DULA

Ang dula ay isang akdang pampanitikan na ang layunin ay itanghal sa pamamagitan ng

pananalita, kilos at galaw ang kaisipan ng may-akda. Ito ay isang uri ng panitikang ang
pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan. Sinasabing ito ay paglalarawan sa madudulang bahagi ng
buhay. Taglay nito ang katangiang umiiral sa buhay ng tao gaya ng pagkakaroon ng mga suliranin
o mga pagsubok na kanyang pinagtagumpayan o kinasawian. Ayon kay ARISTOTLE, ay isang
sining ng panggagaya o pag-iimita sa kalikasan ng buhay. Ipinapakita nito ang realidad sa buhay
ng tao gayundin ang kanyang mga iniisip, ikinikilos, at isinasaad.
Lahat ng itinatanghal na dula ay naaayon sa isang nakasulat na dula na tinatawag na iskrip.
Ang iskrip ng isang dula ay iskrip lamang at hindi dula, sapagkat ang tunay na dula ay yaong
pinanonood na sa isang tanghalan na pinaghahandaan at batay sa isang iskrip.

TATLONG ANYO NG DULA

1. Iisahing Yugtong Dula o Duladulaan - binubuo lamang ng isang yugto o maikling dula.
2. Dadalawahing Yugtong Dula - binubuo ng katamtamang haba ang dula, hindi gaanong
maikli at hindi din gaanong kahaba, at karaniwang dadalawahing yugto lamang.
3. Tatatluhing Yugtong Dula - binubuo ng mahabang dula at mayroon tatlong yugto.

TATLONG BAHAGI NG DULA

1. Yugto - ang bahaging ito ang ipinanghahati sa dula. Inilaladlad ang pangmukhang tabing
upang magkaroon ng panahong makapahinga ang mga nagsiganap gayundin ang mga
manonood.
2. Tanghal - ang bahaging ito ang ipinanghahati sa yugto kung kinakailangang magbago ng
ayos ng tanghalan.
3. Tagpo - ito ang paglalabas-masok sa tanghalan ng mga tauhang gumaganap sa dula.

MGA URI NG DULA

1. Trahedya - sa dulang ito’y mahigpit na tunggalian. Mapupusok ang mga tauhan at
ginagamitan ng masisidhing damdamin. Ito’y nagwawakas sa pagkasawi o pagkamatay ng
mga pangunahing tauhan.
2. Komedya - ang uring ito’y nagtatapos na masaya sapagkat ang mga tauhan ay
nagkakasundo. Ang wakas ay kasiya-siya sa mga manonood.
3. Melodrama - ang dula ay nagwawakas na kasiya-siya sa mabubuting tauhan bagama’t ang
uring ito’y may malulungkot na sangkap. Kung minsan ay labis ang pananalita at
damdamin sa uring ito.
4. Parsa - ang layunin ng dulang ito’y magpatawa sa pamamagitan ng kawili-wiling
pangyayari at mga pananalitang lubhang katawa-tawa.
 5. Saynete - ang pinakapaksa ng uring ito ay mga karaniwang ugali. Katulad ng parsa, ang
dulang ito ay may layuning magpatawa.
6. Tragikomedya - Kung magkahalo ang katatawanan at kasawian gaya ng mga dula ni
Shakespeare na laging may mga tauhang katawa-tawa tulad ng payaso para magsilbing
tagapagpatawa, subalit sa huli’y nagiging malungkot na dahil nasasawi o namamatay ang
bida.

SANGKAP NG DULA
Ang dula ay mayroon sangkap. Ito ay simula, gitna, at wakas.

1. Simula - mamamalas dito ang tagpuan, tauhan, at sulyap sa suliranin.

a) Tagpuan – panahon at pook kung saan naganap ang mga pangyayaring isinaad sa dula
b) Tauhan – ang mga kumikilos at nagbibigay-buhay sa dula. Sa tauhan umiikot ang mga
pangyayari. Ang mga tauhan ang bumibigkas ng dayalogo at nagpapadama sa dula.
c) Sulyap sa suliranin – bawat dula ay may suliranin, walang dulang walang suliranin.
Mawawalan ng saysay ang dula kung wala itong suliranin. Maaaring mabatid ito sa simula
o kalagitnaan ng dula na nagsasadya sa mga pangyayari. Maaari ring magkaroon ng higit
na isang suliranin ang isang dula.

