam.auertis fiidem tuam a me.
Domine libera animam meam a labiis iniquis & a lingua dolofa.
Dominus cuftodict te ab omni malo,& cuftodiet animam tuam.
Et ego ad te domine clamaui,& mane oratio mea pracueniet te.
Voluntaria oris mei beneplacita fac domine,& iudiria tua doce me.
Si dicebam motus eft pes meus, mifericordia tua domine adiuuabit me.
Suauis dominus uniuerfis,& milerationes fuper omnia opera eius.
Qj magnificata funt opera tua dne,nimis,pfunde fadlp funt cogitacioes tu*
Notum ferit dominus falutare tuu.in cofpecfhi gentiu reuelauit iufticia fua.
Magnus dominus & laudabilis nimis,& magnitudinis eius non eft finis.
Miferator & milericors dominus.patiens & multum mifericors.
Sit gloria domini in fcculii, lactabitur dominus in operibus (iiis.

Confitebor dno fecundii iuftiria eius,& pfallam nomini domini alriftimi.

Cognoui domine quia aequitas iudiria tua,& in ueritate tua humiiiafti me.
Dominus in coelo parauit fedem (ua,& regnu fuum omnibus dominabitur*
Tu autem domine in aeternum permanes, & memoriale tuum in generatio
nem & generationem.
Alleuat dominus omnes qui corruunt,& erigit omnes elifos.
Qui timentdnmfperaueruntin dno,adiutoreoru &prote<flor eorum eft.
Et anima mea turbata eft ualde,fed tu domine ufqj quo.
Ab ortu folis ufep ad occafum, laudabile nomen domini.
Iuftus dominus in omnibus uiis fuis,& fatufhis in omnibus operibus fuis.
Sit nomen domini bcnedi<fhim,ex hoc nunc & u(qj in feculum.
Vide quonia mandata tua dilexi dne,fecundu mifericordia tua uiuifica me.
g “
 de verbo mirifico
confpeftu cius in exultatione.
Seruite domino in lactida, introite in ;

Eccc oculi dni fug metuentes eu &in eis qui fperant fuper mifencordia eius
deprecabilis efto fuper feruoseius.
Conucrter e domine ufqjquo,8£
Ne derelinquas me domine deus meus, ne difceflcris a me.
cordis tui.
Delectare in domino, Si dabit tibi petitiones
arternu mifericordia eius.
Confitemini domino quonia bonus.quonia in .

Dns ps hereditatis mee & calids mei, tu es qreftitues haer cditate mea minii

In pnndpio creauit deus coelum & terram.

laudabo eum.
Confitebor domino nimis in ore meo,& in medio multoru
Conuertere anima mea in requiem tuam, quoniam
dominus benefedt tibi.
(tuporem ducat promifcua,ut uidetur,uerfuu
Non uos conturbet nec in

colle<flio quafiabfcp ordine ac fortuita, non

diuino foto, fedhominu uolun/

tate.ingeniofoqj arrificio coftet.Quod enim de Homeri

carminibus &
Plu
tarchus & exteri eius poetice ftudiofi fcribunt,non fuirTe initio ut nunc lunC
in numerum compofita fed Iparfim diftra<fla,&
tandem a grammaticis qui
rcdafta .Hoc haud
drcaPififtratum Ariftarchumqj degebant in ordinem
abfimile de hymnis pfalmoru noftri ferunt, &
etiam uddri facrg feripturgdo

ftilTimi homines, ut Hilarius dux SC

epifeopus in eius libri commetariis qui

ficait.Noneft autem ignoranduindilcretum apud Hebraeos

efle numeru
pfalmorum,&fine ordinis annotatione fuilfe cofcriptos.Non enim illic pri
aut fecundus aut tertius aut quinquagefimus aut
centefimus praenotari
mus
tur.fed fine praeferiptione aliqua ordinis in unum
permixti funt. Efras enim
ut antiquae traditiones ferunt,incompofitos eos pro autorum ac tempo/
rumdiucrfitate difperfos in uolumen unum collegit. Cum igitur luerit ifta
traditio Scmhammaphoras ante feptuaginta
duos interpretes,qui nu/ &
merum & ordinem pfalmisftatuifTc diamtur, &C quidem longe ante,profe
diuino conceptos et nume
flo iudicare poteftis haud ab re hos uerfus afflatu
ro ordini humano no feruire,fed magis diuino proprio atqj fuo numero
innumerabiliter numerabili & infinite finito, unde tandem ptocefTerutfub/
elTe,8d rurfus in eiuldem adorandi nominis rctragrammati numeros mo-
do fapientibus noto referri. Tum S 1 DON V
1 S.Prgdare mihi uideris
id qd es pollicitus monftralTedigito.Sedquemtuciusnominis effe
nume/
rum uelis in quem feptuaginta duo referantur,no fatis intel!igo,nifi quater/
nionem literarum quo tam celebre nomen coflare dicitur ,8£ iccirco Tetra
grammaton appellatum.Quod ego certe uetuftiflimos philofopho* & phi
lofophise principes femper maioris pendifTe inuemo caetera cuiufcunqj re
q
ligionis arcana.Maxime autem Pythagoram ipfum nobilefep Pythagoreos
qui pariter id quod tu T etragrammu nominas iuxta fuae difdpline morem,
Tetraiflyn uocant.qua omnibus diis deorumep uir turibus prcferunt,& per
petuae naturae fontem efTe in animos noflros manantem deferibunt. cfte T
carmen eftquodaurcumPythagorfappcllantjin quo iuramenti loco Te/
atflys affumitur tanquam fummu quo fides 8C rerum credulitas nitatur
cu
 LIBER SECVNDVS
defininonep^eiffafublbntixfuaJmitatiGmtquiqjprarfhntiTrimipoetag
&
ut reliqua eius philolophia?,Gc bC hoc fubtiliflimu acutilTimu cotcmplan/
di genus,qui mundi chaos in quatuor elementa.Coeluin quatuor anni par-
tes. Aerem in Euru, Zephyru, Auftru & Boream.Terra in quatuor fpacia
fecundu quincp zonas.Diuinitate in plebeios, nobiles, fuperos & palatia rc-
gis.Humanitatein carne,fpiritu,manes & umbra diftinxerunt,ut ea partim
in prindpio legimus Ouidianj mctamorphofeos, partim carmina oftendut
quae circuferuntur,Bis duo liint hominis, manes, caro, fpiri tus, umbra, Qya
tuor ifta loca bis duo fufcipfunt.T erra tegit carnem, tumulu drcuuolat um/
bra.Orcus habet manes, fpiritus aftra petit. Stoici uitac noftrae fplendorcm,
ex quatuor uirtutibus collaudant.Mathematia primam folidam demonftra
donem in quaternario reperiunt.Phyfi'd iudicalcs potcrias in quatuor par
riuntur,intelle<ftum,ranone,opinioiiem,fenfum. Arichmctiri unum potcfta
te appellant tetragonu.Vnum enim cum erumpit in atfum.cft numerus te-
tragonus.Primus differenda numeroru uniuerfam adimplcns,et fub quatu
or terminis denarium pcrfetf e confummans. Vnum nanq? duo, tria, quatu/
pr denarii numeri fubftantiam parturiunt, quo facilius eas crediderim quas
tu poft nomen T
etragramaton decem Sephiroth introducere(utpote rem
uulgo infuccam jaufus es.QuidCqjille idem numerus dfdem quatuor limiti/
bus Omnem muGcacharmoniacontinet,immo totam mathematici colligit,
pun<fhim, lineam, planidem atep corpus, totam phyficam compleiftit in qua
feminaria naturae uirtus docetur primu,(ecundo pullula tio naturalis, terno
adotens forma, quarto compoGtum, totam deniqj metaphyGcam inGnuatj
efrenriam,efre,uirtutem&a<fiioncm,quaefane triplici tas mirificam quater/
nitatem explicat, ut Gt prindpiopundhis, femen, c(Tentia.Secudo linea, pullii
latio.efTe.T ertio planides, forma, uirtus. Quartd corpus,compofitu,aflio.
Hi mihi duodeam elTe lapides uidentur quos tu ante Baruchia fuis nomini-
bus redtaftii & quos ille tuus Moyfes in quaternarium ordinem rcdegitJg»
tur in tota mudi uniuerfitate illiufcp fingulis partibus, illa diuina relucet qua
temitas. In fuperis^ut eff apud Orphica thcologia)Mufa DionyGus Apol- ,

lo bC Venus ea fuperna numina metibus noftris inftillan t ddficos attradtus.

Mufa poeGm, DionyG»myfterium. Apollo uaridnium, Venus amorem.In
ccelcftibus, quatuor tripiidrates.Sub coelo temporaquatuor,Sub tempore
quatuor qualitates,fub qualitatibus quatuor elemeta.Sub elcmetis, fubftan
tia qualitas quatitas motus.Sub ipfa deniqj fubftantia corporcu uegetabile

ferifitiuum intdligens.Sub qualitate pun<ftio longitudo ladtudo profundi-

tas,Gcut de numero didmus unum duo tria quatuor. Sub quaUtate calidum
frtgidu Gccum humidu.Sub motu afeendens defeendens progrediens dreu
larc.Diximus de rebus fuper cocleftibus setemis teporalibus mixds. Vidca
mus animus humanus quo pa&o le cum quaternitate fodauerit.Et afccndit
quidem animus nofter per quatuor gradus, ad poftrdnum in ipfb fpiritum
per ferifum,imagiiiifionem,phantafiam,intelligentiam.Teuctis ergo natu-
ui
g

L
 DE VERBO MIRIFICO
ram uniuerfi quatcrnitate conftare.qua non eo modo effccilTet
omntfi opi

fcx.nift & in fcipfo qucdam eflet Idea

quaternionis prius q in operationem

uergeret. Vnde fummu Iouem Lacedaemonii quatuor auribus depingere

eft iuxta Py/
mihi retfte uifi funt.quonia fit ipfe quocp (ummus quaternio,id
angdis,per par
thagoricos Tctradlys, cuius emanatio per forma quidem in
ex
tidpadone ueram in animabus rationalibus, per imaginariam in rationis
fempiternae cuiufda
pertibus,per umbratile in corporu figuris repentur ,&
rigando, Percj
pluuiar confueto more ab excelfo ad ima defluit uniuerfa
libenter Sidoni audio BARVCH I A
S inquit qux tu noftrar difdplinae
applicas.Nam ut uideo re<flc omnia quadrant ad regula.Hic enim effe mihi
putatur ifte fluuius infignis qui de illo celebri loco uoluptatis egreditur
ad ir
rigandum paradifum quaterno capite.Qucm Orpheus Homerus Ocea&
&
num uocant.diuinari humanaru rerum Originem, primo femper exiften

tem fecundo manante deorum generatione, tcruo irrigantem terrena,

in

quarto ftillante in omnem fluidam naturam.Hiceft ille fluuius Cobar pro/

pter quem Ezechiel manu dei ta&usuidit fimilitudinc quatuor
animalium
.In eodem quocp fluuio quatuor cherubim in quatu/
& quatuor in quatuor
or rotis, rotam in medio rotae.Ipfum eft animal quod uiderat iuxta flume
&
Cobar. Hoc ipfum eft mare magnum in quo iuxta uifione Danielis pugna'
bant quatuor nenti cccli,& quatuor beftif grandes afcendcb.Tt de mari.Eius
numen appellari Neptunu uoluerunt.qui dicitur in Orphicis hymnis qua
driiugos currus impellere.Myftcrium igitur T
etragrammad uetuftiflimis
fuit fapientibus,& quidem alicnigenistametfipublicciniifitanim,tamenpri
uatim non incognitum, qui eueflas optimaru rerum dtfriplinas fub aenigma'
te tradentes quofdam hoc in negociofibi artifices faberrimos
inftituerunt,

ut congrue totam rerum omnium uniuerfitatem celte fculpcrent, eamCp

in

unam imaginem noftroconfpedlui formarent, ne crebro huius fummino/

minis opus foret quod timebant uflitate contemni.Quam fanc imaginem fa
eram uocaucre,illiufqj fculptores hieroglyphi ea de re dicti fut.Erat aut hoc
. modo, Primo quidem oculus/ecundo baculus, terno fcutu,quarto ferpens
Videte quantu haec apte ad figuras etiam prophanis atep rudibus confpita/
biles.Sed multo fimplidorcs exiftunt numeri iideqj formales quos Sc aniti*
contemplamur q figuras,&: propius rebus diuinis accedere putamus. Quo
plane multo ex tat optanus nobis philofophis hoc ipfum tam celebre nome,
qd'& figuris charatftcrum geometrica, & formis numeroru arithmetica fa-
cramentafimul complcdbtur.Vtcp mathematici officio promifeue fungar,
recftiffimc profetfto dixerim, Vnum’par impar totum rcdu<ftio.Nihil infini
pumfto prius cft,& ipfum omnium rerum principium eft
to, nihil uno, nihil
Deinde ufep ad unum &
ufrp ad puneftum omnia funt,8£ ultra unuatep pun
dum nihil eft.Hicigitur omnium rerum finis eft.T enetis modo prima Te
tragrammati literam,quae Sc figuram puncfti referat, 8c Iod id eft principiu
&
nominetur,& denarium id eft finem numeri defignet, omnem numerum
 LIBER SECVNOVS
Rmplidflimepenetrer,quoniam notam prae le ferat unitatis. Vnitas autem
omnium numerorum menfura communis eft.Et ea ut feribunt Arithmeti-
ciuicem obtinet pun<fti,quae cum fit prinripiu interualli longitudinifcp.ipfe
necinterualli,nec longitudinis capax cft.Sicut necp puntftum quod punefto
fuperpofitum, nihil fit nifi pun<ftum,uelut fi nihil nulli iungas. Quo accidit
ut etiam unitas in feipfam multiplicata nihil producat aliud praeterquam Ce
ipfem.Vt fi dixeris/emel unum, nihil nifi' unum eft.autrurfus lemel unum
femel non latius uagatur,fed in uno permanet.Eft enim eadem femper im-
mutabilifcp lubftantia, princeps imparis ordinis,& effedtrix quodammodo
formacp imparitatis.Printipiiim communicatio & finis omnium, fupra nu/>
mcrum,fupratotum,diui(ionisexpers,carespartibus.Quapropter &com
modiffime noftris illis pgrotis oculis fummum huius mundi autorem demo
ftrat,& diuinitatis naturam humanae imbecillitati defcribit,a qua &C ex qua
& per quam & in qua & ad quam omnia funt. Vtamur futuitis diuiniffimi
theologi teftimonio Dionyfii Areopagitae, de ente St exemplaribus ita feri
bentis. Etenim in monade omnis numerus uniformiter conftat, habet qj
omnem numerum unitas in feipfa unice,& omnis numerus coniuntftus qui
dem in monade eft.Quantum uero ex monade proceflcrit, tantum difeerni
tur & multiplicatur, Diximus de immanentia, dicamus de procellit, &
ficut motus puntfti ferit lineam, &
motus lineae ferit planiriem,ita motus
unitatis creat alterum &
alteritas binarium. Alterum enim apud Pythago/
ram&fepientiaeeiushaeredcsinquitBoctius,nulli alii nifi tantum binario
adferibitur. VndeSeruiogrammarico autore, Alter deduobus tantum dici
tur, binarius autem quandam indicat compofitioncm Aceruus enim eft
.

unitatum, Compofitio nort fine materialis proportionis fufpirione intelligi

tur. Materialis proportio abfcp formali nequit extftcre, ficut rcuera necp
materia fin e forma.Formam efle quoddam diuinum reifte arbitratur Aru
ftoteles.Numcrus impar & quidem ternarius maxime proprius rebusdiui
nis alTcritur.Cui haud abfimiie Alphcfibaeus in pharmaceutria Maronis ce
rinit.Numero deus impare gaudet. Omne igitur quod primo extra deum
fluit, fimul atep ipfum iam deus non eft, alterum ab eo &
primae multitudini
par fit. Vtqj nihilominushabeat efte.conuerritur rurfus ad diuinitate, cuius
Infigne numer» eftimpar.Omnis em proce(Tus(dixit Abucaten.pcr fimilitu
dinem fecundoru ad primum efficitur. Angelica itacp natura impari nume
rofignificandaeft; numero quidem quia eft multitudo abunoprogrefla.
impari aute quia proxima deo &eius participatione freta. Na quafiparua
dei portio (ut angeli, quale per oraculu Apollo fatidicus quoda Colophone
quaerenti refponderat.Hic plane no deeft quod expertos fe aiunt pilofophi
Na ubi natura fuperior tagit inferiore.ibi ex infimo fui gradu fupmu inferio
ris attingit.Sed mox ubi ad fummu id eft unitate uentu eft,cotra erit nccefe

fe ut inferioris fupremu ad totam conditione alpiret unitatis, quonia & unu

& fimplirilflmu gradus no habet.Tota aut conditio unitatis eft efle cande
iiii
g

i
 DE VERBO MIRIFICO
& femper libi fimilem confentientemcp immutabilitate, qua Polus impar na

merus, ut dicunt Arithmetici, maxime partiripat.Sane cuiufcuncp medietas

eftunum.hicimpareftnumerus. Cuius ueroduois &
paritate recipit,etin
gemina aequa poterit difiungi. Ergo uidetis quoniam imparitas deo eft co/
gnarior, paritas autcdi(fimilior,ideo angelica fiue idealem ieu totamarche/
typimundi naturam,non quidem pari (cd impari numero redius fuiffe defi
gnandam. Atqui cum Polus deus multitudine in Pe non admittat.cftera uero
quantucuncp fimplicia quaPi quaeda coarccuatio Gnt, &C ex adu potenriacp
conftruantur .Iccirco primus deitaris riuus non Pimplici aliqua imparitatis
nota celebrari debuit,Ped quae Pimul et pari 6c impari numero coftaret.Pari,
utelTet aliquid.Impari,uttantu eflet, quippe iftud quod effluxi ITer, hoc qd
rcflueret.DiuerPum enim eft efle & id quod eft. Ex primo itaqj binario &
primo ternario,conftat quinarius qui produdumafuprema luce.primu in
telledualis mundi radium uno Pacr ato charadere,hoc eft ipPa He litera de-
monftrat.quam & mathematici numerationis primu incompofitum, & He
braeorum grammatici prolationis fpiritum,eflentiaecp hypoftaPim( articuli
ofFiao)dehgnare tradiderunt. Quod rudibus ac ineruditis oculis fapientifli
mus Salomon fabre mihi pinxifte uiPus eft.Fedt enim fuper arcam duos che
rubim in quibus federet nomen domini exercituum, ut eflet quincp cubito*
rum ala cherub una,& quincp cubitorum ala cherub altera,quaPi effigies fu
pcrcccleftis citra deum eflentiae atJp naturae. V
olo & tertium huius ineffa-
bilis & mirifid nominis charaderem breui exponere, quem efle Vau perhi

bent.Hcc tametfi coiundio fit copulatiua,tame 8C in oratione perpetua tem

&
pus uerborum commutat, in mathematica Penarium numerum fignificat.
Aptiflime igimr notula fit coeli &
terrae,id eft omnium ex materia forma &
coniundoru.Copulat enim Vau Sc partes orationis coniungit,unde coiun
dio dida eft.Deinde uerbis etia tempora trafmutat,ut natura rebus. Quid
eft quod fiiit(inquic Ecdefiaftes)ipPum quod futurum eft. Quid eft quod fa
dum cft,ipPum quod faciendum eft. Temporis ergo mutationi fubiacent
quaecunCp corporalia tam in coelo q in terra, horumqj mediis fita funt.Sed
ad Pythagorica myfteria &
facroru arcana tranfeamus. Deprompfiex and
quorum uoluminibus quoPdam fchytaru aliaru ue gentiu faberrimos horni
nes uniuerfitatis naturam una imagine Pculpere Politos,
& propterea hiero/
glyphos fiufle nuncupatos.quae contineret oculu, fpatam,(cutum Pcrpcn&
trm.Secundu quos uriqj poft oculu,id eft pundu,& baculu flue (pata,id eft
lineare planirie aequali ordine Pequitur fcutum hexagonu,id eft corpus Poli/
dum quod propter longitudine,latitudinem & altitudinem Pex angulis dau
ditur.Eft enim in longitudine ante & rctro.In latitudine Piniftra & dextera.
In altitudine furfum et dcorPum.Hic nancp fenarius ia in natura Polidor u co
fti tuitur, ut arca omne coipus infeparabili coiundione femper uerfet. T ria
igitur cum fintPolidoruinterualla, quorum cuiuflibet duo Punt motus,nihil
mirum fi poft!od,id eft unum,&He,id eft duo atcptria,nunc fuoloco Vau
' Pequatur
 LIBER SECVNDV9 hi
fcquatuiyd cft fex.Qui numerus priora numeroru multiplicatione oritur,
fiue tu femel bis tria dicas, (eu conuerfa uice ter duo,quippe Cingulis materia
libus congruentidimus numerus, q> & ipfe alterna praecedendi» numeroru
multiplicatione nafcatur. Rebus aute alter utru uidffimcp multiplicadis ma
podfTimu occafio eft.Taceo q> ordinem hic fuum ex anterioru uni
teria ipGi
tadbus nandfcitur.Exuno mim &
duobus atcp tribus fenarius colligitur,uc
iure optimo cognofcatis poft lod &
He fubito ipfam Vau literam fequi de'
bere. Accedit q> quemadmodum totius uniuerfi corporalis natura ucl Ari/
ftotcle autore perfdfta undiquacp afleritur,no abundans fupcrfluis,nec fru
(Irata nece(rariis,Ita fenarius numerus totius mundi corporei fignaculu prg
bens.in omni numeroru contextu ab unitate prima ufqj ad dece (olus adeo
perfecftus eft,ut comparatione fuaru partiu necp paupertatis egeftate inops
diminutus ue fit,necp immoderata plenitudine fuperfluus. Habet em parte
mediam,idefttria,&terdam,ideftduo,& fextam.ideft unum, quae in funv
mam unam redadfee.totum fenarii corpus proferunt.Qua quide perfecftio/
&
ne caeteri caret.Nam odlonarii medietas eftquatuor quarta duo, otfta &
uaunum,quorucolle<ftio minore toto corpore fummaredudt, id eft fepte.
Sic reperimus in reliquis fu mmas partium congeftas ucl abundare uel afti
pite numeri deficere, (olus fenarius eiufcemodi totalitate perfecftus eft.Qua
propter haud ab re mudum hunc totum atep perfecftum fblus ipfe defignar.
Munienda eftuallofacrarum literarum haec noftra fententia,neuos excogi
tationem uacuam aut meum inuentum fufpicemini,& quod pauci animad-
uertuntiduobisamiciflimis fodalibus rcuelabo.Profeifto quanquam pluri
mae folent in fan<fh's feripturis generationes redtari,nullas tamen ufpiam ge
nerationes in toto (acrataru literarum uolumine infpexeritis cui Vau chara
iflerhicnofter adieiflus fiuiifi tunc folumquado de generatione cocli & ter
rg legimus, Ifte funt generationes coeli & terrae, ubi Tholdoth fingulari diui
nitatis dono per Vau in ultima fcribitur.Quae quidem litera reliquis omni
bus in lods eidem di&ioni fubtrahitur, praeter unam Chrifti genealogiam
inlibro Ruth prope fineexorfam, Hae funt generationes Phares,quae utiq?
profapia omni alia generatione fuit perfc<ftior.Perfc<ftumitaqj elte totum
uniuerfum litera haec tertia facradflimi nominis fenario numero commo-
net, quoniam die fex to uidit deus cunifia quae fecerat & erant ualde bona.
Igitur perfcifH funt coeli & terra & omnis ornatus eorum.Reliquum erit ut
de teruo progrcfTu rerum, hoc eft,quarta litera pauds edideramus. Poft
fubfiftentias enim uere materia carentes, & fubftantias uere materiam pofli
dentes, haud iniuria fequuntur res qux aim funt in materia forma: corpo/
rum,tumfimul eaedem a corporibus materiifqj funt feparatae. Hoc genere
accedit animus rationalis cui igneus eft uigor.ut ait Virgilius et coclcftis ori
go quantum non noxia corpora tardant, terreniqj hebetantartus moribun
dacpmembra.Isquanquafecundu eflendam fuam excellentiorem cum aiv
gelica natura pari congredi» ambulat, ueruntamen quantum ad ipfuin ede
 DE VERBO MIRIFICO
infcriusattinct,eo fit pofterior q> immergitur
corruptibilibus &ctim cor/

