विषयानु क्रम

श्री

तुकारामबािाांच्या अभांगाांची गाथा

विषयानु क्रम
 श्री तुकारामबािाांच्या अभांगाांची गाथा

श्रीतुकारामबाबाांच्या वनयाणाला
तीनशें िषे पुरीं झालीं त्या प्रसांगीं (इ. स. १९५० सालीं)
मुांबई सरकारनें दोन भागाांत छापू न प्रवसद्ध केले ल्या गाथे चें
एकत्र सांपूणण पुनमुणद्रण

शके १८९५ इसवी सन

प्रमादीनामसंवत्सरे ⬤ शासकीय फोटोझझको मुद्रणालय, पुणे. ⬤ १९७३

विषयानु क्रम
प्रथम आिृत्ती १९५०
वितीय आिृत्ती १९५५

पुनमुुद्रण १९७३
स्कॅननग करून पुनमुुद्रण २०११

प्रकाशक ∶
सचिव,
महाराष्ट्र राज्य साचहत्य आचण संस्कृती मंडळ,
मुंबई.

नकमत : १०० रुपये अचिक टपालखिु

मुद्रक ∶
व्यवस्थापक,
शासकीय फोटोनिंको मुद्रणालय,
पुणे – ४११ ००१.

विषयानु क्रम
 विषयानुक्रम

वनिेदन .......................................................................................................................... 6

इ. स. १९७३ सालच्या आिृत्तीची प्रस्तािना.............................................................................. 7

इ. स. १९५० सालच्या आिृत्तीची प्रस्तािना............................................................................ 11

इ. स. १९५५ सालच्या आिृत्तीची प्रस्तािना............................................................................ 24

॥ तुकारामाचे अभंग ॥ ...................................................................................................... 25

देहू ि तळे गांि या प्रतींत खालीं वलवहल्या प्रमाणें ज्यांचा आरंभ झालेला नाहीं असे पंढरपुरच्या प्रतींतले अभंग.
................................................................................................................................594

तुकारामबािांच्या अभंगांतील कठीण शब्दांचा कोश. ................................................................599

अभंगांची अनुक्रमवणका....................................................................................................634

पवरवशष्ट. ................................................................................................................... 783

विषयानु क्रम
 वनिेदन

पंढरपूरिा श्री चवठ्ठल हा जसा आपल्या ‘चवठोबा’ या मराठमोळ्या नावाने महाराष्ट्रीय समाजाच्या
हृदयामध्ये अत्यंत आदरपूवक
ु प्रस्थाचपत िंाला आहे , त्याप्रमाणेि त्यािा परमभक्त संत तुकाराम यालाही
महाराष्ट्राच्या मनामध्ये अचितीय आचण अलौचकक स्वरूपािे स्थान चमळाले ले आहे . मराठी भक्तजन श्री
ज्ञानदे वांच्याबरोबरि संत तुकारामांनाही परमश्रध्येय मानतात आचण ‘ज्ञानोबा-तुकाराम’ असा उत्कट
भावाने गजर करतात. श्री चवठ्ठल, श्री नामदे व, संत तुकाराम ही महाराष्ट्रािी आराध्य दै वते आहे त. श्री
ज्ञानेश्वरांनी आपल्या अजोड प्रचतभेने जशी ज्ञानेश्वरी चलचहली, त्याि उत्कट भक्तीभावाने संत तुकारामांनी
आपले अभंग चलचहले . तुकाराम हे महाराष्ट्रातील संत मंडळशिे चशरोभूाण मानले जातात. गेली साडे तीनशे
वाे तुकारामांिी गाथा महाराष्ट्राने हृदयाशी बाळगून आध्यात्त्मक वाटिाल केली आहे .

जनसामानयांना चप्रय असले ल्या संत तुकारामांिी सकल गाथा प्रचसद्ध करून ती सवांना उपलब्ि
करण्यािा चनणुय तत्कालीन मुंबई सरकारने १९५० साली घेतला आचण शासनामध्ये नयायमूती या उच्च
पदावर काम करतानाही अंतरीिे काव्यगुण जोपासणाऱ्या आचण संत वाङ मयािा प्रगाढ व्यासंग असले ल्या
स्व. पुरुाोत्तम मंगेश लाड या चविान सनदी अचिकाऱ्यािी गाथेच्या संपादनासाठी चनयुक्ती केली. लाड हे
स्वतः उत्तम कवी होते आचण त्यांिा संत वाङ्मय आचण आिुचनक कचवता यांिा चवशेा अभ्यास होता.
तुकारामांिी गाथा संपाचदत करून प्रकाचशत करण्यािे महत् कायु लाडांनी स्वीकारले आचण आपल्या
अचतशय चववेिक आचण अभ्यासपूणु प्रस्तावनेसह १९५० साली तुकारामांिी गाथा शासनातफे प्रथम
प्रकाचशत िंाली. चतिे वािकांनी अभूतपूवु स्वागत केले . १९५५ साली तुकाराम बीजेला गाथेिी दु सरी
आवृत्ती प्रकाचशत िंाली. त्यानंतर १९७३ साली चतसरी आवृत्ती शासनातफे प्रकाचशत िंाली आचण आता ती
दु मीळ िंाले ली आहे .

महाराष्ट्र राज्य साचहत्य आचण संस्कृती मंडळातफे श्री एकनाथी भागवत आचण श्री नामदे व गाथा हे
दोन बहु मोल ग्रंथ पुनहा प्रकाचशत करण्यािे ठरचवण्यात आले . त्यािप्रमाणे दु मीळ िंाले ली तुकारामांिी
गाथासुद्धा पुनहा वािकांना उपलब्ि करून दे ण्यािे ठरचवण्यात आले . त्यानुसार १९५० साली प्रथम
प्रकाचशत िंाले ल्या गाथेच्या िौथ्या आवृत्तीच्या प्रकाशनािा सुयोग सध्याच्या मंडळाला लाभले ला आहे . श्री
नामदे व, श्री एकनाथ आचण संत तुकाराम यांिे वाङ्मय महाराष्ट्राला पुनहा अल्प नकमतीत उपलब्ि करून
दे ण्यािी सुसि
ं ी मंडळािा अध्यक्ष म्हणून मला लाभली, हे मी मािंे भाग्य समजतो. संत तुकारामांना चवनम्र
भावाने अचभवादन करून ही गाथा मी महाराष्ट्राच्या िरणी अपुण करीत आहे .

मधु मांगेश कर्णणक

अध्यक्ष,
महाराष्ट्र राज्य साचहत्य आचण संस्कृती मंडळ.

विषयानु क्रम
 इ. स. १९७३ सालच्या आिृत्तीची

प्रस्तािना

भारतीय लोकजीवनात समता आचण एकात्मता प्रस्थाचपत करण्यािे महान कायु करणाऱ्या
भागवतिमाच्या इमारतीिा पाया संत चशरोमणी ज्ञानोबारायांनी घातला तर त्या मंगल मंचदरावर कळस
संतश्रेष्ठ तुकारामबावांनी िढचवला. महाराष्ट्रािे हे परम भाग्य की त्याला संतकृपेिी अखंड छाया लाभली.
एवढे भौचतक पचरवतुन िंाले असतानाही ‘ज्ञानोबा-तुकाराम’ या नावांिा गजर महाराष्ट्राच्या
कानाकोपऱ्यांतून सतत आजही घुमत असून, या नामगजराशी खेड्यापाड्यांतील सवुसामानय जनता
एकरूप िंाली आहे .

महाराष्ट्रात ज्ञानदे व, नामदे व, एकनाथ, तुकाराम आचण रामदास या संतपंिकाने बहु मोल
असे.साचहत्य चनमाण करून जनसामानयापयंत अध्यात्मािे चविार नेले आचण सामानय जनतेला अध्यात्मािी
गोडी लावण्यािे एक महान ऐचतहाचसक कायु केले . पचरणामतः राजकीय दृष्ट्या अत्यंत प्रचतकूल
पचरत्स्थतीतही महाराष्ट्रािी संस्कृती आचण अत्स्मता शाबूत राचहली. म्हणू न या लाडक्या संतांिे समग्र
वाङमय म्हणजे महाराष्ट्राच्या समाजजीवनािा एक अमूल्य असा सांस्कृचतक ठे वा आहे . या संतांच्या
माचलकेत श्री तुकारामबावांिे स्थान अननयसािारण आहे . त्यांनी सोप्या नामभक्तीिा मचहमा पटवून
आपल्या अभंगांिारे सुचविार व सदािारािा प्रसार केला व समाजात भत्क्तमागाच्या िारा नविैतनय चनमाण
केले आचण आपल्याबरोबरि साऱ्या समाजाला सनमागाला लावले . त्यांच्या बहु मोल वाङ मयािा ठे वा श्री
तुकारामबािाांच्या अभांगाांची गाथा पुनमुुचद्रत करून कार्ततकी एकादशीच्या या पचवत्र चदवशी महाराष्ट्र
शासनातफे प्रकाचशत करीत असता मला चवशेा आनंद होत आहे .

श्री तुकारामबावांच्या गाथेिे मुद्रण व प्रकाशन दोन भागांत शासनाने १९५० साली प्रथम केले ,
त्यानंतर त्यांिे पुनमुुद्रण शासनातफे १९५५ साली करून एका पुस्तकाति छापून ती प्रचसद्ध केली.
त्याच्याही प्रती फार लवकर संपल्या. मध्यंतरी महाराष्ट्र शासनातफे संत नामदे वांच्या सातशेव्या
जयंतीचनचमत्त श्री नामदे ि गाथा १९७० साली प्रचसद्ध केली व १९७१ साली एकनाथाष्ठीला श्री एकनाथी
भागित अल्प मूल्यात जनते स उपलब्ि करून दे ण्यात आले . त्यानंतर केव्हाि अप्राप्य िंाले ली श्री
तुकारामबािाांच्या अभांगाांची गाथा पुनमुुचद्रत करून आज प्रकाचशत करण्यािा योग येत आहे .

विषयानु क्रम
 दु बार अभांगाांची यादी

(पां. = पंढरपुरच्या प्रतशतील अचिक ३७ अभंगांपक

ै श)

६७६ = ३८८१
६८३ = ३८२९ = ४२९६
६८६ = ४२८७
६८८ = ३९१२
७०३ = ३८६२
८०६ = १६३३
१६३३ = ८०६
१८९४ = ३१२५
३१२५ = १८९४
३१२६ = ३४९९
३२२७ = ३८६०
३३०१ = ४४८७
३३३२ = ३५१२
३३३८ = पां. १०
३३६३ = ३८९०
३३७३ = ३८७३
३४९० = ३८४९
३४९९ = ३१२६
३५१२ = ३३३२
३५१८ = ३८५२
३५३९ = पां. २२
३५४० = पां. ३१
३५८१ = ४०११
३६११ = पां. २१
३६६० = ३९७२
३६६६ = पां. २६
३७१४ = पां. ३२
३७५२ = ३९५६
३८०९ = ४२७७
३८२५ = पां. १७
३८२९ = ६८३ = ४२९६
३८४९ = ३४९०
३८५२ = ३५१८
३८६० = ३२२७
३८६२ = ७०३

विषयानु क्रम
३८७० = पां. २०
३८७१ = ४३९३ = पां. ३०
३८७३ = ३३७३
३८८१ = ६७६
३८९० = ३३६३
३९१२ = ६८८
३९२८ = ४०९९
३९५६ = ३७५२
३९७२ = ३६६०
३९८० = ४०८१
४०११ = ३५८१
४०८१ = ३९८०
४०९९ = ३९२८
४१११ = ४२८६
४११४ = ४२९७
४१९५ = ४३००
४१९६ = पां. २
४२१० = ४४९०
४२६९ = ४३०६
४२७७ = ३८०९
४२८६ = ४१११
४२८७ = ६८६
४२९६ = ६८३ = ३८२९
४२९७ = ४११४
४३०० = ४१९५
४३०६ = ४२६९
४३१० = पां. २३
४३८१ = ४४७९
४३९३ = ३८७१ = पां. ३०
४४७९ = ४३८१
४४८७ = ३३०१
४४९० = ४२१०
पां. २ = ४१९६
पां. १० = ३३३८
पां. १७ = ३८२५
पां. २० = ३८७०
पां. २१ = ३६११
पां. २२ = ३५३९
पां. २३ = ४३१०

विषयानु क्रम
पां. २६ = ३६६६
पां. ३० = ३८७१ = ४३९३
पां. ३१ = ३५४०
पां. ३२ = ३७१४

विषयानु क्रम
 इ. स. १९५० सालच्या आिृत्तीची

प्रस्तािना

१. मराठी भााेंत ज्यांना वेदवाणीप्रमाणें पूज्य मानतात, जे व्युत्पन्न पंचडतांच्या तसेंि भोळ्या
भाचवकांच्या मुखश सारखेि खेळत असतात, समकालीन बचहणाबाईपासून तों आज तीनशें वाें ज्यांच्या
‘अनु वादा’नें दे शी-परदे शी लोकांिें चित्त चनत्य िंुरचवलें , [“तुकोबािश पदें अिै त प्रचसद्ध । त्यांिा अनुवाद चित्त िंुरवी ॥” संत

बचहणाबाईिा गाथा (कोल्हारकर) पान ८, अभंग २१, िरण ६.] त्या तुकारामाच्या अभंगांिी ही गाथा मुंबई सरकारतफें
मराठी वािकांस सादर केली जात आहे .

२. तुकारामानें आपले अभंग चलहू न ठे चवले होते यांत कांहश शंका नाहश; पण जनवाद
िुकचवण्यासाठश अभंगांच्या ज्या वह्ांिे कागद दे वानें उदकश ताचरले असें खु द्द तुकारामानेंि चलहू न ठे चवलें
आहे , त्या वह्ांिें पुढें काय िंालें हें सांगणें कचठण आहे . “कोरड्या वह्ा चनघाल्या उदकश । त्या तरी लु टूचन
नेल्या भाचवकश । प्रख्यात लोकश व्हावया ।” अशी माचहती मचहपतीनें चदली आहे . [भक्तलीलामृत, अध्याय ३५, ओवी

१६७.] या “चनवाड्याच्या” चदवसानंतर तों चनयाणापयंत भक्तीच्या व काव्याच्या मािुरीिा ज्यांत पचरपाक
उतरला होता असे अनेक अभंग तुकारामानें स्वहस्तें चलहू न ठे चवले असले पाचहजेत. त्या हस्तचलचखतांिाही
अद्याचप पत्ता लागला नाहश. खु द्द तुकारामाच्या घराण्यांत दे हूस पूजेंत ठे चवले ली अशी त्याच्या हातिी म्हणून
जी वही दाखचवतात तशत फक्त २४८ अभंगि आहे त. सारांश, तुकारामाच्या हातिें समग्र चलखाण गेल्या
शंभर वाांत तपास करून सुद्धां चमळालें नाहश; व नजीकच्या भचवष्ट्यकाळांत तें सांपडे ल असा संभव चदसत
नाहश.

३. तुकारामाच्या हयातशति त्याच्या टाळकरी अनु यायांनश व तसेंि इतर अनेक लोकांनश त्याच्या
अभंगांच्या प्रती तयार केल्या होत्या. तुकारामाच्या चनयाणानंतर थोडक्याि वाांनश किेश्वराला खेटकग्रामश
(म्हणजे ‘खेड’ गांवश) अशी माचहती चमळाली कश “अंबाजीिें घर । ते थें जावें ॥ सवुही संग्रह तुकोबाच्या वह्ा
। जावें लवलाहे तुम्ही ते थें [किेश्वरकृत आत्मिचरत्र, भा. इ. सं. मं. वार्ताक इचतवृत्त शके १८३५, पान २४१.] ॥.” हा संग्रह
अद्याचप कोणाच्या हातश लागला नाहश. टाळकऱ्यांत दोन प्रमुख ले खक होते ; एक कडू सिा ब्राह्मण गंगािर
मवाळ, व दु सरा िाकणिा संताजी ते ली जगनाडे . गंगािर मवाळ हा “तुकयािा ले खक चनरंतर । प्रासाचदक
उत्तर चलचहतसे ।”; आचण “संताजी ते ली बहु त प्रेमळ । अभंग चलचहत बैसे जवळ ।” असें त्या दोघांिें
मचहपतीनें वणुन केलें आहे . [भक्तलीलामृत, अध्याय ३३, ओवी १२१; अध्याय ३६, ओवी ५१.] कडू सास मवाळ घराण्यांतील
मंचदरांत ६९९ पानांिें एक हस्तचलचखत आहे . तें गंगािर मवाळाच्या परंपरे वर आिारले लें आहे . “हस्तअक्षर
संताजी ते ली जगनाडे , कसबे िाकण” अशी तीन स्थळश नोंद असले ली एक वही उपलब्ि िंाली आहे ; व
चजला हस्ताक्षराच्या साम्यावरून त्याि ले खकाच्या हातिी म्हणतां येईल अशी दु सरी एक वही चमळाली
आहे . [पहा–तुकारामबावांिा अस्सल गाथा, भाग १–२. चवनायक लक्ष्मण भावे.] मचहपतीनें वर्तणल्याप्रमाणें इतरांनश ज्या प्रती
प्रेमानें उतरल्या होत्या त्या चठकचठकाणश महाराष्ट्रांत चवखु रल्या आहे त. अनेक बाडांत फुटकळ अभंग नकवा
प्रकरणें आहे त. समग्र गाथेसारखे संग्रह फार थोडे आहे त.

४. याप्रमाणें लोकांच्या मनावर ज्यांिी कायमिी छाप बसली होती व जे त्यांच्या मुखांत घोळत होते
ते तुकारामािे अभंग जेव्हां चशळा-चखळ्यांनश छापावयास सुमारें शंभर वाांपूवी प्रारंभ िंाला ते व्हां साहचजकि

विषयानु क्रम
हातश लागले ल्या बाडांतील कांहश प्रकरणांनश सुरुवात केली गेली. पांडुरंग बापू जोशी पावसकर यांनश
मुंबईंत सुरू केले ल्या ‘ज्ञानिंद्रोदय’ या माचसकांत शके १७६६ म्हणजे इ. स. १८४४ मध्यें (ग्रंथ ५, कागद
३६, ३७), ६५ “अभंग पचत्रकेिे तुकोबािे” प्रचसद्ध िंाले . तत्पूवी त्याि पांडुरंग जोशी पावसकर यांनश
१८४१-४२ सालश ज्ञानिंद्रोदयांतूनि ‘गीताथुबोचिनी’ नामक पुस्तक क्रमशः प्रचसद्ध करून तें १८४२ सालश
संपूणु चनराळें प्रचसद्ध केलें . या पुस्तकांत तुकारामािे भगवद्गीते च्या भााांतरािे अभंग प्रचसद्ध केले होते ;
यािें मुख्य कारण हें असावें कश, या भााांतरािी स्वतंत्र पोथी त्यावेळश सहज उपलब्ि होती. [िुळ्याच्या
समथुवाग्दे वतामंचदरांतील संग्रहांत शके १७३४ (इ. स. १८१२) िी नोंद असले ली या भााांतरािी एक हस्तचलचखत स्वतंत्र प्रत आहे .]

‘ज्ञानिंद्रोदय’ माचसकांत १८४५ सालश वस्त्रहरणाच्या २५ अभंगांिें प्रकरण प्रचसद्ध िंालें . १८४२ ते १८६२ या
वीस वाांत तुकारामािे कांहश चनवडक, कांहश फुटकळ, कांहश लोकचप्रय प्रकरणात्मक, असे स्फुट अभंग
चनरचनराळ्या लोकांनश प्रचसद्ध केले ले आढळतात. तुकारामािे बरे िसे अभंग अलीकडे मुंबईंत छापले आहेत
अशी नोंद चवल्सनसाहे बानें मोल्स्वथुच्या कोशाच्या आरंभश जोडले ल्या जून १८५७ सालश चलचहले ल्या
आपल्या चनबंिांत केली आहे .

५. परंतु चजला समग्र गाथा म्हणतां येईल ती छापण्यािा पचहला उपक्रम मािव िंद्रोबा यांनश केला.
ही ३३२९ अभंगांिी गाथा त्यांच्या ‘सवुसंग्रह’ माचसकांत क्रमशः प्रचसद्ध िंाली. पचहला भाग १८६२ सालश,
दु सरा १८६४ सालश, चतसरा १८६६ सालश व त्यानंतर पुढील दोन भाग चमळू न पांि भागांत संपचवले ली गाथा
१८६८ सालश स्वतंत्र पुस्तकरूपानें प्रचसद्ध िंाली. कोणत्या हस्तचलचखतांवर ही गाथा आिारले ली आहे
यािी माचहती चमळाली नाहश. तथाचप प्रस्तुत गाथेंतील पाठभेदांशश तुलना करून पाहतां या “सवुसंग्रही”
गाथेिें मूळ हस्तचलचखत पंढरपूर परंपरें तील होतें असें चदसतें. याि सुमारास रावसाहे ब चवश्वनाथ नारायण
मंडचलक यांच्या प्रेरणेनें पंढरपूरच्याि हस्तचलचखतांवरून मुंबईंति गणपत कृष्ट्णाजी यांच्या छापखानयांत
दु सरी एक गाथा छापली गेली. ही गाथा दोन भागांत शके १७८९ च्या (इ. स. १८६७) आााढांत प्रचसद्ध
िंाली. प्रत्येक भागाच्या आरंभश खालील माचहती चदली आहे . “शके १७८६-८७ [इ. स. १८६४-६५] मध्यें
क्षेत्र पंढरपुर एथें एका स्नेह्ानें उद्योग करून तुकारामबावाच्या गाथेिी एक प्रत तयार करून पाठचवली, व
ती सुवाच्य अक्षरानें व िांगल्या शाईनें छापली असतां पुष्ट्कळ वारकरी आचदकरून भाचवक लोकांस चतिा
उपयोग होईल असें कळचवलें . नंतर दु सऱ्या प्रती चमळवून त्यांच्या आिारानें ग्रंथ साद्यंत पाहू न , जेथें
ले खकानें िुक्या केल्या होत्या असें चदसलें , त्या नीट करून सांप्रत हा ग्रंथ अत्यादरें सादर केला आहे .” या
दु सऱ्या प्रती कोठू न चमळचवल्या होत्या, व िुका कोणत्या तत्तवांप्रमाणें नीट केल्या, यािा कांहशि खुलासा
केला नाहश. तथाचप इतकें स्पष्ट चदसतें कश गणपत कृष्ट्णाजीिी ही चखळ्यांनश छापले ली आवृचत्त सुद्धां
पंढरपूर परंपरें तीलि होती. प्रस्तुत गाथेंत पां (छापी प्रत) म्हणून चजिा चनदे श केले ला आहे ती प्रत गणपत
कृष्ट्णाजीिी आवृचत्त होय.

६. दरम्यान इंग्रजी चमशनऱ्यांिें व सुसंस्कृत इंग्रजी अचिकाऱ्यांिें लक्ष तुकारामाकडे वेिलें होतें ; व
त्यांनश तुकारामािा िांगला अभ्याही केला होता. लोकांना “तुकारामचनर्तमत सेतूवरुनी” “चिस्तिरणश”
नेतां येईल असा पुढें रे . नारायण वामन चटळकांप्रमाणें त्याकाळशही चमशनऱ्यांिा समज िंाला होता. कांहशिी
अंतयामश अशी खात्री होती कश तुकारामांत रंगले ल्या मनाला चिस्ताकडे वळण्यािी जरूरि भासणार नाहश.
कसेंही असो, इंग्रजांनश तुकारामाच्या अभंगांिश व त्याच्या िचरत्रािश दे खील भााांतरें छापावयास सुरुवात
केली होती. मरे चमिेल या महाराष्ट्रांत मुरले ल्या चमशनऱ्यानें मचहपतीच्या तुकारामिचरत्रािा इंग्रजी
गोावारा आपल्या प्रस्तावनेसह १८४९ सालश मुब
ं ईच्या रॉयल एचशआचटक सोसायटीच्या ‘जनुल’मध्यें
छाचपला. या चमशनऱ्यािा तुकारामािा व्यासंग इतका गाढ होता कश त्याला स्वतः मराठशत अभंग रचितां
येऊं लागले . त्यानंतर त्यावेळिे डायरे क्टर ऑफ पत्ब्लक इनस्रक्शन सर अले क्िंांडर ग्रँट या साहे बानें ,

विषयानु क्रम
जानेवारी १८६७ च्या ‘फॉटु नाइटचल चरव्ह्ू’मध्यें तुकारामावर एक चनबंि प्रचसद्ध केला. इंग्रजांना
तुकारामािी यथायोग्य ओळख करून द्यावी हा त्या चनबंिािा हे तु होता. चनबंिांत ग्रँटसाहे बानें तुकारामाच्या
कांहश चनवडक अभंगांिश पद्यात्मक भााांतरें चदलश होतश. ग्रँटसाहे बािी तुकारामावर चकती भत्क्त होती हें
त्या चनबंिांतील खालश चदले ल्या एक दोन (भााांतचरत) वाक्यांवरून स्पष्ट होतें. “तुकारामाच्या अभंगांिी
डे त्व्हडच्या गीतांशश (Psalms) तुलना टाळतां येणें शक्य नाहश. हे अभंग म्हणजे दे वाच्या सतत सांचनध्यांत
असंलेल्या हृदयािे चनरचनराळ्या प्रसंगश आचण वेगवेगळ्या भावनांच्या आवेशात, पक्ष्यांच्या कूचजताप्रमाणें
सहज गाइले ले उद्गार होत………ज्यांच्या मुखश तुकारामािी वाणी वसत आहे त्यांनां नैचतकदृष्ट्या
चिस्तीिमु श्रेष्ठ आहे हें पटवून दे णें दु रापास्त आहे .”

७. सर बाटु ल चिअर हे मुंबईिे गव्हनुर असतांना याि ग्रँटसाहे बाच्या प्रेरणेनें त्या वेळच्या मुंबई
सरकारनें तुकारामािी संशोचित आवृचत्त तयार करून प्रचसद्ध करण्यािें ठरचवलें . संपादनािें काम संस्कृत व
मराठी भााांत पारंगत असले ले वे. शा. सं. चवष्ट्णु परशुराम शास्त्री पंचडत [चविवाचववाहािे पुरस्कते सुिारक म्हणून या
शास्त्रीबोवांिी थोर कीर्तत होती. तुकारामाच्या अभंगांत तल्लीन होणाऱ्या नयायमूर्तत रानड्यांिे ते चमत्र होते. त्यांनश संस्कृत-मराठी िातुकोश व इंग्रजी-
मराठी कोश असे दोन कोशही प्रचसद्ध केले होते. शास्त्रीबोवा त्या काळश इंदुप्रकाश वतुमानपत्राच्या संपादकमंडळांत होते , व इंदुप्रकाश छापखानयािे
भागीदार होते; पुढें ते छापखानयािे मालकही िंाले . त्यामुळें गाथा त्या छापखानयांत छाचपली गेली असावी. शास्त्रीबोवांच्या चवशेा माचहतीकचरतां

श्रीिर सखाराम पंचडत यांनश चलचहले लें ‘चवष्ट्णु परशुराम शास्त्री पंचडत यांिें िचरत्र’ (१९३६) हें पुस्तक पहावें.] यांजवर सोंपचवण्यांत आलें ;
व संस्कृत-प्राकृत भााांिे तज्ज्ञ, वैचदक चविान्, सुप्रचसद्ध पंचडत, शंकर पांडुरंग पंचडत, त्या वेळिे दचक्षणा
प्राइिं कचमटीिे चिटणीस, ह्ांिी त्या संपादनावर दे खरे ख होती. ही गाथा इंदुप्रकाश छापखानयाच्या
मालकांनश मुब
ं ई सरकारच्या आश्रयानें छापून दोन भागांत प्रचसद्ध केली. पचहला भाग १८६९ सालश व दु सरा
भाग १८७३ सालश प्रचसद्ध िंाला. या कायाकचरतां. मुंबई सरकारनें त्यावेळश िोवीस हजार रुपये खिु केले
होते व त्यािा फार बोलबालाही िंाला. त्यािा मासला म्हणून चनबंिमालें तील चवष्ट्णश
ु ास्त्री चिपळु णकरांच्या
चलखाणांतील खालील उतारा मोठा मनोरंजक वाटे ल. “असें होतां होतां कांहश काळानें………जो चबिारा
शूद्रकचव आपल्या लं गोटे बहादर व घोंगडीवाल्या भक्तमंडळशति काय तो रमायािा, नकवा फार िंालें तर
हरदासांच्या कथाप्रसंगश सत्कार पावायािा, त्यास एकाएकश आरबी गोष्टशतील अबू हसनासारखें मोठें ऐश्वयु
प्राप्त िंालें ! इंदुप्रकाश मुद्रणयंत्रालयांतील मुक्ताफळें आंगभर उिळले लश, महावस्त्रांत शरीर लपेटले लें , व
युचनव्हर्तसटीिे शानदार िंगे घातले ले तरुण चविान् डोक्यावर मोिेलें उडवताहे त व िवऱ्या ढाळताहे त अशा
थाटानें तुकाराम महाराज फारा चदवसांनश आपल्या अचभिानािी साथुता पावून चवराजमान िंाले . महाराष्ट्र
दे शाच्या पचहल्या अचिपतीनें पाठचवले लें ऐश्वयु परत लावून वरील कवीनें जी आपली हाचन करून घेतली
होती, चतिी भरपाई दोन शतकांनंतर त्याि दे शाच्या परिीपस्थ प्रभूनें करण्यािें मनांत आचणलें कश काय
कोण जाणे! असो; िंाली ती गोष्ट बरीि िंाली.” [चनबंिमाला, अंक ४५.]

८. ही गाथा “शंकरपांडुरंगी”, “पंचडतांिी”, “इंदुप्रकाश” नकवा “सरंकारी” या नांवांनश ओळचखली

जाते . यापूवी प्रचसद्ध िंाले ले अभंग व गाथा ह्ा मुख्यत्वें पंढरपुरांतील प्रिचलत पाठाच्या परंपरे वर
आिारले ल्या होत्या. पंचडतांच्या गाथेंत प्रथमि तुकारामाच्या प्रदे शांतील म्हणजे दे हूच्या पचरसरांतील
हस्तचलचखतें तपासून संख्या, पाठ व क्रम ठरचवण्यांत आले . दे हू भागांतील व पंढरपूर परंपरें तील असे
दोनही पाठ तपासून गाथेिें संपादन केलें हें ि ह्ा गाथेिें खरें वैचशष्ट्य होय. आजतागायत हा असा एकि
प्रयत्न िंाला कश संपादकांनश महत्तवाच्या सवु उपलब्ि हस्तचलचखतांतील पाठक्रमाचद तपासून संशोचित
संचहता तयार केली. संपादकांनश कोणतश हस्तचलचखतें तपासलश, व कोणत्या पद्धतीला अनु सरून काम
केलें , यािा थोडक्यांत गोावारा [मूळ इंग्रजी प्रस्तावनेिा (“Critical Preface”िा) हा गोावारा आहे ; ती संपूणु Preface प्रकाशले खन
पद्धतीनें पुनमुुचद्रत करून दु सऱ्या भागाच्या पचरचशष्टांत चदली आहे .] येथें चदला पाचहजे.

विषयानु क्रम
 ९. संपादकांपाशश िार हस्तचलचखतें होतश. तश येणेंप्रमाणें :– (१) दे हू प्रत; चहिा चनदे श “दे ” या
अक्षरानें केला आहे . ही प्रत खु द्द तुकारामाच्या घराण्यांतून चमळचवली होती, व त्या घराण्यांत वंशािें िन
म्हणून ती जतन करून ठे चवली होती. तुकारामािा ज्येष्ठ पुत्र महादे वबावा याच्या हातिी ही प्रत होती असें
संपादकांस सांगण्यांत आलें होतें व म्हणून (त्या वेळश) ती दोनशें वाांपूवींिी असावी असें त्यांस वाटलें . (२)
तळे गांव प्रत; चहिा चनदे श “त” या अक्षरानें केला आहे . ही नत्रबक कासार याच्या हातिी होती. या नत्रबक
कासारानें तुकारामािे व इतर चवठ्ठलभक्तांिे अभंग गोळा करून ते सुव्यवत्स्थत रीतीनें चलहू न काढण्यांत
आपल्या आयुष्ट्यािश िाळीस वाें खिी घातलश होतश. या प्रतशत १७०९ शकेिी (इ. स. १७८७) नोंद होती.
(३) पंढरपूर प्रत; चहिा “पां” या अक्षरानें चनदे श केला आहे . पंढरपुरांतील एका मठािे अचिपचत गंगूतात्या
यांनश ही प्रत स्वतः शु द्ध केली होती व इतर मठाचिपतशकडू न ती आणखी शुद्ध करून घेतली होती. ही
गाथेिी आिुचनक प्रत होती. (४) कडू स प्रत; चहिा चनदे श “क” या अक्षरानें केला आहे . कडू सिें ब्राह्मण
घराणें मवाळ यांजकडू न ही प्रत चमळचवली होती, पण संपादकांना ती फार वेळ ठे वतां आली नाहश. वर
पचरच्छे द ३ मध्यें उल्लेचखले ला तुकारामािा टाळकरी ले खक गंगािर मवाळ याच्या हातिी ही प्रत होती असें
संपादकांस सांगण्यांत आलें होतें.

१०. दे हू आचण तळे गांव या प्रतशिी मूळपीचठका एकि असें संपादकांस आढळू न आलें . दोनही प्रतशत
अभंगांिा क्रम एकि होता; व ज्या स्थळश तो मूळांत चभन्न होता त्या स्थळश दे हू प्रतशत दु रुस्ती करून तळे गांव
प्रतशतील क्रम स्वीकाचरला होता. असें असलें तरी दे हू प्रत नकवा तळे गांव प्रत ह्ा एकमे कशच्या नकला मात्र
नव्हत्या. कडू स प्रतशतील क्रम आचण शु द्धले खन इत्याचद दे हू प्रतीप्रमाणेंि होतें. ज्या हस्ताक्षरांत कडू स प्रत
बहु तांशश चलचहले ली होती, तेंि हस्ताक्षर किशकिश दे हू प्रतशत आढळलें ; तर ज्या हस्ताक्षरांत दे हू प्रत
बहु तांशश चलचहले ली होती तें हस्ताक्षर किशकिश कडू स प्रतशत आढळलें . या कारणांमुळें संपादकांस असें
चदसून आलें कश दे हू व कडू स प्रतशिे ले खक समकालीन असले पाचहजेत; व या प्रती अनु क्रमें महादे वबावा व
गंगािर मवाळ–जे दोघे समकालीन होते –यांनश चलचहल्या होत्या ह्ा परंपरागत माचहतीला पुचष्ट चमळाली.
पंढरपूरच्या प्रतीिी मूळपीचठका अगदश चभन्न होती. दे हू व तळे गांव प्रतातील क्रमापेक्षां पंढरपूर प्रतशतील
अभंगांिा क्रम बराि चभन्न होता; व चतच्या पाठांतही पुष्ट्कळ फेरफार आढळले . ती प्रत अगदश अलीकडील
होती; व मिूनमिून मूळच्या अभंगांना आिुचनक स्वरूप चदलें होतें. एकंदरशत दे हू व तळे गांव प्रतशपेक्षां
पंढरपूर प्रत कमी शुद्ध होती.

११. संपादकांनश तळे गांव प्रतीिा अभंगक्रम स्वीकाचरला; कारण तो त्यांना अस्सल वाटला व दे हू
प्रतशत सुद्धां दु रुस्त्या करून तोि क्रम आदचरला होता. कडू स प्रतशतील क्रम दे खील दे हू प्रतीसारखाि
होता. पाठािा चनणुय कचरतांना दे हू, तळे गांव व पंढरपूर या तीन प्रतशपैकश अचिक प्रतशत जो पाठ चमळाला
तो शक्य तोंवर संपादकांनश स्वीकाचरला; व जो स्वीकाचरला नाहश तो तळटीपेंत नमूद करून ठे चवला. जोंवर
कडू स प्रत उपलब्ि होती तोंवर पाठचनणुयाकचरतां तीही प्रत वापरण्यांत आली होती. क्वचित् स्थळश एकाि
प्रतशतला पाठ संपादकांना ग्राह् वाटला; कारण इतर पाठ एक तर अथुशूनय होते , नकवा ते ले खकाच्या
हस्तदोाामुळें उद्भवले होते . तथाचप हे न स्वीकाचरले ले पाठ सुद्धां तळटीपांत नमूद करून ठे चवले आहे त.
वादग्रस्त स्थळश चनणुय करतांना दे हू प्रतीला जास्त महत्तव दे ण्यांत आलें ; कारण पाठ आचण शु द्धले खनाच्या
बाबतशत ती सवांत अचिक शु द्ध होती. संपादकांनश असा शेरा माचरला आहे कश, जु नश मराठी हस्तचलचखतें
एकंदरशत जश अशु द्ध चलचहले लश असतात त्या मानानें दे हूिी प्रत बरीि शु द्ध होती. चकत्येक स्थळश पंढरपूर
प्रतीिे पाठ अथुशूनय होते नकवा भलताि अथु प्रतीत करीत, तर दे हू प्रतशतील पाठ अगदश अनवथुक होते .

विषयानु क्रम
 १२. शब्द तोडू न व शुद्धले खनाच्या सवुमानय चनयमांना अनु सरून संपादकांनश गाथा छाचपली. दे हू
प्रत, व अभंग म्हणण्यािी वारकऱ्यांत मानय िंाले ली “संचहता” पद्धचत, ह्ांिी शुद्धले खनाला अनुकूलता
होतीि असें संपादकांिें म्हणणें आहे . तरी पण तुकारामािे चवचशष्ट प्राकृत शब्द व संस्कृत शब्दांिे अपभ्रंश
त्यांनश जसेच्या तसेि ठे चवले . सरते शव
े टश संपादकांनश असें नमूद केलें आहे कश, शब्द नकवा अभंग जरी
अश्लील भासला तरी तो न गाळतां तुकारामािें चलखाण मूळाबरहु कूम छापावयािें ठरलें होतें ; व या
बाबतशत डायरे क्टर ऑफ पत्ब्लक इनस्रक्शन यांिी सल्ला घेतली जात असे , कारण शेवटिा चनणुय
सरकारनें त्यांजवर सोंपचवला होता.

१३. येणेंप्रमाणें उपलब्ि हस्तचलचखतांवरून तारतम्यानें, पण तुकारामाच्या मूळ चलखाणांत

ढवळाढवळ न करतां, गाथेिी ही आवृचत्त तयार करण्यांत आली. अभंगांिा क्रम–ज्याला “ओळ” म्हणतात
तो–दे हू, तळे गांव व कडू स ह्ा प्रतशत सारखाि होता. व म्हणून तो स्वीकारण्यांत आला. मूळाप्रमाणें
अभंगांिे जेथें गट होते ते थें त्या गटांतील संख्या गटाच्या शेवटश आंकडे घालू न दशुचवली आहे . क्रम चफरवून
चवायवारीप्रमाणें, कांहश आिुचनक छापील गाथ्यांत केलें आहे त्याप्रमाणें , वगीकरण करण्यािा प्रयत्न केला
नाही. प्रतशच्या बहु मतानें, नकवा कांहश स्थळश सरस म्हणून, पाठ चनवडले ले असले तरी यच्चयावत् पाठांिी
तळटीपांत नोंद आहे ; म्हणजे अभ्यासकाला स्वतःिी चनवड करण्यास वाव ठे चवला आहे . सवु सांप्रदाचयक
परंपरांिा या गाथेंत समावेश िंाला आहे . वारकऱ्यांतील चवचशष्ट फडाच्या नकवा सांप्रदायाच्या सवुि
अंचभमानयांना ही शंभर टक्के मानय होणें अथाति शक्य नव्हतें; तथाचप त्या काळश वारकऱ्यांत प्रमुख मानले
जाणारे भाऊ रामिंद्र काटकर सोलापुरकर यांनश ही गाथा दे हू मुक्कामश पाहू न ती शु द्ध आहे व सवांनश
घेण्यास योग्य आहे असें स्वदस्तुरिें प्रमाणपत्र चदलें होतें. [हें प्रमाणपत्रही दु सऱ्या भागाच्या पचरचशष्टांत चदलें आहे .]

१४. अनाग्रही अभ्यासकांनश या गाथेिा आजवर गौरवि केला आहे . वानगीदाखल तीन-िार
प्राचतचनचिक अवतरणें या चठकाणश उद्धत
ृ करणें अप्रस्तुत होणार नाहश. सुप्रचसद्ध संशोिक श्री. दत्तो वामन
पोतदार यांच्या मतें “आज बाजारांत शंकरपांडुरंगी उफु जुनी इंदुप्रकाशी, नवी इंदुप्रकाशी, आवटी,
सांप्रदाचयक आयुभा
ू णी, जोगी, माडगांवकरी, चनणुयसागरी वगैरे संचहता चमळतात. त्यांत शंकरपांडुरंगी
प्रत सवांत वाखाणण्यासारखी आहे , व बाकीच्या संचहता या जु नया इंदुप्रकाशी गाथ्याच्याि बहं शश नकला
आहे त व राचहले ल्या कांहश मात्र सांप्रदाचयक आहे त. [“तुकारामािी जगनाढी संचहता” द. वा. पोतदार. भा. इ. सं. मं. पंिम

संमेलनवृत्त, शके १८३९, पान ७४, ७६.]” पांगारकरांनश आपल्या तुकारामिचरत्राच्या प्रस्तावनेंत “छापील गाथ्यांत
हाि गाथा सवोत्तम आहे ” असें म्हटलें आहे . तुकारामाच्या इंग्रज अभ्यासकांनश हीि गाथा प्रमाणभूत मानून
चतिेंि भााांतर केलें . तुकारामािा इंग्रजी िचरत्रकार एडवडस
ु साहे ब यानें या गाथेिें “सवुजनमानय” असें
वणुन केलें आहे . [तुकारामवोबांिा सेतु–जे. एफ्. एडवडुस (१९३२), पान २१.] सरते शव
े टश ज्यांनश पचरच्छे द ३ मध्यें
वर्तणले ल्या संताजी ते ली जगनाड्याच्या वहीबरहु कूम “तुकारामबुवांिा अस्सल गाथा” छाचपला त्या साक्षेपी
संशोिक श्री. चवनायक लक्ष्मण भावे यांना या गाथेवर कठोर टीका करतांना सुद्धां असें कबूल करावें लागलें
कश, एकंदरीच्या मानानें फार मे हनतीनें, काळजीपूवुक चनरचनराळे पाठभेद दे ऊन ही गाथा तयार केली
आहे . [तुकारामबुवांिा अस्सल गाथा, भाग १-२. चवनायक लक्ष्मण भावे. प्रस्तावना, पान ३. यापुढें भाव्यांच्या नांवानें उदिृत केले ला मजकूर याि
प्रस्तावनेंतील आहे.]

१५. स्वतः छानपले ल्या गाथेच्या “अस्सलपणाच्या” अचभचनवेशाच्या भरांत भाव्यांनश प्रस्तुत गाथेवर
जी चनरािार व बह्वंशश चवपयुस्त टीका केली आहे चतिें येथें चनराकरण करणें क्रमप्राप्त आहे . कारण या
गाथेचवायश त्यांनश चनमाण केले ले गैरसमज अवश्य दू र केले पाचहजेत. भाव्यांिें असें म्हणणें आहे कश
“प्रस्तावनेंत शेवटच्या वाक्यांत उल्लेचखले ल्या सरकारी सूिनेिी म्हणजे faithfu॥y to reproduce the text

विषयानु क्रम
of Tukáráma and not to leave out any word or verse, even where it appeared indecent या
इाारतीिी खोंि या संपादकांच्या मुळशि लक्षांत आले ली चदसत नाहश. शक्य तो यत्न करून तुकारामाच्या
कवनािें अस्सल वळण, तें कसेंचह असलें तरी, तसेंि कायम ठे वावयािें ही महत्तवािी बाब लक्षांत न घेतां,
हातश आले ल्या प्रती आपल्या अकले प्रमाणें मखलाशी लढवून “शु द्ध करण्याच्या” भानगडशत हे संपादक
पडले आहे त. या कारणानें अस्सलपणाच्या दृष्टीनें हा ग्रंथ चकती कवडीमोल िंाला आहे हें ज्याला
चशवकालीन मराठी हस्तले खांिा थोडासा तरी पचरिय आहे त्याच्या सहज लक्षांत येईल.” तसेंि भावे पुढें
म्हणतात कश, “आतां ही गाथा ज्या रूपांत छापली गेली आहे त्याबद्दल इतकेंि म्हणावयािें आहे कश,
यांतील शब्द व शब्दांिी रूपें पार पालटू न अवािीन केलश गेलश आहे त. तसेंि या प्रतीच्या प्रकाशकांनश मूळ
अभंगांिें ले खनचह आपले समजु तीप्रमाणें सुिारून व दु रुस्त करून शुद्ध केलें आहे .” भावे चजला सरकारी
सूिना नकवा इाारत म्हणतात ती तशी नसून सरकारनें ज्यांच्यावर चनणुय सोंपचवला होता त्या
डायरे क्टरांच्या सल्ल्यानें संपादकांनशि ठराचवले लें िोरण होतें हें मूळ वाक्यावरून स्पष्ट होतें. या िोरणािी
खरी “खोंि” अश्लील समजल्या जाणाऱ्या भागाचवायश होतश. शंकर पांडुरंग पंचडत हे कांहश सािे सि
ु े
पदवीिर नव्हते . हस्तचलचखतांवरून संचहता कशी तयार करावयािी यािी शास्त्रशुद्ध पद्धचत त्या काळश
त्यांच्या इतकी फारि थोड्या चविानांना अवगत असेल हें त्यांनश संस्कृत, प्राकृत, वैचदक ग्रंथांच्या ज्या
अनेक संचहता तयांर केल्या त्यांवरून जगजाहीर िंालें आहे . चशवाय ग्रँटसाहे बासारख्या तुकारामप्रेमी
व्यासंगी अचिकाऱ्यानें सरकारी “सूिनेिा” अनादर होऊं चदला नसता. हस्तचलचखतांतले शब्द व रूपें
पालटलश, नकवा मूळ अभंगािें ले खन आपल्या अकले प्रमाणें मखलाशी लढवून सुिारून व दु रुस्त करून
“शु द्ध” केलें असें संपादकांनश कोठें ि म्हटलें नाहश; व मूळिश हस्तचलचखतें समोर नसल्यामुळें भाव्यांच्या ह्ा
चविानाला संपादकांच्या म्हणण्याखेरीज दु सरा आिार असणें शक्य नाहश. मराठी मुखपृष्ठावरील “चवष्ट्णु
परशु राम शास्त्री पंचडत यांनश शंकर पांडुरंग पंचडत यांच्या साह्ानें शुद्ध करून छापण्याकचरतां तयार केली”
या मजकुरांतील “शु द्ध करून” या शब्दप्रयोगानें भाव्यांनश आपला चनष्ट्कारण गैरसमज करून घेतला आहे .
“शु द्ध करून छापण्याकचरतां तयार केली” हा शब्दप्रयोग इंग्रजी मुखपृष्ठावरील “edited” या शब्दािा
समानाथुक म्हणून वापचरला आहे हें उघड आहे . [मूळिश दोनही मुखपृष्ठें दु सऱ्या भागाच्या पचरचशष्टांत चदलश आहे त.] ह्ािा
अथु असा नव्हे कश भाव्यांना वाटलें त्या तऱ्हे च्या दु रुस्त्या, सुिारणा, फेरफाराचद उलटापालटी संपादकांनश
केल्या. शब्द तोडले व सवुमानय शु द्धले खनािे चनयम पाळले हें संपादकांनश जाहीर केलें आहे ; व त्यािें
कारणही त्यांनश चदलें आहे तें हें कश, दे हू प्रत व वारकऱ्यांतील प्रमुखांनश मानय केले ली अभंग म्हणण्यािी
‘संचहता’ पद्धचत हश दोनही शु द्धले खनाच्या चनयमांना अनु कूलि होतश. तरी पण संपादकांनी स्पष्ट खुलासा
केला आहे कश तुकारामािे चवचशष्ट प्राकृत शब्द व संस्कृत शब्दांिे अपभ्रंश जसेच्या तसेि ठे चवले आहे त.
तळटीपांकडे लक्ष चदलें असतां हें सहज कळे ल कश संपादकांनश बारीकसारीक सुद्धां फेरफार करण्यािें
टाळलें आहे . संताजीच्या वहशतलें शु द्धले खन म्हणजेि तुकारामािें शु द्धले खन, व तें चशवकालीन
आदशुलेखन, हश समीकरणेंि आिश िुकीिश आहे त; व तसल्या ले खनांच्या. अभावश संचहता कवडीमोल
ठरवावयािी असेल तर आज प्रिचलत असले ले एकनाथी भागवत, वामनी ग्रंथ, व बह्वंशश रामदासी ग्रंथ
हातांति िरावयास नकोत. तुकाराम अडाणी होता व त्याला शुद्ध चलचहतां येत नसे म्हणून त्यािें अस्सल
चलखाण शुद्धले खनाला अनुसरून असणेंि असंभवनीय असें जर भाव्यांना सुिवावयािें असेल तर गोष्ट
चनराळी. “घे गे बाइले चलचहलें ” इत्याचद अभंग व “बालबोि अक्षरें चलहावश पाहश । हा मागें अभ्यास नव्हता
कांहश । कोऱ्या कागदांिी करूचन वही । स्िमती वलही आपुल्या ।” हें मचहपतीिें अवतरण तळटीपांत दे ऊन
सुद्धां “तुकारामास चलचहतां येत होतें हें अगदश चनःसंशय आहे , परंतु स्वतःिेंि कचवत्व तो चलहू न ठे वीत
असेल असें वाटत नाहश,” ह्ा भाव्यांनश काचढले ल्या चनष्ट्काांएवढाि तुकारामाच्या शु द्धले खनाचवायशिा
त्यांिा तकु अप्रचतष्ठ आहे . अंब्रुत, नारायेण, काये, दरुाण इत्याचद रूपें तशशि न छापल्यामुळें चशवकालीन

विषयानु क्रम
सोवळ्या पंक्तशत भ्रष्टाकार होतो असें वाटत नाहश. परमाणूिा पवुत करण्यासारखे हे कांहश–पांगारकरांिा
शब्द योजावयािा म्हणजे–“डोंगराएवढे ” फेरफार नाहशत. चशवाय हें ध्यानांत ठे चवलें पाचहजे कश
तुकारामािे अभंग कांहश पचढक चविानांकचरतां बंचदस्त पुस्तकांत बंदशत घालू न ठे चवले ले नव्हते . ते पाठ
म्हणण्यािी वारकऱ्यांत अखंड परंपरा होती. ह्ा “संचहता” परंपरे िें महत्तव ओळखून चतला अनु सरून
शु द्धले खन छाचपलें यांत संपादकांनश संशोिनािा अपराि केला असें म्हणतां येणार नाहश. सारांश , प्रस्तुत
गाथेंत संपादकांनश तुकारामािश अस्सल शब्द-रूपें अबाचित राचखलश आहे त; व त्यांनश मूळ अभंगांिें ले खन
सुिाचरलें नकवा दु रुस्त केलें हा भाव्यांिा अवास्तव आरोप सवुस्वश चनरािार आहे .

१६. भाव्यांनश असेंही भासवावयािा उठावदार प्रयत्न केला आहे कश ज्या दे हू, तळे गांव, व कडू स
प्रतशवर ही गाथा आिाचरली आहे त्या प्रतीि मुळश अलीकडल्या होत्या. आपला नाहक गैरसमज करून
घेतल्यामुळें त्यांना हा आभास िंाला. दे हू आचण तळे गांव या दोनही प्रती दु दैवानें आज उपलब्ि नसल्यामुळें
त्या स्वतः तपासून अनु मानें काढणें अशक्य िंालें आहे . “असें सांगतात,” “असें चदसतें,” इत्याचद
साविचगरीिे शब्द योजून शंकर पांडुरंग पंचडतासारख्या संशोिकानें या प्रतशिें जें वणुन केलें आहे तें
यथातथ्य मानून आपण परमाथानेंि घेतलें पाचहजे. भाव्यांच्या तकालाही त्या व्यचतचरक्त दु सरा आिार
नव्हता. दे हू प्रत ही तुकारामाच्या हयातशति चलचहली होती असें चविान संपादकांनश कोठें ि केलें नाहश.
महादे वबावािें वय लक्षांत घेतां ती प्रत तुकारामाच्या चनयाणानंतरि केली असली पाचहजे हें उघड आहे . ती
महादे वबावाच्या हातिी नसून अगदश अलीकडील व फार कमी दजािी होती हें शाबीत करण्याकचरतां
भाव्यांनश खालील कारणें चदलश आहे त–(१) “महादे वबावािा चवशेा ओढा भत्क्तमागाकडे होता असें चदसत
नाहश.” (२) “महादे वबावानें तुकोबािे अभंग चलचहले ले असते तर मचहपतीला ही गोष्ट खास कळली
असती, व तो तसा उल्लेख आपल्या ग्रंथांत अवश्य करता.” (३) “या दे हू प्रतीसंबि
ं श संपादक आणखी असें
चलचहतात कश, ही प्रत एकाि हस्ताक्षरानें चलचहले ली नसून हशत एकापेक्षां जास्त अशश चभन्न चभन्न हस्ताक्षरें
आढळतात. चशवाय या प्रतशतील शब्द तोडले ले आहे त (words have been separated by spaces)
आचण चहिें चलखाण शुद्धले खनाच्या (इ. स. १८६९ मिील?) सवुमानय चनयमांप्रमाणें चबनिूक आहे . मला
वाटतें कश, या वर चलचहले ल्या बाबी ही वही अगदश अलीकडली आहे हें चनभ्रांतपणें चसद्ध करण्यास पुरेशा
आहे त.” (४) “एकंदरशत ही दे हूिी हस्तचलचखत प्रत एक-हातानें चलचहले ली नसून तशत एकापेक्षां जास्त
वळणें आहे त, असें संपादक चलचहतात. चशवाय या प्रतशत दु रुस्त्याचह केले ल्या आहे त. म्हणजे मूळ प्रत
अगदश चनभेळ अस्सल व शुद्ध नसून तशत दु रुस्ती करणें हें त्या. ले खकास अवश्य वाटलें होतें. या अशा
अंतःस्थ बाबशवरून या गाथेच्या संपादकांस दे हू येथें चमळाले ली प्रत बावनकशी नसून फार कमी दजािी
होती हें उघड चदसतें.”

१७. या िार मुद्द्ांपैकश दोन केवळ वादाकचरतां उपत्स्थत केले ले अतएव फोल, आचण दोन केवळ
चवपयुस्त समजामुळें उद्भवले ले म्हणून गैरलागू आहे त. तुकारामानें मुलांना संपत्तीिा वारसा कांहश ठे चवला
नव्हता. पण ज्या अमोचलक काव्यसंपत्तीिी कीर्तत सगळ्या महाराष्ट्रभर पसरली होती चतिा “ज्येष्ठभाग”
म्हणून तरी महादे वबावानें स्वतःिी प्रत तयार करणें यांत अस्वाभाचवक असें कांहशि नाहश. भगवद्भक्तीपेक्षां
चपतृभक्तीच्याि प्रेरणेनें हें कायु कोणाही सुपुत्रानें केलें असतें या गोष्टीिा मचहपतीनें उल्लेख करावा अशी
भाव्यांिी अपेक्षा कां होती हें कळत नाहश. तुकारामाच्या हयातशत टाळकरी व ले खक म्हणून जे त्यािी सेवा
करीत त्यांिाि भचहपतीनें उल्लेख केला आहे . महादे वबावा हा तुकारामािा ले खक होता असें संपादकांिें ,
नव्हे कोणािेंि, म्हणणें नाहश. तुकारामाच्या चनयाणानंतर त्याच्या चलखाणाच्या प्रती कोणी उतरून
काचढल्या या चवायाकडे मचहपतीला लक्ष दे ण्यािें प्रयोजनि नव्हतें. भाव्यांनश वर चदले ल्या चतसऱ्या मुद्द्ािी

विषयानु क्रम
उभारणी संपादकांच्या इंग्रजी चनवेदनाच्या चवपरीत समजावर केली आहे . दे हू प्रतशत शब्द तोडले ले आहे त
व चतिें चलखाण (संपादनकाळांतील) प्रिचलत शु द्धले खनाच्या सवुमानय चनयमांप्रमाणें चबनिूक आहे हें
वणुन संपादकांच्या अंगश चिकटचवण्यांत भाव्यांनश केवळ अनयाय केला असें म्हणण्यापेक्षां इंग्रजी
वाक्यप्रणालीिा अथु त्यांच्या ध्यानश आला नाहश असें म्हणणें कदाचित् अचिक नयाय्य होईल. हें वणुन
गाथेच्या छपाईिें आहे , दे हू प्रतीिें नव्हे , हें उघड आहे ; व “दे हू प्रत व अभंग म्हणण्यािी वारकऱ्यांिी
‘संचहता’ पद्धचत ह्ा दोहोंिी शु द्धले खनाला अनुकूलता होती” या लगेि पुढें आले ल्या वाक्यानें तें आणखी
स्पष्ट केलें आहे . तसेंि एकापेक्षां जास्त अशश चभन्न चभन्न अक्षरें दे हू प्रतशत आढळतात हें चविान अचतव्याप्तीनें
दू चात िंालें आहे . संपादकांनश एवढें ि नमूद केलें आहे कश, दे हू प्रतीच्या ले खकािें हस्ताक्षर किशकिश
कडू स प्रतशत व कडू स प्रतीच्या ले खकािें हस्ताक्षर किशकिश दे हू प्रतशत आढळतें . हस्ताक्षरांिा हा
अनयोनयसंबि
ं ले खकांिें समकालीनत्व दाखचवण्यासाठश सांचगतला आहे . दे हू प्रतशत अभं गांच्या क्रमांत
दु रुस्त्या केल्या आहे त त्या मूळ ले खकाच्या हस्ताक्षरांत आहे त नकवा कसें हें संपादकांनश सांचगतलें नाहश.
कदाचित् तळे गांव प्रतीला अनु सरून त्या मागाहू न केल्या असें जरी गृहीत िरलें तरी ते वढ्यानें मूळ
चलखाणाच्या प्रािीनत्वाला बाि येत नाहश. नत्रबक कासारानें संशोिनािे पचरश्रम करून ठरचवले ला
अभंगक्रम दे हू प्रत ज्यांनश जतन करून ठे चवली होती त्यांना अचिक ग्राह् वाटला असेल. आपण तळे गांव
प्रतीिा क्रम स्वीकाचरला, व तो दे हू प्रतीच्या मूळच्या क्रमापेक्षां कांहश स्थळश चभन्न होता, हें संपादकांनश स्पष्ट
केलें आहे . पण त्यामुळें दे हू प्रतीिा अस्सलपणा गौण कसा होतो व चतिा दजा कमी कसा ठरतो हें समजत
नाहश. असो. संपादकांनश ही प्रत नक्की महादे वबावाच्या हातिीि होती असा दावा छातीठोकपणें मांडला
नाहश. तुकारामाच्या वंशांत ती जतन करून ठे चवली होती या गोष्टीिें महत्तव आपण चवसरतां कामा नये.
चनजिनािा अचभमान िरणाऱ्यांनश सुद्धां ती तुकारामाच्या नांवावर खपचवण्यािा प्रयत्न केला नाहश.
संपादकांना गंगािर मवाळाच्या प्रतीशश ती समकालीन चदसली. अशा पचरत्स्थतशत कुळांत िालत आले ली
परंपरा खोटी म्हणून दू र सारण्यास प्रबळ प्रमाणें पाचहजेत.

१८. कडू स प्रतीचवायश सुद्धां भाव्यांनश वरील प्रकारिशि िुकीिश व संशयग्रस्त चविानें केलश आहे त.
ती प्रत गंगािर मवाळाच्या हातिी समजली जात असे हें पुरें माहीत असून सुद्धां “कडू स येथील कोणा
मवाळ नांवाच्या ब्राह्मण कुटु ं बांतील” असें आरंभशि चतिें वणुन करून पचहल्या भेटीलाि ओळख न दाखवून
चतिी प्रचतष्ठा कमी करण्यािा भाव्यांनश प्रयत्न केला आहे . पुढें त्या प्रतीिा चवस्तारानें चविार करतांना जश
संशयखोर आचण मोठश िमत्काचरक चविानें भाव्यांनश केलश आहे त, त्यांिा मुख्य हे तु हाि चदसतो कश स्वतः
पुरस्कृत केले ल्या संताजीपेक्षां तुकारामािा ले खक म्हणून श्रेष्ठ मानला गेलेला जो गंगािर मवाळ त्याच्या
चलखाणािा प्रस्तुत गाथेनें थोडासा घेतले ला आिारही चहरावून घ्यावा. भावे म्हणतात :– “िौथी म्हणजे
कडू स येथील प्रत. ही िौदा टाळकऱ्यांपैकश गंगारामबुवा मवाळ यांिे येथील प्रत होय. प्रत म्हणण्यापेक्षां
“एक वही” असें म्हणणें सत्याला जास्त िरून होईल. कारण संपादकांना सवु वह्ा न चमळतां मवाळाकडू न
एकि वही, आचण तीचह कांहश चदवस, चमळाले ली चदसते . चहिा भाग १ पृ. ७४२ अभंग २२४७ या छापील
गाथ्याच्या दोनही भागांत चमळू न पृ. १२९ ते पृ. ३२४ म्हणजे सुमारें दोनशें पृष्ठांपुरताि अिून मिून कांहश
पाठभेद दाखल करण्यापुरता उपयोग केले ला चदसतो. [मूळांत हें वाक्य असेंि छापले लें आहे .] पण संपादकांच्या
म्हणण्याप्रमाणें त्यांना चमळाले ल्या कडू स येथील वहशतील अक्षरािें वळण सवुभर येथून ते थून एक नसून
कांहश चठकाणश चभन्न चभन्न आहे . म्हणजे हीचह प्रत गगािरबुवा मवाळ यांिेि हातिी अस्सल असेल असें
चदसत नाहश. मवाळांच्या येथें असले ल्या वहीला अजूनचह ते ओंवळ्यानें चशवूं दे त नाहशत. ते व्हां त्यावेळश तरी.
त्यांनश त्यांच्या येथील अस्सल प्रत या संपादकांिे स्वािीन केली असेल असें मु ळशि वाटत नाहश. फार तर
एखादी नक्कल त्यांनश कांहश चदवस चदली असावी. कोणी सरकारी नोकरामाफुत हस्तले ख चमळचवण्यािा

विषयानु क्रम
यत्न केला असतां महाराष्ट्रांत काय काय प्रकार घडतात यािा अनु भव संशोिकांना आहे ि. मवाळांच्या
प्रतीसंबंिें पुढें थोडें चलहावयािें आहे ि. ते व्हां तू तु इतकेंि म्हणून ठे वतों कश, मवाळांकडील अस्सल प्रत या
गाथेच्या संपादकांस चमळाले ली चदसत नाहश; आचण कदाचित ती चमळाली असली तरी चतिें महत्तव त्यांिे
मनांत नीटसें उतरलें नाहश, व चतिा योग्य उपयोग त्यांनश करूंनचह घेतला नाहश.”

१९. सत्यदु ष्ट आचण तकुदु ष्ट वादािा असला दु सरा नमुना क्कचिति पाहावयास चमळे ल. संपादकांना
गंगािर मवाळािी समग्र प्रत चमळाली नसून एकि वही चमळाली होती हें अजब “सत्य” भाव्यांना कोठें
गवसलें कोण जाणे! मवाळ मंडळी पूजेंतील प्रत बाहे र द्यावयास नाखूा असतात ही गोष्ट खरी; म्हणूनि
संपादकांस ती अचिक वेळ जवळ ठे चवतां आली नाहश. भावे सुिचवतात त्याप्रमाणें जर संपादकांकडे नक्कलि
चदली होती तर ती बेमुदत ठे वण्यास कांहशि हरकत नव्हती. पढरपूरच्या गाथेिी नक्कल चमळाली असें
ज्यांनश प्रांजलपणें चलचहलें त्यांनश मवाळाच्या प्रतीिीचह नक्कलि होती हें लपवून कां ठे वावें? व असली
सत्यािी छपवेचगरी त्यांच्या पदरश बांिावयास आिार काय? चवष्ट्णुशास्त्री पंचडत हे त्या काळश सरकारी नोकर
नव्हते हें भावे चवसरले ले चदसतात. व सरकारी नोकरांनश हस्तचलचखतें चमळचवण्याकचरतां केले ल्या
प्रयत्नांचवायशच्या वक्रोक्तीनें या बाबतशत मवाळ घराण्याच्या सत्यचनष्ठेिी व पंचडतियाच्या सुज्ञते िी
चवनाकारण टवाळी िंाली आहे . संपादकांना या प्रतीिें महत्व नीटसें कळलें नव्हतें , व त्यांनश चतिा योग्य
उपयोग करून घेतला नाहश ही टीका अगदी असमथुनीय आहे . गंगािर मवाळाच्या हस्तले खािें महत्तव
संपादकांनश पूणुपणें जाचणलें होतें; त्यांनश ती प्रत काळजीपूवुक तपासून अभंगांिा क्रम, ले खनपद्धचत,
हस्ताक्षर इत्याचद बाबशबद्दल आपली खात्री करून घेतली; पण अचिक वेळ ती वापरावयास चमळाली नाहश
म्हणून त्यांिा चनरुपाय िंाला. दोनशें पृष्ठांत कडू स प्रतशतील पाठ चकती चठकाणश चदले आहे त हें वािकांनश
स्वतः पहावें; म्हणजे “अिून मिून कांहश पाठभेद” दे ण्यापुरताि त्या प्रतीिा उपयोग केला हें भाव्यांिें
चविान येथवर परामशु घेतले ल्या त्यांच्या इतर चकत्येक चविानांप्रमाणेंि शब्दलाघवी आहे यािी त्यांस खात्री
पटे ल.

२०. कडू स प्रतीच्या अस्सलपणािी व गुणावगुणांिी ििा अनयत्र चवस्तारानें केली जाईल. [पुढें

पचरच्छे द २९ मध्यें उल्लेचखले ल्या तुकारामिचरत्रांत.] या चठकाणश एवढें ि सांचगतलें म्हणजे पुरे कश खु द्द भाव्यांनश या
प्रतशतले कांहश कांहश पाठ िांगले आहे त हें कबूल केलें आहे . आज उपलब्ि असले ली कडू स प्रत जुनया
एखाद्या वहीवरून नकलले ली असावी असें जरी त्यांिें मत असलें तरी असल्या सवु जु नया नकला
तुकारामबावांनश अभंग कोणत्या क्रमानें रचिले असावेत त्या क्रमासंबंिश तकु बांिण्यास फार उपयोगी आहे त
हें ही त्यांना मानय आहे . कडू स प्रतीिा क्रम दे हू प्रतीप्रमाणेंि होता. ते व्हां क्रमाच्या बाबतशत तरी सवुसािारण
जु नी परंपरा प्रस्तुत गाथेनें स्वीकाचरली आहे असें म्हणावयास हरकत नाहश.

२१. तळे गांव प्रतशत दे खील बहु शः तोि क्रम सांपडला. “ती नीटनेटकी चलचहली असल्यामुळें
चतिाि मुख्यत्वें उपयोग करणें संपादकांस फार सोयीिें , कमी मे हनतीिें, व सािारणपणें सोपें असें वाटलें ”
हें भाव्यांिें चनदान पंचडतियासारख्या चविज्जनांचवायश ऋजुता दशुवीत नाहश. नत्रबक कासार हा
तुकारामानंतर सुमारें शंभर वाांनश (इ. सन १७५० च्या पुढें) साक्षेपी संशोिक म्हणून प्रचसचद्ध पावले ला
ले खक होता असें चदसतें. तो तळे गांविा असल्यामुळे, दे हू व आसमंतांतील प्रदे शांत उपलब्ि असले लश
हस्तचलचखतें त्याच्या अवलोकनांत आलश असलश पाचहजेत. ज्यानें अभंग गोळा करण्यांत िाळीस वाें
घालचवलश त्यानें तुकारामाच्या ले खकांनश तयार केले ल्या प्रती नकवा अंबाजी सारख्याकडे असले ला संग्रह हे
तपासून पाचहले नसतील हें संभवत नाहश. “अथात्, अभंग चमळाले तसे उतरून न घेतां नत्रबकानें आपल्यास

विषयानु क्रम
योग्य वाटली तशी ढवळाढवळ करून (तळे गांव) प्रत तयार केली” या भाव्यांच्या अनु मानाला
दोाानवेाणाचशवाय दु सरा आिार चदसत नाहश. दे हू भागांत नत्रबक कासारािी प्रचतष्ठा मोठी होती असें
चदसतें. नत्रबक कासारानें शके १७११ मध्यें चलचहले ली ज्ञानेश्वरीच्या नवव्या अध्यायािी एक प्रत दे हूिे श्रीिर
नथुराम गोसावी यांजपाशश आहे . “यथा प्रत्यय तथा चलख्यते” अशी प्रचतज्ञा त्यानें चलहू न ठे चवली आहे . ते व्हां
त्यानें अभंगांच्या मूळच्या क्रमांत नकवा पाठांत मनमानेल तशी ढवळाढवळ केली असेल हें सहसा संभवत
नाही. दे हू प्रतशत त्यािा क्रम मागाहू न स्वीकारण्यांत आला. दे हू प्रत जर पुढेंमागें उपलब्ि िंाली तर
अस्सल क्रम ठरचवण्यांत चतच्या मूळच्या क्रमािा उपयोग करतां येईल. पाठचनणुयाच्या वादग्रस्त स्थळश दे हू
प्रतीलाि संपादकांनश प्रािानय चदलें होतें.

२२. संपादकांिें चनवेदन व भाव्यांनश त्यावर घेतले ल्या आक्षेपांिें चनराकरण यांतून चनघणारा
तात्पयाथु आतां थोडक्यांत सांगतां येईल. जोंवर (१) तुकारामानें स्वहस्तें चलचहले ली समग्र गाथा, नकवा
(२) तुकारामानें स्वमुखें सांचगतले ल्या काव्यािी त्याच्या समक्ष चलचहले ली प्रत, नकवा (३) तुकारामानें पसंत
करून मानय केली होती असें ले खाचद पुराव्यावरून चनःसंशय शाबीत िंाले ली प्रत, या चतहशपैकश कोणतेंि
सािन उपलब्ि नाहश, तोंवर जश हस्तचलचखतें तुकारामाच्या अचिकाचिक नजीक जाऊन पोंितात, व ज्यांिे
ले खक अस्सलाशश प्रतारणा करण्यािा कमशतकमी संभव, अशा हस्तचलचखतांवरि संशोिकांस चवसंबन
ू
राहावें लागणार. प्रस्तुत गाथेला ज्यांिा आिार घेतला तश तीन दे हू, तळे गांव व कडू सिश हस्तचलचखतें या
प्रकारच्या हस्ताचलचखतांतील सवोत्कृष्ट होतश. पंढरपूर परंपरे च्या पाठचदकांिाचह या गाथेंत पचरपूणु अंतभाव
केला आहे . ते व्हां या गाथेनें तुकारामसंशोिनािा भरभक्कम पाया घातला असेंि म्हटलें पाचहजे ; पुढील
संशोिनािी उभारणी याि पायावर करतां येईल. अभ्यासक्रमाला या गाथेवांिून कायािा आरंभि करतां
यावयािा नाहश. चवशेातः दे हू आचण तळे गांव या मूळ प्रती आज तरी उपलब्ि नसल्यामुळें त्यांिा उपयोग या
गाथेमाफुति काय तो करून घेतां येईल.

२३. पंचडतांच्या या गाथेनंतर प्रचसद्ध िंाले ल्या गाथांत मूळ हस्तचलचखतांवरून छापले ल्या अशा
फक्त तीनि आढळतात. बाकी बहु तेक या गाथेवरि आिारले ल्या चदसतात. माडगांवकरांनश मुंबईत १८८६
सालश प्रचसद्ध केले ली गाथा यांपैकशि होय. सप्तऋाी व मोतीवाले (१८९६) यांनश “माडगांवकर व
इंदुप्रकाशिे मालक यांच्या गाथेच्या प्रतीिा वेळोवेळश उपयोग घडला” असें, व चनणुयसागर (१९०३)
गाथेच्या संपादकांनी “इंदुप्रकाशगाथेिा हें पुस्तक तपासतांना फार उपयोग िंाला” असें मानय केलें आहे .
दामोदर सावळाराम आचण मंडळीनें १९०२–३ सालश याि इंदुप्रकाश गाथेंत दु बार िंाले ले अभंग कमी
करून व त्यांत नसले ले इतर चठकाणिे चमळवून एक गाथा दोन भागांत छाचपली. तुकाराम तात्यांनश १८८९
सालश मुंबईत दोन भागांत ८४४१ अभंगांिी जी बृहत्-गाथा प्रचसद्ध केली चतला कोणत्या हस्तचलचखतािा
आिार घेतला होता तें कळण्यास मागु नाहश. प्रस्तावनेंत त्यांनश जें खालीलप्रमाणें चनवेदन केलें आहे तें सारें
मोघमि आहे :– “प्रस्तुत, पुष्ट्कळ पचरश्रम व शोि करून आम्हांस चमळाले ल्या व पूवी चकतीएक
लहानमोठ्या पुस्तकांतून छापून प्रचसद्ध िंाले ल्या अभंगांिा या पुस्तकांत संग्रह केला आहे . अभंगांच्या
चजतक्या हस्तचलचखत प्रती आम्हांस चमळाल्या त्यांत व वर चलचहल्याप्रमाणें पूवी छापून प्रचसद्ध िंाले ल्या
अभंगसंग्रहांत चवायाप्रमाणें चनरचनराळश प्रकरणें पाडले लश नाहशत………” आवटे यांनश गाथापंिकांत
छाचपले ली गाथा “श्री नानामहाराज साखरे यांच्या संग्रहांतील पुरातन हस्तचलचखत वह्ांवरून पाठ दु रुस्त
करून तयार केली” असें चदसतें; पण ह्ा पुरातन हस्तचलचखतांिें वणुन सांपडत नाहश. चवष्ट्णुबोवा जोगांनश
१९०१ सालश तयार केले ली व आवटे यांनश छाचपले ली गाथा गणपत कृष्ट्णाजीच्या गाथेवर आिारले ली

विषयानु क्रम
चदसते . चवष्ट्णुबोवांनश पुढें तयार केले ल्या आवृत्तशत सांप्रदाचयक पाठांसंबंिाच्या राचहले ल्या िुका दु रुस्त
केल्या; त्या अस्सल हस्तचलचखतांच्या आिारें केल्या नकवा कसें यािा खु लासा सांपडत नाहश.

२४. ज्या तीन गाथा मूळ हस्तचलचखतांवरून छानपल्या त्यांतील एक आयुभा

ू ण छापखानयानें १९१३
सालश पुण्यांत प्रचसद्ध केली. ही आवृचत्त हचरभत्क्तपरायण बाबुराव हचर दे वडीकर यांिे साहाय्यानें पंढरपूर
येथील गंगूकाका चशरवळकर यांच्यापाशश असले ल्या प्रासाचदक पोथीवरून तयार केले ली आहे . ही वही
श्रीक्षेत्र पढरपूर येथें प्रल्हादभाऊ बडवे यांच्याकडे होती. दे वानें बडव्यांच्या स्वप्नांत येऊन सांचगतल्याप्रमाणें
गंगूकाका चशरवळकरांस चमळाली. (१९१३ सालश) या गोष्टीस ८०–८५ वाें िंालश असें संपादकांनश चनवेदन
केलें आहे . याि गंगूतात्यांनश स्वतः शुद्ध केले ली व पंढरपूरच्या इतर मठाचिपतशकडू न शु द्ध करून घेतले ली
प्रत पंचडतानश वापचरली होती, व त्या प्रतशतील न स्वीकाचरले ले सवु पाठ तळटीपांत चदले आहे त, व अचिक
अभंग शेवटश छाचपले आहे त. ते व्हां एका अथी आयुभा
ू ण गाथेिा प्रस्तुत गाथेंत सवुस्वश अंतभाव िंाला आहे
असें म्हणतां येईल. दे शमुख व दांडेकर यांनश संपाचदले ल्या चित्रशाळे च्या गाथेंत गंगूकाकांच्या पोथीिेि पाठ
घेतले ले आहे त; पण अनु क्रमचणकेंत माळ्यांच्या वहीवरून घेतले ले पाठही चदले आहे त. या माळ्यांच्या
वहीवरून छाचपले ली गाथा ही दु सरी सांप्रदाचयक गाथा होय. ही १९१३ सालश गोडबोले यांनी “ह. भ. प.
दे हूकर महाराज, भागवतबुवा बेलापुरकर, व वासकर यांच्या फडांतील वारकरी सांप्रदाचयक ओळीिी
गाथा” या नांवानें प्रचसद्ध केली. तुकारामािे पंढरपूर येथील वंशज ह. भ. प. सोपानकाका दे हूकर यांिेकडे
चहिें मूळ आहे असें समजतें. अथात् तें हस्तचलचखत दे हू परंपरें तील असलें पाचहजे; व त्या परंपरें तील सवांत
जु नें हस्तचलचखत हा तर पंचडतांच्या गाथेिा मुख्य आिार होता.

२५. चतसरी गाथा “तुकारामबुवांिी अस्सल गाथा” या नांवानें चवनायक लक्ष्मण भावे यांनश शके
१८४१–४२ (इ. स. १९१९–२०) सालश दोन भागांत छाचपली. तुकाराममहाराजांिे टाळकरी व ले खक
संताजी तेली जगनाडे यांिे वहीबरहु कूम ही गाथा छाचपली असें श्री. भावे यांनश मुखपृष्ठावर नमूद केलें आहे .
या वह्ा कशा चलचहल्या गेल्या असाव्यात याचवायश भाव्यांनश कांहश तकु सुिचवले ; पण चनष्ट्काु असा काढला
कश “केव्हां तरी एकदम, थोडे ि चदवसांिे मुदतशत, आचण तुकारामबुवांच्या मरणापूवी सुमारें तीन िार वाेंि
अगोदर, ह्ा वह्ा संताजीनें चलचहल्या असाव्यात.” ते पुढें म्हणतात कश, “संताजी हा तुकारामाच्या
प्रीतशतला, त्यािा आवडता टाळकरी, नेहमश त्यािे जवळ चनकट सहवासांत असणारा, यामुळें या वह्ा
तुकारामबुवांच्या नजरे खालू नचह गेल्या असल्या पाचहजेत हें उघड आहे . इतर टाळकऱ्यांनशचह त्या चनःसंशय
पाचहल्या असल्या पाचहजेत. आचण म्हणूनि तुकोबाच्या स्वदस्तुरच्या ले खाच्या अभावश या प्रतीस मी
‘तुकारामबुवांिी अस्सल गाथा’ असें म्हटलें आहे ……” संताजशच्या शु द्धले खनापेक्षां तुकारामािें चलखाण
कांहश चनराळें असेल असें भाव्यांना वाटत नव्हतें. त्यांच्या मतें , तुकाराम स्वमुखें बोलत असतां संताजीनें या
वह्ा तयार केल्या असण्यािा संभव आहे .

२६. भाव्यांच्या या गाथेंत कांहश दु बार अभंग, कांहश तुकयाबंिूिे इत्याचद अभंग जमे ला िरून
एकंदरशत १३२३ अभग आहे त. अथात् ही गाथा समग्र नाहश हें सांगणें नकोि. संताजीच्या वह्ांिी चवस्तारानें
ििा अनयत्र केली जाईल. त्या ििेिा चनष्ट्काु स्थूलमानानें सांगावयािा तो असा :– (१) तुकारामाच्या
मुखांतून चनघत असले ली अभंगवाणी संताजीच्या या वह्ांत चटपून ठे चवली असेल हें अगदश असंभवनीय
आहे ; (२) या दोनही वह्ा तुकारामाच्या हयातशत समग्र चलचहल्या नसून त्याच्या चनयाणानंतर चलचहल्या
गेल्या आहे त हें ि अचिक संभवतें. पचरच्छे द २२ मध्यें वर्तणले ल्या अस्सल सािनांत ह्ा वह्ांिा समावेश
करतां येणार नाहश. पंचडतांच्या प्रस्तुत गाथेस आिार माचनले ल्या सािनांप्रमाणें संताजीच्या वह्ा हें एक

विषयानु क्रम
दु य्यम सािन होय. शकािी नोंद असल्यामुळें इतर दु य्यम सािनांपेक्षां त्या वह्ा तुकारामाच्या काळाला व
परंपरे ला जास्त जवळच्या असतील; व म्हणून तुकारामािी शु द्ध संचहता चनचित करतांना या वह्ांतील क्रम
व पाठ यांिा काळजीपूवक
ु चविार केला पाचहजे. या वह्ांप्रमाणें , तुकारामाच्या घराण्यांत पूजेंत असले ली
२४८ अभंगांिी वही, पंढरपूरिे श्री. सख्या हचर वैकुंठे यांजपाशश असले ली वही, कडू ं सास मवाळ
घराण्याच्या मंचदरांत असले लें हस्तचलचखत, इत्याचद सवु खासगी व सावुजचनक संग्रहांत असले लश
हस्तचलचखतें तपासून, संख्या, क्रम व पाठ चनचित करून पांगारकरांनश अपेक्षा केल्याप्रमाणें “सवुजनमानय
होईल असा एक नवीन गाथा परंपरे च्या व संशोिनाच्या अशा दु हेरी दृष्टीनें तयार िंाला पाचहजे. ”
[श्रीतुकारामिचरत्र. लक्ष्मण रामिंद्र पांगारकर (१९२०), प्रस्तावना, पान ५.]

२७. अशी शुद्ध संचहते िी गाथा चसद्ध करण्यासाठश प्रस्तुत पंचडतांिी गाथा उपलब्ि करून देणें
अत्यावश्यक होतें. कारण, ती आज कैक वाें दु र्तमळ िंाली होती, व जु नया पुस्तकांच्या बाजारांत भारी
नकमत दे ऊन सुद्धां चमळत नसे. तुकारामाच्या चनयाणाला तीनशें वाें पुरी िंालश त्या प्रसंगश ती पुनः छापून
प्रचसद्ध करावी असें स्वराज्यांतील लोकशाही मुंबई सरकारनें ठरचवलें . हें “बुनादीिें सािें उजवणें”
करण्यािें श्रेय मुंबईिे पंतप्रिान व चशक्षणमंत्री नामदार श्री. बाळ गंगािर खेर यांस यांस सवुस्वश चदलें
पाचहजे.

२८. हं पुनमुुद्रण मूळ गाथेबरहु कूम पानास पान या पद्धतीनें केलें आहे ; यािें कारण हें कश अनेक
ग्रंथांत पानांिे उल्लेख चदले आहे त, ते पाहणें अभ्यासकांस सोपें जावें. मूळ गाथेंत चदले ल्या अभंगांत ज्या
केवळ छपाईच्या उघड चदसणाऱ्या िुका होत्या ते वढ्याि दु रुस्त केल्या आहे त; संचहतेंत बाकी कोणते ही
फेरफार केले नाहशत. कठीण शब्दांच्या कोशांत मूळांत अथु चदले नव्हते अशा कांहश स्थळश अथु चदले आहे त.
अनु क्रमचणका अकारचवल्ह्ाप्रमाणें, मूळ गाथेंत अभंगांिे आंकडे दे ण्यांत पुष्ट्कळ िुका िंाल्या होत्या त्या सवु
नीट करून, संख्या चनचित करून चबनिूक बनचवली आहे . गाथेच्या या पुनमुुचद्रत आवृत्तशतील अभंगांिा
चहशेब येणेंप्रमाणें :– ४६०७ पयंत अभंगांिे आंकडे छाचपले आहे त. शुचद्धपत्रांत दशुचवल्याप्रमाणें २२३१-अ
आचण ४१५४-अ असे दोन आणखी अभंग जमे ला िरले असतां एकंदर संख्या ४६०९ होते . दे हू व तळे गांव या
प्रतशत ज्यांिा आरंभ सारखा िंाले ला नाहश असे पंढरपूरच्या प्रतशतील (दु सऱ्या भागाच्या शेवटश छापले ले )
अभंग ३७, आचण पचहल्या भागांत पान ३८० व पान ५४० वर चदले ले रामे श्वरभटािे एकूण अभंग ५, हे
आणखी जमेला िरले म्हणजे अनु क्रमचणकेंत प्रचवष्ट िंाले ल्या अभंगांिी एकूण संख्या (४६०९+३७+५=)
४६५१ भरते . दु बार अंभग २० सांपडले [यांतील १९ अभंग अनुक्रमचणकेंत त्या त्या अभंगापुढें दाखचवले आहे त. चशवाय ३७५२ हा अभंग

३९५६ अभंगािा दु बार आहे .]; ते उणे करतां बाकी ४६३१ अभंग उरतात. यांतील रामे श्वरभटािे ५, तुकयाबंिूिे
(कानहोबािे) ९२, ब्रह्मानंद तुक्यािे ३ (?), एकाजनादु नािा १, व वामनािा १ इतके उणे करतां, दे हू,
तळे गांव व पंढरपूर या तीनही प्रतशतील चमळू न तुकारामािे असे ४५२९ अभंग या गाथेंत छाचपले आहे त.
शु चद्धपत्राचशवाय गाथा छापतां आली पाचहजे होती. पण शु चद्धपत्र दे तांना शुद्धाशु द्धािै तवाद न स्वीकाचरतां
अगदश बारीकसारीक अशुद्धें सुद्धां सूक्ष्मदृष्टीनें शोिून चदलश आहे त; हे तु हा कश तुकारामाच्या वाणशत
वािकांपुढें अपपाठ ठे वण्याच्या पापापासून पूणुपणें अचलप्त राहावें.

२९. जनादु न सखाराम गाडगीळ यांनश चलचहले लें तुकारामािें इंग्रजी िचरत्र व बहु िा त्यांनशि
चलचहले लें एक मराठी िचरत्र अशश दोन िचरत्रें मूळ गाथेला आरंभश जोचडलश होतश. गेल्या ऐशश वाांत
तुकारामाच्या िचरत्राला उपयुक्त असें बरें ि चलखाण िंालें आहे . त्यािा परामशु घेऊन तुकारामािें िचरत्र,
काव्य, चशकवणूक व अभ्यास यांिी सांगोपांग ििा करणारा एक प्रबंि पचहल्या भागांत द्यावयािी मनीाा
होती. पण चवस्तार व चवलं ब फार होऊं नये म्हणून तें तुकारामिचरत्र स्वतंत्र छापून या गाथेच्या ग्राहकांस

विषयानु क्रम
गाथेिाि भाग म्हणून, चनराळी नकमत न घेतां, द्यावयािें ठरचवलें आहे . त्याप्रमाणें तें लवकरि प्रकाचशत
होईल. तुकारामानें चदले ली सुचविारािी, सदािारािी व समते िी चशकवण लोकांस सहज चमळावी म्हणून
(िचरत्रासुद्धां) गाथेिी नकमत स्वस्त ठे चवली आहे . लोकचशक्षणािा हा प्रयोग उपयुक्त होवो अशी प्राथुना
करून ही प्रस्तावना संपचवतों.

पुरुषोत्तम मांगेश लाड

विषयानु क्रम
 इ. स. १९५५ सालच्या आिृत्तीची

प्रस्तािना

१. तुकारामाच्या चनयाणाला तीनशें वाे पुरश िंालश त्या प्रसंगी (इ. स. १९५० सालश) दोन भागांत
छापून प्रचसद्ध केले ल्या आवृत्तीच्या सवु सात हजार प्रती स्वल्पाविशति संपल्या. पंढरपुरास आााढी
एकादशीच्या पावन लोकयात्रेंत एका चदवसांत एक हजार प्रती अक्षरशः हातोहात खपल्या. तुकारामाच्या
चलखाणािा पुरवठा मागणीपेक्षां सदै व कमी पडतो, तरी पण त्यािी वाणी बहु जनांच्या मुखश सारखी वाढति
राहाते, असें हें परमाथुशास्त्र चदसतें.

२. अथात् दु सरी आवृचत्त काढणें क्रमप्राप्त िंालें . नकमत पूवीप्रमाणें माफक ठे वतां यावी या हे तूनें या
वेळश गाथा अखंड क्रमानें छापून समग्र मजकूर एकाि पुस्तकांत सामावून घेतला आहे . शु चद्धपत्र कांहशसें
आटोक्यांत आणतां आलें , व दु बार अभंगांच्या आणखी नव्या ओळखी [कांहश दु बार अभंग शेवटील अनुक्रमचणकेंत त्या त्या
अभंगापुढें दाखचवले आहे त; सवुि तसे दाखचवले ले नाहशत. तेव्हां सवु दु बार अभंगांिी संपूणु यादी एकत्र चदल्यास उपयुक्त होईल म्हणून

अंकानुक्रमानें पुढील पानावर चदली आहे.] िंाल्या, यापेक्षां या पुनमुुद्रणांत नवें असें कांहश नाही.

३. मनािी हांव चकतीचह असली तरी गेल्या पांि वाांत ले खणीिी प्रत्यक्ष िांव संकत्ल्पत
तुकारामिचरत्राच्या पूवािापलीकडे जाऊं शकली नाहश. हा पल्ला गांठला हीि दे वािी कृपा होय. िचरत्राच्या
पूवािािा हा भाग आतां या आवृत्तीच्या बरोबरि पण स्वतंत्रपणें प्रचसद्ध होत आहे . वािकांिी क्षमा तर अवश्य
माचगतलीि पाचहजे. पण त्याहीपेक्षां आतां उत्तरािािा अंत गाठण्यािी शत्क्त, यापुढें आणखी अंत न पाहतां,
द्यावी एवढें ि दे वापाशश मागणें आहे .

तुकारामबीज, शके १८७६.

१० मािु १९५५.
} पुरुषोत्तम मांगेश लाड

विषयानु क्रम
 ॥ तुकारामाचे अभांग ॥
॥ श्रीविठ्ठलाय नमः ॥

॥ श्रीवनिृवत्तनाथाय नमः ॥ श्रीज्ञाने श्वराय नमः ॥

॥ श्रीराघिचैतन्यश्रीकेशिचैतन्य– ॥
॥ श्रीबाबाचैतन्यसद्गुरुभ्यो नमः ॥

मांगलाचरण–अभांग ६.

१. समिरणदृचष्ट चवटे वरी साचजरी । ते थें मािंी हरी वृचत्त राहो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक न लगे माचयक
पदाथु । ते थें मािंें आतु नको दे वा ॥ ॥ ब्रह्माचदक पदें दु ःखािी चशराणी । ते थें दु चित [पां. तेथें चित्त िंणी.] िंणी
जडों दे सी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यािें कळलें आम्हां वमु । जे जे कमुिमु नाशवंत ॥ ३ ॥

२. सुंदर तें ध्यान [उभा चवटे वरी असें बहु तांच्या ह्मणण्यांत आहे , परंतु तसें कोणत्याही पुस्तकांत आढळत नाहश.] उभें
चवटे वरी । कर कटावरी ठे वचू नयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुळसीहार [दे . त. तुळशीिे हार.-गळां तुळशीहार हाही पाठ ऐकण्यांत आहे .]
गळां कासे पीतांबर । आवडे चनरंतर [पां. आवडे चनरंतर हे चि ध्यान.] तें चि रूप ॥ ॥ मकरकुंडलें तळपती श्रवणश ।
कंठश कौस्तुभमचण चवराचजत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें हें चि सवु सुख । पाहीन श्रीमुख आवडीनें ॥ ३ ॥

३. सदा मािंे डोळे जडो तुिंे मूतीं । रखु माईच्या पती सोयचरया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोड तुिंें रूप गोड
तुिंें नाम । दे ईं मज प्रेम सवु काळ ॥ ॥ चवठो माउचलये हा चि वर दे ईं । संिरोचन [पां. येऊचनयां.] राहश
त्दृदयामाजी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश न मागे आणीक । तुिंे पायश सुख सवु आहे ॥ ३ ॥

४. राजस सुकुमार मदनािा पुतळा । रचवशचशकळा लोपचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कस्तुरीमळवट

िंदनािी उटी । रुळे माळ कंठश वैजयंती ॥ ॥ मुगुट कुंडले श्रीमुख शोभलें । सुखािें ओतलें सकळ ही ॥ २
॥ कासे सोनसळा पांघरे पाटोळा घननीळ सांवळा वाइयानो ॥ ३ ॥ सकळ ही तुह्मी व्हा गे एकीसवा । तुका
ह्मणे जीवा िीर नाहश ॥ ४ ॥

५. कर कटावरी तुळसीच्या माळा । ऐसें रूप होळां दावश हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठे चवले िरण दोनही
चवटे वरी । ऐसें रूप हरी दावश डोळां ॥ ॥ कटश पीतांबर कास चमरवली । दाखवश वचहली ऐसी मूती ॥ २ ॥
गरुडपारावरी उभा राचहलासी । आठवे मानसश तें चि रूप ॥ ३ ॥ िंुरोनी पांजरा होऊं पाहें आतां । येईं
पंढरीनाथा भेटावया ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मािंी पुरवावी आस । चवनंती उदास करूं नये ॥ ५ ॥

६. गरुडािें वाचरकें कासे पीतांबर । सांवळें मनोहर कैं दे खेन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवया बरवंटा घनमे घ
सांवळा । वैजयंतीमाळा गळां शोभे ॥ ॥ मुगुट माथां कोचट सूयांिा िंळाळ । कौस्तुभ चनमुळ शोभे कंठश ॥ २
॥ ओतशव श्रीमुख सुखािें सकळ । वामांगश वेल्हाळ रखुमादे वी ॥ ३ ॥ उद्धव अक्रूर उभे दोहशकडे । वर्तणती
पवाडे सनकाचदक ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नव्हे आचणकांसाचरखा । तो चि मािंा सखा पांडुरंग ॥ ५ ॥ ॥६॥

______

विषयानु क्रम
 विराण्या–अभांग २५.

७. वाळो जन मज ह्मणोत नशदळी । पचर हा वनमाळी न चवसंबें ॥ १ ॥ सांडूचन लौचकक जाचलयें

उदास । नाहश भय आस जीचवत्वािी ॥ २ ॥ नाइकें विन बोलतां या लोकां । ह्मणे जालों तुका हचररता ॥ ३ ॥

८. आचिल्या भ्रतारें काम नव्हे पुरा । ह्मणोचन व्यचभिारा टे कचलयें ॥ १ ॥ रात्रंचदस मज पाचहजे
जवळी । क्षण [पां. क्षण एक चनराळी.] त्याचनराळी न गमे घडी ॥ २ ॥ नाम गोष्टी मािंी सोय सांडा आतां । रातलें
अनंता तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

९. हाचि नेम आतां न चफरें माघारी । बैसलें शेजारश गोनवदािे ॥ १ ॥ घरचरघी जालें पट्टराणी वळें ।
वचरलें सांवळें परब्रह्म ॥ २ ॥ वचळयािा अंगसंग जाला आतां । नाहश भय निता तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

१०. नाहश काम मािंें काज तुह्मांसवें । होतें गुप्त ठावें केलें आतां ॥ १ ॥ व्यचभिार मािंा पचडला
ठाउका । न सर ती लोकांमाजी जालें ॥ २ ॥ न िरावा लोभ कांहश मजचवशश । जालें दे वचपशी तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

११. चवसरलें कुळ आपुला आिार । पती भावे दीर घर सोय ॥ १ ॥ सांचडला लौचकक लाज भय
निता । रातलें अनंता चित्त मािंें ॥ २ ॥ मज आतां कोणी आळवाल िंणी । तुका ह्मणे कानश बचहरी जाले ॥ ३
॥

१२. न दे खें न वोलें नाइकें आणीक । वैसला हा एक हचर चित्तश ॥ १ ॥ सासुरें माहे र मज नाहश कोणी
। एक केलें दोनही चमळोचनयां ॥ २ ॥ आळ आला होता आह्मी भांडखोरी । तुका ह्मणे खरी केली मात ॥ ३ ॥

१३. दु जा ऐसा कोण बळी आहे आतां । हचर या अनंता पासूचनया ॥ १ ॥ बचळयाच्या आह्मी जालों
बचळवंता । करूं सवु सप्ता सवांवरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी चजवाच्या उदारा । जालों प्रीचतकरा गोनवदासी ॥
३॥

१४. क्षणभरी आह्मश सोचसलें वाईट । साचिलें अवीट चनजसुख ॥ १ ॥ सांडी मांडी मागें केल्या
भरोवरी । अचिक चि परी दु ःखाचिया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येणें जाणें नाहश आतां । राचहलों अनंताचिये पायश ॥ ३
॥

१५. आह्मां आह्मी आतां वडील िाकुटश । नाहश पाठश पोटश कोणी दु जें ॥ १ ॥ फावला एकांत एकचवि
भाव । हचर आह्मांसवें सवु भोगी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगसंग एके ठायश । असों जेथें नाहश दु जें कोणी ॥ ३ ॥

१६. सवु सुख आह्मी भोगूं सवु काळ । तोचडयेलें जाळ मोहपाश ॥ १ ॥ यािसाठश सांचडयेले भरतार ।
रातलों या परपुरूााशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां गभु नये िरूं । औाि जें करूं फळ नव्हे ॥ ३ ॥

१७. एका चजवें आतां चजणें जालें दोहश । वेगळीक कांहश नव्हे आतां ॥ १ ॥ नारायणा आह्मां नाहश
वेगळीक । पुरचवली हे भाक सांभाचळली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जालें सायासािें फळ । सरली ते वेळ काळ दोनही ॥
३॥

विषयानु क्रम
 १८. हासों रुसों आतां [त. आपुलें.] वाढवूं आवडी । अंतरशिी गोडी अवीट ते ॥ १ ॥ सेवासुखें करूं
चवनोदविन । आह्मी नारायण एकाएकश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी जालों उदासीन । आपुल्या आिीन केला
पचत ॥ ३ ॥

१९. मजसवें आतां येऊं नका कोणी । सासुरवाचसनी बाइयानो ॥ १ ॥ न साहवे तुह्मां या जनािी कूट
। बोलती वाईट ओखटें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जालों उदास मोकळ्या । चविरों गोवळ्यासवें आह्मी ॥ ३ ॥

२०. चशकचवलें तुह्मश तें राहे तोंवरी । मज [पां. माजी.] आचण हरी चवयोग तों ॥ १ ॥ प्रसंगी या नाहश
दे हािी भावना । ते थें या विना कोण मानी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्तश बैसला अनंत । चदसों । नेंदी चनत्य अचनत्य
तें ॥ ३ ॥

२१. सांगतों तें तुह्मश अइकावें कानश । आमुिे नािणश नािूं नका ॥ १ ॥ जोंवरी या तुह्मां माचगलांिी
आस । तोंवरी उदास होऊं नका ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय वांयांचवण निद । पचत ना गोनवद दोनही नाहश ॥ ३ ॥

२२. आचजवरी तुह्मां आह्मां नेणपण । कौतुकें खेळणें संग होता ॥ १ ॥ आतां अनावर जालें अगुणािी
। करूं नये तें चि करश सुखें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां बुडचवलश दोनही । कुळें एक मनश नारायण ॥ ३ ॥

२३. सासुचरयां वीट आला भरतारा । इकडे माहे रा स्वभावें चि ॥ १ ॥ सांडवर कोणी न िचरती हातश ।
प्रारब्िािी गचत भोगूं आतां ॥ २ ॥ न व्हावी ते जाली आमुिी भंडाई । तुका ह्मणे काई लाजों आतां ॥ ३ ॥

२४. मरणाही आिश राचहलों मरोनी । मग केलें मनश होतें तैसें ॥ १ ॥ आतां तुह्मी पाहा आमुिें नवल ।
नका वेिूं बोल वांयांचवण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी भयाभीत नारी । कैसे संग सरी तुह्मां आह्मां ॥ ३ ॥

२५. परपुरुाािें सुख भोगे तरी । उतरोचन करश घ्यावें सीस ॥ १ ॥ संवसारा आगी आपुलेचन हातें ।
लावूचन मागुतें पाहू ं नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे व्हावें तयापरी िीट । पतंग हा नीट दीपासोई [पां. दीपावरी.] ॥ ३ ॥

२६. अइकाल परी ऐसें नव्हे बाई । न संडा या सोई भ्रतारािी ॥ १ ॥ नव्हे आराणुक लौचककापासून ।
आपुल्या आपण गोचवलें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन कराल कठीण । त्या या चनवडोन मजपाशश ॥ ३ ॥

२७. आहांि वाहांि आंत वरी दोनही । न लगा गडणी आह्मां तैशा ॥ १ ॥ भेऊं नये ते थें भेडसावूं कोणा
। आवरूचन मना बंद द्यावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश अभ्यासावांिन
ु ी । नव्हे हे करणी भलतीिी ॥ ३ ॥

२८. बहु तांच्या आह्मी न चमळों मतासी । कोणी कैसी कैसी भावनेच्या ॥ १ ॥ नविार कचरतां वांयां
जाय काळ । लचटकें तें मूळ फचजतीिें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी करा घटापटा । नका जाऊं वाटा आमुचिया ॥ ३
॥

२९. त्यािें सुख नाहश आलें अनु भवा । कचठण हें चजवा तोंचिवरी ॥ १ ॥ माचगलांिें दु ःख लागों नेदी
अंगा । अंतर हें संगा नेदी पुढें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवुचवशश हा संपन्न । जाणती मचहमान श्रुचत ऐसें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३०. न राहे रसना बोलतां आवडी । पायश चदली वुडी माझ्या मनें ॥ १ ॥ मानेल त्या तुह्मी अइका
स्वभावें । मी तों माझ्याभावें अनु सरलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मश चफरावें बहु तश । मािंी तों हे गती जाली आतां ॥
३॥

३१. न बोलतां तुह्मां कळों न ये गुज । ह्मणउनी लाज सांचडयेली ॥ १ ॥ आतां तुह्मां पुढें जोडीतसें
हात । नका कोणी अंत पाहों मािंा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी बैसलों शेजारश । करील तें हरी पाहों आतां ॥ ३ ॥
॥ २५ ॥

३२. नये जरी तुज मिुर उत्तर । चदिला सुस्वर नाहश दे वें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तयाचवण भुकेला
चवठ्ठल । येइल तैसा वोल रामकृष्ट्ण ॥ ॥ दे वापाशश मागें आवडीिी भत्क्त । चवश्वासेंशश प्रीचत भाववळें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे मना सांगतों चविार । िरावा चनिार चदसेंचदस ॥ ३ ॥

३३. सावि जालों सावि जालों । हचरच्या आलों जागरणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें वैष्ट्णवांिे भार ।
जयजयकार गजुतसे ॥ ॥ पळोचनयां गेली िंोप । होतें पाप आड तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तया ठाया । ओल
छाया कृपेिी ॥ ३ ॥

३४. आपुचलया चहता जो असे जागता । िनय माता चपता तयाचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कुळश कनयापुत्र
होतश जश सात्त्वक । तयािा हचरख वाटे दे वा ॥ ॥ गीता भागवत कचरती श्रवण । [पां. अखंड.]आणीक नितन
चवठोबािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज घडो त्यािी सेवा । तरी माझ्या दै वा पार नाहश ॥ ३ ॥

३५. अंतरशिी घेतो गोडी । पाहे जोडी भावािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व सोयरा दे व सोयरा । दे व सोयरा
दीनािा ॥ ॥ आपुल्या वैभवें । शृग
ं ारावें चनमुळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जेवी सवें । प्रेम द्यावें प्रीतीिें ॥ ३ ॥

३६. सुखें वोळं व दावी गोहा । मािंें दु ःख नेणा पाहा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडीिा माचरला वेडा । होय होय
कैसा ह्मणे चभडा ॥ ॥ चनपट मज न िले अन्न । पायली गहू ं सांजा तीन ॥ २ ॥ गेले वारश तुह्मश आचणली
साकर [पां. सात चदवसा दाहा शेर.] सातदी गेली साडे दहा शेर ॥ ३ ॥ अखंड मज पोटािी व्यथा । दु िभात [पां. साकर

पथ्या.] साकर तूप पथ्या ॥ ४ ॥ दो पाहरा मज लहरी येती । शु द्ध नाहश पडे सुपती ॥ ५ ॥ नीज नये घाली फुलें ।
जवळश न साहती मुलें ॥ ६ ॥ अंगश िंदन लाचवतें भाळश । सदा शूळ मािंे कपाळश ॥ ७ ॥ हाड गळोचन आलें
मास । मािंें दु ःख तुह्मां नेणवे कैसें ॥ ८ ॥ तुका ह्मणे चजता गाढव केला । मेचलयावचर नरका नेला ॥ ९ ॥

३७. पावलें पावलें तुिंें आह्मां सवु । दु जा नको भाव होऊं दे ऊं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें ते थें दे खें तुिंश ि
पाउलें । चत्रभुवन संिलें चवट्ठला गा ॥ ॥ भेदाभेदमतें भ्रमािे संवाद । आह्मां नको वाद त्यांशश दे ऊं ॥ २ ॥
तुका ह्मणे अणु तुजचवण नाहश । नभाहू चन पाहश वाढ आहे ॥ ३ ॥

३८. वंदंू िरणरज सेवूं उष्टावळी । पूवुकमा होळी करुनी सांडूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अमुप हें गांठश बांिूं
भांडवल । अनाथा चवठ्ठल आह्मां जोगा ॥ ॥ अवघे होती लाभ एका या नितनें । नामसंकीतुनें गोनवदाच्या ॥
२ ॥ जनममरणाच्या खुंटतील खेपा । होईल हा सोपा चसद्ध पंथ ॥ ३ ॥ गेले [पां. पुढे गेले.] पुढें त्यांिा शोिीत
मारग । िला जाऊं माग घेत आह्मी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे घालूं जीवपणा चिरा । जाऊं त्या माहे रा चनजाचिया ॥ ५
॥

विषयानु क्रम
 ३९. जेचवले ते संत मागें उष्टावळी । अवघ्या पत्रावळी करुनी िंाडा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु ॥ सोवळ्या ओंवळ्या
राचहलों चनराळा । पासूचन सकळां अवघ्यां दु रश ॥ ॥ परें परतें मज न लगे सांगावें । हें तों दे वें बरें चशकचवलें
॥ २ ॥ दु सऱ्यातें आह्मी । नाहश आतळत । जाणोचन संकेत उभा असे ॥ ३ ॥ येथें कोणश कांहश न िरावी । शंका ।
मज िाड एका भोजनािी ॥ ४ ॥ लांिावला तुका माचरतसे िंड । पुरचवलें । कोड नारायणें ॥ ५ ॥

४०. दे वाच्या प्रसादें करा रे भोजन । व्हाल कोण कोण अचिकारी ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु ॥ ब्रह्माचदकांचस हें
दु लुभ उत्च्छष्ट । नका मानूं वीट ब्रह्मरसश ॥ ॥ अवचघयां पुरतें वोसंडलें पात्र । अचिकार सवुत्र आहे येथें ॥
२ ॥ इच्छादानी येथें वळला समथु । अवघें चि आतु पुरचवतो ॥ ३ ॥ सरे येथें ऐसें नाहश कदाकाळश । पुढती वाटे
कवळश घ्यावें ऐसें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे पाक लक्षुमीच्या हातें । कामारीसांगातें चनरुपम ॥ ५ ॥

४१. अवगुणांिे हातश । आहे अवघी फजीती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश पात्रासवें िाड । प्रमाण तें चफकें गोड
॥ ॥ चवा तांब्या वाटी । भरली लावूं नये होटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भाव । शु द्ध बरा सोंग वाव ॥ ३ ॥

४२. हरीच्या जागरणा । जातां कां रे नये मना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोठें पाहासील तुटी । आयुष्ट्य वेिे
फुकासाटश ॥ ॥ ज्यांिी तुज गुंती । ते तों मोकचलती अंतश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरा । लाभ काय तो चविारा ॥
३॥

४३. िमािी तूं मूती । पाप पुण्य तुिंे हातश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज सोडवश दातारा । कमापासूचन दु स्तरा ॥
॥ कचरसी अंगीकार । तरी काय मािंा भार ॥ २ ॥ चजवशच्या जीवना । तुका ह्मणे नारायणा ॥ ३ ॥

४४. ब्रह्माचदक जया लाभाचस ठें गणे । वचळये आह्मी भले शरणागत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कामनेच्या त्यागें
भजनािा लाभ । [पां. केला.] जाला पद्मनाभ सेवाऋणी ॥ ॥ कामिे नूचिया क्षीरा पार नाहश । इच्छे चिये बाही
वरुपावें ॥ २ ॥ बैसचलये ठायश लागलें भरतें । चत्रपुटीवरतें भेदी ऐसें ॥ ३ ॥ हचर नाहश आह्मा चवष्ट्णुदासां जगश ।
नारायण अंगश चवसावला ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे बहु लाटे हें भोजन । नाहश चरता कोण राहत राहों ॥ ५ ॥

४५. दु जें खंडे तरी । उरला तो अवघा हचर ॥ आपणावाहे री । न लगे ठाव िुंडावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इतुलें
जाणावया जाणा । कोंडे तरी मनें मना ॥ पारिीच्या खु णा । [पां. जाणे तेणेंचि सािाव्या] जाणतें चि सािावें ॥ ॥
दे ह आिश काय खरा । दे हसंबंिपसारा ॥ बुजगावणें िोरा । रक्षणसें भासतें ॥ २ ॥ तुका करी जागा । नको [दे .

त. िािपू.ं ] वासपूं वाउगा ॥ आहे चस तूं आगा । अंगश डोळे उघडी ॥ ३ ॥

४६. चवष्ट्णुमय जग वैष्ट्णवांिा िमु । भेदाभेदभ्रम [त. भेदाभेदश्रम.] अमंगळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अइका जी तुह्मी
भक्त भागवत । कराल तें चहत सत्य करा ॥ ॥ कोणा ही चजवािा न घडो मत्सर । वमु सवेश्वरपूजनािें ॥ २
॥ तुका ह्मणे एका दे हािे अवयव । सुख दु ःख जीव भोग पावे ॥ ३ ॥

४७. आह्मी तरी आस । जालों टाकोचन उदास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां कोण भय िरी । पुढें मरणािें हरी
॥ ॥ भलते ठायश पडों । दे ह तुरंगश हा िढो ॥ २ ॥ तुमिें तुह्मांपासश । आह्मी आहों जैसश तैसश ॥ ३ ॥ गेले
मानामान । सुखदु ःखािें खंडन ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चित्तश । नाहश वागवीत खंती ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ४८. ननदी कोणी मारी । वंदी कोणी पूजा करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज हें ही नाहश तें ही नाहश । वेगळा
दोहश पासुनी ॥ ॥ दे हभोग भोगें घडे । जें जें जोडे तें बरें ॥ २ ॥ अवघें पावे नारायणश । जनादु नश तुक्यािें ॥
३॥

४९. जन चवजन जालें आह्मां । चवठ्ठलनामा प्रमाणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहें चतकडे बापमाय । चवठ्ठल आहे
रखु माई ॥ ॥ वन पट्टण एकभाव । अवघा ठाव सरता जाला ॥ २ ॥ आठव नाहश सुखदु ःखा । नािे तुका
कौतुकें ॥ ३ ॥

५०. चहरा ठे चवतां ऐरणश । वांिे माचरतां जो घणश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तोचि मोल पावे खरा । करणीिा होय
िुरा ॥ ॥ मोहरा होय तोचि अंगें । सूत न जळे ज्यािे संगें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तोचि संत । सोसी जगािे
आघात ॥ ३ ॥

५१. आनलगनें घडे । मोक्ष सायुज्यता जोडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा संतािा मचहमा । जाली बोलायािी
सीमा ॥ ॥ तीथें पवुकाळ । अवघश पायांपें सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । त्यांिी केली पावे सेवा ॥ ३ ॥

५२. माचिंया मीपणा । जाला यावरी उगाणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भोगी त्यागी पांडुरंग । त्यानें वसचवलें अंग
॥ ॥ टाचळलें चनचमत्त । फार थोडें घात चहत ॥ २ ॥ यावें कामावरी । तुका ह्मणे नाहश उरी ॥ ३ ॥

५३. सकळ नितामणी शरीर । जरी जाय अहं कार आशा समूळ ॥ ननदा नहसा नाहश कपट दे हबुचद्ध ।
चनमुळ स्फचटक जैसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोक्षािें तीथु न लगे वाराणसी । ये ती तयापासश अवघश जनें ॥ तीथांसी
तीथु जाला तो चि एक । मोक्ष ते णें दशुनें ॥ ॥ मन शु द्ध तया काय कचरसी माळा । मंचडत सकळा भूाणांसी
॥ हचरच्या गुणें गजुताती सदा । आनंद तया मानसश ॥ २ ॥ तन मन िन चदलें पुरुाोत्तमा । आशा नाहश
कवणािी ॥ तुका ह्मणे तो पचरसाहू चन आगळा । काय मचहमा वणूं त्यािी ॥ ३ ॥

५४. आहे तें सकळ कृष्ट्णा चि अपुण । न कळतां मन दु जें भावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनी पाठी
लागतील भूतें । येती गवसीत पांिजणें ॥ ॥ ज्यािें या वंिलें आठव न होतां । दं ड या चनचमत्ताकारणें हा ॥
२ ॥ तुका ह्मणे काळें िेंचपयेला गळा । मी मी वेळोवेळा करीतसे ॥ ३ ॥

५५. महाराचस चसवे । कोपे ब्राह्मण तो नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया प्रायचित्त कांहश । दे हत्याग कचरतां
नाहश ॥ ॥ नातळे िांडाळ । [त. त्याच्या.] त्यािा अंतरश चवटाळ ॥ २ ॥ ज्यािा संग चित्तश । तुका ह्मणे तो त्या
याती ॥ ३ ॥

५६. ते लनीशश रुसला वेडा । रागें कोरडें खातो चभडा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलें चहत आपण पाही ।
संकोि तो न िरी कांहश ॥ ॥ [पां. नाचडलें .] नावडे लोकां टाचकला गोहो । बोचडले डोकें सांचडला मोहो ॥ २ ॥
शेजारणीच्या गेली रागें । कुतऱ्यांनश घर भचरलें मागें ॥ ३ ॥ चपसारागें [पां. चपसामेणें.] भाचजलें घर । नागचवलें तें
नेणे फार ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे वांच्या रागें । फेचडलें सावलें दे चखलें जगें ॥ ५ ॥

५७. मज दास करी त्यांिा । संतदासांच्या दासांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग होत कल्पवरी । सुखें गभुवास
हरी ॥ ॥ नीिवृचत्तकाम । परी मुखश तुिंें नाम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सेवे । मािंे संकल्प वेिावे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५८. सदा तळमळ । चित्ताचिये हळहळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािें दशुन न व्हावें । शव असतां तो चजवे ॥
॥ कुशब्दािी घाणी । अमंगळचबली वाणी ॥ २ ॥ नेणे शब्द पर । तुका ह्मणे परउपकार ॥ ३ ॥

५९. जया नाहश नेम एकादशीव्रत । जाणावें तें प्रेत शव लोकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. त्यािे चदवस.] त्यािें वय
चनत्य काळ ले खीताहे । रागें दात खाय करकरा ॥ ॥ जयाचिये िारश तुळसीवृद
ं ावन । नाहश तें स्मशान गृह
जाणां ॥ २ ॥ जये कुळश नाहश एक ही वैष्ट्णव । त्यािा बुडे भवनदीतापा ॥ ३ ॥ चवठोबािें नाम नुच्चारी जें तोंड ।
प्रत्यक्ष तें कुंड रजकािें [पां. िमुकांिें] ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे त्यािे काष्ठ हातपाय । कीतुना नव जाय हरीचिया [पां.

हरीच्या जो.] ॥५॥

६०. आह्मी सदै व सुडके । जवळश येतां िोर िाके ॥ जाऊं पुडी चभकें । कुतरश घर राखती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ नांदणूक ऐसी सांगा । नाहश तरी वांयां भागा ॥ थोरपण अंगा । तरी ऐसें आणावें ॥ ॥ अक्षय सािार । केलें
सायासांनश घर ॥ एरंडनसवार । दु जा भार न साहती ॥ २ ॥ िन कण घरोघरश । पोट भरे चभकेवरी ॥ जतन तश
करी । कोण गुरें वासरें ॥ ३ ॥ जाली सकळ चननिंती । भांडवल शेण माती ॥ िंळिंळीत नभती । वृद
ं ावनें
तुळसीिश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे दे वा । अवघा चनरचवला [पां. चनरसला.] हे वा ॥ कुटु ं बािी सेवा । तो चि करी आमुच्या
॥५॥

६१. पराचवया नारी माउलीसमान । माचनचलया िन काय वेिे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न कचरतां परननदा
परद्रव्य [पां. द्रव्य.] अचभलाा । काय तुमिें यास वेिे सांगा ॥ ॥ वैसचलये ठायश ह्मणतां रामराम । काय होय
श्रम ऐसें सांगा ॥ २ ॥ संतािे विनश माचनतां चवश्वास । काय तुमिें यास वेिे सांगा ॥ ३ ॥ खरें बोलतां कोण
लागती सायास । काय वेिे यास ऐसें [पां. तुमिें.] सांगा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे दे व जोडे यािसाटश । आणीक ते आटी
न लगे कांहश ॥ ५ ॥

६२. शु द्धबीजा पोटश । फळें रसाळ गोमटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥। मुखश अमृतािी वाणी । दे ह वेिावा [पां.

दे वािे.] कारणश ॥ ॥ सवांगश चनमुळ । चित्त जैसें गंगाजळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाती । [त. तीच्या.] ताप दशुनें
चवश्रांती ॥ ३ ॥

६३. चित्त समािानें । तरी चवा वाटे सोनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु खोटा अचतशय । जाणां भले सांगों काय ॥
॥ मनाच्या तळमळें । िंदनें ही अंग पोळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु जा । उपिार पीडा पूजा ॥ ३ ॥

६४. पचरमळ ह्मूण िोळूं नये फूल । खाऊं नये मूल आवडतें ॥ १ ॥ [“काय एक नव्हे िचरतां अंतरश । कासवीिे परी
वेळोवेळां” ॥ हे कडवें पंढरपूरच्या प्रतशत अचिक आहे .] मोचतयािें पाणी िाखूं नये स्वाद । यंत्र भेदुचन नाद पाहू ं नये ॥ २ ॥
कमुफळ ह्मणुनी इच्छूं नये काम । तुका ह्मणे वमु दावूं लोकां ॥ ३ ॥

६५. माया तें चि ब्रह्म ब्रह्म तेंचि माया । अंग आचण छाया तया परी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तोचडतां न तुटे
साचरतां चनराळी । लोटांगणांतळश हारपते ॥ ॥ दु जें नाहश ते थें बळ कोणासाठश । आचणक ते आटी
चविारािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उं ि वाढे उं िणें । ठें गणश लवणें जैसश तैसश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ६६. दु जुनाचस करी साहे । तो ही [दे . दं ड हे लाहे .] लाहे दं ड हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नशदळीच्या कुंटणी वाटा ।
संग खोटा खोयािा ॥ ॥ येर येरा कांिणी भेटे । आगी उठे ते थूनी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कापूं नाकें । पुढें
आचणकें चशकचवती ॥ ३ ॥

६७. वृचत्त भूचम राज्य द्रव्य उपार्तजती । जाणा त्या चनचितश दे व नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाडे करी वाहे
पाठीवरी भार । अंतरशिें सार लाभ नाहश ॥ ॥ दे वपूजेवरी ठे वचू नयां मन । पाााणा पाााण पूजी लोभें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे फळ निचतती आदरें । लाघव हे िार नशदळीिे ॥ ३ ॥

६८. पचवत्र सोंवळश । एक तश ि भूमंडळश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्यांिा आवडता दे व । अखंचडत प्रेमभाव ॥

॥ तश ि भाग्यवंतें । सरतश पुरतश िनचवत्तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । त्यांिी केल्या पावे सेवा ॥ ३ ॥

६९. आशाबद्ध जन । काय जाणे नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करी इंचद्रयांिी सेवा । पाहे आवडीिा हे वा ॥
॥ भ्रमलें िावळे । तैसें उचित न कळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवाें । अन्न नाचशयेलें जैसें ॥ ३ ॥

७०. ढे करें जेवण चदसे सािें । नाहश तचर कािें कुंथाकुंथी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हे ही बोल ते ही बोल ।
कोरडे फोल रुिीचवण ॥ ॥ गव्हांचिया होती परी । फके वरी खाऊं नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असे हातशिें
कांकण । तयासी दपुण चवल्हाळक ॥ ३ ॥

७१. करावी ते पूजा मनें चि उत्तम । लौचककािें काम काय असे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळावें तयाचस कळे
अंतरशिें । कारण तें सािें सािा अंगश ॥ ॥ अचतशया अंतश लाभ नकवा घात । फळ दे तें चित्त बीजा ऐसें ॥ २
॥ तुका ह्मणे जेणें राहे समािान । ऐसें तें भजन पार पावी ॥ ३ ॥

७२. एकादशीव्रत सोमवार न कचरती । कोण त्यांिी गचत होइल नेणों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करूं बहु
वाटे तळमळ । आंिळश सकळ बचहमुुख ॥ ॥ हचरहरां नाहश बोटभरी वाती । कोण त्यांिी गचत होइल नेणों ॥
२ ॥ तुका ह्मणे नाहश नारायणश प्रीचत । कोण त्यांिी गचत होइल नेणों ॥ ३ ॥

७३. नव्हे आराणूक संवसारा हातश । सवुकाळ चित्तश हा चि िंदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे विमु सांदश पचडला
सकळ । चवायश गोंिळ गाजतसे ॥ ॥ राचत्र दीस न पुरे कुटु ं बािें समािान । दु लुभ दशुन ईश्वरािें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आत्महत्या रे घातकी । थोर होते िुकी नारायणश ॥ ३ ॥

७४. स्मशान ते भूचम प्रेतरूप जन । सेवाभत्क्तहीन ग्रामवासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भरतील पोट श्वानाचिया
परी । वत्स्त चदली घरश यमदूतां ॥ ॥ अपूज्य नलग ते थें अचतत न घे थारा । ऐसी वस्ती िोरां कंटकांिी ॥ २
॥ तुका ह्मणे नाहश ठावी त्स्थचत मती । यमािी चननिती कुळवाडी ॥ ३ ॥

७५. आहाकटा त्यािे कचरती चपतर । वंशश दु रािार पुत्र जाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गळे चि ना गभु नव्हे चि
कां वांज । माता त्यािी लाजलावा पापी ॥ ॥ परपीडे परिारश साविान । सादर चि मन अभाग्यािें ॥ २ ॥ न
चमळतां ननदा िाहडी उपवास । संग्रहावे दोा सकळ ही ॥ ३ ॥ परउपकार पुण्य त्या वावडें । चवाािें तें कीडें
दु ग्िश मरे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चवटाळािी ि तो मूर्तत । दया क्षमा शांचत नातळे त्या ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ७६. श्वान शीघ्रकोपी । आपणा घातकर पापी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश भीड आचण िीर । उपदे श न चजरे
क्षीर ॥ ॥ माणसांचस भुक
ं े । चवजातीनें द्यावे थुंके ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्त । मचळण करा तें फचजत ॥ ३ ॥

७७. दे खोचन हरखली अंड । पुत्र जाला ह्मणे रांड ॥ तंव तो जाला भांड । िाहाड िोर नशदळ ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ जाय चतकडे पीडी लोकां । जोडी भांडवल थुक
ं ा ॥ थोर जाला िुका । वर कां नाहश घातली ॥ ॥ भूचम
कांपे त्याच्या भारें । कुंभपाकािश शरीरें ॥ चनष्ठुर [पां. बोले चनष्ठुर उत्तरें.] उत्तरें । पापदृष्टी मचळणचित्त ॥ २ ॥
दु रािारी तो िांडाळ । पाप सांगातें चवटाळ ॥ तुका ह्मणे खळ । ह्मणोचनयां चनचाद्ध तो ॥ ३ ॥

७८. नेणें गाणें कंठ नाहश हा सुस्वर । घालूं तुज भार पांडुरंगा ॥ १ ॥ नेणें राग वेळ काळ घात मात ।
तुिंे पायश चित्त ठे वश दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज िाड नाहश जना । तुज नारायणा वांिचू नया ॥ ३ ॥

७९. मािंी पाठ करा कवी । उट लावी दारोदार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तंव तया पारखी चसव । लाजे ठाव
सांचडतां ॥ ॥ उष्टावळी करूचन जमा । कुंथुचन । प्रेमा [पां. आचणतो.] आचणतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाहे रमुदी ।
आहा ि गोनवदश न सरती ॥ ३ ॥

८०. उपािीच्या नांवे घेतला नसतोडा । नेदंू आतां पीडा आतळों तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काशासाठश हात
भरूचन िुवावे । िालचतया गोवे मारगाचस ॥ ॥ काय नाहश दे वें करूचन ठे चवलें । असे तें आपुलें ते ते ठायश ॥
२ ॥ तुका ह्मणे जेव्हां गेला अहं कार । ते व्हां आपपर [त. आप आचण पर.] वोळचवले ॥ ३ ॥

८१. योगािें तें भाग्य क्षमा । आिश दमा इंचद्रयें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघश भाग्यें येती घरा । दे व सोयरा
जाचलया ॥ ॥ चमरासीिें ह्मणू सेत । नाहश दे त पीक उगें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उचित जाणां । उगश चसणा
काशाला ॥ ३ ॥

८२. न ये नेत्रां जळ । नाहश अंतरश कळवळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तों हे िावटीिे बोल । जन रंजवणें फोल ॥
॥ न फळे उप्तर । नाहश स्वामी जों सादर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भेटी । जंव नाहश दृष्टादृष्टी ॥ ३ ॥

८३. बाईल सवाचसण आई । आपण चपतरांिे ठायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थोर वेि जाला नष्टा । अवघ्या
अपसव्य िेष्टा ॥ ॥ चवायांिे िरवणी [त. िरणश.] । केली आयुष्ट्यािी गाळणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लं डा । नाहश
दया दे व िोंडा ॥ ३ ॥

८४. दानें कांपे हात । नावडे ते चवशश मात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कथी िावटीिे बोल । नहग क्षीरश चमथ्या फोल
॥ ॥ न वजती पाय । तीथा ह्मणे वेिूं काय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मनश नाहश । न ये आकारातें कांहश ॥ ३ ॥

८५. वचळतें जें गाई । त्याचस फार लागे काई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनवे भावाच्या उप्तरश । भलते एके िणी
वरी ॥ ॥ न लगती प्रकार । कांहश मानािा आदर ॥ २ ॥ सांडी थोरपणा । तुका ह्मणे सवें दीना ॥ ३ ॥

८६. मैत्र केले महा बळी । कामा न येती [त. ये.] अंतकाळश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आिश घे रे रामनाम । सामा
भरश हा उप्तम ॥ ॥ नाहश तरी यम । दांत खातो करकरा ॥ २ ॥ िन मे ळचवलें कोडी । काळ घेतल्या न

विषयानु क्रम
सोडी ॥ ३ ॥ कामा न ये हा पचरवार । सैनय लोक बहु फार ॥ ४ ॥ तंववचर चमरचवसी बळ । जंव आला नाहश
काळ ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे बापा । [त. जाि िुकवश या खेपा.] िुकवश िौऱ्याशशच्या खेपा ॥ ६ ॥

८७. कानडीनें केला मऱ्हाटा भ्रतार । एकािें उत्तर एका न ये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें मज नको करूं
कमळापचत । दे ईं या संगचत सज्जनांिी ॥ ॥ चतनें पािाचरलें इल बा ह्मणोन । येरु पळे आण जाली आतां ॥ २
॥ तुका ह्मणे येरं येरा जें चवत्च्छन्न । ते थें वाढे सीण सुखा पोटश ॥ ३ ॥

८८. सुख पाहतां जवापाडें । दु ःख पवुता एवढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िरश िरश आठवण । मानश संतािें विन
॥ ॥ नेलें रात्रीनें तें अिें । बाळपण जराव्यािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुढा । घाणा जुंती जसी मूढा ॥ ३ ॥

८९. बोलायािा त्यासश । नको संबंि मानसश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जया घडली संतननदा । तुज चवसरूचन
गोनवदा ॥ ॥ जळो त्यािें तोंड । नको दृष्टीपुढें भांड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । तया दु री मज ठे वा ॥ ३ ॥

९०. तीळ जाचळले तांदुळ । काम क्रोि तैसे चि खळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे चसणलासी वाउगा । न
भजतां पांडुरंगा ॥ ॥ [पां. मान दंभ पोटासाठश.] मानदं भासाठश । केली अक्षरांिी आटी ॥ २ ॥ तप करूचन तीथाटन
। वाढचवला अचभमान ॥ ३ ॥ वांचटलें तें िन । केली अहंता जतन ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे िुकलें वमु । केला अवघा
चि अिमु ॥ ५ ॥

९१. संवसारतापें तापलों मी दे वा । कचरतां या सेवा कुटु ं बािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊनी तुिंे आठचवले
पाय । ये वो मािंे माय पांडुरंगे ॥ ॥ बहु तां जनमशिा जालों भारवाही । सुचटजे हें नाहश वमु ठावें ॥ २ ॥
वेचढयेलों िोरश अंतबाह्ात्कारश । कणव न करी कोणी मािंी ॥ ३ ॥ बहु पांगचवलों बहु नागचवलों । बहु चदवस
जालों कासाचवस ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां िांव घालश वेगश । ब्रीद तुिंें जगश दीननाथा ॥ ५ ॥

९२. भक्तऋणी दे व बोलती पुराणें । चनिार विनें साि [त. पां खरश.] करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागें काय
जाणों अइचकली वात्ता । कचबर सातें जातां घचडया वांटी ॥ ॥ माघाचरया िन आचणलें घराचस । ने घे केला
त्याचस त्याग ते णें ॥ २ ॥ नामदे वाचिया घराचस आचणलें । ते णें लु टचवलें चिजां हातश ॥ ३ ॥ प्रत्यक्षाचस काय
द्यावें हें प्रमाण । व्यंकोबािें [पां. एकोबािें.] ऋण फेचडयेलें ॥ ४ ॥ बीज दळोचनयां केली आरािना । लागे नारायणा
पेरणें तें ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे नाहश जयाचस चनिार । नाडला सािार तो चि एक ॥ ६ ॥

९३. भोगें घडे त्याग । त्यागें अंगा येती भोग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें उफराटें वमु । िमा अंगश ि अिमु ॥
॥ दे व अंतरे तें पाप । खोटे उगवा संकल्प ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भीड खोटी । लाभ चविारावा [पां. चविाराच्या पोटश.]
पोटश ॥ ३ ॥

९४. भोरप्यानें सोंग पालचटलें वरी । बक ध्यान िरी मत्स्या जैसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चटळे माळा मैंद मुद्रा
लावी अंगश । दे खों नेचद जगश फांसे जैसे ॥ ॥ ढीवर या मत्स्या िारा घाली जैसा । भीतरील फांसा कळों
नेदी ॥ २ ॥ खाचटक हा स्नेहवादें पशु पाळी । कापावया नळी तया साठश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तैसा भला मी
लोकांत । परी तूं कृपावंत पांडुरंगा ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ९५. गेली वीरसरी । मग त्याचस रांड मारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग नये तैसी सत्ता । गेली मागील आचणतां
॥ ॥ भंगचलया चित्ता । न ये काशानें सांचदतां [पां. सांचितां.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िीर । भंगचलया पाठश कीर [पां.

(छापी प्रतीत) कर.] ॥३॥

९६. युक्ताहार न लगे आचणक सािनें । अल्प नारायणें दाखचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचलयुगामाजी
करावें कीतुन । ते णें नारायण दे इल भेटी ॥ ॥ न लगे हा लौचकक सांडावा वेव्हार । घ्यावें वनांतर भस्म दं ड
॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज आचणक उपाव । चदसती ते वाव नामाचवण ॥ ३ ॥

९७. कंठश कृष्ट्णमणी । नाहश अशु भ ते वाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हो का नर [पां. पुरुा.] अथवा नारी । रांड तयें
नावें खरी ॥ ॥ नाहश हातश दान । शूरपणािें कांकण ॥ २ ॥ वाचळयेली संतश । केली बोडोचन फचजती ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे ताळा । नाहश त्यािी अवकळा ॥ ४ ॥

९८. माया ब्रह्म ऐसें ह्मणती िमुठक । आपणासचरसे लोक नागचवले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवायश लं पट
चशकवी कुचवद्या । मनामागें नांद्या होऊचन चफरे ॥ ॥ करुनी खातां पाक चजरे सुरण राई । कचरतां अचतत्याई
दु ःख पावे ॥ २ ॥ औाि द्यावया िाळचवलें बाळा । दावूचनयां गुळा दृष्टीपुढें ॥ ३ ॥ तरावया आिश शोिा वेदवाणी
। वांजट बोलणश वारा त्यािश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जयां नपडािें पाळण । न घडे नारायणभेट तयां ॥ ५ ॥

९९. मृगजळ चदसे सािपणा ऐसें । खोचटयािें चपसें ऊर फोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणोचन कां करा
आपुलाले घात । चविारा रे चहत लवलाहश ॥ ॥ संचित सांगातश बोळवणें सवें । आिरलें द्यावें फळ ते णें ॥ २
॥ तुका ह्मणे शेखी श्मशान तोंवरी । संबंि गोवरी अंगश सवें ॥ ३ ॥

१००. गौळीयािी ताकचपरें । कोण [पां. काय.] पोरें िांगलश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येवढा त्यांिा छं द दे वा । काय
सेवा भक्ती ते ॥ ॥ काय उपास पचडले होते । कण्याभोंवते चवदु राच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कुब्जा दासी ।
रूपरासी हीनकळा ॥ ३ ॥

१०१. आतां तरी पुढें हा चि उपदे श । नका करूं नाश आयुष्ट्यािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सकळांच्या पायां
मािंें दं डवत । आपुलालें चित्त शु द्ध करा ॥ ॥ चहत तें करावें दे वािें नितन । करूचनयां मन एकचवि [पां.

शुद्धभावें.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाभ [पां. चहत.] होय तो व्यापार । करा काय फार चशकवावें ॥ ३ ॥

१०२. भक्ताचवण दे वा । कैंिें रूप घडे सेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शोभचवलें येर येरां । सोनें एके ठायश चहरा ॥
॥ दे वाचवण भक्ता । कोण दे ता चनष्ट्कामता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाळ । माता जैसें स्नेहजाळ ॥ ३ ॥

१०३. चवश्वािा जचनता । ह्मणे यशोदे चस माता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा भक्तांिा अंचकत । लागे तैसी लावी
प्रीत ॥ ॥ चनष्ट्काम चनराळा । गोपी लाचवयेल्या िाळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलें । रूपा अव्यक्त िांगलें ॥ ३ ॥

१०४. काय चदनकरा । केला कोंबड्यानें खरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां हो ऐसा संत ठे वा । भार मािंे माथां
दे वा ॥ ॥ आडचवलें दासश । तचर कां मरती उपवासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हातश । कळा सकळ अनंतश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १०५. जेचवतां ही िरी । नाक हागचतया परी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचसयािा [पां. कचरतां.] करी िाळा । आपुली
ि अवकळा ॥ ॥ सांडावें मांडावें । काय ऐसें नाहश ठावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करी । ताका दु िा एक सरी ॥ ३ ॥

१०६. हो का पुत्र पत्नी बंिु । त्यांिा तोडावा संबि

ं ु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळों आलें खयाळसें । चशवों नये
नलपों दोाें ॥ ॥ फोडावें मडकें । मे लें ले खश घायें एकें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यागें । चवण िुकीजेना भोगें ॥ ३ ॥

१०७. व्याल्याचवण करी शोभनतांतडी । िार ते गिडी करीतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया पाल्हाळ
आचणकांिे दे खी । सांगतां नव्हे सुखी साखरेचस ॥ ॥ कुंथाच्या ढे करें न दे वल
े पुष्टी । रूप दावी [पां. कुष्टी.]

कष्टी मचळण वरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अरे वािाळ हो ऐका । अनु भवेंचवण नका वाव घेऊं ॥ ३ ॥

१०८. जेणें घडे नारायणश अंतराय । होत बाप माय वजावश तश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येर चप्रया पुत्र िना कोण
ले खा । कचरती तश दु ःखा पात्र शत्रु ॥ ॥ प्रल्हादें जनक चवभीाणें बंिु । राज्य माता ननदु भरतें केली ॥ २ ॥
तुका ह्मणे सवु िमु हचरिे पाय । आणीक उपाय दु ःखमूळ ॥ ३ ॥

१०९. मान अपमान गोवे । अवघे गुंडूनी ठे वावे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि दे वािें दशुन । सदा राहे समािान
॥ ॥ शांतीिी बसती । ते थें खुंटे काळगती ॥ २ ॥ आली ऊमी साहे । तुका ह्मणे थोडें आहे ॥ ३ ॥

११०. थोडें आहे थोडें आहे । चित्त साहे जाचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हाामाु नाहश अंगश । पांडुरंगश सरलें
तें ॥ ॥ अवघ्या सािनांिें सार । न लगे फार शोिावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लचटकें पाहें । सांडश दे ह अचभमान ॥
३॥

१११. आतां उघडश डोळे । जरी अद्याचप न कळे ॥ तरी माते चिये खोळे । दगड आला पोटाचस ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ मनु ष्ट्यदे हा ऐसा चनि । साचिली ते सािे चसद्ध ॥ करूचन प्रबोि । संत पार उतरले ॥ ॥ नाव िंद्रभागे
तीरश । उभी पुंडलीकािे िारश ॥ कट िरूचनयां करश । उभाउभी पालवी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे फुकासाठश । पायश
घातली या चमठी । होतो उठाउठी । लवकरी ि उतार ॥ ३ ॥

११२. न [पां. नकरश रे संग.] करश संग राहें रे चनिंळ । लागों नेदश मळ ममते िा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ या नावें
अिै त खरें ब्रह्मज्ञान । अनु भवावांिन
ू बडबड ते ॥ ॥ इंचद्रयांिा जय वासनेिा क्षय । संकल्पा [पां. संकल्पा ही वरी
न ये मन.] ही न ये वरी मन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे न ये जाणीव अंतरा । अंतरश या थारा आनंदािा ॥ ३ ॥

११३. पंढरीिा मचहमा । दे तां आणीक उपमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा ठाव नाहश कोठें । दे व उभाउभी भेटे
॥ ॥ आहे चत सकळ । तीथें काळें दे ती फळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पेठ । भूचमवरी हे वैकुंठ ॥ ३ ॥

११४. चतथीं िोंडा पाणी । दे व रोकडा सज्जनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चमळाचलया संतसंग । समर्तपतां भलें अंग
॥ ॥ तीथीं भाव फळे येथें आनाड तें बळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाप । गेलें गेल्या कळे ताप ॥ ३ ॥

११५. घेऊचनयां िक्र गदा । हा चि िंदा करी तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भक्ता राखे पायापासश । दु जुनासी
संहारी ॥ ॥ अव्यक्त तें आकारलें । रूपा आलें गुणवंत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुरवी इच्छा । जया तैसा चवठ्ठल ॥
३॥

विषयानु क्रम
 ११६. दे खोचन पुराचणकांिी दाढी । रडे फुंदे नाक ओढी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेम खरें चदसे जना । चभन्न
अंतरश भावना ॥ ॥ आवचरतां नावरे । खु र आठवी नेवरे ॥ २ ॥ बोलों नयें मुखावाटां । ह्मणे होतां व्यांिा
तोटा ॥ ३ ॥ दोनही नसगें िारी पाय । खु णा दावी ह्मणे होय ॥ ४ ॥ मना आचणतां बोकड । मे ला त्यािी िरफड
॥ ५ ॥ होता भाव पोटश । मुखा आलासे शेवटश ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे कुडें । कळों येतें तें रोकडें ॥ ७ ॥

११७. दु जुनािी गंिी चवष्ठेचिया परी । दे खोचनयां दु री व्हावें तया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अइका हो तुह्मी मात
हे सज्जन । करूं संघष्टन नये वोलों ॥ ॥ दु जुनािे अंगश अखंड चवटाळ । वाणी रजस्वला स्रवे तैशी ॥ २ ॥
दु जुनािें भय िरावें त्यापरी । चपसाळले वरी िांवे श्वान ॥ ३ ॥ दु जुनािा भला नव्हे अंगसंग । वोचललासे त्याग
दे शािा त्या ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चकती सांगावें पृथक । अंग कुंभीपाक दु जुनािें ॥ ५ ॥

११८. अचतवादी नव्हे शुद्धया बीजािा । ओळखा जातीिा अंत्यज [पां. अिम.] तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेद
श्रुचत नाहश ग्रंथ ज्या प्रमाण । श्रेष्ठािें विन न मानी जो ॥ ॥ तुका ह्मणे मद्यपानािें चमष्टान्न । तैसा तो दु जुन
चशवों नये ॥ २ ॥

११९. शब्दा नाहश िीर । ज्यािी बुचद्ध नाहश त्स्थर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािें न व्हावें दशुन । खळा पंगती
भोजन ॥ ॥ संतास जो ननदी । अिम लोभासाठश वंदी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोटश । भाव अणीक जया होटश ॥ ३
॥

१२०. िोरें िोरातें करावा उपदे श । आपुला अभ्यास असेल तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नशदळीच्या [पां. अंगणश.]

मागें वेचितां पाउलें । होईल आपुलें चतच्या ऐसें ॥ ॥ तुका ह्मणे चभतों पुचढचलया दत्ता । ह्मणऊचन निता
उपजली ॥ २ ॥

१२१. मांडवाच्या दारा । पुढें आचणला ह्मातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणे नवरी आणा रांड । जाळा नवऱ्यािें
तोंड ॥ ॥ समय न कळे । काय उपयोगश ये वेळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खरा । येथूचनया दू र करा ॥ ३ ॥

१२२. कांहश चनत्यनेमाचवण । अन्न खाय तो चि [त. दे . तो श्वान.] श्वान ॥ वांयां मनु ष्ट्यपण । भार वाहे तो
वृाभ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािा होय भूमी भार । नेणे यातीिा आिार ॥ जाला दावेदार । भोगवी अघोर चपतरांचस ॥
॥ अखंड अशु भ वाणी । खरें न वोले चि [त. दे . न बोले स्वप्नश.] स्वप्नश ॥ पापी तयाहु नी । आणीक नाहश दु सरा ॥
२ ॥ पोट पोसी एकला । भूतश दया नाहश ज्याला ॥ पाठश लागे आल्या । अचततािे दाराशश ॥ ३ ॥ कांहश संतांिें
पूजन । न घडे तीथांिें भ्रमण ॥ यमािा आंदण । सीण थोर पावेल ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे त्यांनश । मनु ष्ट्यपणा केली
हानी । दे वा चवसरूनी । गेलश ह्मणतां मी मािंें ॥ ५ ॥

१२३. कनया गो करी कथेिा चवकरा । िांडाळ तो खरा तया नांवें ॥ १ ॥ गुण अवगुण हे दोनही प्रमाण
। याचतशश कारण नाहश दे वा ॥ २ ॥ [पां. “जे जैसे कचरती ते तैसें पावती । भोग ते भोचगती केले कमश” ॥ हें कड़वें जास्ती आहे .]

आशाबद्ध नये करूं तें कचरती । तुका ह्मणे जाती नरकामिश ॥ ३ ॥

१२४. हचरहरां भेद । नाहश करूं नये वाद ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक एकािे हृदयश । गोडी साखरे च्या ठायश ॥
॥ भेदकासी नाड । एक वेलांटी ि आड ॥ २ ॥ उजवें वामांग । तुका ह्मणे एक चि अंग ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १२५. वक्त्या आिश मान । गंि अक्षता पूजन । श्रोता यचत जाला जाण । तरी त्या नाहश [त. अचिकार.]

उचित ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शीर सवांगा प्रमाण । ययाचवचि कर िरण । िमािें पाळण । सकळश सत्य करावें ॥ ॥
पट्ट [त. दे . पटपुत्रा सांभाळी.] पुत्र सांभाळी । चपता त्यािी आज्ञा पाळी । प्रमाण सकळश । ते मयादा करावी ॥ २ ॥
वरासनश पाााण । तो न मानावा सामानय । येर उपकरणें । सोचनयािश परी तश नीि ॥ ३ ॥ सोचनयािा पैंजण ।
मुगुटमचण केला हीण । जयािें कारण । तया ठायश अळं कार ॥ ४ ॥ सेवका स्वामीसाठश मान । त्यािें नाम
त्यािें िन । तुका ह्मणे जाण । तुह्मी संत तदथीं ॥ ५ ॥

१२६. घरश रांडा पोरें मरती उपवासश । सांगे लोकांपासश थोरपण ॥ १ ॥ नेऊचनयां घरा दाखवावें काय
। काळतोंडा जाय िुकावूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी जाणों त्या प्रमाण । ठकावे हे जन तैसे नहों ॥ ३ ॥

जोहार–अभांग ३.

१२७. मायबाप [त. जोहार माय बाप जोहार. पां. मायबाप जोहार जी जोहार.] जोहार । सारा सािावया आलों
वेसकर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागील पुढील करा िंाडा । नाहश तरी खोडा घाचलती जी ॥ ॥ फांकंू नका रुजू
जाचलया वांिून । सांगा जी कोण घरश [पां. िचरती िण्या.ऽ] तश िण्या ॥ २ ॥ आचज मायबाप करा तडामोडी । उद्यां
कोणी घडी राहे ना हो ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कांहश न िले ते बोली । अखरते सालश िंाडा घेती ॥ ४ ॥

१२८. येऊं द्या जी कांहश वेसकरास । आंतून बाहे र वोजेिा घास ॥ १ ॥ जों यावें तों हात चि चरता
नाहश । किश तरश कांहश द्यावें घ्यावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उद्यां लावीन [पां. मनेरा.] ह्मनेरा । जे हे दारोदारांभोंवतश
चफरा ॥ ३ ॥

१२९. दे ती घेती परज गेली । घर खालश करूचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांवचणयािे न पडे हातश । खादली
राती काळोखी ॥ ॥ अवचघयांिें अवघें नेलें । कांहश ठे चवलें नाहश मागें ॥ २ ॥ सोंग संपादु चन दाचवला भाव ।
गेला आिश माव वचर होती ॥ ३ ॥ घराकडे पाहू ं नये सें चि जालें । अमानत केलें चदवाणांत ॥ ४ ॥ आतां तुका
कोणा न लगे चि हातश । जाली ते चनचिती बोलों नये ॥ ५ ॥ ॥ ३ ॥

१३०. शु कसनकाचदकश उभाचरला बाहो । पचरचक्षतीला हो चदसां सातां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उठाउठी करी
स्मरणािा िांवा । िरवत दे वा नाहश िीर ॥ ॥ त्वरा जाली गरुड टाचकयेला मागें । द्रौपदीच्या लागें
नारायणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करी बहु ि तांतडी । प्रेमािी आवडी लोभ फार [पां. लोभापर. त. लोभपर.] ॥ ३ ॥

१३१. बोचललों तें कांहश तुमचिया चहता । विन नेणतां क्षमा कीजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाट दावी तया न
लगे रुसावें [पां. चशणावें.] । अचतत्याई जीवें नाश पावे ॥ ॥ ननब चदला रोग तुटाया अंतरश । पोभाचळतां वचर
आंत िरे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चहत दे खण्याचस कळे । पडती आंिळे कृपा माजी ॥ ३ ॥

१३२. माकडें मुठश िचरले फुटाणे । गुंतले ते नेणे हात तेथें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तो तयािा ले खावा
अनयाय । चहत नेणे काय आपुलें तें ॥ ॥ शु कें नचळकेशश गोचवयेले पाय । चवसरोचन जाय पक्ष दोनही ॥ २ ॥
तुका ह्मणे एक ऐसे पशुजीव । न िले उपाव कांहश ते थें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १३३. हचर तूं चनष्ठुर चनगुण
ु । नाहश माया बहु कचठण । नव्हे तें कचरसी आन । कवणें नाहश केलें तें ॥ १
॥ ध्रु. ॥ घेऊचन हचरच्श्रंद्रािें वैभव । राज्य घोडे भाग्य सवु । पुत्र पत्नी जीव । डोंबाघरश वोपचवलश ॥ ॥ नळा
दमयंतीिा योग । चवघचडला त्यांिा संग । ऐसें जाणे जग । पुराणें ही बोलती ॥ २ ॥ राजा चशबी िक्रवती ।
कृपाळु दया [पां. दयाळु भूतश.] भूतश । तुळचवलें अंतश । तुळें मास । तयािें ॥ ३ ॥ कणु चभडतां समरंगणश । बाणश
व्याचपयेला [पां. त्राचसयेला.] रणश । मागसी पाडोनी । ते थें दांत तयािे ॥ ४ ॥ बळी सवुस्वें उदार । जेणें उभाचरला
कर । करूचन काहार । तो पाताळश घातला ॥ ५ ॥ चश्रयाळाच्या घरश । िरणें मांचडलें मुरारी । मारचवलें करश ।
त्यािें बाळ त्याहातश ॥ ६ ॥ तुज भावें जे भजती । त्यांच्या संसारा हे गचत । ठाव नाहश पुढती । तुका ह्मणे
कचरसी तें ॥ ७ ॥

१३४. िाल केलासी मोकळा । बोल चवठ्ठल वेळोवेळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज पापचि नाहश ऐसें । नाम घेतां
जवळश वसे ॥ ॥ पंि पातकांच्या कोडी । नामें जळतां न लगे घडी ॥ २ ॥ केलश मागें नको राहों । तुज
जमान आह्मी आहों ॥ ३ ॥ करश तुज जश करवती । आचणक नामें घेऊं चकती ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे काळा । रीग
नाहश चनघती ज्वाळा ॥ ५ ॥

१३५. बाळ बापा ह्मणे काका । तरी तो कां चनपराि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जैसा तैसा भाव गोड । पुरवी कोड
चवठ्ठल ॥ ॥ साकरे चस ह्मणतां िोंडा । तरी कां तोंडा न रुिे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आरुा बोल । नव्हे वोल
आहाि ॥ ३ ॥

१३६. चिप्तश नाहश तें जवळश असोचन काय । वत्स सांडी माय ते णें नयायें ॥ १ ॥ प्रीतीिा तो वायु गोड
लागे मात । जरी जाय चित्त चमळोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघें चफकें भावाचवण । मीठ नाहश अन्न तेणें नयायें ॥
३॥

१३७. काय काशी कचरती गंगा । भीतनर िांगा नाहश तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अिणश कुिर बाहे र तैसा । नये
रसा पाकाचस ॥ ॥ काय चटळे कचरती माळा । भाव स्वळा नाहश त्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे प्रेमें चवण । बोले भुक
ं े
अवघा । शीण ॥ ३ ॥

१३८. नशदळा साल्यािा नाहश हा चवश्वास । बाईल तो त्यास न चवसंभे ॥ १ ॥ दु ष्ट बुचद्ध िोरी करी
चनरंतर । तो ह्मणे इतर लोक तैसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जया चित्तश जे वासना । तयािी भावना तयापरी ॥ ३ ॥

काला चें डुफळी–अभांग १००.

१३९. िंे ला रे िंे ला वरिेवर िंे ला । हाचतिें गमावी तो पाठश साहे टोला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चत्रगुणािा
िेंडू हातें िंुगारी चनराळा । वचरचलया मुखें मन लावी ते थें डोळा ॥ ॥ आगळा होऊचन िरी वचरचिया वरी ।
िपळ तो नजके गांढ्या ठके येरिंारश ॥ २ ॥ हातश सांपडलें उभें बैसों नेदी कोणी । सोरीमागें सोरी घेती ओणवें
करूचन ॥ ३ ॥ डांई पचडचलया सोसी दु ःखािे डोंगर । पाठीवरी भार भोंवता ही उभा फेर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सुख
पाहे तयािें आगळें । नजकी तो [पां. नजकीतो हचरसी.] हरवी कोणी एका तरी काळें ॥ ५ ॥

१४०. अिंुचन कां थीर पोरा न ह्मणसी चकर । िरुचनयां िीर लाजे वुर चनघाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोकळा
होताचस कां रे पचडलाचस डाईं । वचरलांिा भार आतां उतरे सा नाहश ॥ ॥ मे ळवूचन मेळा एकाएकश चदली

विषयानु क्रम
चमठी । कवचळलें एक बहु बैसचवलश पाठश ॥ २ ॥ तळील तें वरी वरील तें येतें तळा । न सुटे तोंवरी येथें
गुंतचलया खेळा ॥ ३ ॥ सांचडतां ठाव पुढें सईल िरी हात । िढे ल तो पडे ल ऐसी ऐका रे मात ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
चकती आवरावे हात पाय । न खेळावें तोंि बरें वरी न ये डाय ॥ ५ ॥

कोडें –अभांग २

१४१. कोडें रे कोडें ऐका हें कोडें । उगवूचन फार राहे गुंतोचनयां थोडें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुसतसे सांगा मी
हें मािंें ऐसें काई ॥ रुसूं नका नु गवे तो िंवे आपुली आई ॥ ॥ सांगतों हें मूळ काहश न िरावी खंती । [दे .

ज्यालें ज्यवो. त. ज्यालें जेवो.] जालें जीवो मेलें मरो प्रारब्िा हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अचभमान सांडावा सकळश । नये
अंगावरी वांयां येऊं दे ऊं कळी ॥ ३ ॥

१४२. नु गवे तें उगवून सांचगतलें भाई । घालु चनयां ताळा आतां शु द्ध राखा घाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
कांहश नाहश राचहलें । म्यां आपणा आपण पाचहलें ॥ ॥ कमाईस मोल येथें नका रीस मानू । चनवडू ं नये मज
कोणा येथें वानूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पदोपदश कानहो वनमाळी । जयेजत मग सेवचटला एक वेळश ॥ ३ ॥

१४३. [दे . त. हारस.] हरुप आनंदािा । घोा करा हचरनामािा । कोण हा दै वािा । भाग पावे येथील ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ पुण्य पाचहजे बहु त । जनमांतरशिें संचित । होईल करीत । आला अचिकारी तो ॥ ॥ काय पाहातां
हे भाई । हरुाें नािा िरा घाई । पोटभरी कांहश । घेतां [दे . उरी कांही.] उरी न ठे वा ॥ २ ॥ जें सुख दृष्टी आहे । तें
ि अंतरश जो लाहे । तुका ह्मणे काय । कचळकाळ तें बापुडें ॥ ३ ॥

१४४. अवघे गोपाळ ह्मणती या रे करूं काला । काय कोणािी चसदोरी ते पाहों द्या मला । नका कांहश
मागें पुढें रे ठे वूं [पां. तुह्मी खरें ि बोला.] खरें ि बोला । वंिी वंिला तो चि रे येथें भोवंडा त्याला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
घेतल्या वांिून िंाडा रे नेदी आपुलें कांहश । एकां एक ग्वाही बहु त दे ती मोकळें नाहश । ताक सांडी येर येर रे
काला भात भाकरी दहश । आलें घेतो मध्यें बैसला नाहश आणवीत तें ही ॥ ॥ एका नाहश िीर तांतडी चदल्या
सोडोचन मोटा । एक सोचडतील गाठी रे एक िालती वाटा । एक उभा भार वाहोचन पाहे उगा चि खोटा । एक
ते करूचन आराले आतां ऐसें चि घाटा ॥ २ ॥ एकश त्स्थराचवल्या गाई रे एक वळत्या दे ती । एकांच्या फांकल्या
वोढाळा फेरे भोंवतश घेती । एकें िाराबोरा गुंतलश नाहश जीवन चित्तश । एक एका िला ह्मणती एक हु ं बरी घेती
॥ ३ ॥ एकश एकें वाटा लाचवलश भोळश नेणतश मुलें । आपण घरशि गुंतले माळा नाचसलश फुलें । गांठीिें तें सोडू ं
नावडे खाय आइतें चदलें । सांपडलें वेठी वोढी रे भार वाहातां मे लें ॥ ४ ॥ एक ते माया गुंतले घरश बहु त काम ।
वाता ही नाही तयािी तया कांहश ि ठावें । जैसें होतें चशळें संचित तैसें लागलें खावें । हातोहातश गेलें वेिुचन
मग पचडलें ठावें ॥ ५ ॥ एकश हातश पायश [पां. दे . पट.] पटे रे अंगश लाचवल्या राखा । एक ते सोचलव बोडके केली
सपाट चशखा । एक ते आळसी तळश रे वरी वाचढल्या काखा । चसदोरी वांिून बुचद्ध रे केला अवघ्यां वाखा ॥ ६
॥ तुका ह्मणे आतां कानहोबा आह्मां वांटोचन द्यावें । आहे नाहश आह्मांपाशश तें तुज अवघें चि ठावें । मोकचलतां
तुह्मी शरण आह्मी कवणाचस जावें । कृपावंतें कृपा केली रे पोट भरे तों खावें ॥ ७ ॥

१४५. बैसवुचन फेरी । गचडयां मध्यभागश हरी । अवचियांिें करी । समािान साचरखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहे
तो दे खे समोर । भोगी अवघे प्रकार । हरुाें िंे ली कर । कवळ मुखश दे ती ते ॥ ॥ बोले बोलचतया सवें ।
दे तील तें त्यांिें घ्यावें । एक एका ठावें । येर ये रा अदृश्य ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । बहु आवडीिा हे वा ।
कोणाचिया जीवा । वाटों नेदी चवाम ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १४६. आह्मां चनकट वासें । कळों आलें जैसें तैसें । नाहश अनारीसें । कानहोबािे अंतरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पीडती आपुल्या भावना । जैसी जयािी वासना । कमािा दे खणा । पाहे लीळा कौतुक ॥ ॥ खेळ खेळे न
पडे डाईं । ज्यािा भार त्याच्या ठायश । कोणी पडतील डाईं । कोणी कोडश उगवीती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कवळ ।
हातश घेऊचन गोपाळ । दे तो ज्यांिें बळ । त्यांचस तैसा चवभाग ॥ ३ ॥

१४७. काम सारूचन सकळ । आले अवघे गोपाळ । जाली आतां वेळ । ह्मणती आणा चसदोऱ्या ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ दे ती आपुलाला िंाडा । गाई वैसचवल्या वाडां । दोंचदल बोबडा । वांकड्यािा हचर मे ळश ॥ ॥
आपुलाचलये आवडी । मुदा बांिल्या परवडी । चनवडू चनयां गोडी । हचर मे ळवी त्यांत तें ॥ २ ॥ भार वागचवला
खांदश । नव्हती चमळाली जों मांदी । सकाळांिे संदी । वोिंश अवघश उतरलश ॥ ३ ॥ मागे जो तांतडी । त्याचस
रागा येती गडी । तुिंी कां रे कुडी । येथें चमथ्या भावना ॥ ४ ॥ एक एकाच्या संवादें । कैसे िाले ब्रह्मानंदें [पां.

परमानंदें.] । तुका ह्मणे पदें । या रे वंदंू हरीिश ॥ ५ ॥

१४८. यमुनें पाबळश । गचडयां बोले वनमाळी । आणा चसदोऱ्या सकळी । काला करूं आजी । अवघें
एके ठायश । करूचन स्वाद त्यािा पाहश । मजपाशश आहे तें ही । तुह्मामाजी दे तों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणती वरवें
गोपाळ । ह्मणती बरवें गोपाळ । वाहाती सकळ । मोहरी पांवे आनंदें । खडकश सोचडयेल्या मोटा । अवघा केला
एकवटा । काला करूचनयां वांटा । गचडयां दे तो हचर ॥ [पां. परमानंदें.] ॥ एकापुढें एक । घाली हात पसरी मुख ।
गोळा पांवे तया सुख । अचिक चि वाटे । ह्मणती गोड जालें । ह्मणती गोड जालें । [पां. आणीक दे ई िालें ॥ नाहश पोट

आमुिें ॥] आचणक दे ईं । नाहश पोट िालें ॥ २ ॥ हात नेतो मुखापासश । एर आशा तोंड वासी । खाय आपण
तयासी । दावी वांकुचलया । दे ऊचनयां चमठी । पळे लागतील पाठश । िरूचन काचढतील ओठश । मुखामाजी
खाती ॥ ३ ॥ ह्मणती ठकडा रे कानहा । लावी घांसा भरी राणा । दु म कचरतो शहाणा । पाठोवाठश तयाच्या ।
अवचघयांिे खाय । कवळ कृष्ट्णा मािंी माय । सु रवर ह्मणती हाय हाय । सुखा अंतरलों ॥ ४ ॥ एक एका मारी
। डु ं गा पाठी तोंडावरी । गोळा न साहवे हचर । ह्मणे पुरे आतां । येतो काकुलती । गोळा न साहवे श्रीपती | ह्मणे
खेळों आतां नीती । सांगों आदचरलें ॥ ५ ॥ आनंदािे फेरी । माजी घालु चनयां हरी । एक घाचलती हु ं वरी । वाती
नसगें पांवे । वांकडे बोबडे । खु डे भुडे एक लु डे । कृष्ट्णा आवडती पुढें । बहु भाचवक ते ॥ ६ ॥ करी कवतुक ।
त्यांिें दे खोचनयां मुख । हरी वाटतसे सुख । खदखदां हांसे । एक एकािें उत्च्छष्ट । खातां न माचनती वीट ।
केलश लाजतां ही िीट । आपुचलया संगें ॥ ७ ॥ नाहश ज्यािी गेली भुक । त्यािें पसरचवतो मुख । अवचघयां दे तो
सुख । साचरखें चि हरी । ह्मणती भला भला हरी । तुिंी संगती रे बरी । आतां िाळचवसी तरी । न वजों
आचणकां सवें ॥ ८ ॥ गाई चवसरल्या िार । पक्षी श्वापदांिे भार । जालें यमुनेिें त्स्थर । जळ वाहों ठे लें । दे व
पाहाती सकळ । मुखें घोटू चनयां लाळ । िनय ह्मणती गोपाळ । चिग जालों आह्मी ॥ ९ ॥ ह्मणती कैसें करावें ।
ह्मणती कैसें करावें । यमुनाजळश व्हावें । मत्स्य शेा घ्यावया । सुरवरांिे थाट । भरलें यमुनेिें तट । तंव अचिक
िी होंट । मटमटां वाजवी ॥ १० ॥ आनंदें सचहत । क्रीडा करी गोपीनाथ । ह्मणती यमुनेंत हात । नका िुऊं
कोणी । ह्मणती जाणे जीवीिें । ह्मणती जाणे जीवीिें । लाजे त्यास येथें कैिें । शेा कृष्ट्णािें । लाभ थोचरवे ॥
११ ॥ िनय चदवस काळ । आजी पावला गोपाळ । ह्मणती िालों रे सकळ । तुचिंया चन हातें । मानवले गडी ।
एक एकांिे आवडी । दहश खादलें परवडी । िणीवरी आजी ॥ १२ ॥ तुिंा संग बरवा । चनत्य आह्मां द्यावा । ऐसें
करूचन जीवा । चनत्य दे वा िालावें । तंव ह्मणे वनमाळी । घ्यारे काचठया कांबळी । आतां जाऊं खेळीमे ळश ।
गाई िारावया ॥ १३ ॥ तुका ह्मणे प्रेमें िालश । कोणा न साहवे िाली । गाई गोपाळांचस केली । आपण यांसरी ॥
१४ ॥ आचज जाला आनंद । आचज जाला आनंद । िाले परमानंद । सवें आह्मांसचहत ॥ १५ ॥

विषयानु क्रम
 १४९. या हो या िला जाऊं सकळा । पाहों हा सोहळा आचज वृद
ं ावनशिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाइला
गोपाळें वेणुनाद पडे कानश । िीर नव्हे मनश चित्त जालें िंिळ ॥ ॥ उरलें तें सांडा काम नका करूं गोवी हे
चि वेळ ठािी मज कृष्ट्णभेटीिी ॥ २ ॥ चनवतील डोळे यािें श्रीमुख पाहातां । बोलती तें आतां घरिश सोसूं
वाईट ॥ ३ ॥ कृष्ट्णभेटीआड कांहश [पां. न साहे .] नावडे आणीक । लाज तरी लोक मन जालें उदास ॥ ४ ॥
एकाएकश िाचलयेल्या सादावीत सवें । तुका ह्मणे दे वें रूपें केल्या तनमय ॥ ५ ॥

फुगड्या–अभांग २

१५०. फुगडी फू फुगडी घाचलतां उघडी राहे । लाज सांडोचन एक एकी पाहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुगडी गे
अवघें मीडी गे । तरीि गोडी गे संसार तोडी गे ॥ ॥ मागें जें चशकली होतीस पोटश । तें चि चविारूचन आतां
उच्चारी ओठश ॥ २ ॥ चत्रगुणांिी वेणी तुिंे उडते पाठश । सावरूचन िरी घाली मूळवंदश गांठी ॥ ३ ॥ आगळें
पाउल नजके एकाएक । पावसी मान हे मानवती चतनही लोक ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तुजमजमध्यें एक भाव । सम
तुकें वार घेऊं पावों उं ि ठाव ॥ ५ ॥

१५१. फुगडी फू सवती मािंे तूं । हागुचन । भरलें िू तुझ्या डु ं गा तोंडावचर िू ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुगडी
घेतां आली हरी । ऊठ जावो जगनोवरी ॥ ॥ हात पाय बेंबळ जाती । ढु ं गण घोचळतां लागे माती ॥ २ ॥ सात
पांि आचणल्या हरी । वांिन
ु ी काय तगसी पोरी ॥ ३ ॥ सरला दम पांगले पाय । आिंुचन वरी घोचळसी काय ॥
४ ॥ तुका ह्मणे आिंुन तरी । सांचगतलें तें गिडी करी ॥ ५ ॥
॥२॥

लखोटा–अभांग १.

१५२. लये लये लखोटा । मूळबंचद कासोटा । भावा केलें साहें । आतां मािंें पाहें ॥ १ ॥ हातोहातश
गुंतली । जीवपणा मुकली । िीर मािंा चनका । सांडश बोल चफका ॥ २ ॥ अंगीकारी हचर । नको पडों फेरी ।
लाज िरश भांडे । जग िंोडी रांडे ॥ ३ ॥ बैस भावा पाठश । ऐक माझ्या गोष्टी । केला सांडश गोहो । येथें िरश
मोहो ॥ ४ ॥ पाठमोरा डोल । आवरी तें बोल । पांगलीस बाळा पुढें अवकळा ॥ ५ ॥ आतां उभी ठायश ।
उभाउभश पाहश । नको होऊं डु करी । पुढें गाढव कुतरी ॥ ६ ॥ नामा केलें खरें । आपुलें म्या बरें । तुका ह्मणे
येरी । पांगचवल्या पोरी ॥ ७ ॥

हु ांबरी–अभांग १.

१५३. तुशश कोण घाली हु ं बरी । साही पांगल्या अठरा िारी ॥ ॥ सहस्र मुखावरी हरी । शेा
चशणचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िेंडुवासवें घातली उडी । नाचथला काचळया दे ऊचन बुडी ॥ २ ॥ अशु द्ध पीतां करुणा
नाहश । तुवां माउशी ही माचरयेली ॥ ३ ॥ रावणािें घर बुडचवलें सारें । त्यािश रांडापोरें माचरयेलश ॥ ४ ॥ जाणों
तो ठावा आहे चस आह्मां । तुवां आपुला मामा माचरयेला ॥ ५ ॥ याशश खेळतां नाश थोरू । तुकयास्वामी
सारंगिरू ॥ ६ ॥
॥१॥

विषयानु क्रम
 हमामा–अभांग २.

१५४. मशश पोरा घे रे बार । तुिंें बुजीन खालील िार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पोरा हमामा रे हमामा रे ॥ ॥
मशश हमामा तूं घालश । पोरा वरी सांभाळश खालश ॥ २ ॥ तरी ि मशश बोल । पोरा चजव्हाळ्यािी ओल ॥ ३ ॥
मशश घेतां भास । जीवा मीतूंपणा नास ॥ ४ ॥ मज सवें खरा । पण जाऊं नेदी घरा ॥ ५ ॥ आमुचिये रंगश । दु जें
तगेना ये संगश ॥ ६ ॥ तुक्यासवें भास । हरी जीवा करी नास ॥ ७ ॥

१५५. हमामा रे पोरा हमामा रे । हमामा घाचलतां ठकलें पोर । करी येरिंार िौऱ्याशीिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ पचहले पहारा रंगाचस आलें । सोहं सोहं सें बार घेतलें । दे खोचन गडी तें चवसरलें । डाईं पचडलें आपणिी ॥
॥ दु सऱ्या । पहारा महा आनंदें । हमामा घाली छं दछं दें । चदस वाढे तों गोड वाटे । पचर पुढें नेणे पोर काय
होतें तें ॥ २ ॥ चतसऱ्या पहारा घेतला बार । अहं पणें पाय न राहे त्स्थर । सोस सोस कचरतां डाईं पडसी । सत्य
जाणें हा चनिार ॥ ३ ॥ िौथ्या पहारा हमामा । घाचलसी कांपचवसी हातपाय । सुऱ्यापाचटलािा पोर यम । त्यािे
पडसील डाईं ॥ ४ ॥ हमामा घाचलतां भ्याला तुका त्यानें सांचडली गड्यािी सोई । यादवांिा मूल एक चवठोबा
त्यासवें िाचरतो गाई ॥ ५ ॥
॥२॥

गाई–अभांग १.

१५६. आह्मां घरश एक गाय दु भता हे । पानहा न समाये चत्रभुवनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वान ते सांवळी नांव तें
श्रीिरा । िरे वसुि
ं रा िौदा भुवनें ॥ ॥ वत्स नाहश माय भलत्या सवें जाय । कुवाळी तो लाहे भावभरणा ॥ २
॥ िहू ं िारश क्षीर वोळली अमुप । िाले सनकाचदक चसद्ध मुनी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंी भूक ते थें काय ।
जोगाचवते माय चतनही लोकां ॥ ४ ॥
॥१॥

काांडण–अभांग २.

१५७. चसद्ध करूचनयां ठे चवलें कांडण । मज सांगातीण शुद्ध बुचद्ध गे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आठव हा िरश मज
जागें करश । माचगले पाहारश सेवचटिा गे ॥ ॥ सम तुकें घाव घालश वो साजणी । मी तुजचमळणी जंव चमळें ॥
२ ॥ एक कशी पाखडी दु सरी चनवडी । चनःशेा चतसडी ओज करी ॥ ३ ॥ सरलें कांडण पाकचसचद्ध करी ।
मे ळवण चक्षरीसाकरे िें ॥ ४ ॥ उद्धव अक्रूर बंिु दोघेजण । बाप नारायण जेवणार ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे मज मोहरश
आवडी । ह्मणोचन तांतडी मूळ केलें ॥ ६ ॥

१५८. सावडश कांडण ओवी नारायण । चनवडे अTपण भूस सार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुसळ आिारश
आवरूचन िरश । सांवरोचन चथरश घाव घालश ॥ ॥ वाजती कांकणें अनु हात गजरें । छं द माचहयेरे गाऊं गीचत
॥ २ ॥ कांचडतां कांडण नव्हे भाग शीण । तुजमजपण चनवडे तों ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे रूप उमटे आचरसा । पाक
त्या सचरसा शुद्ध जाला ॥ ४ ॥
॥२॥

विषयानु क्रम
 आडसण दळण–अभांग १.

१५९. शु द्धीिें सारोचन भचरयेली पाळी । भरडोचन वोंगळी नाम केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आडसोचन शुद्ध
करश वो साजणी । चसद्ध कां पाचपणी नाचसयेलें ॥ ॥ सुपश तों चि पाहें िड उगचटलें । नव्हतां नाचसलें
जगिंोडी ॥ २ ॥ सपश तों चि आहे तुज तें आिीन । दचळल्या जेवण जैसें तैसें ॥ ३ ॥ सुपश तों चि संग घेईं
िडफुडी । एकसा गिडी नास केला ॥ ४ ॥ दचळतां आदळे तुज कां न कळे । काय गेले डोळे कान तुिंे ॥ ५ ॥
सुपश तों चि वोज न कचरतां सायास । पडसी सांदीस तुका ह्मणे ॥ ६ ॥
॥१॥

दळण–अभांग १.

१६०. शु द्ध दळणािें सुख सांगों काई । मानचवत सईबाई तुज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शुद्ध तें वळण लवकरी
पावे । डोलचवतां चनवे अष्टांग तें ॥ ॥ शु द्ध हें जेचवतां तन चनवे मन । अल्प त्या इंिन बुडा लागे ॥ २ ॥ शु द्ध
त्यािा पाक सुचित िांगला । अचवट तयाला नाश नाहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे शुद्ध आवडे सकळां । भ्रतार वेगळा
न करी जीवें ॥ ४ ॥
॥१॥

१६१. उपजोचनयां पुढती येऊं । काला खाऊं दहशभात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वैकुंठश तों ऐसें नाहश । कवळ
कांहश काल्यािें ॥ ॥ एकमेकां दे ऊं मुखश । सुखश घालूं हु ं बरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाळवंट । बरवें नीट उत्तम ॥
३॥

१६२. याल तर या रे लागें । अवघे माझ्या मागें मागें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचज दे तों पोटभरी । पुरे ह्मणाल
तोंवरी ॥ ॥ हळू हळू िला । कोणी कोणाशश न बोला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सांडा घाटे । तेणें नका भरूं पोटें ॥
३॥

१६३. नशकें लाचवयेलें दु री । होतों चतघांिे मी वरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी व्हारे दोहशकडे । मुख पसरूचन
गडे ॥ ॥ वाहाती त्या िारा । घ्यारे दोहशच्या कोंपरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हातश टोका । अचिक उणें नेदी एका
॥३॥

१६४. पळाले ते भ्याड । त्यांचस येथें जाला नाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िीट घेती िणीवरी । नशकश उतचरतो
हरी ॥ ॥ आपुचलया मतश । पडलश चविारश तश चरतश ॥ २ ॥ तुका लागे घ्यारे पायां । कैं पावाल या ठाया ॥ ३
॥

१६५. िालें मग पोट । केला गड्यांनश बोभाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ये रे ये रे नारायणा । बोलों अबोलण्या
खु णा ॥ ॥ खांद्यावरी भार । तश चशणती बहु फार ॥ २ ॥ तुकयाच्या दातारें । नेलश सुखी केलश पोरें ॥ ३ ॥

१६६. पाहाती गौळणी । तंव पालथी दु िाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणती नंदाचिया पोरें । आचज िोरी केली
खरें ॥ ॥ त्याचवण हे नासी । नव्हे दु सचरया ऐसी ॥ २ ॥ सवें तुका मे ळा । त्याणें अगुणा आचणला ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १६७. आतां ऐसें करूं । दोघां िरूचनयां मारूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग टाचकती हे खोडी । तोंडश लागली ते
गोडी ॥ ॥ कोंडू ं घरामिश । न बोलोचन जागों बुद्धी ॥ २ ॥ बोलाचवतो दे वा । तुका गचडयांिा मे ळावा ॥ ३ ॥

१६८. गडी गेले रडी । कानहो नेदीस तूं िढी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी न खेळों न खेळों । आला भाव तुिंा
कळों ॥ ॥ न साहावे भार । बहु लागतो उशीर ॥ २ ॥ तुका आला रागें । येऊं नेदी मागें मागें ॥ ३ ॥

हाल–अभांग २.

१६९. यमुनेतटश मांचडला खेळ । ह्मणे गोपाळ गचडयांचस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हाल महाहाल मांडा । वाउगी
सांडा मोकळी ॥ ॥ नांवें ठे वचू न वांटा गडी । न वजे रडी । मग कोणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कानहो चतळतांदळ्या
। नजके तो करी आपुला खेळ्या ॥ ३ ॥

१७०. बळें डाईं न पडे हरी । बुचद्ध करी शाहणा तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोकळें दे वा खेळों द्यावें । सम भावें
सांपडावया ॥ ॥ येतो जातो वेळोवेळां । न कळे कळा सांपडती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िरा ठायशच्या ठायश ।
चमठी जीवश पायश घालु चनयां ॥ ३ ॥
॥२॥

सुतुतू—अभांग १.

१७१. जीवचशवाच्या मांडूचन हाला । अहं सोहं दोनही भेडती भला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घाली सुतुतू चफरोचन
पाही आपुणाचस । पाही बचळया तो माचगला तुटी पुचढलाचस ॥ ॥ खेचळया तो हाल सांभाळी । िुम घाली तो
पडे पाताळश ॥ २ ॥ बचळया गांढ्या तो चि खेळे । दम पुरे तो वेळोवेळां खेळे ॥ ३ ॥ हातश पडे तो चि ढांग । दम
पुरे तो खेचळया िांग ॥ ४ ॥ मागें पुढें पाहे तो नजके । हातश पडे तो चि आिार चफके ॥ ५ ॥ आपल्या बळें खळे रे
भाई । गचडयािी सांडोचन सोई ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे मी खेचळया नव्हें । चजकडे पडें त्या चि सवें ॥ ७ ॥
॥१॥

१७२. अनंत ब्रह्मांडें उदरश । हचर हा बाळक नंदा घरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नवल केव्हडें केव्हडें । न कळे
कानहोबािें कोडें ॥ ॥ पृथ्वी जेणें तृप्त केली । त्याचस यशोदा भोजन घाली ॥ २ ॥ चवश्वव्यापक कमळापती
। त्याचस गौळणी कचडये घेती ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नटिारी । भोग भोगून ब्रह्मिारी ॥ ४ ॥

१७३. कृष्ट्ण गोकुळश जनमला । दु ष्टां िळकांप सुटला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होतां कृष्ट्णािा अवतार । आनंद
कचरती घरोघर ॥ ॥ प्रेम [पां. सदा नाम वािें गाती ॥ प्रेमें आनंदें नािती.] नाम वािें गाती । सदा आनंदें नािती ॥ २ ॥
तुका ह्मणे हरती दोा । आनंदानें कचरती घोा ॥ ३ ॥

१७४. मे ळउचन सकळ गोपाळा । कांहश कचरती चविार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िला जाऊं िोरूं लोणी । आचज
घेऊं िंद्रिणी । वेळ लाचवयेला अिंुणी । एकाकचरतां गडे हो ॥ ॥ वाट काचढली गोनवदश । मागें गोपाळांिी
मांदी ॥ २ ॥ अवघा चि वावरे । कळों नेदी कोणा चफरे ॥ ३ ॥ घर पाहोचन एकांतािें । नवचविा नवनीतािें ॥ ४ ॥
चरघे आपण भीतरी । पुरवी माथुचलयाच्या हरी ॥ ५ ॥ बोलों नेदी ह्मणे स्थीर । खु णा दावी खा रे क्षीर ॥ ६ ॥
जोगावल्यावरी । तुका कचरतो िाकरी ॥ ७ ॥

विषयानु क्रम
 १७५. िनय त्या गौळणी इंद्राच्या पूजनश । नैवद्य
े चहरोचन खातो कृष्ट्ण ॥ १ ॥ अरे कृष्ट्णा इंद्र अमर
इत्च्छती । कोण तयांप्रचत येइल आतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व दाखवी नवदान । नैवद्य
े खाऊन हासों लागे ॥ ३ ॥

१७६. तुह्मी गोपी बाळा मज कैशा नेणा । इंद्र अमरराणा म्यां चि केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इंद्र िंद्र सूयु
ब्रह्मा चतनही लोक । मािंे सकळीक यम िमु ॥ ॥ मजपासूचनया जाले जीव चशव । दे वांिा ही दे व मी ि
कृष्ट्ण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यांसी बोले नारायण । व्यथु मी पाााण जनमा आलों ॥ ३ ॥

१७७. कां रे गमाचवल्या गाई । आली वळती तुिंी जाई । मागें जालें काई । एका तें का नेणसी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ केलास फचजत । मागें पुढें ही बहु त । लाज नाहश चनत्य । चनत्य दं ड पावतां ॥ ॥ वोला खोडा चखळ
गाढी । ऐसा कोण तये काढी । िांवल
े का पाडी । तुिंी आिश वोढाळा ॥ २ ॥ िाल िांवें । मी ही येतों तुजसवें ।
तुका ह्मणे जंव । ते थें नाहश पावली ॥ ३ ॥

१७८. काय या संतांिे मानूं उपकार । मज चनरंतर जागचवती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय दे वा यांचस व्हावें
उतराई । ठे चवतां हा पायश जीव थोडा ॥ ॥ सहज बोलणें चहत उपदे श । करूचन सायास चशकचवती ॥ २ ॥
तुका ह्मणे वत्स िेनुचिया चित्तश । तैसें मज येती सांभाचळत ॥ ३ ॥

१७९. कंठश िचरला कृष्ट्णमणी । अवघा जनश प्रकाश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काला वांटूं एकमेकां । वैष्ट्णवा
चनका संभ्रम ॥ ॥ वांकुचलया ब्रह्माचदकां । उत्तम लोकां दाखवूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भूमंडळश । आह्मी बळी वीर
गाढे ॥ ३॥

१८०. कवळाचिया सुखें । परब्रह्म जालें गोरखें । हात गोऊचन खाय मुखें । बोटासांदी लोणिें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ कोण जाणे ते थें । कोण लाभ कां तें । [त. ब्रह्माचदकातें दु लुभ शेा येथशिें.] ब्रह्माचदकां दु लुभ ॥ ॥ घाली हमामा
हु ं वरी । पांवा वाजवी छं दें [पां. पांवा वाजवी मोहरी.] मोहरी । गोपाळांिे फेरी । हचर छं दें नाितसे ॥ २ ॥ काय नव्हतें
त्या घरश खावया । चरघे लोणी िोरावया । तुका ह्मणे सवें तया । आह्मी ही सोंकलों ॥ ३ ॥

१८१. कानहोबा आतां तुह्मी आह्मी ि गडे । कोणाकडे जाऊं नेदंू ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाहीन तुिंी
भारचशदोरी । वळतीवरी येऊं नेदश ॥ ॥ ढवळे गाईिें दू ि काढू ं । एकएकल्यां ठोंबें मारूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
टोकवूं त्यांला । जे तुझ्या बोला मानीत ना ॥ ३ ॥

१८२. बहु काळश बहु काळश । आह्मी दे वािश गोवळश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश चवटों दे त भात । जेऊं बैसवी
सांगातें ॥ ॥ बहु काळें बहु काळें । मािंें पांघरे कांबळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश नाहश । त्यािें आमिें सें कांहश
॥३॥

१८३. बहु बरा बहु बरा । यासांगातें चमळे िारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन जीवेंसाठश । घेतली कानहोबािी
पाठी ॥ ॥ बरवा बरवा चदसे । समागम यािा चनचमाें ॥ २ ॥ पुढती पुढती तुका । सोंकला सोंकचवतो लोकां
॥३॥

विषयानु क्रम
 १८४. घेती पाण्यासी हु ंबरी । त्यांिें समािान करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशी गोपाळांिी सवे । जाती चतकडे
मागें िांवे ॥ ॥ त्स्थरावली गंगा । पांगचवली ह्मणे उगा ॥ २ ॥ मोहरी पांवा काठी । तुका ह्मणे याजसाठश ॥ ३
॥

१८५. वळी गाई िांवे घरा । आमच्या करी येरिंारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नांव घेतां तो जवळी । बहु भला
कानहो बळी ॥ ॥ नेदी पडों उणें पुरें । ह्मणे अवघें चि बरें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्ता । वाटे न व्हावा परता ॥ ३
॥

१८६. ह्मणती िालों िणीवरी । आतां न लगे चशदोरी । नये क्षणभरी । आतां याचस चवसंबों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ िाल िाल रे कानहोबा खेळ मांडूं रानश । बैसवूं गोठणश गाई जमा करूचन ॥ ॥ न लगे जावें घरा ।
िुकचलया येरिंारा । सज्जन सोयरा । मायबाप तूं आह्मां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िालें पोट । आतां कशािा बोभाट ।
पाहाणें ते वाट । मागें पुढें राचहली ॥ ३ ॥

१८७. तुचिंये संगचत । जाली आमुिी चननिचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश दे चखलें तें चमळे । भोग सुखािे
सोहळे ॥ ॥ घरश ताकािें सरोवर । येथें नवनीतािे पूर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां । आह्मी न वजों दवचडतां ॥
३॥

१८८. कामें पीचडलों माया । बहु मारी नाहश दया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुझ्या राचहलों आिारें । जालें अवघें
चि बरें ॥ ॥ तुिंे लागलों संगती । आतां येतों काकुळती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुझ्या चभडा । कानहोबा हे गेली
पीडा ॥ ३ ॥

वटपरी—अभांग ७.

१८९. खेळ मांचडयेला वाळवंटश घांई । नािती वैष्ट्णव भाई रे । क्रोि अचभमान केला पावटणी । एक
एका लागतील पायश रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नािती आनंदकल्लोळश । पचवत्र गाणें नामावळी । कचळकाळावचर
घातलीसें कास । एक एकाहु नी बळी रे ॥ ॥ गोपीिंदनउटी तुळसीच्या माळा । हार चमरवती गळां । टाळ
मृदंग घाई पुष्ट्पवरुााव । अनुपम्य सुखसोंहळा रे ॥ २ ॥ लु ब्िलश [पां. लु ब्िल्या.] नादश लागली समािी । मूढ जन
नर नारी लोकां । पंचडत ज्ञानी योगी महानु भाव । एकचि चसद्धसािकां रे ॥ ३ ॥ वणाचभमान चवसरली याचत ।
एकएकां लोटांगणश जाती । चनमुळ चित्तें जालश नवनीतें । पाााणा पािंर सुटती रे ॥ ४ ॥ होतो जयजयकार
गजुत अंबर । मातले हे वैष्ट्णव वीर रे । तुका ह्मणे सोपी केली पायवाट । उतरावया भवसागर रे ॥ ५ ॥

१९०. एके घाईं खेळतां न पडसी डाईं । दु िाळ्यानें ठकसील भाई रे । चत्रगुणांिे फेरी थोर कष्टी होसी
। या िौघांिी तरी िरश सोई रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खेळ खेळोचनयां चनराळा चि राही । सांडी या चवायािी घाई रे ।
ते णें चि खेळें बसवंत होसी । ऐसें सत्य जाणें माझ्या भाई रे ॥ ॥ नसचपयािा पोर एक खेचळया नामा । तेणें
चवठ्ठल बसवंत केला रे । आपुल्या संवगचडया चसकवूचन घाईं । ते णें सतंतर फड जागचवला रे । एक घाईं
खेळतां तो न िुके चि कोठें । तया संत जन मानवले रे ॥ २ ॥ ज्ञानदे व मुक्ताबाई वटे श्वर िांगा । सोपान
आनंदें खेळती रे । कानहो गोवारी त्यांनश बसवंत केला । आपण भोंवतश नािती रे । सकचळकां चमळोचन एकी ि
घाईं । त्याच्या ब्रह्माचदक लागती पायश रे ॥ ३ ॥ रामा बसवंत कचबर खेचळया । जोडा बरवा चमळाला रे । पांिा
संवगचडयां एक चि घाई । ते थें नाद बरवा उमटला रे । ब्रह्माचदक सुरवर चमळोचनयां त्यांनश । तो ही खेळ

विषयानु क्रम
चनवचडला रे ॥ ४ ॥ ब्राह्मणािा पोर खेचळया एका भला । ते णें जन खेळकर केला रे । जनादु न बसवंत
करूचनयां । तेणें वैष्ट्णवांिा मेळ मे ळचवला रे । एक चि घाईं खेळतां खेळतो । आपण चि बसवंत जाला रे ॥ ५ ॥
आणीक खेचळये होउचनयां गेले । वणावया वािा मज नाहश रे । तुका ह्मणे गडे हो हु शारुचन खेळा । पुचढलांिी
िरूचनयां सोई रे । एक चि घाईं खेळतां जो िुकला । तो पडे ल संसारडाईं रे ॥ ६ ॥

१९१. वाराही सोळा गचडयांिा मे ळा । सतरावा बसवंत खेचळया रे । जचतस पद राखों जेणें चटपचरया
घाईं । अनु हातें वायें मांदळा रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाित पंढचरये जाऊं रे खेचळया । चवठ्ठल रखु माई पाहू ं रे ॥ ॥
सा िहू ं वेगळा [पां. आठरा.] अठराही चनराळा । गाऊं वाजवूं एक िाळा रे । चवसरती पक्षी िारा घेणें पाणी ।
तारुण्य दे हभाव बाळा रे ॥ २ ॥ आनंद तेचथिा मुचकयाचस वािा । बचहरे ऐकती कानश रे । आंिळ्यांचस डोळे
पांगळांचस पाय । तुका ह्मणे वृद्ध होती [दे . त. तारुण्यें.] तरणे रे ॥ ३ ॥

१९२. दोनही चटपरश एक चि नाद । सगुण चनगुण

ु नाहश भेद रे । कुसरी अंगें मोचडतील परी । मे ळचवचत
एका [पां. एकाएकछं दें रे .] छं दें रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश ि न बजे वांयां रे । खेचळया एक चि बसवंत अवचघयां रे ।
सम चवाम ते थें होऊं ि नेदी । जाणऊचन आगचळया रे ॥ ॥ संत महं त चसद्ध खेळतील घाईं । ते ि सांभाळी
माझ्या भाई रे । हात राखोन हाचणचत चटपऱ्या । चटपरें चमळोचन जाय त्यािी सोई रे ॥ २ ॥ चवताळािें [पां. छा.

चवटाळािें.] अवघें जाईल वांयां । काय ते शृ ग

ं ारूचन काया रे । चनवडू चन बाहे र काचढती चनराळा । जो न चमळे
संताचिया घाई रे ॥ ३ ॥ प्रकारािें काज नाहश सोडश लाज । चनःशंक होउचनयां खेळें रे । नेणतश नेणतश ि एकें
पावलश मान । चवठ्ठल नामाचिया बळें रे ॥ ४ ॥ रोमांि गुचढया डोलचवती अंगें । भाववळें खेळचवती सोंगें रे ।
तुका ह्मणे कंठ सद्गचदत दाटे । या चवठोबाच्या अंगसंगें रे ॥ ५ ॥

१९३. या रे गडे हो िरूं घाई जाणतां ही नेणतां । नाम गाऊं टाळी वाहू ं आपुचलया चहता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ फावलें तें घ्यारे आतां प्रेमदाता पांडुरंग । आचज चदवस सोचनयािा वोडवला रंग ॥ ॥ नहडती रानोरान
भुजंगांत कांयावन । सुख तयांहून आह्मां गातां नाितां रे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ब्रह्माचदकां सांवळें दु लुभ सुखा ।
आचज येथें आलें फुका नाम [पां. सुखा.] मुखा कीतुनश ॥ ३ ॥

१९४. भीमातीरश एक वसलें नगर । त्यािें नांव पंढरपूर रे । ते थील मोकासी िार भुजा त्यासी ।
बाइला सोळा हजार रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाित जाऊं त्याच्या गांवा रे खेचळया । सुख दे ईल चवसावा रे । पुढें गेले
ते चनिाई जाले । वाचणतील त्यािी सीमा रे ॥ ॥ बचळयां आगळा पाळी लोकपाळां । रीघ नाहश कचळकाळा
रे । पुंडलीक पाटील केली कुळवाडी । तो जाला भवदु ःखा वेगळा रे ॥ २ ॥ संतसज्जनश मांचडलश दु कानें । जया
जें पाचहजे तें आहे रे । भुत्क्तमुत्क्त [त. भुत्क्त मुत्क्त तेथें.] फुका ि साठश । कोणी तयाकडे न पाहे रे ॥ ३ ॥ दोनही
ि हाट भरले घनदाट । अपार चमळाले वारकरी रे । न वजों ह्मणती आह्मी वैकुंठा । चजहश दे चखली पंढरी रे ॥
४ ॥ बहु त चदस होती मज आस । आचज घडलें सायासश रे । तुका ह्मणे होय तुमिेनी पुण्यें । भेटी तया पायांसी
रे ॥ ५ ॥

१९५. पंढरी िोहटा मांचडयेला खेळ । वैष्ट्णव चमळोचन सकळ रे । टाळ चटपरी मांदळे एक नाद रे ।
जाला बसवंत दे वकीिा बाळ रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िला तें कवतुक भाई रे । पाहों डोळां कामश गुत
ं ले चत काई रे ।
भाग्यवंत कोणी गेले सांगाचत । ऐसें सुख चत्रभुवनश नाहश रे ॥ ॥ आनंदािे वाद सुखािे संवाद । एक एका
दाखचवती छं द रे । साही अठरा िारी घालु चनयां घाईं । नािती फेरी टाळशुद्ध रे ॥ २ ॥ भक्तािश भूाणें मुद्रा
आभरणें । शोभती िंदनाच्या उया रे । सत्व सुंदर कास घालू चन कुसरी । गजुती नाम बोभाटश रे ॥ ३ ॥ हचर

विषयानु क्रम
हर ब्रह्मा तीथासचहत भीमा । दे व कोटी ते हतीस रे । चवत्स्मत होऊचन ठाकले सकळ जन । अमरावती केली
ओस रे ॥ ४ ॥ वाचणतील थोरी वैकुंचठिी परी । न पवे पंढरीिी सरी रे । तुकयािा दास ह्मणे नका आळस करूं
। सांगतों नरनारशस [त. नारीबाळांस.] रे ॥ ५ ॥
॥७॥

१९६. ब्रह्माचदकां न कळे खोळ । ते हे आकळ िचरली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोहरी पांवा वाहे काठी । िांवे
पाठश गाईिे ॥ ॥ उत्च्छष्ट न लभे दे वा । तें हें सदै वां गोवळ्यां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जोड जाली । ते हे माउली
आमुिी ॥ ३ ॥

१९७. कानहोबा तूं आलगट । नाहश लाज बहु िीट । पाचहलें वाईट । बोलोचनयां खोटें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पचर तूं न संचडसी खोडी । कचरसी केली घडीघडी । पाचडसी रोकडी । तुटी माये आह्मांसी ॥ ॥ तूं ठायशिा
गोवळ । अचविारी अनगुळ । िोरटा नशदळ । ऐसा चपटू ं डांगोरा ॥ २ ॥ जरी मूळ मायेच्या कारया तुिंी आई ।
आह्मी घालूं सवा ठायश । तुका ह्मणे तें ही । तुज वाटे भूाण ॥ ३ ॥

१९८. भोजनाच्या काळश । कानहो मांचडयेली आळी । काला करी वनमाळी । अन्न एकवटा । दे ईं
चनवडु नी । माते ह्मणतो जननी । हात चपटू चन मे चदनी । वचर अंग घाली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा [दे . आळ.] आळी
घेसी । नव्हे तें चि करचवसी । घेईं दु सरें तयेसी । वारी ह्मणे नको ॥ ॥ आतां काय करूं । नये याचस हाणूं
मारूं । नव्हे बुिंाचवतां त्स्थरू । कांहश कचरना हा । [दे . तोंचि.] त्वां चि केलें एके ठायश । आतां चनवडू चन खाईं ।
आह्मा जाचितोचस काई । हचरचस ह्मणे माता ॥ २ ॥ त्यािें तयाकुन । करचवतां तुटे भान । तंव जालें समािान ।
उठोचनयां बैसे । माते बरें जाणचवलें । अंग िोरूचन आपुलें । तोचडयलें एका बोलें । कैसें सुखदु ःख ॥ ३ ॥ ताट
पालवें िंाचकलें । होतें तैसें तेथें केलें । चभन्नाचभन्न चनवचडलें । अन्नें वेगळालश । चवत्स्मत जननी । भाव दे खोचनयां
मनश । ह्मणे नाहश ऐसा कोणी । तुज साचरखा रे ॥ ४ ॥ हरुाली माये । सुख अंगश न समाये । कवळू चन बाहे ।
दे ती आनलगन । आनंद भोजनश । ते थें चफटलीसे िणी । तुका ह्मणे कोणी । सांडा शेा मज ॥ ५ ॥

१९९. िला वळूं गाई । बैसों जेऊं एके ठायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु केली वणवण । पायचपटी जाला चसण
॥ ॥ खांदश भार पोटश भुक । काय खेळायािें सुख ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िांवे । मग अवघें बरवें ॥ ३ ॥

२००. नेणों वेळा काळ । िालों तुझ्यानें सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश नाहश रे कानहोबा भय आह्मापाशश ।
वळू चन पुरचवसी गाई पोटा खावया ॥ ॥ तुजपाशश भये । हें तों बोलों परी नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बोल । आह्मा
अनु भवें फोल ॥ ३ ॥

विटू दाांडू—अभांग १.

२०१. सारा चवटू दांडू । आणीक कांहश खेळ मांडूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु अंगा आले डाव । त्स्थर नाहश
कोठें पाव ॥ ॥ कोली हाणे टोला । िंे ली ते णें तो गोचवला ॥ २ ॥ एकमे कां हाका मारी । सेल जाळी एक
िरी ॥ ३ ॥ राजी आलें नांव । फेरा न िुके चि िांव ॥ ४ ॥ पुढें एक पाटी । एक एकें दोघां आटी ॥ ५ ॥ एका
सोस पोटश । एक िांवे हात चपटी ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे आतां । खेळ मोडावा परता ॥ ७ ॥
॥१॥

विषयानु क्रम
 २०२. पाहातां गोवळी । खाय त्यांिी उष्टावळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरती नामािें नितन । गडी कानहोबािें
ध्यान आली ॥ ॥ द्यावी डाई । िांवे वळत्या मागें गाई ॥ २ ॥ एके ठायश काला । तुका ह्मणे भाचवकाला ॥ ३
॥

२०३. पैल आली आगी कानहो काय रे करावें । न कळे तें कैसें आचज वांिों आह्मी जीवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
िांव रे हरी सांपडलों संिी । वोणव्यािे मिश बुचद्ध कांहश करावी ॥ ॥ अवचितां जाळ येतां दे चखयेला वरी ।
परतोचन पाहतां आिश होतों पाठमोरी ॥ २ ॥ सभोंवता फेर रीग न पुरे पळतां । तुका ह्मणे जाणसी तें करावें
अनंता ॥ ३ ॥

२०४. चभऊं नका बोले िंाकुचनयां राहा डोळे । िालवील दे व िाक नाहश येणें वेळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बाप
रे हा दे वांिा ही दे व कळों । नेदी माव काय करी करवी ते ॥ ॥ पसरूचन मुख चवश्वरूप खाय जाळ ।
सारूचनयां संिी अवघे पाहाती गोपाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी मागें भ्यालों वांयांचवण । कळों आलें आतां या
सांगातें नाहश चशण ॥ ३ ॥

२०५. नेणती तयांचस साि भाव दावी हरी । लाज नाहश नािे पांवा वाजवी मोहरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िला
रे याच्या पायां लागों आतां । राचखलें जळतां महा आगीपासूचन ॥ ॥ कैसी रे कानहोबा एवढी चगचळयेली
आगी । न दे खों पोळला तुज तोंडश कोठें अंगश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी कां रे कचरतां नवल । आमिी चसदोरी
खातो त्यािें आलें बळ ॥ ३ ॥

२०६. त्यांनश िणीवरी संग केला हरीसवें । दे ऊचन आपुलें तो चि दे ईल तें खावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न ठे वी
आभार प्रेमािा भुकेला । बहु चदवस संग हा चि चनिार त्याला ॥ ॥ [दे . पां. कानहोबा तूं जेवश घासोघासश.] कानहोबा
तूं जेवश घासोघासश ह्मणती । आरुा गोपाळें त्यांिी बहु दे वा प्रीती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां जाऊं आपुचलया
घरा । तोय वांिचवलें ऐसें सांगों रे दातारा ॥ ३ ॥

२०७. घ्या रे भोंकरें भाकरी । दहशभातािी चसदोरी । ताक सांडश दु री । असेल तें तयापें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
येथें द्यावें तैसें घ्यावें । थोडें परी चनरें व्हावें । सांगतों हें [पां. सांगतों रे .] ठावें । असों द्या रे सकळां ॥ ॥ मािंें
आहे तैसें पाहे । नाहश तरी घरा जाये । िोरोचनयां माये । नवनीत आणावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरश । मािंें कोणी
नाहश हरी । नका करूं दु री । मज पायां वेगळें ॥ ३ ॥

२०८. काल्याचिये आसे । दे व जळश जाले मासे । पुसोचनयां हांसे चटरीसांगातें हात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
लाजे त्याचस वांटा नाहश । जाणे अंतरशिें तें ही । दीन होतां कांहश । होऊं नेदी वेगळें ॥ ॥ उपाय अपाय
यापुढें । खोटे चनवचडतां कुडे । जोडु चनयां पुढें । हात उभे नु पेक्षी ॥ २ ॥ तें घ्या रे सावकाशें । जया फावेल तो
तैसें । तुका ह्मणे रसें । प्रेमाचिया आनंदें ॥ ३ ॥

२०९. गोपाळ ह्मणती कानहोबा या रे कांहश मागों । आपुलाले आह्मी जीवीिी तया आवडी सांगों ।
एक ह्मणती उगे रे उगे मागें चि लागों । चनजों नका कोणी घरश रे आचज अवघे चि जागों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
जाणोचन नेणता हचर रे मध्यें उगाचि बैसे । नाइकोचन बोल अइके कोण कोणािें कैसे । एक एकाच्या संवादा
[पां. संवादें .] जाणे न चमळे िी ऐसें । [पां. पोटां तील.] पोटीिें होटा आणवी दे तो तयांचस तैसें ॥ ॥ एक ह्मणचत बहु
रे आह्ी पीचडलों माया । नेदी दहशभातचसदोरी ताक घाचलती चपया । तापलों वचळतां गोिनें नाहश जीवन

विषयानु क्रम
छाया । आतां मागों पोटभरी रे याच्या लागोचन पायां ॥ २ ॥ एक ह्मणचत तुमिें [त. ह्मणती अरे तुमिें.] अरे पोट तें
चकती । मागों गाई ह्मैसी घोडे रे िन संपचत्त हचत्त । दे व गडी कानहो आमुिा आह्मां काय चवपचत [दें . हानत.] ।
कनयाकुमरें दासी रे बाजावरी सुपती ॥ ३ ॥ एक ह्मणती बेटे हो कोण करी जतन । गाढव तैसें चि घोडें रे
कोण तयािा मान । लागे भवरोग वाहतां खांदश िवघे जण । हातश काठ्या डोया बोडक्या नहडों मोकळे राण ॥
४ ॥ एक ह्मणती रानश रे बहु सावजें फार । फाडफाडू ं खाती डोळे रे पाय नेतील कर । राखोचन राखे आपणा
ऐसा काइिा शूर । बैसोचन राहों [पां. िीर.] घरश रे कोण करी हे िार ॥ ५ ॥ घरश बैसचलया बहु तें बहु सांगती
काम । चरकामें कोणाचस नावडे ऐसें आह्माचस ठावें । िौघांमध्यें बरें चदसेसें ते थें नेमक व्हावें । लपोचन सहज [पां.

खेळतां सहज.] खेळतां भलें गचडयासवें ॥ ६ ॥ एक ह्मणती गडी ते भले चमळती मता । केली तयावरी िाली रे
बरी आपुली सत्ता । नसावे ते ते थें तैसे रे खेळ हाचणती लाता । रडी एकाएकश गेचलया गोंिळ उडती लाता ॥
७ ॥ एक ह्मणती खेळतां उगश राहतश पोरें । ऐसें काय घडों शके रे कोणी लहान थोरें । अवघश येती रागा रे
एका ह्मणतां बरें । संगें वाढे कलह [पां. संगें वाटे कलह करावा.] हरावा एकाएकश ि खरें ॥ ८ ॥ एक ह्मणती एकला
रे तूं जासील कोठें । सांडी मांडी हें वाउगें तुिंे बोल चि खोटे । ठायश राहा उगे ठायश ि कां रे चसणसी वाटे ।
अवचघयांिी चसदोरी तुिंे भरली मोटे ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे [पां. अरे काहण्या काय.] काय काहण्या अरे सांगाल गोष्टी ।
िाटावे तुमिे बोल रे भुका लागल्या पोटश । जागा करूं या रे कानहोबा मागों कवळ ताटश । िाले गडी तुका
ढे कर दे तो [पां. दे ती.] चवठ्ठल कंठश ॥ १० ॥

२१०. आचज ओस अमरावती । काला पाहावया येती । दे व चवसरती । दे हभाव आपुला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आनंद न समाये मेचदनी । िारा चवसरल्या पाणी । तटस्थ त्या ध्यानश । गाई जाल्या श्वापदें ॥ ॥ जें या
दे वांिें दै वत । उभें आहे या रंगांत । गोपाळांसचहत । क्रीडा करी कानहोबा ॥ २ ॥ तया सुखािी चशराणी । तश ि
पाउलें मे चदनी । तुका ह्मणे मुचन । िुंचडतां न लाभती ॥ ३ ॥

२११. िला बाई पांडुरंग पांहू वाळवंटश । मांचडयेला काला भोंवती गोपाळांिी दाटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आनंदें कवळ दे ती एकामुखश एक । न ह्मणती सान थोर अवघश सकचळक ॥ ॥ हमामा हु ं बरी पांवा [त. पांवा

वाती ताल्ला लोरी । दे . पंढरपुराप्रमाणे होता तो तळे गांवाप्रमाणें मागून केला आहे .] वाजचवती मोहरी । घेतलासे फेर माजी
घालु चनयां हरी ॥ २ ॥ लु ब्िल्या नारी नर अवघ्या पशु याती । चवसरलश दे हभाव शंका नाहश चित्तश ॥ ३ ॥
पुष्ट्पािा वरुााव जाली आरचतयांिी दाटी । तुळसी गुफ
ं ोचनयां माळा घाचलतील कंठश ॥ ४ ॥ यादवांिा राणा
गोपीमनोहर कानहा । तुका ह्मणे सुख वाटे दे खोचनयां मना ॥ ५ ॥

२१२. मािंे गडी कोण कोण । चनवडा चभन्न यांतुनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपआपणामध्यें चमळों । एक खेळों
एकाशश ॥ ॥ घाबचरयांच्या मोडा काड्या । िाडा भांड्यां [पां. भ्याडां.] वळचतयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वापाशश ।
चवटाळशी नसावी ॥ ३ ॥

२१३. हे चि अनु वाद सदा सवुकाळ । करुचनयां गोपाळकाला सेवूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वोरसलें कामिे नि
ू ें
दु भतें । संपूणु आइतें गगनभरी ॥ ॥ संत सनकाचदक गोमया परवडी । चवभाग आवडी इच्छे चिये ॥ २ ॥
तुका ह्मणे मिश घालूं नारायण । मग नव्हे सीण कोणा खेळें ॥ ३ ॥

२१४. अचिकािा मज कांटाळा । तुह्मां गोपाळां संगचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय नाहश तुह्मापाशश ।
सकळांचवशश संपन्न ॥ ॥ उद्योगािा नेघें भार । लागल्या सार पुरतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अिीर चजणें । नारायणें
न करावें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २१५. जालों आतां एके ठायश । न वंिूं कांहश एकमेकां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सरलों हें गे दे उचन मोट ।
कटकट काशािी ॥ ॥ सोडोचनयां गांठश पाहें । काय आहे त्यांत तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जालों चनराळा । आतां
गोपाळा दे ऊं बोभा ॥ ३ ॥

२१६. या रे करूं गाई । जमा चनजले ती काई । बोभाटानें आई । घरा गेल्या मारील ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
घाला घाला रे कुकारे । ज्यािी ते णें चि मोहरे । एवढें चि पुरे । केचलयानें सावि ॥ ॥ नेणोचनयां खेळा ।
समय समयाच्या वेळा । दु चिताजवळा । चमळाले चत दु चित ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शीक । न िचरतां लागे भीक । िरा
सकळीक । मनेरी िांवा वळचतयां ॥ ३ ॥

२१७. वोळलीिा दोहू ं पानहा । मज कानहा सांचगतला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्या चज हें गे क्षीर हातश । चनगुतीनें
वाढावें ॥ ॥ सांचगतलें केलें काम । नव्हे िमु सत्यािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नवें जुनें । ऐसें कोणें सोसावें ॥ ३ ॥

२१८. येइल तें घेइन भागा । नव्हे जोगा दु सचरया ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडी ते तुह्मी जाणा । बहु
गुणांसाचरखी ॥ ॥ मज घेती डांगवरी । सवें हचर नसचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे राबवा दे वा । करीन सेवा
सांचगतली ॥ ३ ॥

२१९. अंतरली कुटी मे टी । भय िरूचनयां पोटश । ह्मणतां जगजेठी । िांवें करुणाउत्तरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
बाप वचळया चशरोमणी । उताचवळ या विनश । पडचलया कानश । िांवा न करी आळस ॥ ॥ बळ दु नी
शरणागता । स्वामी वाहों नेदी निता । आइतें चि दाता । पंगतीस बैसवी ॥ २ ॥ वाहे खांदश पाववी घरा ।
त्याच्या करी येरिंारा । बोबड्या उत्तरा । स्वामी तुकया मानवे ॥ ३ ॥

२२०. िनय तें गोिन कांवळी काचष्ठका । मोहरी पांवा चनका ब्रीद वांकी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनय तें गोकुळ
िनय ते गोपाळ । नर नारी सकळ िनय जाल्या ॥ ॥ िनय ते दे वकी जसवंती दोहशिें । वसुदेवनंदािें भाग्य
जालें ॥ २ ॥ िनय त्या गोचपका सोळा सहस्र बाळा । यादवां सकळां िनय जालें ॥ ३ ॥ िनय ह्णे तुका जनमा
तश चि आलश । हचररंगश रंगलश सवुभावें ॥ ४ ॥

२२१. गौळणी बांचिती िारणाचस गळा । खेळे त्या गोपाळांमाजी ब्रह्म ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांवोचनयां मागे
यशोदे भोजन । नहडे रानोरान गाईपाठश ॥ ॥ तुका ह्मणे सवु कळा ज्यािे अंगश । भोळे पणालागश भीक मागे
॥२॥

२२२. दे चखलाचस माती खातां । दाचवयानें बांिी माता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाळी घेउचन कांबळी काठी ।
गाई वळी वेणु पाठश ॥ ॥ मोठें भावाथािें बळ । दे व जाला त्यािें बाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भक्तासाठश । दे व
िांवे पाठोवाठश ॥ ३ ॥

२२३. हा गे मािंे हातश । पाहा कवळ सांगाती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वें चदला खातों भाग । कराल तर करा
लाग ॥ ॥ िालें ऐसें पोट । वरी करूचनयां बोट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरश । मग कैच्या [दे . कैं जी.] या परी ॥ ३ ॥

२२४. अवघें अवघीकडे । चदलें पाहे मजकडे । अशा संवगडे । सचहत थोरी लागली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां
रे िचरला अबोला । मािंा वांटा दे ईं मला । चसदोरीिा केला । िंाडा आतां चनवडे ना ॥ ॥ भूक लागली

विषयानु क्रम
अनंता । कां रे नेणसी जाणतां । भागलों वचळतां । गाई सैरा ओढाळा ॥ २ ॥ तुका करुणा भाकी । हचर पाहे
गोळा टाकी । घेता जाला सुखी । भीतरी वांटी आणीकां ॥ ३ ॥

२२५. आह्मी गोवळश रानटें । नव्हों जनांतील िीटें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चसदोरीिा करूं काला । एक
वांचटतों एकाला ॥ ॥ खेळों आपआपणांशश । आमिश तश आह्मांपाशश ॥ २ ॥ चमळालों नेणते । तुका कानहोबा
भोंवते ॥ ३ ॥

२२६. “अवचघयां चदला गोर । मजकरे पाहीना” ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुंदे गोपाळ डोळे िोळी । ढु ं गा थापली
हाणे तोंडा ॥ ॥ आवडती थोर मोटे । मी रे पोरटें दै नयवाणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाणों भाव । जीनविा दे व
बुिंावी ॥ ३ ॥

मृदांग पाट्या—अभांग.

२२७. मागें पुढें पाहें सांभाळू चन दोनी ठाय । िुकावूचन जाय गडी राखे गचडयांचस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुरडे
दं डा दोहश तोंडें गचडयां सावि करी । भेटचतयासंगें तया हाल तुजवरी ॥ ॥ गचडयां गडी वांटुचन दे ईं ।
ज्यािा सोडी ते चि ठायश ॥ २ ॥ अगळ्या बळें करील काय । तुज दे णें लागे डोय ॥ ३ ॥ नवां घरश पाउला करश
। सांपडे तो ते थें िरश ॥ ४ ॥ नजकोचन डाव करश । टाहो सत्ता आचणकांवरी ॥ ५ ॥ सांपडोचन डाईं बहु । काळ
गुंतलासी ॥ ६ ॥ बचळया गडी फळी । फोडी न िचरतां त्यांसी ॥ ७ ॥ िुकांडी जो खाय चमळोचन अंगश जाय ।
गुंतलासी काय तुका ह्मणे अिंू नी ॥ ८ ॥

२२८. पाहा रे तमासा तुमिा येथें नव्हे लाग । दे ईन तो भाग आचलयािा बाहे री ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जागा रे
गोपाळा नो ठायश ठायश जागा । िाहु लीनें भागा दू र मजपासूचन ॥ ॥ न चरघतां ठाव आह्मा ठावा पाळचतयां ।
भयाभीत वांयां ते थें काय िांिपा [पां. िांिपाल.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हातां िढे जीवाचिये साटश । चमटक्या दे तां
गोड मग लागतें शेवटश ॥ ३ ॥

२२९. डाई घालु चनयां पोरें । त्यांिश गुरें िुकवीलश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खेळ खेळतां फोचडल्या डोया ।
आपण होय चनराळा ॥ ॥ माचरती माया घेती जीव । नाहश कीव अनयायें ॥ २ ॥ तुका कानहोबा मागें । तया
अंगें कळों आलें ॥ ३ ॥

२३०. आतां हें चि जेऊं हें चि जेऊं । सवें घेऊं चसदोरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचरनामािा चखिडा केला । प्रेमें
मोचहला सािनें ॥ ॥ िवश िवश घेऊं घास । ब्रह्मरस आवडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गोड लागे । तों तों मागे रसना
॥३॥

२३१. अवघें चि गोड जालें । मागीलये भरी आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ साह् जाला पांडुरंग । चदला
अभ्यंतरश संग ॥ ॥ थचडये पावतां तो वाव । मागें वाहावतां ठाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गेलें । स्वप्नशिें जागें जालें
॥३॥

२३२. तुजसवें येतों हरी । आह्मां लाज नाहश तरी । उिचलला चगरी । िांग तईं वांिलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मोडा आतां खेळ । गाई गेल्या जाला वेळ । फांकल्या ओढाळ । नाहश तो चि आवरा ॥ ॥ िांग दै वें यमुनेसी

विषयानु क्रम
वांिलों बुडतां । चनलाचजरश आह्मी नाहश भय िाक या अनंता ॥ २ ॥ खातों आगी माती । आतां पुरे हा सांगाती
। भोंवतां भोंवेल । आह्मां वाटतें हें चित्तश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे उरी नाहश तुजसवें । [दे . शाहाणे या भावें दु री छं द भोचळयां । पां.
शाहाणे या दु री । छं द भोचळया भावें ।] शाहाचणया दु री छं द भोचळयां सवें ॥ ४ ॥

२३३. नको आह्मांसवें गोपाळा । येऊं ओढाळा तुझ्या गाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण िांवें त्यांच्या लागें ।
मागें मागें येरिंारी ॥ ॥ न बैसती एके ठायश । िांवती दाही दाहा वाटां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं राख मनेरी ।
मग त्या येरी आह्मी जाणों ॥ ३ ॥

२३४. मागायास गेलों चसदोरी । तुझ्या मायाघरश गांचजयेलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुजचवणें ते नेदी कोणा ।
सांगतां खु णा चजवें गे लों ॥ ॥ बांयांचवण केली येरिंार । आतां पुरे घर तुिंी माया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं
आह्मां वेगळा । राहें गोपाळा ह्मणउनी ॥ ३ ॥

२३५. काकुलती येतो हरी । क्षणभरी चनवचडतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिी मज लागली सवे । ठायशिे नवे
नव्हों गडी ॥ ॥ आणीक बोलाचवती फार । बहु थोर नावडती ॥ २ ॥ भाचवकें त्यांिी आवडी मोठी । तुका
ह्मणे चमठी घाली जीवें ॥ ३ ॥

२३६. वरता वेंघोचन घातली उडी । कळं बाबुडश यमुनेसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचर बुडाला बोंब घाला ।
घरिश त्यांला ठावा नाहश ॥ ॥ भवनदीिा न कळे पार । काचळया माजी थोर चवखार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय
वाउग्या हाका । हातशिा गमावुचनयां नथका ॥ ३ ॥

२३७. अवघश चमळोचन कोल्हाळ केला । आतां होता ह्मणती गेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपचलया रडती भावें
। जयासवें जयापरी ॥ ॥ िुकलों आह्मी खेळतां खेळ । गेला गोपाळ हातशिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िांवती थडी
। न घली उडी आंत कोणी ॥ ३ ॥

२३८. भ्यालश चजवा िुकलश दे वा । नाहश ठावा जवळश तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहाकटा कचरती हाय । हात
डोकें चपचटती पाय ॥ ॥ जवळी होतां न कळे आह्मां । गेल्या सीमा नाहश दु ःखा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हा लाघवी
मोटा । पाहे खोटा खरा भाव ॥ ३ ॥

२३९. काचळया नाथूचन आला वरी । पैल हरी दाखचवती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु सचरया भावें न कळे कोणा ।
होय नव्हे सा संदेह मना ॥ ॥ रूपा चभन्न पालट जाला । गोरें सांवळें सा पैं दे चखला ॥ २ ॥ आश्वासीत आला
करें । तुका खरें ह्मणे दे व ॥ ३ ॥

२४०. हचर गोपाळांसवें सकळां । भेटे गळ्या गळा मे ळवूनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाचवकें त्यांिी आवडी मोठी
। सांगे गोष्टी जीनवचिया ॥ ॥ योचगयांच्या ध्याना जो नये । भाकरी त्यांच्या मागोचन खाये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
असे शाहाचणयां दु री । बोबचडयां दास [दे . त. बोबचडयां दास कामारी.] हाका मारी ॥ ३ ॥

२४१. िांव कानहोबा गेल्या गाई । न ह्मणे मी कोण ही काई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुचलयांिें विन दे वा ।
गोड सेवा करीतसे ॥ ॥ मागतां आिश द्यावा डाव । बचळया मी तो नाहश भाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐशा सवें ।
अनु सरावें जीवेंभावें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २४२. िाकुयािे मुखश घांस घाली माता । वरी करी सत्ता शाहाचणयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें जाणपणें
पचडलें अंतर । वाढे तों तों थोर अंतराय ॥ ॥ दोनही उभयतां आपण चि व्याली । आवडीिी िाली चभन्न चभन्न
॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगापासूचन चनराळें । चनवचडलें बळें रडतें स्तनश ॥ ३ ॥

२४३. दे वािे ह्मणोचन दे वश अनादर । हें मोठें आियु वाटतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां येरा जना ह्मणावें तें
काई । जया भार डोई संसारािा ॥ ॥ त्यजु नी संसार अचभमान सांटा । जुलूम हा मोटा चदसतसे ॥ २ ॥
तुका ह्मणे अळस करूचनयां साहे । वळें कैसे पाहें वांयां जाती ॥ ३ ॥

२४४. उपदे श तो भलत्या हातश । जाला चित्तश िरावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये जाऊं पात्रावरी । कवटी
सारी नारळें ॥ ॥ स्त्री पुत्र बंदीजन । नारायण स्मरचवती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रत्नसार । पचर उपकार [पां. परी

आिार नििीिा.] नििशिे ॥ ३ ॥

२४५. संतािे गुण दोा आचणतां या मना । केचलया उगाणा सुकृतािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चपळोचनयां पाहे
पुष्ट्पािा पचरमळ । चिरोचन केळी केळ गाढव तो ॥ ॥ तुका ह्मणे गंगे अग्नीचस चवटाळ । लावी तो िांडाळ
दु ःख पावे ॥ २ ॥

२४६. िुंबळीिा करी िुंबळीशश संग । अंगश वसे रंग चक्रयाहीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बीजा ऐसें फळ दावी
पचरपाकश । पचरमळ लौचककश जाती ऐसा ॥ ॥ माकडाच्या गळां रत्न कुळांगना । सांडूचनयां सुना चबदी िुंडी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसा व्याली ते गाढवी । फचजती ते व्हावी आहे पुढें ॥ ३ ॥

२४७. सांपडला संदश । मग बचळया पडे [दे . फंदश.] बंदश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी कोणी वाहे वेळ । हातश
काळाच्या सकळ ॥ ॥ दाता मागे दान । जाय यािका शरण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणां । काय सांगों नारायणा
॥३॥

२४८. सपु नविू चदसे । िन अभाग्या कोळसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आला डोळ्यांचस कवळ । ते णें मळलें
उजळ ॥ ॥ अंगािे भोंवडी । भोय िंाड चफरती िोंडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाड । पाप ठाके चहता आड ॥ ३ ॥

२४९. न दे खोन कांहश । म्या पाचहलें सकळ ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों अवचियांपरी । मी हें मािंें ठे लें
दु री ॥ ॥ न घेतां घेतलें । हातें पायें उसंचतलें ॥ २ ॥ खादलें न खातां । रसना रस जाली घेतां ॥ ३ ॥ न
बोलोचन बोलें । केलें प्रगट िंांचकलें ॥ ४ ॥ नाइचकलें कांनश । तुका ह्मणे आलें मनश ॥ ५ ॥

ब्रह्मचारी वफयाद गे ला—अभांग २

२५०. काखे कडासन आड पडे । खडबड खडबडे हु सकलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दादकरा दादकरा ।
फचजतखोरा लाज नाहश ॥ ॥ अवघा जाला राम राम । कोणी कमु आिरे ना ॥ २ ॥ हचरदासांच्या पडती
पायां । ह्मणती तयां केलें नागवावें ॥ ३ ॥ दोहश ठायश फजीत [पां. जाले .] जालें । पारणें केलें अवकळा ॥ ४ ॥
तुका ह्मणे नाश केला । चवटं चबला वेश चजहश [त. पां. चजणें.] ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 २५१. कुटु ं बािा केला त्याग । नाहश राग जंव गेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भजन तें वोंगळवाणें । नरका जाणें
िुके ना ॥ ॥ अक्षरािी केली आटी । जरी पोटश संतननदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मागें पाय । तया जाय स्छळाचस
॥३॥
॥२॥

२५२. तारचतम वरी तोंडा ि पुरतें । अंतरा हें येतें अंतरीिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी काय बरी चदसे
ठकाठकी । चदसतें लौचककश सत्या ऐसें ॥ ॥ भोजनांत द्यावें चवा कालवूचन । मोहिाळवणी मारावया ॥ २ ॥
तुका ह्मणे मैंद [त. दे व.] दे खों नेदी कुडें । आदरें [दे . न. आदर.] चि पुढें सोंग दावी ॥ ३ ॥

२५३. ब्रह्मचनष्ठ काडी । जरी जीवानांवें मोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया घडली गुरुहत्या । गेला उपदे श तो
चमथ्या ॥ ॥ सांचगतलें कानश । रूप आपुलें वाखाणी ॥ २ ॥ भूतांच्या मत्सरें । ब्रह्मज्ञान नेलें िोरें ॥ ३ ॥
चशकल्या सांगे गोष्टी । भेद क्रोि वाहे पोटश ॥ ४ ॥ ननदा [दे . (नवीन फेर केला आहे.) तुका ह्मणे वाणी । ननदा स्तुचत लावी स्तवनश
॥] स्तुचत स्तवनश । तुका ह्मणे वेंिी वाणी ॥ ५ ॥

२५४. इहलोकशिा हा दे हे । दे व इत्च्छताती पाहें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनय आह्मी जनमा आलों । दास
चवठोबािे जालों ॥ ॥ आयुष्ट्याच्या या सािनें । सचच्चदानंद पदवी घेणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पावठणी । करूं
स्वगािी चनशाणी ॥ ३ ॥

२५५. पंचडत वािक जरी जाला पुरता । तरी कृष्ट्णकथा ऐके भावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षीर तुपा साकरे
जाचलया भेटी । तैसी पडे चमठी गोडपणें ॥ ॥ जाणोचनयां लाभ घेईं हा पदरश । गोड गोडावरी सेवश बापा ॥
२ ॥ जाचणवेिें मूळ उपडोनी खोड । जरी तुज िाड आहे तुिंी ॥ ३ ॥ नाना पचरमळद्रव्य उपिार । अंगश उटी
सारिंदनािी [त. पार.] ॥ ४ ॥ जेचवचलयाचवण शूनय ते शृग
ं ार । तैसी गोडी हचरकथेचवण ॥ ५ ॥ ज्याकारणें
वेदश्रुचत ही पुराणें । तें चि चवठ्ठलनाणें चतष्ठे कथे ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे येर दगडािश पेंवें । खळखळ [पां. खळखळे चि.]
[दे . (जुना पाठ) आवघें.] आघवें मूळ ते थें ॥ ७ ॥

२५६. आचणकांच्या काचपती माना । चनष्ठुरपणा पार नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरती बेटे उसणवारी ।
यमपुरी भोगावया ॥ ॥ सेंदरािें दै वत केलें । नवस बोले तयाचस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नािचत पोरें । खोचडतां
येरें अंग दु खे ॥ ३ ॥

२५७. गंिवु अत्ग्न सोम भोचगती कुमारी । कोठें िरािरश त्याग केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गायत्री स्वमुखें
भक्षीतसे मळ । चमळाल्या वाहाळ गंगाओघ ॥ ॥ कागाचिये चवष्ठें जनम नपपळाचस । पांडवकुळाचस पाहातां
दोा ॥ २ ॥ शकुंतळा सूत कणु शृग
ं ी व्यास । यांच्या नामें नाश पातकांचस ॥ ३ ॥ गचणका अजामे ळ कुब्जा तो
चवदु र । पाहातां चविार नपगळे िा ॥ ४ ॥ वाल्हा चवश्वाचमत्र वचसष्ठ नारद । यांिें पूवु शु द्ध काय आहे ॥ ५ ॥ न
व्हावी तश जालश कमें [दे . (न. पा.) ननद्य.] नरनारी । अनु तापें हरी स्मरतां मुक्त ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे पूवु नाठवी
श्रीहरी । मूळ जो उच्चारी नरक त्याचस ॥ ७ ॥

२५८. सोचनयािें ताट क्षीरीनें भचरलें । भक्षावया चदलें श्वाना लागश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुक्ताफळहार
खराचस घातला । कस्तुरी सुकराला िोजचवली ॥ ॥ वेदपरायण बचिरा सांगे ज्ञान । तयािी ते खु ण काय
जाणे ॥ २ ॥ तुका ह्मणें ज्यािें तो चि एक जाणे । भक्तीिें मचहमान सािु जाणे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २५९. ऐसा हा लौचकक कदा राखवेना । पचततपावना दे वराया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संसार कचरतां ह्मणती
हा दोाी । टाचकतां आळसी पोटपोसा ॥ ॥ आिार कचरतां ह्मणती हा पसारा । [पां. न करी त्या.] न कचरतां नरा
ननचदताती ॥ २ ॥ संतसंग कचरतां ह्मणती हा उपदे शी । येरा अभाग्याचस ज्ञान नाहश ॥ ३ ॥ िन नाहश त्याचस
ठायशिा करंटा । समथाचस ताठा [पां. ह्मणताती.] लाचवताती ॥ ४ ॥ बहु बोलों जातां ह्मणचत हा वािाळ । न
बोलतां सकळ ह्मणती गवी ॥ ५ ॥ भेचटचस न वजातां ह्मणती हा चनष्ठूर । येतां जातां घर बुडचवलें ॥ ६ ॥ लग्न
करूं जातां ह्मणती हा मातला । न कचरतां जाला नपुंसक ॥ ७ ॥ चनपुचत्रका ह्मणती पहा हो िांडाळ । पातकािें
मूळ पोरवडा ॥ ८ ॥ लोक जैसा ओक िचरतां िरवे ना । अभक्ता चजरे ना संतसंग ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे आतां
ऐकावें विन । त्यजुचनयां जन भत्क्त करा ॥ १० ॥

२६०. िमु रक्षावया साठश । करणें आटी आह्मांचस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वािा बोलों वेदनीती । करूं संतश
केलें तें ॥ ॥ न बाणतां त्स्थचत अंगश । कमु त्यागी लं ड तो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अिम त्यासी । भत्क्त दू ाी
हरीिी ॥ ३ ॥

२६१. िवदा भुवनें जयाचिये पोटश । तो चि आह्मश कंठश साठचवला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय एक उणें
आमुचिये घरश । वोळगती िारश चरचद्धचसद्धी ॥ ॥ असुर जयानें घातले तोरडश [दे . पां. तोडरश.] । तो आह्मांचस
जोडी कर दोनही ॥ २ ॥ रूप नाहश रे खा जयाचस आकार । आह्मश तो साकार भक्तश केला ॥ ३ ॥ अनंत ब्रह्मांडें
जयाचिये अंगश । समान तो मुग
ं ी आह्मासाठश ॥ ४ ॥ [हें कडवें पां. प्रतशत नाहश.] चरचद्धचसद्धी सुखें हाचणतल्या लाता ।
ते थें या प्राकृता कोण मानी ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे आह्मी दे वाहू चन बळी । जालों हे चनराळी ठे वुचन आशा ॥ ६ ॥

२६२. केला मातीिा पशुपचत । पचर मातीचस काय ह्मणती । चशवपूजा चशवासी पावे । माती मातीमाजी
सामावे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसे पूचजती आह्मां संत । पूजा घेतो भगवंत । आह्मी नककर संतांिे दास । संतपदवी
नको आह्मांस ॥ ॥ केला पाााणािा चवष्ट्णु । परी पाााण नव्हे चवष्ट्णु । चवष्ट्णुपूजा चवष्ट्णचु स अपे । पाााण राहे
पाााणरूपें ॥ २ ॥ केली कांशािी जगदं बा । पचर कांसें नव्हे अंबा । पूजा अंबेिी अंबेला घेणें । कांसें राहे
कांसेंपणें ॥ ३ ॥ ब्रह्मानंद पूणामाजी । तुका ह्मणे केली कांजी । ज्यािी पूजा त्याणें चि घेणें । आह्मश पाााणरूप
राहणें ॥ ४ ॥

२६३. ते मािंे सोयरे सज्जन सांगाती । पाय आठचवती चवठोबािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येरा मानी चवचि
पाळणापुरतें । दे वािश तश भूतें ह्मणोचनयां ॥ ॥ सवुभावें जालों वैष्ट्णवांिा दास । करीन त्यांच्या आस
उत्च्छष्टािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जैसे मानती हचरदास । तैशी नाहश आस आचणकांिी ॥ ३ ॥

२६४. दया चतिें नांव भूतांिें पाळण । अणीक चनदु ळण कंटकांिें ॥ १ ॥ [िमु नीतीिा तो ऐकुनी वेव्हार ।

चनवडीलें सार असार तें ॥ हे येथें पंढरीच्या छापील प्रतशत आढळतें.] पाप त्यािें नांव न चविाचरतां नीत । भलतें चि उनमत्त करी
सदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िमु रक्षावया साठश । दे वास ही आटी जनम घेणें ॥ ३ ॥

२६५. करावें गोमटें । बाळा माते तें उमटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुचलया जीवाहू नी । असे वाल्हें तें जननी ॥
॥ चवयोग तें चतस । त्याच्या उपिारें तें चवा ॥ २ ॥ [हरणी िुकली पाडसा । िुंडाळी ती दाही चदशा ॥ रानश नहडों गेली गाय ।

घरश वत्स वाट पाहे ॥ हश दोन कडवश पंढरपुरच्या छापील प्रतशत आढळतात.] तुका ह्मणे [पां. मायें.] पायें डोळा सुखावे ज्या नयायें ॥
३॥

विषयानु क्रम
 २६६. कनया सासुऱ्याचस जाये । मागें परतोनी पाहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें जालें माझ्या चजवा । केव्हां
भेटसी केशवा ॥ ॥ िुकचलया माये । बाळ हु रू हु रू पाहे ॥ २ ॥ जीवना वेगळी मासोळी । तैसा [दे . तुका ह्मणे

तळमळी.] तुका तळमळी ॥ ३ ॥

२६७. हातश होन दावी बेना । कचरती लें कीच्या िारणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे िमु जाले कळश । पुण्य रंक
पाप बळी ॥ ॥ सांचडले आिार । चिज िाहाड जाले िोर ॥ २ ॥ चटळे लपचवती पातडश । ले ती चवजारा
कातडश ॥ ३ ॥ बैसोचनयां तक्तां । अन्नेंचवण चपचडती लोकां ॥ ४ ॥ मुदबख चलचहणें । तेलतुपावरी [दे . “तेल तूप

साबण केणें ।” हा पाठ मागून घातला आहे .] चजणें ॥ ५ ॥ नीिािे िाकर । िुकचलया खाती मार ॥ ६ ॥ राजा प्रजा पीडी ।
क्षेत्री दु चितासी तोडी ॥ ७ ॥ वैश्यशूद्राचदक । हे तों सहज नीि लोक ॥ ८ ॥ अवघे बाह् रंग । आंत चहरवें [पां.

बाह्.] वरी सोंग ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे दे वा । काय चनद्रा केली िांवा ॥ १० ॥

२६८. साळं कृत कनयादान । कचरतां पृथ्वीसमान [दे . (नवीन शोि.) पृथ्वी दानाच्या समान.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर
तें न कळे या मूढा । येइल कळों भोग पुढां ॥ ॥ आिरतां कमु । भरे पोट राहे िमु ॥ २ ॥ सत्या दे व साहे ।
ऐसें करूचनयां पाहें ॥ ३ ॥ अन्न मान िन । हें तों प्रारब्िा आिीन ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सोस । दु ःख [दे . (नवीन शोि.)

सुख.] आतां पुढें नास ॥ ५ ॥

२६९. चदवया वाद्यें लावुचन खाणें । करूचन मंडण चदली हातश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नवरा नेई [पां. नेईल.]

नवरी घरा । पूजन वरा पाद्यािें ॥ ॥ गौरचवली चवहीण व्याही । घचडलें कांहश ठे वूं नका ॥ २ ॥ करूं द्यावें
नहावें बरें । ठायीिें कां रे न कळे चि ॥ ३ ॥ वऱ्हाचडयांिे लागे पाठश । जैसी उचटका ते लश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
जोचडला थुंका । पुढें नरका सामग्री ॥ ५ ॥

२७०. ब्रह्महत्या माचरल्या गाई । आणीक काई पाप केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐका जेणें चवचकली कनया ।
पवाडे त्या सुनयािे ॥ ॥ नरमांस खादली भाडी । हाका मारी ह्मणोचन ॥ २ ॥ अवघें पाप केलें तेणें । जेणें
सोनें अचभळाचालें ॥ ३ ॥ उच्चाचरतां मज तें पाप । चजव्हे कांप सुटतसे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कोरान्न रांड । बेटा भांड
मागे ना कां ॥ ५ ॥

२७१. यािा कोणी करी पक्ष । तो ही त्याशी समतुल्य ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुकासाठश पावे दु ःखािा चवभाग ।
पूवुजांचस लाग चनरयदं डश ॥ ॥ ऐके राजा न करी दं ड । जचर या लं ड दु ष्टाचस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यािें अन्न ।
मद्यपाना समान ॥ ३ ॥

२७२. कपट कांहश एक । नेणें भुलवायािें लोक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिें कचरतों कीत्तुन । गातों उत्तम ते
गुण ॥ ॥ दाऊं नेणें जडीबुटी । िमत्कार उठाउटी ॥ २ ॥ नाहश चशष्ट्यशाखा । सांगों अयाचित लोकां ॥ ३ ॥
नव्हें मठपचत । नाहश िाहु रांिी वृचत्त ॥ ४ ॥ नाहश दे वािुन । असे मांचडलें दु कान ॥ ५ ॥ नाहश वेताळ प्रसन्न ।
कांहश सांगों खाण खु ण ॥ ६ ॥ नव्हें पुराचणक । करणें सांगणें आणीक ॥ ७ ॥ नेणें वाद घटा पटा । कचरतां
पंचडत करंटा ॥ ८ ॥ नाहश जाळीत भणदश । उदो ह्मणोचन आनंदी ॥ ९ ॥ नाहश हालवीत माळा । भोंवतें मे ळवुचन
गबाळा ॥ १० ॥ आगमीिें कुडें नेणें । स्तंभन [पां. स्तंभ आचण उच्चाटणें.] मोहन उच्चाटणें ॥ ११ ॥ नव्हें यांच्या ऐसा ।
तुका चनरयवासी चपसा ॥ १२ ॥

विषयानु क्रम
 २७३. रडोचनयां मान । कोण मागतां भूाण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वें चदलें तरी गोड । राहे रुचि आचण कोड
॥ ॥ लाचवतां लावणी । चवके भीके केज्या दानी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िीरा । चवण कैसा होतो चहरा ॥ ३ ॥

२७४. पूज्या एकासनश आसनश आसन [पां. आसनें.] । बैसतां गमन माते शश तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांगतों ते
िमु नीतीिे संकेत । साविान चहत व्हावें तरी ॥ ॥ संतां ठाया ठाव पूजनािी इच्छा । जीवनश ि वळसा
सांपडला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एकाएकश वरासन [दे . पां. वरासनें.] । दु जें ते थें चभन्न अशोभ्य तें ॥ ३ ॥

२७५. जेणें मुखें स्तवी । तें चि ननदे पाठश लावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी अिमािी याती । लोपी सोनें खाय
माती ॥ ॥ गुदिारा वाटे । चमष्टान्नांिा नरक लोटे ॥ २ ॥ नविु लाभाचवण । तुका ह्मणे वाहे शीण ॥ ३ ॥

२७६. अिमािी यारी । रंग पतंगािे परी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवटे न लगतां क्षण । मोल जाय वांयां चवण ॥
॥ सपाचिया परी । चवाें भरला कल्हारश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । मज िंणी ऐसे दावा ॥ ३ ॥

२७७. आचणकांिी स्तुचत आह्मां ब्रह्महत्या । एका वांिूचन त्या पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां
चवष्ट्णुदासां एकचवि भाव । न ह्मणों या दे व आचणकांचस ॥ ॥ शतखंड मािंी होईल रसना । जरी या विना
पालटे न ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज आचणका संकल्पें । अवघश ि पापें घडतील ॥ ३ ॥

२७८. तानहे ल्यािी िणी । चफटे गंगा नव्हे उणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंे मनोरथ चसद्धी । पाववावे
कृपाचनिी ॥ ॥ तूं तों उदारािा राणा । मािंी अल्प चि वासना ॥ २ ॥ कृपादृष्टश पाहें । तुका ह्मणे होईं साहे ॥
३॥

२७९. संतािा अचतक्रम । दे वपूजा तो अिमु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येती [पां. येती दगड ते वरी.] दगड तैसे वरी ।
मंत्रपुष्ट्पें दे वा चशरश ॥ ॥ अतीताचस गाळी । दे वा नैवद्य
े ासी पोळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । ताडण भेदकांिी
सेवा ॥ ३ ॥

२८०. करणें तें दे वा । हे चि एक पावे सेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघें घडे येणें सांग । भक्त दे वािें तें अंग ॥
॥ हें चि एक वमु । काय बोचलला तो िमु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खरें । खरें चत्रवािा उत्तरें ॥ ३ ॥

२८१. मागें नेणपणें [पां. नेमतेपणें.] घडलें तें क्षमा । आतां दे तों सीमा करूचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परनारीिें
जया घडलें गमन । दावीतो वदन जननचरत ॥ ॥ उपदे शा वरी मन नाहश हातश । तो आह्मां पुढती पाहू ं नये
॥ २ ॥ तुका ह्मणे साक्षी असों द्यावें मन । घातली ते आण पाळावया ॥ ३ ॥

२८२. आचणकांच्या घातें । ज्यांिश चनवतील चित्तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते चि ओळखावे पापी । चनरयवासी
शीघ्रकोपी ॥ [पां. नेमतेपणें.] ॥ कान पसरोनी । ऐके वदे दु ष्ट वाणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भांडा । िीर नाहश ज्याच्या
तोंडा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 हनु मांतस्तुवत—अभांग ४.

२८३. शरण शरण जी हनु मत

ं ा । तुज आलों रामदूता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय भक्तीच्या त्या वाटा । मज
दावाव्या सुभटा ॥ ॥ शूर आचण िीर । स्वाचमकाजश तूं सादर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रुद्रा । अंजनीचिया कुमरा ॥
३॥

२८४. केली सीताशु द्धी । मूळ रामायणा आिश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा प्रतापी गहन । सुरां सकळ [पां. सुरां

सकळ मोहन.] भक्तांिें भूाण ॥ ॥ जाऊचन पाताळा । केली दे वािी अवकळा ॥ २ ॥ राम लक्षुमण । नेले
आचणले िोरून ॥ ३ ॥ जोडू चनयां कर । उभा सनमुख समोर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जपें । वायुसुता जाती पापें ॥ ५ ॥

२८५. काम घातला बांदोडी । [दे . (नवीन पाठ.) काळ घातला तोरडी ।.] काळ केला दे शिडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
तया मािंें दं डवत । कचपकुळश हनूमंत ॥ ॥ शरीर वज्रा ऐसें । कवळी ब्रह्मांड जो पुच्छें ॥ २ ॥ रामाच्या
सेवका । शरण आलों ह्मणे तुका ॥ ३ ॥

२८६. हनु मंत महाबळी । रावणािी दाढी जाळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया मािंा नमस्कार । वारंवार चनरंतर
॥ ॥ करोनी उड्डाण । केलें लं केिें शोिन [दे . त. दहन.] ॥ २ ॥ जाळीयेली लं का । िनय िनय ह्मणे तुका ॥ ३ ॥
॥४॥

२८७. कुंभ अवघा एक आवा । पाकश एकश गुफे डावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे चभन्न चभन्न साटे । केले
प्रारब्िानें वांटे ॥ ॥ चहरे दगड एक खाणी । कैिें चवजातीसी पाणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चशरश । एक एकािी
पायरी ॥ ३ ॥

२८८. मांडे पुऱ्या मुखें सांगों जाणे मात । तोंडश लाळ हात िोळी चरते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचसयाच्या गोष्टी
चफक्या चमठें चवण । रुचि नेदी अन्न िवी नाहश ॥ ॥ घोलों जाणे अंगश नाहश शूरपण । काय तें विन जाळावें तें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु तोंडे जे वािाळ । तेंग तें ि मूळ लचटक्यािें ॥ ३ ॥

२८९. न लगे िंदना सांगावा [पां. पुसावा.] पचरमळ । वनस्पचतमे ळ हाकारुनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरीिें
िांवे स्वभावें बाहे री । िचरतां ही परी आवरे ना ॥ ॥ सूयु नाहश जागें करीत या जना । प्रकाश चकरणा कर
ह्मून ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मे घ नािवी मयूरें । लपचवतां खरें येत नाहश ॥ ३ ॥

२९०. िंदनािे हात पाय ही िंदन । पचरसा नाहश हीन कोणी अंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दीपा नाहश पाठश
पोटश अंिकार । सवांगें साकर अवघी गोड ॥ ॥ तुका ह्मणें तैसा सज्जनापासून । पाहातां अवगुण चमळे चि
ना ॥ २ ॥

२९१. मन करा रे प्रसन्न । सवु चसद्धीिें कारण । मोक्ष अथवा बंिन । सुख समािान इच्छा ते ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ मनें प्रचतमा स्थाचपली । मनें मना पूजा केली । मनें इच्छा पुरचवली । मन माउली सकळांिी ॥ ॥ मन
गुरू आचण चशष्ट्य । करी आपुलें चि दास्य । प्रसन्न आपआपणास । गचत अथवा अिोगचत ॥ २ ॥ सािक वािक
पंचडत । श्रोते वक्ते ऐका मात । नाहश नाहश [पां. आन.] आनु दैवत । तुका ह्मणे दु सरें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २९२. मायबापें जरी सपीण बोका । त्यांिे संगें सुखा न पवे बाळ ॥ १ ॥ िंदनािा शूळ सोचनयािी वेडी
। सुख नेदी फोडी प्राण नाशी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नरकश घाली अचभमान । जरी होय ज्ञान गवु ताठा ॥ ३ ॥

२९३. चशकल्या बोलािे सांगतील वाद । अनु भव भेद नाहश कोणा ॥ १ ॥ पंचडत हे ज्ञानी कचरतील
कथा । न चमळती अथा चनजसुखा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जैसी लांिासाठश ग्वाही । दे तील हे नाहश ठावी वस्तु ॥ ३ ॥

२९४. प्रारब्ि चक्रयमाण । भक्तां संचित नाहश जाण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा दे व चि जाला पाहश ।
भरोचनयां अंतबाहश ॥ ॥ सत्वरजतमबािा । नव्हे हचरभक्तांचस कदा ॥ २ ॥ खाय बोले करी । अवघा त्यांच्या
अंगें हरी ॥ ३ ॥ दे वभक्तपण । तुका ह्मणे नाहश चभन्न ॥ ४ ॥

२९५. शास्त्रांिें जें सार वेदांिी जो मूर्तत । तो मािंा सांगाती प्राणसखा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनी नाहश
आचणकांिा पांग । सवु जालें सांग नामें एका ॥ ॥ सगुण चनगुण
ु जयािश [दे . जयािश अंगें.] हश अंगें । तो चि
आह्मां संगें क्रीडा करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी चविीिे जचनते । स्वयंभू आइते केले नव्हों ॥ ३ ॥

२९६. ऐका मचहमा आवडीिश । बोरें खाय चभलटीिश [पां. चभल्लणीिश.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थोर प्रेमािा भुकेला
। हा चि दु ष्ट्काळ तयाला । अष्टमा चसद्धशला । न मनी क्षीरसागराला ॥ ॥ पव्हे सुदामदे वािे l फके मारी
कोरडे ि ॥ २ ॥ न ह्मणे उत्च्छष्ट अथवा थोडे । तुका ह्मणे भक्तीपुढें ॥ ३ ॥

२९७. कोणें तुिंा सांग केला अंगीकार । चनचिचत त्वां थोर माचनयेली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणें ऐसा तुज
उपदे श केला । नको या चवठ्ठला शरण जाऊं ॥ ॥ ते व्हां तुज कोण घालील पाठीसी । घासील भूमीसी वदन
यम ॥ २ ॥ कां रे नागवसी आयुष्ट्य खातो काळ । चदसेंचदस बळ क्षीण होतें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे याचस सांगा कोणी
तरी । चवसरला हरी मायबाप ॥ ४ ॥

२९८. सािूनी बिनाग खाती तोळा तोळा । आचणकातें डोळां न पाहवे ॥ १ ॥ सािूनी भुजंग िचरतील
हातश । आचणकें कापती दे खोचनयां ॥ २ ॥ असाध्य तें साध्य कचरतां सायास । कारण अभ्यास तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

२९९. [पां. आमिी.] आमिे गोसावी अयाचितवृचत्त । करवी चशष्ट्याहातश उपदे श ॥ १ ॥ दगडािी नाव
आिश ि ते जड । ते काय दगड तारूं जाणे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेा चवटं चबला त्यांनश । सोंगसंपादणी कचरती परी
॥३॥

३००. मृगजळा काय करावा उतार । पावावया [पां. तीर.] पार पैल थडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खापरािे होन
खेळती लें कुरें । कोण त्या वेव्हारें [पां. व्यापारें.] लाभ हाचण ॥ ॥ मंगळदायक कनरती कुमारी । काय त्यांिी
खरी सोयरीक ॥ २ ॥ स्वप्नशिें जें सुखदु ःख जालें काहश । जागृतश तो नाहश साि भाव ॥ ३ ॥ सारश जालश मे लश
लचटकें विन । बद्ध मुक्त शीण तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

३०१. मािंें ह्मणतां याला कां [पां. कांहश.] रे नाहश लाज । कनया पुत्र भाज िन चवत्त ॥ १ ॥ कोणी
सोडवी ना काळािे हातशिें । एकाचवणें सािें नारायणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती सांगावें िांडाळा । नेणे
जीवकळा [पां. जीवनकळा.] कोण्या जीतो ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३०२. आंिळ्याचस जन अवघे चि आंिळे । आपणाचस डोळे दृष्टी नाहश ॥ १ ॥ रोग्या चवातुल्य लागे हें
चमष्टान्न । तोंडाचस कारण िवी नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शु द्ध नाहश जो आपण । तया चत्रभुवन [पां. सवु.] अवघें
खोटें ॥ ३ ॥

३०३. छळी चवष्ट्णुदासा कोणी । त्यािी अमंगळ वाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येऊं न द्यावा समोर । अभागी तो
दु रािार ॥ ॥ नावडे हचरकथा । त्यािी व्यचभिारीण माता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे याचत । भ्रष्ट तयािी [पां. हो का

तयािी भलती.] ते मचत ॥ ३ ॥

३०४. बोलचवसी तैसें आणश अनु भवा । नाहश तरी दे वा चवटं बना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चमठें चवण काय करावें
चमष्टान्न [पां. पक्वान्न.] । शव जीवेंचवण शृग
ं ाचरलें ॥ ॥ संपादणाचवण चवटं चबलें सोंग । गुणेंचवण िांग रूप हीन ॥ २
॥ कनयापुत्रेंचवण मंगळदायकें । वेचिलें हें चफकें द्रव्य तरी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तैसी होते मज परी । न दे खे अंतरश
प्रेमभाव ॥ ४ ॥

३०५. अंगश ज्वर तया नावडे साकर । जन तो इतर गोडी जाणे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकाचिये तोंडश पचडली
ते माती । अवघे ते खाती पोटभरी ॥ ॥ िाचरतां बळें येत असे दांतश । मागोचनयां घेती भाग्यवंत ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे नसे संचित हें बरें । तयाचस दु सरें काय करी ॥ ३ ॥

३०६. चिग जीणें तो बाईले आिीन । परलोक मान नाहश दोनही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चिग जीणें ज्यािें
लोभावरी मन । अतीतपूजन घडे चि ना ॥ ॥ चिग जीणें आळस चनद्रा जया फार । अचमत आहार अघोचरया
॥ २ ॥ चिग जीणें नाहश चववेक वैराग्य । िंुरे मानालागश सािुपणा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चिग ऐसे जाले लोक ।
ननदक वादक नरका जाती ॥ ४ ॥

३०७. अरे हें दे ह व्यथु जावें । ऐसें जरी तुज व्हावें । द्यूतकमु मनोभावें । सारीपाट खेळावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ मग कैिें हचरिें नाम । चनजेचलया जागा राम । जनमोजनमशिा अिम । दु ःख थोर साचिलें ॥ ॥
चवायसुखािा लं पट । दासीगमनश अचतिीट । तया तेचि वाट । अिोगती जावया ॥ २ ॥ अणीक एक कोड ।
नरका जावयािी िाड । तरी संतननदा गोड । करश कवतुकें सदा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ऐसें । मना लावी राम चपसें
। नाहश तरी आचलया सायासें । फुकट जासी ठकोनी ॥ ४ ॥

३०८. अवघें ब्रह्मरूप चरता नाहश ठाव । प्रचतमा तो दे व कैसा नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश भाव तया
सांगावें तें चकती । आपुलाल्या मतश पााांचडया ॥ ॥ जया भावें संत बोचलले विन । नाहश अनु मोदन
शात्ब्दकांचस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतश भाव केला बळी । न कळतां खळश दू चाला [पां. दूचालें देवां.] दे व ॥ ३ ॥

३०९. एक तटस्थ मानसश । एक सहज चि आळसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोनही चदसती साचरखश । वमु जाणे
तो पारखी ॥ ॥ एक ध्यानश कचरती जप । एक बैसुचन घेती िंोप ॥ २ ॥ एकां सवुस्वािा त्याग । एकां
पोटासाठश जोग ॥ ३ ॥ एकां भत्क्त पोटासाठश । एकां दे वासवें गांठी ॥ ४ ॥ वमु पोटश एका । फळें दोन ह्मणे
तुका ॥ ५ ॥

३१०. काय कळे बाळा । बाप सदै व दु बळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहे नाहश हें न कळे । हातश काय कोण्या
वेळे ॥ ॥ दे चखलें तें दृष्टी । मागे घालू चनयां चमठी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावें । माझ्या मज समजावें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३११. भजन घाली भोगावरी । अकतुव्य [पां. अतक्यु तें.] मनश िरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चिग त्यािें सािुपण ।
चवटाळू नी वते मन ॥ ॥ नाहश वैराग्यािा ले श । अथुिाड जावें [पां. तां. जीवे आस.] आस ॥ २ ॥ हें ना तें सें जालें
। तुका ह्मणे वांयां गेलें ॥ ३ ॥

३१२. एकादशीस अन्न पान । जे नर करीती भोजन । श्वानचवष्ठे समान । अिम जन तो एक ॥ १ ॥ ॥

ध्रु. ॥ ऐका व्रतािें मचहमान । नेमें आिरती जन । गाती ऐकती हचरकीतुन । ते समान चवष्ट्णूशश ॥ ॥ अशु द्ध
चवटाळसीिें खळ । चवडा [पां. भचक्षतो.] भचक्षतां तांबूल । सांपडे सबळ । काळाहात्तश न सुटे ॥ २ ॥ सेज वाज
चवलास भोग । करी काचमनीशश संग । तया जोडे क्षयरोग । जनमव्यािी बचळवंत ॥ ३ ॥ आपण न वजे
हचरकीतुना । अचणकां वारी जातां कोणा । त्याच्या पापें जाणा । ठें गणा महा मे रु ॥ ४ ॥ तया दं डी यमदू त ।
जाले तयािे अंचकत । तुका ह्मणे व्रत । एकादशी िुकलीया ॥ ५ ॥

३१३. करचवतां व्रत अिें पुण्य लाभे । मोडचवतां दोघे नरका जाती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शुद्धबुचद्ध होय [पां.

दोघां होय.] दोघां एक मान । िोरासवें कोण चजवें राखे ॥ ॥ आपुलें दे ऊनी आपुला चि घात । न करावा थीत
जाणोचनयां ॥ २ ॥ दे ऊचनयां वेि िाडी वाराणसी । नेदावें िोराचस िंद्रबळ ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तप तीथु व्रत याग
। भत्क्त हे मारग मोडू ं नये ॥ ४ ॥

३१४. इनामािी भरली पेठ । वाहाती दाट मारग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघेिश येती वाण । अवघे शकुन
लाभािे ॥ ॥ अडिणी त्या केल्या दु री । दे ण्या उरी घेण्याच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जोडी जाली । ते आपुली
आपणा ॥ ३ ॥

३१५. वेदािें गव्हर न कळे पाठकां । अचिकार लोकां नाहश येरां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठोबािें नाम सुलभ
सोपारें । तारी एक सरे भवनसिु ॥ ॥ जाणत्या असाध्य मंत्र तंत्र काळ । ये र तो सकळ मूढ लोक ॥ २ ॥
तुका ह्मणे चवचि चनाेि लोपला । उच्छे द या जाला मारगािा ॥ ३ ॥

३१६. चविीनें सेवन । चवायत्यागातें समान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुख्य िमु दे व चित्तश । आचद अवसान अंतश
॥ ॥ बहु अचतशय खोटा । तकें होती बहु वाटा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावें । कृपा करीजेते दे वें ॥ ३ ॥

३१७. येथीचिया अळं कारें । काय खरें पूजन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वैकुंठशच्या लावूं वाटा । सवु साटा ते ठायश
॥ ॥ येथीचिया नाशवंतें । काय चरतें िाळवूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वैष्ट्णव जन । मािंे गण समुदाय ॥ ३ ॥

३१८. उजळावया आलों वाटा । खरा खोटा चनवाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोलचवले बोल बोलें । िनीचवठ्ठला
सचन्नि ॥ ॥ तरी मनश नाहश शंका । बळें एका स्वामीच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नये आह्मां । पुढें कामा गबाळ ॥ ३
॥

३१९. बोलावें तें िमा चमळे । बरे डोळे उघडू चन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काशासाठश खावें शेण । जेणें जन थुंकी
तें ॥ ॥ दु जें ऐसें काय बळी । जें या जाळी अग्नीचस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शर रणश । गांढें मनश बुरबुरी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३२०. बरा कुणबी केलों । नाहश तचर दं भेंचि असतों मे लों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भलें केलें दे वराया । नािे
तुका लागे पायां ॥ ॥ चवद्या असती कांहश । तरी पडतों अपायश ॥ २ ॥ सेवा िुकतों संतािी । नागवण हे
फुकािी ॥ ३ ॥ गवु होता ताठा । जातों यमपंथें वाटा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे थोरपणें । नरक होती अचभमानें ॥ ५ ॥

३२१. दाता नारायण । स्वयें भोचगता आपण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां काय उरलें वािे । पुढें शब्द
बोलायािे ॥ ॥ दे खती जे डोळे । रूप आपुलें तें खेळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाद । जाला अवघा गोनवद ॥ ३ ॥

३२२. कृपा करुनी दे वा । मज साि तें दाखवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी दयावंत कैसे । कीर्तत जगामाजी
[पां. असे.] वसे ॥ ॥ पाहोचनयां डोळां । हातश ओढवाल काळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । मािंा करावा कुठावा
[पां. कुडावा.] ॥३॥

३२३. ठायशिी ओळखी । येइल टाकंू टाका सुखश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिा जाईल ईमान । मािंे कपाळश
पतन ॥ ॥ ठे चवला तो ठे वा । अचभळााें बुडवावा ॥ २ ॥ मनश न चविारा । तुका ह्मणे हे दातारा ॥ ३ ॥

३२४. तुिंें वमु ठावें । माझ्या पाचडये लें भावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रूप कासवािे परी । िरुचन [पां. राचहलों.]

राहे न अंतरश ॥ ॥ नेदी होऊं तुटी । मे ळवीन दृष्टादृष्टी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । नितन ते तुिंी सेवा ॥ ३ ॥

३२५. गहू ं एकजाती । परी त्या पािाणी नाचसती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वमु जाणावें तें सार । कोठें काय थोडें
फार ॥ ॥ कमाईच्या सारें । जाचत दाचवती प्रकार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोल । गुणा चमथ्या चफके बोल ॥ ३ ॥

३२६. पुण्यवंत व्हावें । घेतां सज्जनांिश नांवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेघे [पां. मािंी वािा.] मािंे वािे तुटी । महा
लाभ फुकासाठी ॥ ॥ चवश्रांतीिा ठाव । पायश संतांचिया भाव ॥ २ ॥ तुका [दे . त. तुका ह्मणे जपें संताचिया पापें.]

ह्मणे पापें । जाती संतांचिया जपे ॥ ३ ॥

३२७. दे व होईजेत [पां. होईजेते.] दे वािे संगती । पतन पंगती जगाचिया [पां. दे वाचिया.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दोहशकडे दोनही वाहातील वाटा । कचरतील सांटा आपुलाला ॥ ॥ दाखचवले परी नाहश वर्तजजेतां । आला
तो तो चित्ता भाग भरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगश आवडीिें बळ । उपदे श मूळबीजमात्र ॥ ३ ॥

३२८. शोचिसील मूळें । त्यािें करीसी वाटोळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे संतांिे बोभाट । तुिंे बहु जाले तट
॥ ॥ लौचकका बाहे री । घाली रोंखश जया [पां. घरी.] िरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गुण । तुिंा लागचलया शूनय ॥ ३ ॥

३२९. वैद्य [दे . त. वैद.] वािचवती जीवा । तरी कोण ध्यातें दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय जाणों कैसी परी ।
प्रारब्ि तें ठे वी उरी [पां. “अंगश दैवत संिरे । मग तेथें काय उरे ” । हें कडवें जास्त आहे.] नवसें कनयापुत्र हाती ॥ तचर कां करणें
लागे पती ॥ २ ॥ जाणे हा चविार । स्वामी तुकयािा दातार ॥ ३ ॥

३३०. मारगश बहु त । या चि गेले सािुसंत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. ऐसी गजुती पुराणें । नका जाऊं आड राणें.] नका
जाऊं आडराणें । ऐसश गजुती पुराणें ॥ ॥ िोखाचळल्या वाटा । न लगे पुसाव्या िोपटा ॥ २ ॥ िंळकती
पताका । गरुड टके ह्मणे तुका ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३३१. कार्ततकीिा सोहळा । िला जाऊं पाहू ं डोळां । आलें वैकुंठ जवळां । [पां. पंढरीिे सचन्नि.] सचन्नि
पंढरीये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पीक चपकलें घुमरी । प्रेम न समाये अंबरश । अवघी मातली पंढरी । घरोघरश सुकाळ ॥
॥ िालती त्स्थर त्स्थर । गरुड टकयांिे भार । गजुती गंभीर । टाळ श्रुचत मृदंग ॥ २ ॥ चमळाचलया भद्रजाती
। कैशा आनंदें [पां. डु ल्लती.] डु लती । शूर उठावती । एका एक आगळे ॥ ३ ॥ नामामृत कल्लोळ । वृद
ं ें कोंदलश
सकळ । आलें वैष्ट्णवदळ । कचळकाळ कांपती ॥ ४ ॥ आस कचरती ब्रह्माचदक । दे खुचन वाळवंटीिें सुख । िनय
िनय मृत्युलोक । ह्मणती [पां. भाग्यािा कैसा.] भाग्यािे कैसे ॥ ५ ॥ मरण मुत्क्त वाराणसी । चपतृऋण गया नासी ।
उिार नाहश पंढरीचस । पायापाशश चवठोबाच्या ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे आतां । काय करणें आह्मां निता । सकळ
चसद्धशिा दाता । तो सवुथा नुपेक्षी ॥ ७ ॥

३३२. जया दोाां परीहार । नाहश नाहश िुंचडतां शास्त्र । ते हरती अपार । पंढरपुर दे चखचलया ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ िनय िनय भीमातीर । िंद्रभागा सरोवर । पद्मातीथीं [पां. पद्माळे सी.] चवठ्ठल वीर । क्रीडास्थळ वेणुनादश
[पां. वेणुनाद.] ॥ ॥ सकळतीथांिें माहे र । भूवैकुंठ चनर्तवकार । होतो नामािा गजर । असुरकाळ कांपती ॥ २ ॥
नाहश उपमा द्यावया । सम तुल्य आचणका ठाया । िनय भाग्य जयां । जे पंढरपू र [पां. पंढरी.] दे खती ॥ ३ ॥
उपजोचन संसारश । एक वेळ [पां. पाहे पंढरी.] पाहें पा पंढरी । महा दोाां कैिी उरी । दे वभक्त दे चखचलया ॥ ४ ॥
ऐसी चवष्ट्णूिी नगरी । ितुभज
ु नर नारी । सुदशुन घरटी करी । रीग न पुरे कचळकाळा ॥ ५ ॥ तें सुख वणावया
गचत । एवढी कैिी मज मचत । जे पंढरपुरा जाती । ते पावती वैकुंठ ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे या शब्दािा । जया
चवश्वास नाहश सािा । अिम जनमांतचरिा । तया पंढरी नावडे ॥ ७ ॥

३३३. एक नेणतां नाडलश । एकां जाचणवेिी भुली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोलों नेणें मुकें । वेडें वािाळ काय
चनकें ॥ ॥ दोहश सवा नाड । चवहीर एकीकडे आड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कमु । तुिंें कळों नेदी वमु ॥ ३ ॥

३३४. ह्मणचवतों दास । [पां. एवढी ि मज आस.] मज एवढी ि आस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परी तें अंगश नाहश वमु ।
करश आपुला तूं िमु ॥ ॥ बडबचडतों तोंडें । चरतें भावेंचवण िें डें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरां । दावूं जाणतों पसारा
॥३॥

३३५. पूजा समािानें [पां. समािान.] । अचतशयें [पां. वाटे .] वाढे सीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें तों जाणां तुह्मी संत
। आहे बोचलली ते नीत ॥ ॥ पाचहजे तें केलें । सहज प्रसंगश घडलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माथा । पायश ठे वश तुह्मां
संतां ॥ ३ ॥

३३६. स्वप्नशचिया गोष्टी । मज िचरलें होतें वेठी । जाचलया सेवटश [पां. सेवटी.] । जालें लचटकें सकळ ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वायां भाचकली करुणा । मूळ पावावया चसणा । राव रंक राणा । कैंिे स्थानावचर आहे ॥ ॥
सोचसलें तें अंगें । खरें होतें नव्हतां जागें । अनु भव ही सांगे । दु ःखें डोळे उघडीले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतश ।
सावचित केलें अंतश । नाहश तचर होती । टाळी बैसोचन राचहली ॥ ३ ॥

३३७. आसुरी स्वभाव चनदु य अंतर । मानसश चनष्ठुर अचतवादी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ याचत कुळ येथें असे
अप्रमाण । गुणािें कारण असे अंगश ॥ ॥ काळकुट चपतळ सोनें शुद्ध रंग । अंगािेंि अंग साक्षी दे तें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे बरी जातीसवें भेटी । नवनीत पोटश सांटचवलें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३३८. बाळपणश हचर । खेळे मथुरेमािंारी । पायश घागचरया सरी । कडदोरा वांकी । मुख पाहे माता ।
सुख न माये चित्ता । िनय मानव संचिता । वोडवलें आचज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बाळ िांगलें वो । बाळ िांगलें वो ।
ह्मणतां िांगलें । वेळ लागे तया बोलें । जीवापरीस तें वाल्हें । मज आवडतें ॥ ॥ चमळोचनयां याती । येती
नारी कुमारी बहु ती । नाहश आठव त्या चित्तश । दे हभाव कांहश । चवसरल्या घरें । तानहश पारठश ले कुरें । िाक
सांडोचनयां येरें । तान भूक नाहश ॥ २ ॥ एकी असतील घरश । चित्त तयापासश परी । वेगश करोचन वोसरी । तेथें
जाऊं पाहे । लाज सांचडयेली वोज । नाहश फचजतीिें काज । सुख सांडोचनयां सेज । ते थें िाव घाली ॥ ३ ॥
वेचियेल्या बाळा । नर नारी या सकळा । बाळा खेळवी अबला । त्याही चवसरल्या । कुमर कुमारी । नाभाव हा
शरीरश । दृष्टी न चफरे माघारी । तया दे खतां हे ॥ ४ ॥ वैरभाव नाहश । आप पर कोणश कांहश । शोक मोह दु ःख
ठायश । तया चनरसलश । तुका ह्मणे सुखी । केलश आपणासाचरखश । स्वामी मािंा कवतुकें । बाळवेपें खेळे ॥ ५ ॥

३३९. अशोकाच्या [पां. त. वासुगीच्या.] बनश सीता शोक करी । कांहो अंतरले रघुनाथ दु री । येउचन
गुंफेमाजी दु ष्टें केली िोरी । कांहो मज आचणलें अवघड लं कापुरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांगा वो त्रीजटे सचखये ऐसी
मात । दे ईल कां नेदी भेटी रघुनाथ । मन उताचवळ जाला दु री पंथ । राहों न सके प्राण मािंा कुडी आंत ॥
॥ काय दु ष्ट आिरण होतें म्यां केलें । तीथु व्रत होतें कवणािें भंगीलें । गाईवत्सा पत्नीपुरुाा चबघचडलें । न
कळे वो संचित िरण अंतरले ॥ २ ॥ नाचडयेलें आशा मृगकांचतसोनें । िाचडलें रघुनाथा पाचठलागे ते णें ।
उलं चघली आज्ञा माव काय मी जाणें । दे खुनी सूनाट घेउचन आलें सुनें ॥ ३ ॥ नाहश मूळ मारग लाग अणीक
सोये । एकाचवण नामें रघुनाथाच्या माये । उपटी पचक्षया एक दे उचन पाये । उदकवेढ्यामध्यें ते थें िाले काये ॥
४ ॥ जनकािी नंचदनी दु ःखें ग्लानी थोरी । िुकली कुरंचगणी मे ळा तैशा परी ॥ संमोखी त्रीजटा त्स्छर त्स्छर
वो करी । घेइल तुकयास्वामी राम लं कापुरी ॥ ५ ॥

३४०. वीट नेघे ऐसें रांिा । जेणें बािा उपजे ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी ि तें गोड राहे । चनरें पाहे स्वयंभ ॥
॥ आचणकां गुणां पोटश बाब । दावी भाव आपुला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शुद्ध जाती । ते मागुती परते ना ॥ ३ ॥

३४१. नव्हतों सावचित । ते णें अंतरलें चहत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचडला नामािा चवसर । वाढचवला संवसार
॥ ॥ लचटक्यािें पुरश । वाहोचनयां गेलों दु री ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाव । आह्मां सांपडला भाव ॥ ३ ॥

३४२. अन्नाच्या पचरमळें जचर जाय भूक । तचर कां हे पाक घरोघरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलालें तुह्मी
करा रे स्वचहत । वािे स्मरा चनत्य राम राम ॥ ॥ दे खोचन जीवन जचर जाय तान । तचर कां सांटवण
घरोघरश ॥ २ ॥ दे खोचनयां छाया सुख न पवीजे । जंव न बैसीजे तया तळश ॥ ३ ॥ चहत [पां. सुख.] तरी होय गातां
अईकतां । जचर राहे चित्ता दृढ भाव ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे होसी भावें चि तूं मुक्त । काय कचरसी युक्त जाचणवेिी ॥
५॥

३४३. काय उणें आह्मां चवठोबािे पाईं । नाहश ऐसें [पां. कांहश.] काई येथें एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें [पां. तों.] हें
भोंवतालें ठायश वांटूं मन । बराडी करून दारोदारश ॥ ॥ कोण बळी माझ्या चवठोबा वेगळा । आणीक
आगळा दु जा सांगा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोक्ष चवठोबािे गांवश । फुकािश लु टावश भांडारें तश ॥ ३ ॥

३४४. सेचवतों [पां. सेचवतों हा रस.] रस तो वांचटतों आचणकां । घ्या रे होऊं नका राणभरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चवटे वरी ज्यािश पाउलें समान । तो चि एक दानशूर दाता ॥ ॥ मनािे संकल्प पाववील चसद्धी । जरी राहे
बुद्धी यािे पायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज िाचडलें चनरोपा । मारग हा सोपा सुखरूप ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३४५. ऐसे ऐचसयानें भेटती ते सािु । ज्याच्या दरशनें तुटे भवबंदु [पां. बंिु.] । जे कां सचच्चदानंदश
चनत्यानंदु । जे कां मोक्षचसद्धी तीथु वंदंू रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाव सवुकारण मूळ वंदु । सदा समबुचद्ध नात्स्तक्यभेदु
[दे . नात्स्त भेदु.] । भूतकृपा मोडश िे ाकंदु । शत्रु चमत्र पुत्र सम करश बंिु रे ॥ ॥ मन बुचद्ध काया वािा शुद्ध करश
। रूप सवुत्र दे खोचन नमस्कारश । लघुत्व सवुभावें अंगीकारश । सांडीमांडी मीतूंपण ऐसी थोरी रे ॥ २ ॥
अथुकामिाड नाहश चित्ता [दे . निता.] । मानामान मोह माया चमथ्या । वते समािानश जाणोचन नेणता । सािु मे ट
दे ती तया अवचिता रे ॥ ३ ॥ मनश दृढ िरश चवश्वास । नाहश सांडीमांडीिा सायास । सािुदशुन चनत्यकाळ
त्यास । तुका ह्मणे जो चवटला जाणीवेस रे ॥ ४ ॥

३४६. भवसागर तरतां । कां रे करीतसां निता । पैल उभा दाता । कटश कर ठे वुचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
त्यािे पायश घाला चमठी । मोल नेघे जगजेठी । भावा एका साठश । खांदां वाहे आपुल्या ॥ ॥ सुखें करावा
संसार । पचर न संडावे दोनही वार । दया क्षमा घर । िोजवीत येतील ॥ २ ॥ भुत्क्तमुक्तीिी निता । नाहश दै नय
दचरद्रता । तुका ह्मणे दाता । पांडुरंग वोळचगल्या ॥ ३ ॥

३४७. जें [पां. जे का रंजले गांजले । त्यांचस ह्मणे जो आपुले ॥;] कां रंजलें गांजलें । त्याचस ह्मणे जो आपुलें ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ तो चि सािु ओळखावा । दे व ते थें चि जाणावा ॥ ॥ मृदु सबाह् नवनीत । तैसें सज्जनािें चित्त ॥ २ ॥
ज्याचस आपंचगता नाहश । त्याचस िरी जो त्द्ददयश ॥ ३ ॥ दया करणें जें पुत्रासी । ते चि दासा आचण दासी ॥ ४ ॥
तुका ह्मणे सांगूं चकती । तो चि भगवंतािी मूती ॥ ५ ॥

३४८. याजसाठश भत्क्त । जगश [पां. वाढवाया.] रूढवावया ख्याचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तरी कोठें दु जें ।
आहे बोलाया सहजें ॥ ॥ गौरव [पां. गौरवावया.] यासाटश । स्वाचमसेवि
े ी कसोटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अळं कारा ।
दे वभक्त लोकश खरा ॥ ३ ॥

३४९. अमंगळ वाणी । नये ऐकों ते कानश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जो हे दू ाी हचरिी कथा । त्याचस क्षयरोगव्यथा
॥ ॥ याचत वणु श्रेष्ठ । पचर तो िांडाळ पाचपष्ठ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाप । माय नावडे ज्या बाप ॥ ३ ॥

३५०. कैसा नसदळीिा । नव्हे ऐसी ज्यािी वािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वािे नु च्चारी गोनवदा । सदा करी
परननदा ॥ ॥ कैसा चनरयगांवा । जाऊं न पवे चवसावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दं ड । कैसा न पवे तो लं ड ॥ ३ ॥

३५१. आिरणा ठाव । नाहश अंगश स्वता भाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करवी आचणकांिे घात । खोडी काढू चन
पंचडत ॥ ॥ श्वानाचियापरी । चमष्टान्नाचस चवटाळ करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसा । सटवे चि ना पांिा चदसां ॥ ३
॥

३५२. गभािें िारण । चतनें वागचवला चसण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ व्याली कुऱ्हाडीिा दांडा । वर न घली ि
तोंडा ॥ ॥ उपजला काळ । कुळा लाचवला चवटाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाय । नरका अभक्तािी माय ॥ ३ ॥

३५३. पतनाचस जे नेती । चतिा खोटा स्नेह प्रीतश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चविीपुरतें कारण । बहु वारावें विन ॥
॥ सवुस्वाचस नाडी । ऐसी लाघवािी बेडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु री । राखतां हे तों िी बरी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३५४. दे व आड जाला । तो भोचगता मी उगला । अवघा चनवारला । शीण शु भाअशु भािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
जीवचशवािें भातुकें । केलें क्रीडाया [पां. होतें कवतुकें.] कौतुकें । कैिश येथें लोकें । हा आभास अचनत्य ॥ ॥
चवष्ट्णुमय खरें जग । येथें लागतसे लाग । वांचटले चवभाग । वणुिमु हा खेळ तयािा [पां. हा शब्द नाहश.] ॥२॥
अवघी एकािी ि वीण [पां. चवईण.] । ते थें कैिें चभन्नाचभन्न । वेदपुरुा नारायण । तेणें केला चनवाडा ॥ ३ ॥
प्रसादािा रस । तुका लािला सौरस । पायापाशश वास । चनकट नव्हे चनराळा [पां. चनरोपी.] ॥ ४ ॥

मांबाजी गोसािी याांनीं स्िामीस पीडा केली—अभांग.

३५५. न [पां. नसोडी न सोडी ।.] सोडश न सोडश न सोडश । चवठोबा िरण न सोडश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भलतें जड
पडो भारी । जीवावरी आगोज ॥ ॥ शतखंड दे ह शस्त्रिारी । कचरतां परी न भीयें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केली
आिश । दृढ बुद्धी सावि ॥ ३ ॥

३५६. बरवें बरवें केलें चवठोबा बरवें । [पां. पाहोचनयां.] पाहोचन आंत क्षमा अंगी कांटीवरी मारचवलें ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ चशव्या गाळी नीत नाहश । बहु फार चवटं चबलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे क्रोिा हातश । सोडवूचन घेतलें रे ॥ ३ ॥

३५७. पावलों [त. पावलों पावलों पावलों.] पावलों । दे वा पावलों रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवें संचित होतें तैसें
जालें रे । आतां काय बोलों रे ॥ २ ॥ सोज्ज्वळ कंटकवाटा भावें करूं गेलों रे । तुका ह्मणे करूचन वेगळा केलों
रे ॥ ३ ॥

३५८. कां होती कां होती । दे वा एवढी फजीती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुळश वमु नसतों [पां. नसतें.] िुकलों । तो
मी ऐसें चित्तश ॥ ॥ होणार होऊचन गेलें । चमथ्या आतां [पां. खंती.] खंती रे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुरे आतां ।
दु जुनािी संगती रे [पां. हा शब्द नाहश.] ॥ ३ ॥

३५९. सोडवा [पां. सोडवा सोडवा हो अनंता. । त. सोडवा सोडवा सोडवा । सोडवा हो अनंता.] सोडवा । सोडवा हो
अनंता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुजचवण ऐसा । कोण दु जा प्राणदाता ॥ ॥ कोणा लाज नेणां ऐसें [पां. ऐसी.] । आचणकां
शरण [पां. तुह्मी.] आह्मी जातां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सखया । माझ्या रखु माईच्या कांता ॥ ३ ॥

३६०. पुत्रािी वारता [दे . त. वाता.] । शु भ ऐके जेवश माता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें राहो मािंें मन । गातां
ऐकतां हचरगुण ॥ ॥ नादें लु ब्ि जाला मृग । दे ह चवसरला अंग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाहे । कासवीिें चपलें माये
॥३॥

३६१. ध्यानी योगीराज बैसले कपाटश । लागे पाठोवांठश [पां. पाटोवाटी.] तयांचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तान
भुक त्यांिें राखे शीत उष्ट्ण । जाले उदासीन दे हभाव ॥ ॥ कोण सखें तयां आणीक [पां. सोइरें.] सोयरें । असे
त्यां दु सरें हरीचवण ॥ २ ॥ कोण सुख त्यांच्या जीवाचस आनंद । नाहश राज्यमद घडी तयां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
चवा अमृता समान । कृपा नारायण कचरतां होय ॥ ४ ॥

३६२. न व्हावें तें जालें [पां. दे चखले हे .] दे चखयेले पाय । आतां चफरूं काय मागें दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु
चदस होतों करीत हे आस । तें आलें सायासें फळ आचज ॥ ॥ कोठवचर चजणें संसाराच्या [पां. संसारािी.] आशा
। उगवो हा फांसा येथूचनयां ॥ २ ॥ बुडालश तयांिा मूळ ना मारग । [पां. लागला तो लाग सोडू चनयां.] लागे तो लाग

विषयानु क्रम
सांडूचनयां ॥ ३ ॥ पुढें उलं चघतां दु ःखािे डोंगर । नाहश अंतपार गभुवासा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कास िरीन
पीतांबरश । तूं भवसागरश तारूं दे वा ॥ ५ ॥

३६३. वैकुंठा जावया तपािे सायास । करणें जीवा नास न लगे कांहश ॥ १ ॥ तया पुंडचलकें केला
उपकार । फेडावया [पां. हरावया.] भार पृथीवीिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सोपी केली पायवाट । पंढरी वैकुंठ भूमीवरी
॥३॥

३६४. शोकें शोक वाढे । चहमतीिे िीर गाढे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें केले नव्हे काई । लं डीपण खोटें भाई ॥
॥ कचरती होया होय । परी नव्हे कोणी साह् ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घडी । साचिचलया एक थोडी ॥ ३ ॥

३६५. ह्मणउनी खेळ मांचडयेला ऐसा । नाहश कोणी चदशा वजीयेली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. माचिंया गोतें बसलें
सकळ.] माचिंया गोतें हें वसलें सकळ । न दे चखजे मूळ चवटाळािें ॥ ॥ करूचन ओळखी चदली एकसरें । न
दे खों दु सरें चवामासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश काळापाशश गोवा । त्स्थचत मचत दे वा वांिचू नयां ॥ ३ ॥

३६६. वैष्ट्णव तो जया । अवघी दे वावरी माया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश आणीक प्रमाण । तन िन तृण जन
॥ ॥ पडतां जड भारी । नेमा न टळे चनिारश [पां. चनिारी.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे याती । हो का तयािी भलती ॥ ३
॥

३६७. करोत तपाचद सािनें । कोणी [पां. सािोत.] सािो गोरांजनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी न वजों तया
वाटा । नािूं पंढरीिोहटां ॥ ॥ पावोत आत्मत्स्थचत । कोणी [पां. कोणी उत्तम ह्मणोत मुत्क्त.] ह्मणोत उत्तम मुत्क्त ॥
२ ॥ तुका ह्मणे छं द । आह्मां हचरच्या दासां ननद्य ॥ ३ ॥

॥ स्िामीस सद्गुरूची कृपा जाली—अभांग ४.

३६८. सद्गुरुरायें कृपा मज केली । परी नाहश घडली सेवा कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांपडचवलें वाटे
जातां गंगास्नाना । मस्तकश तो जाणा ठे चवला कर ॥ ॥ भोजना मागती तूप पावशेर । पचडला चवसर
स्वप्नामाजी ॥ २ ॥ कांहश कळे उपजला अंतराय । ह्मणोचनयां काय त्तवरा जाली ॥ ३ ॥ राघविैतनय
केशविैतनय । सांचगतली खुण माचळकेिी ॥ ४ ॥ बाबाजी [पां. आपण.] आपलें सांचगतलें नाम । मंत्र चदला राम
कृष्ट्ण हचर ॥ ५ ॥ माघाशु द्ध दशमी पाहु चन गुरुवार । केला अंगीकार तुका ह्मणे ॥ ६ ॥

३६९. माचिंये मनशिा जाणोचनयां भाव । तो करी उपाव गुरुराजा [पां. गुरुरावो.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडीिा
मंत्र सांचगतला सोपा । जेणें नव्हे गुंपा [पां. गुंफा.] कांहश कोठें ॥ ॥ जाती पुढें एक उतरले पार । हा भवसागर
सािुसत
ं ॥ २ ॥ जाणत्या नेणत्या ज्या जैसी आवडी । उतार सांगडी नापे पेटश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज दाचवयेला
तारू । कृपेिा सागरु पांडुरंग ॥ ४ ॥

३७०. घालु चनयां भार राचहलों चनचितश । चनरचवलें संतश चवठोबाचस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लावूचनयां हातें
कुरवाचळला माथा । सांचगतलें निता न करावी ॥ ॥ कटश कर सम िरण साचजरे । राचहला भीवरे तीरश उभा
॥ २ ॥ खुंटले सायास [पां. आणीक.] अचणचक या जीवा । िचरले केशवा पाय तुिंे ॥ ३ ॥ तुज वाटे आतां तें करश
अनंता । तुका ह्मणे संता लाज मािंी ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ३७१. माचिंये मनशिा जाणा हा चनिार । चजवाचस उदार जालों आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुजचवण दु जें न
िरश आचणका । भय लज्जा शंका टाचकयेली ॥ ॥ ठायशिा संबंि तुज मज होता । चवशेा अनंता केला संतश ॥
२ ॥ जीवभाव तुझ्या ठे चवयेला पायश । हें [पां. त. हे .] चि आतां नाहश लाज तुम्हां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे संतश घातला
हावाला । न सोडश चवठ्ठल पाय [पां. तुिंे.] आतां ॥ ४ ॥
॥४॥

३७२. दे व सखा जरी । जग अवघें कृपा करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा असोचन अनु भव । कासाचवस होती
जीव ॥ ॥ दे वािी जतन । तया बािूं न शके अग्र ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हरी । प्रऱ्हादाचस यत्न करी ॥ ३ ॥

३७३. भले ह्मणचवतां [दे . क. भणचवतां.] संतांिे सेवक । आइत्यािी भीक सुखरूप ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ठसाचवतां बहु लागती सायास । िुकल्या घडे नास अल्प वमु ॥ ॥ पाकचसद्धी लागे संचित आइतें । घडतां
सोई तें ते व्हां गोड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरे सांगतां चि गोष्टी । रणभूचम दृष्टी न पडे तों ॥ ३ ॥

३७४. संतसमागम एखाचदया परी । राहावें त्यािे [पां. घरश.] िारश श्वानयाती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें
रामनाम होईल श्रवण । घडे ल भोजन उत्च्छष्टािें ॥ ॥ कामारी बटीक सेवि
े े सेवक । दीनपण [पां. दीन तेथें

रंकपण भलें .] रंक ते थें भलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवु सुख त्या संगती । घडे ल पंगती संतांचिया ॥ ३ ॥

३७५. एकली राणागोनवदा सवें । गेलें ठावें तें जालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज न ह्मणा न ह्मणा नशदळी ।
नाहश चवाम जवळश आतळलें ॥ ॥ नव्हती दे चखली म्यां वाट । ह्मणोचन हा िीट संग केला ॥ २ ॥ भेणें चमठी
चदिली गळां । सेजे जवळ दडालें ॥ ३ ॥ सलगी िरी पयोिर । साहाती करमुर सवें ॥ ४ ॥ आहे ब मी
गभीणपणें । हें सांगणें कां लागे ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे सेवटा नेलें । संपाचदलें उभयतां ॥ ६ ॥

३७६. होतें बहु त हें चदवस मानसश । आचज नवस हे फळले नवसश । व्हावी भेटी ते जाली गोनवदासश ।
आतां सेवा करीन चनियेसश वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्स्थर त्स्थर [पां. मजसश.] मज चि साहे करा । बहु कष्ट सोचसल्या
येरिंारा । येथें आड मज न साहावे वारा । दे ऊचन कपाट आलें तें दु सरें वारा वो ॥ ॥ मूळ सत्ता हे
सायासािी जोडी । नेदी वेगळें होऊं एकी घडी । नाहश लौचकक स्मरला आवडी । आतां येणें काळें या वो लोभें
वेडी वो ॥ २ ॥ उदयश उदय साचिला अवकाश । चननितीनें चननिती सावकाश । िचरये गोडी बहु त आला रस ।
तुका ह्मणे हा मागुता न ये चदवस वो ॥ ३ ॥

३७७. स्वयें सुखािे जाले अनु भव । एक एकीपाशश सांगतील भाव । अवघ्यां अवघा हा कैसा नवलाव
। सवुसाक्ष ते थें चि त्यािा जीव वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपआपणाशश कचरती नवल । पचर वादावाद न संचडती बोल
। एक मे घःशामें जलिर बोल । रसश उताचवळ हृदय सखोल वो ॥ ॥ एक चवाय तो सकळांिा हचर ।
त्याच्या आवडीनें आवडी इतरश [पां. इतरी.] । अंि बचहर हे प्रेतलोकािारी [दे . प्रेत लोकां िारी.] । त्यांिी कीर्तत
गाइली पुराणांतरश वो ॥ २ ॥ स्तुचत पराचवया मुखें रुचिकर । प्रीचतपात्राच्या गौरवश आदर । परस्परें हें सादरा
सादर । योग सज्जनाच्या सुखा नाहश पार वो ॥ ३ ॥ भत्क्तवल्लभ न तुटे िरािरश । आप्त अनाप्त हे ऐशी ठे वी
उरी । दु री जवळी संचिता ऐसें िरी । रंगा रंगा ऐसें होणें लागे हचर वो ॥ ४ ॥ तुका लािला हें उत्च्छष्ट भोजन ।
आला बाहे री प्रेमें वोसंडून । पचडलें कानश त्या जीवािें जतन । िचरयेले एकाभावें हृदयश िरण वो ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ३७८. आचज का वो तूं चदससी दु चिती । ह्मणी [पां. ह्मणे.] एका मन लगे तुझ्या चित्तश । चदलें ठे वूं तें
चवसरसी हातश । नेणों काय बैसला हचर चित्तश वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सर सर परती जालीस आतां भांड । कैसें
दाखचवसी जगासी या तोंड । व्याली माग्र ते लाजचवली रांड । नाहश थार दो ठायश जाला खंड वो ॥ ॥ होतें
तैसें [पां. होते तैसे उमटले वरी.] तें उमटलें वरी । बाह् संपादणी अंतरशिी िोरी । नाहश मयादा चनःसंग [त. चनःशंक.]

बावरी । [पां. मन हें गोनवदी काम करी वो.] मन हें गोनवदश दे ह काम करी वो ॥ २ ॥ नाहश करीत उत्तर कोणासवें ।
परािीन भोजन चदलें खावें । नाहश अिळ सावरावा [दे . त. ठाव.] ठावे । दे खों [पां. दे खोंनुदासीन.] उदासीन तुज गे
दे हभावें [दे . दे हभावें.] वो ॥ ३ ॥ कोठें नेणों हा फावला एकांत । सदा चकलचकल भोंवतश बहु त । दोघे एकवाटा
बोलावया मात । नाहश लाज िचरली चदला हात वो ॥ ४ ॥ करी कवतुक खेळ खेळे कानहा । दावी लाघव
भांडवी सासुसुना [दे . सासा.] । परां भत्क्त हे शुद्ध तुह्मी जाणा । तुका ह्मणे ऐसें कळों यावें जना [पां. हे .] वो ॥ ५ ॥

३७९. भचरला उलं डू चन चरता करी घट । मीस पाचणयािें गोनवदािी िट । िाले िंडिंडां उसंतचू न
वाट । पाहे पाळतूचन उभा तो चि नीट वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िाळा लाचवयेले [पां. लाचवयेला.] गोप गोपीनाथें । जाणे
आवडीिें रूप जेथें ते थें । दावी बहु तांच्या बहु वेंापंथें । गुणातीतें खेळ मांचडयेला येथें वो ॥ ॥ मनश आवडे तें
करावें उत्तर । कांहश चनचमत्तािा पाहोचन आिार । उगा राहे कां माचरसी कंकर । मात वाढचवसी उत्तरा उत्तर
वो ॥ २ ॥ िचरली खोडी दे टाकोचनयां मागें । न ये चवनोद हा कामा मशश संगें । चमठी घालीन या जीवाचिया
त्यागें । नाहश ठाउकश पचडलश तुिंश सोंगें रे [पां. िो.] ॥ ३ ॥ सुख अंतरशिें बाह् ठसठसी । ह्मणे चवनोद हा काय
सोंग यासी । तुज मज काय सोयरीक ऐसी । नंदानंदन या थोरपणें जासी रे ॥ ४ ॥ करी कारण तें कळों नेदी
कोणा । सुख अंतरशिें बाह् रंग [पां. जाणा.] जाना । मन चमनलें रे तुका ह्मणे मना । भोग अंतरशिा पावे नारायणा
वो ॥ ५ ॥

३८०. आचज नवल मी आलें येणें राणें । भेटी अवचिती नंदाचिया कानहें । गोवी सांगती वो सकळ ही
जन । होतें संचित आचणयेलें ते णें वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गेलें होउचन न िले आतां कांहश । साद घाचलतां जवळी
दु जें नाहश । अंगश जडला [पां. मेग.] मग उरलें तें [पां. कांहश.] काई । आतां राखतां गुमान भलें बाई वो ॥ ॥
बहु त कामें मज नाहश आराणूक । एक साचरतो तों पुढें उभें एक । आचज मी टाकोचन आलें सकचळक । तंव
रचिलें आचणक [पां. कवतुक.] कवतुक वो ॥ २ ॥ निता कचरतां हचरली नारायणें । अंगसंगें चमनतां [पां. आतां.]

दोघेजणें । सुखें चनभुर जाचलयें त्याच्या गुणें । तुका ह्मणे खुंटलें ये णें जाणें वो ॥ ३ ॥

३८१. मै भुली घरजानी बाट । गोरस वेिन आयें हाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कानहा रे मनमोहन [पां. मोहन.]

लाल । सब ही चबसरूं दे खें गोपाल ॥ ॥ काहां पग डारूं दे ख आनेरा । दे खें तों सब वोचहन घेरा ॥ २ ॥ हु ं
तों थचकत भैर तुका । भागा रे सब मनका िोका ॥ ३ ॥

३८२. हचरचबन रचहयां न जाये चजचहरा । कबकी थाडी दे खें राहा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्या मे रे लाल [पां.
जाल.] कवन िुकी भई । क्या मोचहपाचसती बेर लगाई ॥ ॥ कोई सखी हरी जावे बुलावन । बार चह डारूं
उसपर तन ॥ २ ॥ तुका प्रभु कब दे खें पाऊं । पासश आऊं फेर न जाऊं ॥ ३ ॥

३८३. भलो नंदाजीको चडकरो । लाज [पां. राखलीन] राखीलीन हमारो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आगळ [पां. आवे. दे .
आचव.] आवो दे वजी कानहा । मैं [पां. मे घर छाडी आहे ह्मणा.] घरछोडी आहे ह्ाना ॥ ॥ उनसुं कळना [त. दे . उनहसुं

कळना वेतो भला.] नव्हे तो भला । खसम अहं कार दादु ला ॥ २ ॥ तुकाप्रभु परबल [दे . पां. परवली.] हरी । छपी आहे
हु ं जगाथी नयारी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३८४. नका कांहश उपिार माझ्या शरीरा । [पां. न साहावे मज बहु होतो उबारा.] करूं न साहती बहु होतो
उबारा । मनोजनय व्यथा वेि जाला अंतरा । लवकरी आणा नंदाचिया कुमरा [पां. कुमारा वो.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सचखया वेचशया तुह्मी प्राणवल्लभा । चनवेचदला भाव आतुभत
ू या लोभा । उमटली अंगश वो सांवळी प्रभा । साि
हे अवस्था कळे मज माझ्या क्षोभा ॥ ॥ [पां. कळों नेदावी.] नये कळों नेदावी हे दु चजयाचस मात I घडावा तयासी
उत्कंठा एकांत । एकाएकश साक्षी येथें आपुलें चित्त । कोण्या काळें होइल [पां. हे शब्द नाहशत.] नेणों भाग्य उचदत
[त. उदीत.] वो [पां. हे शब्द नाहशत.] ॥ २ ॥ स्वाद सीण दे हभान चनद्रा खंडन । पाचहले तटस्छ उनमचळत लोिन ।
अवघें वोसाऊन उरले ते िरण । तुका ह्मणे दशुनापें आलें जीवन [पां. भाबन वो.] ॥ ३ ॥

३८५. पचडली भुली िांवतें सैराट । छं द गोनवदािा िोजचवतें वाट । मागें सांडोचन सकळ बोभाट ।
वंदश पदांबज
ु ें ठे वुचन ललाट वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणी सांगा या गोनवदािी शु द्धी । होतें [पां. होते बाईले लपाले .]

वचहलें लपाला आतां खांदश । कोठें आड आली हे दे हबुद्धी । िांवा आळवश करुणा कृपाचनिी वो ॥ ॥ मागें
बहु तांिा अंतरला संग । मुळें जयाचिया तेणें केला त्याग । [पां. पैल.] पचहलें पाहातां तें हरपलें अंग । खुंटली
वाट नाहशसें जालें जग वो ॥ २ ॥ शोकें चवयोग घडला सकळांिा । गेल्या शरण हा अनयाय आमुिा । केला
उच्चार [पां. उच्चार.] रे घडल्या दोाांिा । जाला प्रगट स्वामी तुकयािा वो ॥ ३ ॥

३८६. काय उणें कां कचरतोचस [त. दे . कचरशील.] िोरी । चकती सांगों तुज नाइकसी हरी । परपरता [पां.

परे परता.] तूं पळोचन जासी दु री । अनावर या लौचकका बाहे री वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माया करुणा हे [पां. कचरती.]

कचरते बहु त । चकती सोसूं या जनांिे [पां. जगािे.] आघात । न पुरे अवसरु हें चि चनत्याचनत्य । तूं चि सोडवश
करूचन त्स्थर चित्त वो ॥ ॥ बहु त कामें मी गुंतचलयें घरश । जासी डोळा [पां. हे शब्द नाहशत.] तूं िुकावूचन हरी ।
कचरतां लाग न येसी ि पळभरी । नाहश सायासािी उरों चदली उरी वो ॥ २ ॥ तुज ह्मणीयें मी न संगें अनंता ।
नको जाऊं या डोचळयां परता । न लगे जोडी हे तुजचवण आतां । तुकयास्वामी कानहोबा गुणभचरता वो [पां. हे

शब्द नाहशत.]॥ ३॥

३८७. घाली कवाड टळली वाड राती । कामें व्याचपली कां पचडली दु चित्ती । कोणे लागला गे
सदै वि
े े हातश । आचज शूनय [पां. सेजेसी नाहश.] शेजे नाहश चदसे पती वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोले दू चतकेशश रािा हें विन
। मशश लाघव दाखवी नारायण । ह्मणे कोमळ परी बहु गे चनगुण
ु । याशश न बोलें कळला मज पूणु वो ॥ ॥
िाचडलें गरुडा आचणलें हनु मत
ं ा । तैं पािाचरलें होउचन ये [पां. येईं.] वो सीता । लाचजनली [पां. त. लाजीनली.] रूप
न ये पालचटतां । जाला भीमकी आपण राम सीता वो ॥ २ ॥ सत्यभामा दाव करी नारदासी । तैं कळला वो
मज त्द्दाीकेशी । तुळे घाचलतां न ये कनक वो [पां. हे शब्द नाहशत.] रासी । सम तुके एक पान तुळसी वो ॥ ३ ॥ मज
भुली पडली कैशापरी । आह्मां भोगूचन [पां. ह्मणवी.] ह्मणे मी [पां. हे शब्द नाहशत.] ब्रह्मिारी । चदली वाट यमुने माये
खरी । तुह्मां आह्मां न कळे अद्यापवरी वो ॥ ४ ॥ जाणे जीवशिें सकळ नारायण । असे व्यापूचन तो न चदसे
लपून । रािा संबोचखली प्रीती आनलगून । तुका ह्मणे येथें भाव चि कारण वो ॥ ५ ॥

३८८. चमळोचन गौळणी दे ती यशोदे गाऱ्हाणश । दनह दु ि तुप लोणश नशकां नु रे कांहश । मे ळवुनी पोरें
ते थें चरघे एकसरें । वेगश आणोनी सामोरें ते थें लोणी खाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचर सोंकला वो हचर सोंकला वो ।
सोंकला तो [पां. बरी.] वारश तुज लाज नाहश तरी । आम्हां सांपडतां उरी तुज मज नाहश ॥ ॥ तुज वाटतसे
कोड [पां. कोडे .] याचस लागतसे गोड । काय हासतेसी वेड तुज लागलें वो । आह्मी जाऊं तुजवरी पोरें
िाळचवल्या पोरी । काय सांगों भांडखोरी लाज वाटे आह्मां ॥ २ ॥ मुख मचळण वदन उभा हाडचतये घोणे । तंव
दसवंती ह्मणे आणा शीक लावूं । थोर आचणला कांटाळा घरश दारश लोकपाळां । डे रा चरघोचन गुसळा ते थें

विषयानु क्रम
लोणी खाय ॥ ३ ॥ चमळोचन सकळा दावें लावूचनयां गळां । कैशा बांचिती उखळा येथें राहे उगा । बरा
सांपडलासी हरी आचजच्यानें कचरचसल िोरी । डोळे घालु चनयां येरी येरीकडे हांसे ॥ ४ ॥ फांकल्या सकळा
उपडू चनयां उखळा । मोडी वृक्ष चवमळाजुुन दोनही । उचठला गजर दसवंती नव्हे िीर । िांवे तुकयािा दातार
आळं चगला वेगश ॥ ५ ॥

३८९. गोरस घेउनी सातें चनघाल्या गौळणी । तंव ती कृष्ट्णािी करणी काय करी ते थें । जाला
पानसरा चमठी घातली पदरा । आिश दान मािंें सारा मग िाला पंथें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सर [पां. सर जाऊं दे रे सर जाऊं
दे परता.] जाऊं दे परता । मुळश भेटलासी आतां । नाट लागलें संचिता । खेपा खुंटचलया ॥ ॥ आसुडी पदरा
िरी आणीक [पां. आणी.] दु सरा । येरी िंोंबतील करा काय वेडा होसी । आलों गेलों बहु वेळां नेणों गोरा कश
सांवळा । सर परता गोवळा काय बोलतोसी [पां. वेडा होसी.] ॥ २ ॥ आह्मी येथें अचिकारी मागें केली तुह्मी िोरी ।
आतां कळचलयावरी मागें केलें [पां. तयािे.] त्यािें । बोचलल्या हांसुनी आह्मी सासुरवाचसनी । कां रें िंोंबसी
दु रूनी करी मात कांहश ॥ ३ ॥ बांयां परनारी कैशा िचरसी पदरश । तयां कळचलया उरी तुज मज नाहश ।
जडला चजव्हारश फांकों नेदी तया नारी । जेथें वमु तें घरी जाऊं पाहे चतयेिें ॥ ४ ॥ तया हातश सांपडल्या हाटश
पाटश िुकाचवल्या । कृष्ट्णचमळणश चमळाल्या त्याही न चफरती । तुका ह्मणे खंती वांयां न िरावी चित्तश । होतें
तुमच्या संचितश वोडवलें आचज ॥ ५ ॥

३९०. हरी तुिंी कांचत रे सांवळी । मी रे गोरी िांपेकळी । तुझ्या दशुनें होइन काळी । मग हें वाळी
जन मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उगला राहें न करश िाळा । तुज चकती सांगों रे गोवळा । तुिंा खडवड कांबळा । अरे
नंदबाळा आलगटा ॥ ॥ तुचिंये अंगश िुरट घाणी । बहु खासी दु ि तुप लोणी । घचरिें बाहे चरल आणोनी ।
मी रे िांदणी सकुमार ॥ २ ॥ मज ते हांसचतल [त. दे . हांसइल.] जन । चिःकाचरती मज दे खोन । [पां. अंगीिें.] अंगश
तुिंें दे खोचन लक्षण । मग चवटं बणा होइल रे ॥ ३ ॥ तुज [पां. तुज तंव.] लाज भय शंका नाहश । मज तंव सज्जन
चपशु न व्याही । आणीक मात बोलूं काहश । कसी भीड नाहश तुज मािंी ॥ ४ ॥ विन मोडी नेदी हात । कळलें न
साहे िी मात । तुकयास्वामी गोपीनाथ । जीवनमुक्त करूचन भोगी ॥ ५ ॥

३९१. सात पांि गौळणी आचलया चमळोनी यशोदे गाऱ्हाणें दे ती कैसें । काय व्यालीस पोर िोरटें
चसरजोर जनावेगळें िी कैसें । दनह दु ि लोणी नशकां नु रे चि कांहश कवाड जैशािें तैसें । िाळवूचन नाचशलश
कनयाकुमरें आमुच्या सुनांचस लाचवलें चपसें गे बाइये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आिंुचन तरी याचस सांगें बरव्या परी नाहश
तरी नाहश उरी जीवेसाटी । चमळोचन सकळै जणी करूं वाखा सखश तुज मज होईल तुटी गे बाइये ॥ ॥ नेणे
आपपर लौचकक वेव्हार भलते ठायश भलतें करी । पाळतुचन घरश आह्मी नसतां ते थें आपण संिार करी ।
सोगया िुब
ं न दे तो आनलगन लोळे सेजाबाजावरी । नशकश कडा फोडी गोसािे डे रे िचरतां न सांपडे करश गे
बाइये ॥ २ ॥ आतां यािी िाड नाहश आह्मां भीड सांपतां कोड पुरवूं मचनिें । सोचसलें बहु चदस नव्हता केला
चनस ह्मणुचन एकुलतें तुमिें । िरण खांबश जीवें बांिेन [दे . क. त. बांिैन.] सचरसा जवें न िले कांहश यािें । अथु
प्राण दे तां न सोडी सवुथा भलतें हो या चजवािें गे बाइये ॥ ३ ॥ घेउनी जननी हातश िक्रपाणी दे चतसे गौळणी
वेळोवेळां । चनष्ठुर वाद िंणश बोलाल सकळा क्षोभ जाइल माझ्या बाळा । जेथें लागे हात वाढतें नवनीत
अमृताच्या कल्लोळा । दे खोचन तुकयास्वामी दे श दे हभाव चवसरल्या सकळा गे बाइये [क. बाइगे.] ॥४॥

३९२. चवरहतापें फुंदे छं द कचरते जाती । हा गे तो गे साविान सवें चि दु चिती । न सांभाळु चन अंग
लोटी पाहे भोंवतश । वेगळी ि पडों पाहे कुळाहु चनया ती [पां. ती. िो.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खुंटलीसी जाली येथें
अवचघयांिी गती । आपुलश परावश कोण नेणें भोंवतश । [पां. त्यांच्या नांवें बो बोभे बोभे आवो श्रीपती] त्यांिश नांवें बोभे अहो

विषयानु क्रम
अहो श्रीपती । नवलाव हा येरां वाटोचनयां हांसती ॥ ॥ बाहे री ि िांवे रानां न िरी ि घर । न कळे बंिना
जाला ते णें संिार । चवसरूचन गेली सासुरें कश माहे र । एका अवलोकी एका पचडला चवसर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
तुह्मी अवघ्या राहा चनिळा । न ये आतां येऊं येथें सवुथा बळा । त्यािा त्याच्या मुखें [पां. क. अवचघयांिा.]

अवघािी चनवाळा । बहु तां मतें येथें तकुवाद चनराळा [पां. क. चनराळा वो.] ॥ ३ ॥

३९३. ये रे कृष्ट्णा खु णाचवती खेळों भातुकें । चमळाचलया बाळा एक ठायश कवतुकें । कळों नेदी माया
[पां. क. त्यास ि तें.] त्यािें त्यास ठाउकें । खेळतोंसें दावी लक्षलक्षापें मुकें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अखंचडत िटे त्यांनश
लाचवयेला कानहा । आवडे तया त्या [पां. तया ते संकल्प वाहाती मना क. तया त्या संकल्प वाहाती मना.] वाहाती संकल्प मना
। काया वािा मनें रूपश गुंतल्या वासना । [पां. हा िरण नाहश.] एकांतािें सुख जाती घेवोचनयां राणा ॥ ॥ [क.

राना.] अवचघयांिा जाणें जाला मे ळासा हरी । चमळोचनयां जावें ते थें तया भीतरी । कळों नेदी घचरच्या करी
गोवूनी िोरी । हातोहातश नेती परपरत्या दु री ॥ २ ॥ आनंदें चनभुर आपणाशश आपण । क्रीडतील बाळा [पां.

त्यचजले पाचवखे.] त्यचजलें पाचरखें जन । एकाएकश ते थें नाहश दु सरें चभन्न । तुका ह्मणे एका नारायणा वांिन
ू ॥३॥

३९४. खेळतां मुरारी जाय सरोवरा चतरश । तंव नग्न [पां. क. नग्न िी.] चि या नारी ते थें दे चखयेल्या ।
मांचडले नवदान ख्याल सुखािें संिान । अंग लपवूनी मान चपलं गत िाले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ख्याल मांचडला रे
ख्याल मांचडला रे । पायां पडतां रे [पां. हा शब्द नाहश.] न सोडी नेदी साउलां रे ॥ ॥ साड्या साउलश [पां. पातळा.]
पातळें गोंडे कसचणया िोळ्या । बुंथी घेउनी सकळा कळं बावरी पळे । [पां. क. खांदश घालु चनयां.] खांदी िरूचनयां
करश दृचष्ट घालोचन सामोरी । बैसे पाला वोढी वरी खदखदां हांसे ॥ २ ॥ आनंदें कल्लोळ [पां. कल्लोळा.] बाळा
खेळती सकळ [पां. सकळा.] दे ती उलचटया िपळ [पां. िपळा.] । एकी एकीहू चन ह्मैस वेल सुर काडी । एकी
उगचवती [पां. नागचवती.] कोडश । नाना परीच्या चनकडी [त. क. चवकडी.] खेळ मांचडयेला ॥ ३ ॥ एकी आचलया
बाहे री पाहे लु गडें तंव नारी । ह्मणे नाहश नेलें िोरी [क. िोरश.] काय जाणों केव्हां । केला सकळश हाकारा तंव
आचलया बाहे रा । आतां ह्मणतील घरां जावें कैशा परी ॥ ४ ॥ तंव हांसे वनमाळी वरी पाहोनी सकळी । [पां. क.

लाजा.] लाजे चरघाचलया जळश मागें पुढें हात । लाज [क. राचखली.] राखावी गोपाळा आह्मांजणशिी सकळां ।
काय मागसी ये वेळा दे ऊं गुळवाटी ॥ ५ ॥ जोडोचनयां कर या गे सकळी समोर । वांयां न बोलावें फार बडबड
कांहश । भातुकें भूाण नाहश िाड नेघें िन । करा एक चित्त मन या गे मजपाशश ॥ ६ ॥ एक एकीकडे पाहे लाज
सांडूचनयां राहे । ह्मणे िला आतां सये जाऊं तयापाशश । जोडोचनयां हात कैशा राचहल्या चनवांत । तुका ह्मणे
केली मात लाज राचखली तयांिी ॥ ७ ॥

३९५. िचरला पालव न सोडी मािंा येणें । कांहश कचरतां या नंदाचिया कानहें । एकली न येतें मी ऐसें
काय जाणें । कोठें भरलें अवघड या राणें रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोडश पालव जाऊं दे मज हरी । वेळ लागला [पां.

लागल्या.] रे कोपतील घरश । सासू दारुण सासरा आहे भारी । तुज मज सांगतां नाहश उरी रे ॥ ॥ सख्या [त.
दे . क. सचखया वेचशया होचतया.] वचशया होत्या मजपाशश । तुज फावलें रे फांकतां तयांसी । होतें अंतर तर सांपडतें
कैसी । एकाएकश अंगश जडलासी रे ॥ २ ॥ कैसी भागली हे कचरतां उत्तर । शत्क्त मावळल्या आसुचडतां कर ।
स्वामी तुकयािा भोचगया ितुर । भोग भोगी त्यांिा [पां. राखी] राखे लोकािार वो ॥ ३ ॥

३९६. गाई गोपाळ यमुनेिे तटश । येती पाचणया चमळोचन जगजेटी । िेंडू िौमुणा खेळती वाळवंटश ।
िला िला ह्मणती पाहू ं दृष्टी वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशा गोचपका त्या कामातुरा नारी । चित्त चवव्हळ [पां. चवव्हळ तें]

दे खावया हरी । चमस पाचणयािें कचरतील घरश । बारा सोळा चमळोचन परस्परश वो ॥ ॥ चिरें िोचळया त्या
घुतां चवसरती । ऊध्वु लक्ष लागलें कृष्ट्णमूती । कोणा नाठवे [पां. नाठवे हे .] कोण कुळ याती । जालश तटस्छ [दे .

विषयानु क्रम
त. क. ताटस्त.] सकळ नेत्रपातश वो ॥ २ ॥ दं तिावनािा मुखामाजी हात । वाद्यें वाजती नाइके जनमात । करी
श्रवण [त. श्रवण हा.] कृष्ट्णवेणुगीत । स्वामी तुकयािा [पां. पुरवी.] पुरवील मनोरथ वो ॥ ३ ॥

३९७. कोठें मी तुिंा िरूं गेलें संग । लाचवयेलें जग माझ्या पाठश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सर सर रे परता
अवगुणाच्या गोवळा । नको लावूं िाळा खोटा येथें ॥ ॥ रूपाच्या लावण्यें नेली चित्तवृत्ती । न दे खें भोंवतश
मी ते मािंी ॥ २ ॥ तुकयािा स्वामी मािंे जीवश ि बैसला । बोलश [पां. क. बोली.] ि अबोला करूचनयां ॥ ३ ॥

३९८. गोड लागे परी सांगतां चि न ये । बैसे चमठी सये आवडीिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेिलें वो येणें
श्रीरंगरंगें । मीमाजी [पां. मी हे मािंश.] अंगें हारपलश ॥ ॥ परते चि ना दृष्टी बैसली ते ठायश । चवसावोचन पायश
ठे लें मन ॥ २ ॥ तुकयाच्या स्वामीसवें जाली भेटी । ते व्हां जाली तुटी मागल्यांिी [पां. क. माचगलािी.] ॥ ३ ॥

३९९. पाहावया माजी नभा । चदसे शोभा िांगली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बैसला तो मािंे मनश । नका कोणी
लाजवूं ॥ ॥ जीवा [पां. क. जीवश.] आवडे जीवाहू चन । नव्हे क्षण वेगळा ॥ २ ॥ जालें चवश्वंभरा ऐसी । तुकया
दासी स्वामीिी ॥ ३ ॥

४००. कोणी एकी भुलली नारी । चवचकतां गोरस ह्मणे घ्या हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे चखला डोळां बैसला
मनश । तो [पां. तो चि.] वदनश उच्चारी ॥ ॥ आपुचलयािा चवसर भोळा । गोनवद कळा कौतुकें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
हांसे जन । नाहश कान ते ठायश ॥ ३ ॥

४०१. करूनी आइत सत्यभामा मंचदरश रे | वाट पाहे टळोचन गेली रात्री रे । न ये चि दे व येतील [पां.

येती.] कामलहरी रे । पचडली दु चिती तंव तो कवाड चटमकारी रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सर गा परता कळला तुिंा
भाव रे । काया पुरतें हें दाचवसी लाघव रे । बोलतोसी [पां. बोल बोलतोसी.] तें अवघी तुिंी माव रे । जाणोचन
आलासी उजडता समयो रे ॥ ॥ मी ि वेडी तुजला [पां. तुज लागी.] बोल नाहश रे । दानावेळे चवटं बणा जाली
काय रे । मागुती रुद्राचस भेटी चदली तईं रे । चवश्वास [पां. क. चवश्वासतें.] तो तुझ्या बोला आिंुचन [पां. नाहश.] तरी रे
॥ २ ॥ भ्रम होता तो अवघा कळों आला रे । मानवत होतें मी [पां. हा शब्द नाहश.] भला भला रे । नष्टा [पां. क.

नष्टचक्रया.] चक्रया नाहश मां तुझ्या बोला रे । तुकयाबिुं स्वामी कानड्या कौसाल्या रे ॥ ३ ॥

४०२. तंव तो हचर ह्मणे वो [पां. हा शब्द नाहश. क. खोडला आहे .] चनजांगने वो । लाइ नीि कां दे सील [पां.

दे सी.] डोहणे वो । मजपें दु जें आलें तें दे व जाणे वो । शब्द [पां. काय बोलसी.] काय हे बोलसी ते उणे वो ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ पाहा मनश चविारुनी आचि वो । सांडूचन दे ईं [पां. क. दे हे भ्रांचत.] भ्रांचत करश त्स्थर बुचद्ध वो । तंटे [पां. तंट केले हे

मािंे तुिंे.] केलें हें मािंें तुिंें उपािश वो । उघडी डोळे आिंुचन तरी िरश शुचद्ध वो ॥ ॥ कोठें तरी दु ननयांत
वतुलें वो । चस्त्रयांनश भ्रतारा [पां. भ्रतार दान.] दानां चदलें वो । कैसा [पां. मी भला.] भला मी नव्हे तें सोचसलें वो । [पां.

रुसली तें.] रुसतेसी तूं उफराटें नवल जालें वो ॥ २ ॥ काय सांग म्यां दै नय केली कैसी वो । तुझ्या गवें
आणचवलें हनु मत
ं ाचस वो । कष्टश केलें मज गरुडा भीमकीचस [पां. भीमकी.] वो । तुकयाबंिु ह्मणे खरें खोटें नंव्हे
याचस वो ॥ ३ ॥

४०३. तंव ते ह्मणे ऐका [पां. का.] हृाीकेशी वो । नवाचजलें [पां. नवाजीत होता आपणासी.] तुह्मश ह्मणां
आपणांचस वो । तरी कां [पां. हा शब्द नाहश. क. कांकेली.] वंिनु क सुमनाचस वो । नट नाय बरें संपादूं [पां. जाणसी परी.]

जाणतोचस वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सर हो परता [पां. आतां. क. हरी आतां हो.] परता हो आतां हरी । ह्मणे सत्राचजतािी

विषयानु क्रम
कुमरी । जाणतें मी या शब्दाच्या कुसरी । ऐसें ि करून ठकचवलें आचजवरी ॥ ॥ भावें गेलें ह्मूण न व्हावा
चवयोग । मचनिे आतु जनमांतरश व्हावा संग । तों तों केलें हें [पां. हा शब्द नाहश.] पाठमोरें जग । ऐसें काय जाणें हे
तुिंे रंग ॥ २ ॥ काय करूं या नागचवलें कामें । लागलें तयास्तव इतुकें सोसावें [पां. सोसावें नेमें.] । नाहश तरी कां
नव्हती ठावश वमें । परिारश ऐसा हाकचलती प्रचसद्धनांवें ॥ ३ ॥ काय चकती सांगावे तुिंे गुण । न फुटे वाणी
चनष्ठुर ऐसा चनगुण
ु । आप पर न ह्मणसी माय बहीण । सासूसुनास लावुचन पाहासी भांडण ॥ ४ ॥ इतुचकयावरी
ह्मणे वैकुंनठिा राणा । होऊन गेलें तें नये आणूं मना । आतां न करश तैसें करी चक्रया आणा । भक्तवत्सल ह्मणे
तुकयाबंिु कानहा ॥ ५ ॥

४०४. कानहो एकली रे एकली रे । तुजसवें िुकलें [पां. िुकली.] रे । भय वाटे [पां. जनी.] वनश मज अबळा
िाकली रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनघतां घरश आई बा वारी । तुजसवें कां आचलयें हरी ॥ ॥ लोक वाटा सांगती
खोटा । परी मी िटा लागचलयें ॥ २ ॥ चपकल्या बोरी जालें सामोरी । काय जाणें कोठें राचहला हरी ॥ ३ ॥
आड खुंट जाचलया जाळी । काय जाणों कानहें मांचडली रळी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जाऊं आचलया वाटा । पाहों
हरी पायश न मोडे कांटा ॥ ५ ॥

४०५. क्याला मज आयो वाचरते सी घरा । खेळतों सोकरा नंदािा मी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु चदसश जाली
यासश मज [पां. मसी.] भेटी । आतां वाटे तुटी न परावी ॥ ॥ कोवळें बोलतो मना आवरतें । डोचळयािें पातें
ढापवेना ॥ २ ॥ आचज सकळांसी आलें िोलु चनयां । कां गो पाठी वांयां पुलचवली ॥ ३ ॥ तुमिें तें काय
खोळं बलें काज । बल्या कां गो मज कोंडा घरश ॥ ४ ॥ तुकयािा िनी गोकुळनायक [पां. वैकुंठ नायक.] । सरा
कांहश एक बोलतों मी ॥ ५ ॥

४०६. आतां न यें मागें । मी आलें याच्या रागें । काय मािंें जगें । कोपोचनयां करावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां
गो कचलत्यां कोल्हाल । तुह्मी भलत्या ि सकल । वेिाल ते बोल । िंुटे होती बोचलले ॥ ॥ यािे भेटी मािंें
मन । स्वरुपश ठाकले लोिन । वेगळें तें क्षण आतां होऊं नावरे ॥ २ ॥ काज काम नको जालें । बीजें नावरे
बोचललें । याचिया मे चदलें । कामबाणश अंतर ॥ ३ ॥ या वेगळें होणें । आतां जळो तैसें चजणें । घेतलें तें मनें ।
आतां मागें न चफरे ॥ ४ ॥ आतां मोटी िार । [पां. माजी.] मािंी नका िरूं िार । तुकयािा दातार । शेजे तो मी
सुतलों [त. सुतलें .] ॥ ५ ॥

४०७. हचररता िपळा नारी । लागवरी न चरघती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघ्या अंगें सवोत्तम । भोगी काम
भोगता [पां. पुरता.] ॥ ॥ वािा वाच्यत्वाचस न ये । कोठें काय करावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा ऐशा । दे वचपशा
उदारा ॥ ३ ॥

४०८. गौळणी आल्या बाज [पां. क. बाजे.] । ह्मणती या गे [पां. रे .] राखों आज । सांपडवुनी माज- । [क.

िरािरूं कोंडु चन.] घरांत िरुनी कोंडू ं । [पां. उभें.] उघडें कवाड उभ्या काळोशािे आड । सीता पांिा एक भीड
मौनेंिी ठे ल्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनत्य सोंकवला नेदी । सांगों चित्त बोला । आतां सांपडतां याला कोण सोडी
जीवें ॥ ॥ जाणोचनयां हरी त्या ि घरा आला िोरी । गचडयां ठे वुनी बाहे री पूवुिारें चशरे । त्यांच्या भयाभीत
िाले चपलं गत भोवतालें । पाहे तंव दे चखयेलें नवनीत पुढें ॥ २ ॥ उतरोचन नसकें । पाहे िाखोचनयां चनकें । गोड
तें चि एका एकें । हातश लांबचवतो । जाणे राखती तयांचस । ते थें अचिक चि नासी । माग लावी हात पुसी । िोरी
जाणावया ॥ ३ ॥ जाणोचनयां नारी । मूळ वमुिार िरी । माज [दे . माजे. क. मज. पां. मग.] कोंडू नी भीतरी । [पां. घरांत

िरी एकला. क. घरा िचरयेला.] घरांत िरीयेला । कां रे नागचवसी । मािंे मुळश लागलासी । आणवीन तुजपासश ।

विषयानु क्रम
मागें खादलें तें ॥ ४ ॥ [क. दे नह सदे वाहे .] दोही [दे . संदी] संिी बाहे । िरूचन नेती माते पाहे । काय नासी केली
आहे । घरामाजी येणें । तुका ह्मणे मुख । त्यािें वाढों नेदी दु ःख । दसवंती कवतुक । करुनी रंजचवल्या ॥ ५ ॥

४०९. आचलयें िांवचत िांवचत भेट होइल ह्मूण । तंव ते टळली वेळ वो मािंा उरला सीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ आतां काय करूं सांग वो मज भेटेल कैसा । हचरलागश प्राण फुटे वो थोरी लागली आशा ॥ ॥ लाचवला
उशीर बहु तश बहु ओचढती ओढा । सांभाचळतां सांग असांग दु ःख पावल्यें पीडा ॥ २ ॥ जळो आतां संसारु वो
कईं शेवट पुरे । तुकयाच्या स्वामी गोपाळालागश जीव िंुरे ॥ ३ ॥

४१०. आणीक काय थोडश । पचर तश [दे . क. तें.] फार खोटश कुडश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सदा मोकळश ि गुरें ।
होती फजीत तश पोरें ॥ ॥ सदा घाचलती हु ं बरी । एक एकांिें न करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरश । माय वेळोवेळां
मारी ॥ ३ ॥

४११. बहु तांिे संगती । बहु पावलों फचजती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरें केलें नंदबाळें । माचगलांिें तोंड काळें ॥
॥ मािंा कचरतील तंटा । लपती आचलया बोभाटा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काई । चकती ह्मणों बाप आई ॥ ३ ॥

४१२. गाईन ते लीळा िचरत्र पवाडे । राचखले संवगडे सचहत गाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िोचरलें नवनीत
बांिचवला गळा । जे तुह्मश गोपाळा छं द केले ॥ ॥ मोचहल्या गोचपका पांवयाच्या छं दें । केली ते गोनवदें
क्रीडा गाऊं ॥ २ ॥ मायबापा लाड दाखचवलें कौतुक । तें या आणूं सुख अंतरासी ॥ ३ ॥ चनदाचळले दु ष्ट भक्तां
प्रचतपाळी । ऐसा ह्मणों बळी आमुिा स्वामी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सरसी असों येणें बोिें । लागोचन संबि
ं ें सवुकाळ
॥५॥

डाांका—अभांग ८.

