ARALING PANLIPUNAN, PERIODICAL EXAM 2

ANG DAIGDIG SA PANAHON NG TRANSISYON: KABIHASNANG MINOAN AT MYCENEAN

KABIHASNANG MINOAN
 Crete – “Lundayan ng kabihasnang kanluranin”
 Kabihasnang Minoan
 Haring Minos – Pinakamayaman na Hari ; Anak ni Zeus (Diyos) at Europa (Mortal)
 Nanggaling sa Anatolia at Syria.
 Nagtataglay ng Neolitikong uri ng pamumuhay.

LUNGSOD NG KNOSSOS
 Sir Arthur Evans – Arkeologong unang nakatuklas ng mga labi ng sinaunang Lungsod ng
Knossos.
 Organisadong paraan ng pamumuhay.
 Nagwakas dahil sa mga Mycenean.
 Labyrinth – Nasa ibaba ng Palasyo ng Knossos ; Natuklasan ni Sir Arthur Evans ; Minotaur

KABIHASNANG MYCENAEAN
 Nagmula sa pamilya ng Indo-European (Iran at Afghanistan)
 Sinalakay ang Knossos
 Achaeans
 Nakontrol ang buong Aegean Sea
 Haring Agamemnon – Kilalang hari ng Mycenae
o Achilles – Champion of Mycenae
o Hector – Champion of Troy
 Trojan War

ANG KADAKILAAN NG KABIHASNANG GREEK

KABIHASNANG GREEK
 Matatagpuan sa pagitan ng Kanlurang at Silangang bahagi ng daigdig.
 Napapaligiran ng mga dagat: Aegean, Ionian, Mediterranean
 Topograpiya: Mabato at mabundok na lugar
 Angkop ang klima sa pagtatanim.
 ANG MGA GRIYEGO
 Mga Indo-European na nakarating sa Greece sa pamamagitan ng migrasyon.
 Nagtatag ng kani-kanilang estado.
 Mga Tribo: Acheans, Ionians, Dorians, at Actolonians

SANHI NG PAGKAKAISA
 Pagiging Griyego:
o Hellas – Bansa
o Hellenes – Sarili
o Hellenic – Kulturang Griyego
o Helen – Diyos
 Wika
 Sistema ng Pagsusulat
 Pagsamba sa Diyos at Diyosa
 Olympic Games

ANG MGA POLIS

 Isang lungsod-estado.
 Malaya at may sariling pamahalaan.
 Agora – Marketplace
 Acropolis – Ang pinakamataas na lugar sa mga lungsod-estado kung saan itinayo ng mga
Greek and kanilang mga templo.

ATHENS: ISANG DEMOKRATIKONG POLIS

 Athenians (Ionians)
 Lokasyon: Attica
 Kabuhayan: Mandaragat at Mangangalakal
 Pamahalaan: Direct Democracy
o Solon – Nagpasimula ng reporma sa pamahalaan ; Itinatag ang council of 400 ;
Karapatan sa pagkamamamayan.
o Pisistratus – Ipinagtanggol ang karapatan ng mga mahihirap ; Ipinamahagi ang
mga lupain sa mga mahihirap at walang lupa.
o Cleisthenes – Sinimulan ang Sistema ng Ostracism ; Binuo ang Konseho ng 500
 Ostracise – Nowadays means discriminated.
 Ostrakon – Piece of clay.
 o Pericles – Sampung heneral ; Opisyales sa pamahalaan ; Sahod sa mga pinuno
PAMUMUHAY SA ATHENS
 Edukasyon: Para sa lahat
 Higit na binibigyang pansin ang sining.
 Delian League – isang malawak na pederasyon ng mga lungsod-estado sa Greece na
pinagbuklod sa pangunguna ng Athens ; Naging isang rason ng Civil War

PELEPONNESIAN WAR
 Dito nagsama-sama ang mga lungsod-estado sa Peleponnesus. Pinili ang Sparta upang
pangunahan sila laban sa Athens.

SPARTA: ISANG MILITARISTIKONG POLIS

 Spartans: (Dorians)
 Lokasyon: Laconia
 Kabuhayan: Mandaragat at mangangalakal
 Pamahalaan: Dual Monarchy at Militaristiko
 Edukasyon: Higit na binibigyang pansin ang pagiging sundalo.
 Blue babies – Left in the wilderness to be eaten by wild animals.
 Passage to Manhood

GRECO-PERSIAN WAR
 Serye ng mga digmaan sa pagitan ng mga lungsod-estdao sa Greece at Imperyong
Persian.