porc comunicantibus iungitur.Hocipfo dutftus propheta Regius, MinuiftI

eum inquit paulominus ab angelis.Gratiflimu amia' uobis ipe taflurus fum
qui nunc ad uefperam audientes laflati eftis.Caufam enim
cjbreuiflime ab/
T
foluam. Platonis in libro cui eft inferiprio imarus hoc
dogma extat.Deum
in exordio primu creafle ignem,dcinde
terram, Sed duo fola,et tam aduerfa

hxc abfcp tertio quoda commode cohaerere no poterat. Reflabarigitur me

dium utroruqj, cjd partim cum fuperiore,pardm comunicaret cu inferiore
Itacp cum fint archetypa, ut luces quaeda igneae primu
creata,deinde uniuer

fa corporea feces materiaru

amplexatum fieri decuit aliquam fubftanriam
quae nec a materia penderet necp (ine materia exifteret,ut quo
ad operatio/
nem fuaru uiriu habitaret cum corpore, quo ad poteftate fux edendae ha
&
neutri mundo dceflet.Redliflimum
bitaret cum angelis, 8^ alterutra uimite
igitur medium eft animus humanus
qui cum fit neutru cu utrocp participat.
Propter hoc ait Hermes Trifmegiftus.O Afdepi magnum miraculum eft
homo animal adorandu & honorandum. Hic enim in naturam dei tranfic

qua ipfc fit deus.Hic dxmonu genus nouit.ut pote qui cum iifdem ortum fe
efle cognofcat.Hic humanae naturae partem
in feipfo defpicit.alterius partis

diuinitate confifus.O hominis q eft natura temperata foelicius. Hic diis co-
gnata diuinitate coniuncftus, partem fui qua terrenus eft defpicit. Cytera oia

quibus fe neceflarium efle cocleft/ difpofirione cognofat,nexu fecum chari/

taris aftringit ficcp fufpicit coclum.Sic ergo fceliciore loco medietaris eft po/
qux infra fc funt diligat^pfe a (uperioribus diligatur. Media auditis
litus, ut

inter mundum inuifibile et mundum uifibilem efle anima rationale,ar<ftifli-

mc nihilominus cognata fuperis.Ob eas utrafep caufas alia nequiuit nifi nu/
meri quinarii notuladefignari.quae ultima eft Heuocata,totius denariae nu
merarionis iuftillima proculdubio medietas.Nam fi altrinfecus circa quina
rium fuperius quatuor 8£ inferius fex colligaueritis, decem uenient,quorum
quincp medietas eft.Rurfus tria &
feptem.iterum duo &
o<fto,deniep unum
&
Si nouem,8<: identidem femper reperieus decem, folur quinariuefle me
dium cxpericmini.Si percundfabimur accuratius, eft profetfto fimilisfuper/
norum edenda haud indigne fimili charadlere monftranda,nec aliud diffe/
renriam g ordo facit.Nam quo abfolutior, purior, firmiorqj conftat angeli/
cus mundus,eo eft priori Hc litera & cminenriori loco noftris oculis often
dendus.Pofteriori autem licet eodem charaifiere mens humana,quoniam
affixa eft corpori quae cum corporcfimul efle ccrpir,quiauero cu corporis
interitu no dcfinct,fcd fi fuam fuerit naturam fequuta & non aliene grauata
illecebris redit continuo, & afccndit tam in corpore manens cj extra corpus
uolitans ad confcntaneam ei fupercoclcftemcp habitationem, quam ego no
minaui reduiftioncm .De qua Zoroafter , Afccndcndum tibi eft ad lumen
&
ipfum ad patris radios, unde mifla tibi eft anima plurimam induta men/
tcm. Et Pythagoras tradidit his uerbis.Si tu relinquendo corpus in ccthe/
rem libe
 LIBER SECVNDVS .

rem liberum tralieris.eris immortalis deus.Heceft

ultima He reduftio qu {/
dem hominis ad diuimtate.hic eft finis, hic terminus, haec
perfectio nominis huius tam facri.tam adorandi.tam
meta, hic limes &
potentis,tam admiran
di, cuius coram Moyfe deus meminit.Ego oftenda omne bonu
bo nomen etragrammaton
tibi & uoca/
l coram te.H?ceftquartahtera,&apudDanie
lem fpccies quarti fimilis filio dei.Dedit enim
deus hominibus poteftate fi/
lios dei fien iis qui in eius nomine
credfir, Cuius ultima He quali fccies quar
ta elt aquila: in rotis, quae in Ezechiele
gradiebantur iugiter & non reuerte
bantur.HuiusliteraeuiacpoteftateAbrahamcentenariusexSaranonaee-
nana itenhqj fccmina prarter naturae leges genuit creuirqj
in gentes. Et ob
idAbraham fuit nucupatus cum ante Abram uocaretur.Quid
ftra omnis felicitas hoc charadcre numeri
multis' No
quinarii exprimitur.quo unitur
Alpha cum 0,& aqua: fub cocio cum aquis qua fuper
ccrios funt Quo pof
fumus quae uolumus,& uolumus qug fuperi
ipfi,Quapropter
tem Alferlortitus eft.quonia beatitudo He litera
&
quinta par
exuberanriftime confum
matur. AlTer enim felicitatem beatitudine ue
interpretamur Nox ruit opti
nu inn nimis longo fermone qup dei edentia fignificarc nomina
indebantur
tractaui. Cetera uofipli ex Dionyfio Areopagita
Hieronymocn coonofdte
uel dei uirtutem uel eius operatione uel noftram
erga illum affccfhone fient
hcantia.Quancjfunt nonnulla nec ab iftis neqj ab aliis gr
xcix latinorucp au
conbus/ed tantum a noftris expofita.ut eft hocnomen
Ifth,quod
deum infinuatjCum quo in libro Geneleos Iacob iple lolus elle
& uiru&
luefiatus per/
hibetur.Et (equitur, Ncquaq Iacob appellabitur nome
tuum fed Ifrael quo
niam cum deo 8C homine prfualuifti,ut eft item uocabulS Na,
quo in animi
moleftia turbationibufqj utimur.SicutMoyfes in numeris,
Dimitte Na pcc
catum populi tui, quod uos interpretatum habetis, Dimitte
obfecro. Et pfal
mo cetefimo ac decimo feptimo, A na domine faluifica na. A na domine for
tunatifica na,quod uos elegatius fic,0 domine faluu me
fac,o domine bene
profpcrare.Na &
lah in Halleluiah legitis, &
Zabaoth in facrifitiis, & Ado
nai m Exodo, &
El in Immanuel, &
Ifchyros quod eft Sadai.Et ante folein
Innon nomen eius,quod uos dicitis,Permanet nomen eius.Elion
quo«&
cjplurima no ualde u litata, ut eft Macom & Caphu.Sed & angeloru fanTge
neratim uocabula permulta fut,ut Hafmalim,Haioth,Ophanim,Tharfifim
& reliqua. Deinde priuatim non uticp pauca.ut Vriel.ut Alarie!, ut Zurief,
ut Abir.utMxtattron.hifcp limdia.Tenetis quid tandem audiedo
nominu
facrorum mandauerim memori^qd certe qbreuilTimfi eft perexiguum.&
&
Quanqua funt id genus nonulla quidem alia, quae proponere &expli/
&
carem nihilominus quantucunc» edent uel ampliora his uel mediocria ma.
 de verbo mirifico
IO ANNIS REVCHUN PHORCENSIS LU
DOCTORIS CAPNION VEL DE
VERBO MIRIFICO
Antiftes.in quo pofl uctcrum
Am terrifis lllucefdt dies uenerande

i philofophoru graecac gentis &

Hebraeoru expofita Iaera nomina,
profefiionc chrilliani au
opus fit ut Capnionis natione Phorcenfis
diatur perpetua tandem dedamatio.
Ante cuius tamen exordium iterum Si
perueftigandaedifdplinae ardore affc&us, prior caecem ita
donius ingenti
indpit MO V ERE mihi uifa funt mi Capnion hoc nocftis cubiculu co-
portenta uerborum qup hic
tum Sidonius ait,&ipfos concutere parietes ea
audientibus, non tantu locundilii
Baruchias hcfter na illa oratione fua nobis
maxime admiranda perqua doifle recitauit.Credo q> ex acer
ma ueruetiam
fit)comprchenderit animu fopon pro»
&
rima attentiflima cogitatione(ut
mum dufccmodi uocabulor 5 inaudita nouitas 8(. in diuerfa traxerit,ut inde
fabricaret. Vel fi uerumeft quod ifte
parietum quofdam geftus imaginatio
fymbola.cocleftiu
putat & eoo no ualde repello,facile potuit illadiuiuitans
Homeri uerfus,infuis
inoens chorus fcqui.Nullus enim
deorfi aufit,iuxta

fedibus permanere moto Ioue.Sed

age Capnion, tempus nunceftdeuerbo
fruftreris.Hic lllc.Cefcs ne quid heri fuiflercli
mirifico ne tu fpem noflram
<fhim ait ab hoc condonator c
Baruchia quod ego abfumam hodiequi tata
fi non omnia effudit irritamenta ftupenda
uarictate nominu plenus, mirum
fele admo/
rum faftionuCEt Sidonius, cenfeo uero inquam rcfpondit.Nam
dum atteftatus eft, nihil haiflenus horum ucrboru ui acpoteftate fupracom
munem naturae curfum praeualuifTe.nec uel caeteros etiam fuos gentiles un/
quam potuifTe. Tum BARVCHI AS,ueraquidem refert Sidomus
quareCapnionquaenobises pollidtusuidenum ad fidem tuam pertinere
arbitrabcriSjUt & certum illud uerbum quo miracula fiant,& eius fimul ritu
fufpcnfos animi tcneas.T um ille, quando
infallibile explices, neq? nos ultra
rccufandi, faciam no quantum for
inquit tantopere mihi eripitis libertatem
optatis,fed quantum ualeo.Vbi nancp conflare uobis
iam arbitror ali/
taHe
quod fuifTc maioribus noftr is fiue nome fcu ucrbum,quo portenta miracu/
la prodigia fcrifle olim habiti fint.ubi
pauca utiq? reflabunt qua: uobis nega
re tanta inter nos amidtia me non finit.Si enim
uerbum ipfum nominaucro
utendi ritum tradidero, quod poflulatis officium iure meo
fatis explcuc-
&
ro.Harc &
omnia quamuis in promptu ad manu futura fint, tamen ante pau
lo altius cfle res ipfa mihi petenda uidetur. Cogitate
cum animis ucftris et di
ligcntcr recordamini difputationis noftracprimu
diem,quando pro fingu/
lorum fententia id conuenerat inter nos,quo nefdam plane fi quicqua aliud
omniu noftr 5 menti atep iudido profundius fedent,firmius h aderit^ confli/

terit adfit hominibus nobis quaedam fempiternor u fapien

ue folidius,q fiue
tia.fiue fdentia perpetuoru,feu cognitio momentaneorum, nihilominus cp
femper illis recfla fides fuperior ccrtiorcp Gt,quippe quf no inanibus
noflris
commen
 LIBER TERTIVS
-commentationibus, fed diuinae reuelationi tota innititur, ab hac petedus eft
mundi ortus,et omnia quae in mundum a deo prodeunt. Pauli arfcnfis in/ T
Cgni teftimonio.qui ad Hebraeos, Fide ait intelligimus aptata e(Te fecula
uerbo dei,ut ex inuifibilibus uifibilia fierent, Quod regius uates ex reuelati
one diuina patefecit mortalib* hoc carmine.Verbo domini coeli creati fune
& fpiritu oris eius omnis & ornatus 8c uirtus & exercitus eorum. Eft 8c fide
lisdominus in omnibus uerbis fuis,quapropter nemo audeat mutare ucr-
bum dei. In aeternum enim permanet , cui omnia creata obtemperare ne
cefle eft,quia ipfe dixit 8C fatfhi funt.Nam ignis& glacies& &
fpiritus pro-
cellarum faciunt uerbum eius.Quod &
liquefade cry ftallum, &
uiuificat ho
&
minem, & fanat aegrotos, occidit tranlgreffores.totu hoc Gurae literg pro/
diderut. Supra naturam itacp praefidtur &C tanq in latiffimo imperio id uer
bum conftituitur,qiiod iuxta KRmm &
theologum euangeliftam, In prin
dpio erat apud deu,omniacp per ipfum facfla funt,b£ qd illo maius eft, Deus
erat uerbum. Nihil igitur illo potentius nobis erk maxima ui.uehementi ro
bore,fuprema poteftatepleniffimo,Quaeeft uirtus dei opus quodlibet age
re uolenris.immo uoluntas ipla uoletis.diiudicare nequimus dum in hac (ra
gilicute hofpitamur,quantus &C cj fpadofus ifti uoluntati &
ifti uerbo fit ui

rium fuarum campus,de qiio uatidnii oraculu illud extat. Omnia queeuep
uoluit dominus fedt in ccclo&in terra,in mari &
iri abvITis.Habetis omniu

primum quonam poriffimum uti oporteat in miraculis,quae confuetu natu

rac morem,tritam femitam.ftatutos limites excedunt &C ordinem uniuerfi,
tunc enim non erit terminata &arigufta uirtute qualis eftomniu reru na/
tura fubfiftentiu,fed infinita potetia ampliffimo ditionis fpado, latiffimo&
campo eius diuinae uoluntatis opus quod eft uerbum dei.refte per Apoca/
lypfim infcriptum,Rex regum et dominus dominantiu,qui tenet imperium
omnipotentiae tam fuper ea quaefuntqfuper ea quae non lunt. Ineptus hic
ferrrio peripatetids quicp Phyficam profitentur haberi poffef.at cotempla/

tiuis hominibus apta & uera conftat effie oratio. Deus enim inquit Apollo/
lus uocat ea quae non funt,tanqua ea quae funt.Cuius difciplinae afteda Dio
n yfius, Hoc audebimus quocp ratione inquit affirmare,quonia id quod no
eft,pulchri&: boni particeps eft.Siue autem uerbi hoc appellabitis feu alio
quouisuocabulo nihil refragor, modo primus diuinitatis intra feab imma/
nentia intelligatur exitusutluds ad lumen, &
refplendenria luminis rurfus
&
ad lucem, aut mentis ad rationem conuerfo ita ordine. Quod quide a grg
cisuel uerbum rationale uel ratio uerbalis uocatur, enim &
ratio di-

ritur & &

uerbum.Siquidem uniuerfitatis opifice naturg difpofi tore Zeno
&
illeuetuftusautor Logon nominat, Hermes philofophorum antiquiffi/
mus ad filium fcribit(Nam fermoneexfermone interpretabor in caufatam
nece(Taria)Eft enim inquit O
fili arcanum uerbum fapientiae,fan<fhim fanefti

folius domini omniu &

praeintellecfti.quod effari fupra hominem eft. Hoc

uerbo conflare Plato uniucrfa quae in mundo fiunt in Epinomide uoluit, cu

 DE VERBO MIRIFICO
cum de diurnorum confortio& aequa dignitate fic difl"eruir;& nos honores
inquit reddamus,no alii annu,alii menfem.aliis nulla fortem dedinatfs,nui
Ium ue tempus in quo fuumdrculu percurrit ipfum complens mundu,que
ordinauit uerbum omniu diuiniffimu.Quod foclix quidem admiratur pri-
mum,deinde amorem condpit eius difcedi quantu mortalis ferre potcft na
tura .Neqj uero illud ipi iudicabitis uerbu nodro morent fit aeris inter den
tesfra&inunrius, qualem effeuocem mortalium defcribunt. Quod fi utiqj
fuperccdedibus humana diuinis comparare
fragilia fempiternis, terrena ,

oporteat.faltem uerbum hominis intemu,quam fupremam in nobis rauos

nem appellatis ex mente progrediente,necp cum mente omnino idem,necp
omnifariam ab ea diuerfum illuc cdferri patiendu ed.Humana etenim ratio
exmente profluens,haud ab reafuo intellectus fonte aliena cenfebitur,fed
cum mentem fecum in propatulum edi«~s«li'uj «.juicqua nequit a mente ui/
deri.Naturaitaqtmciitalisfubftantiaecumfiteadem,exfubie(flis offidis ex
iftimatur diuerfa.Huius indar adumbra taeimaginis in auguftiffimfddtatia
penetralibus arbitrari licct,ipfum paternementis uerbum fiuc ratione quia
per fe queat fubfidere.lcdrco a patre alterari a quo fimul exidentiam habet.
Atqui cum uniueria qua: in deo uel drea deum efle contemplamur in feipo
plane oftendit, tum illud ipfum cumfubdatia mentis paternae idem affirma
&
mus unumcp.Ncc ed aliud uiquam quod inter deum dicente deu uerbu
didanuam indicat nififola prolationis natura. Nam paria immo eadem in
utrifep caetera font.Vtercp dcus,uterqj aeternus.uterqj igit ante omne tenv
pus.Hicfemper protu1ic,hoc(emper prolatu cd,aequipotens proferenti uer
bum,& proferens uerbi pater,quod Plato ipfc n5 defesferutator diuinoru
in Epiftola ad Hermiam & Eradum &C Corifcum religiofis literis infinuar,
quando ad finem ufep ficaiqHanc cpiftolam omnes uos quippe tres cxilten
t.eslcgere decet,poti(Timu uero tum fimul congregatos. Sin aliter at (altem
duos comuniter pro uiribus q maxime fuerit podibiIe,deniqj uti confoede-
ratione & lege propria ut aequum ed.iuramcnto in terpofito n5 fine clegan
ti (ludio & eius (ludii forore difciplina,te(lando deum rerum omniu ducem