४१३. िौक भचरयेला आसनश पािाचरली कुळस्वाचमनी । वैकुंठवाचसचन ये िांवोनी िंडकरी ॥ १ ॥ ॥

ध्रु. ॥ रंगा येईं वो चवठाई सांवचळयें डोळसे । तुिंें श्रीमुख साचजरें तें मी केिवां दे खेन ॥ ॥ रजतमिुपारती ।
पंिप्राणांिी आरती । अवघी सारोनी आइती । ये िांवती िंडकरी ॥ २ ॥ मन मारोचनयां मेंढा । आशा मनसा
तृष्ट्णा [पां. तुटी. क. सुटश.] सुटी । भत्क्तभाव नैवद्य
े ताटश । भरोचन केला हाकारा ॥ ३ ॥ डांका अनुहात गजरे ।
येउचन अंगासी संिरे । आपुला घेउनी पुरस्कार । आरोग्य करश तुकयासी ॥ ४ ॥

४१४. साि मािंा दे व्हारा । भाक ठे वा भाव खरा । चत्रगुणािा फुलवरा । आणा चवनचत सांगतों ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ मािंें दै वत हें रंगश । नािे वैष्ट्णवांच्या संगश । भरलें मग अंगश । चनवाड करी दोहशिा ॥ ॥ तुिंें आहे
तुजपासश । पचर तूं जागा िुकलासी । चिवडु चनयां नासी । तुझ्या घचरच्यांनश केली ॥ २ ॥ आतां न पडे ठावें ।
वांिूचनयां माझ्या दे वें । अंिकार व्हावें । नासु ठाव शोिावा ॥ ३ ॥ आंिळ्यासी डोळे । दे ते पांगुळासी पाय ।
वांजा पुत्र फळे । नवस पुरचवते चवठाई ॥ ४ ॥ उगचवलश कोडश । मागें चकते कांिश बापुडश । तुका ह्मणे घडी । न
लगे नवस द्या आिश ॥ ५ ॥

४१५. चवनचत घातली अविारश । मज दे ईं वो अभय करश । पीचडलों खेिरश । आणीक वारी नांवांिी ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रंगा येईं वो एकला रंग वोडवला । हचरनाम उचठला गजर केला हाकारा ॥ ॥ दे वांिे दै वते ।

विषयानु क्रम
तुज नचमलें आचदनाथे । ये वो कृपावंते । भोगा माझ्या िांवचत ॥ २ ॥ न लवश आतां वेळ । आइत साचरली सकळ
। तुका ह्मणे कुळ । आमुचिये दै वते ॥ ३ ॥

४१६. मािंा दे व्हारा सािा । नाहश आणीक कोणािा । चत्रभुवनश यािा । ठसा न लगे पुसावें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ या रे लोटांगणश । कांहश करा चवनवणी । करील िंाडणी । भूत काढी संसार ॥ ॥ पचडले चवायांिे
गोंिळश । ते चत्रगुण आकळी । हचरनाम आरोळी । कानश पडतां ते उठी ॥ २ ॥ घेतला अहं कारें [दे . क. अहंकार.] ।
काम क्रोि या मत्सरें । पळती प्रेमभरें । अवघे ठाव सांडुनी ॥ ३ ॥ घेतलासे पुरा । माया ममता आसरा । अवघ्या
एक सरा । पळती रंग दे खोनी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे द्यावा भाव । चफटे ल मचनिा संदेह । आणीक न लगे ठाव ।
कांहश कोठें नहडावें ॥ ५ ॥

४१७. पुढें येते दे वी । चतिी [पां. जगचत.] जती िालों द्यावी । मागील िंाडावी । िंाडा मान आसडी ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ एकवीरा आली अंगा । आतां चनवारील रोगा । माझ्या [पां. हा शब्द नाहश.] भक्तापाशश सांगा । पूजा भावें
करावी ॥ ॥ मेंढा मारावा लोवाळ । पूजा पावली सकळ । तुह्मश केलें बळ । मग मी ठायश न पडें ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे मुळश लागली ते आली कुळश । वंदुनी सकळश । जीवें भावें ओवाळा ॥ ३ ॥

४१८. अवघ्या जेष्ठादे वी कोण पूजनािा ठाव । िचरतां चि भाव कोठें नाहशसें जालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चदसे
साचरखें साचरखें । पचर तें कारणश पाचरखें । तळश गेलें दे खें । वरी टोले [त. टोले साहा ती.] न साहाती पट [पां. पट्ट.]
एका चशरश । यथायाचविीनें त्या येरी । बसकोळ्या घागरी डे रे रांिंण गाडगश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माना । येथें
कोणश रुसावें ना । आपुल्याला स्थानां । जेथें त्या चि शोभल्या ॥ ३ ॥

४१९. खेिर खडतर । काळ कांपती असुर । नांदे भीमातीर । पंढरपुरपाटणश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
करी [क. करी] कां रे हाकारा । सहस्र नामें एकसरा । दवचडते खेिरा । अंगसंगें िरूनी ॥ ॥ सीते जाली
िंडपणी । राहाणे वासुगीच्या [सवु प्रतीत हाि शब्द आहे ; अभंग ३३९ यांत मुळश “वासुगीच्या” असें होतें त्याच्या जागश “अशोकाच्या”

असा शोि दे . क. या प्रतशत घातला आहे . परंतु येथें तसा शोि नाहश. यावरून अशोकास वासुगी असें ह्मणत असतील असें वाटतें.] बनश ।
पावली जननी । िंोंचट मोकचळया [त. मोकळा.] केशी ॥ २ ॥ लाचवलें काबरें । प्रल्हादा ह्मैसासुरें [चहरण्यकचशपूसि

ह्मैसासूर असें ह्मटलें असावें.] । आली येकसरें । दांत खात रंगासी ॥ ३ ॥ वसुदेवािश बाळें । सात खादलश ज्या काळें ।
आली भोगवेळे । तया कारणें ते थें ॥ ४ ॥ पांडवें बापुडश । वाज [पां. वाज.] केलश चफरती वेडश । िांवोचनयां काढी ।
अंगसंगें त्राहाचवलश ॥ ५ ॥ नामािें नितन । ते थें िांवते आपण । न चविाचरतां–हीण । भाव दे खे जयािा ॥ ६ ॥
कुळीिी कुळदे वता । तुका ह्मणे आह्मां माता । काय भय भूतां । काळ यमदू तािें ॥ ७ ॥

४२०. दे वी दे व [पां. जाले .] जाला भोग सरला [पां. सरले .] यावरी । सागाया दु सरी ऐसी [पां. उरी.] नाहश
उरली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचरनाम दे वनाम तुह्मी गाऊचनयां जागा । पेंठवणी [पां. भाउटणी.] मागा नका ठे वूं चलगाड ॥
॥ शेवटश सुताळी बरवी वाजवावी डांक । ताळा घाली एक सरचलयािे शेवटश ॥ २ ॥ गुंडाळा दे व्हारा मान
दे ती मानकरी । तुका ह्मणे घरश आचज कोडश उगचवलश ॥ ३ ॥
॥८॥

४२१. जाली िंडपणी खडतर दे वता । संिरली [पां. निता चरिों नेणें.] आतां चनघों नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज
उपिार िंणी आतां करा । न साहे दु सरा भार कांहश ॥ ॥ नेऊचनयां घाला िंद्रभागे चतरश । जीवा नाहश उरी
कांहश आतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळों आलें वतुमान । मािंें तों विन आच्छादलें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४२२. अंगश दे वी खेळे । कां रें तुह्मासी न कळे । कोणािे हे िाळे सुख दु ःख न [पां. त. नेचनतां.] मचनतां ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मश तों आतां येथें नाहश. ओळखी विनाच्या ठायश । पालटािा घेईं । भाव खरें लोपे ना ॥ ॥
आपुलाले तुह्मी पुसा । सोवा एव्याि [पां. येवाि.] सचरसा । [दे . त. चथरावल्या.] त्स्थरावल्या कैसा काय जाणों
चविार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाभकाळ । ते थें नसावें शीतळ । मग तैशी वेळ । कोठें जाते सांपडों ॥ ३ ॥

४२३. पांगुळ जालों दे वा नाहश हात ना पाय । बैसलों जयावरी सैराट तें जाय । खेचटतां कुंप कांटी ।
खुंट दरडी न पाहे । [पां. आिार नाहश कोणी । मज बाप ना माय ॥] आिार नाहश मज कोणी । बाप ना माये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दाते हो दान करा । जातें पंढरपुरा । नया मज ते थवरी । अखमािा सोयरा ॥ ॥ नहडतां गव्हानें गा । चशणलों
[पां. येरिंारश.] दारोदारश । न चमळे चि दाता कोणी । जनमदु ःखातें [पां. जनमदु ःख चनवारी.] वारी । कीर्तत हे संतां मुखश ।
तो चि दाखवा हरी । पांगळां पाय दे तो । नांदे पंढरपुरश ॥ २ ॥ या पोटाकारणें गा । जालों पांगीला जना । न
सरे चि बापमाय । भीक [पां. नाहश भीक.] नाहश खंडणा । पुढारा ह्मणती एक । तया नाहश करुणा । श्वान हें लागे
पाठश । आशा बहु दारुणा ॥ ३ ॥ काय मी िुकलों गा । मागें नेणवे [पां. नेणवे चि.] कांहश । न कळे चि पाप पुण्य ।
ते थें आठव नाहश । मी माजी भुललों गा । दीप पतंगासोयी । द्या मज जीवदान । संत महानु भाव कांहश ॥ ४ ॥
दु रोचन आलों मी गा । दु ःख जालें दारुण । यावया येथवरी । होतें हें चि कारण । दु लुभ भेटी तुह्मां । पायश जालें
दरुान । चवनचवतो तुका संतां । दोनही कर जोडू न ॥ ५ ॥

४२४. दे श वेा नव्हे मािंा । सहज चफरत आलों । करूं सत्ता कवणावरी । कोठें त्स्थर राचहलों । पाय
डोळे ह्मणतां मािंे । तशहश [त. दे . तोंही.] कैसा मोकचललों । परदे शश नाहश कोणी । अंि पांगुळ जालों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ आतां मािंी करश निता । दान दे ईं भगवंता । पाठश पोटश नाहश कोणी । चनरवश सज्जन संता ॥ ॥ िालतां
वाट पुढें । भय वाटतें चित्तश । बहु त जन [पां. जेणें.] गेलश । नाहश आलश मागुतश । न दे खें काय जालें । कान तरी
ऐकती । बैसलों संचिभागश । तुज िरूचन चित्तश ॥ २ ॥ भाचकतों करुणा गा । जैसा सांचडला ठाव । न भरें पोट
किश । नाहश चनिळ पाव । नहडतां भागलों गा । लक्ष िौऱ्याशश गांव । िरूचन राचहलों गा । हा चि वसता ठाव ॥
३ ॥ भरवसा काय आतां । कोण आचण अवचिता । तैसी ि जाली कीर्तत । तया मज बहु तां । ह्मणउचन मारश
हाका । सोयी पावें पुण्यवंता । लागली भूक थोरी । तूं चि कृपाळु दाता ॥ ४ ॥ संचित सांडवलें । कांहश होतें
जवळश । चवत्त गोत पुत माया । तुटली हे लागावळी । चनष्ट्काम जालों दे वा । होतें मािंे कपाळश । तुका ह्मणे तूं
चि आतां । मािंा सवुस्वें वळी ॥ ५ ॥

४२५. दे खत होतों आिश मागें पुढें सकळ । मग हे दृष्टी गेली वरी आले पडळ । चतचमर कोंदलें सें वाढे
वाढतां प्रबळ । भीत मी जालों दे वा । काय ज्याल्यािें फळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मज दृष्टी दे ईं । पांडुरंगा
मायबापा । शरण आलों आतां । चनवारूचनयां पापा । अंजन ले ववुनी । करश मारंग सोपा । जाईन चसद्धपंथें ।
अवघ्या िुकती खेपा ॥ ॥ होतसे खेद चित्ता । कांहश नाठवे चविार । जात होतों जना मागें । तोही सांचडला
आिार । हा ना तोसा ठाव जाला । अवघा पचडला अंिार । चफरलश मािंश मज । कोणी न दे ती आिार ॥ २ ॥
जोंवचर िळण गा । तोंवचर ह्मणती मािंा । माचनती लहान थोर । दे हसुखाच्या काजा । इंचद्रयें मावळलश । आला
बागुल आजा । कैसा चवपरीत जाला । तो चि दे ह नव्हे दु जा ॥ ३ ॥ गुंतलों या संसारें । कैसा िंालोंसें अंि । मी
[पां. माजी.] मािंें वाढवुनी । मायातृष्ट्णेिा बाि । स्वचहत न चदसे चि । केला आपुला वि । लागले काळ पाठश ।
सवें काम हे क्रोि ॥ ४ ॥ लागती िालतां गा । गुणदोााच्या ठें सा । सांचडली वाट मग । जालों चनराळा कैसा ।
पाहातों वास तुिंी । [पां. थोर.] थोरी करूनी आशा । तुका ह्मणे वैद्यराजा । पंढरीच्या चनवासा ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ४२६. सहज मी आंिळा गा चनजचनराकार पंथें । वृचत्त हे चनवृचत्त जाली जन । न चदसे ते थें । मी [पां.

मािंें.] माजी हारपलें ठायश जेथशिा ते थें । अदृश्य तें चि जालें कांहश दृश्य जें होतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखी मी
चनजलों गा शूनय सारूचन तेथें । चत्रकूटचशखरश गा दान चमळे आइतें ॥ ॥ टाचकली पात्र िंोळी िमुअिमु
आशा । कोल्हाळ िुकचवला चत्रगुणािा वोळसा । न मागें मी भीक आतां हा चि जाला भरवसा । वोळली
सत्रावी गा चतणें पुरचवली इच्छा ॥ २ ॥ ऊध्वुमुखें आळचवला सोहं शब्दािा नाद । अरूप जागचवला दाता
घेऊचन छं द । घेऊचन आला दान चनजतत्व चनजबोि । स्वरूपश मे ळचवलें नांव ठे चवला भे द ॥ ३ ॥ शब्द हा
बहु सार उपकारािी राशी । ह्मणोचन िालचवला मागें येतील त्यांसश । मागोचन आली वाट चसद्धओळीचि तैसी ।
तरले तरले गा आणीक ही चवश्वासी ॥ ४ ॥ वमु तें एक आहे दृढ िरावा भाव । जाचणवनागवण नेदी लागो ठाव
। ह्मणोचन संग टाकी सेवश अिै त भाव । तुका ह्मणे हा चि संतश मागें केला उपाव ॥ ५ ॥

४२७. आंिळ्यापांगळ्यांिा एक चवठोबा दाता । प्रसवला चवश्व तो चि सवु होय जाणता । घडी मोडी
हे ळामात्रें पापपुण्यसंचिता । भवदु ःख कोण वारी तुजवांिचु न निता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िमु गा जागो तुिंा तूं चि
कृपाळू राजा । जाणसी जीवशिें गा न सांगतां सहजा ॥ ॥ घातली लोळणी गा पुंडलीकें वाळवंटश । पंढरी
पुण्य ठाव नीरे भीवरे तटश । न दे खें दु सरें गा ॥ जाली अदृश्यदृष्टी । वोळला प्रेमदाता केली अमृतदृष्टी ॥ २ ॥
आणीक उपमनयु एक बाळ िाकुटें । न दे खे न िलवे जना िालते वाटे । घातली लोळणी गा हचरनाम बोभाटे
। पावला त्याकारणें िांव घातली नेटें ॥ ३ ॥ बैसोचन खोळी शु क राहे [पां. गभी.] गभु आंिळा । शीणला येरिंारी
दु ःख आठवी वेळा । मागील सोचसलें तें ना भश ह्णे गोपाळा । पावला त्याकारणें । लाज राचखली कळा ॥ ४ ॥
न दे खे जो या जना तया दावी आपणा । वेगळा सुखदु ःखा मोहो सांडवी [पां. नाठवी.] िना । आपपर तें ही नाहश
बंिुवगु सज्जना । तुकया ते चि परी जाली पावें नारायणा ॥ ५ ॥

४२८. भगवंता तुजकारणें मे लों जीता चि कैसी । चनष्ट्काम [पां. चनःकाम.] बुद्धी ठे ली िळण नाहश तयासी
। न िलती हात पाय दृचष्ट चफरली कैसी । जाणतां न दे खों गा क्षर आचण अक्षरासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठोबा दान
दे गा तुझ्या साचरखें [पां. नांवा.] नामा । कीर्तत हे वाखाचणली थोर वाढली सीमा ॥ ॥ भुत्क्त मुत्क्त तूं चि एक
होचस चसद्धीिा दाता । ह्णोचन सांडवली शोक भय लज्जा निता । सवुस्वें त्याग केला िांव घातली आतां ।
कृपादान दे ईं दे वा येउचन सामोरा आतां ॥ २ ॥ संसारसागरु गा भवदु ःखािें मूळ । जनवाद अंथरुण माजी
केले इंगळ । इंचद्रयें [पां. इंचद्रय.] वज्रघातें तपे उष्ट्ण वरी जाळ । सोचसलें काय करूं [त. दु भर
ु िांडाळें .] दु भर
ु हे
िांडाळ ॥ ३ ॥ चतहश लोकश तुिंें नाम वृक्ष पल्लव शाखा । वेंघलों वचर खोडा भाव िरूचन टें का । जाणवी
नरनारी जागो िरम लोकां । पावती पुण्यवंत सोई आमुचिये [पां. आमुचिया.] हाका ॥ ४ ॥ नाठवे आपपर आतां
काय वा करूं । साचरखा सोइसबा [पां. दोही.] हारपला चविारु । घातला योगक्षेम तुज आपुला भारु । तुकया
शरणागता दे ईं अभयकरु ॥ ५ ॥

िासुदेि—अभांग ६.

४२९. मनु राजा एक दे हपुरी । असे नांदतु त्याचस दोघी नारी । पुत्र पौत्र संपन्न भारी । तेणें कृपा केली
आह्मांवरी गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउचन आलों या दे शा । होतों नाहश तरी भुललों चदशा । दाता तो [पां. तो चि.] मज
भेटला इच्छा । [पां. दे उचन.] येउचन मारग दाचवला सचरसा गा ॥ ॥ सवें घेउचन िौघेजण । आला कुमर
सुलक्षण । कडे िुकवुचन कांटवण । ऐका आचणलश तश कोण कोण गा ॥ २ ॥ पुढें भक्तीनें िचरलें हातश । मागें
ज्ञान वैराग्य [पां. हा शब्द नाहश.] िमु येती । त्स्थर केलश जश आिपळें होतश । चसद्ध आणुचन लाचवलश पंथश [पां. हा शब्द

नाहश.] गा ॥ ३ ॥ केले उपकार सांगों काय । बाप न करी ऐसी माय । िमें त्याच्या दे चखयेले पाय । चदलें अस्वय

विषयानु क्रम
भय [पां. हा शब्द नाहश.] वारुचन दान गा ॥ ४ ॥ होतों पीडत नहडतां गांव । पोट भरे ना राहावया ठाव । तो येणें
अवघा संदेह । ह्णे फेचडयेला तुकयािा [पां. तुक्या बांिव.] बंिव गा ॥ ५ ॥

४३०. गातों वासुदेव मश ऐका । चित्त ठे वुचन ठायश भावें एका । डोळे िंाकुचन रात्र करूं नका । काळ
करीत बैसला [पां. बैसला असे.] ले खा गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राम राम स्मरा आिश । लाहो करा गांठ घाला मूळबंदश ।
सांडावा उचगया उपािी । लक्ष लावुचन राहा गोनवदश गा ॥ ॥ ऐसा [पां. अल्प आयुष्ट्य.] अल्प मानवी दे ह । शत
[पां. गचणलें तें.] गचणलें अिु रात्र स्वाय । पुढें बालत्व पीडा रोग क्षय । काय भजनाचस उरलें तें पाहें गा ॥ २ ॥
क्षणभंगुर नाहश भरवसा । व्हा रे सावि सोडा [पां. तोडा.] माया आशा । न िळे बळ पडे ल मग फासा । पुढें हु शार
थोर आहे वोळसा गा ॥ ३ ॥ कांहश थोडें बहु त लागपाठ । करा भत्क्त भाव िरा बळकट । तन मन [पां. ध्यान द्या.]

ध्यान लावुचनयां नीट । जर असेल करणें गोड शेवट गा ॥ ४ ॥ चवनचवतों सकळां जनां । कर जोडु चन थोरां
लाहनां । दान इतुलें द्या मज दीना । ह्मणे तुकयाबंिु राम ह्मणा गा ॥ ५ ॥

४३१. गेले टळले पाहार तीन । काय चनदसुरा अिंून । जागे होउचन करा कांहश दान । नका ऐकोचन
[पां. एकों िंाकोचन.] िंाकों लोिन गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हरी राम कृष्ट्ण वासुदेवा । जाणचवतसें जना । चिपळ्या टाळ
हातश मुखश घोा । नारायणा [पां. नामनारायणा गा.] गा ॥ ॥ जें टाकेल कोणा कांहश । फळ पुष्ट्प अथवा तोय [पां.

तोई.] । द्या परी मीस घेऊं नका भाई । पुढें चवनमुख होतां बरें नाहश गा ॥ २ ॥ दे वाकारणें भाव तस्मात । द्यावें न
लगे फारसें चवत्त । जालें एक चित्त तरी बहु त । ते वढ्यासाठश [पां. येवढ्या.] नका करूं वाताहात गा ॥ ३ ॥ आलों
येथवरी बहु सायासें । कचरतां दान हें चि मागावयास । नका भार घेऊं करूं चनरास । िमु सारफळ संसारास
गा ॥ ४ ॥ आतां मागुता येईल फेरा । हें तों न घडे या नगरा । ह्मणे [पां. तुकया बंिु राम िरा.] तुकयाबंिु िरा ।
ओळखी नाहश तरी जाल अघोरा गा ॥ ५ ॥

४३२. राम राम दोनी अक्षरें । सुलभ आचण सोपारें । जागा माचगले पाहारें । सेवचटिें गोड तें चि खरें
गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राम कृष्ट्ण वासुदेवा । जाणवी [पां. जाणवीतसें.] जनाचस । वाजवी चिपचळया । टाळ घागऱ्याघोाें
गा [पां. हा शब्द नाहश.] गाय वासुदेव वासुदेवा । चभन्न नाहश आचणका नांवा । दान जाणोचनयां करश आवा । न ठे वश
उरश कांहश ठे वा गा ॥ २ ॥ एक वेळा जाणचवती । िरूचनयां राहा चित्तश । नेघें भार सांडश कामा हातश । नीज
घेऊचन चफरती गा ॥ ३ ॥ सुपात्रश सवु [त. वेिावें.] भाव । मी तों [पां. सवुत्र.] सवु वासुदेव । जाणती कृपाळु संत
महानु भाव । जया चभन्न भेद नाहश ठाव गा ॥ ४ ॥ शूर दान जीवें उदार । नाहश वासुदेवश चवसर । [पां. वाढे कीर्तत.]

कीती वाढे िरािर । तुका ह्मणे तया नमस्कार गा ॥ ५ ॥

४३३. बोल बोले अबोलणे । जागें बाहे र आंत चनजेलें । कैसें घरांत घरकुल केलें । नेणों आंिार ना
उजेडलें गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वासुदेव कचरतों फेरा । वाचडयांत बाहे र [पां. िारा.] दारा । कोणश कांहश तरी [पां. दान

पुण्य करा.] दान करा । जाब नेदा तरी जातों [पां. माघारा.] सामोरा गा ॥ ॥ हांती टाळ नदडी [पां. मुखश नाम गाणें.]

मुखश गाणें । [पां. होतो गजर.] गजर होतो बहु मोठ्यानें । नाहश चनवचडलश थोरलाहानें । नका चनजों चभकेच्या भेणें
गा ॥ २ ॥ मी वासुदेव तत्वता । कळों ये ईल चविाचरतां । आहे ठाउका सभाग्या संतां । नाहश दु जा आणीक
मागता गा ॥ ३ ॥ काय जागाचि चनजलासी । सुनें [पां. सुनें जागऊचन दारापासश.] जागोन दारापासश । तुझ्या
चहतापाठश [पां. चहतालागश करसी व्यास व्यासी.] करी व्यास व्यासी । भेटी न घेसी वासुदेवासी गा ॥ ४ ॥ ऐसें जागचवलें
अवघें जन । होतें संचित तशहश केलें दान । तुका ह्मणे दु बळश कोणकोण । गेलश वासुदेवा चवसरून गा ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ४३४. रामकृष्ट्ण गीती गात । टाळ चिपळ्या वाजवीत । छं दें आपुचलया नाित । नीज घेऊचन चफरत
गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जनश वनश हा अवघा दे व । वासनेिा हा पुसावा ठाव । मग वोळगती वासुदेव । ऐसा मनश वसूं
द्यावा भाव गा ॥ ॥ चनज दासािी थोर आवडी । वासुदेवाचस लागली गोडी । मुखश नाम उच्चारी घडोघडश ।
ऐसी करां हे वासुदेवजोडी गा ॥ २ ॥ अवघा सारूचन सेवट जाला । प्रयत्न न िले कांहश केला । जागा होईं
सांडुचन िंोपेला । दान दे ईं वासुदेवाला गा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे रे िनय त्यािें चजणें । [पां. चजहश वासुदेवा केलें दान.]

जशहश घातलें वासुदेवा दान । त्याला न लगे येणें जाणें । जालें वासुदेवश राहणें गा ॥ ४ ॥
॥६॥

गाांिगुांड—अभांग १.

४३५. आह्मी जालों गांवगुंड । अवघ्या पुंड भूतांसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु सरें तें खेळों आलें । एका बोलें तो
चमयां ॥ ॥ अवचियांिा येऊं लाग । नेदंू अंग चशवाया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खुंटूं नाद । नजतूं वाद सतशनें ॥ ३ ॥
॥१॥

जोगी—अभांग १.

४३६. जग जोगी जग जोगी । [पां. जागे जागे.] जागजागे बोलती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जागता जगदे व । राखा
कांहश भाव ॥ ॥ अवघा क्षेत्रपाळ । पूजा [पां. पूजावा.] सकळ ॥ २ ॥ पूजापत्र कांहश । फल पुष्ट्प तोय [पां. तोई.] ॥
३ ॥ बहु तां चदसां फेरा । आला या नगरा ॥ ४ ॥ नका घेऊं भार । िमु तो चि सार ॥ ५ ॥ तुका मागे दान । [पां.

द्यावे.] द्या जी अननय ॥ ६ ॥

॥१॥

सरिदा—अभांग १.

४३७. एका गा ए भाई । सरवदा सांगतो काई । येथें नाडे ल माई । दोघां पुत्रांिी । ते कचरती चतिी
चवटं बना । अवघ्या प्रचसद्ध जना । एक न माचरतां शाहाणा । तो जाणा सु ख न पवे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक ऐका
गा ए । सरवदा सांगतो काय । खरें चि [पां. हा शब्द नाहश.] बोले तो जाय । नरकामध्यें अिोगती । हें िौघांच्या मुखें
। मना आणावें सुखें । अवघश िुकती दु ःखें । खोटें बोला नरनारी ॥ ॥ आणीक नाडे ल एक जाण । सरवदा
बोलतो विन । जागें [पां. मािंें चित्त.] मािंें ह्मणोन । पचडलें खान तया घरश । ह्मणोन न ह्मणा मािंें कांहश । चनजश
चनजा सुखें ठायश । यत्न होईल तईं । िोराठायश चवश्वास ॥ २ ॥ आणीक एकी परी । सरवदा सांगतो थोरी ।
दु ःख पावेल नारी । पचतव्रता यामिश । पांिांनश चदिली हातश । ह्मणोचन न मनावी चनचिती । परपुरुाश होय रती
। सुखगती ते पावे ॥ ३ ॥ एकी परी । सरवदा सांगतो तें करश । दान दे तां जो न वारी । नव्हे भला भला तो.
तुका ह्मणे आई । येथें नांव काई । सांगसी तें ठायश । मरो रांडेिें ॥ ४ ॥
॥१॥

मुांढा—अभांग ३.

४३८. संबाल यारा उपर तलें दोनहो मारकी िोट । नजर करे सो ही राखे [पां. पश्वा.] पश्वा जावे लु ट ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. प्यार खुदाई प्यार खुदाई प्यार खुदाई रे बाबा चजचकर खुदाई.] प्यार खु दाई रे वावा चजचकर खु दाई ॥ ॥

विषयानु क्रम
उडे कुदे डु ं ग निावे आगल भुलन प्यार । लडबड खडबड कांहेकां खिलावत भार ॥ २ ॥ कहे तुका [पां. सुनो.]
िलो एका हम चजनहोंके सात । चमलावे तो उसे दे ना तो ही िढावे हात ॥ ३ ॥

४३९. सब संबाल भ्याने लौंढे खडा केऊं गुंग । मचदरथी [पां. महा.] मता हु वा भुचल पाडी भंग ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ [तां. अपसकु संबाल मुंढे खुब राख ताल.] आपसकुं संबाल आपसकुं संबाल । मुंढे खु ब राख ताल । मुचथवोचह
बोला नहश तो करूंगा हाल ॥ ॥ आवलका [पां. आवल तो.] तो पीछें नहश मुदल चबसर जाय । चफरते नहश
लाज रंडी गिे गोते खाय ॥ २ ॥ चजनहो खाचतर इतना होता सो नहश तुिंे बेफाम [पां. बेकाम.] । उिा जोरो चलया
तुंबा तुंबा बुरा काम ॥ ३ ॥ चनकल जावे चिकल जोरो [पां. जोरा.] मुंढे चदलदारी । जबानीकी छोड दे बात चफर
एक तारी ॥ ४ ॥ कहे तुका चफसल रुका मे रेको [पां. मेरेको तो. त. मेरेका.] दान दे ख । पकड िका गांडगुडघी मार
िलाऊं आले ख ॥ ५ ॥

४४०. आवल नाम आल्ला बडा ले ते भुल न जाये । इलाम त्याकालजमुपरताही तुंब बजाये ॥ १ ॥
आल्ला एक तुं नवी एक तुं ॥ ॥ काटतें चसर पावों हात नहश जीव उराये । आगले दे खे चपछले बुिंे । आपें
हजु र आयें ॥ २ ॥ सब सबरी निाव म्याने । खडा आपनी सात । हात पावों रखते जबाब । नहश आगली बात ॥
३ ॥ सुनो भाई बजार नहश । सब चह चनरिे लाव । ननहा बडा नहश कोये एक ठोर चमलाव ॥ ४ ॥ एक तार नहश
प्यार । जीवतनकी आस । कहे तुका सो चह मुंढा । राखचलये पायेनपास ॥ ५ ॥
॥३॥

डोई फोडा—अभांग १.

४४१. तम भज्याय ते बुरा चजकीर ते करे । सीर काटे ऊर कुटे ताहां सब डरे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ताहां एक
तु ही ताहां एक तु ही । ताहां एक तु ही रे बाबा हमें तु ह्में नहश ॥ ॥ चददार दे खो भुले नहश चकशे पछाने कोये
। सिा नहश पकडु ं सके िंुटा िंुटे रोये ॥ २ ॥ चकसे कहे मेरा चकनहे सात चलया भास । नहश मेलो चमले जीवना
िंुटा चकया नास ॥ ३ ॥ सुनो भाई कैसा तो ही । होय तैसा होय । बाट खाना आल्ला कहना एकबारां तो ही ॥ ४
॥ भला चलया भेक मुढ
ं े । आपना नफा दे ख । कहे तुका सो ही संका । हाक आल्ला एक ॥ ५ ॥
॥१॥

मलां ग—अभांग १.

४४२. नजर करे सो चह [पां. हा शब्द नाहश.] नजके बाबा दु रथी तमासा दे ख । लकडी फांसा ले कर बैठा
आगले ठकण भेख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काहे भुला एक दे खत आंखो मार तडांगो बाजार ॥ ॥ दमरी िमरी जो
नर भुलां । सोत आघो चह लत खाये ॥ २ ॥ नचह बुलावत चकसे बाबा आप चह मत जाये । कहे तुका उस
असाके संग चफरचफर [पां. गोते.] गोदे खादे ॥ ३ ॥
॥१॥

दरिेस—अभांग १.

४४३. अल्ला करे सो होय बाबा करतारका चसरताज [पां. चशरताज.] । गाउ बछरे चतस िलावे यारी बाघो
न सात ॥ १ ॥ ख्याल मे रा साहे बका । बाबा हु वा करतार । व्हांटें आगे िढे पीठ । आपे हु वा असवार [दे . असुवार.

विषयानु क्रम
त. अचसवार.] ॥ २ ॥ चजचकर करो अल्लाकी बाबा सबल्यां अंदर भेस । कहे तुका जो नर बुिंे सो चह भया दरवेस ॥
३॥
॥१॥

िैद्यगोळी—अभांग १.

४४४. अल्ला दे वे अल्ला चदलावे अल्ला दारु अल्ला चखलावे [दे . त. खलावे.] । अल्ला वगर नही कोये अल्ला
करे सो चह होये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मदु होये वो खडा फीर नामदु कुं नहश िीर । आपने चदलकुं करना खु सी तीन
दामकी क्या खु मासी ॥ ॥ सब रसोंका चकया मार । भजनगोली एक चह सार । इमान [पां. क. इनाम. त. चवमान.]

तो सब ही सखा । थोडी तो भी ले कर ज्या ॥ २ ॥ चजनहो पास नीत सोये । वो चह वसकर चतरोवे । सांतो पांिो
मार िलावे [पां. लगावें. क. ललावे.] । उतार [त. तो.] सो पीछे खावे ॥ ३ ॥ सब ज्वानी चनकल जावे । पीछे गिडा
मटी खावे । गांवढाळ सो क्या ले वे । हगवचन भरी नचह िोवे ॥ ४ ॥ मे री दारु चजनहें खाया । चददार दरगां सो
चह पाया । तल्हे मुंढी घाल जावे । नबगारी सोवे क्या ले वे ॥ ५ ॥ बजारका बुिंे भाव । वो चह पुसता आवे ठाव ।
फुकट बाटु कहे तुका । ले वे सोचह लें चहसखा [त. पां. ले वे सखा.] ॥ ६ ॥
॥१॥

गोंधळ—अभांग ३.

४४५. राजस सुंदर बाळा । पाहों आचलया सकळा वो । नबबश नबबोचन ठे ली मािंी परब्रह्म वेल्हाळा वो ।
कोचट रचवशचश [पां. कोचट रचवशचशप्रभा लोपल्या सकळा वो.] मािंी । परब्रह्म वेल्हाळा वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राजस चवठाबाई
। मािंें ध्यान तुिंे पायश वो । त्यजु चनया [पां. िौघांसी.] िौघशसी । लावी आपुचलये सोई वो ॥ ॥ सकुमार
साचजरी । कैसश पाउलें गोचजरश वो । कंठश तुळसीमाळा । उभी भीवरे च्या चतरश वो । दं त चहरया ज्योचत ।
शंखिक्र चमरवे करश वो ॥ २ ॥ चनगुण
ु चनराकार । वेदां न कळे चि आकार वो । शेााचदक श्रमले । श्रुती न कळे
तुिंा पार वो । उभारोचन वाहे । भक्तां दे त अभयकर वो ॥ ३ ॥ येउचन पंढरपुरा । अवतरली सारंगिरा वो ।
दे खोचन भत्क्त भाव । वोरसली अमृतिारा वो । दे उचन प्रेमपानहा । तुकया स्वामीनें नककरा वो ॥ ४ ॥

४४६. सुचदन सुवळ

े । तुिंा मांचडला गोंिळ वो । पंि प्राण चदवटे । दोनी नेत्रांिे चहलाल वो ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ पंढरपुरचनवासे । तुिंे रंगश [पां. रंगणश.] नाित असें वो । नवस पुरवश मािंा । मननिी जाणोचनयां इच्छा वो ॥
॥ मांचडला दे व्हारा । तुिंा चत्रभुवनामािंारी वो । िौक साचियेला । नाचभकळस ठे चवला वरी वो ॥ २ ॥
बैसली दे वता । पुढें वैष्ट्णवािें गाणें वो । उद्गारें गजुती । कंठश तुळसीिश [पां. भूाण.] दशुनें वो ॥ ३ ॥ स्वानंदािे
ताटश । िूप दीप पंिारती वो । ओवाचळली माता । चवठाबाई पंिभूतश वो ॥ ४ ॥ तुिंें तुज पावलें । मािंा नवस
पुरवश आतां वो । तुका ह्मणे राखें । आपुचलया शरणागता वो ॥ ५ ॥

४४७. सुंदर मुख साचजरें । कुंडलें मनोहर गोमटश वो । नागर नाग खोपा । केशर कस्तुरी मळवटश वो
। चवशाळ व्यंकट नेत्र । वैजयंती तळपे कंठश वो । कास पीतांबरािी िंदन सुगंि साजे उटी वो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अचतबरवंटा बाळा । आली सुलक्षणश [पां. सुलक्षणा. त. सुलक्षणी.] गोंिळा वो । राजस ते जोराशी । चमरवी चशरोमणी
वेल्हाळा वो । कोचट रचवशचशप्रभा लोपल्या सकळा वो । न कळे ब्रह्माचदकां । अनु पम्य इिी लीळा ॥ ॥ वो
सावळी सकुमार । गोरी भुजा शोभती िारी वो । सखोल वक्षस्थळ । सुढाळ पदक िंळके वरी वो । कटश क्षुद्र
घंचटका । शब्द कचरताती मािुरी वो । गजुत िरणश वाकी । अचभनव संगीत नृत्य करी वो ॥ २ ॥ अष्टांगें [पां.

विषयानु क्रम
अष्टांगी.] मंचडत काय । वणावी रूपठे वणी वो । [पां. ही पंक्ती नाहश.] शोचिव सुंदर रसािी ओचतली । सुगि
ं
लावण्यखाणी वो । सवुकळासंपन्न । मंजुळ बोले हास्यवदनश वो । बहु रूपें नटली । आचदशत्क्त नारायणी वो ॥
३ ॥ घटस्थापना केली । पंढरपुरमहानगरश वो । अस्मानी मंडप चदला । चतनही ताळांवरी वो । आरंचभला गोंिळ
इनें । िंद्रभागेचतरश वो । आली भत्क्तकाजा । कृष्ट्णाबाई योगेश्वरी वो ॥ ४ ॥ ते हचतस कोचट दे व । [दे . क. त.

िौंडा.] िामुंडा अष्ट कोचट भैरव वो । आरत्या कुरवंड्या । कचरती पुष्ट्पांिा वरुााव वो । नारद तुंबर गायन । [पां.
ब्रह्मानंदें.] ब्रह्मानंद कचरती गंिवु वो । वंदी िरणरज ते थें । तुकयािा वंिव वो ॥ ५ ॥

४४८. शंख कचरशी ज्याच्या नांवें । त्यािें तुज नाहश ठावें । ऐक सांगतों एका भावें । सांपडे घरश तें
जीवउचन खावें । रे चवठ्ठल ॥ १ ॥ चटळे माळा करंडी सोंग । िरुचन िाळचवलें जग । पसरी हात नाहश त्याग ।
दावी दगड पुजी [क. भगल.] भग । रे चवठ्ठल ॥ २ ॥ राख लावुचन अंग मळश । वाये ठोके मी एक वळी । वासने
हातश बांिवी नळी । त्याचस येउचन चगळी । रे चवठ्ठल ॥ ३ ॥ कोण तें राहडीिें सुख । वरते पाय हारतें मुख ।
करवी पीडा भोगवी दु ःख । पडे नरकश परी न पळे चि मूखु । रे चवठ्ठल ॥ ४ ॥ चसकला फाक मारी हाका । रांडा
पोरें मे ळवी लोकां । चवटं बी शरीर मागे रुका । केलें तें गेलें अवघें चि फुका । रे चवठ्ठल ॥ ५ ॥ कळावें जनां मी
एक बळी । उभा राहोचन मांडी फळी । फोडोचन गुडघे कोंपर िोळी । आपला घात करोचन आपण चि तळमळे ।
रे चवठ्ठल ॥ ६ ॥ फुकट खेळें ठकलश वांयां । िरुचन सोंग बोडक्या डोया । चशवों नये ती अंतरी माया ।
संपादणीचवण चवटं चबली काया । रे चवठ्ठल ॥ ७ ॥ िुळी माती कांहश खेळों ि नका । जवादी िंदन घ्यावा बुका ।
आपणा पचरमळ आचणकां लोकां । मोलािी मचहमा फचजती फुका । रे चवठ्ठल ॥ ८ ॥ बहु त दु ःखी जाचलयां खेळें
। अंगश बुचद्ध नाहशत बळें । पाठीवरी तोबा तोंड काळें । रसना द्रवे उपस्थाच्या मुळें । रे चवठ्ठल ॥ ९ ॥ काय
सांगतो तें ऐका तुका । मोडा खेळ कांहश अवगों ि नका । िला जेवूं आिश पोटश लागल्या भुका । िाल्यावरी
बरा टाकमचटका । रे चवठ्ठल ॥ १० ॥

४४९. ऐक बाई तुज वो कांहश [पां. सांगतों] सांगतें शकुन । चनजचलया भुर होसी जागें ह्मणउन ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ मानय मािंें केलें सांगतें एका बोलें । न येतां हे भलें कळों कोणा लोकांचस ॥ ॥ सांगतें गुण जीवीिी
खु ण ऐक मािंी मात । बैस एका भावें मािंे हातश दें वो हात ॥ २ ॥ बरवा घरिार तुज सांपडला ठाव । फळ
नाहश पोटश येथें चदसे खोटा भाव ॥ ३ ॥ आहे तुिंे हातश एका नवसािें फळ । भावा करश साह् िहू ं अठरांच्या
बळें ॥ ४ ॥ करश लागपाठ चित्त चवत्त नको पाहों । अखई तो िुडा तुज भोगंईल ना हो ॥ ५ ॥ कुळशिी हे मुळी
तुिंे लागलीसे दे वी । पचडला चवसर नेदी फळ नाहश ठावी ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे नांद सुखें िरश आठवण । माझ्या
येती [पां. येथील.] कोणी त्यांिा राख बरा मान ॥ ७ ॥

कािडे —अभांग ५.

४५०. आहा [पां. या सुद्धां पुढील पांि अभंगांत “आहा आहारे भाई.” असा पाठ आहे . क. पांिही चठकाणश मुळश नसतां नवीन
“आहा” असा शब्द घातला आहे . त. दे . “आहारे भाई” असेंि सवुत्र आहे . परंतु दे . ५१ व्या अभंगाच्या आरंभशमात्र “आहा आहारे भाई” असें आहे .]
रे भाई । प्रथम नमूं तो चवनायक । ठे वुचन गुरुिरणश मस्तक । वदे ल प्रसाचदक वाणी । हचरहरांिे पवाडे ॥ १ ॥
मािंी ऐसी ब्रीदावळी । दासें दासत्वें आगळी । पानहे रीनें मागु मळी । जीवन घ्या रे कापचड हो ॥ २ ॥ जें या
सीतळाहु चन [पां. जें सीतळाहु चन सीतळ । पातळाहु चन पातळ । तें सेवा अहो भाग्यािे नो ॥] सीतळ । पातळाहु चन जें पातळ ।
प्रेमामृत रसाळ । तें हें सेवा अहो भाग्यािे ॥ ३ ॥ नजकाल तरी नजका रे अचभमान । दवडाल तरी दवडा लज्जा
आचण मान । िराल ते िरा शंभि
ू े िरण । दावाल पण ऐसा दावा तो ॥ ४ ॥ काळा घेऊं नेदश वाव । आला तो
राखें घावडाव । शुद्ध सत्वश राखोचन भाव । ह्मणा महादे व हचरहर वाणी गजों द्या ॥ ५ ॥ पराचवया नारी माउली
समान । परघनश बाटों नेदश मन । जीचवत्व तें तृणासमान । स्वाचमकाजश जाण शूर ह्मणों तऱ्या ॥ ६ ॥ शत्क्त

विषयानु क्रम
वेिाचवया परउपकारा । खोटें खोयािा पसारा । सत्य तें भवनदीिा तारा । आळस तो न करा येथें अहो
सांगतों [दे . क. सांगेतों.] ॥ ७ ॥ व्रत करा एकादशी सोमवार । कथा पूजन हचरजागर । पुण्य तें असें गातां नाितां
बहु फार । पुनहा बोचलला संसार नाहश नाहश सत्यत्वें ॥ ८ ॥ संग संतांिा कचरतां बरवा । उत्तमोत्तम कीतीिा
ठे वा । पंथ तो सुपंथें िालावा । उगवा वासना चलगाड ॥ ९ ॥ तुका िालचवतो कावडी । प्रवृचत्त चनवृचत्त िोखडी
। पुढती [पां. पुडती पुडती.] पुढती अचिक गोडी । भरुचन कळस [त. भजन कळस.] भजन आवडी केशवदास नटतसे
॥ १० ॥

४५१. आहा आहा रे भाई । हें अन्नदानािें सत्र । पव्हे घातली सवुत्र । पंथश अवघे पंथ मात्र ।
इच्छाभोजनािें आतु पुरवावया ॥ १ ॥ यावें तेणें घ्यावें । न सरे सें केलें सदाचशवें । पात्र शु द्ध पाचहजे बरवें ।
मंगळभावें सकळ [पां. हचरह्मणा रे हचरह्मणा.] हचर ह्मणा रे ॥ २ ॥ नव्हे हें कांहश मोकळें । [पां. साक्ष.] साक्षी िौघांचिया
वेगळें । नेदी नािों मताचिया बळें । [पां. आनु आणोरणीया.] अणु अणोरणीया आगळें । महचद महदा साचक्षत्वें हचर
ह्मणा रे ॥ ३ ॥ हे हचर नामािी आंचबली । जगा पोटभरी केली । चवश्रांचत कल्पतरूिी साउली । सकळां वणां
सेचवतां भली । ह्मणा हर हर महादे व ॥ ४ ॥ तुका हचरदास तराळ । अवघे हाकारी सकळ । या रे वंदंू
चशखरातळ । िैत्रमास पवुकाळ महादे वदशुनें ॥ ५ ॥

४५२. आहा रे भाई । नमो उदासीन जाले दे हभावा । आळचवती दे वा तया नमो ॥ १ ॥ नमो तीथुपथ
ं ें
िालती तयांसी । येती त्यांसी बोळचवती [पां. येती बोळवीत तयाचस नमो.] त्यां नमो ॥ २ ॥ नमो तयां संतविनश
चवश्वास । नमो भावें दास्य गुरुिें त्यां ॥ ३ ॥ नमो तया माताचपत्यांिें पाळण । नमो त्या विन सत्य वदे ॥ ४ ॥
नमो तया जाणे आचणकािें सुखदु ःख । राखे [पां. तहान.] तान भुक तया नमो ॥ ५ ॥ परोपकारी नमो पुण्यवंता ।
नमो त्या [पां. दमी.] दचमत्या इंचद्रयांचस ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे नमो हचरचिया दासा । ते थें सवु इच्छा पुरलीसे ॥ ७ ॥

४५३. आहा रे भाई । तयावरी मािंी ब्रीदावळी । भ्रष्ट ये कळी चक्रयाहीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थुंका थुंका रे
त्याच्या तोंडावरी । वाचणली ते थोरी दवडा वांयां बाहे री ॥ ॥ बाइले िा दास चपत्रांस उदास । भीक
चभकाऱ्यास नये दारा ॥ २ ॥ चवद्याबळें वाद [पां. क. करुचनयां.] सांगोचनयां छळी । आचणकांचस फळी मांडोचनयां ॥
३ ॥ गांनवचिया दे वा नाहश दं डवत । ब्राह्मण अतीत घडे चि ना ॥ ४ ॥ [पां. क. सवु काळ करी संताचिया ननदा.] सदा
सवुकाळ कचरतो चि ननदा । स्वप्नश ही गोनवदा आठवीना ॥ ५ ॥ खासेमध्यें िन पोटाचस बंिन । नेणें ऐसा
दानिमु कांहश ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे नटे दावुचनयां सोंग । लवों नेदी अंग भत्क्तभावें ॥ ७ ॥

४५४. आहा रे भाई । गंगा नव्हे जळ । वृक्ष नव्हे वड नपपळ । तुळसी रुद्राक्ष नव्हे माळ । श्रेष्ठ तनु
दे वाचिया ॥ १ ॥ समुद्र नदी नव्हे पैं गा । पाााण ह्मणों नये नलगा । संत नव्हती जगा । मानसा त्या साचरखे ॥ २
॥ काठी ह्मणों नये वेतु । अन्न ह्मणों नये सांतु । राम राम हे मातु । नये ह्मणों शब्द हे ॥ ३ ॥ िंद्र सूयु नव्हती
तारांगणें । मे रु तो [पां. हा शब्द नाहश.] नव्हे पवुता समान । शेा [पां. वासुगी.] वासुकी नव्हे सपु जापा । चवखाराच्या
साचरखे ॥ ४ ॥ गरुड नव्हे पाखरूं । ढोर नव्हे नंचदकेश्वरू । िंाड नव्हे कल्पतरू । कामिे नु गाय न ह्मणावी ॥
५ ॥ कूमु नव्हे कासव । डु कर नव्हे वराह । ब्रह्मा नव्हे जीव । स्त्री नव्हे लक्ष्मी ॥ ६ ॥ गवाक्ष नव्हे हाड । पाटाव
नव्हे कापड । परीस नव्हे दगड । सगुण ते ईश्वरीिे ॥ ७ ॥ सोनें नव्हे िातु । मीठ नव्हे रे तु । नाहश नाहश िमांतु ।
कृष्ट्णाचजन व्याघ्रांबर ॥ ८ ॥ मुक्ताफळें नव्हे चत गारा । खड्याऐसा नव्हे चहरा । जीव नव्हे सोइरा । बोळवीजे
स्वइच्छे नें ॥ ९ ॥ गांव नव्हे िारावती । रणसोड नव्हे मूर्तत । तीथु नव्हे गोमती । मोक्ष घडे दशुनें ॥ १० ॥ कृष्ट्ण
नव्हे भोगी । शंकर नव्हे जोगी । तुका पांडुरंगश । हा प्रसाद लािला ॥ ११ ॥
॥५॥

विषयानु क्रम
 सौऱ्या—अभांग ११.

४५५. वेसन गेलें चनष्ट्काम जालें नर नव्हे नारी । आपल्या तुटी पारख्या भेटी सौचरयांिे फेरी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ त्यािा वेि लागला छं द हचर गोनवद वेळोवेळां । आपुलेमागें हासत रागें सावलें घाचलती गळां ॥ ॥
जन वेाा भीतें तोंडा आमुच्या भांडपणा । कर कटश भीमा तटश पंढरीिा राणा ॥ २ ॥ वेगळ्या याचत पचडलों
खंतश अवघ्या एका भावें । टाचकयेली िाड दे हभाव जीवें चशवें ॥ ३ ॥ सकळांमिश आगळी बुचद्ध चतिी करूं सेवा
। [पां. क. वायें.] वाय तुंबामूढासवें भक्ती नािों भावा ॥ ४ ॥ ह्मणे तुका टाक रुका नािों चनलु ज्जा । बहु जालें सुख
[पां. कामें िुकले .] काम िुकलों या काजा ॥ ५ ॥

४५६. आचणकां उपदे शूं नेणें नािों आपण । मुढ

ं ा [पां. मुढा. क. मुढां.] वांयां मारगेली वांयां हांसे जन ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा नव्हे िाळा आवरश मन डोळा । पुचढलांच्या कळा कवतुक जाणोनी ॥ ॥ बाचहरल्या वेाें आंत
जसें तसें । िंाकलें तों बरें पोट भरे ते णें चमसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला तरी करश शु द्ध भाव । नाहश तरी जासी
वांयां हा ना तोसा ठाव ॥ ३ ॥

४५७. टाक रुका िाल रांडे कां गे केली गोवी । पुसोचनयां आलें ठाव ह्मणोचन दे तें चसवी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ आतां येणें छं दें नािों चवनादें । नाहश या गोनवदें मािंें मजसी केलें ॥ ॥ कोरडे ते बोल कांगे वेचिते सी
वांयां । वतें करूचन दावश तुझ्या मुळशचिया ठाया ॥ २ ॥ याजसाठश म्या डौर िचरयेला हातश । तुका ह्मणे तुह्मा
गाठश सोडायािी खंती ॥ ३ ॥

४५८. मोकळी गुंते चरती कुंथे नाहश भार दावें । िे डवाडा बैसली खोडा घेतली आपुल्या भावें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ ऐका बाई लाज [पां. कांहश.] नाहश आचणकां त्या गरतीिी । समािानश उं ि स्थानश [पां. सेवा जाणे.] जाणे सेवा
पतीिी ॥ ॥ न बोलतां करी निता न माचरतां पळे । दादला सेज नावडे चनजे जगिंोडीिे िाळे ॥ २ ॥ दे खत
आंि बचहर कानश बोल बोलतां मुकें । तुका ह्मणे पतन सोयरश ऐसश जालश एकें ॥ ३ ॥

४५९. सातें िला काजळ घाला ते ल फणी करा । चदवाणदारश बैसले पारश नािों फेर िरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ या साहे बािें जालें दे णें वेळोवेळां न लगे येणें । आतां हाटश काशासाठश नहडों पाटी दु कानें ॥ ॥ अवघ्या
जणी मुढ
ं ा िणी नािों एकें घाईं । सरसावलें सुख कैसा िाळा एके ठायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वोळगों एका तोड
निता माया । दे ऊं उद्गार आतां जाऊं मुळशचिया ठाया ॥ ३ ॥

४६०. सौरी सुर जालें दु र डौर घेतला हातश । माया मोह सांडवलें तीही लोकश जालें सरती ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ िाल चवठाबाई अवघी पांज [पां. पांि.] दे ईं । न िरश गुज कांहश वाळवंटश सांपडतां ॥ ॥ नहडोचन
िौऱ्याशी घरें आलें तुझ्या दारा । एक्या रुक्यासाठश आंिवलें संसारा ॥ २ ॥ लाज मे ली शंका गेली नािों
महािारश । भ्रांचत सावलें चफटोचन गेलें आतां कैिी उरी ॥ ३ ॥ जालें भांडी जगा सांडी नाहश भीड िाड ।
घालीन िरणश चमठी पुरचवन जीनविें तें कोड ॥ ४ ॥ तुका म्हणे रुका करी संसारतुटी । आतां तुह्मां आह्मां
कैसी जाली जीवे साटश ॥ ५ ॥

४६१. सम सपाट वेसनकाट चनःसंग जालें सौरी । कुडपीयेला दे श आतां येऊं नेदश दु सरी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ गाऊं रघुरामा हें चि उरलें आह्मां । नाहश जीवतमा चवत्तगोतासहीत ॥ ॥ ठाव जाला चरता िंाकुचन
काय आतां । कोणासवें लाज कोण दु जा पाहता ॥ २ ॥ सौरीयांिा संग आह्मां दु रावलें जग । चभन्न जालें सुख

विषयानु क्रम
भाव पालटला रंग ॥ ३ ॥ लाज भय िंणी नाहश तचजयेलश दोनही । चफराचवला वेा नव्हों कोणािश ि कोणी ॥ ४
॥ तुका ह्मणे हा आह्मां वेा चदला जेणें । जनाप्रचित [पां. जनाप्रचत सवें.] सवें असों एकपणें ॥ ५ ॥

४६२. नव्हे नरनारी संवसारश अंतरलों । चनलु ज्ज चनष्ट्काम जना वेगळे चि [त. जालों] ठे लों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
िाल रघुरामा ने आपुल्या गांवा । तुजचवण आह्मां कोण सोयरा सांगाती ॥ ॥ जनवाद लोकननद्य चपशु नािे
िेरे । [पां. साऊं.] साहू ं तुजसाठश अंतरलश सहोदरें ॥ २ ॥ बहु ता पाठश चनरोप हाटश पाठचवला तुज । तुका ह्मणे
आतां सांडुचन लौचकक लाज ॥ ३ ॥

४६३. नीट पाट करूचन थाट । दावीतसे तोरा । आपणाकडे पाहो कोणी । चनघाली बाजारा ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ ते सौरी नव्हे चनकी । भक्तीचवण चफकी ॥ ॥ िांग भांग करूचन सोंग । दावी माळा मुदी । रुक्यािी
आस िरूचन । हालवी ती फुदी ॥ २ ॥ थोरे घरश करी फेरी । ते थें नािे बरी । जेथें चनघे रुका । ते थें हालवी चटरी
॥ ३ ॥ आंत मांग बाहे र िांग । सौरी ती नव्हे ते ग । तुका दास नटतसे । न करी त्यािा संग ॥ ४ ॥

४६४. िाल माझ्या राघो । डोंगरश चदवा लागो ॥ ॥ घर केलें दार केलें । घरश नाहश वरो । सेजारणी
पाचपणीिश पांि पोरें मरो ॥ १ ॥ घरश पांि पोरें । तश मजहु चन आहे त थोरें । पांिांच्या बळें । खादलश बावन केळें
॥ २ ॥ घर केलें दार केलें । दु कान केला मोटा । पाटािी राणी िांगडनिगा चतिा मोटा ॥ ३ ॥ दु कान केला
मोटा । तर पदरश रुका खोटा । चहजडा ह्मणसी जोगी । तर सोळा सहस्त्र भोगी । तुका ह्मणे वेगश । तर हचर
ह्मणा जगश ॥ ४ ॥

४६५. जनमा आचलया गेचलया परी । भत्क्त नाहश केली । मािंें मािंें ह्मणोचनयां । गुंतागुंतों मे लश ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ येथें कांहश नाहश । लव गुरूच्या पायश । िाल रांडे टाकश रुका । नकों करूं बोल । गुरुचवण मागु नाहश ।
कचरसी तें फोल ॥ २ ॥ खाउनी जेउचन ले उचन नेसुचन । ह्मणती आह्मी बऱ्या । सािु सं त घरा आल्या । होती
पाठमोऱ्या ॥ ३ ॥ वािोचन पढोचन जाले शाहणे । ह्मणती आह्मी संत । परनारी दे खोचन त्यांिें । िंिळ जालें
चित्त ॥ ४ ॥ चटळा टोपी घालु चन माळा । ह्मणती आह्मी सािु । दयािमु चित्तश नाहश । ते जाणावे भोंदु ॥ ५ ॥
कचलयुगश घरोघरश । संत जाले फार । वीचतभरी पोटासाठश । नहडती दारोदार ॥ ६ ॥ संत ह्मणती केली ननदा ।
ननदा नव्हे भाई । तुका असे अननयें भावें शरण संतां पायश ॥ ७ ॥
॥ ११ ॥

िाघा—अभांग १.

४६६. अनंत जु गािा दे व्हारा । चनजबोिांिा घुमारा । अवचिता भरला वारा । या मल्लारी दे वािा ॥ १ ॥
शु द्धसत्तवािा कवडा मोठा । बोिचबरडें बांिला गांठा । गळां वैराग्यािा पट्टा । वाटा दावूं या भक्तीच्या ॥ २ ॥
हृदय कोटं बा सांगातें । घोळ वाजवूं अनु हातें । ज्ञानभंडारािें पोतें । चरतें नव्हे कल्पांतश ॥ ३ ॥ लक्ष िौऱ्याशश
घरें िारी । या जनमािी केली वारी । प्रसन्न जाला दे व मल्लारी । सोहं भावश राचहलों ॥ ४ ॥ या दे वािें भरतां वारें
। अंगश प्रेमािें फेंपरें । गुरुगुरु करी वेडे िारें । पाहा [पां. तुका भुकचवला. क. तुका भुक
ं चवलें .] तुकें भुक
ं चवलें ॥ ५ ॥
॥१॥

विषयानु क्रम
 लवळत—अभांग ११.

४६७. आजी चदवस जाला । िनय सोचनयािा भला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालें संतािे पंगती । बरवें भोजन
चनगुती ॥ ॥ रामकृष्ट्णनामें । बरवश मोचहयेलश प्रेमें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आला । िवी रसाळ हा काला ॥ ३ ॥

४६८. तुह्मी [पां. तरी वो.] तरी सांगा कांहश । आह्मांचवशश रखुमाबाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश उरलें तें ठायश ।
वेगश पाठवुनी दे ईं ॥ ॥ टोकत बैसलों दे खा । इच्छीतसें ग्रासा एका ॥ २ ॥ प्रेम दे उचन बहु डा जाला । तुका
ह्मणे चवठ्ठल बोला ॥ ३ ॥

४६९. वाट पाहें बाहे चनडळश ठे वुचनयां हात । पंढरीिे वाटे दृचष्ट लागलें चित्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कईं येतां
दे खें मािंा मायबाप । घचटका बोटें चदवस ले खश िरूचनया माप ॥ ॥ डावा डोळा लवे उजवी स्फुरते बाहे ।
मन उताचवळ भाव सांडुचनयां दे हे ॥ २ ॥ सुखसेजे गोडचित्तश न लगे आणीक । नाठवे घर दार [पां. ताहान

हारपली.] तान पळाली भूक ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे िनय चदवस ऐसा तो कोण । पंढरीिे वाटे येतां मूळ दे खेन ॥ ४ ॥

४७०. तुिंें दास्य करूं आचणका मागों खावया । चघग् [पां. िनय चजणें जालें .] जालें चजणें मािंें पंढरीराया ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय गा चवठोबा [पां. तुज आतां.] तुज ह्मणावें । थोराच्या [पां. शुभांशुभ गोड तुह्मां थोरांच्या दै वें.] दै वें गोड
शु भअशु भ ॥ ॥ संसारािा िाक चनरंतर आह्मांसी । मरण भलें पचर काय अवकळा तैसी [पां. ऐसी.] ॥ २ ॥ तुिंे
शरणागत शरण जाऊं आचणकांसी । [पां. तुका ह्मणे लाज हे कां कवणा नेणसी.] तुका ह्मणे कवणा लाज हें कां नेणसी ॥
३॥

४७१. पुरचवली आळी । जे जे केली ते ते काळश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माय तरी ऐसी सांगा । कृपाळु वा
पांडुरंगा ॥ ॥ घेतलें नु तरी उिलोचन कचडयेवरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घांस । मुखश घाली ब्रह्मरस ॥ ३ ॥

४७२. कथेिी सामग्री [पां. त. सामोग्री. दे . सामुग्री.] । दे ह अवसानावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको जाऊं दे ऊं भंगा
। गात्रें मािंश पांडुरंगा ॥ ॥ आयुष्ट्य करश उणें । परी मज आवडो कीतुन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हाणी । या वेगळी
मना [पां. न आणी.] नाणश ॥ ३ ॥

४७३. गचळत जाली काया । हें चि लचळत पंढचरराया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आलें अवसानापासश । रूप
राचहलें मानसश ॥ ॥ वाइला कळस । ते थें त्स्थरावला रस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गोड जालें । नारायणश पोट
िालें ॥ ३ ॥

४७४. रत्नजचडत नसहासन । वरी बैसले आपण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कुंिे ढळती दोहश बाहश । जवळी [पां.

राही रखुमाई.] रखु माई राही ॥ ॥ नाना उपिारश । चसचद्ध वोळगती कामारी ॥ २ ॥ हातश घेऊचन पादु का । उभा
बंचदजन तुका ॥ ३ ॥

४७५. चहरा शोभला कोंदणश । जचडत माचणकांिी खाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा चदसे नारायण । मुख
सुखािें मंडण ॥ ॥ कोचट िंद्रलीळा [पां. िंदकळा.] पूर्तणमे च्या पूणुकळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दृचष्ट िाये । परतोचन
माघारी ते न ये ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४७६. पचतत पचतत । परी मी चत्रवािा पचतत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परी तूं आपुचलया सत्ता । मज करावें सरता
॥ ॥ नाहश चित्तशु चद्ध । त्स्थर पायांपाशश बुचद्ध ॥ २ ॥ अपरािािा केलों । तुका ह्मणे चकती बोलों ॥ ३ ॥

४७७. उभाचरला हात । जगश जाणचवली मात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व बैसले नसहासनश । आल्या यािका
होय [पां. पुचर.] िनी ॥ ॥ एकाच्या कैवाडें । उगवे बहु तांिें कोडें ॥ २ ॥ दोहश ठायश तुका । नाहश पडों दे त
िुका ॥ ३ ॥
॥ ११ ॥

आशीिाद—अभांग ५.

४७८. जीवेंसाटश यत्नभाव । त्यािी नाव बळकट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पैल तीरा जातां कांहश । संदेह नाहश
भवनदी ॥ ॥ चवश्वासािी िनय जाती । ते थें वस्ती दे वािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भोचळयांिा । दे व सािा अंचकत
॥३॥

४७९. आशीवाद तया जाती । आवडी चित्तश दे वािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कल्याण [दे . त. ती असो.] तें असे क्षेम
। वाढे प्रेम आगळें ॥ ॥ भत्क्तभाग्यगांठी िन । त्या नमन जीवासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हचरिे दास । ते थें आस
सकळ ॥ ३ ॥

४८०. तया साटश वेिूं वाणी । अइकों कानश वारता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षेम मािंे हचरजन । समािान पुसतां
त्यां ॥ ॥ परत्रशिे [पां. ते.] जे सांगाती । त्यांिी याती न चविारश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िैयुवत
ं ें । चनमुळचित्तें सरवश
[पां. तश एक.] तश ॥ ३ ॥

४८१. अभय उत्तर संतश केलें दान । जालें समािान चित्त ते णें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां प्रेमरसें न घडे
खंडण । द्यावें कृपादान नारायणा ॥ ॥ आलें जें उचित दे हचवभागासी । तेणें पायांपासश उभश असों ॥ २ ॥
तुका ह्मणे करी पूजन वैखरी । बोबडा उत्तरश गातों गीत ॥ ३ ॥

४८२. असो मंत्रहीन चक्रया । [दे . त. नको.] नका िया चविारूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सेवम
े िश जमा िरा । कृपा
करा शेवटश ॥ ॥ चविारूचन ठाया ठाव । येथें भाव राचहला ॥ २ ॥ आतां तुकयापाशश हे वा । नाहश दे वा
तांतडी ॥ ३ ॥
॥५॥

४८३. ऐकें [पां. विन ऐका.] विन कमळापती । मज रंकािी चवनंती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कर जोचडतों
कथाकाळश । आपण असावें जवळी ॥ ॥ घेईं [घेईं घेईं मािंी भाक । जरी कांहश मागेन आचणक ॥.] ऐसी भाक । मागेन
जचर कांहश आचणक ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे दे वा । शब्द इतुका [पां. इतुका चि.] राखावा ॥ ३ ॥

४८४. आली लचळतािी वेळ । असा सावि सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लाहो करा वेगश स्मरा । टाळी [त. पां.

वाहोचन.] वाउचन चवश्वंभरा ॥ ॥ जाचलया अवसान । न संपडती िरण ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे थोडे [दे . त. क.

थोडें .] । अवचि उरली आहे पुढें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४८५. नेणें गाऊं कांहश िड बोलतां विन । कायावािामनेंसचहत आलों शरण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करश
अंगीकार नको मोकलूं हरी । पचततपावन चब्रदें करावश खरश ॥ ॥ नेणें भत्क्तभाव तुिंा ह्मणचवतों दास ।
जचर दे सी अंतर तचर लज्जा कोणास ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयाबंिु तुिंे िचरयेले पाये । आतां कोण दु जा ऐसा
आह्मांसी आहे ॥ ३ ॥

४८६. तूं ि मायबाप बंिु सखा आमिा । चवत्त गोत जीवलग जीवािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक प्रमाण
नाहश दु सरें आतां । योगक्षेमभार तुिंे घातला माथां ॥ ॥ तूं ि चक्रयाकमु िमु दे व तूं कुळ । तूं ि तप तीथु
व्रत गुरू सकळ ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयाबंिु कचरता कायुता दे वा । तूं ि भाव भत्क्त पूजा पुनस्कार [पां. छा. पुरस्कार

अवघा.] आघवा ॥ ३ ॥

४८७. करुचन उचित । प्रेम घालश हृदयांत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आलों दान मागायास । थोरी करूचनयां आस
॥ ॥ नितन समयश । सेवा आपुली ि दे ईं ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे भावा । मज चनरवावें दे वा ॥ ३ ॥

४८८. गाऊं वाऊं टाळी रंगश नािों उदास । सांडोचन भय लज्जा शंका आस चनरास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
बचळयािा बळी तो कैवारी आमुिा । भुत्क्तमुत्क्तदाता सकळां ही चसद्धशिा ॥ ॥ मारूं शब्दशस्त्रबाण चनःशंक
अचनवार । कंटकािा [क. कंटकांिा.] िुर चशर [पां. फोडू ं काळािें चशर.] फोडू ं काळािें ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयाबंिु नाहश
जीवािी िाड । आपुचलया तेथें काय आचणकांिी भीड ॥ ३ ॥

४८९. सांडूचन वैकुंठ । उभा चवटे वरी नीट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आला आला रे जगजेठी । भक्ता पुंडचलकािे
भेटी ॥ ॥ पैल िंद्रभागे चतरश । कट िरूचनयां करश ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे अंबर । गजर होतो जयजयकार
॥३॥

४९०. कृपाळु भक्तांिा । ऐसा पनत गोचपकांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उभा न पािाचरतां दारश । न [दे . क. त.

संगतां.] सांगतां काम करी ॥ ॥ भाव दे खोचन चनमुळ । रजां वोडवी कपाळ ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे न [पां. हा शब्द
नाहश.] भजा । कां रे ऐसा भोळा राजा ॥ ३ ॥

४९१. केला अंगीकार पंढरीच्या दे वें । आतां काय कचरती [पां. कचरतील.] काळ मशक मानवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ घातलश बाहे र तश भय होतें [पां. ज्याच्यानें.] ज्यानें । बैसला आपण ते थें घालु चनयां ठाणें ॥ ॥ लागों नेदी वारा
दु चजयािा अंगासी । हा पुरता चनिार कळों आला आह्मांसी ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयाबंिु न लगे करावी निता ।
कोणेचवशश आतां बैसलों हस्तीवरी माथां ॥ ३ ॥

४९२. अगोिरी बोचललों आज्ञेचवण आगळें । परी तें आतां [पां. न संडावें कृपाळु राउळें .] न संडावें राउळें ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ जाईल रोकडा बोल न पुसती आह्मां । तुिंा तुिंें ह्मणचवलें पाहा पुरुाोत्तमा ॥ ॥ न व्हावा न
वजावा न कळतां अनयाय । न िरावें तें मनश भलता करा उपाय ॥ २ ॥ [पां. तुकयाबंिु ह्मणे.] ह्मणे तुकयाबंिु हीन
मी ह्मणोचन लाजसी । वारा लागों पाहातोहे उं च्या िंाडासी ॥ ३ ॥

४९३. जाली पाकचसचद्ध वाट पाहे रखु माई । उदक तापलें डे रां [पां. डे रा िीकसा मदुंद्या पायश. दे. मदुु चन अई. त.
मदुु चन आई.] िीकसा मदुु चन पाईं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उठा पांडुरंगा उशीर जाला भोजनश । उभ्या आंिवणा गोपी
कळस घेउनी ॥ ॥ अवघ्या सावचित्त सेवल
े ागश सकळा । उद्धव अक्रूर आले पािारूं मुळा ॥ २ ॥ सावचरली

विषयानु क्रम
सेज सुमनयाचत सुगंिा । रत्नदीप ताटश वाळा चवचडया चवनोदा ॥ ३ ॥ तुंका चवनंती करी पाहे पंढरीराणा ।
असा सावचित्त सांगे सकळा जना ॥ ४ ॥

४९४. उठा सकळ जन उचठले नारायण । आनंदले मुचनजन चतनही लोक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करा
जयजयकार वाद्यांिा गजर । मृदंग चवणे अपार टाळ घोळ ॥ ॥ जोडोचन [त. पां. जोडु चनयां कर.] दोनही कर
मुख पाहा सादर । पायावरी चशर ठे वचू नयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय [त. पां. क. पचडयंत.ें ] पचढयंतें तें मागा ।
आपुलालें सांगा सुख दु ःख [पां. दु ःख सकळ.] ॥ ३ ॥

४९५. करूनी चवनवणी [पां. िरणश.] पायश ठे वश माथा । पचरसावी चवनवणी [पां. चवनंती.] मािंी पंढरीनाथा
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अखंचडत [पां. असावें ऐसें.] असावेंसें वाटतें पायश । साहोचन संकोि ठाव थोडासा दे ईं ॥ ॥ असो
नसो भाव आलों तुचिंया ठाया । पाहें कृपादृष्टी मज पंढरीराया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मश तुिंश वेडश वांकडश ।
नामें भवपाश हातें आपुल्या तोडश ॥ ३ ॥

४९६. घचडया घालु चन तळश िालती वनमाळी । [पां. उठती.] उमटती कोमळश कुंकुमािश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
वंदा िरणरज अवघे सकळ जन । ताचरयेले पाााण उदकश जेणें ॥ ॥ पैस िरुनी िला ठाकत ठायश ठायश ।
मौनय िरुनी कांहश [पां. न.] नो बोलावें ॥ २ ॥ तुका अवसरु जाणचवतो पुढें । उघडलश महाल मंचदरें [पां. मंचदर.]

कवाडें ॥ ३ ॥

४९७. भीतरी गेले हरी राहा क्षणभरी । होईल फळ िीर करावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न करश त्वरा ऐकें मात
। क्षण एक चनवांत बैसावें ॥ ॥ [पां. बैसोनी.] करूनी मदु न साचरलें पाणी । नहाले दे व अंग पुसी भवानी ॥ २ ॥
नेसला सोनसळा चवनवी रखुमाई । वाचढलें आतां ठायश िलावें जी ॥ ३ ॥ करुचनयां भोजन घेतलें आंिवण ।
आनंदें नारायण पहु डले ॥ ४ ॥ तुका मात जाणवी आतां । सकळां बहु तां होती [पां. होती चित्तश.] िी ॥ ५ ॥

४९८. द्या जी आह्मां कांहश सांगा जी रखु माई । शेा [पां. शेा उरलें ते ठायश सनकाचदका.] उरलें ठायश
सनकाचदकांिें ॥ १ ॥ टोकत बाहे री बैसलों आशा । पुराया ग्रासा एकमेकां ॥ ॥ येथवरी आलों तुचिंया नांवें
। आस करुनी आह्मी दातारा ॥ २ ॥ प्रेम दे उचनयां बहु डा आतां चदला [पां. जाला.] । [पां. तुका ह्मणे चवठ्ठल बोला.] तुके
ह्मणे आतां चवठ्ठल बोला ॥ ३ ॥

४९९. बहु डचवले जन मन जालें चनिळ । िुकवूनी कोल्हाळ आला तुका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पयंकश चनद्रा
करावें शयन । रखु माई आपण समवेत ॥ ॥ घेउचनयां आलों हातश टाळ वीणा । सेवचे स िरणा स्वामीचिया ॥
२ ॥ तुका ह्मणे आतां पचरसावश सादरें [पां. सादर.] । बोबडश उत्तरें पांडुरंगा ॥ ३ ॥

५००. नाि गाणें मािंा जवळील ठाव । चनरोपीन भाव होईल तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मां चनद्रा मज आज्ञा
ते स्वभावें । उतरूचन जीवें जाईन [त. ननबलोण.] लोण ॥ ॥ एकाएकश बहु करीन सुस्वरें । मिुर उत्तरें
आवडीनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं जगदानी उदार । फेडशील भार एका [पां. क. एक वेळे.] वेळा ॥ ३ ॥

५०१. चसणले ती सेवकां दे उचन इच्छादान । केला अचभमान अंगीकारा [पां. अगीकार.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अहो दीनानाथा आनंदमुरती [पां. दे . क. मूर्तत.] । तुह्मांचस शोभती ब्रीदें ऐसश ॥ ॥ बहु तांनश चवनचवलें [पां. चनरचवलें .]

विषयानु क्रम
बहु तां प्रकारश । सकळां ठायश हरी पुरले ती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अगा कुटु ं बवत्सळा । कोण तुिंी लीळा जाणे ऐसी
॥३॥

५०२. उठा भागले ती उजगरा । जाला स्वामी चनद्रा करा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाट पाहाते रुत्क्मणी । उभी
मंिक संवारुणी [पां. संवारुनी.] ॥ ॥ केली करा क्षमा । बडबड पुरुाोत्तमा ॥ २ ॥ लागतो िरणा । तुकयाबंिु
नारायणा ॥ ३ ॥

५०३. पावला प्रसाद आतां [दे . चवटोचन.] उठोचन जावें । आपला तो श्रम कळों येतसे [पां. भावें.] जीवें ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. आतां सुखें स्वामी.] आतां स्वामी सुखें चनद्रा करा गोपाळा । पुरले मनोरथ जातों आपुचलया स्थळा ॥
॥ तुह्मांचस जागवूं आह्मी आपुचलया िाडा । शु भाशु भ [त. कमु.] कमें दोा [पां. हाराया.] वाराया पीडा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे चदलें उत्च्छष्टािें भोजन । [पां. नाहश चनवचडलें आह्मां आपुल्या चभन्न.] आह्मां आपुचलया नाहश चनवचडलें चभन्न ॥
१३ ॥

५०४. शब्दांिश रत्नें करूनी अळं कार । तेणें चवश्वंभर पूचजयेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भावािे उपिार करूचन
भोजन । ते णें नारायण जेवचवला ॥ ॥ संसारा हातश चदलें आंिवण । मुखशुद्धी मन समर्तपलें ॥ २ ॥ रंगलश
[पां. रंगली इंचद्रय.] इंचद्रयें सुरंग तांबल
ू । माथां तुळसीदळ समर्तपलें ॥ ३ ॥ एकभावदीप करूचन चनरांजन । दे ऊचन
आसन दे हािें या ॥ ४ ॥ न बोलोचन तुका करी िरणसेवा । चनजचवलें दे वा माजघरश ॥ ५ ॥

५०५. उठोचनयां तुका गेला चनजस्छळा । उरले राउळा माजी दे व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनउल [पां. नेउले .]

जालें सेवका स्वामीिें । आज्ञे करुनी चित्त समािान ॥ ॥ पहु डचलया हरी अनंतशैनावरी [पां. अनंतसेनावरी.] ।
ते थें नाहश उरी कांहश काम ॥ २ ॥ अवघी बाहे र घालू चन गेला तुका । सांचगतलें लोकां चनजले दे व ॥ ३ ॥

दसरा—अभांग १.

५०६. पचवत्र सुचदन उत्तम चदवस दसरा । सांपडला तो सािा आचज मुहूतु बरा । गजा [दे . त. जेजेकार.]

जयजयकार हचर हृदयश िरा । आळस नका करूं लाहानां सांगतों थोरां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ या हो या हो बाइयानो
चनघाले हरी । चसलं गणा वेगश [पां. घेउचन वेगश.] घेउचन आरत्या करश । ओवाळूं श्रीमुख वंदंू पाउलें चशरश । आह्मां
दै व आलें येथें घचरच्या घरश ॥ ॥ अक्षय मुहूतु औटामध्यें [दे . क. औठामध्यें.] सािे तें । मग येरी गजे जैसें तैसें
होत [क. होतें.] जातें । ह्मणोचन मागें पुढें कोणी न पाहावें येथें । सांडा परतें काम जाऊं हरी सांगातें ॥ २ ॥
बहु तां बहु तां रीतश चित्तश िरा हें मनश । नका [पां. गई.] गै करूं आइकाल ज्या कानश । मग हें सुख किश न
दे खाल स्वप्नश । उरे ल हायहाय मागें होईल काहाणी ॥ ३ ॥ ऐचसयास वंिती त्यांच्या अभाग्या पार । नाहश
नाहश नाहश सत्य जाणा चनिार । मग हे वेळ घचटका न ये अजरामर । कळलें असों द्या मग पडतील चविार ॥
४ ॥ जयासाटश ब्रह्माचदक जाले चत चपसे । उत्च्छष्टा कारणें दे व जळश जाले मासे । अद्धांगश चवश्वमाता लक्षुमी
वसे । तो हा तुकयाबंिु ह्मणे आलें अनायासें ॥ ५ ॥

५०७. ओवाळूं आरती [पां. आरती माझ्या.] पंढरीराया । सवुभावें शरण आलों तुचिंया पायां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सवु व्यापून कैसें [त. रूप कैसें] रूप आकळ । तो हा गौळ्या घरश जाला कृष्ट्ण बाळ ॥ ॥ [पां. स्वरूप गुणातीत अवतार
िरी ।] स्वरूप गुणातीत जाला अवतारिारी । तो हा पांडुरंग उभा चवटे वरी ॥ २ ॥ भक्तीचिया काजा कैसा
रूपाचस आला । चब्रदािा तोडर [त. तोरडु . पां. तोडरु.] िरणश चमरचवला ॥ ३ ॥ आरतें आरती [पां. आरती कैसी.]

विषयानु क्रम
ओवाचळली । वाखाचणतां कीर्तत वािा परतली ॥ ४ ॥ भावभत्क्तबळें होसी कृपाळु दे वा । [पां. तुका ह्मणे तुझ्या.]

तुका ह्मणे पांडुरंगा तुझ्या न कळती मावा ॥ ५ ॥

५०८. करूचन आरती । आतां ओवाळूं श्रीपती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचज पुरले नवस । िनय जाला हा
चदवस ॥ ॥ पाहा वो सकळा । पुण्यवंता तुह्मी बाळा ॥ २ ॥ तुका वाहे टाळी । होता सचन्नि जवळी ॥ ३ ॥

५०९. द्याल माळ [पां. तरी.] जरी पडे न मी पायां । दं डवत वांयां कोण वेिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आलें तें
चहशोबें [पां. क. ही शोभे.] अवचघया प्रमाण । द्यावें तरी दान मान होतो ॥ ॥ मोकचळया मनें घ्याल जरी सेवा ।
प्रसाद पाठवा लवकरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी जाचलया कृपण । नामािी जतन मग कैिी ॥ ३ ॥

५१०. तुह्मश जावें चनजमंचदरा । आह्मी जातों आपुल्या घरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठोबा लोभ असों दे ईं ।
आह्मी असों तुमिें पाईं ॥ ॥ चित्त करी सेवा । आह्मी जातों आपुल्या गांवा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चदशा भुलों ।
चफरोन पायापाशश आलों ॥ ३ ॥

५११. पाहें प्रसादािी वाट । द्यावें िोवोचनयां ताट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शेा घेऊचन जाईन । तुमिें जाचलया
भोजन ॥ ॥ जालों एकसवा । तुह्मां आडु चनयां दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्त । करूचन राचहलों चननित ॥ ३ ॥

५१२. केली कटकट गाऊं नािों नेणतां । लाज नाहश भय आह्मां पोटािी निता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बैसा
चसणले ती पाय रगडू ं दातारा । जाणवूं द्या वारा उब जाली शरीरा ॥ ॥ उचशरा उशीर चकती काय ह्मणावा ।
[पां. जननी या.] जनचनये बाळका कोप कांहश न िरावा ॥ २ ॥ तुचिंये संगतश [दे . क. येऊं.] आह्मश करूं कोल्हाळ ।
तुका ह्मणे बाळें अवघश [पां. अवघे.] चमळोन गोपाळ ॥ ३ ॥

५१३. कळस वाचहयेला चशरश । सहस्रनामें पूजा करश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पीक चपकलें चपकलें । घन
दाटोचनयां [त. मोडोचनयां.] ॥ ॥ आलें शेवटीिें दान । भागा आला नारायण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोट । भरलें
वारले [पां. क. वारला.] बोभाट ॥ ३ ॥

५१४. आरुा शब्द बोलों मनश न िरावें कांहश । लचडवाळ बाळकें तूं चि आमुिी आई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे ईं
गे चवठाबाई [पां. चवठाई.] प्रेमभातुकें । अवचघयां कवतुकें लहानां थोरां सकळां ॥ ॥ असो नसो भाव आलों
तुचिंया ठाया । पाहे कृपादृष्टी आतां पंढरीराया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी तुिंश वेडश वांकडश । नामें भवपाश
आतां आपुचलया तोडश ॥ ३ ॥

५१५. आडकलें दे विार । व्यथु काय करकर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां िला जाऊं घरा । नका करूं
उजगरा ॥ ॥ दे वा लागलीसे चनज । येथें उभ्या काय काज ॥ २ ॥ राग येतो [पां. येईल.] दे वा । तुका ह्मणे नेघे
सेवा ॥ ३ ॥

५१६. कृष्ट्ण मािंी माता कृष्ट्ण मािंा चपता । बचहणी बंिु िुलता कृष्ट्ण मािंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कृष्ट्ण मािंा
गुरु कृष्ट्ण मािंें तारूं । उतरी पैल पारु भवनदीिी [पां. भवनदी.] ॥ ॥ कृष्ट्ण मािंें मन कृष्ट्ण मािंें जन । सोइरा
सज्जन कृष्ट्ण मािंा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा श्रीकृष्ट्ण चवसावा । वाटे न करावा परता जीवा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५१७. कृपा करावी भगवंतें । ऐसा चशष्ट्य द्यावा मातें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें व्रत जो िालवी । त्याचस द्यावें
त्वां पालवी ॥ ॥ व्हावा ब्रह्मज्ञानी गुंडा । चतहश लोकश ज्यािा िंेंडा ॥ २ ॥ तुका तुका हाका मारी । माझ्या
चवठोबाच्या िारश ॥ ३ ॥

५१८. जातो वाराणसी । चनरवी गाई घोडे ह्मैसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गेलों येतों नाहश ऐसा । सत्य [त. माना

हा.] मानावा भरवसा ॥ ॥ नका काढू ं मािंश पेवें । तुह्मश वरळा भूस खावें ॥ २ ॥ चमकाचरयािे पाठश । तुह्मी
घेउचन लागा काठी ॥ ३ ॥ [दे . त. सांगा.] सांगाल जेवाया ब्राह्मण । तरी [दे . त. कापा.] कापाल मािंी मान ॥ ४ ॥
वोकचलया वोका । म्यां खर्तिला नाहश रुका ॥ ५ ॥ तुह्मश खावें ताकपाणी । जतन करा तूपलोणी ॥ ६ ॥ नाहश
मािंें मनश । पोरें रांडा नागवणी ॥ ७ ॥ तुका ह्मणे नीट [प. नष्ट] । होतें तैसें बोले [त. केलें .] स्पष्ट ॥ ८ ॥

५१९. कास घालोनी बळकट । िंालों कचळकाळासी नीट । केली पायवाट । भवनसिूवरूचन ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ या रे या रे लाहान थोर । याचत भलते नारीनर । करावा चविार । न लगे निता कोणासी [त. कामी गुंतलें

चरकामें । जपी तपी येथें जमे । लाचवलें दमामें । पां. कामश.] कामी गुंतले चरकामे । जपी तपी येथें जमे । लाचवले दमामे । मुक्त
आचण मुमुक्षा ॥ २ ॥ एकंदर चशका । पाठचवला इहलोका । आलों ह्मणे तुका । मी नामािा िारक ॥ ३ ॥

५२०. आह्मी वैकुंठवासी । आलों या चि कारणासी । बोचलले जे ऋाी । साि भावें [दे . क. वताव्या प.

वताया.] वतावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांडूं संतांिे मारग । आडरानें भरलें जग । उत्च्छष्टािा भाग । शेा उरलें तें सेवूं
॥ ॥ अथें लोपलश पुराणें । नाश केला शब्दज्ञानें । चवायलोभी [त. लोभश.] मन । सािनें [पां. सािन बुडचवलें .]

बुडचवलश ॥ २ ॥ चपटू ं भक्तीिा डांगोरा । कचळकाळासी दरारा । तुका ह्मणे करा । जयजयकार [दे . त. जेजेकार.]

आनंदें ॥ ३ ॥

५२१. बचळयािे अंचकत । आह्मी जालों बचळवंत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लपता हाणोचन [त. हला. पां. हचणला.]

संसारा [पां. त. संसार.] । केला ाडू मीिा [पां. ाडू मीमार.] मारा ॥ ॥ जन िन तन । केलें तृणाही समान ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आतां । आह्मी मुक्तीचिया माथां ॥ ३ ॥

५२२. मृत्युलोकश आह्मां आवडती परी । नाहश एका हचरनामें चवण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवटलें हें चित्त
प्रपंिापासूचन । वमन [त. बैसलें से मनश रामनाम.] हें मनश बैसलें से ॥ ॥ सोनें रूपें आह्मां मृचत्तके समान । माचणकें
पाााण खडे तैसे [पां. जैस.े ] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैशा चदसतील नारी । चरसाचियापरी आह्मांपुढें ॥ ३ ॥

५२३. चस्त्रयांिा तो संग नको नारायणा । काष्ठा या पाााणामृचत्तकेच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. अंतरे .] नाठवे
हा दे व घडे भजन । लांिावलें मन आवरे ना ॥ ॥ दृचष्टमुखें मरण इंचद्रयाच्या िारें । लावण्य तें खरें दु ःखमूळ
॥ २ ॥ तुका ह्मणे जरी अत्ग्न जाला सािु । [पां. तरी.] परी पावे बािूं संघट्टणें ॥ ३ ॥

५२४. पराचवया नारी रखु माईसमान [पां. माउली.] । हें गेलें [त. पां. रखुमाई जन पांडुरंगे.] नेमन
ू ठायशिें चि ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाईं वो तूं माते न करश सायास । आह्मी चवष्ट्णुदास [पां. तैसे नव्हों.] नव्हों तैसे ॥ ॥ न साहावें मज
तुिंें हें पतन । नको हें विन दु ष्ट वदों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज पाचहजे भ्रतार । तरी [पां. तरी का इतर लोक थोडे .] काय
नर थोडे जाले ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५२५. भत्क्तप्रचतपाळे दीन वो वत्सळे । चवठ्ठले [त. पां. चवठ्ठल.] कृपाळे होसी माये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचडला
चवसर मािंा काय गुणें । कपाळ हें उणें काय करूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें जाळू चन संचित । करश वो उचित भेट
दे ईं ॥ ३ ॥

५२६. तुजचवण मज कोण वो [त. हो.] सोयरें । आणीक दु सरें पांडुरंगे ॥ १ ॥ लागलीसे आस पाहा तुिंें
वास । रात्री वो चदवस ले खश बोटश ॥ २ ॥ काम गोड मज न लगे हा िंदा । तुका ह्मणे सदा हें चि ध्यान ॥ ३ ॥

५२७. [पां. त. पढीयंतें.] पचढयंतें आह्मी तुजपाशश [त. जयापें.] मागावें । जीवशिें सांगावें चहतगुज ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ पाळसील लळे दीन वो वत्सले । चवठ्ठले कृपाळे [त. होसी माये.] जनचनये ॥ ॥ जीव भाव तुझ्या ठे चवयेला
पायश । तूं चि सवा ठायश एक आह्मां ॥ २ ॥ दु चजयािा संग लागों नेदश वारा । नाहश जात घरा आचणकांच्या ॥ ३
॥ सवुसत्ता एकी आहे तुजपाशश । ठावें आहे दे सी मागेन तें ॥ ४ ॥ ह्मणउचन पुढें मांचडयेली आळी । नथकोचनयां
िोळी डोळे तुका ॥ ५ ॥

५२८. कोण पवुकाळ पहासील तीथ [त. थीत.] । होतें मािंें चित्त कासावीस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाठवश
भातुकें प्रेरश [पां. प्रेमे.] िंडकरी । [पां. नका.] नको राखों उरी पांडुरंगा ॥ ॥ न िरावा कोप मजवरी कांहश ।
अवगुणी अनयायी ह्मणोचनयां ॥ २ ॥ काय रडवीसी नेणचतयां पोरां । जाणचतयां थोरां याचिपरी ॥ ३ ॥ काय
उभी कर ठे वुचनयां कटश । बुिंावश िाकुटश लचडवाळें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां पदरासी चपळा । घालीन चनराळा
नव्हे मग ॥ ५ ॥

५२९. कां हो दे वा कांहश न बोला चि गोष्टी । कां मज नहपुटी करीतसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कंठश प्राण पाहें
विनािी आस । तों चदसे उदास िचरलें ऐसें [त. तुह्मश.] ॥ ॥ येणें [पां. क. काळ बुंथी.] काळें बुथ
ं ी घेतलीसे खोल
[पां. खोळ.] । कां नये चवटाळ होऊं मािंा ॥ २ ॥ लाज वाटे मज ह्मणचवतां दे वािा । न पुससी फुकािा तुका ह्मणे
॥३॥

५३०. उचित तें काय जाणावें दु बुळें । थोचरवेिें काळें तोंड दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे तों हाका कोणी
नाइकती िारश । ओस कोणी घरश नाहश ऐसें ॥ ॥ आचलया अतीता शब्द समािान । कचरतां विन काय वेंिे
॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मां साजे हें श्रीहरी । आह्मी चनलाचजरश [दे . पां. नाहश.] नव्हों ऐसश ॥ ३ ॥

५३१. आम्ही मागों ऐसें नाहश तुजपाशश । जरी तूं भीतोचस पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहें चविारूचन आहे
तुज ठावें । आम्ही िालों नावें तुझ्या एका ॥ ॥ ऋचद्धचसचद्ध तुिंें मुख्य [पां. मोक्ष.] भांडवल । हें तों आह्मां फोल
भक्तीपुढें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाऊं वैकुंठा िालत । बैसोचन चननित [क. चनचित. पां. चनवांत.] सुख भोगूं ॥ ३ ॥

५३२. न लगे हें मज तुिंें ब्रह्मज्ञान । गोचजरें सगुण रूप पुरे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लागला उशीर
पचततपावना । चवसरोचन विना गेलाचस या [पां. हे .] ॥ ॥ जाळोचन संसार बैसलों अंगणश । तुिंे नाहश मनश
मानसश ही [क. हे . पां. तें.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नको रागेजों चवठ्ठला । उठश दे ईं मला भेटी आतां ॥ ३ ॥

५३३. कमोचदनी [पां. कुमुचदनी.] काय जाणे तो पचरमळ । भ्रमर सकळ भोगीतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें तुज
ठावें नाहश तुिंें नाम । आह्मी ि तें प्रेमसुख जाणों ॥ ॥ माते तृण बाळा दु िािी ते गोडी । ज्यािी नये जोडी
त्यासी कामा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मुक्ताफळ नशपीपोटश । नाहश त्यािी भेटी भोग चतये ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५३४. काय सांगो तुझ्या िरणांच्या [पां. िरणशच्या.] सुखा । अनु भव ठाउका नाहश तुज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
बोलतां हें कैसें वाटे खरे पण । अमृतािे गुण अमृतासी ॥ ॥ आह्मी एकएका ग्वाही मायपुतें । जाणों तें चनरुतें
सुख दोघें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां मोक्षािा कांटाळा । कां तुह्मी गोपाळा नेणां ऐसें ॥ ३ ॥

५३५. दे खोचनयां तुझ्या रूपािा आकार । उभा कटश कर ठे वचू नयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तेणें माझ्या चित्ता
होतें समािान । वाटतें िरण न सोडावे ॥ ॥ मुखें गातों गीत वाजचवतों टाळी । नाितों राउळश प्रेमसुखें ॥ २
॥ तुका म्हणे मज तुझ्या नामापुढें । [त. तुष्ट्य. दे . तुश.] तुच्छ हें बापुडें सकळी [त. पां. सकळ ही.] काळ ॥ ३ ॥

५३६. आतां येणेंचवण नाहश आह्मां िाड । कोण बडबड करी वांयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुख तें चि दु ःख
पुण्यपाप खरें । हें तों आह्मां बरें कळों आलें ॥ ॥ तुका ह्मणे वािा [दे . क. वाईली.] वाचहली अनंता । बोलायिें
आतां काम नाहश ॥ २ ॥

५३७. बोलों अबोलणें मरोचनयां चजणें । असोचन नसणें [त. पां. जनी (जनश?).] जचन आह्मां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
भोगश त्याग जाला संगश ि असंग । तोचडयेले लाग माग दोनही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हें चदसतों मी तैसा । पुसणें
तें पुसा पांडुरंगा [पां. चवठोबासी.] ॥ ३ ॥

५३८. अचिकार तैसा [त. पां. दाचवयेला.] दाचवयेले मागु । िालतां हें मग कळों येतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाळूं
नयें नाव पावले चन पार । मागील आिार बहु तांिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रोग वैद्यािे [दे . त. वैदािे.] अंगश । नाहश करी
जगश उपकार ॥ ३ ॥

५३९. संवसार तीहश केला पाठमोरा । नाहश द्रव्य दारा जया चित्तश ॥ १ ॥ शु भाशु भ नाहश हाामाु अंगश
। जनादु न जगश होउचन ठे ला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे हें चदला एकसरें । जयाचस दु सरें नाहश मग ॥ ३ ॥

५४०. दे हबुचद्ध वसे लोभ जयां चित्तश । आपुलें जाणती परावें जे ॥ १ ॥ तयाचस िालतां पाचहजे
चसदोरी । दु ःख पावे करी असत्य तो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िमु रक्षाया कारणें । छाया इच्छी उनहें तापला तो ॥ ३ ॥

५४१. काळें खादला हा अवघा आकार । उत्पचत्तसंहारघडामोडी ॥ १ ॥ वीज तो अंकुर आच्छाचदला

पोटश । अनंता सेवटश एकचिया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शब्दें व्याचपलें आकाश । गुढार हें तैसें [पां. कैसें.] कळों नये ॥ ३
॥

५४२. आणीक काळें न िले उपाय । िरावे [पां. ते.] या पाय चवठोबािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघें चि पुण्य
असे तया पोटश । अवचघया तुटी होय पापा ॥ ॥ अवघें मोकळें अवचघया काळें । उद्धरती कुळें नरनारी ॥ २
॥ काळ वेळ नाहश गभुवासदु ःखें । उच्चाचरतां मुखें नाम एक ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कांहश न लगे सांडावें । सांगतसें
भावें घेती तयां ॥ ४ ॥

५४३. कां रे [पां. हा शब्द नाहश.] मािंा तुज न ये कळवळा । असोचन जवळा हृदयस्था ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अगा
नारायणा चनष्ठुरा चनगुण
ु ा । केला शोक नेणां कंठस्फोट ॥ ॥ कां हें चित्त नाहश पावलें चवश्रांती । इंचद्रयांिी
गचत कुंटे [क. खुंटे.] चि ना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कां रे िचरयेला कोप । पाप सरलें नेणों पांडुरंगा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५४४. दीनानाथा तुिंश चब्रदें िरािर । घेसील कैवार शरणागता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुराणश जे तुिंे गजुती
पवाडे । ते आह्मां रोकडे कळों आले ॥ ॥ आपुल्या दासांिें न साहासी उणें । उभा त्याकारणें राचहलासी ॥
२ ॥ िक्र गदा हातश आयुिें अपारें । नयून ते थें [पां. तें. चि.] पुरें करूं िावें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुज भक्तीिें कारण ।
करावया पूणु अवतार ॥ ४ ॥

५४५. वणूं मचहमा ऐसी नाहश [पां. मज नाहश वािा.] मज वािा । न बोलवे सािा पार तुिंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ठायशिी हे काया ठे चवली िरणश । आतां ओवाळु चन काय सांडूं ॥ ॥ नाहश भाव ऐसा करूं तुिंी सेवा । जीव
वाहू ं दे वा तो ही तुिंा ॥ २ ॥ मज मािंें कांहश न चदसे पाहातां । जें तुज अनंता समपावें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आतां
नाहश मज थार । तुिंे उपकार फेडावया ॥ ४ ॥

५४६. [पां. नव्हे .] नाहश सुख मज न लगे हा मान । न राहे हें जन काय करूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे हउपिारें
पोळतसे अंग । चवातुल्य [पां. चवाातुल्य.] िांग चमष्टान्न तें ॥ ॥ नाइकवे स्तुचत वाचणतां [पां. क. वाचनतां.] थोरीव ।
होतो मािंा जीव कासावीस ॥ २ ॥ तुज पावें ऐसी सांग कांहश कळा । नको मृगजळा गोवूं मज ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे आतां करश मािंें चहत । काढावें जळत आगशतूचन ॥ ४ ॥

५४७. न चमळो खावया न वाढो संतान । पचर हा नारायण कृपा करो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी मािंी वािा
मज उपदे शी । आणीक लोकांसी हें चि सांगे ॥ ॥ चवटं बो शरीर होत कां चवपचत्त । पचर राहो चित्तश नारायण
॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाचसवंत हें सकळ । आठवे गोपाळ तें चि चहत ॥ ३ ॥

५४८. नपड पोसावे हें अिमािें ज्ञान । चवलास चमष्टान्न करूचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शरीर रक्षावें हा िमु
बोलती । काय असे हातश तयाचिया ॥ ॥ क्षणभंगुर हें जाय न कळतां । ग्रास चगळी सत्ता नाहश हातश ॥ २ ॥
कवुचतलश [पां. कवुचतले दे ह.] दे हें काचपयेलें मांस । गेले वनवासा [त. वनवासास.] शु काचदक ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे राज्य
कचरतां जनक । अग्नीमाजी एक पाय जळे ॥ ४ ॥

५४९. जरी मािंी कोणी काचपतील मान । तरी नको आन वदों चजव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सकळां इंचद्रयां हे
मािंी चवनंती । नका होऊं परतश पांडुरंगा ॥ ॥ आचणकांिी मात नाइकावी कानश । आणीक नयनश न पाहावें
॥ २ ॥ चित्ता तुवां पायश रहावें अखंचडत । होउनी चनचित एकचवि ॥ ३ ॥ िला पाय [पां. हात पाय.] हात हें चि
काम करा । माझ्या नमस्कारा चवठोबाच्या ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तुह्मां-भय काय करी । आमुिा कैवारी नारायण ॥
५॥

५५०. कचरसी तें दे वा करश मािंें सुखें । परी मी त्यासी मुखें न ह्मणें संत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जया राज्य
द्रव्य करणें उपाजुना । वश दं भमाना इच्छे जाले ॥ ॥ जगदे व परी चनवडीन चनराळे । ज्ञानािे आंिळे
भारवाही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भय न िरश मानसश । ऐचसयािे चवशश कचरतां दं ड ॥ ३ ॥

५५१. ह्मणचवती ऐसे आइकतों संत । न दे खीजे होत डोळां कोणश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचसयांिा कोण
माचनतें चवश्वास । चनवडे तो रस घाईंडाईं ॥ ॥ पजुनयािे काळश वाहाळािे नद । ओसरतां बुंद न थारे चि ॥
२ ॥ चहऱ्या ऐशा गारा चदसती दू रोन । तुका ह्मणे घन [क. पां. त. घण.] न भेटे तों ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५५२. अचतवाद [क. अचतवादें .] लावी । एक बोट सोंग दावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािा बहु रूपी नट । नव्हे
वैष्ट्णव तो िाट ॥ ॥ प्रचतपादी वाळी । एक पुजी एका छळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश । भूतदया ज्यािे ठायश ॥
३॥

५५३. पोटािे ते नट पाहों नये छं द । चवायांिे भेद चवायरूप ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अथीं परमाथु कैसा घडों
सके । चित्त लोभी [त. भीकें.] भीके सोंग वांयां ॥ ॥ दे वािश िचरत्रें दाखचवती लीळा । लाघवाच्या कळा
मोहावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्तश राहे अचभळास । दोघां नरकवास साचरखा चि ॥ ३ ॥

५५४. भुक
ं ती तश द्यावश भुक
ं ों । आपण त्यांिें नये चशकों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाचवकांनश दु जुनािें । [पां. कांहश

मानूं नये सािें.] मानूं नये कांहश सािें ॥ ॥ होइल तैसें बळ । फजीत करावे ते खळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [क. त. पां.

त्यािे.] त्यांिें । पाप नाहश ताडणािें ॥ ३ ॥

५५५. जप कचरतां राग । आला जवळी तो मांग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको भोंवतालें जगश । पाहों जवळी
राख अंगश ॥ ॥ कुड्यािी संगती । सदा भोजन पंगती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ब्रह्म । सािी चवरचहत कमु ॥ ३ ॥

५५६. कांहश ि मी नव्हें कोचणये गांवशिा । एकट ठायशिा ठायश एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश जात कोठें
येत चफरोचनयां । [पां. अवघेचि वांयां चवण बोल.] अवघें चि वांयांचवण बोलें ॥ ॥ नाहश मज कोणी आपुलें दु सरें ।
कोणािा मी खरें कांहश नव्हे ॥ २ ॥ नाहश आह्मां ज्यावें मरावें लागत । आहों अखंचडत जैसे तैसे ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे नांवरूप [त. नाम.] नाहश आह्मां । वेगळा ह्ा कमा अकमासी ॥ ४ ॥

लोहगाांिास परचक्रिेढा पडला—अभांग ३.

५५७. न दे खवे डोळां ऐसा हा आकांत । परपीडे चित्त दु ःखी होतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तुह्मी येथें
नसालसें जालें । आह्मश न दे चखलें पाचहजे हें ॥ ॥ परिक्र कोठें हचरदासांच्या वासें । न [दे . त. हा शब्द नाहश.]

दे चखजेत [पां. दे चखजे तें.] दे शें राहाचतया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी लाजचवली सेवा । हीनपणें दे वा चजणें जालें ॥ ३
॥

५५८. काय म्यां मानावें [पां. कथेिें हें फळ.] हचरकथेिें फळ । तचरजे सकळ [पां. जन.] जनश ऐसें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ उच्छे द तो असे हा गे आरंभला । रोकडें चवठ्ठला परिक्र [क. परिक्रे. (क्रें?).] ॥ ॥ पापाचवण नाहश पाप
येत पुढें । [दे . क. साक्षसी.] साक्षीसी रोकडें साक्ष आलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जेथें वसतील दास । ते थें तुिंा वास
कैसा आतां ॥ ३ ॥

५५९. भीत नाहश आतां आपुल्या मरणा । दु ःखी होतां जना न दे खवे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आमिी तो जाती
ऐसी परंपरा । कां तुह्मी दातारा नेणां एैसें ॥ ॥ भजनश चवक्षेप तें चि पैं मरण । न वजावा क्षण एक वांयां ॥ २
॥ तुका ह्मणे नाहश आघातािा वारा । ते स्छळश दातारा [त. ठे वश मज.] ठाव मागें ॥ ३ ॥
॥३॥

५६०. चफरंगी वाखर लोखंडािे चवळे । पचर ते चनराळे गुणमोल ॥ १ ॥ पायरी प्रचतमा एक चि पाााण
पचर तें मचहमान वेगळालें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैशा नव्हतील परी । संतजना सरी साचरचखया ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५६१. कोण जाणे कोणा घडे उपासना । कोण या विनाप्रचत [क. प्रीचत.] पावे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मािंा
श्रोता वक्ता तूं चि दे वा । करावी ते सेवा तुिंी ि म्यां [दे . क. त. मां.] कुशळ ितुर येथें न [पां. पवती. क. सरतें.] सरते
। कचरतील [पां. कचरतील रीचत तकु मत. क. कचरतील चरतें तकु मतें.] चरते तकु मतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. केणें जालें . त. जालें

केणें.] जालें पेणें एके घरश । मज आचण हरी तुह्मां गांठी ॥ ३ ॥

५६२. आमिा चवनोद तें जगा मरण । कचरती भावहीण दखोवेखश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न कळे [(स्वतंत्र?) संतत

हा शब्द कांहशसा बरा लागेल.] सतंत चहतािा चविार । तों हे दारोदार खाती फेरे ॥ ॥ वंचदलें वंदावें ननचदलें
ननदावें । एक गेलें जावें त्याचि वाटा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोणी नाइके सांगतां । होती यमदू ता वरपडे ॥ ३ ॥

५६३. दीप घेउचनयां िुंचडती अंिार । भेटे [पां. तो.] हा चविार अघचटत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवष्ट्णुदास आह्मी
न [त. भों.] भ्यों कचळकाळा । भुलों मृगजळा न घेडे तें ॥ ॥ उिचळतां माती रचवकळा मळे । हें कैसें न कळे
भाग्यहीना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तृणें िंांके हु ताशन । हें तंव विन वाउगें चि ॥ ३ ॥

५६४. नटनायें [पां. क. नटनाय.] अवघें संपाचदलें सोंग । भेद [पां. दावी.] दाऊं रंग न पालटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ मांचडयेला खेळ कौतुक [क. कौतुकें. पां. कवतुकें.] बहु रूप । आपुलें स्वरूप जाणतसों ॥ ॥ स्फचटकािी चशळा
उपाचि न चमळे । भाव दावी चपवळे लाल संगे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी या जनाचवरचहत । होउचन चननित [पां.

चनचित.] क्रीडा करूं ॥ ३ ॥

५६५. तुजचवण [त. पां. क. याणी.] वाणश आचणकांिी [पां. आचणकािी.] थोरी । तरी मािंी हरी चजव्हा िंडो ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुजचवण चित्ता आवडे आणीक । तरी हा मस्तक भंगो मािंा ॥ ॥ नेत्रश आचणकांचस पाहीन
आवडी । जातु ते चि घडी िांडाळ [त. हें .] हे ॥ २ ॥ कथामृतपान न कचरती श्रवण । काय प्रयोजन मग यांिें ॥
३ ॥ तुका ह्मणे काय वांिन
ू कारण । तुज एक क्षण चवसंबतां ॥ ४ ॥

स्िामींचे स्त्रीनें स्िामींस कविण उत्तरें केलीं—अभांग ७.

५६६. मज चि भोंवता केला [त. घेतलासे जोग.] येणें जोग । काय यािा भोग अंतरला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
िालोचनयां घरा सवु सुखें येती । मािंी तों फजीती िुके चि ना ॥ ॥ कोणािी बाईल होऊचनयां वोढू ं ।
संवसारश काढू ं आपदा चकती ॥ २ ॥ काय तरी दे ऊं तोचडतील पोरें । मरतश तरी बरें होतें आतां ॥ ३ ॥ कांहश
नेदी वांिों िोचवयेलें घर । सारवावया ढोर शेण नाहश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे रांड न कचरतां चविार । वाहु चनयां भार
कुंथे माथां ॥ ५ ॥

५६७. काय नेणों होता दावेदार मे ला । वैर तो साचिला होउचन गोहो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चकती सवुकाळ
सोसावें हें दु ःख । चकती लोकां मुख वासूं तरश ॥ ॥ िंवे आपुली आई काय मािंें केलें । िड या चवठ्ठलें
संसारािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येती बाईले असडे [पां. आसडे .] । फुंदोचनयां रडे हांसे कांहश ॥ ३ ॥

५६८. गोणी आली घरा । दाणे खाऊं नेदी पोरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भरी लोकांिी पांटोरी । मे ला िोरटा
खाणोरी ॥ ॥ खवळली चपसी । हाता िंोंबे [पां. लांसी जैसी.] जैसी लांसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खोटा । रांडे
संचितािा सांटा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५६९. आतां पोरा काय खासी । गोहो जाला दे वलासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोिकें नतबी घातल्या माळा ।
उदमािा सांडी िाळा ॥ ॥ आपल्या पोटा केली थार । आमिा नाहश येसपार ॥ २ ॥ हातश टाळ तोंड वासी ।
गाय दे उळश दे वापासश ॥ ३ ॥ आतां आह्मी करूं काय । न वसे घरश राणा जाय ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां िीरी ।
आिंुचन [पां. जालें नाहश.] नाहश जालें तरी ॥ ५ ॥

५७०. वरें जालें गेलें । आजी अवघें चमळालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां खाईन पोटभरी । ओल्या कोरड्या
भाकरी ॥ ॥ चकती तरी तोंड । याशश वाजवूं मी रांड ॥ २ ॥ तुका बाइले मानवला । िीथू करूचनयां बोला ॥
३॥

५७१. न करवे िंदा । आइता तोंडश पडे लोंदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उचठतें तें [पां. कुटी.] कुचटतें टाळ । अवघा
मांचडला कोल्हाळ ॥ ॥ चजवंत चि मे ले । लाजा वाटु चनयां प्याले ॥ २ ॥ संसाराकडे । न पाहाती ओस पडे ॥
३ ॥ तळमळती यांच्या रांडा । घाचलती जीवा नांवें िोंडा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे बरें जालें । घे गे बाइले लीचहलें ॥ ५
॥

५७२. कोण घरा येतें आमुच्या काशाला । काय ज्यािा त्याला नाहश िंदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वासाटश
जालें ब्रह्मांड सोइरें । कोमळ्या उत्तरें काय वेिे ॥ ॥ मानें पािाचरतां [पां. नाहश.] नव्हे आराणुक । ऐसे येती
लोक प्रीतीसाटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रांडे नावडे भूाण । कांतेलेंसें श्वान [दे . पाठश लागे.] लागे पाठश ॥ ३ ॥
॥७॥

५७३. भाव िरी तया तारील पाााण । दु जुना सज्जन काय करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरतां नव्हे नीट
श्वानािें हें पुच्छ [दे . पुंस. पां. पुस.] । खापरा परीस काय करी ॥ ॥ काय कचरल तया साकरे िें आळें । बीज
तैसश फळें येती तया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वज्र भंगें [पां. भेदे.] एक वेळ । कठीण हा खळ तयाहू नी ॥ ३ ॥

५७४. इच्छावें तें जवळी आलें । काय बोलें कारण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नामरूपश पचडली गांठी । अवघ्या
गोष्टी सरल्या ॥ ॥ मुचकयािे परी जीवश । साकर जेवश खादली [त. खादल्या.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय बोलें ।
आतां भलें मौनय िी ॥ ३ ॥

५७५. सािनें तरी हश ि दोनही । जरी कोणी सािील ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परद्रव्य परनारी । यािा िरश
चवटाळ ॥ ॥ दे वभाग्यें घरा येती । संपत्ती त्या सकळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणें तें शरीर । गृह भांडार दे वािें ॥ ३ ॥

५७६. आह्मासाठश अवतार । मत्स्यकूमाचद सूकर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोहें िांवे घाली पानहा । नांव घेतां
पंढरीराणा ॥ ॥ कोठें न चदसे पाहतां । उडी घाली अवचिता ॥ २ ॥ सुख ठे वी आह्मासाठश । दु ःख आपणिी
घोंटी ॥ ३ ॥ आह्मां घाली पाठीकडे । [पां. आपण.] पुढें कचळकाळाशश चभडे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कृपानीिी । आह्मां
उतरश नांवम
े िश ॥ ५ ॥

५७७. रचव रचश्मकळा । नये काचढतां चनराळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा आह्मां जाला भाव । अंगश जडोचन
ठे ला दे व ॥ ॥ गोडी साकरे पासुनी । कैसी चनवडती दोनही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाद उठी । चवरोचन जाय नभा
पोटश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५७८. थोडें परी चनरें । अचवट तें घ्यावें खरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्यावें जेणें नये तुटी । बीज वाढे बीजा पोटश
॥ ॥ चित्त ठे वश ग्वाही । आचणकांशी िाड नाहश ॥ २ ॥ आपलें तें चहत फार । तुका ह्मणे खरें सार ॥ ३ ॥

५७९. अवघे दे व साि । परी या अवगुणांिा बाि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनी नव्हे सरी । राहे एका एक
दु री ॥ ॥ ऊंस कांदा एक आळां । स्वाद गोडीिा [त. पां. पाहतां.] चनराळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हे सरी । चवा
अमृतािी परी ॥ ३ ॥

५८०. शांतीपरतें नाहश सुख । येर अवघें िी दु ःख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनी शांचत िरा । उतराल पैल
तीरा ॥ ॥ खवळचलया कामक्रोिश । अंगश भरती आचिव्यापी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चत्रचवि ताप । जाती मग
आपेंआप ॥ ३ ॥

५८१. गोडीपणें जैसा गुळ । तैसा दे व जाला सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां भजों कवणे [पां. कोणे.] परी ।
दे व सबाह् अंतरश ॥ ॥ उदका वेगळा । नव्हे तरंग चनराळा ॥ २ ॥ हे म अळं कारा नामश । तुका ह्मणे तैसे
आह्मी ॥ ३ ॥

५८२. परमे चष्ठपदा । तुच्छ [त. तुष्ट्य.] कचरती सवुदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि ज्यांिें िन । सदा हरीिें
स्मरण ॥ ॥ इंद्रपदाचदक भोग । भोग नव्हे तो भवरोग ॥ २ ॥ सावुभौमराज्य । त्यांचस कांहश नाहश काज ॥ ३
॥ पाताळशिें आचिपत्य । ते तों माचनती चवपत्य ॥ ४ ॥ योगचसचद्धसार । ज्याचस वाटे तें असार ॥ ५ ॥ मोक्षायेवढें
सुख । सुख नव्हे चि तें दु ःख ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे हरीचवण । त्याचस अवघा वाटे चसण ॥ ७ ॥

५८३. मोहोऱ्याच्या संगें । सुत नव्हे आगीजोगें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तरी त्यािें भक्ष । काय सांगणें [क.

तें.] ते साक्ष ॥ ॥ स्वामीचिया [पां. स्वप्नशचिया.] अंगें । रूप नव्हे कोणाजोगें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खोडी । दे वमनी
[दे . क. दे वमणी.] न दे ती दडी ॥ ३ ॥

५८४. मजसवें नको िेष्टा । नव्हे साळी कांहश कोष्टा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वैस सांडोचन चदमाख । जाय काळें
करश मुख ॥ ॥ येथें न सरे िार । हीण आणीक वेव्हार ॥ २ ॥ तुका चवष्ट्णुदास । रस जाणतो नीरस ॥ ३ ॥

५८५. भाव दे वािें [त. पां. दे वािे.] उचित । भाव तोचि भगवंत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनयिनय शु द्ध जाती ।
संदेश कैंिा ते थें चित्तश ॥ ॥ बहु त वराडी । दे वजवळी [पां. देवावरी.] आवडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें रोकडें । लाभ
अचिक चरिो खडें ॥ ३ ॥

५८६. गौरव गौरवापुरतें । फळ सत्यािे [पां. सत्यि संकल्पें.] संकल्प ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचठण योगाहु चन क्षेम
[दे . क्षम.] । ओकचलया होतो श्रम ॥ ॥ पावलें मरे चसवेपाशश । क्ले श [पां. उतर ते.] उरत ते क्ले शश ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे बहु आणी । कचठण चनघाचलया रणश ॥ ३ ॥

५८७. न संडी अवगुण । [क. वमु.] वभें मानीतसे चसण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भोग दे तां कचरती काई । फुटतां
यमदं डें [पां. यमदं ड.] डोई ॥ ॥ पापपुण्यिंाडा । दे तां ते थें मोटी पीडा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बोला । माझ्या चसणती
चवठ्ठला ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५८८. पावे ऐसा नाश । अवचघयां चदला त्रास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अचवटािा केला संग । सवु भोगी पांडुरंग
॥ ॥ आइता ि पाक । संयोगािा सकचळक ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िणी । सीमा राचहली होउनी ॥ ३ ॥

५८९. दु बुळ हें अवघें जन । नारायणश चवमुख [पां. चवनमुख.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िंाडोचनयां हात जाती । पात्र
होतश दं डासी ॥ ॥ चसदोरी तें पापपुण्य । सवेंचसण चभकेिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पचडला वाहो । कैसा [पां. पाहो.]

पाहा हो [पां. हा शब्द नाहश.] लचटक्यािा ॥ ३ ॥

५९०. वाजतील तुरें । येणें आनंदें गजरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नजकोचनयां अहं कार । पावटणी केलें चशर ॥
॥ काळा नाहश वाव । परा श्रमा कोठें ठाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां । सोपें वैकुंठासी जातां ॥ ३ ॥

५९१. िंाड कल्पतरु । न करी यािकश आव्हे रु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी सवीं सवोत्तम । ऐसे चवसरतां िमु
[त. पां. नाम.] पचरसा तुमिें दे णें । तो त्या जागे अचभमानें ॥ २ ॥ गाऱ्हाण्यानें तुका । गजे मारुचनयां हाका ॥ ३ ॥

५९२. वसवावें घर । दे वें बरें चनरंतर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संग आसनश शयनश । घडे भोजनश गमनश ॥ ॥
संकल्प चवकल्प । मावळोचन पुण्यपाप ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काळ । अवघा गोनवदें सुकाळ ॥ ३ ॥

५९३. येथील हा ठसा । गेला पडोचनयां ऐसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घरश दे वािे अबोला । [दे . त्यािी.] त्याचस ते
चि सवे त्याला ॥ ॥ नाहश पाहावें लागत । एकाएकश ि तें चरतें [दे . ते चरत.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जन । तयामध्यें
येवढें चभन्न ॥ ३ ॥

५९४. कचरतां दे वािुन । घरा आले संतजन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व [त. पां. तरी ते.] सारावे परते । संत पूजावे
आरते ॥ ॥ शाचळग्राम चवष्ट्णुमत
ू ी । संत हो का भलते याती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संिी । अचिक वैष्ट्णवांिी मांदी
॥३॥

५९५. ज्यािी खरी सेवा । त्याच्या भय काय जीवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरतां स्वामीसवें वाद [पां. पाद.] ।
अचिक अचिक आनंद ॥ ॥ असावा तो िमु । मग साहों जातें वमु ॥ २ ॥ वदे वाग्दे वी । तुका चवठ्ठली गौरवी
॥३॥

५९६. दे वें जीव िाला । संसार तो कडू िंाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते चि येतील ढें कर । आनंदािें हचरहर ॥
॥ वेिी आचणकांस । ऐसा जया अंगश कस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भुक । येणें न लगे आणीक ॥ ३ ॥

५९७. नाम सारािें ही सार । शरणागत यमनककर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उतमाउतम [पां. नाम उत्तम उत्तम. क.

उत्तम उत्तम.] । वािे बोला पुरुाोत्तम ॥ ॥ नाम जपतां िंद्रमौळी । नामें तरला वाल्हाकोळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
वणूं काय । तारक चवठोबािे पाय ॥ ३ ॥

५९८. गातों भाव नाहश अंगश । भूाण करावया जगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर तूं पचततपावन । करश साि हें
विन ॥ ॥ मुखें ह्मणचवतों दास । चित्तश माया लोभ आस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दावश वेश । तैसा अंतरश नाहश
ले श ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ५९९. द्रव्य असतां िमु न करी । नागचवला राजिारश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माय त्याचस व्याली जेव्हां । रांड
[त. राणसटवी. दे . “रांड” असें असतां वर “रान” हा शोि घातला आहे .] सटवी नव्हती ते व्हां ॥ ॥ कथाकाळश चनद्रा लागे ।
कामश श्वानापरी जागे ॥ २ ॥ भोग [पां. दे तां चस्त्रयेचस.] चस्त्रयोचस दे तां लाजे । वस्त्र दासीिें घेउचन चनजे ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे जाण । नर गाढवाहु नी हीन ॥ ४ ॥

६००. सुखें बोले ब्रह्मज्ञान । मनश िनअचभमान [त. आचण मान.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचशयािी करी सेवा ।
काय सुख होय जीवा ॥ ॥ पोटासाठश संत । िंाले कलशत बहु त ॥ २ ॥ चवरळा ऐसा कोणी । तुका त्याचस
लोटांगणी ॥ ३ ॥ [पां. कचरतां.]

६०१. एक वेळ प्रायचित्त । केलें चित्त मुंडण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अहं कारा नांवें दोा । त्यािें ओस पाचडले ॥
॥ अनु तापें स्नानचवचि । यज्ञचसचद्ध दे हहोम ॥ २ ॥ जीवचशवा होतां िुका । ते थें तुका चवनटला ॥ ३ ॥

६०२. त्रैलोक्य पाचळतां उबगला नाहश । आमिें त्या काई असे ओिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाााणािे पोटश
बैसला ददुु र । तया मुखश िार कोण घाली ॥ ॥ पक्षी अजगर न करी संचित । तयाचस अनंत प्रचतपाळी ॥ २
॥ तुका ह्मणे तया भार घातचलया । उपेक्षीना दयानसिु मािंा ॥ ३ ॥

६०३. बोली मैंदािी बरवी असे । वाटे अंतरश घालावे फांसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा वचरवचर चदसताहे
िांग । नव्हे भाचवक केवळ मांग ॥ ॥ चटळा टोपी माळा कंठश । अंिारश नेउचन िेंपी घांटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
तो [पां. “तो” हा शब्द नाहश.] केवळ पुंड । [दे . त्याजवरी यमदं ड.] त्यावचर वाजती यमदं ड ॥ ३ ॥

६०४. दोा पळती कीतुनें । तुझ्या [दे . नामें संकीतुनें.] नामसंकीतुनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें कां करूं आदचरलें ।
खोटें विन आपुलें ॥ ॥ तुह्मी पापा भीतां । आह्मां उपजावया निता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सेवा । कचळकाळा
नजकी दे वा ॥ ३ ॥

६०५. करा नारायणा । माझ्या दु ःखािी खंडणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वृचत्त राखा पायांपाशश । वस्ती िरूचन
मानसश ॥ ॥ पाळोचनयां लळा । आतां पाववावें फळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दीनें । त्यांिा हरचतया सीण ॥ ३ ॥

६०६. मी तों दीनाहू चन दीन । मािंा तूज अचभमान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मी तों आलों शरणागत । मािंें करावें
स्वचहत ॥ ॥ चदनानाथा कृपाळु वा । सांभाळावें आपुल्या नांवा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां । भलें नव्हे मोकचलतां
॥३॥

६०७. सुख वाटे तुिंे वर्तणतां पवाडे । प्रेम चमठी पडे वदनासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ व्याले दोनही पक्षी एका
वृक्षावरी । आला दु रािारी पारिी तो ॥ ॥ वृक्षाचिया माथां सोचडला ससाना [पां. ससाणा.] । िनु ष्ट्याचस बाणा
लाचवयेलें ॥ २ ॥ तये काळश तुज पक्षी आठचवती । िांवें गा श्रीपती मायबापा ॥ ३ ॥ उडोचनयां जातां ससाना [पां.
ससाणा.] मारील । बैसतां नविील पारिी तो ॥ ४ ॥ ऐकोचनयां िांवा तया पचक्षयांिा । िचरला सपािा वेश वेगश ॥
५ ॥ डं खोचन पारिी भुमीचस पाचडला । बाण [क. तों.] तो लागला ससानयासी ॥ ६ ॥ ऐसा तूं कृपाळु आपुचलया
दासा । होसील कोंवसा संकटशिा ॥ ७ ॥ तुका ह्मणे तुिंी कीर्तत चत्रभुवना । वेदाचिये [क. वेदाचस जे वाणी. त. वेदािी

ही वाणी.] वाणी वणुवन

े ा॥८॥

विषयानु क्रम
 ६०८. नाहश दु कळलों अन्ना । पचर या मान जनादु ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व केला सकळसाक्षी । काळश
आचण शु द्धपक्षश ॥ ॥ भोगी भोगचवता । बाळासवें तो चि चपता ॥ २ ॥ कमु अकमु जळालें । प्रौढें [पां. त. प्रौढ.]

तुका तें उरलें ॥ ३ ॥

नाटाचे —अभांग ६३.

६०९. प्रथम नमन तुज एकदं ता । रंगश रसाळ वोडवश कथा । मचत सौरस करश प्रबळता । जेणें [पां. तेणें

चफटे आतां अंिकारु.] चफटे आतां अंिकार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुचिंये कृपेिें भचरतें । आणीक काय राचहलें ते थें । मारग
चसद्धाच्याचन पंथें । पावचवसी ते थें तूं चि एक ॥ ॥ आरंभा आचद तुिंें वंदन । सकळ कचरतां कारण । दे व
ऋचा मुचन आचदकरुन । ग्रंथ पुराण चनमाणी ॥ २ ॥ काय वणूं तुिंी गती । एवढी कैिी मज मती । चदनानाथ
तुज ह्मणती । करश सत्य विन हें चि आपुलें ॥ ३ ॥ मज वाहावतां मायेच्या पुरश । बुडतां डोहश भवसागरश । तुज
वांिुचन कोण तारी । पाव िंडकरी तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

६१०. प्रथमारंभश लं बोदर । सकळ चसद्धशिा दातार । ितुभज

ु फरशिर । न कळे पार वर्तणतां ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ तो दे व नटला गौरीबाळ । पांयश बांिोचन घागऱ्या घोळ । नारदतुंबरसचहत मे ळ । सुटला पळ चवघ्नांसी ॥
२ ॥ नटारंभश थाचटयला रंग । भुजा नािवी हालवी अंग । सेंदुरचवले पनें [पां. सेंदुर चवले पन.] िांग । मुगुटश नाग
चमरचवला ॥ ३ ॥ जया मानवती दे व ऋचा मुनी । पाहातां न पुरें डोचळयां िनी । असुर जयाच्या िरणश । आदश
अवसानश तो चि एक ॥ ४ ॥ सकळां चसद्धशिा दातार । जयाच्या रूपा नाहश पार । तुका ह्मणे आमुिा दातार ।
भवसागर तारील हा ॥ ५ ॥

६११. चवठ्ठल आमिें जीवन । आगमचनगमािें स्छान । चवठ्ठल चसद्धीिें सािन । चवठ्ठल ध्यानचवसावा ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठल कुळशिें दै वत । चवठ्ठल चवत्त गोत चित्त । चवठ्ठल पुण्य पुरु ााथु । आवडे मात चवठ्ठलािी ॥ २
॥ चवठ्ठल चवस्तारला जनश । सप्त ही पाताळें भरूनी । चवठ्ठल व्यापक चत्रभुवनश । चवठ्ठल मुचनमानसश ॥ ३ ॥
चवठ्ठल जीवािा चजव्हाळा । चवठ्ठल कृपेिा कोंवळा । चवठ्ठल प्रेमािा पुतळा । लाचवयेलें िाळा चवश्व चवठ्ठलें ॥ ४
॥ चवठ्ठल [पां. माय बाप.] बाप माय िुलता । चवठ्ठल भचगनी आचण भ्राता । चवठ्ठलें चवण िाड नाहश गोता । तुका ह्मणे
आतां [पां. हा शब्द नाहश.] नाहश दु सरें ॥ ५ ॥

६१२. बरवा िंाला वेवसाव । पावलों निचतला चि ठाव । दृढ पायश राचहला भाव । पावला जीव
चवश्रांती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवा फळला शकुन । अवघा चनवाचरला चसण । तुमिें जाचलया दरुाण । जनममरण
नाहश आतां ॥ ॥ बरवें जालें आलों या ठाया । होतें संचित ठायशिा [दे . ठायशि.] पाया । दे हभाव पालटली
काया । पडली छाया ब्रह्मशिी ॥ २ ॥ जोचडलें [पां. हें न सरे.] न सरे हें िन । अचवनाश आनंदघन । अमूतुमूर्तत
मिुसूदन । सम [पां. समिरणश.] िरण दे चखयेले ॥ ३ ॥ जु नाट जु गाचदिें नाणें । बहु ता काळािें ठे वणें । लोपलें
होतें पाचरखेपणें । ठाविळण िुकचवला ॥ ४ ॥ आतां या जीवाचियासाठश । न सुटे पडचलया चमठी । तुका ह्मणे
चसणलों जगजेठी । न लवश चदठी दु सऱ्यािी ॥ ५ ॥

६१३. मी तंव अनाथ अपरािी । कमुहीन मचतमंदबुद्धी । तुज म्यां [“आठचवलें ” पाचहजे.] पाठचवलें नाहश
किश । वािे कृपानीिी मायबापा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश ऐचकलें गाइलें गीत । िचरली लाज सांचडलें चहत । नावडे
पुराण [पां. पुराणा.] बैसले संत । केली बहु त परननदा ॥ ॥ केला करचवला नाहश उपकार । नाहश दया आली
पीचडतां पर । करूं नये तो केला व्यापार । वाचहला भार कुटु ं बािा ॥ २ ॥ नाहश केलें तीथािें भ्रमण । पाचळला

विषयानु क्रम
नपड करिरण । नाहश संतसेवा घडलें दान । पूजावलोकन मुतीिें ॥ ३ ॥ असंगसंग घडले अनयाय । बहु त
अिमु उपाय । न कळे चहत करावें तें काय । नये बोलूं आठवूं तें ॥ ४ ॥ आप [पां. आप आपचणयां.] आपण्या घातकर
। शत्रु जालों मी दावेदार । तूं तंव कृपेिा सागर । उतरश पार तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६१४. आतां पावेन [दे . क. पावन.] सकळ सुखें । खादलें कदा तें [पां. न दे खें.] नखें । अवघें सरलें पाचरखें ।
सकळ दे खें माचहयरें [पां. माचहयेरे.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जवळी चवठ्ठल रखु माई । बचहणी बंिु बाप आई । सकळ
गोतािी ि साई । पाचरखें काईं ऐसें नेचणजे ॥ ॥ जगदाकारश जाली सत्ता । वारोनी गेली परािीनता । अवघें
आपुलें चि आतां । लाज आचण निता दु ऱ्हावली ॥ २ ॥ वावरे इच्छा वसे घरश । आपुले सत्तेिे माहे रश । करवी
तैसें आपण करश । भीड न िरी िुकल्यािी ॥ ३ ॥ सोचसला होता सासुरवास । बहु तांिा बहु त चदवस । बहु
कामें पुरचवला सोस । आतां उदास आपुल्यातें ॥ ४ ॥ कचरती कवतुक लाडें । मज बोलचवती कोडें । मायबाप
उत्तरें गोडें । बोले बोबडें पुढें तुका ॥ ५ ॥

६१५. सवुसुखाचिया [पां. सवु सुखािी.] आशा जनम गेला । क्षण मुक्ती यत्न नाहश केला । नहडतां चदशा
सीण पावला । माग्नावेचष्टला जीव मािंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें स्वचहत नेणती कोणी । कांहश न कचरतां
मजवांिन
ु ी । सज्जन तंव सुखमांडणी । नेणती कोणी आचद अंत ॥ ॥ काय सांगों गभींिी यातना । मज
भोचगतां नारायणा । मांस मळ मूत्र जाणा । तुज क्षणक्षणा [पां. ध्यातसें.] ध्यात असें ॥ २ ॥ मज िालतां
प्रयाणकाळश । असतां न चदसती जवळी । मृचत्तके मृचत्तका कवळी । ऐकले मे ळश संचितािे ॥ ३ ॥ आतां मज
ऐसें करश गा दे वा । कांहश घडे तुिंी िरणसेवा । तुका चवनवीतसे केशवा । िालवश दावा संसारें ॥ ४ ॥

६१६. अगा ए सावळ्या सगुणा । गुणचनचिनाम नारायणा । आमिी पचरसा चवज्ञापना । सांभाळी दीना
आपुचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु या उदरािे कष्ट । आह्मांचस केलें कमुभ्रष्ट । तुमिी िुकचवली वाट । करश वटवट
या चनचमत्यें ॥ ॥ जालों पांचगला जनासी । संसारािी आंदणी दासी । न कळे किश सोडचवसी । दृढपाशश
बहु बांिलों ॥ २ ॥ येथें तों नये आठव कांहश । चवसावा तो क्षण एक नाहश । पचडलों आचणके प्रवाहश । चहत तों
कांहश चदसे चि [पां. हा शब्द नाहश.] ना ॥ ३ ॥ जीचवत्व वेचिलें [दे . क. त. वेिलों.] चवयोगें । नहडतां प्रवास वाउगें ।
कांहश व्याचि पीडा रोगें । केचलया भोगें तडातोडी [पां. तडातडा तोडी.] ॥ ४ ॥ मािंा मश ि जालों शत्रु । कैिा पुत्र
दारा कैिा चमत्रु । कासया घातला पसरु । अहो जगद्गुरु तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६१७. आतां मज िरवावी शु चद्ध । येथुनी परतवावी बुचद्ध । घ्यावें सोडवुचन कृपाचनचि । सांपडलों संिश
काळिक्रश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरसील तचर नव्हे काई । राईिा डोंगर पवुत राई । आपुले करुणेिी खाई । करश वो
आई मजवरी ॥ ॥ मागील काळ अज्ञानपणें । सरला स्वभावें त्या गुणें । नेणें आयुष्ट्य [पां. होतें.] जालें उणें ।
पुढील पेणें अंतरलें ॥ २ ॥ आतां मज वाटतसे भय । चदवसेंचदवस िालत जाय । येथें म्या येउचन केलें काय ।
नाहश तुिंे पाय आठचवलें ॥ ३ ॥ करूचन अपराि क्षमा । होतील केले पुरुाोत्तमा । आपुले नामश घ्यावा प्रेमा ।
सोडवश भ्रमापासुचनया [पां. भवभ्रमापासुचन.] ॥ ४ ॥ हृदय वसो तुमच्या गुणश । ठाव हा पायांपें िरणश । करूं [दे . त.

कहा रस सेवन.] हा रस सेवन वाणी । चफटे तों िणी तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६१८. जेणें हा जीव चदला दान । तयािें करीन नितन । जगजीवन नारायण । गाईन गुण तयािे ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ जो या उभा [पां. हा शब्द नाहश.] भीवरे च्या [क. भीमरे च्या.] चतरश । कट िरूचनयां करश । पाउलें सम चि
साचजरश । अंतरश िरोचन राहे न ॥ ॥ जो या असुरांिा काळ । भक्तजनप्रचतपाळ । खेळे हश लाघवें सकळ ।
तयाच्या भाळ पायांवरी ॥ २ ॥ जो या गोपाळांच्या मे ळश । खेळु खेळे वनमाळी । रसातळा नेला बळी । राहे

विषयानु क्रम
पाताळश स्वामी मािंा ॥ ३ ॥ जो हा लावण्यपुतळा । जयािे अंगश सकळ कळा । जयािे गळां वैजयंतीमाळा ।
तया वेळोवेळां दं डवत ॥ ४ ॥ जयािे नाम पाप नासी । लक्ष्मी ऐसी जयािी दासी । तो [दे . जो हा तेजोपुंज्यरासी. क.

तो हा तेजो पुंज्यरासी.] हा तेजःपुज

ं रासी । सवुभावें त्याचस तुका शरण ॥ ५ ॥

६१९. काय मी उद्धार पावेन । काय कृपा करील नारायण । ऐसें [पां. सांगाल तुह्मी संतजन.] तुह्मी सांगा
संतजन । करा समािान चित्त मािंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय हें खंडईल कमु । पारुातील िमािमु । कासयानें मतें
कळे वमु । ह्मणउनी श्रम वाटतसे ॥ ॥ काय हो त्स्थर राहे ल बुद्धी । कांहश अचरष्ट [त. पां. न येलकश मिश.] न येल
मिश । [त. पां. िचरले जाईल ते चसद्धी.] िचरली जाईल ते शु द्धी । शेवट किश तो मज न कळे ॥ २ ॥ काय ऐसें पुण्य
होईल गांठश । घालीन पायश दे वािे चमठी । मज तो [दे . त. कृवाळील.] कुरवाळील जगजेठी । दाटइन कंठश
सद्गचदत ॥ ३ ॥ काय हे [त. ते.] चनवतील डोळे । सुख तें दे खोनी सोहळे । संचित कैसें तें न कळे । होतील
डोहळे वासनेसी ॥ ४ ॥ ऐसी निता करश सदा सवुकाळ । राचत्रचदवस हे चि [दे . क. “हे चि” हे शब्द नाहशत.] तळमळ ।
तुका ह्मणे नाहश आपुलें बळ । जेणें फळ पावें चनियेंसी ॥ ५ ॥

६२०. तूंचि अनाथािा दाता । दु ःख मोह नासावया निता । शरण आलों तुज आतां । तारश कृपावंता
मायबापा ॥ १ ॥ संतसंगचत दे ईं िरणसेवा । जेणें [त. जेणें तुिंा चवसर न व्हावा. पां. क. जेणें हा तुिंा चवसर न पडावा.] तुिंा
चवसर न पडावा । हा ि भाव माचिंया जीवा । पुरवश दे वा मनोरथ ॥ २ ॥ मज [पां. मज भाव दे ईं परमप्रीचत.] भाव प्रेम
दे ई कीती । गुण नाम वणावया स्तुती । चवघ्नां सोडवूचन हातश । चवनंती मािंी पचरसावी हे ॥ ३ ॥ आणीक कांहश
नाहश मागणें । सुखसंपचत्त-राज्यिाड िन [त. िनें.] । सांकडें न पडे तुज जेणें । दु जें भक्तीचवण मायबापा ॥ ४ ॥
जोडोचनयां कर पायश ठे वश [पां. ठे चवतों.] माथा । तुका चवनवी पंढचरनाथा । रंगश वोडवावी रंगकथा । पुरवश [पां. दे वा

मनोरथ.] व्यथा मायबापा ॥ ५ ॥

६२१. सेंदरश [त. सेंदरश हें दरश दे वी दै वतें. पां. सेंदरश हें दरश दै वतें.] हें दे वी दै वतें । कोण [पां. हा शब्द नाहश.] तश पुजी
भुतेंकेतें । आपुल्या पोटा जश रडतें । मागती चशतें अवदान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुले इच्छे आचणकां पीडी । काय तें
दे ईल बराडी । कळों ही आली तयािी जोडी । अल्प रोकडी बुचद्ध [पां. अिीरा.] अिरा ॥ ॥ दासीिा [त. पां.

पाहु णेर उखीतें.] पाहु नरउखतें । िणी दे ईल आपुल्या हातें । करुणाभााणउचितें । हें तों चरतें सतंत शत्क्तहीन ॥
२ ॥ काय तें चथल्लरीिें पाणी । ओठ न चभजे न चफटे िणी । सीण तरश आदश आवसानश । क्षोभे पुरिरणश चदलें
फळ ॥ ३ ॥ चवले पनें बुजचवती तोंड । भार [क. भारखोळ.] खोल वाहाती उदं ड । करचवती आपणयां दं ड ।
ऐचसयास भांड ह्मणे दे व तो ॥ ४ ॥ तैसा नव्हे नारायण । जगव्यापक जनादु न । तुका ह्मणे त्यािें करा नितन ।
वंदंू िरण येती सकळें ॥ ५ ॥

६२२. चवायओढश भुलले जीव । आतां यांिी कोण करील कशव । नु पजे नारायणश भाव । पावोचन ठाव
नरदे ह ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण सुख िरोचन संसारश । पडोचन काळािे आहारश । माप या लागलें शरीरश ।
जाचलयावरी सळे ओचढती ॥ ॥ बापुडश होतील सेवटश । आयुष्ट्यासवें जाचलया तुटी । भोचगले मागें पुढें ही
कोटी । होईल भेटी जनमासी ॥ २ ॥ जंचतली [पां. जुंचतले .] घाणां बांिोचन डोळे । मागें जोडी आर ते णेंही पोळे ।
िाचललों चकती तें न कळे । दु ःखें [क. हारबळे . पां. आरंबळे .] हारंबळे भूकतान ॥ ३ ॥ एवढें जयािें चनचमत्त । प्रारब्ि
चक्रयमाण संचित । तें हें दे ह मानुचन अचनत्य । न कचरती चनत्य नामस्मरण ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे न वेंितां मोल । तो
हा याचस महाग चवठ्ठल । वेंचितां फुकािे चि बोल । केवढें खोल अभाचगया ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ६२३. आले हो संसारा तुह्मी एक करा । मुत्क्तमारग हळू चि िरा । काळदं ड कुंभयातना थोरा । कां रे
अघोरा [दे . क. दे खसी ना.] दिकसी ना ॥ १ ॥ नाहश त्या यमाचस करुणा । बाहे र काचढतां कुडी प्राणा । ओढाळ
सांपडे [पां. जैस.ें ] जैं िानया । िोर यातना िचरजेतां ॥ २ ॥ नाहश चदलें [दे . क. पां. पावइल.] पावेल कैसा । िालतां
पंथ [त. पंथें.] ते णें वळसा । नसेल ठाउकें ऐकतो कैसा । नेती बंद जैसा िरोचनयां ॥ ३ ॥ क्षण एक नागीवा पायश
। न िलवे तया कचरतां कांहश । ओचढती [दे . क. वोचढतां.] कांटवणा सोईं । अत्ग्नस्तंभश बाही कवटाळचवती ॥ ४ ॥
दे खोचन अंगें कांपती । तये नदीमाजी िालचवती । लागे ठाव न लगे वुडचवती । वचर माचरती यमदं ड ॥ ५ ॥
तानभूक न साहावे वेळ । तो राचखती चकतीएक काळ । नपड पाळू चन कैसा सीतळ । तो तप्तभूमश ज्वाळ
लोळचवती ॥ ६ ॥ ह्मणउनी करा कांहश सायास । व्हावेल तर व्हा रे उदास । करवेल तर करा नामघोा । सेवा
भत्क्तरस तुका ह्मणे ॥ ७ ॥

६२४. न बोलसी तें ही कळलें दे वा । लाजसी आपुचलया नांवा । तुज मी नाहश घालीत गोवा । भीड
केशवा कासयािी ॥ १ ॥ उतरश आपुला हा पार । मजशश बोलोचन उत्तर । मािंा तुज नव्हे अंगीकार । मग
चविार करीन मी ॥ २ ॥ [दे . त. दातया आचण मागतयासश.] दात्या आचण मागत्यासी । िमुनीचत तरी बोचलली ऐसी ।
यथानशत्क्त टाकेल तैसी । बािी दोघांसी चवनमुखता ॥ ३ ॥ ह्मणोचन कचरतों मी आस । तुचिंया विनािी वास
। िीर हा करूचन सायास । न टळें नेमास आपुचलया ॥ ४ ॥ तुिंें म्यां घेतल्या वांिून । न [पां. येथून न वजें विन.]

वजें एथूचन विन । हा चि मािंा नेम सत्य जाण । आह नाहश ह्मण तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६२५. आतां मी न पडें सायासश । संसारदु ःखाचिये पाशश । शरण चरघेन संतांसी । ठाव पायांपाशश
मागेन त्यां ॥ १ ॥ न कळे संचित होतें काय । कोण्या पुण्यें तुिंें [दे . क. त. लािती.] लािले पाय । आतां मज न
चवसंवें माय । मोकलू चन िाय चवनवीतसें ॥ २ ॥ बहु त जािलों संसारें । मोहमायाजाळाच्या चवखारें । चत्रगुण
येतील लहरें । ते णें दु ःखें थोरें [पां. थोर.] आक्रंदलों ॥ ३ ॥ आणीक दु ःखें सांगों मी चकती । सकळ संसारत्स्छती
। न साहे पाााण फुटती । [पां. भय कांप चित्तश भरलासे.] भय चित्तश कांप भरलासे ॥ ४ ॥ आतां मज न साहवे सवुथा ।
संसारगंिीिी हे [त. हा शब्द नाहश.] वाता । जालों वेडा असोचन जाणता । पावें अनंता तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६२६. आतां तुज कळे ल तें करश । ताचरसी तचर तारश मारश । जवळी अथवा दु री िरश । घाली संसारश
अथवा नको ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शरण आलों नेणतपणें । भाव आचण भत्क्त कांहश ि नेणें । मचतमंद सवुज्ञानें । बहु
रंक उणें रंकाहु नी ॥ ॥ मन त्स्छर नाहश माचिंये हातश । इंचद्रयें िांवतां नावरती । सकळ खुंटचलया युक्ती ।
शांचत चनवृचत्त जवळी नाहश ॥ २ ॥ सकळ चनवेचदला भाव । तुचिंये पायश ठे चवला जीव । आतां करश कळे तो
उपाव । तूं चि सवु ठाव मािंा दे वा ॥ ३ ॥ राचहलों िरूचन चवश्वास । आिार नेटश तुिंी कास । आणीक नेणें मी
सायास । तुका ह्मणे यास तुिंें उचित ॥ ४ ॥

६२७. दे वा तूं कृपाकरुणानसिु । होसी मायबाप आमिा बंिु । जीवनचसचद्ध सािननसिु । तोचडसी
भवबंिु काळपाश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शरणागता वज्रपंजर । अभयदाना तूं उदार । सकळां दे वा [दे . दे वां.] तूं अगोिर
। होसी अचवकार अचवनाश ॥ ॥ भागली स्तुचत कचरतां फार । ते थें मी काय तें गव्हार । जाणावया तुिंा हा
चविार । नको अंतर दे ऊं आतां ॥ २ ॥ नेणें भाव पचर ह्मणवश तुिंा । नेणें भत्क्त पचर कचरतों पूजा । आपुल्या
नामाचिया काजा । तुज केशीराजा लागे िांवणें ॥ ३ ॥ तुचिंया बळें पंढरीनाथा । जालों चनभुर तुटली व्यथा ।
घातला भार तुचिंया माथां । [पां. नभयें.] न भश सवुथा तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ६२८. कोण सुख िरोचन संसारश ॥ राहों सांग मज [पां. बाहे री.] वा हरी । अवघ्या नाचशवंता परी । चथता
[पां. चथता दु री तूंही अंतरसी.] दु री अंतरसी ॥ १ ॥ प्रथम केला गभीं वास । काय ते सांगावें सायास । दु ःख भोचगलें
नव ही मास । आलों जनमास येथवरी ॥ २ ॥ बाळपण गेलें नेणतां । तारुण्यदशे चवायव्यथा । वृद्धपणश प्रवतुली
निता । मरें मागुता जनम िरश ॥ ३ ॥ क्षण एक तो ही नाहश चवसावा । लक्ष िौऱ्याशश घेतल्या िांवो । भोवंचडती
पाठश लागल्या हांवा । लागो आगी नांवा माझ्या मीपणा ॥ ४ ॥ आतां पुरे ऐसी भरोवरी । रंक होऊचन राहे न
िारश । तुिंा दास मी दीन कामारी । तुका ह्मणे करश कृपा आतां ॥ ५ ॥

६२९. सुख या संतसमागमें । चनत्य दु नावे [पां. दु णावे.] तुचिंया नामें । दहन होती सकळ कमें ।
सवुकाळ प्रेमें डु लतसों [क. पां. डु ल्लतसों.] ॥ १ ॥ ह्मणोचन नाहश कांहश निता । तूं चि आमुिा माताचपता । बचहणी
बंिु आचण िुलता । आचणकां गोतां सवांठायश ॥ २ ॥ ऐसा हा कळला चनिार । [दे . त. मा मािंा तुज न पडे चवसर.]

मािंा तुज न पडे चवसर । अससी दे ऊचनयां िीर । बाह् अभ्यंतर मजजवळा ॥ ३ ॥ दु ःख तें कैसें नये स्वप्नासी
। भुत्क्तमुत्क्त जाल्या कामारी दासी । त्यांिें वमु तूं आह्मांपाशश । सु खें राचहलासी प्रेमाचिया ॥ ४ ॥ जेथें तुझ्या
कीतुनािा घोा । जळती पापें पळती दोा । काय तें उणें आह्मां आनंदास । सेवूं ब्रह्मरस तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६३०. दे वा तूं आमिा कृपाळ । भत्क्तप्रचतपाळ [पां. भत्क्तपाळ.] दीनवत्सळ । माय तूं माउली स्नेहाळ ।
भार सकळ िालचवसी ॥ १ ॥ तुज लागली सकळ निता । राखणें लागे वांकडें जातां । [दे . त. पुडती.] पुढती
चनरचवसी संतां । नव्हे चवसंबतां िीर तुज ॥ २ ॥ आह्मां भय निता नाहश िाक । जनम मरण कांहश एक । जाला
इहलोकश परलोक । आलें सकळै कवैकुंठ ॥ ३ ॥ न कळे चदवस कश [दे . त. रात्री.] राती । अखंड लागलीसे
ज्योती । आनंदलहरीिी गती । वणूु [पां. चकती.] कीर्तत तया सुखा ॥ ४ ॥ तुचिंया नामािश भूाणें । तों यें [त. पां. तोये

मज ले वचवलें ले णें.] मज ले वचवलश ले णें । तुका ह्मणे [पां. तुचिंया गुणें.] तुचिंयान गुणें । काय तें उणें एक आह्मां ॥ ५ ॥

६३१. न पवे सचन्नि वाटते निता । वचर [क. वाचरयां; त. वरया; पां. वरीया.] या बहु तांिी सत्ता । नु गवे पडत
जातो गुंता । [पां. कमु.] कमा बचळवंता सांपडलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु भार पचडयेला चशरश । मी हें मािंें मजवरी ।
उघड्या नागचवलों िोरश । घचरच्याघरश जाणजाणतां ॥ ॥ तुज मागणें इतुलें आतां । मज या चनरवावें संतां ।
जाला कंठस्फोट आळचवतां । उदास आतां न करावें ॥ २ ॥ अचत हा चनकट समय । मग म्यां करावें तें काय ।
चदवस गेचलया टाकईल छाय । उरईल हाय राचतकाळश ॥ ३ ॥ होईल संचितािी सत्ता । अंगा येईल
परािीनता । ठाव तो न चदसे लपतां । बहु त [पां. बहु .] निता प्रवतुली ॥ ४ ॥ ऐसी या संकटािी संिी । िांव
घालावी कृपाचनिी । तुका ह्मणे मािंी बळबुद्धी । सकळ चसद्धी पाय तुिंे ॥ ५ ॥

६३२. आतां िमािमीं कांहश उचित । मािंें चविारावें चहत । तुज मी ठाउका पचतत । शरणागत पचर
जालों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें राया रंका एकी सरी । नाहश चभन्नाचभन्न तुमच्या घरश । पावलों पाय भलत्या परी । मग
बाहे री न घालावें ॥ ॥ ऐसें हें िालत आलें मागें । नाहश मी बोलत वाउगें । आपुचलया पचडल्या प्रसंगें ।
कीर्तत हे जगें [क. वाखाचणजेते. पां. वाखाचणजे.] वाचणजेते ॥ २ ॥ घालोचनयां माथां बैसलों भार । सांचडला लौचकक
वेव्हार । आिश हे चविाचरली थार । अचवनाश पर पद ऐसें ॥ ३ ॥ येथें एक वमु पाचहजे िीर । पचर म्यां ले चखलें
असार । दे ह हें नाचशवंत जाणार । िचरलें सार नाम तुिंें ॥ ४ ॥ केली आराणुक सकळां हातश । िरावें िचरलें तें
चित्तश । तुका ह्मणे सांचगतलें संतश । दे ईं अंतश ठाव मज दे वा ॥ ५ ॥

६३३. बरवें िंालें आलों जनमासी । जोड जोचडली मनु ष्ट्य दे हा ऐसी । महा लाभािी उत्तम रासी । जेणे
[त. पां. जेणें सवु सुखासी.] सुखासी पात्र होइजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चदलश इंचद्रयें हात पाय कान । डोळे मुख बोलावया

विषयानु क्रम
विन । जेणें तूं जोडसी नारायण । नासे जीवपण भवरोग ॥ ॥ चतळें तीळ पुण्य सांिा पडे । तचर हें बहु तां
जनमश जोडे । नाम तुिंें वािेसी आतुडे । समागम घडे संतांिा ॥ २ ॥ ऐचसये पावचवलों ठायश । आतां मी काईं
होऊं उतराई । येवढा जीव ठे वीन पायश । तूं मािंे आई पांडुरंगे ॥ ३ ॥ फेचडयेला डोचळयांिा कवळ । िु तला
गुणदोाांिा मळ । लावूचन स्तनश केलों सीतळ । चनजचवलों बाळ चनजस्थानश ॥ ४ ॥ नाहश या [पां. हा शब्द नाहश.]

आनंदासी जोडा । सांगतां गोष्टी लागती गोडा । आला आकारा आमुच्या िाडा । तुका ह्मणे चभडा भक्तीचिया
[पां. भक्ताचिया.] ॥५॥

६३४. अल्प भाव अल्प मती । अल्प आयुष्ट्य नाहश हातश । अपरािािी वोचळलों मूती । अहो वेदमूती
पचरयेसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चकती दोाा दे ऊं पचरहार । गुणदोाें मचळलें अंतर । आचद वतुमान भचवष्ट्याकार । गेला
अंतपार ऐसें [पां. नाहश. ऐसें.] नाहश ॥ ॥ चवचवि कमु िौऱ्याशी फेरा । चत्रचवि भोग या शरीरा । कमुकोठार
पांजरा । जनमजरामरणसांटवण ॥ २ ॥ जीवा नाहश कुडीिें लाहातें । ये [दे . क. यें.] चभन्न [पां. चभन्नचभन्न.] पंि भूतें ।
रितें खितें संचितें [पां. त. संितें.] । असार चरतें फलकट ॥ ३ ॥ पुत्र पत्नी सहोदर । मायबाप गोतािा पसर ।
चमळतां काष्ठें लोटतां पूर । आंदळश दू र होती [दे . खलाळश. त. पां. खल्लाळी.] खळाळश ॥ ४ ॥ ह्मणोचन [क. नसावें.]

नासावें अज्ञान । इतुलें करश कृपादान । कृपाळु तूं जनादु न । िरूचन िरण तुका चवनवी ॥ ५ ॥

६३५. ऐसी हे गजुवूं वैखरी । केशव मुकुंद [त. पां. मुकुंदा.] मुरारी । राम कृष्ट्ण नामें वरश । हरी हरी दोा
सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जनादु ना जगजीवना । चवराटस्वरूपा वामना । महदाचद मिुसूदना । भवबंिना
तोचडचतया ॥ ॥ िक्रपाणी गदािरा । असुरमदु ना वीयुवीरा । सकळमुगुटमचण शूरा । अहो दातारा
जगदाचनया ॥ २ ॥ मदनमूती मनमोहना । गोपाळगोचपकारमणा । नटनायकौशल्य कानहा । अहो संपन्ना
सवुगुणें ॥ ३ ॥ गुणवंता आचण चनगुण
ु ा । सवुसाक्षी आचण सवुजाणा । करोचन अकता आपणा । नेदी अचभमाना
आतळों ॥ ४ ॥ कासयानें घडे यािी सेवा । काय एक समपावें या दे वा । वश्य तो नव्हे वांिुचन भावा । पाय
जीवावेगळे न करी तुका ॥ ५ ॥

६३६. होतों तें नितीत मानसश । नवस फळले नवसश । जोचडते नारायणा ऐसी । अचवट ज्यासी नाश
नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िचरले जीवश न सोडश पाय । आलें या जीचवत्वािें काय । कैं हे पाचवजेती ठाय । लाचवली
सोय संचितानें ॥ ॥ मज तों पचडयेली होती भुली । चित्तािी अपसव्य िाली । होती मृगजळें गोवी केली ।
दृचष्ट उघडली [पां. बरवें.] बरें जालें ॥ २ ॥ आतां हा चसचद्ध पावो भाव । मध्यें िांिल्यें [पां. िांिल्य.] न व्हावा जीव ।
ऐसी तुह्मां भाकीतसें कशव । कृपाळु वा जगदाचनया ॥ ३ ॥ कळों येते [दे . त. क. येतें.] आपुले बुद्धी । ऐसें तों न
घडतें किश । केवढे [पां. येवढे .] आघात ते मिश । लज्जा चरद्धी उभी आड ठाके ॥ ४ ॥ कृपा या केली संतजनश ।
मािंी अळं काचरली वाणी । प्रीचत हे [त. ही.] लाचवली कीतुनश । तुका िरणश लोळतसे ॥ ५ ॥

६३७. तुचिंया पार नाहश गुणां । मािंी अल्प मचत नारायणा । भवतारका जी सुजाणा । एक चवज्ञापना
पायांपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय जाणावें म्यां दीनें । तुचिंये भक्तीिश लक्षणें । िड ते तोंड िोऊं [पां. िुऊं.] नेणें ।
पचर नितनें काळ सारश ॥ ॥ न लवश आणीक कांहश चपसें । माचिंया मना वांयां जाय ऐसें । िालवश आपुल्या
प्रकाशें । हातश सचरसें िरोचनयां ॥ २ ॥ तुज [पां. तुज ह समर्तपली काया.] समर्तपली काया । जीवें भावें पंढरीराया ।
सांभाळश समचवाम डाया । करश छाया कृपेिी ॥ ३ ॥ ितुर तरश ितुरां [दे . क. पां. रावो.] राव । जाणता तरश
जीवांिा जीव । नयून तो कोण एक ठाव । आरुा भाव पचर मािंा ॥ ४ ॥ होतें तें मािंें भांडवल । पायांपें
चनवेचदले बोल । आदरा ऐसें पाचवजे मोल । तुका ह्मणे साि फोल तूं जाणसी ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ६३८. कां हो मािंा माचनयेला भार । ऐसा चदसतसे [दे . त. चदसे.] फार । अनंत पावचवलश उद्धार । नव्हे
चि थार मज शेवटश ॥ १ ॥ पाप वचळवंत गाढें । तुज ही राहों सकतें पुढें । मागील कांहश राचहले ओढें । नवल
कोडें [त. पां. केवढें .] दे चखयेलें ॥ २ ॥ काय माचनती संतजन । तुमिें हीनत्वविन । कश वृद्ध जाला नारायण । न
िले पण आिील तो ॥ ३ ॥ आतां न करावी िोरी । बहु त न िरावें दु री । पडदा काय घरच्याघरश । िचरलें दु री
ते व्हां िचरलें ॥ ४ ॥ नको िाळवूं अनंता । कासया होतोचस नेणता । काय तूं नाहश िरीत सत्ता । तुका ह्मणे
आतां होईं प्रगट ॥ ५ ॥

६३९. मज ते हांसतील संत । जशहश दे चखले ती मूर्ततमंत । ह्मणोचन उिे गलें चित्त । [त. आहां क. अहा.]

आहा ि भक्त ऐसा चदसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ध्यानश म्या वणावेचत कैसे । पुढें एकश स्तुचत केली असे । ते थूचन जीव
चनघत नसे । ऐचसये [दे . क. आश.] आसे लागलोंसें ॥ ॥ कासया पाचडया जी िडा । उगा चि वेडा आचण
वांकडा । आह्मां लें करांचस पीडा । एक मागें जोडा दु सऱ्यािा ॥ २ ॥ सांगा कोणािा अनयाय । ऐसें मी िरीतसें
पाय । तूं तंव सम चि सकळां माय । काय अनयाय एक मािंा ॥ ३ ॥ नये हा जरी कारणा । तरी कां व्याले चत
नारायणा । विन द्यावें जी विना । मज अज्ञाना समजावश ॥ ४ ॥ बहु त चदवस केला बोमाट । पाहातां श्रमलों ते
वाट । तुका ह्मणे चवस्तारलें ताट । काय वीट आला नेणों स्वामी ॥ ५ ॥

६४०. बरें जालें आचजवरी । नाहश पचडलों मृत्यािे आहारश । वांिोन आलों एथवरी । उरलें तें हरी
तुह्मां समपुण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चदला या काळें अवकाश । नाहश पावलें आयुष्ट्य नाश । काया कारण उरलें शेा ।
गेलें तें भूस जावो परतें ॥ ॥ बुडणें खोटें पावतां थडी । स्वप्नश जाली ओढाओढी । नासली जागृतीिी घडी
। साि जोडी शेवटश गोड घास ॥ २ ॥ तुह्माचस पावचवली हाक । तेणें चनरसला िाक । तुमिें भातें हें कवतुक ।
जे शरणागत लोक रक्षावे ॥ ३ ॥ रवीच्या नावें चनशीिा नाश । उदय होतां चि प्रकाश । अतां कैिा [त. आह्मां

कैिा.] आह्मां दोा । तूं जगदीश कैवारी ॥ ४ ॥ आतां जळो दे ह सुख दं भ मान । न करश यािें सािन । तूं
जगदाचद [क. पां. जगदीश.] नारायण । आलों शरण तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६४१. आतां मािंा नेणो [क. दे. नेणों.] परतों भाव । चवसावोचन पायश ठे चवला जीव । सकळां लाभांिा हा
ठाव । ऐसा वाव जाला चित्ताठायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भांडवल गांठी तचर चवश्वास । जालों तों जालों चनिय दास ।
न पाहें मागील ते वास । पुढती सोस सेवि
े ा िी ॥ ॥ आहे तें चनवेचदलें सवु । मी [पां. “मी हें ” हे दोन शब्द नाहशत.]

हें [पां. क. मािंा.] मािंें मोचडयला गवु । अकाळश [पां. अकाळ.] काळ अवघें पवु । जाला भरवसा कृपेलाभािा ॥ २ ॥
वेव्हारश वेव्हारा अनंत । नाहश यावांिुनी जाणत । तरी हें समािान चित्त । लाभहानी नाहश येत अंतरा ॥ ३ ॥
करूचन नातळों संसारा । अंग चभन्न राचखला पसारा । कळवळा तो जीवनश खरा । बीजािा थारा दु री आघात ॥
४ ॥ बहु [त. बहु त.] मतापासूचन चनराळा । होऊचन राचहलों सोंवळा । बैसल्या [पां. क. बैसला.] रूपािा कळवळा ।
तुका ह्मणे डोळां ले इलों तें ॥ ५ ॥

६४२. तुळसीमाळा घालु नी कंठश । उभा चवटे वरी जगजेठी । अवलोकोचन पुंडलीका दृष्टी । असे
भीमातटश पंढरीराय ॥ १ ॥ भुत्क्तमुत्क्त जयाच्या कामारी । चरचद्धचसचद्ध वोळगती िारश । सुदशुन घरटी करी ।
काळ कांपे दु री िाकें तया ॥ २ ॥ जगज्जननी असे वाम भागश । भीमकी शोभली अिांगश । जैसी चवद्युल्लता िंमके
मे घश । दरुाणें भंगी महा दोा ॥ ३ ॥ सुखसागर परमानंदु । गोपीगोपाळां [त. क. पां. गोपी गोपाळा गोिना छं दु.] गोिनां
छं दु । पचक्षश्वापदां जयािा वेिु । वाहे गोनवदु पांवा छं दें ॥ ४ ॥ मुखमंचडत ितुभज
ु ा । [दे . त. मनमोहना.] मनमोहन
गरुडध्वजा । तुका ह्मणे स्वामी मािंा । पावे भत्क्तकाजा लवलाहश ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ६४३. हातशिे न संडावें दे वें । शरण आलों जीवें भावें । आपुलें ऐसें ह्मणावें । कचरतों जीवें ननबलोण ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बैसतां संतांिे पंगती [पां. क. संगती.] । कळों आलें कमळापती । आपुलश कोणी ि नव्हती । चनिय
चित्तश दृढ जाला ॥ ॥ येती तुचिंया भजना आड । दाचवती प्रपंिािें कोड । कचनष्ठश [पां. क. कचनष्ठ.] रुचि
ठे ऊचन गोड । दे खत नाड कळतसे ॥ २ ॥ मरती मेंली नेणों चकती । तो चि लाभ तयािे संगती । ह्मणोचन येतों
काकुलती । िीर तो चित्तश दृढ द्यावा ॥ ३ ॥ सुखें ननदोत हे जन । न करश तयांशश विन । आचदचपता तूं
नारायण । जोडी िरण तुमिे तें [पां. क. ते. ‘जोडश िरण तुमिे ते’ असा पाठ असता तर हल्लशच्यापेक्षां िांगला अथु होता. पण ‘जोडी’
यावर अनुस्वार कोणत्याि प्रतशत नाहश, व ‘तें’ असें दे . त. व क. या पुस्तकांत आढळतें. क. च्या प्रतशतील ‘तें’ वरिा अनुस्वार मागून खोडला आहे .]

॥ ४ ॥ आपलें आपण न करूं चहत । करूं हें प्रमाण संचित । तरी मी नष्ट चि पचतत । तुका ह्मणे मज संत
हांसती ॥ ५ ॥

६४४. बरवें जालें लागलों कारणश । तुमिे राचहलों िरणश । फेडीन संतसंगती िणी । गजुइल गुणश
वैखरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न वंिें [दे . वंिें.] शरीर सेवस
े ी । काया वािा आचण मनेसश । जालों संतािी अंदणी दासी ।
केला याचवशश चनिार ॥ ॥ जीवनश राचखला [पां. राचहला.] चजव्हाळा । जालों मी मजसश चनराळा । पंिभूतांिा
पुतळा । सहज लीळा वतुतसे ॥ २ ॥ जयािें जया होईल ठावें । लाहो या साचियेला भावें । ऐसें होतें राचखयलें
[त. राचखयलें होतें.] जीवें । येथूचन दे वें भोवहु नी [क. भोंवहू चन.] ॥ ३ ॥ आस चनरसली ये खेपे । अवघे पंथ जाले सोपे ।
तुमिे दीनबंिु कृपें । दु सरें कांपे सत्तािाकें ॥ ४ ॥ अंचकले पणें आनंदरूप । आतळों नये पुण्यपाप । सारूचन
ठे चवले संकल्प । तुका ह्मणे आपें आप एकाएकश ॥ ५ ॥

६४५. अवघ्या दशा येणें सािती । मुख्य उपासना सगुणभक्ती । प्रगटे हृदयशिी मूती । भावशुचद्ध
जाणोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वीज आचण फळ हरीिें नाम । सकळ पुण्य सकळ िमु । सकळां कळांिें हें वमु ।
चनवारी श्रम सकळ ही ॥ ॥ जेथें कीतुन हें नामघोा । कचरती चनलु ज्ज हरीिे दास । सकळ वोथंबले रस ।
तुटती पाश भवबंिािे ॥ २ ॥ येती अंगा वसती लक्षणें । अंतरश दे वें िचरलें ठाणें । आपण चि येती तयािे [दे . क.

त. तयािा.] गुण । जाणें येणें खुंटे वस्तीिें ॥ ३ ॥ न लगे सांडावा आश्रम । उपजले कुळशिे िमु । आणीक न
करावे श्रम । एक पुरे नाम चवठोबािें ॥ ४ ॥ वेदपुरुा नारायण । योचगयांिें ब्रह्म शूनय । मुक्ता आत्मा पचरपूणु ।
तुका ह्मणे सगुण भोळ्या आह्मां ॥ ५ ॥

६४६. श्रीअनंता मिुमि

ू ना । पद्मनाभा नारायणा । जगव्यापका जनादु ना । आनंदघना अचवनाशा ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ सकळदे वा [क. सकळ दे वाचिदे वा.] आचददे वा । कृपाळु वा जी केशवा । [पां. महानंदा महानुभावा.] महा
महानु भवा [क. पां. महानुभावा.] । सदाचशवा सहजरूपा ॥ ॥ िक्रिरा चवश्वंभरा । गरुडध्वजा करुणाकरा ।
सहस्त्रपादा सहस्त्रकरा । क्षीरसागरा शेाशयना ॥ २ ॥ [दे . क. हा शब्द नाहश.] कमलनयना कमलापती ।
काचमनीमोहना मदनमूती । भवतारका िचरत्या चक्षती । वामनमूती चत्रचवक्रमा ॥ ३ ॥ अगा ये सगुणा चनगुण
ु ा।
जगज्जचनत्या जगज्जीवना । वसुदेवदे वकीनंदना । बाळरांगणा बाळकृष्ट्णा ॥ ४ ॥ तुका आला लोटांगणी । मज
ठाव द्यावा जी िरणश । हे चि करीतसें चवनवणी । भवबंिनश सोडवावें ॥ ५ ॥

६४७. आतां येणें बळें पंढरीनाथ । जवळी राचहला चतष्ठत । पाहातां न कळे जयािा अंत । तो चि
हृदयांत घालूं आतां ॥ १ ॥ चवसरोचन आपुला दे हपणभाव । नामें चि भुलचवला पंढरीराव । न चविारी [क. यातु

कुळ ठाव.] याती कुळ नांव । लागावया पाव संतांिे ॥ २ ॥ बरें वमु आलें आमुचिया हातां । नहडावें िुंडावें न
लगतां । होय अचवनाश सहाकारी दाता । ितुभज
ु संता पचर िाकें ॥ ३ ॥ होय आवडी सानें थोर । रूप सुंदर
मनोहर । भत्क्तचप्रय लोभापर । करी आदर यािकपणें ॥ ४ ॥ तें वमु आलें आमुच्या हाता । ह्मणोचन शरण
चनघालों संतां । तुका ह्मणे पंढरीनाथा । न सोडश आतां जीवें भावें ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ६४८. मािंा तंव खुंटला उपाव । जेणें तुिंे आतुडती पाव । करूं भत्क्त तचर नाहश भाव । नाहश हातश
जीव कवणेचवशश ॥ १ ॥ िमु करूं तचर नाहश चित्त । दान दे ऊं तचर नाहश चवत्त । नेणें पुजों ब्राह्मण अतीत । नाहश
भूतदया पोटा हातश ॥ २ ॥ नेणें गुरुदास्य संतसेवन । जप तप अनु ष्ठान । नव्हे वैराग्य वनसेवन । नव्हे दमन
इंचद्रयांसी ॥ ३ ॥ तीथु करूं तचर मन नये सवें । व्रत करूं तचर चवचि नेणें स्वभावें । दे व जचर आहे ह्मणों मजसवें
। तचर आपपरावें न वंिे ॥ ४ ॥ ह्मणोचन जालों शरणागत । तुिंा दास मी अंचकत । यास कांहश न लगे संचित ।
जालों [दे . त. चननित.] चनचित तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६४९. तचर म्यां आळवावें कोणा । कोण हे [पां. हा शब्द नाहश.] पुरवील वासना । तुजवांिचू न नारायणा ।
लावश स्तना कृपावंतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुला न चविारश चसण । न िरश अंगसंगें चभन्न । अंगीकाचरलें राखें दीन ।
दे ईं जीवदान आवडीिें ॥ ॥ माचिंया मनाचसहे आस । चनत्य सेवावा ब्रह्मरस । अखंड िरणशिा वास । पुरवश
आस यािकािी ॥ २ ॥ माचिंया संचितािा ठे वा । ते णें हे वाट दाचवली दे वा । एवढ्या आदरािा हे वा । मागें
सेवादान आवडीनें [पां. आवडीिें.] ॥ ३ ॥ आळवीन करुणाविनश । आणीक गोड न लगे मनश । चनद्रा जागृती
आचण स्वप्नश । िचरलें ध्यानश मनश रूप ॥ ४ ॥ आतां भेट न भेटतां आहे । नकवा नाहश ऐसें चविारूचन पाहें ।
लागला िंरा अखंड आहे । तुका ह्मणे [पां. साह्.] साह्े केलें अंतरश ॥ ५ ॥

६५०. हें चि भवरोगािें औाि । जनम जरा तुटे व्याि । आणीक कांहश नव्हे बाि । करील वि ाडवगा
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांवळें रूप ल्यावें डोळां । सा िौ अठरांिा गोळा । पदर लागों नेदी खळा । नाममंत्रमाळा
चवष्ट्णुसहस्त्र ॥ ॥ भोजना न द्यावें अन्न । जेणें िुके अनु पान । तरश ि घेतल्यािा गुण । होईल जाण सत्य भाव
॥ २ ॥ नये चनघों आपुचलया घरा । बाहे र लागों नये वारा । बहु बोलणें तें सारा । संग दु सरा वजावा ॥ ३ ॥ पास
तें एक द्यावें वरी । नवनीतािी होईल परी । होईल गुसचळलें तें चनवारी । सार भीतरी नाहश तया ॥ ४ ॥ नहायें
अनु तापश पांघरें चदशा । स्वेद चनघों दे अवघी आशा । होचसल [पां. होइल.] मागें होताचस तैसा । तुका ह्मणे दशा
भोगश वैराग्य ॥ ५ ॥

६५१. मागुता हा चि जनम पावसी । भोचगलें सुखदु ःख जाणसी । हें तों न घडे रे सायासश । कां रे अंि
होसी जाणोचनयां ॥ १ ॥ लक्ष िौऱ्याशी न िुके फेरा । गभुवासश यातना थोरा । येउचन पडसी संदेहपुरा ।
वोळसा थोरा मायाजाळश ॥ २ ॥ पशु काय पापपुण्य जाणती । उत्तम मध्यम भोग भोचगती । कांहश एक उपजतां
मरती । [क. पां. बचहर.] बचहरश अंि होती पांगुळ मुकश ॥ ३ ॥ नरदे ह चनिान लागलें हातश । उत्तम सार उत्तम गती
। होइन दे व चि ह्मणती ते होती । तचर कां चित्तश न िरावें ॥ ४ ॥ क्षण एक मन त्स्थर करूनी । सावि [दे . साव.]

होईं डोळे उघडोनी । पाहें [त. पाहें वेदश बोचललें . क. पाहें वेद बाचललें .] वेद बोचलले पुराणश । तुका चवनवणी करीतसे ॥
५॥

६५२. दास्य करी दासांिें । उणें न साहे तयांिें । वाचढलें ठायशिें । [दे . भानें. पां. भाणे. क. भाने.] भाणें
टाकोचनयां िांवे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा कृपेिा सागर । चवटे उभा कटश कर । सवुस्वें उदार । भक्तांलागश प्रगटे ॥
॥ हृदयश श्रीवत्सलांछन । चमरवी [त. पां. भक्तािें.] भक्तांिें भूाण । नाहश तयािा सीण । सुख िचरलें लाते िें ॥
२ ॥ सत्यभामा दान करी । उजु र नाहश अंगीकारी । सेवकाच्या चशरश । िरूचन िाले पादु का ॥ ३ ॥ राखे
दारवंटा [पां. दारवंट.] वळीिा । सारथी [दे . त. क. रथी.] जाला अजुुनािा । दास सेवकांिा । होय सािा अंचकत ॥
४ ॥ चभडा नो [पां. त. न.] बोलवें पुंडचलकाशश । उभा मयादा पाठशशश । तुका ह्मणे ऐसी । कां रे न भजा माउली ॥
५॥

विषयानु क्रम
 ६५३. हचर तैसे हरीिे दास । नाहश तयां भय मोह निता आस । होउचन राहाती उदास । बळकट कांस
भक्तीिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िरूचन पाय त्यचजलें [दे . त. तचजलें .] जन । न लगे मान मृचत्तकािन । कंठश नाम अमृतािें
पान । न लगे आन ऐसें जालें ॥ ॥ वाव तरी उदं ड ि पोटश । िीर नसिु ऐसे जगजेठी । कामक्रोिा न सुटे
चमठी । [दे . त. वेठी तरी चगऱ्हे राबवीती.] चगऱ्हे तरी वेठश रावचवती ॥ २ ॥ बळें तचर नागवती [दे. क. नांगवती.] काळा ।
लीन तचर सकळांच्या तळा । उदार दे हासी सकळा । जाणोचन कळा सवु नेणते ॥ ३ ॥ संसार तो तयांिा दास ।
मोक्ष तें [पां. तो.] पाहातसे वास । चरचद्धचसचद्ध दे शवटा [दे . क. दे शटा.] त्रास । न चशवचत यास वैष्ट्णवजन ॥ ४ ॥
जनममृत्युस्वप्नांसाचरखें । आप त्यां न चदसे पारखें । तुका ह्मणे अखंचडत सुखें । वाणी वदे मुखें प्रेमामृतािी [दे .

प्रेमा अमृतािी.] ॥५॥

६५४. बहु त जािलों संसारश । वसें गभीं माते च्या उदरश । लक्ष िौऱ्याशी योचनिारश । जालों चभकारी
यािक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चजणें परािीन आचणकां हातश । दृढ पाशश बांिलों संचितश । प्रारब्ि चक्रयमाण सांगाती ।
भोवंचडती सत्ता आपुचलया ॥ ॥ न भरे पोट नाहश चवसांवा । नाहश नेम एक ठाव गांवा । नाहश सत्ता न चफरे
ऐसी दे वा । [दे . क. लाहे .] लाही जीवा खापरश तडफडी ॥ २ ॥ काळ बहु त गेले ऐचसया रीती । आणीक [पां. पुढें

ही.] पुढें नेणों चकती । खंडणा नाहश पुनरावृत्ती । मज कल्पांतश तरी वेगळें ॥ ३ ॥ ऐसें दु ःख कोण हरील मािंें ।
कोणा भार घालूं आपुलें ओिंें । भवनसिुतारक नाम तुिंें । िांवचस काजें आडचलया ॥ ४ ॥ आतां िांव घालश
नारायणा । मजकारणें रंका दीना । गुण न चविारश अवगुणा । तुका करुणा भाकीतसे ॥ ५ ॥

६५५. जंव हें सकळ चसद्ध आहे । हात िालावया पाये । तंव तूं आपुलें स्वचहत पाहें । तीथुयात्रे जायें
िुकों नको ॥ १ ॥ जंव काळ असे दु री ठे ला । तंव तूं हचरगुण गायें आइक वचहला । मनश भाव िरूचन भला । न
वंिें त्याला िुकों नको ॥ २ ॥ जोडोचन िन न [पां. घालश.] घलश माती । ब्रह्मवृद
ं ें पूजन [दे . त. इचत. क. चयचत.] यती ।
सत्य आिरण दया भूतश । करश सांगाती िुकों नको ॥ ३ ॥ दशा यौवन [त. यवोन.] वाणली अंगश । पांचगला नव्हें
चवायसंगश । काम क्रोि लोभ मोह त्यागश । राहें संतसंगश िुकों नको ॥ ४ ॥ मग ते थें न िले कांहश । सत्ता
संपदा राहे ल ठायशच्या ठायश । पुढें संचित जाईल ग्वाही । तुका ह्मणे ते ही यमआज्ञा ॥ ५ ॥

६५६. ऐक पांडुरंगा एक मात । कांहश बोलणें आहे एकांत । आह्मां जरी तारील संचित । तरी उचित
काय तुिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उसनें फेचडतां िमु तो कोण । काय तया मानवेल जन । काय गा चमरवूचन भूाण ।
वांयां थोरपण जनांमध्यें ॥ ॥ अन्न जरी न चमळे तयासी दे णें । आगांतुक पात्र उचित दान । उपकार तरी
िनमंत्रीपणें । जरी दे णेंघेणें नाहश आशा ॥ २ ॥ शूर तों तयासी बोचलजे जाणा । पाठीशश घालू चन राखे दीना ।
पार पुण्य नाहश त्या भूाणा । ऐक नारायणा विन हें ॥ ३ ॥ आतां पुढें बोलणें तें काईं । मज ताचरसी तरी ि
सही । विन आपुलें चसद्धी नेईं । तुका ह्मणे तईं मज कळसी ॥ ४ ॥

६५७. िांगलें नाम गोमटें रूप । चनवती डोळे हरती ताप । चवठ्ठल चवठ्ठल हा जप । प्रगट स्वल्प अचत
सार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शस्त्र हें [त. हा.] चनवाणशिा बाण । चनकट समय अवसान । कोठें योजेल दश दान । खंडी
नारायण दु ःख नितनें ॥ ॥ सकळ श्रेष्ठांिें मत । पावे चसद्धी पाववी अनंत । ह्मणोचन व्हावें शरणागत । आहे
उचित एवढें चि ॥ २ ॥ ह्मणोचन रुसलों संसारा । सपु चवखार [पां. हा चवखार.] हा पांढरा । तुजशश अंतर रे दातारा
। या चि दावेदाराचनचमत्त [पां. चनचमत्य.] ॥ ३ ॥ येणें मज भोगचवल्या खाणी । नसतां छं द लाचवला मनश । माजलों
मी मािंे भ्रमणश । जाली बोडणी चवटं बना ॥ ४ ॥ पावलों केचलयािा दं ड । खाणी भोचगचवल्या [त. पां. भोचगल्या.]

उदं ड । आतां केला पाचहजे खंड । तुका दं डवत घाली दे वा ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ६५८. िांगला तरी पूणुकाम । गोड तरी यािें चि नाम । दयाळु [दे . त. दयाळ.] तरी अवघा िमु । भला
तरी दासा श्रम होऊं नेदी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उदार तरी [त. लक्षुमीयेसी.] लक्ष्मीयेसी । जुंिंार तरी कचळकाळासी ।
ितुर तरी गुणांिी ि रासी । जाणता तयासी तो एक ॥ ॥ जु नाट तरी बहु काळा । न कळे जयािी लीळा ।
नेणता गोवळश गोवळा । लाघवी अवळाभुलवणा ॥ २ ॥ गांढ्या तरी भावािा अंचकत । बराडी तरी उत्च्छष्टािी
प्रीत । ओंगळ तरी कुब्जेशश रत । भ्याड अनंत बहु पापा ॥ ३ ॥ खेळतो येणें चि खेळावा । नट तो येणें चि
अवगावा [दे . त. पां. आवगावा.] । लपोचन जीवश न कळे जीवा । िचरतां दे वा नातुडेसी [पां. त. नातुडसी.] ॥ ४ ॥ उं ि
तरी बहु त चि उं ि । नीि तरी बहु त चि नीि । तुका ह्मणे वोचललों साि । नाहश [त. पां. आहाि.] अहाि पूजा
केली ॥ ५ ॥

६५९. काय आह्मी भत्क्त करणें कैसी । काय एक वाहावें तुह्मांसी । अवघा भरोचन उरलासी । वाणश
खाणश रसश [दे . क. रूपगिश.] रूपश गंिश ॥ १ ॥ कसें करूं इंचद्रयां बंिन । पुण्यपापािें खंडण । काय व्रत करूं
आिरण । काय तुजचवण उरलें तें ॥ २ ॥ काय डोळे िंांकुचनयां पाहू ं । मंत्रजप काय ध्याऊं । कवणें ठायश
िरूचन भाव । काय तें वाव तुजचवण ॥ ३ ॥ काय नहडो कवण चदशा । कवणे ठायश पाय ठे वूं कैसा । काय तूं
नव्हे चस न कळे तैसा [पां. ऐसा.] । काय मी कैसा पाहों आतां ॥ ४ ॥ तुचिंया नामािी सकळ । पूजा अिुन मंत्र
माळ । िूप दीप नैवद्य
े फळ तांबूल । घेऊं पुष्ट्पांजुळ तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६६०. शरीर दु ःखािें कोठार । शरीर रोगािें भांडार । शरीर दु गंिीिी थार । नाहश अपचवत्र शरीरा ऐसें
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शरीर उत्तम िांगलें । शरीर सुखािें घोंसुलें । शरीरें साध्य होय केलें । शरीरें सािलें परब्रह्म ॥
॥ शरीर चवटाळािें [दे . क. अळें .] आळें । मायामोहपाशजाळें । पतन शरीराच्या मुळें । शरीर काळें व्याचपलें ॥
२ ॥ शरीर सकळ हें [त. पां. ही.] शु द्ध । शरीर चनिशिा ही चनि । शरीरें तुटे भवबंि । वसे मध्यें भोगी दे व शरीरा ॥
३ ॥ शरीर अचवद्येिा बांिा । शरीर अवगुणािा रांिा । शरीरश वसे बहु त बािा । नाहश गुण [पां. सुिा.] सुदा एक
शरीरश ॥ ४ ॥ शरीरा सुख नेदावा [त. न द्यावा] भोग । न द्यावें दु ःख [दे . क. पां. सुख.] न करश त्याग । नव्हे वोखटें ना
िांग । तुका ह्मणे वेग [त. वेग हरी भजनश.] करश हचरभजनश ॥ ५ ॥

६६१. इतुलें करश भलत्या परी । परद्रव्य परनारी । सांडुचन अचभलाा अंतरश । वत्तें वेव्हारश सुखरूप ॥
१ ॥ न करश दं भािा सायास । शांती राहें बहु वस । चजव्हे सेवश सुगि
ं रस । न करश आळस रामनामश ॥ २ ॥
जनचमत्र होईं सकळांिा । अशु भ न बोलावी वािा । संग न िरावा [त. िरश.] दु जुनािा । करश संतांिा सायास ॥
३ ॥ कचरसी दे वाचवण आस । अवघी होईल चनरास । तृष्ट्णा वाढचवसी बहु वस । किश सुखास न पवसी [पां.

पावसी.] ॥ ४ ॥ िरूचन चवश्वास करश िीर । कचरतां दे व हा चि चनिार । तयािा वाहे योगक्षेमभार । नाहश अंतर
[पां. अंतपार.] तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६६२. संसारनसिु हा दु स्तर । नु लंघवे उलं चघतां पार । बहु त वाहाचवलें दू र । न लगे चि तीर पैल थडी
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चकती जनम जाला फेरा । गचणत नाहश जी दातारा । पचडलों आवतीं भोंवरा । बहु ता थोरा
वोळचसया [क. वोळचखस्या.] ॥ ॥ वाढलों परी नेणती बुद्धी । नाहश परतली िचरली शुचद्ध । मग म्यां चविारावें
किश । ऐसी संिी सांडुचनयां ॥ २ ॥ अनेक खाणश आहार चनद्रा । भयमैथुनािा चि थारा । बाळत्व तारुण्य जरा ।
प्रिान पुरा भोग ते थें ॥ ३ ॥ ऐसश उलं घूचन आलों स्थळें । बहु भोवंचडलों काळें । आतां हें उगवावें जाळें । [पां.

उजेडािे बळें . क. उजेडावें बळें .] उजेडा वळें चदवसाच्या ॥ ४ ॥ [पां. सांडुचनयां.] सांडीन या संसारािी वाट । बहु येणें
भोगचवले कष्ट । दावी सत्या ऐसें नष्ट । तुका ह्मणे भ्रष्ट जालों दे वद्रोही ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ६६३. चवठ्ठल भीमातीरवासी । चवठ्ठल पंढरीचनवासी । चवठ्ठल पुंडचलकापासश । कृपादानाचवसश उदार
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठल स्मरणा कोंवळा । चवठ्ठल गौरवश आगळा । आिार ब्रह्मांडा सकळा । चवठ्ठल लीळाचवग्रही
॥ ॥ उभा चि परी न मनी सीण । नाहश उद्धचरतां [पां. त. उद्धचरता.] चभन्न । समथािे घरश एक [पां. एक चि.] अन्न ।
आतुभत
ू ा क्षणोक्षणा सांभाळी ॥ २ ॥ रुिीिे प्रकार । आचणताती आदरें । कोठें ही न पडे अंतर । थोरां [पां. थोरांस

ही थोर.] थोर िाकुयां िाकुटा ॥ ३ ॥ कचरतां बळ िचरतां नये । िंोंबतां डोळे मनें ि होय । आपुल्या उद्देशािी
सोय । जाणे हृदयचनवासी ॥ ४ ॥ पानहा तरी आल्या अंतर ते थें । तों नाहश भचरलें चरतें । कचरतों सेवन [पां. आतें.]

आइतें । तुका ह्मणे चित्तें चित्त मे ळवूनी ॥ ५ ॥

६६४. ताप हें हरण श्रीमुख । हरी भवरोगा ऐसें दु ःख । अवलोचकतां उपजे सुख । उभें सनमुख दृष्टीपुढें
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न पुरे डोचळयांिी िणी । सखोल कृपेिी ि खाणी । स्तचवतां न पुरे वेदवाणी । तो हा समिरणी
कृपाचनिी ॥ ॥ रामकृष्ट्णध्यान वामननारनसहश । उग्र आचण सौम्य कांहश ि नाहश । सांपडे भरलीये वाही ।
भाव शु द्ध पाहश यािें भातुकें ॥ २ ॥ गुणगंभीर ितुर सुजाण । शूर िीर उदार नारायण । व्यापक तरी चत्रभुवन ।
मनमोहन लावण्य हें ॥ ३ ॥ ठाण हें साचजरें सुंदर । अचवनाश अचवकार । अनंत आचण [त. पां. अपरांपार.] अपार ।
तो हा कटश [पां. हा शब्द नाहश.] कर [त. िचरताही.] िचरताहे ॥ ४ ॥ जयािी वाणी सुमनमाळा । परमामृतचजव्हाळा ।
अनंता अंगश अनंत कळा । तुका जवळा िरणसेवक [दे . िरण सेवे.] ॥ ५ ॥

कान्होबा ॰नाट अभांग ७.

६६५. अगा ये वैकुंटनायका । अगा ये त्रैलोक्यतारका । अगा जनादु ना जगव्यापका । अगा पाळका
भक्तांचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अगा ये वसुदेवदे वकीनंदना । अगा ये गोचपकारमणा । अगा बचळबंि वामना । अगा
चनिाना गुणचनिी ॥ ॥ अगा ये द्रौपदीबांिवा । अगा ये सखया पांडवा । अगा जीवाचिये जीवा । अगा मािवा
मिुसूदना ॥ २ ॥ अगा महे श्वरा महाराजा । अगा श्रीहरी गरुडध्वजा । अगा सुंदरा सहस्रभुजा । पार मी तुिंा
काय वणूं ॥ ३ ॥ अगा अंबऋचापरंपरा । [दे . चनलारंभ त. चनळारंभ.] चनरालं बा चनर्तवकारा । अगा गोविुन िरणीिरा ।
अगा माहे रा दीनाचिया ॥ ४ ॥ अगा िमुराया िमुशीळा । कृपानसिु कृपाळा । अगा प्रेमाचिया कल्लोळा ।
सकळकळाप्रवीणा ॥ ५ ॥ अगा ितुरा सुजाणा । मिुराचगरा सुलक्षणा । अगा उदारा असुरमदु ना । राखें शरणा
तुकयाबंिु ॥ ६ ॥

६६६. उभा दे चखला भीमातीरश । कर चमरवले कटावरी । पाउलें तरी सम चि साचजरश । नाम तरी
अनंत अचतगोड ॥ १ ॥ शंखिक्रांचकत भूाणें । जचडतमेखळा चिद्रत्नें । पीतांबर उटी शोभे गोरे पणें । लोपलश
ते णें रचवतेजें ॥ २ ॥ श्रवणश कुंडलें दे ती ढाळ । दशांगुळश मुचद्रका माळ । दं तओळी चहरे िंळाळ । मुख चनमुळ
सुखरासी ॥ ३ ॥ कडश कडदोरा वांकी वेळा । बाहश [त. बाहीवटे ] बाहु वटे पदक [पां. माळा.] गळां । मृगनाभी
रे चखला चटळा । लवती डोळां चवद्युल्लता ॥ ४ ॥ सुंदरपणािी साम्यता । काय वणूं ते पावे आतां । तुकयाबंिु
ह्मणे रे अच्युता । िनय ते माताचपता प्रसवली ॥ ५ ॥

६६७. एक मागणें हृाीकेशी । चित्त द्यावें सांगतों विनासी । मज अंतर तुझ्या िरणासी । न पडे ऐसी
कृपा करश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको दु जी बुचद्ध आणीक । चरचद्धचसद्धी परलोक । तूं स्वामी मी सेवक । खंडणा नको
करूं ऐसी ॥ ॥ मना येईल तो जनम दें ई । भलते कुळश भलते ठायश । तें मी सांकडें घालीत नाहश ।
हृदयशहु नश [पां. तुवां न वजावें] तूं न वजें ॥ २ ॥ इतुलें करश भलत्या परी । भलत्या भावें तुिंे िारश । राहे न दास

विषयानु क्रम
होऊचन कामारी । वदो वैखरी चनत्य नाम ॥ ३ ॥ नको चविारूं दु सरें आतां । शरण आलों जी पंढरीनाथा ।
तुकयाबंिु ह्मणे रे अच्युता । आहे चस तूं दाता दानशूर ॥ ४ ॥

६६८. कईं दे खतां होईन डोळश । सकळां भूतश मूर्तत सांवळी । जीवा नांव भूमंडळश । जळश स्थळश काष्ठश
पाााणश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा कृपा करील नारायण । जीव जगािा होईन । प्रेमसागरश बुडईन । होईल स्नान
अनु तापश ॥ ॥ ऐसा कईं येईन दै वास । दृश्य नासोचन जाईल आस । सदा संतिरणश दे हािा वास । सेवीन
शेा िणीवरी ॥ २ ॥ कंई नवसा येतील अंकुर । सुखा नाहशसा होईल पार । अमृत तें पृथ्वीजळ सागर । वाहाती
पूर आनंदािे ॥ ३ ॥ प्रसन्न दया क्षमा शांचत । कईं नवचविा होईल भत्क्त । भोगीन वैराग्यसंपचत्त । मनोरथ
कळती तईं पुरले ॥ ४ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे सांग । नव्हे तुजचवण चनरसेना पांग । ह्मणोचन घातलें साष्टांग ।
पांडुरंगा [पां. िरणावरी.] वरी िरणा ॥ ५ ॥

६६९. तूं वचळया चशरोमणी । आहे चस माजी ये चत्रभुवनश । चरघालों पाठी तुिंी ह्मणउनी । आतां करीन
मी असेल तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं दे वा प्रतापचदनकर । सुरा असुरांिा सुर । महावीरां वीर िनु िुर । मी तों पामर
काय ते थें ॥ ॥ कृपानसिु दीनवत्सल । फोचडली दे वािी बंदशाळ । संहारूचन राक्षसदळ । शरणागत राजश
स्थाचपला ॥ २ ॥ [दे . त. क. उपकमु.] उपक्रम करावा बहु त । तरी तूं जाणसी िमुनीत । उचित काय तें अनुचित ।
राखें शरणागत आलों आतां ॥ ३ ॥ चकती म्यां काय चवनवावें । शरण आलों जीवें भावें । तुकयाबंिु ह्मणे करावें
। क्षेम अवघें येणें काळें ॥ ४ ॥

६७०. दे वा मी िांडाळ िांडाळ । ह्मणतां लागताहे वेळ । नसे पाहातां भूमंडळ । ऐसा अमंगळ खळ
दु सरा ॥ १ ॥ जनमा उपजचलयापासुनी । असत्य कमु तें अिंुनी । सत्य आिरण नेणें स्वप्नश । चनखळ खाणी
अवगुणांिी ॥ २ ॥ भत्क्त दया अथवा कथा । कानश न साहवे वाता । अखंड चवायांिी वेथा । अघम पुरता
अिमाहु नी ॥ ३ ॥ काम क्रोि दं भ अहं कार । गवु ताठा मद मत्सर । यांिें तरी माहे रघर । परउपकार वैरी तैसा
॥ ४ ॥ ननदा िे ा घात चवश्वास । कचरतां नाहश केला आळस । करूं नये [क. तें केलें ] ते केले संतउपहास । अभक्ष
[दे . त. क. अभक्ष भक्ष तें ही भचक्षलें ] तें ही भचक्षलें ॥ ५ ॥ पाचळलें नाहश चपतृविन । सदा परिारश परघनश ध्यान । बोलों
नये घडलें ऐसें [दे . अनोचवन. त. अणोचवन.] अनयोनयचवण । दासीगमन आचदकरूनी ॥ ६ ॥ कायामनें वािाइंचद्रयांशश
। सकळ पापांिी ि राशी । तुकयाबंिु ह्मणे ऐचसयासी । आलों हृाीकेशी तुज शरण ॥ ७ ॥

६७१. काय काय कचरतों या मना । परी नाइके नारायणा । करूं नये त्यािी करी चववंिना । [क. पां. नेऊं
पतना.] पतना नेऊं आदचरलें ॥ १ ॥ [दे . त. भलचतयं सवा. क. भत्क्तयेसवा.] भलचतया सवे घांवे सैराट । वाट आडवाट
दरे दरकुट । न चविारी कुडें कांहश कपट । घात बळकट मांचडयेला ॥ २ ॥ न पुरती भ्रमणा दाही चदशा । सप्त
ही पाताळ आकाशात घाली उडी बळें चि दे खोचन फांसा । केलों या दे शा पाहु णा ॥ ३ ॥ िेतवूचन इंचद्रयें सकळ
। आशा तृष्ट्णा कल्पना काम क्रोि काळ । दु राचवली शुद्ध बुचद्ध केली राळ । ऐसें िांडाळ अचनवार हें ॥ ४ ॥
आतां काय ऐसें करावें यासी । बहु जाचिलों केलों कासाचवसी । तुकयाबंिु ह्मणे हृाीकेशी । िांव मज ऐसी
परी जाली ॥ ५ ॥

नाटाचे अभांग समाप्त ६३.

[तां. ६७२, ६७३, ६७४, ६७५ हे िार अभंग जास्ती आहे त.] ६७२. अखंडक्षीराब्िी भचरतें आलें । अध्यात्मचवद्येिें
भांडार उघचडलें । सूयुकोटीस तेज फांकलें । ध्यानश प्रगटलें भक्तांचिया ॥ १ ॥ अनाचद ब्रह्मज्ञानािें गुज ।

विषयानु क्रम
श्रवणश अवचित पचडलें सहज । परमचनवाणािें बीज । गुंडाचळलें चनजसवुभाग्यें ॥ २ ॥ मंत्र महामंत्र मंगळचनिी
। सत्संगदशुन प्रगटलें आिश । वैराग्यचववेकािी बुद्धी । नामामृतचसद्धी साचिलें तें ॥ ३ ॥ क्षमादयाशांतीिें
चनजसुख । सचच्चत्सुखें बोलला पुंडलीक । अनंतसुखािा हाचरख । उगवला दे ख पंढरीये ॥ ४ ॥ नेणें
भवभक्तीिी चनरपेक्षता । नेणें भूतदयेिी ममता । तुका ह्मणे पंढरीनाथा । संग सािुसंतां दे ईं आतां ॥ ५ ॥

६७३. क्षीरात्ब्िवासा शेाशयना । लीळाचवग्रहा गोचपकारमणा । सगुणस्वरूप भक्तभूाणा । गुणचनिाना

गुप्तरूपा ॥ १ ॥ अनंत अवतार िचरचतया । अखंडस्वरूपा करुणालया । अमरपाळका दे वराया । हरश भवभया
भक्तांचिया ॥ २ ॥ सवुव्यापका सवातीता । गजेंद्ररक्षका वैकुंठनाथा । भोळ्या भक्तांचस सौख्यदाता । तुजचवण
सवुथा असे चि ना ॥ ३ ॥ चित्तिाळका िैतनयघना । भक्तकैवारी असुरमदु ना । भक्तअचभमानी नारायणा ।
जगज्जीवना पांडुरंगा ॥ ४ ॥ ब्रह्माचदकांिा चनजजचनता । सकळकारण अकता । अणुरेणुव्याप्यभचरता । पावन
पचतता तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६७४. अखंडकमा कमुप्रकाशका । मजसाटश कां रे जालाचस मुका । िमा िमुप्रचतपाळका ।

सवुिाळका सवातीता ॥ १ ॥ न दे खसी वणाश्रममयादा । त्यािा सवुस्वें कचरसी कामिंदा । किश न लाजसी तूं
गोनवदा । कां रे मुकुंदा बोल आतां ॥ २ ॥ मत्स्यकूमाचदअवतारांसाठश । श्रमले असतील जगजेठी । कचरतां
घडमोड सृष्टी । जालाचस कष्टी काय जाणें ॥ ३ ॥ चकती म्यां चवनवावें श्रीपती । पुनहा पुनहा यावें काकुलती ।
पुरे आतां तुिंी संगती । करुणामूती काय जालें ॥ ४ ॥ काय म्यां तुजसी करावें आतां । कां रे कोपलासी
पंढरीनाथा । सकळ दु ःख चनवाचरता । पावन पचतता तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

६७५. वासुदेवा चदनानाथा । कमललोिना श्रीअच्युता । चनजभक्तांचस सौख्यदाता । तुजचवण सवुथा

असे चि ना ॥ १ ॥ चवठ्ठला अनंता चवश्वपती । चवराटस्वरूपा वामनमूती । ब्रह्माचदकता वैकुंठपती ।
अगम्यत्स्थती वेदशास्त्रा ॥ २ ॥ अिै तअखंडभचरता । चवश्वबाहु अपचरचमता । चवश्विक्षु चवश्वदे वता । आचदचपता
ब्रह्मयािा ॥ ३ ॥ भक्तािीना भवभयभंगा । परमपुरुाा पांडुरंगा । अनाचद अचखलअंतरंगा । संगा असंगा वेगळा
िी ॥ ४ ॥ हें चवराटस्वरूप भोचळया भक्तांसी । सवुथा न कळे हृाीकेशी । सगुण रूप िरूचन त्यांसी । लावश
भजनासी तुका ह्मणे [त. येथें “नाट अभंग समाप्त” असें आहे .] ॥ ५ ॥

६७६. काय खावें आतां कोणीकडे जावें । गांवांत राहावें कोण्या बळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोपला पाटील
गांविे हे लोक । आतां घाली भीक कोण मज ॥ ॥ आतां येणें िवी सांचडली ह्मणती । चनवाडा कचरती
चदवाणांत ॥ २ ॥ भल्या लोकश यास सांचगतली मात । केला मािंा घात दु बुळािा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे यािा संग
नव्हे भला । शोिीत चवठ्ठला जाऊं आतां ॥ ४ ॥

६७७. संत मागे पाणी नेदी एक िूळ । दासीस आंघोळ ठे वी पाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संतासी दे खोनी होय
पाठमोरा । दासीचिया पोरा िुंबन दे तो ॥ ॥ संतासी दे खोचन कचरतों ढवाळ्या । भावें िुतो िोळ्या
दासीचिया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्याच्या तोंडावरी थुंका । जातो यमलोका भोगावया ॥ ३ ॥

६७८. एक प्रेमगुज ऐकें जगजेठी । आठवली गोष्टी सांगतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक मृग दोनही
पाडसांसचहत । आनंदें िरत होती वनी ॥ ॥ अवचिता ते थें पारिी पावला । घेऊचनयां आला श्वानें दोनही ॥
२ ॥ एकीकडे त्याणें चिचरल्या वाघुरा । ठे चवलें श्वानपुत्रा एकीकडे ॥ ३ ॥ एकीकडे तेणें वोणवा लाचवला ।
आपण राचहला एकीकडे ॥ ४ ॥ िहू ं कडोचनयां मृगें वेचढयेलश । स्मरों तें लागलश नाम तुिंें ॥ ५ ॥ रामा कृष्ट्णा

विषयानु क्रम
हरी गोनवदा केशवा । दे वाचिया दे वा पावें आतां ॥ ६ ॥ कोण रक्षी [पां. आम्हां.] आतां ऐचसये संकटश । बापा
जगजेठी तुजचवण ॥ ७ ॥ [पां. ऐकोचनयां.] आइकोचन तुह्मी तयांिश विनें । कृपाअंतःकरणें कळवचळलां ॥ ८ ॥
आज्ञा तये काळश केली पजुनयासी । वेगश पावकांसी चविंवावें ॥ ९ ॥ ससें एक ते थें [पां. उठोचन िाचललें .] उठवुनी
पळचवलें । तया पाठश गेली [पां. गेले श्वान दोनही] श्वानें दोनही ॥ १० ॥ मृगें [पां. िवकोनी] िमकोनी सत्वर िाललश ।
गोनवदें रचक्षलश ह्मणोचनयां ॥ ११ ॥ ऐसा तूं कृपाळु दयाळु आहे सी । आपुल्या [पां. दासासी.] भक्तांसी जीवलग ॥
१२ ॥ ऐसी तुिंी कीती जीवश आवडती । रखु माईच्या पती तुका ह्मणे ॥ १३ ॥

६७९. आशाबद्ध वक्ता । [पां. भय.] िाक श्रोतयाच्या चित्ता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वांयां गेलें तें भजन । उभयतां
लोभी मन ॥ ॥ बचहमुुख एके ठायश । तैसें जालें तया दोहश ॥ २ ॥ माप तैसी गोणी । तुका ह्मणे चरतश दोनही ॥
३॥

६८०. चवठ्ठला रे तूं उदारािा राव । चवठ्ठला तूं जीव या जगािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठला रे [पां. हा शब्द

नाहश.] तूं उदारािी रासी । चवठ्ठला तुजपाशश सकळचसद्धी ॥ ॥ चवठ्ठला रे तुिंें नाम बहु गोड । [पां. चवठ्ठला रे तूं

कोड पुरचवसी.] चवठ्ठला रे कोड पुरचवसी ॥ २ ॥ चवठ्ठला रे तुिंें श्रीमुख िांगलें । चवठ्ठला लाभलें ध्यान मनश ॥ ३ ॥
चवठ्ठला रे वािे बोला बहु रस । चवठ्ठला रे सोस घेतला जीवें ॥ ४ ॥ चवठ्ठला रे शोक करीतसे तुका । चवठ्ठला तूं
ये [पां. येगा.] कां िंडकरी ॥ ५ ॥

६८१. [त. बाहे री] बाचहर पचडलों आपुल्या कतुव्यें । संसाराचस जीवें वेटाचळलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकामध्यें
[पां. एका मिश.] एक नाहश चमळों येत । ताक नवनीत चनवडीलें ॥ ॥ जालश ढोनी नामें एका चि मथनश ।
दु सचरया गुणश वेगळालश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दाखचवल्या मुक्ताफळश । नशपले [त. नशपल्या.] चि स्वस्थळश
खुंटचलया ॥ ३ ॥

६८२. [पां. बरवा बरवा दे वा तूं । जीवाहू चन आवडसी दे वा तूं.] बरवा बरवा बरवा रे दे वा तूं । जीवाहू चन आवडसी
जीवा रे दे वा तूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहातां वदन संतुष्ट लोिन [पां. विन.] । जाले आइकतां गुण श्रवण [पां. हा शब्द

नाहश.] रे दे वा [दे . पां. अष्टै.] अष्ट अंगें तनु चत्रचवि ताप गेला सीण । वर्तणतां लक्षण रे दे वा ॥ २ ॥ मन जालें उनमन
अनु पम [पां. अनुपम्य गहन.] ग्रहण । तुकयाबंिु ह्मणे मचहमा नेणें रे ॥ ३ ॥

६८३. सोइचरयाचस करी [पां. पाहु णेर.] पाहु णेरु बरा । काचढतो ठोंबरा संतांलागश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गाईचस
दे खोचन बदबदा मारी । घोड्यािी िाकरी गोड लागे ॥ ॥ [पां. फुले पानें.] पानफुल वेश्येसी नेतसे उदं ड ।
दे खों [पां. दे वों.] नेदी खांड ब्राह्मणासी ॥ २ ॥ बाइले च्या गोता आवचडनें पोसी । माता चपचतयासी दवचडतो ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे थुंका त्याच्या तोंडावरी । जातो यमपुरी भोगावया ॥ ४ ॥

६८४. सोलीव जें सुख अचतसुखाहु चन । उभें [पां. तें.] हें अंगणी वैष्ट्णवांच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वृद
ं ावन सडे
िौक रंग माळा । नािे तो सोहोळा दे खोचनयां ॥ ॥ भूाणमंचडत सदा सवुकाळ । मुद्रा आचण माळ तुळसी
कंठश ॥ २ ॥ नामओघ मुखश अमृतािें सार । मस्तक पचवत्र सचहत रजें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मोक्ष भक्ताचिया मना ।
नये हा वासना त्यािी करी ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ६८५. तीथे केलश कोटीवरी । नाहश दे चखली पंढरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जळो त्यािें [पां. जालें पण.] ज्यालें पण ।
न दे खे चि समिरण ॥ ॥ योग याग अनंत केले । नाहश समिरण दे चखले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवठ्ठलपायश ।
अनंत तीथे घचडलश पाहश ॥ ३ ॥

६८६. कोणतें कारण राचहलें यामुळें । जें म्यां तुज बळें [त. कष्टचवलें .] कष्टवावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश जात
जीव नाहश होत हानी । सहज तें मनश आठवलें ॥ ॥ नाहश कांहश निता मरतों उपवासी । अथवा त्या ह्मैसी
गाई व्हाव्या ॥ २ ॥ हें तों तुज कळों येतसे अंतरश । लाखणीक वरी साि भाव ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे वा
नाचसवंतासाठश । पायांसवें तुटी कचरती तुझ्या ॥ ४ ॥

६८७. रामा अयोध्येच्या राया । चदनानाथा रे सखया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाप ताप चवघ्न हरश । चदनानाथा
सुख करश ॥ ॥ [त. पां. चभल्लचटचिया.] चभलटीचिया रे उत्च्छष्टा । [पां. स्वीकाचरसी तूं रे भ्रष्टा.] स्वीकाचरसी रे तूं भ्रष्टा ॥
२ ॥ मी तों सलगीिें मूल । तुका ह्मणे तूं सखोल ॥ ३ ॥

६८८. [दे . क. अंचबसाचिया. त. आचबसाचिये.] आचमााचिये आसे गळ चगळी मासा । फुटोचनयां घसा मरण पावे
॥ १ ॥ मरणािे वेळे [पां. वेळश.] करी तळमळ । आठवी कृपाळ तये वेळश ॥ २ ॥ अंतकाळश ज्याच्यां नाम आलें
मुखा । तुका ह्मणे सुखा पार नाहश ॥ ३ ॥

६८९. तुजवरी ज्यािें मन । दरुशन [दे . त. दरुाण.] दे त्यािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा जाती शुद्ध भाव । हात
पाव ना वृत्ती ॥ ॥ अवचघयांिा करूचन मे ळा । तुज डोळां रोचखलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज आड । लपोचन
कोड दावश दे वा ॥ ३ ॥

६९०. चवश्वव्यापी माया । चतणें िंाकुचळलें छाया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्य गेलें भोळ्यावारी । अचवद्येिी [क.

अवघेचि.] िाली थोरी ॥ ॥ आपुलें चि मन । करवी आपणां बंिन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । तुह्मी कोडश हश
उगवा ॥ ३ ॥

६९१. पोटश जनमती रोग । तचर कां ह्मणावे आप्तवगु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रानश वसती औािी । तचर कां
ह्मणाव्या चनपरािी ॥ २ ॥ तैसें शरीरािें नातें । तुका ह्मणे सवु आप्तें ॥ ३ ॥

६९२. नव्हे शब्द एक दे शी । सांडी गवशी कोणाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाली मािंी वैखरी । चवश्वंभरी
व्यापक ॥ ॥ मोकचललें जावें बाणें । भाता जेणें वाईलें ॥ २ ॥ आतां येथें कैिा तुका । बोले चसका स्वामीिा
॥३॥

६९३. गायनािे रंगश । शत्क्त अद्भुत हे अंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें तों दे णें तुमिें दे वा । घ्यावी अखंचडत
सेवा ॥ ॥ अंगश प्रेमािें [त. भातें.] भरतें । नाहश उतार िढतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाणी ॥ [प. परम अमृतािी खाणी.]

नाम अमृतािी खाणी ॥ ३ ॥

६९४. माप ह्मणे [त. हा शब्द नाहश.] मी मचवतें । भरी िणी ठे वी चरतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वा अचभमान नको ।
मािंेठायश दे ऊं [पां. शकों.] सकों ॥ ॥ दे शश िाले चसका । चरतें कोण ले खी रंका ॥ २ ॥ हातश सूत्रदोरी । तुका
ह्मणे त्यािी थोरी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ६९५. कोण सांगायास । गेलें होतें दे शोदे श ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेलें वाऱ्या हातश माप । समथु तो मािंा बाप
॥ ॥ कोणािी हे सत्ता । जाली वािा वदचवता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे या चनियें । मािंें चनरसलें भय ॥ ३ ॥

६९६. सकचळकांच्या पायां मािंी चवनवणी । मस्तक िरणश ठे वीतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अहो श्रोते वक्ते
सकळ ही जन । बरें पारखुन बांिा गांठी ॥ ॥ फोचडलें भांडार िनयािा हा माल । मी तंव हामाल भारवाही
॥ २ ॥ तुका ह्मणे िाली जाली िहू ं दे शी । उतरला कसश खरा माल ॥ ३ ॥

६९७. कोण त्यािा पार पावला िुंचडतां । पुढें चविाचरतां चवश्वंभरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अणुरेणु सूक्ष्मस्थूळा
पार नाहश । श्रुती नेती त्या ही खुंटचलया ॥ ॥ फळांत कीटक येवढें आकाश । ऐसश तरुवरास अनेक चकती
॥ २ ॥ दाचवलें अनंते अजुुनाचस पोटश । आणीक त्या सृचष्ट कृष्ट्णलोक ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे लागा संतांचिये कासे ।
ठाव घेतां कैसे वांिा जीवें ॥ ४ ॥

६९८. जें जें कांहश कचरतों दे वा । तें तें सेवा समपे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भेद नाहश सवात्मना । नारायणा तुज
मज ॥ ॥ आह्मी दु जें नेणों कोणा । हें चि मना मन साक्ष ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जगन्नाथा । हें अनयथा नव्हे कश ॥
३॥

६९९. स्तुचत करूं तरी नव्हे चि या वेदा । ते थें मािंा िंदा कोणीकडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परी हे वैखरी
गोडावली सुखें । रसना रस मुखें इच्छीतसे ॥ ॥ रूप वणावया कोठें पुरे मती । रोमश होती जाती ब्रह्मांडें हश
॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं ऐसा एक सािा । ऐसी तंव वािा जाली नाहश ॥ ३ ॥

७००. तुज वणश ऐसा तुज चवण नाहश । दु जा कोणी तीहश चत्रभुवनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सहस्रमुखें शेा
चसणला बापुडा । चिरचलया िडा चजव्हा त्याच्या ॥ ॥ अव्यक्ता अलक्षा अपारा अनंता । चनगुण
ु ा [त. चसत्ध्दता.]
सत्च्छद नारायणा ॥ २ ॥ रूप नाम घेसी आपुल्या स्वइच्छा । होसी भाव तैसा त्याकारणें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जरी
दाचवसी आपणा । तचर ि नारायणा कळों येसी ॥ ४ ॥

७०१. पूर आला आनंदािा । लाटा उसळती प्रेमाच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बांिूं चवठ्ठलसांगडी । पोहु चन
जाऊं पैल थडी । अवघे जन गडी । घाला उडी भाई नो ॥ ॥ हें तों नाहश सवुकाळ । अमुप अमृतांिें [क.

अमृतजळ] जळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे थोरा पुण्यें । ओघ आला पंथें येणें ॥ ३ ॥

७०२. आणीक दु सरें मज नाहश आतां । नेचमलें [क. न चमळे .] या चित्तापासुचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पांडुरंग
मनश पांडुरंग ध्यानश । जाग्रतश स्वप्नश पांडुरंग ॥ ॥ पचडलें वळण इंचद्रयां सकळां । भाव तो चनराळा नाहश
दु जा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेत्रश केलें ओळखण । साचजरें तें [त. हें .] ध्यान चवटे वरी ॥ ३ ॥

७०३. मी तों सवुभावें अनचिकारी । होइल कैसी परी नेणों दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुराणशिे अथु आचणतां
[त. मानसश.] मनास । होय [त. कासावीसी.] कासावीस जीव मािंा ॥ ॥ [पां. इंचद्रयािे आह्मी पांचगलों अंचकत.] इंचद्रयांिश
आह्मी [त. पांचगलश.] पांचगलों अंचकतें । त्यांिे रंगश चित्त रंगलें से ॥ २ ॥ एकािें ही मज न घडे दमन । अवघश
नेमून कैसश राखों ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज तारश पंढरीराया । नाहश तरी वांयां गेलों दास ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ७०४. लक्षूचनयां योगी पाहाती आभास । तें चदसे आह्मांस दृष्टीपुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कर दोनी कटी
राचहलासे उभा । सांवळी हे प्रभा अंगकांती ॥ ॥ व्यापूचन वेगळें राचहलें से दु री । सकळां अंतरश चनर्तवकार ॥
२ ॥ रूप नाहश रे खा नाम ही जयासी । [दे . क. त. आपुला.] आपुल्या मानसश चशव ध्याय ॥ ३ ॥ अंत नाहश पार वणा
नाहश थार । कुळ याचत चशर हस्त पाद ॥ ४ ॥ अिेत िेतलें भक्ताचिया सुखें । आपुल्या कौतुकें तुका ह्मणे ॥ ५
॥

७०५. कैसें करूं ध्यान कैसा पाहों तुज । वमु दावश मज यािकासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसी भत्क्त करूं
सांग तुिंी सेवा । कोण्या भावें दे वा आतुडसी ॥ ॥ कैसी कीती [क. वानूं.] वाणूं कैसा लक्षा आणूं । जाणूं हा
[दे . कवण.] कवणु कैसा तुज ॥ २ ॥ कैसा गाऊं गीतश [दे . चकती. त. कीती.] कैसा ध्याऊं चित्तश । कैसी त्स्थती मती
दावश मज ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जैसें दास केलें दे वा । तैसें हें अनु भवा आणश मज ॥ ४ ॥

७०६. चनगमािें वन । नका शोिूं करूं सीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ या रे गौचळयांिे घरश । बांिलें तें दावें वरी ॥
॥ पीडले ती भ्रमें । वाट न कळतां वमें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भार । माया टाका अहंकार ॥ ३ ॥

७०७. मन वोळी मना । बुचद्ध बुद्धी क्षण क्षणां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मी ि मज राखण जालों । ज्याणें ते थें चि
िचरलों ॥ ॥ जें जें जेथें उठी । तें तें तया हातें कुंटी [पां. त. कुटी.] ॥ २ ॥ भांचजली [पां. भाचजली.] खांजनी [क.

खाजनी. त. खाजणी.] । तुका साक्ष उरला दोनही ॥ ३ ॥

७०८. ब्रह्म न नलपे त्या मे ळें । कमाअकमा वेगळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो चि एक तया जाणे । पावे
अनु भचवलें खु णें ॥ ॥ शौि अशौिािे संिी । तन आळा तना चि [पां. हा शब्द नाहश.] मिश ॥ २ ॥ पापपुण्यां नाहश
ठाव । तुका ह्मणे सहज भाव ॥ ३ ॥

७०९. काय दरा करील वन । समािान नाहश जंव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी काय ते थें असती थोडश । काय
जोडी तयांसी ॥ ॥ चरघतां [दे . पां. त. चरगतां.] िांवा पेंवामध्यें । जोडे चसचद्ध ते ठायश ॥ २ ॥ काय भस्म करील
राख । अंतर [दे . त. क. पाख.] पाक नाहश तों ॥ ३ ॥ वणाआश्रमािे िमु । जाती श्रम जाचलया ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
सोंग पाश । चनरसे आस तें चहत ॥ ५ ॥

७१०. तें ही नव्हे जें कचरतां कांहश । ध्यातां ध्यायश तें ही नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें ही नव्हे जें जाणवी जना
। वाटे मना तें [दे . तें. नव्हे .] ही नव्हे ॥ ॥ त्रास माचनजे कांटाळा । अशु भ वािाळा तें ही नव्हे ॥ २ ॥ तें [पां. ‘तें ही’
याच्याबद्दल ‘नाहश’.] ही नव्हे जें भोंवतें भोंवे । नागवें िांवे तें ही नव्हे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे एक चि आहे । सहनज पाहें
सहज ॥ ४ ॥

७११. बोल [त. पां. बोल बोळतां सोपे.] बोलतां वाटे सोपें । करणी कचरतां टीर कांपे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नव्हे
वैराग्य सोपारें । मज बोलतां न [दे . त. न वटे .] वाटे खरें ॥ ॥ चवा खावें ग्रासोग्रासश । िनय तो चि एक सोसी ॥
२ ॥ तुका ह्मणे करूचन दावी । त्यािे पाय मािंे जीवश ॥ ३ ॥

७१२. होईन चभकारी । पंढरीिा वारकरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा चि मािंा नेम िमु । अवघें चवठोबािें नाम ॥
॥ हे चि मािंी उपासना । [दे. क. लागन.] लागेन संतांच्या िरणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । करीन ते भोळी
सेवा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ७१३. सांटचवला हरी । जशहश हृदयमंचदरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यांिी सरली बेरिंार । जाला [क. त. सकळ.]
सफळं व्यापार ॥ ॥ हरी आला हाता । मग कैंिश भय निता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हरी । कांहश उरों नेदी उरी ॥
३॥

७१४. मोक्ष तुमिा दे वा । तुह्मी दु लुभ तो ठे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज भक्तीिी आवडी । नाहश अंतरश ते
गोडी ॥ ॥ आपल्या प्रकारा । करा जतन दातारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भेटी । पुरे एक चि शेवटश ॥ ३ ॥

७१५. नामपाठ मुक्ताफळांच्या ओवणी । हें सुख सगुणश अचभनव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी आह्मी जालों
उदास चनगुण
ु ा । भक्तांचिया मना मोक्ष नये ॥ ॥ द्यावें घ्यावें ऐसा [दे . त. क. ऐसे.] येथें उरे भाव । काय ठाया
ठाव पुसोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां अभयदान करा । ह्मणा चवश्वंभरा चदलें ऐसें ॥ ३ ॥

७१६. भवनसिूिें काय कोडें । दावी वाट िाले पुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तारूं भला पांडुरंग । पाय चभजों
नेदी अंग ॥ ॥ मागें उतचरले बहु त । पैल चतरश सािुसंत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाग वेगें । जाऊं तयाचिया मागें ॥
३॥

७१७. नाहश साजत हा मोठा । मज अळं कार खोटा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असें तुमिा रजरे ण । संतां पायशिी
वाहाण ॥ ॥ नाहश स्वरूपश ओळखी । भत्क्तभाव करश दे खश ॥ २ ॥ नाहश शूनयाकारश । क्षर ओळखी अक्षरश ॥
३ ॥ नाहश चववेक या ठायश । आत्मा अनात्मा तें [दे . त. हा शब्द नाहश.] काई ॥ ४ ॥ कांहश नव्हे तुका । पांयां पडे न [त.
पां. पडणें. दे . पडनें.] हें [पां. ‘हें ’ हा शब्द नाहश.] ऐका ॥ ५ ॥

७१८. सत्य साि खरें । नाम चवठोबािें बरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेणें तुटती बंिनें । उभयलोकश कीर्तत जेणें
॥ ॥ भाव ज्यािे गांठी । त्यासी लाभ उठाउठी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भोळा । नजकंू जाणे कचळकाळा ॥ ३ ॥

७१९. सत्य तो आवडे । चवकल्पानें भाव उडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी तुमच्या कृपादानें । जाणों शुद्ध मंद
सोनें ॥ ॥ आला भोग अंगा । न लवूं उसीर त्या त्यागा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । अंजन ते तुिंी सेवा ॥ ३ ॥

७२०. करावें नितन । तें चि बरें न भेटून ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवा अंगश राहे भाव । [पां. तोगे.] तग तो चि
जाणा दे व ॥ ॥ [दे . क. दशुणािी.] दशुनािी उरी । अवस्था चि अंग िरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन । ते थें सकळ
कारण ॥ ३ ॥

७२१. जें जें जेथें पावे । तें तें समपावें सेवे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सहज पूजा या चि नांवें । गचळत अचभमानें
व्हावें ॥ ॥ अवघें भोचगतां गोसावी । आदश आवसानश जीवी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चसण । न िचरतां नव्हे चभन्न ॥ ३
॥

७२२. नसे तरी [दे . क. मनो.] मनश नसो । परी वािे तरी वसो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे ह पडो या नितनें । [दे.

चवठ्ठलनामे.] चवठ्ठलनामसंकीतुनें ॥ ॥ दं भत्स्छती भलत्या भावें । मज हचरजन ह्मणावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काळें
तरी । मज सांभाळील हरी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ७२३. नये जरी कांहश । तरी भलतें चि वाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणचवल्या दास । कोणी न िरी वेठीस ॥
॥ समथाच्या नांवें । भलतैसें चवकावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्ता । वरी असते बहु तां ॥ ३ ॥

७२४. न संडवे अन्न । मज न सेववे वन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनी नारायणा । कशव भाचकतों करुणा ॥
॥ नाहश अचिकार । कांहश घोकाया अक्षर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे थोडें । आयुष्ट्य अवघें चि कोडें ॥ ३ ॥

७२५. एकांिश उत्तरें । गोड अमृत मिुरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशा दे वाच्या चवभुती । चभन्न प्रारब्िािी गती ॥
॥ एकांिश विनें । कडु अत्यंत तीक्षणें ॥ २ ॥ प्रकारािें तीन । तुका ह्मणे केलें जन ॥ ३ ॥

७२६. [क. पां. विन.] विनें ही नाड । न बोले तें मुकें खोड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोहश [क. वेगळ.] वेगळें तें चहत ।
बोली अबोलणी नीत ॥ ॥ अंिार प्रकाशी । जाय चदवस पावे चनशी ॥ २ ॥ बीज पृचथवीच्या पोटश । तुका ह्मणे
दावी दृष्टी ॥ ३ ॥

७२७. चविारा वांिून । न पवीजे समािान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे ह चत्रगुणांिा बांिा । माजी नाहश गुण सुदा
॥ ॥ दे वाचिये िाडे । दे वा द्यावें जें जें घडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे होतें । बहु गोमटें उचितें ॥ ३ ॥

७२८. तुटे भवरोग । संचितचक्रयमाणभोग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें चवठोबािें नाम । उच्चाचरतां खंडे जनम ॥
॥ वसों न सके पाप । पळे चत्रचवि तो ताप ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माया । होय दासी लागे पायां ॥ ३ ॥

७२९. मुसावलें अंग । रंगश मेळचवला रंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकश एक दृढ जालें । मुळा आपुचलया आलें ॥
॥ सागरश थेंबुडा । पचडल्या चनवडे कोण्या वाटा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नवें । नव्हें जाणावें हें दे वें ॥ ३ ॥

७३०. अनु तापें दोा । जाय न लगतां चनचमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर तो राहे चवसावला । आदश अवसानश
भला ॥ ॥ हें चि प्रायचित । अनु तापश नहाय चित्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पापा । चशवों नये अनुतापा ॥ ३ ॥

७३१. िहू ं आश्रमांिे िमु । न राखतां जोडे कमु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसी नव्हे भोळी सेवा । एक भाव चि
कारण दे वा ॥ ॥ तपें इंचद्रयां आघात । [क. क्षणें एक. पां. क्षणा एका.] क्षणें एका वाताहात ॥ २ ॥ मंत्र िळे थोडा ।
तचर [दे . क. िडे चि.] िड चि होय वेडा ॥ ३ ॥ व्रतें कचरतां सांग । तरी एक िुकतां भंग ॥ ४ ॥ िमु सत्तव चि कारण
। नाहश तरी केला चसण ॥ ५ ॥ भूतदयेचस आघात । [क. उं ि. ननि.] उं िनीि वाताहात ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे दु जें ।
चवचिचनाेिािें ओिंें ॥ ७ ॥

७३२. सोचडला संसार । माया तयावचर फार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांवत िाले मागें मागें । सुखदु ःख साहे
अंगें ॥ ॥ यानें घ्यावें नाम । तीसीकरणें त्यािें काम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भोळी । चवठ्ठलकृपेिी कोंवळी ॥ ३ ॥

७३३. वैसों खेळं ू जेवूं । ते थें नाम तुिंें गाऊं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रामकृष्ट्णनाममाळा । घालूं ओवुचनयां गळां ॥
॥ चवश्वास हा िरूं । नाम बळकट करूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां ॥ आह्मां जीवन शरणागतां ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ७३४. पाटश पोटश दे व । कैिा हचरदासां भेव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करा आनंदें कीतुन । नका आशंचकतमन ॥
॥ एथें कोठें काळ । करील दे वापाशश बळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िनी । [क. संपुरतां. दे . सपुरतां.] सपुरता काय वाणी
॥३॥

७३५. मनोमय पूजा । हे चि [पां. पंढरीये.] पढीयें केशीराजा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घेतो कल्पनेिा भोग । न
मानेती बाह् रंग ॥ ॥ अंतरशिें जाणे । आचदवतुमान खु णे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कुडें । कोठें सरे त्याच्या पुढें ॥ ३
॥

७३६. जाणे भक्तीिा चजव्हाळा । तो चि [पां. दै वािा.] दे वािा पुतळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक नये माझ्या
मना । हो का पंचडत शाहाणा ॥ ॥ नामरूपश जडलें चित्त । त्यािा दास मी अंचकत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नवचवि
। भत्क्त जाणे तो चि शु द्ध ॥ ३ ॥

७३७. याजसाठश वनांतरा । जातों सांडुचनयां घरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें चदठावेल प्रेम । बुचद्ध होईल
चनष्ट्काम ॥ ॥ अिै तािी वाणी । नाहश ऐकत मी कानश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अहं ब्रह्म । आड येऊं नेदश भ्रम॥ ३ ॥

७३८. बुडतां आवरश । मज भवािे सागरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको मानूं भार । [त. पाहोन.] पाहों दोाांिे
डोंगर ॥ ॥ आहे तें सांभाळश । तुिंी कैसी ब्रीदावळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दोाी । मी तों पातकांिी राशी ॥ ३ ॥

७३९. अक्षई तें िंालें । आतां न मोडे रचिलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाया पचडला खोले ठायश । तेथें पुढें िाली
नाहश ॥ ॥ होतें चवखु रलें । ताळा जमे िंडती आलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बोली । पुढें कुंचटत चि जाली ॥ ३ ॥

७४०. तुिंे थोर थोर । भक्त कचरती चविार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जपतपाचद सािनें । मज नितवेना मनें ॥
॥ करुणाविनें । म्यां भाकावश तुह्मां दीनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घेईं । मािंें थोडें फार ठायश ॥ ३ ॥

७४१. लावुचन काहाळा । सुखें कचरतों सोहळा [दे . त. सोहोळा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सादवीत गेलों जना । भय
नाहश सत्य जाणां ॥ ॥ गात नाित चवनोदें । टाळघागऱ्यांच्या छं दें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भेव । नाहश पुढें येतो
दे व ॥ ३ ॥

७४२. मुक्त कासया ह्मणावें. । बंिन तें नाहश ठावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखें कचरतों कीतुन । भय चवसरलें
मन ॥ ॥ दे चखजेना नास । घालूं कोणावरी कास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे साहे । दे व आहे तैसा आहे ॥ ३ ॥

७४३. ओनाम्याच्या [पां. वेळे.] काळें । खडे [त. मांचडयेले. पां. मांडवले .] मांडचबले बाळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें चि
पुढें पुढें काई । मग लागचलया सोई ॥ ॥ रज्जु सपु होता । तोंवरी चि न कळतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सािें । भय
नाहश बागुलािें ॥ ३ ॥

७४४. आतां पुढें िरश । मािंे आठव वैखरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको बडबडू ं भांडे । कांहश वाउगें तें रांडे ॥
॥ चवठ्ठल चवठ्ठल । ऐसे सांडुचनयां बोल ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आण । तुज स्वामीिी हे जाण ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ७४५. काय नव्हे कचरतां तुज । आतां राखें मािंी लाज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मी तों अपरािािी राशी । चशखा
अंगुष्ट तोंपाशश ॥ ॥ त्राहें त्राहें त्राहें । मज कृपादृष्टी पाहें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । सत्य घ्यावी आतां सेवा ॥
३॥

७४६. वंदीन मी भूतें । आतां अवघश चि [त. पां. हा शब्द नाहश.] समस्तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिी करीन भावना
। पदोपदश नारायणा ॥ ॥ गाळु चनयां भेद । प्रमाण तो ऐसा वेद ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मग । नव्हे दु जयािा संग ॥
३॥

७४७. पूजा पुज्यमान । कथे उभे हचरजन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्यािी कीती वाखाचणती । तेथें ओतली ते
मुती ॥ ॥ दे हािा चवसर । केला आनंदें संिार ॥ २ ॥ गेला अचभमान । लाज बोळचवला मान ॥ ३ ॥ शोक
मोह निता । यािी नेणती ते वाता ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सखे । चवठोबा ि ते साचरखे ॥ ५ ॥

७४८. भाव तैसें फळ । न िले दे वापाशश बळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांवे जातीपाशश जाती । खु ण येरयेरां
चित्तश ॥ ॥ चहरा चहरकणी । काढी आंतुचन [त. दे . पां. आचहरणी.] अचहरणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केलें [त. पां. भलें .] ।
[त. मन शुद्ध जशहश केलें . पां. मन शुद्ध तशहश केलें .] मन शु द्ध हें िांगले ॥ ३ ॥

७४९. वचर बोला रस । कथी ज्ञान माजी फोस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे लचटके जे ठक । तयां इह [दे . त.

येहे.] ना पर लोक ॥ ॥ पचरस एक सांगे । अंगा िुळी हे न लगे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हाडें । कुतऱ्या लाचवलें
िंगडें ॥ ३ ॥

७५०. हे चि तुिंी पूजा । आतां करीन केशीराजा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [क. द. अवघश तुिंशि हें पदें .] अवघश तुिंश
पदें । नमस्कारीन अभेदें ॥ ॥ न बर्तजतचदशा । जाय ते थें चि सचरसा ॥ २ ॥ नव्हे एकदे शी । तुका ह्मणे
गुणदोाश ॥ ३ ॥

७५१. आपलें तों कांहश । येथें सांचगजेसें नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर हे वाणी वायिळ । छं द करचवते
बरळ ॥ ॥ पंिभूतांिा हा मेळा । दे ह सत्यत्वें चनराळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भुली । [पां. इिी उफराटी िाली.] इच्या
उफराया िाली ॥ ३ ॥

७५२. चवठ्ठल नावाडा फुकािा । आळचवल्या साटश वािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कटश कर जैसे तैसे । उभा
राचहला न बैसे ॥ ॥ न पाहे चसदोरी । [पां. याती.] जाती कुळ न चविारी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भेटी । हाका दे तां
उठाउठश ॥ ३ ॥

७५३. कृपावंत चकती । [पां. दीन.] दीनें बहु आवडती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यांिा भार वाहे माथां । करी
योगक्षेमनिता ॥ ॥ भुलों नेदी वाट । करश िरूचन दावी नीट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवें । अनु सरतां एका [पां.

एक्या.] भावें ॥ ३ ॥

७५४. नेणती वेद श्रुचत कोणी । आह्मां भाचवकां वांिुनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रूप आवडे आह्मांशी । तैसी
जोडी हृाीकेशी ॥ ॥ आह्मश भावें बचळवंत । तुज घालूं हृदयांत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज िाक । दे तां पावसील
हाक ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ७५५. मन गुंतलें लु लयां । जाय िांवोचन त्या ठाया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागें [दे . त. परती पां. परतावी.] परतावी
तो बळी । शूर एक भूमंडळश ॥ ॥ येऊचनयां घाली घाला । नेणों काय होई [त. पां. होईल.] तुला ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे येणें । बहु नाचडले शाहाणे ॥ ३ ॥

७५६. घेईं [‘घेईघेई’ असें लोकांच्या म्हणण्यांत आहे ; पण तसें कोणत्याही प्रतीत आढळत नाहश.] मािंे वािे । गोड नाम
चवठोबािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी घ्या रे डोळे सुख । पाहा चवठोबािें मुख ॥ ॥ तुह्मी ऐका रे कान । माझ्या
चवठोबािे गुण ॥ २ ॥ मना ते थें िांव घेईं । राहें चवठोबािे पायश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जीवां । नको सोडू ं या केशवा ॥
४॥

७५७. िणी न पुरे गुण गातां । रूप दृष्टी नयाहाचळतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवा बरवा पांडुरंग । कांचत
सांवळी सुरंग ॥ ॥ सवुमंगळािें सार । मुख चसद्धीिें भांडार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुखा । अंतपार नाहश ले खा ॥
३॥

७५८. जरी मी नव्हतों पचतत । तचर तूं पावन कैंिा येथ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन मािंें नाम आिश । मग
तूं पावन कृपाचनिी ॥ ॥ लोहो मचहमान पचरसा । नाहश तरश दगड [पां. दगडा ऐसा.] जैसा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
यािकभावें । कल्पतरु [पां. नाम.] मान पावे ॥ ३ ॥

७५९. एक भाव चित्तश । तरश न लगे कांहश युक्ती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळों आलें जीवें । मज माचिंयाचि
भावें ॥ ॥ आठव चि पुरे । सुख अवघें मोहो रे [त. मोहोरें.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन । पूजा इच्छी नारायण ॥ ३ ॥

७६०. मज संतांिा आिार । तूं एकलें चनर्तवकार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहा चविारूचन दे वा । नको आह्मांसवें
दावा ॥ ॥ तुज बोल न बोलवे । आह्मां भांडायािी सवे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तरी । ऐक्यभाव [पां. एका भावेंन उरे उरी
। त. ऐक भाव उरे उरी.] उरे उरी ॥ ३ ॥

७६१. तुज मागणें तें दे वा । आह्मां तुिंी िरणसेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आन नेघों दे सी तरी । चरचद्ध चसचद्ध
मुत्क्त िारी ॥ ॥ संतसंगचत सवुकाळ । थोर प्रेमािा सुकाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाम । तेणें पुरे मािंें काम ॥ ३
॥

७६२. तुिंा शरणागत । जनमोजनमशिा अंचकत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक [पां. आणीक कांहश नेणें दे वा.] नेणें
कांहश हे वा । तुजवांिचू न केशवा ॥ ॥ हें चि मािंें गाणें । तुिंें नामसंकीतुन ॥ २ ॥ तुझ्या नामािश भूाणें ।
तुका म्हणे ल्यालों ले णें ॥ ३ ॥

७६३. उतरलों पार । सत्य िंाला हा चनिार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंें नाम िचरलें कंठश । केली संसारासी
तुटी ॥ ॥ आतां नव्हे बािा । कोणेचवशश कांहश कदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश । आतां उरलें ऐसें नाहश ॥ ३ ॥

७६४. चक्रयामचतहीन । एक मी गा तुिंें दीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वा करावा सांभाळ । वारश मािंी तळमळ
॥ ॥ नको मािंे ठायश । गुणदोा घालूं कांहश ॥ २ ॥ अपरािाच्या कोटी । तुका ह्मणे [पां. घाला.] घालश पोटश ॥
३॥

विषयानु क्रम
 ७६५. नाहश चनमुळ जीवन । काय करील साबण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसी चित्तशुचद्ध नाहश । ते थें बोि
करील काई [दे . वृक्षा.] वृक्ष न िरी पुष्ट्पफळ । काय करील वसंतकाळ ॥ २ ॥ वांजे न होती ले करें । काय करावें
भ्रतारें ॥ ३ ॥ नपुंसका पुरुाासी । काय करील बाइल त्यासी ॥ ४ ॥ प्राण गेचलया शरीर । काय करील वेव्हार
॥ ५ ॥ तुका ह्मणे जीवनेंचवण । पीक नव्हे नव्हे जाण ॥ ६ ॥

७६६. नवां नवसांिश । जालों तुह्मासी वाणीिश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण तुिंें नाम घेतें । दे वा [पां. कोण.]

नपडदान दे तें ॥ ॥ कोण होतें मागें पुढें । दु जें बोलाऱ्या रोकडें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगा । कोणा घेताचस वो
संगा ॥ ३ ॥

७६७. एका बीजा केला नास । मग भोगलें [दे . भोगेल.] कणीस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळे सकळां हा भाव ।
लाहानथोरांवरी जीव ॥ ॥ लाभ नाहश फुकासाठश । केल्याचवण जीवासाठश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रणश । जीव
दे तां लाभ दु णी ॥ ३ ॥

७६८. [क. ऐसें. त. आचवष्ट्य. दे . ऐश.] आयुष्ट्य गेलें वांयांचवण । थोर िंाली नागवण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां िांवें
िांवें तरी । काय पाहातोचस हरी ॥ ॥ मािंे तुिंे या चि गती । चदवस गेले तोंडश माती ॥ २ ॥ मन वाव घेऊं
नेदी । बुडवूं पाहे भवनदी ॥ ३ ॥ पचडला चवायािा घाला । ते णें नागचवलें मला ॥ ४ ॥ शरण आलों आतां िांवें ।
तुका ह्मणे मज पावें ॥ ५ ॥

७६९. सोसोचन चवपत्ती । जोडी चदली तुिंे हातश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािा हा चि उपकार । अंतश आह्माशश
वेव्हार ॥ ॥ नामरूपा केला ठाव । तुज कोण ह्मणतें दे व ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हरी । तुज ठाव चदला घरश ॥ ३॥

७७०. आपुलें मागतां । काय नाहश आह्मां सत्ता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर या लौचककाकारणें । उरश [दे . क. त.

ठे चवली.] ठे चवलें बोलणें ॥ ॥ ये चि आतां घडी । करूं बैसों ते िी [क. फडश.] फडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कचरतों
तुला । ठाव नाहीसें चवठ्ठला ॥ ३ ॥

७७१. असो आतां चकती । तुज यावें काकुलती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें प्रारब्ि हें गाढें । तूं बापुडें तयापुढें
॥ ॥ सोडवीन आतां । ब्रीदें तुिंश पंढरीनाथा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बळी । तो गांढ्यािे कान चपळी ॥ ३ ॥

७७२. काय नव्हे केलें । एका निचततां चवठ्ठलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवुसािनांिें सार । भवनसिु उतरी पार ॥
॥ योगयागतपें । केलश तयानें अमुपें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जपा । मंत्र [त. चत्रअक्षरी. दे . क. तश अक्षरश.] तीअक्षरी सोपा
॥३॥

७७३. हो कां दु रािारी । वािे नाम जो उच्चारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािा दास मी अंचकत ।
कायावािामनेंसचहत ॥ ॥ नसो भाव चित्तश । हचरिे गुण गातां गीतश ॥ २ ॥ [पां. करो.] करी अनािार । वािे
हचरनामउच्चार ॥ ३ ॥ हो कां भलतें कुळ । शु चि अथवा िांडाळ ॥ ४ ॥ ह्मणवी हचरिा दास । तुका ह्मणे िनय
त्यास ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ७७४. हाकेसचरसी उडी । घालू चनयां स्तंभ फोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी कृपावंत कोण । मािंे
चवठाईवांिून ॥ ॥ कनरता आठव । घांवोचनयां घाली कव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गीती [त. हा शब्द नाहश.] गातां ।
नामें द्यावी सायुज्यता ॥ ३ ॥

७७५. लोह िुंबकाच्या बळें । उभें राचहलें चनराळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा तूं चि आह्मांठायश । खेळतोसी
अंतबाहश ॥ ॥ भक्ष अग्नीिा तो दोरा । त्याचस वांिवी मोहरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अिीलपणें । नेली लांकडें
िंदनें ॥ ३ ॥

७७६. डोई वाढवूचन केश । भूतें आचणती अंगास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी ते नव्हचत संतजन । ते थें नाहश
आत्मखु ण ॥ ॥ मे ळवूचन नरनारी । शकुन सांगती नानापरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मैंद । नाहश त्यापासश गोनवद ॥
३॥

७७७. गाढवािे [त. गाढवािें घोडें .] घोडे । आह्मी करूं दृष्टीपुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िघळी वाहाणा ।
माघाचरया बांडा सुना ॥ ॥ [दे . त. सोंगसंपादनी.] सोंगसंपादणी । तचर करूं शु द्ध वाणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खळ ।
करूं समयश चनमुळ ॥ ३ ॥

७७८. बाईल मे ली मुक्त जाली । दे वें माया सोडचवली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठो तुिंें मािंें राज्य । नाहश
दु सऱ्यािें काज ॥ ॥ पोर मे लें बरें जालें । दे वें मायाचवरचहत केलें ॥ २ ॥ माता मे ली मज दे खतां । तुका ह्मणे
हरली निता ॥ ३ ॥

७७९. योग तप या चि नांवें । गचळत व्हावें अचभमानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करणें तें हें चि करा । सत्यें बरा
व्यापार ॥ ॥ तचर खंडे येरिंार । चनघे भार दे हािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मानामान । हें बंिन नसावें ॥ ३ ॥

७८०. करी संध्यास्नान । वारी खाउचनयां अन्न ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया नाहश लाभहानी । आदा वेंिाचिये
[पां. मनश.] मानश ॥ ॥ मजु रािें िन । चवळा दोर चि जतन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश । अिीरासी दे व कांहश ॥ ३ ॥

७८१. वाखर घेउचन आलें । त्यासी तरवारे नें [दे . त. तरवारे णें.] हालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नव्हे आपुलें उचित ।
करुचन टाकावें फचजत ॥ ॥ अंगुचळया मोडी । त्यासी काय चसलें घोडश ॥ २ ॥ नपुंसकासाठश । तुका ह्मणे न
लगे जेठी ॥ ३ ॥

७८२. वणाश्रम कचरसी िोख । तचर तूं पावसी उत्तम लोक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. त. पचर त तुज नाहश ठावें । जेणें
अंगें ब्रह्म व्हावें ।.] तुजला तें नाहश ठावें । जेणें अंगें चि ब्रह्म व्हावें ॥ ॥ जचर तूं जालासी पंचडत । कचरसी शब्दािें
पांचडत्य ॥ २ ॥ गासी तान मान बंि । हाव भाव गीत छं द ॥ ३ ॥ जाणसील तूं स्वतंत्र । आगमोक्त पूजायंत्र ॥ ४
॥ [पां. सािनाच्या ओढाओढी.] सािनाच्या ओढी । डोचळयांच्या मोडामोडी ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे दे हश । संत [पां. जाले ते

चवदे ही.] जाहाले चवदे ही ॥ ६ ॥

७८३. प्रेमसूत्र दोरी । नेतो चतकडे जातों हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनेंसचहत वािा काया । अवघें चदलें
पंढरीराया ॥ ॥ सत्ता सकळ तया हातश । मािंी कशव काकुलती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठे वी तैसें । आह्मी राहों
त्यािे इच्छे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ७८४. पाववील ठाया । पांडुरंग निचतचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यासी निचतचलया मनश । चित्ता करी
गंवसणी ॥ ॥ पावावया फळ । अंगश असावें हें बळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तईं । चसचद्ध वोळगती पायश ॥ ३ ॥

७८५. िनय भावशीळ । ज्यािें हृदय चनमुळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. मानी.] पूजी प्रचतमे िे दे व । संत ह्मणती
ते थें भाव ॥ ॥ चवचिचनाेि नेणती । एक चनष्ठा िरुनी चित्तश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैसें दे वा । होणें लागे त्यांच्या
भावा ॥ ३ ॥

७८६. आिश ि आळशी । वरी गुरूिा उपदे शी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग त्या कैंिी आडकाठी ।
चवचिचनाेिािी भेटी ॥ ॥ नािरवे िमु । न करवे चवचिकमु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ते गाढव । घेती [पां. मनामागें.]

मनासवें िांव ॥ ३ ॥

७८७. नािे टाळी चपटी । प्रेमें अंग िरणश लोटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंे सखे ते सज्जन । भोळे भाचवक
हचरजन ॥ ॥ न िचरती लाज । नाहश जनासवें काज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दाटे । कंठ नेत्रश जळ लोटे ॥ ३ ॥

७८८. चटळा टोपी माळा दे वािें गवाळें । वागवी वोंगळें [दे . त. वोंगळ.] पोटासाटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुळसी
खोवी कानश दमु खोवी शेंडी । लचटकी िरी बोंडी नाचसकािी ॥ ॥ कीतुनािे वेळे रडे पडे लोळे । प्रेमेंचवण
डोळे [पां. गळे दाटताती.] गळताती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे मावेिे मइंद । त्यांपाशश गोनवद नाहश नाहश ॥ ३ ॥

७८९. िनय दे हूं गांव पुण्य भूचम ठाव । ते थें नांदे दे व पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनय क्षेत्रवासी लोक [त.

लोक हे दै वािे. दे . क. लोक दइवािे.] ते दै वािे । उच्चाचरती वािे नामघोा ॥ ॥ कर कटी उभा चवश्वािा जचनता ।
वामांगश ते [त. हे .] माता रखुमादे वी ॥ २ ॥ गरुड पारश उभा जोडु चनयां कर । अश्वत्थ समोर उत्तरामुख ॥ ३ ॥
दचक्षणे शंकर नलग हरे श्वर । शोभे गंगातीर इंद्रायणी ॥ ४ ॥ लक्ष्मीनारायण [पां. बलाळािें.] बल्लाळािें बन । ते थें
अचिष्ठान चसद्धे श्वर ॥ ५ ॥ चवघ्नराज िारश बचहरव बाहे री । हनु मंत शेजारश सचहत दोघे ॥ ६ ॥ ते थें दास तुका
कचरतो कीतुन । हृदयश िरण चवठोबािे ॥ ७ ॥

शाक्तािर—अभांग १३.

७९०. टं वकारूचन दृष्टी लावुचनयां रंग । दावी िंगमग डोळ्यांपुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणती चशष्ट्यासी
लागली समािी । लटकी चि उपािी िंकचवती ॥ ॥ दीपाचिया ज्योती कोंचडयेलें ते ज । उपदे श
सांजरात्रीमाजी ॥ २ ॥ रांगोचळया िौक शृग
ं ारुनी बोजा । आवरण पूजा यंत्र करी ॥ ३ ॥ पडदा लावोचनयां दीप
िहू ं कोनश । बैसोचन आसनश मुद्रा दावी ॥ ४ ॥ नैवैद्यासी ह्मणे करावें पक्वान्न । पात्रासी चदव्यान्न परवडी ॥ ५ ॥
जाला उपदे श कवळ घ्या रे मुखश । आपोशन [दे . शखश.] शेखी बुडचवलें ॥ ६ ॥ पााांड करोनी मांचडली जीचवका
। बुडवी भाचवकां लोकांप्रती ॥ ७ ॥ कायावािामनें सोडवी संकल्प । गुरु गुरु जप प्रचतपादी ॥ ८ ॥ शु द्ध परमाथु
बुडचवला तेणें । गुरुत्वभूाणें भोग भोगी ॥ ९ ॥ चविीिा ही लोप बुडचवला वेद । शास्त्रांिा ही बोि हरचवला ॥
१० ॥ योगािी िारणा नाहश प्राणायाम । सांडी यम नेम चनत्याचदक ॥ ११ ॥ वैराग्यािा लोप हचरभजनश चवक्षेप ।
वाढचवलें पाप मचतलं डें ॥ १२ ॥ तुका ह्मणे गेलें गुरुत्व गुखाडी । पूवुजांसी िाडी नकुवासा ॥ १३ ॥

७९१. शाक्त गिडा जये दे शश । ते थें राशी पापाच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुकृतािा उदो केला । गोंिळ
घाला इंचद्रयें ॥ ॥ क्रोिरूपें वसे काम । तीिें नाम जपतसे ॥ २ ॥ मद्यभक्षण मांचगणजाती । चवटाळ चित्ती

विषयानु क्रम
सांटचवला ॥ ३ ॥ स्तवुचनयां पूजी रांड । न [पां. लगे.] लजे भांड दाढीसी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे भगवती । नेइल अंतश
आपणापें ॥ ५ ॥

७९२. राजा प्रजा िाड दे श । शाक्त वास कचरती तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अिमािें उबड [पां. उबेड.] पीक ।
िमु रंक त्या गांवश ॥ ॥ न चपके भूचम कांपे भारें । मे घ वारें पीतील ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघश दु ःखें । येती सुखें
वस्तीसी ॥ ३ ॥

७९३. ऐसें [पां. ऐका.] कचलयुगाच्या मुळें । जालें िमािें वाटोळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांडुचनयां रामराम ।
ब्राह्मण ह्मणती दोमदोम ॥ ॥ चशवों नये तश चनळश । वस्त्रें पांघरती काळश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वृचत्त । सांडुचन
गदा मागत जाती ॥ ३ ॥

७९४. अवघ्या पापें घडला एक । उपासक शक्तीिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािा चवटाळ नको अंगा ।
पांडुरंगा माचिंया ॥ ॥ काम क्रोि मद्य अंगश । रंगला रंगश अवगुणी ॥ २ ॥ कचरतां पाप न िरी शंका । ह्मणे
तुका कोणी ही ॥ ३ ॥

७९५. वाचरतां बळें िचरतां हातश । जुलुमें जाती नरकामिश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रंडीदासाप्रचत कांहश ।
उपदे श तो ही िाले ना ॥ ॥ जनम केला वाताहात । थोर घात येठायश [पां. त. ठायश.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
पंढरीनाथा । तुिंी कथा दू ाीती ॥ ३ ॥

७९६. शाक्तांिी शूकरी माय । चवष्ठा खाय चवदीिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चतिी त्या पडली [पां. लागली.] सवे ।
मागें िांवे ह्मणोचन ॥ ॥ शाक्तांिी गाढवी माय । भुक
ं त जाय वेसदारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नशदळीिे । बोलतां
वािे ननद्य ते ॥ ३ ॥

७९७. हचरहर सांडुचन दे व । िचरती भाव क्षुल्लकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐका त्यांिी चवटं बणा । दे वपणा [त.

दे वपणा त्या भक्तांिी.] भक्तांिी ॥ ॥ अंगश कवडे घाली गळां । परडी कळाहीन हातश ॥ २ ॥ गळां गांठा नहडे
दारश । मनु ष्ट्य परी कुतरश तश ॥ ३ ॥ माथां सेंदुर दांत खाती । जेंगट हातश सटवीिें ॥ ४ ॥ [पां. पूचजती चवकट दोंद

तोंड.] पूचजती चवकट दोंद । पशु सोंड गजािी ॥ ५ ॥ ऐशा छं दें िुकलश वाटा । [त. भाव खोटा तें भजन.] भाव खोटा
भजन ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे चवष्ट्णुचशवा । वांिुचन दे वा भजती ते [त. तें. दे हूच्या प्रतशत “तश” असा पाठ होता तो िांगला होता, पण

तो बदलू न “ते” असा केला आहे .] ॥७॥

७९८. कांद्यासाठश जालें ज्ञान । ते णें जन नाचडलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काम क्रोि बुिबुिी । भुक
ं े पुिी
व्यालीिी ॥ ॥ पूजेलागश द्रव्य मागे । काय सांगे चशष्ट्यातें ॥ २ ॥ तुका ह्मणें कैंिें ब्रह्म । अवघा भ्रम चवायांिा
॥३॥

७९९. सांडुचनयां पंढरीराव । कवणातें ह्मणों दे व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु लाज वाटे चित्ता । आचणकांतें दे व
ह्मणतां ॥ ॥ सांडुचनयां चहरा । कोणें वेिाव्या त्या गारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हचरहर । [प. ऐसे.] ऐसी सांडुचनयां
िुर ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ८००. बहु तें गेलश वांयां । न भजतां पंढरीराया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरती काचमकांिी सेवा । लागोन
मागोन खात्या दे वा ॥ ॥ अवचघयांिा िनी । त्यासी गेलश चवसरोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंतश । पडती
यमाचिया हातश ॥ ३ ॥

८०१. असो आतां ऐसा िंदा । तुज गोनवदा आठवूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रचक्षता तूं होसी जरी । तचर काय
येरश करावें ॥ ॥ काया वािा मन पायश । राहे ठायश करूं तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गाइन गीतश । रूप चित्तश
िरूचनयां ॥ ३ ॥

८०२. नाहश आह्मी चवष्ट्णुदास । करीत आस कोणांिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां हे नष्ट कचरती ननदा । नेणों
सदा आमुिी ॥ ॥ असों भलते ठायश मनें । समािानें आपुचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करूं दे वा । तुिंी सेवा िंदा
तो ॥ ३ ॥
॥ १३ ॥

८०३. पाखांड्यांनश पाठी पुरचवला दु माला । ते थें मी चवठ्ठला काय बोलों [पां. करूं.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कांद्यािा खाणार िोजवी कस्तुरी । [पां. आपण.] आपुलें चभकारी अथु नेणे ॥ ॥ न कळे तें मज पुसती छळू नी ।
लागतां िरणश न सोचडती ॥ २ ॥ तुझ्या पांयांचवण दु जें नेणें कांहश । तूं चि सवांठायश एक मज ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
खीळ पडो त्यांच्या तोंडा । चकती बोलों भांडां वादकांशश ॥ ४ ॥

८०४. कचलयुगश कचवत्व कचरती पााांड । कुशळ हे भांड बहु जाले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ द्रव्य दारा चित्तश
प्रजांिी आवडी । [पां. मुखश बडबडी भलते चि.] मुखें बडबडी कोरडा चि ॥ ॥ दं भ [दे . क. त. ढव.] करी सोंग
मानावया जग । मुखें बोले त्याग मनश नाहश ॥ २ ॥ वेदाज्ञे करोचन न कचरती स्वचहत । नव्हती अचलप्त दे हाहु नी
॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दं ड [दे . साचहले .] साहील यमािे । न करी जो वािे बोले तैसें ॥ ४ ॥

८०५. चवायािें सुख एथें वाटे गोड । पुढें अवघड यमदं ड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचरती तोचडती िंोचडती
चनष्ठुर । यमािे नककर बहु साल ॥ ॥ [पां. अचसपत्र तरुवर.] अचसपत्रश तरुवरखैरािे इंगळ [दे . पां. त. नवगळ.] ।
चनघतील ज्वाळ तेलपाकश ॥ २ ॥ तप्तभूमीवचर [पां. िालचवती पायश.] लोळचवती पाहश । अत्ग्नस्तंभ वाहश
कवळचवती ॥ ३ ॥ ह्मणऊचन तुका येतो काकुलती । पुरे आतां याती गभुवास ॥ ४ ॥

८०६. अल्प मािंी मती । ह्मणोचन येतों काकुलती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां दाखवा दाखवा । मज पाउलें
केशवा ॥ ॥ िीर माझ्या मना । नाहश नाहश नारायणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दया । मज करा अभाचगया ॥ ३ ॥

८०७. वाटु ली पाहातां चसणले डोळु ले । दाचवसी पाउलें कैं [दे . त. कडू ं.] वो डोळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं माय
माउली कृपेिी साउली । चवठ्ठले पाचहली वास तुिंी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माझ्या [दे . असांवल्या.] आसावल्या बाह्ा ।
तुज क्षेम [क. दे या. पां. द्येया.] द्याया पांडुरंगा ॥ ३ ॥

८०८. दे ह हा सादर [पां. पाहावया.] पाहावा चनचित । सवु सुख एथें नाम आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ब्रह्म जें
दे खणें िै त जेव्हां गेलें । शरीर तें जालें ब्रह्मरूप ॥ ॥ यजन याजन तप [क. त. व्रत.] व्रतें कचरती । चवकल्पें
नागवती शु द्ध पुण्या [पां. पुण्यें.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवु सुख एथें आहे । भ्रांचत दू र पाहें टाकुचनयां ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ८०९. तुिंे वणूं गुण ऐसी नाहश मती । राचहल्या त्या श्रुती मौनयपणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मौनयपणें वािा
थोंटावल्या िारी । ऐसें तुिंें हरी रूप आहे ॥ ॥ रूप तुिंें ऐसें डोळां न दे खवे । जेथें हें िंकवे ब्रह्माचदक ॥ २
॥ ब्रह्माचदकां [दे . क. त. ब्रह्माचदक.] दे वां [दे . क. पां. दे वां.] कमािी किाटी । ह्मणोचन आटाटी फार त्यांसी ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे तुिंें गुण नाम रूप । आहे सी अभुप वाणूं [पां. काय.] काई ॥ ४ ॥

८१०. मनवािातीत तुिंें हें स्वरूप । ह्मणोचनयां माप भत्क्त केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भक्तीचिया मापें
मोचजतों अनंता । इतरानें तत्वता न मोजवे ॥ ॥ योग याग तपें दे हाचिया योगें । ज्ञानाचिया लागें न [दे . क.

सांपडे सी.] सांपडसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी भोळ्या भावें सेवा । घ्यावी जी केशवा कचरतों ऐसी ॥ ३ ॥

८११. दे वा ऐसा चशष्ट्य दे ईं । ब्रह्मज्ञानी चनपुण पाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जो कां भावािा आगळा ।
भत्क्तप्रेमािा पुतळा ॥ ॥ ऐशा युत्क्त ज्याला वाणे । ते थें वैराग्यािें ठाणें ॥ २ ॥ ऐसा जाला हो [दे . शरीरश.]

शरीरी । तुका नलबलोण करी ॥ ३ ॥

८१२. जंववरी [दे . त. जंव नाहश.] नाहश दे चखली पंढरी । [पां. तंयवचर.] तोंवरी वर्तणसी [त. वर्तणसील.] थोरी
वैकुंठशिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोक्षचसचद्ध ते थें नहडे दारोदारश । होऊचन कामारी दीनरूप ॥ ॥ वृद
ं ावन सडे िौक
रंग माळा । अचभनव [दे . त. पां. अचभन्नव.] सोहोळा घरोघरश ॥ २ ॥ नामघोा कथापुराणकीतुनश । ओचवया कांडणश
पांडुरंग ॥ ३ ॥ सवु सुख ते थें असे सवुकाळ । ब्रह्म तें केवळ नांदतसे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जें न सािे सायासें । तें
हें प्रत्यक्ष चदसे चवटे वचर ॥ ५ ॥

८१३. दु ःख वाटे ऐसी ऐकों [पां. ऐकोचनयां. दे . एकोचनयें क. ऐकोचनये.] नये गोष्टी । जेणें घडे तुटी तुझ्या पायश
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येतो कळवळा दे खोचनयां घात । कचरतों फचजत नाइकती ॥ ॥ काय करूं दे वा ऐसी नाहश
शत्क्त । दं डुचन पुढती वाटे लावूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज दावूं नको ऐसे । दृष्टीपुढें चपसे पांडुरंगा ॥ ३ ॥

८१४. शूकरासी चवष्ठा माने सावकास । चमष्टान्नािी त्यास काय गोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तेवश अभक्तांसी
आवडे पाखांड । न लगे त्यां गोड परमाथु ॥ ॥ श्वानासी भोजन चदलें पंिामृत । तरी त्यािें चित्त हाडावचर
॥ २ ॥ तुका ह्मणे सपा पाचजचलया क्षीर । वचमतां चवखार चवा जालें ॥ ३ ॥

८१५. रासभ िुतला महा तीथांमाजी । नव्हे जैसा ते जी शामकणु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते वश खळा काय केला
उपदे श । नव्हे चि मानस शुद्ध त्यािें ॥ ॥ सपासी पाचजलें शकुरापीयूा । अंतरशिें चवा जाऊं नेणे ॥ २ ॥
तुका ह्मणे श्वाना चक्षरीिें भोजन । सवें चि वमन जेवी तया ॥ ३ ॥

८१६. जेवश नवज्वरें तापलें शरीर । लागे तया क्षीर [त. चवातुल्य.] चवाातुल्य ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते वश परमाथु
जीहश दु राचवला । तयालागश िंाला सचन्नपात [दे . “काचमण.” असें नवीन केलें आहे .] काचमनी जयाच्या जाहाली
नेत्रासी । दे ग्वी तो िंद्रासी पीतवणु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मद्यपानािी आवडी । न रुिे त्या गोडी नवनीतािी ॥ ३ ॥

८१७. आतां असों मना अभक्तांिी कथा । न होईं दु चिता हचरनामश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये त्यािी कदा
गोष्टी करूं मात । चजव्हे प्रायचित्त त्याच्या नांवें ॥ ॥ प्रभातें न घ्यावें नांव माकडािें । तैसें अभक्तािें
सवुकाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां आठवूं मंगळ । जेणें सवु काळ सुखरूप ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ८१८. नाम आठचवतां सद्गचदत कंठश । प्रेम वाढे पोटश ऐसें करश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रोमांि जीवन [त.

आनंदाअश्रू.] आनंदाश्रु नेत्रश । अष्टांग ही गात्रश प्रेम तुिंें ॥ ॥ सवु ही शरीर वेिो या कीतुनश । गाऊं चनचशचदनश
नाम तुिंें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु जें न करश कल्पांतश । सवुदा चवश्रांचत संतां पाईं ॥ ३ ॥

८१९. जननी हे जाणे बाळकािें वमु । सुख दु ःख िमु जें जें कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंिापुढें जेणें चदिला
आिार । त्यािा हा चविार तो चि जाणे ॥ ॥ शरणागता जेणें घातलें पाठीशश । तो जाणे ते चवशश राखों तया
॥ २ ॥ कासे लागे तया न [पां. लागती.] लगती सायास । पोहोणारा त्यास पार पावी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जीव
चवठ्ठलािे हातश । चदला त्यािी गचत तो चि जाणे ॥ ४ ॥

८२०. नका वांटूं मन चवचिचनाेिांसी । स्मरावा मानसश पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खादचलया अन्ना मासी
बोलों [दे . बोळों.] नये । अवघें चि जाये एका घांसें ॥ ॥ जोडी होते परी ते बहु कचठण । कचरतां जतन
सांभाळावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें न [त. माना.] मना चवााद । ननबेचवण व्याि तुटों नये ॥ ३ ॥

८२१. नको होऊं दे ऊं भावश अभावना । या चि नांवें जाणा बहु दोा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मे घदृचष्ट येथें होते
अचनवार । चजव्हाळ्या [दे . चजव्हाळ्यां.] उखर लाभ नाड ॥ ॥ उत्तमा चवभागें कचनष्ठािी इच्छा । कल्पतरु तैसा
फळे त्यासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चजणें बहु थोडें आहे । आपुचलया पाहें पुढें बरें ॥ ३ ॥

८२२. त्याग तंव मज न वजतां केला । कांहश ि चवठ्ठला मनांतूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भागचलया आला
उबग सहज । न िचरतां काज जालें मनश ॥ ॥ दे ह जड जालें ऋणाच्या आभारें । केलें संवसारें कासावीस
॥ २ ॥ तुका ह्मणे गेला आळसचकळस । अकतुव्य दोा चनवारले ॥ ३ ॥

८२३. मढें िंांकुचनयां कचरती पेरणी । कुणचबयािे वाणी लवलाहें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तयापरी करश स्वचहत
आपुलें । जयासी फावलें नरदे ह ॥ ॥ ओटीच्या पचरस मुठीिें तें वाढे । यापचर कैवाडें स्वचहतािें ॥ २ ॥ नाहश
काळसत्ता आपुचलये हातश । जाणते हे गुंती उगचवती ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे पाहें आपुली सूिना । कचरतो शाहाणा
मृत्युलोकश ॥ ४ ॥

८२४. राजा िाले ते थें वैभव सांगातें । हें काय लागतें सांगावें त्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणी कोणा एथें न
मनी [त. ती.] जी फुका । कृपेचवण एका दे वाचिया ॥ ॥ शृ ग
ं ाचरलें नाहश तगोंयेत वचर । उमटे लौकचर जैसें
तैसें [दे . तैतें.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरश वसे नारायण । कृपेिी ते खु ण [क. चदसों.] साम्या येते ॥ ३ ॥

८२५. वत्स पळे िे नु िांवे पाठीलागश । प्रीतीिा तो अंगश [दे . पां. क. त. आयुभाव.] आचवभाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चशकचवलें काय येईल कारणा । सूत्र ओढी मना आचणकांच्या ॥ ॥ सांचडलें तें नाहश घेत मे ळचवतां ।
ह्मणऊचन लाता मागें सारी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आग्रह करावा न लगे । सांगतसे अंगें अनु भव ॥ ३ ॥

८२६. दे वाच्या संबि

ं ें चवश्व चि सोयरें । सूत्र ओढे दोरें एका एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहाि हें नव्हे
चवटायासाचरखें । जीव जीवनश दे खें सामावलें ॥ ॥ आचणकांिें सुख दु ःख उमटे अंतरश । एथील इतरश ते णें
नयायें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठसावलें शु द्ध जाती । शोभा चि पुढती चवशेाता ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ८२७. अवघा वेंिलों इंचद्रयांिे ओढी । जालें तें तें घडी चनरोचपलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असावा जी ठावा
सेवस
े ी चविार । आपुला म्यां भार उतचरला ॥ ॥ कायावािामनें तो चि चनजध्यास । एथें जालों ओस
भत्क्तभावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करूं येईल िावणें । तचर नारायणें सांभाळावें ॥ ३ ॥

८२८. राहो आतां हें चि ध्यान । डोळां मन लं पटो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोंडकोंडु चन िरीन जीवें । दे हभावें
ओंवाळीन ॥ ॥ होईल येणें कळसा आलें । त्स्छरावलें अंतरश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गोचजचरया । चवठोबा पायां
पडों द्या ॥ ३ ॥

८२९. आचद मध्य अंत दाखचवला दीपें । हा तों आपणापें यत्न बरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . क. त. दाशत्वें. पां.

दास्यत्वें.] दासत्वें दाचवलें िनयािें भांडार । तोंतों नव्हे सार एथुचनयां ॥ ॥ उपायानें सोस नासला सकळ ।
[त. सत्यें.] सत्ते सत्तावळ अंगा आलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दृचष्ट सकळांिे चशरश । विन चि करी बैसोचनयां ॥ ३ ॥

८३०. [पां. साटचवला वान.] सांटचवले वाण । पैस घातला दु कान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जें ज्या पाचहजे जे काळश ।
आहे चसद्ध चि जवळी ॥ ॥ चनवचडलें सािें । उत्तममध्यमकचनष्ठािें ॥ २ ॥ तुका बैसला दु कानश । [पां. मोला ऐसी
दावी वाचन.] दावी मोला ऐसी वाणी ॥ ३ ॥

८३१. लागचलया मुख स्तनां । घाली पानहा माउली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उभयतां आवडी लाडें । कोडें कोड
पुरतसे ॥ ॥ मे ळचवतां अंगें अंग । प्रेमें रंग वाढतो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जड भारी । अवघें चशरश जननीिे ॥ ३ ॥

८३२. अवगुण तों [त. ‘कोणी नाहश’ यांच्याबद्दल ‘नाहश कोणी’. पां. कांहश नाहश.] कोणश नाहश प्रचतचष्ठले । मागें होत
आले चशष्टािार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु बुळाच्या नांवें चपटावा डांगोरा । हा [क. त. तो.] तों नव्हे बरा सत्यवाद ॥ ॥
मद्य आचण मिु एकरासी नांवें । तचर [त. पां. ‘कां तें’ याबद्दल ‘तें कां’.] कां तें खावें आिारें त्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा
उत्च्छष्ट प्रसाद । चनवडी भेदाभेद दृचष्टनयायें ॥ ३ ॥

८३३. भूतश भगवंत । हा [पां. हा शब्द नाहश.] तों जाणतों संकेत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भारी मोकचलतों बाण ।
ज्यािा त्यासी कळे गुण ॥ ॥ करावा उपदे श । चनवडोचन तचर दोा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाटे । िुकतां आडरानें
कांटे ॥ ३ ॥

८३४. आह्मां हें कौतुक [दे . त. क. कवतुक.] जगा द्यावी नीत । करावे फचजत िुकती ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कासयािा बाि एकाच्या चनरोपें । काय व्हावें कोपें जगाचिया ॥ ॥ अचवद्येिा येथें कोठें पचरश्रम ।
रामकृष्ट्णनाम ऐसे बाण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें खऱ्यािा चवकरा । न सरती येरा खोया परी ॥ ३ ॥

८३५. दपुणासी नखटें [पां. नकटें .] लाजे । शुद्ध चखजे दे खोचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें अवगुणांच्या बािें ।
चदसे सुदें चवपरीत ॥ ॥ अंिळ्यास काय चहरा । गारां चि तो साचरखा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भुक
ं े [दे . “सुणें” असे

मागून केलें आहे .] सुनें । ठाया नेणे ठाव तो ॥ ३ ॥

८३६. नावडे तचर कां येतील हे भांड । घेउननयां तोंड काळें येथें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नासोचनयां जाय रस
यासंगती । खळािे पंगती नारायणा ॥ ॥ तोंडावाटा नकु काढी अमंगळ । चमष्टान्ना चवटाळ करी [दे . “सुणें”

असे मागून केलें आहे.] सुनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश संतांिी मयादा । ननदे तो चि ननदा मायिंवा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ८३७. ले करा आईतें चपत्यािी जतन । दावी चनजिन सवु जोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यापचर आमिा
जालासे सांभाळ । दे चखला चि काळ नाहश आड ॥ ॥ भुकेिे संचनि वसे स्तनपान । उपायािी चभन्न निता
नाहश ॥ २ ॥ आळवूचन तुका उभा पैलथडी । घातली या उडी पांडुरंगें ॥ ३ ॥

८३८. शुद्ध िया हें चि [पां. ‘चि’ हा शब्द नाही.] संतािें पूजन । लागत चि िन नाहश चवत्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सगुणािे सोई सगुण चवश्रांती । आपण चि येती िोजवीत ॥ ॥ कीतुनश [पां. कीतुनेिी.] चि वोळे कृपेिा वोरस ।
दु रीपणें वास संचनिता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वमु सांगतों [त. सवंग.] सवंगें । मन लावा लागें स्वचहताच्या ॥ ३ ॥

८३९. जीवशिें जाणावें या नांवें आवडी । हें कड तें ओढी अमंगळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चित्ताच्या संकोिें
कांहश ि न घडे । अचतशयें वेडे िार ते [दे . तो.] चि ॥ ॥ काळाचवण कांहश नाहश रुिों येत । करूचन संकेत
ठे चवयेला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळे विनें िांिणी । काय बोलवूचन वेळोवेळां ॥ ३ ॥

८४०. कामातुर िवी सांडी । बरळ तोंडश बरळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रंगलें तें अंगश दावी । चवा दे ववी आसडे
॥ ॥ िनसोसें लागे वेड । ते बडबड शमे ना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेसनें दोनही । नकुखाणी भोगावया ॥ ३ ॥

८४१. [पां. कृष्ट्णांजन.] कृष्ट्णांजनें जाले सोज्वळ लोिन । तेणें चदले [पां. त. वाण.] वान चनवडु नी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ चनरोपाच्या मापें [पां. करील बडबड. दे . करश.] करी लडबड । त्यािें [पां. त. तेणे.] त्यानें गोड नारायणें ॥ ॥
भाग्यवंतांघरश कचरतां चवश्वासें । [पां. काये.] कायु त्यासचरसें होईजेतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोट भरे बरे बोजा । चनज
ठाव चनजा चनजस्छानश ॥ ३ ॥

८४२. मैंद आला पंढरीस । हातश घेउचन प्रेमपाश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुढें नाचडयलें जग । नेतो लागों नेदी
माग ॥ ॥ उभारोचन बाहे । दृष्टादृष्टी वेिीताहे ॥ २ ॥ वैकुंठीहु चन पेणें । केलें पंढरीकारणें ॥ ३ ॥ पुंडचलकें
थारा । दे उचन [दे . क. आचणलें िोरा.] आचणलें या िोरा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे िला । तुह्मी आह्मी िरूं त्याला ॥ ५ ॥

८४३. भांवडी माउली कवतुकें बाळा । आपणा सकळां साचक्षत्वेसश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंी मािंी ह्मणे
[पां. एकमेका.] एकएकां मारी । हें तों नाहश दु री उभयतां ॥ ॥ तुिंें थोडें भातें बहु फार । छं द करकर वाद
चमथ्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एके ठायश आहे वमु । हें चि होय श्रम चनवाचरतें ॥ ३ ॥

८४४. लटचकयािी [दे . लचटचकयाच्या. पां. लचटक्याच्या.] आशा । होतों पचडलों वळसा । होउचनयां दोाा ।
पात्र चमथ्या अचभमानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवी उघडली दृष्टी । नाहश तरी होतों कष्टी । आक्रंदते सृष्टी । मात्र या
िेष्टांनश ॥ ॥ मरणािी नाहश शु द्धी । लोभश प्रवतुली बुद्धी । परती तों किश । घडे चि ना माघारश ॥ २ ॥
सांिचू न मरे िन । लावी पोरांसी भांडण । नाहश नारायण । तुका ह्मणे स्मरीला ॥ ३ ॥

८४५. जवळी मुखापाशश । असतां नेघे [दे . आचहणेसी. पां. अचहर्तणसी. त. आहीणीसी.] अहर्तनशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
भवचनदाळण नाम । चवठ्ठल चवठ्ठल नासी काम ॥ ॥ सुखािें शेजार । करूं कां नावडें घर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
ठे वा । कां हा न करी चि बरवा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ८४६. बरवें दे शावर [दे . त. पां. दे शाउर.] जालें । काय बोलें बोलावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लाभें लाभ दु णावला ।
जीव िाला [दे . त. दरुाणें.] ॥ ॥ दशुनें भाग्यें जाली संतभेटी । आवडी पोटश होती ते ॥ २ ॥ तुका ह्मणे श्रम
केला । अवघा आला फळासी ॥ ३ ॥

८४७. सांगतां हें नये सुख । कीती मुख न पुरे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडीनें सेवन करूं । जीवशिें िरूं जीवश
ि॥ ॥ उपमा या दे तां लाभा । काशा शोभा साचरखी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नु िलश डोई । ठे चवली पायश संतांिे ॥
३॥

८४८. [पां. आपुला लाहो.] आपुलाला लाहो करूं । केणें भरूं हा चवठ्ठल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाग्य पावलों या
ठाया । आतां काया कुरवंडी ॥ ॥ [दे . त. पुढती.] पुढती कोठें घडे ऐसें । बहु तां चदसें फावलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
जाली जोडी । िरण घडी न चवसंवें [दे . क. चवसमें.] ॥ ३ ॥

८४९. उजळलें भाग्य आतां । अवघी निता वारली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संतदशुनें लाभ । पद्मनाभ जोडला
॥ ॥ संपुष्ट [पां. हे.] हा हृदयपेटी । करूचन पोटश सांटवूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे होता ठे वा । तो या भावा सांपडला
॥३॥

८५०. [त. आह्मांसी आपुलें नावडे स्वचहत.] आह्मां आपुलें नावडे संचित । [दे . त. पां. िरफडी.] िरफडे चित्त
कळवळ्यानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न कळतां जाला खोळं ब [पां. खोळं बा.] मारगा । जगश जालों जगा बहु रूपी ॥ ॥
कळों आलें बरें उघडले डोळे । कणुिार चमळे तचर बरें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे व्हाल ऐकत करुणा । तचर नारायणा
उडी घाला ॥ ३ ॥

८५१. बरगासाटश खादलें शेण । चमळतां अन्न न संडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फचजत तो केला लाहे । ताडण
साहे गौरव ॥ ॥ ओढाळािी ओंगळ ओढी । उगी खोडी नवजाय ॥ २ ॥ तुका फजीत करी [पां. बुका.] बुच्या ।
चवसरे कुच्या खोडी ते णें ॥ ३ ॥

८५२. िांव घालश आई । आतां पाहातेसी काई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िीर नाहश मािंे पोटश । जालें चवयोगें
नहपुटी [दे . नहपुटश.] करावें सीतळ । बहु जाली हळहळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे डोई । किश ठे वीन हे पायश ॥ ३ ॥

८५३. तुह्मां ठावा होता दे वा । मािंे अंतरशिा हे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होती काशानें सुटका । तचर हे
वैकुंठनायका ॥ ॥ नसतें सांभाचळलें । जचर तुह्मश आश्वाचसलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृपाळु वा । वरवा केला
सावािावा ॥ ३ ॥

८५४. दे ऊं ते उपमा । आवडीनें पुरुाोत्तमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहातां काशा तूं साचरखा । नतहश लोकांच्या
जनका ॥ ॥ आरुा हे वाणी । गोड करूचन घेतां कानश ॥ २ ॥ आवडीनें खेळे । तुका [पां. फुकािे.] पुरवावे
सोहाळे [दे . पां. सोहाळे .] ॥३॥

८५५. दशुनािी आस । आतां न सांह उदास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जीव आला पायांपाशश । येथें असें
कचलवरें सश ॥ ॥ कांहश ि नाठवे । ठायश बैसलें [पां. नुठावे.] नु ठवे ॥ २ ॥ जीव असतां पाहश । तुका ठकावला
ठायश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ८५६. भोगावचर आह्मश घातला पाााण । मरणा मरण आचणयेलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवश्व तूं व्यापक काय
मी चनराळा । काशासाठश बळा येऊं आतां ॥ ॥ काय सारूचनयां काढावें बाहे री । आणूचन भीतरी काय ठे वूं ॥
२ ॥ केला तरी उरे वाद चि कोरडा । बळें घ्यावी पीडा स्वपनशिी ॥ ३ ॥ आवघे चि वाण आले तुह्मां घरा ।
मजु री मजु रा रोज [त. कीती.] कीदी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कांहश नेणें लाभ हानी । असेल तो िनी राखो वाडा ॥ ५ ॥

८५७. कां हो एथें काळ आला आह्मां आड । तुह्मांपाशश नाड करावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां हो चविारािें
पचडलें सांकडें । काय ऐसें कोडें उपजलें ॥ ॥ कां हो उपजेना द्यावी ऐशी भेटी । काय िै त पोटश िचरलें दे वा
॥ २ ॥ पाप फार नकवा जालासी दु बुळ । माचगल तें बळ नाहश आतां ॥ ३ ॥ काय जालें दे णें [पां. नेणें.] चनघालें
चदवाळें । कश बांिलाचस बळें ऋणेंपायश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कां रे ऐसी केली गोवी । तुिंी मािंी ठे वी चनवडु चनयां
॥५॥

८५८. काय दे ह घालूं करवती [दे . करमरी.] कमुरी । टाकंू या चभतरी अग्नीमाजी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय
सेवूं वन शीत उष्ट्ण [पां. ताहान.] तान । साहों कश मोहन [पां. मौन.] िरुनी बैसों ॥ ॥ काय लावूं अंगश भस्म
उिळण । नहडू ं दे श कोण खुंट िारी ॥ २ ॥ काय [दे . क. त. तजूं.] त्यजूं अन्न करूचन उपास । काय करूं नास
जीचवत्वािा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे काय करावा [पां. उपाय.] उपाव । ऐसा दे ईं भाव पांडुरंगा ॥ ४ ॥

८५९. दं भें कीर्तत पोट भरे मानी जन । स्वचहत कारण नव्हे कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरती तुिंे पाय मज
दु री । िचरतां हे थोरी जाचणवेिी ॥ ॥ नपडाच्या पाळणें िांवती चवकार । मज दावेदार मजमाजी ॥ २ ॥ कैसा
करूं घात आपुला आपण । िरूचन गुमान लोकलाज ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज दावी तो सोहळा [दे . त. सोहोळा.] ।
दे खें पाय डोळां तुिंे दे वा ॥ ४ ॥

८६०. चिग [पां. त. जीणें.] चजणें त्यािा स्वामी हीन वर । मरण तें [दे . बर. पां. बरें.] बर भलें मग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ [दे . ऐका जी.] आइका जी दे वा ऐसी आहे नीत । काय तें उचित सांभाळावें ॥ ॥ दे शोदे शश िाक जयाच्या
उत्तरें । तयािें कुतरें पचर भलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें कां सुिलें उत्तर । जाणोचन अंतर ओळखावें ॥ ३ ॥

८६१. आतां [पां. तुज गाऊं.] गाऊं तुज ओचवया [दे . मंगळश.] मंगळी । करूं गदारोळी हचरकथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ होचस चनवाचरता आमुिें सकळ । भय तळमळ पापपुण्य ॥ ॥ भोचगले ते भोग लावूं तुिंे अंगश । अचलप्त या
रगश होउचन राहों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी लाचडकश लें करें । न राहों अंतरें [दे . त. पां. अंतरे .] पायांचवण ॥ ३ ॥

८६२. सवु सुखें आजी एथें चि वोळलश । संतांिश दे चखलश िरणांबज

ु ें ॥ १ ॥ सवुकाळ होतों आठवीत
मनश । चफटली ते िणी येणें काळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वािा राचहली कुंचटत । पुढें जालें चित्त समािान ॥ ३ ॥

८६३. चवठ्ठल सोयरा सज्जन सांगाती । चवठ्ठल या चित्तश बैसलासे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठलें हें अंग
व्याचपली ते काया । चवठ्ठल हे [त. ही.] छाया मािंी मज ॥ ॥ बैसला चवठ्ठल चजव्हे चिया माथां । न वदे
अनयथा आन दु जें ॥ २ ॥ सकळां इंचद्रयां मन एक प्रिान । तें ही करी ध्यान चवठोबािें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे या [पां.

तुका ह्मणे या हो चवठलासी आता. त. तुका ह्मणे या चवठोबासी आतां.] चवठ्ठलासी आतां । नये चवसंवतां मािंें मज ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ८६४. होय [पां. होय होय. दे . होयें वारे करी पांहें पांहें रे .] वारकरी । पाहें पाहें रे पंढरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय
करावश सािनें । फळ अवघें चि ते णें ॥ ॥ अचभमान नु रे । कोड अवघें चि पुरे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे डोळां । [पां.

चवठु . त. चवठल.] चवठो बैसला सांवळा ॥ ३ ॥

८६५. पंढरीसी जाय । तो चवसरे बापमाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा होय पांडुरंग । राहे िरूचनयां अंग ॥
॥ न लगे िन मान । दे हभावें उदासीन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मळ । [क. नाहश.] नासी तात्काळ तें स्थळ ॥ ३ ॥

८६६. बळें बाह्ात्कारें संपाचदलें सोंग । नाहश जाला त्याग अंतरशिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें येतें चनत्य
माझ्या अनु भवा । मनासी हा ठावा समािार ॥ ॥ जागृतीिा नाहश अनु भव स्वप्नश । जातों चवसरुचन सकळ हें
॥ २ ॥ प्रपंिाबाहे चर नाहश आलें चित्त । केले करी चनत्य [पां. वेवसाव.] वेवसाय ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज भोरप्या चि
परी । जालें सोंग वरी आंत तैसें ॥ ४ ॥

८६७. ह्मणचवतों दास ते नाहश करणी । आंत वरी दोनही चभन्न भाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गातों नाितों तें
दाखचवतों जना । प्रेम नारायणा नाहश अंगश ॥ ॥ पाचवजे तें वमु न कळे चि कांहश । बुडालों या डोहश
दं भाचिया ॥ २ ॥ भांडवल काळें होतोहातश नेलें । माप या लागलें आयुष्ट्यासी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे वांयां गेलों
ऐसा चदसें । होईल या हांसे लौचककािें ॥ ४ ॥

८६८. न कळतां काय करावा उपाय । जेणें राहे भाव तुझ्या पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येऊचनयां वास
कचरसी हृदयश । ऐसें घडे कईं कासयानें ॥ ॥ साि भावें तुिंें नितन मानसश । राहे हें कचरसी कैं गा दे वा ॥ २
॥ लचटकें हें मािंें करूचनयां दु री । साि तूं अंतरश येउचन राहें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज राखावें पचतता ।
आपुचलया सत्ता पांडुरंगा ॥ ४ ॥

८६९. निचतलें तें मननिें जाणें । पुरवी खु णे अंतरशिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रात्री न कळे चदवस न कळे । अंगश
खेळे दै वत हें ॥ ॥ नवचसयािे नव [पां. पुरवी नवस.] रस । भोगी त्यास चभन्न नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सम चि दे णें
। समिरण उभा असे ॥ ३ ॥

८७०. [दे . त. क. उिारािा.] उद्धारािा संदेह नाहश । यािा कांहश सेवकां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पांडुरंग अचभमानी
। जीवदानी कोंवसा ॥ ॥ बुडतां जळश जळतां अंगश । ते प्रसंगी राखावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मांसाटश । कृपा
पोटश वागवी ॥ ३ ॥

८७१. काय चवरत्क्त [त. काय चवरत्क्त ते.] कळे आह्मां । जाणों एका नामा चवठोबाच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [क.

नािों सुख. पां. नािों प्रेमसुखें वैष्ट्णवांिे मेळश । नदडी टाळघोळश आनंदे या ॥. त. नािों पे सुख वैष्ट्णवमळश । सदा टाळघोळों आनंदेसी] नािों सुखें
वैष्ट्णवमे ळश । टाळघोळश आनंदें ॥ ॥ शांचत क्षमा दया मी काय जाणें । गोनवद कीतुनेंवांिूचनयां ॥ २ ॥ [क. हें

कडवें नाहश व पां. “कासया एकांत” याच्या मागून आहे .] कासया उदास असों दे हावरी । अमृतसागरश बुडोचनयां ॥ ३ ॥
कासया एकांत सेवूं तया वना । आनंद तो जनामाजी असे ॥ ४ ॥ तुका [पां. तुका ह्मणे मज आहे हा भरवसा ।.] ह्मणे
आह्मां ऐसा भरवसा । चवठ्ठल सरसा िालतसे ॥ ५ ॥

८७२. जेथें वैष्ट्णवांिा वास । िनय भूमी पुण्य दे श ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोा नाहश ओखदासी । दू त [त.

सांगती.] सांगे यमापाशश [पां. गरुड ठचकयांच्या.] गरुडटकयांच्या भारें । भूचम गजे [दे . त. जेजेकारें.] जयजयकारें ॥ २ ॥

विषयानु क्रम
सहज तयां जनां छं द । वािे गोनवद गोनवद ॥ ३ ॥ तुळसीवनें रंगमाळा । अवघा वैकुंठसोहळा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
भेणें । काळ नये ते णें राणें ॥ ५ ॥

८७३. [या व मागील अभंगांच्या मध्यें “तुका सज्जन चतनक कचहये । जीनथें प्रेम दु नाये । दुजुन तेरा मुख काला । थीता प्रेम घटाये” हा
दोहरा दे . क. या दोन प्रतीत आहे .] माझ्या चवठोबािा कैसा प्रेमभाव । आपण चि दे व होय गुरु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचढयें
दे हभावें पुरचवतो वासना । अंतश तें आपणापाशश नयावें ॥ ॥ मागें पुढें उभा राहे सांभाळीत । आचलया आघात
चनवारावे ॥ २ ॥ योगक्षेम [दे . त्यांिें पां. त्यांिा.] त्यािें जाणे जडभारी । वाट दावी करश िरूचनयां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
नाहश चवश्वास ज्या मनश । पाहावें पुराणश चविारूनी ॥ ४ ॥

८७४. सकळ िमु मज चवठोबािें नाम । आणीक तें वमु नेणें कांहश ॥ १ ॥ काय जाणों संतां चनरचवलें
दे वें । कचरती या भावें कृपा मज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा कोण अचिकार । तो मज चविार कळों यावा ॥ ३ ॥

८७५. उदं ड शाहाणे होत [पां. होती] तकुवंत । [पां. परी नेणवे चि॰.] पचर या नेणवे अंत चवठोबािा ॥ १ ॥
उदं डा [पां. उदं ड अक्षरे.] अक्षरां करोत भरोवरी । [पां. परी नेणवे चि॰.] पचर ते नेणवे थोरी चवठोबािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
नाहश भोळे पणाचवण । जाणीव ते [क. त. पां. तो.] चसण चरतें माप ॥ ३ ॥

८७६. आिारावांिन
ु ी । काय सांगसी [क. सांगशील.] काहाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठावा नाहश पंढरीराव ।
तोंवरी अवघें चि वाव ॥ ॥ माचनताहे कोण । तुिंें कोरडें ब्रह्मज्ञान ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठे वा । जाणपण एक
सवा ॥ ३ ॥

८७७. अनाथांिी तुह्मां दया । पंढरीराया येतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी ऐकोचनयां कीर्तत । बहु चवश्रांचत
पावलों ॥ ॥ अनाथांच्या िांवा घरा । नामें करा कुडावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवघड चहत । ठे वूं चित्त पायांपें ॥
३॥

८७८. येथें नाहश उरों आले अवतार । येर ते पामर जीव चकती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवायांिे िंणी व्हाल
लोनलगत । िेवचलया अंत न लगे मज ॥ ॥ वाहोचनयां भार कुंथसील ओंिंे । तें चि मािंें थीता त्याग ॥ २ ॥
तुका ह्मणे कैसी नाहश त्यािी लाज । संतश केशीराज साचियेला ॥ ३ ॥

७८९. हश ि त्यांिश पंिभूतें । जीवन भातें प्रेमािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळवळा िचरला संतश । ते चनगुती
कैवाड ॥ ॥ हा ि काळ वतुमान । सािन ही संपत्ती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चदवसरातश । हें चि खाती अन्न ते ॥ ३
॥

८८०. दीप न दे खे अंिारा । आतां हें चि करा जतन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नारायण नारायण । गांठी िन
बळकट ॥ ॥ नितामणीपाशश निता । [पां. सत्वता.] तत्वता ही नयेल ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उभयलोकश । हे चि
चनकी [दे . त. पां. सामोप्री.] सामग्री ॥ ३ ॥

८८१. िनय काळ संतभेटी । पायश चमठी पचडली तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संदेहािी सुटली गांठी । जालें
पोटश शीतळ ॥ ॥ भवनदीिा जाला तारा । या [त. उतारा.] उत्तरा प्रसादें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मंगळ आतां ।
कोण दाता याहू चन ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ८८२. चदनरजनश हा चि िंदा । गोनवदािे पवाडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संकत्ल्पला दे ह दे वा । सकळ हे वा तये
ठायश ॥ ॥ नाहश अवसान घडी । सकळ जोडी इंचद्रयां ॥ २ ॥ कीर्तत मुखें गजे तुका । करी लोकां सावि ॥ ३
॥

८८३. खरें नानवट [दे . त. चनक्षुपीिें.] चनक्षेपीिें जु नें । काचढलें ठे वणें समथािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मजु राच्या
हातें मापािा उकल । मी तों येथें फोल सत्ता त्यािी ॥ ॥ [क. पां. कुल्लाळाच्या.] कुलाळाच्या हातें [पां. घटािी.]

घटाच्या उत्पचत्त । पाठवी त्या जाती पाकस्थळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवन तें नारायणश । प्रभा जाते [क. “प्रभा

जाते” याच्याबद्दल “प्रभाते”.] कीणी प्रकाशािी ॥ ३ ॥

८८४. गंगेचिया [पां. अंतेचवण.] अंताचवण काय िाड । आपुलें तें कोड तृपेपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठल हे
मूर्तत साचजरी सुंदर । [पां. घालूं .] घालश चनरंतर हृदयपुटश ॥ ॥ कारण तें असे नवनीतापाशश । गवाळ तें सोसी
इतर कोण ॥ २ ॥ बाळािे सोईतें घांस घाली माता । [दे . त. आटाहास.] अट्टाहास निता नाहश तया ॥ ३ ॥ गाऊं
नािों करूं आनंदसोहळा । भाव चि [पां. वेगळा नाहश आतां. त. नाहश हांता.] आगळा नाहश हातां ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे अवघें
जालें एकमय । परलोकशिी काय िाड आतां ॥ ५ ॥

८८५. स्त्रीपुत्राचदकश राचहला आदर । चवायश पचडभर अचतशय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां [दे . त. हाता. पां.

सोडवण्या] सोडवणें िांवा नारायणा । मज हे वासना अनावर ॥ ॥ येउचनयां आड ठाके लोकलाज । तें हें
चदसे काज अंतरलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां जेथें जेथें गोवा । ते थें तुह्मश दे वा सांभाळावें ॥ ३ ॥

८८६. पचडलों भोवनश [दे . क. भोवणश.] । होतों बहु नितवनी [दे . क. नितवणी.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होतों िुकलों
मारग । लाहो केला लाग [पां. वेग.] वेगें ॥ ॥ इंचद्रयांिे संदी । होतों सांपडलों बंदश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरें जालें
। चवठ्ठलसें वािे आलें ॥ ३ ॥

८८७. बरें जालें आलश ज्यािश त्याच्या घरा । िुकला [क. पानहे रा.] पाऱ्हे रा ओढाळांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
बहु केलें दु खी त्यांचिया सांभाळें । आतां तोंड काळें ते णें लोभें ॥ ॥ त्यांचिया अनयायें भोगा [क. भोग.] मािंें
अंग । सकळ ही लाग द्यावा लागे ॥ २ ॥ नाहश कोठें त्स्थर राहों चदलें क्षण । आचजवरी चसण पावलों तो ॥ ३ ॥
वेगळाल्या खोडी केली तडातडी । सांगावया घडी नाहश सुख ॥ ४ ॥ चनरवूचन तुका िाचलला गोवारें ।
दे वापाशश भार सांडवूचन ॥ ५ ॥

८८८. न करावी आतां पोटासाटश निता । आहे त्या संचिता माप लावूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दृचष्ट ते घालावी
परमाथाठायश । क्षुल्लका उपायश चसण जाला ॥ ॥ येथें तंव नाहश घेइजेसें सवें । कांहश नये जीवें वेिों चमथ्या
॥ २ ॥ खंडणें चि नव्हे उिे ग [पां. उद्योग.] वेरिंारश । वापुडे संसारश सदा असों ॥ ३ ॥ शेवटा पाववी [दे . नावेिें बैसनें.
क. नाविें बैसोनें.] नावेिें बैसणें । भुजाबळें कोणें कष्टी व्हावें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां सकळांिें सार । करावा
व्यापार तरी ऐसा ॥ ५ ॥

८८९. आमच्या हें आलें भागा । चजव्हार [दे . क. त. जीव्हार.] या जगािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िरूचनयां ठे लों
जीवें । बळकट भावें एकचवघ ॥ ॥ आणूचनयां केला रूपा । उभा सोपा जवळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंचकत
केला । खालश आला विनें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ८९०. खरें भांडवल सांपडलें गांठी । जेणें नये तुटी उदमासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . क. पां. संवगािें.]

सवंगािें केणें सांपडलें घरश । भरूचन वैखरी सांटचवलें [त. पां. माप केलें .] घेतां दे तां लाभ होतसे सकळां । [पां.

सदै व. त. सदै वां दु बुळां लाभ तैसा.] सदे वां दु बुळा भाव तैसा ॥ २ ॥ फडा आचलया तो न वजे चनरासे । जचर कांहश
त्यास न कळतां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आतां जालीसे चननिती । आणीक तें चित्तश न िरूं दु जें ॥ ४ ॥

८९१. पदोपदश चदलें अंग । जालें सांग कारण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रुिवूचन ठे लों ठाव । जागा वाव सकळ ॥
॥ पुढती िाली मनालाहो । वाढे दे हो संतोा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे क्षरभागश । जालों जगश व्यापक ॥ ३ ॥

८९२. चनवडु चन चदलें नवनीत । संचित ते भोगीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां पुढें [पां. भवसार.] भावसार । [त.

जीव थार.] जीवना थार पाहावया ॥ ॥ पारचखयािे [त. पचडलों.] पचडलें हातश । िांिपती आंिळश ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे सेवन घडे । त्यासी जोडे [त. हा लाभ.] लाभ हा ॥ ३ ॥

८९३. उचित न कळे इंचद्रयािे ओढी । मुखें बडबडी चशकलें तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपण जाऊन [त. नयावें

आचणकांस. पां. नयावें नरकास.] नयावश नरकास । बळें बेताळीस कुळें जग ॥ ॥ अबोलणें बोले डोळे िंांकुचनयां ।
बडबडी वांयां दं भासाटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी ते थील पारखी । नािे दे खोवेखश जाणों खरें ॥ ३ ॥

८९४. एक मन तुझ्या अवघ्या भांडवला । वांचटतां तें तुला येई [त. पां. येईल.] कैसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ह्मणउचन दृढ िरश पांडुरंग । दे हा लावश संग प्रारब्िािा ॥ ॥ आचणका संकल्पा नको गोऊं मन । तरी ि
कारण साध्य होय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें जाणावें उचित । तरी सहज त्स्छत येईल कळों ॥ ३ ॥

८९५. गावे ह्मणउचन गीत । िरुचन राहे तैसें चित्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि थोर अवघड आहे । अन्न
दे खोचन भूक राहे ॥ ॥ ऐकावी [पां. ह्मणे.] ह्मुण कथा । राहे तैसें िरुचन चित्ता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िणी । नव्हे
जेचवल्यावांिुचन ॥ ३ ॥

८९६. [पां. कळे ल.] कळल हे खु ण । तचर दावी नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्य संतांपाशश राहे । येरां भय
आड आहे ॥ ॥ [दे . त. अनुचिया.] अणुचिया ऐसें । असे भरलें प्रकाशें ॥ २ ॥ इंचद्रयांिें िनी । ते हे जाती
समजूचन ॥ ३ ॥ तकु कुतकु वाटा । नागवण घटापटा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ल्यावें । डोळां अंजन बरवें ॥ ५ ॥

८९७. जातो न येचतया वाटा । काय चनरचवतो करंटा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा जालासे बेश्रम । लाज नाहश
न ह्मणे राम ॥ ॥ पाहे वैचरयाकडे । डोळे वासुचनयां रडे ॥ २ ॥ बांघुचनयां यमा हातश । चदला [पां. चदलें .] नाहश
त्यािी खंती ॥ ३ ॥ नाहश यांपें काम । ऐसें जाणे तो अघम ॥ ४ ॥ अिंुन तचर भुका । कां रे जालाचस ह्मणे तुका
॥५॥

८९८. वांटा घेईं लवकचर । मागें अंतरसी दु री । केली भरोवरी । सार नेती आणीक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ऐसश [दे . भांभावलश.] भांबावलश चकती । काय जाणों भेणों [पां. चभती.] चकती । समय नेणती । माथां भार वाहोचन ॥
॥ नाहश साचरलें तोंवरी । िांव घेईं वेग करश । घेतलें पदरश । फावलें तें आपुलें ॥ २ ॥ फट लं डी ह्मणे तुका ।
एक न साहावे िका । तचर ि या सुखा । मग कैसा पावसी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ८९९. िालावा पंथ तो पाचवजे त्या ठाया । [त. पां. आइचकल्या.] ऐचकल्या वांयां वारता त्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ऐका जी वोजे पडतसें पायां । भावाचि तें जायावाट नव्हे ॥ ॥ व्याली कुमारीिा अनु भवें अनु भव । सांगतां
तो भाव येत नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें पाचहजे आरालें । [पां. नबब.] नबबश चनवळलें तचर भासे ॥ ३ ॥

९००. काय नाहश लवत िंाडें । चवसरे वेडें दे हभाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जया न फळे उपदे श । िस ऐसा त्या
नांवें ॥ ॥ काय नाहश असत जड । दगड तो अबोलणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कुिर दाणा । तैसा ह्मणा [जाणा.]
डें ग हा ॥ ३ ॥

९०१. दे खीिा चदमाख चशकोचनयां दावी । चहऱ्या ऐसी केवश गारगोटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मयादा ते जाण
[पां. जाणे.] अरे अभाचगया । दे वाच्या ऐचसया सकळ मूर्तत ॥ ॥ काय पचडलें सी लचटक्यािे भरी । वोंवाळु चन
थोरी परती सांडश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुढें चदसतसे घात । कचरतों फचजत ह्मणउनी ॥ ३ ॥

९०२. [पां. संसाराच्या.] संसारािा माथां भार । कांहश पर न ठे वश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भक्तीिी ते जाती ऐसी ।
सवुस्वासी मुकावें ॥ ॥ चभक्षा [दे . चभक्षाणी वेवसाव ।.] आचण वेवसाव । काला कचरतो गाढव ॥ २ ॥ करुचन वस्ती
बाजारश । [पां. कैसा ह्मणवी चनस्पृही ।.] ह्मणवी कासया चनस्पृही ॥ ३ ॥ प्रसादा आडु चन कवी । केलें तुप पाणी ते वश
[त. पां. जेंवश.] ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे होईं [दे . सुर.] शूर । नकवा चनसुर मजु र ॥ ५ ॥

९०३. ते ज्या इशारती । तटा फोक [पां. फोकावरी.] वरी घेती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय सांगावें त्याहु नी । ऐका
रे िरा मनश ॥ ॥ नव्हे भांडखोर । ओढू चन िरूं पदर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तोंड । काळें करा खालश मुंड ॥ ३ ॥

९०४. मागें संतश होतें जें जें सांचगतलें । तें येऊं लागलें अनु भवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आिारभ्रष्ट होती [त.

“होती लोक” याच्याबद्दल “लोक होती”.] लोक कळी । पुण्य क्षीण बळी जालें पाप ॥ ॥ वणुिमु कोणी न िरी चवटाळ
। घाचलती गोंिळ एके ठायश ॥ २ ॥ वेदािे पाठक सेचवतील मद्य । न दे खती भेद चवायश भांड ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
चकती करावे फचजत । ते चि छं द चनत्य बहु होती ॥ ४ ॥

९०५. अक्षरांिा श्रम केला । [त. कळों.] फळा आला ते णें तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवचघयािा तळ िरी ।
जीवा उरी नु रउनी ॥ ॥ [त. भरलें .] फळलें तें लवे भारें । चपक [पां. बरें.] खरें आलें तईं ॥ २ ॥ [त. पां. तुका ह्मणे हागे
दे व ।.] तुका ह्मणे दे वा । पुढें भाव सारावा ॥ ३ ॥

९०६. उचित जाणावें मुख्य िमु आिश । चित्तशु द्ध बुद्धी ठायश स्छीर ॥ १ ॥ न [पां. घालावी.] घलावी िांव
मनाचिये ओढी । विन आवडी संताचिये ॥ २ ॥ अंतरश या राहे विनािा चवश्वास । न लगे उपदे श तुका ह्मणे ॥
३॥

९०७. जीवन हे मुक्त नर जाले पावन । तजा [पां. त्यजावे. त. तजा हे .] हो दु जुनसंगचत ही ॥ १ ॥ बहु त
अन्न चवा मोहरीच्या मानें । अवघें चि ते णें चवा होय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जेणें आपलें स्वचहत । तैसी करश नीत
चविारूचन ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ९०८. द्रव्यािा तो आह्मी िचरतों चवटाळ । तया पाठी काळ लाग करी ॥ १ ॥ करोचनयां हें चि राचहलों
[त. राचहलें .] जीवन । एक नारायण नाम ऐसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें चि करुचन जतन । आचलया ही दान यािकासी
॥३॥

९०९. द्रव्याचिया मागें कचळकाळािा लाग । ह्मणोचनयां संग खोटा त्यािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनरयािें मूळ
घालु चनयां मागें । मांचडली प्रसंगें कथा पुढें ॥ ॥ आचजच्या प्रसंगें हा चि लाभ घ्यावा । पुढील भार दे वावरी
घाला ॥ २ ॥ प्रालब्ि कांहश न पालटे सोसें । तृष्ट्णेिें हें चपसें वांयांचवण ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे घेईं राहे ऐसें िन ।
सादर श्रवण करोचनयां ॥ ४ ॥

९१०. रडे अळं कार [दे . याच्यावर “चविवेिे संगती” असा पाठ घातला आहे .] दै नयाचिये कांती । उतमा चवपचत्तसंग
[त. संगें.] घडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकाचवण एक [दे . अशोभ.] अशोभ्य दातारा । कृपेच्या सागरा पांडुरंगा ॥ ॥ रांघंू
नेणे तया पुढील आइतें । केलें तें सोइतें वांयां जाय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नितामचण शेळी गळा । पावे अवकळा
ह्मणउनी ॥ ३ ॥

९११. दु ःखािे डोंगर लागती सोसावे । ऐसें तंव ठावें सकळांसश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश न कचरती चविार
चहतािा । न कचरती वािा नामघोा ॥ ॥ भोग कळों येतो माचगल ते जनम । उत्तम मध्यम कचनष्ठ ते ॥ २ ॥
तुका ह्मणे येथें िंांचकतील डोळे । भोग दे तेवळ
े े येइल कळों ॥ ३ ॥

९१२. सदै व तुह्मां अवघें आहे । हातपाय िालाया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुखश वाणी कानश कीर्तत । डोळे मूती
दे खाया ॥ ॥ अंि बचहर ठकलश चकती । मुकश होती पांगुळें ॥ २ ॥ घरास आचग लावुचन जागा । न पळे तो [पां.
तं.] गा वांिे ना ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जागा चहता । कांहश आतां आपुल्या ॥ ४ ॥

९१३. ऐसे पुढती चमळतां आतां । नाहश सत्ता स्वतंत्र ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ म्हणउचन फावलें तें घ्यावें । नाम
गावें आवडी ॥ ॥ संचित प्रारब्ि गाढें । िांवे पुढें चक्रयमाण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घुबडा ऐसें । जनम सचरसें
शु करािें ॥ ३ ॥

९१४. सवुचवशश मािंा त्रासलासे जीव । आतां कोण भाव चनवडे [पां. चनवडू ं.] एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
संसारािी मज न साहे चि वाता । आणीक ह्मणतां मािंें कोणी ॥ ॥ दे हसुख कांहश बोचलले उपिार । चवा
तें आदर बंद [पां. बंि.] वाटे ॥ २ ॥ उपाचि दाटणी प्रचतष्ठा गौरव । होय मािंा जीव कासावीस ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
कांहश आणीक न साहे । आवडती पाय वैष्ट्णवांिे ॥ २ ॥

९१५. आणीक कांहश या उत्तरािें काज । नाहश आतां मज बोलावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चभन्न भेद हे
भावनास्वभाव । नव्हे कांहश दे व एकचवप ॥ ॥ गुण दोा कोणें चनवडावे िमु । कोण जाणे कमु अकमु तें ॥ २
॥ तचर ि भलें आतां न करावा संग । दु ःखािा [पां. दु ःखािे.] प्रसंग तोडावया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे गुण गाईं या
दे वािे । घेईं मािंे वािे हे चि िणी ॥ ४ ॥

९१६. आपुल्या चविार करीन जीवाशश । काय या जनाशश िाड मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलें स्वचहत
जाणती सकळें [दे . सकळ.] । चनरोचितां बळें दु ःख वाटे ॥ ॥ आइको नाइको कथा कोणी तरी । जाऊचनयां

विषयानु क्रम
घरश चनजो सुखें ॥ २ ॥ मािंी कोण वोज जाला हा शेवट । दे खोचनयां वाट आचणकां लावूं ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
भाकंू आपुली करुणा । जयािी वासना तया फळे ॥ ४ ॥

९१७. घाईं अंतनरच्या सुखें । काय बडबड वािा मुखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवचिचनाेि उर फोडी । जंव नाहश
अनु भवगोडी ॥ ॥ वाढे तळमळ उभयता । नाहश दे चखलें अनु भचवतां ॥ २ ॥ अपुल्या मतें चपसें । पचर तें आहे
जैसेंतैसें ॥ ३ ॥ सािनािी चसचद्ध । मौन [त. मौनय. दे . “मोन” असतां तें खोडू न “मन” केलें आहे.] करा त्स्थर बुचद्ध ॥ ४ ॥
तुका ह्मणे वादें । वांयां गेलश ब्रंह्मवृंदे ॥ ५ ॥

९१८. कुशळ गुंतले चनाेिा । वादी प्रवतुले वादा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसी ठकलश बापुडश । दं भचवायांिे
सांकडश ॥ ॥ भुस [पां. उफणुचन.] उपणुचन केलें काय । हारपले दोनही ठाय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लागे हातां ।
काय मचथलें [पां. दे . गुसचळतां.] घुसचळतां ॥ ३ ॥

९१९. संतांिश उत्च्छष्टें बोलतों उत्तरें । काय म्यां गव्हारें जाणावें हें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठलािें नाम घेतां
नये शु द्ध । ते थें मज बोि काय कळे ॥ ॥ कचरतों कवतुक बोबडा उत्तरश । िंणी मजवचर कोप िरा ॥ २ ॥
काय मािंी याचत नेणां हा चविार । काय मी तें फार बोलों नेणें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज बोलचवतो दे व । अथु गुह्
भाव तो चि जाणे ॥ ४ ॥

९२०. िंदनाच्या वासें िचरतील नाक [त. दे . नाकें.] । नावडे कनक न घडे हें ॥ १ ॥ साकरे िी गोडी
सारखी [त. दे . साचरखी.] सकळां । थोरां मोठ्यां बाळां िाकुचटयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें चित्त शु द्ध होतें । तचर का
ननचदतें जन मज ॥ ३ ॥

९२१. तुज ऐसा [त. पां. ऐसी.] कोण उदारािी रासी । आपुलें चि दे सी पद दासा ॥ १ ॥ शु द्ध हीन कांहश
न पाहासी कुळ । कचरसी चनमुळ वास दे हश ॥ २ ॥ भावें हें कदान्न खासी त्यािे घरश । अभक्तांच्या [त. दे .

अभक्तांिी परी नावडे ती.] परी नावडती ॥ ३ ॥ न वजासी जेथें दु री दवचडतां । न येसी जो चित्ता योचगयांच्या ॥ ४ ॥
तुका ह्मणे ऐसश ब्रीदें तुिंश खरश । बोलतील िारी वेद मुखें ॥ ५ ॥

९२२. तचर कां नेणते होते मागें ऋाी । तशहश या जनासी दु राचवलें ॥ १ ॥ वोळगती जया अष्ट [दे .

अष्टमाचसचद्ध.] महाचसद्धी । ते या जनबुद्धी नातळती ॥ २ ॥ कंदमूळें पाला िातूच्या पोाणा । [पां. खाती.] खातील
वास राणां तरी केला ॥ ३ ॥ लावुचनयां नेत्र उगे चि बैसले । न बोलत ठे ले [त. मौनयरूप.] मौनयमुद्रे ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे ऐसें करश माझ्या चित्ता । दु रावश अनंता जन दु री ॥ ५ ॥

९२३. कोणाच्या आिारें करूं मी चविार । कोण दे इल िीर माझ्या जीवा ॥ १ ॥ शास्त्रज्ञ पंचडत नव्हें मी
वािक । याचतशुद्ध एक ठाव नाहश ॥ २ ॥ कचलयुगश बहु कुशळ हे जन । छचळतील गुण [त. गातां तुिंें.] तुिंे गातां
॥ ३ ॥ मज हा संदेह िंाला दोहश सवा । भजन करूं दे वा नकवा नको ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां दु राचवतां जन ।
नकवा हें मरण भलें दोनही ॥ ५ ॥

९२४. काय उणें जालें तुंज समथासी । ऐसा मजपाशश कोण दोा ॥ १ ॥ जो तूं मािंा न कचरसी
अंगीकार । सांगेन वेव्हार संतांमिश ॥ २ ॥ तुजचवण रत आचणकांिे ठायश । ऐसें कोण [दे . “ग्वाही” यािें “गोही” केलें

आहे .] ग्वाही दावश मज ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे काय िरूनी गुमान । सांग उगवून पांडुरंगा ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ९२५. काय करूं आन दै वतें । एका चवण पंढरीनाथें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सचरता चमळाली सागरश । आचणकां
[पां. आन.] नांवां कैिी उरी ॥ ॥ अनेक दीपीिा प्रकाश । सूयु उगवतां नाश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणें दु जें । एका
चवण पंढरीराजें ॥ ३ ॥

९२६. काय करूं कमाकमु । बरें सांपडलें वमु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होसी नामा ि [दे . त. साचरका.] साचरखा ।
समजाचवली नाहश ले खा ॥ ॥ नाहश वेिावेि जाला । उरला आहे सी संिला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें । काय
होईल तुह्मां ओिंें ॥ ३ ॥

९२७. एकाएकश हातोफळी । ठाया बळी पावले ते [पां. हा शब्द नाहश.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी दे वा
शत्क्तहीनें [त. पां. शत्क्तहीणें.] । भाकंू ते णें करुणा ॥ ॥ पावटणी केला काळ । जया बळ होतें तें ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे वीयावीर । संतिीर समुद्र ॥ ३ ॥

९२८. पुचढलािें इच्छी फळ । नाहश बळ तें अंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संत गेले तया ठाया । दे वराया पाववश ॥
॥ ज्येष्ठांिश कां आह्मां जोडी । परवडी न लभों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करश कोड । पुरवश लाड आमुिा ॥ ३ ॥

९२९. कैवल्याच्या तुह्मां घरश । रासी हरी उदं ड [पां. उदं डा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मजसाटश कां जी वाणी । [पां.
नहों.] नव्हे िणी चवभागा ॥ ॥ सवा गुणश सपुरता । ऐसा चपता असोनी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगा । जालों
सांगा सनमुख ॥ ३ ॥

९३०. आपलाल्या तुह्मी रूपासी समजा । [पां. कासीया.] कासया वरजा आरचसया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें तों
नव्हे दे हबुद्धीिें कारण । होइल नारायणें दान केलें ॥ ॥ बब्रूचिया बाणें वमाचस स्पशावें । हें तों नाहश ठावें
मोकचलत्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु मुखें [पां. मुख.] या विना । सत्याचवण जाणा िाल नाहश ॥ ३ ॥

९३१. न मनावी निता तुह्मश संतजनश । चहरा स्पचटकमणी केंचव होय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचडला प्रसंग [दे .

स्तळा.] स्थळा त्या साचरखा । दे चखला पाचरखा भाव कांहश ॥ ॥ बहु तांसी भय एकाचिया दं डें । बहु त [पां.

बहु ता.] या तोंडें विनासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश वैखरी बा सर । करायािे िार वेडे वेडे ॥ ३ ॥

९३२. यथाचवचि पूजा करी । [पां. सामुग्री.] सामोग्री तोंवचर हे नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मािंा सवु भार ।
तूं दातार िालचवसी ॥ ॥ मंगळे तें [पां. आम्हा जाणों.] तुह्मी जाणां । नारायणा काय तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
समर्तपला । तुज चवठ्ठला दे हभाव ॥ ३ ॥

९३३. भवनसिूिें हें तारूं । मज चविारूं पाहातां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चित्तश तुिंे िचरन पाय । सुख काय तें
तेंथें ॥ ॥ माझ्या खु णा मनापाशश । तें या रसश बुडालें [पां. बुडालों.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वमु आलें । हातां भलें हें
[पां. हें चि.] माझ्या ॥ ३ ॥

९३४. पाहातां श्रीमुख सुखावलें सुख । डोचळयांिी भूक न वजे मािंी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चजव्हे गोडी तीन
अक्षरांिा रस । अमृत जयास चफकें पुढें ॥ ॥ श्रवणीिी वाट िोखाळळी शुद्ध । गेले भेदाभेद [पां. चनवारूचन.]

वारोचनयां ॥ २ ॥ महामळें मन होतें जें गांदलें । शु द्ध िोखाळलें स्पचटक जैसें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे माझ्या जीवािें
जीवन । चवठ्ठल चनिान सांपडलें ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ९३५. हा चि परमानंद आळं गीन वाहश । क्षेम दे तां ठायश िै त तुटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोलायाचस मात मन
चनवे हाे [दे . हरुाें. त. हाे. पां. हाु.] चित्त । दु णी वाढे प्रीत [पां. प्रेमसुखें.] प्रेमसुख ॥ ॥ जनांत भूाण वैकुंठश सरता
[सरतां?] । फावलें स्वचहता सवुभावें ॥ २ ॥ तुटला वेव्हार माया लोकािार । समूळ संसार पारुपला ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे [पां. ह्मणे तो हा.] हा चवठ्ठल चि व्हावा । [पां. आणीक.] आचणकी या जीवा िाड नाहश ॥ ४ ॥

९३६. आमुिी कृपाळू तूं होसी माउली । चवठ्ठले साउली शरणागता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेमपानहा स्तनश
सदा सवुकाळ । दृचष्ट हे चनमुळ अमृतािी ॥ ॥ भूक तान दु ःख वाटों नेदश सीण । अंतरशिा गुण जाणोचनयां ॥
२ ॥ आशा तृष्ट्णा माया निता दवडश दु री । ठाव आह्मां करश खेळावया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे लावश संतािा सांगात ।
जेथें न पवे हात कचळकाळािा ॥ ४ ॥

९३७. जेथें जावें ते थें कपाळ सचरसें । लाभ तो चवशेाें [त. पां. चवशेा संतसंगें.] संतसंगें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पूवु
पुण्यें जचर होतश सानु कूळ । [त. पां. अंतरायें मूळ.] अंतरायमूळ नु पजे ते थें ॥ ॥ भाग्य तरी नव्हे िन पुत्र दारा ।
चनकट वास बरा संतांपायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हे चि करावी चमरासी । बळी संतांपाशश द्यावा जीव ॥ ३ ॥

९३८. आतां कांहश सोस न करश आणीक । िरीन तें एक हें चि दृढ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेणें भवनसिु
उतचरजे पार । [पां. पुढें.] तुटे हा दु स्तर गभुवास ॥ ॥ जोडीन ते आतां दे वािे िरण । अचवनाश िन परमाथु ॥
२ ॥ तुका ह्मणे बरा जोडला हा दे ह । [त. पां. मनुष्ट्यपणा.] मनु ष्ट्यपणें इहलोका आलों ॥ ३ ॥

९३९. जतन करीन जीवें । शुद्धभावें करूनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठल चवठ्ठल हें िन । जीवन [त. अंत जीवन

काळशिें.] अंतकाळशिें ॥ ॥ [पां. वरदळ.] वदु ळ हें संचित सारूं । वरवा करूं उचदम हा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
हृदयपेटी । ये संपुटश सांटवूं ॥ ३ ॥

९४०. एवढा प्रभु भावें । ते णें संपुष्टश राहावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होय भक्तश केला तैसा । पुरवी िरावी ते
इच्छा ॥ ॥ एवढा जगदानी । मागे तुळसीदळ पाणी ॥ २ ॥ आला नांवा रूपा । तुक ह्मणे जाला सोपा ॥ ३ ॥

९४१. भाग्यें ऐसी जाली जोडी । आतां घडी चवसंभेना [त. चवसंबना. पां. चवसंब.े ] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवटे वरी
समिरण । संतश खु ण सांचगतली ॥ ॥ अवघें आतां काम सारूं । हा चि करूं कैवाड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खंडूं
खेपा । पुढें पापापुण्याच्या ॥ ३ ॥

९४२. पचतव्रते जैसा भ्रतार प्रमाण । आह्मां नारायण तैशापरी [पां. तयापरी.] ॥ १ ॥ सवुभावें लोभ्या
आवडे हें िन । आह्मां नारायण तैशापरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एकचवि जालें मन । चवठ्ठला वांिून नेणे दु जें ॥ ३ ॥

९४३. चवठ्ठल गीतश गावा चवठ्ठल चित्तश घ्यावा । चवठ्ठल उभा पाहावा चवटे वरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनाथािा
बंिु चवठ्ठल कृपानसिु । तोडी भवबंिु यमपाश ॥ ॥ तो चि शरणागतां हा चवठ्ठल मुत्क्तदाता । चवठ्ठल या
संतांसमागमें ॥ २ ॥ चवठ्ठल गुणचनचि चवठ्ठल सवु चसचद्ध । लागली समाचि चवठ्ठलनामें ॥ ३ ॥ चवठ्ठलािें नाम
घेतां जालें सुख । गोडावलें मुख तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

९४४. चवठो सांपडावया हातश । ठावी जाली एक [पां. एकी.] गती । न िरश भय चित्तश । बळ चकती तयािें
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लागे आपण चि हातश । नकव भाकावी काकुलती । करी मग चित्तश । असेल तें [पां. तयापें. दे . त.

विषयानु क्रम
तयािें.] तयािे ॥ ॥ एकचलया भावबळें । कैं सांपडे तो काळें । वैष्ट्णवांच्या मे ळें । उभा ठाके हाकेसी ॥ २ ॥
बांिा माचिंया जीवासी । तुका ह्मणे प्रेमपाशश । न सोडश तयासी । सवुस्वासी उदार ॥ ३ ॥

९४५. वाट वैकुंठश पाहाती । भक्त कैं पां येथें येती । तयां जनममरणखंती । नाहश चित्तश परलोक ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ िनयिनय हचरिे दास । तयां सुलभ । गभुवास । ब्रह्माचदक कचरती आस । [त. तीथा आस.] तीथावास
भेटीिी ॥ ॥ कथाश्रवण व्हावयास । यमिमा थोर आस । पाहे रात्रचदवस । वाट कर जोडोचनयां ॥ २ ॥
चरचद्धचसद्धी न पािाचरतां । त्या िुंचडती हचरभक्तां । [दे . त. पां. सायोज्यता.] मोक्षसायुज्यता । वाट पाहे भक्तांिी ॥ ३
॥ असती जेथें उभे ठे ले । सदा प्रेमसुखें िाले । आणीक ही उद्धचरले । महादोाी िांडाळ ॥ ४ ॥ सकळ कचरती
त्यांिी आस । सवुभावें ते उदास । िनयभाग्य त्यांस । तुका ह्मणे दरुाणें ॥ ५ ॥

९४६. सोनें दावी वरी तांबें तयापोटश । खचरयािे साटश चवकंू पाहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पारखी तो जाणे
तयािे जीवशिें । चनवडी दोहशिें वेगळालें ॥ ॥ क्षीरा नीरा कैसें होय एकपण । [दे . स्वादश.] स्वादी तो चि चभन्न
चभन्न काढी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िीता [पां. आपण.] नागवला चि खोटा । अपमान मोटा [पां. पाववील.] पावईल ॥ ३ ॥

९४७. फोडु चन सांगडी बांिली माजासी । पैल थडी कैसी [पां. पावेल.] पावे सहजश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आपला घात आपण चि करी । आचणकां [पां. आणीक.] सांगतां नाइके तरी ॥ ॥ भुकेभेणें चवा घेऊं [दे . त. दे ऊं.]
पाहे आतां । [आपला चि घाता. त. आपला चि घात.] आपल्या चि घाता करूं पाहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एक िालतील पुढें
। तयांसी वांकडें जातां ठके ॥ ३ ॥

९४८. उपकारासाटश बोलों [पां. बोलतों हे .] हे उपाय । येणेंचवण काय [त. िाड आह्मां.] आह्मां िाड ॥ १ ॥
बुडतां हे जन न [पां. दे खवे हें डोळां.] दे खवे डोळां । येतो कळवळा ह्मणउचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंे दे खचतल डोळे
। भोग दे ते वेळे येईल कळों ॥ ३ ॥

९४९. आठवे दे व तो करावा उपाव । येर तजश वाव [पां. खटपट.] खटपटा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होईं बा जागा
होईं बा जागा । [पां. कां. चसणसील.] वाउगा कां गा चसणसील ॥ ॥ जाचणवेच्या भारें भवाचिये डोहश । बुडसी तों
[पां. कहश.] कांहश चनघेचस ना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा पावसील भावें । जाणतां तें ठावें कांहश नव्हे ॥ ३ ॥

९५०. माझ्या मुखावाटा [पां. नये.] नयो हें विन । व्हावें हें संतान द्रव्य कोणां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. सुखािा.]
फुकािा चवभाग पतनदु ःखासी । दोहशमुळें त्यासी तें चि [पां. साध्य.] सािे ॥ ॥ [त. आइकावी.] नाइकावी ननदा
स्तुचत माझ्या कानें । सादर या मनें होऊचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व असाध्य यामुळें । आशामोहजाळें गुत
ं चलया
॥३॥

९५१. चित्त ग्वाही ते थें लौचककािें काई । स्वचहत तें ठायश आपणापें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनासी चविार तो
चि साि भाव । [पां. व्यापला.] व्यापक हा दे व अंतबाहश ॥ ॥ शु द्ध भावा न लगे सुिावा पचरहार । उमटे सािार
आचणके ठायश ॥ २ ॥ भोचगत्यासी काज अंतरीिें गोड । बाचहरल्या िाड नाहश रंगें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे [पां. शुद्ध

भाव.] भाव शु द्ध हें कारण । भाट नारायण होईल त्यांिा ॥ ४ ॥

९५२. नव्हती मािंे बोल । अवघें कचरतो चवठ्ठल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश न िरावी खंती । चहत होइल िरा
चित्तश ॥ ॥ खोटी ते अहंता । वाट टाचकली सांगतां ॥ २ ॥ ज्यािें तो चि जाणें । मी मापाडें तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ९५३. वासनेच्या मुखश अदळू चन भीतें । चनवाहापुरतें कारण तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ या नांवें अंतरा आला
नारायण । चित्तसमािान खुण त्यािी ॥ ॥ सवुकाळ हा चि करणें चविार । चववेकश सादर आत्मत्वािे ॥ २ ॥
तुका ह्मणे जों जों भजनासी [त. पां. वोळे .] वळे । अंग [पां. आगें.] तों तों कळे सचन्निता ॥ ३ ॥

९५४. नितनें अनित राचहलों चनिळ । तें चि चकती काळ वाढवावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अबोल्यािा काळ
आतां [पां. ऐशापरी.] ऐशावरी । विनािी उरी उरली नाहश ॥ ॥ [पां. हें कडवें नाहश.] करूं आला तों तों केला
लवलाहो । उरों ि [दे . संदेहे.] संदेहो चदला नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोह परते चि ना मागें । ह्मणउचन त्यागें
त्याग जाला ॥ ३ ॥

९५५. [पां. चनगुणासी.] चनगुण

ु ािे घ्यावें गुणासी दशुन । एकाएकश चभन्न भेद घडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मां
आह्मां आतां न पडे यावरी । आहों तें चि बरी जेथें ते थें ॥ ॥ आपणापासुनी नसावें अंतर । वेचिलें उत्तर
ह्मणउचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगा आली [दे . त. कचठनयता.] कचठणता । आमच्या अनंता तुह्मां ऐसी ॥ ३ ॥

९५६. तुज ि पासाव [त. पां. जालोंसे] जालोंसों चनमाण । असावें तें चभन्न कासयानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहावा
जी ठायश करूचन चविार । [दे . त. नुनय. पां. नयुनय.] नयून कोठें फार असे चि ना ॥ ॥ ठे चवचलये ठायश आज्ञेिें
पाळण । करूचन जतन राचहलोंसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां बोलतसें स्पष्ट । जालों चक्रयानष्ट तुह्माऐसा ॥ ३ ॥

९५७. प्रीचतभंग मािंा केला पांडुरंगा । भत्क्तरस सांगा कां जी तुह्मश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन कांहश न
ठे वश चि उरी । आलों वमावरी एकाएकश ॥ ॥ न दे खों चि कांहश [पां. परतो.] परती माघारी । उरली ते उरी
नाहश मुळश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आला [त. अंतरा.] अंतरासी खंड । तचर मािंें तोंड खवचळलें ॥ ३ ॥

९५८. [पां. लचटका दे व ह्मणतां ऐसा.] लचटका ऐसा ह्मणतां दे व । संदेहसा वाटतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें आलें
अनु भवा । मज ही सेवा कचरतां ॥ ॥ शूनयाकारी बहु मोळा । भेंडोळा हे पवाडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ताळी नाहश ।
एके ठायश िपळत्वें ॥ ३ ॥

९५९. जैशासाटश तैसें हावें । हें बरवें कळलें से ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. उदार.] उदास तूं नारायणा । मी ही
ह्मणा तुह्मी ि ॥ ॥ ठका [पां. महाठका.] महाठक जोडा । जो िडफुडा लागासी ॥ २ ॥ एकांगी ि भांडे तुका ।
नाहश िोका जीचवत्वें ॥ ३ ॥

९६०. बहु तां रीती काकुलती । आलों चित्तश न िरा ि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां काशासाटश दे वा । चमथ्या
हे वा वाढवूं ॥ ॥ तुह्मां आह्मां जाली तुटी । आतां भेटी नितनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाचजरवाणें । [दे . त. आिर.]