BANTA NG IMPERYONG PERSIA

DIGMAANG MARATHON
 Unang pagsalakay na ginawa ng Persia laban sa Athens,
 Sinalubong ni Miltiades, ang Hero of Marathon, ang mga Persiano.
 Pheidippides – Nikomen; “Joy to you, we have won!”
 DIGMAANG THERMOPYLAE
 Nagsagawa ang mga Griyego ng pagharang laban sa pagpasok ng mga Persiano sa
pamumuno ni Haring Xerxes I
 Pinamunuan ni Haring Leonidas
 Natalo ang Spartans dahil sa isang traydor na nagturo ng sikretong daan upang
makapasok sila sa ibang ruta.
 Thermopylae – Makitid na daan
 Gregorio del Pilar – Leonidas ng Pilipinas

DIGMAANG SALAMIS
 Matapos magtagumpay sa Thermopylae, inatake ng mga Persiano ang Athens.
 Lumikas ang mga Griyego tungo sa Salamis
 Pinamunuan ni Themistocles ang pakikidigma laban sa mga Persiano.
 Nanalo ang mga Griyego.

DIGMAANG PLATAEA
 Nanalo ang mga Griyego
 Dahil sa pagkatalo, kinalimutan nang mga Persiano ang pagtatangka muli na sakupin ang
Greece.

IMPERYONG MACEDONIAN
 Philip II – Hari ng Macedonia na nagnais pag-isahin ang mga lungsod-estado sa Griyego.
 Alexander the Great – nagging tanyag na lider ng Macedonia na anak ni Philip II ;
Namatay dahil sa lagnat.

AMBAG NG KABIHASNANG GRIYEGO

 PILISOPIYA
o Socrates – Katwiran at hindi emosyon ang dapat manaig sa pag-uugali ; “The
unexamined life is not worth living.”
o Plato – Estudyante ni Socrates ; Ang batas ay para sa lahat
o Aristotle – Estudyante ni Plato ; Guro ni Alexander the Great ; Pinag-aralan ang
mga hayop, halaman, astronomiya, at pisika.
 MITOLOHIYA
o Hera – asawa ni Zeus ; Diyosa ng langit
o Phoebus – Diyos ng araw, liwanag, musika, at propesiya
o Poseidon – Diyos ng dagat
o Hermes – Diyos ng komersyo ; Sugo ng mga Diyos
o Hephaestus – Diyos ng apoy ; Panday ng mga Diyos
o Ares – Diyos ng Digman
o Athena – Diyosa ng karunungan
o Artemis – Diyoso ng buwan at pangangaso
o Demeter – Diyosa ng agrikultura at pertilidad
o Hestia – Diyosa ng apuyan at tahanan
o Dionysus – Diyos ng alak
o Aphrodite – Diyosa ng kagandahan at pag-ibig

 ISTRUKTURA
o Parthenon – Templo na parangal kay Athena
 Phidias – gumawa ng palamuti ng Parthenon
o Agora – parisukat na lugar bukas para sa mga pagsasalo at pagtitipon.
o Temple of Olympian Zeus – templo na parangal kay Zeus, ang hari ng Olympians
Gods.

 AGHAM
o Pythagoras – Pythagorean Theorem
o Archimedes – Circumference ng bilog ; Specific gravity
o Euclid – Ama ng Geometry
o Aristarchus – Rebolusyon at rotasyon ng mundo
o Erasthosthenes – Circumference ng daigdig ; Latitude at longitude sa mapa

 DRAMA
o Aristophanes – tanyag sa pagsulat ng komedya
o Aeschylus, Sophocles, Euripedes – Trahedya

OLYMPIC GAMES
  Isinasagawa para parangalan ang mga Diyos ; Ginaganap tuwing ika-apat na taon sa
buwan ng Agosto.
KABIHASNAN NG SINAUNANG ROMA
HEOGRAPIYA
 Italus – Bota o hugis bota
 Isinilang dahil sa Ilog Tiber
 Kabundukang Alps at Apennines
 Angkop sa pananim ang klima
 Kabuhayan: Pagsasaka at Pag-aalaga ng Hayop.

PAGKAKATATAG NG ROMA
 Kambal – inalagaan sa loob ng isang lingo ng isang hayop.