&
qim praefentiu tum futurarum, ac ducis caufie patrem dominii quem fi re
<dc philofophemur cognofoemus.Nonne aperte uidetis quod in Epinomi-
de uerbum docuit Plato mundi ordine dilpofuifle,id hoc in loco deum cau-
&m& &
ducem rerum omniu uocari habere patrem. Eft ergo filius uerbu
cuius pater dominus nominatur. Veniat nunc uclim nobis in mentem eius
termonis quem Baruchias heri circiter meridiem & docfle fimul &copio(e
fedt,quo nos indi tuendo prudenter adorfus eft de nomine ineffabiii,folura
T
deo fummo proxime conuenicnti.perhibcns interpretes loco ctragram-
mati dominii pofui(Te,quoniam in nulla lingua parem illi dicfhonem inueni
rcnr.Iungite fi uultis& eam orarionem quam ego ipfc nudiudertius habui.
In qua memini mc uobis affirmare Thaletem & Pythagoram & Platonem
iq Hebraicis quoqj difdplinis erudiendos Syriam pcrludraffe,unde non pa
 LIBER TERTIVS
rum filis literis contulerint, dus hicueftigium ccrnitis.Dominum Uocat P/a
to dei omniuiqrerum bt ducis bt caufae patrem. Deus itacp ille omnium
fit
dux bt caufa praelentiu bt futurarum, quia mundum ordinauir,quis iam diu
bitabit quin uerbum fit illud diuiniflimu iuxta Platonem, quo foclix quifqt
futurus fit qui in admiratione, amorem &
perceptionem eius rapiatur? Ver
bum igitur filius domini eft,quapropter bt deus bt dux bt caufa mundi eft.
Sictp pluribus uocabulis bt a multis uarie ac ab aliis aliter nominatur. Sedin
ter tot illius diuinidimi filii nomina unum extat ad miracula elecftiflirpum in
quo fummo patri plus complacuit. De qua re nos ipc per uaticini^m in fuo
Ipiritu fcdt certiores. Audite obfecro Efaig (aerum oraculum,P»cr natus eft
nobis bt filius datus eft nobis , bt fadhis eft prindpatus fiiper Vumerum cius,
bC uocauit nomen dus mirificu.Q^ fi tot bt tam uaria illiu«int nomina,qug
ramus oportet accurate ijuorinam fc cx omnibus illud /«ligne nomen quod
pater appclIaucritmirificum.Didtur enim a Ioanne Vnigcnitus filius qui
cftin finu patris.Primum,FiIius tametfi bt casteris-iominibus accedat, tame
huicdiuiniflimouerbomagis proprie.mortalibJs uero iniquius conucnit.
Hic enim eft idem q> pater bt non folum illud -^d etiam inde.Nam pater eft
qui edendi fecundum fimilem fibiipfi natura n initium pracbuir/ilius autem
qui natiue ab altero edendi originem fimyfit, quare additur unigenitus qd
eft maxime proprium bt pcculiVe bt iuum, no tantum quia unus de
ifti filio

uno fit genitus, fed etiam cp unice at<p uno modo bt multo fedus atqj core
poreanatura.Decernaturdeindequid nobis finus patris uelitede.Et rcdle
prius qui eft diritur ut eius cu patre cogtemitatem cognofcamus,qui Moy fi
praecepit, Sicdiccs filiis Ifrad,Qiii eft mifit me quafi ab eterno fit in illo filius
tanquam in finu. Iccirco iubdit.Qu eft in finu patris.Quo fermone intima fi
i

lii expatre natiuitatem dedarat &perqua familiarem.Huc alio nomine ma/

num Dauid appe-Vat quando ad patrem ita loquitur, Vt quid auertis manu
tuam bt dextermi tuam de medio finus tui?crgo bt manus in finu patris eft
filius, &
in finu filius eft manus patris,pcr quam fetit omnia,qui ait. Ego iple
ego primus bt ego nouidimus.Manus quoqj mea fundauit terram, et dexte
ra mea menfa eft coclos.Nec omittam uobis oftendere certitudinem caulae.
enim ex patre manus ifta fumpferit exordium de pfalmo cetcfimo ofta'
uo prompta eft ueritas.Sic enim propheta optat, Adiuua me domine deus
meus,faluummefacproptermifericordiam tuam, bt frient quia manus tua
haec,& tu domine ferifti eam .Sed q> pater & manus eadem fit unacp fubftan
tia& unus deus bt idem dominus,farilc afpedu erit in pfalmo quadragefi»
mo tertio,
fi Hebraeorum more uerfus legatur. Ait enim. Tu es manus tua,

gentes difpcrdidifti bt plantafti illos. Nam quod illieparum longe comitat

de illuminatione uultus,non mediocre trinitatis diuinae arcanum eft. Rcdea
mus iterum ad filium a latinis uerbum,a graecis multo fignificantius bt fore
taderedtius logon didium. Eft enim bt ratio, bt definitio, & uerbum,
et fermo. Itaqj poft impetratam ucniamnoftra fragilia diuinis inferamus.
h ii
 . DE VERBO MIRIFICO
Namuthumanaratioadmentem,ficfubfiftensdciratioad patrem fefc ha/
bct.non tantum propter impaiTibilcm utriufq; gencradonem,ucrumcdam
cohxfionem.Nec enim abfcp mente ratio erit,necp mens ulla fine ratione.
Verbi autem officium cum fit interiora mentisenudare.ut in libro de inter

pretatione Stagirita arbitraturae de penetralibus cogitationum fecreta de/

&
promere uoluntatemcj} pandere loquentis, ea propter filius ifte uerbum
patris aptiffime cenfetur,Quoniam deum nemo uidit unquam inquit Ioan/
nes. At unigenitus filius qui cft in finu patris ipfe nobis enundauit, Magni
confilii nrtndus,icdrco fiue angelus cognominatus qui mortalibus fupercoe
leffia dei m-ditatareuclaucrit.Dediffiniuone haud clam uobis extat eius il

iam efle cona>jonis debere quae totam rei diffiniendx naturam quodamo/
do cuifcerare uikatur. Ratio autem quam nomen fignificat iuxta metaphy-
ficam Ariftotelis cilionem eft <>fa d*f«u*to.Ad «tum proinde modu,hoc
diuiniffimu & fubftatijum uerbum,immo fuperfubftantialis ratio did iure
queat naturae paternae qiacdam euidens demonftratio.cuius totum adae-
quatum uniuerfaleqj geneiatum,tadta generantis & certa defcripdo fuerit
per quam cofcftim notiori irruitu eum cognofdmus.quem pauloante igno
rauimus.Ergo qui uidet me inqjiquidet et patrem meu,afpcdum ciufccmo
di uocas intcllcdus cognitionem enim oculus animi mens ipfa. Eiufdem
•
igitur uifio erit rerum noticia.quxuaximc tum innotefeut cum tota fubftan
da breui Termone fit aperta quem diai*ftici terminum appellant. Si ern hoc
cft gigni ftilicet ex fubftantia generantis produci genitum fecundum natu-
ram £nile,profc<fto non erit iam occultus pater cui filius offenditur, qui pa-
tris imago perfeda cft, quam Paulus literis exprtffit Coloftenfes hortatus,

ut gratias agant deo & patri qui tranftulit nos in regium filii diledionis fuc
qui eft imago dei inuifibilis. Atqui oro uos lapientes uiri quo iam pafto aut
quomodo inuifibilis rei aliqua conftabit imago, quibus «rcundudionibus
quibus lineamentis, qua efngie,quo colore imitabitur exemplum id aliquid
quod nemo uidit unquam,quod nemo nouit nifi filius. Sed confyderate qd
fcquitur, Nemo patrem nouit nifi filius, 8C cuiuoluerit filius rcuelarc.Eft
ergo imago uiucns & uolens ipfefilius,non ab Apelle coloribus aftimilata
nona Pyrgotele ccclata.non xre a Polydete duda,non cuiufquam artifi-
cii coagulo fufa,celte fculpta.acu pida,limocxraue fida, non ficut Didonis

©ptatus&imaginariusilleparuuIusAeneasquipatrcm tantum ore refer/

ret,non ficut Scth ad imaginem Adae genitus,ncc ut exteri noftrx propaga
donis filii quos matres cupiunt efte maritis effigie
q fimillimos. Paternitas

enim & primo & uerius de diuina generatione didtur,de nobis et pofterius
& umbrx cuiufdam modo,Scribit nanq? Apoftolus Ephefiis, Huius rei gra

da fledo genua mea ad patrem domini noftri ihsuh chrifti,cx quo omnis
paternitas in coelis & in terra nominatur.Sanc in iftis mortalibus quod imi
taturfuumexemplar.aut non cft unius cum cofubftantix quanuisfitxqua
lis figunt, aut fi for tg unius fuerit,non tamen in reliquis omnino erit uirtute
 LIBER TERTIVS . ,

idem .confilio fimile,effe<ftu aequipo tens.motu par .Illa uero diuina effigies
tam eft. proxima patri q quod eft maxime adeo ut re&ius idem q imago di
cenda eflet. Vbi autem imago eft identitas homoufios.ibi res ipfa cernitur
tota in effigie.qtiis in lua natura uideri tangi ue nequeat. Imagine quocp hac
iplamfummo patri confubftantialem (Igilium quandoqj nominant,cadem
qua luprainterprctatione.Quodenimannulus operatur in figilli forma lu
neariter aim tempore, id hic pater in uerbo fuo exprimit fubftantialiter cum
aeternitate, ac longe item excelletius.Sed de chara&crcquoniam etiam hoc
nomine ornatur filius aha mihi opinio erit, quale mox uobis quia me in mul
tiloquiumnon modo coniedt aut commendauir,uerumeriam tradidit mea
tem er itas.ucl ut uerius Idquar,nimia for tallis de ueftra erga me humanitate
confidentia, tamen utcuqj fit exponam libenter, fi prius hoc uos commonue
ro,trifariam uniuerfa daiiniffimi &
mirifici uerbi nomina intelligi oporte
re,pro cius diuerfa conditione cuius funt noniina.R(Te nantp uerbum et uni
uerfitatis caulam,& deum &
naturae difpofitorem,deinde in principio
fuiffie

apud deum ut manus in finu patris.de fuperiori fermone quanqua breui.ta/

men aperto ut arbitror palam uobis innotuit.Nuc etiam haud ignorare fue
rit reliqui.quod in rem noflram de miraculis conficicndis.omniu qmaxime
futurum eft.eudem deum dei patris uerbum de fuiipfius lpiritu a patre pro/
cedenu, tandem ex incorrupta uirgincfuperioribus annis effe incarnatum,
qd multis ante feculis prophetaru uaticinia fic fore praedixerant. Legamus
Hieremiacoraculum.QuiacrcauitdominusTetragrammusnouum in ter
ra,foeminacircundabituirum.Hoceftftupendum,hoc nouum.hoc admira
bileq> fexus foemineusabfcp concubitu fine uiri complexibus fed deo folo
non faciente modo fed & creante non embryonem fed uirum perfeiftum in
utero geffiit & utero rircundedit.Proptcr quod inquit Efaias, Dabit domi-
nus ipfc uobis fignum.Etce uirgo conripiet& pariet filium, et uocabit nome
cius nobifeum deus.Quid em aliud propheta uoluit eo fermone Immanuef
exprimere, pr£t er hoc folum uidelicct incarnatum uerbum, ut quia uerbum
eft, deus fit, quia nobifeum conuerfatur appareat incarnatum. Aliter em nui

lius frugi fignum effiet a rege tantopere petcndum.aut qiio deum tcntaffe
non fruftra crederetur ueritus.fi pro fua tantum diuinitatis natura deus qua
coelum & terram adimplet nobifeum fuiffict conucrfari pollicitus .Nullus
enim locus deo uacuuseft/cd tria erant in ifto praecellenti figno nequaqua
abfcp ingenti hominum admiratione penfitanda. Prinripio quoniam con/
ciperct uirgo, deinde q» pareret uirgo , poftrcmum cp inde natus deus &
effiet fimul & homo.qua: lingula etiam hebrxis malignantibus & inuitis ita
fignificari deprehela funt.T eftis erit uniucrfalis maiorum noftrorum ccde-
fia.qui tantae rei praefentes luerunt, & theanthropum illum,id eft deum ho-
minem pedibus fequuti lunt.Quare Ioannes illius difcipulus per Epiftolam
ita diuulgauit.Quod erat a principio qd audiuimus, qd uidimus oculis no/

ftris,quodperfpeximus,& manus noftrae contrcctauerunt de uerbo uitx.

 UBER TERTI VS
& uita man ifeftta t a eft,& uidimus'& teftamur & annunciamus uobis iritJ

seternam quxcrat apud patrem &

apparuit nobis.Et non folum ea tantum

dc caufa tam fupereminens illud datum a deo lignum

aeftimatur tam ad* &
mirabile,quia nobis apparuerit obtutu corporeo atcp adeo in corpore hu*
mano quafi non idem angeli&quondam patribus oftenderint cum quibus

& humaniter conuerfati & confabulati funt,& ipfe quadocpfuo

dominus deus.
haud
Sed quoniam humanae fubftantiae totam maflam aduentu tinxit,

fecus atep prxftantius fermentum aliquod interam

confperfionem 8C fata
dicitur. Hoc illud eft qd omne miraculum excellit, quod iu
quxlibet fulf ire
.Deitas nancp
re maximi pendimus,quod prgeonio indelineti profequimur
noftr*
huius diuini hominis,id eft incarnati uerbi unita toti fermcnto.id eft
auitae condcm
natur^ intantum fuffitu fuo nos fublimauit,ut proauorum 8C
inter deos re-
nationis obice fublato,per eius nomen (Aii «<» « Jtuini

ferri poftimus.Haberis igitur tres ftatus uerbi.Eft deus,eft filius, eft incama
in facris literis compe*
rus.Pro quibus fingulis religiofiftimas appellationes
rimus.uel negantes.uel aientes.NulIa enim re alia certius
deum q aut priua
riuaparticula,autuocabulonegaauoenunciamus,quanquam necp id qui-
dem certum eft, cum iple quoad fuam fubftantia attinct,nulli (it nomini fub
ie(ftus,quicquid enim aientia fymbola de deo aflferut,id
totu netp fua eflen*

riancqj natura eft/edqd proxime circacp ipfam efle creditur.Vnde illud

Hermeds,Quoniant eius nomen non poteft humano ore dia', quod efFari
theologi, Et in capite
fupra hominem eft.NccrfO illud in reuelatione noftri
eius diademata multa, habens nomen feriptum
quod nemo nouit nili ipfe,et
ueftituseratuefte afpcrfa (anguine, &
uocabatur nomen eius uerbum dei.

Quo in loco non obfcure nos erudire poterit iftius exulis facratiflima diui/
natio de hoc dei filio,& quando nomen habeat proprium quando no ha &
beat.Hic enim opto ueniat in memoriam noftram Baruchix oratio qua pri
mam ex deo emanationem alTerebar.quodiuxta Hebraeorum philofophil
Kether uocatur.id eftdiadema& regia maieftas.Ea enim quia fumma eft et
amplilTima, iccirco multa continet in fe diademata qug funt in capite, hoceft
multiformi lapientia cius.Primus igitur is tantae maicftatis exitus a patre lu/
minum, quoniam eftincffabilis.pcculiarcuocabulum fortiri nequit. In fpiri
tu enim Efaias exclamat, Generationem eius quis enarrabitCNam fi prophe
ta non enarrabit,quis cnarrabir,cum nihil de diuinis nifi prophetico fpiritu,
id eft per reuelationeminnosfuperncprolapfam fentimusc Quare paulo*
ahte,Brachium(inquit)dornini cui reuelatum efte' Iam manifefte conftat ex
luperioribus quidnam manum eflefiue brachium fandlae proferant literar,
utpote aliud nihil in deo q fubftatiam, cuius natura per fe fubliftens,lempcr
cum altero & ab altero pendcat.Sicut enim femper imeger nunquam man/
cus pater.ita nunquam fterilis fu it fed lemper genitor quoniam femper pa*
ter .Genitor autem abfqj tempore, igitur perpetui filii perpetuus pater. a- T
Icmnosdifcretioncm fub obicuro cogitationis nubilo mente concipimus.
 DB VERBO MIRIFICO
At quae per Ipeculum in aenigmate ac ex parte uidemus.nullo nimirum pof
!

fumus commenfurato.daro ac integro proferre uocabulo. Quare diadema

ca geftans in capite nomen habet in Apocalypfi quod nemo nouit
nifi ipfe,
quod de proprio adaequato & totam rei diffinitionem comprehendam'
no
mine merito dirtum eft.Hoc enim & de tota trinitate nemo nouit nec»
an-
geli, nifiquantumdefediuinitasip&prodiditgratuito pro noftri menfura
non quanta eft,fed quanta capimus Satis ne cernitis diademata ferentem
.

arere apud nos aequali nomine, At fanguinolentam ueftem indutus uidetis

ut indpiat ab hominibus uocari filius deicDe filio enim nihil ftabile,
nihil fu-
mum nihil cognitum ante incarnati' uerbi aduentum,& eiufdem afperfum
(anguine indumentum tenuimus. Quantum prophetis, quantum
philolo/
phis, quantum poeus dorticramus.totuitt fiimo& caligine plenum iudica/
uimus. Dixit dominus Jom™ meo fe j c a d ex tris meis .filius
meus es tu
ego hodiegenui te.Ec egreffus eius ab initioa diebus seternitatis. Et
lapi/
dem quem reprobauerunt aedificantes fartus eft in caput anguli, A domi/
«o fartus eft ifte, aut ucrius adominoftiitifte.hoc eft mirabile in oculis no
ftris.Immo hae funt tenebrae in oculisnoftris,haec aenigma ta.hsec dubia
ora
cula.Quis enim in illo mihi feculo tunc oftendiflet patrem
& filium in la-
pidc.quem fanrta feriptura Aben hebraice protulitCConftat uero.ab
in ea
linguapatrem fignificare,&ben filium, quae tres liter* in duas fy liabas
co
nexae Aben, id eft lapidem conficiunt. Hoc myfterium eft, hoc
fecretum
eft.quod arbitror tunc non fenfifTem.Dauusnonccdippus fuifTem.
Simili
ter in uerbo Bra qued cftcrcauit,& quo in principio Moyfi liber
incipit
eum nodum in hoc frirpo non quacfiilTcm ut eiufcemodi literas efTcm ri/
matus.in quibus. Apatrem.B.filium.R.fpiritum deprehenderem,
aut fimul
illamipfamBra uocem,in principio primam cflefyllabam coniiccrem.quo
argumento pateret uel trinitatem fanrtiftimam principium mundi fuiflTe
uel patrem in filio coelum attp terram creafte.quaJc hoc modo
firiSiquis
enim ex tribus. Bra. literis ultimam primae iunxerit,confcftim. Ab. reftabic
quod patrem efTe fupra monftrauimus.Deinde.B.fibiipfi congeminans
reliquum.R.addiderir,quod Bebar,id eft in filio refonabit. Vocales
nanc«
ut noftis apud Hebraeos in uerfii literarum ut tales non collocantur.Poftre
rao totam dirtionem fumpferit.Is certe hoc integrum in unica fyllaba late/
re fenferit,uidelicet Pater in filio creauir.O rem mirandam, fcd prophetalis
diumi afflatus egentem. Ad hunc modum funt infinita facratifR
(piritus uel
mis charartcribuscomprehenfa,non folum praeteritorum complementa,
fed etiam futurorum certa praefagia.mbdo adfit qui ea non tam interprete/
tur q proph etet.Sic enim fpiritus prophetarum acui praeteriti futuris pro/
phetis fubierti fiunt, quare ait Apoftolus, Volo autem omnes uos loqui
lin
guis,magis autem prophetare.Nam maior eftqui prophetat cj qui loquitur
Et alii funtuatts, Plato ait in Timaeo,alii uatum interpretes. Quia
linguis.
nero poetas quoqj idem Paulus dortor gentium cognomento dignatur
h iiii
 .

DE VERBO MIRIFICO
prophetarum, etiam de poetis uel Hoc dicamus. Quu ante uerbum
incama
tu aufus elTet Orphei myfteriudcNobc Coelo P
Aethere, cuius tu quocp

nuper memineras,ad fimpliciffimam dei fummi trinitatem applica-

Sidoni
uniuerforum.ergo nox
re,ut de patre cum Orpheodiceret.Nox generatio
pater eft.Malachiamaudite,Nunquid non pater unus
omnium noftrum?
Nunquid non deus unus creauitnosCQuipfalmis teftantibus pofuit tene-
.-

eius.Nec id quidem fuR

bras latibulum fuum,in circuitu fao tabernaculum
unius filii fui natiuitate laris dederit,nifi P
in eode nobis orphico hymno fe

queretur.Nox quae lucem emittis.Quapropter ad deum patrem propheta

ficuotafua dirigit.Emittelucem tuam Pueritatem tuam,
ipfamedcduxcrut

P adduxerunt in montem fanbum tuum, P

in tabernacula tua,ideftad te

patrem cuius tabernacula ut ante apparuit funt tenebrae P

laribulum^ambo
lnr..tw,Bgo ium lux mundi, q fpiri/
jpfi-me tam filius tuus in gazoph yl»tio
tus ueritatis qui a te pan e procediqut eft apud Ioanncm,deduxerunt ad/ P
genus.Sic enim montem dicimus que
duxerunt in fublime contemplationis
Vultis longe darius apoftolum audire docente.
Movfes ad deum afeendit.

Quoniam deus qui dixit de tenebris lucem fplendefcere.ipfe illuxit in cordi

claritatis dei in perfonaihsuh chrifti
busnoftris ad illuminationem noridx
Nam ita noueritis uerbum incorporatum pofthac apoftoli more appellari,
pii addidit profopon,id eft
perlonam qd efle uoluit trinx difer etionis ligna

culum.Pergite nunc Orphea ueterempoetam,de coelo etiam quid canat ac

ciperequem pariter omnium parentem uocat.Si nox genuit omnia ut prior,
hymnus demonftrat,gcnuit P ccclu.erit igitur coeli parens nox. At no ficut
communis uniuerforu parens/ed ficut de fe coelefte emittens lucem. Vnde
olympus iccirco coelum quafi ololampes dicitur,quia totus luceat que mox
Pangenetora.id eft omnium genitore Orpheus appellat, qua bonitate anv
pliftima cumnofle omnium opifice conueniet.Nam ut uniuerforu nox effis
gcneratiOjita P coelus iifdem carminibus omnium genitor prxdicatur.uc
ucrum fit quod Dauid cecinit, Quia tenebrg non obicurabuntur a te,et nox
P lux eius.Confyderate modo cofub
ficut dies lucebit, ficut tenebrx eius,ita
ftanrialem nobis P luas xquipotentiam.Sicut enim tenebrx eius,ita et lux
eius. Vtercp creator omnium, uterqj deus.uterqj lumen, pater in filio,P fi-

lius de patreutlumcndelumineP candor lucis xthernx.De quo Ennius

noftcr,Afpice(inquit)hoc fublime candens quem inuocant omnes Ioucm.
Non de Stvgio fed ccelefti louc loquutus eft,quemadmodum PEuripides
his uerfibus. Vides excelfum.qui illum infinitum xtherem P
terram undi/
quacp complebitur humentibus ulnis, hunc crede Iouem,hunc arbitrare
deum.Hic eft ille fublimis candor.de quo nos Ennius docuit.qucm ueteres
P
Diefpitrem Lucerium nominarunt, propter diurnam lucem. Vnde a no
ftris fol quoq? dibus eft.utMalachias ait, Orietur uobis rimenubus nome

meum fol iufticix.Quem in Pathmo Ioannes per reuelarionemuidit.Ec

erat facies eius ficut fol.
Y -
lucet in uirtute (ua, P dixit. Ego fum primus
-
Pnouiffi
 LIBER TERTI V f>
& nouf (Timus.Dc coelo igitur noftro quem in Orphico myfterio filium opi
nabimur, fimile canitur in cius hymni ucrfu altero, Natiuitate fenex,prind-
piumomniuomniucpfinis.Qyinimino&deloue pariter fic dicit, Primui
genitus eft lupiter,& nouiftimus &C princeps fulminu.Huius autem uos ipQ
caufam noftis.quonia q uidem deus filius eft,& cum fu deus nihilominus ho
mo natus eft.De quo ad Corinthienfes feribitur, Primus homo de terra ter
rcnus.Secudus homo de coelo cceleftis.Facilis eft de aethere conie<ftura'que
Orpheus Pyripnon.id eft igneum fpiraculu nominat.Cuius hymni uerfum
primum ita interpretor,fupplicat enim aetheri hdc modo exclamans, Io/ O
uisauguftalem habens poteftatefemper infuperabile. Nonne iam cernitis
arquipoteiuiacCernitis Iouialem unionem,id eft cum coelo confortiu.Nam
iuxtaTermaximuHcrmetemlupitereftcoeli Vfia.id efteftentia,per ccelu
Iupitcr omnibus prfbei unam Qparoitlnm Zinagrfriiuftouocabulo
nun
cupant.Zin enim uiuere didmusJn ipfofinquit theologus nofter 'uita erat
Vel Dia quocpficut apud Platonem in Cratylo, quod figniheat praepofitio
nem per .Omnia nane]? Dia, id eft per ipfum facftafunt.Is comple<fhtfcr
luis
humentibus ulnis & fpiritum &C corpoream naturam, id eft aetherem 8i ter/
ram Euripidis fententia quam ante audiftis.Cum enim fit aqua uita: unigeni
tus dei filius uelutfacra tradunt eloquia, deicenacnsficutpluuia in uellus &
fuper terram,clarum eft illum complecffi fuis humen
ficutftillicidiaftillaria

tibus ulnis,fuo fplendenti fluuio,(uo illo effluxu.ex paterna manate fubftan

tiaaethercm,id eft illum cuntfta intus alentem fpiritum &igneumuigorem,
ut ait Virgilius,& coeleftcm originem non ab eo coelo quod corporeis cer/
nimus oculis,fed ab inuifibili,hoc eft diuino filio &C ex feipfo cocio coelorum
proccdentem.Ob hunc ita® complexum Hebraei coelum Schamaim nomi
nant.quaft Efchumaim.id eft ignem & aquam. Aether nancp didtur quaft
aethaer ex actho.id eftardeo,& aer id eft fpiritus.nomen iuxta graecoru gra/
maticam, ardentem fpiritum fignificans. Exnodie igitur fecundum Orphea
coelus nafcitur,ex coelo procedit aether. Et fiiit uefpere &
mane dies unus.
Res miraculo fimillima uixqj credibilis ucl potius incredibilis,nifi dei uerbu
cftet incarnatum, quod nos in tantis myfteriis inftituiffet. Vnum fiiit quod
fimul erat & uefper & & & &
mane dies, triduo antequa fol luna ftellee na/
fcerentur.Vna luxerat in mane & uefper & diem difereta/qug idem cum eo
dem difpofitore fuit,qui dixit, Fiat lux.Confyderate uerba, librate myfteria 4