अिीर चजणें इच्छे िें ॥ ३ ॥

९६१. आियु तें एक जालें । मना आलें माचिंया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मढ्यापाशश करुणा केली । तैसी गेली
वृथा हे ॥ ॥ न यावा तो कैसा राग । खोटें मग दे खोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कैंिा बोला । शोि चवठ्ठला माचिंया
॥३॥

विषयानु क्रम
 ९६२. मागायािी नाहश इच्छा । जो मी ऐसा संकोिों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लटचकयािी न करूं स्तुचत । इच्छा
चित्तश िरूचन ॥ ॥ चहशोबें तें आलें घ्यावें । हें तों ठावें सकळांसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे स्वाचमसेवा । येथें दे वा
काशािी ॥ ३ ॥

९६३. पाठवणें [पां. पाटवणें.] पडणें पायां । उद्धार वांयां काशािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घडलें तें भेटीसवें ।
चदसेल बरवें सकळां ॥ ॥ न घडतां दृष्टादृष्टी । काय गोष्टी कोरड्या ॥ २ ॥ अबोल्यानें असे तुका । अंतर
ऐका [पां. एका.] साक्षीतें ॥ ३ ॥

९६४. अभयािें स्थळ । तें हें एक अिळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर िचरला चवश्वास । ठे लों होउचनयां दास ॥
॥ पुरली आवडी । पायश लागलीसे गोडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कंठश नाम । अंगश [दे . भरलें सप्रेम.] भरलें से प्रेम ॥
३॥

९६५. संदेह चनरसे तचर रुचिकर । चफक्यासी आदर िवी नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां नको मज
खोयानें फटवूं । कोठें येऊं जाऊं वेळोवेळां ॥ ॥ गेला तचर काय जीवािें सांकडें । वांिउचन पुढें काय
काज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कसश चनवडा जी बरें । केलश तैसश पोरें आळीपायश ॥ ३ ॥

९६६. वदे वाणी पचर दु लुभ [पां. अनुभवो.] अनुभव । िालीिा चि वाहो बहु तेक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी ऐसें
कैसें राहावें चनिळ । [दे . पाचठलाग.] पाचठलागा काळ नजचततसे ॥ ॥ वाढचवतां पोट दं भािे पसारे । येतील
माघारे मुदला तोटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरें जागचवतां मना । तुमच्या नारायणा [त. अभयंकर.] अभयें करें ॥ ३ ॥

९६७. उगें चि हें मन राहातें चनिळ । तचर कां तळमळ [त. साठ.] साट होती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तुमिश
नेणों कवतुक नवदानें । सवोत्तमपणें खेळतसां ॥ ॥ नानाछं दें आह्मां नािवावें जीवां । वाढवाव्या हांवा
भलत्यापुढें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी आपुली प्रचतष्ठा । वाढवावया िेष्टा करीतसां ॥ ३ ॥

९६८. आह्मी बळकट जालों चफराउनी । तुमच्या विनश तुह्मां गोऊं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालें ते व्हां जालें
मागील तें मागें । आतां वमुलागें ठावश जालश ॥ ॥ तोडावया अवघ्या िेष्टांिा संबि
ं । शु द्धापाशश शुद्ध बुद्ध
व्हावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां आत्मत्वािी [पां. आत्मत्वश.] सोय । आपण चि होय तैसा चि तूं ॥ ३ ॥

९६९. तुह्मी साि नु पेक्षाल हा भरवसा । मज जाणतसां अिीरसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया घातला
लांबणी उद्धार । ठे वा करकर वारूचनयां ॥ ॥ सुटों नये ऐसें कळले चनरुतें । कां घ्यावें मागुतें आळवूचन ॥ २
॥ तुका ह्मणे तुह्मी सभाग्य जी दे वा । मािंा तुह्मां केवा काय आला ॥ ३ ॥

९७०. तुह्मां होईल दे वा पचडला चवसर । आह्मश तें उत्तर [पां. यत्नें.] यत्न केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पचततपावन ब्रीदें चमरचवसी । यािा काय दे सी िंाडा सांग ॥ ॥ आहाि मी नव्हें अथािें भुकेलें । भलत्या
एका बोलें वारे न त्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे ह दे ईन सांडणें । सचहत अचभमानें ओवाळू चन ॥ ३ ॥

९७१. जडलों अंगाअंगश । मग ठे वश प्रसंगश । कांहश उरीजोगी । लोकश आहे पुरती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठे वश
चनवारुचन आिश । अवकाश तो चि बुद्धी । [पां. सांपडलों.] सांपडली संिी । मग बळ कोणासी ॥ ॥ गळा बांिेन

विषयानु क्रम
पायश । हालों नेदश ठाचयिा ठायश । चनवाड तो तईं । अवकळा केचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठावे । [पां. आह्मां.] तुह्मी
असा जी बरवे । बोभाटािी सवे । मुळशहु नी चवठोबा ॥ ३ ॥

९७२. आह्मी शत्क्तहीनें । कैसें कराल तें नेणें । चलगाडाच्या गुणें । खोळं बला राचहलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मािंें मज दे ईं दे वा । [पां. असेल तो ठे चवला ठे वा.] असे ठे चवला तो ठे वा । नाहश करीत हे वा । कांहश अिीक आगळा ॥
॥ नाहश गळां पडलों िंोंड । तुमिें तें चि मािंें तोंड । िौघां िार खंड । लांबणी हे अनु चित ॥ २ ॥ नाहश येत
बळा । आतां तुह्मासी गोपाळा । तुका ह्मणे गळा । उगवा [त. पां. पायश.] पायां लागतों ॥ ३ ॥

९७३. काय कृपेचवण घालावें सांकडें । चननिती चनवाडें कोण्या एका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहों तैसश पुढें
असों दीनपणें । वेिचू न विनें करुणेिश ॥ ॥ [पां. िरूचन.] िरूं भय आतां काय वाहों निता । काय करूं आतां
आप्तपण [पां. आप्तपणें.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी भावहीन जीव । ह्मणउनी दे व दु रे दु री ॥ ३ ॥

९७४. नाहश उल्लंचघले कोणािें विन । मज कां नारायण दु री जाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. आशंचकत मनें. दे .

शंचकतमनें.] अशंचकतें मनें करश आळवण । नाहश समािान चननितीिें ॥ ॥ दासांिा चवसर हें तों अनुचित । [पां.

असो.] असे सवु नीत पायांपाशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मां लाज येत नाहश । आह्मां निताडोहश बुडचवतां ॥ ३ ॥

९७५. जीव जायवरी सांडी करी माता । हे तों आियुता बाळकािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु बुळ कश नाहश
आइकत कानश । काय नारायणश नयून जालें ॥ ॥ क्षणक्षणा मािंा [दे . ने . घावा.] न घ्यावा सांभाळ ।
अभाग्यािा काळ ऐसा आला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश विनासी [पां. विनािी.] रुचि । फल कटवें चि तें तें होय ॥
३॥

९७६. ह्मणउनी दास नव्हे ऐसा जालों । अनु भवें बोलों स्वामीपुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां नाहश विन
प्रचतउत्तरािें । मी ि माझ्या वेिें [पां. अट्टाहस्यें. त. बाटाहास्यें.] अट्टाहासें ॥ ॥ कासयानें गोडी उपजावा चवश्वास ।
प्रीती कांहश रस वांिुचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अगा ितुरा चशरोमणी । चविारावें मनश केशीराजा ॥ ३ ॥

९७७. काय आतां आह्मश पोट चि भरावें । जग िाळवावें भक्त ह्मूण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा तचर एक सांगा
जी चविार । बहु होतों फार कासावीस ॥ ॥ काय कचवत्वािी घालू चनयां रूढी । करूं जोडाजोडी अक्षरांिी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय [पां. गुफोचन.] गुंपोचन दु काना । राहों नारायणा करुनी घात ॥ ३ ॥

९७८. वमु तचर आह्मां दावा । काय दे वा जाणें मी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु तां रंगश हीन जालों । तचर आलों
शरण ॥ ॥ द्याल जचर तुह्मी िीर । होईल त्स्थर मन ठायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्ताबळें । लचडवाळें राखावश ॥
३॥

९७९. [पां. सांगों दे वा नेणा काय । बोलाचिये आवडी ॥.] सांगों काय नेणा दे वा । बोलािी त्या आवडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ वांयां मज िुकुर करा । चवश्वंभरा चवनोदें ॥ ॥ आवडीच्या करा ऐसें । अंतवासें जाणतसां ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे समािानें । होइन मनें मोकळा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ९८०. चनिारािें अवघें गोड । वाटे कोड कौतुक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बैसचलया भाव पांयश । बरा तईं नािेन
॥ ॥ स्वामी कळे साविान । तचर मन उल्हासे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आश्वासावें । प्रेम द्यावें चवठ्ठले [त. चवठ्ठलें .] ॥
३॥

९८१. जाली तडातोडी । अवघश [पां. पचडलश.] पचडलों उघडश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नव्हों कोणांिी ि कांहश ।
तुिंे भरचलया वाहश ॥ ॥ पारुाला [दे . पारुशला.] संवसार । मोडली बैसण्यािी थार ॥ २ ॥ आतां ह्मणे तुका ।
दे वा अंतरें राखों नका ॥ ३ ॥

९८२. आिार तो व्हावा । ऐसी आस करश दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मांपाशश काय उणें । काय वेिे
समािानें ॥ ॥ सेवच्े या [दे . अचभळासें.] अचभलााें । मन बहु जालें चपसें ॥ २ ॥ अरे भक्तपरािीना । तुका ह्मणे
नारायणा ॥ ३ ॥

९८३. तुमिा [पां. आह्मी.] तुह्मश केला गोवा । आतां िुकचवतां दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसें सरे िाळवणें ।
केलें काशाला शाहाणें ॥ ॥ [पां. कासया हो रूपा.] कासया रूपा । नांवा आले चत गा बापा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां
। न सरे हवाले घाचलतां ॥ ३ ॥

९८४. मािंी भक्ती भोळी । एकचवि भावबळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मी कां पडे न चनराळा । ऐसा सांडूचन
सोहळा ॥ ॥ आतां अनाचरसा । येथें न व्हावें सहसा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जोडु चन पाय । पुढें उगा उभा राहें ॥ ३
॥

९८५. आहे तनर सत्ता । ऐशा कचरतों वारतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंगसंगािश उत्तरें । सलगीसेवन
े ें लें करें ॥
॥ तरी चनकटवासें । असों [दे . पां. अशंकेच्या.] आशंकेच्या नासें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रुिी । येथें चभन्नता कैिी ॥ ३
॥

९८६. काळ सारावा नितनें । एकांतवासश गंगास्नानें । दे वािें पूजन । प्रदक्षणा तुळसीच्या [पां. तुळसीिी.]

॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ युक्त आहार चवहार [दे . वेहार. त. वेव्हार.] । नेम इंचद्रयांिा [पां. इंचद्रयासीसार.] सार । नसावी बासर ।
चनद्रा बहु भााण ॥ ॥ परमाथु महािन । जोडी दे वािे िरण । व्हावया [त. करावया.] जतन । हे उपाय लाभािे
॥ २ ॥ दे ह समर्तपजे दे वा । भार कांहश ि न घ्यावा । होईल आघवा । तुका ह्मणे आनंद ॥ ३ ॥

९८७. मऊ मे णाहू न [दे . मेनाहू चन.] आह्मी चवष्ट्णुदास । कचठण वज्रास भेदंू ऐसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मे ले चजत
असों चनजोचनयां [त. चनजेचलया.] जागे । जो [दे . त. जो जो जो जें मागे.] जो जें जें मागे तें तें दे ऊं ॥ ॥ भले तचर दे ऊं
गांडीिी लं गोटी । [त. नाठ्याळािा. पां. नाटाळािे काटी.] नाठ्याळा चि गांठी दे ऊं माथां ॥ २ ॥ मायबापाहू चन बहु
मायावंत । करूं घातपात शत्रूहूचन ॥ ३ ॥ अमृत तें काय गोड आह्मांपुढें । चवा तें बापुडें कडू चकती ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे आह्मी अवघे चि गोड । ज्यािें पुरे कोड त्यािेपचर ॥ ५ ॥

९८८. गाढवािें तानें । पालटलें क्षणक्षणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसे अिमािे गुण । एकचवि नाहश मन ॥ ॥
उपजतां बरें चदसे । रूप वाढतां तें नासे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भुक
ं ते वेळे । वेळ अवेळ न कळे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ९८९. चवटाळ तो परद्रव्य परनारी । येथुचन [पां. येथूचन दु री तो सोवळा.] जो दु री तो सोंवळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
[पां. गद्य पद्य.] गद्यें पद्यें कांहश न िरावी उपािी । स्वािीन चि बुचद्ध करुनी ठे वा ॥ ॥ चविारािें कांहश करावें
स्वचहत । [त. पापपुण्यािीत. पां. पापपुण्याचत.] पापपुण्यांिीत भांडवल ॥ २ ॥ तुका ह्मणे न लगे जावें वनांतरा । चवश्व
चवश्वंभरा साचरखें चि ॥ ३ ॥

९९०. कल्पतरु रुया नव्हती बाभुळा । पुरचवती फळा [पां. इच्छी तया.] इत्च्छचतया ॥ १ ॥ उदं ड त्या गाई
ह्मैसी आचण शेळ्या । पचर त्या चनराळ्या कामिेनु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व दाखवील दृष्टी । तया सवें भेटी थोर
पुण्य ॥ ३ ॥

९९१. जळो प्रेमा तैसा रंग । जाय [दे . भुलोचन.] उडोचन पतंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सासूसाटश रडे सून । भाव
अंतरशिा चभन्न ॥ ॥ मैंद मुखशिा कोंवळा । भाव अंतरश चनराळा ॥ २ ॥ जैसी वृद
ं ावनकांती । उत्तम [दे . िरूं ये

हातश.] िरूं नये हातश ॥ ३ ॥ बक ध्यान िरी । सोंग [पां. िरूचन.] करूचन मासे मारी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सपु डोले ।
तैसा कथेमाजी खु ले ॥ ५ ॥

९९२. वेशा नाहश बोल अवगुण दू ाीले । ऐशा बोला भले [पां. िंणी.] िंणें क्षोभा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण नेणे
अन्न जीवािें जीवन । चवामे ळवण चवा होय ॥ ॥ सोनें शु द्ध नेणे कोण हा चविार । डांकें हीनवर [पां. हीणवर.]
केलें त्यासी ॥ २ ॥ याती शु द्ध पचर अिम लक्षण । वांयां गेलें ते णें [पां. सोंगहीत.] सोंगें ही तें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे शूर
तो चि पावे मान । आणीक मंडण भार वाही ॥ ४ ॥

९९३. [पां. अणुरेणय

ु ा.] अणुरणीयां थोकडा । तुका आकाशाएवढा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चगळु चन सांचडलें [पां.

कलीवर.] कचळवर । भव भ्रमािा आकार ॥ ॥ सांचडली चत्रपुटी । दीप उजळला घटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां
। उरलों उपकारापुरता ॥ ३ ॥

९९४. िनय आचज चदन । जालें संतािें दशुन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाली पापातापा तुटी । दै नय गेलें
उठाउठश ॥ ॥ जालें समािान । पायश चवसांवलें मन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आले घरा । तो चि चदवाळीदसरा ॥ ३
॥

९९५. हें चि मािंें िन । तुमिे वंदावे िरण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येणें भाग्यें असों जीत । एवढें समपूुनी चित्त
॥ ॥ सांभाचळलें दे वा । मज अनाथा जी जीवा ॥ २ ॥ जोडू चनयां कर । तुका चवनचवतो नककर ॥ ३ ॥

९९६. फचजतखोरा मना चकती तुज सांगों । नको कोणा लागों मागें मागें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ स्नेहवादें दु ःख
[पां. जडले हें आंगश.] जडलें से अंगश । चनष्ठुर हें जगश प्रेमसुख ॥ ॥ ननदास्तुचत कोणी करो दयामाया [दे . त.

दयामया.] । [पां. न िरश िाड तया सुखदु ःखा.] न िरश िाड या सुखदु ःखें ॥ २ ॥ योचगराज कां रे न राहाती बैसोनी ।
एचकये आसनश या चि गुणें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मना पाहें चविारून । होईं रे कचठण [त. पां. वज्राऐसा.] वज्राऐसें ॥ ४ ॥

९९७. जळो मािंी ऐसी बुद्धी । मज घाली तुजमिश । आवडे हे चवचि । चनाेिश चि िांगली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ तूं स्वामी मी सेवक । उं ि [पां. उं िचनि पद एक.] पद ननि एक । ऐसें करावें कौतुक । नको करूं खंडणा ॥ ॥
जळ न खाती जळा । वृक्ष आपुचलया फळा । भोक्ता चनराळा । ते णें गोडी चनवचडली ॥ २ ॥ चहरा शोभला कोंदणें
। अळं कारश चमरवे सोनें । एक असतां ते णें । काय दु जें जाणावें ॥ ३ ॥ उष्ट्णें छाये सुख वाटे । बाळें माते पानहा

विषयानु क्रम
फुटे । एका एक भेटे । कोण सुख ते काळश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चहत । हें चि मानी मािंें चित्त । नव्हे आतां मुक्त ।
ऐसा जाला भरवसा ॥ ५ ॥

९९८. मनश वसे त्यािें आवडे उत्तर । वाटे समािार घ्यावा ऐसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जातीिें तें [पां. िंुरे येरा॰.]
िंुरे येर येरासाटश । चवयोगें ही [पां. हे .] तुटी नेघे किश ॥ ॥ भेटीिी अपेक्षा [दे . त. वरता आदर.] वारता आदर ।
पुसे नव्हे िीर मागुतालें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माझ्या जीवािें जीवन । सोइरे हचरजन प्राणसखे ॥ ३ ॥

९९९. नव्हे आराणूक पचर मनश वाहे । होईल त्या [पां. साह्े.] साहे पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पंढरीचस जावें
उिे ग [दे . उदे ग. त. उद्येग.] मानसश । िचरल्या पावसी संदेह नाहश ॥ ॥ नसो बळ दे ह असो परािीन । पचर हें
नितन टाकों नको ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे ह पडो या नितनें । [पां. पुढतीलागे॰.] पुढें लागे येणें याजसाटश ॥ ३ ॥

१०००. कोठें दे वा आलें अंगा थोरपण । बरें होतें [पां. होतों.] दीन होतों तरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सािन ते
सेवा संतांिी उत्तम । आवडीनें नाम [पां. गाईजेतें.] गाईन तें ॥ ॥ न पुसतें कोणी कोठें ही असतां । समािान
चित्ताचिया सुखें ॥ २ ॥ तुका ह्मणें जन अव्हे चरतें मज । तरी केशीराज सांभाचळता ॥ ३ ॥

१००१. ितुर मी जालों आपुल्या भोंवता । भावेंचवण चरता फुंज [पां. स्फुंद.] अंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां पुढें
वांयां जावें हें तें काई । कामक्रोिें ठायश वास केला ॥ ॥ गुणदोा आले जगािे अंतरा । भूताच्या मत्सरावरी
बुचद्ध ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करूं उपदे श लोकां । नाहश जालों एका [पां. एका दोाा परता.] परता दोाा ॥ ३ ॥

१००२. िनय ते संसारश । दयावंत जे अंतरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें उपकारासाठश । आले घर ज्यां वैकुंठश
[दे . वैकठश.] ॥ ॥ लचटकें विन । नाहश दे हश उदासीन ॥ २ ॥ मिुरा वाणी ओटश । तुका ह्मणे वाव पोटश ॥ ३ ॥

१००३. [पां. कांचडल्या कुचटल्या होतो मांडा ।.] कुटल्याचवण नव्हे मांडा । अळसें िोंडा पडतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
राग नको िरूं मनश । गांडमणी [त. गांडमनी.] सांगतों ॥ ॥ तरटापुढें वरें नािे । सुतकािें मुसळ ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे [पां. काटी सार.] काठी सार । करी फार शाहाणें ॥ ३ ॥

१००४. कळों येतें तचर कां नव्हे । पडती गोवे भ्रमािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणतां चि होतो घात । पचरसा [पां.
मात दे वा हे .] मत दे वा हें ॥ ॥ [“आचमाासाटश” असें असावें.] आंचवसासाटश फासा मान । पाडी िनइच्छा ते ॥ २ ॥
तुका ह्मणे होणार खोटें । कमु मोटें बचळवंत ॥ ३ ॥

१००५. मोकळें मन रसाळ वाणी । या चि गुणश संपन्न ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लक्ष्मी ते ऐशा नावें । भाग्यें ज्यावें
तचर त्यांनश ॥ ॥ नमन नम्रता अंगश । नेघे रंगश पालट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्याच्या नांवें । घेतां व्हावें संतोपी ॥ ३
॥

१००६. शेवटीिी चवनवणी । संतजनश पचरसावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवसर तो न पडावा । मािंा दे वा

तुह्मांसी ॥ ॥ पुढें फार बोलों काई । अवघें पायश चवचदत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पचडलों पायां । करा छाया कृपेिी
॥३॥

विषयानु क्रम
 १००७. कचरतों कचवत्व ह्मणाल हें कोणी । नव्हे मािंी वाणी पदरशिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचिंये युक्तीिा
नव्हे हा प्रकार । मज चवश्वंभर बोलचवतो ॥ ॥ काय मी पामर जाणे अथुभेद । वदवी गोनवद तें चि वदें ॥ २ ॥
चनचमत्त [त. पां. चनचमत्य] मापासी बैसचवलों आहें । मी तों कांहश नव्हे स्वाचमसत्ता ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आहें पाइुक चि
खरा । वागचवतों मुद्रा नामािी हे ॥ ४ ॥

१००८. आह्मश गावें तुह्मश कोणश कांहश न ह्मणावें । ऐसें तंव आह्मां सांचगतलें नाहश दे वें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ह्मणा रामराम टाळी वाजवा हातें । [पां. ना. नािा.] नािा डोला प्रेमें आपुचलया स्वचहतें ॥ ॥ सहज घडे तया
आळस करणें तें काइु । अग्नीिें भातुकें हात [त. पोचळतां.] पाचळतां कां पायश ॥ २ ॥ येथें नाहश लाज भत्क्तभाव
लौचकक । हांसे तया घडे ब्रह्महत्यापातक ॥ ३ ॥ जया जैसा भाव चनरोपण करावा । येथें नाहश िाड
ताळचवताळ या दे वा ॥ ४ ॥ सदै व ज्यां कथा काळ घडे श्रवण । तुका ह्मणे येर जनमा आले पाााण ॥ ५ ॥

१००९. दे व घ्या कोणी दे व घ्या कोणी । आइता आला घर पुसोनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व न लगे दे व न
लगे । [पां. सांटवणािे.] सांटवणेिे रुघले जागे ॥ ॥ दे व मंदला दे व मंदला । भाव बुडाला काय करूं ॥ २ ॥
दे व घ्या फुका दे व घ्या फुका । न लगे रुका मोल कांहश ॥ ३ ॥ दु बळा तुका [पां. भावहीन.] भावेंचवणें । उिारा दे व
घेतला रुणें ॥ ४ ॥

१०१०. चवष्ट्णुमय सवु वैष्ट्णवांसी ठावें । येरांनश वाहावे भार मायां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सािनें संकटें
सवांलागश सीण । व्हावा लागे क्षणी अहं मान [त. अहंभाव.] ॥ ॥ भाव हा कठीण वज्र हें भेदवे । पचर न छे दवे
[त. मायाजाळा.] मायाजाळ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वमु भजनें चि सांपडे । येरांसी तों पडे ओस चदशा ॥ ३ ॥

१०११. कीतुनािी गोडी । दे व चनवडी आपण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणी व्हा रे अचिकारी । त्यासी हचर
दे इुल ॥ ॥ वैराग्यािे [त. बळ.] बळें । साही खळ चजणावे ॥ २ ॥ उरे ल ना उरी । तुका करी बोभाट ॥ ३ ॥

१०१२. कायावािामन ठे चवलें गाहाण । घेतलें तुिंें चरण जोडीलागश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघें आलें आंत
पोटा पचडलें थीतें । सारूचन चननित [पां. चनिीत.] जालों दे वा ॥ ॥ द्यावयासी आतां नाहश तोळा मासा ।
आिील मवेशा तुज ठावी ॥ २ ॥ तुझ्या चरणें गेले बहु त बांिोन । जाले मजहू न थोरंथोर ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुिंे
खतश जें गुंतलें । करूचन आपुलें घेइं दे वा ॥ ४ ॥

धु िणक—अभांग २८.

१०१३. कचरसी कश न कचरसी मािंा अंगीकार । हा मज चविार पचडला दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे सी कश

न दे सी पायांिें दशुन । ह्मणऊचन मन त्स्थर नाहश ॥ ॥ बोलसी कीं न बोलसी मजसवें दे वा । ह्मणोचनयां
जीवा भय वाटे ॥ २ ॥ होइुल कश [पां. कश नव्हे तुज॰] न होय तुज मािंा आठव । पचडला संदेह हा चि मज ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे [दे . मी कमाइुिे. पां. कमाइुिा.] मी तों कमाइुिें हीण । ह्मणऊचन सीण करश दे वा ॥ ४ ॥

१०१४. ऐसा मािंा कोण आहे भीडभार । नांवािा मी फार वांयां गेलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय सेवा रुजु
आहे सत्ताबळ । तें मज राउळ कृपा करी ॥ ॥ काय याती शु द्ध आहे कुळ कमु । ते णें पडे वमु तुिंे ठायश ॥ २
॥ कोण तपोचनि दानिमुसीळ । अंगश एक बळ आहे सत्ता ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे वांयां जालों भूमी भार । होइुल
चविार काय नेणों ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १०१५. साि मज काय कळों नये दे वा । काय तुिंी सेवा [दे . त. काहे .] काय नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करावें
तें बरें जेणें [त. जनसमािान.] समािान । सेवावें हें वन न बोलावें [पां. बोलवे.] ॥ ॥ शु द्ध मािंा भाव होइल तुिंे
पायश । तचर ि हें दे इं चनवडू चन ॥ २ ॥ उचित अनु चित कळों आली गोष्टी । तुिंे कृपादृष्टी पांडुरंगा ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे मज पायांसवें िाड । सांगसी तें गोड आहे मज ॥ ४ ॥

१०१६. नाहश कंटाळलों पचर वाटे भय । करावें तें काय न कळतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जन वन आह्मां
समान चि जालें । कामक्रोि गेले [पां. केले .] पावटणी ॥ ॥ ाडऊमी शत्रु नजचतले [पां. नजचकले .] अनंता ।
नामाचिया सत्ताबळें तुझ्या ॥ २ ॥ मुख्य िमु आह्मां सेवकांिा ऐसा । स्वामी करी चशरसा पाळावें तें ॥ ३ ॥
ह्मणऊचन तुका अवलोकुनी पाय । विनािी पाहे वास एका ॥ ४ ॥

१०१७. वांयांचवण वाढचवला हा लौचकक । आचणला लचटक वाद दोघां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश ऐसा
जाला दे व माझ्या मतें । भुकेलें जेचवतें काय जाणे ॥ ॥ शब्दज्ञानें गौरचवली हे वैखरी । साि तें अंतरश नबबे
चि ना ॥ २ ॥ जालों परदे शी गेले दोनही ठाय । संसार ना पाय तुिंे दे वा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मागें कळों येतें ऐसें ।
न घेतों हें चपसें लावूचनयां ॥ ४ ॥

१०१८. न कळे तत्तवज्ञान मूढ मािंी मती । पचर ध्यातों चित्तश िरणकमळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आगमािे भेद
मी तों [दे . मी काय॰. त. मी तें काय॰.] काय जाणें । काळ तो नितनें सारीतसें ॥ ॥ कांहश नेणें पचर ह्मणचवतों दास
। होइल त्यािा त्यास अचभमान ॥ २ ॥ संसारािी सोय सांचडला मारग । दु राचवलें जग एका घायें ॥ ३ ॥
माचगल्या लागािें केलें से खंडण । एकाएकश मन राचखयेलें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे अगा रखु मादे वीवरा [पां.

रुक्मादे वीवरा.] । [पां. आतां करुणाकरा.] भक्तकरुणाकरा सांभाळावें ॥ ५ ॥

१०१९. इतुलें करश दे वा ऐकें हें विन । समूळ अचभमान जाळश मािंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इतुलें करश दे वा
ऐकें हे गोष्टी । सवु समदृष्टी तुज दे खें ॥ ॥ इतुलें करश दे वा चवनचवतों तुज । संतांिे [पां. संतिरणरज॰.]

िरणरज वंदश माथां ॥ २ ॥ इतुलें करश दे वा ऐकें हे मात । हृदयश पंढरीनाथ चदवसरात्रश [पां. चदवसराती.] ॥३॥
भलचतया भावें तारश पंढरीनाथा । तुका ह्मणे आतां शरण आलों ॥ ४ ॥

१०२०. तुिंा दास ऐसा ह्मणती लोकपाळ । ह्मणऊचन सांभाळ करश मािंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनाथािा
नाथ पचततपावन । हें आतां जतन करश नाम ॥ ॥ मािंे गुण दोा पाहातां न [पां. कळे .] लगे अंत । ऐसें मािंें
चित्त मज ग्वाही ॥ २ ॥ नेणें तुिंी कैसी करावी हे [पां. ते.] सेवा । जाणसी तूं दे वा अंतरशिें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तूं
[पां. तू. कृपेिा॰.] या कृपेिा नसिु । तोडश भवबंिु मािंा दे वा ॥ ४ ॥

१०२१. जाणावें तें काय नेणावें तें काय । घ्यावे तुिंे पाय हें चि सार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करावें तें काय न
करावें तें काय । घ्यावे तुिंे पाय हें चि सार ॥ ॥ बोलावें तें काय न बोलावें तें काय । घ्यावे तुिंे पाय हें चि
सार ॥ २ ॥ जावें तें कोठें [दे . न बजावें आतां.] न जावें तें आतां । वरवें आठचवतां नाम तुिंें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तूं
कचरसी तें सोपें । पुण्यें होती पापें आमुच्या [पां. मतश.] मतें ॥ ४ ॥

१०२२. नको ब्रह्मज्ञान आत्मत्स्थचतभाव । मी भक्त तूं दे व ऐसें करश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दावश रूप मज
गोचपकारमणा ॥ ठे वीन [पां. ठे वंद
ू े .] िरणांवरी माथा ॥ ॥ पाहोचन श्रीमुख दे इन आनलगन । जीवें ननबलोण

विषयानु क्रम
उतरीन ॥ २ ॥ पुसतां सांगेन चहतगुज मात । बैसोचन एकांत सुखगोष्टी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे यासी न लावश उशीर ।
मािंें अभ्यंतर जाणोचनयां ॥ ४ ॥

१०२३. मागें शरणागत ताचरले बहु त । ह्मणती दीनानाथ तुज दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाचहले अपराि
नाहश याती कुळ । ताचरला अजामे ळ गचणका चभल्ली ॥ ॥ अढळपदश बाळ बैसचवला िुरु । क्षीरािा सागरु
उपमनया [दे . त. उपमनये.] ॥ २ ॥ गजेंद्रपशु [पां. नाचडला.] नाचडयें जळिरें । भवनसिुपार उतचरला ॥ ३ ॥ प्रल्हाद
अग्नशत राचखला जळांत [त. पां. जळत.] । चवाािें अमृत तुझ्या नामें ॥ ४ ॥ पांडवां संकट पडतां जडभारी ।
त्यांिा तूं कैवारी नारायणा ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे तूं या अनाथािा नाथ । ऐकोचनयां मात शरण आलों ॥ ६ ॥

१०२४. तुिंा शरणागत जालों मी अंचकत । करश मािंें चहत पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचततपावन तुिंी
ब्रीदावळी । ते आतां सांभाळश मायबापा ॥ ॥ अनाथािा नाथ [पां. बोलती ते .] बोलतील संत । ऐकोचनयां मात
चवश्वासलों ॥ २ ॥ न करावी चनरास न िरावें उदास । दे इं यािकास कृपादान ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मी तों
पातकांिी रासी । दे इं पायापासश ठाव दे वा ॥ ४ ॥

१०२५. सवुस्वािा त्याग तो सदा सोंवळा । न नलपे चवटाळा अत्ग्न जैसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्यवादी [पां.
कचरतां.] करी संसार सकळ । [पां. अचलप्त तो जळकमळ जैसा.] अचलप्त कमळ जळश [त. तैसें.] जैसें ॥ ॥ घडे ज्या
उपकार [त. भूतािी हे दया. दे . भूतांिी दया.] भूतांिी ते दया । आत्मत्स्छचत तया अंगश वसे ॥ २ ॥ [पां. न. त. ना.] नो
बोले गुणदोा नाइके जो कानश । वतोचन तो जनश जनादु न ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे वमु जाचणतल्याचवण । पावे
कचरतां सीण सांडीमांडी ॥ ४ ॥

१०२६. कुळिमु ज्ञान कुळिमु सािन । कुळिमे चनिान हातश िढे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. पां. कुळिमे भत्क्त

कुळिमे गचत.] कुळिपु भत्क्त कुळिमु गचत । कुळिमु चवश्रांचत पाववील ॥ ॥ कुळिमु [त. पां. कुळिमे दया कुळिमे

उपकार.] दया कुळिमु उपकार । कुळिमु सार सािनािें ॥ २ ॥ कुळिमु [त. पां. कुळिमे महत्व कुळिमे मान.] महत्तव
कुळिमु मान । कुळिमु पावन परलोकशिें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कुळिमु दावी दे वश दे व । यथाचवि भाव जरश होय
॥४॥

१०२७. पुण्य परउपकार पाप ते परपीडा । आणीक नाहश जोडा दु जा यासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्य तो
चि िमु असत्य तें कमु । आणीक हें वमु नाहश दु जें ॥ ॥ गचत ते चि मुखश नामािें स्मरण । अिोगचत जाण
चवनमुखता [दे . त. चवनमुखते.] ॥ २ ॥ संतांिा संग [त. सांगात.] तो चि स्वगुवास । नकु तो उदास [पां. अनगुळ.]

अनगुळा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे उघडें आहे चहत घात । जयािें उचित करा तैसें ॥ ४ ॥

१०२८. न वजे वांयां कांहश ऐकतां हचरकथा । आपण कचरतां वांयां न वजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न वजे वांयां
कांहश दे वळासी जातां । दे वासी पूचजतां वांयां न वजे ॥ ॥ न वजे वांयां कांहश केचलया [पां. केचलयाही तीथु. त.

केचलया तीथे.] तीथु । अथवा कां [त. व्रतें.] व्रत वांयां न वजे ॥ २ ॥ न वजे वांयां जालें संतांिें दशुन । शु द्ध आिरण
वांयां न वजे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे भाव असतां नसतां । सायास कचरतां वांयां न वजे ॥ ४ ॥

१०२९. चित्तश िरीन मी पाउलें सकुमार [दे . त. सकुमारे .] । सकळ चबढार संपत्तीिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कंठश
िचरन [पां. “मी” हा शब्द नाहश.] मी नाम अमृतािी वल्ली । होइुल राचहली शीतळ तनु ॥ ॥ पाहे न श्रीमुख साचजरें

विषयानु क्रम
सुंदर । सकळां अगर लावण्यांिें ॥ २ ॥ कचरन अंगसंग बाळकािे परी । बैसेन तों वरी [पां. नुतरे . त. नुतरें.] नु तरश
कचडये ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे हा केला तैसा होय । िचरली मनें सोय चवठोबािी ॥ ४ ॥

१०३०. बाळ माते पाशश सांगे तानभूक । उपायािें दु ःख काय जाणे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तयापरी करश पाळण
हें मािंें । घेउचनयां ओिंें सकळ भार ॥ ॥ कासया गुणदोा आचणसील मना । सवु नारायणा अपरािी ॥ २ ॥
सेवाहीन दीन पातकांिी रासी । आतां चविाचरसी काय ऐसें ॥ ३ ॥ जेणें काळें पायश [पां. अनुसलें .] अनु सरलें चित्त
। चनिार हें चहत जालें ऐसें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी ताचरलें बहु तां । मािंी कांहश निता [असों द्यावी.] असों दे वो ॥
५॥

१०३१. जीवनावांिचू न तळमळी मासा । प्रकार हा तैसा होतो जीवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न संपडे जालें
भूचमगत िन । िरफडी मन तयापरी ॥ ॥ माते िा चवयोग जाचलया [पां. जाहाचलया बाळा । होतो कळवळा.] हो बाळा ।
तो कळवळा जाणा दे वा ॥ २ ॥ सांगावे ते चकती तुह्मांसी प्रकार । सकळांिें सार पाय दावश ॥ ३ ॥ ये चि निते
मािंा करपला भीतर । कां नेणों चवसर पचडला [पां. दे वा.] मािंा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तूं हें जाणसी सकळ । यावचर
कृपाळ होइं दे वा ॥ ५ ॥

१०३२. [पां. शरण आली त्यासी ने दावी पाठी. त. न द्यावी.] शरण आलें त्यासी न दावश हे पाठी । ऐका जगजेठी
चवज्ञापना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अळचवती तयांसी उत्तर िंडकरी । द्यावें पचरसा हरी चवज्ञापना ॥ ॥ गांचजचलयािें
करावें िांवणें । चवनंती नारायणें पचरसावी हे ॥ २ ॥ भागचलयािा होइं रे चवसांवा । पचरसावी केशवा [पां. दे वा.]

चवज्ञापना ॥ ३ ॥ अंचकतािा भार वागवावा माथां । पचरसावी अनंता चवज्ञापना ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आह्मां चवसरावें
ना दे वा । पचरसावी [पां. पचरसावी केशवा.] हे दे वा चवज्ञापना ॥ ५ ॥

१०३३. कोण आह्मां पुसे चसणलें भागलें । तुजचवण उगलें पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणापाशश आह्मश
[पां. सांगों.] सांगावें सुखदु ःख । कोण [पां. ताहान.] तानभूक चनवारील ॥ ॥ कोण या तापािा करील पचरहार ।
उतरील [भार.] पार कोण दु जा ॥ २ ॥ कोणापें इच्छे िें मागावें भातुकें । कोण कवतुकें बुिंावील ॥ ३ ॥
कोणावरी आह्मश करावी हे सत्ता । होइुल साहाता कोण दु जा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे अगा स्वामी सवु जाणां ।
दं डवत िरणां तुमच्या दे वा ॥ ५ ॥

१०३४. ते व्हां िालें पोट बैसलों पंगती । आतां आह्मां मुत्क्तपांग काइु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांवा केला आतां
येइं [दे . होइुल िांवणे । तया कायी करणें लागे सध्या ॥. त. तया काइु करणें लागे संदेह ॥.] वो िांवोन । येथें काइु करणें न लगे
संदेह ॥ ॥ गायनािा आतां कोठें उरला काळ । [पां. आनंद.] आनंदें सकळ भरी आलें ॥ २ ॥ दे वाच्या सख्यत्वें
चवामासी ठाव । मध्यें कोठें वाव राहों सके ॥ ३ ॥ ते व्हां जाली अवघी बािा वाताहात । प्रेम हृदयांत प्रवेशलें ॥
४ ॥ तुका ह्मणे आह्मश नजचतलें भरवसा । दे व कोठें दासा मोकचलतो ॥ ५ ॥

१०३५. तचर कां पवाडे गजुती पुराणें । असता नारायण शत्क्तहीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कीतीचवण नाहश
नामािा डांगोरा । येर कां इतरां वाणीत ना ॥ ॥ तचर ि ह्मणा तो आहे चिरंजीव. केचलयािा जीव सुखश
गुण ॥ २ ॥ िांगलें पण हें चनरुपमता [त. दे . चनरुपायता.] अंगश । बाणलें श्रीरंगा ह्मणऊचन ॥ ३ ॥ तचर ि हा थोर
सांचगतलें करी । अचभमान हरीपाशश नाहश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तचर कचरती यािी सेवा । दे वापांशश हे वा नाहश
कुडें ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १०३६. अचवट हें क्षीर हचरकथा माउली । सेचवती सेचवली [पां. सेचवतां सेचवली.] वैष्ट्णवजनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अमृत राचहलें लाजोचन माघारें । येणें रसें थोरें ब्रह्मानंदे ॥ ॥ पचतत पातकी पावनपंगती । ितुभज
ु होती
दे वाऐसे ॥ २ ॥ सवु सुखें तया मोहोरती [पां. मोहरती. त. मोहोरली.] ठाया । जेथें दाटणी या वैष्ट्णवांिी ॥ ३ ॥ [त.

चनगुुण आकार िंाला गुणवंत. पां. हें कडवें नाहश.] चनगुण

ु हें सोंग िचरलें गुणवंत । िरूचनयां प्रीत गाये नािे ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे केलश सािनें गाळणी । सुलभ कीतुनश होउचन ठे ला ॥ ५ ॥

१०३७. संसारसोहळे भोचगतां सकळ । [त. भक्तांसी तें बळ चवटोबािें.] भक्तां त्यािें बळ चवटोबािें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ भय निता [त. चित्तश.] िाक न मचनती मनश । भक्तां िक्रपाचण सांभाळीत ॥ ॥ पापपुण्य त्यांिें िरूं न
शके अंग । भक्तांसी श्रीरंग सवुभावें ॥ २ ॥ नव्हती ते मुक्त आवडे संसार । दे व [त्यांिा.] भक्तां भार सवु वाहे ॥
३ ॥ तुका ह्मणे दे व भक्तां वेळाइुत । भक्त ते [त. हे चनिीत.] चननित त्याचियानें ॥ ४ ॥

१०३८. दे वासी अवतार भक्तांसी संसार । दोहशिा चविार एकपणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भक्तांसी सोहळे
दे वाचिया अंगें । दे व त्यांच्या संगें सुख भोगी ॥ ॥ दे वें भक्तां रूप चदलासे आकार । भक्तश त्यािा पार
वाखाचणला ॥ २ ॥ एका अंगश दोनही जालश हश चनमाण । दे वभक्तपण स्वाचमसेवा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे येथें नाहश
चभन्नभाव । भक्त तो चि दे व दे व भक्त ॥ ४ ॥

१०३९. हु ं बरती गाये तयांकडे कान । कैवल्यचनिान दे उचन ठाके ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोपाळांिी पूजा
उत्च्छष्ट कवळी । ते णें वनमाळी सुखावला ॥ ॥ िोरोचनयां खाये दु ि दहश लोणी । भावें िक्रपाचण गोचवला
तो ॥ २ ॥ चनष्ट्काम तो जाला कामासी लं पट । गोचपकांिी वाट पाहात बैसे ॥ ३ ॥ जगदानी इच्छी
तुळसीएकदळ । भावािा सकळ चवचकला तो ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे हें चि िैतनय [दे . िैतनयें.] सावळें । व्यापुचन
चनराळें राचहलें से ॥ ५ ॥

१०४०. समथासी नाहश वणावणुभेद । सामग्री ते [पां. चसद्ध सवु.] सवु चसद्ध घरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आदरािे
ठायश बहु ि आदर । माचगतलें फार ते थें [पां. तें तें.] वाढी ॥ ॥ न ह्मणे सोइरा [सुहृद सोइुरा. दे . सुहुदु.] सुहृद
आवश्यक । राजा आचण रंक [पां. साचरखे िी.] साचरखा चि ॥ ३ ॥ भाव दे खे ते थें करी [त. बडबड.] लडबड । जडा
राखे जड चनराळें चि ॥ ३ ॥ कोणी [पां. कोणा.] न चवसंभे यािकािा ठाव । चवनवुनी दे व शंका फेडी ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे पोट भरुनी उरवी । [त. पां. आलें .] िालें ऐसें दावी अनु भवें [त. अनुभव. पां. अनुभवा.] ॥ ५ ॥

१०४१. आलें भरा केणें । येरिंार [दे . पां. वेरिंार.] िुके जेणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उभें केले चवटे वरी । पेंठ
इनाम पंढरी ॥ ॥ वाहाती मारग । अवघें मोहोरलें जग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माप । खरें आणा मािंे बाप ॥ ३ ॥

१०४२. लक्ष्मीवल्लभा । चदनानाथा पद्मनाभा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुख वसे तुिंे पायश । मज ठे वश ते [पां. “ते

चि” याबद्दल “तये.”.] चि ठायश ॥ ॥ मािंी अल्प [पां. “अल्प” शब्द नाहश.] हे वासना । तूं तो उदारािा राणा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे भोगें । पीडा केली िांव वेगें ॥ ३ ॥

१०४३. करश ऐसें जागें । वेळोवेळां पायां लागें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेम िंोंवो [पां. िंोंबे.] कंठश ॥ दे ह िरचणये
लोटश ॥ ॥ राहे लोकािार । पडे अवघा वेसर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ध्यावें । तुज [त. दे . चवभीिारभावें.]

व्यचभिारभावें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १०४४. टाळ नदडी हातश । वैकुंठशिे ते [दे . “ते” शब्द नाहश.] सांगाती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाल तरी कोणी जा
गा । करा चसदोरी ते वेगा ॥ ॥ जाती सादावीत । ते थें असों द्यावें चित्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वोल । जाती बोलत
चवठ्ठल ॥ ३ ॥

१०४५. वांयां जातों दे वा । नेणें भक्ती करूं सेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां जोडोचनयां हात । उभा राचहलों
चनवांत ॥ ॥ करावें तें काय । न कळे अवलोचकतों पाय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दान । चदलें पदरश घेइुन ॥ ३ ॥

१०४६. जीव खादला दै वतें [दे . त. दे वत.] । मािंा येणें महाभूतें । िंोंबलें चनरुतें । कांहश कचरतां [पां.

केल्या.] न सुटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां करूं काय । न िले कचरतां उपाय । तुह्मां आह्मां [दे . सय. पां. सय्य.] सये ।
चवघडाचवघड [पां. चवघडाचवघडी.] केली ॥ ॥ बोलतां दु चिती । मी वो पचडयेलें भ्रांती । [पां. “आठव हा” याबद्दल

“आठवण.”] आठव हा चित्तश । न ये ह्मणतां मी मािंें ॥ २ ॥ भलतें चि िावळे । जना अवचघया वेगळे । नाठवती
वाळें । आपपर साचरखें ॥ ३ ॥ नका बोलों [पां. सय्य.] सये । मज विन न साहे । बैसाल [पां. बैसल्या.] त्या राहें ।
उग्या वािा खुंटोनी ॥ ४ ॥ तुह्मां आह्मां भेटी । नाहश जाली जीवेंसाटश । तुका ह्मणे दृष्टी । पाहा जवळी आहे तों
॥५॥

१०४७. जशवीिा चजव्हाळा । पाहों आपुचलया डोळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां चवठ्ठल एक दे व । येर अवघे
चि वाव ॥ ॥ पुंडचलकािे पाठश । उभा हात ठे वुचन कटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्तश । वाहू ं रखु माइुिा पती ॥ ३
॥

१०४८. मािंें आरािन । पंढरपुरशिें [दे . पंढरपुरिें.] चनिान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया एकाचवण [पां. “एका” शब्द

नाहश.] दु जें । कांहश नेणें पंढरीराजें ॥ ॥ दास चवठ्ठलािा । अंचकत अंचकला ठायशिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां ।
नव्हे पालट सवुथा ॥ ३ ॥

१०४९. आतां आह्मां हें चि काम । न [पां. बािे गोऊं तुिंें नाम.] चवसंभावें तुिंें नाम । वाहु चनयां टाळी ।
प्रेमसुखें [पां. “प्रेमसुखें” याबद्दल “सुखें आनंदें”.] नािावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघी जाली आराणूक । मागें पुढें सकचळक ।
चत्रपुटीिें दु ःख । प्रारब्ि [पां. प्रारब्िें.] साचरलें ॥ ॥ गोदातटें चनमुळें । दे व दे वांिश दे वळें । संत महं त मे ळें ।
चदवस जाय सुखािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पंढरीनाथा । आचणक नाहश मज निता । योगक्षेम माथां । भार तुझ्या
घातला ॥ ३ ॥

१०५०. िोरटें सुनें माचरलें टाळे । केंउं करी पचर न संडी िाळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें एक दु रािारी गा
दे वा । आपुचलया जीवा घात करी ॥ ॥ नाक गेलें तचर लाज ना चविार + नहडे फचजतखोर दारोदारश ॥ २
॥ तुका ह्मणे कमु बचळवंत गाढें जेदी तया पुढेंमागें सरों ॥ ३ ॥

१०५१. मुचन मुक्त जाले भेणें गभुवासा । आह्मां चवष्ट्णुदासां सु लभ तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा चि संसार
केला ब्रह्मरूप । चवठ्ठलस्वरूप ह्मणोचनयां ॥ ॥ पुराणश उपदे श सािन उद्भट । [पां. आह्मी.] आह्मां सोपी वाट
वैकुंठशिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जनां सकळांसचहत । घेऊं [पां. बैसोचन चनवांत सुख भोगूं] अखंचडत प्रेमसुख ॥ २ ॥

१०५२. न करावी स्तुचत मािंी संतजनश । होइुल या विनश अचभमान ॥ १ ॥ भारें भवनदी नु तरवे पार ।
दु रावती दू र तुमिे पाय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गवु पुरवील पाठी । होइुल माझ्या तुटी चवठोबािी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १०५३. तुमचिये दासशिा दास करूचन ठे वा । आशीवाद द्यावा हा चि मज ॥ १ ॥ नवचविा काय
बोचलली जे भक्ती । [पां. द्यावी.] घ्यावी माझ्या हातश संतजनश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुमच्या पायांच्या आिारें ।
उतरे न खरें भवनदी ॥ ३ ॥

१०५४. िोर टें कािे चनघाले िोरी । आपलें तैसें पारखे [पां. िरी.] घरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. नाहश कांहश नफा॰.]
नाहश नफा नागवे आपण । गमाचवले कान हात पाय ॥ ॥ बुचद्धहीन [पां. नव्हे .] नये कांहश चि कारणा ।
तयासवें जाणा तें चि सुख ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश ठाउकें वमु । [त. तयासी तें कमु॰.] तयासी कमु वोडवलें ॥ ३ ॥

१०५५. समथािें बाळ कीचवलवाणें चदसे । तरी कोणा हांसे जन दे वा ॥ १ ॥ अवगुणी जरी जालें तें
वोंगळ । करावा सांभाळ लागे त्यािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैसा मी एक पचतत । [पां. दास.] पचर मुद्रांचकत जालों
तुिंा ॥ ३ ॥

१०५६. गाढवािे अंगश िंदनािी उटी । [दे. राख तया तेणें केलीसे भेटी.] राखेसवें भेटी केली ते णें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ सहज [पां. सहज तो गुण॰.] गुण जयािे [त. जयािा.] दे हश । [पां. पालटतो कांहश॰.] पालट कांहश नव्हे तया ॥ ॥
[माकडाचिया गळां मोलािा तो मचण ॥ घातला ओवुचन थुंकुचन टाकी ॥.] माकडािे गळां मोलािा मचण । घातला िावुनी टाकी
थुंकोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणें खळा नावडे [पां. नावडे तें चहत.] चहत । अचवद्या वाढवी [पां. मत आपलें तें.] आपुलें मत ॥ ३ ॥

१०५७. नेणे सुनें िोर पाहु णा मागता । दे खून भलता भुक

ं तसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चशकचवलें कांहश न [पां. न

िले तें तया.] िले तया । बोचलयेले वांयां बोल जाती ॥ ॥ क्षीर ओकुचनयां खाय अमंगळ । आपुली ते ढाळ
जाऊं नेदी ॥ २ ॥ वंदंू [पां. वंदंू ननदूं संतां काय॰.] ननदूं काय [त. दु रािारी थोर.] दु रािार । खळािा चविार तुका ह्मणे ॥
३॥

१०५८. जन मानवलें [दे . त. मानचवलें .] वरी बाह्ात्कारश । तैसा मी अंतरश नाहश जालों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ह्मणउनी पंढरीनाथा वाटतसे निता । प्रगट बोलतां लाज वाटे ॥ ॥ संतां ब्रह्मरूप जालें अवघें जन । ते
मािंे अवगुण न दे खती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मी तों आपणांसी ठावा । आहें बरा दे वा जैसा तैसा ॥ ३ ॥

१०५९. काम क्रोि मािंे जीताती शरीरश । कोवळें तें वरी बोलतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा [त. कइसा॰. पां.

कैसा मी सरता॰.] सरतां जालों तुझ्या पायश । पांडुरंगा कांहश न कळे हें ॥ ॥ पुराणशिी ग्वाही वदतील संत ।
तैसें नाहश चित्त शुद्ध जालें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज आणूचन अनु भवा । दाखवश हें दे वा साि खरें ॥ ३ ॥

१०६०. स्तुचत करश जैसा नाहश अचिकार । न कळे चविार योग्यते िा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. तुमिा.] तुमिें
मी दास संतांिें दु बुळ । करूचन सांभाळ राखा पायश ॥ ॥ रामकृष्ट्णहचर मंत्र उच्चारणा । आवडी िरणां
चवठोबाच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुमिें सेचवतों उत्च्छष्ट । क्षमा करश िीट होऊचनयां ॥ ३ ॥

१०६१. बहु दू रवरी । वेठी [पां. बेटी.] ओिंें होतें चशरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां उतरला भार । तुह्मश केला
अंगीकार ॥ ॥ बहु काकुलती । [पां. आलों असें मागें.] आलों मागें चकती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । आचज सफळ
जाली सेवा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 पाइणक—अभांग ११.

१०६२. [पां. पाइुक ह्मणे.] पाइुकपणें जोचतला चसद्धांत । शूर [दे . सुर. पां. त. शुर.] िरी मात विन चित्तश ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ पाइकावांिून नव्हे किश सुख । प्रजांमध्यें दु ःख न सरे पीडा ॥ ॥ [पां. तरीि पाइुक.] तचर व्हावें पाइुक
चजवािे [दे . चजवािा.] उदार । सकळ त्यांिा भार स्वामी वाहे ॥ २ ॥ पाइकीिें सुख जयां नाहश ठावें । चिग त्यांनश
ज्यावें वांयांचवण ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे एका क्षणांिा करार । पाइुक अपार सुख भोगी ॥ ४ ॥

१०६३. पाइकीिें सुख पाइकासी ठावें । ह्मणोचनयां जीवें केली साटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येतां गोळ्या बाण
साचहले भडमार । वाातां अपार वृचष्ट वरी ॥ ॥ स्वामीपुढें व्हावें पडतां भांडण । मग त्या मंडन शोभा दावी ॥
२ ॥ पाइकांनश सुख भोचगलें अपार । शु द्ध आचण िीर अंतवाहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे या चसद्धांताच्या खु णा । जाणे
तो शाहाणा करी तो भोगी ॥ ४ ॥

१०६४. पाइुक जो जाणे पाइकीिा भाव । [पां. लाग बग टाव॰.] लाग पगें ठाव िोरवाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आपणां राखोचन ठकावें आणीक । घ्यावें सकळीक हरूचनयां ॥ ॥ येऊं नेदी लाग लागों नेदी माग । पाइुक
त्या जग स्वामी मानी ॥ २ ॥ ऐसें जन केलें पाइकें पाइुक । जया कोणी भीक न घचलती ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ऐसे
जयािे पाइुक । बचळया तो नाइक त्रैलोकशिा [पां. त्रैलोकीिे.] ॥ ४ ॥

१०६५. पाइकांनश पंथ िालचवल्या वाटा । पारख्यािा सांटा मोडोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पारचखये ठायश
घेउचनयां [त. खाण.] खाणें । आपलें तें जन राचखयेलें ॥ ॥ आिारें चवण जें बोलतां िावळे । आपलें तें कळे
नव्हे ऐसें ॥ २ ॥ सांचडतां मारग माचरती पाइुक । आचणकांसी शीक लागावया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चवश्वा घेऊचन
चवश्वास । पाइुक तयास सुख दे ती ॥ ४ ॥

१०६६. पाइुक तो प्रजा राखोचनयां कुळ । पारचखया मूळ छे दी दु ष्टा [त. पां. दृष्टा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो एक
पाइुक पाइकां नाइुक । भाव सकळीक स्वाचमकाजश ॥ ॥ तृणवत तनु सोनें ज्या पाााण । पाइका त्या चभन्न
नाहश स्वामी ॥ २ ॥ चवश्वासावांिूचन पाइकासी मोल । नाहश चमथ्या बोल बोचलचलया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नये
स्वामी उणेपण । पाइका जतन करी त्यासी ॥ ४ ॥

१०६७. िनी ज्या पाइका माचनतो आपण । तया चभतें जन सकळीक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चजवािे उदार
शोभती पाइुक । चमरवती नाइुक मुगुटमचण ॥ ॥ आपुचलया सत्ता स्वामीिें वैभव । भोचगती गौरव सकळ
सुख ॥ २ ॥ कमाइिश हीणें पचडलश उदं डें । नाहश तयां खंड येती जाती ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तचर पाइकी ि भली ।
थोडीबहु त केली स्वाचमसेवा ॥ ४ ॥

१०६८. [पां. पाइकपणें तो खरा॰.] पाइकपणें खरा मुशारा । पाइुक तो खरा पाइकीनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. पाइुक
तो जाणे.॰] पाइुक जाणें माचरतें अंग । पाइकासी भंग नाहश तया ॥ ॥ [पां. एक दोही.] एके दोहश घरश घेतलें खाणें
। पाइुक तो पणें चनवडला ॥ २ ॥ करूचन कारण [त. पारण] स्वामी यश द्यावें । पाइका त्या नांवें [त. पां. नांवें.]

खरे पण ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ठाव पाइकां चनराळा । नाहश स्वामी स्छळा गेल्याचवण ॥ ४ ॥

१०६९. उं ि ननि कैसी पाइकािी [पां. बोली (दे . त. वोळी).] ओळी । कोण [त. गाढे .] गांढे वळी चनवचडले ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ स्वाचमकाजश एक सवुस्वें तत्पर । एक ते कुिर [पां. आशा बहु .] आशाबद्ध ॥ ॥ प्रसंगावांिूचन

विषयानु क्रम
आचणती [दे . त. पां. आयुभाव.] आचवभाव । पाइुक तो नांव चमरवी वांयां ॥ २ ॥ गणतीिे एक उं ि ननि फार ।
तयांमध्यें शूर चवरळा थोडे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे स्वामी जाणे त्यांिा मान । पाइुक पाहोन मोल करी ॥ ४ ॥

१०७०. एका ि स्वामीिे पाइुक सकळ । जैसें [त. पां. जैसे तैसे बळ मोल॰.] बळ तैसें मोल तया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ स्वाचमपदश एकां ठाव उं ि स्थळश । [पां. एक ते चन॰ त. एके ते चन॰.] एक तश चनराळश जवळी दु री ॥ ॥ हीन
कमाइुिा हीन आन ठाव । उं िा सवु भाव उं ि पद ॥ २ ॥ पाइकपणें तो सवुत्र सरता । िांग तरी परता गांढ्या
[पां. वाव.] ठाव ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मरण आहे या सकळां । भेणें अवकळा अभयें मोल ॥ ४ ॥

१०७१. प्रजी तो पाइुक ओळीिा नाइुक । पोटासाटश एकें जैशश तैशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आगळें पाऊल
आचणकांसी तरी । पळती माघारश तोचडजेती ॥ ॥ पाठीवरी [त. िाव.] घाय ह्मणती फटभर । िडा अंगें [दे . पां.
अंग.] शूर मान पावे ॥ २ ॥ घेइुल दरवडा दे हा तो पाइुक । मारी सकळीक सवु हरी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नव्हे
बोलािें कारण । कमाइुिा पण चसद्धी पावे ॥ ४ ॥

१०७२. जातीिा पाइुक ओळखे पाइका । आदर तो एका त्यािे ठायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िचरतील
पोटासाटश [पां. हाचतयेर. त. हातीयेरें.] हचतयेरें । कळती तश [त. येरे.] खरें [पां. वेटीसीिी.] वेठीिशसश ॥ ॥ [पां. जातीिे

असे खरे डाये घाये । सारचखया काय पासी लोपे ।.] जातीिें तें असे खरें घायडाय । पारचखया काय पाशश लोपे ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे नमूं दे व [पां. म्हण.] ह्मूण जना । जाचलयांच्या खु णा जाणतसों ॥ ३ ॥
॥ ११ ॥

१०७३. बुद्धीिा पालट िरा रे कांहश । मागुता नाहश मनु ष्ट्यदे ह ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुल्या चहतािे [दे.

नव्हती.] न होती सायास । गृहदाराआसिनचवत्त ॥ ॥ [पां. अवचिता चनिान लागलें से हातश.] अवचितें चनिान लागलें
हें हातश । भोगावी चवपत्ती गभुवास ॥ २ ॥ यावें जावें पुढें ऐसें चि कारण । भोगावें पतन नरकवास ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे िरश आठव या दे हश । नाहश तचर कांहश बरें नव्हे ॥ ४ ॥

१०७४. आह्मश पचततांनश घालावें सांकडें । तुह्मां [पां. लागश.] लागे कोडें उगवणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आिरतां
दोा न िरूं सांभाळ । चनवाड उकल तुह्मां हातश ॥ ॥ न घेतां कवडी करावा [पां. कुडावा.] कुडावा ।
पािाचरतां दे वा नामासाठश ॥ २ ॥ दयानसिु नाम पचततपावन । हें आह्मां विन सांपडलें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे करूं
अनयायाच्या कोटी । कृपावंत पोटश तूं चि दे वा ॥ ४ ॥

१०७५. जो भक्तांिा चवसावा । उभा पािाचरतो िांवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हातश प्रेमािें भातुकें । मुखश घाली
कवतुकें । भवनसिू सुखें । उतरी कासे लावूचन ॥ ॥ थोर भक्तांिी आस । पाहे भोंवताली वास ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे कृपादानी । फेडी आवडीिी िणी ॥ ३ ॥

१०७६. अखंड [पां. जया तुिंी.] तुिंी जया प्रीचत । मज दे त्यांिी संगचत । मग मी कमळापचत । [पां. तुज वा

नाणी कंटाळा॰. दे . तुज नानश.] तुज नाणश कांटाळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पडोन राहे न ते ठायश । उगा चि संतांचिये पायश । न
मगें न करश कांहश । तुिंी [पां. आण गा चवठोबा.] आण चवठोबा ॥ ॥ तुह्मी आह्मी पीडों [पां. जन.] ज्यानें । दोनही
वारती [पां. वारतील कान] एकानें । बैसलों िरणें हाका दे त [पां. िारासश.] दारे शश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे या बोला । चित्त
द्यावें वा चवठ्ठला । न पाचहजे केला । अवघा [पां. आतां.] मािंा आव्हे र ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १०७७. पुनीत केलें चवष्ट्णुदासश । संगें आपुचलया दोाी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण पाहे तयांकडे । वीर
चवठ्ठलािे गाढे । अशु भ त्यांपुढें शु भ होउचनयां [दे . ‘ठाके’ याच्यापुढें ‘गाडे ’ असा शोि घातला आहे .] ठाके ॥ ॥
प्रेमसुखाचिया रासी । पाप नाहश ओखदासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यांनश । केली वैकुंठ मे चदनी ॥ ३ ॥

१०७८. [पां. जग.] जन दे व तरी पायां चि पडावें । त्याचिया स्वभावें िाड नाहश ॥ १ ॥ अग्नीिें सौजनय
शीतचनवारण । पालवश बांिोचन नेतां नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नविु सपु नारायण । वंदावे दु रीन चशवों नयें ॥ ३ ॥
[याच्यापुढें ‘भक्तभागवत॰’, ‘पंचडत वैचदक॰’, ‘मािंी मज॰’ व ‘वैष्ट्णवांिी याती॰’, हे िार अभंग तळे गांवच्या प्रतशत रामेश्वर भटािे आहे त. दे हूच्या व
पंढरपूरच्या प्रतशत ‘भक्तभागवत॰’, हा मात्र आहे . यांपैकश प्रत्येक अभंगांत तुकारामािी प्रशंसा इ॰ आहे , त्याच्या शेवटच्या कडव्यांत “ह्मणे रामेश्वर”
असें आहे यांवर तळे गांवच्या प्रतशत “रामेश्वर भ॰ अ॰ ४” असें सदर आहे इत्याचद कारणांवरून ते िार अभंग रामेश्वर भट यािेि आहे त असें खचित
समजतें; ह्मणून ते येथें फक्त चटपेंत दाखल केले आहेत :—

रामेश्वरभट याचे अभांग ४.

१०७९. भक्त भागवत जीवनमुक्त संत । मचहमा अत्यद्भुत िरािरश । ऐचसया अनंतामाजी तूं अनंत । लीलावेश होत जगत्राता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ब्रह्मानंद तुकें तुळे आला तुका । तो हा चवश्वसखा क्रीडे जनश ॥ ॥ शास्त्रा श्रेष्ठािार अचवरुद्ध चक्रया । तुिंी भक्तराया दे चखयेली । दे ऊचन चतळाजुळी
काम्य चनचाद्धांसी । चवचिचवण योगेशी ब्रह्मापुण ॥ २ ॥ संत ग्रहमेळश जगिंद्या चगळी । पैल उदयािळश भानु तुका । संत वृंदें तीयु गौतमी हचरकथा ।
तुकया नर नसहस्ता भेटों आली ॥ ३ ॥ शांचत पचतव्रते जाले पचर नयन । काम संतपुण चनष्ट्कामता । क्षमा क्षमापणें प्रचसद्ध प्रथा जगश । तें तों तुझ्या अंगश
मूर्ततमंत ॥ ४ ॥ दया चदनानाथा तुवा जीवचवली । चवश्वश चवस्तारली कीर्तत तुिंी । वेदवाक्यबाहु उभाचरला ध्वज । पूचजले दे व चिज सवुभत
ू ें ॥ ५ ॥ अिमु
क्षयव्याचि िमांशी स्पशुला । तो त्वां उपिाचरला अननयभत्क्त । ब्रह्म ऐक्यभावें भत्क्त चवस्ताचरली । वाक्यें सपळ केलश वेदचवचहतें ॥ ६ ॥ दे हबुचद्ध जात्या
अचभमानें वंिलों । तो मी उपेचक्षलों न पाचहजे । न घडो यािे पायश बुद्धांिा व्यचभिार । मागे रामेश्वर रामिंद्र ॥ ७ ॥

१०८०. पंचडत वैचदक अथवा दशग्रंथी । पचर सरी न पवती तुकयािी । शास्र ही पुराणें गीता चनत्य नेम । वाचिताती वमु न कळे त्यांसी ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ कमु अचभमानें वणु अचभमानें । नाडले ब्राह्मण कचलयुगश ॥ ॥ तैसा नव्हे तुका वाणी व्यवसाइु । भाव त्यािा पायश चवठोबािे । अमृतािी वाणी
वरुाला शुद्ध । करी त्या अशुद्ध ऐसा कोण ॥ २ ॥ िहूं वेदािे हें केलें चववरण । अथु ही गहन करूचनयां । उत्तम मध्यम कचनष्ट वेगळे । करुनी चनराळे
ठे चवले ते ॥ ३ ॥ भत्क्तज्ञानें आचण वैराग्यें आगळा । ऐसा नाहश डोळा दे चखयेला । जप तप यज्ञ लाजचवलश दानें । हचरनाम कीतुनें करुचनयां ॥ ४ ॥ मागें
कवीश्वर जाले थोर थोर । नेले कचलवर कोणें सांगा । ह्मणे रामेश्वर सकळा पुसोचन । गेला तो चवमानी बैसोचनयां ॥ ५ ॥

१०८१. मािंी मज आली रोकडी प्रचित । होऊचन फचजत दु ःख पावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश िे ा त्यािा कचरतां अंतरश । व्यथा या शरीरश बहु त
जाली ॥ ॥ ज्ञानेश्वरें मज केला उपकार । स्वप्नश सचवस्तर सांचगतलें ॥ २ ॥ तुका सवां श्रेष्ठ चप्रय आह्मा थोर । कां जे अवतार नामयािा ॥ ३ ॥
त्यािी तुज कांहश घडली रे ननदा । ह्मणोचन हे बािा घडली तुज ॥ ४ ॥ आतां एक करश सांगेन तें तुला । शरण जाइं त्याला चनियेशश ॥ ५ ॥ दशुनें चि
तुझ्या दोाा पचरहार । होय तो चविार सांचगतला ॥ ६ ॥ तो चि हा चवश्वास िरूचन मानसश । जाय कीतुनासी चनत्य काळ ॥ ७ ॥ ह्मणे रामेश्वर त्याच्या
समागमें । जालें हें आराम दे ह मािंें ॥ ८ ॥

१०८२. वैष्ट्णवांिी याती वाणी जो आपण । भोगी तो पतन कुंभपाकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशी वेद श्रुचत बोलती पुराणें । नाहश तें दु ाण हचरभक्ता
॥ ॥ उं ि ननि वणु न ह्मणावा कोणी । जें कां नारायणश चप्रय जालें ॥ २ ॥ िहूं वणासी हा असे अचिकार । कचरतां नमस्कार दोा नाहश ॥ ३ ॥ जैसा
शाचलग्राम न ह्मणावा पाााण । होय पूज्यमान सवुत्रासी ॥ ४ ॥ गुरु परब्रह्म दे वािा तो दे व । त्यासी तो मानव ह्मणूं नये ॥ ५ ॥ ह्मणे रामेश्वर नामश जे
रंगले । स्वयें चि ते जाले दे वरूप ॥ ६ ॥]

१०७९. भूत भचवष्ट्य कळों यावें वतुमान । हें तों भाग्यहीन त्यांिी जोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मश
चवष्ट्णुदासश दे व घ्यावा चित्तें । होणार तें होतें [त. परारब्िें.] प्रारब्िें ॥ ॥ जगरूढीसाटश [दे . त. घातला.] घातलें
दु कान । जातो नारायण अंतरोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हा हो [त. परपंि॰. पां. प्रपंि चि गाढा.] प्रपंि गाढा । थोरली ते
पीडा चरचद्धचसद्धी ॥ ३ ॥

॥ घोंगड्याचे अभांग—॥ १२ ॥

१०८०. ठचकलें काळा माचरला दडी । चदली कुडी टाकोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. पांघरलों.] पांघुरलों बहु
काळें । घोंगडें वळें सांडवलें ॥ ॥ नये ऐसा [पां. ऐशा.] लाग वरी । परते दु री [पां. लपालो.] लपालें ॥ २. ॥ तुका
ह्मणे आड सेवा । लाचवला हे वा िांदली ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १०८१. घोंगचडयांिा पालट केला । मुलांमुलां आपुल्यांत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कानहोबा तो मी ि चदसें ।
लाचवलें चपसें संवगचडयां ॥ ॥ तो बोले मी उगाि बैसें । आनाचरसें न चदसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चदलें सोंग ।
नेदी [पां. नेदी व्यंग जाउ दे वा. दे . त. वेंग.] व्यंग जाऊं दे ऊं ॥ ३ ॥

१०८२. खेळों [पां. लागली.] लागलों सुरकवडी । मािंी घोंगडी हारपली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कानहोबािे
पचडलों गळां । घेइं गोपाळा दे इं िंाडा ॥ ॥ मी तों हागे उघडा जालों । अवघ्या आलों बाहे री ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे बुचद्ध कािी । नाहश ठायशिी मजपाशश ॥ ३ ॥

१०८३. घोंगचडयांिी एकी राशी । त्यािपाशश तें ही होतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचिंयािा माग दावा । केला
गोवा [पां. उगउ द्या.] उगवों द्या ॥ ॥ व्हावें ऐसें चनसंतान । घेइन [पां. घेयी.] आन तुजपाशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
लाहाण मोठा । [पां. मांडवा.] सांडा ताठा हा दे वा ॥ ३ ॥

१०८४. नाहश तुिंे उगा पडत गळां । पुढें गोपाळा जाऊं नको ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िाहाड तुिंे दाचवन घरश ।
बोलण्या उरी नाहश ऐसी ॥ ॥ तुह्मां आह्मां पडदा होता । सरला आतां सरोबरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उरती
गोठी । पचडली चमठी न सुटे ॥ ३ ॥

१०८५. तुह्मां आह्मां उरी तोंवरी । जनािारी ऐसे [दे . ऐसें. पां. आहे.] तैसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें घोंगडें
टाकुन दे इं । एके ठायश मग असों ॥ ॥ चवरोिानें पडे तुटी । कपट पोटश नसावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं जाणता
हरी । मज वेव्हारश बोलचवसी ॥ ३ ॥

१०८६. मुळशिा तुह्मां लागला िाळा । तो गोपाळा न संडा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्यावें त्यािें दे णें चि नाहश ।
ये चि [पां. वाचह. दे . बानह.] वाहश दे खतसों ॥ ॥ मािंी तरी घोंगडी मोठी । गांडीिी लं गोटी सोचडस ना ॥ २ ॥
तुका ह्मणे म्यां सांचडली आशा । हु ं चगला [पां. हु ंगला.] फांसा येथुचनयां ॥ ३ ॥

१०८७. घोंगचडयास घातली चमठी । न सोडी साटी केली जीवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा गे िोर िरा िांवा
कोणी । घरांत राहाटे िहू ं [पां. कोचन.] कोणी ॥ ॥ नोळखवे म्यां िचरला हातश । दे हा [दे . दे ह्ाचदप॰.] दीप माय
लाचवली वाती ॥ २ ॥ [पां. न. पवे माचरतो॰.] न पावे िांवणें माचरतो हाका । जनािारश तुका नागवला ॥ ३ ॥

१०८८. आतां मी दे वा पांघरों काइु । चभकेिें तें ही उरे चि ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . सदें व. त. सदैं व.] सदै व
दु बळें नेणें िोर । दे खोचन सुनाट फोचडतो घर ॥ ॥ नाहश मजपाशश फुटकी फोडी । [पां. पांिा घोंगडी.] पांिांनश
घोंगडी चदली होती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जना वेगळें जालें । एक चि नेलें एकल्यािें ॥ ३ ॥

१०८९. मी मािंें कचरत होतों जतन । भीतचरल्या िोरें घेतलें [पां. घेतली खाण. त. घेतलें खान.] खानें ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ मज आल्याचवण आिश ि होता । मज न कळं तां मज [पां. मजपाशश] माजी ॥ ॥ घोंगडें नेलें घोंगडें नेलें
। उघडें केलें [पां. उघड चि.] उघडें चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िोरटा चि जाला साव । [पां. सहज नयाय त. सहज चि नयाव.]

सहज चि नयाय नाहश ते थें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १०९०. घोंगडें नेलें सांगों मी कोणा । दु बळें मािंें [पां. नाचणती.] नोंणीत मना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुढें तें मज न
चमळे आतां । जवळी सत्ता दाम नाहश ॥ ॥ सेटे महाजन ऐका कोणी । घोंगचडयािी करा शोिणी [पां. त.

शोिनी.] ॥ २ ॥ घोंगचडयािा करा बोभाट । तुका ह्मणे जंव भरला हाट ॥ ३ ॥

१०९१. मािंें घोंगडें पचडलें ठायश । माग तया पायश सांपडला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िोर तो भला िोर तो
भला । पाचठसी घातला पुंडचलकें ॥ ॥ िोर कुठोचर एके चि ठायश । वेगळें पाहावें [दे . नलगेि कांहश.] न लगे
कांहश ॥ २ ॥ आचणकांिश ही िोरलश आिश । मािंें तयामिश मे ळचवलें ॥ ३ ॥ आपल्या आपण शोचिलें तशहश [पां.

तेचह.] । करीन मी ही ते चि परी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मािंें चहत चि जालें । फाटकें जाउन [दे . िडकें चि आलें .] िडकें
आलें ॥ ५ ॥
॥ १२ ॥

१०९२. सपु भुलोन गुत

ं ला नादा । [पां. गारुचडये फांदा घालीतसे.] गारुचडयें फांदां घातलासे । नहडवुचन पोट
भरी दारोदारश । कोंडु चन पेटारी [पां. पेटारी आसेरया.] असेरया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसी परी मज जाली पांडुरंगा ।
गुंतलों [पां. गुतलो मी॰.] तो मी गा सोडश आतां । मािंें मज कांहश न िले में जालें । कृपा [पां. कृपा हे तुज॰.] तुज न
कचरतां ॥ ॥ आचवसें मीन [दे . चमनु. त. मीनु.] [त. पां. लाचवयेला.] लाचवयला गळश । भक्ष तो चगळी ह्मणउचनयां ।
काढू चन बाहे री प्राण घेऊं पाहे । ते थे बापमाये [दे . त. बापुमाये] कवण रया ॥ २ ॥ पक्षी चपलयां [पां. पीलीया पातले . त.
पीचलया पातले .] पातलें आशा । दे खोचनयां फांसा गुंते बळें । मरण नेणें [पां. तावासे िादोचन॰] माया िांवोचन वोसरे ।
जीचवत्व [पां. जीचवत्वा नाम जाली॰.] ना जालश बाळें ॥ ३ ॥ गोडपणें मासी गुंतली चलगाडश । सांपडे फडफडी [पां.

अचिकाचिक.] अचिकाअचिक । तुका ह्मणे प्राण घेतला आशा । पंढरीचनवासा िाव घालश ॥ ४ ॥

१०९३. याचतहीन मज काय तो अचभमान । मानी तुज जन नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय सुख मज
तयािी हे खंती । आपुलाला घेती गुणभाव ॥ ॥ द्रव्यामुळें [दे . पां. द्रव्यमुळें.] माथां वाचहयेली नििी । होन
जयामिश होता गांठी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जन वंचदतो वेगळा । मजसी दु बुळा काय िाड ॥ ३ ॥

१०९४. शीतळ साउली आमुिी माउली । चवठाइु वोळली प्रेमपानहा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाऊचन वोसंगा
चरघेन वोरस । [पां. लागेल.] लागलें तें इच्छे पीइन वरी ॥ ॥ कृपा तनु मािंी सांभाळी दु भचू न । अमृतजीवनी
लोटलीसे ॥ २ ॥ आनंदािा ठाव नाहश [दे . त. मािंा.] मािंे चित्तश । सागर तो चकती उपमे सी ॥ ३ ॥ सैर जाये पडे
तयेसी सांकडें । सांभाळीत पुढें मागें [पां. त. असे.] आस ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे निता कैसी ते मी नेणें । लचडवाळ
तानहें चवठाइुिें ॥ ५ ॥

रामचवरत्र—अभांग ॥ १४ ॥

१०९५. रामा वनवास । ते णें [पां. वर (ओस).] वसे सवु दे श ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केलें नामािें जतन । समथु तो
नव्हे चभन्न ॥ ॥ वनांतरश रडे । ऐसे पुराणश पवाडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऋचानेम । ऐसा कळोचन कां भ्रम ॥ ३ ॥

१०९६. राम ह्मणे ग्रासोग्रासश । [पां. तो जेचवला॰.] तो चि जेचवला उपवासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनयिनय तें
शरीर । तीथांव्रतांिें माहे र ॥ ॥ राम ह्मणे [पां. करी िंदा॰.] कचरतां िंदा । सुखसमाचि त्या सदा ॥ २ ॥ राम
ह्मणे [दे . वाटे .] वाट िाली । यज्ञ पाउलापाउलश ॥ ३ ॥ राम ह्मणे भोगश त्यागश । कमु न नलपे त्या अंगश ॥ ४ ॥
ऐसा राम जपे चनत्य । तुका ह्मणे [प. तो चि मुक्त.] जीवनमुक्त ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १०९७. तारी ऐसे जड । उदकावरी जो दगड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो हा न करी तें [त. तो.] काइु । कां रे
लीन [पां. व्हाना.] नव्हां पायश ॥ ॥ सीळा [पां. सीळा होती मनुष्ट्य॰.] मनु ष्ट्य जाली । ज्याच्या िरणािे िाली ॥ २ ॥
वानरां हातश लं का । घेवचवली ह्मणे तुका ॥ ३ ॥

१०९८. राम ह्मणतां राम चि होइजे । पदश बैसोन [पां. पद] पदवी घेइजे ॥ १ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें सुख विनश
आहे । चवश्वासें अनु भव पाहें ॥ ॥ रामरसाचिया िवी । आन रस रुिती केवश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िाखोचन
सांगें । मज अनु भव आहे अंगें ॥ ३ ॥

१०९९. रामराम उत्तम अक्षरें । कंठश िचरलश आपण शंकरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसश तारक उत्तम चतहश
[लोकी । हाळ हाळ॰.] लोकां । हळाहळ शीतळ केलें चशवा दे खा ॥ ॥ हा चि मंत्र उपदे श भवानी । चतच्या
िुकल्या गभाचदयान ॥ २ ॥ [दे . जुनहाट.] जु नाट नागर नीि नवें । तुका ह्मणे म्यां िचरलें जीवें भावें ॥ ३ ॥

११००. राम ह्मणतां तरे जाणता अणतां । हो का याचतभलता कुळहीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राम ह्मणतां न
लगे आणीक सायास । केले महा दोा ते ही जळती ॥ ॥ राम [पां. ह्मणती.] ह्मणे तया जवळी नये भूत । कैिा
यमदू त ह्मणतां राम ॥ २ ॥ राम ह्मणतां तरे भवनसिुपार । िुके वेरिंार ह्मणतां राम ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे हें [त. हें

तों सुखािें॰.] सुखािें सािन । सेवश अमृतपान एका भावें ॥ ४ ॥

११०१. पैल आला राम रावणासी सांगती । काय चनदसुरा चनजलासी भूपचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघे
लं केमाजी जाले रामािे दू त । व्याचपलें सवुत्र बाहे री भीतरी आंत ॥ ॥ अवघे अंगलग तुिंे वचियेले वीर ।
होइु शरणागत नकवा युद्धासी सादर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एक्या भावें [पां. रामासी.] रामे सी भेटी । करूचन घेइं [पां.

आतां या या संमिेसी॰] आतां संवघ

ं ेसी तुटी ॥ ३ ॥

११०२. समरंगणा आला । रामें रावण दे चखला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसे भीडतील दोनही । [पां. नावे.] नांव
सारुचनयां रणश ॥ ॥ प्रेमसुखािें संिान । बाणें चनवाचरती बाण ॥ २ ॥ [पां. तुकास्वामी.] तुकयास्वामी रघुनाथ ।
वमु जाणोचन केली मात ॥ ३ ॥

११०३. केला रावणािा वि । अवघा तोचडला संबि

ं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लं काराज्यें [लं काराज्य.] चबभीाणा ।
केली चिरकाळ स्थापना ॥ ॥ औदायािी [दे . त. उदायािी.] सीमा । काय वणूं रघुरामा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा
दाता । रामें सोडचवली सीता ॥ ३ ॥

११०४. रामरूप केली । [राम.] रामें कौसल्या माउली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राम राचहला मानसश । ध्यानश
नितनश जयासी । राम होय त्यासी । संदेह [त. पां. नाहश भरवसा.] नाहश हा भरवसा ॥ ॥ अयोध्येिे लोक । राम
जाले सकळीक ॥ २ ॥ स्मरतां जानकी । रामरूप जाले [त. ककी.] कचप ॥ ३ ॥ रावणेसी लं का । राम आपण
िंाला दे खा ॥ ४ ॥ ऐसा चनत्य राम ध्याय । तुका वंदी त्यािे पाय ॥ ५ ॥

११०५. आनंदले लोक नरनारी पचरवार । शंखभेरीतुरें [पां. ॰ तुरें यायावाद्यािे॰.] वाद्यांिे गजर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ आनंद [पां. “आनंद जाला अयोध्येसी” हें ध्रुपद पूवी असून “आनंदले लोक” हे पचहले कडवें मागून आहे .] जाला अयोध्येसी आले
रघुनाथ । अवघा जयजयकार [दे . त. जेजेकार.] आळं चगला [पां. भरथ.] भरत ॥ ॥ कचरती अक्षवाणें ओंवाचळती

विषयानु क्रम
रघुवीरा । लक्ष्मीसचहत लक्ष्मण दु सरा ॥ २ ॥ जालें रामराज्य आनंदलश सकळें । तुका ह्मणे गाइुवत्सें
नरनारीवाळें ॥ ३ ॥

११०६. जालें रामराज्य काय उणें आह्मांसी । िरणी िरी पीक [त. चपका.] गाइु वोळल्या ह्मैसी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ राम वेळोवेळां आह्मी गाऊं ओचवये । दचळतां कांचडतां जेचवतां गे बाइये ॥ ॥ स्वप्नश ही दु ःख कोणी न
दे खे डोळां । नामाच्या गजरें भय सुटलें काळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रामें सुख चदलें [त. प. चदिलें .] आपुलें । तयां
गभुवासश येणें जाणें खुंटले ॥ ३ ॥

११०७. अहल्या जेणें ताचरली रामें । गचणका परलोका नेली नामें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रामहरे रघुराजहरे ।
रामहरे महाराजहरे ॥ ॥ कंठ शीतळ जपतां शूळपाणी । राम जपतां [पां. जपे.] अचवनाशभवानी [दे . अचवनाश

भवाणी.] ॥ २ ॥ तारकमंत्रश्रवण काशी । नाम जपतां वाल्मीक ऋचा ॥ ३ ॥ [त. राममंत्र जप वीज मंत्र॰. पां. राम जपे बीज॰.
दे . नाम जपें बीज मंत्र॰.] नामजप वीजमंत्र नळा । नसिु तरती ज्याच्या प्रतापें चशळा ॥ ४ ॥ नामपज जीवन मुचनजना
। तुकयास्वामी रघुनंदना ॥ ५ ॥

११०८. मी तों अल्प मचतहीन [पां. मचतहीन.] । काय वणूं तुिंे गुण । उदकश ताचरले पाााण । हें मचहमान
नामािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाम िांगलें िांगलें । मािंे कंठश राहो भलें । कचपकुळ उद्धचरलें । मुक्त केलें राक्षसां ॥
॥ द्रोणाचगचर कचपहातश । आणचवला सीतापती । थोर केली ख्याचत । भरतभेटीसमयश ॥ २ ॥ चशळा होती
मनु ष्ट्य जाली । थोर कीर्तत वाखाचणली । लं का दहन केली । हनु मंतें काशानें ॥ ३ ॥ राम जानकीजीवन ।
योचगयांिें चनजध्यान । राम राजीवलोिन तुका िरण वंचदतो ॥ ४ ॥
॥ १४ ॥

श्लोकरूपी अभांग– ॥ ६ ॥

११०९. तुजवांिुनी मागणें काय कोणा । महीमंडळश चवश्वव्यापकजना । जीवभावना पूरवूं कोण जाणे
। तुजवांिन
ु ी होत कां रावराणे ॥ १ ॥ नसे मोक्षदाता चतहशमाचज लोकां । भवतारकु तूजवांिुचन एका । मनश
मानसश निचततां रूपनाम । पळे पाप ताप भयें [त. नासे काम.] नास काम ॥ २ ॥ हरी नाम हें . साि तूिंें पुराणश ।
हरीहाचतिें काळगभाचदयोनी । करूं मुखवाणी कैसी दे शिडी । तुजवांिचु न वाचणतां व्यथु गोडी ॥ ३ ॥
भवभंजना व्यापका [दे . व्यापक] लोक चतनही । तुज वाचणतां श्रमला शेाफणी । असो भावें जीव तुझ्या सवु पायश ।
दु जें मागणें आणीक व्यथु कांइु ॥ ४ ॥ चदनानाथ हे साक्ष तूिंी जनासी । चदनें ताचरलश पातकी थोर दोाी ।
तुका राचहला पानय तो राख दे वा । असें मागतसे तुिंी िरणसेवा ॥ ५ ॥

१११०. उभा भशवरे च्या चतरश राचहलाहे । असे सनमुख दचक्षणे मूख वाहे । महापातकांसी पळ कांप थोर
। कैसे गजुती घोा हे नामवीर ॥ १ ॥ गुणगंभीर हा िीर हास्यमुख । वदे वदनश अमृत सवुसुख । लागलें
मुचनवरां [दे . मुचनवरां गोड.] हें गोड चित्तश । दे हभावना तुटचलयाचस खंती ॥ २ ॥ ठसा घातला ये भूचममाजी थोर ।
इच्छादाना हा द्यावयासी उदार । जया वोळगती चसचद्ध सवुठायश । तुिंें नाम हें िांगलें गे चवठाइु ॥ ३ ॥ असे
उघडा हा चवटे वचर उभा । कटसूत्र हें िरुचन भत्क्तलोभा । पुढें वाट दावी भवसागरािी । चवठो माउली हे
चसद्धसािकांिी ॥ ४ ॥ करा वेगु हा िरा पंथ आिश । जया पार नाहश सुखा तें ि सािश । ह्मणे तुका पंढरीस सवु
आलें । [दे . आस.] असे चवश्व हें जीवनें त्याचि ज्यालें ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ११११. िना गुंतलें चित्त मािंें मुरारी । मन घेउनी नहडवी दारोदारश । मरे नहडतां न पुरे याचस कांहश ।
मही ठें गणी परी तें तृप्त नाहश ॥ १ ॥ न चदसे शु द्ध पाहातां चनजमती । पुढें पचडलों इंचद्रयां थोर घातश । चजवा
नास त्या संगती दं ड वेडी । हरी शीघ्र या दृष्टसंगाचस [“दृष्ट” हा शब्द “दु ष्ट” याबद्दल आढळतो. यािें कारण “दु ष्ट” यािा अपभ्रंश
“द्रुष्ट”; आचण त्यािा “दृष्ट” असा िंाला आहे.] तोडश ॥ २ ॥ असश आचणकें काय सांगों अनंता । मोहो पाचपणी
दृष्टमायाममता [“दृष्ट” हा शब्द “दु ष्ट” याबद्दल आढळतो. यािे कारण “दु ष्ट” यािा अपभ्रंश “द्रुष्ट”; आचण त्यािा “दृष्ट” असा िंाला आहे .] ।
क्रोि काय [त. काम हा यातना.] यातना थोर करी । तुजवांिन
ु ी सोडवी कोण हरी ॥ ३ ॥ चनज दे खतां चनज [त. हें .]
हे दू चर जाये । चनद्रा आळस दं भ या भीत [दे . आहे .] आहें । तयां वत्स्त दे हश नको दे उं दे वा । तुजवांिन
ु ी आचणक
नात्स्त हे वा ॥ ४ ॥ करश घात पात शंका लाज थोरी । असे सत्य भाव बहू भत्क्त दू री । नको मोकलूं दीनबंिु
अनाथा । तुका वीनवी ठे वुनी पानय माथा ॥ ५ ॥

१११२. पैल सांवळें तेज पुज

ं ाळ कैसें । चसरश तुर्तबलश साचजरश मोरवीसें [मोर पीसें?] । हरे त्याचस रे
दे खतां ताप माया । भजा रे भजा यादवा [दे . यादव. त. “यादवा’ असतां ‘यादव’ केलें आहे .] योचगराया ॥ १ ॥ जया
काचमनी लु ब्िल्या सहस्रसोळा । सुकुमार ह्ा गोचपका चदव्य बाळा । शोभे मध्यभागश कळा िंद्रकोटी । रुपा
मीनली साचजरी माळकंठश ॥ २ ॥ [त. “असे” शब्द नवा घातला आहे तो दे . नाहश.] असे यादवां श्रेष्ठ हा िक्रपाणी । [त.

तया.] जया वंचदती कोचट ते हतीस तीनही । महाकाळ हे कांपती दै त्य ज्यासी । पाहा सांवळें रूप हें पापनासी ॥
३ ॥ कसश पाउलें साचजरश कुंकुमािश । कसी वीट हे लािली दै वांिी [त. दइवािी.] ॥ जया निचततां अत्ग्न हा
शांचत नीवे । िरा मानसश आपला दे हभाव ॥ ४ ॥ [त. मनी.] मुनी दे खतां मूख हें चित्त ध्याय । दे ह मांडला भाव हा
बापमाय । तुक्या लागलें मानसश दे वपीसें । चित्त िोरटें सांबळें रूप कैसें ॥ ५ ॥

१११३. असे नांदतु हा हरी सवुजीवश । असे व्यापुनी अत्ग्न हा काष्ठ ते वश । घटश नबबलें नवव हें
ठाचयठायश । तया संगती नासु हा त्याचस नाहश ॥ १ ॥ तन वाचटतां क्षीर हें होत नाहश । पशू भचक्षतां पालटे तें चि
दे हश । तया वमु तो जाणता एक आहे । असे व्यापक व्यापुनी अंतबाहे ॥ २ ॥ फळ कदु ळश सेवटश येत आहे ।
असे शोचितां पोकळीमाचज काये । िीर नाहश तें [दे . त्यें.] वाउगें िीग जालें । फळ पुष्ट्पना [दे . यत्न व्यथु.] यत्न ते
व्यथु गेले ॥ ३ ॥ असे नाम हें दपुणें चसद्ध केलें । असे नबब तें या मळा [दे . आहे .] आड ठे लें । [दे . त. कैसें.] कसें
शु द्ध नाहश चदसे माचजरूप । नका वाढवूं सीण हा पुण्यपाप ॥ ४ ॥ करा वमु ठावें नका सोंग वांयां । तुका
वीनवीतो पडों काय पायां । तुज पुत्र दारा िन वासना हे । मग ऊरलें शेवटश काय पाहें ॥ ५ ॥

१११४. मना सांनड हे वासना दु ष्ट खोडी । मती मानसश एक हे व्यथु गोडी । असे हीत मािंें तुज कांहश
एक । िरश चवठ्ठलश प्रेम हें पानय सूख ॥ १ ॥ ऐसा सवुभावें तुज शरण आलों । दे हदु ःख हें भोचगतां फार भ्यालों ।
भवताचरतें दू सरें नानह कोणी । गुरु होत कां दे व ते हेतीस तीनही ॥ २ ॥ जना वासना हे िना थोचर आहे । तुज
लागली संगती ते चि सोये । करश सवु संगी पचर त्यागु ठायश । तुका चवनवीतो मस्तक ठे वुचन पायश ॥ ३ ॥
॥६॥

१११५. सुटायािा [पां. सुटायािे कांहश कचरतों उपाय ।.] कांहश पाहातों उपाय । तों हे दे खें पाय गोचवयेले ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचसया दु ःखािे सांपडलों संदी [पां. संिी.] । हारपली बुचद्ध वळ मािंें [पां. प्रारब्ि चक्रयामाण संतािे.] प्रारब्ि
चक्रयमाण संचितािें । वोढत ठायशिें आलें सािें ॥ २ ॥ चवचघचनाेिािे सांपडलों िपे । [पां. एका एक.] एकें एक
लोपे चनवडे ना [त. सांपडे ना.] ॥ ३ ॥ सारावें तें वाढे त्याचिया चि अंगें । तृष्ट्णेचिया संगें दु ःखी जालों ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे आतां करश सोडवण । सवुशत्क्तहीन जालों दे वा ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १११६. भय वाटे पर । न सुटे हा संसार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा पचडलों [पां. काकरणी.] कांिणी । करश िांवा
ह्मणउनी ॥ ॥ चविाचरतों कांहश । तों हें मन हातश नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । येथें न पुरे चरघावा ॥ ३ ॥

१११७. येगा [पां. यगा येगा.] येगा पांडुरंगा । घे इं उिलु चन वोसंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी असोचनयां वेसी ।
चदसतों मी परदे सी ॥ ॥ उगवूचन गोवा । सोडवूचन नयावें दे वा ॥ २ ॥ तुज आड कांहश । बळ करी ऐसें नाहश ॥
३ ॥ तुका ह्मणे हृाीकेशी । काय उशीर [दे . लाचवसी.] लाचवलासी ॥ ४ ॥

१११८. मािंी चवठ्ठल माउली । प्रेमपानहा [दे . प्रेमें पानहा॰.] पानहायेली ॥ १ ॥ ।. ध्रु. ॥ [दे . त. कृवाळू चन.]

कुवाळू चन लावी स्तनश । न वजे दु री जवळू चन ॥ ॥ केली पुरवी आळी । नव्हे चनष्ठुर कोंवळी ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे घांस । मुखश घाली ब्रह्मरस ॥ ३ ॥

१११९. आह्मी उतराइु । भाव चनरोपूचन पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी पुरवावी आळी । करावी [पां. करचवती

लडवाळश] ते लचडवाळश ॥ ॥ आमिा हा नेम । तुह्मां उचित हा िमु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । जाणों सांचगतली
सेवा ॥ ३ ॥

११२०. केलें पाप जेणें चदलें अनु मोदन [दे . त. पां. आनमोदन.] । दोघांसी पतन [दे . त. साचरके चि.] साचरखें चि
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवा नवनीता चवा करी संगें । दु जुनाच्या त्यागें सवु चहत ॥ ॥ दे चखलें ओढाळ चनघाचलया
सेता । टाळावें चनचमत्ता [दे . त. चनचमत्या.] थैक ह्मूण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जोडे केल्याचवण कमु । दे खता [त. नेणती तो.]

तो श्रम न मचनतां ॥ ३ ॥

११२१. चवठ्ठल गीतश चवठ्ठल चित्तश । चवठ्ठल चवश्रांचत भोग जया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठल आसनश चवठ्ठल
शयनश । चवठ्ठल भोजनश ग्रासोग्रासश ॥ ॥ चवठ्ठल [दे . जागृचतस्वप्नी सुाुत्प्त.] जागृचतस्वप्नसुाुप्ती । आन दु जें
नेणती चवठ्ठलें चवण ॥ २ ॥ भूाण अळं कार सुखािे प्रकार । चवठ्ठल [पां. चवठ्ठलश.] चनिार जयां नरां ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे ते ही चवठ्ठल चि जाले । संकल्प मुराले दु जेपणें ॥ ४ ॥

११२२. दास जालों हचरदासांिा बुचद्धकायामनेंवािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें प्रेमािा सुकाळ ।

टाळमृदंगकल्लोळ [पां. कल्होळ.] । नासे दृष्टबुचद्ध सकळ । समाचि हचरकीतुनश ॥ ॥ ऐकतां हचरकथा । भत्क्त
लागे त्या अभक्तां ॥ २ ॥ दे खोचन कीतुनािा रंग । कैसा उभा पांडुरंग ॥ ३ ॥ हें सुख ब्रह्माचदकां । [पां. नाहश नाहश

ह्मणे तुका.] ह्मणें नाहश नाहश तुका ॥ ४ ॥

११२३. गचत अिोगचत [पां. मनािी हे युत्क्त.] मनािी युत्क्त । मन लावश एकांतश सािुसंगें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
जतन करा जतन करा । िांवतें सैरा ओढाळ तें ॥ ॥ मान अपमान मनािें लक्षण । लाचवचलया ध्यान तें चि
करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन उतरी भवनसिु । मन करी बंिु [त. बािु.] िौऱ्याशीिा ॥ ३ ॥

११२४. पंढरीस दु ःख न चमळे ओखदा । प्रेमसुख सदा सवुकाळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुड

ं चलकें हाट
भचरयेली पेंठ । अवघें वैकुंठ आचणयेलें ॥ ॥ उदमासी [पां. उचदमासी.] तुटी नाहश कोणा हाचन । घेऊचनयां िणी
लाभ घेती [त. दे ती. पां. येती.] ॥ २ ॥ पुरलें दे शासी भरलें चसगेसी । अवघी पंिक्रोशी दु मदु मीत ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
संतां लागलीसे िणी ॥ बैसले राहोचन पंढरीस ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ११२५. िारकेिें केणें आलें या चि ठाया । पुढें भक्तराया िोजवीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोचवलें चवसारें माप
केलें खरें । न पाहे माघारें अद्यापवरी ॥ ॥ वैष्ट्णव मापारी नाहश जाली [दे . त. सळ.] सळे । पुढें ही न कळे पार
त्यािा ॥ २ ॥ लाभ जाला त्यांनश िचरला [पां. िचरला चविार । अचहक्य.] तो चविार । आचद्दक्य परत्र सांटचवलें ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे मज चमळाली मजुरी । चवश्वास या घरश संतांचिया ॥ ४ ॥

११२६. सुरवर येती तीथें चनत्यकाळ । पेंठ त्या चनमुळ िंद्रभागा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ साक्षभूत नव्हे
सांचगतली मात । मचहमा अत्यद्भुत [पां. न वणुवे.] वणुवन
े ा॥ ॥ पंिक्रोशीमाजी रीघ [दे . त. रीग.] नाहश दोाा ।
जळती आपैसा अघोर ते ॥ २ ॥ चनर्तवाय नर ितुभज
ु नारी । अवघा घरोघरश ब्रह्मानंदु ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ज्यापें
नाहश पुण्यले श । जा रे पंढरीस घेइं कोचट ॥ ४ ॥

११२७. चविार नाहश नर खर तो तैसा । वाहे ज्ञान पाठी भार लगड तैसा [पां. जैसा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
वादावाद करणें त्यासी तों ि वरी । गुखाडीिी िाड सरे तों ि वाहे री ॥ ॥ सौभाग्यसंपन्न हो कां वृद्ध [पां.

प्रचतष्ठा.] प्रचतष्ठ । चिकरूचन [पां. चवकरूचन.] सांडी पायां लागली ते चवष्ठ [पां. चवष्ठा.] ॥ २ ॥ नाहश याचत कुळ फांसे
ओढी तयासी । तुका ह्मणे काय मुद्रासोंग जाचळसी ॥ ३ ॥

११२८. दे व होसी तरी आचणकांतें [त. अचणकासी.] कचरसी । संदेह येचवशश करणें न लगे ॥ १ ॥ दु ष्ट
होसी तरी अचणकांतें कचरसी । संदेह येचवशश करणें न लगे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जें दपुणश नबबलें । तें तया वाणलें
चनियेसश ॥ ३ ॥

११२९. कचलिमु मागें सांचगतलें संतश । आिार सांचडती चिजलोक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते चि कळों आतां
येतसे प्रचिती । अिमा टें कती िमु नव्हे ॥ ॥ तप व्रत कचरतां लागती सायास । पाचळतां नपडास गोड वाटे ॥
२ ॥ दे व ह्मणऊनी न येती दे ऊळा । संसारा वेगळा तरी कां नव्हे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज िचरतां गुमान । ऐसे
कोणी जन नरका जाती ॥ ४ ॥

११३०. नमो चवष्ट्णुचवश्वरूपा मायबापा । अपरा अमुपा पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवनचवतों रंक दास मी
सेवक । विन तें एक आइकावें ॥ ॥ तुिंी स्तुचत वेद कचरतां भागला । चनवांत चि ठे ला नेचत नेचत ॥ २ ॥ [पां.
ऋचा मुचन चसद्ध बहु त कचवजन । वार्तणता तुिंे गुण॰.] ऋचा मुचन बहु चसद्ध कचवजन । वर्तणतां ते गुण न सरती ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे ते थें काय मािंी वाणी । जे तुिंी वाखाणी कीती दे वा ॥ ४ ॥

११३१. अंतरशिा भाव जाणोचनयां गुज । तैसें केलें काज पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घातलें विन न पडे
चि खालश ॥ तूं आह्मां माउली अनाथांिी ॥ ॥ मज यािकािी पुरवावी आशा । पंढरीचनवासा मायबापा ॥ २
॥ नाचशली [पां. नाशली.] आशंका माचिंया जीवािी । उरली भेदािी होती कांहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आतां केलों मी
चनभुर । गाइुन अपार गुण तुिंे ॥ ४ ॥

११३२. उदार कृपाळ अनाथांिा नाथ ऐकसी [पां. ऐकसील.] मात शरणागतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवु भार
माथां िालचवसी त्यांिा । अनु सरलश [पां. अनुसरे .] वािा काया मनें ॥ ॥ पािाचरतां उभा राहासी जवळी ।
पाचहजे ते काळश पुरवावें ॥ २ ॥ िालतां ही पंथ सांभाचळसी वाटे । वाचरसील कांटे खडे हातें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
निता नाहश तुझ्या दासां । तूं त्यांिा कोंवसा सवुभावें ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ११३३. काय कीती करूं लोक दं भ मान । दाखवश िरण तुिंे मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज आतां ऐसें नको
करूं दे वा । तुिंा दास जावा वांयां चवण होइल थोरपण जाणीवेिा भार । [पां. दु ऱ्हावेन.] दु रावेन दू र तुझ्या [दे . त.
तुिंा.] पायश ॥ २ ॥ अंतरशिा भाव काय कळे लोकां । एक मानी एकां दे खोवेखश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुिंे पाय
आतुडती । [पां. त्या.] ते मज चवपचत्त गोड दे वा ॥ ४ ॥

११३४. मानावया जग व्हावी द्रव्यमाया । [पां. हे नाहश माचिंया.] नाहश हे माचिंया जीवा िाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
तुझ्या पायांसाटश केली आराणूक । आतां कांहश एक नको दु जें ॥ ॥ करूचनयां कृपा करश अंगीकार । न [पां.

लावश.] लबश उसीर आतां दे वा ॥ २ ॥ नव्हे साि कांहश कळों आलें मना । ह्मणोचन वासना आवचरली ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे आतां मनोरथ चसद्धी । मािंे कृपाचनिी पाववावे ॥ ४ ॥

११३५. [पां. आतां सवुभावें हा मािंा चनिार.] आतां मािंा सवुभावें हा चनिार । न करश चविार आचणकांसी ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ सवुभावें नाम गाइुन आवडी । सवु मािंी जोडी पाय तुिंे ॥ ॥ लोटांगण तुझ्या घालीन अंगणश ।
पाहीन भरोचन डोळे मुख ॥ २ ॥ चनलु ज्ज होऊचन नािेन रंगणश । येऊं नेदी मनश शंका कांहश ॥ ३ ॥ अंचकत
अंचकला दास तुिंा दे वा । संकल्प हा जीवा तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

११३६. जनश जनादु न ऐकतों हे मात । [पां. कैसा हा वृत्तांत॰.] कैसा तो वृत्तांत न कळे आह्मां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
जनम जरा मरण कवण [त. कोण.] भोगी भोग । व्याचि नाना रोग सुखदु ःखें [पां. सुख दु ःख.] ॥ ॥ [पां. पापपुण्य.]
पापपुण्यें शुद्धाशुद्ध [त. आिरण । हें कोणा॰.] आिरणें । [पां. कश कोणा.] हश कोणांकारणें कवणें केलश ॥ २ ॥ आह्मां
मरण नाश तूं तंव अचवनाश । कैसा हा चवश्वास साि मानूं ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तूं चि चनवडश [पां. हे .] हा गुढार ।
दाखवश सािार तें चि मज ॥ ४ ॥

११३७. यथाथु वाद सांडूचन उपिार । बोलती ते अघोर भोचगतील ॥ १ ॥ िोरा िचरतां सांगे
कुठोऱ्यािें नांव [पां. कुटाऱ्यािे॰.] । दोघांिे ही पाव हात जाती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असे पुराणश चनवाड । मािंी हे
बडबड नव्हे कांहश ॥ ३ ॥

११३८. िीर तो कारण [दे . त. साहे .] साह् होतो नारायण । नेदी होऊं सीण वाहों निता दासांसी ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ सुखें करावें कीतुन हाे गावे हचरिे गुण । वारी सुदशुन आपण चि कचळकाळ ॥ ॥ जीव वेिी माता
बाळा जडभारी होतां । तो तों नव्हे दाता प्राकृतां यां साचरखा ॥ २ ॥ हें तों माझ्या अनु भवें अनु भवा आलें जीवें ।
तुका ह्मणे सत्य व्हावें आहाि नये कारणा ॥ ३ ॥

११३९. पुढें आतां कैंिा जनम । ऐसा श्रम वारे सा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवुथाही चफरों नये । ऐसी सोय
लागचलया ॥ ॥ पांडुरंगा ऐसी नाव । तारूं भाव असतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. िुकवी.] िुकती बापा । पुनहा
खेपा सकळा ॥ ३ ॥

११४०. [दे . त. दु द.] दु ि दहश ताक पंशूिें पाळण । त्यांमध्यें कारण घृतसार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि वमु
आह्मां भाचवकांिे हातश । ह्मणऊचन चित्तश िचरला राम ॥ ॥ लोहो कफ गारा अग्नीचिया काजें । येऱ्हवी तें
ओिंें कोण वाहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खोरश पाहारा जतन । जोंवचर हें िन [पां. हाता.] हातश लागे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ११४१. वीर चवठ्ठलािे गाढे । कचळकाळ पायां पडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरती घोा [दे . त. जेजेकार.]

जयजयकार । जळती दोाांिे डोंगर ॥ ॥ [पां. दया क्षमा शांचत॰.] क्षमा दया शांचत । वाण [दे . अभंग ते हातश.] अभंग
हे हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बळी । ते चि एक भूमंडळश ॥ ३ ॥

११४२. ऐकें [पां. आयीक.] रे जना तुझ्या स्वचहताच्या खुणा । पंढरीिा राणा मनामाजी स्मरावा ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ मग कैिें रे बंिन वािे गातां नारायण । भवनसिु तो जाण ये चि [दे . तरश.] तीरश सरे ल ॥ ॥ दास्य
करील कचळकाळ बंद [पां. वि.] तुटेल मायाजाळ । होतील सकळ चरचद्धचसद्धी ह्मचणयारश ॥ २ ॥ सकळशास्त्रांिें
सार हें वेदांिें गव्हर । पाहातां चविार हा चि कचरती पुराणें ॥ ३ ॥ ब्राह्मण [दे . त. पां. क्षेत्री.] क्षचत्रय वैश्य शूद्र [पां.

िांडाळांही अचिकार.] िांडाळां आहे अचिकार । [पां. चस्त्रया बाळें ॰.] बाळें नारीनर आचद करोचन वेश्या ही ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे अनु भवें आह्मश पाचडयलें ठावें । आणीक ही दै वें सुख घेती भाचवकें ॥ ५ ॥

११४३. न करश तळमळ राहें रे चनिळ । आहे [पां. “हा” शब्द नाहश.] हा कृपाळ स्वामी मािंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अचवनाश सुख दे इुल चनवाणी । िुकतील खाणी िौऱ्याशीच्या ॥ ॥ आचणचकयां जीवां होइुल उद्धार । ते ही
उपकार घडती कोचट ॥ २ ॥ [ऐचहक्य असें असावे.] आचहक्य परत्रश होसील सरता । [पां. वािे उच्चाचरतां रामनाम.] उच्चारश
रे वािा रामराम ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे सांडश संसारािा छं द । मग परमानंद पावसील ॥ ४ ॥

११४४. कां रे दास होसी संसारािा खर । दु ःखािे डोंगर भोगावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चमष्टान्नािी गोडी
चजव्हे च्या अगरश । मसक भरल्यावरी स्वाद नेणे ॥ ॥ आणीक ही भोग आचणकां इंचद्रयांिे । नाहश ऐसे सािे
जवळी [पां. “काहश” याच्याबद्दल “ही” आहे .] कांहश ॥ २ ॥ रूप दृचष्ट िाय पाहातां पाहातां । न घडे सवुथा [आणीक.]

आचण तृष्ट्णा॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कां रे नाचशवंतासाटश । दे वासवें [पां. दे वासाठश.] तुटी कचरतोसी ॥ ४ ॥

११४५. बैसोचन चनिळ करश त्यािें ध्यान । दे इल

ु तो अन्नवस्त्रदाता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय आह्मां करणें
अचिक सांिुनी । दे व जाला ऋणी पुरचवता ॥ ॥ दयाळ मयाळ जाणे कळवळा । शरणागतां लळा राखों
जाणे ॥ २ ॥ [पां. न लगे सांग मागे तयासी॰.] न लगे मागणें सांगणें तयासी । जाणे इच्छा तैसी पुरवी त्यािी ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे ले इं अळं कार अंगश । चवठ्ठल हा जगश तूं चि होसी ॥ ४ ॥

११४६. सोचनयांिा कळस । माजी भचरला सुरारस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करावें प्रमाण । तुह्मी सांगा
संतजन ॥ ॥ मृचत्तकेिा घट । माजी अमृतािा सांट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चहत । तें मज सांगावें त्वचरत ॥ ३ ॥

सेतािर—अभांग ३.

११४७. सेत करा रे फुकािें । नाम चवठोबारायािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश वेठी जेवा सारा । [त. ‘जाहाती’

यावर ‘जाहाजती’ असा शोि घातला आहे ] जाहाती नाहश ह्मचणयारा । सचरक [पां. नाहश दु सरा] नाहश रे दु सरा । िनी सारा
तुिंा तूं ॥ ॥ जपतप नांगरणी । न लगे आटी दु नवणी [त. दु णवणी. पां. दुणवनी.] ॥ २ ॥ कमु कुळवणी । न लगे
िमुपाळी दोनही ॥ ३ ॥ ज्ञानपाभारी ती फणी । न लगे करावी पेरणी ॥ ४ ॥ वीज न लगे संचितािें । पीक
चपकलें ठायशिें ॥ ५ ॥ नाहश यमािें िोरटें । चवठ्ठल पागोऱ्याच्या नेटें ॥ ६ ॥ पीक न वजे हा भरवसा । करी
उिे ग [पां. उद्योग.] तो चपसा ॥ ७ ॥ [पां. दे . सराये.] सराइु सवु काळ । वांयां न वजे घचटकापळ ॥ ८ ॥ प्रेम चपकलें
अपार । नाहश सांटवावया थार ॥ ९ ॥ ऐसीये [पां. ऐसी.] जोडी जो िुकला । तुका ह्मणे चवग त्याला ॥ १० ॥

विषयानु क्रम
 ११४८. वोणच्या [द. वोनव्या.] सोंकरश । सेत खादलें पांखरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा खाऊं नको दगा ।
चनदसुरा राहु चन जागा ॥ ॥ िोरासवें वाट । िालोचन केलें तळपट ॥ २ ॥ डोळे िंांकुचन राती । कूपश पडे
चदवसा जोती ॥ ३ ॥ पोसी वांज [पां. वांिं.] गाय । ते थें कैिी दु ि [पां. दु िसोय.] साय ॥ ४ ॥ फुटकी सांगडी । तुका
ह्मणे न पवे थडी ॥ ५ ॥

११४९. सेत आलें सुगी सांभाळावे िारी कोण । चपका आलें परी केलें पाचहजे जतन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सोंकरश सोंकरश चवसावा [दे ॰ तों वरा नको उभें आहे तों ॥ पां.॰ तो वरी उभे आहे तो ।.] तोंवरश । नको खाऊं उभें आहे तों ॥
॥ गोफणेसी गुंडा घालश पागोऱ्याच्या नेटें । पळती हाहाकारें अवघश पांखरांिश थाटें ॥ २ ॥ पेटवूचन आगटी राहें
जागा पालटू चन । पचडचलया [पां. मानी बळबुचद्ध.] मान बळ बुचद्ध व्हावश दोनी ॥ ३ ॥ खळे [त. पां. दानी.] दानें चवश्व
सुखी करश होतां रासी । सारा सारूचनयां ज्यािे भाग दे इं त्यासी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मन नाहश आपुलें कारण ।
चनज आलें हातां भूस सांचडलें चनकण ॥ ५ ॥
॥३॥

११५०. नका घालूं दु ि जयामध्यें सार । ताकािे उपकार तरी करा ॥ १ ॥ नेदा तरी हें हो नका दे ऊं
अन्न । फुकािें जीवन तरी पाजा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज सगुणािी िाड । पुरवा कोणी कोड दु बुळािें ॥ ३ ॥

उतरावधपदें —२२.

११५१. क्या गाऊं कोइु सुननवाला । दे खें तों सब जग ही भुला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खेलों [दे . आपणे.] आपने
रामचहसात [दे . राम इसातें.] । जैसी वैसी करहों मात ॥ ॥ काहांसे [दे . ल्यावों मािुर वाणी. त. ल्यावो मिुरावाणी.] लाऊं
मिुरा बानी । रीिंे ऐसी लोक चबरानी [दे . त. चबराणी.] ॥ २ ॥ चगचरिर लाल तो [दे . त. भावचह भुका.] भावका भुका ।
राग कला ननह जानत तुका ॥ ३ ॥

११५२. छोडे [त. “छोडे ” हा शब्द नाहश. दे . बाहे र नवीन घातला आहे.] िन मंचदर बन बसाया । मांगत [दे . टू का.]

टु का घरघर खाया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तीनसों हम करवों सलाम । [दे . ज्या मुखें.] ज्यामुख बैठा राजाराम ॥ ॥ [पां.
तुलसीकी माला.] तुलसीमाला बभूत िऱ्हावे । हरजीके गुण चनमुल गावे ॥ २ ॥ कहे तुका जो साइं हमारा ।
चहरनकश्यप [पां. चजनहे .] उनहें मारचह डारा ॥ ३ ॥

११५३. मंत्रयंत्र [पां. मंत्र तंत्र.] ननह मानत साखी । प्रेमभाव ननह अंतर राखी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राम कहे
त्याके पगहू ं लागूं । दे खत कपट अचभमान दु र भागूं ॥ ॥ अचिक याती कुलहीन ‘ननह [दे . ज्यानु. त. जाणु.]

जानूं । [दे . ज्याणे त. ज्याने त. नारायण.] जाने नारायन सो [दे . प्राणी. त. प्राणी माणुं.] प्रानी मानूं ॥ २ ॥ कहे तुका जीव [पां.
तन िन डारूं॰.] तन डारू वारी । राम उपानसहु बचलयारी [“बचळहारी;”.] ॥ ३ ॥

११५४. िुरािुराकर माखन खाया । गौलनीका [दे . त. गौळणीका.] नंद कुमर कनहया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
काहे [दे . त. बडाइु.] बराइु चदखावत मोचह । [दे . त. पां. जाणत हु ं प्रभुपणा.] जानतहु ं प्रभुपना ते रा [त. तेरा स्रुवाचह.] खव
[“सब ही;” असावें.] चह ॥ ॥ और बात सुन उखलसुं [दे . त. उखळसुं गळा.] गला । बांिचलया आपना तूं गोपाला [दे .
त. गोपाळा.] ॥ २ ॥ फेरत वनबन गाऊ [दे . िरावतें. पां. िरावतते.] िरावत । कहे तुकयाबंिु लकरी ले ले [पां. हाते.] हात
॥३॥

विषयानु क्रम
 ११५५. हचरसुं चमल दे एक चह वेर । पाछे तूं चफर नावे घर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मात सुनो दु चत [त. आवो.]

आवे मनावन । जाया करचत भर जोबन ॥ ॥ हचरसुख मोचह कचहया न जाये । तब तूं बुिंे [दे . आंगोपाये. पां. आगे
पाय.] आगो पाये ॥ २ ॥ दे खचह भाव कछु पकचर हात । चमलाइ [पां. मीललइु.] तुका प्रभुसात ॥ ३ ॥

११५६. क्या कहु ं नहश बुिंत लोका । चलजावे जम मारत िका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्या जीवनेकी पकडी
आस । हातों चलया ननह ते रा घांस ॥ ॥ चकसे चदवाने कहता मे रा । कुछ जावे तन तूं सब ल्या नयारा [दे . प.

॰. ल्या नेरा.] ॥ २ ॥ कहे तुका तूं भया चदवाना । आपना चविार कर ले जाना॥ ३ ॥

११५७. कब मरूं पाऊं [त. पां. िरण.] िरन तुह्मारे । ठाकुर मे रे जीवन प्यारे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जग रडे
[“रडे ” याच्या बद्दल “रोवे” असें असावें.] ज्याकुं सो मोचह मीठा । मीठा [पां. मीठा दर आनंदासाचह पैठा.] दर आनंदमाचह पैठा ॥
॥ भला पाऊं जनम [दे . इुण्हे . पां. ॰ पहूंजनम इुनहे .] इनहे बेर । बस [पां. सब.] मायाके असंग फेर ॥ २ ॥ कहे तुका
िन मानचह दारा । वोचह [दे . वोचहचलये गुड
ं लीयें. पां. गुंडली.] चलये गुंडलीया पसारा ॥ ३ ॥

११५८. दासों पाछें दौरे राम । सोवे खडा आपें मुकाम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेमसरडी [“प्रेमरसडी” असावें.]

बांिी [दे . त. गळे .] गले । खैंि [पां. खैिलले उिर िेले.] िले उिर [दे . आपणे त. आपले .] आपने जनसुं भुल न [पां. ले वे.]

दे वे । कर चह िर आघें बाट बतावे ॥ २ ॥ तुकाप्रभु दीनदयाला । वाचर रे तुज पर हु ं मोपाला ॥ ३ ॥

११५९. ऐसा कर घर आवे राम । और िंदा सब छोर चह काम ॥ ॥ इतन गोते काहे खाता । जब तूं
[दे . त. आपणा.] आपना भूल न होता ॥ १ ॥ अंतरजामी जानत सािा । मनका [पां. मन येक उवर वािा] एक उपर
बािा ॥ २ ॥ तुकाप्रभु दे सचबदे स । भचरया खाली ननह ले स ॥ ३ ॥

११६०. मे रे रामको नाम जो ले वे बारोंबार । [पां. याके.] त्याके पाऊं मे रे तनकी पैजार ॥ ॥ हांसत
खेलत िालत बाट । [द. त. पां. खाणा.] खाना खाते सोते खाट ॥ १ ॥ जातनसुं [पां. मजे.] मुजे कछु ननह प्यार ।
असते के [द. असते की नही॰.] ननह हें दु [“नहदु ” असावें.] िे ड िंभार ॥ २ ॥ ज्याका चित लगा मेरे रामको [दे . त. नाव.]
नाम । कहे तुका मे रा चित लगा त्याके पाव ॥ ३ ॥

११६१. [पां. आप.] आपे तरे त्याकी कोण [पां. बडाइु । आवरनकु.] बराइु । औरनकुं [त. भली.] भलो नाम घराइु
॥ ॥ काहे भूचम इतना भार राखे । दु भत िे नु ननह दु ख िाखे ॥ १ ॥ बरसतें मे घ [त. मेघा.] फलतेंहे [पां. तेही.]
चबरखा । कोन काम आपनी [पां. उणोचत. त. उण्हे चत.] उनहोचत रखा ॥ २ ॥ काहे िंदा सुरज खावे फेरा । चखन एक
बैठन पावत घेरा ॥ ३ ॥ काहे पचरस कंिन करे िातु । ननह मोल तुटत पावत घातु ॥ ४ ॥ कहे तुका [पां. उपकर.]
उपकार चह काज । सब [पां. करक रचहया.] कररचहया रघुराज ॥ ५ ॥

११६२. जग िले उस घाट कोन जाय । ननह समजत चफरचफर गोते [दे . त. गोदे .] खाय ॥ ॥ ननह
एकदो सकल संसार । जो बुिंे सो आगला [दे . त. श्वार.] स्वार ॥ १ ॥ उपर [दे . त. श्वार.] स्वार बैठे [पां. कृष्ट्णाचपठ.]
कृष्ट्णांपीठ । ननह बािे कोइ जावे लू ठ ॥ २ ॥ दे ख चह डर फेर बैठा तुका । जोवत [पां. जावत.] मारग राम चह
एका ॥ ३ ॥

११६३. भले रे भाइु चजनहें चकया िीज [पां. चित्त.] । आछा ननह चमलत बीज ॥ ॥ फीरतफीरत पाया
सारा । मीलत [त. ॰ सार । मीटत ॰ चकनार. ॥ दे . मीटत.] लोले िन चकनारा ॥ १ ॥ तीरथ बरत चफर पाया जोग । ननह

विषयानु क्रम
तलमल तुटत [दे . त. तुटचत.] भवरोग ॥ २ ॥ कहे तुका मैं ताको [पां. तेकोदास. दे . त. ताको दासा.] दास । ननह चसरभार
िलावे [दे . त. पासा.] पास ॥ ३ ॥

११६४. लाल कमचल वोढे पेनाये । मोसु [पां. हचरते.] हचरथें कैसें बनाये ॥ ॥ कहे सचख तुम्हें करचत
सोर । चहरदा हचरका कचठन कठोर ॥ १ ॥ ननह चकया [“कऱ्या” असावें.] सरम कछु लाज । और सुनाउं बहु त हे
भाज ॥ २ ॥ और नामरूप ननह गोवचलया । तुकाप्रभु माखन खाया ॥ ३ ॥

११६५. राम कहो जीवना फल सो ही । हचरभजनसुं चवलं ब न पाइु ॥ ॥ कवनका मंदर कवनकी
िंोपरी । एकरामचवन सब चह फुकरी ॥ १ ॥ कवनकी काया कवनकी माया । एकरामचबन सब चह जाया ॥ २ ॥
कहे तुका सब चह [दे . िेलण्हार. त. िेलाण्हारा. पां. िलणार.] िलनार । एकरामचबन ननह [दे . पां. वासार.] बासारा ॥ ३ ॥

११६६. काहे भुला िनसंपत्तीघोर । रामराम [पां. रामनाम.] सुन गाउ हो बाप रे ॥ ॥ राजे लोक सब
[पां. कह.] कहे तूं आपना । जब काल नहश पाया ठाना ॥ १ ॥ माया चमथ्या मनका सब िंदा । तजो अचभमान
भजो गोनवदा ॥ २ ॥ राना रंक डोंगरकी राइु । कहे तुका [पां. कर.] करे इलाचह ॥ ३ ॥

११६७. काहे रोवे आगले मरना । गंव्हार तूं भुला आपना ॥ ॥ केते [पां. तालु म नचह परे । ननहे बरे गये चहसारे

॥.] मालु म ननह पडे । ननहे बडे गये सो ॥ १ ॥ बाप भाइु ले खा ननह । [पां. पाछे िलनार तुं चह.] पाछें तूं चह िलनार ॥
२ ॥ काले बाल [पां. सोपत.] नसपत [“स्वेत” असावें;] भये । खबर पकडो तुका कहे ॥ ३ ॥

११६८. क्या मे रे राम कवन सुख सारा । कहकर दे पुछूं दास तुह्मारा ॥ ॥ तनजोबनकी कोन
बराइु । ब्यािपीडाचद स काटचह खाइु ॥ १ ॥ कीतु बिाऊं तों [पां. तों मन मेरा.] नाम न मे रा । काहे [पां. सुटा.] िंुटा
पछतऊं घेरा ॥ २ ॥ कहे तुका ननह समजत [दे . समज्यात.] मात । तुह्मारे शरन हे जोडचह [पां. जोडत चह.]. हात ॥ ३
॥

११६९. दे खत [पां. दे खो आखो॰ घर बारा.] आखों िंुटा कोरा । तो काहे छोरा घरंबार ॥ ॥ मनसुं चकया
िाचहये पाख । उपर खाक पसारा [पां. पसारा राख] ॥ १ ॥ कामक्रोिसो संसार [सबसारा.] । वो चसरभार िलावे [पां.
िलावे खरा.] ॥ २ ॥ कहे तुका [पां. सो सनयास छोड तनकी ही आस.] वो संनयास । छोडे आस तनकी चह ॥ ३ ॥

११७०. रामभजन सब सार चमठाइु । हचर संताप जनमदु ख राइु ॥ ॥ दु िभात घृत सकरपारे [पां.

साकरपारे .] । हरते भुक नचह अंततारे [पां. अनंत तारे .] ॥ १ ॥ खावते जु ग सब िचलजावे । [पां. खाट मीठापर िलावे.]

खटचमठा चफर पितावे ॥ २ ॥ कहे तुका रामरस जो [पां. पीवे.] पावे । वहु चर फेरा वो कबहु न खावे ॥ ३ ॥

११७१. [दे . बारंबार.] बारबार काहे मरत अभागी । बहु चर मरन संक्या [“संका;” असावें.] तोरे भागी [पां. मरनसे
क्या तोरे भोगी.] ये चह तन करते क्या ना होय । भजन भगचत करे बैकुंठे जाय ॥ १ ॥ रामनाम मोल ननह वेिे
कवचर । वो चह सब माया छु रावत [पां. छु रावन सगरी.] िंगरी ॥ २ ॥ कहे तुका [पां. रामनसु.ं .] मनसुं चमल राखो ।
रामरस चजव्हा चनत्य [पां. चनत.] िाखो ॥ ३ ॥

११७२. हम उदास तीनहके [पां. तीनहको सुनाउं त. हामदास तीनहके सुनाहो] सुनाहो लोकां । रावणमार चवभीाण
चदइु लं का ॥ ॥ गोवरिन नखपर गोकुल राखा । बसुन [पां. लगा जब महु .] लागा जव मेंहुं फत्तरका ॥ १ ॥

विषयानु क्रम
बैकुंठनायक काल कौंसासुरका । दै त डु बाय सब मंगाय गोचपका ॥ २ ॥ स्तंभ फोड पेट चिरीया [दे . कसेपका. पां.
कशपका] । कश्यपका प्रल्हाद के चलयें कहे भाइु तुकयाका [पां. तुकाका.] ॥ ३ ॥
॥ २२ ॥

॥ साांख्या [पां. “दोहोरे ” हे सदर आहे .] ॥ ३० ॥

११७३. तुका बस्तर चबिारा क्या [पां. क्या करे ।.] करे रे । अंतर भगवान होय । भीतर मैला केव चमटे
[“भेटे;” असावे.] रे । मरे उपर िोय ॥ १ ॥

११७४. रामराम [पां. कहे मन.] कहे रे मन । औरसुं ननह काज । बहु त उतारे पार । आघे राख तुकाकी
लाज ॥ १ ॥

११७५. लोभीकें चित िन बैठे । कामीन चित काम । माताके चित पुत बैठें । [पां. तुकाके रामं.] तुकाके
मन राम ॥ १ ॥

११७६. तुका पंचखबचहरन. मानुं । बोइु जनावर वाग । असंतनकुं [पां. असंतकु.] संत न मानूं । जे वमुकुं
दाग ॥ १ ॥

११७७. तुका राम बहु त चमठा रे । भर राखूं शरीर । तनकी करूं [पां. तावरी.] नावचर । उतारूं पैल तीर ॥
१॥

११७८. संतन [पां. त. सत.] पनहयां लें खडा । राहू ं ठाकुरिार । िलत पाछें हुं चफरों । रज उडत ले ऊं
सीर ॥ १ ॥

११७९. तुकाप्रभु [त. तुका प्रभु बडो न मानु । पां. ॰ नमानो.] बडो न मनूं न मानूं बडो । चजसपास बहु दाम ।
बचलहाचर उस मुखकी । चजसती [दे . जीसेंती.] चनकसे राम ॥ १ ॥

११८०. राम कहे सो मुख भलारे । खाये खीर खांड । हचरचबन मुखमो घूल परी रे । क्या जचन उस
रांड ॥ १ ॥

११८१. राम कहे सो मुख भला रे । चबन रामसें वीख । आव न जानूं रमते वेरों । जब काल लगावे
सीख ॥ १ ॥

११८२. कहे तुका मैं [दे . पां. में.] सवदा बेिूं । ले वेके तन हार । चमठा सािुसत
ं जन रे । मुरुखके चसर [पां.
सीस.] मार ॥ १ ॥

११८३. तुका दास चतनका रे । रामभजन चनरास । क्या चबिारे पंचडत करो रे । हात [पां. जब पसारे हात ।.]

पसारे आस ॥ १ ॥

विषयानु क्रम
 ११८४. तुका प्रीत रामसुं । तैसी चमठी राख । पतंग जाय दीप [त. दीपपर.] परे रे । करे तनकी खाक ॥
१॥

११८५. कहे तुका जग भुला रे । कह्ा न मानत कोय । हात परे [त. पडे .] जब कालके । मारत फोरत
डोय ॥ १ ॥

११८६. तुका सुरा नचह सबदका रे । जब कमाइ न होये । िोट [पां. ॰ साहे जबिन.] साहे घनचक रे । चहरा
नीवरे तोये ॥ १ ॥

११८७. तुका सुरा [पां. सुर बहु त.] बहु त कहावे । लडत चवरला कोये । एक पावे उं ि पदवी । एक खौंसां
जोये ॥ १ ॥

११८८. तुका माऱ्या पेटका । और न जाने कोये । जपता कछु रामनाम । हचरभगतनकी सोये ॥ १ ॥

११८९. काफर सोही आपण बुिंे । आला दु चनया [पां. भार.] भर । कहे तुका तुम्हें सुनो रे भाइु । चहचरदा
[पां. चहरदा चजनहका॰. चहरदा चजण्हे का॰.] चजनहोका कठोर ॥ १ ॥

११९०. भीस्त [“भेस्त” असावें.] न पावे मालथी । पढीया लोक चरिंाये । चनिा जथें कमतचरण [पां.

कमतारीण] । सो ही सो फल खाये ॥ १ ॥

११९१. फल पाया तो [पां. सुख.] खुस भया । चकनहोसुं [पां. चकनहे सुन
ं करवे.] न करे बाद । बान न दे खे
चमरगा [पां. चमरगी ।.] रे । चित चमलाया नाद ॥ १ ॥

११९२. तुका दास रामका । मनमे एक चह भाव । तो न पालटू आव । ये चह तन जाव ॥ १ ॥

११९३. तुका रामसुं चित बांि राखूं । तैसा [पां. आचन.] आपनी हात । िे नु बछरा छोर जावे । प्रेम न छु टे
सात ॥ १ ॥

११९४. चितसुं चित जब चमले । तब तनु थंडा होये । तुका चमलनां [पां. चमलन.] चजनहोसुं । ऐसा चवरला
कोये ॥ १ ॥

११९५. चित चमले तो सब चमले । ननह तो फुकट संग । पानी पथर [दे . त. पाथर. पां. पानी पथर येक ठोर ।.

कोरन चभजे.] येक ही ठोर । कोरनचभगे अंग ॥ १ ॥

११९६. तुका संगत तीनहसें कचहये । चजनथें सुख दु नाये । दु जुन ते रा [पां. मुख.] मू काला । थीतो प्रेम
घटाये ॥ १ ॥

११९७. तुका चमलना तो मला । मनसुं मन चमल जाय । उपर उपर माचट घसनी । उनचक कोन बराइु
॥१॥

विषयानु क्रम
 ११९८. तुका कुटु ं ब छोरे रे । लरके [पां. जोरे .] जोरों चसर गुद
ं ाय । जबथे इच्छा ननह मुइु । तब तूं चकया
काय ॥ १ ॥

११९९. तुका इच्छा मीटइ तो । काहा करे जट खाक । मथीया गोला डारचदया तो । ननह चमले फेरन
ताक ॥ १ ॥

१२००. ब्रीद मे रे साइंयाके [त. साइंका.] । तुका िलावे पास । सुरा सो चह लरे हमसें । छोरे तनकी आस
॥१॥

१२०१. कहे तुका भला भया । हु ं [पां. “हु ं ” व “जो न” हे शब्द नाहशत.] हु वा संतनका दास । क्या जानूं केते
मरता । जो [पां. “हु ं” व “जो न” हे शब्द नाहशत.] न चमटती मनकी आस ॥ १ ॥

१२०२. तुका और चमठाइु क्या करूं रे । पाले चबकारनपड । राम कहावे सो भली रुखी । [पां. माखना. त.
माखन खीर खांड.] माखन खांडखीर ॥ १ ॥
॥ ३० ॥

१२०३. ह्मणसी नाहश रे संचित । न करश न करश ऐसी मात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लाहो घेइं हचरनामािा ।
जनम जाऊं नेदश सािा गळा [दे . गळां पडे ल यमफांसा.] पडे ल यमफांसश । मग कैंिा हचर ह्मणसी ॥ २ ॥ पुरलासाटश
दे हाडा । ऐसें न ह्मणें न ह्मणें मूढा ॥ ३ ॥ नरदे ह दु बळा । ऐसें न ह्मणें रे िांडाळा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सांगों चकती
। सेको [पां. शेखी.] तोंडश पडे ल [त. पडे .] माती ॥ ५ ॥

१२०४. संतांिा मचहमा तो वहु दु गम

ु । शात्ब्दकांिें काम नाहश येथें ॥ १ ॥ बहु िड जरी जाली ह्मैस
गाय । तरी होइुल काय कामिे नु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. आंग.] अंगें व्हावें तें आपण । तरी ि मचहमान येइल
ु कळों
॥३॥

१२०५. नाहश संतपण चमळतें [त. पां. मीळत.] हें हाटश । नहडतां कपाटश रानश वनश ॥ १ ॥ नये मोल दे तां
िनाचिया राशी । नाहश तें आकाशश पाताळश तें ॥ १ ॥ तुका ह्मणे चमळे चजवाचिये साटश । नाहश तरी गोष्टी बोलों
नये ॥ ३ ॥

१२०६. नामािी आवडी तो चि जाणा दे व । न [पां. िरा.] िंरश संदेह कांहश मनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें मी हें
नाहश बोलत नेणतां । आणोचन [दे . आनुचन. पां. जाणोनी संमता संताचिया.] संमता संतांचिया ॥ ॥ नाम ह्मणे तया [पां.

उरलें .] आणीक सािन । ऐसें हें विन बोलों नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुख पावे या विनश । [पां. ज्यािे शुद्ध दोनी

मायेबाप.] ज्यािश शुद्ध दोनही मायबापें ॥ ३ ॥

१२०७. सुखें होतो कोठें घेतली सुती । बांिचवला गळा आपुले हातश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करूं बहु
गुंतलों आतां । नये सरतां मागें पुढें ॥ ॥ होतें गांठी तें सरलें येतां [पां. आतां] । आणीक माथां ऋण [पां. दे . त.

रीण.] जालें ॥ २ ॥ [पां. सोकरचवल्याचवणे.] सोंकचरचलयाचवण गमाचवलें चपक । रांडापोरें चभके लाचवयेलश ॥ ३ ॥
बहु तांिश वहु घेतलश घरें । न पडे पुरें कांहश केल्या ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कांहश न िरावी आस । जावें हें सवुस्व
टाकोचनयां ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १२०८. न मनावें तैसें गुरूिें विन । जेणें नारायण अंतरे तें ॥ आड आला ह्मून [पां. ह्मणोनी.] फोचडयेला
डोळा । बचळनें आंिळा शु क्र केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करी दे व [दे . त. ते.] तरी काय नव्हे एक । कां तुह्मी पृथक
चसणा वांयां ॥ ॥ [दे . त. उलं घुचन.] उल्लंघुचनयां भ्रतारािी आज्ञा । अन्न ऋचापत्नया घेउचन गेल्या ॥ अवघे चि
त्यांिें दे वें केलें काज । िमु आचण लाज राचखयेली ॥ २ ॥ चपचतयासी [पां. चपतयासी.] पुत्रें केला वैराकार । प्रल्हादें
असुर मारचवला ॥ बहु त चवघ्नें केलश तया [पां. आड आड.] आड । पचर नाहश कैवाड सांचडयेला ॥ ३ ॥ गौळणी
कचरती दे वाशश व्यचभिार । सांडुनी आिार भ्रष्ट होती ॥ [दे . तयां चदलें ते कोणासी नाहश ।. त. तया चदलें तैसे कवणासी नाहश.]

तयांसी चदलें तें कवणासी नाहश । अवघा अंतवाहश तो [पां. हरी जाला.] चि जाला ॥ ४ ॥ दे व जोडे ते [पां. तरी करावा

अिमु.] करावे अिमु । अंतरे तें कमु नािरावें ॥ तुका ह्मणे हा जाणतो कळवळा । ह्मणोचन अजामे ळा उद्धचरलें ॥
५॥

१२०९. अरे चगचळलें हो संसारें । कांहश तचर राखा खरें । चदला करुणाकरें । मनु ष्ट्यदे ह [पां. संतसंग.]

सत्संग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें न घलश न घलश आड । संचितसा शब्द नाड । उठाउठश गोड [पां. कोड.] । बीजें बीज
वाढवा ॥ ॥ केलें ते चक्रयमाण । जालें तें संचित ह्मण । [पां. प्रारब्ि ते जाण । उरउरीत उले ते.] प्रारब्ि जाण ।
उरवचरत उरलें तें ॥ २ ॥ चित्त खोटें िालीवचर । रोग भोगािे अंतरश । रसने अनावरी । तुका ह्मणे ढु ं ग [पां.

डु ंटुंग.] वाहे ॥ ३ ॥

१२१०. अग्न तापचलया काया चि होमे । तापत्रयें संतप्त होती । संचित चक्रयमाण प्रारब्ि ते थें । न िुके
संसारत्स्थचत । राहाटघचटका जैसी चफरतां चि राचहली । भरली [पां. जाली होती चरती.] जाती एके चरतश । [पां. एके

चरती सािश॰.] सािश हा प्रपंि पंिाय अग्न । ते णें पावसील चनजशांती रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नारायणनाम नारायणनाम
। चनत्य करश काम चजव्हामुखें । जनमजराव्याचि पापपुण्य ते थें । नासती सकळ ही दु ःखें [पां. दु ःखें रे .] ॥ ॥
शीत उष्ट्ण वन सेचवतां कपाट । आसनसमािी सािश । तप तीथु दान व्रत आिरण । यज्ञ नाना मन बुद्धी ।
भोगाभोग ते थें न िुकती प्रकार । [पां. जनम मरण जरा॰.] जनमजरादु ःखव्याचि । साहोचन काम क्रोि अहं कार ।
आश्रमश अचवनाश [पां. सािश रे ] सािश ॥ २ ॥ घोचकतां अक्षर अचभमानचवचि [पां. अचभमान ।.] । चनाेि लागला पाठी ।
वाद कचरतां ननदा घडती दोा । होय वज्रले पो भचवष्ट्यचत । दू ाणािें मूळ भूाण तुका ह्मणे । सांडश चमथ्या खंती
। चरघोचन संतां शरण सवुभावें । राहें भलचतया त्स्थती ॥ ३ ॥

१२११. नव्हे गुरुदास्य संसाचरयां । वैराग्य तरी भेणें कांपे चवायां । तैसें [दे . नाम पंढरीराया.] नाम नव्हे
पंढरीराया । जया सायास न लगती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन गोड सवुभावें । आंघोळी न लगे तोंड िुवावें ।
अथुिाड जीवें । न लगे भ्यावें संसारा ॥ ॥ कमा तंव न पुरे संसाचरक । िमु तंव [पां. तरी.] फळदायक । नाम
चवठ्ठलािें एक । नाशी दु ःख भवािें ॥ २ ॥ न लगे सांडणें मांडणें । आगमचनगमािें दे खणें । अवघें तुका [पां. ह्मणे

येणे.] ह्मणे । चवठ्ठलनामें आटलें ॥ ३ ॥

१२१२. नये इच्छूं सेवा स्वइच्छा जगािी । अवज्ञा दे वािी घडे ते णें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे हािा चनग्रही
त्यािें तो सांभाळी । मग नये कचळ अंगावरी ॥ ॥ आपचलया इच्छा माता सेवा करी । न बािी ते थोरी येणें
क्षोभें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सांडा दे खीिे चदमाख । मोडसीिें दु ःख गांड फाडी ॥ ३ ॥

१२१३. [त. सत्यें सत्य. पां. सत्य सत्य.] सत्य सत्यें दे तें फळ । नाहश लागत चि बळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्यावे
दे वािे ते पाय । िीर सकळ उपाय ॥ ॥ करावी ि निता । नाहश [दे . त. लागती.] लागत तत्वता ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे भावें । शरण ह्मणचवतां वरवें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १२१४. सािक जाले कळी । [पां. गुडगुडीिी.] गुरुगुडीिी लांब नळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पिश [पां. पचडलें .] पडे
मद्यपान । भांगभुका हें सािन ॥ ॥ [दे . अभेदािा.] अभेदािें पाठांतर । अचत चवायश पचडभर ॥ २ ॥ िेल्यांिा
सुकाळ । नपड दं ड भंगपाळ [पां. भगपाळ.] ॥ ३ ॥ सेवा मानिन । वरे इच्छे नें संपन्न ॥ ४ ॥ सोंगाच्या नरकाडी ।
तुका वोडोचनयां [पां. वोडोचनयां.] सोडी ॥ ५ ॥

१२१५. मज पाहातां हें लचटकें सकळ । कोठें मायाजाळ दावश दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणािा कोणासश
न [पां. न िरवे.] िरे संबि
ं । आहे शु द्धबुद्ध ठायशिे ठायश ॥ ॥ [दे . काढा काढा जी॰ जाळ. पां. जाळ.] काढा जी आपुलें
मोह बुंथा जाळें । नका लावूं [पां. वेड बळें .] बळें वेड आह्मां ॥ २ ॥ जीव चशव [दे . काां. ठे चवयेलश.] कांहश ठे चवयेलश नांवें
। सत्य तुह्मां ठावें असोचनयां ॥ ३ ॥ सेवच्े या [दे . त. अचभळासें.] अचभलााें न िरा चि चविार । आह्मां दारोदार
नहडचवलें ॥ ४ ॥ आहे तैसें आतां कळचलयावरी । परतें सांडा दु री दु जेपण ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे काय छायेिा
अचभलाा । हंस पावे नाश [त. पां. तारांगणी.] तारागणश ॥ ६ ॥

१२१६. पंिभूतांिा गोंिळ । केला [पां. एके ठायश केला मेळ ।.] एकेठायश मे ळ । लाचवला सबळ । अहं कार
त्यापाठश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें काय मी तें मािंें । कोण वागवी हें ओिंें । दे हा केवश चरिंे । हें काळािें भातुकें ॥
॥ जीव न दे खे मरण । िरी नवी सांडी जीणु । संचित प्रमाण । भोगा [पां. भोग शुभा अशुभाच्या ।.] शु भा अशु भा ॥ २ ॥
इच्छा वाढवी ते वेल । खुंटावा तो खरा बोल । तुका ह्मणे मोल । [पां. िंाकेल तो पावेल ।.] िंाकलें तें पावेल ॥ ३ ॥

१२१७. पुसावेंसें हें चि वाटे । जें जें भेटे तयासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व कृपा करील मज । काय लाज
राखील ॥ ॥ अवचघयांिा चवसर जाला । हा राचहला उद्योग [त. उद्येग. दे . उदे ग.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे निता वाटे
। कोण भेटे [पां. सांगेसा.] सांगेसें ॥ ३ ॥

१२१८. जाळा तुह्मी मािंें जाणतें मीपण । येणें मािंा खुण मांचडयेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खादलें [पां. खादल्या

खादलें हें पिे.] पिे तचर ि तें चहत । ओकचलया थीत नपड पीडी ॥ ॥ तचर भलें भोगे जोचडलें तें िन ।
पचडचलया [त. खान. पां. खाण.] खानें जीवनासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज तारश गा चवठ्ठला । नेणतां चि भला दास
तुिंा ॥ ३ ॥

१२१९. याती मचतहीन रूपें लीन दीन । आणीक अवगुण जाणोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केला त्या चवठ्ठलें
मािंा अंगीकार । ऐसा हा चविार जाणोचनयां ॥ ॥ जें कांहश कचरतों तें मािंें स्वचहत । आली हे प्रचित कळों
चित्ता ॥ २ ॥ जालें सुख जीवा आनंद अपार । परमानंदें भार घेतला मािंा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे [पां. यास नामािा.]

यासी नांवािा अचभमान । ह्मणोचन शरण तारी वळें ॥ ४ ॥

१२२०. बहु उतावीळ भक्तीचिया काजा । होसी केशीराजा मायबापा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुझ्या पायश मज
जालासे चवश्वास । ह्मणोचनयां आस मोकचलली ॥ ॥ ऋचा मुचन चसद्ध सािक अपार । कळला [पां. कळला हा

चविार॰.] चविार त्यांसी तुिंा ॥ २ ॥ नाहश [पां. नाश.] नास तें सुख चदलें तयांस । जाले जे उदास सवुभावें ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे सुख न माये मानसश । िचरले जीवेंसी पाय तुिंे ॥ ४ ॥

१२२१. मायामोहजाळश [दे . त. माया मोहो॰.] होतों सांपडला [दे . सांपडलो.] । पचर या चवठ्ठला कृपा आली ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काढू चन बाहे चर ठे चवलों चनराळा । कवतुक डोळां दाखचवलें नािे उडे माया करी कवतुक । [दे . त.

विषयानु क्रम
पां. नाचसवंत.] नाशवंत सुखें साि केलश ॥ २ ॥ रडे फुंदे दु ःखें कुचटतील माथा । एकासी रडतां तें ही मरे ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे मज वाटतें नवल । मी [दे . मी मािंे बोल॰ पां. मी हे मािंे बोल॰.] मािंें हे बोल ऐकोचनयां ॥ ४ ॥

१२२२. दे हभाव आह्मी राचहलों ठे वचू न । चनवांत िरणश चवठोबाच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आमुच्या चहतािा
जाणोचन उपाव । तो चि पुढें दे व करीतसे ॥ ॥ ह्मणउनी नाहश सुख दु ःख मनश । ऐचकचलया कानश विनािें
॥ २ ॥ जालों मी चनःसंग चनवांत एकला । भार त्या चवठ्ठला घालू चनयां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जालों जयािे अंचकत ।
तो चि मािंें चहत सवु जाणे ॥ ४ ॥

१२२३. आलें फळ ते व्हां राचहलें चपकोन । जरी तें जतन होय दें ठी [पां. दे ठश.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नामें चि
चसचद्ध नामें चि चसचद्ध । व्यचभिारबुचद्ध न पवतां ॥ ॥ िाचलला पंथ तो [दे . पावइुल] पाववील ठाया । जचर आड
तया नये कांहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मध्यें पडती आघात । तेणें होय घात [दे . त. पां. हाणी.] हाचन लाभ ॥ ३ ॥

१२२४. चनरोघािें मज न साहे विन । बहु होतें मन कासावीस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन जीवा न साहे
संगचत । बैसतां एकांतश गोड वाटे ॥ ॥ दे हािी भावना वासनेिा संग । [त. न. साहे उबग॰.] नावडे उबग आला
यांिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व अंतरे [पां. यामुळे.] ज्यामुळें । आशामोहजाळें [दे . त. मोहो जाळे ॰.] दु ःख वाढे [पां. वाटे .] ॥
३॥

१२२५. तुजशश संबि

ं [पां. संबंि तो खोटा.] चि खोटा । परता परता रे थोंटा [पां. रे . तू खोटा] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दे वा तुिंें काय घ्यावें । आप आपणां ठकावें [पां. टकावे.] जेथें मुदल न ये हातां । व्याज मरावें ले चखतां ॥ २ ॥
तुका ह्मणे ऐसा । चत्रभुवनश तुिंा ठसा ॥ ३ ॥

१२२६. या चि हाका तुिंे िारश । सदा दे खों ऋणकरी [दे . चरणकरी. त. पां. रीणकरी.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सदा
[दे . कचरसी.] कचरती खंड दं ड । दे वा [पां. बहु त.] बहु गा तूं लं ड ॥ ॥ सुखें गोचवसी भोजना । लपवूचनयां आपणां
॥ २ ॥ [पां. एक एक.] एकें एक बुिंाचवसी । तुका ह्मणे ठक होसी ॥ ३ ॥

१२२७. आह्मी जाणों तुिंा भाव । दृढ िचरयेले पाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फांकंू नेदंू िुकाचवतां । नेघों थोडें
बहु दे तां ॥ ॥ बहु ता चदसािें चलगाड । आलें होत होत जड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां । नेघों [दे . न. नेघें.]

सवुस्व ही दे तां ॥ ३ ॥

१२२८. [दे . चरण. प. त. रीण॰] ऋण वैर हत्या । हे तों न सुटे नेंचदतां [“न दे तां” याच्या बद्दल “नेंचदतां.”] ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ हें कां नेणां पांडुरंगा । तुह्मी सांगतसां जगा ॥ ॥ मािंा संबंि तो चकती । िुकवा लोकािी फचजती ॥ २
॥ तुका ह्मणे या चि साठश । मज [पां. मज घेतां नये तुटी] न घेतां नये तुटी ॥ ३ ॥

१२२९. नाहश माचगतला । तुह्मां मान म्यां चवठ्ठला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जे हे करचवली फचजती । मािंी एवढी
जना हातश ॥ ॥ नाहश केला पोट [पां. पोटें ] । पुढें घालू चन बोभाट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िरूचन हात । नाहश नेलें
[पां. नाहश केली चदवानांत. दे . नाहश नेले चदवानांत.] चदवाणांत ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १२३०. तूं पांढरा स्पचटक मणी । कचरसी आचणकां त्याहु चन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन तुझ्या दारा । न
येत ठकती दातारा ॥ ॥ तुिंी ठावी नांदणूक [दे . नांदनूक.] । अवघा बुडचवला लोक [पां. लौचकक.] ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे ज्यािें घेसी । त्यास हें चि दाखचवसी ॥ ३ ॥

१२३१. बोलतों चनकुरें । [पां. नव्हती.] नव्हे त सलगीिश उत्तरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंे संतापलें मन ।
परपीडा ऐकोन ॥ ॥ अंगावचर आलें । तोंवचर जाइुल सोचसलें ॥ २ ॥ तुज भक्तांिी आण दे वा । [पां. तरी.]

जचर तुका येथें ठे वा ॥ ३ ॥

१२३२. बुद्धीिा जचनता लक्ष्मीिा पचत । आठचवतां चित्तश काय नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचणकां उपायां
कोण वांटी मन । सुखािें चनिान पांडुरंग ॥ ॥ गीत [पां. गीती गावों नाम । छं दें वाहों टाळी । त. वाहों॰.] गावों नािों छं दें
वावों टाळी । वैष्ट्णवांिे मे ळश सुखरूप ॥ २ ॥ अनंत ब्रह्मांडें एके रोमावळी । आह्मी केला भोळश भावें उभा ॥ ३ ॥
[दे . लचडका.] लचटका हा केला संवसारनसिु [पां. संसार] । मोक्ष खरा वंिु नाहश पुढें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ज्याच्या
नामािे अंचकत । राचहलों चननित [पां. चनचित.] त्याच्या वळें ॥ ५ ॥

१२३३. न लगे मायेसी [पां. बाळ.] बाळें चनरवावें । आपुल्या स्वभावें ओढे त्यासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज कां
लागला करंणें चविार । ज्यािा जार भार त्यािे मायां ॥ ॥ गोड िड त्यासी ठे वी न [दे . मगतां.] मागतां ।
समािान खातां नेदी मना ॥ २ ॥ खेळतां गुंतलें उमगूनी आणी । बैसोचनयां स्तनश लावी बळें ॥ ३ ॥ त्याच्या [पां.
दु ःखें पडे . (दु ःखी पणें?).] दु ःखें पणें आपण खापरश । लाही तळश वरी होय जैसी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे दे ह चवसरे आपुला
। आघात तो त्याला लागों नेंदी ॥ ५ ॥

१२३४. ब्राह्मण तो नव्हे ऐसी ज्यािी बुचद्ध । पाहा श्रुतीमिश चविारूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जयासी नावडे
[पां. नाम सकीतुन ।.] हचरनामकीतुन । आणीक [“नतुन” असावे.] नृत्य न वैष्ट्णवांिें ॥ ॥ सत्य त्यािे वेळे घडला
व्यचभिार । मातेसी वेव्हार [पां. व्यवहार.] अंत्यजािा [दे . अंतेजािा.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें मानी आनसाचरखें ।
तात्काळ तो मुखें कुष्ठ [दे . त. पां. कुष्ट.] होय ॥ ३ ॥

१२३५. ब्राह्मण तो याती अंत्यंज [दे . अंतेज.] असतां । मानावा तत्वता चनियेसश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे .

रामकृष्ट्णें नाम उच्चारी सरळे । त. रामकृष्ट्ण नाम॰.] रामकृष्ट्णनामें उच्चारी [पां. सरळ.] सरळें । आठवी सांवळें रूप मनश ॥
॥ शांचत क्षमा दया अलं कार अंगश । अभंग प्रसंगश िैयुवत
ं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गेल्या [दे . त. पां. शडऊमी.] पडऊमी
अंगें । सांडुचनयां मग [पां. ब्राह्मण तो.] ब्रह्म चि तो ॥ ३ ॥

१२३६. एक कचरती गुरु गुरु । भोंवता भारु चशष्ट्यांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुस

ं नाहश पाय िारी । मनु ष्ट्य परी
कुतरश तश ॥ ॥ परस्त्री मद्यपान । पेंडखान [पां. पेडखाण.] माजचवलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनभुर चित्तश । अिोगती
जावया ॥ ३ ॥

१२३७. एका पुरुाा दोघी नारी । पाप वसे [त. तया घरश.] त्यािे घरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाप न लगे िुंडावें ।
लागेल तेणें [त. त्याणें] ते थें जावें ॥ ॥ कांहश दु सरा चविार । न लगे करावा चि फार ॥ २ ॥ [पां. असत्यािी वाणी.]
असत्य जे वाणी । ते थें पापािी ि खाणी ॥ ३ ॥ सत्य बोले मुखें । ते थें उिंबळती सुखें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे दोनही ।
जवळी ि लाभहानी ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १२३८. [दे . जळाते. पां. जळे तें] जळतें संचित । ऐसी आहे िमु नीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माझ्या चवठोबािे पाय ।
वेळोवेळां मनश ध्याय ॥ ॥ नेदी कमु घडों । कोठें [पां. आडराणश.] आडराणें पडों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मळ । राहों
नेदी ताप जाळ ॥ ३ ॥

१२३९. संतापाशश वहु असावें मयादा । फलकटािा [पां. फलकटे िा.] िंदा उर फोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
वासर तो भुक
ं े गाढवािेपरी । उडे पाठीवचर दं ड [पां. यमदं ड.] ते णें ॥ ॥ समय नेणें तें वेडें िाहाटळ ।
अवगुणािा ओंगळ मान पावे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय वांयां िाळवणी । चपटचपटघाणी हागवणेिी ॥ ३ ॥

१२४०. घेसी तरी घेइं संतांिी [दे . संतािी भेटी.] हे भेटी । आणीक ते गोष्टी नको मना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सवुभावें त्यांिें दे व भांडवल । आणीक ते बोल न बोलती ॥ ॥ कचरसील तो करश संतांिा सांगत । आणीक
ते मात नको मना ॥ २ ॥ बैससी [पां. बैससील तर । बैस संतांमिश ।.] तरी बैस संतां ि मिश । आणीक ते बुचद्ध नको मना
॥ ३ ॥ जासी तचर जांइु संतांचिया गांवां । होइुल चवसावा ते थें मना ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे संत सुखािे सागर । मना
चनरंतर िणी घेइं ॥ ५ ॥

१२४१. संतांचिये गांवश प्रेमािा सुकाळ । नाहश तळमळ दु ःखले श ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें मी [त. प. राहे न.]

राहीन होऊचन यािक । घाचलतील भीक ते चि मज ॥ ॥ संतांचिये गांवश वरो भांडवल । अवघा चवठ्ठल िन
चवत्त ॥ २ ॥ संतांिें भोजन अमृतािें पान । कचरती कीतुन सवुकाळ ॥ ३ ॥ संतांिा उदीम उपदे शािी पेठ ।
प्रेमसुख साटश घेती दे ती ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे येथें आचणक नाहश परी । ह्मणोचन चभकारी जालों त्यांिा ॥ ५ ॥

१२४२. संतांिें [त. संतांिें द्या सुख जालें तें या दे वा ।.] सुख जालें या दे वा । ह्मणऊचन सेवा करी त्यांिी ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ ते थें मािंा काय कोण तो चविार । वणावया पार मचहमा त्यांिा ॥ ॥ चनगुण
ु आकार जाला गुणवंत ।
घाली दं डवत पूजोचनयां ॥ २ ॥ तीथे त्यांिी इच्छा कचरती चनत्यकाळ । व्हावया चनमुळ [त. संतांिें द्या सुख जालें तें या
दे वा ।.] आपणांसी ॥ ३ ॥ अष्टमा चसद्धशिा कोण आला पाड । वागों नेदी आड कोणी तया ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ते
बचळया चशरोमणी । राचहलों िरणश चनकटवासें ॥ ५ ॥

१२४३. जो मानी तो दे इुल काइु । न मनी तो नेइल

ु काइु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां चवठ्ठल सवुभत
ू श । [पां. हो
चित्तश॰.] राहो चित्तश भलतैसा [दे . त. आध्येन.] आिीन तें जना काइु । जल्पें वांयांचवण ठायश ॥ २ ॥ वंदी ननदी तुज
तो गा । तुका ह्मणे पांडुरंगा ॥ ३ ॥

१२४४. भावबळें कैसा जालासी लाहान । मागें संतश ध्यान वर्तणयेलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें मज उचित
करूचनयां दे वा । दाखवश केशवा मायबापा ॥ ॥ पाहोचनयां डोळां बोले न मी गोष्टी । [दे . त. आळं गुचन.]

आनळगूचन चमठी दे इन पांयश ॥ २ ॥ िरणश दृचष्ट उभा राहे न समोर । जोडोचनयां कर पुढें दोनही ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे [पां. उत्कंचठत हे वासना.] उत्कंचठत वासना । पुरवश नारायणा आतु मािंें ॥ ४ ॥

१२४५. कृपाळु ह्मणोचन बोलती पुराणें । चनिार विनें यांिश मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक उपाय [दे . नेणें
मी कांहश. त. नेणें मी हे कांहश.] नेंणें चि मी कांहश । तुिंें वमु ठायश पडे तैसें [पां. ऐसे.] नये िड कांहश बोलतां विा ।
चरघालों शरण सवुभावें ॥ २ ॥ कृपा कचरसी तचर थोडें तुज काम । मािंा तचर श्रम बहु हरे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
मज दाखवश श्रीमुख । हरे ल या भूक डोचळयांिी ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १२४६. सवुभावें आलों तुज चि िरण । कायावािामनें सचहत [त. कायावािामन सचहत.] दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आणीक दु सरें नये माझ्या मना । राचहली वासना तुझ्या पायश ॥ ॥ माचिंये वारिें कांहश जडभारी । तुजचवण
वारी कोण एक ॥ २ ॥ तुिंे आह्मी दास आमुिा तूं ऋणी । िालत दूरूनी [त. आलों.] आलें मागें ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे आतां घेतलें िरणें । चहशोबाकारणें भेटी दे इं ॥ ४ ॥

१२४७. कइं मात मािंे ऐकती कान । बोलतां विन संतां मुखश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केला पांडूरंगें [पां. मािंा.]
तुिंा अंगीकार । मग होइल िीर माझ्या जीवा ॥ ॥ ह्मणऊचन मुख अवलोचकतों पाय । हे चि मज आहे थोरी
आशा ॥ २ ॥ माचिंया मनािा हा चि [पां. हा चि पै चवश्वास.] चवश्वास । न करश सायास सािनांिे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
मज होइुल भरवसा । तरलों मी ऐसा साि [त. पां. साि भावें.] भाव ॥ ४ ॥

१२४८. दोनही हात ठे वुचन कटश । उभा भीवरे च्या तटश । कष्टलासी सा । [पां. तूं जगजेटी भत्क्तकाजा.]

भत्क्तकाजें चवठ्ठला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भागलासी मायबापा । बहु श्रम केल्या खेपा । आह्मालागश सोपा । दै त्या
काळ कृतांत ॥ ॥ होतासी क्षीरसागरश । म दाटली असुरश । [पां. ह्मणोचनया हरी । गौळ्या घरश अवतार ॥.] ह्मणोचनयां
घरश । गौचळयांिे अवतार ॥ २ ॥ केला पुंडचलकें गोवा । तुज पंढरीचस दे वा । तुका ह्मणे भावा । साटश हातश
सांपडसी ॥ ३ ॥

१२४९. गोड जालें पोट िालें । [पां. अवचिता.] अवचित वािे आलें । ह्मणतां पाप गेलें । चवठ्ठलसें वािेसी
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्य माना रे सकळ । उद्धचरला अजामे ळ [पां. महा पातकी॰.] पातकी िांडाळ । नामासाटश
आपुचलया ॥ ॥ चित्त पावलें आनंदा । सुखसमािीतें सदा । ह्मणतां गोनवदा । वेळोवेळां वािेसी ॥ २ ॥ हें
जाणती अनु भवी । जया िाड तो िोजवी । तुका ह्मणे दावी । रूप तें चि अरूपा [पां. अरूप.] ॥ ३ ॥

१२५०. आंत हचर बाहे र हचर । हचरनें घरश कोंचडलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचरनें [पां. काम.] कामा घातला चिरा
। चवत्तवरा मुकचवलें ॥ ॥ हचरनें जीवें केली साटी । [पां. पचडली.] पाचडली तुटी सकळांसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
वेगळा नव्हे । [पां. हचर हा भोवे.] हचर भोवे भोंवताला ॥ ३ ॥

१२५१. हचरनें मािंें हचरलें चित्त । भार चवत्त चवसरलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां कैसी जाऊं घरा । नव्हे बरा
लौचकक ॥ ॥ पारचखयांसी सांगतां [दे . त. गोटी.] गोष्टी । घरिी [पां. कुट.] कुटी खातील ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
चनवांत राहश । पाचहलें [पां. परतूचन.] पाहश िणीवचर ॥ ३ ॥

॥ भुपाळ्या ॥ अभांग ॥ ८ ॥

१२५२. बोलोचन दाऊं कां तुह्मी नेणा जी दे वा । ठे वाल तें ठे वा ठायश तैसा राहे न ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पांगुळलें मन कांहश नाठवे उपाय । ह्मणऊचन पाय जीवश िरूचन राचहलों ॥ ॥ त्यागें भोगें दु ःख काय सांडावें
मांडावें । ऐसी िचरयेली जीवें माझ्या थोरी आशंका ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माते बाळा िुकचलया वनश । न [त. पावतां.]
पवतां जननी दु ःख पावे चवठ्ठले ॥ ३ ॥

१२५३. ऐसी वाट पाहे कांहश चनरोप कां मूळ । [पां. कांहो कळवळा तुह्मां उमटे चि. ना.] कां हे कळवळ तुज
उमटे चि ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. आहों.] आवो पांडुरंगे पंढरीिे चनवासे । लावूचनयां [पां. असे.] आस िाळवूनी

विषयानु क्रम
ठे चवलें ॥ ॥ काय जनमा येवचू नयां केली [पां. म्यां केली जोडी.] म्यां जोडी । ऐसें घडीघडी चित्तां येतें आठवूं ॥ २
॥ तुका ह्मणे खरा न पवे चि चवभाग । चिकाचरतें जग हें चि लाहों चहशोबें ॥ ३ ॥

१२५४. कां गा चकचवलवाणा केलों दीनािा दीन । काय तुिंी हीन शत्क्त [पां. जालीसे.] जालीसी चदसे ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लाज येते मना तुिंा ह्मणचवतां दास । गोडी नाहश रस बोचलली यासाचरखी ॥ ॥ लाजचवलश
मागें संतांिश हश उत्तरें । कळों येतें खरें दु जें एकावरूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी कोणें वदचवली वाणी ।
प्रसादावांिचू न तुमचिया चवठ्ठला ॥ ३ ॥

१२५५. जळो मािंें कमु वांया केली कटकट । जालें तैसें तंट नाहश आलें अनु भवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आतां पुढें िीर काय दे ऊं या मना । ऐसें नारायणा प्रेचरलें तें पाचहजे ॥ ॥ गुणवंत केलों दोा जाणायासाटश ।
मािंें मािंें पोटश बळकट दू ाण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अहो केशीराजा दयाळा । वरवा हा लळा पाचळयेला शेवटश ॥
३॥

१२५६. कामें नेलें चित्त नेदी अवलोकंू मुख । बहु वाटे दु ःख फुटो पाहे हृदय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां जी [पां.
कां गा] सासुरवासी मज केलें भगवंता । आपुचलया सत्ता स्वािीनता [दे . तें.] ते नाहश ॥ ॥ प्रभातेचस वाटे
तुमच्या यावें दशुना । येथें न िले िोरी उरली राहे वासना ॥ २ ॥ येथें अवघे वांयां गेले चदसती सायास । तुका
ह्मणे नास चदसे जाल्या वेिािा ॥ ३ ॥

१२५७. जळोत तश येथें उपजचवती अंतराय । सायासािी जोडी [त. पां. मािंे.] मािंी तुमिे पाय ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ आतां मज [दे . त. साहें .] साह् येथें करावें दे वा । तुिंी घेइं सेवा सकळ गोवा उगवूचन ॥ ॥ भोगें रोगा
जोडोचनयां चदलें आणीकां । अरुचि ते हो कां आतां सकळांपासूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असो तुिंें तुिंे मस्तकश ।
नाहश ये लौचककश आतां मज वतुणें [दे . पां. वतुने.] ॥ ३ ॥

१२५८. न संगतां तुह्मां कळों येतें अंतर । चवश्वश [दे . चवश्वें चवश्वश भर.] चवश्वंभर पचरहार [पां. परीहर.] चि न
लगे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर हे अनावर आवचरतां आवडी । अवसान ते घडी [पां. “पुरों दे त” याबद्दल “पुरों एकी दे त”.] पुरों
दे त नाहश ॥ ॥ काय उणें मज येथें ठे चवचलये ठायश । पोटा आलों तइंपासूचनया समथु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
अवघी आवचरली वासना । आतां नारायणा दु सचरयापासूचन ॥ ३ ॥

१२५९. तुजसवें आह्मश अनुसरलों अबळा । नको अंगश कळा राहों हरी हीन [त. हीण.] दे ऊं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ [पां. सासुरवासी भीतें.] सासुरवासा भीतों जीव ओढे तुजपाशश । आतां दोहशचवशश लज्जा राखें आमुिी ॥ ॥न
कळतां संग जाला सहज खेळतां ॥ प्रवतुली निता माचगलांचियावचर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असतां जैसें तैसें बरवें ।
विन या भावें वेिुचनयां चवनटलों ॥ ३ ॥
॥८॥

१२६०. रचव दीप हीरा दाचवती दे खणें । अदृश्य [दे . त. दाुणें.] दशुनें संतांिे [पां. संतांचिया] नी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ त्यांिा मचहमा काय वणूं मी पामर । न कळे तो सािार ब्रह्माचदकां ॥ ॥ [पां. तापचलया.] तापली िंदन
चनवचवतो कुडी । चत्रगुण तो काढी संतसंग ॥ २ ॥ मायबापें नपड [दे . पां. पाळीला.] पाचळयेला माया । जनममरण
जाया संतसंग ॥ ३ ॥ संतांिें विन वारी जनमदु ःख । चमष्टान्न तें भूकचनवारण ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जवळी न
पािाचरतां जावें । संतिरणश भावें चरघावया ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १२६१. हचर हचर तुह्मश ह्मणारे सकळ । ते णें मायाजाळ तुटइुल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचणका नका कांहश
गावाळािे भरी । [पां. पडों तेथें.] पडों येथें थोरी नागवण ॥ ॥ भावें तुळसीदळ पाणी जोडा हात । ह्मणावा
पचतत वेळोवेळां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. “हा तंव” यांच्या बद्दल “आहे ”.] हां तंव कृपेिा सागर । नामासाटश पार पाववील
॥३॥

१२६२. ऐसे कुळश पुत्र होती । बुडचवती पूवुजा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िाहाडी िोरी भांडवला । वांटा आला
भागासी ॥ ॥ त्याचियानें दु ःखी मही । भार ते ही न साहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ग्रामपशु । केला नाशु आयुष्ट्या [दे .

अयुशा. त. आचवष्ट्या.] ॥३॥

१२६३. गांठोळीस िन भाकावी करुणा । दावूचन सज्जना कशव पीडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. नाटे ळािी.]

नाठे ळािी भत्क्त कुिरािें बळ । कोरडें वोंगळ मार खाय ॥ ॥ सांडोव्यासी घाली दे वािी करंडी । चवल्हाळ
त्या िोंडी पूजा दावी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे माकडािे छं द । अवघे िंदिंद [पां. निदनिद.] नसदळीिे ॥ ३ ॥

१२६४. कैसें [पां. ‘कैसे असोचन’ हें ध्रुवपद असून ‘आता जागा’ हें पचहले कडवें आहे .] असोचन ठाउकें नेणां । दु ःख
पावाल पुचढले पेणा [पां. पणा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां [पां. जागा रे भाइु जागा रे . । ॰ भागा रे ।.] जागें रे भाइु जागें रे । िोर
चनजल्या नाडू चन भागे रे ॥ ॥ आतां नका रे भाइु नका रे । आहे [पां. गाठीस.] गांठश तें लु टवूं लोकां रे ॥ २ ॥
तुका ह्मणे एकांच्या घायें । कां रे जाणोचन न िरा भये ॥ ३ ॥

१२६५. मुदल जतन जालें । मग लाभािें काय आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घरश दे उचन अंतर गांठी । राखा
[दे . राख्या.] पाचरख्यां न सुटे चमठी ॥ ॥ घाला पडे थोडें ि वाटे । काम मैंदािें ि पेटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
वरदळ खोटें । फांसे अंतनरच्या कपटें ॥ ३ ॥

१२६६. मज अंगाच्या अनु भवें । काइु वाइुट [त. बरवें.] बरें ठावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों दोहशिा [पां. दे हशिा.]
दे खणा । नये मागें पुढें ही मना ॥ ॥ वोस [पां. वोसशन.] वसती ठावी । पचर हे िाली दु ःख पावी ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे घेऊं दे वा । सवें करूचन बोळावा ॥ ३ ॥

१२६७. पाववावें ठाया । ऐसें सवें बोलों तया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भावा ऐसी चकया राखे । खोया [पां.

खोटे पण.] खोटे पणें वाखे ॥ ॥ न ठे वूं अंतर । कांहश भेदािा पदर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवें भावें । [पां. सत्य.] सत्या
मानचवजे दे वें ॥ ३ ॥

१२६८. मोल दे ऊचनयां सांटवावे दोा । नटािे ते वेा [दे . पां. वेश.] पाहोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचरदासां
मुखें हचरकथाकीतुन । ते थें पुण्यें पुण्य चवशेाता ॥ ॥ हचरतील वस्त्रें गोचपकांच्या वेशें । पाप त्यासचरसें
मात्रागमन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाहा ऐसें जालें जन । सेवाभत्क्तहीन रसश गोडी ॥ ३ ॥

१२६९. [त. बहु क्षेद. (क्षोद?) क्षीण.] बहु क्षीदक्षीण । [पां. जालों.] आलों सोसुचनयां वन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठोबा
चवसांवया चवसांवया । पडों दे इं पायां ॥ ॥ बहु तां काकुलती । आलों सोचसली फचजती ॥ २ ॥ केली
तुजसाटश । तुका ह्मणे येवढी आटी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १२७०. कांगा िमु केला । असोन सत्तेिा आपुला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उभाउभश पाय जोडश । आतां फांकों
नेदश घडी ॥ ॥ नको सोडू ं ठाव । आता घेऊं नेदश वाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे इच्छा । तैसा करीन सचरसा ॥ ३ ॥

१२७१. तुमिी तों भेटी नव्हे ऐसी जाली । कोरडी ि बोली ब्रह्मज्ञान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां न बोलावें
ऐसें वाटे दे वा । संग न करावा कोणांसवें ॥ ॥ तुह्मां चनचमत्यासी सांपडलें अंग । नेदावा [त. न. द्यावा.] हा संग
चविाचरलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी राचहली वासना । आवडी दशुनािी ि होती ॥ ३ ॥

१२७२. आहे तें चि आह्मी मागों तुजपाशश । [पां. नव्हे तुज ऐसश चक्रयानष्ट.] नव्हों तुज ऐसश चक्रयानष्टें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ [त. न बोलावश वमें तों चि बरें चदसें.] न बोलावश तों ि वमे वरें चदसे । प्रकट ते कैसे गुण करूं ॥ ॥ एका ऐसें
[पां. ऐसा.] एका द्यावयािा [पां. द्यावा त्यािा.] मोळा । कां तुह्मां गोपाळा नाहश ऐसा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लोकां नाहश
कळों आलें । करावें आपुलें जतन तों ॥ ३ ॥

१२७३. आह्मश यािी केली सांडी । कोठें तोंडश लागावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहे तैसा [पां. तैस.ें ] असो आतां
नितें [पां. चित्ते.] निता वाढते ॥ ॥ बोचलल्यािा [पां. मनी.] मानीसीण । चभन्न चभन्न राहावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
आह्मांपाशश । िीराऐसी जतन ॥ ३ ॥

१२७४. आह्मांपाशश यािें बळ । कोण काळवरी [पां. ते.] तों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. िरूचन] करूचन ठे लों
जीवेंसाटश । होय भेटी तोंवचर ॥ ॥ लागलों तों न चफरें पाठी । पचडल्या गांठी वांिूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
अवकाशें । तुमच्या ऐसें होवया [त. व्हावया.] ॥ ३ ॥

१२७५. बोचललें चि बोलें [पां. पडत पडताळू चन.] पडपडताळू चन । उपजत मनश नाहश शंका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
बहु तांिी माय बहु त कृपाळ । साहोचन कोल्हाळ [पां. बुिंचवसी.] बुिंाचवसी ॥ ॥ बहु तांच्या [पां. नांवें.] भावें
वांचटसी भातुकें । बहु कवतुकें खेळचवसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें जाणतसों वमु । करणें तों श्रम न वजे वांयां ॥ ३
॥
॥ १२ ॥

१२७६.कोठें भोग उरला आतां । आठचवतां तुज मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आड कांहश नये दु जें । फळ बीजें
आचणलें ॥ ॥ उिे ग तें [पां. तो.] वांयांचवण । कैंिा सीण नितनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गेला भ्रम । तुमच्या िमे
पायांच्या ॥ ३ ॥

१२७७. संसार तो कोण दे खे । आह्मां सखे हचरजन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काळ ब्रह्मानंदें सरे । आवडी उरे
संिली ॥ ॥ स्वप्नश ते ही नाहश निता । रात्री जातां चदवस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ब्रह्मरसें । होय सचरसें भोजन ॥
३॥

१२७८. पचडयेलों वनश थोर नितवनी । उसीर कां आिंूचन लाचवयेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ये इं गा चवठ्ठला
येइं गा चवठ्ठला । प्राण हा फुटला आळचवतां ॥ ॥ काय तुज नाहश लौचककािी शंका । आपुल्या वाळका
मोकचलतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु खंती वाटे जीवा । िचरयेलें दे वा दु री चदसे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १२७९. आपुले गांवशिें न दे खेसें जालें । परदे सी एकलें चकती कुंठू ं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन पाहें मूळ
येतां वाटे । जीवलग भेटे कोणी तरी ॥ ॥ पाहातां अवघ्या चदसतील चदशा । सकळ ही वोसा दृष्टीपुढें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे कोणी न संगे वारता । तुिंी वाटे निता पांडुरंगा ॥ ३ ॥

१२८०. जन तरी दे खें [प. दे खा गुंतले प्रपंि । स्मरण तों त्यािें ॰] गुंतलें प्रपंिें । स्मरण तें त्यािें त्यासी नाहश ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन मागें परतलें मन । घालणीिें रान दे खोचनया ॥ ॥ इंचद्रयांिा गाजे गोंिळ ये ठायश ।
फोडीतसे डोइु अहं कार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा वासनेच्या आटें । केलश तळपटें बहु तांिश॥ ३ ॥

१२८१. िांवे त्यािी [पां. पावे.] फावे । दु जे उगवूचन गोवे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्यावें भरूचनयां घर । मग नाहश
येरिंार ॥ ॥ िणी उभें केलें । पुंडचलकें या उगलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठसा । गेला पडोचनयां ऐसा ॥ ३ ॥

१२८२. लाहानपण दे गा दे वा । मुंगी साखरे िा रवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐरावत [पां. एरावती.] रत्न थोर । [पां.
त्यासी.] तया अंकुशािा मार ॥ ॥ ज्यािे अंगश मोठे पण । तया यातना कठीण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाण । व्हावें
लाहनाहु चन लाहन ॥ ३ ॥

१२८३. नीिपणा [दे . ननिपण.] बरवें दे वा । न िले कोणािा [पां. कोणािा िी.] ही दावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ महा
पुरें िंाडें जाती । ते थें लव्हाळे राहाती ॥ ॥ येतां नसिूच्या लहरी । नम्र होतां जाती वचर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
कळ । पाय िचरल्या न िले बळ ॥ ३ ॥

१२८४. उष्ट्या पत्रावळी करूचनयां गोळा । दाखचवती कळा कचवत्वािी ॥ १ ॥ ऐसे जे पातकी ते
नरकश पिती । जोंवरी भ्रमती िंद्रसूयु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एक [पां. एका नारायणा.] नारायण घ्यांइु । वरकडा वाहश
शोक असे ॥ ३ ॥

१२८५. आवडीच्या मतें कचरती भजन । भोग नारायणें ह्मणती केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा दे व ह्मणे
वेगळें तें काय । अथासाठश डोय फोंडू पाहे ॥ ॥ लाजे [पां. कुमंडल.] कमंडल िचरतां भोपळा । आणीक
थीगळा प्रावरणा ॥ २ ॥ शाला गडवे िातुद्रव्यइच्छा चित्तश । नैश्वयु [पां. नैश्वर.] बोलती अवघें मुखें ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे यांस [त. पां. तयां.] दे वा नाहश भेटी । ऐसे कल्पकोचट जनम घेतां ॥ ४ ॥

१२८६. ह्मणतां [पां. ह्मणचवतां.] हचरदास [पां. ‘कां. रे ’ याच्याबद्दल ‘कांहश’ असें आहे .] कां रे नाहश लाज । दीनास
महाराज ह्मणसी हीना ॥ १ ॥ काय ऐसें पोट न [पां. भरे से जालें .] भरे तें गेलें । हालचवसी कुले सभेमाजी ॥ २ ॥
तुका ह्मणे पोटें केली चवटं बना । दीन जाला जना कशव भाकी ॥ ३ ॥

१२८७. चरचद्धचसद्धी दासी कामिे नु घरश । पचर नाहश भाकरी भक्षावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लोडें [त. लोडें आचण

बाचलस्तें.] वाचलस्तें पलं ग सुपचत । पचर नाहश लं गोटी नेसावया ॥ ॥ पुसाल तचर आह्मां वैकुंठशिा वास । पचर
नाहश राह्ास ठाव कोठें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी राजे त्रैलोक्यािे । पचर नाहश कोणािें उणें पुरें ॥ ३ ॥

१२८८. घरोघरश अवघें. जालें ब्रह्मज्ञान । पचर मे ळवण वहु माजी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनरें [पां. नीरें.]

कोणापाशश होय एक रज । तचर द्या रे मज दु बुळासी ॥ ॥ आशा तृष्ट्णा माया कालवूचन दोनही । दं भ तो

विषयानु क्रम
दू रोचन चदसतसे ॥ २ ॥ काम क्रोि लोभ चसणवी बहु त । मे ळवूचन आंत काळकूट ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ते थें कांहश
हातां नये । [पां. आयुष्ट्यमोल.] आयुष्ट्य मोलें जाये वांयांचवण ॥ ४ ॥

१२८९. अवघ्या भूतांिें केलें संतपुण । अवघी ि दान चदली भूचम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा चि [त. काळ वेळ
चदनशुद्धी.] काळ चदनरात्रशु द्धी । साचियेली चवचि पवुकाळ ॥ ॥ अवघश ि तीथे व्रतें केले याग । अवघें चि
सांग जालें कमु ॥ २ ॥ अवघें चि फळ आलें आह्मां हातां । अवघें चि अनंता समर्तपलें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आतां
बोलों [पां. बोलणें.] अबोलणें । कायावािामनें उरलों नाहश ॥ ४ ॥

१२९०. महु रा ऐसश फळें नाहश । आलश कांहश गळती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पक्कदशे येती थोडश । नास आढी
वेिे तों ॥ ॥ चवरळा [दे . पां. चवरुळा पावे चवरुळा.] पावे चवरळा पावे । अवघड गोवे सेवटािे ॥ २ ॥ उं ि ननि
पचरवार दे वी । िनया ठावी िाकरी ॥ ३ ॥ िंळके ते थें पावे आणी । ऐसे क्षणी बहु थोडे ॥ ४ ॥ पावेल तो पैल
थडी । ह्मणों गडी आपुला ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे उभाऱ्यानें । कोण [पां. खरें कोण.] खरें माचनतसे ॥ ६ ॥

१२९१. अवघ्या उपिारा । एक [दे . मनें.] मन चि दातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्यावी घ्यावी हे चि सेवा । [पां.

दीवदु बुळािी॰.] मािंी दु बुळािी दे वा ॥ ॥ अवचघयािा ठाव । पायांवचर जीवभाव ॥ २ ॥ चित्तािें आसन । तुका
कचरतो कीतुन ॥ ३ ॥

१२९२. आली सलगी पायांपाशश । होइल तैसी करीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक आह्मश कोठें जावें । येथें
जीवें वेिलों ॥ ॥ अवघ्या चनरोपणा भाव । हा चि ठाव उरलासे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाळश लळे । कृपाळु वे
चवठ्ठले ॥ ३ ॥

१२९३. दे ह आचण दे हसंबि

ं ें ननदावश । इतरें वंदावश श्वानशूकरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येणें नांवें जाला मी
माझ्यािा िंाडा । मोहा नांवें खोडा गभुवास ॥ ॥ गृह आचण चवत्त स्वदे शा चवटावें । इतरा भेटावें [पां. श्वापदा

िंाडां.] श्वापदिंाडां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मी हें [त. “मी हें ” याच्याबद्दल “मुखें.”] मािंें न यो वािे । येणें नांवें सािे
सािुजन ॥ ३ ॥

१२९४. दे वाचिये माथां घालु चनयां भार । सांडश कचळवर ओंवाळू चन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाचथला हा छं द
अचभमान अंगश । चनचमत्यािे वेगश सारश ओिंें ॥ ॥ करुणाविनश लाहो एकसरें । नेदावें [त. न द्यावें.] दु सरें
आड येऊं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सांडश लचटक्यािा संग । आनंद तो मग प्रगटे ल ॥ ३ ॥

१२९५. दे ह नव्हे मी हें सरे । उरला उरे चवठ्ठल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन लाहो करा । काळ सारा
नितनें ॥ ॥ पाळणािी नाहश निता । ठाव चरता दे वािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवासाटश । दे व पोटश पडे ल ॥ ३ ॥

१२९६. पृथक मी सांगों चकती । िमु नीती सकळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवचघयांिा एक ठाव । शुद्ध भाव
चवठ्ठलश ॥ ॥ क्षराअक्षरािा भाग । करा लाग पंढरीये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आगमशिें । मचथलें सािें नवनीत ॥ ३
॥

१२९७. पुण्यचवकरा तें माते िें गमन । भाडी ऐसें िन चवटाळ तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आत्महत्यारा [पां. ‘हा’ हा
शब्द नाहश.] हा चवायांिा लोभी । ह्मणावें तें नाभी करवी दं ड ॥ ॥ नागवला अल्प लोभाचिये साटश । घेऊचन

विषयानु क्रम
कांिवचट पचरस चदला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हात िंाचडले परत्रश । [पां. श्रम तो श्रोत्रश ठे वी केली.] श्रम तो चि श्रोत्रश वेठी
केली ॥ ३ ॥

१२९८. अंतरशिें ध्यान । मुख्य या नांवें पूजन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उपाचि तें अवघें पाप । गोड [पां. गोडी.]

चनरसतां संकल्प ॥ ॥ आज्ञा पाळावी हा िमु । जाणते हो जाणा वमु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वृचत्त । अचवट हे
सहज त्स्थचत ॥ ३ ॥

१२९९. मूळ [पां. कारण.] करणें संतां । नाहश चमळत उचिता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घडे कासयानें सेवा । सांग
ब्रह्मांडाच्या जीवा ॥ ॥ सागर सागरश । सामावेसी कैंिी थोरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावें । शरण ह्मणचवतां वरवें
॥३॥

१३००. वरवी नामावळी । तुिंी महादोाां होळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालें आह्मांसी जीवन । िणीवचर हें
सेवन ॥ ॥ सोपें आचण गोड । चकती अमृता ही वाड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अच्युता । आमिा कल्पतरु दाता ॥ ३
॥

१३०१. [दे . त. त्रुशाकाळें ॰.] तृााकाळश उदकें भेटी । पडे चमठी आवडीिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचसयािा हो कां
संग । चजवलग संतांिा ॥ ॥ चमष्टान्नािा योग भुके । ह्मणतां िुके पुरेसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माते बाळा ।
कळवळा भेटीिा ॥ ३ ॥

१३०२. [त. कुिरािें.] कुिरािे श्रवण । गुणदोाांवचर मन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असोचनयां नसे कथे । मूखु
अभाग्य तें ते थें ॥ ॥ चनरथुक [दे . करणश.] कारणश । कान डोळे वेिी वाणी ॥ २ ॥ पापािे सांगाती । तोंडश
ओढाळांिे माती ॥ ३ ॥ चहताचिया नांवें । वोस पचडले दे हभावें ॥ ४ ॥ फजीत करूचन [पां. सोडी.] सांडश । तुका
करी बोडाबोडी ॥ ५ ॥

१३०३. जग तचर आह्मां दे व । पचर हे ननचदतों स्वभाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येतो चहतािा कळवळा । पडती
हातश [पां. ह्मणोचन.] ह्मून काळा ॥ ॥ नाहश कोणी सखा । आह्मां चनपराि पाचरखा ॥ २ ॥ उपक्रमें वदे । तुका
वमासी तें भेदे ॥ ३ ॥

१३०४. सोपें [त. हें कडवें येथें अभंगांत नाहश. पां. मूळिेंि आहे . दे . या चठकाणश नवीन घातलें आहे .] वमु आह्मां
सांचगतलें संतश । टाळ नदडी हातश घेउचन नािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ समािीिें सुख सांडा ओंवाळू न [पां. ओंवाळू नी ।
ऐसा हा कीतुनश ब्रह्मरस.] । ऐसें हें कीतुन ब्रह्मरस ॥ ॥ पुढती घडे [पां. घडतें.] िढतें सेवन आगळें ।
भत्क्तभाग्यबळें चनभुरता ॥ २ ॥ उपजों चि नये संदेह चित्तासी । मुत्क्त िारी दासी हचरदासांच्या ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे मन पावोचन चवश्रांती । चत्रचवि नासती ताप क्षणें॥ ४ ॥

१३०५. गंगा न दे खे चवटाळ । तें चि रांजणश ही जळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अल्पमहदा नव्हे सरी । चवटाळ तो
भेद िरी ॥ ॥ काय खंचडली भूचमका । वणा पायचरकां लोकां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अगीचवण । वीजें वेगळश तों
चभन्न ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १३०६. दे वावचरल भार । काढू ं नये कांहश पर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तानभुके आठवण । घडे तें बरें नितन ॥
॥ दे खावी चननिती । ते चि अंतर श्रीपती ॥ २ ॥ वैभव सकळ । तुका माचनतो चवटाळ ॥ ३ ॥

१३०७. थुंकोचनयां [पां. तुकोचनया.] मान । दं भ कचरतों कीतुन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों उदासीन दे हश ।
एकाचवण िाड नाहश ॥ ॥ अथु अनथु साचरखा । करूचन ठे चवला पाचरखा ॥ २ ॥ उपाचिवेगळा । तुका
राचहला सोंवळा ॥ ३ ॥

१३०८. काय ह्ािें घ्यावें । चनत्य चनत्य कोणें गावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केलें हचरकथेनें वाज । अंतरोनी
जाते चनज ॥ ॥ काम संसार । अंतरश [पां. अंतरे .] हे करकर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें ड । ऐसे माचनती ते लं ड ॥ ३
॥

१३०९. वदे साक्षत्वेंसश वाणी । नारायणश चमचश्रत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे कांहश िािपावें । जातों भावें
पेरीत ॥ ॥ भांडार त्या दाचतयािें । मी कैिें ये ठायश ॥ २ ॥ सादावीत गेला तुका । येथें एकाएकश तो ॥ ३ ॥

१३१०. ऐसी चजव्हा चनकी । चवठ्ठल चवठ्ठल कां न घोकी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेणें पाचवजे उद्धार । तेथें
राखावें अंतर ॥ ॥ गुंपोचन िावटी । ते थें कोणा [पां. कोण लाभ.] लाभें भेटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळा । दे वाचवण
अमंगळा ॥ ३ ॥

१३११. साजे अळं कार । तचर भोचगतां भ्रतार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ व्यचभिारा टाकमचटका । उपहास होती
लोकां ॥ ॥ शूरत्वािी वाणी । रूप चमरवे मंडणश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चजणें । शत्तशचवण लाचजरवाणें ॥ ३ ॥

१३१२. मानामान चकती । तुझ्या क्षुल्लका संपत्ती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जा रे िाळवश बापुडश । कोणी [पां.
िचरतील ते गोडी] िचरती तश गोडी ॥ ॥ चरचद्धचसद्धी दे सी । आह्मश िुभ
ं ळें नव्हों तैसश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठका ।
ऐसें नागचवलें लोकां ॥ ३ ॥

१३१३. पाहातोसी काय । आतां पुढें करश पाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वचर ठे वूं दे मस्तक । ठे लों जोडू चन
हस्तक ॥ ॥ बरवें करश सम । नको भंगों दे ऊं प्रेम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िला । पुढती सामोरे चवठ्ठला ॥ ३ ॥

१३१४. [पां. भक्ता ऐसे.] भक्त ऐसे जाणा जे दे हश उदास । गेले आशापाश चनवारूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चवाय तो त्यांिा जाला नारायण । नावडे िन जन माता चपता ॥ ॥ चनवाणश गोनवद असे मागेंपढ
ु ें । कांहश ि
सांकडें पडों नेदी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्य कमा व्हावें [दे . त. साहे .] साह्े । घातचलया भये नका जाणें ॥ ३ ॥

१३१५. तों ि हश क्षुल्लकें सखश सहोदरें । नाहश चवश्वंभरें वोळखी तों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नारायण चवश्वंभर
चवश्वचपता । प्रमाण तो होतां सकळ चमथ्या ॥ ॥ रचव नु गवे तों दीचपकांिें [दे . पां. दीचपकािें.] काज । [पां. प्रकाश
तें.] प्रकाशें तें तेज सहज लोपे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे हसंबि
ं संचितें । कारण चनरुतें नारायणश ॥ ३ ॥

१३१६. यज्ञ भूतांच्या पाळणा । भेद काचरया [दे . त. कारीये.] कारणा । पावावया उपासना । ब्रह्मस्थानश
प्रस्थान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक परी पचडलें भागश । फळ बीजाचिये अंगश । िनय तो चि जगश । आचद अंत सांभाळी॥
॥ [दे . आवशक. पां. आवस्यक.] आवश्यक तो शेवट । मागें अवघी खटपट । िालों जाणे वाट । ऐसा चवरळा

विषयानु क्रम
एखादा ॥ २ ॥ तुका होवोचन चनराळा । [पां. क्षराक्षरावेगळा.] क्षराअक्षरावेगळा । पाहे चनगमकळा । बोले
चवठ्ठलप्रसादें [पां. चवठ्ठल प्रसाद] ॥ ३ ॥

१३१७. वेदपुरुा तचर नेती कां विन । चनवडू चन चभन्न दाखचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंश वमें तूं चि दावूचन
अनंता । होतोसी नेणता कोण्या गुणें ॥ ॥ यज्ञािा भोक्ता तचर कां नव्हे सांग । उणें पडतां अंग क्षोभ घडे ॥
२ ॥ वससी तूं या भूतांिे अंतरश । तचर कां भेद हरी दाचवयेला ॥ ३ ॥ [पां. तपें तीथाटणें.] तपचतथाटणें तुिंें [दे . पां.
तुिंे.] मूर्ततदान । तचर कां अचभमान आड येतो ॥ ४ ॥ आतां क्षमा कीजे चवनचवतो तुका । दे ऊचनयां [पां. तुका.
(म्हणजे पंढरपुरच्या प्रतशत या अभंगांत दोन वेळ “तुका” हा शब्द एकाि अथानें घातला आहे ).] हाका उभा िारश ॥ ५ ॥

लोहागाांिीं स्िामींच्या अांगािर ऊन पाणी घातलें —

तो अभांग ॥ १ ॥

१३१८. [पां. जळो.] जळे मािंी काया लागला वोणवा । िांव रे केशवा मायबापा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पेटली
सकळ कांचत रोमावळी । नावरे हे होळी दहन जालें ॥ ॥ फुटोचनयां दोनही भाग होऊं पाहे । पाहातोसी
काय हृदय मािंें ॥ २ ॥ घेऊचन जीवन िांवें लवलाहश । कवणािें कांहश न िले येथें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंी तूं
होसी जननी । आणीक चनवाणश कोण राखे ॥ ४ ॥
॥१॥

१३१९. अभक्त ब्राह्मण जळो त्यािें तोंड । काय त्यासी रांड प्रसवली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वैष्ट्णव िांभार
िनय त्यािी माता । शु द्ध उभयतां कुळ याती ॥ ॥ ऐसा हा चनवाडा जालासे पुराणश । नव्हे मािंी वाणी
पदरशिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आगी लागो थोरपणा । दृचष्ट त्या दु जुना न पडो मािंी ॥ ३ ॥

नामदे ि ि पाांडुरांग याांनीं स्िप्नाांत येऊन स्िामींस आज्ञा केली कीं कवित्ि करणें —ते अभांग ॥ २ ॥

१३२०. नामदे वें केलें स्वप्नामाजी जागें । सवें पांडुरंगें येऊचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांचगतलें काम करावें
कचवत्व । वाउगें चनचमत्य बोलों [त. नये.] नको ॥ ॥ माप टाकी [त. सळे .] सळ िचरली चवठ्ठलें । थापटोचन केलें
साविान ॥ २ ॥ प्रमाणािी संख्या सांगे शत कोटी । [पां. उरले ते सेवटी.] उरले शेवटश लावी तुका ॥ ३ ॥

१३२१. द्याल ठाव तचर राहे न संगती । संतांिे पंगती [पां. संगती.] पायांपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडीिा
ठाव आलोंसें टाकून । आतां उदासीन न िरावें ॥ ॥ सेवटील स्छळ नीि [दे . ननि.] मािंी वृचत्त । आिारें
चवश्रांती पावईन ॥ २ ॥ नामदे वापायश तुक्या स्वप्नश भेटी । प्रसाद हा पोटश राचहलासे ॥ ३ ॥
॥२॥

१३२२. चत्रपुटीच्या योगें । कांहश नव्हे कोणां जोगें । एक [त. आतां.] जातां लागें । एक पाठश लागतें ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ मागें पुढें अवघा काळ । पळों नये न िले बळ । कचरतां कोल्हाळ । कृपे खांदां हचर वाहे ॥ ॥ [पां.

पापपुण्यात्मा याच्या॰.] पापपुण्यात्मयाच्या शक्ती । असती योचजल्या श्रीपती । यावें काकुलती । ते थें [पां. येथें.]

सत्तानायेका ॥ २ ॥ तुका उभा पैल थडी । तचर हे प्रकाश चनवडी । घातल्या सांगडी । तापे पेटश हाकारी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १३२३. दे खण्याच्या तीन जाती । वेठी वाता अत्यंतश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जैसा भाव तैसें फळ । स्वातीतोय
एक जळ ॥ ॥ पाहे सांगे आचण जेवी । अंतर [दे . त. पां. महदांतर.] महदं तर ते वी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चहरा ।
पारचखयां मूढां गारा ॥ ३ ॥

१३२४. अनु भवें अनु भव अवघा चि साचिला । तचर त्स्छरावला मनु ठायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चपटू चनयां मुसे
आला अळं कार । दग्ि तें असार होऊचनयां ॥ ॥ एक चि उरलें कायावािामना । आनंद भुवनामाजी त्रयश ॥
२ ॥ तुका ह्मणे आह्मी नजचकला संसार । होऊचन नककर चवठोबािे ॥ ३ ॥

१३२५. ऐचसया संपत्ती आह्मां संवसारी [पां. संसारश.] । भोगाचिया पचर काय सांगों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काम
तो कामना भोगीतसे दे वा । आनळगणें हे वा िरण िुंबश ॥ ॥ शांतीच्या संयोगें चनरसला ताप । दु सरें तें पाप
भेदबुचद्ध ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाहें चतकडे साचरखें । आपुलें [त. पारखें.] पानरखे चनरसलें ॥ ३ ॥

१३२६. राम राज्य राम प्रजा लोकपाळ । एक चि सकळ दु जें नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मंगळावांिचू न
उमटे ना वाणी । अखंड चि खाणी एकी रासी ॥ ॥ मोडलें हें स्वामी ठावाठाव [पां. ठाया ठाव.] सेवा । [दे . वाढवा
तो.] वाढवावा हे वा कोणा अंगें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघें दु मदु चमलें दे वें । उरलें तें गावें हें चि आतां ॥ ३ ॥

१३२७. चनवडोचन वाण काचढले चनराळे । प्रमाण डोहळे यावचर ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जयािा चवभाग
तयासी ि [त. फळें .] फळे । दे खणें चनराळें कौतुकासी ॥ ॥ शूर तो ओळखे [पां. डायघायहात.] घायडायहात ।
येरां होइल मात सांगायासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी केळवते [त. केळवती.] वाणी । केला चनजस्छानश जाणवसा
॥३॥

१३२८. याजसाटश केला होता [दे . त. पां. आटाहास्ये.] अटाहास । शेवटािा [पां. सेवटीिा.] चदस गोड व्हावा
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां चनचितीनें [त. चननितीनें.] पावलों चवसांवा । खुंटचलया िांवा तृष्ट्णेचिया ॥ ॥ कवतुक वाटे
जाचलया वेिािें । नांव मंगळािें ते णें गुणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मुत्क्त पचरचणली नोवरी । आतां चदवस िारी
खेळीमे ळश ॥ ३ ॥

१३२९. भक्तीचिया पोटश रत्नाचिया खाणी । ब्रह्मशिी ठे वणी सकळ वस्तु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माउलीिे
मागें [त. बाळकाच्या. पां. बाळकािे.] बाळकांिी हरी । एका [पां. सूत्र.] सूत्रें दोरी ओढतसे ॥ ॥ जेथील जें [पां. मागे

रायासमोर] मागे तें रायासमोर । नाहशसें उत्तर येत नाहश ॥ २ ॥सेवचे िये सत्ते िनी ि सेवक । आपुलें तें एक न
वंिी कांहश ॥ ३ ॥ आचदअंताठाव असे मध्यभाग । भोंवतें भासे मग उिासन [दे . पां. उं िासनी.] ॥ ४ ॥ भावारूढ
तुका जाला एकाएकश । दे व ि लौचककश अवघा केला ॥ ५ ॥

१३३०. सांगतां दु लुभ ज्ञानाचिया गोष्टी । अनु भव [पां. अनुभव पोटश॰] तो पोटश कैिा घडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
भजनािे सोई जगा [पां. पचरिार.] पचरहार । नेणत्यां सादर चित्त कथे ॥ ॥ नाइकवे कानश सािन उपाय ।
ऐकतो गाय [पां. हाुगीत.] हरुाें गीत ॥ २ ॥ नव्हे आराणूक जावयासी वना [पां. विना.] । वेि काचममना हचरकथेिा
॥ ३ ॥ काळाच्या सािना कोणा अंगश बळ । नितना मंगळ अष्टप्रहर [पां. अष्टै प्रहर (अष्टौ प्रहर).] ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
आह्मी खेळों भातुकुलें । चवभागासी मुलें भोळश येथें ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १३३१. जाणपण बरें दे वाचिये [दे . पां. दे वािे.] चशरश । आह्मी ऐसश बरश नेणतश ि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दे खचणयांपुढें रुिे कवतुक । उभयतां सुख वाढतसे ॥ ॥ [दे . पां. आशंकेिा.] आशंकेिी बािा नाहश लचडवाळां ।
चित्त वचर खेळा समबुचद्ध॥ २ ॥ तुका ह्मणे चदशा मोकळ्या सकळा । अवकाशश खेळा ठाव जाला ॥ ३ ॥

१३३२. विनांिे मांडे दावावे प्रकार । काय त्या सािार कौतुकािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जातां घरा मागें ।
उरों नेणें खंती । चमळाल्या [दे . बहु तश.] बहु ती फांकचलया ॥ ॥ उदयश ि अस्त उदय [दे . त. पां. उदयो.]

संपादला । कल्पनेिा केला [त. जाला.] जागेपणें ॥ २ ॥ जाणवूचन [पां. जाणोचनयां.] गेला हांडोचरयां पोरां । सावि
इतरां करुनी तुका ॥ ३ ॥

स्िामीस सांताांनीं पुसलें कीं तुह्माांस िैराग्य कोण्या प्रकारें जालें तें साांगा–ते अभांग ॥ ३ ॥

१३३३. [दे . याचत शुद्र वैश. पां. याचत शुद्ध वैश्य. त. याचत शुद्र वौंश.] याती शूद्र वंश केला बेवसाव । आचद तो हा दे व
कुळपूज्य ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये बोलों पचर पाचळलें विन । केचलयािा प्रश्न तुह्मश संतश ॥ ॥ संवसारें जालों
अचतदु ःखें दु खी । मायबाप सेखश क्रचमचलया [दे . त. कमुचलया.] ॥ २ ॥ दु ष्ट्काळें आचटलें [पां. त. दव्ये.] द्रव्यें नेला मान
। स्त्री एकी अन्न अन्न [पां. कचरत.] कचरतां मेली ॥ ३ ॥ लज्जा वाटे जीवा त्रासलों या दु ःखें । वेवसाय दे खें [दे . पां.

दे ख.] तुटी येतां ॥ ४ ॥ दे वािें दे ऊळ होतें [पां. त. होतें जें भंगलें .] तें भंगलें । चित्तासी जें आलें करावेंसें ॥ ५ ॥
आरंभश कीतुन करश एकादशी । नव्हतें अभ्यासश चित्त आिश ॥ ६ ॥ कांहश पाठ केलश संतांिश उत्तरें । चवश्वासें
आदरें करोचनयां ॥ ७ ॥ गाती पुढें त्यांिें िरावें िृपद । भावें चित्त शुद्ध करोचनयां ॥ ८ ॥ संतािें सेचवलें तीथु
पायवणी । लाज नाहश मनश येऊं चदली ॥ ९ ॥ टाकला तो कांहश केला [पां. पर उपकार.] उपकार । केलें हें शरीर
कष्टवूचन ॥ १० ॥ विन माचनलें नाहश [दे . सुहुदािें.] सुहृदािें । समूळ प्रपंिें वीट आला ॥ ११ ॥ सत्यअसत्यासी
[पां. सत्यअसत्यािें.] मन केलें ग्वाही । माचनयेलें नाहश बहु मतां ॥ १२ ॥ माचनयेला स्वप्नश गुरूिा उपदे श । िचरला
चवश्वास दृढ नामश ॥ १३ ॥ [पां. यावरी.] यावचर या जाली कचवत्वािी स्फूर्तत । पाय िचरले चित्तश चवठोबािे ॥ १४
॥ चनाेिािा कांहश पचडला आघात । ते णें मध्यें चित्त दु खचवलें ॥ १५ ॥ बुडचवल्या वह्ा बैसलों िरणें । केलें
नारायणें समािान ॥ १६ ॥ चवस्तारश सांगतां बहु त प्रकार । होईल उशीर आतां पुरे ॥ १७ ॥ आतां आहे तैसा
चदसतो चविार । पुढील प्रकार दे व जाणे ॥ १८ ॥ भक्ता नारायण नु पेक्षी सवुथा । कृपावंत ऐसा कळों [पां. आला.]
आलें ॥ १९ ॥ तुका ह्मणे मािंें सवु भांडवल । बोलचवले बोल [दे . “बोल” हा शब्द नाहश.] पांडुरंगें ॥ २० ॥

१३३४. ऐका विन हें संत । मी तों आगळा पचतत । काय काजें प्रीत । करीतसां आदरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मािंें चित्त मज ग्वाही । सत्य तरलों मी नाहश । एकांचिये वांहश । एक दे खश माचनती ॥ ॥ बहु पीचडलों संसारें
। मोडश पुसें चपटश ढोरें । न पडतां पुरें । या चविारें राचहलों ॥ २ ॥ सहज सरलें होतें कांहश । द्रव्य थोडें बहु तें ही
। त्याग केला नाहश । चदलें चिजां यािकां ॥ ३ ॥ चप्रयापुत्रबंिु । यांिा तोचडला संबि
ं ु । सहज जालों मंदु ।
भाग्यहीन करंटा ॥ ४ ॥ तोंड न दाखवे जना । चशरें सांदी भरें राणां । एकांत तो जाणां । तयासाटश लागला ॥ ५
॥ पोटें चपचटलों [पां. पीचडलों.] काहारें । दया नाहश या चविारें । बोलाचवतां बरें । सहज ह्मणें यासाटश ॥ ६ ॥ सहज
वचडलां होती सेवा । ह्मणोचन पूचजतों या दे वा । तुका ह्मणे भावा । साटश िंणी घ्या कोणी ॥ ७ ॥

१३३५. बरें जालें दे वा चनघालें चदवाळें । बरी या दु ष्ट्काळें पीडा केली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनु तापें तुिंें
राचहलें नितन । जाला [पां. “हा” हा शब्द नाहश. ] हा वमन संवसार ॥ ॥ बरें जालें दे वा वाईल ककुशा । बरी हे
दु दुशा जनामध्यें ॥ २ ॥ बरें जालें जगश पावलों अपमान । बरें गेलें िन ढोरें गुरें ॥ ३ ॥ बरें जालें नाहश िचरली

विषयानु क्रम
लोकलाज । बरा आलों तुज शरण दे वा ॥ ४ ॥ बरें जालें तुिंें केलें दे वाईल । लें करें बाईल उपेचक्षलश ॥ ५ ॥
तुका ह्मणे वरें व्रत एकादशी । केलें उपवासश जागरण ॥ ६ ॥
॥३॥

१३३६. बोलावा चवठ्ठल पाहावा चवठ्ठल । करावा चवठ्ठल जीवभाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येणें सोसें [पां. सोस॰

परत माघारी॰] मन जालें हांवभरी । परती माघारी घेत नाहश ॥ ॥ बंिनापासूचन उकलली गांठी । दे तां आली
चमठी [पां. सावकाश.] सावकाशें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे ह [पां. ॰दे हश भरला चवठ्ठल । काम क्रोि केलें ॰.] भाचरला चवठ्ठलें ।
कामक्रोिें केलें घर चरतें ॥ ३ ॥

१३३७. मीचि मज व्यालों । पोटा आपुचलया आला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां पुरले नवस । चनरसोनी गेली
आस ॥ ॥ जालों बरा बळी । गेलों मरोचन ते काळश ॥ २ ॥ दोहशकडे पाहे । तुका आहे तैसा आहे ॥ ३ ॥

१३३८.जग अवघें दे व । मुख्य उपदे शािी ठे व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आिश आपणयां नासी । तचर उतरे ये
कसश ॥ ॥ ब्रह्मज्ञानािें कोठार । तें [पां. तें या चनियें] हें चनियें उत्तर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ते उनमनी । नास कारया
कारणश ॥ ३ ॥

१३३९. सािनांच्या कळा आकार आकृचत । कारण नवनीतश मथनािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचक्षयासी नाहश
मारगश आडताळा । अंतचरक्षश [पां. अंतचरक्ष. दे . त. अंतराक्षी.] फळासी चि पावे ॥ ॥ भक्तीिी जोडी [पां. गोडी.] ते
उखत्या चि साटश । उणें पुरें तुटी ते थें [पां. येथें] नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. आहे.] आलें सांित सांिणी । आचज
जाली िणी एकसरें ॥ ३ ॥

१३४०. नाहश येथें वाणी । सकळां वणीं घ्यावी िणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालें दपुणािें अंग । ज्यािा त्यासी
दावी रंग एका भावािा एकांत । पीक चपकला अनंत ॥ २ ॥ तुका [पां. खळ] खळे दाणश । करी बैसोनी वांटणी ॥
३॥

१३४१. ठे चवलें जतन । करूचनयां चनज िन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जयापासाव उत्पचत्त । तें हें बीज िचरलें
हातश ॥ ॥ चनवचडलें वरळा भूस । सार आइन [त. चजन्नस.] चजनस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नारायण । भाग
संचितािा गुण ॥ ३ ॥

१३४२. [दे . भ्रमना.] भ्रमणा पाउलें वेचिलश तश वाव । प्रवेशतां ठाव एक िार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सार तश
पाउलें चवठोबािश जीवश । कोणश न [पां. चवसंबावश.] चवसंभावश क्षणभचर ॥ ॥ सुलभ हें केलें सकळां जीवन ।
फुंकावे [पां. फुंकावा.] चि कान न लगेसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें सकळ ही कोड । पुरे [पां. मुळे.] मूळ खोड
चवस्तारािें ॥ ३ ॥

१३४३. कांहश जाणों नये पांडुरंगाचवण । पाचवजेल सीण संदेहानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भलचतया नावें [पां.

आळचवतां.] आळचवला चपता । [त. पचर.] तचर तो जाणता कळवळा ॥ ॥ अळँ कार [पां. होतो.] जातो [पां. होतो.]

गौरचवतां वाणी । सवुगात्रा िणी हचरकथा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . उपज चवल्हाळे .पां. उपजे चवल्हाळ.] उपजे चवल्हाळें
आवडी । करावा तो घडी घडी लाहो ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १३४४. बीजापोटश पाहे फळ । चवि न कचरतां सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया मूखु [पां. ह्मणावे तें वेडें.] ह्मणावें
वेडें । कैसें तुटेल सांकडें ॥ ॥ [पां. दावाचवया.] दाचवचतया वाट । वेठी [पां. िरूचन.] िरूं पाहे िाट ॥ २ ॥ पुचढल्या
उपाया । तुका ह्मणे राखे काया ॥ ३ ॥

१३४५. माते िश जो थानें फाडी । तया जोडी कोण ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेदां ननदी तो िांडाळ । भ्रष्ट [दे . पां.
सुतचकया.] सुतकीया खळ ॥ ॥ अगी लावी घरा । मग वसती कोठें थारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वमु । येरा [पां.

जाणचवतो.] नािचवतो भ्रम ॥ ३ ॥

१३४६. वेश वंदाया पुरते । कोण ब्राह्मण चनरुते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें सांगा मजपाशश । संतां चनरचवतों
येचवशश ॥ ॥ असा जी प्रवीण । ग्रंथश [पां. ग्रंथ केले . सुद्धहीण.] कळे शु द्धहीण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लोपें । सत्याचिया
घडती पापें ॥ ३ ॥

१३४७. ज्या ज्या आह्मांपाशश होतील [पां. होईल.] ज्या शत्क्त । तेणें हा श्रीपती अळं कारूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अवघा पायांपाशश चदला जीवभाव । जनममरणाठाव पुचसयेला ॥ ॥ ज्यािें दे णें त्यासी घातला संकल्प ।
बंिनािें पाप िुकचवलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें उरला चवठ्ठल । खाये बोले बोल [गायनािे.] गाये नािे ॥ ३ ॥

१३४८. आह्मी आळीकरें । प्रेमसुखािश लें कुरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पायश गोचवली वासना । [दे. तुश. त. तुष्ट्य.]

तुच्छ केलें ब्रह्मज्ञाना ॥ ॥ येतां पाहें मुळा । [पां. वास पंढरीिा.] वाट पंढरीच्या डोळां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे स्थळें ।
मग मी पाहे न [पां. सकळ.] सकळें ॥ ३ ॥

१३४९. आइत्यािी राशी । आली पाकचसद्धीपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां सांडोचन भोजन । चभके जावें
वेडेपण [दे . त. वेडेपणें.] ॥ ॥ [पां. उसतील.] उसंचतली वाट । मागें परतावें फुकट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाणी । वेिों
वैसोन [पां. टाकनी.] ठाकणश ॥ ३ ॥

१३५०. [दे . िनयें] िनय शु द्ध जाती । िरश लौकरी परती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचकलें तें चि कानश । होय
पचरपाक मनश ॥ ॥ कळवळा पोटश । साविान चहतासाठश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भाव । [पां. ज्यािा.] त्यािा तो चि
जाणां दे व ॥ ३ ॥

१३५१. जीचवत्व तें चकती । हें चि िचरतां बरें चित्तश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संत [पां. सुमन.] सुमनें उत्तरें । मृदु
रसाळ मिुरें ॥ ॥ चवसांवतां कानश । पचरपाक घडे मनश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जोडी । हाय जतन रोकडी ॥ ३ ॥

१३५२. अचभमानािी [पां. स्वाचमणी.] स्वाचमनी शांचत । महत्व घेती सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळोचन ही [पां.

हें .] न कळे वमु । तचर श्रम पावती ॥ ॥ सवु सत्ता [पां. िचरतां.] कचरतां िीर । वीयां वीर आगळा ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे चतखट चतखें । मृदसखें आवडी ॥ ३ ॥

१३५३. भोजन तें [पां. “ते” शब्द नाहश.] पाशांतीिें । ननिें [पां. उं ि नीि.] उं िें उसाळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जैशी
कारंज्यािी कळा । तो चजव्हाळा [पां. स्वचहतािा.] स्वाचहता ॥ ॥ कल्पना ते दे वाचवण । न करी चभन्न इतरश ॥ २
॥ तुका ह्मणे पावे भूतश । ते चननिती मापली ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १३५४. पोटापुरतें काम । पचर अगत्य तो राम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कारण तें हें चि करश । चित्तश पांडुरंग
घरश॥ ॥ प्रारब्िश हे वा । जोडी दे वािी ते सेवा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बळ । बुद्धी वेिचू न सकळ ॥ ३ ॥

१३५५. बहु तां जनमां अंतश । जोडी [पां. लाघली.] लागली हे हातश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनु ष्ट्यदे हा ऐसा ठाव ।
िरश पांडुरंगश भाव ॥ ॥ बहु केला फेरा । येथें सांपडला थारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाणे । ऐसे [पां. भलते. त. भले ते

शाहणे.] भले ते शाहाणे ॥ ३ ॥

१३५६. [पां. रूप नाव.] रूप नांवें माया घोलावया ठाव । भागा आले भाव तयावचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सशव
वाटे परी न खंडे पृचथवी । शाहाणे ते जीवश समजती ॥ ॥ पोटा आलें चतच्या लोळे [पां. लोडे मड्यावरी । पारखीये

करी खंती चतिी.] मांड्यांवचर । पारखी न करी खंतश चित्तश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भक्तीसाटश हचरहर । अरूपीिें [पां.

क्षीर॰.] क्षरचवभाग हें ॥ ३ ॥

१३५७. ले करािी आळी न पुस्वी कैसी । काय तयापाशश उणें जालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां लचडवाळां
नाहश तें प्रमाण । कांहश ब्रह्मज्ञान आत्मत्स्थती ॥ ॥ विनािा घेईन अनु भव पदरश । जें हें जनािारश चमरवलें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी भोचळवेिी आटी । दावीन शेवटश कौतुक हें ॥ ३ ॥

१३५८. [पां. आतुभतू प्रचत.] आतुभत

ू ांप्रचत । उत्तम योजाव्या त्या शत्क्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फळ आचण समािान
। ते थें उत्तम कारण ॥ ॥ अल्पें तो संतोाी । स्छळश सांपडे उदे सश ॥ २ ॥ सहज संगम । तुका ह्मणे तो उत्तम
॥३॥

१३५९. मुळाचिया मुळें । दु ःखें वाढती सकळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा योचगयांिा िमु । नव्हे वाढवावा श्रम
॥ ॥ न कळे आवडी । कोण [त. आणे.] आहे कैसी घडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . त. थीतें. पां. स्थीत.] थीत । दु ःख
पाववावें चित्त ॥ ३ ॥

१३६०. भाग्यवंतां हें चि काम । मापी नाम वैखरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आनंदािी पुचष्ट अंगश । श्रोते संगश
उद्धरती ॥ ॥ चपकचवलें [पां. चपकलें .] तया खाणें चकती । पंगतीस सुकाळ ॥ २ ॥ तुका करी प्रचणपात । दं डवत
[पां. आिाया.] आिाचरयां ॥ ३ ॥

१३६१. लचटकें तें रुिे । साि कोणां ही न पिे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा माजल्यािा गुण । भोगें कळों येइल
सीण ॥ ॥ वाढवी ममता । नाहश वरपडला तो दू तां ॥ २ ॥ [दे . पां. न मनी माकड । कांहश उपदेश हेकड ॥.] कांहश न मनी
हे कड । तुका उपदे श माकड ॥ ३ ॥

१३६२. कौतुकािी सृष्टी । कौतुकें चि केलें कष्टी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोडे तरी भलें खेळ । फांके फांचकल्या
कोल्हाळ ॥ ॥ [त. पां. जाणचनया.] जाणचणयासाटश । भय सामावलें पोटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िेता । होणें तें तूं ि
आइता ॥ ३ ॥

१३६३. भोवंडशसचरसें । अवघें भोंवत चि चदसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठायश राचहल्या चनिळ । आहे अिळश
अिळ ॥ ॥ एक [पां. एके.] हाकेिा कपाटश । ते थें आणीक नाद उठी ॥ २ ॥ [पां. अभ्र.] अभ्रें िांवे शशी । [दे . असे ते
तें दु सरें भासी. पां. असे तेथे दु सरे भासी.] तुका ह्मणे दु सरें भासी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १३६४. [पां. नव्हे .] नव्हों आह्मी आचजकालीिश । कािश कुिश िाळवणी [पां. वाळवणी] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एके
ठायश मूळडाळ । ठावा सकळ आहे सी ॥ ॥ तुमिें [पां. आमिें तें कांही ।.] आमिेंसें कांहश । चभन्न नाहश वांटलें ॥ २
॥ तुका ह्मणे जेथें असें । ते थें चदसें तुमिासा ॥ ३ ॥

१३६५. योग्यािी संपदा त्याग आचण शांचत । उभयलोकश कीर्तत सोहळा मान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
येरयेरांवरी जायांिें उचसणें । भाग्यस्थळश दे णें िंाडावेसश ॥ ॥ केचलया फावला ठायशिा तो लाहो । तृष्ट्णेिा
तो काहो काव्हचवतो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाभ अकतुव्या नांवें । चशवंपद जीवें भोचगजेल ॥ ३ ॥

१३६६. मरणा हातश सुटली काया । चविारें या चनियें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नासोचनयां गेली खंती ।
सहजत्स्छचत भोगािे [पां. भोगावे.] ॥ ॥ न दे खें सें जालें श्रम । आलें वमु हाता हें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कैिी कशव ।
कोठें जीव चनराळा ॥ ३ ॥

१३६७. नव्हे ब्रह्मियु बाइले च्या त्यागें । वैराग्य वाउगें दे शत्यागें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काम वाढे भय
वासनेच्या िारें । सांडावें तें िीरें [पां. आिाविे.] आिावािे ॥ ॥ कांपवूचन चटरी शूरत्वािी मात । केलें वाताहात
उचित काळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करी चजव्हे सी चवटाळ । लचटक्यािी मळ स्तुचत होतां ॥ ३ ॥

१३६८. नको सांडूं अन्न नको सेवूं वन । [पां. चित्तश.] नितश नारायण सवु भोगश [त. भागश.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मातेचिये खांदश बाळ नेणे सीण । भावना त्या चभन्न मुंडाचवया ॥ ॥ नको गुंपों भोगश [पां. भागी.] नको पडों
त्यागश । लावुचन [पां. सवु.] सरें अंगश दे वाचिया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नको पुसों वेळोवेळां । उपदे श वेगळा [त.

चनराळा.] उरला नाहश ॥ ३ ॥

१३६९. अवघी चमथ्या आटी । राम नाहश तंव कंठश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ साविान साविान । उगवश संकल्पश
हें मन ॥ ॥ सांचडलें तें मांडे । [दे . आघ्र. पां. अग्र.] आग्रह उरल्या [पां. काळ.] काळें दं डे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां.

आला.] आलें भागा । दे उचन नितश पांडुरंगा ॥ ३ ॥

१३७०. न संगावें [संगवे.] वमु । जनश असों द्यावा भ्रम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उगशि लागतील पाठश । होतश
चरतश ि नहपुटश ॥ ॥ चसकचवल्या गोटी । चशकोन [पां. चशकोचन िचरतील पोटश.] न िचरती पोटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
सीण । होइल अनु भवाचवण ॥ ३ ॥

१३७१. जाचतचवजातीिी व्हावयाचस भेटी । संकल्प तो पोटश वाहों नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होणार तें घडो
होणाराच्या गुणें । होइल नारायणें चनर्तमलें तें ॥ ॥ [पां. व्याघ्रािी ते.] व्याघ्राचिये भुके विावी ते गाय । यािें नांव
काय पुण्य असे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे न करी चविार पुरता । गरज्यािी माता चपता खर ॥ ३ ॥

१३७२. शाहाचणयां पुरे एक चि विन । चवशारती [“इशारती” असावें.] खु ण ते चि त्यासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥

उपदे श असे तांकारणें । घेतला तो मनें [पां. “पाचहजे हा” याच्याबद्दल “पाचहजेल”.] पाचहजे हा ॥ ॥ फांसावेना तनर
दु ःख घेतें वाव । मग होतो जीव कासावीस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नको राग िरूं िंोंडा । नु घचडतां पीडा होइल
डोळे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १३७३. अचभनव [दे . त. पां. अचभन्नव.] सुख तचर या चविारें । चविारावें बरें संतजनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
रूपाच्या आठवें दोनही ही आपण । चवयोग [दे . चवयोगें तो क्षीण.] तो क्षण होत नाहश ॥ ॥ पूजा तचर चित्तें कल्पा
[पां. कल्प.] तें ब्रह्मांड । आहाि तो खंड एकदे सी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा अनु भव यापचर । डोई पायांवचर ठे वीतसें
॥३॥

१३७४. नटनाय तुह्मी केलें याि साटश । कवतुकें दृष्टी चनववावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तचर काय
कळलें चि आहे । वाघ आचण गाय लांकडािी॥ ॥ अभेद चि असे मांचडयेलें खेळा । केल्या दीपकळा
बहु एकी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रूप नाहश दपुणांत । संतोाािी मात दु सरें तें ॥ ३ ॥

१३७५. रवीिा प्रकाश । तो चि चनशी घडे नाश । जाल्या बहु वस । तचर त्या काय दीचपका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ आतां हा चि वसो जीवश । मािंे अंतरश गोसावश । होऊं येती ठावश । काय वमें [पां. त्या यानें.] याच्यानें ॥ ॥
सवें असतां िणी । आड येऊं न सके कोणी । न लगे चवनवणी । पृथकािी [दे . त. पृथुकािी.] करावी ॥ २ ॥
जनमाचिया गचत । येणें अवघ्या खुंटती । कारण ते प्रीचत । तुका ह्मणे जवळी ॥ ३ ॥

१३७६. ऐसे सांडुचनयां िुरे । चकचवलवाणी चदसां [पां. चदसतां.] कां रे । कामें [पां. कामश.] उर भरे । हातश नु रे
मृचत्तका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उदार हा जगदानी । पांडुरंग अचभमानी । तुळसीदळ पाणी । नितनािा भुकेला ॥ ॥
न लगे पुसावी िाकरी । कोणी [पां. कोण वकील या घरश.] वकील ये घरश । [पां. ज्यािा.] त्यािा तो िाकरी । पारपत्य
सकळ ॥ २ ॥ नाहश आडकाटी । तुका ह्मणे [पां. जा भेटी.] जातां भेटी । न बोलतां चमठी । उगी ि पायश घालावी ॥
३॥

१३७७. [पं अपकारी असो उरोचन उरला.] उपकारी असे आरोचण उरला । आपुलें तयाला पर नाहश ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ लाभावचर घ्यावें सांपडलें काम । आपला तो श्रम न चविारी [पां. चविाचरतां.] जीवा ऐसें [पां. ऐसा.] दे खे
आचणकां जीवांसी । चनखळ चि राचस गुणांिी ि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व [पां. गुणांिा.] तयांिा पांचगला । न भंगे
संिला िीर सदा ॥ ३ ॥

१३७८. कोणा [पां. कोण्या पुण्यें त्यांिा] पुण्यें यांिा होईन सेवक। जशहश िं िाचदक [दे . त. पां. िं दाचदक.]

दु राचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें वमु मज दावश नारायणा । अंतरश [पां. अंतरशच्या.] ि खु णा [त. पां. प्रगटोचन.] प्रकटोचन ॥
॥ बहु अवघड असे संतभेटी । तचर जगजेठी करुणा केली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मग [पां. गन] नयें तृप्तीवरी ।
सुखािे शेजारश पहु डईन ॥ ३ ॥

१३७९. क्षणक्षणां सांभाचळतों । साक्षी होतों आपुला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न घडावी पायश तुटी । [पां. मनें चमठी

घातली.] मन मुठी घातलें ॥ ॥ चविारतों विनां आिश । िरूचन शुद्धी ठे चवली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मागें भ्यालों ।
तरश जालों जागृत ॥ ३ ॥

१३८०. आणूचनयां मना । आवघ्या िांडोचळल्या खुणा । दे चखला तो राणा । पंढरपूरचनवासी ॥ १ ॥ ॥

ध्रु. ॥ यासी अनु सरल्या काय । घडे ऐसें वांयां जाय । दे चखले [पां. िचरले .] ते पाय । सम जीवश राहाती ॥ ॥ तो
दे खावा हा चवि । नितनें [पां. नितनें चि.] तें कायु चसद्ध । [पां. आणीक.] आचणकां संबि
ं । नाहश पवुकाळासी ॥ २ ॥
तुका ह्मणे खळ । होती [दे हो त. होय] क्षणें चि चनमुळ । जाऊचनयां मळ । वाळवंटश नािती ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १३८१. [पां. िचरतां पंढरीिी॰.] िचरतां ये पंढरीिी वाट । नाहश संकट मुक्तीिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वंदंू येती दे व
पदें । नया आनंदें उत्साहें ॥ ॥ नृत्यछं दें उडती रज । जे सहज िालतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गरुड [दे . ढके.]

टके । वैष्ट्णव चनके संभ्रम ॥ ३ ॥

१३८२. नाम घेतां मन चनवे । चजव्हे [पां. जीवें.] अमृत चि स्रवे । होताती बरवे । ऐसे शकुन लाभािे ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ मन रंगलें रंगलें । तुझ्या िरणश त्स्थरावलें । केचलया चवठ्ठलें । ऐसी कृपा जाणावी ॥ ॥ जालें
भोजनसें चदसे । चिरा पडोचन ठे ला [दे . छे ला.] इच्छे । घाचलयाच्या ऐसें । अंगा येती उद्गार ॥ २ ॥ सुख भेटों
आलें सुखा । चनघ सांपडला मुखा । तुका ह्मणे ले खा । आतां नाहश आनंदा ॥ ३ ॥

१३८३. रुिी रुिी घेऊं गोडी । प्रेमसुखें जाली जोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काळ जाऊं नेदंू वांयां । नितूं [दे .

निचततां. त. निती.] चवठोबाच्या पायां ॥ ॥ करूं भजन भोजन । िणी घेऊं नारायण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीव
घाला । होय तुझ्यानें चवठ्ठला ॥ ३ ॥

१३८४. वेळोवेळां हें चि सांगें । दान मागें जगाचस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठल हे मंगळवाणी । घेऊं िणी
पंगती ॥ ॥ वेितसे पळें पळ । केलें बळ पाचहजे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु चित नका । [पां. राहे .] राहों फुका नाड
हा ॥ ३ ॥

१३८५. आणीक ऐसें कोठें सांगा । पांडुरंगा साचरखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दै वत ये भूमंडळश । उद्धार कळी
[दे . पाचवतें.] पावचवतें ॥ ॥ कोठें कांहश कोठें कांहश । शोि ठायश स्छळासी ॥ २ ॥ [दे . आनेत्रशिें. त. अन्नेत्रशिें.]

अनयत्रशिें तीथीं नासे । तीथीं वसे वज्रले प ॥ ३ ॥ पांडुरंगशिें पांडुरंगश । पाप अंगश राहे ना ॥ ४ ॥ ऐसें हरें
चगचरजेप्रचत । गुह् त्स्छती सांचगतली ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे तीथु क्षेत्र । सवुत्र हें दै वत ॥ ६ ॥

१३८६. [त. हा अभंग िार िरणी िरून “भावें घ्यारे भावे घ्यारे । एकदा जारे पंढरीये” हें एवढें ि ध्रुवपद िरलें आहे ; आचण शेवटच्या

कडव्यांत “तुका ह्मणे॰” हे अिु पूवा असून “घ्यावी हातश॰” हें अिु पुढें आहे .] पुराणशिा इचतहास । मोड रस सेचवला [त. पां.

चनवचडला.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नव्हती हे आहाि बोल । मोकळें फोल कचवत्व ॥ ॥ भावें घ्या रे भावें घ्या रे । [दे .

येगदा.] एकदा जा रे पंढचरये ॥ २ ॥ भाग्यें आले चत मनु ष्ट्यदे हा । तो हा पाहा चवठ्ठल ॥ ३ ॥ पापपुण्य करील
िंाडा । जाइल पीडा जनमािी ॥ ४ ॥ घ्यावी हातश टाळनदडी । गावे तोंडश गुणवाद ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे घटापटा ।
न लगे वाटा शोिाव्या ॥ ६ ॥

१३८७. कमु वमु नव्हती सांग । उण्या अंगें पतन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भलत्या [पां. काळश.] काळें नामावळी ।
सुलभ भोळी भाचवकां ॥ ॥ प्रायचित्तें पडती पायां । गाती तयां वैष्ट्णवां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नु पजे दोा । करा
घोा आनंदें ॥ ३ ॥

१३८८. पाहा रे हें दै वत कैसें । भत्क्तचपसें [पां. भाचवका.] भाचवक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पािाचरल्या सचरसें पावे ।
ऐसें [पां. ऐसी सवें] सेवे वराडी ॥ ॥ शु ष्ट्ककाष्ठश [दे . त. शुल्क काष्टश. पां. शुष्ट्क काष्टश गुरगुरी.] गुरुगुरी । लाज हचर न िरी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे अिुनारी । ऐसश िरी रूपडश ॥ ३ ॥

१३८९. बहु त सोचसले मागें न कळतां । पुढती काय आतां अंि व्हावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकाचिये अंगश हें
ठे वावें लावून । नये चभन्न चभन्ना [पां. चभन्न चभन्न.] िांिपडो ॥ ॥ कोण होईल तो ब्रह्मांडिाळक । आपण चि [दे .

विषयानु क्रम
आपणें चि हाके दे ईल हाके. । पां. आपण चि हाके दे इल हाक.] हाक दे इल हाके ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चदलश िेतवूचन [दे . गुणश.]

सुनश । कौतुकावांिचू न नाहश छळ ॥ ३ ॥

१३९०. आियु या वाटे नसत्या छं दािें । कैसें चदलें सािें करोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु चजयासी तंव [दे.

त. पां. आकळ.] अकळ हा भाव । करावा तो जीव [दे . पां. साक्ष.] साक्षी येथें ॥ ॥ एकश अनेकत्व अनेकश एकत्व ।
प्रकृचतस्वभाव प्रमाणें चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करूं उगवूं जाणसी । कुशळ येचवशश तुह्मी दे वा ॥ ३ ॥

१३९१. अस्त नाहश आतां एक चि मोहोरा [पां. मोहरा.] । पासूचन अंिारा दु चर जालों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां.

साक्षेत्वें.] साक्षत्वें या जालों गुणािा दे खणा । करश नारायणा तरी खरें ॥ ॥ आठवें चवसरु पचडले या मागें ।
आलें तें चि भागें यत्न केलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा चवनोद दे वासी । आह्मी तुह्मां ऐसश दोनही नव्हों ॥ ३ ॥

१३९२. क्षर अक्षर हे तुमिे चवभाग । कासयानें जग दु री िरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसे आह्मी नेणों पालटों ि
कांहश । त्याचगल्यािी नाहश मागें िाड ॥ ॥ प्रचतपाचदता तूं समचवामािा । प्रसाद तो यािा पापपुण्य ॥ २ ॥
तुका ह्मणे तुह्मां नाना अवगणश । लागे संपादणी लचटक्यािी ॥ ३ ॥

१३९३. सवुरसश मीनलें चित्त । अखंचडत आनंदु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोत पचत चवश्वंभरश । जाला हचर
सोयरा ॥ ॥ वोळखी ते एका नांवें । [पां. त. इतर वाव.] इतरभावें खंडणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नांवें रूपें । दु सरश
पापें हारपलश ॥ ३ ॥

१३९४. मश हें ऐसें काय जाती । अवघड चकती पाहातां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश होत उल्लंघन । नसतां चभन्न
दु सरें ॥ ॥ अंिारानें ते ज नेलें । दृष्टीखालें अंतर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवें दे व । घेतां ठाव दावील ॥ ३ ॥

१३९५. [दे . कवेश्वरांिा. त. पां. कवेश्वरािा.] कवीश्वरांिा तो आह्मांसी [पां. आह्मां.] चवटाळ। प्रसाद वोंगळ
चिवचडती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दं मािे [पां. दं मािी आवडी बचहरट॰.] आवडी बचहराट अंिळे । सेवटाचस काळें होइल तोंड ॥
॥ सोनयासेजारश [पां. सोनयािे सेजारश॰.] तों लाखेिी जतन । [पां. सतंत.] सतंत ते गुण जैसेतैसे ॥ २ ॥
सेव्यसेवकता [दे . सेव्य सेववता. पां. सेव्य सेकता.] न पडतां ठावी । तुका ह्मणे गोवी पावती हश ॥ ३ ॥

१३९६. वाढचलयां मान न मनावी चनचिती । भूतांचिये प्रीती भूतपण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. ह्मणोचनया.]

ह्मणऊचन मना लावावी कांिणी । इंचद्रयांिे िंणी ओढी भरे ॥ ॥ एका एकपणें एकाचिये अंगश । लागे रंग
रंगश चमळचलया [त. चमळाचलया.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व चनष्ट्काम चनराळा । जीवदशे िाळा िळणांिा ॥ ३ ॥

१३९७. माया साक्षी आह्मी नेणों भीड भार । आप आचण पर नाहश दोनही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्याचिये
साटश अवघा चि भरे । नावडे व्यापार तुटीिा तो ॥ ॥ पोभाचळतां [दे . पोंभाचळतां.] िरे अंतरशिें दु ःख । लांसें
फांसें मुख उघडावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हे स्फीतीिा हा ठाव । चनवाड्यासी दे व साक्षी केला ॥ ३ ॥

१३९८. संतां आवडे तो काळािा ही काळ । समथािें बाळ जेवश समथु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचरसतां तेथें
नाहश [पां. एकेचवणे. त. एकेचवण.] एकचवणें । मोहें [पां. मोहो.] न पवे सीण ऐसें राखे ॥ ॥ केले अनयाय ते सांडवी
उपिारें । न दे खें दु सरें [दे . पां. नासा.] नाशा मूळ ॥ २ ॥ तुका ह्ा मुख्य कल्पतरुछाया । काय नाहश दया तये
ठायश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १३९९. संतांच्या चिक्कारें [दे . त. पां. िीकारें.] अमंगळ चजणें । चवश्वशत्रु ते णें सांडी पचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कुळ
आचण रूप वांयां संवसार [पां. संसार.] । गेला भरतार [पां. भ्रतार.] मोकचलतां ॥ ॥ मूळ राखे तया फळा काय
उणें । ितुर [पां. लक्षण.] लक्षणें राखों जाणे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सायास तो एके ठायश । दीप हातश तई अवघें बरें ॥
३॥

१४००. ओलें मूळ भेदी खडकािें अंग । आभ्यासासी सांग कायुचसचद्ध ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नव्हे ऐसें कांहश
नाहश अवघड । नाहश कईवाड तोंि वचर ॥ ॥ दोरें चिरा कापे पचडला [पां. पचडल्या.] कांिणी । [पां. अभ्यास.]

अभ्यासें सेवनश चवप पडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कैंिा बैसण्यासी ठाव । जठरश बाळा वाव एकाएकश ॥ ३ ॥

१४०१. अमर आहां अमर आहां । खरें कश पाहा खोटें हें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न ह्मणां दे ह मािंा ऐसा । मग
भरवसा कळे ल ॥ ॥ कैंिा िाक कैंिा िाक । सकचळक हें आपुलें ॥ २ ॥ दे व चि बरे दे व चि बरे । तुका ह्मणे
[त. खरे खरे तुह्मी.] खरे तुह्मी ॥ ३ ॥

१४०२. काम नाहश काम नाहश । जालों पाहश चरकामा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फावल्या या करूं िेष्टा । चनिळ
द्रष्टा [दे . त. पां. दृष्टा.] बैसोचन ॥ ॥ नसत्या छं दें नसत्या छं दें । जग चवनोदें चवऱ्हडतसे [पां. चवव्हळतसे.] ॥२॥
एकाएकश एकाएकश । तुका लोकश [त. ळोचककश.] चनराळा ॥ ३ ॥

१४०३. हातश घेऊचनयां काठी । तुका लागला [पां. कचलबरा.] कचळवरा पाठी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेऊचन
चनजचवलें स्मशानश । माणसें [पां. “जाळी ते ” याच्याबद्दल “जाळीत”.] जाळी ते ठाकणश ॥ ॥ काचडलें तें ओढें ।
मागील उपिारािें पुढें ॥ २ ॥ नाहश वाटों आला भेव । सुख दु ःख भोचगता दे व ॥ ३ ॥ [पां. याि साटी.] याजसाटश
हें चनवाण । केलें कचसयेलें मन ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे अनु भव बरा । नाहश तरी [दे . सास्त.] शास्त होय िोरा ॥ ५ ॥

१४०४. कीतुन िांग कीतुन िांग । होय अंग हचररूप ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेमाछं दें नािे डोले । [पां. हरपले .]

हारपला दे हभाव ॥ ॥ एकदे शश जीवकळा । हा सकळां सोयरा [पां. सोइरा.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उरला दे व ।
गेला भेव [पां. ते काळश.] त्या काळें ॥ ३ ॥

१४०५. [पां. न. बोलसी.] न बोले सी करा वािा । उपािीिा संबंि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एका तुमच्या नामाचवण ।
अवघा सीण कळतसे ॥ ॥ संकल्पािे ओढी मन । पापपुण्य [पां. सवें.] सम चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नारायणश ।
पावो वाणी चवसांवा ॥ ३ ॥

१४०६. प्रारब्िा हातश जन । सुख सीण पावतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरतां [दे . घाईळािा.] घायाळािा संग ।
अंगें अंग माखावें ॥ ॥ आचवसा अंगें पीडा वसे । त्यागें असे बहु सुख ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीव भ्याला । अवघ्या
आला बाहे री ॥ ३ ॥

१४०७. आशा ते करचवते बुद्धीिा लोप । संदेह तें पाप कैसें नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. आपुल्या.] आपला
आपण करावा चविार । प्रसन्न तें सार मन [दे . गोही.] ग्वाही ॥ ॥ नांवें रूपें अंगश लाचवला चवटाळ । होतें [पां.

ते.] त्या चनमुळ शु द्ध वृद्ध ॥ २ ॥ अंिळ्यानें नये दे खण्यािी िाली । िालों ऐसी बोली तुका बोले ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १४०८. जळो आतां नांव रूप । मािंें पाप गांठशिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संतांचिया िरणरजें । उतरूं ओिंें
मातीिें ॥ ॥ [पां. लचटका चि.] लचटचकयािा अचभमान । होता सीण [दे . पाचवत.] पावचवत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
अरूपशिें । सुख सािें चननांवें ॥ ३ ॥

१४०९. ननदा स्तुती करवी पोट । सोंग दाखवी बोभाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जटा राख चवटं बना । िीर नाहश
क्षमा मना ॥ ॥ शृग
ं ाचरलें मढें । जीवेंचवण जैसें कुडें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रागें । भलतें िाबळे वाउगें ॥ ३ ॥

१४१०. चभक्षापात्र [दे . चभक्ष्यापत्र. त. चभक्षापात्र.] अवलं बणें । जळो चजणें लाचजरवाणें । ऐचसयासी नारायणें ।
उपेक्षीजे सवुथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वा पायश नाहश भाव । भत्क्त वरी वरी वाव । समर्तपला जीव । नाहश तो हा
व्यचभिार ॥ ॥ जगा घालावें सांकडें । दीन होऊचन बापुडें । हें चि अभाग्य रोकडें । मूळ [पां. मूळ आचण चवश्वासा.]
आचण चवश्वास ॥ २ ॥ काय न करी चवश्वंभर । सत्य कचरतां चनिार । तुका ह्मणे सार । दृढ पाय िरावे ॥ ३ ॥

१४११. भावबळें चवष्ट्णुदास । नाहश [दे . त. नास.] नाश पावत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ योगभाग्यें घरा येती । सवु
शत्क्त िालत ॥ ॥ चपत्यािें जें [पां. का.] काय िन । पुत्रा कोण वंिील ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कडे बैसों । तेणें
असों चनभुर ॥ ३ ॥

१४१२. कोरड्या [दे . त. गोठी.] गोष्टी िटक्या बोल । चशकल्या सांगे नाहश ओल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण
यांिें मना आणी । ऐकों कानश नाइकोचन ॥ ॥ घरोघरश सांगती ज्ञान । भूस [पां. त. सीण.] चसणें कांचडती ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आपुल्या मचत । काय चरतश पोकळें [पां. पोकळ.] ॥३॥

१४१३. नव्हचतयािा सोस होता । िंडो आतां पदर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे खणें तें दे चखयेलें । आतां भलें
साचक्षत्वें ॥ ॥ [पां. लाभ.] लाभें कळों आली हाचन । राहों दोनहश चनराळश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एकाएकश । [पां. हा

लोचककश पसारा. त. हा कां लोचककश पसारा.] हा कां लोकश पसारा ॥ ३ ॥

१४१४. सोसें वाढे दोप । जाला न पालटे कस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें वरवें विन । [त. कचरतो.] कचरतां तें
नारायण ॥ ॥ [पां. असो.] असे प्रारब्ि नेमें । श्रम [दे . श्रमुचि उरे श्रम. त. श्रमुचि उरे श्रमें.] चि उरे श्रमें ॥ २ ॥ सुख दे ते
शांती । तुका ह्मणे िचरतां चित्तश ॥ ३ ॥

१४१५. काय शरीरापें काम । कृपा सािावया प्रेम । उचितािे िमु । भागा आले ते करूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दे ईन हाक नारायणा । तें तों नाकळे बंिना । पंढरीिा राणा । आइकोन िांवल
े ॥ ॥ सातांपांिांिें गोठलें ।
प्रारब्िें आकारलें । आतां हें संिलें । असो भोगा सांभाळश ॥ २ ॥ [पां. पावली.] फावली ते बरवी संचि । साविान
करूं बुद्धी । तुका ह्मणे मिश । कोठें नेघें चवसावा ॥ ३ ॥

१४१६. न लगे दे शकाळ । मंत्रचविानें सकळ । मनें चि चनिळ । करूचन करुणा भाकावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
येतो बैसचलया ठाया । [दे . आसणें. त. असणें.] आसनें व्यापी दे वराया । चनमुळ ते काया । अचिष्ठान तपािें ॥ ॥
कल्पनेिा साक्षी । तचर [पां. आवरें लक्ष] आदरें चि लक्षी । आवडशने भक्षी । कोरडें िानय मटमटां ॥ २ ॥ घेणें तचर
भाव । लक्षी दासांिा उपाव । तुका ह्मणे जीव । जीवश मे ळचवल अनंत ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १४१७. नाहश [पां. त. “आलें ” हा शब्द नाहश.] आलें भत्क्तसुख अनु भवा । तो मी ज्ञान दे वा काय करूं ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ नसावें जी तुह्मी कांहश चननितीनें । माचिंया विनें अभेदाच्या ॥ ॥ एकाएकश मन नेदी समािान ।
दे चखल्या िरण वांिचू नयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वािा गुणश लांिावली । न राह उगली मौनय मज ॥ ३ ॥

१४१८. मागतां चवभाग । कोठें लपाल जी मग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संत साक्षी या विना । त्यांसी ठाउचकया
खु णा ॥ ॥ होइन िरणेकरी । मग मी चरघों नेदश बाहे री ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मी अक्षर । तुज दे वपणािा भार ॥
३॥

१४१९. [मी ठे वण्यािे िणी । तुह्मश येवसाय.] चमटवण्यािे िनी । तुह्मी [दे . वेवसाय.] व्यवसाय जनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ कोण पडे ये चलगाडश । केली तैसश उगवा कोडश ॥ ॥ केलें सांचगतलें काम । चदले पाळू चनयां िमु ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आतां । असो तुमिें तुमिे माथां ॥ ३ ॥

१४२०. समर्तपली वाणी । पांडुरगश घेते [पां. घेती.] िणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पूजा होते [पां. होती.] मुक्ताफळश ।
रस ओचवया मंगळश ॥ ॥ िार अखंचडत । ओघ िाचलयेला [दे . चनत.] चनत्य ॥ २ ॥ पूणाहु चत [पां. जीव.] जीवें ।
तुका घेऊचन [त. होउचन] ठे ला [पां. भाव.] भावें ॥ ३ ॥

१४२१. अवघा चि आकार ग्राचसयेला काळें । एक [त. एका चि. पां. एकतें. चनराळें .] चि चनराळें हचरिें नाम ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िरूचन राचहलों अचवनाश कंठश । जीवन हें पोटश सांटचवलें ॥ ॥ शरीरसंपचत्त मृगजळभान ।
जाईल नासोन खरें नव्हे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां उपािीच्या नांवें । आचणयेला दे वें वीट मज ॥ ३ ॥

१४२२. बोलणें चि नाहश । आतां दे वाचवण कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकसरें केला नेम । दे वा चदले क्रोि
काम ॥ ॥ पाहे न ते पाय । जोंवचर हे दृचष्ट िाय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मनें । हे चि संकल्प वाहाणें ॥ ३ ॥

१४२३. येथूचनयां ठाव । अवघे लक्षायािे भाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उं िी दे वािे िरण । ते थें जालें अचिष्ठान
॥ ॥ आघातावेगळा । असे ठाव हा चनराळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे स्थळ । िरूचन राचहलों अिळ ॥ ३ ॥

१४२४. भरला चदसे हाट । अवघी वाढली खटपट । संचितािे [त. संचितािी वाट. पां. संचितािे वाटे । वाटा

होउचन फाकती ॥.] वाट । वाटाऊचन फांकती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भोगा ऐसे ठायाठाव । कमा चत्रचविािे भाव । द्रष्टा येथें
दे व । चवरचहत संकल्पा [त. पां. संकल्प.] ॥ ॥ चदला पाडू चनयां िडा । पापपुण्यांिा चनवाडा । आिरती गोडा ।
आिरणें आपुलाल्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे परािीनें । जालश ओढचलया ऋणें । तुटती बंिनें । [पां. जचर या दे वा.] जचर
दे वा आळचवते ॥ ३ ॥

१४२५. आला भागासी तो करश वेवसाव । पचर राहो भाव तुझ्या पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय िाले तुह्मश
बांिलें दातारा । वाचहचलया भारा उसंचततों ॥ ॥ शरीर तें करी [पां. शरीरािा.] शरीरािे िमु । नको दे ऊं वमु
िुकों मना [पां. मज.] ॥ २ ॥ िळण चफरवी ठाव बहु क्स । न [पां. पडो.] घडो आळस नितनािा ॥ ३ ॥ इंचद्रयें करोत
[त. आपुला. पां. आपुलाला.] आपुले व्यापार । आवडीसी थार दे ईं पायश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नको दे ऊं काळा हातश ।
येतों काकुलती ह्मणऊचन ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १४२६. आह्मां अवघें भांडवल । येथें [पां. एक.] चवठ्ठल एकला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कायावािामनोभावें । येथें
जीवें वेिलों ॥ ॥ परतें कांहश नेणें दु जें । [पां. तत्वबीज.] तत्तवबीजें पाउलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतसंगें । येणें रंगें
रंगलों ॥ ३ ॥

१४२७. साहोचनयां टोले उरवावें सार । मग अंगीकार खऱ्या मोलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भोगािे सांभाळश
द्यावें कचळवर । संचितािी [दे. संचित चि.] थार मोडू चनयां ॥ ॥ महत्तवािे ठायश भोगावी अप्रचतष्ठा । चवटवावें
नष्टां पंिभूतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मग कैंिा संवसार । जयािा आदर तें चि व्हावें ॥ ३ ॥

१४२८. चनवैर होणें [पां. सािनाच्या मुळें.] सािनािें मूळ । येर ते चवल्हाळ सांडीमांडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश
िालों येत [दे . येती.] सोंगसंपादणी [त. सोंग संपादनी.] । चनवडे अवसानश शुद्धाशुद्ध ॥ ॥ त्यागा नांव तरी
चनर्तवायवासना । [दे . त. कारीये.] कायुकारणांपुरते चवचि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे राहे नितनश आवडी । येणें नांवें जोडी
सत्यत्वेंशश ॥ ३ ॥

१४२९. पशु ऐसे होती ज्ञानी । िवुणश [पां. “या” नाहश.] या चवायांिे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठे वचू नयां लोभश लोभ ।
जाला क्षोभ आत्मत्वश ॥ ॥ केला आचणकां वाढी पाक । खाणें ताक मूखासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोठा घात ।
वाताहात हा दे ह ॥ ३ ॥

१४३०. कां जी िचरलें नाम । तुह्मी असोचन चनष्ट्काम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणां सांगतसां ज्ञान ।
ठकाठकीिें लक्षण ॥ ॥ आवडीनें नािें । आहे तरी पुढें सािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे प्रेम । नाहश भंगायािें काम ॥
३॥

१४३१. खरें बोले तरी । फुकासाठश जोडे हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे फुकािे उपाय । सांडूचनयां वांयां
जाय ॥ ॥ परउपकार । एका विनािा फार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मळ । मनें सांचडतां शीतळ ॥ ३ ॥

१४३२. दया क्षमा शांचत । ते थें [पां. तेथें दे वािी हे वस्ती.] दे वािी वसचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पावे िांवोचनयां घरा ।
राहे िरोचनयां थारा ॥ ॥ कीतुनािे वाटे । बराचडया ऐसा लोटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घडे । पूजा [पां. ॰नाम दे व॰.]

नामें दे व जोडे ॥ ३ ॥

१४३३. चशष्ट्यािी जो नेघे सेवा । मानी दे वासाचरखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािा [त. खरा.] फळे उपदे श । [पां.

येरा.] आचणकां दोा उफराटे ॥ ॥ त्यािें खरें ब्रह्मज्ञान । उदासीन दे हभावश [पां. दे हेभावे.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
सत्य सांगें । योत [पां. येउत.] रागें येती ते ॥ ३ ॥

१४३४. मािंश मे लश बहु वचर । तूं कां जैसा तैसा हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठो कैसा वांिलाचस । आतां सांग
मजपाशश ॥ ॥ तुज दे खतां चि मािंा । बाप गेला आजा पणजा ॥ २ ॥ आह्मां लागलें से पाठी । बालत्व [दे .

तारुण्यें.] तारुण्य काठी ॥ ३ ॥ तुज फावलें तें मागें । कोणी नसतां वाचदलागें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तुझ्या अंगश । मज
दे चखल लागलश [दे . औघश.] अवघश ॥ ५ ॥

१४३५. आणीक कोणािा न करश मी संग । जेणें होय भंग माझ्या चित्ता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठलावांिचू न
आणीक जे वाणी । नाइकें मी कानश आपुचलया ॥ ॥ समािानासाटश बोलावी हे मात । पचर मािंें चित्त नाहश

विषयानु क्रम
कोठें ॥ २ ॥ चजवाहू चन मज ते चि आवडती । आवडे ज्या चित्तश पांडुरंग ॥ ३ ॥ [पां. तुका ह्मणे तो चि जाणे मािंें चहत ।.]

तुका ह्मणे मािंें तो चि जाणे चहत । आचणकांच्या चित्त नेदश [पां. नाहश.] बोला ॥ ४ ॥

१४३६. आशा हे समूळ खाणोचन काढावी । ते व्हां चि गोसावी व्हावें [त. त्यांनश.] ते णें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश
तचर सुखें असावें संसारश । फचजती दु सरी करूं नये ॥ ॥ आशा मारूचनयां जयवंत व्हावें । ते व्हां चि चनघावें
सवांतूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जरश योगािी तांतडी । आशेिी बीवुडी करश आिश ॥ ३ ॥

१४३७. चनष्ठावंत भाव भक्तांिा स्विमु । चनिार हें वमु िुकों नये ॥ १ ॥ चनष्ट्काम चनिळ चवठ्ठलश
चवश्वास । पाहों नये वास आचणकांिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसा [पां. कोण.] कोणें उपेचक्षला । नाहश ऐचकला ऐसा
कोणश ॥ ३ ॥

१४३८. नामािें नितन प्रगट पसारा । असाल तें करा जेथें ते थें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोडवील मािंा स्वामी
चनियेसश । प्रचतज्ञा हे दासश केली आह्मश ॥ ॥ गुण दोा नाहश [त. पाहातां.] पाहात कीतुनश । प्रेमें िक्रपाणी
वश्य होय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कडु वाटतो प्रपंि । रोकडे रोमांि कंठ दाटे ॥ ३ ॥

१४३९. नाम ह्मणतां मोक्ष नाहश । ऐसा उपदे श [त. कचरचतल.] कचरती कांहश । बचिर व्हावें त्यािे ठायश ।
दु ष्ट विन वाक्य तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जयािे राचहलें मानसश । तें [त. तें चि पावलें ॰.] चि पावले तयासी । िांिपडतां
मे लश चपसश । भलतैसश वािाळें ॥ ॥ [पां. नवचविािा.] नवचविीिा चनाेि । जेणें मुखें कचरती वाद । जनमा आले
ननद्य । शूकरयाती संसारा ॥ २ ॥ काय सांगों वेळोवेळां । आठव [पां. नाहश त्या िांडाळा.] नाहश िांडाळा । नामासाठश
बाळा । क्षीरसागरश कोंचडलें ॥ ३ ॥ आपुचलया नामासाठश । लागे शंखासुरापाठश । फोडोचनयां [पां. फोचडया.] पोटश
। वेद िारी काचढले ॥ ४ ॥ जगश [पां. प्रचसद्ध बोली.] प्रचसद्ध हे बोली । नामें गचणका ताचरली । आचणकें ही उद्धचरलश
। पातकी महादोाी ॥ ५ ॥ जे हे पवाडे गजुती । नाम प्रल्हादाच्या [दे . त. प्रल्हादािा.] चित्तश । जळतां बुडतां घातश ।
राखे हातश चवाािे॥ ६ ॥ काय सांगों ऐशश चकती [त. कीती.] । तुका ह्मणे नामख्याती । नरकाप्रती जाती ।
चनाेचिती तश एकें ॥ ७ ॥

१४४०. चकती या काळािा सोसावा [पां. वोळसा.] वळसा । लागला सचरसा पाठोवाठश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
लक्ष िौऱ्याशीिी करा सोडवण । चरघा या शरण पांडुरंगा ॥ ॥ उपजल्या नपडा [पां. पीडा.] मरण सांगातें ।
मरतें उपजतें [पां. सरे चि तो.] सवें चि तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माळ गुंतली राहाटश । गाडग्यािी सुटी फुटचलया ॥ ३
॥

१४४१. गासी तचर एक चवठ्ठल चि गाईं । नाहश तचर ठायश राहें उगा ॥ १ ॥ अिै तश तों नाहश बोलािें
कारण । जाणीवेिा [पां. सीण.] श्रम कचरसी वांया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती करावी फचजती । लाज नाहश चित्तश
[दे . त. नीचत.] चनलाचजरा ॥ ३ ॥

१४४२. जयाचिये वािे नये हा चवठ्ठल । त्यािे मज बोल नावडती ॥ १ ॥ शत्रु तो म्यां केला न ह्मणें
आपुला । जो चवनमुख चवठ्ठला सवुभावें ॥ २ ॥ जयासी नावडे चवठोबािें नाम । तो जाणा अिम तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

१४४३. आह्मांसी तों नाहश आणीक प्रमाण । नामासी कारण चवठोबाच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घालू चनयां
कास कचरतों कैवाड । वागों नेदश आड कचळकाळासी ॥ ॥ अबद्ध वांकडें जैशातैशा [त. पां. जैसे तैशापरी.] परी ।

विषयानु क्रम
वािे हचर हचर उच्चारावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां सांपडलें चनज । सकळां [पां. सकळ ही बीज॰.] हें बीज पुराणांिें ॥
३॥

१४४४. जीव तो चि दे व भोजन ते भत्क्त । [त. पां. मरण ते मुत्क्त.] मरण ते चि मुत्क्त पापांड्यािी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ नपडाच्या पोाकश नागचवलें जन । लचटकें पुराण केले वेद ॥ ॥ मना आला तैसा कचरती चविार ।
ह्मणती संसार नाहश पुनहा ॥ २ ॥ [पां. आपुले मनीिें करूचन पााांड । जनामध्यें भांड पोट भरी ॥ हें कडवें येथें जास्त आहे .] तुका ह्मणे
पाठश उडती यमदं ड । पापपुण्य लं ड न चविाचरती [दे . चविारी.] ॥ ३ ॥

१४४५. [पां. भक्तीिा] भक्तांिा मचहमा भक्त नि जाणती । दु लुभ यां गचत आचणकांसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
जाणोचन नेणते जाले ते णें सुखें । [दे . नो.] न बोलोचन मुखें बोलताती ॥ ॥ अभेदूचन भेद राचखयेला अंगश ।
वाढावया जगश प्रेमसुख ॥ २ ॥ टाळ [पां. त. घोळ.] घोा कथा प्रेमािा सुकाळ । मूढ लोकपाळ तरावया ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे हें तों आहे तयां ठावें । चजहश एक्या भावें जाणीतलें ॥ ४ ॥

१४४६. आशा तृष्ट्णा माया अपमानािें बीज । [पां. नासील या.] नाचसचलया पूज्य होइजेतें ॥ १ ॥ अिीरासी
नाहश िालों जातां मान । दु लुभ [दे . त. दरुाण.] दशुन िीर त्यािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश आचणकांसी बोल ।
वांयां जाय मोल बुद्धीपाशश ॥ ३ ॥

१४४७. नितनें [पां. नितने जो सरे तो चि िनय काळ ।.] सरे तो िनय [दे . “िनय जाणा काळ” याच्याबद्दल “िनय काळ ।.”]

जाणा काळ । सकळ मंगळ मंगळांिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संवसारनसघु [दे . त. संसार.] नाहश हचरदासा [पां. हचरच्या दासा.]
। गभुवास कैसा नेणती ते ॥ ॥ जनवन ऐसें [पां. ऐसा.] कृपेच्या सागरें । दाटला आभारें [पां. आभार.] पांडुरंग ॥
२ ॥ तुका ह्मणे दे वा भक्तांिें बंिन । दाखचवलें चभन्न परी एक ॥ ३ ॥

१४४८. मोक्षािें आह्मांसी नाहश अवघड । तो असे उघड [दे . उघाड.] गांठोळीस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भक्तीिे
सोहळे होतील जीवासी । नवल तेचवशश पुरचवतां ॥ ॥ ज्यािें त्यासी दे णें कोण [पां. कोणािें उचित.] तें उचित ।
मानूचनयां चहत घेतों सुख [पां. सुखें.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुखें दे ईं [पां. घेईं.] संवसार । आवडीसी थार करश मािंे ॥
३॥
॥१२ ॥

१४४९. नितनासी न लगे वेळ । सवु काळ करावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सदा वािे नारायण । तें वदन मंगळ ॥
॥ पचढये [दे . सवोत्तमा.] सवोत्तम भाव । येथें [पां. इतर.] वाव पसारा ॥ २ ॥ ऐसें उपदे शी तुका । अवघ्या लोकां
सकळां ॥ ३ ॥

१४५०. अंतराय पडे गोनवदश अंतर । जो जो घ्यावा भार तो चि बािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बैसचलये ठायश
आठवीन पाय । पाहीन तो [पां. ठाव.] ठाय तुिंा दे वा ॥ ॥ अखंड तें खंडे संकल्पश चवकल्प । मनोजनय पाप
रज्जुसपु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवश्वश चवश्वंभर वसे । राहों ऐसे दशे सुखरूप ॥ ३ ॥

१४५१. एकाचिया [पां. घाटा टोकें । एका चफके॰.] घाया टोके । एक चफके उपिार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी सवे
गोवचळया । भाव तया पचढयंता ॥ ॥ [दे . एकािे थें उत्च्छष्ट॰.] एकािें तें उत्च्छष्ट खाय । एका जाय [पां. ठकउनी. दे .
त. ठकोचण.] ठकवूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु सोपें । बहु रूपें अनंत ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १४५२. कोठें नाहश अचिकार । गेले नर वांयां ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐका हें सोपें िमु । न लभे श्रम नितना
॥ ॥ मृत्याचिये अंगश छाये । उपाये चि खुंटतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघे जन । येथें मन असों द्या ॥ ३ ॥

१४५३. [दे . त. ज्याणें ज्याणें.] ज्यानें ज्यानें जैसें घ्यावें । तैसें व्हावें कृपाळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सगुणचनगुण
ु ांिा
ठाव । चवटे पाव िचरयेले ॥ ॥ अवघें साकरे िें अंग । नये व्यंग चनवचडतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जें जें करी । तें तें
हरी भोचगता ॥ ३ ॥

१४५४. आिरती कमें । ते थें काळें [पां. िमािमें.] कमुिमें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खेळे गोवचळयांसवें । कचरती तें
त्यांिें साहावें ॥ ॥ यज्ञमुखें घांस । मंत्रपूजेसी उदास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िोरी । योचगयां ही सवें करी ॥ ३ ॥

१४५५. नामािे पवाडे बोलती पुराणें । होऊचन कीतुन [पां. कीतुने तूं चि ठे लें.] तो चि ठे ला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आचदनाथा कंठश आगळा हा मंत्र । आवडीिें स्तोत्र सदा घोकी ॥ ॥ आगळें हें सार उत्तमा उत्तम । ब्रह्मकमा
नाम एक तुिंें ॥ २ ॥ चतहश चत्रभुवनश गमन नारदा । हातश चवणा सदा नाम मुखश ॥ ३ ॥ पचरचक्षती मृत्यु सातां
चदवसांिा । मुक्त जाला [पां. जाली.] वािा उच्चाचरतां ॥ ४ ॥ कोचळयािी कीर्तत वाढली गहन । केलें रामायण
रामा आिश ॥ ५ ॥ सगुण चनगुण
ु तुज ह्मणे वेद । तुका ह्मणे भेद नाहश नांवां [पां. नामश.] ॥ ६ ॥

१४५६. भूतदयापरत्वें जया तया परी । संत नमस्कारश सवुभावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चशकल्या बोलािा
िरीसील [पां. िचरतील.] ताठा । तरी [पां. जाती.] जासी वाटा यमपंथें ॥ ॥ चहरा पचरस मोहरा आणीक पाााण ।
नव्हे परीजन संतां तैसी ॥ २ ॥ सचरतां [पां. वोहळ. त. वाहळ.] वाहाळां गंगे सागरा समान । ले खी तयाहू न अिम
नाहश ॥ ३ ॥ आणीक अमुप होती तारांगणें । रचवशचशमानें ले खूं [पां. मोजूं॰.] नये ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नाहश [पां.

नम्रता.] नरमता अंगश । नव्हे तें चफरंगी कचठण लोह ॥ ५ ॥

१४५७. आणीक कांही [पां. “मज” हा शब्द नाहश.] मज नावडे मात । [दे . त. एक पंढचरनाथ वांिुचनया.] एका
पंढचरनाथावांिचू नयां ॥ १ ॥ त्यािी ि कथा आवडे कीतुन । तें मज [दे . श्रवणें.] श्रवण गोड लागे ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे संत ह्मणोत भलतें । चवठ्ठलापरतें न मनी कांहश ॥ ३ ॥

१४५८. ठे वा जाणीव गुंडून । येथें भाव चि प्रमाण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एका अनु सरल्या काज । अवघें जाणे
पंढचरराज ॥ ॥ तकुचवतकासी । वाव न लगे सायासश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावेंचवण । अवघा बोलती तो सीण
॥३॥

१४५९. येथें दु सरी न सरे आटी । दे वा भेटी जावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो चि घ्यावा [पां. एक चित्तें.] एका
चित्तें । करूचन चरतें कचळवर ॥ ॥ ाडउमी हृदयांत । यांिा अंत पुरवूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खुंटे आस । ते थें
वास करी तो ॥ ३ ॥

१४६०. मुक्त तो आशंका नाहश जया अंगश । बद्ध मोहोसंगश लज्जा निता [पां. चित्ता.] ॥ १ ॥ सुख पावे
शांती िरूचन एकांत । दु ःखी तो लोकांत दं म करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लागे थोडा ि चविार । परी हे प्रकार
नागचवती ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १४६१. कानश िरी बोल बहु तांिश मतें । िाट त्यापरतें आणीक नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पावेल गौरव
वोढाळािे परी । दं ड पाठीवरी यमदू तां ॥ ॥ शब्दज्ञानी एक आपुल्याला मतें । सांगती वेदांत चभन्नभावें ॥ २
॥ तुका ह्मणे एक भाव न िचरती । पचडली हे माती त्यांिे तोंडश ॥ ३ ॥

१४६२. दे वा ऐकें हे चवनंती । मज नको रे हे मुत्क्त । तया इच्छा गचत । हें चि सुख आगळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ या वैष्ट्णवांिे घरश । प्रेमसुख इच्छा करी । चरचद्धचसद्धी िारश । कर जोडू चन [पां. उभया.] उभ्या ॥ ॥ नको
वैकुंठशिा वास । असे तया सुखा नास । अद्भत
ु हा रस । कथाकाळश नामािा ॥ २ ॥ तुझ्या नामािा मचहमा ।
तुज न कळे रे मे घश्यामा [दे . त. मेघशामा.] । तुका ह्मणे आह्मां । जनम गोड यासाटश ॥ ३ ॥

१४६३. न पूजश आचणकां दे वां न करश त्यांिी सेवा । न मनश या केशवाचवण दु जें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय
उणें जालें मज तयापायश । तें मी मागों काई कवणासी [पां. कवणािें. त. आचणकांसी.] ॥ ॥ आचणकािी कीती
नाइकें [पां. “न बोलें ” याबद्दल “ना बोल”.] न बोलें । िाड या चवठ्ठलें चवण नाहश ॥ २ ॥ न पाहें लोिनश श्रीमुखावांिचू न ।
पंढरी सांडूचन न वजें कोठें ॥ ३ ॥ न करश कांहश आस मुक्तीिे सायास । न भें [पां. भीपे] संसारास येतां जातां ॥ ४
॥ तुका ह्मणे कांहश व्हावें ऐसें जीवा । नाहश या केशवाचवण दु जें ॥ ५ ॥

१४६४. नव्हे खळवादी मता [त. मतािा पुरता. पां. मताचि.] ि पुरता । सत्यािी हे सत्ता उपदे श ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ साक्षत्वेंसी मना आणावश उत्तरें । पचरपाकश खरें खोटें कळे ॥ ॥ नव्हे एकदे शी शब्द हा उखता ।
ब्रह्मांडापुरता घेईल त्यासी ॥ २ ॥ तुका चवनवणी करी जाणचतयां । बहु मतें वांयां श्रमों नये ॥ ३ ॥

१४६५. या चि नांवें दोा । राहे अंतरश चकत्ल्मा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मना अंगश पुण्य पाप । शु भ [पां. अशुभ.]

उत्तम संकल्प ॥ ॥ चवजाऐसश फळें । उत्तम कां अमंगळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्त । शुद्ध करावें हे चनत [पां.

चहत.] ॥३॥

१४६६. कुशळ वक्ता नव्हे [पां. जाणीव तो श्रोता.] जाणीव श्रोता । राहे भाव चित्ता िरूचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
िनय तो जगश िनय तो जगश । ब्रह्म तया अंगश वसतसे ॥ ॥ न िोवी तोंड न करी अंघोळी । जपे सदाकाळश
[पां. रामनाम.] रामराम ॥ २ ॥ जप तप ध्यान नेणे योग [दे . याग.] युक्ती । कृपाळु जो भूतश दयावंत ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे होय जाणोचन नेणता । आवडे अनंता जीवाहू चन ॥ ४ ॥

१४६७. [पां. काळािी ते सत्ता.] काळाचिया सत्ता ते नाहश घचटका । पंढरीनायका आठचवतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सदाकाळ गणना करी आयुष्ट्यािी । कथेिे वेळेिी आज्ञा नाहश ॥ ॥ याकारणें माझ्या चवठोबािी कीर्तत ।
आहे हे चत्रजगतश थोर [पां. वाटे .] वाट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जनमा आचलयािें फळ । स्मरावा गोपाळ तें चि खरें ॥ ३
॥

१४६८. घरोघरश बहु [पां. “बहु ” शब्द नाहश.] जाले कचव । नेणे प्रसादािी िवी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लं डा
भूाणांिी िाड । पुढें न चविारी नाड ॥ ॥ काढावें आइतें । तें चि जोडावें स्वचहतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळे । [पां.
आहाि िंाचकतील डोळे ।.] पचर होताती अंिळे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १४६९. नये पाहों मुख मात्रागमनयािें । तैसें अमक्तािें गुरुपुत्रा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन बरें िचरतां
एकांत । ते णें नव्हे घात भजनासी ॥ ॥ नये होऊं कदा ननदकािी भेटी । जया िै त पोटश िांडाळाच्या ॥ २ ॥
तुका ह्मणे नका बोलों त्यासी गोष्टी । जयाचिये दृष्टी पाप वाढे ॥ ३ ॥

१४७०. कथा करोचनयां द्रव्य घेती दे ती । तयां अघोगचत नरकवास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रवरव कुंभपाक [पां.
कचरता.] भोचगती यातना । नये नारायणा करुणा त्यांिी ॥ ॥ अचसखड्गिारा छे चदती सवांग । तप्तभूमी अंग
लोळचवती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तया नरक न िुकती । सांपडले हातश यमाचिया ॥ ३ ॥

१४७१. नाइकावे कानश तयािे ते बोल । भक्तीचवण फोल ज्ञान सांगे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाखाणी अिै त
भत्क्तभावेंचवण । दु ःख पावे सीण श्रोता वक्ता ॥ ॥ अहं ब्रह्म ह्मणोचन [दे . त. पाचळत.] पाळीतसे नपडा । नो [पां.
बोलों नये भांडा॰.] बोलावें भांडा तया सवें ॥ २ ॥ वेदबाह् लं ड बोले [पां. तो.] जो पााांड । त्यािें काळें तोंड
संतांमध्यें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे खंडी दे वभक्तपण । [त. वचरष्ठ तो जाण श्वपिाहू चन ।.] वचरष्ठ त्याहू चन श्वपि तो ॥ ४ ॥

१४७२. वेदचवचहत तुह्मी आइका हो कमें । बोलतों [पां. बालतो तें वमु.] तश वमें संतांपढ
ु ें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
िारी वणु जाले एकाचिये अंगश । पापपुण्य भागश [पां. जगश.] चवभाचगलें ॥ ॥ प्रथम पाउलश पावचवला पंथ ।
आचद मध्य अंत भेद नाहश ॥ २ ॥ आंबे बोरी वड [पां. वन.] बाभुळा िंदन । गुणागुणें [पां. गुणागुण. त. गुणागुणी.] चभन्न
अत्ग्न एक ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मन उनमन जों होय । तोंवचर हे सोय चवचि पाळश ॥ ४ ॥

१४७३. तीथांिें [दे . तीथोिे मूळ व्रतांिें फळ. त. तीथोिें तें मूळ व्रतांिें तें फळ.] जें मूळ व्रतांिें जें फळ । ब्रह्म तें
केवळ पंढचरये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें आह्मश दे चखलें आपुल्या नयनश । चफटलश पारणश डोचळयांिश ॥ ॥ जीवांिें
जीवन सुखािें सेजार । उभें कटश कर ठे वचू नयां ॥ २ ॥ जनािा [पां. जगािा.] जचनता कृपेिा सागर । दीनां
लोभापर [दे . त. पां. दृष्टां.] दु ष्टां काळ ॥ ३ ॥ सुरवरां नितनश मुचनवरां ध्यानश । आकार चनगुण
ु श [पां. तो.] तें चि असे
॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नाहश श्रुती आतुडलें । आह्मां सांपडलें गीतश गातां ॥ ५ ॥

१४७४. मािंे मनोरथ पावचवले [दे . पावले .] चसद्धी । तईं पायश बुचद्ध त्स्थरावली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ समािान
जीव राचहला चनिळ । गेली हळहळ स्मरणें [दे . स्मरण हें .] हे ॥ ॥ चत्रचवि तापािें जालें से दहन । सुखावलें
मन प्रेमसुखें ॥ २ ॥ महालाभ वािे वसे पांडुरंग । अंगाअंगश [पां. अंगोअंगश.] संग अखंचडत ॥ ३ ॥ जीवनािा जाला
ओलावा अंतरश । चवश्व चवश्वंभरश सामावलें [पां. मावळलें .] ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे माप भरी आलें चसगे [पां. सीग.] ।
िारबोळ गंगे पूर वाहे ॥ ५ ॥

१४७५. [पां. कृपेिी.] कृपेिें उत्तर दे वािा प्रसाद । आनंदश आनंद वाढवावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु तांच्या
भाग्यें लागलें जाहाज । येथें आतां काज [पां. लवलाहो.] लवलाहें ॥ ॥ अलभ्य तें आलें दारावरी फुका । येथें
[पां. आतां येथं िुका॰.] आतां िुका न पाचहजे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चजव्हाश्रवणाच्या िारें । माप भरा बरें चसगेवचर ॥ ३ ॥

१४७६. पापपुण्यसुखदु ःखािश मंडळें । एक एकाबळें [पां. एका वेळे डाव घेती ।] बाब घेती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कवतुक डोळां पाचहलें सकळ । नािचवतो काळ जीवांसी [त. भूतांसी.] तो [पां. हा.] ॥ ॥ स्वगाचिया भोगें सरतां
नरक । मागें पुढें एक एक दोनही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भय उपजलें मना । घेईं नारायणा कचडये मज ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १४७७. विना चफरती अिम जन । नारायण तो नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केला आतां अंगीकार । न मनी
भार समथु ॥ ॥ संसारािा नाहश पांग । दे व [पां. दे वें.] सांग सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. कीती.] कीतु वाणूं ।
मध्यें नाणूं संकल्प ॥ ३ ॥

१४७८. कथा करोचनयां मोल ज्यापें घेती । ते ही दोघे जाती नरकामध्यें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ब्रह्म पूणु करा
ब्रह्म पूणु करा । [पां. अखंचडत स्मरा रामनाम. ।] अखंड स्मरा रामराम ॥ ॥ मिुरवाणीच्या [पां. मिुरा वाणीच्या.] नका
पडों भरी । जाल यमपुरी भोगावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करश ब्रह्मांड [पां. कचळकाळ.] ठें गणें । हात पसरी चजणें चिग
त्यािें ॥ ३ ॥

१४७९. गोड नांवें क्षीर । [त. पचर त्या साकरेिा॰] परी साकरे िा िीर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें जाणा ब्रह्मज्ञान ।
बापुडें तें भक्तीचवण ॥ ॥ रुिी नेदी अन्न । ज्यांत नसतां लवण ॥ २ ॥ अंिळ्यािे श्रम । चशकचवल्यािें चि [पां.
काम.] नाम ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तारा । [दे . पां. नाव] नांवें तंवुऱ्याच्या सारा ॥ ४ ॥

१४८०. नम्र जाला भूतां । तेणें कोंचडलें अनंता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि शूरत्वािें अंग । हरी आचणला
श्रीरंग ॥ ॥ अवघा जाला पण । लवण सकळां कारण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाणी । [पां. पातळपणें तळा आचण ।.]

पाताळ तें परी खणी ॥ ३ ॥

१४८१. आपुल्या मचहमानें । िातु [पां. पचरस.] पचरसें केलें सोनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसे न मनश मािंे आतां ।
गुणदोा पंढचरनाथा ॥ ॥ [पां. गांवा मागील वोहळ.] गांवाखालील वाहाळ । गंगा न मनी अमंगळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
माती । केली कस्तुरीनें सरती ॥ ३ ॥

१४८२. आशाबद्ध वक्ता । भय श्रोचतयाच्या [दे . त. श्रोतयाच्या.] चित्ता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गातो तें चि [पां. ही.]

नाहश ठावें । तोंड वासी [पां. काय.] कांहश द्यावें ॥ ॥ जालें लोभािें मांजर । भीक मागे दारोदार ॥ २ ॥ [पां.

“उभयतां लोभ मन । वांयां गेले तें भजन ॥ बचहसुुख एके ठायश । तैसें जाले तयां दोहश ॥” हश दोन कडवश जास्त आहेत.] माप आचण गोणी ।
तुका [दे . त. तुका ह्मणे गोणी । माप आचण चरतश दोनही. ] ह्मणे चरतश दोनही ॥ ३ ॥

१४८३. तक्र चशष्ट्या मान । दु ग्िा ह्मणे नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशश ज्ञानािश डोबडें । आशाचवटं चबलश
मूढें ॥ ॥ उपदे श तो जगा । आपण सोंवळा इतका मांगा ॥ २ ॥ रसनाचशश्नािे अंचकत । तुका ह्मणे वरदळ
स्फीत [दे . त्स्पत त. त्स्थत.] ॥ ३ ॥

१४८४. ब्रह्मिारी िमु घोकावें [पां. घोकावी अक्षरें.] अक्षर । आश्रमश चविार ाटकमें [त. पां. ाट्कमु.] ॥१॥॥
ध्रु. ॥ वानप्रस्थ तरी संयोगश चवयोग । संनयास तो त्याग संकल्पािा ॥ ॥ परमहं स तरी जाणे सहज वमु ।
ते थें याती िमु कुळ नाहश ॥ २ ॥ बोले वमु जो िाले याचवरचहत । तो जाणा पचतत श्रुचत बोले ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
कांहश नाहश नेमाचवण । मोकळा तो सीण दु ःख पावे ॥ ४ ॥

१४८५. आह्मी क्षेत्रशिे संनयासी । दे हभचरत हृाीकेशी । नाहश केली ऐशी । आशाकामबोहरी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ आलें अयाचित अंगा । सहज तें आह्मां भागा । दाता पांडुरंगा । ऐसा कचरतां चननिती ॥ ॥ दं ड िचरला
दं डायमान । मुळश मुंचडलें मुड
ं ण । बंदी [पां. बंद बंदािा कोपीन ।.] बंद कौपीन । बचहरवास औठडें ॥ २ ॥ काळें
साचियेला काळ । मन करूचन चनिळ । लौचककश चवटाळ । िरूचन असों [पां. एकांता.] एकांत ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
कायुकारणािी िाली । [“वाच्यावाच्यत्वें” असावें.] वािावाित्वें नेचमली । एका नेमें िाली । स्वरूपश ि राहाणें ॥ ४ ॥
नव्हे वेािारी । तुका आहाि वरवरी । आहे तैसश वरश । खंडें चनवचडतों [पां. “चनवचडतों” याबद्दल “चनवडी.”] वेदांिी ॥
५॥

१४८६. चनवाहापुरतें अन्न आच्छादन । आश्रमासी स्थान कोंपी गुहा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोठें ही चित्तासी
नसावें बंिन । हृदयश नारायण सांटवावा [पां. सवुकाळ.] ॥ ॥ नये बोलों फार बैसों जनामिश । साविान बुद्धी
इंचद्रयें [पां. इंचद्रय.] दमी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घडी घडीनें सािावी । चत्रगुणांिी गोवी उगवूचन ॥ ३ ॥

१४८७. जैसश तैसश तरी । शरणागतें [पां. तुिंश शरण गतें हरी.] तुिंश हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां न पाचहजे
केलें । ब्रीद लचटकें आपुलें ॥ ॥ शु द्ध नाहश चित्त । परी ह्मणचवतों भक्त ॥ २ ॥ मज कोण पुसे रंका । नाम
सांगे तुिंें तुका ॥ ३ ॥

१४८८. नाशवंत दे ह नासेल हा जाणा । कां रे उच्चाराना वािे नाम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नामें चि ताचरले
कोयान हे कोटी । नामें हे [पां. िी] वैकुंठश वैसचवले ॥ ॥ नामापरतें सार नाहश चत्रभुवनश । तें कां तुह्मी मनश
आठवाना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाम वेदांसी आगळें । तें चदलें गोपाळें फुकासाटश ॥ ३ ॥

१४८९. [पां. आळचवती.] आळचवतां बाळें । माते तें सुख आगळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ द्यावें आवडी भातुकें । पाहे
चनवे कवतुकें ॥ ॥ ले ववूचन [पां. ले उचन.] अळं कार । दृष्टी करावी सादर ॥ २ ॥ आपुचलये पदश । बैसवूचन कोडें
वंदी ॥ ३ ॥ नेदी लागों चदठी । उिलोचन लावी कंठश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे लाभा । वारी घ्या [पां. घ्यावें.] वो
पद्मनाभा ॥ ५ ॥

१४९०. तप तीथु दान व्रत आिरण । गातां हचरगुण वारूं नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोचट [पां. कुळी.] कुळें
त्यािश वाटु ली पाहाती । त्या तया घडती ब्रह्महत्या ॥ ॥ आपुचलया पापें न सुटे सायासें । कोणा काळें ऐसें
चनस्तरे ल ॥ २ ॥ व्हावें साह् तया न घलावें भय । फुकासाटश पाहे लाभ घात ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चहत माना या
विना । सुख दु ःख जाणा सािे फुका ॥ ४ ॥

१४९१. दे वासाटश जाणा तयासी ि आटी । असेल ज्या गांठश पुण्यराशी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनबुळा पाठवी
बळें वाराणसी । गेला [दे . त. मेला] आला त्यासी अिु पुण्य ॥ ॥ कथे चनद्राभंग करावा भोजनश । तया सुखा
िणी पार नाहश ॥ २ ॥ यागश ऋण [दे . त. रीण. पां. रुण.] घ्यावें द्यावें सुख लाहश । बुडतां निता नाहश उभयतां ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे वमु जाणोचन करावें । एक न घलावें [पां. घालावें.] एकावरी ॥ ४ ॥

१४९२. अग्नीमाजी पडे िातु । लीन होउचन राहे आंतु [दे . अतु. त. अतुं. पां. आतु.] । होय शुद्ध न पवे घातु ।
[दे . पां. पटतंतुप्रमाण.] पटतंतुप्रमाणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बाह्रंगािें कारण । चमथ्या अवघें चि [दे . भाण. पां. भृाज.] भााण ।
गवु ताठा हें अज्ञान । [पां. मरणा.] मरण सवें वाहातसे ॥ ॥ पुरें मातचलया नदी । लव्हा नांदे जीवनसंिी । वृक्ष
उनमळोचन भेदी । पचर तो किश भंगेना ॥ २ ॥ हस्ती [त. परदळा तें भंगी. दे . परदळ तें भंगी.] परदळा जो भंगी । तया
पायश न मरे मुंगी । कोण जाय संगी । पाणोवाणी तयेच्या [पां. तयाच्या.] ॥ ३ ॥ चपचटतां घणें वचर सैरा । तया पोटश
राहे चहरा । तैशा काय तगती गारा । तया थोरा होऊचन ॥ ४ ॥ लीन दीन हें चि सार । भव उतरावया पार । बुडे
माथां भार । तुका ह्मणे [पां. राहोचन.] वाहोचन ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १४९३. आह्मी वीर जुंिंार । करूं जमदाढे मार । [पां. थापचटले भार । मोड जाला महा दोाां ।.] तापचटले भार ।
मोड जाला दोाांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाला हाहाकार [पां. हाहःकार.] । आले हांकीत जुंिंार । शंखिक्रांिे शृग
ं ार ।
कंठश हार तुळसीिे ॥ ॥ रामनामांचकत बाण । गोपी लाचवला िंदन । िंळकती चनशाणें [पां. चनशाण.] ।
गरुडटके पताका ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काळ । जालों नजकोचन चनिळ । पावला सकळ । भोग आह्मां आमिा ॥ ३
॥

१४९४. आशाबद्ध तो जगािा दास । पूज्य तो उदास सवुजना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहे तें अिीन आपुले
हातश । आचणकां ठे चवती काय बोल ॥ ॥ जाणचतया पाठश लागला उपाि । नेणता [पां. नेणता तो सावि भजनासी ।.]
तो चसद्ध भोजनासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भय बांिलें से [दे . बांिलें गांठश. त. बांचियेलें.] गांठी । िोर लागे पाठी दु म तया
॥३॥

१४९५. आचणकांसी तारी ऐसा नाहश कोणी । िड तें नासोचन भलता टाकी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोनें शुद्ध
होतें अचवट तें घरश । नाचसलें सोनारश [त. अळं कारें.] अळं कारश ॥ ॥ ओल शु द्ध काळी [पां. काळी.] काळें चजरें
बीज । कैंिें लागे चनज [पां. हातश.] हाता ते थें ॥ २ ॥ [पां. एका गहु करी.] एक गहू कचरती अनेक प्रकार । सांजा
चदवसश क्षीर घुगचरया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चवाा रुचि एका [पां. एक.] हातश । पािानी नाचसती नवनीत ॥ ४ ॥

१४९६. वाटे या जनािें थोर बा आियु । न कचरती चविार कां चहतािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण दम ऐसा
आहे यांिे पोटश । येईल शेवटश कोण कामा ॥ ॥ काय मानु चनयां राचहले चननिती । काय जाब दे ती यमदूतां
॥ २ ॥ कां हश चवसरलश मरण बापुडश । काय यांसी गोडी लागलीसे ॥ ३ ॥ काय हातश नाहश करील तयासी ।
काय जालें यांसी काय जाणों ॥ ४ ॥ [पां. “कां हश” याच्याबद्दल “कां हे ”.] कां हश नाठचवती दे वकीनंदना । सुटाया
बंिनापासूचनयां ॥ ५ ॥ काय मोल यासी लागे िन चवत्त । कां हें यांिें चित्त घेत नाहश ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे [पां. “कां

हश” याच्याबद्दल “कां हे ”.] कां हश भोचगतील खाणी । कां त्या िक्रपाणी चवसरलश ॥ ७ ॥

१४९७. काय एकां जालें तें कां नाहश ठावें । काय हें सांगावें काय [पां. ह्मणे.] म्हू ण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दे खतील डोळां ऐकतील [दे . पां. ऐकती.] कानश । बोचललें पुराणश तें ही ठावें ॥ ॥ काय हें शरीर साि कश
जाणार । सकळ चविार जाणती हा ॥ २ ॥ कां हें कळों नये [पां. आपण.] आपुलें आपणा । बाळत्व तारुण्य
वृद्धदशा ॥ ३ ॥ कां हें आवडलें चप्रयापुत्रिन । काय कामा कोण कोणा [पां . काम (ह्मणजे “कामा” असें दोन वेळ आहे ).]

आलें ॥ ४ ॥ कां हें जनम वांयां घातलें उत्तम । कां हे रामराम न ह्मणती ॥ ५ ॥ काय भुली यांसी पडली जाणतां
। दे खती मरतां आचणकांसी ॥ ६ ॥ काय कचरती हे बांिचलया [पां. बांचियेले.] काळें । तुका ह्मणे बळें वज्रपाशश ॥ ७
॥

१४९८. जुंिंार ते एक चवष्ट्णद

ु ास जगश । पापपुण्य अंगश नातळे त्यां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोनवद आसनश
गोनवद शयनश । गोनवद त्यां मनश बैसलासे ॥ ॥ [दे . ऊिु पुड
ं भाळश. त. ऊध्वु पुंड भाळश. पां. ऊध्वु पुड भाळ.] ऊध्वु पुंड्र
भाळश कंठश [दे . कंठश शोभे माळश. त. कंठश शोभे माळ.] शोभे माळ । कांचपजे [त. कचळ काळें .] कचळकाळ तया भेणें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे शंखिक्रांिे शृग
ं ार । नामामृतसार मुखामाजी ॥ ३ ॥

१४९९. जेणें नाहश केलें आपुलें स्वचहत । पुचढलांिा घात इच्छीतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संचितासी जाय
चमळोचनयां खोडी । पतनािे ओढीवरी [पां. ओडीवचर.] हांव ॥ ॥ बांिलें गांठी तें लागलें [पां. लागतें.] भोगावें ।

विषयानु क्रम
ऐचसयासी दे वें काय कीजे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जया गांवां जाणे जया । पुसोचनयां [पां. “तथा” हा शब्द नाहश.] तया वाट
िाले ॥ ३ ॥

१५००. मानी भक्तांिे उपकार । [दे . त. रुणीिा.] ऋणीया ह्मणवी चनरंतर । केला चनगुण
ु श आकार । [पां.

कीर्तत मुखें गजुतां.] कीतु मुखें वर्तणतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन जया जे वासना । ते पुरचवतो पंढचरराणा । जाला
भक्तांिा आंदणा । ते उपकार फेडावया ॥ ॥ अंबऋपीकारणें । जनम घेतले नारायणें । एवढें भक्तीिें लहणें
[पां. लाहाणें.] । दास्य करी [त. पां. “हा” शब्द नाहश.] हा दासािें ॥ २ ॥ ह्मचणयें [पां. मनीवें.] कचरतां शंका न िरी ।
रक्षपाळ बचळच्या िारश । भक्तीिा आभारी । रीग न पुरे जावया ॥ ३ ॥ अजुुनािे रथवारु । ते वागवी सवेश्वरु ।
एवढे भक्तीिे उपकारु । मागें मागें नहडतसे ॥ ४ ॥ पुंडचलकािे िारश । सम [पां. पाउलें .] पाउलश चवटे वरी । न
वजे कट करश । िरूचन ते थें राचहला ॥ ५ ॥ भावभक्तीिा अंचकत । नाम साजे चदनानाथ । ह्मणोचन राचहला
चनवांत । तुका िरण िरोचन ॥ ६ ॥

१५०१. सांगों जाणती शकुन । भूत भचवष्ट्य वतुमान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यांिा आह्मांसी कंटाळा । पाहों
नावडती डोळां ॥ ॥ चरचद्धचसद्धशिे सािक । वािाचसद्ध होती एक ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाती । पुण्यक्षयें
अिोगती ॥ ३ ॥

१५०२. ठाकलोंसें िारश । उभें यािक भीकारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज भीक कांहश दे वा । प्रेमभातुकें [पां. प्रेम
बाहे री पाठवा.] पाठवा ॥ ॥ यािकािा भार । नये घेऊं येरिंार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दान । सेवा घेतल्यावांिन
ू ॥३
॥

सदावशिािर अभांग ॥ २ ॥

१५०३. काय िमु नीत । [पां.] तुह्मां चशकवावें चहत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघें रचियेलें हे ळा । लीळा ब्रह्मांड
सकळा ॥ ॥ नाम महादे व । येथें चनवडला भाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेळे । मािंें तुह्मां कां न कळे ॥ ३ ॥

१५०४. भांडावें तें [त. तों.] गोड । पुरे सकळ ही कोड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा घरशिा या मोळा । ठावा
चनकटां जवळां ॥ ॥ हाक दे तां दारश । येती जवळी सामोरश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चशवें । माचगतलें हातश द्यावें ॥
३॥
॥२॥

१५०५. ऐसें [पां. ऐसें कां जालें मज तें ही न कळे .] कां जालें तें मज ही न कळे । कीतुनािे रळे पळे जगश ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ कैसें तुह्मां दे वा वाटतसे बरें । संतांिश उत्तरें लाजचवलश ॥ ॥ भाचवकां कंटक कचरताती पीडा । हा
तंव रोकडा अनु भव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाम चनवाणीिा बाण । यािा अचभमान नाहश तुह्मां ॥ ३ ॥

१५०६. तुह्मी बैसले ती चनगुण

ु ािे खोळे । आह्मां कां हे डोळे कान चदले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाइकवे तुिंी
अपकीर्तत दे वा । अव्हे रली [पां. अव्हे चरले .] सेवा न दे खवे ॥ ॥ आपुले पोटश तों राचखयेला वाव । आह्मांसी कां
भाव अल्प चदला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु ःखी [पां. ऐसें. त. आहें .] असें हें कळों द्या । पुचढचलया िंद्या मन नेघे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १५०७. सोंगें छं दें कांहश । दे व जोडे ऐसें नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सारा अवघें गाबाळ । डोळ्या आडील
पडळ ॥ ॥ शु द्ध भावाचवण । जो जो केला तो तो सीण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळे । पचर होताती अंिळे ॥ ३ ॥

१५०८. अवघश भूतें साम्या आलश । दे चखलश म्यां कैं होतश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवश्वास तो खरा मग ।
पांडुरंगकृपेिा ॥ ॥ मािंी कोणी न िरो शंका । हो [पां. ऐसें हो कां चनिं द] कां लोकां [दे . चनिं द. त. चनिु द.] चनिं ि ॥
२ ॥ तुका ह्मणे जें जें भेटे । तें तें वाटे मी ऐसें [पां. ऐसा.] ॥ ३ ॥

१५०९. सत्यसंकल्पािा दाता नारायण । सवु करी पूणु मनोरथ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें अळं कार शोभती
सकळ । भावबळें फळ इच्छे िें तें ॥ ॥ अंतरशिें बीज जाणे कळवळा । व्यापक सकळां ब्रह्मांडािा ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे नाहश िालत तांतडी । प्राप्तकाळघडी आल्याचवण ॥ ३ ॥

१५१०. काय वाणूं आतां न पुरे हे वाणी । मस्तक िरणश ठे वीतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थोरशव सांचडली
आपुली पचरसें । [दे . नेणचस वो. पां. नेणो चसवो.] नेणे चसवों कैसें लोखंडासी ॥ ॥ जगाच्या कल्याणा संतांच्या
चवभूचत । दे ह कष्टचवती उपकारें [पां. पर उपकारें.] ॥ २ ॥ भूतांिी दया हे भांडवल संतां । आपुली ममता नाहश दे हश
॥ ३ ॥ तुका ह्मणे सुख पराचवया सुखें । अमृत हें मुखें स्रवतसे ॥ ४ ॥

१५११. जनमा आलों त्यािें । आचज फळ जालें सािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी सांभाचळलों [पां. सांभाचळलें .]

संतश । भय चनवारली [पां. चनरसली.] खंती ॥ ॥ [दे . त. कृत्याकृत्य. पां. कृत्यकृत्य.] कृतकृत्य जालों । इच्छा केली ते
पावलों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काळ । आतां करूं न शके बळ ॥ ३ ॥

१५१२. काय पुण्यराशी । गेल्या भेदूचन आकाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी जाले चत कृपाळ । मािंा केला जी
सांभाळ ॥ ॥ काय वोळलें संचित । ऐसें नेणें अगचणत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणें । काय केलें नारायणें ॥ ३ ॥

१५१३. असें येथशचिया दीनें [दे . पां. चदनें.] । [त. भाग्यहीने.] भाग्यहीन सकळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भांडवल
एवढें गांठी । नाम कंठश िचरयेलें ॥ ॥ आचणक तें दु जें कांहश । मज नाहश यावरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला
कोणें । एवढा नेणें लौचकक ॥ ३ ॥

१५१४. गायें नािें [त. पां. वाहें .] वायें टाळश । सािन [पां. कली.] कळी उत्तम हें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय जाणों
तरले चकती । [दे . “बैसती या नावेवरी” असें मागून शोि व अंक घालू न केलें आहे . प्रथम पां. व. त. यांजप्रमाणेंि पाठ होता. त. नाव आइती.]

नाव ऐती या वैसा ॥ ॥ सायासािें नाहश काम । घेतां नाम चवठोबािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनवाणीिें । शस्त्र सािें
हें एक ॥ ३ ॥

१५१५. सवुकाळ मािंे चित्तश । हे चि खंती राचहली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बैसलें तें रूप डोळां । वेळोवेळां
आठवे ॥ ॥ वेव्हारािी सरली मात । अखंचडत अनु सि
ं ान ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेि जाला । अंगा आला श्रीरंग ॥
३॥

१५१६. जैसें [पां. जैसा.] दावी तैसा राहे । तचर कां दे व दु री आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु ःख पावायािें मूळ ।
[दे . रहनी.] रहणी ठाव नाहश ताळ ॥ ॥ माळामुद्रांवरी । कैंिा सोंगें जोडे हचर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे खें । ऐसे [पां.
ऐसश.] परीिश बहु तेकें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १५१७. अवघा तो शकुन । हृदयश दे वािे [पां. नितन.] िरण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें नसतां चवयोग । लाभा
उणें काय मग ॥ ॥ संग हचरच्या नामािा । शु चिभूत
ु सदा वािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हचरच्या दासां । शु भकाळ
अवघ्या चदशा ॥ ३ ॥

१५१८. ब्रह्मरूपािश कमें ब्रह्मरूप । चवरचहत संकल्प होती जाती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठे चवचलया चदसे [त.

दावी.] रंगाऐसी चशळा । उपाचि चनराळा स्फचटक मचण ॥ ॥ [त. नानाभााा मत्यें आळचवतां बाळा. पां. नानाभााे माते आळचवती
बाळें .] नानाभााामतें आळचवती बाळा । [पां. प्रबोिी तो मूळ जननी॰.] प्रबोि तो मूळा जननीठायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
मािंें नमन जाणचतयां । लागतसें पायां वेळोवेळां ॥ ३ ॥

१५१९. नाहश सुगंिािी [दे . लागती.] लागत लावणी । लावावी ते मनश शु द्ध होतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाऱ्या
हातश माप िाले सज्जनािें । कीर्तत मुख त्यािें नारायण ॥ ॥ प्रभा आचण रचव काय असे आन । उदयश तंव [पां.
तें.] जन सकळ साक्षी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरा सत्यािा सायास । नवनीता नाश नाहश पुनहा ॥ ३ ॥

१५२०. तीथाटणें एकें तपें हु ंबरती । नाचथले िचरती अचभमान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसे चवष्ट्णुदास नव्हती
साबडे । एकाचिया पडे पायां एक ॥ ॥ अक्षरें आचणती अंगासी जाणीव । इच्छा ते गौरव पूज्य व्हावें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे चवचिचनािािे डोहश । पचडले [पां. बुडाले .] त्यां नाहश दे व किश ॥ ३ ॥

१५२१. पटे ढाळूं आह्मी चवष्ट्णुदास जगश । लागों नेदंू अंगश पापपुण्य ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनभुर अंतरश सदा
सवुकाळ । घेतला सकळ भार दे वें ॥ ॥ बचळवंत जेणें रचिलें सकळ । आह्मां त्यािें बळ अंचकतांसी ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आह्मी दे खत चि नाहश । दे वाचवण कांहश दु सरें तें ॥ ३ ॥

१५२२. कथेिा उलं घ तो अिमां अिम । नावडे ज्या नाम ओळखा [पां. ओळखावा तो.] तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कासया जीऊन जाला भूमी भार । अनउपकार [दे . आन्न. त. आण. (“अनुपकार” याच्याबद्दल “अनउपकार” असा कवीिा

अचभप्राय चदसतो.). ] माते कुंसी ॥ ॥ चनद्रे िा आदर जागरणश वीट । त्यािे पोटश कीट कुपथ्यािें ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे दोनही बुडचवलश कुळें । [पां. त्यािें.] ज्यािें तोंड काळें कथेमाजी ॥ ३ ॥

१५२३. [दे . त. सांडोनी.] सांडोचनयां दों अक्षरां । काय करूं हा पसारा । चवचिचनाेिािा भारा । ते णें
दातारा [दे . नातुडेसी.] नातुडसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन बोबड्या [दे . त. बोबडा.] उत्तरश । वािे जपें चनरंतरश । नाम
तुिंें हरी । भवसागरश तारूं तें [पां. हें .] ॥ ॥ सवुमय ऐसें वेदांिें विन । श्रुचत [पां. बोलती.] गजुती पुराणें । [पां.

नाहश आन ध्यान । सािनें मज िाड ॥.] नाहश आणीक ध्यान । रे सािन मज िाड ॥ २ ॥ शेवटश [पां. सेवटश हें ब्रह्मापुण ।.]

ब्रह्मापुण । या चि मंत्रािें कारण । काना [दे . त. मात्र.] मात्रा वांयांचवण । तुका ह्मणे नबदु लश [पां. नबदु लें.] ॥ ३ ॥

१५२४. हचरनामािें करूचन तारूं । भवनसिुपार उतरलों [त. उतरीलों. पां. उतरले .] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फावलें
फावलें आतां । पायश संतां चवनटलों ॥ ॥ हचरनामािा शस्त्र घोडा । संसार गाढा छे चदला ॥ २ ॥ हचरनामािश
[त. पां. हचरनामािें.] िनु ष्ट्यकांडें चवनमुख तोंडें कचळकाळ ॥ ३ ॥ येणें चि बळें सरते आह्मी । हचरिे [दे . नामें.] नामश
[पां. चतहश लोकश.] लोकश चतहश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जालों सािे । श्रीचवठ्ठलािे नडगर ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १५२५. [पां. नव्हे गुरुत्व.] नव्हें हें गुरुत्व मे घवृचष्ट वाणी । ऐकावी कानश संतजनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आरुा हा
शब्द दे वािा प्रसाद । करचवला वाद तैसा केला ॥ ॥ दे हनपड दान चदला एकसरें । मुचळिें तें खरें टांकसाळ
॥ २ ॥ तुका ह्मणे िंरा लागला नवनीत । सेचवचलया चहत पोट िाय ॥ ३ ॥

१५२६. घटश अचलप्त असे रचव । अत्ग्न काष्ठामाजी जेवी [त. तेवी.] । तैसा नारायण जीवश ।
जीवसाक्षीवतुनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भोग ज्यािे तया अंगश । चभन्न प्रारब्ि जगश । चवचित्र ये रंगश । रंगें रंगला गोसावी
॥ ॥ दे ह संकल्पासाचरखें [पां. संिल्यासाचरखें.] । एक एकांसी पाचरखें । सुख आचण दु ःखें । अंगश कमें चत्रचवि ॥ २
॥ तुका ह्मणे कोडें । न कळे तयासी सांकडें । त्याचिया चनवाडें । [पां. उठाव (पण हा ले खकप्रमाद आहे ).] उगवे केलें
नवदान ॥ ३ ॥

१५२७. सद्रचदत कंठ [त. दाटे .] दाटो । येणें [त. फुटे .] फुटो हृदय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नितनािा एक लाहो ।
तुमच्या [पां. हो.] अहो चवठ्ठला ॥ ॥ नेत्रश जळ [त. वाहे .] वाहो सदां । आनंदािे रोमांि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
कृपादान । इच्छी मन हे जोडी ॥ ३ ॥

१५२८. जेथें दे खें ते थें उभा । अवघ्या गगनािा गाभा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोळां बैसलें बैसलें । ध्यान
राहोचन संिलें ॥ ॥ सरसावलें मन । केले सोज्वळ लोिन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवें । आतां [अचसजेत?
ें ]

अचसजेत दे वें ॥ ३ ॥

१५२९. तानहे तानह प्याली । [त. भूक भुकेली ि ठे ली ।.] भूक भुकेनें खादली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जयें तें ि नाहश
जालें । िंाडा घेतला चवठ्ठलें ॥ ॥ वास वासनेसी नाहश । मन पांगुळलें पायश ॥ २ ॥ शेा उरला तुका । जीवा
[पां. जीव जीवा जाला॰.] जीवश जाला िुका ॥ ३ ॥

१५३०. पाचणपात्र चदगंबरा [दे . त. चदगांबरा. पां. चदगांबर.] । हस्त करा साचरखे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवश्यक दे व
मनश । नितनशि सादर ॥ ॥ चभक्षा कामिे नुऐशी । अवकाशश शयन॥ २ ॥ पांघरोचन तुका चदशा । केला वास
[पां. त. आलक्षश.] अलक्षश ॥ ३ ॥

१५३१. चवायश चवसर पचडला चनःशेा । अंगश ब्रह्मरस ठसावला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंी मज िंाली
अनावर वािा । छं द या नामािा घेतलासे ॥ ॥ लाभाचिया सोसें पुढें िाली मना । िनािा कृपणा लोभ जैसा
॥ २ ॥ तुका ह्मणे गंगासागरसंगमश । अवघ्या जाल्या ऊर्तम एकमय ॥ ३ ॥

१५३२. [पां. रामकृष्ट्णनाम.] कृष्ट्णरामनाम मांडश [त. मांडी पारे वोळी. (मांडश रे पांवोळी असावें).] पांवोळी । तेणें
होइल होळी [पां. पापिुनी.] पापा िुनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा मना छं द लावश रे अभ्यास । जया नाहश नास
ब्रह्मरसा ॥ ॥ जोडी तरी ऐसी करावी न सरे । पुढें आस [पां. उरे .] नु रे मागुताली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें िरा
कांहश मनश । यातायाती खाणश िुकतील ॥ ३ ॥

१५३३. परमाथी तो न ह्मणावा आपुला । सलगी िाकुला हे ळं ू नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थोडा चि स्फुनलग
बहु त दावाग्नी । वाढतां इंिनश [त. नविनश.] वाढचवला ॥ ॥ चपचतयानें तैसा वंदावा कुमर । जयािें अंतर दे वें
[पां. दे वकाजश.] वसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चशरश वाहावें खापर । माजी असे सार नवनीत ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १५३४. ज्यािा ऐसा अनु भव । चवश्व दे व सत्यत्वें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व तया जवळी असे । पाप नासे [दे .

त. पां. दरुाणें.] दशुनें ॥ ॥ कामक्रोिा नाहश िाली । भूतश जाली समता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भेदाभेद । गेले [पां.

गेला.] वाद खंडोचन ॥ ३ ॥

१५३५. सेवा ते आवडी उच्चारावें नाम । भेदाभेदकाम चनवारूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे हालावें िालावें
बाहे री । अवघें चि घरश बैसचलया ॥ ॥ दे वािश ि नामें दे वाचिये चशरश । सवु अळं कारश समपावश ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे [पां. होय.] आहे भावें चि संतोाी । वसे नामापाशश आपुचलया ॥ ३ ॥

१५३६. ज्ञाचनयांिे घरश िोजचवतां दे व । ते थें अहं भाव पाठी लागे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचनयां ऐसे [पां.

ह्मणउचन आवघे सांडश रे उपाया.] सांचडले उपाय । िचरयेले पाय दृढ तुिंे ॥ ॥ वेदपरायण [दे. वेदपारायण.] पंचडत
वािक । न चमळती एक [पां. एकामतश.] एकांमिश ॥ २ ॥ पाहों गेलों भाव कैसी आत्मचनष्ठा । ते थें दे खें िेष्टा
चवपरीत ॥ ३ ॥ आपुचलया नाहश चनवाले जे अंगें [पां. आंग । येकी करती ॰.] । योगी करती रागें गुरगुरु ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे मज कोणांिा पांचगला । नको वा चवठ्ठला करूं आतां ॥ ५ ॥

१५३७. पंढरीिी वाट पाहें चनरंतर । चनडळावरी कर ठे वचू नयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाचतयां चनरोप पाठवश
माहे रा । कां मज सासुरा सांचडयेलें ॥ ॥ पैल [पां. हें कडवें नाहश.] कोण चदसे गरुडािे वाचरकें । चवठ्ठलासाचरकें
ितुभज
ु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िीर नाहश माझ्या जीवा । भेटसी केिवां- पांडुरंगा ॥ ३ ॥

१५३८. ऐसी जोडी करा [पां. नाम.] राम कंठश िरा । जेणें िुके फेरा गभुवास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाचसवंत
आटी चप्रयापुत्रिन । बीज ज्यािा सीण तें चि फळ ॥ ॥ नाव िड करा सहस्रां [पां. त. सहस्र.] नामांिी । जे
भवनसिूिी थडी पावे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काळा हाणा तोंडावरी । भाता भरा [पां. हचरराम बाणें.] हचररामबाणश ॥ ३ ॥

१५३९. पाहें मजकडे भरोचनयां दृष्टी । बहु त नहपुटी [दे . नहपुष्टी.] जालों माते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करावेंसें
वाटे जीवा स्तनपान । नव्हे हें विन शृग
ं ाचरक [दे . त. श्रुघ
ं ाचरक. पां. शृघ
ं ाचरक.] ॥ ॥ सत्यासाटश मािंी
शब्दचववंिना । जोचडल्या विनािें तें नव्हे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी कळवळ्यािी कशव । भागलासे जीव
कतुव्यानें ॥ ३ ॥

१५४०. तुज ह्मणतील कृपेिा सागर । तचर कां केला िीर पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आिंुचन कां नये
तुज मािंी दया । काय दे वराया पाहातोचस ॥ ॥ आळचवतों जैसें पाडस कुरंचगणी । पीचडचलया वनश तानभूक
[त. तान भुके.] ॥ २ ॥ प्रेमरसपानहा पाजश मािंे आई । िांवें वो चवठाई वोरसोचन ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंें कोण [पां.

हचरल.] हरी दु ःख । तुजचवण एक पांडुरंगा ॥ ४ ॥

१५४१. भत्क्त [पां. ते.] तों कचठण शु ळावरील पोळी । चनवडे [पां. “चनवडे तो” याबद्दल “चनवडतो”.] तो बळी
चवरळा शूर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें पाहें ते थें दे खीिा पवुत । पायाचवण नभत [पां. भीत] तांतडीिी ॥ ॥ कामावलें
[पां. कामाचवलें तरी चपका बोज घडे .] तचर पाका ओज घडे । रुचि आचण जोडे श्लाघ्यता हे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मना
पाचहजे अंकुश । चनत्य नवा चदस जागृतीिा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १५४२. पापश ह्मणों तचर आठचवतों पाय । दोा बळी काय तयाहू चन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशा चविारािे [पां.

चविारािी.] घालू चन कोंडणी । काय िक्रपाणी चनजले ती [पां. पाहातोसी.] ॥ ॥ एकवेळ जेणें पुत्राच्या उद्देशें ।
घेतल्यािें कैसें नेलें दु ःख ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अहो वैकुंठनायका । निता कां सेवका तुमचिया ॥ ३ ॥

१५४३. उगचवल्या गुंती । ऐशा मागें नेणों चकती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ख्याती [दे . त. ख्यात.] केली अजामे ळें ।
होतें चनघालें चदवाळें ॥ ॥ मोकचलला प्रायचितश । कोणी न िचरती हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मुक्त वाट ।
वैकुंठीिी घडघडाट ॥ ३ ॥

१५४४. सरळश हश [पां. हें.] नामें उच्चारावश सदा । हचर बा गोनवदा रामकृष्ट्णा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुण्य
पवुकाळ तीथें ही सकळ । कथा नसिुजळ नहाऊं येती ॥ ॥ अवघे चि लाभ बैसाचलया घरा । येती भाव िरा
एके ठायश ॥ २ ॥ सेळ्या मेंढ्या गाई सेवा घेती ह्मैसी । कामिे नु तैसी नव्हे एक [पां. एकी.] ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे सुखें
पाचवजे अनंता । हें वमु जाणतां सुलभ चि ॥ ४ ॥

१५४५. पचवत्र तो दे ह वाणी पुण्यवंत । जो वदे अच्युत सवु काळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तयाच्या नितनें
तरतील दोाी । जळतील रासी पातकाच्या ॥ ॥ दे व इच्छी रज िरणशिी माती । िांवत िालती मागें मागें ॥
२ ॥ काय त्यां उरलें वेगळें आणीक । वैकुंठनायक जयां कंठश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे वभक्तांिा संगम । ते थें ओघ
नाम चत्रवेणीिा ॥ ४ ॥

१५४६. पाप ताप दै नय जाय उठाउठश । जाचलया भेटी हचरदासांिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें बळ नाहश
आचणकांिे अंगश । [पां. तप तीथु जगश दान व्रतें ।.] तपें चतथें जगश दानें व्रतें ॥ ॥ िरणशिें रज वंदी शूळपाणी ।
नािती कीतुनश त्यांिे माथां ॥ २ ॥ भव तरावया उत्तम हे नाव । चभजों नेंदी पाव हात कांहश ॥ ३ ॥ [पां. हें क्रडवें

ले खकप्रसादानें चलचहण्यािें राचहलें आहे] तुका ह्मणे मन जालें समािान । दे चखले िरण वैष्ट्णवांिे ॥ ४ ॥

१५४७. येणें बोिें आह्मी असों सवुकाळ । करूचन चनमुळ हचरकथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी भूमीवरी एक
[पां. “दै वांिे” याबद्दल छं दासाठश “दइवांिे” असें सवु प्रतशत चलचहलें आहे .] दइवांिे । चनिान हें वािे सांपडलें ॥ ॥ तरतील
कुळें दोनही उभयतां । गातां आइकतां सुखरूप ॥ २ ॥ न िळे हा मंत्र न [पां. न ह्मणे] ह्मणों यातीकुळ । न लगे
काळ वेळ चविारावी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंा चवठ्ठल चवसांवा । सांटवीन हांवा हृदयांत ॥ ४ ॥

१५४८. बहु तां जनमशिें [पां. जनमांिें.] संचित । सबळ होय [पां. जचर होय.] जचर बहु त । तचर चि होय
हचरभक्त । कृपावंत [पां. अंतरश.] मानसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणवी ह्मचणयारा तयांिा । दास आपुल्या दासांिा ।
अनु सरले [पां. अनुसरल्या.] वािा । काया मनें चवठ्ठलश ॥ ॥ असे भूतदया मानसश । अवघा दे खे हृाीकेशी । जीवें
न चवसंबे [दे . त. तयासी.] त्यासी । मागें मागें नहडतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनर्तवकार । शरणागतां वज्रपंजर । जे जे
अनु सरले नर । तयां [पां. जनमा.] जनम िुकलें ॥ ३ ॥

१५४९. तारूं लागलें बंदरश । िंद्रभागेचिये चतरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लु टा लु टा संतजन । अमुप हें रासी
िन ॥ ॥ जाला हचरनामािा तारा । सीढ लागलें फरारा ॥ २ ॥ तुका जवळी हमाल । भार िालवी चवठ्ठल ॥
३॥

विषयानु क्रम
 १५५०. आळवीन स्वरें । कैशा [पां. मिुर.] मिुरा उत्तरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ यें वो यें वो पांडुरंगे । प्रेमपानहा
मज दें गे ॥ ॥ पसरूचन िोंिी । [दे . विन हें करुणेिी. पां. विनें हे करुणेिी.] विनें हश करुणेिश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
बळी । आह्मी [त. पां. लचडवाळे आळी] लचडबाळें आळश ॥ ३ ॥

१५५१. सकचळकांिें समािान । [पां. नाहश.] नव्हे दे चखल्यावांिून ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. रूप दावश रे अनंता ।.]

रूप दाखवश रे आतां । सहस्रभुजांच्या मंचडता ॥ ॥ शंखिक्रपद्मगदा । गरुडासचहत ये गोनवदा ॥ २ ॥ तुका

ह्मणे कानहा । भूक लागली नयनां ॥ ३ ॥

१५५२. पचततपावना । चदनानाथा नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंें रूप मािंे मनश । राहो नाम जपो वाणी
॥ ॥ ब्रह्मांडनायका । भक्तजनाच्या पाळका ॥ २ ॥ [पां. जीवशचिया.] जीवांचिया जीवा । तुका ह्मणे दे वदे वा ॥ ३
॥

१५५३. करश हें चि काम । मना जपें राम राम ॥ १ ॥ लागो हा चि छं द । मना गोनवद गोनवद ॥ २ ॥
तुका ह्मणे मना । मज भीक द्यावी दीना ॥ ३ ॥

१५५४. आपुचलया लाजा । िांवे भक्तांचिया काजा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाम िचरलें चदनानाथ । सत्य
करावया व्रत ॥ ॥ [पां. “आघात” याबद्दल “घात आघात”.] आघात चनवारी । छाया पीतांबरें [त. पीतांबर.] करी ॥ २ ॥
उभा कर कटश । तुका ह्मणे याजसाटश ॥ ३ ॥

१५५५. सािावया भत्क्तकाज । [पां. नाहश लाज िरीत.] नाहश लाज हा िरीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचसयासी
शरण जावें । शक्ती जीवें न वंिी ॥ ॥ भीष्ट्मपण केला खरा । िनुिुरा रक्षीलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. साक्षी.]

साक्ष हातश । तो म्यां चित्तश िचरयेला ॥ ३ ॥

१५५६. िे नु िरे वनांतरश । चित्त बाळकापें घरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें करश वो मािंे आई । ठाव दे उचन
राखें पायश ॥ ॥ काचढतां तळमळी । चजवनाबाहे र मासोळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कुडी । जीवाप्राणांिी आवडी ॥
३॥

१५५७. हचरजनािी कोणां न घडावी ननदा । साहात गोनवदा नाहश त्यािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रूपा
येऊचनयां िरी अवतार । भक्तां अभयंकर खळां कष्ट ॥ ॥ दु वास [पां. “हा”] हा छळों आला आंवऋाी ।
सुदशुन त्यासी जाचळत चफरे ॥ २ ॥ द्रौपदीच्या क्षोभें कौरवांिी शांचत । होऊचन श्रीपचत साह् [दे . त. साहे .] केलें
॥ ३ ॥ न साहे चि वघ्रु पांडवां पाचरखा । िुडाचवला सखा बचळभद्र ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे अंगश राचखली दु गंचि ।
अश्वत्यामा विी पांडवपुत्रां ॥ ५ ॥

१५५८. ज्यासी आवडी हचरनामांिी । तो चि एक बहु शु चि ॥ १ ॥ जपतो [पां. जपे हचरनाम बीज. दे . जपतो

हचरनामें बीज.] हचरनाम बीज । तो चि वणांमाजी चिज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वणा िमु । अवघें आहे सम ब्रह्म ॥ ३ ॥

१५५९. चवठ्ठल हा चित्तश । गोड लागे गातां गीतश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां चवठ्ठल जीवन । टाळ चिपचळया
िन ॥ ॥ चवठ्ठल [पां. चवठ्ठल चवठ्ठल वाणी.] हे वाणी । अमृत हे संचजवनी ॥ २ ॥ रंगला या रंगें । तुका चवठ्ठल [पां. सवु
अंगें.] सवांगें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १५६०. चवठ्ठल चवठ्ठल मंत्र सोपा । करी पापा चनमूुळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाग्यवंता छं द मनश । कोडें [पां.

कोड.] कानश ऐकती ॥ ॥ चवठ्ठल हें दै वत भोळें । िाड काळें न िरावी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भलते याती । चवठ्ठल
चित्तश ते [पां. शुद्ध ते.] शु द्ध ॥ ३ ॥

१५६१. ह्मणे चवठ्ठल ब्रह्म नव्हे । त्यािे बोल नाइकावे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग तो [पां. “तो” नाहश. ] हो का
कोणी एक । आचद करोचन ब्रह्माचदक ॥ ॥ [पां. जया चवठ्ठल नाहश ठावा.] नाहश चवठ्ठल जया ठावा । तो ही डोळां न
पाहावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश । त्यािी भीड मज कांहश ॥ ३ ॥

१५६२. एक पाहातसां एकांिश दहनें । सावि त्या गुणें कां रे नव्हा [पां. नहावा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मारा हाक
दे वा भय [पां. अटाहास्य] अटाहासें । जंव काळाऐसें जालें नाहश ॥ ॥ मरणांिी तंव गांठोडी पदरश । चजणें [पां.

चजणें तो चि माप भरे .] तो चि वचर माप भरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे निग [दे . त. पां. िशग (फक्त स्वकोशांत “निग” असा आहे ).]

वाहाती मारग । अंगा आलें मग हालों नेदी ॥ ३ ॥

१५६३. संतांसी तों नाहश सनमानािी िाड । पचर पडे िाड [पां. अव्हे चरती.] अव्हे चरतो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ह्मणऊचन तया न वजावें ठाया । होतसे घात या [पां. दु बुळासी.] दु बुळािा ॥ ॥ भावहीना आड येतसे आशंका ।
उचितासी िुका घालाक्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जया संकोि दशुनें । तया ठाया जाणें अनु चित ॥ ३ ॥

१५६४. संसारसंगें परमाथु जोडे । ऐसें काय घडे जाणतेनो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें डग्याच्या [पां. हें डगाच्या.]