2. Gitna - matatagpuan ang saglit na kasiglahan, ang tunggalian, at ang kasukdulan.

a) Saglit na kasiglahan – saglit na paglayo o pagtakas ng mga tauhan sa suliraning nararanasan
b) Tunggalian – ang tunggalian ay maaaring sa pagitan ng mga tauhan, tauhan laban sa
kanyang paligid, at tauhan laban sa kanyang sarili. Maaaring magkaroon ng higit sa isa o
patung-patong na tunggalian ang isang dula.
c) Kasukdulan – climax sa Ingles. Dito nasusubok ang katatagan ng tauhan. Sa sangkap na
ito ng dula tunay na pinakamatindi o pinakamabugso ang damdamin o kaya’y sa
pinakakasukdulan ang tunggalian.

3. Wakas - matatagpuan naman dito ang kakalasan at ang kalutasan.

a) Kakalasan – ang unti-unting pagtukoy sa kalutasan sa mga suliranin at pag-ayos sa mga
tunggalian
b) Kalutasan – sa sangkap na ito nalulutas, nawawaksi at natatapos ang mga suliranin at
tunggalian sa dula. Ngunit maaari ring magpakilala ng panibagong mga suliranin at
tunggalian sa panig ng mga manonood
ELEMENTO NG DULA
1. Iskrip o nakasulat na dula – ito ang pinakakaluluwa ng isang dula; lahat ng bagay na
isinasaalang-alang sa dula ay naaayon sa isang iskrip; walang dula kapag walang iskrip
2. Gumaganap o aktor – ang mga aktor o gumaganap ang nagsasabuhay sa mga tauhan sa
iskrip; sila ang nagbibigkas ng dayalogo; sila ang nagpapakita ng iba’t ibang damdamin;
sila ang pinanonood na tauhan sa dula
3. Tanghalan – anumang pook na pinagpasyahang pagtanghalan ng isang dula ay tinatawag
na tanghalan;tanghalan ang tawag sa kalsadang pinagtanghalan ng isang dula, tanghalan
ang silid na pinagtanghalan ng mga mag-aaral sa kanilang klase
4. Tagadirehe o direktor – ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang iskrip; siya ang nag-
i-interpret sa iskrip mula sa pagpasya sa itsura ng tagpuan, ng damit ng mga tauhan
hanggang sa paraan ng pagganap at pagbigkas ng mga tauhan ay dumidipende sa
interpretasyon ng direktor sa iskrip
5. Manonood – hindi maituturing na dula ang isang binansagang pagtanghal kung hindi ito
napanood ng ibang tao; hindi ito maituturing na dula sapagkat ang layunin ng dula’y
maitanghal; at kapag sinasabing maitanghal dapat mayroong makasaksi o makanood
 TULA
Ang tula ay anyo ng panitikan at ito ay binubuo ng taludtod. Ito ay isang anyo ng panitikan
na nagpapahayag ng damdamin ng isang tao. Ito ay binubuo ng mga saknong at ang mga saknong
ay binubuo ng mga taludtud.
Ang tula ay pagpapahayag ng magagandang kaisipan at pananalita sa pamamagitan ng
mga taludtod. Ang kalipunan ng mga taludtod ay tinatawag na taludturan o saknong.
Ang tula ay nagpapahayag ng damdamin, kaisipan, gamit ng marikit na salita.
Ang tula ay isang pampanitikang nagbibigay diin sa ritmo , nagpapahayag ng damdamin
at nagbibigay kahulugan sa mga salita.

PANULAAN
Ang panulaan o tula ay isang uri ng sining at panitikan na kilala sa malayang paggamit ng
wika sa iba't ibang anyo at estilo. Pinagyayaman ito sa pamamagitan ng paggamit ng tayutay. Ang
mga likhang panulaan ay tinatawag na tula.
Binubuo ang tula ng saknong at taludtod. Karaniwan itong wawaluhin, lalabindalawahin,
lalabing-animin, at lalabing-waluhing pantig. Matalinghaga at ginagamitan din ng tayutay. May
tugma at sukat. Kung minsan ay maiksi o kaya naman ay mahaba.