Verba hgc funt.In prindpio creauit deus coelum & terram. Eccc breuiflimu
totius creationis fummarium.Sed quid fuit quod facflum eft,& quid fuit in
prindpio antequa quicqua faiftu eft,& quo erat modo id quod fiiit in prin/
cipio,8£ quis aut qua coditione is iam fiiit qui genuit printipiu. Inde fequiq
Quia terra erat uafta deformitas.Denicp coelum quafi ueftimentum quod
terram ambibat atq? celabat, & tanqua proximus amiefius palliabat. Voca/
baturcp abyfTus,ut pfalmo centefimo tertio, Qui fundafti terra fuper ftabilf
tatem fua,no inclinabitur in feculu fcculi. Abyfliis ficutucftirnentu amiifius
 DE VERBO MIRIFICO
eius.Supra ccclum erat tenebra, poft tencbramaqua,fuper aquamfprritus
domini.Fccit itacp deus dicendo corufcare uerbum& fuit Iux,Etdiuifit Iu/,
cem a tencbra,appellauitqj lucem diem,& tenebram no<ftem,&: fuituefpcr
&
&fuit mane dies unus.Enimuero tenebra uefper Orphicam nodem prg
fe ferunt.Lux& dies, coelum. Mane uero
aetherem.Antiquiflimi nancpla/
tinorum manum idem quod darum dicebant, quomodo graeci aethrion.Iti
de mane deriuatum eft. Progreditur quidem ex no<fte dies,& mane ab
utrocp pendet ,fed non modo ante coeli &
terra: creationem, uerumetiam

ante omnem aeternitatem. Haec nobis icarco exriderunt ore nimis forfen
temere, attamen difputarionis noftrae gratia, ut uidereuideor fatis oppor/
tune, quatenus ne ullum fuide tempus patrum memoria putetis, quo
haec

& plura id genus maiores noftri tam accurate, tam proprie ac cu tanta opi/,
nionum firmitate potuidenr <*•*“- *,v" n*tum extricare Poft uero .

S illud uerbum dei «iduenit in hanenoftram carnem ut homines illumina

ret,tum aperti funt mentis noftrae
oculi.ut multa diuinitus ante promulga/
fuisautoribus cognofcamusjaraefcrtim quaecuncp ad
ta nuifcferme darius
diuinitatem uerbiattinent.Sedrurfusadeius
nomina tranfeamus, ex qui-
in quo folo mortales nos in natura
bus legere unum oporteat mirificum,
conftituti fupra naturam/upracp
fatum dominemur,& monftra,portenta,
miracula, diuinitatisinlignia conficere
podimus. Atcp ut intdligads uarie
illi uerbo tributa efTe nomina, commemorandum fore ccnfui qua: funt ei
cum patre & fpiritu communia.Ddnde quae putantur fuae diuinae fubfiften
tiaepropria,tertio quae carnis, poftremo qugincarnati.Prindpio hic tu me/
cum Sidoni quantam hefterna fua oratione commoditatem Baruchias atttt
Iit non poteris non admirari. Vnum hoc fdo mihi quidem gratulaberis qui
me tanta nominum enumeratione leuatiim cernes. Omnia nancp diuinam
&ineffabilitatem,& edentiam,&abftra<fbonem,& relationem praeter dif/
creta &
uirtutem & &
operationem fimilitudinem,& quicquid fupremam
naturam fequitur aut cohaeret fignificanda,de filio quocp dei cuius nomen
eft mirificum, 8d fimul de tota trinitate praedicantur, quae hoc modo inui/
cem duximus fegreganda,ut alia eorum quae non quid natura diuinita/

tis enim fecundum humanam infbtudonem foret impodibi

exiftat.(Hoc
Ie)fed quid circa ipfam fit indicare uidcntur.ea quidem ad edendam quam
tu miBaruchia quantum mea ualcbitfentenriacopiofe abundeq? abfolui-
fti. Alia uero ad uariam difpenfarionisprocurationem rcferamus.Nouidl

ma haec radix in duos exurgit ramos, in rerum abfcp corpore gerendarum

difpofitionem,& in camis fumptae.id eft hominis affedum, Priora com-
muniter, pofteriora proprie uerbo tribuuntur .Nam Vfias uniucrfe qupan
&
unitum illi corpus uocabula congruunt.fuperfubftatiali uni trinitati funt
communia.Igitur quae funt edendae relinquentes tanqua de eis hefterna df
Nunc recitare fummarimillatentcmus quae digni/
fputarione faris edodb.
tatem & poteftatem creduntur imitari. Etenim qui eft,& ego ipfe,& ignis
• confu
 LIBER TERTIVS’
confumes,& Tetragrammaton quod incfFabilitatefignificat.per te fatis Ba
ruchia mihi expofita uidcntur,& peritiori ftudioru tuoru acrimonia,
5 qua
ego fim praeditus quae tu fubftatif putafb. Negare uero no pofTumusquin
imperatoria mareftateDominusfignificef,&Rex,& Deus,fi
Damafccno Io
anni obfequimur.Grcgorius certe ille Nazianzenus inter ea
collocat,qu«e
ad aliquid referuntur. Legimus enim Dominus dominantiu,& rex
regS Si.
fandus fandorO,& deus deor5,Solu On,id eft qui eft.potiflimu
per fe efTe
dei nomen arbitratur. Et quancj deus a theos immutatu
uocabulu oramma/
rid tradunt, quod ab Aethin iuxta Platone.id eft ardere dclapfum
creditur
quonia deus ignis confumcns eft, unde queat fubftantia? nota
uideri.tamen
n5 eft eiufcemodi quod effe aliquid fecundufeipfum explanet fine alterius
comparatione.Dixit cmm dominus ad Moy fen.Sic dices filiis
Ifrael,Domu
nus deus patrum noftroru, deus Abraham, deus Istiac.deus Iacob
mifit me
ad uos.hoc eft mihi nome in aeternum. Oxpedabit ergo uox ca UO
q (da alios
quoru fit deus,ut dominus fubditoru eft dominus, & rex inferioribus
prefe
dus eft, ita folus.altiflimus Si exce!fus.Ego dixi dii eftis Si filii excelfi omnes
& fublimis habitans aeternitate.Caufa Si princeps Si dux, primus Si nouif
&
fimus, S' Alpha Sio.Si prindpium Si finis , Si caput, Si oculus
hominis.fingu
ia hacc ad aliquid intelliguntur relata. Virtute uero fua deus eft
admirabilis,
omnipotens, magnus, terribilis, uiuens.uidens, aeternus,
anriquusdicru.pcr
mamens,forris,uita fempitcrna,& dominus uirtutum.Energiam
item Deus
prx fc ferre quibufdam iudicatur.qui theos a thein,id eft percurrendo, mo/
aiendo.penccradodcriuare folet. Quapropter in Exodo loquitur
dominus
Noli adorare dirum alienum,dominus zelotes nomen eius,deus eft
amula
tor.Sed et ex aliis operibus que Dionyfius caulata, Nazianzenus
qug afluit,
appella t,ipfc quocp deus cognomenta pofTidct. Ex magnitudine
profedo
pulchritudine fadorum contingit rationabiliter opificem
a-ftimari.Non
enim fummus creator ex fua fubftantia quae formam non habet/ed ex
his
qua: aflunt 8i ipfis rebus effedis facile nobis maniFcftus fit.Hoc
pado did-
tur,Fadens mirabilia,uir pugnator, conterens bella, protedor, uiuificus,
pa
ter omnium.crcator, redemptor, faluator,& id genus reliqua,
SimilitL
dofcquitur quae late pater,& quaedam ex pluribus collationibus
peruenit
ut ex uniuerfis bonis uidualibus,corporalibus,rarionaIibus, legalibus,
metv
unum autorem coniedis appelletur pelagus bonitatis.
talibus,angelicis in
Si ex omnibus uiuendi conditionibus in unam originem coadis
dicatur
fonsuitae,&ex omnibus candoribus, fplcndoribus,' luminibus, uniuerfi»
luce in unam claritatem intrufa nominetur fol.Scripfit enim diuinus
philo-
fophus,qd fcnfibilibus fol eft,id eft intelledualibus cfTe deum. Alterum
flmilitudinisgenus collatione unius ad unum Si paris ad par fumitur
quemadmodum fi ad claritatem folis diuiniflimam trinitatem comparare
uelim,iam quoduis illiuslumenadquamlibethuiusfubfiftenriam confero.
Sic enim hypoftafim ut apertius poft hac audietis appellare confueui,
maxi-
 DE VERBO MIRIFICO
uifum fuit ad rem com-
me in diuinis,non ut Bceotius fubftantia.fed ut mihi
interpretes pene finguh pa
modius fubfiftentia ne coincida in Vfiam.quam
rato more (uhftantia tranIFerunt. Non
enim faber ucrborumlcd imitator
ipia con
morum fore ftatui.nec periculo grandi negorium fuberit,dum res
Sion aute
fuetudinepalam fit. Audiftisfane deum a pnilofophis folem did.
folis eftglobus, radius &C lumen, & omnia unus pater filius cC
fol. Ita dei eft

iudicare.Nam deus eft ani/

fpiritus,& omnia unus deus.lde de animo liceat
mcnte,rad
mus nobis ut carmina dicunt.Eft &C hominis animus qui conftat
in fenfum, omnia unus
&
onc lmfu.Mens illuminat rationem,& ratio fluit
animus.Centrumnaturae,uniuer(orumedium,mundi feries,uultus omniu,
imagine.tamen
&
modufcw copula mundi, quo facilius tametfi fubobfcura
comparabitur .Na turam praeterea concomitatur
q uomodocunqj ad deum
forrita eft, ut unitas ,& ucritas fiC
diuinam plurima quibus Jiuimtas nomen
fo!us,femper,&ubicp,intelligens infinita.intelli
bonitas. Didtureuam deus
gens feipfum primo et fingula,per efle
fuum agens cumfte,nominatur amor
praedicatur fapienaa, pulchritudo, iufti
& charitas,immortalis prouidentia,
ingenti numero lunt quae deum priuariue
da,pax&perfedfco.Poftremum
enundant,no ob defectum rd,fed propter fuper
aut neganter multo uerius
exccllentia,excedit enim omnefermonem
deus.Totahaec enumerabo huc
cendit,ut cogitetis omnia ifta cognomenta non tantu dei patris & fpiritus,-

uerumeriam uerbi quoq; c(Te,quod eft dei filius amantiftimus

oprimus na
3
dmus,deusfempiternus,inefFabiIis,incomprehefibilis,immobilisa;ternitas
omnia, omniu quae funtprimordiu.Ipfe em eft creator oim,
qui eft unus &
& per ipfum creauit pater omnia 8C idem ipfe,& ignis
con(umens,& ctra/ T
grammatus,Iux,dies,olympus, Rex regum &
dominus dominantium.deus
deorum,fan<3us fantftoru.deus Abraham.dcus Ishac.deus Iacob.Solus altif
princeps, dux, primus et nouifli
fimus, cxcelfus,fublimis,habitans aeternitate,
mus. & & &
Alpha o,prindpium,medium finis.Caput oculus hominis, per
fe<fbo,pax,iufticia,pulchritudo, fapienaa, immortalis prouidentia, chariras

& amor.intelligens infinita, intelliges feipfum primo &

fingula.per efle fuu

agens cun<Sa,femper&ubicp.Vnitas&ueritas&bonitas,animus,ratio,fol
radius.fbns uite, pelagus bomtatis,caula, pater omniu, creator
,prote<flor,(al

uator,redemptor,uir pugnator.fedens mirabilia.contercns bella. iuificus V

&
dominus zelotes, deus aemulator.dcus omnipotens,admirabilis, magnus
terribilis,uiuens &uidens me,andquus dierum, permanes, fortis,
jlominus
&
uirtutum,& uita fempiterna.Ulis fimilibus preconiis,uerbum cu reliquis
perfonis communiter^t hoc ipfo proprie celebratur <£ eft filius, fine prind
pio genitus.quoniam patrem habere,fed non prindpiu,& de femper patre
femper &C impaftibilitcr gigni didtur.unus deuno &
unice, que totus totu

oftendit,& eius naturam adaequate demonftrat.Quaecuncp huc afpirac uo

cabula.quaecuncp talem difcreooneinfinuant,eiufcemodi erunt, quae uerbu
diuiniffimu quod praelenti fer mone ut fummis laudibus dignum
inueftiga/
mus pe
 LIBER TERTIVS
mus peculiari ornamento explicabunt,quemadmodu unigenitus in finu pa
tris.de quo ante locuti fumus, & chara <fter hypoftafeos cius de quo loqui
promifimus.Pro eo plane in Paulo fic hodie legitur, Qui cu fit fplendor glo
rix& figura fubftantix eius, ea forfitan confuetudine,qua hypoftafis a fub/
flando fubftan tia,& non a fubfiftendo fubfiftcntia per quofdam traducitur
etiam dotflos homines, quod ita interpretanduefle in libro de duabus natu
ris, qui fertur Bocotiiinftituimur.Quanq is demum Ariftotelis uolumina
in latinum ucrtcns, Vfiam fimiliter nominat fubftantia, fuacp ipfemet prxce
pta tranfgreditur, quae quidem mobilicashaud exiguam plurimoru oculis
ob(unditnebulam,utuarietatem fere nulli hanc theologiae latinae ftudiofi
aequo animo ferre ualeant.Eftqj tedio plenum ucl potius odio,diuerfas co/
ditiones uniuoca explanatione interpretari, praefertim in re non oratorio fii
co &C fermonu flofculis ornanda, fed robore ueritatis &
firmitudine difcipli
nae. Vos quid fit negotii obfecro attente ac impigre audiatis.Decreuit reipu
blicae chriftianae fenatus populufq? fidelis ita fenticndum.ita profitendu fiv
re,cp unus folus fit ucrus deus xternus,immenfus, incommutabilis.incopre
henfibilis, omnipotens & ineffabilis pater & filius et lpirituflan<ftus,tres qui
demperibnxfedunacflentia,fubftantia,natura,fimplcx omnino. Haec ipfa
fenatufconfulti uerba funt.hoc eft ius,hoc edi<fhim,hacc iuftx religionis ue/
ra lex qua docemur unum idemcp penitus effe fubftantiam, eflcntiam & na
tura.Hypoftafis uero in fumma diuinitate no mediocriter diuerfa eft,unius
eriim &
folius c(Tentix,naturx,fubftantix.T res funt hvpoftafes quas latine
uelille idem Bccotius perfonas tranftulir,&in una fimul hypoftafi dux con
flant fubftantie.Non igitur uel idem dufluuel eodem modo erit hypoftafis
&fubftantia,ficutnecp perfona & fubftantia.Fides autem catholica hxceft,
ut unum deum in trinitate & trinitatem in unitate ucneremur,neqt confun/
dentes perfonas, necp fubftantiam feparantcs,in quo cognoftimus aliter fi-
gnificare fubftantia, alicer hy poftafim.Pater enim ab xterno filium generan
do fuam fubftantiam ei dedit ac nihilominus retinuit, & filius nafcendo fub-
ftantiam patris accepit, fed neq? hypoftafim (uam necp perfonam propr iam
uel ille in hunctranftulit,uel hic ab illo a(Tumpfit.Sunt enim ambo&duaru
hypoftafium & duarum pcrfonarum.at uero unius ac ciufdem fubftantix.
Quapropter facile crediderim Hieronymum ifto in loco pro hypoftafi no
fubftantiam fed magis fubfiftcntia traduxifle.potiflimu in caufa tanti ponde
ris,ubi no minima latere differentia inter hypoftafim deprehendit Sc Vfia,
Quam in Lucx primo uolumine ac eius libri capite quinto detimo,pariter
& recfle fubftantiam ucrtiftc reperitur,cft enim noftro more Vfia fubftatia
at hypoftafis fubfiftcntia nominanda, ut cum dicat Apoftolus.Charadter hy
poftafeos nos intclligamus figuram fubfiftcntix. Quo modo nanq? ucrbu,
charadter.fignaculum uel figura fit paternf fubftantif quod no fimiliter fed
uere illaipfa
eft tota patris fubftantia, prxrerqj id nihil aliudc" Igitur fi chara/
tfter ab eo alter eft cuius enuciat formam,Chryfoftomo tcftante,necefle fiiit
 LIBER TERTIVS
charatfterem paternp hypoftafeos,hoc eft fubfiftentif dici filium, non autem
Vfias,id eft fubftandpfignaculu. Pater enim generando fignauitperlonam
„ filii, ficut annuli fignatorii figura exprimit formam figilli,uelut ipfe de feipfo
docuit,Operamini ait non efcam qup perit fed que permanet in uitam aeter
nam, quam filius hominis dabit uobis,hunc enim pater fignauit deus. Nomi
natur prpterca fplendor claritatis feu gloria?, quia lumen de lumine quafi co
munione indicans unius efienti'e,quo nobis uerius dua: innotefeat (ubfiften
tiar.Imago autem fiue Icon quauis tota patris fit oftenfio,uc non multo ante
momento patefecimus,minime tamen lecundu rem accipienda eft fed cum
re.quippe non artificialis fed naturalis nata fine tempore,caula aeternitatis.
Sequitur ,Deiuirtus8£ dei fapietia, quo illum fermonefolnofter Paulus ad
Corinthios feribes cognominat.Nos inquit prodicamus ipfis uocatis iudgis
atcp grpris chriftum dei uirtutem Si dei lapiendam. Omnnn
enim in fe uir/
tutem fupreme habet Si prehabet ut omnis uirtutis autor,& omnia per uir/
tutem firmiftimam non limitatam producens.Quam nim mentis fup oculis
eftet contemplatus propheta exdamauit, Exaltare domine in uirtutetua.
Quid dicemus de lapientia eius, cuius ftultum fapientius eft hominibusCEft
enim plenus omnis fapientig &intelle<flus,& fapicntip eius no eft numerus.
Sed Si fuper omnem rationem Si mentem et fapientiam fupereminenter lo
catus, omnis fapicntip largitor, &
omnis intelligentia: caufa,& ex capite dei
progrefta eft.In eo nancp omnes thefauri fapietip Si fcienrie funt abfeonditi.
Porro quoniam feipleuiam,ueritatem Si uitam nominat dei filius, decebit
utiqj religiofo nos cultu ea uocabula uencrari que fint omnipotetis opifiris
proxima figna,in fummam animi noftri beatitudinem nos foheitantia. Bea/
tifait propheta jimmaculad in uia.Nancifcuntur enim dei uilionem in corde
mundo, qug eft foty hominum beatitudo,fola fceliatas,quc per hanc uni uii
nobis conccditim Audiamus ab ore ipfius, Nemo inquit ucnit ad patre nifi
per me. Via igitur qua imr ad patrem filius eft,& propterea uita eft,quonia
ha:c ianua,hoc iter,hocoftium noftra de patre fcientia Si cognitio eft,ueri-
tas ergo eft, aliter enim error eflet,non fcientia,non cognitio. Adhuc edam
ueritas cft,quia unus eft.fallum enim plura non unum eft, fed nouiftima duo
fortaffetod funt trinitati communia. Filio autem uia fuum uidetur& pro/
priumuocabulum.Tales quidem in lacris literis plurimp continetur formg
nominandi, fpecie difpares,genere laudabiles, que in hanc metam uniuerfae
confonant, qsdei uerbum id eft filius ex fubftantia patris abfcp prinripio
folus genitus eft unigenitus. Charafter Si figura patemp fubfiftentif, fplcn-
dor glorip, filialis
hypoftafis Si perlona ucrbi,figillum patris, lumen dc lumi
ne.lmago uel Icon,dei uirtus Si dei lapienda,uia Si ianua Si oftium.Nunc re
ftat que humanam fequuntur naturam oratione percj breui commemorare
Verbum itaq? hoc tametfi eft dei filius fempiternus,ex fubftantia parris ante
fecula genitus, tamen eft nihilominus ex uirginis fubftatia in tempore natus,
perfeiftus deus Si perfedus homo ex anima rationali Si humana carne futv
 LIBER TERTIVS
51
frftens.Homo igitur cum fit nihil humani ab illo putetis abefle nifi peccatu»
qtuppe pro omnibus omnia fa<ftusqu£cuncp& nos excepto peccato,quare
&
hominis mores Cognomenta non abhorret, non dedignatur,non recufat:
Filius hominis,paftorjpontifex,obediens,(eruus, mandatarius.mifTus, nihil
afeipfo loquens,nemincm iudicans,non dans federenecp a dextris necp a
fi
mftris.fuam uoluntatem non faciens, ignorans confummatioms diem,(ubii/
denti omnia fubie<ftus,perno<ftans in oratione,orans in monte, rogans pa/
trem, interrogans quo Lazarum pofuiflent,proficiens fapieria tctate 8d gra
tia apud deum et homines, dormiens in nauicula,efuricns poft ieiunia, fatiga
tus ex itinere, flens, anxius,confortatus ab angelo, fitiens.baiulans cruce, cru
dfixus,mortuus.Iam ad carnem tranfeo q> & uermis fuerit & non homo,q>
ferpens in deferto, granum cadens in terram, q> uitis.cp ouis.cp agnus, q>
cp
facrifidu.cp findone inuolutus.q» fepultus. Vos igitur quibus eft ea foliatum
do ea cura SC qui miraculorum conficiendoru auidi eftis, eligite ex hoc con/
uentu, de hoc exercitu, ex hacfermenominufacroru legione.quo fit potifli
mum ineiufcemodi operationibus utendum, TumSIDONlV S.Ego
inquit facerdoduhocmunus uoles libenfcp fubter fugio ac in unum tetranf
fero, qui hodierna: difputationi ordine prgfides.aut fi optabit Baru chias ifte
concedendum fuerit pulpito.Ego enim aliis ab ineunte aetate & a teneris un
guiculis initiatus fum facris.maieftatem nullam, neminem deum,nullum.prg
flabilem noui,nifi quae uidemus danfTima mundi lumina, folem did opifice*
& lunam nocftis decus, feu forte alia luabula.quae uos fydera &ftellas nuncu
patis.Et poft fiquando peniti ffime religiofus effe uolui,occurrerunt inuifibi
lium numinum ea tiomina quae duobus his uerfibus eft Ennius rite comple/
xus.Iuno, V efta, Minerua, Ceres, Diana, Venus, Mars, Mercurius. Iouis*