आळां अवघश चिपाडें । काय ते थें [पां. तेथी] गोडें चनवडावश ॥ ॥ ढे कणािे बाजे सुखािी कल्पना । मूखुत्व
विना येऊं पाहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मद्य सांडवी लं गोटी । सांचगतला सेटश [पां. सेवटश.] चविार त्या ॥ ३ ॥

१५६५. [पां. जातीच्याला िडे ॰.] जातीिें तें िढे प्रेम । पक्षी स्मरे राम राम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते काय गुण
लागती येरां । [पां. कामा न शोभे नपजरा.] कामा नपजरा शोभेना ॥ ॥ चशकचवलें तें [पां. “तें” नाही] सुजात सोसी । [प.
मग मोल िढे त्यासी] मग तयासी मोल िढे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेािारी । चहजड्या नारी [पां. न होती. दे . नव्हती.] नव्हे चत
॥३॥

१५६६. [दे . त. वसने] वसोचन चथल्लरश । बेडुक सागरा चिक्कारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश दे चखला ना ठावा ।
तोंड चपटी करी हांवा ॥ ॥ [दे . त. फुगातें.] फुगतें काउळें । ह्मणे मी राजहं सा आगळें ॥ २ ॥ गजाहू चन खर ।
ह्मणे िांगला मी फार ॥ ३ ॥ मुलाम्यािें नाणें । तुका ह्मणे नव्हे सोनें ॥ ४ ॥

१५६७. मुक्त होता परी बळें जाला बद्ध । घेउचनयां छं द मािंें मािंें ॥ १ ॥ पाप पुण्य अंगश घेतलें
जडू न । वमु नेणे कोण [पां. िचरता.] कचरता तो ॥ २ ॥ [पां. तुका ह्मणे गेले व्यथु वांयां चवणे । जैसा मृग शीणें मृगजळें .] तुका ह्मणे
वांयां गेलें वांयां चवण । जैसा मृगशीण मृगजळश ॥ ३ ॥

१५६८. पंढचरये मािंें माहे र साजणी । ओचवये कांडणश गाऊं गीत [पां. त. गीती] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राही
रखु माई सत्यभामा माता । पांडुरंग चपता [पां. माहे र मािंें.] माचहयेर ॥ ॥ उद्धव अक्रूर व्यास आंबऋचा । भाई
नारदासी गौरवीन ॥ २ ॥ गरुड बंिु लचडवाळ पुंडलीक । यांिें कवतुक वाटे मज ॥ ३ ॥ मज बहु गोत संत
आचण महं त । चनत्य आठवीत ओचवयेसी ॥ ४ ॥ चनवृचत्त ज्ञानदे व सोपान िांगया । चजवलगा माचिंया नामदे वा ॥
५ ॥ नागोजन चमत्रा नरहचर सोनारा । रोचहदास [पां. रोचहदासा.] कचबरा सोईचरया ॥ ६ ॥ [पां. परसा.] परसो

विषयानु क्रम
भागवता सुरदास सांवता । गाईन नेणतां सकळांसी ॥ ७ ॥ िोखामे ळा संत चजवािे सोइरे । न पडे चवसर यांिा
घडी ॥ ८ ॥ जीवशच्या जीवना एका जनादु ना । पाटका [पां. पाठक हा कानहा चमराबाई ।. त. पाटक कानहया ॰. दे . पाटका॰.]

कानहया चमराबाई ॥ ९ ॥ आणीक [दे . हे.] ही संत महानु भाव मुचन । सकळां िरणश जीव मािंा ॥ १० ॥ आनंदें
ओचवया गाईन मी त्यांसी । जाती पंढरीसी वारकरी [दे . वारे करी.] ॥ ११ ॥ तुका ह्मणे मािंा बचळया बापमाय ।
[दे . त. हरुाें. पां. हाे नांटे.] हाें नांदों सये घरािारी ॥ १२ ॥

१५६९. पोट लागलें पाठीशश । नहडचवतें दे शोदे शश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पोटाभेणें चजकडे जावें । चतकडे पोट
येतें सवें ॥ ॥ जप तप अनु ष्ठान । पोटासाटश जाले दीन ॥ २ ॥ पोटें सांचडयेली िवी । नीिापुढें तें नािवी ॥
३ ॥ पोट काचशयानें भरे । तुका ह्मणे िंुरिंुरूं मरे ॥ ४ ॥

आरत्या ॥ १३ ॥

१५७०. जगदीश [दे . त. जगदेश जगदेश.] जगदीश तुज ह्मणती । पचर या जनामाजी असशील युत्क्त ।
पुण्यपापचवरचहत [पां. पुण्यपापाचवरचहत.] सकळां अचिपचत । दृष्टा पचर नळणी अचलप्त गचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जय दे व
जय दे व जय पंढचरनाथा । श्रीपंढचरनाथा । [पां. नुरे चि पाप.] नु रे पाप चवठ्ठल ह्मणतां सवुया ॥ ॥ आगम चनगम
तुज नेणती कोणी । पचर तूं भाव भत्क्त जवळी ि दोनही । नेणतां चवचियुक्त राते [(“पूजनश” अथवा “पूजेनें” असें

असावें) पां. ॰पुजूनी । न माय ब्रह्मांडश तो संतुष्ट॰.] पूजेनी । न माये ब्रह्मांडश संपुष्टशयनश ॥ २ ॥ असुरां काळ भासे चवक्राळ
पुढें । पसरी मुख एक िाचवतो िुडें । भक्ता शरणागता िाले तो पुढें । दावी वाट जाऊं नेदी वांकडें ॥ ३ ॥
एकाएकश बहु चवस्तरला सुखें । खेळे त्यािी लीळा तो चि कवतुकें । ते थें नरनारी कवण बाळकें । काय
पापपुण्य कवण सुखदु ःखें ॥ ४ ॥ सकळां वमां तूं चि जाणशी एक । बद्ध मोक्ष प्राप्त आचण सुखदु ःख । जाणों
ह्मणतां तुज ठकलश बहु तेकें [पां. त. बहु तेक.] । तुका ह्मणे शरण आलों मज [त. राख.] राखें ॥ ५ ॥

१५७१. दै त्यभारें पीचडली [दे . पृथुवी.] पृथ्वी बाळा । ह्मणोचन तूज येणें जालें गोपाळा । भत्क्तप्रचतपाळक
उत्सव [पां. ॰उत्साहो सोहळा । मंगळ तुज गाती आबळा बाळा.] सोहळा । मंगळें तुज गाती [त. आबळें बाळा.] आबळ बाळा ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ जय दे व जय दे व जय गरुडध्वजा । श्रीगरुडध्वजा [पां. एवढा िरण नाहश.] । आरती ओवाळूं तुज
भक्तीकाजा ॥ ॥ गुण रूप नाम नाहश जयासी । निचततां तैसा चि होसी [त. जयांसी.] तयांसी । मत्स्य कूमु
वराह नरनसह जालासी । असुरां काळ [दे . मुचण] ह्ूण ठाके ध्यानासी ॥ २ ॥ सहस्र रूपें नाम सांवळा ना गोरा ।
श्रुचत नेती ह्मणती तुज चवश्वंभरा । जीवनां जीवन तूं चि होसी दातारा । न कळे पार ब्रह्माचदकां सुरवरां ॥ ३ ॥
संतां महंतां [पां. ह्मणवी घरश.] घरश ह्मणवी ह्मचणयारा । शंखिक्रगदाआयुिांिा भारा । सुदशुन घरटी चफरे
अवश्वरा [पां. आवस्वरा (अवसरा?).] । सकुमार ना स्थूळ होसी गोचजरा ॥ ४ ॥ भावेंचवण तुिंें न घडे पूजन । सकळ
ही गंगा जाल्या तुजपासून । उत्पचत्त प्रळय तूं [पां. कचरसी तूं चि पाळण.] चि कचरसी पाळण । िरूचन राचहला तुका
चनियश िरण ॥ ५ ॥

१५७२. काय तुिंा मचहमा वणूं मी चकती । [दे . पां. नामे मात्रें.] नाममात्रें भवपाश तुटती । पाडातां [दे . पां.

पाउले .] पाउलें हे चवष्ट्णुमूती । कोचटकुळां सचहत जे [पां. “जे” याबद्दल “जग”.] उद्धरती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जय दे व जय
दे व [पां.“जय”नाहश.] जय पंढचरराया । श्रीपंढचरराया । करुचनयां कुरवंडी । सांडीन काया ॥ ॥ मंगळआरतीिा
थोर मचहमा । आणीक द्यावया नाहश उपमा । श्रीमुखासचहत दे खे जो कमा । पासुन सुटे जैसा रचव नासी तमा ॥
२ ॥ िनय व्रतकाळ हे एकादशी । जागरण उपवास घडे जयांसी । चवष्ट्णूिें पूजन एकाभावेंसी । चनत्यमुक्त पूज्य
चतहश लोकांसी ॥ ३ ॥ न वजे वांयां काळ जे तुज ध्याती । [पां. अखंड तुिंा वास जयांच्या चित्तश.] असे तुिंा वास

विषयानु क्रम
तयांच्या चित्तश । िाले सुखें सदा प्रेमें हु ल्लती । तीथें [त. मचळणें , दे . पां. मचळन.] मचळण वास तयांिा पाहाती ॥ ४ ॥
दे व भक्त तूं चि जालासी दोनही । वाढावया सुख भत्क्त हे जनश । जड जीवां उद्धार होय लागोचन । शरण तुका
वंदी पाउलें दोनही ॥ ५ ॥

१५७३. कंसरायें गभु बचघयेले सात । ह्मणोचन गोकुळासी आले अनंत । घ्यावया अवतार [पां. “जालें ”

शब्द नाहश.] जालें हें चि चनचमत्त [दे . त. पां. चनचमत्तय.] । असुर संहारूचन तारावे भक्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जय दे व जय दे व
जय चवश्वरूपा । श्रीचवश्वरूपा । [पां. “श्रीचवश्वरूमा” नाहश.] । ओवाळीन तुज दे हदीपें बापा ॥ ॥ स्थूळरूप होऊचन
िचरतसे सानें । जैसा भाव तैसा तयांकारणें । दै त्यांसी भासला नसह [दे . चसहश गजान. त. नसही ग्लाने.] गजाने ।
काळासी महाकाळ यशोदे सी तानहें ॥ २ ॥ अनंत वणी कोणा न कळे चि पार । सगुण कश चनगुण
ु हा ही चनिार ।
पांगलश [दे साई.] साही अठरा कचरतां वेव्हार । तो वचळतसे [पां. तो हा वचळतसे] गौचळयांिें चखल्लार ॥ ३ ॥ ते हचतस
कोचट चतहश दे वांसी श्रेष्ठ । [पां. पाउलें पाताळी स्वगी मुगुट.] पाउलें पाताळी नेणती स्वगु मुगुट । चगचळलश िौदा भुवनें
तचर न भरे चि पोट । तो खाउन घाला गोपाळािें उत्च्छष्ट ॥ ४ ॥ मचहमा वणूं तचर पांगचलया श्रुचत । चसणला
शेा चिरल्या चजव्हा कचरतां स्तुती । भावेंचवण कांहश न िले चि युत्क्त । राखें शरण तुकयाबंिु करी चवनंती ॥ ५
॥

१५७४. परमानंदा परमपुरुाोत्तमरामा । अच्युता अनंता हचर मे घश्यामा । अचवनाशा अलक्षा परता
परब्रह्मा । अकळकळा कमळापती न कळे मचहमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जय दे व जय दे व [दे . त. जया जी श्रीपती.] जय
जी श्रीपती । मंगळशु भदायका करीन ॥ ॥ आरती गोनवदा गोपाळा गोकुळरक्षणा । चगचरिरकर
भवसागरतारक दचिमथना । मिुसूदन मुचनजीवन िरणीश्रमहरणा । दीनवत्सळ सकळां मूळ जय जयचनिाना
॥ २ ॥ चवश्वंभरा [पां. चवश्वंभरा सवेश्वरा जगदोद्धारा.] सवेश्वर जगदािारा । िक्रिर करुणाकर पावन गजेंद्रा ।
सुखसागर गुणआगर मुगुटमणी शूरा । कल्याणकैवल्यमूर्तत मनोहरा ॥ ३ ॥ गरुडासना शेाशयना नरहरी ।
नारायणा ध्याना [दे . त. सुरहरवरगौरी.] सुरवरहरगौरी । नंदा नंदनवंदन चत्रभुवनांभीतरी । अनंतनामश ठसा
अवतारांवरी ॥ ४ ॥ सगुणचनगुण
ु साक्ष श्रीमंत संतां । भगवाना [पां. ‘भगवाना’ नाहश.] भगवंता कालकृतांता [दे . त.

कालकृदांता (कालकृदं ता?).] । उत्पचत्तपाळणपासुन संहारणसत्ता । शरण तुकयाबंिु तारश चरचत बहु तां ॥ ५ ॥

१५७५. पंढचर पुण्यभूमी भीमा दचक्षणवाचहनी । तीथु हें िंद्रभागा महा पातकां िुनी । उतरलें
वैकुंठमहासुख मेचदनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जय दे वा पांडुरंगा [दे . त. जया] जय अनाथनाथा । आरती ओंवाळीन तुह्मां
लक्ष्मीकांता ॥ ॥ चनत्य नवा सोहळा हो [पां. ही.] महावाद्यांिा [दे . महावाद्यां गजर] गजर । सनमुख गरुड पारश
उभा जोडु चन कर । मंचडतितुभज
ु ा कटश चमरवती कर ॥ २ ॥ हचरनाम कीतुन [पां. कीतुनें.] हो आनंद महािारश ।
नािती प्रेमसुखें नर तेनथच्या नारी । जीवनमुक्त लोक चनत्य पाहाती हरी ॥ ३ ॥ आााढी कार्ततकी हो
गरुडटकयां [पां. गरुडटचकयांिा.] भार । गजुती नामघोाें [दे . नाम घोा.] महावैष्ट्णववीर । पापासी रीग नाहश असुर
कांपती सुर ॥ ४ ॥ हें सुख पुड
ं चलकें कसें आचणलें बापें । चनगुण
ु साकारलें आह्मांलानग [पां. आह्मांलागश सोपें.] हें
सोपें । ह्मणोचन िरण िरोचन तुका राचहला सुखें ॥ ५ ॥

१५७६. अवतार गोकुळश हो जन तारावयासी । लावण्यरूपडें हें ते जपुंजाळरासी [पां. तेजः पुंजाळ रासी.] ।
उगवतां कोचट नबबें रचव लोपले शशी । [पां. उत्साह.] उत्साव सुरवरां मही थोर मानसश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जय दे वा
कृष्ट्णनाथा जय रखु माईकांता । आरती ओंवाळीन तुह्मां दे वकीसुता । जय दे वा कृष्ट्णनाथा ॥ ॥
वसुदेवदे वकीिी बंद फोडु नी [पां. फोचडली.] शाळ । होउचन चवश्वजचनता तया पोनटिा बाळ । दै त्य हे त्राचसयेले
समूळ कंसासी [पां. कंसाचद.] काळ । राजया [पां. राज्यया.] उग्रसेना केला मथुरापाळ ॥ २ ॥ राखतां गोिनें हो इंद्र

विषयानु क्रम
कोपला [दे . वचर.] भारी । मे घ जो कडाचडला चशळा वाुतां िारश । राचखलें गोकुळ [त. हो.] हें नखश िचरला चगरी
। चनभुय लोकपाळ अवतरले हरी ॥ ३ ॥ कौतुक पाहावया माव ब्रह्ानें केली । [पां. वत्सें हे िारोचनयां. दे . वत्सें

िोरोचनयां.] वत्सें ही िोरुचनयां सत्यलोकाचस नेलश । गोपाळ [पां. गाई वत्स.] गाईवत्सें दोहश ठायश [त. पां. रचक्षली.]

राखीलश । सुखािा प्रेमनसिु अनाथांिी माउली ॥ ४ ॥ ताचरलें भक्तजना दै त्य चनदाळू चन । पांडवां साहकारी
आडल्यां चनवाणी । गुण मी काय वणूं मचत केवढी [दे . वाणूं.] वाणी । चवनचवतो दास तुका ठाव दे ईं [पां. मागे.]

िरणश ॥ ५ ॥

१५७७. सुंदर अंगकांती [दे . मुखें. पां. मुळ.] मुख भाळ सुरेख । बाणली उटी अंगश चटळा [पां. साचजरा.]

साचजरी रे ख । मस्तकश मुगुट कानश कुंडलां [पां. कुंडलें .] तेज फांके । आरक्त दं त चहरे कैसे शोभले चनके ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ जय दे वा ितुभज
ु ा जय [दे . त. जया.] लावण्यतेजा । आरती ओवाळीन [त. भवताचरया वोजा. पां. भवतारी हा

वजा.] भवताचरया हा वोजा । जय॰ ॥ ॥ उदार जुंिंार हा जया वाचणती श्रुचत । परतल्या नेचत ह्मणती तयां न
कळे गचत । भाट हा ितुमुखें अनु वाद कचरती । पांगलश साही अठरा रूप न गचत ॥ २ ॥ ऐकोचन रूप ऐसें
तुजलागश िुंचडती । बोडके नग्न एक चनराहार [दे . ईचत. त. इचत.] यचत । सािनें योग नाना तपें दारुण चकती [पां.

तपती.] । सांचडलें सुख चदली [पां. चदले संसारािी त्या शांचत ।.] संसारा शांती ॥ ३ ॥ भरूचन माजी लोकां चतहश नांदचस
एक । काचमनी मनमोहना रूप नाम अनेक । नासचत नाममात्रें भवपातकें [पां. भवपातक.] शोक । पाउलें वंचदताती
[पां. वंचदतो.] चसद्ध आचण सािक ॥ ४ ॥ उपमा द्यावयासी दु जें काय हें तुज । तत्तवाचस तत्तवसार मूळ जालासी
बीज । खेळचस बाळलीळा अवतार सहज । चवनचवतो दास तुका कर जोडोचन तुज ॥ ५ ॥

१५७८. सकुमार मुखकमळ चनजसारचनमुळ । सावळी सुनीळ तनु भ्रमरांग कुरळ । िंळकचत चदव्य
ते जें दं त माज पातळ [पां. पाताळ] । चमरवनल मपूरपत्रें [दे . त. पां. मयोरपत्रें.] मुगुट कुंडलें माळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जय
दे वा जगदीश्वरा । िनय रखु माईवरा । आरती करीन काया । ओंवाचळन सुंदरा । जय॰ ॥ ॥ गोचजरें
ठाणमान [दे . ढाणमाण.] भुजा मंचडत िारी । शोभचत शंखिक्रगदापद्म मोहरी । हृदयश ब्रह्मपद बाणलें शृग
ं ारश ।
गजुचत िरणश वांकी कंठ कोचकळास्वरश [पां. कोचकळस्वरी.] ॥ २ ॥ घवघचवत उटी अंगश बावन िंदनांिी । [दे .

लल्हाट. पां. लल्लाट.] लल्लाटश कस्तुचरिा कास चपतांवरािी । [पां. ही पंत्क्त नाहश.] कचटसूत्र वचर साचजरें प्रभा वर
मोचतयांिी । संगीत सकळ मुद्रा पाउलें कुंकुमािश ॥ ३ ॥ सौभाग्यसुख सागर गुणलावण्यखाणी । लाघवी
दीनवत्सळ चवश्व लाचवलें ध्यानश । आियु दे व कचरती ऋचा राचहले मुचन । िनय ते प्रसवली ऐचसया नंदपत्नी ॥
४ ॥ वर्तणतां ध्यान मचहमा श्रुचत राचहल्या नेचत । रचवकोचट िंद्र तारा प्रकाशा न तुळती । उदार सुर गंभीर [पां. ॰

गंभीर आनंद हे मूर्तत.] पूणु आनंदमूर्तत । तुकयाबंिु ह्मणे स्तवूं मी काय चकती ॥ ५ ॥

१५७९. महा जी महादे वा महाकाळमदु ना । मांचडयेलें उग्रतप महादीप्त दारुणा । पचरिान व्याघ्रांबर
चिताभस्मले पना [दे . चिदाभस्मले पना.] । स्मशानं [पां. स्मशानश.] क्रीडास्थळ तुह्मा जी चत्रनयना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जय
दे वा हरे श्वरा जय पावुतीवरा । आरती ओंवाचळन कैवल्यदातारा । जय॰ रुद्र हें नाम तुह्मां उग्र संहारासी [पां.

त. संहाररासी.] । शंकर चशव भोळा उदार सवुस्वश । उदक बेलपत्र टाळी वाचहल्या दे सी । आपुलें पद दासां ठाव
दें ई [पां. दे सी.] कैलासश ॥ २ ॥ त्रैलोक्यव्यापका हो जन [पां. वन.] आचण चवजन । चवराटस्वरूप हें तुिंें साचजरें
ध्यान । [पां. कचरती.] कचरतो वेद स्तुती कीती [पां. मुख्य.] मुखें आपण । जाणतां नेणवे हो तुमिें मचहमान ॥ ३ ॥
बोलतां नाम मचहमा असे आियु जगश । उपदे श केल्यानंतरें पापें पळती वेगश । हरहर वाणी गजें प्रेम संिरे
अंगश । राचहचल दृष्टी िरणश रंग मीनला रंगश ॥ ४ ॥ [पां. पूचजलें .] पुजूचन नलग उभा तुका जोडोनी हात । कचरती
चवज्ञापना पचरसावी हे मात । अखंड राहू ं द्यावें मािंें िरणश चित्त । घातले साष्टांग [पां. मािंे.] मागे मस्तकश हात
॥५॥

विषयानु क्रम
 १५८०. अवतारनामभेद गणा आचद [पां. अगाि.] अगाद । जयाचस पार नाहश पुढें खुंटला वाद । एक चि
दं त शोभे मुख चवक्राळ दोंद । ब्रह्मांडामाचज दावी अनंत हे छं द ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जय जया गणपती ओंवाचळत
आरती । साचजऱ्या सरळ भुजा फरशकमळ शोभती ॥ ॥ हे मही ठें गणी हो तुज नृत्यनायका । भोंवचर फेर
दे तां असुर मर्तदले एकां । घातले तोडरश हो भक्तजनपाळका । [पां. ही पंचि नाहश.] सहस्र नाम तुज
भुत्क्तमुत्क्तदायका ॥ २ ॥ सुंदर शोभला हो रूपें लोपलश ते जें । उपमा काय दे ऊं असे आचणक दु जें ।
रचवशचशतारागणें [त. ॰ तारांगणें ॰.] जयामाजी सहजें । उदरश सामावलश जया ब्रह्मांडबीजें ॥ ३ ॥ वर्तणता शेा
लीळा तया भागलश मुखें । पांगुळले वेद िारी कैसे राचहले सुखें । अवतार जनमला हो नलगनाभी या मुखें ।
अमूतु मूर्ततमंत होय भक्तीच्या सुखें ॥ ४ ॥ चवश्व हें रूप तुिंें हस्त पाद मुखडें । ऐसा चि भाव दे ईं तया नाितां
पुढें । िूप दीप पंिारचत ओंवाचळन चनवाडें । [त. राख या शरणांगता. पां. राखे शरणांगता.] राखें या शरणागता तुका
खेळतां लाडें ॥ ५ ॥

१५८१. कनकाच्या पचरयेळश उजळू चन आरती । [पां. रत्नदीपप्रभा.] रत्नदीपशोभा कैशा पाजळल्या ज्योती
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ओंवाळूं गे माये सबाह् साचजरा । राचहरखुमाईसत्यभामे च्या बरा ॥ ॥ मंचडतितुभज
ु चदव्य
कानश कुंडलें । श्रीमुखािी शोभा पाहातां तेज कांकलें ॥ २ ॥ वैजयंती [पां. माळा.] माळ गळां शोभे श्रीमंत ।
शंखिक्रगदापद्म आयुिें शोभत ॥ ३ ॥ सांवळा सकुमार जैसा कदु ळीगाभा । िरणीिश नेपुरें बांकी गजुती
नभा ॥ ४ ॥ ओंवाचळतां मन हें [पां. “हें ” नाहश.] उभें ठाकलें ठायश । [पां. समदृचष्ट समान तुकया लागला पायश.] समदृचष्ट
समाचि तुकया लागली पायश ॥ ५ ॥

१५८२. भक्तीचिया पोटश बोि कांकडा ज्योती । पंिप्राण जीवें भावें ओंवाळूं आरती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ओंवाळूं आरती माझ्या पंढरीनाथा । दोनही कर जोडोचन िरणश ठे वीन माथा ॥ ॥ काय मचहमा वणूं आतां
सांगणें तें चकती । कोचट ब्रह्महत्या मुख पाहतां जाती ॥ २ ॥ राही रखु माई दोही दों बाही । मयूर चपच्छिामरें
ढाचळचत ठायश ठायश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दीप घेऊचन जनमनचत शोभा । चवटे वरी उभा चदसे लावण्यगाभा ॥ ४ ॥
[या अभंगाच्या पुढें रामेश्वर भटािा एक अभंग तळे गांवच्या प्रतशत आहे तो :—

तूं चि आत्माराम नव्हे सी दे हिारी । स्तुचत जरश होय िंडो मािंी वैखरी । पातकश मूढ जन पडतील अघोरश । यालागश अवतार केला
महीवरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जय जय भक्तराया िमुमूर्तत तुकया । आरती वोंवाळश भावें तुचिंया पायां ॥ ॥ तुिंे ठायश असे भ्रम कोणा नकळे नेम । जन हें
काय जाणे अनुभचवतो राम । टाकोचन अचभमान जीवश िचरलें प्रेम । बोलोचन मचहमा तुिंा जना चदला चवश्राम ॥ २ ॥ अद्भुत मचहमा तुिंा काय वणूं
दातारा । उदकेंचवण अन्न चदवस क्रचमले तेरा । आतां हे ऐसी प्रात्प्त काय घडे ल येरां । उदकश कागद चदन रचक्षले अठरा ॥ ३ ॥ ऐकतां तुिंें विन मन
होय उनमन । सचच्चदानंद गाभा तुजठायश पूणु । चनत्य हें असो मािंें तुिंे पायश अनुसि
ं ान । करूचन कृपादान दे ईं इतुकें दान ॥ ४ ॥ शास्त्र आचण वेदांत
चशष्टािार समस्त । आचणला एकवाक्या जनलोक कृताथु । चवशेा रामेश्वरा प्रेम चदलें बहु त । चवनचवतों तुज आतां ठे वश मस्तकश हात ॥ ५ ॥]

॥१३॥

१५८३. िनय चदवस आचज [दे . त. दरुाण.] दशुन संतांिें । नांदे तया घरश दै वत पंढरीिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
िनय पुण्य रूप कैसा जाला संसार । दे व आचण भक्त दु जा नाहश चविार ॥ ॥ िनय पूवु पुण्य वोडवलें चनरुतें
। संतांिें [दे . त. दरुाण.] दशुन जालें भाग्यें बहु तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िनय आह्मां जोडली जोडी । संतांिे िरण [त.
आतां न चवसंभें घडी ।.] आतां जीवें न सोडश ॥ ३ ॥

१५८४. [पां. गाऊं नािूं चवठु तुिंा॰.] गाऊं वाणूं तुज चवठो तुिंा करूं अनु वाद । चजकडे पाहें चतकडे सवुमय
गोनवद ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आनंद रे चवठोबा जाला मािंे मनश । दे चखले [त. दे चखलें लोिनश चवटे सचहत पाउलें ।. दे . पां. (पाउल

शब्द पुनल्लगी िचरला आहे ).] लोिनश चवटे सचहत पाउले ॥ ॥ [त. न करश तप रे मुक्तीिे॰. पां. न करश तप सािन मुक्तीिे॰.] न

विषयानु क्रम
करश तपसािनें रे मुक्तीिे सायास । हा चि जनमोजनमश गोड [त. सेवश.] भक्तीिा रस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां
प्रेमा उणें तें काई । पंढरीिा राणा सांटचवला हृदयश ॥ ३ ॥

१५८५. मागणें तें एक तुजप्रचत आहे । दे शी तचर पाहें पांडुरंगा ॥ १ ॥ या संतांसी चनरवश हें मज दे ईं ।
आचणक दु जें काहश न [पां. नागें.] मगें तुज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां उदार होईं । मज ठे वश पायश संतांचिया ॥ ३ ॥

स्िामींनीं काया ब्रह्म केली ते अभांग ॥ २४ ॥

१५८६. शोचितां चि नये । ह्मणोचन वोळगतों पाये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां चदसों नये जना । ऐसें करा
नारायणा ॥ ॥ परतोचन मन । गेलें ठायश चि मुरोन ॥ २ ॥ चवसरला तुका । बोलों िालों जाला मुका ॥ ३ ॥

१५८७. रज्जुसपाकार । भासयेलें [त. भासयलें .] जगडंबर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन [पां. आठचवतों.] आठवती
पाय । घेतों आलाय बलाय ॥ ॥ दृश्य [दे . द्रुश द्रुमाकार॰. त. पां. दृश्य दृमाकार॰.] द्रु माकार लाणी । केलों [दे . सवु

सासी.] सवुस्वासी िणी ॥ २ ॥ तुकश तुकला तुका । चवश्वश भरोचन उरला लोकां [पां. जोकां.] ॥ ३ ॥

१५८८. ह्मणचवतों दास । पचर मी असें उदास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा चि चनिय मािंा । पचर मी चनियाहु चन
दु जा ॥ ॥ सरतें कतृुत्व [दे . त. कतुुत्व.] माझ्यानें। पचर मी [पां.॰ त्याहू चन असे चभन्न ।.] त्याही हू न चभन्न ॥ २ ॥ तुका
तुकासी तुकला । तुका तुकाहु चन चनराळा ॥ ३ ॥

१५८९. घोंटवीन लाळ ब्रह्मज्ञानया हातश । मुक्तां आत्मत्स्छती सांडवीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ब्रह्मभूत [पां.

ब्रह्मभूत काया हा तसे कीतुनश ।.] होते काया ि कीतुनश । भाग्य तरी ऋणी दे वा ऐसा ॥ ॥ तीथुभ्रामकासी [दे . तीथु

भ्रमकासी.] आणीन आळस । कडु स्वगुवास कचरन भोग ॥ २ ॥ सांडवीन तपोचनिा अचभमान । यज्ञ आचण दान
लाजवीन ॥ ३ ॥ भत्क्तभाग्यप्रेमा [पां. भत्क्त भाग्य सीमा॰.] सािीन पुरुााथु । ब्रह्मशिा जो अथु चनजठे वा ॥ ४ ॥ िनय
ह्मणवीन येह [दे . येहे. पां. येही. “इह” त्याबद्दल.] लोकश लोकां । भाग्य आह्मश तुका दे चखयेला ॥ ५ ॥

१५९०. संसारािे अंगश अवघश ि व्यसनें [दे . त. बसनें.] । आह्मी या कीतुनें शु द्ध जालों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आतां हें सोंवळें जालें चत्रभुवन । चवाम िोऊन सांचडयेलें ॥ ॥ ब्रह्मपुरश वास करणें अखंड । न दे चखजे तोंड
चवटाळािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां एकांतािा वास । ब्रह्मश ब्रम्हारस सेवूं सदा ॥ ३ ॥

१५९१. तुह्मी सनकाचदक संत । ह्मणाचवतां कृपावंत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एवढा करा उपकार । दे वा [पां. सांगा
दे वा.] सांगा नमस्कार ॥ ॥ [पां. भाकावी.] भाकूचन करुणा । चवनबा वैकुंठशिा [पां. पंढरीिा.] राणा ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे मज आठवा । [दे . त. पां. मुळ.] मूळ लवकरी पाठवा ॥ ३ ॥

१५९२. आपुल्या माहे रा जाईन मी आतां । चनरोप या संतां हातश आला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुख दु ःख मािंें
ऐचकलें कानश । कळवळा मनश करुणेिा ॥ ॥ करुनी चसद्ध मूळ साउलें भातुकें । येती चदसें [पां. एक.] एकें
नयावयासी ॥ २ ॥ त्या चि पंथें मािंें लागलें से चित्त । वाट पाहें चनत्य माहे रािी [आठवािी.] ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
आतां येतील नयावया । अंगें आपुचलया मायबाप ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १५९३. चिनहें उमटती [दे . उमटताती.] अंगश । शकुना जोगश उत्तम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आठवला बापमाय ।
येइल काय मूळ नेणों ॥ ॥ उत्कंचठत जालें मन । ते [पां. ते खुण ॰.] चि खु ण ते थशचि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [त. पां.

कामा.] काम वारश । आळस घरश करमे ना ॥ ३ ॥

१५९४. आरोचनयां पाहे वाट । कटकट सोसेना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचलयांस पुसें मात । ते थें चित्त लागलें
॥ ॥ दळश कांडी लोकांऐसें । पचर मी नसें ते ठायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें चपसें । ते थें [पां. तैसे तेथें.] तैसें असेल
॥३॥

१५९५. येथीचलया [पां. येथील या.] अनु भवें । कळों जीवें [पां. जीवें येतसे.] हें येतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोहश ठायश
एक जीव । मािंी कशव त्या अंगश ॥ ॥ भूक भूके चि खाउचन िाय । नाहश हाय अन्नािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुख
जालें । अंतर िालें त्यागुणें ॥ ३ ॥

१५९६. पैल आले हचर । शंख िक्र शोभे करश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गरुड येतो [पां. फडात्कारें.] फडत्कारें । ना
भी ना भी ह्मणे [पां. खरें.] त्वरे ॥ ॥ मुगुटकुंडलांच्या दीत्प्त । ते जें [पां. तेज.] लोपला गभत्स्त ॥ २ ॥
मे घश्यामवणु हचर । मूर्तत डोळस साचजरी ॥ ३ ॥ ितुभज
ु वैजयंती । गळां माळ हे रुळती ॥ ४ ॥ पीतांबर िंळके
कैसा । उजळल्या दाही चदशा ॥ ५ ॥ तुका जालासे संतुष्ट । घरा आलें वैकुंठपीठे [पां. “वैकुंठपीठ” याबद्दल “वेंकुठ”] ॥
६॥

१५९७. शंखिक्रगदापद्य । पैल आला पुरुाोत्तम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ना भी ना भी भक्तराया । वेगश पावलों

सखया ॥ ॥ दु रूचन येतां चदसे दृष्टी । िाकें दोा पळती सृष्टी ॥ २ ॥ तुका दे खोचन एकला । वैकुंठशहू चन हचर
आला ॥ ३ ॥

१५९८. पैल चदसतील भार । नदडी पताका अपार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आला पंढरीिा राणा । चदसतील
त्याच्या खु णा । सुख वाटे मना । डोळे बाह्ा स्फुरती ॥ ॥ उचठले गजर नामािे । दळभार वैष्ट्णवांिे ॥ २ ॥
तुका करी चरता ठाव । त्यांसी बैसावया वाव ॥ ३ ॥

१५९९. िला जाऊं रे सामोरे । पुढें भेटों चवठ्ठल िुरे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुका आनंदला मनश । कैसा जातो
लोटांगणश । फेडावया [पां. “फेडावया. आचज ।”] िणी । प्रेमसुखािी आचज ॥ ॥ पुढें आले कृपावंत । मायबाप
सािुसत
ं ॥ २ ॥ तुका आळं चगला वाहश । ठे चवला चवठोबािे पायश ॥ ३ ॥

१६००. पाहु णे घरासी । आचज आले हृाीकेशी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. “दरदरीत पाण्या माजी रांचियेल्या कृष्ट्णा ।”

एवढें ि ध्रुवपद आहे .] काय करूं उपिार । कोंप मोडकी जजुर । कण्या दरदर । पाण्यामाजी रांचिल्या ॥ ॥ घरश
मोडचकया वाजा । वचर वाकळांच्या शेजा ॥ २ ॥ मुखशु चद्ध तुळसी दळ । तुका ह्मणे मी दु बुळ ॥ ३ ॥

१६०१. संतश केला अंगीकार । त्यासी अचभमान थोर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश ठे चवलें िरणश । घेती तें चि
पुरवूचन । तुका पायवणी । घेऊचनयां चनराळा ॥ ॥ नसतां कांहश संचित । भेटी [पां. “भेटी जाली॰” आचण पुढच्या

कडव्यांतलें “दे व चमळोचनयां॰” हे दोन िरण एकमेकाशश बदलले आहे त.] अवचित ॥ २ ॥ दे व चमळोचनयां भक्त । तुका केलासे
सनाथ ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १६०२. अवचघयांच्या आलों मुळें । [पां. एक.] एका वेळे नयावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चसद्ध व्हावें चसद्ध व्हावें ।
आिश ठावें कचरतों ॥ ॥ जोंवचर ते [पां. हे .] घचटका दु री । आहे उरी तो काळ ॥ २ ॥ मंगळािे वेळे उभे । [पां.

असा.] असों शोभे सावि ॥ ३ ॥ अवचघयांिा योग घडे । तरी जोडे श्लाघ्यता ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे पाहें वाट । बहु
आट करूचन ॥ ५ ॥

१६०३. सकळ ही मािंी बोळवण करा । परतोचन घरा जावें तुह्मश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. कमे िमे.] कमुिमे
तुह्मां असावें कल्याण । घ्या मािंें विन आशीवाद ॥ ॥ वाढवूचन [पां. चदले .] चदलों एकाचिये हातश । सकळ
चननिती जाली ते थें ॥ २ ॥ आतां मज जाणें प्राणेश्वरासवें । माचिंया भावें अनुसरलों ॥ ३ ॥ वाढचवतां लोभ
होईल उसीर । अवघशि त्स्छर करा ठायश ॥ ४ ॥ िमु अथु काम जाला एके ठायश । मे ळचवला नजहश हाता हात
॥ ५ ॥ तुका ह्मणे [दे . “आतां जाली” यावर “तुह्मां आह्मां” असा पाठ घातला आहे.] आतां जाली हे चि भेटी । उरल्या त्या
गोष्टी बोलावया ॥ ६ ॥

१६०४. बोचललों तें आतां पाळावें विन । ऐसें [पां. काय ऐसे पुण्य मािंे गांठी ।.] पुण्य कोण मािंे गांठी ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ जातों आतां आज्ञा घेऊचनयां स्वामी । काळक्षेप आह्मी करूं कोठें ॥ ॥ न घडे यावचर न िरवे िीर ।
पीडतां राष्ट्र दे खोचन जग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंी चदसे मोकचललें । काय आतां आलें जीचवत्वािें ॥ ३ ॥

१६०५. करावें तें काम । उगाि वाढवावा श्रम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघें एकमय । राज्य बोलों िोलों नये ॥
॥ दु जयािी सत्ता । न िले सी जाली आतां ॥ २ ॥ आतां नाहश तुका । पुनहा हारपला लोकां ॥ ३ ॥

१६०६. आह्मी जातों तुह्मी कृपा असों द्यावी । सकळा सांगावी चवनंती मािंी ॥ १ ॥ वाढवेळ जाला
उभा पांडुरंग । वैकुंठा श्रीरंग बोलाचवतो ॥ २ ॥ अंतकाळश चवठो आह्मांसी पावला । कुडीसचहत जाला गुप्त
तुका ॥ ३ ॥

१६०७. तुका उतरला तुकश । नवल जालें चतहश लोकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनत्य कचरतों कीतुन । हें चि
मािंें अनु ष्ठान ॥ ॥ तुका बैसला चवमानश । संत पाहाती लोिनश ॥ २ ॥ दे व भावािा भुकेला । तुका वैकुंठासी
नेला ॥ ३ ॥

१६०८. न दे चखजे ऐसें केलें । या चवठ्ठलें दु ःखासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कृपेचिये नसहासनश [दे . त. पां.

नसव्हासनश.] । अचिष्ठानश बैसचवलें ॥ ॥ वाजता तो नलगे वारा क्षीरसागरा [पां. नयनी.] शयनश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
अवघे ठायश । मज पायश राचखलें ॥ ३ ॥

१६०९. वाराणसीपंयुत असों सुखरूप । सांगावा चनरोप संतांसी हा ॥ १ ॥ येथूचनयां आह्मां जाणें
चनजिामा । सवें असे आह्मां गरुड हा ॥ २ ॥ कृपा असों द्यावी मज दीनावरी । [त. जातसे दे . जातोंसों] जातसों
माहे री तुका ह्मणे ॥ ३ ॥
॥ २४ ॥

शखे १५७१ [पां. “एकाहातरश” नाहश.] एकाहत्तरीं विरोधनामसांित्सरीं फालगुनिद्य वितीया सोमिासरीं [प. प्रथम
प्रहरश तुकोबा गुप्त जाले ” याबद्दल “प्रात काळी स्वामी गुप्त जाले असे.] प्रथमप्रहरी [“तुकोबा गुप्त जाले ” याबद्दल “तुकाराम गुप्त.”]
तुकोबा गुप्त जाले ॥ १ ॥

विषयानु क्रम
 १६१०. जाती पंढरीस । ह्मणे जांईन तयांस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया आहे संवसार [पां. त. संसार.] । ऐसें बोले
तो माहार ॥ ॥ असो नसो भाव । जो हा दे खे पंढचरराव ॥ २ ॥ िंद्रभागे नहाती । तुका ह्मणे भलते याती ॥ ३
॥

१६११. िचरयेलश सोंगें । येणें अवघश पांडुरंगें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें हें ब्रह्म चवटे वरी । उभें िंद्रभागे चतरश ॥
॥ अंतव्यापी [दे . त. अंतर व्या॰.] बाहे । [पां. िुंडाचळतां.] िांडोचळतां कोठें [दे . पां. नाहश.] नोहे ॥ २ ॥ योगयागतपें ।
ज्याकारणें [पां. ज्ञान.] दानजपें ॥ ३ ॥ चदले नेदी जाचत । भोग सकळ ज्या होती ॥ ४ ॥ अवघी लीळा पाहे । तुका
ह्मणे दासां साहे ॥ ५ ॥

१६१२. ज्यािे गजुतां पवाडे । कचळकाळ पायां पडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो हा पंढरीिा राणा । पुसा सा िौं
अठरां जणां ॥ ॥ निचततां जयासी । [पां. चरचद्धचसचद्ध होती दासी.] भुत्क्तमुत्क्त कामारी दासी ॥ २ ॥ वैकुंठासी जावें
। तुका ह्मणे ज्याच्या नांवें ॥ ३ ॥

१६१३. ज्यािे गजुतां पवाडे । श्रुचतशास्त्रां मौनय पडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें मािंी वािा चकती । पुरे
करावया स्तुती ॥ ॥ चसणलश [दे . चसणलें .] सहस्र तोंडें । शेाफणीऐसें [दे . शेााफणी ऐसें.] घेंडें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
मही । पत्र नसिु न पुरे [“शाई” याबददल.] शाही ॥ ३ ॥

१६१४. दे व राखे तया मारील कोण । न मोडे कांटा नहडतां वन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न जळे न बुडे नव्हे
कांहश । चवा तें ही अमृत [त. पां. “पाहश” नाहश.] पाहश ॥ ॥ न िुके वाट न पडे फंदश । नव्हे [दे . “किश” याबद्दल “किश

किश” आहे .] किश यमवािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नारायण येता [पां. ये ऊन.] गोळ्या वारी बाण ॥ ३ ॥

१६१५. कोठें गुंतलासी िारकेच्या राया । वेळ कां सखया लाचवयेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चदनानाथ ब्रीद
सांभाळश आपुलें । नको पाहों केलें पापपुण्य ॥ ॥ पचततपावन ब्रीदें [पां. ब्रीद.] िरािर । पातकी अपार
उद्धचरले ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे द्रौपदीिा िांवा । केला तैसा मला पावें आतां ॥ ३ ॥

१६१६. कोठें गुंतलासी कोणांच्या िांवया । आली दे वराया चनद्रा तुज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोठें गुंतलासी
भत्क्तप्रेमसुखें । न [दे . सुटेती.] सुटती मुखें गोचपकांिश ॥ ॥ काय पचडलें तुज कोणािें संकट । दु री पंथ वाट
न [पां. िलवे.] िालवे ॥ २ ॥ काय मािंे तुज गुण दोा चदसती । ह्मणोचन श्रीपती कोपलासी ॥ ३ ॥ काय [त.

जालों.] जालें सांग माचिंया कपाळा । उरला जीव डोळां तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

१६१७. परस्त्रीतें ह्मणतां माता । चित्त लाजचवतें चित्ता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय बोलोचनयां तोंडें ।
मनामाजी कानकोंडें ॥ ॥ िमुिाचरष्टगोष्टी सांगे । उष्ट्या हातें [त. न उडवी. पां. नुठवी.] नु डवी काग ॥ २ ॥ जें जें
कमु वसे अंगी । तें तें आठवे प्रसंगश ॥ ३ ॥ बोले तैसा िाले । तुका ह्मणे तो अमोल ॥ ४ ॥

१६१८. असत्य विन होतां [पां. कोचट.] सवु जोडी । जरी लग्नघडी परउपकार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाईल
पतना याचस संदेह नाहश । साक्ष [त. असे.] आहे कांही सांगतों ते ॥ ॥ वदचवलें मुखें नारायणें िमा । अंगुष्ठ त्या
कमासाटश गेला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां सांभाळा रे पुढें । अंतनरिें कुडें दे इल दु ःख ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १६१९. जळों [पां. चतिें.] त्यािें तोंड । ऐसी [पां. ऐसीयातें ॰.] कां ते व्याली रांड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सदा
भोवयासी [पां. आटी.] गांठी । क्रोि िडिडीत पोटश ॥ ॥ फोचडली गोंवरी । ऐसी चदसे तोंडावरी ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे नाहश । चित्ता समािान कांहश ॥ ३ ॥

१६२०. तोंडें खाये फार । पादे बोिा करी मार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक ऐसे ते शाहाणे । आपुले अिीन तें
नेणें ॥ ॥ कुले घालू चन उघडे । रागें पाहे लोकांकडे ॥ २ ॥ खेळे [दे . जुत.] द्यूतकमु । मग बोंबली जुलूम ॥ ३
॥ चनजतां आला मोहो । वीतां ह्मणे मेला गोहो ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे त्यांनश । मनु ष्ट्यपणा केली हानी ॥ ५ ॥

१६२१. पचतव्रता नेणे आचणकांिी स्तुती । सवुभावें पचत ध्यनश मनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें मािंें मन
एकचवि जालें । नावडे चवठ्ठलें चवण [पां. दुजें कांहश.] दु जें ॥ ॥ सूयुचवकाचसनी नेघे िंद्रकळा । गाय ते कोचकळा
वसंतेंसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाळ माते पुढें नािे । बोल आचणकांिे नावडती ॥ ३ ॥

१६२२. पंचडत ह्मणतां थोर सुख । पचर तो पाहातां अवघा मूखु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करावें घोचकलें ।
वेदपठण वांयां गेलें ॥ ॥ वेदश [पां. वेदें.] सांचगतलें तें [त. पां. “तें” नाहश.] न करी । सम ब्रह्म नेणे दु रािारी ॥ २ ॥
तुका दे खे [पां. जीवचशव.] जीवश चशव । [दे . हा तेथशिा.] हा चि तेथशिा अनु भव ॥ ३ ॥

१६२३. पंचडत [पां. पंचडत तो भला.] तो चि एक भला । चनत्य भजे जो चवठ्ठला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघें सम
ब्रह्म पाहे । संवा भूतश चवठ्ठल आहे ॥ ॥ चरता नाही कोणी ठाव । सवां भूतश वासुदेव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तो चि
दास । त्या [दे . त्यां.] दे चखल्या जाती दोा ॥ ३ ॥

१६२४. ऐका पंचडतजन । तुमिे वंचदतों िरण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नका करूं नरस्तुचत । मािंी पचरसा [पां.

पचरसावी चवनंती.] हे चवनंती ॥ ॥ अन्न आच्छादन । हें तों प्रारब्िा अिीन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाणी । सुखें वेिा
नारायणश ॥ ३ ॥

१६२५. चवठ्ठल टाळ चवठ्ठल नदडी । चवठ्ठल तोंडश उच्चारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठल अवघ्या भांडवला ।
चवठ्ठल बोला चवठ्ठल ॥ ॥ चवठ्ठल नाद चवठ्ठल भेद । चवठ्ठल छं द चवठ्ठल ॥ २ ॥ चवठ्ठल सुखा चवठ्ठल दु ःखा ।
तुकया मुखा चवठ्ठल ॥ ३ ॥

१६२६. काय तुिंें वेिे मज भेटी दे तां । विन बोलतां एक दोन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तुिंें रूप घेतों मी
िोरोचन । त्या भेणें लपोचन राचहलासी ॥ ॥ काय तुिंें आह्मां करावें वैकुंठ । भेऊं [दे . पां. भेवों.] नको भेट आतां
मज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंी नलगे दसोडी । पचर [पां. “आहे ” याबद्दल “हे ”.] आहे आवडी दशुनािी ॥ ३ ॥

१६२७. संतननदा ज्यािे घरश । नव्हे घर ते यमपुरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्याच्या पापा नाहश जोडा । [पां. “संगें”
याच्याबद्दल “ज्याच्या संगें”.] संगें जना होय पीडा ॥ ॥ संतननदा आवडे ज्यासी । तो चजता चि नकुवासी ॥ २ ॥
तुका ह्मणे तो [पां. “तो” नाहश.] नष्ट । जाणा गाढव तो स्पष्ट ॥ ३ ॥

१६२८. आलें दे वाचिया मना । ते थें कोणािें िाले ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचरिंद्र ताराराणी । वाहे डोंबा
घरश पाणी ॥ ॥ पांडवांिा साहाकारी । राज्यावरोचन केले दु री ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उगेचि राहा । होईल तें
सहज पाहा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १६२९. चनजल्यानें गातां उभा नारायण । बैसल्या कीतुन कनरतां डोले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उभा राहोचनयां
मुखश नाम वदे । [पां. नािे हा गोनवद नाना छं दें ।. दे . व त. यांतही प्रथमतः हाि पाठ होता, परंतु मागून आंकडे घालू न वर छापल्याप्रमाणें

चफरचवला आहे .] नािे नाना छं दें गोनवद हा ॥ ॥ मारगश िालतां मुखश नाम वाणी । उभा िक्रपाणी मागें पुढें ॥ २
॥ तुका ह्मणे यासी कीतुनािी गोडी । प्रेमें घाली उडी [त. नामापाठश.] नामासाटश ॥ ३ ॥

१६३०. काम क्रोि आह्मी वाचहले चवठ्ठलश । आवडी िचरली पायांसवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां कोण पाहे
मागें परतोचन । गेले [पां. गेला] हारपोचन दे हभाव ॥ ॥ चरचद्धचसद्धी सुखें हाचणतल्या लाता । ते थें या प्राकृता
कोण मानी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी चवठोबािे दास । [त. चगळू चन. दे . मुळश हाि पाठ होता.] करूचन ठे लों ग्रास
ब्रह्मांडािा ॥ ३ ॥

१६३१. उठाउठश अचभमान । जाय ऐसें स्छळ कोण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें [पां. हे .] या पंढरीस घडे । खळां
पािंर रोकडे ॥ ॥ अश्रूचिया िारा । कोठें रोमांि शरीरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काला । कोंठे अभेद दे चखला [पां.
राचहला] ॥३॥

१६३२. पंढरी पंढरी । ह्मणतां पापािी बोहरी [दे . बोहोरी.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनय िनय जगश ठाव । होतो
नामािा उत्साव ॥ ॥ चरचद्धचसद्धी लोटांगणश । प्रेमसुखाचिया खाणी ॥ २ ॥ अचिक अक्षरानें एका । भूवैकुंठ
ह्मणे तुका ॥ ३ ॥

१६३३. अल्प मािंी मचत । ह्मणोचन येतों काकुलं ती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां दाखवा दाखवा । मज [पां.

तुमिश.] पाउलें केशवा ॥ ॥ िीर माझ्या मना । नाहश नाहश नारायणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दया । मज करा
अभाचगया ॥ ३ ॥

१६३४. भार घालश दे वा । न लगे दे श डोई घ्यावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे इ प्रारब्िा अिीन । सोसें अचिक
वाढे सीण ॥ ॥ व्यवसाय चनचमत्त । फळ दे तसे संचित ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चफरे । भोंवडीनें दम चजरे ॥ ३ ॥

१६३५. भोग भोगावरी द्यावा । संचितािा करुनी ठे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शांती िरणें चजवासाटश । दशा
उत्तम गोमटी ॥ ॥ दे ह ले खावें असार । सत्य परउपकार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हे चमरासी । बुडी द्यावी ब्रह्मरसश
॥३॥

१६३६. येथें बोलोचनयां काय । व्हावा गुरु तचर जाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज न साहे वांकडें । ये
चवठ्ठलकथेपुढें ॥ ॥ ऐकोनी मरसी कथा । जंव आहे चस तुं जीता ॥ २ ॥ हु रमतीिी िाड । ते णें न करावी
बडबड ॥ ३ ॥ पुसेल कोणी त्यास । जा रे करश उपदे श ॥ ४ ॥ आह्मी चवठ्ठलािे वीर । फोडू ं कचळकाळािें शीर
॥ ५ ॥ घेऊं पुढती जनम । वाणूं कीतु [पां. कीती.] मुखें नाम ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे मुक्ती । नाहश आस चि ये चित्तश ॥ ७
॥

१६३७. अनु हातश [दे . त. आनुहातश] गुंतला नेणे बाह् रंग । वृचत्त येतां मग बळ लागे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मदें [त.

मातळें . पां. माजें.] माते तया नाहश दे हभाव । आपुले [दे . त. पां. आवेव] अवयव आवचरतां ॥ ॥ आचणकांिी वाणी वेद
ते णें मुखें । उपिारदु ःखें नाठवती ॥ २ ॥ तें सुख बोलतां आियु या जना । चवपरीत मना भासतसे ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे बाह् रंग तो चवठ्ठल । अंतर [पां. अंतरी] चनवालें ब्रह्मरसें ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १६३८. ब्रह्मरसगोडी तयांसी फावली । वासना चनमाली सकळ ज्यांिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश त्यां
चवटाळ अखंड सोंवळश [पां. सोवळा । उपािीवेगळा जाचणवेसी ॥ मन हें संिलें जालें ॰. त. ॰सोदळे । उपािी वेगळें वासनेसी ॥] ।
उपािीवेगळश जाचणवेच्या ॥ ॥ मन हें चनिळ जालें एके ठायश । तयां उणें काई चनजसुखा ॥ २ ॥ तश [पां. तेचि
पुण्यवंत पर॰.] चि पुण्यवंतें परउपकारी । प्रबोिी त्या नारीनरलोकां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे त्यांिे पायश पायपोस ।
होऊचनयां वास कचरन ते थें ॥ ४ ॥

१६३९. जैसें तैसें राहे दे वािें [त. पां. दे वािें दे णे] हें दे णें । यत्न कचरतां ते णें काय नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दासां
कृपानसिु नु पेक्षी सवुिा । अंतरशिी व्यथा कळे ॥ ॥ त्यासी मागों नेणे परी माय जाणे वमु । बाळा नेदी श्रम
पावों कांही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज अनु भव अंगे । विन वाउगें मानेना हें ॥ ३ ॥

१६४०. आह्मां हचरच्या दांसा कांही । भय नाहश त्रैलोकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व उभा मागें पुढें । उगवी
कोडें संकट ॥ ॥ जैसा केला तैसा होय । िांवे सोय िरोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असों सुखें । गाऊं मुखें चवठोबा
॥३॥

१६४१. परद्रव्यपरनारीिा अचभळास । ते थूचन हारास सवुभाग्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घचटका चदवस मास
[दे . वरुाें लागेतीन.] वाे लागती तीन । बांिलें पतन गांठोडीस ॥ ॥ पुढें घात त्यािा रोकडा शकुन । पुढें करी
गुण चनियेंसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एकां तडताथवड । काळ [पां. गेला] लागे नाड परी खरा ॥ ३ ॥

१६४२. समथािें केलें । कोणां जाईल मोचडलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वांयां करावी ते उरे । खटपट [दे .

खटपटें .] सोस पुरे ॥ ॥ ठे चवला जो ठे वा । आपुलाला तैसा खावा ॥ २ ॥ ज्यािें [त. तुका ह्मणे ज्यािे॰. पां. प्रतशतून येथे
छापले लें “तुका ह्मणे कोटी” हें कडवें तळे गांविी प्रत चलचहणारास लब्ि न िंाल्यामुळे याि कडव्यांत “तुका ह्मणे” हें घातलें असावें असें वाटतें.]
त्यािे हातश । भुक
ं े [दे . भुके.] तयािी फचजती ॥ ३ ॥ तुका [पां. प्रतशत मात्र हें कडवें आहे . दे . प्रतशत नाहश; परंतु तशत शेवटच्या

कडव्यांत “तुका” हा शब्द नाहश यावरून “तुका ह्मणे कोटी” हें कडवें चलचहणें राचहलें असावें.] ह्मणे कोटी । बाळे जाले शूळ पोटी ॥ ४
॥

१६४३. हे [दे . “दे वा हे मािंी॰.” येथें “दे वा” हें मागूनि घातले आहे.] मािंी चमराशी । ठाव तुझ्या पायांपाशश ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ यािा िरीन अचभमान । करीन आपुलें जतन ॥ ॥ दे ऊचनयां जीव । [दे . “वचडलश” असें “बळी” याच्या चठकाणश
मागून केलें आहे .] बळी साचवला हा ठाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । जु नहाट हे मािंी सेवा ॥ ३ ॥

१६४४. नेणे गचत काय कवण अिोगचत । माचनली चननिती तुझ्या पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कमु िमु कोण
नेणें हा उपाय । तुझ्या पायश भाव ठे चवयेला ॥ ॥ नेणें चनरसूं पाप पुण्य [पां. पुण्य काय.] नेणें काय । ह्मणऊचन
पाय िचरले तुिंे ॥ २ ॥ वेडा मी अचविार न कळे चविार । तुज मािंा भार पांडुरंगा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुज
कचरतां नव्हे काय । मािंा तो उपाय कवण ते थें ॥ ४ ॥

१६४५. तुिंा ह्मणऊचन जालों उतराई । त्यािें [पां. कमु.] वमु काई तें मी नेणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हातश
िरोचनयां दावश मज वाट । पुढें कोण नीट तें चि दे वा ॥ ॥ दे वभक्तपण करावें जतन । दोहश पक्षश जाण तूं चि
बळी ॥ २ ॥ अचभमानें तुज लागली हे लाज । शरणागतां काज करावया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे बहु नेणता मी फार ।
[पां. ह्मणोचन.] ह्मणऊचन चविार जाणचवला ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १६४६. मारगश िालतां पाउलापाउलश । नितावी माउली पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवु सुख लागे
घेऊचनयां पाठी । आवडीिा कंठश रस ओती ॥ ॥ पीतांबरें [पां. पीतांबर छाया.] छाया करी लोभापर । पाहे तें
उत्तर आवडीिें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें चि करावें जीवन । वािे नारायण [पां. ताहान भूक. त. तानभुके.] तान भूक ॥ ३ ॥

१६४७. जालों आतां दास । मािंे तोडोचनयां पाश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठाव द्यावा पायांपाशश । मी तों
पातकांिी राशी ॥ ॥ सकळ ही गोवा । मािंा उगवूचन दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भय । करा [त. कदा.] जवळी तें
नये ॥ ३ ॥

१६४८. अंतरशिें जाणां । तचर कां येऊं चदलें मना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिी करावी म्यां सेवा । आतां
अव्हे चरतां दे वा ॥ ॥ नव्हती मोडामोडी । केली मागें ते चि घडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चदला वाव । पायश लागों
चदला भाव ॥ ३ ॥

१६४९. पचवत्र होईन िचरत्रउच्चारें । रूपाच्या आिारें गोचजचरया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुरती बुचद्ध पुण्य
नाहश गांठी । पायश घालश चमठी पाहें डोळां ॥ ॥ गाईन ओचवया चशष्टांच्या आिारें । सारीन चविारें आयुष्ट्या
या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंें नाम नारायणा । ठे वीन मी मना आपुचलया ॥ ३ ॥

१६५०. काय ऐसा जनम जावा वांयांचवण । कांहश तरी ऋण असो माथां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणे तरी काळें
होईल आठव । नाहश जरी भाव भार खरा ॥ ॥ शता एका तरी जनमाच्या शेवटश । कृपाळु वा पोटश होइल [पां.
येईल.] दया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश फांकों तरी दे त । सवांिें उचित सांपडलें ॥ ३ ॥

१६५१. नाहश कोणी चदस जात वांयांचवण । साध्य नाहश सीण लचटका चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकाचिये
माथां असावें चनचमत्त । नसो नाहश चहत [पां. “चहत” नाहश.] कपाळश तें ॥ ॥ कांही एक तरी बोलायािा जागा ।
नेचदती वाउगा उभा ठाकों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वमें कळों येती कांहश । ओळखी जे नाहश होईल ते ॥ ३ ॥

१६५२. काय करील तें नव्हे चवश्वंभर । सेवकां [पां. दचरद्र.] दाचरद्र लाज नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मजपासूचन
हें पचडलें अंतर । काय तो अव्हे र करूं जाणे ॥ ॥ नामाच्या नितनें नासी गभुवास । नेदी करूं आस
आचणकांिी [पां. “ऐसें हें कळों आलें माझ्या मना । हचरचिया जना नाश नाहश ॥” हे कडवें येथें जास्त आहे .] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणों
चकती वांयां गेले । तयां उद्धचरलें पांडुरंगें ॥ ३ ॥

१६५३. संध्या कचरतोसी केशवाच्या नांवें । आरंभश तें ठावें नाहश कैसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चकती या सांगावें
करूचन फचजत । खळ नेणे चहत जवळी तें ॥ ॥ माजल्या न कळे उचित तें काय । [दे . नेघावें॰.] न घ्यावें तें
खाय घ्यावें सांडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घेती नभती सवें डोकें । वावसी [दे . तें पां. तें एक अंिा॰.] तश एकें अंिारलश ॥ ३ ॥

१६५४. दु िािे घागरी मद्यािा हा बुंद [पां. नबद.] । पचडचलया शु द्ध नव्हे मग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें खळां
मुखें न करावें श्रवण । अंहकारें मन चवटाळलें ॥ ॥ काय करावश तश [दे . पां. तें.] बत्तीस लक्षणें । नाक नाहश
ते णें वांयां गेलश [त. पां. गेले.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अन्न चजरों नेदी माशी । आपुचलया जैशी संवसगें [दे . सवेंश्वगे. त.

संवश्वगे. पां. संवसंगें.] ॥३॥

विषयानु क्रम
 १६५५. सांगावें तें बरें [पां. असावें.] असतें हें पोटश । दु ःख दे ते खोटी बुचद्ध मग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपला
आपण करावा वेव्हार [पां. चविार] । नजकोचन अंतर मन ग्वाही ॥ ॥ नाहश मागें येत बोचललें विन । पावावा तो
सीण वरा मग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु भ्यालों खटपटे । आतां दे वा खोटे शब्द पुरे ॥ ३ ॥

॥ िाराणसीस यात्रा चालली ते वहाां स्िामींनी भागीरथीस पत्र धावडलें –ते अभांग ॥ ३ ॥

१६५६. पचरसें वो माते मािंी चवनवणी । मस्तक [त. “मस्तक॰” व दु सऱ्या िरणांतील “सकळां॰” या दोन िरणांच्या

जागा परस्पराशश बदलल्या आहे त.] िरणश ठे वीतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भागीरथी महादोा चनवारणी । सकळां स्वाचमणी
तीथाचिये ॥ ॥ जीतां [पां. चजतां.] भुत्क्त मोक्ष मरणें तुझ्या चतरश । [त. आचहक्य.] अचहक्यपरत्रश सुखरूप ॥ २ ॥
तुका चवष्ट्णुदास संतांिें पोसणें [दे . पोसनें.] । [दे . त. वागपुष्ट्प.] वाक्पुष्ट्प ते णें पाठचवलें ॥ ३ ॥

१६५७. तुह्मी चवश्वनाथ । दीनरंक मी अनाथ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कृपा कराल ते थोडी । पायां [पां. पडतों.]

पचडलों बराडी ॥ ॥ काय उणें तुह्मांपाशश । मी तों [पां. अल्प.] अल्पें चि संतोाी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । कांहश
भातुकें पाठवा ॥ ३ ॥

१६५८. नपड पदावरी । चदला आपुनलये करश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें जालें गयावजुन । चफटलें चपतरांिें
ऋण ॥ ॥ केंलें कमांतर । बोंब माचरली हचरहर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें । भार उतरलें ओिंें ॥ ३ ॥
॥३॥

१६५९. मथुरेच्या राया । मािंें दं डवत पायां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिे कृपेिें पोाणें [दे . त. पोसनें] । मािंा
समािार घेणें ॥ ॥ नाम िचरलें कंठश । असें आतुभत
ू पोटश ॥ २ ॥ जीवशिें ते जाणा । तुका ह्मणे नारायणा ॥
३॥

१६६०. जाय चतकडे लागे पाठश । नाहश तुटी आठवािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हरूचनयां नेलें चित्त । मािंें थीत
भांडवल ॥ ॥ [पां. लावूचनयां.] दावूचनयां रूप डोळां । मन िाळा लाचवयेलें ॥ २ ॥ आणीक तोंडा पचडली चमठी ।
[पां. कानगोटी.] कान गोठी नाइकती ॥ ३ ॥ बोचलल्यािा आठव न घडे । वाणी ओढे ते सोई ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
प्रेमिगी । भरली अंगी अखंड ॥ ५ ॥

१६६१. नको ऐसें जालें अन्न । भूक तान ते गेली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोनवदािी आवडी जीवा । करीन सेवा
िणीवरी ॥ ॥ राचहलें तें राहो काम । सकळ िमु दे हीिे ॥ २ ॥ दे ह [त. िचरलें . पां. “िचरला त्यािें” याबद्दल “िचरल्यािें”]
िचरला त्यािें फळ । आणीक काळ िनय हा ॥ ३ ॥ जाऊं नेदश कचरतां सोस । [दे . पां. क्षेमा.] क्षमा दोा करवीन ॥
४ ॥ तुका ह्मणे या ि [पां. पाटी.] पाठी आतां साटी जीवािी ॥ ५ ॥

१६६२. वाट पाहें हचर कां नये आिंूचन । चनष्ठुर कां मनश िचरयेलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करूं िीर होत
नाहश जीवा । काय आड ठे वा उभा ठे ला ॥ ॥ नाहश मािंा िांवा पचडयेला कानश । कोठें िक्रपाणी गुंतले ती ॥
२ ॥ नाहश आलें कळों अंतरा अंतर । कृपावंत फार ऐकतो ॥ ३ ॥ बहु ता चदसांिें राचहलें भातुकें । नाहश कवतुकें
[दे . त. कृवाचळलें .] कुरवाचळलें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे दें ई एकवेळा भेटी । शीतळ हें पोटश होइल मग ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १६६३. नाहश चदलें किश कचठण उत्तर । तरी कां अंतर पचडयेलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन आतां चवयोग
न साहे । लांिावलें दे हे संघष्टणें ॥ ॥ वेळोवेळां वािे आठचवतों नाम । अचिक चि प्रेम िढे घेतां ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे पांडुरंगे जनचनये । घेऊचन कचडये बुिंाचवलें ॥ ३ ॥

१६६४. आतां न करश सोस । सेवीन हा ब्रह्मरस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . सुखें सेवीन अमृत ।॰] आह्मां लक्षण [त.

लक्षणें] अमृत । ब्रह्मपदशिे चनचित ॥ ॥ तुमिा चनज ठे वा । आह्मी पचडयेला ठावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वराया ।
आतां [पां. ले पाले ती] लपाले ती वांया ॥ ३ ॥

१६६५. जेथें जेथें जासी । ते थें मज चि तूं [दे . त. पासी] पाहसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा पसरीन भाव । चरता
[पां. तरी] नाहश कोणी ठाव ॥ ॥ चित्त जडलें पायश । पाळती हें ठायश ठायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोटश । दे व
घालु चन सांगें गोष्टी ॥ ३ ॥

१६६६. सांपडला हातश । तरी जाली हे चननिती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश [पां. िांव.] िांवा घेत मन ।
इंचद्रयांिे समािान ॥ ॥ सांचडयेला हे वा । अवघा संचितािा ठे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काम । चनरसुचनयां घेतों
नाम ॥ ३ ॥

१६६७. मुत्क्तपांग नाहश चवष्ट्णुचिया दासां । संसार तो कैसा न दे खती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बैसला गोनवद
जडोचनयां चित्तश । [पां. आचद तो चि अवसानश.] आचद ते चि अंतश अवसानश [दे . त. अवसान.] ॥ ॥ भोग नारायणा
दे ऊचन चनराळश । ओचवया मंगळश तो चि गाती ॥ २ ॥ बळ बुचद्ध त्यांिी उपकारासाटश । अमृत तें पोटश सांटवलें
॥ ३ ॥ दयावंत तरी दे वा ि साचरखश । आपुलश पारसश नोळखती ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे त्यांिा जीवा तो चि दे व ।
वैकुंठ तो ठाव वसती [दे . पां. तो.] ते ॥ ५ ॥

१६६८. सेवीन उत्च्छष्ट लोळे न अंगणश [पां. िरणश.] । वैष्ट्णवां [त. पां. वैष्ट्णवांिे नहाणी होइन. चकडा.] िरणश
होइन जोडा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें जनम आतां मज दें ई दे वा । आवडी हे जीवा सवु काळ ॥ ॥ त्यांिे िरणरज
येती अंगावरी । वंदीत [त. पां. वंदीन] ते चशरश जाइन मागें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें राचहलासे भाव । सकळ ही वाव
जाणोचनयां ॥ ३ ॥

१६६९. क्षेम दे याला [“द्यायाला” याबद्दल.] हो । स्फुरताती दं ड वाहो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां िंडिंडां िालें ।
दें ई उिलूं पाउलें ॥ ॥ [पां. सांडश हे संगती.] सांडश हंसगती । बहु उत्कंठा हे चित्तश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आई ।
श्रीरंगे चवठाबाई ॥ ३ ॥

१६७०. जेणें वेळ लागे । ऐसें सांडश पांडुरंगे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कंठ कंठा चमळों दें ई । मािंा वोरस तूं घेंई ॥
॥ नको पीतांबर । सांवरूं हे अळं कार ॥ २ ॥ टाकश वो भातुकें । लौचककािें [पां. लौचककािी.] कवतुकें ॥ ३ ॥
[पां. आतां] हातां पायां नको । कांहश वेगळालें राखों ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे यावरी । मग सुखें अळं कारश ॥ ५ ॥

१६७१. कृपेिा ओलावा । चदसे वेगळा चि दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मी हें इच्छीतसें सािें । न लगे
फुकटशाई [पां. फुकटसाई कािें.] कािें ॥ ॥ जेणें जाय कळसा । पाया उत्तम तो तैसा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरश ।
तुझ्या अवचघया परी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १६७२. दावूचनयां कोणां कांहश । ते चि वाहश िाळचवलश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें नको करूं दे वा । शु द्धभावा
माचिंया ॥ ॥ चरचद्धचसद्धी [दे . चरचद्धचसद्धी ऐसे आड ।.] ऐसश आड । येती नाड नागवूं ॥ २ ॥ [दे . उदकाऐसे.]

उदकाऐसी दावुचन ओढी । उर फोडी [पां. िंळाळी.] िंळई ॥ ३ ॥ दपुणशिें चदलें िन । चदसे पण [दे . िरफडी]

िरफड ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे पायांसाटश । [पां. कचरतों.] करश आटी [दे . आट.] कळों द्या ॥ ५ ॥

१६७३. काय माता चवसरे बाळा । कळवळा प्रीतीिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडीनें गळां चमठी । घाली उठी
बैसवी ॥ ॥ लावूं िांवे मुख स्तना । नये मना चनराळें ॥ २ ॥ भावंडािें भातें दावी । आपुलें लावी त्यास जी ॥
३ ॥ मािंें थोडें त्यािें फार । उत्तर हें वाढवी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नारायणा । तुह्मी जाणां बुिंावूं ॥ ५ ॥

१६७४. तरश आह्मी तुिंी िचरयेली कास । नाहश कोणी दास वांयां गेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आगा पंढरीशा
[दे . पंढरीच्या] उभ्या [पां. उभा.] चवटे वरी । येंई लवकरी [त. पां. िांव.] िांवें नेटें ॥ ॥ [पां. पालचवतों वरी उभारोचन वाहे .]

पालचवतों तुज उभी करोचन वाहे । कृपावंता पाहें मजकडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज बहु कान डोळे । [पां. कांगा

मािंे॰.] कां हे मािंे वेळे ऐसी परी ॥ ३ ॥

१६७५. करावा कांटाळा नव्हे हें उचित । आिश ि कां प्रीत लाचवयेली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणतसां तुह्मश
रूपािें लाघव । [पां. आपुलाले जीव॰.] आपुलें तें जीव घेतें ऐसा ॥ ॥ काय ह्मणऊचन आले ती आकारा । आह्मां
उजगरा करावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भीड होती आचजवरी । आतां दे वा उरी कोण ठे वी ॥ ३ ॥

१६७६. िरूचन पालव असुडीन करें । मग काय बरें चदसे लोकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तें चविारा ठायशिें
आपणां । जो [पां. जोडा नारा॰.] हा नारायणा अवकाश ॥ ॥ अंतर पायांसी तों वरश या गोष्टी । पचडचलया चमठी
हालों नेदश ॥ २ ॥ रुसले ती तरी होइल बुिंावणी । तांतडी करूचन सािावें हें ॥ ३ ॥ सांपडचलया आिश
कारणासी ठाव । येथें करूं भाव दृढ आतां ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तुिंे ठाउके बोभाट । मग खटपट िुकली ते ॥ ५
॥

१६७७. चनष्ठुरा उत्तरश न िरावा राग । आहे लागभाग ठायशिा चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं मािंा जचनता तूं
मािंा जचनता । रखु माईच्या कांता पांडुरंगा ॥ ॥ मुळशच्या ठे वण्यां [त. पां. ठे वण्या.] आहे अचिकार । दु रावोचन
दू र गेलों होतों ॥ २ ॥ पोटशच्या आठवा पचडला चवसर । कांहश आला भार माथां ते णें ॥ ३ ॥ राचखला हा होता
बहु िौघां िार । साक्षीनें [दे . त. वेव्हार.] व्यवहार चनवचडला ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कांहश बोलणें न लगे । आतां
पांडुरंगे [पां. “तूं मी” याबद्दल “तुह्मी”] तूं मी ऐसें ॥ ५ ॥

१६७८. सांगतां गोष्टी लागती गोडा । हा तो रोकडा अनु भव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुख जालें सुख जालें ।
नये बोलें बोलतां ॥ ॥ अंतर तें नये चदसों । आतां सोस [पां. कराया.] कासया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जतन करूं । हें
चि िरूं जीवेंसी ॥ ३ ॥

१६७९. मजशश पुरें न पडे वादें । सुख दोहशच्या संवादें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं चि आगळा काशानें । चशर
काय पायांचवणे ॥ ॥ वाहों तुिंा भार । दु ःख साहोचन अपार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश भेद । दे वा करूं नये वाद
॥३॥

विषयानु क्रम
 १६८०. तुज नाहश शत्क्त । काम घेसी आह्मां हातश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें अनु भवें पाहश । उरलें बोचलजेसें
नाहश ॥ ॥ लपोचनयां आड । आह्मां तुिंा [पां. ॰तुह्मा किी वाडा.] कैवाड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुजसाटश । आह्मां
संवसारें [पां. संसार तुटी.] तुटी ॥ ३ ॥

१६८१. [दे . त. तुिंाठायश.] तुझ्याठायश ओस । दोनही पुण्य आचण दोा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. िंडले चकती आह्मी ।

आह्मश िचर॰.] िंडलें उरलें चकती । आह्मश िचरयेलें चित्तश ॥ ॥ कळलासी नष्टा । याचतचक्रयाकमुभ्रष्टा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे बोला । नाहश ताळा गा चवठ्ठला ॥ ३ ॥

१६८२. भांडावें तों चहत । ठायश पडा [पां. पडतें उचित.] तें उचित ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये खंडों दे ऊं वाद ।
आह्मां भांडवलभेद ॥ ॥ [पां. शब्द सरसे.] शब्दसारसें भेटी । नये पडों दे ऊं तुटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आळस । तो
चि कारणांिा नास ॥ ३ ॥

१६८३. नव्हों गांढे आळसी । जो तूं आह्मांपुढें जासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अरे चदलें आह्मां हातश । वमु
वेवादािें [“चववादािें” याबद्दल.] संतश ॥ ॥ िरोचनयां वाट । [पां. जाला.] जालों चशरोमचण थोंट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
दे वा । वाद करीन खरी सेवा ॥ ३ ॥

१६८४. तुिंा चवसर नको माचिंया जीवा । क्षण एक [पां. रे .] केशवा मायबापा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाओ राहो
दे ह आतां ये चि घडी । कायसी आवडी यािी मज ॥ ॥ [पां. कुिळ.] कुिीळ इंचद्रयें आपुचलया गुणें । यांचिया
पाळणें कोण चहत ॥ २ ॥ पुत्र पत्नी बंिु सोयरश खाणोरश । यांिा कोण [त. करी.] िरी संग आतां ॥ ३ ॥ नपड हा
उसना आचणला पांिांिा । सेकश लागे ज्यािा त्यासी दे णें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नाहश आचणक सोइरें । तुजचवण
दु सरें पांडुरंगा ॥ ५ ॥

१६८५. ऐसें सत्य [त. पां. माझ्या.] मािंें येईल [पां. दे ईल.] अंतरा । तचर मज करा कृपा दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
विनांसाचरखें तळमळी चित्त । बाहे चर तो आंत होइल भाव ॥ ॥ तचर मज ठाव द्यावा पायांपाशश । सत्यत्वें
जाणसी दास खरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्य चनकट सेवकें [पां. सेवक.] । तचर ि भातुकें प्रेम द्यावें ॥ ३ ॥

१६८६. आचद वतुमान जाणसी भचवष्ट्य । मागें पुढें नीस संचितािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां काय दे ऊं
पायांपें पचरहार । जाणां तो चविार करा दे वा ॥ ॥ आपुलें तें येथें काय िाले केलें । जोडावे ते भले हात पुढें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे चफके बोल मािंे वारा । कराल दातारा होईल तें ॥ ३ ॥

१६८७. सुखें न मनी अवगुण । [पां. दु ःख त्यािें भोगी कोण ।.] दु ःख भोगी [त. भोगील.] त्यािें कोण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ हें कां ठायशिें न कळें । राती करा िंांकुचन डोळे ॥ ॥ िालोचन आड वाटे । पायश मोडचवले कांटे ॥ २ ॥
तुका ह्मणे कोणा । बोल ठे चवतो शाहाणा ॥ ३ ॥

१६८८. आह्मी न दे खों अवगुणां । पापी पचवत्र शाहाणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघश रूपें तुिंश दे वा । वंदंू भावें
करूं सेवा ॥ ॥ मज [दे . मज मुक्ती सवें॰.] भक्तीसवें िाड । नेणें पाााण िातु वाड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घोटश । चवा
अमृत तुजसाटश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १६८९. मज नाहश तुझ्या [त. ज्ञानािी हे िाड. दे . ज्ञानािी िाड.] ते िाड । घेतां वाटे गोड नाम तुिंें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ नेणतें लें करूं आवडीिें तानहें । बोलतों विनें आवडीनें ॥ ॥ भक्ती नेणें कांहश वैराग्य तें नाहश ।
घातला चवठाई भार तुज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नािें चनलु ज्ज होऊचन । नाहश मािंे मनश दु जा भाव ॥ ३ ॥

१६९०. काय मािंी संत पाहाती जाणीव ।सवु मािंा भाव त्यांिे पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कारण सरतें करा
पांडुरंगश । भूाणािी जगश [त. कोण.] काय िाड ॥ ॥ बोबड्या [दे . त. बोबडा.] उत्तरश ह्मणें हचरहचर । आणीक
भीकारी नेणें दु जें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी चवठ्ठलािे दास । कचरतों मी आस उत्च्छष्टािी ॥ ३ ॥

१६९१. जीवािें जीवन अमृतािी तनु । ब्रह्मांड भूाणु नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखािा सांगात
अंतकासी अंत । चनजांिा चनवांत नारायण ॥ ॥ गोडािें ही गोड हाािें ही कोड । प्रीतीिा ही लाड नारायण
॥ २ ॥ भावािा चनज भाव नांवांिा ही [दे . त. हा.] नांव । अवघा पंढचरराव [पां. अवतरला.] अवतरलासे ॥ ३ ॥ तुका
[पां. तुका ह्मणे हें सारांिें ही सार.] ह्मणे जें हें सारािें हें सार । मािंा अंगीकार ते णें केला ॥ ४ ॥

१६९२. आतां मी सवुथा [पां. नोव्हें .] नव्हें गा दु बुळ । याचतहीनकुळ दै नयवाणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माय
रखु माई पांडुरंग चपता । शु द्ध उभयतां पक्ष दोनही ॥ ॥ बापुडा मी नव्हें दु बुळ ठें गणा । पांचगला हा कोणा
आचणकांसी ॥ २ ॥ [दे . त. पां. दृष्ट] दु ष्ट नव्हों आह्मी अभागी अनाथ । आमुिा समथु कैवारी हा ॥ ३ ॥ संवसार
आह्मां सरला सकळ । लपोचनयां काळ ठे ला िाकें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जालों चनभुर मानसश । जोडचलया रासी
सुखाचिया ॥ ५ ॥

१६९३. केलें नाहश मनश तया घडे त्याग । [दे . उबगें.] उबग उिे ग नाहश चित्तश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व चि हा
जाणे अंतरशिा भाव । चमथ्या तो उपाव बाह् रंग ॥ ॥ त्याचगल्यािें ध्यान राचहलें अंतरी । अवघी ते परी
चवटं बना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आपआपणां [दे . त. पां. आपण्यां.] चविारा । कोण हा दु सरा सांगे तुह्मां ॥ ३ ॥

१६९४. चहत व्हावें तरी दं भ दु री ठे वा । चित्तशुचद्ध [दे . त. चित्त शुद्ध.] सेवा दे वािी हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आवडी चवठ्ठल गाईजे एकांतश । अलभ्य ते येती लाभ घरा ॥ ॥ आणीका अंतरश [दे . चनदावी.] न द्यावी वसचत ।
करावी हे शांती वासनेिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाण हा चि चनवाणशिा । वाउगी हे वािा वेिूं नये ॥ ३ ॥

१६९५. हो कां नर अथवा नारी । ज्यांिा आवडता हचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते मज चवठोबासमान । नमूं [त.
पां. आवडीने.] आवडी ते जन ॥ ॥ [त. अंतरी चनमुत्सर । सूबाह् कोमळ चजव्हार ॥. दे . मूळ पाठ कायम ठे वन
ू हा पाठ समासांत

दाखचवला आहे .] ज्यािें अंतर चनमुळ । त्यािें सबाह् कोमळ ॥ २ ॥ [पां. तुका ह्मणे जीवें । चजही प्रेम॰.] तुका ह्मणे भावें ।
चजव्हें प्रेम वोसंडावें ॥ ३ ॥

१६९६. हचरिी हचरकथा नावडे जया । अिम ह्मणतां तया वेळ लागे । मनु ष्ट्यदे हश तया [पां. ॰ नाट पैं

लागला । अघोर साचिला कुंभ॰.] नाट लागलें । अघोर [त. साचिलें .] साचिलें कुंभपाक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया जनमा
आला तो पाााण । जंत कां होऊन पचडला नाहश । उपजे मरोचन वेळोवेळां भांड । [दे . पचरलाज न॰. पां. पचर न िरी लं ड
लाज कांहश.] । पचर लाज लं ड न िरी कांहश ॥ ॥ ऐचसयािी माता कासया प्रसवली । वर नाहश घातली
मुखावरी । दे विमांचवण [दे . त. तो हा िांडाळ ।.] िाडांळ हा नर । न साहे भूचम भार क्षणभरी ॥ २ ॥ राम ह्मणतां तुिंें
[दे . त. काय वेिेल.] काय तें वेिलें । कां चहत आपुलें न चविाचरसी । जनमोजनमशिा होईल [पां. होसील.] नरकश ।
तुका ह्मणे िुकी [पां. जयासी.] जरी यासी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १६९७. उपेचक्षला येणें कोणी शरणागत । ऐसी नाहश मात आईचकली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां काय ब्रीद
सांडील आपुलें । ठायशिें िचरलें जाणोचनयां ॥ ॥ माझ्या दोाासाटश होइल पाठमोरा [त. पां. पाठीमोरा.] । ऐसा
कोण पुरा भोग बळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रूप आमुच्या कैवारें । िचरलें गोचजरें ितुभज
ु ॥३॥

१६९८. आवडीसाचरखें संपाचदलें सोंग । अनंत [पां. अनंत हश मग जालश नामे.] हें मग जालें नाम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ कळे ऐशा वाटा रचिल्या सुलभा । दु गम
ु या नभािा ही साक्षी ॥ ॥ हातें जेवी एक मुखश मागे घांस ।
माउली जयास तैसी [दे . माळा.] बाळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें ध्यान चवटे वरी । तैसी ि गोचजरी चदसे मूर्तत ॥ ३ ॥

१६९९. िनय मी मानीन आपुलें संचित । राचहचलसे प्रीत तुिंे नामश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनय जालों आतां
याचस संदेह नाहश । न पडों [पां. यावा कांहश.] या वाहश काळा हातश ॥ ॥ ब्रह्मरस करूं भोजन पंगती । संतांिे
संगती सवुकाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोट िालें चि न िाये । खादलें चि खायें आवडीनें ॥ ३ ॥

१७००. आवडी न पुरे सोचवतां न सरे । पचडयेली [दे . िरे .] िुरेसवें गांठी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न पुरे हा जनम
हें सुख सांचटतां । पुढती ही आतां हें चि मागों ॥ ॥ मारगािी निता पालखी बैसतां । नाहश उसंचततां
कोसपेणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी चवठ्ठल माउली । जाणे ते लागली भूक तान ॥ ३ ॥

१७०१. नाहश चत्रभुवनश सुख या समान । ह्मणऊचन मन त्स्थरावलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िचरयेलश जीवश
पाउलें कोमळश [पां. कोवळी । कंठी एका॰.] । केली एकावळी नाममाळा ॥ ॥ शीतळ होऊचनयां पावलों चवश्रांती ।
न साहे पुढती घाली चित्ता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाले सकळ सोहळे । पुरचवले डोहळे [पां. पांडुरंगा.] पांडुरंगें ॥ ३ ॥

१७०२. मायबापापुढें [दे . लाचटकें.] लाचडकें लें करूं । तैसे बोल करूं कवतुकें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कृपावंता
घालश प्रेमपानहारस । वोळली वोरस [दे . वोरसे.] पांडुरंग ॥ ॥ नाहश िीर खुंटी जवळी हु ं बरे । ठायश ि पाखर
कवचळते ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज होऊं नेदी सीण । कळों नेदी चभन्न आहे ऐसें ॥ ३ ॥

१७०३. आठवों नेंदी आवडी आणीक । भरूचनयां लोग चतनही राहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मन िांवे ते थें चतिें
चि दु भतें । संपूणु आइतें सवुकाळ ॥ ॥ न लगे [दे . त. वोळावश.] वळावश इंचद्रयें िांवतां । ठाव नाहश चरता उरों
चदला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे समपाउलािा खुंट । केला [पां. जाला.] बळकट हालों नेदी ॥ ३ ॥

१७०४. उत्तम घालावें आमुचिये मुखश । चनवारावें दु ःखी होऊचन [पां. होऊं नेदी.] तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न बैसे
न वजे जवळू चन दु री । मागें पुढें वारी घातपात ॥ ॥ नाहश शंका असो भलचतये ठायश । मावळलें पाहश
िै तािै त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भार घेतला चवठ्ठलें । अंतरश भरलें बाह् रूप ॥ ३ ॥

१७०५. आह्मां अळं कार मुद्रांिे शृग

ं ार । तुळसीिे हार [पां. राहो.] वाहों कंठश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लाचडके
नडगर पंढचररायािे । चनरंतर [पां. वािा.] वािे नामघोा ॥ ॥ आह्मां आचणकांिी [दे . िाड चि नाहश. पां. िाड चित्ती

नाहश.] चि पैं नाहश । सवु [पां. त. सुख] सुखें पायश चवठोबाच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी नेघों [दे . त. नेघों या.] चि या
मुक्ती । [दे . त. एकचवण.] एकाचवण चित्तश दु जें नाहश ॥ ३ ॥

१७०६. िला पंढरीसी जाऊं । रखु मादे वीवरा पाहू ं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोळे चनवतील कान । मना ते थें
समािान ॥ ॥ [“होईल सज्जन । संतजन भेटती ॥” हें कडवें आढळतें. दे . हें मागून बाहे र घातलें आहे . पां. हें मुळशि नाहश. यािा अथु पुढील

विषयानु क्रम
कडव्यांत आला आहे .] संतां [दे . पां. यांत हें कडवें आहे; त. नाहश. पां. संत महंता॰.] महं तां होतील भेटी । आनंदें नािों वाळवंटी
॥ २ ॥ तें [पां. तेथें.] तीथांिें माहे र । सवुसुखािें भांडार ॥ ३ ॥ जनम नाहश रे आणीक । तुका ह्मणे मािंी भाक ॥ ४
॥

१७०७. पैल घरश जाली िोरी । दे हा [पां. दे हा बोंब करी.] करश बोंब ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हावा हावा कचरसी काये
। चफराऊचन नेय्यां [पां. िाये.] वायें ॥ ॥ सांडुचनयां शुद्धी । चनजलासी गेली बुद्धी ॥ २ ॥ िोरश तुिंा काचढला
बुर । वेगळें भावा घातलें दू र ॥ ३ ॥ भलचतयासी दे सी वाव । लाहे चस तूं एवढा ठाव ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे अिंुचन
तरी । उरलें तें [त. तया.] जतन करश ॥ ५ ॥

१७०८. चकती वेळा खादला दगा । अिंून कां गा जागासी ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लाज नाहश नहडतां गांवें ।
दु ःख नवें चनत्य चनत्य ॥ ॥ सवें िोरा हातश फांसे । दे खतां कैसे न दे खसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सांचडती वाट ।
तळपट करावया ॥ ३ ॥

१७०९. मुदलामध्यें पडे तोटा । ऐसा खोटा उदीम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचणकांिी कां लाज नाहश ।
आळसा चजहश तचजलें ॥ ॥ एके सांते [पां. साचरखे.] साचरखश चवत्तें । हाचन चहत वेगळालश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चहत
िरा । नव्हे पुरा गांवढाळ ॥ ३ ॥

१७१०. चनरोप सांगतां । न िरश भय न करश निता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असो ज्यािें [दे . “त्यािे” याबद्दल “त्यािे

त्यािे”.] त्यािे माथां । आपण करावी ते कथा ॥ ॥ उतरावा भार । नकवा न व्हावें सादर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाहे
िाक । तया इह ना परलोक ॥ ३ ॥

१७११. शूरत्वासी मोल । नये कामा चफके बोल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केला न संडी कैवाड । जीवेंसाटश तों हे
होड [पां. होंड.] ॥ ॥ िीर तो कारण । साह् होतो नारायण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हचर । दासां रचक्षतो [त. रचक्षता.]

चनिारश ॥ ३ ॥

१७१२. हचरच्या दासां भये । ऐसें बोलों तें [पां. “तेंही” याबद्दल “परी”.] ही नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राहोचनयां
आड । उभा दे व पुरवी कोड ॥ ॥ हचरच्या दासां निता । अघचटत हे वाता ॥ २ ॥ खावें ल्यावें द्यावें । तुका
ह्मणे पुरवावें ॥ ३ ॥

१७१३. दासां सवु काळ । तेथें [पां. सुखािा.] सुखािे कल्लोळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें वसती हचरदास [पां.

हचरिे दास.] । पुण्य चपके पापा नास ॥ ॥ चफरे सुदशुन । घेऊचनयां नारायण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरश । होय
ह्मचणयारा कामारी ॥ ३ ॥

१७१४. आमिा स्वदे श । भुवनत्रयामध्यें वास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मायबापािश लाडकश । कळों आलें हें
लौचककश ॥ ॥ नाहश चनपराद [त. चनपराि. पां. चनरपराि.] । कोणां आह्मांमध्यें भेद ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मान । अवघें
आमिें हें िन ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १७१५. काय ढोरापुढें घालू चन चमष्टान्न । [पां. खरासी ले पन.] खरा चवले पन िंदनािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको
नको दे वा खळािी संगचत । रस ज्या पंगती नाहश कथे ॥ ॥ काय सेज बाज माकडा चवलास । अळं कारा
नास करुनी टाकी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय पाजूचन नवनीत । सपा चवा थीत अमृतािें ॥ ३ ॥

१७१६. आनंदें एकांतश प्रेमें वोसंडत । घेऊं अगचणत प्रेमसुख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोप्य िन नये वारा लागों
यास । पाहों नेदंू वास दु जुनासी ॥ ॥ िंणी दृचष्ट लागे आवडीच्या रसा । सेवूं चजरे तैसा आपणासी ॥ २ ॥ [पां.
तुका ह्मणे बहु असे सकुमार ।.] तुका ह्मणे हें बहु सकुमार । न साहावे भार विनािा ॥ ३ ॥

१७१७. मोक्षपदें तुच्छ केलश याकारणें । आह्मां जनम घेणें युगायुगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवटे ऐसें सुख [पां.

नाहश.] नव्हे भत्क्तरस । पुडतीपुडती [पां. पुढपुढती आस सेवावी हे ।.] आस सेवावें हें ॥ ॥ दे वा हातश रूप [पां. िरवू.ं ]

िरचवला आकार । नेदंू चनराकार होऊं त्यासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्त चनवांत राचहलें । ध्यांई तश पाउलें
चवटे वचर ॥ ३ ॥

१७१८. [पां. जये.] नको बोलों भांडा । खीळ घालु न बैस तोंडा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐक चवठोबािे गुण । करश
सादर श्रवण ॥ ॥ प्रेमसुखा आड । काय [दे . वाजातें.] वाजतें िाभाड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चहता । कां रे नागवसी
थीता ॥ ३ ॥

१७१९. अचत जालें उत्तम वेश्येिें लावण्य । पचर ते सवासीण न ह्मणावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उचित अनुचित
केले ठाया ठाव । गुणां मोल वाव थोरपण ॥ ॥ शूरत्वावांिूचन शूरांमाजी ठाव । नाहश [दे . त. पां. आयुभाव.]

आचवभाव आचणचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सोंग पोटािे उपाय । कारण कमाईचवण नाहश॥ ३ ॥

१७२०. शूरां साजती हचतयारें । गांढ्यां हांसतील पोरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय केली चवटं बण । मोतश
नाचसकावांिून ॥ ॥ पचतव्रते रूप साजे । नसदळ काजळ ले तां लाज ॥ २ ॥ दासी पत्नी सुता । नव्हे सरी [त.
एक चि चपता.] एक चपता ॥ ३ ॥ मान [दे . पां. युचद्धवंतां.] बुचद्धमंतां । थोर न [त. ह्मणावा.] मचनती चपता ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
तरी । आंत शु द्ध दं डे [पां. दं ड.] वरी ॥ ५ ॥

१७२१. काय केलें जळिरश । ढीवर त्यांच्या घातावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा तों ठायशिा चविार । आहे
याचतवैराकार ॥ ॥ श्वापदातें विी । चनरपरािें पारिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खळ । संतां पीचडती िांडाळ ॥ ३ ॥

१७२२. वाइटानें भलें । हीनें [पां. दाखचवलें .] दाचवलें िांगलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकाचवण एका । कैिें मोल
होतें फुका ॥ ॥ चवाें दाचवलें अमृत । कडू गोड घातें चहत ॥ २ ॥ काचळमे नें ज्योती । चदवस [पां. चदवसें कळों आली
राती ।.] कळों आला राती ॥ ३ ॥ उं ि ननि गारा । चहरा पचरस मोहरा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे भले । ऐसे नष्टांनश
कळले ॥ ५ ॥

१७२३. असो [पां. ऐसे खळ.] खळ ऐसे फार । आह्मां त्यांिे उपकार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरती पातकांिी
िुनी । मोल न घेतां [दे . साबनश.] साबणश ॥ ॥ फुकािे मजु र । ओिंें वागचवती भार ॥ २ ॥ पार उतरुन ह्मणे
तुका । आह्मां आपण जाती नरका ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १७२४. संत पंढरीस जाती । चनरोप [पां. िाचडन.] िाडश तया हातश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंा न पडावा चवसर
। तुका चवनचवतो नककर ॥ ॥ केरसुणी महािारश । ते मी असें चनरंतरश ॥ २ ॥ तुमिे पायश पायतन [दे . त.

पाइतन.] । मोिे मािंे तन मन ॥ ३ ॥ तांबुलािी [पां. तांबोल चपकिरणी.] चपकिरणी । ते मी असें मुख पसरूचन ॥ ४ ॥
तुमिी चवष्टा [दे . पां. इष्टा.] पंढरीराया । ते [पां. “ते” शब्द नाहश.] सारसुबी मािंी काया ॥ ५ ॥ लागती पादु का । ते मी
तळील मृचत्तका ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे पंढचरनाथा । दु जें न िरावें सवुथा ॥७॥

१७२५. इच्छे िें पाचहलें । डोळश अंतश मोकचललें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ यांिा चवश्वास तो काई । ऐसें चविारूचन
पाहश ॥ ॥ सुगंि अभ्यंगें पाचळतां । केश चफरले [पां. चफरला.] जाणतां ॥ २ ॥ नपड पाचळतां ओसरे । [पां. अवघें.]

अवघी घेऊचन मागें सरे ॥ ३ ॥ कचरतां उपिार । कोणां नाहश उपकार ॥ ४ ॥ अल्प जीवन करश । तुका ह्मणे
सािश हरी ॥ ५ ॥

१७२६. यज्ञचनचमत्त तें [पां. “ते” नाहश.] शचररासी बंिन । कां रे तृष्ट्णा वांयांचवण वाढचवली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
नव्हे ते भत्क्त परलोकसािन । चवायांनश बंिन केलें तुज ॥ ॥ आशा िरूचन फळािी । तीथी व्रतश मुत्क्त
कैंचि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चसणसी वांयां । शरण न वजतां पंढचरराया ॥ ३ ॥

१७२७. संध्या कमु ध्यान जप तप अनु ष्ठान । अवघें घडे नाम उच्चाचरतां । न वेिे मोल कांहश लगती न
सायास । तरी कां आळस कचरसी िंणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें हें सार कां नेघेसी [पां. न घेसी.] फुकािें । काय तुिंें
वेिे मोल तया ॥ ॥ पुत्रस्नेहें शोक करी अजामे ळ । तंव तो कृपाळ जवळी उभा । अनाथांच्या नाथें घातला
चवमानश । नेला उिलू चन परलोका ॥ २ ॥ अंतकाळश गचणका पचक्षयाच्या छं दें । राम राम उच्चाचरलें । तंव त्या
चदनानाथा कृपा आली । त्यानें [दे . तयेसी.] चतयेचस वैकुंठा नेलें ॥ ३ ॥ अवचिता नाम आचलया हे गती । निचततां
चित्तश जवळी [त. उभा.] असे । तुका ह्मणे भावें स्मरा [पां. स्मरतां.] राम राम । कोण जाणे तये दशे ॥ ४ ॥

१७२८. दु ष्टािें चित्त [पां. नितन चभन्न दे अंतरश ।.] न चभने [दे . त. चभन्ने.] अंतरश । जरी जनमवरी उपदे चशला ।
पालथे घागरी घातलें जीवन । न िरी ि जाण [पां. जाणें.] तें ही त्याला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जनमा येउचन ते णें पतन
चि साचिलें । [पां. तमोगुण.] तमोगुणें व्याचपलें जया नरा । जळो जळो हें त्यािें ज्याले पण । कासया हें आलें
संवसारा ॥ ॥ पाााण जीवनश असतां कल्पवरी ।पाहातां अंतरश कोरडा तो । कुिर मुग [पां. नये चि हा पाका.]

नये चि पाका । पाहांता साचरखा होता तैसा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असे उपाय सकळां । न िले या खळा प्रयत्न [दे .
त. पां. प्रेत्न.] कांहश । ह्मणऊचन संग न कचरतां भला । िचरतां अबोला सवु चहत ॥ ३ ॥

१७२९. काचसयानें पूजा करूं केशीराजा । हा चि संदेह मािंा फेडश आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उदकें नहाणूं
तरी स्वरूप [दे . स्वरूप तुिंें. त. स्वरूप चि तुिंें.] तें तुिंें । ते थें काय मािंें वेिे दे वा ॥ ॥ गंिािा सुगि
ं पुष्ट्पािा
पचरमळ । ते थें मी दु बुळ काय [पां. वाहूं.] करूं ॥ २ ॥ फळदाता तूंि तांबोल अक्षता । तरी काय आतां वाहों तुज
॥ ३ ॥ वाहू ं दचक्षणा [पां. तरी.] जरी िातु नारायण । ब्रह्म तें चि अन्न दु जें काई ॥ ४ ॥ गातां तूं ओंकार टाळी
नादे श्वर । नािावया थार [पां. पार.] नाहश कोठें ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे मज अवघें तुिंें नाम । िूप दीप रामकृष्ट्णहचर ॥
६॥

१७३०. गातां आइकतां कांटाळा जो करी । वास त्या अघोरश कुंभपाकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रागें यमिमु
जािचवती तया । तुज चदलें कासया मुख कान ॥ ॥ चवायांच्या सुखें अखंड जागसी । न वजे एकादशी
जागरणा ॥ २ ॥ वेिूचनयां द्रव्य सेवी मद्यपान । नाहश चदलें अन्न अतीतासी ॥ ३ ॥ तीथाटण नाहश केले उपकार

विषयानु क्रम
। पाचळलें शरीर पुष्ट [पां. पुचष्टलोभें.] लोभें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मग [पां. केला मग.] केला साहे दं ड । नाइकती लं ड
सांचगतलें ॥ ५ ॥

१७३१. तुिंें ह्मणचवतां काय नास जाला । ऐकें बा चवठ्ठला कीती तुिंी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परी तुज नाहश
आमिे उपकार । नामरूपा थार केचलयािे ॥ ॥ समूळश संसार केला दे शिडी । सांचडली आवडी ममते िी ॥
२ ॥ लोभ दं भ काम क्रोि अहंकार । यांसी नाहश थार ऐसें केलें ॥ ३ ॥ मृचत्तका पाााण तैसें केलें िन । आपले ते
कोण पर नेणों [पां. नेणें.] ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जालों दे हासी उदार । आणीक चविार काय तेथें ॥ ५ ॥

१७३२. जाऊचनयां तीथा काय तुवां केलें । िमु प्रक्षाचळलें वरी वरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरशिें शु द्ध
कासयानें जालें । भूाण [दे . तों.] त्वां केलें आपणया ॥ ॥ वृद
ं ावन [दे . त. इंद्रावण.] फळ घोचळलें साकरा ।
भीतरील थारा मोडे चि ना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश शांचत क्षमा दया । तोंवरी कासया फुंदां तुह्मी ॥ ३ ॥

१७३३. बैसोचन चनवांत शुद्ध करश चित्त । तया सुखा अंतपार नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येऊचन अंतरश [त.

राहे ल.] राहील गोपाळ । सायासािें फल बैसचलया ॥ ॥ राम कृष्ट्ण हचर मुकुंद मुराचर । मंत्र हा उच्चारश
वेळोवेळां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें दे ईन मी चदव्य । जरी होईल [पां. होय.] भाव एकचवि ॥ ३ ॥

१७३४. िनय पुंडचलका बहु बरें केलें । चनिान आचणलें पंढचरये ॥ १ [पां. “न करश आळस आचलया संसारश । पाहें
पा पंढरी भूव
ं ैकुंठ ॥” हें कडवें जास्त आहे . त. हें समासावर आलीकडे कोणी घातलें आहे ; परंतु हें मूळिें येथलें नव्हे असें वाटतें.] ॥ ध्रु. ॥ न
पवीजे केल्या तपांचिया रासी । तें [त. तें हें जन॰.] जनलोकांसी दाखचवलें ॥ ॥ सवोत्तम तीथु क्षेत्र आचण दे व ।
शास्त्रांनी हा भाव चनवचडला ॥ २ ॥ चवष्ट्णुपद गया [त. पां. रामनाम.] रामिाम काशी । अवघश [पां. अवघें.] पायांपाशश
चवठोबाच्या ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मोक्ष दे चखल्या कळस । तात्काळ [पां. चि.] या नास अहं कारािा ॥ ४ ॥

१७३५. िनय दे पंढरी िनय भीमातीर । आचणयेलें सार पुड

ं चलकें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनय तो चह लोक
अवघा दै वांिा । सुकाळ प्रेमािा घरोघरश ॥ ॥ िनय ते [पां. “ही” नाहश.] ही भूमी िनय तरुवर । [दे . िनय ते सुरवर॰.
पां. िनय सरोवर.] िनय तें सरोवर तीथुरूप ॥ २ ॥ िनय त्या नरनारी मुखश नाम ध्यान । आनंदें भवन [पां. भुवन.]

गजुतसे ॥ ३ ॥ िनय पशु पक्षी कीटक पाााण । अवघा नारायण [पां. अवतरलासे.] अवतरला ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
िनय संसारातें आलश । हचररंगश रंगलश सवुभावें ॥ ५ ॥

१७३६. मायबाप कचरती निता । पोर नाइके सांगतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको जाऊं दे उळासी । नेतो बागुल
लोकांसी ॥ ॥ कणुिारें पुराचणक । भुलवी [पां. शब्द.] शब्दें लावी भीक [त. भीके.] ॥ २ ॥ वैष्ट्णवां संगती । हातश
पडलश [पां. पडी.] नेणों चकती ॥ ३ ॥ आह्मा कैंिा मग । कचरसी उघचडयांिा संग ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जाणें नरका ।
त्यांिा उपदे श आइका ॥ ५ ॥

१७३७. मन मािंें िपळ न राहे चनिळ । घडी एकी पळ त्स्थर नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां तूं उदास
नव्हें नारायणा । [पां. िांव.] िांवें मज दीना गांचजयेलें ॥ ॥ िांव घालश पुढें इंचद्रयांिे ओढी । केलें [दे . तडातडी.]

तडातोडी चित्त मािंें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा न िले सायास । राचहलों हे आस िरुनी तुिंी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १७३८. मागचतयािे दोचन ि कर । अचमत भांडार दाचतयािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करूं आतां कासयांत
भरूं । हा मज चविारु पचडयेला ॥ ॥ एकें सांटवणें प्रेमें वोसंडलश । चजव्हा हे भागली कचरतां माप ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आतां आहे ते थें असो । अंखुचनयां बैसों पायांपाशश ॥ ३ ॥

१७३९. चजिें पीडे बाळ । प्राण चतयेिा [दे . तयेिा.] चवकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा माते िा स्वभाव । सूत्र
दोरी एक जीव ॥ ॥ सुखािी चवश्रांचत । उमटे माते चिये चित्तश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संत । तुह्मी बहु कृपावंत ॥ ३
॥

१७४०. यावें माहे रास । हे ि सवुकाळ आस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्यावी उत्च्छष्टािी िणी । तीथु इच्छी
पायवणी ॥ ॥ भोग उभा आड । आहे तोंवरी ि नाड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वें । मािंें चसद्धी पाववावें ॥ ३ ॥

१७४१. लें करािें चहत । वाहे माउलीिें चित्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी कळवळ्यािी जाती । करी लाभेंचवण
प्रीती ॥ ॥ पोटश भार वाहे । त्यािें सवुस्व ही साहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें । तैसें तुह्मां संतां ओिंें ॥ ३ ॥

१७४२. आह्मां गांजी जन । तचर कां मेला नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों पोरटश चनढळें । नाहश ठाव
बुड आळें ॥ ॥ आह्मश जना भ्यावें । तचर कां न लाचजजे दे वें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे श । [त. दे वा चवण पचडला ओस ।. पां.
जाले दे वाचवण॰.] जाला दे वाचवण ओस ॥ ३ ॥

१७४३. तुह्मी पाय संतश । मािंे ठे चवयेले चित्तश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां वािूं न सके काळ । जालश चवाम
शीतळ ॥ ॥ भय नाहश मनश । दे व वसे घरश रानश ॥ २ ॥तुका ह्मणे भये । आतां स्वप्नश [पां. स्वप्नश तें ही. दे . स्वप्नश ही
नये.] ही तें नये ॥ ३ ॥

१७४४. काळािे ही काळ । आह्मी चवठोबािे लचडवाळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करूं सत्ता संवा ठायश । वसों
चनकटवासें [त. प. वास.] पायश ॥ ॥ ऐसी कोणािी वैखरी । वदे आमुिे समोरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाण । हातश
हचरनाम तीक्षण ॥ ३ ॥

१७४५. जनमा येऊन उदार जाला । उद्धार केला वंशािा । मे ळवूचन िन मे ळवी [त. मेळचवलें .] माती ।
सदा चवपत्ती भोगीतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाम घेतां न चमळे अन्न । नव्हे कारण दे चखचलया । िमु कचरतां ऐके कानश
। वांिे चनजोचन डोचकयासी ॥ ॥ घरा [त. पाहु णा व्याही.] व्याही पाहु णा आला । ह्मणे त्याला बरें नाहश । तुमिे
गावश वैद्य आहे । वैसोचन काय प्रयोजन ॥ २ ॥ उजवूं चकती होचतल [पां. होती.] पोरें । मरतां बरें ह्मणे यांसी ।
ह्मणऊचन दे वा नवस करी । दावी घरशहु चन बोनें ॥ ३ ॥ पवुकाळश भट घरासी आला । बोंब घाला ह्मणे पोरां ।
तुमिा उणा होईल [त. येईल.] वाटां । काळ चपठासी [पां. चपठासी पैं आला.] आला ॥ ४ ॥ दाढी कचरतां अडका गेला
। घरांत आला वाइले पें । ह्मणे आतां उगवश मोडी । डोई बोडश आपुली ॥ ५ ॥ तीथु स्वप्नश नेणे गंगा । पूजन
नलगा गांनवचिया । आडकुचन [पां. िार बैसे िारश.] दार बैसे दारश । आल्या घर ह्मणे ओस ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे ऐसे
आहे त गा हरी । या ही तारश जीवांसी । माझ्या भय वाटे चित्तश । नरका जाती ह्मणोनी ॥७॥

१७४६. जाणे वतुमान । पचर तें न वारे त्याच्यानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो ही कारणांिा दास । दे व ह्मणचवतां
पावे नास ॥ ॥ वेिी अनु ष्ठान । चसद्धी कराया प्रसन्न ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यािें । मुदल गेलें हाटवेिें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १७४७. घातला दु कान । पढीये तैसा आहे वान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी भांडरी दे वािे । द्यावें घ्यावें माप
वािे ॥ ॥ उगवूं [पां. जाणें.] जाणों मोडी । जाली नव्हे त्यािी जोडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुडी । मोल [पां. मोला

तैसी॰.] तैसी खरी कुडी ॥ ३ ॥

१७४८. सादाचवलें एका । सरें अवचघयां लोकां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां आवडीिे हातश । भेद नाहश ये
पंगती ॥ ॥ मोकळी ि पोतश । नाहश पुसायािी गुंती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरा । आहे [त. ढीसाळ.] ढसाळ वेव्हारा
॥३॥

१७४९. तडामोडी करा । पचर उत्तम तें भरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेणें खंडे एके खेपे । जाय तेथें लाभें बोपे ॥
॥ दाचवल्या साचरखें । मागें नसावें पाचरखें ॥ २ ॥ मागें पुढें ऋण । तुका ह्मणे चफटे हीण ॥ ३ ॥

१७५०. नसावें ओशाळ । मग माचनती सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाय ते थें पावे मान । िाले बोचललें विन
॥ ॥ राहों नेदी बाकी । [पां. ज्यािें दान.] दान ज्यािें त्यासी टाकी ॥ २ ॥ होवा [पां. व्हावा.] वाटे जना । तुका ह्मणे
साटश गुणां ॥ ३ ॥

॥ अनघडवसद्धाच्या शब्दें करून रामे श्वरभटाच्या शरीरीं दाह जाला तो ज्यानें शमला तो अभांग ॥ १ ॥

१७५१. चित्त शुद्ध तरी शत्रु चमत्र होती । व्याघ्र हे [पां. ही.] न खाती सपु तया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवा तें
अमृत [दे . अघातें चहत.] आघात तें चहत । अकतुव्य नीत होय त्यासी ॥ ॥ दु ःख तें दे ईल सवु सुख फळ ।
होतील शीतळ अत्ग्नज्वाळा ॥ २ ॥ आवडे ल जीवां [दे . जीवािें.] जीवाचिये परी । सकळां अंतरश एक भाव ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे कृपा केली नारायणें । जाचणजेते येणें अनु भवें ॥ ४ ॥

१७५२. लाज वाटे मज माचनती हे लोक । हें तों नाहश एक मािंे अंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . त. मजुचन.]

मोजुचन चिंजलों मापाचिया परी । जाळावी हे [पां. ते.] थोरी लाभाचवण ॥ ॥ कोमळ कंटक तीक्षण अगरश ।
पोिट ते वरी अंगकांचत ॥ २ ॥ चित्रशिें ले प शृग
ं ाचरलें चनकें । जीवेंचवण चफकें रूप त्यािें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चदसें
वांयां गेलों दे वा । अनु भव ठावा नाहश ते णें ॥ ४ ॥

१७५३. बोलचवसी मािंें मुख [पां. मुखें.] । परी या जना वाटे दु ःख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जया जयािी आवडी ।
तया लागश तें िरफडी ॥ ॥ कठीण दे तां काढा । जल्पे रोगी मे ळवी दाढा ॥ २ ॥ खाऊं नये तें चि मागे ।
चनवाचरतां रडों लागे ॥ ३ ॥ वैद्या भीड काय । अचतत्याई जीवें जाय ॥ ४ ॥ नये चभडा सांगों आन । पथ्य औािा
[दे . पां. औािाकारण.] कारण ॥ ५ ॥ िन माया पुत्र दारा । हे तों [त. “तों” नाहश.] आवडी नरका थारा ॥ ६ ॥ तुका
ह्मणे यांत । आवडे ते करा मात ॥ ७ ॥

१७५४. पचतव्रते आनंद मनश । नसदळ खोिें व्यचभिारविनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जळो वमु लागो आगी ।
शु द्धपण भलें जगश ॥ ॥ सुख पुराणश आिारशीळा । दु ःख वाटे अनगुळा ॥ २ ॥ शूरा उल्हास अंगश । गांढ्या
मरण ते प्रसंगश ॥ ३ ॥ शु द्ध सोनें उजळे अगी । हीन काळें िांवे रंगश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तो चि चहरा । घनघायें
चनवडे पुरा ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १७५५. िाचलती आड वाटा । आचणकां दाचवती जे नीटा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न मनश तयांिे उपकार । नाहश
जोडा तो गंव्हार ॥ ॥ चवा सेवचू न वारी मागें । प्राण जातां जेणें संगें ॥ २ ॥ बुडतां [पां. हाका.] हाक मारी । ठाव
नाहश आचणकां वारी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे न करश चहका [दे . नहका.] । गुण घेऊन [त. अगुण.] अवगुण टाका ॥ ४ ॥

१७५६. कुळशिें दै वत ज्यािें पंढरीनाथ । होईन दासीसुत त्यािे घरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शु द्ध
याचतकुळवणा िाड नाहश । करश भलते ठायश दास तुिंा ॥ ॥ पंढरीस कोणी जाती वारे करी [पां. वारकरी.] ।
होईन त्यांिे घरश पशु याचत ॥ २ ॥ चवठ्ठलनितन चदवसरात्रश ध्यान । होईन पायतन त्यािे पायश ॥ ३ ॥
तुळशीवृद
ं ावन जयािे अंगणश । होइन केरसुणी त्यािे घरश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे हा चि भाव माझ्या चित्तश । नाहश
आचणकां गती िाड मज ॥ ५ ॥

१७५७. अवचघया िाडा कुंचटत करूचन । लावश आपुली ि गोडी । आशा मनसा तृष्ट्णा कल्पना ।
करूचनयां दे शिडी । मीतूंपणापासाव गुंतलों । चमथ्या संकल्प तो मािंा तोडश । तुचिंये िरणश मािंे दोनही पक्ष ।
अवघी करुचन दाखवश नपडी रे रे [पां. पीचड रे रे.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें साि काय केलें मृगजळ । वणा याती कुळ
अचभमान । कुमारी भातुकें खेळती कवतुकें । काय त्यांिें सािपण ॥ ॥ वेगळाल्या भावें चित्ता [पां. निता.]

तडातोडी । केलों दे शिडी मायाजाळें । गोत चवत्त माय बाप बचहणी सुत । बंिुवगु मािंश वाळें । एका एक न
िरी संबंि पुरचलया । पातचलया जवळी काळें । जाणोचनयां त्याग सवुस्वें केला । सांभाळश आपुलें जाळें ॥ २ ॥
एकां जवळी िरी आचणकां अंतरश । [पां. “तश” नाहश.] तश काय सोयरश नव्हतश मािंश । एकांिें पाळण एकांसी
भांडण । िाड [पां. कवणे ये.] कवचणये काजश । अचिक असे उणें कवण कवण्या गुणें । हे माव न कळे चि तुिंी ।
ह्मणोचन नितनश राचहलों श्रीपती । तुका ह्मणे भाक मािंी ॥ ३ ॥

१७५८. आचणकां छळावया जालासी शाहाणा । स्वचहता घातलें [पां. खाणे. त. खाण.] खानें । आचडके पैके
करूचन सायास । कृपणें सांिलें िन । न चजरे क्षीर श्वानासी भचक्षतां । याती तयािा गुण । तारुण्यदशे अिम
मातला । दवडी हात पाय कान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय जालें यांस वांयां कां ठकले । हातश सांपडलें टाकीतसे ।
घेउचन स्फचटकमणी टाकी नितामणी । नागवले आपुले इच्छे ॥ ॥ चसद्धश सेचवलें सेचवती अिम ।
पात्रासाचरखें फळ । नसचपला [पां. नसचपला तों मोती जनमलें स्वातीिें । वरुालें ॰.] मोतश जनमलें स्वाती । वरुालें सवुत्र जळ
। कापुस पट नये चि कारणा । तयास पातला काळ । तें चि भुजंगें िचरलें कंठश । मा [दे. माचवश. त. माचवस.] चवा
जालें त्यािी गरळ ॥ २ ॥ भक्षूचन चमष्टान्न घृतसाकर । सचहत सोलु चन केळें । घालु चनयां घसां [दे . अंगोचळया हाते वांत
करूं॰.] अंगोचळया । वांती करूं पाहे बळें । कुंथावयािी आवडी वोंवां [पां. दे वा.] । [पां. उनहवनी.] उनहवणी रडवी
बाळें । तुका ह्मणे जे जैसें कचरती । ते पावती तैसश ि फळें ॥ ३ ॥

१७५९. िंदनािे गांवश [दे . सपांच्या.] सपािी वसचत । भोचगती [दे . भोगीत ते होती॰. त. भोगीते ते होती॰.] ते होती
चिपांतरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एका ओिंें एका लाभ घडे दे वा । संचितािा ठे वा वेगळाला ॥ ॥ क्षीरािी [पां.

क्षीराच्या.] वसचत अशुद्ध सेवावें । जवळी तें जावें भोगें दु री ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसी बुचद्ध ज्यािी जड । त्याहु नी
दगड बरे दे वा ॥ ३ ॥

१७६०. तुज चदलें आतां करश यत्न यािा । जीवभाववािाकायामन [पां.॰ मनें.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भागलों
दातारा सीण जाला भारी । आतां मज तारश शरणागता ॥ ॥ नेणतां सोचसली तयािी आटणी । नव्हतां ही
कोणी कांहश मािंश ॥ २ ॥ वमु नेणें चदशा नहडती मोकट [पां. मोकाट.] । इंचद्रयें सुनाट दाही चदशा ॥ ३ ॥ [पां. वेरिंारी

विषयानु क्रम
पोरा. दे . वेरिंारी फेरा.] येरिंारीफेरा चसणलों सायासश । आतां हृाीकेशी अंचगकारश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मन इंचद्रयांिे
सोई । िांवे यासी काई करूं आतां ॥ ५ ॥

१७६१. [पां. स्वयपाक.] स्वयें पाक करी । संशय तो चि िरी । संदेहसागरश । आणीक परी बुडती ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ जाणे चवरळा एक । जालें ते थशिें हें [पां. ही.] सुख । दे चखले बहु तेक । पुसतां वाट िुकले ॥ ॥ तो चि
जाणे सोंवळें । शोिी चवकल्पािश मुळें । नािती पाल्हाळें । जे चवटाळें कोंचडले ॥ २ ॥ तो चि सािी संिी । सावि
चत्रकाळ जो बुद्धी । संदेहािा संिी । वेठी [दे . आचण कचरयेळे. पां. आणीक िचरयेली.] आणीक िचरयेले ॥ ३ ॥ अखंड तें
ध्यान । समबुचद्ध समािान । सोंग वांयांचवण । ते िंांकून बैसती ॥ ४ ॥ करणें जयासाटश । जो नातुडे कवणे
आटी । तुका ह्मणे साटी । चित्तचवत्तेंवांिूचन ॥ ५ ॥

१७६२. माचिंया संचिता । दृढ दे खोचन बचळवंता । पळसी पंढचरनाथा । भेणें आतां तयाच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ तचर मज कळलासी । नव्हतां भेटी जाणीवेसी । एक संपाचदसी । मान कचरसी लोकांत ॥ ॥ तचर हें प्रारब्ि
जी गाढें । कांहश न िले तयापुढें । काय तुज म्यां कोडें । रे [पां. सांकडे रे .] सांकडें घालावें ॥ २ ॥ [पां. भोगाचिपचत.]

भोगिीपचत चक्रयमाण । तें तुज नांगवे आिंून । तचर का वांयांचवण । तुज म्यां सीण करावा ॥ ३ ॥ तुज नव्हतां
मािंें कांहश । पचर मी न संडश भत्क्तसोई । हो कां भलत्या ठायश । कुळश जनम भलतैसा ॥ ४ ॥ तूं चभतोचस
माचिंया दोाा । कांहश मागणें ते आशा । तुका ह्मणे ऐसा । कांहश न [पां. िरणें.] िरश संकोि ॥ ५ ॥

१७६३. लोकमान दे हसुख । [पां. संपचत्तभोग.] संपचत्तउपभोग अनेक । चवटं बना दु ःख । तुचिंये भेटीवांिचू न
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी मज ये भेट ये भेट । काय ठाकलासी नीट । थोर [पां. थोर पुण्य वीट । तुज दै व चि लािली. ॥] पुण्यें
वीट । तुज दै वें चि लािली ॥ ॥ काय ब्रह्मज्ञान करूं कोरडें । चरतें [त. मापािें.] मावेिें मापाडें । भेटीचवण कुडें
। तुचिंये अवघें मज वाटे ॥ २ ॥ आत्मत्स्थतीिा चविार । काय करूं हा उद्धार । न दे खतां िीर । ितुभज
ु मज
नाहश ॥ ३ ॥ चरचद्धचसद्धी काय करूं । अथवा [पां. आगम.] अगम्य चविारु । भेटीचवण भारु । तुचिंये वाटे मज यांिा
॥ ४ ॥ तुजवांिूचन कांहश व्हावें । ऐसें नको माचिंया जीवें । तुका ह्मणे द्यावें । दरुाण पायांिें ॥ ५ ॥

१७६४. तुिंा ह्मणवून तुज नेणें । ऐसें काय मािंें चजणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर मज कवणािा आिार ।
करोचनयां राहों िीर ॥ ॥ काय [पां. शब्द.] शब्दश चि ऐचकला । भेटी [पां. नसतां.] नव्हतां गा चवठ्ठला ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे आतां । अभय दे ईं पंढचरनाथा ॥ ३ ॥

१७६५. उद्धवअक्रूरासी । आणीक व्यासआंबऋाी । [दे . रुक्मांगदा. पां. प्रऱ्हादासी.] रुक्मांगदप्रल्हादासी ।

दाचवलें तें दाखवश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर मी पाहे न पाहे न । तुिंे श्रीमुखिरण । उताचवळ मन । तयाकारणें ते थें ॥
॥ जनकश्रुतदे वा करश । कैसा शोभलासी हरी । चवदु राच्या घरश । कण्या िरी कवतुकें ॥ २ ॥ पांडवां
अकांतश । ते थें [पां. पावती.] पावसी स्मरती । घातलें द्रौपदी । यागश चबरडें िोळीिें [पां. िोळीस.] ॥ ३ ॥ करी गोपीिें
कवतुक । गाईगोपाळांसी सुख । दावश तें चि मुख । दृष्टी माझ्या आपुलें ॥ ४ ॥ तचर तूं अनाथािा दाता ।
मागचतयां शरणागतां । तुका ह्मणे आतां । कोड पुरवश हें [पां. “हें ” नाहश.] मािंें ॥ ५ ॥

१७६६. मागता चभकारी जालों तुिंे िारश । दें ई मज हरी कृपादान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेम प्रीचत नाम उचित
करावें । भावें संिरावें हृदयामाजी ॥ ॥ सवुभावें शरण आलों पांडुरंगा । कृपाळु तूं जगामाजी एक ॥ २ ॥ [पां.
तापत्रयश] तापत्रयें मािंी तापचवली काया । शीतळ व्हावया पाय तुिंे ॥ ३ ॥ संबि
ं श [पां. जनवादी.] जनवाद पीडलों
परोपरी । अंतरलों दु री तुजसी ते णें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां तुिंा शरणागत । करावें सनाथ मायबापा ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १७६७. भाव नाहश काय मुद्रा वाणी । बैसे बगळा चनिळ ध्यानश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न मनी नाम न मनी
त्यासी । वािाळ शब्द चपटी भासी ॥ ॥ नाहश िाड दे वािी कांहश । छळणें टोंके तस्करघाई ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
त्यािा संग । नको शब्द स्पशुअंग ॥ ३ ॥

१७६८. चदनचदन शंका वाटे । आयुष्ट्य नेणवतां गाढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसश भुललश बापुडश । [दे . दं ब॰. त.

बंद॰.] दभचवायांिे सांकडश ॥ ॥ [दे . चवसरला.] चवसरलश मरण । त्यािी नाहश आठवण ॥ २ ॥ दे खत दे खत
पाहश । तुका ह्मणे आठव नाहश ॥ ३ ॥

१७६९. मािंें मज आतां न दे खें चनरसतां । ह्मणऊन आिार केला । संसारािी आस सांडुचन लौचकक
। जीव भाव तुज चदला । नव्हतश मािंश कोणी मी कवणांिा । अथु मोहो [पां. मोहें सांडला.] सांडवला । तारश मारश
करश भलतें दातारा । होऊन तुिंा [पां. आतां तुिंा.] आतां ठे लों [त. ठे ला रे .] रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असो मािंें कोडें तुज
हें सांकडें । मी असेन चनवाडें सुखरूप । बाळकासी निता काय पोटवेथा । जया चशरश मायबाप ॥ ॥
पापपुण्यें श्रुचत आचटल्या । शास्त्रांस न लगे चि ठाव । चवचिचनाेिें गोचवलश पुराणें । वेदांसी तो अहं भाव ।
ओंकारािें मूळ व्याचपलें माया । ते थें न [पां. िरवे.] िरे ि भाव । ह्मणऊन काबाड सांचडलें उपसतां । िचरलें तुिंें
चि नांव ॥ २ ॥ तनमनइंचद्रयें ठे वचू न राचहलों । सवु आशा तुिंे पायश । तप तीथु दान करवूं कवणा । हातश अिीन
तें मज काई । आचहक्यें परत्रें िाड नाहश सवुथा । जनम सदा मज दे ईं [दे . दे हश.] । मायामोहपाश करश चवा तैसें ।
तुका ह्मणे माझ्याठायश ॥ ३ ॥

१७७०. [पां. “तुिंें” नाहश.] तुिंें नाम गोड नाम गोड । पुरे कोड सकळ ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रसना येरां रसां
चवटे । घेतां घोट अचिक हें ॥ ॥ आचणकां रसें मरण गांठी । येणें तुटी संसारें [पां. संसारा.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
आहार जाला । हा चवठ्ठला [त. पां. चवठ्ठल.] आह्मांसी ॥ ३ ॥

१७७१. िालों सुखें ढें कर दे ऊं । उमटे जेवूं तोंवरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्रीडा करूं चनरंजनश [दे . त. पां.

चनरांजनश.] । न पुरे िणी हचरसवें ॥ ॥ अवघे खेळों अवघ्यामिश । डाई न पडों ऐसी बुचद्ध ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
वांिचवतां [दे . वांिवीत.] । आह्मां सत्ता समथु ॥ ३ ॥

१७७२. एकल्या [पां. एकल्यानें नव्हे खेळ िांग । िरी संग॰.] नव्हे खेळ िांग । िचरला संग ह्मणऊचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ उमटे ते व्हां कळे नाद । भेदाभेद चनवडे ना ॥ ॥ दु सरा परी एक ऐसा । न वजे चरसा चनकुरें ही ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे [त. कळे त्या कळे ।. पां. कळत्या काळें ।.] कळत्यां कळे । येर [पां. येरा खेळे॰. त. येरां खेळ खेळ॰.] खेळे खेळ ह्मूण ॥ ३ ॥

१७७३. बोलचवलें जेणें । तो चि [पां. त्यािें.] यािें गुह् जाणे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मी तों काबाडािा िनी । जेवूं
मागावें नथकोचन ॥ ॥ मजु राच्या हातें । माप [पां. माप केलें जालें चरतें.] जालें गेलें चरतें ॥ २ ॥ जाला पुरचवता ।
पांडुरंग मािंा चपता ॥ ३ ॥ मायबापासवें । बाळें कौतुकें खेळावें ॥ ४ ॥ जैसा कचरती िंदा । तैसा पडोचनयां छं दा
॥ ५ ॥ त्याच्या साि गाई ह्मैसी । येणें खेळावें मातीशश ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे बोल । मािंा बोलतो चवठ्ठल ॥ ७ ॥

१७७४. कां हो [पां. मािंी तुह्मी.] तुह्मी मािंी वदचवली वाणी । नेदा हे [पां. “हे ” नाहश.] चनवडू चन पांडुरंगा ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक म्यां कोणां पुसावा चविार । [पां. समुळश॰.] मुळश संवसार दु राचवला ॥ ॥ स्वाचमसेवा ह्मूण
घेतली पदरश । सांचगतलें करश कारण तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश चशकचवलें जेणें । तो याच्या विनें उगा राहे ॥
३॥

विषयानु क्रम
 १७७५. सेवकासी आज्ञा स्वामीिी प्रमाण । जोंवरी [पां. तोंवरी.] हा प्राण जाय त्यािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आचणकांिा िाक न िरावा मनश । चनरोपाविनश [त. चनरोपावांिूचन॰.] टळों नये ॥ ॥ समय सांभाळू चन आगळें
उत्तर । द्यावें भेदी वज्र तयापरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तरी ह्मणवावें सेवक । खादलें तें अन्न [दे . त. हाक अन्न.] हक
होय ॥ ३ ॥

१७७६. नये पुसों आज्ञा केली एकसरें । आह्मांसी दु सरें [पां. नाहश आतां.] आतां नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां.

ज्यािा. दे . ज्यािें.] ज्यािे तो बचळवंत सवु चनवाचरता । आह्मां काय निता करणें लागे ॥ ॥ बुद्धीिा जचनता
चवश्वािा व्यापक । काय नाहश एक अंगश तया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज होईल वाचरता । तरी काय सत्ता नाहश
हातश ॥ ३ ॥

१७७७. बचळवंत आह्मी समथािे दास । घातली या कास कचळकाळासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें मानसािा
[पां. माणसािा.] कोण आला पाड । उलं घोचन जड गेलों आिश ॥ ॥ संसारािे बळी साचिलें चनिान । माचरले
दु जुन ाडवगु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एक उरला िचरता ठाव । येर केले वाव तृणवत ॥ ३ ॥

१७७८. एका गावें आह्मश चवठोबािें नाम । आचणकांपें काम नाहश आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोडू चनयां वाटा
सूक्षम [पां. सूक्ष्म.] सगर । केला राज्यभार िाले ऐसा ॥ ॥ लावूचन मृदंग [दे . त. मृदांग.] टाळश्रुचतघोा [पां.

श्रुचतटाळघोा.] । सेवूं ब्रह्मरस आवडीनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे महापातकी पचतत । ऐचसयांिें चहत हे ळामात्रें ॥ ३ ॥

१७७९. [दे . त. वािािापल्ये.] वािेच्या िापल्यें बहु जालों कुशळ । नाहश बीजमूळ हाता आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ ह्मणोचन पंढचरराया दु खी होतें मन । अंतरशिें कोण जाणे मािंें ॥ ॥ पूज्य जालों अंगा आला अचभमान ।
पुढील कारण खोळं बलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खूण न [पां. न कळे चनरुती.] कळे चि चनरुती । सांपडलों हातश
अहं कारािे ॥ ३ ॥

१७८०. आतां काढाकाढी करश बा पंढचरराया । नाहश तरी वांयां गेलों दास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणतां
बैसलों दगडािे नावे । चतिा [पां. चतिा तो स्वभाव प्राण घ्यावा.] िमु घ्यावे प्राण हा चि ॥ ॥ मनािा स्वभाव इंचद्रयांिे
[पां. इंचद्रयांिी.] ओढी । [पां. पतनािी.] पतनािे जोडी वरी हांव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाली अंिळ्यािी परी । आतां मज
हरी वाट दावश ॥ ३ ॥

१७८१. सज्जन तो शब्द सत्य जो मानी । छळी दु जुन आचणकांसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक गुण तो केला [पां.
केलासें दोठायश.] दोंठायश । ज्यािा त्यास पाहश [पां. पाचहजे.] जैसा तैसा ॥ ॥ भाचवक [पां. भाचवक तो शब्द.] शब्द बोले
वाणीिा । लचटका वािा वािाळ तो ॥ २ ॥ परउपकार [पां. पडे तो चि भला.] घडे तो भला । नाठ्याळ तया दया
नाहश ॥ ३ ॥ जाणीवंत तो [पां. तो चि पायरी॰.] पायरी जाणे । अिम तो नेणे खुंट जैसा ॥ ४ ॥ चहत तें अनचहत केलें
कैसें । तुका ह्मणे चपसें लागलें [पां. त्या.] यास ॥ ५ ॥

१७८२. तुिंें नाम मुखश न घेतां आवडी । चजव्हा ते चि घडी िंडो मािंी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें मज दे ईं हें
मज दे ईं । आचणक दु जें कांहश न मगें तुज ॥ ॥ बचहर कान तुिंी कीती नाइकतां । पाय न दे खतां जात डोळे
॥ २ ॥ मना तुिंें ध्यान नाहश चनत्य काळ । चिग तें िांडाळ जळो जळो ॥ ३ ॥ हातपाय तेणें पंथें न [त. पां. िालतां.]
िलतां । [त. जावो तें. पां. जावो ते.] जावे ते अनंता गळोचनयां ॥ ४ ॥ तुजचवण चजणें नाहश मज िाड । तुका ह्मणे
गोड नाम तुिंें ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १७८३. ह्मणसी होऊनी चननिता [पां. चनचिता.] । हरूचनयां अवघी निता । मग जाऊं एकांता । भजन
करूं । संसारसंभ्रमें आशा लागे पाठी । ते णें जीवा साटी होईल तुझ्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सेकश नाडसील नाडसील
। चवायसंमें अवघा नाडसील । मागुता पडसील भवडोहश ॥ ॥ शरीर सकळ मायेिा बांिा । यासी नाहश [त.

पां. कदा.] किश अराणूक । कचरती तडातोडी [पां. अंतबाह्ात्कारी.] आंत बाह्ात्कारश । ऐसे जाती िारी चदवस वेगश ॥
२ ॥ मोलािी घडी जाते वांयांचवण । न चमळे मोल िन दे तां कोडी । जागा होईं करश चहतािा उपाय । तुका
ह्मणे हाय कचरसी मग ॥ ३ ॥

१७८४. कनवाळू कृपाळू भक्तांलागश मोही । गजेंद्रािा िांवा तुवां केला [पां. चवठाबाई.] चवठाई ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ पांडुरंगे ये [पां. येईं वो. दे येंवो (‘येईंवो’ याबद्दल आहे ह्मणून).] वो पांडुरंगे । जीवािे चजवलगे ये वो पांडुरंगे ॥ ॥
भक्तांच्या कैवारें कष्टलीस चवठ्ठले । आंबऋाीकारणें जनम दाहा घेतले ॥ २ ॥ [पां. प्रऱ्हादाकारणें.] प्रल्हादाकारणें
स्तंभश अवतार केला । चवदारूचन दै त्य प्रेमपानहा पाचजला ॥ ३ ॥ उपमनयाकारणें कैसी िांवसी लवलाहश ।
पाजी प्रेमपानहा क्षीरसागराठायश ॥ ४ ॥ [त. कौरवें.] कौरवश पांिाळी सभेमाजी आचणली । [त. पां. वस्त्राहरणश.]

वस्त्रहरणश वस्त्रें कैसी जाली माउली ॥ ५ ॥ दु वास पातला [प. िमु.] िमा छळावया वनश । िांवसी लवलाहश [पां.

शाखापत्र.] शाखादे ठ घेऊचन ॥ ६ ॥ कृपाळू माउली भुत्क्तमुत्क्तभांडार । करश मािंा अंगीकार तुका ह्मणे चवठ्ठले
[पां. चवठ्ठल.] ॥७॥

१७८५. कवणा पाााणासी िरूचन भाव । कवणावरी पाव ठे वूं आतां । ह्मणऊचन चनचित राचहलों मनश ।
तूं चि सवां खाणश दे खोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कवणािें कारण न लगे चि कांहश । [दे . त. सवांठायश तूं एक.] सवी सवां
ठायश तूं मज एक । कायावािामन ठे चवलें तुझ्या पायश । आतां उरलें काई न चदसे दे वा ॥ ॥ जळें जळ काय
िोचवलें [पां. िोचवयेलें.] एक । कवण तें पातक हरलें ते थें । पापपुण्य हे [त. हें .] वासना सकळ । ते तुज समूळ
समर्तपली ॥ २ ॥ चपतरस्वरूपी तूं चि जनादु न । सव्य तें कवण अपसव्य । तुका ह्मणे जीत नपड तुह्मां हातश ।
दे ऊचन चननिती माचनयेली ॥ ३ ॥

१७८६. चसणलों दातारा कचरतां वेरिंारा । आतां सोडवश संसारापासोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न सुटे चि
बाकी नव्हे िंाडापाडा । घातलोंसें खोडा हाडांचिया ॥ ॥ [पां. मायबाप.] मायबापें मािंश जीवािश सांगाती । [पां.

ते.] तश दे तील हातश काळाचिया ॥ २ ॥ पडताळू चन सुरी बैसली सेजारश । यमफासा करश घेऊचनयां ॥ ३ ॥ पाठी
पोटश एकें लागलश सरसश । नेती नरकापाशश ओढू चनयां ॥ ४ ॥ जन [दे . त. साहे भत
ू .] साह्भूत असे या सकळां ।
मी एक चनराळा परदे शी ॥ ५ ॥ कोणां काकुलती नाहश कोणे परी । तुजचवण हरी कृपाळु वा ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे
मज तुिंािी भरवसा । ह्मणऊचन आशा मोकचलली ॥ ७ ॥

१७८७. [त. दे वभक्त.] दे वािा भक्त तो [पां. दे वासी ि.] दे वासी गोड । आचणकांसी िाड नाहश त्यािी ।
कवणािा सोइरा नव्हे ि सांगाती । अवचघयां हातश अंतरला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनष्ट्काम वेडें [दे . ह्मणतील.] ह्मणती
बापुडें । [पां. अवघी.] अवचघयां सांकडें जाला कैसा । मािंें ऐसें तया न ह्मणती [दे . त. ह्मणत.] कोणी । असे रानश
वनश भलते ठायश ॥ ॥ प्रातःस्नान करी चवभूचतििुन । दे खोचनयां जन ननदा करी । कंठश तुळसीमाळा
बैसोचन चनराळा । ह्मणती या िांडाळा काय जालें ॥ २ ॥ गातां शंका नाहश बैसे भलते ठायश । चशव्या दे ती आई
बाप भाऊ । घरश बाइल ह्मणे कोठें व्याली रांड । बरें होतें ांढ [ दे . त. शंड. पां. ांड.] मरता तरी ॥ ३ ॥ जनमोचन [पां.
जनमोचनयां.] जाला अवचघयां वेगळा । ह्मणोचन गोपाळा दु लुभ तो । तुका ह्मणे जो [पां. जो या संसारा.] संसारा रुसला
। ते णें चि टाचकला चसद्धपंथ ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १७८८. कस्तुरी चभनली जये मृचत्तके । तयेसी आचणके कैसी सरी ॥ १ ॥ लोखंडािे अंगश लागला
पचरस । तया आचणकास कैसी सरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मी न वजें यातीवरी । पूज्यमान करश वैष्ट्णवांसी ॥ ३ ॥

१७८९. अनु हात ध्वचन वाहे सकळां नपडश । राम नाहश तोंडश कैसा तरे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सकळां
जीवांमाजी दे व आहे खरा । दे चखल्या दु सरा चवण न तरे ॥ ॥ ज्ञान सकळांमाजी आहे हें साि । भक्तीचवण
तें ि ब्रह्म नव्हे ॥ २ ॥ काय मुद्रा कळल्या कराव्या सांगतां । दीप न [पां. लागतां.] लगतां उनमनीिा ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे नका नपडािें पाळण । स्छापूं नारायण आतुडेना ॥ ४ ॥

१७९०. नेणें अथु कांहश नव्हती मािंे बोल । चवनचवतों कोपाल संत िंणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नव्हती मािंे
बोल बोले पांडुरंग । असे अंगसंगें [त. पां. अंगसंग.] व्यापूचनयां ॥ ॥ मज मूढा शत्क्त कैंिा हा चविार ।
चनगमाचदकां पार बोलावया ॥ २ ॥ राम कृष्ट्ण हरी मुकुंदा मुराचर । बोबड्या [दे . त. बोबडा.] उत्तरश हें चि ध्यान ॥
३ ॥ तुका ह्मणे गुरुकृपेिा आिार । पांडुरंगें भार घेतला मािंा ॥ ४ ॥

१७९१. दे वासी लागे [पां. सकळां.] सकळांसी पोसावें । [पां. आह्मां काय खावें न लगे निता.] आह्मां न लगे खावें
काय निता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वा [पां. दे वासी.] चविारावें लागे पापपुण्य । आह्मासी हें जन अवघें भलें ॥ ॥
दे वासी उत्पचत्त लागला संहार । आह्मां नाहश फार थोडें कांहश ॥ २ ॥ दे वासी काम [पां. लागला हा िंदा.] लागला
िंदा । आह्मासी ते सदा चरकामीक ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मी भले दे वाहू न । चविाचरतां गुण सवुभावें ॥ ४ ॥

१७९२. घेईन मी जनम याजसाटश दे वा । तुिंी िरणसेवा सािावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचरनामकीतुन

संतांिें पूजन । घालूं लोटांगण महािारश ॥ ॥ आनंदें चनभुर असों भलते ठायश । [दे . पां. सुखदु ःख.] सुखदु ःखें
नाहश िाड आह्मां ॥ २ ॥ आणीक सायास न करश न िरश आस । होईन उदास सवु भावें ॥ ३ ॥ मोक्ष आह्मां घरश
कामारी तें दासी । होय सांगों तैसी तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

१७९३. दे वा तुज मज पण । पाहों आगळा तो कोण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी साि मी पचतत । तूं ि खोटा
चदनानाथ । ग्वाही [दे . त. सािुसत
ं .] सािुसत
ं जन । करूचन अंगश लावीन ॥ ॥ आह्मी िचरले भेदाभेद । तुज
नव्हे त्यािा छे द ॥ २ ॥ न िले तुिंें कांहश त्यास । आह्मी बळकाचवले दोा ॥ ३ ॥ चदशा भरल्या माझ्या मनें ।
लपालासी त्याच्या भेणें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चित्त । करी तुिंी मािंी नीत ॥ ५ ॥

१७९४. [पां. त. लापणीक॰.] लापचनकशब्दें नातुडे हा दे व । [पां. मचनिा.] मननिे गुह् भाव शुद्ध बोला ॥ १ ॥
अंतनरिा भेद जाणे परमानंद । [पां. तयासी.] जयासी संवाद करणें लागे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जरी आपुलें स्वचहत ।
तरी करश चित्त शुद्धभावें ॥ ३ ॥

१७९५. नव्हे ब्रह्मज्ञान बोलतां [त. पां. बोलतां हें चसद्ध.] चसद्ध । जंव हा [त. पां. “हा” नाहश.] आत्मबोि नाहश
चित्तश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय कचरसी वांया लचटका चि पाल्हाळ । श्रम तो केवळ जाचणवेिा ॥ ॥ मी ि दे व ऐसें
[पां. ऐसा.] सांगसी [त. सांगसील.] या लोकां । चवायांच्या सुखा टोंकोचनयां ॥ २ ॥ अमृतािी गोडी पुचढलां सांगसी
। आपण उपवासी मरोचनयां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जचर राहील तळमळ । ब्रह्म तें केवळ सदोचदत ॥ ४ ॥

१७९६. गंगाजळा पाहश पाठी पोट नाहश । अवगुण तो कांहश अमृतासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रचव दीप
काचळपा काय जाणे चहरा । आचणकां चतचमरां [दे . नासे.] नाश ते णें ॥ ॥ कपूुरकांडणी काय कोंडा कणी । नसिू

विषयानु क्रम
चमळवणश काय िाले ॥ २ ॥ पचरस नितामचण आचणकांिा गुणी । पालटे लागोचन नव्हे तैसा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
तैसे जाणा संतजन । सवुत्र संपूणु गगन जैसें ॥ ४ ॥

१७९७. पचरस [दे . “पचरस काय िातु” इतकें एकदांि आहे. पां. पचरस काय िातु सोनें कचरतु ॥ फेडी चनभ्रांतु॰.] काय िातु
पचरस काय िातु । फेचडतो चनभ्रांतु लोहपांगु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. काय ते तयाहू चन.] काय तयाहू चन जालासी बापुडें ।
फेचडतां सांकडें मािंें एक ॥ ॥ कल्पतरु कोड पुरचवतो रोकटा । नितामचण खडा निचतलें तें ॥ २ ॥
िंदनांच्या वासें बसतां िंदन । होती काष्ठ आन वृक्षयाती ॥ ३ ॥ काय त्यािें उणें जालें त्यासी दे तां । चविारश
अनंता तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

१७९८. तोडु चन पुष्ट्पवचटका फळवृक्षयाती । बाभळा राखती करूचन सार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण चहत तेणें
दे चखलें आपुलें । आणीक पाचहलें [त. चहत.] सुख काई ॥ ॥ [पां. िानयबीज जेणें जाचळलें सकळ. । पेचरतो कारळे चजरें॰. त.

पेचरतो तें काळें .] िानयें बीजें जेणें जाचळलश सकळें । पेचरतो काळें चजरें बीज ॥ २ ॥ मोडोचनयां वाटा पुचढलांिी
सोय । आडरानें जाय घेउचन लोकां ॥ ३ ॥ चवाािें अमृत ठे वचू नयां नाम । कचरतो अिम ब्रह्महत्या ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे त्यास नाइके सांगतां । तया हाल कचरतां पाप नाहश ॥ ५ ॥

१७९९. संसाराच्या भेणें । पळों न लाहे सें केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें ते थें आपण आहे । आह्मश करावें तें
काये ॥ ॥ [पां. एकांतासी.] एकांतशसी ठाव । चतहश लोकश नाहश वाव ॥ २ ॥ गांवा जातों ऐसें । न लगे ह्मणावें तें
कैसें ॥ ३ ॥ स्वप्नािे परी । जागा पाहे तंव घरश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे काये । तुिंें घेतलें म्यां आहे ॥ ५ ॥

१८००. [पां. आपण.] आण काय सादर । चवशश आह्मां कां चनष्ठुर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केलें भक्त तैसें दे ई । तुिंें
प्रेम माझ्याठायश ॥ ॥ काय पंगतीस कोंडा । एकांतासी साकरमांडा ॥ २ ॥ काय एकपण । पोतां घालू चन
गांठी खूण [पां. िन.] ॥ ३ ॥ काय घ्यावें ऐसें [पां. तैसें.] । तया आपण अनाचरसें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मघश [पां. संिी.] ।
आतां तोडू ं भेद बुद्धी ॥ ५ ॥

१८०१. चित्त तुझ्या पायश । ठे वुचन जालों उतराई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर तूं खोटा केशीराजा । अंतपार न
कळे तुिंा ॥ ॥ आह्मी सवुस्वें उदार । तुज [पां. दे ऊचन वेव्हार.] दे ऊचनयां िीर ॥ २ ॥ इंचद्रयांिी होळी । संवसार
चदला बळी ॥ ३ ॥ न पडे चवसर । तुिंा आह्मां चनरंतर ॥ ४ ॥ प्रेम एकासाटश । तुका ह्मणे न वेिे [पां. वजे.] गांठी ॥
५॥

१८०२. आह्मी पचतत ह्मणोचन तुज आलों शरण । कचरतों नितन चदवस रात्रश । नाहश तरी मज काय
होती िाड । िरावया भीड तुज चित्तश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां न तारावें तुह्मी काय करावें । [सांगीजे जी.]

सांगीजोजी भावें नारायणा ॥ ॥ अनयाय एकािा अंगीकार करणें । तया हातश दे णें लाज ते चि । काय तें
शूरत्व चमरवूचन बोलणें । जनामाजी दावणें बळरया ॥ २ ॥ पोह्ा [पां. ॰ अन्नसत्र ॰ दंडी जो बाहे री॰.] अन्नछत्र
घालू चनयां घरश । दं चडतो बाहे री आचलयासी । नव्हे कीतु [पां. कीर्तत.] कांहश न माने [पां. माने चि लोकां.] लोकां । काय
चवटं बणा तैसी [पां. तैसी तेसी.] ॥ ३ ॥ प्रत्यक्षासी काय [त. द्यावें तें प्रमाण. पां. द्यावें गा प्रमाण.] द्यावें हें प्रमाण । पाहातां
दपुण साक्ष काई । तुका ह्मणे तरी आह्मां कां न कळे । [पां. तरलों अथवा नकवा आह्मी नाहश.] तरलों नकवा आह्मी नाहश
॥४॥

विषयानु क्रम
 १८०३. काग बग चरठा माचरले बाळपणश । अवघी दै त्यखाणी बुडचवली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो मज दावा तो
मज दावा । नंदानंदन जीवा [त. पां. आवडतो.] आवडे तो ॥ ॥ गोविुन चगरी उिचलला करश । [त. गोकुळा.]

गोवुळ भीतरी राचखयेलें ॥ २ ॥ बघुचन भौमासुरा आचणल्या गोपांगना । राज्य उग्रसेना मथुरेिें ॥ ३ ॥ पांडव
जोहरश राचखले कुसरी । चववराभीतरश िालचवले ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे हा भक्तांिा कृपाळ । दु ष्टजना काल
नारायण ॥ ५ ॥

१८०४. तुजचवण दे वा । कोणा ह्मणे मािंी चजव्हा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर हे हो कां शतखंड । पडो
िंडोचनयां रांड ॥ ॥ कांहश इच्छे साटश । [त. करी.] कचरल वळवळ करंटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कर । कटश
तयािा चवसर ॥ ३ ॥

१८०५. आह्मां [पां. “सवुभावें” याबद्दल “सवु”.] सवुभावें हें चि काम । न चवसंभावें तुिंें नाम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न
लगे करावी हे निता । तरणें करणें काय आतां ॥ ॥ आसनश भोजनश [पां. “भोजनश” नाहश.] शयनश । दु जें नाहश
ध्यानश मनश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृपाचनिी । मािंी तोचडली उपािी ॥ ३ ॥

१८०६. नव्हें कांहश कवणािा । भाव जाणवला सािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन तुझ्या पायश । जीव
ठे चवला चनियश ॥ ॥ शरीर जायािें कोंपट । यािी काय खटपट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वांयांचवण । दे वा कळों
आला सीण ॥ ३ ॥

१८०७. रज्जु िरूचनयां हातश । भेडसाचवलश नेणतश । कळों येतां चित्तश । दोरी दोघां साचरखी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ तुह्मांआह्मांमध्यें हरी । जाली होती तैसी [त. ऐसी.] परी । मृगजळाच्या पुरश । ठाव पाहों तरावया ॥ ॥
सरी [त. चितांक.] चिताक भोंवरी । अळं काराचिया परी । नामें जालश दु री । एक सोनें आचटतां ॥ २ ॥ चपसांिश
पारवश । करोचन बाजाचगरी दावी । तुका ह्मणे ते वश । मज नको िाळवूं ॥ ३ ॥

१८०८. नेघें तुिंें नाम । न करश सांचगतलें काम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. वाटे .] वाढे विनें विन । दोा
उच्चाचरतां गुण ॥ ॥ आतां तुझ्या घरा । कोण करी येरिंारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठायश । मजपाशश काय नाहश ॥
३॥

१८०९. व्यवहार तो खोटा । आतां न वजों तुझ्या वाटा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एका नामा नाहश [पां. ताळा.] ताळ
। केली सहस्त्रांिी माळ [पां. माळा.] ॥ ॥ पाहों जातां घाई । खेळसी [पां. खेळसील. त. “खेळसी तूं”.] लपंडाई ॥ २ ॥
तुका ह्मणे िार । बहु कचरतोसी फार ॥ ३ ॥

१८१०. लचटका चि केला । सोंग पसारा दाचवला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा बुडालासी ऋणें । बहु तांिें दे णें
[पां. घेणें दे णें.] घेणें ॥ ॥ [पां. “लाचवयेलश” येथपासून तों पुढील अभंगांत “भेटलासी नागवणी” येथपयंत ग्रंथ मुळशि नाहश.] लाचवयेलश
िाळा । बहू दावूचन पुतळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हात । आह्मी अवचरली मात ॥ ३ ॥

१८११. दाखवूचन आस । केला बहु तांिा नास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थोंटा िंोडा चशरोमणी । भेटलासी
नागवणी ॥ ॥ सुखािें उत्तर । नाहश मुदलासी थार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय । तुिंें घ्यावें उरे हाय ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १८१२. लाज ना चविार । बाजारी तूं [पां. तो.] भांडखोर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें ज्याणें व्हावें । त्यािी गांठी
तुजसवें ॥ ॥ फेचडसी [पां. फेडी.] लं गोटी । घेसी सकळांसी तुटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िोरा । तुला आप ना
दु सरा ॥ ३ ॥

१८१३. ठाव नाहश बुड । घरें वसचवसी [पां. वसचवली.] कुड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भलते ठायश तुिंा वास । सदा
एरवी उदास ॥ ॥ जागा ना [पां. चि.] चनजेला । िाला ना भुकेला ॥ २ ॥ न पुसतां भलें । तुका ह्मणे बुिंें बोलें
॥३॥

१८१४. श्वाना चदली सवे । पायांभोंवतें तें भोंवे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसी जाली मज परी । वसे चनकट
सेजारश ॥ ॥ जेचवतां जवळी । येऊचनयां पुच्छ [दे . त. पुस.] घोळी ॥ २ ॥ [पां. तुका ह्मणे िणी : कोपले हें मना नाणी ।.]

कोपेल तो िनी । तुका ह्मणे नेणें मनश ॥ ३ ॥

१८१५. वटवट केली । न चविाचरतां मना आली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज कराल तें क्षमा । कैसें नेणों
पुरुाोत्तमा ॥ ॥ उचित न कळे । चजव्हा भलतें चि बरळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश । लौचककािी िाड नाहश ॥
३॥

१८१६. जीवें व्हावें साटी । पडे संवसारें तुटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशश बोचललों विनें । सवें घेउचन नारायण
॥ ॥ [पां. “येणें नाहश जाणें । केलें कोणा न मागणें ॥” हें कडवें जास्त आहे .] नाहश जनमा आलों । करील ऐसें नेदश बोलों ॥ २ ॥
ठाव पुसी सेणें [पां. येणें.] । तुका ह्मणे खुंटी येणें ॥ ३ ॥

१८१७. आतां पंढरीराया । माझ्या चनरसावें भया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनश राचहली आशंका । [त. पां. स्वामी

भयािी.] स्वाचमभयािी सेवका ॥ ॥ ठे वा माथां हात । कांही बोला अभयमात ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाडें । खेळें
ऐसें करा पुढें ॥ ३ ॥

१८१८. कवतुकवाणें । बोलों बोबड्या विनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें तों नसावें अंतरश । [पां. आतां.] आह्मां
िरायािें दु री ॥ ॥ स्तुचत तैसी ननदा । माना [पां. “सम चि” याबद्दल “समान”.] सम चि गोनवदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
बोलें । मज तुह्मी चशकचवलें ॥ ३ ॥

१८१९. असो मागें जालें । पुढें गोड तें िांगलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मािंे मनश । कांहश अपराि न मनश
॥ ॥ नेदश अवसान । [पां. करश.] कचरतां नामािें नितन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बोलें । तुज आिश ि गोचवलें ॥ ३ ॥

१८२०. माते चवण बाळा । आचणक न माने सोहळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें जालें माझ्या चित्ता । तुजचवण
पंढचरनाथा ॥ ॥ वाट पाहे मेघा नबदु । नेघे िातक सचरता नसिू ॥ २ ॥ सारसांसी चनशश । ध्यान रवीच्या
प्रकाशश ॥ ३ ॥ [पां. जीवनालागश.] जीवनाचवण मत्स्य । जैसें िे नूलागश वत्स ॥ ४ ॥ पचतव्रते चजणें । भ्रताराच्या
वतुमानें ॥ ५ ॥ कृपणािें घन । लोमालागश जैसें मन ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे काय । तुजचवण प्राण राहे ॥ ७ ॥

१८२१. तुजऐसा कोणी न दे खें उदार । अभयदानशूर पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शरण येती त्यांिे न
चविाचरसी दोा । न मागतां त्यांस अढळ दे सी ॥ ॥ िांवसी [पां. िावसील.] आडणी ऐकोचनयां िांवा । कइवारें

विषयानु क्रम
दे वा भक्तांचिया ॥ २ ॥ दोा त्यांिे जाळी कल्पकोचटवरी । नामासाटश हचर आपुचलया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुज
वाणूं कैशा परी । एक मुख हरी आयुष्ट्य थोडें ॥ ४ ॥

१८२२. काय तुिंे उपकार पांडुरंगा । सांगों मी या जगामाजी आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जतन हें मािंें
करूचन संचित । चदलें अवचित आणूचनयां ॥ ॥ घडल्या दोाांिे [पां. दोाांिी.] न घली ि भरी । आली यास
थोरी कृपा दे वा ॥ २ ॥ नव्हतें ठाउकें आइचकलें नाहश । न [पां. मागतां.] मगतां पाहश दान चदलें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
याच्या उपकारासाटश । नाहश मािंे गांठी कांहश एक ॥ ४ ॥

१८२३. वाळू चनयां जन सांडी मज दु री । कचरसील हरी ऐसें किश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आठवीन पाय िरूचन
अनु ताप । वाहे जळ िंोंप नाहश डोळां ॥ ॥ नावडती जीवा आणीक प्रकार । आवडी ते फार एकांतािी ॥ २ ॥
तुका ह्मणे ऐसी िचरतों वासना । होईं नारायणा साह् मज ॥ ३ ॥

१८२४. सांगतों या [पां. तें.] मना तें मािंें नाइके । घातावरी टें के िांडाळ हें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन
पाहे तरतें बुडतें । न [दे . त. नहाये.] लाहे पुरतें बळ करूं ॥ ॥ काय तें संचित न कळे पाहातां । मचतमंदचित्ता
[पां. निता.] उपजतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें बळ नाहश अंगश । पाहोचनयां वेगश पार टाकश ॥ ३ ॥

१८२५. आतां नको िुकों आपुल्या उचिता । उदारा या कांता रखु माईच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आिरावे
दोा हें आह्मां चवचहत । तारावे पचतत तुमिें तें ॥ ॥ आह्मी तों आपुलें केले सें जतन । घडो [पां. तुह्मांकडू न.]

तुह्मांकून घडे ल तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवठो ितुराच्या राया । आहे तें कासया मोडों दे सी ॥ ३ ॥

१८२६. मुखें बोलावें तें जीनविें जाणसी । चवचदत पायांपाशश सवु आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां हें चि भलें
भाकावी करुणा । चवचनयोग तो जाणां तुह्मी त्यािा [पां. वािा.] ॥ ॥ आपलें तों येथें केलें नव्हे कांहश । [दे . त.

सािनािा.] सािनाच्या वांहश पडों नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे ह चदला नपडदान । वेळोवेळां कोण निता करी ॥ ३ ॥

१८२७. कामातुरा भय लाज ना चविार । शरीर असार [पां. तृणवत्.] तृणतुल्य ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नवल हे
लीळा [दे . करात्यािें. पां. करत्यािें.] कचरत्यािें लाघव । प्रारब्िें भाव दाखचवले ॥ ॥ लोभालोभ एका िनाचिये
ठायश । आचणकांिी सोई िाड नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भूक न चविारी प्रकार । योजे [पां. “तें चि” याबद्दल “तें तें”.] तें
चि सार यथाकाळें ॥ ३ ॥

१८२८. बांिे सोडी हें तों िनयाचिये हातश । हें कडें गोचवती आपणां बळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भुलचलयासी
नाहश दे हािा आठव । िोतऱ्यानें भाव पालचटला ॥ ॥ घरांत चरघावें दाराचिये सोई । नभतीसवें डोई घेऊचन
फोडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा गेलश चवसरोन । आतां वमु कोण दावी यांसी ॥ ३ ॥

१८२९. कवण जनमता कवण जनमचवता । न कळे कृपावंता माव तुिंी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कवण हा दाता
कवण हा मागता । न कळे कृपावंता माव तुिंी ॥ ॥ [पां. कवण भोगचवता कवण भोगता ।.] कवण भोचगता कवण
भोगचवता । न कळे कृपावंता माव तुिंी ॥ २ ॥ कवण तें रूप कवण अरूपता । न कळे कृपावंता माव तुिंी ॥ ३
॥ सवां ठायश तूं चि सवु ही जालासी । तुका ह्मणे यासी दु जें नव्हे ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १८३०. जेथें दे खें ते थें तुिंी ि पाउलें । चवश्व अवघें कोंदाटलें । रूप गुण नाम अवघा मे घश्याम ।
वेगळें तें काय उरलें । [पां. जातों.] जातां लोटांगणश अवघी ि मे चदनी । सकळ दे व पाट जालें । सदा पवुकाळ
सुचदन सुवळ
े । चित्त प्रेमें असे िालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा आह्मां तूं ि जालासी दे वा । संसार हे वा कामिंदा । न
लगे जाणें कोठें कांहश ि करणें । मुखश नाम ध्यान सदा ॥ ॥ वािा बोले ते तुिंे चि गुणवाद । मंत्रजप कथा
स्तुचत । भोजन सारूं ठायश फल तांबोल कांहश । पूजा नैवद्य
े तुज होती । िालतां [दे . पां. प्रदक्षणा.] प्रदचक्षण चनद्रा
लोटांगण । दं डवत तुजप्रचत । दे खोन दृष्टी परस्परें गोष्टी । अवघ्या तुझ्या मूर्तत ॥ २ ॥ जाल्या तीथुरूप वावी
नदी कूप । अवघें गंगाजळ जालें । महाल मंचदरें माड्या तनघरें । िंोपड्या अवघश दे व दे वाइलें । ऐकें कानश
त्या हचरनामध्वनी । नाना शब्द होत [पां. होते.] जाले । तुका [पां. ह्मणे आह्मी या॰.] ह्मणे या चवठोबािे दास । सदा
प्रेमसुखें [पां. िालों.] िाले ॥ ३ ॥

१८३१. जे दोा घडले न चफटे कचरतां कांहश । सरते तुझ्या पायश जाले तैसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंा कां
हो करूं नये अंगीकार । जाले ती चनष्ठुर पाडु रंगा ॥ ॥ याचतहीन नये ऐकों ज्यां वेद । तयां चदलें पद वैकुंठशिें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे कां रे एकांिा आभार । घेसी माथां भार वाहोचनयां ॥ ३ ॥

१८३२. हचरकथेिी आवडी दे वा । कचरतो सेवा दासांिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन नहडे मागें मागें ।
घरटी जागे घाचलतसे ॥ ॥ चनलु ज्ज भोजें [पां. नािे.] नाित रंगश । भरतें अंगश प्रेमािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवकलें
दे वें । आपण भावें [पां. समसाटश.] संवसाटी ॥ ३ ॥

१८३३. सािन संपचत्त हें चि मािंें िन । सकळ िरण चवठोबािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शीतळ हा पंथ माहे रािी
वाट । जवळी ि नीट सुखरूप वैष्ट्णवांिा संग [दे . रामगाणे ।.] रामनाम गाणें । मंचडत [दे . भूाण.] भूाणें अळं कार ॥
२ ॥ भवनदी आड नव्हतीसी जाली । कोरडी [पां. कोरडे .] ि िाली जावें पायश ॥ ३ ॥ [पां. मायबापें.] मायबाप दोघें
पाहातील वाट । ठे वचू नयां कटश कर उभश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे केव्हां दे चखन कळस । पळाली आळस चनद्रा भूक ॥
५॥

१८३४. यथाथुवादें तुज न वणुवे कदा । बोलतों ते ननदा कचरतों तुिंी । वेदश्रुचत तुज नेणती कोणी ।
िोवीस ठें गणी िांडोचळतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मज क्षमा [पां. करावें तें दे वा । सलगी केशवा॰.] करावें दे वा । सलगी ते
केशवा बोचलयेलों ॥ ॥ सगुण कश साकार चनगुण
ु कश चनराकार । न कळे हा पार वेदां श्रुतश । तो [पां. केलासी

लहान तो तूं आह्मा भावें.] आम्ही भावें केलासी लहान । ठे वचू नयां नांवे पािाचरतों ॥ २ ॥ सहस्त्रमुखें शेा सीणला
स्तचवतां । पार न कळतां ब्रह्मां ठे ला । ते थें मािंी दे हबुचद्ध तें काई । थोर मी अनयायी तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

१८३५. [पां. कृष्ट्णध्यातां चित्तश कृष्ट्ण गातां गीतश.] कृष्ट्ण गातां गीतश कृष्ट्ण ध्यातां चित्तश । ते ही कृष्ट्ण होती
कृष्ट्णध्यानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आसनश शयनश भोजनश जेचवतां । ह्मणारे भोचगता [पां. भोक्ता.] नारायण ॥ ॥ ओचवये
दळणश गावा नारायण । कांचडतां कांडण कचरतां काम ॥ २ ॥ नर नारी याचत हो कोणी भलतश । भावें [त. एका

प्रचत.] एका प्रीती नारायणा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे एका भावें भजा हरी । कांचत ते दु सरी रूप एक ॥ ४ ॥

१८३६. डोचळयां पािंर कंठ मािंा [पां. दाटी.] दाटे । येऊं दे ईं भेटे [पां. भेटी.] पांडुरंगे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु
चदस टाचकलें चनरास कां केलें । कोठें वो गुंतलें चित्त तुिंें ॥ ॥ बहु िंदा तुज नाहश वो आठव । राचहलासे
जीव मािंा कंठश ॥ २ ॥ पंढरीस जाती वारकरी संतां । चनरोप बहु तां हातश िाडश ॥ ३ ॥ तुजचवण कोण सांवा
िांवा करी । ये वो िंडकरी पांडुरंगे [पां. पांडुरंगा] ॥ ४ ॥ काय तुिंी वाट पाहों कोठवरी । [पां. कृपाळु वा हरी चवसरलासी.

विषयानु क्रम
त. कृपाळु वा परी॰.] कृपाळु कांपरी चवसरलासी ॥ ५ ॥ एक वेळ [पां. वेळे.] मािंा िरूचन आठव । तुका ह्मणे ये वो
नयावयासी ॥ ६ ॥

१८३७. अचिक कोंचडतां िरफडी । भलतीकडे घाली उडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करूं या मना आतां ।
कां चवसरतें [दे . त. चवसरातें.] पंढचरनाथा । करी संसारािी निता । वेळोवेळां मागुती ॥ ॥ भजन नावडे श्रवण ।
िांवे चवाय अवलोकून ॥ २ ॥ बहु त िंिळ िपळ । जातां येतां न लगे वेळ ॥ ३ ॥ चकती राखों दोनी काळ ।
चनजचलया जागे वेळ [दे . वेळे.] ॥ ४ ॥ मज राखें आतां । तुका ह्मणे पंढचरनाथा ॥ ५ ॥

१८३८. कंथा प्रावणु । नव्हे चभक्षेिें तें अन्न ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करश यापरी स्वचहत । चविारूचन िमु ॥ ॥
नीत दे ऊळ नव्हे घर । प्रपंि परउपकार ॥ २ ॥ चवचिसेवन काम । नव्हे शब्द रामराम ॥ ३ ॥ हत्या क्षत्रिमु [त.

क्षेत्रिमु.] । नव्हे चनष्ट्काम तें कमु ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे संतश । करूचन ठे चवली आइती ॥ ५ ॥

१८३९. पडोचनयां राहश । उगा ि संतांचियें पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे [त. पुसावें.] पुसणें सांगावें । चित्त
शु द्ध करश भावें ॥ ॥ सहज ते त्स्थचत । उपदे श परयुत्क्त [दे . परवृचत्त.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भाव । जवळी िरूचन
आणी दे व ॥ ३ ॥

१८४०. दे वािे घरश दे वें केली िोरी । दे वें दे व नागवूचन केला चभकारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांवचणयां िांवा
िांवचणयां िांवा । माग चि नाहश जावें कवचणया गांवा ॥ ॥ सवें चि होता िोर घचरचिया घरश । फावचलयावरी
केलें अवघें वाटोळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें कोणी ि नाहश । नागवलें कोण गेलें कोणािें काई ॥ ३ ॥

१८४१. [पां. “अवघे॰ कांहश” ह्ा दोन ओळी “जतन॰ िोरटें ” ह्ा दोन ओळशच्या पुढें आहे त.] अवघे चि चनजों नका
अवचघये ठायश । वेळ अवेळ तरी सांभाळावी कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जतन करा रे जतन करा । घालूं पाहे घरावरी
घाला िोरटें ॥ ॥ [पां. सशतरीली॰ भोंवताली.] सीतचरलश फार खाती भोंवताले फेरे । गेलें नये हातां सेकश [पां. सेखी.
] तळमळ उरे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी करूं आपलें जतन । न लगे कांहश कोणां द्यावें उघडा रे कान ॥ ३ ॥

१८४२. काळोखी खाऊन कैवाड केला िीर । आपुचलया चहतें [पां. आलों.] जाले जनामध्यें शूर ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ कां रे तुह्मी नेणां कां रे तुह्मी नेणां । अल्पसुखासाटश पडशी चवपत्तीिे घाणां ॥ ॥ नाहश ऐसी लाज काय
तयांपें आगळें । काय नव्हे केलें आपुचलया बळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तरी सुख अवघें चि बरें । जतन करून हश [दे .
हें आपुलालश॰ पां. हे आपुलश.] आपुलालश ढोरें ॥ ३ ॥

१८४३. जाय परतें काय आचणला कांटाळा । बोला एक वेळा ऐसें तरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां हो केलें [पां.

कां हो तुह्मश केली चनष्ठुरता दे वा. त. कां हो केलें तुह्मी चनष्ठुर हे दे वा.] तुह्मी चनष्ठुर दे वा । मानेना हे सेवा कचरतों ते ॥ ॥
भाग्यवंत त्यांसी सांचगतल्या गोष्टी । तें नाहश अदृष्टश आमुचिया ॥ २ ॥ [पां. “तुि ऐसा स्वामी असोचन मस्तकश । होतसे वा िुकी
संचितािी ॥” हें कडवें जास्त आहे.] तुका ह्मणे तुह्मापासूचन अंतर । न पडे नाहश त्स्छर बुचद्ध मािंी ॥ ३ ॥

१८४४. अनु भवें कळों येतें पांडुरंगा । रुसावें तें कां गा तुह्मांवरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवचरतां चित्त नावरे
दु जुन । घात करी मन मािंें मज ॥ ॥ अंतरश संसार भत्क्त बाह्ात्कार । ह्मणोचन अंतर तुझ्या पायश ॥ २ ॥
तुका ह्मणे काय करूं नेणें वमु । आलें तैसें [पां. वमु.] कमु सोसूं पुढें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १८४५. तुजकचरतां होतें आनािें आन । ताचरले पाााण उदकश दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां नये कैवार
करूं अंगीकार । मािंा बहु भार जड [दे . िड.] जाला ॥ ॥ िुकलासी ह्मणों तरी जीवांिा ही जीव । चरता
नाहश ठाव उरों चदला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें [पां. काय ऐसें.] काय सत्ताबळ । [दे . पां. मािंे.] मािंें परी कृपाळ आहां
तुह्मी ॥ ३ ॥

१८४६. फळ दें ठशहू न िंडे । मग [पां. मागुती न जडे .] मागुतें न जोडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन तांतडी [पां.

तातटी.] खोटी । कारण उचितािे पोटश ॥ ॥ पुढें िढे हात । त्याग माचगलां उचित ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रणश ।
नये पाहों परतोचन ॥ ३ ॥

१८४७. अगी दे खोचनयां सती । अंगश रोमांि उठती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा तो नव्हे उपदे श । सुख अंतरश
उल्हास [दे . त. उल्हासे.] ॥ ॥ चवत्तगोतांकडे । चित्त न घाली न रडे ॥ २ ॥ आठवूचन एका । उडी घाली ह्मणे
तुका ॥ ३ ॥

१८४८. फळ चपके दें ठश [पां. दे टश । चनचमत्य वाचरयािे॰.] । चनचमत्य वाचरयािी भेटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा तों
अनु भव रोकडा । कळों येतो खरा कुडा ॥ ॥ तोचडचलया बळें । वांयां जाती कािश फळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन
। ते थें [पां. सकळ.] आपुलें कारण ॥ ३ ॥

१८४९. हालवूचन खुंट । आिश करावा बळकट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग तयाच्या आिारें । [पां. करणें तें अवघे

बरें.] करणें अवघें चि बरें ॥ ॥ सुख दु ःख साहे । [पां. हाामाु.] हाामाी भंगा नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवें । आिश
मरोचन राहावें ॥ ३ ॥

१८५०. िांवे माते सोई । बाळ न चविाचरतां [पां. चविारी.] कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग त्यािें जाणें चनकें ।
अंग वोडवी कौतुकें ॥ ॥ नेणे सपु दोरी । अगी भलतें हातश िरी ॥ २ ॥ [दे . तीचवन. त. तीचवण.] तीचवणें तें नेण ।
आणीक कांहश तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

१८५१. भोग द्यावे दे वा । त्याग भोगश ि बरवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपण व्हावें एकीकडे । दे व कळे वरी
जोडे ॥ ॥ योजे यथाकाळें । उत्तम पाला कंदें [पां. कंदमुळ.] मूळें ॥ २ ॥ वंिक [पां. वंिकासी दोा.] त्यासी दोा ।
तुका ह्मणे चमथ्या सोस ॥ ३ ॥

१८५२. पायांच्या प्रसादें । कांहश बोचललों चवनोदें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज क्षमा करणें संतश । नव्हे अंगभूत
युत्क्त ॥ ॥ नव्हे हा उपदे श । तुमिें बडबचडलों शेा ॥ २ ॥ तुमिे कृपेिें पोाणें [दे . पां. पोसणें.] । जनमोजनमश
तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

१८५३. जायांिें अंगुलें ले तां [पां. ले त.] नाहश मान । शोभा नेदी जन हांसचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे .

गुसचळतां.] घुसाचळतां ताक [पां. कांचडतां पै भूस.] कांचडतां भूस । साध्य नाहश क्ले श जाती वांयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
नाहश स्वता भांडवल । चभकेिें तें फोल बीज नव्हे ॥ ३ ॥

१८५४. न बोलावें परी पचडला प्रसंग । हाकचलतें जग तुझ्या नामें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लचटकें चि सोंग
मांचडला पसारा । चभकारी तूं खरा कळों आलें ॥ ॥ चनलाचजरश आह्मी करोचनयां िीर । राचहलों आिार

विषयानु क्रम
िरूचनयां ॥ २ ॥ कैसा [पां. नेणें.] नेणों आतां कचरसी शेवट । केली कटकट त्यािी पुढें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कांहश न
बोलसी दे वा । उचित हे सेवा घेसी मािंी ॥ ४ ॥

१८५५. नाहश जालें मोल कळे दे तां काळश । कोण पाहों बळी दोघांमध्यें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी तरी
जालों जीवासी उदार । कैंिा हा िीर तुजपाशश ॥ ॥ बहु िाळचवलें मागें आचजवरी । आतां पुढें हरी जाऊं
नेदश ॥ २ ॥ नव्हती जों भेटी नामािी ओळखी । ह्मणऊचन दु ःखी बहु [दे . जालें .] जालों ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कांहश
राहों नेदश बाकी । एकवेळा िुकी जाली आतां ॥ ४ ॥

१८५६. कैसा कृपाळु हें [पां. “हें ” नाहश.] न कळसी दे वा । न बोलसी सेवा घेसी मािंी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय
ऐसें बळ आहे तुजपाशश । [पां. पाहों हरी घेसी कोण आड.] पाहों हा [दे . चरघेसी.] चरघसी कोणा आड ॥ ॥ पाचडयेला
ठायश तुिंा थारा मारा । अवघा दातारा लपसी तो ॥ २ ॥ आतां तुह्मां आह्मां उरी तों चि बरें । काय [दे . हें . पां. तें.]
हश उत्तरें वाढवूचन ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज साह् जाले संत । ह्मणऊचन मात फावली हे ॥ ४ ॥

१८५७. िुकचलया आह्मां कचरतसां दं ड । हाकासी कां खंड पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. िाळचवले एक चरद्धी

वारी.] िाळचवलश एकें चरचद्धचसद्धीवरी । तैसा मी चभकारी नव्हें दे वा ॥ ॥ कां मी येथें गुंतों मांडूचन पसारा ।
मागुता दातारा दं भासाटश ॥ २ ॥ केलें म्यां जतन आपुलें विन । ठायशिें िरून होतों पोटश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
ताळा घातला [दे . आडांखश.] आडाखश । ठावें होतें सेकश आडचवसी ॥ ४ ॥

१८५८. कृपावंता कोप न िरावा चित्तश । छळूं वक्रोक्ती स्तुती करूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी तुिंा पार
काय जाणों दे वा । नेणों कैसी सेवा करावी ते ॥ ॥ अनंता अरूपा अलक्षा अच्युता । चनगुण
ु ा [पां. सचच्चदा

नारायणा. दे . त. सचिता.] सचच्चता सवोतमा ॥ २ ॥ िांगलश हश नामें घेतलश ठे वन

ू । जालासी लाहान [त. भत्क्तकाजश.]

भत्क्तकाजा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुझ्या पायांवरी सदा । मस्तक गोनवदा असो मािंा ॥ ४ ॥

१८५९. आतां तुिंा भाव कळों आला दे वा । ठकूचनयां सेवा घेसी मािंी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ टाकूचन सांकडें
आपुचलये माथां । घातला या संतावरी भार ॥ ॥ स्तुती [पां. करूचनयां.] करवूचन चपचटला डांगोरा । तें [पां. तो.]

कोण दातारा साि करी ॥ २ ॥ जातीिें वाणी मी [पां. असे.] पोटशिे कुडें । नका मजपुढें ठकाठकी ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे नाहश आलें अनु भवा । आिश ि मी दे वा कैसें [पां. कैसा.] नािों ॥ ४ ॥

१८६०. जन पूजी यािा मज कां आभार । हा तुह्मी चविार जाणां दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पत्र कोण मानी
वंचदतील चसक्का । गौरव सेवका त्या [पां. या.] चि मुळें ॥ ॥ मी मीपणें होतों जनामिश आिश । कोणें चदलें किश
काय ते व्हां ॥ २ ॥ आतां तूं भोचगता सवु नारायणा । नको आह्मां दीनां पीडा करूं ॥ ३ ॥ आपुचलया हातें दे सील
मुशारा । तुका ह्मणे खरा तो चि आह्मां ॥ ४ ॥

१८६१. आमिी कां नये तुह्मासी करुणा । चकती नारायणा आळवावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय जाणां तुह्मी
दु बुळािें चजणें । वैभवाच्या गुणें आपुचलया ॥ ॥ दे ती घेती कचरती खटपटा आचणकें । चनराळा कौतुकें
पाहोचनयां ॥ २ ॥ चदवस बोटश आह्मश िचरयेलें माप । वाहातों संकल्प स्वचहतािा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मग दे सी
कोण्या काळें । िुकुर दु बुळें होतों आह्मी ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १८६२. [पां. आह्मा तुह्मा.] तुह्मां आह्मां तुटी होईल यावरी । ऐसें मज हरी चदसतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
विनािा कांहश न दे खों आिार । करावा हा िीर कोठवरी ॥ ॥ साचरलें संचित होतें गांठी कांहश । पुढें ऋण
तें ही नेदी कोणी ॥ २ ॥ जावें चि न लगे कोणांचिया घरा । उडाला पाते रा तुझ्या संगें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मां
हा चि लाभ जाला । मनु ष्ट्यिमु गेला पांडुरंगा ॥ ४ ॥

१८६३. दें व मजु र दे व मजु र । नाहश उजु र सेवप

े ुढें ॥ १ ॥ दे व गांढ्याळ दे व गांढ्याळ । दे खोचनयां बळ
[दे . तपतसे.] लपतसे ॥ २ ॥ दे व तर काई दे व तर काई । तुका ह्मणे राई [पां. तर.] तरी मोटी ॥ ३ ॥

१८६४. दे व दयाळ दे व दयाळ । साहे कोल्हाळ बहु तांिा ॥ १ ॥ दे व उदार दे व उदार । थोड्यासाटश
[पां. थोड्यासी.] फार दे ऊं जाणे ॥ २ ॥ दे व िांगला दे व िांगला । तुका लागला िरणश ॥ ३ ॥

१८६५. दे व बासर दे व बासर । असे चनरंतर जेथें ते थें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व खोळं बा दे व खोळं बा । मज
िंळं बा म्हू ण कोंडी ॥ ॥ दे व लागट [पां. लगट.] दे व लागट [पां. लगट.] । लाचवचलया िट जीवश जडे ॥ २ ॥ दे व
बावळा दे व बावळा । भावें जवळा लु डबुडी ॥ ३ ॥ दे व न व्हावा दे व न व्हावा । तुका ह्मणे गोवा करी कामश ॥ ४
॥

१८६६. दे व चनढळ दे व चनढळ । मूळ नाहश डाळ परदे शी ॥ १ ॥ दे व [त. पां. आकुळी.] अकुळी दे व अकुळी
[त. पां. आकुळी] । भलते ठायश [पां. स्थळश.] सोयरीक ॥ २ ॥ दे व चलगाड्या दे व चलगाड्या । [पां. तुका भाड्या दं भ टाकी.]

तुका ह्मणे भाड्या [त. शंडें.] दं भें ठकी ॥ ३ ॥

१८६७. दे व बराडी दे व बराडी । घाली दें ठासाटश उडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व भ्याड दे व भ्याड । राखे
बळीिें कवाड ॥ ॥ दे व [पां. दे व भाचवक दे व भाचवक.] भाचवक भाचवक । होय [दे . दासािें.] दासांिा सेवक ॥ २ ॥ दे व
होया दे व होया । जैसा ह्मणे तैसा तया ॥ ३ ॥ दे व [पां. दे व लहान दे व लहान.] लाहान लाहान । तुका ह्मणे अनु रेण ॥
४॥

१८६८. दे व भला दे व भला । चमळोचन जाय जैसा त्याला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व [पां. दे व उदार दे व उदार.]

उदार उदार । दे तां नाहश थोडें फार ॥ ॥ दे व बळी दे व बळी । जोडा नाहश भूमंडळश ॥ २ ॥ दे व व्हावा दे व
व्हावा । [त. आवडतो सवो॰.] आवडे तो सवां जीवां ॥ ३ ॥ दे व [पां. दे व िांगला दे व िांगला । तुका िरणासी लागला ॥.] िांगला
िांगला । तुका िरणश लागला ॥ ४ ॥

१८६९. दे व पाहों दे व पाहों । उं िे ठायश उभे राहों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व [पां. दे व दे चखला दे व दे चखला ।.] दे चखला
दे चखला । तो नाहश कोणां भ्याला ॥ ॥ दे वा [पां. दे वासी.] कांहश मागों मागों । जीव भाव त्यासी सांगों ॥ २ ॥ दे व
जाणे दे व जाणे । पुरवी [त. अतरशिे.] मनशचिये खुणे ॥ ३ ॥ दे व [पां. दे व कातर दे व कातर ।.] कातर कातर । तुका ह्मणे
अभ्यंतर ॥ ४ ॥

१८७०. दे व [पां. दे व आमुिा दे व आमुिा ।] आमिा आमिा । जीव सकळ जीवांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व आहे
दे व आहे । जवळश आम्हां अंतरबाहे [पां. अंतबाह्.] ॥ ॥ दे व गोड दे व गोड । पुरवी कोडािें ही कोड ॥ २ ॥ दे व
आह्मां राखे राखे । घाली कचळकाळासी काखे ॥ ३ ॥ दे व दयाळ दे व दयाळ । करी तुक्यािा सांभाळ ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १८७१. जाऊं दे वाचिया गांवां । दे व दे ईल चवसांवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वा सांगों सुखदु ःख । दे व
चनवारील भूक ॥ ॥ घालूं दे वासी ि भार । दे व सुखािा सागर ॥ २ ॥ राहों जवळी दे वापाशश । आतां जडोचन
पायांसी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मी बाळें । या दे वािश लचडवाळें ॥ ४ ॥

१८७२. प्रेम ते थें वास करी । मुखश उच्चाचरतां हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेमें [दे . त. प्रेम] यावें तया गांवा ।
िोजवीत या वैष्ट्णवां ॥ ॥ प्रेम [दे . प्रेमे.] पाठी लागे बळें । भक्त दे खोचनयां भोळे [त. भोळें . दे . “भोळे ” असतां “भोळे ”

केलें आहे .] ॥ २ ॥ प्रेम न वजे दवचडतां । चशरे वळें जेथें कथा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे थोर आशा । प्रेमा [पां. िरी] घरश
चवष्ट्णुदासां ॥ ४ ॥

१८७३. संत माचनतील मज । ते णें वाटतसे लाज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी कृपा केली नाहश । चित्त मािंें
मज ग्वाही ॥ ॥ गोचवलों थोचरवा [दे . थोचरवां.] । दु ःख वाटतसे जीवा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माया । अवरा हे
पंढचरराया ॥ ३ ॥

१८७४. नाहश तुह्मी केला । अंगीकार तो चवठ्ठला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोंगें [पां. सांगे.] न पवीजे थडी । माजी
फुटकी सांगडी ॥ ॥ प्रेम नाहश अंगश । भले ह्मणचवलें जगश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । मज वांयां कां िाळवा ॥
३॥

१८७५. आतां िक्रिरा । िंणी आह्मांस अव्हे रा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिश ह्मणचवल्यावरी । जैसश तैसश तरी
हरी ॥ ॥ काळ आह्मां खाय । तरी तुिंें नांव जाय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । आतां पण चसद्धी नयावा ॥ ३ ॥

१८७६. मज ऐसें कोण उद्धचरलें सांगा । ब्रीदें पांडुरंगा बोलतसां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हातशच्या कांकणां [पां.
काय तो आरसा.] कायसा आचरसा । उरलों मी जैसा तैसा आहें ॥ ॥ [दे . त. िनमंत्री. पां. िनवंत्री.] िनवंतरी हरी
रोग्याचिये वेथे । तें तों कांहश येथें न दे चखजे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश अनु भव अंगें । विन वाउगें कोण मानी ॥ ३
॥

१८७७. काय तें सामथ्यु न िले या काळें । काय [पां. जाले .] जालश बळें शत्क्तहीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
माचिंया संचितें आचणलासी हरी । जालें तुजवरी वचरष्ठ तें ॥ ॥ काय गमाचवली सुदशुन गदा । [पां. त्याभेणें

गोनवदा॰.] नो बोला गोनवदा लाजतसां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय चब्रदािें तें काम । सांडा [पां. सांडी॰ चदनानाथा ।.] परतें
नाम चदनानाथ ॥ ३ ॥

१८७८. बळ बुद्धी वेिुचनयां शक्ती । उदक [पां. उदका.] िालवावें युक्ती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश िळण तया
अंगश । िांवें [त. लवनामागें.] लवणामागें वेगश ॥ ॥ पाट मोट कळा । भचरत [दे . पखाळा.] पखाला [पां. सगळा.]

सागळा ॥ २ ॥ वीज ज्यासी घ्यावें । तुका ह्मणे तैसें व्हावें ॥ ३ ॥

१८७९. न ह्मणे साना थोर । [दे . त. पां. दृष्ट] दु ष्ट पापी अथवा िोर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सकळा द्यावी [पां. एक.]

एकी िवी । तान हरूचन चनववी ॥ ॥ न ह्मणे चदवस राती । सवु काळ सवां भूतश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िंारी ।
घेतां तांब्यानें खापरी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १८८०. इच्छा िाड नाहश । न िरी संकोि ही कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उदका नेलें चतकडे जावें । केलें
तैसें सहज व्हावें ॥ ॥ [दे . मुहचर. पां. मुहुरी.] मोहरी कांदा ऊंस । एक वाफा चभन्न रस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुख ।
पीडा इच्छा पावे दु ःख ॥ ३ ॥

१८८१. तरले ते मागें आपुचलया सत्ता । कपाई अनंता करूचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उसनें फेचडतां िमु
ते थें कोण । ते तुज [दे . अननये.] अननय तुह्मी त्यांसी ॥ ॥ मज ऐसा कोण सांगा [पां. सांगावया गेला.] वांयां गेला ।
तो तुह्मी ताचरला पांडुरंगा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. नामासाचरखी.] नांवासाचरखी करणी । न दे खें हें [पां. “हें ” नाहश.]

मनश समजावें ॥ ३ ॥

१८८२. कवणांशश भांडों कोण मािंें साहे । कोण मज आहे तुजचवण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िचरलें उदास [“दू

दूर अंतरें” असावें?] दु रदु रांतरें । सांडी एकसरें केली मािंी ॥ ॥ आइकोन मािंे नाइकसी बोल । दे खोचनयां
खोळ बुंथी घेसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एके गांवशिी वसती । ह्मणऊचन खंती वाटे दे वा ॥ ३ ॥

१८८३. आळचवतां कंठ शोकला भीतर [दे . त. भीतरु.] । आयुष्ट्य वेिे िीर [त. िीरु.] नाहश मना ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ अिंून कां नये हें तुझ्या अंतरा । चदनाच्या माहे रा पांडुरंगा ॥ ॥ िन चदसे डोळा दगडािे परी । भोग ते
शरीरश चवा जालें ॥ २ ॥ िुकलों काय तें मज क्षमा करश । आनळगूचन हरी प्रेम द्यावें ॥ ३ ॥ अवस्था राचहली
रूपािी अंतरश । बाहे र भीतरी सवु काळ ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मािंे सकळ उपाय । पांडुरंगा पाय तुिंे आतां ॥ ५ ॥

॥ वशिाजी राजे याांनीं स्िामींस अबदावगरी, घोडा, कारकून असे न्याियास पािविले ते अभांग ॥ १४ ॥

१८८४. चदवया छत्री घोडे । हें तों बऱ्यांत न पडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां येथें पंढचरराया । मज गोचवसी
कासया ॥ ॥ मान दं भ िेष्टा । हे तों शूकरािी चवष्ठा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । मािंे सोडववणे िांवा ॥ ३ ॥

१८८५. नावडे जें चित्ता । तें चि होसी पुरचवता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे पुरचवली पाठी । मािंी केली
जीवेसाटश ॥ ॥ न करावा संग । वाटे दु रावावें जग ॥ २ ॥ सेवावा एकांत । वाटे न बोलावी मात ॥ ३ ॥ जन
िन तन । वाटे ले खावें वमन ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सत्ता । हातश तुझ्या पंढचरनाथा ॥ ५ ॥

१८८६. चवरंिीनें केलें ब्रह्मांड सकळ । तयामाजी खेळ नाना युत्क्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ युक्तीिा बाळक
ब्रह्मचनष्ठ ज्ञानी । गुरुभत्क्त मनश चवश्वासेंसी ॥ ॥ ऐसा तुिंा प्रेमा कळे कांहश एक । पाहू चनयां ले ख पचत्रकशिे
॥ २ ॥ चशव तुिंें नाम ठे चवलें पचवत्र । छत्रपचत सूत्र चवश्वािें कश ॥ ३ ॥ व्रत नेम तप ध्यानयोग कळा । करूचन
मोकळा जालासी तूं ॥ ४ ॥ हहे ता लागला आमुचिये भेटी । पत्रामाजी गोष्टी हे चि थोर ॥ ५ ॥ यािें हें उत्तर
ऐक गा भूपती । चलचहली चवनंती हे ता िी हे ॥ ६ ॥ अरण्यवासी आह्मी चफरों उदासीन । दशुन ही हीन अमंगळ
॥ ७ ॥ वस्त्राचवण काया जालीसे मळीन । अन्नरचहत हीन फळाहारी ॥ ८ ॥ रोडके हात पाय चदसे अवकळा ।
काय तो सोहळा दशुनािा ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे मािंी चवनंती सलगीिी । वाता हे भेटीिी करूं नका ॥ १० ॥

१८८७. ऐसा मािंी वाणी दीनरूप पाहे । हे त्या करुणा आहे हृदयस्थािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नहों
कीचवलवाणें नाहश आह्मी दीन । सवुदा शरण पांडुरंगश ॥ ॥ पांडुरंग आह्मां पाचळता पोचसता । आचणकांिी
कथा काय ते थें ॥ २ ॥ तुिंी भेट घेणें काय हें मागणें । आशेिें हें शूनय केलें आह्मश ॥ ३ ॥ चनराशेिा गांव
चदिला आह्मांसी । प्रवृचत्तभागासी सांचडयेलें ॥ ४ ॥ पचतव्रतेिें हें मन पचत भेटो । तैसे आह्मी चवठोमाजी नांदों ॥

विषयानु क्रम
५ ॥ चवश्व हें चवठ्ठल नाहश दु जें कांहश । दे खणें तुिंें ही तयामाजी ॥ ६ ॥ तुज ही चवठ्ठल ऐसें चि वाटलें । पचर
एक आलें आडवें हें ॥ ७ ॥ सद्गुरुश्रीरामदासािें भूाण । ते थें घालश मन िळों नको ॥ ८ ॥ बहु तां ठायश वृचत्त
िाळवली जेव्हां । रामदास्य ते व्हां घडे कैसें ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे बापा िातुयुसागरा । भत्क्तभाव तारा भाचवकांसी
॥ १० ॥

१८८८. तुह्मांपाशश आह्मी येऊचनयां काय । वृथा सीण आहे िालण्यािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागावें हें अन्न
तरी चभक्षा थोर । वस्त्रासी हें [दे . “हे ” नाहश.] थार निध्या चवदी ॥ ॥ चनद्रे सी आसन उत्तम पाााण । वरी आवरण
आकाशािें ॥ २ ॥ ते थें काय करणें कवणािी आस । वांयां होय नाश आयुष्ट्यांिा ॥ ३ ॥ राजगृही यावें मानाचिये
आसे । ते थें काय वसे समािान ॥ ४ ॥ रायाचिये घरश भाग्यवंता मान । इतरां सामानयां [त. सामानय.] मान नाहश ॥
५ ॥ दे खोचनयां वस्त्रें भूाणांिें जन । तात्काळ मरण येतें मज ॥ ६ ॥ ऐकोचनयां मानाल उदासता जरी । तरी
आह्मां हचर उपेक्षीना ॥ ७ ॥ आतां हें चि तुह्मा सांगणें कौतुक । चभक्षे ऐसें सुख नाहश नाहश ॥ ८ ॥ तपव्रतयाग
महां भले जन । आशाबद्ध हीन वतुताती ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी श्रीमंत मानािे । पूवीं ि दै वांिे हचरभक्त ॥ १०
॥

१८८९. आतां एक योग सािावा हा नीट । भल्यािा तो वीट मानूं नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेणें योगें तुह्मां
घडों पाहे दोा । ऐसा हा सायास करूं नये ॥ ॥ ननदक दु जुन संग्रहश असतश । त्यांिी युक्ती चित्तश आणूं
नका ॥ २ ॥ परीक्षावे कोण राज्यािे रक्षक । चववेकाचववेक पाहोचनयां ॥ ३ ॥ सांगणें न लगे सवुज्ञ तूं राजा ।
अनाथांच्या काजा साह् व्हावें ॥ ४ ॥ हें चि ऐकोचनयां चित्त समािान । आणीक दशुनें िाड नाहश ॥ ५ ॥
घेऊचनयां भेटी कोण हा संतोा । आयुष्ट्यािे चदस गेले गेले ॥ ६ ॥ एकदोनी कमे जाणोचनयां [दे . वमु.] वमें ।
आपुचलया भ्रमें राहू ं आतां ॥ ७ ॥ कल्याणकारक अथु यािा एक । सवां भूतश दे ख एक आत्मा ॥ ८ ॥
आत्मारामश मन ठे वचू नयां राहें । रामदासश पाहें आपणेयां ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे राया िनय जनम चक्षती । त्रैलोकश हे
ख्याचत कीर्तत तुिंी ॥ १० ॥

१८९०. आतां हे चवनवणी प्रिानअष्टक [त. अष्टका । प्रभूसी चववेका॰.] । प्रभूसी चववेक समजावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ प्रचतचनिी मानरक्षक ितुर । सात्त्वकािें घर तुह्मांपाशश ॥ ॥ मजु मुिे िणी ले खनकारक । पत्रशिा चववेक
समजावा ॥ २ ॥ पेशवे सुरचनस चिटचनस डबीर । राजाज्ञा सुमंत सेनापचत ॥ ३ ॥ भूाण पंचडतराय चवद्यािन ।
वैद्यराजा नमन मािंें असे ॥ ४ ॥ पत्रािा हा अथु अंतरश जाणोचन । चववंिोचन श्रवणश घाला [त. राया.] तया ॥ ५ ॥
सात्त्वक प्रेमळ दृष्टांताच्या मतें । बोचललों बहु त कळावया ॥ ६ ॥ यथात्स्थत चनरोप सांगणें हा राया । अथु
पाहा वांयां जाऊं नेदा ॥ ७ ॥ चभडे साटश बोला गाळू चन अथातें । अनथुकारी तुमतें होइल ते णें ॥ ८ ॥ तुका ह्मणे
तुह्मां नमन अचिकाऱ्यां । सांगणें तें राया पत्र मािंें ॥ ९ ॥

१८९१. जाणोचन अंतर । टाचळसील करकर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज लागली हे खोडी । पांडुरंगा बहु कुडी
॥ ॥ उठचवसी दारश । िरणें एखाचदया परी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाये । कैसे सोडीन के पाहें ॥ ३ ॥

१८९२. नाहश चविारीत । मे घ [दे . हागनदारी.] हागणदारी सेत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये पाहों त्यािा अंत । ठे वश
कारणापें चित्त ॥ ॥ वजीत गंगा । नाहश उत्तम अिम जगा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मळ । नाहश अग्नीसी चवटाळ ॥
३॥

विषयानु क्रम
 १८९३. काय चदला ठे वा । [पां. आह्मी.] आह्मां चवठ्ठल चि व्हावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी कळले ती उदार ।
साटश पचरसािी गार ॥ ॥ जीव चदला [पां. ॰ दे तां तरी । विना नये एकासरी ॥ २ ॥ गोमासासमान । तुका ह्मणे आह्मां िन ॥ ३ ॥.]

तरी । विना माझ्या नये सरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िन । आह्मां गोमासासमान ॥ ३ ॥

१८९४. चपकवावें िन । ज्यािी आस करी जन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुढें उरे खातां दे तां । नव्हे खंडण मचवतां
॥ ॥ खोलश पडे ओली बीज । [पां. तरी हाता लागे॰.] तरश ि हातश लागे चनज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िनी । चवठ्ठल [पां.
अक्षरी ही॰. पां. अक्षरे हे ॰.] अक्षरें हश चतनही ॥ ३ ॥

१८९५. मुंगी आचण राव । आह्मां सारखािी जीव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गेला मोह आचण आशा ।
कचळकाळािा हा फांसा ॥ ॥ सोनें आचण माती । आह्मां समान हें चित्तश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलें । घरा वैकुंठ
[पां. साबळें .] सगळें ॥ ३ ॥

१८९६. चतहश चत्रभुवनश । आह्मी वैभवािे िनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हातां आले घाव डाव । आमिा मायबाप
दे व ॥ ॥ काय चत्रभुवनश बळ । अंगश आमुच्या सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्ता । अवघी आमुिी ि आतां ॥ ३ ॥

१८९७. आह्मी ते णें सुखी । ह्मणा चवठ्ठल चवठ्ठल मुखश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिें येर चवत्त िन । तें मज
मृचत्तकेसमान ॥ ॥ कंठश चमरवा तुळसी । व्रत करा एकादशी ॥ २ ॥ ह्मणवा हचरिे दास । तुका ह्मणे मज हे
आस ॥ ३ ॥
॥ १४ ॥

१८९८. नाहश काष्ठािा गुमान । गोवी भ्रमरा [पां. भ्रमरापासून.] सुमन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेम प्रीतीिें बांिलें । तें
न सुटे कांहश केलें ॥ ॥ पदरश घालश चपळा । बाप चनबुळ साटी बाळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावें । येणें दे वें [दे .

दे वा.] आकारावें ॥ ३ ॥

१८९९. भावापुढें बळ । नाहश कोणािें सबळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करी दे वावरी सत्ता । कोण त्याहू चन परता
॥ ॥ बैसे ते थें येती । न पािाचरतां सवु शत्क्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे राहे । तयाकडे कोण पाहे ॥ ३ ॥

१९००. [पां. भावािेया.] भावाचिया बळें । आह्मी चनभुर [पां. चनबुळ.] दु बुळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश आचणकांिी
सत्ता । सदा समािान चित्ता ॥ ॥ तका नाहश ठाव । येथें चरघावया वाव ॥ २ ॥ एकछत्रश [पां. राज्य.] राज ।
तुक्या पांडुरंगश काज ॥ ३ ॥

१९०१. [दे . सत्तावृत्तें (सत्ताव्रतें?).] सत्तावते मन । [पाळश?.] पाळी चवठ्ठलािी [पां. त. आण.] आन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आज्ञा वाहोचनयां चशरश । सांचगतलें तें चि करश ॥ ॥ सरलीसे िांव । न लगे वाढवावी हांव [पां. वाह.] ॥२॥
आहे नाहश त्यािें । तुका ह्मणे कळे सािें ॥ ३ ॥

१९०२. खावें ल्यावें द्यावें । जमाखिु तुझ्या नांवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां िुकली खटपट । िंाड्या
पाड्यािा बोभाट ॥ ॥ आहे नाहश त्यािें । आह्मां काम सांगायािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे निता । भार वाहे तुझ्या
[पां. त्यािे.] माथां ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १९०३. आतां बरें जालें । मािंे माथांिें चनघालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िुकली हे मरमर । भार माथांिे डोंगर ॥
॥ नसतां कांहश जोडी । कचरती बहु तें तडातोडी ॥ २ ॥ जाला िंाडापाडा । तुका ह्मणे गेली पीडा ॥ ३ ॥

१९०४. संचित [दे . त. संचितें.] चि खावें । पुढें कोणािें न घ्यावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां पुरे हे िाकरी । राहों
बैसोचनयां घरश ॥ ॥ नाहश काम हातश । आराणूक चदवसराती [दे . चदसराती.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्ता । [पां. आतां
पुरे परािीनता.] पुरे परािीन आतां ॥ ३ ॥

१९०५. ज्यािे गांवश केला वास । त्यासी नसावें उदास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी ि जोचडलें तें [पां. “तें” नाहश.]
भोगे । कांहश आघात न [पां. लागे.] लगे ॥ ॥ वाढवावी थोरी । [पां. सुखें॰. त. मुखें ह्मणें तुिंें.] मुखें ह्मणे तुिंे हरी ॥ २
॥ तुका ह्मणे हे गोमटी । दासा न [दे . घलावी.] घालावी तुटी ॥ ३ ॥

१९०६. मािंा तुह्मी दे वा केला अंगीकार । हें मज सािार कैसें कळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां हो कांहश
माझ्या नये अनु भवा । चविाचरतां दे वा आहें तैसा ॥ ॥ लौचककािा मज लाचवसी आभार । चशरोरत्नभार
दु ःखािा हा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश पालट अंतरश । ते थें चदसे हरी ठकाठकी ॥ ३ ॥

१९०७. तोंडें बोलावें तें तरी वाटे खरें । जीव येरयेरें [पां. येरेंयेरें.] वंचिजे ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें तुह्मां
सांगणें काय उगवूचन । जावें समजोचन पांडुरंगा ॥ ॥ जेचवत्यािी खूण वाचढत्या अंतरश । प्रीतीनें हें िरी
िाली ते थें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु परीिे आदर । अत्यंत वेव्हारसंपादणी ॥ ३ ॥

१९०८. न पालटे एक । भोळा भक्त चि भाचवक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येरां [पां. नाश.] नास आहे पुढें । पुण्य
सरतां उघडें ॥ ॥ नेणे गभुवास । एक चवष्ट्णूिा चि दास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खरें । नाम चवठोबािें बरें ॥ ३ ॥

॥ स्िामींनीं पत्र पांढरीनाथास पांढरीस पािविलें तें अभांग ॥ ३६ ॥

१९०९. कोणा मुखें ऐसी ऐकेन मी मात । िाल [दे . िाल पंढचरनाथ. “तुज” खोडलें आहे .] तुज पंढचरनाथ
बोलाचवतो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग मी न घरश आस मागील बोभाट । वेगश िचरन वाट माहे रािी ॥ ॥ [दे . चनरांचजरें.
त. चनरांजळें .] चनरांजलें चित्त [पां. करी.] कचरतें तळमळ । केिवां दे खती मूळ आलें डोळे [पां. डोळां.] ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे कईं भाग्यािी उजरी । होईल पंढरी दे खावया ॥ ३ ॥

१९१०. कां मािंा चवसर पचडला मायबापा । सांचडयेली कृपा कोण्या गुणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा
कंठू चनयां राहों संवसार । काय एक िीर दे ऊं मना ॥ ॥ नाहश चनरोपािी पावली वारता । [पां. न करावी ते निता

ऐसे कांहश ।.] करावी ते निता ऐसी कांहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एक वेिूचन विन । नाहश समािान केलें मािंें ॥ ३ ॥

१९११. कांहश मािंे कळों आले गुणदोा । ह्मणऊचन उदास िचरलें ऐसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तरी येथें
न घडे अनुचित । नाहश ऐसी रीत तया घरश ॥ ॥ कळावें तें मना आपुचलया सवें । ठायशिें हें घ्यावें चविारूचन
॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज अव्हे चरलें दे वें । माचिंया [पां. कत्तवुव्य बुद्धी चिया.] कतुव्यें बुद्धीचिया ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १९१२. नव्हें िीर कांहश पाठवूं चनरोप । आला तरश कोप येऊ सुखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोपोचनयां तरी
दे ईल उत्तर । जैसें तैसें पर चफरावूचन ॥ ॥ नाहश तया तरी काय एक पोर । मज तों माहे र आणीक नाहश ॥ २
॥ तुका ह्मणे असे तयामध्यें चहत । आपण चनवांत असों नये ॥ ३ ॥

१९१३. आतां पाहों पंथ माहे रािी वाट । कामािा बोभाट पडो सुखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करूं आतां न
[दे . नमगेसें.] गमेसें जालें । बहु त सोचसलें [पां. बहु त.] बहु चदस ॥ ॥ घर लागे पाठी चित्ता उभे वारे । आपुलें तें
िंुरे पाहावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीव गेला तरी [पां. जावो.] जाव । िचरला तो दे व भाव चसद्धी [पां. शुद्ध.]॥ ३ ॥

१९१४. चवनवीजे ऐसें भाग्य नाहश दे वा । पायांशश केशवा सलगी केली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िीटपणें पत्र
चलचहलें आवडी । पार नेणे थोडी मचत मािंी ॥ ॥ जेथें दे वा तुिंा न कळे चि पार । ते थें मी पामर काय वाणूं
॥ २ ॥ जैसे तैसे मािंे बोल अंगीकारश । बोबड्या उत्तरश गौरचवतों ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चवटे वचर जश पाउलें । ते थें
म्यां ठे चवलें मस्तक हें ॥ ४ ॥

१९१५. दे वांच्या ही दे वा गोचपकांच्या पती । उदार हे ख्याती चत्रभुवनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पातकांच्या रासी
नाचसतोसी नामें । जळतील कमें महा दोा ॥ ॥ सवु सुखें तुझ्या वोळगती पायश । चरचद्ध चसचद्ध ठायश
मुत्क्तिारी ॥ २ ॥ इंद्रासी दु लुभ पाचवजे तें पद । गीत [पां. गीचत.] गातां छं द [त. वाहातां.] वातां टाळी ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे जड जीव शत्क्तहीन । त्यांिें तूं जीवन पांडुरंगा ॥ ४ ॥

१९१६. काय जालें नेणों माचिंया कपाळा । न दे खीजे डोळां मूळ येतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु चदस पाहें
विनािी वास । िचरलें उदास पांडुरंगा ॥ ॥ नाहश चनरोपािें पावलें उत्तर । ऐसें तों उतर चनष्ठुर न पाचहजे ॥
२ ॥ पचडला चवसर नकवा कांहश िंदा । त्याहू चन गोनवदा जरूरसा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आलें वेिािें सांकडें । दे णें
घेणें पुढें तो ही िाक ॥ ४ ॥

१९१७. एवढा संकोि तचर कां व्यालासी । आह्मी कोणांपाशश तोंड वासूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण मज पुसे
चसणलें भागलें । जरी मोकचललें तुह्मश दे वा ॥ ॥ कवणािी [पां. वास.] वाट पाहों कोणीकडे । कोण मज ओढे
जीवलग ॥ २ ॥ कोण जाणे मािंे जीवशिें सांकडें । [पां. उगचवलें .] उगवील कोडें संकटािें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी
दे चखली चननिती [पां. चनचिती.] । काय [पां. मािंी.] मािंे चित्तश पांडुरंगा ॥ ४ ॥

१९१८. दे ईं डोळे भेटी न िरश संकोि । न घलश कांहश वेि तुज वरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज बुडवावें ऐसा
कोण िमु । अहर्तनशश नाम घेतां थोडें ॥ ॥ फार थोडें काहश करूचन पातळ । त्याजमध्यें काळ कडे लावूं ॥ २
॥ आहे मािंी ते चि सारीन चसदोरी । भार तुजवरी नेदश मािंा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मां लें करािी जाती ।
भेटावया खंती वाटतसे ॥ ४ ॥

१९१९. सीण भाग हरे ते थशच्या चनरोपें । दे चखचलया रूप उरी नु रे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इंचद्रयांिी िांव होईल
कुंचटत । पावेल हें चित्त समािान ॥ ॥ माहे र आहे सें लौचककश कळावें । चनढळ वरवें शोभा नेदी ॥ २ ॥ आस
नाहश परी [त. “उत्तरी” असें मागून केलें आहे .] उरी वरी वाटे । आपलें तें भेटे आपणासी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंी
अचवट आवडी । खंडण [पां. खंडणा.] तांतडी होऊं नेदश ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १९२०. िचरतों वासना परी नये फळ । प्राप्तीिा तो काळ नाहश आला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तळमळी चित्त
घातलें खापरश । फुटतसे परी लाहीचिया ॥ ॥ प्रकार ते कांहश नावडती जीवा । नाहश पुढें ठावा काळ हातश
॥ २ ॥ जातों तळा येतों [पां. मागुता लौकरी. दे . “मागुता लौकरी” यािें “मागुताला वरी” केलें आहे .] मागुताला वरी । वोळशािे
फेरी सांपडलों ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे बहु कचरतों चविार । उतरें डोंगर एक िढें ॥ ४ ॥

१९२१. कां मािंे पंढरी न दे खती डोळे । काय हें न कळे पाप यांिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाय पंथें कां हे न
िलती वाट । कोण हें अदृष्ट कमु बळी ॥ ॥ कां हें पायांवरी न पडे मस्तक । क्षेम [पां. क्षम.] कां हस्तक न
पवती ॥ २ ॥ कां या इंचद्रयांिी न पुरे वासना । पचवत्र होईना चजव्हा कीती ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कईं जाऊचन
मोटळें [पां. मोटाळें .] । [पां. पडे ना हा.] पडे न हा लोळें महािारश ॥ ४ ॥

१९२२. काय पोरें जालश फार । नकवा न साहे करकर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन केली सांडी । घांस
घेऊं न [पां. न ल्हाये.] ल्हां तोंडी ॥ ॥ करूं कलागती । तुज भांडणें भोंवतश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे टांिें । घरश [त.

जालें सेंवरोिे. अथु बरोबर समजत नाहश सबब पदच्छे द केला नाहश.] जालें सेवरोिें ॥ ३ ॥

१९२३. कांहश नितेचवण । नाहश उपजत सीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी हा पचडला चवसर । मािंा तुह्मां
जाला भार ॥ ॥ आली कांहश तुटी । गेली सुटोचनयां गांठी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरश । बहु बैसले चरणकरी ॥ ३
॥

१९२४. चनरोपासी वेिे । काय बोलतां फुकािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परी हें [पां. न घेवे.] नेघेवे चि यश । भेओं
नको सुखी आस ॥ ॥ सुख समािानें । कोण पाहे दे णे घेणें ॥ २ ॥ न लगे चनरोपासी मोल । तुका ह्मणे वेिे
बोल ॥ ३ ॥

१९२५. जोडीच्या हव्यासें । लागे [पां. िनयािें.] िनांिें चि चपसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग आणीक दु सरें ।
लोभ्या नावडती पोरें ॥ ॥ पाहे रुक्याकडे । मग अवघें ओस पडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । तुला बहु त चि
हे वा ॥ ३ ॥

१९२६. मचवलें मचवती । नेणों रासी पचडल्या चकती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर तूं िाला चि न िासी । आलें
उभाउभश घेसी ॥ ॥ अवघ्यां [पां. अवघ्या.] अवघा काळ । वाटा [पां. वाहाती.] पाहाती सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
नाहश । अराणूक तुज कांहश ॥ ३ ॥

१९२७. न बैससी खालश । [पां. उभा सम चि॰.] सम उभा ि पाउलश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे जाले [पां. बहु .] बहु त
चदस । जालश युगें अठ्ठाचवस ॥ ॥ नाहश भाग सीण । अराणूक एक क्षण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती । मापें केलश
दे ती घेती ॥ ३ ॥

१९२८. जोडी [त. जोडी केली कोणा॰] कोणांसाटश । एवढी कचरतोसी आटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जरी हें आह्मां
नाहश सुख । रडों पोरें पोटश भूक ॥ ॥ करूचन जतन । कोणा दे सील हें [पां. “हें ” नाहश.] िन ॥ २ ॥ आमिे
तळमळे । [पां. तुमिें.] तुिंें होईल वाटोळें ॥ ३ ॥ घेसील हा श्राप । मािंा होऊचनयां बाप ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे उरी ।
आतां न ठे वश यावरी ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 १९२९. करूचन िाहाडी । अवघी बुडवीन जोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जचर तूं होऊचन उदास । मािंी
बुडचवसी आस ॥ ॥ येथें न करश काम । मुखें नेघें तुिंें नाम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कुळ । तुिंें बुडवीन समूळ ॥ ३
॥

१९३०. समथािे पोटश । आह्मी जनमलों करंटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी जाली जगश कीर्तत । [पां. माझ्या.]

तुझ्या नामािी फचजती ॥ ॥ येथें नाहश खाया । न ये कोणी मूळ नयाया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चजणें । आतां खोटें
जीवपणें ॥ ३ ॥

१९३१. पुढें तरी चित्ता । काय येईल तें आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज सांगोचनया िाडश । वाट पाहातों
वराडी ॥ ॥ कंठश िचरला प्राण । पायांपाशश आलें मन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे निता । बहु वाटतसे आतां ॥ ३ ॥

१९३२. कैंिा मज िीर । कोठें बुचद्ध मािंी त्स्थर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जें या मनासी आवरूं । आंत [त. आतां.]

पोटश वाव िरूं ॥ ॥ कैंिी शुद्ध मचत । भांडवल ऐसें हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगा । कोण दशा आली सांगा ॥
३॥

१९३३. [त. आतां समपुक.] समपुक वाणी । नाहश ऐचकजेसी कानश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. आतां पायां पचडलों पायां

पचडलों ।. दे हूच्या प्रतशत याप्रमाणेंि होतें, पण मागून वर छापल्या प्रमाणें केलें आहे .] आतां भावें करूचन सािा । पायां पचडलों
चवठोबाच्या ॥ ॥ न कळे उचित । करूं समािान चित्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवनंती । चवनचवली [त. चवनचवलें .] िरा
चित्तश ॥ ३ ॥

१९३४. येती वारकरी । वाट पाहातों तोंवरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घालू चनयां दं डवत । पुसेन चनरोपािी मात
॥ ॥ पत्र हातश चदलें । [पां. तया तेथें पाठचवलें ।.] जया जेथें पाठचवलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येती । जाइन सामोरा
पुढती ॥ ३ ॥

१९३५. [दे . रुळें .] रुळे महािारश । पायांखालील पायरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें मािंें दं डवत । चनरोप [दे .

सांगा चनरोप हा संत.] सांगतील संत ॥ ॥ पडे दं डकाठी । दे ह भलतीसवा लोटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाळ । लोळे
न िचरतां सांभाळ ॥ ३ ॥

१९३६. तुह्मी संतजनश । मािंी [त. पां. करा.] करावी चवनवणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तुक्यािा अनयाय ।
त्यासी अंतरले पाय ॥ ॥ भाका बहु तां रीती । [पां. कीव मािंी.] मािंी कीव काकुलती ॥ २ ॥ न दे खे पंढरी ।
तुका िरण चवटे वरी ॥ ३ ॥

१९३७. होइल कृपादान । तरी मी येईन िांवोन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होती संतांचिया भेटी । आनंदें नािों
वाळवंटश ॥ ॥ चरघेन माते पुढें । स्तनपान करीन कोडें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ताप । हरती दे खोचनयां बाप ॥ ३ ॥

१९३८. पचरसोचन उत्तर । जाब दे ईजे सत्वर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जरी तूं होसी कृपावंत । तचर हा बोलावश
पचतत ॥ ॥ नाणश कांहश मना । करूचन पापािा उगाणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश । काय शत्क्त तुिंे पायश ॥ ३
॥

विषयानु क्रम
 १९३९. ऐकोचनयां कीती । ऐसी वाटतश चवश्रांती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माते सुख डोळां पडे । ते थें कोण लाभ
जोडे ॥ ॥ [पां. बोलतां एकािे ।.] बोलतां ये वािे । वीट नये चजव्हा नािे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िांवे । [त. वासना हे रस॰.
पां. रसना ते रस॰.] वासना ते रस घ्यावे ॥ ३ ॥

१९४०. चकती करूं शोक । पुढें वाढे दु ःखें दु ःख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां जाणसी तें करश । मािंें कोण मनश
िरी ॥ ॥ पुण्य होतें [पां. होतश.] गांठी । तचर कां लागती हे आटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बळ । मािंी राचहली
तळमळ ॥ ३ ॥

१९४१. करील आबाळी । माझ्या दांतािी कसाळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जासी एखादा मरोन । पाठी लागेल
हें जन ॥ ॥ घरश लागे [पां. कळ हे . दे . त. कळहे .] कळह । नाहश जात तो शीतळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोरवडे । मज
येतील रोकडे ॥ ३ ॥

१९४२. आतां आशीवाद । मािंा असो सुखें नांद ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणसी कोणा तरी काळें । आहे तसश
मािंश बाळें ॥ ॥ दु री दू रांतर । तरी घेसी समािार ॥ २ ॥ नेसी किश तरी । तुका ह्मणे लाज [पां. िरश.] हरी ॥
३॥

१९४३. आतां हे सेवटश । मािंी आइकावी गोष्टी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां द्यावा विनािा । जाब [पां. कळे ल.]
कळे तैसा यािा ॥ ॥ आतां करकर । पुढें न करश उत्तर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठसा । तुिंा आहे [पां. राख.] राखें
तैसा ॥ ३ ॥

१९४४. बोचललों तें आतां । कांहश जाणतां नेणतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षमा [पां. करावा.] करावे अनयाय ।
पांडुरंगे मािंे माय ॥ ॥ स्तुती ननदा केली । लागे पाचहजे साचहली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाड । चदला तैसें [पां.

तैसा.] पुरवा कोड ॥ ३ ॥

॥ ३६ ॥

१९४५. माहे नरिा काय येईल चनरोप । ह्मणऊचन िंोंप नाहश डोळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाट पाहें आस
िरूचनयां जीवश । चनडळा हे ठें वी वरी बाहे ॥ ॥ बोटवरी माप ले चखतों चदवस । होतों कासावीस िीर नाहश
॥ २ ॥ काय नेणों संतां [पां. पचडला] पडे ल चवसर । कश नव्हे सादर मायबाप ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ते थें होईल दाटणी
। कोण मािंें आणी मना ते थें ॥ ४ ॥

१९४६. पचर तो आहे कृपेिा सागर । तोंवरी अंतर पडों नेदी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु कानदृष्टी [त. आईकं.]

आइके दे खणा । पुरोचनयां जना उरलासे ॥ ॥ सांचगतल्याचवणें जाणे अंतनरिें । पुरवावें ज्यािें तैसें कोड ॥
२ ॥ बहु मुखें कीती आइचकली कानश । चवश्वास ही मनश आहे [दे . त. मािंा.] माझ्या ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नाहश जात
वांयांचवण । पाचळतो विन बोचललों तें ॥ ४ ॥

१९४७. यावचर न कळे संचित आपुलें । कैसें वोडवलें होइल पुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करील चवक्षेप िाचडतां
मुळासी । नकवा िाडा ऐसी तांतडी हे ॥ ॥ जोंवरी हे डोळां दे खें [पां. दे खों.] वारकरी । तों हें भरोवरी करी
चित्त ॥ २ ॥ आस वाढचवते [त बुद्धीिा.] बुद्धीिे तरंग । [पां. चित्तािे ते वेग वावरती.] मनािे ही वेग वावडती ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे ते व्हां होतील चनिळ । इंचद्रयें सकळ चनरोपानें ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १९४८. होईल चनरोप घेतला यावरी । राउळाभीतरश जाऊचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करूचनयां
दचिमंगळभोजन । प्रयाण [पां. शकुनसुमुहूतु.] शकुनसुमुहूते ॥ ॥ होतील दाटले सद्गचदत कंठश । भरतें या [पां.
त्या.] पोटश चवयोगािें ॥ २ ॥ येरयेरां भेटी क्षेम आनलगनें । केलश [दे . समािान.] समािानें होतश संतश ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे िाली न साहे मनास । पाहाती कळस [पां. परतोचन.] परपरतों ॥ ४ ॥

१९४९. ऐसी ते सांचडली होईल पंढरी । येत [दे . येते वारकरी होत वाटे । त. येते वारकरी होते वाटे .] वारकरी होते
वाटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे चखले सोहळे होती आठवत । िालती ते मात करूचनयां ॥ ॥ केली आइचकली होईल
जे कथा । राचहलें तें चित्ता होइल प्रेम ॥ २ ॥ गरुडटके टाळ [दे . त. पां. मृदांग.] मृदंग पताका । सांगती [सांगताती]

ते एकां एक सुख ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आतां येती लवलाहश । आनलगूचन बाहश दे इन क्षेम ॥ ४ ॥

१९५०. क्षेम [पां. ॰ मायबापा पुसेन आिश ।.] मायबाप पुसेन हें आिश । [पां. न घालश.] न घलश हें मिश सुख दु ःख
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न करश तांतडी आपणांपासूचन । आइकेन कानश सांगती तें ॥ ॥ अंतरशिें संत जाणतील गूज ।
चनरोप तो मज सांगतील ॥ २ ॥ पायांवरी डोई ठे वीन आदरें । प्रीचतपचडभरें [पां. आनलगन.] आनळगून ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे काया करीन कुरवंडी । ओवाळू न सांडश त्यांवरून ॥ ४ ॥

१९५१. होइल मािंी संतश भाचकली करुणा । जे त्या नारायणा मनश बैसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शृग
ं ारूचन
मािंश बोबडश उत्तरें । होतील चवस्तारें सांचगतलश ॥ ॥ क्षेम आहे ऐसें होइल सांचगतलें । [पां. होईल.] पाचहजे
िाचडलें शीघ्र मूळ ॥ २ ॥ अवस्था जे मािंी ठावी आहे संतां । होइल कृपावंता [पां. चनरूचपली.] चनरोचपली ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे सवें येईल [“मुळ्हारी” असावें?.] मुऱ्हाळी । नकवा कांहश उरी राखतील ॥ ४ ॥

१९५२. दोहशमध्यें एक घडे ल चवश्वासें । भातुकें सचरसें मूळ तरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरती चनरास [पां.

चनराश.] चनःशेा न घडे । [पां. कांहश तचर चि ओढे ॰.] कांहश तरी ओढे चित्त माये ॥ ॥ लौचककािी तरी िचरतील
लाज । काय माझ्या काज आिरणें ॥ २ ॥ अथवा कोणािें घेणें लागे रीण । नाहश तरी हीनकमी [पां. हीन कमु.]

कांहश ॥ ३ ॥ व्यालीचिये अंगश असती वेिना । तुका ह्मणे मना मन [पां. साक्षी.] साक्ष ॥ ४ ॥

१९५३. बैसतां कोणापें नाहश समािान । चववरे हें मन ते चि सोई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घडी घडी मज आठवे
माहे र । न पडे चवसर क्षणभरी ॥ ॥ नो [त. पां. न.] बोलावें ऐसा कचरतों चविार । [पां. पडती चवसर प्रसंगश तो.] प्रसंगश
तों फार आठवतें ॥ २ ॥ इंचद्रयांसी वाहो पचडली ते िाली । होती चवसांवली ये चि ठायश ॥ ३ ॥ एकसरें सोस
माहे रासी जावें । तुका ह्मणे [पां. जीव.] जीवें घेतलासे ॥ ४ ॥

१९५४. नाहश [त. पां. हाणी. दे . “हाचन” असतां मागून “हाचत” केलें आहे .] हाचन परी न राहावे चनसुर । न पडे चवसर
काय करूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुसाचवसी वाटे मात कापचडयां । पाठचवती नयाया मूळ मज ॥ ॥ आणीक या मना
नावडे सोहळा । कचरतें टकळा माहे रशिा ॥ २ ॥ बहु कामें केलें बहु कासावीस । बहु जाले चदस भेटी नाहश ॥ ३
॥ तुका ह्मणे त्यािें न कळे अंतर । अवस्था तों [पां. ते फार होत मज.] फार होते मज ॥ ४ ॥

१९५५. तोंवरी म्यां त्यास कैसें चनाेिावें । जों नाहश बरवें कळों आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणाचिया मुखें
तट [पां. तंट] नाहश मागें । विन वाउगें बोलों नये ॥ ॥ चदसे हाचन परी चनरास न घडे । हे तंव रोकडे अनु भव
॥ २ ॥ आपुचलया भोगें होईल उशीर । तोंवरी कां िीर केला नाहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे गोड करील सेवट ।
पाचहली ते वाट ठायश [पां. ठावी.] आहे ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 १९५६. माहे रशिें आलें तें मज माहे र । सुखािें उत्तर कचरन त्यासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पायांवरी माथा
आनळगीन बाहश । घेईन लवलाहश पायवणी ॥ ॥ सुख समािार पुसेन सकळ । कैसा पवुकाळ [पां. पूवुकाळ.]

आहे त्यास [त. ऐसा.] ॥ २ ॥ आपुले जीवशिें सुखदु ःख भावें । सांगेन अघवें आहे तैसें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे वीट नेघें
आवडीिा । बोचलली ि वािा बोलवीन ॥ ४ ॥

१९५७. चवयोग न घडे सचन्नि वसलें । अखंड राचहलें होय चित्तश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवसरु न पडे चवकल्प
न घडे । आलें तें आवडे तया पंथें ॥ ॥ कामािा चवसर नाठवे शरीर । रसना मिुर नेणे चफकें ॥ २ ॥
चनरोपासी काज असो अनाचमक । चनवचडतां एक नये मज ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चहत चित्तें ओचढयेलें । जेंथें तें
उगलें जावें यणें ॥ ४ ॥

१९५८. आतां मािंे सखे येती [दे . त. वारे करी.] वारकरी । जीवा आस थोरी [पां. लागलीसे.] लागली ते ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ सांगतील माझ्या चनरोपािी मात । सकळ वृत्तांत माहे रशिा ॥ ॥ काय लाभ जाला काय होतें केणें
। काय काय कोणें सांटचवलें ॥ २ ॥ मागणें तें काय िाचडलें भातुकें । पुसेन तें सुखें आहे तसश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
काय सांगती ते कानश । ऐकोचनयां मनश िरुनी राहें ॥ ४ ॥

१९५९. काय करावें म्यां केले ते चविार । घडे ल सािार काय पाहों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय मन नाहश
िरीत आवडी । [त. परारब्िश. पां. प्रारब्िें.] प्रारब्िश जोडी ते चि खरी ॥ ॥ काय म्यां ते थशिें रांचिलें िाखोचन । तें हें
करी मनश चववंिना ॥ २ ॥ आणीक ही त्यासी बहु त कारण । बहु असे चजणें ओढीिें ही ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मां
बोळचवल्यावरी । परती माघारी केली नाहश ॥ ४ ॥

१९६०. आह्मां अराणूक संवसारा हातश । पचडली नव्हती आचजवरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुत्रदारािन होता
[पां. होतश.] मनी िंदा । गोचवयेलों [पां. गोचवयेलें सदा होतें कामें ।.] सदा होतों कामें ॥ ॥ वोडवलें ऐसें चदसतें कपाळ
। राचहलें सकळ आवरोचन ॥ २ ॥ मागें पुढें कांहश न चदसे पाहातां । ते थूचनयां निता उपजली ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
वाट पाह्ािें कारण । येथीचिया [पां. तेथशचिया.] नहणें [त. हीन.] जालें भाग्य ॥ ४ ॥

१९६१. बहु चदस नाहश माहे नरिी भेटी । जाली होती तुटी व्यवसायें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुल्याला होतों
गुंतलों व्यासंगें । नाहश त्या प्रसंगें आठवलें ॥ ॥ तोचडलें [त. तोचडतां तुटाते॰. दे . तुटातें. पां. तोचडलें तुटतें जोचडलें जडलें

।.] तुटतें जडती जडलें । आहे तें आपुलें आपणापें ॥ २ ॥ [पां. नाहश.] बहु चनरोपािें पावलें उत्तर । जवळी ि पर
एक तें ही ॥ ३ ॥ काय जाणों मोह होईल सांचडला । बहु चदस तुटला तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

१९६२. होतश [पां. नेणें. त. जाली नेणों.] नेणों जालश कचठणें कठीण । जवळी ि मन मनें ग्वाही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ आह्मी होतों सोई सांचडला मारग । घचडलें तें मग चतकून ही ॥ ॥ चननितीनें [पां. चनचितीनें.] होते पुचढलांिी
सांडी । न िाले ते कोंडी मायबापा ॥ २ ॥ आह्मां नाहश त्यांिा घचडला आठव । त्यांिा बहु जीव चवखु रला ॥ ३
॥ तुका ह्मणे जालें िमािें माहे र । पचडलें अंतर आह्मांकूचन ॥ ४ ॥

१९६३. आतां करावा कां [पां. “कां” नाहश.] सोंस वांयांचवण । लचटका चि सीण मनासी हा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
असेल तें कळों येईल लौकरी । आतां वारकरी आल्यापाठी ॥ ॥ बहु चवलं बािें सचन्नि पातलें । िीरािें
राचहलें फळ पोटश ॥ २ ॥ िाचललें तें ठाव पावेल सेवटश । पुरचलया तुटी पाउलांिी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आसे
लागलासे जीव । ह्मणऊचन कशव भाकीतसें ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ॥ १९ ॥

१९६४. भागलें ती दे वा । मािंा नमस्कार घ्यावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी क्षेम कश सकळ । बाळ अवघे
गोपाळ ॥ ॥ मारगश िालतां । श्रमले ती येतां जातां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश । कृपा आहे माझ्या ठायश ॥ ३ ॥

१९६५. घालू चनयां ज्योती । वाट पाहें चदवसराती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु उताचवळ मन । तुमिें व्हावें
दरुाण ॥ ॥ आलों बोळवीत । तैसें या चि पंथें चित्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पेणी । येतां जातां चदवस गणश ॥ ३ ॥

१९६६. आचज चदवस िनय । तुमिें जालें दरुाण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांगा माहे रशिी मात । अवघा चवस्तारश
वृत्तांत ॥ ॥ आइकतों मन [त. पां. मनं.] । करूचन सादर श्रवण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाम । मािंा सकळ संभ्रम ॥
३॥

१९६७. बोचललश तश काय । मािंा बाप आचण माय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें सांगा जी िंडकरी । तुह्मी सखे
वारकरी ॥ ॥ पत्रािें विन । काय चदलें चफरावून ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश । मना आचणलें कश नाहश ॥ ३ ॥

१९६८. काय पाठचवलें । सांगा भातुकें चवठ्ठलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आसे लागलासे जीव । काय केली मािंी
कशव ॥ ॥ फेचडलें मुडतर । नकवा कांहश जरजर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सांगा । कैसें आतु पांडुरंगा ॥ ३ ॥

१९६९. आचजचिया लाभें ब्रह्मांड ठें गणें । सुखी जालें मन कल्पवेना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतुभत
ू मािंा
जीव जयांसाटश । त्यांच्या जाल्या भेटी पायांसवें ॥ ॥ वाटु ली पाहातां चसणले नयन । बहु होतें मन आतुभत
ू
॥ २ ॥ माझ्या चनरोपािें आचणलें उत्तर । होइल समािार सांगती तो ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे भेटी चनवारला [त.

चनरसला. पां. चनवाला.] ताप । [दे . त. फळलें .] फळले संकल्प संत आले ॥ ४ ॥

१९७०. आचज बरवें जालें । मािंें माहे र भेटलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोळां दे चखले [पां. दे चखला.] सज्जन ।
चनवारला भाग सीण ॥ ॥ िनय जालों आतां । क्षेम दे ऊचनयां संतां ॥ २ ॥ इच्छे िें पावलों । तुका ह्मणे िनय
जालों ॥ ३ ॥

१९७१. वोरसोचन येती । [पां. वत्स.] वत्सें िेनुवच्े या चित्तश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंा [पां. करावा.] कराया
सांभाळ । वोरसोचनयां कृपाळ ॥ ॥ स्नेहें भूक तान । चवसरती जाले सीण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कौतुकें । चदलें
प्रेमािें भातुकें ॥ ३ ॥

१९७२. आलें तें आिश खाईन भातुकें । मग कवतुकें गाईन ओव्या ॥ १ ॥ सांचगतला आघश आइकों
चनरोप । होइल मािंा बाप [पां. पुसे तो चि. दे . पुसें तों तें.] पुसे तो तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंे सखे वारकरी । आले हे
माहे रीहू न आचज ॥ ३ ॥

१९७३. आमुप जोडल्या सुखाचिया रासी । पार त्या भाग्यासी नाहश आतां ॥ १ ॥ काय सांगों सुख
जालें [दे . आनलगन.] आनलगनें । चनवाली दशुनें कांचत मािंी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. त्याच्या.] यांच्या उपकारासाटश ।
नाहश मािंे गांठी कांहश एक ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 १९७४. पचवत्र व्हावया घालीन लोळणी । ठे वीन िरणश मस्तक हें ॥ १ ॥ जोडोचन हस्तक करीन
चवनवणी । घेइन पायवणी िोवोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें भांडवल सुिें । संतां हें ठायशिें ठावें आहे ॥ ३ ॥

[संतांबरोबर पाठचवल्या पत्रािे अ॰ ३६; या पत्राच्या उत्तराच्या मागुप्रतीक्षेने अ॰ १९ : व संत परत आले त्यांिी भेट िंाली ते अभंग ११ ; एकंदर अभंग
६६.] पत्राचे अभांग समाप्त । ३६ । १९ । ११ ॥ ६६ ॥

१९७५. मना एक करश । [दे . त. ह्मणे. पां. ह्मणे मी जाईन॰.] ह्मणें जाईन पंढरी । उभा चवटे वरी । तो पाहे न [पां.

पाचहन.] सांवळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करीन [दे . सांगती.] सांगसी तें काम । जरी जपसी हें नाम । चनत्य वािे राम । हचर
कृष्ट्ण गोनवदा [पां. गोनवद.] ॥ ॥ [पां. लागन.] लागें संतांचिया पायां । कथे उल्हास गावया । आलों मागावया ।
शरण दे ईं उचित ॥ २ ॥ नािें रंगश [पां. रंग.] वाहें टाळी । होय सादर ते काळश । तुका ह्मणे मळी । सांडूचनयां [पां.

अंतनरिी.] अंतरी ॥ ३ ॥

१९७६. न राहे क्षण एक वैकुंठश । [पां. क्षीरसागरा.] क्षीरसागरश चत्रपुटी । जाय ते थें [त. जेथें.] दाटी ।
वैष्ट्णवांिी िांवोचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाचवक गे माये भोळें [पां. भोळ्या] गुणािें । आवडे तयािें नाम घेतां तयासी ॥
॥ जो नातुडे कवचणये परी । तपें दानें व्रतें थोरी । [पां. वािे ह्मणतां हचर॰. त. ह्मणता नािे हचर॰.] ह्मणतां वािे हचर ।
राम कृष्ट्ण गोनवदा [पां. गोनवद.] ॥ २ ॥ िौदा भुवनें जया पोटश । तो राहे भक्तांचिये कंठश । करूचनयां साटी ।
चित्त प्रेम दोहशिी [पां. राचहिी.] ॥ ३ ॥ जया रूप ना आकार । िरी नाना अवतार । घेतलश हजार । नांवें ठे वचू न
आपणां ॥ ४ ॥ ऐसा भक्तांिा ऋणी । पाहातां आगमश पुराणश । नाहश तुका ह्मणे ध्यानश । तो कीतुनश नाितसे ॥
५॥

१९७७. स्वल्प वाट [पां. वाटे .] िला जाऊं । वािे गाऊं चवठ्ठल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी आह्मी खेळीमे ळश ।
गदा रोळी आनंदें ॥ ॥ ध्वजा कुंिे गरुडटके । शृग
ं ार चनके करोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें चि नीट । जवळी
वाट [पां. वाटे वैकुंठ.] वैकुंठा ॥ ३ ॥

१९७८. आनंदाच्या कोटी । सांटवल्या आह्मां पोटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेम [पां. प्रेमा.] िाचलला प्रवाहो ।
नामओघ लवलाहो ॥ ॥ अखंड खंडेना जीवन । राम कृष्ट्ण नारायण ॥ २ ॥ थडी आचहक्य परत्र । तुका
ह्मणे सम तीर ॥ ३ ॥

१९७९. िाहाडािी माता । व्यचभिारीण तत्तवता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहे संतांिें उणें । चछद्र छळावया सुनें
॥ ॥ [दे . “जेणों” (जणों ?).] जाणों त्याच्या वािें । कांहश सोचडलें गाठशिे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घात । व्हावा ऐसी
जोडी मात ॥ ३ ॥

१९८०. सापें ज्यासी खावें । ते णें प्राणासी मुकावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय लािला दु जुन । तोंडावरी थुंकी
जन ॥ ॥ नविु [दे . हाणें.] हाणी नांगी । अग्न लावी आचणकां अंगश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाती । नरका पाउलश
िालती ॥ ३ ॥
॥६॥

विषयानु क्रम
 ॥ स्िामींनीं स्त्रीस उपदे श केला ते अभांग ॥ ११ ॥

१९८१. चपकल्या [पां. केल्या.] सेतािा आह्मां दे तो वांटा । िौिरी गोमटा पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्तर
टके बाकी उरली मागे तो हा । मागें िंडले दाहा आचजवरी ॥ ॥ हांडा भांडश गुरें दाखवी ऐवज । माजघरश
[त. बाज.] बाजे बैसलासे ॥ २ ॥ मज यासी भांडतां जाब नेदी बळें । ह्मणे [पां . एक वेळे.] एका वेळे घ्याल वांटा ॥ ३
॥ तुका ह्मणे चस्त्रये काय वो करावें । नेचदतां लपावें काय कोठें ॥ ४ ॥

१९८२. कचरतां चविार अवघें एक [त. राज.] राज्य । दु जा कोण मज पाठी घाली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण्या
रीती जावें आह्मी वो पळोचन । मोकळे [त. मोकळा. दे . मोकळ.] अंगणश मागें पुढें ॥ ॥ काय तें गव्हाणें नहडावश वो
चकती । दूत ते लागती [दे . याि.] यािे पाठी ॥ २ ॥ कोठें यािी करूं गेलों [दे . केलों.] कुळवाडी । आतां हा न
सोडी जीवें आह्मां ॥ ३ ॥ होऊचन बेबाख [पां. बोख.] येथें चि राहावें । दे ईल तें खावें तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

१९८३. नागवूचन एकें नागवश ि केलश । चफरोचनयां आलश नाहश येथें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भेणें सुती कोणी न
घेती पालवश । करूचनयां गोवी चनसंतान ॥ ॥ एकें तश गोचवलश घेऊचन जमान । हांसतील जन लोक तयां ॥
२ ॥ सरले तयांसी [पां. घाचलतो.] घाली वैकुंठश । न सोडी हे साटी जीवें [पां. जाली चजवें.] जाली ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
जालों जाणोचन नेणतश । सांपडलों हातश यािे आह्मी ॥ ४ ॥

१९८४. आतां तूं तयास होईं वो उदास । आरंभला नास माझ्या जीवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जरूर हें जालें
मज [पां. तुज.] कां नावडे । उपास रोकडे येती आतां ॥ ॥ बरें [त. पां. मा.] म्या तुचिंया जीवािें तें काय । व्हावें
तें [दे . हें . तें.] हें पाहें चविारूचन ॥ २ ॥ तुज मज तुटी नव्हे या चविारें । सचहत [पां. ले करें.] लें कुरें राहों सुखें ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे तरी तुिंा मािंा संग । घडे ल चवयोग किश नव्हे ॥ ४ ॥

१९८५. काय करूं आतां माचिंया संचिता । ते णें जीवचवत्ता साटी केली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न ह्मणावें कोणी
मािंें हें करणें । हु कुम तो येणें दे वें केला ॥ ॥ करूचन मोकळा सोचडलों चभकारी । पुरचवली तरी पाठी मािंी
॥ २ ॥ पाचणया भोंपळा जेवावया पानें । लाचवलश वो येणें दे वें आह्मां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे यासी नाहश वो करुणा ।
आहे नागवणा ठावा मज ॥ ४ ॥

१९८६. नको िरूं आस व्हावें या बाळांस । चनमाण तें [पां. त्यांिें त्यांस.] त्यांस त्यांिें आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आपुला [पां. तो.] तूं गळा घेईं उगवूचन । िुकवश जािणी गभुवास ॥ ॥ [दे . त. अवेज.] ऐवज दे खोचन बांचितील
गळा । ह्मणोचन चनराळा [दे . त. पां. पळतुसें.] पळतसें ॥ २ ॥ दे खोचनयां त्यांिा अवघड मार । कांपे थरथर जीव
मािंा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जरी आहे मािंी िाड । तरी करश वाड चित्त आतां ॥ ४ ॥

१९८७. भले लोक तुज बहु मानवती । वाढे ल या कीर्तत जगामाजी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणे मे लश गुरें भांडश
नेलश िोरें । नाहशत लें कुरें जालश मज ॥ ॥ आस चनरमूचन कचठण हें मन । करश वो समान वज्र तैसें ॥ २ ॥
नकचित हें सुख टाकश वो थुंकोचन । पावसील िनी परमानंद ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे थोर [पां. िुकती वो सत्यास ।.] िुकती
सायास । [दे . त. भवबंद पाश.] भवबंिपाश तुटोचनयां ॥ ४ ॥

१९८८. ऐक हें सुख होईल दोघांसी । सोहळा [पां. सोहळे .] हे ऋचा कचरती दे व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
जचडतचवमानें बैसचवती मानें । गंिवांिें गाणें नामघोा ॥ ॥ संत महं त चसद्ध येतील सामोरे । सवुसुखा पुरे

विषयानु क्रम
कोड ते थें ॥ २ ॥ आनलगूचन [पां. लोळें .] लोळों त्यांच्या पायांवरी । जाऊं ते थवरी [पां. मायबाप.] मायबापें ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे तया सुखा वणूं काय । जेव्हां बापमाय दे खें [पां. देखों.] डोळां ॥ ४ ॥

१९८९. दे व पाहावया करश वो सायास । न िरश हे आस [पां. नाचशवंत.] नाचशवंत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चदन [पां.

सोम शुद्ध.] शु द्ध सोम सकाळश पातला । िादशी घडला पवुकाळ ॥ ॥ चिजां पािारूचन शु द्ध करश मन । दे ईं वो
हें दान यथाचवि ॥ २ ॥ नको निता करूं वस्त्रा या पोटािी । माउली आमुिी पांडुरंग ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दु री
सांगतों पाल्हाळश । परी तो जवळी आहे आह्मां ॥ ४ ॥

१९९०. सुख हें नावडे आह्मां कोणा [पां. कोण्या.] बळें । नेणसी अंिळे [दे . अंिळें .] जालीशी तूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ भूक तान कैसी राचहली चनिळ । खुंटलें िपळ मन ठायश ॥ ॥ द्रव्य जीवाहू चन आवडे या जना । आह्मांसी
पाााणाहू चन हीन ॥ २ ॥ सोइरे सज्जन जन आचण वन । अवघें समान काय गुणें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मां जवळी
ि आहे । सुख दु ःख [पां. आहे .] साहे पांडुरंग ॥ ४ ॥

१९९१. गुरुकृपे मज बोलचवलें दे वें । होईल हें [पां. तें.] घ्यावें चहत कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्य दे वें मािंा
केला अंगीकार । आणीक चविार नाहश [पां. दु जा.] आतां ॥ ॥ होई बळकट घालू चनयां कास । हा चि उपदे श
तुज आतां ॥ २ ॥ सडा संमाजुन तुळसीवृद
ं ावन । अतीतपूजन ब्राह्मणािें ॥ ३ ॥ वैष्ट्णवांिी दासी होई सवुभावें ।
मुखश नाम घ्यावें चवठोबािें ॥ ४ ॥ पूणुबोि स्त्रीभ्रतारसंवाद । िनय चजहश वाद आइचकला ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे आहे
पांडुरंगकथा । तरे ल जो चित्ता िरील कोणी ॥ ६ ॥
॥ ११ ॥

१९९२. खडा रवाळी साकर । जाला नामािा चि फेर । न चदसे अंतर । गोडी ठायश चनवचडतां ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ तुह्मी आह्मी पांडुरंगा । चभन्न ऐसें काय सांगा । [दे . जाळचवलें .] िाळचवलें जगा । मी हें मािंें यासाटश ॥ ॥
पायश हातश नाकश चशरश । हे म [त. साजे.] राहे अळं कारश । मुसे आल्यावरी । काय चनवडे वेगळें ॥ २ ॥ चनजचलया
लाभ हानी । तों ि खरी ते स्वप्नश । तुका ह्मणे दोनही । चनवारलश जागतां ॥ ३ ॥

१९९३. आह्मी जाणों तुिंा भाव । कैंिा भक्त कैंिा दे व । बीजा नाहश ठाव । कैंिें फळ शेवटश ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ संपाचदलें बहु रूप । कैंिें पुण्य कैंिें पाप । नव्हतों आह्मी आप । आपणासी दे चखलें ॥ ॥ एके ठायश
घचरच्याघरश । न कळतां जाली िोरी । [पां. तेथें चि दु सरी । जाणें॰.] ते थें तें चि दु री । जाणें येणें खुंटलें ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे िरूचन हातश । [पां. उरी.] उर ठे चवली मागुती । एकांतश लोकांतश । दे वभत्क्तसोहळा [त. दे वभक्त सोहळा.] ॥ ३
॥

१९९४. कांहश बोचललों बोबडें । मायबापा तुह्मांपुढें । सलगी लाडें कोडें । मज क्षमा करावी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ काय जाणावा मचहमा । तुमच्या म्यां पुरुाोत्तमा । आवडशने सीमा । सांडचवली मज हातश ॥ ॥ घडे
अवज्ञा सख्यत्वें । [त. बापें बाळासी चनमावें. दे . “बाळे बापासी न भ्यावें” असें असतां मागून त. प्रमाणें केलें आहे .] बाळें बापासश न
भ्यावें । काय म्यां सांगावें । आहे ठावें तुह्मासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । प्रेम लोभ न संडावा । पाचळला पाळावा ।
लळा पुढती आगळा ॥ ३ ॥

१९९५. बहु चभतों जाणपणा । आड न यो नारायणा । घेइन प्रेमपानहा । भत्क्तसुख चनवाडें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ यासी तुळे ऐसें कांहश । दु जें चत्रभुवनश नाहश । काला भात दहश । ब्रह्माचदकां दु लुभ ॥ ॥ चनचमाािु [त. पां.

विषयानु क्रम
चनचमष्ट्यािु. दे . चनचमशा अिु.] संतसंगचत । वास वैकुंठश कल्पांतश । मोक्षपदें [पां. येती । त्या चवश्रांचत॰.] होती । ते चवश्रांचत
बापुडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें चि दे ईं । मीतूंपणा खंड नाहश । बोचललों त्या नाहश । अभेदािी आवडी ॥ ३ ॥
॥४॥

१९९६. दे वा आतां ऐसा करश उपकार । दे हािा [दे . त. दे हेिा.] चवसर पाडश मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरश ि
हा जीव सुख पावे मािंा । वरें केशीराजा कळों आलें ॥ ॥ ठाव दे ईं चित्ता [दे . त. राख.] राखें पायांपाशश ।
सकळ वृत्तशसी अखंचडत ॥ २ ॥ [दे . असे भय आतां लाज॰. त. आशाभय॰.] त्रास भय निता लाज काम क्रोि । तोडावा
संबंि यांिा [पां. मज.] मािंा ॥ ३ ॥ मागणें तें एक हें चि आहे आतां । नाम मुखश [पां. त. संतासंग. (संतां संग?).]

संतसंग दे ईं ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नको वरपंग दे वा । [पां. घ्यावी.] घेईं मािंी सेवा भावशु द्ध ॥ ५ ॥

१९९७. तुज न कचरतां काय नव्हे एक । हे तों सकचळक संतवाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घेईं मािंा भार करश
कइवार । उतरश हा पार भवनसिु ॥ ॥ उचित अनुचित पापपुण्यकाला । हा [प. हें .] तों नये मला चनवचडतां ॥
२ ॥ कुंचटत राचहली बोलतां बोलतां । पार न पवतां वाणी पुढें ॥ ३ ॥ पुसतां ही कोणां न कळे हें गुज । राखें
आतां लाज पांडुरंगा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे बहु पाचहलें या जीवें । वमु जालें जी ठावें नाम तुिंें ॥ ५ ॥

१९९८. मज त्यािी भीड नुलंघवे दे वा । जो ह्मणे केशवा दास तुिंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज आवडती बहु
तैसे जन । कचरती कीतुन कथा तुिंी ॥ ॥ सांडूचनयां लाज नािेन त्यांपुढें । आइकती कोडें नाम तुिंें ॥ २ ॥
न लगे उपिार होईन चभकारी । वैष्ट्णवांच्या घरश उष्टावळी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जाणों उचित अनु चित ।
चविारूचन चहत तें चि करूं ॥ ४ ॥

१९९९. तुिंे पाय मािंे राचहयेले चित्तश । ते मज दाचवती वमु दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां अंिां तुझ्या
पायांिा आिार । जाणसी चविार [दे . त. िाळचवतां.] िालचवतां ॥ ॥ मन त्स्छर ठे लें इंचद्रयें चनिळ । हें तों मािंें
बळ नव्हे दे वा ॥ २ ॥ पापपुण्य भेद नाचसलें चतचमर । चत्रगुण [त. पां. चत्रगुणें.] शरीर सांचडयेलें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
तुिंा प्रताप हा खरा । मी जाणें दातारा शरणागत ॥ ४ ॥

२०००. जेथें जातों ते थें [त. ॰ तेथें तुिंा ि सांगाती.] तूं मािंा सांगाती । िालचवसी हातश िरूचनयां ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ िालों वाटे आह्मी तुिंा चि आिार । िालचवसी भार सवें मािंा ॥ ॥ बोलों जातां बरळ कचरसी तें नीट
। नेली लाज िीट केलों [पां. केलें .] दे वा ॥ २ ॥ [दे . अवघें.] अवघे जन मज जाले लोकपाळ । सोइरे सकळ
प्राणसखे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आतां खेळतों कौतुकें । जालें तुिंें सुख अंतबाहश ॥ ४ ॥

२००१. जालें पीक आह्मां अवघा सुकाळ । घेऊं अवघा काळ प्रेमसुख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाली अराणुक
अवचघयांपासून । अवघा गेला सीण भाग आतां ॥ ॥ अवघा जाला आह्मां एक पांडुरंग । आतां नाहश जग
मािंें तुिंें ॥ २ ॥ अवघे चि आह्मी ल्यालों अळं कार । शोभलों चह फार अवघ्यांवरी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मी [पां.

दे वािे. दे . सदे वांिे.] सदै वांिे दास । करणें न लगे आस आचणकांिी ॥ ४ ॥

॥६॥

२००२. सािनें आमुिश आज्ञेिश िारकें । [पां. प्रिान सेवकें.] प्रमाण सेवकें स्वाचमसत्ता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
प्रकाचशलें जग आपुल्या प्रकाशें । रचव कमुरसें अचलप्त त्या ॥ ॥ [दे . सांगणें ते तें नाहश॰.] सांगणें तें नाहश करणें

विषयानु क्रम
आपण । मोलही विन बाि [पां. जालों.] जालें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां भांडवल हातश । येरिंारा खाती केवचढयें
॥३॥

२००३. शु भ जाल्या चदशा अवघा चि काळ । अशु भ मंगळ मंगळािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हातशचिया दीपें
दु राचवली चनशी । न दे चखजे कैसी आहे ते ही ॥ ॥ सुख दु ःखाहू चन नाहश चवपरीत । दे तील आघात चहतफळें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां आह्मांसी हें भलें । अवघे चि जाले जीव जंत ॥ ३ ॥

२००४. पाप पुण्य दोनही वाहाती मारग । स्वगुनकुभोग [पां. यांिी खाणी.] यांिश पेणश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एका
आड एक [पां. एका.] न लगे पुसावें । जोचवल्या दे खावें मागें भूक ॥ ॥ राहाटश पचडलें भरोचनयां चरतश । होतील
मागुतश येतश जातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी खेळचतयांमिश । नाहश केली बुचद्ध त्स्थर पाहों ॥ ३ ॥
॥३॥

२००५. चहत तें हें एक राम कंठश राहे । नाठचवती [त. पां. नाठवती.] दे हभाव [त. दे हभाव दे हश.] दे ही ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ हा चि एक िमु चनज बीजवमु । हें चि जाळी कमें केलश महा ॥ ॥ चित्त राहे पायश रूप बैसे डोळां ।
जीवें कळवळा आवडीिा ॥ २ ॥ अखंड न खंडे अभंग न भंगे । तुका ह्मणे गंगे चमळणी नसिु ॥ ३ ॥
॥१॥

२००६. माचिंये जातीिें मज भेटो कोणी । आवडीिी िणी फेडावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडे ज्या हचर
अंतरापासूचन । ऐचसयांिें [त. दे . ऐचसयािे मनश आतु मािंें.] मनश आतु मािंे ॥ ॥ तयालागश जीव होतो कासावीस ।
पाहातील वास नयन हे ॥ २ ॥ [त. सफळ.] सुफळ हा जनम होईल ते थून [पां. येथून.] । दे तां आनलगन वैष्ट्णवांसी ॥
३ ॥ तुका ह्मणे तो चि सुचदन सोहळा । गाऊं या गोपाळा िणीवचर ॥ ४ ॥

२००७. आमुिें जीवन हें कथाअमृत । आचणक ही संतसमागम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सारूं एके ठायश भोजन
परवडी । स्वादरसें गोडी पदोपदश ॥ ॥ घाचलया ढें कर येती आनंदािे । वोसंडलें वािे प्रेमसुख ॥ २ ॥
चपकलें स्वरूप आचलया [दे . घुंमचर.] घुमरी । रासी ते अंबरश न समाये ॥ ३ ॥ मोचजतां तयािा अंत नाहश पार ।
खुंटला व्यापार तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

२००८. जोचडलें तें आतां न सरे साचरतां । जीव बळी दे तां हाता आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संचित सारूचन
बांचिलें िरणें । तुंचबलें जीवन [त. आक्षोप हें . दे . आक्षय हें .] साक्षेपें हें ॥ ॥ शीत उष्ट्ण ते थें सुखदु ःख नाहश । अंतर
सबाही एक जालें ॥ २ ॥ बीज तो अंकुर [त. आच्छादलें फळ । प्राप्तबीजें मूळ अवघें॰.] पत्र शाखा फळें । प्राप्तबीज [पां.

मूळ.] मुळें अवघें नासे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नामश राचहलीसे गोडी । बीजाच्या [पां. बीजािी.] परवडी होती जाती ॥ ४
॥

२००९. भत्क्तभाव आह्मी बांचिलासे गांठी । [दे . त. सािाचवतों.] सादाचवतों हाटश घ्या रे कोणी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ सुखाचिया पेंठे घातला दु कान । मांचडये ले वान रामनाम ॥ ॥ सुखािें फुकािें सकळांिें सार ।
तरावया पार भवनसिु ॥ २ ॥ मागें भाग्यवंत जाले थोर थोर । चतहश केला फार हा चि सांटा ॥ ३ ॥ खोटें कुडें
ते थें नाहश घातपात । तुका ह्मणे चित्त शुद्ध करश ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 २०१०. [दे . त. पां. प्रजनयें.] पजुनयें पडावें आपुल्या स्वभावें । आपुलाल्या दै वें चपके भूचम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
बीज तें चि फळ येईल शेवटश । लाभहाचनतुटी ज्यािी तया ॥ ॥ दीपाचिये अंगश [दे . “नाहश” शब्द नाहश.] नाहश
दु जाभाव । [पां. िोर आचण साव साचरखािी ।.] िणी िोर साव साचरखे चि ॥ २ ॥ काउळें ढोंपरा कंकर [पां. करकर तीतरा.
त. कंकर चतत्तरा. दे . ककर चततरा.] चतचत्तरा । राजहं सा िारा मुक्ताफळें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे येथें आवडी कारण ।
चपकला नारायण जयां तैसा ॥ ४ ॥

२०११. िीर तो कारण एकचविभाव । पचतव्रते [त. नाव्हो.] नाहो सवुभावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िातक हे जळ
न पाहाती दृष्टी । वाट पाहे कंठश प्राण मे घा ॥ ॥ [दे . सूयुचवकाशनी. त. ॰ चवकासनी. पां. चवकाचशनी.] सूयचु वकाचसनी
नेघे िंद्रामृत । वाट पाहे अस्तउदयािी ॥ २ ॥ िेनु येऊं नेदी जवळी आचणकां । आपुल्या बाळकाचवण वत्सा ॥
३ ॥ तुका ह्मणे नेम [पां. प्राणासंवसाटी] प्राणांसवेंसाटी । [पां. तचर ि माझ्या गोष्टी॰.] तरी ि या गोष्टी चवठोबािी ॥ ४ ॥
॥६॥

२०१२. [दे . त. रामें.] नामें स्नानसंध्या केलें चक्रयाकमु । त्यािा भवश्रम चनवारला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचणकें
दु रावलश कचरतां खटपट । [पां. वाउगा.] वाउगे बोभाट वमाचवण ॥ ॥ रामनामश नजहश िचरला चवश्वास । नतहश
भवपाश तोचडयेले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केलें कचळकाळ [त. कचळकाळा.] ठें गणें । नामसंकीतुनें भाचवकांनश ॥ ३ ॥

२०१३. वैष्ट्णवांिी कीती गाइली पुराणश । साही अठरांजणश िहू ं वेदश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे कोणी दावा
ग्रंथांिे वािक । [पां. कर्तमष्ठ.] कमुठ िार्तमक पुण्यशील ॥ ॥ आचदनाथ शंकर नारद [दे . त. पां. मुनेश्वर.] मुनीश्वर ।
शु का ऐसा थोर आचणक नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मुगुटमणी हे भत्क्त । आणीक चवश्रांचत [दे . अरचतया.] आरचतया
॥३॥

२०१४. बोचललों जैसें बोलचवलें दे वें । मािंें तुम्हां ठावें जाचतकुळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करा क्षमा कांहश नका
िरूं कोप । संत मायबाप दीनावचर ॥ ॥ वािेिा िाळक जाला दावी वमु [पां. कमे.] । उचित ते िमु मजपुढें ॥
२ ॥ तुका ह्मणे घडे अपराि नेणतां । द्यावा मज आतां ठाव पायश ॥ ३ ॥

२०१५. संतांिे घरशिा दास मी कामारी । दारश [त. परवरी.] परोवरश लोळतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िरणशिे
रज लागती अंगांस । तेण बेताळीस उद्धरती ॥ ॥ उत्च्छष्ट हें जमा करुचन पत्रावळी । घालीन कवळी
मुखामाजी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [त. मज.] मी आणीक चविार । नेणें हें चि सार मानीतसें ॥ ३ ॥
॥४॥

२०१६. एक शेरा अन्ना िाड । येर वाउगी बडबड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां [पां. काय तृष्ट्णा.] रे तृष्ट्णा वाढचवसी ।
बांिवूचन मोहपाशश ॥ ॥ औट [दे . ओठ.] हात तुिंा जागा । येर चसणसी वाउगा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे श्रम । एक
चवसरतां राम ॥ ३ ॥

२०१७. आलें [पां. भरायेचि. दे . िरायि पेट.] िरायेि पेंठे । पुढें [पां. मागुती.] मागुतें न भेटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होसी
फजीती वरपडा । लक्ष िौऱ्यासीिे वेढां ॥ ॥ नाहश कोणांिा सांगात [पां. सांगत.] । दु ःख भोचगतां आघात ॥ २
॥ एका पाउलािी वाट । कोणां सांगावा बोभाट ॥ ३ ॥ [पां. जुचतजेसी.] जुंचतजेसी घाणां । नाहश माचरत्या करुणा ॥
४ ॥ तुका ह्मणे चहत पाहें । जोंवचर हें हातश आहे ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 २०१८. लाभ जाला बहु तां चदसश । लाहो करा पुढें नासी । मनु ष्ट्यदे हा ऐसी । उत्तमजोडी जोचडली ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घेईं हचरनाम सादरें । भरा सुखािश भांडारें । जाचलया व्यापारें । लाहो हे वा जोडीिा ॥ ॥ घेउचन
माप हातश । काळ मोवी चदवस राती । िोर लाग घेती । पुढें तैसें पळावें ॥ २ ॥ चहत [त. पां. सावकाशें.] सावकासें ।
ह्मणे करीन तें चपसें । हातश काय ऐसें । तुका ह्मणे नेणसी ॥ ३ ॥
॥३॥

२०१९. सुखािें ओतलें । चदसे श्रीमुख िांगलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनें िचरला [पां. अचभलाा.] अचभळास ।
चमठी घातली पायांस ॥ ॥ होतां दृष्टादृष्टी । ताप गेला उठाउठी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाला । लाभें लाभ
दु णावला ॥ ३ ॥

२०२०. िंरा लागला सुखािा । ऐसा मापारी कइंिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जो हें माप तोंडें िरी । सळे जाली
ते आवरी ॥ ॥ जाले बहु काळ । कोणा नाहश ऐसें बळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तळ । नाहश पाहे सा सकळ ॥ ३ ॥

२०२१. आह्मी बोलों तें तुज कळे । एक दोहश ठायश खेळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय पचरहारािें काम । जाणें
अंतरशिें राम ॥ ॥ कळोचनयां काय िाड । मािंी लोकांसी बडबड ॥ २ ॥ कारण सवें एका । अवघें आहे
ह्मणे तुका ॥ ३ ॥

२०२२. उमटे तें ठायश । तुिंे चनरोपावें पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मश करावें नितन । तुिंें नामसंकीतुन ॥
॥ भोजन भोजनाच्या काळश । मागों करूचनयां आळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माथां । भार तुझ्या पंढचरनाथा ॥ ३ ॥

२०२३. केला पण सांडी । ऐचसयासी ह्मणती लं डी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां पाहा चविारून । समथासी
बोले कोण ॥ ॥ आपला चनवाड । [दे . आपणें.] आपण चि कचरतां गोड ॥ २ ॥ तुह्मश आह्मश दे वा । बोचलला
बोल चसद्धी नयावा ॥ ३ ॥ [त. ऐसें. दे . पां. आसे.] असे िुरे उणें । मागें सरे तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

२०२४. न व्हावें तें जालें । [पां. आह्मां तुह्मांसी.] तुह्मां आह्मांसी लागलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां हालमाकलमें
। भांडोचनयां काढू ं वमे ॥ ॥ पाटोळ्यासवेंसाटी [पां. पाटोळ्यासंवसाटी.] । चदली [पां. रकयािी.] रगयािी गांठी ॥
२ ॥ तुका ह्मणे हरी । आणूचनयां कचरन सरी ॥ ३ ॥

२०२५. पचततचमरासी । ते म्यां िचरला जीवेंसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां बचळया सांग कोण । ग्वाही तुिंें
मािंें मन ॥ ॥ [दे . पावणांिा. त. पावणािा.] पावनािा ठसा । दावश मज तुिंा कैसा ॥ २ ॥ [पां. “वाव” नाहश.] वाव
तुका ह्मणे जालें । रोख पाचहजे दाचवलें ॥ ३ ॥

२०२६. कचरतां वेरिंारा । उभा न राहासी वेव्हारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हे तों िंोंडाईिे िाळे । काय पोटश तें
न कळे ॥ ॥ [दे . त. आरगुणी.] आरोगुनी मुग । बैसलासी जैसा बग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती । बुडचवलश
आळचवतश ॥ ३ ॥

२०२७. नाहश दे णें घेणें । गोवी [पां. गोंवा केला अचभमानें.] केली आचभमानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां कां हो चनवडू ं
नेदां । पांडुरंगा येवढा िंदा ॥ ॥ पांिांमिश जावें । थोड्यासाटश फचजत व्हावें ॥ २ ॥ तुज ऐसश नाहश ।

विषयानु क्रम
पांडुरंगा आह्मी कांहश ॥ ३ ॥ टांकू तो वेव्हार । तुज बहु करकर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां । चनवडू ं संतां हें दे खतां
॥५॥
॥९॥

२०२८. नसिन कचरतां मूळ । वृक्ष ओलावे [दे . त. पां. वोल्हावे.] सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको [पां. पृथुकािे.]

पृथकािे भरी । पडों एक मूळ िरश ॥ ॥ [पां. पानिोऱ्यािें तें िार ।.] पाणिोऱ्यािें दार । वचरल दाटावें तें थोर ॥ २
॥ [दे . त. पां. वस्व.] वश जाला राजा । मग आपुल्या त्या प्रजा ॥ ३ ॥ एक नितामणी । चफटे सवु सुखिणी ॥ ४ ॥
तुका ह्मणे िांवा । आहे [दे . पंढचरये.] पंढरी चवसांवा ॥ ५ ॥

२०२९. करूं यािी कथा नामािा गजर । आह्मां संवसार काय करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणवूं हचरिे दास
ले ऊं तश भूाणें । कांपे तयाभेणें कचळकाळ ॥ ॥ आशा भय लाज आड नये निता । ऐसी तया सत्ता समथािी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे करूं ऐचसयांिा [त. पां. ऐचसयािा.] संग । जेणें नव्हे भंग नितनािा ॥ ३ ॥
॥२॥

२०३०. काय सपु खातो अन्न । काय ध्यान बगािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरशिी बुचद्ध खोटी । भरलें पोटश
वाईट ॥ ॥ काय उं दीर [पां. नानहडवी ।.] नाहश िांवश । राख लावी गाढव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुसर जळश ।
काउळश कां न नहाती ॥ ३ ॥

२०३१. मदें मातलें नागवें नािे । अनु चित वािे बडबडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां चशकवावा कोणासी
चविार । कमु तें दु स्तर करवी िीट ॥ ॥ आलें अंगासी तें बचळवंत गाढें । काय वेड्यापुढें िमुनीत ॥ २ ॥
तुका ह्मणे कळों येईल तो भाव । अंगावचर [दे . त. अंगावचरल.] घाव उमटतां ॥ ३ ॥
॥२॥

२०३२. सोनयािे पवुत करवती पाााण । अवघे रानोरान कल्पतरु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर या दु लुभ
चवठोबािे पाय । ते थें हे उपाय न सरती ॥ ॥ अमृतें सागर [दे . भरवे ती.] भरवती गंगा । ह्मणवेल उगा राहें
काळा ॥ २ ॥ भूत भचवष्ट्य कळों येईल वतुमान । करवती प्रसन्न चरचद्धचसद्धी ॥ ३ ॥ स्छान मान कळों येती
योगमुद्रा । नेववेल वारा ब्रह्मांडासी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मोक्ष राहे [पां. ऐलीकडे .] आलीकडे । इतर बापुडें काय ते थें
॥५॥
॥१॥

२०३३. भाचवकां हें वमु सांपडलें चनकें । सेचवती [दे . त. सेचवतु.] कवतुकें घणीवचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
इत्च्छतील तैसा नािे त्यांिे छं दें । वंचदती तश [पां. ते पदें सकुमार.] पदें सकुमारें ॥ ॥ चवसरले मुक्ती
भत्क्तअचभळासें [पां. अचभळाा.] । ओढत सचरसें [दे . त. सुखा.] सुख आलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश मागायािी आस ।
पांडुरंग त्यांस चवसंबन
े ा॥३॥

२०३४. भक्तां समागमें सवुभावें हचर । सवु काम करी न सांगतां [दे . सगतां.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांटवला
राहे हृदयसंपुष्टश । बाहे र िाकुटी मूर्तत उभा ॥ ॥ मागण्यािी वास पाहे मुखाकडे । निचतल्या रोकडे मनोरथ
॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीव भाव दे वापायश । ठे वचू न [पां. ठे वचू नयां कांहश.] ते कांहश न [दे . मगती.] मागती ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २०३५. प्रेमअमृतें रसना ओलावली । मनािी राचहली वृचत्त पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सकळ ही ते थें वोळलश
मंगळें । वृचष्ट केली जळें आनंदाच्या ॥ ॥ सकळ इंचद्रयें जालश ब्रह्मरूप । ओतलें स्वरूप माजी तया ॥ २ ॥
तुका ह्मणे जेथें वसे भक्तराव । ते थें नांदे दे व संदेह नाहश ॥ ३ ॥
॥३॥

२०३६. कासया गुणदोा पाहों आचणकांिे । मज काय त्यांिें उणें असे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय पापपुण्य
पाहों आचणकांिें । मज काय त्यांिें उणें असे ॥ ॥ नष्टदु ष्टपण कवणािें वाणू । तयाहू न [दे . आनु. पां. अनु.] अणु
अचिक मािंें ॥ २ ॥ कुिर खोटा मज कोण असे आगळा । तो मी पाहों डोळां आपुचलये ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मी
भांडवलें पुरता । [पां. तुज.] तुजसी पंढचरनाथा लाचवयेलें ॥ ४ ॥
॥१॥

२०३७. काळ जवचळ ि उभा नेणां । घाली िंांपडी खुंटी कानां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा हु शार सावि राहश
। आपुला तूं अपुलेठायश ॥ ॥ काळ जवचळि उभा पाहश । नेचद कोणाचस दे ऊं कांहश ॥ २ ॥ काळें पुरचवली
पाठी । वरुाें जालश तरी साठी ॥ ३ ॥ काळ भोंवताला भोंवे । राम येऊं नेदी चजव्हे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे काळा ।
कमु चमळतें [पां. चमळत.] तें जाळा ॥ ५ ॥
॥१॥

२०३८. दु ष्ट भूाण सज्जनािें । अलभ्यलाभ पुण्य त्यािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनय ऐसा परउपकारी । जाय
नरका आचणकांवाचर ॥ ॥ मळ खाये संवदणी । करी आचणकांिी उजळणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यािा । प्रीती
आदर करा सािा ॥ ३ ॥

२०३९. साहोचनयां टांकीघाये । पाााण दे व चि जाला पाहें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया रीती दृढ मन । करश
सािाया कारण ॥ ॥ बाण शस्त्र साहे गोळी । [दे . सुरां. त. पां. शुरां.] शूरां ठाव उं ि स्थळश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सती
। [त. “अगन” असें मागून केलें आहे .] अग्न न दे खे ज्या रीती ॥ ३ ॥
॥२॥

२०४०. ते णें वेशें मािंश िोचरलश अंगें । मानावया जग [त. आत्मैपणे. दे . “आत्मैपणे” असतां मागून “आत्मपणें” केलें

आहे . पां. आपणें.] आत्मपणें । नाहश िाड भीड संसारािें कोड । उदासीन सवु गुणें । भय मोह लज्जा चनरसली शंका
। अवचघयां एक चि [पां. पेणें.] पणें । चवठ्ठलाच्या पायश बैसोचन राचहलश । भागलश नु चटत तेणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
त्यांसश काय िाले मािंें बळ । जालोंसें दु बुळ सत्तवहीन । दग्ि पट चदसे संगचत [पां. दु रोचन.] बरवंट । काय त्यािें
कारण ॥ ॥ आळसें दृष्टी न पाहे आपुलें । एक चि दे चखलें सवुरूप । मानामान ते थें खुंटोचन राचहलें । चपशु न
[दे . त. चपसुन. पां. चपसुण.] तो कोण बाप । ज्योचत ना अंिार अवघा एकंकार । ते थें काय पुण्यपाप । चवठ्ठलावांिुचन
कांहश ि नावडे । वेगळाल्या भावें रूप ॥ २ ॥ बळवचडवार लौचकक वेव्हार । गेली आशा तृष्ट्णा माया ।
सुखदु ःखािी वाता नाइके । अंतरलों दु री तया ॥ मीतूंपणचनष्ट्काम [दे . पां. चनःकाम.] होऊचन । राचहलों आपुचलया
ठायां । तुजचवण आतां मज नाहश कोणी । तुका ह्मणे दे वराया ॥ ३ ॥
॥१॥

२०४१. कथा पुराण [पां. पुराणें.] ऐकतां । [दे . “िंोंप नाचथचल” असतां मागून “िंोपें नाचथनल” असे केलें आहे. त. िंोंपें

नाचथला.] िंोपें नाचथलें तत्तवता । खाटे वचर पडतां । व्यापी निता [पां. तळमळी.] तळमळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी गहन

विषयानु क्रम
कमुगचत । काय तयासी रडती । जाले जाणते जो चित्तश । कांहश नेघे आपुला ॥ ॥ उदक लाचवतां न िरे ।
निता करी केव्हां सरे । जाऊं नका िीरें । ह्मणे कचरतां [पां. टवाळ्या.] ढवाळ्या ॥ २ ॥ जवळी गोंचिड क्षीरा । जैसी
कमळणी ददुु रा । तुका ह्मणे दु रा । दे शत्यागें तयासी ॥ ३ ॥

२०४२. संदेह बािक आपआपणयांतें । रज्जुसपुवत भासतसे । भेऊचनयां काय दे चखलें येणें । [त. चवण

घाये कैसें लोळतसें. दे . अमेंि असतां मागून “मारे घायें चवण लोळतसे” असें केलें आहे . पां. घायें चवण कैसें॰.] मारें घायेंचवण लोळतसे ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . आपणें. पां. “आपण उद्धरी” याबद्दल ‘आपण चि उद्धरी”.] आपण चि तारी [दे . आपणें. पां. “आपण उद्धरी” याबद्दल ‘आपण
चि उद्धरी”.] आपण चि मारी । [दे . आपणें. पां. “आपण उद्धरी” याबद्दल ‘आपण चि उद्धरी”.] आपण उद्धरी आपणयां ।
शु कनचळकेनयायें गुंतलासी काय । चविारूचन पाहें मोकचळया ॥ ॥ पापपुण्य कैसे [पां. भाचजले .] भांचजले अंक
[दे . त. अख. पां. अंख.] । दशकािा एक उरचवला । जाणोचनयां काय होतीसी नेणता । [त. शूनयािा ठाव नाहश जाला ।. पां.

शूनयािा ठाव चरता नाहश ।.] शूनया ठाव चरता नाहश नाहश ॥ २ ॥ दु रा दृष्टी पाहें नयाहाळू चन । मृगजला पाणी न ह्मणें
िाडा । िांवतां चि फुटे नव्हे [त. साविान.] समािान । तुका ह्मणे जाण पावे पीडा ॥ ३ ॥
॥२॥

२०४३. कथे उभा अंग [दे राखे.] राखेल जो कोणी । ऐसा कोण गणी तया पापा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें तो
पातकी न येता [त. पां. येता.] ि भला । रणश कुिराला काय [पां. जालें .] िाले ॥ ॥ [पां. कथे बैसोचनयां आचणक करी ििा
।.] कये बैसोनी आणीक ििा । चिग त्यािी वािा कुंभपाक ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐलपैल ते [पां. “ते” नाहश.] थडीिे ।
बुडतील साि मध्यभागश ॥ ३ ॥

२०४४. नावडे ज्या कथा उठोचनयां जाती । ते यमा फावती [पां. बऱ्या.] बरे बोजा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो असे
जवळी गोंचिडाच्या नयायें । दे शत्यागें [दे . ठायें.] ठाय तया दु री ॥ ॥ नव्हे भला कोणी नावडे दु सरा । पाहु णा
नककरा यमा होय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तया करावें तें काई । पाााण कां नाहश जळामध्यें ॥ ३ ॥

२०४५. जवळी नाहश चित्त । काय मांचडयेलें प्रेत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा पाहे [त. िद्रीदाटी. पां. िद्रीदृष्टी. दे .

“िचद्रदाष्टी” असतां “िमुचद्रचष्ट” केलें आहे .] िमुदृचष्ट । दीप स्नेहाच्या शेवटश ॥ ॥ कांतेलेंसें श्वान । [पां. दाहश चदशा.] तैसें

चदशा नहडे मन ॥ २ ॥ त्यािे कानश हाणे । कोण बोंब तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

२०४६. दु बुळा वाणीच्या एक दोचन चसचद्ध । सदै वा समाचि चवश्वरूपश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय त्यािें वांयां
गेलें तें एक । सदा प्रेमसुख सवुकाळ ॥ ॥ तीथु दे व दु री तया भाग्यहीना । चवश्व त्या सज्जना दु मदु चमलें ॥ २
॥ तुका ह्मणे एक वाहाती मोचळया । भाग्यें आगचळया घरा येती ॥ ३ ॥
॥४॥

२०४७. पचरमळें काष्ठ ताजवां तुळचवलें । आणीक नांवांिश [पां. नावडे चि.] थोडश । [दे . एक तें काचतबें. पां. एक तें
चकतीिी.] एक तश कांचतवें उभचवलश ढवळारें । एकाचिया कुड मे डी । एक दीनरूप आचणती मोचळया । एक ते
बांिोचन माडी । अवचघयां बाजार एक चि जाला । मांचवकलश आपुल्या पाडश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गुण तो सार
रूपमध्यकार । अवगुण तो फार पीडीतसे ॥ ॥ एक गुणें आगळे असती । अमोल्य नांवांिे खडे । एक समथु
दु बुळा घरश । फार मोलािे थोडे । एक िंगिंग कचरती वाळवंटश । कोणी न पाहाती तयांकडे । सभाग्य संपन्न
आपुलाले [पां. परी । मायेक दै त्यवानें यापुढें.] घरश । मायेक दै नय बापुडें ॥ २ ॥ एक नामें रूपें साचरख्या असती ।
अनेकप्रकार याती । ज्याचिया संचितें [पां. संचिती.] जैसें आलें पुढें । तयािी तैसी [पां. “ि” नाहश.] ि गचत । एक

विषयानु क्रम
उं िपदश बैसोचन [दे . त. पां. बैसउचन.] सुखें । दास्य [पां. करचवती.] करवी एका हातश । तुका ह्मणे कां माचनती सुख ।
िुकचलया वांयां स्वंती ॥ ३ ॥
॥१॥

२०४८. नाहश आह्मां शत्रु [पां. सोइरें.] सासुरें चपशुन [दे . त. पां. चपसुन.] । दाटलें हें घन माचहयेर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ पाहें ते थें पांडुरंग रखु माई । सत्यभामा राही जनचनया ॥ ॥ लज्जा भय कांहश आह्मां निता नाहश । सवुसुखें
पायश वोळगती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी सदैं वािश बाळें । जालों लचडवाळें सकळांिश ॥ ३ ॥

२०४९. गभी असतां बाळा । कोण पाळी त्यािा लळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा लाघवी सूत्रिारी । कृपाळु वा
मािंा हरी ॥ ॥ सपु चपलश चवतां चि [पां. “चि” नाहश.] खाय । वांिचलया [पां. वांित्क्त.] कोण माय ॥ २ ॥ गगनश
लागला कोसेरा [दे . कोसरा.] । कोण पुरवी ते थें िारा ॥ ३ ॥ पोटश पाााणांिे जीव । कवण जीव त्यािा भाव ॥ ४
॥ तुका ह्मणे चनिळ राहें । होईल तें सहज पाहें ॥ ५ ॥

२०५०. न ह्मणे कवणां चसद्ध सािक गंव्हार । अवघा चवश्वंभर वांिूचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें मािंे बुचद्ध
काया वािा मन । लावश तुिंें ध्यान पांडुरंगा ॥ ॥ गातां प्रेमगुण शंका माझ्या मनश । नाितां रंगणश नाठवावी
॥ २ ॥ दे ईं िरणसेवा भूतांिें भजन । वणा अचभमान सांडवूचन ॥ ३ ॥ आशापाश मािंी तोडश माया निता ।
तुजचवण [दे . त. वेथा.] व्यथा नको कांहश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सवु [पां. भावें.] भाव तुिंे पायश । राहे ऐसें दे ईं प्रेम दे वा ॥
५॥

२०५१. अत्ग्नमाजी गेलें । अत्ग्न होऊन तें ि [पां. “ि” नाहश.] ठे लें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय उरलें तया पण ।
मागील तें नाम गुण ॥ ॥ लोह लागे पचरसा अंगश । तो ही भूाण जाला जगश ॥ २ ॥ सचरता ओहळा [पां. वोहळ.
दे . वोहळा.] ओघा । गंगे [पां. चमळोचनयां जाल्या गंगा.] चमळोचन जाल्या गंगा ॥ ३ ॥ िंदनाच्या वासें । [पां. तरुवर.] तरु
िंदन जाले स्पशें ॥ ४ ॥ तुका [पां. जवळा. दे . जला.] जडला संतां पायश । दु जेपणा ठाव नाहश ॥ ५ ॥
॥४॥

२०५२. ऐशा भाग्यें जालों । तरी िनय जनमा आलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रुळें [पां. तळील.] तळीले पायरी । संत
पाय दे ती वरी ॥ ॥ प्रेमामृतपान । होईल िरणरजें स्नान ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुखें । तया हरतील दु ःखें ॥ ३ ॥

२०५३. कचरतां या सुखा । अंतपार नाहश ले खा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माथां पडती संतपाय । सुख कैवल्य तें
काय ॥ ॥ ऐसा लाभ नाहश । दु जा चविाचरतां कांहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गोड । ते थें पुरे मािंें कोड ॥ ३ ॥
॥२॥

२०५४. वेद जया गाती । आह्मां तयािी संगचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाम िचरयेलें कंठश । अवघा सांटचवला
पोटश ॥ ॥ ॐकारािें बीज । हातश आमुिे तें चनज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु मोटें । [पां. आणुरेणय
ु ां.] अणुरचणयां
िाकुटें ॥ ३ ॥

२०५५. तूं [पां. तुह्मी तरी हो श्रीपचत. । दे . मूळांतल्याप्रमाणेंिें होतें तें मागून पां. प्रतीप्रमाणें केलें आहे.] श्रीयेिा पचत । मािंी
बहु हीन [पां. दीन.] याती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोघे असों एके ठायश । मािंा माथा तुिंे पायश ॥ ॥ [पां. मािंा दीनपणा फार
।.] माझ्या दीनपणां पार । नाहश बहु तूं उदार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगा । मी ओहोळ तूं गंगा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २०५६. मी यािक तूं दाता । काय सत्य पाहों आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ म्या तों पसचरला हात । करश
आपुलें उचित ॥ ॥ आह्मी घ्यावें नाम । तुह्मां समािान काम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वराजा । वाद खंडश तुिंा
मािंा ॥ ३ ॥

२०५७. तुिंे पोटश [दे . ठाव.] वाव । व्हावा ऐसा मािंा भाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करश वासनेसाचरखें । प्राण फुटे
येणें दु ःखें ॥ ॥ अहं कार खोटे । वाटे [दे . श्वापदांिश थाटें . पां. श्वापदांिी थाटे .] श्वापदांिे थाटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आई
। हातश िरूचन संग दे ईं ॥ ३ ॥

२०५८. दारश परोवरी । [पां. कुचट.] कुडश कवाडश मी घरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमच्या लागलों पोाणा । अवघे
ठायश नारायणा ॥ ॥ नेदश खाऊं जेवूं । हातशतोंडशिें ही घेऊं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगश । जडलों ठायशिा
सलगी ॥ ३ ॥

२०५९. मज कोणी कांहश करी । उमटे तुमिे अंतरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ व्याला वाडचवलें ह्मूण । मन सुख
तुज सीण ॥ ॥ मािंें पोट िालें । तुिंे अंगश उमटलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खेळें । ते थें [पां. येथें.] तुमचिया बळें ॥ ३
॥

२०६०. जोडोचनयां कर । उभा राचहलों समोर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि मािंें भांडवल । जाणे कारण
चवठ्ठल ॥ ॥ भाचकतों करुणा । आतां नु पेक्षावें दीना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे डोई । ठे वश वेळोवेळां पायश ॥ ३ ॥

२०६१. आह्मी घ्यावें तुिंें नाम । तुिंी [पां. असों] आह्मां द्यावें प्रेम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें चनवचडलें मुळश ।
संतश बैसोचन सकळश ॥ ॥ मािंी डोई पायांवरी । तुह्मी न [पां. िरावे.] िरावी दु री ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला ।
खंड दोघांिा चवठ्ठला ॥ ३ ॥

२०६२. वाचरलें चलगाड । बहु चदसांिें हें जाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न बोलावें ऐसें केलें । कांहश वाउगें चततुलें
॥ ॥ जाला िौघांिार । गेला खंडोचन वेव्हार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । करीन ते घ्यावी सेवा ॥ ३ ॥

२०६३. पायरवे अन्न । मग करी क्षीदक्षीण [त. क्षेदक्षीण.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे होती घातपात । लाभे चवण
संगें थीत ॥ ॥ जनमािी जोडी । वाताहात एके घडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शंका । चहत आड या लौचकका ॥ ३ ॥

२०६४. आह्मां वैष्ट्णवांिा । नेम काया मनें वािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िीर िरूं चजवासाटश । येऊं नेदंू लाभा
तुटी ॥ ॥ उचित समय । लाज चनवारावें भय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळा । जाणों नेम नाहश बाळा ॥ ३ ॥

२०६५. उलं चघली लाज । तेणें सोचियेलें काज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखें नािे पैलतीरश । गेलों भवािे
सागरश ॥ ॥ नामािी सांगडी । [त. मुखश] सुखें बांिली आवडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लोकां । उरली वािा मारश
हाका ॥ ३ ॥

२०६६. बैसलोंसें दारश । िरणें कोंडोचन चभकारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां कोठें हालों नेदश । बरी सांपडली
[पां. संिी.] संदी ॥ ॥ चकती वेरिंारा । मागें घातचलया घरा ॥ २ ॥ मािंें मज नारायणा । दे तां कां रे नये मना ॥
३ ॥ भांडावें तें चकती । बहु सोचसली फचजती ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नाहश । लाज तुिंे अंगश कांहश ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 २०६७. जालों िारपाळ । तुिंें राचखलें सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश लागों चदलें अंगा । आड ठाकलों
मी जगा ॥ ॥ करूचनयां नीती । चदल्याप्रमाणें िालती ॥ २ ॥ हातश दं ड काठी । उभा चजवाचिये साटश ॥ ३ ॥
बळ बुद्धी युक्ती । तुज चदल्या सवु शक्ती ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे खरा । आतां घेईन सुशारा ॥ ५ ॥

२०६८. फळािी तों पोटश । घडे चवयोगें ही भेटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करावें नितन । सार तें चि आठवण ॥
॥ चित्त चित्ता ग्वाही । उपंिारें िाड नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । पावे अंतरशिी सेवा ॥ ३ ॥
॥ १५ ॥

२०६९. दु बुळािें कोण । ऐके घालू चनयां मन । राचहलें कारण । तयावांिचू न काय तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कळों आलें अनु भवें । पांडुरंगा माझ्या जीवें । न [पां. नसतां हें ठावें ।.] संगतां ठावें । पडे िया दे खोचन ॥ ॥ काम
क्रोि मािंा दे हश । भेदाभेद गेले नाहश । होतें ते थें कांहश । तुज कृपा कचरतां ॥ २ ॥ हें तों नव्हे उचित । नु पेक्षावें
शरणागत । तुका ह्मणे रीत । तुमिी आह्मां न कळे ॥ ३ ॥

२०७०. आह्मी भाव जाणों दे वा । न कळती तुचिंया मावा । [पां. गचणकेिा कचरशी कुडावा ।.] गचणकेिा
कुढावा । पतना नयावा दशरथ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी म्यां काय गा करावें । कोण्या रीती तुज पायें । न संगतां ठावें
। तुह्मांचवण न पडे ॥ ॥ दोनी [पां. दोही.] फाकलीया वाटा । गोबी केली [दे . केला.] घटापटा । नव्हे िीर फांटा ।
आड रानें भरती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. “मािंे” नाहश.] मािंे डोळे । तुिंे दे खती हे िाळे । आतां येणें वेळे [पां. काळें . त.
बळें .] । िरण जीवें न सोडश ॥ ३ ॥

२०७१. बेरिंारश जाला सीण । बहु केलें खेदक्षीण [दे . क्षीदक्षीण. त. क्षेदक्षीण.] । भांडणासी चदन । आजी
येथें फावला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां काय भीड भार । िरूचनयां लोकािार [दे . त. लोकिार.] । बुडवूचन वेव्हार [पां.

व्यवहार.] । सरोवरी करावी ॥ ॥ आलें बहु तांच्या मना । कां रे न होसी शाहाणा । मुळशच्या विना । आह्मी
जागों आपुल्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िौघांमिश । तुज नेलें होतें आिश । [दे . त. आतां नामिश ।.] आतां नाहश मिश ।
उरी कांहश राचहली ॥ ३ ॥
॥३॥

२०७२. कल्पतरूखालश । फळें येती मागीतलश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें बैसल्यािा भाव । चविारूचन बोलें
ठाव ॥ ॥ द्यावें तें उत्तर । येतो प्रचतत्यािा [पां. प्रीतीिा चि. त. प्रतीत्वायाथी.] फेर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मनश । आपुल्या
ि लाभहाचन ॥ ३ ॥

२०७३. रंगलें या रंगें पालट न घरी । खेवलें अंतरश पालटे ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सावळें चनखळ कृष्ट्णनाम
ठसे । अंगसंगें [पां. अंगसंग.] कैसे शोभा दे ती ॥ ॥ पचवत्र जालें तें न नलपे चवटाळा । नेदी बैसों मळा [दे . त. मला.]
आडवरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काळें केलें तोंड । प्रकाश अभंड दे खोचनयां ॥ ३ ॥

२०७४. जगा काळ खाप । आह्मी मायां चदले पाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नािों ते थें उभा राहे । जातां व्यंग [त.
वेगें.] करी साहे ॥ ॥ हचरच्या गुणें घाला । होता खात चि भुकेला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हळु । जाला कढत
शीतळु ॥ ३ ॥
॥३॥

विषयानु क्रम
 २०७५. ब्रह्मरस घेईं काढा । जेणें [पां. तेणें.] पीडा वारेल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पथ्य नाम चवठोबािें । अणीक
वािे न सेवश ॥ ॥ भवरोगाऐसें जाय । आणीक काय क्षुल्लकें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हे बािा । [पां. आचण कदा॰.]

अणीक कदा भूतांिी ॥ ३ ॥

२०७६. अंगे अनु भव जाला मज । संतरजिरणांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखी जालों या सेवनें । दु ःख नेणें
यावरी ॥ ॥ चनमाल्यािें तुळसीदळ । चवष्ट्णुजळ िरणशिें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. भवसार.] भावसार । करूचन
फार चमचश्रत ॥ ३ ॥

२०७७. वैद्य एक पंढचरराव । अंतभाव तो जाणे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रोगाऐशा द्याव्या वल्ली । जाणे जाली
बािा ते ॥ ॥ नेदी रुका वेिों मोल । पोहे बोल प्रीतीिे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दयावंता । सदा निता दीनांिी ॥ ३
॥

२०७८. कचरतां कोणािें ही काज । नाहश लाज दे वासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरें करावें हें काम । िचरलें नाम
दीनबंिु ॥ ॥ करुचन अराणूक पाहे । भलत्या साह् व्हावपा ॥ २ ॥ बोले तैसी करणी करी । तुका ह्मणे एक
हचर ॥ ३ ॥
॥४॥

२०७९. उभें िंद्रभागे तीरश । कट िरोचनयां करश । पाउलें गोचजरश । चवटे वरी शोभलश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
त्यािा छं द माझ्या जीवा । काया वािा मनें हे वा । संचितािा ठे वा । जोडी हातश लागली ॥ ॥ रूप डोचळयां
आवडे । कीर्तत श्रवणश पवाडे । मस्तक नावडे । [पां. नुठों.] उठों पायांवरोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाम । ज्यािें नासी
क्रोि काम । हरी भवश्रम । उच्चाचरतां वािेसी ॥ ३ ॥

२०८०. आह्मां हें चि भांडवल । ह्मणों चवठ्ठल चवठ्ठल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखें तरों भवनदी । [दे . संग.] संगें
वैष्ट्णवांिी मांदी ॥ ॥ बाखरािें वाण । सांडूं हें जेवूं जेवण ॥ २ ॥ न लगे वारंवार । तुका ह्मणे वेरिंार ॥ ३ ॥

२०८१. आतां माझ्या भावा । अंतराय नको दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आलें भागा तें कचरतों । तुिंें नाम
उच्चाचरतों ॥ ॥ दृढ मािंें मन । येथें राखावें बांिोन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाटे । नको फुटों दे ऊं फांटे ॥ ३ ॥
॥३॥

२०८२. काय दे वापाशश उणें । नहडे दारोदारश [पां. सुणें.] सुनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करी अक्षरांिी आटी । एके
कवडी ि साटश ॥ ॥ ननदी कोणां स्तवी । नितातुर सदा जीवश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भांड । जळो जळो त्यािें
तोंड ॥ ३ ॥

२०८३. मागणें तें मागों दे वा । करूं भक्ती त्यािी सेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय उणें तयापाशश ।
चरचद्धचसद्धी ज्याच्या [पां. त्याच्या.] दासी ॥ ॥ कायावािामन । करूं दे वा [पां. दे वासीअपुण.] हें अपुण ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे चवश्वंभर । [पां. त्याच्यानें.] ज्याच्यानें हें िरािर ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २०८४. चित्तश नाहश आस । त्यािा पांडुरंग दास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असे भक्तांचिये घरश । काम न [दे .

संगतां.] सांगतां करी ॥ ॥ अनाथािा बंिु । [पां. अंगश असे.] असे अंगश हा संबि
ं ु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावें । दे वा सत्ता
राबवावें ॥ ३ ॥

२०८५. ककुशसंगचत । दु ःख उदं ड फचजती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश इह ना परलोक । मजु र चदसे [त.

जालें .] जैसें रंक ॥ ॥ विन सेंटावरी [पां. सेटावारी.] । त्यािें ठे वचू न चिक्कारी [दे . त. चिकारी. पां. िीःकारी.] ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे पायश बेडी । पचहली कपाळश कुऱ्हाडी ॥ ३ ॥
॥४॥

२०८६. बीज पेरे [पां. पचर.] सेतश । मग गाडे वरी वाहाती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वांयां गेलें ऐसें चदसे । लाभ त्यािे
अंगश वसे ॥ ॥ पाल्यािी जतन । तचर प्रांतश येती कण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आळा । उदक दे तां लाभे फळा ॥ ३
॥

२०८७. जाणावें तें सार । नाहश तरी दगा फार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोळे िंांचकचलया रचव । नाहश ऐसा होय
जेवश [पां. जोवों.] ॥ ॥ बहु थोड्या आड । चनवाचरतां लाभें जाड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खरें । नेलें हातशिें अंिारें ॥ ३
॥

२०८८. मुळश नेणपण । जाला तरी अचभमान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वांयां जावें हें चि खरें । केलें ते णें चि
प्रकारें ॥ ॥ अराणूक नाहश किश । जाली तचर भेदबुचद्ध ॥ २ ॥ अंतरली नाव । तुका ह्मणे नाहश ठाव ॥ ३ ॥
॥३॥

२०८९. संवसारसांते [पां. संसारसांते.] आले हो आइका । तुटीिें तें नका केणें भरूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
लाभािा हा काळ अवघे चविारा । पारखी ते करा साह् येथें ॥ ॥ शृग
ं ाचरलें चदसे न कळे अंतर । गोचवला [पां.
गोचविा.] पदर उगवेना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खोटें गुंपतां चवसारें । हानतचिया खरें हातश घ्यावें ॥ ३ ॥

२०९०. सारावश चलगाडें िरावा सुपंथ । जावें उसंतीत हळू हळू ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुढें जाचतयािे उमटले
माग । भांबावलें जग आडरानें ॥ ॥ वेिल्यािा पाहे वरावचर िंाडा । बळािा चनिडा पुचढचलया ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे जैसी दाखवावी वाणी । ते द्यावी भरोनी शेवट तों ॥ ३ ॥

२०९१. बुचद्धमंदा [दे . बुचद्धमंद.] चशरश । भार फचजती पदरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाय ते थें अपमान । पावे [दे . त.
पां. हाणी.] हाचन थुंकी जन ॥ ॥ खचरयािा पाड । मागें लावावें चलगाड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करी । वमु नेणें
भरोवरी ॥ ३ ॥
॥३॥

२०९२. पूवुजांसी नका । जाणें तें एक आइका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ननदा करावी िाहाडी । मनश िरू चन
आवडी ॥ ॥ मात्रागमना ऐसी । जोडी पातकांिी रासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाट । कुंभपाकािी ते नीट ॥ ३ ॥

२०९३. दे हा [दे . पां. “दे हा लावी॰” हें कडवें “वेडी ते वेडी॰” या ध्रुवपदाच्या पुढे आहे .] लावी वात । पालव घाली जाली
रात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेडी [दे . वेडश ते वेडश बहु त चि वेडश ।.] ते वेडी [पां. बुडत.] बहु त ि वेडी । िाखतां गोडी िवी नेणे ॥

विषयानु क्रम
 ॥ कचडये मूल भोंवतें भोंये । मोकलु चन रडे िाये ॥ २ ॥ लें करें चवत्त पुसे जगा । मािंा गोहो कोण तो सांगा ॥
३ ॥ आपुली शु चद्ध जया नाहश । आचणकांिी ते जाणे काई ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ऐसे जन । नका जातां राखे कोण ॥
५॥

२०९४. आवडीिें दान दे तो नारायण । बाहे उभारोन राचहलासे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जें [पां. जया.] जयासी
रुिे तें करी समोर । सवुज्ञ उदार मायबाप ॥ ॥ ठायश पचडचलया तें चि लागे खावें । ठायशिें चि घ्यावें
चविारूचन ॥ २ ॥ बीज पेरूचनयां तें चि घ्यावें फळ । डोरलीस केळ [पां. केळें .] कैंिें लागे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे वा
कांहश बोल नाहश । तुिंा तूं चि पाहश शत्रु सखा ॥ ४ ॥

२०९५. अडिणीिें दार । बाहे र माजी पैस फार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करावें तें मौनय । दाही चदशा नहडे
मन ॥ ॥ बाहे र [पां. बारीर.] दावी वेश । माजी वासनेिे ले श ॥ २ ॥ नाहश इंचद्रयां दमन । काय मांचडला दु कान
॥ ३ ॥ सारचवलें चनकें । वचर माजी अवघें चफकें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे अंतश । कांहश न लगे चि हातश ॥ ५ ॥

२०९६. लय लक्षूचनयां जालों ह्मणती दे व । तो ही नव्हे भाव सत्य जाणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों बहु श्रुत
न लगे आतां कांहश । नको राहू ं ते ही चनचितीनें ॥ ॥ तपें दानें [त. काई.] काय माचनसी चवश्वास । वीज फळ
त्यास आहे पुढें ॥ २ ॥ कमु आिरण यातीिा स्वगुण । चवशेा तो गुण काय ते थें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जरी होईल
चनष्ट्काम । तचर ि होय राम दे खे डोळां ॥ ४ ॥

॥ ५ ॥ [दे . त. “४” हा अंक आहे , पण तो िुकला असावा.]

२०९७. पुरली िांव कचडये घेईं । पुढें पायश न िलवश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कृपाळु वे पांडुरंगे । अंगसंगे
चजवलगे ॥ ॥ अवघी चनवारावी भूक । अवघ्या दु ःख जनमािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बोलवेना । लावश स्तनां
ईश्वरे [दे . त. पां. चवश्वरें.] ॥ ३ ॥

२०९८. जें जें मना वाटे गोड । तें तें कोड पुरचवसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां तूं चि बाह्ात्कारश ।
अवघ्यापरी जालासी ॥ ॥ नाहश सायासािें काम । घेतां नाम आवडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवुसांगे [पां. सवुसगं े.] ।
पांडुरंगे दयाळे ॥ ३ ॥

२०९९. जेथें मािंी दृचष्ट जाय । ते थें पाय भावीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. असें तया समािानें.] असेन या समािानें
। पूजा मनें करीन ॥ ॥ अवघा ि अवघे दे सी । [दे . सुख घेवचवसी संपनय. । त. अवघ्याचवसों सपन्न ।.] सुखरासी संपन्न ॥
२ ॥ तुका ह्मणे बंिन नाहश । ऐसें कांहश तें करूं ॥ ३ ॥
॥३॥

२१००. नातुडे जो कवणे परी । उभा केला चवटे वरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भला भला पुंडचलका । मानलासी
जनलोकां ॥ ॥ कोण्या काळें सुखा । ऐशा [पां. ऐसा.] कोण पावता ॥ २ ॥ अवघा आचणला पचरवार । गोपी
गोपाळांिा भार ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे िनय जालें । भूमी वैकुंठ आचणलें ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 २१०१. अवघे िुकचवले सायास । तप रासी जीवा नास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जीव दे ऊचनयां बळी । अवघश
ताचरलश दु बुळश । केला भूमंडळश । माजी थोर पवाडा ॥ ॥ कांहश न [त. मग.] मगे यािी गती । [त. लु टचवती.]

लु टचवतो जगा हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भक्तराजा । कोण [पां. पार वणी.] वणी पार तुिंा ॥ ३ ॥

२१०२. प्रमाण हें त्याच्या बोला । दे व भक्तांिा अंचकला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न पुसतां जातां नये । खालश
बैसतां ही चभये ॥ ॥ अवघा त्यािा होत [पां. होय ।. जीवभाव सचहत.] । जीव भावाही सचहत ॥ २ ॥ वदे [पां.

उपिारवाणी.] उपिारािी वाणी । कांहश माग ह्मणऊचन ॥ ३ ॥ उदासीनाच्या लागें । तुका ह्मणे िांवे मागें ॥ ४ ॥

२१०३. कांहश न [पां. मगती.] मागती दे वा । त्यांिी करूं िांवे सेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हळू हळू फेडी ऋण ।
होऊंचनयां [पां. रूप िरोचनया दीना.] रूपें दीन ॥ ॥ होऊं न सके वेगळा । क्षण एक त्यां चनराळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
भत्क्तभाव । [पां. तो.] हा चि दे वािा ही दे व ॥ ३ ॥

२१०४. जाणे अंतनरिा भाव । तो चि कचरतो उपाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे सांगावें मागावें । जीवें भावें
अनु सरावें । अचवनाश घ्यावें । फळ िीर िरोचन ॥ ॥ [पां. बाळ.] बाळा न मागतां भोजन । माता घाली पािारून
॥ २ ॥ तुका ह्मणे तरी । एकश लं चघयेले [पां. लं चघयेली.] चगरी ॥ ३ ॥

२१०५. आह्मी नािों ते णें सुखें । वाऊं टाळी गातों मुखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व कृपेिा कोंवळा । शरणागता
पाळी लळा ॥ ॥ आह्मां जाला हा चनिार । मागें ताचरलें अपार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतश । वमु चदलें आह्मां
हातश ॥ ३ ॥

२१०६. जालों चनभुर मानसश । ह्मणऊचन कळलासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंे ह्मणचवती त्यांस । भय निता
नाहश आस ॥ ॥ िुकचवसी पाश । गभुवासयातना ॥ २ ॥ तुिंें जाणोचनयां वमु । कंठश िचरयेलें नाम ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे तेणें [पां. “तेणें” नाहश.] सुखें । चवसरलों [दे . जनमदु ःख.] जनमदु ःखें ॥ ४ ॥
॥७॥

२१०७. नको [दे . द्रुष्टसंग. त. दृष्टसंग.] दृष्टसंग । पडे भजनामिश भंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय चविार दे चखला ।
सांग मािंा तो चवठ्ठला ॥ ॥ तुज चनाेचितां । मज न [पां. साहबे.] साहे सवुथा ॥ २ ॥ एका माझ्या जीवें । वाद
करूं कोणासवें ॥ ३ ॥ तुिंे वणूं गुण । कश हे राखों दु ष्टजन ॥ ४ ॥ काय करूं एका । मुखें सांग ह्मणे तुका ॥ ५ ॥

२१०८. चवठ्ठल [त. मािंा.] मािंी माय । आह्मां [त. सुखें.] सुखा उणें काय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घेतों अमृतािी
िनी । प्रेम वोसंडलें स्तनश ॥ ॥ क्रीडों वैष्ट्णवांच्या मे ळश । करूं आनंदाच्या जळश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृपावंत ।
ठे वश आह्मांपाशश चित्त ॥ ३ ॥

२१०९. भत्क्तसुखें जे मातले । ते कचळकाळा शूर जाले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हातश बाण हचरनामािे । वीर
गजुती चवठ्ठलािे ॥ ॥ महां दोाां आला त्रास । जनममरणां केला नाश ॥ २ ॥ सहस्रनामािी आरोळी । एक
एकाहू चन बळी ॥ ३ ॥ नाहश आचणकांिा गुमान । ज्यािें अंचकत त्यावांिन
ू ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे त्यांच्या घरश ।
मोक्षचसद्धी या कामारी ॥ ५ ॥
॥३॥

विषयानु क्रम
 २११०. पंिरा चदवसां एक एकादशी । कां रे न कचरसी व्रतसार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तुिंा जीव जातो
एका चदसें । फराळाच्या चमसें िणी घेसी ॥ ॥ स्वचहत कारण मानवेल जन । हचरकथा पूजन वैष्ट्णवांिें ॥ २ ॥
थोडे तुज घरश होती उजगरे । दे उळासी कां रे [पां. जातां मरसी.] मरसी जातां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कां रे सकुमार
जालासी । काय जाब दे सी यमदू तां ॥ ४ ॥

२१११. कथा हें भूाण जनामध्यें सार । [पां. उतरळे अपार बहु येणें ।.] तरले अपार बहु त येणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
नीचिये कुळशिा उं िा वंद्य होय । हरीिे जो गाय गुणवाद ॥ ॥ दे व त्यािी माथां वंदी पायिुळी । दीप िंाला
कुळश वंशाचिये ॥ २ ॥ त्यािी ननदा करी त्यािी कुष्ठ वाणी । मुख संवदणी रजकािी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नाहश
िोरीिा व्यापार । चवठ्ठलािें सार नाम घ्यावें ॥ ४ ॥

२११२. टाळघोळ सुख नामािा गजर । घोाें [दे . त. जेजेकार.] जयजयकार ब्रह्मानंदु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
गरुडटके नदडी पताकांिे भार । आनंद अपार ब्रह्माचदकां ॥ ॥ आनंदें वैष्ट्णव जाती लोटांगणश । एक
एकाहू चन भद्रजाचत ॥ २ ॥ ते णें सुखें सुटे पाााणां पािंर । नष्ट खळ नर शु द्ध होती ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे सोपें
वैकुंठवासी जातां । रामकृष्ट्ण कथा हे िी वाट ॥ ४ ॥
॥३॥

२११३. दे खोवेखश कचरती गुरु । नाहश ठाउका चविारु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वमु तें न पडे ठायश ।
पांडुरंगाचवण कांहश न ॥ ॥ चशकों कळा चशकों येती । प्रेम नाहश कोणां हातश ॥ २ ॥ तुका हाणे सार । भत्क्त
नेणती गव्हार ॥ ३ ॥

२११४. भाग्यवंत ह्मणो तयां । शरण गेले पंढचरराया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरले तरले हा भरवसा ।
नामिारकांिा ठसा ॥ ॥ भुत्क्तमुक्तीिें तें स्थळ । भोळे भाचवकां [त. दे . भाचवकचनमुळ.] चनमुळ ॥ २ ॥ गाइलें
पुराणश । तुका ह्मणे वेदवाणी ॥ ३ ॥

२११५. जैसें चित्त जयावरी । तैसें जवळी तें दु री ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे द्यावा पचरहार । या कोरडें
उत्तर । असे अभ्यंतर । साक्षभूत जवळी ॥ ॥ अवघें जाणे सूत्रिारी । कोण नािे कोणे परी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
बुचद्ध । [पां. ज्यािी तया ते चि चसचद्ध ।.] ज्यािी ते ि तया चसचद्ध ॥ ३ ॥

२११६. नाहश पाइतन भूपतीशश दावा । चिग त्या कतुव्या आगी लागो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुंचगयांच्या [पां.

मुंगीचिया.] मुखा गजािा आहार । न साहावे भार जाय जीवें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आिश करावा चविार । शूरपणें तीर
मोकलावा ॥ ३ ॥

२११७. चतनही लोक ऋणें बांचिले जयानें । सवुचसचद्ध केणें [पां. तया.] तये घरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पंढरीिोहोटां [त. पां. पंढरीिोहटा.] घातला दु कान । मांचडयेले वान आवडीिे ॥ ॥ आााढी कार्ततकी [त. पां.

भचरयेला.] भचरयेले हाट । इनाम हे पेंठ घेतां [पां. दे तां घेतां.] दे तां ॥ २ ॥ मुत्क्त कोणी तेथें हातश नेघे फुका ।
लु चटतील सुखा प्रेमाचिया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे संतसज्जन भाग्यािें । अनंतां ज [पां. जनमािे.] पशिें सांटेकरी ॥ ४ ॥

२११८. दु ःखाचिये साटश ते थें चमळे सुख । अनाथािी भूक दै नय जाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उदारािा राणा
पंढरीस आहे । उभारोचन बाहे पालचवतो ॥ ॥ जाणचतयाहू चन नेणत्यािी गोडी । आनळगी आवडी करूचनयां

विषयानु क्रम
॥ २ ॥ शीण घेऊचनयां प्रेम दे तो साटी । न चविारी तुटी लाभा कांहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे असों अनाथ दु बळश ।
आह्मांसी तो पाळी पांडुरंग ॥ ४ ॥

२११९. आचणक मात माझ्या नावडे जीवासी । काय करूं यासी पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुखा तें चि
गोड [पां. श्रवणश.] श्रवणां आवडी । चित्त मािंें ओढी तुिंे पायश ॥ ॥ जये पदश नाहश चवठ्ठलािें नाम । मज होती
श्रम आइकतां ॥ २ ॥ आचणकािें मज ह्मणचवतां लाज । वाटे हें सहज न बोलावें [पां. बोलवे.] ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
मज तूं ि आवडसी । [दे . त. सवुभावेंचवसश.] सवुभावेचवसश पांडुरंगा ॥ ४ ॥

२१२०. कळे ल हें तैसें गाईन मी तुज । जनासवें काज [पां. नाहश.] काय मािंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करीन मी
स्तुती आपुले आवडी । जैसी माझ्या गोडी वाटे जीवा ॥ ॥ होऊनी चनभुर नािेन मी छं दें । आपुल्या आनंदें
करूचनयां ॥ २ ॥ काय करूं कळा युक्ती या कुसरी । जाचणवेच्या परी [पां. सकचळक.] सकचळका ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
मािंें जयासवें काज । भोळा तो सहज पांडुरंग ॥ ४ ॥

२१२१. तयासी नेणतश बहु आवडती । होय जयां चित्तश एक भाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उपमनयु िुरु हे [दे . त.
हें .] काय जाणती । प्रल्हादाच्या चित्तश नारायण ॥ ॥ [दे . कोळें चभल्लें. त. काळें चभल्लें.] कोळी चभल्ल पशु श्वापदें [पां.

अपार.] अपारें । कृपेच्या सागरें ताचरयेलश ॥ २ ॥ [दे . काय तें गोपाळें ॰. पां. काय ते गोपाळ॰.] काय तश गोपाळें िांगलश
शाहाणी । तयां िक्रपाणी जेवी सवें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे भोळा भाचवक हा दे व । आह्मी त्यािे पाव िरुनी ठे लों ॥ ४
॥

२१२२. न लगे पाहावें अबद्ध वांकडें । उच्चारावें कोडें नाम तुिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [तां. नेणों वेळा नाहश॰. पां. नाहश
वेळकाळ पंचडतांिा॰.] नाहश वेळ नाहश पंचडतांिा िाक । होत कां वािक वेदवक्ते ॥ ॥ [दे . ‘पां. वेदश जें प्रचतपाद्य न कळे

पाहातां’ हें दे . मागून केलें आहे . पूवी मूळांतल्याप्रमाणेंि होतें.] पुराणश ही कोठें न चमळें पाहातां । तैशश या अनंता ठे वूं नामें ॥ २
॥ आपुचलया मना उपजे आनंद । तैसे करूं छं द [दे . कथेकाळश.] कथाकाळश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मी आनंदें चि
घालों । आनंद चि ल्यालों अळं कार ॥ ४ ॥

२१२३. दै नय दु ःख आह्मां न येती जवळी । दहन हे होळी होती दोा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवु सुखें येती मानें
लोटांगणश । कोण यांसी आणी दृष्टीपुढें ॥ ॥ आमुिी आवडी संतसमागम । आणीक त्या नाम चवठोबािें ॥ २
॥ आमिें मागणें मागों त्यािी सेवा । मोक्षािी चनदै वा कोणा िाढ ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे पोटश सांटचवला दे व । [त.

नुनय तो हा भाव. पां. नुनय तो ही भाव. दे. नुनय तो भाव.] नयून तो हा भाव कोण आह्मां ॥ ४ ॥

२१२४. काळतोंडा सुना । भलतें िोरुचन करी जना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चिग त्यािें सािुपण । चवटाळु चन वते
मन ॥ ॥ मंत्र ऐसे घोकी । वश व्हावें जेणें लोकश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे थीत । नागवला नव्हे चहत ॥ ३ ॥

२१२५. चवठ्ठल मुत्क्तदाता । नव्हे मरो हें बोलता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज न साहावें कानश । चवा उत्तर लागे
मनश ॥ ॥ हरीकथेतें चिक्कारी [दे . त. िीकारी. पां. िीःकारी.] । शत्रु मािंा तो वैरी ॥ २ ॥ सुना काळतोंडा । जो या
दे वा ह्मणे िोंडा ॥ ३ ॥ अहं ह्मणे ब्रह्म । नेणे [पां. भत्क्तभाव वमु.] भक्तीिें तें वमु ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे क्षण । [त. तयािें

कोण दाुण ।.] नको तयािें दाुण ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 २१२६. यमपुरी त्यांणश वसचवली जाणा । उच्छे द भजना चविी केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघड कोणी न
करी सांगतां । सुलभ बहु तां गोड वाटे ॥ ॥ काय ते नेणते होते मागें ऋाी । आिार लोकांसी ग्रंथ केले ॥ २
॥ द्रव्य दारा कोणें स्थाचपयेलें िन । नपडािें पाळण चवायभोग ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दोहश ठायश हा फचजत । पावे
यमदू तजना हातश ॥ ४ ॥

२१२७. न कळतां कोणश मोचडयेलें व्रत । तया प्रायचित्त िाले कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणचतयां वज्रले प
जाले थोर । तयांस अघोर कुंभपाक ॥ ॥ आतां जरी कोणी नाइके सांगतां । तया चशकचवतां तें चि पाप ॥ २
॥ काय करूं मज दे वें बोलचवलें । मािंें खोळं बलें काय होतें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जना पाहा चविारूनी । सुख वाटे
मनश तें चि करा ॥ ४ ॥

२१२८. वािे चवठ्ठल नाहश । तो चि प्रेतरूप पाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चिग त्यािें ज्याले पण । भार न साहे
मे चदन ॥ ॥ न बैसे कीतुनश । गुण नाइके जो कानश ॥ २ ॥ जातां कांटाळे दे उळा [पां. राउळा.] । तो चि सुना
मुखकाळा ॥ ३ ॥ हचरभक्तीचवण । [पां. जळो त्यािें.] त्यािें जळो शाहाणपण ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ते णें । वंशा
आचणयेलें उणें ॥ ५ ॥

२१२९. [पां. वाचरलश.] ताचरलश [“बहु त” हें यमकास जुळतें; पण कोणत्याही प्रतशत तसें आढळत नाहश.] बहु तें िुकवूचन
घात । नाम हें अमृत स्वीकाचरतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेणतां सायास शु द्ध आिरण । यातीकुळहीन नामासाटश ॥
॥ जनम नांवे [पां. नाम.] िरी भक्तीच्या पाळणा । आकार कारणा या ि साटश ॥ २ ॥ असुरश दाटली पाप होतां
फार । मग फेडी भार पृचथवीिा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे व भक्तपण सार । [पां. कौतुकें वेव्हार.] कवतुकवेव्हार
तयासाटश ॥ ४ ॥

२१३०. याचिया आिारें राचहली चननित । ठे वचू नयां चित्त पायश सुखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें सुखदु ःख
जाणे चहत फार । घातलासे भार पांडुरंगा ॥ ॥ कृपेिश पोसणश ठायशिश अंचखलश । ह्मणऊचन लागली यास
निता ॥ २ ॥ मन राखे हातश घेउचनयां काठी । इंचद्रयें [पां. थापटी.] तापटश फांकों नेदी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे यासी
अवघड नाहश । शरणागत कांहश रक्षावया ॥ ४ ॥

२१३१. उभाउभी फळ । अंगश मंत्रािे या बळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणा चवठ्ठल चवठ्ठल । गोड आचण स्वल्प
बोल ॥ ॥ कचळकाळािी बािा । नव्हे उच्चाचरतां [पां. कदा.] सदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रोग । वारे भवाऐसा भोग ॥
३॥

२१३२. जैसा [पां. पाहोचनयां दे . मागून ‘जैसा’ खोडू न ‘पाहोनी’ केले आहे .] अचिकार । तैसें बोलावें उत्तर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ काय वाउगी घसघस । आह्मी चवठोबािे दास ॥ ॥ आह्मी जाणों एका दे वा । जैसी तैसी करूं सेवा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे भावें । मािंें पुढें पडे ल ठावें ॥ ३ ॥

२१३३. न [दे . त. पां. वजातां] वजतां घरा । आह्मी कोणाच्या दातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां हे छळूं येती लोक
। दाट बळें चि कंटक ॥ ॥ नाहश आह्मी खात । कांहश कोणािें लागत ॥ २ ॥ कळे तैसी सेवा । तुका ह्मणे
करूं दे वा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २१३४. मोहरोनी चित्ता । आणूं हळू चि वचर चहता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तों हे पडती आघात । खोडी काचढती
पंचडत ॥ ॥ संवसारा भेणें । कांहश उसंती तों पेणें ॥ २ ॥ एखाचदया भावें । तुका ह्मणे जवळी यावें ॥ ३ ॥

२१३५. काय जाणों वेद । आह्मी [पां. आगमशिे.] आगमािे भेद ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक रूप तुिंें मनश । िरूचन
राचहलों नितनश ॥ ॥ कोठें अचिकार । नाहश रानट चविार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दीना । नु पेक्षावें नारायणा ॥ ३ ॥

२१३६. िमािे पाळण । करणें [पां. पााांडा.] पााांड खंडण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि आह्मां करणें काम । बीज
वाढवावें नाम ॥ ॥ तीक्षण [पां. उत्तर.] उत्तरें । हातश घेउचन बाण चफरें ॥ २ ॥ नाहश भीड भार । तुका ह्मणे साना
थोर ॥ ३ ॥

२१३७. चनवडावे खडे । तरी दळण [पां. दळणा वोज िडे ।.] वोजें घडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तचर नासोचन
जाय । कारण आळस उरे हाय ॥ ॥ चनवडावें तन । सेतश करावें रावण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नीत । न चविाचरतां
नव्हे चहत ॥ ३ ॥

२१३८. दु जुनािा मान । सुखें करावा खंडण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लात हाणोचनयां वारी । गुंड वाट शु द्ध
करी ॥ ॥ बहु तां पीडी खळ । त्यािा िरावा चवटाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नखें । काढु चन टाचकजेती सुखें ॥ ३ ॥

२१३९. नका िरूं कोणी । राग विनािा मनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें बहु तांिें चहत । शु द्ध करोचन राखा
चित्त ॥ ॥ नाहश केली ननदा । आह्मश [दे . त. पां. दु चसलें से.] दूचालें से भेदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज । येणें चवण काय
काज ॥ ३ ॥

२१४०. कांहश जडभारी । पडतां ते [दे . त. अवश्वरी.] अवसरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज आठवावे पाय ॥ आह्मश
मोकलू चन िाय ॥ ॥ तान पीडी भूक । शीत उष्ट्ण वाटे दु ःख ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाड । तेथें पुरे मािंें कोड ॥ ३
॥

२१४१. होउचन कृपाळ । भार घेतला सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं चि िालचवसी मािंें । भार सकळ ही
ओिंें ॥ ॥ दे ह तुझ्या पायश । ठे वुचन िंालों उतराई ॥ २ ॥ कायावािामनें । तुका ह्मणे दु जें नेणें ॥ ३ ॥

२१४२. आतां होईं मािंे बुद्धीिा जचनता । अवरावें चित्ता पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथूचनयां कोठें न वजें
बाहे री । ऐसें मज िरश सत्ताबळें ॥ ॥ अनावर गुण बहु तां जातशिे । न बोलावें वािे ऐसें करश ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे चहत कोचणये जातीिें । तुज ठावें सािें मायबापा ॥ ३ ॥

२१४३. चनत्य [पां. सत्य मनासी. दे. चनत्य मनासी.] या मनासी कचरतों चविार । तों हें अनावर चवायलोभी ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मज राखें आपुचलया बळें । न दे खें हें [पां. “हें ” नाहश.] जाळें उगवतां ॥ ॥ सांपडलों [त. सांपडला.]
गळश नाहश त्यािी सत्ता । उगळी मागुता घेतला तो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मी तों अज्ञान चि आहें । पचर तुिंी पाहें
वास दे वा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २१४४. दु बुळािे हातश सांपडलें िन । कचरतां जतन नये त्यासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसी परी मज िंाली
नारायणा । योगक्षेम जाणां तुह्मी आतां ॥ ॥ खातां ले तां नये चमरचवतां वचर । राजा दं ड करी [पां. जनाराग.]

जनराग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मग तळमळ उरे । दे चखलें तें िंुरे पाहावया ॥ ३ ॥

२१४५. मागें जैसा होता मािंे अंगश भाव । तैसा एका ठाव नाहश आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें गोही मािंें
मन मजपाशश । तुटी मुदलें सी चदसे पुढें ॥ ॥ पुचढलांिे मना आचण गुणदोा । पूज्य आपणांस करावया ॥ २ ॥
तुका ह्मणे जाली कोंबड्यािी परी । पुढें चि उकरी लाभ नेणें ॥ ३ ॥

२१४६. चकती तुजपाशश दे ऊं [पां. पचरहर.] पचरहार । जाणसी अंतर पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मािंें
[पां. आतां मािंे हातश दे ई मािंें चहत.] मािंे हातश दे ईं नहत । करश मािंें चित्त समािान ॥ ॥ राग आला तरी कापूं नये
मान । बाळा मायेचवण कोण दु जें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसा होईल लौचकक । मागे बाळ भीक समथािें ॥ ३ ॥

२१४७. लाज वाटे पुढें तोंड दाखचवतां । पचर जाऊं आतां कोणापाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िुकचलया काम
मागतों मुशारा । लाज फचजतखोरा नाहश मज ॥ ॥ पाय सोडू चनयां [दे . सांडूचनया] चफरतों बासर । स्वाचमसेवे
िोर होऊचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज पाचहजे दं चडलें । पुढें हें घडलें न पाचहजे ॥ ३ ॥

२१४८. पुचढचलया सुखें ननब दे तां भले । बहु त वारलें होय दु ःख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें तों वमु असे
माउलीिे हातश । हाणी मारी प्रीती चहतासाठश ॥ ॥ खेळतां चवसरे भूक तान घर । िरूचनयां कर आणी [पां.