REPUBLIKANG ROMANO
 Lipunan
o Patricians – Mayayaman
o Plebians – Mahihirap
 Lahi na nanirahan sa Italy:
o Romano
o Etruscan
 Tarquinius Superbus – ang huling Etruscan.
“Ang batas noon ay para sa mga Patrician lamang.”
DAHIL SA PAG-ALIS NG MGA PLEBIAN, NAGKAROON NG:
 Tribune – Plebians sa pamahalaan
 Veto Power – Kapangyarihan ng mga Tribune na tumanggi sa ibang batas na ipinapatatag
ng mga Patrician.
 Laws of the Twelve Tables – “Fair rights for everyone.”

PAGLAWAK NG ROMA
 Mga siyudad sa Phoenicia:
o Tyre
o Sidon
 Naghiwalay ang lahi ng mga Phoenician:
o Carthage – Africa
 o Corsica – Espanya
 Punici – Phoenicia

PUNIC WARS
 Laban sa pagitan ng Carthage at Rome

UNANG DIGMAANG PUNIC

 Sanhi: Pag-kontrol sa Sicily
 Pinamunuan ni General Barca
 Labanan sa dagat
 Resulta: Pagwagi ng Roma at ang pagsakop nito sa Sicily, Sardinia, at Corsica.

IKALAWANG DIGMAANG PUNIC

 Sanhi: Pagsalakay ni Hannibal, anak ni General Barca, sa Saguntum, Espanya.
 Tinawid ang Timog France at Bundok Alps
 Nag-antay ng karagdagang hukbo
 Scipio Africanus – Half Roman, half African
 Resulta: Pagkatalo ni Hannibal sa labanan sa Zama ; Pagsira ng plota, pagsuko ng
Espanya, at magbayad ng buwis.

IKATLONG DIGMAANG PUNIC

 Sanhi: Talumpati ni Marcus Porcious Cato ukol sa banta pa rin ng Carthage.
 Sinalakay at winasak ang buong Carthage

PANANAKOP SA GREECE AT GITNANG SILANGAN

 Pakikipagdigma at pagwawagi laban sa Macedonia at Greece.
 Haring Pyrrhus
o Pyrrhic Victory – hollow o walang kwentang pagkapanalo.
 Mare Nostrum – “Our Sea.”

TRANSISYON NG REPUBLIKA TUNGO SA IMPERYO

 Reporma nina Tiberius at Gaius Gracchus
 Pagsiklab ng Digmaang Sibil sa Roma
 Ginawang diktador si Lucius Cornelius Sulla
 UNANG ALYANSA NG TATLO O FIRST TRIUMVIRATE
 Crassus – pinakamayaman sa Roma at at namuno laban sa rebelyon ng mga alipin
 Pompey – kinilala bilang bayani na sinakop ang Spain
 Julius Caesar – gobernador ng Gaul ; “The die is cast.” ; “Veni, vidi, vici.” ; Tinugis at
napatay sa Egypt.
 Pagtakas ni Pompey at ibang senado tungo sa Thessaly.

IKALAWANG ALYANSA NG TATLO O SECOND TRIUMVIRATE

 Marcus Antonius – Heneral ni Julius Caesar
 Marcus Aemelius Lepidus – mahusay na mambabatas at anak ng isang consul
 Gaius Julius Caesar (Octavius) – Apo sa pamangkin ni Julius Caesar at kanyang
tagapagmana ; Naging emperador ng Roma
o Princep – unang mamamayan
o Augustus – kapita-pitagan
o Imperatur – heneral
o Caesar – Emperador
 Pax Romana – Ginintuang Panahon

JULIAN EMPERORS
 Tiberius Caesar – Ipinako si Hesu Kristo sa kaniyang panahon.
 Gaius Caesar – “Caligula” ; Ginawang consul ang kaniyang kabayo.
 Claudius – Naidagdag ang Britain sa imperyong Romano
 Nero – Naging malupit sa mga Kristiyano

FLAVIAN EMPERORS
 Vespasian – Nagpasimula ng bagong dinastiya ng mga emperador sa Roma.
 Titus – Nalibing ang Lungsod ng Pompeii at Herculaneum nang pumutok ang bulkang
Vesuvius.
 Domitian – Patuloy na pagpapahirap at pagpapapatay sa mga Kristiyano.