Neptunus, Vulcanus, Apollo.Vel quae andquiflimus Orpheus adMufgu

feribens amplius iftis enumerat,T ellus,Proferpina,Liber,Spumigena,He/
be, Hercules, Nymphae, PaniMemoriajMufae, Gratiae, Horae, Annus.Lato
rtajDioneiCuretes.Corybantes.Caftor, Pollux, Themis, Nox,Dies, Fides*
Iuftida i Rhea,Saturnus,TethysiOceanus,Aetemius,Tempus, Styx, Pro-
ncca, Daemones coeleftes, aerii, aquaules, terreftres, (ubterranei, ignicolae*
Semele,Bacchus,IiK);Leiicothea,Palaemon,Vi(ftoria,Adraftia,Aefculapi-
us,Pallas, Venu, TonitniaiMenfisiAdoniSjEumenides.Hecatejaliat^ quo
rum idem grauis autor iri hymnis meminit.Inter legendum autem aliquado
dum caetera non urgebant prolapfus obiter in externa fum,8i explorator in
‘
aliena caftra irrepfi. Sic Euangelia chriftianorumcp libros legi. Et ego
quocp BARVCHIAS aicNam tuos dios daemones Sidoni quanqua
cum horrore ac treniore,tamen& legi nonnunqua & femper non tam le-
gendos q negligendos cenfui,eo q? a patria diftabant inftitudone &
rationi'
non congr u ebat quod ab alio faifhim eft,id deum nominar i,quo facilius ac/
cepi uerbum dei deum efte, quoniam idem cum deo &
abfcp prindpio fimul
tum patre,& fimul ex patre natum eft ante omne aeternitate, & ante omnid
i U

X
 DE VERBO MIRIFICO
effentia: q difj^farioms I
ftcuIa.Nam quod exuirgine natum eft,non tarti
potuiflfet affiimere natura fiuoluiiier.
•

fuit. Ita enim uoluit,fic ergo fuit.aliam

cocio et in terra.Ctun nero
Omnia nanqj quaecunqj uoluit dominur fecit in
inter tot mihi nomina eligendi optionem datis, quodnam in miraculorum*
operationibus uideatur fore omnibus efficacius, ante
quidem profefius ipe
fum de iis nihil admodum fdre, quoniam poteftas facrorum nominum i

rti e

ad hanc ufep aetatem maiores meos comitari noluit,

quomodo patru memo
ria in nomineetragrammato ingentia fupra naturam fupraqj fatum ope-
T
terrarum ,fic
ra fafta leguntur ,rtifi reperti fint ut alias in orbe
& apud Hebre:
os facrilegi.uenefid fuperftidofiqj exordftae.quorum & in omni gente ma/
Capnion,perge ut exomi
Hgni fpiritus obftruunt mentes.Quare oramus te
ad miracula.qd
bus facratiffimis nominibus non ignoremus quid potentius
promptius, quid maxime paratum fit.Ita enim 8 C Sidonius mecum defyde-
rat.Equidemdefydero nihil a'iud inquit itle,8C ut pergas oro iterum atep ite
nlm. Hic C APN ION, manifeftueft inquit nullam autuods noftrae:
uerba, aut lineamcntorufignaculauim, potentiam, imperium, no
tantum in.
eos qui fiunt fupra naturam efferus, uerum ntcp in eos
quorum natura ma
operationis uirtute.Na Ari:
ter eft aliquatenus habere nifi iuntfta nobilioris
ftotelcs in libro quem de Anima edidit, fatis fuperqj
peripatetids probatu*

rcliquit,nccp fonum necp odorem, nifi per quiddam

aeddens, aliter nullum

in corpus fortiri dominiu,nullum in fubftantiis

operari effciftum.Ex primis

enim non tertiis qualitatibus conflamus. Virtus igitur nobilior qua rebus
Uerba praeter immo fupra naturam perpetuumcp mundi curfum uim affe/
runt,non interim naturalis aliqua fed fupra quocp naturam eft,eo
1
eiufce/ .

modi quaelibet quae natura duce agit,uel fimilc uel inferius, no autem fupra
fuamfpeciem operatur .Itacp cum inter nos fine controuerfia hefterno die
conuenit,folam dei omnipotentiam miraculorum efTe creatricem. Benedic'
ftus enim dominus deus Ifrael ut rexprophetauit,qui facit mirabilia magna.
foluSjhaud ab re fentiemus, mirifico cuicp uerbo deum ipfum omnipotetiae
fu.e radium lingularem indidifTe,quaefit uirtus operatiua mirabilis effedus
in nos ufqj angeloru minifterio perlata, ficut &i de figuris quibufdam aut co
fedHonibus arcanis atteftantc facro eloquio habemus compertu. Fac ferpen
tem aeneum &i pone eum pro figno,qui pcrcufTusafpexerit cum uiuet. Item
Si te fpiritus zelotypiae concitauerit prpcedentc oblatione affiimet facerdos
aquam fandam in uafefi<foli,& pauxillum terrae depauimento tabernaculi
mittet in eam.Cuncp fletcrit mulier in cofpecftu domini,difcooperiet capuc
eius di ponet fuper manus illius facrificium recordationis &
oblatione zelo
typiae.Ipfe autem tenebit aquas amariflimas in quibus cum exeeratione ma
fedidfa congefTit.adiurabitcp eam di dicet,Si non dormiuit uir alienus tecu.
Si fi non polluta es deferto mariti thoro,non te nocebunt aqug illae amariffi
msc in quas maledicfta congeffi.Sin autem dedinafti a uiro tuo atq? polluta-
:

es, di cocubuifti cum altero,his malediiflionibus fubiacebis.Det te dominus.

 LIBER TERTIVS
in maledictionem, exemplumqj cundlorum in populo fuo,putrefcere fariat
femur tuum,& tumens urerus tuus dirumpatur. Ingrediantur aquae maledi
«ftaein uentrem tuum,& utero tumefeente putrefeat femur. Et refpondebit

mulier, Arnen amen.Scribetcp facerdos in libello ifta maledicta et delebit ea

aquis amariflimis in quas maledica congeflit,& dabit ei bibere, Quas cum
exhauferit tollat (acerdos de manu eius facrilicium zelotypiae, &
eleuabit il/
lud coram domino, imponetep fuper altare, &fic potum det mulieri aquas
amari(Timas,quas cum biberit fi polluta eft &contempto uiro adulterii rea;
pertranfibunt eam aquae maledi<ftionis,& inflato uentre cSputrefcet femur
eritep mulier in maledieftionem & in exemplum oinni populo. Q» fi pol/
luta non fuerit, erit innoxia &faciet liberos. Audiamus & tertio dei doctri-

nam, Sic benedicetis filiis Ifrael et dicetis eis,Benedicat tibi dominus etcufto
diat te.Oftendat dominus faciem Tuam tibi & mifereatur tui Conuertat do
.

minus uultum fuum ad te & det tibi pacem.Et ponant nome meum fuper fili
os Ifrael &
ego benedicam eis.Tali uerborum ui,ea figurarum potenria,hu/
iufmodi confcCtionum uirtute,his fiue maledictionum feu benedictionum
carminibus &
compoficis uerbis res ipfa miro artifido fabricatur, non a no-
bis fed per nos.Etenim fi diuinam oportet nominibus iftis inclufam efle uir
tutem Si infallibile numen accurrere, potentiamcp omnes leges rerum fu &
perantem& penetrantem delitefcere.opuseritnon ignorare. Primu quod
fit illud nomen caeceris prarftantius, immo folum illud ex omnibus reliquu

cuius energia fecreta & fuppetiis arcanis totum admirationis negodum con
ficiatur.Deinde quomodo cognitu quod illud ipfum fit, nec praeter id aliud;
Poftrcmum uero qua uia utendo adoriamur quod cupimus. Et eft id quide
magnum 8C haud fcio an maximum, fed tame facile quidem gradatim & pru
denti maturacp indagine caufam nominum quafi lanam decerptu extenuare
lifcpdum quod latet comprehendas idqj illud efle qd defyderas flatim pro/
bes.Ex ingenti enim facrOrum uocabulorum aceruo quaedam acccpiflis in/
effabilia .quaedam fabilia.durum &fi non impoffibile. At eft diffidle nobis
ex ineffabili uocem fieri qua obedienter utamur, qug ue nobis quolibet cafu
quauis affe<ftione,quibufcucp in periculis in promptu fit & ad manu.Quare
fuerit reliquum ut ducente neceflitate ad ferutandas acri iudicio nominatas
uoces conuertamur,fi ante paulo altiori ftudio tam ingentis potentiae ac tari
rf nominum uirtutis caufam qbreuiflime inueftigemus.Quapropter uifum
eft apertius iam agendum.Sicut enim demetia coeli & fyderu radii & ignes
aftrorum fempiterni fuo defluxu in fubterlunaria non nihil moliri credfitur
Hinc tempeftates dubio prj difeere coelo Poflumus.hinc meflifep diem tem
pufqpferendi,Etquado infidum remis impellere marmor Conueniat,quan
do armatas diducere cIafles,Auttempeftiua in fyluis euertere pinum. Nec
fruftra fignorum obitus fpeculamur &
ortus,T emporibufep parem diuer/
fis quattuor annum.Hoc nature opus, haec radiorum influenria,hic fubnli ui
uacitate penetrans omnia defcenfus,luminis,commotionis & caloris. Hinc
i iii

L
 .

DE -VERBO MIRIFICO
fpecies animorum Si pecora mo
ut idem poeta Mantuanus ait, Vertuntur
tus Nunc alios,alios dum nubila uentus agebat Concipiunt, hinc ille auiurn
corui.Et ut paucis co
concentus in agris ,Et lftae pecudes Si ouantes gutture
ple(ffcir ficut natura uniuerfi ordinem fuum
prarferiptum in (ingulas agit res

naturalitcr.ita praeeminens naturx domina, omnium

caufa.diuinauoluntas
luper naturaliter.
gratiam fuamillimitatam,inuniuerfas& lingulas agit res
quadocp medio
Et ficut illa medio qualitatum fenfibilium cuidenter.ita ifta
nominum intellectualium confocderanter fine proportione.abfcp iimilitu-
dine,fine caufac ad caufata commenfurauonc.Quod
nos deus fuperna reue
latione per Elaiam docuit. Quomodo inquit defcendit
imber et nix dc ccclo
& illuc ultra non reuertitur fed inebriat terram Si
infundit eam &germina
erit uerbu meum
re eamfacit Si dat femen ferenti Si panem comedcnti,fic
,

quod egredietur de ore meo non reuertetur ad me uacuum.fcd faciet quas/

cuncp uolui&profperabitur in iis ad quae mili illud. Cum igitur defupeno
nbus ut arbitror,liquido nobis uerbum dei(quod alio nomine ratio dicitur,
quoniam utruncp a graecis una enunciatur dictione )
apparuit id effe

quo deus omnia fadt,omnia operatur in ccclo Si in terra Si in omnibus abyf

fis.Dequouclmathematicu audite obfecro.M. Manilium inaftronomicis

ad Au<mftum,qui carmine fic ait, Hoc opus immenfi conffructum corpore

mundi^lembraqj naturae diuerla condita forma. Aeris atep ignis terrae pe/
lagicp iacentis Vis animae diuina regit, facrocp meatu Confpirat deus Si taci
tarauonc gubernat, Et multa in cunctas difpcnfat foedera partes. Cuncp fic
ca ratio Si idem uerbum humanam carnem indutum quo magis nos eius fa
lutari contrcitatione pollemus noftram commoditatem confequi,quando
his oculis cerneremus Si fingulis fenfibus complecteremur illud ipfum qd
non ultra ineffabili ut antea literarum circunfcriptionc fcd cnunciabili uoce
comprchcnfibilicpfonitu nominare pofTemus,decuit iam lingula dei cu no
ftris maioribus pacta, omne confoederatione fuper ineffabili Si T
ctragram
mato nomine,omnem denicp pollicitationem cclfare actrafferri pofterius

in ipfius uifibilis uerbi enunciabile nomen, per quod fccdcra difpenfar,ueluc

paulo fupcrius ex carminibus accepifl:is,& non fotum itaficri decuit fcd ita
deus uoluir,& ita multoante praedixir,qd ego fi aequo fertis animo ex oracu
lis natum affirmabo.Ecce dies uenient dicit dominus Si feriam domui Ifrael
&domui luda fccdus nouum,non fecundu pactum quod pepigi cum patri/
busucftris in die qua fortificaui manum eorum ut educerem eos de terra
Aegypti,quod ipfi irritum fecerunt. Htec ita in Hieremia leguntur. Ex quo
plane intelligimus pacta cum deo,memoria patrum inita.pofterioribus an/
niscalfa fieri &irrita,inaliudcp pactum tranflatida.Eft autem ex omnibus
legibus edictis Si interdictisnumero fefceniis& tredccim,praecipuu de no
rmne ineffabili hoc pactum quod iniit deus cum Ifrael filiis Si filiabus luis,
hoc promilfum,hoc fccdus.Ego inquit fum ineffabile T etragrammaton de
us tuus fortis zelotes.Ec fequitur. Altare de terra facietis mihi Si offeretis fu
 LIBER TERTI V S
per eo holocaufta &C pacifica ueftra,oues ucftras &
boucs, in omniloco in
q
memoria fuerit nominis mei ueniam ad te & bcnedica tibi.Haec promittunt
Exodi capite uigefimo. Atqui diruptum hoc foedus, audite rurfus in Efaia,
Ha:cdicitdominus,Caclum fcdcs mea, terra aute fcabellum pedum meoru,
quae eft ifta domus quam aedificabitis mihi, &
quis ifte locus quietis mete?
Omnia haec manus mea fecit,& fada funt uniuerfa ifta dicit domin». Ad que
autem refpiciam nifi ad pauper culix &t contritu fpiritu et trementefermones
meos: Qui immolat bouem quafi qui interficiat uiru, qui madat pecus qua
fi qui excerebret canem, qui offert oblationem quafi qui fanguinem fuillum
offerar,qui recordatur thuris quafi qui benedicat idolo.De nomine uero in
effabili per Hiercmiam,Eccc ego iuraui in nomine meo magno ait dominus
quia nequaq ultra uocabitur nomen meum ex ore omnis uiri iuday dicentis
Viuit dominus in omni terra Aegypti. Cu itacp oftederimus id quod deus
cum filiis 8i filiabus fuis de populo Ifrael padum conucntum fuper nomine
Tetragrammato habuir,omne in nihilum dei quocp fententia efTe redadu.
Adhuc explanare oportebit nome illud commutatu in quoddam aliud efTe,
quod uel parem cum ineffabili uel maiorem uim obtineat. Super quo iteru
Efaipanimaduertam9oraculu,qa hgcdicit dominus Eunuchis,qui cuftodie
rintfabbatamea,& elegerint quae ego uolui& tenuerint fccdus meum.da^
& &
bo cis in domo mea in muris meis locum nomen melius filiis filia/ q &
bus, nomen fempiternum dabo eis quod non peribit, quafi dicat,filiis & filia

bus meis dedi nome quod cefTauit,Nunc uero Eunuchis qui fe caftrant pro
pter regnum coelorum dabo nomen melius & permanetius quod nunqua
ce(fabit.Pro eo autem q> in hoc uatidnio locum interpres iuftc quidem tra/
duxit,fcitote in hebraeo magnum contineri myfterium quod chriftianis no
bis reuclatum eft.lllic enim hebraice Iad ponitur, quod & manum fignificat.
Vndc caftis hominibus promitti filium dei qui manus eft patris, eiufdem&
quocp nomen datum iri non ab re iudicamus.De qua noministranflatione
iterum dominus per Efaiam fic ludacis loquitur, Et dimittetis nomen ueftru
in iuramentum eledis meis,& interficiet te dominus deus,& feruos fuos uo
cabit nomine alio. In quo qui benedidus eft fuper terra benedicetur in deo
amen.hoc eft in deo qui n5 tantum manus ut fupra fed etiam qui eft ueritas,
&
uerbutn dei incarnatum qui dixit, Ego fum uia, ueritas uita. Videtisne huc
accedere quod principio attulimus oraculum, Puer natus eft nobis &
filius

&
datus eft nobis, fuit dominatio eius fuper humeru eius, &uocabit nomen
eius pele,id eft mirificum.Hoceft illud nome quod quaerimus.Hoc eft illud
uerbi mirifici nomen mifificum quod expedamus,quod ante aeternitate 8C
fupra aeternitatem deus eft & fodus eft homo. Res primo admirabilis deus
& homo, una perfona duae naturae,uel quod maius eft in uno corpufculona
ture dominus &C natura.Natus eft,fed & ante genitus fuit.De fexu muliebri
&
quod humanu cft/cd de uirgine incorrupta, quod diuinum. Hinc fine pa
tre,iUincfincmatrc,utrunqtdiuinitatis.Inutcroportatus,fed in utero por/
i iiii

y Google
 DO VERBO MIRIFICO
&
tato prophetae cognitus, cxultanti coram uerbo quo nafcebatur. Pannis

inuolutus in tugurio, fed etiam findone ac fudario cuolutus refurgebat a

morte. In praefepio reclinatus, fed ab angelis glorificatus.a ftella dcmoftra
tus, a magis adoratus.Fugit in aegypeum,
fed Aegyptiorum idola fugauit.

Non habebat fpeciem necp decorem apud ludaeos, fed fpeciofus erat prae
filiis hominum coram Dauid. In
monte ut fol tranf figuratus fplenduic.M
qua maieftateiniudidum uenturuseflet aperuit. Baptizatus uthomo,pec
cata dimittens ut deus,non indigens ut aquis mundaretur,
fed ut aquas mun
daret. Tentatus ut homo, fed uidor ut deus,M confidere iubens quoni/

am uicerit mundum. Efuriit, fed pauit multa millia,panifcp de coelo uiuus de

fcendit. Sitiuit/cd 8C exdamauit,Si quis fitit
ueniat ad me ut bibat, & cui-

cuncp infe credenti eft polltdtus, quoniam flumina de uentre cius fluent
aquae uiuar. Fatigatus eft, fed fatigans ad fe uenientibus requiem promilir.
Somno grauatuseft,fed tempeftatcortaeuigilans imperauituenris&ma/
ri.Telonium perfoluit, fed ex pifce. Samaritanus conuirio nominatus, fed
M
relidum a facerdotibus leuitis laudum curauit. Daemonium habere di/
dus,fed a gadareno daemoniaco, excelfidei filius agnitus, de quo legio/
nem daemoniorum eierit&in marifubmerfit. Ipfe eft qui uidit fathanam
ducem daemonum tahquam fulgur de coelo cadentem Lapidibus etiam
.