बळ.] बळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. पोळी.] पाळी तोंडशचिया घांसें । उदार सवुस्वें सवुकाळ ॥ ३ ॥

२१४९. आतां गुण दोा काय चविाचरसी । मी तों आहे रासी पातकांिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचततपावनासवें
समागम । अपुलाला िमु िालवीजे ॥ ॥ [पां. घणें घायी भेटी लोखंडा परीसा ।.] घनघायें भेटी लोखंडपचरसा । तरी
अनाचरसा न पालटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माती कोण पुसे फुका । कस्तुरीच्या तुका समागमें ॥ ३ ॥

२१५०. कृपावंता दु जें नाहश तुह्मां पोटश । लाडें बोलें [पां. गोष्टी.] गोठी सुख मातें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घेउचन
भातुकें लागसील पाठी । लाचवसील ओठश ब्रह्मरस ॥ ॥ आपुचलये पांख घाचलसी पाखर । उदार मजवर
कृपाळू तूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मांकारणें गोनवदा । वागचवसी [पां. कदा.] गदा सुदशुन ॥ ३ ॥

२१५१. पाचळलों पोचसलों जनमजनमांतरश । वागचवलों करश िरोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां काय मािंा
घडे ल अव्हे र । मागें बहु दू र वागचवलें ॥ ॥ नेदी [प. अगी वारा.] वारा अंगश लागों आघातािा । घेतला ठायशिा
भार माथां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बोल कचरतश आवडी । अचवट ते चि [पां. “चि” नाहश.] गोडी अंतरशिी ॥ ३ ॥

२१५२. पांडुरंगा कांहश आइकावी मात । न करावें मुक्त आतां मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जनमांतरें मज ऐसश
[दे . तैसश.] दे ईं दे वा । जेणें िरणसेवा घडे तुिंी ॥ ॥ वाखाणीन कीती आपुचलया मुखें । नािेन मी सुखें
तुजपुढें ॥ २ ॥ करूचन कामारी दास दीनाहु नी । [पां. आपलें .] आपुला अंगणश ठाव मज ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मी
मृत्युलोकश भलें । तुिंे चि अंचकले [दे . त. अंचखले .] पांडुरंगा ॥४॥

२१५३. मािंे अंतरशिें तो चि जाणे एक । वैकुंठनायक पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जीव भाव त्यािे
ठे चवयेला पायश । मज निता नाहश कवणेचवशश ॥ ॥ सुखसमारंभें संतसमागमें । गाऊं वािे नाम चवठोबािें ॥ २

विषयानु क्रम
॥ गातां पुण्य होय आइकतां लाभ । संसारबंद तुटतील ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जीव तयासी चवचकला । आणीक
चवठ्ठालाचवण नेणें ॥ ४ ॥

२१५४. कथा दु ःख हरी कथा मुक्त करी । कथा या [दे . त. याचि.] चि बरी चवठोबािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कथा पाप नासी उद्धचरले दोाी । समाचि कथेसी मूढजना ॥ ॥ कथा तप ध्यान कथा अनु ष्ठान । अमृत हे
पान हचरकथा ॥ २ ॥ कथा मंत्रजप कथा हरी ताप । कथाकाळश [पां. कचळ कांपे कचळकाळासी.] कांप कचळकाळासी ॥
३ ॥ तुका ह्मणे कथा दे वािें हश [पां. हे .] ध्यान । समाचि लागोन उभा ते थें [पां. कथे.] ॥ ४ ॥
॥ १३ ॥

२१५५. काय ऐसा सांगा । िमु मज पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंे पायश पावें ऐसा । जेणें उगवे हा फांसा
॥ ॥ करश कृपादान । तैसें बोलवश विन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । मािंें हृदय वसवा ॥ ३ ॥

२१५६. भला ह्मणे जन । पचर नाहश समािान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें तळमळी चित्त । अंतरलें चदसे चहत ॥
॥ कृपेिा आिार । नाहश दं भ जाला भार [पां. फार.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [त. पां. रूपें.] कृपे । अंतराय कोण्या पापें ॥
३॥

२१५७. [पां. चशकलों ते बोल । बोल तैसी.॰] चशकचवले बोल । बोले तैसी नाहश ओल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां दे वा
संदेह नाहश । वांयां गेलों यासी कांहश ॥ ॥ एकांतािा वास । नाहश संकल्पािा नास ॥ २ ॥ बुचद्ध नाहश त्स्थर ।
तुका ह्मणे शब्दा िीर ॥ ३ ॥

२१५८. उचितािा दाता । कृपावंत तू अनंता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे न घचलसी िांव । तुिंें [पां. उच्चाचरतों.]

उच्चाचरतां नांव ॥ ॥ काय बळयुत्क्त । नाहश तुिंे अंगश शत्क्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं चवश्वंभर । ओस मािंें कां
अंतर ॥ ३ ॥

२१५९. [दे . वाहचवतों.] वाहावतों पुरश । आतां उचित तें करश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंी शत्क्त नारायणा । कशव
भाकावी करुणा ॥ ॥ आह्मां ओढी काळ । तुिंें क्षीण िंालें बळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गोडी । जीवा मातेचिया
ओढी ॥ ३ ॥

२१६०. आतां घेईं मािंें । भार सकळ ही ओिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय कचरसी होई वाड । आलों पोटासश
दगड ॥ ॥ तूं चि डोळे वाती । होईं दीपक सांगातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश । चविाराया िाड नाहश ॥ ३ ॥

२१६१. असोत हे बोल । अवघें तूं चि भांडवल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंा मायबाप दे वा । सज्जन सोयरा
केशवा ॥ ॥ [पां. गाचळयेला.] गाचळयेले भेद । साचरयेले वादावाद ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मिश । आतां न पडे उपाचि ॥
३॥

२१६२. करीन कोल्हाळ । आतां हा चि सवुकाळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां ये वो मािंे आई । दे ईं भातुकें

चवठाई ॥ ॥ उपायासी नाम । चदलें यािें पुढें क्षेम ॥ २ ॥ बीज आचण फळ । हें चि तुका ह्मणे मूळ ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २१६३. िनासश ि िन । करी [पां. आपणा.] आपण जतन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज आळचवतां गोडी । पांडुरंगा
खरी जोडी ॥ ॥ जेचवल्यािें खरें । वरी उमटे ढें करें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िाय । ते थें कोठें उरे हाय ॥ ३ ॥

२१६४. अनु भवा आलें । मािंे चित्तशिें क्षरलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असे जवळी अंतरे [दे . त. अंतर.] । चफरे
आवडीच्या फेरें ॥ ॥ खादलें चि वाटे । खावें भेटलें चि भेटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उभें । आह्मी राचखयेलें लोभें ॥
३॥
॥ १० ॥

२१६५. पोटश शूळ अंगश उटी िंदनािी । आवडी सुखािी कोण तया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें मज कांगा
केलें पंढचरराया । लौचकक हा [त. व्हावया वाढचवला.] वांयां वाढचवला ॥ ॥ ज्वचरचलयापुढें [पां. वाचढलें चमष्टान्न.]

वाचढलश चमष्टान्नें । काय िवी ते णें घ्यावी [दे . त. पां. त्यािी.] त्यांिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मढें शृग
ं ाचरलें वरी । ते चि
जाली परी मज दे वा ॥ ३ ॥

२१६६. बेगडािा रंग राहे कोण काळ । अंगें [त. आग.] हें चपतळ न दे खतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें चित्त
मज जवळीि [त. ग्वाही. दे ‘गो ही’ यािें ‘गोही’ केलें आहे .] गोही । तुिंी मज नाहश भेटी ऐसें ॥ ॥ दासीसुतां नाहश
चपचतयािा ठाव । अवघें चि वाव सोंग त्यािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी केली चवटं बना । अनुभवें जना येईल कळों
॥३॥

२१६७. मजपुढें नाहश आणीक बोलता । ऐसें कांहश चित्ता वाटतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ यािा कांहश तुह्मश
दे खावा [दे . त. दे खा.] पचरहार । सवुज्ञ उदार पांडुरंगा ॥ ॥ [दे . त. काम क्रोि.] कामक्रोिें नाहश सांचडलें आसन ।
राचहलें वसोन दे हामध्यें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां जालों उतराई । कळों यावें पायश चनरोचपलें ॥ ३ ॥

२१६८. [दे . त. साचवत्रीिी.] साचवत्रीिें चवटं बण । रांडपण करीतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय जाळावें तें नांव ।
अवघें वाव असे तें ॥ ॥ [दे . त. कुचबर.] कुबेर नांव मोळी वाहे । कैसी पाहें फचजती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठु णगुण
दे खें [पां. टु णगुण देख.] । [पां. उगेि. त. उगी मुखें.] उगश मूखु फुंदतां ॥ ३ ॥

२१६९. न [दे . नमगेसी.] गमसी जाली चदवसरजनी । राचहलों लाजोनी नो [पां. न.] बोलावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
रुचिचवण काय शब्द वाऱ्या माप । [पां. आदरें.] अनादरें कोप येत असे ॥ ॥ आपुचलया रडे आपुलें चि मन ।
दाटे समािान पावतसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी असा जी जाणते । काय करूं चरते वादावाद ॥ ३ ॥

२१७०. मे ल्यावचर मोक्ष संसांरसंबंि [दे . त. संसारसंबंिें.] । आराचलया [दे . बिे.] बद्ध ठे वा आह्मां ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ वागवीत संदेह राहों कोठवरी । मग काय थोरी सेवकािी ॥ ॥ गाणें गीत आह्मां नािणें आनंदें । प्रेम
कोठें भेदें अंगा येतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती सांगावे दृष्टांत । नसतां तूं अनंत [दे . त. पां. सानकुळ.] सानु कूळ ॥ ३ ॥

२१७१. एकाएकश आतां असावेंसें वाटे । तचर ि हे खोटे िाळे केले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाजवूचन तोंड [पां.

घातलें .] घातलों बाहे री । [पां. कल्पें] कुल्प करुनी दारश माजी वसा ॥ ॥ उजेडािा केला दाटोचन अंिार । सवें
हु द्देदार िेष्टाचवला [पां. िेष्टचवला.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भय होतें तों चि वरी । होती कांहश उरी स्वाचमसेवा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २१७२. काय नव्हे सी तूं एक । दे खों कासया पृथक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुंग्या कैंिे [पां कैिे ते मुंगळे .] मुंगळे ।
नटनाय तुिंे िाळे ॥ ॥ जाली तरी मयादा । नकवा त्रासावें गोनवदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सािा । कोठें जासी
हृदयशिा ॥ ३ ॥

२१७३. कां जी वाढचवलें । न लगतां हें उगलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां माचनतां कांटाळा । भोवतश
चमळाचलया बाळा ॥ ॥ लावूचनयां [पां. सेव.े ] सवे । पळतां चदसाल बरवे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वापा । येतां न कळा
चि रूपा ॥ ३ ॥
॥३॥

२१७४. क्षुिेचलया अन्न । द्यावें पात्र न [पां. “न” नाहश.] चविारून ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िमु आहे वमा अंगश ।
कळलें पाचहजे प्रसंगश ॥ ॥ द्रव्य आचण कनया । येथें कुळ कमु सोघण्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुण्य गांठी । तचर
ि उचितासी [पां. उचितािी.] भेटी ॥ ३ ॥

२१७५. वेिावें तें जीवें । पूजा घडे ऐशा नावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चबगारीिी त चबगारी । [पां. साक्ष.] साक्षी
अंतरशिा हरी ॥ ॥ फळ बीजाऐसें । कायुकारणासचरसें [पां. “सचरसें” याबद्दल “साचरखें”.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मान ।
लवणासाचरखें लवण ॥ ३ ॥

२१७६. मज नाहश िीर । तुह्मी न करा अंगीकार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें पचडलें चवाम । बळी दे वाहू चन कमु
॥ ॥ िालों नेणें वाट । केल्या न [दे . त. पवा.] पवे बोभाट ॥ २ ॥ वेिों नेणे जीवें । तुका उदास िचरला दे वें ॥ ३
॥

२१७७. तळमळी चित्त दशुनािी आशा । बहु जगदीशा करुणा केली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ विनश ि संत
पावले स्वरूप । मािंें नेदी पाप योगा येऊं ॥ ॥ वेठीऐसा करश भत्क्तवेवसाव । न पवे चि जीव समािान ॥ २
॥ तुका ह्मणे कईं दे सील चवसांवा । पांडुरंगे िांवा घेतें मन ॥ ३ ॥
॥४॥

२१७८. हागतां ही खोडी । [पां. िरण.] िळण मोडचवतें काडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे अनावर गुण । आवरावे
काय [पां. ह्मण.] ह्मूण ॥ ॥ नाहश जरी संग । तरी बडबडचवती रंग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । तुमिी न घडे चि
सेवा ॥ ३ ॥
॥१॥

२१७९. दे ह चनरसे तरी । बोलावया नु रे उरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येर वािेिें वाग्जाळ । अळं कारापुरते बोल
॥ ॥ कािें तरी कढे । जाती ऐसें चित्त ओढे ॥ २ ॥ चवष्ट्णुदास तुका । पूणु िनी जाणे िुका ॥ ३ ॥

२१८०. खोयािा चवकरा । येथें नव्हे कांि चहरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय दावायािें काम । उगा ि
वाढवावा श्रम ॥ ॥ परीक्षकाचवण । चमरवों [पां. जाणे.] जाणां तें तें हीण ॥ २ ॥ तुका पायां पडे । वाद पुरे हे
िंगडे ॥ ३ ॥
॥२॥

विषयानु क्रम
 २१८१. पंढरीस घडे [पां. अचतत्याई.] अचतत्यायें मृत्य । तो जाय पचतत अिःपाता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां.

दु रािाऱ्या मोक्षसुखािी वसचत.] दु रािारें मोक्ष सुखािे वसचत । भोळी बाळमूर्तत पांडुरंग ॥ ॥ केला न [त. साहे .]

सहावे तीथुउपवास । कथेचवण दोासािन तें ॥ २ ॥ काचलयापें भेद माचनतां चनवडे [पां. चनवाडे .] । श्रोचत्रयांसी
जोडे अंत्यजता [दे . आंतेजेता.] ॥ ३ ॥ माहे रश सलज्ज ते जाणा नसदळी । काचळमा काजळी पावचवते ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे [पां. येथें.] ते थें चवश्वास जतन । पुरे भीमास्नान सम पाय ॥ ५ ॥
॥१॥

२१८२. िातुयाच्या अनंतकळा । [पां. सत्य.] सत्या चवरळा [दे . त. जाणत. पां. तया] जाणता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
हांसत्यासवें हांसे जन । रडतां चभन्न पालटे ॥ ॥ जळो ऐसे वांजट बोल । गुणां मोल भूस चमथ्या ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे अंिळ्याऐसें । वोंगळ चपसें कौतुक ॥ ३ ॥

२१८३. नयो वािे अनु चित वाणी । नसो मनश कुडी बुचद्ध ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें मागा अरे जना ।
नारायणा चवनवूचन ॥ ॥ कामक्रोघां पडो चिरा । ऐसा बरा सायास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नानाछं दें । या चवनोदें न
पडावें ॥ ३ ॥

२१८४. माचिंया दे हािी मज नाहश िाड । कोठें करूं कोड आचणकांिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इत्च्छतां ते मान
मागा दे वापासश । [दे . आसा.] असा संचितासी गुंपले [पां. गुफ
ं ले .] हो ॥ ॥ दे ह आह्मी केला भोगािे सांभाळश ।
राचहलों चनराळश [पां. मानापान.] मानामानां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोणें [पां. नलगे.] वेिावें विन । [त. पां. नसता.] सतां तो
सीण वाढवावा ॥ ३ ॥

२१८५. िचरतां इच्छा दु री पळे । पाठी सोहळे उदासा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन असट मन । नका खु ण
सांगतों ॥ ॥ [दे . त. पां. आचवसापासश.] आचमाापाशश अवघें वमु । सोस श्रम पाववी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बीज नयावें ।
ते थें यावें फळानें ॥ ३ ॥
॥४॥

२१८६. वेद शास्त्र नाहश पुराण प्रमाण । तयािें वदन [पां. नावलोकावें.] नावलोका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
तार्तकयािें अंग आपणा पाचरखें । माचजऱ्यासांचरखें [त. बाईिळ.] बाईिाळे ॥ ॥ माता ननदी तया कोण तो
आिार । भंगलें खापर [त. यािें नांव. पां. यािी नावें.] यािे नावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आडराणें ज्यािी िाली । तयािी ते
बोली चमठें चवण ॥ ३ ॥

२१८७. कस्तुरीिे अंगश मीनली मृचत्तका । मग वेगळी कां येईल ले खूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तयापचर भेद
नाहश दे वभक्तश । संदेहाच्या युत्क्त सरों द्याव्या ॥ ॥ इंिनें [पां. इंिन.] तें आग संयोगाच्या गुणें । सागरा [पां.

दशुन वोहळ तो चि.] दरुाणें वाहाळ तों चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें साक्षीिें विन । येथें तों कारण शु द्ध भाव ॥ ३ ॥

२१८८. भत्क्त तें नमन वैराग्य तो त्याग । ज्ञान ब्रह्मश भोग ब्रह्मतनु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे हाच्या चनरसनें
पाचवजे या ठाया । मािंी ऐसी काया जंव नव्हे ॥ ॥ उदक अत्ग्न िानय जाल्या घडे पाक । एकाचवण एक
कामा नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज [दे . केले ते.] कळे ते िांिणी । बडबडीिी वाणी अथवा सत्य ॥ ३ ॥
॥३॥

विषयानु क्रम
 २१८९. श्रीसंतांचिया माथा िरणांवरी । साष्टांग हें करश दं डवत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवश्रांती पावलों
सांभाळउत्तरश । वाढलें अंतरश प्रेमसुख ॥ ॥ डौरली हे काया कृपेच्या वोरसें । नव्हे अनाचरसें [पां. उद्धरले .]

उद्धरलों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज न घडतां सेवा । पूवुपण्ु यठे वा वोडवला ॥ ३ ॥

२१९०. नेणों काय नाड । आला उचित काळा आड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश जाली संतभेटी । येवढी हानी
काय मोठी ॥ ॥ सहज पायांपासश । [पां. तुज जवळी पावली ऐसी.] जवळी पावचलया ऐसी ॥ २ ॥ िुकी जाली आतां
काय । तुका ह्मणे उरली हाय ॥ ३ ॥

२१९१. आणीक कांहश नेणें । असें पायांच्या नितनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंा न व्हावा चवसर । नाहश
आणीक आिार ॥ ॥ भांडवल सेवा । हा चि ठे चवयेला ठे वा ॥ २ ॥ करश मानभावा । तुका चवनंती करी दे वा ॥
३॥

२१९२. [दे . आरुश.] आरुा मािंी वाणी बोबडश उत्तरें । केली ते लें कुरें सलगी पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
करावें कवतुक संतश मायबापश । जीवन दे उचन रोपश चवस्ताचरजे ॥ ॥ आिारें वदली प्रसादािी वाणी ।
उत्च्छष्टसेवनश [दे . त. ॰सेवणी.] तुमचिया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हे चि कचरतों चवनंती । [दे . त. मागोचन.] मागेन पुढती
सेवादान ॥ ३ ॥
॥४॥

२१९३. पुरुाा [पां. पुरुाहातश॰.] हातश कंकणिुडा । नवल दोडा वृचत्तया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहा कैसी
चवटं बणा । नारायणा दे चखली ॥ ॥ जळो ऐसी चब्रदावळी । भाटबोळीपणािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाहों डोळां ।
अवकळा नये हे ॥ ३ ॥

२१९४. चवतीयेवढें सें पोट । केवढा [पां. येव्हडा.] बोभाट तयािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जळो [पां. त्यािी.] यािी
चवटं बना । भूक जना नािवी ॥ ॥ अचभमान चसरश भार । जाले खर तृष्ट्णेिे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नरका जावें । हा
चि जीवें व्यापार ॥ ३ ॥

२१९५. सेवटासी जरी आलें । तरी जालें आंिळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ स्वचहतािा ले श नाहश । दगडा [पां.

दगड.] कांहश अंतरश ॥ ॥ काय पचरसासवें भेटी । खापरखुंटी जाचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अिम जन । [दे .
अवगुणें.] अवगुण चि [पां. “चि” नाहश.] वाढवी ॥ ३ ॥

२१९६. प्रायचित्तें दे तो तुका । जाती लोकां सकळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िचरतील ते तरती मनश । जाती
घाणी वांयां त्या ॥ ॥ चनग्रहअनु ग्रहािे ठाय । दे तो घाय पाहोचन ॥ २ ॥ तुका जाला नरनसहश । भय नाहश
कृपेनें ॥ ३ ॥
॥४॥

२१९७. दु जुनािें अंग अवघें चि [पां. “चि” नाहश.] सरळ । नकािा कोथळ सांटवण [पां. सांटवला.] ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ खाय अमंगळ बोले अमंगळ । उठवी कपाळ संघष्टणें ॥ ॥ सपा मंत्र िाले िरावया हातश । खळािी ते
जाती [दे . चनखळे .] चनखळ चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश न साहे उपमा । आणीक अिमा वोखयािी [पां.

वोखयासी.] ॥ ३॥

विषयानु क्रम
 २१९८. ऐका जी संतजन । सादर मन करूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सकळांिें सार एक । कंटक ते [दे . त.

तजावे.] त्यजावे ॥ ॥ चवशेाता कांद्याहू चन । सेचवत्या घाणी आगळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्यािी जोडी । [पां. त्यािी]
ते परवडी बैसीजे ॥ ३ ॥

२१९९. आज्ञा पाळु चनयां असें एकसरें । तुमिश उत्तरें संतांिश हश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भागवूचन दे ह ठे चवयेला
पायश । िरणावचर डोई येथून [दे . येथुनें] चि ॥ ॥ येणें जाणें हें तो उपािीिें मूळ । पूजा ते सकळ अकतुव्य ॥ २
॥ तुका ह्मणे असें िरणशिा रज । पदश ि सहज जेथें ते थें ॥ ३ ॥
॥३॥

२२००. न संडावा ठाव । ऐसा चनियािा भाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां पुरे पुनहा यात्रा । हें चि सारूचन
सवुत्रा ॥ ॥ संचनि चि सेवा । असों करुचनयां दे वा ॥ २ ॥ आज्ञेच्या पाळणें । असें तुका संतां ह्मणे ॥ ३ ॥

२२०१. उपािीिें बीज । जळोचन राचहलें सहज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां राचहली ते आतां । िाली
दे वाचिया सत्ता ॥ ॥ [दे . त. प्रािीन.] परािीन तें चजणें । केलें सत्ता नारायणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाणें पाय ।
खुंटले आणीक उपाय ॥ ३ ॥

२२०२. गोनवदावांिोचन वदे ज्यािी वाणी । हगवण घाणी चपटचपट ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मस्तक सांडूचन
चससफुल गुडघां । िार तो अवघा [पां. बावळािा] बावळ्यािा ॥ ॥ अंगभूत ह्मूण पूचजतो वाहाणा । ह्मणतां
शाहाणा येइल कैसा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेश्या सांगे [पां. सुवाचसनी.] सवाचसणी । इतर पूजनश भाव तैसा ॥ ३ ॥

२२०३. कुतऱ्याऐसें ज्यािें चजणें । संग [पां. कोणें.] कोणी न करीजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाय चतकडे
हाडहाडी । गोऱ्हवाडी [पां. गोऱ्हेवाडी.] ि सोइरश ॥ ॥ अवगुणांिा त्याग नाहश । खवले पाहश [पां. उपदे श.] उपदे शें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे कैंिी लवी । ठें ग्या [त. ठे ग्या.] केवश अंकुर ॥ ३ ॥

२२०४. सवुथा ही खोटा संग । उपजे भंग मनासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु रंगें भरलें जन । संपन्न चि
अवगुणी ॥ ॥ सेचवचलया चनष्ट्कामबुद्धी [दे . चनःकामबद्धी.] । मदें शु द्धी [पां. सांडावी.] सांडवी ॥ २ ॥ त्रासोचनयां बोले
तुका । आतां लोकां दं डवत ॥ २ ॥
॥५॥

२२०५. उपिारासी बाज जालों । [पां. नको.] नका बोलों यावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असेल तें असो तैसें ।
भेटीसचरसें नमन ॥ ॥ दु सऱ्यामध्यें कोण चमळे । छं द िाळे बहु मतें ॥ २ ॥ एकाएकश आतां तुका । लौचकका
या बाहे री ॥ ३ ॥

२२०६. मी तें मी तूं तें तूं । कुंकुड [पां. कुंकड.] हें लाडसश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. विनासी पडे तुटी ।.] विनािी
पडो तुटी । पोटशिें पोटश राखावें ॥ ॥ ते थील [पां. येथील तेथें तेथील येथें ।.] ते थें येथील येथें । वेगळ्या कुंथे कोण
भारें ॥ २ ॥ यािें यास त्यािें त्यास । [पां. तुकानें.] तुक्यानें कास घातली ॥ ३ ॥
॥२॥

विषयानु क्रम
 २२०७. लाडाच्या उत्तरश वाढचवती [“कळ” (भांडण) असतें तर यमकास जुळतें.] कळ्हे । हा तो अमंगळ
जाचतगुण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तमािे शरीरश चवटाळ चि वसे । चविारािा नसे ले श तो ही ॥ ॥ कवतुकें घ्यावे
लें करािे बोल । साचहचलया मोल ऐसें नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय उपदे श खळा । नहाउचन काउळा [दे . खतें.]

क्षतें िुंडी ॥ ३ ॥

२२०८. आतां मज दे वा । इिे हातशिें सोडवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाठी लागलीसे लांसी । इच्छा चजते जैसी
तैसी ॥ ॥ फेडा आतां पांग । अंगश लपवुनी अंग ॥ २ ॥ दु जें नेणें तुका । कांहश तुह्मासी ठाउका ॥ ३ ॥

२२०९. बहु वाटे भये । मािंे उडी घाला दये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फांसा गुंतलों चलगाडश । न िले बळ
िरफडी ॥ ॥ कुंचटत चि युत्क्त । माझ्या जाल्या सवु शत्क्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । काममोहें केला गोवा ॥
३॥
॥३॥

२२१०. चवष्ठा भक्षी तया अमृत पाचरखें । वोंगळ [पां. त. वोंगळासी सखें वोंगळ चि ।.] चि सखें वोंगळािें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ नये पाहों कांहश गोऱ्हावाडीिा अंत । िंणी [पां. टाका.] ठाका संत दु जुनापें ॥ ॥ भेंसळीच्या बीजा [त.
वीया] अमंगळ गुण । उपजवी सीण दरुाणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. त. िीथू॰.] छी थूं जया घरश घन । ते थें तें
कारण कासयािें ॥ ३ ॥
॥१॥

२२११. [पां. िळलें .] िावळलें काय न करी बडबड । न ह्मणे चफकें गोड भुकेलें तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
उमजल्याचवण न िरी सांभाळ । असो खळखळ जनािी हे ॥ ॥ गरज्या न कळे आपुचलया िाडा । करावी ते
पीडा कोणा काई ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भोग भोचगतील भोगें । संचित तें जोगें [पां. नाहश.] आहे कोणा ॥ ३ ॥

२२१२. आपुला तो दे ह आह्मां उपेक्षीत । कोठें जाऊं चहत सांगों कोणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण नाहश दक्ष
कचरतां संसार । आह्मी हा चविार वमन केला ॥ ॥ नाहश या िरीत जीचवत्वािी िाड । कोठें करूं कोड
आचणकांिें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. असें.] असों नितोचनयां दे वा । [पां. मी हें मािंा हे वा॰.] मी मािंें हा हे वा सारूचनयां ॥
३॥
॥२॥

२२१३. िाकरीवांिन
ू । [पां. खावें.] खाणें अनुचित वेतन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िणी काढोचनयां चनजा । करील
ये [पां. कामेिी.] कामािी पूजा ॥ ॥ उचितावेगळें । अचभलााें तोंड काळें ॥ २ ॥ सांगे तरी तुका । पाहा लाज
नाहश लोकां ॥ ३ ॥

२२१४. बरें साविन । राहावें समय राखोन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश सारचखया वेळा । अवघ्या पावतां
अवकळा लाभ अथवा हानी । थोड्यामध्यें ि भोवनी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. सखा.] राखा । आपणा नाहश तोंचि
वाखा ॥ ३ ॥
॥२॥

विषयानु क्रम
 २२१५. काय करूं जी दातारा । कांहश न पुरे संसारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाली माकडािी पचर । येतों तळा
जातों वरी ॥ ॥ घालश भलतें ठायश हात । होती चशव्या बैस लात ॥ २ ॥ आचद अंतश तुका । सांगे न कळे
िंाला िुका ॥ ३ ॥

२२१६. िमु तो न कळे । काय िंांचकतील डोळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जीव भ्रमले या कामें । कैसश कळों येती
वमे ॥ ॥ चवायांिा माज । कांहश िरूं नेदी लाज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लांसी । माया नािचवते कैसी ॥ ३ ॥
॥२॥

२२१७. दु जुनािी जोडी । सज्जनािे खेंटर तोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहे चनचमत्य तें उणें । िांवे छळावया
सुनें ॥ ॥ न ह्मणे रामराम । मनें वािे हें चि काम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भागा । आली ननदा करी मागा ॥ ३ ॥

२२१८. शादीिें तें सोंग । संपाचदतां राजा व्यंग [दे . वेंग.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहा कैसी चवटं बना । मूखा
अभाग्यािी जना ॥ ॥ चदसतें तें लोपी । निंज्या बोहु चनयां पापी ॥ २ ॥ नसदळी त्या सती । तुका ह्मणे थुंका
घेती ॥ ३ ॥
॥२॥

२२१९. भक्ता ह्मणऊचन वंिावें [पां. वंिावें तें जावें.] जीवें । तेणें शेण खावें काशासाटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
नाचसले अडबंद कौपीन ते [त. हे .] माळा । अडिण राउळामाजी केली ॥ ॥ अंगीकाचरले सेवे [दे . “िडे ” नाहश.

त. “िडे ” याबद्दल “बरी”.] िडे अंतराय । तया जाला नयाय खापरािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोठें तगों येती घाणश ।
आहाि ही मनश अिीरता ॥ ३ ॥
॥१॥

२२२०. [पां. गचहल्यािें.] गयाळािें काम चहतािा आवारा । लाज फचजतखोरा असत नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चित्ता न चमळे तें डोळां सलों येतें । असावें परतें जवळू चन ॥ ॥ न करावा संग न बोलावी मात । साविान
चित्त नाहश त्यासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु ःख दे तील माकडें । घाचलती सांकडें उफराटें ॥ ३ ॥

२२२१. बहु बरें एकाएकश । संग िुकी करावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें बरें जालें ठावें । अनुभवें आपुल्या ॥
॥ सांगावें तें काम मना । सलगी जना नेदावी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनघे अगी । दु जे संगश आतळतां ॥ ३ ॥
॥२॥

[पां. अभंगाच्या वह्ा उदकांत बुडवून, पांि चदवस उगेि राचहले ; तेव्हां छळवादी येऊन चफरोन चनाेिाच्या गोष्टी बोचलले . श्रीसनमुख तेरा चदवस चनद्रा
केली ते अभंग १९ करून. मग चनद्रा केली. अळं कापुरी स्वामी कीतु॰ ॥ कचवत्वािा चनशेि के॰ ॥ लोका॰ ते॰ ॥ .] अलकापुरीं स्िामी
कीतणनास उभे रावहले ते वहाां कवित्िाचा वनषेध करून लोक बोवलले कीं कवित्ि बुडिणें ते वहाां कवित्ि बुडिून
पाांच वदिस होते ॥ लोकाांनीं फार पीडा केली कीं सांसारही नाहीं ि परमाथणही बुडविला आणीक कोणी
असतें तें जीि दे तें मग वनद्रा केली ते अभांग ॥ २० ॥

२२२२. भूतबािा आह्मां घरश । हें तों आियु गा हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाला भक्तीिा कळस । आले [पां.

दे . त. वस्तीस.] वसतीसी दोा ॥ ॥ जागरणािें फळ । चदली जोडोचन तळमळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । आहाि
कळों आली सेवा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २२२३. नाहश जों वेिलों चजवाचिया त्यागें । तोंवरी वाउगें [पां. नये.] काय बोलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां.

जाणचवलें .] जाचणवलें आतां करश ये उदे श । जोडी नकवा नाश तुमिी जीवें ॥ ॥ [पां. ठायश ि.] ठायशिें चि आलें
होतें ऐसें मना । जावें ऐसें वना दृढ जालें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मग वेिीन उत्तरें । [दे . त. उद्धचसलें .] उद्देचशलें खरें
जाल्यावरी ॥ ३ ॥

२२२४. करूं [दे . त. कचव काव आतां नाहश लाज ।.] कचवत्व काय नाहश आतां लाज । मज भक्तराज हांसतील
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां आला एका चनवाड्यािा चदस । सत्याचवण रस चवरसला [पां. चवसरला.] ॥ ॥ अनु भवाचवण
कोण करी पाप । चरते चि संकल्प [पां. लाजवावे.] लाजलावे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां न िरवे िीर । नव्हे जीव
त्स्थर मािंा मज ॥ ३ ॥

२२२५. नाहश आइकत तुह्मी मािंे बोल । कासया हें फोल उपणूं भूस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येसी तें करीन
बैसचलया ठाया । तूं [पां. तुिंी बुिंावया॰.] चि बुिंावया जवळी दे वा ॥ ॥ करावे ते केले सकळ उपाय । आतां
पाहों काय अिंुचन वास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आला आज्ञेसी सेवट । होऊचनयां नीट पायां [पां. पडें .] पडों ॥ ३ ॥

२२२६. नव्हे तुह्मां सरी । येवढें कारण मुरारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग जैसा तैसा काळ । दाट सारावा
पातळ ॥ ॥ स्वामीिें तें सांडें । पुत्र होतां [पां. काळें तोंड.] काळतोंडें ॥ २ ॥ शब्दा नाहश रुिी । मग कोठें तुका
वेिी ॥ ३ ॥

२२२७. केल्यापुरती आळी । कांहश होते टाळाटाळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्यसंकल्पािें फळ । होतां [पां. हें
तों.] न चदसे चि बळ ॥ ॥ दळणांच्या ओव्या । चरत्या खरें मापें घ्याव्या ॥ २ ॥ जातश [पां. उखळ.] उखळें िाटू ं ।
तुका ह्मणे राज्य घाटू ं ॥ ३ ॥

२२२८. आतां नेम जाला । या ि कळसश चवठ्ठला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हातश न िरश ले खणी । काय भुसकट
ते वाणी ॥ ॥ जाणें ते णें काळ । उरला सारीन सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घाटी । िाटू कोरडा शेवटश ॥ ३ ॥

२२२९. पावावे संतोा । तुह्मी यासाटश सायास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करश आवडी [पां. विन.] विनें । पालटू चन
[दे . प. क्षणक्षण.] क्षणक्षणें ॥ ॥ द्यावें अभयदान । भुमी न पडावें विन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे परस्परें । कांहश वाढवश
उत्तरें ॥ ३ ॥

२२३०. बोलतां विन असा पाठमोरे । मज भाव बरे कळों आले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचगतलें नये अरुिीनें
हातां । नाहश वरी सत्ता आदरािी ॥ ॥ समािानासाटश लाचवलासे कान । िोरलें तें मन चदसतसां ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आह्मां तुमिे चि फंद । वरदळ छं द कळों येती ॥ ३ ॥

२२३१. काशासाटश बैसों करूचनयां हाट । वाउगा बोभाट डांगोरा हा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय आलें एका
चजवाच्या [दे . उिारें. पां. उदारें.] उद्धारें । पावशी उच्चारें काय हो तें ॥ ॥ नेदी पट परी अन्नें तों न [दे . त. मरी.]
मारी । आपुचलये थोरीसाटश राजा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां अव्हे चरलें तरी । मग कोण करी दु कान हा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २२३१-अ. मािंा मज नाहश । आला [दे . उबेग.] उबग तो कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. तुझ्या.] तुमच्या
नामािी जतन । नव्हतां थोर वाटे सीण ॥ ॥ न पडावी ननदा । कानश स्वामीिी गोनवदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
लाज । आह्मां स्वामीिें तें काज ॥ ३ ॥

२२३२. कांहश मागणें हें आह्मां अनुचित । वचडलांिी रीत जाणतसों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे ह तुच्छ जालें
सकळ उपािी । सेवप
े ाशश बुचद्ध राचहलीसे ॥ ॥ शब्द तो उपाचि अिळ चनिय । अनु भव हा [पां. “हा” नाहश.]

काय नाहश अंगश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे ह फांचकला चवभागश । उपकार अंगश [पां. उभचवला.] उरचवला ॥ ३ ॥

२२३३. माचगतल्यास [त. पां. पसरी कर.] कर पसरी । पळतां भरी वाखती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय आह्मी नेणों
वमु । केला श्रम नेणतां ॥ ॥ बोलतां बरें येतां रागा । कठीण लागा मागेंमागें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें बोली ।
असे िाली उफराटी ॥ ३ ॥

२२३४. असो तुिंें तुजपाशश । आह्मां त्यासी काय िाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनरोिें [पां. चवरोिें.] कां कोंडू ं मन ।
समािान असोनी ॥ ॥ करावा तो उरे आट । खटपट वाढतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येउचन रागा । कां मी [पां.

चवभागा.] भागा मुकेन ॥ ३ ॥

२२३५. आहे तें चि पुढें पाहों । बरे आहों येथें चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय वाढवूचन काम । उगा ि श्रम
तृष्ट्णेिा ॥ ॥ त्स्छरावतां ओघश बरें । िाली पुरें पडे ना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वचळतां मन । आह्मां क्षण न लगे ॥ ३
॥

२२३६. सांगा दास नव्हें तुमिा मी कैसा । ऐसें पंढरीशा चविारूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणासाटश केली
प्रपंिािी होळी । या पायां वेगळी मायबापा ॥ ॥ नसेल तो द्यावा सत्यत्वासी िीर । नये भाजूं हीर उफराटे ॥
२ ॥ तुका ह्मणे आह्मां आचहक्य परत्रश । नाहश कुळगोत्रश [पां. तुजचवण.] दु जें कांहश ॥ ३ ॥

२२३७. अननयासी ठाव एक [पां. सवुकाज ।.] सवुकाजें । एकाचवण दु जें नेणे चित्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न
पुरतां आळी दे शिडी व्हावें । हें काय बरवें चदसतसे ॥ ॥ लें करािा भार माउलीिे चशरश । चनढळ तें दु री
िचरचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती घातली लांबणी । समथु होउचन केवढ्यासाटश ॥ ३ ॥

२२३८. स्तुती तचर [पां. काय करू.] करूं काय कोणापासश । [दे . त. कीतु.] कीती तचर कैसी वाखाणावी ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ खोया तंव नाहश अनु वादािें काम । उरला तो भ्रम वचर वरा ॥ ॥ ह्णवावें त्यािी खु ण नाहश
हातश । अवकळा फचजती [पां. सावकाश.] सावकाशें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें गे तुमिें मािंें तोंड । होऊनीयां लं ड
आळचवतों ॥ ३ ॥

२२३९. कांहश ि न लगे आचद अवसान । बहु त कठीण चदसतसां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघ्याि माझ्या
वेिचवल्या शक्ती । न िले सी युत्क्त जाली पुढें ॥ ॥ बोनललें विन हारपलें नभश । उतरलों तो उभश आहों
तैसश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश न करावेंसें जालें । थचकत चि ठे लें चित्त उगें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २२४०. [पां. रूपश गोचबयेलें चित्त ।.] रूपें गोचवलें चित्त । पायश राचहलें चननित ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मश दे वा अवघे
चि गोमटे । मुख दे खतां दु ःख न भेटे ॥ ॥ जाली इंचद्रयां चवश्रांचत । भ्रमतां पीडत [पां. पीचडत होती.] ते होतश ॥
२ ॥ तुका ह्मणे भेटी । सुटली भवबंदािी गांठी ॥ ३ ॥
॥ २० ॥

[त. स्वामशनश तेरा चदवस चनद्रा के॰ ते॰ ॥ ७ ॥ पां. अभंग करून तेरा चदवस चनद्रा केली. उदकांत वह्ा बुडचवल्या त्या कोरड्या चनघाल्या; तेव्हा
अनयाय ह्म॰ अ॰.] स्िामींनीं ते रा वदिस वनद्रा केली. मग भगिांतें येऊन समाधान केलें कीं, कवित्ि कोरडें आहे
तें काढणें उदकाांतून.

२२४१. थोर अनयाय केला तुिंा अंत म्यां पाचहला । [पां. जगाचिया.] जनाचिया बोलासाटश चित्त
क्षोभचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भागचवलासी केला सीण अिम मी याचतहीन । िंांकूचन लोिन चदवस ते रा राचहलों ॥
॥ अवघें घालू चनयां कोडें तानभुकेिें सांकडें । योगक्षेम पुढें [पां. तुज कारणें लागले .] तुज करणें लागेल ॥ २ ॥
उदकश राचखले कागद िुकचवला जनवाद [पां. जनापवाद.] । तुका ह्मणे ब्रीद साि केलें आपुलें ॥ ३ ॥

२२४२. तूं कृपाळू माउली आह्मां दीनांिी साउली । न संचरत [(संवृत. ?) तां. संवरीत. पां. स्वचरत.] आली
बाळवेशें जवळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें केलें समािान रूप गोचजरें सगुण । चनवचवलें मन आनलगन दे ऊनी ॥ ॥
कृपा केली जना हातश पायश ठाव चदला संतश । कळों नये चित्तश दु ःख कैसें आहे तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मी
अनयायी क्षमा करश वो मािंे आई । आतां पुढें काई तुज घालूं सांकडें ॥ ३ ॥

२२४३. कापो कोणी मािंी मान सुखें पीडोत दु जुन । तुज होय सीण तें मी न करश सवुथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ िुकी जाली एकवेळा मज पासूचन िांडाळा । उभें करोचनयां जळा माजी वह्ा राचखल्या ॥ ॥ नाहश केला
हा चविार मािंा कोण अचिकार । समथासी भार न कळे कैसा घालावा ॥ २ ॥ गेलें होऊचनयां मागें नये बोलों
तें वाउगें । पुचढचलया प्रसंगें तुका ह्मणे जाणावें ॥ ३ ॥

२२४४. काय जाणें मी पामर पांडुरंगा तुिंा पार । िचरचलया िीर काय एक न कचरसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
उताचवळ जालों आिश मचतमंद हीनबुचद्ध । पचर तें कृपाचनिी नाहश केला अव्हे र ॥ ॥ तूं दे वांिा ही दे व [पां.

सकळ.] अवघ्या ब्रह्मांडािा जीव । आह्मां दासां कशव कां भाकणें लागली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवश्वंभरा मी तों
पचतत चि खरा । अनयाय दु सरा दारश िरणें बैसलों ॥ ३ ॥

२२४५. नव्हती आली सीसा सुरी अथवा घाय पाठीवरी । तो म्यां केला हरी एवढा तुह्मां आकांत ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ वांचटलासी दोहश ठायश मजपाशश आचण डोहश । लागों चदला नाहश येथें ते थें आघात ॥ ॥ जीव घेती
मायबापें थोड्या अनयायाच्या कोपें । हें तों नव्हे सोपें साहों [पां. त्वां.] तों चि जाणीतलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
कृपावंता तुज ऐसा नाहश दाता । काय [पां. वाणूं तुज आतां.] वाणूं आतां वाणी मािंी कुंटली [पां. खुंटली.] ॥ ३ ॥

िषाि केला.

२२४६. तूं माउलीहू न मयाळ िंद्राहू चन शीतळ । पाचणयाहू चन पातळ कल्लोळ प्रेमािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दे ऊं काशािी उपमा दु जी तुज पुरुाोत्तमा । ओंवाळू चन नामा तुझ्या वरूचन टाचकलों ॥ ॥ तुवां केलें रे
अमृता गोड त्या ही तूं परता । पांिां तत्तवांिा जचनता सकळ सत्तानायक ॥ २ ॥ कांहश न बोलोचन आतां उगा ि
िरणश ठे चवतों माथा । तुका ह्मणे पंढचरनाथा क्षमा करश अपराि ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २२४७. मी अवगुणी अनयायी चकती ह्मणोन सांगों काई । आतां मज पायश ठाव दे ईं चवठ्ठले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ पुरे पुरे हा संसार कमु बचळवंत दु स्तर । राहों नेदी त्स्थर एके ठायश चनिळ ॥ ॥ अनेक बुचद्धिे तरंग
क्षणक्षणां [पां. पालटे .] पालटती रंग । िरूं जातां संग तंव तो होतो बािक ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां अवघी तोडश
मािंी निता । येऊचन पंढचरनाथा वास करश हृदयश ॥ ३ ॥
॥७॥

२२४८. बरें आह्मां कळों आलें दे वपण । आतां गुज कोण राखे तुिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचरलें कां मज
सांग आचजवरी । आतां सरोबरी तुज मज ॥ ॥ जें आह्मी बोलों तें आहे तुझ्या अंगश । दे ईन प्रसंगश आचज
चशव्या ॥ २ ॥ चनलाचजरा तुज नाहश याचत कुळ । िोरटा नशदळ ठावा जना ॥ ३ ॥ खासी िोंडे माती जीव जंत
िंाडें । एकलें उघडें परदे सी ॥ ४ ॥ गाढव कुतरा ऐसा मज ठावा । बईल तूं दे वा भारवाही ॥ ५ ॥ [दे . लचडका.]

लचटका तूं मागें बहु तांसी ठावा । आलें अनु भवा माझ्या तें ही ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे मज खवचळलें भांडा । आतां
िीर तोंडा न िरवे ॥ ७ ॥

२२४९. आह्मी भांडों तुजसवें । वमीं िरूं जालें ठावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होसी सरड बेडुक । [दे . त. वाग.]

वाघ गांढ्या ही पाईक ॥ ॥ बळ करी तया भ्यावें । पळों लागे तया घ्यावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दू र परता । नर
नारी ना तूं भूता ॥ ३ ॥

२२५०. काय साहतोसी फुका । मािंा बुडचवला रुका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रीण घरािें पांचगलें । तें न सुटे
कांहश केलें ॥ ॥ िौघांचिया मतें । आिश खरें केलें होतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे यावरी । आतां भीड कोण िरी ॥ ३
॥

२२५१. प्रीतीिा [पां. कळह.] कळहे पदरासी घाली पीळ । सरों नेदी बाळ मागें पुढें चपत्यासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ काय लागे त्यासी बळ हे डाचवतां कोण काळ । गोचवतें सबळ [पां. जाली.] जाळश स्नेहसूत्रािश ॥ ॥ सलगी
चदला लाड [पां. बोले तैसें वाटे ॰.] बोले तें तें वाटे गोड । करी बुिंावोचन कोड हातश दे ऊचन भातुकें ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे बोल कोणा हें कां नेणां नारायणा । सलगीच्या विना कैिें उपजे चवाम ॥ ३ ॥
॥४॥

२२५२. भार दे खोचन वैष्ट्णवांिे । दू त पळाले यमािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आले आले वैष्ट्णववीर । काळ
कांपती असुर ॥ ॥ [दे . गरुडडकयांच्या. पां. गरुडटक्याच्या.] गरुडटकयाच्या भारें । भूमी गजे [दे . त. जेजेकारें.]

जयजयकारें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काळ । पळे दे खोचनयां बळ ॥ ३ ॥

॥१॥

२२५३. [पां. रंगा रंगारे श्रशरंगा । काय भुललासी पतंगा ॥ .] रंगी रंगें रे [त. वो.] श्रीरंगे । काय भुललासी पतंगें ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ शरीर जायांिें ठे वणें । िचरसी अचभळास [पां. अचभळाश.] िंणें ॥ ॥ नव्हे तुिंा हा पचरवार । द्रव्य दारा
क्षणभंगुर ॥ २ ॥ अंतकाळशिा सोइरा । तुका ह्मणे चवठो िरा ॥ ३ ॥
॥१॥

विषयानु क्रम
 २२५४. जनमा येउचन काय केलें । तुवां मुदल गमाचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे न चफरसी माघारा ।
अिंुचन तरी फचजतखोरा ॥ ॥ केली गांठोळीिी नासी । पुढें भीक [दे . भीके.] चि मागसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
ठाया । जाईं आपल्या आचलया ॥ ३ ॥
॥१॥

२२५५. पंढरीस जाते चनरोप आइका । वैकुंठनायका क्षे म [दे . पां. क्षम.] सांगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनाथांिा
नाथ हें तुिंें विन । िांवें नको दीन गांजों दे ऊं ॥ ॥ ग्राचसलें भुजंगें सपें महाकाळें । न चदसे हें जाळें उगवतां
॥ २ ॥ कामक्रोिसुनश [पां. श्वापदें .] श्वापदश बहु तश । वेढलों [दे . आवुती.] आवती मायेचिये ॥ ३ ॥ मृगजलनदी
बुडचवना तरी । आणूचनयां वरी तळा नेते ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तुवां िचरलें उदास । तचर पाहों वास कवणािी ॥ ५
॥

२२५६. कृपाळू सज्जन तुह्मी संतजन । हें चि कृपादान तुमिें मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आठवण तुह्मी द्यावी
पांडुरंगा । कशव मािंी सांगा काकुलती ॥ ॥ अनाथ अपरािी पचतताआगळा [पां. पचतत॰.] । पचर पायांवग
े ळा
नका करूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी चनरचवल्यावचर । मग मज हचर उपेक्षीना ॥ ३ ॥

२२५७. संतांचिया पायश मािंा चवश्वास [त. चवसवास.] । सवुभावें दास जालों त्यांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते चि
मािंें चहत कचरती सकळ । जेणें हा गोपाळ कृपा करी ॥ ॥ भागचलया मज वाहतील [पां. कचडये.] कडे । [दे .

यांचियातें.] त्यांचियानें जोडे सवु सुख ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शेा घेईन आवडी । विन न मोडश बोचललों [त. पां. बोचलले
तें.] तें ॥३॥
॥३॥

२२५८. लाघवी [पां. सूत्र दोरी॰.] सूत्रिारी दोरी नािवी कुसरी । उपजवी पाळू चन संहाचर [पां. नानापचरिें.]

नानापचरिश लाघवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुरोचन पंढचरये उरलें भत्क्तसुखें [पां. सुखावलें .] लांिावलें । उभें चि राचहलें
कर कटश न बैसे ॥ ॥ बहु काळें ना सावळें बहु कचठण ना कोंवळें । गुणत्रया वेगळें बहु बळें आथीलें ॥ २ ॥
असोचन नसे सकळांमिश मना अगोिर बुद्धी । स्वामी मािंा कृपाचनचि तुका ह्मणे चवठ्ठल [पां. श्रीचवठ्ठले .] ॥ ३ ॥

२२५९. कीतुन ऐकावया भुलले श्रवण । श्रीमुख लोिन दे खावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उचदत हें भाग्य
होईल कोणे काळश । चित्त तळमळी ह्मणऊचन ॥ ॥ उतावीळ बाह्ा भेचटलागश दं ड । लोटांगणश िड
जावयासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माथा ठे वीन िरणश । होतील पारणी इंचद्रयांिी [पां. डोचळयांिश.] ॥ ३ ॥

२२६०. नाम घेतां कंठ शीतळ शरीर । इंचद्रयां व्यापार नाठवती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोड गोमटें हें अमृतासी
वाड । केला कइवाड माझ्या चित्तें ॥ ॥ प्रेमरसें जाली पुष्ट अंगकांचत । चत्रचवि सांचडती ताप [दे . अंग.] अंगें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे ते थें चवकारािी मात । बोलों नये चहत सकळांिें ॥ ३ ॥
॥३॥

२२६१. स्वाचमकाज [दे . ‘स्वाचमसेवा गुरुभत्क्त । चपतृविन पाचळती ॥’ असा पाठ नवीन केला आहे; पूवीं मूळांत चलचहल्याप्रमाणेंि
होता.] गुरुभत्क्त । चपतृविन सेवा पाचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हे चि चवष्ट्णि
ू ी महापूजा । अनु भाव नाहश दु जा ॥ ॥
सत्य बोले मुखें । दु खवे आचणकांच्या दु ःखें ॥ २ ॥ चनियािें बळ । तुका ह्मणे तें ि फळ ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २२६२. चित्त घेऊचनयां तूं काय दे सी । ऐसें मजपासश सांग आिश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर ि पंढचरराया
कचरन साटोवाटी । नेघें [पां. नघें.] जया तुटी येईल तें ॥ ॥ नरचद्धचसचद्ध कांहश दाचवसी अचभळास । नाहश मज
आस मुक्तीिी ही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. मािंें तुिंें.] तुिंें मािंें घडे तर । भक्तीिा भाव रे दे णें [पां. घेणें देणें.] घेणें ॥ ३
॥

२२६३. तुिंा संग पुरे संग पुरे । संगचत पुरे चवठोबा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपल्या साचरखें कचरसी दासां ।
चभकाचरसा जग जाणे ॥ ॥ [पां. रूप नाहश ठावा नांवा ।.] रूपा नाहश ठाव नांवा । तैसें [त. आह्मां.] आमुिें कचरसी दे वा
॥ २ ॥ तुका ह्मणे तोयें आपुलें भेंडोळें । कचरसी वाटोळें मािंें तैसें ॥ ३ ॥

२२६४. आतां मज तारी । विन हें साि करश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंें नाम चदनानाथ । चब्रदावळी
जगचवख्यात ॥ ॥ कोण ले खी माझ्या दोाा । तुिंा चत्रभुवनश ठसा ॥ २ ॥ वांयां जातां मज । तुका ह्मणे तुह्मां
लाज ॥ ३ ॥

२२६५. चवठ्ठल आमुिा चनजांिा । सज्जन सोयरा जीवािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मायबाप िुलता बंिु । अवघा
तुजशश संवि
ं ु॥ ॥ उभयकुळशसाक्ष । तूं चि मािंा मातुळपक्ष ॥ २ ॥ समर्तपली काया । तुका ह्मणे पंढचरराया ॥
३॥

२२६६. वेदािा तो अथु आह्मांसी ि ठावा । येरांनश वाहावा भार माथां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खादल्यािी गोडी
दे चखल्यासी नाहश । भार िन वाही मजु रीिें ॥ ॥ उत्पचत्तपाळणसंहारािें चनज । जेणें नेलें बीज त्यािे हातश ॥
२ ॥ तुका [दे . ‘तुका ह्मणे आह्मां सांपडलें मूळ । आपण चि फळ आलें हातां ॥’ असा पाठ मागून केला आहे ; पूवी मूळांतल्या प्रमाणेंि होता.]

ह्मणे आले आपण चि फळ । हातोहातश मूळ सांपडलें ॥ ३ ॥

२२६७. आमिा तूं [पां. ‘तूं’ नाहश.] ऋणी ठायशिा चि दे वा । मागावया ठे वा आलों [पां. िारा.] दारा ॥१॥॥
ध्रु. ॥ वमु तुिंें आह्मां सांपडले हातश । िचरयेले चित्तश दृढ पाय ॥ ॥ बैसलों िरणें कोंडोंचनयां िारश । आंतूचन
बाहे री येओं नेदी ॥ २ ॥ तुज मज सरी होइल या चविारें । जळो भांडखोरें चनलाचजरश [पां. चनलाचजरे .] ॥३॥
भांडवल मािंें चमरचवसी जनश । सहस्र वोवणी [दे . वोवनी.] नाममाळा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आह्मी केली चजवें साटी ।
तुह्मां आह्मां तुटी घालू आतां ॥ ५ ॥

२२६८. काय िोचवलें बाहे री मन मळलें अंतरश । गादलें जनमवरी असत्यकाटें काटलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सांडी व्यापार दं भािा शुद्ध करश रे मन वािा । तुचिंया चित्तािा तूं ि ग्वाही आपुला ॥ ॥ पापपुण्यचवटाळ
दे हश [पां. कचरतां.] भचरतां न चविाचरसी कांहश । काय िािपसी मही जी अखंड सोंवळी ॥ २ ॥ कामक्रोिा वेगळा
ऐसा होईं [पां. कां रे सोवळा.] कां सोंवळा । तुका ह्मणे कळा गुड
ं ु न ठे वश कुसरी ॥ ३ ॥

२२६९. ऊंस वाढचवतां वाढली गोडी । गुळ साकर हे त्यािी परवडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्यकमें आिरें रे
। बापा सत्यकमें आिरें रे । सत्यकमें आिरें होईल चहत । वारे ल [दे . त. वाढे ल.] दु ःख असत्यािें ॥ ॥
साकरे च्या आळां लाचवला कांदा । स्थूळसानापचर वाढे दु गि
ं ा ॥ २ ॥ सत्य असत्य हें ऐचसया परी । तुका ह्मणे
यािा चविार करश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २२७०. पाााण दे व पााण पायरी । पूजा एकावरी पाय ठे वी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सार तो भाव सार तो भाव ।
अनु भवश दे व ते चि जाले ॥ ॥ उदका चभन्न पालट काई । गंगा गोड येरां [पां. काय िवी.] िवी काय नाहश ॥ २ ॥
तुका ह्मणे हें भाचवकांिें वमु । येरश िमािमु चविारावे ॥ ३ ॥
॥ १० ॥

२२७१. जनमा येऊचन कां रे चनदसुरा । जायें भेटी वरा रखु माईच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाप ताप दै नय
जाईल सकळ । पावसी अढळ उत्तम तें ॥ ॥ संतमहं तचसद्धहचरदासदाटणी । चफटती पारणश इंचद्रयांिश ॥ २
॥ तुका ह्मणे ते थें नामािा गजर । फुकािी अपार लु टी घेंई ॥ ३ ॥

२२७२. काय िोचवलें कातडें । काळकुट भीतचर कुडें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उगा राहें लोकभांडा ।
िाळचवल्या पोरें रांडा ॥ ॥ घेसी बुंथी पानवथां । उगा ि हालचवसी माथा ॥ २ ॥ लावूचन बैसे टाळी । मन
इंचद्रयें मोकळश ॥ ३ ॥ हालवीत बैस माळा । चवायजप वेळोवेळां ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे हा व्यापार । नाम चवठोबािें
सार ॥ ५ ॥
॥२॥

२२७३. येईं वो येईं वो येईं [पां. िांवोचन लवलाह्ा ।.] िांवोचनयां । चवलं ब कां वायां लाचवला [पां. लाचवयेला.]
कृपाळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठाबाई चवश्वंभरे भवच्छे दके । कोठें गुंतलीस [पां. माय.] अगे चवश्वव्यापके ॥ ॥ न करश
न करश न करश आतां अळस अव्हे रु । [पां. प्रगट व्हावयासी कैंिे.] व्हावया प्रकट कैिें दू चर अंतरु ॥ २ ॥ नेघें नेघें नेघें
[पां. मािंे.] मािंी वािा चवसांवा । तुका ह्मणे हांवा [पां. हांवहांव सािावा.] हांवा हांवा सािावा ॥ ३ ॥

२२७४. हें चि याच्या ऐसें [त. मागावें हो दोन.] मागावें दान । वंदूचन िरण नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िीर
उदारशव चनमुळ चनमुत्सर । येणें सवेश्वर ऐसें नांव ॥ ॥ हा चि होईजेल याचिया चवभागें । [पां. अनुभवी अंगें

अनुभचवलें .] अनु भववी अंगें अनुभववील ॥ २ ॥ जोडे तयािे [पां. ‘कां’ नाहश.] कां न करावे सायास । जाला तचर
अळस दीनपणें ॥ ३ ॥ पावल्यामागें कां न [पां. घालावी.] घलावी िांव । िचरल्या तचर हांव [पां. बळी येते ।.] बळ येतें ॥
४ ॥ तुका ह्मणे घालूं खंडीमध्यें टांक । दे वािें हें एक करुनी घेऊं ॥ ५ ॥

२२७५. सत्ताबळें येतो मागतां चवभाग । लावावया लाग चनचमत्य करू ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंश ऐसश मुखें
करूं [पां. उच्चारणा । बोले नारायणा॰] उच्चारण बोलें नारायण सांपडवूं ॥ ॥ आसेचवण नाहश उपजत मोहो । तचर ि
हा गोहो न पडे फंदश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां व्हावें याजऐसें । सचरसें सचरसें समागमें ॥ ३ ॥

२२७६. कचरतां होया [पां. होय.] व्हावें चित्त चि नाहश । घटपटा कांहश करूं नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग
हालत चि नाहश जवळू न । करावा तो सीण सीणचवतो ॥ ॥ साहत चि नाहश कांहश पांकुळलें । उगल्या उगलें
ढळत आहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तरी बोलावें िंांकून । येथें खुणे खूण [त. पुरे ते. पां. पुरत.] पुरतें चि ॥ ३ ॥

२२७७. संतसंगें [पां. संतसंग.] यािा वास सवुकाळ । संिला सकळ [दे . मूर्ततमंद.] मूर्ततमंत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
घालू चनयां काळ अवघा बाहे री । त्यासी ि अंतरश वास चदला ॥ ॥ आपुलेंसें नजहश नाहश [पां. “उरों” नाहश.] उरों
चदलें । िोजचवतां भलें ऐसश स्थळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश िंांकत पचरमळ । िंदनािें स्थळ िंदन चि ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २२७८. पुष्ट कांचत चनवती डोळे । हे सोहळे श्रीरंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतबाहश चवले पन । हें भूाण चमरवूं ॥
॥ इच्छे ऐसी आवड पुरे । चवश्वंभरे जवळी ॥ २ ॥ तुका करी नारायण । या या सेवन नामािें ॥ ३ ॥

२२७९. सुकाळ हा चदवसरजनी । चनत्य [दे . त. नीत.] िणी नवी ि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करुण सेवूं नानापरी ।
राहे उरी गोडीनें ॥ ॥ सरे ऐसा नाहश िंरा । पंक्ती करा समवेत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरवा पानहा । कानहाबाई
माउलीिा ॥ ३ ॥

२२८०. पाहतां तव एकला चदसे । कैसा असे व्यापक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्यािे त्यािे चमळणश चमळे । तरी
खेळे बहु रूपी ॥ ॥ जाचणवेिें नेदी अंग । [पां. चदसे.] चदसों रंग चनवडीना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ये चि ठायश । हें तों
नाहश सवुत्र ॥ ३ ॥
॥८॥

२२८१. तुह्मांसाटश आह्मां आपुला चवसर । कचरतां अव्हे र कैसें [पां. कैसा.] चदसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चविाराजी आतां ठायीिें हे दे वा । आह्मां नये हे वा वाढचवतां ॥ ॥ आलों टाकोचनयां सुखािी वसती । पुढें
माझ्या युत्क्त खुंटचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाला सकळ वृत्तांत । केला प्रचणपात ह्मणऊचन ॥ ३ ॥

२२८२. करावा उद्धार हें तुह्मां उचित । आह्मी केली नीत कळली ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाववील हाक
िांवा ह्मणऊन । करावें जतन ज्यािें ते णें ॥ ॥ दु चितासी बोल ठे वायासी ठाव । ऐसा आह्मी भाव जाणतसों
॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें कायावािामन । दु सरें तें ध्यान कचरत नाहश ॥ ३ ॥

२२८३. संतािे उपदे श आमुिे मस्तकश । नाहश [दे . मृतेलोकश.] मृत्यलोकश राहाणेसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ह्मणऊचन बहु तळमळी चित्त । येईं वो िांवत पांडुरंगे ॥ ॥ उपजली निता लागला उसीर । होत नाहश िीर
चनढळ वाटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोटश चरघालें से भय । करूं आतां काय ऐसें जालें ॥ ३ ॥

२२८४. काळावचर घालूं तचर तो सचरसा । न पुरतां इच्छा दास कैसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां नाहश कांहश
उचसरािें काम । न खंडावें प्रेम नारायणा ॥ ॥ दे णें लागे मग चवलं ब कां आड । गोड तचर गोड आचद अंत ॥
२ ॥ तुका ह्मणे होइल [दे . त. दरुाणें.] दशुनें चननिती [पां. चनचिचत.] । गाईन तें गीतश ध्यान मग ॥ ३ ॥

२२८५. [पां. पर उपकार कायावािामनें.] पचरउपकारें कायावािामन । वेिे सुदशुन रक्षी तया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
याजसाटश असें योचजलें श्रीपचत । संकल्पािे हातश सवु जोडा ॥ ॥ परपीडे ज्यािी चजव्हा मुंडताळे [त.

मुडताळे ] । यमदू त [पां. टाळे .] डाळे कचरती पूजा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंबऋाी दु योिना । काय िंालें नेणां दु वासया
॥३॥

२२८६. हाचगल्यािे नसके [पां. चसके.] वोणवा चि राहे । अपशकुन पाहे वेडगळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अत्यंत
समय नेणतां अवकळा । येऊं नये बळा चसक िरा ॥ ॥ भोजनसमयश [पां. भोजनासमयी.] ओकािा आठव ।
ठकोचनयां जीव कष्टी करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती [पां. सांगावे.] सांगों उगवून । अभाग्यािे गुण अनावर ॥ ३ ॥

२२८७. [पां. नारडे .] नारे तचर काय नु जेडे कोंबडें । करूचनयां वेडें [पां. आग्रो (आग्रह).] आघ्रो दावी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ [त. आइत्यािी.] आइत्यािें साहे फुकािा चवभाग । चवक्षेपानें जग िी थू करी ॥ ॥ नेमन
ू ठे चवला करत्यानें

विषयानु क्रम
काळ । नल्हायेसें बळ [पां. पुढे करूं.] करूं पुढें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व साहे जाल्यावरी । असांग चि [पां. तें.] करी [दे .
सवु संग ।.] सवु सांग ॥ ३ ॥
॥७॥

२२८८. तरी सदा चनभुर दास । निताआसचवरचहत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा ि एकश ठाव । [पां. शुद्ध.] सवु
भाव चवठ्ठलश ॥ ॥ चनरचवलें तेव्हां त्यास । जाला वास त्यामाजी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [त. गुण गावे । ] रूप घ्यावें ।
नाहश ठाव गुणदोा ॥ ३ ॥

२२८९. वेचडया उपिार कचरतां सोहळे । काय सुख कळे तयासी तें [त. “तें” नाही.] अंिापुढें दीप
नािती नािणें । भत्क्तभावेंचवण भत्क्त तैसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चतमाणें [पां. चतमानें.] राखण ठे चवयेलें सेता ।
घालु चनयां माथां िुना तया । खादलें ह्मणोचन से वटश बोंबली [दे . बोंबाली.] । ठायशिी भुली कां नेणां रया ॥ ॥
मुचकयापासाव सांगतां [पां. पुराणें.] पुराण । रोचगया चमष्टान्न [दे . काई.] काय होय । नपुंसका काय करील पचद्मणी
। रुचिचवण वाणी तैसे होय ॥ २ ॥ हात पाय नाहश कचरल तो [दे . काई.] काय । [पां. वृक्षश.] वृक्षा फळ आहे
अमोचलक । हातां नये तैसा बांयां ि तळमळी । भावेंचवण भोळी ह्मणे तुका ॥ ३ ॥

२२९०. मे घवृष्टीनें [दे . “मेघवृष्टीनें” असतां “मेघवृष्टीन” केलें आहे .] करावा उपदे श पचर गुरुनें न करावा चशष्ट्य ।
बांटा लाभे त्यास केल्या अिुकमािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ द्रव्य वेिावें [अन्नसत्रश.] अन्नछत्रश भूतश द्यावें सवुत्र । नेदावा
[त. न द्यावा.] हा पुत्र उत्तमयाती पोसणा [दे . त. पोसना.] ॥ ॥ बीज न पेरावें खडकश ओल नाहश ज्यािे बुडखश ।
थीतां ठके सेखश पाठी लागे चदवाण ॥ २ ॥ गुज बोलावें संतांशश पत्नी राखावी जैसी [पां. दासी जैसी.] दासी । लाड
दे तां चतयेसी वांटा पावे कमािा ॥ ३ ॥ शु द्ध कसूचन पाहावें वचर रंगा न भुलावें । तुका ह्मणे घ्यावें जया नये तुटी
तें ॥ ४ ॥

२२९१. नावडावें जन नावडावा मान । करूचन प्रमाण तूं चि होईं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोडवूचन [दे . सोडु चन. पां.
सांडुचनयां.] दे हसंबि
ं [दे . त. वेसनें.] व्यसनें । ऐसी नारायणें कृपा कीजे ॥ ॥ नावडावें रूप नावडावे रस । अवघी
राहो आस पायांपाशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां आपुचलया सत्ता । करूचन अनंता ठे वा [पां. ठे वी.] ऐसें ॥ ३ ॥

२२९२. उपाचिवेगळे तुह्मी चनर्तवकार । कांहश ि संसार तुह्मां नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें मज करूनी
ठे वा नारायणा । समूळ वासना नु रवावी ॥ ॥ चनसंग तुह्मांसी राहणें एकट । नाहश कटकट साहों येत [दे . त.
येक.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश चमळों येत चशळा [दे . चशळ.] । रंगासी सकळा [दे . सकळ. (हे दोनही पाठ मागून केले ले आहे त).]

स्पचटकािी ॥ ३ ॥

२२९३. माहार माते िपणी भरे । न कळे खरें पुढील ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वोंगळ [पां. अिमािे वोंगळ गुण.]

अिमािे गुण । जातां घडी न लगे चि ॥ ॥ श्वान िंोळी स्वाचमसत्ता । कोप येतां उतरे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
गुमान कां । सांगों लोकां अिमासी ॥ ३ ॥

२२९४. डोळ्यामध्यें जैसें कणु । अणु तें चह न [पां. साहे .] समाये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें शु द्ध [पां. राखा.] करश
चहत । नका चित्त बाटवूं ॥ ॥ [पां. अपल्यािा.] आपल्यािा कळवळा । आचणका बाळावचर न ये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
बीज [दे . मुडां.] मुडा । जैशा [पां. तैशा.] िाडा चपकाच्या ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २२९५. मुखश नाम हातश मोक्ष । ऐसी साक्ष [पां. बहु तांिी.] बहु तांसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वैष्ट्णवांिा माल खरा ।
[पां. तूतातूत.ु ] तुरतुरा वस्तूसी ॥ ॥ भस्म दं ड न लगे काठी । तीथां आटी भ्रमण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आडकाठी ।
नाहश भेटी दे वािे ॥ ३ ॥

२२९६. आगी लागो तया सुखा । जेणें हचर नये मुखा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज होत कां चवपचत्त । पांडुरंग
राहो चित्तश ॥ ॥ जळो तें समूळ । िन संपचत्त उत्तम कुळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । जेणें घडे तुिंी सेवा ॥ ३ ॥

२२९७. आतां न ह्मणे मी मािंें । नेघें भार कांहश ओिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं चि ताचरता माचरता । कळों
आलासी चनरुता ॥ ॥ अवघा तूं चि जनादु न । संत बोलती विन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगा [पां. ॰ कांहश । मािंें
चतळभरी नाहश.] । तुझ्या चरगालों वोसंगा ॥ ३ ॥

२२९८. समुद्रवळयांचकत पृथ्वीिें दान । कचरतां समान न ये नामा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन कोणश न
करावा आळस । ह्मणा रात्रीचदवस रामराम ॥ ॥ सकळ ही [पां. शास्त्र.] शास्त्रें पठण कचरतां वेद । सरी नये
गोनवदनामें [दे . नाम एकें. पां. नामें एका॰.] एकें ॥ २ ॥ सकळ ही तीथे [त. प्रयाग हे काशी. पां. प्रयागाचद काशी.] प्रयाग काशी ।
कचरतां नामाशश तुळेचत ना ॥ ३ ॥ कवुतश कमुरश दे हासी दं डण । कचरतां समान नये नामा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
ऐसा आहे श्रेष्ठािार । नाम हें चि सार चवठोबािें ॥ ५ ॥

२२९९. अवघ्या वाटा जाल्या क्षीण [पां. कली.] कळश न घडे सािन । उचित चवचि चविान न कळे न घडे
सवुथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भत्क्तपंथ बहु सोपा पुण्य [पां. नागवती.] नागवया पापा । येणें जाणें खेपा येणें [प. अवघ्या येणें
खंडती.] चि एक खंडती ॥ ॥ उभारोचन वाहे चवठो पालवीत आहे । दासां मी चि [पां. आहे .] साहे मुखें बोले
आपुल्या ॥ २ ॥ भाचवक चवश्वासी पार [पां. पावचवलें . त. उतरील.] उतचरलें त्यांसी । तुका ह्मणे नासी कुतक्यािे
कपाळश ॥ ३ ॥

२३००. आह्मश नामािे िारक नेणों प्रकार आणीक । सवु भावें एक चवठ्ठल चि प्रमाण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न
लगे जाणावें नेणावें गावें आनंदें नािावें । प्रेमसुख [पां. ॰ घ्यावे या वैष्ट्णवांसग
ं ती ।.] घ्यावें वैष्ट्णवांिे संगती ॥ ॥
भाववळें घालू कास लज्जा निता दवडू ं आस । पायश चनजध्यास [पां. ह्मणवूं.] ह्मणों दास चवष्ट्णूिे ॥ २ ॥ भय नाहश
जनम घेतां मोक्षपदा [पां. मोक्षसुखा.] हाणों लाता । तुका ह्मणे सत्ता िरूं चनकट सेवि
े ी॥३॥

२३०१. आह्मी हचरिे संवगडे जु ने ठायशिे वेडे वागडे । हातश िरुनी कडे पाठीसवें वागचवलों ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ ह्मणोचन चभन्न भेद नाहश दे वा आह्मां [पां. त. एकदोही.] एकदे हश । नाहश जालों [त. कांहश.] कहश एका एक वेगळे
॥ ॥ चनद्रा कचरतां होतों पायश सवें चि लं का घेतली तईं । [दे . त. वान्नरें.] वानरें गोवळ गई सवें िाचरत
चफरतसों ॥ २ ॥ आह्मां नामािें नितन राम कृष्ट्ण नारायण । तुका ह्मणे क्षण खातां जेचवतां न चवसंभों [पां. चवसंबों.]
॥३॥

२३०२. मागें बहु तां जनमश हें चि कचरत आलों आह्मी । भवतापश्रमी दु ःखें पीचडलश चनववूं त्यां ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ गजों हचरिे पवाडे चमळों [पां. चमळवू.ं ] वैष्ट्णव बागडे । पािंर रोकडे काढू ं पाााणामध्यें ॥ ॥ भाव शु द्ध
नामावळी हाें नािों चपटू ं टाळी । घालूं पायां तळश कचळकाळ [पां. याबळें .] त्याबळें ॥ २ ॥ कामक्रोि बंदखाणी [पां.
बंदीखाणी.] तुका ह्मणे चदले दोनही । इंचद्रयांिे िणी आह्मी जालों गोसांवी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २३०३. अमर तूं खरा । नव्हे कैसा भी दातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िाल जाऊं संतांपुढें । वाद सांगेन चनवाडें
॥ ॥ तुज नांव जर नाहश । तर मािंें दाव काई ॥ २ ॥ [पां. हें कडवें नाहश.] तुज रूप नाहश । तर मािंें दाव काई ॥
३ ॥ खेळसी तूं लीळा । ते थें [पां. तरी काय मी वेगळा.] मी काय वेगळा ॥ ४ ॥ साि तूं लचटका । तैसा मी ही ह्मणे
तुका ॥ ५ ॥

२३०४. मंत्र [दे . पां. िळ.] िळे चपसें लागतें सत्वर । अबद्ध ते फार तरले नामें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . आशोिे.

त. आशौच्य.] अशौि तो बािी आचणकां अक्षरां । नाम चनदसुरा घेतां तरे ॥ ॥ रागज्ञानघात िुकतां होय वेळ ।
नाम सवुकाळ शु भदायक ॥ २ ॥ आचणकां [पां. ॰ भजना चवचि बोचलला॰.] भजना बोचलला चनाेि । नाम तें अभेद
सकळां मुखश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तपें घालती घालणी । वेश्या उद्धरूचन नेली नामें ॥ ४ ॥

२३०५. नव्हती ते संत कचरतां कचवत्व । संतािे ते आप्त [पां. होती (पण “न” ले खकप्रमादानें िुकला आहे असें उघड
चदसतें).] नव्हती संत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें नाहश वेश सरतें [त. सरत आड नावें. पां. सरत आड नांव.] आडनांवें । चनवडे
घावडाव व्हावा अंगश ॥ ॥ नव्हती ते संत िचरतां भोंपळा । कचरतां वाकळा प्रावरण [पां. प्रावणु तें. त. प्रावणे.] ॥ २
॥ [पां. हें कडवें या चठकाणश नसून “नव्हती संत कचरतां तप तीथाटणें॰” या कडव्याच्या पुढें आहे .] नव्हती ते संत कचरतां कीतुन ।
सांगतां पुराणें नव्हती संत ॥ ३ ॥ नव्हती ते संत वेदाच्या पठणें । कमु आिरणें नव्हती संत ॥ ४ ॥ [पां. नव्हती ते

संत.] नव्हती संत कचरतां तप तीथाटणें । सेचवचलया वन नव्हती संत ॥ ५ ॥ नव्हती संत माळामुद्रांच्या भूाणें ।
भस्मउद्धळ
ू णें नव्हती संत ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे नाहश चनरसला दे हे । [पां. तंव हे अवघे संसाचरक.] तों अवघे हे संसाचरक
॥७॥

२३०६. हें चि दान दे गा दे वा । तुिंा चवसर न व्हावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गुण गाईन आवडी । हे चि मािंी
सवु जोडी ॥ ॥ न लगे मुत्क्त [पां. िनसंपदा.] आचण संपदा । संतसंग दे ईं सदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गभुवासश ।
सुखें घालावें आह्मासी ॥ ३ ॥

२३०७. भाग्यवंता हे परवडी । कचरती जोडी जनमािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . आपुल्याला लाहो भावें. पां. आपुल्याला
हो भावें.] आपुलाल्या लाहों भावें । जें ज्या व्हावें तें आहे ॥ ॥ इच्छाभोजनािा दाता । न लगे निता करावी ॥ २
॥ तुका ह्मणे आल्या थाऱ्या l वस्तु बऱ्या मोलाच्या ॥ ३ ॥

२३०८. वंिुचनयां [पां. वेिुचनयां.] नपड । भाता दान करी लं ड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जैसी यािी िाली वरी । तैसा
अंतरला दु री ॥ ॥ मे ला राखे चदस । [दे . ज्याले पणें.] ज्याले पण जालें वोस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । लोभें न पुरे
चि सेवा ॥ ३ ॥

२३०९. अिीरा माझ्या मना ऐकें [दे . ऐक एकी. पां. ऐक एक.] एकी मात । तूं कां रे दु चित चनरंतर ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ हे चि निता काय खावें ह्मणऊचन । भले तुजहू चन पचक्षराज ॥ ॥ पाहा तें िातक नेघे भूचमजळा । वरुाे
उनहाळा मे घ तया ॥ २ ॥ सकळयातशमध्यें ठक हा सोनार । त्याघरश व्यापार िंाचरयािा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जळश
वनश जीव एक । तयापाशश ले ख काय असे ॥ ४ ॥

२३१०. कां रे नाठचवसी कृपाळु दे वासी । पोचसतो जनासी एकला तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बाळा [पां. दु ि.]

दु िा कोण कचरतें उत्पत्ती । वाढवी श्रीपचत [पां. स्वये] सवें दोनही ॥ ॥ फुटती तरुवर उष्ट्णकाळमासश । जीवन

विषयानु क्रम
तयांसी कोण घाली ॥ २ ॥ तेणें तुिंी काय [पां. केली नाहश.] नाहश केली निता । राहे त्या अनंता आठवूचन ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे ज्यािें [पां. नांव] नाम चवश्वंभर । त्यािें चनरंतर ध्यान करश ॥ ४ ॥

२३११. उदारा कृपाळा पचततपावना । चब्रदें नारायणा साि तुिंश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वर्तणलासी जैसा
जाणतां नेणतां । तैसा तूं अनंता साि होसी ॥ ॥ दै त्यां काळ भक्तां मे घश्याममूर्तत । ितुभज
ु हातश शंख िक्र
॥ २ ॥ काम इच्छा तयां तैसा होसी राणश । यशोदे च्या स्तनश पान करी ॥ ३ ॥ होऊचन सकळ कांहशि न होसी ।
तुका ह्मणे यासी वेद ग्वाही ॥ ४ ॥

२३१२. ऐका संतजन उत्तरें मािंे बोबडे बोल । करश लाड तुह्मांपुढें हो कोणी िंणी कोपाल ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ उपाय सािन आइका कोण गचत अवगचत । दृढ बैसोचन सादर तुह्मी िरावें चित्तश ॥ ॥ िमु तयासी घडे
रे ज्यािे [पां. आिीन.] स्वािीन भाज । कमु तयासी जोडे रे भीत नाहश लाज ॥ २ ॥ पुण्य तें जाणां रे भाइनो [पां.

परोपकारािें.] परउपकारािें । परपीडा परननदा रे [पां. ‘रे’ नाहश.] खरें पाप [पां. त्यािें.] तयािें ॥ ३ ॥ लाभ तयासी
जाला रे मुखश दे व उच्चारी । प्रपंिापाठी गुंतला हाणी तयासी ि थोरी ॥ ४ ॥ सुख तें जाणा रे भाइनो
संतसमागम । दु ःख तें जाणारे भाइनो [दे . पां. शमें तेथे चवशम.] सम ते थें चवाम [त. चवशम.] ॥ ५ ॥ सािन तयासी सािे
रे ज्यािी स्वािीन बुचद्ध । [पां. परािीन.] परािीनासी आहे घात रे थोर [पां. जाणा.] जाण संबि
ं ी ॥ ६ ॥ मान पावे तो
आगळा मुख्य इंचद्रयें [पां. इंचद्रय. त. इंचद्रयें.] राखे । अपमानी तो अिररसस्वाद िाखे ॥ ७ ॥ जाणता तयासी
बोचलजे जाणे समािान [पां. सारलक्षण.] । नेणता तयासी बोचलजे वाद करी भूाण ॥ ८ ॥ भला तो चि एक जाणा
रे गयावजुन करी । बुरा िन नष्ट मे ळवी परिार जो करी ॥ ९ ॥ आिारी अन्न काढी रे गाई अचततभाग ।
अनािारी करी भोजन ग्वाही नसतां संग ॥ १० ॥ स्वचहत ते णें चि [पां. “चि” नाहश.] केलें रे भूतश दे चखला दे व ।
अनचहत तयािें जालें रे आणी अहं भाव ॥ ११ ॥ िनय जनमा ते चि आले रे एक हचरिे दास । चिग ते चवायश
गुंतले केला [पां. आयुष्ट्यािा नाश.] आयुष्ट्या नास ॥ १२ ॥ जोहरी [दे . जोहोचर तो॰.] तो चि एक जाणा रे जाणे
चसद्धलक्षणें [पां. चसद्धलक्षण.] । वेडसरु तो भुले रे वरदळभूाणें ॥ १३ ॥ बचळयाढा तो चि जाणा रे । भत्क्त दृढ
शरीरश । गांढ्या तयासी बोचलजे एक भाव न िरी ॥ १४ ॥ खोल तो विन गुरूिें जो चगळू चन बैसे । उथळ िीर
नाहश अंगश रे ह्मणे होईल कैसें ॥ १५ ॥ उदार तो [पां. तो चि जीव॰.] जीवभाव रे ठे वी दे वािे पायश । कृपण तयासी
बोचलजे पडे उपाचिडाईं ॥ १६ ॥ िांगलें पण तें चि रे ज्यािें अंतर शु द्ध । वोंगळ [दे . मचळन.] मचळण अंतरश वाणी
वाहे दु गंि ॥ १७ ॥ गोड तें चि [पां. ‘एक’ नाहश.] एक आहे रे सार चवठ्ठलनाम । कडु तो संसार रे लक्षिौऱ्याशी
जनम ॥ १८ ॥ तुका ह्मणे मना [पां. रे िरश.] िरी रे संतसंगचतसोई । न लगे कांहश करावें राहें चवठ्ठलपायश ॥ १९ ॥

॥ येकाखडी ॥ १ ॥

२३१३. करावा कैवाड । नाहश तरी आला नाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ स्मरा पंढरीिा दे व । मनश िरोचनया भाव
॥ ॥ खिचवलें काळें । उगवा लवलाहें जाळें ॥ २ ॥ गजर नामािा । करा लवलाहे वािा ॥ ३ ॥ घरटी
िक्रफेरा । जनममृत्यािा भोंवरा ॥ ४ ॥ नानाहव्यासांिी जोडी । तृष्ट्णा करी दे शिडी ॥ ५ ॥ िरणश ठे वा [पां. ठे वश.]
चित्त । ह्मणवा दे वािे अंचकत ॥ ६ ॥ छं द नानापरी । कळा न पचवजे हरी ॥ ७ ॥ जगािा जचनता ।
भुत्क्तमुक्तशिा ही दाता ॥ ८ ॥ िंणी मािंें मािंें । भार वागचवसी ओिंें ॥ ९ ॥ यांिी कां रे गेली बुचद्ध । नाहश [पां.
तयािी हे शुचद्ध.] तरायािी शु चद्ध ॥ १० ॥ टणक िाकुलश । अवघश सरती चवठ्ठलश ॥ ११ ॥ ठसा चत्रभुवनश । उदार हा
चशरोमचण ॥ १२ ॥ डगमगी तो वांयां जाय । िीर नाहश गोता खाय ॥ १३ ॥ ढळों नये जरी । लाभ घचरचिया घरश
॥ १४ ॥ नाहश ऐसें राहे । कांहश नाचसवंत दे हे ॥ १५ ॥ तरणा भाग्यवंत । नटे हचरकीतुनांत ॥ १६ ॥ थडी टाकी
पैलतीर । बाहे ठोके होय वीर ॥ १७ ॥ [पां. ‘दमाचतिें नांवें । अहंकार जाय जीवें ॥ ’ असें आहे . दे . पूवीं असा पाठ होता; मागून चफरचवला

विषयानु क्रम
आहे .] दया चतिें नांव । अहंकार जाय जंव ॥ १८ ॥ िनिानय हे वा । [पां. नाड.] नाडे कुटु ं बािी सेवा ॥ १९ ॥ नाप
गोनवदािें । घ्या रे हें चि भाग्य सािें ॥ २० ॥ परउपकारा । वेिा शत्क्त ननदा वारा ॥ २१ ॥ फळ भोग इच्छा ।
दे व आहे [पां. जैसा.] जयां तैसा ॥ २२ ॥ बरबा ऐसा छं द । वािे गोनवद गोनवद ॥ २३ ॥ भचवष्ट्यािे माथां । भजन न
[दे . ‘न द्यावें’ या बद्दल ‘नेदावे’.] द्यावें सवुथा ॥ २४ ॥ माग लागला न संडश । अळसें माती घालश तोंडश ॥ २५ ॥ यश [दे.
कीतु.] कीर्तत मान । तरी जोडे नारायण ॥ २६ ॥ रचव लोपे ते जें । जरी हारपे हें दु जें ॥ २७ ॥ लकार लाचवला ।
असतां नसतां चि उगला ॥ २८ ॥ [दे . पां. वासने चि.] वासनेिी िाडी । बंद खोड्या नाड्या [पां. नाड.] बेडी ॥ २९ ॥
[पां. सार तें.] सरतें न कळे । काय िंांचकयेले डोळे ॥ ३० ॥ खंती ते न िरा । होणें [पां. होय.] गाढव कुतरा ॥ ३१ ॥
सायासाच्या जोडी । चपके [त. चपकें. दे . ‘चपकें’ असतां ‘चपके’ केलें आहे . पां. पीक काचढले ते पेडी.] काचढयेल्या पेडी ॥ ३२ ॥
हातश चहत आहे । पचर न कचरसी पाहें ॥ ३३ ॥ अळं कार ले णें । ल्या रे तुळसीमुद्राभूाणें [पां. तुळसीभूाणें.] ॥ ३४ ॥
[दे . क्ष्याचत. त. क्षाचत.] ख्याती केली चवष्ट्णुदासश । तुका ह्मणे पाहा कैसी ॥ ३५ ॥

२३१४. दे वें दे ऊळ सेचवलें । उदक कोरडें चि ठे चवलें [त. ठे लें.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नव्हे मत गूढ उमानें
कांहश । तूं आपआपणापें [दे . कांहश.] पाहश ॥ ॥ पाठें पूर वोसंडला । सचरता सागर तुंबोचन ठे ला ॥ २ ॥ [पां.

वािंेघरश.] वांजेघरश बाळ तानहा । एक बाळी दों कानां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे पैस । अनु भचवया ठावा गोडीरस ॥ ४ ॥

॥ [त. कीतु॰ मूल मृ॰. पां. लोहोगांवश मूल कीतुनांत जीवंत जालें ते अ॰.] लोहागाांिीं कीतणनाांत मे लें मूल जीत झालें ते समयीं
स्िामींनीं अभांग केले ते

२३१५. अशक्य तों [पां. तें.] तुह्मां नाहश नारायणा । चनजीवा िेतना आणावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागें काय
जाणों स्वामीिे पवाडे । आतां कां रोकडे दावूं नये ॥ ॥ थोर भाग्य आह्मी [पां. समथािी.] समथािे [त. काशे.]

कासे । ह्मणचवतों दास काय थोडें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंे चनववावे डोळे । दावूचन सोहळे सामथ्यािे ॥ ३ ॥

२३१६. दाता तो एक जाणा । नारायणा स्मरवी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक नाचसवंतें काय । न सरे हाय
[पां. ज्यािनी.] ज्यांच्यानें ॥ ॥ यावें तयां काकुलती । जे दाचवती सुपंथ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उरी नु रे । त्यािे खरे
उपकार ॥ ३ ॥

अलां कापुरी ब्राह्मण धरणें बसून बेताळीस वदिस उपिासी होता त्यास दृष्ाांत कीं दे हूस तुकोबापाशी जाणें .
ब्राह्मण स्िामीपें आला त्याबदल अभांग ॥ ३१ ॥

२३१७. श्रीपंढरीशा पचततपावना । एक चवज्ञापना पायांपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनाथां जीवांिा तूं

काजकैवारी । ऐसी िरािरश चब्रदावळी ॥ ॥ न संगतां [पां. सांगतां.] कळे अंतरशिें गुज । आतां तुिंी लाज तुज
दे वा ॥ २ ॥ आचळकर [पां. त्यािें.] ज्यािें कचरसी समािान । अभयािें दान दे ऊचनयां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तूं चि खेळें
दोहश ठायश । नसेल तो दे ईं िीर मना ॥ ४ ॥

२३१८. अगा ये उदारा अगा चवश्वंभरा । रखु माईच्या वरा पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अगा सवोत्तमा अगा
कृष्ट्णा रामा । अगा मे घश्यामा चवश्वजचनत्या ॥ ॥ अगा कृपावंता जीवन तूं दाता । अगा सवुसत्ता िचरतया ॥
२ ॥ अगा सवुजाणा अगा नारायणा । करुणाविना चित्त द्यावें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नाहश अचिकार तैसी । सरती
पायांपाशश केली मागें ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 २३१९. नव्हें दास खरा । पचर जाला हा डांगोरा ॥ १ ॥ ध्रु. ॥ यासी काय करूं आतां । तूं हें सकळ
जाणता ॥ ॥ नाहश पुण्यगांठी । जे [पां. दे हे वेिूं.] हें वेंिू कोणासाठश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कां उपािी । वाढचवली
कृपाचनिी ॥ ३ ॥

२३२०. तुजचवण सत्ता । नाहश वािा वदचवता ॥ १ ॥ । ध्रु. ॥ ऐसे आह्मी जाणों दास । ह्मणोचन जालों
उदास ॥ ॥ तुह्मी चदला िीर । ते णें मन िंालें त्स्थर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आड । केलों मी हें तुिंें कोड ॥ ३ ॥

२३२१. काय मी जाणता । तुह्माहू चन अनंता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. जे.] जो हा करूं अचतशय । [त. काय.] कां
तुह्मां दया नये ॥ ॥ काय तुज नाहश कृपा । चवश्वाचिया मायबापा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाणी । मािंी वदे
तुह्मांहूचन ॥ ३ ॥

२३२२. काय ज्ञानेश्वरश उणें । नतहश पाठचवलें िरणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐकोचनयां चलचखत । ह्मूण
जाणवली हे मात ॥ ॥ तरी जाणे िणी । वदे सेवकािी वाणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठे वा [त. ॰दे वा । होता सांभाळी हा
ठे वा ॥ .] । होतां सांभाळावें दे वा ॥ ३ ॥

२३२३. ठे वचू नयां डोई । पायश जालों उतराई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कारण तें तुह्मी जाणां । मी तराळ
नारायणा ॥ ॥ प्रसंगश विन । चदलें तें चि खावें अन्न ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भार । तुह्मी जाणां थोडा फार ॥ ३ ॥

उपदे श अभांग ॥ ११ ॥

२३२४. नको कांहश पडों ग्रंथाचिये [दे . प्रंथािे.] भरश । शीघ्र व्रत करश हें चि एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वाचिये
िाडे आळवावें दे वा । ओस दे हभावा पाडोचनयां ॥ ॥ सािनें घाचलती काळाचिये मुखश । गभुवास सेखश [दे .
सेकश.] न िुकती ॥ २ ॥ उिारािा मोक्ष होय [पां. नोहे .] नव्हे ऐसा । पतनासी इच्छा आवश्यक ॥ ३ ॥ रोकडी
पातली अंगसंगें जरा । आतां उजगरा कोठवचर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे घालश नामासाटश उडी । पांडुरंग थडी
पाववील ॥ ५ ॥

२३२५. नाहश दे वापाशश मोक्षािें गांठोळें । आणूचन चनराळें द्यावें हातश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इंचद्रयांिा जय
सािुचनयां मन । चनर्तवाय कारण असे ते थें ॥ ॥ उपास पारणश अक्षरांिी आटी । सत्कमां शेवटश असे फळ ॥
२ ॥ आदरें संकल्प वारश अचतशय । सहज तें काय दु ःख जाण [पां. जाणे.] ॥ ३ ॥ स्वप्नशच्या घायें चववळसी [दे . त.
चवळवसी.] वांयां । रडे रडचतयासवें चमथ्या ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे फळ आहे मूळापाशश । शरण दे वासश जाय वेगश ॥ ५
॥

२३२६. [दे . त. तचजलें .] त्यचजलें भेटवी आणूचन वासना । दाचवल्यािे जना काय काज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आळवावें दे वा भाकूचन करुणा । आपुचलया मना साक्ष [पां. साक्षे.] करश ॥ ॥ नाहश जावें यावें दु रूचन लागत ।
आहे साक्षभूत अंतरशिा ॥ २ ॥ तुका [पां. ह्मणे तो हा.] ह्मणे हा आहे कृपानसिु । तोडी भवबंिु तात्काचळक ॥ ३ ॥

२३२७. गोनवद गोनवद । मना लागचलया छं द ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग गोनवद ते काया । भेद नाहश दे वा तया
॥ ॥ आनंदलें मन । प्रेमें पािंरती लोिन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आळी । जेवी नु रे चि वेगळी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २३२८. [पां. जय ज्यािें.] ज्यािें जया ध्यान । तें चि होय त्यािें मन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन अवघें सारा ।
पांडुरंगा दृढ िरा ॥ ॥ सम खूण त्यािे पाय । उभा व्यापक चवटे ठाय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नभा । परता अनूिा
ही गाभा ॥ ३ ॥

२३२९. पाहु चनयां ग्रंथ करावें कीतुन । ते व्हां आलें जाण फळ त्यािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तचर वांयां
केली तोंडचपटी । उरी ते शेवटी [पां. उरलश आहे .] उरलीसे ॥ ॥ पढोचनयां वेद हचरगुण [पां. गाये.] गावे । ठावें तें
जाणावें ते व्हां जालें ॥ २ ॥ [दे . तप चतथचटण.] तपतीथाटणें ते व्हां कायुचसचद्ध । त्स्थर राहे बुचद्ध हचरच्या नामश ॥ ३
॥ यागयज्ञाचदक काय दानिमु । तचर फळ नाम कंठश राहे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नको काबाडािे भरी । पडों सार
िरश हें चि एक ॥ ५ ॥

२३३०. सुखें खावें अन्न । त्यािें करावें नितन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. त्यािें चदलें त्यासी पावे । फळ आपणासी फावे ॥ .

दे . पूवीं पां. प्रमाणें होतें, मागून चफरचवलें आहे .] त्यािें चदलें त्यासी । पावे फळ आपणासी ॥ ॥ आहे हा आिार । नाम
त्यािें चवश्वंभर ॥ २ ॥ नाहश चरता ठाव । तुका ह्मणे पसरश भाव ॥ ३ ॥

२३३१. संकोिोचन काय जालासी लहान । घेईं अपोशण ब्रह्मांडािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करोचन पारणें
आंिवें संसारा । उशीर उचशरा लावूं नको ॥ ॥ [त. घरकुल्यानें.] घरकुलानें होता पचडला अंिार । ते णें केलें
फार कासावीस ॥ २ ॥ िंुगारूचन दु री लपचवलें काखे । तुका ह्मणे वाखे कौतुकािे ॥ ३ ॥

२३३२. माझ्या बापें मज चदिलें भातुकें । ह्मणोचन कवतुकें क्रीडा करश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केली आळी पुढें
बोचललों विन । उत्तम हें ज्ञान आलें त्यािें ॥ ॥ घेऊचन चवभाग जावें लवलाह्ा । आले चत [त. त्या.] या ठाया
आपुचलया ॥ २ ॥ तुका ज्ञानदे वश समुदाय । करावा मी पाय येइन वंदंू ॥ ३ ॥

२३३३. ज्ञाचनयांिा गुरुं [पां. तूं. त. ॰राजा गुरु महा॰.] राजा महाराव । ह्मणती ज्ञानदे व ऐसें तुह्मां ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ मज पामरा हें काय थोरपण । पायशिी वाहाण पायश बरी ब्रह्माचदक जेथें तुह्मां वोळगणे [पां. वोळगण । आणीक
तुळणें॰.] । इतर तुळणें काय पुरे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणे [पां. नेणों.] युक्तीिी ते खोली । ह्मणोचन ठे चवली पायश डोई
॥३॥

२३३४. बोचललश लें कुरें । वेडश वांकुडश उत्तरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करा क्षमा अपराि । महाराज तुह्मी चसद्ध
॥ ॥ नाहश चविाचरला । अचिकार म्यां आपुला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्ञानेश्वरा । राखा पायांपें नककरा ॥ ३ ॥
॥ ११ ॥

२३३५. काय तुह्मी जाणां । करूं अव्हे र नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी या लचटक्यािी गोही [त. ग्वाही.] ।
चनवडली दु सरे ठायश ॥ ॥ कळों अंतरशिा गुण । नये चफटल्यावांिून [पां. फुटल्या॰.] ॥ २ ॥ आचणलें अनु भवा ।
जनाच्या हें ज्ञानदे वा ॥ ३ ॥ आणीक कोणी चभती । [पां. याच्या.] त्यांच्या नितनें चवश्रांचत ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे बीज
पोटश । फळ तैसें चि सेवटश ॥ ५ ॥

२३३६. अचवश्वासीयािें शरीर सुतकी । चवटाळ पातकी भेद [पां. वाहे .] वाही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय त्यािा
वेल जाईल मांडवा । होता तैसा ठे वा [पां. पुढें आला.] आला पुढें ॥ ॥ माते िा संकल्प व्हावा राजनबडा । [दे .

विषयानु क्रम
कपाळीिें. त. कपाळीिें तोंडा उभें ठाके.] कपाळशिा िोंडा उभा ठाके ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जैसा कुिरािा दाणा । पचरपाकश
अन्ना [पां. पचरपाका जाणा रसा नये ।.] न चमळे जैसा ॥ ३ ॥

२३३७. तामसािश तपें पापािी चसदोरी । तमोगुणें भरी [पां. घातले से.] घातले ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राज्यमदा
आड सुखािी संपचत्त । उलं घूचन जाती चनरयगांवा ॥ ॥ इंचद्रयें दचमलश इच्छा [दे . चजचत. पां. चजती. त. जीते.] जीती
जीवश । नागचवती ठावश नाहश पुढें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हचरभजनावांिून । कचरती तो सीण पाहों नये ॥ ३ ॥

२३३८. हचरकथेवांिून [पां. हचरकथेचवण.] इत्च्छती स्वचहत । हचरजन [पां. हचरजचन चित्त न घाला तेथें.] चित्त न
घला ते थें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाईल भंगोन आपुला चवश्वास । होईल या नास कारणांिा ॥ ॥ ज्याचिया बैसावें
भोजनपंगती । त्याचिया संगती तैसें खावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय जाले चस जाणते । दे वा ही परते थोर तुह्मी ॥
३॥

२३३९. सेवकें करावें स्वामीिें विन । त्यासी हु ं तूंपण कामा नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घेईल जीव कां सारील
परतें । भंगचलया चित्तें सांदी जेना [दे . सांदी जनां.] ॥ ॥ खद्योतें दावावी रवी केवश वाट । आपुलें चि नीट
उसंतावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तो ज्ञानािा सागर । पचर नेंदी अगर चभजों भेदें ॥ ३ ॥

२३४०. जयाचिये िारश सोनयािा नपपळ । अंगश ऐसें बळ रे डा बोले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करील तें काय नव्हे
महाराज । पचर पाहे बीज शुद्ध अंगश ॥ ॥ जेणें हे घातली मुक्तीिी गवांदी । मे ळचवली मांदी वैष्ट्णवांिी ॥ २ ॥
तुका ह्मणे ते थें सुखा काय उणें । राहे समािानें चित्ताचिया ॥ ३ ॥

२३४१. बहु तां छं दािें बहु वसे जन । नये वांटूं मन त्यांच्या संगें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करावा जतन आपुला
चवश्वास । अंगा आला रस आवडीिा ॥ ॥ सुखािी समाचि हचरकथा माउली । चवश्रांचत साउली
चसणचलयांिी [पां. चसणचलया.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बुडे बांिोचन दगड । ते थें काय कोड िांवायािें ॥ ३ ॥

२३४२. हचरकथे नाहश । चवश्वास ज्यािे ठायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु ॥ त्यािी वाणी अमंगळ । कान उं दरािें [पां.
उं चदरािें.] बीळ ॥ ॥ सांडुचन हा रस । कचरती आणीक सायास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चपसश । वांयां गेलश चकती
ऐसश ॥ ३ ॥

२३४३. प्रेम अमृतािी िार । वाहे दे वा [त. दे वा हे . पां. दे वािे.] ही समोर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . त. उध्वु वाचहणी.]

उध्वुवाचहनी हचरकथा । मुगुटमचण [पां. सकळ तीथां.] सकळां तीथां ॥ ॥ [पां. जीवािें.] चशवािें जीवन । जाळी
महादोा कीतुन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हचर । इिी स्तुचत वाणी थोरी ॥ ३ ॥

२३४४. आतां माझ्या मना । इिी घडो उपासना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें [पां. करश गा पांडुरंगा ।.] करश पांडुरंगा ।
प्रेम वोसंडेसें अंगा ॥ ॥ सवु काळ नये । वािे चवट आड भये ॥ २ ॥ तुका वैष्ट्णवांसंगती । हें चि [पां.

भोजनपंगती.] भजन पंगती ॥ ३ ॥

२३४५. उपास [त. कडाडी.] कराडी । चतहश करावश बापुडश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी चवठोबािे दास । निता
[दे . िंुगारावी.] िंुगाचरली आस ॥ ॥ भक्तीच्या उत्काें । नाहश मुक्तीिें तें चपसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बळ । अंगश
आमुच्या सकळ ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २३४६. करचवली तैसी केली कटकट । वांकडें [त. वांकडी कां नीट॰. पां. वांकुडें हे नीट॰.] कश नीट दे व जाणे
॥ १ ॥ कोणाकारणें हें जालें से चनमाण । दे वािें कारण दे व जाणे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मी या अचभमाना वेगळा ।
घालू चन गोपाळा भार असें ॥ ३ ॥

२३४७. तुह्मी येथें पाठचवला िरणेकरी । त्यािी जाली परी आइका ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां काय पुढें
वाढवुचन चवस्तार । जाला समािार आइका तो ॥ ॥ दे वािे उचित एकादश अभंग । महाफळ त्याग करूचन
गेला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सेवा समपूुचन पायश । जालों उतराई ठावें असो ॥ ३ ॥
॥ ३१ ॥

२३४८. मरण मािंें मरोन गेलें । मज केलें अमर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठाव पुचसलें बुड पुचसलें । वोस वोसलें
दे हभावा [पां. दे हभाव.] ॥ ॥ आला होता गेला पूर । िचरला िीर जीवनश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बुनादीिें । जालें
सािें उजवणें ॥ ३ ॥

२३४९. मािंे ले खश दे व मे ला । असो त्याला असेल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोष्टी न करश नांव नेघें । गेलों दोघें
खंडोनी ॥ ॥ स्तुचतसमवेत ननदा । केला िंदा [पां. िांवा.] उदं ड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनवांत ठे लों । वेचित आलों
जीचवत्व ॥ ३ ॥

२३५०. [पां. लवचवली.] लवचवलें तया सवें लवे [त. लचवजेती.] जाती । अचभमाना हातश सांपडे ना ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ भोचळवेिें ले णें चवष्ट्णुदासां साजे । ते थें भाव दु जे हारपती ॥ ॥ अिुन वंदन नवचविा भत्क्त । दया क्षमा
शांचत तया ठायश ॥ २ ॥ तये गांवश नाहश दु ःखािी वसती । अवघा चि भूतश नारायण ॥ ३ ॥ अवघें चि जालें
सोंवळें ब्रह्मांड । चवटाळािें तोंड न दे खती ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे गाजे वैकुंठश सोहळा । [पां. आचण या भूमंडळा॰.] याही
भूमंडळामाजी कीर्तत ॥ ५ ॥

२३५१. पंढरीिी वारी आहे मािंे घरश । आणीक न करश तीथुव्रत ॥ १ ॥ व्रत एकादशी करीन उपवासी
। गाइन [पां. उपासी (ह्मणजे “उपवासी” व “उपासी” असे दोन शब्द यांत आहे त.)] अहर्तनशश मुखश नाम ॥ २ ॥ नाम चवठोबािें
घेईन मी वािे । बीज कल्पांतशिें तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

२३५२. संपदा सोहळा नावडे मनाला । [पां. कचरतों.] करी तें टकळा पंढरीिा ॥ १ ॥ जावें पंढचरसी [पां.

उद्योग मानसश.] आवडी मनासी । किश एकादशी आााढी हे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें आतु ज्यािे मनश । त्यािी
िक्रपाणी वाट पाहे ॥ ३ ॥

२३५३. कथनी पठणी करूचन काय । वांिचु न रहणी वांयां जाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुखश वाणी अमृतगोडी
। चमथ्या भुकें िरफडी ॥ ॥ चपळणी पाक कचरतां दगडा । काय जडा होय तें ॥ २ ॥ मिु मे ळवूचन माशी ।
आचणका [पां. आचणकासी पारिीया ।.] सांसी पारचिया ॥ ३ ॥ मे ळऊचन िन मे ळवी माती । लोभ्या हातश तें चि मुखश ॥
४ ॥ आपलें केलें आपण खाय । तुका वंदी त्यािे पाय ॥ ५ ॥

२३५४. उमटती वाणी । वाटे नामाचिया ध्वनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरें सेवन उपकारा । द्यावें द्यावें या
उत्तरा ॥ ॥ सरळ आचण मृद । कथा पाहावी ते [दे . उघु.] ऊध्वु ॥ २ ॥ गात [पां. जातो.] जात तुका । हा चि
उपदे श आइका ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २३५५. कथाकाळशिी मयादा सांगतों ते भावें वंदा । प्रीतीनें गोनवदा हें चि एक आवडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
टाळ वाद्य गीत नृत्य [पां. अंतःकरण] अंतःकरणें प्रेमभचरत । वाचणता तो कीतु तद्भावने ले खावा ॥ ॥ नये अळसें
मोडू ं अंग कथे कानवडें ढु ं ग । हे ळणेिा रंग दावी तो िांडाळ ॥ २ ॥ तोंडश चवडा माने ताठा थोरपणें घाली गेंठा
[त. गाठा] । चित्त नेदी नामपाठा गोष्टी लावी तो िांडाळ ॥ ३ ॥ कथे इच्छी मान दावूचनयां थोरपण । रजा संकोि
[त. संकोिोन.] न लु गडश सांवरी तो िांडाळ ॥ ४ ॥ आपण बैसे बाजेवरी [दे . सामान] सामानय हचरच्या दासां िरी ।
तचर तो सुळावरी वाचहजे चनियेसश ॥ ५ ॥ येतां न करी नमस्कार कर जोडोचनयां नम्र । न [दे . त. ह्मणचवतां.]

ह्मणतां थोर आचणकां खेटी तो िांडाळ ॥ ६ ॥ तुका चवनवी जना कथे नाणावें अवगुणा । करा नारायणा ऋणी
समपुक भावें ॥ ७ ॥

२३५६. कथा दे वािें ध्यान कथा सािना मंडण । कथे ऐसें पुण्य आणीक नाहश सवुथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ऐसा साि खरा भाव । कथेमाजी उभा दे व ॥ ॥ मंत्र स्वल्प जना उच्चाचरतां वािे मना । ह्मणतां नारायणा
क्षणें जळती महा दोा ॥ २ ॥ भावें कचरतां कीतुन तरे तारी आणीक जन । भेटे नारायण संदेह नाहश ह्मणे तुका
॥३॥

२३५७. कथा चत्रवेणीसंगम दे व [दे . भक्त आचण दे व नाम] भक्त आचण नाम । ते थशिें उत्तम िरणरज वंचदतां
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जळती दोाांिे डोंगर शु द्ध होती नारी नर । गाती ऐकती सादर जे पचवत्र हचरकथा ॥ ॥ तीथें
तया ठाया येती पुनीत व्हावया । पवुकाळ पांया तळश वसे वैष्ट्णवां ॥ २ ॥ अनु पम्य हा मचहमा नाहश द्यावया
उपमा । तुका ह्मणे ब्रह्मा नेणे वणूं या सुखा ॥ ३ ॥

२३५८. सांडूचन कीतुन न करश आणीक काज । नािेन चनलु ज्ज तुझ्या रंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडीिें
आतु पुरवश पंढचरराया । शरण तुझ्या पायां या चि लागश ॥ ॥ टाळी [दे . बाहू चनयां त. बाहोचनयां.] वाऊचनयां चवठ्ठल
ह्मणेन । ते णें चनवारीन भवश्रम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा दु पेक्षावें आह्मां । नयावें चनजिामा आपुचलया ॥ ३ ॥

२३५९. जळती कीतुनें । दोा पळतील चवघ्नें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि बचळवंत गाढें । आनंद करूं
नदडीपुढें ॥ ॥ कचळ पापािी हे मूर्तत । [पां. नामखगु] नामखड्ग घेऊं हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाऊं । बळें दमामे
[पां. हे .] ही लावूं ॥ ३ ॥

२३६०. [पां. यमिमु.] यम सांगे दू तां तुह्मां नाहश ते थें सत्ता । जेथें होय कथा सदा घोा नामािा ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ नका जाऊं तया गांवां नामिारकाच्या चशवां [त. सशवा. पां. चशवा.] । सुदशुन यावा घरटी चफरे भोंवती ॥ ॥
िक्र गदा घेउनी हचर उभा असे [दे . येवा] त्यािें िारश । लक्ष्मी कामारी चरचद्धचसद्धीसचहत ॥ २ ॥ ते
वचळयाचशरोमणी हचरभक्त ये मे चदनी । तुका ह्मणे कानश यम सांगे दू तांिे ॥ ३ ॥

२३६१. कानहया रे जगजेठी । दे ईं भेटी एकवेळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय मोकचललें वनश । सावजांनश
वेचढलें ॥ ॥ येथवरी होता संग । अंगें अंग लपचवलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाचहलें मागें । एवढ्या वेगें अंतरला ॥
३॥

२३६२. आपुल्या आह्मी पुचसलें नाहश । तुज कांहश कारणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागें मागें िांवत आलों ।
कांहश बोलों यासाटश ॥ ॥ बहु त चदस [पां. चदवस] होतें मनश । घ्यावी िणी एकांतश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उभा राहें ।
कानहो पाहें मजकडे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २३६३. िनय [पां. बाबा ऐशा॰.] बा ह्मा ऐशा नारी । घरश दारश नांदती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िोरूचनया तुजपाशश ।
येतां त्यांसी न कळतां ॥ ॥ दोनहश ठायश समािान । सम कचठण [पां. बहु ता चि । ] बहु तचि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
जीवासाठश । दु लुभ भेटी ते दे वा ॥ ३ ॥

२३६४. उदासीना पावल्या वेगश । अंगा अंगश जडचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेटाचळला भोंवता हरी । [दे . त.

पां. मयोरफेरश.] मथूरफेरश नािती ॥ ॥ मना आले कचरती िार । त्या फार हा एकला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
नारायणश । चनरंजनश [दे . त. चनराजनी.] मीनचलया ॥ ३ ॥

२३६५. चवामािी [दे . चवशमािी.] शंका वाटे । साचरखें भेटे तरी सुख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन िोचरलें
जना । आल्या [दे . त. पां. राणां] रानां एकांतश ॥ ॥ दु चजयासी कळों नये । जया सोय नाहश हे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
मोकळें मन । नारायण भोगासी ॥ ३ ॥

२३६६. आनलगन कंठाकंठश । पडे चमठी सवांगें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न घडे मागें [पां. परतो.] परतें मन ।
नारायण संभोगी ॥ ॥ विनासी विन चमळे । चरघती डोळे डोचळयांत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंतध्यानश । जीव
जीवनश चवराल्या ॥ ३ ॥

२३६७. कोणी सुना कोणी लें की । कोणी एकी [पां. संतता.] सतंता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवचघयांिी जगननद
[त. जगननद्य.] । जाली नघद सारखी ॥ ॥ अवघ्या अवघ्या िोरा । चवना वरा मायबापा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करा
सेवा । आलें जीवावर तरी ॥ ३ ॥

२३६८. येथील जे [दे . जें.] एक घडी । तये जोडी पार नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ती त्यांिा सासुरवास । कैंिा
रस हा ते थें ॥ ॥ अवघे चदवस गेले कामा । हश जनमा खंडण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रतल्या [पां. रातल्या.] जनश ।
सोडा िंणी कानहोबा ॥ ३ ॥
॥८॥

२३६९. निता नाहश गांवश चवष्ट्णुदासांचिये । घोा जयजयकार सदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नारायण घरश
सांठचवलें िन । अवघे चि वाण तया पोटश ॥ ॥ सवंग सकळां पुरे िणीवरी । सेवावया नारी नर बाळा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे येणें आनंदी आनंदु । गोनवदें गोनवदु चपकचवला ॥ ३ ॥

२३७०. कचरती तया वेवासाव आहे । येथें व्हा रे साहे एकां एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गातां आइकतां समान
चि घडे । लाभें लाभ जोडे चवशेाता ॥ ॥ प्रेमािें भरतें भातें घ्यावें अंगश । नटे टाळी रंगश शूरत्वेंसी ॥ २ ॥
तुका ह्मणे बहु जनमांिें खंडण । होईल हा सीण चनवारोचन ॥ ३ ॥
॥२॥

स्िामीचें अभांगींचें नाांि काढू न सालोमालो आपुलें नाांि घालीत त्यािर अभांगा ॥ ८ ॥

२३७१. नाहश घाटावें लागत । एका चसतें कळें भात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षीर चनवडतें [दे . चनवचडतें.] पाणी ।
िोंिी हंसाचिये आणी ॥ ॥ आंगडें फाडु चन घोंगडें करी । अवकळा तये परी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कण । भुसश
चनवडे कैंिा सीण ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २३७२. सालोमालो हचरिे दास । ह्मणउन केला [पां. अवघा केला.] अवघा नास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघें
बिमंगळ केलें । ह्मणती एकांिें आपुलें ॥ ॥ मोडू चन संतांिश विनें । कचरती आपणां भूाणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
कवी । जगामिश रूढ दावी ॥ ३ ॥

२३७३. [पां. जयांिे.] जायािे अळं कार । बुडवूचन होती िोर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यांसी [ताडण चि.] ताडणािी
पूजा । योग घडे बऱ्या वोजा ॥ ॥ अचभलाााच्या सुखें । अंतश होती काळश मुखें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िोरा । होय
भूाण माते रा ॥ ३ ॥

२३७४. कालवूचन चवा । केला अमृतािा नास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशा अभाग्याच्या बुचद्ध । सत्य लोपी
नाहश शु चद्ध ॥ ॥ नाक कापुचन लावी सोनें । कोण अळं कार ते णें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बावी । मोडू चन मदार
बांिावी ॥ ३ ॥

२३७५. कण भुसाच्या आिारें । पचर तें चनवचडतां बरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . काय घोंगाचल पािाणी ।. पां. काय िोंगाणी
पादाणी । घाटी ताकामध्यें लोणी ॥ .] काय घोंघाचणया घाणी । ताकामध्यें घाटी लोणी ॥ ॥ सुइणीपुढें िेंटा । काय
लपचवसी िाटा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्ञान । चदमाकािी [पां. भणभण.] भनभन ॥ ३ ॥

२३७६. चक्कल ते थें चवका । माती नांव ठे वचू न िुका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा तो चनवाड्यािा ठाव । खऱ्या
खोया चनवडी भाव ॥ ॥ गऱ्हवारे हा चवचि । पोट वाढचवलें नििी ॥ २ ॥ लावूं जाणे चवल्हे । तुका साि [पां

आचण.] आचणक कल्हे ॥ ३ ॥

२३७७. चवायश अिये । त्यासी आह्मां चसवों नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व ते थुचन चनराळा । असे चनष्ट्काम [दे .
त. चनःकाम] वेगळा ॥ ॥ वासनेिी बुंथी [पां. गुंती.] । ते थें कैिी ब्रह्मत्स्थचत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. असा] असतां दे हश
। ते थें नाहश [दे . त. जेमेतश. पां. जमेचत.] जमतश ॥ ३ ॥

२३७८. नचमतों या दे वा । मािंी एके ठायश सेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गुणअवगुण चनवाडा । ह्मैस ह्मैस रे डा
रे डा ॥ ॥ जनश जनादु न । साक्ष त्यासी लोटांगण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खडे । चनवडू ं दळगश घडघडे ॥ ३ ॥
॥८॥

२३७९. जीव [पां. जीवती.] जीती जीवना संगें । मत्स्या मरण त्या चवयोगें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जया चित्तश जैसा
भाव । तयां जवचळ तैसा दे व ॥ ॥ सकळां [दे . पाडीये.] पचडये भानु । पचर त्या कमळािें जीवनु ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे माता । वाहे [दे . तानहें यािी.] तानहयािी निता ॥ ३ ॥

२३८०. मुंगीचिया घरा कोण जाय [पां. िाडी.] मूळ । दे खोचनयां गूळ घांव घाली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
यािकाचवण काय खोळं बला दाता । तोचि िांवे चहता आपुचलया ॥ ॥ उदक अन्न काये ह्मणे मज खा ये ।
भुकेला तो जाये िोजवीत ॥ २ ॥ व्यािी चपचडला िांवे वैद्याचिया घरा । दु ःखाच्या पचरहारा आपुचलया ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे जया आपुलें स्वचहत । करणें तो चि प्रीत िरी कये ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 २३८१. जनमांतनरिा पचरट नहावी । जात ठे वी त्यानें ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बाखर जैसा िरिरी । तोंड
करी संव दणी ॥ ॥ [पां. पूवज
ु नमश.] पूवु जनम चशखासूत्र । मळ मूत्र अंतरश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कचरती ननदा ।
िुवटिंदा पुचढलांिा ॥ ३ ॥

२३८२. नाम [पां. नामिे ाी दे . त. नाम दु सी] दू ाी त्यािें नको दराण । चवा तें विन वाटे मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अमंगळ वाणी नाइकवे [पां. नाइकावी] कानश । ननदे िी पोहणी [दे . पोहोणी.] उठे ते थें ॥ ॥ काय [त. काय लभ्य असे
त्याचिये॰. दे . काय लभ्य त्याचिये॰.] साि लभ्य त्याचिये विनश । कोणत्या पुराणश चदली ग्वाही ॥ २ ॥ काय आड लावूं
त्याचिया तोंडासी । आतां या चजभेसी [पां. चजव्हे .] काय करूं ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे संत न मचनती त्यांस । घेऊं पाहे
ग्रास यमदूत ॥ ४ ॥

२३८३. येऊचन नरदे हा िंांचकतील डोळे । बळें चि अंिळे होती लोक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उजडासरसी न
िलती वाट । पुढील बोभाट जाणोचनयां ॥ ॥ बहु फेरे आले सोसोचन वोळसा । पुढें नाहश ऐसा लाभ मग ॥ २
॥ तुका ह्मणे जाऊं सादावीत वाट । भेटे तरी भेटो [त. पां. भेटे] कोणी तरी ॥ ३ ॥

२३८४. नव्हे जाखाई जोखाई । मायराणी मे साबाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बचळया मािंा पंढचरराव । जो या
दे वांिा [पां. यादवांिा] ही दे व ॥ ॥ रंडी िंडी शत्क्त । [दे . पां. मद्यमांस.] मद्यमांसातें भचक्षती ॥ २ ॥ बचहरव खंडेराव
। रोटीसुटीसाटश दे व ॥ ३ ॥ गणोबा [पां. गणोजी.] चवक्राळ । लाडु मोदकांिा काळ ॥ ४ ॥ मुंज्या ह्मैसासुरें [पां.

हौसासुर.] । हें तों कोण ले खी पोरें ॥ ५ ॥ वेताळें [पां. वेताळ फेताळ । जळो त्यांिें तोंड काळ ॥ .] फेताळें । जळो त्यांिें तोंड
काळें ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे चित्तश । िरा रखु माईिा पती ॥ ७ ॥

२३८५. पडतां जड भारी । दासश आठवावा हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग तो होऊं नेदी सीण । आड घाली
सुदशुन ॥ ॥ [पां. हचरनामाच्या.] नामाच्या नितनें । बारा वाटा पळती चवघ्नें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे प्राण । करा दे वासी
अपुण ॥ ३ ॥

२३८६. मायें मोकचललें कोठें जावें बाळें । आपुचलया बळें न वंिे [पां. वांिे.] तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रुसोचनयां
पळे सांडुचनयां [पां. सोडु चनयां.] ताट । मागें पाहे वाट यावें ऐसी ॥ ॥ भांडवल आह्मां आळी करावी हे । [दे .

आपणें.] आपणिी माये िांवसील ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आळी करुचनयां चनकी । दे सील भातुकश बुिंाऊचन ॥ ३ ॥

२३८७. नागर [पां. गोंडें .] गोडें बाळरूप । तें स्वरूप काळीिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गाईगोपाळांच्या संगें । आलें
लागें पुंडलीका ॥ ॥ तें हें ध्यान चदगंबर [दे . त. चदगांबर.] । कटश कर चमरवती ॥ २ ॥ नेणपणें [पां. नेणेपणें] उगें चि
उभें । भत्क्तलोभें राचहलें ॥ ३ ॥ नेणे वरदळािा मान । चवटे िरण सम उभें ॥ ४ ॥ सहज कटावरी हात ।
दहशभात चशदोरी ॥ ५ ॥ मोहरी पांवा गांचजवा पाठश । िचरली काठी ज्या काळें ॥ ६ ॥ रम्य स्थळ िंद्रभागा ।
पांडुरंगा क्रीडे सी ॥ ७ ॥ भीमा दक्षणमुख वाहे । दृष्टी पाहे समोर ॥ ८ ॥ तारावेसे मूढ लोक । चदली भाक
पुंडचलका ॥ ९ ॥ तुका ह्मणे वैकुंठवासी । भक्तांपासश राचहला ॥ १० ॥

२३८८. चवठ्ठलनामािा नाहश ज्या चवश्वास । तो वसे उदास नरकामध्यें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तयासी बोलतां
होईल चवटाळ । [पां. न वजे तो॰.] नव जाये तो जळस्नान कचरतां ॥ ॥ चवठ्ठळनामािी [पां. ज्या नाहश.] नाहश ज्या
आवडी । त्यािी काळ घडी ले चखताहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज चवठोबािी आण । जरी प्रचतविन कचरन त्यासी ॥
३॥

विषयानु क्रम
 २३८९. तया घडले सकळ नेम । मुखश चवठोबािें नाम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश न लगे चसणावें । आचणक
वेगळाल्या भावें । वािे उच्चारावें । रामकृष्ट्णगोनवदा ॥ ॥ फळ पावाल अवचलळा । भोग वैकुंठ सोहळा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे त्याच्या नांवें । तो चि होइजे [दे . होइजेल.] स्वभावें ॥ ३ ॥

२३९०. पुराणप्रचसद्ध सीमा । नामतारकमचहमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागें जाळी महा दोा । पुढें नाहश
गभुवास ॥ ॥ जें चनचदलें शास्त्रें । वंद्य जालें नाममात्रें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसा । चत्रभुवनश नामठसा ॥ ३ ॥

२३९१. नाम घेतां न लगे मोल । नाममंत्र नाहश खोल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दों चि [दे . त. “चि” नाहश.] अक्षरांिें
काम । उच्चारावें राम राम ॥ ॥ नाहश वणुिमुयाती [दे . त. वणािम॰.] । नामश अवघश चि [त. पां. “चि” नाही.] सरतश ॥
२ ॥ तुका ह्मणे नाम । िैतनय [पां. िैतनय हें चनज ॰.] चनजघाम ॥ ३ ॥

२३९२. नाम घेतां वांयां गेंला । ऐसा कोणें आईचकला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांगा चवनचवतों तुह्मांसी । संत
महं त चसद्ध ऋाी ॥ ॥ नामें तरला नाहश कोण । ऐसा द्यावा चनवडू न ॥ २ ॥ सलगीच्या उत्तरा । तुका ह्मणे
क्षमा करा ॥ ३ ॥

२३९३. फुकािें तें लु टा सार । व्हा रे अमर सदै व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश गभुवास पुढती । डोंगर जळती
दोाांिे ॥ ॥ उदं ड भावें उदं ड घ्यावें । नाम गावें आवडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घचरच्या घरश । दे शा उरश न
सीणीजे [पां. सीणी.] ॥ ३ ॥
॥ १५ ॥

२३९४. प्रीचत नाहश [पां. रायें वर्तजयेली] राया वर्तजली ते कांता । परी चतिी सत्ता [पां. सवावरी.] जगावरी ॥१
॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसे [पां. दांभी.] दं भी जालों तरी तुिंे भक्त । वास यमदू त न पाहाती ॥ ॥ राजयािा पुत्र अपरािी
दे खा । तो काय आचणकां दं डवेल ॥ २ ॥ [पां. बाहातर खोडा घोडे दे व॰.] वाहातरी खोडी परी दे वमण कंठश । तैसा [पां.
तैसा मी जग॰.] जगजेठी ह्मणे तुका ॥ ३ ॥

२३९५. करावा उद्धार नकवा घ्यावी हारी । एका बोला त्स्थरी [पां. राहवें.] राहें दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चनरसनें [पां. चनराने.] मािंा होईल संदेह । अवघें चि आहे मूळ पायश ॥ ॥ राचहलों चिकटू ण कांहश चि न कळे ।
कोणा [पां. कोण्या नेणें.] नेणों काळें उदय भाग्य ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु उिे गला जीव । भाकीतसें कीव दे वराया ॥
३॥
॥१॥

२३९६. आचलया भोगासी असावें सादर । दे वावरी भार घालूं नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग तो कृपानसिु
चनवारी सांकडें । येर तें बापुडें काय रंक [दे . त. रंकें.] ॥ ॥ [पां. भवाचिया.] भयाचिये पोटश दु ःखाचिया रासी ।
शरण दे वासी जातां भलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हे काय त्या कचरतां । नितावा तो आतां चवश्वंभर ॥ ३ ॥

२३९७. भोग तो न घडे संचितावांिूचन । करावें तें मनश समािान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊनी मनश मानू
नये खेद [दे . पां. ॰खेदु । ह्मणावा गोनवदु ॰.] । ह्मणावा गोनवद वेळोवेळां ॥ ॥ आचणकां रुसावें न लगे बहु तां ।
आपुल्या संचितावांिचू नयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भार घातचलया वरी । होईल कैवारी नारायण ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २३९८. चनवैर व्हावें सवुभत
ू ांसवें । सािन बरवें हें चि एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी ि अंगीकार कचरल [पां.
करी.] नारायण । बडबड तो सीण येणेंचवण ॥ ॥ सोइरें चपशुन समान चि घडे । चित्त पर ओढे उपकारी ॥ २ ॥
तुका ह्मणे चित्त जाचलया चनमुळ । तचर ि सकळ केलें होय ॥ ३ ॥

२३९९. चदली िाले वािा । क्षय माचगल्या तपािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चरचद्ध चसचद्ध येती घरा । त्यािा
कचरती पसारा ॥ ॥ मानदं भांसाटश । पडे दे वासवें तुटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मे वा । कैिा वेठीच्या [पां. वेठीिा नदैं वा.
दे . वेठीच्या नदवां.] चनदै वां ॥३॥

२४००. तापल्यावांिन
ू नव्हे अळं कार । चपटू चनयां सार उरलें तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग कदाकाळश [पां. शुद्ध

नव्हे .] नव्हे शु द्ध जाचत । नासें शत्रु होती चमत्र ते चि ॥ ॥ कचळवर बरें भोगूं द्यावें भोगां । फांचसलें तें रोगा हातश
सुटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन करावें [पां. पाटे ळ] पाठे ळ । साहावे चि जाळ चसजेवचर ॥ ३ ॥

२४०१. पाठे ळ कचरतां न साहावे वारा । साहे चलया ढोरा गोणी िाले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपणां आपण हे
चि कसवटी । हाामाु पोटश चवरों द्यावे ॥ ॥ नवनीत तोंवरी कडकडी लोणी । चनिळ होऊनी राहे मग ॥ २
॥ तुका ह्मणे जरी जग टाकी घाया । त्याच्या पडे पायां जन मग ॥ ३ ॥

२४०२. [पां. कावचळया.] कावचळयासी नाहश दया उपकार । काचळमा अंतर चवटाळसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें
कुघनािें चजणें अमंगळ । घाणेरी वोंगळ वदे पाणी ॥ ॥ कडु भोपळ्यािा उपिारें पाक । सेचवल्या चतडीक
कपाळासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवा सांडूं नेणे [पां. नये] साप । आदरें तें पाप त्यािे ठायश ॥ ३ ॥

२४०३. लाभ खरा नये तुटी । नाहश आडखळा भेटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाय अवचिया दे शा । येथें
संिलासी [दे . त. सिलािी.] तैसा ॥ ॥ मग न लगे पारखी । अवघश [पां. सकळ] सकट सारखश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
वोळे । रूपें भुलचवले डोळे ॥ ३ ॥

२४०४. नको आतां पुसों कांहश । लवलाहश उसंती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाय वेगश पंढरपुरा । तो सोयरा
दीनांिा ॥ ॥ विनािा न [पां. विनािा न चरघे गोवा । चरघे दे वासी शरण ॥ .] करश गोवा । चरघें दे वासश शरण ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे कृपावंता । बहु निता दीनािी ॥ ३ ॥

२४०५. बुचद्धहीनां जडजीवां । [पां. नका.] नको दे वा उपेक्षंू ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचरसावी हे [पां. “हे ” नाहश.]

चवज्ञापना । आह्मां दीनां दासांिी ॥ ॥ नितूचनयां आले पाय । त्यांती काय वंिन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुरुाोत्तमा
। करश क्षमा अपराि ॥ ३ ॥

२४०६. ह्मणऊचन काकुळती । येतों पुढतों पुढती । [पां. तुमचिया.] तुह्मां असे हातश । कमळापती भांडार
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फेडू ं आले ती दचरद्र । तरी न लगे उशीर । पुरे अभयंकर । [पां. ठायश.] ठाया ठाव रंकाशी ॥ ॥
कोठें न घली िांव । याजसाठश [पां. त्यचजली.] तचजली हांव । घेऊं नेदी वाव । मना केला चवरोि [पां. चनरोव] ॥ २ ॥
कारणांच्या गुणें । वेळ काळ तोही नेणें । तुमच्या कीतुनें । तुका तुह्मां जागवी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २४०७. बहु नांवें ठे चवलश [पां. स्तुतीिी.] स्तुतीिे आवडी । बहु त या गोडी आली रसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु
सोसें सेवन केलें बहु वस । बहु आला चदस गोमयािा ॥ ॥ बहु तां पुरला बहु तां उरला । बहु तांिा केला बहु
नट ॥ २ ॥ बहु तुका जाला चनकट वृत्ती । बहु काकुलती येऊचनयां ॥ ३ ॥

२४०८. [दे . त. पां. येह.] इहलोकश आह्मां वस्तीिें पेणें । उदासीन ते णें दे हभावश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय [दे.

त. पुरातें.] पुरतें कारण मारगश । उलं घूचन वेगश जावें स्थळा ॥ ॥ सोंगसंपादणी िालचवतों वेव्हार । [पां. दे .

अत्यंचतक आदर] अत्यंतश आदरें नाहश गोवा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेंि लाचवला संचिता । होइल घेतां दे तां लाभ कोणां
॥३॥

२४०९. रोजकीदी [दे . त. रोज कीर्तत.] जमा िरुनी सकळ । खताचवला काळ वरावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश
होत िंाड्यापाड्यािें चलगाड । हु जराती ते [पां. “ते” नाहश.] गोड सेवा रुजू ॥ ॥ िोरासाटश रदबदल [दे . त.

आटा हाश. पां. अटाहास्य.] आटाहास । जळो चजणें [दे . दाश॰ त. दाष्ट्ये॰. पां. दास बहु तािे ।.] दास्य बहु तािें ॥ २ ॥ साविान
तुका चनभुर मानसश । सालिंाड्यापाशश गुप
ं ों नेणे ॥ ३ ॥

२४१०. चत्रचविकमािे वेगळाले भाव । चनवडू चन ठाव [पां. दाखचवले .] दाखचवला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आचलयािा िंाडा राचहल्यािा ठाव । [त. सुखाि गौरव. पां. सुख तो गौरव.] सुख गौरव संतां अंगश ॥ ॥ चहशेबें [त.
चहसोबें.] आलें तें सकळांसी प्रमाण । ते थें नाहश आन िालों येत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश [त. पापपुण्यें खंती. पां. पापपुण्या
खंती] पापपुण्य खतश । िंाड्यािी हु जती हातां आली ॥ ३ ॥

२४११. साकरे िें नाम घेतां कळे गोडी । तैसी आह्मां जोडी वैष्ट्णवांिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोक्ष गांठी असे
ठे चवला बांिोनी । सोस तो भजनश आवडीिा ॥ ॥ भोजनािी निता माय वाहे बाळा । [दे . त. आह्मांचस.] आह्मां
तरी खेळावचर चित्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी दे हउपकारें । गाऊं चनरंतर नािों लागों ॥ ३ ॥

२४१२. सुखें घेऊं जनमांतरें । [पां. हें चि.] एक बरें इहलोकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पंढरीिे वारकरी । होतां
थोरी जोडी हे ॥ ॥ हें [दे . या अंभगांतील “हें तों आले अनुभवा । पाहावें जीवावरूचन ॥ ” हें कडवें. आचण पुढल्या अभंगांतील

“हचरदासांिा समागम । अंगश प्रेम चवसावे ॥ ” हें कडवें यांच्या जागा मागून आंकड घालू न परस्पराशश पालटल्या आहेत.] तों आलें अनु भवा ।
पाहावें जीवावरूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला त्याग । सवुसग
ं ह्मणऊचन ॥ ३ ॥

२४१३. करूं जातां सचन्निान । [पां. क्षण.] क्षचण जन पालटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां गोमटे ते पाय । तुिंे
माय चवठ्ठले ॥ ॥ हचरदासांिा समागम । अंगश प्रेम चवसांवे ॥ २ ॥ [दे . “तुका ह्मणे केला त्याग । सवु संग ह्मणऊचन” ॥ असें
मूळिा पाठ खोडू न मागून केलें आहे , प्रथम मूळांतल्याप्रमाणेंि होतें.] तुका ह्मणे हें चि मन । इच्छादान मागतसे ॥ ३ ॥

२४१४. क्षीरं मागे तया रायतें वाढी । पािानी गिडी ऐशा नांवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ समयो जाणां समयो
जाणां । भलतें नाणां भलते थें ॥ ॥ [पां. मंगळ.] अमंगळ वाणी वदवी मंगळी [पां. अगळी.] । अशुभ वोंगळी शोमन तें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणें समयो ठाया ठाव । राहाडी ते वाव नरकाडी ॥ ३ ॥

२४१५. नविा पीडी नांगी । ज्यािा दोा त्यािे अंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केला पाचहजे चविार । मन चमत्र
दावेदार ॥ ॥ मिुरा उत्तरश । रांवा [पां. राखा.] खेळे उरावरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रे डा । सुखें जाती ऐशा पीडा ॥
३॥

विषयानु क्रम
 २४१६. तीथींिी अपेक्षा स्थळश वाढे िमु । जाणावें तें वमु बहु पुण्य ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु बरी ऐसी
भाचवकांिी जोडी । काळ नाहश घडी जात वांयां ॥ ॥ करूनी नितन करवावें आचणकां । तो या जाला लोकां
नाव जगश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे परउपकारी । त्यांच्या पायांवरी डोई मािंी ॥ ३ ॥

२४१७. भयािी तों आह्मां चित्तश । राहो खंती सकेना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. “समर्तपलों॰” आचण “करीन तें॰” या

कडव्यांच्या जागा परस्परांशी पालटल्या आहे त.] समर्तपलों जीवें भावें । काशा भ्यावें [पां. कारणा.] कारणें ॥ ॥ करीन तें
कवतुकें । अवघें चनकें शोभेल [त. शोभलें ] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माप भरूं । चदस सारूं कवतुकें ॥ ३ ॥

२४१८. पािाचरतां [पां. पावे] िावे । ऐसी ठायशिी हे सवे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोले करुणा विनश । करी कृपा
लावी स्तनश ॥ ॥ जाणे कळबळा । भावचसद्धशिा चजव्हाळा [पां. सोहळा.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाम । मागें मागें िांवे
प्रेम ॥ ३ ॥

२४१९. कां जी मािंे जीवश । आळस ठे चवला गोसावश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येवढा घात आणीक काय ।
नितनासी अंतराय ॥ ॥ दे हआत्म वंदी । केला घात कुबुद्धी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन । कळवळी वाटे सीण ॥ ३
॥

२४२०. दशुनािें आतु जीवा । बहु दे वा राचहलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां जाणसी तें करश । चवश्वंभरश काय
उणें ॥ ॥ येथें जरी उरे निता । कोण दाता याहू नी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाणवलें । आह्मां भलें एवढें ि ॥ ३ ॥

२४२१. बैसों पाठमोरश । मना वाटे तैसें करश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर तूं जाणसी आवडी । बाळा बहु तांिी
परवडी ॥ ॥ आपुल्याला इच्छा । मागों जया व्हावें जैशा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आई । नव्हसी उदास चवठाई ॥ ३
॥

२४२२. चवश्वंभरा वोळे । बहु त हात कान डोळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें असे ते थें दे खे [त. देखें.] । माचगतलें
तें [त. आइकें.] आइके ॥ ॥ जें जें वाटे गोड । तैसें [पां. पुरचवता कोडें .] पुरचवतो कोड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भेटी ।
कांहश पडों नेदी तुटी ॥ ३ ॥

२४२३. दाटे कंठ लागे डोचळयां पािंर । गुणािी अपार दृचष्ट वरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते णें सुखें छं दें घेईन
सोंहळा । होऊचन चनराळा पापपुण्यां ॥ ॥ तुझ्या मोहें [पां. पडे .] पडो मागील चवसर । आलापें सुस्वर कचरन
कंठ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें पाचहजे सौरस । तुह्मांचवण रस गोड नव्हे ॥ ३ ॥

२४२४. पसरूचन राचहलों बाहो । सोयी अहो तुमचिये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां यावें लागवेगें । पांडुरंगे
िांवत ॥ ॥ बैसायािी इच्छा कडे । िाली खडे [पां. रुपती.] रुपताती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृपाळु वा । करीन सेवा
लागली ॥ ३ ॥

२४२५. आह्मी जालों एकचवि । सुद्या सुदें असावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ यावरी तुमिा मोळा । तो गोपाळा
अकळ ॥ ॥ घेतलें तें उसणें द्यावें । । कांहश भावें चवशेाें [त. चवशेा.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चक्रयानष्ट । तरी कष्ट
घेतसां ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २४२६. [त. “आह्मी” नाहश.] आह्मी आतुभत
ू चजवश । तुह्मी गोसावी तों [पां. “तों” नाहश.] उदास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
वादावाद समथाशश । काशानशश करावा ॥ ॥ आह्मी मरों वेरिंारश । स्वामी घरश बैसले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
कचरतां वाद । कांहश भेद कळे ना ॥ ३ ॥

२४२७. पुसावें तें ठाईं आपुल्या आपण । अहं कारा शूनय घालू चनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येर वाग्जाळ मायेिा
अहं कार । विनाशश थार अज्ञान तें ॥ ॥ फळ तें चि बीज बीज तें िी फळ । उपनांवें मूळ न पालटे ॥ २ ॥
तुका ह्मणे अवघे गव्हांिे प्रकार । सोनें अलं कार चमथ्या नांव ॥ ३ ॥

२४२८. मािंी आतां सत्ता आहे । तुह्मां पायां हे वरती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकाचवण नेणें दु जा । पंढचरराजा
सवांगें ॥ ॥ पुरवावी केली आळी । जे जे काळश [दे . त. मागण.] मागेन तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुटसी कैसा ।
िरूचन चदशा राचहलों ॥ ३ ॥

२४२९. फावलें तुह्मां मागें । नवतों लागें पावलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आलों आतां उभा राहें । जवळी पाहें
सनमुख ॥ ॥ घरश होती गोवी जाली । कामें बोली न घडे चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िडफुडा । जालों िंाडा दे ईं
दे वा ॥ ३ ॥

२४३०. आतां नये बोलों अव्हे रािी मात । बाळावचर चित्त असों द्यावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज कां सांगणें
लागे हा प्रकार । पचर हें उत्तर आवडीिें ॥ ॥ न वंिश वो कांहश एकही प्रकार । आपणां अंतर नका मज ॥ २
॥ तुका ह्मणे मोहो राखावा सतंत । नये पाहों अंत पांडुरंगा ॥ ३ ॥

२४३१. करूचन राहों जरी आत्मा चि प्रमाण । चनिळ नव्हे मन काय करूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेवचलया
चवण काशािे ढें कर । शब्दािे प्रकार शब्द चि ते ॥ ॥ पुरे पुरे आतां तुमिें ब्रह्मज्ञान । आह्मासी िरण न
सोडणें [त. दे . सोडवे.] ॥ २ ॥ चवरोिें चवरोि वाढें पुढतोपुढती । वासनेिे हातश गभुवास ॥ ३ ॥ सांडीमांडीअंगश
वसे पुण्यपाप । बंिन [त. बंिने.] संकल्प या चि नांवें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नाहश मुक्तता मोकळी । ऐसा कोण बळी
चनरसी [पां. चनरसे.] दे ह ॥ ५ ॥

२४३२. तुमिे स्तुचतयोग्य कोठें मािंी वाणी । मस्तक िरणश ठे वीतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भत्क्तभाग्य तरी
नेदश तुळसीदळ । जोडू चन अंजुळ उभा असें ॥ ॥ कैिें भाग्य ऐसें पाचवजे संचनि । नेणें पाळूं चवि करुणा
भाकश ॥ २ ॥ संतांिे सेवटश उत्च्छष्टािी आस । करूचनयां वास पाहातसें ॥ ३ ॥ करश इच्छा मज ह्मणोत आपुलें
। एखाचदया बोलें चनचमत्याच्या ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे शरण आलों हें सािन । कचरतों नितन रात्रचदवस ॥ ५ ॥

२४३३.सवुचवशश आह्मश हे चि जोडी केली । स्वामीिी साचिली िरणसेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु ॥ पाचहलें चि

नाहश मागें परतोनी । नजचकला तो [पां. क्षणक्षणश.] क्षणश क्षण काळ ॥ ॥ नाहश पडों चदला चविारािा गोवा । नाहश
पाठी हे वा येऊं चदला [पां. चदली.] ॥ २ ॥ केला [पां. केली लागवेगश.] लाग वेगश अवघी चि तांतडी । भावना ते कुडी
दु रावली ॥ ३ ॥ कोठें मग ऐसें होतें सावकास । जळो तया आस वेव्हारािी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणें लाभ घेतला
पालवश । आतां नाहश गोवी कशािी ही ॥ ५ ॥

२४३४. येणें मुखें तुिंे वणी गुण नाम । तें चि मज प्रेम दे ईं दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोळे भरूचनयां पाहें तुिंें
मुख । तें चि मज सुख दे ई दे वा ॥ ॥ कान भरोचनयां ऐकें [पां. ऐकेन.] तुिंी कीती । ते मज चवश्रांती दे ईं दे वा ॥

विषयानु क्रम
२ ॥ वाहें रंगश टाळी नािेन उदास । हें दे ईं हातास पायां बळ ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंा सकळ दे हभाव । आणीक
नको ठाव नितूं यासी ॥ ४ ॥

२४३५. तूं मािंा मायबाप सकळ चवत्त गोत । तूं चि मािंें चहत कचरता दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं चि मािंा
दे व तूं चि मािंा जीव । तूं चि मािंा भाव पांडुरंगा ॥ ॥ तूं चि मािंा आिार तूंचि मािंा चविार । तूं चि सवु
भार िालचवसी ॥ २ ॥ । सवु भावें मज तूं होसी प्रमाण । ऐसी तुिंी आण [दे . त. वाहातुसें.] वाहातसें ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे तुज चवकला जीवभाव । कळे तो उप करश आतां ॥ ४ ॥

२४३६. वारंवार तुज द्यावया आठव । [दे . पां. ऐक.] आइक तो भाव मािंा कैसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गेले [पां.
गेला.] मग नये चफरोन चदवस । पुचडलांिी आस गचणत नाहश ॥ ॥ गुणां अवगुणांिे पडती आघात । ते णें होय
चित्त कासावीस ॥ २ ॥ कांहश एक तुिंा न दे खों आिार । ह्मणऊनी िीर नाहश जीवा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तूं
ब्रह्मांडािा जीव । तरी कां आह्मी कशव भाकीतसों ॥ ४ ॥

२४३७. असोत हे तुिंे प्रकार सकळ । काय खळखळ करावी हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आमुिें स्वचहत
जाणतसों आह्मी । तुिंें वमु नामश आहे तुझ्या ॥ ॥ चविाचरतां आयुष्ट्य जातें वांयांचवण । रोज [त. सेज जनमा

गोवण पडतसे ।. दे . पूवीं तळे गांवाप्रमाणे होतें.] नागवण पडतसे ॥ २ ॥ राहे न मी तुिंे पाय आठवूनी । आणीक तें मनश येऊं
नेदश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे येथें येसी अनायासें । थोर [पां. “तुज” नाहश.] तुज चपसें कीतुनािें ॥ ४ ॥

२४३८. चवष्ट्णुदासां [पां. ‘चवष्ट्णुदासां’ याबद्दल नाहश हचरच्या दासां.] भोग । [पां. ‘जरी’ याबद्दल तचर कां.] जरी आह्मां
पीडी रोग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर हें चदसे लाचजरवाणें । काय तुह्मांसी सांगणें ॥ ॥ आह्मां काळें [पां. खाये । बोचलतें

वायां जाये ।.] खावें । बोचललें तें वांयां जावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दास । आह्मी भोगूं गभुवास ॥ ३ ॥

२४३९. भावें गावें गीत । शुद्ध करूचनयां चित्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. जचर तुज व्हावा दे व ।.] तुज व्हावा आहे दे व
। तचर हा सुलभ उपाव ॥ ॥ आचणकांिे कानश । गुण दोा मना नाणश ॥ २ ॥ मस्तक ठें गणा । [पां. लागें.] करी
संतांच्या िरणा ॥ ३ ॥ वेिश तें विन । जेणें राहे समािान ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे फार । थोडा तरी पर उपकार ॥ ५
॥

२४४०. विन तें [पां. हें.] नाहश तोडीत शरीरा । भेदत अंतरा [पां. वज्राऐसा.] वज्राऐसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश
न सहावे [दे . काशा करणें. त. कास कारणें.] काशा ही कारणें । संदेह चनिान दे ह बळी ॥ ॥ नाहश शब्द मुखश लागत
चतखट । नाहश जड होत [पां. पोट होत. त. मागून ‘पोट होत’ असा पाठ केला आहे .] पोट ते णें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जरी चगळे
अहं कार । तरी वसे घर नारायण ॥ ३ ॥

२४४१. नव्हो आतां जीवश कपटवसती । मग काकुळती कोणा यावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्याचिये मापें
गांठश नये नाड । आचद अंत गोड नारायण ॥ ॥ िोखचटया नाहश चवटाळािा आघात । साि तें सािांत सांिा
[पां. सांि.] पडे ॥ २ ॥ चविाचरली वाट उसंत सीतळ । बुद्धीपुढें बळ तृष्ट्णतुल्य ॥ ३ ॥ आहाराच्या घासें पिोचनयां
चजरे । वासना ही उरे [दे . त. उरउरीत.] उवुरीत ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ताळा घालावा विनश । तूं मािंी जननी पांडुरंगे
॥५॥

विषयानु क्रम
 २४४२. नव्हती हश मािंश [पां. जयािश.] जायािश भूाणें । असे नारायणें उचित केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
शब्दाच्या [पां. वोवणश.] वोवोनी रत्नाचिया माळा । मुळशि चजव्हाळा िंरवणी ॥ ॥ अथांतरश असे अनु भवसेवन ।
पचरपाकश मन [पां. साक्षी.] साक्ष येथें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज सरतें परतें । हें नाहश अनंतें उरों चदलें ॥ ३ ॥

२४४३. सहज लीळा मी साक्षी [पां. तयािा.] यािा । नये वंिूं वािा ऐसें जालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उपक्रमें वदे
चनशब्दािी वाणी । जे कोठें बंिनश गुंपों नेणें ॥ ॥ तम नासी पचर वेव्हारा वेगळा । रचवप्रभाकळा [पां. ॰कळे .] वते
जन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें गेला अचतशय । आतां पुनहा नये तोंड दावूं ॥ ३ ॥

२४४४. बोलाल या आतां आपुल्यापुरतें । मज या अनंतें गोचवयेलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िंाचडला न सोडी

हातशिा पालव । वेिी वेिें जीव वेचियेला ॥ ॥ तुमिे ते शब्द कोरचडया गोष्टश । मज सवें चमठी अंगसंगें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे तुह्मां । होईल हे परी । अनु भव वरी येईल मग ॥ ३ ॥

२४४५. जैशा तुह्मी दु री आहां । तैशा राहा अंतरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नका येऊं दे ऊं आळ । अंगश गोपाळ
जडलासे ॥ ॥ अवघा हा [पां. “हा” नाहश.] चि राखा काळ । चवक्राळ चि भोंवता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज ऐशा ।
होतां चपशा जगननद्य ॥ ३ ॥

२४४६. सतीिें तें घेतां वाण । बहु कठीण पचरणामश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चजवासाटश गौरव वाढे । आहाि
जोडे तें नव्हे ॥ ॥ जचर होय उघडी दृचष्ट । तचर गोष्टी युद्धाच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगा येतां । तरी सत्ता
िैयािी ॥ ३ ॥

२४४७. आडवा तो उभा । असे [त. ताणोचनयां.] दाटोचनयां [पां. उभा.] प्रभा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व नाहश
एकचवि । एक भाव असे शुद्ध ॥ ॥ भेदाभेद आटी । नाहश फार कोठें तुटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गोवा । उगवा
वेव्हारािा हे वा ॥ ३ ॥

२४४८. एका बोटािी चनशाणी । [दे . त. परीपाख.] परीपाक नाहश मनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर ते संपाचदलें
सोंग । कारणावांिूचनया [दे . वेग.] व्यंग ॥ ॥ वैष्ट्णवांिा िमु । [पां. जगश.] जग चवष्ट्णु नेणे वमु ॥ २ ॥ अचतशयें पाप
। तुका सत्य करी माप ॥ ३ ॥

२४४९. सत्यत्वेंशश घेणें भक्तीिा अनु भव । स्वामीिा गौरव इच्छीतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग तें अवीट न
भंगे सािारें । पावलें चवस्तारें चफरों नेणे ॥ ॥ वाणी वदे त्यािा कोणांसी चवश्वास । [त. प. आभयकरें दास.] अभयें
करें दास सत्य तईं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आिश न करश तांतडी । पायश जाली जोडी तेणें शुद्ध ॥ ३ ॥

२४५०. सवात्मकपण । मािंें चहरोचन नेतो [पां. नेत.ें ] कोण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनश भक्तीिी आवडी । हे वा
व्हावी ऐशी जोडी ॥ ॥ घेईन जनमांतरें । हें चि करावया खरें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । ऋणी करूचन ठे वूं सेवा
॥३॥

२४५१. [पां. आचणतांचन गती । हंस काउळी.] आचणतां त्या गती । हं स काउळे न होती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांडा
सांडा रे मठारे । येथें गांठीसवें िुरें ॥ ॥ नाकेंचवण मोती । उभ्या [पां. बाजारा.] बाजारें फचजती ॥ २ ॥ [दे . त. हा

ू त्याजवर “ह्मणे चवष्ट्णुदास तुका । ” हा पाठ घातला आहे.] हु कुमदाज

िरण कायम ठे वन तुका । येथें कोणी फुंदों नका ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २४५२. ढें कणासी बाज गड । उतरिढ केवढी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होता तैसा कळों भाव । आला वाव
अंतरशिा ॥ ॥ बोरामध्यें [पां. असे.] बसे अळी । अठोळीि भोंवती ॥ २ ॥ पोटासाटश वेंिी िणे । राजा ह्मणे तोंडें
मी ॥ ३ ॥ बेडकानें चिखल खावा । काय ठावा सागर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ऐसें आहे । काय पाहे त्यांत तें ॥ ५ ॥

२४५३. िांव िांव गरुडध्वजा । आह्मां अनाथांच्या काजा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु जालों कासावीस ।
ह्मणोचन पाहें तुिंी वास ॥ ॥ [पां. “पाहें पाहें ॰” व “असोचनयां॰” या दोन कडव्यांच्या जागा परस्परांशी पालटल्या आहे त; आचण “पाहें
पाहें ” याबद्दल “पाहें ” इतकेंि आहे .] पाहें पाहें त्या मारगें । कोणी येतें माझ्या लागें ॥ २ ॥ असोचनयां ऐसा । तुज
साचरखा कोंवसा ॥ ३ ॥ न लवावा उशीर । नेणों कां [पां. हो.] हा केला िीर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे िाली । नको िालूं
िांव घालश ॥ ५ ॥

२४५४. पांडुरंगे पांडुरंगे । मािंे गंगे माउचलये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पानहां घालश प्रेमिारा । पूर क्षीरा लोटों दे
॥ ॥ अंगें अंग मे ळउनी । करश िणी फेडाया [पां. फेडांवया.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घेइन उड्या । सांचडन कुड्या
भावना ॥ ३ ॥

२४५५. [त. पां. गजेंद्र.] गजइंद्र पशु आप्तें मोकचलला । तो तुज स्मरला पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यासाठश
गरुड सांडुचन िांवसी । माया [दे . िंळं बेसी.] िंळं बसी चदनानाथा ॥ ॥ िे नु वत्सावरी िंेंप घाली जैसी । तैसें
गजेंद्रासी सोडचवलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ब्रीद बांिलें यासाठश । भक्तांसी संकटश रक्षावया ॥ ३ ॥

२४५६. िारी वेद जयासाटश । त्यािें नाम िरा कंठश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न करश आणीक [दे . सािनें.] सािन ।
कष्टसी कां वांयांचवण ॥ ॥ अठरा पुराणांिे पोटश । नामाचवण नाहश गोठी [त. पां. गोष्टी.] ॥ २ ॥ गीता जेणें
उपदे चशली । ते [पां. हे.] ही चवटे वरी माउली ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे सार िरश । वािे हचरनाम उच्चारश ॥ ४ ॥

२४५७. पाहातां ठायाठाव । जातो अंतरोचन दे व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये वाटों गुणदोाश । मना जतन
येचवशश ॥ ॥ चत्रचविदे ह पचरिारा । जनश जनादु न खरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िीरें- । चवण कैसें होतें बरें ॥ ३ ॥

२४५८. नामसंकीतुन सािन पैं सोपें । जळतील पापें जनमांतरें [पां. जनमांतनरिश.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न [पां.

लगती.] लगे सायास जावें वनांतरा । सुखें येतो घरा नारायण ॥ ॥ ठायशि बैसोचन करा एकचित्त । आवडी
अनंत आळवावा ॥ २ ॥ रामकृष्ट्णहचरचवठ्ठलकेशवा । मंत्र हा जपावा सवुकाळ ॥ ३ ॥ [पां. याहू चन आणीक नाहश पैं सािन
।. दे . पूवी असें होतें.] याचवण असतां आणीक सािन । वाहातसें आण चवठोबािी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सोपें आहे
सवांहू चन । शाहाणा तो िणी घेतो [पां. घेत असे.] येथें ॥ ५ ॥

२४५९. भाचवकांिें काज अंगें दे व करी । काढी िमाघरश उत्च्छष्ट तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उत्च्छष्ट तश फळें
खाय चभल्लटीिश । आवडी तयांिी मोठी दे वा ॥ ॥ काय दे वा घरश न चमळे िी अन्न । मागे भाजीपान [पां.

द्रौपदीिें.] द्रौपदीसी ॥ २ ॥ अजुुनािश घोडश िुतलश अनंतें । संकटें [पां. बहु त.] बहु तें चनवाचरलश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
ऐसश आवडती लचडवाळें । जाणीवेिें काळें तोंड दे वा ॥ ४ ॥

२४६०. सांवळे रूपडें िोरटें चित्तािें । उभें पंढरीिे चवटे वरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोचळयांिी िणी पाहातां न
पुरे । तया लागश िंुरे मन मािंें ॥ ॥ आन गोड कांहश न लगे संसारश । राचहले अंतरश पाय तुिंे ॥ २ ॥ प्राण

विषयानु क्रम
चरघों पाहे कुडी हे सांडुनी । श्रीमुख नयनश न दे खतां ॥ ३ ॥ चित्त मोचहयेलें नंदाच्या नंदनें । तुका ह्मणे येणें [पां.
गरुडध्वजा.] गरुडध्वजें ॥४॥

२४६१. ऐका [त. ऐका गा भाचवक हो । कोण कोण व्हाल ते ॥ .] ऐका भाचवकजन । कोण [दे . “व्हाल कोण कोण ते” असें
मागून केलें आहे.] कोण व्हाल ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तार्तककांिा टाका संग । पांडुरंग स्मरा हो ॥ ॥ नका शोिूं
मतांतरें । नु मगे खरें बुडाल ॥ २ ॥ कचलमध्यें दास तुका । [पां. करी लोक सावि ।.] जातो लोकां सांगत ॥ ३ ॥

२४६२. आपुचलया आंगें तोडी मायाजाळ । ऐसें नाहश बळ कोणापाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रांडापोरें त्याग
करी कुटु ं बािा । नावरे हे वािा आचण मन ॥ ॥ हाामाु [पां. हें कडवें नाहश. त. हाामाु हे जों नाहश चजराळे ।.] जों हे नाहश
जों चजराले । तोंवचर हे केले िार त्यांनश ॥ २ ॥ मुक्त जालों ऐसें बोलों जाये मुखें । तुका ह्मणे दु ःखें बांिला तो
॥३॥

२४६३. आचलया अतीता ह्मणतसां पुढारें । आपुलें रोकडें सत्तव जाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय त्यािा भार
घेऊचन मस्तकश । हीनकमी लोकश ह्मणावया ॥ ॥ दारश हाका कैसें करवतें भोजन । रुिी तचर अन्न कैसें दे तें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे ध्वज उभाचरला कर । ते शत्क्त उदार काय जाली ॥ ३ ॥

२४६४. जेथें लक्ष्मीिा वास । गंगा आली पापा नास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें म्यां हृदयश िचरलें । ताप [पां.

तापशमन.] हरण पाउलें ॥ ॥ सेवा केली संतजनश । [पां. सुख राचहलें .] सुखें राचहले लपोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
वांकी । भाट जाली चतहश लोकश ॥ ३ ॥

२४६५. रूपश जडले लोिन । पायश त्स्थरावलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे हभाव हरपला । तुज पाहातां चवठ्ठला
॥ ॥ कळों नये सुखदु ःख । तान हरपली भूक ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हे परती । तुझ्या दशुनें मागुती ॥ ३ ॥

२४६६. [पां. जालें जाणतें॰.] जाणतें लें करूं । माता लागे दू र िरूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें न करश कृपावंते ।
पांडुरंगे मािंे माते ॥ ॥ नाहश मुक्ताफळा । भेटी मागुती त्या जळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लोणी । ताक सांडी
चनवडू चन ॥ ३ ॥

२४६७. तुजचवण कोणां । शरण जाऊं नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा न दे खें मी कोणी । दु जा चतहश
चत्रभुवनश ॥ ॥ पाचहलश पुराणें । िांडोचळलश दरुाणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठायश । जडू न ठे लों तुझ्या पायश ॥ ३ ॥

२४६८. ऐसें भाग्य कईं लाहाता होईन । अवघें दे खें जन ब्रह्मरूप ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग तया सुखा अंत
नाहश पार । आनंदें सागर हे लावती ॥ ॥ शांचत क्षमा दया मूर्ततमंत अंगश । परावृत्त संगश कामाचदकां ॥ २ ॥
चववकासचहत वैराग्यािें बळ । िग्िचगतोज्ज्वाळ अत्ग्न जैसा ॥ ३ ॥ भत्क्त नवचविा भावशु द्ध [पां. करश.] बरी ।
अळं कारावरी मुगुटमचण ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मािंी पुरवी वासना । कोण नारायणा तुजचवण ॥ ५ ॥

२४६९. कासया करावे तपािे डोंगर । आणीक अपार दु ःखरासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया चफरावे [त. पां.
आणीक.] अनेक ते दे श । दाचवतील आस पुढें लाभ ॥ ॥ कासया पुजावश अनेक [पां. आणीक.] दै वतें । पोटभरे
ते थें लाभ नाहश ॥ २ ॥ कासया करावे मुक्तीिे सायास । चमळे पंढरीस फुका साटश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे करश
कीतुन पसारा । लाभ येईल घरा पाचहजे तो ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 २४७०. वैष्ट्णवमुचनचवप्रांिा सनमान । करावा आपण घेऊं नये ॥ १ ॥ प्रभु जाला तरी संसारािा दास ।
चवचहत [पां. चवचहत हे त्यास.] तयासी [त. तयास.] यांिी सेवा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हे आशीवादें बळी । जाईल तो छळी
नरकायासश ॥ ३ ॥

२४७१. दे व वसे चित्तश । त्यािी घडावी संगती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें आवडतें मना । दे वा पुरवावी वासना
॥ ॥ हचरजनासी [पां. हचरजनािी.] भेटी । नहो अंगसगें [पां. अंगसंग.] तुटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चजणें । भलें
संतसंघष्टणें ॥ ३ ॥

२४७२. भाग सीण गेला । मािंा सकळ चवठ्ठला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंा ह्मणचवतों दास । केली
उत्च्छष्टािी आस ॥ ॥ राचहली तळमळ । तईं पासोनी सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िालें । पोट ऐसें कळों आलें
॥३॥

२४७३. रायािें सेवक । सेवटीिें [सेवटील.] पीडी रंक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा तों चहणाव कवणा । कां हो नेणां
नारायणा ॥ ॥ पचरसेंसी भेटी । नव्हे लोहोपणा तुटी ॥ २ ॥ तुिंें नाम कंठश । तुक्या काळासवें भेटी ॥ ३ ॥

२४७४. सुखरूप ऐसें कोण दु जें सांगा । माझ्या पांडुरंगा साचरकें तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे नहडणें मुंडणें
तें कांहश । सािनािी नाहश आटाआटी ॥ ॥ िंद्रभागे स्नान चवि [“चवचि” याबद्दल.] तो हचरकथा । समािान
चित्ता सवुकाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काला वैकुंठश दु लुभ । चवशेा तो [त. हा.] लाभ संतसंग ॥ ३ ॥

२४७५. नसतां अचिकार उपदे शासी बळात्कार [दे . त. बळत्कार.] । तचर ते केले हो [पां. “हो” नाहश.] िार
माकडा आचण [दे . गारुडी.– त. गारूडी.] गारोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. िनयिनय राज्य॰.] िन िानय राज्य बोल वृथा
रंजवणें फोल । नाहश ते थें ओल बीज वेिी मूखु तो ॥ ॥ नये बांिों गांठी पदरा [दे . पां. आण.] आचण ऐसी तुटी ।
असोन कसोटी चशष्टािारअनुभव ॥ २ ॥ उपदे सी तुका मे घ दृष्टीनें आइका । संकल्पासी िोका सहज तें उत्तम
॥३॥

२४७६. घालु चनयां मापश । दे वभक्त बैसले जपश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसी होते सांडउलं डी । चनजचनजांिी
मुकुंडी [दे . मुकंडी.] ॥ ॥ अमुपश उखतें । आपण वोस आपण यातें ॥ २ ॥ दे व आतां जाला । उगवे संकोि [पां.

गचहला.] वचहला ॥ ३ ॥ अखंड नेलें वेठी । भार सत्याचवण [पां. गोठी.] गांठी ॥ ४ ॥ [पां. हें कडवें नाहश.] आडचकला
िंोंपा । चरता कचळवरािा खोंपा ॥ ५ ॥ गोदातीरश [पां. गंगेतीरश.] आड । [त. करी.] कचरते करचवते िाड ॥ ६ ॥ तुका
ह्मणे बळें । उपदे शािें तोंड काळें ॥ ७ ॥

२४७७. उं बरांतील कीटका । हें चि ब्रह्मांड ऐसें ले खा [पां. दे खा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसश उं बरें चकती िंाडश
। ऐशश िंाडें चकती [दे . नवखडश.] नव खंडश ॥ ॥ हें चि ब्रह्मांड आह्मांसी । ऐसश अगचणत अंडें कैसश ॥ २ ॥
चवराटािे अंगश तैसे । मोजूं जातां अगचणत केंश ॥ ३ ॥ ऐशा चवराटाच्या कोटी । सांटवल्या ज्याच्या पोटश ॥ ४ ॥
तो हा नंदािा बाळमुकुंद । तानहा ह्मणवी परमानंद ॥ ५ ॥ ऐशी अगम्य ईश्वरी लीळा । ब्रह्मानंदश गम्य तुक्याला
॥६॥

२४७८. ब्रह्मज्ञान [दे . त. तरी.] जरी एके चदवसश कळे । तात्काळ हा गळे अचभमान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अचभमान लागे शु काचिये पाठी । व्यासें उपराटी दृष्टी केली ॥ ॥ [पां. जनकभेटी.] जनकभेटीसी पाठचवला ते णें

विषयानु क्रम
। अचभमान नाणें खोटें केलें ॥ २ ॥ खोटें करूचनयां लाचवला अभ्यासश । मे रुचशखरासी शु क गेला ॥ ३ ॥
जाऊचनयां तेणें [पां. तेथें.] साचिली समािी । तुका ह्मणे तिश होतों आह्मी ॥ ४ ॥

२४७९. सहज पावतां भगवंतश पचर [पां. हे .] हश चवकल्पें परतश । फुकािी हे चित्तश [दे . वाठवण.] आठवण
कां न िरती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचर व्यापक सवुगत [पां. हा.] हें तंव मुख्यत्वें वेदांत । नितनासी चित्त असों द्यावें
सावि ॥ ॥ चवरजाहोम या चि नांवें दे ह नव्हे मी जाणावें । मग कां जी यावें वरी लागे संकल्पा ॥ २ ॥
कामक्रोिे दे ह मचळण स्वाहाकारी कैंिें पुण्य । मंत्रश पूचजयेला यज्ञ मनमुंडण नव्हे चि ॥ ३ ॥ अननयभक्तीिे
उपाय ते या चवठोबािे पाय । ध्याइल तो काय [पां. िुकों जाणे.] जाणे िुकों मारग ॥ ४ ॥ आतां सांगे तुका एक
तुह्मी िुकों नका । सांडीमांडी िोका शरण चरघतां गोमटें ॥ ५ ॥

२४८०. आह्मश जाणावें तें काई तुिंें वमु कोणे ठायश । अंतपार नाहश ऐसें श्रुचत बोलती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
होईं मज तैसा मज तैसा साना सकुमार [दे . त. रुाीकेशा.] हृाीकेशा । पुरवश मािंी आशा भुजा िारी दाखवश ॥
॥ खालता सप्त ही पाताळा वरता स्वगाहू चन चढसाळा । तो मी [दे . त. मस्यक. पां. मश्यक] मशक डोळां कैसा पाहों
[दे . आपला] आपुल्या ॥ २ ॥ मज [पां. आहे .] असे हा भरवसा पढीयें होसी [दे . वोसी.] तयां तैसा । पंढरीचनवासा तुका
ह्मणे गा चवठोबा ॥ ३ ॥

२४८१. वृक्ष वल्ली आह्मां सोयरश वनिरें । पक्षी ही सु स्वरें आळचवती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येणें सुखें रुिे
एकांतािा वास । नाहश गुण दोा अंगा येत ॥ ॥ आकाश मंडप पृचथवी [पां. पृथ्वी. दे . पृथुवी.] आसन । रमे ते थें
मन क्रीडा करी ॥ २ ॥ कंयाकुमंडलु दे हउपिारा । जाणचवतो वारा [दे . त. अवश्वरु.] अवसरु ॥ ३ ॥ हचरकथा
भोजन परवडी चवस्तार । करोचन प्रकार सेवूं रुिी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे होय मनासी संवाद । आपुला चि वाद
आपणांसी ॥ ५ ॥

२४८२. अनंत [पां. ब्रह्मांड.] ब्रह्मांडें । एके रोमश ऐसें िें डें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो या [पां. हा.] गौचळयांिे घरश ।
उं बरा िढतां टें का िरी ॥ ॥ [पां. माचरयेले.] मारी दै त्य गाढे । ज्यांिे पुराणश पवाडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळा ।
अंगश जयाच्या सकळा ॥ ३ ॥

२४८३. साविान ऐसें काय तें चविारा । आले हो संसारा सकळ ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतश समयािा
करणें चविार । वेिती सादर घचटका पळें ॥ ॥ मंगळ हें नोहे कनयापुत्राचदक । राचहला लौचकक अंतरपाट
[पां. अंत्रपाट.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व अंतरला दु री । डोचळया अंिारी पडलीसे ॥ ३ ॥

२४८४. लवण मे ळचवतां जळें । काय उरलें चनराळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा समरस जालों । तुजमाजी
हरपलों ॥ ॥ अत्ग्नकपुुराच्या मे ळश । काय उरली काजळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे होती । तुिंी मािंी एक ज्योती
॥३॥

२४८५. सुख नाहश कोठें आचलया संसारश । वांया हांवभरी होऊं नका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु ःखबांदवडी
आहे हा संसार । सुखािा चविार नाहश कोठें ॥ ॥ िवदा कल्पेंवरी आयुष्ट्य जयाला । परी तो राचहला [पां.

ताटीतळश.] ताटीखालश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेगश जाय सुटोचनयां । िरूचन हृदयामाजी हचर ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २४८६. तुज कचरतां [त. दे . होय.] नव्हे ऐसें कांहश नाहश । डोंगरािी राई रंक [पां. राणे.] राणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ अशु भािें शुभ कचरतां तुज कांहश । अवघड नाहश पांडुरंगा [पां. नारायणा.] ॥ ॥ सोळा सहस्र नारी ब्रह्मिारी
कैसा । चनराहारी दु वासा नवल नव्हे ॥ २ ॥ पंिभ्रतार [पां. पंिभ्रतारांिी द्रौपदी ते सती ॥ .] द्रौपदी सती । कचरतां
चपतृशांती [पां. गोत्रशांती.] पुण्य िमा ॥ ३ ॥ दशरथा पातकें ब्रह्महत्ये [पां. ब्रह्महत्यारासी.] ऐसश । नवल त्यािे कुशश
जनम तुिंा ॥ ४ ॥ मुनेश्वरा [“मुनीश्वरा” याबद्दल.] नाहश दोा [“अणुमात्र” याबद्दल.] अनु मात्र । भांडचवतां सुत्र [पां. ‘सुत्र वि’
याबद्दल स्तोत्रवंद्य. सुत्र (सुत) असें यमका कचरतां केलें असावें.] वि होती ॥ ५ ॥ तुका [पां. ह्मणे तेथें मािंे.] ह्मणे मािंे दोा ते [पां.
“ते” नाहश.] कायी । सरता तुिंे [त. दे . तुिंा.] पायश जालों दे वा ॥ ६ ॥

पाळणा.

२४८७. जनचनया बाळका रे घातलें पाळणा । पंितत्तवश जचडयेल्या बारचतया िहू ं कोणा । अखंड
जचडयेल्या तया ढाळ अंगणा । वैखरी िरूचन हातश भाव दावी खेळणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनजश रे चनजश आतां ।
ह्मणोचन पचरये [त. पां. पचरये.] दे माता । खेळतां कष्टलासी बाळा तूं रे नेणतां । चनजश रे चनजश आतां ॥ ॥
खेळतां बाहे चर रे मुला लोकांच्या सवें । बागुल काळतोंडा नाहश नेतो तें ठावें । खेळतां दु चित्ता [पां. दु चित.] रे
दे खोचन तें नयावें । ह्मणोचन सांगें तुज शीघ्र विन पाळावें ॥ २ ॥ संचित मागें तुज शुद्ध होतें सांगाती । तेणें तुज
वांिचवलें वेरिंाचरया हातश । आणीक नेलश मागें काय जाणों तश चकती । आलासे येथवचर थोरपुण्यें [पां. थोरपुण्य.]
बहु तश ॥ ३ ॥ खेळतां शु क दे वा तो रे लागला पाठश । लपाला वरुाें वारा चतये [पां. तये.] माते िे पोटश । चरघतां
बाहे चर रे पळे घेऊचन कासोटी । ते [पां. तेणें पचर॰.] चि परी जाली स्वामी भेणें चरघें कपाटश ॥ ४ ॥ खेळतां िक्रवती
जनका लागला िाक । पचडला अग्नीमाजी पाव जळत एक । भरलासे कांप अंगश सुख नाठवें दु ःख । आप पर
तें ही नाहश दे हभाव सकचळक ॥ ५ ॥ चसभ्रीया [चशचबराया.] िक्रवती कव पचडली अवचिती । िीट तो न भे तया
मास काचपलें हातश । टाचकलें तयावरी खु णें गोचवला अंतश । पावला मायबाप चहरोन घेतला हातश ॥ ६ ॥ बांिलें
अजामे ळा वेश्यागणीका कैसी । माचरली हाक िाकें कळलें मायबापासी । घातली िांव नेटें [पां. त्वरे.] वेगश
पावला त्यासी । चहरोचन नेलश दोघें आपणयां [पां. आपयातीपासी.] तश पासश ॥ ७ ॥ िरूनी [पां. आटवू.] आठवू रे बाळा
राहें चनिळ । खेळतां दु चिता रे नको जाऊं बरळ । टोंकताहे तुजलागश चदवस ले खूनी काळ । मम नेदी आठवूं
रे नेत्रश घालश पडळ ॥ ८ ॥ ऐसी तश कृपावंतें बाळा मोचहलें चित्त । सुस्वरें कंठ गाय मिुर आचण संगीत । ते णें तें
चि चित्त राहे होऊचनयां चनवांत । पावती तुका ह्मणे नाहश चवश्वास ते घात ॥ ९ ॥
॥१॥

२४८८. उभ्या बाजारांत कथा । हे तों नावडे पंढचरनाथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघें पोटासाटश ढोंग । ते थें
कैंिा पांडुरंग ॥ ॥ लावी अनुसंिान । कांहश दे ईल ह्मणऊन ॥ २ ॥ काय केलें रांडलें का । तुला राजी नाहश
तुका ॥ ३ ॥

२४८९. असोत लोकांिे बोल चशरावरी । मािंी मज बरी चवठाबाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपंचगलें मज आहे
ते कृपाळु । बहु त कनवाळु अंतरशिी ॥ ॥ वेदशास्त्रें चजसी वर्तणती पुराणें । चतिें मी पोसणें लचडवाळ ॥ २ ॥
चजिें नाम कामिे नु कल्पतरू । चतिें मी लें करूं तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

२४९०. वाराणसी गया पाचहली िारका । परी नये तुका पंढरीच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पंढरीसी नाहश कोणा
अचभमान । पायां पडे जन एकमे का ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाय [पां. एक वेळा.] एकवेळ पंढरी । तयाचिये घरश यम न
ये ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २४९१. सांडुचनयां सवु लौचककािी लाज । आळवा यदु राज भत्क्तभावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहू चनयां िंाडें
वरबडू चन पाला । खाऊचन चवठ्ठला आळवावें ॥ ॥ वेंिूचनयां निध्या भरूचनयां िागा । गुंडाळू चन ढु ं गा आळवावें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें मांचडल्या चनवाण । तया नारायण उपेक्षीना ॥ ३ ॥

२४९२. दह्ांचिया अंगश चनघे ताक लोणी । एका मोलें दोनही मागों नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आकाशािे
पोटश िंद्र तारांगणें । दोहशशी समान पाहों नये ॥ ॥ पृथ्वीिा पोटश चहरा गारगोटी । दोहोंसी संसाटी [दे . त.
समसाटी.] करूं नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैसे संत आचण जन । दोहशसी समान भजूं नये ॥ ३ ॥

२४९३. ते रा चदवस जाले चनिक्र कचरतां । न पवसी अनंता मायबापा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाााणांिी [पां.
बोिािी] खोळ घेउचन बैसलासी । काय हृाीकेशी जालें तुज ॥ ॥ तुजवरी आतां प्राण मी [दे . त. तजीन] त्यजीन
। हत्या मी घालीन पांडुरंगा ॥ २ ॥ [पां. हें कडवें नाहश.] फार चवठाबाई िचरली तुिंी आस । करीन जीवा नास
पांडुरंगा [त. तुजवरी.] ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आतां मांचडलें चनवाण । प्राण हा सांडीन िंद्रभागे [पां. तुजवरी.] ॥ ४ ॥

२४९४. लोक फार वाखा अमंगळ जाला । त्यािा त्याग केला पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवायां [पां. चवायश
िेवलों.] वंिलों मीपणा मुकलों । शरण तुज आलों पांडुरंगा ॥ ॥ घर दार अवघश त्यचजलश [दे . त. तचजलश.]

नारायणा । जीवशच्या जीवना पांडुरंगा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. बहु जालों कासाचवसी ।.] पचडलों पुंडचलकापाशश । िांव
हृाीकेशी आनळगश मज ॥ ३ ॥

२४९५. इंचद्रयांिश चदनें । आह्मी केलों नारायणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन ऐसें सोसश । काय सांगों
कोणांपाशी ॥ ॥ नाहश अंगश बळ । त्याग करशसा सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोटें । प्रारब्ि होतें खोटें ॥ ३ ॥

२४९६. हातश िरूं [पां. िांवे.] जावें । ते णें परतें चि व्हावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा कां हो आला वांटा । हीन
भाग्यािा करंटा ॥ ॥ दे व ना संसार । दोहश ठायश नाहश थार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पीक । भूचम न दे न चमळे भीक
॥३॥

२४९७. मोलें घातलें रडाया । नाहश असुं आचण माया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा भत्क्तवाद काय ।
रंगबेगडीिा नयाय ॥ ॥ वेठी िचरल्या दावी भाव । मागें पळायािा पाव [पां. ठाव.] ॥ २ ॥ काजव्याच्या ज्योती ।
तुका ह्मणे न लगे वाती ॥ ३ ॥

२४९८. तचर ि जनमा यावें । दास चवठ्ठलािें व्हावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तचर काय थोडश । श्वानशूकरें
[पां. श्वान शूकर.] बापुडश ॥ ॥ [पां. जाल्यािें.] ज्याल्यािें तें फळ । अंगश लागों नेदी मळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भले ।
ज्याच्या [पां. नांवा.] नांवें मानवलें ॥ ३ ॥

॥ लळतें ९ ॥

२४९९. दे व ते संत दे व ते संत । चनचमत्य त्या प्रचतमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मी तों सांगतसें भावें । असो ठावें
सकळां ॥ ॥ चनराकारी ओस चदशा । येथें इच्छा पुरतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रोकडें केणें । सेचवतां येणें पोट
िाय ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २५००. न कळे [पां. न कळे वो भाव॰.] माव मुचन मागे एकी [पां. एक.] अंतुरी । साठी संवत्सरां जनम तया
उदरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा [त. पां. आकळ वो.] आकळे गे माये िपळ वो । चत्रभुवनव्यापक [पां. ॰ व्यापक हचर सकळ वो.]
सकळ वो ॥ ॥ हनु मंता भेटी गवु हचरला दोहशिा । गरुडा चवटं बना रूपा सत्यभामे च्या ॥ २ ॥ द्रौपदीिा भेद
पुरचवला समयश । ऋचा फळवनश दें ठश [पां. लाचवत्या.] लाचवतां [त. तईं.] ठायश ॥ ३ ॥ अजुुनाच्या रथश कचप स्तंभश
ठे चवला । दोहश पैज ते थें गवु हरी [पां. हरी हा दादु ला.] दादु ला ॥ ४ ॥ भावभक्ती सत्तवगुण जाला दु जुना । तुका
ह्मणे सकळां छं दें खेळे [दे . आपण.] आपणा ॥ ५ ॥

२५०१. उदारा कृपाळा अगा दे वांच्या दे वा । तुजसवें पण आतां आमुिा दावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा
जासी सांग आतां मजपासुनी । केलें वाताहात चदलें संसारा पाणी ॥ ॥ अवघश आवरूचन तुिंे लाचवलश पाठश
। आतां त्या चवसर सोहं कोहंच्या गोष्टी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां िरणश घातली चमठी । पचडली ते पडो तुह्मा
आह्मांसी तुटी ॥ ३ ॥

२५०२. जाली होती काया । [पां. त मचळण पंढचरराया.] बहु मळीन दे वराया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. तुझ्या.] तुमच्या
उजळली नामें । चित्त प्रक्षाचळलें प्रेमें ॥ ॥ अनु तापें िंाला िंाडा । प्रारब्िािा केला [पां. चन तोडा ।.] तोडा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे दे ह पायश । ठे वचू न िंालों उतराई ॥ ३ ॥

२५०३. [पां. “आचज” नाहश.] आचज आनंदु रे एकी परमानंदु रे । जया श्रुचत नेचत नेचत ह्मणती गोनवदु रे ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठोबािश वेडश आह्मां आनंदु सदा । गाऊं नािों वाऊं टाळी रंजवूं गोनवदा ॥ ॥ सदा सण [दे . त.
सन.] सांत आह्मां चनत्य चदवाळी । आनंदें चनभुर आमिा कैवारी बळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश जनममरणांिा
िाक । संत सनकाचदक तें आमिें कवतुक ॥ ३ ॥

२५०४. प्राचणया [दे . त. प्राचणयां.] एक बीजमंत्र उच्चारश । प्रचतचदनश रामकृष्ट्ण ह्मण कां मुराचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ हें चि सािन रे तुज सवु चसद्धशिें । नाम उच्चारी पां [पां. रे .] गोपाळािें वािे ॥ ॥ उं पास पारणें न लगे
वनसेवन । न लगे िूम्रपान पंिाअग्नतापन [पां. पंिाचग्रसािन ।.] ॥ २ ॥ फुकािें सुखािें कांहश न वेिें भांडार । कोटी
यज्ञां पचरस तुका ह्मणे हें सार ॥ ३ ॥

२५०५. चवठ्ठल कीतुनािे अंतश । जय जय हरी जे ह्मणती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें चि सुकृतािें फळ । वािा
रामनामें चनखळ ॥ ॥ बैसोचन हचरकथेसी । होय सावि चित्तासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यािा जनम । सुफळ
जाला [पां. भवश्रम.] भवक्रम ॥ ३ ॥

२५०६. न िलवे पंथ बेि [पां. विन न सतां] नसतां पालवश । शरीर चवटं चबलें वाटे भीक मागावी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ न करश रे तैसें आपआपणां । चनत्य राम राम तुह्मी सकळ ह्मणा ॥ ॥ राम [पां. ह्मणतां.] ह्मणचवतां रांडा
पोरें चनरचवशी । पडसी यमा हांतश जािचवती िौऱ्याशी ॥ २ ॥ मुखश नाहश राम तो [त. तर. पां. “१” नाहश.] ही
आत्महत्यारा । तुका ह्मणे लाज नाहश तया गंव्हारा ॥ ३ ॥

२५०७. थचडयेसी चनघतां पाााणांच्या सांगडी । बुडतां मध्यभागश ते थें कोण [त. घाला.] घाली उडी ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ न करी रे तैसें [दे . आपआपणा. पां. आपआपण्या.] आपआपचणया । पतंग जाय वांयां जीवें ज्योती घालू चनयां
॥ ॥ साविपणें सोमदल [त. सोमल. पां. सोमवोल.] वाटी भरोचनयां प्याला । मरणा अंतश वैद्य बोलाचवतो गाचहला

विषयानु क्रम
॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. करश रे ठायशिा॰.] करश ठायशिा चि चविार । जंव [पां. जवचळ.] नाहश पातला यमािा नककर ॥ ३
॥
॥९॥

२५०८. द्या जी मािंा चविारोचनयां चवभाग । न खंडे हा लाग आहािपणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चकती नेणों
तुह्मां साहाते कटकट । आह्मी ि वाईट चनवडलों ते [पां. “ते” नाहश.] ॥ ॥ कचरतां [दे . त. करचवतां कल्हें .] कलह
चजवाचियेसाटश । हे तुह्मां वोखटश ढाळ दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िीर कारण आपुला । तुह्मश तों चवठ्ठला
मायातीत ॥ ३ ॥

२५०९. आमुिे ठाउके तुह्मां गभुवास । बचळवंत दोा केले भोग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय हा सांगावा नसतां
नवलाव [दे . त. नवळावो.] । मैंदपणें भाव [दे . त. भावो.] भुलवणेिा ॥ ॥ एका पळवूचन एका पाठी लावा । कवतुक
दे वा पाहावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. ऐसें जेंणें.] ज्याणें असें िेतचवलें । त्याच्यानें उगलें कैसें नव्हे ॥ ३ ॥

२५१०. चनदु यासी तुह्मी कचरतां दं डण । तुमिें गाऱ्हाणें [पां. कोणें.] कोठें द्यावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाचकतों
करुणा ऐकती कान । उगलें चि मौनय िचरलें ऐसें ॥ ॥ दीनपणें पाहें पाय चभडावोचन । मंजुळा विनश
चवनवीतसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गांठी मनािी उकला । काय जी चवठ्ठला पाहातसां ॥ ३ ॥

२५११. [त. नसतां.] नसतों चकचवलवाणें । कांहश तुमच्या कृपादानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हे चि तयािी ओळखी
। िालें टवटचवत मुखश ॥ ॥ वांयां जात नाहश । विन प्रीतीिें तें कांहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । सत्य येतें
अनु भवा ॥ ३ ॥

२५१२. [पां. जाले नवसािे.] जालों तंव सािें । दास राहवणें कािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें कां चमळतें उचित [पां.
उचिता.] । तुह्मी नेणा [पां. कृपावंता.] कृपावंत ॥ ॥ नसहािें तें चपलें । जाय घेऊचनयां कोल्हें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
नास । आह्मां ह्मणचवचलयां दास ॥ ३ ॥

२५१३. दे वाच्या उद्देशें जेथें जेथें भाव । तो तो वसे ठाव चवश्वंभरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लोभािे संकल्प
पळाचलयावरी । कैंिी ते थें उरी पापपुण्या ॥ ॥ शु द्ध भक्ती मन जाचलया चनमुळ । [पां. कुिळ.] कुिळी चवटाळ
वज्रले प ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्यािें तयासी ि कळे । प्रांत येतो फळें [पां. फळ.] कळों मग ॥ ३ ॥

२५१४. कडसणी िचरतां अडिणीिा ठाव । ह्मणऊचन जीव त्रासलासे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लौचककाबाहे चर
राचहलों चनराळा । तुजचवण वेगळा नाहश दु जा ॥ ॥ संकोिानें नाहश होत िणीवरी । उरवूचन उरी काय काज
॥ २ ॥ तुका ह्मणे केलें इच्छे चि साचरखें । नाहशसें पाचरखें येथें कोणी ॥ ३ ॥

२५१५. हें चि जतन करा दान । िरुनी िरण [पां. राचहलोंसें.] राचहलों तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक कांहश न
[त. पां. घालश.] घलश भार । [पां. बहु .] बहु त फार सांकडें ॥ ॥ घ्यावी माझ्या हातें सेवा । हे चि दे वा चवनवणी ॥ २
॥ तुका तुमिा ह्मणवी दास । ते णें [पां. त्यािी.] आस पुरवावी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २५१६. आपल्या ि [पां. फुंदे . दे . स्फुदे .] स्फुंदें । जेथें ते थें घेती छं दें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचडला सत्यािा
दु ष्ट्काळ । बहु फार जाली घोळ ॥ ॥ चवश्वासािे माठ । त्यािे कपाळश तें नाट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घाणा । मूढा
तीथीं [पां. तीथु प्रदक्षणा.] प्रदचक्षणा ॥ ३ ॥

२५१७. उिे गािी िांव बैसली आसनश । [पां. पचडलों.] पचडलें नारायणश मोटळें [पां. मोटालें हें .] हें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ सकळ चननिती जाली हा भरवसा । नाहश गभुवासा येणें ऐसा ॥ ॥ आपुचलया नांवें नाहश आह्मां चजणें ।
अचभमान ते णें नेला दे वें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . िेळें.] िळे एकाचिया सत्ता । आपुलें चमराचवतां [पां. मी चरता पणें आसे ।.]
पणें ऐसें ॥ ३ ॥

२५१८. बहु तां पुरे ऐसा वाण । आलें िन घरासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्या रे फुका मोलें चवण । नारायण न
भुला ॥ ॥ ऐका चनवळल्या मनें । बरवें कानें सादर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करूचन अंतश । चनचिती [दे . त. चननिती.] हे
ठे वावी ॥ ३ ॥

२५१९. मािंी मज जाती आवरली दे वा । नव्हतां या गोवा इंचद्रयांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया मी तुिंा
ह्मणचवतों दास । असतों उदास सवु भावें ॥ ॥ [दे . त. भयाचिया.] भवाचिये भेणें िचरयेली कास । न पुरतां आस
काय थोरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आपआपुलश जतन । कैिें थोरपण मग तुह्मां ॥ ३ ॥

२५२०. चवनचवतों तरी आचणतोचस परी । यािकानें थोरी दातयािश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आमुिे ही कांहश
असों द्या [पां. उपकार.] प्रकार । एकल्यानें थोर कैिे तुह्मी ॥ ॥ नेघावी जी काहश बहू साल सेवा । गौरव तें [पां.
तो.] दे वा यत्न कीजे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश आमुिी चमरासी । [दे . असावेंसें.] असावेंसश ऐसश दु बुळें चि ॥ ३ ॥

२५२१. एका ऐसें एक होतें कोणा [पां. कोण्या. दे . कोणां.] काळें । समथाच्या बळें काय नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
घालू चन बैसलों चमरासीस पाया । नजकों दे वराया संदेह नाहश ॥ ॥ केला तो न संडश आतां कइवाड । वारीन
हे आड कामक्रोि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. जाली.] जाळश अळसािी िाडी । नव्हती आली जोडी कळों साि ॥ ३ ॥

२५२२. जालें समािान । तुमिे [पां. दे चखले .] िचरले िरण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां उठावेंसें मना । येत नाहश
नारायणा ॥ ॥ [त. पां. सुरवाचडकपेणें.] सुरवाचडकपणें । येथें सांपडलें केणें [पां. पेणें] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. भोग.]

भाग । गेला चनवारला लाग ॥ ३ ॥

२५२३. मुखाकडे वास । पाहें करूचनयां [पां. वास.] आस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां होईल ते चशरश । मनोगत
[पां. आज्ञािारी.] आज्ञा िरश ॥ ॥ तुह्मश अंगीकार । केला पाचहजे हें [पां. तो.] सार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दारश । उभें
यािक मश हरी ॥ ३ ॥

२५२४. नाहश माथां भार । तुह्मी घेत हा चविार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणोचनयां ऐसें केलें । दु चरल अंगेसी
लाचवलें ॥ ॥ आतां बोलावें आवडी । नाम घ्यावें घडी घडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु री [त. थरश] । दे वा खोटी ऐसी
उरी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २५२५. मािंें जड भारी । आतां अवघें तुह्मांवरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों अंचकत अंचकला । तुमच्या
मुकलों माचगला ॥ ॥ कचरतों जें काम । मािंी सेवा तुिंें नाम ॥ २ ॥ तुका पायां लागे । कांहश नेदी ना न [त.

मागे.] मगे ॥३॥

२५२६. तुिंी आह्मी भले आतां । जालों निता काशािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलाले [पां. गेलों.] आलों
स्थळश । मौन [त. काळी.] कळी वाढे ना ॥ ॥ [पां. सहजें॰.] सहज जें मनश होतें । तें [पां. उचित.] उचितें घडलें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे [त. नसतां.] नसतें अंगा । येत संगा साचरखें ॥ ३ ॥

२५२७. चित्ता ऐसी नको दे ऊं आठवण । जेणें [पां. “जेणें” नाहश.] दे वािे िरण अंतरे तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आचलया [त. पां. विन.] विनें रामनामध्वचन । ऐकावश [पां. चवनवणी ऐसी गोड.] कानश ऐसश गोडें ॥ ॥ मत्सरािा ठाव
शरीरी नसावा । लाभेंचवण जीवा दु ःख दे तो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे राहे अंतर शीतळ । शांतीिें तें बळ क्षमा अंगश ॥ ३
॥

२५२८. कोण पुण्य कोणा गांठी । ज्यासी ऐचसयांिी भेटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चजहश हरी िचरला मनश । चदलें
संसारासी [दे . संवसारा.] पाणी ॥ ॥ कोण हा भाग्यािा । ऐचसयांसी बोले वािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . त्यांिे.]

त्यािे भेटी । होय संसारासी तुटी ॥ ३ ॥

२५२९. तचर ि हा जीव संसारश उदास । िचरला चवश्वास [त. तुिंा.] तुह्ां सोई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एके
जातीचवण नाहश कळवळा । ओढली गोपाळा सूत्रदोरी ॥ ॥ फुटतसे प्राण क्षणांच्या चवसरें । हें तों परस्परें
साचरखें चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्तश राचखला अनु भव । तेणें हा संदेह चनवारला [पां. चनरसला.] ॥ ३ ॥

२५३०. चकती चववंिना करीतसें जीवश । मन िांवडवी दाही चदशा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणा एका भावें
तुह्मी अंगीकार । करावा चविार या ि साटश ॥ ॥ इतर ते आतां लाभ [दे . त. तुश.] तुच्छ जाले । अनु भवा
आले गुणागुण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लागो अखंड समाचि । जावें प्रेमबोिश बुडोचनयां ॥ ३ ॥

२५३१. चदक चि [पां. “या” नाहश.] या नाहश संसारसंबंिा । [पां. तुटे चि ना बािा॰.] तुटेना या बािा भवरोगािी
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. तांतडी ते.] तांतडशत करश ह्मणऊचन तांतडी । साचिली ते घडी सोचनयािी ॥ ॥ संकल्पाच्या
बीजें इंचद्रयांिी िाली । [दे . प्रारब्ि. त. परारब्ि.] प्रारब्ि तें घाली गभुवासश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बीजें जाळु नी सकळ ।
[पां. करावें गोपाळें आपुले भाट.] करावा गोपाळ आपुला तो ॥ ३ ॥

२५३२. आतां होइन िरणेकरी । भीतरीि कोंडीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश केली जीवेंसाटी । तों कां गोष्टी
रुिे ते [दे . तें.] ॥ ॥ आिश चनिार तो सार । मग भार सोसीन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खाऊं जेवूं । नेदंू होऊं वेगळा
॥३॥

२५३३. होइल तचर पुसापुसी । उत्तर त्यासी योजावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तोंवचर मी पुढें कांहश । आपुलें नाहश
घालीत ॥ ॥ जाणोचनयां अंतर दे व । जेव्हां भेव फेडील ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िचरला हातश । करील खंतीवेगळें
॥३॥

विषयानु क्रम
 २५३४. हा तों नव्हे कांहश चनराशेिा ठाव । भलें पोटश वाव राचखचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवश्वंभरें चवश्व
सामाचवलें पोटश । ते थें चि सेवटश आह्मी असों ॥ ॥ नेणतां नितन कचरतो अंतरश । ते थें अभ्यंतरश उमटले ॥ २
॥ तुका ह्मणे मािंा स्वामी अबोलणा । पुरवूं खुणें खुणा [पां. जाणतसे.] जाणतसों ॥ ३ ॥

२५३५. चनष्ठुर तो चदसे [त. असे.] चनराकारपणें । कोंवळा [पां. सगुण.] सगुणें प्रचतपाळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
केला ि करावा केला कइवाड । होईल तें गोड न [पां. पुरते.] परे ते ॥ ॥ मचथचलया लागे नवनीत हातां । नासे
चवतचळतां [पां. चवतळतां.] आहाि तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां मनाशश चविार । करावा तो सार एकचित्त ॥ ३ ॥

२५३६. बहु दे वा बरें जालें । नसतें गेलें सोंवळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िोवटाशश पचडली गांठी ।
जगजेठीप्रसादें ॥ ॥ गादल्यािा जाला जाडा । गेली पीडा चवकल्प ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वरावरी । चनमुळ करी
चनमुळा ॥ ३ ॥

२५३७. स्वाचमत्वािश वमें असोचन जवळी । वाहों जावें मोळी गुणांसवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काबाडापासूचन
सोडवा दातारा । कांहश नका भारा पात्र करूं ॥ ॥ [दे . त. िनमंत्र्याचिये. “िनवंतऱ्याचिये” असावें.] िनवंत्र्याचिये अंगश
सत्ताबळ । व्याचि तो सकळ तोडावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलें मोड्यासी कोंपट । सांडव्यािी वाट चवसरावी ॥
३॥

२५३८. ऋणाच्या पचरहारा जालों वोळगणा । द्यावी नारायणा वासलाती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों उतराई
शरीरसंकल्पें । िुकों द्यावश पापें सकळ ही ॥ ॥ आचजवचर होतों िरूचन चजवासी । व्याजें कासाचवसी बहु
केलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मना आचणला म्यां भाव । तुमिा तेथें ठाव आहे दे वा ॥ ३ ॥

२५३९. येणें पांगें पायांपाशश । चनियेंसी राहे न ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांचगतली करीन सेवा । सकळ दे वा [त.

दाशत्व.] दास्यत्व ॥ ॥ बंिनािी तुटली बेडी । हे चि जोडी मग आह्मां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हें क्षण । पायांचवण
वेगळा ॥ ३ ॥

२५४०. आपुल्या आपण उगवा चलगाड । काय मािंें जड करुन घ्याल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . त. उिारासी.]
उद्धारासी काय उिारािें काम । वाढवूं चि श्रम नये दे वा ॥ ॥ करा आतां मजसाटश वाड पोट । ठाव नाहश
तंट [पां. तट.] जालें लोकश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाकी िंडचलयावरी । न पडें व्यवहारी [दे . त. वेव्हारश] संचितािे ॥ ३ ॥

२५४१. सवु संगश चवट आला । तूं एकला आवडसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चदली आतां पायश चमठी । जगजेठी
न सोडश ॥ ॥ बहु जालों क्षेदक्षीण [दे . क्षीदक्षीण (खेदक्षीण?).] । येणें सीण तो नासे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गंगे [दे . त.
गंगवास ॥ ॰.] वास । बहु त्या आस स्थळािी ॥ ३ ॥

२५४२. शीतळ तें शीतळाहु नी । पायवणी िरणशिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सेवन हें [पां. ही.] चशरसा िरश । अंतरश
ही [दे . हश.] वरदळा ॥ ॥ अवघें चि नासी पाप । तीथु बाप माझ्यािें ॥ २ ॥ बैसोचनयां तुका तळश । त्या कल्लोळश
डौरला ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २५४३. गोदे कांठश होता आड । करूचन कोड कवतुकें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे खण्यांनश एक केलें । आइत्या
नेलें चजवनापें ॥ ॥ राखोचनयां ठाव । अल्प जीव लावूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चफटे िनी । हे सज्जनश चवश्रांचत ॥
३॥

२५४४. न पाहें माघारें आतां परतोचन । संसारापासूचन चवटला जीव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सामोरें येऊचन
कवळश दातारा । काळािा हाकारा न साहावे ॥ ॥ साविान चित्त होईल आिारें । खेळतां ही बरें वाटईल ॥
२ ॥ तुका ह्मणे कंठ दाटला या सोसें । न पवे चि कैसें जवळी हें ॥ ३ ॥

२५४५. मथनीिें नवनीत । सवु चहतकारक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दं डवत दं डा परी । मागें उरी [दे . नुरावी.]

नु रवावी ॥ ॥ विनािा तो पसरुं काई । तांतडी डोईपाशशि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जगजेठी । लावश कंठश
उिलू चन ॥ ३ ॥

२५४६. अवचिता चि हातश ठे वा । चदला सेवा न कचरतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाग्य फळलें जाली भेटी । नेघें
तुटी यावरी ॥ ॥ दै नय गेलें हरली निता । [दे . पां. सदै व.] सदै व आतां यावरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वांटा जाला ।
बोलों बोली दे वासश ॥ ३ ॥

२५४७. समथािी िचरली कास । आतां [त. नास.] नाश काशािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . त. िांव.] िांवें पावें
करीन लाहो । [दे . तुमच्या पां. “तुमिा” बद्दल “नामे”.] तुमिा आहो चवठ्ठला [पां. चवठ्ठल.] ॥ ॥ न लगे मज पाहाणें चदशा
। हाकेसचरसा ओढसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हे िीर । तुह्मां त्स्थर दयेनें ॥ ३ ॥

२५४८. करूं तैसें पाठांतर । करुणाकर भााण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चजहश केला मूर्ततमंत । ऐसे [पां. ऐसा.]

संतप्रसाद ॥ ॥ सोज्ज्वळ केल्या वाटा । आइत्या नीटा [पां. मागील्या.] मागीलां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घेऊं िांवा ।
करूं हांवा ते जोडी ॥ ३ ॥

२५४९. अिळ न िळे ऐसें जालें मन । िरूचन चनज खुण राचहलोंसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडी बैसली
गुणांिी अंतरश । करू िणीवरी सेवन तें ॥ ॥ एकचवि भाव नव्हे अभावना । आचणचकया [पां. आणीक या.] गुणां न
चमळवे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंे पचडलें आहारश । ध्यान चवटे वरी ठाकलें तें ॥ ३ ॥

२५५०. काय तुिंी थोरी वणूं मी पामर । होसी दयाकर कृपानसिु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज ऐसी दया नाहश
आचणकासी । ऐसें [पां. ऐके.] हृाीकेशी नवल एक ॥ ॥ कुरुक्षेत्रभूमीवरी पक्षी व्याले । तृणामाजी केलें कोठें
त्यांनश ॥ २ ॥ अकस्मात ते थें रणखांब रोचवला । युद्धािा नेचमला ठाव ते थें ॥ ३ ॥ कौरव पांडव दळभार दोनही ।
िंुंजावया रणश आले ते थें ॥ ४ ॥ तये काळश तुज पक्षी आठचवती । पाव बा श्रीपती ह्मणोचनयां ॥ ५ ॥ [पां. हत्ती.]

हस्ती घोडे रथ येथें िांवतील । पाााण होतील शतिूणु ॥ ६ ॥ ऐचसये आकांतश वांिों कैसे परी । िांव बा
श्रीहरी लवलाहें ॥ ७ ॥ टाकोचनयां चपलश कैसें जावें आतां । पावें जगन्नाथा लवलाहश ॥ ८ ॥ आली चतये [पां.

तये.] काळश कृपा तुझ्या चित्ता । अनाथांच्या नाथा नारायणा ॥ ९ ॥ एका गजाचिया कंठश घंटा होती । [पां.

पचडली.] पाचडली अवचिती तयांवरी ॥ १० ॥ अठरा चदवस ते थे िं ियुद्ध [दे . िं दजुंज.] जालें । वारा ऊन लागलें
नाहश तयां ॥ ११ ॥ जुंज [पां. जुंिं.] जाल्यावरी दाचवलें अजुुना । तुह्मश नारायणा पचक्षयांसी ॥ १२ ॥ पाहें
आपुचलया दासां [पां. मी.] म्यां रचक्षलें । रणश वांिचवलें कैशा परी ॥ १३ ॥ ऐसी तुज माया आपुल्या भक्तांिी ।
माउली आमुिी तुका ह्मणे ॥ १४ ॥

विषयानु क्रम
 २५५१. वैष्ट्णवां संगती सुख वाटे जीवा । आणीक मी दे वा कांहश नेणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गायें नािें उडें
आपुचलया छं दें । मनाच्या आनंदें आवडीनें ॥ ॥ लाज भय शंका दु राचवला मान । न कळे सािन यापरतें ॥ २
॥ तुका ह्मणे आतां आपुल्या सायासें । आह्मां [दे . त. जगदे श.ें ] जगदीशें सांभाळावें ॥ ३ ॥

२५५२. शरण शरण वाणी । शरण चत्रवािा चवनवणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ स्तुती न पुरे हे वािा । सत्य दास
मी दासांिा ॥ ॥ दे ह [पां. दे ह न सांभा॰] सांभाळू न । पायांवरी लोटांगण ॥ २ ॥ चवनवी तुका [दे . संता तुका.] संतां
दीन । नव्हे गोरवें उत्तीणु ॥ ३ ॥

२५५३. लें करा ले ववी माता अळं कार । नाहश अंतपार आवडीसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कृपेिें पोसणें तुमिें मी
दीन । आचज संतजन मायबाप ॥ ॥ आरुाा उत्तरश संतोाे माउली । कवळू चन घाली हृदयात ॥ २ ॥ पोटा
आलें त्यािे नेणें गुणदोा । कल्याण [त. पां. कल्याणािी आस असावें हें ।.] चि असे असावें हें ॥ ३ ॥ मनािी ते िाली
मोहाचिये सोई । [पां. वोघ.] ओघें गंगा काई परतों जाणे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कोठें उदार मे घां शत्क्त । मािंी तृाा
चकती िातकािी ॥ ५ ॥

२५५४. युत्क्त तंव जाल्या कुंचटत सकळा । उरली हे कळा जीवनािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संतिरणश भावें
ठे चवलें मस्तक । जोडोचन हस्तक राचहलोंसें ॥ ॥ जाणपणें नेणें कांहश चि प्रकार । साक्षी तें अंतर अंतरासी ॥
२ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी केलें अभयदान । ते णें [दे . जेणें.] समािान [पां. राचहलोंसें.] राचहलें से ॥ ३ ॥

२५५५. हागे आलों [ह्मणे कोणी.] कोणी ह्मणे बुडचतया । ते णें चकती तया बळ िढे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी
तंव भार घेतला सकळ । आश्वाचसलों बाळ अभयकरें ॥ ॥ भुकेचलयां आस दाचवतां चनिार । चकती होय िीर
समािान ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चदली नितामणीसाटश । उचित कांिवटी दं डवत ॥ ३ ॥
॥१॥

२५५६. कैसा [पां. तो.] तश दे चखला होसील गोपाळश । [पां. पुण्यवंता.] पुण्यवंतश डोळश नारायणा ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ ते णें लोभें जीव [पां. जालोसे.] जालासे बराडी । आह्मी ऐशी जोडी कईं लाभों ॥ ॥ असेल तें कैसें
दशुनािें सुख । अनुभवें श्रीमुख अनु भाचवतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाटे दे सी आनलगन । अवस्था ते क्षणक्षणा [दे.
क्षणाक्षणां.] होते [पां. होते.] ॥ ३॥

२५५७. कासया या लोभें केलें आतुभत

ू । सांगा मािंें चित्त नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िातकािे परी एक
चि चनिार । लक्षभेदीतीर चफरों नेणे ॥ ॥ सांवळें रूपडें ितुभज
ु मूर्तत । कृष्ट्णनाम चित्तश संकल्प हा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे करश आवडीसी ठाव । नको मािंा भाव भंगों दे ऊं ॥ ३ ॥

२५५८. काय मािंा पण होईल लचटका । चब्रदावळी लोकां दाचवली ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खरी करूचनयां
दे ईं मािंी आळी । येऊचन [दे. त. कृवाळी.] कुरवाळश पांडुरंगे ॥ ॥ आणीक म्यां कोणा ह्मणवावें हातश । नये
काकुलती दु चजयासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज येथें चि ओळखी । होईन तो सुखी पायांनश ि ॥ ३ ॥

२५५९. तुह्मां आह्मां जंव जाचलया समान । ते थें कोणां कोण सनमानी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उरी तों [दे . त.

राचहली.] राचहलें गोमटें गौरव । ओढे मािंा जीव पायांपाशश ॥ ॥ नेणपणें आह्मी आळवूं वोरसें । बोलचवतों रसें
शब्दरत्नें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लळे पाळश वो चवठ्ठले । कां हे उरचवले भेदाभेद ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २५६०. नको मािंे मानूं आहाि ते शब्द । कळवळ्यािा वाद करीतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासयानें बळ
करूं पायांपाशश । भाकावी ते दासश करुणा आह्मश ॥ ॥ काय मज िाड असे या लौचककें । परी असे चनकें
अनु भवािें ॥ २ ॥ लांिावल्यासाटश विनािी आळी । टकळ्यानें घोळी जवळी मन ॥ ३ ॥ वाटतसे आस
पुरचवसी ऐसें । तचर अंगश चपसें लाचवयेलें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मािंी येथें [पां. येथशिी.] चि आवडी । श्रीमुखािी जोडी
इच्छीतसें ॥ ५ ॥

२५६१. ह्मणऊनी लवलाहें । पाय [पां. असें.] आहें नितीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाचठलागा [पां. पाचठलाग.] येतो
काळ । तूं [दे . त. कृपाळू .] कृपाळ माउलश ॥ ॥ बहु उसंतीत आलों । तया भ्यालों स्थळासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं
जननी । ये चनवाणश चवठ्ठले ॥ ३ ॥

२५६२. जेणें वाढे अपकीर्तत । सवाथीं तें [पां. त्यजावें.] वजावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्य रुिे भले पण । विन तें
जगासी ॥ ॥ होइजेतें [दे . त. शूर.] शुद्ध त्यागें । वाउगें तें सारावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खोटें वमु । ननद्यकमु [पां.
चनत्यकमु.] काचळमा ॥३॥

२५६३. यािी सवे लागली जीवा । गोडी हे वा संगािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परतें न सरवे दु री । क्षण
हरीपासूचन ॥ ॥ जालें तरी काय तंट । आतां िट न संडे [दे . त. संटे.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िक्रिाळे । वेड [दे . त.
वेळ.] बळें लाचवलें ॥ ३ ॥

२५६४. यािा तंव हा [पां. ऐसा चि मोळा.] चि मोळा । दे चखला डोळा उदं ड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेदी मग चफरों
मागें । अंगा अंगें संिरे ॥ ॥ कां गा यािी नेणां खोडी । जीभा जोडी कचरतसां ॥ २ ॥ पांघरे तें बहु काळें ।
घोंगडें ही ठायशिें ॥ ३ ॥ अंगश वसे चि ना लाज । न ह्मणे भाज कोणािी ॥ ४ ॥ सवुसाक्षी अबोल्यानें । दु चित
[पां. कोणी.] कोणें नसावें ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे िचरला हातश । मग चननितश [पां. हरीन.] हरीनें ॥ ६ ॥

२५६५. प्रचसद्ध हा असे जगा । अवघ्या रंगारंगािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी वाटा न वजे कोणी । नारायणश
घरबुडी ॥ ॥ बहु तां ऐसें केलें मागें । लाग लागें लागेना ॥ २ ॥ हो कां नर अथवा नारी । लाहान थोरश आदर
॥ ३ ॥ जालें वेगळें लोकश पुरे । मग नु रे समूळ ॥ ४ ॥ कळे ना तो आहे कैसा । कोणी चदशा [पां. चदसा.] बहु थोडा ॥
५ ॥ तुका ह्मणे दु सऱ्या भावें । छायें नावें न दे खवे ॥ ६ ॥

२५६६. न संडावा आतां ऐसें [पां. ऐसा.] वाटे ठाव । भयाशी उपाव रक्षणािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन मनें
[पां. वोचळयेलें मना.] वचळयेलें मन । [पां. ॰कारणा.] काचरयेकारण िाड नाहश ॥ ॥ [दे . त. नाना वीचि.] नानािी उपाचि
करूचनयां मूळ । राखतां चवटाळ तें चि व्हावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें न वेिे विन । चनजश चनजखूण सांपडली ॥
३॥

२५६७. सत्तेिें भोजन समयश आतुडे । सेवन ही घडे [त. रुचिनसी.] रुचिनेसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वमें श्रम
नेला जालें एकमय । हृदयस्थश सोय संग जाला ॥ ॥ कोथळीस जमा पचडलें संचित | मापल्यािा चवत्त नेम
जाला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िणी ऐसा जालों आतां । करीन ते सत्ता मािंी आहे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २५६८. दे ईल तें उणें नाहश । यािे कांहश पदरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाचहजे तें संचित आतां । येथें सत्ता
करावया ॥ ॥ गुणां ऐसा भरणा भरी । जो जें चविारी [दे . त. िारी.] तें लाभे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वश दे व । फळे
भाव आपुला ॥ ३ ॥

२५६९. ते व्हां होतों भोगािीन । तुह्मां चभन्न पासूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां बोलों नये ऐसें । आनाचरसें
वेगळें ॥ ॥ सनमुख जालों स्वामीकडे । भव औठडे चनराळे ॥ २ ॥ निचतलें तें नितामणी । चफटे िणी तों द्यावें
॥ ३ ॥ सहज त्स्थचत [दे . त. त्स्थत.] आहे अंगश । प्रसंगश ते वंिेना ॥ ४ ॥ तुमिी दे वा िचरली कास । केला नास
प्रपंिा ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे जाणोचन वमु । कमाकमें ठे चवलश ॥ ६ ॥
॥५॥

२५७०. केला कईवाड [त. कइवाड. दे . कैवाड] संतांच्या आिारें । अनु भवें खरें कळों आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
काय जीचवत्वािी िरुचनयां आशा । व्हावें गभुवासा पात्र भेणें ॥ ॥ [पां. आभाळीनें.] अबाळीनें जावें चननितीच्या
[दे . चननिचतया] ठायां । रांडा रोटा वांयां करूं नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बळी दे तां तें चनिान । चभकेसाटश कोण राज्य
दे तो ॥ ३ ॥

२५७१. संगतीनें होतो पंगतीिा लाभ । अशोभश [पां. अशुभ.] अनु भव अचसजेतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जैसश तैसश
असों पुचढलांिे सोई । िचरती हातश पायश आिाचरये ॥ ॥ उपकारी नाहश दे खत आपदा । पुचढलांिी सदा
दया चित्तश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तरश सज्जनािी कीर्तत । पुरवावी आर्तत चनबुळांिी ॥ ३ ॥

२५७२. कचरतां चविार सांपडलें वमु । [त. समूळुचनश्रम.] समूळ चनश्रम पचरहारािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज
घेऊचनयां आपणांसी द्यावें । [पां. सांडश जीवें भावें नारायणा. दे . साटी.] साटश जीवें जीवें नारायणा ॥ ॥ उरी नाहश मग
पडदा कां आला । स्वमुखें चि भला कचरतां वाद ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें खरें दे णें घेणें । तुह्मी साक्षी जाणें
अंतरशिें ॥ ३ ॥

२५७३. कुळशिी हे कुळे देवी । केली ठावी संतांनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवें जालें शरण गे लों । उगचवलों
संकटश ॥ ॥ आचणला रूपा ही बळें । करूचन [पां. खळ.] खळें हचरदासश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे समागमें । नािों प्रेमें
लागलों ॥ ३ ॥

२५७४. आतां दे ह अवसान । हें जतन तोंवरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गाऊं नािों गदारोळें । नजकों बळें संसार
॥ ॥ या चि जीऊं अचभमानें । सेवािनें बळकट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे न सरें मागें । होईन लागें आगळा ॥ ३ ॥

२५७५. ज्यानें आड यावें कांहश । त्यािें नाहश बळ आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मन येथें साह् जालें । हचरच्या
िालें गुणवादश ॥ ॥ िुकुर तो गेला काळ । जालें बळ संगािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िरूं सत्ता । होईल आतां
करूं तें ॥ ३ ॥

२५७६. दे वासी तो पुरे एकभाव गांठी । तो चि त्यािे चमठी दे इल पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहोचन राहीन
कवतुक चनराळा । मी मज वेगळा होऊचनयां ॥ ॥ कांहश नेघें चशरश चनचमत्तयािा भार । न लगे उत्तर वेिावें चि
॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवें पचडचलया गांठी । मग नाहश चमठी सुटों येत ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २५७७. लौचककासाटश या पसाऱ्यािा गोवा । कांहश नाहश दे वा लागों येत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठे वावा माथा
तो नु िलावा पायश । ठांयशचिये ठांयश हालों नये ॥ ॥ [दे . त. पां. डव्हचळल्या.] ढवचळल्या मनें चवतचळलें रूप ।
नांवऐसें पाप उपािीिें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व प्रीतीनें कवळी । ठे वील जवळी उठवूचन ॥ ३ ॥

२५७८. नाहश होत भर घातल्या उदास । पुरवावी आस सकळ ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा नाहश मज
एकािा अनु भव । िचरला तो भाव [दे . त. उद्धरलें .] उद्धरील ॥ ॥ उतावीळ असे शरणागतकाजें । िांव
केशीराजे आइकतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चहत नितन [त. नितनें.] भरवंसा । नेदी गभुवासा येऊं दे वा ॥ ३ ॥

२५७९. [पां. उपजोचन मरों.] उपजों मरों हे तों आमुिी चमरासी । हें तूं चनवाचरसी तरी थोर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
उभा राहश करश खरा खोटा वाद । आह्मी जालों ननद्य [दे . ननद.] लं डीपणें ॥ ॥ उभयतां आहे करणें समान ।
तुह्मां ऐसा ह्मणें मी ही दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हातश सांपडलें वमु । अवघािी [पां. श्रम.] भ्रम फेचडन आतां ॥ ३ ॥

२६८०. मे चलयांच्या रांडा इत्च्छतील करूं । लाज नाहश िरूं प्रीती कैशी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचगलां
पुचढलां [दे . एकी.] एक सरोवरी । काळािी पेटारी खांदा [पां. खादश.] वाहे ॥ ॥ आन चदसे परी मरणें चि खरें ।
सांपळा उं चदरें सामाचवलश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाली मनािी परती । चनवळली ज्योती चदसों आली ॥ ३ ॥

२५८१. चनष्ठुर मी जालों अचतवादागुणें । हें कां नारायणें नेचणजेल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांचडयेली तुह्मी
गोत पचरसोय । फोडचवली डोय कमा हातश ॥ ॥ [पां. संिी.] सांपडू चन संदी केली जीवेंसाटश । घ्यावयाचस तुटी
कारण हें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज काय ह्मणों उणें । नाहश अचभमानें िाड दे वा ॥ ३ ॥

२५८२. मािंें माझ्या हाता आलें । आतां भलें सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काशासाटश चवाम थारा । तो अंतरा
चवटाळ ॥ ॥ जालश तया दु ःखें तुटी । माचगल पोटश नसावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शु द्धकुळ । ते थें मळ काशािा ॥
३॥

२५८३. समथुपणें हे [पां. “हे ” नाहश.] करा संपादणी । नसतें चि मनश िचरल्यािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु सऱ्यािें
येथें नाहश िालों येत । [पां. परी.] तचर मी चनवांत पाय पाहें ॥ ॥ खोचटयािें खरें खचरयािें खोटें । मानलें
गोमटें तुह्मांसी तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मां सवें कचरतां वाद । होईजेतें ननद्य [दे . ननद.] जनश दे वा ॥ ३ ॥

२५८४. तुह्मां आह्मांसवें न पडावी गांठी । [त. आली ती जग॰.] आले चत जगजेठी कळों आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ चकती ह्मणों आतां वाइटा वाइट । चशवों नये वीट आल्यावरी ॥ ॥ बोचलल्यािी आतां हे चि परचित । भीड
भार थीत बुडवील ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आली रोकडी प्रचिती । िंांकणें तें चकती कोठें दे वा ॥ ३ ॥

२५८५. सकळ सत्तािारी । व्हावें ऐसें काय हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर या कृपेच्या वोरसें । कुढावयािें चि
चपसें ॥ ॥ अंगें सवोत्तम । अवघा चि पूणुकाम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दाता । तचर हा जीव दान दे तां [दे . दे ता.] ॥ ३
॥

२५८६. कोणापाशश द्यावें माप । [पां. आपे आप.] आपश आप राचहलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासयािी भरोवरी ।
काय दु री जवळी ॥ ॥ एकें दाखचवले दाहा । फांटा पाहा पुसून ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सरलें वोिंें । आतां मािंें
सकळ ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २५८७. नभोमय जालें जळ । एकश सकळ हरपलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां काय सारासारी । त्याच्या
लहरी तयांत ॥ ॥ कैिा ते य यावा सांडी । आप कोंडी आपणा [दे . आपण्यां.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कल्प जाला ।
[पां. अस्ता.] अस्त गेला उदय ॥ ३ ॥

२५८८. राजा करी तैसे दाम । [पां. िाम ते ही.] ते ही िाम िालती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कारण ते सत्ता चशरश ।
कोण करी अव्हे र ॥ ॥ वाइले तें सुनें खांदश । िाले पदश बैसचवलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवश्वंभरें । करुणाकरें [त.

रक्षीलों.] रचक्षलें ॥३॥

२५८९. आह्मी दे व तुह्मी दे व । मध्यें भेव अिीक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैवाडाच्या िांवा लागें । मागें मागें
चवठ्ठले ॥ ॥ भेडसाचवलें हाके नादें । वोळखी भेदें मोचडली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उभा राहे । मागें पाहे परतोचन ॥
३॥

२५९०. हीनसुरबुद्धीपासश । आकृतीसी भेद नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक दांडी एक खांदी । [पां. पदोपदश

जोगणें.] पदश पदश भोगणें ॥ ॥ एकाऐसें एक नाहश । चभन्न पाहश प्रकृती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भूमी खंडे । पीक दं डे
जेथें तें ॥ ३ ॥

२५९१. काय बोलों सांगा । याउपरी पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश आिारावांिून । पुढें न िले विन ॥
॥ वाढे ऐसा रस । कांहश करावा सौरस ॥ २ ॥ भत्क्तभाग्यसीमा । द्यावा जोडोचनयां प्रेमा ॥ ३ ॥ कोरड्या
उत्तरश । नका गौरवूं वैखरी ॥ ४ ॥ करी चवज्ञापना । तुका प्रसादािी दाना ॥ ५ ॥

२५९२. आहाि तो मोड वाळचलयामिश । अिीरािी बुचद्ध ते णें नयायें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन संग न
करश दु सरें । चित्त मलीन िारें दोड [त. पूवीं “िाडपडें ” असून “िोडपडें ” केलें आहे.] पडे ॥ ॥ चवाासाटश सपां
भयाभीत लोक । हें तों सकळीक जाणतसां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कािें राहे कुळांकुड । अवगुण तो नाड ज्यािा
तया ॥ ३ ॥

२५९३. क्षणक्षणां जीवा वाटतसे खंती । आठवती चित्तश पाय दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येईं वो येईं वो येईं
लवलाहश । आनळगूचन बाहश क्षेम दे ईं ॥ ॥ उताचवळ मन पंथ अवलोकी । आठवा ते िुकी काय जाली ॥ २ ॥
तुका ह्मणे माझ्या जीवशच्या जीवना । घाला नारायणा उडी वेगश ॥ ३ ॥

२५९४. आळी करावी ते कळतें बाळका । बुिंवावें हें कां नेणां तुह्मी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनवाड तो ते थें [पां.
येथे.] असे पायांपाशश । तुह्मांआह्मांचवशश एकेठायश ॥ ॥ आणीक तों आह्मी न दे खोंसें जालें । जाणावें चशणलें
भागलें सें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मां लागतें सांगावें । अंतरशिें ठावें काय नाहश ॥ ३ ॥

२५९५. तांतडीनें आह्मां िीर चि न कळे । पळावे हे लळे लवलाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नका कांहश पाहों
सावकाशश दे वा । करा एक हे वा तुमिा मािंा ॥ ॥ वोरसािा हे वा [पां. यावा.] सांभाळावी प्रीत । नाहश राहों येत
अंगश [पां. िंदा.] सदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज नका गोवूं खेळा । भोजनािी वेळा राचखयेली ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २५९६. नाहश लोपों येत गुण । वेिी [पां. आणीकां.] आणीकें िंदन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न संगतां पडे ताळा ।
रूप दपुणश सकळा ॥ ॥ सारचवलें वरी । आहाि तें क्षणभरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वोहळें । सागराच्या ऐसें व्हावें
॥३॥

२५९७. विनें चि व्हावें आपण उदार । होइल चवश्वंभर संतुष्ट [दे . त. संपुष्ट.] चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सत्यसंकल्पािश फळें बीजाऐसश । शुद्ध नाहश नासी पावों येत ॥ ॥ वंचिचलया काया येतसे उपेगा । शरीर हें
नरकािें चि आळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीव चजतां थारे लावा । पचडचलया गोवा दे शिडी ॥ ३ ॥

२५९८. उखतें आयुष्ट्य जायांिें कचलवर [दे . त. कचळवर.] । अवघें वोंडबर चवायांिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कोणासी हा लागे पुसणें चविार । [पां. मन.] मनें चि सादर करूं आतां ॥ ॥ उत्पचत्त प्रळय पचडलें दळण ।
पाकािें भोजन बीज वाढे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाऊं अभयाच्या ठायां । चरघों दे वराया शरण वेगश ॥ ३ ॥

२५९९. बोलावे ह्मूण हे [पां. “हे ” नाहश.] बोलतों उपाय । प्रवाहें हें जाय गंगाजळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाग्ययोगें
कोणां घडे ल सेवन । कैंिे येथें जन अचिकारी ॥ ॥ मुखश दे तां घांस पळचवतश तोंडें [पां. तोंड.] । अंगशचिया
भांडे असुकानें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पूजा कचरतों दे वािी । आपुचलया रुिी मनाचिये ॥ ३ ॥

२६००. लचटवयािे वाणी िवी ना [त. पां. संवाद. दे . पूवी ‘संवाद’ असें होतें.] सवाद । नांहश कोणां वाद रुिों
येत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनयाय तो त्यािा नव्हे वायिाळा । मायबापश वेळा न साचिली ॥ ॥ अनावर अंगश प्रबळ
अवगुण । तांतडीनें मन लाहो सािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दोा आचण अवकळा । न पडतां ताळा [दे . घडे तसे.]

घडतसे ॥ ३ ॥

२६०१. नये स्तवूं कािें होतें चक्रयानष्ट । फुंदािे [पां. स्फुंदािे.] ते कष्ट भंगा मूळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश
परमाथु साित लौचककें । िरुन होतों चफकें अंगा आलें ॥ ॥ पारचखया पुढें नये घालूं तोंड । तुटी लाभा
खंड होतो [त. होती.] [त. पां. मना.] माना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तरी चमरवतें परवडी । कामावल्या गोडी अचवनाश [त.
अचवनाशा.] ॥ ३॥

२६०२. कोण्या काळें येईल मना । नारायणा तुमचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंा करणें अंगीकार । सवु भार
फेडू चन ॥ ॥ लागली हे तळमळ चित्ता [पां. निता.] । तरी दु चिता संसारश ॥ २ ॥ सुखािी ि पाहें वास । मागें
दोा सांभाळश ॥ ३ ॥ इच्छा पूणु जाल्याचवण । कैसा सीण वारे ल ॥ ४ ॥ लाहो काया मनें वािा । दे वा [पां. चदवसािा
भेटीिा.] साच्या भेटीिा ॥ ५ ॥ कांटाळा तो न िरावा । तुह्मी दे वा दासांिा ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे मािंे वेळे । न कळे
कां हें उफराटें ॥ ७ ॥

२६०३. घ्यावी तरी घ्यावी उदं ड चि सेवा । द्यावें तरी दे वा उदं ड चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसश कैंिश आह्मी
पुरतश भांडवलें । आल्या करश बोलें समािान ॥ ॥ व्हावें तरी व्हावें बहु त चि दु री । [पां. आपुल्या.] आचलया
अंतरश वसवावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंें सख्यत्व आपणश । अससील ऋणी आवडीिा ॥ ३ ॥

२६०४. काय करूं जीव होतो कासावीस । कोंडचलये [पां. कोंडली हे .] चदस गमे चि ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पचडलें हें चदसे ब्रह्मांड चि वोस । दाटोचन उच्छ्वाास राहातसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आगा सवुजाणचतया । चवश्वंभरें
काया चनववािी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २६०५. सुकचलयां कोमां अत्यंत जळिर । ते णें ि प्रकार नयाय असे ॥ १ ॥ न िलें पाउलश सांडश
गरुडासन । मनािें हो [त. ही.] मन त्वरे लागश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भूक न साहावे बाळा । जीवनांिी कळा
ओढलीसे ॥ ३ ॥

२६०६. शृग
ं ाचरक मािंश नव्हती उत्तरें । आळचवतों खरे अवस्थेच्या ॥ १ ॥ न घलावा [पां. घालावा.] मिश
कामािा चवलं ब । तुह्मी तों स्वयंभ करुणामूर्तत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केलें सनमुख वदन । दे खतां िरण पोटाळीन ॥
३॥

२६०७. तूं मािंी माउली तूं मािंी साउली । पाहातों वाटु ली पांडुरंगे ॥ १ ॥ तूं मज येकुला वडील
िाकुला । तूं मज आपुला सोयरा जीव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीव तुजपाशश असे । [दे . त. तुचिंयानें.] तुजचवण ओस
सवु चदशा ॥ ३ ॥

२६०८. कराल तें करा । हातें आपुल्या दातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बचळयािश आह्मी बाळें । असों चनभुर या
सळे ॥ ॥ आतां कोठें काळ । [पां. मध्यें चरघेल वोंगळ.] करील दे वापाशश बळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पंढरीराया ।
थापचटतों ठोक बाह्ा ॥ ३ ॥

२६०९. डोळां भचरलें रूप । [पां. चित्तश पायांिे संकल्प.] चित्ता पायांपें संकल्प ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघी घातली
वांटणी । प्रेम राचहलें कीतुनश ॥ ॥ वािा केली माप । रासश हचरनाम अमुप ॥ २ ॥ भरूचनयां भाग । तुका
बैसला पांडुरंग ॥ ३ ॥

२६१०. आतां आहे नाहश । न कळे आळी करा कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे सी पुरवुनी इच्छा । आतां
पंढरीचनवासा ॥ ॥ नेणे भाग सीण । दु जें कोणी [पां. कांही.] तुह्मांचवण ॥ २ ॥ आतां नव्हे दु री । तुका पायश चमठी
मारी ॥ ३ ॥

२६११. संकल्पासी अचिष्ठान । नारायण गोमटें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवचघयांिें पुरे कोड । चफटे जड दे हत्व
॥ ॥ उभय लोकश उत्तम कीर्तत । दे व चित्तश राचहचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीव िाय । नये हाय जवळी ॥ ३ ॥

२६१२. भाग्यवंता ऐशी जोडी । परवडी संतांिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िन घरश पांडुरंग । अभंग जें सरे ना ॥
॥ जनाचवरचहत हा लाभ । टांिें नभ सांटवणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवष्ट्णुदासां । नाहश आशा दु सरी ॥ ३ ॥

२६१३. जरी आलें राज्य मोळचवक्या हातां । तरी तो मागुता व्यवसायी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तृष्ट्णेिश मजुंरें
नेणती चवसांवा । वाढे हांव हांवां काम कामश ॥ ॥ वैभवािश सुखें [पां. नाताळती अंगी.] नातळतां अंगा । निता
करी भोगा [पां. भोगी चवघ्नें.] चवघ्न जाळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाहे मरणािें भय । रक्षणउपाय करूचन असे ॥ ३ ॥

२६१४. कोण होईल आतां संसारपांचगलें । आहे उगवलें [पां. सहजचि.] सहजें चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केला
तो िालवश आपुला प्रपंि । काय कोणां वेि आदा घे दे ॥ ॥ [पां. सहजचि.] सहजें चि घडे आतां मोळ्याचवण ।
येथें काय सीण आचण लाभ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जालों सहज दे खणा । ज्याच्या ते णें खु णा दाखचवल्या ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २६१५. आह्मां शरणागतां । एवढी काय करणें निता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर हे कौतुकािे खेळ । अवघे [त.

पाहातो गोपाळा.] पाहतों सकळ ॥ ॥ अभयदानवृद

ं ें । आह्मां कैंिश [दे . त. िं िें.] भयिं िें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी ।
हचरजन सािनािे स्वामी ॥ ३ ॥

२६१६. दे वाचिये िाडे प्रमाण उचित । नये वांटूं चित्त चनाेिासश ॥ १ ॥ नये राहों उभें [पां. कश्मळापाशश.]

कसमळापाशश । भुक
ं तील तैसश सांडावश [पां. ते.] तश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे क्षमा सुखािी हे रासी । सांडूचन कां ऐसी
दु ःखी व्हावें ॥ ३ ॥
॥१॥

२६१७. खळा सदा [पां. क्षुद्र.] क्षुद्रश दृष्टी । करी कष्टी सज्जना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . कचरतां.] कचरती आपुलाले
परी । िणीवरी व्यापार ॥ ॥ दया संतां भांडवल । वेिी बोल उपकार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आपुलालें । उसंचतलें
ज्यांणश तें ॥ ३ ॥

२६१८. जग ऐसें बहु नांवें । बहु भावें भावना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. पाहों बहु बोलों नये.] पाहों बोलों बहु नये ।
सत्य काय सांभाळा ॥ ॥ काचरयासी जें कारण । तें जतन करावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतजनश । हें चि मनश
िरावें ॥ ३ ॥

२६१९. चनघालें तें अगीहू चन । आतां िंणी आतळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पळवा परपरतें दु री । आतां हरी
येथूचन ॥ ॥ िचरलें तैसें श्रुत करा हो । येथें आहो प्रपंिश ॥ २ ॥ अबोल्यानें ठे ला तुका । भेउचन [पां. बोलु चन.]
लोकां चनराळा ॥ ३ ॥

२६२० आतां दु सरें नाहश वनश । चनरंजनश [दे . त. चनरांजनश.] पचडलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिी ि पाहें वास ।
अवघी आस चनरसली ॥ ॥ माचगलांिा मोडला माग । घडला त्याग अरुिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करुणाकरा ।
तूं सोयरा जीवशिा [पां. दीनांिा.] ॥ ३ ॥

२६२१. िरूचनयां सोई परतलें मन । [दे . त. अनुरक्षश.] अनुलक्षश िरण करूचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येईं
पांडुरंगे नेईं सांभाळू चन । करुणाविनश आळचवतों ॥ ॥ बुचद्ध जाली साह् पचर नाहश बळ । अवलोचकतों जळ
वाहे नेत्रश ॥ २ ॥ न िलती पाय गचळत जाली काया । ह्मणऊचन दया येऊं [त. व्हावी.] द्यावी ॥ ३ ॥ चदशेच्या [दे.
चदशच्या. पां. चदसेच्या.] कचरतों वाचरयासश मात । जोडु चनयां हात वास पाहें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे वेग करावा सत्वर ।
पावावया तीर [त. पां. भवनदी.] भवनदीिें ॥ ५ ॥

२६२२. कौलें भचरयेली पेंठ । चनग्रहािे खोटे तंट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें माता जाणे वमु । बाळ वाढचवतां
िमु ॥ ॥ [पां. कामाचवतां.] कामचवतां लोहो कसे । तांतडीनें काम नासे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खडे । दे तां [दे . अक्षरें.]

अक्षर तें जोडे ॥ ३ ॥

२६२३. िाचललें न वाटे । गाऊचनयां जातां वाटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवा वैष्ट्णवांिा संग । येतो सामोरा
श्रीरंग ॥ ॥ नाहश भय आड । कांहश चवामांिें जड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भत्क्त । सुखरूप आदश अंतश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २६२४. कचरतां चविार तो हा दृढ संसार । ब्रह्मांचदकां पार नु लंघवे सामथ्यें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शरण शरण
नारायणा मज अंगीकारश [पां. अगीकार.] दीना । आलें तें विनांपासश माझ्या [त. सामथ्ये] सामथ्यु ॥ ॥ पाठीवरी
मोळी तो चि कळवा [पां. पायांतळश] पायश तळश । सांपडला जाळश मत्स्य जाला तो नयाय ॥ २ ॥ आतां करीन
तांतडी लाभािी ते याि जोडी । तुका ह्मणे ओढी पायां सोई मनािी ॥ ३ ॥

२६२५. बहु तां जातीिा केला अंगीकार । बहु त ही फार सवोत्तमें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. िरला.] सरला चि
नाहश कोणांचिये वेिें । अक्षोभ ठायशिें ठायश आहे ॥ ॥ लागत चि नाहश घेतां अंतपार । वसवी अंतर अणुिें
ही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला होय [पां. हाये.] टाकीऐसा । पुरवावी इच्छा िचरली ते [त. ती.] ॥ ३ ॥

२६२६. पोट िालें आतां जीवनश आवडी । पुरवावे परवडी बहु तांिे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय आंिवणा
तांतडीिें काम । मागील तश श्रम न [त. पावावश.] पवावश ॥ ॥ वाचढचतया पोटश बहु [त. बहु त.] असे वाव ।
सांभाचळतां ठाव काय [पां. वेिे.] वांिे ॥ २ ॥ दाचवल्यावांिचू न नाहश कळों येत । ते थें ही [पां. हे .] दु चित [पां. एकपणं.]
एकपणें ॥ ३ ॥ नावेिा भार तो उदकािे चशरश । काय हळू भारी तये ठायश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे गीतश गाऊचन
गोनवद । करूं ब्रह्मानंद एकसरें ॥ ५ ॥

२६२७. एका हातश टाळ एका हातश चिपचळया । घाचलती हु ं मरी एक [पां. वाहाताती.] वाताती टाचळया ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मातले वैष्ट्णव नटती नांना छं दें । नाहश [दे . िाट.] िाड मोक्षपदें भजनश आवडी ॥ ॥ हाका
अरोचळया गीत [दे . गीतवादें सुख॰.] वाद्ये सुखसोहळे । जाय तें न कळे केव्हां रजनी चदवस ॥ २ ॥ तीथीं नाहश
िाड न लगे जावें वनांतरा । तुका ह्मणे हचरहरात्मक चि [दे . पृथुवी. त. पृथवी. पां. पृथ्वी.] पृचथवी ॥ ३ ॥

२६२८. दे व सखा आतां केलें नव्हे काई । येणें [पां. तेणें.] सकळ [दे . सकळई सोइरश ि.] ही सोइरश ि ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ भाग्यवंत जालों गोतें सपुरतश । आतां पुण्या नीती पार नाहश ॥ ॥ पाहातां चदसती भरचलया चदशा ।
ठसावला ठसा लोकत्रयश ॥ २ ॥ अचवनाश जोडी आह्मां भाग्यवंतां । जाली होती सत्ता संचितािी ॥ ३ ॥
पायांवरी डोई ठे वाया अरोथा । जाली द्यावी सत्ता क्षेम ऐसी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जीव पावला चवसावा । ह्मणचवतां
दे वा तुमिशसश ॥ ५ ॥

२६२९. कोण आतां कचळकाळा । येऊं बळा दे ईल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्ता िंाली चत्रभुवनश । िक्रपाणी
कोंवसा ॥ ॥ लचडवाळांिा भार वाहे । उभा आहे [पां. कुडावया.] कुढावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घचटका चदस ।
चनचमा [दे . चनचमश. त. चनचमश्य. पां. चनचमष्ट्य.] ही न चवसंभे ॥ ३ ॥

२६३०. आह्मां आवडे नाम घेतां । तो [पां. हा.] ही चपता संतोाे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उभयतां एकाचित्त । तरी
प्रीत वाढली ॥ ॥ आह्मी शोभों चनकटवासें । अनाचरसें न चदसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगे । अवघश अंगें
चनवालश [पां. चनवचवलश.] ॥ ३ ॥

२६३१. दे ह तंव असे भोगािे अिीन । यािें सुख सीण [दे . क्षीणभंगर. त. क्षण भंगरे .] क्षणभंगुर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अचवनाश जोडी दे वापायश भाव । कल्याणािा ठाव सकळही ॥ ॥ क्षणभंगुर हा येथील पसारा । आचलया [त.

दे . हाकारा.] आकारा अवघें [त. राहे . दे . हा पाठ चदला आहे .] नासे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें सकळ चवश्रांचत । आठवावा
चित्तश नारायण ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २६३२. आतां आवश्यक करणें समािान । पाचहलें चनवाण न पाचहजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केलें तरी आतां
[दे . शुशोभें.] सुशोभ्य करावें । चदसतें बरवें संतांमिश ॥ ॥ नाहश भक्तराजश ठे चवला [दे . उिार] उद्धार । नामािा
आकार [पां. याचियािें.] त्यांचियानें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माझ्या वचडलांिें ठे वणें । गोप्य [पां. नारायण॰.] नारायणें न
करावें ॥ ३ ॥

२६३३. काया वािा मनें श्रीमुखािी वास । आणीक उदास चविारासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय आतां मोक्ष
करावा जी दे वा । तुमचिया गोवा दशुनासी ॥ ॥ केचलया नेमासी [पां. ॰नेमा उभें ठाड॰.] उभें ठाडें व्हावें । नेमलें
तें भावें पालटे ना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जों जों कराल उशीर । तों तों मज फार रडवील ॥ ३ ॥

२६३४. पुढीलांिे सोयी माझ्या मना िाली । मतािी आचणली नाहश बुद्धी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केलासी तो
उभा आजवरी संतश । िरचवलें हातश कट दे वा ॥ ॥ आहे तें िी मागो नाहश खोटा िाळा । नये येऊं बळा
लें कराशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा साक्षीिा [दे . त. वेव्हार.] व्यवहार । कृपण जी थोर परी तुह्मी ॥ ३ ॥

२६३५. बहु त करूचन िाळवािाळवी । चकती तुह्मी गोवी कंरीतसां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लागटपणें मी आलों
येथवरी । िाड ते दु सरी न िरूचन ॥ ॥ दु चजयािा तंव तुह्मांसी कांटाळा । राहासी चनराळा एकाएकश ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आतां यावरी गोनवदा । मजशश चवनोदा येऊं नये ॥ ३ ॥

२६३६. तीथु जळ दे खे पाााण प्रचतमा । संत ते अिमा [त. दे . माणसा ऐसे.] माणसांऐसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
वांजेच्या मैथुनापरी [पां. मैथुन पचर.] गेलें वांयां । बांडेल्यािें [त. बाडे ल्यांिे वांयां आलें ॰.] जायां जालें पीक ॥ ॥
अभाचवक सदा सुतकी िांडाळ । सदा तळमळ िुके चि ना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वरदळी ज्यािी दृष्टी । दे हबुचद्ध
कष्टी सदा दु ःखी ॥ ३ ॥

२६३७. नव्हे मतोळ्यािा वाण । नीि नवा नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुख उपजे श्रवणें । खरें टांकसाळी
नाणें ॥ ॥ लाभ हातोहातश । अचिक पुढतोंपुढती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणों चकती । पुरोचन उरलें [त. उरलों.]

पुढती ॥ ३ ॥

२६३८. [पां. घातलें .] घातला दु कान । दे ती आचलयासी दान [पां. वान.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संत उदार उदार ।
भरलें अनंत भांडार ॥ ॥ मागत्यािी पुरे । िणी आचणकांसी उरे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोतें । दे वें भचरलें नव्हे
चरतें ॥ ३ ॥

२६३९. नरस्तुचत आचण कथेिा चवकरा । हें नको दातारा घडों दे ऊं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचसये कृपेिी
भाचकतों करुणा । आहे चस तूं [पां. तो.] राणा उदारािा ॥ ॥ पराचवया नारी आचण परिना । नको दे ऊं मनावरी
येऊं ॥ २ ॥ भूतांिा मत्सर आचण संतननदा । हें नको गोनवदा घडों दे ऊं ॥ ३ ॥ दे हअचभमान [पां. हें कडवें नाहश.]

नको दे ऊं शरीरश । िढों कांहश परी एक दे ऊं ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तुझ्या पायांिा चवसर । नको वारंवार पडों दे ऊं
॥५॥

२६४०. लौचककापुरती नव्हे मािंी सेवा । अननय केशवा दास तुिंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन करश
पायांसवें आळी । आणीक वेगळी नेणें परी ॥ ॥ एकचवि आह्मी स्वाचमसेवस
े ाटश । वरी तो चि पोटश एकभाव
॥ २ ॥ तुका ह्मणे करश सांचगतलें काम । तुह्मां िमािमु ठावे दे वा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २६४१. ज्यांच्या संगें होतों पचडलों भोवनश । ते केली िोवनी [पां. सांडोचनयां.] िंाडू चनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आतां एकाएकश मनासी चविार । करूं नाहश भार दु चजयािा [दे . दु जा यािा.] ॥ ॥ प्रसादसेवनें आली उष्टावळी
। उचित ते काळश अवचित ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाु सांपडलें हातश । सांचडली ते खंती निता दे वा ॥ ३ ॥

२६४२. आवडीभोजन प्रकार परवडी । चभन्नचभन्न [दे . त. चभन्नाचभन्न गोडी एक रसा.] गोडी एका रसा ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ भोचगत्या पंगती लािलों प्रसाद । नतहश नाहश भेद राचखयेला ॥ ॥ पाकचसचद्ध [पां. स्वये हस्तकें.] स्वहस्तकें
चवचनयोग । आवडीिे भाग चसद्ध केले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आला उत्च्छष्ट प्रसाद । ते णें हा आनंद माझ्या जीवा ॥
३॥

२६४३. समथािा ठाव संिलाचि असे । दु बुळािी आस पुढें करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पावलें घेईन पदरी हें
[पां. ते.] दान । एकांतश भोजन करूं जाऊं [दे . त. दाऊं.] ॥ ॥ न लगे पाहावी उचितािी वेळ । अयाचित काळ
सािला तो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोट िाचलया उपरी । गौरवा उत्तरश पूजूं दे वा ॥ ३ ॥

२६४४. आपुल्यांिा करीन मोळा । माझ्या कुळािारांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवचियांिे वंचदन पाय ।
ठायाठाय न दे खें ॥ ॥ नेदश तुटों समािान । थांबों जन सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िंाडा होय । तों हे सोय न
संडश [त. सोडी.] ॥ ३ ॥

२६४५. जनममरणांिी चवसरलों निता । तूं मािंा अनंता मायबाप ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होतील ते डोळां
पाहे न प्रकार । भय आचण भार चनरसलश ॥ ॥ [पां. चलगाडाच्या मुळें.] चलगाडािें मूळ होतश पंि भूतें । [पां. त्याच्या त्या
पुरतें.] त्यांिें यां पुरतें चवभाचगलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाला प्रपंि पाचरखा । चजवासी तूं सखा [पां. पांडुरंग.] पांडुरंगा

॥३॥

२६४६. उदार तूं हरी ऐसी कीर्तत िरािरश । अनंत हे थोरी [पां. वर्तणताती.] गजुतील पवाडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
तुिंे पायश मािंा भाव पुसी [पां. जनममरण.] जनममरणां ठाव । दे वािा तूं दे व स्वामी [पां. सकळ.] सकळा ब्रह्मांडा ॥
॥ मागणें तें तुज मागों जीवभाव तुज सांगों । लागों तरी लागों पायां तुमच्या दातारा ॥ २ ॥ चदसों दे सी
कीचवलवाणें तरी [पां. तुजसी हें ॰.] तुज चि हें उणें । तुका ह्मणे चजणें मािंें [पां. तुझ्या.] तुज अिीन ॥ ३ ॥

२६४७. पाहा चकती आले शरण समान चि केले । नाहश चविाचरले गुण दोा कोणांिे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मज सेवटशसा द्यावा ठाव तयांचिये दे वा । नाहश करीत हे वा कांहश थोरपणािा ॥ ॥ नाहश पाचहला आिार
कुळगोत्रांिा चविार । फेडू ं आला भार मग न ह्मणे दगड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवुजाणा तुझ्या आल्यावचर मना ।
केला तो उगाणा घडल्या महादोाांिा [दे . दोाांच्या] ॥ ३ ॥

२६४८. आतां िुकलें बंिन गेलें [पां. गेलों.] चवसरोचन दान । आपुले ते [पां. वानं] वाण सावकाश चवकावे ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लाभ जोडला अनंत घरश सांपडलें चवत्त । हातोहातश थीत उरों तळ नल्हाचि ॥ ॥ होतें गोचवलें
चवसारें माप जालें एकसरें । होतें होरें [त. हारे वारें.] वारें तों चि लाहो साचिला ॥ २ ॥ कराया जतन तुका ह्मणे
चनजिन । केला नारायण साह् नेदी चवसंबो ॥ ३ ॥

२६४९. तुझ्या रूपें मािंी काया भरों द्यावी पंढरीराया । दपुणशिी छाया एका रूपें चभन्नत्व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ सुख पचडलें साटवण सत्ता वेिे [पां. शनःशने. त. शनेशनें.] शनें शनें । अडिणीिे कोन िारी मागु उगवले ॥ ॥

विषयानु क्रम
[त. वसे] वसो डोळ्यांिी बाहु ली कवळे चभन्न छाया आली । कृष्ट्णांजन िाली नव्हे [दे . प्रचत॰.] परती माघारी ॥ २
॥ जीव ठसावला चशवें मना आलें ते थें जावें । फांटा पचडला नांवें तुका ह्मणे खंडलें ॥ ३ ॥

२६५०. सोसें सोसें मारूं हाका । होइल िुका ह्मणऊचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागें पुढें क्षणभरी । नव्हे दु री
अंतर ॥ ॥ नाम मुखश बैसला िाळा । वेळोवेळां पडताळश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुखी केलें । या चवठ्ठलें बहु तांसी
॥३॥

२६५१. िरूचनयां [पां. िाले .] िाली हांवा । येइन गांवां िांवत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाठचवसी मूळ तरी ।
लवकरी चवठ्ठले ॥ ॥ नािेन त्या प्रेमसुखें । कीती मुखें गाईन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतमे ळश । पायिुळी वंदीन ॥
३॥

२६५२. मायबापाचिये भेटी । अवघ्या तुटी संकोिा [त. पां. संकोच्या.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भोचगलें तें आहे सुख
। खातां मुख मोकळें ॥ ॥ उत्तम तें बाळासाटश । लावी ओठश [त. पां. होटश.] माउली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाली
घणी । आनंद मनश न समाये ॥ ३ ॥

२६५३. उदासीनािा दे ह ब्रह्मरूप । नाहश पुण्य पाप लागत त्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनु ताप अंगश
अत्ग्नचिया ज्वाळा । नाहश मृगजळा चविंों येत ॥ ॥ दोा ऐशा नावें दे हािा आदर । चवटलें [पां. चवटाळे .] अंतर
अहं भावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाय नासोचनयां खंती । तंव चि हे चित्तश बद्धता ते ॥ ३ ॥

२६५४. बंिनािा तोडू ं फांसा । दे ऊं आशा टाकोचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तें ि घेतां चशरश । होइल दु री
चनजपंथ ॥ ॥ नाचथलें चि मािंें तुिंें । कोण वोिंें वागवी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंतराय । दे वश काय चजणें तें ॥ ३
॥

२६५५. तें ि चकती वारंवार । बोलों फार बोचललें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मािंें दं डवत । तुमच्या संत
िरणांसी ॥ ॥ आवडी ते नीि नवी । जाली जीवश वसती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरवें जालें । घरा आलें बंदरशिें
॥३॥

२६५६. उपासा सेवटश अन्नासवें भेटी । तैसी मािंी चमठी पडो पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुरवश वासना साि
सवुजाणा । आह्मां नारायणा अंचकतािी [त. अंचकतासी.] ॥ ॥ [पां. बहु चदस पुत्रा मातेसवें भेटी ।.] बहु चदसां पुत्रमाते मध्यें
भेटश । तैसा दाटो पोटश प्रीचतउभड [दे . त. उमोड.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िन कृपणा । सोइरें [दे . सोयरें.] । यापचर दु सरें
नहो आतां ॥ ३ ॥

२६५७. रणश चनघतां शूर न पाहे माघारें । ऐशा मज िीरें [पां. राखे.] राख आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संसारा
हातश अंतरलों दु री । आतां कृपा करश नारायणा ॥ ॥ वागचवतों तुचिंया नामािें हत्यार । हा चि बचडवार
चमरचवतों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज चफरतां माघारें । ते थें उणें पुरें तुह्मी जाणां ॥ ३ ॥

२६५८. सकाळ पूजा स्तुचत । करावी ते [दे . व्होवें.] व्हावें या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन वारा जन ।
संतपूजा नारायण ॥ ॥ सेवावें [पां. सेवावी.] तें वरी । दावी उमटू चन डें करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुरा । दु िा ह्मणतां
केवश बरा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २६५९. िीर नव्हे मनें । काय तयापाशश उणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भार घातचलयावरी । दासां नुपेक्षील हरी ॥
॥ याऐसी आटी । द्यावी द्रव्याचिये साटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पोटें । दे वा बहु केलें खोटें ॥ ३ ॥

२६६०. द्रव्याचिया कोटी । नये गांडीिी लं गोटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतश बोळवणेसाटश । पांडुरंग िरा
कंठी ॥ ॥ लोभािश [पां. लोभािें.] लोचभकें । [पां. त्यािें.] यांिें सचन्निान चफकें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चहतें । [पां. जाग नको
पडो चरते.] जगं नव्हो पडो चरतें ॥ ३ ॥

२६६१. कोणापाशश आतां सांगों मी बोभाट । किश खटखट सरे ल हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणां आराणूक
होईल कोणे काळश । आपुलालश जाळश उगवूचन ॥ ॥ मािंा येणें दु ःखें फुटतसे प्राण । न कळतां [पां. जाण]

जन सुखी असे ॥ २ ॥ भोगा आिश मनें माचनलासे त्रास । पाहें लपायास ठाव कोठें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे तों
दे वािें गाऱ्हाणें । मािंें [दे . त. चरण.] ऋण येणें सोचसयेलें ॥ ४ ॥

२६६२. राचहलों चनराळा । पाहों कवतुक डोळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करूं जगािा चवनोद । डोळां पाहोचनयां
छं द ॥ ॥ भुलचलया संसारें । आलें डोळ्यासी माचजरें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माथा । कोणी [पां. नुिचलती.] नुिली
सवुथा ॥ ३ ॥

२६६३. आह्मां एकचविा पुण्य सवुकाळ । िरणसकळ [पां. ‘िरण सकळ’ याबद्दल ‘िरणकमळ’.] स्वामीिे ते ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ चित्तािे संकल्प राचहलें िळण । आज्ञा ते प्रमाण करुनी असों ॥ ॥ दु चजयापासून परतलें मन ।
केलें [पां. घ्यावें.] द्यावें दान होईल तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. आचज.] आतां पुरला नवस । एकाचवण [पां. सोस.] ओस
सकळ ही ॥ ३ ॥

२६६४. राहाणें तें पायांपाशश । आचणकां रसश चवटोचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा िीर दे ईं मना । नारायणा
चवनचवतों ॥ ॥ अंतरश तों तुिंा वास । आचणकां नास [दे . कारण.] कारणां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शेवटशिें । वाटे [पां.

साि.] सािें राखावें ॥ ३ ॥

२६६५. िंदन तो िंदनपणें । [दे . सहज गुणसंपन्न ।.] सहजगुणें संपन्न ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेिचलया िनय जाती ।
[पां. भोग्यें.] भाग्यें होती सनमुख ॥ ॥ पचरसा अंगश पचरसपण । बाणोचन तें राचहलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कैंिी खंती ।
सुजाती ते [पां. टाकणी.] ठाकणी ॥ ३ ॥

२६६६. लय लक्षी मन न राहे चनिळ । मुख्य ते थें बळ आसनािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें [पां. हें चितों असाध्य

सवुत्र.] तों असाध्य जी सवुत्र या जना । भलें नारायणां आळचवतां ॥ ॥ कामनेिा त्याग वैराग्य या नांव ।
कुटु ं ब ते सवुचवायजात [पां. सवे चवाये जात.] ॥२ ॥ [पां. हें कडवें नाहश.] कमु उसंतावें िालत पाउलश । होय जों
राचहली दे हबुचद्ध ॥ ३ ॥ [पां. भक्ती ते नमावश जीव जंतु भूत.ें त. भक्ती तें नमावें जीव जंतु भूत.ें ] भक्ती तें नमावें जीवजंतुभत
ू ।
शांतवूचन ऊत कामक्रोि ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे साध्य सािन अवघडें [पां. अवघड दे तां हें सांकड॰.] । दे तां हें सांकडें दे ह
बळी ॥ ५ ॥

२६६७. ऐसें कां हो न करा कांहश । पुढें नाहश नास ज्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवश्वंभरा शरणागत । भूतजात
वंदूचन ॥ ॥ श्रुतीिें कां नेघा फळ । सारमूळ जाणोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुढें कांहश । वाट नाहश यावरी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २६६८. जाला प्रेतरूप शरीरािा भाव । लचक्षयेला ठाव श्मशानशिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रडती रात्रचदवस
कामक्रोिमाया । ह्मणती हायहाया यमिमु ॥ ॥ वैराग्याच्या शेणी लागल्या शरीरा । ज्ञानात्ग्न [पां. लागला

ब्रह्मत्वेंसी ।. दे . त. यांत असाि पाठ असतां मागून मूळांतल्या प्रमाणें केला आहे .] भरभरां जीचवत्वेसी ॥ २ ॥ चफरचवला घट
फोचडला िरणश । [पां. महा वाक्यध्वचन बोंब॰.] महावाक्य जनश बोंब जाली ॥ ३ ॥ चदली चतळांजुळी कुळनामरूपांसी ।
शरीर ज्यािें त्यासी समर्तपलें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे रक्षा जाली [पां. आपें आप.] आपशआप । उजळला दीप गुरुकृपा ॥
५॥

२६६९. आपुलें मरण पाचहलें म्यां डोळां । तो जाला सोहळा अनु पम्य ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आनंदें दाटलश
चतनही चत्रभुवनें । सवात्मकपणें भोग जाला ॥ ॥ एकदे शश होतों अहंकारें आचथला । त्याच्या त्यागें जाला
सुकाळ हा ॥ २ ॥ चफटलें सुतक जनममरणािें । मी माझ्या संकोिें दु री जालों ॥ ३ ॥ नारायणें चदला [दे . पां.

वस्तीस.] वसतीस ठाव । ठे वचू नयां भाव ठे लों पायश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चदलें उमटू चन जगश । घेतलें तें अंगश
लावूचनयां ॥ ५ ॥

२६७०. बोळचवला दे ह आपुलेचन हातें । हु ताचशलश भूतें ब्रह्माग्नीसश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकवेळे जालें
सकळ कारण । आतां नारायण नारायण ॥ ॥ अमृतसंजीवनी चनवचवली खाई । अंगें तये ठायश हारपलश ॥ २
॥ एकादशीचवि जागरण उपवास । बारावा चदवस भोजनािा ॥ ३ ॥ अवघश कमें जालश घटस्पोटापाशश । संबि
ं
एकेसी उरला नांमश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां आनंदश आनंदु । गोनवदश [पां. गोंनवदे .] गोनवदु चवस्तारला ॥ ५ ॥

२६७१. [नपडदानें नपड॰.] नपडदान नपडें ठे चवलें करून । चतळश चतळवण मूळत्रयश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ साचरले
संकल्प एका चि विनें । ब्रह्मश ब्रह्मापुण सेवटशच्या ॥ ॥ सव्य अपसव्य बुडालें हें कमु । एका [पां. एकाएकी वमु]
एक वमु एकोचवष्ट्णु ॥ २ ॥ चपत्यापुत्रत्वािें जालें अवसान । जनश जनादु न अभेदेंसी ॥ ३ ॥ आहे तैसी पूजा
पावली सकळ । सहज तो काळ साचियेला ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे केला [दे . त. अवचियांिा] अवघ्यांिा उद्धार । आतां
नमस्कार सेवटशिा ॥ ५ ॥

२६७२. सरलें आतां नाहश । न ह्मणे वेळकाळ कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठल कृपाळु माउली । सदा प्रेमें
पानहायेली ॥ ॥ सीण [दे . त. सीण न चविारी॰.] चविारी भाग । नव्हे चनष्ठुर नाहश राग ॥ २ ॥ भेदाभेद नाहश । तुका
ह्मणे चतच्याठायश ॥ ३ ॥

२६७३. तुज पाहावें हे िचरतों वासना । पचर आिरणा [पां. ठाव नाहश.] नाहश ठाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरसी
कैवार आपुचलया सत्ता । तचर ि दे खता होइन पाय ॥ ॥ बाचहरल्या वेाें उत्तम दं डलें । भीतरी मुंडलें [पां.

दं चडलें .] नाहश तैसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणें वांयां गेलों ि मी आहें । जचर तुह्मी [पां. साह्.] साहे न व्हा दे वा ॥ ३ ॥

२६७४. दृष्ट आिरण ग्वाही मािंें मन । मज ठावे गुण दोा मािंे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां तुह्मी [पां. सवु

जाणा.] सवुजाण पांडुरंगा । पाचहजे प्रसंगाऐसें केलें ॥ ॥ व्याह्ाजांवायांिे पंगती दु बुळ । वंचिजे तो काळ
नव्हे [पां. कायी.] कांहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां जालों शरणागत । पुढील उचित तुह्मां हातश ॥ ३ ॥

२६७५. आतां भय नाहश ऐसें वाटे जीवा । घडचलया सेवा समथािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां माझ्या मनें
िरावा चनिार । नितनश अंतर न पडावें ॥ ॥ येथें नाहश जाली कोणांिी चनरास । आल्या यािकास कृपेचवशश
॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें नाहश दु जी परी । राया रंका सरी दे वा पायश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २६७६. वैष्ट्णवें िोरटश । आलश घरासी करंटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचज आपुलें जतन । करा भांडें पांघरुण
[दे . पांघुरण.] ॥ ॥ ज्यािे घरश खावें । त्यािें सवुस्व [दे . सवुस्वें.] ही नयावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माग । नाहश लागों
दे त लाग ॥ ३ ॥

२६७७. ऐकतों दाट । आले एकांिे बोभाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नका चवश्वासों यावरी । िोर दे हािे खाणोरी
॥ ॥ हे चि यांिी जोडी । सदा बोडकश उघडश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नयावें । ज्यािें त्यासी नाहश ठावें ॥ ३ ॥

२६७८. आचणकांिी सेवा करावी शरीरें । तश येथें उत्तरें कोरडश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा पांडुरंग सुलभ
सोपारा । नेघे येरिंारा सेवकाच्या [पां. यािकांच्या.] ॥ ॥ आचणकांिे भेटी आडकाठी पडे । येथें तें न घडे विन
ही ॥ २ ॥ आचणकांिें दे णें काळश पोट भरे । येथील न सरे कल्पांतश ही ॥ ३ ॥ आचणकें दं चडती िुकचलया सेवा ।
येथें सोस हे वा नाहश दोनही ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे करी [दे . त. आपण्यासाचरखें.] आपणासाचरखें । उद्धरी पाचरखें उं ि
ननि [त. पां. नीि.] ॥ ५ ॥

२६७९. दु जुनािी जाती । त्यािे तोंडश पडे माती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािी बुचद्ध [पां. त्याचस नाहश नाडी॰.] त्यासी
नाडी । वािे अनुचित बडबडी ॥ ॥ पाहें संतांकडे । दोादृष्टी [दे . त. सांडी भडे .] पाहे भीडे ॥ २ ॥ उं ि ननि
नाहश । तुका ह्मणे खळा कांहश ॥ ३ ॥

२६८०. न करश उदास । मािंी पुरवावी आस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐका [पां. ऐसें.] ऐका नारायणा । मािंी
पचरसा चवज्ञापना ॥ ॥ मायबाप बंिुजन । तूं चि सोयस सज्जन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुजचवरचहत । मािंें कोण
करी चहत ॥ ३ ॥

२६८१. जीवन उपाय । वैद्यवाणी [दे . वैदेवाणी.] तुिंे पाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते मी नाठवश घचडघडी ।
ह्मणोचनयां [त. पां. िरफडी.] िरफडश ॥ ॥ तुटे भवरोग । जेथें सवु [पां. सुस भोग ।.] सुखें भोग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवटे ।
िचरयेले जें गोमटें ॥ ३ ॥

२६८२. ऐका हें विन मािंें संतजन । चवनचवतों जोडु न कर तुह्मां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तकु करूचनयां
आपुल्या भावना । बोलचतया जना कोण वारी ॥ ॥ आमुच्या जीवशिा तो चि जाणे भावो । [दे . त. रकुमाईिा.]

रखु माबाईिा नाहो पांडुरंग ॥ २ ॥ चित्त मािंें त्यािे गुंतलें से पायश । ह्मणऊचन कांहश नावडे त्या ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे मज न साहे मीनती । खेद होय चित्तश भंग मना ॥ ४ ॥

२६८३. ऐसा कोणी नाहश हें जया नावडे । कनया पुत्र घोडे दारा िन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ननब घेतें रोगी
कवचणया [पां. मुखें.] सुखें । हरावया [पां. दु ःख.] दु ःखें व्याचि पीडां ॥ ॥ काय पळे [पां. सुख.] सुखें िोरा लागे
पाठी । न घलावी काठी आड तया ॥ २ ॥ जयािें कारण तो चि जाणें करूं । नये कोणां वारूं आचणकासी ॥ ३
॥ तुका म्हणे तरी सांपडे चनिान । द्यावा ओंवाळू न जीव बळी ॥ ४ ॥

२६८४. काय मी अनयायी तें घाला पालवश । [पां. आचणकां वाटा॰.] आणीक वाट दावश िालावया ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ माग पाहोचनयां जातों ते ि सोयी [पां. ठायश.] । न वजावें कायी कोण सांगा [पां. सांग.] ॥ ॥ िोपट मारग
लागलासे गाढा । मज काय पीडा करा तुह्मी ॥ २ ॥ वाचरतां ही भय कोण िरी िाक । परी तुह्मां एक सांगतों
मी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे शूर दोहश पक्षश भला । मरतां मुक्त जाला मान पावे ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 २६८५. नव्हती मािंे बोल जाणां हा चनिार । मी आहें मजूर चवठोबािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनिारा [पां.

विनें.] विन सोडचवलें माझ्यां । कृपाळु वें लज्जा राचखयेली ॥ ॥ चनभुर मानसश जालों आनंदािा । गोडावली
वािा नामघोाें ॥ २ ॥ आतां भय मािंें नासलें संसारश । जालोंसें यावरी गगनािा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे हा तों
संतांिा प्रसाद । लािलों आनंद प्रेमसुख ॥ ४ ॥

२६८६. जरा कणुमूळश सांगों आली गोष्टी । मृत्याचिये भेटी जवळी आली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां माझ्या
मना होंई साविान । ॐ [दे . त. वोंपुण्यािी.] पुण्य िी जाण कायुचसचद्ध ॥ ॥ शेवटील घडी बुडतां न लगे वेळ ।
सािावा तो काळ जवळी आला ॥ २ ॥ तुका [पां. “ह्मणे” नाहश.] ह्मणे नितश कुळशिी दे वता । वारावा भोंवता शब्द
चमथ्या ॥ ३ ॥

२६८७. मागील ते आटी येणें िडे सांग । सुतवेल अंग एका सूत्रें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचहपाहु णेर ते
सोहळ्यापुरते । ते थूचन आरते उपिार ते ॥ ॥ आवश्यक तेथें आगळा आदर । िाली थोडें फार संपादतें ॥ २
॥ तुका ह्मणे ऋण चफटे एके घडी । अलभ्य ते जोडी हातां आल्या ॥ ३ ॥

२६८८. सािावा तो दे व सवुस्वािेसाटश [दे . त. सवुश्वािे.] । प्रारब्ि [त. प्रारब्िे. पां. प्रारब्िा.] तुटी चक्रयमाण ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग कासयानें पुनहा संवसार । बीजािे अंकुर दग्ि होती चजणें चदल्हें त्यासी [दे . द्यावा.] द्यावें
नपडदान । उत्तीणु िरण िरूचन व्हावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनज भोगईल चनजता । नाहश होइल सत्ता दु चजयािी ॥
३॥

२६८९. [त. “हारपल्यािी हानी ॥ नका मनश िरूं कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पावले ते ह्मणा दे वा । सहज सेवा या नांवें ॥ ॥”
हश दोन कडवश “जळों अगी॰” याच्या पूवी जास्त आहे त. त. जळतां आगी पडतां खान । नारायण भोचगता ॥ ] जळों अगी पडो खाण [दे .
खान.] । नारायण [पां. नारायण तो भोक्ता. दे . नारायण भोक्ता.] भोचगता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी ज्यािी वदे वाणी । नारायणश
तें पावे ॥ ॥ भोजनकाळश कचरतां िंदा । ह्मणा गोनवदा पावलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे न लगे मोल । दे वा बोल
आवडती ॥ ३ ॥

२६९०. संतांसी क्षोभवी कोण्या [पां. कोणा.] ही प्रकारें । त्यािें नव्हे वरें उभयलोकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दे वािा तो वैरी शत्रु दावेदार । । [पां. पृथ्वीवरी थार.] पृथ्वी ही थार नेदी तया ॥ ॥ संतांपाशश ज्यािा नु रे चि
चवश्वास । त्यािे जाले दोा बचळवंत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे क्षीर वासराच्या अंगें । नकवा िांवे लागें चवामें मारूं ॥ ३
॥

२६९१. उदकश [पां. कालचवलें .] कालवी शेण मलमूत्र । [पां. ते.] तो होय पचवत्र कासयानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
उद्धारासी ठाव नाहश भाग्यहीना । चवनमुख िरणा संतांचिया ॥ ॥ दु खवी तो बुडे सांगडीिा तापा ।
अचतत्याई पापािी ि मूर्तत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जेव्हां चफरतें [पां. परते.] कपाळ । तरी अमंगळ योग होतो [पां. येतो.] ॥
३॥

२६९२. शोकवावा म्यां दे हे । ऐसें नेणों पोटश आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी ि नेदा [पां. दु ःख.] जी उत्तर ।
दु ःखी राचखलें अंतर ॥ ॥ जावें वनांतरा । येणें उद्देशें दातारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चगरी । मज सेववानी दरी ॥
३॥

विषयानु क्रम
 २६९३. येइल तुझ्या नामा । लाज ह्मणों पुरुाोत्तमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िीर राचहलों िरूचन । त्रास
उपजला मनश ॥ ॥ जगा कथा नांव । चनराशेनें नु पजे भाव ॥ २ ॥ तुह्मी साक्षी कश गा । तुका हे मणे पांडुरंगा ॥
३॥

२६९४. नेणें जप तप अनु ष्ठान याग । काळें तंव लाग घेतलासे [पां. घातलासे.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चरघालों या
भेणें दे वािे पाठीसी । लागे त्यािें त्यासी सांभाळणें ॥ ॥ मापें माप सळे िाचलली िढती । जाली मग राती
काय िाले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िोरा हातश जें वांिलें । लाभावरी आलें वाचरले शु ॥ ३ ॥

२६९५. कळों आलें ऐसें आतां । नाहश सत्ता तुह्मांसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी वीयु नाहश नामा । जातो प्रेमा
खंडत ॥ ॥ आड ऐसें येतें पाप । वाढे ताप आगळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गुण जाला । हा चवठ्ठला हीनशत्क्त ॥ ३
॥

२६९६. लागों चदलें अंगा । ऐसें कांगा सचन्नि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण्या पापें [दे . त. उदो.] उदय केला । तो
दे चखला प्रळय ॥ ॥ न दे खवे चपडला सपु । दया दपु चवाािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भलें । मज तों न वजे साचहलें
॥३॥

२६९७. िांवा शीघ्रवत । नकवा घ्यावें दं डवत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिा जातो वचडवार । आह्मी होतों
हीनवर ॥ ॥ न िरावा िीर । िांवा नका िालों त्स्थर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाणी । मािंी [पां. लाचजली गुणश.]

लाजली जी गुणश ॥ ३ ॥

२६९८. सेवकासी आज्ञा चनरोपासी काम । स्वामीिे ते िमु स्वामी जाणे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनाचिये मुळश
रहावें वैसोन । [पां. त. आकशाने दे आक्रशावे.] आकाािे गुण पायांपाशश ॥ ॥ भेटीिे तांतडी करीतसें लाहो ।
ओंवाळावा दे हो ऐसें वाटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें करावें कारण । आपुलें जतन ब्रीद करा ॥ ३ ॥

२६९९. उिे गासी [पां. उदे गािे.] बहु फाकती मारग । नव्हे ऐसें अंग मािंें होतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां कोण
यासी करणें चविार । तो दे खा सािार पांडुरंगा ॥ ॥ मज तो अत्यंय दशुनािी आस । जाला तरी हो नाश
जीचवत्वािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आहे विनािी उरी । कचरतों तोंवचर चवज्ञापना ॥ ३ ॥

२७००. दु ःखािी संगचें त [पां. सांगाती.] । चतच्याठायश कोण प्रीचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. अवघी.] अवघें असो हें
चनराळें । करूं सोइरें सावळें ॥ ॥ क्षणभंगुर ते [पां. तो.] ठाव । करूचन सांडावे [पां. सांडावा.] चि वाव ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे बरा । ठाव पावलों हा थारा ॥ ३ ॥

२७०१. मे ला तरी जावो सुखें नरकासी । कळं की याचवशश चशवों नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रजस्वला करी
वेलासी आघात । अंतरें [पां. अंतरतो.] तों चहत दु री बरें ॥ ॥ उगी ि कां आलश नासवावश फळें । चवटाळ चवटाळें
कालवूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लोणी घालोचन शेणांत । उपेगािी मात काय असे ॥ ३ ॥

२७०२. वणावे ते चकती । केले पवाडे श्रीपचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवश्वाचसया घडे लाभ । दे इल तरी
पद्मनाम ॥ ॥ भाव शु द्ध तरी । सांचगतलें काम करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भोळा दे व । पचर हा नागवी संदेह ॥ ३
॥

विषयानु क्रम
 २७०३. संचितावांिून । पंथ न िलवे कारण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोरडी ते अवघी आटी । वांयां जाय लाळ
िोंटी ॥ ॥ िन चवत्त जोडे । दे व ऐसें तों न घडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आड । स्वचहतासी बहु नाड ॥ ३ ॥

२७०४. अचतत्याई बुडे गंगे । पाप लागे [पां. ज्यािें.] त्यािें त्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें तों आपुचलया गुणें । असे
जेणें योचजलें ॥ ॥ अविटें अत्ग्न जाळी । न सांभाळी दु ःख पावे ॥ २ ॥ जैसें तैसें दावी आरसा । नकया [पां.
नकटा.] कैसा पालटे ॥ ३ ॥

२७०५. हें दऱ्यािे भचरतां कान । हलवी मान भोंक चरतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश मी येथें सांगों [त. पां. पष्ट.]

स्पष्ट । भावें नष्ट घेत नाहश ॥ ॥ अवगुणी वाटलें चित्त । तया चहत आतळे ना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे फचजतखोरा ।
ह्मणतां बरा [पां. उगी.] उगा रहा ॥ ३ ॥

२७०६. नाहश सरों येत जोचडल्या विनश । कचवत्वािी वाणी कुशळता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्यािा अनु भव
वेिी सत्यपणें । अनु भवाच्या गुणें रुिों येतो [पां. येत.] ॥ ॥ काय आगीपाशश शृग
ं ाचरलें िाले । पोटशिें उकले
कसापाशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें करावा उकल । लागे चि ना बोल वाढवूचन ॥ ३ ॥

२७०७. लिाळाच्या कामा नाहश ताळावाळा । न कळे ओंगळा उपदे श ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ विनियेिी न
कळे िांिणी । ऐसी संघष्टनी अमंगळ ॥ ॥ [पां. समयी.] समय न कळे वेडगळ बुचद्ध । चवजाती [त. जीवािी.] ते
शु चद्ध िांि [त. िाढ.] िाट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. त्यािा.] यािा चिक्कार चि बरा । बहु मचत खराहू चन हीन ॥ ३ ॥

२७०८. एक िचरला चित्तश । आह्मश रखु माईिा पती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते णें जालें अवघें काम । चनवारला
भवश्रम ॥ ॥ परद्रव्य परनारी । जाली चवााचिये परी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे फार । नाहश [पां. लागला.] लागत [दे . त.
वेव्हार.] व्यवहार ॥३॥

२७०९. भेणें पळे डोळसा । न कळे मृत्यु तो सचरसा [पां. सहसा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसी जाली चदशाभुली ।
न वजाचतये वाटे िाली ॥ ॥ संसारािी खंती । मावळल्या तरी शत्क्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चहणा [पां. चहना.] ।
बुचद्ध िुकली नारायणा ॥ ३ ॥

२७१०. अचभमानािें तोंड काळें । दावी बळें अंिार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लाभ नयावा हातोहातश । तोंडश माती
पाडोचन ॥ ॥ [पां. पाठी लागलीसे.] लागलीसे पाठी लाज । जालें काज नासाया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कुिळ मनश ।
चवटं बनश पचडलश तश ॥ ३ ॥

२७११. िोराचिया िुडका मनश । वसे ध्यानश लं छन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशा आह्मी करणें काय । [पां. वाे.]

वरसो नयायें पजुनय ॥ ॥ ज्याच्या वैसे स्वतावरी । ते िुरिुरी दु खवूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्यािी खोडी ।
त्यािी जोडी त्या पीडी ॥ ३ ॥

२७१२. बुचद्धहीना उपदे श । तें तें चवा अमृतश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हु ं गों नये गोऱ्हवाडी । ते थें जोडी चवटाळ ॥
॥ अळचसयािें अंतर कुडें । जैसें मढें चनष्ट्काम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐशा हातश । मज श्रीपती वांिवा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २७१३. न करश तुमिी सेवा । [पां. बापुडेपणें मी दे वा.] बापुडें मी पण दे वा । वोचललों तो पाववा । पण चसद्धी
सकळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक काय तुह्मां काम । आह्मां नेदा तरी प्रेम । कैसे िमािमु । चनियेंसी [पां. राहातील.]

रहाती ॥ ॥ आह्मी वेिलों शरीरें । तुह्मी बीज पेरा खरें । संयोगािें बरें । गोड होतें उभयतां ॥ २ ॥ एका हातें
टाळी । कोठें वाजते चनराळी । जाला तरी बळी । स्वामीचवण शोभेना ॥ ३ ॥ रूपा यावें जी अनंता । घरीन
पुटािी त्या सत्ता । होईन सरता । संतांमाजी पोसणा ॥ ४ ॥ ठे चवलें उिारा । वरी काय तो पाते रा । तुका ह्मणे
बरा । रोकडा चि चनवाड ॥ ५ ॥

२७१४. भुके नाहश अन्न । मे ल्यावरी नपडदान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हे तों िाळवािाळवी । केलें आपण चि
जेवी ॥ ॥ नैवद्य
े ािा आळ । वेि [पां. वेिे.] ठाकणश सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जड । मज [त. न “नाहश”.] न राखावें
दगड ॥ ३ ॥

२७१५. सवु भाग्यहीन । ऐसें सांभाचळलों दीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पायश संतांिे मस्तक । असों जोडोचन
हस्तक ॥ ॥ जाणें तचर सेवा । दीन दु बुळ [पां. ॰दु बुळािी. त. दुबुळ चि.] जी दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीव । समपूुन
भाकश कशव ॥ ३ ॥

२७१६. भाग्यािा उदय । ते हे जोडी संतपाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथूचनया [नुठलं .] नु ठो माथा ।

मरणावांिचू न सवुथा ॥ ॥ होईं बळकट । माझ्या मना तूं रे िीट ॥ २ ॥ तुका आला लोटांगणश । भत्क्तभाग्यें
[पां. भत्क्तभाग्या.] जाली िणी ॥ ३ ॥

२७१७. नाहश तरी आतां कैिा अनु भव । जालासी तूं दे व घरघेणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें ते थें दे खें
लांिािा पवुत । घ्यावें तचर चित्त समािान ॥ ॥ आिश वरी हात या नांवें उदार । उसण्यािे उपकार
चफटाफीट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जैसी तैसी करूं सेवा । [त. सामथ्यानें दे वा॰.] सामथ्यु न दे वा पायांपाशश ॥ ३ ॥

२७१८. आह्मी सवुकाळ कैंिश [दे . त. साविानें.] साविान । [पां. व्यवसाय.दे . वेवसायें.] व्यवसायें मन
अभ्यासलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी ह्मणा मोट [पां. मोटे ठे चवलें .] ठे चवली िरणश । केलों गुणागुणश कासावीस ॥ ॥
यािे [दे . कानसुळश.] कानसुलश मारीतसें हाका । मज घाटू ं नका [पां. आतां मिश.] मिश आतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनद्रा
जागृचत सुपुत्प्त । तुह्मी हो श्रीपती साक्षी येथें ॥ ३ ॥

२७१९. नसता चि दाउचन भेव । केला जीव नहपुटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों ते व्हां कळलें [त. जगा.] जना ।
वाउगा हा आकांत ॥ ॥ गंवचसलों [पां. गवचसलें .] पुढें मागें । लागलागे पावला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केली आचण ।
सलगीच्यांनश सनमुख ॥ ३ ॥

२७२०. हें का आह्मां सेवादान । दे खों सीण चवामािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांभाळा जी व्रीदावळी । तुह्मी कां
कळीसाचरखे ॥ ॥ शरणागत वैऱ्या हातश । हे चननिती [पां. चनचिती.] दे चखली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे इच्छश भेटी ।
पाय पोटश उफराटे ॥ ३ ॥

२७२१. कां हो आलें नेणों भागा । पांडुरंगा माचिंया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उफराटी तुह्मां िाली । चक्रया गेली
सत्यािी ॥ ॥ साक्षी हें गे [पां. हे गे.] मािंें मन । आतु कोण होतें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे समथुपणें । काय नेणें
करीतसां ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २७२२. शकुनानें लाभ हाचन । येथूचन ि कळतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भयारूढ जालें मन । आतां कोण
चवश्वास ॥ ॥ प्रीत कळे आनलगनश । संपादनश अत्यंत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोकचललें । कळों आलें बरवें हें ॥ ३
॥

२७२३. नव्हे व चनग्रह दे हासी दं डण । न वजे भूकतान सहावली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु . ॥ तचर चनत्य चनत्य करश
आळवण । मािंा अचभमान असों द्यावा ॥ ॥ नाहश चवटाचळलें कायावािामन । संकल्पासी [पां. संकल्पानें.] चभन्न
असें चि या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भवसागरश उतार । कराया आिार इच्छीतसें ॥ ३ ॥

२७२४. [दे . ऐचकली.] आइचकली कीर्तत्त संतांच्या वदनश । तचर हें [पां. टांकोचन.] ठाकोचन आलों स्थळ ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ माचगला पुचढला करावें साचरखें । पालटों पाचरखें नये दे वा ॥ ॥ आह्मासी चवश्वास नामािा आिार ।
तुटतां हे थार उरी नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें नसावें चि दु जें । चवनंती पंढचरराजें पचरसावी हे ॥ ३ ॥

२७२५. मोलािें आयुष्ट्य वेितसे सेवे । नु गवतां गोवे खेद होतो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उगवूं आले चत तुह्मी
नारायणा । पचरहार या चसणा चनचमाांत [दे . चनचमस्यांत त. पां. चनचमष्ट्यांत.] ॥ ॥ चलगाडािे मासी [पां. नयाय.] नयायें
जाली परी । उरली ते उरी नाहश कांहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाहो सािश वािाबळें । ओचढयेलों काळें िांव [पां.

घालश.] घाला ॥३॥

२७२६. ह्मणऊचन जालों क्षेत्रशिे संनयासी । चित्त आशापासश [दे . त. आशापाशश.] आवरूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कदाचप ही नव्हे सीमा उलं घन । केलें चवसजुन [पां. आव्हानीिें.] आव्हानश ि ॥ ॥ पाचरखा तो आतां जाला दु जा
ठाव । दृढ केला भाव एकचवि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कायुकारणािा हे वा । नाहश जीव दे वा समर्तपला ॥ ३ ॥

२७२७. चवभ्रंचशली [त. चवभ्रंशली.] बुचद्ध दे हांत जवळी । काळािी [पां. अवकाळश वायिळ.] अकाळश वायिाळा
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पालटलें जैसें दें ठ [दे . सोडी.] सांडी पान । चपकलें आपण तयापरी ॥ ॥ न माचरतां हीन बुचद्ध
दु ःख पावी । माजल्यािी गोवी तयापरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गळ लागचलया मत्स्या । तळमळे िा तैसा लवलाहो
॥३॥

२७२८. [पां. न वजे तो.॰] न वजावा तो काळ वांयां । मुख्य दया हे दे वा [त. दे वािी.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ह्मणऊचन जैसें तैसें । रहणी असें पायांिे ॥ ॥ मोकळें हें मन कष्ट । करी नष्ट दु जुन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश
नेणें । न वजें येणेंपरी वांयां ॥ ३ ॥

२७२९. कल्पतरूअंगश इत्च्छलें तें फळ । अभागी दु बुळ भावें चसचद्ध ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनय त्या जाती िनय
त्या जाती । नारायण चित्तश सांठचवला ॥ ॥ बीजाऐसा द्यावा उदकें अंकुर । गुणािे प्रकार ज्यािे तया ॥ २ ॥
तुका ह्मणे कळे पारचखया चहरा । ओिंें पाठी खरा िंदनािें ॥ ३ ॥

२७३०. उकरडा आिश अंगश नरकाडी । जातीिी ते जोडी ते चि चित्तश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासयानें दे खे
अंिळा [पां. अंिळें .] माचणकें । िवीचवण चफके वांयां जाय ॥ ॥ काय जाणे चवप पालटों उपिारें । मुखासी अंतर
तों चि बरें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय उपदे श वेड्या । संगें होतो रे ड्यासवें कष्ट ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २७३१. जया चशरश कारभार । बुचद्ध सार तयािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वते तैसें वते जन । बहु तां गुण एकािा
॥ ॥ आपणीयां पाक करी । तो इतरश सेचवजे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शूर [दे . त. राखें.] राखे । [पां. गांढ्या.] गाढ्या
वाखे सांगातें ॥ ३ ॥

२७३२. एक एका साह् करूं । अवघे िरूं सुपंथ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण [पां. जाणो.] जाणे कैसी परी । पुढें
उरी ठे चवतां ॥ ॥ अवघे िनय होऊं आतां । स्मरचवतां स्मरण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघी जोडी । ते आवडा
िरणांिी ॥ ३ ॥

२७३३. फळकट तो संसार । येथें सार भगवंत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें जागचवतों मना । सरसें जनासचहत
॥ ॥ अवघें चनरसूचन काम । घ्यावें नाम चवठोबािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वाचवण । केला सीण तो चमथ्या ॥ ३ ॥

२७३४. सुिारसें ओलावली । रसना घाली न िाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळों नये जाली घणी । नारायणश
पूणुता ॥ ॥ [त. पां. आवडे ते ते ि॰.] आवडे तें तें ि यासी । ब्रह्मरसश चनरसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु तां परी । करूचन
करश सेवन ॥ ३ ॥

२७३५. असतश कांटाळा हा नव्हे मत्सर । ब्रह्म तें चवकारचवरचहत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर ह्मणा त्याग
प्रचतपादलासे । अनाचद हा असे वैराकार ॥ ॥ चसजलें चहरवें एका नांवें िानय । सेवनापें चभन्न चनवडे [पां.

चनवडतें.] तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भूतश [दे . पां. साक्ष.] साक्षी नारायण । अवगुणश दं डण गुणश पुजा ॥ ३ ॥

२७३६. आपुलें आपण जाणावें स्वचहत । जेणें राहे चित्त समािान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु रंगें माया असे
चवखरली [पां. चवखुरली.] । कुंचटत चि िाली होतां [पां. बरें.] बरी ॥ ॥ पूजा ते अबोला चित्ताच्या प्रकारश । भाव
चवश्वंभरश समपावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गेला चफटोचनयां भेव । मग होतो दे व मनािा चि ॥ ३ ॥

२७३७. असोचन न कीजे अचलप्त अहं कारें । उगी ि या भारें कुंथाकुंथी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांवा सोडवणें
वेगश लवकरी । मी तों जालों हरी शत्क्तहीन ॥ ॥ भ्रमल्यानें चदसें बांिल्यािेपरी । मािंें मजवरी वाहोचनयां ॥
२ ॥ तुका ह्मणे िांव घेतलीसे सोई । आतां पुढें येंई लवकरी ॥ ३ ॥

२७३८. आपुल्यािा भोत िाटी । मारी करंटी [दे . पाचरख्या.] पारख्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें जन भुललें दे वा
। चमथ्या हे वा वाढवी ॥ ॥ गळ चगळी [दे . त. आचवसे पां. अचवशें.] आचमाें मासा । प्राण आशा घेतला ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे वोकडमोहो । िरी पहा हो खाचटक ॥ ३ ॥

२७३९. चवाय तो मरणसंगश । ने णे सुचटका अभागी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शास्त्रािा केला लुं डा । तोंडश
पाचडयेला िोंडा ॥ ॥ अगदश मोक्ष नाहश ठावा । काय सांगावें गाढवा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ग्यानगड । सुखें [पां.

पावे. दे . त सुखें दे वा पावेना.] पावो दे वा नाड ॥ ३ ॥

२७४०. मी ि चवखळ मी ि चवखळ । येर सकळ बहु बरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाचहजे हें क्षमा केलें । येणें बोलें
चवनवणी ॥ ॥ मी ि मािंें मी ि मािंें । जालें ओिंें अनयाय ॥ २ ॥ आिश आंिवला आिश आंिवला । तुका
जाला चनमनु ष्ट्य ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २७४१. येणें जाणें तरी । राहे दे व कृपा करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें तंव पुण्य नाहश । पाहातां मािंे गांठी
कांहश ॥ ॥ भय चनवाचरता । कोण वेगळा अनंता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वारे भोग । वारी तरी पांडुरंग ॥ ३ ॥

२७४२. भल्यािें कारण सांगावें [पां. करावें.] स्वचहत । जैसी कळे नीत आपणासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परी
आह्मी असों एकाचिये हातश । नािचवतो चित्तश त्यािें तैसें ॥ ॥ वाट सांगे त्याच्या पुण्या नाहश पार । होती
उपकार अगचणत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी बहु कृपावंत । आपुलें उचित केलें संतश ॥ ३ ॥

२७४३. लावूचनयां पुष्टी पोर [दे . पोरें त. पोरे .] । आचण करकर कथेमाजी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पडा पायां करा
चवनंती । दवडा हातश िरोचनयां ॥ ॥ कुवाळू चन बैसे मोहें । प्रेम कां हें नासीतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाटे चित्त ।
करा फचजत ह्मणऊचन ॥ ३ ॥

२७४४. पुण्य उभें राहो आतां । संतािें [पां. संताचिये कारणें.] याकारणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पंढरीिे [पां. लागे.]

लागा वाटे । सखा भेटे चवठ्ठल ॥ ॥ संकल्प हे [पां. ते.] यावे फळा । कळवळा बहु तांिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
होऊचन क्षमा । पुरुाोत्तमा अपराि ॥ ३ ॥

२७४५. आइचकली मात । पुरचवले मनोरथ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेम वाढचवलें दे वा । बरवी घेऊचनयां सेवा ॥
॥ केली चवनवणी । तैसी पुरचवली िणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काया । रसा कुरोंडी वरोचनयां [पां. करूचनयां.] ॥ ३ ॥

२७४६. संतांिी स्तुचत ते दशुनाच्या योगें । पचडल्या प्रसंगें ऐसी कीजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संकल्प ते सदा
स्वामीिे चि चित्तश । फाकों नये वृचत्त अखंचडत ॥ ॥ दास्यत्व तें असे एकचवि नांवें । उरों नये जीवें
चभन्नत्वासी ॥ २ ॥ चनज बीजा येथें तुका अचिकारी । पाचहजे तें पेरी तये वेळे [पां. वेळश.] ॥ ३ ॥

२७४७. सेजेिा एकांत अगीपाशश कळे । िंांचकचलया डोळे अिःपात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राहो अथवा मग
जळो अगीमिश । चनवाड [दे . त. चनवाडु .] तो आिश होऊचन गेला ॥ ॥ भेणें िंडपणी नाहश येथें दु जें । पादरचिटा
ओिंें हचतयारें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज नाहश जी [पां. “जी” नाहश.] भरवसा । तोवचर सहसा [दे . त. चनवाडु .] चनवाडा तो
॥३॥

२७४८. न सरे भांडार । भरलें वेचितां अपार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मचवत्यािें पोट भरे । पुचढलासी पुढें उरे ॥
॥ कारणापुरता । लाहो आपुलाल्या चहता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । पुढें केला िाले हे वा ॥ ३ ॥

२७४९. तरी हांव केली अमुपा व्यापारें । व्हावें एकसरें िनवंत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों हचरदास
शूरत्वाच्या नेमें । जालश ठावश वमे पुचढलांिश ॥ ॥ जनावेगळें हें असे अचभन्नव । बळी चदला जीव ह्मणऊचन ॥
२ ॥ तुका ह्मणे तरी [पां. लागलें .] लागलों चवल्हे सी । िालचतया चदसश स्वामी ऋणी ॥ ३ ॥

२७५०. कोण दु जें हरी सीण । शरण दीन आल्यािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मांचवण जगदीशा । उदार ठसा
चत्रभुवनश ॥ ॥ कोण ऐसें वारी पाप । हरी ताप जनमािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िांव घाली । कोण िाली मनािे ॥
३॥

विषयानु क्रम
 २७५१. ग्रंथािे अथु नेणती [पां. नेणतां.] हे खळ । बहु अनगुळ जाले चवायश ॥ १ ॥ नाहश भेद ह्मूण भलतें
चि आिरे । मोकळा [पां. चविार.] चविरे मनासवें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवाा नांव तें अमृत । पापपुण्या भीत नाहश नष्ट
॥३॥

२७५२. कायावािामनें जाला चवष्ट्णुदास । काम क्रोि त्यास बािीतना ॥ १ ॥ चवश्वास तो करी
स्वामीवरी सत्ता । सकळ भोचगता होय त्यािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्त करावें चनमुळ । येऊचन गोपाळ राहे ते थें ॥
३॥

२७५३. याती हीन [पां. “मचत हीन”.] मचत हीन कमु हीन मािंें । सांडोचनयां सवु लज्जा शरण आलों तुज ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येईं गा तूं मायबापा पंढरीच्या राया । तुजचवण सीण जाला क्षीण जाली काया ॥ ॥ चदनानाथ
[त. चदनानाथा.] दीनबंिु नाम तुज साजे । पचततपावन नाम ऐसी ब्रीदावळी गाजे ॥ २ ॥ चवटे वचर नीट उभा
कटावरी कर । तुका ह्मणे हें चि आह्मां ध्यान चनरंतर ॥ ३ ॥

२७५४. गंगा आली आह्मांवचर । संतपाउलें साचजरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें करीन [पां. “मी” नाहश.] मी
अंघोळी । उडे िरणरजिुळी । येती तीथावळी । पवुकाळ सकळ ॥ ॥ पाप पळालें जळालें । भवदु ःख
दु रावलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िनय जालों । [त. पां. संतसागरश नहालों.] सप्तसागरांत नहालों ॥ ३ ॥

२७५५. पोटासाटश खटपट कचरसी अवघा वीळ । राम राम ह्मणतां तुिंी [पां. बैसे.] बसली दांतखीळ ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचरिें नाम कदाकाळश कां रे नये वािे । ह्मणतां राम राम तुझ्या वािें काय वेिे ॥ ॥ द्रव्याचिया
आशा तुजला दाही चदशा न पुरती । कीतुनासी जातां तुिंी जड िंाली माती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐशा जीवा
काय करूं आतां । राम राम न ह्मणे त्यािा गाढव माताचपता ॥ ३ ॥

२७५६. आह्मां सुकाळ [पां. नामािा.] सुखािा । जवळी हाट पंढरीिा । [पां. सािाचवती.] सादाचवती वािा ।
रामनामें वैष्ट्णव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्या रे आपुलाल्या परी । नका ठे वूं कांहश उरी । ओसरतां भरी । तोंडवरी अंबर ॥
॥ वाहे बंदर िारका । खेप आली पुंडचलका । उभे चि चवचकलें एका । सनकाचदकां सांपडलें ॥ २ ॥ िनय
िनय हे भूमंडळी । प्रगटली नामावळी । घेतश जश दु बळश । तश आगळश सदै व ॥ ३ ॥ माप आपुलेचन हातें । कोणी
नाहश चनवाचरतें । पैसे करूचन चित्तें । घ्यावें चहतें आपुचलया ॥ ४ ॥ नाहश वांचटतां सरलें । आहे तैसें चि भरलें ।
तुका ह्मणे गेलें । वांयांचवण न घेतां ॥ ५ ॥

२७५७. िुकचलया ताळा । वाती घालु चन बैसे डोळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें जागें करश चित्ता । कांहश
आपुचलया चहता ॥ ॥ चनक्षेचपलें िन । ते थें गुंतलें से मन ॥ २ ॥ नाचशवंतासाटश । तुका ह्मणे कचरसी आटी ॥ ३
॥

२७५८. करूचन जतन । कोणा कामा आलें िन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें [पां. जाणत.] जाणतां जाणतां । कां रे
होतोसी नेणता ॥ ॥ चप्रया पुत्र बंिु । नाहश तुज यांशश संबि
ं ु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एका । हरीचवण नाहश सखा ॥
३॥

विषयानु क्रम
 २७५९. आह्मी दे तों हाका । कां रे जालासी तूं मुका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न बोलसी नारायणा । कळलासी
चक्रयाहीना ॥ ॥ आिश करूं िौघािार । मग सांडूं भीडभार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सेवटश । तुह्मां आह्मां घालूं तुटी
॥३॥

२७६०. नव्हे चभडा हें कारण । जाणे करूं ऐसे जन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जों जों िरावा लौचकक । [पां.

रडचवतोसी.] रबडचवतोसी आणीक ॥ ॥ िाल जाऊं संतांपढ

ु ें । ते हें चनवचडती रोकडें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं
चनलु ज्ज । आह्मां रोकडी गरज ॥ ३ ॥

२७६१. बहु होता भला । पचर ये रांडेनें नाचसला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु चशकला रंग िाळे । खरें खोटें इिे
वेळे ॥ ॥ नव्हतें आळचवतें कोणी । इनें केला जगऋणी ॥ २ ॥ ज्यािे त्यासी नेदी दे ऊं । तुका ह्मणे िांवे
खाऊं ॥ ३ ॥

२७६२. काय करावें तें आतां । जालें नयसें बोलतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश दोघांचिये हातश । गांठी
घालावी एकांतश ॥ ॥ होय आपुलें काज । तों [पां. वचर.] हे भीड सांडूं लाज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । आिश
चनवडू ं हा गोवा ॥ ३ ॥

२७६३. केली सलगी तोंडचपटी । आह्मी लचडवाळें िाकुटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न बोलावें तें चि आलें । दे वा
पाचहजे साचहलें ॥ ॥ अवघ्यांमध्यें एक वेडें । तें चि खेळचवती कोडें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मायबापा । मजवचर
कोपों नका ॥ ३ ॥

२७६४. चशकवूचन बोल । केलें कबतुक नवल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपचणयां रंजचवलें । बापें माचिंया चवठ्ठलें
॥ ॥ हातश प्रेमािें भातुकें । आह्मां दे ऊचनयां चनकें ॥ २ ॥ तुका करी टाहो । पाहे रखु माईिा नाहो ॥ ३ ॥

२७६५. ते थें सुखािी वसचत । माती वैष्ट्णव नािती । नदड्या [दे . “नदड्या” नाहश. त. नदडी.] पताका िंळकती
। मजुती हचरनामें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोाा जाली घेघेमारी । पळती [पां. पळती चदशा भरल्या िारी.] भरले चदशा िारी । न
येती माघारश । नाहश उरी परताया ॥ ॥ चवसरोचन दे वपणा । उभा पंढरीिा राणा । चवटोचन [पां. चवठला.] चनगुण
ु ा
। रूप िचरलें गोचजरें [दे . “सगुण” असा पाठ घातला आहे .] ॥ २ ॥ पोट सेचवतां न घाये । भूक भूकेली ि राहे । तुका
ह्मणे पाहे । कोण [दे . आस या मुक्तीिी.] आस मुक्तीिी ॥ ३ ॥

२७६६. शूद्रवंशी जनमलों । ह्मणोचन दं भें मोकचललों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अरे तूं [पां. “चि”नाहश.] चि मािंा आतां
। मायबाप पंढरीनाथा ॥ ॥ घोकाया अक्षर । मज [त. मचत.] नाहश अचिकार ॥ २ ॥ सवुभावें दीन । तुका ह्मणे
याचतहीन ॥ ३ ॥

२७६७. वेडें वांकडें [पां. वेडे वांकुडें गायीन परी तुिंा ह्मणवीन. त. पचर तुिंाचि ह्मणवीन.] गाईन । पचर मी तुिंा चि
ह्मणवीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज तारश चदनानाथा । [पां. ब्रीद.] ब्रीदें साि करश आतां ॥ ॥ केल्या अपरािांच्या राशी
। ह्मणऊचन आलों तुजपाशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज तारश । [पां. सोडश.] सांडश ब्रीद नाहशतरश ॥ ३ ॥

२७६८. हचरभक्त मािंे चजवलग सोइरे । हृदयश [दे . पाउले िचरन त्यांिे.] पाउलें िरीन त्यांिश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ अंतकाळश येती [त. मािंे येती.] माझ्या सोडवणे । मस्तक बैसणें दे इन त्यांसी ॥ ॥ आचणक सोइरे सज्जन वो

विषयानु क्रम
कोणी । वैष्ट्णवांवांिोचन नाहश मज ॥ २ ॥ दे इन आनळगण िरीन िरण । संवसारसीण नासे ते णें ॥ ३ ॥ कंठश
तुळशीमाळा नामािे िारक । ते मािंे तारक भवनदीिे ॥ ४ ॥ तयांिे िरणश घालीन मी चमठी । िाड हे [पां. त्या.
दे . िाड वैकुंठश.] वैकुंठश नाहश मज ॥ ५ ॥ अळसें दं भें भावें हचरिें नाम गाती । ते मािंे सांगाती परलोकशिे ॥ ६ ॥
कायावािामनें दे इन क्षेम त्यासी । िाड जीचवत्वासी [पां. जीचवत्वािी.] नाहश मज ॥ ७ ॥ हचरिें नाम मज ह्मणचवती
कोणी । तया सुखा िणी [पां. पार नाहश.] िणी वरी ॥ ८ ॥ तुका ह्मणे तया [उपकार बोिलों.] उपकारें बांिलों ।
ह्मणऊचन आलों शरण संतां ॥ ९ ॥

२७६९. लचटका तो प्रपंि एक हचर सािा । हचरचवण आहाि सवु इंचद्रयें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लचटकें तें मौन
[दे . त. मौनय भ्रमािें स्वप्न.] भ्रमािें तें स्वप्न । हचरचवण ध्यान नश्वर [पां. नैश्वयु. त. नैश्वर.] [दे . आहे .] अवघें ॥ ॥
लचटचकया चवत्पचत्त [दे . त. चवपचत्त.] हचरचवण [पां. रीचत.] कचरती । हचर नाहश चित्तश [पां. “तो” नाहश.] तो शव जाणा ॥ २
॥ तुका ह्मणे हचर हें [पां. िरश.] िचरसी चनिारश । तरी तूं िंडकरी जासी वैकुंठा ॥ ३ ॥

२७७०. सवुस्वा मुकावें ते णें [दे . त. हरीसी.] हचर नजकावें । अथु प्राण जीवें दे हत्याग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोह
ममता माया [पां. िाड नाहश निता.] िाड नाहश निता । चवायकंदु वथ
े ा [पां. चवाय कंडवेथा.] जाळू चनयां ॥ ॥ लोकलज्जा
दं भ आचण अहंकार । करूचन मत्सर दे शिडी ॥ २ ॥ शांचत क्षमा दया सचखया [पां. चवनवनी.] चवनउनी । मूळ
िक्रपाणी िाडी त्यांसी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे याती अक्षरें अचभमान । सांडोचनयां शरण चरघें संतां ॥ ४ ॥

२७७१. एकांतािें सुख दे ईं मज दे वा । आघात या जीवा िुकवूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ध्यानश रूप वािे नाम
चनरंतर । आपुला चवसर पडों नेदश ॥ ॥ मायबाळा भेटी सुखािी आवडी । तैशी मज गोडी दे ईं दे वा ॥ २ ॥
कीती ऐकोचनयां जालों शरणांगत । दासािें तूं चहत कचरतोसी ॥ ३ ॥ तुका [पां. तुका ह्मणे दीन मी तो पाप॰.] ह्मणे मी
तों दीन पापराशी । घालावें पाठीशी मायबापा ॥ ४ ॥

२७७२. लचटकें तें ज्ञान लचटकें तें [पां. “ते”नाहश.] ध्यान । जचर हचरकीतुन चप्रय नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
लचटकें [पां. लचटका.] चि दं भ घातला [पां. घातलें .] दु कान । िाळचवलें जन पोटासाटश ॥ ॥ लचटकें चि केलें
वेदपारायण । जचर नाहश स्फुंदन प्रेम कथे ॥ २ ॥ लचटकें तें तप लचटका तो जप । अळस चनद्रा िंोप
कथाकाळश ॥ ३ ॥ नाम नावडे तो करील बाहे री । नाहश त्यािी खरी चित्तशुचद्ध ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ऐसश गजुती
पुराणें । चशष्टांिश विनें माचगला ही ॥ ५ ॥

२७७३. भूती भगवद्भाव । [दे . त. मात्रासचहत जीव । अिै त ठाव.] मात्रासचहत जीव । अिै त तो ठाव । चनरंजन
एकला ॥ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसश गजुती पुराणें । वेदवाणी सकळ जन । संत गजुतील ते णें । अनु भवें चनभुर ॥ ॥
मािंें तुिंें हा चवकार । चनरसतां एकंकार । न लगे कांहश फार । चविार चि करणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु जें । हें तों
नाहश सहजें । संकल्पाच्या काजें । आपें आप वाढलें ॥ ३ ॥

२७७४. नेणें फुंकों कान । नाहश [पां. एकांतािें.] एकांतशिें ज्ञान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी आइका हो संत ।
मािंा सादर वृत्तांत ॥ ॥ नाहश दे चखला तो डोळां । दे व दाखवूं सकळां ॥ २ ॥ नितनाच्या सुखें । तुका ह्मणे
नेणें दु ःखें ॥ ३ ॥

२७७५. त्याग तरी ऐसा करा । अहं कारा दवडावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग जैसा तैसा राहें । काय पाहें उरलें
तें ॥ ॥ अंतरशिें चवाम गाढें । येऊं पुढें नेदावें [त. न द्यावें.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शु द्ध मन । समािान पाचहजे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २७७६. मातेचिये चित्तश । अवघा बाळकािी व्यात्प्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे ह चवसरे आपुला । जवळश घेतां
सीण गेला ॥ ॥ दावी प्रेमभातें । आचण अंगावचर िढतें ॥ २ ॥ तुका संतापुढें । पायश िंोंबे लाडें कोडें ॥ ३ ॥

२७७७. कोणा पुण्या फळ आलें । आचज दे चखलश पाउलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें नेणें [पां. नेणों.] नारायणा ।
संतश सांभाचळलें [त. सांभाचळलों.] दीना ॥ ॥ कोण लाभकाळ । दीन [दे . आचज.] आचजिा मंगळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
जाला । [पां. एवढा लाभ हा चवठ्ठला ।.] लाभ सहज चवठ्ठला ॥ ३ ॥

२७७८. मान इच्छी तो अपमान पावे । अमगंळ सवे अभाग्यािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकाचिये अंगश
दु चजयािा [पां. दु चजयािी.] वास । आशा पुढें नाश चसद्ध करी ॥ ॥ आिश फळासी कोठें पावों शके । वासनेिी
चभकेवरी िाली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे राजहं स ढोरा नांव । काय तया घ्यावें अळं कारािें ॥ ३ ॥

२७७९. संसारापासूनी कैसें [पां. कई.] सोडचवशी । न कळे हृाीकेशी काय जाणें । कचरतां न सरे अचिक
वाट पाहश । तृष्ट्णा दे शिडी केलों । भत्क्तभजनभाव यांसी नाहश ठाव । िरणश तुझ्या अंतरलों । मागें पुढें रीग न
पुरे चि पाहातां । अवघा अवघश वेचष्टलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मािंी लाज राखें नारायणा । द्दीन दीन लीन [पां.
“लीन” नाहश.] यािकािी । कचरतां न कळे कांहश असतील गुण दोा । करश होळी संचितािी [पां. संसारािी.] इंचद्रयें
िारें मन िावें सैरें । [पां. सैर नांगवेचि कचरतां कांहश ।.] नांगवे कचरतां चि कांहश । हात पाय कान मुख नलगस्थान । नेत्र
घ्राण िारें पाहश । जया जैसी सोय तया तैसें होय । क्षण एक त्स्थर नाहश । कचरती ताडातोडी ऐसी यांिी खोडी
। न िले मािंें यास कांहश ॥ २ ॥ शरीरसंबंिु पुत्र पत्नी बंिु । िन लोभ मायावंत । जन लोकपाळ मैत्र हे सकळ
। सोइरश सज्जनें [पां. सज्जन बहु त.] बहु तें । नाना कमु डाय कचरती उपाय । बुडावया [पां. घात पात.] घातपातें । तुका
ह्मणे हरी राखे भलत्या परी । आह्मी तुिंश शरणागतें ॥ ३ ॥

२७८०. नाम घेतां उठाउठश । होय संसारासी तुटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा लाभ बांिा गांठी । चवठ्ठलपायश
पडे चमठी ॥ ॥ नामापुरतें सािन नाहश । जें तूं कचरशी आचणक कांहश ॥ २ ॥ हाकारोचन सांगे तुका । नाम
घेतां राहों नका ॥ ३ ॥

२७८१. प्राण समर्तपला आह्मी । आतां उशीर कां स्वामी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें फेडावें उसणें । भार न
मना ऋणें ॥ ॥ जाला कंठस्फोट । जवळी पातलों ननकट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सेवा । कैसी बरी वाटे दे वा ॥ ३
॥

२७८२. येणें मागें आले । त्यांिें चनसंतान केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी अवघड वाट । ऐकोन [पां. कोणा

सांगावा बोभाट ।.] आलों मी बोभाट ॥ ॥ नागचवल्या थाटश । उरों नेदी ि लं गोटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िोर । तो हा
उभा कचटकर ॥ ३ ॥

२७८३. तोंवचर तोंवचर जंबक

ु कचर गजुना । जंव त्या पंिानना दे चखलें नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तोंवचर
तोंवचर नसिु कचर गजुना । जंव त्या अगत्स्तब्राह्मणा दे चखलें नाहश ॥ ॥ तोंवचर तोंवचर वैराग्याच्या गोष्टी ।
जंव सुंदर वचनता दृष्टी पचडली नाहश ॥ २ ॥ तोंवचर तोंवचर शूरत्वाच्या गोष्टी । जंव परमाईिा पुत्र दृष्टी दे चखला
नाहश ॥ ३ ॥ तोंवचर तोंवचर माळामुद्रांिश भूाणें । जंव तुक्यािें दशुन जालें नाहश ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 २७८४. तोंवचर तोंवचर शोभतील गारा । जंव नाहश चहरा प्रकाशला ॥ १ ॥ तोंवचर तोंवचर शोभती [दे .
शोभतील.] दीचपका । नु गवता एका भास्करासी ॥ २ ॥ तोंवचर तोंवचर सांगती संताचिया गोष्टी । जंव नाहश भेटी
तुक्यासवें ॥ ३ ॥

२७८५. िरोचन दोनही रूंपे पाळणें संहार । करी कोप रुद्र दयाळ चवष्ट्णु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जटाजूट एका
मुगुट माथां चशरश । कमळापचत गौरीहर एक ॥ ॥ भस्मउद्धळण लक्ष्मीिा भोग । शंकर श्रीरंग उभयरूपश ॥ २
॥ वैजयंती माळा वासुगीिा हार । ले णें अळं कार हचरहरा ॥ ३ ॥ कपाळ िंोळी एका स्मशानशिा वास । एक
जगचन्नवास चवश्वंभर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मज उभयरूपश एक । सारोचन संकल्प शरण आलों ॥ ५ ॥

२७८६. उचितािा भाग होतों राखोचनयां । चदसती ते वांयां कष्ट गेले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ विनािी कांहश
राहे चि ना रुचि । [पां. खेळा ऐसे.] खळाऐसें वािी कुिी जालें ॥ ॥ चवश्वासानें मािंें बुडचवलें घर । करचवला
िीर येथवरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शेकश थार नाहश बुड । कैसें तुह्मश कोड पुरचवलें ॥ ३ ॥

२७८७. लांब लांब जटा काय वाढवूचन । पावडें घेऊचन क्रोिें [पां. िंालें .] िाले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खायािा
वोळसा चशव्या दे जनाला । ऐशा तापशाला बोि कैंिा ॥ ॥ सेवी भांग अफू तमाखू उदं ड । पचर तो अखंड
भ्रांतीमाजी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसा सवुस्वें बुडाला । त्यासी अंतरला पांडुरंग ॥ ३ ॥

२७८८. अवघश ि तीथें घडलश एकवेळा । िेद्रभागा डोळां दे चखचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघश ि पापें
गेलश चदगांतरश । वैकुंठ [त. भूवैकुंठ.] पंढरी दे चखचलया ॥ ॥ अवचघया संतां एकवेळा भेटी । पुंडलीक दृष्टी
दे चखचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जनमा आल्यािें साथुक । चवठ्ठल चि एक दे चखचलया ॥ ३ ॥

२७८९. सदा सवुकाळ अंतरश कुचटल । ते णें गळां माळ घालूं नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्यासी नाहश [दे . पां.

“िमु” नाहश.] िमु दया क्षमा शांचत । ते णें अंगश [पां. अंगासी.] चवभूती लांवू नये ॥ ॥ जयासी न कळे भक्तीिें
मचहमान । ते णें ब्रह्मज्ञान बोलों नये ॥ २ ॥ ज्यािें मन नाहश लागलें हातासी । तेणें प्रपंिासी टाकंू नये ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे ज्यासी नाहश हचरभत्क्त । ते णें भगवें हातश िरूं नये ॥ ४ ॥

२७९०. आह्मी असों चननितीनें । एक्या गुणें तुमचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु रािारी तरले नामें । घेतां प्रेमें
[दे . प्रेम.] ह्मणोचन ॥ ॥ नाहश [पां. आह्मां.] तुह्मां िांव घेतां । कृपावंता आळस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवसरूं [दे . कांहश.]
कांई । तुज वो आई चवठ्ठले ॥ ३ ॥

२७९१. अनु भवें वेद वाणी । अंतर ध्यानश आपुलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैंिी चिका दु ििवी । जरी दावी पांढरें
॥ ॥ जातीऐसा दावी रंग । बहु जग या नावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खद्योत तें । ढु ं गाभोंवतें आपुचलया ॥ ३ ॥

२७९२. परपीडक तो आह्मां दावेदार । चवश्वश चवश्वंभर ह्मणऊचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दं डूं त्यागूं बळें
नावलोकंू डोळा । राखूं तो िांडाळा ऐसा दु चर ॥ ॥ अनािार कांहश न साहे अवगुणें । बहु होय मन
कासावीस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी एकचवि सेवा । चवमुख ते दे वा वाळी चित्तें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २७९३. कांहश न मागे कोणांसी । तो चि आवडे दे वासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व तयासी ह्मणावें । त्यािे
िरणश लीन व्हावें ॥ ॥ भूतदया ज्यािे मनश । त्यािें घरश िक्रपाणी ॥ २ ॥ नाहश नाहश त्यासमान । तुका ह्मणे
मी जमान ॥ ३ ॥

२७९४. नाम उच्चाचरतां कंठश । पुढें उभा जगजेठी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें िरोचनयां ध्यान । मनें करावें
नितन ॥ ॥ [त. पां. ब्रह्माचदकां ध्याना.] ब्रह्माचदकांच्या ध्याना नये । तो हा कीतुनािे सोये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सार
घ्यावें । मनें हचररूप पाहावें ॥ ३ ॥

२७९५. आडचलया जना होसी सहाकारी । अंिचळयाकरश काठी तूं चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. आडले .]

आचडले गांचजले पीचडले संसारश । त्यांिा तूं कैवारी नारायणा ॥ ॥ प्रल्हाद महासंकटश रचक्षला । तुह्मी
अपंचगला नानापरी ॥ २ ॥ आपुलें चि अंग तुह्मी वोडचवलें । त्यािें चनवारलें महा दु ःख ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुिंे
कृपे पार नाहश । मािंे चवठाबाई जननीये ॥ ४ ॥

२७९६. तपासी तें मन करूं पाहे घात । िरोचन सांगात इंचद्रयांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु ॥ ह्मणोचन कीतुन
आवडलें मज । सांडोचनयां लाज हें चि करश ॥ ॥ पाहांता [पां. आगमचनगमािा.] आगमचनगमािे ठाव । ते थें नाहश
भाव एकचवि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें नाहश वो चवकार । नाम एक सार चवठोबािें ॥ ३ ॥

२७९७. गुरुचशष्ट्यपण । हें तों अिमलक्षण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भूतश नारायण खरा । आप तैसा चि दु सरा ॥
॥ न कळतां दोरी साप । राहू ं नेंदावा तो [पां. कंप.] कांप ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गुणदोाी । ऐसें न पडावें सोसश ॥ ३
॥

२७९८. अंगीकार ज्यािा केला नारायणें । ननद्य तें चह तेणें [पां. जन.] वंद्य केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अजामे ळ
चमल्ली [दे . त. पां. चभल्ली.] ताचरली कुंटणी । प्रत्यक्ष पुराणश वंद्य केली ॥ ॥ ब्रह्महत्याराशी पातकें अपार ।
वाल्मीक नककर वंद्य केला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें भजन प्रमाण । काय थोरपण जाळावें तें ॥ ३ ॥

२७९९. िनवंता घरश । करी िन चि िाकरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होय बैसल्या व्यापार । न लगे सांडावें चि
घर ॥ ॥ रानश वनश िीपी [दे . त. टीपश.] । असतश तश होतश सोपश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोल । दे तां कांहश नव्हे खोल
॥३॥

२८००. हा गे मािंा अनु भव । भत्क्तभाव भाग्यािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केला ऋणी नारायण । नव्हे क्षण
वेगळा ॥ ॥ घालोचनयां भार माथां । अवघी निता वारली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . त. विन साटश.] विनासाठश ।
नाम कंठश िरोचन ॥ ३ ॥

२८०१. दे व आहे सुकाळ दे शश । अभाग्यासी दु र्तभक्षा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेणती हा करूं साटां । भरले
फांटा आडरानें ॥ ॥ वसवूचन असे घर । माग दू र घातला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन मुरे । मग जें उरे तें चि तूं ॥
३॥

विषयानु क्रम
 २८०२. खुंटोचनयां [पां. सुटोचनयां.] दोरी आपचणयांपाशश । वावडी आकाशश मोकचलली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आपुचलया आहे मालासी जतन । गाहाणािे ऋण बुडों नेणें ॥ ॥ बीज नेलें ते थें येईल अंकुर । जतन तें सार
करा यािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी चननितीिी सेवा । वेगळें नाहश दे वा उरों चदलें ॥ ३ ॥

२८०३. शाहाणपणें वेद मुका । गोचपका त्या ताकटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसें [पां. कैसा.] येथें कैसें ते थें ।
शहाणे ते जाणती ॥ ॥ [पां. यज्ञा मुखश.] यज्ञमुखें खोडी काढी । कोण गोडी बोरांिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावाचवण
। अवघा सीण केला होय [पां. तो.] ॥ ३ ॥

२८०४. मजु रािें पोट भरे । दाता उरे संिला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ या रे या रे हातोहातश । काम माती
सारावी ॥ ॥ रोजकीदी [त. रोज चकती.] होतां िंाडा । रोकडा चि पवुत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खोल पाया । वेिों
काया क्ले शेसश [पां. क्ले शेिी.] ॥ ३ ॥

२८०५. स्मशानश आह्मां नयाहालीिें सुख । या नांवें कौतुक तुमिी कृपा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तरश वांयां
[पां. अवघेचि चनफुळ.] अवघें चनफुळ । शब्द तो पोकळ बडबड ॥ ॥ िंाडें िंुडें जीव सोइरे पाााण । होती तंई
दान तुह्मश केलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां पाहे अनु भव । घेऊचन हातश जीव पांडुरंगा ॥ ३ ॥

२८०६. आमिी जोडी ते दे वािे िरण । करावें नितन चवठोबािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लागेल तरश कोणी [पां.

घ्यारे .] घ्यावें िणीवरी । आमुपचि परी आवडीच्या उभाचरला कर प्रचसद्ध या [पां. जगें.] जग । करूं केला त्याग
मागें पुढें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे होय दचरद्र चवत्च्छन्न । ऐसें दे ऊं दान एकवेळे ॥ ३ ॥

२८०७. दचिमािंी लोणी जाणती सकळ । तें [पां. तो.] काढी चनराळें जाणे मथन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अत्ग्न
काष्ठामाजी ऐसें जाणे जन । मचथचलयाचवण कैसा जाळी ॥ ॥ तुका ह्मणे मुख मळीण दपुणश ।
उजचळल्यावांिूचन कैसें भासे ॥ २ ॥

२८०८. नको नको मना गुंतूं मायाजाळश । काळ आला जवळी ग्रासावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काळािी हे
उडी पडे ल बां जेव्हां । सोडचवना तेव्हां मायबाप ॥ ॥ सोडवीना राजा दे शशिा िौिरी । आणीक सोइरश
भलश भलश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. तुज.] तुला सोडवीना कोणी । एका िक्रपाणी वांिूचनयां ॥ ३ ॥

२८०९. पुढें जेणें लाभ घडे । तें चि वेडे नाचशती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येवढी कोठें नागवण । अंिारून [दे . त.
अंिारुण.] चवा घ्यावें ॥ ॥ होणारासी चमळे बुचद्ध । नेदी शुद्धी िरूं तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जना सोंग । दावी रंग
आणीक ॥ ३ ॥

२८१०. ऐका गा ए अवघे जन । शुद्ध मन तें चहत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा काळ नव्हे जरी । समयावरी
जाणावें ॥ ॥ नाहश कोणी सवें येता । संचिता या वेगळा [पां. वेगळें .] ॥ २ ॥ बरवा अवकाश आहे । करा साहे
इंचद्रयें ॥ ३ ॥ कमुभम
ू ीऐसा ठाव । वेवसाव जाणावा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे उत्तम जोडी । जाती घडी नरदे ह ॥ ५ ॥

२८११. संतसेवचे स अंग िोरी । दृष्टी न पडो तयावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचसयासी व्याली रांड । जळो
जळो चतिें तोंड ॥ ॥ संतिरणश ठे चवतां भाव । आपेंआप भेटे [त. भेटेल.] दे व ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतसेवा ।
माझ्या पूवुजांिा ठे वा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २८१२. गेले पळाले चदवस रोज । काय ह्मणतोचस मािंें मािंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सळे िरोचन बैसला काळ
। फाकों नेदी घचटका पळ ॥ ॥ कां रे अद्याचप न कळे । केश चफरले कान डोळे ॥ २ ॥ चहत कळोचन असतां
हातश । तोंडश पाडोचन घेसी माती ॥ ३ ॥ तुज ठाउकें मी जाणार । पाया शोिोचन बांचिसी घर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
वेगें । पंढचरराया शरण चरघें ॥ ५ ॥

२८१३. आतां माझ्या मायबापा । तूं या पापा प्रायचित्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फचजत हे केले खळ । तो चवटाळ
चनवारश ॥ ॥ प्रेम आतां पाजश रस । करश वास अंतरश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगा । चजवलगा माचिंया ॥ ३ ॥

२८१४. कां रे न पवसी िांवण्या । अंगराख्या नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंगश असोचनयां बळ । होसी
खयाळ नायाळ ॥ ॥ आह्मां नरकासी जातां । काय येइल तुझ्या हातां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कानहा ।
चक्रयानष्टा नारायणा ॥ ३ ॥

२८१५. मािंे पाय तुिंी डोई । ऐसें कनर गा भाक दे ईं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहतां तंव उफराटें । घडे [दे . पां.