MGA ANYO NG TULA

1. Malayang taludturan
2. Tradisyonal
3. May sukat na walang tugma
4. Walang sukat na may tugma

MGA URI NG TULA

1. Liriko o pandamdaming tula
a. Awit/Kanta - tungkol sa pag-ibig. Halimbawa ay Kundiman.
b. Dalit/Hymno - tungkol sa pagpapala sa Diyos, sa pagawit na pamamaraan.
c. Elihiya - mapanglaw; tungkol sa kamatayan o kalungkutan
d. Oda - matayog na damdamin o kaisipan (paghanga o pagbibigay parangal)
e. Soneta - binubuo ng 14 taludtod o linya; nangangailangan ng mabigat o matinding
pagkukuro-kuro
2. Nalalarawan - naglalahad ng pangyayari
3. Naratibo o nagsasalaysay
4. Padula/Drama
 5. Tulang may aral - nagbibigay ng pahayag kung anong dapat mong gawin; halimbawa:
balagtasan
6. Pampagkataon - may tiyak na pagdiriwang
7. Balagtasan
8. Duple

ELEMENTO NG TULA
1. Saknong - isang grupo ng mga salita sa loob ng isang tula na may dalawa o higit pang
taludtod.
2. Sukat - tumutukoy sa bilang ng pantig sa bawat taludtod. Ang karaniwang sukat ng isang
tula ay wawaluhin at lalabindalawahin.
3. Tugma - Tumutukoy sa pagkakapareho ng huling tunog o titik ng salita sa bawat taludtod.
a. Hindi buong rima (assonance) - paraan ng pagtutugma ng tunog na kung saan ang
salita ay nagtatapos sa patinig.
b. Kaanyuan (conssonance) - paraan ng pagtutugma ng tunog na kung saan ang salita
ay nagtatapos sa katinig.
c. Nagpapaganda sa diwa ng tula ang alin mang paraan ng pagtutugma:
i. Mga salitang nagtatapos sa b, k, d, g, p, t, s ay nagtutugma ang dulumpatig
ii. Mga nagtatapos sa l,m, n, ng, w, r, y

May dalawang uri ng tugma. Ito ay ang tugmang ganap at di-ganap.

d. GANAP, kapag magkakapareho ang tunog at titik ng huling salita sa bawat
taludtod.
e. DI-GANAP, kapag magkapareho lamang ng tunog ang huling salita sa bawat
taludtod.

4. Sining o kariktang - paggamit ng pili, angkop at maririkit na salita. Nagbibigay ng

pangkalahatang impresyon sa bumabasa.
5. Talinghaga - tumutukoy ito sa paggamit ng matatalinhagang salita at tayutay.
a. Tayutay - paggamit ng pagwawangis, pagtutulad, pagtatao ang ilang paraan upang
ilantad ang talinghaga sa tula
6. Anyo - porma ng tula.
7. Tono/Indayog - diwa ng tula.
8. Persona - tumutukoy sa nagsasalita sa tula; una, ikalawa o ikatlong panauhan
 KWENTONG PAMBATA

Ang mga kwentong pambata ay mga kwentong naisulat at nagawa para sa mga batang
manunuod. Sakop nito ang mga picture books, tula, maikiling kwento, dula, nobela at mga palabas
sa pelikula, telebisyon at radyo. Hindi katulad ng ibang uri ng panitikan, mas may pokus ito sa
mambabasa kaysa teknikal na depinisyon nito.

Madalas na nagsisimula ang mga kwentong pambata bilang mga kwentong pasalita na
pinagpapasapasahan. Kung tutuusin, walang pagkakakaiba ang mga kwentong ito sa mga
kwentong naisalin ng mga ninuno natin mula noon hanggang ngayon. Sa paglipas ng panahon,
nagbago ang anyo ng mga kwentong bayan upang maging angkop sa mga batang nakakarinig dito.

Sa tradisyong Pilipino, wala masyadong kwento na ibinagay para sa mga bata. Maari pa
ang mga na kinakanta ng mga ina sa kanilang mga anak na sanggol upang sila'y patulugin, o kaya
mga bugtong ng mga bata sa kanilang paglalaro. Sa matagal na panahon, ang mga kwento ay
naririnig na kasama ang buong komunidad, bata man o matanda.