obruendus, tamen abfeondit le per medium illorum tranfiens.Orauit,led

Morationes exaudiuit . Fleuit, fed abfterfit omnem
lachrymam. Quaefiuic
ubi Lazarus.homo enim erar,at fulcitauitLazarum.deus enim erat. Ven-
mundum predo magno redemit.
ditus paruo triginta fcilicet argcnteis,fed
eft pafeit Ifrael M om/
Tanquam ouis ad ocdlionem ducebatur, led regit,id
nem orbem. Agnus obmutefeens,fed MuerbumM nox clamantis in deler-
to.Contunditur,uulneratur,fed & curat omnem infirmitatcmM omne lan
guorem.In ligno fufpenfusocdditur,fed ligno uitam reftaurat M
latronem
faluat,M morti tenebras indudt.Potatur aceto,fed M
aquam inuinum mu/
tauit.T radit fpiritum,fed & poteftatem habet refumere illum. Et fanditur
udum, quoniam quae furliimfunt reuelantur. Rumpuntur lapides, mortui
M
refurgunt.Moritur,(ed umificat, morte mortem refoluit. Sepelitur, fed re
lurgit. Ad inferos defcendit,fed animas redurit,M in coelum afeendit, uen &
turus eft iudicare uiuos et mortuos. Rede igitur nomen eius uocatum eft mi
rificum,quiplcni(Timus ipfe miris Iit mirabilibus. Et fdtote quoniam hunc
famfhim fuum qui eft landuflandoru mirificauit dominus, adeo ut exaudi-
at nos cum damatierimus ad eum. Habetis quodnam fit uerbum mirificum.
At quomodo enudatur illius nomenCEt eft ne unum e multis prius enume
ratis? An praeterea erit aliud quaeritis?Nos ueroferipturam fandam imita/
rioportet, que de rebus abftrufis M
arcanis nos cdoceat.Iracp fi memoria co
pledimur difputatioms noftrg anteriora colloquia, reperitur uerbu in patre
& manus in finu,& deus inuifibilis,& nome ineflFabile,ficut oleum in lendcu
la.Poft uero cj eft incarnatu.exiuit a patre uerbu,indinauit coelos & delcen/
dir,8C
 UBER TERTIVS
dit,& cmifit dominus manum fuam de alto,& deus in terris uifus eft, et curti
hominibus conuerfatus cft.Et uocatum eft illi nomen nouum uoce articula
ta,qdos domini nominauir,& oleum efFufum eft nome eius. Aperta eft
am
pulla lenticulari forma, tereti ambitu, & cornu filii olci.uinea dilecto fadum
e(l,in qua ipfc filius uera uitis eft,8c oleu efFufum nome eius,icdrco
prp omi
&
bus participibus prae omnibus confortibus fuis unxit eu oleo lartidp deus
Quo quidem oraculo, quibus adytis, qua diuina uoce coniicimus, Mefliah,
quod ab undione interpretatur chriftus illud nomen elTe.uel aliud quippia
quod chriftu dei filium propiori fono ac peculiarius fignificer.Nam chriftus
no propriu fcd comune uocabulu Si nuncupatio eft poteftaris Si regni. Sin
guli reges, omnes facerdotes quicuncp undi funt.chrifti funt.x i*
f nane»
ungo interpretatur Si ch riftus undus.Magis ergo propriu illius nome acce
ptandu nobis eft,in quo facile eunda poftimus obtinere
q uolumus. Quod
iterum ex facris charadcribus rimari n5 fine accurata quidem dilioentia
iu/
bemur hortante hoc ipfo de cuius nomine agitur,Scrutamini ait icripturas,
illpfuncquxtcftimoniu perhibent deme.Quiddecaufa noftra fandi libri
continentCOro uos optimi uiri audite abfcp tedio, erigite animos. Iam enim
prope tande accedimus , Si adfumus pene ad ipfas fores inueniendi nominis
Hiftoria facrofandi Euagelii haec cft.In menfe aute fexto mifTuseft angelus
Gabriel a deo in duitate Galilca? cuinomen Nazareth ad uirgine defponfa
tam uiro cui nomen erat Iofeph de domo Dauid,& nomen uirginis Maria.
Et ingreffiis angelus ad eam dixit, Aue gratia plena dominus tecubsnedida
tu in mulieribus.Qup cumaudifler.turbata eft in fermone eius, Si cogitabat
qualis eftet ifta falutatio.Et ait angelus ci.Ne umeas Maria inuenifti em
gra
fiam a pud deum.Eccc condpies in utero Si paries filiu& uocabis nome eius
disuh,hic erit magnus, & filius altiftimi uocabitur, Verum ego non omnem
geftoru ferie recelebo,fed qd noftru negodu attinet retro inripia. Et poftej
confummati fune dies odoutcircundderetur puer,uocatum eft nome eius
ffisuh.quod uocatu eftab angelo priufqua in utero coriperetur. Ofcelicem
O
hanc hora, fauftu huius luris momentuclariflimi homines Si amatiffimi
ftudioru fodales.in qua tam excellens, tam potens, tam uidoriofum inuemV
mus nomen, aiius nutu ac ditione no tantuampliffimus orbis terraru ambi
tus.ueruetiam tota mundi hec machina Si fupcrmundialis illa indyta regio,
fuperi atqj manes reguntur.Quem fcripfit Moyfes in lege Si cpteri prophe
tae inuenimuslfisum,fsepe defyderatu.diuquatfitu.ualde inueftigatu.iucun
diftimocum frudu uoluptatis&cummfallibili.utarbitror^nter nos chari-
tatis uinailo perpetuis temporibus duraturo.Nomen fummu Si exuperan
ofTtmum.nomcn reIigiofum,fandum Si honorandu,nome in quod omni»
facra nomina funt referenda, quod eft fuper omne nome, quod nominatur
in coelo Si in terra.eciam in futuro fcculo.Nomen miraculofum Si mirificu,
T
nomen fono uods enundabile,no ultra ineffabile, n5 etragrammaton fed
pcnugrainaton.Nec eft ulla uirtus in ccelo Si in terra quae no mini jfiSuh rc
 DE VERBO MIRIFICO
fiftere audeat.Nec eft ullum
aliud nome quodfanCtius Si religiofius conftaf
diCho deus & homo eft. Quid
fpiritus, cuius
cuius litcne deus.cuius (yllabae
me fixis oculis intueminicquid intenti ora te
attoniti obftupcfcitisCQuid in
netisrSimiraminiuelhocaddamcj) prius tanto tempore, immo tot feculis
ineffabile, iunCta nunc una non fonante
fed confonante litcra effabile fa
fiiit

Ctumeft.Etfi adhuc admiramini, adhuc addam

quando uerbum defeendit
in carnem, tuncliterae tranfierunt in uocem. V
idete aperte uobis& 5 fide
q
liter totum pando
arcanum.Conceptio literarum fyllaba dicitur, unio lylla/

me
ad grammaticorum tandem elementa,
barum diCtio uocatur.Redigitis
quanquamuifuparua, tamen uirtute maxima .Non mediocris eft ponderis
fiPlatoni credimus negocium de litemprobat ipfe
fumma induftrri 8i acri
delitias in libro cui Cratylu»
ftudio 8i ingenio fagaci earum diuitias,immo
in hoc tam excelleri nomine quincp
inferiptio eft.Sed redeam» enimuero ut
eria totius diCtionis duas
literarum pars uocales funt,pars eft confonans.Sic
afliim-
Lmt fvllaba?, quarum prior ex puris uocalibus,fecunda ex uocalibus
pta confonante oritur. Vos quaefo recordamini
pentateuchum,& memini;
ricisoptimum maximudeum nulla fimilitudine, nulla effigie, nulla imagine
nifi fola uoce fignificari uclle.Icdrco
plebi condonatur Moyfes hoc modo.
Loattus eft inquit dns ad uos de medio ignis, uoce uerboru eius audiftis,&
forma penif no uidiftis.Et deinde fubiugit. Vt fdres qm
dns ipfe eft deus et
no alius prgter unu,De cocio te fedt audire uoce fua ut doceret te,& in terra
offendit tibi ignem fuum maximu.Haec Moyfes.Pcrgireaudiendo.Voxfpi
ritus eft. Vocem enim diffiniunt aerem i&um,ita Nicodcmus apud Ioanne
infti tuitur .Spiritus ubi uult fpirat,&: uocem eius audis, fed ncfds unde ueni/
at aut quo uadat.Deus Si ipfe quocp fpiritus eft, Ita Samaritana erudit. Con
uenientiffima ergo fignacula dei uocales funt literae, quippe a uoce denomi/
natx.Iam hocdimittite.quia diuinitasipfis uocalibus djdignatur Nunc ad .

confonante tranfeamus,quam icrirco arbitramur corpulenrioreq> per fe ac

fine fpiritu uocali nullum oris fonitum habet, fed
tantummodo confonat.Ea
ucroconfonas eft litcra non fortuitu capta, nec imprudenter arrepta,no ab
imperitia neq? infdtia aut praeter opinionem praeterue fpem admifla,fed
prouidentia fummi dei omnia drcumfpidente, omnia difpenfante iuxta fter
numfux rationis examen ex uniuerfis characteribus ele<fta,quae apud lari/
nos.Es.nominatur. Docuit autem nos fi memoria tenetis Baruchias hefter/
no fermone,diuinum putari uocabulum.Es. quod eft interpretatum ignis.
Hic eft ille dei maximus ignis quem nobis in terra pariter cum uoce paterna
oftendic dicens,Hic eft filius meus dileCtus. Et is ait, Veni minere ignem
in terram, quid uolo nifi ut accendatur ? Vt clarius intelligatis atqj Iu/
& »
cidiusf.Non enim per ambages Si uerborum obfcuros anfraCtus uobif
cum,fed patenter agam &
aperte) at reponite haec imis fcnfibus,Res erit
me iudicenonparua.Esquod hebraice ignem figrlificat, id eft hoc corpus,

non diuinum.non xthereunijnon praeftigiofutn,hon apparens, ut Ma/

nichfi
 DE VERBO MIRIFICO
nudia:i,Eutyches,Diofcorus,T imotheus aduras fomniando delirarunt,
fed
terreftrc.quem Movfes ignem in terra cognominat, cum fecundu
Pythago
ricam Cabalam difcutiamus.O rem iucudam auditu. Profedo
inueniemus
id eodem numeri modulo conftare quo noftru hoc ffisuhauguftj
maiefta-
tis nome, pari harmonia, aequabili comenfuratione. Porro
dicetis fortafle li
teram hanc.Es.quc medio ftans fecundam fyllabam faciat non rite
gentium
more appellari, fed pro confueuidine linguf fandg/Sic enim hebraia fcrmo
nis idioma uocant)enunciari debere, cum de fandis fcripturis palacftra aoa
mus.Ocjnon dubitarem ego uos in myftcrioru penetralia fecretius intro/
Tarfenfis oratione refponderem.cum
ducere, fi Pauli Notum cro0
fic ait,
fit
uobis quoniam ethnicis & gentibus milium eft hoc falucare dei,&
ipfi^udt
ent.Sed permanebo in idiomate fando, & cum facilius tum edam manife
ita

ftiusfacratiflimum nomen Hebraicum explicabo eiufdcm lingua:

modo ac
proprietate.Obtinuit nanOB Baruchias difputado utipfcde fe gloriatur
eu
fermonem facris efife congruentiorcm. Agite.uultis iufam nunc confonante
literam ad amulTim cxplorare,cauendum prius eftnc obliuifcamini
uocaliu
qux in huius nominis compofitionem ingrediuntur. Sunt autem quatuor
foIae,IH V T
H,quibus etragrammaton ineffabile conftat,& qug diuinam
naturam propriiffimccommonftrant, ut heri ab hoc conforte noftro late
admodum, ac maxime interdum memorabiliter oftenfum eft. Qua; cum di
d humana &uoce&! facultate nequeant,opportune quidem decebat incar
nandum deum, praeter eas alium cum carne affumere charaderem.quo in/
enunciabilis fonus ac tunc inuifibilis dei, inenarrabilis nota, inter
humanos
nunc portet dentes ftridere aliquado S>C fic effabiliter uocari, quatenus
ante
inuocabilc.modo fentiatur uocabile. Appellant uero eam Hebrei confonan
temSin,quod detes,Hieronymus presbyter interpretatur.ad Paulam
Vr/
bicam fic fcribcns.Sepdma connexio qua: eft extrema quo inipfoquoCB fe
ptenario numero fit myfticus intclledus,Coph,Rcs,Sin, Thafid eft uoca/
tio capitis dentium figna.Per deces articulata uox promitur, & in his fignis
ad caput omnium qui eft chriftus peruenitur,pcr quem et uenicur ad regntf
ccclorum.Oro tc quid hoc facratius facramcnto,quid huius facramenri uo-
luptate iucundius.qui abi, quae mella fune dulciora cj dei fare prudentiam,
& in abdita eius intrare,&: fenfum creatoris infpicere, &
fermones domini
dd tui qui ab huius mundi fapientibus deridentur plenius difeere fapienda
fpiritalicHxcnon mea fed Hieronymi uerba funt, tanta: autoritads uiri
ne
uidear aliquibus figmentum commetari uelle.Dentes igitur cum fint inftru
menta fandi potetiiiIima,de quibus Sin licera celebrior elTe didtur,quid
mu
rum eundi
fi aflentiantur mihi nobiliores caeteris
grammarid,taceo ipfos
theologos ad pronuntiatione ineffabilis nominis illud &
non aliud elcmen
tum fuifle accerfitum q commodiffim eCNcfcio quo certe pado illius uene-
randi uel potius adorandi nominis reda inftitudo a nemine, necp uno aut al
tero dodorurn hominu diuinjphilofophif magiftroru probabiliter ha/
 DE VERBO MIRIFICO
&cnns atiimaduerfa efl, quorum utentes inuentionibus ad hancnoflra ora/
tionemnon paruo meditandi onere pollemus Icuari.Scd funt tamen apta
querdam huic operi adiumenta&: fubfidia.quaein illorum uoluminibus re/
periuntur abfeondita, quibus non magis ad caufaeinuentioneqinucntc con
firmationem diligenter oporteat inniti. Quale illud extat egregium qd no$
pride de Hieronymi epiftola expifcatifumus.Ccrnoaffecftusanimi ueflros
conccpiffe non nihil delectationis in hoc nomine ffisuh difcutiedo,adiung3
aliqd leticif ut magis obledlemim & hilariori meuultu audiatis. Ratione ma
thematica compertum efl, corpus in multitudinis compofitione queri opor
tere/piritum in (implicitate unita tum, ut quanto ad unitatem res quaelibet
accedat propius, tanto fit fpiritualior & a materiae appendiciis defaecatior.
Habemus uerbi dei illam omniu fpiriruum fimphciflima diuinitatem,quae
ttnitate ipfa defignatur, cuius tamen nota ex Hebraeis difciplinis Tetragram
mati nominis quatuor iflos uocales characfiercs cotinere difcirur,reflat qug
rendum corpus incarnati ciufcp charaftercm.Ad multitudinem igitur rcfpi
ciamus & ad tempus incarnationis.ut ex figni proportione ad (ignarum, per
fpicaciores euadere liceat.Primum qui propter mundi falutem in mundum
ueni t, qua aetate mundi corpus afTumpfirrRciflecp mihi confenriente Apo-
ftolo rcfpondebitis,In ultimis fiue nouiffimis diebus. Nos enim hi fumus in
quos fines feculorum deuenerunt,Dc mundi uero aetatibus diucrfi uaria tra
didcrunt.Ouidius & turba poetarum quatuor effe mundi aetates affirmant
Hefiodusquincp,inflarDanieIicc(latuc,caetcrifex iuxta hexaemeron quo
deus cumfla crcauit.Reliqui feptem ut & mea extat opinio, fed eas non pro
mea fententia diuidut,qui futurum feailum aetatem feptimam dicunt. unc T
enim deus creabit ccclum nouum & terram nouam,& noua faciet omnia,ut
facrainfinuant eloquia. Non ergo mundi huius actas quaedam erit,(edno-
uus mundus, & non iam fabbatum quod Hebrci feptimum uolunt, fed fab/
batumfabbatorum&duratio aeternitatis non temporis. Nunc autem chri
ftus & dei uerbum & deus, in feptima huius inflabilis feculi aetate aduenit in
carnem. Aetatem uoco flatum mundi quendam inter duas infignes 8i com/
munes uariationes,& quafi peregrinas cius commotioncs.Sane primam fix
iffc cenfco,cum perfecfli fimt coeli &
terra,& omnis ornatus eorum. Viditcp
deus cunCa quf fecerat, & erant ualde bona,& fatflum efl uefpere &
mane
dies fextus.Deinde fequuta efl ingens mutatio mundi pofl diem feptimum,
quando Adac locutus efldeus.Quiaaudifli uoccm uxoris tup,& comcdifli
de ligno ex quo prpceperam tibi ne comcdcrcs,maIcdi(fhi terra in opere tuo
A creatione igitur mundi adufq? tranfgreflionem Adae prima artas mundi
pro exili meo iudicio flatuitur Ab illa ufrp ad Noeh diluuium fecunda artas
.

Tertia ueroaNoahad Abraham & eius circundfione dicetur fliifle,quan

do ab idololatris Eufrate fluuio diuidebat fidelis deo populus.Vnde Abra/
ham cognominatus efl Eber,non a lingua quam fuis integra feruaucrat He
bri filii Selah/ed a tranfitu Eu fratis quafi triffluuialis.De Abraha ad Moyfi
leeem
 Liber tertivs
legcmfariptam/acracp 8i multiplices cerimonias quartam aetatem numeri
bimus.Quintamad Hcbrxorum regnum,quando poft dirutam Tro am ;

homines tempora fupputare cocperunt.Sextam ufqj ad urbem nunc

luftris
Romam conditam, quando lingula manu regis incerta gubernabantur, nui/
loiurediAo.nulla lege lata.nifi quas Romulus pofthacad populu minufcu
las fan Aones tulit.quas Curiatas appellauit.bxtatfuper his Sexti Papyrii
uolumina.qux fi poteftis accuratius perlegite.lnchoauit id feculiim olympi
adibus dinumerare annos, ficut praecedens luftris ufqj ad chrifti xtat c.quan
do Romanoru annuis capitationibus atep tributis uniuerfus erat orbis ad/
fcriptus,qua uocamus adnoftra ufepeempora indi Aone, tris olympiadas
ternaue luftra contincntem,quae feptima nunc eft xtts.Ea G uere.fi aequabi
liter a me.fi non fegniter penlata eftimabitis.gaudcbo
frudum mihi ftudio/
rum hatid mediocrem adefie.Sin ut fore formido multo fcaus.uel aliquem
de me uobis conatum oftendero,& faltem placuifie uclle uidebor.nihilorni
nus alludam ingenio meo,& perinde atrp ia res habeat.ponam chriftum in
finedierum.id eft dreiter feptimam xtatem huius mudi corpus airumpfifte.
Corpus autem ut diximus in mulcitiidinc quaerendum eft. Igitur fi poft uni
tatem qua: non numerum fed deum fignificat.ex omnibus numeralibus figu
ris apud Hebrxos feptem numerorum
domos finxeritis,& in lingulas ordi
ne trium literarum arithmeticarum contubernia reduferitis.manifefte ap/
parebit in feptima domo, Si in eius conexionis medio loco.ipfe noa Sin me
diatorem defignans dei Si hominis.deiim Si homine qui feric utracp unum.
Eft autem feptimx domus connexio nominatimhxc,Res,Sin,Thaf,quod
praediceret alphabetum et
jatine interpretatur Capitis.Sin.dcfignatio.quafi
figurandi no
prxfagiret uaticinio.cp ipfa litera Sin.erit aptilfimus chara An-
minis rtfsuh.quem deus pater dedit caput fupra omnem
ecdefiam.qux eft
corpus ipfius.ut ad Ephefios feriptum Icgimus.Quod mihi quondam aper-
teuidetur Moyfcs prxdixiftc in Deuteronomio Si eius libri capite
duo de
trigefimo.cum ucnturx nationi fic uatidnatur.Si autem audieris uocem
I.H.V.H.dcitui.cccequatuor uocalcs.Deinde poft abundantiam benedi/
Aionisfequitur, Videbunt omnes terrarum populi, q» nomen Tetragram
orationis ex iftiS tribus
raaton uocatum erit fuper te. Qui quidem aceruus
uidelicet, Nomen Tetragrammaton Vocatum, Gmul colleAis, omnino iu/
xuCabalam Hebraeorum per Sin frequenti ufii intelligitur.ut fi ultima re-
fpondeant primis.nihil aliud hxc prophetia contineat,qfi audieris uoceTe
T
tragrammari.hoc eft quando etrigrimmaton fiet audibile id eft effabile;

T
tunc nomen etragrammaton uocatu per Sin,erit
luper te, haud lecus arqj

fi dicerer, Si
T
nomci*ineffabile etragrammaton oporteat fieri effabile, ne/
Sin.ut rfisuh.qui erit
cellario uocabitur per confonantequx appellatur
fiat

fitpra te, caput tuu Si dominus tuus.Bcnedi

Ais fit deus Si pater domini no/
ftri ifisuh crifti.qui defuper inftillat nobis cognitionem ueri nominis uni/
x geniti filii fui Si fakxatoris noftri.uelfccundum graecos
fanatoris noftri. Hod
 DE VERBO MIRIFICO
enim nomen a medendo & fanando der iuant grxeorum autorcs.Hebrao-
rum nero grammatici a faluando,ur idem e(Telfisuh putent quod faluator.
Atqui faluator commune nomen eftjlfisuh autem maxime proprium, ita q>
nulli alteri nili filio dei incarnato conueniat.Facit
hoc uarietas literarum ex
quibus diiftio conftat, quali a feculo non eft audita unquam altera fimilis.

Fuere patrum memoria plures faluatores Iefu uocati/ed

aliis literis & aliis

fyllabis.Nemo enim hasfimul pro fuo nomine ufurpare

unquam aufus erat
fanditate praedi
co c» tota diuinitas in eis contineremr.Scd quifquis aliqua
tusexiftimabatur.is aliquam ex iis fandis charaderibus literam
nomini dio
nancifd uehementer optauit,ut Abram.h.Dixit
enimridcus.Non ultrauo
cabitur nomen mum Abram fed appellaberis Abrham. Et Hofee adeptus
elU.Cum enim Moyfes ad explorandum terram Chanaan uiros mittere de
liberalTcr.prxferit eis Hofee filium Nun.de tribu Ephraim.cui
ut foret falu

briori fortitudine, mutato nomine addidit.I.literam

nominis ineffabilis pri/
mam.uocauitcp Hofee filium Nun.Ihofuc.quod noftri etiam tranftulerunt
! iheful/egitur &
alius de Bethfames.cuius memoria in libro Samuelis red/

taturiSimili nomine &

tertius in libro Efrac filius lofedech qui non feruath.
Abacuk,uerfu antepe-
fed nominatur iefuc.Rcperimus 8i in oratione
uatis

nultimo,quando ait.Ego autem in domino gaudebo & exultabo in deo ledi

meo.quod iterum minoribus fyllabis compofitu legitur Iefe id eft falus.qua
fi cum ita diceret propheta,
Exultabo in deo falute mea, quod nequaq cen^
Epitheton feu appofitiua conftru-
feri debet proprium dei nomen,fsd eius
dio.Eft etiam quarms ftans coram angelo facerdos
magnus, a quo angelus
abftulit iniquitatem luam uidente Zacharta,qui pariter
cum filio Nun fimi
libus Ihofue.putaturqj tuc Zacharias ineo loco.umbrauidiC'
literis feribit

feaduenientisueriluminis.Legitur quintus Iefus filius Syrach, qui fuit Pto

lomxi regis Aegypti tempore cognominati Euergetis, & creditur librum
cui nomen Ecdcfiaftico extat edidifTe.Quotquot erunt qui
noftro fermone

Ielu cognominantur.illorum nemo eas literas omnino poffidet quas incar-

natum^oc dei uerbum,deus nofter,per que creator fedt 8( fecula, cuius ex/
cellens illud nomen admirabili maieftate pleniffimum, nomen indytum,foe
lixauguftum,nomengrauiflimum,maximxdignitaris,potentiflimaeautori
tatis iri ccelo/ummi magiftratus in terra,iucundum angelis,religiofum ho-
minibus, terribile darmonibus.quincp literis, id eft exuocalibus&uno con

fonate.miro fpiritulTandi artifido componitur .Sicut idem ipfe aiius eft no

&
men ex diuina humana eftcntia conftare agnofcitur.Nam ficut anima ra-
tionalis &
caro un» eft homo, ita deus &
homo unus eft chriftus. Et ita Ifisuh
nomen Tetragrammatis uocalibus & una Sin confonahtc pronunciatur.ut
eum denundet qui eft Iah id eft deus,& fauah id eft uelatus Ad quem fic Eli
ias loquitur,Vere tu es deus abfeonditus, deus Ifrael faluator. Diffirilis eft
creditu uiri optimi fi non Sc facris prophetarum monumentis hgc mea robo
retur imbecillis orado.Quar e audite quaefouos rurfus Efaiam Ioquentcn\
 /