तई.] तरी भाग्य मोठें ॥ ॥ बहु सािन मोलािें । यासी जोडा दु जें कैिें ॥ २ ॥ नका अनमानूं चवठ्ठला । तुका
ह्मणे िडा [त. घाला.] जाला ॥ ३ ॥

२८१६. पचवत्र तें अन्न । हचरनितनश भोजन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येर वेठ्या पोट भरी । िाम मसकािे परी ॥
॥ जेऊचन [पां. जेऊचनयां तोचि घाला.] तो िाला । हचरनितनश केला काला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िवी आलें । जें कां
चमचश्रत चवठ्ठलें ॥ ३ ॥

२८१७. िरणािा मचहमा । हा तो तुझ्या पुरूाोत्तमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंि पारखी माचणकें । बोलचवशी
स्पष्ट मुकें ॥ ॥ काय नाहश सत्ता । हातश तुझ्या पंढरीनाथा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मूढा । मज िेष्टचवलें जडा ॥ ३ ॥

२८१८. बचळवंत कमु । करी आपुला तो िमु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुढें घालु चनयां सत्ता । नयावें पतना पचतता
॥ ॥ आिरणें खोटश । केलश सलताती पोटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । नाहश भजन केली सेवा ॥ ३ ॥

२८१९. कैं वाहावें जीवन । कैं पलं गश शयन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जैसी जैसी वेळ पडे । तैसें तैसें होणें घडे ॥
॥ कैं भौज्य नानापरी । कैं कोरड्या भाकरी ॥ २ ॥ कैं बसावें वहनश । कैं पायश अनहवाणी ॥ ३ ॥ कैं उत्तम
प्रावणें । कैं वसनें तश जीणे ॥ ४ ॥ कैं सकळ संपत्ती । कैं भोगणें चवपत्ती ॥ ५ ॥ कैं सज्जनाशश संग । कैं दु जुनाशश
योग ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे जाण । सुख दु ःख तें समान ॥ ७ ॥

२८२०. उं ि [दे . त. उं िननि नेणे कांहश भगवंत ।. –चतष्ठे भाव भक्त॰.] ननि कांहश नेणे हा भगवंत । चतष्ठे भाव भक्त
दे खोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दासीपुत्र कण्या चवदु राच्या भक्षी । दै त्या घरश रक्षी प्रल्हादासी ॥ ॥ [पां. प्रऱ्हादासी.]

िमु रंगूं लागे रोचहदासा [पां. संगें.] संगश । कचबरािे [पां. मागें शेले चवणी.] मागश चवणी शेले ॥ २ ॥ सजनकसाया [त.
सज्जन कसाया.पां. सजनया कसबासी.] चवकंू लागे मास । [पां. माळ्या.] मळा सांवत्यास खु रपूं लागे ॥ ३ ॥ नरहचरसोनारा
घडों फुंकंू लागे । िोख्यामेळ्या संगें ढोरें ओढी ॥ ४ ॥ [पां. “नामयािी॰” आचण “नामा सवे॰” या कडव्यांच्या जागा परस्परांशी

बदलल्या आहे त.] नामयािी जनी सवें वेिी शेणी । िमा घरश पाणी वाहे िंाडी ॥ ५ ॥ नाम्यासवें जेवी नव्हे
संकोचित । ज्ञाचनयािी नभत अंगश ओढी ॥ ६ ॥ अजुुनािश [पां. अजुुनािे रथश होय हा सारथी ।.] घोडश हाकी हा सारथी ।
भक्षी पोहे [दे . प्रीती सुदाम्यािी.] प्रीती सुदाम्यािे ॥ ७ ॥ गौचळयांिे घरी [पां. अंगें गाई वोळी.] गाई अंगें वळी । िारपाळ

विषयानु क्रम
[पां. बचळिा िारश.] बळीिारश जाला ॥ ८ ॥ यंकोबािें [पां. यकोबािें. त. येंकोबािें.] ऋण फेडी हृाीकेशी । आंवऋाीिे
सोशी गभुवास ॥ ९ ॥ चमराबाई साटश घेतो चवाप्याला । दामाजीिा जाला पाडे वार ॥ १० ॥ घडी माती वाहे
गोऱ्या कुंभारािी । हु ं डी [पां. हु ंडी त्या महंत्यािी॰.] महत्यािी अंगें भरी ॥ ११ ॥ पुंडचलकासाटश अझचन चतष्ठत । तुका
ह्मणे मात िनय [दे . यािी.] त्यािी ॥ १२ ॥

२८२१. भेटीलागश जीवा लागलीसे आस । पाहे रात्रश चदवस वाट तुिंी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पूर्तणमे िा िंद्रमा
[दे . िंद्र िकोरािें जीवन ।.] िकोरा जीवन । तैसें मािंें मन वाट पाहे ॥ ॥ चदवाळीच्या मुळा ले कश आसावली ।
पाहतसे वाटु ली पंढरीिी ॥ २ ॥ भुकेचलया बाळ अचत शोक करी । वाट पाहे पचर माउलीिी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
मज लागलीसे भूक । िांवचू न श्रीमुख दावश दे वा ॥ ४ ॥

२८२२. आले संत पाय ठे चवती मस्तकश । [दे . त. येहश.] इहश उभयलोकश सरता केलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
वंदीन पाउलें लोले न िरणश । आचज इच्छािणी चफटईल ॥ ॥ अवघश पूवु पुण्यें जालश सानुकूळ । अवघें चि
मंगळ संतभेटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृतकृत्य जालों दे वा । नेणें पचर सेवा डोळां दे खें ॥ ३ ॥

२८२३. करश िंदा पचर [पां. आठवती.] आवडती पाय । प्रीती सांगों काय नेणां [पां. नेणों.] दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
रूप डोळां दे खें सदा सवुकाळ । संपाचदतों आळ प्रपंिािा ॥ ॥ नेमून ठे चवली [पां. काया हे कारणश । आमुिी हे वाणी.]
कारया कारणश । आमुचिये वाणी गुण वदे ॥ २ ॥ मनासश उत्कंठा दशुनािा हे वा । नाहश लोभ जीवा िन िानय
॥ ३ ॥ उसंचततों पंथ वेठीचिया परी । जीवनसूत्र दोरीपाशश ओढ ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ऐंसे [त. ऐकें.] कचरतों चनवाण
। जीव तुह्मां चभन्न नाहश मािंा ॥ ५ ॥

२८२४. कां रे मािंश पोरें [पां. ह्मणचवसी.] ह्मणसील ढोरें । मायबाप खरें [त. कांहश एक.] काय एक ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ कां रे गेलें ह्मणोचन कचरसी तळमळ । चमथ्याचि कोल्हाळ मे चलयािा ॥ ॥ कां रे मािंें मािंें ह्मणसील
गोत । नो संडचवती [पां. न सोडचवती.] दू त यमा हातश ॥ २ ॥ कां रे मी वचळया ह्मणचवसी ऐसा । सरणापाशश कैसा
[त. उिलसी.] उिलचवसी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे न िरश भरवसा कांहश । वेगश शरण जांई पांडुरंगा ॥ ४ ॥

२८२५. अगा करुणाकरा कचरतसें िांवा । या मज सोडवा लवकचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐकोचनयां मािंश
करुणेिश विनें । व्हावें नारायणें उतावीळ ॥ ॥ मागें पुढें अवघा चदसे चरता ठाव । ठे वचू न पायश भाव वाट पाहें
॥ २ ॥ उशीर तो आतां न पाचहजे केला । अहो जी चवठ्ठला मायबापा ॥ ३ ॥ [पां. उरलें तें मज हें चि एक आतां.] उरलें तें
एक हें चि मज आतां । अवघें चविाचरतां शूनय जालें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां करश कृपादान । पाउलें समान
दावश डोळां ॥ ५ ॥

२८२६. न मनश ते ज्ञानी न मनश ते पंचडत । ऐसे परीिे एकएका भावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िातू पोसोचनयां
आचणकां उपदे श । अंतरश तो ले श प्रेम नाहश ॥ ॥ न मनश ते योगी न मनश ते हचरदास । दशुनें बहु वस बहु तां
[पां. परी.] परीिश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तयां नमन बाह्ात्कारी । आवडती परी चित्तशु द्धीिे ॥ ३ ॥

२८२७. काचसया पाााण पूचजती चपतळ । अष्ट िातु खळ [पां. भाव हीण.] भावें चवण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाव चि
कारण भाव चि कारण । मोक्षािें [त. कारण.] सािन वोचलयेलें ॥ ॥ काय [पां. काय कचरतील जपमाळ कंठ॰.] कचरल

जपमाळा कंठमाळा । कचरशी वेळोवेळां चवायजप ॥ २ ॥ काय कचरशील पंचडत हे वाणी । अक्षराचभमानी थोर

विषयानु क्रम
होय ॥ ३ ॥ काय कचरशील कुशल गायन । अंतरश मळीण कुबुचद्ध ते ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे भाव नाहश करी सेवा ।
ते णें काय दे वा योग्य होशी ॥ ५ ॥

२८२८. अंतरशिे गोड । राहें आवडीिें कोड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संघष्टणें येती अंगा । गुणदोा [दे . त. मनभंगा.]
मनोमंगा ॥ ॥ उचिताच्या कळा । नाहश [दे . त. कळती.] कळत सकळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अभावना । भावश मूळ
तें पतना ॥ ३ ॥

२८२९. चशळा जया दे व । तैसा फळे त्यािा भाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होय जतन तें गोड । अंतरा येती नाड
॥ ॥ दे व जोडे भावें । इच्छे िें तें प्रेम घ्यावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोड दावी । तैशश फळें आलश व्हावश ॥ ३ ॥

२८३०. कासया जी ऐसा मािंे माथां ठे वा । भार तुह्मी दे वा संतजन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवचित्र नवदानी
नानाकळा खेळे [दे . त. खेळं.] । नािवी पुतळे नारायण ॥ ॥ काय वानरांिी अंगशिी ते शत्क्त । उदका तरती
वरी चशळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करी चनचमत्य चि आड । िेष्टवूचन जड दावी पुढें ॥ ३ ॥

२८३१. पायां पडावें हें मािंें भांडवल । सरती हे वोल कोठें पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर हे सलगी
कवतुक केलें । लचडवाळ िाकुलें असें बाळ ॥ ॥ काय उणें तुह्मां संताचिये घरश । चवचदत या परी सकळ ही
॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. मािंी.] मािंें उचित हे सेवा । नये करूं ठे वाठे वी कांहश ॥ ३ ॥

२८३२. वदवावी वाणी मािंी कृपावंता । [“वाक्पुष्ट्प” याबद्दल.] वागपुष्ट्प संतां समपीशी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सवुसंकटािा तुह्मां पचरहार । घालावा म्यां भार पांडुरंगा ॥ ॥ एकसरें निता [पां. चित्त.] ठे वचू नयां पायश ।
जालों उतराई होतों ते णें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें जालें अवसान । काया वािा मन वेिचू नयां ॥ ३ ॥

२८३३. नमावे पाय हें मािंें उचित । आशीवादें चहत तुमचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कृपेिा वोरस न समाये
पोटश । ह्मणोचन उफराटश विनें हश ॥ ॥ तुमिी उष्टावळी हें [पां. तें.] मािंें भोजन । िंाडावें अंगण केरपुंजे ॥ २
॥ पचर ऐसें पुण्य नाहश मािंें गांठश । जेणें पडे चमठी पायांसवें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे राहे आठवण चित्तश । ऐशी कृपा
संतश केली तुह्मश ॥ ४ ॥

२८३४. काय नाहश माता गौरवीत बाळा । काय नाहश लळा पाळीत ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय नाहश त्यािी
करीत ते सेवा । काय नाहश जीवा गोमटें तें ॥ ॥ [पां. अमंगळपण.] अमंगळपणें कांटाळा न िरी । उिलोचन करश
कंठश लावी ॥ २ ॥ ले ववी आपुले [त. हातें.] अंगें अळं कार । संतोााये [पां. संतााे हे .] फार दे खोचनयां ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे स्तुचत योग्य नाहश परी । तुह्मां लाज थोरी अंचकतािी ॥ ४ ॥

२८३५. माचिंया मीपणावर पडो पाााण । जळो हें भूाण नाम मािंें । पापा नाहश पार दु ःखािे डोंगर ।
जालों ये भूमीसी ओिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. कासया.] काय चवटं बना सांगों चकती । पाााण फुटती ऐसें दु ःख । नर
नारी सकळ उत्तम िांडाळ । न [पां. ॰पाहाती डोळां मािंें.] पाहाती मािंें मुख ॥ ॥ काया वािा मने अघचटत करणें
। िमुिक्षु हात पाय । ननदा िे ा घात चवश्वासश व्यचभिार । आणीक सांगों चकती काय ॥ २ ॥ लक्ष्मीमदें [पां.

॰मातले घडले बहु दोा ।.] मातें घडले महा दोा । पत्नी दोनी भेदाभेद [दे . त. भेदभेद.] । चपतृविन घडली अवज्ञा
अचविार । कुचटल कुिर वादी ननद्य ॥ ३ ॥ आणीक चकती सांगों ते अवगुण । न वळे चजव्हा कांपे मन । भूतदया

विषयानु क्रम
उपकार नाहश शब्दा िीर । चवायश लं पट [पां. शब्द हीन.] हीन ॥ ४ ॥ संत [पां. महानुभव.] महानु भाव ऐका हें उत्तरें ।
अवगुण अचविारें वृचद्ध पापा । तुका ह्मणे सरतें करा पांडुरंगश । शरण आलों मायबापा ॥ ५ ॥

कृष्णजन्म अभांग ॥ ५ ॥

२८३६. चफराचवलश दोनी । कनया आचण िक्रपाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाला आनंदें आनंद । अवतरले
गोनवद ॥ ॥ तुटलश बंिनें । [पां. वसुदेवदे वकी.] वसुदेवदे वकीिश दशुनें ॥ २ ॥ गोकुळासी आलें । ब्रह्म अव्यक्त
िांगलें ॥ ३ ॥ नंद दसवंती । िनय दे चखले श्रीपती ॥ ४ ॥ चनशश जनमकाळ । आले अष्टमी गोपाळ ॥ ५ ॥
आनंदली मही । भार गेला सकळ ही ॥ ७ ॥ तुका ह्मणे कंसा । आट भोचवला वळसा ॥ ७ ॥

२८३७. सोचडयेल्या गांठी । दरुपणें कृष्ट्णभेटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरती नारी अक्षवाणें । जीवभाव दे ती
दानें ॥ ॥ उपजल्या काळें । रूपें मोहीलश सकळें ॥ २ ॥ तुका ते थें वारी । एकी आडोचन दु सरी ॥ ३ ॥

२८३८. मुख डोळां पाहे । तैशी ि ते उभी राहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केल्याचवण नव्हे हातश । िरोचन आरती
परती ॥ ॥ न िचरती मनश । कांहश संकोि दाटणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणें दे वें । ओस केल्या दे हभावें ॥ ३ ॥

२८३९. गोकुळीच्या सुखा । अंतपार नाहश ले खा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बाळकृष्ट्ण नंदा घरश । आनंदल्या
नरनारी ॥ ॥ गुचढया तोरणें । कचरती कथा गाती गाणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे छं दें । येणें वेचिलश [पां. वेचिलें .]

गोनवदें ॥ ३ ॥

२८४०. चवटं चबलें भट । चदला [पां. चदले .] पाठीवरी पाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खोटें जाणोचन अंतर । न साहे चि
चवश्वंभर ॥ ॥ तें चि करी दान । जैसें आइके विन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वें । पूतना शोचपयेली जीवें ॥ ३ ॥
॥५॥

२८४१. प्रेम दे वािें दे णें । दे हभाव जाय जेणें ॥ न िरावी मनें । शु द्धी दे शकाळािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुक्त
लज्जाचवरचहत । भाग्यवंत हचरभक्त । जाले वोसंडत । नामकीर्ततपवाडे ॥ ॥ जोडी जाली अचवनाश ।
जनमोचन जाले हचरिे दास । [त. त्या नव्ह. पां. त्यािा नव्हे .] त्यांस नव्हे गभुवास । सौरस [दे . परब्रह्मश सौरस.] परब्रह्मश ॥
२ ॥ हे चि वाहाती संकल्प । पुण्यप्रसंगांिे जप । तुका ह्मणे पाप । [पां. नाहश गांवश.] गांवश नाहश हचरजना ॥ ३ ॥

२८४२. तो चि लचटक्यामाजी भला । ह्मणे दे व म्यां दे चखला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐचशयाच्या उपदे शें ।
भवबंिन कैसें नासे । बुडवी आपणासचरसे । अचभमानें [पां. अचभमान.] आचणकांस ॥ ॥ [त. आचणकां.] आचणक
नाहश जोडा । दे व ह्मणचवता या मूढा ॥ २ ॥ आचणकांिे न मनी सािें । तुका ह्मणे या श्रेष्ठांिें ॥ ३ ॥

२८४३. होईल जाला अंगें दे व जो आपण । तयासी हे जन अवघे दे व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येरांनश सांगावी
रे मट काहाणी । चित्ता रंजवणी करावया ॥ ॥ घाला आचणकांिी नेणे तान भूक । सुखें पाहे सुख आपुचलया
॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें पाचहजे अनु भव । शब्दािें गौरव कामा नये ॥ ३ ॥

२८४४. कां न वजावें बैसोचन कथे । ऐसें ऐका हो श्रोते । पांडुरंग ते थें । उभा असे चतष्ठत ॥ ॥
ह्मणऊचन करी िीर । लक्ष लावूचन सादर । भवनसिुपार । असेल ज्या तरणें ॥ ॥ कथे कांहश अणुमात्र । [पां.

विषयानु क्रम
न.] नो बोलावें हा वृत्तांत । दे वभक्तां चित्त । समरसश खंडणा ॥ ३ ॥ कां वैष्ट्णवा पूजावें । ऐका घेईल जो भावें ।
िरणरजा चशवें । वोडचवला [पां. वोडचवलें .] मस्तक ॥ ३ ॥ ऐसें जाणा हे [पां. रे.] चनभ्रांत । दे व वैष्ट्णवांिा अंचकत ।
अचलप्त अतीत । परचमत [पां. यासाटश.] त्यासाठश ॥ ४ ॥ घालोचन लोळणश । तुका आला लोटांगणश । वंदी
पायवणश । संतिरणशिें माथां ॥ ५ ॥

२८४५. अनु भवें आलें अंगा । तें या जगा दे तसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नव्हती हाततुके बोल । मूळ ओल
अंतनरिी ॥ ॥ उतरूचन चदलें कशश । शु द्धरसश सरे [पां. सरतों.] तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु सरें नाहश । ऐसी ग्वाही
[पां. गुदरली.] गुजरली ॥३॥

२८४६. सािकािी दशा उदास असावी । उपाचि नसावी अंतबाही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लोलु पता काय
चनद्रे तें चजणावें । भोजन करावें परचमत ॥ ॥ एकांतश लोकांतश चस्त्रयांशश विन । प्राण गेल्या जाण बोलों नये ॥
२ ॥ संग सज्जनािा उच्चार नामािा । घोा कीतुनािा अहर्तनशश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ऐशा [दे . ऐसा.] सािनश जो राहे
। तो चि ज्ञान लाहे गुरुकृपा ॥ ४ ॥

२८४७. अंतरशिी ज्योती प्रकाशली दीत्प्त । मुळशिी जे होती आच्छाचदली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थशिा
आनंद ब्रह्मांडश न माये । उपमे शश काये दे ऊं सुखा ॥ ॥ भावािे मचथलें चनगुण
ु संिलें । तें हें उभें केलें
चवटे वरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां ब्रह्मांड पंढरी । प्रेमािी जे थोरी सांठवण ॥ ३ ॥

२८४८. कासया गा मज घातलें संसारश । चित्त पायांवरी नाहश तुझ्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया गा मज
घातलें या जनमा । नाहश तुिंा प्रेमा चनत्य नवा ॥ ॥ [पां. नामाचवणें.] नामाचवण मािंी वािा अमंगळ । ऐसा कां
िांडाळ चनर्तमयेलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी जळो जळो काया । चवठ्ठला सखया वांिूचनयां ॥ ३ ॥

२८४९. प्रारब्िें चि जोडे िन । प्रारब्िें चि वाढे मान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोस [पां. कचरतोसी.] कचरसी वांयां ।
मज मना पंढरीराया ॥ ॥ प्रारब्िें चि होय सुख । प्रारब्िें चि [पां. पीडा.] पावे दु ःख ॥ २ ॥ प्रारब्िें चि भरे पोट ।
तुका करीना बोभाट ॥ ३ ॥

२८५०. हीन मािंी याचत । वरी स्तुती केली संतश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंगश वसूं पाहे गवु । मािंें हरावया
सवु ॥ ॥ मी एक जाणता । ऐसें [पां. वाटे माझ्या चित्ता.] वाटतसे चित्ता ॥ २ ॥ राख राख गेलों वांयां । तुका ह्मणे
पंढरीराया ॥ ३ ॥

२८५१. तपािे सायास । न लगे घेणें वनवास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें कळलें आह्मां एक । जालों नामािे
िारक ॥ ॥ जाळश महाकमे । दावश चनजसुख िमे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येणें । कचळकाळ तें ठें गणें ॥ ३ ॥

२८५२. माता कापी गळा । ते थें कोण राखी बाळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें कां नेणां नारायणा । मज
िाळचवतां चदना ॥ ॥ नागवी िावणें । ते थें साह् व्हावें कोणें ॥ २ ॥ राजा सवु हरी । ते थें दु जा कोण वारी ॥ ३
॥ तुझ्या केल्याचवण । नव्हे त्स्थर [पां. वस्य मन.] वश जन ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे हरी । सूत्र तुह्मां हातश दोरी ॥ ५ ॥

२८५३. गाऊं नेणें परी मी कांहश गाईन । शरण जाईन पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ब्रह्मांडनायक मी त्यािा
अंचकत । काय यमदूत कचरती काळ ॥ ॥ [पां. वैश्या ज्याच्या नांवे.] वश्या ज्याच्या नामें ताचरली गचणका ।

विषयानु क्रम
अजामे ळासाचरखा पापरासी ॥ २ ॥ िरणशच्या रजें अचहल्या ताचरली । रूपवंत केली कुबजा [पां. दासी.] क्षणें ॥ ३
॥ पृचथवी ताचरली पाताळासी जातां । तुका ह्मणे आतां आह्मी चकती ॥ ४ ॥

२८५४. गाजरािी पुंगी । तैसे नवे जाले जोगी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करोचन पठन । केली अहं ता जतन
॥ ॥ अल्प असे ज्ञान । अंगश ताठा अचभमान ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लं ड । त्यािें हाणोचन फोडा तोंड ॥ ३ ॥

२८५५. परद्रव्य परनारी । अचभळासूचन नाक िरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जळो तयािा आिार । व्यथु भार वाहे
खर ॥ ॥ सोंवळ्यािी [दे . त. सोहोळ्यािी त्स्थचत.] स्फीचत । क्रािें चवटाळला चित्तश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सोंग । दावी
बाहे रील रंग ॥ ३ ॥

२८५६. चटळा टोपी उं ि दावी । जंगी मी एक गोसावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा वरपंग सारा । पोटश
चवायांिा थारा ॥ ॥ मुद्रा लाचवतां कोरोचन । मान व्हावयासी जनश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे चकती । नरका गेले
पुढें जाती ॥ ३ ॥

२८५७. ऐसे संत जाले कळश । तोंडश तमाखूिी नळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ स्नानसंध्या बुडचवली । पुढें भांग
वोडवली ॥ ॥ भांगभुका हें सािन । पिी पडे मद्यपान ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघें सोंग । तेथें कैिा पांडुरंग ॥ ३
॥

२८५८. जातीिी नशदळी । चतला कोण वंशावळी [दे . वसावळी. पां. वसावळी त. वंसावळी.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आपघर ना बापघर । चित्तश मनी व्यचभिार ॥ ॥ सेजे असोचनयां िणी । परिार मना आणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
असल [दे . त. असील.] जाती जातीसाठश [पां. खावी.] खाती माती ॥ ३ ॥

२८५९. अंिळ्यािी काठी । चहरोचनयां कडा लोटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें कां दे खण्या उचित । लाभ नकवा
कांहश चहत ॥ ॥ [पां. िाळवूचन हातश । साकर ह्मणोचन द्यावी माती ।. दे . मागून असा पाठ केला आहे .] साकर ह्मणोचन माती ।
िाळवूचन द्यावी हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाटे । दे वा पसरावे सराटे ॥ ३ ॥

२८६०. प्रीचतचिया बोला नाहश पेसपाड । [पां. भलतैसें.] भलतसें गोड करूचन घेई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें
चवठ्ठलराया तुज मज आहे । आवडीनें गायें नाम तुिंें ॥ ॥ वेडे वांकडे बाळकािे बोल । कचरती नवल [त.

मायबापें.] मायबाप ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज येवो मािंी दया । जीवशच्या सखया चजवलगा ॥ ३ ॥

२८६१. मािंे मज कळों येती अवगुण । काय करूं मन अनावर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां आड उभा राहें
नारायणा । दयानसिुपणा साि करश ॥ ॥ वािा वदे परी करणें कठीण । इंचद्रयां अिीन जालों दे वा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे तुिंा जैसा तैसा दास । न िरश उदास मायबापा ॥ ३ ॥

२८६२. वणावी ते थोरी एका चवठ्ठलािी [पां. चवठोबािी.] । कीती मानवािी [पां. बोलों.] सांगों नये ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ उदं ड चि जाले जनमोचनयां मे ले [त. मेलें.] । होऊचनयां गेले राव रंक ॥ ॥ त्यांिें नाम कोणी नेघे
िरािरश । साही वेद िारी वर्तणतात ॥ २ ॥ अक्षय अढळ िळे ना ढळे ना । तया नारायणा ध्यात जावें ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे तुह्मी चवठ्ठल चित्तश घ्यातां । जनममरण व्यथा [त. दु री.] दू र होती ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 २८६३. नको दे ऊं दे वा पोटश हें संतान । मायाजाळें जाण नाठवसी ॥ १ ॥ नको दे ऊं दे वा द्रव्य आचण
भाग्य । तो एक उिे ग होय [त. होईल.] जीवा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करश फचकरािे परी । रात्रचदवस हचर येइल घरा
॥३॥

२८६४. जोडोचनयां िन उतातम वेव्हारें [पां. व्यवहारें.] । उदास चविारें वेि करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उत्तम चि
गती तो एक पावेल । उत्तम भोगील जीव खाणी ॥ ॥ पर उपकारी नेणें परननदा । परचस्त्रया सदा बचहणी
माया ॥ २ ॥ भूतदया गाईपशूिें पालन । तानहे ल्या जीवन वनामाजी ॥ ३ ॥ शांचतरूपें नव्हे कोणािा वाईट ।
वाढवी महत्व वचडलांिें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे हें चि आश्रमािें फळ । परमपद बळ वैराग्यािें ॥ ५ ॥

२८६५. हचर ह्मणतां गचत पातकें नासती । कचळकाळ कांपती हरी ह्मणतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचर ह्मणतां
भुत्क्त हचर ह्मणतां मुत्क्त । िुके यातायाती हचर ह्मणतां तपें अनु ष्ठानें न लगती सािनें । तुटती बंिनें हचर
ह्मणतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावें जपा हचरिें नाम । मग काळयम शरण तुह्मा ॥ ३ ॥

२८६६. नये वांटूं मन । कांहश न दे खावें चभन्न ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाय चवठोबािे चित्तश । असों द्यावे
चदवसराती ॥ ॥ नये काकुळती । कोणा [पां. येऊं.] यावें हचरभत्क्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे साई । करील कृपेिी
चवठाई ॥ ३ ॥

२८६७. सकळ दे वांिें दै वत । उभें असे रंगा आंत [त. रंगांयात.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रंग लु टा मािंे बाप । शुद्ध
[पां. भावें.] भाव खरें माप ॥ ॥ रंग लु चटला बहु तश । शु क नारदाचद संतश ॥ २ ॥ तुका लु चटतां हे रंग । साह्
जाला पांडुरंग ॥ ३ ॥

२८६८. उशीर कां केला । कृपाळु वा जी [दे . त. “जी” नाहश.] चवठ्ठला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज चदलें कोणा हातश
। काय [पां. मांचडली.] माचनली चननिती ॥ ॥ कोंठवरी िरूं िीर । आतां मन करूं त्स्थर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीव ।
ऐसी भाचकतसे कशव ॥ ३ ॥

२८६९. तुका वेडा अचविार । करी बडबड फार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनत्य वािे हा चि छं द । राम कृष्ट्ण हचर
गोनवद ॥ ॥ िरी पांडुरंगश भाव । आणीक नेणें दु जा दे व ॥ २ ॥ गुरुज्ञान सवा ठायश । दु जें न चविारी कांहश ॥
३ ॥ बोल नाईके कोणािे । कथे नागवा चि नािे ॥ ४ ॥ संगउपिारें कांटाळे । सुखें भलते ठायश लोळे ॥ ५ ॥
कांहश उपदे चशलें नेणे । वािे चवठ्ठल चवठ्ठल ह्मणे ॥ ६ ॥ केला बहु तश फचजत । [पां. परी.] तरी हें चि करी चनत्य ॥
७ ॥ अहो पंचडतजन । तुका टाकावा थुंकोन ॥ ८ ॥

२८७०. आली नसहस्थपवुणी । नहाव्या भटा जाली िणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरश पापाच्या कोडी ।
वचरवचर बोडी डोई दाढी ॥ ॥ बोचडलें तें चनघालें । काय पालटलें सांग वचहलें ॥ २ ॥ पाप गेल्यािी काय
खु ण । नाहश पालटले अवगुण ॥ ३ ॥ भत्क्तभावें चवण । तुका ह्मणे अवघा सीण ॥ ४ ॥

२८७१. तुज घालोचनयां पूचजतों संपुष्टश । पचर तुझ्या पोटश िवदा भुवनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज नािऊचन
दाखवूं कौतुका । परी रूपरेखा नाहश तुज ॥ ॥ तुजलागश आह्मी गात असों गीत । परी तूं अतीत शब्दाहू चन ॥
२ ॥ तुजलागश आह्मश घाचतयेल्या माळा । पचर तूं वेगळा कतृुत्वासी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आतां होऊचन परचमत ।
मािंें कांहश चहत चविारावें ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 २८७२. पापािी मी राशी । सेवािोर पायांपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करा दं ड नारायणा । माझ्या मनािी
खंडणा ॥ ॥ जना हातश सेवा । घेतों लं डपणें दे वा ॥ २ ॥ तुिंा ना संसार । तुका दोहशकडे िोर ॥ ३ ॥

२८७३. दु डीवरी दु डी । िाले मोकळी गुजरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ध्यान लागो ऐसें हरी । तुिंे िरणश
तैशापरी ॥ ॥ आवंतण्यािी आस । जैसी लागे दु बुळास ॥ २ ॥ लोभ्या [पां. कळं तरािी.] कळांतरािी आस । बोटें
मोजी चदवस मास ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे पंढरीनाथा । मजला आचणक नको व्यथा ॥ ४ ॥

२८७४. लागोचनयां पायां चवनचवतों तुम्हाला । [पां. कर.] करें टाळी बोला [पां. मुखश.] मुखें नाम ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ चवठ्ठल चवठ्ठल म्हणा वेळोवेळां । हा सुखसोहळा स्वगी नाहश ॥ ॥ कृष्ट्ण चवष्ट्णु हचर गोनवद गोपाळ ।
मागु हा प्रांजळ वैकुंठीिा ॥ २ ॥ सकळांसश येथें आहे अचिकार । कलयुगश उद्धार [पां. हचरच्यानामें.] हचरनामें ॥ ३
॥ तुका ह्मणे नामापाशश िारी मुत्क्त । ऐसें [पां. बहु ता ग्रंथश.] बहु ग्रंथश बोचलयेलें ॥ ४ ॥

२८७५. [पां. हें कडवें व ध्रुवपद यांत प्रत्येक “लचटकें” यापुढें “हें ” आहे .] लचटकें हासें लचटकें रडें । लचटकें उडें
लचटक्यापें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लचटकें मािंे लचटकें तुिंें । लचटकें ओिंें लचटक्यािें ॥ ॥ लचटकें [पां. गाय लचटकें

ध्याय । लचटकें जाय॰.] गायें लचटकें ध्यायें । लचटकें जायें लचटक्यापें ॥ २ ॥ लचटका भोगी लचटका त्यागी । लचटका
जोगी जग माया ॥ ३ ॥ लचटका तुका लचटक्या भावें । लचटकें बोले लचटक्यासवें ॥ ४ ॥

२८७६. [पां. जाला.] जालों म्हणती त्यािें मज वाटे आियु । ऐका [पां. ऐको.] नव्हे िीर विन मािंें ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ चशजचलया अन्ना ग्वाही दांत हात । चजव्हे सी िाखत न कळे कैसें ॥ ॥ तापचलया ते ली [पां. तेलें.]

बावन िंदन । बुंद एक क्षण शीतळ करी ॥ २ ॥ पारखी तो जाणे अंतरशिा भेद । मूढजना छं द लावण्यांिा ॥ ३
॥ तुका ह्मणे कसश चनवडे आपण । शु द्ध मंद हीन जैसें तैसें ॥ ४ ॥

२८७७. हे चि थोर [पां. भक्त.] मत्क्त आवडती दे वा । संकल्पावी माया संसारािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठे चवलें
अनंतें तैसें चि राहवें । चित्तश असों द्यावें समािान ॥ ॥ [पां. वाचथल्या.] वाचहल्या उिे ग दु ख चि केवळ । भोगणें
तें फळ संचितािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घालूं तयावरी भार । वाहू ं हा संसार दे वा पायश ॥ ३ ॥

२८७८. जनमा येणें घडे [पां. पातकाच्या मुळें.] पातकािे मूळें । संचितािें फळ आपुचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग
वांयांचवण दु ःख वाहों नये । रुसोचनयां काय दे वावरी ॥ ॥ ठाउका चि आहे संसार दु ःखािा । चित्तश सीण
यािा वाहों नये ॥ २ ॥ तुका हे मणे [पां. त्यािें नाम.] नाम त्यािें आठवावें । ते णें चवसरावें जनमदु ःख ॥ ३ ॥

२८७९. आतां मािंे नका वाणूं गुण दोा । कचरतों उपदे श यािा कांहश ॥ १ ॥ मानदं भासाठश छळीतसें
कोणा । आण या िरणां चवठोबािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें तों ठावें पांडुरंगा । काय कळे जगा अंतरशिें ॥ ३ ॥

२८८०. काय मािंें नेती वाईट ह्मणोन । करूं समािान कशासाटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय मज लोक
नेती परलोका । जातां कोणा एका चनवारे ल ॥ ॥ न ह्मणें कोणासी उत्तम वाईट । सुखें मािंी कूट खावो
मागें ॥ २ ॥ सवु मािंा भार असे पांडुरंगा । काय मािंें जगासवें काज ॥ ३ ॥ तुका हे मणे मािंें सवु ही सािन ।
नामसंकीतुन चवठोबािें ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 दे िाांनीं स्िामींस झचचिडास ने लें होतें ते अभांग.

२८८१. वांजा गाई दु भती । दे वा ऐसी तुिंी ख्यांती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें मागत नाहश तुज । िरण
दाखवावे मज ॥ ॥ िातक पाखरूं । त्यासी वाे मे घिारु ॥ २ ॥ पक्षी राजहं स । अमोचलक मोतश त्यास ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे दे वा । कां गा खोिलासी जीवा ॥ ४ ॥

२८८२. परतें मी आहें सहज चि दु री । वेगळें चभकारी [पां. नामरूप.] नामरूपा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे
रुसावें िरावा संकोि । सहज तें नीि आलें भागा ॥ ॥ पचडचलये ठायश उत्च्छष्ट सेवावें । [पां. अथु त. आथे. दे .

“आथे”यािें “आथु”केलें आहे .] आथु तें चि दे वें केलें ऐसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी आह्मां जी वेगळे । केले ती [पां. केले ते.]

चनराळे चिज दे वें [पां. दे वा.] ॥ ३ ॥

२८८३. नितामचणदे वा गणपतीसी आणा । करवावें भोजना दु जे पात्रश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व ह्मणती [पां.

तुका.] तुक्या एवढी कैिी थोरी । अचभमानाभीतरी नागवलों ॥ ॥ [पां. वाढवेळ.] वाडवेळ जाला चसळें जालें अन्न
। तटस्थ ब्राह्मण बैसले ती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा तुमच्या सुकृतें । आणीन त्वचरत मोरयासी ॥ ३ ॥

२८८४. भोक्ता नारायण लक्षुमीिा पचत । ह्मणोचन प्राणाहु ती घेतचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भता आचण
भोक्ता कता आचण करचवता । आपण सहजता पूणुकाम ॥ ॥ चवश्वंभर [पां. चवश्वश चवश्वंभर.] कृपादृष्टी सांभाळीत
। प्राथुना करीत ब्राह्मणांिी ॥ २ ॥ कवळोकवळश नाम [दे . पां. घ्या.] घ्यावें गोनवदािें । भोजन भक्तांिें तुका ह्मणे
॥३॥

२८८५. मािंा स्वामी तुिंी वागचवतो लात । ते थें मी पचतत काय आलों ॥ १ ॥ तीथें तुमच्या िरणश [पां.
जालश पे चनमुळ.] जाहाली चनमुळ । ते थें मी दु बुळ काय वाणूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी दे वा चिजवंद्य । मी तों काय
ननद्य हीन याचत ॥ ३ ॥

२८८६. वंचदलें वंदावें जीवाचिये साटश । नकवा बरी तुटी आरंभश ि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ स्वचहतािी िाड ते
ऐका हे बोल । अवघें चि मोल िीरा अंगश ॥ ॥ नसचपलें ते रोंप वरीवरी वरें । वाळचलया [पां. पुरें.] वरी कोंभ
नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे टाकी घायें दे वपण । फुटचलया जन कुला पुसी ॥ ३ ॥

२८८७.आह्मां चवष्ट्णुदासां हें चि भांडवल । अवघा चवठ्ठल िन चवत्त ॥ १ ॥ वाणी नाहश घ्यावें आपुचलया
हातें । करोचनयां चित्तें [पां. चित्त.] समािान ॥ २ ॥ तुका ह्मणे द्रव्य मे ळचवलें मागें । हें तों कोणासंगें आलें नाहश ॥
३॥

२८८८. सुखािे व्यवहारश सुखलाभ जाला । [पां. आनंद.] आनंदें कोंदला मागें पुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संगती
पंगती दे वासवें [त. दे वासंगें.] घडे । चनत्याचनत्य पडे तें चि सांिा ॥ ॥ समथािे घरश सकळ संपदा । नाहश तुटी
कदा कासायािी ॥ ॥ तुका ह्मणे येथें लाभाचिया कोटी । बहु वाव पोटश समथािे ॥ ३ ॥

२८८९. काय दे वें खातां घेतलें हातशिें । आलें हें तयािें थोर भय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणतां गजरें राम
एकसरें । जळती पापें थोरें भयिाकें ॥ ॥ काय खोळं बले हात पाय अंग । नाचशलें हें सांग रूप काय ॥ २ ॥
कोण लोकश सांगा [पां. सांग.] घातला बाहे री । ह्मणतां हचर हचर तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २८९०. उत्तम त्या याचत । दे वा शरण अननयगचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश दु जा ठाव । कांहश उत्तम मध्यम
भाव ॥ ॥ उमटती ठसे । ब्रह्मप्रात्प्त अंगश चदसे ॥ २ ॥ भाचवक चवश्वासी । तुका ह्मणे नमन त्यांसी ॥ ३ ॥

२८९१. ज्यासी नावडे एकादशी । तो चजता चि नरकवासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्यासी नावडे हें व्रत ।
त्यासी नरक तो ही भीत ॥ ॥ ज्यासी मानय एकादशी । तो चजता चि मुक्तवासी ॥ २ ॥ ज्यासी घडे एकादशी
। जाणें लागे चवष्ट्णूपाशश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे पुण्यराशी । तो चि करी एकादशी ॥ ४ ॥

२८९२. मुंगी होउचन साकर खावी । चनजवस्तूिी भेटी घ्यावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाळवंटी साकर पडे ।
गज येउचन काय रडे ॥ ॥ जाला हचरदास गोसांवी । अवघी माचयक चक्रया दावी ॥ २ ॥ पाठ पाठांतचरक
चवद्या । जनरंजवणी संध्या ॥ ३ ॥ प्रेम नसतां अंगा आणी । दृढ भाव नाहश मनश ॥ ४ ॥ ब्रह्मज्ञान वािे बोले ।
करणी पाहता [पां. “न” नाहश.] न चनवती डोळे ॥ ५ ॥ चमथ्या भगल वाढचवती । आपुली आपण पूजा घेती ॥ ६ ॥
तुका ह्मणे िाकुटें व्हावें । [पां. चनजवस्तु.] चनजवस्तूसी मागुचन घ्यावें ॥ ७ ॥

२८९३. भय हचरजनश । कांहश न िरावें मनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नारायण ऐसा सखा । काय जगािा हा
ले खा ॥ ॥ चित्त चवत्त हे वा । समपूुन [पां. राहें .] राहा दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन । असों द्यावें समािान ॥ ३ ॥

२८९४. आयुष्ट्य मोजावया बैसला मापारी । तूं कां रे वेव्हारी संसारािा [पां. संसारीच्या.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
नेईल ओढोचन ठाउकें नसतां । न राहे दु चिता हचरचवण ॥ ॥ कठीण हें दु ःख यम जाितील । कोण
सोडवील तया ठायश ॥ २ ॥ राहतील दु री सज्जन सोयरश । आठवश श्रीहरी लवलाहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चकती
कचरसी लं डायी । होईल भोडाई [पां. थोर पुढें.] पुढें थोर ॥ ४ ॥

२८९५. होऊं नको कांहश या मना आिीन । नाइकें विन यािें कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचटयािी गोष्टी
मोडू न टाकावी । [पां. सोई हे िरा चवठोबािी.] सोई ही िरावी चवठोबािी ॥ ॥ आपुले आिीन करूचनयां ठे वा ।
नाहश तचर जीवा घातक हें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाले जे मना आिीन । तयांसी बंिन यम करी ॥ ३ ॥

२८९६. नामाचवण काय वाउगी िावट । वांयां वटवट [पां. हरीचवणें.] हरीचवण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुकट चि
सांगे लोकाचिया गोष्टी । राम जगजेठी वािे नये ॥ ॥ मे ळवूचन िाट करी [पां. मद्यपान.] सुरापान । चवायांच्या
गुणें [पां. मातला.] माततसे ॥ २ ॥ बैसोचन [त. ढवाळी.] टवाळी करी दु जयािी । नाहश गोनवदािी आठवण ॥ ३ ॥
बळें यम दांत खाय तयावरी । जंव भरे दोरी [त. चसदोरी दे . मागून शोि घालू न “चसदोरी” केलें आहे .] आयुष्ट्यािी ॥ ४ ॥
तुका ह्मणे तुला सोडवील कोण । नाहश नारायण आठचवला ॥ ५ ॥

२८९७. संत [पां. जाचत.] गाती हचरकीतुनश । त्यांिें घेइन पायवणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि तप तीथु मािंें ।
आणीक मी नेणें दु जें ॥ ॥ काया कुरवंडी करीन । संत महं त ओंवाळीन ॥ २ ॥ संत महं त मािंी पूजा । [पां.

आनभाव.] अनुभाव नाहश दु जा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नेणें कांहश । अवघें आहे संतांपायश ॥ ४ ॥

२८९८. जालें भांडवल । अवघा चपकला चवठ्ठल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां वाणी काशासाटश । िीर िरावा
ि पोटश ॥ ॥ आपुल्या संकोिें । ह्मणऊचन ते थें ठांिे ॥ २ ॥ घेतों खऱ्या मापें । तुका दे खोचनयां सोपें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २८९९. शु द्ध ऐसें ब्रह्मज्ञान । करा मन [पां. सान सादर.] सादर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रचव रसां सकळां शोाी ।
गुणदोाश न नलपे ॥ ॥ कोणासवें नाहश िोरी । सकळांवरी समत्व ॥ २ ॥ सत्य तरी ऐसें आहे । तुका पाहे
उपदे शश ॥ ३ ॥

२९००. अत्ग्न हा पािारी कोणासी साक्षेपें । नहवें तो चि तापे [दे . जाणोचनयां.] जाऊचनया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
उदक ह्मणे काय या हो मज प्यावें । तृचात तो िावें सेवावया ॥ ॥ काय वस्त्र ह्मणे यावो मज नेसा । आपुले
स्वइच्छा जग वोढी [पां. वेढी. दे. “वोढी” यािे “वेढी” केलें आहे.] ॥ २ ॥ तुक्यास्वामी ह्मणे काय मज स्मरा । आपुल्या
उद्धारा लागूचनयां ॥ ३ ॥

२९०१. भक्त दे वाघरिा [पां. देवािा घरसुना.] सुना । दे व भक्तािा पोसणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येर येरां जडलें
कैसें । जीवा अंग [दे . अंगें.] जैसें तैसें ॥ ॥ दे व भक्तािी कृपाळु माता । भक्त दे वािा जाचनता ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे अंगें । एक एकाचिया संगें ॥ ३ ॥

२९०२. बरवयांबरवंट । चवटे िरण सम नीट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते म्या हृदयश िचरले । तापशमन पाउलें ॥
॥ सकळां तीथां अचिष्ठान । करी [दे . त. लक्षुमी.] लक्ष्मी संवाहन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंतश । ठाव माचगतला संतश
॥३॥

२९०३.मांस िमु हाडें । दे वा [त. दे वें अवघश केलश गोडें ।.] अवघश ि गोडें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जे जे हचररंगश रंगले
। कांहश न विे वांयां गेले ॥ ॥ वेद खाय शंखासुर [त. संखासूर. दे . शंकासुर.] । त्यािें वागवी कचलवर ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे ऐसा । वराडी [पां. या.] हा भत्क्तरसा ॥ ३ ॥

२९०४. कोणा निता आड । कोणा लोकलाज नाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैिा राम अभाचगया । करी [पां.

बडबड.] कटकट वांयां ॥ ॥ स्मरणािा राग । क्रोिें चवटाळलें अंग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जडा । काय िाले [पां.

त्या.] या दगडा ॥ ३ ॥

२९०५. आपुचलया काजा । आह्मश सांचडयेली [दे . त. सांचडयेलें.] लाजा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मां असों [पां.

वागवीत.] जागवीत । [दे . आपुलें आपुले चहत ।.] आपुचलया हातश चहत ॥ ॥ तुह्मी दे हशूनय । आह्मां कळे पाप पुण्य ॥
२ ॥ सांगायासी लोकां । उरउरीत उरला तुका ॥ ३ ॥

२९०६. मायबापें केवळ काशी । ते णें न वजावें तीथासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुंडलीकें काय केलें । परब्रह्म
उभें ठे लें ॥ ॥ तैसा होईं साविान । हृदयश िरश नारायण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मायबापें । अवघश दे वािश स्वरूपें
॥३॥

२९०७. सत्य आह्मां मनी । नव्हों गाबाळािे िनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें जाणा रे सकळ । भरा शु द्ध टांका
मळ ॥ ॥ दे तों तीक्ष्ण उत्तरें । पुढें व्हावयासी बरें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वरें घडे । दे शोदे शश िाले कोडें ॥ ३ ॥

२९०८. चशकवूचन चहत । सोयी लावावे चह नीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्याग करूं नये खरें । ऐसें चविारावें बरें
॥ ॥ तुमचिया तोंडें । [पां. िमािमािश खंडें.] िमािमु चि खंडे ॥ २ ॥ मजसाटश दे वा । कां हो लपचवला हे वा ॥ ३ ॥
जाला साविान । त्यासी घालावें भोजन ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चपता । वरी बाळाच्या तो चहता ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 २९०९. [पां. सुखा सुख.] सुख सुखा भेटे । मग तोचडल्या न तुटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रचवरचश्मकळा । नये
घाचलतां पैं डोळां ॥ ॥ दु चर तें जवळी । स्नेहें [पां. आकाश.] आकाशा कवळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्त । मािंें
पायश अखंचडत ॥ ३ ॥

२९१०. तुह्मां न पडे वेि । मािंा सरे ल संकोि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुकासाटश जोडे [त. नेश.] यश । येथें कां
करा आळस ॥ ॥ कृपेिें भुकेलें । होय जीवदान केलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चशकचवलें । मािंें ऐकावें चवठ्ठलें ॥ ३
॥

२९११. लोक ह्मणती मज दे व । हा तों अिमु उपाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां कळे ल तें करश । सीस तुिंे
हातश सुरी ॥ ॥ अचिकार नाहश । पूजा कचरती तैसा कांहश ॥ २ ॥ मन जाणे पापा । तुका ह्मणे मायबापा ॥ ३
॥

२९१२. एका ह्मणे भलें । आचणका सहज चि [पां. “चि” नाहश.] ननचदलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश न कचरतां [पां.
सायास.] आयास । सहज घडले ते दोा ॥ ॥ बरें वाइटािें । नाहश मज कांहश सािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाणी ।
खंडोचन राहावें नितनश ॥ ३ ॥

२९१३. आचणलें सेवटा । आतां कामा नये फांटा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज आपुलेंसें ह्मणा । उपचर या
नारायणा ॥ ॥ वेचियेली वाणी । युक्ती अवघी िरणश ॥ २ ॥ तुका िरी पाय । क्षमा करवूचन अनयाय ॥ ३ ॥

२९१४. न करा टांिणी । येथें कांहश आडिणी ॥ १ ॥ चजव्हा अमुप करी माप । चवठ्ठल चपकला मािंा
बाप [त. “अष्टही प्रहर । बारा मास चनरंतर ॥ ” हें कडवें अचिक आहे .] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवुकाळ । अवघा गोनवद गोपाळ ॥ ३
॥

२९१५. तुझ्या नामािी आवडी । आह्मी चवठो तुिंश वेडश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां न वजों अचणकां ठायां ।
गाऊं गीत लागों पायां ॥ ॥ काय वैकुंठ बापुडें । तुझ्या प्रेमसुखापुढें ॥ २ ॥ संतसमागममे ळ [दे . त. ॰मेळे.] ।
प्रेमसुखािा सुकाळ ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुझ्या पायश । जनममरणा ठाव नाहश ॥ ४ ॥

२९१६. साकरे च्या योगें [त. नावें.] वखु । राजा कागदातें दे खे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें आह्मां [दे . त. मानुसपण.]
मनु ष्ट्यपण । रामनाम केण्यागुणें ॥ ॥ चफरंगीच्या योगें करी । राजा काष्ठ हातश िरी ॥ २ ॥ रत्नकनका योगें
लाख । कंठश िचरती श्रीमंत लोक ॥ ३ ॥ दे वा दे वपाट । दे व्हाऱ्यावरी बैसे स्पष्ट ॥ ४ ॥ ब्रह्मनंदयोगें तुका ।
पढीयंता [पां. जनलोका.] सज्जनलोकां ॥ ५ ॥

२९१७. िनवंतालागश । सवुमानयता आहे जगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माता चपता बंिु जन । सवु माचनती विन
॥ ॥ जव मोठा िाले िंदा । तंव बचहण म्हणे दादा ॥ २ ॥ सदा शृग
ं ारभूाणें । कांता लवे बहु मानें ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे घन । भाग्य अशाश्वत जाण ॥ ४ ॥

२९१८. न चविाचरतां ठायाठाव । काय भुक

ं े [पां. तें.] तो गाढव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केला तैसा लाहे दं ड ।
खळ अचविारी लं ड ॥ ॥ करावें लाताळें । ऐसें नेणे कोण्या काळें ॥ २ ॥ न कळे उचित । तुका ह्मणे नीत
चहत ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २९१९. कंठश नामचसका । आतां कचळकाळासी िका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रोखा माना कश चसका माना ।
रोखा चसका तत्समाना ॥ ॥ रोखा न [पां. नाना.] मना चसका न मना । जतन करा नाककाना ॥ २ ॥ चसका न
[पां. मानी.] मनी रावण । त्यािें केलें चनसंतान ॥ ३ ॥ चसका मानी हळाहळ । [पां. जाला.] जालें सवांगश शीतळ ॥ ४
॥ तुका ह्मणे नाम चसका । पटश बैसलों चनजसुखा ॥ ५ ॥

२९२०. भूतश दे व ह्मणोचन [पां. भेटतां.] भेटतों या जना । नाहश हे भावना नरनारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणे
भाव पांडुरंग अंतरशिा । नलगे द्यावा सािा पचरहार ॥ ॥ दयेसाटश केला उपाचिपसारा । जड जीवा [पां.

जीव.] तारा नाव कथा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश पडत उपवास । चफरतसे आस िरोचनयां ॥ ३ ॥

२९२१. हारपल्यािी नका चित्तश । िरूं खंती वांयां ि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पावलें तें ह्मणा दे वा । सहज सेवा
या नांवें ॥ ॥ होणार [पां. होणार तें भोगें.] तें तें भोगें घडे । लाभ जोडे संकल्पें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोकळें मन ।
अवघें पुण्य या नांवें ॥ ३ ॥

२९२२. नेसणें आलें होतें गळ्या । लोक रळ्या कचरती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपचणयां सावचरलें । जग भलें
आपण ॥ ॥ संबि तो तुटला येणें । [पां. जागपणे.] जागेपणे िेष्टािा ॥ २ ॥ भलती सेवा होती अंगें । बारस वेगें
पचडलें ॥ ३ ॥ सावचरलें नीट बोजा । दृचष्टलाजा पुचढलांच्या ॥ ४ ॥ बरे उघचडले डोळे । हळहळे पासूचन ॥ ५ ॥
तुका ह्मणे चवटं बना । नारायणा िुकली ॥ ६ ॥

२९२३. चजव्हा जाणे चफकें मिुर [दे . त. “कश” नाहश.] कश क्षार । येर मास पर हाता [दे . त. हातास.] न कळे ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे खावें नेत्रश बोलावें मुखें । चित्ता सुखदु ःखें कळों येती ॥ ॥ पचरमळासी घ्राण ऐकती श्रवण ।
एकािे कारण एका [पां. नये.] नव्हे ॥ २ ॥ एकदे हश चभन्न ठे चवयेल्या [पां. दाचवयेल्या.] कळा । नािवी पुतळा सूत्रिारी
॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ऐशी जयािी सत्ता । कां तया अनंता चवसरले ती ॥ ४ ॥

२९२४. न लगे द्यावा जीव सहज [त. “चि” नाहश.] चि जाणार । आहे तो चविार जाणा कांहश ॥ १ ॥ मरण
जो मागे गाढवािा बाळ । बोचलजे िांडाळ शु द्ध त्यासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. कायी.] कई होईल स्वचहत । चनिान
जो थीत [दे . पां. थीतें.] टाकंू पाहे ॥ ३ ॥

२९२५. मोल वेिूनेयां िुंचडती सेवका । आह्मी तरी फुका मागों बळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नसतां जवळी चहत
फार करूं । जीव भाव िरूं तुझ्या पायश ॥ ॥ नेदंू भोग [पां. “आह्मी” नाहश.] आह्मी आपुल्या शरीरा । तुह्मांसी
दातारा व्हावें म्हू ण ॥ २ ॥ कीती तुिंी करूं आमुिे सायास । तूं का रे उदास पांडुरंगा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुज
काय मागों आह्मी । फुकािे कां ना भी ह्मणसी ना ॥ ४ ॥

२९२६. काय [दे . त. लवण कचळकेचवण.] लवणकचणकेचवण । एके क्षीण [दे . त. सागरा.] सागर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मां हे [पां. “हे ” नाहश.] येवढी अडिण । नारायणश मजचवण ॥ ॥ [दे . त. कुबेरा.] कुबेर अटाहासे जोडी । काय
कवडी कारणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कािमचण । कोण गणी भांडारी ॥ ३ ॥

२९२७. तुज मज नाहश भेद । केला सहज चवनोद ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं मािंा आकार । मी तों तूं ि चनिार
॥ ॥ मी तुजमाजी दे वा । घेसी माझ्या अंगें सेवा ॥ २ ॥ मी तुजमाजी अिळ । मजमाजी तूं [दे . तुिंें बळ ।.] सबळ
॥ ३ ॥ तूं बोलसी माझ्या मुखें । मी तों तुजमाजी सुखें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे दे वा । चवपरीत ठायश नांवा ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 २९२८. वैराग्यािें भाग्य । संतसंग हा चि [पां. लाभ.] लाग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संतकृपेिे हे दीप । करी [पां.

सािक.] सािका चनष्ट्पाप ॥ ॥ तो चि दे वभक्त । भेदाभेद नाहश ज्यांत ॥ २ ॥ तुका प्रेमें नािे गाये । गाचणयांत
चवरोन जाये ॥ ३ ॥

२९२९. जप तप ध्यान न लगे िारणा । चवठ्ठलकीत्तुनामाजी [पां. उभा.] सवु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राहें माझ्या
मना दृढ या विनश । आचणक तें मनश न िरावें ॥ ॥ कीतुनसमाचि सािन ते मुद्रा । राहतील थारा िरोचनयां
॥ २ ॥ तुका ह्मणे मुत्क्त हचरदासांच्या घरश । वोळगती िारी ऋचद्धचसचद्ध ॥ ३ ॥

२९३०. नाहश तुज कांहश मागत संपत्ती । आठवण चित्तश असों द्यावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सरचलया भोग
येईन सेवटश । पायापें या भेटी अनु सि
ं ानें ॥ ॥ आतां मजसाटश याल आकारास । रोकडी हे आस नाहश दे वा
॥ २ ॥ तुका ह्मणे मुखश असो तुिंें नाम । दे ईल तो श्रम दे वो [पां. काळा.] काळ ॥ ३ ॥

२९३१. चहतावरी यावें । कोणी बोचललों या भावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. नव्हती चवनोद उत्तरें । केले रंजवाया िोर ॥ .]

नव्हे चवनोदउत्तर । केले रंजवाया िार ॥ ॥ केली अटाअटी । अक्षरांिी दे वासाटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चखजों ।
नका [पां. रागा.] जागा येथें चनजों ॥ ३ ॥

२९३२. संचित प्रारब्ि [पां. “प्रारब्ि” नाहश.] चक्रयमाण । अवघा जाला नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश
आह्मांसी संबि
ं ु । जरा मरण कांहश बािु ॥ ॥ िै तािै तभावें । अवघें व्याचपयेलें दे वें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हचर ।
आह्मांमाजी क्रीडा करी ॥ ३ ॥

२९३३. नेणें करूं सेवा । पांडुरंगा कृपाळु वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांवें बुडतों मी काढश । सत्ता आपुचलया
ओढश ॥ ॥ चक्रयाकमुहीन । जालों इंचद्रयां अिीन ॥ २ ॥ तुका चवनंती करी । वेळोवेळां पाय िरी ॥ ३ ॥

२९३४. जयापासोचन सकळ । महीमंडळ जालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो एक पंढरीिा राणा । नये [पां. अनुमाना

श्रुतीसी.] श्रुती अनु माना ॥ ॥ चववादती जयासाठश । जगजेटी तो चवठ्ठल ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. “तो” नाहश.] तो
आकळ । आहे सकळव्यापक ॥ ३ ॥

२९३५. नाहश रूप नाहश नांव । नाहश ठाव िराया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें जावें ते थें आहे । चवठ्ठल
मायबहीण ॥ ॥ नाहश आकार चवकार । िरािर भरलें से ॥ २ ॥ नव्हे चनगुण
ु सगुण । जाणे कोण तयासी ॥ ३
॥ तुका ह्मणे भावाचवण । त्यािें मन वोळे ना ॥ ४ ॥

२९३६. आहे सकळां वेगळा । खेळे कळा िोरोचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खांबसुत्राचिये परी । दे व दोरी
हालचवतो ॥ ॥ आपण राहोचन चनराळा । कैसी कळा नािवी ॥ २ ॥ जेव्हां असुचडतो दोरी । भूमीवरी पडे
ते व्हां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तो जाणावा । सखा करावा आपुला ॥ ४ ॥

२९३७. आतां पुढें मना । [पां. वािा.] िाली जाली नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. तेथें.] येथें राचहलें राचहलें ।
कैसें गुंतोचन उगलें ॥ ॥ भोवतें भोंवनी । आचलयांिी [पां. “जाली” नाहश.] जाली िणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रंग रंगे ।
रंगलें पांडुरंगे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २९३८. आळस पाडी चवायकामश । शक्ती दे ईं तुझ्या नामश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हे [पां. “हे चि चवनवणी॰.” व

“आणीक विना॰.” ह्ा पंत्क्त मागेंपुढें आहे त.] चि. चवनवणी [पां. चवनवणी । चवनचवली॰.] चवनवणी । चवनचवली िरा मनश ॥ ॥
आचणक विना मुकी वाणी । तुमच्या गजो द्यावू गुणश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाय डोळां । [दे . “पाहें ” यािें “पाहावें” केलें

आहे .] पाहें एरवी अंिळा ॥ ३ ॥

२९३९. कोण वेिी वाणी । आतां क्षुल्लका कारणश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां हें चि काम करूं । चवठ्ठल
हृदयांत घरूं ॥ ॥ नेंदाचवया वृचत्त । आतां उठों चि बहु ती ॥ २ ॥ उपदे श लोकां । करूनी वेडा होतो तुका ॥
३॥

२९४०. [दे . मागेन.] मागणें तें एक तुज । दे ईं चविारोचन मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको दु जुनांिा संग ।
क्षणक्षणा चित्तभंग ॥ ॥ जनम घेईन मी नाना । बहु सोसीन यातना ॥ २ ॥ रंक होईन दीनांिा । घायें दे हपात
सािा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे हें चि आतां । दे ईं दे ईं तूं सवुथा ॥ ४ ॥

२९४१. जाणसी उचित । पांडुरंगा िमुनीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर म्यां बोलावें तें काई । सरे ऐसें तुिंे
पायश ॥ ॥ पालटती क्षणें । संचितप्रारब्ि चक्रयमाणें [दे . त. ॰चक्रयमाण.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्ता । होसी सकळ
कचरता ॥ ३ ॥

२९४२. तुह्मी कांटाळलां तरी । आह्मां न सोडणें हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जावें कवचणया ठाया । सांगा
चवनचवतों पायां ॥ ॥ केली चजवा साटी । आतां सुखें लागा पाठी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठाव । न सोडणें हा चि
भाव ॥ ३ ॥

२९४३. येउचन संसारश । मी तों [पां. जाणे एक.] एक जाणें हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेणें आचणक कांहश िंदा ।
चनत्य ध्यातसें गोनवदा ॥ ॥ कामक्रोिलोभस्वाथु । अवघा मािंा पंढचरनाथ ॥ २ [पां. “ऐसें हचरभक्तािें ज्ञान मचहमान ।
अतक्यु तयािें दु लुभ दरुाण ॥ .” हें कडवें जास्त आहे .] ॥ तुका ह्मणे एक । िणी चवठ्ठल मी सेवक ॥ ३ ॥

२९४४. सवुपक्षश हचर साहे सखा जाला । ओल्या अंगणीच्या कल्पलता त्याला ॥ १ ॥ सहजिाली
िालतां पायवाटे । नितामणशसमान होती गोटे ॥ २ ॥ तुका तरी हज बोले वाणी । त्यािे घरश वेदांत वाहे पाणी
॥३॥

२९४५. काय पुण्य ऐसें आहे मजपाशश । तांतडी िांवसी पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय ऐसा भक्त वांयां
गेलों थोर । तूं मज समोर होसी वेगा [पां. वेगश.] ॥ ॥ काय कष्ट [मािंी.] मािंे दे चखली िाकरी । तो तूं िंडकरी
पािाचरशी ॥ २ ॥ कोण मी नांवािा थोर [त. “थोर” नाहश.] गेलों मोटा । अपरािी करंटा नारायणा ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे नाहश ठाउकें संचित । येणें जनमचहत नाहश केलें ॥ ४ ॥

२९४६. आमुचिया भावें तुज दे वपण । तें कां चवसरोन राचहलासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ समथासी नाहश
उपकारस्मरण । चदल्या आठवण वांिोचनयां ॥ ॥ िळण वळण सेवकाच्या बळें । चनगुण
ु ाच्या [पां. चनगुण
ु ािें मूळ.]

मुळें सांभाळावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां आलों खंडावरी । प्रेम दे उचन हरी बुिंवावें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २९४७. आह्मी मेलों ते व्हां दे ह चदला दे वा । आतां करूं सेवा कोणािी मी [दे . “मी” नाहश.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सूत्रिारी जैसा हालचवतो कळा । तैसा [पां. नािवी पुतळा.] तो पुतळा नािे छं दें ॥ ॥ बोलतसें जैसें [त. तैसें.]

बोलचवतो दे व । मज हा संदेह कासयािा ॥ २ ॥ पाप पुण्य ज्यािें तो चि जाणे कांहश । संबि

ं हा नाहश
आह्मांसवें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी आइका हो [पां. संत.] मात । आह्मी या अतीत दे हाहू नी ॥ ४ ॥

२९४८. लागों नेदश बोल पायां तुझ्या हरी । जीव जावो पचर न करश आण ॥ १ ॥ परनारी मज
रखु माईसमान । वमनाहू चन िन नीि मानश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे यािी लाज असे कोणा । सहाकारी दीना ज्यािी
तया ॥ ३ ॥

२९४९. हे चि भेटी साि रूपािा आठव । चवसावला जीव आवडीपें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखािें भातुकें
करावें जतन । सेचवल्या ताहान भूक जाय ॥ ॥ दु रील जवळी आपण चि होतें । कवचळलें चित्तें चजवापासश
[पां. जीवनासी.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाम घेतों वेळोवेळां । होतील सकळा शीतळा नाडी ॥ ३ ॥

२९५०. आपुचलया बळें [पां. नाहश बोलवत । सखा कृपावंत ॰.] नाहश मी बोलत । सखा भगवंत [त. कृपा.] वािा
त्यािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ साळुं की मंजूळ बोलतसे वाणी । चशकचवता िणी वेगळािी ॥ ॥ काय म्यां पामरें
बोलावश उत्तरें । पचर त्या चवश्वंभरें बोलचवलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यािी कोण जाणे कळा । [पां. वागवी पांगुळा.]

िालवी पांगळा पायांचवण ॥ ३ ॥

२९५१. चहत सांगे ते णें चदलें जीवदान । घातकी तो जाण मनामागें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बळें हे वारावे अिमु
कचरतां । अंिळें िालतां आडरानें ॥ ॥ द्रव्य दे ऊचनयां िाडावें तीथासी । नेदावें िोरासी िेद्रबळ ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे ऐसें आहे हें पुराणश । [पां. नव्हे .] नाहश मािंी वाणी पदरशिी ॥ ३ ॥

२९५२. ऐसा [त. घेई रे सनयास ।. पां. घेई कां सनयास.] घेईं कां रे संनयास । करश संकल्पािा नयास [दे . नास. पां.
नाश.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग तूं राहें भलते ठायश । जनश वनश खोट भोई ॥ ॥ तोंडी जाचणवेिी कळा । होईं
वृत्तीसी वेगळा [पां. चनराळा.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नभा । होईं आमुिा ही भागा ॥ ३ ॥

२९५३. सोळा सहस्त्र होऊं येतें । भरलें चरतें आह्मापें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे तुह्मां ठायाठाव । दे व ह्मूण
संपादे ॥ ॥ कैिी चिरामध्यें चिरे । मना बरें आलें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगा । अंगलगा [पां. अंगसंगा.] चभन्न
[दे . करा.] परा ॥३॥

२९५४. इहलोकश आह्मां भूाण अवकळा । भोपळा वाकळा [त. अन्न चभक्षा. दे . “आचण चभक्षा” यािें “अन्न चभक्षा” केलें
आहे .] आचण चभक्षा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनमोली संपदा भयचवरचहत । सवुकाळ चित्त समािान ॥ ॥ चछद्रािा आश्रम
उं दीरकुळवाडी । िन नाम जोडी दे वािें [पां. दे वािी ते.] तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एक सेवटश राहाणें । वतुतों या जना
चवरचहत ॥ ३ ॥

२९५५. आह्मी भाग्यािे भाग्यािे । आह्मां तांवे भोपळ्यािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. “लोकांघरश तांबे थाळे । आह्मां घरी
परळ काळे ॥ ” हें कडवे येथे जास्त आहे .] लोकां घरश गाई ह्मैसी । आह्मां घरी उं चदरघुसी ॥ ॥ लोकां घरश हत्ती घोडे
। आह्मां आघोडीिे जोडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी सुडके । आह्मां दे खोन काळ िाके ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २९५६. गाऊं नेणें कळा कुसरी । कान िरोचन ह्मणें हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माझ्या बोबचडया बोला । चित्त
द्यावें बा चवठ्ठला ॥ ॥ मज हं सतील लोक । पचर मी गाईन चनःशंक ॥ २ ॥ तुिंे नामश मी चनलु ज्ज । काय
जनासवें काज ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे [पां. हो.] मािंी चवनंती । तुह्मी पचरसा कमळापती ॥ ४ ॥

२९५७. चवा पोटश सवा । जन [पां. भीत.] भीतें तया दपा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पंि भूतें नाहश चभन्न । [पां. गुणदु ःखे.]
गुण दु ःख दे ती शीण ॥ ॥ िंदन चप्रय वासें । [पां. आवडती.] आवडे तें जाती ऐसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दाणा । कुिर
चमळों नये अन्ना ॥ ३ ॥

२९५८. दे व अवघें प्रचतपादी । वंदी सकळां एका ननदी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें अवघें गेलें वांयां । चवा घास
एके ठायां ॥ ॥ सवांग कुरवाळी । उपटी एक रोमावळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्त । नाहश जयािें अंचकत ॥ ३ ॥

२९५९. मज मािंा उपदे श । आचणकां नये यािा रीस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी अवघे पांडुरंग । मी ि दु ष्ट
सकळ िांग ॥ ॥ तुमिा मी शरणागत । कांहश करा मािंें चहत ॥ २ ॥ तुका पाय िरी । मी हें मािंें दु र करश ॥
३॥

२९६०. जाणे त्यािें वमु नेणे त्यािें कमु । केल्याचवण िमु नणवती ॥ १ ॥ मैथुनािें सुख सांचगतल्या
[दे . “शूनय” खोडू न “खूण” केलें आहे .] शूनय । अनु भवाचवण कळूं नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जळो शात्ब्दक [त. “हे ” नाहश.] हें
ज्ञान । चवठोबािी खूण चवरळा जाणे ॥ ३ ॥

२९६१. अचभमानी पांडुरंग । गोवा काशािा [पां. हा.] हो मग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनु सरा लवलाहश । नका
चविार करूं कांहश ॥ ॥ कोठें राहातील पापें । जाचलया [पां. जाहाचलया अनुतापे.] हो अनु ताप [दे . अनुतापे.] ॥ २ ॥
तुका ह्मणे ये चि । घडी उभ्या पाववील थडी ॥ ३ ॥

२९६२. तुिंें वमु हातश । चदलें सांगोचनयां संतश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुखश नाम िरीन कंठश । अवघा सांटवीन
पोटश ॥ ॥ नवचविा वेचढन आिश । सांपडलासी भावसंिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वचळपे गाढे । कचळकाळ पायां
पडे ॥ ३ ॥

२९६३. माझ्या मना लागो िाळा । पहावया चवठ्ठल डोळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक नाहश िाड । न लगे
संसार हा गोड ॥ ॥ तचर ि फळ जनमा आलों । सरता पांडुरंगश जालों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । दे ईं िरणांिी
सेवा ॥ ३ ॥

२९६४. अवघें जेणें पाप नासे । तें हें असे पंढरीसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गात जागा गात जागा । प्रेम मागा
चवठ्ठला ॥ ॥ अवघी सुखािी ि राशी । पुंडचलकाशश वोळली [पां. “हे ” नाहश.] हे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जवळी आलें
। उभें ठे लें [दे . त. ठालें .] समिरणश ॥ ३ ॥

२९६५. दे ह तुझ्या पायश । ठे वचू न जालों उतराई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां माझ्या जीवा । करणें तें करश दे वा
॥ ॥ बहु अपरािी । मचतमंद हीनबुचद्ध ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणें । भावभक्तीिश लक्षणें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २९६६. जन हें सुखािें चदल्याघेतल्यािें । अंत हें काळशिें नाहश कोणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाल्या हीन
शत्क्त नाकडोळे गळती । सांडोचन पळती रांडापोरें ॥ ॥ बाइल ह्मणे [पां. खरें.] खर मरता तरी बरें । नाचसलें
हें घर थुंकोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंश नव्हतील कोणी । तुज िक्रपाणी वांिचू नयां ॥ ३ ॥

२९६७. जाणोचन नेणतें करश मािंें मन । तुिंी प्रेमखूण दे ऊचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग मी व्यवहारश असेन
वतुत । जेवश जळाआंत पद्मपत्र ॥ ॥ एकोचन नाइकें ननदास्तुचत कानश । जैसा कां उनमनी योचगराज ॥ २ ॥
दे खोचन न दे खें प्रपंि हा दृष्टी । स्वप्नशचिया सृचष्ट िेचवल्या [पां. िेइल्या. दे . “िेचवल्या” यािें “िेइल्या” केलें आहे .] जेवश ॥
३ ॥ तुका ह्मणे ऐसें जाचलयावांिून । [पां. करणें तो सीण.] करणें तें तें सीण वाटतसे ॥ ४ ॥

२९६८. चवठ्ठला चवठ्ठला । कंठ आळचवतां फुटला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कईं कृपा कचरसी नेणें । मज दीनािें
िांवणें ॥ ॥ जाल्या येरिंारा । जनमां बहु तांिा फेरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नष्टा । अबोलण्या तुझ्या िेष्टा ॥ ३ ॥

२९६९. ज्यासी चवायािें ध्यान । त्यासी कैंिा नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सािु कैंिा पापीयासी । काय
िांडाळामी काशी ॥ ॥ काय पचततासी चपता । काय अिमासी [पां. कसाबासी.] गीता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनरंजनी
। [दे . त. शट. पां. ाट.] शठ कैंिा ब्रह्मज्ञानी ॥ ३ ॥

२९७०. वरतें करोचनयां तोंड । हाका माचरतो प्रिंड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राग आळचवतो नाना । गातो काय तें
कळे ना ॥ ॥ आशा िरोचन मनश । कांहश दे ईल ह्मणऊचन ॥ २ ॥ पोटा एका साटश । तुका ह्मणे [त. जालों.] जाले
कष्टी ॥ ३ ॥

२९७१. प्रपंि वोसरो । चित्त तुिंे पायश [पां. मरो.] मुरो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें कनर गा पांडुरंगा । शुद्ध
रंगवावें रंगा ॥ ॥ पुरे पुरे आतां । नको दु चजयािी सत्ता ॥ २ ॥ लचटकें तें फेडा । तुका ह्मणे जाय पीडा ॥ ३ ॥

२९७२. ऐका कलीिें हें फळ । पुढें होइल ब्रह्मगोळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िारी वणु अठरा याती । भोजन
कचरती एके पंक्ती ॥ ॥ पूचजती असुरा रांडा । मद्य प्राचशतील पेंढा ॥ २ ॥ वामकवळ माजुन । जन जाईल
[दे . त. अिोपतन.] अिःपतन ॥ ३ ॥ तुका हचरभत्क्त करी । शत्क्त पाणी वाहे घरश ॥ ४ ॥

२९७३. गुरुमागामुळें [पां. भ्रष्टले सकळ. त. भ्रष्ट जाले सकळ.] भ्रष्ट सवुकाळ । ह्मणती याती कुळ नाहश ब्रह्मश ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचवत्राला ह्मणती नको हा कंटक । माचनती आत्त्मक अनाचमका ॥ ॥ डोहोर [पां. लोहार डोहार
दासे॰.] होलार दासी बलु ती बारा । उपदे चशती फारा रांडापोरा [पां. रांडापोरें.] ॥ २ ॥ कांहश टाण्या टोण्या चवप्र
चशष्ट्य होती । [पां. उघड.] उघडी फचजती स्विमािी ॥ ३ ॥ नसता करुनी होम खाती एके ठायश । ह्मणती पाप
नाहश मोक्ष येणें ॥ ४ ॥ इंचद्रयांिे पेठे भला कौल दे ती । मयादा जकाती माफ केली ॥ ५ ॥ नाहश शास्त्रािार
पात्रापात्र नेणे । उपदे शून घेणें द्रव्य कांहश ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे ऐसे गुरु चशष्ट्य [पां. जाण.] पूणु । चवठोबािी आण
नरका जाती ॥ ७ ॥

२९७४. बोलािे [पां. बोलािा.] गौरव । नव्हे मािंा [पां. “हा” नाहश.] हा अनु भव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंी हचरकथा
माउली । नव्हे आचणकांसी [पां. आचणकां.] पांचगली ॥ ॥ व्याली वाढचवलें । चनजपदश चनजाचवलें ॥ २ ॥ दाटली
वो रसें । चत्रभुवन ब्रह्मरसें ॥ ३ ॥ चवष्ट्णु जोडी कर । [रज माथां.] माथां रज वंदी हर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे बळ ।
तोरडी [पां. तोडरश.] हा कचळकाळ ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 २९७५. सेवट तो भला । मािंा बहु गोड जाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आलों चनजांच्या मोहरा । भेटों [पां. नेटी
(?भेटी).] रखु माईच्या वरा ॥ ॥ पचरहार जाला । अवघ्या [पां. अवघा दु ःखािा माचगला.] दु ःखािा माचगल्या
॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाणी । गेली आतां घेऊं िणी ॥ ३ ॥

२९७६. तुिंें नाम गाऊं आतां । तुझ्या रंगश नािों था था ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुझ्या नामािा चवश्वास । आह्मां
कैिा गभुवास ॥ ॥ तुिंे नामश चवसर पडे । तरी कोटी हत्या घडे ॥ २ ॥ नाम घ्या रे कोणी फुका । भावें
सांगतसे तुका ॥ ३ ॥

२९७७. बाइल तरी ऐसी व्हावी । नरकश गोवी अचनवार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घडों नेदी तीथुयात्रा । केला
कुतरा हातसोंका ॥ ॥ आपुली ि करवी सेवा । पुजवी दे वासाचरखें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गाढव पशु । केला नाशु
[पां. आयुष्ट्यािा.] आयुष्ट्या ॥३॥

२९७८.वाइले अिीन होय [त. होइल.] ज्यािें चजणें । [पां. त्याच्या.] तयाच्या अवलोकनें [पां. पडे .] पचडजे
िाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया ते जंत चजताती संसारश । माकडाच्या परी गारोड्यांच्या ॥ ॥ बाइले च्या मना
येइल तें खरें । अभागी तें पुरें बाइले िें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मेंग्या गाढवािें चजणें । कुतऱ्यािें खाणें लगबगा ॥ ३ ॥

२९७९. जगश मानय केलें हा तुिंा दे कार । कश कांहश चविार आहे पुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरतों कचवत्व
जोचडतों अक्षरें । येणें काय पुरें जालें मािंें ॥ ॥ तोंवचर हे मािंी न सरे करकर । जो नव्हे चविार तुझ्या मुखें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज पुंडचलकािी आण । जरी कांहश विन कचरसी मज ॥ ३ ॥

२९८०. कोंचडला [दे . “कोंचडलागे रोिुचन” असें मागून केलें आहे .] गे माज । चनरोिुनी [पां. “िार” नाहश.] िार ।
राखण तें वरें । येथें करा कारण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा गे हा गे हचर । कचरतां सांपडला िोरी । घाला गांठी िरी ।
जीवें माय त्रासाया ॥ ॥ तें [त. तो.] चि पुढें आड । चतिा लोभ चतला नाड । लावुनी िडफड । हात गोउनी
[पां. फळा वेगश.] पळावें ॥ २ ॥ संशयािें चवरडें [दे . चबऱ्हडे .] । यािे चनरसले भेटी । घेतली ते तुटी । आतां घेतां
फावेल ॥ ३ ॥ तुका येतो काकुलती । वाउचगया सोड । यासी चि चनवाड । आह्मी भार वाचहका ॥ ४ ॥

२९८१. िंड मारोचनयां वैसलों पंगती । उठचवतां फचजती दातयािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तें उचित
तुह्मां कां न कळे । कां हो िंांका डोळे पांडुरंगा ॥ ॥ घेईन इच्छे िें मागोचन सकळ । नाहश नव्हे काळ
बोलायािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जालों माना अचिकारी । [पां. योग्य नाहश परी लोक लाज ।.] नाहश लोक परी लाज दे वा ॥
३॥

२९८२. नाम न वदे ज्यािी वािा । तो लें क दो बापांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हे चि ओळख तयािी । खूण
जाणा अभक्तािी ॥ ॥ ज्यासी चवठ्ठल नाहश ठावा । त्यािा संग न करावा ॥ २ [पां. “ठावा नाहश पांडुरंग । जाणा

जातीिा तो मांग ॥ ” हें कडवें जास्त आहे .] ॥ नाम न म्हणे ज्यािें तोंड । तें चि िमुकािें कुंड ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे त्यािे
चदवशश । रांड गेली महारापाशश ॥ ४ ॥

२९८३. पचतत मी पापी शरण आलों तुज । राखें मािंी लाज पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ताचरयेले भक्त न
कळे तुिंा अंत । थोर मी पचतत पांडुरंगा ॥ ॥ द्रौपदी बचहणी वैरश [पां. वैचरयें गांचजली.] गांचजयेली । आपणाऐसी
केली पांडुरंगा ॥ २ ॥ प्रल्हादाकारणें [पां. प्रल्हादा॰.] स्तंभश अवतार । मािंा कां चवसर पांडुरंगा ॥ ३ ॥ सुदामा

विषयानु क्रम
ब्राह्मण [दे . त. दाचरद्रें .] दचरद्रें पीचडला । आपणाऐसा केला पांडुरंगा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तुज शरण चनजभावें [पां.
जीवें भावें.] । पाप चनदाळावें पांडुरंगा ॥ ५ ॥

२९८४. कस्तूरीिें रूप अचत हीनवर । माजी असे सार मोल तया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक ही तैसश
िंदनािश िंाडें । पचरमळें वाढे मोल तयां ॥ ॥ काय रूपें असे परीस [त. पारीस िांगला.] िांगला । िातु केली
मोला वाढ ते णें ॥ २ ॥ चफरंगी आचटतां नये बारा रुके । गुणें मोलें [पां. मोल.] चवकें सहस्रवरी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
नाहश जातीसवें काम । ज्यािे मुखश नाम तो चि िनय ॥ ४ ॥

२९८५. नव्हें मी स्वतंत्र अंगािा पाईक । जे हे सकचळक सत्ता वारूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मां आळवावें
पाउला पाउलश । कृपेिी साउली करश मज ॥ ॥ शत्क्तहीन तरी जालों शरणागत । आपुला वृत्तांत
जाणोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भवाभेणें िचरलें पाय । आणीक उपाय नेणें [पां. नेणों.] कांहश ॥ ३ ॥

२९८६. पाहों ग्रंथ तरी आयुष्ट्य नाहश हातश । नाहश ऐशी मचत अथु कळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होईल तें हो या
चवठोबाच्या नांवें । [पां. अर्तजलें ते भावें॰.] आिरलें भावें जीवश िरूं ॥ ॥ एखादा अंगासी येईल प्रकार । चविाचरतां
फार युत्क्त वाढे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आळी कचरतां गोमटी । मायबापा पोटश येते दया ॥ ३ ॥

२९८७. पाहातां रूप डोळां भरें । अंतर नु रे वेगळें । [त. पां. ॰वसे. ॰“वशे” याबद्दल.] इच्छावशें खेळ मांडी ।
अवघें सांडी बाहे री ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो [पां. “हा” नाहश.] हा नंदानंदन बाइये । यासी काय पचरिार वो [पां. “वो” नाहश.]
॥ ॥ चदसतो हा नव्हे तैसा । असे चदशाव्यापक । लाघव हा खोळे साटश [पां. खेळे साटश.] । होतां भेटी परते ना ॥ २
॥ ह्मणोचन उभी [पां. ठाकलीये.] ठालीये । परतलीये या [त. साटश.] वाटा । आड करोचनयां तुका । जो या लोकां
दाखचवतो ॥ ३ ॥

कान्होबा दे िाशीं भाांडले ते अभांग ॥ ३७ ॥

२९८८. दु ःखें दु भागलें हृदयसंपुष्ट । गनहवरें कंठ दाटताहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें काय केलें सुचमत्रा
सखया । चदलें टाकोचनयां वनामाजी ॥ ॥ आक्रंदती बाळें करुणाविनश । त्या शोकें मे चदनी [पां. कांपों. दे . मागून

“फुटों” यािें “कांपों” केलें आहे .] फुटों पाहे ॥ २ ॥ काय हें सामथ्यु नव्हतें तुजपाशश । संगें नयावयासी अंगभूतां ॥ ३ ॥
तुज ठावें आह्मां कोणी नाहश सखा । उभयलोकश तुका तुजचवण ॥ ४ ॥ कानहा ह्मणे तुझ्या चवयोगें पोरटश ।
जालों दे रे भेटी बंिुराया ॥ ५ ॥

२९८९. सख्यत्वासी गेलों करीत सलगी । नेणें चि अभागी मचहमा तुिंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पावलों आपुले
केलें लाहें रास । चनदै वां पचरस काय होय ॥ ॥ कष्टचवलासी म्यां िांडाळें संसारश । अद्याचपवचर तचर [पां. उदेश

ही । दे . उदे शही असेंि असतां मागून “उपदे शी” । असें केलें आहे . आचण त. ही उदे शही असतां “उपदे शही” असें केलें आहे .] उपदे शश ॥२॥
उचित अनु चित सांभाचळलें नाहश । [पां. तुका.] कानहा ह्मणे कांहश बोलों आतां ॥ ३ ॥

२९९०. असो आतां कांहश करोचनयां ग्लांती । कोणा काकुलती येइल येथें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करूं कांहश
चदस राहे तों सायास । िंोंबों [पां. िंोंबें.] त्या लागास भावाचिये ॥ ॥ कचरतों [पां. कचरती रुदना बापुडी॰.] रोदना
बापुडें ह्मणती । पचर नये अंतश कामा कोणी ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे पचडचलया वनश । चविार तो मनश बोचलला हे
॥३॥

विषयानु क्रम
 २९९१. िरफडें िरफड शोकें शोक होये । कायुमूळ आहे िीरापाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कल्पतसे मज ऐसें
हें पाहातां । करावी ते निता चमथ्या खोटी ॥ ॥ न िुके होणार सांचडल्या शूरत्वा । फुकट चि सत्तवा होइल
हानी ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे चदल्या बंद मना । वांिूचन चनघाना न पवीजे ॥ ३ ॥

२९९२. न लगे निता आतां [दे . अनमोन. त. आनमोहन. पां. आनमोदन.] अनु मोदन हाता । आलें मूळ भ्राता गेला
[पां. गेले.] त्यािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घरभेद्या येथें आहे तें [पां. तो.] सुकानु । िचरतों [त. पां. कवळु नु.] कवळू न पाय दोनही ॥
॥ त्यािें त्याचिया मुखें पचडलें ठावें । न लगे सारावें मागें पुढें ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे करील भेटी भावा । [पां.
सोडश.] सोडीन ते िवां या चवठ्ठला ॥ ३ ॥

२९९३. [पां. मूळस्थान.] मूळस्थळ ज्यािें गोमतीिे तीरश । तो हा सारी दोरी खेळचवतो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें
हें कळलें असावें सकळां । िोर त्या वेगळा नाहश दु जा ॥ ॥ वैष्ट्णव [दे . त. वैष्ट्णव हे रे तयािे.] हे हे र तयािे
पाळती । खूण हे चनरुती सांचगतली ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे आलें अनु भवास । ते णें ि आह्मांस नागचवलें ॥ ३ ॥

२९९४. बरा रे चनगुण

ु ा नष्ट नारायणा । घरबुडवणा भेटलासी ॥ १ ॥ एके घरश कोणी कोणासी न घरी ।
ऐसी अपरांपरी केली आह्मां ॥ २ ॥ कानहा ह्मणे कां रे चनष्ट्काम [दे . पां. चनःकाम.] दे चखलें । ह्मणोचन मना आलें
कचरतोसी ॥ ३ ॥

२९९५. िनदिनद तुझ्या करीन िनदड्या । ऐसें काय वेड्या जाचणतलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केली तरश बरें
मज भेटी भावास । नाहश तचर नास आरंचभला ॥ ॥ मरावें मारावें या आलें प्रसंगा । [पां. काय पांडुरंगा पाहातोसी.]

बरें पांडुरंगा कळलें सावें ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे तुिंी मािंी उरी । उडाली न िरश भीड कांहश ॥ ३ ॥

२९९६. भुत्क्त मुत्क्त [पां. तुिंी.] तुिंें जळों ब्रह्मज्ञान । दे माझ्या आणोनी भावा वेगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चरद्धी
[पां. “चरचद्धचसचद्ध” व “नको आपुचलया” या कडव्यांच्या जागा परस्परांशश बदलल्या आहे त.] चसद्धी मोक्ष ठे वश गुंडाळू न । दे माझ्या
आणून भावा वेगश ॥ ॥ नको आपुचलया नेऊं वैकुंठासी । दे माझ्या भावासी आणुन वेगश ॥ २ ॥ नको होऊं
कांहश होसील प्रसन्न । दे माझ्या आणून भावा वेगश ॥ ३ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे पाहा हो नाहशतरी । हत्या होईल
चशरश पांडुरंगा ॥ ४ ॥

२९९७. मुख्य आहे आह्मां माते िा पटं गा । तुज पांडुरंगा कोण ले खी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको लावूं आह्मां
सवें तूं तोंवरी । पाहा दू रवरी चविारूनी ॥ ॥ साहे संतजन केले महाराज । न घडे आतां तुज भेईन मी ॥ २
॥ तुकयाबंिु ह्मणे [त. आचहक्यें आचहक्येता. दे . अचहक्ये ऐक्यता. पां. ऐक्य एक्यता.] अइक्यें ऐक्यता । [पां. वाढे त्या.] वाढतें
अनंता दु ःखें दु ःख ॥ ३ ॥

२९९८. नये सोमसरी उपिारािी हरी । करकरें िें करश काळें तोंड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागतों इतुकें
जोडु चनयां कर । ठे उचनयां शीर पायांवरी ॥ ॥ तुह्मां आह्मां एके ठायश सहवास । येथें िै त िे ा काय [पां. खरा.]

बरा ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे बहु तां बहु तां रीती । अनंता चवनंती पचरसावी हे ॥ ३ ॥

२९९९. लालु िाईसाटश बळकाचवसी भावा । परी मी जाण दे वा चजरों नेदश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असों द्या
चनिय हा मनश मानसश । घातली येचवशश दृढ कास ॥ ॥ मज आहे बळ आळीिें सबळ । फोडीन अंत्राळ
हृदय तुिंें ॥ २ ॥ करुणारसें तुकयाबंिु ह्मणे भुलवीन । काढू चन घेईन चनज वस्तु ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३०००. तुिंश वमे आह्मां ठावश नारायणा । परी तूं शाहाणा होत नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग कालावुली [पां.
हाक.] हाका दे ते वेळे । होतोचस परी डोळे नु घचडसी ॥ ॥ जाणोचन अज्ञान करावें मोहरें । खोटी खोडी हे रे
तुिंी दे वा ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे कारण प्रिीचत । पाहातों वेळ चकती ते ि गुण ॥ ३ ॥

३००१. अवघश तुज बाळें साचरखश नाहश तें । नवल वाटतें पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणतां लाज नाहश
सकळांिी माउली । जवळी [पां. िचरयेलश.] िचरलश एकें दु री ॥ ॥ एकां सुख द्यावें घेऊचन वोसंगा । [पां. एकें.]

एक दारश गळा श्रमचवती ॥ २ ॥ एकां नवनी पाजावें दाटू न । एकें अन्न [दे . अन्नें.] अन्न कचरतील ॥ ३ ॥ एकें
वाटतील न वजावश दु री । एकांिा मत्सर जवळी येतां ॥ ४ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे नावडतश त्यांस । कासया
व्यालास नारायणा [पां. पांडुरंगा.] ॥ ५ ॥

३००२. चननांव [दे . त. चननांवा.] हें तुला । नांव साजे रे चवठ्ठला । बरा चशरचवला । फाटक्यामध्यें पाव ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश तरी चविाचरलें । पाप पुण्य ऐसें केंलें । भुरळें घातलें । एकाएकश भावासी ॥ ॥ मुद्रािारण [दे .
त. मुद्रा िारणें.] माळा चटळे । बोल रसाळ कोंवळे । हातश फांशािे गुंडाळे । कोण िाळे गृहस्था हे ॥ २ ॥ तुकयाबंिु
ह्मणे चमत्स्कन । कचरतोसी दे खोन । पाहा दु चरवरी चवत्च्छन्न । केला परी संसार ॥ ३ ॥

३००३. नाहश घचटका ह्मणसी । लाग लागला तुजपाशश । पचडला हृाीकेशी । जाव सकळ करणें ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें नेलें पांघरुण । ठावें असोन दु बुळ दीन । माणसांमिून । उठचवलें खाणोऱ्या ॥ ॥ आह्मश हें
जगऊचन होतों पाणी । संदश दे वदे व करूचन । जालासी कोठोचन । पैदा िोरा दे हाच्या [पां. दे वाच्या.] ॥ २ ॥
तुकयाबंिु ह्मणे केलें । उघडें [पां. उघड.] मजचि उमचगलें । ऐसें [पां. ऐसे कांही एक केलें .] काय गेलें । होतें तुज न
पुरतें ॥ ३ ॥

३००४. कनवाळ कृपाळ । उदार दयाळ मायाळ । ह्मणचवतोसी पचर केवळ । गळे काटू चदसतोसी ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ काय केलें होतें आह्मश । सांग [पां. तुिंें ये जनमश.] तुिंें एकये जनमश । जालासी जो स्वामी । एवढी सत्ता
करावया ॥ ॥ भले पणािा पवाडा । वरा दाचवला रोकडा । करूचन बंिु वेडा । जोडा मािंा चवखंचडला [त.

चवघचडला.] ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे भला । कैसें ह्मणताती तुजला । जीव आमुिा नेला । अंत पाचहला कांहशतरी ॥
३॥

३००५. आतां कळों आले गुण । अवघे चि यावरोन । िोखट लक्षण । िचरलें हें [पां. “हें ” नाहश.] घरघेणें ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ या नांवें नसिु । ह्मणचवतोसी दीनबंिु । मज तरी मैंदु । चदसतोसी पाहातां ॥ ॥ अमळ दया नाहश
पोटश । कठीण तैसाचि कपटी । अंिळ्यािी काठी । मािंी गुदरसी ि ना ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे पुरता । नाहश
ह्मणू बरें अनंता । एरवश [पां. एऱ्हवश तरी असता.] असतां । तुिंा घोंट भचरयेला ॥ ३ ॥

३००६. काय सांगों हृाीकेशा । आहे अनु ताप आला ऐसा । चगळावासी चनचमाा । चनचमा लागों नेदावें
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें बुडचवलें घर । लें करें बाळें दारोदार । लाचवलश काहार । तारातीर करोचन ॥ ॥ जीव
घ्यांवा नकवा [दे . कश.] द्यावा । तुिंा आपुला केशवा । इतुकें उरलें आहे । भावाचिया चनचमत्यें ॥ २ ॥ तुकयाबंिु
ह्मणे जग । बरें वाईट ह्मणो मग । या कारणें परी लाग । न संडावा सवुथा ॥ ३ ॥

३००७. मायबाप चनमाल्यावरी [पां. मीनल्यावरी.] । घातलें भावािे आभारश । तो ही पचर हरी । तुज जाला
असमाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हे कां भत्क्तिे उपकार । नांदतें चवध्वंचसलें घर । प्रसन्नता [दे . त. ॰वेव्हार.] व्यवहार ।

विषयानु क्रम
सेवटी हे जालासी ॥ ॥ एका चजवावरी । होतों [पां. होते दोही कटु ं ॰.] दोनी कुटु ं बारी । िाळवूं तो [पां. उरी.] तरश ।
तुज येतो चनलु ज्जा ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे भला । आणीक काय ह्मणावें तुला । वेडा [पां. त्याणश.] त्यानें केला ।
तुजसंवें संबंिु ॥ ३ ॥

३००८. पूवीं पूवुजांिी गती । हे चि आईचकली होती । सेवे लावूचन श्रीपती । चननिती केली तयांिी ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे पाठी लागलासी । ऐसा सांग हृाीकेशी । [त. अद्याप तरी.] अद्यापवरी न राहासी । अंत पाहासी
चकती ह्मूण ॥ ॥ जनमजनमांतरश दावा । आह्मां आपणां केशवा । चनचमत्य [पां. चनचमत्य िालवावा.] िालवा ।
काईसयास्तव हें ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे अदे खणा [पां. न दे खणा.] । चकती होसी नारायणा । दे खों सकवेना ।
खातयासी न खात्या ॥ ३ ॥

३००९. चनसुर संसार करून । होतों पोट भरून । केली चववसी चनमाण । दे वपण दाखचवलें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ ऐसा काचढयेला चनस । काय ह्मूण सचहत वंश । आचणलें शेवटास । हाउस तरी न पुरे ॥ ॥ उरलों
पालव्या सेवटश । तें ही न दे खवे दृष्टी । दोघांमध्यें तुटी । रोकडीचि पाडीली ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे गोड । बहु
जालें अचत वाड । ह्मणोनी कां बुड । मुळ्यांसचहत खावें ॥ ३ ॥

३०१०. बरा जाणतोसी िणुनीती । उचित अनुचित श्रीपती । करूं येते राती । ऐसी डोळे िंां कूचन ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां जाब काय कैसा । दे सी तो दे जगदीशा । आचणला वोळसा । आपणां भोंवता ॥ ॥ सेवचे िया
[पां. सवेचकया.] सुखास्तव । बळें िचरलें अज्ञानत्व । येइल पचर हा भाव । ज्यािा त्यासी कारणा ॥ २ ॥ तुकयाबंिु
ह्मणे नाहश । आतां आह्मां बोल कांहश । जडोचनयां पायश । तुिंे त्वां चि घेतलें ॥ ३ ॥

३०११. कांहश चवपचत्त अपत्यां । आतां अमुचिया होतां । काय होईल अनंता । पाहा बोलों कासया ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ बरें अनायासें जालें । सायासेंचवण बोले िाले । काबाड िुकलें । केलें कष्टावेगळें ॥ ॥ बरा
सांपडलासी वोजा । वमावरी केशीराजा । बोलायासी तुिंा । उजु रचि नाहशसा ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे दगा ।
बरा चदला होता बागा । िंडकरी [पां. िलगा.] िलागा । िांग दै वें पावलों ॥ ३ ॥

३०१२. दे वा तुजपें माझ्या पूवुजांिें ऋण । आहे तें कां नेचदसी अिंून । अवगलासी िंोंडपणें । परी मी
जाण जीवें [पां. “चजरों नेदश” याच्याबद्दल “न सोडश । ”.] चजरों नेदश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळों येईल रोकडें । उभा कचरन
संतांपुढें । तुिंें काय एवढें । भय आपुलें मागतां ॥ ॥ आचजवरी [पां. होता.] होतों नेणता । तों तुज फावलें रे
अनंता । कवडीिा तो आतां । पडों नेदीन फेर ॥ २ ॥ ठे चवला ये जीवनश जीव । ह्मणे तुकयािा बंिव । मािंा
गळा तुिंा पाव । एके ठायश बांिेन ॥ ३ ॥

३०१३. मागें असताशी कळला । उमस घेऊं नसता चदला । ते णें चि काळें केला । असता अवघा
चनवाडा [पां. चनवाड.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इतका न लगता उशीर । न चिरतों भीडभार । चसद्धासी [दे . त. वेव्हार.] व्यवहार
। कासयासी लागला ॥ ॥ असोचनयां माल खरा । चकती केल्या [पां. जाल्या.] येरिंारा । िरणें [पां. “ही” नाहश.] ही
चदवस ते रा । माझ्या भावें घेतलें ॥ २ ॥ अिंुन तरी इतक्यावरी । िुकवश जनािार हरी । तुकयाबंिु ह्मणे उरी ।
नाहश तरी मुरे कांहश ॥ ३ ॥

३०१४. आतां न राहें क्षण एक । तुिंा कळला रे लौचकक । नेदश हालों एक । कांहश केल्यावािूचन ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ संबंि पचडला कोणाशश । काय डोळे िंांचकतोसी । नेईन पांिांपाशश । दे नाहशतरी वोढू चन ॥ ॥ सुखें

विषयानु क्रम
नेदीस जाणवलें । नास केल्याचवण उगलें । तचर तें ही चविाचरलें । आह्मी आहे तुज आिश ॥ २ ॥ असें ि
करूचन चकती । नागचवलश नाहश नीती । तुकयाबंिु ह्मणे अंतश । न सोचडसी [पां. सोडी.] ते खोडी ॥ ३ ॥

३०१५. तुज ते सवे आहे ठावें । घ्यावें त्यािें बुडवावें । पचर तें आह्मांसवें आतां न फावे कांहश ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ नव्हों सोडायािे िणी । कष्टें मे ळचवलें करोचन । पाहा चविारोनी । आढी िरोचन काम नाहश ॥ ॥ अवघे
राचहले प्रकार । जालों जीवासी उदार । असा हा चनिार । कळला असावा असेल ॥ २ ॥ आतां चनदसुर नसावें
। गाठ पडली कुणब्यासवें । तुकयाबंिु ह्मणे राखावें । दे वा महत्व आपुलें ॥ ३ ॥

३०१६. बहु बोलणें नये कामा । वाउगें तें पुरुाोत्तमा । एकाचि विनें आह्मां । काय सांगणें तें सांग [पां.

सांगा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे णें आहे कश भांडाई [पां. भंडाई.] । करणें आहे सांग भाई । आतां भीड कांहश । कोणी न िरी
सवुथा ॥ ॥ मागें गेलें जें होउनी । असो तें िचरत नाहश मनश । आतां पुढें ये थूचन । कैसा काय चविार ॥ २ ॥
सारखी नाहश अवघी वेळ । हें तों कळतें सकळ । तुकयाबंिु ह्मणे खळखळ । करावी ते उरे ल [पां. उरे .] ॥ ३ ॥

३०१७. आतां हें न सुटे न िुके । बोल कां दवचडसी चफके । जन लोक पाचरखें । अवघें केलें म्यां
यासाटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये सरतां नव्हे भलें । तुिंें लक्षण कळलें । बैसलासी काचढलें । दे हािें मुळश चदवाळें ॥
॥ चदसतोसी बरा बोल कोंवळे । गुण मैंदािे िाळे । चदमताती ये वेळे । काय करूं चवसंबोचन ॥ २ ॥
तुकयाबंिु ह्मणे दे खतां । अंि बचहर ऐकतां । कैसें व्हावें आतां । इतचकयाउपरी ॥ ३ ॥

३०१८. चतहश ताळश हे चि हाक । ह्मणती पांढरा स्फचटक । अवघा बुडचवला लौचकक । सुखें चि भीके
[पां. भीक लागली.] लाचवलश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थोंटा नांव चशरोमणी । नाहश जोडा चत्रभुवनश । ह्मणोचन शाहाणे ते
कोणी । तुिंे दारश बैसचतना ॥ ॥ चनगुण
ु चनलाचजरा चननांवा । लं ड िंोंड कुडा दे वा । [दे . “नागचवसी रूपनावा”

असा या िरणावर नवीन पाठ घातला आहे .”] नागवणा या नांवा । वांिूचन दु जा नाइकों ॥ २ ॥ सवुगुणें संपन्न । कळों
आलासी संपूणु । तुकयाबंिु ह्मणे िरण । आतां जीवें न सोडश ॥ ३ ॥

३०१९. तो चि प्रसंग आला सहज । गुज िचरतां नव्हे काज । न संचडतां लाज । पुढें वोज न चदसे ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं तर न होसी शाहाणा । नये सांगतों तें ही मना । आपण आपणा । आतां प्रयत्न दे खावा ॥ ॥न
पुरवी पाहातां वाट । द्यावें [पां. प्रमाणािे खट.] प्रमाण िोखट । कास घालू चनयां नीट । िौघािार करावा ॥ २ ॥
आतां श्रमःिें कारण । नव्हे व्हावें उदासीन । न पडे तयाचवण । गांठी तुकयाबंिु ह्मणे ॥ ३ ॥

३०२०. हळू हळू जाड । होत िाचललें चलगाड । जाणवेल चनवाड [पां. चनवाडें .] । न कचरसी परी पुढें ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ मी तों सांगून उतराई । [पां. आलों.] जालों आतां तुज काई । कळों येईल भाई । तैसा करश चविार ॥
॥ मागें युगें अठ्ठाचवस । जालश चदवसािा चदवस । मुदल व्याज कासावीस । होसी दे वा ये कामें ॥ २ ॥
तुकयाबंिु ह्मणे राखें । आतां टाकश तुिंश तश सुखें । जगजाचहर ठाउकें । जालें नाहश खंडलें सें ॥ ३ ॥

३०२१. पत्र उिचटलें प्रेत्नें । ग्वाही [पां. करावया.] कराया कारणें । नाहशतरी पुण्यें । तुझ्या काय उणें
आह्मां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नांव तुिंें चि करोचन । आहों सुखें पोट भरोचन । केली जाणवणी । ह्मणउचन नाहश
ह्मणसील ॥ ॥ आतां इतचकयाउपरी । दे नको भलतें करश । ह्मणती ऋणकरी । आमुिा इतकें उदं ड ॥ २ ॥
तुकयाबंिु जागा । अळवावया पांडुरंगा । केला कांहश मागायािी नव्हती गरज ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३०२२. माझ्या भावें केली जोडी । न सरे सी कल्पकोडी । आचणयेलें िाडी । घालु चन अवघें वैकुंठ ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां न लगे यावें जावें । कोठें कांहश ि करावें । जनमोजनमश खावें । सुखें बैसोनसें जालें ॥ ॥
असंख्य संख्या नाहश पार । आनंदें दाटलें अंबर । न माये अपार । चत्रभुवनश सांटचवतां ॥ २ ॥ अवघें भरलें
सदोचदत । जाले सुखािे पवुत । तुकयाबंिु ह्मणे परमाथु । घन अद्भुत सांपडलें ॥ ३ ॥

३०२३. आतां िुकलें दे शावर । करणें अकरणें सवुत्र । घरासी आगर । आला सकळचसद्धशिा [पां.

चसद्धांिा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालों चनघाई चनघानें । लागलें अनंतगुणरत्न । जनमािें चवत्च्छन्न । दु ःख जालें [पां.

दचरद्र.] दाचरद्र ॥ ॥ तारूं [पां. लागलें .] सागनरिें अवचितें । हें दोवलें आलें येथें । ओचढलें संचितें । पूवुदत्तें
लािलें ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे सीमा । नाहश आमुचिया दै वा । आतां पुरुाोत्तमा । ऐसा सवदागर सांपडला ॥ ३
॥

३०२४. सांपडलें जुनें । आमुच्या वचडलांिें ठे वणें । केली नारायणें । कृपा पुण्यें पूवींचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ सुखें [पां. आनंदरूपें.] आनंदरूप आतां । आह्मी आहों याकचरतां । चनवारली निता । दे णें घेणें िुकलें ॥ ॥
जालें भांडवल घनरिें । अमुप नाम चवठ्ठलािें । सुकृत भावािें । हें तयानें [पां. दाखचवलें .] दाचवलें ॥ २ ॥ तुकयाबंिु
ह्मणे चफटला । पांग नाहश बोलायाला । िाड दु सरी चवठ्ठला । वांिचू नयां आणीक ॥ ३ ॥
॥ ३७ ॥

३०२५. काम क्रोि अहं कार नको दे हश । आशा तृष्ट्णा माया लज्जा निता कांहश । वास पंढरीिा जनम
सदा दे ईं । आणीक दु जें मागणें तुज नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. “कृपा दे ईं दान” हे पचहले शब्द नसून “ये हचर मज दे ईं दान नाशश

चत्रचमर॰” असें आहे .] कृपा दे ईं दान हचर मज कृपा दे ईं दान । नासश चत्रचमर दाखवश िरण । आतु पुरवावें भेटी
दे ऊन । नको उपेक्षंू आचलया शरण ॥ ॥ नाम अखंड हृदयश राहो वाणी । न पडो चवसर क्षण ज्यागृनत स्वप्नश
। संतसमागम ऐसा दे लावुचन । आणीक दु जें कांहश नेणें तुजवांिचू न ॥ २ ॥ पंथपुनरिा रचवसुत पुरे आतां । आड
करावा भवनसिु ऐसा नव्हता । नाहश आडताळा त्रैलोक्यामाजी सरता । चवनवी तुकयाबंिु िरणश ठे वचू न माथा
॥३॥

३०२६. तटािे जातीला नाहश भीड भार । लाता मारी थोर लाहान नेणे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . त. परी तो त्या
चवशेा मानुा होऊन.] परी त्या चवशेा मनु ष्ट्य होऊचन । करी खंड मान वचडलांिा ॥ ॥ बरे सा गाढव माया ना [पां.

नाहश.] बहीण । भुक

ं े िवीचवण [पां. भले चि.] भलतें चि ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे बोकड मातलें । न चविारी [पां.

चविाचरतां.] आपुले तोंडश भुते ॥ ३ ॥

३०२७. मायिंवा खर गाढवािें बीज । तें [पां. तें हें रासें (ऐसें?).] ऐसें सहज कळों येतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आपमाचनलें जेणें श्रेष्ठािें विन । ते चि त्यािी खु ण ओळखावी ॥ ॥ [दे . त. मद्यपीर पुरा.] मद्यपी तो पुरा अिम
यातीिा । तया उपदे शािा राग वांयां ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे चपसाळलें सुनें । आप पर ते णें न चविारावें ॥ ३ ॥

३०२८. मत्स्यकूमुशा
े ा कोणािा आिार । [पां. पृथ्वीिा.] पृचथवीिा भार वाहावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय
िाक आह्मां कासयािी निता । ऐसा तो असतां साहाकारी ॥ ॥ शंखिक्रगदा आयुिें अपार । वागचवतो भार
भक्तांसाटश ॥ २ ॥ पांडवां जोहरी राचखलें कुसरी । तो हा बंिुिा कैवारी तुकयाच्या ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३०२९. राम ह्मणतां कामक्रोिांिें दहन । होय अचभमान दे शघडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राम ह्मणतां कमु
तुटेल भवबंिन । नये श्रम सीण [पां. स्वप्नामाजी.] स्वप्नास ही ॥ ॥ राम [दे . ह्मणे.] ह्मणतां जनम नाहश गभुवास ।
नव्हे दाचरद्रास पात्र किश ॥ २ ॥ राम ह्मणतां यम शरणागत बापुडें । आढळ पद पुढें काय ते थें ॥ ३ ॥ राम
ह्मणतां िमु [दे . घडतील.] घडती सकळ । चतचमरपडळ [दे . त. पां. चत्रचमर॰.] नासे हे ळा ॥ ४ ॥ राम ह्मणतां ह्मणे
तुकयािा बंिु । तचरजेल भवनसिु संदेह नाहश ॥ ५ ॥

३०३०. मरोचन जाईन गुणनामावरूचन । तुझ्या िक्रपाणी मायबापा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िुकचवलश दु ःखें
मायेिा वोळसा । तोडोचनयां आशापाश ते णें ॥ ॥ केली काया तनु नहवसी शीतळ । नितातळपळ नाहश ऐसी
॥ २ ॥ काळें तोंड काळ करूचन राचहलें । भूतमात्र जालें सज्जनसखें ॥ ३ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे अवघ्या [दे . दे शचदशा.

त. अवघा दे शचदशा.] दशचदशा । मुक्त रे [पां. “रे ” नाहश.] परे शा तुझ्या पुण्यें ॥ ४ ॥

३०३१. आतां मागतों तें ऐक नारायणा । भावपूवुक मनापासूचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असों दे मोकळी
चजव्हा जचर गाइल गुण । नाहश तरी चखळु न टाकश परती ॥ ॥ माते चिया परी दे खती परनारी । ठे वश नेत्र तरी
नाहश [पां. “तचर” नाहश.] तचर नको ॥ २ ॥ तरी बरें कांटाळा कचरती ननदास्तुतीिा । नाहश तचर कानांिा ही दे ख
प्रेत्न ॥ ३ ॥ [पां. सकळा.] सकळ इंचद्रयांिा चनग्रह करूचन एक ॥ [दे . राखवश.] राखावश पृथक तोडोचन [पां. तोडोचनयां

।.] भ्रम ॥ ४ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे ते चि वाट प्राणां । पडतां नारायणा चवसर तुिंा ॥ ५ ॥

३०३२. नमस्कारी भूतें चवसरोचन याती । तेणें आत्मत्स्थती जाणीतली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परउपकारश
वेचियेल्या शक्ती । ते णें आत्मत्स्थती जाणीतली ॥ ॥ िै तािै तभाव [दे . त. ियें िैतभाव.] नाहश जया चित्तश । ते णें
आत्मत्स्थती जाणीतली ॥ २ ॥ जयाचिये वािे नये ननदास्तुती । ते णें आत्मत्स्थती जाणीतली ॥ ३ ॥ उचित
अनु चित जाणे िमुनीती । दृढ भाव भत्क्त मानव तो ॥ ४ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे वरकड ते येर । संसारािे खर
भारवाही ॥ ५ ॥

३०३३. िवदा भुवनें लोक चतनहश दाढे जो कवळी । संपुष्ट तो [त. “तो” नाहश.] संबळीमध्यें दे खा ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ उत्पचत्तसंहारकचरता जो पाळण । तो नंदा [पां. नंदािा.] नंदन ह्मणवीतसे ॥ ॥ असुर [त. पां. तोरडी.]

तोडरी दै त्यांिा काळ । जाला िारपाळ बळीिा तो ॥ २ ॥ लक्षुमीिा स्वामी क्षीराच्या सागरा । उत्च्छष्टकवळा
[पां. उत्च्छष्ट कळवळा.] पसरी मुख ॥ ३ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे ितुरांिा रावो । भावें तो पाहा [त. वो.] हो केला वेडा ॥ ४
॥

३०३४. कोण या पुरुााथािी गचत । आचणयेला हातोहातश । जाहाज पृथ्वीपचत । केली ख्याती अद्भुत
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भला रे पुंडचलका भला । मचहमा नव जाये वर्तणला । दगा दे उचन अवचघयांला । सांटचवलें
अचवनाश ॥ ॥ केलें एके घरश केणें [दे . “केलें ” दोनवेळ आहे .] । भरलश सदोचदत दु कानें । दु मदु चमलश सुखानें । हे
भाग्यािी पंढरी ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे चकल्ल्या । संतािे हातश चदल्या । आंगावेगळें आपुल्या । टाकुचन जाला
[दे . त. पां. मेहेमान.] मचहमान ॥ ३ ॥

३०३५. पाहा हो कचलिें मचहमान । असत्यासी चरिंलें जन । पापा दे ती अनु मोदन । कचरती हे ळण
संतांिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें अिमािें बळ । लोक िंकचवले सकळ । केलें िमािें [त. वाटोळें .] चनमूुळ । प्रळयकाळ
आरंभला ॥ ॥ थोर या युगािें आियु । ब्रह्मकमु उत्तम सार । सांडूचनयां चिजवर । दावलपीर स्मरताती ॥ २
॥ ऐसे यथाथािे अनथु । जाला बुडाला परमाथु । नाहश जाली ऐसी नीत । हा हा भूत पातलें ॥ ३ ॥ शांचत क्षमा

विषयानु क्रम
दया । भावभत्क्त सत्त्क्रया । ठाव नाहश सांगावया । [पां. सत्विैया.] सत्तविैयु भंचगलें ॥ ४ ॥ राचहलें [दे . त.

वणावणुिमु.] वणाश्रमिमु । अनयोनय चविरती कमु । ह्मणचवतां रामराम । [पां. महाश्रम.] श्रम महा माचनती ॥ ५ ॥ थे र
भोरपािे [पां. भोरप्यािे.] चवशश । िांवती भूतें [दे . त. पां. आचवसा] आचमाां तैसश । कथा पुराण ह्मणतां चससी । चतडीक
उठी [पां. नरक्यािे.] नकऱ्यािे ॥ ६ ॥ चवायलोभासाटश । सवाथेंसश प्राण साटी । [पां. परमाथेसी.] परमाथी पीठ मुठी ।
मागतां [पां. उठी.] उठती सुनशसश ॥ ७ ॥ िनाढ्य दे खोचन अनाचमक । तयातें [पां. माचनती.] मचनती आवश्यक ।
अपमाचनले वेदपाठक । साचत्तवक शास्त्रज्ञ संपन्न ॥ ८ ॥ पुत्र ते [पां. “ते” नाहश.] चपचतयापाशश । सेवा घेती सेवका
ऐसी । सुनांचिया दासी । सासा जाल्या आंदण्या ॥ ९ ॥ खोटें जालें आली नबबसी । केली मयादा नाहशसी । [दे.
त. भ्रतारें तश भायासी । रंक तैसें.] भाया भ्रतारें सी । रंक तैसश माचनती ॥ १० ॥ नमस्कारावया हचरदासां । [पां. लाज

िचरती॰.] लाजती िचरती कांहश गवुसा । पोटासाटश खौसा । वंचढती मनलछाच्या [पां. चमनलदाच्या] ॥ ११ ॥ बहु त पाप
जालें उिंबळ । उत्तम न ह्मणती िांडाळ । अभक्ष भचक्षती चवटाळ । कोणी न िरी [पां. िचरती.] कोणािा ॥ १२ ॥
कैसें जालें नष्ट वतुमान । एकादशीस खाती अन्न । चवडे घेऊचन ब्राह्मण । अनवदवाणी वदताती ॥ १३ ॥ काचमनी
चवटं चबल्या कुळवंती । वदनें [पां. दासीिश प्रीती िुंचबती.] दासीिश िुंचबती । सोवळ्याच्या [पां. त्स्थती.] स्फीती । जगश
चमरचवती पचवत्रता [पां. पचवत्र.] ॥ १४ ॥ मद्यपानािी सुराणी । नवनीता न [त. पुसती.] पुसे कोणी । केळवती
व्यचभिाचरणी । दै नयवाणी पचतव्रता ॥ १५ ॥ केवढी दोाािी सबळता । जाली पाहा हो भगवंता । पुण्य िुडावोनी
संता । तीथां हरी आचणली ॥ १६ ॥ भेणें मंद [पां. जाली.] जाल्या मे घवृचष्ट । आकांतली कांपे सृचष्ट । दे व चरगाले
कपाटश । आटाआटी प्रवतुली ॥ १७ ॥ अपीक िानयें चदवसें चदवसें । गाई ह्मैसी िेवल्या गोरसें । नगरें चदसती
[पां. उिं स.] उध्वंसें । चपकलश [पां. बहु वस.] बहु वसें पाखांडें ॥ १८ ॥ होम हरपलश हवनें । यज्ञयाग अनु ष्ठानें ।
जपतपाचदसािनें । आिरणें भ्रष्टलश ॥ १९ ॥ अठरा [पां. यातीिा.] यातशिे व्यापार । [पां. कचरतात.] कचरती तस्कराई
चवप्र । सांडोचनयां शुद्ध शु भ्र । वस्त्रें चनळश पांघरती ॥ २० ॥ गीता लोपली गायत्री । भरले िमत्कार मंत्रश ।
अश्वाचियापरी । कुमारी चवचकती वेदवक्ते ॥ २१ ॥ वेदाध्ययनसंचहतारुचि । [पां. काद्या.] भकाद्या कचरती तयांिी
। आवडी पंचडतांिी । मुसाफावरी बैसली ॥ २२ ॥ मुख्य सवोत्तम सािनें । तश उच्छे दुचन केलश दीनें । कुडश [दे .

कापटें .] कापयें महा मोहनें । चमरचवताती दु जुन ॥ २३ ॥ कळाकुशळता ितुराई । तकुवादी भेद ननदे ठायश ।
चवचिचनाेिािा वाही । एक ही ऐसश नाडलश ॥ २४ ॥ जे [पां. “जे” नाहश.] संनयासी तापसी ब्रह्मिारी । होतां वैरागी
चदगांबर चनस्पृही वैराग्यकारी [पां. “वैराग्यकारी” नाहश.] । [पां. कामक्रोि.] कामक्रोिें व्याचपले भारी । [पां. इच्छे करश.]

इच्छाकरश न सुटती ॥ २५ ॥ कैसें चवनाशकाळािें कौतुक । राजे जाले प्रजांिे अंतक । चपते पुत्र सहोदर । [दे .

एकएक (असें मागून केलें आहे ).] एकाएक शत्रुघातें वत्तुती ॥ २६ ॥ केवढी ये [पां. “ये” नाहश.] रांडेिी अंगवण । भ्रमचवलें
अवघें जन । याती अठरा िाऱ्ही वणु । कदु म करूचन चवटाळले [पां. टाचकली.] ॥ २७ ॥ पूवीं होतें भचवष्ट्य केलें ।
संतश तें यथाथु जालें । ऐकत होतों तें दे चखलें । प्रत्यक्ष लोिनश ॥ २८ ॥ आतां असो हें आघवें । गचत नव्हे
कळीमध्यें [पां. “वागवरावें’ नाहश.] वागवरावें । दे वासी [पां. करुणा भाका वेगें.] भाकोचन करुणावें । वेगें स्मरावें अंतरश ॥
२९ ॥ अगा ये वैकुंठनायका । काय पाहातोचस या कौतुका । िांव कलीनें गांचजलें लोकां । दे तो हाका सेवक
तुकयािा ॥ ३० ॥

३०३६. केली हाणांळां अंघोळी । येऊचन बैसलों राउळश ॥ १ ॥ अचजिें जालें भोजन । राम कृष्ट्ण
नारायण ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे नास । नाहश कल्पांती जयास ॥ ३ ॥
॥ १२ ॥

३०३७. तुजलागश मािंा जीव जाला चपसा । [पां. अवलोचकतां.] अवलोचकतों चदशा पांडुरंगा ॥ १ ॥
सांचडला [दे . त. वेव्हार.] व्यवहार माया लोकािार । छं द चनरंतर हा चि मनश ॥ ॥ आइचकलें कानश तें रूप

विषयानु क्रम
लोिन [पां. लोिनश.] । दे खावया सीण कचरताचत ॥ २ ॥ प्राण हा चवकळ होय कासावीस । जीवनाचवण मत्स्य
तयापरी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आतां कोण तो उपाव । करूं तुिंे पाव आतुडे तो ॥ ४ ॥

३०३८. कोणे गांवश आहे सांगा हा चवठ्ठल । जरी ठावा असेल तुह्मां कोणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लागतसें
पायां येतों लोटांगणश । मात तरी कोणी सांगा [पां. त्यािी.] यािी ॥ ॥ गुण रूप यािे [पां. वाचणता.] वाचणती या
संतां । मज क्षेम दे तां सुख वाटे ॥ २ ॥ सवुस्वें हा जीव ठे वीन िरणश । पांडुरंग कोणी दावी तया ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे गाईवत्सा [पां. ताडातोडी.] तडातोडी । तैसी जाते घडी एकी मज ॥ ४ ॥

३०३९. एकाचिये सोई कचवत्वािे बांिे । बांचिचलया [दे . त. साध्य.] सािे काय ते थें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय
हातश लागे भुसािे कांडणश । सत्यासी दाटणी करुचन कायें ॥ ॥ [पां. ठे वी.] कचवत्वािे [पां. कचवत्वािी.] रूढी
पायां [पां. पडे .] पाडी जग । सुखावोचन मग नरका जाय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व केल्याचवण साहे । फचजती ते [दे.

“ते” नाहश. त. ती.] आहे लचटक्या अंगश ॥ ३ ॥

३०४०. भल्यािें [दे . त. पां. दरुाण.] दशुन । ते थें शु भ चि [त. शकुन.] विन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोलावी हे
िमुनीत । क्षोभें होत नाहश चहत ॥ ॥ मयादा ते बरी । वेळ जाणावी ितुरश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु । लागे ऐसें
बरें मऊ ॥ ३ ॥

३०४१. आवडीनें िचरलश नांवें । चप्रयाभावें नितन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेडा जाला वेडा जाला । लांिावला
भक्तीसी ॥ ॥ चनिाड्या [पां. चनिाड हा.] िाड िरी । तुळसी करश दळ मागे ॥ २ ॥ िचरला मग न करी बळ ।
तुका ह्मणे कळ पायश ॥ ३ ॥

३०४२. कंठश राहो नाम । अंगश भरोचनयां प्रेम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें द्यावें कांहश दान । आलों पचतत शरण
॥ ॥ संतांचिये पायश । [पां. ठे वा वेळावेळां.] वेळोवेळां ठे वश डोई ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तरें । भवनसिु [पां. एकसरें.] एका
सरें ॥ ३ ॥

३०४३. चवठ्ठल चवठ्ठल येणें छं दें । ब्रह्मानंदें गजावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. वाहे .] वाये टाळ टाळ्याटाळी ।
होइल [पां. होय.] होळी चवघ्नांिी ॥ ॥ चवठ्ठल [दे . त. आद्ये.] आचद अवसानश । चवठ्ठल मनश स्मरावा [पां. िरावा.] ॥
२ ॥ तुका ह्मणे चवठ्ठलवाणी । वदा कानश आईका ॥ ३ ॥

३०४४. पंढरीिे वारकरी । ते अचिकारी मोक्षािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुंडचलका चदला [पां. चदिला.] वर ।
करुणाकरें चवठ्ठलें ॥ ॥ मूढ पापी जैसे तैसे । उतरी कासे लावूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [त. गोचवयेलें ] खरें जालें ।
एका बोलें संतांच्या ॥ ३ ॥

३०४५. अमृतािश फळें [पां. अमृत चि.] अमृतािी वेली । ते चि पुढें िाली बीजािी [पां. चबजाचिया ।.] ही ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ ऐचसयांिा संग दे ईं नारायणा । बोलावा विना जयांचिया ॥ ॥ उत्तम सेवन चसतळ कंठासी । पुष्टी
कांती तैसी चदसे वरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैसें होइजेत संगें । वास लागे अंगें िंदनाच्या [पां. िंदनािा.] ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३०४६. पंढरीसी जा रे आले नो संसारा । दीनािा सोयरा पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाट पाहे उभा
भेटीिी आवडी । कृपाळू तांतडी उतावीळ ॥ ॥ मागील पचरहार पुढें नोव्हे [पां. नाहश. दे . नेहे.] सीण । जाचलया
[दे . दाुणें] दाुण एकवेळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेदी आचणकांिे हातश । बैसला तो चित्तश चनवडे ना ॥ ३ ॥

३०४७. न कळे तें कळों येईल उगलें । नामें या चवठ्ठलें एकाचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न चदसें तें चदसों
येईल उगलें । नामें या चवठ्ठलें एकाचिया ॥ ॥ न बोलों तें बोलों येईल उगलें । नामें या चवठ्ठलें एकाचिया ॥
२ ॥ न. भेटे तें भेटों येईल आपण । कचरतां नितन चवठोबािें ॥ ३ ॥ अलभ्य तो लाभ होईल अपार । नाम
चनरंतर ह्मणतां वािे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आसक्त जीव [त. जड जीव.] सवुभावें । तरतील नांवें चवठोबाच्या ॥ ५ ॥

३०४८. [पां. बहु जनम.] बहु जनमें केला लाग । तो हा भाग लािलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जीव दे इन हा [पां.

पायातळश.] बळी । करीन होळी संसारा ॥ ॥ गेलें मग नये हाता । पुढती निता [पां. वाढत असे.] वाटतसे ॥ २ ॥
तुका ह्मणे तांतड करूं । पाय िरूं बळकट ॥ ३ ॥

३०४९. भत्क्तप्रेमसुख नेणवे आचणकां । पंचडत वािकां ज्ञाचनयांसी ॥ १ ॥ आत्मचनष्ठ जरी जाले
जीवनमुक्त । तरी भत्क्त सुख दु लुभ त्यां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृपा कचरल नारायण । तचर ि हें वमु पडे ठावें [दे .

त. ठायश.] ॥३॥

३०५०. दु िाळ गाढवी जरी जाली पाहे । पावेल ते काय िे नुसरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कागाचिया गळा
पुष्ट्पाचिया माळा । हं सािी तो [पां. ते.] कळा काय जाणे ॥ ॥ मकुटें अंघोळी लाचवयेले चटळे । ब्राह्मणािे लीळे
[पां. लळे .] वतूं नेणे ॥ २ ॥ जरी तो ब्राह्मण जाला कमुभ्रष्ट । तुका ह्मणे श्रेष्ठ चतहश लोकश ॥ ३ ॥

३०५१. दे व भक्तालागश करूं नेदी संसार । अंगें वारावार [पां. करीतसे.] करोचन ठे वी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
भाग्य द्यावें तरी अंगश भरे ताठा । ह्मणोचन करंटा करोचन ठे वी ॥ ॥ स्त्री द्यावी गुणवंती नसती गुंते आशा ।
यालागश ककुशा [पां. करूचन ठे वी.] पाठी लावी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. साक्ष मज आली॰.] मज प्रचित आली दे खा ।
आणीक या लोकां काय सांगों ॥ ३ ॥

३०५२. वाघें उपदे चशला कोल्हा । सुखें खाऊं [पां. दे रे मला ।.] द्यावें मला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतश मरसी तें न
िुके । मज [पां. कां.] ही माचरतोसी भुकें ॥ ॥ येरू ह्मणे भला भला । चनवाड [पां. तुिंे तोंडें चनवाड जाला.] तुझ्या
तोंडें जाला ॥ २ ॥ दे ह तंव [पां. तो.] जाणार । घडे ल हा [पां. पर.] उपकार ॥ ३ ॥ येरू ह्मणे मनश । ऐसें जावें
समजोचन ॥ ४ ॥ गांठी पडली ठका ठका । [पां. त्यािें वमु बोले .] त्यािा िमु बोले तुका ॥ ५ ॥

३०५३. जेथें आठवती स्वामीिे ते पाय । उत्तम ते [पां. तो.] ठाय रम्य स्थळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रान अथवा
घर एकांत लोकांत । समािान चित्त तें ते घडी ॥ ॥ िनय तो हा काळ सरे आनंदरूप । वाहातां संकल्प
गोनवदािे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाभकाळ तें [त. तो.] चि जीणें [पां. जेणें.] । भाग्य नारायण उत्तम तें ॥ ३ ॥

३०५४. तुज न भें मी कचळकाळा । मज नामािा चजव्हाळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंा बचळया नेणसी कोण ।
संतां साहे नारायण ॥ ॥ शंख वचिला सागरश । वेद घेउचन आला िारी ॥ २ ॥ [पां. कूमु.] कूमें दै त्य वचिला
जेठी । हात पाय लपवी पोटश ॥ ३ ॥ [पां. वराहरूप.] वाराहरूप िचरलें गाढें । िरा प्रतापें िचरली दाढे ॥ ४ ॥
चहरण्यकश्यप चवदाचरला । भक्त [पां. प्रऱ्हाद.] प्रल्हाद रचक्षला ॥ ५ ॥ वामन जाला चदनानाथ । बळी पाताळश

विषयानु क्रम
घातला दै त्य ॥ ६ ॥ छे दुचनयां सहस्र भुजा । कामिे नु आचणली बोजा ॥ ७ ॥ चशळा प्रतापें सागरश तारी । स्थापी
चबभीाण रावण मारी ॥ ८ ॥ मारोचनयां कंसराव । चपता सोडचवला वसुदेव ॥ ९ ॥ पांिाळीसी गांचजतां वैरी ।
वस्त्रें आपण जाला हरी ॥ १० ॥ गजेंद्र स्मरे राम राम । त्यासी पाववी वैकुंठिाम ॥ ११ ॥ तुका ह्मणे हचररूप
जाले । पुनहा जनमा नाहश आले ॥ १२ ॥

३०५५. [पां. सवुभतू श॰.] सवा भूतश द्यावें अन्न । द्रव्य पात्र चविारोन । उपचतष्ठे कारण । ते थें बीज पेरीजे [त.
पेरावें.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुण्य कचरतां होय पाप । [पां. दु ब.] दु ग्ि पाजोचन पोचशला [त. सपु.] साप । करोचन [पां.

अघोरािा.] अघोर जप । दु ःख चवकत घेतलें ॥ ॥ भूमी पाहातां नाहश वेगळी । माळ बरड एक काळी । उत्तम
चनराळी । मध्यम कचनष्ठ ॥ २ ॥ ह्मणोचन चववेकें । कांहश [पां. करणें तें चनकें.] करणें चनकें । तुका ह्मणे चफकें । रुिी
नेदी चमष्टान्न ॥ ३ ॥

३०५६. दे वावरी भार । वृचत्त अयाचित सार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे ह दे वािे सांभाळी । सार योजे यथाकाळश
॥ ॥ चवश्वासश चनिार । चवस्तारील चवश्वंभर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे व्हावें । बळ एक चि जाणावें ॥ ३ ॥

३०५७. वत्तुतां [पां. बसर.] बासर । काय करावें शरीर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठे वा नेमून नेमून । मािंें तुंमिे पायश
मन ॥ ॥ नेदाचवया वृत्ती । कोठें फांकों चि श्रीपती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भले । जनमा येऊचनयां [पां. ज्याले .] जाले
॥३॥

३०५८. केली प्रचतज्ञा [दे . त. प्रज्ञा.] मनाशश । [पां. तचर.] तईं मी [दे . त. दान.] दास सत्यत्वेशश । नेईन [पां.

नेईंपाया॰.] पायांपाशश । स्वामी मूळ पंढचरये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तोंवरी हें भरश पोट । केला तो चमथ्या बोभाट । नाहश
सांपडली वाट । सइराट चफरतसें ॥ ॥ ज्यावें आदरािें चजणें [पां. ज्याणें] । स्वामी कृपा करी ते णें । पाचळल्या
विनें । सख्यत्वािा अनु भव ॥ २ ॥ घडे तैसें घडो आतां । मायबापािी हे [दे . त. “हे ” नाहश.] सत्ता । तुका ह्मणे
निता । काय पाहें [पां. मारग.] मारगा ॥ ३ ॥

३०५९. नेत्र िंाकोचनयां काय जपतोसी । जंव [पां. जरी.] नाहश मानसश [पां. प्रेमभाव] भावप्रेम । ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ उघडा मंत्र जाणा राम कृष्ट्ण ह्मणा । तुटती यातना गभुवास ॥ ॥ मंत्र [पां. मंत्र तंत्र संध्या कचरसी॰.] यंत्र कांहश
कचरसी जडी बुटी । तेणें भूतसृष्टी पावशील ॥ २ ॥ [पां. तुका ह्मणे ऐक सुदं र मंत्र एक ।.] सार तुका जपे बीजमंत्र एक ।
भवनसिुतारक [पां. रामनाम.] रामकृष्ट्ण ॥ ३ ॥

३०६०. संत मारगश िालती । त्यांिी लागो मज माती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करावश सािनें । काय नव्हे
एक तेणें ॥ ॥ शेा घेईन [पां. सेबीन.] उत्च्छष्ट । िाय िणावरी पोट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतां पायश । जीव ठे चवला
चनियश ॥ ३ ॥

३०६१. जैसें तैसें बाळ माते सी आवडे । बोलतां बोबडे शब्द गोड ॥ १ ॥ आपुले आवडी ले ववी खाववी
। पाहोचनयां जीवश सुख वाटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय दे ऊं पचरहार । काय तें सािार जाणतसें ॥ ३ ॥

३०६२. दे वाचिया वस्त्रा स्वप्नश ही नाठवी । चस्त्रयेसी पाठवी उं ि साडी । ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गाईिें पाळण
नये चि चविारा । अश्वासी खरारा करी अंगें ॥ ॥ ले करािी [पां. गांड] रास स्वयें िांवें क्षाळूं । न ह्मणे प्रक्षाळूं
चिजपायां [पां. चिजपाय.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्याच्या तोंडावचर थुंका । जातो यमलोका भोगावया ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३०६३. उरा लावी उर आळं चगतां कांता । संतासी भेटतां अंग िोरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अतीत दे खोचन होय
पाठमोरा । व्याह्ासी सामोरा जाय वेगश ॥ ॥ चिजा नमस्कारा मनश भाव कैिा । तुकािे दासीिा लें क होय
॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मश क्रोिासी न यावें । स्वभावा करावें काय कोणश ॥ ३ ॥

३०६४. ब्रह्मज्ञान जरी [दे . केलें ] कळे उठाउठी । तचर कां नहपुटी वेदशास्त्रें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शास्त्रांिें
भांडण जप तीथाटण [दे . तीथाटणें.] । उवीिें भ्रमण या ि साटश ॥ ॥ यािसाटश जप यािसाटश तप । व्यासें ही
अमुप ग्रंथ केले ॥ २ ॥ या ि साटश संतपाय हे सेवावे । तचर ि तरावें तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

३०६५. गायत्री चवकोन पोट जे जाचळती । तया होय गचत यमलोकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कनयेिा जे नर
कचरती चवकरा । ते जाती अघोरा नरकपाता ॥ ॥ ना गाऊचनयां द्रव्य जे मागती । नेणों तयां गचत कैसी होय
॥२॥ [पां. “कैसें होइल त्यांिें ते ि हो जाणती । आह्मांसी संगचत नलगे त्यांिी. ॥” हें कडवें ज्यास्त आहे .] आमुिा सांगाती आहे तो
श्रीहचर । न लगे दु रािारी तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

३०६६. सािूच्या दशुना लाजसी गव्हारा । वेश्येचिया घरा [पां. पुष्ट्प.] पुष्ट्पें नेसी ॥ १ ॥ वेश्या दासी
मुरळी वोंवळी । ते तुज सोंवळी वाटे कैशी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां लाज घरश बुच्या । टांिराच्या कुव्या मारा
वेणी [दे . त. वेणश.] ॥ ३ ॥

३०६७. राउळसी जातां त्रास मानी मोठा । बैसतो िोहोटां आदरे शश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न करी स्नान
संध्या ह्मणे रामराम । गुरुगुडीिे प्रेम अहननशी ॥ ॥ दे वाब्राह्मणासी [पां. नजाय] जाईना शरण । दासीिे िरण
वंदी भावें ॥ २ ॥ सुगंि िंदन सांडोचनयां माशी । वसे [पां. दु गंिासों अत्यादरें ।.] दु गि
ं ीशश अचतआदरें ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे अरे ऐक भाग्यहीना । कां रे रामराणा चवसरसी [पां. चवसरलासी.] ॥ ४ ॥

३०६८. दु बुचद्ध ते मना । कदा नु पजो नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. आतां मज ऐसें.] आतां ऐसें करश । तुिंे
पाय चित्तश िरश ॥ ॥ उपजला [दे . भाव.] भावो । [पां. तुिंे] तुमिे कृपे चसद्धी जावो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां ।
लाभ नाहश या परता ॥ ३ ॥

३०६९. तरुवर बीजा पोटश । बीज तरुवरा सेवटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें तुह्मां आह्मां जालें । एकश एक
सापावलें ॥ ॥ उदकावरील तरंग । तरंग उदकािें अंग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नबवच्छाया । ठायश पावली चवलया
॥३॥

३०७०. साकरे च्या गोण्या बैलाचिये पाठी । तयासी सेवटश करबाडें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मालािे पैं पेटे
वाहाताती उं टें । तयालागश कांटे भक्षावया ॥ ॥ वाउगा हा िंदा आशा वाढचवती । बांिोचनयां दे ती यमा हातश
॥ २ ॥ ज्यासी असे लाभ तो चि जाणे गोडी । येर तश बांपड
ु श चसणलश वांयां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे शहाणा होईं रे
गव्हारा । िौऱ्यासीिा फेरा चफरों नको ॥ ४ ॥

३०७१. [पां. चिरकुटें .] चिरगुटें घालू चन वाढचवलें पोट । गऱ्हवार बोभाट जनामध्यें ॥ १ ॥ लचटके चि
डोहळे दाखवी प्रकार । दु ि स्तनश पोर पोटश नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंतश वांज चि ते खरी । फचजती दु सरी
जनामध्यें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३०७२. मािंी सवु निता आहे चवठोबासी । मी त्याच्या [पां.॰ पायांपाशश न चवसंबें.] पायांसी न चवसंभें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ चवसरे ना [दे . त. चवसरतां.] रूप [पां. क्षणरूप एक चित्तश ।.] क्षण एक चित्तश । चजवलग मूती सांवळी ते ॥ ॥
चवसरतां हरी क्षण एक घडी । अंतरली जडी लक्षलाभ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माझ्या चवठोबािे पाये । संजीवनी
आहे हृदयामाजी ॥ ३ ॥

३०७३. काय तश करावश मोलािश माकडें । [त. नाितील] नाित ती पुढें संसाराच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िंाडा
दे तेवळ
े े चविचकती दांत । घेती यमदू त दं डवरी [पां. दं डावरी.] ॥ ॥ हात दांत कान हलचवती मान । [पां. दाचवती हे
जन॰.] दाखचवती जन मानावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती जालश हश [त. तश.] फचजत । मागें नाहश नीत भारवाही ॥
३॥

३०७४. थोर ती गळाली पाचहजे अहंता । उपदे श घेतां सुख वाटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ व्यथु भराभर केलें
पाठांतर । जोंवरी अंतर शु द्ध नाहश ॥ ॥ घोडें काय थोडें वागचवतें ओिंें । भावेंचवण तैसें पाठांतर ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे िरा चनष्ठावंत भाव । जरी पंढरीराव पाचहजे तो ॥ ३ ॥

३०७५. जाय जाय तूं पंढरी । होय होय वारकरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांडोचनयां वाळवंट । काय इत्च्छसी
वैकुंठ ॥ ॥ खांद्या पताकांिे भार तुळसीमाळा आचण अबीर ॥ २ ॥ सािुसत
ं ांच्या दाटणी । तुका जाय
लोटांगणश ॥ ३ ॥

३०७६. जगश ऐसा बाप व्हावा । ज्यािा वंश मुत्क्तस जावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पोटा येतां हरलें पापा ।
ज्ञानदे वा मायबापा ॥ ॥ मुळश बाप होता ज्ञानी । तरी आह्मी लागलों ध्यानश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मी पोटशिें
बाळ । मािंी पुरवा ब्रह्मशिी आळ ॥ ३ ॥

३०७७. संतांच्या हे ळणे बाटलें जें तोंड । प्रत्यक्ष तें कुंड िमुकािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भेसळीिें वीयु ऐशा
अनु भवें । आपुलें परावें नाहश खळा ॥ ॥ संतांिा जो [पां. शोि जी.] शोि कचरतो िांडाळ । िरावा चवठाळ बहु
त्यािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केली [पां. प्रचतज्ञा यासाटश.] प्रज्ञा या ि साटश । कांहश मािंे पोटश शंका नाहश ॥ ३ ॥

३०७८. बहु टाळाटाळी । होतां [पां. होते भोवत हे ॰.] भोबताहे कळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरें नव्हे ल सेवटश । भय
असों द्यावें पोटश ॥ ॥ [पां. मुरगाचळतां.] मुरगाळी कान । [दे . घुसमाडील.] घुसमांडील साविान ॥ २ ॥ अबोलणा
तुका । ऐसें [पां. कांहश बोलू नका ।.] कोणी ले खूं नका ॥ ३ ॥

३०७९. चजव्हे जाला िळ । नेये अवसान ते [त. पां. “ते” नाहश.] पळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि वोसनावोनी [पां.

वासणाउचन.] उठी । दे व [पां. चवठ्ठल.] सांटचवला पोटश ॥ ॥ नाहश ओढा वारा । पचडला प्रसंग तो बरा ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे जाली । मज हे [पां. अनावर हे .] अनावर बोली ॥ ३ ॥

३०८०. गोहो यावा गांवा । ऐसे नवस करी आवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैिें पुण्य तया [पां. चतिे.] गांठी । [पां.

व्रत.] व्रतें वेिी लोभासाटश ॥ ॥ वाढवें संतान । [दे . त. पां. ग्रहश.] गृहश व्हावें िनिानय ॥ २ ॥ मागे गारगोटी ।
पचरसािीये साटोवाटी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मोल । दे उन घेतला सोमवल [पां. सोमोल. (दोनहीरूपें “सोमल” याबद्दल

असावश).] ॥४॥

विषयानु क्रम
 ३०८१. बाळपणें ऐसश वरुाें गेलश बारा । खेळतां या पोरा नानामतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवटू दांडू िेंडू [पां.

वािोऱ्या.] लगोऱ्या वाघोडश । िंपे पेंड [पां. घडी.] खडी एकीबेकी ॥ ॥ हमामा हु ं बरी पकव्याच्या बारे । खेळे
जंगीभोंवरें िुंबािुंबी ॥ २ ॥ सेलडे रा आचण चनसरभोंवडी । उिली बाले िोंडश अंगबळें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ऐसें
बाळपण गेलें । मग तारुण्य आलें गवुमूळ ॥ ४ ॥

३०८२. तारुण्याच्या मदु न मनी कोणासी । सदा मुसमुसी [दे . त. खूळ.] घुळी जैसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे .

अंठोनी वेंठोनश. पां. आटोनी वेटोनी.] अठोनी वेठोनी बांिळा मुंडसा । चफरतसे ह्मैसा जनामिश ॥ ॥ हातश दीडपान
वरती ि [पां. करी.] मान । नाहश तो सनमान भचलयांसी ॥ २ ॥ श्वानाचिया परी नहडे दारोदारश [पां. दारोदार । पाहे

परनार॰.] । पाहे परनारी पापदृष्टी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ऐसा [पां. ऐसी थोर हाण िंाली.] थोर हा गयाळी । कचरतां टवाळी
जनम गेला ॥ ४ ॥

३०८३. ह्मातारपणश थेटे पडसें खोकला । [त. हात हा कपाळा लावुचन बैसे ।.] हात कपाळाला लावुचन बैसे ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खोबचरयािी वाटी जालें असे मुख । गळतसे नाक श्ले ष्ट्मपुरी ॥ ॥ बोलों जातां शब्द नये चि हा
नीट । गडगडी कंठ कफ भारी ॥ २ ॥ सेजारी ह्मणती मरेना कां मे ला । आचणला कांटाळा येणें आह्मां ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे आतां सांडुनी [पां. सांडुचनयां काम.] सवुकाम । स्मरा राम राम क्षणक्षणा ॥ ४ ॥

३०८४. जेथें कीतुन करावें । ते थें अन्न न सेवावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बुका लावूं नये भाळा । माळ घालूं नये
गळां ॥ ॥ तटावृाभासी दाणा । तृण मागों नये जाणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे द्रव्य घेती । दे ती ते ही नरका जाती
॥३॥

३०८५. लं केमाजी घरें चकती तश आइका । सांगतसें संख्या जैसीतैसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पांि लक्ष घरें
पाााणांिश जेथें । सात लक्ष तेथें चवटे बंदी ॥ ॥ कोचट घरें जेथें कांशा आचण तांब्यािश । शुद्ध कांिनािश सप्त
कोटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्यािी संपदा एवढी । सांगातें कवडी गेली नाहश ॥ ३ ॥

३०८६. व्यचभिाचरणी गचणका कुंटणी । चवश्वास चि मनश राघोबािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी ही पाचपणी [दे .
वाइली.] वाचहली चवमानी । अिळ भुवनश ठे चवयेली ॥ ॥ पचततपावन चतहश लोकश ठसा । कृपाळू कोंवसा
अनाथांिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवठोबािी िरा सोय । आचणक उपाय नेणश चकती ॥ ३ ॥

३०८७. गजेंद्र तो हस्ती [त. वरुाें सद्दस्र.] सहस्र वरुाें । जळामाजी नकें पीचडलासे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . त.
सुहुदश.] सुहृदश सांचडलें कोणी नाहश साहे । अंतश वाट पाहे चवठो तुिंी ॥ ॥ कृपेच्या सागरा माझ्या नारायणा ।
तया दोघांजणा ताचरयेलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेले वाऊचन चवमानी । मी ही आईकोनी चवश्वासलों ॥ ३ ॥

३०८८. ब्रह्मयािे वेद शंखासुरें नेले । त्यासाटश िचरलें मत्स्यरूप ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते णें आत्मा नव्हता
नेला ब्रह्मांडासी । काय ब्रह्मयासी नव्हतें ज्ञान ॥ ॥ पचर ते णें िावा केला आवडीनें । जाले नारायण
कृपानसिु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवठोबा मी नामिारक । पोसनें [पां. पोसणे.] सेविक भेटी दे ईं ॥ ३ ॥

३०८९. दे वश आचण दै तश नसिू गुसचळला । भार [पां. “पृथ्वीस जाला” याबद्दल “पृथ्वीला”.] पृथ्वीस जाला
साहावेना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जालासी कासव िचरली पाठीवरी । निता तुज हरी सकळांिी ॥ ॥ तये [त. वेळश.]

विषयानु क्रम
काळश दे व कचरताती स्तुती । कृपाळु श्रीपती ह्मणोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे उदं ड पवाडे । ज्यासी सहस्र
तोंडें चसणला तो ही ॥ ३ ॥

३०९०. चहरण्याक्ष दै त्य मातला जे काळश । वरदानें बळी शंकराच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इंद्रपदराज्य घेतलें
चहरोनी । दे वा िक्रपाणी ह्मणती िांव [पां. िांवा] ॥ ॥ तइं पांडुरंगा शूकर जाले ती । तया दै त्यपती [त. दे .

मारचवले ] माचरयेलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्यांिश राज्यें त्यांसी चदलश । ऐसी तूं माउली पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३०९१. प्रल्हादाकारणें [दे . नरनसहश.] नरनसह जालासी । त्याचिया बोलासी सत्य केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
राम कृष्ट्ण गोनवद [दे . त. गोनवदा नारायणा॰.] नारायण हचर । गजे राजिारश भक्तराज ॥ ॥ चवठ्ठल मािव मुकुंद
केशव । ते णें दै त्यराव दिकला [पां. दिके मनश.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तयां कारणें सगुण । भक्तांिें विन सत्य केलें
॥३॥

३०९२. नामािें सामथ्यु कां रे दवडीसी । [पां. काय चवसरलासी॰.] कां रे चवसरसी पवाडे हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
खणखणां हाणती [दे . खगु.] खगें प्रल्हादासी । न रुपे आंगासी नकचित ही ॥ ॥ राम कृष्ट्ण हरी ऐसी मारी
हाक । ते णें पडे िाक बचळयासी ॥ २ ॥ असों [पां. द्या.] द्यावश सामथ्यें ऐचसया कीतीिश । आवडी तुक्यािी भेटी
दे ईं ॥ ३ ॥

३०९३. वाटीभर चवा चदलें प्रल्हादासी । चनभुय [त. पां. चनभुर.] मानसश तुझ्याबळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भोक्ता
नारायण केलें तें प्राशन । प्रतापें जीवन जालें तुझ्या ॥ ॥ नामाच्या नितनें चवाािें तें आप । जाहालें दे खत
नारायणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे तुिंे बचडवार । चसणला फणीवर वणुवन
े ा॥३॥

३०९४. अत्ग्नकुंडामाजी [दे . ॰मध्यें.] घातला प्रल्हाद । तरी तो गोनवद चवसरे ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चपचतयासी ह्मणे व्यापक श्रीहचर । नांदतो मुरारी सवां ठायश ॥ ॥ अत्ग्नरूपें मािंा सखा नारायण । प्रल्हाद
गजूुन हाक मारी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अत्ग्न जाहाला शीतळ । [पां. प्रतापें सबळ चवठो तुझ्या.] प्रताप [त. सकळ.] सबळ
चवठो तुिंा ॥ ३ ॥

३०९५. कोपोचनयां चपता बोले [पां. पुसे.] प्रल्हादासी । सांग हृाीकेशी कोठें आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येरू
ह्मणे काष्ठश पाााणश सकळश । आहे वनमाळी जेथें ते थें ॥ ॥ खांबावरी लात माचरली दु जुनें । खांबश नारायण
ह्मणतां चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कैसा [पां. ऐसा.] खांब कडाचडला । ब्रह्मा दिकला सत्यलोकश ॥ ३ ॥

३०९६. डळमचळला मे रु आचण तो मांदार । पाताळश फचणवर डोई िंाडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लोपे तेजें सूयु
आणीक [त. तो.] हा िंद्र । कांपतसे इंद्र थरथरां ॥ ॥ ऐसें रूप उग्र हरीनें िचरलें । दै त्या माचरयेलें मांडीवरी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे भक्तांकारणें श्रीहचर । बहु दु रािारी चनदाचळले [पां. मर्तदयेले.] ॥३॥

३०९७. बहु त कृपाळु दीनािा दयाळु । जगश भक्तवत्सळु नाम तुिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचनयेला चित्तश
बळीिा उपकार । अिंूचन त्यािें [पां. दार.] िार राखसील ॥ ॥ काय त्याच्या भेणे बैसलासी [पां. बैसले ती.] िारश
। नाहश तुज हचर कृपा बहु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भक्तजनािी ममता । तुह्मांसी अनंता अलोचलक ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३०९८. पांडुरंगा तुिंे काय वाणूं गुण । पवाडे हे िनय जगश तुिंे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दं चडलें दु वासा सुरा
असुरानें । तो [पां. आला तो.] आला गाऱ्हाणें सांगावया ॥ ॥ बचळचिये िारश तुह्मी बैसले ती । दु वास चवनंती
करी भावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृपासागरा श्रीहरी । तुिंी भक्तावरी प्रेमच्छाया ॥ ३ ॥

३०९९. दु वासया [“दु वास्या” या संबोिनरूपाबद्दल.] स्वामी गुंतलों भाकेसी । पुसा जा बळीसी चनरोप द्यावा ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािे आज्ञेचवण आह्मां येतां नये । िारपाळ राहें होऊचनयां ॥ ॥ पुसे दु वासया बळीसी जाऊचन ।
येरू ह्मणे िंणी बोलों नका ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला अनयत्रािा त्याग । ते व्हां पांडुरंग सखा जाला ॥ ३ ॥

३१००. बळी ह्मणे आचज दु वासया स्वामी । मागों नका तुह्मी नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु तां [त.

प्रवासश.] प्रयासश जोडला श्रीहरी । बैसचवला िारश राखावया ॥ ॥ परतला दु वास मग हो ते थूचन । नितातुर
मनश उिे गला ॥ २ ॥ काय तूं एकािा आहे सी अंचकत । होईं कृपावंत तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

३१०१. त्रैलोकशिा [पां. त्रैलोक्यािा.] नाथ सकळांिा आिार । बचळिें [पां. त्वां िार.] तुबां घर िचरयेलें ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां मोकचललें कोणां चनरचबलें । कोणा हातश चदले चतनही लोक ॥ ॥ अनाथांिा बंिु दासांिा
कैवारी । चब्रदें तुिंश हरी जाती वांयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें [पां. ऐसा.] बोचलला दु वास । वाटला संतोा पांडुरंगा
॥३॥

३१०२. बोचलले [त. दे . “बोचलले ते” याबद्दल “बोचलले ती”.] ते दे वऋाी दु वासया । जाय पुसावया मागत्यानें ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागुता दु वास पुसे बचळराया । चनरोप जावया दे ईं दे वा ॥ ॥ बळी ह्मणे त्यासी जाय मी न ह्मणें ।
जाईल नारायण लागला िी ॥ २ ॥ मजपाशश राहें कोठें तरश जाय । तुका ह्मणे पाय न सोडश मी ॥ ३ ॥

३१०३. दु वासें चनरोप आचणला ये चरती । मग वाढले ती नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठे चवलें िरण
बचळचनये िारश । शीर अंगावरी लांबचवलें ॥ ॥ पाचडयेलें िार िारावचतयेसी । वचर हृाीकेशी चनघाले ती ॥ २
॥ ते थूचनयां नाम पचडलें िारका । वैकुंठनायका तुका ह्मणे ॥ ३॥

३१०४. मुरुकुश दोनही माचरले आसुर ॥ दु वास ऋाीश्वर सुखी केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचरयेला मुरु
ह्मणोनी मुरारी । नाम तुिंें हरी पचडयेलें ॥ ॥ पूवीहु नी ऐसा भत्क्तप्रचतपाळ । केला त्वां सांभाळ नारायणा ॥
२ ॥ तुका ह्मणे ये चि वेळे काय जालें । कां सोंग िचरलें मोहनािें ॥ ३ ॥

३१०५. गुरुपादाग्रशिें जळ । त्यास मानी जो चवटाळ ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ संतश वाचळला जो खळ । नरकश

पिे चिरकाळ ॥ ॥ गुरुतीथीं अनमान । यथासांग मद्यपान ॥ २ ॥ गुरुअंगुष्टा न िोखी । मुख घाली वेश्येमुखश
॥ ३ ॥ तुका ह्मणे सांगश चकती । मुखश पडो त्यािे माती ॥ ४ ॥

३१०६. वाढचवलें कांगा । तुह्मी एवढें पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय होती मज िाड । एवढी करावया
बडबड ॥ ॥ ब्रह्मसंतपुण । लोकश करावें कीतुन ॥ २ ॥ चनचमत्यािा िणी । तुका ह्मणे नेणे कोणी ॥ ३ ॥

३१०७. साही शास्त्रां अचतदु री तो परमात्मा श्रीहचर । तो दशरथािे घरश क्रीडतो राम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चशवािें चनजध्येय [दे . चनजदे ह वाल्मीकािें चनजगुहे.] वाल्मीकािें चनजगुह् । तो चभल्लटीिश फळें खाय श्रीराम तो ॥
॥ योचगयांिे मनश नातुडे नितनश । तो [दे . त. “तो” नाहश.] वानरांिे कानश गोष्टी सांगे ॥ २ ॥ िरणश चशळा उद्धरी

विषयानु क्रम
नामें गचणका तारी । तो कोचळया [पां. कोचळयािे.] घरश पाहु णा राम ॥ ३ ॥ क्षण एक सुरवरा नातुडे नमस्कारा । तो
चरसा आचण वानरा क्षेम [दे . त. क्षम.] दे राम ॥ ४ ॥ राम सांवळा सगुण राम योचगयािें ध्यान । राम राजीवलोिन
तुका िरण वंचदतो ॥ ५ ॥

३१०८. चवठ्ठल मािंा जीव चवठ्ठल मािंा भाव । कुळिमु दे व चवठ्ठल मािंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठल मािंा
गुरु चवठ्ठल मािंा तारूं । उतरील पारु भवनदीिा ॥ ॥ चवठ्ठल मािंी माता चिठ्ठल मािंा चपता । चवठ्ठल
िुलता बचहणी बंिु ॥ २ ॥ चवठ्ठल हे जन चवठ्ठल मािंें मन । सोयरा सज्जन चवठ्ठल मािंा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंा
चवठ्ठल चवसावा । [पां. नसंवचरत.] नश्वचरत गांवा जाइन त्याच्या ॥ ४ ॥

३१०९. न मनावी निता । कांहश मािंेचवशश आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्याणें लौचकक हा केला । तो हें
चनवाचरता भला ॥ ॥ मािंे इच्छे काय । होणार [पां. जाणार.] ते एक ठाय ॥ २ ॥ सुखा आचण दु ःखा । ह्मणे
वेगळा मी तुका ॥ ३ ॥

३११०. मािंा पाहा अनु भव । केला दे व आपुला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोलचवलें तें चि द्यावें । उत्तर व्हावें ते
काळश ॥ ॥ सोचडचलया जग ननद्य । मग गोनवद ह्मचणयारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िीर केला । ते णें याला गोचवलें
॥३॥

३१११. नजकावा संसार । येणें [पां. तेणें.] नांवें तरी शूर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येरें काय तश बापुडश । कीर
अहं कारािश घोडश ॥ ॥ पण ऐशा नांवें । दे वा िचरजेतो भावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्यावें । सत्य कीतीनें बरवें ॥ ३
॥

३११२. सरे ऐसें ज्यािें दान । त्यािे कोण उपकार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको वाढू ं ऐसें कािें । दे [पां. दे ईं वो

सांि चवठ्ठले ।.] वो सांि चवठ्ठला ॥ ॥ रडत मागें सांडी पोर । ते काय थोर माउली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कीर्तत वाढे
। िमु गाढे ते [पां. ऐसे ते.] ऐसे ॥ ३ ॥

३११३. तुटे मायाजाळ चबघडे भवनसिू । जचर लागे छं दु [दे . नसिु. (दोन वेळ).] हचरनामें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येर
कमु िमु कचरतां ये कळी । [त. माजी कोण बळी तरला सांगा ।.] माजी तरला बळी कोण सांगा ॥ ॥ न पढवे वेद
नव्हे शास्त्रबोि । नामािे प्रबंि पाठ करा ॥ २ ॥ न सािवे योग न करवे वैराग्य । सािा भत्क्तभाग्य संतसंगें ॥ ३
॥ नव्हे अनु ष्ठान न कळे ब्रह्मज्ञान । करावी सोपान कृष्ट्णकथा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे वमु दाचवयेलें संतश । यापरती
चवश्रांचत आचणक नाहश ॥ ५ ॥

३११४. लोभावरी ठे वुचन हे त । [पां. त. असत्य करी.] करी असत्य नयाय नीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्याच्या पूवुजां
पतन । नरकश चकडे होती जाण ॥ ॥ कोचटगोहत्यापातक । त्यासी घडे ल [पां. घडलें .] चनष्टंक ॥ २ ॥ मासां [पां.
सवे.] श्रवे जे सुंदरा । पाजी चवटाळ चपतरां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ऐचसयासी । यम गांजील सायासी ॥ ४ ॥

३११५. दे ह जाईल जाईल । यासी काळ बा खाईल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे नु मजसी दगडा । कैिे हत्ती
घोडे वाडा ॥ ॥ लोडें बाचलस्तें सुपती । जरा आचलया फचजती ॥ २ ॥ शरीरसंबंिािें नातें । भोरड्या
बुडचवती सेतातें [पां. सेत.] ॥ ३ ॥ अिंुचन तरी होईं जागा । तुका ह्मणे पुढें दगा ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ३११६. मागें बहु तां जनां राचखलें आडणी । िांवसी चनवाणी नाम घेतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें ठावें जालें
मज बरव्या परी । ह्मणऊचन करश िांवा तुिंा ॥ ॥ मािंे चवशश तुज पचडला चवसरु । आतां काय करूं पांडुरंगा
॥ २ ॥ अिंुचन कां नये तुह्मासी करुणा । दु चर नारायणा िचरलें मज ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जीव [पां. जाऊं पाहे प्राण

मािंा.] जाऊं पाहे मािंा । आतां केशीराजा घालश उडी ॥ ४ ॥

३११७. कळलें मािंा तुज नव्हे रे आठव । काय काज जीव ठे वूं आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं काय कचरसी
माचिंया संचिता । चिग हे अनंता जालें चजणें ॥ ॥ पचततपावन राचहलों या [पां. हे .] आशा । आइकोचन ठसा
कीती तुिंी ॥ २ ॥ आतां कोण करी मािंा अंगीकार । कळलें चनष्ठुर जालासी तूं ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंी
मांचडली चनरास । कचरतों जीवा नास तुजसाटश ॥ ४ ॥

३११८. तचर कां मागें वांयां कीती वाढचवली । जनांत आपुली चब्रदावळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ साि कचरतां
आतां चफरसी माघारा । ठायशिें दातारा नेणवे चि ॥ ॥ संतांसी श्रीमुख कैसें दाखचवसी । पुढें मात त्यांसी
सांगईन ॥ २ ॥ घईन डांगोरा तुचिंया नामािा । नव्हे अनाथांिा नाथ ऐसा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे [पां. आह्मी.] आिश
राचहलों मरोचन । तूं कां होसी िनी चनचमत्यािा ॥ ४ ॥

३११९. आह्मी तुझ्या दासश । जचर जावें [त. नरकासी.] पतनासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर हें चदसे चवपरीत ।
कोठें बोचलली हे नीत ॥ ॥ तुिंें नाम कंठश । आह्मां संसार आटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काळ । करी आह्मांसी
चवटाळ ॥ ३ ॥

३१२०. लाजती पुराणें । वेदां येऊं पाहे उणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मी नामािे िारक । चकचवलवाणश चदसों
रंक ॥ ॥ बोचलले ते संतश । बोल वांयांचवण जाती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । रोकडी हे मोडे सेवा ॥ ३ ॥

३१२१. आहारचनद्रे न लगे आदर । आपण सादर ते चि होय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . त. परचमते चवण.]

पचरचमतीचवणें बोलणें तें वांयां । फार थोडें [पां. थोर काया चपडापीडी.] काया नपड पीडी ॥ ॥ समािान त्यािें तो
चि एक जाणे । आपुचलये खुणे पावोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे होय पीडा ते न करश । मग राहें परी भलचतये ॥ ३ ॥

३१२२. भूचम अवघी शु द्ध जाणा । अमंगळ हे वासना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसे वोसमले जीव । सांडी नसतां
अंगश घाव ॥ ॥ जीव अवघे दे व । खोटा नागवी संदेह ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शु द्ध । मग तुटचलया भेद ॥ ३ ॥

३१२३. [त. सरे .] सरतें मािंें तुिंें । तचर हें उतरतें ओिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे सांडावें मांडावें । आहे
शु द्ध चि स्वभावें ॥ ॥ घातला तो आशा । मोहोजाळें गळां फासा ॥ २ ॥ [दे . सुखदु ःखािा.] सुखािा तो मान ।
नाहश दु ःखािा तो शीण ॥ ३ ॥ कचरतां नारायण । एवढें वेचितां विन ॥ ४ ॥ लाभ हाचन हे [पां. हा.] समान । तैसा
मान अपमान ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे यािें । नांव सोंवळें [पां. तथािें.] सािें ॥ ६ ॥

३१२४. तुज कचरतां होती ऐसे । मूढ ितुर पंचडत चपसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. पचर हें वमु नेणती कोण ।.] पचर वमु
नेणे तें कोणी । पीडाखाणी भोचगतील ॥ ॥ उलं चितें पांगुळ चगरी । मुकें करी अनु वाद ॥ २ ॥ पापी होय [पां.

होती.] पुण्यवंत । न करी घात दु जुन ॥ ३ ॥ अवघें हे ळामात्रें हचर [पां. तारी.] । मुक्त करी ब्रह्मांड ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
खेळे [त. “खेळे” नाहश.] लीळा । पाहे वेगळा व्यापूचन ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ३१२५. चपकवावें िन । ज्यािी आस करी जन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुरोचन उरे खातां दे तां । नव्हें खंडन
मचवतां ॥ ॥ खोलश पडे ओली बीज । तरश ि [पां. हातश.] हाता लागे चनज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िणी । चवठ्ठल
अक्षरें या चतनही ॥ ३ ॥

३१२६. कचरसी लाघवें । तूं हें खेळसी आघवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अहं कार [पां. केला अहंकार॰.] आड । आह्मां
जगासी हा नाड ॥ ॥ येथें [पां. इत्यंभत
ू यावें.] भुतें यावें । दावूं लपों ही जाणावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हो श्रीपती ।
आतां िाळवाल चकती ॥ ३ ॥

३१२७. घाचलती पव्हया । वाटे [पां. अनाथािी.] अनाथाच्या दया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें कां [पां. कांहो नये॰.] हें
नये करूं । पांडुरंगा आह्मां तारूं ॥ ॥ रोचगयासी काढा । दे उचन वाचरतील [पां. वाचरताती.] पीडा ॥ २ ॥
बुडत्यासाटश उडी । घाचलतील [पां. घाचलताती काय जोडी ।.] कां हे जोडी ॥ ३ ॥ [पां. िंाचडताती.] साचरतील कांटे । पुढें
माचगलांिे वाटे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे भार । घेती भागल्यांिा फार ॥ ५ ॥

३१२८. [पां. नको.] नका दं तकथा येथें सांगों कोणी । कोरडे ते मानी बोल कोण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनु भव
येथें [पां. पाचहजे सािार ।.] व्हावा चशष्टािार । न िलती िार आह्मांपढ
ु ें ॥ ॥ [पां. “वरी कोणी मानी रसाळ बोलणें । नाहश

जाली. मनें ओळखी तों ॥.” हें कडवें जास्त आहे .] चनवडी वेगळें क्षीर आचण पाणी । राजहं स दोनही वेगळालश [पां. वेगळािी.]

॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें पाचहजे जातीिें । येरा गाबाळािें [पां. “काय काम” याबद्दल “काम नाहश”.] काय काम ॥ ३ ॥

३१२९. न कचर त्यािें गांढेपण । नारायण चसद्ध उभा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भवनसिूिा थडवा केला ।
बोलाचवला पाचहजे ॥ ॥ यािे सोई पाउल वेिे । मग कैिे [पां. आडताळे ] आडथळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खरें खोटें
। न ह्मणे मोटें लहान ॥ ३ ॥

३१३०. चरकामें तूं [पां. तो.] नको मना । राहों क्षणक्षणा ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेळोवेळां पारायण । नारायण
हें करश ॥ ॥ भ्रमणांच्या मोडश वाटा । न भरें फाटा आडरानें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माझ्या जीवें । हें चि घ्यावें
िणीवरी ॥ ३ ॥

३१३१. पंिभूतांचिये सांपडलों संदश [पां. त. संिी.] । घातलोंसे बंदश अहं कारें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपल्या
आपण बांिचवला गळा । नेणें चि चनराळा असतां हो ॥ ॥ कासया हा सत्य ले चखला [पां. माचनला] संसार । कां
हे केले िार मािंें मािंें ॥ २ ॥ कां नाहश शरण गेलों नारायणा । कां नाहश वासना आवचरली ॥ ३ ॥ नकचित
सुखािा िचरला अचभळास [पां. अचभलाा.] । ते णें बहु [पां. नाश.] नास केला पुढें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां दे ह दे ऊं
बळी । करुचन सांडूं होळी संचितािी [पां. संसारािी.] ॥ ५ ॥

३१३२. दे व जाले अवघे जन । [पां. “मािंे” नाही.] मािंे गुण दोा हारपले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवें जालें बरवें
जालें । चित्त िालें महालाभें ॥ ॥ दपुणीिें दु सरें भासे । पचर तें असे एक तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नसिुभेटी ।
उदका तुटी [पां. वोहळासी.] वाहाळासी ॥ ३ ॥

३१३३. [त. दे . बहु त प्रकार पचरते गव्हािे.] बहु प्रकार गव्हािे । चजव्हा नािे आवडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सरलें पचर
आवडी नवी । नसिु दावी तरंग ॥ ॥ घेतलें घ्यावें वेळोवेळां । [पां. “बाया.”] माय बाळा न चवसंबे ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे रस राचहला [पां. “राचहला” नाहश.] विनश । तो चि [पां. पडताळू नी तोिी सेवी.] पडताळू चन सेवीतसें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३१३४. आह्मां सोइरे हचरजन । जनश [पां. जनभाग्य.] भाग्य चनकंिन [पां. चनःनकिन.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्याच्या
िैया नाहश भंग । भाव एकचवि रंग ॥ ॥ [पां. तानहे भक
ु े .] भुके तानहे चित्तश । सदा दे व आठचवती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे

िन । ज्यािें चनज [दे . त. चवत्त.] नारायण ॥ ३ ॥

३१३५. ह्मणचवतों दास न कचरतां सेवा । लं डपणें दे वा पोट भरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खोटें कोठें सरे तुिंे
पायांपाशश । अंतर जाणसी पांडुरंगा ॥ ॥ आिरण खोटें आपणासी ठावें । लचटकें बोलावें दु सरें तें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे ऐसा आहें अपरािी । असो कृपाचनिी तुह्मां ठावा ॥ ३ ॥

३१३६. [पां. जळो.] जळालें तें बाह् सोंग । अंतर व्यंग पचडचलया [पां. पचडलें .] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कारण तें
अंतरलें । वाइट भलें [पां. ह्मणतां] ह्मणचवतां ॥ ॥ तांतडीनें नासी । तांतडीनें ि संतोाी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िीर
[पां. िर.] । नाहश बुचद्ध [पां. एकी बुचद्ध.] एक त्स्थर ॥ ३ ॥

३१३७. चित्तािें बांिलें जवळी तें वसे । प्रकाशश प्रकाशे सवुकाळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरश वसावी उत्तम
ते भेटी । होऊं कांहश तुटी न सके चि ॥ ॥ ब्रह्मांड [पां. कवळ आठवण साटी.] कवळे आठवणेसाटश । िरावा तो
पोटश वाव बरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाभ घचरचिया घरश । प्रेमतंतु दोरी न [दे . सुटतां.] तुटतां ॥ ३ ॥

३१३८. [त. पां. दु ःखवलें .] दु खवलें चित्त आचजच्या प्रसंगें । बहु पीडा जगें केली दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ किश
हा संबि
ं तोचडसी तें नेणें । आठवूचन मनें पाय असें ॥ ॥ आचणकांिी येती अंतरा अंतरें । सुखदु ःख बरें वाइट
तश [पां. ते.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घडे एकांतािा वास । तचरि या नास संबंिािा ॥ ३ ॥

३१३९. िनवंत एक बचहर [पां. बचहरट.] अंिळे । शु भ्र कुष्ठ काळे भोग अंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. “प्रारब्िगचत॰

हातश आहे सूत्र॰”. दे . परारब्िगचत.] प्रारब्िािी गचत न कळे चवचित्र । आहे हातश सूत्र चवठोबािे ॥ ॥ आणीक
रोगांिश नांवें घेऊं [पां. सांगों.] चकती । अखंड असती जडोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नष्ट संचितािें दान । पावे
खातां पण सुख नेदी ॥

३१४०. भेदाभेदताळा न घडे घाचलतां । आठवा रे आतां नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येणें एक केलें अवघें
होय सांग । अच्युताच्या योगें [पां. संगें नामच्छं दें. त. योगें नामच्छं दें.] नामें छं दें ॥ ॥ भोंवरे खळाळ िोर वाटा घेती ।
पावल माचरती चसबेपाशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणें येथें भााेंचवण पार । न पचवजे सार हें चि आहे ॥ ३ ॥

३१४१. जे गाती अखंड चवठ्ठलािे गीत । त्यांिे पायश चित्त ठे वीन मी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जयांसी आवडे
चवठ्ठलािें नाम । ते मािंे परम प्राणसखे ॥ ॥ जयांसी चवठ्ठल [पां. आवडे चवठ्ठल.] आवडे लोिनश । त्यांिें
पायवणी स्वीकारीन ॥ २ ॥ चवठ्ठलासी चजहश चदला सवु भाव । त्यांच्या पायश [पां. जीवठे वीन मी ।.] ठाव मागईन ॥ ३
॥ तुका ह्मणे रज होईन िरणशिा । ह्मणचवती त्यांिा हचरिे दास ॥ ४ ॥

३१४२. [दे . त. या दोहों प्रतशत हा अभंग दु बार आहे. अक्षरवचटका ह्मणजे शुद्धःशुद्धले ख मात्र सारखा नाहश.] काय तो चववाद
असो भेदाभेद । सािा परमानंद एका भावें ॥ १ ॥ चनघोचन आयुष्ट्य जातें हातोहात । चविारश पां चहत लवलाहश
॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावभत्क्त हे कारण । नागवी भूाण दं भ तो चि ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३१४३. दे वकीनंदनें । केलें आपुल्या नितनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज आपुचलया ऐसें । मना लावूचनयां चपसें
॥ ॥ गोवळे गोपाळां । केलें लावूचनयां िाळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संग । केला दु चर नव्हे मग ॥ ३ ॥

३१४४. माचिंया [पां. जीवािी.] जीवासी हे चि पैं चवश्रांचत । तुिंे पाय चित्तश पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
भांडवल गांठी [पां. जालें से पुरतें.] आलें सपुरतें । समािान चित्तें माचनयेलें ॥ ॥ उदं ड [पां. उच्चारु.] उच्चारें
घाताला पसरु । रूपावरी भरु आवडीिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज भक्तीिी आवडी । [पां. अभेद॰.] अभेदश तांतडी
नाहश ह्मूण [पां. ह्मणे.] ॥ ३ ॥

३१४५. एकचवि आह्मी न िरूं पालट । न संडूं ते [पां. हे .] वाट सांपडली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणवूचन केला
पाचहजे सांभाळ । मािंें बुद्धीबळ पाय तुिंे ॥ ॥ बहु त न कळे बोलतां प्रकार । अंतरा अंतर साक्ष असे ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आगा जीवशच्या [दे . जीवांच्या.] जीवना । तूं चि नारायणा साक्षी मािंा ॥ ३ ॥

३१४६. राहो ये चि ठायश । मािंा भाव तुिंे पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करीन नामािें नितन । जाऊं नेदश
कोठें मन ॥ ॥ दे ईन ये रसश । आतां बुडी सवुचवशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । साटी करोचनयां जीवा ॥ ३ ॥

३१४७. तैसे [पां. नव्हे . दे . नहों.] नव्हों आह्मी चवठ्ठलािे [पां. चवठोबािे.] दास । यावें आचणकांस काकुलती ॥
१ ॥ ॥ ध्रु॥ स्वाचमचिया सत्ता ठें गणें सकळ । आला कचळकाळ हाताखालश ॥ ॥ अंचकतािा असे अचभमान
दे वा । समपूुचन हे वा असों पायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां इच्छे िें खेळणें । कोड [पां. कोडें नारायण.] नारायणें
पुरवावें ॥ ३ ॥

३१४८. मोक्ष दे वापाशश नाहश । लचटक्या घाईं चवळवतें [पां. चववळतो.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय खरें न िरी
शु द्धी । गेली बुद्धी भ्रमलें ॥ ॥ अहं कारास [पां. अहंकारा.] उरलें काई । पांिांठायश हें वांटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
कुंथे भारें । लचटकें खरें मानु चनयां ॥ ३ ॥

३१४९. आपला तो एक दे व करुचन घ्यावा । ते णेंचवण जीवा सुख [पां. नाहे .] नव्हे ॥ १ ॥ ध्रु. ॥ येर [दे . तें.]
तश माइकें दु ःखािश जचनतश । नाहश आचदअंतश [पां. अवसानश.] अवसान ॥ ॥ अचवनाश करी आपुचलया ऐसें ।
लावश मना चपसें गोनवदाच्या [पां. गोनवदािें.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एका मरणें चि सरें । उत्तम चि उरे कीर्तत मागें ॥ ३
॥

३१५०. आचजिें हें मज तुह्मश कृपादान । चदलें संतजन मायबापश ॥ १ ॥ आलश मुखावाटा अमृतविनें ।
[पां. उत्तीणुता येणें॰.] उत्तीणु तश येणें नव्हे जनमें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मश उदार कृपाळ । शृग
ं ाचरलें बाळ कवतुकें ॥ ३
॥

३१५१. स्तुती अथवा ननदा करावी दे वािी । अिम तो वेिी व्यथु वाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आइकोचन होती
बचहर हे बोल । वेिूचन ते मोल नरका जाती ॥ ॥ इह लोकश थुंका [पां. पडो.] उडे तोंडावरी । करणें अघोरश
वास लागे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माप वािेऐसें चनकें । भरलें नरकें ननदे साटश ॥ ३ ॥

३१५२. लोह कफ गारा चसद्ध हे सामुग्री । [दे . त. आग्न.] अत्ग्न टणत्कारी चदसों येतो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सांगावें तें काई सांगावें तें काई । चिता [त. वीता.] होय ठायश अनु भव तो ॥ ॥ अन्नें सांगों येतो तृप्तीिा

विषयानु क्रम
अनु भव । करूचन उपाव घेऊं हे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चमळे जीवनश जीवन । ते थें कोणा कोण नांव [पां. नांवें.] ठे वी
॥३॥

३१५३. बाळािें जीवन । माता जाणें भूक तान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करूं चवनवणी । असों मस्तक
िरणश ॥ ॥ ठे चवचलये ठायश । चित्त ठे वुचन असें पायश ॥ २ ॥ कचरतों हे सेवा । नितन सवां ठायश दे वा ॥ ३ ॥
नयून तें चि पुरें । [पां. करोचन घ्यावें] घ्यावें करोचन दातारें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे बुचद्ध । अल्प असे अपरािी ॥ ५ ॥

३१५४. जाणतों समये । [पां. परचमत.] पचर मत कामा नवे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी सांगावें तें बरें । दे वा
सकळ चविारें [पां. चविार.] ॥ ॥ फुकाचिये पुसी । निता नाहश होते ऐसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आहे । िर पाय मज
साहे ॥ ३ ॥

३१५५. िारपाळ चवनंती करी । उभे िारश राउळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुचलया शरणागता । वाहों निता
नेदावी [पां. न द्यावी.] ॥ ॥ विना या चित्त द्यावें । असो ठावें पायांसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणें कृपानसिू । दीनबंिू
केशवा ॥ ३ ॥

३१५६. दोहश वाहश आह्मां वास । असों कास घालू चन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोल बोलों उभयतां । स्वामीसत्ता
सेवि
े ी॥ ॥ एकसरें आज्ञा केली । असों िाली ते नीती [पां. गीचत.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जोहाचरतों । आहें होतों ते
ठायश ॥ ३ ॥

३१५७. ऐका जी दे वा मािंी चवनवणी । मस्तक िरणश ठे वीतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सचन्नि पातलों
सांडूचनयां [पां. टाकोचनयां.] शंका । सनमुख चि एकाएकश पुढें ॥ ॥ जाणचवलें कोठें पावे पायांपाशश । केली या
चजवासी साटी ह्मूण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंे हातश द्या उद्धार । करश करकर ह्मणवूचन ॥ ३ ॥

३१५८. बैसलों तों कचडयेवरी । नव्हें दु री वेगळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घडलें हें बहु वा [पां. बहु ता.] चदसां ।
आतां इच्छा पुरवीन ॥ ॥ बहु होता [पां. जाला होता.] जाला सीण । नाहश क्षण चवसांवा ॥ २ ॥ दु ःखी केलें
मीतूंपणें । जवळी नेणें होतें तें ॥ ३ ॥ पाहात जे होतों वास । ते चि आस पुरचवली ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मायबापा ।
िंणी कोपा चवठ्ठला ॥ ५ ॥

३१५९. तुिंें नाम मुखी तयासी चवपचत्त । आियु हें चित्तश वाटतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय जाणों काय [पां.
दे वा.] होसील चनजला । नेणों जी चवठ्ठला मायबापा ॥ ॥ भवबंिनािे तुटतील फांसे । तें कां येथें [पां. ऐसें.]

असे अव्हे चरलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें दिकलें मन । वाटे वांयांचवण श्रम [पां. सीण.] केला ॥ ३ ॥

३१६०. सेवकें करावें सांचगतलें काम । चसपयािा तो िमु स्वामी राखे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय दे वा नेणों
आलें गांढेपण । तुह्मी शत्क्तहीन जाले चदसां ॥ ॥ चवष्ट्णुदास आह्मी चनभुर ज्यावळें । तें चदसे या काळें
अव्हे चरलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मूळ पाठवा लौकरी । नकवा करूं हरी काय सांगा ॥ ३ ॥

३१६१. खेळतां [पां. खेळता चनजभावें समथािें बाळ ।.] न भ्यावें समथाच्या बाळें । तयाच्या सकळ सत्तेखालश ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी ले वचवला शोभे अळं कार । नाहश तरी भार [पां. मानानवण.] मानाचवण ॥ ॥ अवघी ि चदशा

विषयानु क्रम
असावी मोकळी । मायबाप बळी ह्मणऊचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें ऐसें आहे दे वा । ह्मणऊचन सेवा समर्तपली ॥
३॥

३१६२. चनरंजनश [दे . त. चनरांजनश.] एकटवाणें । संग नेणें दु सरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहा िाळचवलें कैसें ।
लावुचन चपसें गोवळें ॥ ॥ [त. लपनवल.] लपलें अंगें अंग । चदला संग होता तो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हतें ठावें ।
जालें भावें वाटोळें ॥ ३ ॥

३१६३. नव्हती भेटी तों चि बरें । होतां िोरें नाचडलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवचघयांिा केला िंाडा । चरता
वाडा खोंकर ॥ ॥ नितनािें मूळ चित्त । नेलें चवत्त हरूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मूळा आलें । होतें केलें तैसें चि ॥
३॥

३१६४. जये ठायश आवडी ठे ली । मज ते बोली न संडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुरवावें जीवशिें कोड [पां. कोडें .] ।
भेटी गोड तुज मज ॥ ॥ आचणलें तें [पां. “तें नाहश.”] येथवरी । रूप दु री न करावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नारायणा ।
सेवाहीना चिम वृचत्त ॥ ३ ॥

३१६५. सरचलयािा सोस मनश । लाजोचनयां राचहलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडीनें बोलाचवतों । येथें तें तों
लपावें ॥ ॥ मािंें तें चि मज द्यावें । होतें भावें जोचडलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणें चवश्वंभरा । आळीकरा बुिंावा ॥ ३ ॥

३१६६. नािावेंसें वाटे मना । छं द गुणा अिीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िेष्टचवलश मािंश गात्रें । सप्तासूत्रें [त.

हालचवती.] हालती ॥ ॥ नामरूपें रंगा आलश । ते चि िाली स्वभावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगे । अंग संगें [पां.

कवचळलश.] कवचळलें ॥ ३ ॥

३१६७. खेळतों ते [पां. ‘ते” नाहश.] खेळ पायांच्या प्रसादें । नव्हती हश [पां. ते.] छं दें नाचसवंतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मािंा मायबाप उभा चवटे वरी । कबतुकें करी कृपादान ॥ ॥ प्रसादािी वाणी [पां. वदती उत्तरें.] वदे तश उत्तरें ।
नाहश मतांतरें जोचडयेलश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रस [पां. वाढी तया.] वाचढचतया अंगें । छाया पांडुरंगें केली वरी ॥ ३ ॥

३१६८. अखंड मुडतर । सासुरवास करकर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ यािी [पां. जाचलया.] जाली बोळवण । आतां
न दे खों तो शीण बहु तांिी दासी । तये घरश सासुरवासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मुळें । खंड जाला [पां. एक वेळे.] एका
वेळें ॥ ३ ॥

३१६९. अवघा भार वाटे दे वा । संतसेवा न घडतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कसोटी हे असे हातश । सत्य भूतश
भगवंत ॥ ॥ िुकलोंसा चदसें पंथ । गेले संत तो ऐसा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सोंग वांयां । कारण या अनु भवें ॥ ३ ॥

३१७०. आतां तुह्मी कृपावंत । सािु संत चजवलग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोमटें तें करा मािंें । भार ओिंें
तुह्मांसी ॥ ॥ वंचिलें तें पायांपाशश । नाहश यासी वेगळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सोचडल्या गांठी । चदली चमठी
पायांसी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३१७१. सुख वाटे परी वमु । िमािमु न कळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गायें नािें एवढें जाणें । चवठ्ठल ह्मणे
चनलु ज्ज ॥ ॥ अवघें मािंें एवढें िन । सािन ही [पां. हे.] सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पायां पडें । तुमच्या कोडें
संतांच्या ॥ ३ ॥

३१७२. िचरलश जश होतश चित्तश । डोळां [पां. ते.] तश ि चदसती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आलें [पां. आवडीसी.]

आवडीस फळ । जालें कारण सकळ ॥ ॥ घेईन भातुकें । मागोचनयां कवतुकें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . लं ड.]

लाड । चवठोबा पुरवील [पां. पुरचवलें कोडे ] कोड ॥ ३ ॥

३१७३. बहु तां चदसांिी आचज जाली भेटी । जाली होती तुटी काळगती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें [दे .

सावकासें.] सावकाश घेईन ते िणी । गेली अडिणी उगवोचन ॥ ॥ बहु दु ःख चदलें होतें घरश कामें । वाढला हा
[दे . श्रमश्रमें] श्रमें श्रम होता ॥ २ ॥ बहु चदस होता पचडला [पां. सांचडला.] मारग । क्ले शािा त्या [पां. तो.] त्याग आचज
जाला ॥ ३ ॥ बहु होती [पां. केली होती.] केली सोंगसंपादणी । लौचककापासूचन चनगुमलें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे येथें
जालें अवसान । परमानंदश मन चवसावलें ॥ ५ ॥

३१७४. पुत्र जाला िोर । मायबापा हाु थोर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां काशासाटश जोडी । हाट [त. दाटे . प.

घोटे गुडघे घडी॰] घाटे गुंडगे घडी ॥ ॥ ऐते अपाहार । आणूचनयां भरी घर ॥ २ ॥ माचनली चननिती । नरका
जावया उभयतश ॥ २ ॥ िंोडािंोडगीिे पोटश । फळें वीजें तश [पां. ते करंटश] करंटश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे बेया ।
भांडवल न लगे खया ॥ ५ ॥

३१७५. एवढी अपकीती । ऐकोचनयां फजीती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जचर दाचवल [पां. दाखवील.] वदन । थुंका
थुंका तो दे खोन ॥ ॥ काचळमेिें चजणें । जीऊचनयां राहे सुनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गुण । दरुाणें अपशकुन ॥ ३
॥

३१७६. पुंडलीक भक्तराज । ते णें साचियेलें काज । वैकुंठशिें चनज । परब्रह्म आचणलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पांडुरंग बाळमूर्तत । [पां. गाईगोपाळ सांगातश.] गाईगोपाळां संगती । येऊचनयां प्रीचत । उभें सम चि राचहलें ॥ ॥
एका आगळें [दे . त. अक्षर वैकुंठ॰.] अक्षरें । भूवैकुंठ चि दु सरें । ह्मणचवती येरें । पचर तश ऐसश नव्हे ती ॥ २ ॥ पाप
पंिक्रोशीमिश । येऊं [दे . त. येऊ न सकेचिना आिश.] न सके चि किश । कैंिी ते थें चवचि- । चनाेिािी वसचत ॥ ३ ॥
पुराणें [पां. बोलती.] वदती ऐसें । ितुभज
ु तश मानसें । सुदशुनावरी वसे । रीग [पां. पचर ते न बुडे कल्पांतश. त. न बुडे

कल्पांतश.] न घडे कल्पांतश ॥ ४ ॥ महाक्षेत्र हें पंढरी । अनु पम्य [दे . इयेिी.] इिी थोरी । िनय िनय वारकरी । तुका
ह्मणे ते थशिे ॥ ५ ॥

३१७७. दे ह मृत्यािें भातुकें । कळों आलें कवतुकें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय माचनयेलें सार । हें चि वाटतें
आियु ॥ ॥ नानाभोगांिश संचितें । करूचन ठे चवलें [पां. ठे चवली.] आइतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोडश । उगवूं न
सकती बापुडश ॥ ३ ॥

३१७८. [पां. त्याग.] त्यागें भोग माझ्या येतील अंतरा । मग मी दातारा काय करूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
असो तुिंे पायश हे मोटळें [पां. मोटाळें .] । इंचद्रयें [पां. सकळ काया मनें.] सकळें काया मन ॥ ॥ सांडीमांडी
चवचिचनाेिािा ठाव । न कळतां भाव जाइल वांयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां नको उजगरा । लपवश दातारा अंगश
मज ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३१७९. दावूचनयां बंड [पां. मांड । पुरे न कचरती भांड ॥.] । पुरे न करी तें भांड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जळो जळो तैसें
चजणें । [पां. फटमर.] फटमरे लाचजरवाणें ॥ ॥ घेतलें तें [पां. तैस.] सोंग । बरवें संपादावें सांग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
िीरें । दे व [दे . दे वें नुपेचक्षलें खरें.] नु पेक्षील खरें ॥ ३ ॥

३१८०. न पालटे जाती जीवाचिये साटश । [पां. बाह्.] बाहे तें चि पोटश दावी वरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरी
[पां. अंतर सबाह्.] सबाहश साचरखा चि रंग । वीट आचण भंग नाहश रसा ॥ ॥ [पां. घणाचिये घाई.] घणाचिया घायें
पोटश चशरे चहरा । सांडूं नेणे िीरा आपुचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. कढ.] कढे करावी शीतळ । ऐसें जाचतबळ
िंदनािें ॥ ३ ॥

३१८१. चदली मान तरी नेघावी [पां. न घ्यावी.] शत्रूिी । शरण आलें [त. त्यािी.] त्यासी जतन जीवें ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ समथासी असे चविारािी आण । भलश पापपुण्य चविारावें ॥ ॥ काकुळतीसाटश सत्यािा चवसर ।
पचडलें अंतर न पाचहजे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे यश कीर्तत आचण मान । कचरतां जतन दे व जोडे ॥ ३ ॥

३१८२. चविाचरलें आिश आपुल्या मानसश । वांिों येथें कैसश कोण्या िारें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तंव [पां. साह्

जाला.] जाला साह् हृदयचनवासी । बुचद्ध चदली ऐसी [पां. नाश.] नास नाहश ॥ ॥ उिे गािे होतों पचडलों समुद्रश
। कोणे रीती तरी पाचवजेल ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु ःखें आला आयुभाव । जाला बहु जीव कासावीस ॥ ३ ॥

३१८३. आपुलें वेिूचन खोडा घाली पाव । ऐसे [पां. ऐसा तो हा जीव हीनबुचद्ध ।.] जया भाव हीनबुचद्ध ते ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ चवायांच्या संगें आयुष्ट्यािा नास । पचडयेलें ओस स्वचहतािें ॥ ॥ भुलल्यािें अंग [दे . पां. आपण्या.]

आपणा पाचरखें । छं दा ि साचरखें वतुतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु ःख उमटे पचरणामश । लं पटासी कामश रतचलया ॥
३॥

३१८४. केलें शकुनें प्रयाण । आतां मागें चफरे कोण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होय तैसें होय आतां । दे ह [पां.

दे हबळ.] बळी काय निता ॥ ॥ पचडलें पालवश । त्यािा िाक वाहे जीवश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीणें । दे वा काय
हीनपणें ॥ ३ ॥

३१८५. आळणी ऐसें कळों आलें । त्यासी भलें मौन [दे . त. मौनय.] चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये कांहश वेिूं
वाणी । वेडे घाणीसांगातें ॥ ॥ वेगळें तें दे हभावा । भ्रम जीवा माचजरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कवतुक केलें । नकवा
भलें दवचडतां ॥ ३ ॥

३१८६. चित्तािा िाळक । त्यािें उभय सूत्र एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नािचवतें [पां. नाच्छं दें.] नानाछं दें । सुखें
आपुल्या चवनोदें ॥ ॥ िंद्र कमळणी । नाहश िाडीत सांगोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उठी । लोह िुंबकािे दृष्टी ॥
३॥

३१८७. कचरतां तडातोडी । वत्सा माते सोई ओढी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. वाचरत्यािा.] कचरत्यािा आग्रह उरे
। एक एकासाटश िंुरे ॥ ॥ भुके इच्छी अन्न । तें ही त्यासाटश चनमाण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाती । एक एकाचिये
चित्तश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३१८८. चनघालें चदवाळें । जालें दे वािें वाटोळें ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ आतां वेिूं नये वाणी । चविारावें मचनच्या
मनश ॥ ॥ गुंडाचळलश पोतश । भीतरी लाचवयेली वाती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करा । ऐसा [पां. राहो.] राहे माजी घरा
॥३॥

३१८९. तीथाचिये [दे . तीथाचिये आस । पंथ तो चनट दे व ।.] पंथें िाले तो चनदै व । पाचवजेतो ठाव अंतराय ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन भलें चनिळ चि स्थळश । मनाचिये मुळश बैसोचनयां ॥ ॥ संकल्पारूढ तें [पां. परािीन जीणें.]

प्रारब्िें चि चजणें । कायु चि [पां. कारण.] कारणें वाढतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. नाहश कामा एक॰.] कामा नाहश एक
मुख । चजरचवतां सुख होतें पोटश ॥ ३ ॥

३१९०. क्षणक्षणा हा चि करावा चविार । तरावया पार भवनसिु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाचशवंत दे ह [पां. जाणा

रे .] जाणार सकळ । आयुष्ट्य खातो काळ साविान ॥ ॥ संतसमागमश िरूचन आवडी । करावी तांतडी
परमाथी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . त. येह लोकीच्या.] यहलोकशच्या वेव्हारें । नये डोळे िुरें भरूचन राहों ॥ ३ ॥

३१९१. कोणाशश चविार करावा सेवटश । एवढ्या लाभें तुटी जाल्या तरे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांभाचळतो शूर
आला घावडाव । पुढें चदला पाव न करी मागें ॥ ॥ घात तो या नांवें येथें अंतराय । अंतरल्या पाय गोनवदािे
॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. गडसंिीिा.] गडसंदीिा हा ठाव । केला तो उपाव काया येतो ॥ ३ ॥

३१९२. असा जी सोंवळे । आहां तैसे चि चनराळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मश नयों तुमच्या वाटा । काय
लचटका चि [पां. ताटा.] ताठा ॥ ॥ नितन चि पुरे । काय सलगी सवें िुरे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । नका नावडे
ते सेवा ॥ ३ ॥

३१९३. अहं कार तो नासा भेद । जगश ननद्य [दे . ननदे .] ओंवळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नातळे तो िनय [पां. त्यासी.]
यासी । जाला वंशश [दे . वंाश. त. वंसश.] दीपक ॥ ॥ करचवतो [पां. ब्रह्महत्या । नेदी आत्या आतळों ॥.] आत्महत्या । नेदी
सत्या आतळों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गुरुगुरी । माथां थोरी िरोचन ॥ ३ ॥

३१९४. इत्च्छलें ते शकुनवंती । होय दे ती तात्काळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षीरा नीरा चनवाड करी । वरावरी
चवठ्ठल ॥ ॥ भाग्याचवण कैिें फळ । अंतर मळमूत्रािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणें संचित कुडें । तें बापुडें करीतसे ॥ ३
॥

३१९५. काशासाटश आह्मी जाचळला संसार । न करा [पां. करावा.] चविार ऐसा दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसें
नेणों तुह्मां करवतें उदास । मािंा प्रेमरस मंगावया ॥ ॥ समपूुचन ठे लों दे ह हा सकळ । िचरतां चवटाळ न
लजा मािंा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघी मोकलू चन आस । चफरतों उदास कोणासाटश ॥ ३ ॥

३१९६. नाहश तुह्मां कांहश लाचवलें मागणें । कांटाळ्याच्या भेणें त्रासले ती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एखाचदये परी
टाळावश करकर । हा नका चविार दे खों कांहश ॥ ॥ पायांच्या चवयोगें [दे . त. प्राणासवेंसाटी.] प्राणासवसाटी । [दे .
पां. ने घवेसी.] नेघेवस
े ी तुटी जाली आतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मां [दे . मागेन.] मागणें तें आतां । हें चि कृपावंता
िरणश वास ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३१९७. जग अमंगळ । लागे दे खतां चवटाळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िमु भूतांिश ते दया । [पां. संत.] सत्य कारण
ऐसीया ॥ ॥ नव्हे मािंें मत । साक्षी करूचन सांगें संत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवें । दावी उमटू चन अनुभवें ॥ ३ ॥

३१९८. दं ड अनयायाच्या माथां । दे खोचन करावा सवुथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये उगे बहु तां घाटू ं । चससें
सोचनयांत आटू ं ॥ ॥ पापपुण्यासाठश । नीत केली [पां. आतां.] सत्ता खोटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । दोा
कोणािा तो दावा ॥ ३ ॥

३१९९. आह्मी [पां. आह्मी पचततपावन ।.] पापी तूं पावन । हें तों पूवापार [पां. पूवापर.] जाण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नवें
करूं नये जु नें । सांभाळावें ज्यािें ते णें ॥ ॥ [पां. चमरासीिा ठाव । राखा करोचन उपाव ॥.] राखावा तो ठाव । चमरासी
करोचन उपाव ॥ २ ॥ वादें मारी हाका । दे वा [पां. ऐकवीतो.] आइकवी तुका ॥ ३ ॥

३२००. पाडावी ते बरी । गांठी िुरेसवें [पां. करी.] खरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये मरों लं डीपणें । काय बापुडें तें
चजणें ॥ ॥ लु टावें भांडार । तरी जया नाहश पार ॥ २ ॥ तुका ह्मणें नांवें । कीती आगळीनें ज्यावें ॥ ३ ॥

३२०१. [पां. भोजन.] भजनें चि जालें । मग जीवािें काय आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येऊं नेदावी पुढती । आड
भयािी ते जाती ॥ ॥ कचरतां सरोबरी [पां. सरोभरी.] । कांहश न ठे वावी उरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शूर । व्हावे िुरेसश
ि [दे . िुरे.] िुर ॥ ३ ॥

३२०२. जनमांतरश शुद्ध नाहश आिरण । यालागश िरण अंतरले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वोडवलें संचित येणें
जनमें पाहतां । आतां पंढचरनाथा कृपा करश ॥ ॥ पचतपावन चब्रद [पां. “चब्रद” नाहश.] साि करश दे वा । यालागश
[पां. कुडावा.] कुढावा करश मािंा ॥ २ ॥ अपरािी पातकी दु ष्ट दु रािारी । [दे . पां. अहाळलों.] आहाळलों भारी
संवसारें ॥ ३ ॥ कामक्रोि आचद कल्पनेच्या त्रासें । तुज न पवें ऐसें [पां. जालों.] जालें दे वा ॥ ४ ॥ हा ना तोसा
ठाव जाला पांडुरंगा । नये चि उपेगा काय करूं ॥ ५ ॥ आपुचलया नांवा िांवचणया िांवें । लवकरी यावें तुका
ह्मणे ॥ ६ ॥

३२०३. [दे . प्रेमभेटी.] प्रथमभेटी आनळगण । मग िरण वंदावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा मािंा भोळा बाप । हरी
ताप कवळोचन ॥ ॥ न सांगतां [दे . त. संगतां.] सीण भाग । पांडुरंग जाणतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृपावंतें । द्यावें
भातें न मागतां ॥ ३ ॥

३२०४. विनािा अनु भव हातश । बोलचवती दे व मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर हें न कळे अभाचवकां ।
जडलोकां चजवांसी ॥ ॥ अश्रुत [पां. अनश्रुत.] हे प्रसाचदक । कृपा भीक स्वामीिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वरावरी ।
जातों तरी सांगत ॥ ३ ॥

३२०५. कां रे तुह्मश ठे वा बहु तां चनचमत्तें । माचिंया संचितें वोडवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भत्क्तप्रेमगोडी
बैसली चजव्हारश । आनंद अंतरश येणें िंाला ॥ ॥ पुचसलें पडळ चतचमर [दे . त. पां. चत्रचमर.] चवठ्ठलें । जग चि
भरलें ब्रह्मानंदें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केलों कामनेवग
े ळा । आवडी गोपाळावरी वसे ॥ ३ ॥

३२०६. आसन शयन भोजन गोनवदें । भरलें आनंदें चत्रभुवन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवचघयां केली काळें
तडातोडी । [दे . त. अवश्वरु.] अवसर घडी पुरों नये ॥ ॥ वांटणी घातले शरीरािे भाग । दु चजयािा लाग

विषयानु क्रम
खंचडयेला ॥ २ ॥ आवडीच्या आलें आहारासी रूप । पृथक संकल्प मावळले ॥ ३ ॥ काम तरी क्रोि बुचद्ध मन
नासे । भ्रमािे वोळसे चगचळले शांती ॥ ४ ॥ तुका म्हणे मना श्रीरंगािा रंग । बैसला अभंग एकचवि ॥ ५ ॥

३२०७. ज्वरल्यासी काढा औाि पािन । मूढां नारायण [दे . श्रमचवतो.] स्मरचवतो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
भवव्याचि येणें तुटेल रोकडी [पां. रोकडा.] । करूचनयां [पां. िंाडा.] िंाडी चनियेसी ॥ ॥ आचणकां उपायां
अनु पान कचठण । भाग्यें वरें सीण शीघ्रवत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला उघडा पसारा । भाग्य आलें घरा दारावरी ॥
३॥

३२०८. जपािें चनचमत्त िंोपेिा पसरु । दे हािा [पां. दे तां हा चविारु पाडू चनयां.] चवसरू पाडू चनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ ऐसश [पां. ऐसें तें भजन.] तश भजनें अमंगळवाणी । सोंगसंपादणी [पां. भोरप्यािी.] बहु रूप्यािी ॥ ॥ सेवस
े ी [दे . त.

सेवेचवशश केलें लोभा॰.] चवचकलें लोभाचिये [पां. आशे.] आसे । तया कोठें असे उरंला दे व ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मानदं भ
जया चित्तश । तयािी फजीती करूं आह्मी ॥ ३ ॥

३२०९. परद्रव्य परकांता । नातळे नयाचिया चित्ता । आचण कमी तो तत्वता । बांिला न वजाय ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ ऐसा अनु भव रोकडा । चवश्वासीतो जीवा जोडा । एकांत त्या पुढां । अवया करी उकल ॥ ॥ सकट
आंबलें तें [पां. “तें” नाहश.] अन्न । शोिी तें चि मद्यपान । चवामानें चभन्न । केलें शुद्धाशुद्ध ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनत ।
बरवें अनु भवें उचित । तरी काय चहत । मोलें घ्यावें लागतें ॥ ३ ॥

३२१०. भूक पोटापुरती । तृष्ट्णा [पां. भरी.] भरवी वाखती । करवी फजीती । हांवें भार वाढला ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ कुचळकेसी लांस फांस । डोई [पां. दाढी डोई.] दाढी बोडवी दोा । अचवचहतनाश । करवी वजन [पां. विन.]

िुकतां ॥ ॥ चवचिसेवनें [त. चवचिसेवन.] चवचहतें । कायुकारणापुरतें । न बाटे जो चित्तें । अिमांच्या तो त्यागी ॥
२ ॥ आज्ञापालणें ते सेवा । भय िरोचनयां जीवा । तुका ह्मणे ठे वा । ठे चवला तो जतन ॥ ३ ॥

३२११. कळे न कळे त्या िमु । ऐका सांगतों रे वमु । माझ्या चवठोबािें नाम । अटाहासें उच्चारा ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ तो या दाखवील वाटा । तया [पां. जया.] पाचहजे त्या नीटा । कृपावंत मोटा । पाचहजे तो कळवळा ॥ ॥
पुसतां िुका होतो वाटा । सवें बोळावा [पां. बोळवा.] गोमटा । मोडों नेदी कांटा । घेऊं सांटा िोरासी ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे मोल । न लगे द्यावें वेिावे [त. वेिा.] बोल । चवठ्ठल चवठ्ठल । ऐसा छं द मनासी ॥ ३ ॥

३२१२. तरी कां वोळगणे । राजिारश होती सुने ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंगश दावुचन चनष्ट्कामता । पोकळ
पोकळी ते वृथा ॥ ॥ कायसा मोकळ । भोंवतें चशष्ट्यांिें गाबाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ढाळे । [पां. बाह्रंग ते चनराळे ।.]

बाहे र गुदे तें चनराळें ॥ ३ ॥

३२१३. हचरच्या दासां सोपें वमु । सवु िमु पाउलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचडये दे व [पां. वाहे खांदी.] बाहे र खांदी
। वैष्ट्णव मांदी कीडे सी ॥ ॥ सरती [दे . सतंत ते आटा ॰.] येणें आटाआटी । नाहश तुटी लाभािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
समािान । सदा मन आमुिें ॥ ३ ॥

३२१४. भूतांचिये नांदे जीवश । गोसावी ि सकळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षणक्षणां जागा ठायश । दृढ पायश
चवश्वास ॥ ॥ दावूचनयां सोंग दु जें । मंतर बीजें वसतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाणे िने । िरी तें वमु नितन ॥ ३
॥

विषयानु क्रम
 ३२१५. संत आले घरा । तों मी अभागी दातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासयानें पूजा करूं । िरण हृदयश ि
िरूं ॥ ॥ काया कुरवंडी । करुन ओंवाळू न सांडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावें । हात जोडश असो ठावें ॥ ३ ॥

३२१६. भेद तुटचलयावरी । आह्मी तुमिश ि हो [पां. “हो” नाहश.] हरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां पाळावे पाळावे
। आह्मां लचडवाळांिे लळे ॥ ॥ आचणकांिी दे वा । नाहश जाणत चि सेवा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हे वा । मािंा हे त
पायश दे वा ॥ ३ ॥

३२१७. आमुिी चवश्रांचत । [पां. तुिंे. त. ‘आमुिी चवश्रांचत॰’ हा अभंग दुबार (अभंग ३२२६ व ३९६७ पाहा) आहे, त्यापैकश दु सऱ्या
चठकाणश ‘तुिंे’ असें आहे . दे . ‘आमुिी चवश्रांचत॰’ हा अभंग दु बार (दे . भा. २, अ. १०७ व ९०५ पाहा) आहे , त्यापैकश दु सऱ्या चठकाणश ‘तुझ्यारूपें
कमळापचत’ असें आहे .] तुमिे िरण कमळापती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुढती पुढती नमन । घालूं चनयां लोटांगण ॥ ॥ हें
चि एक जाणें । काया वािा आचण मनें ॥ २ ॥ नीि [दे . हा अभंग दोनदां आढळतो (टीप ८ पाहा) त्यांपैकी दु सऱ्या चठकाणश ‘जाणा’
असें आहे .] जनालोकां । [पां. तळील.] तचळले पायेरीस तुका ॥ ३ ॥

३२१८. चवनचवतों सेवटश । आहे तैसें मािंे पोटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कंठश राहावें राहावें । हें चि मागतसें
भावें ॥ ॥ पुरली वासना । येणें होइल नारायणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जो दे हाडा । तो चि वणीन पवाडा ॥ ३ ॥

३२१९. आवडीिी सलगी पूजा । चवाम दु जा भाव तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसश उफराटश वमें । कळों भ्रमें न
येती ॥ ॥ न लगे समािान मोल । रुिती बोल प्रीतीिे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एका जीवें । सूत्र [दे . व्होवें.] व्हावें
गुंतलें ॥ ३ ॥

३२२०. बाळ माते लाते वरी । मारी ते णें संतोाे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुख वसे चित्ता अंगश । तें हें रंगश चमळालें
॥ ॥ भक्षी त्यािा जीवमाग [पां. जीव मागे] । आला भाग तो बरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऋणानुबंिें । सांगे सुदें
सकळां ॥ ३ ॥

३२२१. चशजल्यावरी जाळ । वांयां जायािें तें मूळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा वारावा तो श्रम । [त. अचतत्याई.]

अचतशयश नाहश काम ॥ ॥ सांभाळावें वमु । उचिताच्या काळें िमु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळे । ऐसें कारणािे वेळे
॥३॥

३२२२. उभा ऐल थडी । ते णें घालूं नये उडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुढें गेल्यािे उपाय । करावे ते केले काय
॥ ॥ चदसतें आहारश । नये जाऊं ऐशावरी ॥ २ ॥ अळसािी िाडी । तुका ह्मणे बहु नाडी ॥ ३ ॥

३२२३. शक्ती द्याव्या [पां. द्यावी.] दे वा । नाहश [दे . पदाथी.] पार्तथवांिी सेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुख्य आहे ऐसा
िमु । जाणते हो जाणा वमु ॥ ॥ मना पोटश दे व । जाणे जैसा तैसा भाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सोसें । लागे
लाचवल्यािें चपसें ॥ ३ ॥

३२२४. कायु चि कारण । तृष्ट्णा पावचवते [पां. वाढचवते.] सीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करुचन ऐसा संग ।
सोसें चि तूं पांडुरंग ॥ ॥ रूपश नाहश गोडी । हांवें हांवें ऊर फोडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पडे भारी । ऐशा
वरदळािे थोरी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३२२५. संसाराच्या नांवें घालू चनयां शूनय । वाढता हा पुण्य केला िमु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचरभजनें हें
िवचळलें जग । िुकचवला लाग कचळकाळािा ॥ ॥ कोणां ही नलगे सािनांिा पांग । करणें केला त्याग
दे हबुद्धी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुख समाचि हचरकथा । नेणें भव्यव्यथा [दे . त. भवतेथा.] गाईल तो ॥ ३ ॥

३२२६. चवश्वाचसया नाहश लागत सायास । रंग [पां. अनायासे रस अंगा॰.] अनायासें अंगा येतो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ लें कराच्या हातें घास मागे माता । वोरसोचन चित्ता सुख पावे ॥ ॥ गौरव त्या [पां. तो.] मानी आरुाा विनश ।
भूाण ते वाणी चमरवावश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आहे सकळ ही साक्षी । मािंा कईं पक्षी पांडुरंग ॥ ३ ॥

३२२७. वैभवािे िणी [पां. सकळ.] सकळां शरणागत । सत्यभावें चित्त अर्तपलें तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेदी उरों
दे व आपणावेगळें । भावाचिया बळें ठायाठाव ॥ ॥ जाणोचन नेणोचन अंगा आली दशा । मग होय इच्छा
आपणि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरें िाकयािें चजणें । माता [पां. स्तनपान.] स्तनपानें वाढचवते ॥ ३ ॥

३२२८. कईं ऐसी दशा येइल माझ्या आंगा । चित्त पांडुरंगा िंुरतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाठवुचन दे ह
पायांिें नितन । अवसान तें क्षण नाहश मिश ॥ ॥ [पां. कईं.] काय ऐसा पात्र होईन लाभासी । नेणों हृाीकेशी
तुष्टईल ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िनय मानीन संचित । घेईन तें चनत्य प्रेमसुख ॥ ३ ॥

३२२९. नाहश वागवीत जाचणवेिें ओिंें । [दे . त. स्वाचमसेवेकाजें.] स्वाचमसेवा काज चनिारु हा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ आज्ञा ते प्रमाण हा मनश चनिार । येणें चफटे भार चनियेसी ॥ ॥ [पां. आळीकर.] आळीकरें आह्मी एकचवि
चित्तें । तैसें होऊं येतें मायबापें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी ये जातीिी सेवा । घातलासे दे वावरी भार ॥ ३ ॥

३२३०. काय नाहश मािंे अंतरश वसचत । व्यापक हा भूतश [पां. सकळांच्या.] सकळां नांदे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चित्तासी प्रसाद होईल िळण । तें चि तें वळण मनासही ॥ ॥ सवु शत्क्त जीवश राचहल्या कुंचटत । नाहश केलें
होत [त. हीत.] आपुलें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दोरी खांब सूत्र्या हातश । नािवी नािती जडें तैसश ॥ ३ ॥

३२३१. दे वािें चनमाल्य कोण चशवे हातश । संकल्पासी होती चवकल्प ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाचहलें दे ह हें
दे वा एकसरें । होईल तें बरें ते णें [त. कोण्या.] िारें ॥ ॥ होता भार त्यािी चनवारली खंती । येथें आतां चरती
साटवण ॥ २ ॥ तुका ह्ममे इच्छे पावचवले कष्ट । ह्मणऊचन नष्ट दु रावली ॥ ३ ॥

३२३२. दे व तीथु [पां. तीथीं.] येर चदसे जया ओस । तोचि तया दोा जाणचतया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया बरें
फावे दे वा िुकचवतां । संचितािी सत्ता अंतराय [पां. अंतराया.] ॥ ॥ शु द्धाशुद्धठाव पापपुण्याबीज । [पां. पावचवलें .]
पाववील दु जे फळभोग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवश्वंभराऐसें वमु । िुकचवल्या िमु अवघे चमथ्या ॥ ३ ॥

३२३३. काय करूं सांगतां ही न [पां. नकळे तें वमु ।.] कळे वमु । उपत्स्थत भ्रम उपजचवतो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मन आिश ज्यािें आलें होइल हातां । तयावरी सत्ता केली िाले ॥ ॥ [त. पां. आभुकेिे.] अभुकेिे अंगश िवी ना
सवाद । चमथ्या ऐसा वाद दु राग्रह ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आप राखावें आपणा । संकोिों चि कोणा नये आतां ॥ ३ ॥

३२३४. अमृत अव्हे रें [पां. उं िबळे .] उिळलें जातां । चवा आत्तुभत
ू ां आवश्यक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आदरासी
मोल नये लावूं केजें । िीर शुद्धबीजें गोमटा तो ॥ ॥ खऱ्याचिये अंगश [दे . पां. आपणे.] आपणचि िाली । लावणी

विषयानु क्रम
[पां. लागली.] लाचवली काय लागे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. िाड.] िाडे करा वेवसाव । आह्मांसी तो वाव िीर आहे ॥
३॥

३२३५. अनु भवािे रस दे ऊं आत्तुभत

ू ां । सोडू ं िोजचवतां पुढें पोतश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वािा प्रसाद
रत्नाच्या ओवणी । शोभतील गुणश आपुचलया ॥ ॥ आिश भाव सार शु द्ध ते भूचमका । बीज आचण चपका निता
नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्यािें नाम गुणवंत । तें नाहश लागत पसरावें ॥ ३ ॥

३२३६. काय मज एवढा भार । हे वेव्हार [दे . त. िाळवाया.] िालवाया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उकल तो जाणे
िणी । मज भोजनश कारण ॥ ॥ निता ज्यािी तया चशरश । लें करश तें खेळावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सेवट िंाला ।
दे व या बोला भोचगता ॥ ३ ॥

३२३७. [दे . न गमे न गमे न गमे हचरचवण । न मगे न मगे म मगे मेळवा॰.] न गमे न गमे न गमे हचरचवण । न गमे न गमे
न गमे मे ळवा शाम कोणी गे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तळमळ करी तैसा जीव जळाचवण मासा । चदसती चदशा ओसा वो ॥
॥ नाठवे भूक तान चवकळ जालें मन । घडी जाय प्रमाण जु गा एकी वो ॥ २ ॥ जरी तुह्मी नोळखा सांगतें
ऐका । तुकयाबंिूिा सखा जगजीवन ॥ ३ ॥

३२३८. चवठ्ठला रे तुिंे वर्तणतां गुणवाद । चवठ्ठला रे दग्ि जालश पापें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठला रे तुिंें
पाहातां श्रीमुख । चवठ्ठला रे सुख जालें नयना ॥ ॥ चवठ्ठला रे तुज दे तां आनलगन । चवठ्ठला तनमन चनवाल्या
बाह्ा ॥ २ ॥ चवठ्ठला रे तुिंी ऐकतां कीर्तत । चवठ्ठल हे [त. “हे ” नाही.] चवश्रांचत पावले स्मरणें ॥ ३ ॥ चवठ्ठला रे
तुकयाबंिु ह्मणे दे हभाव । चवठ्ठला जीवश पाव िचरतां गेला ॥ ४ ॥

३२३९. एकांतश लोकांतश करूं गदारोळ । ले श तो ही मळ नाहश येथें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्यावें द्यावें आह्मश
आपुचलया सत्ता । न दे खो पुसता दु जा कोणी ॥ ॥ भांडारािी चकली मािंे हातश आहे । पाचहजे तो पाहें वान
येथें ॥२ ॥ तुका ह्मणे आह्मां चवश्वासाच्या बळें । ठे चवलें मोकळें दे वें येथें ॥ ३ ॥

३२४०. स्मरणािे वेळे । व्हावें [पां. साविान कळे .] सावि न कळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचडलों चवायांिे ओढश ।
कोणी न चदसेसें काढी ॥ ॥ भांडवल मािंें । वेि जालें भूमी ओिंें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळे । तूं चि िावें ऐसे
वेळे ॥ ३ ॥

३२४१. पाहा हो दे वा कैसे जन । चभन्न चभन्न संचितें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक नाहश एका ऐसे । दावी कैसे
शु द्ध हीन ॥ ॥ पंिभूतें एकी रासी । सूत्रें कैसश खेळवी [पां. ओळखावश.] ॥ २ ॥ [पां. तुका ह्मणे जो जे जाती । त्यािी त्स्थचत
तैसी ते ॥.] तुका ह्मणे जे जे जाती । तैसी त्स्थचत येतसे ॥ ३ ॥

३२४२. कोणाचिया न पडों छं दा । गोनवदासी आळवूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु तांिश बहु [पां. बहु त.] मतें । अवघे
चरते [पां. चरती.] पोकळ ॥ ॥ घटापटा ढवळी मन । होय सीण न करूं तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंग । भरूं [पां.

भागा आलें तें.] भाग आला तो ॥ ३ ॥

३२४३. एकवेळ करश या दु ःखावेगळें । दु चरतािें जाळें उगवूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आठवीन पाय हा मािंा
नवस । रात्री ही [पां. वो.] चदवस पांडुरंगा ॥ ॥ बहु दू रवरी भोगचवलें [त. भोगचवले भोगे । आसां पांडुरंगे॰. दे . भोगचवले

विषयानु क्रम
भोग । आतां पांडुरंग.] भोगा । आतां पांडुरंग सोडवावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काया करीन कुरवंडी । ओंवाळू चन सांडश
मस्तक हें ॥ ३ ॥

३२४४. आणीक म्यां कोणा यावें काकुळती । कोण कामा येती अंतकाळश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं वो मािंी
सखी होसी [पां. येसी.] पांडुरंगे । लवकरी ये गे वाट पाहें ॥ ॥ काया वािा मनें हें चि [पां. आस.] काम करश ।
पाउलें गोचजरश नितीतसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी पुरवश हे आस । घालश ब्रह्मरस भोजन हें ॥ ३ ॥

३२४५. [दे . हें आह्मां सकळा ।.] आह्मांसी सकळ । तुझ्या नामािें चि बळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करूं अमृतािें पान
। दु जें नेणों कांहश आन ॥ ॥ जयािा जो भोग । सुख दु ःख पीडा [दे . त. पीडी.] रोग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा ।
तुिंे पायश मािंा हे वा ॥ ३ ॥

३२४६. आतु माझ्या बहु पोटश । व्हावी भेटी पायांशी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ यासी तुह्मी कृपावंता । मािंी निता
असों द्या ॥ ॥ तळमळ करी चित्त अखंचडत चवयोगें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पंढचरनाथा । [पां. जाणां.] जाणें वेथा
अंचतनरिी ॥ ३ ॥

३२४७. बहु जनमांतरें फेरे । केले येरे सोडवश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आळचवतों करुणाकरे । चवश्वंभरे दयाळे ॥
॥ वाहवतों मायापुरश । येथें करश कुढावा [पां. कुडावा.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु जा कोण । ऐसा सीण चनवारी ॥ ३ ॥

३२४८. कराल तें काय नव्हे जी चवठ्ठला । चित्त द्यावें बोला बोबचडया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोडवूचन घ्यावें
काळिक्रा [पां. काळािक्राहातश.] हातश । बहु त चवपत्ती भोगचवल्या ॥ ॥ [दे . ज्यालें जेऊं नेदी माचरसलें चि मरो । प्रारब्िा उरो

मागुतालश. त. ज्यालें जेऊं नेदी माचरलें चि मरे । प्रारब्िा उरे मागुतालें ॥.] ज्यालें जीवों नेदी भाचरलें चि मरे । प्रारब्ि तें उरे
मागुतालें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु जा खुंटला उपाय । ह्मणऊचन पाय आठचवले ॥ ३ ॥

३२४९. डौरलों भत्क्तसुखें । सेवूं अमृत हें मुखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संतसंगें सारूं काळ । प्रेमसुखािा
कल्लोळ ॥ ॥ ब्रह्माचदकांसी [त. दे . सुराणी.] चशराणी । तो हा आनंद मेचदनी ॥ २ ॥ नाहश वैकुंठशिा पांग । िांवे
कथे पांडुरंग ॥ ३ ॥ मुक्त व्हावें कशासाटश । कैिी येणें रसें भेटी [पां. तुटी.] ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे गोड । हें चि [पां. मािंें
पुरे.] पुरे मािंें कोड ॥ ५ ॥

३२५०. [दे . त. फोचडले भांडार ।.] फोचडलें भांडारें । माप घेऊचनयां खरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केली हचरनामािी
वरो । माचगतलें आतां सरो ॥ ॥ दे शांत सुकाळ । जाला हारपला काळ ॥ २ ॥ घ्यावें िणीवरी । तुका ह्मणे
लाहान थोरश ॥ ३ ॥

३२५१. आनंदािे डोहश आनंदतरंग । आनंद चि अंग आनंदािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय सांगों जालें
कांहशचियाबाही । पुढें िाली नाहश आवडीनें ॥ ॥ गभािे आवडी माते िा डोहळा । तेथशिा चजव्हाळा ते थें
नबबे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैसा ओतलासे ठसा । [त. अनुभवा.] अनु भव सचरसा मुखा आला ॥ ३ ॥

३२५२. ह्मणऊचन िचरले पाय । अवो माय चवठ्ठले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलें चि करूचन घ्यावें । आश्वासावें
[दे . आह्मास.] ना भीसें ॥ ॥ वाढली ते तळमळ चित्ता [दे . निता.] । शम आतां करावी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवश
वसे । मज नसे वेगळी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३२५३. कल्याण या आशीवादें । जाती िं िें नासोचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आश्वाचसलें नारायणें । प्रेमदानें
अंतनरच्या ॥ ॥ गेली चनवारोचन आतां । सकळ निता यावचर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गातां गीत । आलें चहत सामोरें
॥३॥

३२५४. हचरनामवेली [पां. हचरनामवल्ली.] पावली चवस्तार । फळश पुष्ट्पश भार वोल्हावली [दे . बोल्हावला] ॥१
॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें [पां. येथें] माझ्या मना होईं पचक्षराज । सािावया काज [पां. तृप्तीि या.] तृप्तीिें या ॥ ॥ मुळशचिया
बीजें दाखचवली गोडी । [पां. लाहो करश जोडी॰.] लवकर चि जोडी जाचलयािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे क्षणक्षणां जातो
काळ । गोडी ते रसाळ अंतरे ल ॥ ३ ॥

३२५५. बरवें ऐसें आलें मना । नारायणा या काळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व आह्मा प्राणसखा । जालें दु ःखा
खंडण ॥ ॥ जनमांतनरच्या पुण्यरासी । होत्या त्यांसी फळ आलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनजठे वा । होईल दे वा [दे .
त. हे वा.] लािलों ॥ ३ ॥

३२५६. जचर हे आड यती लाज । कैसें काज साितें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . कारण.] करणें केलें उठाउठी ।
पायश चमठी घातली ॥ ॥ समर्तपला जीव भाव । िचरला भाव अखंड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आड कांहश । काळ
नाहश घातला ॥ ३ ॥

३२५७. पात्र शुद्ध चित्त [दे . गोही.] ग्वाही । न लगे कांहश सांगणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शूर तरी सत्य चि [पां.

“चि” नाहश.] व्हावें । साटी जावें करूचन ॥ ॥ अमुप ि सुखमान । स्वामी जन मानावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जैसी
वाणी । तैसे [पां. तैसा.] मनश पचरपाक ॥ ३ ॥

३२५८. प्रगटलें ज्ञान । नारायण भूतश तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनु भव ि घेऊं व्हावा । चवनंती दे वा करूचनयां
॥ ॥ दे खोवेखश वदे वाणी । पचडल्या कानश प्रामाणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे योगक्षेम । घडे तें वमु सािावें ॥ ३ ॥

३२५९. मुख्य आिश चवायत्याग । चवचिभाग पाळणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. मना.] मन पावे समािान । हें चि
दान दे वािें ॥ ॥ उदासीन वृचत्त दे हश । िाड नाहश पाळणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश भय । सम सोय चवामािी ॥
३॥

३२६०. आतां हें चि सार हें चि सार । मूळबीज रे [पां. ऐका.] आइका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडीनें आवडी उरे
। जें ज्या िंुरे तें त्यासी ॥ ॥ प्रेमाचिया सूत्रदोरी । नाहश उरी उरवी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नितन बरें । [आहो.]

आहे खरें खऱ्यापें ॥ ३ ॥

३२६१. केला तैसा अंगीकार । मािंा भार िालवश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होऊं अंतराय बुद्धी । कृपाचनिी
नेदावी ॥ ॥ आह्मी तरी जड जीव । कैंिा भाव पुरता ॥ २ ॥ अननयभावें घ्यावी सेवा । आह्मां दे वा घडे सी ॥
३ ॥ तुम्हश आह्मी शरणागतें । कृपावंतें रक्षीजे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे भाकंू कशव । असों जीव [पां. जडजीव.] जड आह्मी
॥५॥

३२६२. सोसें बहु गभुवासश । मे लों असों उपवासश । नाहश सखश ऐसश । ते थें कोणी भेटलश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
करश करश रे स्वचहत । दे ह तंव हे अचनत्य । नाहश चदलें चित्त । सोडवूं मोहापासोचन ॥ ॥ पाळी तोंडशचिया

विषयानु क्रम
घांसें । तें चि होय अनाचरसें । ज्या नव्हे ऐसें । खेदी पचर सोडवीना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घनमानें । माझ्या [त.

बाटचवलों.] बाटलों मीपणें । नाहश चदला जनें । दे खों [पां. लाभ आलाभ.] लाभें हा लाभ ॥ ३ ॥

३२६३. इत्च्छती तयांसी व्हावें जी अरूप । आह्मांसी स्वरूपत्स्थती िाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां नव्हे
मािंा भाव अनाचरसा । पाउलांनश इच्छा गोचवयेली ॥ ॥ लें करासी कोठें जाणत्यािी परी । करूं येते दु री [पां.
िरायािे.] िरावया ॥ २ ॥ लागली न सुटे नामािी आवडी । मािंी भावजोडी भंगूं [प. नको.] नका ॥ ३ ॥ घेसील
[पां. घेसी आढे वेढे॰.] वेढे मुक्तीच्या अचभळासें । िाळवश जा चपसे ब्रह्मज्ञानी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मािंा कोठें भत्क्तरस
। पाडावया ओस िाळचवसी ॥ ५ ॥

३२६४ आह्मां भाचवकांिी जाती । एकचवि जी श्रीपती । अळं कारयुत्क्त । सरों ते थें [दे . त “तेथें” नाहश.]

शके चि ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणें माउली त्या खु णा । क्षोभ उपजों नेदी मना । शांतवूचन स्तना । लावश अवो
कृपाळे ॥ ॥ तुज अवघें होऊं येतें । मज बाटों नये चित्तें । उपासने परतें । नये कांहश [पां. आवडे .] आवडों ॥ २
॥ करूं रूपािी कल्पना । मुखश नाम उच्चारणा [पां. नारायणा.] । तुका ह्मणे जना । जल स्थल दे खतां ॥ ३ ॥

३२६५. ज्यावें हीनपणें । कासयाच्या प्रयोजनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रारब्िश संसार । बरी चहमतीिी थार ॥
॥ होणार ते कांहश । येथें अवकळा नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वें । कृपा केचलया बरवें ॥ ३ ॥

३२६६. चकती रांडवंडे । घालू चन व्हाल रे बापुडे । संसारािे चभडे । कासावीस जाले ती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
माझ्या स्वामी शरण चरघा । कृपाळु वा पांडुरंगा । ठे वी अंगसंगा । चवश्वाचसयां जवळी ॥ ॥ कांहश न मागतां
भलें । होईल तें चि काम केलें । नसावें आचथलें । कांहश एका [पां. एक संकल्पे] संकल्पें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भाव ।
पाववील ठायाठाव । एकचवि जीव । ठे चवचलया सेवस
े ी॥३॥

३२६७. बाप करी जोडी लें करािे ओढी । आपुली [त. करवडी.] करवंडी वाळवूनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
एकाएकश केला [दे . त. केलों.] चमरासीिा िनी । कचडये [पां. वाऊनी.] वागवूनी भार खांदश ॥ ॥ ले वऊनी [पां.

घालू चनयां.] पाहे डोळा अळं कार । टे वा [दे . त. ठे वा.] दावी थोर करूचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेदी गांजूं आचणकांसी
। उदार जीवासी आपुचलया ॥ ३ ॥

३२६८. या रे हचरदासानो नजकों कचळकाळा । आमुचिया बळा पुढें चकती बापुडें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रंग
सुरंग घमंडी नाना छं दें । हास्यचवनोदें मनाचिये आवडी ॥ ॥ येणें ते णें प्रकारें बहु तां सुख जोडे । पूजन तें
घडे नारायणा अंतरश ॥ २ ॥ वांकड्या माना बोल बोलावे आाु । येईल तो त्यांस छं द पढीयें गोनवदा ॥ ३ ॥
आपुलालें आवडी एकापुढें एक नटा । नाहश थोर मोठा लहान या प्रसंगश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे येथें प्रेम भंगूं नये
कोणश । दे व भक्त दोनही चनवचडतां पातक ॥ ५ ॥

३२६९. अवघा ि अनयायी । ते थें एकल्यािें काई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां अवघें एकवेळें । जळोचन सरो तें
चनराळें ॥ ॥ काय मािंें खरें । एवढें ि राखों बरें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां । पचरहार न लगे चित्ता ॥ ३ ॥

३२७०. काय वृद

ं ावन [दे . त. इंद्रावण.] मोचहयेलें गुळें । काय चजरें काळें उपिाचरलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसी
अिमािी जाती ि अिम । उपदे श श्रम करावा तो ॥ ॥ न कळे नविासी कुरवाचळलें अंग । आपले ते रंग
दावीतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नये पाकासी दगड । शूकरासी गोड जैसी चवष्ठा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३२७१. स्तवूचनयां नरा । केला [पां. आयुष्ट्या.] आयुष्ट्यािा माते रा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. नारायणाचिई.]

नारायणाचिया लोपें । घडलश अवघश चि पापें ॥ ॥ जीव ज्यािें दान । त्यािा खंडूचनयां [पां. खंडूं नये.] मान ॥ २
॥ तुका ह्मणे वाणी । आइके त्या दोा कानश ॥ ३ ॥

३२७२. संतां नाहश मान । दे व मानी मुसलमान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे पोटािे माचरले । दे वा [पां. दे वे.] आशा
चवटं चबले ॥ ॥ घाली लोटांगण । बंदी नीिािे िरण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िमु । न कळे माजल्यािा भ्रम ॥ ३ ॥

३२७३. अवो कृपावंता । होईं बुद्धीिा ये [पां. तूं.] दाता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेणें पाचवजे उद्धार । होय तुिंे
पायश थार ॥ ॥ वदवश हे वािा । भाव पांडुरंगश सािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । मािंे अंतर [पां. त. वसावा.] वसवा
॥३॥

३२७४. नाहश म्या वंचिला मंत्र कोणापाशश । राचहलों जीवासी [पां. िरूचनयां ।.] िरूचन तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चवटे वरी [दे . भाव.] भावें ठे चवयेलें मन । पाउलें समान नितीतसें ॥ ॥ [दे . पावचवला.] पावचवलों पार िचरला
चवश्वास । घालू चनयां कास बळकट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मागें पावले उद्धार । चतहश हा आिार ठे चवलासे ॥ ३ ॥

३२७५. िंिळश [दे . िंिळ िंिळ चनिळ चनिळ ।. पां. िंिळें .] िंिळ चनिळश चनिळ । वाजवी खळाळ उदकासी
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोपें वमु पचर मन नाहश हातश । हा हा भूत चित्तश भ्रम गाढा ॥ ॥ रचवनबब नाहश तुटत उदका ।
छायेिी ते नका सरी िरूं ॥ २॥ तुका ह्मणे भय घरी रज्जूसाटश । नाहश साि पोटश कळलें तों ॥ ३ ॥

३२७६. आवडी येते [पां. ॰ येते गुणे । कळो चिनहें ॰.] कळों । गुणें चिनहें उमटती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पोटीिें ओठश
उभें राहे । चित्त साहे मनासी ॥ ॥ डोहोचळयािी [दे . डाहोळे यािी. पां. डोहळे यािी.] भूक गभा । ताटश प्रभा प्रचतनबबे
॥ २ ॥ तुका ह्मणे मानोन घ्यावें । वाटे खावें वाटतें ॥ ३ ॥

३२७७. काय ऐसी वेळ । वोडवली अमंगळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचज दु खवलें मन । कथाकाळश जाला
सीण ॥ ॥ पापाचिया [त. मुळें.] गुणें । त्यांचिया वेळे [पां. दशुनें] दाुणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कानश । घालूं आले
दु ष्टवाणी ॥ ३ ॥

३२७८. चकतीवेळां जनमा यावें । चनत्य [पां. चकती.] व्हावें फजीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन जीव भ्याला ।
शरण गेला चवठोबासी [पां. चवठोसी.] ॥ ॥ प्रारब्ि पाठी गाढें । न सरे पुढें [दे . िालत.] िालतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
रोकडी [दे . ॰रोकडश हे । होती चपहें काढीत ॥.] हे । होती [पां. होऊं.] पाहें फजीती ॥ ३ ॥

३२७९. होतों [पां. होती.] सांपडलो वेठी । जातां भेटी संसारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तों या वाटे कृपा केली ।
भेटी जाली चवठोबासी [पां. चवठोसी.] ॥ ॥ होता भार माथां मािंे । बहु ओिंें अमुप ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केली निता
। कोण दाता भेटेल ॥ ३ ॥

३२८०. भुक
ं ु चनयां सुनें लाभे हस्तीपांठी । होऊचन नहपुटी दु ःख पावे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय त्या मशकें
तयािें करावें । आपुल्या स्वभावें पीड़तसे ॥ ॥ मातलें बोकड [पां. माकड.] चवटवी पंिानना । घेतलें मरणा
िरणें तें [पां. तेणें.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतां पीचडतील खळ । घेती तोंड काळें करूचनयां ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३२८१. जा रे तुह्मी पंढरपुरा । तो सोयरा दीनांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गुण दोा नाणी मना । करी
आपणासाचरखें ॥ ॥ उभारोचन उभा कर । भवपार उतराया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तांतड मोठी । जाली भेटी
उदं ड ॥ ३ ॥

३२८२. गजुत जावें नामावळी । प्रेमें टाळी वाहोचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येणें सुखे पुडतश िावे । भेटी सवें
गोपाळा ॥ ॥ लोटांगण [पां. लोटांगणें.] घाला तळश । वंदा िुळी संतांिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवठ्ठल लाहो । ऐसा
वाहो उभारा ॥ ३ ॥

३२८३. अनु सरे तो अमर जाला । अतरला संसारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न दे खती गभुवास । किश दास
चवष्ट्णूिे ॥ ॥ चवसंभेना माता बाळा । तैसा लळा पाळावा ॥ २ ॥ चत्रभुवनश ज्यािी सत्ता । तुक्या [दे . पां. तो रचक्षता

जाचलया. (या अभंगांत “तुका” नाहश).] रचक्षता तो जाला ॥ ३ ॥

३२८४. आतां केशीराजा हे चि चवनवणी । मस्तक िरणश ठे वीतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे ह असो मािंा
भलचतये ठायश । चित्त तुझ्या पायश असों द्यावें ॥ ॥ काळािें खंडण घडावें नितन । [पां. तनमनिन चवनमुखता ।.]

िनमानजनचवनमुख तो ॥ २ ॥ कफवातचपत्त दे हअवसानश । ठे वावश वारूचन दु चरतें हश ॥ ३ ॥ सावि तों मािंश

इंचद्रयें [पां. सकळ.] सकळें । चदलश [पां. एक.] एका वेळे हाक आिश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तूं या सकळांिा जचनता ।
येथें ऐकता [त. आचहक्येता.] सकळांसी ॥ ५ ॥

३२८५. चित्त तें नितन कल्पनेिी िांव । जे जे वाढे हांव इंचद्रयांिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हात पाव चदसे शरीर
िालतां । नावें भेद सत्ता जीवािी ते ॥ ॥ रवीचिये अंगी प्रकाशक [पां. प्रकाश सकळा.] कळा । विनें चनराळा भेद
चदला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माप विनाच्या अंगश । मौनय काय रंगश चनवडावें ॥ ३ ॥

३२८६. बोलोचनयां काय दावूं । तुह्मी जीऊ जगािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हे चि आतां मािंी सेवा । नितन दे वा
कचरतों ॥ ॥ चवरक्तासी दे ह तुच्छ । नाहश आस [दे . त. दे हािी.] काशािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पायापाशश । येइन
ऐसी वासना ॥ ३ ॥

३२८७. चनजों नेदी [दे . त. नव्हं.] सकाळवेळश । रातीकाळी [त. चिणचिणी. दे . निन निनी.] चिनचिनी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ वोंगळानें घेतली पाठी । केली आटी जीवासी ॥ ॥ मे ळऊचन [पां. कथा करणें.] सवें जन । निता नेणे
दे वळश ि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलों घरा । तोंडा घोरा वाइले च्या ॥ ३ ॥

३२८८. मायबाप सवें नये घनचवत्त । करावें संचित भोगावें तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन लाभ काय तो
चविारश । नको िालीवरी चित्त ठे वूं ॥ ॥ आयुष्ट्य सेवटश सांडूचन जाणार । नव्हे चि [दे . त. हें .] सािार शरीर हें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे काळें लाचवयेलें माप । जया [दे . त. जगे.] िरी पापपुण्यािी ही ॥ ३ ॥

३२८९. मोटळें हाटश सोचडल्या गांठी । चवकऱ्या [दे . घातलें केण.] घातले कण । ज्यािे भाम त्यासी
दे ऊचन वाचरलें । सारूचन चलगाड दान [पां. दाणे.] । खरें माप हातश घेऊचन [पां. “घेऊचन” नाहश.] बैसलों । माचनती ते
िौघे जन [पां. जणे.] । खरें चवत्त ते थें आले िोजवीत । चगऱ्हाइक संतजन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िंाचडला पालव केला
हाट वेि । जाली [पां. सकळी.] सकाळश ि अराणूक । याल तचर तुह्मी करा लगबग । आमिे ते कोणी लोक ॥
॥ एक ते [पां. “एक” नाहश.] उत्तम मध्यम कचनष्ठ । चवत्तािे प्रकार तीन । बहु तां जनािें बहु त प्रकार । वेगळाले

विषयानु क्रम
वाण । लाभ हाचण कोणा मुदल जालें । कोणासी पचडलें खाण । अिुमिु कोणी गुत
ं ोचन राचहले । थोडे तैसे बहु
जन ॥ २ ॥ [पां. एक.] एके सांते आले [पां. एक.] एके गांवीहू न । येकामे चि नव्हे जाणें । येतां जातां रुजू नाहश
चदवाणा । काळतोंडश एकें तेणें । लाग भाग एकी एकानश गोचवलें । मागील पुचढलां ऋणें । तुका ह्मणे आतां पहू ं
नये वास । सािावें आपुलें पेणें ॥ ३ ॥

३२९०. करा करा लागपाट । िरा पंढरीिी वाट । जंव नाहश िपेट । घात पचडला काळािा ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ दु जा ऐसा नाहश कोणी । जो या काढी भयांतूचन । करा ह्मणऊचन । हा चविार ठायशिा ॥ ॥ होती गात्रें
वेंवळश । चदवस [पां. अस्तमानकाळश । हातें वाहा टाळी । जों मोकळी आहे तों. ॥.] अस्तमाना काळश । हातपायटाळश । [त. दे . जें.]
जो मोकळश आहे ती ॥ २ ॥ कां रे घेतलासी सोसें [पां. सोस । तुज वाटसे.] । तुज वाटताहे कैसें । तुका ह्मणे ऐसें ।
पुढें कैं लाहासी ॥ ३ ॥

३२९१. यत्न आतां तुह्मी करा । मज दातारा सत्तेनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवश्वास तो पायांवचर । ठे वुचन हरी
राचहलों ॥ ॥ जाणत चि दु जें नाहश । आणीक कांहश प्रकार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शरण आलों । नेणें बोलों
चवनचवतां ॥ ३ ॥

३२९२. अनाथां जीवन । आह्मां तुमिे िरण । करूचन सांटवण । िरीयेलें हृदयश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुष्ट
जाली अंगकांचत । आनंद न समाये चित्तश । कवतुकें प्रीती । गाऊं नािों उल्हासें ॥ ॥ करुणाउत्तरश । करूं
आळवण हरी । जाऊं नेदंू दु री । प्रेमप्रीचतपचडभरें ॥ २ ॥ मोहो [पां. ममते.] माते करी गोवा । ऐसें आहे जी केशवा ।
तुका ह्मणे सेवा । आणीक नाहश जाणत ॥ ३ ॥

३२९३. सुखािी वसचत जाली मािंे जीवश । तुमच्या गोसावी कृपादानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रूप वेळोवेळां
आठवश अंतरश । बैसोचन चजव्हारश राचहलें तें ॥ ॥ चवसांवलें मन चवठ्ठलें प्रपंिा । गोडावली वािा येणें रसें ॥ २
॥ तुका ह्मणे कांहश नाठवेसें केलें [पां. जालें .] । दु सरें चवठ्ठलें मज आतां ॥ ३ ॥

३२९४. आह्मां कांहश आह्मां कांहश । आतां नाहश या बोलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोल सांगा मोल सांगा । घेणें
नतहश गा पुसावें ॥ ॥ कैसें घडे कैसें घडे । बडबड तुज मज ॥ २ ॥ मुदलें साटी मुदलें साटी । लाभ पोटश
त्या [पां. “ि” नाहश.] ि मघश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे साटवूं घरश । आडल्या काळें पुसती तरी ॥ ४ ॥

३२९५. घ्या रे भाई प्या रे भाई । कोणी कांहश थोडें बहु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ये ि हाटश ये ि हाटश । बांिा
गाठी पारखून ॥ ॥ वेि आहे वेि आहे । सरलें पाहे मग खोटें ॥ २ ॥ उघडें दु कान उघडें दु कान । [पां. रात्र.]

रात्री जाली कोण सोडी मग ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे अंतकाळश । जाती टाळश बैसोचन ॥ ४ ॥

३२९६. मागु िुकले चवदे शश एकले । तयावचर जाले चदशाभुली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हातश िरूचनयां पावचवले
घरा । त्याच्या उपकारा का द्यावें ॥ ॥ तैसा मी कुडकुडा होतों केशीराजा । सेवा न घडे लाजा ह्मणऊचन ॥
२ ॥ सांचडयेला गभु उबगोचन माउली । नाहश सांभाचळली भूचम शु द्ध ॥ ३ ॥ उष्ट्ण तान भूक एवचढये अकांतश ।
वोसंगा लाचवती काय ह्मचणजे ॥ ४ ॥ खांद्यांवरी शूळ मरणािे वाटे । अनयाय चह मोटे साि केले ॥ ५ ॥ हातशिें
चहरोचन घालता पाठीसी । तुका ह्मणे ऐसी परी जाली ॥ ६ ॥

विषयानु क्रम
 ३२९७. जैसी तैसी तचर वाणी । मना आणी माउली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ले करांच्या स्नेहें गोड । करी कोड
त्या गुणें ॥ ॥ मागें पुढें चरघे पोटश । साहे खेटी [पां. करीतसे.] करीतें ॥ २ ॥ तुका चवनवी पांडुरंगा । ऐसें पैं गा
आहे हें ॥ ३ ॥

३२९८. [दे . गुणांिे.] गुणांिी आवडी वािेिा पसरु । पचडला चवसरु [पां. सवंरसां.] इतरांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आचदमध्यअंतश नाहश अवसान । जीवनश जीवन चमळोचन गेलें ॥ ॥ रामकृष्ट्णनाममाळा हे साचजरी । ओचवली
गोचजरी कंठाजोगी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तनु जालीसे शीतळ । अवघी सकळ ब्रह्मानंदें ॥ ३ ॥

३२९९. दे वािी भांडारी । आदा चवचनयोग करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां न माखे हातपाय । [पां. नेमें.] नेणों
होतें ऐसें काय ॥ ॥ दे वें नेली निता । जाला सकळ कचरता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िणी । त्यासी अवघी पुरवणी ॥
३॥

३३००. पेणावलें [पां. येणावले .] ढोर मार खाय पाठी । बैसलें तें नु ठी ते थूचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसी
माझ्या मना परी जाली दे वा । िावें अहं भावा सांडावलों [त. सांडवलें . पां. सांडवलों.] ॥ ॥ कडां घालश उडी
माचगलांच्या भेणें । मरणामरण [पां. पडणें मरणें.] न कळे चि ॥ २ तुका ह्मणे जालों त्यापरी दु ःचखत । असें
बोलावीत पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३३०१. जाचलया दशुन करीन मी सेवा । आणीक ही [पां. कांहश.] दे वा न लगे दु जें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रारब्िा
अिीन [दे . त. अंगश.] अन्न आच्छादन । त्स्थर करोचन मन ठे वश पायश ॥ ॥ ॥ ॥ ये गा ये गा ये गा कृपाळु वा हरी ।
चनववश अभ्यंतरश दे उचन भेटी ॥ २ ॥ आसावलें मन जीवनािे ओढी । नामरूपें गोडी लाचवयेली ॥ ३ ॥ काय
तुह्मांपाशश नाहश भांडवल । मािंे चमथ्या बोल जाती ऐसे ॥ ४ ॥ काय लोखंडािे पाहे गुण दोा । चसवोचन पचरस
सोनें करी ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे मािंें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साि ॥ ६ ॥

३३०२. येथें आड कांहश न साहे आणीक । प्रमाण तें एक हें चि जालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गाऊं नािों टाळी
[दे . गाऊं (दोन वेळ).] वाऊं गीत छं दें । डोलवूं चवनोदें अंग तेणें ॥ ॥ मथुचनयां सार काचढलें बाहे री । उपाचि ते
येरी चनवचडली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जगा लाचवली चशराणी । सोचवतां हे िणी होत नाहश ॥ ३ ॥

३३०३. शरणागत जालों । तेणें मी पणा मुकलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां चदल्यािी ि वाट । पाहों नाहश
खटपट ॥ ॥ नलगे उचित । कांहश पाहावें संचित ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सेवा । [पां. मौनय.] माने तैसी करूं दे वा ॥
३॥

३३०४. वावेचिया आळा कवचळलें ब्रह्म । िुकचवला श्रम पृथक तो ॥ १ ॥ ॥ ध्र. ॥ [पां. सुलभ तें जालें सुलभ तें
जालें । जवळी तें आलें पंढरीये ॥.] सुलभ जालें सुलभ जालें । जवळी आलें पंढचरये ॥ ॥ नामरूपािें बांिलें मोटळें ।
एक एका वेळे साचरयेलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाटे [पां. िुकचवळी.] िुकली वसती । [दे . त. पां. उिार.] उद्धार तो हातश
आचणयेला ॥ ३ ॥

३३०५. सवंग जालें सवंग जालें । घरा आलें बंदरशिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां हे वा करा [दे . त. करावा.]

सोस । भत्क्तरस बहु गोड ॥ ॥ पाउल वेिे निता नाहश । आड कांहश मग नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संचितािें ।
नेणें कािें राहों तें [पां. हें .] ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३३०६. तुह्मी संत मायबाप कृपावंत । काय [पां. काय पचतत कीती वणूु.] मी पचतत कीती वाणूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अवतार तुह्मां [पां. घ्यावया॰.] िराया [दे . पां. कारणें.] कारण । उद्धरावे जन जड जीव ॥ ॥ वाडचवलें सुख भत्क्त
भाव िमु । कुळािार नाम चवठोबािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गुण िंदनािे अंगश । तैसे तुह्मी जगश संतजन ॥ ३ ॥

३३०७. पाठी लागे तया दवडश दु री । घालश [पां. “या” नाहश.] या बाहे री संवसारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येउचन
दडें तुमच्या पायश । िांवें तईं छो ह्मणा ॥ ॥ पारचखयािा वास पडे । [दे . खटबड.] खडबडे उठी तें ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे लाचवला िाक । नेदी ताक खाऊं कोणी [पां. कोणा.] ॥ ३ ॥

३३०८. सांखचळलों प्रीती गळां । भुक

ं े वेळा जाणोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिें मी केशशराजा । सुनें या
काजा [पां. पाचळलें .] पाचळलों ॥ ॥ आलें गेलें कळे वाटा । कोण चनटा वाकचडया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलें वारी ।
दचरतें दु री नातळतां ॥ ३ ॥

३३०९. सुचनयांिा हा चि भाव । आपला ठाव राखावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु चनयािा येऊं वारा । नेदंू
घरावरी येऊं [दे . दे ऊं.] ॥ ॥ केली यािी फाडाफाडी । [पां. तडातोडी] तडामोडी क्षेत्रािी [दे . पां. क्षत्रािी.] ॥२॥
पातेजत नाहश लोकां । तुका दे वावांिचू न ॥ ३ ॥

३३१०. सुचनयांिी आवडी दे वा । घेत सेवा नाहश कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चसकचवलें जवळी बैसों । जेथें
असों ते थें चि ॥ ॥ नेदी दु जें बोलों करूं । गुरुगुरु न साहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . त. कृवाचळतां.] कुवाचळतां । अंग
सत्ता संगािी [पां. संतांिी.] ॥ ३ ॥

३३११. चसळें खातां आला वीट । सुनें िीट [दे . पाचव.] पाय िरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कानहोबा ते जाणे खूण ।
उन उन घास घाली ॥ ॥ [पां. आपुले ठाईिे द्यावें.] आपुचलये ठायशिें घ्यावें । लाड भावें पाळावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
मी [पां. जुनाट सुनें । मोहो तेणें परतला.] जु नाट । मोहो आट परतला ॥ ३ ॥

३३१२. लागलें भरतें । [त. पां. ब्रह्मानंदाही.] ब्रह्मानंदािें वरतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाला हचरनामािा तारा ।
सीड लागलें फरारा ॥ ॥ बैसोचन सकळ । बाळ [पां. िाले .] िाचलले गोपाळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाट । बरवी
सांपडली नीट [पां. वाट (हा. िवथ्या ओळीच्या दोनही िरणांिा अंतशब्द एकि आहे ).] ॥ ३ ॥

३३१३. [पां. िन चवत्तें कुळें . दे . िनें चवत्त कुळें .] िनें चवत्तें कुळें । अवचघयानें ते आगळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्यािे
नारायण गांठश । भरला हृदय संपुटश ॥ ॥ अवघें चि गोड । त्यािें [पां. पुरे] पुरलें सवु कोड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
अस्त । उदय त्याच्या ते जा नास्त ॥ ३ ॥

३३१४. बोलावें तें आतां आह्मी [पां. बोलणें.] अबोलणे । एका चि विने सकळांसी ॥ १ ॥ मे घवृचष्ट कांहश
न चविारी ठाव । जैसा ज्यािा भाव [त. तैसा.] त्यासी [दे . फळो.] फळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश समािानें िाड ।
आपणा ही नाड पुचढलांसश ॥ ३ ॥

३३१५. अचिकार तैसा करूं उपदे श । साहे ओिंें त्यास तें चि द्यावें ॥ १ ॥ मुंगीवरी भार गजािें [दे . त.

पालाण.] पाळण । घाचलतां तें कोण कायुचसचद्ध ॥ २ ॥ तुका ह्मणे फांसे वाघुरा कुऱ्हाडी । प्रसंगश तों काढी पारिी
तो ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३३१६. नव्हों वैद्य आह्मी अथािे भुकेले । भलते द्यावे पाले भलत्यासी ॥ १ ॥ कुपथ्य करूचन चवटं बावे
रोगी । काय हे सलगी भीड त्यािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . लांस फांस.] लासूं फांमूं दे ऊं डाव । सुखािा उपाव पुढें
आहे ॥ ३ ॥

३३१७. नव्हें पचर ह्मणवश दास । कांहश चनचमत्तास मूळ केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिा तो िमु कोण । हा
आपण चविारा ॥ ॥ नाहश शुद्ध आिरण । परी िरण निचततों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगा । ऐसें कां गा नेणां हें
॥३॥

३३१८. मागें निता होती आस । केला नास या काळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी आह्मां उदासीन । चभन्नाचभन्न
वाचरलें ॥ ॥ मोहजाळें दु ःख [पां. वाटे । वाढे वाढे .] वाढे । ओढे ओढे त्यास तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोण दे वा । आतां
हे वा वाढवी ॥ ३ ॥

३३१९. आहो उभा [पां. उभे या चवटे ॰.] चवटे वरी । भरोवरी िुकचवली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. चनवाचरलें .] चनवारलें
जाणें येणें । कोणा कोणें रुसावें ॥ ॥ संकल्पासी वेिे बळ । [त. भार.] भारे फळ चनमाण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
उभयतां । भेटी सत्ता लोभािी ॥ ३ ॥

३३२०. असो खटपट । आतां वाउगे बोभाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचरसा हे चवनवणी । असो मस्तक िरणश ॥
॥ अपराि करा । क्षमा घडले दातारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेथा । तुह्मा कळे पंढचरनाथा ॥ ३ ॥

३३२१. वारकरी पायांपाशश । आले त्यांसी चवनचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय काय तें आइका । चवसरों
नका रंकासी ॥ ॥ नितावोचन निता केली । हे राचहली अवस्था ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संसारा । रुसलों खरा
यासाठश ॥ ३ ॥

३३२२. जीवशिें कां नेणां । पचर हे आवडी नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाढवावें हें उत्तर । कांहश [पां. लाड.]

लाज करकर ॥ ॥ कोठें वांयां गेले । शब्द उत्तम िांगले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाळा । [पां. असे तात्पयु या खळा. त.

असता तत्पर या खेळा.] असतात चप्रय खेळा ॥ ३ ॥

३३२३. वोडचवलें [दे . हाि अभंग पुनः एक वेळ चलचहला आहे (दे . भा. २, अ. २०९ व ९०३ पाहा) तेथें ‘वाढचवलें ’ असें आहे .] अंग
। आतां करूचन [दे . त. दु सऱ्यानदा (त. अ. ३३३२ व ३९६६ पाहा) चलचहला आहे तेथें ‘करूंद्या संग’ असें आहे .] घ्यावें सांग ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ काय पूजा ते मी नेणें । जाणावें जी सवुजाणें ॥ ॥ पोटा आलें बाळ । त्यािें जाणावें सकळ ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे हरी । वाहावें जी कचडयेवरी ॥ ३ ॥

३३२४. सेवटशिी हे चवनंती । पाय चित्तश रहावे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें करा कृपादान । तुह्मां मन सचन्नि ॥
॥ भाग्याचवण कैंिी भेटी । नव्हे तुटी नितनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळसा आलें । हें चवठ्ठलें पचरसावें ॥ ३ ॥

३३२५. करूंचनयां शुद्ध मन । नारायण स्मरावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरीि हा तचरजे नसिु । भवबंिू
तोडोचनयां ॥ ॥ ते थें [पां. येथें.] सरे शु द्ध सािें । अंतरशिें बीज तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लवणकळी । पडतां जळश तें
होय ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३३२६. चजकडे पाहे चतकडे दे व । ऐसा भाव दे कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय केलों एकदे शी । गुणदोाश
संपन्न ॥ ॥ पडें ते थें तुझ्या पायां । करश वांयां न [पां. वजेसें. दे . ॰ वजतें.] वजें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवामें सारी ।
ठाणें िरी जीवासी ॥ ३ ॥

३३२७. चजकडे [पां. जावें.] जाय चतकडे सवें । आतां यावें यावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माझ्या अवघ्या
भांडवला । तूं एकला जालासी ॥ ॥ आतां दु जें घरा िंणी । पायांहूचन वेगळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां दे वा ।
नका गोवा यावरी ॥ ३ ॥

३३२८. स्मरतां कां घडे नास । चवष्ट्णुदास यावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी सीमा जाली जगश । तरी मी वेगश
अनु सरलों ॥ ॥ िचरलें तें चनवडे [पां. चनवडी.] आतां । न घडे चित्तावेगळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाश नाहश । पुराणें
ही गजुती ॥ ३ ॥

३३२९. आिी नाहश कळों आला हा उपाय । नाहश तरी काय िुकी होती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घाचलतों
पायांसी चमठी एकसरें । नेदश तों दु सरें आड येऊं ॥ ॥ कासया पडतों लचटक्यािे भरी । नव्हता का चशरश
भार घेतों ॥ [पां. “संसारािा हाट कां चफरतों दु कान । भरो वरी िन चमळचवतों ॥” हें कडवें जास्त आहे .] २॥ तुका ह्मणे कां हे घेतों
गभुवास । कां या होतों दास कुटु ं बािा ॥ ३ ॥

३३३०. आतां बरें जालें । मािंें मज कळों आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खोटा ऐसा संवसार । मज पायश [दे . पां.

द्यावी.] द्यावा थार ॥ ॥ उघडले डोळे । भोग दे ताकाळश कळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवा । होतां तडातोडी दे वा ॥
३॥

३३३१. बोचललों ते िमु अनुभव अंगें । काय पांडुरंगें उणें केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवु चसचद्ध पायश
वोळगती दासी । इच्छा नाहश ऐसी व्हावें कांहश ॥ ॥ संतसमागमें [पां. त. समागम.] अळं कार वाणी । करूं हे
पेरणी शुद्ध बीजा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रामकृष्ट्णनामें गोड । [पां. आवडीच्या कोडे .] आवडीिें कोड माळ ओऊं ॥ ३ ॥

३३३२. करूचन उचित खेळें भोंवतालें । चित्त येथें आलें पायांपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ये थें नाहश खोटा
िालत पचरहार । जाणसी अंतर पांडुरंगा ॥ ॥ सुख दु ःख तुज दे ऊचन सकळ । नाहश ऐसा काळ केला आह्मी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाला दे हािा [दे . त. दे हेिा.] चवसर । नाहश [त. नाहश आपपर कोणी आतां. पां. आतां आपपर नाहश कोणी.]

आतां पर आप कोणी ॥ ३ ॥

३३३३. पचरसािे अंगें सोनें जाला चवळा । वाकणें या कळा हीन नेव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरश पालट [पां.

घडावा.] घडला कारण । मग समािान तें चि गोड [पां. गोडी.] ॥ ॥ चपकली [दे . चपकली सेंद. पां. चपकलीया सेंद.] हे
सेंद पूवुकमा नये । अव्हे रु तो काये घडे मग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आणा पंगती सुरण । पृथक ते गुण केले पाकें ॥
३॥

३३३४. ज्यािे माथां जो जो भार । ते चि फार तयासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागें पुढें अवघें चरतें । कळों येतें
अनु भवें ॥ ॥ पचरसा अंगश अमुपसोनें । पोटश हीन [पां. िातुिें.] िातु चि ॥ २ ॥ आपुला तो करी िमु । जाणे वमु
तुका तें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३३३५. पाहें चतकडे चदशा ओस । अवघी आस पायांपें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मन [पां. मनीिे.] चि साि होइल
कइं । प्रेम दे ईं भेटोचन ॥ ॥ सवापरी पांगुळ असें । न कळे कैसें तें तुह्मा ॥ २ ॥ तुका ह्मणें कृपावंता । तूं तों
दाता दीनािा ॥ ३ ॥

३३३६. िालवणें काय । ऐसें [दे . त. अंगे.] अगे मािंे माय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांव [पां. पाव.] िांव लवलाहें ।
कंठश प्राण वाट पाहे ॥ ॥ पसरूचन कर । तुज िाचललों समोर ॥ २ ॥ दे सील चवसांवा । तुका ह्मणे ऐशा हांवा
॥३॥

३३३७. आवडीच्या ऐसें जालें । मुखा आलें हचरनाम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां घेऊं िणीवचर । मागें उरी
नु रेतों ॥ ॥ सांटवण मनाऐसी । पुढें रासी अमुप ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कारण जालें । चवठ्ठल [पां. चवठ्ठल या ती॰.] तश
अक्षरश ॥ ३॥

३३३८. त्यांचिया िरणा मािंें दं डवत । ज्यांिें िनचवत्त पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें मािंा जीव पावला
चवसांवा । ह्मणऊचन हांवा [पां. भचरलोसें.] भरलासे ॥ ॥ िरणशिे रज लावीन कपाळा । जश पदें राउळा सोई
जाती ॥ २ ॥ आचणक तश [पां. तें. भाग्य.] भाग्यें येथें कुरवंडी । करूचनयां सांडश इंद्राऐसी ॥ ३ ॥ वैष्ट्णवांिे घरश
दे वािी वसचत । चवश्वास हा चित्तश [पां. सवु भावें.] सत्यभावें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सखे हचरिे ते दास । आतां पुढें
आस [त. दुजी नाहश. दे . नाहश दु जें.] नाहश दु जी ॥ ५ ॥

३३३९. उपजोचनयां मरें । पचर हें चि वाटे बरें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश आवडीसी पार । न [पां. न ह्मणवे.]

ह्मणावें जालें फार ॥ ॥ अमृतािी खाणी । उघडली नव्हे िणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पिे । चवठ्ठल हें मुखा [पां.

रुिे.] सािें ॥ ३ ॥

३३४०. [पां. “लचटके चि साि दाचवले आिळ । पीडतसे काळ चकती ह्मूण ॥” हें कडवें आरंभशि जास्त आहे.] सत्य तूं सत्य तूं
सत्य तूं चवठ्ठला । कां गा हा दाचवला जगदाकार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांभाळश [पां. सांभाळश सांभाळश आपुली हे माया ।.]

आपुली हाक दे तो माया । आह्मांसी कां भयाभीत केलें ॥ ॥ रूप नाहश त्यासी ठे चवयेलें नाम । लटका [पां.

चमथ्याचि का भ्रम वाढचवला ।.] चि श्रम वाढचवला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कां मा जालासी ितुर । होतासी चनसुर चनर्तवकार
॥३॥

३३४१. अमच्या कपाळें तुज ऐसी बुचद्ध । िरावी ते शु द्धी योगा नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय या राचहलें
चवनोदावांिून । आपुचलया चभन्न केलें आह्मां ॥ ॥ कोठें मूर्तत्तमंत दावश पुण्यपाप । काशासी संकल्प
वाहाचवसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां आवरावा िेडा । लचटकी [पां. ते.] ि पीडा पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३३४२. नो [त. पां. न.] बोलावें ऐसें जनासी उत्तर । कचरतों चविार बहु वेळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण पाप
आड ठाकतें येऊन । [दे . त. पालचटचत.] पालटी तो गुण अंतरशिा ॥ ॥ संसारा हातश सोडवूचन गळा । हे [दे . त.

हें .] कां अवकळा येती [पां. येत.] पुढें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सेवे [दे . त. घडे ल.] घडे अंतराय । थास करूं काय पांडुरंगा
॥३॥

विषयानु क्रम
 ३३४३. आतां हें उचित [पां. मािंी.] मािंें जना हातश । पाचहजे फजीती केली काहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग हे
[पां. मी.] तुमिे न सोडश िरण । त्रासोचनयां मन येइल ठाया ॥ ॥ वाउगे वाणीिा न िरश कांटाळा । ऐसी कां
िांडाळा बुचद्ध मज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जचर माथां बैसे घाव । तचर मग वाव नेघे पुढें ॥ ३ ॥

३३४४. मायेवरी सत्ता आवडीिी बाळा । संकोिोचन लळा प्रचतपाळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अपराि मािंे न
मनावे मनश । तुह्मी संतजनश मायबापश ॥ ॥ आरुा विन लें कुरािी आळी । साहोचन कवळी मागुताली ॥ २ ॥
तुका ह्मणे अंगश काय नाहश सत्ता । पचर चनष्ठुरता उपजेना ॥ ३ ॥

३३४५. कैसा होतो कृपावंत । बहु संत सांगती । पुसणें नाहश यातीकुळ । लागो वेळ [त. मळ.] नेदावा
[पां. नेदावी.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी काय जाणों चकती । उतरती [पां. उतरली.] उतरले ॥ ॥ दावी वैकुंठशच्या वाटा ।
[पां. पाहा.] पाहातां मोठा संपन्न । अचभमान तो नाहश अंगी । भक्तालागी न बैसे ॥ २ ॥ [पां. “तुका ह्मणे॰” व “आलें द्यावें॰”

ह्ा अिांच्या जागा परस्परांशी बदलल्या आहे त.] तुका ह्मणे आळस चनद्रा । नाहश थारा त्या अंगश । आलें [पां. घ्यावें.] द्यावें
भलत्या काळें । चवठ्ठल बळें आगळा ॥ ३ ॥

३३४६. सदै व हे वारकरी । जे पंढरी दे खती । पदोपदश चवठ्ठल [दे . वािे.] वािा । त्यांसी [पां. तया.] कैिा
संसार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोा [दे . दोा पळाले दोा पळाले ।.] पळाले पळाले । पैल आले हचरदास ॥ ॥ प्रेमभातें भरलें
अंगश । चनलु ज्ज रंगश नािती । गोपीिंदनािी उटी । तुळसी कंठश चमरवती ॥ २ ॥ [पां. “तुका ह्मणे॰” व “दु बुळा॰” हश अिे
मागें पुढें बदललश आहे त.] तुका ह्मणे दे व चित्तश । मोक्ष हातश रोकडा । दु बुळा [पां. ही.] या शत्क्तहीना । त्या ही जना
पुरता ॥ ३ ॥

३३४७. ऐसश ठावश वमें । तरी सांडवलों भ्रमें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखें नाितों कीतुनश । नाहश आशंचकत मनश
॥ ॥ ऐसें आलें हाता । बळ तरी गेली निता ॥ २ ॥ सुख येथें जालें तरी । नाहश आचणकांिी उरी ॥ ३ ॥ ऐसें
केलें दे वें । पुढें कांहश चि न व्हावें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मन । आतां जालें समािान ॥ ५ ॥

३३४८. चित्तश बैसलें नितन । नारायण नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे गोड कांहश आतां । आणीक
दु सरें सवुथा ॥ ॥ हरपला िै तभाव । तेणें दे ह जाला वाव ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे आह्मी । जालों चनष्ट्काम ये
कामश ॥ ३ ॥

३३४९. व्याचपलें सवुत्र । बाहे री भीतरी अंतर [दे . अंत.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें गोनवदें गोचवलें । बोलें न
वजाये बोचललें ॥ ॥ संचितािी होळी । करूचन जीव घेतला बळी ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे नाहश । आतां
संसारा [पां. संसार.] उरी कांहश ॥ ३ ॥

३३५०. तुह्मांआह्मांसी दरुाण । जालें दु लुभ भााण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन कचरतों आतां । दडं वत
घ्या समस्तां ॥ ॥ भचवष्ट्यािें माथां दे ह । कोण जाणें होइल काय ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयािा बांिव [दे . त. बंिव.] ।
आमिा तो जाला भाव ॥ ३ ॥

३३५१. अनंतजनमें जरी केल्या तपरासी । तरी हा न [दे . पां. पवे.] पवसी ह्मणे दे ह ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें जें
चनिान [त. लागलें जे.] लागलें से हातश । त्यािी केली माती भाग्यहीना ॥ ॥ उत्तमािें सार वेदािें भांडार ।
ज्याच्यानें पचवत्र तीथें होती ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयाबंिु आणीक उपमा । नाहश या तों जनमा द्यावयासी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३३५२. आह्मांपाशश सरे [पां. शुद्ध एक.] एक शु द्ध भाव । ितुराई जाणशव न लगे कळा ॥ १ ॥ सवुजाण [पां.
सवु जाणे.] मािंा स्वामी पांडुरंग । तया अंगसंग [दे . अंगसंगें.] गोपाळासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . कमुिमें.] कमें िमें
नये होतां । तयावचर सत्ता भाचवकांिी ॥ ३ ॥

३३५३. प्रीचत करी सत्ता । बाळा भीती माताचपता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय िाले त्याशश बळ । आळी कचरतां
कोल्हाळ ॥ ॥ पदरश घाली चमठी । खेदी मागें पुढें लोटी ॥ २ ॥ बोले मना आलें । तुका [पां. साचहलें .] साचहला
चवठ्ठलें ॥ ३ ॥

३३५४. आवडीिे भेटी चनवे । चित्त पावे चवश्रांती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरचवयािा छं द मना । नारायणा अवीट
॥ ॥ [दे . पां. तळणें.] तुळणे कांहश साम्या पुरे । हें तों नु रे ये रुचि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरवें जालें । फावलें हें कळे
त्या ॥ ३ ॥

३३५५. केचलयािें दान । करा आपुलें जतन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंी बुचद्ध त्स्थर दे वा । नाहश चवायांिा
हे वा ॥ ॥ भावा अंतराय । येती अंतरती पाय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जोडी । आदश अंतश [पां. राहे .] राहो गोडी ॥ ३ ॥

३३५६. मािंे हातश आहे करावें नितन । तुह्मी कृपादान प्रेम द्यावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागचत यां भांडवल
आळवण । नामािी जतन दाचतयासी ॥ ॥ वाळक िांवोचन आड चनघे स्तनश । घालावा जननी कृपे पानहां ॥
[पां. “तैशापरी पुढें तुचिंया मी आशे । िांवोचन वोरसे दे ईं भेटी ॥” हें कडवें जास्त आहे .] २ ॥ तुका ह्मणे करश कासवािे परी । आहे
सूत्रदोरी तुिंे हातश ॥ ३ ॥

३३५७. वाट दावी त्यािें गेलें काय । नागवला जो वाचरतां जाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसश मागें ठकलश
चकती । सांगतां खाती चवागोळा ॥ ॥ चविारोचन पाहे त्यास । न वजे जीवें नव्हे नास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जो
रुसला जीवा । तयासी केशवा काय िाले ॥ ३ ॥

३३५८. अनु भवावांिून सोंग संपादणें । नव्हे हें करणें स्वचहतािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा नको भुलों
बाचहरल्या रंगें । चहत तें चि वेगें करूचन घेईं ॥ ॥ बहु रूपी रूपें नटला नारायण । सोंग संपादून जैसा तैसा ॥
२॥ [पां. “पाााणािें॰” व “कनक िंाड॰” हश कडवश मागें पुढें आहेत.] पाााणािें नांव ठे चवयेलें [पां. ठे चवलें तें दे व । दे . ठे चवलें दे व ।.]

दे व । आचणका तारी भाव पचर तो तैसा ॥ ३ ॥ कनक िंाड ह्मुण वंचदयेलें [दे . वंचदलें .] माथां । पचर तें [पां. तें ही

अथा॰.] अथा न चमळे माजी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे त्यािा भाव तारी त्यास । अहं भावश नास तो चि पावे ॥ ५ ॥

३३५९. मज नष्टा माया मोह नाहश लोभ । अचिक [पां. तो. दे . अचिक क्षोभ॰.] हा क्षोभ आदरािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ चिग हें शरीर अनउपकार । न मनी आभार उपकारािा ॥ ॥ मजहू न नष्ट आहे ऐसा कोण । नावडे चमष्टान्न
बहु मोल [पां. बहु बोल.] ॥ २ ॥ न चदसती [पां. चदसेचि.] मज आपले से गुण । संचित तें कोण जाणे मागें ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे [त. आतां. दे . ह्मणे देखोचनयां.] मािंें दे खोचनयां काई । पांडुरंगा पायश राचखयेलें ॥ ४ ॥

३३६०. मचतचवण [पां. मचतहीण.] काय वणूं तुिंें ध्यान । जेथें [पां. तेथें पडे .] पचडलें मौन [दे . त. मौनय.]

वेदश्रुती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करूचन गोचजरा आपुचलये मती । िचरयेलें चित्तश िरणकमळ ॥ ॥ सुखािें ओचतलें
पाहों तें श्रीमुख । ते णें हरे भूक तान मािंी ॥ २ ॥ रसना गोडावली [त. पां. वोडावली.] ओव्या गातां गीत । पावलें से
चित्त समािान ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंी दृचष्ट िरणांवरी । पाउलें गोचजरश कुंकुमािश ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ३३६१. ओस जाल्या चदशा मज नभगुळवाणें [दे . त. नहगुळवाणें.] । जीवलग नेणें मज कोणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
भय वाटे दे खें श्वापदांिे भार । नव्हे मज िीर पांडुरंगा ॥ ॥ अंिकारापुढें [पां. अंिःकारापुढें.] न िलवे वाट ।
लागतील खुंट [दे . खुंटे.] कांटे अंगा [पां. अंगश.] ॥ २ ॥ एकला चनःसंग फांकती मारग । चभतों [दे . होतों.] नव्हे लाग
िालावया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे वाट दावूचन सद्गुरु । राचहला हा दु रु [पां. दु री.] पांडुरंग ॥ ४ ॥

३३६२. उदार कृपाळ सांगसी जना । तरी कां त्या रावणा माचरयेलें । चनत्य चनत्य पूजा करी
श्रीकमळश । ते णें तुिंें काय केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय बचडवार सांगसी वांयां । ठावा पंढचरराया आहे चस आह्मां ।
एकला चि जरी दे ऊं पचरहार । आहे दु चरवरी सीमा ॥ ॥ कणाऐसा वीर उदार जुंिंार । तो जजुर केला
वाणश । पचडला भूमी परी नयेिी करुणा । दांत पाचडयेले दोनही ॥ २ ॥ चश्रयाळ बापुडे सात्त्वकवाणी । खादलें
कापूचन त्यािें पोर । ऐसा कचठण होईल दु सरा । उखळश कांडचवलें चशर ॥ ३ ॥ चशबी [दे . त. चसभ्री.] िक्रवती
कचरतां यज्ञयाग । त्यािें चिचरलें अंग ठायश ठायश । जािउचन प्राण घेतला मागें । पुढें न पाहतां कांहश ॥ ४ ॥
बळीिा अनयाय सांग होता काय । बुडचवला तो पाय दे उचन माथां । कोंचडलें दार हा काय कहार । सांगतोसी
चित्त कथा ॥ ५ ॥ हचरिंद्रािें राज्य घेउचनयां सवु । चवकचवला जीव डोंबाघरश । पाचडला चबघड नळा
दमयंतीमिश । ऐसी तुिंी बुचद्ध हचर ॥ ६ ॥ आचणकही गुण सांगावे चकती । केचलया चवपचत्त माउसीच्या
वचियेला मामा सखा पुरुाोत्तमा । ह्मणे बंिु तुकयािा ॥ ७ ॥

३३६३. जे केली आळी ते अवघी गेली वांयां । उरला पंढचरराया श्रम मािंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय
समािान केलें कोणे वेळे । कोणें [पां. कोण.] मािंे लळे वाचळयेले ॥ ॥ आभास ही नाहश स्वप्नश दु चिता ।
प्रत्यक्ष बोलतां कंइिा तो ॥ २ ॥ आतां पुढें लाज वाटे पांडुरंगा । भक्त ऐसे जगामाजी जाले ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
आतां नाहश भरवसा । मोकलीसी ऐसा वाटतोसी ॥ ४ ॥

३३६४. समश्रुचळत असतां वािा । घोा न कचरसी कां नामािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे वैष्ट्णव नव्हे सी ।
कवण्या दं भें नागवलासी ॥ ॥ हचर हचर ह्मणतां लाजसी । गवें फुगोचन िालसी ॥ २ ॥ तारुण्यें उताणा ।
पुंसेंचवण बांडा सुना ॥ ३ ॥ जालें चस मचहमेिें वेडें । नािों लाजसी नदडीपुढें ॥ ४ ॥ अळं कारांच्याचन बळें ।
वंिलासी तुळसीमाळें ॥ ५ ॥ कैसा सकुमार जालासी । ह्मणसी न टकें एकादशी ॥ ६ ॥ स्नान न कचरसी
आंघोळी । चवभुती न लाचवसी कपाळश ॥ ७ ॥ वचरवचर नयाहाचळसी त्विा । उपेग नाहश मांसािा ॥ ८ ॥
पद्मनाभी चवश्वनाथ । तुका अिंून रडत ॥ ९ ॥

३३६५. वाघािा [दे . पां. काळभूत.] कालभूत चदसे वाघाऐसा । परी नाहश दशा सांि अंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
बाहे रील रंग चनवडी कसोटी । संघष्टणें भेटी आपेआप ॥ ॥ चसकचवलें तैसें नािावें माकडें । न िले त्यापुढें
युत्क्त कांहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करी लचटक्यािा सांटा । फचजत तो खोटा शीघ्र होय ॥ ३ ॥

३३६६. नसदळीिे सोर [पां. सोबर िोराचिया दया ।.] िोरािी दया । तो ही जाणा तया संवसगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ फुकासाटश भोगे दु ःखािा तो [दे . त. “तो” नाहश.] वाटा । [दे . वाटे वचर उभा रोचवयेला कांटा । त. वाटे कांटा उभा रोवी ।.]

उभारोचन कांटा वाटे वरी ॥ ॥ सपु पोसूचनयां दु िािा ही [दे . त. “ही” नाहश.] नास । केलें थीता चवा अमृतािें ॥
२ ॥ तुका ह्मणे यासी न कचरतां दं डण । पुचढल्या [दे . त. पुचढल ।.] खंडण नव्हे दोाा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३३६७. ते णें सुखें मािंें चनवालें हें [दे . त. “हें ” नाहश.] अंग । चवठ्ठल हें जग दे चखयेलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कवतुकें करुणा भाकीतसें लाडें । आवडी बोबडें बोलोचनयां ॥ ॥ मज नाहश दशा अंतरश दु ःखािी । भावना
भेदािी समूळ गेली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुख जालें माझ्या जीवा । रंगलें केशवा तुझ्या रंगें ॥ ३ ॥

३३६८. चवठ्ठल सोयरा सज्जन चवसांवा । जाइन त्याच्या गांवा भेटावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सीण भाग त्यासी
सांगेन आपुला । तो मािंा बापुला सवु जाणे ॥ ॥ माय माउचलया बंिुवगा [दे . बंिुवगा जना. पां. बंिुवगु जाणा.]

जाणा । भाकीन करुणा सकचळकांसी ॥ २ ॥ संत महंत चसद्ध [पां. “चसद्ध” नाहश.] महानु भाव मुचन । जीवभाव
जाऊचन सांगेन त्या ॥ ३ ॥ माचिंये माहे रश सुखा काय उणें । न लगे येणें जाणें तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

३३६९. [दे . गाइन तुिंे नाम । ध्याइन तुिंें नाम.] ध्याइन तुिंें रूप [पां. ध्याइन.] गाइन तुिंें नाम । [पां. आन.]

आणीक न करश काम चजव्हामुखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाचहन तुिंे पाय ठे चवन ते थें [पां. मी.] डोय । पृथक तें काय न
करश [पां. आन.] मनश ॥ ॥ तुिंे चि गुणवाद आइकेन कानश । आचणकांिी वाणी पुरे आतां ॥ २ ॥ कचरन सेवा
[पां. करें.] करश िाले न मी पायश । आणीक न वजें ठायश तुजचवण ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जीव ठे चवला [पां. ठे वीन मी पायश.]
तुझ्या पायश । आणीक तो काई दे ऊं कोणा ॥ ४ ॥

३३७०. दे वािें भजन कां रे न [पां. ॰ कचरसी तैसें । अखंड हव्यासें॰.] करीसी । अखंड हव्यासश पीडतोसी ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ दे वासी शरण कां रे [पां. नवजसी तैसा ।. त. नवजे तैसा.] न वजवे तैसा । [दे . बदके मीन जैसा॰.] बक मीना जैसा
मनु ष्ट्यालागश ॥ ॥ दे वािा चवश्वास कां रे नाहश तैसा । पुत्रस्नेहें जैसा गुंतलासी ॥ २ ॥ कां रे नाहश तैसी
दे वािी [दे . त. दे वािी गोडी.] हे गोडी । नागवूनी सोडी पत्नी जैसी [दे . त. तैसी.] ॥ ३ ॥ कां रे नाहश तैसे दे वािे
उपकार । माया चमथ्या भार चपतृपूजना ॥ ४ ॥ कां रे भय वाहासी लोकांिा [पां. लोकांिा तूं िाक ।.] िाक । [त.

नाठवोचन.] चवसरोचन एक नारायण ॥ ५ ॥ तुका म्हणे कां रे [पां. घातले सें.] घातलें वांयां । [पां. सवु.] अवघें आयुष्ट्य
जाया भत्क्तचवण ॥ ६ ॥

३३७१. मािंें चित्त तुिंे पायश । राहे ऐसें करश कांहश । िरोचनयां बाहश । [पां. भव हा तारश॰.] भव तारी
दातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ितुरा तूं चशरोमचण । गुणलावण्यािी खाणी । मुगुट सकळां मचण । [पां. िनय तूं चि.] तूं चि
िनय चवठोबा ॥ ॥ [पां. करश या चत्रचमरािा.] करश चतचमरािा [दे . त. चत्रचमरािा] नाश । दीप होउचन प्रकाश । तोडश
आशापाश । करश वास हृदयश ॥ २ ॥ [पां. मी हे .] पाहें गुंतलों नेणतां । तुज असो मािंी निता । तुका ठे वी माथा ।
पायश आतां राखावें ॥ ३ ॥

३३७२. आमुिें उचित हे चि उपकार । आपला चि भार घालूं तुज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भूक लागचलया
भोजनािी आळी । पांघुरणें काळश शीताचिये ॥ ॥ जेणें काळें उठी मनािी आवडी । ते चि [त. मागें.] मागों
घडी [पां. आवडतें.] आवडे तें ॥ २ ॥ दु ःख येऊं नेदी आमचिया घरा । [त. िक्रें.] िक्र करी फेरा भोंवताला ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे नाहश मुक्तीसवें िाड । हें चि आह्मां गोड जनम घेतां ॥ ४ ॥

३३७३. मी दास तयािा जया िाड नाहश । सुख दु ःख दोहशचवरचहत जो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राचहलासे उभा
भशवरे च्या [दे . भीमरे च्या.] तीरश । कट दोहश [पां. दोनही.] करश िरोचनयां ॥ ॥ नवल काई तरी पािाचरतां पावे । न
[त. संवचरत. दे . श्मचरत. पां. न खरीत (न स्वचरत).] स्मचरत िांवे [त. पां. भत्क्त काजा.] भत्क्तकाजें ॥ २ ॥ सवु भार मािंा
त्यासी आहे निता । तो चि मािंा दाता स्वचहतािा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे त्यास गाईन मी गीतश । आणीक तें चित्तश
न िरश कांहश ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ३३७४. यासी कोणी ह्मणे ननदे िश उत्तरें । नागवला खरें तो चि एक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आड वाटे जातां
लावी नीट सोई [पां. सोये.] । िमुनीत ते ही [पां. हे .] ऐसी आहे ॥ ॥ नाइकतां सुखें करावें ताडण । पाप नाहश
पुण्य असे फार ॥ २ ॥ जनम व्याचि फार िुकतील दु ःखें । खंडावा हा सुखें मान त्यािा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ननब
चदचलयावांिून [पां. चदिल्या॰.] । अंतरशिा सीण कैसा [पां. केवी.] जाय ॥ ४ ॥

३३७५. चनवडे जेवण सेवटशच्या घांसें । होय त्याच्या ऐसें सकळ ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न पाचहजे जाला
बुद्धीिा पालट । केली खटपट जाय वांयां ॥ ॥ संपाचदलें होय िचरलें तें सोंग । चवटं बणा व्यंग [दे . सांग

पचडयेली ।. (पूवी “वेंग पचडयाली”).] पचडचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वमु नेणतां जो [दे . जे.] रांिी । पाववी ते बुचद्ध
अवकळा ॥ ३ ॥

३३७६. न लगे मरावें । ऐसा ठाव चदला दे वें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माझ्या उपकारासाटश । वागचवला ह्मूण
कंठश ॥ ॥ घरश चदला ठाव । अवघा सकळ ही वाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एके ठायश । कोठें [त. पां. केलें .] मािंें तुिंें
नाहश ॥ ३ ॥

३३७७. नाहश लाग माम । न दे खेंसें [पां. दे खें हें .] केलें जग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां बैसोचनयां खावें । चदलें
आइतें या दे वें ॥ ॥ चनवाचरलें भय । नाहश दु सऱ्यािी सोय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काहश । बोलायािें काम नाहश ॥
३॥

३३७८. चदली हाक मनें नव्हे ती जतन । वेंटाचळल्या [पां. वेगळाले गुण.] गुणें िावं घेती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
काम क्रोि मद मत्सर अहं कार । ननदा िे ा [पां. नहसा.] फार माया तृष्ट्णा ॥ ॥ इंचद्रयांिे भार चफरतील िोर ।
[पां. खाणें.] खान घ्यावया घर फोडू ं पाहे ॥ २ ॥ मािंा येथें कांहश न िले पराक्रम । आहे त्यािें वमु तुिंे हातश ॥ ३
॥ तुका ह्मणे आतां कचरतों उपाय । जेणें तुिंे पाय आतुडती ॥ ४ ॥

३३७९. तुिंा दास मज ह्मणती अंचकत । अवघे सकचळक लहान थोर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि आतां लागे
करावें जतन । तुिंें थोरपण तुज दे वा ॥ ॥ होउनी चनभुर राचहलों चननित [पां. चनचित.] । पावनपचतत नाम तुिंें
॥ २ ॥ कचरतां तुज होय डोंगरािी राई । न लगतां कांहश पात्या पातें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुज काय ते [पां. अशक्य ।

ताचरतां मश्यक मज॰.] आशंका । ताचरतां मशका मज दीना ॥ ४ ॥

३३८०. काय मागावें कवणासी । ज्यासी मागों तो मजपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जरी मागों पद इंद्रािें । तरी
शाश्वत नाहश त्यािें ॥ ॥ जरी मागों ध्रुवपद । तरी त्यासी येथील छं द ॥ २ ॥ स्वगुभोग मागों पूणु । पुण्य
सरल्या मागुती येणें ॥ ३ [पां. “मागावें जचर पद वैकुंठ । तें तव एकदे सी करंटें ॥” हें कडवें जास्त आहे .] ॥ आयुष्ट्य मागों चिरंजीव ।
जीव मरण नाहश स्वभावें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे एक मागें । [दे . त. एक पणें (दे . पूवी “एक पणा” होतें.)] एकपणा नाहश भंग ॥
५॥

३३८१. आह्मी ज्यािे दास । त्यािा पंढचरये वास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो हा दे वांिा ही दे व । काय
कचळकाळािा मे व ॥ ॥ वेद जया गाती । श्रुचत ह्मणती नेचत नेचत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनज । रूपडें हें तत्तवबीज
॥३॥

विषयानु क्रम
 ३३८२. भक्तवत्सल चदनानाथ । चतहश लोकश ज्यािी मात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो हा पुंडचलकासाटश ।
आला उभा वाळवंटी ॥ ॥ गभुवास िरी । अंबऋाीिा कैवारी ॥ २ ॥ सकळां दे वां अचिष्ठान । एका मंत्रासी
कारण ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ध्यानश । ज्याचस ध्यातो शूळपाणी ॥ ४ ॥

३३८३. फटकाळ दे व्हारा फटकाळ अंगारा । फटकाळ चविारा िालचवलें ॥ १ ॥ फटकाळ तो दे व

फटकाळ तो [पां. “तो” नाहश.] भक्त । करचवतो घात आचणका जीवा [दे . दे वां.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघें फटकाळ हें
जन । [पां. अनुभवी.] अनुभचवये खूण जाणतील ॥ ३ ॥

३३८४. लावुचनयां गोठी । िुकवूं आदचरली चदठी । दे उचनयां चमठी । पळे मचहमा थुचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ पुढें तो चि करी आड । चतिा लोभ चतसी नाड । [पां. पुरवी.] लावूचन िरफड । हात गोऊचन पळावें ॥ ॥
आिश काकुलती । मोहो घालावा पुढती । तोंडश पडे माती । [दे . “चफरतां मागें कैिा तो” हें नसून यािी जागा दोरी टाकली

आहे .] चफरतां [त. मग.] मागें कैिा तो ॥ २ ॥ [दे . तुका ह्मणे दे वा । यासी नाडी यािी सेवा । (कोरी जागा.–पुढें) भावें कांही वास

नार्तपतां ॥.] तुका ह्मणे दे वा । यासी रडवी यािा हे वा । भावें कां हे सेवा । सुखें तुह्मां नार्तपती ॥ ३ ॥

३३८५. नेत्रािी वासना । तुज पाहावें नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करश [पां. त्यािें.] यािें समािान । काय
पहातोसी [पां. पाहापी.] अनु मान ॥ ॥ भेटावें पंढचरराया । हें चि इत्च्छताती बाह्ा ॥ २ ॥ [पां. जावें पंढरीसी । हें चि

ध्यान या मानसश.] ह्मणतों जावें पंढरीसी । हें चि ध्यान िरणासी ॥ ३ ॥ चित्त ह्मणे पायश । तुिंे राहीन चनियश ॥ ४ ॥
ह्मणे बंिु तुकयािा । दे वा भाव पुरवश सािा [पां. यािा.] ॥ ५ ॥

३३८६. मन उताचवळ । जालें न राहे चनिळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे रे भेटी पंढचरराया । उभारोचन िारी
बाह्ा ॥ ॥ सवांग तळमळी । हात पाय रोमावळी ॥ २ ॥ तुकयाबंिु ह्मणे कानहा । भूक लागली नयना ॥ ३ ॥

३३८७. ह्मणसी दावीन अवस्था । तैसें नको रे अनंता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होऊचनयां सहाकार । रूप
दाखवश सुंदर ॥ ॥ मृगजळाचियापरी । तैसें न करावें हरी ॥ २ ॥ [पां. तुका ह्मणे.] तुकयाबंिु ह्मणे हरी । कामा
नये बाह्ात्कारी ॥ ३ ॥

३३८८. आकारवंत मूर्तत । जेव्हां दे खेन मी दृष्टी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग मी राहे न चनवांत । ठे वचू नयां ते थें
चित्त ॥ ॥ श्रुचत वाखाचणती । तैसा येसील प्रचिती ॥ २ ॥ ह्मणे तुकयािा सेवक । उभा दे खेन सनमुख ॥ ३ ॥

३३८९. जेणें तुज जालें रूप आचण नांव । पचतत हें दै व तुिंें आह्मी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तरी तुज कोण
हें पुसतें । चनराकारी ते थें एकाएकी ॥ ॥ अंिारें [पां. अंिारें ते दीपा. दे . अंिारे दीपा.] दीपका आचणयेली शोभा ।
माचणकासी प्रभा कोंदणािी [दे . त. कोंदणासी.] ॥ २ ॥ िनवंतरी रोगें आचणला उजेडा । [दे . सुखा.] सुखी काय
िाडा जाणावें तें [पां. “तें” नाहश.] ॥ ३ ॥ अमृतासी मोल चवााचिया गुणें । चपतळें [पां. नपवळें .] तरी सोनें उं ि ननि ॥
४ ॥ तुका ह्मणे आह्मी असोचनयां [दे . ॰जना । तुज दे व पणा॰.] जाण । तुज दे वपण आचणयेलें ॥ ५ ॥

३३९०. सुखवाटे ये चि ठायश । बहु पायश संतांिे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन केला वास । नाहश नास ते
ठायश ॥ ॥ न करवे हाली िाली । चनवारीली निता हे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनवे तनु । रणकणु [पां. लागतां.]

लागती ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३३९१. दे ऊं [पां. दे ऊचन कपाट । कोण॰.] कपाट । कश कोण काळ राखों वाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय होईल [पां.
यत्न.] तें चशरश । आज्ञा िरोचनयां करश ॥ ॥ करूं कळे ऐसी मात । नकवा राखावा एकांत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
जागों । नकवा कोणा नेदंू [पां. नेदी.] वागों ॥ ३ ॥

३३९२. मायबापापुढें लें करािी आळी । आणीक हे पाळी कोण लळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांभाळा जी [पां.

मािंें चवाम.] मािंश चवामें अनंता । जवळी असतां अव्हे र कां ॥ ॥ आचणकांिी िाले सत्ता आह्मांवरी । तुमिी ते
थोरी काय मग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलों दु रोचन जवळी । आतां टाळाटाळी करूं नये ॥ ३ ॥

३३९३. माझ्या मुखें मज बोलचवतों हचर । सकळां अंतरश नारायण ॥ १ ॥ न करावा िे ा भूतांिा मत्सर
। हा तंव चविार जाणों आह्मी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दोा नाहश या चविारें । चहतािश उत्तरें चशकचवतां ॥ ३ ॥

३३९४. मासं खातां [पां. हाुभारी ॥.] हाउस करी । जोडु चन वैरी ठे चवयेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण त्यािी
कचरल कशव । जीवें जीव नेणती ॥ ॥ पुचढलांसाटश [पां. पाजळी.] पाजवी सुरी । आपुली िोरी अंगुळी ॥ २ ॥
तुका ह्मणे कुचटती हाडें । आपुल्या नाडें [पां. रडतील.] रडती ॥ ३ ॥

३३९५. तुज जाणें [पां. तानें.] तानहें नाहश पांडुरंगा । कां जी मज सांगा उपेचक्षलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज ठावें
होतें मी पातकी थोर [पां. खरा.] । आिश ि कां थार [पां. थारा चदला.] चदिली पायश ॥ ॥ अंक तो पचडला हचरिा
मी दास । भेद पंगतीस करूं नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी नजचतलें तें खरें । आतां उणे पुरें तुह्मां अंगी [पां. लागश.]
॥३॥

३३९६. आह्मां घरश िन शब्दािश [त. हश. दे . शब्दािश रत्नें । शब्दािश शस्त्रें॰.] ि रत्नें । शब्दािश ि [पां. शस्त्रें यत्नें करूं
।.] शस्त्रें यत्न करूं ॥ १ ॥ शब्द चि आमुच्या जीवािें जीवन । शब्दें वांटूं िन जनलोकां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाहा
शब्द चि हा दे व । [पां. शब्द॰.] शब्दें चि गौरव पूजा करूं ॥ ३ ॥

३३९७. ब्रह्मज्ञान दारश येतें काकुलती । अव्हे चरलें संतश चवष्ट्णुदासश ॥ १ ॥ चरघों पाहे [पां. “माजी” नाहश.]

माजी बळें त्यािें घर । दवचडती दू र ह्मणोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें न िले सायास । पचडले उदास त्याच्या
गळां ॥ ३ ॥

३३९८. कासया लागला यासी िौघािार । [पां. मुक्तीिा.] मुळशिा वेव्हार चनवचडला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ग्वाही [पां. भक्तािी.] बहु तांिी घालू चनयां वचर । महजर करश आहे माझ्या ॥ ॥ तुह्मां वेगळा [पां. ॰वेगळे आपुले ठायश
।.] लागें आपल्या ि ठायश । होतें करुचन तें ही मािंें मािंें ॥ २ ॥ भांडण सेवटश जालें एकवट । आतां कटकट
करूं नये ॥ ३ ॥ ठे चवला ठे वा [पां. तो ठे वा.] तो आला माझ्या हाता । आतां नाहश सत्ता तुज दे वा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
वांयांचवण खटपटा । राचहलों मी वांटा घे ऊचनयां ॥ ५ ॥

३३९९. दे हबुचद्ध वसे जयाचिये अंगी । पूज्यता ते [दे . त. त्या.] जगश सुख मानी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थोर असे
दगा जाला त्यासी हाटश । सोडोचनयां गांठी िोरश नेली ॥ ॥ गांठीिें जाउचन नव्हे तो मोकळा । बांचिलासे
[पां. बांिचवला.] गळा दं भलोभें ॥ २ ॥ पुचढल्या उचदमा जालें से खंडण । चदसे नागवण पडे गांठी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
ऐसे बोलतील संत । जाणूचनयां घात कोण करी ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ३४०० ननबाचिया िंाडा साकरे िें आळें । आपलश तश [पां. तें.] फळें न संडी ि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें
अिमािें अमंगळ चित्त । वमन तें चहत करुचन सांडी ॥ ॥ पचरसािे अंगश लाचवलें खापर । पालट अंतर नेघे
त्यािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेळू िंदना संगतश । काय ते नसती [पां. जवचळका.] जवचळकें ॥ ३ ॥

३४०१. दु बळें सदै वा । ह्मणे नागवेल केव्हां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. आपणा ऐसें करूं पाहे ।.] आपणासाचरखें त्या
पाहे । स्वभावासी कचरल काये ॥ ॥ मूढ सभे आंत । इच्छी पंचडतािा घात ॥ २ ॥ गांढें दे खुचन शूरा [पां. शूर.] ।
[पां. उगी करी बुरबुर.] उगें कचरतें बुरबुरा ॥ ३ ॥ आचणकांिा हे वा । न करश शरण जाईं दे वा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चकती
। करूं दु ष्टािी फचजती ॥ ५ ॥

३४०२. [दे . मज.] मािंी आतां लोक सुखें ननदा [दे . त. करो । ह्मणती चविार ॰.] करू । ह्मणती चविारू
सांचडयेला ॥ १ ॥ कारण होय तो [पां. करीन.] करावा चविार । काय भीड भार करूं दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय
करूं लापचनक । जनािार सुख नाचसवंत ॥ ३ ॥

३४०३. ढें कणािे संगें चहरा जो भंगला । कुसंगें नाडला तैसा सािु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ओढाळाच्या संगें [पां.
साचत्तवकें.] सात्त्वक नासलश । क्षण एक नाडलश समागमें ॥ ॥ डांकािे संगती सोनें हीन जालें । मोल तें तुटलें
लक्ष कोडी ॥ २ ॥ चवाानें पक्वान्नें गोड कडू जालश । कुसंगानें केली तैसी परी ॥ ३ ॥ भावें तुका ह्मणे सत्संग हा
बरा । कुसंग हा फेरा िौऱ्याशीिा ॥ ४ ॥

३४०४. भलते जनमश मज घाचलसील तरी । न सोडश मी हरी नाम तुिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुख दु ःख तुज
दे ईन भोचगतां । मग मज निता कासयािी ॥ ॥ तुिंा दास ह्मणवीन मी अंचकला । भोचगतां चवठ्ठला गभुवास
॥ २ ॥ मी तुज भाचकतों करुणा । तारश नारायणा ह्मणऊचन ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुज येऊं पाहे उणें । ताचरसील
ते णें आह्मां तया ॥ ४ ॥

३४०५. गातों नाितों आनंदें । टाळघागचरया छं दें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंी तुज पुढें दे वा । नेणों भाव कैसी
सेवा ॥ ॥ नेणों ताळ घात मात । भलते सवां पाय हात ॥ २ ॥ लाज नाहश शंका । प्रेम [पां. प्रेमें घालों ह्मणे ॰.]

घाला ह्मणे तुका ॥ ३ ॥

३४०६. [पां. रुसलों या आह्मी आपुल्या संसारा ।.] रुसलों आह्मश आपुचलया संवसारा । ते थें जनािारा [पां. कोण.]

काय पाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां इष्ट चमत्र सज्जन सोयरे । नाहश या दु सरें दे वाचवण ॥ ॥ दु राचवले बंिु सखे
सहोदर । आणीक चविार काय ते थें ॥ २ ॥ उपाचिविन नाइकती कान । त्रासलें हें मन बहु मािंें ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे करा होइल [पां. ठाकेल.] ते दया । सुख दु ःख वांयां न िरावें ॥ ४ ॥

३४०७. सांडुचन सुखािा वांटा । मुत्क्त मागे तो करंटा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे [पां. नेघ्यािे हे जनम । काय वैकुंठा

जाऊन ।.] न घ्यावा जनम । प्रेम लु टावें नाम ॥ ॥ येथें चमळतो दहश भात । वैकुंठश [पां. नाही वैकुंठश ते मात] ते नाहश
मात ॥ २ ॥ [पां. तुका ह्मणे मुत्क्त नलगे । राहे न संताचिये संगें ॥.] तुका ह्मणे आतां । मज न लगे सायुज्यता ॥ ३ ॥

३४०८. पदोपदश पायां पडणें । करुणा जाण भाकावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ये गा ये गा चवसांवया । करुणा
दयासागरा ॥ ॥ जोडोचनयां करकमळ । नेत्र जळ भरोचन ॥ २ ॥ तुका [त. तुका उभें दान पात्र. पां. तुका उभा दान पात्र
।.] उभें दारश पात्र । पुरवश आतु चवठोबा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३४०९. आतां हें [त. “हें ” नाहश.] सेवटश असो पायांवरी । वदती वैखरी वागपुष्ट्प ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नु पेक्षावें
आह्मां चदना पांडुरंगा । कृपादानश जगामाजी तुह्मश ॥ ॥ वोळवुनी दे ह सांचडयेली शु द्ध । [पां. तोचडयेले.]

साचरयेला भेद जीव चशव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन तुमिे िरणश । एवढी आयणी पुरवावी ॥ ३ ॥

३४१०. तचर ि होय [पां. शोभे.] वेडी । नग्न होय [पां. िड फाडी.] िडफुडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय बोलािें
गौरव । आंत वरी दोन [पां. दोनी.] भाव ॥ ॥ मृगजळा नयाहाचळतां । तान न [पां. वजो.] वजाये सेचवतां ॥ २ ॥ न
पाहे आचणकांिी आस । शूर बोचलजे तयास ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे या [दे . त. हें लक्षण.] लक्षणें । संत अळं कार ले णें ॥
४॥

३४११. आग्रहा नांवें पाप । योगश सारावे संकल्प ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सहजा ऐसें भांडवल । असोचन कां
सारा बोल ॥ ॥ तैं न भेटे तें काय । मना अंगशिे उपाय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िरश सोय । वासनेिी फोडा डोय ॥
३॥

३४१२. न करश पठन घोा अक्षरांिा । बीजमंत्र आमुिा पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवुकाळ नामनितन
मानसश । समािान मनासी समाचि हे ॥ ॥ न करश भ्रमण न चरघें कपाटश । जाईन ते थें दाटी वैष्ट्णवांिी ॥ २ ॥
[पां. आन.] अनु नेणें कांहश न वजें तपासी । नािें नदडीपाशश जागरणश ॥ ३ ॥ उपवास व्रत न करश पारणें ।
रामकृष्ट्ण ह्मणें नारायण ॥ ४ ॥ आचणकांिी सेवा स्तुती नेणें वाणूं । तुका ह्मणे आणु दु जें [पां. कांहश.] नाहश ॥ ५ ॥

३४१३. पुंडचलकािे चनकटसेवे । कैसै िांवे बराडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलें थोरपण । नारायण चवसरला
॥ ॥ उभा कटश ठे वुचन कर । न ह्मणे पर वैससें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जगदीशा । करणें आशा भक्तांिी ॥ ३ ॥

३४१४. बाळ काय जाणे जीवनउपाय । [पां. वाहे बापमाय.] मायबाप वाहे सवु निता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आइतें
भोजन खेळणें अंतरश । अंचकतािे [पां. अंचकतािा.] चशरश भार नाहश ॥ ॥ आपुलें शरीर रचक्षतां न कळे ।
सांभाळू चन लळे पाळी माय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा चवठ्ठल जचनता । [दे . जेथें आमिी॰.] आमुिी ते सत्ता तयावरी ॥
३॥

३४१५. काय [दे . त. कचरती.] कचरतील केलश चनत्य पापें । वसे नाम ज्यापें चवठोबािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तृणश
हु ताशंन [पां. लागतां.] लागला ते रासी । जळतील तैसश क्षणमात्रें ॥ ॥ चवष्ट्णुमूर्ततपाद पाहतां िरण । ते थें कमु
कोण राहू ं शके ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाम जाळी महादोा । जेथें होय घोा कीतुनािा ॥ ३ ॥

३४१६. वेद नेले शंखासुरें । केलें ब्रह्मम्यानें गाऱ्हाणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांव िांव [पां. लवकरी.] िंडकरी ।
ऐसें [पां. ऐकें.] कृपाळु वा हरी ॥ ॥ गजेंद्र नाचडयें गांचजला । तेणें तुिंा िांवा केला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पद्मनाभा
। जेथें पाहें ते थें उभा ॥ ३ ॥

३४१७. माकडा चदसती कंवटी [पां. नारे ळे । भोक्ता तो चनराळें ॰.] नारळा । भोक्ता चनराळा वरील सारी ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ एका रस एका तोंडश पडे माती । आपुलाले नेती चवभाग ते ॥ ॥ सुचनयांसी क्षीर [पां. िाचरल्या ओकवी ॥

भोक्ता तोचि सेवी िणीवरी ॥.] वाचढल्या ओकवी । भोचगत्यां [त. भोक्ता तो सेवी िणी वरी.] पोसवी िणीवरी ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे [पां. मूखु वागचवती भार । त. वागचवती मूखु भार.] भार वागचवती मूखु । नेतील तें सार परीक्षक ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३४१८. भेटीिी [पां. तांतडी.] आवडी उताचवळ मन । लागलें से ध्यान जीवश जीवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
आवडीिा पुरवावा सोहळा । येऊनी गोपाळा क्षम दे ईं ॥ ॥ नेत्र उनमचळत राचहले [पां. ताटस्ती । गंगा अश्रुपानश.]

ताटस्त । गंगा अश्रुपात वहावली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी करा सािपणा । मुळशच्या विना आपुचलया ॥ ३ ॥

३४१९. [पां. िवळें .] िवळलें जगदाकार । आंिार तो चनरसला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लपों जातां [पां. ठाव नाहश.]

नाहश ठाव । प्रगट [पां. पाहश.] पाहें पसारा ॥ ॥ खचरयािा चदवस आला । वाढी बोला न पुरे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
चजवें साटश । पचडली चमठी िुरेसी ॥ ३ ॥

३४२०. माते िी अवस्था काय जाणे बाळ । चतसी तों सकळ निता त्यािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें [पां. ऐसा

परस्परें आहे हा चविार । भोपळ्यािा िार दगड मी ॥.] परस्परें आहे चि चविारा । भोपळ्यािा तारा दगडासी ॥ ॥ भुजंग
पोटाळी िंदनािें अंग । चनवे पचर संग [पां. संगें.] नव्हे तैसा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. करश.] करा पचरसािे परी । मज
ठे वा सरी लोखंडािे ॥ ३ ॥

३४२१. लावूचन कोचलत । मािंा कचरतील घात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे बहु तांिे संिी । सांपडलों [दे .

सांपडला.] खोळे मिश ॥ ॥ पाहातील उणें । ते थें दे ती अनु मोदनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चरघे । पुढें नाहश जालें िशगे
॥३॥

३४२२. ऐसी एकां अटी । रीतश चसणती करंटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ साि आपुल्या पुरतें । करून नेघेती कां
चहतें [पां. चहत.] ॥ ॥ कां ही वेचितील वाणी । चनरथुक चि कारणश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । काहश समपूुचन
सेवा॥ ३ ॥

३४२३. िाचलले सोबती । काय [पां. मांचडली.] माचनली चनचिती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय कचरसी एकला ।
काळ सचन्नि पातला ॥ ॥ कांहश सावि तो बरवा । करश आपुला काढावा ॥ २ ॥ िाचलले अगळे । हळू ि
कान केश डोळे ॥ ३ ॥ वोसरले दांत । दाढा गडबडल्या आंत ॥ ४ ॥ एकली तळमळ । चजव्हा [पां. भलतेंि िावळे

।.] भलते ठायश लोळे ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे यांणश । तुिंी मांचडली घालणी ॥ ६ ॥

३४२४. नका मजपाशश । [पां. वदा.] वदों प्रपंिािे चवशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां नाइकााी कानश । मज
दे वाचवण वाणी ॥ ॥ येऊचनयां रूपा । कोण पाहे पुण्यपापा ॥ २ ॥ मागे आचजवरी । [पां. जालों मापनलों॰.] जालें
माप नेलें िोरश ॥ ३ ॥ सांचडयेलश पानें । पुढें चपका अवलोकन ॥ ४ ॥ पडों नेदी तुका । आड गुंपूं [पां. गुंफूं.] कांहश
िुका ॥ ५ ॥

३४२५. जाले आतां सांटे । कासयािे लहान मोटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक एका पचडलों हातश । जाली
ते व्हां चि चनचितश ॥ ॥ नाहश चफरों येत मागें । जालें साक्षीचिया अंगें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । आतां येथें कोठें
हे वा ॥ ३ ॥

३४२६. मािंें मज द्यावें । नाहश करवीत नवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सहस्रनामािें रूपडें । भक्त कैवारी िोखडें
॥ ॥ साक्षीचवण बोलें । तरी मज पाचहजे दं चडलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. मोल.] माल । मािंा खरा तो [पां. हा.]

चवठ्ठल ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३४२७. करूं स्तुती तचर ते ननदा । तुह्मी जाणां हे गोनवदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां लचडवाळांिे बोल ।
करा कवतुकें नवल ॥ ॥ बोबड्या उत्तरश । तुह्मां रंजचवतों हरी ॥ २ ॥ मागतों भातुकें । तुका ह्मणे कवतुकें ॥
३॥

३४२८. [दे . नव्हतील जपें नव्हतील तपें ।.] न लाचहजे जपें न लाचहजे तपें । आह्मांसी हें सोपें गीतश गातां ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ न कचरतां ध्यान न कचरतां िारणा । तो नािे कीत्तुनामाजी हचर ॥ ॥ जयासी नाहश रूप आकार ।
तो चि कटी कर उभा चवटे ॥ २ ॥ अनंत ब्रह्मांडें जयाचिया पोटश । तो आह्मां संपुष्टश भत्क्तभावें ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे वमु जाणती लचडवाळें । जें होतश चनमुळें अंतबाहश ॥ ४ ॥

३४२९. [त. पां. “आह्मी” नाहश.] आह्मी [पां. जाले बचळवंत॰.] जालों बचळवंत । होऊचनयां शरणागत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ केला घरांत चरघावा । ठायश पचडयेला ठे वा ॥ ॥ हातां [त. पां. िढे .] िढलें िन । नेणें [त. पां. ऐसें.] रचिलें
कारण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चमठी । पायश दे उचन केली सुटी ॥ ३ ॥

३४३०. लागपाठ केला । आतां वांटा चनत्य [पां. नीट.] त्याला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करा जोडीिा हव्यास ।
आलें दु रील घरास ॥ ॥ फोचडलश भांडारें । मोहोरलश एकसरें ॥ २ ॥ अवचघयां पुरतें । तुका ह्मणे घ्यावें हातें
॥३॥

३४३१. एकश असे [पां. असे एक हे वा । येर अनावड॰.] हे वा । एक अनावड जीवां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वें केल्या
चभन्न जाती । उत्तम कचनष्ठ मध्यस्ती ॥ ॥ प्रीचतसाटश भेद । कोणी पूज्य कोणी ननद्य ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . कळा
। त्याच्या॰.] लळा । त्यािा जाणे हा कळवळा ॥ ३ ॥

३४३२. स्वामीिें [पां. तें.] हें दे णें । येथें पावलों दाुणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करूं आवडीने वाद । तुमच्या
सुखािा संवाद ॥ ॥ कळावया वमु । हा तों पायांिा चि िमु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चसद्धी । हे चि पाववावी [पां.

पावचवली.] बुद्धी ॥ ३ ॥

३४३३. रुसलों संसारा । आह्मी [पां. त. आप आचण परा ।.] आणीक व्यापारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन केली
सांडी । दे उचन पचडलों मुरकंडी ॥ ॥ परते चि ना मागें । मोहो चनष्ठुर जालों अंगें ॥ २ ॥ सांपडला दे व । तुका
ह्मणे गेला भेव ॥ ३ ॥

३४३४. हें तों [पां. वाटतें.] वाटलें आियु । [त. पां. तुह्मा िरवला िीर ।.] तुह्मां न िरवे िीर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंा
फुटतसे प्राण । िांवा िांवा ह्मणऊन ॥ ॥ काय नेणों चदशा । जाल्या तुह्मांचवण ओशा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांगा
। नाइचकजे पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३४३५. िांवा [पां. िांवें.] केला िांवा । श्रम होऊं नेदी जीवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाे अमृताच्या िारा । घेईं
वोसंगा लें करा ॥ ॥ उशीर तो आतां । न करावा हे चि [दे . त. “चि” नाहश.] निता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्वरें । वेग
करश चवश्वंभरे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३४३६. जोचडले अंजुळ । असें [पां. दाना उतावीळ.] दानउताचवळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहा [पां. त. पाहा.] वाहा
कृपादृष्टी । आणा अनुभवा [पां. अनुभवा या गोष्टी ।.] गोष्टी ॥ ॥ तूं [पां. स्वामी.] िनी मी सेवक । [पां. एका तो.] आइक्य
तें एका एक ॥ २ ॥ कचरतों चवनंती । तुका सनमुख पुढती ॥ ३ ॥

३४३७. काय तुज कैसें [पां. जाणावें गा दे वा ।.] जाणवेल दे वा । आणावें अनु भवा कैशा परी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
[पां. सगुण कश चनगुण
ु .।] सगुण चनगुण
ु थोर कश लहान । न कळे अनु मान मज तुिंा ॥ ॥ कोण तो चनिार करूं हा
चविार । भवनसिु पार तरावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कैसे पाय आतुडती । न पडे श्रीपती वमु ठावें ॥ ३ ॥

३४३८. मी तव बैसलों िरुचनयां [पां. आस.] ध्यास । न करश उदास पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको आतां
मज दवडू ं श्रीहरी । मागाया चभकारी जालों दास ॥ ॥ भुकेलों कृपेच्या विनाकारणें । आशा नारायणें
पुरवावी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येऊचनयां दे ईं भेटी । कुरवाळु नी पोटश िरश मज ॥ ३ ॥

३४३९. आतां तुिंें नाम गात असें गीतश । ह्मणोनी माचनती लोक मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अन्नवस्त्रनिता
नाहश या पोटािी । वाचरली दे हािी थोर पीडा ॥ ॥ सज्जन संबंिी तुटली उपािी । रोकडी या बंदश सुटलोंसें
॥ २ ॥ घ्यावा द्यावा कोणें करावा सायास । गेले [दे . पां. गेलश.] आशापाश वारोचनयां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुज कळे ल
तें आतां । करा जी अनंता मायबापा ॥ ४ ॥

३४४०. कामक्रोि [पां. सुने.] मािंे लाचवयेले पाठश । बहु त नहपुटश जालों दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवनरता
तुिंे तुज नावरती । थोर [दे . शूनय.] वाटे चित्तश आियु हें ॥ ॥ तुचिंया चवनोदें आह्मां प्राणसाटी । भयभीत
पोटश सदा दु ःखी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माझ्या कपाळािा गुण । तुला हांसे कोण समथासी ॥ ३ ॥

३४४१. [पां. स्वमुखें जी तुह्मी सांगा मज दे वा । ऐसें मािंें दे वा मनोगत ॥ १ ॥.] सनमुख चि तुह्मश सांगावी जी सेवा । ऐसे
मािंे दे वा मनोरथ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेघों [पां. नेघों आह्मी कांहश आपलें उदार । चित्तचवत घर जीवावरी ॥. त. दे . चनघों.] आह्मी कांहश
चित्तचवत्त घरें । आपुल्या उदारें जीवावरी ॥ ॥ बोल [पां. वालें .] परस्परें वाढवावें सुख । पाहावें श्रीमुख
डोळे भरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्य बोलतों [पां. बोलतां.] विन । करुनी िरण साक्ष तुिंे ॥ ३ ॥

३४४२. मज अनाथाकारणें । करश येणें केशवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जीव िंुरे तुजसाटश । वाट पोटश पहातसें
॥ ॥ चित्त रंगलें िरणश । तुजवांिूचन न राहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृपावंता । मािंी निता असावी ॥ ३ ॥

३४४३. कासया वांिचू न जालों भूमी भार । तुझ्या पायश थार नाहश तरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जातां भलें काय
डोचळयांिें काम । जंव पुरुाोत्तम न दे खती ॥ ॥ काय मुख पेंव श्वापदािे घांव । चनत्य तुिंें नांव नु च्चाचरतां ॥
२ ॥ तुका ह्मणे आतां पांडुरंगाचवण । न वांितां क्षण जीव भला ॥ ३ ॥

३४४४. नको मज ताठा नको अचभमान । [पां. तुजचवण.] तुजवांिूचन क्षीण होतो जीव ॥ १ ॥ दु िुर हे माया
न होय सुटका [पां. सुचटका.] । वैकुंठनायका सोडवश मज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंें जाचलया दाुण । मग चनवारण
होइल सवु ॥ ३ ॥

३४४५. िाल घरा उभा राहें नारायणा । ठे वूं दे िरणांवचर माथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेळोवेळां दे ईं
क्षेमआनलगन । वरी अवलोकन कृपादृष्टी ॥ ॥ प्रक्षाळूं दे पाय बैसें माजघरश । चित्त त्स्थर करश पांडुरंगा ॥ २

विषयानु क्रम
॥ आहे त्या संचितें करवीन भोजन । काय न जेवन
ू कचरसी आतां ॥ ३ ॥ करुणाकरें [पां. कांहश.] नाहश कळों चदलें
वमु । दु री होतां भ्रम कोण [पां. तो चि वरी.] वारी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां आवडीच्या सत्ता । बोचललों अनंता
करवीन तें ॥ ५ ॥

३४४६. दे वािी ते खूण आला ज्याच्या घरा । त्याच्या पडे चिरा मनु ष्ट्यपणा [पां. संसारासी.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दे वािी ते खूण करावें वाटोळें । आपणा वेगळें [पां. राहों नेदी.] कोणी नाहश ॥ ॥ [पां. “दे वािी खुण जाला ज्यासी संग ।
त्यािा जाला भंग मनुष्ट्यपणा ॥” हें कडवें जास्त आहे .] दे वािी ते खूण गुंतों नेदी आशा । ममते च्या पाशा चशवों नेदी ॥ २ ॥
दे वािी [त. “दे वािी ते खूण गुंता॰” आचण “दे वािी ते खूण तोडी॰” हश दोन कडवश मागेंपुढें आहे त.] ते खूण गुत
ं ों नेदी वािा । लागों
असत्यािा मळ नेदी ॥ ३ ॥ दे वािी [पां. “दे वािी ते खूण तोडी॰” हें कडवें नाहश.] ते खूण तोडी मायाजाळ । आचण हें
सकळ जग हरी ॥ ४ ॥ पहा दे वें तेंचि बळकाचवलें स्थळ । तुक्यापें सकळ चिनहें [दे . होतश.] त्यािश ॥ ५ ॥

३४४७. अनंतािे मुखश होसील गाइला । अमुप चवठ्ठला दास तुह्मां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें कोठें आलें
होईल चविारा । तरश ि अव्हे रा योग्य जालों ॥ ॥ सवुकाळ तुह्मी असा जी संपन्न । ितुरा नारायण
चशरोमचण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे कचलयुगशिे जीव । तरी नये कीव बहु पापी ॥ ३ ॥

३४४८. न करावी निता । भय न िरावें सवुथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दासां साहे नारायण । होय रचक्षता
आपण ॥ ॥ न लगे पचरहार । कांहश योजावें उत्तर ॥ २ ॥ न िरावी शंका । नये बोलों ह्मणे तुका ॥ ३ ॥

३४४९. भांडवल मािंें लचटक्यािे गांठी । [पां. उचदमासी तुटी बाबी ऐसी ।.] उदीम तो तुटी यावी हा चि ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ कैसी [पां. ऐसी.] तुिंी वाट पाहों कोणा तोंडें । भोंवतश नक रे [पां. “नक रे ” नाहश.] भांडे गभुवास ॥ ॥ िहू ं
खाणीचिया रंगलोंसें संगें [पां. रंगें.] । सुष्ट दु ष्ट अंगें िरूचनयां ॥ २ ॥ बहु तांिे बहु पालटलों सळे [पां. साळे .] । बहु
[त. आलो. पां. आले .] आला काळें रंग अंगा ॥ ३ ॥ उकलू चन [पां. तये.] नये दाचवतां अंतर । घचडिा पदर सारूचनयां
॥ ४ ॥ तुका ह्मणे [त. आतां करश गोळ्यासाटश ।. पां. आतां करी गाळे साटश ।.] करश गोंवळें यासाटश । आपल्या पालटश संगें
दे वा ॥ ५ ॥

३४५०. संतसंगतश न करावा वास । एखादे गुणदोा अंगा येती ॥ १ ॥ मग तया दोाा नाहश पचरहार ।
होय अपहार [पां. सुकृतासी.] सुकृतािा ॥ २ ॥ [त. तुका ह्मणे ते नम॰.] तुका ह्मणे नमस्कारावे दु रून । अंतरश िरून
राहें रूप ॥ ३ ॥

३४५१. जें ज्यािें जेवण । तें चि यािकासी दान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां [पां. िाड.] जाऊं िोजवीत । जेथें
वसतील संत ॥ ॥ होतश िालश पोटें । मागें उरलश उत्च्छष्टें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िांव । पुढें खुंटईल हांव ॥ ३ ॥

३४५२. िरावा तो बरा । ठाव वसतीिा थारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनजल्या [दे . त. चनजचवल्या.] जागचवती ।
चनज पुरवूचन दे ती ॥ ॥ एक वेवसाव । त्यांिा [पां. यािा.] संग त्यांिा जीव ॥ २ ॥ चहतें केलें [पां. कळे .] चहत ।
ग्वाही एक एकां चित्त ॥ ३ ॥ चवामािें कांहश । आड तया एक नाहश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे बरश । घरा येतील त्यापरी
॥५॥

३४५३. िोंड्यासवें आदचळतां फुटे डोकें । तो [दे . तों तों त्याच्या॰.] तों त्याच्या [दे . त. सुखें.] दु ःखें घामे जेना
॥ १ ॥ इंगळासी सचन्निान [पां. अचततायी.] अचतत्याई । क्षेम दे तां काई सुख वाटे ॥ २ ॥ [पां. “सप्रेमें कुरवाळी महाफणी

विषयानु क्रम
व्याळ । आपुली तो ढाळ सांडी केवी ॥” हें कडवें येथें जास्त आहे.] तुका ह्मणे आह्मांसवें जो रुसला । तयािा अबोला
आकाशासश ॥ ३ ॥

३४५४. सरे आह्मांपाशश एक शु द्धभाव । नाहश तरी वाव उपिार ॥ १ ॥ कोण मानी वरी रसाळ बोलणें ।
नाहश जाली मनें ओळखी तों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां जाणीवेिें दु ःख । न पाहों त्या मुख दु जुनािें ॥ ३ ॥

३४५५. आतां तळमळ । केली पाचहजे सीतळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. पाहा करील तें दे व.] करील तें पाहें दे व ।
पायश ठे वचू नयां भाव ॥ ॥ तो चि अन्नदाता । नाहश आचणकांिी सत्ता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दासा । नु पेक्षील [पां.

नुपेक्षी.] हा भरवसा ॥ ३ ॥

३४५६. लांब िांवे पाय िोरी । भरोवरी जनाच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां कैसें होय यािें । चसजतां कािें
राचहलें ॥ ॥ खाय ओंकी वेळोवेळां । कैसी कळा राहे ल ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भावहीण । त्यािा सीण [पां. पावावा.]
पािावा ॥ ३ ॥

३४५७. माझ्या इंचद्रयांसश लागलें भांडण । ह्मणतील कान रसना घाली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरती तळमळ
हस्त पाद भाळ । नेत्रांसी दु काळ पचडला थोर ॥ ॥ गुण माय मुख आइकती कान । आमिें कारण तैसें नव्हे
॥ २ ॥ दरुाणें चफटे [पां. नेत्रांिा तो पांग ।.] सकळांिा पांग । जेथें ज्यािा [पां. भोग.] भाग घेइल तें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
ऐसें करश नारायणा । मािंी ही वासना ऐसी आहे ॥ ४ ॥

३४५८. चसद्धीिा दास नव्हें श्रुतीिा अंचकला । होईन चवठ्ठला [पां. दास.] सवु तुिंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सवुकाळ [पां. सवु सुख असे माचिंये मानसश.] सुख आमच्या मानसश । राचहलें जयासी [पां. तयासी.] नास नाहश ॥ ॥
नेणें [पां. तेणें.] पुण्य पाप न [पां. दे खें.] पाहें लोिनश । आचणका वांिचू न पांडुरंगा ॥ २ ॥ न [पां. ॰िरश मी आस सािीना

सायास ।.] करश आस मुक्तीिे सायास । भत्क्तप्रेमरस सांडूचनयां [पां. वांिुचनयां.] ॥ ३ ॥ गभुवासश [पां. दु ःख.] िाक
नाहश येतां जातां । हृदयश [पां. असतां.] राहतां नाम तुिंें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे [पां. तुिंा होईन अंचकला.] जालों तुिंा चि
अंचकला । न भें मी चवठ्ठला कचळकाळासी ॥ ५ ॥

३४५९. जनमा येऊचन तया लाभ जाला । चबडवई भेटला पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संसारदु ःखें नाचसलश
ते णें । उत्तम हें केणें नामघोा ॥ ॥ िनय ते [पां. ते चि.] संत चसद्ध महानु भाव । पंढरीिा [पां. राव ठाचकयेला.] ठाव
टाचकयेला ॥ २ ॥ प्रेमदाते ते ि पचततपावन । िनय दरुाण होय [पां. त्यािें.] त्याला ॥ ३ ॥ पावटचणया पंथें
जाचलया चसद्धी । वोगळे समाचि सायुज्यता ॥ ४ ॥ प्रेम अराणूक नाहश भय िाक । मज ते णें [पां. सुख काय निता ।.]