LIMANG MABUBUTING EMPERADOR

 Nerva – “Era of the Good Feelings”
 Trajan – Natamo ng imperyo ang pinakamalawak na hangganan nito
 Hadrian – Nagpatayo ng Hadrian wall
 Antonius Pius – Tinanggap na ang Kristiyanismo
 Marcus Aurelius – Stoic emperor ; Bulag
ANG MGA KABIHASNAN SA AMERIKA
 Bering Strait – matatagpuan sa pagitan ng Asya at North America na sinasabing isang
dating tuyong lupain na tila nagsisilbing tulay sa dalawang kontinente.
 Mesoamerica – rehiyon mula sa gitnang Mexico hanggang Central America.

ANG MGA PAMAYANANG NAGSASAKA

 Valley of Mexico – Ang mga sinaunang tao sa Mesoamerica noon ay dito nagtanim ng
mais at iba pang produkto.

ANG MGA OLMEC

 Olmec – nangangahulugang rubber people dahil sila ang kauna-unahang taong gumamit
ng dagta ng mga punong rubber o goma.
 Ang Olmec ay isa ring pamayanang agrikultural. Ang Sistema ng irigasyon ang nagbigay
daan upang masaka ang kanilang lupain.
 Hieroglyphics
 Sining
 Concept of Zero
 Pok-a-tok – Panritwal na larong tila kahalintulad ng larong basketball subalit ang mga
manlalaro hindi maaaring gumamit ng kanilang mga kamay ang bola na yari sa goma.
 Paglilok ng ulo
 Pyramid
 Jaguar – naging simbulo ng paghahari sa mga kabihasnan ng paghahari sa Mesoamerica.
 Sentro ng mga Olmec – San Lorenzo at La Venta

ANG MGA TEOTIHUACAN

 Teotihuacan – nangangahulugang tirahan ng mga Diyos.
 Quetzalcoatl – Feathered Serpent God ; diyos ng mga Teotihuacan.

ANG MGA MAYA

 Halach Uinic – “Tunay na lalaki” ; Mga pinuno na nagpalawig ng mga sentrong
panrelihiyon upang maging lungsod-estado.
 Mayan Calendar
 ANG MGA AZTEC
 Ay mga nomadikong tribo na nagmula sa tuyong lupain ng hilaga at unti-unting tumungo
patimog sa Valley of Mexico sa pagkasapit ng ika-12 na siglo.
 Heart of enemy
 Banished by the Spaniards
 Aztlan
 Chinampas – mga artipisyal na pulo na kung tawagin ay mga floating garden sa gitna ng
lawa.
 Huitzilopochtli – Ang pinakamahalagang diyos ng Aztec ; Diyos ng araw.
 Tialoc – Diyos ng ulan
 Quetzalcoatl – Diyos ng hangin
 Tlacaelel- Itinaguyod ang pagsamba kay Huitzilopochtli.
 Mahuhusay na inhinyero
 Hernando Cortez – pinamunuan ang ekspedisyon ng Espanya na nanakop sa Mexico.
 Moctezuma II – pinuno ng mga Aztec nang dumating ang mga Espanyol.
 Machu Pichu – On top of Andes ; Sentro ng Peru

 Manco Capac – Dream Weaver

 Topacusi Yupanqui o Pachakuti – Greatest emperor

 Atahualpa – Last Inca emperor ; Killed by Francisco Pizarro.

 Prester John – Letter ; El Dorado

MGA LAWA SA MESOAMERICA

 Lake Zumpango
 Lake Xaltocan
 Lake Xochimilco
 Lake Chalco
 Lake Texcoco – pinakamalaki
ANG HOLY ROMAN EMPIRE
 Pepin the Short – nagbigay karapatan sa papa na makialam sa suliraning pambansa. Siya
ang unang hinirang na hari ng France. Anak ni Charles Martel at Apo ni Clovis.
 Charlemagne o Charles the Great – unti-unting gumawa ng paraan upang muling
mabuhat at maitatag ang sibilisasyon sa Rome. Kinoronahan na Emperador ng Holy
Roman Empire noong taong 800.
 Krusada – Labanan ng mga Kristiyano at mga turkong Muslim. Serye ng pakikibaka ng
mga Kristiyano upang mabawi ang “Banal na Lupa” o Jerusalem. Sunod-sunod na
digmaang military na may kaugnayan sa Relihiyon.
 Krus- naging simbulo ng Krusada

PAGKAMATAY NI MOHAMMED
 Nanakop ang mga Muslim at nasakop nila ang Byzantine.

1055 AD
 Sinakop ng mga turkong Seljuk ang Palestine at Banal na libingang bato sa Jerusalem.

 Emperor Alexius – tumawag ng tulong kay Papa Urban II sa pag-asang mapag-iisa niya
ang simbahan sa kanluran at silangan.