Sa pagdating ng mga Espanyol, wala silang masyadong ginawa upang baguhin ito, dahil
na rin sa kawalan ng pormal na sistemang pang-edukasyon sa bansa. Kung mayroon mang mga
kwentong nakapasok sa bansa, marami sa mga ito ay mga salin mula sa mga kwento sa Europa.
Sa pag-aaral ng mga eksperto, walang patunay na may mga aklat ang mga batang Pilipino noon na
nagtuturo sa kanila na magbasa o kaya sila'y aliwin.

Nagbago ang lahat sa panahon ng mga Amerikano. Unang dumating sa mga paaralan sa
bansa ang mga aklat na tinatawag na Baldwin Readers, kung saan tinuruan ang mga Pilipino na
magbasa at magsulat; kahit na hindi angkop ang mga nilalaman ng aklat sa kulturang Pilipino.
Nasundan ito ng ilang ulit na pagbabago upang maging mas angkop sa kultura ang mga aklat,
katulad ng Insular Readers at Pepe at Pilar. Ngunit kapansin-pansin sa mga aklat na ito na wala
itong silbi kundi turuan lamang ang mga bata sa pagbabasa, kaya naman wala itong naging lugar
sa puso ng mga Pilipino.

Nagbago ang lahat nang nailunsad ang Mga Kwento ni Lola Basyang sa peryodikong
Liwayway noong 1925, sa panulat ni Severino Reyes. Umabot ito sa 400 na kwento, marami ay
salin o pagsasalaysay ng mga kwento mula sa iba't ibang bahagi ng daigdig. Masasabin pumatok
ito dahil sa naiiba nitong anyo, taliwas sa mga kwentong pambata ng panahon na marami'y naisulat
upang magturo lamang.

Nasundan ang Lola Basyang ng iba't iba pang aklat at kwentong pambata pagkatapos ng
digmaan. Marami sa mga ito ay muling pagsasalaysay ng mga kwentong Pilipino. Sa panahon ding
ito nabuo ang iba't ibang samahan na naglalayong maangat ang antas ng kwentong pambata, tulad
ng Pamana at Bookmark. Ngunit dahil sa pagdagsa ng mga imported na aklat ay nawala din sa
pamilihan ang mga kwentong ito.

Ngunit nagbalik agad ang mga ito noong panahon ng Martial Law kung saan nagnais ng
mga manunulat na ipakita ang mga tradisyon at paniniwala ng mga Pilipino. Isa sa mga
pinakamatagumpay ay ang Aklat Adarna, na nakapaglimbag ng mahigit 150 na aklat na mura at
nakaka-akit sa maraming pamilyang Pilipino. Sa panahon din itong lumabas ang Philippine Board
on Books for Young People (PBBY) na naglalayong palakasin ang paglilimbag ng mga kwentong
pambata at pagkilala sa mga pinakamagaling na kwentista pambata ng panahong iyon.

Sa pagdating ng dekada '80 nagsimulang maglakbay ang kwentong pambata mula sa

panulat patungo sa ibang uri ng midya, tulad ng telebisyon. Ang Batibot ay lumabas noong 1983
na naglayong ilapit ang mga kwentong pambata sa mga manunuod. Nasundan pa ito ng ibang pang
palabas, tulad ng PinPin at 5 and Up na nagtampok ng mga kwento at pagtuturo ng pagsulat,
pagbasa at ibang kaalaman. Ang mga palabas na ito ay naging bagong paraan ng pagkatuto ng mga
batang Pilipino sa labas ng paaralan.

Ang mga kwentong pambata sa Pilipinas ay masasabing umuunlad kung ikukumpara noon
kung saan walang nagnanais na bumili ito. Masasabing dahil na rin ito sa kakaibang dating ng
panitikang ito, na mas may pokus sa mambabasa kaysa sa panulat. Maituturing din itong ebidensya
ng pagnanais ng mga magulang na turuan ang mga bata na mabuhay ng marangal.