LIBER TERTIVS
r>

Propter fionnontacebo& propter Hierufalem non quicfcam.doncc egre

'

diacur ut fplendor iuftus eius,& faluator eius ut lampas accendatur,& uoca

bitur tibi nomen nouum quod os domini nominauit.Q^ fi multis apud ma
ioresnoftros commune hoc cognomentum fuiflet no utiqj habiturus eflet
chriftus nomen nouum quod os domini nominauit.Primo enim Iofue no
men,qdlatiniIefuinterpretatur,non deusipfefed Moyfcs impofuir, Quo/
modo igitur os domini nouum nomen chrifto adderet qd humana prius ex
cogitaflet inuentioCSed ne praetereat nos uerba propheta?. Videamus nun
quid lampas in effigie fua Si figura confonantis Sin litera?,circundu<ftis line

amentis corporalibus par &confimilis eft, in qua inftarlod elementi quod

deitatem Hebraeis defignat lychnus fpledet.Oleum eius lampada Si lychnu
ita igni coniungit.ut abfcp omnibus iis fimul iuntfhs fplendor lampadis tene

bras exire nolit.Quare Salomon cednit,01eum effufum nonien tuum.OIe

um autem apud Hebraeos a Sin incipit litera, igitur Sin olei nota,id cft cfFu
fi & effabilis nominis conucnicns extat fignaculum.quod itachrifti perfona
imbibit, ut quicquid de una in illo natura dicitur.de alia quocp ueru effc per
hibcatur.Iefus homo natus cft ex uirgine.ifisuh etia deus natus eft cx incor/
rupta muliere.undeipfanon.tantumChriftotocos.ideft chrifti parens, fed

«tiam theotocos, id eft dei mater iure colitur. Qua in caufa Neftorius impru
denter defipuit,qui diuinam operationem logicis fophifmatibus metiri uo/
luit,magnum Si admiratione dignum/ed tamen uerum eft in una fubliften/
tia,& deum elfe natum, deum clTe mortuum.Et quid muIdsrT am filium
&
q Si filium hominis effe filium dei.Quem
dei efte filium hominis dicunt clfe

filium hominiscRefponderut apoftoli, quoniam alii Eliam, alii Hieremiam,

uel umim ex prophetis.Interrogabat tum eos filius hominis,ilIe ueftitus,ille
ftans.ille flens, ille tradendus, ille flagellandus, iUefpinis coronandus, illege-

fturiis crucem, ille moriturus, At uos quem me clfe diritiscRefpondit et uer

&
tex Si petra Si columen fidei, os apoftolorum Petrus, Tu
es chriftus filius

dei liiui.Scd quid tanta de apoftolis^quos prophani Si increduli homines

magiftro fuo blandiri putaret, ipfam aufcultemus ueritatem qua? ait. Nemo
afccndit in ccclumnifi qui de corio dcfccndit filius hominis qui eft in coelo.
Defcenditdc cocio filius hominis,& afceditad patrem filius dei. Legite Pau
iiadEphefios epiftoIam.Qiii defccndit.ipfe cft Si qui afeendit fuper omnes
coelos. Audite chriftum de feipfo dicetcm.Si uideritis filium hominis afeen-
dentem ubi erat prius.Erat autem prius in coelo, no in forma feruifed in for
ma dei.Nuc oleum diuinitatis corporaliter effufum quid cffecerit,clarc cer
nitis qualiter unxerit totum chriftum, non ut alios ehriftos
Saulcm.Dauide,
Cyrum.quos gratia fpiritus in cornu olei affifteter operata fan<fnficauit,(cd
uthumanitatem totam pra?fens ac non affiftens,fed immanens deitas eifen-
tiali umffionc fubftatialiter inebrians.De quo
V
propheta, nxit te deus deus

tuus pr® participibus tuis.Quo faeflum eft ut Si oleum effufum pryberct

illi

peculiairius Si excellentius nomen pr* participibus di pr*

confortibus fuis

I
 de verbo mirifico
quod cxtat nomen Tctragrammaton uocatum.per
Sin id e ft ifisuh Jdiseifi

quine» literis fcribedum cft tam fan<fHffimu &

tam adorandQrffsuh nomen
chara&eribus abbreuiantes Cede/
q uodmaiores noftri folis tribus primis
pinxerunt ifis utihodie in uetuftifltmis codicibus refle offenditur, quemad
modumolim nobilium Romanorum eratin morcait praenomina ud unis
nos imitati patres noftrosumiuter
uel binis ucl ternis literis deflgnarent.Sic
mutilar e confueuimus, magis q>
• iribus his literis ifis tam nobile uocabulum
.S. media q ultima fit.In ea re plurimi &
ii quide infignes noftra aetate gram/

linguam fgnorantes.H.latinam alpiratione

matici barbaram Hebraeorum
graecis clementis numero feprimu.quod
uocatur, putabant eue
unum de
orthographia fta
quoniam illud in.e.noftrum faepeuertitur quapropter in
feribi debere, haud
tuerunthoc digne colendum nomen abfcp afpiratione
animaduert entes Cxfarienfem Prifdanum latinis non
barbaris tulilTe leges

Nifi enim &poft.l.& poft.Vjpfa gemina fequetur afpiratio.quomodopri

mitiuum fuum illud Tetragrammaton imitabitur.aut quomodo
uere affir
in latino fermone
mabitur quincp feribi figuris.Nam fi qua uel in graeco uel
deprehenditur, ea non de fubftatia nominis huius/ed de eius
finalis.S.litera

fore declinatione iudicanda fuerit, quae &

declinando haud permaneat, &
uel gracce in.N.uel latine in.M.crebro
mutetur .T antum igitur quinqj fune
formatur Super
notx quibus omnium facratiflimum Pentagrammaton .

quo Sibyllinum hocTriftichon inter ipfa uaticinia reperimus.A, -renyd

Ao.o 9ia toW cd»(iTwm. Hfi SvitVs 0^,9^^ »

S'A’i<f*vov « de graeco per nos uerfa latine fic.Ipla dei f oboles ma-
ggra.Quattuor ergo
gni uentura parentis, Mortali fimilis in carne uidebitur
teret uocales,conlbnat una.Nunchaec ueftra patiena
quam pro morum 00
me audiendo humaniter tenuiftis.feci t in difler endo fermone mea
nitate in
longiorem.Quare quidem id a uobis uehementer peto ut immodeftiae meg
atqjifti licentia: non tam dicendi q
V
loquendi ueniam detis. ideor enim fa/
cis iamatqj nimis uobis de uerbo mirifico pror^iffa perfoluiffe^n iftoPen/
taorammato ifisuh nomine dominatoris omnium maxime proprio,qui fece
dens a nobis hxc de fcipfoteftatuseft dicens. Data eftmihi omnis poteftas
&
incedo in terra, ut uidelicet friamus iuxtaEphefiorum cpiftolam.quae fit
fuper eminens magnitudo uirtutis dei in nos qui credimus.fccundum opera
tionem potentiae uirtutis eius quam operatus eft in chrifto,fufcitans illum a
mortuis conftitucns ad dexteram fuam in coricftibus fupra omnem prin
&
cipatum & pottftatem &
uirtutem &
dominationem, 8d omne nome quod
&
nominatur, n5 folum in hoc feculo fed etiam in futuro, omnia fubiecit fub
pedibus eiusJBt exalta uit illum inquit ad Philippenfes Paulus, & donauit illi

nomen quod cft fuper omne nomen,ut in nomine rfisuh omne genu fleefia—

cur ccdeftium terreftrium & infernorum. Qu» tanto cft melior angelis effe
<ftus,ut exeat in literis ad Hebrxos miflis, quanto differentius prae illis no/
men hacrcditauitwAd fummum hanc far ciuam ex omnibus documentis,taiq
 LIBER TERTIVS
•
etfi admodum exilibus, tamen a magnitudine beneuolentiginuos mea? pro
nomen in quo miracula potidimum fi'ant,&
greflis colligite hoc efle illud
quo duce fupra naturam ipfi dominamur.&res admirandas haud difficile
peragimus.cui non refidit alia cuiufcunqj nominisuirtus.cui cactcrarum ad
&
iurarionum cedunt potedates lecretorum uires 8i artium energic,cui obe
diuntccelediafydera,infema numina,naturalia elementa, nodurna filentia
arcana Memphitica.TheflTalica pharmaca, Chaldaica murmura, Zoroadri
dogmata,&quicquidufquaed qd perhibetur idis artificibus gratum,totu
tremit,obedit,fupparafitatur,aut certe horret, fugit , abfeoditur. Quid opus
edpluribusc Tantam uiin de fe praebet illud nomen, ut ad eius quadocp uel
effigiem uel umbram folam & &
admiranda magnalia fiant.Legitur enim
lofue qui S>C tranflaricio more lefus filius Naue dicitur,quoniam folum chri
fti typum Sc quanda umbratilem in nomine figuram gerebat tranfiiffc Ior-

danem, hodium regna fubuerti(Tc,uidori populo terram diuififlc/oli & lu

nae imperade, deum eius uociobcdiuifTc.Cuiad integritatem ueri nominis
ffiuh tantum hoc deerat, quod extrema eius afpiratio in aliam gutturalem
uerfa,&: Sin pod Vautranfpofitaed,ne creatura nome creatoris integrum
ferret, putaturqj id fibi cognomento (umpfide qui prius Hofee uocaretur,
ut tam potetis nominis affidua recordatione res memoratu dignas gereret.
Quale fapientesquoqjHebracoru de IudaMatathiaefacerdotis filio tradi/
derunt poderis, q» hoc ille Machabai cognomen (ufceperit,cam maxime ob
caufam,quia in cius nominis charaderibus includeretur diuinus Moyfi uer
ficulus ide, Qyisfimilis tui in fortibus Tctragramme,cuius perfeuerante re
minifccntia continuo accenfus,tanta & tam memorabili uirtute caelitus do/
nabatur, ut ciufcemodi praeclara negocia conficcret.Nimirum & Petri non
corpus modo fed et umbra liberabat omnes in lecdulisacgrabatis expofitos
& &
ab infirmitatibus (ilis, Pauli fola fudaria femicindia de corpore eius fub
lata, aegroris languidifq; impolita in nomine ido falu tari repulerunt, no tan/

tiim omnem ualetudinem malam fed etiam fpiritus nequam illoru noxia &
prxdygia. Certe quidem ex nulla potedate alia nifiuel q? memoriale fue-
rint ueri nominis ifisuh,uel latens quaedam attradio uirtutis eius, uel etiam
numen ipfum nominis qua? ed crux patibularis cui affixus ed titulus tacito
decreto monentis, id cd ifisuh hanozri maclech baichudim.Velgrpcc item
ifis • uinMu tov ta/iuav. Siait enim Pentagrammaton eli fpiritalis

figura diridi.dc quo epidola prima Corinthienfium diderit his ucrbis,Ne/

mo poted dicere dominus ifisuh nifi in fpiritu fando, ita crux eiufde cd chri
fti corporale fignaculum.Quemadmodu ergo ex duabus uita nodra condi
tuitur, fpeculariua &i adiua, quarum altera alterius (brietate gaudet, & neu-
tra fine altera utiliter uigercualet,ita
omne hoc diuinum explendae uolunta
tisnodrae munus ;theorica nominis Pentagrammati,& praefrica cruris con/
fequimur.quf fimul fi iunda fuerint, nihil in hoc ingeri orbis terre ambitu cx
periemini abfolurius.Separata uero necede fit alterum alterius extet fymbd
1 I

k
 DE VERBO MIRIFICO
reliquum in intentio^
Ium, ut unum in 'ligno lenfibiliter Si palam proferatur ,
ne mcntaliter geratur ,utrunqj coniungente ardenti fide. An
uobis paru ui^

detur cum tanto frudu euaderc uoti compotescHoc eft

illud uerbum mirifii
cum quod iam pridem expediatis,uerbum portcntificu, uerbum deificu,
ini

mo deus uerbum St uerbum deus,& nomen uerbi ffisuh,& uerbu nominis

ifisuh ,& idem ifis uerbum St nomen, qui eft
dominus dominanriu. Hoc de
pfelmo.lxxxii.didirimus.ubi in hebraico fic fcribitur,Et fciant
quoniam tu es
nomen tuum domine.Pro quo aliter in latino canimus, Et cognofcant quia
nomen tibi dominus.Idem ergo dei filius incarnatus eft ipfum nomen fuum
unius-S.U
ffisuh.quod non eft aliud a nomine domini Tetragrammato,nifi
ter® afliimptione,qu® fecunda fyllabam deitate prim® fyllab®
perfimdar,

mergat St intingat, id eft humanam naturam oleo effufo imbibitam,unde et

nomen oleum id eftefupra oftedimus. Vcrunqj enim apud Hebraeos ab.S.
indpit.Scm id eftnome,& femen id eft oleum, quo totum ffisuh nome
enun
ciabilc fit,& ftadlen preriofiflima iti nos ufqj guttatim
deriuat,& mente no/
&
ftram fi debito modo aptetur ita ungendo penetrat, leniedo mollit, &
gra
liquidior aquis
tiftimo diuinitatis liquore adeo complet, ut eius undlionem
iimpidiffimis omnium (tientiarum fplendores in le recipiat ficut aqua nitida

autterfum aliquod oleo litum corpus ullos queat radios. Quare non folum
mirificum.ueruetiam diri prsfegiofum mcrctur.Super quo Ioannis epifto/
Iam de Iefu dicentem audite,Et uos inquit un<fbonem quamaccepiftis abeo
•

maneat in uobis,& non nccefte habetis ut aliquis doceat uos,fcd ficut uneftio
eiusdocetuos de omnibus, & uerum eft&: noneftmcndacium.Quodcon/
fyderans Paulus non (e iudicauit aliquid fdre,nifi itism chriftum St huc cru
cifixum.Fruftra igitur ad ariolos& magoru arcanos antiftites confugimus
•

St Aegyptias difciplinas,& fi quod eft aliud fuperftitionis collegium, cu nos

ipfi certiorem prxiagii formulam teneamus, unius nominis
familiare nume,

faciles cerimonias,incredendas potentias, admirandas uices,qui totius natu

r® dominium St imperium omnis fecretx uirtutis in coelo St in terra, & (pi/
ritum omnipotenti® noftro ore genmus.Dc quo Hieremias in plandlu lo/
quitur,Spiritus oris noftrichriftus dominus. Sed abiiriamus feralia carmi
&
numfecret3,&uanos furores, exorandas artes, St philtra uimfaduradeis
St colchicos fucos,&d®moniacasfe<ftiones.Plutonica deniqj uoluminaSi
umbrarumlibros,S£ ftygias coniurationes,& Acheronteos ritus membra-
na chartaue contentos Pyriphlegethonti, hoc eft igni focoqj tradamus, cui
autores quocp ipfi a quibus h®c uanitas duxit originem,non abicp fempiter
no fuo cruciatu aferipti (unt St nitamur deo,incp dei filium quo uiuimus mo
uemur St fumus inconcuftam.finccram St fimplicem habeamus fiducia, qui
infellibiliter pollicendo promifit dicens, Arnen
de iuo ueritaris’ ore nobis
amen dico uobis qui credit in me,opera qus ego ferio Si ipfe fadet St maio
ra horum fariet,quia ego ad patre uado.ct quodeunqj petieritis patrem in
homine meo,hoc feriam, ut glorificetur pater in filio.Si quid petieritis in no
i
;.". 1
 LIBER TERTIVS
mincmeOjhoc faciam. Haecfunt diuina teftimonia,ha:c facrorttmnoftrotrt
monuracn ta,haecfacerdotia memoracula, haec puriftimafigna.haenoftrg ce
rimoniae paiids contentae, fadli ufu,uili apparatu.Haecars noftra coelo fiub/
Iimior,tartaro profundior, libera periculis,umbrarum hoftis,conteptrix lar
uarum,fimuIacrorumperafa,nec thure necmero indigens, uniucrfis mani/
bus,lemuribus,laruisimperitans,omnia bufb, omnia fcpulchra, St fpecies
mortuoru defpiciens,& inania terriculamenta St nodm occurfacula St infe
rorum comeacula hilari uultu abigens, fatum St naturam uincens.Ec quiccid
unqua optamus fi modus a magiftro traditus obferuetur,incelTantcr confi/
ciens St indeficienter adimples.Fertur ille ab utero matris St ab incunabulis
claudus Hierofolymispropinquoru manibus,
&
pauper uchiculo ducitur;
ut ante fores templi fua mendicitate uicflum quaeritet, pietatemcp intratis St
exeuntis turbae fedulo imploret, quia pedibus fubfiftere nequibat. Sed dide
ci Petrus, In nomine ifisuh chrifti nazareni furge St ambula, &
exiliens ftetit
&ambulauit,ut appareat quantudifcipulo& magiftri nomen fiiccurrit. St
imitatio profuit.Magifter uerbo uniucrfos languores curauir,& omnes da:
mones fugailit,fcd &difripulus Dorcadi mortug dixit, Tabia furge, & illa rc
•
uixit.Haec in Ioppe,au(dilcate quidna Lvddae,Et Aeneas odo annos incum
bens ledulo paralyticus, eodem Petro liDcratur dicete, Aehca fanet te domi
nus ifis chriftus furge St fteme tibi,& continuo furrexit. Paulus in Macedo-
nia fpiritu Py thonis ex puella daemoniaca cieat his uerbis, Praeripio tibi in
nomine ifisuh chrifti exire ab ed,& exiit eadem hora. Per manus aute apofto
lorum fiebant figna 8t prodigia multa in plebe, qui ficad deum orabant. Do
mine da feruis tuis cum omni fiduda loqui uerbum tuum in eo cp manutu/
am extendas ad fanitates,& figna & prodigiafieri per nomen fandi filii tui
ifisuh, & cum oralTent,motus cft locus in quo erant congregari. Hermione
Philippi apoftoli filia St Petronii, quem Paulus docuit difripula medianam
profella, eundos inuocatione ifisuh chrifti fanauit.Quo etiam uerbo Theo
philac filius ille presbyter Philqthcus,& riuiim in uinum conuertit,& gran
de faxum dicendo amouir,& e funeribus mox farietate panis praebuit. Apud
Hieronymu presbyteru St copia rerum St feripturaru ueritate claru.ut arbi
tri>r,!egiftisdc uita Hilarionis palaeftini.cum multa quidem admiratione di
gni(Tima,tuni illud de quodam Conftanrii imperatoris cadidato ex Franaa
Gcrmanic orto, quem a teneris unguiailis daemon malignus obfederat.Du
dus igitur le gazam,cum ingeri comitatu St honore ad Hilarionem.cxpo-
il

nenfcp tam Syra cjgraeca lingua, quas tamen nufqua didicerat, multiplicem
caufam obftdionis,ei uir fandus refpondit,Non curo quomodo intraueris,
fed ut exeas in nominedni noftri ifisuh chrifti impero.Sic& inuocato ifisuh
tria puerorum cadauera 8t uitx reftituit St fanitari.T otus liber pene rerum

&
admirandarum plenus cft,ubi cogitate cum animis ucftris quantam uim
cruris Epidaurus Dalmatiae opidu in illo maximo terraemotu fenferit.quo
maria egrefta minabantur diUwiura.Nam cum iam undarum gurgite et fre
k iiii
 i