सुखें कांहश निता ॥ ५ ॥ तें [पां. “तें दु लुभ॰” व “तुका ह्मणे॰” या दोन कडव्यांबद्दल “दु लुभ सवांसी उद्धार लोकांसी ॥ तुका ह्मणे त्यासी

दरुाण ।” हें एकि कडवें आहे .] दु लुभ संसारासी । जडजीवउद्धारलोकासी ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे त्यासी । िनय भाग्य
दरुाणें ॥ ७ ॥

३४६०. काय चदवस गेले अवघे चि [पां. वराडें .] वऱ्हाडें । तें आलें सांकडें कथेमाजी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षण
एके ठायश मन त्स्थर नाहश । अराणूक कइं होईल पुढें ॥ ॥ कथेिे [पां. कथेिा चवसर दोाांमुळें होय ।.] चवरसें दोाा
मूळ होय । तरण उपाय कैिा [पां. मग.] माती ॥ २ ॥ काय तें [पां. “तें” नाहश.] सांिवुचन उरलें हें [पां. तें.] मागें ।
घचटका एक [पां. सांगें.] संगें काय गेलें ॥ ३ ॥ ते चि वाणी येथें करां उजळणी । काढावी मथूचन शब्दरत्नें ॥ ४ ॥
तुका ह्मणे हें चि बोलावया िाड । [पां. नाम घेतां गोड चहत असे । ] उभयतां नाड चहत असे ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ३४६१. शु द्धाशु द्ध चनवडे कैसें । िमु मास चभन्न नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश अचिक नाहश उणें । कवण्या
गुणें दे वासी ॥ ॥ उदक चभन्न असे काई । वाहाळ बावी सचरता भई ॥ २ ॥ सूयु ते जें चनवडी [पां. चनवडे .] काय ।
रश्मी रसा सकळा खाय ॥ ३ ॥ वणां चभन्न दु िा नाहश । सकळा गाईं सारखें ॥ ४ ॥ कचरतां चभन्न नाहश माती ।
मडक्या गचत चभन्न नांवें ॥ ५ ॥ वत्ते एकचवि अत्ग्न । नाहश मनश [त. शुद्ध भाव.] शुद्धाशुद्ध ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे पात्र
िाड । नकवा चवाें [दे . चवसें] अमृत गोड ॥ ७ ॥

३४६२. न िरी प्रचतष्ठा कोणािी [दे . त. “ही” नाहश] ही यम । ह्मणतां कां रे राम लाजा िंणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सांपडे हातशिें सोडवील [त. सांडवील.] काळा । तो कां वेळोवेळां नये वािे ॥ ॥ कोण लोक जो हा सुटला तो
एक । गेले कुंभपाक रवरवांत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चहत [पां. तो ह्मणावा चवठ्ठल ।.] तों ह्मणा चवठ्ठल । न ह्मणे तो भोगील
कळे ल तें ॥ ३ ॥

३४६३. ह्मणचवतां हरी न ह्मणे तयाला । दरवडा पचडला दे हामाजी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आयुष्ट्यिन त्यािें
नेलें यमदू तश । भुलचवला [पां. चनचिती.] चननितश कामरंगें ॥ ॥ नावडे ती कथा दे उळासी जातां । चप्रयिनसुता
लक्ष ते थें ॥ २ ॥ कोण नेतो तयां घचटका चदवसा [पां. चदवस.] एका । कां रे ह्मणे तुका नागवसी ॥ ३ ॥

३४६४. कथे बैसोचन सादरें । सुखििा परस्परें । नवल काय तो उद्धरे । आणीक तरे सुगंिें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ पुण्य [पां. घ्यावें.] घेईं रे फुकािें । पाप दु ष्टवासनेिें । पेचरल्या बीजािें । फळ घेईं शेवटश ॥ ॥ कथा चवरस
पाडी [पां. आळस.] आळसें । छळणा करूचन मोडी रस । बुडवी आपणासचरसें । चवटाळसें नावेसी ॥ २ ॥ सज्जन
िंदनाचिये परी । दु जुन दे शत्यागें दु री । राहो ह्मणे हचर । चवनंती करी तुका हे ॥ ३ ॥

३४६५. कळों आलें तुिंें चजणें । दे वा तूं मािंें [पां. पोसणे. दे . पोसनें.] पोाणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाट पाहासी [पां.
आमिी.] आठवािी । सत्ता [पां. सतत.] सतंत कईंिी ॥ ॥ बोलाचवतां यावें रूपा । सदा चनगुण
ु श चि लपा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे तूं परदे शी । येथें आह्मां अंगेचजसी ॥ ३ ॥

३४६६. आतां येथें लाजे नाहश तुिंें काम । जाय मज राम आठवूं दे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंे चभडे मािंे बहु
जाले घात । केलों या अंचकत दु जुनािा ॥ ॥ मािंें केलें मज पाचरखें माहे र । [पां. नष्ट तूं.] नटोनी सािार
िाळचवलें ॥ २ ॥ सुखासाटश एक वाचहयेलें खांदश । ते णें बहु मांदी मे ळचवली ॥ ३ ॥ केला [पां. केलों] िौघािार
नेलों [त. नेला.] पांिांमिश । नाहश चदली शुद्धी िरूं आशा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां घेईन कांटीवरी । िनी म्यां
कैवारी केला दे व ॥ ५ ॥

३४६७. आचजवचर होतों तुिंे सत्ते खालश । तोंवरी तों [तं. त्वां. पां. म्यां.] केली चवटं बणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आतां तुज राहों नेदश या दे शांत । ऐसा म्यां समथु केला िणी ॥ ॥ [पां. सोपें.] सापें चरग केला कोठें बाळपणश ।
होतीसी पाचपणी काय जाणों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे म्यां हा बुडचवला वेव्हार । तुिंे चि ढोपर सोलावया ॥ ३ ॥

३४६८. दे वाच्या चनरोपें चपचटतों डांगोरा । लाजे नका थारा दे ऊं कोणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मोचडलें या [पां.

रांडेनें सुपंथ॰.] रांडे सुपंथ मारग । िालचवलें जग यमपंथें ॥ ॥ पचरिारश केली आपुली ि रूढी । पोटशिी ते
कुडी ठावी नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आणा राउळा िरून । फचजत करून सोडू ं मग ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३४६९. कां रे तुह्मी चनमुळ हचरगुण गाना [दे . त. गाणा.] । नाित आनंदरूप वैकुंठासी जाना [दे . त.

जाणा.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय गचणकेच्या याती अचिकार मोटा । दोाी अजामे ळ ऐसश नेलश वैकुंठा ॥ ॥ ऐसे
नेणों [पां. मागें नेणों.] मागें चकती अनंत अपार । पंि महादोाी पातंका नाहश पार ॥ २ ॥ पुत्राचिया लोभें नष्ट ह्मणे
नारायण । कोण कतुव्य तुका ह्मणे त्यािें पुण्य ॥ ३ ॥

३४७०. वैसोचनयां खाऊं जोडी । ओढाओढी िुकवूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें केलें नारायणें । बरवें चजणें
सुखािें ॥ ॥ घरीच्या घरश भांडवल । न लगे बोल वेिावे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आटाआटी । िुकली दाटी
सकळ ॥ ३ ॥

३४७१. नाहश भ्यालों तरी पावलों या ठाया । तुह्मां आळवाया जवचळकें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सत्ताबळें आतां
मागेन भोजन । केलें तें नितन आचजवरी ॥ ॥ नवनीतासाटश खादला हा जीव । थोड्यासाटश कीव कोण
करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ताक न लगे हें घाटे । पांडुरंगा खोटें िाळवण ॥ ३ ॥

३४७२. सारीन तें आतां एकाचि भोजनें । वारीन मागणें वेळोवेळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सेवटशिा [त. सेवटशच्या
घासें. दे . पूवीं असें होतें.] घास गोड करश माते । [पां. अंगे.] अगे कृपावंते पांडुरंगे ॥ ॥ वंिूं नये आतां कांहश ि
प्रकार । िाकल्यािें थोर जाल्यावरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां बहु िाळवावें । कांहश नेदश [त. ठाव.] ठावें उरों मागें
॥३॥

३४७३. पोट घालें मग न लगे [पां. पंगती.] परती । जाचलया चननिती खेळ गोड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुचलया
हातें दे ईं वो कवळ । चवठ्ठल [पां. चवठ्ठला.] शीतळ जीवन वरी ॥ ॥ घरािा चवसर होईल आनंद । नािेन मी छं दें
प्रेमाचिया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तों ि वरी करकर । मग हें उत्तर खंडईल ॥ ३ ॥

३४७४. बोलचवसी [पां. बोलाचवसी.] तरी । तुझ्या येईन [पां. येईल.] उत्तरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश कोड [दे .

कवचतकें.] कवतुकें । हातश द्यावया भातुकें ॥ ॥ बोलचवसी तैसें । करीन सेवन सचरसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा ।
मािंें िळण [पां. तुिंे.] तुज सवा ॥ ३ ॥

३४७५. चदला जीवभाव । ते व्हां सांचडला म्यां ठाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां वते तुिंी सत्ता । येथें सकळ
अनंता ॥ ॥ मािंीया मरणें । तुह्मी बैसचवलें ठाणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश [दे . त. काईं.] । मी हें मािंें येथें नाहश
॥३॥

३४७६. एकाचिये वेठी । सांपडलों फुकासाटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घेतों काम सत्ताबळें । मािंें करूचन
भेंडोळें ॥ ॥ घावें मागें मागें । जाय चतकडे चि [पां. िालत लागे ।.] लागे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेलें । मािंें [पां. सवुस्व.]

सवुस्वें चवठ्ठलें ॥ ३ ॥

३४७७. बराचडयािी आवडी पुरे । जया िंुरे साटश तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें जालें माझ्या मना । नुठी
िरणावरूचन ॥ ॥ मागचलया पेणें पावे । चवसांवे तें ठाकणश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे छाया भेटे । बरें वाटे तापे त्या ॥
३॥

विषयानु क्रम
 ३४७८. आतां द्यावें अभयदान । जीवन ये कृपेिें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उभारोनी बाहो दे वा । हात ठे वा
मस्तकश ॥ ॥ नाभी नाभी या उत्तरें । करुणाकरें सांतवीजे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केली आस । तो हा चदस
फळािा ॥ ३ ॥

३४७९. बहु जनमें सोस केला । त्यािा जाला पचरणाम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठलसें नाम कंठश । आवडी
पोटश संचितें [पां. संिली.] ॥ ॥ येथुन ते थवरी आतां । न लगे निता करावी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घालें मन । हें चि
दान शकुनािें ॥ ३ ॥

३४८०. उसंचतल्या कमुवाटा । बहु मोटा आघात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शीघ्र यावें शीघ्र यावें । हातश नयावें
िरूचनभागलों या खटपटे । घटपटें कचरतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृपावंता । मािंी निता खंडावी [पां. न संडावी.] ॥ ३
॥

३४८१. तुह्मांसी हें अवघें ठावें । चकती द्यावें स्मरण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां बा तुह्मी ऐसें नेणें [पां. नेणां.] ।
चनष्ठुरपणें टाचळत असां ॥ ॥ [पां. आळचवतों.] आळचवतां मायबापा । नये कृपा अिंूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
जगदीशा । काय असां चनजेले ॥ ३ ॥

३४८२. नेलें सळें बळें । [पां. चित्त चवत्तािें.] चित्ताचवत्तािें गांठोळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ साह् जालश घचरच्या घरश ।
होतां ठायश ि कुठोरी ॥ ॥ [पां. “मी” नाहश.] मी पातलों या भावा । कपट तें नेणें दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उघडें
केलें । मािंें माझ्या हातें नेलें ॥ ३ ॥

३४८३. [पां. जाहला डांगोरा ।] जाला हा डांगोरा । मुखश [पां. लाहान ही] लहानािे थोरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां.

नागचवलें . त. नागचवला.] नागचवलों जनािारश । कोणी वैसों नेदी दारश [पां. िारश.] ॥ ॥ संचितािा ठे वा । [पां. आला

आतां.] आतां आला तैसा घ्यावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वें । [पां. केलें आतां हें बरवें.] ह्मणों केलें हें बरवें ॥ ३ ॥

३४८४. चकती िौघािारें । येथें गोचवलश वेव्हारें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. ऐसे.] असे बांिचवले गळे । होऊं न
सकती चनराळे ॥ ॥ आपलें आपण । केलें कां नाहश जतन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खंडदं डें । येरिंारश लपती लं डें
॥३॥

३४८५. पांडुरंगा ऐसा [पां. ॰साचरखा.] सांडुचन वेव्हारा । आचणकांिी करा [पां. वास.] आस वांयां ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ बहु तांसी [पां. बहु तां.] चदला उद्धार उदारें । चनवडीना खरें खोटें कांहश ॥ ॥ याचिया अंचकता वैकुंठ बंदर
। आणीक वेव्हार िालतीना [दे . त. िाचलतना.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंे हातशिें वजन । यासी बोल कोण ठे वूं सके
॥३॥

३४८६. ठे वचू न इमान राचहलों िरणश । ह्मणउचन िणी कृपा करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मांसी भांडार करणें
जतन । [पां. आला गेला.] आलें गेलें कोण उं ि ननि ॥ ॥ करूचन सांभाळश राचहला चनराळा । एक एक वेळा
आज्ञा केली ॥ २ ॥ तुका ह्मणें योग्यायोग्य चवनीत । दे वा नाहश चित्त येथें दे णें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३४८७. आतां नव्हे गोड [त. पं “कांहश” नाहश.] कांहश कचरतां संसार । आणीक संिार जाला माजी ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ ब्रह्मरसें गेलें भरूचनयां अंग । आिील तो रंग पालटला ॥ ॥ रसनेचिये रुिी कंठश नारायण ।
बैसोचनयां मन चनवचवलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां बैसलों ठाकणश । इच्छे िी ते िणी पुरईल ॥ ३ ॥

३४८८. आतां काशासाटश दु री । अंतर उरी राचखली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करश लवकरी [पां. ॰मुळा । लहाने

तळा॰] मुळ । [त. लाहाणे.] लहानें तीळ मुळीचिया ॥ ॥ दोहश ठायश उदे गवाणें दरुाणें चननिती ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे वेग व्हावा । ऐसी जीवा उत्कंठा ॥ ३ ॥

३४८९. पचडली हे रूचढ जगा पचरिार [पां. पचरहार.] । िालचवती वेव्हार सत्य ह्मूण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मरणािी [पां. कांहश नाहश॰.] कां रे नाहश आठवण । संचितािा [पां. सचितािें िन लाभ हे वा ।.] िन लोभ हे वा ॥ ॥
दे हािें भय तें काळािें भातुकें । ग्रासूचन तें एकें ठे चवलें से ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश उघडा रे डोळे । जाणोचन
अंिळे होऊं नका ॥ ३ ॥

३४९०. चहत नाहश ठावें जननीजनका । दाचवला लौचककािार नतहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंिळ्यािे [पां.

“अंिळ्यािे॰” हश कडवश मागें पुढें िंालश आहे त.] काठी लागले अंिळें । घात एका वेळे [त. मागें पुढें.] पुढेंमागें ॥ ॥न
िरावी िाली करावा चविार । वरील आहार गळी लावी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला चनवाडा रोकडा । राउत हा
घोडा हातोहातश ॥ ३ ॥

३४९१. जेथें पाहें ते थें कांचडती भूस । चिपाडें िोखूचन पाहाती रस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय सांगों दे वा
भुलले जीव । बहु यांिश येतसे कशव ॥ ॥ वेठीिें [पां. वैकुंठीिें.] मोटळें लचटकें चि फुगे । पेचणया जाऊचन चभक्षा
मागे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कां उगे चि खोल । जवळी दाखवी आपणां बोल ॥ ३ ॥

३४९२. जाचणवेच्या भारें िेंपला [पां. िेपलासे.] उर । सदा बुरबुर सरे चि ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चकती [पां. चकती
यािे बोल एकावे कानश ।] यािें ऐकों कानश । माचरलें घाणश [पां. नाळे करी] नाळकरी ॥ ॥ चमठें चवण [पां. चमठे चवण काय

आळणी हे बोल । कोरडीि फोल॰.] आळणी बोल । कोरडी फोल घसघस ॥ २ ॥ तुका ह्मणें डें गा न कळे [पां. कळे हें चहत

।.] चहत । [पां. चकती हे फचजत] चकती फचजत करूं तरी ॥ ३ ॥

३४९३. अनु तापयुक्त गेचलया अचभमान । चवसरूं विन माचगलांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािे पाय मािंे
लागोत कपाळश । भोग उष्टावळी िनयकाळ ॥ ॥ ाड उमी नजहश हाचणतल्या लाता । शरण या संता आल्या
वेगश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाती वोळे लवकरी । ठायश चि अंतरश शु द्ध होती ॥ ३ ॥

३४९४. खोल [पां. ओली.] ओले पडे तें पीक [त. चपके.] उत्तम । उथळािा श्रम वांयां जाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
लचटक्यािे आह्मी [पां. नव्हे .] नव्हों सांटेकरी । थीतें घाली भरी पदरीिें ॥ ॥ कोणा इहलोकश पाचहजे पसारा ।
दं भ पोट भरायािे िाडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कसश अगी जें उतरे । तें चि येथें सरे जाचतशुद्ध ॥ ३ ॥

३४९५. गोमया बीजािश फळें ही गोमटश । [पां. बाह्.] बाहे तें चि पोटश समतुक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
जातीच्या संतोाें चित्तासी चवश्रांचत । परतोचन मागुती चफरों नेणें ॥ ॥ खऱ्यािे पारखश येत नाहश तोटा ।
चनवडे तो खोटा ढाळें दु री ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज सत्याचि आवडी । कचरतां तांतडी येत नाहश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३४९६. मन जालें भाट । कीर्तत मुखें घडघडाट । पचडयेली वाट । ये चि िाली स्वभावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
बोलें दे वािे पवाडे । चनत्य नवे चि रोकडे । ज्या परी आवडे । तैसा तैसा करूचन ॥ ॥ रोखश रहावें समोर ।
पुढें मागें िाले भार । करावें उत्तर । सेवा रुजू करूचन ॥ २ ॥ [पां. पुरवला दे कारें ।.] पूर वाुला दे कारें । संतोााच्या
[त. पां. अभयंकरें.] अभयें करें । अंगशच्या उत्तरें । तुकया स्वामी शृग
ं ारी ॥ ३ ॥

३४९७. दू चर तों चि होतों आपुले आशंके । नव्हतें ठाउकें मूळभेद ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां जेथें ते थें येइन
[पां. होईन.] सांगातें । लपाया पुरतें [पां. राहों.] उरों नेदश ॥ ॥ चमथ्या [पां. मोहो.] मोहें मज लाचवला उशीर । तरी
हें अंतर जालें होतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कां रे दाखचवसी चभन्न । लचटका चि सीण लं पडाईं ॥ ३ ॥

३४९८. कळों नये तों चि [पां. िुकचवतां.] िुकाचवतां बरें । मग पाठमोरें काय काज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
िचरले ती आतां द्या जी मािंा डाव । सांपडतां [पां. सांपडला.] भाव ऐसा आहे ॥ ॥ होतासी अंतरें िंाचकचलया
डोळश । [पां. तो चि मी नयाहाळी.] तो मी हा नयाहाळश िरुनी दृष्टी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज [पां. रंडीिी.] रडीिी ि खोडी ।
अहाि बराडी तो मी नव्हे ॥ ३ ॥

३४९९. [त. दाचवसी.] कचरसी लाघवें । तूं हें खेळसी [त. अवघें.] आघवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केला अहं कार आड
। आह्मां जगासी हा नाड ॥ ॥ [दे . यथंभत
ु .ें त. येथें भूतें.] इत्थंभत
ू ें यावें । दावूं लपों ही जाणावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
हो श्रीपती । आतां िाळवाल कीती ॥ ३ ॥

३५००. चवश्वास तो दे व । ह्मणुचन िचरयेला भाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंी वदचवतो वाणी । ज्याणें िचरली
िरणी ॥ ॥ जोचडलश अक्षरें । [दे . त. नव्हे ती.] नव्हती [पां. बुद्धीच्या चविारें.] बुद्धीिश उत्तरें ॥ २ ॥ नाहश केली आटी ।
कांहश मानदं भासाटश ॥ ३ ॥ कोणी भाग्यवंत । तया [पां. कळे हें उचित.] कळे ल उचित ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे िंरा । आहे
मुळशिा चि खरा ॥ ५ ॥

३५०१. सुराणीिश जालों लाचडकश एकलश । वडील िाकुलश आह्मी दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन
कांहश न घडे अव्हे र । गोमटें उत्तर भातुकें ही ॥ ॥ कांहश एक नाहश वंचिलें वेगळें । मुळशचिया मुळें
त्स्थराचवलें [पां. त्स्थरावलों.] ॥ २ ॥ ले वचवलश अंगश आपुलश भूाणें । अळं कार ले णें सकळ ही ॥ ३ ॥ साचरतां न सरे
आमुप भांडार । िना अंतपार नाहश ले खा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आह्मी आळवूं आवडी । ह्मणऊनी जोडी [त. गोडी.]

दाखचवली ॥ ५ ॥

३५०२. [पां. एक वेळ केलें ∘.] एका वेळे केलें चरतें कचलवर । आंत चदली थार पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पाळण पोाण लागलें ते सोई । दे हािें तें काई [पां. सवु भाव.] सवुभावें ॥ ॥ माचिंया मरणें जाली हे वसचत ।
लागली ते ज्योती अचवनाशा ॥ २ ॥ जाला ऐसा एका घायें येथें नाहश । तुका [पां. ऐसें.] ह्मणे कांहश बोलों नये ॥ ३
॥

३५०३. पावतों ताडन । [पां. जरी.] तरी हें मोकचलतों [त. पां. मोकचलतें.] जन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग मी
आठचवतों दु ःखें । दे वा सावकाश मुखें ॥ ॥ होती अप्रचतष्ठा । हो [पां. कांहश.] तों वरपडा कष्टा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
मान । होतां उत्तम खंडन ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३५०४. िरावें तों [पां. तें.] भय । अंतरोचन जाती पाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाल्या तुटी दे वासवें । काय
वांिोचन करावें ॥ ॥ कोणासी पाचरखें । ले खूं आपणासाचरखें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असो । अथवा हें आतां [दे . त.
नासो.] नसो ॥ ३ ॥

३५०५. आह्मांसी सांगाती । होती [पां. “होती” नाहश.] अराले ते [पां. ते चि होती.] होती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येती
आइकतां हाक । दोन [पां. दोनही न ह्मणती एक.] चमळोन ह्मणती एक ॥ ॥ आचणकां उत्तरश । नसे गोचवली [दे . त.

गोवी.] वैखरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बोल । खूण पहाती चवठ्ठल ॥ ३ ॥

३५०६. आनंदािा थारा । सुखें मोहरला िंरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी प्रभुिी ज्या कळा । त्याच्या कोण
पाहे [दे . पां. बळा.] बाळा ॥ ॥ अंचकता ऐसया । होइलं पावचवलें ठाया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें [त. असे.] । चदलें
आभंड [दे . प्रकासे.] प्रकाशें ॥ ३ ॥

३५०७. काहे लकडा घांस कटावे । खोद चह जु मीन मठ [पां. बनाये.] बनावे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वलवासी
तरवरछाया । घरघर माई [पां. खपरबनाया.] खपचरबसमाया ॥ ॥ कां छांचडयें भार फेरे सीर भागें । मायाको
दु ःख चमटचलये अंगें ॥ २ ॥ कहे तुका तुम सुंनो हो चसद्धा । रामचबना और िंुटा कछु िंदा ॥ ३ ॥

३५०८. आणीक [पां. पााांड.] पाखांडें असती उदं डें । तळमचळती नपडें [पां. नपड. त. पशड.] आपुचलया ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ त्याचिया बोलािा नाहश चवश्वास । घातलीसे कास तुझ्या नामश ॥ ॥ दृढ एक चित्तें जालों या
जीवासी । लाज सवुचवशश तुह्मांसी हे ॥ २ ॥ पीडों नेदी पशु आपुले अंचकत । आहे जें उचित तैसें करा ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे चकती भाकावी करुणा । कोप नारायणा येइल तुह्मां ॥ ४ ॥

३५०९. व्हावया चभकारी हें [पां. हें चि, आह्मा∘.] आह्मां कारण । अंतरोचन जन जावें दु री ॥ १ ॥ संबंि
तुटावा शब्दािा ही स्पशु । ह्मणऊचन आस मोकचलली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु ःखें उबगला जीव । ह्मणऊनी कीव
भाकश दे वा ॥ ३ ॥

३५१०. कोरचडया ऐशा [त. आशा.] [दे . सारून∘. पां. काय सारू गोष्टी.] सारूचनयां गोष्टी । करा उठाउठश चहत
आिश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खोळं बला राहे आपुला मारग । पहावी ते मग तुटी कोठें ॥ ॥ लौचककािा आड येईल
पसारा । मग येरिंारा दु ःख दे ती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे डांख लागे अळं कारें । मग नव्हे खरें [पां . पुढें चवण.] पुटाचवण ॥
३॥

३५११. ऐसें ठावें नाहश मूढा । सोस काकुलती पुढां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंश नका [पां. जाळूं नका.] जाळूं
भांडश । पोटश भय सोस तोंडश ॥ ॥ [पां. पाहतील या∘] पातचलया काळ । ते व्हां काय िाले बळ ॥ २ ॥ संचित [पां.
संचितातें.] तें करी । नरका जाया [पां. जाय.] मे ल्यावरी ॥ ३ ॥ परउपकार । न घडावा हा चविार ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
लांसी । आतां भेटों नये ऐसी ॥ ५ ॥

३५१२. करूनी नितन खेळों [पां. खेळें.] भोवतालें । चित्त येथें आलें पायांपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें नाहश
खोटा िालत पचरहार । जाणसी अंतर पांडुरंगा ॥ ॥ सुखदु ःखें तुज दे ऊनी सकळ । नाहश ऐसा काळ केला
आह्मी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाला दे हािा चवसर । [पां. आतां आपपर नाहश दोनही.] नाहश आतां पर आप दोनही ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३५१३. काळा ि साचरखश वाहाती [पां. नक्षत्रें.] क्षेत्रें । कचरतां दु सरें फळ नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें
करत्यानें ठे चवलें करून । भचरलें भरून माप नेमें ॥ ॥ शीतउष्ट्णकाळश मे घ [त. मेघ वरुाावें. पां. मेघावरुाावे.]

वरुाावे । वरुपतां वाव होय शीण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवा अमृतािे चकडे । पालट न घडे जीणें तया ॥ ३ ॥

३५१४. बोलणें तें आह्मी बोलों उपयोगश । पचडलें प्रसंगश [पां. कळे .] काळाऐसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जयामध्यें
दे व आचद मध्यें अंतश । खोल पाया नभती न [पां. खिे ते.] खिेसी ॥ ॥ करणें तें आह्मी करूं एका वेळे ।
पुचढचलया बळें वाढी खुंटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असों आज्ञेिश िारकें । ह्मणऊचन एकें [पां. बोलें . त. खायें.] घायें सारूं ॥
३॥

३५१५. तुचिंया चवनोदें आह्मांसी मरण । सोचसयेला सीण बहु फेरे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां [दे . आपणें.]

आपण चि येसी तें करीन । नाम हें िरीन तुिंें कंठश ॥ ॥ चवयोगें चि आलों उसंतीत वनें । संकल्प हे मनें
वाहोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वमु सांपडलें सोपें । गोचवयेलों पापें पुण्यें होतों ॥ ३ ॥

३५१६. [त. पाठीलागे.] पाठीलागा काळ येतसे या लागें । मी मािंें वाउगें मेंढीऐसें [पां. मध्ये ऐसें.] ॥१॥॥
ध्रु. ॥ आतां अगी लागो ऐचसया वेव्हारा । तूं मािंा सोइरा पांडुरंगा ॥ ॥ वागचवला माथां [दे . नसतां.] नसता
चि भार । नव्हे तें सािार [पां. देचखलें तों. दे . जाचतल तों.] जाणील तों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केलें जवळील दु री । मृगजळ
वरी आड आलें ॥ ३ ॥

३५१७. आपुचलये टाकश । [त. करोचन.] करीन कांहश तरी एकी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करीन पायांशश वोळखी ।
कचरसी तें करश सुखश ॥ ॥ कायाक्ले शगंगाजळ । समपीन तुळसीदळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । कर जोडीन
ते सेवा ॥ ३ ॥

३५१८. मािंे तों स्वभाव वज अनावर । तुज ही दे तां भार कांहश नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें कळों आलें
मज नारायणा । जागृती स्वपना ताळ नाहश ॥ ॥ संपाचदतों तो [दे . त. “हा” नाहश.] हा अवघा बाह् रंग । तुिंा
नाहश संग अभ्यंतरश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्या नाहश पाठी पोट । [पां. आहे तें चनघोंट एक जाती ।.] असतें चनघोंट एकी
जाती ॥ ३ ॥

३५१९. नव्हावा तो बरा मुळश ि संबि

ं । चवश्वाचसकां [पां. चवश्वासी तो बद्ध बोचललासें.] वि बोचललासे ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ आतां मािंें चहत काय तें चविारा । सत्यत्वें दातारा पांडुरंगा ॥ ॥ नाहश भाव परी ह्मणचवतों दास ।
[पां. नको.] नका दे ऊं यास उणें येऊं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कां हो उद्धचरतां दीन । मानीतसां सीण मायबापा ॥ ३ ॥

३५२०. [पां. काय तुमिी यास वेिते∘.] काय तुमचिया सेवे न वेिते गांठोळी । [त. पां. माहे .] मोहें टाळाटाळी
करीतसां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ितुराच्या राया आहो पांडुरंगा । ऐसें तरी सांगा चनवडू चन ॥ ॥ कोण तुह्मां सुख असे
या कौतुकें । भोचगतां अनेकें दु ःखें [दे . त. आह्मा.] आह्मी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय जालासी चनगुण
ु । आह्मां येथें
कोण सोडवील ॥ ३ ॥

३५२१. चनष्ठुर यासाटश कचरतों भााण । आहे सी तूं [पां. सवुज्ञ जाणता तूं ।.] सवुजाण दाता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ऐसें कोण दु ःख आहे चनवाचरता । तो मी जाऊं आतां शरण त्यासी ॥ ॥ बैसलासी केणें [पां. कोण करुचनयां िीर. त.

विषयानु क्रम
कोण िरुचनयां िीर.] करुचन एक घरश । नाहश येथें [पां. ऊर.] उरी दु सऱ्यािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलें अवघें चि पायापें
। आतां मायबापें नु पेक्षावें ॥ ३ ॥

३५२२. पायांपासश चित्त । तेणें भेटी अखंचडत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असे खेळे भलते ठायश । प्रेमसूत्रदोरी
पायश ॥ ॥ केलें से जतन । मुळश काय तें विन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवुजाणा । ठायश चविारावें मना ॥ ३ ॥

३५२३. तुिंे मजपाशश मन । मािंी येथें [पां. तुज.] भूक तान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चजव्हा रतें एकें ठायश । दु जें
बोलायािें काई ॥ ॥ माचिंया कवतुकें । उभा पहासी भातुकें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सािें । ते थें मागील कईिें ॥
३॥

३५२४. तुह्मां आह्मां सरी । येथें [पां. आतां.] कईच्या या परी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ स्वाचमसेवा अळं कार । नाहश
आवचडये थार ॥ ॥ खुंटचलया वािा । मग हा आनद कइिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोडें । आह्मी नािों तुज पुढें ॥
३॥

३५२५. कैिें भांडवल खरा हातश भाव । कळवळ्यानें माव दावीतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मािंा अंत
नको सवुजाणा । पाहों नारायणा चनवडू चन ॥ ॥ संतांिें उत्च्छष्ट माचगले पंगती । करावें संगती [पां. “लागे”

नाहश.] लागे ऐसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलों दावूचन चवश्वास । संचित तें नास पावे ऐसें ॥ ३ ॥

३५२६. थोडे तुह्मी मागें होती उद्धचरले । मज ऐसे गेले वांयां जीव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां यािा कांहश न
मनावा भार । कृपेिा सागर आहे सी तूं ॥ ॥ तुज आळचवतां पापािी वसचत । राहे अंगश चकती बळ त्यािें ॥ २
॥ तुका ह्मणे उदकश ताचरले दगड । तैसा मी ही जड एक दे वा ॥ ३ ॥

३५२७. आह्मी ह्मणों कोणी नाहश तुज आड । चदसतोसी भ्याड पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हागे माझ्या
भोगें केलासी परता । चवश्वंभरश सत्ता नाहश ऐसी ॥ ॥ आह्मी तुज असों दे ऊचन आिार । नाम वारंवार
उच्चाचरतों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज िचरयेलें [पां. काळें .] बळें । पंिभूतश खळें करूचनयां ॥ ३ ॥

३५२८. आहे तें सकळ प्रारब्िा हातश । यावें काकुलती यासी आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा माझ्या मनें
सांचगतला भाव । तोंवरीि दे व दु जा नाहश ॥ ॥ अवचघयांिी जेव्हां सारावी करकर । भावबळें थार िरूं येसी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज ठे वावें पूजून । आणीक ते [पां. तो.] गुण नाहश येथें ॥ ३ ॥

३५२९. सेवट तो होतो तुचिंयानें गोड । ह्मणऊचन िाड िरीतसों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे ऊं [पां. दे ऊचन.]

भोगाभोग कचलवरािा [पां. कचलवरा.] भार । साहों तुज थार त्यािमिश [पां. त्याजमिश.] ॥ ॥ तुझ्या बळें कांहश
खटपट काम । वाढवावा श्रम न लगे तो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी िेंपलों या भारें । तुमिें [पां. ∘आलों दु रवरी ।.] तें
खरें दे वपण ॥ ३ ॥

३५३०. ऐसा चि तो गोवा । न पाचहजे केला दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु [पां. ∘आलों दु रवरी ।.] आली दु चरवरी ।
ओढत हे भरोवरी ॥ ॥ आह्मांसी न कळे । तुह्मी िंाकंू नये डोळे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संगें । असों एक एका अंगें
॥३॥

विषयानु क्रम
 ३५३१. मायलें करांत चभन्न । नाहश उत्तरािा सीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िाडश िाडश वो भातुकें । रंजचवल्यािें
कौतुकें ॥ ॥ करूचन नवल । यािें बोचललों ते बोल ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माते । पांडुरंगे कृपावंते ॥ ३ ॥

३५३२. आवडी कां ठे वूं । बैसोचनयां संगें जेवूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागें नको ठे वूं उरी । मािंी आण तुजवरी
॥ ॥ दे चखले प्रकार । [पां. यािे.] त्यािे पाहे न सािार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बाळश । केली िाहाडी सकळश ॥ ३ ॥

३५३३. नव्हे सी तूं लांसी । मायां आचणकां त्या ऐसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जे हे वांयां जाती बोल । होती
चनफुळ चि फोल ॥ ॥ नव्हे सी दु बळी । कांहश [पां. नाहशत जवळी.] नाहश तें जवळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खोटी ।
कांहश नव्हे सी करंटी ॥ ३ ॥

३५३४. आह्मां बोल लावा । तुह्मां अनु चित हें दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें सांगा कां व्याले ती । काय नाहश
तुह्मां हातश ॥ ॥ आतां िरा दु री । वांयां दवडाया थोरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठायश । ऐसें चविारावें [दे . पायश.]

कांहश ॥ ३ ॥

३५३५. मरोचनयां गेली माया । मग तया कोण पुसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पोरचटयांिी दाद कोणा । ऐसा [दे .

जाना. त. नेणा.] जाणा प्रवाहो ॥ ॥ चनढळास चनढळ जोडा । होय कोडा कवतुका [त. कौतुक.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
दे वाऐसी । आहों सरसश आपण ॥ ३ ॥

३५३६. संसारािी कोण गोडी । चदली जोडी करूचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनष्ठुर तूं बहु दे वा । पुरे हे वा न
ह्मणवी ॥ ॥ पाहोचनयां कमु डोळां । चनराळा तो वजीना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज मािंें । ह्मणतां ओिंें फुकट ॥
३॥

३५३७. [दे . नव्हे त तें∘. पां. नव्हे तें.] नव्हतें तें कळों आलें । तरी बोलें अबोला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज मज
घातली तुटी । एके भेटीपासूचन ॥ ॥ आतां यािी न िरश िाड । कांहश कोड कवतुकें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे यावें
जावें । एका भावें खंडलें ॥ ३ ॥

३५३८. आतां दोघांमध्यें काय । उरलें होय [पां. जाचणजेस.ें ] वाणीजेसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनष्ठुर हें केलें [पां.

कळे .] मन । समािान [पां. “न” नाहश.] न करूचन ॥ ॥ िंुरावें तें [दे . त्यें] ते थशच्या परी । घचरच्याघरश अवचघया ॥
२ ॥ तुका ह्मणे दे वपण [दे . त. दे वपणे.] गुंडाळू न असों दे ॥ ३ ॥

३५३९. माचगतल्यास [पां. माचगतल्या.] आस करा । उरी िरा कांहशवाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन साचरली
आस । होती [पां. वास.] यास मूळ तें ॥ ॥ माझ्या मोहें तुज पानहा । लोटे स्तना वोरस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां.

आळवण.] आळवणे । माझ्या दे णें [पां. उत्तरा.] उत्तर ॥ ३ ॥

३५४०. आतां बरें घचरच्याघरश । आपली जरी आपणापें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाइटबरें न पडे दृष्टी । मग
कष्टी होइजेना ॥ ॥ बोलों जातां वाढे बोल । वांयां फोल खटखट ॥ २ ॥ काकुलती यावें दे वा । तो तों सेवा
इत्च्छतो ॥ ३ ॥ चहशोबािे [पां. खटपटे .] खटखटे । िढे तुटे घडे ना [त. घटे ना.] ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कळों आलें ।
दु सरें भलें तों नव्हे ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ३५४१. आिश सोज्वळ करावा मारग । िालतां तें मग गोवी नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा िालोचनयां
आला चशष्टािार । गोवीिा वेव्हार पापपुण्य ॥ ॥ पळणें [पां. तें पळो सांडुचन∘.] तों पळा सांडुचन कांबळें ।
उपािीच्या मुळें लाग पावे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें शूर तो चनवडे । पचडले बापुडे कालिक्रश ॥ ३ ॥

३५४२. उद्धत त्या जाती । [पां. द्रव्य.] द्रवें रंगल्या उद्धती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन बहु फार । त्यांसी
असावें अंतर ॥ ॥ कैंिें पाठी पोट । गोडचवाासी सेवट ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सापा । न कळे कुरवाचळलें बापा ॥
३॥

३५४३. आह्मां कथा आवश्यक । येर संपादूं लौचकक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जैसी तैसी माय बरी । माचनल्या
त्या [पां. मानूं.] माना येरी ॥ ॥ व्यालीिा कळवळा । जीव बहु त कोंवळा ॥ २ ॥ कवतुकें वावरें । तुका ह्मणे या
आिारें ॥ ३ ॥

३५४४. पाचळतों विन । पचर बहु भीतें मन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरतें पायांशश सलगी । नये बैसों अंगसंगश ॥
॥ जोडोचनयां कर । उभें असावें समोर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संत । तुह्मी मी बहु पचतत ॥ ३ ॥

३५४५. जैसा तैसा आतां । मज प्रमाण अनंता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पायां पडणें [पां. तें सोडश.] न संडश । पोटश तें
ि वर तोंडश ॥ ॥ एका भावें िाड । [पां. आचद.] आहे तैसें अंतश गोड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां । टळणें चि नाहश
नेमा ॥ ३ ॥

३५४६. िुकलों या ऐशा वमा । तरी कमा सांपडलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाठी लागे करी नास । गभुवास
भोगवी ॥ ॥ मािंें तुिंें चभन्नभावें । गळां दावें मोहािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाठे ळ केलों । नसत्या भ्यालों छं दासी
॥३॥

३५४७. दे ह प्रारब्िा चशरश । असोन करी उिे ग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांव घालश नारायणा । माझ्या मना
जागवश ॥ ॥ ऐसी िुकोचनयां वमें । पीडा भ्रमें पावलों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कैंिा भोग । नव्हे रोग अंगशिा ॥ ३ ॥

३५४८. अनंताच्या ऐकों [पां. ऐकोचन.] कीती । ज्याच्या चित्तश हचरनाम । उलं घूचन गेले नसिु । हा भवबंिु
तोडोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. “आतां” नाहश.] आतां हळु हळु ते चि वाडश । िालों कांहश अचिकारें ॥ ॥ खुंटूचनयां
गेले नावा । नाहश हे वा [पां. थाबा.] खोळं बला । न लगे मोल द्यावा रुका । भावें एका [दे . कारणें.] कारण ॥ २ ॥ [पां.
“तुका ह्मणे∘” आचण “भीमाचतरश∘ हश दोन अिें मागें पुढें आहे त.”] तुका ह्मणे पाहतों वाट । उभा नीट पाउलश । भीमाचतरश
थडवा केला । उठा िला लवलाहें ॥ ३ ॥

३५४९. तरश ि म्यां दे वा । साटी करूचनयां जीवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें बैसलों िरणें । दृढ कायावािामनें
॥ ॥ आवचरल्या वृचत्त । मन घेउचनयां हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जरा । बाहे र येऊं नेदश घरा ॥ ३ ॥

३५५०. हें [पां. होतों∘.] तों एक संतांठायश । लाभ पायश उत्तम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणचवतां त्यािे दास । पुढें
आस उरे ना ॥ ॥ कृपादान केलें संतश कल्पांतश ही सरे ना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतसेवा । [पां. हे चि दे वा उत्तम ।.] हा
चि हे वा उत्तम ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३५५१. नारायणा ऐसा । सेवूं नेणतील रसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेणें भवव्याि तुटे । दु ःख मागुतें न भेटे ॥
॥ न लगे कांहश आटी । बािा राहों न सके पोटश ॥ २ ॥ कैवल्य तें जोडे । [पां. कृपा.] पालट लवकरी घडे ॥ ३
॥ जनममरणदु ःख [दे . ∘दु ःखें । जाड अवघें∘.] अटे । जाळें अवघें चि तुटे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जाला । यािा गुण
बहु तांला ॥ ५ ॥

३५५२. अनेक दोाांिे काट । जे जे गादले चनघोंट । होती हचरनामें िोखट । क्षण एक न लगतां ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ तुह्मी हचर ह्मणा हचर ह्मणा । [पां. दोाांिी.] महादोाांिे छे दना ॥ ॥ अचतप्रीतीिा बांिला । नष्ट िांडाळश
रतला । क्षण न लगतां नेला । वैकुंठासी हचर ह्मणतां ॥ २ ॥ [दे . अचमत्य (अचमत). पां. अचमत्या.] अनंत दोाािें मूळ ।
जालें [दे . वाल्मीकास सबळ.] वाल्मीका सबळ । जाला हचरनामें चनमुळ । गंगाजळ पैं जैसा ॥ ३ ॥ हचर ह्मणतां तरले
। महादोाी [पां. “गचणके नेलें” याबद्दल ‘उद्धचरले ’.] गचणके नेलें । कुंटणी [पां. “कुंटणी चभली उद्धचरलें ” याबद्दल “गचणकेसी नेलें”।.]

चभली उद्धचरलें । वैकुंठासी हचर ह्मणतां ॥ ४ ॥ हचरचवण जनम [पां. नको जनम.] नको वांयां । जैसी दपुणशिी छाया
। ह्मणोचन तुका लागे पायां । शरण तया हरीसी ॥ ५ ॥

३५५३. भजन [पां. हे.] या नाचसलें हें चड [दे . हे चड.] । दं भा [पां. दं भ.] लं डा आवडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेवीत [पां.
जेचवताना∘.] ना आइता पाक । नासी ताक घुसळू चन ॥ ॥ एकाएकश [पां. इच्छा पाट∘.] इच्छी पाठ । नेणे िाट कां
जेवूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मुलाम्यािें । बंिन सािें सेवटश ॥ ३ ॥

३५५४. जैसा चनमुळ गंगाओघ । तैसा भाग वोगरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेम वाढे ग्रासोग्रासश । ब्रह्मरसश
भोजन ॥ ॥ तृप्तीवचर आवडी उरे । ऐसे बरे प्रकार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाख मन । नारायण तें भोगी ॥ ३ ॥

३५५५. सुख सुखा चवरजण [त. वीर. दे . “चवरजण” असतां मागून “वीर” केलें आहे .] जालें । तें मथलें नवनीत ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हाले डोले हरुाे काया । चनवती बाह्ा नयन ॥ ॥ प्रबल तो नारायण । गुणें गुण वाढला ॥ २ ॥
तुका ह्मणे भरली सीग । वरी मग वोसंडे ॥ ३ ॥

३५५६. कां रे न भजसी हरी । [पां. तरी.] तुज कोण अंगीकारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होइल यमपुरी । यमदं ड
[पां. यातना थोरी ।.] यातना ॥ ॥ कोण जाली लगबग । काय कचरचस ते थें मग ॥ २ ॥ कां रे भरला ताठा ।
कचरती [पां. करी.] वोज नेतां वाटा ॥ ३ ॥ तोंडा पचडली चखळणी । चजव्हा चपचटती वोढू चन ॥ ४ ॥ कां रे पचडली
जनलाज । कोण सोडवील तुज ॥ ५ ॥ लाज िरश ह्मणे तुका । नको वांयां जाऊं फुका ॥ ६ ॥

३५५७. दे वों कपाट । कश कोणें काळें राखों वाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय येईल तें चशरश । आज्ञा िरूचनयां
करश ॥ ॥ करूं कळे तैसी मात । नकवा राखावा एकांत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जागों । नकवा कोणा नेदंु वागों ॥ ३
॥

३५५८. क्षरला सागर गंगा ओघश चमळे । आपण चि खेळे आपणाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मिील ते वाव
अवघी उपाचि । तुह्मां आह्मांमिश ते चि परी ॥ ॥ घट मठ जाले आकाशािे पोटश । विनें चि तुटी ते थें चि तें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे बीजें बीज दाखचवलें । फल [पां. पत्र.] पुष्ट्प आलें गेलें वांयां ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३५५९. एक आतां तुह्मी करा । मज दातारा सत्तेनें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवश्वास तो पायांवरी । ठे वु चन हरी
राचहलों ॥ ॥ जाणत चि दु जें नाहश । आचणक कांहश प्रकार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शरण आलों । काय बोलों
चवनचवतों ॥ ३ ॥

३५६०. काय चवनवावें [पां. चनवडावें.] कोण [दे . कोणें.] तो चनवाड । केलें माझ्या कोड विनािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ आहो कृपाचनिी गुणांच्या चनिाना । माझ्या अनु माना नये चि हें ॥ ॥ बहु त करुणा [त. करोचन.] केलें से [दे .

भासेन.] भााण । एक ही विन नाहश आलें ॥ २ ॥ मािंी कांहश सेवा होईल पावली । चननिती माचनली होती ऐसी
॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंी उरली ते आटी । अभय कर कटी न दे खें चि ॥ ४ ॥

३५६१. लोजोचनयां काळें राचहलें चलचखत । नेचदतां ही चित्त समािान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसें सुख वाटे
विनािे तुटी । प्रीचतचवण भेटी रुचि नेदी ॥ ॥ एकाचिये भेटी एकािा कोंपर । मावेिा पदर कळों येतो ॥ २
॥ होत्या आपल्या त्या वेिचू नयां शक्ती । पुढें जालों युत्क्तकळाहीन ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी समथु जी दे वा ।
दु बुळािी सेवा कोठें पावे ॥ ४ ॥

३५६२. आशाबद्ध बहु असें चनलाचजरें । होय ह्मणें िीरें [त. फळा.] फळ टोंकें ॥ १ ॥ कारणापें चित्त न
पाहें अपमान । चित्त समािान लाभासाटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हातें लोचटलें न कळे । िंांचकतसें [पां. िंांचकतसां.]

डोळे पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३५६३. सातां पांिां तरश विनां सेवटश । चनरोप कां भेटी एक तरी ॥ १ ॥ कां नेणें चनष्ठुर केलें
नारायणा । न दे खें हें मना येतां कांहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसा न दे खें चनवाड । कडू नकवा गोड फळ पोटश ॥ ३
॥

३५६४. वांयां ऐसा जनम गेला । हें चवठ्ठला दु ःख वाटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश सरता जालों पायश । तुह्मी
जईं न पुसा [पां. पुसतां.] ॥ ॥ कां मी जीतों संवसारश । अद्यापवरी भूचममार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पंढचरनाथा ।
सबळ व्यथा भवरोग ॥ ३ ॥

३५६५. कासया हो मािंा राचखला लौचकक । चनवाड कां एक केला नाहश ॥ १ ॥ मग तळमळ न
कचरतें मन । जालें तें कारण कळों येतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला पाचहजे चनवाड । वैद्यासी [दे . त. वइदासी भीड मरणें

रोग्या ।.] ते भीड मरण रोग्या ॥ ३ ॥

३५६६. ऐसें कोण पाप बळी । जें जवळी येऊं नेदी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मां तंव होइल ठावें । नेदावें कां
कळों हें ॥ ॥ कोण जाला अंतराय । कां ते पाय अंतरले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनचमत्यािा । आला सुि अनु भव
॥३॥

३५६७. [पां. ब्रह्मज्ञान.] ब्रह्मज्ञानािी भरोवरी । [पां. “पुचढला” नाहश.] पुचढला सांगे आपण न करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ थू थू त्याच्या तोंडावरी । व्यथु [पां. चसणचवली.] चसणवी वैखरी ॥ ॥ कथा करी वचरवरी । प्रेम नसे चि अंतरश ॥
२ ॥ तुका ह्मणे कचवत्व करी । [पां. मान लोभ हे अंतरश ।.] मान वस्तु हे आदरी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३५६८. किश कृपा कचरसी नेणें । मज दीनािें िांवणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भेटी लागश पंढरीनाथा । जीवश
लागली तळमळ व्यथा ॥ ॥ चसणलें मािंें मन । वाट पाहतां लोिन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लागली भूक । तुिंें
पहावया श्रीमुख ॥ ३ ॥

३५६९. उच्चारूं यासाटश । आह्मी नाम तुिंें कंठश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येसी िांवत िांवत । माउचलये कृपावंते
॥ ॥ पाय चित्तश िरूं । क्रीडा भलते ठायश करूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंे गंगे । प्रेमभचरत पांडुरंगे ॥ ३ ॥

३५७०. दगडाच्या दे वा [पां. बगाडी.] बगाड नवस । बाईल कथेस जाऊं नेदी ॥ १ ॥ ॥ध्रु. ॥ वेिी
िनरासी बांिलें स्मशान । दारश वृद
ं ावन िाड मानी ॥ ॥ िोरें नागचवला न करी त्यािी खंती । परी चिजा
हातश नेदी रुका ॥ २ ॥ करी पाहु णेर [दे . त. चवव्हाया जा∘.] व्याह्ाजावयासी । [दे . “पाठमोरा आल्या अतीतासी ।” असे शब्द

मागें पुढें करून मागून चफरचवलें आहे .] आल्या अतीतासी पाटमोरा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जळो चिग त्यािें चजणें । भार वाही
सीण [पां. िरातळश ।.] वमु नेणे ॥ ४ ॥

३५७१. करूचन चवनवणी । माथा ठे चवतों िरणश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होतें तें चि असों द्यावें । रूप सौम्य चि
बरवें ॥ ॥ भया भेणें तुमिा ठाव । तुमच्या कोपें कोठें जावें ॥ २ ॥ तुका पायां लागे । दान समुदाय मागे ॥ ३
॥

३५७२. प्रेम नये सांगतां बोलतां दाचवतां । अनु भव चित्ता चित्त जाणे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासवीिें बाळ
वाढे कृपादृष्टी । दु िा नाहश भेटी अंगसंगें ॥ ॥ पोटामध्यें कोणें [दे . कोण.] सांचगतलें [पां. त. सपा.] सपां ।
उपजत लपा ह्मणऊचन ॥ २ ॥ बोलों नेणें परी जाणे गोड क्षार । अंतरश चविार त्यासी ठावा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
बरें चविारावें मनश । आचणक भल्यांनश पुसों नये ॥ ४ ॥

३५७३. आतां मी पचतत ऐसा साि भावें । कळों अनु भवें आलें दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करावें तें
रोकडें चि करश । राचहली हे उरी नाहश दोघां ॥ ॥ येर [दे . त. येर येरा समदृष्टी द्यावें या उत्तरा ।.] येरा दृष्टी द्यावया
उत्तरा । यासी काय करा गोही आतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मे लों सांगतसांगतां । तें चि आलें आतां कळों तुह्मां ॥ ३
॥

३५७४. काय तुज मागें नाहश [त. जाणचवलें .] जाणवलें । मािंें नाहश केलें चहत कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोळे
िंांकुचनयां होसी अबोलणा । ते व्हां नारायणा आतां कैसा ॥ ॥ न कळे उचित न संगतां [त. पां. सांगतां.] स्पष्ट ।
ऐसा चक्रयानष्ट काय जाणे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा घात तुह्मां ठावा । तचर कां आिश दे वा वारूं नये ॥ ३ ॥

३५७५. नये ऐसें बोलों कचठण उत्तरें । सलगी लें कुरें केली पुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अपराि कीजे घडला
तो क्षमा । चसकवा उत्तमा आमुचिया ॥ ॥ िरूं िावें आगी पोळे ल [दे . त. पोळलें .] तें नेणे । ओचढचलया होणें
माते बाळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . फार] भार ज्यािा जार त्यासी । प्रवीण येचवशश असा तुम्ही ॥ ३ ॥

३५७६. लचडवाळ ह्मणोनी चनष्ठुर न बोला । परी सांभाचळला लागे घात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु वागवीत
आचणलें दु रूचन । [पां. चदसांिश पोसणश बहु आहों ।.] दासांिी पोसनी बहु आहे ॥ ॥ नाहश लागों चदला आघातािा
वारा । चनष्ठुर उत्तरा कोमे जतों [पां. कोमजतों.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी कृपावंत हचर । शांतवा उत्तरश अमृताच्या ॥
३॥

विषयानु क्रम
 ३५७७. आत्मत्स्थचत मज नको हा चविार । दे ई चनरंतर िरणसेवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जनमोजनमश तुिंा
दास पुरुाोत्तमा । हे चि गोडी [पां. आह्मां. दे . “माझ्या” असतां मागून “प्रेमा” केलें आहे .] माझ्या दे ईं जीवा [पां. दे वा.] ॥ ॥
काय सायुज्यता मुत्क्त [पां. मुक्तीिी हे िाड ।.] हे चि गोड । दे व भक्त कोड ते थें नाहश ॥ २ ॥ काय तें चनगुण
ु पाहों
कैशा परी । वणूं तुिंी हरी कीती कैसी ॥ ३ ॥ गोड िरणसेवा दे वभक्तपणें [दे . त. दे वभक्तपण.] । मज दे वा िंणें
दु राचवसी ॥ ४ ॥ जाचणवेपासूचन सोडवश [पां. ∘सत्वर । दे ईं चनरंतर िरण सेवा ।.] माझ्या जीवा । दे ई िरणसेवा चनरंतर ॥
५ ॥ तुका ह्मणे गोडा गोड न लगे प्रीचत [दे . ∘प्रीचतकर । प्रीचत ते ही सार सेवा हे रे ।. त. ∘प्रीचत । सेवेचवण चित्तश सार नेणें ।.] ।
सेवचे वण चित्तश सार नाहश ॥ ६ ॥

३५७८. िालें दं डवत घालश नारायणा । आपुल्या कल्याणा लागूचनयां ॥ १ ॥ बैसचवला पदश पुत्र राज्य
करी । चपता वाहे चशरश आज्ञा त्यािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आहे ठायशिा चि मान । आतां अनुमान कायसा तो ॥ ३
॥

३५७९. समथािें बाळ पांघरे वाकळ । हसती सकळ लोक कोणा ॥ १ ॥ समथासी लाज आपुल्या
नांवािी । शरण आल्यािी लागे निता ॥ २ ॥ जरी तुज कांहश होईल उचित । तरी हा पचतत तारश तुका ॥ ३ ॥

३५८०. न करश रे मना कांहश ि कल्पना । नितश या िरणां चवठोबाच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें सुखाचिया
[दे . त. “अमुप चि” नाहश.] अमुप चि रासी । [दे . त. पुढें ठाव नाहश कल्पनेसी ।.] पुढें कल्पनेसी ठाव नाहश ॥ ॥ सुखािें
ओचतलें साचजरें श्रीमुख । शोक मोह दु ःख पाहातां [पां. नासे.] नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें होईल चवसांवा ।
तुटतील हांवा [पां. िांवा.] पुचढचलया ॥ ३ ॥

३५८१. [पां. “काय करूं∘” व “चहरोचनयां” हश कडवश मागें पुढें आहे त.] काय करूं मज नागचवलें आळसें । बहु त या
सोसें पीडा केली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चहरोचनयां नेला मुखशिा उच्चार । पचहलें अंतर जवळी ि ॥ ॥ िै ताचिया
कैसा सांपडलों हातश । बहु त करती ओढाओढी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां आपुचलया [पां. सवा.] सवें । नयावें मज
दे वें [पां. दे वा.] सोडवूचन ॥ ३ ॥

३५८२. नाहश दे वािा चवश्वास । करी संतांिा उपहास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािे तोंडी पडे माती । हीन
शूकरािी जाती ॥ ॥ घोकुनी अक्षर । वाद छळणा करीत चफरे ॥ २ ॥ ह्मणे दे वासी पाााण । तुका ह्मणे
भावहीन ॥ ३ ॥

३५८३. हें चि सवुसुख जपावा चवठ्ठल । न दवडावा पळ क्षण वांयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि एक
सवुसािनांिें मूळ । आतुडे गोपाळ येणें पंथें ॥ ॥ न लगती कांहश तपांचिया रासी । करणें वाराणसी [पां. सवु.]
नाना तीथें ॥ २ ॥ कल्पना हे चतळ दे हश अचभमान । नये नारायण जवळी त्यांच्या [पां. त्यां.] ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नामें
दे व नेदी भेटी । ह्मणे त्यािे होंटश कुष्ट होय ॥ ४ ॥

३५८४. मािंे चवायश तुज [दे . त. पडतां.] पडतो चवसर । नको िरूं दू र पांडुरंगा ॥ १ ॥ तुिंा ह्मणचवतों हे
चि लाज [पां. तुज.] तुला । आतां िंणी [पां. मज.] मला चवसरेसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंी मािंी नाहश उरी । आतां
केली खरी दे वराया ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३५८५. अभक्तािे गांवश सािु ह्मणजे काय । [दे . व्याघ्रें वाडां.] व्याघ्रवाडां गाय सांपडली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कसाबािे आळी मांचडलें प्रमाण । बस्वणािी आण तया काई ॥ ॥ [पां. “मोचतयािी गोणी माळे ओळी नेली । पुसती केवढ्या
केली पांसरी हे ॥” हें कडवें जास्त आहे .] केळी आचण बोरी वसती सेजारी । संवाद कोणे परी घडे येथें [पां. तेथें.] ॥२॥
तुका ह्मणे खीर केली काऱ्हे ळ्यािी । शुद्ध गोडी कैिी वसे ते थें ॥ ३ ॥

३५८६. भागल्यांिा तूं चवसांवा । [पां. करीन.] करश नांवा ननबलोण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परमानंदा पुरुाोत्तमा ।
हरश या श्रमापासूचन ॥ ॥ अनाथांिा अंगीकार । कचरतां भार न [त. न मनी.] मचनसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे इच्छा
पुरे । ऐसे [दे . ऐसें िुरेगे चवठ्ठल ।. पां. ऐसी िुर चवठ्ठल ।.] िुरे गे चवठ्ठले ॥ ३ ॥

३५८७. घालू चनयां कास । बळें आलों मागायास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेमें दे ईं पाठवूचन । पांडुरंगा सेवाऋणी
॥ ॥ होईं रे शाहाणा । कळों नेदावें या जना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पायश । जडलों मग उरलें काई ॥ ३ ॥

३५८८. भेटीलागश पंढचरनाथा । जीवश लागली तळमळ व्यथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैं कृपा कचरसी नेणें ।
मज दीनािें िांवणें ॥ ॥ सीणलें मािंें मन । वाट पाहातां लोिन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भूक । तुिंें पाहावया [त.

श्रीमुख.] मुख ॥ ३ ॥

३५८९. सांचडयेली काया । वरी ओंवाळू नी पायां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शरण शरण नारायणा । मज अंगीकारा
दीना ॥ ॥ आलों लोटांगणश । रुळें तुमिे िरणश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. चशर । ठे चवयेलें पायांवर ॥.] कईं । डोई ठे वीन
हे पायश ॥ ३ ॥

३५९०. तुिंे दारशिा कुतरा । नको मोकलूं दातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िरणें घेतलें घरांत [पां. दारांत ।.] ।
नको [पां. उठवूं िरून.] िरून उठवूं हात ॥ ॥ घेतली [पां. मुरकुंड । जालों चशरमणी लं ड ॥. त. “थोर जालों” या पुढें “चशरोमणी”
असा बाहे र शोि घालू न “मी लं डी” हें कायम ठे चवलें आहे .] मुरकुंडी । थोर जालों मी लं डी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जगजीवना ।
चब्रदें [पां. ब्रीद.] पाहें नारायणा ॥ ३ ॥

३५९१. पचडलों बाहे चर आपल्या कतुव्यें । संसारािा जीवें वीट आला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकामध्यें एक
नाहश चमळों येत । ताक नवनीत चनवडचलया [दे . चनडचळया.] ॥ ॥ दोनी जालश नांवें [पां. एका चि.] एकाच्या मथनें
। भुस सार गुणें वेगळालश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोठें वसे मुक्ताफळ । नसपल्यािें स्थळ खंडचलया ॥ ३ ॥

३५९२. पाहातां हें बरवें जालें । कळों आलें यावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचगलांिा [पां. माचगल्यांिा.] जाला
िंाडा । त्या चनवाडास्तव [पां. चनवाडास्तव हे ।. त. चनवाडा यास्तव.] ॥ ॥ चवसांवलें अंग चदसे । [पां. सचरसेसचरसे अनुभव ।.

दे . सचरसे अनुभव ।.] सचरसे बुचद्ध अनु भव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरें जालें । दे वें नेलें [पां. चदलें .] गवमूचन ॥ ३ ॥

३५९३. [दे . त. िक्रपेरश.] िक्रफेरश गळश गळा । होता गोचवयेला माळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुटोचनयां गेला कुंभ
। जालों चनष्ट्काम स्वयंभ ॥ ॥ िचरत चि नाहश थारा । वेठी [पां. ठे वी.] भ्रमण खोंकरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कौतुक
[पां. ‘कौतुक’ नाहश.] कोडें । आगी काय जाणे मढें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३५९४. श्रमपचरहारा । [त. जालें मूळ हे दातारा ।. पां. मूळ जाहालें दातारा ।.] मूळ हें जालें दातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दे ह चनवेदूचन पायश । जालों चरकामा [पां. चनष्ट्काम.] उतराई ॥ ॥ आपली ते [पां. तों.] सत्ता । येथें असों नेदश आतां
॥ २ ॥ राचहला चनराळा । तुका [पां. खटपटे .] कटकटे वेगळा ॥ ३ ॥

३५९५. पाठवाल ते थें गजेन पवाडे । [त. पां. काहश.] कायीं दे हाकडे नावलोकश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउचन
मागें कंठशिा सौरस । पावतील नास चवघ्नें पुढें ॥ ॥ कृपेच्या कटाक्षें [दे . चनभें. पां. नचभयें.] न भें कचळकाळा ।
येतां येत बळाशक्तीपुढें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गुढी आणीन पायांपें । [पां. होईल तें सोपें नामें तुझ्या] जगा होइल सोपें नाम
तुिंें ॥ ३ ॥

३५९६. उपजल्या काळें शु भ कां शकुन । आतां आवरोन राचहले ती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश माचगतली
विनािी जोडी । चनष्ट्काम रोकडी [दे . कोरडी.] वचरवचर ॥ ॥ सत्याचवण काय उगी ि लांबणी । काचरयािी
वाणी येर भूस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसी कोणा िाळवणी । न चविारा मनश पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३५९७. नव्हें मी आहाि आशेिें बािलें । जें हें टोंकचवलें [पां. नारायणें.] नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतर तों
तुम्हां बरें कळों येतें । वेव्हार उचितें िाळवीजे ॥ ॥ मनें कल्पीलें आवचरतां पाप । संकल्पश [पां. संकल्प चवकल्प

याही नांवें ।.] चवकल्प याचि नांवें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां [त. अनेक जळजळ ।.] न सोसे जळजळ । चसजल्यावरी [त.
नसोसे केवळ कढ खोटा ।.] जाळ [पां. कड.] कढ खोटा ॥ ३ ॥

३५९८. ताकें कृपण तो जेवूं काय घाली । आहाि ते [त. बोलीवरूचन. पां. िालीवरी न कळे .] िालीवरुचन कळे
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तुह्मां वेिे घातलें सांकडें । [त. दे . माहें .] मािंें आलें कोडें आचजवचर ॥ ॥ सेवेंचवण आह्मी
न नलपों हे [दे . “हे ” नाहश. पां. त्या काया ।.] काया । जाला दे वराया चनिार हा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंश राखावया ब्रीदें ।
येणें अनु वादें [पां. गजुतसों.] काचरयासी ॥ ३ ॥

३५९९. वृत्तीवचर आह्मां येणें काशासाटश । एवढी हे आटी सोसावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणतसां परी
नेणते [दे . नेणें तजी∘.] जी दे वा । भ्रम चि वरवा राखावा तो ॥ ॥ मोडू चन क्षरलों अभेदािी मूस । तुह्मां कां
अळस वोडवला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे होईं लवकचर उदार । लांबणीिें फार काम नाहश ॥ ३ ॥

३६००. सुलभ कीतुनें [पां. कीतुन.] चदलें ठसावूचन । कचरतां िरणी उरी कोण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां न
टळावें केचलया नेमासी । उदारािा होसी हीन काय ॥ ॥ एका नेमें कोठें दु सरा पालट । [दे . पाचदर.] पादर तो
िीट ह्मणती त्यासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती वोलसील [दे . बोलसी.] उणें । एका ि विनें खंड करश ॥ ३ ॥

३६०१. जेथें मािंी दृचष्ट राचहली वैसोन । ते थें चि हें मन गुड

ं ाळतें [दे . गुंडाळातें.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ टाळावी
ते पीडा आपुल्यापासून । चदठावलें [दे . चदठावेलें.] अन्न ओकचवतें ॥ ॥ तुह्मांसी कां कोडें कोणे ही चवशीिें ।
नवलाव यािें वाटतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वेगश उभारा जी कर । [पां. कीती.] कीतु मुखें थोर गजुईन ॥ ३ ॥

३६०२. इच्छे पाशश आलों चफरोचन मागुता । स्वामीसेवकता [पां. आवडीिी.] आवडीिे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ द्यावें
लवकरी माचगतलें दान । मुळशिें जतन करूचन असें ॥ ॥ उपाय हे करश एका चि विना । दावूचनयां खु णा
ठाया येतों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गांठी चकती तुजपाशश । जगाच्या सोचडसी नितनानें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३६०३. कोठें आतां आह्मी [पां. आह्मी आतां.] वेिावी हे वाणी । कोण मना आणी जाणोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
न करावी सांडी आतां टाळाटाळी । दे इन [पां. दे ईन हे कळी∘. त. दइनये.] ये कळी होइल माजी ॥ ॥ घरोघरश [पां.
घरापार.] जाल्या ज्ञानाचिया गोष्टी । सत्यासवें गांठी न [दे . पडवी.] पडावी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां भाचकतां
करुणा । भलता चि शाहाणा शोि काढी ॥ ३ ॥

३६०४. डगमगी मन [दे . त. मान.] चनराशेच्या गुणें । हें तों नारायणें सांतवीजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िीरें तूं
गंभीर जीवन [दे . जीवनें.] जगािें । जळो चवभागािें [पां. आहाि ते.] आत्रीतत्या ॥ ॥ भेईल जीव हें दे खोचन
कचठण । केला जातो सीण तो तो वांयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आवश्यक हें विन । पाळावें चि [दे . वान.] दान समयो
आहे ॥ ३ ॥

३६०५. आह्मी पाहा कैसश एकतत्तव जालों । राखणे लागलों वासनेसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मांचवण कांहश
नावडावें जीवा । केला तो चि दे वा केला [पां. दृढ.] पण ॥ ॥ वमु नेणों [पां. नेणे.] पचर वृत्ती भंगों नेदंु । वंचदलें चि
वंदंू आवडीनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळे नामािें जीवन । वारता ही चभन्न नेणों आतां ॥ ३ ॥

३६०६. आपण तों असा । समथु जी हृाीकेशा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करा करा बुिंावणी । काय चवलं ब विनश
॥ ॥ हें गे [त. हें घे] ऐसें ह्मणा । उठू चन लागेन िरणा ॥ २ ॥ घेऊचनयां सुखें । नािेल [पां. नािे.] तुका कवतुकें ॥
३॥

३६०७. द्याल ऐसें चदसे । तुमिें सािपण इच्छे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन न भंगे चनिार । केले [दे . केलें

लोिनें.] लोिने सादर ॥ ॥ मुखािी ि वास । पुरला पाहे अवकाश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळे । काय लाभ कोणे
[दे . कोण वेळ.] वेळे ॥ ३ ॥

३६०८. तुह्मी तों सदै व । [दे . आिरपणें.] अिीरपणें मािंी हांव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जळो आशेिें तें चजणें ।
टोंकतसों [दे . टोंकतसावें.] दीनपणें ॥ ॥ येथूचन सोडवा । आतां [पां. अनुभवें.] अनु भवेंसी दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
जालें । एक मग हें चनमालें ॥ ३ ॥

३६०९. कैसें भलें दे वा अनु भवा कां नये । उसीर तो काय [पां. आह्मांपाशश.] तुह्मांपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहे
तें [दे . मागों तों चदसातें∘. त. मागतों चदसातें.] मागतों चदसतें जवळी । केल्यामध्यें कचळ कोण [दे . कोणें] साध्य ॥ ॥
नाहश सांडीत मी सेवि
े ी मयादा । लाचवला तो िंदा चनत्य करश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हात आवचरला गुंती । मािंे
तंव चित्तश नाहश दु जें ॥ ३ ॥

३६१०. हु ं दकी चपसवी [पां. हळचवतो.] हलवी दाढी । [पां. मणी मनश ओढी ननदे िे ते ।.] मणी वोढी ननदे िे ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ त्यािें फळ पाकश [पां. यमािे ते दं ड ।.] यमािे दं ड । घर केलें कुंड कुंभपाक ॥ ॥ क्रोि पोटश मांग आचणला
अंतरा । भुक
ं ोचन कुतरा जप करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे स्नान केलें मळमूत्रें । जेवचवलश [पां. जेचवलश.] चपतरें अमंगळें
॥३॥

३६११. अंगा [पां. अंगश.] भरला ताठा । नये वळणी जैसा खुंटा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसें न कळे त्या डें गा ।
चहत आदळलें अंगा ॥ ॥ जीव जाते वेळे । [पां. भरल्या कडे .] भरे लकडा ताठी डोळे ॥ २ ॥ मुसळािें िनु । तुका
ह्मणे नव्हे अनु [त. आणु.] ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३६१२. करूचन कडचवड । जमा घचडली लगड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. “आतां” नाहश.] आतां होतें तें चि जालें
। नाम ठायशिें िांगलें [पां. पचडलें .] ॥ ॥ उतरलें डाईं । उत्तम ते सुलाख ताई ॥ २ ॥ नहडचवतां दे श [पां. दे शोदे श.]
। तुका ह्मणे नाहश नाश ॥ ३ ॥

३६१३. पढीयंतें मागा पांडुरंगापाशश । मज दु बुळासी काय पीडा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. याजसाटश.] या ि
साटश दु राचवला संवसार । वाढे हे अपार माया तृष्ट्णा ॥ ॥ कांहश कचरतां कोठें नव्हे समािान । चविाचरतां
पुण्य तें चि पाप ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां चनिळ चि भलें । तुज आठचवलें पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३६१४. नव्हे मी शाहाणा । तरी ह्मणा नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मां बोलवाया [पां. बोलावया.] कांहश । ये
ि भरलोंसे वाहश ॥ ॥ आणावेचत रूपा । कोपले ती तरी कोपा ॥ २ ॥ कळोचन आवडी । तुका ह्मणे जाते घडी
॥३॥

३६१५. आह्मी भाचवकें हे काय जाणों खोडी । आइकोचन प्रौढी चवनचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश ऐसें [पां.

येथें ऐसें.] येथें जाले ती असतां । वाढचवली निता अचिक सोसें ॥ ॥ न कळे चि आिश कचरतां चविार । न
िचरतां िीर [त. अिीरता.] आहािता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां विनें [दे . ∘विनें । वाढले चतक्षीण∘.] विन । वाढले तीक्षण
बुचद्ध जाली ॥ ३ ॥

३६१६. कोठें दे वा बोलों । तुह्मां भीड घालूं गेलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . करावाया.] करावया सत्तवहाणी ।
भांडवलािी टांिणी ॥ ॥ दु बुळा मागतां । त्याच्या [पां. प्रवतुल्या.] प्रवतुला घाता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश । मज
कळलें ऐसें कांहश ॥ ३ ॥

३६१७. काय [पां. “त्या” नाहश.] त्या चदवस उचितािा आला । मागील जो केला श्रम होता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ठे चवयेला [पां. ठे चवयेली खूण करूचन∘.] पूणु करूचन संकेत । तयापाशश चित्त लागलें से ॥ ॥ जाणसी गे माते
लें करांिें [पां. लें करािा] लाड । नये पडों आड चनष्ठुरता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मश करावें विन । तुह्मांसी जतन [त.
करावें तें. पां. करूं दे वा.] करणें तें ॥ ३ ॥

३६१८. पचडला प्रसंग कां मी ऐसा नेणें । संकल्प ते मनें चजरवले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िेष्टाचवलें तरी सांगावें
[दे . कारणें.] कारण । भक्ती ते [पां. तैं जीवन करावया ॥. दे . ते उजेवन.] उजवण करावया ॥ ॥ लावूचनयां दृचष्ट घेतली
[पां. घातली समोरी । बैसलों∘.] सामोरी । बैसलें चजव्हारश डसोन तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवा लाचवला तो िाळा ।
करावें गोपाळा शीघ्र दान ॥ ३ ॥

३६१९. मागील चवसर होईल सकळ । केली तळमळ दु ःखािी ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोहशिें अचहक्य [पां.

िाडी गडसंिश । त्स्थरावली∘.] घालश गडसंदश । त्स्थरावेल बुचद्ध पायांपाशश ॥ ॥ अहाि [पां. त्या.] या केलों
दे हपचरिारें । तुमिें तें खरें वाटों नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे व्हावें लवकरी उदार । मी [पां. मी असें सादर प्रचतग्रहश.] आहें
सादर प्रचतग्रहासी ॥ ३ ॥

३६२०. [पां. वाढवावे.] वाढवावा पुढें आणीक प्रकार । एक चि तें फार रुचि नेदी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ननि [त.

पां. नीि.] नवें ले णें दे ह हा पवाडा । पालट रोकडा वरावरी ॥ ॥ चदसे शोचभवंत सेवन
े ें सेवक । स्वामीिी ते
लोकत्रयश कीर्तत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आजी पाववा संतोा । करुचन कीर्ततघोा नािईन ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३६२१. क्षोभ आचण कृपा माते िी समान । चवभाग जतन करुचन ठे वी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षणभंगुर ते [पां.

उपजवी.] उपजली निता । खरी अखंडता आवडीिी ॥ ॥ चसकवूं जाणे ते गोमाचटयासाटश । लोभें नाहश तुटी
चनियेंसी ॥ २ ॥ [दे . अघवें.] अवघें चि चमथ्या समया आरतें । दे ता तो [त. तें.] उचितें काळ [पां. जाणो.] जाणे ॥ ३ ॥
न करी वेव्हार नेदी [पां. गांजूं नेदी.] गांजूं कोणा । भेडसावी [दे . भेटसावी.] [पां. तानहा बाऊ.] तानहें हाऊ आला ॥ ४ ॥
तुका ह्मणे करी चजवािी [पां. जीवािें.] जतन । दिकूचन मन जवळी आणी ॥ ५ ॥

३६२२. संसारािे िांवे वेठी । आवडी पोटश केवढी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हागों जातां दगड सांिी [दे . “सांचि”

यािें “सुचि” केलें आहे .] । अंतरश ही संकल्प ॥ ॥ लाज ते वढी नारायणश । वांकडी वाणी पोरांपें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
बेशरमा । [पां. वरी श्रमा.] श्रमावरी पचडभरू ॥ ३ ॥

३६२३. मी त्यांसी अननय तश कोणा [पां. कोणासी.] असती । ऐसें तंव चित्तश चविारावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहे
तो चविार आपणयापाशश । कळा नबबाऐसी प्रचतनबबश [पां. प्रचतनबबे.] ॥ ॥ शु भ शकून तो शु भ लाभें फळे । पुढील
तें कळे अनु भवें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा असेल आठव । तैसा मािंा भाव तुझ्या पायश ॥ ३ ॥

३६२४. बहु कृपावंतें मािंश मायबापें । मी माझ्या संकल्पें अंतरलों [पां. अवतरलों.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
संचितानें नाहश िुकों चदली वाट । लाचवलें [दे . अदट. त. आदट.] अदृष्ट मजसवें ॥ ॥ आतां मी रुसतों न कळतां
वमु । परी ठावे िमु सवु दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उभा राचहला न बैसे । [पां. आमचिया ऐसे उिे ग त्या.] आमिी माय असे
उिे ग त्या ॥ ३ ॥

३६२५. कैसश चदसों बरश । आम्ही आळचवतां हचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश सोंग अळं कार । दास जाला
संवसार ॥ ॥ दु ःख आह्मां नाहश निता । हचरिे दास ह्मणचवतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । ऐसश [दे . जळो कचरतां∘.

त. जाली करीतां.] जालों कचरतां सेवा ॥ ३ ॥

३६२६. आतां सांडूं तरी हातश ना पदरश । सखश सहोदरश मोकचळलों [पां. मोकचळला.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
जनािारामध्यें उडाला पाते रा । [पां. जालों मी चनला∘.] जालों चनलाचजरा ह्मणऊचन ॥ ॥ कोणाचिया दारा [त. न
जावेसें. पां. जानवेसें.] जावेनासें जालें । म्यां ि चवटं चबलें आपणासी ॥ २ ॥ [दे . कां न.] कोण जाला मािंे बुद्धीसी
संिार । नाहश कोठें थार ऐसें जालें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुज भक्त जाले फार । ह्मणोचनयां थार नाहश येथें ॥ ४ ॥

३६२७. जेथें जातों ते थें पडतो मतोळा । न दे चखजे डोळां लाभ कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कपाळीिी रे खा
असती उत्तम । तचर कां हा श्रम पावतों मी ॥ ॥ नव्हे चि तुह्मांस मािंा अंगीकार । थीता संवसार अंतरला ॥
२ ॥ भोग तंव जाला खरा भोगावया [पां. भोगावा तो.] तो । भांडवल नेतो आयुष्ट्य काळ ॥ ३ ॥ कोठें तुिंी कीती
आइचकली दे वा । मुकतों कां जीवा तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

३६२८. कां जी आह्मां होतें दोाािें दशुन । तुज समपूुन दे हभाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पांडुरंगा कृपाळु वा
दयावंता । िरसील सत्ता सकळ ही ॥ ॥ कां जी आह्मांवचर आचणकांिी सत्ता । तुह्मांसी असता [पां. जवळीक.]

जवचळकें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांयश केलें चनवेदन । उचित तें दान करश [पां. सदा] सत्ता ॥ ३ ॥

३६२९. ननदावें हें जग । ऐसा भागा आला भाग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होतें तैसें आलें फळ । गेलें चनवडू चन
सकळ ॥ ॥ दु सऱ्याच्या मता । चमळे नासें जालें चित्ता ॥ २ ॥ तुका जाला सांडा । चवटं चबती पोरे रांडा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३६३०. मािंे माथां तुिंा हात । तुिंे पायश मािंें चित्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी पचडयेली गांठी ।
शरीरसंबंिािी चमठी ॥ ॥ येरयेरांपाशश । सांपडोन गेलों ऐसश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सेवा । मािंी कृपा तुिंी दे वा
॥३॥

३६३१. सत्य त्यागा चि समान । नलगे वेिावें विन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नारायणा ऐसे [पां. ऐसा.] दास ।
येरयेरांिी ि आस ॥ ॥ मळ नाहश चित्ता । ते थें दे वािी ि सत्ता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाण । तें ि भल्यािें विन
॥३॥

३६३२. माचिंये बुद्धीिा खुंटला उपाव । कचरसील काय पाहे न तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सूत्रिारी तूं हें
सकळिाचळता । कासया अनंता भार वाहों ॥ ॥ वाचहले संकल्प न पवती चसद्धी । येऊं दे हबुद्धीवचर [दे . नयों.]
नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु ःखी कचरती तरंग । नितूं पांडुरंग आवरून ॥ ३ ॥

३६३३. दे चखलें तें [पां. िरश.] िचरन मनें । समािानें राहे न ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाव मािंी सांटवण ।
जगजीवन कळावया ॥ ॥ बोळवीन एकसरें । उत्तरें या करुणेच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. नयो न रूपा ।.] नयों
रूपा । काय बापा करीसी [पां. कचरसील.] ॥ ३ ॥

३६३४. वांयां जाय ऐसा । आतां उगवावा फांसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें पचरसावें गाऱ्हाणें । सुखदु ःखािश
विनें ॥ ॥ हा चि आह्मां ठाव । [पां. कांहश.] पायश चनरोपाया भाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जार । तुिंा तुज दे वा भार ॥
३॥

३६३५. खादलें ि खावें वाटे । भेटलें भेटे आवडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वीट नाहश पांडुरंगश [पां. पांडुरंगा । वाढ

अंगा∘.] । वाढे अंगश आतु तें ॥ ॥ इंचद्रयांिी [पां. हृदयािी. त. हृदयशिी.] हांव पुरे । पचर हें उरे नितन ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे पोट भरे । पचर ते उरे भूक पुढें ॥ ३ ॥

३६३६. सत्य आठचवतां दे व । [पां. जातें.] जातो भेंव पळोचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगें कांहश करणें निता ।
िरी सत्ता सवु तो ॥ ॥ भावें भाव राहे पायश । दे व तैं संचनि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृष्ट्णनामें । शीतळ प्रेम सवांसी
॥३॥

३६३७. ब्रीद [दे . त. यािें.] ज्यािें [त. जगदाणी.] जगदानी । तो चि मनश स्मरावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सम पाय
कर कटी । उभा तटश भशवरे च्या ॥ ॥ पाचहचलया वेि लावी । बैसे जीवश जडोचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
भत्क्तकाजा । िांवे लाजा लवलाहें ॥ ३ ॥

३६३८. माचिंया [पां. त. मनासी.] मनािी बैसली आवडी । अवसान घडी एकी नेघे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाय
चित्तश रूप डोळांि [पां. बैसलें .] राचहलें । नितनें गोचवलें मुख सदा ॥ ॥ अवचघयांिा जाला चवसर हा मागें ।
वेंि हा श्रीरंगें लाचवयेला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कानश आइकली मात । तो चि जाला घात जीवपणा ॥ ३ ॥

३६३९. यािी कोठें लागली िट । बहु तट जालें से ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वचपसश दे वचपसश । मजऐसश जग
म्हणे ॥ ॥ एकांतािें बाहे र आलें । लपचवलें िंांकेना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे यािे भेटी । जाली तुटी [पां. आपुल्यांिी.]

आपल्यांसी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३६४०. दीन [दे . दीनें.] आचण दु बुळांसी । सुखरासी हचरकथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तारूं भवसागरशिें ।
उं िनीि [दे . उं ि ननिें.] अचिकार [पां. अचिकारी.] ॥ ॥ िचरत्र तें उच्चारावें । केलें दे वें गोकुळश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
आवडी िरश । कृपा करी ह्मणऊनी ॥ ३ ॥

३६४१. संतोाे [दे . संतोा.] माउली आरुाा विनश । वोरसोचन स्तनश लावी बाळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें
प्रेमळािें [दे . त. पचरमळािें.] अवघें चि गोड । पुरचवतो कोड पांडुरंग ॥ ॥ सेवा करी साहे चनष्ठुर उत्तरें । [त. त्यािें
तें चि बरें वाहे मनश ।. दे . त्यािें वाहे मनश तेंि बरें.] त्यािे वाहे बरें तें ि मनश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे इच्छावसे खेळ खेळें । निता
ते सकळ कांहश नेणें ॥ ३ ॥

३६४२. चवनवीजे ऐसें कांहश । उरलें नाहश यावचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां असो पंढरीनाथा । पायश माथा
तुमचिये ॥ ॥ मागें साचरयेली युक्ती । कांहश होती जवळी ते ॥ २ ॥ चनराशेिी न करी आस । तुका दास
माघारी ॥ ३ ॥

३६४३. आतां येथें जाली जीवासवेंसाटी । होतें तैसें पोटश फळ आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां िचरले ते
[दे . नो.] न सोडश िरण । सांपडलें िन चनजठे वा ॥ ॥ आतां हा अळस असो परता दु री । नेदावी ते उरी उरों
कांहश ॥ २ ॥ आतां [पां. मज यािा.] यािा मज न व्हावा चवसर । भरोनी अंतर राहो रूप ॥ ३ ॥ आतां लोकलाज
नयो येथें [पां. तेथें.] आड । बहु [पां. जालों गोड ब्रह्मरसा ।.] जालें गोड ब्रह्मरस ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां जनम हा सफळ
। अंतरश गोपाळ त्स्थरावला ॥ ५ ॥

३६४४. अनंतां [पां. अनंत.] जीवांिश तोचडलश बंिनें । मज चह येणें [त. काळे येणें. पां. मज काळे येणें कृपा केली ।.]

काळें कृपा कीजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनंत पवाडे तुिंे चवश्वंभरा । भक्तकरुणाकरा नारायणा ॥ ॥ अंतरशिें कळों
दे ईं गुह् गुज । अंतरश [त. अंतरशिें.] तें बीज [पां. राखेन मी.] राखईन ॥ २ ॥ समदृष्टी [दे . तुिंे पाहे न पाउले ।.] तुिंश
पाहे न पाउलें । िरीन संिले हृदयांत ॥ ३ ॥ ते णें [पां. यािी त्यािी.] या चित्तािी राहे ल तळमळ । होतील शीतळ
सकळ गात्रें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे शांचत करील प्रवेश । मग नव्हे नाश अखंड तो ॥ ५ ॥

३६४५. परािीन मािंें करूचनयां जीणें । सांडी काय गुणें केली दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उदार हे कीर्तत असे
जगामाजी । कां तें ऐसें आचज पालचटलें ॥ ॥ आळचवतों परी न पुरे चि रीग । उचित [पां. ते.] तो त्याग नाहश
तुह्मां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कां बा मुळश ि व्यालासी । ऐसें कां नेणसी पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३६४६. नेणपणें नाहश केला हा बोभाट । आतां आली वाट कळों खरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां बहु शीघ्र
यावें लवकरी । वाट पाहें हरी भेटी दे ईं ॥ ॥ समथाच्या बाळा करुणेिें भााण । तरी त्यािी कोण नांदणूक ॥
२ ॥ तुका ह्मणे बहु बोचलले बचडवार । पचडलें अंतर लौचककश तें ॥ ३ ॥

३६४७. जें जें केलें तें तें साहे । कैसें पाहें भाचवक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ओंवाळू चन मािंी काया । सांचडली
यावरूचन ॥ ॥ काय होय नव्हे करूं । नेणें िरूं सत्ता ते ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कटश कर । उभें िीर िरूचन ॥ ३ ॥

३६४८. नाहश मज कृपा केली पांडुरंगें । संताचिया संगें पोट भरश ॥ १ ॥ ितुरािे सभे पंचडत कुशळ ।
मी काय दु बुळ चवष्ट्णुदास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणें करूं समािान । िचरले िरण चवठोबािे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३६४९. तुह्मी मािंा दे वा [पां. करा.] कचरजे अंगीकार । हा नाहश चविार मजपाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
दोहश पक्षश लागलें लं छन [दे . त. लक्षणें.] । दे वभक्तपण लाजचवलें ॥ ॥ एकांतश एकलें न राहे चनिळ ॥ २ ॥ न
[पां. बैसे.] राहे ि पळ मन ठायश ॥ २ ॥ पायश महत्वािी पचडली शृख
ं ळा [दे . त. शंकळा.] । बांिचवला गळा स्नेहा
हातश ॥ ३ ॥ शरीर सोकलें दे चखचलया सुखा । कदान्न [पां. तें मुखा रुचि नेदी.] हें मुखा मानय नाहश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
जाला अवगुणांिा थारा । [पां. वाढचवली चनद्रा∘.] वाढली हे चनद्रा अळस बहु ॥ ५ ॥

३६५०. बोचलचलया गुणश नाहश पाचवजेत । दे वा नाहश होत चहत ते थें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कवतुक तुिंें [पां. न
कळें .] नवल यावचर । घेसील तें चशरश काय नव्हे ॥ ॥ नाहश चमळों येत संचिताच्या [पां. संताचिया.] मता । पुराणश
पाहतां अघचटत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पायश चनरोचपला भाव । नयाल तैसा [त. दे . जाव.] जाओ चसचद्ध दे वा ॥ ३ ॥

३६५१. हा तों नव्हता दीन । [दे . त. टाळायाच्या.] टाळायािा ऐसा क्षण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां जी नेणों राखा
हात । कैसें दे खावें रडत ॥ ॥ दावूचनयां आस । दू र पळचवतां [पां. काशास.] कास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िांव । घेतां
न पुरे चि हांव ॥ ३ ॥

३६५२. आतुभत
ू ां द्यावें दान । खरें पुण्य त्या नांवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होणार तें सुखें घडो । लाभ जोडो
महाबुचद्ध ॥ ॥ सत्य संकल्पा ि साटश । उजळा पोटश रचवनबब ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मनश वाव । शु द्ध भाव
राखावा ॥ ३ ॥

३६५३. [पां. कवतुकावाणी. त. कवतुकवाणें.] कवतुकवाणी बोलतसें लाडें । आरुा वांकडें करुचन मुख ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ दु जेपणश भाव नाहश हे आशंका । जननीबाळकामध्यें भेद ॥ ॥ सलगी दु रूचन जवळी पािारूं ।
िांवोचनयां करूं अंगसंग ॥ २ ॥ िरूचन पालव मागतों भातुकें । आवडीिें चनकें प्रेमसुख ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुज
आमिी ि गोडी । ऐसी हे आवडी कळों आली ॥ ४ ॥

३६५४. ऐकें पांडुरंगा विन मािंें एक । जालों मी सेवक दास तुिंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळे तैसा आतां
करावा उद्धार । खुंटला चविार मािंा पुढें ॥ ॥ दं भ मान मािंा करूं पाहे घात । जाचलया ही थीत कारणािा
॥ २ ॥ हीन बुचद्ध मािंी अिम हे याती । अहं कार चित्तश वसों पाहे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज चबघडतां क्षण । न लगे
जतन करश दे वा ॥ ४ ॥

३६५५. जेणें मािंें चित्त राहे तुझ्या पायश । अखंड तें दे ईं प्रेमसुख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे हभाव [पां. राखा.]

राख दीन करूचनयां । जनािारी वायां जाय तैसा ॥ ॥ द्रव्य दारा नको मानािी आवडी । कवणेचवशश गोडी
प्रपंिािी ॥ २ ॥ तुिंें नाम मािंें िरूचनयां चित्त । एकांत लोकांत सदा राहो ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुिंे जडोचनयां
पायश । जालों उतराई पांडुरंगा ॥ ४ ॥

३६५६. काय सांगों [दे . त. या.] आतां संतांिे उपकार । मज चनरंतर जागचवती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय
द्यावें [पां. त्यांसी.] त्यांिें व्हावें उतराई । ठे चवतां हा पायश जीव थोडा ॥ ॥ सहज बोलणें चहतउपदे श । करूचन
सायास चशकचवती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वत्स िे नुवि
े ा चित्तश । तैसे मज येती सांभाळीत ॥ ३ ॥

३६५७. दे व जाणता दे व जाणता । आपली ि सत्ता एकाएकश ॥ १ ॥ दे व ितुर दे व ितुर । जाणोचन

अंतर वतुतसे ॥ २ ॥ दे व चनराळा दे व चनराळा । अचलप्त चवटाळा तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३६५८. आपण िाळक बुद्धीच्या संिारा । आह्मांसी वेव्हारा पात्र केलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय जालें तरी
नेघा तुह्मी भार । आणीक कोणां थोर ह्मणों सांगा ॥ ॥ पंि भूतें तंव [दे . कमाच्या या.] िमाचिया मोटा । येथें
खरा खोटा कोण भाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश बोलावया जागा । कां दे वा वाउगा श्रम करूं ॥ ३ ॥

३६५९. एका एक वमें लावूचनयां अंगश । ठे चवतों प्रसंगश सांभाळीन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेघावा [पां. घ्यावा.] जी
तुह्मी वाव बहु फार । िरूचन अंतर ठायाठाव ॥ ॥ वेव्हारें आलें तें [दे . समानें.] समान चि होतें । [पां. वेळ नाहश तेथें
िालों येतां ।.] बळ नाहश येथें िालों येत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां चनवाडा ि साटश । संवसारें तुटी करुचन ठे लों ॥ ३
॥

३६६०. आतां येथें खरें । नये चफरतां माघारें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होय [दे . त. होइल हो तैसी आबाळी ।.] तैसी हो
आबाळी । दे हचनचमत्य या बळी ॥ ॥ तुह्मांसवें गांठी । दे वा जीवाचिये साटश ॥ २ ॥ तुका [पां. ह्मणे.] नव्हे लं ड ।
करूं िौघांमध्यें खंड ॥ ३ ॥

३६६१. कां हो वाढचवतां दे वा । मज घरश समजावा । केवढा हो [पां. हा.] गोवा । फार केलें थोड्यािें [पां.

थोकडें .] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ठे चवन पायांवरी डोई । [पां. त्यासी.] यासी तुमिें वेिे काई । जालों उतराई । जाणा
एकएकांिे ॥ ॥ चनवाड आपचणयांपाशश । असोन कां व्हावें अपेसी । होती गांठी तैसी । सोडू चनयां ठे चवली ॥
२ ॥ तुका ह्मणे गोड । होतें [पां. जाले या चनवाडे ।.] जाचलया चनवाड । दशुनें ही िाड । आवडी [पां. अवघी.] ि वाढे ल
॥३॥

३६६२. नव्हों सभािीट । समोर बोलाया [पां. बोलावयानीट । येकलें येकट ।.] नीट । एकलश एकट । दु जें नाहश
दे चखलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां अवघें तुह्मी जाणां । तुमिें मािंें नारायणा । येईल करुणा । ते चि पहा तुह्मांसी ॥
॥ ताळ नाहश मािंे बुद्धी । िरली न िरवे शुद्धी । आतां [दे . बळें .] बळ किश । कोण्या [पां. कोण.] जनमें चनवाड ॥
२ ॥ आतां शेवटीिें । उत्तर तें [पां. “तें” नाहश.] हें चि सािें । शरण आलें त्यािें । तुका ह्मणे सांभाळा ॥ ३ ॥

३६६३. ऐसा तंव भोळा । तुमिा नसेल गोपाळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मागत्यािी टाळाटाळी । निंज्या
ओढोचन कपाळश ॥ ॥ नसेल ना नवें । ऐसें िचरयेलें दे वें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाला । उशीर नाहश तो चवठ्ठला ॥
३॥

३६६४. माझ्या कपाळाच्या गुणें । नकवा सरलें से नेणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये विन बाहे री । उभे चतष्ठतसें
दारश ॥ ॥ काय सांगायास वेिे । रशद [पां. रीतें.] आरंभश ठायशिे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती । भीड िरावी पुढती ॥
३॥

३६६५. कांहश एक तरी असावा आिार । कासयानें िीर उपजावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणचवल्यासाटश कैसें
पडे रुजु । िणी नाहश उजू सनमुख तो ॥ ॥ वेिल्या चदसांिा कोणावरी ले खा । घालावा हा [पां. सुखासुखें. त.

सुखादु ःखा.] सुखासुखा आह्मश ॥ २ ॥ नाहश मनोगत तोंवचर हे दे वा । तुका ह्मणे सेवा नेघीजे [पां. नघी जों तों. त.

नेघोजेतों.] तों ॥ ३ ॥

३६६६. मनाचिये साक्षी जाली सांगों मात । सकळ वृत्तांत आपला तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मां [पां. परामृा

घेतां.] परामृश घेणें सत्ताबळें । िचरतां चनराळें कैसश वांिों ॥ ॥ मी मािंें सांडून [पां. यावा याि पसारा.] यावया

विषयानु क्रम
पसारा । आणीक दातारा काय काज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी तुजचवण एका । चनढळ [दे . चनढळें .] लौचकका
माजी असों ॥ ३ ॥

३६६७. घालू चन लोळणी पचडलों अंगणश । नसिा नसिवणी तीथु वचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वोल्हावेल तनु
होईल शीतळ । जाली हळहळ बहु तापें ॥ ॥ पावेन या ठाया कईं जालें होतें । आलों अवचितें उष्ट्यावचर ॥
२ ॥ तुका ह्मणे कोणी जाणवा राउळश । येइल जवळी पांडुरंग ॥ ३ ॥

३६६८. तरश भलें वांयां गेलों । जनमा आलों मागुता । ह्मणऊचन ठे लों दास । सावकास चनभुयें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ उणें पुरें काय मािंें । त्यािें ओिंें तुह्मांसी ॥ ॥ सांभाळावें तें म्या काई । अवो आई चवठ्ठले । [पां. भाग्य.]

भागें जया [दे . जाई नें.] जाइन स्थळा । तुज गोपाळा चवसरें ना ॥ २ ॥ आपलें म्यां एकसरें । करुचन बरें घेतलें ।
तुका ह्मणे नारायणा । आतां जाणां आपुलें ॥ ३ ॥

३६६९. उरलें तें भत्क्तसुख । डोळां मुख पाहावें । अंतरशिें कां हो नेणां । नारायणा माचिंये ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ पुरवां तैसी केली आळी । बळी जगदाचनयां ॥ ॥ हातश घेउचन िोरां भातें । दावां चरतें बाळका । [दे .

साजतें.] साजत हें थोरपण । नाहश चवण [त. पां. दीनवत्सळा.] वत्सळा ॥ २ ॥ शाहणें तरश लाड दावी । बाळ जेवश
माते सी । तुका ह्मणे पांडुरंगा । ऐसें पैं गा आहे हें ॥ ३ ॥

३६७०. िरूचन हें आलों जीवश । भेटी व्हावी चवठोबासी [पां. चवठोसी.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संकल्प तो नाहश
दु जा । महाराजा चवनचवतों ॥ ॥ पायांवचर ठे चवन भाळ । येणें [पां. समूळ पावलों.] सकळ [त. पावलों.] पावलें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे डोळे भरी । पाचहन हरी श्रीमुख ॥ ३ ॥

३६७१. तुह्मां उद्धरणें फार । मज दु सरी नाहश थार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां जैसें तैसें सोसा । काय करणें
हृाीकेशा ॥ ॥ बरें न चदसेल ओळी । एका अन्न एका गाळी ॥ २ ॥ लाचवतो आभार । तुका चवसरले ती [दे . त.

चवखरले ती.] फार ॥ ३ ॥

३६७२. न कळे जी भक्ती काय करूं सेवा । संकोिोचन दे वा राचहलोंसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जोडोचनयां कर
राचहलों चनवांत । पायांपाशश चित्त ठे वचू नयां ॥ ॥ चदशाभुली करश स्थळश प्रदक्षणा । भ्रमें नारायणा कष्टचवलें ॥
२ ॥ तुका ह्मणे जालों आज्ञेिा पाळक । जीवनासी एक ठाव केला ॥ ३ ॥

३६७३. एकचवि वृचत्त न राहे अंतरश । स्मरणश ि हरी चवस्मृचत हे [दे . त. “हे ” नाहश.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसा
हा नवलाव वाटतो [पां. अनुभव । मज मािंा जीव∘.] अनु भवें । मज माझ्या जीवें साचक्षत्वेसी ॥ ॥ न राहे चनिळ
जागचवतां [पां. मना । चकती क्षणक्षणा.] मन । चकती [दे . क्षीणेंक्षीणें.] क्षणेंक्षण सावरावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु केले वेवसाव
। ते णें रंगें जीव रंगलासे ॥ ३ ॥

३६७४. आतां सोडवणें न या नारायणा । [पां. तचर मी वांिेना काळा हातश ।.] तचर मी न वंिें जाणा काळा हातश
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें सांगोचनयां जालों उतराई । आणीक तें काई मािंे हातश ॥ ॥ केचलयािें माप नये
सेवटासी । कचरतील नाचस अंतराय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भय वाटतसे जीवा । िांवचणया िांवा लवकरी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३६७५. [पां. सत्य.] सत्या माप वाढे । गबाळािी [पां. गाबाळािी.] िाली खोडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उतरे तें कळे
कसश । चवखरोन [दे . चवखरोणें.] सवुदेशश ॥ ॥ घरामध्यें राजा । [पां. नव्हे व्हावी पटपूजा ।. त. नव्हे व्हावा.] नव्हे हो वा
पाटपूजा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सािें । रूप तें दपुणािें [त. दपुणीिें.] ॥ ३ ॥

३६७६. नाहश खंड जाला । मािंा तुमिा चवठ्ठला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कैसें कैसें हो दु चित । आहे िौघांपाशश
नीत ॥ ॥ मुळशिें चलचहलें । मज आतां सांपडलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज । न लगे बोलणें सहज ॥ ३ ॥

३६७७. हे चि वादकािी कळा । नाहश येऊं येत [पां. देत.] बळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िीर करावा करावा । तरी
तो आहे आह्मां दे वा ॥ ॥ चरघावें पोटांत । पायां पडोन घ्यावा अंत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वचर । गोडा आणावा
उत्तरश ॥ ३ ॥

३६७८. एक पचर [पां. बचहरं.] बचहर बरें । पचर तश ढोरें ग्यानगडें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कपाळास लागली अगी ।
अभागी कां जीतसे ॥ ॥ एके पचर बरें वेडें । [त. दे . तार्तक.] तार्तकक कुडें जळो तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
खातडवासी । अमृतासी नोळखे ॥ ३ ॥

३६७९. खेळों मनासवें जीवाच्या संवादें । कौतुक चवनोदें चनरंजनश [दे . त. पां. चनरांजनी.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पिश पचडलें तें रुिे वेळोवेळां । होतसे डोइळा आवडीस ॥ ॥ एकांतािें सुख [पां. पडलें .] जडलें चजव्हारश ।
वीट पचरिारश बरा आला ॥ २ ॥ जगाऐसी बुचद्ध नव्हे आतां कदा । लं पट गोनवदा जालों पायश ॥ ३ ॥ आणीक ते
निता न लगे करावी । चनत्य चनत्य नवी आवडी हे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे िडा राचहला पडोन । पांडुरंगश मन
चवसांवलें ॥ ५ ॥

३६८०. उचितािा काळ । सािावया युत्क्तबळ । आपलें सकळ । ते प्रसंगश पाचहजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेम
नाहश लाभ हाचन । अवचित [पां. घडलश.] घडती दोनी । चविारूचन मनश । पाचहजे तें प्रयोजावें ॥ ॥ जाळ जाळा
काळें । करपों नेदावें आगळें । जेचवतां वेगळें । [पां. ज्यािें तेथें शोभे ।. दे . ज्यािें त्यािें तेथें तें शोभे ।.] ज्यािें त्यािें ते थें शोभे
॥ २ ॥ पाळी नांगर पाभारश । तन चनवडू चन सोंकरी । तुका ह्मणे िरी । सेज जमा सेवटश ॥ ३ ॥

३६८१. पचडचलया ताळा । मग अवघा चि [पां. “चि” नाहश.] चनवाळा । ते थें कोणी बळा । [त. येत नाहश.] नाहश
येत कोणासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जोचडलें तें लागे हातश । आपआपली चननिती । हाु आचण खंती । ते थें दोनी
नासलश ॥ ॥ सहज सरचलया [दे . कारणें.] कारण । मग एकला आपण । चदसे तरी चभन्न । विनािा प्रसंग ॥ २
॥ करूचन िंाडा पाडा । तुका वेगळा चलगाडा । चननितीच्या गोडा । गोष्टी ह्मूण [पां. लागली.] लागती ॥ ३ ॥

३६८२. जीचवता [दे . त. जेचवतो.] तो मािंा चपता । उखता तो उखत्यांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जनादु नश सरती
कमें । [दे . बाते.] बािा भ्रमे [दे . त. अनेत्र.] अनयत्र ॥ ॥ अपसव्य सव्यामिश । ऐसी शुद्धी न िचरतां ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे खांद्या पानें । नसितां चभन्न कोरडी ॥ ३ ॥

३६८३. माउलीिी िाली लें करािे ओढी । तयालागश काढी प्राणें प्रीती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी बचळवंत
आवडी जी दे वा । संतमहानुभावां चवनचवतों ॥ ॥ मोहें मोचहयेलें सवुकाळ चित्त । चवसरु तो घेत नाहश क्षणें ॥
२ ॥ तुका ह्मणे चदला [पां. चदल्हे.] प्रेमािा वोरस । सांभाचळलें दास आपुलें तें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३६८४. केवढा तो अहंकार । मािंा तुह्मां नव्हे दू र ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां कोण पडे पायां । तुमच्या अहो
पंढचरराया ॥ ॥ कां जी कृपेनें कृपण । वेित असे ऐसें िन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वें । दु चजयािें पोतें नयावें ॥ ३
॥

३६८५. अपरािी ह्मणोचन येतों काकुलती । नाहश तरी होती काय िाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ये इल [पां. होईल

तारूं तरी ताचरजोजी दे वा ।.] तारूं तरी तारा जी दे वा । नाहश तरी सेवा घ्या वो भार ॥ ॥ कासया मी आतां [पां. वंिे.]
वंिूं हें शरीर । आहें बारगीर जाईं [पां. जेणें.] जनें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मन करूचन मोकळें । आहें [पां. साळडाळे .]

साळें ढाळें उदार मी ॥ ३ ॥

३६८६. मािंे तों फुकािे कायेिे चि कष्ट । नव्हे चक्रयानष्ट तुह्मांऐसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश ि न वंिश
आचजच्या [दे . त. आचजिा.] प्रसंगश । सकळा ही अंगश करीन पूजा ॥ ॥ द्यावें [पां. तुह्मी कांहश.] कांहश तुह्मी हें तों
नाहश आस । असों या उदास दे हभावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी मावळली खंती । समािान चित्तश सवुकाळ ॥ ३ ॥

३६८७. स्वामीचिया सत्ता । आिश [पां. वमें येती.] वमु येतें हाता । पुढती चवशेाता । लाभें लाभ आगळा ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करश कवतुकािे बोल । पचर चजव्हाळ्यािी ओल । आवडे रसाळ । [पां. मायबाप.] मायबापा लाडािें ॥
॥ मनें मे ळचवलें मना । नाहश अभावी शाहणा । अंतरशच्या खु णा । वचर चदल्या [पां. चदल्हे .] उमटोचन ॥ २ ॥ [पां.

“नाहश” नाहश.] नाहश पराश्रमें [पां. कळा.] काळा । अवघ्या जागचवल्या वेळा । दे वासी चनराळा । तुका क्षण न सोडी ॥
३॥

३६८८. एके ठायश अन्नपाणी । ग्रासोग्रासश नितनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेळोवेळां जागचवतों । दु जें येइल
ह्मूण भीतों ॥ ॥ [दे . नाहश ही गुंतत∘.] नाहश गुत
ं त उपिारश । मानदं भािे वेव्हारश ॥ २ ॥ तुका जालासे शाहाणा ।
आड लपे नारायणा ॥ ३ ॥

३६८९. वैरागरापाशश रत्नाचिया खाणी । हे चि घ्यावी िणी फावेल तों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येथें नाहश
तकुचवतकािी िाड । होतसे चनवाड [दे . त. मोठ्या.] खऱ्याखोयां ॥ ॥ उगा ि सारावा वाचढला तो ठाव ।
वाचढचतया भाव कळतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हे टांिणीिें पाणी । येथें िंरवणी जैशातैसें ॥ ३ ॥

३६९०. समथु या नांवें चदनांिा कृपाळ । हें तंव सकळ स्वामीअंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज काय लागे
करणें चवनवणी । चवचदत िरणश सकळ आहे ॥ ॥ दयानसिु तुह्मां भांडवल दया । नसिावें आतां या [पां.

कृपामृतें.] कृपापीयूाें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवो पंढरीचनवासे । बहु जीव आसे लागलासे ॥ ३ ॥

३६९१. ले चखलें कचवत्व मािंे सहज बोल । न लगे चि ओल चजव्हाळ्यािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. नलगे.]

नये चि उत्तर कांहश परतोचन । जालों नारायणश न सरतें ॥ ॥ लाचजरवाणी कां [पां. वदचवली वािा.] वदली हे
वािा । नव्हे ि ठायशिा मननशीळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे फळ नव्हे चि सायासा । पंढरीचनवासा काय जालें ॥ ३ ॥

३६९२. येणें जाला तुमिे पोतडीिा िंाडा । केलासी उघडा पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भरूचनयां घरश
राचहलों वाखती । आपुली चननिती आपल्यापें ॥ ॥ आतां काय उरी उरली ते सांगा । आचणले चत जगाचिये
साक्षी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोठें पाहोंजासी आतां । मािंी जाली सत्ता तुह्मांवचर ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३६९३. तुमच्या पाळणा ओढतसे मन । गेलों चवसरोन आपणासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लागेल पालटें फेडावें
उसणें । येणें चि [पां. प्रमाण.] प्रमाणें पांडुरंगा ॥ ॥ तुमिे आवडी संबि
ं ािा त्याग । घेतला ये लाग जगननदे िा
॥ २ ॥ तुका ह्मणे जैसा मािंा जीव ओढे । तैसें ि चतकडे पाचहजेल ॥ ३ ॥

३६९४. नाहश मज कोणी उरला दु जुन । मायबापाचवण ब्रह्मांडांत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया जी [पां. चजचकर
करणें∘.] मािंी करणें येचवसश । भयासी मानसश निता संतश [पां. खंती.] ॥ ॥ चवश्वंभराचिये लागलों सांभाळश ।
सत्तेनें तो [पां. िाली.] िाळी आपुचलये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें पाळणपोाण । कचरतां आपण पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३६९५. मज कांहश सीण न व्हावा यासाटश । कृपा तुह्मां पोटश उपजली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होतें तैसें केलें
आपलें उचित । चशकचवलें चहत बहु बरें ॥ ॥ आह्मी न मनावी कोणािी आशंका । तुह्मां भय लोकां आहे मनश
॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां संचितािा ठे वा । वोडवला घ्यावा जैसा तैसा ॥ ३ ॥

३६९६. कोणािें नितन करूं ऐशा काळें । पायांचिया बळें कंठीतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहातसें वाट येईं
गा चवठ्ठला । मज कां हा केला परदे श ॥ ॥ बहु तांिे सत्ते जालों कासावीस । जाय [पां. रात्रचदवस.] रात्री चदस
वैचरयांिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बैसें मनाचिये मुळश । तरश ि ही जाळश उगवती ॥ ३ ॥

३६९७. कां जी तुह्मी ऐसे नव्हा कृपावंत । चनवे मािंें चित्त ठानयच्या ठायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश शम
नये चवाम अंतरा । शांतीिा तो बरा ऐसा योग ॥ ॥ दु ःखी होतों पंिभूतांच्या चवकारें । जडत्वें दातारें
राखावश तश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोडा अहं कारािी मान । िचरतों िरण ह्मणऊचन ॥ ३ ॥

३६९८. मागत्यािी कोठें घडते चनरास । लें करा उदास नाहश होतें [पां. होत.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया मी
होऊं उतावीळ जीवश । जाणता गोसावी सवु आहे ॥ ॥ जाला तरी वेळ कवतुकासाटश । चनदु या तों पोटश
उपजेना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यासी ठाउकें उचित । होईल संकेत नेचमयेला ॥ ३ ॥

३६९९. आरुाा विनश माते िी आवडी । ह्मणऊचन तांतडी घेती नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय होइल मािंें
मांचडलें कवतुक । आदरािी भूक रडारोवी ॥ ॥ लपोचनयां करी िुकुर माउली । नाहश होती केली
चनष्ठासांडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करी पारखश विनें । भेवउचन तानहें आळवावें ॥ ३ ॥

३७००. प्रीतीच्या भांडणा नाहश चशरपाव । विनािे चि भाव चनष्टुरता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जीणें तचर एका
जीवें उभयता । पुत्राचिया चपता दु खवे दु ःखें ॥ ॥ काय जाणे तुटों मायेिें चलगाड । चवाम तें आड उरों नेणें
॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज करुणा उत्तरें । कचरतां [त. चवश्वंभर.] चवश्वंभरें [दे . त. पां. पाचवजैल.] पाचवजेल ॥ ३ ॥

३७०१. नको घालूं िंांसां । मना उपाचिवोळसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जे जे [पां. पाहावे.] वाहावे संकल्प । पुण्य
तरी ते चि पाप ॥ ॥ [पां. उपजतां.] उपजतो भेव । होतो कासावीस जीव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाहों । होइल तें
चनवांत [पां. साहों.] राहों ॥ ३ ॥

३७०२. बीजश फळािा भरवसा । जतन नसिनासचरसा [पां. नसिनी.] । [पां. िाळचवचलया आशा । काकुलचतनें नाड

॥.] िाचवचलया आसा । काकुलती ते नाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा तों [पां. गडसंिीिा.] गडसंदीिा ठाव । चपके [पां. पीक.]
चपकचवला भाव । संकोिोचन जीव । दशा केली जतन ॥ ॥ माती घाली िनावरी । रांडा रोटा वरीवरी ।

विषयानु क्रम
सुखािे सेजारश । दु ःख भ्रमें भोगीतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चदशाभुली । जाल्या [पां. उफराया.] उफराटी िाली ।
चनवाडािी बोली । अनु भवें साक्षीसी ॥ ३ ॥

३७०३. काय उरली ते करूं चवनवणी । वेिलों विनश पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अव्हे रलों आतां कैिें
नामरूप । आदर चनरोप तचर तो नाहश ॥ ॥ मािंा मायबाप ये गेलों सलगी । तों हे तुह्मां जगश सोयइचरका ॥
२ ॥ तुका ह्मणे आतां जोडोचनयां हात । करी दं डवत ठानयिाठायश ॥ ३ ॥

३७०४. आवडी िरूचन करूं गेलों लाड । भत्क्तप्रेमकोड न पुरे चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणऊचन जीव ठे ला
[दे . पां. असावोचन.] आसावोचन । खेद होतो मनश बहु साल ॥ ॥ वेठीऐसें वाटे चनफुळ कारण । शीतळ होऊन
खोडावलों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सरतें नव्हें चि पायांपें । बळ केलें पापें नव्हे चि भेटी ॥ ३ ॥

३७०५. प्रीतीिा तो कळवळा । चजव्हाळाचि वेगळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु नेदी रडों माता । दु चित होतां
िीर नव्हे ॥ ॥ वरी वरी तोंडापुरतें । मोहोरी तें कळतसे ॥ २ ॥ जाणोचनयां नेणता तुका । नव्हे
लोकांसाचरखा ॥ ३ ॥

३७०६. हा गे हा चि आतां लाहो । मािंा अहो चवठ्ठला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दं डवत दं डवत । वेगळी मात न
बोलें ॥ ॥ वेगळाल्या कोठें [पां. भोगें.] भागें । लाग लागें लावावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केल्या जमा । वृचत्ततमा [पां.

वृचत्तक्षमा.] भाजूचन ॥ ३ ॥

३७०७. तुह्मांसी न कळे सांगा काय एक । [दे . असया.] कासया संकल्प वागवूं [पां. वाउगा.] मी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ आहे ते थें सत्ता ठे चवलें [पां. व्यापुनी] स्थापूचन । प्रमाणें चि वाणी [त. “वदे ” यािें “दे व” असें केलें आहे .] वदे आज्ञा ॥
॥ कृपा जाली [पां. मज.] मग न लगे अंगसंग । चनजध्यासें रंग [पां. ‘िढता राहे ’ याबद्दल ‘िढताहे’.] िढता राहे ॥ २ ॥
तुका ह्मणे मागें बोचललों तें वाव । आतां हा चि भाव दृढ जाला ॥ ३ ॥

३७०८. आवडी न पुरे मायबापापासश । घडों का येचवसश सकईल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होईल नेमलें [पां. आपुले

या काळे .] आपुचलया काळें । आलीयािा बळें आघ्रो उरे ॥ ॥ जाणचवलें ते थें थोडें एकवेळा । सकळ ही कळा
सवोत्तमश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनवेचदलें गुह् गुज । आतां तुिंी तुज [पां. सवु.] सकळ निता ॥ ३ ॥

३७०९. वोखटा तरी मी चवटलों दे हासी । पुरे आतां ऐसश जोडी पुनहां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. । चकती मरमर
सोसावी पुढती । राचहलों संगती चवठोबािे ॥ ॥ आतां कोण यािा करील आदर । जावो कचळवर चवटं बोचन
॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां [दे . सांचड तें चि सांचड. पां. सांचड ते ि मांचड.] सांडी ते चि सांडश । कोण चफरे लं डी यासी मागें ॥
३॥

३७१०. हें ही ऐसें तें ही ऐसें [पां. तैसे.] । उभय चपसें अचविार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अचभमानािे ठे लाठे लश [त.

पां. ठे लाठे ली.] । मिश जाली नहपुष्टी [पां. नहपुटी.] ॥ ॥ िीरा शांती ठाव नु रे । हा चि उरे आबाळ्या ॥ २ ॥ कौतुक
[कवतुक. पां. कवतुकें.] हें पाहे तुका । [पां. कढत.] कढतां लोकां [दे . अिचन.] अिणश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३७११. चहत जाणे चित्त । कळों येतसे उचित ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचरहार ते संपादनी । [त. सत्ये. दे . सते.]

सत्य कारण कारणश ॥ ॥ वरदळ तें नु तरें कसश । आगीमध्यें [पां. तेथें.] तें रसश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करुनी खरें ।
ठे चवतां तें पुढें बरें ॥ ३ ॥

३७१२. दे वें चदला दे ह भजना गोमटा । [दे . तों.] तो या जाला भांटा बाचिकेच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ताठोचनयां मान राचहली वरती । अहं कारा हातश लवों [पां. नेदी.] नल्हे ॥ ॥ दास ह्मणावया न [पां. िले .] वळे
रसना । [पां. सवीर विना बासकळ.] सइरविना बासे गळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोठें ठे वावा चवटाळ । [दे . स्नानें नीमुळ. त.

श्रानें नीरमळ. पां. स्नानेंिी चनमुळ.] स्नानें चनमुळ व्हावयासी ॥ ३ ॥

३७१३. काय करूं पोरा लागली िट । िरी वाट दे उळािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांचगतलें नेघे कानश । दु जें
मनश चवठ्ठल ॥ ॥ काम घरश न करी िंदा । येथें सदा दु चित ॥ २ ॥ आमिे कुळश नव्हतें ऐसें । हें ि चपसें
चनवडलें ॥ ३ ॥ लौचककािी नाहश लाज । मािंें मज पाचरखें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नरका जाणें । [पां. या.] त्या विनें
दु ष्टांिश ॥ ५ ॥

३७१४. कारणापें असतां दृष्टी । शंका पोटश उपजेना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शूर चमरवे रणांगणश । मरणश ि
संतोा ॥ ॥ पाचहजे तो कळवळा । मग बळा काय उणे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उदारपणें । काय उणें मनािें ॥ ३ ॥

३७१५. नव्हती हे उसणे बोल । [त. आहांि.] आहाि फोल रंजवण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनु भव तो [पां. वरीवरी.]
वरावरी । नाहश दु री वेगळा ॥ ॥ पाचहजे तें आलें रुिी । कािाकुिी काशािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाजे आड ।
त्यािी िाड कोणासी ॥ ३ ॥

३७१६. जों जों घ्यावा सोस । मािंे वारश गभुवास । लचटक्यािा दोा । अचिक जडे अंगेसश [पां. अंगासी.]

॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां आहे तैसें असो । अनु ताप अंगश वसो । येवढें चि नसो । मािंें आचण परावें ॥ ॥ [पां. जागा
आले पणे । काय असावे स्वप्ने ।.] जागाजाले पणें । काय नासावें स्वप्न । शब्दाचिया चशणें । कष्ट चमथ्या मानावे ॥ २ ॥
[पां. छाया] छाये माकड चवटे । िांवे कुपश काय भेटे । तुका ह्मणे फुटे । डोई [पां. गुढगे.] गुडघे कोंपर ॥ ३ ॥

३७१७. गुणांिा चि सांटा । करूं न वजों आचणका वाटा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरती छं द नानापरी । भरोन
चसणती आडभरी ॥ ॥ नेमली पंगती । आह्मां संतांिी संगती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लीळा । येर कवतुक [दे . पाहों.]
पाहे डोळां ॥ ३ ॥

३७१८. चशकल्या शब्दािें [त. पां. बोलािें.] उत्पाचदतों [त. उत्पाचदतां.] ज्ञान । दरपणशिें िन उपर वाया ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . त. अनुभउ.] अनुभव कइं होईन भोचगता । सांकडें तें आतां हें चि आलें ॥ ॥ [पां. गायनािे∘] गायें
नािें करश शरीरािे िमु । बीजकळावमु [पां. बीजवमु नाम.] तुमिें दान ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला उशीर न साहे ।
द्याल तरी आहे सवु चसद्ध ॥ ३ ॥

३७१९. चसकचवला तैसा पढों जाणे [पां. पुंसा.] पुसा । कैंिी साि दशा तैसी अंगश । [पां. स्वप्नीचिया.]

स्वप्नशच्या सुखें नाहश होत राजा । तैसा चदसे मािंा अनु भव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कासया हा केला चजव्हे [दे . चजहु वे.]

अळं कार । पायांसी अंतर चदसतसे ॥ ॥ दपुणशिें िन हातश ना पदरश । डौळां चदसे परी सत्याचिये । आस

विषयानु क्रम
केली तरी लाळ चि घोंटावी । ठकाठकी ते वश चदसतसे ॥ २ ॥ [पां. कचवत्व.] कचवत्वें रसाळ वदचवली वाणी । साक्ष
ही पुराणश घडे ऐसी । तुका ह्मणे गुरें राखोचन गोंवारी । मािंश ह्मणे पचर लाभ नाहश ॥ ३ ॥

३७२०. अनु भव तो नाहश [पां. तुमच्या.] अमुचिया [दे . दराणें. त. दरुशनें.] दशुनें । [त. आइचकले . पां. आयीचकले .]

अइचकलें कानें वदे वाणी । जेचवल्यािा कैसा अनु भव अंतरश । ह्मणतां मांडे पुरी काय होतें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
नाहशनाहश गेली तळमळ दातारा । कां जी हचरहरा िाळचवलें ॥ ॥ पत्रश कुशळता भेटी [पां. पोटश.] अनादर ।
काय तें उत्तर [दे . उदर.] येइल मानूं । अंतरश सबाह्श [पां. सबाह्.] कां नाहश साचरखें । िरूचन पाचरखें वत्तुतसां ॥
२ ॥ आलों आलों ऐसी दाऊचनयां आस । [पां. बुडो बुडत्यास.] वाहों बुडतयास काय द्यावें । तुका ह्मणे अहो ितुरा
चशरोमचण । चकती मािंी वाणी तुह्मी कोठें ॥ ३ ॥

३७२१. केलें [दे . ‘कळें ’ यांिें ‘कलें ’ असें केलें आहे.] तरी आतां साि चि करावें । चविाचरलें द्यावें कृपादान ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ संकल्पासी नाहश बोचलला [पां. बोचलले .] चवकल्प । तुह्मां पुण्यपाप कळे दे वा ॥ ॥ [पां. उदार चवख्यात तुह्मी
भूमंडळश] उदार शत्क्त तंव तुमिी भूमंडळश । ऐसी चब्रदावळी गजुतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अहो [पां. रखुमाईच्या वरा ।

उपरोि िरा∘.] रकुमादे वीवरा । उपरोि कां िरा मािंा आतां ॥ ३ ॥

३७२२. अहो पुरुाोत्तमा । तुह्मां काशािी उपमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सतंत तो नाहश बुद्धी । नाळचवतां नाहश
शु चद्ध ॥ ॥ जागचवलें तरी । तुह्मां [त. व्येक्ती. पां. दे . वेत्क्त.] व्यत्क्तयेणें हरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । तुह्मा चनत्य
चदस [पां. चदवस.] नवा ॥ ३ ॥

३७२३. मथनें भोगे सार । ताकें घडे उपकार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवी सायासािी जोडी । अनु भचवया ठावी
गोडी ॥ ॥ पाक आचण रुचि । जेथें ते थें ते कइंिी ॥ २ ॥ वाचढतो पंगती । तुका आवडी संगती ॥ ३ ॥

३७२४. नितनािी जोडी । हा चि लाभ घडोघडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मी वसूचन अंतरश । मज जागवा
चनिारश ॥ ॥ [पां. जेथें जेथें जाय मन.] जाय जेथें मन । आड घाला सुदशुन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भोजें [पां. भोजे । नािेन

ऐसे हो चनलु ज्ज.] । नािें हो ऐसें न लजें ॥ ३ ॥

३७२५. आवडीिी न पुरे िणी । प्रीत मनश बैसली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनत्य नवा कळवळा । [त. माये∘.]

मायबाळामध्यें तो ॥ ॥ सुख सुखा भेटों आलें । होय वाल्हें पोटशिें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ब्रह्मानंदें । संतवृद
ं ें
िरणापें ॥ ३ ॥

३७२६. जडलों तों आतां पायश । होऊं काई वेगळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुम्हश संतश कृपा केली । गंगे िाली
ओघािी ॥ ॥ [पां. सांभाचळलें .] सांभाचळलों मायबापा । केलों तापावेगळा ॥ २ ॥ वोरसें या जीव िाला ॥ तुका
ठे ला मौनय [त. पां. मौनये (मौनयें?).] चि ॥ ३ ॥

३७२७. काळावरी सत्ता । ऐशा कचरतो वारता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो मी हीणाहू चन सांडें । दे वा [दे . दे वे. पां.

दे व.] दु ऱ्हें काळतोंडें ॥ ॥ मानूनी [पां. भरवसा । होतों दास ह्मणत ऐसा ॥.] भवुसा । होतों दासा मी ऐसा ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे मान । गेलों वाढवूं थोरपण ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३७२८. समथािे सेवे कोठें नाहश घात । पाहों नये अंत पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहे तैसी नीत
चविारावी बरी । येऊनी भीतरी वास करा ॥ ॥ चनढळ राचखलें तरी भयाभीत । हाामाु चित्त पावतसे ॥ २ ॥
तुका ह्मणे तरी कळे ल चनवाड । दशुनािी िाड शु भकीर्तत ॥ ३ ॥

३७२९. बहु िीर केला । जाण न [पां. “न होसी” याबद्दल “नव्हे सी”.] होसी चवठ्ठला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां िरीन
पदरश । करीन तुज मज सरी ॥ ॥ जालों जीवासी उदार । उभा राचहलों समोर ॥ २ ॥ तुका चवनवी [पां. ह्मणे.]
संतां । ऐसें सांगा पंढचरनाथा ॥ ३ ॥

३७३०. नेदावी सलगी न करावा संग । करी चिता भंग वेळोवेळा ॥ १ ॥ सपु शांचतरूप न ह्मणावा भला
। िंोंबे खवळीला तात्काळ तो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दु री राखावा दु जुन । करावें विन न घडे तें ॥ ३ ॥

३७३१. मज अभयदान दे ईं तूं दातारा [पां. दे ईंगा दातारा. दे . दे ईं दातारा.] । कृपेच्या सागरा मायबापा ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ दे हभाव तुझ्या ठे चवयेला पायश । आणीक मी कांहश दु जें नेणें ॥ ॥ सेवाभत्क्तहीन नेणता [दे .
नेणतां.] पचतत । आतां मािंे चहत तुझ्या पायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें सवु ही सािन । नाम संकीतुन चवठोबािें ॥
३॥

३७३२. करावा वााव । तृााक्रांत जाला जीव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहें आकाशािी वास । जाणता तूं [त.

जगन्नीवास. पां. जगदीश.] जगचनवास ॥ ॥ संयोगें चवस्तार । वाढी [पां. ‘लागे तो’ याबद्दल ‘लागतो’.] लागे तो अंकूर ॥ २
॥ तुका ह्मणे फळें । िरणांबज
ु ें तश सकळें ॥ ३ ॥

३७३३. [पां. कचरसी.] करश ऐसी िांवािांवी । चित्त लावश िरणापें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग तो मािंा मायबाप ।
घेइल ताप हरूनी ॥ ॥ बहु तांच्या मतें गोवा । होऊं जीवा नेदावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करुणाबोलें । िीर चवठ्ठलें
चनघेना ॥ ३ ॥

३७३४. एकचवि नारायण । तेथें चवामािा सीण । [त. पालटा.] पालटों चि चभन्न । नये अणुप्रमाण ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ अवघें सारावें गाबाळ । िुकवूचनयां कोल्हाळ । आनंदािें स्थळ । एकाएकश एकांत ॥ ॥
कायावािामन । स्वरूपश ि अनु सि
ं ान । लक्ष भेदी बाण । येणें पाडें [पां. लवलाहे .] लवलाहो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
आळस चनद्रा । येथें दे उचनयां चिरा । दे उचनयां [पां. करुचनयां.] िीरा । चमठी जाणा जागृती ॥ ३ ॥

३७३५. हारपोचन गेली चनशी । चनद्रा कैसी न दे खों [पां. देखे.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नारायणश वसलें घर ।
चनरंतर आनंद ॥ ॥ अवघा रुिचवला ठाव । नेला वाव मी मािंें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एके ठायश । [दे . असूं नाहश

सीनचभन्न ।.] असूं नाहश क्षण [त. सीनभीन्न.] चभन्न ॥ ३ ॥

३७३६. [पां. दे वें कैंसे∘.] पाहा कैसेकैसे । दे वें उद्धचरले [पां. आनायासें. दे . आनयासें. त. अनाचरसे.] अनयासें ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ ऐका नवल्यािी [त. नवल्यावयािी. पां. नवलायािी.] ठे व । नेणतां भत्क्तभाव ॥ ॥ कैलासासी नेला । चभल्ल
पानेडी बैसला ॥ २ ॥ पांखांच्या फडत्कारश । उद्धरुनी नेली घारी ॥ ३ ॥ िोरें नपडी चदला पाव । त्या पूजनें [दे .

त. दे व िाये.] िाये दे व ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे भोळा । स्वामी मािंा [पां. हा.] हो कोंवळा ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ३७३७ अनु भव ऐसा । मज लागला सचरसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाठी बैसली सेजारश । नव्हे शांत कोणे परी
॥ ॥ कोठें न लगे जावें । कांहश घालावया ठावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोचट । दु ःखाच्या ि तये पोटश ॥ ३ ॥

३७३८. पाठीवरी भार । जातो वाहू चनयां खर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संत नेतील त्या ठाया । मािंी आिीन [पां.

ते.] त्यां काया ॥ ॥ मोटिौफळ [पां. मोटे िौफळ.] । अंगश उत्च्छष्टािें बळ ॥ २ ॥ न संडश मारग । येथें [पां. “न

िोरूचन” याबद्दल “िोरुचनयां”.] न िोरूचन अंग ॥ ३ ॥ आपुचलया सत्ता । [पां. िालचवली.] िालचवती नाहश निता ॥ ४ ॥
[त. हें . कडवें तळे गांवच्या प्रतशत आढळतें. दे . या कडव्यािी जागा कोरी टाकली आहे . पां. “तुका ह्मणे संत । तुह्मी बहु कृपावंत ॥” असें त. या

कडव्याच्याबद्दल आढळतें.] कळवचळला तुका । घरािार येथें नका ॥ ५ ॥

३७३९. मागें पुढें जालों लाटा । अवघा मोटा सरळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश कोठें चरतें अंग । चनत्य रंग
नवा चि ॥ ॥ पोनसद्यािे पचडलों हातश । [पां. मािंे.] बोिंें माती िुकली ॥ २ ॥ जोगावलों पोटश खर । पाठी भार
वचर नाहश ॥ ३ ॥ अवचघया मोकळ्या चदशा । नाहश वोळसा कामािा ॥ ४ ॥ संताचिये लोळें िारश । पळती दु री
गोमाशा ॥ ५ ॥ कांहश न साहे सा जाला । तुका नेला समथु ॥ ६ ॥ [दे . पातोगें. पां. ‘पाहातो गे∘’ हें कडवें अगोदर असून ‘कांहश
न साहे सा∘’ हें कडवें शेवटश आहे . तुकारामाच्या शैलीस हें ठीक चदसतें तरी दे . त. यांत तसें नाहश. हाि अभंग िारिरणी िरल्यास दे . व त. यांतील
क्रमही शैलीस चवरुद्ध नाहश आचण यासाठशि त. हा अभंग िारिरणी िरून मागून कडव्यांिे आंकडे चफरवले आहे त.] पाहातो गे महािारश ।
वचर िंुली वाकळा ॥ ७ ॥

३७४०. करणें न करणें [पां. वाचरयेलें.] वारलें जेथें । [त. जालों. पां. जातों तेणें पंथें सादावीळ.] जातों ते णें पंथें
संतसंगें ॥ १ ॥ संतश हें पचहलें लाचवलें चनशाण । ते खुणा पाहोन गजें नाम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मश िला या चि
वाटे । [दे . पांडुरंग भेटे सवुश्वने. त. पांडुरंग भेटे सवुश्वनें.] भरवशानें भेटे पांडुरंग ॥ ३ ॥

३७४१. कइंिें कारण । तृष्ट्णा वाढचवते सीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करूचन ऐसा संग । सोसें चि तूं
पांडुरंग ॥ ॥ रूपश नाहश गोडी । हांवे हांवे उर फोडी ॥ २ ॥ तुका न पडे भरी । ऐशा वरदळािे थोरी ॥ ३ ॥

३७४२. िनय तो ग्राम जेथें हचरदास । िनय तो चि [पां. वंश भत्क्तभाग्य.] वास भाग्य तया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ब्रह्मज्ञान ते थें [पां. जेथें.] असे घरोघरश । िनय [पां. ‘त्या’ नाहश.] त्या नरनारी ितुभज
ु ॥ ॥ नाहश पापा चरघ
काळािें जीवन [पां. खंडन.] । हचरनामकीत्तुन घरोघरश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चतहश ताचरलें सकळां । आपल्या
कोचटकुळासचहत जीव [पां. वंश.] ॥ ३ ॥

३७४३. मारूं नये सपु संतांचिये दृष्टी । होतील ते कष्टी व्यापकपणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक सूत्र जीवचशवश
आइक्यता । रोम उपचडतां अंग कांपे ॥ ॥ नाहश साहों येत दु खािी ते जाती । परपीडा [पां. होती.] भूतश साम्य
जालें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चदला नीतीिा संकेत । पुजा नांवें चित्त [पां. सुख.] सुखी ते णें ॥ ३ ॥

३७४४. भय होतें आह्मीपणें । पाठी येणें घातलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा आपुला चि दे श [दे . त. दे ा.] ।
काळा ले श [दे . ले से.] उरे चि [पां. ‘चि’ नाहश.] ना ॥ ॥ समथािें नाम घेतां । मग निता काशािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
नारायणें । जालें चजणें सुखािें ॥ ३ ॥

३७४५. चवाम वाटे दु रवरी । िालू चन परती [पां. िरी.] िरी । मागील ते उरी । नाहश उरली भयािी ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ मुख्य न व्हावा तो नाड । सेवटािे हातश गोड । सरचलया िाड । मग कैिे उिे ग ॥ ॥ होता पचहला

विषयानु क्रम
[दे . परजीला.] अभ्यास । समयश घालावया कास । ते व्हां [पां. ∘लचटके ते दोा । योग.] लचटके दोा । योगें अनु तापाच्या
॥ २ ॥ तुका ह्मणे आहे । बुद्धी केचलयानें साहे । जवळी ि [त. पां. पाहे .] पाहें । दे व वाट स्मरणािी ॥ ३ ॥

३७४६. आतां कोठें िांवे मन । तुिंे िरण दे चखचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाग गेला सीण गेला । अवघा
जाला आनंदु ॥ ॥ प्रेमरसें बैसली चमठी । आवडी [पां. लाटी.] लाठी मुखासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां जोगें ।
चवठ्ठल घोगें खरें माप ॥ ३ ॥

३७४७. चवश्वश चवश्वंभर । बोले वेदांतशिा [पां. वेदांतािें.] सार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जगश जगदीश । शास्त्रें वदती
[दे . त. सावकास.] सावकाश ॥ ॥ व्याचपलें हें नारायणें । ऐसश गजुती पुराणें ॥ २ ॥ जनश जनादु न । संत बोलती
[दे . विनें.] विन ॥ ३ ॥ सूयाचिया परी । तुका [पां. जगश.] लोकश क्रीडा करी ॥ ४ ॥

३७४८. चनरोिती [पां. चनरोचितो.] पचर न मोडे चवकार । बहु हश दु स्तर चवायिारें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राहाते चत
तुह्मी भरोचन अंतरश । होतों तदाकारी चनर्तवायचि [दे . चनर्तवाचि. पां. चनर्तवाय.] ॥ ॥ कृपेचिया साक्षी असती जवळी
। विनें मोकळश सरत नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ताळा मे ळवणीपाशश । चवनंती पायापाशश हे चि करश ॥ ३ ॥

३७४९. अिय चि िय जालें चि कारण । िचरलें [त. नारायण.] नारायणें भत्क्तसुख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अपरोक्ष आकार जाला ितुभज
ु । [पां. एकतत्वी.] एकतत्तव बीज चभन्न नाहश ॥ ॥ शूनय चनरसूचन [दे . त. चनरशुनयी.

पां. चनरशूनय] राचहलें चनमुळ । तें चदसे केवळ चवटे वरी [दे . इटे वरी.] ॥ २ ॥ सुखें घ्यावें नाम वदना ही िाड । सचरता
वापी आड एक पाणी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मी ि आहें ते णें सुखें । भेद [पां. भेट नाहश मुखें । नाम गातां.] नाहश मुखें नाम
गातों ॥ ४ ॥

३७५०. उदार िक्रवती । वैकुंठीिा भूपचत । पुंडचलकाचिया प्रीती । चवटे वरी राचहला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सवुचसद्धीिा दातार । सवें आचणला पचरवार । भक्ता [पां. अभयकर.] अभयंकर । घ्याघ्या ऐसें ह्मणतसे ॥ ॥
जेणें हें चवश्व चनर्तमलें । महाीदे वा [पां. ∘दे वातें स्थाचपलें .] संस्थाचपलें । एकवीस स्वगांतें िचरलें । सत्तामात्रें
आपुचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृपावंत । इत्च्छले [पां. पुरचवले मनोरथ.] पुरवी अथु । चरचद्धचसचद्धमुक्ती [पां. चरद्धीचसद्धी

मोक्ष.] दे त [दे . दे तसे.] । शेखश [त. पां. सेखश.] संग आपुला ॥ ३ ॥

३७५१. सकलगुणें संपन्न । एक दे वािें लक्षण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. कोठें कांहश कोठें काहश ।.] वरकड कोठें
कांहश । एक आहे एक नाहश ॥ ॥ ाडगुण ऐश्वयु संपन्न । एक भगवंतश जाण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जेंजें बोला ।
तेंतें साजे या चवठ्ठला ॥ ३ ॥

३७५२. वैकुंठशिें [पां. सुख पंढरीये आलें । पुंडचलकें सांटचवलें .] सुख पंढचरये आलें । अवघें पुंडचलकें सांटचवलें ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घ्या रे घ्या रे मािंे बाप । चजव्हा घेउचन खरें माप । करा एक खेप । [दे . ‘मग करणें न लगे’ यापुढें समासावर
मागून ‘कांहश खेप’ असा शोि घातला आहे . त. ‘न लगे’ यापुढें ‘कांहश खेप’ असें होतें. त्यापैकश ‘खेप’ खोडलें आहे . पां. ‘मग न लगे नहडणें,’ असें
आहे .] मग करणें न लगे ॥ ॥ चवाय गुंडोनी ठें वश [पां. ‘ठे वश’ नाहश.] पसारा । [पां. िांव घाला पंढरपुरा.] मग िांव घ्या
पंढरपुरा ॥ २ ॥ जंव [पां. ‘जंव’ नाहश.] आहे आयुष्ट्यािा ले श । तंव [पां. ‘तंव’ नाहश.] करश पंढरीिा वास ॥ ३ ॥ अळस
न [पां. करश या लाभािा.] करश लाभािा । तुका चवनवी कुणचबयािा ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ३७५३. दे वािें िचरत्र [पां. नावडे सवुथा । चवनोदािी कथा∘.] नाठवे सवुथा । चवनोदाथु कथा गोड वाटे ॥ १ ॥
हातावचर हात हासोचन आफळी । वाजचवतां टाळी लाज वाटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे थुंका त्याच्या तोंडावचर । जातो
यमपुरी भोगावया ॥ ३ ॥

३७५४. अिै तश तों मािंें नाहश समािान । गोड हे िरण सेवा तुिंी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करूनी उचित दे ईं हें
चि दान । आवडे कीतुन नाम तुिंें ॥ ॥ दे वभक्तपण सुखािा सोहळा । ठे वुनी चनराळा दावी मज ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आहे तुिंें हें सकळ । कोणी [त. कोणे.] एके काळें दे ईं मज ॥ ३ ॥

३७५५. हें चि मािंें तप हें चि मािंें दान । हें चि अनु ष्ठान नाम तुिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि मािंें तीथु हें चि
मािंें व्रत । सत्य हें सुकृत नाम तुिंें ॥ ॥ हा चि मािंा िमु हें चि मािंें कमु । हा चि चनत्यनेम नाम तुिंें ॥ २ ॥
हा चि मािंा योग हा चि मािंा यज्ञ । हें चि जपध्यान नाम तुिंें ॥ ३ ॥ हें [पां. हें कडवें नाहश.] चि मािंें ज्ञान श्रवण
मनन । हें चि चनजध्यासन नाम तुिंें ॥ ४ ॥ हा चि कुळािार हा चि कुळिमु । हा चि चनत्यनेम नाम तुिंें ॥ ५ ॥
हा मािंा आिार हा मािंा चविार । हा मािंा चनिार नाम तुिंें ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे दु जें सांगायाचस [पां. सांगावया∘.]

नाहश । नामेंचवण कांहश िनचवत्त ॥ ७ ॥

३७५६. कोणें [दे . कोण.] साक्षीचवण । केलें उद्धारा भजन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें सांगा जी दातारा । मािंी
भत्क्त परंपरा ॥ ॥ कोणें नाहश केली आळी । ब्रह्मज्ञानाहु चन वेगळी ॥ २ ॥ कोणािें तों [त. त्वां. पां. तें.] कोड ।
नाहश पुरचवला लाड ॥ ३ ॥ कोणाच्या उद्धारा । केला चवलं ब माघारा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चभन्न । [दे . कांहो बोले . पां. कां
हे बोला.] कांहो बोलें साक्षीचवण ॥ ५ ॥

३७५७. सुखरूप िाली । हळू हळू उसंचतली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बाळगोपाळांिी वाट । सेव्यसेवकता [दे . त.

सेवे सेवकता.] नीट ॥ ॥ जरी िंाला श्रम । तरी पडों नये भ्रम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दासां । दे व सचरसासचरसा ॥ ३
॥

३७५८. िुकली ते [त. ती.] वाट । पुढें सांपडवी नीट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनी गभुवास । नेणती ते [पां.

हे .] हचरिे दास ॥ ॥ संचितािा संग । काय जाणों [दे . पावें.] पावे भंग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दृष्टी । उघचडतों नव्हे
कष्टी ॥ ३ ॥

३७५९. कइं तो चदवस दे खेन [दे . त. दे खेन डोळां.] मी डोळां । कल्याण मंगळामंगळािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां.
आयुष्ट्या.] आयुष्ट्याच्या शेवटश पायांसवें भेटी । कचळवरें तुटी [त. पां. जाल्या तरे .] जाल्या त्वरे ॥ ॥ सरो हें संचित
पदरशिा गोवा । [दे . उताचवळें .] उताचवळ दे वा मन जालें ॥ २ ॥ पाउलापाउलश कचरतां चविार । अनंतचवकार
चित्ता अंगश ॥ ३ ॥ ह्मणउचन भयाभीत होतो जीव । भाचकतसें कशव [पां. अटाहास्यें.] अटाहासें ॥ ४ ॥ तुका [पां. ‘तुका
ह्मणे∘’ व ‘दु ःखाच्या उत्तरश∘’ यांच्या जागा परस्पराशश बदलल्या आहे त.] ह्मणे होइल आइचकलें कानश । तचर िक्रपाणी िांव
घाला ॥ ५ ॥ दु ःखाच्या उत्तरश आळचवले पाय । पाहणें तों [पां. ते.] काय अजून अंत [पां. आतां.] ॥ ६ ॥

३७६०. कळों येतें वमु । तरी न पवतों श्रम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मां चशरश होता भार । आह्मां कैिा संिार
[पां. संसार.] ॥ ॥ होतें अभयदान । तरी त्स्थर होतें मन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाहें । ऐसी वाट उभा आहें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३७६१. वारंवार हा चि न पडावा चवसर । वसावें अंतर तुमच्या गुणश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ इच्छे िा ये दाता तूं
एक समथा । अगा कृपावंता मायबापा ॥ ॥ लाभाचिये वोढी [दे . उताचवळें .] उताचवळ मन । त्यापचर नितन
िरणािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवश जीवन ओलावा । पांडुरंगे द्यावा शीघ्र आतां ॥ ३ ॥

३७६२. आइका मािंश कवतुकउत्तरें । दे उनी सादरें चित्त दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वोरसें आवडी आलों
पायापासश । होय तें [पां. मानसश.] मनेसश सुख कीजे ॥ ॥ तुमिें न भंगे सवोत्तमपण । कचरतां समािान
लें करािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जरी बोलतों बोबडें । तरी [पां. लाड कोडें . दे . वाडें कोडें .] वाडे कोडें कवतुक ॥ ३ ॥

३७६३. जनमा आचलयािा लाभ । पद्मनाभदरुाणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाठीलागा येतो काळ । तूं [दे .

कृपाळु .] कृपाळ माउली ॥ ॥ कोण्या उपायें हें घडे । भव आंगडें सुटकेिें ॥ २ ॥ बहु उसंतीत आलों । तया
भ्यालों स्थळासी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तूं जननी । ये चनवाणी चवठ्ठले ॥ ४ ॥

३७६४. नाहश गुणदोा नलपों दे त अंगश । िंाचडतां प्रसंगश वरावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनकटवाचसया [पां.

आळचवता.] आळचवतों िांवा । तेथूचनयां दे वा सोडवूनी ॥ ॥ उमटे अंतरश तें करूं प्रगट । कळोनी बोभाटं िांव
घालश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तचर वांिलों या काळें । समथािे बळें सुखी असों ॥ ३ ॥

३७६५. आतां येणें पचडपाडें । रस सेवूं हा चनवाडें । मुंगी नेली गोडें । ठे चवचलये अडिणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
तैसें होय माझ्या जीवा । िरण न सोडश केशवा । चवायबुचद्ध हे वा । वोस पडो सकळ ॥ ॥ भुकेचलया [दे .

स्नाना. पां. स्तना.] श्वाना । गांठ पडे सवें अन्ना । [पां. भुक
ं े .] भुक
ं ों पाहे प्राणा । पचर तोंनडिी न सोडी ॥ २ ॥ काय
नजचकयेलें मन । जीचवत्व कामातुरा तृण । मागे चवचभिाचरण [पां. अचवचभिाचरण.] । भक्ती तुका ये जाती ॥ ३ ॥

३७६६. न पवीजे तया ठाया । आलों [पां. कायाक्ले शेचि.] कायाक्ले शेसश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मािंें आणश
मना । नारायणा ओजेिें ॥ ॥ बहु चरणें चपचडलों फार । पचरहार करावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनबुळशत्क्त ।
काकुलती म्हु ण येतों ॥ ३ ॥

३७६७. बहु चफरलों ठायाठाव । कोठें भाव पुरे चि ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ समािान तों पावलों । उरलों
बोलों यावचर ॥ ॥ घे [पां. घेईंगा∘.] गा दे वा आशीवाद । आमुच्या नांद भाग्यानें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जेवूं आिी ।
खवखव मिश सारावी ॥ ३ ॥

३७६८. कोण येथें चरता गेला । जो जो आला या ठाया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तातडी ते काय आतां । ज्यािी
निता तयासी ॥ ॥ नांवासाटश नेघें भार । न लगे फार चवत्पचत्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे न लगे जावें । कोठें दे वें [पां.
सुिेना. दे . सुिनें.] सुिने ॥ ३ ॥

३७६९. इंचद्रयािें पुरे कोड । तें चि गोड पुढती ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जावें ह्मणती पंढरपुरा । हा चि बरा
संसार ॥ ॥ बैसलें तें मनामुळश । सुख डोळश दे चखलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे ती कान । वाणावाण चनवडू नी ॥ ३ ॥

३७७०. आतां दे वा मोकचळलें । तुह्मी भलें चदसेना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां नाहश जीवभाव । उरला ठाव
वेगळा ॥ ॥ सांभाळु न घ्यावें दे वा । आपणासवा यावचर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नग्न भाज । तचर ते लाज स्वामीसी
॥३॥

विषयानु क्रम
 ३७७१. आशाबद्ध आह्मी भाचकतसों कशव । तत्पर हा जीव कायापाशश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रचतउत्तरािी
पाहातसें वाट । करूचन बोभाट महािारश ॥ ॥ आपुल्या उचितें करूचनयां ठे वश । संबंि गोसावी तोडोचनयां ॥
२ ॥ तुका ह्मणे एक जाचलया चनवड । कोण बडबड करी मग ॥ ३ ॥

३७७२. खद्योतें फुलचवलें रचवपुढें डु ं ग । साक्षी तंव जग उभयतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपल्या आपण नाहश
[पां. शोभे.] शोभों येत । िार करी स्फीत दाखवूचन ॥ ॥ खाणार ताकािें [दे . आसातें. त. असा ते.] असे तें माजीरें ।
आपणें चि अिीर कळों येतें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जळो मैंदािी मवाळी । दावूचनयां नळी कापी सुखें ॥ ३ ॥

३७७३. नाहश सरों येत कोरड्या उत्तरश । चजव्हाळ्यािी बरी ओल ठायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुचलया
चहता माचनसी कारण । सत्या नारायण [दे . त. साहे .] साह् असो चनवाणश चनवाड होतो आगीमुखें । तप्त लोह
सुखें िचरतां हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेम न [पां. ढळतां.] टळतां बरें । खऱ्यासी चि खरें ऐसें [पां. असे नाम ।.] नांव ॥ ३
॥

३७७४. आलों उल्लंघुचन दु ःखािे पवुत । पायांपाशश चहत तुमच्या तरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. न दे खेचि लासा.]
न दे खेल लासा दु ःखी होतें मन । [दे . कचठणें कचठणें.] कचठणें कचठण वाटतसे ॥ ॥ नव्हे सांडी पचर वाटतें
चनरास । न ये मािंा चदस संकल्पािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मश सदै व जी दे वा । माझ्या हा चि जीवा एक ठाव ॥
३॥

३७७५. चकती सोचसती करंटश । नेणों संसारािी आटी । सवुकाळ पोटश । निते िी हळहळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ चरकाचमया तोंडें राम । काय उच्चाचरतां श्रम । उफराटा भ्रम । गोवी चवाय माचजरा ॥ ॥ कळतां न कळे ।
उघडे िंाचकयेले डोळे । भरलें त्यािे िाळे । अंगश वारें मायेिें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जन । ऐसें नांवबुचद्धहीन ।
बहु रंगें चभन्न । एकश एक चनमालें [दे . चनमलें . पां. चनर्तमलें .] ॥३॥

३७७६. मंगळािा मंगळ सांटा । चवट तोटा नेणे तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें भरा सातें आलें । भलें भलें
ह्मणवावें ॥ ॥ जनश जनादु न वसे । येथें चदसे तें शु द्ध ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु तां मुखें । खरें सुखें ठे वावें ॥ ३ ॥

३७७७. नामािा मचहमा बोचललों [पां. बोलतों.] उत्काु । अंगा कांहश रस [पां. रंग.] न ये चि तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ कैसें समािान राहे पांडुरंगा । न लगे चि अंगा आणी कांहश ॥ ॥ लाभाचिये अंगश सोस कवतुकें । चफक्यािें
तें चफकें वेवसाव [त. व्येवसाव. पां. व्यवसाव.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करा आपुला मचहमा । नका जाऊं िमावचर माझ्या ॥
३॥

३७७८. हें चि वारंवार । पडताळु नी उत्तर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरतों पायांसी चवनंती । नु पेक्षावें कमळापती
॥ ॥ गंगोदकें [पां. गंगोदक] गंगे । [पां. आघ्ये.] अघ्यु द्यावें पांडुरंगे ॥ २ ॥ जोडोचनयां हात । करी तुका प्रचणपात ॥
३॥

३७७९. अवचित या तुमच्या पायां । दे वराया पावलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरवें जालें दे शाउर । आल्या दु र
साचरखें ॥ ॥ राहोचनयां जातों ठाया । आचलयािी चनशाणी [दे . पां. चनशानी.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िरणसेवा ।
जोडी हे वा लािली ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३७८०. आतां पाचवजेल घरा । या दातारा संगती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पायावचर ठे वूं [पां. ठे उनी.] माथा ।
सवुथा हा नु पेक्षी ॥ ॥ येथून ते थवचर आतां । नाहश सत्ता आचणकांिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िक्रपाणी । चशरोमणी
बचळयांिा ॥ ३ ॥

३७८१. बरवें माझ्या केलें मनें । पंथें येणें चनघालें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अभयें ि जावें ठाया । दे वराया प्रतापें
॥ ॥ सािनािा न लगे पांग । अवघें सांग कीतुन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. सत्तािारी.] सत्ता थोरी । कोण करी
खोळं बा ॥ ३ ॥

३७८२. मागें पुढें नाहश । दु जें यावेगळें कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश उरलें आणीक । केला िंाडा
सकचळक ॥ ॥ चवश्वासावांिन
ू । नांवें दु चजयािे शूनय ॥ २ ॥ दे वाचवण [दे . दे वाचवण कांहश । बोलायािी उरी नाहश । पां.

तुका ह्मणे काहश । बोलायािी उरी नाहश ॥. दे हूच्या पाठांत या अभंगांत ‘तुका’ असें नेहमशच्या शैलीप्रमाणें कोठें नाहश.] कांहश । तुका ह्मणे
उरी नाहश ॥ ३ ॥

३७८३. वैराग्यािा अंगश जालासे संिार । इच्छी वनांतर सेवावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां जी [पां. मािंें.] यािें
करूं नये समािान । चवयोगानें मन चसणतसे [त. दु ःखी होतें.] ॥ ॥ नये चि [दे . यावया.] नयावया पंढरीिें मूळ । न
दे वे चि माळ कंठशिी ही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जालें अप्रीतीिें चजणें । लाचजर हें वाणें सेवा करी ॥ ३ ॥

३७८४. आचळकरा कोठें साहातें कचठण । आपुला तें [पां. तो.] प्राण दे ऊं पाहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांभाळावें
मायबापें कृपादृष्टी । पीचडतां तों [पां. ते.] दृष्टी दे खों नये ॥ ॥ अंतरलों मागें संवसारा हातश । पायांपें सरतश
जालों नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी चविारा जी दे वा । ठे वाल तें ठे वा कोणे परी ॥ ३ ॥

३७८५. स्वप्नशिें हें िन हातश ना पदरश । प्रत्यक्ष कां हचर होऊं नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आजु चन कां करा
िाळवािाळवी । सावकाशें द्यावी सत्य भेटी ॥ ॥ बोलोचनयां फेडा जीवशिी काजळी । पाहे न कोमळश
िरणांबज
ु ें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माझ्या जीवशचिया जीवा । सारूचनयां ठे वा पडदा आतां ॥ ३ ॥

३७८६. येतील अंतरा चशष्टािे अनु भव । तळमळी जीव तया सुखा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां मािंा जीव
घेउचनयां बळी । बैसवावें वोळी संतांचिये ॥ ॥ चवस्ताचरली वािा फळें चवण वेल । कोरडे चि बोल फोस वांिंे
॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलों चनवाणा ि वरी । राहों ने दश उरी नारायणा ॥ ३ ॥

३७८७. ह्मणउचन काय [त. जेऊं दे . ‘जीऊं’ असतां ‘जेऊं’ केलें आहे.] जीऊं [दे . भक्तपण.] भक्तपणें । जायािश
भूाणें अळं कार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुल्या कष्टािी करूचनयां जोडी । चमरवीन उघडी इच्छावसें ॥ ॥ तुके तचर
तुकश खऱ्यािे उत्तम । मुलाम्यािा भ्रम कोठवचर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुढें आचण [पां. ‘मागें’ हा शब्द नाहश.] मागें फांस ।
पावें ऐसा नास न करश दे वा ॥ ३ ॥

३७८८. आपण चि व्हाल साहे । [दे . मुळांत चदला आहे असा पाठ होता तोि िांगला आहे . परंतु पुढें कोणश त. प्रतीवरून

‘करीयला हें चनवाणी’ असा केला आहे . पां. कायु आहे चनवाणीिें] कचसयाला हे िांवणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भाचकली ते उरली कशव
। आहे जीव जीवपणें ॥ ॥ आहाि कैंिा बीजा मोड । प्रीचत कोड वांिूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दं चडन काया ।
याल तया िांवचणया ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३७८९. चनचितीनें होतों करुचनयां सेवा । कां जी मन दे वा उिे चगलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनंत उठती
चित्तािे तरंग । करावा हा त्याग वाटतसे ॥ ॥ कोण तुह्मांचवण मनािा िाळक । दु जें सांगा एक नारायणा ॥
२ ॥ तुके ह्मणे मािंा मांचडला चवनोद । करऊं नेणें छं द कराल काइ ॥ ३ ॥

३७९०. [‘आश्वासावे∘’ हा अभंग त. दु बार (अ. ३८०३ व ३९९३ हे पाहा) आहे व दे . ही दुबार (भा. २, अ. ७२६ व ९३७ पाहा) आहे .

त्यांत दु सऱ्या चठकाणश ह्मणजे ३९९३ व ९३७ यांत ‘आश्वासा दे वास’ आहे .] आश्वासावे दास । तरी [दे . पचहल्या चठकाणश ह्मणजे ७२६ यांत

‘घडे चवश्वास’ असें आहे .] घडे तो चवश्वास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश िुकत िाकरी । [दे . (७२६) पुट लाडे शोिे थोरी] फुटे
लाडस्यािे थोरी ॥ ॥ स्वामीच्या उत्तरें । सुख वाटे [त. (दोहश चठकाणश) अभयंकरें.] अभयें करें ॥ २ ॥ न मगें पचर
भातें । तुका ह्मणे चनढळ [दे . (९३७) चनढचळ चरतें.] वाटे ॥ ३ ॥

३७९१. जेणें होय चहत । तें तूं जाणसी उचित ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज [पां. लाऊं नको.] नको लावूं तैसें । वांयां
जायें ऐसें चपसें ॥ ॥ [पां. िचरतो मी.] िचरतोसी सत्ता । होसी सकळ जाणता ॥ २ ॥ ितुराच्या राया ।
अंगीकारावें [पां. जागी करावे.] तुकया ॥ ३ ॥

३७९२. राहे उभा वादावादश । तरी फंदश सांपडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लव्हाळ्यासी कोठें बळ । कचरल जळ
आपुलें ॥ ॥ कचठणासी बळजोडा । [दे . त. नमु.] नम्र पीडा दे खेना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवुरसश । चमळे त्यासी
गोत तें ॥ ३ ॥

३७९३. ह्मणउचन जाली तुटी । नाहश भेटी अहं कारें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दाखचवलें दे वें वमु । अवघा [पां.

आवघ्या.] भ्रम नासला ॥ ॥ हातें मुरगाचळतां कान । नाहश चभन्न वेदना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एकांतसुखें । अवघें
गोतें गुंतलें ॥ ३ ॥

३७९४. न पडो आतां हाडश घाव । मध्यें कशव [पां. नाशक.] नासक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करचवली आत्महत्या ।
जीवा [दे . कां ििािा. त. कां त्यां िंिािा.] कां त्या िं दाच्या ॥ ॥ आशापाशश गुंतला गळा । तेणें कळाहीन जालों ॥
२ ॥ तुका ह्मणे लावूं मुळी । जीवकुळी थारेसी [दे . त. थोरे सी.] ॥ ३ ॥

३७९५. सामावे कारण । नाहश सोसत िरणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. लाही थीके.] लादी थशके लाचजरवाणी ।
हीनकमाईिी [त. िणी. पां. वाणी.] घाणी ॥ ॥ [पां. पुष्ट्पा.] पुष्ट्प जवळी नाका । दु गंिीच्या नांवें थुंका [पां. थुं.] ॥२॥
तुका ह्मणे चकती । उपदे शहीन जाती ॥ ३ ॥

३७९६. असाल ते तुह्मी असा । आह्मी सहसा चनवडों ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अनु सरलों एका चित्तें ।
हातोंहातें गीवसीत [दे . गशवचसत. त. गीवंसीत.] ॥ ॥ गुणदोा काशासाटश । तुमिे पोटश वागवूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
दु जें आतां । कोठें चित्ता आतळों ॥ ३ ॥

३७९७. सोंवळा होऊं तों वोंवळें जडलें । सांडीमांडी बोलतोंडश बीजश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकसरश केलश
कचळवरें साटी । आतां नका तुटी पायांसवें ॥ ॥ संकल्पश [संकल्प.] चवकल्प पापािा सुकाळ । रज्जुसपु मूळ
मरणािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें [पां. त. तूं हे .] तूं ब्रह्मांड िाचळता । मी कां करूं निता पांडुरंगा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३७९८. [दे . आहे तैसा आतां आहे ∘. त. आहे तैसा आतां आहे ∘.] आहें तैसा आतां आहें ठायश बरा । ठे चवलों [पां.

ठे चवले .] दातारा उचितें त्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ विनािा भार पचडचलया चशरश । जालें मग भारी उतरे ना ॥ ॥
अबोल्यािी सवे लावुचनयां मना । [त. फाकू नेंदू.] फाकों नेदश गुणा ऐसें करूं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां गोंवळ्यािा
संग । [पां. राखावें.] राखतें तें अंग जाणतसों ॥ ३ ॥

३७९९. तूं मािंा कोंवसा । परी न कळे या िसां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कूट खाती मागें पुढें । जाती चनरयगांवा
[दे . त. बरये∘.] पुढें ॥ ॥ मज [दे . त. मािंी ह्मणती कवी.] ह्मणताती कवी । चनाेिुचन पापी जीवश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
पांडुरंगा । आतां कोण ले खी जगा ॥ ३ ॥

३८००. दपुणासी बुजे । [पां. नकटें .] नखटें तोंड पळवी लाजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गुण ज्यािे जो अंतरश । तो
चि त्यासी पीडा करी ॥ ॥ िोरा रुिे चनशी । दे खोचनयां चवटे शशी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जन । दे वा असे
भाग्यहीन ॥ ३ ॥

३८०१. ह्मणउचन शरण जावें । सवुभावें दे वासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो हा उतरील पार । भवदु स्तरनदीिा
॥ ॥ बहु आहे करुणावंत । अनंत हें नाम ज्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे साक्षी आलें । तरी केलें प्रगट ॥ ३ ॥

३८०२. ऐसश वमें आह्मां असोचनयां हातश । कां होऊं नेणतश चदशाभुली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पोटाळु नी पाय
कवळीन उभा । कृपे पद्मनाभा हालों नेदश ॥ ॥ आपुले इच्छे सी घालीन संपुष्टश । श्रीमुख तें दृष्टी नयाहाळीन
॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु सांचडयेलश मतें । आपुल्या पुरतें िरुनी ठे लों ॥ ३ ॥

३८०३. रत्नाच्या वोवणी कांिे ऐशा िरी । आव्हे रुनी दु री अचिकारें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाचतस्वभाव आला
डोळ्यां आड । तया घडे नाड न कळतां ॥ ॥ कामिे नु दे खे जैशा गाईह्मैसी । आचणकांतें ऐसी करोचनयां ॥ २
॥ तुका ह्मणे काय बोलोचनयां फार । जयािा वेव्हार तया साजे ॥ ३ ॥

३८०४. तरी ि [पां. ‘ि’ नाहश.] हश केलश । दानें वाईट िांगलश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . येक येक. पां. येक येका.] एकें
एका शोभवावें । केलें कवतुक दे वें ॥ ॥ काय त्यािी सत्ता । सूत्र आणीक िाचळता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घुरें ।
डोळे [पां. भरी.] भचरले पचर खरें ॥ ३ ॥

३८०५. अंिळें तें सांगे सांचगतल्या खु णा । अनु भव दे खणा प्रगट त्या ॥ १ ॥ नांदणुक सांगे वचडलािें
बळ । कैसा तो दु बुळ सुख पावे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नांदों आपल्या प्रतापें । तयासी लोकांपें स्तुती सांगों ॥ ३ ॥

३८०६. [पां. ‘करी’ नाहश.] करी आचणकांिा अपमान । खळ छळवादी ब्राह्मण । तया दे तां दान । [त. पां.

नका.] नरका जाती उभयतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें जालें दोघांजणां । मागचतया यजमाना । जाचळयेलें वनां ।
आपणासचहत कांिणी ॥ ॥ घचडतां दगडािी नाव । मोल क्ले श गेले वाव । तरता नाहश ठाव । बुडवी तारूं
तरतीया ॥ २ ॥ िोरा चदिला सांटा । ते णें माचरयेल्या वाटा । तुका ह्मणे [पां. ताटा.] ताठा । हें तंव दोघे नाडती ॥
३॥

३८०७. जळो ते जाणशव जळो ते शाहाणशव । राहो मािंा भाव चवठ्ठलपायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जळो तो
आिार जळो तो चविार । राहो मन स्थीर चवठ्ठलपायश ॥ ॥ जळो हा लौचकक जळो दं भमान । लागो जीवा

विषयानु क्रम
[पां. मना. दे . जीव.] ध्यान चवठ्ठलािें ॥ २ ॥ जळो हें शरीर जळो हा संबि
ं । राहो परमानंद [दे . त. मािंा.] माझ्या कंठश
॥ ३ ॥ तुका ह्मणे येथें [पां. तेथें.] अवघें चि होय । िरश मना सोय चवठोबािी ॥ ४ ॥

३८०८. चवश्वास िरूचन राचहलों चनवांत । ठे वचू नयां चित्त तुिंे पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरावें बुडावें
तुचिंया विनें । चनिार हा मनें केला [दे . मािंा.] माझ्या ॥ ॥ न कळे हें मज साि िाळचवलें । दे सी तें उगलें
घेइन दे वा ॥ २ ॥ मागणें तें सरे ऐसें करश दे वा । नाहश तरी सेवा सांगा पुढें ॥ ३ ॥ [पां. करावे ते काही की∘.] करावें
कांहश कश पाहावें उगलें । तुका ह्मणे बोलें पांडुरंगा ॥ ४ ॥

३८०९. कोणी एकाचिया पोरें केली आळी । ठावी नाहश पोळी मागे दे खी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बुिंाचवलें
हातश दे उनी खापर । छं द करकर वाचरयेली ॥ ॥ तैसें [पां. करूं नको.] नको करूं मज कृपावंता । काय नाहश
सत्ता तुिंे हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मायबापािें उचित । करावें हें [पां. स्व.] चहत बाळकािें ॥ ३ ॥

३८१०. दे वाचिये पायश दे ईं मना बुडी । नको िांवों वोढी इंचद्रयांिे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवु सुखें ते थें होती
एकवेळे । न सरती काळें कल्पांतश ही ॥ ॥ जाणें येणें खुंटे िांवे [पां. िाव येरिंार.] वेरजार । न लगे डोंगर
उसंतावे ॥ २ ॥ [दे . सांगन.] सांगणें तें तुज इतुलें चि आतां । [दे . त. पां. मानी.] मानश िन कांता चवातुल्य ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे तुिंे होती उपकार । उतरों हा पार भवनसिु ॥ ४ ॥

३८११. आह्मी चवठ्ठलािे दास जालों आतां । न िले हे सत्ता आचणकांिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. न वारे .]

नावरे तयासी ऐसें नाहश दु जें । कचरतां पंढचरराजें काय नव्हे ॥ ॥ कोठें तुज ठाव घ्यावयासी िांवा । मना तूं
चवसावा घेईं आतां ॥ २ ॥ इंचद्रयांिी वोढी मोचडला व्यापार । ज्या अंगें संिार [दे . िाळी.] िाली तुज ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे आह्मी नजकोचनयां काळ । बैसलों चनिळ होऊचनयां ॥ ४ ॥

३८१२. [पां. सांगतों तुह्मांसी भजा∘.] सांगतों तचर तुह्मी भजा रे चवठ्ठला । नाहश तचर गेला जनम वांयां ॥ १ ॥
कचरतां भरोवरी दु रावसी दु री । भवाचिये पुरश वाहावसी ॥ २ ॥ कांहश न लगे एक भाव चि कारण । तुका ह्मणे
आण चवठ्ठलािी ॥ ३ ॥

३८१३. [पां. शब्द िंणी.] शब्दज्ञानी येऊं नेदश दृष्टीपुढें । छळवादी कुडे अभक्त ते ॥ १ ॥ जळो ते जाणशव
जळो त्यािे दं भ । जळो त्यािें तोंड दु जुनािें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येती दाटू चन छळाया । त्यांच्या बोडू ं डोया न
िरूं भीड ॥ ३ ॥

३८१४. [हा अभग दे . भा. २ (७५८ व १०६६), त. (३८२७ व ४०९५) असा दु बार आहे . दे . पचहल्या चठकाणश आनयासें. त. पचहल्या

चठकाणश आनयासे. दे . व त. (दु सऱ्या चठकाणश) अनयायासी.] अनयायासी राजा [दे . व त. (दु सऱ्या) न कचरतां दं ड ।.] जचर न करी
दं ड । [दे . बहु िक ते लं ड. त. बहु िक लं ड.] बहु ि ते लं ड पीचडती जना ॥ १ ॥ ने करी [दे . त. (दु सऱ्या चठकाणश) न कचरतां.]

चनगा कुणबी न काचढतां तण । कैंिे येती कण हातासी ते ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतां करूं नये [दे . त. (दु सऱ्या चठकाणश)

अनृत.] अनु चित । पाप नाहश नीत चविाचरतां ॥ ३ ॥

३८१५. भले लोक नाहश सांडीत ओळखी । हे तों िंाली दे खी दु सऱ्यािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ असो आतां
यासी काय िाले बळ । आपुलें कपाळ वोडवलें ॥ ॥ समथासी काय [पां. काय.] कोणें हें ह्मणावें । आपुचलया
जावें भोगावचर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मां बोल नाहश दे वा । नाहश केली सेवा मनोभावें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३८१६. मुकें होतां तुझ्या पदरीिें जातें । [पां. मूखु. दे . पूवीं मूखु असा पाठ होता.] काय तें भोचगतें मीमीपण ॥ १
॥ आपुचलये घरश मैंद होउनी बसे [पां. बैसे.] । कवण कवणासी बोलों नका ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मां सांगतों मी
खु ण । दे वासी तें ध्यान लावुचन [पां. बैसा.] बसा ॥ ३ ॥

३८१७. आााढी चनकट । [पां. आला.] आणी कार्ततकीिा हाट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुरे दोनही ि बाजार । न
लगे आणीक व्यापार ॥ ॥ तें चि [पां. घ्यावें∘ द्यावें ।.] घ्यावें तें चि घ्यावें । कैवल्याच्या रासी भावें ॥ २ ॥ कांहश
कोणा नेणे । चवठो वांिचू न तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

३८१८. दे ऊचनयां प्रेम माचगतलें चित्त । जाली चफटाचफट तुह्मां आह्मां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काशानें उदार
तुह्मांसी ह्मणावें । एक नेसी [पां. भाव.] भावें एक दे सी ॥ ॥ दे ऊचनयां थोडें नेसील हें [पां. वो.] फार । कुंचटसी
चविार अवचघयांिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां भांडवल चित्त [पां. उचित.] । दे ऊनी दु चित पाचडयेलें ॥ ३ ॥

३८१९. तातडीिी िांव अंगा आचण भाव । खोळं बा तो वाव [दे . मग.] चनियािा [पां. चनचितीिा.] ॥१॥॥
ध्रु. ॥ ह्मणउचन बरी चविारावी िाली । [पां. उरली.] उरीचि ते बोली कामा येते ॥ ॥ कोरडें वैराग्य माचजरा
बचडवार । उतरे तो शूर अंगशिें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरी िंऱ्यािी ते िाली । सांिवण्या [पां. िाली.] खोली
कैसीयांिी ॥ ३ ॥

३८२०. मी तों बहु सुखी आनंदभचरता । आहें सािुसंतां मेळश सदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . दे वा कांहश∘.] कांहश
व्हावें ऐसें नाहश माझ्या जीवा । आणीक केशवा तुजचवण ॥ ॥ न लगे वैकुंठ मोक्ष सायुज्यता । सुख वाटे
घेतां जनम ऐसें ॥ २ ॥ मृत्युलोकश कोण िचरल [दे . िचरलें .] वासना । पावावया जनासवें दु ःख ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
तुिंा दास ऐसें लोकां । कांहश सकचळकां कळों यावें ॥ ४ ॥

३८२१. घ्या रे लु टी प्रेम सुख । फेडा आचज िणी । िुकला तो मुकला । जाली वेरिंार हाणी ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ घाला घातला वैकुंठश । करूचनयां जीवें साटी । पुरचवली पाठी । वैष्ट्णवश [पां. काळीचि.] काळािी ॥ ॥
अवघें आचणलें अंबर । चवठोसचहत ते थें िुर । भेदूचन चजव्हार । नामबाणश िचरयेला ॥ २ ॥ संचित प्रारब्ि
चक्रयमाण । अवघश जालश गहन । केलश पापपुण्यें । दे शिडी बापुडश ॥ ३ ॥ आनंदें गजुती चनभुर । घोा कचरती
चनरंतर । कांपती असुर । वीर कवणा नांगवती ॥ ४ ॥ जें दु लुभ ब्रह्माचदकां । आचज सांपडलें फुका । घ्या रे
ह्मणे तुका । सावचित्त होउनी ॥ ५ ॥

३८२२. तुचिंया दासांिा हीन [त. हीण. पां. नाहश.] जालों दास । न िरश उदास मायबापा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
तुजचवण प्राण कैसा राहों पाहे । चवयोग न साहे क्षणभचर ॥ ॥ आचणक माझ्या जीवें मोकचलली आस । पाहे
तुिंी वास पांडुरंगा ॥ २ ॥ सवुभावें तुज आचणला उचित । राचहलों चननित [पां. त. चनिीत.] तुिंे पायश ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे तुज असो मािंा भार । बोलतों मी फार काय जाणें ॥ ४ ॥

३८२३. ते चि करश मात । जेणें होइल तुिंें चहत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय बडबड [दे . आचमत्य. त. आचमत्ये. पां.

चनचमत्य.] अचमत । सुख चजव्हारश चसणचवसी ॥ ॥ जो मुळव्यािी पीचडला । त्यासी दे खोन हांसे खरजुला ॥ २
॥ [पां. आराथकरी. दे . ‘आराथकरी’ यांिे ‘आरथकरी केलें आहे ’] आरथकरी [आरथकरी = आतुकरी?] सोसी । त्याचस हांसे तो
आळसी ॥ ३ ॥ क्षयरोगी ह्मणे परता । सर रोचगया तूं [पां. कुष्टता.] आतां ॥ ४ ॥ वडस दोहश डोळां वाढले । [पां.

विषयानु क्रम
“आणीकािे कोिे बोले ” यांतील ‘बोले ’ हें यमकास जुळतें खरें, परंतु तें दे . व त. यांत आढळत नाहश.] आचणकां कानें कोंिें ह्मणे ॥ ५ ॥
[पां. तुका लागे पायां ।.] तुका ह्मणे लागों पायां । शु द्ध करा आपचणयां ॥ ६ ॥

३८२४. कळों आला भाव मािंा मज दे वा । वांयांचवण जीवा [दे . त. आठचवलें . पां. आटी केली.] आटचवलें ॥ १
॥ जोडू चन अक्षरें केलश तोंडचपटी । न लगे शेवटश हातश कांहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंे गेले दोनही ठाय । संसार
[दे . सवसार.] ना पाय तुिंे मज ॥ ३ ॥

३८२५. आतां तरी मज सांगा साि [दे . त. भाव.] भावें । काय म्यां करावें ऐसें दे वा ॥ १ ॥ िुकावया कमु
नव्हतें कारण । केला होय सीण अवघा चि ॥ २ ॥ [पां. या कडव्याच्या पूवीं ‘कळे ह्मणऊन करीतसें वाद । चदसे भेदाभेद अंतरशिा ॥’
हें कडवें आहे.] तुका ह्मणे [दे . नको पाचनखाण. त. दे वा नको पाणी खाण. या दोनही पाठांत अथु चदसत नसून हे ले खकप्रमादानें होण्यािा

फारि संभव चदसतो.] नको पाहू ं चनरवाण । दे ईं कृपादान यािकासी ॥ ३ ॥

३८२६. बोल नाहश तुझ्या दातृत्वपणासी । [दे . आह्मां नष्टवीचस.] आह्मी अचवश्वासी सवुभावें ॥ १ ॥ दं भें
करी भक्ती सोंग दावी जना । अंतरश भावना वेगचळया ॥ २ ॥ [पां. याच्यापूवीं ‘चित्ता तूं रे साक्षी तुज कळे सवु । चकती करू गवु
आतां पुढें ॥’ हें कडवें आहे .] तुका ह्मणे दे वा तूं काय कचरसी । [दे . कमु दृष्ट राचस∘. पां. कमु दु स्तराशी.] कमा दु स्तरासी
आमुचिया ॥ ३ ॥

३८२७. नामिारकासी नाहश वणावणु । लोखंड प्रमाण नाना जात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शस्त्र अथवा गोळे
भलता प्रकार । पचरसश संस्कार सकळ [पां. ‘ही’ नाहश.] ही हे म ॥ ॥ [दे . त. प्रजनय.] पजुनय वाुतां जीवना
वाहावट । तें समसकट गंगे चमळे ॥ २ ॥ सवु तें हें जाय गंगा चि होऊन । तैसा वणावणु नाहश नामश ॥ ३ ॥
महांपुरश जैसें [पां. जैसतें ैसें.] जातसे उदक । मध्यें तें तारक नाव जैसी ॥ ४ ॥ तये नावेसंगें ब्राह्मण तरती । केवश ते
बुडती अनाचमक ॥ ५ ॥ नाना काष्ठजात पडतां हु ताशनश । ते जात होउनी एकरूप ॥ ६ ॥ ते थें चनवडे ना घुरे कश
िंदन । तैसा वणावणु नामश नाहश ॥ ७ ॥ पूवानु वोळख तें चि पैं मरण । जचर पावे जीवन [पां. नामामृतें.] नामामृत ॥
८ ॥ नामामृतें जालें मुळीिें स्मरण । सहज सािन तुका ह्मणे ॥ ९ ॥

३८२८. काय वांिोचनयां जालों भूचमभार । तुझ्या पायश थार नाहश तचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जातां भलें काय
डोचळयांिें काम । जचर पुरुाोत्तम न दे खती ॥ ॥ काय मुख चबळ श्वापदािे िांम [दे . त. िांव.] । चनत्य तुिंें
नांम [दे . त. नांव] नु च्चाचरतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पैं [पां. आतां पांडुं∘.] या पांडुरंगाचवण । न विे चि क्षण जीव भला ॥ ३
॥

३८२९. सोइऱ्यासी [पां. सोयऱ्यासी.] करी पाहु णेर बरा । कांचडतो ठोंबरा संतांलागश [दे . संता साटश.] ॥१॥
॥ध्रु. ॥ [पां. गाई देखोचनयां.] गाईसी दे खोनी बदबदा मारी । घोड्यािी िाकरी गोड वाटे ॥ ॥ [पां. पान फुल वेश्येसी

नेतसे उदं ड । देखों नेदी खांड ब्राह्मणासी ॥.] पान फुल नेतो वेश्येसी उदं ड । ब्राह्मणासी खांड दे ऊं नेदी ॥ २ ॥ पवुकाळश
िमु न करी [दे . कवडी.] नासरी । वेिी राजिारश [पां. द्रव्यराशी ।.] उदं ड चि ॥ ३ ॥ कीत्तुना [पां. पुराणश बैसावया नाहश

चरकामटी ।.] जावया होतसे हशपुष्टी । खेळतो सोंकटश रात्रंचदवस ॥ ४ ॥ बाइले च्या गोता आवडीनें पोसी ।
माताचपचतयासी दवचडतो ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे त्यांच्या थुंका तोंडावरी । जातो यमपुरी भोगावया ॥ ६ ॥

३८३०. कां हो पांडुरंगा न करा िांवणें । तचर मज कोणें सोडवावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंा ह्मणऊचन
आचणकापें उभा । राहों हें तों शोभा नेदी आतां ॥ ॥ काळें पुरचवली पाठी [पां. दूरवर । पुढें पाय त्स्थर राहों॰.] दु रवरी

विषयानु क्रम
। पुढें पायां िीरी राहों नेदी ॥ २ ॥ नको आणूं मािंें संचित मनासी । पावन आहे सी [पां. पचतत तूं.] पचततां तूं ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे िाले आचणकांिी सत्ता । तुज [पां. आठचवतां.] आळचवतां नवल हें ॥ ४ ॥

३८३१. कावळ्याच्या गळां मुक्ताफळमाळा । तरी काय त्याला भूाण [दे . त. सोंग.] शोभे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
गजालागश केला कस्तुरीिा ले प । चतिें तो स्वरूप काय जाणे ॥ ॥ बकापुढें सांगे [दे . भावाथे विन ।.]

भावाथुविन । वाउगा चि सीण होय त्यासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैसे अभाचवक जन । त्यांसी वांयां सीण करूं नये
॥३॥

३८३२. आतां िचरतों पदरश । तुज मज करीन सरी ॥ १ ॥ जालों जीवासी उदार । उभा ठाकलों
समोर ॥ २ ॥ तुका चवनवीतसे संतां । ऐसें सांगा पंढचरनाथा ॥ ३ ॥

३८३३. न [दे . या अभंगांत सवुत्र ‘कळसी’ याच्याबद्दल ‘कळे चस’ असें आहे .] कळसी ज्ञाना न कळसी ध्याना । न
कळसी दशुना िुंडाचळतां ॥ १ ॥ न कळसी आगमा न कळसी चनगमा । न बोलवे सीमा वेदां पार ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे तुिंा नाहश अंतपार । ह्मणोचन चविार पचडला मज ॥ ३ ॥

३८३४. पायां लावुचनयां दोरी । भृग

ं बांचिला लें कुरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा पावसी बंिन । मग सोडवील
कोणे ॥ ॥ गळां बांिोचनयां दोरी । वांनर नहडवी घरोघरश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाहें । रीस िांपा दे त आहे ॥ ३ ॥

३८३५. मायबापें सांभाचळती । लोभाकारणें पाचळती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा नव्हे दे वराव । यािा कृपाळु
स्वभाव ॥ ॥ मनासाचरखें न होतां । बाळकासी मारी माता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सांगूं चकती । बाप लें कासी
माचरती ॥ ३ ॥

३८३६. िन मे ळवूचन कोटी । सवें नये रे लं गोटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. पान.] पानें खाशील उदं ड । अंतश
जासी सुकल्या [पां. तोंड.] तोंडें ॥ ॥ पलं ग नयाहाल्या सुपती । शेवटश गोवऱ्या सांगाती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे राम
। एक चवसरतां श्रम ॥ ३ ॥

३८३७. चवनचवतों ितुरा तुज चवश्वंभरा । पचरयेसी दातारा पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंे दास ऐसें जगश
वाखाचणलें । आतां नव्हे भलें मोकचलतां ॥ ॥ मािंे गुणदोा कोण जाणे मात । पावनपचतत नाम तुिंें ॥ २ ॥
लोभ मोह माया आह्मां बांिचवतां । तचर हा अनंता बोल कोणा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मी तों पचतत चि खरा । पचर
आलों दातारा शरण तुज ॥ ४ ॥

३८३८. त्राहे त्राहे त्राहे सोडवश अनंता । लागों दे ममता तुिंे पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक चि मागणें दे ईं
तुिंी गोडी । न [पां. लवश.] लगे आवडी आचणकािी ॥ ॥ तुिंें [पां. गुण नाम.] नाम गुण वणीन पवाडे । आवडीच्या
कोडें नािों रंगश ॥ २ ॥ बापा चवठ्ठलराया हें चि दे ईं दान । जोडती िरण जेणें तुिंे ॥ ३ ॥ आवडीसाचरखें
माचगतलें जरी । तुका ह्मणे करश समािान ॥ ४ ॥

३८३९. सुगरणीबाई चथता नास केला । गुळ तो घातला भाजीमध्यें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षीरीमध्यें नहग
दु िामध्यें बोळ । चथतें चि वोंगळ कैसें [पां. नाश केला.] केलें ॥ ॥ [पां. याच्या पूवीं ‘हीरयाच्या पेठे आचणयेल्या गारा । खांदश चशरी
भारा व्यथु वाहे ॥’ हें कडवें आहे.] दळण दळोनी [पां. भचरयेली.] भरूं गेली पाळी । भरडोचन वोंगळी नास केला ॥ २ ॥

विषयानु क्रम
कापुरािे सांते आचणला लसण । वागचवतां सीण दु ःख होय ॥ ३ ॥ रत्नािा जोहारी रत्न चि पारखी । येर
दे खोदे खश [त. दे खोवखश.] हातश घेती ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जरी योग घडे चनका । न घडतां थुंका तोंडावरी ॥ ५ ॥

३८४०. बाप मािंा चदनानाथ । वाट भक्तांिी पाहात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कर ठे वुचनयां [दे . करश.] कटी ।
उभा िंद्रभागे [दे . चतरश.] तटश ॥ ॥ गळां वैजयंतीमाळा । रूपें डोळस सांवळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भेटावया ।
सदा उभाचरल्या बाह्ा ॥ ३ ॥

३८४१. मािंें जीवन तुिंे पाय । कृपाळुं तूं मािंी माय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेदश चदसों चकचवलवाणें । पांडुरंगा
तुिंें तानहें ॥ ॥ जनममरण तुजसाटश । आणीक नेणें दु जी गोष्टी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुजचवण । कोण हचरल
मािंा सीण ॥ ३ ॥

३८४२. कां रे पुंड्या [पां. प्रेमें.] मातलासी । उभें केलें चवठ्ठलासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा कैसा रे तूं िीट ।
मागें चभरकाचवली वीट ॥ ॥ युगें जालश अठ्ठावीस । अजुनी न ह्मणसी बैस ॥ २ ॥ [त. हें सवु कडवें नाहश.] भाव
दे खोचन चनकट । दे वें सोचडलें वैकुंठ ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे पुंडचलका । तूं [पां. तूं चवभक्त बचळया चनका.] चि बचळया एक
चनका ॥ ४ ॥

३८४३. तुज पाहातां समोरी । दृचष्ट न चफरे माघारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंें चित्त तुझ्या पायां । चमठी
पचडली पंढचरराया ॥ ॥ नव्हे [दे . सचरतां.] साचरतां चनराळें । लवण मे ळचवतां जळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बळी ।
जीव चदला पायांतळश ॥ ३॥

३८४४. उपदे श चकती करावा खळासी । नावडे तयासी बरें कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शु द्ध [पां. ‘कां’ नाहश] कां
वासना नव्हे िांडाळािी । होळी संचितािी केली तेणें ॥ ॥ नाहश भाव मनश नाइके विन । [पां. आपुल्या.]

आपला आपण [पां. नाचडयेलें ।.] उणें घेतों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यासी काय व्याली रांड । [पां. कचरतो बडबड रात्र चदवस ।.]

करी बडबड चरती चदसे ॥ ३ ॥

३८४५. समथासी लाज आपुल्या नामािी । शरण [पां. आली त्यािी.] आल्यािी लागे निता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
न पाहे तयािे गुण दोा अनयाय । सुख दे उचन साहे दु ःख त्यािें ॥ ॥ मान भले पण नाहश फुकासाटश । [पां.

जववरी.] जयावचर गांठी िंीज साहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें तूं सवु ही जाणसी । मज अचिरासी िीर नाहश ॥ ३ ॥

३८४६. आनंदें कीतुन कथा करश घोा । आवडीिा रस प्रेमसुख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज या आवडे
वैष्ट्णवांिा संग । ते थें नाहश लाग कचळकाळा ॥ ॥ स्वल्प मंत्र [दे . त. मात्र.] वािे बैसलासे चनका । राम कृष्ट्ण
सखा नारायण ॥ २ ॥ चविाचरतां [दे . चविाचरतां मज दुजें वाटे लाज.] दु जें वाटे मज लाज । उपदे शें काज आणीक
नाहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चित्त रंगलें से ठायश । मािंें तुझ्या पायश पांडुरंगा ॥ ४ ॥

३८४७. ब्रह्मज्ञान जेथें आहे घरोघरश । सवु चनरंतरी ितुभज

ु ॥ १ ॥ पापा नाहश रीग काळािें खंडण ।
हचरनामकीतुन परोपरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हा चि भाव माझ्या चित्तश । नाहश आचणकां गती िाड मज ॥ ३ ॥

३८४८. मज नाहश कोठें उरला दु जुन । मायबापाचवण ब्रह्मांडश ही [दे . त. हें .] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. कासया

चजकर करणें.] कासया चजकीर करणें येचवसश । [पां. भयनि.] भयािी मानसश निता खंती ॥ ॥ चवश्वंभराचिये

विषयानु क्रम
लागलों सांभाळश । संत नेती िाली आपुचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें [दे . त. पाळणें पोाणें.] पाळण पोाण । करी
नारायण सवुस्वेंसी ॥ ३ ॥

३८४९. नाहश चहत ठावें जननीजनका । दाचवले लौचककािार तशहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंिळ्यािे काठी
[दे . अंिळें लागलें .] लागले आंिळे । घात एकवेळे मागेंपुढें ॥ ॥ न ठे वावी िाली करावा चविार । वरील आहार
गळी लावी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केला चनवाडा रोकडा । राऊत हा घोडा हातोहातश ॥ ३ ॥

३८५०. आतां पहाशील काय मािंा अंत । आलों शरणागत तुज दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करश अंगीकार
राखें पायांपाशश । िंणश चदसों दे सी कशचवलवाणें ॥ ॥ नाहश आइचकली मागें ऐसी मात । जे त्वां शरणागत
उपेचक्षले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां िरश अचभमान । आहे सी तूं दानशूर दाता ॥ ३ ॥

३८५१. होईल तो भोग भोगीन आपुला । न घलश चवठ्ठला भार तुज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मांपासाव हें
इच्छीतसें दान । अंतरशिें ध्यान मुखश नाम ॥ ॥ नये काकुलती गभुवासांसाटश । न िरश हें पोटश भय कांहश ॥
२ ॥ तुका ह्मणे मज उदं ड एवढें । न वांिावें पुढें मायबापा ॥ ३ ॥

३८५२. मािंा तों स्वभाव आहे अनावर । तुज दे तां भार [पां. काय.] कांहश नव्हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें कळों
आलें मज नारायणा । जागृती चह स्वप्ना ताळ नाहश ॥ ॥ संपाचदला तो हा अवघा बाह् रंग । तुिंा नाहश संग
अभ्यंतरश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्या नाहश [पां. पाट.] पाठी पोट । [पां. असे तें नीघोट एकजाती.] असोचन चनघोट काय
जाती ॥ ३ ॥

३८५३. काय तुिंी ऐसी वेिते गांठोळी । [दे . त. मांहे.] मािंी टाळाटाळी करीतसां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ितुराच्या राया आहो पांडुरंगा । ऐसें तचर सांगा चनवडू चन ॥ ॥ कोण तुह्मां सुख असे या कवतुकें । भोचगतां
अनेकें दु ःखें आह्मी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय जालासी चनगुण
ु । आह्मां येथें कोण सोडवील ॥ ३ ॥

३८५४. दे वािी पूजा हे भूतािें पाळण । मत्सर तो सीण बहु तांिा ॥ १ ॥ रुसावें फुगावें आपुचलयावचर ।
उरला तो हचर सकळ ही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतपण यां चि नांवें । जचर होय जीव सकळांिा ॥ ३ ॥

३८५५. [त. नेणें.] नाहश जप तप जीवािी [पां. जीवासी.] आटणी । मनासी दाटणी नाहश केली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ चनजचलया ठायी पोकाचरला िांवा । सांकडें तें दे वा चनवारावें [पां. तुज मािंें ।. दे . तुिंें मज.] ॥ ॥ नाहश आणूचनयां
समर्तपलें जळ । सेवा ते केवळ नितनािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मश वेचिलश उत्तरें । घेतलश उदारें साि भावें ॥ ३
॥

३८५६. दे ह [दे . त. दं ड तंव. पां. दे ह तंव असे. हाि अभंग दे . (भा. २ अ ८०२–१३४६ पाहा) व त. (अ. ३८६९–४३१३ पाहा) या

दोनहश प्रतशत दु बार आहे . तेथें दोनही चठकाणी ‘दे ह तंव’ असाि पाठ आहे व हाि िांगला आहे .] तंव आहे प्रारब्िा अिीन । यािा मी कां
सीण वाहू ं भार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सरो मािंा काळ तुचिंया नितनें । कायावािामनें इच्छीतसें ॥ ॥ लाभ तो न
चदसे याहू चन दु सरा । आणीक दातारा येणें जनमें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलों सोसीत संकटें । मी मािंें वोखटें आहे
दे वा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३८५७. सकळ तुिंे पायश माचनला चवश्वास । न करश उदास आतां मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जीवश [पां. वािे.]

गातां गोड आइकतां कानश । पाहातां लोिनश मूती तुिंी ॥ ॥ मन त्स्थर मािंें जालें से चनिळ । वाचरलश
सकळ आशापाश ॥ २ ॥ जनमजराव्याचि चनवाचरलें दु ःख । वोसंडलें सुख प्रेम [पां. प्रेम िणी.] िरी ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे मज जाला हा चनिार । आतां वांयां फार काय बोलों ॥ ४ ॥

३८५८. [दे . यांत अक्षरांवर अंक घालू न ‘होऊं शब्दस्पशु नये मािंा तुह्मां’ असें केलें आहे .] नये मािंा तुह्मां होऊं शब्दस्पशु
। चवप्रवृद
ं ा [त. चवप्र तुह्मी वृंदा ब्राह्मणासी. पां. चवप्र तुह्मी चवद्धांस ब्राह्मणांसी.] तुह्मां ब्राह्मणांसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचनयां तुह्मां
कचरतों चवनंती । द्यावें शेाें हातश उरलें तें ॥ ॥ वेदश कमु जैसें बोचललें चवचहत । [दे . शरा.] करावी ते नीत
चविारूचन ॥ २ ॥ तुमिा स्विमु मािंा अचिकार । भोजन उत्तर तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

३८५९. बहु त असती मागें सुखी केलश । अनाथा माउली चजवांिी तूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचिंया संकटा न
िरश अळस । लावुचनयां कास पार पावश ॥ ॥ कृपावंता करा ज्यािा अंगीकार । तया संवसार नाहश पुनहां ॥
२ ॥ चविाचरतां नाहश दु जा बचळवंत । ऐसा सवुगत व्यापी कोणी ॥ ३ ॥ [पां. हें कडवें नाहश.] ह्मणउचन चदला मुळश
जीवभाव । दे ह केला वाव समाचिस्थ ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नाहश जाणत आणीक । तुजचवण एक पांडुरंगा ॥ ५ ॥

३८६०. वैभवािे िनी सकळ शरणागत । सत्यभावें चित्त अर्तपलें तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेदी उरों दे व
आपणांवग
े ळें । [त. भााणाचिये.] भावाचिया बळें ठायाठाव ॥ ॥ जाणोचन नेणती अंगा आली दशा । मग होय
इच्छा आपणे चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बरे िाकयािें चजणें । माता स्तनपानें वाढचवते ॥ ३ ॥

३८६१. आह्मां दे णें िरा सांगतों तें कानश । निता पाय मनश चवठोबािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते णें [पां. माझ्या

चित्ता.] मािंें चित्त होय समािान । चवलास चमष्टान्न न लगे सोनें ॥ ॥ व्रत एकादशी दारश वृद
ं ावन । कंठश ल्या
रे ले णें तुळसीमाळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यािे घरशिी उष्टावळी । मज ते चदवाळी दसरा सण ॥ ३ ॥

३८६२. आतां मी अननय येथें [पां. त. नव्हे .] अचिकारी । होइन [पां. होईल.] कोणे परी नेणें दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ पुराणशिा अथु ऐकतां मानस । होतो कासावीस जीव मािंा ॥ ॥ इंचद्रयांिे आह्मी पांचगलों अंचकत ।
त्यांच्या संगें चित्त रंगलें तें ॥ २ ॥ एकािें ही जेथें [पां. मज.] न घडे दमन । अवघश नेमन
ू कैसश [पां. राखूं कैसी.]

राखों ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जरी मोकचळसी आतां । तरी मी अनंता वांयां गेलों ॥ ४ ॥

३८६३. आवडी िरोनी आले ती आकारा । केला हा पसारा याजसाटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें मी तुिंें नाम
गाईन आवडी । क्षण एक घडी चवसंबन
े ा॥ ॥ वमु [दे . िरावें.] जाणावें हा मुख्यिमुसार । अवघे प्रकार [पां. तथा
पोटी.] तयापासश ॥ २ ॥ वेगळ्या [पां. वेगळाल्या.] चविारें वेगळाले भाव । िरायासी ठाव बहु नाहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
घालूं इच्छे चिये पोटश । [पां. कवतुकें.] कवळु नी िाकुटी मूती जीवें ॥ ४ ॥

३८६४. भागलों मी आतां आपुल्या स्वभावें । कृपा करोचन दे वें आश्वासीजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे उचन
आनलगन प्रीतीच्या पचडभरें । अंगें हश दातारें चनववावश ॥ ॥ अमृतािी दृष्टी घालू चनयां वरी । शीतळ हा करश
जीव मािंा ॥ २ ॥ घेईं उिलू चन पुसें तानभूक । पुसश मािंें मु ख पीतांबरें ॥ ३ ॥ [पां. बैसोचनयां.] बुिंावोचन मािंी
िरश [दे . हनुवंटी.] हनु वटी । ओवाळु नी चदठी करुनी सांडश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे बापा आहो चवश्वंभरा । आतां कृपा
करा ऐसी कांहश ॥ ५॥

विषयानु क्रम
 ३८६५. न सरे लु चटतां मागें बहु तां जनश । जुनाट हे खाणी उघचडली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चसद्ध महामुचन
सािक संपन्न । नतहश हें जतन केलें होतें ॥ ॥ पायाळाच्या गुणें पचडलें ठाउकें । जगा पुड
ं चलकें दाखचवलें ॥
२ ॥ तुका ह्मणे ते थें [दे . येथें होतों मी दु बळें । आलें या कपाळें ॰.] होतों मी दु बळा । आलें या कपाळा थोडें बहु ॥ ३ ॥

३८६६. भगवें तरी श्वान सहज वेा त्यािा । ते थें अनु भवािा काय पंथ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाढवुनी [दे . त.

िटा.] जटा चफरे दाही चदशा । तरी जंबुवा

े ा सहज त्स्थचत ॥ ॥ कोरोचनयां भूमी [पां. मध्यें करी वास ।. त. मध्यें कचरती
वास ।.] कचरती मिश वास । तरी उं दरास काय वाणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें कासया करावें । दे हासी दं डावें
वाउगें चि ॥ ३ ॥

३८६७. िनय चदवस आचज डोचळयां लािला । आनंद दे चखला िणीवरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनय जालें मुख
चनवाली [पां. रंगली.] रसना । नाम नारायणा घोंा करूं ॥ ॥ िनय हें मस्तक [पां. सवांगा.] सवांग शोभलें ।
संतािश पाउलें लागताती ॥ २ ॥ िनय आचज पंथें िालती पाउलें । टाचळया [दे . ‘टाचळया शोभेले॰’ व ‘पावलों पाऊलें ॰’ या
िरणांच्या जागा परस्पराशश बदलल्या आहे त.] शोभले िनय कर ॥ ३ ॥ िनय तुका ह्मणे आह्मांसी फावलें । पावलों पाउलें
चवठोबािश ॥ ४ ॥

३८६८. बरवी हे वेळ सांपडली संचि । साह् जाली बुचद्ध संचितासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येणें पंथें मािंश
िाचललश पाउलें । दरुाण जालें संतां पायश ॥ ॥ त्राचसलें दचरद्रें दोाा जाला खंड । त्या चि काळें नपड
पुनीत जाला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाला अवघा व्यापार । आली वेरिंार फळासी हे ॥ ३ ॥

३८६९. [पां. आपण्या.] आपणा लागे काम वाण्याघरश गुळ । त्यािे याचत कुळ काय कीजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
उकरड्यावरी वाढली तुळसी । टाकावी ते कैसी [त. ठाया गुण.] ठायागुणें ॥ ॥ गाईिा जो भक्ष अमंगळ खाय
। तीिें दूि काय सेवूं नये ॥ २॥ तुका ह्मणे काय [पां. सालपटासी.] सलपटासी काज । फणसांतील बीज काढु चन
घ्यावें ॥ ३ ॥

३८७०. जयासी नावडे वैष्ट्णवांिा संग । जाणावा तो मांग [पां. जनमांतनरिा.] जनमांतरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अपचवत्र वािा जातीिा अिम । आिरण िमु नाहश जया ॥ ॥ मंजुळवदनश बिनागािी कांडी । शेवटश [पां.

सेवटीिी घडी.] चबघडी जीवप्राणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्यािा चपता नाहश शुद्ध । तयासी गोनवद अंतरला ॥ ३ ॥

३८७१. वांिंेनें दाचवलें गऱ्हवार [दे . त. ॰ लक्षणें.] लक्षण । चिरगुटें घालू न वाथयाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते वश
[पां. शब्द िंणी.] शब्दज्ञानी कचरती िावटी । ज्ञान पोटासाटश चवकूचनयां ॥ ॥ बोलाचि ि कढी बोलािा चि भात
। जेवुचनयां तृप्त कोण जाला ॥ २ ॥ कागदश चलचहतां नामािी साकर । िाचटतां मिुर गोडी नेदी ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे जळो जळो ते महं ती । नाहश लाज चित्तश [पां. चनसुगाला.] आठवण ॥ ४ ॥

३८७२. तुचिंया पाळणा ओढे मािंें मन । गेलों चवसरोन दे हभाव ॥ १ ॥ लागला पालट फेडणें उसणें ।
येणें चि प्रमाणें पांडुरंगा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा जीव जैसा ओढे । तैसा चि चतकडे पाचहजेल ॥ ३ ॥

३८७३. मी दास तयांिा जयां िाड नाहश । सुखदु ःख दोहश चवरचहत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ राचहलासे उभा
भीवरे च्या तीरश । कट दोहश करश िरोचनयां ॥ ॥ नवल काय तरी पािाचरतां पावे । न [त. न संवरत. पां. न श्वरीता.]

विषयानु क्रम
स्मरत िांवे भक्तकाजा ॥ २ ॥ सवु भार मािंा त्यासी आहे निता । तो चि मािंा दाता स्वचहतािा ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे त्यासी गाईन मी गीतश । आणीक तें चित्तश न िरश कांहश ॥ ४ ॥

३८७४. जुंिंायाच्या गोष्टी ऐकतां चि सुख । कचरतां हें [पां. दे हे दु ःख.] दु ःख थोर आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसी
हचरभत्क्त सुळावरील पोळी । चनवडे तो बळी चवरळा शूर ॥ ॥ नपड पोचसचलयां चवायांिा पाइक ।
वैकुंठनायक कैंिा ते थें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे व्हावें दे हासी उदार । रकुमादे वीवर जोडावया ॥ ३ ॥

३८७५. पाााण प्रचतमा सोनयाच्या पादु का । हें हो [पां. तो.] हातश एका समथािे ॥ १ ॥ अनाचमका हातश
समथािा चसक्का । न माचनतां लोकां येइल कळों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें दु राग्रह खोटा । आपुल्या अदृष्टा शरण
जावें ॥ ३ ॥

३८७६. बहु या प्रपंिें भोगचवल्या खाणी । टाकोचनयां मनश ठे चवला सीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
पायांपाशश लपवावें दे वा । नको पाहू ं सेवा भक्ती मािंी ॥ ॥ बहु भय वाटे एकाच्या बोभाटें । [पां. आलीया.]

आली घायवटे चफरोचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चसगे [पां. भरी आसें माप । आतां िुकवा पाप मागील तें.] भरूं आलें माप ।
चवयोग संताप जाला तुिंा ॥ ३ ॥

३८७७. िरूचनयां मनश बोचललों संकल्प । [पां. होसील.] होसी तचर बाप चसद्धी पाव [पां. नेई.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ उत्कंठा हे आजी जाली मािंे पोटश । मोकचळली गोष्टी टाळाटाळ ॥ ॥ मािंा मज असे ठाउका चनिार ।
उपाचि उत्तर न साहे पैं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जचर चदली आठवण । तचर अचभमान िरश [पां. मािंा.] यािा ॥ ३ ॥

३८७८. आचजवरी होतों संसारािे हातश । आतां ऐसें चित्तश उपजलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुला शरणागत
व्हावें नारायणा । अंगीकारा [पां. अंगीकारी.] चदना आपुचलया ॥ ॥ चवसरलों काम याजसाठश िंदा । सकळ
गोनवदा मािंें तुिंें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवज्ञापना पचरसावी । आवडी हे जीवश जाली तै सी ॥ ३ ॥

३८७९. िनयिनय ज्यास पंढरीसी वास । िनय ते जनमास प्राणी आले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . बहु ] िहु
खाणीमध्यें होत कोणी एक । चत्रगुण कीटक पचक्षराज ॥ ॥ उत्तम िांडाळ नर नारी बाळ । अवघे चि सकळ
ितुभज
ु ॥ २ ॥ अवघा चवठ्ठल ते थें दु जा नाहश । भरला अंतबाहश [दे . अतुबानह. त. अंतरबाही.] सदोदीत ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे ते थें [दे . येथें.] होउनी राहे न । सांडोवा [त. साडोवा पाााण] पाााण पंढरीिा ॥ ४ ॥

३८८०. असंत लक्षण भूतांिा मत्सर । मनास चनष्ठुर अचतवादी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरीिा रंग उमटे
बाहे री । वोळचखयापरी आपेंआप ॥ ॥ संत ते समय वोळखती वेळ । [पां. संतुष्ट.] ितुष्ट चनमुळ चित्त सदा ॥ २
॥ तुका ह्मणे चहत उचित अनुचित । मज लागे चनत [पां. चनत्य.] आिरावें ॥ ३ ॥

३८८१. आतां काय खावें कोणीकडे जावें । गावांत रहावें कोण्या बळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोपला पाटील
ये [त. पां. गांवशिे हे लोक । आतां मज भीक॰.] गावशच्या लोकां । आतां मज चभका कोण घाली ॥ ॥ आतां येणें िवी
सांचडली ह्मणती । चनवाडा कचरती चदवाणांत ॥ २ ॥ भल्या लोकश [पां. लोकापासी सांचग॰.] यासी सांचगतली मात ।
केला मािंा घात दु बुळािा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे यािा संग नव्हे भला । शोिीत चवठ्ठला जाऊं आतां ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ३८८२. चवठ्ठलावांिोचन ब्रह्म जें बोलती । विन तें संतश मानूं नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवठ्ठलावांिचू न जेजे
उपासना । अवघा चि जाणा संभ्रमु [पां. श्रमचि.] तो ॥ ॥ चवठ्ठलावांिूचन सांगतील गोष्टी । वांयां ते नहपुटी होत
जाणा ॥ २ ॥ चवठ्ठलावांिूचन जें कांहश जाणती । चततुल्या [पां. चततुक्या.] चवत्पचत्त वाउगीया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे एक
चवठ्ठल चि खरा । येर तो पसारा वाउगा चि ॥ ४ ॥

३८८३. सवु काळ डोळां बैसो नारायण । नयो अचभमान आड मध्यें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िाड पडो [पां. माझ्या.]
तुझ्या थोरपणावचर । वािे नरहचर उच्चारीना ॥ ॥ जळो अंतरशिें सवु जाणपण । चववादविन अहं तेिें ॥ २ ॥
सकळां िरणश गचळत मािंा जीव । तुका ह्मणे भाव एकचवि ॥ ३ ॥

३८८४. मिुरा उत्तरासवें नाहश िाड । अंतरंगश वाड [पां. प्रेम.] भाव असो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्राणावेगळा न
करी नारायण । मग नसो ज्ञान मूखु बरा ॥ ॥ जनननदा होय [पां. तो न करावा व्यापार.] तो बरा चविार । थोरवीिा
भार कामा नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. भाव चनष्ठावंत चित्तश.] चित्तश भाव चनष्टावंत । दया क्षमा शांत [पां. शांती.] सवां भूतश
॥३॥

३८८५. [पां. िंाडें वोरपोचन.] िंाडा वरपोचन खाऊचनयां पाला । आठवी चवठ्ठला वेळोवेळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
वल्कलें नेसुचन [पां. निचिया वेढुनी.] ठु ं गा गुंडाळु नी । सांडी जवळु नी दे हभान [त. दे हभाव. दे . दे हभान जवळु नी.] ॥ ॥
लोकमान [पां. वमनसमान.] वमनासमान मानणें । एकांतश राहणें चवठोसाटश ॥ २ ॥ सहसा करूं नये प्रपंिश
सौजनय । सेवावें अरण्य एकांतवास ॥ ३ ॥ ऐसा हा चनिार करी जो मनािा । तुका ह्मणे त्यािा पांग चफटे ॥ ४
॥

३८८६. भत्क्तभावें करी बैसोचन चनचित । नको गोवूं चित्त प्रपंिासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एका दृढ [पां. िरश.]

करश पंढरीिा राव । मग तुज उपाव पुचढल सुिे ॥ ॥ नको करूं कांहश दे वतापूजन । जप तप ध्यान तें ही
नको ॥ २ ॥ माचनसील [त. जनी.] िंणी [पां. आपलीया.] आपचलक कांहश । येरिंार पाहश न िुके कदा ॥ ३ ॥ ऐसे
जनम चकती पावलासी दें हश । अिंूचन कां नाहश [पां. नकळे .] कळली सोय ॥ ४ ॥ सोय िरश आतां होय [पां. होईं तूं.]

पां सावि । अनु भव आनंद आहे कैसा ॥ ५ ॥ सहज कैसें आहे ते थीिें तें [पां. हें .] गुज । अनुभवें चनज पाहे तुकश ॥
६ ॥ तुका ह्मणे आतां होईं तूं सावि । तोडश भवबंि एका जनमें ॥ ७ ॥

३८८७. दोराच्या आिारें पवुत िढला । [पां. पाउलासी.] पाउलासाटश केला अपघात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अष्टोत्तरशें व्याचि [दे . ज्य. त. जे. पां. ‘ज्या’ नाहश.] ज्या वैद्यें [पां. वैद्य.] दवडु नी । तो वैद्य मारूचन [पां. “उत्तीणु जाला” याबद्दल
“उत्तीणुता”.] उत्तीणु जाला ॥ ॥ नव मास माया वाइलें उदरश । ते माता िौबारश नग्न केली ॥ २ ॥ गायत्रीिें
क्षीर चपळु नी घेउनी । उपवासी बांिोनी ताडन करी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे [पां. गुरुननदकािें तोंड.] दासां ननदी त्यािें
तोंड । पहातां नरककुंड पूवज
ु ांसश ॥ ४ ॥

३८८८. न कळे ब्रह्मज्ञान आिार चविार । लचटका वेव्हार करीतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवश्वाचमत्री [पां.

चवश्वाचमत्र] पोटश तयािा अवतार । नांव महाखर िांडाळािें ॥ ॥ द्रव्यइच्छे साटश करीतसे कथा । काय त्या
पाचपष्ठा न चमळे खाया ॥ २ ॥ पोट पोसावया तोंडें बडबडी । नाहश िडफुडी एक [पां. येकी.] गोष्टी ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे तया काय व्याली रांड । येउचनयां भंड [पां. भांड.] जनामध्यें ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ३८८९. चनत्य उठोचनयां [पां. खावयािी निता. दे . खायािी निता.] खायािीि निता । आपुल्या तूं चहता
नाठवीसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जननीिे पोटश उपजलासी जेव्हां । निता तुिंी ते व्हां केली ते णें ॥ ॥ िातकां
लागूचन मे घ चनत्य वाे । तो तुज उदास करील केवश ॥ २ ॥ पक्षी वनिरें आहे त भूमीवचर । तयांलागश हचर
उपेक्षीना ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे भाव िरुन राहें चित्तश । तचर तो श्रीपचत उपेक्षीना ॥ ४ ॥

३८९०. जेजे आळी केली ते ते गेली वांयां । उरला पंढचरराया श्रम मािंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय समािान
केलें कोणे वेळे । [दे . त. कोणें.] कोणे मािंे लळे पाचळयेले ॥ ॥ अभ्यास [पां. आभास.] तो नाहश स्वप्नश ही दु चिता
। प्रत्यक्ष बोलतां कैंिा [पां. कैिा तो.] चि तो ॥ २ ॥ आतां पुढें लाज वाटे पांडुरंगा । भक्त ऐसें जगामाजी जालें ॥
३ ॥ तुका ह्मणे आतां नाहश भरवसा । मोकचलसी ऐसा वाटतोसी ॥ ४ ॥

३८९१. पूवींहू चन बहु भक्त सांभाचळले । नाहश अव्हे चरले दास कोणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेजे शरण आले
ते ते आपंचगले । पवाडे चवठ्ठले ऐसे तुिंे ॥ ॥ चमरवे [पां. चमरवी िरणी ब्रीद ऐचसया गोष्टीिें.] िरणश ऐसीये गोष्टीिें ।
भक्तसांभाळािें ब्रीद [पां. प्रेम.] ऐसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मांसाटश येणें रूपा । माझ्या मायबापा पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३८९२. ददुु रािें चपलुं ह्मणे रामराम । नाहश उदक उष्ट्ण होऊं चदलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कढे माजी बाळ करी
तळमळ । गोनवद गोपाळ पावें वेगश ॥ ॥ आज्ञा तये काळश केली पावकासी । िंणी चपलीयासी तापवीसी ॥ २
॥ तुका ह्मणे तुिंे ऐसे हे पवाडे । वर्तणतां चनवाडे सुख वाटे ॥ ३ ॥

३८९३. करुणा बहु त तुचिंया अंतरा । मज चवश्वंभरा कळों आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पक्षीयासी तुिंें नाम जें
ठे चवलें । [पां. चतये.] तयें उद्धचरलें गणकेसी ॥ ॥ कुंचटणी ते दोा [पां. ॰ते बहु दोा आि॰.] बहु आिरली । नाम घेतां
आली करुणा तुज ॥ २ ॥ हृदय कोमळ तुिंें नारायणा । ऐसें बहु ता जनां ताचरयेलें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे सीमा
नाहश तुिंे दये । कोमळ हृदय पांडुरंगा ॥ ४ ॥

३८९४. [त. दे . आजामेळा.] आजामीळ अंत मरणासी आला । तोंवचर स्मरला नाहश तुज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
प्राण जाते वळ
े े ह्मणे नारायण । त्यासाटश चवमान पाठचवलें ॥ ॥ बहु त कृपाळु होसी जगन्नाथा ।
त्रैलोक्यसमथा सोइचरया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भक्तकाज तूं कैवारी । तुज साही िारी वर्तणताती ॥ ३ ॥

३९९५. िमु रक्षावया अवतार घेशी । आपुल्या पाचळसी भक्तजना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंबऋाीसाटश जनम
सोचसयेले [दे . त. सोचसयेलें.] । दु ष्ट चनदाचळले चकती एक ॥ ॥ िनय तुज कृपानसिु ह्मणतील । आपुला तूं [पां.

तो.] बोल साि करश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज वर्तणती पुराणें । होय [दे . नारायणें.] नारायण दयानसिु ॥ ३ ॥

३८९६. येउनी जाउनी पाहें तुजकडे । पचडल्या सांकडें नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आणीक कोणािा
मज नाहश आिार । तुजवचर भार जीवें भावें ॥ ॥ चनष्ठुर अथवा होईं तूं कृपाळ । तुज सवुकाळ चवसरें ना ॥ २
॥ आपुलें विन राहावें सांभाळू न । तुह्मां आह्मां जाण पचडपाडु ॥ ३ ॥ ज्याच्या विनासी अंतर पडे ल । बोल तो
होईल तयाकडे ॥ ४ ॥ तुह्मां आह्मां तैसें नाहश ह्मणे तुका । होशील तूं सखा जीवलग ॥ ५ ॥

३८९७. आइक नारायणा विन मािंें खरें । सांगतों चनिारें तुजपासश ॥ १ ॥ नाहश भाव मज पचडली
लोकलाज । राचहलें से काज तुिंे पायश ॥ २ ॥ जचर तुज कांहश करणें उचित । तारश तूं [पां. हा.] पचतत तुका ह्मणे
॥३॥

विषयानु क्रम
 ३८९८. अनाथ परदे शी हीन दीन भोळें । उगलें चि लोळे तुिंे रंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलें ह्मणावें मज
नु पेक्षावें । नेमसुख द्यावें मायबापा ॥ ॥ कासवीिे पचर [दे . दक्षी.] दृष्टी पाहें मज । चवज्ञानश उमज दावुचनयां ॥
२ ॥ तुका ह्मणे तुिंा जालों शरणागत ॥ काया वािा चित्त दु जें नाहश ॥ ३ ॥

३८९९. पावलों पंढरी वैकुंठभुवन । िनय आचज चदन सोचनयािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पावलों पंढरी
आनंदगजरें । वाजतील तुरें शंख भेरी ॥ ॥ पावलों पंढरी क्षेमआनलगनश । संत या सज्जनश चनवचवलें [पां.

चनवचवलों.] ॥ २ ॥ पावलों पंढरी पार नाहश सुखा । भेटला हा सखा मायबाप ॥ ३ ॥ पावलों पंढरी येरिंार खुंटली
। माउली वोळली प्रेमपानहा ॥ ४ ॥ पावलों पंढरी आपुलें माहे र । नाहश संवसार तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

३९००. अभयदान मज दे ईं गा उदारा । कृपेच्या सागरा पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे हभाव तुझ्या

ठे चवयेला पायश । आणीक मी कांहश नेणें दु जें ॥ ॥ सेवा भत्क्त भाव नेणें मी पचतत । आतां मािंें चहत तुझ्या
पायश ॥ २ ॥ अवघा चनरोचपला तुज दे हभाव । आतां मज पाव पांडुरंगा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुजें नाम चदनानाथ ।
तें मज उचित करश आतां ॥ ४ ॥

३९०१. [त. ऐसें कोणी करी । लागो तुिंी सोई ।. पां. लागे.] लागो तुिंी सोय ऐसे [पां. करी कांहश.] कोणी करी । मािंे
चवठाबाई जनचनये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचततपावन ह्मणचवसी जरी । [पां. अव्हे रु न करश तरी मािंा ।.] आवरण करश तरी
मािंें ॥ ॥ नाहश तरी ब्रीद टाकश सोडू चनयां । न िचरसी माया जरी मािंी ॥ २ ॥ बोचलला तो बोल करावा
सािार । तचर लोक बरें ह्मणतील ॥ ३ ॥ करावा संसार लोक लाजे भेणें । विनासी उणें येऊं नेदश ॥ ४ ॥ तुह्मां
आह्मां तैसें नाहश ह्मणे तुका । होशील तूं सखा जीवलग ॥ ५ ॥

३९०२. तूं आह्मां सोयरा सज्जन सांगाचत । तुजलागश प्रीचत [दे . िालीसप्त.] िालो सदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं
मािंा चजव्हाळा जीवािा चजवलग । होसी अंतरंग अंतरशिा ॥ ॥ गण गोत चमत्र तूं मािंें जीवन ।
अननयशरण तुझ्या पांयश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवुगुणें तुिंा दास । आवडे अभ्यास सदा तुिंा ॥ ३ ॥

३९०३. आवडे ल तैसें तुज आळवीन । वाटे समािान जीवा तैसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश येथें कांहश
लौचककािी िाड । तुजचवण गोड दे वराया ॥ ॥ पुरवश मनोरथ अंतरशिें आतु । िायेवचर गीत गाईं तुिंें ॥ २
॥ तुका ह्मणे लें की आळवी माहे रा । गाऊं या संसारा तुज तैसें ॥ ३ ॥

३९०४. मािंें मुख नामश रंगो सवुकाळ । गोनवद गोपाळ राम कृष्ट्ण ॥ १ ॥ अबद्ध [पां. वाकुडें .] िांगलें
गाऊं भलतैसें । [पां. बाळ वदे जैसें मायबापा.] कळलें हें जैसें मायबापा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज न लगे वांकडें । मी तुिंें
बोबडें बाळ तानहें ॥ ३ ॥

३९०५. यालागश आवडी ह्मणा राम कृष्ट्ण । जोडा नारायण सवुकाळ ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ सोपें हें सािन
लाभ येतो घरा । वािेसी उच्चारा राम हचर ॥ ॥ न लगती कष्ट न लगे सायास । करावा अभ्यास चवठ्ठलािा ॥
२ ॥ न लगे तप तीथु करणें महादान । केल्या एक मन जोडे हचर ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कांहश न वेचितां िन । जोडे
नारायण नामासाटश ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ३९०६. िंांकूचनयां नेत्र काय जपतोसी । [त. दे . जंव.] जों नाहश मानसश प्रेमभाव ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. रामकृष्ट्ण
ह्मणा उघडा॰.] रामनाम ह्मणा उघड मंत्र जाणा । िुकती यातना गभुवास ॥ ॥ मंत्र यंत्र संध्या कचरसी
जडीबुटी । ते णें भूतसृष्टी पावसील ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐक सुंदर मंत्र एक । भवनसिुतारक रामनाम ॥ ३ ॥

३९०७. पाचपया िांडाळा हचरकथा नावडे । चवायालागश [पां. चवायी आवडे .] आवडे गाणें त्याला ॥ १॥ ॥
ध्रु. ॥ ब्राह्मणा दक्षणा दे तां रडे रुका । चवायालागश फुका [पां. लु टी घन.] लु टीतसे ॥ ॥ वीतभचर लं गोटी नेदी
अतीताला । खीरम्या [पां. भोरप्यासी शाला वाटीतसे ।.] दे तो शाला भोरप्यासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्याच्या थुंका
तोंडावचर । जातो यमपुरश भोगावया ॥ ३ ॥

३९०८. [दे . क्षुिारथी पां. क्षुिाथी दु ष्ट्काळ अन्ने पीचडयेले.] क्षुिाथी अन्नें दु ष्ट्काळें पीचडलें । चमष्टान्न दे चखलें तेणें जैसें
॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें तुिंे पायश लांिावलें मन । िंुरे मािंा प्राण भेटावया ॥ ॥ मांजरें दे चखला लोचणयांिा
गोळा । लावुचनयां डोळा बैसलें से ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां िंडी घालूं पाहें । पांडुरंगे माये तुिंे पायश ॥ ३ ॥

३९०९. स्वामीसी संकट पडे जे गोष्टशिें । काय त्या प्रेमािें सुख मज ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ दु ःखवीना चित्त
तुिंें नारायणा । कांहश ि मागेना तुजपासश ॥ ॥ चरचद्ध चसचद्ध मोक्ष संपचत्त चवलास । सोचडयेली आस यािी
जीवें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एके वेळे दे ईं भेटी । वोरसोचन पोटश आनलगावें ॥ ३ ॥

३९१०. दे व नतहश बळें िचरला [पां. सायास.] सायासें । करूचनयां नास उपािीिा ॥ १ ॥ पवुपक्षी [पां.

पूवुपक्ष.] िातु चिःकाचरलें जन । स्वयें जनादु न ते चि जाले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे यासी न िले तांतडी । अनु भवें
गोडी येइल कळों ॥ ३ ॥

३९११. भेटीवांिोचनयां दु जें नाहश चित्तश । येणें काकुलती याजसाटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भेटोचनयां बोलें
आवडीिें गुज । आनंदाच्या भोजें जेवूं संगें ॥ ॥ मायले करासी नाहश दु जी पचर । जेऊं बरोबरी बैसोचनयां ॥ २
॥ तुका ह्मणे ऐसें अंतरशिें आतु । यावें जी त्वचरत नारायणा ॥ ३ ॥

३९१२. [दे . त. पां. आचवसािे.] आचमाािे आसे गळ चगळी मासा । फुटोचनयां घसा मरण पावे ॥ १॥
मरणािे वेळे करी तळमळ । आठवी कृपाळ तये वेळश ॥ २ ॥ अंतकाळश ज्याच्या नाम आलें मुखा । तुका ह्मणे
सुखा पार नाहश ॥ ३ ॥

३९१३. जायािें शरीर जाईल क्षणांत । कां हा गोचपनाथ पावे चि ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. दे . कृपेिे सागर तुह्मी
संत सारे । चनरोप हा फार सांगा दे वा ॥.] तुह्मी संत सारे कृपेिे सागर । मािंा चनरोप फार सांगा दे वा ॥ ॥ अनाथ
अज्ञान कोणी नाहश [दे . त्याचस.] त्याला । पायापें चवठ्ठला ठे वश मज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें [पां. ऐसी करा चनरवण ।.]

करावें चनवाण । मग तो रक्षण कचरल मािंें ॥ ३ ॥

३९१४. त्रासला हा जीव संसारशच्या सुखा । तुजचवण सखा नाहश कोणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें मािंे मनश
वाटे नारायणा । घालावी िरणावचर चमठी ॥ ॥ कइं तें सुद
ं र दे खोचन [पां. दे खेन.] रूपडें । आवडीच्या कोडें
आळं गीन ॥ २॥ नाहश पूवु पुण्य मज पापरासी [पां. पामरासी.] । ह्मणोनी पायांसी अंतरलों ॥ ३ ॥ अलभ्य लाभ
कैंिा संचितावेगळा । चवनवी गोपाळा दास तुका ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ३९१५. मोलािें आयुष्ट्य वेिचु नयां जाय । पूवुपण्ु यें होय लाभ यािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. अनंता जनमशिा.]

अनंतजनमशिे शेवट पाहतां । नर दे ह हातां आला तुझ्या ॥ ॥ कराल ते जोडी येईल कायासी । ध्यावें
चवठ्ठलासी सुखालागश ॥ २ ॥ सांिचलया िन होईल ठे वणें । तैसा नारायण जोडी करा ॥ ३ ॥ करा हचरभक्ती
परलोकश ये [‘ये’ नाहश.] कामा । सोडवील यमापासोचनयां ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे करा आयुष्ट्यािें मोल । नका वेिूं
बोल नामेंचवण ॥ ५ ॥

३९१६. काय सुख आहे वाउगें बोलतां । ध्यातां पंढचरनाथा कष्ट नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. ‘सवुकाळ’ ॰ हें

कडवें ‘रामकृष्ट्ण रंगश’ या कडव्याच्या मागून आहे.] सवुकाळ वािे उच्चाचरतां हचर । तया सुखा सचर पाड नाहश ॥ ॥ [पां.

रामकृष्ट्ण रसश.] रामकृष्ट्णरंगश रसना रंगली । अमृतािी उकळी नाम तुिंें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िनय तयािें वदन ।
जया नारायण ध्यानश मनश ॥ ३ ॥

३९१७. कीत्तुनाच्या सुखें सुखी होय दे व । पंढरीिा राव संगश आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भक्त [पां. जाई.] जाय
सदा हचर कीर्तत गात । [दे . चनत्यसेवे.] त्यासवें अनंत नहडतसे ॥ ॥ त्रैलोक्य भ्रमण चफरत नारद । [पां. त्यासवें.]

त्यासंगें गोनवद चफरतसे ॥ २ ॥ नारद मंजुळ सुस्वरें गीत गाये । मागी िालताहे संगें हचर ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
त्याला गोडी कीत्तुनािी । नाहश आचणकांिी प्रीचत ऐसी ॥ ४ ॥

३९१८. बाळें चवण माय क्षणभचर न राहे । न दे खतां होये कासाचवस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचणक उदं ड
बुिंाचवती जरी । छं द त्या अंतरश माउलीिा ॥ ॥ नावडती तया बोल आचणकािे । दे खोचनयां नािे माय दृष्टी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी चवठ्ठल माउली । आचणकांिे बोलश िाड नाहश ॥ ३ ॥

३९१९. हचरचिया भक्ता नाहश भयनिता । दु ःखचनवाचरता नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे वाहणें
संसारउिे ग । जडों नेदी पांग दे वराया [पां. दे वराव.] ॥ ॥ [पां. ‘असों द्यावा॰’ हें कडवें नाहश.] असों द्यावा िीर सदा
समािान । आहे नारायण जवळी ि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा सखा पांडुरंग । व्याचपयेलें जग ते णें एकें ॥ ३ ॥

३९२०. दसरा चदवाळी तो चि आह्मां सण [दे . सन.] । सखे संतजन [पां. हचरजन.] भेटतील ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आमुप जोडल्या [पां. पुण्याचिया रासी । पार त्या भाग्यासी नाहश ले खा ।.] सुखाचिया राशी । पार या भाग्यासी न चदसे आतां
॥ ॥ िनय चदवस आचज जाला सोचनयािा । चपकली हे वािा रामनामें ॥ २ ॥ [पां. ‘तुका ह्मणे॰’ या कडव्याच्या अगोदर
‘दु ःख हें दाचरद्र गेलें हारपोनी । मशक होउचन ठे ला काळ ॥’ हें कडवें अचिक आहे .] तुका ह्मणे काय होऊं उतराई । जीव ठे ऊं पांयश
संतांचिये ॥ ३ ॥

३९२१. चखस्तीिा [पां. ॰उदीम उचदमांत हीण । कचरती ब्राह्मण कलयुगश ।.] उदीम ब्राह्मण कलयुगश । महारवाडश
मांगश नहडतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेवसाव [पां. करी.] कचरतां पवुत मांगासी । ते पैं चवटाळासी न [पां. माचनती.] मचनती ॥
॥ मांचगणीशश चनत्य करीतसे ले खा । तोंडावचर थुंका पडतसे ॥ २ ॥ आशा माया रांडा नांव हें कागदश ।
आठवीना किश नारायण ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे ह [दे . पां. जालें .] जाला परािीन । पांडुरंगाचवण गचत नाहश ॥ ४ ॥

३९२२. [दे . जगश.] अंगश ब्रह्मचक्रया चखस्तीिा व्यापार । नहडे घरोघर [त. दारोदार.] िांडाळािे ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ अंत्यजा [पां. अंत्यजािी. दे . आंतेजा.] चखिडी घेताती मागून । गाचळयाप्रदान [दे . गाचळप्रिाचन.] मायबचहणी ॥
॥ उत्तमकुळश जनम चक्रया अमंगळ । बुडचवलें कुळ उभयतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसी कलयुगािी िाली । स्वाथें
बुडचवलश आिरणें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३९२३. हा चि मािंा नेम िचरला हो [पां. हा.] िंदा । यावचर गोनवदा भेटी द्यावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हा चि
मािंा ध्यास सदा सवुकाळ । नयावयासी मूळ येसी किश ॥ ॥ डोचळयांिी भूक पहातां श्रीमुख । आनलगणें
सुख चनवती भुजा ॥ २ ॥ बहु चित्त ओढे तयाचिये सोई । पुरला हा कांहश [पां. काई चदवस.] नवस नेणें ॥ ३ ॥
बहु बहु काळ जालों कासावीस । वाचहले बहु वस कळे वर ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां [पां. पडावें.] पाडावें हें ओिंें ।
पांडुरंगा मािंें इयावचर ॥ ५ ॥

३९२४. जेणें मािंें चहत होइल तो उपाव । कचरसील भाव जाणोचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज नाहश सुख
दु ःख तया खंती । भावना हे चित्तश नाना छं दें ॥ ॥ तोडश हे संबंि तोडश आशापाश । मज हो सायास न
कचरतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मी तों राचहलों चननित [पां. चनचित.] । कवळोचन एकांतसुख तुिंें ॥ ३ ॥

३९२५. चशखा सूत्र तुिंा गुंतला जमान । तंववचर तूं जाण श्रुचतदास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािी तुज कांहश
िुकतां चि नीत । होसील पचतत नरकवासी ॥ ॥ [पां. बहु तूं जालासी. दे . बहु . जालासी.] बहु त जालासी ितुर
शाहणा । शुद्ध आिरणा िुकों नको ॥ २ ॥ चशखा सूत्र यािा तोडश तूं संबि
ं । मग तुज बाि नाहश नाहश ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे तचर वत्तूुचन चनराळा । उमटती कळा ब्रह्मशचिया ॥ ४ ॥

३९२६. पचतव्रता ऐसी जगामध्यें मात । भोगी पांि सात अंिारश ते ॥ १ ॥ भ्रतारासी ले खी श्वानािे
समान । परपुरुाश जाण संभ्रम तो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चतच्या दोाा नाहश पार । [पां. भोगीते.] भोगील अघोर
कुंभपाक ॥ ३ ॥

३९२७. नसदळीसी नाहश पोरािी पैं आस । [दे . त. सांटचवल्याबीजास.] राहे बीज त्यास काय करी ॥ १ ॥
अथवा सेतश बीज पेचरलें भाजोन । सारा दे इल कोण काका त्यािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश [पां. राखायािी िाड.]

खायािी ते िाड । तचर कां चलगाड करुनी घेतो [दे . त. घेतोस.] ॥ ३ ॥

३९२८. संसारा आचलया एक सुख आहे । आठवावे पाये चवठोबािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येणें होय सवु संसार
सुखािा । न लगे दु ःखािा ले श कांहश ॥ ॥ घेतील तयांसी सोपें आहे सुख । बोचलयेले मुखें नारायण ॥ २ ॥
सांचगतली सोय करुणासागरें । [दे . तुका ह्मणे बरें. त. तुह्माला कांहो बरें.] तुह्मां कां हो बरें न [पां. वाटतें.] वाटे तें ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे तेणें [दे . केला उपकार.] उपकार केला । भोळ्याभाचवकाला [पां. तरायासी.] तरावया ॥ ४ ॥

३९२९. िाले हें शरीर कोणाचिये सत्ते । कोण बोलचवतें हरीचवण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे खवी [पां. ऐकवी.]

दाखवी एक नारायण । तयािें भजन िुकों नका ॥ ॥ मानसािी दे व िालवी अहं ता । मी चि एक कत्ता [पां.

ह्मणों नये.] ह्मणोचनयां ॥ २ ॥ [दे . त. वृक्षािश हश पानें.] वृक्षािें ही पान हाले त्यािी सत्ता । राचहली अहंता मग कोठें ॥
३ ॥ तुका ह्मणे चवठो भरला [पां. सबाह् । उणें काय आहे िरािरश. त. सवाही । उणा कोठें आहे िरािरश.] सबाहश । तया उणें
कांहश िरािरश ॥ ४ ॥

३९३०. मायारूपें ऐसें मोचहलें से [पां. मोचहयेलें.] जन । भोचगती पतन नानाकमें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय [पां.

त्यािी.] यािी प्रीती कचरतां आदर । दु राचवतां दू र तें चि भलें ॥ ॥ नाना छं द अंगश बैसती चवकार । छचळयेले
फार तपोचनचि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें चसकचवतों तुज । आतां िरी लाज मना पुढें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३९३१. जेजे कांहश मज होईल वासना । ते ते नारायणा व्हावें तुह्मश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय भाव एक
चनवडू ं चनराळा । जाणसी तूं कळा अंतरशिी ॥ ॥ तुजचवण मज कोण आहे सखा । जें [दे . सांगा.] सांगों
आचणकां जीवभाव ॥ २ ॥ अवघें चपशु न जालें असे जन । आपपर कोण नाठवे हें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तूं चि जीवांिें
जीवन । मािंें समािान तुिंे हातश ॥ ४ ॥

३९३२. कैसी करूं आतां सांग तुिंी सेवा । शब्दज्ञानें दे वा नाश केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां तुिंें वमु न
कळे अनंता । तुज न संगतां [पां. सांगतां.] [दे . बहु .] बुडूं पाहें ॥ ॥ संध्या स्नान केली आिारािी नासी । काय
तयापासश ह्मणती एक ॥ २ ॥ बुडचवली भत्क्त [दे . पां. ह्मणीते.] ह्मणती पाााण । नपडािें पाळण स्थापुचनयां ॥ ३ ॥
न करावी कथा ह्मणती एकादशी । भजनािी [पां. चनशी.] नासी मांचडयेली ॥ ४ ॥ न जावें दे उळा ह्मणती दे वघरश
। बुडचवलें या परी तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

३९३३. नमोनमो तुज मािंें हें कारण । काय जालें उणें कचरतां स्नान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संतांिा मारग
िालतों [दे . सांडूचन] िंाडू चन । हो का लाभ हाचन कांहशतचर ॥ ॥ न कचरसी तचर हें चि कोडें मज । भत्क्त गोड
काज आणीक नाहश ॥ २ ॥ करश सेवा कथा नािेन रंगणश । प्रेमसुखिणी पुरेल तों ॥ ३ ॥ महािारश सुख
वैष्ट्णवांिे मे ळश । वैकुंठ जवळी वसे ते थें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नाहश मुत्क्तसवें िाड । हें चि जनम गोड घेतां मज ॥
५॥

३९३४. होऊचन संनयासी भगवश लु गडश । वासना न सोडी चवायांिी ॥ १ ॥ ननचदती कदान्न इत्च्छती
दे वान्न । पाहाताती मान आदरािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें दांचभक भजन । तया जनादु न भेटे केवश ॥ ३ ॥

३९३५. लांबवूचन जटा नेसोचन कासोटा । अचभमान मोटा कचरताती ॥ १ ॥ सवांगा कचरती
चवभूचतले पन । पाहाती चमष्टान्न भक्षावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यांिा नव्हे हा स्विमु । न कळतां वमु चमथ्यावाद ॥
३॥

३९३६. कान फाडू चनयां मुद्रा तें घाचलती । नाथ ह्मणचवती जगामाजी ॥ १ ॥ घालोचनयां फेरा मागती
द्रव्यासी । पचर शंकरासी नोळखती ॥ २ ॥ पोट भरावया चशकती उपाय । तुका ह्मणे जाय नकु लोका ॥ ३ ॥

३९३७. कौडीकौडीसाटश [त. कवडीकवडीसाटश. दे . कडवीकडीसाटश.] फोचडताती चशर । काढू चन रुचिर मलं ग
ते ॥ १ ॥ पांघरती िमु लोहािी सांकळी । माचरती आरोळी िैयुबळें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यांिा नव्हे चि स्विमु । न
कळे चि वमु गोनवदािें ॥ ३ ॥

३९३८. दाढी डोई मुंडी मुंडुचनयां सवु । पांघुरचत बरवें वस्त्र काळें ॥ १ ॥ उफराटी काठी घेऊचनयां
हातश । उपदे श दे ती सवुत्रासी ॥ २ ॥ िाळवुनी रांडा दे उचनयां भेा । तुका ह्मणे त्यास यम दं डी ॥ ३ ॥

३९३९. होउनी जंगम चवभूती लाचवती । शंख वाजचवती घरोघरश ॥ १ ॥ चशवािें चनमाल्य तीथा न
सेचवती । घंटा वाजचवती पोटासाटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यासी नाहश चशवभत्क्त । व्यापार कचरती संसारािा ॥ ३
॥

विषयानु क्रम
 ३९४०. लावूचनयां मुद्रा बांिोचनयां कंठश । नहडे पोटासाटश दे शोदे शश ॥ १ ॥ नेसोचन [पां. नेसोचनयां कौपीन

शुभ्र वस्त्र जाणा ।.] कोपीन शु भ्रवणु जाण । पहाती पक्वान्न क्षेत्रशिें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे मावेिे मइंद । त्यापाशश
गोनवद नाहश नाहश ॥ ३ ॥

३९४१. ऐसे नाना भेा घेउनी नहडती । पोटासाटश घेती प्रचतग्रह ॥ १ ॥ परमाथासी कोण त्यजी
संवसार । सांगापा [पां. सांगपां. दे . सांगापां.] सािार नांव त्यािें ॥ २ ॥ जनमतां संसार त्यचजयेला शु कें । तोचि
चनष्ट्कळं क तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

३९४२. चस्त्रया पुत्र कळत्र हें तंव मायावंत । शेवटशिा अंत नाहश कोणी ॥ १ ॥ यमाचिये हातश
बांिोचनयां दे ती । भूाणें ही घेती काढू चनयां ॥ २ ॥ ऐचसया िोरांिा कैसा हा चवश्वास । िचरली तुिंी कास तुका
[त. पांडुरंगा.] ह्मणे ॥ ३ ॥

३९४३. [पां. नलगे तें मज.] न लगती मज शब्दब्रह्मज्ञान । तुचिंया दशुनावांिचू नयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ह्मणऊचन तुिंें कचरतों नितन । नावडे विन आचणकांिें ॥ ॥ काय ते [पां. महत्वें. दे . त. महत्वी.] महत्वश करावी
मानयता । तुज न दे खतां [पां. दे तां.] पांडुरंगा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज । चदिल्यावांिूचन [पां. भेटल्या॰.] । न राहे [पां.

याहु नी.] त्याहू चन होइन वेडा ॥ ३ ॥

३९४४. तुह्मा ह्मणोचनयां चदसतों गा दीन । हा चि अचभमान सरे तुिंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अज्ञान बाळका
कोपली जननी । तयासी चनवाणश कोण पावे ॥ ॥ तैसा चवठो तुजचवण परदे शी । नको या दु ःखासश गोऊं
मज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज सवु तुिंी आशा । अगा जगदीशा पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३९४५. जनम मृत्यु फार जाले माझ्या जीवा । ऐक मािंा िांवा पांडुरंगा ॥ १ ॥ चसणलों बहु त कचरतां
येरिंारा । रखु माईच्या वरा पावें वेगश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं गा पचततपावन । घेईं मािंा सीण जनमांतर ॥ ३ ॥

३९४६. आतां [दे . मािंा.] माझ्या दु ःखा कोण हो सांगाती । रखु माईिा पचत पावे चि ना ॥ १ ॥ कायचविा
त्यानें घातलीसे रे खा । सुटका या दु ःखा न होय चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी चवसरूं [पां. नका.] नको निता ।
अगा पंढचरनाथा पाव वेगी ॥ ३ ॥

३९४७. पंढरीसी जावें ऐसें मािंे मनश । चवठाई जननी भेटे केव्हां ॥ १ ॥ न लगे त्याचवण सुखािा
सोहळा । लागे मज ज्वाळा अत्ग्नचिया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यािे पाचहचलया पाय । मग दु ःख जाय सवु मािंें ॥ ३
॥

३९४८. तन मन िन चदलें पंढचरराया । आतां सांगावया उरलें नाहश ॥ १ ॥ [पां. आतु िाड.] अथुिाड
निता नाहश मनश आशा । तोचडयेला फांसा उपािीिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे एक चवठोबािें नाम । आहे जवळी दाम
नाहश रुका ॥ ३ ॥

३९४९. आचलया संसारा उठा वेग करा । शरण जा उदारा पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे ह हें दे वािें [पां.

काळािें.] िन कुबेरािें । ते थें [पां. येथें.] मनु ष्ट्यािें काय आहे ॥ ॥ दे ता दे वचवता नेता नेवचवता । येथें [दे . त. येथ.]
यािी सत्ता काय आहे ॥ २ ॥ चनचमत्यािा िनी केला असे [दे . िंणी.] प्राणी । [पां. तुका ह्मणे मी ह्मणोचन व्यथु गेला ।.]

विषयानु क्रम
मािंेंमािंें ह्मणोचन व्यथु गेला ॥ ३ ॥ [पां. ‘तुका ह्मणे कां रे ॰’ हें कडवें नाहश. त. ‘तुका ह्मणे दे व जोडलीया साटश । न लगे आटाआटी

करणें कांहश,’ असें आहे .] तुका ह्मणे कां रे नाशवंतासाटश । दे वासवें आटी पाचडतोसी ॥ ४ ॥

३९५०. [त. माहे .] माय [वणी.] वनश िाल्या िाये । गमु आंवतणें न पाहें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें पूचजतां वैष्ट्णव
। सुखें संतोातो दे व ॥ ॥ पुत्राच्या चवजयें । चपता सुखातें जाये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अमृतचसचद्ध । हरे क्षुिा
आचण व्याचि ॥ ३ ॥

३९५१. [त. तुिंश अंग भूतें । आह्मी जाणतों समस्तें ॥.] तुिंें अंगभूत । आह्मी जाणतों समस्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येरा
वाटतसे जना । गुढारसें नारायणा ॥ ॥ ठावा थारा मारा । [दे . परचिया. त. असे घरचिया॰.] घरचिया संव िोरा ॥
२ ॥ तुका ह्मणे भेदा [पां. भेदाभेद । करूचन करीतसे वाद ॥.] । करुचन कचरतों संवादा ॥ ३ ॥

३९५२. तुज चदला दे ह । आजूचन वागचवतों भय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा चवश्वासघातकी । घडली कळतां
हे िुकी ॥ ॥ बोलतों जें तोंडें । नाहश अनु भचवलें लं डें ॥ २ ॥ दं ड लाहे केला । तुका ह्मणे जी चवठ्ठला ॥ ३ ॥

३९५३. [पां. मात.] माते ले करांत चभन्न । नाहश उत्तरांिा सीण [दे . सीन.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िाडशिाडश वो
भातुकें । रंजचवल्यािें कौतुकें ॥ ॥ करुचन नवल । यािे बोचललों ते बोल ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माते । पांडुरंगे
कृपावंते ॥ ३ ॥

३९५४. जचर न [पां. भरे चि.] भरे पोट । तचर सेवूं दरकूट ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर न घलूं तुज भार । हा चि
आमुिा चनिार ॥ ॥ तुिंें नाम [पां. अलोचलक.] अमोचलक । नेणती हे ब्रह्माचदक ॥ २ ॥ ऐसें नाम तुिंें खरें । तुका
ह्मणे भासे पुरें ॥ ३ ॥

३९५५. सवुस्वािी साटी । तचर ि दे वासवें गांठी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तरी जया तैसा । भोग भोगवील
इच्छा ॥ ॥ द्यावें तें चि घ्यावें । ह्मणउचन [दे . घ्यावें जीवें. पां. जीवेंभावें.] जीवें जावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उरी । मागें [दे .
उगचवतां.] नु रचवतां बरी ॥ २ ॥

३९५६. सुख पंढरीसी आलें । पुंडचलकें [दे . अवघें पुडचलकें.] साटचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां िांवा मािंे
बाप । चजव्हा घेउचनयां [पां. घेउचन खरें माप.] माप ॥ ॥ [दे . करा एक खेप सभावें ।.] करा एक खेप । मग न लगे नहडावें
॥ २ ॥ चवाय [दे . चवभव.] गुंडूचन पसारा । िांव घ्या रे पंढरपुरा ॥ ३ ॥ आयुष्ट्य [पां. ‘आहे आयुष्ट्यािा ले श । करश पंढरीिा वास
॥.’] वेिें जंव आहे । तों चि िांवोचनयां जायें ॥ ४ ॥ आळस न करश या लाभािा । तुका चवनवी [दे . कुणब्यािा.]

कुणचबयािा ॥ ५ ॥

३९५७. गाढव शृग

ं ाचरलें कोडें । कांहश केल्या नव्हे घोडें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यािें भुक
ं णें न राहे ।
स्वभावासी करील काये ॥ ॥ श्वान चशचबके बैसचवलें । भुक
ं तां न राहे उगलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे स्वभावकमु ।
कांहश केल्या न सुटे िमु ॥ ३ ॥

३९५८. सेकश [पां. सेखी हे ना तैस.े ] हें ना तेंसें जालें । बोलणें चततुकें वांयां गेलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. सेकश.]

स्वयें आपण चि चरता । रडे पुचढलांच्या चहता ॥ ॥ सुखसागरश नेघे बस्ती । अंगश ज्ञानपणािी मस्ती ॥ २ ॥
तुका ह्मणे गाढव ले खा । जेथें भेटेल ते थें ठोका ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३९५९. आवडे सकळां चमष्टान्न । रोग्या चवाा [पां. चवा ते.] त्यासमान ॥ १ ॥ [पां. ‘दपुण’ याच्या पूवीं ‘काय तया एक
साटश । काम केली अवघी खोटी ॥’ हें कडवें जास्त आहे.] दपुण [पां. न लगे एका.] नावडे तया एका । ठाव नाहश ज्याच्या नाका
॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैशा [पां. ‘तैशा’ नाहश.] खळा । उपदे शािा [पां. उपदे शािा तो कांटाळा.] कांटाळा ॥ ३ ॥

३९६०. अखंड संत ननदी । ऐसी दु जुनािी बुचद्ध ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय ह्मणावें तयासी । तो केवळ
पापराचस ॥ ॥ जो स्मरे [पां. रामनामा । त्यासी ह्मणतो चरकामा ॥.] रामराम । तयासी ह्मणावें चरकामें ॥ २ ॥ जो [पां. तीथें
व्रतें करी । त्यासी ह्मणतो भीकारी ॥.] तीथुव्रत करी । तयासी ह्मणावें चभकारी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नवच्वािी [पां. नविा नांगी.]

नांगी । तैसा दु जुन सवांगश ॥ ४ ॥

३९६१. या रे नािों [पां. आवघे जन । भाव आनंदें करून ॥.] अवघेजण । भावें प्रेमें पचरपूणु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गाऊं
पंढरीिा राणा । क्षेम दे उनन संतजना ॥ ॥ [पां. सुख फुकासाटी । सािे हचरनाम बोभाटश.] सुख सािु सुखासाटश । नाम
हचरनाम बोभाटश ॥ २॥ प्रेमा [पां. प्रेम वाचटतो. दे . प्रेमासाटश तो.] वाचटतो उदार । दे तां नाहश सानाथोर ॥ ३ ॥ पापें
पळालश बापुडश । काळ िंाला दे शिडी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे िनय काळ । आचज प्रेमािा सुकाळ ॥ ५ ॥

३९६२. [पां. उपजले .] उपजलों मनश । हे तों स्वामीिी करणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होइल [पां. प्रेमािें.] प्रसादािें
दान । तचर हें कवतुक पाहे न ॥ ॥ येइल अभय जचर । तचर हे आज्ञा वंचदन चशरश ॥ २ ॥ भत्क्तप्रयोजना ।
प्रयोजावें बंचदजना ॥ ३ ॥ यश स्वाचमचिये चशरश । दास्य करावें नककरश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आळीकरा । त्यासी
योजावें उत्तरा ॥ ५ ॥

३९६३. मािंें मन पाहे कसून । चित्त [दे . पचर चित्त.] न ढळे तुजपासून ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. तुज कापुचन.]

कापुचन दे इन चशर । पाहा कृपण कश उदार ॥ ॥ मजवचर घालश घण । पचर मी न सोडश िरण ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे अंतश । तुजवांिूचन नाहश गचत ॥ ३ ॥

३९६४. भूमीवचर कोण ऐसा । गांजूं शके हचरच्या दासा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखें [पां. नािावें कीतुनश ।.] नािा हो
कीत्तुनश । जयजयकारें मजा वाणी ॥ ॥ काळा सुटे पळ । जाती दु चरतें सकळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्तश । [दे .

सांगूं मानािी हे चनचत.] साि माना हे चनचिती ॥ ३ ॥

३९६५. जातीिा ब्राह्मण । न कचरतां संध्यास्नान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो एक नांवािा ब्राह्मण । होय

हीनाहू चन हीन ॥ ॥ सांडुचनयां शाचळग्राम । चनत्य वेश्येिा संमागम ॥ २ ॥ नेघे संतांिें जो तीथु । अखंड
वेश्येिा [पां. वैश्या जोडे अथु.] जो आथु ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ऐसे पापी । पाहू ं नका पुनरचप ॥ ४ ॥

३९६६. [दे . जालों.] जाला जीवासी उदार । त्यासी काय भीडभार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करीन आडक्या
घोंगडें । [त. उभे.] उभें बाजारश [पां. रोकडे .] उघडें ॥ ॥ जोंजों िचरली भीड । तोंतों बहु केली िीड ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे मूळ । तुिंें उच्चारीन कुळ ॥ ३ ॥

३९६७. [त. आतां आह्मां.] आह्मां हें चि काम । वािे गाऊं तुिंें नाम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आयुष्ट्य मोलािी हे घडी
। िरूं पायांिी आवडी ॥ ॥ अमृतािी खाणी । यािे ठायश वेिूं वाणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगा । माझ्या
चजवाच्या [पां. जीचवच्या.] चजवलगा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३९६८. चमळे हचरदासांिी दाटी । रीग न होय शवटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें [पां. काय म्यां.] म्या काय करावें
। मािंें कोणें आइकावें ॥ ॥ कैसें तुज लाजवावें । भक्त ह्मणोचनयां भावें ॥ २ ॥ नाितां नये ताळश । [पां.

वाजचवतां नये टाळी.] मज वाजचवतां टाळी ॥ ३ ॥ [दे . त. अंतश मांचडती भुाणें भूाणे.] अचत मंचडत भुाणें । शरीर मािंें दै नय
जाणें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कमळापचत । मज न द्यावें त्या हातश ॥ ५ ॥

३९६९. जाणों नेणों काय । चित्तश िरूं तुिंे पाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां हें चि [त. एक वमु.] वमु । गाऊं
िरूचनयां प्रेम ॥ ॥ [दे . कासया.] काय सांडूं मांडूं । [दे . भाव.] भावें हृदयश ि कोंडू ं ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा ।
जनमोजनमश मागें सेवा ॥ ३ ॥

३९७०. जाळें घातलें सागरश । नबदु न राहे भीतरी [त. अंतरश.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें पाचपयािें मन । तया
नावडे कीत्तुन ॥ ॥ गाढव गंगेसी नहाचणलें । जाउचन [पां. उकरंड्या लोळे .] उकरड्यावचर लोळे ॥ २ ॥ [पां. ‘प्रीती

पोचसलें ॰’ हें कडवें नाहश.] प्रीती पोचसलें काउळें । जाउचन चवष्ठेवरी लोळे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तैसी हरी । कीरव्या
नावडे कस्तुरी ॥ ४ ॥

३९७१. तरलों [दे . त. ह्मणउचन.] ह्मणुचन िचरला [पां. िचरयेला.] ताठा । त्यासी िळ जाला फांटा ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ वांयांचवण तुटे दोड । मान सुख इच्छी भांड ॥ ॥ ग्वाहीचवण मात । स्थापी आपुली [दे . स्वतंत्र. त. सतंत.]

सतत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसश चकती । नरका गेलश अिोगती ॥ ३ ॥

३९७२. आतां येथें खरें । नये चफरतां माघारें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होईल तैसी हो [दे . त. ‘हो’ नाहश.] आबाळी ।
दे ह चनचमत्त या बळी ॥ ॥ तुह्मांसवें गांठश । दे हचजवाचिये साटश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लं ड । करूं िौघांमध्यें भंड
[खंड] ॥३॥

३९७३. कचठण नारळािें अंग । बाहे री भीतरी तें िांग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा करी कां चविार । शुद्ध
कारण अंतर ॥ ॥ वचर कांटे फणसफळा । माचज अंतरश चजव्हाळा ॥ २ ॥ ऊंस [पां. ‘ऊंस बाहे री’ हें कडवें नाहश.]

बाहे री कचठण काळा । माजी रसािा चजव्हाळा ॥ ३ ॥ चमठें रुिचवलें अन्न । [त. तुका ह्मणे नये. दे . पां. यांत नेहेमशप्रमाणें या
अभंगांत ‘तुका ह्मणे’ असें नाहश. त. तश अक्षरें आहे त तरी छं दास जास्त होत आहे त.] नये सतंत कारण ॥ ४ ॥

३९७४. [पां. सवा.] सकळतीथांहू चन । पंढरीनाथ मुगुटमणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनयिनय पंढरी । जे मोक्षािी
अक्षय पुरी ॥ ॥ चवश्रांतीिा ठाव । तो हा मािंा पंढरीराव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . सांगतों.] सांगें स्पष्ट । दु जी
पंढरी वैकुंठ ॥ ३ ॥

३९७५. भाते भरूचन हचरनामािे । वीर गजुती चवठ्ठलािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. सहस्रनामािी.] अनंतनामािी
आरोळी । एक एकाहू चन बळी ॥ ॥ नाहश आचणकांिा गुमान । ज्यािे अंचकत त्यावांिून ॥ २ ॥ चरचद्ध चसचद्ध
ज्या कामारी । तुका ह्मणे ज्यािे घरश ॥ ३ ॥

३९७६. ज्यािी जया आस । तयाजवळी त्या वास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येर [पां. येरे.] जवळी तें दु री । िे नु वत्स
सांडी घरश ॥ ॥ गोडी चप्रयापाशश । सुख उपजे येरासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बोल । घडे तयाठायश मोल ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३९७७. बाळ माते चनष्ठुर होये । पचर ते [दे . तें.] स्नेह करीत आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा तूं गा पुरुाोत्तमा ।
घडी न चवसंबचस [दे . चवसंबोचस. त. चवसंभसी.] आह्मां ॥ ॥ नेणती भागली । कडे घेतां अंग घाली ॥ २ ॥ भूक साहे
[दे . पां. ताहान.] तानह । त्यािें राखे समािान ॥ ३ ॥ त्याच्या दु ःखें िाये । आपला जीव दे ऊं पाहे ॥ ४ ॥ नांवें घाली
उडी । ह्मणे प्राण काढी ॥ ५ ॥

३९७८. हे [त. होते.] तों टाळाटाळी । पचर भोवता [दे . भोवताहे कळी.] हा कळी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बरें नव्हे ल
शेवटश । भय असों द्यावें पोटश ॥ ॥ [दे . मुरगाचळला कान । समांचडलें समािान ॥.] मुरगाचळल कान । गोसमाळी
साविान ॥ २ ॥ िनय [त. ‘िनय ह्मणे’ हें कडवें नाहश.] ह्मणे आतां । येथें नु िवा माथां ॥ ३ ॥ अबोलणा [दे . ‘अबोलणा॰’ हें

कडवें नाहश. पां. ‘हे तों टाळाटाळी॰’ हा अभंगि आढळत नाहश.] तुका । ऐसें कांहश ले खूं नका ॥ ४ ॥

३९७९. चकती लाचजरवाणा । मरे उपजोचन शाहाणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एका घाईं न करश तुटी । न चनघें
दे वासोई भेटी ॥ ॥ सोसूचन आबाळी । घायाळ तें ढु ं ग िोळी ॥ २ ॥ सावि करी तुका । ह्मणे चनजले हो
आइका ॥ ३ ॥

३९८०. दाता लक्षुमीिा पचत । मािंें मागणें तें चकती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जाणे तानहे ल्यािी तान । चपतां गंगा
नव्हे नयून ॥ ॥ कल्पतरु जाला दे ता । ते थें पोटािा मागता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [त. सतंत. पां. संता.] सतत ध्यातां
। परब्रह्म चि आलें हातां ॥ ३ ॥

३९८१. कुरुवंडी करीन काया । [पां. वरी.] वरोचन पायां गोचजचरया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बैसलें तें रूप डोळां ।
मन िाळा लागलें ॥ ॥ परतें न सरवे दु चर । आवडी पुरी बैसली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवसावलों । येथें [त. तेथें.]

[दे . आलों.] िालों िणीवचर ॥ ३ ॥

३९८२. सािनािे कष्ट मोटे । भय [दे . येथें.] वाटे थोर हें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुखें गावें भावें गीत । सवु चहत
बैसचलया ॥ ॥ दासा नव्हे कमु दान । तन मन चनिळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . आत्मचनष्ट.] आत्मचनष्ठा । भागे िेष्टा
[दे . िेष्ट.] मनािी ॥ ३ ॥

३९८३. घेतां आचणकांिा जीव । ते व्हां कशव कराना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपलें तें वरदळ नेदा । हे गोनवदा
कृपणता ॥ ॥ सेवा तरी इच्छा सांग । िोचरलें अंग साहे ना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अरे िनया । चनसंतानया चवठोबा
॥३॥

३९८४. आह्मां केलें गुणवंत । तें उचित राखावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मांसी तों िाड नाहश । [पां. आणीक.]

आचणकां कांहश सुखदु ःखा ॥ ॥ दासांिें तें दे खों नये । उणें काय होइल तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवश्वंभरा । दृचष्ट
करा सामोरी ॥ ३ ॥

३९८५. अगत्य ज्या नरका जाणें । [पां. चवट माननें कीतुनश.] कीतुनश तो वीट मानी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नावडे सा
जाला बाप । आलें पाप वस्तीचस ॥ ॥ नारायण नाहश वािे । ते यमािे अंदण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अभक्तासी ।
माता दासी जग िंोडी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३९८६. आह्मी हचरिे हचरिे । [दे . सुर. त. शुर.] शूर कचळकाळा यमािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नामघोा बाण सािे
। भाले तुळसी मंजुरेिे ॥ ॥ [त. पां. आह्मी हचरिे दास ।.] आह्मी हचरिे हचरिे दास । कचलकाळावचर घालूं कास ॥
२॥ [त. पां. आह्मी हचरिे दूत ।.] आह्मी हचरिे हचरिे दू त । पुढें पळती यमदू त ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मांवरी । [दे .

सुद्रसेन.] सुदशुन घरटी करी ॥ ४ ॥

३९८७. दे वाचिये पायश वेिों सवु शक्ती । होतील चवपचत्त ज्याज्या कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेघे [दे . न घेईं.]
मािंी वािा पुढें कांहश वाव । आचण दु जे भाव बोलायािे ॥ ॥ [त. दे . मनािे.] मनािी वांटणी चित्तािा चवक्षेप ।
राहो हा अनु ताप आहे तैसा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घेईं चवठ्ठलािा छं द । आनंदािा कंद चवस्तारे ल [पां. चवस्तारला.] ॥
३॥

३९८८. पांडुरंगा आतां ऐका हे चवनंती । बहु मािंे चित्तश भय वाटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश आइचकलें
संतांचिया मुखें । तें या मज लोकें भे डसाचवलें [दे . भडसाचवलें .] ॥ ॥ चवष्ट्णुदासां गचत नाहश तरावया । [पां.

ह्मणतील वांयां.] ह्मणती गेले वांयां [त. पां. कष्टचत.] कष्टत ही ॥ २ ॥ चिक्काचरती मज कचरतां कीतुन । काय सांगों
शीण ते काचळिा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज वाटतें उदास । काय करूं यास पांडुरंगा ॥ ४ ॥

३९८९. वेढा वेढा रे पंढरी । मोिे लावा भीमाचतरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िलािला संत जन । करा दे वासी
भांडण ॥ ॥ लु टालु टा पंढरपुर । िरा रखु माईिा वर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िला । घाव चनशाणी [दे . पां. चनशानी.]

घातला ॥ ३ ॥

३९९०. पहा ते पांडव अखंड वनवासी । पचर त्या दे वासी आठचवती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. प्रऱ्हादासी.]

प्रल्हादासी चपता कचरतो जािणी । पचर तो स्मरे मनश नारायण ॥ ॥ सुदामा ब्राह्मण दचरद्रें पीचडला । नाहश
चवसरला पांडुरंगा [दे . पांडुरंग.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंा न पडावा चवसर । दु ःखािे डोंगर जाले तरी ॥ ३ ॥

३९९१. चनजसेजेिी अंतुरी । पादचलया कोण मारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा [पां. तुह्मी.] आह्मासी उबगतां ।
तुका चवनचवतो संतां ॥ ॥ मूल मांडीवरी हागलें । तें बा कोणें रे त्याचगलें ॥ २ ॥ दासी कामासी िुकली । ते
बा कोणें रे चवकली ॥ ३ ॥ पांडुरंगािा तुका पापी । संतसाहें काळाचस दापी ॥ ४ ॥

३९९२. श्वानाचियापरी लोळें तुझ्या िारश । भुक

ं ों हचरहचर नाम तुिंें ॥ १ ॥ भुक
ं ी उठश बैसें न बजायें
वेगळा । लु डबुडश गोपाळा पायांपाशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां वमु आहे ठावें । मागेन ते द्यावें प्रेमसुख ॥ ३ ॥

३९९३. सोइरे िाइरे चदल्याघेतल्यािे । अंत हें काळीिें नाहश कोणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सख्या गोत्रबचहणी
सुखािे संगती [पां. सांगाचत.] । मोकलु नी दे ती अंतकाळश ॥ ॥ आपुलें शरीर [दे . त. आपुल्यासी.] आपणा पाचरखें ।
[पां. परावे साचरखे नवल॰.] परावश होतील नवल काई ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां सोड यांिी आस । िरश रे या कास
पांडुरंगा ॥ ३ ॥

३९९४. जनममरणांिी कायसी निता । तुझ्या शरणागतां पंढरीराया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वदनश तुिंें नाम
अमृतसंजीवनी । असतां िक्रपाणी भय [पां. काय.] कवणा ॥ ॥ हृदयश तुिंें रूप नबबलें साकार । ते थें कोण
पार संसारािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुझ्या िरणांिी [पां. नामािी.] पाखर । असतां कचळकाळ पायां तळश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ३९९५. क्षमाशस्त्र जया नराचिया हातश । दु ष्ट तयाप्रचत काय करी ॥ १ ॥ तृण नाहश ते थें [पां. “तेथें” नाहश.]
[दे . त. पडे .] पचडला दावात्ग्न । जाय तो चविंोचन आपसया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे क्षमा सवांिें स्वचहत । िरा
अखंचडत सुखरूप ॥ ३ ॥

३९९६. [पां. याचत रूप गुणे. दे . याचत गुणें रूप.] याचतगुणें रूपें काय ते वानर । तयांच्या चविारें वते राम ॥ १ ॥
ब्रह्महत्याराचस पातकी अनेक । तो वंद्य वाल्मीक चतहश लोकश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नव्हे िोरीिा व्यापार । [पां. नाम

हें चि सार चवठोबािें.] ह्मणा रघुवीर वेळोवेळां ॥ ३ ॥

३९९७. पानें जो खाईल बैसोचन कथेसी । घडे ल तयासी गोहत्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तमाखू ओढू चन
काढला जो िूर । बुडेल तें घर ते णें पापें ॥ ॥ कीतुनश बडबड करील जो कोणी । बेडुक होउनी येइल जनमा
॥ २ ॥ जयाचिये मनश कथेिा कंटाळा । होती त्या िांडाळा बहु जाि ॥ ३ ॥ जाि होती पाठी उडती यमदं ड ।
त्यािें काळें तोंड तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

३९९८. कामांमध्यें काम । कांहश ह्मणा रामराम । जाइल [दे. होइल.] भवश्रम । सुख होईल दु ःखािें ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ कळों येईल अंतकाळश । प्राणप्रयाणािे वेळश । राहाती चनराळश । रांडापोरें सकळ ॥ ॥ जीतां जीसी
जैसा तैसा । पुढें आहे रे वोळसा । उगवुचन फांसा । काय करणें तें करश ॥ २ ॥ केलें होतें [पां. होय.] या चि जनमें ।
अवघें चवठोबाच्या नामें । तुका ह्मणे [दे . कमु.] कमें । जाळोचनयां तरसी ॥ ३ ॥

३९९९. तुज मज ऐसी परी । जैसे [त. जैसा तरंग. पां. जैसें लवण.] तरंग सागरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोहशमाजी
एक जाणा । चवठ्ठल पंढरीिा राणा ॥ ॥ दे व भक्त ऐसी बोली । जंव भ्रांचत नाहश गेली ॥ २ ॥ तंतु पट जेवश
एक । तैसा चवश्वेंसश व्यापक ॥ ३ ॥ [पां. ‘एका जनादु नश कृपा । जगश चवश्रांचत कैिी बापा ॥’. हें कडवें अचिक आहे . या अभंगांत नेहमशच्या
शैलीप्रमाणें ‘तुका’ हश अक्षरें शेवटच्या कडव्यांत नाहशत.]

४०००. कोठें गुंतलासी योगीयांिे ध्यानश । आनंदकीतुनश पंढरीच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय काज कोठें
पडलीसे गुंती । कानश न पडती बोल मािंे ॥ ॥ काय शेाशयनश सुखचनद्रा आली । सोय कां सांचडली तुह्मी
दे वा ॥ २ ॥ [दे . ‘तुका ह्मणे’ हें कडवें नाहश.] तुका ह्मणे कोठें गुंतले ती सांगा । [त. ये गा पांडुरंगा भेटी दे ईं ।.] चकती पांडुरंगा
वाट पाहू ं ॥ ३ ॥

४००१. माउलीसी सांगे कोण । प्रेम वाढवी [त. पां. तानहें .] ताहानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरशिा कळवळा ।
करीतसे प्रचतपाळा ॥ ॥ मायबापािी उपमा । तुज दे ऊं मेघश्यामा ॥ २ ॥ ते ही साजेना पाहातां । जीवलगा
पंढचरनाथा ॥ ३ ॥ माय पाळी संसारश । परलोक राहे दु री ॥ ४ ॥ तैसा नव्हे सी अनंता । काळावरी तुिंी सत्ता ॥
५ ॥ तुका ह्मणे नारायणा । तुह्मां बहु त करुणा ॥ ६ ॥

४००२. कोड [दे . कोडें .] आवडीिें । पुरवीना बाळकािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते व्हां कैसी ते माउली । जाणा
कशासाटश व्याली ॥ ॥ वत्साचिये आसे । िेनु िांवन
े ा गोरसें [पां. वोरसे] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . िचर.] घरश । बाळ
टाचकलें वानरश ॥ ३ ॥

४००३. भक्तांिश सांकडश स्वयें सोसी दे व । त्यांपाशश केशव सवुकाळ ॥ १ ॥ जये ठायश कीतुन वैष्ट्णव
कचरती । ते थें हा श्रीपचत उभा असे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व सवाठायश जाला । भरुनी उरला पांडुरंग ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४००४. तुचिंया नामािा चवसर न पडावा । ध्यानश तो राहावा पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांचगतला मंत्र
श्रीरामनामािा । सवुकाळ वािा हें चि बोले ॥ ॥ उफराटें नाम वाल्मीक बोलीला । तो ही वंद्य केला
नारायणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज तुिंा चि भरवसा । िांवुचनयां कैसा येसी दे वा ॥ ३ ॥

४००५. अवघ्यां पातकांिी मी एक रासी । अवघा तूं [पां. तूं चि.] होसी [त. सवोत्तम.] सवोत्तमु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ जैसा तैसा लागे करणें अंगीकार । मािंा सवु भार िालचवणें ॥ ॥ अवघें चि मज चगचळयेलें काळें । [पां. अवघें
चि बळ.] अवघश ि बळें तुिंे अंगश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां खुंटला उपाय । अवघे चि पाय तुिंे मज ॥ ३ ॥

४००६. मूर्ततमंत दे व नांदतो पंढरी । येर ते [त. पां. ‘ते’ नाहश.] चदगांतरश प्रचतमारूप ॥ १ ॥ जाउचनयां वना
करावें कीतुन । मानु नी पाााण चवठ्ठलरूप ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मुख्य [पां. पाचहजे तो भाव. दे . पाचहजे भाव.] पाचहजे हा
भाव । भावापासश दे व शीघ्र उभा ॥ ३ ॥

४००७. िचरल्या दे हािें साथुक करीन । आनंदें भरीन चतनही लोक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लावीन चनशान
जावया वैकुंठा । माजवीन पेठा कीतुनाच्या ॥ ॥ नामाचिया नौका करीन सहस्रवचर । नावाडा श्रीहचर
पांडुरंग ॥ २ ॥ भाचवक हो येथें िरा रे आवांका । ह्मणे दास तुका शुद्धयाचत ॥ ३ ॥

४००८. अनु सरे त्यासी चफरों नेदी मागें । [दे . राहें .] राहे समागमें अंगसंगें ॥ १ ॥ अंगसंगें असे कमुसाक्ष
दे व । जैसा ज्यािा भाव तैसा राहे ॥ २ ॥ फळपाकश दे व दे तील प्राणीयें । तुका ह्मणे नये सवें कांहश ॥ ३ ॥

४००९. संसारश असतां हचरनाम घेसी । तरश ि उद्धरसी पूवुजेंसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघश ि इंचद्रयें न
येतील [दे . त. येती.] कामा । चजव्हे रामनामा उच्चारश वेगश ॥ ॥ शरीरसंपचत्त नव्हे रे आपुली । भ्रांतीिी साउली
अवघी व्यथु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सार हचरनामउच्चार । येऱ्हवी येरिंार हरीचवण ॥ ३ ॥

४०१०. सावळें सुंदर रूप मनोहर । राहो चनरंतर हृदयश [पां. माझ्या.] मािंे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [त. आईक.]

आणीक कांहश इच्छा [त. नाहश मज िाड.] आह्मां नाहश िाड । तुिंें नाम गोड पांडुरंगे ॥ ॥ जनमोजनमश ऐसें
माचगतलें तुज । आह्मांसी सहज द्यावें आतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुज ऐसे [पां. असाचज दयाळा । िुचडतां सकळा॰.] दयाळ ।
िुंचडतां सकळ नाहश आह्मां ॥ ३ ॥

४०११. चहरोचनयां नेला मुखशिा उच्चार । [त. पां. पचडलें .] पाचडलें अंतर जवळीि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िै ताचिये
कैसा पाचडयेलों हातश । बहु त कचरती ओढाओढी ॥ ॥ काय करूं मज नागचवलें आळसें । बहु त या सोसें
पीडा केली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां आपुचलया सवा । करूचनयां दे वा [त. ठे वश.] राखें मज ॥ ३ ॥

४०१२. भक्तांहूचन दे वा [दे . आवडे तें.] आवडतें काइ । चत्रभुवनश नाहश आन दु जें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नावडे
वैकुंठ क्षीरािा सागर । िरोचन अंतर राहे दासा ॥ ॥ सवुभावें त्यािें सवुस्वें [पां. सवुस्व.] ही गोड । तुळसीदळ
कोड करुनी घ्यावें ॥ २ ॥ सवुस्वें त्यािा ह्मणवी चवचकला । चित्त द्यावें बोला सांचगतल्या ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
भत्क्तसुखािा बांचिला । आणीक चवठ्ठला िमु नाहश ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ४०१३. राम कृष्ट्ण गोनवद नारायण हरी । केशवा मुरारी पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लक्ष्मीचनवासा पाहें
चदनबंिु । [पां. मना लागो छं दु तुिंा मज ।.] तुिंा लागो छं दु सदा मज ॥ २ ॥ तुिंे नामश प्रेम दे ईं अखंचडत । नेणें तप
व्रत दान कांहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंें हें चि गा मागणें । अखंड ही गाणें नाम तुिंें ॥ ४ ॥

४०१४. हरी तुिंें नाम गाईन अखंड । याचवण पाखंड नेणें कांहश ॥ १ ॥ अंतरश [पां. आतां तरी.] चवश्वास
अखंड नामािा । कायामनेंवािा दे ईं हें चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां दे ईं संतसंग । तुिंे नामश रंग भरो मना ॥ ३ ॥

४०१५. गाबाळािे ग्रंथश कां रे पडां सदा ॥ चमथ्या भेदवादा वागचवतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संसारगाबाळश
पडसी चनखळ । जालासी तूं खळ ते णें मना [पां. माने.] ॥ ॥ सािनसंकटश गुंतसी कासया । व्यथु गा
अपायामाजी गुंती ॥ २ ॥ चनमुळ फुकािें नाम गोनवदािें । [पां. अनंता जनमशिे मळ फेडी.] अनंतजनमािे फेडी मळ ॥ ३
॥ तुका ह्मणे नको करूं कांहश कष्ट । नाम वािे स्पष्ट हचर बोलें ॥ ४ ॥

४०१६. भाव िचरला िरणश ह्मणचवतों दास । अचहर्तनशश ध्यास करीतसें ॥ १ ॥ करीतसें ध्यास हृदयश
सकळ । भाव तो सबळ िचरयेला ॥ २ ॥ िचरले चनिळ न सोडश ते पाय । तुका ह्मणे सोय करश मािंी ॥ ३ ॥

४०१७. तुिंें नाम गाया न सोपें डवळा । गाऊं कळवळा प्रेमाचिया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येइल [पां. येथील.]

आवडी जैसी अंतरशिी । तैसी [पां. नामािी.] मनािी कीती गाऊं ॥ २ ॥ मािंें मुख नामश रंगो सवुकाळ । गोनवद
गोपाळ राम कृष्ट्ण ॥ ३ ॥ अबद्ध [पां. वांकडें गाऊं भलतैस.ें ] िांगलें गाऊं जैसें तैसें । बाहे बाळ जैसें मायबापा ॥ ४ ॥
तुका ह्मणे मज न लावश वांकडें । मी तुिंें बोबडें बाळ तानहें ॥ ५ ॥

४०१८. आतां तुज मज नाहश दु जेपण । दाखवश िरण पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज रूप रे खा नाम गुण
नाहश । एक स्थान पाहश गांव नसव ॥ ॥ नावडे संगती [दे . संगाचत.] तुज दु जयािी । आपुल्या भक्तांिी प्रीचत
तुह्मां ॥ २ ॥ पचर आह्मांसाटश होसील सगुण । स्तंभासी फोडू न जयापचर ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तैसें तुज काय उणें ।
दे ईं दरुाण िरणांिें ॥ ४ ॥

४०१९. करणें तें हें चि करा । नरका अघोरा कां जातां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जयामध्यें नारायण । [दे . शुद्धपण.]
शु द्ध पुण्य तें एक ॥ ॥ शरणागतां दे व राखे । येरां बाखे चवघ्नािे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लीन व्हावें । कळे भावें
वमु हें ॥ ३ ॥

४०२०. आणीक नका करूं िेष्टा । व्हाल कष्टा [पां. वरपडे .] वरपडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखें करा हचरकथा ।
सवुथा हे तारील ॥ ॥ अनाथािा नाथ दे व । अनु भव सत्य हा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बहु तां चरती । िरा चित्तश
सकळ ॥ ३ ॥

४०२१. मुखें सांगे ब्रह्मज्ञान । जन लोकािी काचपतो मान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्ञान सांगतो जनासी । नाहश
अनु भव आपणासी ॥ ॥ कथा कचरतो दे वािी । अंतरश आशा बहु लोभािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तो चि वेडा ।
त्यािें हाणूचन थोबाड फोडा ॥ ३ ॥

४०२२. कांहश दु सरा चविार । [पां. करणें नलगे चि फार.] न लगे करावा चि फार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सेया ना
िौिरी । पांडेपण वाहे चशरश ॥ ॥ पाप न लगे िुंडावें । पाचहजे [पां. ते.] तचर ते थें जावें ॥ २ ॥ जकातीिा िंदा ।

विषयानु क्रम
ते थें पाप वसे सदा ॥ ३ ॥ गाई ह्मैसी [दे . ह्मसी.] हे ड । तुप चवकी [पां. चवचकती.] महा िाड ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे पाहश ।
ते थें पुण्या रीघ [पां. चरग.] नाहश ॥ ५ ॥

४०२३. तुिंी मािंी आहे जु नी सोयरीक । आिश बंिु लें क [पां. लोक.] मग जाले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वांटेकरी
[दे . ह्मणून पुसती॰. पां. ह्मणुनी पुसचत॰.] ह्मूण न पुसती आतां । पचर आहे सत्ता करीन ते ॥ ॥ लें कीिें लें करूं नातु
जाल्यावरी । मंगळा ही दु चर अंतरलों ॥ २ ॥ बाइले िा भाऊ चपसुना [पां. चपसुन.] सोयरा । ह्मणउचन करा चवनोद
हा ॥ ३ ॥ आकुळश तों करूं नये तें चि केलें । न बोलावें भलें तों चि आतां ॥ ४ ॥ न ह्मणसी लें की माउसी
बचहणी । आह्मां केलें िणी पापािें त्या ॥ ५ ॥ बहु पांिांजणी केली चवटं बना । नये दाऊं जना तोंड ऐसें ॥ ६ ॥
तुका ह्मणे आिश मूळ तें चि िरूं । मागील तें करूं उरी आतां ॥ ७ ॥

४०२४. मागें बहु त जाले खेळ । आतां बळ वोसरलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हालों नये िालों आतां । घट चरता
पोकळ ॥ ॥ भाजल्यािी चदसे घडी । पट ओढी न साहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पाहतां घडी । जगा जोडी अंगारा
॥३॥

४०२५. आळस आला अंगा । िांव घालश पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोसूं शरीरािे भाव । पडती
अवगुणािे घाव ॥ ॥ करावश व्यसनें । दु री येउचन नारायणें ॥ २ ॥ जवळील दु री । जालों दे वा िरश करश ॥ ३
॥ ह्मणउचन दे वा । वेळोवेळां करश िावा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगा । दु री िरूं [पां. नको.] नका अंगा ॥ ५ ॥

४०२६. िंंवचवली [दे . ‘िंवचवलें ’ असें मागाहू न केलें आहे . पां. िंचवली.] महारें । त्यािी व्याली असे पोरें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ करी संतािा मत्सर । कोपें उभारोचन कर ॥ ॥ बीज तैसें फळ । वरी आलें अमंगळ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
ठावें । ऐसें जालें अनु भवें ॥ ३ ॥

४०२७. पापी तो नाठवी आपुल्या संचिता । ठे वी भगवंता वरी बोल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भेईना कचरतां
पापािे डोंगर । दु जुन पामर दु रािारी ॥ ॥ नाठवी तो खळ आपुली करणी । दे वासी ननदोचन बोलतसे ॥ २
॥ तुका ह्मणे त्याच्या तोंडा लागो काटी । नाहश जगजेठी जया चित्तश ॥ ३ ॥

४०२८. आिश दे ह पाहता वाव । कैिा प्रारब्िासी ठाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे रडतोसी माना । लागें
चवठ्ठलिरणा ॥ ॥ दु जेपण जालें वाव । चत्रभुवनाचस [पां. चत्रभूवनश.] नाहश ठाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खरे पाहें ।
चवठ्ठल पाहोचनयां राहें ॥ ३ ॥

४०२९. चस्त्रया िन वा [पां. बहु खोटें । नागचवले ॰.] हें खोटें । नागवले मोठे मोठे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन सांडा
दोनी । सुख पावाल चनदानश ॥ ॥ सवुदुःखासी कारण । हश ि दोनहीिश [पां. दोनही ि प्रमाण.] प्रमाण ॥ २ ॥ आशा
सवुस्वें सांडावी । ते णें चनजपदवी पावावी ॥ ३ ॥ दे ह लोभें नाडला ॥ घाला यमािा पडला ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
चनरापेक्षा । कांहश न िरावी अपेक्षा ॥ ५ ॥

४०३०. जेंजें [दे . त. होआवें.] व्हावें संकल्पें । तें चि पुण्य होय पाप ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कारण तें मनापासश ।
मे ळचवल्या चमळे रसश ॥ ॥ सांडी मांडी हाली िाली । राहे तचर भली बोली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सार । नांव
जीवनािे सागर ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४०३१. ओले मातीिा भरवसा । कां रे िचरशी मानसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोळे चिरीव िांगले । वृद्धपणश
सरक्या जाले ॥ ॥ नाक सरळ िांगलें । येउन [दे . हनटी. पां. हानुवटी.] हनवटी लागलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलें
नाहश । तंव [पां. तंवरी लाभ चविारी कांहश.] हचरला भज रे कांहश ॥ ३ ॥

४०३२. तुह्मां सांगतों कलयुगा फळ । पुढें होइल ब्रह्मगोळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां ह्मणतील कंटक ।
ऐसा पाचडती दं डक ॥ ॥ चस्त्रया [पां. ‘चस्त्रया’॰ याच्या पूवीं पुढील कडवें जास्त आहे :– ‘भत्क्त भाचवका उच्छे द । शब्दज्ञानें कचरती छं द
॥’.] पूजुचन सरे दे ती । भलते चस्त्रयेचस भलते जाती ॥ २ ॥ श्रेष्ठ वणु वेदचविांस । अंगीकारी [पां. अंगीकाचरचत.]

मद्यमांस ॥ ३ ॥ िारी वणु अठरा याती । कवळ कचरती एक पंक्ती ॥ ४ ॥ ह्मणती अंबेिा क्रीडाकल्लोळ ।
चशवरूप प्राणी सकळ ॥ ५ ॥ ऐसें होइल [दे . त. होल.] शकुन दे तों । अगोदर सांगुन जातों ॥ ६ ॥ तुका
सद्गुरुदास्य करी । चसचद्ध पाणी वाहे घरश ॥ ७ ॥

४०३३. त्या हचरदासांिी भेटी घेतां । नका उभयतासी [त. जाणें.] जातां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माते परीस थोरी
कथा । भाड घेतां न लाजे ॥ ॥ दे तां घेतां नरकवासी । उभयतांसी रवरव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नरकगावां ।
जाती हांवा िरोचन ॥ ३ ॥

४०३४. दे व [पां. ‘गावा’ नाहश.] गावा ध्यावा ऐसें जालें । परदे शी नाहश [पां. उगवले .] उगलें । वडील [पां. ‘आचण’
नाहश.] आचण िाकुलें । नाहश ऐसें जालें दु सरें तें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश लागत मुळीहू चन । सुहृदजन आचण जननी ।
[दे . लावल्या.] लागल्या लागें त्यागें सांडूचन । लोभीये मांडणी संयोगािी ॥ ॥ चशव [त. जीव.] [पां. वाढला.]

बाटला जीवदशे । बहु त ओतत आलें ठसें । हीन जालें भूाणािें इच्छे । चनवडती कैसे गुणागुण ॥ २ ॥ [पां. ‘आतां
हे ’ हें कडवें नाहश.] आतां हे [त. उतांश.] हु तांश तों बरें । अवघे एक ि मोहरें । चपचटचलयाचवण नव्हे खरें । चनवडे बरें
जाचतशुद्ध ॥ ३ ॥ तुका उतावेळ याजसाटश । आहे तें चनवेदीन पोटश । आवडी द्यावी जी येथें लाटी । तुिंी
जगजेठी कीती [पां. वाखाणी.] वाखाणीन ॥ ४ ॥

४०३५. भोगी जाला त्याग । गीती गातां पांडुरंग । इंचद्रयांिा लाग । आह्मांवरूचन िुकला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ करुचन ठे चवलों चनिळ । भय नाहश [दे . मळमळ.] तळमळ । घेतला सकळ । अवघा भार चवठ्ठलें ॥ ॥ तळश
पचक्षणीिे परी । नखें िोंिी िारा घरी । आणुचनयां घरश । मुखश घाली बाळका ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ये [त. पां. ‘ये’

नाहश.] आवडी । आह्मश पांयश चदली बुडी । आहे ते थें जोडी । [दे . त. जनमांतरश ि ठे वणें.] जनमांतरशिें ठे वणें ॥ ३ ॥

४०३६. कुंकावािी ठे वाठे वी । बोडकादे वी काशाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चदवस गमा भरा पोट । [त. कोणे.]

कां गे [दे . नेटनेटावा.] नट नटावा ॥ ॥ चदमाख हा कोणां दावा । लटकी जीवा िरफड ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
िंोंडगश हो । फुंदा कां हो कोरडी ॥ ३ ॥

४०३७. तुिंें प्रेम माझ्या हृदयश आवडी । िरण न सोडश पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कायसा [दे . चसनाचस

थोचरवां कारणें. त. चसणावें थोचरवा कारणें. पां. चसणचवसी थोचडवा कारणें ।.] चसणचवसी थोचरवाकारणें । काय तुिंें उणें होइल
दे वा ॥ ॥ िातकािी निता हरली जळिरें । काय त्यािें सरे थोरपण ॥ २ ॥ िंद्र िकोरांिा पुरवी सोहळा ।
काय त्यािी कळा नयून होय ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज अनाथा सांभाळश । हृदयकमळश त्स्थर राहें ॥ ४ ॥

४०३८. आह्मी आइते जेवणार । न लगे सोसावे डोंगर । सुखािा वेव्हार । ते णें चि वाढलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ ठे वा जोडला चमरासी । ठाव जाला पायांपासी । नव्हे आचणकांसी । रीघ ते थें [त. जावया. पां. व्हावया.] यावया ॥

विषयानु क्रम
 ॥ बळी चदला जीवभाव । नेणें आचणकांिें नांव । िचरला एक [पां. एकचवि.] भाव । [पां. तो चि.] तो चवश्वास
फळला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जालों बळी । आह्मी चनकट जवळी । बोचललों तें पाळश । विन स्वामी आमिें ॥ ३ ॥

४०३९. न लगावी चदठी । मािंी तुिंे मुखवटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आिश पाउलें पाउलें । ते मी पाहे न तें भलें
॥ ॥ दे ईन हे काया । वचर सांडणें सांडाया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । बहु आवडसी जीवा ॥ ३ ॥

४०४०. कोण आमिश योगतपें । करूं बापें जाणावश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गीत संतसंगें गाऊं । उभश ठाऊं
जागरणश ॥ ॥ आमुिा तो नव्हे लाग । करूं त्याग जावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे इंचद्रयांसी । ये चि रसश रंगवूं ॥ ३
॥

४०४१. नाम तारक भवनसिु । चवठ्ठल तारक भवनसिु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नामिारक तया अचर चमत्रु ।
समता त्यागुचनयां क्रोिु ॥ ॥ नामिारक तया । कदाचप न घडे चवायािा बािु ॥ २ ॥ ज्या नामें तरले
शु काचदक । नारद संत मुचनजन सािु ॥ ३ ॥ जाणूचनयां जे नसरें । ते नेणचत जैसा गज अंिु ॥ ४ ॥ सहज
तुकया । नाम चि जपतां स्वरुपश वेिु ॥ ५ ॥

४०४२. आह्मां वैष्ट्णवांिा कुळिमु कुळशिा । चवश्वास नामािा एका भावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरी ि
हचरिेदास [पां. भक्त.] ह्मणचवतां श्लाघीजे । चनवासना कीजे चित्त आिी ॥ ॥ गाऊं नािूं प्रेमें आनंदें कीतुनश ।
भुत्क्त मुत्क्त दोनही न [त. मागों.] मगों तुज ॥ २ ॥ तुका [पां. ‘तुका ह्मणे’ याच्या पूवीं ‘सगुणश चनगुण
ु श एक चि आवडी । चित्तें चदली
बुडी चिदानंदी ॥ वृचत्तसचहत मन बुडे प्रेमडोहश । नाठवती दे हश दे हभाव ॥’ हश दोन कडवश नवीन आहे त व ‘तुका ह्मणे’ याच्या बद्दल ‘नामा ह्मणे’ असें
आहे .] ह्मणे दे वा ऐसी यांिी सेवा । द्यावी जी केशवा जनमोजनमश ॥ ३ ॥

४०४३. पावलों हा दे ह [पां. ॰टाचळ नयायें] कागताचलनयायें । न घडे उपायें घडों आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
मािंश खंडश दे ह दे हांतरें । अभय दातारें दे ऊचनयां ॥ ॥ अंिळ्यािे पाठश िनािी िरवी । अघचटत तेंचव घडों
आलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे योग घडला बरवा । आतां कास दे वा न सोडश मी ॥ ३ ॥

४०४४. कळे पचर न सुटे गांठी । जालें पोटश कुपथ्य ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अहं कारािें आंदणें जीव । राहे कशव
केली ते ॥ ॥ हें कडािी एकी ि वोढी । ते ही खोडी सांगती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सांगों चकती । कांहश चित्तश न
राहे ॥ ३ ॥

४०४५. सांडावी हे भीड अिमािे िाळे । [दे . त. मद्यपीर.] मद्यपी बरळे भलत्या छं दें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे
तंव तुह्मी नाहश जी चदसत । कां हें अनुचित [पां. वदले ती.] वदले त ॥ ॥ फांटा [पां. आला.] जाला त्यासी नाहश
वोढा वारा । वेरसा चि खरा [पां. हा तो.] हाटो गुण ॥ २ ॥ [त. तुका ह्मणे ज्याच्या बापा नाहश ताळा ।.] तुका ह्मणे नाहश
ज्याच्या बापा ताळा । तो दे खे चवटाळा संतां अंगश ॥ ३ ॥

४०४६. आवडे हें रूप गोचजरें सगुण । पाहातां लोिन [पां. हें मन.] [दे . सुखावलें .] सुखावले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आतां दृष्टीपुढें ऐसा चि तूं राहश । जों मी तुज पाहें पांडुरंगा [पां. वेळोवेळां.] ॥ ॥ लािावलें मन लागलीसे गोडी
। तें जीवें न सोडश ऐसें जालें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी केली जे लचडवाळी । पुरवावी आळी मायबापें ॥ ३ ॥

४०४७. चतळ एक अिु राई । सीतबुंद [पां. सीतनबदु .] पावे काई । तया सुखा नाहश । अंतपार पाहतां ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनी करा लाहो । नका मागें पुढें पाहों । अवघ्यामध्यें आहों । [पां. अवघे साव चित्त जों. दे . त. सावचित्त तों.]

विषयानु क्रम
अवघे सावचित्त तों ॥ ॥ तीथें न येती तुळणी । आचजया सुखािी िणी । जे कासी गयेहुनी । जश आगळश
असती ॥ २ ॥ येथें िरी लाज । वणा अचभमान काज । नाडला सहज । तुका ह्मणे तो येथें ॥ ३ ॥

४०४८. चवठोबािें नाम ज्यािे मुखश चनत्य । त्या दे चखल्या पचतत [दे . उद्धचरचल.] उद्धरती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चवठ्ठलचवठ्ठल भावें ह्मणे वािे । तरी तो काळािे दांत ठें सी [पां. टे चि.] ॥ ॥ [पां. बहु ता.] बहु त ताचरले सांगों चकती
आतां । ऐसा कोणी दाता दु जा नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे म्यां ही ऐकोचनयां कीती । िचरला एकांतश हृदयामाजश ॥
३॥

४०४९. भोळे भक्त [दे . त. भत्क्तभाव.] भाव िचरती मानसश । [पां. तया.] त्यासी हृाीकेशी जवळी ि ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ भाव नाहश मनश अभाचवक सदा । त्याचिया मी खेदा काय सांगों ॥ ॥ [पां. गचणकेसाचरखी.] गचणकेसाचरकश
नामें उद्धचरलश । सज्ञानें पचडलश खटाटोपश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय शुद्ध मािंी जाचत । थोर केली ख्याती
हचरनामें ॥ ३ ॥

४०५०. आड पडे काडी । तचर ते [पां. बहु पाणी कोंडी] बहु त पाणी खोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. ऐसी दु जुनािी
संगती ।.] दु जुनािे संगती । बहु तांिे घात होती ॥ ॥ एक पडे मासी । तरी ते बहु अन्न नासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
रांड । ऐसी कां ते व्याली भांड ॥ ३ ॥

४०५१. पंढरीिें [पां. “बा” नाहश.] बा भूत मोटें । आल्या गेल्या िंडपी [त. नेटें.] वाटे ॥ १ ॥ ते थें [पां. ‘तेथें जाऊं
नका॰’ या कडव्याच्या पूवीं ‘बहु खेिरीिे रान । जातां वेडें होय मना ॥’ हें कडवें अचिक आहे .] जाऊं नका कोणी । गेले नाहश आले
परतोचन ॥ २ ॥ तुका पंढरीसी गेला । पुनहा जनमा नाहश आला ॥ ३ ॥

४०५२. बरवे दु कांनश बैसावें । श्रवण मनन असावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . त. सारासारािश.] सारअसारािश
पोतश । ग्राचहक पाहोचन [पां. “करा चरतश” याबद्दल “करीसी”.] करा चरतश ॥ ॥ उगे चि [दे . पां. फुगों. त. फुगऊं.] फुगवूं
नका गाल । पूणु सांठवावा माल ॥ २ ॥ सत्य तराजू पैं िरा । नका कृचत्रम [दे . त. कुडचत्रम.] चवकरा ॥ ३ ॥ तुका
जाला वाणी । िुकवुचन िौऱ्यासीच्या खाणी ॥ ४ ॥

४०५३. काय करूं आतां या मना । न संडी चवायांिी [पां. चवायवासना.] वासना । प्रार्तथतां ही राहे ना ।
आदरें पतना नेऊं पाहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां िांवें [दे . त. िांविावें.] िावें गा श्रीहरी । गेलों वांयां नाहश तरी । न
चदसे कोणी आबरी । आणीक दु जा तयासी ॥ ॥ न राहे एके ठायश एकी घडी । चित्त तडतडा तोडी । [त.

भरले चवायांिे वोढश । दे ऊं पाहे बुडी भवडोहश ॥ दे . घालूं पाहे बा हे बुचड । या भवडोहश.] भरलें चवायभोवडश । घालूं पाहे उडी
भवडोहश ॥ २ ॥ आशा तृष्ट्णा कल्पना [पां. पापाणी.] पाचपणी । घात मांडला मािंा यांणश । तुका ह्मणे िक्रपाणी ।
काय अजोचन पाहातोसी ॥ ३ ॥

४०५४. पाााण पचरस भूचम जांबन

ू द [पां. त. जांबुनंद.] । वंशािा संबि
ं घातयािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सोचनयािी पुरी समुद्रािा वेढा । समुदाय [पां. रोकडा.] गाढा राक्षसांिा ॥ ॥ ऐसी सहस्र त्या सुंदरा काचमनी ।
माजी [पां. मुख्य राणी.] मुखरणी मंदोदरी ॥ २ ॥ पुत्रपौत्रािा ले खा कोण करी । मुख्य पुत्र हरी इंद्रा आणी ॥ ३ ॥
िौदा िौकचडया आयुष्ट्यगणना । बंिुवगु जाणा कुंभकणु ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ज्यािे दे व बांदवडी । सांगातें
कवडी गेली नाहश ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ४०५५. पापािश संचितें दे हासी दं डणा [दे . दं डण.] । तुज नारायणा बोल नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पेरी कडू
चजरें मागे अमृतफळें [त. अमतफळ । आकी वृक्षा केळ॰. दे . अमृतफळ । आका वृक्षफळें ॰.] । अका वृक्षा केळें कैंसश येती ॥ ॥
सुख अथवा दु ःख भोग हा [दे. त. हो दे हेिा.] दे हािा । नास हा ज्ञानािा न [पां. करूं नये.] करावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
आतां दे वा कां रुसावें । मनासी पुसावें काय केलें ॥ ३ ॥

४०५६. लाभ पुढें करी । घात नारायण वारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी भक्तािी माउली । करी कृपेिी
साउली ॥ ॥ माय वाळकासी । जीव भाव वेिी तैसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाड । नाहश शरणागता आड ॥ ३ ॥

४०५७. आपुलेंसें करुनी घ्यावें । आश्वासावें [त. नाभीसी.] नाभशसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउचन िचरले पाय ।
आवो माय चवठ्ठले ॥ ॥ [त. वाढचवली हे तळमळ चित्ता.] कळलासे सीण [दे . सीन निता.] चित्ता । शम आतां करावा ॥
२ ॥ तुका ह्मणे जीवश वसें । मज नसें वेगळा [दे . त. वेगळे .] ॥ ३ ॥

४०५८. तुजचवण कांहश । त्स्थर राहे ऐसें नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कळों आलें बहु ता रीती । पांडुरंगा माझ्या
चित्तश ॥ ॥ मोकचलली आस । सवुभावें जालों दास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं चि खरा । येर [पां. येका उगा॰.] वाउगा
पसारा ॥ ३ ॥

४०५९. खोंकरी [दे . आिन. पां. आंिण.] आिण होय पाकचसचद्ध । हें तों घडों किश शके चि ना ॥ १ ॥
खापरािे अंगश घाचसतां पचरस । न पालटे कीस काचढचलया ॥ २ ॥ पालथे घागरी चरिचवतां जळ । तुका ह्मणे
खळ तैसे कथे ॥ ३ ॥

४०६०. नागलें दे खोचन िांगलें बोले । आपुलें वेिचू न त्याजपुढें खुले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अिमािे ओंगळ
गुण । उचित नेणें तो िमु कोण ॥ ॥ आतुभत
ू ान [दे . घली.] घाली पाण्यािा िुळ । न [पां. न मागत्यास दे ई साकर

गुळ.] मागे त्यासी घाली साखर गुळ ॥ २ ॥ [पां. ‘एकासी आड॰’ याच्या आिश पुढिें कडवें ‘एकासी िड’ हें आहे ; आचण ‘एकासी आड’
हें कडवें ‘येका दे खोनी लपवी भाकरी । येकासी आड पडोनश हो करी ।’ असें आहे .] एकासी आड पडोचन होंकरी । एकासी दे खोचन
लपवी भाकरी ॥ ३ ॥ एकासी िड न बोले वािा । एकासी ह्मणे मी [पां. तुमच्या बंदीिा.] तुिंे बांदीिा ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे ते [पां. गावपशु.] गाढवपशु । लाभेंचवण केला आयुष्ट्यनाशु ॥ ५ ॥

४०६१. नपडपोाकाच्या [पां. पोसकाच्या. दे . त. पोशकाच्या.] जळो ज्ञानगोष्टी । िंणी दृचष्टभेटी न हो त्यािी ॥
१ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश संतचिनह उमटलें अंगश । उपदे शालागश पात्र जाला ॥ ॥ पोहों नेणे [दे . नये.] कासे लाचवतो
आचणका । ह्मणावें त्या मूखा काय [पां. ऐसें] आतां ॥ २ ॥ चसणलें तें गेलें चसणचलयापासश । जाली त्या दोघांसी
एक गचत ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे [पां. दे वा अहो.] अहो दे वा चदनानाथा । [पां. दशुन मागुता नको॰.] दरुाण आतां नको त्यािें
॥४॥

४०६२. संतचिनहें ले ऊचन अंगश । भूाण चमरचवती जगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचडलें दु ःखािे सागरश ।
वहावले ते [पां. ‘ते’ नाहश.] भवपुरश ॥ ॥ कामक्रोिलोभ चित्तश । [पां. वरी दाचवती.] वचरवचर दाचवती चवरक्ती ॥ २ ॥
आशापाशश बांिोचन चित्त । ह्मणती [पां. आह्मी जालों.] जालों आह्मी मुक्त ॥ ३ ॥ त्यांिे लागले संगती । जाली [पां.

त्यांिी.] त्यांसी ते चि गचत ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे शब्दज्ञानें । जग नाचडयेलें ते णें ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ४०६३. दोा करूचन आह्मी पचतत चसद्ध जालों । पावन मागों आलों ब्रीद तुिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
पचतता तारावें कश ब्रीद हें [पां. तं. ‘हे ’ नाहश.] सोडावें । यांत जें पुरवे तें चि सांगा ॥ ॥ उद्धार तुमच्यानें नव्हे हो
[पां. तो.] श्रीहचर । सोडा िंडकरी ब्रीद आतां ॥ २ ॥ तें ब्रीद घेऊनी नहडों दारोदारश । सांगूं [पां. तुिंी हचर कीर्तत जगा.]
तुिंी कीती रे पांडुरंगा ॥ ३ ॥ दे वें हारचवलें ब्रीद हें सोचडलें । पचततें नजचकलें आह्मश दे वा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
आह्मश [पां. उठों.] उठलों दै नयवचर । चविारा श्रीहरी तुह्मी आतां ॥ ५ ॥

४०६४. राम कृष्ट्ण ऐसश [पां. उच्चारीन.] उच्चाचरतां नामें । नािेन मी प्रेमें संतांपुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय
घडे ल तें घडो ये [पां. या सेवटश.] सेवटश । लाभ [पां. आचण.] हाणी तुटी दे व जाणे ॥ ॥ निता मोह आशा ठे वुचन [पां.
ठे वीन.] चनराळश । दे ईन हा बळी जीव पायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश उरों नेदश उरी । सांडीन हे थोरी ओवाळोनी
॥३॥

४०६५. दे व िरी नाना [पां. सोंग.] सोंगें । नाम श्रेष्ठ पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो हा गवचळयािे घरश । नाम
साचरतो मुराचर ॥ ॥ िनय [पां. यशोदा प्रारब्ि.] यशोदे िें प्रारब्ि । नािे अंगणश गोनवद ॥ २ ॥ ऐशश [दे . ऐशा.]

भक्तांसाटश दे वें । नाना िचरयेलश नांवें ॥ ३ ॥ होय दासांिा जो दास । तुका ह्मणे चवठ्ठलास ॥ ४ ॥

४०६६. आइत्या [पां. भागािीन व्हावें । कोणें घ्यावें मस्तकश ॥.] भाग्या िणी व्हावें । केणें [दे . केनें.] घ्यावें न सरे तें
॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केणें [दे . केनें.] [दे . आहे .] आलें पंढरपुरश [पां. पंढरपुरा.] । उिारािें लाभीक ॥ ॥ बाखरािी करुनी
रीती । भरा पोतश लवलाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संतांपाडें । करूं पुढें वाखती ॥ ३ ॥

४०६७. जनमोजनमश दास । व्हावें हे [पां. ‘हे ’ नाहश.] चि मािंी आस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पंढरीिा वारकरी । वारी
िुकों नेदश हरी ॥ ॥ संतसमागम । अंगश त्स्थरावलें [दे . त. चथरावलें .] प्रेम ॥ २ ॥ स्नान िंद्रभागे । तुका ह्मणे हें
चि मागें ॥ ३ ॥

४०६८. कांगा कोणी न ह्मणे पंढरीिी आई । बोलाचवते पाहश िाल नेटें ॥ १ ॥ ते व्हां माझ्या मना
होइल [पां. होय.] समािान । [पां. जाय.] जाइल सवु शीण जनमांतनरिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी होशील [पां. होईल.]

माउली । वोरसोचन घाली प्रेमपानहा ॥ ३ ॥

४०६९. वेद [दे . त. अनंता.] अनंत बोचलला । अथु इतका चि साचिला [दे . त. शोचिला.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
चवठोबासी [पां. चवठोबाला.] शरण जावें । चनजचनष्ठा [दे . चनजचनष्ट.] नाम गावें ॥ ॥ सकळशास्त्रांिा चविार । अंतश
इतका चि चनिार ॥ २ ॥ अठरापुराणश चसद्धांत । तुका ह्मणे हा चि हे त [त. होत.] ॥ ३ ॥

४०७०. मायेिा माचरला अंगश नाहश घाव । दु ःखें तरी लव िडिडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लभे हा काळ [पां.

कळ.] न सुटे हातशिा । न बोलवे वािा खोडावली [पां. वेडावली.] ॥ ॥ न पवे िांवणें न [पां. न लपवे चि लाग । न लगे ि
माग॰.] पवे चि लाग । [पां. न लपवे चि लाग । न लगे ि माग॰.] न िलती माग िरावया ॥ २ ॥ भेणें तचर अंगा लाचवयेल्या
राखा । [पां. तरी यासी.] परी त्यासी वाखा करीतसे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नेदी हाका मारूं दे वा । लोकापाठी हे वा
लागलासे ॥ ४ ॥

४०७१. चिग तो दु जुन नाहश भूतदया । व्यथु तया माया प्रसवली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचठण हृदय तया
िांडाळािें । जो [त. दे . ‘जो’ नाहश.] नेणे [त. नेणे चि परािें.] परािें दु ःख कांहश ॥ ॥ आपुला हा प्राण तैसे सकळ

विषयानु क्रम
लोक । न करी चववेक पशु जैसा [त. हीण. पां. कांहश.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. सुख कापीतसे गळा ।.] सुखें कापीतसे गळे ।
आंपचु लया वेळे [पां. वेळा.] रडतसे ॥ ३ ॥

४०७२. गरुडावचर बैसोचन येतो जगजेठी । त्यािे िरणश चमठी घालूं िला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सावळें रूपडें
दे चखलें लोिनश । शंख िक्र दोनही शोभताहे ॥ ॥ पीतांबर िंळके हे चि त्यािी खूण । वाकी रुणिंुण
कचरताती ॥ २ ॥ गरुडािा िपेटा येत असे नेटें । कस्तुरीमळवट शोभताहे ॥ ३ ॥ [पां. पद.] पदक एकावळी
शोभताहे कंठश । तुका ह्मणे चमठी घालूं िला ॥ ४ ॥

४०७३. नाहश पाक होत उफराटे िाली । बोचलली ते केली व्हावी नीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश मानूं येत
वांजटािे [पां. वाजटािे.] बोल । कोरडे ि फोल िवी नाहश ॥ ॥ [पां. तरुवरामिश कोटे ॰ । िावाटा॰.] तरुवरा आिश
कोठें आहे फळ । िावटा बरळ ह्मणा त्यासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती [पां. ठचकली तातडी ।.] ठकलश बापुडश । गव्हा
[पां. नाहश.] आहे गोडी मांडे पुऱ्या ॥ ३ ॥

४०७४. जाली हचरकथा रंग वोरसला । उचितासी आला पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. वाटीता.] वांचटतो हें
प्रेम उचितािा दाता । घेईं रे तूं आतां िणीवचर ॥ ॥ प्रेम दे ऊचनयां अवघश सुखश केलश । [दे . त. जें.] जश होतश
रंगलश [त. वीठली रंगलश तश.] चवटलश तश ॥ २ ॥ तुकें हें दु बुळ दे चखयलें संतश । ह्मणउचन पुढती आचणयेलें ॥ ३ ॥

४०७५. संकत्ल्पला तुज [पां. सकळ दे हभाव.] सकळ ही भाव । कोण एक ठाव उरला ते थें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
इंचद्रयव्यापार जेंजें कांहश कमु । [पां. सुख दु ःख िमु॰.] कचरतों ते िमु सकळ तुिंे ॥ ॥ मािंें चहत फार लागला
चविार । तुज सवु भार िालवणें ॥ २ ॥ जो कांहश लौचकक कचरसी तो तुिंा । अपमान पूजा कांहशतचर ॥ ३ ॥
तुका ह्मणे मी तों राचहलों चननित [पां. चनचित.] । तुज कळे चहत तैसें करश ॥ ४ ॥

४०७६. भय नाहश भेव । अनुतापश नव्हतां जीव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें दे वािी तळमळ । ते थें काशािा
चवटाळ ॥ ॥ उच्चाचरतां दोा । नाहश उरों दे त ले श ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्त [पां. चित्ता । होय आवडी चमचश्रता ॥.] । होय
आवडी चमचश्रत ॥ ३ ॥

४०७७. ध्यानश ध्यातां पंढचरराया । [पां. मनेसचहत.] मनासचहत पालटे काया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें बोला
कैिी उरी । मािंें मीपण जाला हचर ॥ ॥ चित्तिैतनयश पडतां चमठी । चदसे हचररूप अवघी सृचष्ट ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे सांगों काय । एकाएकश हचरवृचत्तमय ॥ ३ ॥

४०७८. कोणा ही केंडावें [पां. केडाव.] हा आह्मां अिमु । जोजो पावे श्रम तोतो दे व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ह्मणउचन चित्ता चसकचवलें वोजें । आतां हें चि दु जें न बोलावें ॥ ॥ [पां. बोलचवले जरी परउपकारे .] हालचवलें जचर
परउपकारें । चजव्हे पाप खरें उपािीिें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीव प्रारब्िा आिीन । कोण वाहे सीण करुणा शोभे ॥
३॥

४०७९. दे व चतळश आला । गोडें [दे . गोडगोड.] गोड जीव िाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सािला हा पवुकाळ ।
गेला अंतरशिा मळ ॥ ॥ पापपुण्य गेलें । एका स्नानें चि खुंटेलें [पां. खंडलें .] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे वाणी । शु द्ध
जनादु नश [पां. ‘जनश’ नाहश.] जनश ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४०८०. काय उणें मज पांडुरंगा पायश । चरचद्धचसचद्ध ठायश वोळगती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण पाहे सुखा
नाचसवंताकडे । तृष्ट्णेिें बापुडें [दे . नहों.] नव्हों आह्मी ॥ ॥ [पां. सवु सुखें.] स्वगुसुखें आह्मश केलश पावटणी ।
पापपुण्यें दोनही उलं चडलश [पां. उडचवलश.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घरश आचणलें वैकुंठ । वसचवली पेठ वैष्ट्णवांिी ॥ ३ ॥

४०८१. मािंें मागणें तें चकती । दाता [दे . लक्ष्मीिा.] लक्षुमीिा पचत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तानहे ल्यानें पीतां पाणी
। ते णें [पां. तेव्हां.] गंगा नव्हे उणी ॥ ॥ कल्पतरुं जाला दे ता [पां. दाता.] । ते थें पोटािा मागता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
संतां [त. सतंत.] ध्यातां । परब्रह्म आलें हाता ॥ ३ ॥

४०८२. अभुकािे साटश । पंतें हातश िचरली पाटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसे संत जगश । चक्रया करुनी दाचवती
अंगश ॥ ॥ बालकािे िाली । माता जाणुचन पाउल घाली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाव । जनासाटश उदकश ठाव ॥
३॥

४०८३. [पां. जनमोजनमीिें संचित.] जनमोजनमशिी संगत । भेटी जाली अकस्मात ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
सोचडतां सुटेना । तंतु प्रीतीिा तुटेना ॥ ॥ मािंें चित्त तुझ्या पायां । चमठी पचडली पंढचरराया ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे अंतश । तुिंी मािंी एक [पां. ज्योचत.] गचत ॥ ३ ॥

४०८४. सांग पांडुरंगा मज हा उपाव । जेणें तुिंे पाव आतुडचत ॥ १ ॥ न कळे हा चनिार [त. पार.]

ब्रह्माचदकां पार । कायसा चविार मािंा ते थें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां िरुचनयां िीर । राहू ं कोठवर मायबापा ॥ ३
॥

४०८५. काय फार जरी जालों मी शाहाणा । तरी नारायणा नातुडसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय [त. काय जालों
जरी. पां. काय जाले तरी.] जालें जरी मानी मज जन । पचर नातुडचत िरण तुिंे दे वा ॥ ॥ काय [त. जालों जरी॰. पां.
जालों तरी.] जालें जरी जालों उदासीन । [पां. तरी.] पचर वमु चभन्न तुिंें दे वा ॥ २ ॥ काय [पां. जालों तरी.] जालें जरी
केले म्यां सायास । ह्मणचवतों दास भक्त तुिंा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तुज दाचवल्यावांिन
ू । तुिंें वमु कोण जाणे
दे वा ॥ ४ ॥

४०८६. जातां पंढरीच्या मागें । काय वणूं सुखा मग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घडे लाभ लक्षकोचट । परब्रह्मश
होइल भेटी ॥ ॥ नाम गजुत येती संत । त्यांच्या [पां. दशुनें चि मुक्त.] दशुनें होईजे मुक्त ॥ २ ॥ जो अलक्ष्य
ब्रह्माचदकां । आला संचनि ह्मणे तुका ॥ ३ ॥

४०८७. [दे . ‘सारासार॰’ हें कडवें नाहश.] सारासार चविार करा उठाउठी । नाम िरा कंठश चवठोबािें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ तयाच्या नितनें [पां. चनरसेल॰ । तराल दु घुट॰.] चनरसलें संकट । तरलों दु घुट भवनसिु ॥ ॥ जनमोचनयां
कुळश वािे स्मरे राम । िरी हा चि नेम अचहर्तनशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोटी कुळें तश पुनीत । भावें गातां गीत
चवठोबािे ॥ ३ ॥

४०८८. [पां. द्रव्य.] मोल घेऊचनयां कथा जरी करश । तरी भंगो हरी दे ह मािंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंी कथा
करा ऐसें ह्मणें कोणा । [पां. तरी नारायणा चजव्हा िंडो ।.] तरी िंडो जाणा नजव्हा मािंी ॥ ॥ साह् तूं जालासी
काय उणें तुपें । आणीक भूतांपें काय [पां. पांगों.] मागों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवु चसचद्ध तुिंे पायश । तूं मािंा गोसावी
पांडुरंगा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४०८९. जचर हा हो कृपा कचरल नारायण । तरी हें चि ज्ञान ब्रह्म होय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोठोचनयां कांहश
न लगे आणावें । न लगे कोठें जावें तरावया ॥ ॥ जरी दे व कांहश िचरल पैं चित्तश । तचर हे चि होती चदव्य [पां.
वस्तु.] िक्षु ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व दावील आपणा । तचर जीवपणा ठाव नाहश ॥ ३ ॥

४०९०. पांडुरंगा कृपाळु वा दयावंता । िचरसील सत्ता सकळ ही ॥ १ ॥ कां जी आह्मांवरी आचणकांिी
सत्ता । [पां. तु होसी.] तुह्मासी असतां जवचळक ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पायश केलें चनवेदन । उचित हें दान करश आतां
॥३॥

४०९१. रात्री चदवस आह्मां युद्धािा प्रसंग । अंतबाह् जग आचण मन ॥ १ ॥ जीवा ही आगोज पडती
आघात । येऊचनयां चनत्य [पां. चनत्या चनत्य वारु ।.] चनत्य करी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुझ्या नामाचिया बळें । अवघीयांिें
काळें केलें तोंड ॥ ३ ॥

४०९२. होइन खडे गोटे । िरणरज साने मोठे । पंढरीिे वाटे । संतिरणश लागेन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां.

आचण.] आणीक काय दु जें । [पां. मी मागेन तुजपासी ।.] म्या मागणें तुजपासश । [पां. आठचवतों सुख.] अचवट तें सुख । भय
नास नाहश ज्यासी ॥ ॥ होइन मोिे वाहणा । पायश [त. सकळ.] सकळां संतजनां । मांजर [दे . पां. शुकर.] सुकर
सुणा । जवळी शेा घ्यावया ॥ २ ॥ सांडोवा पायरी । वाहळ बावी गंगाचतरी । होइन तयावरी । संतसज्जन
िालती ॥ ३ ॥ [त. लागेन.] लागें संतां पांयश । ऐसा ठे वश [दे . त. भलता.] भलते ठायश । तुका ह्मणे दे ईं । िाक नाहश
जनमािा ॥ ४ ॥

४०९३. माचिंया जीवािा [पां. मनािा.] मज चनरिार । [पां. ‘न करश॰’ व ‘आपुलें कारण॰’ हे दोन िरण नाहशत.] न
करश उत्तर जनासवें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलें कारण सािों जी चविार । करावा हा िीर िरूचनयां ॥ ॥ काय
कराचवया आचणका [पां. आचणकाच्या युत्क्त.] या युत्क्त । काय नव्हे भत्क्त चवठोबािी ॥ २ ॥ एक पुढें गेले वाट
दावूचनयां । मारग तो वांयां कोण सांडी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंी चवठोबासी निता । भेईना सवुथा न घडे तें ॥ ४
॥

४०९४. [त. कासया होआवें. दे . कासया व्हावें.] कासयासी व्हावें जीतांचि मुक्त । सांडुचनयां थीत [दे . पां. थीतें.]

प्रेमसुख ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वैष्ट्णवांिा दास जाला नारायण । काय त्या चमळोन [पां. असों सुखी ।.] असे काम ॥ ॥
काय त्या गांठीिें पडलें सुटोन । उगला [पां. उगेचि बैसोन िीर िरूं ।.] चि बैसोन िीरु िरश ॥ २ ॥ सुख आह्मांसाटश
केलें हें चनमाण । चनदै व तो कोण हाणे लाता ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज न लगे [दे . त. पां. सायोज्यता.] सायुज्यता ।
राहे न या संतां समागमें ॥ ४ ॥

४०९५. आवडे पंढरी भीमा पांडुरंग । िंद्रभागा नलग पुंडलीक [दे . पांडुरंग.] ॥ १ ॥ कामिे नु कल्पतरु
नितामणी । आवडीिी िणी पुरवीती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जीवा थोर जालें सुख । नाठवे हे भूक तान कांहश ॥ ३ ॥

४०९६. [त. लाड.] लाडें भाचकतों करुणा । तूं रे उदारािा राणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरसी आमुिा सांभाळ
। तूं रे माउली स्नेहाळ ॥ ॥ नाहश निता रे आह्मांसी । तूं चि भार िालचवसी ॥ २ ॥ आह्मी जालों उदासीन ।
तूं चि कचरसी जतन ॥ ३ ॥ आह्मां नाहश जीवनास [पां. जीवानास.] । तूं चि पुरचवसी [पां. आस.] घास ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे भलते सवें । जातां मागें मागें िांवे ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ४०९७. आह्मां हें सकळ । तुझ्या पायांिें चि बळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करूं अमृतािें पान । दु जें नेणों कांहश
आन ॥ ॥ जयािा जो भोग । सुख दु ःख पीडा रोग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । तुिंे पायश मािंा ठे वा ॥ ३ ॥

४०९८. प्रपंि परमाथु [पां. संपाचदन.] संपादोचन दोनही । एक ही चनदानश न [पां. नव्हे त्यासी.] घडे त्यासी ॥
१ ॥ दोहश पेंवावरी ठे वू जातां हात । शेवटश [पां. होय.] अपघात शरीरािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. त्यासी.] तया
दोहशकडे िका । शेवटश तो नरकामाजी पडे ॥ ३ ॥

४०९९. संसारा आचलया एक सुख आहे । आठवावे पाय चवठोबािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येणें होय सवु संसार
सुखािा । न लगे दु ःखािा ले श कांहश ॥ ॥ घेईल तयासी सोपें आहे सुख । बोचलयेलें मुखें नारायण ॥ २ ॥
सांचगतली सोय करुणासागरें । तुह्मां कांहो बरें न वाटतें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ते णें उपकार केला । भोळ्या
भाचवकाला तरावया ॥ ४ ॥

४१००. आह्मां भय िाक कोणािा रे पाहें । काळ मशक काय मानवं हे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मांसी ते काय
निता या पोटािी । माउली आमुिी पांडुरंग ॥ ॥ काय करावी हे कोणािी मानयता । कचरतां अनंता कोण
वारी ॥ २ ॥ नाहश शीण आह्मां जालें कवतुक । पुनीत हे लोक करावया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे खातों आनंदािे लाडू
। नका िरफडू ं घ्या रे तुह्मी ॥ ४ ॥

४१०१. तांचबयािें [दे . तांबगी हें नाणें.] नाणें न िले खऱ्या मोलें । जरी नहडचवलें दे शोदे शश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
करणीिें कांहश न मने सज्जना । यावें लागे मना वृद्धांचिया ॥ ॥ चहचरयासाचरखा [दे . पां. चहरया॰.] चदसे
चशरगोळा [पां. ब्रह्मगोळा.] । पारखी ते डोळां न पाहाती ॥ २ ॥ दे ऊचनयां नभग कामाचवलें मोतश । पारचखया हातश
घेतां नये ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे काय नटोचनयां व्यथु । आपुलें हें चित्त आपणा ग्वाही ॥ ४ ॥

४१०२. चित्ता चमळे त्यािा संग रुचिकर । क्षोभचवतां [पां. क्षोभचवते दु र ते चि.] दू र तों चि भलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ऐसी परंपरा आलीसे िालत । [पां. भले त्या॰.] भलत्यािी नीत त्यागावरी ॥ ॥ हो कां चपता पुत्र बंिु कोणी तचर
। चवजाचत [त. इजा ती. दे . इंजाचत.] संग्रहश िरूं नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्य पाळावें विन । अनयथा आपण करूं नये
॥३॥

४१०३. [पां. आपुचलया.] आपुली कसोटी शु द्ध राखी कारण । आगीनें भूाण अचिक [पां. पुढा.] पुट ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ नाहश कोणासवें बोलणें लागत । चनचितीनें [दे . चननितीनें.] चित्तसमािान ॥ ॥ लपचवलें तें ही ढें करें
उमटे । खोचटयािें खोटें उर फोडी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ननदा स्तुचत दोनही वाव । आपुलाला भाव [पां. कळों.] फळा
येतो ॥ ३ ॥

४१०४. आचणकांच्या घातें माचनतां संतोा । सुखदु ःख दोा [पां. आणी.] अंगश लागे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें
मनश वाहू ं [पां. न ये चि.] नयेती संकल्प । करूं नये पाप भांडवल ॥ ॥ क्ले शािी [पां. चकत्ल्माािी चित्तश राहतां॰.] हे [दे .