ELEMENTO NG KWENTONG PAMBATA

1. Banghay - burador o buod ng kwento. Ito ang gabay na sinusundan ng isang kwentista sa
kanyang pagsisimula.
2. Tunggalian - labanan, salpukan at banggan ng mga lakas ng mga tao o kaya puwersa ng
 kapangyarihan. Dito nakabatay ang aksyon ng mga tauhan sa akda.
3. Tema - mga inspirasyon o motibasyon ng manunulat upang magkwento
4. Tauhan - tumutukoy sa mga personalidad ng mga tauhan na inilalarawan o kinakatawan
sa kwento.
5. Tagpo - ang lunan kung saan nagaganap at ang panahon kung kailan nagaganap ang
pinangyayarihan ng narartibo o galaw sa akda.
6. Diyalogo - kumbersasyon, pag-uusap o pagpapalitan ng kuro-kuro ng dalawa o higit pang
tao sa isang naratibo.
7. Panauhan - perspektibo, posisyon, o pagtinging pinagmumulan ng kwentong isasalaysay
o susulatin para sa mambabasa

Mga Kilalang Manunulat ng Kwentong Pambata

 Severino Reyes
 Juan C. Laya
 Ceres Alabado
 Amelia Bonifacio
 Virgilio S. Almario
 Rene Villanueva
 Gloria Guzman
 Maria Elena Paterno
 Saturnina Fadul
 NOBELA

Ang nobela o kathambuhay ay isang mahabang kuwentong piksyon na binubuo ng iba’t

ibang kabanata. Mayroon itong 60,000-200,000 salita o 300-1,300 pahina. Noong ika-18 siglo,
naging istilo nito ang lumang pag-ibig at naging bahagi ng mga pangunahing literary genre.
Ngayon, ito ay kadalasan may istilong artistiko at isang tiyak na istilo o maraming tiyak na
istilo.
Ito rin ay isang mahabang kathang pampanitikan na naglalahad ng mga pangyayari na
pinaghahabi sa isang mahusay na pagbabalangkas na ang pinakapangunahing sangkap ay ang
pagkakalabas ng hangarin ng bayani sa dako at ng hangarin ng katunggali sa kabila -isang
makasining na pagsasalaysay ng maraming pangyayaring magkasunod at magkakaugnay. Ang
mga pangyayaring ito ay may kanya-kanyang tungkuling ginagampanan sa pagbuo ng isang
matibay at kawili-wiling balangkas na siyang pinakabuod ng nobela -binubuo ng mga kabanata
-maraming tauhan at pangyayari -kinasasangkutan ng 2 o higit pang tauhan

URI NG NOBELA
1. Nobelang Romansa – ukol sa pag-iibigan
2. Kasaysayan – binibigyang-diin ang kasaysayan o pangyayaring nakalipas na
3. Nobelang Banghay – isang akdang nasa pagkakabalangkas ng mga pangyayari ang
ikawiwili ng mga mambabasa
4. Nobelang Masining – paglalarawan sa tauhan at pagkakasunud-sunod ng pangyayari ang
ikinawiwili ng mga mambabasa
5. Layunin – mga layunin at mga simulan, lubhang mahalaga sa buhay ng tao
6. Nobelang Tauhan – binibigyang-diin sa nobelang ito ang katauhan ng pangunahing tauhan,
mga hangarin, kalagayan, sitwasyon, at pangangailangan
7. Nobelang Pagbabago – ukol sa mga pangyayari na nakakapagpabago ng ating buhay o
sistema

ELEMENTO NG NOBELA
1. Tagpuan – lugar at panahon ng mga pinangyarihan
2. Tauhan – nagpapagalaw at nagbibigay buhay sa nobela
3. Banghay – pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari sa nobela
4. Pananaw – panauhang ginagamit ng may-akda
a) una – kapag kasali ang may-akda sa kwento
b) pangalawa – ang may-akda ay nakikipag-usap
c) pangatlo – batay sa nakikita o obserbasyon ng may-akda
5. Tema – paksang-diwang binibigyan ng diin sa nobela
6. Damdamin – nagbibigay kulay sa mga pangyayari
 7. Pamamaraan – istilo ng manunulat
8. Pananalita – diyalogong ginagamit sa nobela
9. Simbolismo – nagbibigay ng mas malalim na kahulugan sa tao, bagay at pangyayari

LAYUNIN NG NOBELA
1. Gumising sa diwa at damdamin
2. Nananawagan sa talino ng guni-guni
3. Mapukaw ang damdamin ng mambabasa
4. Magbigay ng aral tungo sa pag-unlad ng buhay at lipunan
5. Nagsisilbing daan tungo sa pagbabago ng sarili at lipunan