1096 AD
 Inilunsad ng mga Kristiyano ang Krusada.

 Sultan Saladin – namuno sa mga Muslim at sinakop ang Jerusalem.

 William, ang Arsobispo ng Tyre – nangaral upang muling makuha ang Jerusalem.

TATLONG MAGIGITING NA EUROPEAN NA TUMUGON

 Richard I – England
 Philip Augustus – France
 Frederick Barbarosa – Germany ; Nalunod
 Papa Innocent II – binago ang paraan ng pakikipaglabanan sa mga Muslim ; binalak na
salakayin ang Egypt na siyang puso ng Relihiyong Muslim.
 St. Bernard – nagtulak sa kanya ang pagkabihag sa Edessa ng mga Turkong Muslim
upang mangaral para sa ikalawang Krusada.

MGA SUMUPORTA
 Emperador Conrad ng Germany
 Louis VII ng France

 Papa Urban II – binuo niya ang Unang Krusada sa pamamagitan ng maningning na

pagtatalumpati ni Peter, the Hermit.
 Konde Raymond ng Toulouse at Godfrey ng Bouillon – napiling pinuno ng ekspedisyon at
nagtayo si Godfrey ng isang kaharian sa Banal na Sy.
PAG-USBONG NG BOURGEOISIE
 Bourgeoisie – Mamamayan sa “Medieval France” ; Artisano at mangangalakal. ; Gitnang
Uri.
 Sa uri ng kanilang lipunan, mas mataas sa kanila ang landlord at nasa ilalim nila ang mga
magsasaka.

ANG PAMUMUHAY SA EUROPE NOONG GITNANG PANAHON

 Piyudalismo - isang sistema ng pamamalakad ng lupain na kung saan ang lupang pag-aari
ng panginoon ng lupa o may-ari ng lupa ay ipinasasaka sa mga nasasakupang tauhan na
may katungkulang maglingkod at maging matapat sa panginoong may-ari.
 Manoryalismo - isang makaprinsipyong organisasyon o komunidad na sumibol noong
unang panahon lalong lalo na sa gitnang-kanlurang Europa.
 Guild System - isang samahan ng mga artisano o mangangalakal na nabuo para sa kapwa
tulong at proteksyon at para sa pagpapaunlad ng kanilang mga propesyonal na interes.

 Merkantilismo – Nagbigay ng kapangyarihan sa mga Estado.

PAGKABUO NG NATION-STATE
 Pagbabago sa Konsepto ng Monarkiya
 Paglakas ng Simbahan
 Diocletian – persecution of the Christians.

CONSTANTINE THE GREAT

 Edict of Milan
 Naniwala sa mga Kristiyano.
o Konseho ng Nicea – Magkaisa
o Konseho ng Constntinople – Obispo ng Roma (Santo Papa)

DARK AGES
 Pamumuno ng mga barbaro.
 Total chaos.

POPE LEO THE GREAT

 Petrine Doctrine – Holiness of the Pope.
 Santo Papa – Holy ; Tagapagmana ni San Pedro

POPE GREGORY I
 Isang misyonero o monghe.

POPE GREGORY VII

 Nahati ang Europa sa mga Nation-State.
 Power of Investiture – Karapatan ng mga Hari at Santo Papa na maghirang ng bagong
Hari o Santo Papa.
 Nepotism – Paghirang ng mga kamag-anak sa puwesto.
 Henry IV of Germany
 Simony – Pagbabayad sa posisyon.

FRANKS
 Barbaro ng kanlurang Europe.
 Galing sa kanilang lahi ang unang Emperador ng Holy Roman Empire.
 Unang nagpabinyag bilang Kristiyano.
 Clovis – Nagpabinyag matapos manalo sa digmaan.

Charles Pepin the Charles

Clovis Pepin II
Short the great
Martel

 Muslim – Lumakas nang namatay si Charlemagne.

LOUIS THE ELDERLY

 Sumunod kay Charlemagne
o Charles the Bald – France
o Louis the German – Germany
o Lothair – Italy

 Ottoman Empire – Started on the first crusade and ended on WWI.

UNANG KRUSADA
 Papa Urban II – Bumuo ng unang krusada.

 Salahaddin of Syria

ANG KRUSADA NG MGA BATA

 Stephen of France – Nanaginip na pangungunahan niya ang isang krusada ng mga bata
mula sa edad 8-12 na taong gulang.