DE VERBO MIRIFICO
rnit i flu<ftuu,& diruptis montibus mole lapidum
fere fubuerterrtur, Hilari

on tria crucis figna pinxit in fabulo manu cotra inunda tioneexteta,et mox
incredibili altitudine intumefcens.ante eum mare paulatim in feipfum rei a/

pfumeft.Taccoquauirtutepyratasinfeirruetes repulir,& furente camclu

fermone S vro domuit^ Orionem inuocato fKuh a legione daemonu in fe
diuerfa multitudinis uocc damantium libcrauit.Dxmones quidem ufep ad
huc contrcmifcunt eum ch rifti nomen inuocatur.ut ait Nazianzenus in de/
fenforio,Nccp noftra quidem malida euanefeere fecit uirtutem tanti nomi
nis poteftate ab eo tempore quo chriftus Marco teftante in euangelii fui
&
calce loquutus eft,In nomine meo daemonia ciicient.quanq ea
uerba in grp/
ds codicibus no habentur, necp totus etiam locus qui inripit, Ri furgens aut
lfiiuh mane prima fabbau ufep in finem,cuius Hieronymus
ad Hedibia galli
nihil aftipulatur,&
cam quocp meminit, et Hilarius de trinitate libro.x.non
Eufcbius Pamphili terminu euangelii ibi fixit ubi feribitur. Et nemini quicq
dixerunt, timuerunt enim .In Luca tamen abfcp controuerfia legimus q> ad
dicentes, Domine etia daemo
rfism feptuaginta duo fint reuerfi cum gaudio
niafubiiciuntur nobis in nomine tuo.bt ait illis,Eccededi uobis potcftacem
calcandi fuper ferpentes & fcorpiones,& fuper omnem uirtute inimici,&: ni
hil uobis nocebit. Sic Paulus in infula Meleta.qua mendofi quidam latinor 5
libri uocant Mitvlenen colubru haerente brachio in
ignem lllaefus excuflit.
Nam a Cnido Syracufas uerfus nauigas quomodo potuifTct Lesbum attin/
gereCQ» fi non inulti aufcultatis enumerabo uobis fuf peregrinationis loca
quo fiat manifeftius non Mitylene fedMeletam cam infulam fuifTe.in qua
&circa qua terra maricp tanta Paulus oftenderit miracula.E Damafco abiit
Hierofolyma,indeTarfum,poftAntiochiam,rurfus Hicrofolyma& iteru
in Antiochia.illic fegregatus in apoftolatu cu Barnaba peruenit ufep Seleu-
ciam.inde ad Cypru ubi Paulus coepit uocari.poftea Pcrga & Antiochiam
Pifidix8Gconiu&Lyfb?m,&Lycaoniae Derben, 6^ Pamphylia ,& iteru
Pergam & Attalia, & item tertio ad Antiochia Syrie, & tertio Hierololyma
propter circudfione,rurfus quarto in Antiodhia.deinde tranfiit Syria &C
Iidam, accedens fecundo Derben & T
Lyftram ubi imotheu rircuridit.poft
intrauit Phrygiam et Galatas & & &
Myfiam Troiam Neapolim Philip &
pos Macedoniae, Amphipolim, Apollonia,ThelTallonica, Beroeam, Athe/
nas, Corinthum, Ephcfum,Caefaream,& fecundo Antiochiam Pifidiar,&fe
eundo Ephcfuin illinc peragrans Macedonia rediit fccudo ad Philippenfes,
8i iterum ad regione Troianam ubi Eutychum fufritauit.inde ad Alium ue
&
nit& Mitylene uerfus Chium, & adSamum,&Mi!etu,&Coum,&Rho
dum,& Patara, etT yrum.et Ptolomeidem,et Caefaream,& quarto ad Hie/
rufalem.unde miflus in Caefarea et uincftus tande Romam.Hoc mo a Caefa/
rea quide applicuit Sidonem, inde Myram Lydae, hincad Cnidum, pofltan
dem ad infula qug di(fla eft Mcleta ubi ferpente corpori haerente abierit im
pune,a quo loco Syracufas ducitur, et Regiu et Puteolos, et pedeftri tandem
 LIBER TERTIVS
progreflu Roma.utfempcrlatecp peragrando femperilluftrior
tanti nomi
nis apud uarias nationes fieret cognirio, quippe
q> uniuerfi cernerent q>
in uno hoc ipfbuocabulo tanta hominibus rerum admirandaru
concefla di
uinitusatcp demandata efTetpoteftas.SicdraconemSiluefterdauficin capi
tolio.& Philippus Leuiathan in nomine ifisuh fitgauit.Ioannes euangelifta
fuperato ueneno daemonem in Dianae templo ducentos & quadraginta no
uem annos comoratu.his uerbis loco expulit.lnterdico tibi in nomine ifisuh
chrifti nazareni ne ultra hic habites, & confeftim deceflit Epheio dtcmori.
Quo fatftum eft ut iuffu Domitiani uir fancfhis no fine Prochoro fodali fuo
in Pathmon infulam exui deportaretur,ubi tam ingetia per nomelfisuh cox
ferit miracula,
cp
facerdotes Apollinis impatientia umul &
futurae defertio-
nis formidine perculfi.rem omnem ad Cynopem magorum facile principe,
qui defertum quendam locum iuxta Phoram eius infulae opidum habitabat
cum ftridentibus querelis deferret.Cynops ut hac eos moleftia leuarcr, pol
iidtus eft angelos malos in Ioannem mittere, qui eum interimant. Cuncjj
unum de fpiritibus malignis Phoram mififlct,cui crudele necis munus iniun
xerar,& is domui iam Myronis illaberetur ubi erat Ioancs.mox ipfe caufani
praeuidens ait daemoni,lnterdico tibi in nomine ifisuh chrifti ne loco nioucx
aris quin ante palam proflteare.cuius tu gratia ueneris, fteteratcpuerbo dix
<ftofpiritus,quafi catena uindus.Et rurfus loannes. Age dic quare hanc do
mum accefleris.Refpondit fpiritus,quonia facerdotes Apollinis Cynopem
cum plantftu conuenere, plurima de te mala praedicantes. Hortantibus aute
ut ad te necandum in urbem ueniret.Cynops ait multis fe annis in eo hc
illis

remofediflc,ac nunquam certe ne maiori caufamotum adiifTc urbem, prox

inde huius homunrionis gratia ire nunc non efle integrum. Itacp mihi
fibi

praeripiens ituro iuffit ut animam tuam adfe ferrem, quam iudicio tradere
pararet. At contra Ioannes/^liftits ne inquit prius etiam quoquam ab eo fu
ifti ut alicuius auferres animamCEt refpondit fpiritus,Certe mi(Tus
uero,&
ego interfed quocp,fed animam nullam abduxi. Tuc ait loannes, quare uos
illi obeditis^Et fpintusad haec rcfcrenSjOmnis inquit poteftasSathang illic

inhabitat,& conjurationem iniit cum uniuerfis principatibus & pariter nos

ipfi cum eo,& obedit nobis Cynops.Sd nos uidltim obedimus ei. Dixitcp Io
annes, Aufculta maligne fpiritus.iubet te loannes Apoftolus filii dei ifisuh
chrifti nunquam deinceps egredi ad infidias hominis,necp ab ifto loco rece
dere.quia uero ad Magum ille no rediit.altcrum mifit qui fimili manfit euen
tu.Mifit iterum duos ex principibus, quorum alter domum ingrediebatur,
alter foris aftabar,ut quid efletfuturum fpeiftaret.Sed qui introibat pari prg
cepto manfir,quiueroadforesftabatutMagofa<fhimannudaret uclodter
rediit. Super quo Cynops
furore accenfusuniuerfamafTumens cohorte da:
tnonum abiit in urbem, totacp duitas plaudebat Cynopem uidens,et omnes
adorabant illum. Vbi uero accepit Ioannem publice docere, ibi fumo it a-*
cundiac ardenti repletus eft,populocp dixit, Viri caeci &
errantes ueri tatis
 DE VERBO MIRIFICO
ufamaurcultate.fi probus fit Ioannes,& reda fuerint eius uerba tam uos q
me curabit per fermonem quem loquar ad eum. Ego quocp ipfe credam di/
quendam,rogauit num pater fu/
dis & fadis eius,arripienfcp adolefcentem
refpondcnti ait.qua morte?
us uiueretfAdolcfcenti autem cp mortuus effit
&
At ille, quia nauta erat in mari quondam ui fluduum fiiffocatus
interiit.

oftende fi uera fint quae praedi

Tum Cynops ad loannem ucrfus.Iam inquit
umucrfifqj
as,& reduc adolcfcentis huius patre de mari, eumqj puero ifti
nobis reftitue uiuentem.Cui refpondit Ioannes,Non me
chriftus mifit ut fu

fatemmortuos,fed ut doceam abcrrantes.Tunc Magus erga plebem

lada

bundus haec uerba fecit, lamiam cernitis uiri Phorenfes cp fcdudor

eft hic

homo qui uos magias lllufionibus fedudt, Apprehendite ac tenete eum do

itacp Ioannem.Cy/
necreftituam adolefccnti patrem uiuentem.T enuerunt
quafi
nops autem expanfis palmis ad litora maris fupplodcns.fonitum
fra/

gorem ingentem effecit in mari,(tcq? ab oculis illorum difparuit. Omnes

ig»

tur artantes clcuata uoce acclamabant,

Magnus es Cynops, & nemo eft prae
ter tc.Mox afeendit de aquis Magus habens
ut ipfe dicebat parentem pueri
ne hic pater tuus?. Qui re/
& attoniti ftupuerunt omnes.Dixitqj puero, Eft
fpondit,Vtiqj domine ipfe cft,adorabantcp Cynopem
uniuerfi,& conftitue
poftquam multo
runt loannem interficere, quod Magus prohibuit dicens,
his maiora uidcritis,tum deniep pefurne afHigite illum. V oeanfej? ad fe quen
dam alium quem rogabat, Filium ne habes cAt ille ait, Certe domine habui,
tuus,& uoce pro
fed cede ac infidiis necatus cft.Cui magus, Reuiuifcet
filius

lata uocauit ex nomine tam homicidam q interemptum.^ confcftim aftite-

tuus.Sd ifte ne eft
runt ambo fimul.dixitqj uiro illi Cynops, Hiccine filius eft
qui interfecit eumcRefpondebat homo, Quin certe domine, &intuens Ioan
Cui ego fuper his nequaqua miror
nem Magus, quid miraris inquit? ille ait

Et rurfum Magus, Maiora his uidebis tunc admiraberis. Ad que Ioannes

&
fic locutus cft,Profedo figna tua cito diffoluentur. Quem fermone audiens
riirba,fandu uirum ita compreflit ut quafi mortuus caderet.
Arbitratus auc

eum Cynops iam mortuu cxdamauit, Nolite ipfum fub terra fepelire, qua/
tenus uolucres cocli deuoret eum,& uideamus tunefi chriftus eius
refufeitee

illum.Firmiter ergo finguli eum effe mortuu opinati, abierunt unacum Cy/
riope laudantes & eum ampliffimeglorificantes.Cumuero Magus audiret
qui dicitur Lithobolus,ut praedica
q, Ioannes abiiffet ad locum in urbe
illic

minifterio Nc-
retatep doceret, acceflitrurfus cum fuis daemonibus quoru
cromantiaagebat.non fine confcquentiuhominucaterua multa, inter quos
effent, horni
mixti gradiebantur quoq? hi tres rcfufcitati,qui cum daemones
nes putabantur.Et dixit ad loannem Magus,Ecce prohibui te occidi ut ma/
iori te uerccundia poflim afficere, &ignominia facie tuam replere: Quapro
pteruenifodes adportuut alpicias potentia mea,& amplius admiraberis.
dae'
Igitur Ioannes cum uniuerfo mfiltitudine rediit, praecipiens tribus
illis

trionibus qui fub imagine hominum nuper refurgentium comitabantur*

ne di
 LIBER TERTIVS ~
ne difcederdit.Concuflis itacp manibus & terribili maris fonitu peracflo Cy
nopsfe ut antea demifit in mare.atcg fic ex oculis omnium
mare non ceflfabant laudando dicentes, Magnus es Cynops
euanuit,qui dL
nemo & eft pre
ter te.Ioanncsinterimorabatad dominum ut Magus
ille inter uiuos ultra
nequaquam connumeretur.Tum repente uehemens eft pelagi
murmur au
ditum,
& procellis ingruentibus ei loco ubi feprarapitauit.nuiquam apparu
it.bt daemones qui fub humana figura ftabant quafi iam pridem refufritari
amortuMdiurabanutr ab Apoftolo dei dicente.In nomine crurifixi
ffisuh
chrilti hanc infulam exite nunquam
redituri.Statimcp ab uniuerforu difpa/
ruerunt oculis expedatium Cynopa fi forte de freto
relurgeret. Cuncp iftic
triduum atep trinodium ipfum permanfilTent, plurimi
eorum feme.ftrepi-
tu acadtu infirmati &i cadentes tanquam muti
iacebant in terra. Ex quibus
tres adolefccntcs mortui funt, quos Ioannes
miferatus tandem fufcitauit.prc
dicans populo quxadfalutem conducunt.llli
appropinquantes chrifto ba'
Mago quafi altero Pharaonein profudo maris. PofTem
ptizati lunt, relido
ego longe plura uobis de illo fando Euangelifta recitare, quales
&
quan- &
tas uirtutes noftri huius facratiffimi & mirifici nominis offenderit & terris
& alto, quonam modo ex infula defundo Imperatore Domitiano redies
luam &C (anftoru hofpicam Drufianam ufct defuruflam a mortuis
cxritaucv
rit fola uocc hac dicens, ffisuh chriftus excitet
te Drufiana, furge & uade do
mum mihi paratura ccenam.Sic&Thomasapoftolus muliere diu mortua
fufcitauit.Ec in nomine ffisuh Bartolomacus finiulacrufolis cominuit 5c da:
monem inde uifibiliter expulit.Sed totus me dies deficict etiam recens ortus
& uos cx tam porredo fermone tedio forfitan affidemini. Ha?c tantum pro
pofuiflTe fatis fit,ut intelligatis quonia ficut pater eft in
filio, &
filius in homi-
nibus, ita nomen patris clarificatu eft per filium,& nomen filii
darificati eft
per homines, & unum eft filii & patris nome excepta conlonante litera.ficut
fil ius & pater
unum funt excepta humanitatis natura. Quapropter uere di/
xit,0 pater manifeftaui nomen tuum hominibus, quia uerba
qug dedifti
mi
& nos unu fiimus.Ego in eis & tu in me,utfint
hi dedi eis,ut fint unum ficut
confummad in unum,& notum fcd eis nomen tuum & notum feriam,ut di/
ledio qua dilexifti me in ipfis lit,& ego in ipfis.No uos inertes iam
eftis,quo
niam omnis ftupenda: operationis & rerum omnium mirandarum dodri-
nam perfedam audiftis.Hic eius artis locus, hocfundamentu,ha?c difciplina
eft, hiclapisphilofoph orum, longequidemeumexuperas de quo Archimf
d errantes contendunt.Hsccuoxeft.Hi funt charaderes quibus inuocatur
omnipotentia rebus fupra commune uitae madum agendis. De quo Zacha
rias,lpfe inuocabit nomenmeum,& ego exaudiam eum.Tribus charaderi-
bus in tempore naturf,& quatuor charaderibus in tempore legis,ct quincp
charaderibus in tempore gratiae inuocata eft diuina omnipotentia. Locu-
tus eft enim dominus ad Movfen dicens Ego fum Tctragrammus
, qui
apparui Abraham. Ishac 8i Iacob in deo Sadai,& nomen meum Ado-
 DE VERBO MIRIFICO
naino indicaui cisEt fequitur,Et afliimam uos mihi in populu&ero uefter
dcus,& fcictis quia fum Adonai. Audiuiftis Movfen, audite Euangeliftam
& Apoftolu dci.Hoc eft mquitmandatum dei ut credamus in nomine filii
eius ifisuh chrifti Jungite uniuerfa haec,&: cognofceris facile
omniu potetiffi
mam ufrpquacp apparuifie uirtutem & operatione femper efficaciflimarn,
per nomen auorum Trigrammaton,& patrum T etragrammaton,& filio/

rum Pentagrammatonjd eft in natura. S D I.Inlcge.A D N I. In charitatr.

IHSVHJSIunc enim filii dei fumusjccirco quincp literis utimur, propter
eum in quem credimus, & quem inuocamus mediatorem dei & hominis,
eundemcp deum & hominem,dci fummi brachiu & potentia.quod nobis fa
fupercp de numero quinario heri Baruchias reuelauit.Si uultis igitur fe-
tis
cofu
cure omnia operari haud ab re ut Paulus Coloflenfibus.ita ego uobis
lo.Quodcuncp facitis in uerbo & in opere utomne id in nominedomini no
ftri Ifisuh chrifti fariatis.Hoc eft falutiferum.hoc medicamcntu, quin potius
haec falus noftra & medela.Sic de fanitati reftituto Petrus loquitur ad prin/
cipes populi & feniores Ifrael, Notum fit omnibus uobis et omni plebi Ifrael
quia in nomine domini noftri ifisuh chrifti nazareni quem uos crucifixiftis,
quem deusfufeitauita mortuis^n hocifte aftatcoram uobis fanus.Nec em
aliud nomen eft fub coelo datum hominibus in quo oporteat nos
faluos fie-

ri.Hoc eft atrium, hxcporticus,hocoftium,haec prima ianua ad deum qui

praeccpit,San<fhficamini,mundi eftote.Hoc eftlauacru quo mundamur co
ram deoafordibus.Quod Corinthiefibus Paulus norificar. Abluti eftis, fan
eftis,& iuftificati eftis in nomine domini noftri ifisuh
chrifti. Et difci
iftificati

pulus ille,Scribo inquit uobis filioli,quonia remittuntur uobis peccata pro/

pternomen eius.Haec eft adoptio noftrajDcdic enim deus facultate nobis £i
lios dei fieri qui credimus in nomen
ipfius.Sic enim graece ponitur, no ut &
uulgo legitur,In nomine eius.Hgc eft retributio noftra.Nam quifquis potu
aque tribuent in nomine illo, no perdet mercede.Et omnis qui dereliquerit
domum uel fratres,aut forores.aut patrem,aut matrem,aut uxorem,aut fili/
os, aut agros propter nomen illud,centupluaccipiet,et
uitam aeternam polii
debit.Hxc eft expletio uoluntatis noftr ae.Promifit nanCp chriftus fic dicens.
confolatio no
Si quid petieritis patrem in nomine meo dabit uobis.Haec eft
ftra.Paradetus enim id eft confolator &
hortator fpiritufTan&us mittitur a

patre nobis mortalibus in nomine ifisuh .Hpc uita noftra, qd feribit Euange
lifta, Vt fciatis quoniam uitam xternam habetis in nomine filii eius.Haec eft

religio, hxc reucrentia noftra, ut in nomine ifisuh omne genu fle<ftatur,coc/

leftium.terreftrium & infernorum. Haec eft ultio & uindirta contra impios,
quiaiftutu condemnati funt,quia no credunt in nomen unigeniti filii . Haec
eft piis laeticia pfedte, Vfcp modo no petiiftisquicq in nomine illo, perite ut
&
paudiu ueftru fit plenu.Hpc eft adiuratio exorcifmus uehemes atep fortis.
Obfecro uos fratres p nome dni noftri ifisuh chrifti. Hyc eft
audaria,hgc fidu

cia noftra .Paul* em in Damafco cuda fiducialiter egit m noie ifisuh, et rediit
cum
 LIBER TERTI VS
a
&
cum difdpulis intrans exiens in Hierufalem, fiducialiter agens in nomine
fni
illo.Quid pIuribuscHaec eft praefentia dei qui ait, Vbicuncp duo uel
tres cd
gregad funt in nomine meo, ibi fum in medio eorum. Sed credite mihi non
eft chriftus fine cruce.Illiiis crux noftra uitforia eft.Ec Moyfes
erccftis mani
&
bus pracfigurauit crucem uincebatur Amalech.Et apud Ezechielcm
Tau
cruris feluaujt confignatos. Quanqua crux apud antiquiflimos,ut in
quo/
4am Arabum collegio cotineri fcribitur,uctus magorum charader fit quia
5
tamen abf<^ ifisuh nomine nullas eius uirtutes efficaces legimus, icrirco re-'
&
diftime ifism cum cruce crucem cum ffisu Martini antiftitis teftimonio
&
quaerimus &t inuenimus.Hoceftfignum filii hominisquod uidebitur in cce
lo.Hoc eft lignum fecundum paradifi, lignum uitac,lignum fuauc ad uefcen/
&
dum,& pulchrum oculis afpcdu deledabile.non uetitum fed oblatum,
Qdocuncp die comederius ex eo aperientur oculi ueftri eritis ficut dii’. &
Hoc eft lignum mirificum quod dominus Moyfi oftcndit, per quod aquas,
amaras conuertit in dulcedinem.Sic enim legitur. Et murmurauit populus
contra Moyfen dices, Quid bibemus? At ille damauit ad dominu.qui often
dit ci lignum.Quid opus erat in deferto Sur Si nemorofa folitudine lignum
oftedere cui tot erant arbores, rami, trunri, robora, uirgulta prae flo & ad ma
tiuntfSed in hebraico uerbum ponitur hoc loco.quod inftituere,dcmoftra
re,docereet legem ponere fignificar^uo intelligi queat deum fecreta quada
jdodrina prophetae fuo huius eruas quae fimili uocabulo apud Hebraos no
minatur uirbitem reuelifle.Quapropter no dicit feriptura, Sume tibi lignu
fed oftendit illi deus lignum.quod legi fic pofTet,Inftituiteum dominus dg
jeruce uel demonftrauit illi deus crucem.Hacceft illa faries quam propheta
regius defyderat fuper liliis feu rofis, hoc hcmiftichio modulatus, Oftende
Jfacicm tuam Si felui erimus.Q^ fi aut philofophoru Pythagorica,aut hebre
orum Cabaliliica non difpliceant,inuenietisidem ftatuam,lignum, crucem",
& faciem tuam fbre.fuper qua Dauid clamantem audiftis ad dominu. Cum
cruce igitur & nQn fine auce omnis noftra operatio eritQuifecus
facilis

agunt, operam perdunt &C impenfam,fruftra laborant,& periculo funt pro/

ximi,& uanitatis fuc damna parientur.Tentaucrut ergo quidam &de rirrif
euntibus iudfis exorriftis inuocare fuper eos qui habebat fpiritus malos, no
men domini ifiSuh dicentes,' Adiurouos per ifism quem Paulus praedicar.
Refpondens autem fpiritus nequam dixit eis,tfism noui& Paulum frio,uos
autem qui eftisCEt infiliens homo in eos in quo erat daemonium peflimum,
& dominatus amborum inui)luit contra eos, ita ut nudi &
uulnerati effuge/
rent de domo illa.Haec in libro fecundo Lucae feripta funt. Proinde non fer
uantes modum cruris, &legem fidelibus confciam, nihil admiratione fed
pama dignum operabuntur. Verbum nanqt uel ratio crucis perditis qui-
dem ftultiria eft feluatis autem', id eft nobis dei uirtus eft Quale uero fic
, .

horipfum uerbum cruris, & quae fit illa rado do&iffimi uiri, hoc grande
uel potius maximum eft uerbi mirifici & fecreriflimum my (lerium. Cuius
 de verbo mirifico
5

C A P IN U IN.ueto ait
l iti uuigu» ..... — r-~- —
abibo. Valete bona ualetudine.&C uerbum mur»
r itis, fiet uobis.Nunc igitur
ficum perquam diuiniter colite.

Qui errore s obiter fint caftigao.

l

fuerit lege tertis,et eodem

Fol 5 Anchifx.lege Anchifc. Fol.^.cuius tefte
mcrcerinaria,lege mercenaria,accodemfaryricuslegefatyrus. Fol.ii.reprg
fol..*. apprehendere legatur fmed.phthogo
hendere, leae reprehendere.
ibidem qua aliorfum^ege quem alioHurm
fol. . 4.uerfatilor,legeuerfatilior,
colei,
fol .5 diuinorunumcru.lcgemuneru. fol.»6.eifdemconfeQrgceide
fol.. 7.1eget,pro leges. fol.^.Arch.tf taran-
ibide grauiter ,lege gnauiter .
comoda patiemiu.lege petentiu. fol.*. mo per
tmi leoctarentini. fol.*o.ad
mittetphilofophus,legephilofophis. fol.*4.Polarmon ite,lcgeitem. fol.*t
contra,lege artent contra,ibide
de Babylonis.Iege Babyloniis.ibidem afferi
Moyles hcbreos.lege hebreus. fo 1 .* 6 .fxua poteftate.lege tempeltatem.

fol.r?. Traduxerint,
legeTraduxerint,ibideTyanneo quibofcp.lege Tyait
naro&quibufqj. fo1.z8.quidahabet,1egehabent. fol.ry.efie conuerfam,
quid ego, ibidem,ueficut, egene fieiie
lege couerfum.ibidc.Quid ergo, lege
1

grarci quo latini.legeq lari

foT.?o.rctra<ftionc,lege rctracftarione. fol.p.tam

ni. fol.4o.coaceuatio,lege coaceruatio. fol.+r.ubi pauca, lege ibi pauca,

fol.48. profecffo pulchritudine* lege
fol .43 .uoluit cu cum, lege uoluir,cum.
profefto & pulchritudine. Pro ccdippus.lege cedipus. Tum q. & quod
polita indiferiminatim corrige ftudiofius.

Tubinoae ex aedibus Thomae Anshetmi Badcnfis -

Cal.Augufti.Anno M. D. X
1 I1I. Sub

illuftr prindpe
i V
dalrico
Vuirtembergen.

-r*
I

* •

(J

.1