KATANGIAN NG NOBELA
1. Maliwanag at maayos na pagsulat ng mga tagpo at kaisipan
2. Pumupuna ng lahat ng larangan ng buhay
3. Dapat maging malikhain at maguni-guni ang paglalahad
4. Pumupukaw ng damdamin ng mambabasa kaya ito nagiging kawili-wili
5. Binubuo ng 20 000-40 000 na salitatemplate:fact
6. Kailangang isaalang-alang ang ukol sa kaasalan
7. Maraming ligaw na tagpo at kaganapan
8. Ang balangkas ng mga pangyayari ay tumutukoy sa kaisahang ibig mangyari
 KOMIKS
Ang komiks ay isang babasahing isinalarawan at maaaring nagsasaad ng kuwento, buhay
ng tao o pangyayari. Ang salitang komiks ay hango sa salitang ingles na "comics" at isinulat
lamang na may titik "k" alinsunod sa baybayin ng wikang Filipino. Noong unang bahagi ng
ika-20 siglo, naglipana at naging popular ito sa buong bansa, dahilan upang maging isa ang
Pilipinas sa mga pinakamalalaking tagalimbag ng komiks sa buong mundo. Pero sa mga
nagdaang dekada, bumababa ang popularidad ng komiks dahil sa iba't ibang salik, kabilang na
rito ang iba pang anyo ng mass-media tulad ng telebisyon at Internet

KASAYSAYAN
Sinasabing ang bayaning si Jose Rizal ang kauna-unahang Filipino na gumawa ng komiks.
Noong 1884 inilathala sa magasing "Trubner's Record" sa Europa ang komiks strip niya na
"Pagong at Matsing". Ito ay halaw ng bayani mula sa isang popular na pabula sa Asya.
Mula 1896 hanggang 1898, habang ang Pilipinas ay dumadaan sa yugto ng rebolusyon,
ilang magasin ang lumabas sa Maynila na may nakaimprentang cartoons. Dalawa sa mga ito
ay ang "Miao" at "Te Con Leche". Sa pagkatalo ng Pilipinas sa digmaan, maraming Pilipino
na kontra sa pamamahala ng Amerikano ang lumipat sa malalayang pamamahayag. Ang mga
nasyonalista ay binitawan ang kanilang rebolusyonaryong pamamaraan upang lumathala ng
ilang babasahing satiriko upang batikusin ang mga kolonyalista. Karamihan sa mga magasing
ito ay nakalathala lamang sa Tagalog at Espanyol, ang dalawang wikang hindi naiintidihan ng
mga Amerikano. Noong 1907, inilathala ang "Lipang Kalabaw", isang magasin na nasa ilalim
ng pangangasiwa ni Lope K. Santos. Ang magasin na ito ay nasa wikang Tagalog, at
nagtataglay ng mga satirikong cartoons na patungkol sa mga Amerikanong opisyal. Ang
paglalathala ng magasin na ito ay natigil din noong 1909.
Ang mga unang serye ng Filipino komiks ay lumabas sa simula ng 1920 bilang page filler
sa mga magasing Tagalog. Dalawa sa mga magasing ito ay ang "Telembang" at ang muling
binuhay na "Lipang Kalabaw", na nagtataglay ng mga satirikong cartoons na laban sa mga
Amerikano at mga pederalista. Ang dalawang komiks na ito ay maaaring ituring na
nagpasimula sa mga komiks sa Pilipinas.
Dalawang komiks sa mga magasin na ito ang naging popular sa mga Pilipino noong mga
panahong iyon: ang "Kiko at Angge" sa Telembang, at ang "Ganito Pala sa Maynila" sa bagong
Lipang Kalabaw.
Noong 1923, isinilang ang Tagalog magasin na Liwayway. Sa simula ay hindi pa ito
nagtataglay ng mga serye ng komiks, pero pagdating ng 1929, inilathala kasama ng magasin
ang "Album ng Mga Kabalbalan ni Kenkoy" bilang isang filler sa entertainment section nito.
Ang karakter na si Kenkoy ang bida sa seryeng ito, isang nakatutuwang batang Pilipino na
naging representasyon ng mga kabataang may pagiisip na kolonyal noong 1930s.