‘हे ’ नाहश.] चित्तश राहाते कांिणी । [पां. आगीतें.] अग्नशत टाकोनी ठाव जाळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येणें [पां. कोपें.] घडे
पुण्यक्षय । होणार तें होय [पां. प्रारब्िीिें ।.] प्रारब्िें चि ॥ ३ ॥

४१०५. अज्ञानािी भत्क्त इत्च्छती संपत्ती । तयाचिये [पां. चित्तश.] मती बोि कैंिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
अज्ञानािी पूजा काचमक भावना । तयाचिया ध्याना दे व कैंिा ॥ ॥ अज्ञानािें कमु फळश ठे वी मन । चनष्ट्काम

विषयानु क्रम
सािन तया कैंिें ॥ २ ॥ अज्ञानािें ज्ञान चवायावरी ध्यान । ब्रह्म सनातन तया कैंिें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जळो
ऐचसयांिें तोंड । अज्ञानािें बंड वाढचवती ॥ ४ ॥

४१०६. गुळें माखोचनयां दगड ठे चवला । वर चदसे भला लोकािारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंतरश चवायािें
लागलें पैं चपसें । बाचहरल्या वेाें भुलवी लोकां ॥ ॥ ऐचसया [पां. दांचभका.] डांचभकां कैिी हचरसेवा । नेणे चि
सद्भावा कोणे काळश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येणें कैसा [पां. कैिा.] होय संत । चवटाळलें चित्त कामक्रोिें ॥ ३ ॥

४१०७. आयुष्ट्य वेिूचन कुटु ं ब पोचसलें । काय चहत केलें सांग बापा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुकािा िाकर
जालासी काबाडी । नाहश सुख घडी भोगावया ॥ ॥ दु लुभ [पां. मनुष्ट्यदे ह.] मनु ष्ट्यजनम कष्टें पावलासी । चदला
कुटु ं बासी कामभोग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें आयुष्ट्य नाचसलें । पाप तें सांचिलें पतनासी ॥ ३ ॥

४१०८. अनंत लक्षणें वाचणतां अपार । संतािें तें घर सांपडे ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जये घरश संत राहती
आपण । तें तुह्मां चठकाण आतुडेना ॥ ॥ चठकाण िरूनी पाहवे ते संत । उगा ि अकांत करूं नये ॥ २ ॥ संत
होऊचनयां संतांसी पाहावें । तचर ि तरावें तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

४१०९. संतांिा पढीया [दे . त. पढीया वो कैशा॰.] कैशापचर लाहो । नामािा आठवो कैसा राहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ हे चि थोर निता लागली मनासी । चनजतां चनद्रे सी न लगे डोळा ॥ ॥ जेचवतां जेवणश न लगे गोड िड ।
वाटतें काबाड चवायसुख ॥ २ ॥ ऐचसया संकटश पाव कृपाचनिी । लावश संतपदश प्रेमभावें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
आह्मी नेणों कांहश चहत । तुजचवण अनाथ पांडुरंगा ॥ ४ ॥

४११०. पंढरीिा वास िनय ते चि प्राणी । अमृतािी वाणी चदव्य दे ह [पां. दे हे. दे . त. दे हो.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मूढ मचतहीन दु ष्ट अचविारी । ते होती पंढरी दयारूप ॥ ॥ शांचत क्षमा अंगश चवरत्क्त सकळ । नैराश्य चनमुळ
नारी नर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश वणा अचभमान । [पां. अवघेचि.] अवघे जीवनमुक्त लोक ॥ ३ ॥

४१११. जेणें तुिंी कास भावें िचरयेली । त्यािी नाहश केली सांडी दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय मािंा भोग
आहे तो न कळे । सुखें तुह्मी डोळे िंांका दे वा [पां. वांयां.] ॥ ॥ राव रंक तुह्मां साचरके चि जाणा । नाहश थोर
साना तुह्मांपासश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मश आपंचगलें भक्तां । माचिंया संचिता कृपा नये ॥ ३ ॥

४११२. दे खीिें तें ज्ञान करावें तें काई । अनु भव नाहश आपणासी ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ इंचद्रयांिे [पां. इंचद्रयांिी.]

गोडी ठकलश बहु तें । सोचडतां मागुतें आवरे ना ॥ ॥ युक्तीिा आहार नीतीिा वेव्हार । वैराग्य तें सार
तरावया ॥ २ ॥ [त. पां. नाव नावचलतां.] नाव रे वाचळतां घाला घाली वारा [पां. वर.] । तैसा तो पसारा [पां. पसर.]

अहं तेिा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे बुचद्ध आपुले अिीन । करी नारायण आतुडे तों ॥ ४ ॥

४११३. नर नारी [पां. बाळ.] बाळें अवघा नारायण । ऐसें मािंें मन करश दे वा ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ न यो काम
क्रोि िे ा ननदा िं द । अवघा गोनवद चनःसंदेह ॥ ॥ असावें म्यां सदा चवायश चवरक्त । काया वािा चित्त तुिंे
पायश ॥ २ ॥ करोचनयां साह् [पां. करवी.] पुरवश मनोरथ । व्हावें कृपावंत तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४११४. आपुल्या पोटासाटश । करी लोकांचिया गोष्टी ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ जेणें घातलें संसारश । चवसरला तो
चि हरी ॥ ॥ पोटा [पां. घाली.] घातलें अन्न । न ह्मणे पचततपावन ॥ २ ॥ मी कोठील [पां. कोटील.] आचण कोण ।
हें न कळे ज्यालागून ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नरस्तुचत । कचरती भाट चत्रजगतश ॥ ४ ॥

४११५. स्वयें आपण चि चरता । रडे पुचढलांच्या चहता ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ सेकश [पां. सेखी.] हें ना तेंसें जालें ।
बोलणें चततुकें वांयां गेलें ॥ ॥ सुखसागरश नेघे वस्ती । अंगश ज्ञानपणािी मस्ती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे गाढव
ले खा । जेथें भेटेल [त. दे खाल. पां. जाइल.] ते थें ठोका ॥ ३ ॥

४११६. जगश कीर्तत व्हावी । ह्मणोनी [पां. जालासे.] जालासी गोसावी ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु त केलें पाठांतर ।
वमु [पां. राचहलें तें.] राचहलें से दू र ॥ ॥ चित्तश नाहश अनुताप । लचटकें भगवें स्वरूप ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
नसदळीच्या । व्यथु श्रमचवली वािा ॥ ३ ॥

४११७. प्राक्तनाच्या योगें आळशावरी गंगा । स्नान काय जगा करूं नये ॥ १॥ ॥ ध्रु. ॥ उभी कामिेनु
मांगािे [दे . माचगलें .] अंगणश । चतसी काय ब्राह्मणश वंदंू नये ॥ ॥ कोचढयािे हातें पचरसें होय सोनें । अपचवत्र
ह्मणोन घेऊं नये ॥ २ ॥ याचतहीन जाला गांवशिा मोकासी । त्याच्या विनासी मानूं नये ॥ ३ ॥ भावारूढ तुका
मुद्रा चवठोबािी । न मनी तयांिश तोंडें काळश ॥ ४ ॥

४११८. बोचललों उत्काें । प्रेमरस [पां. दास्यत्वें. दे . त. दाशत्वें.] दासत्वें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ साि कचरता
नारायण । जया शरण गेलों तो ॥ ॥ समथु तो आहे ऐसा । िचरली इच्छा [पां. पुरचवतो.] पुरवी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
लचडवाळािें । द्यावें सािें [पां. करूचन.] करूचनयां ॥ ३ ॥

४११९. चविा केला ठोबा । ह्मणोचन नांव तो चवठोबा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कां रे नेणां त्यािें नांव । काय
वेदाचस नाहश ठाव [त. ठावें.] ॥ ॥ शेा स्तुती प्रवतुला । चजव्हा चिरूचन पलं ग जाला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सत्ता ।
ज्यािी काळाचिये माथा ॥ ३ ॥

४१२०. भ्रतारअंगसंगें सुखािी वेवस्था । आिश तों सांगतां नये कोणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तथाचप सांगणें
कुमाचरकेपाशश । ते काय मानसश सुख मानी ॥ ॥ तैसा आत्मबोि आिश बोलों नये । बोलासी तो काय
सांपडे ल ॥ २ ॥ तथाचप सांगणें बचहमुुखापाशश । तो काय संतोाासी मूळ होय ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे संत सुखािे
चवभागी । ब्रह्मानंद जगश सािुरूपें ॥ ४ ॥

४१२१. कलयुगामाजी थोर जालें बंड । नष्ट लोक लं ड जाले फार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न िचरती सोय न
पुसती कोणा । येतें जैसें मना तैसें िाले ॥ ॥ सज्जनािा वारा टे कों नेदी िारा । ऐचसया पामरा तारी कोण ॥
२ ॥ चवश्वास तयािा बैसेना कोठें ही । स्तुचत ननदा पाहश [पां. जीचव िरा.] जीवश िरी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कैसें केलें
नारायणें । जाणावें हें कोणें [पां. तयाचवणें.] तयाचवण ॥ ४ ॥

४१२२. [पां. ‘आपुली’ याच्या पूवीं ‘गुरु म्यां केला घरवासी । माझ्या िुकल्या दोनी ह्मैसी ॥’ हें कडवें आहे .] आपुली बुटबुट
घ्यावी । मािंी परताप द्यावी ॥ १ ॥ [पां. ‘आपुला मंत्र’ याबद्दल ‘तुिंा मंत्र’ असें आहे व या कडव्याच्या पूवीं ‘तुिंा मंत्र घेतां कानश । माझ्या
पेवांत चशरलें पाणी ॥ गुरु म्यां भाग्यासाटश केला । कांहश फळाचस नाहश आला ॥’ हश दोन कडवश जास्त आहे त.] आपुला मंत्र नव्हे बरा ।
मािंा बईल िुकला मोरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐशा नरा । पचरस न िंोंबे खापरा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४१२३. भावभत्क्तवादें करावें कीतुन । [दे . त. आशाबिी.] आशाबद्ध मन करूं नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अन्न
ू बोलूं नये ॥
पाणी िन द्रव्य नारायण । चवठ्ठला वांिन ॥ सप्रेम करावें दे वािें कीतुन । भय द्या सोडू न
शरीरािें ॥ २ ॥ तरी मग जोडे चवठ्ठलचनिान । केचलया कीतुन चसचद्ध पावे ॥ ३ ॥ दे व जोचडचलया तया काय
उणें । तुका ह्मणे मन िीट करा ॥ ४ ॥

४१२४. िोरासी िांदणें वेश्येसी सेजार । पचरसेंसी खापर काय होय ॥ १ ॥ दु िािे आिणश वैचरले
पाााण । कदा काळश जाण पाक नव्हे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जचर पूवुपुण्यें चसचद्ध । तचर ि राहे बुचद्ध संतसंगश ॥ ३ ॥

४१२५. रोचगया चमष्टान्न मकुटा िंदन । कागासी ले पन कपूुरािें ॥ १ ॥ चननाचसका जैसा नावडे
आचरसा । मूखालागश तैसा शास्त्रबोि ॥ ॥ दास तुका ह्मणे चवठ्ठलउदारें । अज्ञानअंिारें दूरी केलें ॥ २ ॥

४१२६. मथनासाटश िमािमु । त्यािें वमु नवनीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें चि तें घाटू ं नये । आलें जाय
नासूचन ॥ ॥ सांभाळावें बराबर । वमु दू र न बजावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िालें पोट । मग बोटिाटणी [दे .

बोटिांिणी. पां. बोटटािणी.] ॥३॥

४१२७. मािंा घात पात अथवा चहत फार । [पां. अवघािी चविार.] अवघा चविार तुझ्या हातश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ठे वुचन जीव भाव तुझ्या ठायश चित्त । राचहलों चनवांत पांडुरंगा ॥ ॥ चित्तािा िाळक बुद्धीिा जचनता । काय
नाहश सत्ता तुिंे हातश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय कचरसी तें पाहीन । ठे चवसी राहीन सुखें तेथें ॥ ३ ॥

४१२८. संतपाउलें साचजरश । गंगा आली आह्मांवरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें पडे रजिुळी । ते थें करावी
अंघोळी ॥ ॥ स्वेतबंद [त. श्वेतबंद.] वाराणसी । अवघश तीथें तयापासश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िनय जालों ।
संतसागरश चमळालों ॥ ३ ॥

४१२९. [पां. न घडे बाळकािा मायेबापा घात ।.] न घडे मायबापें बाळकािा घात । आपणादे खत होऊं नेदी ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ कां मी मनश निता वाहू ं भय िाक । काय नव्हे एक कचरतां तुज ॥ ॥ वमु जाणे त्याच्या चहतािे
उपाय । तान भूक वाहे कचडये खांदश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तूं गा कृपावंत भारी । ऐसें मज हरी कळों आलें ॥ ३ ॥

४१३०. करावें कीतुन । [पां. मुखे.] मुखश गावे हचरिे गुण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग कांहश नव्हे बािा । काम [पां.

दु जुनािी. त. दु जुनािा.] दु जुनाच्या क्रोिा ॥ ॥ शांचतखड्ग हातश । काळासी ते नागचवती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दाता
सखा । ऐसा अनंतासाचरखा ॥ ३ ॥

४१३१. तुिंी कीती सांगों तुजपुढें जरी । [पां. ब्रह्मांडा.] ब्रह्मांडश ही हरी माईना ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मे रूिी
ले खणी सागरािी शाई । कागद हा मही न पुरे चि ॥ ॥ अनंत अपार आपंचगले भक्त । मािंें चि संचित
ओडवेना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मां बोल नाहश दे वा । पामरें म्यां सेवा केली नाहश ॥ ३ ॥

४१३२. [त. पां. ‘काय’ नाहश.] काय सािनाच्या कोटी । केल्या आटी होती [पां. होत्या त्या ।.] त्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ दे व कृपा करी जरी । होय उजरी स्वरूपश ॥ ॥ केले होते [दे . निता.] व्यथु श्रम । [त. पां. चित्ता उपरम न होतां ।.]

उपरम न होतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळों आलें । सवु जालें आपरूप ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४१३३. तुज काय करूं मज एक सार । [त. अमृतसागर. दे . ‘॰ सागर’ खोडू न ‘॰ नागर’ केलें आहे .] अमृतनागर
नाम तुिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय येणें [पां. ‘येणें’ नाहश.] उणें आह्मां [पां. तयाचिये.] तयापोटश । गोचवतां हे कंठश कामिेनु
॥ ॥ नोळखे तानुलें माय ऐसी कोण । वोरसे दे खून शोक त्यािा ॥ २ ॥ जो नाहश दे चखला यािक नयनश । तो
पावे घेउचन लज्जा दान [दे . दाना.] ॥ ३ ॥ नामासाटश प्राण सांचडयेला रणश । शूर ते भांडणश न चफरती ॥ ४ ॥ तुका
ह्मणे आह्मी गातां गीतश भला । भेटूनी चवठ्ठला काय िाड ॥ ५ ॥

४१३४. कृपेिे सागर हे चि [दे . त. ‘चि’ नाहश.] सािुजन । नतहश कृपादान केलें मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोबडे
वाणीिा केला अंगीकार । तेणें मािंा त्स्थर केला जीव ॥ ॥ ते णें सुखें मन त्स्थर जालें ठायश । संतश चदला
पायश ठाव मज ॥ २ ॥ नाभी नाभी ऐसें [दे . बोचललों.] बोचलले विन । तें मािंें कल्याण सवुस्व ही ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे जालों [पां. आनदे चनभुर.] आनंदचनभुर । नाम चनरंतर घोा करूं ॥ ४ ॥

४१३५. भक्तीिें तें [त. दे . ‘तें’ नाहश.] वमु जयाचिये हातश । तया घरश [दे . होचत.] शांचत क्षमा दया ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ [दे . अष्टमाचसचद्ध वोळगती करश ।.] अष्ट महा चसचद्ध वोळगती िारश । न [पां. वजाती.] वजती दु री दवचडतां ॥ ॥
ते थें दु ष्ट गुण न चमळे चनशेा । िैतनयािा वास जयामाजी ॥ २ ॥ संतुष्ट हें [दे . त. ‘हें ’ नाहश.] चित्त सदा सवुकाळ ।
तुटली हळहळ चत्रगुणािी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे येथें काय तो संदेह । आमिें गौरव आह्मी करूं ॥ ४ ॥

४१३६. साि हा चवठ्ठल साि हें करणें । संत जें विनें बोचलयेले ॥ १ ॥ साि तें स्वचहत साि ते प्रचित
। साि वेद नीत सांगतील [पां. सांचगतली.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घेती साि साि भावें । लचटकें वमु ठावें नाहश त्यांसी
॥३॥

४१३७. संगें वाढे सीण न [पां. संगें वाढे भजन.] घडे भजन । चत्रचवि हें जन बहु दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . त.

वाचि दु ःखें या वा जनािा कांठाळा ।.] या चि मुळें आला संगािा कांटाळा । चदसताती डोळां नानाछं द ॥ ॥ एकचवि
भाव राहावया ठाव । नेदी हा संदेह राहों चित्तश ॥ २ ॥ शब्दज्ञानी चहत नेणती आपुलें । आणीक दे चखलें नावडे
त्या [पां. ज्या.] ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आतां एकलें चि भलें । बैसोचन उगलें राहावें तें ॥ ४ ॥

४१३८. तुिंें वमु आह्मां कळों आलें सुखें । संतांचिया मुखें पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अवघा चि [पां.

नठावाउगा.] नट वाउगा पसारा । िेईला तूं [पां. तो.] खरा तूं चि एक ॥ ॥ ह्मणउचन दे हबुचद्ध नाचसवंता [पां.

नाचशवंत.] । नातळे या चित्ता [पां. चित्त.] नेदावया ॥ २ ॥ सोय हे लागली पुचढलांिी वाट । [पां. पाचवजे ते नीट॰.] पावले
जे नीट तुजपाशश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नाहश कोणासवें काज । बोलायािें [पां. बोलावया.] मज अंतरशिें ॥ ४ ॥

४१३९. [पां. पुण्यपाप.] पुण्यपापा ठाव नाहश सुखदु ःखा । हाचनलाभशंका नासचलया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चजतां
मरण आलें आप पर गेलें । मूळ [पां. मूळ हें छे चदलें .] छे चदयेलें संसारािें ॥ ॥ [पां. अंिःकार ज्योती कुळिमु यात ।.]

अचिकार जाती वणुिमुयाती । ठाय नाहश [पां. संतश.] सत्यअसत्याशी ॥ २ ॥ जन वन चभन्न आिेत िळण । नाहश
दु जेपण ठाव यासी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे ह [पां. दे व.] [त. वाचहला.] वाईलें चवठ्ठलश । ते व्हां ि घडली सवु पूजा ॥ ४ ॥

४१४०. संकोितो [दे . संकोिोतो. पां. संकोचित.] जीव महत्वाच्या भारें । दासत्व चि बरें बहु वाटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ कळावी जी मािंी आवडी हे संतां । दे णें तचर आतां हें चि द्यावें ॥ ॥ तुमिे िरण पावचवलों सेवा ।
ह्मणउचन हे वा हा चि करश ॥ २ ॥ चवनउनी तुका वंचदतो िरण । ले खा रजरे ण िरणशिें [पां. िरणीिा.] ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४१४१. दे व कैंिा तया दु री । भाका बरी करुणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आळचवत्या न लगे िर । माय जाणे रे
भातुकें ॥ ॥ [पां. नावेवरी.] नावे तरी ज्यािा भार । पैल पार जवळी त्या ॥ २ ॥ आतां [पां. जातां.] परदे शी तुका ।
जाला लोकांवग
े ळा ॥ ३ ॥

४१४२. भत्क्त ज्यािी थोडी । पूणु चवायांिी गोडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो नर चि नव्हे पाहश । खर जाणावा
तो दे हश ॥ ॥ भजन पूजन ही नेणे । काय स्वरूपासी जाणे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्याला । भोवंडून बाहे र घाला ॥
३॥

४१४३. समुद्र हा चपता बंिु हा िंद्रमा । भचगनी ते रमा शंखािी या ॥ १ ॥ मे हुणा जयािा िारकेिा हचर
। शंख दारोदारश भीक मागे ॥ २ ॥ [पां. त. दृष्ट.] दु ष्ट हें जाणावें आपुलें स्वचहत । तुका ह्मणे मात ऐसी आहे ॥ ३ ॥

४१४४. भवाचिया संगें बहु ि नाचडले । कचळकाळें पाचडले तोंडघसश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया भवसंगें
गुंतलासी वांयां । िन पुत्र जाया भुलों नको ॥ ॥ जेजे घडी जाय ते ते काळ खाय । [पां. प्राणतरणो॰.] प्राण्या
तरणोपाय काय केला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे करश सवु ही तूं त्याग । अपीं हें सवांग जगदीशश ॥ ३ ॥

४१४५. रुिे सकळा चमष्टान्न । रोग्या चवखाच्या समान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर कां तया एकासाटश । [दे . काम
अवघें.] कामें अवघश करणें खोटश ॥ ॥ दपुण नावडे एका । ठाव नाहश ज्याच्या नाका ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खळा ।
उपदे शािा कांटाळा ॥ ३ ॥

४१४६. जागा [पां. जगा.] घरटी चफरे तस्करािी चदवसाराती । नीदसुरें नाचडलश [दे . असो मागों चकती. त.

असा मांगा चकती.] असो ऐसश मागें चकती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हाट करी सकळ जन । वस्तु करा रे जतन ॥ ॥ हु शार
ठायश । चनजचनजेचलया पाहश ॥ २ ॥ सावचित्त असे खरा । लाभ घेउन जाये घरा ॥ ३ ॥ [दे . तराळ राळ बोंबें.] तराळ
बोंबे उतराई । राखा आपुचलया भाई ॥ ४ ॥ हचरच्या नामश घालूं जागा । तुका ह्मणे हु शार गा [पां. होगा.] ॥ ५ ॥

४१४७. संतांनश सरता केलों तैसेपरी । िंदनश [पां. िंदन.] ते बोरी व्याचपयेली ॥ १ ॥ गुण दोा याती न
चविाचरतां [पां. चविारी.] कांहश । ठाव चदला पायश आपुचलया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलें समथाच्या मना । तचर होय
राणा रंक त्यािा ॥ ३ ॥

४१४८. चित्तश तुिंे पाय डोळां रूपािें ध्यान । अखंड मुखश नाम वणावे गुण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें [पां. हें चि

तुह्मां एक मागतों मी दातारा ।.] चि एक दे वा [दे . तुह्मां दे वा.] तुह्मां मागणें दातारा । उचित तें करा मािंा [पां. ‘मािंा’ नाहश.]

भाव [पां. जाणुचन पुरा ।.] जाणूचन ॥ ॥ खुंटली जाणशव मािंें बोलणें [पां. बोलणें तें आतां.] आतां । करूं यावी तैसी
करावी बाळकािी निता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां नको दे ऊं अंतर । न कळे पुढें काय बोलों चविार ॥ ३ ॥

४१४९. संतांच्या पादु का घेईन मोिे खांदश । हातश टाळ नदडी नािेन पुढें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भजनचविी
नेणें सािन उपाय । [पां. सकळ चह चसचद्ध.] सकळ चसचद्ध पाय हचरदासांिे ॥ ॥ ध्यानगचत मचत आसन समाचि ।
हचरनाम गोनवदश प्रेमसुख ॥ २ ॥ नेणता चनलु ज्ज नेणें [पां. नेणो.] नादभेद । सुखें ही गोनवद गाऊं [दे . गीत.] गीतश ॥
३ ॥ सवु जोडी मज गोत आचण चवत्त । तुका ह्मणे संतमहं तपाय ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ४१५१. पुण्य फळलें बहु तां चदवसां । भाग्यउदयािा ठसा । जाला [पां. जालो.] सनमुख तो कैसा ।
संतिरण पावलों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचज चफटलें मािंें कोडें । भवदु ःखािें सांकडें । कोंदाटलें [दे . पुढें । ब्रह्म सावळें ॥

.] पुढें । परब्रह्म सावळें ॥ ॥ आनलगणें संतांचिया । चदव्य जाली मािंी काया । मस्तक हा [दे . ‘हा’ नाहश.] पाया
। वरी त्यांच्या ठे चवतां [पां. ठे चवतों.] ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िनय िंालों । सुखें संतांचिया िालों । लोटांगणश आलों । पुढें
भार दे खोनी ॥ ३ ॥

४१५२. ठाव दे ऊचनया राखें पायापासश । मी तों आहें रासी पातकािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पातकािी रासी
ह्मणता लागे वेळ । ऐके तो कृपाळ नारायण ॥ ॥ नारायणनामें अवघें सांग जालें । असंग चि केलें एकमय ॥
२ ॥ एकमय जांलें चवठोबाच्या नामें । भेदाभेद [दे . कमु.] कमे आचणक कांहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चित्तश निचतलें जें
होतें । तें होय आपैतें नामें याच्या ॥ ४ ॥

४१५३. आतां आह्मां भय नाहश बा कोणािें । बळ चवठोबािें जालें असे ॥ १ ॥ िीर चदला आह्मां येणें
पांडुरंगें । न पांगों या पांगें संसाराच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंा कैवारी हा दे व । नाहश भय भेव त्याच्या संगें ॥ ३
॥

४१५४. भत्क्त आह्मी केली सांडुनी उिे ग । पावलों हें सांग सुख यािें ॥ १ ॥ सुख आह्मां जालें िचरतां
यांिा संग ॥ पळाले [त. उद्येग.] उिे ग सांडूचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुख बहु जालें चजवा । घडली या सेवा
चवठोबािी ॥ ३ ॥

४१५४-अ. [दे . शास्रज्ञें.] शास्त्रज्ञ हो ज्ञाते असती बहु त । पचर नाहश चित्त हाता आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ क्षणा
एका साटश न िरवे िीर । तेणें हा रघुवीर अंतरतो ॥ ॥ तोळाभर सोनें रचतभार राई । मेळचवल्या पाहश नास
होतो ॥ २ ॥ हरीिे अंचकत असती चवरळागत । तयांसी अच्युत कृपा करी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे काय [पां. उडमण्था.]

िुडवण्या गोष्टी । जंव नाहश गांठी चित्त आलें ॥ ४ ॥

४१५५. इंचद्रयांसी नेम नाहश । मुखश राम ह्मणोचन काई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेनव मासीसंगें अन्न । सुख नेदी
तें भोजन ॥ ॥ कीतुन करावें । तैसें करूनी दावावें ॥ २ ॥ हें तों अंगश नाहश चिनहें । गाइलें वेश्येच्या ढव्यानें ॥
३ ॥ तुका [दे . त. ह्मणे नका रागा ।. ] ह्मणे रागा । संत चशवूं नेचदती [पां. नेदी.] अंगा ॥ ४ ॥

४१५६. न लगे दे वा तुिंें आह्मांसी वैकुंठ । [पां. सायुज्यतापट.] सायुज्यािा पट न लगे मज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
दे ईं तुिंें नाम मज सवुकाळश । [त. मागे. पां. मागणें.] मागेन वनमाळी हें चि तुज ॥ ॥ नारद तुंबर उद्धव प्रल्हाद ।
बळी रुक्मांगद नाम ध्याती ॥ २ ॥ चसद्ध मुचनगण गंिवु चकन्नर । कचरताती गजर रामनामें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे हरी
दे ईं तुिंें नाम । अखंचडत प्रेम हें चि द्यावें ॥ ४ ॥

४१५७. पावलों प्रसाद इच्छा केली तैसी । जालें या चित्तासी समािान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मायबाप मािंा
उभा कृपादानी । चवटे सम जोडू चन पादांबुजें ॥ ॥ सांभाळासी येऊं नेदी [पां. हा.] ि उणीव । अचिकारगौरव
राखे तैसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सवु अंतबाह् आहे । जया तैसा राहे कवळू नी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४१५८. होतें तैसें पायश केलें चनवेदन । अंतरलों चदन [त. पां. दीन.] बहु त होतों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ संबोखुनी
केलें समािान चित्त । [दे . वोगरुचण भात.] वोगरूचन भातें प्रेमरस ॥ ॥ नामरत्नमणी करूनी भूाण ।
अळं कारमंडण माळा चदली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुखें [पां. जालें .] जालों चनरामय । नामश नामसोय चनमग्नता ॥ ३ ॥

४१५९. त्स्थरावली दृचत्त पांगुळला प्राण । अंतरशिी खु ण पावूचनयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुंजाळले नेत्र जाले
अिोनमीचळत । कंठ सद्गचदत रोमांि आले ॥ ॥ चित्त िाकाटलें स्वरूपा मािंारी । न चनघे बाहे री
सुखावलों ॥ २ ॥ सुनीळ [पां. प्रकाशला.] प्रकाश उदै जला चदन । अमृतािें पान जीवनकळा ॥ ३ ॥ शचशसूया
जाली जीवें ओंवाळणी । आनंदा [पां. आनंदें.] [दे . दाटली.] दाटणी आनंदािी [पां. आनंदिी.] ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सुखें
प्रेमासी [त. पां. डु ल्लत.] डु लत । [पां. वीरलो.] वीरालों चनचित [दे . चननित चननितीनें. त. चननित चनचितीनें.] चनचितीनें ॥ ५ ॥

४१६०. बौध्यअवतार [त. दे . बोध्य.] माचिंया अदृष्टा । मौनय [पां. सुख.] मुखें चनष्ठा िचरयेली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
लोकांचियेसाटश शाम ितुभज
ु । संतांसवें गुज बोलतसां ॥ ॥ आलें कचलयुग माचिंया संचिता । डोळां
हाकचलतां न [पां. पडे सी.] पडे सी ॥ २ ॥ म्यां ि तुिंें काय केलें नारायणा । कां नये करुणा तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

४१६१. मुखश चवठ्ठलािें नाम । मग कैिा भवभ्रम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िालतां बोलतां खातां । जेचवतां चनद्रा
कचरतां ॥ ॥ सुखें असों संसारश । मग जवळी ि हचर ॥ २ ॥ मुत्क्तवरील भत्क्त जाण । अखंड मुखश नारायण
॥ ३ ॥ मग दे वभक्त जाला । तुका तुकश उतरला ॥ ४ ॥

४१६२. प्रेम जडलें तुिंे पायश । आणीक न सुिे मजला कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. रात्रचदवस.] रात्रीचदवस
तुिंें ध्यान । तें चि मािंें अनुष्ठान ॥ ॥ नामापरतें नेणें दु जें । ऐसें कळलें मजला चनज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
अंतकाळश । आह्मां सोडवश तात्काळश ॥ ३ ॥

४१६३. तुिंे पाय मािंी काशी । कोण जाय मािंें काशी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंें रूप तें चि ध्यान । तें चि
मािंें अनु ष्ठान ॥ ॥ तुिंे िरण ते चि गया । जालें गयावजनु दे हा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सकळ तीथें । तुिंे पायश
वसती येथें ॥ ३ ॥

४१६४. क्षुिा तृाा कांहश सवुथा नावडे । पहावया [दे . िांवें. पां. िांवडे .] िांवे कोल्हांटासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कथेसी साक्षेपें [पां. पािाचरलें .] पािाचरला जरी । ह्मणे माझ्या घरश कोणी नाहश ॥ ॥ [बलात्कारश.] बलात्कारें जरी
आचणला कथेसी । चनद्रा घे लोडें सी टें कूचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे थुंका त्याच्या तोंडावरी । जातो यमपुरी
भोगावया ॥ ३ ॥

४१६५. श्रीराम सखा ऐसा िरश भाव । मीपणािा ठाव पुसश मना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शरण चनरंतर ह्मण तूं
गोनवदा । वािे लावश िंदा नारायण ॥ ॥ यापचर सोपान नाहश रे सािन । वाहातसें आण तुिंी मना ॥ २ ॥
नको कांहश करूं अळस अंतरश । जपें चनरंतरी [दे . चनरंतर.] रघुपती ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मोठा लाभ नरदे हश । दें ही
[दे . त. दे हश.] ि चवदे ही होती नामें ॥ ४ ॥

४१६६. सवापरी तुिंे गुण [दे . गाऊं.] गा उत्तम । तुिंेठायश प्रेम राहो मािंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माउलीपचरस
आहे सी उदार । तचर कां चनष्ठुर मन केलें ॥ ॥ गजेंद्राकारणें केलें त्वां िांवणें । तचर कां चनवाण पाहातोसी ॥
२॥ [दे . प्रल्हादास कष्टश.] प्रल्हादा संकटश रचक्षलें [दे . तों.] त्वां दे वा । तचर कां केशवा सांडी केली ॥ ३ ॥ अनयायी

विषयानु क्रम
अजामे ळ तो जाला पावन । ऐसें हें पुराण हाका मारी ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे मािंे थोर अपराि । नाम करी छे द
क्षणमात्रें ॥ ५ ॥

४१६७. आतां वांटों नेदश आपुलें हें मन । न सोडश िरण चवठोबािे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु चजयािा संग लागों
नेदश वारा । आपुल्या शरीकावरूचनयां ॥ ॥ यावें जावें आह्मश दे वा ि सांगातें । मागूनी करीत हें चि आलों ॥
२ ॥ काय वांयां गेलों तो करूं उिे ग । उभा पांडुरंग मागें पुढें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे प्रेम मागतों आगळें । येथें भोगूं
फळें वैकुंठशिश ॥ ४ ॥

४१६८. आतां आह्मां हें चि काम । वािे [दे . स्मरा.] स्मरों रामराम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी मोलािी रे घडी ।
िरूं पायांिी आवडी ॥ ॥ अमृतािी खाणी । तये ठायश वेिूं वाणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पांडुरंगा । माझ्या
जीवशच्या चजवलगा ॥ ३ ॥

४१६९. आतां जावें पंढरीसी । दं डवत चवठोबासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेथें िंद्रभागाचतरश । आह्मी नािों
पंढरपुरश ॥ ॥ जेथें संतांिी दाटणी । त्यािें घेऊं पायवणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी बळी । जीव चदिला पायां
तळश ॥ ३ ॥

४१७०. आह्मी नरका जातां काय येइल तुझ्या हाता । ऐसा तूं अनंता चविारश पां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुज
शरण आचलयािें काय हें चि फळ । चविारा दयाळ कृपाचनिी ॥ ॥ तुिंें पावनपण न िले आह्मांसश । ऐसें
हृाीकेशी कळों आलें ॥ २ ॥ आह्मी दु ःख पावों जनममरण व्यथा [दे . त. वेथा] . । काय तुझ्या हाता येत असे ॥ ३
॥ तुका ह्मणे तुह्मी खादली हो रडी । आह्मी [पां. िचरले .] िरली सेंडी नाम तुिंें ॥ ४ ॥

४१७१. पांडुरंगे पाहा खादलीसे रडी । पचर [दे . पचरणाम.] नामसेंडी िचरली आह्मी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
संतांनश करावी पंिाईत । कोण हा फचजतखोर येथें ॥ ॥ कोणािा अनयाय येथें आहे स्वामी । गजुतसों
आह्मी पातकी ही ॥ २ ॥ यािें पावनपण सोडवा चि [पां. चज॰.] तुह्मी । पचततपावन आह्मी आहों खरें ॥ ३ ॥ आह्मी
तंव [त. असों. दे . ‘असों’ नाहश.] आहों अनयायी सवुथा । यािी पावन कथा कैसी आहे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आह्मी मे लों
तरी जाणा । पचर तुमच्या िरणा न सोडावें ॥ ५ ॥

४१७२. घालू चनयां [पां. मध्यवती.] मध्यावती । दाटु चन उपदे श दे ती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे पोटभरे संत । तयां
कैंिा भगवंत ॥ ॥ रांडापोरांतें गोचवती । वाासन ते लाचवती ॥ २ ॥ जसे बोलती चनरोपणश । तैसी न कचरती
करणी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तया । तमोगुचणयािी चक्रया ॥ ४ ॥

४१७३. वैभव [त. दे . वैभव राज्य॰.] तें राज्य संपत्ती टाकावी । उदराथु मागावी [पां. मिोकरी.] मािोकरी ॥१
॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुलें तें आिश करावें स्वचहत । ऐसी आहे नीत स्विमािी ॥ ॥ वणु कुळ [पां. याचत.] जाचत यािा
अचभमान । [दे . त. तजावा.] त्यजावा सनमान लौचककािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे राहे एकाकी चनःशंक । दे उचनयां हाक
कंठश काळ ॥ ३ ॥

४१७४. हातपाय चमळोचन मेळा । िला ह्मणती पाहों डोळां ॥ १ ॥ दे खणी नव्हे दे खती [पां. देखणी कैसी.]
कैसे । सकळांिा दे खणा डोळा चि असे ॥ २ ॥ डोळ्यािा डोळा पाहों गेला । तुका ह्मणे तो पाहों ठे ला ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४१७५. मुखें [दे . संचत.] सती इंचद्रयें जती । आचणक नेणे भाव भक्ती ॥ १ ॥ दे वा हे चि दोनही पदें । येर
गाइलश चवनोदें ॥ २ ॥ चित्तािें आसन । तुका कचरतो कीत्तुन ॥ ३ ॥

४१७६. िांवोचनयां आलों पहावया मुख । गेलें मािंें दु ःख जनमांतनरिें ॥ १ ॥ ऐचकलें ही होतें तैसें चि
पाचहलें । मन त्स्थरावलें तुझ्या पायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंी इच्छा पूणु जाली । कांहश न राचहली वासना हे ॥
३॥

४१७७. गावलोचककाहश लाचवयेलें चपसें । काय सांगों ऐसें तुजपासश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तोंड काळें केलें
चफरचवलें मज । नाहश िचरली लाज पांडुरंगा ॥ ॥ काय तुजपासश सांगों हें गाऱ्हाणें । मग काय चजणें तुिंें
मािंें ॥ २ ॥ कोणासाटश आतां करावा संसार । केली वारावार [दे . आपणें वच.] आपण चि ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आह्मी
मोचडला घरिार । िचरयेला िीर तुझ्या पायश ॥ ४ ॥

४१७८. जीवें जीव नेणे पापी साचरका [पां. साचरखा चि.] चि । नळी दु जयािी कापूं बैसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
आत्मा नारायण सवां घटश आहे । पशु मध्यें काय कळों नये ॥ ॥ दे खत हा जीव हु ं बरे [पां. वरडे त.] वरडत ।
चनष्ठुरािे हात वाहाती कैसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तया िांडाळासी [पां. नका.] नकं । भोचगती [पां. अनेका.] अनेक
महादु ःखें ॥ ३ ॥

४१७९. मनश भाव असे कांहश । ते थें दे व येती [दे . यचत.] पाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहा जनाई सुंदरी । ते थें
दे व पाणी भरी ॥ ॥ शु द्ध पाहोचनयां भाव । त्यािे [त. हृदईं चि.] हृदयश वसे दे व ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवठोबासी ।
ठाव दे ईं िरणापासश ॥ ३ ॥

४१८०. भागल्यािें तारूं चशणल्यािी [त. माउली.] साउली । भुकेचलया घाली प्रेमपानहा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ऐसी हे कृपाळू अनाथांिी वेशी । सुखािी ि राशी पांडुरंग ॥ ॥ सकळां सनमुख कृपेचिया दृष्टी । पाहे बहु
भेटी उतावीळां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें [त. आतां येथें.] आतां उरला कैंिा । अनंता जनमशिा शीण भाग ॥ ३ ॥

४१८१. काय नयून आहे सांगा । पांडुरंगा तुह्मांपें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आमुिी तों न पुरे इच्छा । चपता [दे . पीतां.
त. पीता.] ऐसा मस्तकश ॥ ॥ कैसी तुह्मां होय सांडी । करुणा तोंडश उच्चारें ॥ २ ॥ आियु चि करी तुका । हे
नायका वैकुंनठचिया ॥ ३ ॥

४१८२. चित्त गुत

ं लें प्रपंिें । जालें वेडें ममते िें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां सोडवश पांडुरंगा । आलें चनवारश तें
आंगा ॥ ॥ गुंतली िावटी । नामश रूपश जाली [दे . भेटी.] तुटी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िाली । पुढें वाट खोळं बली ॥
३॥

४१८३. चकती [दे . त. चकता एका चदसश ।] एका चदवशश । बुचद्ध जाली होती ऐसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कांहश करावें
[पां. खचित.] स्वचहत । तों हें न घडे उचित ॥ ॥ अवलं बुनी भीक । लाज सांचडली लौचकक ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
दीन । जालों [पां. मश्यकपण. त. मनुष्ट्यपणे.] मनु ष्ट्यपणा हीन ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४१८४. आतां बरें जालें । सकाळश ि कळों आलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज न ठे वश इहलोकश । आलों ते व्हां
जाली िुकी ॥ ॥ युगमाचहमा ठावा । नव्हता ऐसा पुढें दे वा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ठे वश । भोगासाटश चनरयगांवश ॥
३॥

४१८५. पचर आतां मािंी पचरसावी चवनंती । रखु माईच्या पती पांडुरंगा ॥ १ ॥ िुकचलया बाळा न
मारावें जीवें । चहत तें करावें मायबापश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंा ह्मणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुह्मां ॥
३॥

४१८६. पापाचिया मुळें । जालें सत्यािें वाटोळें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोा जाले बचळवंत । नाहश ऐसी [पां. जाली
ऐसी.] जाली नीत ॥ ॥ मे घ पडों भीती । चपकें [पां. सांचडयेलें.] सांचडयेली चक्षती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश । वेदा
वीयु शत्क्त नाहश ॥ ३ ॥

४१८७. ऐसा दु स्तर भवसागर । नेणों कैसा उतरूं पार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कामक्रोिाचद सावजें थोर ।
चदसताती भयंकर ॥ ॥ मायाममते िे भोवरे । घेती भयानक फेरे ॥ २ ॥ वासनेच्या [दे . लहरा.] लहरी येती ।
उद्योगहे लकावे बसती ॥ ३ ॥ तरावया एक युत्क्त असे । तुका [दे . तुकाराम नादे ॰.] नामनावेमिश बैसे ॥ ४ ॥

४१८८. दे व जडला जाइना अंगा । यासी काय करूं सांगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वरकड दे व येती जाती । हा
दे व जनमािा सांगाती ॥ ॥ अंगश भरलें दे वािें वारें । दे व जग चि चदसे सारें ॥ २ ॥ भूत न बोले चनरुतें । कांहश
केल्या न सुटे तें ॥ ३ ॥ जीव खादला दै वतें [त. दे वतें.] । मािंा [पां. येणें महाभूते.] आचण पंिभूतें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे
वाडें कोडें । उभें पुंडचलकापुढें ॥ ५ ॥

४१८९. हचरदासाचिये घरश । मज उपजवा जनमांतरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणसी कांहश मागा । हें चि दे गा
पांडुरंगा ॥ ॥ संतां लोटांगणश । जातां लाजों नको मनश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अंगश । शक्ती दे ईं [त. नािों.] नािें
रंगश ॥ ३ ॥

४१९०. लचटक्यािें [पां. लचटचकयािे आवंतणे जेचवल्या साि ।] आंवतणें जेचवचलया सािा । काय त्या चवश्वास तो
चि खरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोल्हांचटणी [पां. लागी.] लागे आकाशश खेळत । ते काय पावत अमरपद ॥ ॥ [पां.

जडमं॰.] जळमंडपयािे घोडे राउत नािती । ते काय तडवती [पां. त. युध्यालागी.] युद्धालागश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैसें
मतवादीयांिें चजणें । चदसे लाचजरवाणें बोलतां चि ॥ ३ ॥

४१९१. काय आह्मश केलें ऐसें । [दे . त. िुनरी॰.] नुद्धरीजेसें सांगावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हरण कोल्हें [पां. कोल्हश.]
वैकुंठवासी । कोण त्यासी अचिकार ॥ ॥ गजा नाड्या सरोवरश । नाहश हरी चविाचरलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
गचणका नष्ट । मािंे कष्ट त्याहू चन ॥ ३ ॥

४१९२. भाग्यासाटश गुरु केला । नाहश आह्मांसी फळला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ यािा मंत्र पडतां कानश ।
आमच्या पेवांत गेलें पाणी ॥ ॥ गुरु केला घरवासी । आमच्या िुकल्या गाईम्हसी ॥ २ ॥ स्वामी आपुली
बुटबुट घ्यावी । आमुिी प्रताप टाकुन द्यावी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे ऐसे नष्ट । त्यांसी दु णे होती ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ४१९३. गुणा आला चवटे वरी [दे . पां. ईटे वरी.] । पीतांबरिारी सुंदर [दे . सुदं र जो.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोळे कान
त्याच्या ठायश । मन पायश राही हैं ॥ ॥ चनवारोनी [त. गेली.] जाय माया । ऐसी छाया जयासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
समध्यान । हे [पां. ते हे .] िरण सकुमार ॥ ३ ॥

४१९४. रंगश रंगें [पां. नारायणा.] नारायण । उभा कचरतों कीत्तुन [पां. कीतुना.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हातश घेउचनयां
वीणा । कंठश [पां. रोहे .] राहें नारायणा ॥ ॥ दे चखलीसे मूती । माझ्या [पां. हृदईचि.] हृदयािी चवश्रांचत ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे दे वा । दे ईं कीत्तुनािा हे वा ॥ ३ ॥

४१९५. तुिंा भरवसा आम्हां । फार होता पुरुाोत्तमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भवसागरसंकटश । ताचरशील
जगजेठी ॥ ॥ नाम आचदत्यािें िंाड । त्यािा न पडे उजड ॥ २ ॥ चसलं गणीिें सोनें । त्यासी गाहाण ठे वी
[पां. ठे चवल.] कोण ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे वा । चब्रद सोडू चनयां ठे वा ॥ ४ ॥

४१९६. जालों आतां दास । मािंी पुरवश हे आस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पंढरीिा वारकरी । वारी िुकों नेदश
हरी ॥ ॥ संतसमागम । अंगश भरोचनयां प्रेम ॥ २ ॥ िंद्रभागे स्नान । तुका ह्मणे हें चि दान ॥ ३ ॥

४१९७. यासाटश कचरतों चनष्ठुर भााण । आहे सी तूं जाण सवुदाता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें दु ःख कोण आहे
चनवाचरता । तों [दे . त. तें.] मी जाऊं आतां शरण त्यासी ॥ ॥ बैसलासी [दे . बैसलासे. पां. बैसलासी कोण–िरूचनयां िीर
।.] केणें करुचन एक घरश । नाहश येथें [पां. उर.] उरी दु सऱ्यािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलें अवघें पायांपें । आतां
मायबापें नुपेक्षावें ॥ ३ ॥

४१९८. पोरा लागलीसे िट । िरी वाट दे वळािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांचगतलें नेघे कानश । दु जें मनी
चवठ्ठल ॥ ॥ काम घरश न करी िंदा । येथें सदा दु चित्त ॥ २ ॥ आमुिे कुळश नव्हतें ऐसें । हें चि चपसें चनवडलें
॥ ३ ॥ लौचककािी नाहश लाज । मािंें मज पाचरखें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे नरका जाणें । [दे . पां. ‘या विनें’ याबद्दल ‘त्या

विनें’.] या या विनें [त. दे . दु ष्टािश. त. दु ष्टािी.] दु ष्टािे ॥ ५ ॥

४१९९. दे वा बोलें आतां बोला । त्वां कां िचरला अबोला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भेऊं नको दे ईं भेटी । तूं कां
पचडलासी संकटश ॥ ॥ तुझ्या जीवशिें मी जाणें । ह्मणसी मुक्ती आह्मां दे णें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे न लगे कांहश ।
चित्त [पां. राहे .] राहो तुिंे पायश ॥ ३ ॥

४२००. यमिमु आचणक ब्रह्माचदक दे व । त्यांिा पूणु भाव तुिंे पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कचरती स्मरण
पावुतीशंकर । ते थें मी नककर कोणीकडे ॥ ॥ सहस्रमुखेंसी घोा फचणवरािा । मज नककरािा पाड काय ॥
२ ॥ िंद्र सूयु आचण सवु तारांगणें । कचरती भ्रमण प्रदचक्षणा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे त्यांसी स्वरूप कळे ना । ते थें मज
दीना कोण पुसे ॥ ४ ॥

४२०१. चवठोबािे पायश जीव म्यां ठे चवला । भत्क्तभावें केला दे व ऋणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व मािंा ऋणी
आहे सहाकारी । [दे . परस्परवचर.] परस्परें वारी भवभय ॥ ॥ भवभयडोहश बुडों नेदी पाहश । िरूचनयां बाही
तारी मज ॥ २ ॥ ताचरयेले दास पचडल्या संकटश । चवा केलें पोटश अमृतमय ॥ ३ ॥ [पां. अमृतते.] अमृतातें
सेवीतसे नामरसा । तोचडयेला फांसा बंिनािा ॥ ४ ॥ बंिनािा फांसा आह्मश कांहश नेणें । पाय तुिंे जाणों
पद्मनाभा ॥ ५ ॥ पद्मनाभा नाचभकमळश ब्रह्माचदक । त्रैलोक्यनायक ह्मणचवसी ॥ ६ ॥ ह्मणचवसी दे वा [त.

विषयानु क्रम
दासांिे.] दासािा अंचकत । मनािा संकेत पाहोचनयां ॥ ७ ॥ पाहोचनयां दृढ चनिय तयािा । तो चि दास सािा
जवळीक ॥ ८ ॥ जवळीक जाली ब्रह्मश सुखावले । मागु दाखचवले [पां. मूढ.] मूढा जना ॥ ९ ॥ [पां. मूढ.] मूढा
जनामाजी दास तुिंा मूढ । कास तुिंी दृढ िचरयेली ॥ १० ॥ िचरयेले तुिंे पाय रे चवठ्ठला । तुका सुखी जाला
तुझ्या नामें ॥ ११ ॥

४२०२. बहु क्ले शी जालों या हो [त. ‘हो’ नाहश.] नरदे हश । कृपादृष्टी पाहश पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पांडुरंगा सवुदेवांचिया दे वा । घ्यावी मािंी सेवा चदनानाथा ॥ ॥ चदनानाथ चब्रद चत्रभुवनश तुिंे । मायबापा
ओिंें उतरावें ॥ २ ॥ उत्तरश सत्वर पैलथडी नेईं । पूणुसुख दे ईं पायांपाशश ॥ ३ ॥ पायांपाशश मज ठे वश चनरंतर ।
आशा तुिंी फार चदवस केली ॥ ४ ॥ केली आस तुिंी [त. वास.] वाट मी पाहातों । चनचशचदनश ध्यातों नाम तुिंें ॥
५ ॥ नाम तुिंें गोड स्वभक्ता आवडे । भक्तांलागश कडे खांदा घेसी ॥ ६ ॥ घेसी खांद्यावरी खेळचवसी लोभें ।
पाउल तें [दे . “ती” नाहश. पां. त. पाउले ती.] शोभे चवटे वचर ॥ ७ ॥ चवटे वचर उभा दे चखलासी डोळां । मनािा सोहळा
पुरचवसी ॥ ८ ॥ पुरवश सत्वर त्रैलोक्यस्वाचमया । चमठी घाली पायां तुका भावें ॥ ९ ॥

४२०३. एक वेळे तरी जाईन माहे रा । बहु जनम फेरा जाल्यावरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चित्ता [दे . निता.] हे
बैसली अचवट आवडी । पालट ती घडी नेघे एकी ॥ ॥ करावें ते करी कारणशरीर । अंतरश त्या िीर
जीवनािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तचर होइल चवलं ब । पचर मािंा लाभ खरा जाला ॥ ३ ॥

४२०४. सांग त्वां कोणासी ताचरलें । संतांवग

े ळें उद्धचरलें ॥ १ ॥ संत शब्द उपदे शी । मग तूं हो ह्मणशी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश तुिंा उपकार । करूं संतांिा उच्चार ॥ ३ ॥

४२०५. उमा रमा [दे . एके.] एकी सरी । वाराणसी ते पंढरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोघे साचरखे साचरखे ।
चवश्वनाथ चवठ्ठल सखे ॥ ॥ ते थें असे भागीरथी । येथें जाणा भीमरथी ॥ २ ॥ वाराणशी चत्रशुलावचर । [दे .

सुद्रसेनावचर. त. सुदशेणावचर.] सुदशुनावचर पंढरी ॥ ३ ॥ मनकर्तणका मनोहर । िंद्रभागा सरोवर ॥ ४ ॥ वाराणशी

भैरवकाळ । पुंडलीक क्षेत्रपाळ ॥ ५ ॥ िुंचडराज दं डपाणी । उभा गरुड कर जोडु नी ॥ ६ ॥ गया ते चि
गोपाळपुर । प्रयाग चनरानरनसपुर ॥ ७ ॥ ते थें असती गयावळ । येथें गाई आचण गोपाळ ॥ ८ ॥ शमीपत्रनपड
दे ती । येथें काला चनजसुखप्रात्प्त ॥ ९ ॥ संतसज्जनश केला काला । तुका प्रसाद लािला ॥ १० ॥

४२०६. फयािे बडबडे िवी ना सवाद । आपुला चि वाद आपणासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणें या शब्दािे
मरावें [दे . घाणी.] घसणी । अंतरें शाहाणी राचहजे हो ॥ ॥ गाढवािा भुक
ं [दे . भुक.] आइकतां कानश । काय
कोडवाणी ऐचसयेिें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्यासी करावें विन । त्यािे येती गुण अंगास ते ॥ ३ ॥

४२०७. चदवसा व्यापारिावटी । रात्री कुटु ं बनिता मोटी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय करूं या मनासी । नाठवे
[दे . पां. “का” नाहश. ] कां हृाीकेशी ॥ ॥ वेश्येपाशश रात्रश जागे । हचरकीत्तुनश चनद्रा लागे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे काय
जालासी । वृथा संसारा आलासी ॥ ३ ॥

४२०८. अहो कृपावंता । हाईं बुद्धीिा ये दाता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेणें पाचवजे उद्धार । होय तुिंे पायश थार
॥ ॥ वदवी हे वािा । भाव पांडुरंगश सािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । मािंें अंतर वसवा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४२०९. ननदक तो परउपकारी । काय वणूं त्यािी थोरी । [दे . जे. पां. ‘जो’ नाहश.] जो रजकाहु चन [दे . भले .]

भला पचर । सवु गुणें आगळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेघे मोल िुतो फुका । पाप वरच्यावचर दे खा । [दे . करी. त. कचरतो.]

करीतसे सािका । शु द्ध सरते चतहश लोकश ॥ ॥ [पां. मुख्य॰.] मुखसंवदणी [दे . सांगते.] सांगाते । अवघें सांटचवलें
ते थें । चजव्हा साबण चनरुतें । दोा काढी जनमािे ॥ २ ॥ तया ठाव यमपुरश । वास करणें अघोरश । त्यासी दं डण
[पां. दं ड.] करी । तुका ह्मणे [पां. यमिमु.] नहाणी ते ॥ ३ ॥

४२१०. चवद्या अल्प परी गवुचशरोमचण । मजहु नी ज्ञानी कोण आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंगश भरला ताठा
कोणातें माचनना । सािूिी छळणा स्वयें करी ॥ ॥ सािूिे दे हािा मानी जो चवटाळ । चत्रलोकश [पां. त्रैलोकश.]
िांडाळ तो चि एक ॥ २ ॥ संतांिी जो ननदा [पां. कचरतो या मुखें.] करी मुखें जपे । खतेला सकळ पापें तो चि एक ॥
३ ॥ तुका ह्मणे ऐसे मावेिे [पां. मैंद. दे . गोनवद.] मइंद । त्यापाशश गोनवद नाहश नाहश ॥ ४ ॥

४२११. प्रपंिािी पीडा सोचसती [पां. सोसी तो.] अघोरी । जया क्षणभरी नाम नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाम [त. न
आठचवती. दे . आठचवती.] नाठचवती आत्मया रामािें । चिग [त. ‘चिग चजणे त्यािें भवा मूळ ॥ मूळ तें पापािें आिरण तयािें ।’ हे दोन
कडव्यांतील दोन िरण नाहशत.] चजणें त्यािें भवा मूळ ॥ ॥ मूळ तें पापािें आिरण तयािें । नाहश राघवािें स्मरण
त्या ॥ २ ॥ स्मरण भजन नावडे जयासी । आंदणीया दासी यमदू तां ॥ ३ ॥ नितन रामािें न करी तो दोाी ।
एकांत तयासश बोलों नये ॥ ४ ॥ नये त्यािा संग िरूं ह्मणे तुका । िचरतां पातका वांटेकरी ॥ ५ ॥

४२१२. अथेंचवण [पां. अथाचवण.] पाठांतर कासया करावें । व्यथु चि मरावें घोकूचनयां ॥ १ ॥ घोकूचनयां
काय वेगश अथु पाहे । अथुरूप राहे होऊचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्याला अथी आहे भेटी । नाहश तरी गोष्टी
बोलों नका ॥ ३ ॥

४२१३. बसतां [त. पां. बैसतां.] िोरापाशश तैसी होय बुचद्ध । दे खतां चि [पां. “चि” नाहश. ] नििी मन िांवे ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ व्यचभिाऱ्यापासश बैसतां क्षणभरी । दे खतां चि नारी मन िांवे ॥ ॥ प्रपंिािा छं द टांकुचनयां गोवा ।
िरावें केशवा हृदयांत ॥ २ ॥ सांडुचनयां दे ईं संसारािी बेडी । कीतुनािी गोडी िरावी गा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
तुला सांगतों मी एक । रुत्क्मणीनायक मुखश गावा ॥ ४ ॥

४२१४. मस्तकश सहावें ठांचकयासी जाण [पां. जाणा.] । ते व्हां दे वपण भोगावें गा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आपुचलये
स्तुती ननदा अथवा मान । टाकावा थुंकोन पैलीकडे ॥ ॥ सद्गुरुसेवन तें चि अमृतपान । करुनी प्राशन
बैसावें [पां. करावें.] गा ॥ २ ॥ आपुल्या मस्तकश पडोत डोंगर । सुखािें माहे र टाकंू नये ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे [त. तुला

सांगूं आतां चकती ।.] आतां सांगूं तुला चकती । चजण्यािी फजीती करूं नये ॥ ४ ॥

४२१५. स्वाचमसेवा गोड । माते बाळकािें कोड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जेंजें मागावें भातुकें । तेंतें पुरवी कौतुकें
॥ ॥ [पां. खेळचव लाडें कोडें ।.] खेळचवलें कोडें । हरुाें बोले कश बोबडें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाड । ते थें [पां. येथें.] पुरे
मािंें कोड ॥ ३ ॥

४२१६. तुिंें नाम पंढचरनाथा । भावेंचवण नये हाता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दाहां नये चवसां नये । पंनासां साटां
नये ॥ ॥ शां नये सहस्रा नये । लक्षकोडीलागश नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पंढचरनाथा । भावेंचवण नये हाता ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४२१७. संतांपायश चवनमुख जाला । तो जचर संगचत मागों आला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तचर त्याहु चन दु री जावें
। सुखें एकांतश वैसावें ॥ ॥ आत्मििा नाहश जेथें । अगी लावुचन द्यावी ते थें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश । चित्ता
समािान कांहश ॥ ३ ॥

४२१८. चहरा ठे चवतां काळें [दे . त. गहन.] गाहाण । मोल न तुटे दु काळश जाण ॥ १ ॥ तैसे संतजन पाहश ।
चवनटले श्रीहचरपायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तैसे भक्त । तयांसी जन हें ननचदत ॥ ३ ॥

४२१९. पचरसें गे सुनेबाई । नको वेिूं दू ि दहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवा िाचलली पंढरपुरा । वेसीपासुचन
आली घरा ॥ ॥ ऐकें गोष्टी सादर बाळे । करश जतन फुटकें पाळें ॥ २ ॥ मािंे हातशिा कलवडू । मजवांिुचन
नको फोडू ं ॥ ३ ॥ [पां. बळकट क्षारािें.] वळवटचक्षरीिें नलपन । नको फोडू ं मजवांिन
ू ॥ ४ ॥ उखळ मुसळ जातें ।
मािंें मन गुंतलें ते थें ॥ ५ ॥ चभक्षुक [पां. ‘चभक्षुक॰’ हें कडवें नाहश.] आल्या घरा । सांग गेली पंढरपुरा ॥ ६ ॥ भक्षश [दे . त.
मचपत.] पचरचमत आहारु । नको फारसी वरो सारूं ॥ ७ ॥ सून ह्मणे बहु त चनकें । तुह्मी यात्रेचस जावें सुखें ॥ ८ ॥
सासूबाई स्वचहत जोडा । सवु मागील आशा सोडा ॥ ९ ॥ सुनमुखीिें विन कानश । ऐकोचन सासू चववंिी मनश
॥ १० ॥ सवतीिे िाळे खोटे । म्यां जावेंसें इला वोटे ॥ ११ ॥ आतां कासया यात्रे जाऊं । काय जाउचन ते थें
पाहू ं ॥ १२ ॥ मुलें लें करें घर दार । मािंें येथें चि पंढरपूर ॥ १३ ॥ तुका ह्मणे ऐसें जन । गोचवयेलें मायेंकरून ॥
१४ ॥

४२२०. एक ते गाढव मनु ष्ट्यािे वेा [पां. वेश.े त. वेश.ें ] । हालचवती [पां. ‘पुस’ नाहश.] पुस पुढें दाढी ॥ १ ॥
ननदा हें भोजन जेवण तयांसी । जोडी [पां. घर.] घरश रासी पातकांच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुखें बैसोचनयां खाती ।
कुंभपाकश होती नकुवासी ॥ ३ ॥

४२२१. मागत्यािी टाळाटाळी । निंझ्या वोढू चन कपाळश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा तंव मोळा । तुमिा नसेल
गोपाळा ॥ ॥ नसेल ना नवें । ऐसें िचरयेलें दे वें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. आला.] जाला । उशीर नाहश तो चवठ्ठला
॥३॥

४२२२. संसार [पां. कचरतो.] कचरती मोठ्या महत्वानें । चदसे लोका उणें न कळे त्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पचवत्रपण आपुलें घरच्यासी ि चदसे । बाहे र उदास ननचदताती ॥ ॥ आपणा कळे ना आपले अवगुण ।
पुचढलािे दोागुण वाखाचणती ॥ २ ॥ चवायािे ध्यासें जग बांचियेलें । ह्मणोनी लागले [पां. जनमामृत्य.] जनममृत्यु
॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंें संचित [पां. कपाळीिें ऐसें.] चि असें । दे वाजीिें चपसें सहजगुण ॥ ४ ॥

४२२३. गव्हारािें ज्ञान अवघा रजोगुण । सुखवासी होऊन चवाय भोगी ॥ १ ॥ [पां. त्यासी ज्ञानउपदे श जरी

पूणु केला ।] त्यासी [दे . ‘जरी’ नाहश.] जरी ज्ञानउपदे श केला । संगेंचवण त्याला राहावेना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे संग
उत्तम असावा । याचवण उपावा काय सांगों ॥ ३ ॥

४२२४. भाग्यालागी लांिावले । दे विमु ते राचहले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कथे जातां अळसे मन । प्रपंिािें
मोटें ज्ञान ॥ ॥ अखंडप्रीचत जाया । नेणे भजनाच्या ठाया ॥ २ ॥ कथाकीत्तुन िनािें । सवुकाळ चवायश नािे
॥ ३ ॥ तुका ह्मणे पंढचरराया । ऐसे जनमचवले वांयां ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ४२२५. पचतव्रते िी कीत्ती वाखाचणतां । नसदळीच्या माथां चतचडक उठे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आमुिें तें आहे
सहज बोलणें । नाहश चविारून केलें कोणश ॥ ॥ अंगें उणें त्याच्या बैसे टाळक्यांत । ते णें चठणग्या बहु त
गाळीतसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी काय करणें त्यासी । ढका खवंदासी लागतसे ॥ ३ ॥

४२२६. आहे ऐसा दे व वदवावी वाणी । नाहश ऐसा मनश अनु भवावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आवडी आवडी
कचळवराकचळवरी । वचरली अंतरी ताळी पडे ॥ ॥ अपूवु दशुन माते पुत्रा भेटी । रडू ं मागे तुटी हाुयोगें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे एकें कळतें दु सरें । [दे . बचरयानें.] बचरयािें बरें आहािािें आहाि ॥ ३ ॥

४२२७. हे चि मािंे [दे . त. मािंा.] चित्तश । [पां. राहो आतां भाव॰] राहो भावप्रीचत । चवठ्ठल सुाुप्ती । जागृचत
स्वप्नासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आचणक नाहश तुज मागणें । राज्यिाड संपचत्त िन । चजव्हे सुख ते णें । घेतां दे हश नाम
तुिंें ॥ ॥ तुिंें रूप सवाठायश । दे खें ऐसें प्रेम दे ईं । [पां. ठे वावा हा पाथी.] न ठे वावा ठायश । अनुभव चित्तािा ॥ २ ॥
जनममरणािा बाि । समुळूचन तुटे कंद । लागो हा चि छं द । हचर गोनवद वािेसी ॥ ३ ॥ काय पालटे दरुाणें ।
अवघें [त. कोिाटे .] कोंदाटे िैतनय । जीवचशवा खंडण । होय [दे . त. ते रे .] तरे निचततां ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे या चि
भावें । आह्मश िालों तुझ्या [दे . नामें.] नावें । सुखें होत [दे . त. जनम.] जनमें । भले त याती भलतैसश ॥ ५ ॥

४२२८. मौन [त. पां. मौनय.] कां िचरलें चवश्वाच्या जीवना । उत्तर विना दे ईं माझ्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तूं मािंें
संचित तूं चि पूवुपुण्य । तूं मािंें प्रािीन पांडुरंगा ॥ ॥ तूं मािंें सत्कमु तूं मािंा स्विमु । तूं चि चनत्यनेम
नारायणा ॥ २ ॥ कृपाविनािी वाट पाहातसे । करुणा वोरसें बोल कांहश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे प्रेमळाच्या
चप्रयोत्तमा । बोल सवोत्तमा मजसवें ॥ ४ ॥

४२२९. काय करूं आतां िरुचनयां भीड । चनःशंक हें तोंड वाजचवलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नव्हे जगश कोणी
मुचकयािा जाण । साथुक लाजोनी नव्हे चहत ॥ ॥ आलें तें उत्तर बोलें स्वामीसवें । िीट नीट जीवें
होऊचनयां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मना समथासश गांठी । घालावी हे मांडी थापटू चन ॥ ३ ॥

४२३०. माचिंया तो जीवें घेतला [त. घेतलासे सोस.] हा सोस । पाहें तुिंी वास भेटावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
मातेचवण बाळ न [त. मानी.] मनी आचणका । सवुकाळ िोका स्तनपाना ॥ ॥ वोसंगा चनघाल्या वांिूचन न राहे
। त्यािें आतु माय पुरवीते ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माते भक्तां तूं कृपाळ । चगचळयेले [पां. ज्वाळ.] जाळ वनांतरश ॥ ३ ॥

४२३१. ते काय पवाडे नाहश म्यां ऐचकले । गोपाळ रचक्षले वनांतरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मावेिा वोणवा [पां.
वोनवा.] होऊचन राक्षस । लागला वनास िहू ं कडे ॥ ॥ गगनासी ज्वाळा लागती तुंबळ । गोिनें गोपाळ
वेडावलश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तेथें पळावया वाट । नाहश बा चनपट ऐसें जालें ॥ ३ ॥

४२३२. िडकला अत्ग्न आह्मा येती वरी । गोपाळ श्रीहरी चवनचवती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अरे कृष्ट्णा काय
चविार करावा । आला रे वोणवा [पां. जवळश.] जळों आतां ॥ ॥ अरे कृष्ट्णा तुिंें नाम बचळवंत । होय कृपावंत
राख आतां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अरे कृष्ट्णा नारायणा । गोपाळ करुणा [त. भाकतील. पां. भाकतील.] भाचकचतले ॥ ३ ॥

४२३३. अरे कृष्ट्णा आह्मी तुिंे चनज गडी । नवनीत आवडी दे त होतों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अरे कृष्ट्णा आतां
[दे . राखेंराखें कैसें तरश ।] राखें कैसें तरी । संकटाभीतरश पचडयेलों ॥ ॥ वरुाला इंद्र [त. जेव्हां इंद्र.] जेव्हां
चशळािारश । गोविुन चगरी उिचलला ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंे पवाडे गोपाळ । वर्तणती सकळ नारायणा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४२३४. अरे कृष्ट्णा तुवां [पां. काचळया.] काळया नाचथला । दाढे रगचडला चरठासुर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अरे
कृष्ट्णा तुवां पूतना शोचाली । दु बुचद्ध कळली अंतरशिी ॥ ॥ गोपाळ करुणा ऐसी नानापरी । भाचकती श्रीहरी
तुजपुढें ॥ २ ॥ तुिंें नाम कामिे नु करुणेिी । तुका ह्मणे त्यांिी आली कृपा ॥ ३ ॥

४२३५. िहु ं कडू चनयां येती ते [दे . कलोळ.] कल्लोळ । सभोंवते [पां. ज्वाळ.] जाळ जवचळ आले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ सकुमार मूर्तत श्रीकृष्ट्ण िाकुटी । घोंगडी आचण काठी खांद्यावचर ॥ ॥ लहान लें करूं होतें तें [दे . होत ते. त.
जालें तें.] सगुण । चवक्राळ वदन पसचरलें ॥ २ ॥ िाभाड तें एक गगनश लागलें । एक तें ठे चवले भूमीवचर ॥ ३ ॥
तये वेळे [पां. वेळश.] अवघे गोपाळ ही भ्याले । [त. तुका ही लपाला.] तुकें ही लपालें भेऊचनयां ॥ ४ ॥

४२३६. श्रीमुख वोणवा [पां. वोनवा.] चगळीत िाचललें । भ्यासुर वाचसलें वदनांबज
ु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवक्राळ
त्या दाढा भ्यानें पाहावेना । िाउनी रसना ज्वाळ चगळी ॥ ॥ चजव्हा लांब िांवे गोळा करी ज्वाळ । [पां. मोट.]

मोटें मुखकमळ त्यांत घाली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघा वोणवा गीचळला । आनंद जाहाला गोपाळांसी ॥ ३ ॥

४२३७. गोपाळ प्रीतीनें कैसे चवनचवती । चवक्राळ श्रीपती होऊं नको ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको रे बा कृष्ट्णा
िरूं ऐसें रूप । आह्मां िळकांप सुटलासे ॥ ॥ होईं वा िाकुटा शाम ितुभज
ूु । बैसोचनयां गुज सुखें बोलों ॥
२ ॥ वोणव्याच्या रागें चगचळशील आह्मां । तुका मे घशामा पायां लागे ॥ ३ ॥

४२३८. सांचडयेलें रूप चवक्राळ भ्यासुर । िंालें सकुमार कोचडसवाणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शाम ितुभज
ु
मुकुट कुंडलें । सुंदर दं डलें नव बाळ ॥ ॥ गोपाळ ह्मणती कैसेंरे [पां. कैसे बारे कृष्ट्णा.] बा कृष्ट्णा । रूप नारायणा
िचरयेलें ॥ २ ॥ कैसा वाढलासी चवक्राळ जालासी । गटगटा ज्वाळांसी चगचळयेलें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे भावें पुसती
गोपाळ । [त. पां. अनाथवछळ.] अनाथवत्सल ह्मणोचनयां ॥ ४ ॥

४२३९. बा रे कृष्ट्णा तुिंें मुख कश कोमळ । कैसे येवढे ज्वाळ [त. चगचळयेलें.] ग्राचसयेले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बा
रे कृष्ट्णा तुिंी चजव्हा कश कोवळी । होईल [पां. पोवळी.] पोळली नारायणा ॥ ॥ बैसें कृष्ट्णा तुिंें पाहू ं मुखकमळ
। असेल पोळलें कोणे ठायश ॥ २ ॥ घोंगचडया [दे . घालश. त. घडी.] खालश घालू चनयां तळश । वरी वनमाळी
बैसचवती ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे भावें आकचळला दे व । कृपानसिुराव त्रैलोक्यािा ॥ ४ ॥

४२४०. एक ह्मणती मुख वासश नारायणा । पाहों दे वदना डोळे भचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वासुचनयां मुख
पहाती सकळ । अवघे गोपाळ व्योमाकार ॥ ॥ ह्मणती गोपाळ बेटे हो हा दे व । स्वरूपािा ठाव न कळे
याच्या ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघे चवठोबाभोंवते । चमळाले नेणते लहानथोर ॥ ३ ॥

४२४१. एक ह्मणती कृष्ट्णा वाचसलें त्वां मुख । ते व्हां थोर िाक पचडला आह्मां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चगळों
लागलासी अग्नीिे कल्लोळ । आह्मी [त. िळिळ.] िळिळां कांपतसों ॥ ॥ ज्वाळांबरोबचर चगळशील आह्मां ।
ऐसें मे घशामा भय वाटे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे भाग्यािे गोपाळ । फुटकें कपाळ आमुिें चि ॥ ३ ॥

४२४२. गोपाळांिें कैसें केलें समािान । दे उचन आनलगन चनवचवले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्वाळाबरोबचर तुह्मां
कां ग्रासीन । अवतार घेणें तुह्मांसाटश ॥ ॥ चनगुण
ु चनमुय मी सवांचनराळा । प्रकृचतवेगळा गुणातीत ॥ २ ॥
चिनमय चिद्रूप अवघें चिदाकार । तुका ह्मणे पार नेणे ब्रह्मा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४२४३. ऐसा मी अपार पार नाहश अंत । पचर कृपावंत भाचवकांिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु जुनां िांडाळां करश
चनदाळण । करश संरक्षण अंचकतािें ॥ ॥ भक्त मािंे सखे चजवलग सांगाती । सवांग त्यांप्रचत वोडवीन ॥ २ ॥
पीतांबरछाया करीन त्यांवरी । सदा त्यांिे घरश दारश उभा ॥ ३ ॥ मािंे भक्त मज सदा जे रातले । त्यांघरश
घेतलें िरणें म्यां ॥ ४ ॥ कोठें हें विन ठे चवलें ये वेळे । तुका ह्मणे डोळे िंांचकयेले ॥ ५ ॥

४२४४. [पां. भ्रतारासश.] भ्रतारें सी भाया बोले गुज गोष्टी । मज ऐसी कष्टी [त. दु जी नाहश.] नाहश दु जी ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ अखंड तुमिें िंद्यावरी मन । मािंें तों हे ळण कचरती सवु ॥ ॥ जोचडतसां तुह्मी खाती हे रेंिोरें [पां.

िोरेंपोरें.] । मािंश तंव पोरें हळहळीती ॥ २ ॥ तुमिी व्याली मािंे डांई हो पेटली [पां. पडली.] । सदा दु ष्ट बोली
सोसवेना ॥ ३ ॥ [दे . दु ष्टबुचत. त. दृष्टवृचत्त] दु ष्टवृचत्त नंदुली सदा िे ा करी । नांदों मी संसारश कोण्या [पां. कोणा.] सुखें
॥ ४ ॥ भावा दीर कांहश िड हा न बोले । नांदों कोणां खालें कैसी आतां ॥ ५ ॥ माझ्या अंगसंगें तुह्मांसी चवश्रांचत
। मग िडगचत नाहश तुमिी ॥ ६ ॥ ठाकतें ठमकतें जीव मुठी िरूचन । पचर तुह्मी अजूचन न िरा लाज ॥ ७ ॥
वेगळे चनघतां संसार करीन । नाहश तरी प्राण दे तें आतां ॥ ८ ॥ तुका ह्मणे जाला कामािा अंचकत । सांगे
मनोगत तैसा [त. तैसें.] वते ॥ ९ ॥

४२४५. कामािा अंचकत कांतेतें प्रार्तथत । तूं कां हो दु चित्त चनरंतर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंश मायबापें बंिु
हो बचहण । तुज [पां. कचरती.] करी सीण त्यागीन मी ॥ ॥ त्यांिें जचर तोंड पाहे न मागुता । तचर मज हत्या घडो
तुिंी ॥ २ ॥ सकाळ उठोन वेगळा चनघेन । वाहातों तुिंी आण चनियेंसी ॥ ३ ॥ वेगळें चनघतां घडीन दोरे िुडा
[पां. दारे िुडा.] । तूं तंव मािंा जोडा जनमािा कश ॥ ४ ॥ ताईत सांकळी [पां. गळ्यािी दुल्लडी.] गळांचि दु लडी ।
बाजुबंदजोडी हातसर ॥ ५ ॥ वेणीिे जे नग सवु ही करीन । नको िरूं सीण मनश कांहश ॥ ६ ॥ नेसावया साडी
सेलारी िुनडी । अंगशिी [पां. आंगािी.] कांिोळी जाचळया फुलें ॥ ७ ॥ तुका ह्मणे केला रांडेनें गाढव । मनासवें
िांव घेतलीसे ॥ ८ ॥

४२४६. उजचळतां उजळे दीपकािी वाती । स्वयंभ ते ज्योचत चहऱ्या अंगश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकश महाकष्टें
मे ळचवलें िन । एकासी जतन दै वयोगें ॥ ॥ पचरमळें केलें िंदनािें चिनह । चनवडी ते चभन्न गाढव तो ॥ २ ॥
तुका ह्मणे जया अंगश हचरठसा [पां. नामठसा.] । तो तरे सहसा वंद्य होय ॥ ३ ॥

४२४७. बारावाें बाळपण । तें ही वेिलें अज्ञानें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा [पां. तैसा.] जनम गेला वांयां । न
भजतां पंढचरराया ॥ ॥ बाकी [पां. राचहली.] उरलश आठ्याशश । तीस वेिलश कामासी ॥ २ ॥ बाकी उरलश
आठावन्न । तीस वेिलश ममते नें ॥ ३ ॥ बाकी उरलश आठावीस । दे हगेह चवसरलास ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ऐसा
िंाडा । संसार हा आहे थोडा ॥ ५ ॥

४२४८. सोवळा तो जाला । अंगीकार दे वें केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येर कचरती भोजन । पोट पोसाया
दु जुन ॥ ॥ िुकला हा भार । तयािी ि येरिंार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दास । जाला तया नाहश नास ॥ ३ ॥

४२४९. आचज चशवला मांग । मािंें चवटाळलें आंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ यासी घेऊं प्रायचित्त । चवठ्ठलचवठ्ठल
हृदयांत ॥ ॥ जाली [पां. क्रोचिसासी.] क्रोिासी भेटी । [त. तोंडावाटा.] तोंडावाटे नकु लोटी ॥ २ ॥ [पां. अनुतापे.]

अनु तापश नहाऊं । तुका ह्मणे रवी पाहू ं ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४२५०. ठाव तुह्मांपाशश । जाला आतां हृाीकेशी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न लगे जागावें सतत । येथें स्वभावें है
नीत ॥ ॥ िोरयासी थारा । येथें कैंिा जी दातारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मनें । आह्मां जालें समािान ॥ ३ ॥

४२५१. पाचळयेले लळे । मािंे चवठ्ठले कृपाळे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु जनमािें पोाणें । सरतें पायांपाशश ते णें
॥ ॥ सवे चदली लागों । भातें आवडीिें मागों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चभन्न । नाहश चदसों चदलें क्षण ॥ ३ ॥

४२५२. जो या गेला पंढरपुरा । आणीक यात्रा न [दे . मानी.] मनी तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुलभ माय
पंढचरराणा । पुरवी खु णा अंतरशच्या ॥ ॥ जनमांतनरच्या पुण्यरासी । वारी त्यासी [पां. पंढरीिी.] पंढरी ॥ २ ॥
वाहे र येतां प्राण फुटे । रडें दाटे गचहवरें ॥ ३ ॥ दचिमंगळभोजन सारा । ह्मणती करा मुरडशव ॥ ४ ॥ मागुता हा
पाहों ठाव । पंढचरराव दशुनें ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे भूवैकुंठ । वाळु वट
ं भशवरा ॥ ६ ॥

४२५३. न चमळती एका एक । जये नगरीिे लोक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भलश ते थें राहू ं नये । क्षणें होईल [पां.

नेणो काय ।.] न कळे काय ॥ ॥ न कचरतां अनयाय । बळें [दे . त. करी.] करीती अपाय ॥ २ ॥ नाहश पुराणािी प्रीचत
। ठायशठायश पंिाइती ॥ ३ ॥ भल्या [पां. बुरा.] बुऱ्या मारी । होतां कोणी न चनवारी [पां. चविारी.] ॥ ४ ॥ अचविाऱ्या
हातश । दे ऊचन प्रजा नागचवती ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे दरी । सुखें सेवावी ते बरी ॥ ६ ॥

४२५४. चशकवणें नाक िंाडी । [पां. पुढील ते जोडी.] पुढील जोडी कळे ना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनरयगांवश भोग
दे ता । ते थें सत्ता आचणकांिी ॥ ॥ अवगुणांिा सांटा करी । ते चि िरी [त. जीवेंसी.] जीवासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
जडबुचद्ध । कमुशुद्धी सांडंवी ॥ ३ ॥

४२५५. गोपीिंदन मुद्रा [पां. िारणें.] िरणें । आह्मां ले णें वैष्ट्णवां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चमरवूं अळं कार ले णें । [पां.
हे .] हश भूाणें स्वामीिश ॥ ॥ चवकलों ते [पां. तो सेवे जीव । एका भावें॰.] सेवाजीवें । एक्या भावें एकचवि ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे शूर जालों । बाहे र आलों संसारा ॥ ३ ॥

४२५६. चवायांिे लोनलगत । ते फजीत होतील ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न सरे येथें याचतकुळ । शु द्ध मूळबीज
व्हावें ॥ ॥ चशखासूत्र सोंग वचर । दु रािारी दं ड पावे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [पां. अचभमान.] अचभमाना । नारायणा न
सोसे ॥ ३ ॥

४२५७. [पां. वचडलश.] वचडलें चदलें भूचमदान । तें जो मागे अचभळासून ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अग्रपूजेिा
अचिकारी । श्रेष्ठ दं ड यमा घरश ॥ ॥ उभयकुल समवेत । नकीं प्रवेश [पां. प्रवेश.े ] अद्भत
ु ॥ २ ॥ तप्तलोहें भेटी ।
तुका ह्मणे कल्पकोटी ॥ ३ ॥

४२५८. लचटकी ग्वाही सभेआंत । दे तां [त. पां. दे तो.] पचतत आगळा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कुंभपाकश वस्ती करूं
। होय िुरु कुळे सी ॥ ॥ रजस्वला रुचिर स्रवे । तें चि घ्यावें तृाेसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जनमा आला । काळ
जाला कुळासी ॥ ३ ॥

४२५९. आिरे दोा न िरी िाक । परीपाक दु ःखािा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िांडाळ तो दु रािारी । अंगीकारी
कोण त्या ॥ ॥ नव्हे संतान वोस घर । अंिकार कुळासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यािें दान । घेतां पतन दु ःखासी
॥३॥

विषयानु क्रम
 ४२६०. कशचवलवाणा जाला आतां । दोा कचरतां न चविारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अचभळााी नारी िन ।
िंकवी जन लचटकें चि ॥ ॥ चवश्वाचसया [पां. कचरतां.] करी घात । न िरी चित्ता कांटाळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे
नाहश आला । वृथा गेला जनमासी ॥ ३ ॥

४२६१. घेऊं नये तैसें दान । ज्यािें िन अचभळााी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तो [पां. “ही” नाहश.] ही येथें कामा नये ।
नका जाय ह्मणोचन ॥ ॥ चवकी स्नानसंध्या जप । करी तप पुचढलांिें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दांचभक तो । नका
जातो स्वइच्छा ॥ ३ ॥

४२६२. सदा नामघोा करूं हचरकथा । तेणें सदा चित्ता समािान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवुसुख ल्यालों सवु
अलं कार । आनंदें चनभुर [पां. डु ल्लतसों.] डु लतसों ॥ ॥ असों ऐसा [पां. आतां.] कोठें आठव ही नाहश । दे हश ि
चवदे ही भोगूं दशा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी जालों अत्ग्नरूप । लागों नेदंू पापपुण्य [पां. अंगा.] आतां ॥ ३ ॥

४२६३. वचरवचर बोले [दे . त. पां. युध्याचिया.] युद्धाचिया गोष्टी । परसैनया भेटी नाहश जाली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
[पां. पारीख्यािे.] पराव्यािे भार पाहु चनयां दृष्टी । कांपतसे पोटश थरथरां ॥ ॥ मनािा उदार रायािा जुंिंार ।
चफरंगीिा [दे . चफरंगेिा (पूवीं ‘चफरंगीिा’ होतें).] मार मारीतसे ॥ २ ॥ िनय त्यािी माय िनय त्यािा बाप । अंगश
अनु ताप हचरनामें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे सािु बोले खगुिार । खोितें [दे . त. खोिती अंतरें.] अंतर दु जुनािें ॥ ४ ॥

४२६४. गंिवुनगरश क्षण एक राहावें । तें चि पैं करावें [दे . पां. मुळक्षत्र.] मूळक्षेत्र ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खपुष्ट्पािी
पूजा [त. बांिावी] बांिोचन चनगुण
ु ा । लक्ष्मीनारायणा तोावावें ॥ ॥ वंध्यापुत्रािा [पां. वंध्यापुत्रा घरश लग्ना॰.] लग्नािा
सोहळा । आपुचलया डोळां [पां. पाहा.] पाहों बेगश ॥ २ ॥ [दे . “मृगजळा॰” हें कडवें नाहश.] मृगजळा पोही घालु चन सज्ञाना
। तापचलया जना चनववावें [पां. तोावावें.] ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे चमथ्या दे हेंचद्रयकमु । ब्रह्मापुण ब्रह्म होय बापा ॥ ४ ॥

४२६५. तुिंा [त. ह्मणचवले .] ह्मणचवलों दास । केली उत्च्छष्टािी आस ॥ १ ॥ मुखश घालावा कवळ । जरी
तूं होशील कृपाळ ॥ २ ॥ सीण भाग मािंा पुसें । तुका ह्मणे न करश हांसें ॥ ३ ॥

४२६६. काय मागें आह्मी गुतलों काशानश । पुढें वाहों मनश िाक दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कीर्तत्त िरािरश
आहे तैसी आहे । भेटोचनयां काय [दे . घ्यावें.] द्यावें आह्मां ॥ ॥ घेउनी िरणें बैसती उपवासी । [पां. हा हाट.] हट
आह्मांपासश नाहश तैसा ॥ २ ॥ तातडी तयांनश केली चवटं बणा । आह्मां नारायणा काय उणें ॥ ३ ॥ नाहश
मुत्क्तिाड वास वैकुंठशिा । जीव भाव आमुिा दे ऊं तुज ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे काय मानेल तें आतां । तूं घेईं अनंता
सवु मािंें ॥ ५ ॥

४२६७. जालों बचळवंत । होऊचनयां शरणागत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ केला घरांत चरघावा । ठायश पाचडयेला
ठे वा ॥ ॥ हाता िढे िन । ऐसें रिलें कारण ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चमठी । पायश दे उचन केली लु टी ॥ ३ ॥

४२६८. दासीिा जो संग करी । त्यािे पूवुज [त. नकुिारश.] नका िारश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसे संगों जातां
जना । नये कोणाचिया मना ॥ ॥ बरें चविारूनी पाहें । तुज अंतश कोण आहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रांडलें का ।
अंतश जाचसल यमलोका ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४२६९. गुळ सांडुचन गोडी घ्यावी । मीठ सांडुचन िचव िाखावी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा प्रपंि सांडुचन [दे .

घ्यावा.] द्यावा । मग परमाथु जोडावा ॥ ॥ साकरे िा नव्हे ऊंस । आह्मां कैंिा गभुवास ॥ २ ॥ बीज भाजु चन
केली लाही । जनममरण [दे . त. आह्मांचस.] आह्मां नाहश ॥ ३ ॥ आकारासी कैंिा ठाव । दे ह प्रत्यक्ष जाला वाव ॥ ४
॥ तुका ह्मणे अवघें जग । सवां घटश पांडुरंग ॥ ५ ॥

४२७०. आमुिें दं डवत पायांवचर डोई । व्हावें उतराई ठे वचू नयां ॥ १ ॥ कराल तें काय नव्हे जी चवठ्ठला
। चित्त द्यावें बोला बोबचडया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी लचडवाळें अनाथें । ह्मणोचन चदनानाथें सांभाळावें ॥ ३ ॥

४२७१. भाग्यवंत आह्मी चवष्ट्णद

ु ास जगश । अभंग प्रसंगश िैयव
ु त
ं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश तें पुरवीत आणुचन
जवळी । गाउनी माउली गीत [पां. गात.] सुखें ॥ ॥ प्रीचत अंगश असे सदा सवुकाळ । वोळली सकळ सुखें
ठायश ॥ २ ॥ आपुल्या स्वभावें जैसे [त. पां. जेथें जैसें.] जेथें असों । तैसे ते थें चदसों साचजरे चि ॥ ३ ॥ वासनेिा कंद
उपचडलें मूळ । दु चरतें सकळ चनवाचरलश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे भक्तजनािी माउली । करील साउली चवठ्ठल
आह्मां ॥ ५ ॥

४२७२. तीथें फळती काळें जनमें आगचळया । संतदृष्टी पाया हे ळामात्रें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सुखािे सुगम
वैष्ट्णवांिे पाय । अंतरशिा [पां. अंतरी.] जाय [त. महाभव.] महाभेव ॥ ॥ काळें चह न सरे तपें समािान । कथे
मूडजन समाचिस्थ ॥ २ ॥ उपमा द्यावंया सांगतां आणीक । नाहश चतनही लोक िुंडाचळतां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मी
राचहलों येणें सुखें । संतसंगें दु ःखें नासावया ॥ ४ ॥

४२७३. संतजना मािंी यावया करुणा । ह्मणउनी दीन [पां. हीन दीन.] हीन जालों ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नेणें
योग युक्ती नाहश ज्ञान मचत । [पां. गातसो.] गातसें या गीती पांडुरंगा ॥ ॥ भाव भक्ती नेणें तप अनु ष्ठान ।
कचरतों चकत्तुन चवठ्ठलािें ॥ २ ॥ ब्रह्मज्ञान ध्यान न कळे िारणा । एका नारायणा वांिूचनयां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
[पां. माझ्या.] मािंा चवठोबासी भार । जाणे हा चविार तो चि मािंा ॥ ४ ॥

४२७४. ऐसें काय उणें जालें तुज दे वा । भावेंचवण सेवा घेसी मािंी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय मज [पां. न लग

द्यावा.] द्यावा न लगे मुशारा । पहावें दातारा चविारूचन ॥ ॥ कचरतों पाखांडें जोडू चन अक्षरें । नव्हे ज्ञान खरें
भत्क्तरस ॥ २ ॥ गुणवाद तुिंे न बोलवे वाणी । आचणका [पां. आणीक.] छळणी वाद [पां. सांगों.] सांगें ॥ ३ ॥ तरी
आतां मज राखें तुिंे पायश । दे खसील कांहश प्रेमरस ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तुज हांसतील लोक । चनष्ट्काम [दे .

चनःकाम. पां. नीःकाम.] सेवक ह्मणोचनयां ॥ ५ ॥

४२७५. भोंदावया मीस घेऊचन संतांिें । करी कुटु ं बािें दास्य सदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनु ष्ट्यािे परी [त.

बोल.] बोले रावा करी । रंजवी नरनारी जगामध्यें ॥ ॥ चतपयािा बैल करी [त. सांचगतलें .] चसकचवलें । चित्रशिें
बाहु लें गोष्टी सांगे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा जळो हे महं ती । लाज नाहश चित्तश चनसुगातें ॥ ३ ॥

४२७६. अंगश घेऊचनयां वारें दया दे ती । तया भक्ता हातश िोट आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व्हारा वैसोचन
हालचवती सुपें । ऐसश पापी पापें नलपताती ॥ ॥ एकीबेकीनयायें होतसे प्रचित । ते णें लोक समस्त भुलताती
॥ २ ॥ तयािे स्वािीन दै वतें [पां. दे व ते.] असती । तरी कां मरती त्यांिश पोरें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे पाणी अंगारा
जयािा । भक्त कानहोबािा तो ही नव्हे ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ४२७७. कोणा एकचिया पोरें केली आळी । ठावी नाहश पोळी मागें दे खी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बुिंाचवलें हातश
दे उनी खापर । छं द करकर वाचरयेली ॥ ॥ तैसें नको करूं मज कृपावंता । काय नाहश सत्ता तुिंे हातश ॥ २
॥ तुका ह्मणे मायबापािें उचित । करावें तें चहत बाळकािें ॥ ३ ॥

४२७८. पंढरपुरशिें दै वत भजावें । काया वािा जावें शरण [पां. त्यासी.] त्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनश ध्यान
करी अहं ता िरूनी । तया िक्रपाणी [पां. दु री.] दू र ठे ला ॥ ॥ मान अचभमान सांडुचनयां द्यावे । अवघ्यां नीि
व्हावें तरी [पां. प्राप्ती.] प्राप्त ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें चि कोणासी सांगावें । सादर होउचन भावें भजें दे वा ॥ ३ ॥

४२७९. अिमािें चित्त अहं कारश मन । उपदे श शीण तया केला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाचपयािें मन [पां. “न”

नाहश.] न करी आिार । चविवे [पां. चविवेसी.] शृग

ं ार व्यथु केला ॥ ॥ अिमािें चित्त दु चश्रत ऐकेना । वांयां सीण
मना करूं काय ॥ २ ॥ गिुवासी चदली िंदनािी उटी । केशर लल्हाटश शु कराच्या ॥ ३ ॥ पचतवंिकेसी सांगतां
उदं ड । पचर तें पापांड चतिे मनश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तैसें [दे . त. अभावश.] अभाचवका सांगतां । वाउगा चि चित्ता [दे.
निता] सीण होय ॥ ५ ॥

४२८०. चकती उपदे श करावा खळासी । नावडे तयासी बरें कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शु द्ध हे वासना नाहश
िांडाळािी । होळी आयुष्ट्यािी केली ते णें ॥ ॥ नाहश शु द्ध भाव नायके विन । आपण्या आपण नाचडयेलें ॥ २
॥ तुका ह्मणे त्यासी काय व्याली रांड । कचरतो बडबड रात्रचदस [पां. रात्रंचदवस.] ॥ ३ ॥

४२८१. संत दे खोचनयां स्वयें दृष्टी टाळी । आदरें नयाहाळी परस्त्रीसी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वीट ये कणासी
संतवाक्यामृता । स्त्रीशब्द ऐकतां चनवे कणु ॥ ॥ कथेमांजी चनज वाटे चनत्यक्षणश । चस्रयेिे कीतुनश प्रेमें जागे
॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी क्रोिासी न यावें । स्वभावा करावें काय कोणश ॥ ३ ॥

४२८२. मचण पचडला दाढे सी मकरतोंडश । सुखें हस्तें चि काढवेल प्रौढश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचर मूखािें
चित्त बोिवेना । दु िें कूमीच्या पाळवेल सेना ॥ ॥ सकळ पृथ्वी नहडतां कदाचित । ससीनसगािी प्राप्त होय
ते थें ॥ २ ॥ अचतप्रयत्नें गचळतां वाळु वत
े ें । चदव्य तेलािी प्राप्त होय ते थें ॥ ३ ॥ अचतक्रोिें खवळला फणी पाहश ।
िरूं येतो मस्तकश पुष्ट्पमायी ॥ ४ ॥ पहा ब्रह्मानंदें चि एकश हे ळा । महापातकी तो [त. ‘तो’ नाहश.] तुका मुक्त केला
॥५॥

४२८३. भोळे भाचवक हे जु नाट िांगले । होय तैसें केलें भत्क्तभावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउचन निता नाहश
आह्मां दासां । न भ्यों गभुवासा जनम घेतां ॥ ॥ आपुचलया इच्छा करूं गदारोळ । भोगूं सवुकाळ सवु [पां.

सुख.] सुखें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मां दे वािा सांगात । नाहश चवसंबत येर येरां ॥ ३ ॥

४२८४. आतां तरी मािंी पचरसा [दे . पचरसा वीनवती. पां. पचरसावी चवनंती.] चवनंती । रखु माईच्या पचत [त.

सोयचरया.] पांडुरंगा ॥ १ ॥ िुकचलया बाळा न मारावें जीवें । चहत तें करावें मायबापश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंा
ह्मणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुह्मां ॥ ३ ॥

४२८५. नाहश बळयोग अभ्यास कराया । न कळे ते चक्रया सािनािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुचिंये भेटीिें प्रेम
अंतरंगश । नाहश बळ अंगश भजनािें ॥ ॥ काय पांडुरंगा करूं बा चविार । िंुरतें अंतर भे टावया ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे सांगा वचडलपणें बुद्धी । तुजचवण दयाचनिी पुसों कोणां ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४२८६. चजहश तुिंी कास भावें िचरयेली । त्यांिी नाहश केली [पां. साटी.] सांड दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय
मािंा भोग आहे तो न कळे । सुखें तुह्मी डोळे िंांचकयेले ॥ ॥ राव रंक तुज [दे . साचरके.] साचरखे चि जन ।
नाहश थोर लहान तुजपाशश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मागें आपंचगलें भक्तां । माचिंया संचिता कृपा नये ॥ ३ ॥

४२८७. कोणतें कारण राचहलें यामुळें । तें म्यां तुज बळें कष्टवावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश जात जीव नाहश
होत [दे . हाचण. त. पां. हाणी.] हाचन । सहज तें मनश आठवलें ॥ ॥ नाहश निता [त. पां. चित्ता.] कांहश मरतों [त.

उपवासी.] उपासी । अथवा त्या ह्मैसी गाई व्हाव्या ॥ २ ॥ हें तों तुज कळों येतसे अंतरश । [दे . त. लाखणीक.]

लापणीक वरी साि [पां. भावें.] भाव ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे वा नाचसवंतासाठश । पायांसवें तुटी कचरती तुझ्या ॥ ४ ॥

४२८८. पहावया तुिंा जचर बोलें अंत । तचर मािंे जात डोळे दे वा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [पां. स्तंभश.] स्तंबश तुज
[त. नाहश तुज.] नाहश घातलें प्रल्हादें । आपुल्या आनंदें अवतार ॥ ॥ भक्ताचिया काजा जालासी सगुण । तुज
नाहश गुण रूप नाम ॥ २ ॥ ऐसा कोण दे वा अिम यातीिा । चनिार हा सािा नाहश तुिंा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे बोले
कवतुकें गोष्टी । नेदश येऊं पोटश राग दे वा ॥ ४ ॥

४२८९. प्रगट व्हावें हे अज्ञानवासना । मािंी नारायणा हीनबुचद्ध ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खाणीवाणी होसी
काष्टश तूं पाााणश । जंतु [पां. जीवजनश.] जीवाजनश प्रचसद्ध हा ॥ ॥ ज्ञानहीन तुज पाहें अल्पमचत । लहान हा
चित्तश िरोचनयां ॥ २ ॥ पाचर तूं कृपाळ होसी दे वराणा । चब्रदें तुिंश जना प्रचसद्ध हें ॥ ३ ॥ उतावीळ बहु
भक्तांचिया काजा । होसी केशीराजा तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

४२९०. जरी तुिंा मज नसता आिार । कैसा हा संसार दु ऱ्हावता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा [पां. ऐसा हा बळी॰.]
बळी कोण होईल पुरता । जो हे वारी निता आशापाश ॥ ॥ मायामोहफांसा लोकलाजबेडी । तुजवीण तोडी
कोण एक ॥ २ ॥ हें तों मज कळों आलें अनु भवें । बरें माझ्या जीवें पांडुरंगा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे यास तूं चि मािंा
[दे . गोही. पां. गाही.] ग्वाही । पुचर भाव नाहश [पां. जनलोका.] जना लोका ॥ ४ ॥

४२९१. तुजचवण िाड आचणकांिी कांहश । िरीन हें नाहश तुज ठावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तरणउपाय योगक्षेम
मािंा । ठे चवयेला तुझ्या पायश दे वा कोण मज आळी [पां. कोण.] काय हे तांतडी । सोचनयािी घडी जाय चदस ॥ २
॥ तुचिंया नामािें ल्यालोंसें भूाण । कृपा संतजन कचरतील ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जाला आनंदािा वास । हृदया
या नास [पां. नाहश.] नव्हे किश ॥ ४ ॥

४२९२. हें चि सुख [पां. पुढती.] पुढें मागतों आगळें । आनंदािश फळें सेवादान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
जनमजनमांतरश तुिंा चि अंचकला । करूचन चवठ्ठला दास ठे वश ॥ ॥ दु जा भाव आड येऊं नेदश चित्ता । करावा
अनंता नास त्यािा ॥ २ ॥ [पां. ‘अभय दे ऊचन’ हें कडवें नाहश.] अभय दे ऊचन करावें सादर । क्षण तो चवसर पडों नेदश ॥
३ ॥ तुका ह्मणे आह्मी जेजे इच्छा करूं । ते ते कल्पतरु [पां. पुरवावे.] पुरचवसी ॥ ४ ॥

४२९३. तुज केचलया नव्हे ऐसें काई । डोंगरािी राई क्षणमात्रें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मज या लोकांिा न साहे
आघात । दे खणें प्रचित जीव घेती ॥ ॥ सहज चवनोदें वोचलयेलों गोष्टी । [दे . अरंभी.] आरंभी तों पोटश न
िरावी ॥ २ ॥ दीनरूप मज करावें नेणता । याहु नी अनंता आहें तैसा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जेणें मज तूं भोगसी । तें
करश जनासश िाड नाहश ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ४२९४. ऐसा [पां. ऐसा तुज भाव सवु चनरोचपला ।] सवु भाव तुज चनरोचपला । तूं मज एकला सवुभावें ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ अंतरशिी कां हे नेणसील गोष्टी । पचर सुखासाटश बोलचवसी ॥ ॥ सवु मािंा भार तुज िालवणें । ते थें
[पां. ‘तेथें म्यां॰ कारण ।’ हे दोन िरण नाहशत.] म्यां बोलणें काय एक ॥ २ ॥ स्वभावें स्वचहत चहतािें कारण । कौतुक
करून चनवचडसी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तूं हें जाणसी गा दे वा । आमुच्या स्वभावा अंतरशच्या ॥ ४ ॥

४२९५. लोखंडािे [दे . ‘न’ नाहश. ] न पाहे दोा । चशवोन परीस सोनें करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जैसी तैसी [पां.
‘तैसी’ नाहश.] तरी वाणी । मना आणी माउली ॥ ॥ ले करािें स्नेहे गोड । करी कोड त्यागुणें ॥ २ ॥ मागें पुढें
चरघे लोटी । साहे खेटी [पां. करीतसे.] करी तें ॥ ३ ॥ तुका [दे . त. चवनंती.] चवनवी पांडुरंगा । ऐसें सांगा आहे हें ॥ ४
॥

४२९६. पवुकाळश िमु न करी नासरी । खिी राजिारश द्रव्यरासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सोइऱ्यासी करी
पाहु णेर बरा । [पां. कांचडतो.] कांडवी ठोंबरा संतांलागश ॥ ॥ [पां. बाईले च्या गोता आवडीनें॰.] बाइले िश सवु आवडीनें
पोसी । [पां. माताचपचतयासी दवचडतो ।.] माताचपतरांसी दवडोनी ॥ २ ॥ श्राद्धश कष्टी होय सांगतां [पां. सांगाया.] ब्राह्मण ।
गोवार मागून सावडीतो ॥ ३ ॥ नेतो पानें फुलें वेश्येला उदं ड । ब्राह्मणासी खांड नेदी एक ॥ ४ ॥ होतें मोऱ्या
शोिी [त. करी कष्ट.] कष्ट करी नाना । दे वाच्या पूजना कांटाळतो ॥ ५ ॥ सारा वेळ िंदा कंचरतां श्रमे ना । सािूच्या
दशुना जात कुंथे ॥ ६ ॥ हचरच्या कीतुनश गुंगायाचस लागे । येरवश तो जागे उगला चि ॥ ७ ॥ पुराणश बैसतां
नाहश चरकामटी । खेळतो सोंगटी [पां. अहोरात्र.] अहोरात्रश ॥ ८ ॥ दे वाच्या चवभुती न पाहे सवुथा । करी पानवथा
नेत्रचभक्षा ॥ ९ ॥ गाईला दे खोनी बदबदां मारी । घोड्यािी िाकरी गोड लागे ॥ १० ॥ ब्राह्मणािें तीथु घेतां
त्रास मोटा । प्रेमें घेतो घोंटा घटघटां ॥ ११ ॥ तुका ह्मणे ऐसे प्रपंिश गुत
ं ले । जनमोचन मुकले चवठोबासी ॥ १२ ॥

४२९७. [पां. पोटासाटश प्रौचढ लोकासी वाणी.] आपुल्या पोटासाटश लोकांिी प्रौढी वाणी । संतांिी वदनश ननदा
करी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पोटा घातलें जेणें अन्न । न ह्मणे पचततपावन ॥ ॥ जेणें घातलें संसारश । चवसरला तया
हरी ॥ २ ॥ मी कोठील आचण कोण । हें न कळे जयालागून ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नरस्तुती । कचरतो भाट चत्रजगतश
॥४॥

४२९८. आह्मी रामािे राऊत । वीर जुंिंार बहु त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मनपवनतुरंग । हातश नामािी चफरंग ॥
॥ वारू िालवूं िहू ंखुरश । घाला घालूं यमपुरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पेणें । आह्मां वैकुंठासी जाणें ॥ ३ ॥

४२९९. पचवत्र तें कुळ पावन तो दे श । जेथें हचरिे दास घेती [पां. जनम घेती.] जनम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कमुिमु
त्यािे जाला नारायण । त्यािेनी पावन चतनही लोक ॥ ॥ [पां. वणुअचभमान.] वणुअचभमानें कोण जाले पावन ।
ऐसें द्या सांगून मजपाशश ॥ २ ॥ अंत्यजाचद योचन तरल्या हचरभजनें [पां. हचरभजनश.] । तयािश पुराणें भाट जालश ॥
३ ॥ वैश्य तुळािार गोरा तो कुंभार । िागा हा िांभार रोचहदास ॥ ४ ॥ कबीर मोमीन [दे . त. लचतब.] लचतफ
मुसलमान । सेना [दे . त. शेणा.] नहावी जाण चवष्ट्णुदास ॥ ५ ॥ [पां. कानहोपात्रा. दे . कोणोपात्र.] कानहोपात्र खोदु नपजारी
तो दादु । भजनश अभेदू हचरिे पायश ॥ ६ ॥ िोखामे ळा बंका जातीिा माहार । त्यासी सवेश्वर ऐक्य करी ॥ ७ ॥
नामयािी जनी कोण चतिा भाव । जेवी पंढरीराव [पां. चतच्यासवे.] चतयेसवें ॥ ८ ॥ मैराळा [पां. मैराळ.] जनक कोण
कुळ त्यािें । मचहमान [पां. नामािें.] तयािें काय सांगों ॥ ९ ॥ यातायातीिमु नाहश चवष्ट्णद
ु ासा । चनणुय हा ऐसा
वेदशास्त्रश ॥ १० ॥ तुका ह्मणे तुह्मश चविारावे [त. चववरावे.] ग्रंथ । ताचरले पचतत नेणों चकती ॥ ११ ॥

विषयानु क्रम
 ४३००. नामासाचरखी करणी । हे तों न चदसे चत्रभुवनश ॥ १. ॥ ॥ ध्रु. ॥ चसलं गणीिें सोनें । ठे वूं नये तें
गाहाण ॥ ॥ आचदत्यािश िंाडें । काय त्यािा उजड पडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । चब्रदें सोडोचनयां ठे वा ॥ ३ ॥

४३०१. येऊचन संसारा काय चहत केलें । आयुष्ट्य नाचसलें चशश्नोदरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चवाय सेचवतां
कोण तृप्त जाला । इंिनश चनवाला अत्ग्न कोठें ॥ ॥ दे खोनी मृगजळ भांबावलश वेडश । चविारािी थडी न
टाचकती ॥ २ ॥ ऐचसयां जीवांसी सोय न लाचवसी । चनष्ठुर कां होसी कृपाळु वा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे वा अगाि पैं
थोरी । सवांिे अंतरश पुरलासी ॥ ४ ॥

४३०२. समथािे सेवे बहु असे चहत । चविार हृदयांत करुनी पाहें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वरकडाऐसा नव्हे हा
समथु । क्षणें चि घचडत सृष्टी [दे . नाशें. त. नासें.] नासे ॥ ॥ ज्यािी कृपा होतां आपणा ऐसें करी । उरों नेदी उरी
दाचरद्रािी ॥ २ ॥ ऐशालागश मन वोळगे अहर्तनशश । तेणें वंद्य होशी ब्रह्मांचदकां ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे हें चि आहे पैं
मुद्दल । सत्य मािंा बोल हा चि माना ॥ ४ ॥

४३०३. चपकचलये [पां. चपकचलया. दे . चपकचलय.] सेंदे कडु पण गेलें । तैसें आह्मां केलें पांडुरंगें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
काम क्रोि लोभ चनमाले ठायश चि । सवु आनंदािी सृचष्ट जाली ॥ ॥ आठव नाठव गेले भावाभाव । जाला
स्वयमे व पांडुरंग ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भाग्य । या नांवें ह्मणीजे । संसारी जनमीजे या चि लागश ॥ ३ ॥

४३०४. येऊचन नरदे हा चविारावें सार । िरावा पैं िीर भजनमागी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िंिळ चित्तासी
ठे वचू नयां ठायश । संतांचिये पायश लीन व्हावें ॥ ॥ भावािा पैं हात िरावा चनियें । ते णें भवभय दे शिडी ॥ २ ॥
नामापरतें जगश सािन सोपें नाहश । आवडीनें गांई सवुकाळ ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे िनय वंश त्या नरािा । ऐसा
चनियािा मे रु जाला ॥ ४ ॥

४३०५. ाड्रसश रांचिलें खापरश [त. वाचढलें .] घातलें । िोहोटा [पां. िोहाटा. त. िोहटा.] ठे चवलें मध्यरात्रश ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यासी सदािारी लोक न चशवती । श्वानासी चनचिती फावलें तें ॥ ॥ तेंसें [पां. त. दृष्टकमु.] दु ष्टकमु
जालें हचरभक्ता । त्याचगली ममता चवायासत्क्त ॥ २ ॥ इहपरलोक उभय चवटाळ । माचनती केवळ हचरिे दास
॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे वा आवडे हे सेवा । अनुचदनश व्हावा पूणु हे तु ॥ ४ ॥

४३०६. बीज भाजु चन केली लाही । आह्मां जनममरण नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आकाराशी कैंिा ठाव ।
दे हप्रत्यक्ष जाला दे व ॥ ॥ साकरे िा नव्हे उस । आह्मां कैंिा गभुवास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे औघा जोग । सवां
घटश पांडुरंग ॥ ३ ॥

४३०७. वैकुंठशिा दे व आचणला भूतळा । िनय तो आगळा पुंडलीक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िाचरष्ट िैयािा
वचरष्ठ भक्तांिा । पचवत्र पुण्यािा एकचनष्ठ ॥ ॥ चपतृसेवा पुण्यें लािला चनिान । ब्रह्म सनातन अंगसंगें ॥ २
॥ अंगसंगें रंगें क्रीडा करी जाणा । ज्या घरश पाहु णा वैकुंठशिा ॥ ३ ॥ िनय त्यािी शत्क्त भक्तीिी हे ख्याचत ।
तुका ह्मणे मुत्क्त पायश लोळे ॥ ४ ॥

४३०८. मृगाचिये अंगश कस्तुरीिा वास । असे ज्यािा त्यास [त. ठावा नाहश.] नसे ठावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
भाग्यवंत घेती वेिूचनयां [पां. मोल.] मोलें । भारवाही मे ले वाहतां ओिंें ॥ ॥ िंद्रामृतें तृत्प्तपारणें िकोरा ।

विषयानु क्रम
भ्रमरासी िारा सुगि
ं ािा ॥ २ ॥ अचिकारी येथें घेती हातवटी । परीक्षवंता दृष्टी रत्न जैसें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
काय अंिचळया हातश । चदलें जैसें मोतश वांयां जाय ॥ ४ ॥

४३०९. आचलया संसारश दे चखली पंढरी । कीर्तत महािारश [दे . त. वानूं] वाणूं तुिंी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पताकांिे भार नामािे गजर । दे चखल्या संसार सफळ जाला ॥ ॥ सािुसत
ं ांचिया िनय जाल्या भेटी ।
सांपडली लु टी मोक्षािी हे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां हें चि पैं [पां. मागेन.] मागणें । पुढती नाहश येणें संसारासी ॥ ३
॥

४३१०. ऐसे [पां. ‘ऐसे कैसे॰’ हे कडवें नाहश.] कैसे जाले भोंदू । कमु करोचन ह्मणती सािु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंगा
लावूचनयां राख । डोळे िंांकुनी कचरती पाप ॥ ॥ दावुचन वैराग्यािी कळा । भोगी चवायािा सोहळा ॥ २ ॥
तुका ह्मणे सांगश चकती । जळो तयांिी संगती ॥ ३ ॥

४३११. कोणी ननदा कोणी वंदा । आह्मां स्वचहतािा िंदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तुह्मांसी गरज । आह्मी
भजूं पंढचरराज ॥ ॥ तुह्मांसाचरखें िालावें । ते व्हां स्वचहता मुकावें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हो कां कांहश । गळ
चदला चवठ्ठल पायश ॥ ३ ॥

४३१२. तुिंे नामें चदनानाथा । आह्मी उघडा घातला माथा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां न िरावें दु री । बोल
येईल ब्रीदावरी ॥ ॥ पचतत होतों ऐसा ठावा । [पां. आिी ि कां॰.] आिश कां न चविारावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंे
पायश । आह्मी चमरास केली पाहश ॥ ३ ॥

४३१३. रक्त श्वेत कृष्ट्ण पीत प्रभा चभन्न । चिनमय अंजन सुदलें डोळां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते णें अंजनगुणें
चदव्यदृचष्ट जाली । कल्पना चनवाली िै तिै त ॥ ॥ दे शकालवस्तुभेद मावळला । आत्मा चनवाळला चवश्वाकार
॥ २ ॥ न जाला प्रपंि आहे परब्रह्म । अहं सोहं ब्रह्म [त. कवळलें .] आकळलें ॥ ३ ॥ तत्तवमचस चवद्या ब्रह्मानंद सांग
। तें चि जाला अंगें तुका आतां ॥ ४ ॥

४३१४. नीत सांडोचन अवनीत िाले । भंडउभंड भलतें चि बोले ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्यांत कोणािें काय बा
गेलें । ज्यािें ते णें अनचहत केलें ॥ ॥ ज्याचस वंदावें त्यासी ननदी । मैत्री सांडोचन होतसे दं दी ॥ २ ॥ आन
यातीिे संगती लागे । संतसज्जनामध्यें ना वागे ॥ ३ ॥ केल्याचवण पराक्रम सांगे । जेथें सांगे ते थें चि भीक मागे ॥
४ ॥ करी आपुला चि संभ्रम । पचर पुढें कठीण फार यम ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे कांहश चनत्यनेम । चित्तश न िरी तो
अिम ॥ ६ ॥

४३१५. मानूं कांहश आह्मी आपुचलया [दे . त. स्वइच्छा.] इच्छा । नाहश तचर सचरसा रंकरावो [त. रंकराव.] ॥
१ ॥ आपुल्या उदास [त. असों] आहों दे हभावश । मग लज्जाजीवश िाड नाहश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खेळों आह्मी
सहजलीळे । ह्मणोनी चनराळे [दे . सुख दु ःख. त. सुखदु ःखें.] सुखदु ःखा ॥३॥

४३१६. बोले तैसा िाले । त्यािश वंदीन पाउलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंगें िंाडीन अंगण । त्यािें दासत्व
करीन ॥ ॥ त्यािा होईन नककर । उभा ठाकेन जोडोचन कर ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे व । त्यािे िरणश मािंा भाव
॥३॥

विषयानु क्रम
 ४३१७. पाण्या चनघाली गुजरी । मन ठे चवलें दो घागरश । िाले मोकळ्या पदरश । परी लक्ष ते थें ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ वावडी उडाली अंबरश । हातश िरोचनयां दोरी । चदसे दु चरच्या दु री । परी लक्ष ते थें ॥ ॥ िोर िोरी
करी । ठे वी वनांतरश । वतुतसे िरािरश । परी लक्ष ते थें ॥ २ ॥ व्यचभिाचरणी नारी । घराश्रम करी । परपुरुा
चजव्हारश । परी लक्ष ते थें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे असों भलचतये व्यापारश । लक्ष सवेश्वरश । िुकों नेदी ॥ ४ ॥

४३१८. जनाचिया मना [त. संगें जावें काचसयासी ।.] जावें काचसयेसी । मािंी वाराणसी पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ ते थें भागीरथी येथें भीमरथी । अचिक ह्मणती िंद्रभागा ॥ ॥ ते थें मािवराव येथें यादवराव । [त. अचिक हा

भाव पुंडलीक ।. पां. अचिक तो भाव पुड

ं लीक ।.] जाणोचनयां भाव पुड
ं चलकािा ॥ २ ॥ चवष्ट्णुपद गया ते चि येथें आहे ।
प्रत्यक्ष हें पाहे चवटे वरी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे हे चि प्रपंि उद्धरी । आतां [पां. पंढरपुर.] पंढरपुरी घडो बापा ॥ ४ ॥

४३१९. नको येऊं लाजे होय तूं परती । भजों दे श्रीपती सखा मािंां ॥ १ ॥ तुिंे संगतीनें मोटा जाला
घात । जालों मी अंचकत दु जुनािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रांडे घेइन काठीवरी । िनी सहाकारी राम केला ॥ ३ ॥

४३२०. भत्क्तऋण घेतलें मािंें । िरण गाहाण आहे त तुिंे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ प्रेम व्याज दे ईं हरी । मािंा
चहशेब लवकरी करश ॥ ॥ मािंें मी न सोडश िन । चनत्य कचरतों कीत्तुन ॥ २ ॥ तुिंें [पां. नामश.] नाम आहे खत ।
सुखें करश पंिाईत ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे गरुडध्वजा । यासी साक्ष श्रीगुरुराजा [त. सद्गुरुराजा. पां. गुरुराजा.] ॥ ४ ॥

४३२१. चफरचवलें दे ऊळ जगामाजी ख्याचत । नामदे वा हातश दु ि प्याला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भचरयेली हु ं डी

नरसी [पां. महंत्यािी] महत्यािी । िनाजीजाटािश सेतें पेरी ॥ ॥ चमराबाईसाटश घेतो चवा प्याला । दामाजीिा
जाला पाडे वार [दे . पाढे वार.] ॥ २ ॥ कबीरािे मागश चवणूं लागे सेले । उठचवलें मूल कुंभारािें ॥ ३ ॥ आतां तुह्मी
दया करा पंढचरराया । तुका चवनवी पायां वेळोवेळां [दे . त. नमीतसे.] ॥ ४ ॥

४३२२. हे चि वेळ [पां. वेळा] दे वा नका मागें घेऊं । तुह्मांचवण जाऊं शरण कोणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नारायणा
ये रे पाहें चविारून । तुजचवण कोण आहे मज ॥ ॥ [दे . त. रात्रचह चदवस.] रात्र चदवस तुज आठवूचन आहें ।
पाहातोसी काये सत्तव मािंें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चकती येऊं काकुलती । कांहश माया चित्तश येऊं द्यावी ॥ ३ ॥

४३२३. वृद
ं ावना [दे . त. इंद्रावणा.] केलें साकरे िें आळें । न संडे [दे . त. सांडी.] वेगळें कडु पण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
कावळ्यािें चपलूं [त. चपलें .] कौतुकें पोचशलें । न राहे उगलें चवष्टेचवण ॥ ॥ क्षेम दे तां अंगा गांिेलािी [त.

गांिणािी.] पोळी । करवी नादाळी [त. महाशब्द.] महाशब्द ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे न होती ते भले । घाचलती ते घाले
सािुजना ॥ ३ ॥

४३२४. मुसळािें िनु नव्हे ही सवुथा । पाााण चपचळतां रस कैंिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वांिंे बाळा जैसें दु ि
नाहश स्तनश । गारा त्या अिणश न चसजती ॥ ॥ नवखंड पृथ्वी चपके मृगजळें । डोंगर भेटे वळें [पां. आसमानश.]

असमानासी ॥ २ ॥ नैश्वर [दे . त. नैश्वर ब्रह्म तेव्हां॰.] दे ह तैसें ते व्हां होय ब्रह्म । तुका ह्मणे श्रम करुनी काय ॥ ३ ॥

४३२५. [त. िण्या.] िनया आतां काय करूं । मािंें तानहु लें ले करूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [िण्या.] िनया अवचित
मरण आलें । मज कोणासी चनरचवलें ॥ ॥ मािंें [दे . त. दारवंड.] दार नका पाडू ं । त्यािे हात पाय तोडू ं ॥ २ ॥
[पां. ‘एके हातश॰’ हें कडवें नाहश. त. एके हाती घे कुऱ्हाडी । दुजे हाती िरली दाढी ॥ .] एके हातश िरली दाढी । घे कुऱ्हाडी दु जे

विषयानु क्रम
हातश ॥ ३ ॥ येरी घाव घालूं पाहे । तंव तो उठोचन उभा राहे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे अवघश िोरें । सेखी [दे . सेकी.]
रामनाम सोइरें ॥ ५ ॥

४३२६. चनरंजनश आह्मश बांचियेलें घर । चनराकारश चनरंतर [पां. राचहलोंसें.] राचहलों आह्मी ॥ १ ॥
चनराभासश पूणु जालों समरस । अखंड ऐक्यास पावलों आह्मी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आतां नाहश अहं कार । [पां.

जाला.] जालों तदाकार चनत्य शु द्ध ॥ ३ ॥

४३२७. पांडुरंगें सत्य केला अनु ग्रह । चनरसोचन संदेह बुचद्धभेद ॥ १ ॥ जीवचशवा सेज रचिली आनंदें ।
[दे . औठावे. पां. औटावे.] आउठावे पदश आरोहण ॥ २ ॥ चनजश चनजरूपश चनजचवला तुका । अनु हाते बाळका [त.

हाल्लरुगाचत.] हलरु गाती ॥ ३ ॥

४३२८. नाना मतांतरें शब्दािी [दे . पां. चवत्पचत्त. त. वीत्पत्ती.] व्युत्पचत्त । पाठांतरें होती वािाळ ते ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ माझ्या चवठोबािें वमु आहे दु री । कैंिी ते थें उरी दे हभावा ॥ ॥ यज्ञ याग जप तप अनु ष्ठान । राहे ध्येय
ध्यान आलीकडे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे होय उपरचत चित्ता । अंगश सप्रेमता येणें लागें ॥ ३ ॥

४३२९. नाहश शब्दािीन वमु आहे दु री । नव्हे तंत्रश मंत्रश अनु भव तो [पां. “तो” नाहश.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
हाामाें अंगश आदळती लाटा । कामक्रोिें तटा सांचडयेलें ॥ ॥ न सरे ते [पां. हे .] भत्क्त चवठोबािे पायश ।
उपरचत नाहश जेथें चित्ता ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सुख दे हचनरसनें [त. दे हे चनरसणें.] । नितनें नितनें [दे . त. नितन.]

तद्रूपता ॥ ३ ॥

४३३०. शोिूचन अनवय वंश वंशावळी । परस्परा कुळश उच्चारण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणचवलें मागें पुढें िाले
कैसें । केला सामरस्यें अचभाेक ॥ ॥ एकछत्र िंळके उनमनी चनशाणी । अनु हात [दे . त. अनुहाताच्या ध्वनी.] ध्वनी
गगन गजे ॥ २ ॥ तुकया स्वामी स्थापी चनजपदश दासा । करूचन उल्हासा सप्रेमता ॥ ३ ॥

४३३१. प्रवृचत्तचनवृत्तीिे आटू चनयां भाग । उतचरलें िांग रसायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्ञानात्ग्नहु ताशश
कडचशले वोजा । आत्मचसचद्धकाजा लागूचनयां ॥ ॥ ब्रह्मश ब्रह्मरस शीघ्र [पां. चसद्ध.] जाला पाक । घेतला
रुिक प्रतीतीमुखें ॥ २ ॥ स्वानु भवें अंगश जाला समरस । सािनी चनजध्यास ग्रासोग्रासश ॥ ३ ॥ अरोग्यता तुका
पावला अष्टांगश । चमरचवला रंगश [त. चनजात्मरगश.] चनजात्मरंगें ॥ ४ ॥

४३३२. काय बा कचरशी सोवळें ओवळें । मन नाहश चनमुळ वाउगें चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय बा करीसी
पुस्तकांिी मोट । घोचकतां हृदयस्फोट हाता नये ॥ ॥ काय बा करीसी टाळ आचण मृदंग । जेथें पांडुरंग
रंगला नाहश ॥ २ ॥ काय बा करीसी [पां. ज्ञान आचण गोष्टी.] ज्ञानाचिया गोष्टी । करणी नाहश पोटश बोलण्यािी ॥ ३ ॥
काय बा करीसी दं भलौचककातें । चहत नाहश [दे . मातें. पां. मात.] माते तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

४३३३. [पां. स्वप्नश तोही.] स्वामी तूं ही कैसा न पडसी डोळां । सुंदर सांवळा घवघवीत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ितुभज
ु माळा रुळे एकावळी । कस्तुरी चनडळश रे चखलीसे ॥ ॥ शंख िक्र [पां. गळा.] गदा रुळे वैजयंती ।
कुंडलें तळपती श्रवणश दोनही ॥ २ ॥ तुका ह्मणे स्वामी आतां दावश पाय । पांडुरंग माय कृपावंते ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४३३४. आणीक कोणापुढें वासूं मुख सांग । [त. दे . कश मािंें॰.] मािंें अंतरंग कोण जाणे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
पाहें तुजकडे येऊनी जाऊनी । पांडुरंगा मनश चविारावें ॥ ॥ भय निता [दे . चित्तश.] अवघे उद्योग सांचडले ।
आठवुनी पाउलें [पां. आहे .] असें तुिंश ॥ २ ॥ नका चवसरुं मज वैकुंठनायका । चवनचवतो [पां. चवनवीतसे.] तुका
बंदीजन ॥ ३ ॥

४३३५. सद्गुरूिे िरणश ठे चवला मस्तक । दे उचनयां हस्तक उठचवलें ॥ १ ॥ उठचवलें मज दे ऊचनयां
प्रेम । भावाथें सप्रेम [दे . त. सप्रेमे.] नमस्कारश ॥ २ ॥ नमस्कारश त्याला सद्गुरुरायाला । तुका ह्मणे बोला नाम
वािे ॥ ३ ॥

४३३६. सद्गुरूनें मज आशीवाद चदला । हरुा भरला हृदयश मािंे ॥ १ ॥ हृदयशिा भाव कळला
गुरूसी । आनंदउल्हासश बोले मज ॥ २ ॥ बोले मज गुरु कृपा तो करूचन । तुका ह्मणे मनश आनंदलों ॥ ३ ॥

४३३७. आनंदािा कंद गाइयेला गीतश । पाचहयेला चित्तश दे वराव ॥ १ ॥ दे वराव तो ही आहे चनियेसश
। अखंड नामासी बोलचवतो ॥ २ ॥ बोलचवतो मज कृपा तो करूचन । तुका ह्मणे मनश िरा भाव ॥ १ ॥

४३३८. साताचदवसांिा जरी जाला उपवासी । तरश कीतुनासी टाकंू नये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ फुटो हा
मस्तक तुटो हें शरीर । नामािा गजर सोडू ं नये ॥ ॥ शरीरािे होत दोनी ते ही भाग । पचर कीत्तुनािा रंग
सोडों नये ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसा नामश ज्या चनिार । ते थें चनरंतर दे व असे ॥ ३ ॥

४३३९. िला आळं दीला जाऊं । ज्ञानदे वा डोळां पाहू ं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ होचतल संताचिया भेटी ।
सुखाचिया सांगों गोष्टी ॥ ॥ ज्ञानेश्वर ज्ञानेश्वर । मुखश ह्मणतां िुकती फेर ॥ २ ॥ तुह्मां जनम नाहश एक ।
तुका ह्मणे मािंी भाक ॥ ३ ॥

४३४०. िरणश नमन सद्गुरूच्या पूणु । चनत्य हचरगुण गाऊं सदा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गोविुन जेणें नखश हो
िचरला । काळया [दे . मचथला.] नाचथला महाबळी ॥ ॥ ऐसे हचरगुण गातो वािेवचर । पचततासी तारी जनादु न
॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें चि सज्जना जीवन । वािेसी स्मरण गोनवदािें ॥ ३ ॥

४३४१. सद्गुरूवांिूचन प्रेतरूप वाणी । बोलती पुराणश व्यासऋचा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोचन तयािें पाहू ं
नये तोंड । चनगुरा अखंड सुतकाळा ॥ ॥ कोणे परी तया नव्हे चि सुटका । दे ह त्यािा लचटका जाणा तुह्मी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसश बोलती पुराणें । संतांिश विनें माचगलां हो [त. ही.] ॥ ३ ॥

४३४२. चडवेना डसेना बुजेना [दे . बुिंेना.] चनमुळ । पचर अमंगळ स्वीकारीना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ परंतु गिुब
अपचवत्र जाणा । पवुकाळश दाना दे ऊं नये ॥ ॥ चडबी लात्री बुजे बहु नेदी दु ि । मुखश नाहश शुद्ध चवष्ठा खाय
[त. भक्षी.] ॥ २ ॥ परंतु ते गाय पचवत्र हो जाणा । पवुकाळश दाना [त. दे ऊं जेंते.] दे ऊजेते ॥ ३ ॥ ब्राह्मणें ब्राह्मणा
सद्गुरू करावा । पचर न करावा शूद्राचदक ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे दे वें सांचगतली सोय । ह्मणोचन त्यािे पाय िचरले
जीवें ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ४३४३. संसारशिें [पां. संसारािें.] ओिंें वाहता वाहाचवता । तुजचवण अनंता नाहश कोणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
गीते माजी शब्द दुं दुभीिा गाजे । योगक्षेमकाज करणें त्यािें ॥ ॥ ितुभज
ु ा करश वारू शृग
ं ारावे । सारथ्य
करावें अजुुनािें ॥ २ ॥ [पां. स्वपि.] श्वपि अंत्यज भत्क्तस्नेहें जाला । अिळपदश केला ध्रुव तुका ॥ ३ ॥

४३४४. कवणचदस येइल कैसा । न कळे संपत्तीिा भरंवसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िौदा िौकचडया लं कापचत
। त्यािी कोण जाली गती ॥ ॥ लं केसाचरखें भुवन । त्यािें त्यासी पारखें जाण ॥ २ ॥ ते हतीस कोचट
बांदवडी । राज्य जातां न लगे घडी ॥ ३ ॥ ऐसे अहं तेनें नाचडले । तुका ह्मणे वांयां गेले ॥ ४ ॥

४३४५. लचटका प्रपंि [दे . त. वांजेिी.] वांिंेिी संतचत । तत्वज्ञा हे भ्रांचत बािूं नेणे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सूयुनबबश काय अंिार चरघेल । मृगजळें नतबेल नभ काई ॥ ॥ तैसा दृश्यभास नाडळे चि डोळां [पां. ‘डोळा ।
प्रकाश॰ नाडळे चि’ इतकें नाहश.] । प्रकाशसोहळा भोगीतसे ॥ २ ॥ भोग भोग्य भोक्ता नाडळे चि कांहश । िैतनयचवग्रहश
पूणुकाम ॥ ३ ॥ तुका ब्रह्मानंदश आहे तुकब्रह्म । प्रपंिािें [पां. प्रपंि हें.] बंड न दे खे डोळां ॥ ४ ॥

४३४६. न ह्मणे वो आह्मी आपुलेचन चित्तश । चनःशेा अचतप्रीचत चवायश [पां. चवायी.] तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
खोटा तो चवटाळ खोटा [दे . ‘खोटा तो चवटाळ’ हे पुनः नाहश.] तो चवटाळ । ह्मणोचन गाबाळ सांचडये लें ॥ ॥
भांगतमाखूिा चितािा आदर । कोरडें उत्तर िाटावें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी नव्हों फचजतखोर । तुटीिा
व्यापार करावया ॥ ३ ॥

४३४७. अनाथािा नाथ पचततपावन । दीनािें रक्षण करीतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐंसें जाणोचनयां नामश
चवश्वासलों । भीमाचतरा आलों िांवत चि ॥ ॥ स्नान हें कचरतां चत्रताप चनवाले । महािारा आलें मन मािंें ॥
२ ॥ ते थें [त. अनुमानु मात्र.] अनु मात्र रीग नव्हे यािा । परतलों सािा ते थूचनयां ॥ ३ ॥ पुंडचलकापाशश येऊचन
पुचसलें । चिनमय दाटलें जनादु न ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे आतां दु जा दे व नाहश । बाप तरी आई तो चि चवठो ॥ ५ ॥

४३४८. ढालतरवारे गुंतले हे कर । [दे . ह्मणे जुंिंणार कैसा जुंिंे.] ह्मणे [पां. मी.] तो जुंिंार कैसा िंुंजों ॥ १ ॥
॥ ध्रु. ॥ पेटी [पां. पोटी.] [त. पडदाळे .] पडं दळे चसले टोप ओिंें । हें तों जालें दु जें मरणमूळ ॥ ॥ बैसचवलें मला
येणें अश्वावरी । िांवूं पळूं तरी कैसा आतां ॥ २ ॥ असोचन उपाय ह्मणे हे अपाय । ह्मणे हायहाय काय करूं ॥ ३
॥ तुका ह्मणे हा तों स्वयें परब्रह्म । मूखु नेणे वमु संतिरण ॥ ४ ॥

४३४९. चकडा अन्नािें [दे . मानुस. त. मनुष्ट्य.] माणुस । त्यािा ह्मणचवल्या दास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तें ही त्यासी
उपेक्षीना । बोल आपुला सांडीना ॥ ॥ तो तूं नरािा नरें द्र । तुजपासूचन इंद्र िंद्र ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चवश्वंभर ।
तुज वणो फणीवर ॥ ३ ॥

४३५०. कोचटजनम पुण्यसािन साचिलें । ते णें हाता आलें हचरदास्य ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रात्रश चदवस ध्यान
हरीिें भजन । कायावािामन [दे . कायावािामनें.] भगवंतश ॥ ॥ ऐचसया प्रेमळा ह्मणताती वेडा । संसार रोकडा
बुडचवला ॥ २ ॥ एकवीस कुळें जेणें उद्धचरलश । हे तों न कळे खोली भाग्यमंदा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे त्यािी
पायिुळी चमळे । भवभय पळे वंचदतां चि ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ४३५१. उपजला प्राणी न राहे संसारश । बैसला सेजारी काळ उसां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाहा तो उं दीर
घेउचन जाय बोका । तैसा काळ लोका नेत असे ॥ ॥ खाचटकािे घरश अजापुत्र पाहें । कसाबािी गाय वांिे
कैसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कांहश करा काढाकाढी । जाती ऐसी घडी पुनहा नये ॥ ३ ॥

४३५२. पंढरीस जाऊं ह्मणती । यम थोर निता कचर ती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ या रे नािों ब्रह्मानंदें ।
चवठ्ठलनामाचिया छे दें ॥ ॥ िचरली पंढरीिी वाट । पापे चरगालश कपाट ॥ १ ॥ केलें भीमरे िें स्नान । यमपुरी
पचडले खान ॥ ३ ॥ दु रोचन दे चखली पंढरी । पापें गेलश दु रच्यादु री ॥ ४ ॥ दु रोचन दे चखलें राउळ । हरुाें नािती
गोपाळ ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे नाहश जाणें । अखंड [दे . पंढचरराहणें.] पंढचरये राहाणें ॥ ६ ॥

४३५३. पय दचि घृत आचण नवनीत । तैसें दृश्यजात एकपणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कनकािे पाहश अलं कार
केले । कनकत्वा आले एकपणें ॥ ॥ मृचत्तकेिे घट जाले नानापरी । मृचत्तका अविारश एकपणें ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे एक एक ते अनेक । अनेकत्वश [त. एकपणे.] एकपणा ॥ ३ ॥

४३५४. पंिरा चदवसांमाजी साक्षात्कार जाला । चवठोबा भेटला चनराकार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥

भांबचगचरपाठारश वत्स्त जाण केली । वृचत्त चथरावली परब्रह्मश ॥ ॥ चनवाण जाणोचन आसन घातलें । ध्यान
आरंचभलें दे वाजीिें ॥ २ ॥ सपु नविू व्याघ्र आंगासी िंोंबले । पीडू ं जे लागले सकचळक ॥ ३ ॥ दीपकश कपूुर
कैसा तो चवराला । तैसा दे ह जाला तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

४३५५. अज्ञान हा दे ह स्वरूपश मीनला । सवु वोसावला [पां. वोसरला.] दे हपात ॥ १ ॥ ज्ञानस्वरूपािी
सांगड चमळाली । अंतरश पाचहली ज्ञानज्योती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्त स्वरूपश राचहलें । दे ह चवसावलें तुिंया
पायश ॥ ३ ॥

४३५६. दामाजीपंतािी रसद गुदरली । लज्जा सांभाचळली दे वरायें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तयािें िचरत्र पचरसा
हो सादरें । कचरतों नमस्कार संतजना ॥ ॥ मंगळवेढा असे वत्स्त कुटु ं बेंसी । व्यापारी सवांसी मानय सदा ॥
२ ॥ कमु काय करी ठाणािा हवाला । तों कांहश पडला कचठण काळ ॥ ३ ॥ िानयािश भांडारें होतश तश
फोचडलश । पंढरी रचक्षली दु ष्ट्काळांत ॥ ४ ॥ [दे . दु बळें अनाथ तें चह वांिचवलें ।.] दु बळश अनाथ [त. ते.] तश हश वांिचवलश ।
राष्ट्रांत ते जाली कीर्तत्त मोठी ॥ ५ ॥ मुजुम करीत होता कानडा ब्राह्मण । चफयाद चलहू न पाठचवली ॥ ६ ॥
अनवदािें राज्य बेदरश असतां । कागद पाहतां तलब केली ॥ ७ ॥ दामाजीपंतासी िरोचन िालचवलें । इकडे या
चवठ्ठलें माव केली ॥ ८ ॥ चवकते िारणे सवाईिें मोल [त. मोलें .] । िानयािें सकळ द्रव्य केलें ॥ ९ ॥
दामाजीपंताच्या नांवें अजुदास्त । चलहू न [त. खलीतीस.] खले ती मुद्रा केली ॥ १० ॥ चवठो पाडे वार भक्तां साह्
जाला । बेदरासी गेला रायापासश ॥ ११ ॥ जोहार मायबाप पुसती कोठील । तंव तो ह्मणे स्थळ मंगळवेढें ॥ १२
॥ दामाजीपंतांनश रसद पाठचवली । [त. खलीतीस.] खले ती ओचतली अजुदास्त ॥ १३ ॥ दे खोचनयां राजा संतोा
पावला । ह्मणे व्यथु त्याला तलब केली ॥ १४ ॥ काय तुिंें नांव पुसती यंत्रिारी । तो ह्मणे बेगारी चवठा [दे . कां.]
कश जी ॥ १५ ॥ पावल्यािा जाब द्यावा मायबाप । करोचन घेतों माप ह्मणती ते ॥ १६ ॥ पावल्यािा जाब चदिला
चलहू न । तसरीफ दे ऊन पाठचवला ॥ १७ ॥ छत्री घोडा चशचबका आभरणांसचहत । चदला सवें दू त पाठवूचन ॥
१८ ॥ वटे िुकामुक जाली यािी त्यांिी । ते आले तैसे चि मंगळवेढा ॥ १९ ॥ दामाजीपंतासी बेदरासी नेलें ।
राजा ह्मणे जालें कवतुक ॥ २० ॥ काल गेला चवठा बेगारी दे ऊन । तसरीफ दे ऊन जाब चदला ॥ २१ ॥ । काय
तुमिें काज सांगा [दे . बोला.] जी सत्वर । बोलाजी [त. बोलावा.] चनिार विनािा ॥ २२ ॥ कैंिा चवठा कोण
पाठचवला किश । काढोचनयां आिश जाब चदला ॥ २३ ॥ पहातां चि जाब हृदय फुटलें । नयन चनडारले राजा

विषयानु क्रम
दे खे ॥ २४ ॥ सावळें सकुमार रूप मनोहर । माथां ते णें भार वाचहयेला ॥ २५ ॥ दामाजीपंतासी रायें सनमाचनलें
। तो ह्मणे आपुलें कमु नव्हे ॥ २६ ॥ आतां तुमिी सेवा पुरे जी स्वाचमया । चशणचवलें सखया चवठोबासी ॥ २७ ॥
चनरोप घेऊचन आला स्वस्थळासी । उदास सवासश होता जाला ॥ २८ ॥ दामाजीपंतांनश सेचवली पंढरी । ऐसा
त्यािा हचर चनकटवृचत्त ॥ २९ ॥ तुका ह्मणे चवठो अनाथ कैवारी । नु पेक्षी हा [त. वो.] हचर दासालागश ॥ ३० ॥

४३५७. पचहली मािंी ओवी ओवीन जगत्र । गाईन पचवत्र पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दु सरी मािंी ओवी
दु जें नाहश कोठें । जनश वनश भेटे पांडुरंग ॥ ॥ चतसरी मािंी ओवी चतळा [पां. ‘वैचरलें दळण॰ पांडुरंग ।’ हें पुढील

कडव्यांतलें ‘चतसरी॰’ या कडव्यांत असून या कडव्यांतील ‘चतळा नाहश॰ जनश बनश ।’ हें पुढच्या कडव्यांत आहे.] नाहश ठाव । अवघा चि दे व
जनश वनश ॥ २ ॥ िवथी मािंी ओवी वैचरलें दळण । गाईन चनिान पांडुरंग ॥ ३ ॥ पांिवी [दे . वोवी ते माचिंया॰.]

मािंी ओवी माचिंया माहे रा । [पां. गायश.] गाईन चनरंतरा पांडुरंगा ॥ ४ ॥ साहावी मािंी ओवी [दे . सार्तवअठे ली. त.

सावीआठे ली.] साहा ही आटले । [दे . त. गुरुमूत्तु.] गुरुमूर्तत्त भेटले पांडुरंग ॥ ५ ॥ सातवी मािंी ओवी आठवे
वेळोवेळां । बैसलासे डोळां पांडुरंग ॥ ६ ॥ आठवी मािंी ओवी आठावीस [दे . त. योग.] युगें । उभा िंद्रभागे
पांडुरंग ॥ ७ ॥ नववी मािंी ओवी सरलें दळण । िुकलें मरण संसारशिें ॥ ८ ॥ दाहावी मािंी ओवी [त. दाही.]

दाहा अवतारा । न यावें संसारा तुका ह्मणे ॥ ९ ॥

४३५८. िरोचनयां फरश करी । भक्तजनािश चवघ्नें वारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा गजानन महाराजा ।
त्यािें िरणश हालो लागो मािंा ॥ ॥ सेंदुर शमी बहु चप्रय ज्याला । तुरा दु वांिा शोभला ॥ २ ॥ उं चदर असे
जयािें वहन । माथां जचडतमुगुट पूणु ॥ ३ ॥ नागयज्ञोपवीत रुळे । शु भ्र वस्त्र शोचभत साचजरें ॥ ४ ॥ भावमोदक
हराभरी । तुका भावें हे पूजा करी ॥ ५ ॥

४३५९. नाम आहे जयापाशश । जेथें राहे ते थें चि [पां. “चि” नाहश.] काशी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा नामािा
मचहमा । जाणे वाल्मीक शंकर उमा ॥ ॥ नाम प्रऱ्हादबाळ । जाणे पापी आजामे ळ ॥ २ ॥ नाम जाणे तो नारद
। नामें ध्रुवा अक्षय पद ॥ ३ ॥ नाम गचणकेतें तारी । पशु गजेंद्र [पां. त. उद्धरी.] उद्धारी ॥ ४ ॥ नाम जाणे हणुमत
ं ।
जाणताचत महासंत ॥ ५ ॥ नाम जाणे शु कमूर्तत । जाणे राजा पचरचक्षती ॥ ६ ॥ [पां. नाम जाणे तुका वाणी । चदलें संसाराला

पाणी ॥ ६ ॥ ] नाम जाणे तुका । नाहश संसारािा िोका ॥ ७ ॥

४३६०. बहु तां जनमां अंतश जनमलासी नरा । दे व तूं सोइरा करश आतां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करश आतां बापा
स्वचहतािा स्वाथु । अनथािा [त. आथु.] अथु सांडश आतां ॥ ॥ [दे . सांचड.] सांडश आतां कुडी कल्पनेिी वाट ।
मागु आहे नीट पंढरीिा ॥ २ ॥ पंढरीस जावें सवु सुख घ्यावें । रूप तें पाहावें चवटे वचर ॥ ३ ॥ चवटे वचर नीट
आनंदािा कंद ॥ तुका नािे छं द नामघोाें ॥ ४ ॥

४३६१. चकती सांगों तचर नाइकचत बटकीिे । पुढें नसदळीिे रडतील ॥ १ ॥ नका नका करूं रांडेिी
संगती । नेवोनी [पां. नेथील अिोगती घाली यम ।.] [दे . त. अिोपाती.] अिोगती घाचलल यम ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जरी दे वश
नाहश िाड । हाणोचन थोबाड फोचडल [पां. फोडी काळ.] यम ॥ ३ ॥

४३६२. उिानु काटीवचर िोपडु िी आस । नवरा राजस चमरवतसे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चजव्हाळ्याच्या [दे .
चजव्हाळ्यािा.] काठी उबाळ्याच्या मोटा । नवरा िोहटा चमरवतसे तुळसीिी माळ नवरीिे कंठश । नोवरा वैकुंठश
वाट पाहे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसी नोवऱ्यािी कथा । परमाथु वृथा बुडचवला ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४३६३. न कळे मचहमा वेद मौनावले [दे . मोनावले .] । जेथें पांगुळले मनपवन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िंद्र सूयु
ज्यािें ते ज वागचवती । ते थें मािंी मती कोणीकडे ॥ ॥ काय म्यां वाणावें तुझ्या थोरपणा । सहस्रवदना
वणुवन
े ा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी बाळ तूं माउली । कृपेिी साउली करश दे वा ॥ ३ ॥

४३६४. संतिरणरज लागतां सहज । वासनेिें बीज जळोन जाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग रामनामश उपजे
आवडी । सुख घडोघडी वाढश लागे ॥ ॥ कंठश प्रेम दाटे नयनश नीर लोटे । हृदयश प्रगटे रामरूप ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे सािन सुलभ गोमटें । पचर उपचतष्ठे पूवुपुण्यें ॥ ३ ॥

४३६५. चविवेचस एक सुत । अहर्तनशश ते थे चित्त ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा तूं मज एकला । नको मोकलूं
चवठ्ठला ॥ ॥ सुपुत्रालागश बाप । अवघे ते थें चि संकल्प ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चित्तश । पचतव्रते जैसा पचत ॥ ३ ॥

४३६६. ह्मणे चवठ्ठल पाााण । त्याच्या तोंडावचर वाहाण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नको नको दशुन त्यािें ।
गचलतकुष्ट भरो [त. वािें.] वािे ॥ ॥ शाचळग्रामाचस ह्मणे िोंडा । चकडे [दे . कोड पडो त्याच्या तोंडा. पां. कीडे पडो त्याच्या
तोंडा.] पडोत त्याच्या तोंडा ॥ २ ॥ भावी सद्गुरु मनु ष्ट्य । त्यािें खंडो का [दे . अयुष्ट्य.] आयुष्ट्य ॥ ३ ॥
हचरभक्ताच्या करी िेष्टा । त्यािे तोंडश पडो चवष्ठा [त. वीष्टा. पां. ईष्ठा.] ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे चकती ऐकों । कोठवरी
मयादा राखों ॥ ५ ॥

४३६७. स्वगीिे अमर इत्च्छताचत दे वा । मृत्युलोकश व्हावा जनम आह्मां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नारायणनामें
होऊं जीवनमुक्त [दे . चजवनमुक्त.] । चकत्तुनश अनंत गाऊं गीती ॥ ॥ वैकुंठशिे जन सदा निचतताचत । कइं येथें
येती हचरिे दास ॥ २ ॥ यमिमु वाट पाहे चनरंतर । जोडोचनयां कर चतष्ठतसे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे पावावया पैल
पार । नाममंत्र सार भाचवकाचस ॥ ४ ॥

४३६८. व्यापक हा चवश्वंभर । िरािर [त. यािेचन. पां. ज्यािेचन.] यािेनी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पंढचरराव चवटे वचर ।
[दे . त. त्यािशि िरश॰.] त्यािश िरश पाउलें ॥ ॥ अवचघयांिा हा चि ठाव । दे वीदे वश [त. दे वोदे वी.] सकळ ॥ २ ॥
तुका ह्मणें न-करश सोस । भेदें दोा उफराटे ॥ ३ ॥

४३६९. पसरोचन मुखें । कैसे िालों बा हारीखें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ब्रह्माचदका दु लुभ वांटा । आह्मां फावला.
राणटां ॥ ॥ गोड लागे काय तचर । कृपावंत जाला हचर ॥ २ ॥ उडती थेंबुटें । अमृताहु चन गोमटें ॥ ३ ॥
गोडाहु चन गोड । चजव्हा नािे वाटे कोड ॥ ४ ॥ खु णावुचन तुका । दावी वमु बोलों नका ॥ ५ ॥

४३७०. आमुिी चमरास पंढरी । आमुिें घर भीमाचतरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पांडुरंग आमुिा चपता । [त.

“रकुमाबाई” याबद्दल “रखुमाई”.] रकुमाबाई आमुिी माता ॥ ॥ [दे . त. भाव.] भाऊ पुंडलीक मुचन । िंद्रभागा आमुिी
बचहणी ॥ २ ॥ तुका जुनहाट चमराशी । ठाव चदला पायांपाशश ॥ ३ ॥

४३७१. गंगा गेली नसिुपाशश । जरी तो ठाव नेदी चतशी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चतणें [पां. “चतणें जावें॰” या कडव्याबद्दल
“तचर म्यां जावें कवण्या ठायां । सांगा वेगश पंढरीराया ॥ ” असें आहे .] जावें कवण्या ठाया । मज सांगा पंढचरराया ॥ ॥ जळ
क्षोभलें जलिरां । [पां. माय.] माता बाळा नेदी थारा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आलों शरण । दे वा [पां. “दे वा त्वां कां” याच्याबद्दल
“कां गा चवठो”.] त्वां कां िचरलें मौनय ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४३७२. बैसो आतां मनश । [दे . आले .] आलें तैसें चि वदनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मग अवघें चि गोड । पुरे सकळ
चह कोड ॥ ॥ बाहे रील भाव । तैसा अंतरश चह वाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मचण । शोभा दाखवी कोंदणश ॥ ३ ॥

४३७३. वेठी ऐसा भाव । न करी अहाि उपाव ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रूप डसवी न चजवा । अवघा ये ि ठायश
हे वा ॥ ॥ कृपणािेपचर । ले खा [त. पळचनचमष्ट्येवरी.] पळचनचमाेवरी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे [दे . आस.] असा । संचनि चि
जगदीशा ॥ ३ ॥

४३७४. सवुसुखा अचिकारी । मुखें उच्चारी हचरनाम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवांगें तो सवोत्तम । मुखश नाम
हरीिें ॥ ॥ ऐशी उभाचरली बाहे । वेदश पाहें पुराणश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येथें कांहश । संदेह नाहश भरवसा ॥ ३ ॥

४३७५. जो का चनगुण
ु चनराकार । ते णें [दे . तेथे.] िचरयेले अवतार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चनगुण
ु होता तो
सगुणाचस आला । भत्क्तसाटश प्रगटं ला ॥ ॥ जो का चत्रभुवनिाळक । तो हा नंदािा बाळक ॥ २ ॥ सोडचवलें
वसुदेवदे वकीचस । अवतार िचरला चतिे कुशी ॥ ३ ॥ माचरयेला कंसराणा । राज्यश स्थाचपलें उग्रसेना ॥ ४ ॥
तुका ह्मणे दे वाचददे व । तो हा उभा पंढचरराव ॥ ५ ॥

४३७६. जु नाट हें िन अंत नाहश पार । खात आले फार सरलें नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नारद हा मुचन शु क
सनकाचदक । उरलें आभुप तुह्मां आह्मां ॥ ॥ येथूचनयां िना खाती [दे . बहु जतन.] बहु त जन । वाल गुंज उणें
जालें नाहश ॥ २ ॥ तुका िंणे िना [दे . त. “नाहश अंतपार” याबद्दल “अंत नाहश पार”.] नाहश अंतपार । कुंचटत हे [दे . “हे ”

नाहश.] िार वािा ते थें [पां. जेथें.] ॥ ३ ॥

४३७७. कोचडयािें गोरे पण । तैसें [दे . आहे करी ज्ञान. त. आहंकारी ज्ञान.] अहं कारीज्ञान ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्याचस
[पां. आतां.] अंतरश चरिंे कोण । जवळी जातां चिळसवाण ॥ ॥ प्रेतदे ह [पां. प्रेतदे हा.] गौरचवलें । तैसें चवटं बवाणें
जालें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे खाणें चवष्ठा । तैशा दे हबुचद्धिेष्टा ॥ ३ ॥

४३७८. पाया जाला नारू । ते थें बांिला कापूरु । ते थें चबबव्यािें काम । अिमाचस तों अिम ॥ १ ॥ ॥
ध्रु. ॥ रुसला गुलाम । िणी [त. करीते.] करीतो सलाम । ते थें िाकरािें काम । अिमाचस तों अिम ॥ ॥
रुसली घरिी दासी । िणी समजावी चतयेचस । ते थें बटकीिें काम । अिमाचस तों अिम ॥ २ ॥ दे व्हाऱ्यावचर
नविू आला । दे वपूजा नावडे त्याला । ते थें पैजारे िें काम । अिमाचस तों अिम ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जाती ।
जातीसाटश खाती माती ॥ ४ ॥

४३७९. ब्राह्मणा न कळे आपुलें तें वमु । गंवसे परब्रह्म नामें एका ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ लहानथोराचस कचरतों
प्राथुना । दृढ नारायणा मनश िरा ॥ ॥ सवांप्रचत मािंी हे चि असे चवनंती । आठवा श्रीपती मनामाजी ॥ २ ॥
केशव नारायण कचरतां आिमन । ते चि संध्या स्नान कमें चक्रया ॥ ३ ॥ नामें करा चनत्य भजन भोजन ।
ब्रह्मकमु ध्यान यािे पायश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे हें चि चनवाणशिें शस्त्र । ह्मणोचन सवुत्र स्मरा वेगश ॥ ५ ॥

४३८०. नरदे ह वांयां जाय । सेवश सद्गुरूिे पाय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांडोचनयां अहं भाव । िरश भक्ती पूजश
दे व ॥ ॥ थोराचिये वाटे । जातां भवशोक आटे ॥ २ ॥ प्रल्हादातें तारी । तुका ह्मणे तो कंठश [त. िरी.] िरश ॥
३॥

विषयानु क्रम
 ४३८१. संचित तैशी बुचद्ध उपजे मनामिश । सांचगतलें चसचद्ध नव जाय ॥ १ ॥ ज्यािा जैसा ठे वा तो
त्यापाशश िांवे । न लगती करावे उपदे श ॥ २ ॥ घेऊन उठती आपुलाले गुण । भचवष्ट्याप्रमाणें तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

४३८२. कुरंगीपाडस िुकले से वनश । फुटे दु ःखें करोचन हृदय त्यािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा परदे शी
जालों तुजचवण । नको हो चनवाण पाहू ं मािंें ॥ ॥ अपरािाच्या कोचट घालश सवु पोटश । नको या शेवटश
उपेक्षंू गा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे असों द्यावी मािंी निता । कृपाळु अनंता पांडुरंगा ॥ ३ ॥

४३८३. िनय जालों ही संसारश । आह्मी दे चखली पंढरी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िंद्रभागे करूं स्नान ।
पुंडलीकािें दशुन ॥ ॥ करूं क्षेत्रप्रदचक्षणा । भेटूं संत या सज्जनां ॥ २ ॥ उभे राहू ं गरुडपारश । डोळें भरुनश
पाहों हरी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे वाळवंटश । महालाभ फुकासाठश ॥ ४ ॥

४३८४. पंढरीिा वारकरी । खेपा वैकुंठबंदरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तया नाहश आणखी पेणें । सदा वैकुंठश
राहाणें ॥ ॥ आला गेला केल्या यात्रा । उद्धचरलें कुळा सवुत्रा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नाहश । याचस संदेह
कल्पांतश ही ॥ ३ ॥

४३८५. सोचडयेल्या गाई नवलक्ष गोपाळश । सवें वनमाळी िाचलयेला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ [दे . सुदीन समय

भाग्यािा उदय ।.] सुदीनसुवळ

े श भाग्याच्या उदयश । िारावया गाई वनामाजी ॥ ॥ गाईगोपाळांच्या संगें [दे .

िाली.] िाले हचर । क्रीडा नानापचर खेळताचत ॥ २ ॥ काठी कांबळीया मोहरीया पोंवा । चसदोरी गांचजवा
खांद्यावचर ॥ ३ ॥ गोिनें संवगडे खेळे नानापरी । आले भीमातीरश वेणुनादा ॥ ४ ॥ ते थें उभा ठे ला
गोपाळांसचहत । चसदोचरया सोडीत बैसे ते थें ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे ज्यांनश आचणल्या भाकरी । नेऊचनयां हरीपुढें
दे ती ॥ ६ ॥

४३८६. ज्यां जैसी आवडी त्यां तैसा चवभाग । दे त पांडुरंग तृत्प्त जाली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुखशिें उत्च्छष्ट
चहरोचनयां [दे . खात.] खातां । चवत्स्मत चविाता दे खोचनयां ॥ ॥ चदलें जें गोपाळां तें नाहश कोणाचस । चवत्स्मत
मानसश सुरवर ॥ २ ॥ दे व ऋचा मुचन चसद्ध हे िारण । चशव मरुिण िंद्र सूयु ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे आले सकळ चह
सुरवर । आनंदे चनभुर पाहावया ॥ ४ ॥

४३८७. आले सुरवर नानापक्षी जाले । सकळ अवतरले [त. श्वापदवेसें.] श्वापदवेाें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
श्वानखररूपी होऊचनयां आले । उत्च्छष्ट कवळ वेचिताचत ॥ ॥ होऊचनयां दीन हात पसचरती । मागोचनयां
घेती उष्टावळी ॥ २ ॥ अचभमान आड घालोचन बाहे चर । तयां ह्मणे हचर घ्या रे िणी ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे िणी
लािली अपार । तया सुखा पार काय सांगों ॥ ४ ॥

४३८८. एकमे कश घेती थडका । पाडी िडका [त. िका.] दे ऊचन ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकमेका पाठीवचर ।
बैसोचन कचरती ढवाळी ॥ ॥ हाता हात हाणे लाही । पळतां घाई िुकचवती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लपणी िपणी ।
एका हाणी पाठीवरी ॥ ३ ॥

४३८९. िला वळूं गाई । दू र अंतरल्या भाई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ खेळ खेळतां जाला शीण । कोण करी
वणवण ॥ ॥ गाई हकारी कानहया । ह्मणोचन लागती ते पायां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे द्यावें । नाम संकीतुन बरवें ॥
३॥

विषयानु क्रम
 ४३९०. नाहश संसारािी िाड । गाऊं हचरिें नाम गोड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हो का प्राणािा ही घात । पचर हा
न सोडश [त. सोडी.] अनंत ॥ ॥ जनमोजनमश हा चि िंदा । संतसंग राहो सदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे भाव । तो हा
जाणा पंढचरराव ॥ ३ ॥

४३९१. हरीचवण चजणें व्यथु चि संसारश । प्रेत अळं कारश चमरवत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे वाचवण शब्द व्यथु चि
कारण । भांड रंजवण समे चस गा ॥ ॥ आिार करणें दे वाचवण जो गा । सपाचिया अंगा मृदुपण ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे काय बहु बोलों फार । भक्तीचवण नर अभाग्य कश ॥ ३ ॥

४३९२. जालाचस पंचडत पुराण सांगसी । पचर तूं नेणसी मी हें कोण ॥ १ ॥ गाढवभरी पोथ्या उलचथशी
पानें । पचर गुरुगम्यखु णे नेणशी बापा ॥ २ ॥ तुका कुणचबयािा नेणे शास्रमत । एक पंढरीनाथ चवसंबेना ॥ ३ ॥

४३९३. स्वप्नशच्या व्यवहारा काळांतर ले खा । जागृतीचस रुका [दे . गांठ.] गाठश नाहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
ते वश शब्दज्ञानें कचरती िावटी । ज्ञान पोटासाटश चवकों नये ॥ ॥ बोलािी ि कढी बोलािा िी भात ।
जेवचू नयां तृप्त कोण जाला ॥ २ ॥ कागदश चलचहली नांवािी साकर । िाचटतां मिुर केवश लागे ॥ ३ ॥ तुका
ह्मणे जळो जळो त्यािें ज्ञान । यमपुरी कोण दं ड साहे ॥ ४ ॥

४३९४. भूत नावरे कोणासी । पुंडलीकें चखचळलें त्यासी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ समिरण असे चवटे । कचटकर
उभें नीट ॥ ॥ वाळु वट
ं श नािती संत । प्रेमामृतें डु ल्लत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुंडलीका । [दे . भक्ताबळें .] भत्क्तबळें
तूं चि चनका ॥ ३ ॥

४३९५. आपुले वरदळ नेदा । एवढी गोनवदा कृपणता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ यावर बा तुमिा मोळा । हा
गोपाळा कळे ना ॥ ॥ सेवा तरी घेतां सांग । िोचरलें अंग सहावेना ॥ २ ॥ तुका जरी चक्रयानष्ट । तरी कां कष्ट
घेतसां ॥ ३ ॥

४३९६. भीमाचतरशिा नाटक । यानें लाचवयेलें िेटक ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मन बुचद्ध जाली ठक । नेणे
संसारािी टु क ॥ ॥ कैशी प्रसंगीक वाणी । प्रत्यादर कडसणी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोठा ठक । जेथें ते थें उभा
ठाके ॥ ३ ॥

४३९७. कां रे दाटोन होतां [दे. होतों.] वेडे । दे व आहे तुह्मांपढ

ु ें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्याचस पाठ नाहश पोट ।
करी त्रैलोक्यािा घोंट ॥ ॥ तुमिी तुह्मां नाहश सोय । कोणािें [दे . “बा” नाहश.] बा काय जाय ॥ २ ॥ तुका
गातो नामश । ते थें नाहश आह्मी तुह्मी ॥ ३ ॥

४३९८. नव्हे हें कचवत्व टांकसाळी नाणें । घेती भले जन भले लोक ॥ १ ॥ लागलासे िंरा पूणु
नवनीतें । सेचवचलयां चहत फार होय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा केला बलात्कार । अंगा आलें फार महं तपण ॥ ३ ॥

४३९९. सांवळें सुंदर पाहे दृष्टीभचर । ऐसें कांहश करश मन मािंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मना तुज ठाव चदला
त्यािे पायश । राहें चवठाबाईसवें सदा ॥ ॥ मना नको िरूं आचणकांिा संग । नाहश पांडुरंग जयां मनश ॥ २ ॥
वरपंग भाव नको ह्मणे तुका । करश प्राणसखा नारायण ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४४००. एकली वना िालली राना । िोरुचन जना घरािारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोणी नाहश संगीसवें ।
दे हभावें उदास ॥ ॥ जाउचन पडे दु घुटवनश । श्वापदांनश वेचढली ॥ २ ॥ मागु न िले जातां पुढें । भय गाढें
उदे लें ॥ ३ ॥ मागील मागें अंतरलश । पुढील िाली खोळं बा ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे [दे . चित्तश.] नितश याचस ।
हृदयस्थासी आपुल्या ॥ ५ ॥

४४०१. पडली घोर रजनी । संगी कोणी नसे चि ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पहा हो कैसें िालचवलें । चपसें गोवलें
लावूचन ॥ ॥ कोठें लपचवलें तें अंग । होता संग चदला तो ॥ २ ॥ मज किश नव्हतें ठावें । दोही भावें वाटोळें ॥
३ ॥ तुका ह्मणे कैंिी उरी । दोहीपचर नाचडलें ॥ २ ॥

४४०२. उदार कृपाळ पचततपावना [दे . पचततपावन.] । चब्रदें नारायणा जाती वांयां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
वर्तणलाचस श्रुचत नेणे तुिंा पार । राहे मौनाकार नेचत ऐसें ॥ ॥ ते थें मािंा िांवा पावे कोणीकडे । अदृष्ट हें
पुढें वोडवलें ॥ २ ॥ कोण ऐसा भक्त लािला भाग्यासी । आठवण ऐसी द्यावी तुज ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नको पाहों
मािंा अंत । जाणोचन हे मात उडी घालश ॥ ४ ॥

४४०३. ज्यािें जैसें भावी मन । त्याचस दे णें दरुाण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पुरवूं जाणे मननिी खूण । समािान
करोचन ॥ ॥ आपचणयातें प्रगट करी । छाया वरी कृपेिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे केलें [त. दे . केले .] दान । मन
उनमन हचरनामश ॥ ३ ॥

४४०४. कां रे पुड्य

ं ा मातलासी । उभें केलें चवठ्ठलाचस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वत्स्त क्षीरसागरवासश । आला
उभा पंढरीचस ॥ ॥ भक्ती दे खोचन चनकट । दे वें सोचडलें वैकुंठ ॥ २ ॥ तुका ह्मणे बळी । तूं चि एक भूमंडळश
॥३॥

४४०५. शेवटशिी चवनंती । ऐका ऐका कमळापती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काया वािा मन । िरणश असे समपुण
॥ ॥ जीवपरमात्मा ऐक्याचस । सदा वसो हृदयेंसी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दे वा । कंठश वसावें केशवा ॥ ३ ॥

४४०६. मािंें पचरसावें गाऱ्हाणें । चित्त द्यावें नारायणें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंे हृदयशिें वमु । दे वा जाणशी
तूं कमु ॥ ॥ सबाह्अंतरसाक्ष । ऐसा वेदश केला पक्ष ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नेणां । काय सांगों नारायणा ॥ ३ ॥

४४०७. गुरुचिया मुखें होइल ब्रह्मज्ञान । न कळे प्रेमखु ण चवठोबािी ॥ १ ॥ वेदातें चविारा पुराणातें
पुसा । चवठोबािा कैसा प्रेमभाव ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सांडा जाचणवेिा शीण । चवठोबािी खूण जाणती संत ॥ ३ ॥

४४०८. दे व आतां आह्मश केला असे ऋणी । आचणका वांिूचन काय गुंता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एकािें आजुव
करूं एकचनष्ठ । आचणकांिा बोभाट कामा नये ॥ ॥ बहु तांिें आजुव केचलया खटपट । नाहश हा शेवट शुद्ध
होत ॥ २ ॥ पुरता चविार आणोनी मानसश । अंतरलों सवाचस पईं दे खा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे वा िरणश असो भाव
। ते णें मािंा जीव संतोा [त. संतोश.] हा ॥ ४ ॥

४४०९. पापािी वासना नको दावूं डोळां । त्याहु चन अंिळा बराि मी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ननदे िें श्रवण नको
मािंे कानश । बचिरं करोचन ठे वश दे वा ॥ ॥ अपचवत्र वाणी नको माझ्या मुखा ॥ त्याजहु चन मुका बराि मी ॥ २

विषयानु क्रम
॥ नको मज किश परस्त्रीसंगचत । जनांतुन मातश उठतां भली ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मज अवघ्यािा कांटाळा । तूं
एक गोपाळा आवडसी ॥ ४ ॥

४४१०. कीत्तुनािा चवकरा माते िें गमन । भाड खाई िन चवटाळ तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हचरभक्तािी माता
हे हचरगुणकीर्तत्त । इजवर पोट भचरती िांडाळ ते ॥ ॥ अंत्यज हा ऐसें कल्पांतश करीना । भाड हे खाईना
जननीिी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे त्यािें दशुन ही खोटें । पूवुजाचस नेटें नरका िाडी ॥ ३ ॥

४४११. पंढरी पावन जालें मािंें मन । आतां करूं ध्यान चवठोंबािें [त. चवठ्ठलािें.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां
ऐसें करूं नाम गाऊं गीतश । सुखािा सांगाती चवठो करूं ॥ ॥ संग करूं त्यािा तो सखा आमिा । अनं तां
जनमांिा मायबाप ॥ २ ॥ परतोचन सोई िरश कां रे मना । चवठ्ठलिरणा घालश चमठी ॥ ३ ॥ घातलीसे चमठी नाही
भत्क्तभाव । उदार पंढचरराव तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

४४१२. येईं गे चवठ्ठले चवश्वजीवनकले । सुंदर घननीळे पांडुरंगे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ येईं गे चवठ्ठले
करुणाकल्लोळे । जीव [त. कळवळें .] कळवळे भेटावया ॥ ॥ न लगती गोड आणीक उत्तरें । तुिंें प्रेम िंुरे
भेटावया ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िांव घालश कृष्ट्णाबाई । क्षेम िहू ंबाहश दे ई मज ॥ ३ ॥

४४१३. कटावरी कर कासया ठे चवले । जननी [त. चवठ्ठलें जीवलगें.] चवठ्ठले जीवलगे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
शंखिक्रगदाकमळमंचडत । आयुिें मंचडत कृष्ट्णाबाई ॥ ॥ क्षण एक िीर होत नाहश चित्ता । केव्हां पंढचरनाथा
भेटशील ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हें चि करश दे ईं क्षेमा [दे . ‘क्षेमा’ नाहश.] । तईं ि चवश्रामा पावईन ॥ ३ ॥

४४१४. आतां मोकलावें नव्हे हें उचित । तरी कृपावंत ह्मणवावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पूवीं भक्त जाले सवु
आपंचगले । नाहश उपेचक्षले तुह्मश कोणी ॥ ॥ माचिंया वेळेचस कां गा लपालाचस । चवश्व पोचसतोचस लपोचनयां
॥ २ ॥ करावी ह्मणावी सवां भूतश दया । तरी भेटावया येईन मी ॥ ३ ॥ तरी मािंे हातश दे ईं मनबुचद्ध । जचर
दयाचनचि येशील तूं ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे तूं चि अवघा सूत्रिारी । मािंी सत्ता हरी काय आहे ॥ ५ ॥

४४१५. मािंें कोण आहे तुजचवण दे वा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाट पाहतसें कृपेच्या
सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगं ॥ ॥ साि करश हरी आपुली चब्रदावळी । कृपेनें सांभाळश महाराजा ॥ २ ॥
क्षमा करश सवु अपराि मािंा । लचडवाळ मी तुिंा पांडुरंगा ॥ ३ ॥ साह् होसी तरी जाती साही वैरी । मग सुखें
अंतरी ध्यान तुिंें ॥ ४ ॥ कृपा करोचन दे ईं दया क्षमा शांती । ते णें तुिंी भत्क्त लाभईल ॥ ५ ॥ मािंें हें सामथ्यु
नव्हे नारायणा । जरी कांहश करुणा येइल तुज ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे मज कैसें आपंगा जी । आपुलेंसें करा जी
पांडुरंगा ॥ ७ ॥

४४१६. अपराि जाले जरी असंख्यात । तरी कृपावंत नाम तुिंें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुिंें लचडवाळ तुज
कृपा यावी । म्यां वाट पाहावी कवणािी [त. मायबापा माझ्या.] मायबाप मािंा रुक्मादे वीवर । हा दृढ चनिार
अंतरशिा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोणे गोष्टीिें संकष्ट । न घालश मज भेट नारायणा ॥ ३ ॥

४४१७. आिश कां मज लाचवयेली सवे । आतां न राहावे तुजचवण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पचहलें चि तोंडक कां
गा नाहश केलें । आतां उपेचक्षलें न सोडश मी ॥ ॥ कृपेच्या सागरा न पाहें चनवाण । जालों तुजवीण कासावीस
॥ २ ॥ तुका ह्मणे कोठें गुंतले चत हरी । येईं िंडकरी पांडुरंगा ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४४१८. बा रे पांडुरंगा केव्हां येशी भेटी । जाहालों नहपुटी तुजवीण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुजवीण सखें न वटे
मज कोणी । वाटतें िरणश घालू चमठी ॥ ॥ ओवाळावी काया िरणांवरोचन । केव्हां िक्रपाणी भेटशील ॥ २ ॥
तुका ह्मणे मािंी पुरवश आवडी । वेगश घालश उडी नारायणा ॥ ३ ॥

४४१९. पंिात्ग्नसािन करूं िूम्रपान । काय तीथाटण करूं सांग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांग कोणे दे शश आहे
तुिंें गांव । घेऊचनयां िांव येऊं ते थें ॥ ॥ [त. कोण करूं वृत्ती सांग कांहश वृत.] सांग कांहश वृत्त कोण करूं व्रत । जेणें
कृपावंत होशील तूं ॥ २ ॥ वाटतें सेवटश जालाचस चनष्ठुर । न दे सी उत्तर तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

४४२०. तुजवीण तीळभरी चरता ठाव । नाहश ऐसें चवश्व बोलतसे [त. बोलतसें.] ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बोचलयेले
योगी मुनी सािु संत । आहे चस या आंत सवांठायश ॥ ॥ मी तया चवश्वासें आलों शरणागत । पूवींिें अपत्य
आहें तुिंें ॥ २ ॥ अनंत ब्रह्मांडें भरोचन उरलाचस । मजला जालाचस कोठें नाहश ॥ ३ ॥ अंतपार नाहश माचिंया
रूपाचस । काय सेवकास भेट दे ऊं ॥ ४ ॥ ऐसें चविारलें ह्मणोचन न येशी । सांग हृाीकेशी मायबापा ॥ ५ ॥ तुका
ह्मणे काय करावा उपाय । जेणें तुिंे पाय आतुडचत ॥ ६ ॥

४४२१. काम क्रोि आड पडले पवुत । राचहला अनंत पलीकडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नु लंघवे मज न सांपडे
वाट । दु स्तर हा घाट वैचरयांिा ॥ ॥ आतां कैंिा मज सखा नारायण । गेला अंतरोन पांडुरंग ॥ २ ॥ तुका
ह्मणे व्यथु मोलािें शरीर । गेलें हा चविार कळों आला ॥ ३ ॥

४४२२. नव्हे चनष्ठावंत तुज काय बोल । सेवचे वण मोल मागतसें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ न घडे भजन शु द्ध
भावचनष्ठा । आपुल्या अदृष्टावरी बोल ॥ ॥ पूवीं जाले भक्त असंख्य चवरक्त । काम क्रोि अहं ते चनदाचळलें ॥
२ ॥ ऐसी अंगवण नाहश मज दे वा । करीतसें हे वा भेटावयािा ॥ ३ ॥ कृपा करोचनयां पुरवश असोसी । आपुल्या
चब्रदासी राखावयां ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे एक बाळक अज्ञातें । त्याचस हे पोचसत मायबापें ॥ ५ ॥

नाटाचे अभांग २.

४४२३. अगा ये मिुसूदना मािवा । अगा ये कमळापती यादवा । अगा श्रीिरा केशवा । अगा बांिवा
द्रौपदीच्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अगा चवश्वव्यापका जनादु ना । गोकुळवासी गोचपकारमणा । अगा गुणचनचि
गुणचनिाना । अगा मदु ना कंसाचिया ॥ ॥ अगा सवोत्तमा सवेश्वरा । गुणातीता चवश्वंभरा । अगा चनगुण
ु ा
चनराकारा । अगा आघारा दीनाचिया ॥ २ ॥ अगा उपमनयसहाकारा । अगा शयना फचणवरा । अगा
काळकृतांत असुरा । अगा अपारा अलक्षा ॥ ३ ॥ अगा वैकुंठचनवासा । अगा अयोध्यापचत राजहं सा । अगा ये
पंढचरचनवासा । अगा सवेशा सहजरूपा ॥ ४ ॥ अगा परमात्मा परमपुरुाा । अगा अव्यया जगदीशा । अगा
कृपाळु वा आपुल्या दासा । तोडश भवपाशा तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

४४२४. कैसी करूं तुिंी सेवा । ऐसें सांगावें जी दे वा । कैसा आणूं अनु भवा । होशी ठावा कैशापरी ॥ १
॥ ॥ ध्रु. ॥ कमुभ्रष्ट मािंे मन । नेणें जप तप अनु ष्ठान । नाहश इंचद्रयांचस दमन । नव्हे मन एकचवि ॥ ॥ नेणें
यातीिा आिार । नेणें भक्तीिा चविार । मज नाहश संतांिा आिार । नाहश त्स्थर बुचद्ध मािंी ॥ २ ॥ न सुटे
मायाजाळ । नाहश वैराग्यािें बळ । न नजकवती सबळ । काम क्रोि शरीरश ॥ ३ ॥ आतां राख कैसें तचर । मज
नु पेक्षावें हरी । तुिंश चब्रदें िरािरश । तैसश साि करश तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ४४२५. भीमातीरवासी । ते थें चनियेंसी काशी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मुख्यमुक्तशिें माहे र । ऐसें जाणा पंढरपुर
॥ ॥ घडे भशवरे शश स्नान । त्याचस पुनहा नाहश जनम ॥ २ ॥ भाव िरोचन नेटका । मोक्ष जवळी ह्मणे तुका ॥ ३
॥

४४२६. जाली गाढवी दु िाळ । मचहमा गाईिी पावेल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ श्वान जालें से िांगलें । तरी कां
सांगातें जेवील ॥ ॥ जाली नसदळा िांगली । तचर कां पचतव्रता जाली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐशा जाचत । काय
उं िपण पावती ॥ ३ ॥

४४२७. काशीयात्रा पांि िारकेच्या तीन । पंढरीिी जाण एक यात्रा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काशी दे ह चवटं बणें
िारके जाळणें । पंढरीशी होणें ब्रह्मरूप ॥ ॥ अठरापगडयाती सकळ चह वैष्ट्णव । दु जा नाहश भाव पंढरीचस
॥ २ ॥ तुका ह्मणे असो अथवा नसो भाव । दशुनें पंढचरराव मोक्ष दे तो ॥ ३ ॥

४४२८. हें चि मागणें चवठाबाई । पायश ठे वचू नयां डोई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शांचत दया अंतःकरणश । रंगो
रामनामश वाणी ॥ ॥ मूळ िं िािें चवघडो । चनजानंदश वृचत्त जडो ॥ २ ॥ तुका ह्मणे हरी । आतां आपुलेंसें करश
॥३॥

४४२९. करोचन स्नानचवचि आचण दे विमु । चक्रया चनत्यनेम तुजसाटश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुजलागश दानें
तुजलागश तीथें । सकळ ही व्रतें तुजलागश ॥ ॥ सकळ चित्तवृचत्त चदवस आचण राती । आवडशी प्रीती
नारायणा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे याहो पचवत्राच्या राया । प्राणचवसावया पांडुरंगा ॥ ३ ॥

४४३०. पहावा नयनश चवठ्ठल चि एक । कांहश तरी साथुक संसारािें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोठें पाहों तुज कां
गा लपालाचस । कांहश बोल मशश नारायणा ॥ ॥ वाटतें उदास मज दाही चदशा । तुजचवण हृाीकेशा
वांिोचनयां ॥ २ ॥ नको ठे वूं मज आपणा वेगळें । बहु त कळघळें तुजलागश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे भेटी दे ईं नारायणा
। घडी कंठवेना तुजचवण ॥ ४ ॥

४४३१. पूवीं बहु तांिे केले प्रचतपाळ । तें मज सकळ श्रुत आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अज अचवनाश चनगुण
ु
चनरामय । चविाचरलें काय त्यांिे वेळे ॥ ॥ तयांचियें वेळे होशी कृपावंत । मािंा चि कां अंत पहातोचस ॥ २ ॥
नारद प्रऱ्हाद उपमनयु िुरू । त्यांिा अंगीकारु कैसा केला ॥ ३ ॥ अंबऋाीसाटश गभुवास जाले । कां गा
मोकचललें कृपानसिु ॥ ४ ॥ िमािें उत्च्छष्ट अजुुनांिश घोडश । आणीक सांकडश चकतीएक ॥ ५ ॥ जालाचस
लु गडश तया द्रौपदीिश । न ये कां आमुिी कृपा कांहश ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे कां गा जालाचस कठीण । मािंा भाग
सीण कोण जाणे ॥ ७ ॥

४४३२. कासयाचस व्यथु घातलें संसारश । होतें तैसें जरी तुिंे चित्तश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुचिंये भेटीिी थोर
असे आस । चदसोनी चनरास आली मज ॥ ॥ आतां काय चजणें जालें चनरथुक । वैकुंठनायक भेटे चि ना ॥ २
॥ आडलाचस काय कृपेच्या सागरा । रुकुमादे वीवरा सोइचरया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे ईं िरणािी सेवा । नुपेक्षश
केशवा मायबापा ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ४४३३. पक्षीयािे घरश नाहश सामुगरी । त्यांिी निता करी नारायण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अजगर जनावर
वारुळांत राहे । त्याजकडे पाहे पांडुरंग ॥ ॥ िातक हा पक्षी नेघे भूचमजळ । त्यासाटश घननीळ चनत्य वाे ॥
२ ॥ तुका ह्मणे आह्मी चपप्पचलकांिी जात । पुरवश मनोरथ पांडुरंगा ॥ ३ ॥

४४३४. रामनाम हा चि मांचडला दु कान । आहे वानोवाण घ्यारे कोणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नका करूं रे
आळस । वांचटतों तुह्मांस फुकािें हें ॥ ॥ संचितासाचरखें पडे त्याच्या हाता । फारसें मागतां तरी न ये ॥ २ ॥
तुका ह्मणे आह्मश सांठचवलें सार । [त. उरचलयािी.] उरचलया थार चविाचरतां ॥ ३ ॥

४४३५. बहु जनमां शेवटश स्वामी तुिंी भेटी । बहु मोह पोटश थोर जाला ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बहु पुरें पाचहलश
बहु चदशा शोचिली । बहु निता वाचहली दु भर
ु ािी ॥ ॥ बहु काळ गेले अनु चित केलें । बहु नाहश गाइलें नाम
तुिंें ॥ २ ॥ ऐसा मी अपरािी अगा कृपाचनचि । बहु संतां संचनचि ठे वश तुका ॥ ३ ॥

४४३६. कोण तो [दे . “तो” नाहश.] उपाव करूं भेटावया । जाळावी हे काया ऐसें वाटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥
सोडोचनयां गांव जाऊं वनांतरा । रुकुमादे वीवरा पहावया ॥ ॥ करूं उपवास शोिूं हें शरीर । न िरवे िीर
नारायणा ॥ २ ॥ जाती आयुष्ट्यािे चदवस हे िारी । मग केव्हां हरी भेटशील ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे कांहश सांगा
चविारोचन । चवठो तुिंे मनश असेल तें ॥ ४ ॥

४४३७. माय बाप बंिु सोयरा सांगाती । तूं चि मािंी प्रीचत गण गोत ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शरण आलश त्यांिश
वाचरलश दु चरतें । ताचरले पचतत असंख्यात ॥ ॥ इतर कोण जाणे पावलें चवश्रांचत । न येतां तुजप्रचत
शरणागत ॥ २ ॥ तयामध्यें मज ठे वश नारायणा । लक्षुमीरमणा सोइचरया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे दे ईं दशुनािा लाभ ।
जे पाय दु लुभ ब्रह्माचदकां ॥ ४ ॥

४४३८. पाप ताप मािंे गुणदोा चनवारश । कृष्ट्णा चवष्ट्णु हरी नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काम क्रोि वैरी
घालोचन बाहे री । तूं राहें अंतरश पांडुरंगा ॥ ॥ कचरशील तरी नव्हे कांइ एक । चनर्तमलें त्र्यैलोक्य हे ळामात्रें ॥
२ ॥ समथाचस काय आह्मश चशकवावें । तुका ह्मणे यावें पांडुरंगा ॥ ३ ॥

४४३९. ये गा महाचवष्ट्णु अनंतभुजाच्या । आह्मां अनाथांच्या माहे रा ये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भेटावया तुज

ओढे मािंा जीव । एकवेळा पाय दावश डोळां ॥ ॥ आणीक हें आतु नाहश नारायणा । ओढे हे वासना
भेटावया ॥ २ ॥ वाटे चित्तश काय करावा चविार । िरण सुंदर पहावया ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे मािंे पुरवश मनोरथ ।
येईं गा न संवरीत पांडुरंगा ॥ ४ ॥

४४४०. काय पाहतोचस कृपेच्या सागरा । नराच्या नरें द्रा पांडुरंगा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नामािा प्रताप
चब्रदािा बचडवार । करावा सािार नारायणा ॥ ॥ कलीमाजी दे व बौध्यरूप जाला । जगाचिया बोला लागूं
नका ॥ २ ॥ माय पुत्रा काय मारूं पाहे कळी । जगािी ढवाळी काय काज ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे या हो कृपेच्या
सागरा । रुकुमादे वीवरा मायबापा ॥ ४ ॥

४४४१. रामनामािे पवाडे । अखंड ज्यािी वािा पढे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िनय तो एक संसारश । रामनाम जो
उच्चारी ॥ ॥ रामनाम गजे वािा । काळ आज्ञािारक त्यािा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे रामनामश । कृतकृत्य जालों
आह्मी ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४४४२. येइल घरा दे व न िरश संदेहा । फचकरािा यावा व्हावा जेव्हां ॥ १ ॥ होइल फकीर योगी
महानु भाव । घडीघडी दे व सांभाळील ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसें बोलती बहु त । येणें गुणें संत जाले राम ॥ ३ ॥

४४४३. भक्तीवीण चजणें जळो लाचजरवाणें । संसार भोगणें दु ःखमूळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वीसलक्ष योचन
वृक्षामाजी घ्याव्या । जलिरश भोगाव्या नवलक्ष ॥ ॥ अकरालक्ष योचन चकड्यांमाजी घ्याव्या । दशलक्ष
भोगाव्या पक्ष्यांमध्यें ॥ २ ॥ तीसलक्ष योचन पशूि
ं ीये घरश । मानवाभीतरश िारलक्ष ॥ ३ ॥ एकएक योचन
कोचटकोचट फेरा । मनु ष्ट्यदे हािा वारा मग लागे ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे ते व्हां नरदे ह नरा । तयािा माते रा केला मूढें
॥५॥

४४४४. तुजवांिन
ू कोणा शरण । जाऊं आतां कर जोडू न ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ कोण करील मािंें साहे ।
चित्तश चविारूचन पाहें ॥ ॥ तूं तंव कृपेिा सागर । दीनबंिु जगदोद्धार ॥ २ ॥ तुका ह्मणे चनका । भवनसिु
तारक नौका ॥ ३ ॥

४४४५. हातश िचरचलयािी लाज । दे वा असोंदे गा तुज ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आहें अमंगळ दु बुळ । होईं दीन
तूं दयाळ ॥ ॥ बाळ सेंबडें माते चस । काय नावडे चतयेचस ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जाणें । करीन दे हािें सांडणें ॥ ३
॥

४४४६. जळोजळो तें गुरुपण । जळोजळो तें िेलेपण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ गुरु आला वेशीिारश । चशष्ट्य
पळतो नखडोरश ॥ ॥ काशासाटश जालें येणें । त्यािें आलें वाासन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे िेला । गुरू दोघे चह
नरकाला ॥ ३ ॥

४४४७. अगा पंढरीच्या राया । वेगश येई तूं सावया ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दीनबंिु तुिंे नाम । दे ईं आपुलें आह्मां
प्रेम ॥ ॥ जीवनकळा तूं चवश्वािी तूं चि माउली अनाथािी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे पुंडचलका । ठे वश मस्तकश
पादु का ॥ ३ ॥

४४४८. चवटे वरी समिरण । तो हा रुत्क्मणीरमण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेदशास्त्रा माहे र । केले दासा
उपकार ॥ ॥ नामापाशश िारी मुत्क्त । पहा हृदयश प्रतीचत ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कळा । अंगश जयाच्या सकळा ॥
३॥

४४४९. सकळ हे माया नागवे कवणा । भांबाचवलें जना दाही चदशा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आशा तृष्ट्णा दं भ
लागलश हश पाठी । नेदी बैसों हाटश मोह ठायश ॥ ॥ काम क्रोि घरा लाचवतील आगी ॥ ननदा नहसा दोघी
पळतां खाती ॥ २ ॥ लाज पुढें उभी राचहली आडवी । ते करी गाढवी थोर घात ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे निता घाली
गभुवासश । ओढोचनयां पाशश िहू ं कडे ॥ ४ ॥

४४५०. सकळतीथाहु चन । पंढरी हे मुगुटमचण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय सांगों ते चथल शोभा । रमावल्लभ जेथें
उभा ॥ ॥ न लभे [त. तीथुव्रतदांनश.] व्रततीथुदानश । तें या चवठ्ठलदशुनश ॥ २ ॥ सािु संत गाती नाम । सकळ
भूतांिा चवश्राम ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे स्तुती । करूं काय सांगों चकती ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 ४४५१. गव्हांच्या घुगऱ्या । नािण्यांच्या पुऱ्या । बऱ्या त्या चि बऱ्या । पाघाणी त्या पाघाणी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु.
॥ काय थोरपण । वांयां जाळावा तो शीण । कारणापें चभन्न । चनवडे तें चनराळें ॥ ॥ रुचि वोजेपाशश । गरज ते
जैशीतैशी । करूं नका नाशी । खावें खाणें जालें तें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोठा । काय करावा तो ताठा । नाहश वीण
नीटा [दे . चनटा.] । पाचवजेत मारग ॥ ३ ॥

४४५२. आपुचलया ऐसें करी । संग िरी ज्यािा हो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउचन परपरते । वरवरते पळतसें
॥ ॥ लोचभक तें लोभा लावी । बांिल्या गोवी वांिूचन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नामगोठी । पुरे भेटी तुिंी दे वा ॥ ३ ॥

४४५३. बरें जालीयािे अवघे सांगाती । वाइटािे अंतश कोणी नाहश ॥ १ ॥ नोहे माताचपता नोहे
कांतासुत । इतरांिी मात काय सांगों ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जन दु तोंडी सावज । सांपडे सहज चतकडे िरी ॥ ३ ॥

४४५४. चमथ्या आहे सवु अवघें हें माचयक । न कळे चववेक मज कांहश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सवु बाजाचगरी
वाटती ही खरी । पहातां येथें उरी कांहश नाहश ॥ ॥ आतां मज दु ःख वाटतें अंतरश । उपाय िंडकरी सांग
कांहश ॥ २ ॥ पुढें कोण गचत न कळे सवुथा । तुिंे पायश माथा ठे चवयेला ॥ ३ ॥ करणें तें करश सुखें आतां हरी ।
तुज म्यां चनिारश िचरयेलें ॥ ४ ॥ स्वचहत तें काय न सवुथा । [दे . तरी तुज अनंता] तारश तूं अनंता तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

४४५५. अवघ्या कोल्ह्ांिें वमु अंडश । िचरतां तोंडश खीळ पडे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ भुक
ं ंू नका भुक
ं ंू नका ।
आला तुका चवष्ट्णुदास ॥ ॥ कवणे ठायश सादर व्हावें । नाहश ठावें गाढवा ॥ २ ॥ दु जुनाचस पंिानन । तुका
रजरे णु संतांिा ॥ ३ ॥

४४५६. तुिंे ह्मणों आह्मां । मग उणें पुरुाोत्तमा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसा िमु काय । अमृतानें मृत्यु होय ॥
॥ कल्पवृक्षा तळश । गांठी बांिचलया िंोळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे परीस । सांपडल्या उपवास ॥ ३ ॥

४४५७. कोरचडया गोष्टी नावडती मना । नाहश ब्रह्मज्ञानाचवण िाड ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दाखवश आपुलें
सगुण रूपडें । वंदीन मी कोडें पाय तुिंे ॥ ॥ न लगे तो मोक्ष मज सायुज्यता । नावडे हे वाता शूनयाकारी ॥
२ ॥ तुका ह्मणे िाड िरीन श्रीमुखें । येचथल कवतुकें जवळीक ॥ ३ ॥

४४५८. गणेश सारजा कचरती गायना । आचण दे वांगना रंभे ऐशा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें आह्मश मानवांहश
चवनवावें तें काय । सुरवर पाय वंचदचत जेथें ॥ ॥ ज्याच्या गायनासी तटस्थ शंकर । त्या चह पचर पार न कळे
तुिंा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी नककर ते चकती । इंद्रािी चह [त. हे .] मचत नागचवशी ॥ ३ ॥

४४५९. डोचळयांिें दै व आचज उभें ठे लें । चनिान दे चखलें पंढरीये ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तें वानावें वािेिे
पालवें । वेदा न बोलवे रूप ज्यािें ॥ ॥ आनंदाच्या रसें ओंतीव िांगलें । दे खतां रंगलें चित्त मािंें ॥ २ ॥
तुका ह्मणे मी तों सगळाि चवरालों । चवठ्ठल चि जालों दशुनानें ॥ ३ ॥

४४६०. भोचगयेल्या नारी । पचर तो वाळब्रह्मिारी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी ज्यािे अंगश कळा । पार न कळे
वेदाला ॥ ॥ वळीवळी थोरथोर । मोडोचनयां केले िूर ॥ २ ॥ वांकडी कुवज्या । सरसी आचणयेली वोजा ॥ ३ ॥
मल्ल रगचडला पायश । गज िंुगाचरला वाहश ॥ ४ ॥ चजवें माचरयेला मामा । िांवे भक्ताचिया कामा ॥ ५ ॥ तुका
ह्मणे पूणु । दावी भक्तीिश नवदानें ॥ ६ ॥

विषयानु क्रम
 ४४६१. वृद्धपणश आली जरा । शरीर कांपे थरथरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आयुष्ट्य गेलें हें कळे ना । स्मरा वेगश
पंढचरराणा ॥ ॥ दांत दाढा पचडल्या ओस । हनु वचट भेटे नाकास ॥ २ ॥ हात पाय राचहले कान । नेत्रा पािंर
हाले मान ॥ ३ ॥ अंगकांचत परतली । चिरगुटा ऐसी जाली ॥ ४ ॥ आड पडे चजव्हा लोटे । शब्द नये मुखा वाटे
॥ ५ ॥ लांब लोंबताती अंड । भरभरा वाजे गांड ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे आतां तरी । स्मरा वेगश हरी हरी ॥ ७ ॥

४४६२. वृद्धपणश न पुसे कोणी । चवटं बणी दे हािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नव िारें जाली मोकळीक । गांड
सरली वाजती ॥ ॥ दं त दाडा गळे थुंका । लागे नाका हनु वटी ॥ २ ॥ शब्द नये मुखावाटा । कचरती िेष्टा
पोरें तश ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे अजून तचर । स्मरें श्रीहरी सोडवील ॥ ४ ॥

४४६३. अचतत्याई दे तां जीव । नये कशव दे वाचस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ थोड्यासाटश राग आला । जीव चदला
गंगेंत ॥ ॥ त्याचस परलोकश नाहश मुत्क्त । अिोगचत िुकेना ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कृष्ट्णराम । स्मरतां श्रम वारती
॥३॥

४४६४. तुिंें रूप पाहतां दे वा । सुख जालें माझ्या जीवा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें तों वािे बोलवेना । काय
सांगों नारायणा ॥ ॥ जनमोजनमशिें सुकृत । तुिंे पायश रमे चित्त ॥ २ ॥ जरी योगािा अभ्यास । ते व्हां तुिंा
चनजध्यास ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे भक्त । गोड गाऊं हचरिें गीत ॥ ४ ॥

४४६५. तुजवीण मज कोण आहे दे वा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जोडोचनयां कर

कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा ॥ ॥ साि करश हरी आपुली चब्रदावळी । कृपेनें सांभाळश मायबापा
॥ २ ॥ साह् होसी जरी जाती सहा वैरी । मग ध्यान करश आवडीनें ॥ ३ ॥ सवु अपराि क्षमा करश मािंा ।
लचडवाळ तुिंा पांडुरंगा ॥ ४ ॥ कृपा करोचनयां द्यावी क्षमा शांचत । ते णें तुिंी भत्क्त घडे ल दे वा ॥ ५ ॥ ऐसें तों
सामथ्यु नाहश नारायणा । जरी तुज करुणा येइल कांहश ॥ ६ ॥ तुका ह्मणे आतां आपंगावें मज । राखें मािंी
लाज पांडुरंगा ॥ ७ ॥

४४६६. नको चवद्या वयसा आयुष्ट्य फारसें । नाहश मज चपसें मुक्तीिें ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ रामकृष्ट्ण
ह्मणतां जावो मािंा प्राण । हें चि कृपादान मागतसें ॥ ॥ नको िन मान न वाढो संतान । मुखश नारायण
प्राण जावा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे दीन काकुलती येतों । तुज चनरचवतों पांडुरंगा ॥ ३ ॥

४४६७. चशष्ट्या सांगे उपदे श । गुरुपूजा हे चवशेा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दावी आिार सोवळे । दं ड कमंडलु
माळे ॥ ॥ छाटी भगवी मानसश । व्यथु ह्मणवी संनयासी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लोभ । न सुटे नाहश लाभ ॥ ३ ॥

४४६८. चजकडे पाहें चतकडे उभा । अवघ्या गगनािा गाभा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ डोळां बैसलें बैसलें । रूप
राहोचन संिलें ॥ ॥ न वर्तजतां दाही चदशा । चजकडे पाहें चतकडे सचरसा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे समपदश । उभा
चदठीचिये आिश ॥ ३ ॥

४४६९. आपटा संवदड रानिारा । दसऱ्यािा होय तुरा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसा दे वामुळें मान । नाहश तरी
पुसे कोण ॥ ॥ मृचत्तकेिी ते घागरी । पाण्यासाटश बैसे चशरश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे माप जाण । दाण्यासवें घेणें
दे णें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४४७०. काळ साथुक केला त्यांणश । िचरला मनश चवठ्ठल ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाम वािे श्रवण कीर्तत्त ।
पाउलें चित्तश समान ॥ ॥ कीत्तुनािा समारंभ । चनदं भ सवुदा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे स्वरूपचसचद्ध । चनत्य समाचि
हचरनामश ॥ ३ ॥

४४७१. आह्मी जातों आपुल्या गांवा । आमुिा रामराम घ्यावा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुमिी आमिी हे चि भेटश
। येथुचनयां जनमतुटी ॥ ॥ आतां असों द्यावी दया । तुमच्या लागतसें पायां ॥ २ ॥ येतां चनजिामश कोणी ।
चवठ्ठलचवठ्ठल बोला वाणी ॥ ३ ॥ रामकृष्ट्ण मुखश बोला । तुका जातो वैकुंठाला ॥ ४ ॥

४४७२. कामिेनूिें वासरूं । खाया न चमळे काय करूं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें आह्मां मांचडयेलें । चवठो त्वां
कां सांचडयेलें ॥ ॥ बैसोचन कल्पद्रु मातळश । पोटासाटश तळमळी ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नारायणा । बरें लोकश हें
दीसेना ॥ ३ ॥

४४७३. तुिंें नाम मािंे मुखश असो दे वा । चवनचवतों राघवा दास तुिंा ॥ १ ॥ तुझ्या नामबळें तरले
पचतत । ह्मणोचन मािंें चित्त तुिंे पायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे तुिंें नाम हें सादर । गातां चनरंतर सुख वाटे ॥ ३ ॥

४४७४. उभय भाग्यवंत तरी ि समान । स्थळश समािान तरी ि राहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ युक्तीिें गौरव
नसतां चजव्हाळा । सांिवणी जळा परी नाश ॥ ॥ लोखंडा परीस ज्ञाचनया तो शठ । नांवािा पालट दगड
खरा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे अवघे चवनोदािे ठाव । एकात्मक भाव नाहश ते थें ॥ ३ ॥

४४७५. दो चदवसांिा पाहु णा िालतो उताणा । कां रे नारायणा न भजसी ॥ १ ॥ तूं अखंड दु चित्ता
तुज नेती अवचिता । मग पंढरीनाथा भजसी केव्हां ॥ २ ॥ तुका ह्मणे ऐसे आहे त उदं ड । तया केशव प्रिंड
केवश भेटे ॥ ३ ॥

४४७६. तुिंे पाय मािंें भाळ । एकत्रता सवुकाळ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ हें चि दे ईं चवठाबाई । पांडुरंगे मािंे
आई ॥ ॥ नाहश मोक्ष मुत्क्त िाड । तुिंी सेवा लागे गोड ॥ २ ॥ सदा संग सज्जनांिा । नको चवयोग पंढरीिा
॥ ३ ॥ चनत्य िंद्रभागे स्नान । करी क्षेत्रप्रदक्षण ॥ ४ ॥ पुंडलीक पाहोन दृचष्ट । हाें नािों वाळवंटश ॥ ५ ॥ तुका
ह्मणे पांडुरंगा । तुिंें स्वरूप िंद्रभागा ॥ ६ ॥

४४७७. बाईल िाचलली माहे रा । संगें चदिला ह्मातारा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चसिा सामग्री पोटािी । सवें
स्वारी बइलािी ॥ ॥ जातां पाचडली ढोरानें । चसव्या दे ती अनयोचवनये ॥ २ ॥ न सावरी आपणातें । नग्न
सावलें वरतें ॥ ३ ॥ फचजत केलें जनलोकश । मेला ह्मणे पडे नरकश ॥ ४ ॥ गोहािी हे गेली लाज । गांचजतां कां
तुह्मी मज ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे जनश । [त. िीथु.] छी थू केली चवटं बणी ॥ ६ ॥

४४७८. तुळसीवृद
ं ावनश उपजला कांदा । नावडे गोनवदा कांहश केल्या ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसे वंशामध्यें
जाले जे मानव । जाणावे दानव अभक्त ते ॥ ॥ केवड्यामिील चनगंि कणसें । तैशश तश [त. मानसें.] माणसें
भत्क्तहीन ॥ २ ॥ तुका ह्मणे जेवश वंदनांचतल आळी । न िढे [त. िले .] चनढळश दे वाचिया ॥ ३ ॥

४४७९. संचित तैशी बुचद्ध उपजे मनामिश । सांचगतलें चसद्धी नव जाय ॥ १ ॥ ज्यािा जैसा ठे वा तो
त्याप्रचत िांवे । न लगती करावे उपदे श ॥ २ ॥ घेउचनयां उठे आपुलाला गुण । भचवष्ट्य प्रमाण तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 ४४८०. चशव शत्क्त आचण सूयु गणपचत । एक चि ह्मणती चवष्ट्णूस ही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चहरा गार दोनी
माचनती समान । राजस भजनें वांयां जाती ॥ ॥ अनय दे वतांचस दे व ह्मणऊन । तामस जीवन तमोयोग्या ॥ २
॥ वांयां जायासाठश केलासे हव्यास । अनय दे वतांस दे वपण ॥ ३ ॥ आपुचलया मुखें सांगतसे िणी । नव्हे मािंी
वाणी पदरशिी ॥ ४ ॥ िनय ते वैष्ट्णव भजती केशव । सात्त्वक हे जीव मोक्षा योग्य ॥ ५ ॥ तुका ह्मणे मोक्ष नाहश
कोणापासश । एका गोनवदासी शरण व्हा रे ॥ ६ ॥

४४८१. तुह्मी सािु संत कैवल्यसागर । मोक्षािे आगर तुह्मां घरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें मचतमंद काय
बोलों वाणी । अमृतािे िणी पाणी कां घ्या ॥ ॥ कोटी भानु तेजश खद्योत बापुडें । तैसा तुह्मांपुढें काय बोलों
॥ २ ॥ तुह्मी अवघे नितामचण कल्पतरूिश वनें । त्यापुढें िांवणें [दे . माकांनश] मशकांनश ॥ ३ ॥ वाराणशीक्षेत्र गंगा
वाहे कोड । काय ते थें पाड कोकणािे ॥ ४ ॥ पल्लवािा वारा चहमकरश काय । गगनावरी छाय कोण करी ॥ ५ ॥
समुद्रािी तृाा हरी ऐसा कोण । जगािी जी तानह चनववीतो ॥ ६ ॥ मे रूिा पाठार अवघी ते चक्षचत । [दे . माकािे.]
मशकािे हातश मुचष्ट फावे ॥ ७ ॥ नसहापुढें काय जंबूक आरोळी । मोचतयांिे वोळी कांि काय ॥ ८ ॥ कापुराचस
काय लावूचन उटावें । काय ओवाळावें दीपकाचस ॥ ९ ॥ तैसे [दे . तैशी.] तुह्मी चनरे ज्ञानािे भरशव । ते थें म्यां
बोलावें पाड [त. कायी.] काय ॥ १० ॥ कृपाचनचि तुह्मश बोलचवलें बोला । सुखें नयाय केला तुमिा मश ॥ ११ ॥
अज्ञान मी वेडें ह्मणचवतों बाळ । मािंा प्रचतपाळ करणें तुह्मां ॥ १२ ॥ बोबडें बोलणें न िरावा कोप । क्षमा करा
बाप कृपानसिु ॥ १३ ॥ तुका ह्मणे तुह्मी संत बापमाय । [दे . भवें.] भयें िचरले पाय कृपाचनचि ॥ १४ ॥

४४८२. दे हश असोचनयां दे व । वृथा चफरतो चनदै व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दे व आहे अंतयामश । व्यथु नहडे
तीथुग्रामश ॥ ॥ नाभी मृगािे कस्तुरी । व्यथु नहडे वनांतरश ॥ २ ॥ साखरे िें मूळ ऊंस । तैसा दे हश दे व चदसे ॥
३ ॥ दु िश असतां नवनीत । नेणे तयािें मचथत ॥ ४ ॥ तुका सांगे मूढजना । दे हश दे व कां प्राहाना ॥ ५ ॥

४४८३. जयजय ह्मणा राम । हातें टाळी वािे नाम ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आटाआटी नाहश ज्यास । न वेिे
मोल न पडे खांस ॥ ॥ आपण ह्मणे आचणकां हातश । यज्ञाचदकश [त. नयेतें.] नये ते गचत ॥ २ ॥ आसन भोजन
कचरतां काम । ध्यानसमाचि ह्मणतां राम ॥ ३ ॥ मंत्र जपा हा चि सार । वणा याती जयजयकार ॥ ४ ॥ ह्मणतां
राम ह्मणे तुका । वेळोवेळां िुकों नका ॥ ५ ॥

४४८४. चशकवणेसाटश वाटते तळमळ । पुढें येईल काळ फोडों डोई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते व्हां त्याचस काय
दे शील उत्तर । मे ळउनी अंतर ठे चवतोचस ॥ ॥ येथशचिया सोंगें भोरचपयािे [त. भोरपीयािी.] पचर । होईल तें दु चर
शृग
ं ाचरलें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कां रे राचखलें खरकटें । रागेल्यािे तंट रागेलें का ॥ ३ ॥

४४८५. होईं आतां माझ्या भोगािा भोचगता । सकळ अनंता शु भाशु भ ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आठवुनी पाय
राचहलों हृदयश । चनवारली तईं सकळ निता ॥ ॥ अिळ न िळे दे हािें िळण । आहे हें वळण प्रारब्िें चि ॥ २
॥ तुका ह्मणे जालें एक चि विन । केचलया कीत्तुन आराणुक ॥ ३ ॥

४४८६. ले खश दु खण्यासमान । वेिला नारायणश क्षण । उद्यांिें आचज ि मरण । आणोचन ह्मणे हचर
भोक्ता ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश कांहश पडों येत तुटी । जाणें तो आहे सेवटश । लाभ चविारोचन पोटश । होईं सेवटश
जागृत ॥ ॥ आहे ते उरे कटा । लांबचु न िळ आपुला फाटा । पुरे हें न पुरे सेवटा । तरण्या बळकटा सदा
वास ॥ २ ॥ ह्मणोचन मोडावा कांटाळा । अचवद्यात्मक कोंवळा । होतील प्रबळा । आशा तृष्ट्णा माया ॥ ३ ॥ क्षण

विषयानु क्रम
या दे हाच्या अंतश । जड होउचन राहे ल माती । परदे श ते परवर होती । चिळसचवती नाकडोळे ॥ ४ ॥ जंव या
नाहश पातल्या चवपचत्त । आयुष्ट्य भचवष्ट्य आहे हातश । लाभ चविारोचन गुंती । तुका ह्मणे अंतश सवु चपसुनें ॥ ५ ॥

४४८७. आसावलें मन जीवनािे ओढी । नामरूपश गोडी लाचवयेली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय तुिंे पायश
नाहश भांडवल । मािंे चमथ्या बोल जाती ऐसे ॥ ॥ काय लोखंडािे पाहे गुणदोा । चसवोन परीस सोनें करी
॥ २ ॥ तुका ह्मणे मािंें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साि ॥ ३ ॥

४४८८. पंढरीिी वारी जयांचिये घरश । पायिुळी चशरश वंचदन त्यांिी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दासािा मी दास
पोसणा डोंगर । आतां बहु फार काय बोलों ॥ ॥ जातीिें मी हीन न कळे भजन । ह्मणोचन संतिरण
इच्छीतसें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मज ह्मणावें आपुलें । बहु तां ताचरलें संतजनश ॥ ३ ॥

४४८९. नाम पावन पावन । त्याहू न पचवत्र आहे कोण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ चशव [त. हळहाळे .] हालाहालें
तापला । तो ही नामें शीतळ जाला ॥ ॥ चशवास नामािा आिार । केला कचळकाळ नककर ॥ २ ॥ मरण
जालें काशीपुरी । ते थें नाम चि उद्धरी ॥ ३ ॥ [त. नामा ह्मणे॰] तुका ह्मणे अवघश िोरें । एक हचरनाम सोइरें [त.

साइरें.] ॥ ४॥

४४९०. अल्प चवद्या पचर गवुचशरोमचण । मजहू चन ज्ञानी कोण [दे . कोणी.] आहे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अंगश भरे
ताठा कोणासी मानीना । सािूिी हे ळणा स्वयें करी ॥ ॥ [त. सज्जनािा.] सज्जनाच्या दे हश मानी जो चवटाळ ।
त्रैलोकश िांडाळ तो चि एक ॥ २ ॥ संतांिी जो ननदा करी मुखश जप । खतेलें तें पाप वज्रले प ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे
ऐसे मावेिे मइंद । त्यांपाशश गोनवद नाहश नाहश ॥ ४ ॥

४४९१. नाहश संतांशश शरण । काय वािोचन पुराण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणे चवठ्ठलािा दास । दे खोनी
परनारीस हांसे ॥ ॥ कचरती चवठोबािी भत्क्त । दयािमु नाहश चित्तश ॥ २ ॥ ते थें नाहश मािंा दे व । व्यथु
श्रमवी हा जीव ॥ ३ ॥ अंगश नाहश क्षमा दया । ह्मणती भेट पंढचरराया ॥ ४ ॥ नाहश िमािी वासना । काय
करोचन प्रदचक्षणा ॥ ५ ॥ ऐसें नव्हे भत्क्तवमु । ते थें नाहश मािंा राम ॥ ६ ॥ नये कृपा कांहश केल्या । नये घाम
जीव गेल्या ॥ ७ ॥ जैसी खड्गािी िार । चवठ्ठलिरणश तुका शूर ॥ ८ ॥

४४९२. नाहश चरकामीक परी वाहे मनश । तया िक्रपाचण साह् होय ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उिे ग जीवाचस
पंढरीिें ध्यान । तया नारायण साह् करी शरीराचस बळ नाहश स्वता भाव । तया पंढचरराव साह् करी ॥ २ ॥
असो नसो बळ [दे . बाळ] राहे परािीन । तरी अनु मान करूं नका ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे येणें करोचन नितन [दे .

नितनश.] । तया नारायण जवळीक ॥ ४ ॥

४४९३. दाचरद्रानें चवप्र पीचडला अपार । तया पोटश पोर एक असे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ बाहे री चमष्टान्न चमळे
एके चदशश । घेऊनी छं दाचस त्या चि बैसे ॥ ॥ क्षुिाकाळश रडे दे चखलें तें मागे । कांहश केल्या नेघे दु जें कांहश
॥ २ ॥ सहज कौतुकें बोले बापमाये । दे वापाशश आहे मागशी तें ॥ ३ ॥ ते व्हां तुजलागश स्मरे नारायणा ।
जीवशच्या जीवना पांडुरंगा ॥ ४ ॥ लागली हे क्षुिा जात असे प्राण । काय हें चनवाण पाहातोचस ॥ ५ ॥
ब्रह्मांडनायक चवश्वािा पाळक । वरी चतनही लोक पोचसतोचस ॥ ६ ॥ प्राण हा उत्काु जाहला चवव्हळ । ते व्हां
तो कृपाळ िांव घाली ॥ ७ ॥ सांडूचन वैकुंठ िांव घाली तईं । आळं चगला बाहश [त. कृपावंते.] कृपावंतें ॥ ८ ॥ तुका
ह्मणे चदला क्षीरािा सागर । राहे चनरंतर तयापासश ॥ ९ ॥

विषयानु क्रम
 ४४९४. अनाथािा सखा ऐचकला प्रताप । होचस कृपावंत मजवचर ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ माचिंया गा चित्ता
कनर चशकवण । जेणें तुिंे िरण जोडतील ॥ ॥ जोडोचनयां कर येतों काकुलती । रकुमाईच्या पचत
कृपावंता ॥ २ ॥ हरुाें चनभुर करश मािंें मन । दाखवश िरण पांडुरंगा ॥ ३ ॥ तुिंे भेटीचवण जनम गेला वांयां ।
भजन कराया शत्क्त नाहश ॥ ४ ॥ न घडे तुिंी सेवा न घडे पूजन । जनमोचन चनष्ट्कारण जाऊं पाहे ॥ ५ ॥ तुका
ह्मणे हचर करावें या काय । भजनाचस साह् होईं बापा ॥ ६ ॥

४४९५. हीनवर वीजवर दोघी त्या गडणी । अखंड कहाणी संसारािी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ मािंा [दे . मािंे.]
पचत बहु लहान चि आहे । खेळावया जाय पोरांसवें मािंें दु ःख जरी ऐकशील सई । ह्मातारा तो बाई खोकतसे
॥ २ ॥ खेळे सांजवरी बाहे री तो राहे । वाट मी वो [दे . ‘वो’] पाहें सेजेवरी ॥ ३ ॥ पूवु पुण्य मािंें नाहश [दे . वा.] बाई
नीट । बहु होती कष्ट सांगों [दे . कांहश.] काई ॥ ४ ॥ जवळ मी जातें अंगा अंग लावूं । नेदी जवळ येऊं कांटाळतो
॥ ५ ॥ पूवु सुकृतािा हा चि बाई ठे वा । तुका ह्मणे दे वा काय बोल ॥ ६ ॥

४४९६. स्वामीच्या सामथ्यें । िाले बोचलला पुरुााथु ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पाठी दे वािें हें बळ । मग लाभे
हातश [त. फळ] काळ ॥ ॥ दे व ज्यासी साह् । ते णें केलें सवु होय ॥ २ ॥ तुका ह्मणे स्वामीसत्ता । मग नाहश
भय निता [दे . चित्ता] ॥ ३ ॥

४४९७. नामांिा डांगोरा चफरवश घरोघरश । ह्मणा हरीहरी सवुभावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नामें हरती कमें
वैकुंठशिी पै वत्स्त । संचनि श्रीपचत सदोचदत ॥ ॥ नामािा मचहमा बहु तां कळला । नामें उद्धचरला अजामेळ
॥ २ ॥ गजेंद्रािी त्स्थचत पुराणश बोलती । नामें चि श्रीपचत पावलासे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे नाम [दे . ‘नाम’ नाहश.] घेतां
मुत्क्त आहे । नामें सवु पाहें आकचळलें ॥ ४ ॥

४४९७. यमािे हे पाश नाटोपती कोणातें । आह्मां चदनानाथें रचक्षयेलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ यम नेतां तुह्मां
रक्षील हें कोण । तुह्मां िनयिनय कोण ह्मणती ॥ ॥ संतसज्जनमे ळा पचवत्र संतकीर्तत । त्यांनश उत्तम त्स्थचत
सांचगतली ॥ २ ॥ तें चि िरोचन चित्तश तुका चहत करी । यमाचस पांपरी हाणे आतां ॥ ३ ॥

४४९९. दे वासश पैं भांडों एकचित्त करूचन । आह्मांचस सज्जनश सांचगतलें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आह्मां काय
आतां दे वें आडो परी । भेटी नेदी तरी सुखें नेदो ॥ ॥ तो चि नांदो सदा हचर पैं वैकुंठश । आह्मां दे शवटी दे वो
सुखें ॥ २ ॥ दे वें अचभमान चित्तांत िचरला । तरी तो एकला राहो आतां ॥ ३ ॥ चित्तश िरोचन नाम असों सुखें येथें
। हाें गाऊं गीत गोनवदािें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सवु दे वािी नष्टाई । आह्मी सुखें [दे . ‘पाहश’ नाहश.] पाहश डु लतसों ॥ ५
॥

४५००. भरणी आली मुक्त पेठा । करा लाटा व्यापार ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उिार घ्या रे उिार घ्या रे । अवघे
या रे जातीिे ॥ ॥ येथें पंत्क्तभेद नाहश । मोठें कांहश लहान ॥ २ ॥ तुका ह्मणे लाभ घ्यावा । मुद्दल भावा
जतन ॥ ३ ॥

४५०१. ग्रासोग्रासश भाव । तरी दे नह ि जेवी दे व ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ िरश स्मरण तें सार । नाहश दु री तें
अंतर ॥ ॥ भोचगतां तूं भावें । दे व जेऊं बैसे सवें ॥ २ ॥ तुज पावो दे वा । भावें अंतरशिी सेवा ॥ ३ ॥ गुंतला
सािनश । दे व नाहश चत्रभुवनश ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे हातश । न िचरतां गमाचवती ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ४५०२. काचमनीसी जैसा आवडे भ्रतार । इत्च्छत िकोर िंद्र जैसा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसी हे आवडी
चवठ्ठलािे पायश । लागचलया नाहश गभुवास ॥ ॥ दु ष्ट्काळें पीचडल्या आवडे भोजन । आचणक जीवन
तृााक्रांता ॥ २ ॥ कामातुर जैसा भय लज्जा सांडोचन । आवडे काचमनी सवुभावें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे तैसी राचहली
आवडी । पांडुरंग थडी पाववील ॥ ४ ॥

४५०३. ॐ तत्सचदचत सूत्रािें सार । कृपेिा सागर पांडुरंग ॥ १ ॥ हचरः ॐ सचहत उदत [“उदत अनुदत ।
प्रिुरीश्वरासचहत” हें “उदात्त अनुदात्त । प्रियस्वरासचहत” या अथी आहे असें चदसतें.] अनु दत । प्रिुरीश्वरासचहत पांडुरंग ॥ २ ॥
गोब्राह्मणचहता होऊचन चनराळे । वेदािें तें मूळ तुका ह्मणे ॥ ३ ॥

४५०४. सांचडयेला गभु उबगोचन माउली । नाहश सांभाचळली भूचम शु द्ध ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उष्ट्ण तान भूक
एवचढये आकांतश । ओसंगा लाचवती काय ह्मणू ॥ ॥ खांद्यावचर शूळ मरणाचिये वाटे । अनयाय ही मोठे केले
साि ॥ २ ॥ हातशिा चहरोचन घातला [दे . पोटासी.] पाठीसी । तुका ह्मणे ऐसी परी जाली ॥ ३ ॥

_____

ओांवया प्रारां भ [त. ११०० हा अंक आहे .] २३१ अभांग ३ [त. १०३ हा अंक आहे .] .

४५०५. पांडुरंगा करूं प्रथम नमना [दे . त. नमन.] । दु सरें िरणा संतांचिया ॥ १ ॥ [पां. त्याच्या] याच्या
कृपादानें कथेिा चवस्तारु [दे . त. चवस्तार.] । बाबाजीसद्गुरुदास तुका ॥ २ ॥ काय मािंी वाणी मानेल संतांसी ।
रंजवूं चित्तासी आपुचलया ॥ ३ ॥ या मनासी लागो हचरनामािा छं द । आवडी गोनवद गावयासी ॥ ४ ॥ सीण
जाला मज संसारसंभ्रमें [दे . संवसार॰.] । सीतळ या नामें जाली काया ॥ ५ ॥ या सुखा उपमा नाहश द्यावयासी ।
आलें आकारासी चनर्तवकार ॥ ६ ॥ चनत्य िांवे ते थें नामािा गजर । घोा जयजयकार आइकतां ॥ ७ ॥ तांतडी
ते काय हचरगुण गाय । आणीक उपाय दु ःखमूळ ॥ ८ ॥ मूळ नरकािें राज्य [दें . राज्यमंदमाते.] मदें माते । अंतरे
बहु त दे व दु री ॥ ९ ॥ दु री अंतरला नामननदकासी । जैसें गोंचिडासी क्षीर राहे ॥ १० ॥ हे वाट गोमटी
वैकुंठासी जातां । रामकृष्ट्णकथा नदडी ध्वजा ॥ ११ ॥ [दे . जाणतयांनश.] जाणते [पां. तयासी.] तयांनश सांचगतलें करा
। अंतरासी वारा आडू चनयां ॥ १२ ॥ यांसी आहे ठावें पचर अंि होती । चवायािी खंती वाटे जना ॥ १३ ॥ नाहश
त्या सुटलश द्रव्य लोभ माया । भस्म दं ड छाया तरुवरािी ॥ १४ ॥ चित्त ज्यािें पुत्रपत्नीबंिूवरी । [दे . सुटल. त.

सुटला.] सुटेल हा पचर कैसें जाणा ॥ १५ ॥ [दे . जाणत नेणत.] जाणते नेणते करा हचरकथा । तरल सवुथा भाक
मािंी ॥ १६ ॥ मािंी मज असे घडली प्रचित । नसेल पचतत ऐसा कोणी ॥ १७ ॥ कोणश तरी कांहश [पां. केलश

आिरणें.] केलें आिरण । मज या कीतुनेंचवण नाहश ॥ १८ ॥ नाहश भय भक्ता तराया पोटािें । दे वासी तयािें
करणें लागें ॥ १९ ॥ लागे पाठोवाटी पाहे पायांकडे । [दे . पां. पीतांबर.] पीतांबरें खडे वाट [दे . सांडी.] िंाडी ॥ २० ॥
नडकोचनयां [पां. ‘कां रे ’ यांबद्दल ‘काय’] कां रे राचहले हे लोक । हें चि कवतुक वाटे मज ॥ २१ ॥ जयानें ताचरले
पाााण सागरश । तो ध्या रे अंतरश स्वामी मािंा ॥ २२ ॥ माचिंया जीवािी केली सोडवण । ऐसा नारायण
कृपाळु हा ॥ २३ ॥ हा चि मािंा नेम हा चि मािंा िमु । चनत्य वािे नाम चवठोबािें ॥ २४ ॥ िेतवला अत्ग्न
तापत्रयज्वाळ [पां. जाळ.] । तो करी शीतळ रामनाम [त. पां. रामनामें.] ॥ २५ ॥ मना िीर करश दृढ चित्तश िरश ।
तारील श्रीहचर मायबाप ॥ २६ ॥ बाप हा कृपाळु भक्तां भाचवकांसी । घरश होय दासी कामारी त्या ॥ २७ ॥
त्यािा भार माथां िालवी आपुला । चजहश त्या चदिला सवु भाव ॥ २८ ॥ भावेंचवण [दे ‘जाणा नाहश’ नाहश.] जाणा
नाहश त्यािी प्रात्प्त । पुराणें बोलती ऐसी मात ॥ २९ ॥ मात त्यािी [पां. सदा आवडे जयासी.] जया आवडे जीवासी ।
तया गभुवासश नाहश येणें ॥ ३० ॥ [पां. यावे चवष्ट्णुदासी तरीि गभुवासश ।] यावें गभुवासश तरी ि चवष्ट्णुदासश । उद्धार

विषयानु क्रम
लोकांसी पूज्य होती ॥ ३१ ॥ होती [दे . आवडत.] आवडते जीवािे ताइत । त्यां घडी अच्युत न चवसंभे [पां. चवसबें.]
॥ ३२ ॥ भेदाभेद नाहश निता दु ःख कांहश । वैकुंठ त्या ठायश सदा वसे ॥ ३३ ॥ वसे ते थें दे व सदा सवुकाळ ।
कचरती चनमुळ नामघोा ॥ ३४ ॥ संपदा तयांिी न सरे कल्पांतश । मे ळचवला भक्ती दे वलाभ ॥ ३५ ॥ लाभ तयां
जाला संसारा येऊनी । भगवंत ऋणी भक्ती केला ॥ ३६ ॥ लागलें से चपसें काय मूढजनां । [पां. कां रे .] काय
नारायणा चवसरलश ॥ ३७ ॥ चवसरलश तयां थोर जाली हाणी । [पां. पितील.] पिचवल्या खाणी िौऱ्यासीच्या [दे .
िौऱ्यासी.] ॥ ३८ ॥ चशकचवलें तरी नाहश कोणा लाज । लागलीसे भाज िन गोड ॥ ३९ ॥ गोड एक आहे अचवट
गोनवद । आणीक [पां. ते.] तो छं द नाचसवंत ॥ ४० ॥ तळमळ त्यािी कांहश तरी करा । कां रे चनदसुरा बुडावया ॥
४१ ॥ या जनासी भय यमािें [दे . ‘कां’ नाहश.] कां नाहश । [पां. सांचडयेले चतही एक राज्य.] सांचडयेलश चतहश एकराज्यें ॥
४२ ॥ जेणें अत्ग्नमाजी घातलासे पाव । नेणता तो राव जनक होता ॥ ४३ ॥ तान भूक चजहश साचहले आघात ।
तया पाय हात काय नाहश ॥ ४४ ॥ नाहश ऐसा चतहश केला संवसार । दु ःखािे डोंगर तोडावया ॥ ४५ ॥ याि
जनमें घडे दे वािें भजन । आणीक हें ज्ञान नाहश कोठें ॥ ४६ ॥ कोठें [पां. नाहश कोठें पुढें.] पुढें नाहश घ्यावया चवसांवा
। चफरोचन या गांवा आल्याचवण ॥ ४७ ॥ चवनचवतां चदवस बहु त लागती । ह्मणउचन चित्तश दे व िरा ॥ ४८ ॥ िरा
पाय तुह्मी संतांिे जीवासी [पां. जीवेसी.] । चवयोग तयांसी दे वा नाहश ॥ ४९ ॥ नाहश िाड दे वा आणीक सुखािी ।
आवडी [पां. तयािी तैसी तथा.] नामािी त्याच्या तया ॥ ५० ॥ त्यािी ि उत्च्छष्ट बोलतों उत्तरें । सांचगतलें खरें
व्यासाचदकश ॥ ५१ ॥ व्यासें सांचगतलें भत्क्त हें [दे . त. हे चविार] चि सार । [पां. तरावया पार भवनसिु ।] भवनसिु पार
तरावया ॥ ५२ ॥ तरावया जना केलें भागवत । गोवळ गोपी भक्त माता चपता ॥ ५३ ॥ तारुचनयां [पां. पुढें.] खरे
नेली [पां. एक सरे .] एक्यासरें । चनचमत्तें उत्तरें ऋाीचिया [दे . रुचसया.] ॥ ५४ ॥ यासी वमु ठावें भक्तां [पां. तारांचवया.]

तरावया । जननी बाळ माया [दे . त. राख.] राखे तानहें ॥ ५५ ॥ तानहे लें भुकेलें ह्मणे वेळोवेळां । न मगतां [पां. कळ.]
लळा जाणोचनयां ॥ ५६ ॥ जाणोचनयां [पां. देठ वमु.] वमु दे ठ लाचवयेला । द्रौपदीच्या बोलासवें िांवे ॥ ५७ ॥ [िांवे

सवें तानही िेनु जैसी वत्सा ।] िांवे [दे . पां. सवुता.] सरवता िेनु जैसी वत्सा । भक्तालागश तैसा नारायण ॥ ५८ ॥ नारायण
[दे . व्होवा. पां. व्हावा हे हांव.] व्हावा हांव ज्याच्या जीवा । िनय त्याच्या दै वा पार नाहश ॥ ५९ ॥ पार नाहश सुखा तें
चदलें तयासी । अखंड वािेसी [पां. रामराम.] रामनाम ॥ ६० ॥ [पां. रामराम.] रामनाम दोनी उत्तम अक्षरें । [पां.

भवानीशंकर उपदे शी.] भवानीशंकरें उपदे चशलश ॥ ६१ ॥ उपदे श करी चवश्वनाथ कानश । वाराणसी प्राणी मध्यें मरे ॥
६२ ॥ मरणािे अंतश राम ह्मणे जरी । न लगे यमपुरी [त. पां. जाणें.] जावें तया ॥ ६३ ॥ [पां. तयासी तो ठाव केलासे वैकुंठश
।] तयासी उत्तम [दे . ठाव वैकुंठश.] वास वयकुंठश । वसे नाम चित्तश [पां. कंठश] सवुकाळ ॥ ६४ ॥ सवुकाळ वसे
वैष्ट्णवांच्या घरश । नसे क्षणभरी त्स्थर [दे . त. चथर] कोठें ॥ ६५ ॥ कोठें नका पाहों करा हचरकथा । ते थें अवचिता
सांपडे ल ॥ ६६ ॥ सांपडे हा दे व भाचवकांिे हातश । शाहाणे मरती तरी नाहश ॥ ६७ ॥ नाहश [पां. भोळी.] भलें भक्ती
केचलयावांिचू न । अहंता पाचपणी नागवण ॥ ६८ ॥ [त. नागवेल.] नागवलों ह्मणे दे व मी आपणा । लाभ चदला
जना [पां. ठकला.] ठकलों तो ॥ ६९ ॥ तो चि दे व येर नव्हे ऐसें कांहश । जनादु न ठायश िहू ं खाणी ॥ ७० ॥ खाणी
भरूचनयां राचहलासे आंत । बोलावया मात ठाव नाहश ॥ ७१ ॥ ठाव नाहश चरता कोणी दे वाचवण । ऐसी ते सज्जन
संतवाणी ॥ ७२ ॥ वाणी बोलू चनयां गेलश [पां. एक गेले पुढें.] एक पुढें । तयासी वांकुडें जातां [दे . त. ठक.] ठके ॥ ७३
॥ [पां. ठकला] ठका नाहश अथु ठाउका वेदांिा । होऊचन भेदािा दास ठे ला ॥ ७४ ॥ दास ठे ला पोट [त. पाठ.] अथु
दं भासाटश । ह्मणउचन तुटी दे वासवें ॥ ७५ ॥ सवें दे व चिजातीही दु राचवला । आचणकांिा आला कोण पाड ॥
७६ ॥ पाड करूचनयां [पां. नागवले .] नागचवलश फार । पंचडत वेव्हार खळवादी ॥ ७७ ॥ वादका ननदका दे वािें [दे .

दरुशन. त. दरुाण.] दशुन । नव्हे जाला पूणु [त. ाड्कमीं.] ाडकमी ॥ ७८ ॥ ाडकमीं हीन रामनाम कंठश । तयासवें
भेटी [पां. सत्य.] सवें दे वा ॥ ७९ ॥ दे वासी [दे . आवड.] आवडे भाचवक जो भोळा । शु द्ध त्या िांडाळा करुचन मानी ॥
८० ॥ [दे . माचनयेल्या.] माचनयेला नाहश चवश्वास [पां. उिार.] या बोला । नाम घेतां मला [दे . युक्त] युत्क्त थोडी ॥ ८१
॥ [दे . युक्त] युत्क्त थोडी मज दु बुळािी वािा । प्रताप नामािा बोलावया ॥ ८२ ॥ बोलतां पांगल्या श्रुचत नेचत
नेचत । खुंटचलया युत्क्त पुढें त्यांच्या [पां. त्यांिी.] ॥ ८३ ॥ [पां. त्यािा पार पुढें न कळे ॰.] पुढें पार त्यािा न कळे चि

विषयानु क्रम
जातां । पाउलें दे खतां ब्रह्माचदकां ॥ ८४ ॥ काय [पां. भक्तचपसें.] भक्तीचपसें लागलें दे वासी । इच्छा ज्यािी जैसी
तैसा होय ॥ ८५ ॥ होय हा सगुण चनगुण
ु आवडी । भत्क्तचप्रय गोडी फेडावया ॥ ८६ ॥ [पां. मायबापासी बाळ बोले लाडें

।] या बापासी बाळ बोले लाडें कोडें । करुचन वांकुडें मुख तैसें ॥ ८७ ॥ तैसें यािकािें समािान दाता । होय हा
राखता [पां. ‘सत्तवकाळश’ याबद्दल ‘सवुकाळश’ असे नवीन केलें आहे , ती िूक आहे .] सत्तवकाळश ॥ ८८ ॥ [पां. ‘सत्तवकाळश’ याबद्दल

‘सवुकाळश’ असे नवीन केलें आहे, ती िूक आहे .] सत्तवकाळश कामा न येती आयुिें । [पां. ‘बळ’ याबद्दल ‘सोइरी’.] बळ हा संबि
ं
सैनयलोक ॥ ८९ ॥ सैनयलोक तया दाखवी प्रताप । लोटला हा कोप कोपावरी ॥ ९० ॥ कोपा मरण नाहश शांत
होय त्यासी । प्रमाण भल्यासी [पां. सत्तवगुण.] सत्तवगुणश ॥ ९१ ॥ [दे . सत्तवरजतमा.] सत्तवरजतम आपण नासती ।
कचरतां हे [पां. या.] भत्क्त चवठोबािी ॥ ९२ ॥ चित्त रंगचलया िैतनय चि होय । ते थें उणें काय चनजसुखा ॥ ९३ ॥
सुखािा सागरु आहे चवटे वरी । कृपादान करी तो चि एक ॥ ९४ ॥ एक चित्त िरूं चवठोबािे पायश । ते थें उणें
कांहश एक आह्मां ॥ ९५ ॥ आह्मांसी चवश्वास याचिया [पां. त्याचिया.] नामािा । ह्मणउचन वािा घोा करूं ॥ ९६ ॥
करूं हचरकथा सुखािी समाचि । आचणकािी बुचद्ध दु ष्ट [दे . नास.] नासे ॥ ९७ ॥ नासे संवसार लोकमोहो माया ।
शरण [पां. जातां या॰.] जा रे तया चवठोबासी ॥ ९८ ॥ चसकचवलें मज मूढा संतजनश । दृढ या विनश राचहलोंसें ॥
९९ ॥ राचहलोंसें दृढ चवठोबािे पायश । तुका ह्मणे कांहश न लगे आतां ॥ १०० ॥

४५०६. गाईन ओंचवया पंढचरिा दे व । आमुिा तो जीव [पां. भाव.] पांडुरंग ॥ १ ॥ रंगलें हें चित्त मािंें
तया पायश । [पां. ह्मणोचनयां.] ह्मणउचन घेईं हा चि लाहो ॥ २ ॥ लाहो करीन मी हा चि संवसारश । राम कृष्ट्ण हचर
नारायण ॥ ३ ॥ नारायण नाम घाचलतां तुकासी । न येती या रासी तपतीथें ॥ ४ ॥ तीथें [पां. माथां रज.] रज माथां
वंचदती संतांिे । जे गाती हचरिे गुणवाद ॥ ५ ॥ गुणवाद ज्यािे गातां पूज्य जाले । बचडवार [त. बचडभार.] बोले
कोण त्यांिा ॥ ६ ॥ त्यािा नाहश [त. अंत.] पार कळला वेदांसी । आणीक ही ऋचा चविाचरतां ॥ ७ ॥ चविाचरतां
तैसा होय त्यांच्या भावें । चनजसुख [पां. चनजरूप.] ठावें नाहश कोणा ॥ ८ ॥ कोणा कवतुक न कळे हे माव ।
चनजचलया जीव [दे . चजवें.] करी िंदा ॥ ९ ॥ करुचन कवतुक खेळे हा चि लीळा । व्यापूचन वेगळा [दे . त. पाहातुसे.]

पाहातसे ॥ १० ॥ सेवटश आपण एकला [पां. वेगळा.] चि खरा । सोंग हा पसारा नट केला ॥ ११ ॥ [पां. लाचवयेला.]

लाचवयेलें िाळा मीपणें हें जन । भोग [पां. तथाकुना.] तथा कोण भोगचवशी ॥ १२ ॥ चवायश गुंतलश चवसरलश तुज ।
कनया पुत्र भाज [दे . िनलोभा.] िनलोभें ॥ १३ ॥ लोभें चगळी फांसा आचमााच्या [दे . त. आचवमाच्या. पां. आचवशाच्या.]

आशा । [दे . पडोचन. त. पडोचनयां.] सांपडोचन मासा तळमळी ॥ १४ ॥ तळमळ [पां. त्यािी.] यािी [पां. तरीि शभेल ।] तरी
शम होईल । जरी हा चवठ्ठल आठचवती ॥ १५ ॥ [दे . आठव. पां. अठवे हा दे व.] आठवे हा तरी संतांच्या सांगातें [पां.
सांगात.] । नकवा हें संचित [दे . जनमांतरें.] जनमांतर ॥ १६ ॥ जनमांतरें तीन भोचगतां कळती । केलें तें पावती [पां.

करी.] कचरतां पुढें ॥ १७ ॥ पुढें जाणोचनयां करावें संचित । पुजावे अतीत दे व चिज ॥ १८ ॥ जनम तुटे ऐसें नव्हे
तुह्मां जना । पुचढल्या पावना िमु करा ॥ १९ ॥ करा जप तप अनु ष्ठान याग । संतश [पां. हे मारग स्थाचपयेले.] हा
मारग स्थाचपयेला ॥ २० ॥ लाचवयेलश कमें शुद्ध आिरणें । कोणा [पां. कोण्यायेक्या जनमें केलें पावो.] एका तेणें काळें
पावे ॥ २१ ॥ [पां. पावेल.] पावला सत्वर चनष्ट्काम उदार । नजचकली अपार वासना हे ॥ २२ ॥ वासनेिें मूळ
छे चदल्या वांिन
ू । [दे . तरलें सें.] तरलोंसें कोणी न ह्मणावें ॥ २३ ॥ न ह्मणावें जाला पंचडत वािक । [दे . करूं. पां.

करुचन.] करो मंत्रघोा अक्षरांिा ॥ २४ ॥ िाळचवलश एकें ते चि आवडीनें । लोक दं भमानें दे हसुखें ॥ २५ ॥ सुख
तरी [पां. ‘ि’ नाहश.] ि घडे भजनािें सार । वािे चनरंतर रामनाम ॥ २६ ॥ राम हा उच्चार तरी ि बैसे वािे । अनंता
जनमािें [पां. होय पुण्य.] पुण्य होय ॥ २७ ॥ पुण्य ऐसें [पां. कोण.] काय रामनामापुढें । काय ते बापुडे यागयज्ञ ॥ २८
॥ यागयज्ञ तप संसार दायकें । न तुटती एके नामेंचवण ॥ २९ ॥ नामेंचवण भवनसिु पावे पार । [पां. ऐसा हा.] अइसा
चविार नाहश दु जा ॥ ३० ॥ जाणती हे भक्तराज महामुचन । नाम सुखिणी अमृतािी ॥ ३१ ॥ अमृतािें सार
चनजतत्तव बीज । गुह्ािें तें गुज रामनाम ॥ ३२ ॥ नामें असंख्यात ताचरले अपार । पुराणश हें सार प्रचसद्ध हे ॥
३३ ॥ हें चि सुख आह्मी घेऊं सवुकाळ [दे . सदाकाळ.] । करूचन चनमुळ हचरकथा ॥ ३४ ॥ कथाकाळश लागे

विषयानु क्रम
सकळा समाचि । तात्काळ हे बुचद्ध दु ष्ट नासे ॥ ३५ ॥ नासे लोभ मोहो आशा तृष्ट्णा माया । गातां गुण तया
चवठोबािे ॥ ३६ ॥ चवठोबािे गुण मज आवडती । आणीक हे चित्तश न लगे कांहश ॥ ३७ ॥ कांहश कोणी नका
सांगों हे [पां. हा.] उपाव । [दे . त. मािंा.] माझ्या मनश भाव नाहश दु जा ॥ ३८ ॥ जाणोचनयां आह्मी चदला जीवभाव ।
दृढ यािे [दे . पाये.] पाव िचरयेले ॥ ३९ ॥ िचरयेले आतां न सोडश जीवेंसी । केला [पां. केला हा सेवेसी चनरिार.] ये ि
चवशश चनरिार ॥ ४० ॥ चनरिार [पां. आह्मी.] आतां राचहलों ये नेटश । संवसारतुटी करूचनयां ॥ ४१ ॥ येणें
अंगीकार केला पाडु रंगें । रंगचवलों [दे . रंगचवला.] रंगें आपुचलया ॥ ४२ ॥ आपुली पाखर घालु चनयां वचर ।
आह्मांसी तो कचर यत्न दे व ॥ ४३ ॥ दे व राखे तया आचणकांिें काय । कचरतां उपाय िाले ते थें ॥ ४४ ॥ ते थें
नाहश चरघ कचळकाळासी [पां. येतां.] जातां । दास ह्मणचवतां चवठोबािे ॥ ४५ ॥ चवठोबािे आह्मी लाचडके नडगर ।
कांपती असुर काळ िाकें ॥ ४६ ॥ िाक चतहश लोकश जयािा दरारा । स्मरण हें करा त्यािें तुह्मी ॥ ४७ ॥ तुह्मी
चनदसुर [पां. चनदसुरे.] नका राहू ं कोणी । [पां. िुकवा जािणी गभुवास ।.] िुकावया खाणी गभुवास ॥ ४८ ॥ गभुवासदु ःख
[पां. गभुवासश.] यमािें दं डण [दे . दं डणें.] । थोर होय शीण येतां जातां ॥ ४९ ॥ तान भूक पीडा जीतां ते आघात ।
मे ल्या यमदूत जाि कचरती ॥ ५० ॥ [दे . जाि कचरती हे ह्मणसी कोणा । ॰.] जाि कचरती हें कोणा आहे ठावें । नरकश
कौरवें बुडी चदली ॥ ५१ ॥ बुडी चदली कुंभपाकश दु योिनें । दाचवना लाजेनें मुख िमा ॥ ५२ ॥ िमु हा कृपाळू
आलासे जवळी । बैसला पाताळश वचर नये ॥ ५३ ॥ न ये वचर कांहश कचरतां उपाव । भोगचवतो दे व [दे . त्यािें. पां.

तो चि.] ज्यािें त्यासी ॥ ५४ ॥ त्यांसी अचभमान गवु या दे हािा । नुच्चाचरती वािा नारायण ॥ ५५ ॥ नारायण
चवसरलश [पां. जीवी चवसरे संसारश.] संवसारश । [दे . तया.] तयांसी अघोरश वास सत्य ॥ ५६ ॥ सत्य मानूचनयां संतांच्या
विना । जा रे नारायणा शरण तुह्मी ॥ ५७ ॥ तुह्मी नका मानूं कोणी [पां. कोणािा चवश्वास.] चवसवास । पुत्र पत्नी
आस िन चवत्त ॥ ५८ ॥ िन चवत्त लोभ माया मोहपाश । मांचडयले [दे . त. फासे.] फांसे यमदू तश ॥ ५९ ॥ दू तश
याच्या मुखा केलें स कुडण । वािे नारायण येऊं नेदी ॥ ६० ॥ नेदी शु द्धबुचद्ध आतळों चित्तासी । नाना [दे . पां.

कमु.] कमें त्यासी दु रावती ॥ ६१ ॥ दु राचवलश [पां. एक.] एकें जाणतश ि फार । ननदा अहंकार वादभेद ॥ ६२ ॥
वाद भेद ननदा हे फंद [दे . त. काळािें] काळािे । गोचवतील वािे चरकाचमकें [पां. चरकाचमक.] ॥ ६३ ॥ चरकाचमक दे वा
होय [पां. नाहे .] नव्हे मना । निते चिये [पां. नितेचिया घाण्या जुंचपयेलें ।.] घाणा जुंचपजेसी ॥ ६४ ॥ सेवटश हे गळा
लावुचनयां दोरी । सांभाळ ये [दे . त. पां. करी.] करश वासनेिा ॥ ६५ ॥ वासनेिा संग होय अंतकाळश । तरी
तपोबळी जनम िरी ॥ ६६ ॥ िरूचनयां दे व राहतील चित्तश । आिशचिया गती आठवाया [त. आठवाव्या. पां. अठचवतां.]
॥ ६७ ॥ आठवावा दे व मरणािे काळश । ह्मणउचन बळी जीव चदले [पां. चदल्हा.] ॥ ६८ ॥ चदले टाकूचनयां भोग
ऋाेश्वरश । खाती वनांतरश कंदमूळें ॥ ६९ ॥ मुळें सुखाचिया दे व अंतरला । अल्पासाटश नेला [पां. गेला.]

अिोगती ॥ ७० ॥ गचत हे उत्तम व्हावया उपाव । आहे िरा पाव चवठोबािे ॥ ७१ ॥ चवठोबािे पायश राचहचलया
भावें । न लगे कोठें जावें वनांतर ॥ ७२ ॥ तरती दु बळश चवठोबाच्या नांवें । संचित ज्या सवें नाहश शु द्ध ॥ ७३ ॥
शु द्ध [दे तरी यािे. पां. तरायािें.] तरे यािें काय तें नवल । ह्मणतां चवठ्ठल वेळोवेळां ॥ ७४ ॥ वेळा [पां. वेळकाळ नाहश

चवठोबािे हातश ।] कांहश नाहश कवणािे हातश । न कळे हे [त. या.] गचत भचवष्ट्यािी ॥ ७५ ॥ भचवष्ट्य न सुटे
भोचगल्यावांिचू न । संचित जाणोचन शु द्ध करा ॥ ७६ ॥ करावे सायास आपुल्या चहतािे । येथें आचलयािे [पां.

नरपण.] मनु ष्ट्यपण ॥ ७७ ॥ मनुष्ट्यपण [पां. नरपणें.] तरी [पां. सािे] सािी नारायण । नाहश तरी हीन पशु हूनी ॥ ७८ ॥
पशु पाप पुण्य काय ते [त. तश. पां. हे .] जाणती । मनु ष्ट्या या गचत ठाउचकया ॥ ७९ ॥ ठाउकें हें [पां. आहे .] असे पाप
पुण्य लोका । दे खती [पां. दे खचतल एका॰.] ते एकां भोचगचतया ॥ ८० ॥ भोगतील एक दु ःख संवसारश [पां. संसारश.] ।
काय सांगों परी वेगळाल्या ॥ ८१ ॥ ल्यावें खावें बरें असावें सदै व । हे चि करी हांव संवसारश [पां. संसारािी.] ॥ ८२
॥ संवसारें [पां. संसारे.] जन चगचळले सकळ [त. सगळे .] । भोगचवतो [पां. भोगतील.] फळ [त. पां. फळे .] गभुवासा ॥ ८३ ॥
वासनेिें मूळ छे चदल्यावांिून । [पां. नव्हे चि खंडण.] नव्हे या खंडण गभुवासा ॥ ८४ ॥ सायास केचलयावांिचु न तें [पां.
नाहश.] कांहश । भोगावरी [पां. काई.] पाहश घालूं नये ॥ ८५ ॥ नये बळें िड घालूं कांयावचर । जाये जीवें िरी सपु
हातश ॥ ८६ ॥ हातश [पां. चहत आहे .] आहे चहत करील तयासी । ह्मणउचन ऋाश सांचगतलें ॥ ८७ ॥ [पां. सांचगतलें .]

विषयानु क्रम
सांगती या लोकां फचजत करूचन । आपण जे कोणी [त. तरलें जें.] तरले ते ॥ ८८ ॥ ते णें [पां. जेणें.] वाळवंटश
उभाचरले कर । कृपेिा सागर पांडुरंग ॥ ८९ ॥ गंगािरणश करी पातकांिी िुनी । पाउलें तश मनश निचतचलया ॥
९० ॥ नितनें जयाच्या [त. तरले . पां. तरती.] ताचरले पाााण । [पां. उद्धचरले .] उद्धरी िरण लावूचनयां ॥ ९१ ॥
लावूचनयां टाळी नलगे बैसावें । प्रेमसुख घ्यावें संतसंगें ॥ ९२ ॥ संतसंगें कथा करावें कीतुन । सुखािें सािन
[पां. रामनाम.] रामराम ॥ ९३ ॥ [पां. मग दे व कोठें .] मग कोठें दे व जाऊं [पां. “न” नाहश.] न सके दु री । बैसोचन भीतरी
राहे कंठश ॥ ९४ ॥ राहे व्यापुचनयां सकळ शरीर । आपुला चवसर पडों नेदी ॥ ९५ ॥ नेदी दु ःख दे खों आपुचलया
दासा । वारी गभुवासा यमदूता ॥ ९६ ॥ तान भूक त्यासी वाहों नेदी निता । दु नित हे घेतां नाम होती ॥ ९७ ॥
होती जीव त्यांिे सकळ ही जंत । पचर ते अंचकत संचितािे [त. संचितािें.] ॥ ९८ ॥ िेवले जे कोणी दे हअचभमानें ।
त्यांसी नारायणें कृपा केली ॥ ९९ ॥ कृपाळू हा दे व अनाथा कोंवसा । आह्मी त्याच्या आशा लागलोंसों ॥ १००
॥ लाचवयेले [पां. आशे.] कासे येणें पांडुरंगें । तुका ह्मणे संगें संतांचिया ॥ १०१ ॥

४५०७. चविार कचरती बैसोचन गौळणी । ज्या कृष्ट्णकाचमनी कामातुरा ॥ १ ॥ एकांत एकल्या [पां.

एकाच्या सुखाच्या.] एका ि सुखाच्या । आवडती त्यांच्या गोष्टी त्यांला ॥ २ ॥ तकुचवतर्तकणी दु राचवल्या दु री । मौन
त्या [त. मौनयें त्यापचर िोरी.] पचरिारी आरंचभलें ॥ ३ ॥ कुशळा कचवत्या कचथत्या लोचभका । त्या ही येथें नका
आह्मांपाशश ॥ ४ ॥ बोलक्या वािाळा कृष्ट्णरता नाहश । [पां. त्या िोरोचनयां.] यां िोरोचन तशहश खेट केली ॥ ५ ॥
भेऊचनयां जना एकी सवा जाल्या । वाती चविंचवल्या दाटोबळें ॥ ६ ॥ कृष्ट्णसुख नाहश कळलें मानसश । ननचदती
त्या त्यासी कृष्ट्णरता ॥ ७ ॥ तो नये जवळी दे खोचन कोल्हाळ । ह्मणउचन समे ळ मे ळचवला ॥ ८ ॥ अंतरश
कोमळा बाहे री चनमुळा । तल्लीन त्या बाळा कृष्ट्णध्यानश ॥ ९ ॥ हचररूपश दृचष्ट कानश त्या ि गोष्टी । आळं चगती
कंठश एका एकी ॥ १० ॥ न साहे चवयोग कचरती रोदना । भ्रचमष्ट भावना दे हाचिया ॥ ११ ॥ चवसरल्या मागें गृह
सुत पती । अवस्था याचिती गोनवदािी ॥ १२ ॥ अवस्था लागोचन चनवळ चि ठे ल्या । एका एकी जाल्या
कृष्ट्णरूपी [पां. कृष्ट्णरूप.] ॥ १३ ॥ कृष्ट्णा [पां. कृष्ट्ण.] ह्मणोचनयां दे ती आनलगन । चवरहताप ते णें चनवारे ना ॥ १४ ॥
ताप कोण वारी गोनवदावांिूचन । साि तो नयनश न दे खतां ॥ १५ ॥ न दे खतां त्यांिा प्राण चरघों पाहे । आचज
कामास ये उचसर केलां [पां. जाला.] ॥ १६ ॥ चरत्या ज्ञानगोष्टी तयां नावडती । आनळगण प्रीती कृष्ट्णाचिया ॥ १७
॥ मागें कांहश आह्मी िुकलों [त. यािी.] त्यािी सेवा । असेल या दे वा राग आला ॥ १८ ॥ आठचवती मागें
पापपुण्यदोा । पचरहार एकीस एक दे ती ॥ १९ ॥ अनु तापें जाल्या संतप्त त्या बाळा । [पां. टाचकती वेल्हाळा.]

टाकुचन चवव्हळा िरणी अंग ॥ २० ॥ जाणोचन िचरत्र जवळी ि होता । आली त्या अनंता कृपा मग ॥ २१ ॥
होउनी प्रगट दाखचवलें रूप । तापत्रय ताप चनवचवले ॥ २२ ॥ चनवाले या [पां. ‘या’ नाहश.] दे खोचन कृष्ट्णािें श्रीमुख
। शोक मोह दु ःख दु रावला ॥ २३ ॥ साि भाव त्यांिा आणुचनयां मना । आळं चगतो राणा वैकुंठशिा ॥ २४ ॥
हचरअंगसंगें हचररूप जाल्या । बोलों चवसरल्या तया सुखा ॥ २५ ॥ व्यचभिारभावें भोचगलें अनंता । वतोचन
असतां घरािारी ॥ २६ ॥ सकळा िोरोचन हचर जयां चित्तश । िनय त्या नांदती तयामध्यें ॥ २७ ॥ उणें पुरें त्यांिें
पडों नेंदी कांहश । [पां. सखे.] राखे संवां ठायश दे व तयां ॥ २८ ॥ न कळे लाघव ब्रह्माचदकां भाव । भत्क्तभावें दे व
केला तैसा ॥ २९ ॥ तुका ह्मणे त्यांिा िनय व्यचभिार । साचिलें अपार चनजसुख ॥ ३० ॥

बाळक्रीडा प्रारां भ अभांग—१००.

४५०८. दे वा आचददे वा [त. जनत्रयजीवा. दे . जगत्रया जीवा.] जगत्रयजीवा । पचरयेसश केशबा चवनंती मािंी ॥
१ ॥ मािंी वाणी तुिंे वणी गुण नाम । ऐसें [दे . ऐसी.] दे ईं प्रेम कांहश कळा ॥ २ ॥ कळा तुजपाशश आमुिें जीवन ।
उचित करून दे ईं आह्मां ॥ ३ ॥ आह्मां शरणागतां तुिंा चि आिार । तूं तंव सागर कृपानसिु ॥ ४ ॥ नसिु
पायवाट होय तुझ्या नामें । [पां. जळतील कमें दु स्तर ते.] जाळश महाकमें दु स्तरें तश ॥ ५ ॥ [पां. ते फळ उत्तम. त. तश फळें

विषयानु क्रम
उत्तम.] तश फळें उत्तमें तुिंा चनजध्यास । नाहश गभुवास सेचवचलया ॥ ६ ॥ सेनवचलया राम कृष्ट्ण नारायण । नाहश
त्या बंिन संसारािें ॥ ७ ॥ संसार तें काय तृणवतमय । अत्ग्न त्यांसी खाय क्षणमात्रें ॥ ८ ॥ क्षणमात्रें जाळी
दोाांचिया रासी । ननद्य उत्तमासी वंद्य करी ॥ ९ ॥ करश चब्रदें [पां. ब्रीद साि आपुलें.] साि आपलश आपण ।
पचततपावन चदनानाथ ॥ १० ॥ नाथ अनाथािा [त. गोचपकांिा पचत.] पचत गोचपकांिा । पुरवी चित्तशिा मनोरथ ॥
११ ॥ चित्तश जें िरावें तुका ह्मणे दासश । पुरचवता होसी मनोरथ ॥ १२ ॥

४५०९. मनोरथ जैसे गोकुळशच्या जना । पुरवावी वासना तयापरी ॥ १ ॥ चरण फेडावया अवतार केला
। अचवनाश आला आकारासी ॥ २ ॥ सीण जाला वसुदेवदे वकीस । विी [त. पां. बाळ.] बाळें कंस दु रािारी ॥ ३ ॥
दु रािाचरयासी नाहश भूतदया । आप पर तया पाप पुण्य ॥ ४ ॥ पुण्यकाळ त्यािा राचहलासे उभा । दे वकीच्या
गभा दे व आले ॥ ५ ॥ गभासी तयांच्या आला नारायण । [पां. तुटलश बंिनें.] तुटलें बंिन आपेंआप ॥ ६ ॥ आपेंआप
बेड्या तुटल्या शृख
ं ळा [दे . त. शंकळा.] । बंदाच्या आगळा [पां. आगुळा चकल्येकोंडे .] चकचलया कोंडे ॥ ७ ॥ कोंडमार
केला होता बहु [त. बहु त चदवस.] चदस । सोडवी चनचमष्ट्य नलगतां ॥ ८ ॥ न कळे तो [पां. तया.] त्यासी सांचगतला
भाव । आपणासी ठाव नंदाघरश ॥ ९ ॥ नंदाघरश जातां येतां वसुदेवा । नाहश जाला गोवा सवें दे व ॥ १० ॥ सवें
दे व तया आड नये कांहश । तुका ह्मणे नाहश भय निता ॥ ११ ॥

४५१०. निता ते पळाली गोकुळाबाहे री । प्रवेश भीतरी केला दे वें ॥ १ ॥ दे व आला घरा नंदाचिया
गांवा । िनय त्याच्या दै वा दै व आलें ॥ २ ॥ आलें अचवनाश िरूचन आकार । दै त्यािा संहार करावया ॥ ३ ॥
करावया भक्तजनािें पालण । आले रामकृष्ट्ण गोकुळासी ॥ ४ ॥ गोकुळश आनंद प्रगटलें सुख । चनभुर हे [पां.

ते.] लोक घरोघरश ॥ ५ ॥ घरोघरश जाला [दे . लक्ष्मीिा.] लक्षुमीिा वास । दै नयदाचरद्रास [दे . ॰दाचळद्रास. पां. ॰

दाचरद्र्यास.] त्रास आला ॥ ६ ॥ आला नारायण तयांच्या अंतरा । दया क्षमा नरा नारीलोकां ॥ ७ ॥ लोकां
गोकुळशच्या जालें ब्रह्मज्ञान । केचलयावांिन
ू [त. जपतप.] जपतपें ॥ ८ ॥ [त. जपतप.] जपतपें काय करावश सािनें
। जंव [पां. जे त्या.] नारायणें कृपा केली ॥ ९ ॥ केलश नारायणें आपुलश अंचकत । तो चि त्यांिें चहत सवु जाणे ॥
१० ॥ सवु जाणे एक चवष्ट्णु साि खरा । आणीक दु सरा नाहशनाहश ॥ ११ ॥ नाहश भक्ता दु जें चतहश चत्रभुवनश ।
एका िक्रपाणीवांिचू नयां ॥ १२ ॥ याच्या [पां. त्याच्या.] सुखसंगें घेती गभुवास । तुका ह्मणे आस त्यजूचनयां ॥ १३
॥

४५११. [पां. त्यांच्या.] यांच्या पूवुपुण्या कोण ले खा करी । नजहश तो मुरारी खेळचवला ॥ १ ॥ खेळनवला
नजहश अंतबाह्सुखें । मे ळवूचन मुखें िुब
ं न चदलें . ॥ २ ॥ चदलें [पां. सुख त्यांसी.] त्यांसी सुख अंतरीिें दे वें । नजहश
एका भावें जाचणतला ॥ ३ ॥ जाचणतला चतहश कामातुर [पां. कामातुरा.] नारी । कृष्ट्णभोगावरी चित्त ज्यांिें ॥ ४ ॥
ज्यांिें कृष्ट्णश तन मन जालें रत । गृह [दे . त. पां. ग्रह.] पचत सुत चवसरल्या ॥ ५ ॥ चवा तयां जालें िन मान जन ।
वसचवती वन [त. एकांत.] एकांतश त्या ॥ ६ ॥ एकांतश त्या जाती हरीसी घेउचन । भोगइच्छािणी फेडावया ॥ ७ ॥
वयाच्या संपन्ना तैसा त्यांकारणें । अंतरशिा दे णें इच्छाभोग ॥ ८ ॥ भोग त्याग [दोनही नाहश.] नाहश दोनही
जयापासश । तुका ह्मणे जैसी स्पचटकचशळा ॥ ९ ॥

४५१२. चशळा स्फचटकािी न पालटे भेदें [पां. भेद.] । दाउचनयां छं दे [पां. छं द.] जैसी तैसी ॥ १ ॥ जैसा
केला तैसा होय क्षणक्षणा । फेडावी वासना भत्क्तभावें ॥ २ ॥ फेडावया आला अवचघयांिी िणी । गोपाळ
गौळणी मायबापा ॥ ३ ॥ मायबापा सोडचवलें बंदीहु चन । िाणूर मदुु नी कंसाचदक ॥ ४ ॥ चदक नाहश दे णें
अचरचमत्रा एक । पूतना कंटक मुक्त केली ॥ ५ ॥ मुक्त केला मामा कंस महादोाी । बाळहत्या रासी
पातकांच्या ॥ ६ ॥ पाप कोठें राहे हरी आठचवतां । भक्ती िे ाें निता जैसा तैसा ॥ ७ ॥ साक्षी तयापाशश

विषयानु क्रम
पूवीलकमाच्या । बांिला सेवच्े या [दे . रुणी. त. पां. रुणें.] ऋणें दे व ॥ ८ ॥ दे व भोळा िांवे भक्ता पाठोपाठी ।
उच्चाचरतां कंठश मागेंमागें ॥ ९ ॥ मानािा कंटाळा तुका ह्मणे त्यासी । [त. पां. िांवतो.] िांवे तो घरासी भाचवकांच्या
॥ १० ॥

४५१३. िारी वेद ज्यािी कीती वाखचणती । बांिवी तो हातश गौळणीच्या ॥ १ ॥ गौळचणया गळा
बांचिती िारणश । पायां िक्रपाणी लागे तया ॥ २ ॥ तयाघरश चरघे िोरावया लोणी । चरतें पाळतूचन चशरे माजी ॥
३ ॥ माजी चशरोचनयां नवनीत खाये । कवाड तें आहे जैसें तैसें ॥ ४ ॥ जैसा तैसा आहे अंतबाह्ात्कारश ।
ह्मणउचन िोरी नसंपडे ॥ ५ ॥ नसंपडे तयां कचरतां खटपट । वाउगे बोभाट वमाचवण ॥ ६ ॥ वमु जाणती त्या
एकल्या एकटा । बैसतील वाटा चनरोिूचन ॥ ७ ॥ चनवांत राचहल्या चनःसंग होऊचन । चनिळ [पां. त्या ध्यानश.] ज्या
ध्यानश [त. कृष्ट्णध्नयाने.] कृष्ट्णध्यान ॥ ८ ॥ न ये क्षणभरी योचगयांिे ध्यानश । िचरती गौळणी भाचवका त्या ॥ ९ ॥
भाचवका तयांसी येतो काकुलती । शाहाण्या मरती नसंपडे ॥ १० ॥ नलगे वेिावी टोली [दे . टोळी.] िनानांवें ।
तुका ह्मणे भावें िाड एका ॥ ११ ॥

४५१४. िाड अननयािी िरी नारायण । आपणासमान करी रंका ॥ १ ॥ रंक होती राजे यमाचिये घरश
। आिरणें बरश नाहश ह्मूण [दे . ह्मणवोचन. पां. ह्मणोनी.] ॥ २ ॥ नसंपडे इंद्रिंद्रबह्माचदकां । [पां. अचभमान.] अचभमानें एका
चतळमात्रें ॥ ३ ॥ चतळमात्र जरी होय अचभमान । मे रु तो समान भार दे वा ॥ ४ ॥ भार पृचथवीिा वाचहला सकळ
। जड होती खळ दु ष्ट लोक ॥ ५ ॥ दु ष्ट अभक्त जे चनष्ठुर मानसश । केली हे तयांसी यमपुरी ॥ ६ ॥ [त. यमपुरी.]

यमदू त त्यांसी कचरती यातना । नाहश नारायणा [त. जे भजले . पां. भजले जे.] भचजजेलें ॥ ७ ॥ जे [पां. नाहश जे] नाहश
भजले एका भावें हरी । तयां दं ड करी यमिमु ॥ ८ ॥ यमिमु ह्मणे तयां दोचायांसी । कां रे केशवासी िुकले ती
॥ ९ ॥ िुकले ती कथा पुराणश्रवण । होते तुह्मां कान डोळे मुख ॥ १० ॥ कान डोळे मुख संतांिी संगचत । न
िरा ि चित्तश सांचगतलें ॥ ११ ॥ सांचगतलें संतश तुह्मां उगवूचन । [त. गभाद. दे . ‘गभाद’ असतां ‘गभासी’ केलें आहे .]

गभासी येऊचन यमदं ड ॥ १२ ॥ दं डूं आह्मश रागें ह्मणे यमिमु । दे वा होय श्रम दु जुनािा ॥ १३ ॥ दु जुनािा येणें
[दे . याणें.] करूचन संहार । पूणुअवतार रामकृष्ट्ण ॥ १४ ॥ रामकृष्ट्णनामें रंगले जे नर । तुका ह्मणे घर वैकुंठश
त्यां ॥ १५ ॥

४५१५. वैकुंठशच्या लोकां दु लुभ हचरजन । तया नारायण समागमें ॥ १ ॥ समागम त्यांिा िचरला
अनंतें । चजहश [त. जश त्या.] चित्तचवत्त [त. चित्तचवत्तें.] समर्तपलें ॥ २ ॥ [पां. समथु ते.] समथें तश गाती हरीिे पवाडे । येर
ते बापुडे रावराणे ॥ ३ ॥ रामकृष्ट्णें केलें कौतुक [त. िचरत्र.] गोकुळश । गोपाळांिे मे ळश गाई िारी ॥ ४ ॥ गाई
िारी मोहोरी पांवा [त. वाये.] वाहे पाठश । िनय [त. जाले .] जाळी काठी [त. ‘कांबळीिे’ दे . ‘कांबळीिें ’ असतां ‘कांबळीतें’ केलें

आहे .] कांबळी ते ॥ ५ ॥ काय गौचळयांच्या होत्या पुण्यरासी । आणीक त्या ह्मैसी गाई पशु ॥ ६ ॥ सुख तें अमुप
लु चटलें सकळश । गोचपका [दे . ‘गोचपका गोपाळश’ असतां ‘गोचपका गौळणी’ केलें आहे .] गोपाळश िणीवचर ॥ ७ ॥ िणीवचर
त्यांसी सांचगतली मात । [पां. ज्यािें जैसें आतु॰] जयािें जें आतु तयापरी ॥ ८ ॥ परी [दे . याचि. त. यािी.] यािें तुह्मी
आइका नवळ । दु गम
ु जो खोल सािनाचस ॥ ९ ॥ चशक लावूचनयां घाचलती बाहे री । पाहाती भीतरी सवें चि तो
॥ १० ॥ तोंडाकडे त्यांच्या पाहे कवतुकें । चशव्या दे तां सुखें हांसतसे [दे . त. हासतुसे.] ॥ ११ ॥ हांसतसे [दे . त.

हासतुसे.] चशव्या दे तां त्या गौळणी । मरतां जपध्यानश न बोले तो ॥ १२ ॥ तो जेंजें कचरल तें चदसे उत्तम । तुका
ह्मणे वमु दावी सोपें ॥ १३ ॥

४५१६. [पां. वमु दावी] दावी वमु सोपें भाचवकां गोपाळां । वाहे त्यांच्या गळां पाले माळा ॥ १ ॥ मान दे ती
आिश [पां. मागती ते डाव.] मागतील डाव । दे वा तें [पां. तो.] गौरव माने सुख ॥ २ ॥ मानती ते मंत्र हमामा हु ं बरी ।

विषयानु क्रम
नसतोचडती वचर स्नान ते णें ॥ ३ ॥ वस्त्रें घोंगचडया घालु चनयां तळश । वरी वनमाळी बैसचवती ॥ ४ ॥ नतहश
लोकांसी जो दु लुभ नितना । तो िांवे गोिना वळचतयां ॥ ५ ॥ यांच्या [पां. त्यांच्या.] विनािश पुष्ट्पें वाहे चशरश ।
नैवद्य
े त्यांकरश कवळ मागे ॥ ६ ॥ त्यांचिये मुखशिें चहरोचनयां घ्यावें । उत्च्छष्ट तें खावें िणीवरी ॥ ७ ॥ वरी
माथां गुंफे मोरचपसांवट
े ी [त. मोरचवसांवेठश.] । नािे टाळी चपटी त्यांच्या छं दें ॥ ८ ॥ छं दें नाितील जयासवें हरी ।
दे हभाव वरी चवसरलश ॥ ९ ॥ चवसरली वरी दे हािी भावना । ते चि नारायणा सवुपूजा ॥ १० ॥ पूजा भाचवकांिी
न [पां. कळत.] कळतां घ्यावी । न मागतां दावी चनज ठाव ॥ ११ ॥ ठाव [पां. पाहावया.] पावावया नहडे मागें मागें ।
तुका ह्मणे संगें भक्तांचिया ॥ १२ ॥

४५१७. भक्तजनां चदलें चनजसुख दे वें । गोचपका त्या भावें आळं चगल्या ॥ १ ॥ आळं चगल्या गोपी
गुणवंता नारी । त्यांच्या जनमांतरश हचर ऋणी ॥ २ ॥ रुसचलया त्यांिें करी समािान । करचवता [पां. आपण] आण

चक्रया करी ॥ ३ ॥ चक्रया करी तुह्मां न वजे पासुचन । अवचघयाजणी गोचपकांसी ॥ ४ ॥ गोचपकांसी ह्मणे
वैकुंठशिा पचत । तुह्मश माझ्या चित्तश सवुभावें ॥ ५ ॥ भाव जैसा [पां. तुह्मी मािंाठायश.] माझ्याठायश तुह्मी िरा । तैसा
चि मी खरा तुह्मांलागश ॥ ६ ॥ [पां. तुह्मांसी कळों द्या मािंा॰.] तुह्मां कळों द्या हा मािंा साि भाव । तुमिा चि जीव
तुह्मां ग्वाही ॥ ७ ॥ ग्वाही तुह्मां आह्मां असे नारायण । आपली ि आण वाहातसे ॥ ८ ॥ सत्य बोले दे व
भत्क्तभाव जैसा । [पां. अनुभव] अनु भवें रसा आणूचनयां ॥ ९ ॥ यांसी बुिंाचवतो वेगळाल्या भावें । एकीिें हें [पां. तें.]
ठावें नाहश एकी ॥ १० ॥ एकी चक्रया नाहश आवचघयांिा भाव । पृथक हा दे व घेतो [पां. देतो.] तैसें ॥ ११ ॥ तैसें
कळों नेदी जो मी कोठें नाहश । अवचघयांिे ठायश जैसा तैसा ॥ १२ ॥ जैसा मनोरथ जये चित्तश काम । तैसा
मे घश्याम [दे . त. ॰शाम.] पुरचवतो ॥ १३ ॥ पुरचवले मनोरथ गोपीकांिे । आणीक लोकांिे गोकुळशच्या ॥ १४ ॥
गोकुळशच्या लोकां लाचवयेला छं द । बैसला गोनवद [दे . त्यािा.] त्यांिे चित्तश ॥ १५ ॥ [पां. चित्त िोरुचनयां घेतलें ∘.] चित्तें
ही िोरूचन घेतलश सकळा । आवडी गोपाळांवरी तयां ॥ १६ ॥ [पां. तयासी आवडे .] आवडे तयांसी वैकुंठनायक ।
गेलश सकचळक चवसरोचन ॥ १७ ॥ ननदा स्तुती कोणी न करी कोणािी । नाहश या दे हािी शु चद्ध कोणा ॥ १८ ॥
कोणासी नाठवे कनया पुत्र माया । दे व [त. ह्मूण. पां. ह्मणूचनयां िुं॰.] ह्मणुचन तया िुंबन दे ती ॥ १९ ॥ दे ती [पां. दे ती
टाकोचनयां] या टाकून भ्रतारांसी घरश । लाज तें [पां. त्या.] अंतरश आथी ि ना ॥ २० ॥ नाहश कोणा [पां. िाक कोणी.]
िाक कोणासी कोणािा । तुका ह्मणे वािा काया मनें ॥ २१ ॥

४५१८. मनें हचररूपश गुंतल्या वासना । उदास या [पां. त्या.] सुना गौचळयांच्या ॥ १ ॥ यांच्या [पां. त्यांच्या.]
भ्रतारांिश िरूचनयां रूपें । त्यांच्या घरश त्यांपें भोग करी ॥ २ ॥ करी कवतुक त्यािे तयापरी । एकां चदसे हचर
एकां लें क ॥ ३ ॥ एक भाव नाहश सकळांच्या चित्तश । ह्मणऊचन प्रीचत तैसें रूप ॥ ४ ॥ रूप यािें आहे अवघें चि
एक । पचर कवतुक दाखचवलें ॥ ५ ॥ लें करूं न कळे स्थूल कश लहान । खेळे नारायण कवतुकें ॥ ६ ॥ कवतुक
केलें सोंग बहु रूप । तुका ह्मणे बाप जगािा हा ॥ ७ ॥

४५१९. जगािा हा बाप दाखचवलें माये । माती खातां जाये मारावया ॥ १ ॥ मारावया चतणें उगाचरली
काठी । भुवनें त्या पोटश िौदा दे खे ॥ २ ॥ दे खे भयानक िंांचकयेले डोळे । मागुता तो खेळे चतयेपुढें [त. माये॰. दे .
तये॰.] ॥ ३ ॥ पुढें चरघोचनयां [पां. गळां घाली.] घाली गळां कव । कळों नेदी माव मायावंता ॥ ४ ॥ मायावंत चवश्वरूप
[पां. हचररूप.] काय जाणे । मािंें मािंें ह्मणे बाळ दे वा ॥ ५ ॥ बाळपणश रीठा रगचडला दाढे । माचरयेले गाढे
कागबग ॥ ६ ॥ गळां बांिऊचन उखळासी दावें । उनमळी त्या भावें चवमळाजुुन ॥ ७ ॥ न कळे जु नाट जगािा
जीवन । घातलें मोहन गौचळयांसी ॥ ८ ॥ नसकश उतरूचन खाय नवनीत । न कळे बहु त होय तरी ॥ ९ ॥ तरी
[दे . दु िडे रे.] दु िें डे रे भरले रांजण । खाय ते भरून दावी दु णी ॥ १० ॥ दु णी जालें त्यािा माचनती संतोा ।
दु भत्यािी आस िरूचनयां ॥ ११ ॥ आशाबद्धा दे व असोचन जवळी । नेणती ते काळश स्वाथामुळें ॥ १२ ॥ [पां.

विषयानु क्रम
मुळवािा. दे . ‘मुळें याि’ असतां ‘मुळें यािा’ केलें आहे .] मुळें याि दे व न कळे तयांसी । चित्त आशापाशश गोचवयेलें ॥ १३ ॥
लें करूं आमिें ह्मणे दसवंती । नंदाचिये चित्तश तो चि भाव ॥ १४ ॥ भाव [पां. दाबावया.] जाणावया िचरत्र दाखवी
। घुसचळतां रवी डे चरयांत ॥ १५ ॥ डे चरयांत लोणी खादलें चरघोचन । पाहे तों [पां. गौळणी] जननी हातश लागे ॥ १६
॥ हातश िरूचनयां [पां. काचढती.] काचढला बाहे री । दे खोचनयां करी िोज त्यासी ॥ १७ ॥ चसकवी चविार नेणे
त्यािी गती । होता कोणे रीती डे चरयांत ॥ १८ ॥ यांसी पुत्रलोभें न कळे हा भाव । कळों ने दी भाव दे व त्यांसी ॥
१९ ॥ त्यांसी मायामोहजाळ घाली फांस [पां. फासा.] । दे व [पां. आपणसा.] आपणास कळों नेदी ॥ २० ॥ नेदी [दे . राहों
भाव] भाव राहों लोचभकांिे चित्तश । जाणतां चि होती अंिळश तश ॥ २१ ॥ अंिळश तश तुका ह्मणे संवसारश [पां.

संसारश.] । चजहश नाहश हचर ओळचखला ॥ २२ ॥

४५२०. ओळखी [पां. तयािी.] तयांसी होय एका भावें । दु सचरया दे वें न पचवजे ॥ १ ॥ न पचवजे कदा
उनमत्त जाचलया । डं बु [पां. दं भ] तो चि वांयां नागवण ॥ २ ॥ वनवास दे वाकारणें एकांत । करावश हश [त. वृतें तपें.]

व्रततपें याग ॥ ३ ॥ व्रत याग यांसी [दे . त. कळलश.] फळलश बहु तें । होतश या संचितें गौचळयांिी ॥ ४ ॥ यांसी दे वें
ताचरयेलें न कळतां । मागील अनंता ठावें होतें ॥ ५ ॥ होतें तें द्यावया आला नारायण । मायबापां रीण
गौचळयांिें ॥ ६ ॥ गौचळयांिें सुख दु लुभ आचणकां । नाहश ब्रह्माचदकां तुका ह्मणे ॥ ७ ॥

४५२१. नेणचतयांसाटश नेणता लाहान । नथकोचन भोजन मागे माये ॥ १ ॥ माया दोनी यास बाप
नारायणा । [पां. साचरकनया.] सारखी भावना तयांवरी ॥ २ ॥ तयांवरी त्यािा समचित्त भाव । दे वकीवसुदेव नंद
दोघे ॥ ३ ॥ घेउचनयां एके ठायश अवतार । एकश केला थोर वाढवूचन ॥ ४ ॥ उणा पुरा यासी नाहश कोणी ठाव ।
साचरखा चि दे व अवचघयांसी ॥ ५ ॥ यासी दोनी ठाव साचरखे अनंता । आिील मागुता वाढला तो ॥ ६ ॥
वाढला तो सेवाभत्क्तचिया गुणें । उपिारचमष्टान्नें करूचनयां ॥ ७ ॥ [दे . त. करोचनयां.] करूचन सायास मे ळचवलें
िन । तें ही कृष्ट्णापुण केलें तीहश ॥ ८ ॥ कृष्ट्णासी सकळ गाई घोडे ह्मैसी । समर्तपल्या दासी जीवें [दे . भाव.] भावें
॥ ९ ॥ जीवें भावें त्यािी कचरतील सेवा । न चवसंबतश नांवा क्षणभरी ॥ १० ॥ क्षणभरी होतां वेगळा [त. वेगळे .] [पां.
तयासी । होती कासावीसी॰.] तयांस । होती कासावीस प्राण त्यांिे ॥ ११ ॥ त्यांिे ध्यानश मनश सवुभावें हचर । दे ह काम
करी चित्त त्यापें ॥ १२ ॥ त्यािें चि नितन कृष्ट्ण कोठें गेला । कृष्ट्ण हा जेचवला नाहश कृष्ट्ण ॥ १३ ॥ कृष्ट्ण आला
घरा कृष्ट्ण गेला दारा । कृष्ट्ण हा सोचयरा [पां. सोयरा.] भेटों कृष्ट्णा [पां. कृष्ट्ण.] ॥ १४ ॥ कृंष्ट्ण गातां ओंव्या दळणश
कांडणश । कृष्ट्ण हा भोजनश पािाचरती ॥ १५ ॥ कृष्ट्ण तयां ध्यानश आसनश शयनश । कृष्ट्ण दे खे स्वप्नश कृष्ट्णरूप ॥
१६ ॥ कृष्ट्ण त्यांस चदसे आभास दु चितां । िनय माताचपता तुका ह्मणे ॥ १७ ॥

४५२२. कृष्ट्ण हा पचरिारी कृष्ट्ण हा वेव्हारी । कृष्ट्ण घ्या वो नारी [पां. आचणका.] आचणकी ह्मणे ॥ १ ॥
ह्मणे कृष्ट्णाचवण कैसें [पां. तुह्मां कैसें.] तुह्मां गमे । चवळ हा करमे वायांचवण ॥ २ ॥ वांयांचवण तुह्मश चपचटतां [त.
पीटीत्या. दे . चपटीत्या िाकटी.] िावटी । घ्या गे जगजेठी क्षणभरी ॥ ३ ॥ क्षणभरी याच्या सुखािा सोहळा । पहा
एकवेळा घेऊचनयां ॥ ४ ॥ यािें सुख तुह्मां कळचलयावचर । मग दारोदारश न चफराल ॥ ५ ॥ लचटकें हें तुह्मां
वाटे ल खेळणें । एका कृष्ट्णाचवणें आवघें चि ॥ ६ ॥ अवघ्यांिा तुह्मश टाकाल सांगात । घेऊचन अनंत जाल राना
॥ ७ ॥ नावडे तुह्मांस आणीक बोचललें । मग हें लागलें हचरध्यान [पां. कृष्ट्णध्यान.] ॥ ८ ॥ न करा हा मग या जीवा
वेगळा । टोंकवाल बाळा [पां. आणीक ही.] आचणका ही ॥ ९ ॥ [पां. आणीक ही.] आचणका ही तुह्मा येती काकुलती ।
जवळी इत्च्छती क्षण बैसों ॥ १० ॥ बैसों िला पाहों गोपाळािें मुख । एकी एक सुख सांगतील ॥ ११ ॥ सांगे
जंव ऐसी [पां. माता.] मात दसवंती । तंव [दे . िचरती चित्तश बाळा ।. त. तंव घरी चि ती चित्तश बाळा.] त्या िचरती चित्तश बाळा ॥
१२ ॥ बाळा एकी घरा घेउचनयां जाती । नाहश त्या परती तुका ह्मणे ॥ १३ ॥

विषयानु क्रम
 ४५२३. तुका ह्मणे पुनहा न येती मागुत्या । कृष्ट्णासश खेळतां चदवस गमे ॥ १ ॥ चदवस राती कांहश
नाठवे तयांसी । पाहातां मुखासी कृष्ट्णाचिया ॥ २ ॥ याच्या मुखें नये डोळ्यासी वीट । राचहले हे नीट [दे . त.

ताटस्थ चि.] ताटस्त चि ॥ ३ ॥ ताटस्थ राचहलें सकळ शरीर । इंचद्रयें व्यापार चवसरलश ॥ ४ ॥ चवसरल्या [पां.

चवसरली.] तान भुक घर दार । नाहश हा चविार [दे . त. आहों.] असों कोठें ॥ ५ ॥ कोठें असों कोण जाला वेळ [त.
वेळाकाळ.] काळ । नाठवे सकळ चवसरल्या ॥ ६ ॥ चवसरल्या आह्मश कोणीये जातीच्या । वणा ही िहू ं च्या एक
जाल्या ॥ ७ ॥ एक [त. एकी.] जाल्या ते व्हां कृष्ट्णाचिया सुखें । चनःशंक [त. चनःशंख.] भातुकें खेळतील ॥ ८ ॥
खेळता भातुकें कृष्ट्णाच्या [त. कृष्ट्णा त्या सचहत.] सचहत । नाहश आशंचकत चित्त त्यांिें ॥ ९ ॥ चित्तश तो गोनवद
लचटकें दळण । [त. करीती हश जन.] कचरती हें जन [त. कचरती.] करी तैसें ॥ १० ॥ जन करी तैसा खेळतील खेळ ।
अवघा गोपाळ करूचनयां ॥ ११ ॥ [त. करूचन.] कचरती आपला आवघा गोनवद । जना साि फंद लचटका [त. त्यां.]
त्या ॥ १२ ॥ त्याणश केला हचर सासुरें माहे र । बंिु हे कुमर दीर भावें ॥ १३ ॥ भावना राचहली एकाचिये ठायश ।
तुका ह्मणे पायश गोनवदािे ॥ १४ ॥

४५२४. गोनवद भ्रतार गोनवद मुळहारी । नामें भेद पचर एक चि तो ॥ १ ॥ एकािश ि नामें ठे चवयेलश
दोनी । [त. कळचवती.] कत्ल्पतील मनश यावें जावें ॥ २ ॥ जावें यावें चतहश घरशचिया घरश । ते चथिी चसदोरी ते थें
नयावी ॥ ३ ॥ चविाचरतां चदसे येणें जाणें खोटें । दाचवती गोमटें लोका ऐसें ॥ ४ ॥ लोक करूचनयां साि [त.

वरतती.] वतुताती । तैशा त्या खेळती लचटक्यािी ॥ ५ ॥ लचटकश कचरती मंगळदायकें । लचटकश ि एकें एकां
व्याही ॥ ६ ॥ व्याही भाई हचर सोयरा [त. सोइरा.] जावायी । [पां. अवघीयाठाईं.] अवचघयांच्या ठायश केला एक ॥ ७ ॥
एकाचस ि पावे जें कांहश कचरती । उपिार संपचत्त नाना भोग ॥ ८ ॥ भोग दे ती सवु एका नारायणा । लचटक्या
भावना व्याही भाई ॥ ९ ॥ लचटका ि त्यांणश केला संवसार । जाणती सािार वेगळा [त. वेगळे त्या.] त्या ॥ १० ॥
त्यांणश मृचत्तकेिें करूचन अवघें । खेळतील दोघें पुरुानारी ॥ ११ ॥ पुरुानारी त्यांणश ठे चवयेलश नावें ।
कवतुकभावें चविरती ॥ १२ ॥ चविरती जैसे साि भावें लोक । तैसें नाहश सुख खेळतीया [पां. खेळचतल्या.] ॥ १३ ॥
यांणश जाचणतलें आपआपणया । लचटकें हें वांयां खेळतों तें [पां. तो.] ॥ १४ ॥ खेळतों ते आह्मी [पां. न हो.] नव्हों
नारीनर । ह्मणोचन चवकार नाहश तयां ॥ १५ ॥ तया ठावें आहे आह्मी [पां. अवघे.] अवघश एक । ह्मणोचन चनःशंक
खेळतील ॥ १६ ॥ तयां ठावें नाहश हचरचिया गुणें । आह्मी कोणकोणें काय खेळों ॥ १७ ॥ काय खातों आह्मी
कासया सांगातें । कैसें हें लागतें नेणों मुखश ॥ १८ ॥ मुखश िवी नाहश वरी अंगश लाज । [दे . वरणा॰.] वणु याती
काज न िचरती ॥ १९ ॥ [दे . त. िचरतील.] न िचरती कांहश संकोि त्या मना । हांसतां या जना नाइकती ॥ २० ॥
नाइकती बोल आचणकांिे कानश । हचर नित्तश [पां. ध्यानश.] मनश बैसलासे ॥ २१ ॥ बैसलासे हचर जयांचिये चित्तश ।
तयां नावडती मायबापें ॥ २२ ॥ मायबापें त्यांिश नेती पािारुचन । बळें पचर मनश हचर वसे ॥ २३ ॥ वसतील
बाळा आपलाले घरश । ध्यान त्या अंतरश गोनवदािें ॥ २४ ॥ गोनवदािें ध्यान चनजचलया जाग्या । आणीक
वाउग्या न बोलती ॥ २५ ॥ न बोलती चनजचलया हचरचवण । [पां. जागृती हे स्वप्न.] जागृचत सपन एक जालें ॥ २६ ॥
एकचवि सुख घेती चनत्य [पां. चनत्या.] बाळा । भ्रमर पचरमळालागश तैसा [दे . तैशा. पां. जैसा.] ॥ २७ ॥ तैसा [पां. त्या भाव

घेतील.] त्यांिा भाव घेतला त्यांपरी । तुका ह्मणे हचर बाळलीला ॥ २८ ॥

४५२५. लीलाचवग्रही तो ले ववी खाववी । [त. एश्वदा.] यशोदा बैसवी मांडीवरी ॥ १ ॥ मांडीवरी भार
पुष्ट्पाचिये परी । बैसोचनयां करी स्तनपान ॥ २ ॥ नभािा ही साक्षी पाताळापरता । कुवाचळते माता हातें त्याचस
॥ ३ ॥ हातें कुवाळु नी मुंखश घाली घांस । पुरे ह्मणे तीस पोट िालें ॥ ४ ॥ पोट िालें मग दे तसे ढें कर । भक्तीिें
तें फार तुळसीदळ ॥ ५ ॥ तुळसीदळ भावें सचहत दे वापाणी । फार तें [दे . त. “तें” नाहश.] त्याहु चन क्षीरसागरा [पां. त.
क्षीरसागर.] ॥ ६ ॥ क्षीरािा कांटाळा असे एकवेळ । भक्तीिें तें जळ गोड दे वा ॥ ७ ॥ दे वा भक्त चजवाहु चन

विषयानु क्रम
आवडती । सकळ चह प्रीचत त्यांच्याठायश ॥ ८ ॥ [त तयािा अंचकत. दे . त्यांिा अंचकत.] त्यांिा हा अंचकत सवु भावें हचर ।
तुका ह्मणे करी सवु काज ॥ ९ ॥

४५२६. [पां. चजये.] जयेवळ

े श िोरूचनयां नेलश वत्सें । तयालागश तैसें होणें लागे ॥ १ ॥ लागे दोहश ठायश
करावें पाळण । जगािा जीवन मायबाप ॥ २ ॥ माय [पां. त. जाला वचर.] जाल्यावरी अवघ्या वत्सांिी । घरश वत्सें
जीिश तैसा जाला ॥ ३ ॥ जाला तैसा [पां. जैसातसा.] जैसे घनरिे गोपाळ । आचणक सकळ मोहरी पांवे ॥ ४ ॥
मोहरी पांवे नसगें वाचहल्या काहाळा । दे चखला सोहाळा ब्रह्माचदकश ॥ ५ ॥ ब्रह्मांचदकां सुख स्वपनश ही नाहश ।
तैसें दोहश ठायश वोसंडलें ॥ ६ ॥ वोसंडल्या क्षीर अमुप त्या गायी । जैसी ज्यािी आई तैसा जाला ॥ ७ ॥
लाघव कळलें [पां. ब्रह्माचदका.] ब्रह्मयासी यािें । परब्रह्म सािें अवतरलें ॥ ८ ॥ तरले हे जन सकळ ही आतां ।
ऐसें तो चविाता बोचलयेला ॥ ९ ॥ लागला हे स्तुती करूं अनंतािी । ितुमुख वािी भक्ती स्तोत्रें ॥ १० ॥
भत्क्तकाजें [पां. भत्क्तकाजा.] दे वें केला अवतार । पृथ्वीिा भार फेडावया ॥ ११ ॥ पृचथवी दाटीली होती या असुरश
। नासाहावे वरी भार [पां. तया.] तये ॥ १२ ॥ तया काकुलती आपल्या दासांिी । तयालागश वेिी सवुस्व ही ॥ १३
॥ स्वचहत दासांिें करावयालागश । अव्यक्त [पां. ही.] हें जगश व्यक्ती आलें ॥ १४ ॥ ले खा कोण करी त्यांचिया
[त. दे . यांचिया.] पुण्यािा । जयांसवें वािा बोले हरी ॥ १५ ॥ हरी नाममात्रें पातकांच्या रासी । तो आला घराचस
गौचळयांच्या ॥ १६ ॥ गौचळये अवघश जालश कृष्ट्णमय । नामें लोकत्रय तरतील ॥ १७ ॥ तरतील नामें
कृष्ट्णाचिया दोाी । बहु त ज्यांपाशश होइल पाप ॥ १८ ॥ पाप ऐसें नाहश कृष्ट्णनामें राहे । िनय तो चि पाहे
कृष्ट्णमुख ॥ १९ ॥ मुख मािंें काय जो [पां. जें मी वणूं पामर ।.] मी वणूं पार । मग नमस्कार घाली ब्रह्मा ॥ २० ॥ ब्रह्मा
नमस्कार घाली गोिनासी । कळला तयाचस हा चि दे व ॥ २१ ॥ दे व चि अवघा जालासे सकळ । गाई हा
गोपाळ वत्सें ते थें ॥ २२ ॥ ते थें [पां. जें पाहाणे.] पाहाणें जें आणीक दु सरें । [पां. मूखु तो चि खरें नाहश दु जा.] मूखु त्या अंतरें
दु जा नाहश ॥ २३ ॥ दु जा भाव तुका ह्मणे जया चित्तश । रवरव भोचगती कुंभपाक ॥ २४ ॥

४५२७. कुंभपाक लागे तयाचस भोगणें । अवघा चि नेणे दे व ऐसा ॥ १ ॥ दे व ऐसा ठावा नाहश जया
जना । तयाचस यातना यम करी ॥ २ ॥ कळला हा दे व तया [पां. तयासीि खरा ।.] साि खरा । गाई [पां. वत्स.] वत्सें
घरा िाडी ब्रह्मा ॥ ३ ॥ ब्रह्माचदकां ऐसा [पां. दे व ऐसा.] दे व अगोिर । कैसा त्यािा पार जाणवेल ॥ ४ ॥ जाणवेल
दे व गौचळयांच्या भावें । तुका ह्मणे [दे . सेवे.] व्हावें संचित हें ॥ ५ ॥

४५२८. संचित उत्तम भूचम कसूचनयां । जाऊं नेणे [पां. नये.] वांयां पचर त्यािें ॥ १ ॥ त्याचिया चपकाचस
आचलया घुमरी । आल्या गाईवरी आचणक गाई ॥ २ ॥ गाई दवडु चन [त. घाचलतील दु री.] घाचलती बाहे री । तंव
ह्मणे हचर बांिा [पां. त्यासी ।.] त्या ही ॥ ३ ॥ त्याही [पां. बांिा तुह्मी.] तुह्मी बांिा तुमच्या साचरख्या । भोवंडा पाचरख्या
वाड्यांतुचन ॥ ४ ॥ पाचरख्या न येती कोणाचिया [पां. आचणकाच्या.] घरा । सूत्रिारी खरा नारायण ॥ ५ ॥ नारायण
नांदे जयाचिये ठायश । सहज ते थें नाहश घालमेली ॥ ६ ॥ मे लश हश शाहाणश कचरतां सायास । नाहश सुखले श
तुका ह्मणे ॥ ७ ॥

४५२९. तुका ह्मणे सुख घे तलें गोपाळश । नािती कांबळश करुचन ध्वजा ॥ १ ॥ करूचनयां चटरी [पां.

आपले .] आपुल्या मांदळ । वाजचवती टाळ दगडािे ॥ २ ॥ दगडािे टाळ कोण त्यांिा नाद । गीत [पां. गीतें.] गातां
छं द ताल नाहश ॥ ३ ॥ ताल [दे . त. नाहश ताळ.] नाहश गातां नाितां गोपाळां । घननीळ सावळा [त. दे . मिश.]

तयामध्यें ॥ ४ ॥ [त. दे . मिश.] मध्यें जयां हचर तें सुख आगळें । दे हभाव काळें नाहश तयां ॥ ५ ॥ तयांचस आळं गी
आपुचलया करश । जाती भूमीवरी लोटांगणी ॥ ६ ॥ चनजभाव दे खे जयांचिये अंगश । तुका ह्मणे संगश क्रीडे तयां
॥७॥

विषयानु क्रम
 ४५३०. तयांसवें करी काला दहशभात । चसदोऱ्या अनंत मे ळवुनी ॥ १ ॥ मे ळवुनी अवचघयांिे एके
ठायश । मागें पुढें कांहश उरों नेदी ॥ २ ॥ नेदी िोरी करूं [त. जाणे त्या अंतरीिें.] जाणे अंतरशिें । आपलें हश सािें
द्यावें ते थें ॥ ३ ॥ द्यावा दहशभात [पां. आपुला.] आपले प्रकार । तयांिा वेव्हार सांडवावा ॥ ४ ॥ वांटी सकळांचस
हातें आपुचलया । जैसें मागे तया तैसें द्यावें ॥ ५ ॥ द्यावें सांभाळु नी सम तुकभावें । आपण चह खावें त्यांिें [पां.

तुकें.] तुक ॥ ६ ॥ तुक सकळांिें गोनवदािे हातश । कोण [पां. कोणा.] कोणे गचत भला बुरा ॥ ७ ॥ [पां. राखी त्यास

तैसें॰.] राखे त्याचस तैसें आपलाल्या भावें । चविारुचन द्यावें जैसें तैसें ॥ ८ ॥ तैसें सुख नाहश वैकुंठशच्या लोकां ।
तें चदलें भाचवकां गोपाळांचस ॥ ९ ॥ गोपाळांिे मुखश दे उनी कवळ । घांस माखे लाळ खाय त्यांिी ॥ १० ॥
त्यांचििे मुखशिे काढू चनयां [पां. चहरोचनयां.] घांस । िंोंबतां हातांस खाय बळें ॥ ११ ॥ बळें जयाचिया ठें गणें सकळ
। तयातें गोपाळ [पां. पाचडताती.] पाडतील ॥ १२ ॥ पाठी उिलू चन वाहातील खांदश । नाितील मांदश मे ळवुनी ॥
१३ ॥ मांदश मे ळवुनी िणी चदली आह्मां । तुका ह्मणे जमा केल्या गाई ॥ १४ ॥

४५३१. केला पुढें हचर अस्तमाना चदसा [पां. चदसे.] । मागें [दे . पां. त्यासचरसे.] त्यासचरसा थाट िाले ॥ १ ॥
थाट िाले गाई गोपाळािी िूम । पुढें [पां. रामकृष्ट्ण.] कृष्ट्ण राम तयां सोयी ॥ २ ॥ सोयी लागचलया [पां. दे वािी
आवृचत्त.] तयांिी अनंतश । न बोलाचवतां येती मागें तया ॥ ३ ॥ तयांचिये चित्तश बैसला अनंत । घेती चनत्यचनत्य
तें चि सुख ॥ ४ ॥ सुख नाहश कोणा हचरच्या चवयोगें । तुका ह्मणे जु गें घडी जाय ॥ ५ ॥

४५३२. जाय फाकोचनयां । चनवडोचन [दे . त. चनवचडतां.] गाई । [पां. आपलाली.] आपलाल्या सोयी घराचिये ॥
१ ॥ घराचिये सोयी अंतरला दे व । गोपाळांिे [पां. गोपाळािा.] जीव गोनवदापे ॥ २ ॥ गोनवदें वेचिलें तुका ह्मणे मन
। चवयोगें ही ध्यान संयोगािें ॥ ३ ॥

४५३३. संयोग सकळां असे सवुकाळ । दु चित्त [पां. दु चखता.] गोपाळ आला चदसे ॥ १ ॥ गोपाळ गुणािा
ह्मणे गुणमय । ननबलोण माये उतचरलें ॥ २ ॥ उतरूचन [पां. हाचत.] हातें िचर हनूवठी । ओवाळू चन चदठी
सांचडयेली ॥ ३ ॥ चदठी घाली माता चवश्वाच्या जनका । भत्क्तचिया सुखा गोडावला ॥ ४ ॥ लहान हा थोर
जीवजंतु [त. दे . जीवजंत.] भूतें । आपण दै वतें [पां. दे वत.] जाला दे वी ॥ ५ ॥ दे वी ह्मैसासुर मुचं जया खेिर । लहान
चह [त. ती. पां. हा.] थोर दे व हचर ॥ ६ ॥ हचर तुका ह्मणे अवघा एकला । पचर या [पां. हा.] िाकुला [त. दे . भक्तासाटश.]

भक्तीसाटश ॥ ७ ॥

४५३४. भक्तीसाटश केली यशोदे सी आळी । नथकोचनया िोळी डोळे दे व ॥ १ ॥ दे व चगळु चनयां िचरलें
मोहन । माय ह्मणे कोण येथें दु जें ॥ २ ॥ दु जें येथें कोणी नाहश कृष्ट्णाचवण । चनरुते जाणोन पुसे दे वा ॥ ३ ॥
दे वापाशश पुसे दे व काय [पां. जाले .] जाला । हांसें आलें बोला यािें हचर ॥ ४ ॥ यांिे मी जवळी दे व तो नेणती ।
लचटकें माचनती साि खरें ॥ ५ ॥ लचटकें तें साि साि तें लचटकें । नेणती लोचभकें [पां. आशाबद्धे .] आशाबद्ध ॥६
॥ सांग [पां. सांगे.] ह्मणे माय येरु वासी तोंड । तंव तें ब्रह्मांड दे खे माजी ॥ ७ ॥ माजी जया िंद्र सूयु तारांगणें ।
तो भक्तांकारणें बाळलीळा ॥ ८ ॥ लीळा कोण जाणे यािें मचहमान । [पां. जगािा.] जगािें जीवन दे वाचददे व [पां.
तां. दे वा दे व.] ॥ ९ ॥ दे वें कवतुक दाखचवलें तयां । [पां. लागती ते पाया मायबाप.] लागतील पायां मायबापें ॥ १० ॥
मायबाप ह्मणे हा चि दे व स्वरा । आणीक पसारा लचटका तो ॥ ११ ॥ तो चह त्यांिा दे व चदला नारायणें । मािंें
हें करणें तो चह मी ि ॥ १२ ॥ मश ि ह्मणउचन जें जें जेथें ध्याती । ते थें मी श्रीपचत भोचगता तें ॥ १३ ॥ तें मज
वेगळें मी तया चनराळा । नाहश या सकळा ब्रह्मांडांत ॥ १४ ॥ [दे . त. ततभावना. पां. तद्भावना इच्छा भाचव तैसें त्यािें ।.]

तद्भावना तैसें भचवष्ट्य तयािें । फळ दे ता सािें मी ि एक ॥ १५ ॥ मी ि एक खरा बोलें नारायण । दाचवलें

चनवाण चनजदासां ॥ १६ ॥ चनजदासां खूण दाचवली चनरुती । तुका ह्मणे भूतश नारायण ॥ १७ ॥

विषयानु क्रम
 ४५३५. नारायण भूतश न कळे जयांचस । [दे . त. होय.] तयां गभुवासश येणें जाणें ॥ १ ॥ येणें जाणें होय
भूतांच्या मत्सरें । न कळतां खरें दे व ऐसा ॥ २ ॥ दे व ऐसा जया कळला सकळ । गेली तळमळ िे ाबुचद्ध ॥ ३ ॥
बुद्धीिा पालट नव्हे कोणे [पां. कदा.] काळश । हचर जळश स्थळश [त. जया.] तयां चित्तश ॥ ४ ॥ चित्त तें चनमुळ जैसें
नवनीत । जाचणजे अनंत तयामाजी ॥ ५ ॥ तयामाजी हचर जाचणजे त्या भावें । आपलें परावें साचरखें चि ॥ ६ ॥
नितनें [पां. जयाच्या.] तयाच्या तरती आणीक । [पां. तो.] जो हें सकचळक दे व दे खे ॥ ७ ॥ दे व दे खे तो ही दे व [त. दे .
कसा दे व.] कसा नव्हे । उरला संदेहे काय त्याचस ॥ ८ ॥ काया वािा मनें पूजावे वैष्ट्णव । [पां. मुळिें “ह्मणउचन” असें

असतां तें खोडू न “मनश शुद्ध” असें केलें आहे .] ह्मणउचन भाव िरूचनयां ॥ ९ ॥ यांचस कवतुक दाखचवलें रानश । वोणवा
चगळू चन गोपाळांचस ॥ १० ॥ गोपाळांचस डोळे िंांकचवले हातें । िचरलें अनंतें चवश्वरूप ॥ ११ ॥ पसरूचन [त.

मुखें.] मुख चगचळयेलें [पां. चगचळयेली ज्वाळा । पाहाती गोपाळा.] ज्वाळ । पहाती गोपाळ बोटां सांदी ॥ १२ ॥ संचि
सारूचनयां पाचहलें अनंता । [पां. ह्मणीतलें आतां॰.] ह्मणती ते आतां कळलासी ॥ १३ ॥ कळला हा तुिंा दे ह नव्हे
दे वा । चगचळला वोणवा आणीक तो ॥ १४ ॥ तो तयां कळला [पां. अरुा.] आरुाां गोपाळां । दु गम
ु सकळां
सािनांचस ॥ १५ ॥ सीण ऊरे तुका ह्मणे सािनािा । भाचवकांचस सािा भाव दावी ॥ १६ ॥

४५३६. भाव दावी शु द्ध दे खोचनयां चित्त [पां. चित्ता । ॰अचकता.] । आपल्या अंचकत चनजदासां ॥ १ ॥ सांगे
गोपाळांचस काय पुण्य होतें । वांिलों [पां. जळत] जळते आगी हातश ॥ २ ॥ आचज आह्मां येथें [पां. वांिचवलें .]

राचखयेलें दे वें । नाहश तरी जीवें न वांितों [त. दे . वंितों.] ॥ ३ ॥ न वांित्या [त. दे . वंित्या.] गाई जळतों सकळें ।
पूवुपुण्यबळें वांिचवलें ॥ ४ ॥ पूवुपुण्य होतें तुमचिये गांठी । बोलें जगजेठी गोपाळांचस ॥ ५ ॥ गोपाळांचस ह्मणे
वैकुंठनायक । भले तुह्मी एक पुण्यवंत ॥ ६ ॥ करी तुका ह्मणे [पां. करचवता.] करवी आपण । द्यावें थोरपण
सेवकांचस ॥ ७ ॥

४५३७. काय आह्मां िाळचवसी वायांचवण । [त. दे . ह्मणसी.] ह्मणती दु रून दे चखलाचस ॥ १ ॥ लावूचनयां
डोळे नव्हतों दु चित । तुज परचित्त [त. मान.] भाव होती ॥ २ ॥ होती दृचष्ट आंत [पां. आता.] उघडी आमिी । बाहे री
ते [पां. तेव्हां साचि कुंिी॰. त. ते वांचि कुिी॰.] वांयां चि कुंिी िंाकंू ॥ ३ ॥ जालाचस थोरला थोरल्या तोंडािा ।
चगचळयेला [पां. चगचळयेली.] वािा िूर आगी ॥ ४ ॥ आगी खातो ऐसा आमिा सांगाती । आनंदें नािती भोंवताली ॥
५ ॥ भोंवतश आपणा मे ळचवलश दे वें । तुका ह्मणे ठावें नाहश ज्ञान ॥ ६ ॥

४५३८. नाहश [पां. शका त्यांिी.] त्यांिी शंका वैकुंठनायका । नेणती ते एकाचवण दु जा ॥ १ ॥ जाणचतयां
सवें येऊं नेदी हचर । तकुवादी दु री दु राचवले ॥ २ ॥ वाचदयाचस भेद ननदा अहंकार । दे ऊचनयां दू र दु राचवले ॥
३ ॥ दु रावले दू र आशाबद्ध दे वा । [पां. कचरती.] कचरतां या सवा कुटु ं बािी ॥ ४ ॥ चित्तश द्रव्यदारा पुत्राचदसंपत्ती ।
समान ते होती पशु नर ॥ ५ ॥ नरक [पां. साचिला.] साचिले चवसरोचन दे वा । [पां. “बुडाले ते” याबद्दल “बुडाले ती”.] बुडाले

ते भवा नदीमाजी ॥ ६ ॥ जीहश हचरसंग केला संवसारश [पां. संसारी.] । तुका ह्मणे खरी खेप [पां. त्यािी खेप.] त्यांिी
॥७॥

४५३९. खेळशमे ळश [पां. घरा आले .] आले घरा गोपीनाथ । गोपाळांसचहत मातेपाशश ॥ १ ॥ माते पाशश एक
नवल सांगती । जाली तैसी ख्याती वोणव्यािी ॥ २ ॥ ओवाचळलें [त. ओवाचळला.] चतनें करूचन आरती । पुसे
दसवंती गोपाळांचस ॥ ३ ॥ पुसे पडताळु नी मागुती मागुती । गोपाळ सांगती [त. कवतुक तें] कवतुक ॥ ४ ॥
कवतुक कानश [त. ऐकतां.] आइकतां त्यािें । बोलतां ये वािे वीट नये ॥ ५ ॥ नयन गुत
ं ले श्रीमुख पाहतां । न
साहे लवतां आड पातें ॥ ६ ॥ ते व्हां कवतुक कळों आलें कांहश । हळु हळु दोहश मायबापां ॥ ७ ॥ हळु हळु [पां.

त्यांच्या पुण्या जाली वाड । वाचरलें .] त्यांिें पुण्य जालें वाड । वारलें हें जाड चतचमरािें [त. पां. चत्रचमरािें.] ॥ ८ ॥ चतचमर [त.

विषयानु क्रम
पां. चत्रचमर.] हें ते थें राहों शके कैसें । जाचलयां [पां. प्रवेश.े ] प्रकाशें गोनवदाच्या ॥ ९ ॥ दावी तुका ह्मणे दे व ज्या
आपणा । पालटे तें क्षणामाजी एका ॥ १० ॥

४५४०. काय आतां याचस ह्मणावें लें करूं । जगािा हा गुरु मायबाप ॥ १ ॥ माया यािी याचस राचहली
[पां. लपोन.] व्यापून । कळों नये क्षण एक होतां ॥ २ ॥ क्षण एक होतां चवसरलश त्याचस । मािंेंमािंें ऐसें [त. ऐसी करी
बाळ.] करी बाळा ॥ ३ ॥ [पां. करुचन.] करी कवतुक कळों नेदी कोणा । योजूचन कारणा तें चि खेळे ॥ ४ ॥ तें सुख
[पां. लोचटलें .] लु चटलें घचरचिया घरश । तुका ह्मणे परी आपुलाल्या ॥ ५ ॥

४५४१. आपुलाल्यापरी कचरतील सेवा । गीत [पां. गीचत.] गाती दे वा खेळवूचन ॥ १ ॥ खेळु [पां. खेळ.]

मांचडयेला यमुने पाबळश । या रे िेंडुफळी खेळं ू आतां ॥ २ ॥ आणचवल्या डांगा िवगुणां काठी । बैसोचनयां वांटी
गचडया गडी ॥ ३ ॥ गडी जंव पाहे आपणासमान । नाहश नारायण ह्मणे दु जा ॥ ४ ॥ जाणोचन गोनवदे सकळांिा
भाव । तयांचस उपाव तो चि सांगे ॥ ५ ॥ सांगे सकळांचस व्हा रे [पां. एकेठायश.] एकीकडे िेंडू राखा [पां. भाईं.] गडे
तुह्मी मािंा [त. मज.] ॥ ६ ॥ [पां. मग.] मज हा न लगे आणीक सांगाती । राखावी बहु तश हाल मािंी ॥ ७ ॥ मािंे
हाके हाक मे ळवा सकळ । नव जा बरळ [पां. एकेएक.] एकमे कां ॥ ८ ॥ एका समतुकें अवघेचि राहा । जाईल तो
पाहा िरा िेंडू ॥ ९ ॥ नितुचनयां िेंडू हाणे ऊध्वुमुखें । ठे लश [त. सकचळकें पाहाते चि.] सकचळक पाहात चि ॥ ११ ॥
[त. पाहाते चि.] पाहात चि ठे लश न िलतां कांहश । येरू लवलाहश ह्मणे घरा ॥ १२ ॥ िरावा [पां. तयांनश.] तयानें
त्यािें बळ [त. त्यासी.] ज्याचस । येरा आचणकांचस लाग नव्हे ॥ १३ ॥ नव्हे काम बळ बुचद्ध [पां. नव्हे .] नाहश त्यािें ।
न िरवे ननिें उं िाचवण [पां. उं िेचवण.] ॥ १४ ॥ चविारश पचडले दे चखले [पां. देखोचन.] गोपाळ । या ह्मणे सकळ
मजमागें ॥ १५ ॥ [त. माग.] मागु दे वाचवण न चदसे आचणका । ितुर होत का बहु त जन ॥ १६ ॥ ितुर निचतती
बहु त मारग । हचर जाय [पां. माग.] लाग पाहोचनयां ॥ १७ ॥ यामागें जे गेले [पां. आले .] गोनवदा [पां. गोनवद.] गोपाळ ।
ते नेले सीतळ पंथ ठायां ॥ १८ ॥ पंथ जे िुकले आपले मतीिे । तयांमागें त्यांिे ते चि हाल ॥ १९ ॥ हाल दोघां
एक मोहरां [त. मोहे रे.] माचगलां । िालतां िुकलां वाट पंथ ॥ २० ॥ पंथ पुचढलांसी िालतां न कळे । माचगलांनश
डोळे उघडावे ॥ २१ ॥ [पां. वयाच्या प्रबोिें.] वयािा प्रबोि चविार ज्या नाहश । समान तो दे हश बाळकांसी ॥ २२ ॥
चसकचवलें चहत नाचयके जो [पां. कोणी.] कानश । त्यामागें भल्यांनश जाऊं नये ॥ २३ ॥ नये तें चि करी श्रेष्ठाचिया
मना । मूखु एक जाणा तो चि खरा ॥ २४ ॥ रानभरी जालें न कळे मारग । मग तो श्रीरंग आठचवला ॥ २५ ॥
लाज सांडूचनयां माचरतील हाका । कळलें नायका वैकुंठशच्या ॥ २६ ॥ िारी वेद ज्यािी कीती वाखाणीती ।
तया अचत प्रीचत गोपाळांिी ॥ २७ ॥ गोपाळांिा िांवा आइचकला कानश । सोयी िक्रपाचण पालचवलें ॥ २८ ॥
साया िरूचनयां आले हचरपासश । लहान थोरांसी सांभाचळलें ॥ २९ ॥ सांभाचळलें तुका ह्मणे सकळ चह । सुखी
जाले ते ही हचरमुखें ॥ ३० ॥

४५४२. मुखें सांगे त्यांचस पैल िेंडू पाहा । उदकांत डोहाचिये माथां ॥ १ ॥ माथां कळं बािे अवघडा
ठायश । दाचवयेला डोहश जळामाजी ॥ २ ॥ जळांत पाहातां [पां. आडतीये दृचष्ट.] हाडचत या दृचष्ट । ह्मणे जगजेठी
ऐसें नव्हे ॥ ३ ॥ [पां. खरे.] नव्हे साि िेंडू छाया चदसे आंत । खरा ते थें चित्त लावा वरी ॥ ४ ॥ वरी दे चखयेला
अवघ्यांनश डोळां । ह्मणती गोपाळा आतां कैसें ॥ ५ ॥ कैसें करूचनयां उतरावा खालश । दे खोचनयां भ्यालश
अवघश डोहो ॥ ६ ॥ डोहो बहु खोल काळ्या भीतरी । सरलश माघारश अवघश जणें ॥ ७ ॥ जयािें कारण तयासी
ि ठावें । पुसे त्याच्या भावें त्यास हचर ॥ ८ ॥ त्याचस नारायण ह्मणे राहा तळश । िढे वनमाळी िंाडावरी ॥ ९ ॥
वचर जातां [पां. हचर.] वचर पाहाती गोपाळ [पां. सकळ.] । ह्मणती सकळ [पां. गोपाळ.] आह्मी नेणों ॥ १० ॥ नेणों ह्मणती
हें कचरतोचस काई । आह्मां तुिंी आई दे इल चसव्या ॥ ११ ॥ आपुचलया कानां ठे वुचनयां [त. दे . दे उचनयां.] हात ।
सकळश चनचमत्य टाचळयेलें ॥ १२ ॥ चनचमत्याकारणें [दे . त. वेचिलें .] रचिलें कारण । गेला नारायण खांदीवरी ॥

विषयानु क्रम
१३ ॥ खांदीवरी पाव ठे चवयेला दे वें । पाडावा त्या भावें िेंडू तळश ॥ १४ ॥ तळील नेणती तुका ह्मणे भाव ।
अंतरशिा [पां. अंतरीिें दे व कळों नेदी ।.] दे व जाणों नेदी ॥ १५ ॥

४५४३. नेदी कळों केल्याचवण तें कारण । दाखवी आणून अनु भवा ॥ १ ॥ न पुरेसा हात घाली
िेंडूकडे [दे . त. िेंडाकडे .] । [त. ह्मणतील.] ह्मणीतलें गडे सांभाळावें ॥ २ ॥ सांभाळ कचरतां सकळां चजवांिा ।
गोपाळांचस वािा ह्मणे बरें ॥ ३ ॥ बरें चविारुनी करावें कारण । ह्मणे नारायण बऱ्या बरें ॥ ४ ॥ बरें ह्मणउचन
तयांकडे पाहे । सोडचवला जाय िेंडू तळा ॥ ५ ॥ तयासवें [दे . दडी.] उडी घातली अनंतें । गोपाळ [पां. रडत.]

रडते येती घरा ॥ ६ ॥ येतां [पां. लोकश त्यांिा.] त्यांिा लोकश दे चखला कोल्हाळ । सामोरश सकळ आलश पुढें ॥ ७ ॥
पुसती ते [त. दे . पुसतील मात॰.] मात [पां. तया गोपाळासी.] आपआपल्याचस । हचरदु ःखें त्यांसी न बोलवे ॥ ८ ॥ न
बोलवे हचर बुडालासें मुखें । कुचटतील दु ःखें उर माथे ॥ ९ ॥ [पां. मायबाप.] मायबापें तुका ह्मणे न दे खती । ऐसें
दु ःख चित्तश गोपाळांच्या ॥ १० ॥

४५४४. गोपाळां उमडु नावरे दु ःखािा । कुंचटत हे वािा जाली त्यांिी ॥ १ ॥ जालें काय ऐसें न कळे
कोणासी । ह्मणती तुह्मांपासश दे व होता ॥ २ ॥ दे वासवें दु ःख न [पां. पवती.] पवते ऐसें । कांहश अनाचरसें चदसे
आजी ॥ ३ ॥ आचज चदसे हचर फांकला यांपाशश । ह्मणउचन ऐशी पचर जाली ॥ ४ ॥ जाणचवल्याचवण कैसें कळे
[त. यासी.] त्यांचस । [त. शाहाण्या.] शाहाणे तयांचस कळों आले ॥ ५ ॥ कळों आलें तीहश फुंद शांत केला । ठायशिा
ि त्यांला थोडा होता ॥ ६ ॥ होता तो चविार सांचगतला जना । गोपाळ शाहाणा होता त्याणें ॥ ७ ॥ सांमे आतां
हचर तुह्मां आह्मां नाहश । [पां. बुडालासे.] बुडाला तो डोहश यमुनेच्या ॥ ८ ॥ [पां. त्याचस.] यासी अवकाश नव्हे चि
पुसतां । जाचलया अनंता कोण [त. काय.] पचर ॥ ९ ॥ पचर त्या दु ःखािी काय सांगों आतां । तुका ह्मणे माता
लोकपाळा [त. दे . लोकपाळ.] ॥ १० ॥

४५४५. पाााण फुटती तें दु ःख दे खोचन । कचरतां गौळणी शोक लोकां ॥ १ ॥ काय ऐसें पाप होतें
आह्मांपासश । बोलती एकासी एक एका [त. एके.] ॥ २ ॥ एकांचिये डोळां असुं बाह्ात्कारी । नाहश तश अंतरश
जळतील ॥ ३ ॥ जळतील एकें अंतबाह्ात्कारें । टाचकलश ले कुरें कचडयेहूचन ॥ ४ ॥ चनवांत चि एकें राचहलश
चननित [पां. चननितें.] । बाहे री ना आंत जीव त्यांिे ॥ ५ ॥ त्यांिे जीव [पां. जीवावरी.] वरी आले त्या सकळां । एका
त्या गोपाळांवांिचू नयां ॥ ६ ॥ वांिणें तें आतां खोटें [कोठें .] संवसारश । नव्हे भेटी जरी हचरसवें ॥ ७ ॥ सवें
घेऊचनयां िालली गोपाळां । अवघश ि बाळा नर नारी ॥ ८ ॥ नर नारी नाहश मनु ष्ट्यांिें नांव [दे . नावें.] । गोकुळ
हें गांव सांचडयेलें ॥ ९ ॥ सांचडयेलश अन्नें संपदा सकळ । चित्तश तो गोपाळ िरुचन जाती ॥ १० ॥ चतरश [पां. तीरी
उभ्या माना घालू चनयां गाई ।.] माना घालू चनयां उभ्या गाई । तटस्थ या डोहश यमुनेच्या ॥ ११ ॥ यमुनेच्या चतरश िंाडें
वृक्ष वल्ली । दु ःखें कोमाइलश कृष्ट्णाचिया ॥ १२ ॥ यांिें त्यांिें दु ःख एक जालें चतरश । मग शोक करी मायबाप ॥
१३ ॥ मायबाप तुका ह्मणे सहोदर । तोंवरी ि तीर न पवतां ॥ १४ ॥

४५४६. तीर दे खोचनयां यमुनेिें जळ । कांठश ि कोल्हाळ कचरताती ॥ १ ॥ कइवाड नव्हे घालावया
उडी । आपणाचस ओढी भय मागें ॥ २ ॥ मागें सरे माय पाउला पाउलश । [त. दे . आपल्या.] आपलें ि घाली िाकें
अंग ॥ ३ ॥ अंग राखोचनयां [पां. माया.] माय खेद करी । अंतरीिें हरी जाणवलें ॥ ४ ॥ जाणवलें मग दे वें चदली
बुडी । तुका ह्मणे कुडी भावना हे ॥ ५ ॥

४५४७. भावनेच्या मुळें अंतरला दे व । चशरला संदेह भयें पोटश ॥ १ ॥ पोटश होतें मागें जीव द्यावा ऐसें ।
बोचलल्या सचरसें न करवे ॥ २ ॥ न करवे त्याग या [दे . त. जीवािा या.] जीवािा [पां. नाश.] नास । नारायण त्यास

विषयानु क्रम
अंतरला ॥ ३ ॥ अंतरला बहु बोलतां वाउगें । अंतरशच्या त्यागेंचवण गोष्टी ॥ ४ ॥ गोष्टी सकळांच्या आइचकल्या
दे वें । कोण कोण्याभावें रडती तश ॥ ५ ॥ तश गेलश घरास आपल्या सकळ । गोिनें गोपाळ लोक माय ॥ ६ ॥
मायबापांिी तों ऐसी जाली गचत । तुका ह्मणे अंतश कळों आलें ॥ ७ ॥

४५४८. आला त्यांिा [दे . त. यांिा भाव.– पां. भाव त्यांिा.] भाव दे वाचिया मना । अंतरश कारणांसाटश होता ॥
१ ॥ होता भाव त्यांिा पाहोचन चनराळा । नव्हता पातांळा गेला आिश ॥ २ ॥ आिश पाठीमोरश जालश तश सकळें ।
मग या गोपाळें बुडी चदली ॥ ३ ॥ चदली हाक [पां. तेणे.] त्यागें जाऊचन पाताळा । जागचवलें काळा भुजंगाचस ॥ ४
॥ भुजंग हा होता चनजला मंचदरश । चनभुर अंतरश गवुचनचि ॥ ५ ॥ गवु हरावया आला नारायण । चमस या करून
िेंडुवािें ॥ ६ ॥ िेंडुवािे चमसें काळ्या नाथावा । तुका ह्मणे दे वा कारण हें ॥ ७ ॥

४५४९. काळ्यािे मागे िेंडु पत्नीपाशश । तेजःपुज

ं राशी दे चखयेला ॥ १ ॥ लावण्यपूतळा मुखप्रभाराशी
। कोचट रचव शशी उगवले ॥ २ ॥ उगवला खांब [पां. खांबा.] कदु ळीिा गाभा । ब्रीदें वांकी नभा दे खे पायश ॥ ३ ॥
पाचहला सकळ चतनें नयाहाळू चन । कोण या जननी चवसरली [दे . त. चवसंबली.] ॥ ४ ॥ चवसरु हा तीस कैसा यािा
जाला । जीवाहु चन [दे . त. वाल्हा.] वाला चदसतसे ॥ ५ ॥ चदसतसे रूप गोचजरें लाहान । पाहातां लोिन सुखावले
॥ ६ ॥ पाचहलें पतोचन काळा दु ष्टाकडे । मग ह्मणे कुडें जालें आतां ॥ ७ ॥ [पां. आतां उठोचनयां खाईल.] आतां हा
उठोचन खाईल या बाळा । दे ईल वेल्हाळा माय जीव ॥ ८ ॥ जीव यािा कैसा वांिे ह्मणे नारी । मोचहली अंतरश
हचररूपें [पां. हचररूपश.] ॥ ९ ॥ रूपें अनंतािश [पां. अनंत अपार.] अनंतप्रकार । न कळे सािार तुका ह्मणे ॥ १० ॥

४५५०. ह्मणे िेंडू कोणें आचणला या ठाया । आलों पुरवाया कोड त्यािें ॥ १ ॥ त्यािें आइकोन चनष्ठुर
विन । भयाभीत मन जालें तीिें ॥ २ ॥ चतिी चित्तवृचत्त होती दे वावरी । आिश ते माघारी चफरली वेगश ॥ ३ ॥
वेगश मन गेलें भ्रतारािे सोयी । चवघ्न आलें कांहश आह्मांवरी ॥ ४ ॥ वचर उदकास अंत [पां. नाहश अंतपार.] नाहश पार
। अक्षोभ सागर भरलासे ॥ ५ ॥ संिार करूचन कोण्या वाटे आला । ठायश ि दे चखला अवचिता ॥ ६ ॥ अवचिता
नेणों येथें उगवला । चदसे [पां. चदसतो.] तो िाकुला बोल मोठे ॥ ७ ॥ मोठ्यानें बोलतो भय नाहश मनश । केला
उठवूनी काळ जागा ॥ ८ ॥ जागचवला काळसपु तये वेळश । उचठला कल्लोळश चवााचिये ॥ ९ ॥ यमुनेच्या
डोहावरी आला ऊत । काळयाकृतांतिुिुकारें [दे . िूदकारें] ॥ १० ॥ कारणें ज्या येथें आला नारायण । जालें
दरुाण दोघांमध्यें [त. दे . मिश.] ॥ ११ ॥ दोघांमध्यें [पां. बोल जाले .] जाले बोल परस्परें । [पां. प्रसंगें.] प्रसंग उत्तरें
युद्धाचिया ॥ १२ ॥ नितावला चित्तश तोंडें बोले काळ । करीन सकळ ग्रास तुिंा ॥ १३ ॥ जाला सावकाश िंेंप
घाली वरी । तंव [पां. हाणी.] हाणे हचर मुचष्टघातें ॥ १४ ॥ ते णें काळें त्याचस चदसे काळ तैसा । हरावया जैसा जीव
आला ॥ १५ ॥ आठवले काळा हाकाचरलें गोत । चमळालश [दे . बहु त.ें ] बहु त नागकुळें ॥ १६ ॥ कल्हारश संिानश
वेचष्टयेला [दे . त. िचरयेला.] हचर । [त. अवघ्या.] अवघा चवखारश व्याचपयेला ॥ १७ ॥ यांस तुका ह्मणे नाहश भक्ताचवण
। गरुडािें नितन केलें मनश ॥ १८ ॥

४५५१. चनजदास उभा तात्काळ पायापें । स्वामी दे खे सपें वेचष्टयेला [पां. वेचढयेला.] ॥ १ ॥ लहानथोरें
होतश चमळालश [त. अपार.] अपारें । त्याच्या [दे . िुदकारें.] िुिुकारें चनवारलश ॥ २ ॥ चनघतां [दे . त. आफटी.] आपटी
िरूचन िांवामिश । [पां. एका ते चि विी माथां पाये.] एकािें चि विी माथें पायें ॥ ३ ॥ एकश जीव चदले येतां ि त्या िाकें
। येतील तश एकें काकूलती ॥ ४ ॥ यथेष्ट [पां. भचक्षले .] भचक्षलश पोट िाये वरी । तंव ह्मणे हचर पुरे आतां ॥ ५ ॥
आतां करूं काम आलों जयासाटश । हरी घाली चमठी काळयाचस ॥ ६ ॥ याचस नाथूचनयां नाकश चदली दोरी ।
िेंडू [पां. भारा.] भार चशरश कमळांिा ॥ ७ ॥ िालचवला वरी बैसे नारायण । गरुडा [आनलगण.] आळं गुन बहु डचवलें

विषयानु क्रम
॥ ८ ॥ चवसरु न पडे संवगड्या गाई । यमुनेच्या डोहश लक्ष त्यांिें ॥ ९ ॥ त्याच्या गोष्टी कांठश बैसोचन सांगती ।
बुडाला दाचवती येथें हचर ॥ १० ॥ हरीिें नितन कचरतां आठव । तुका ह्मणे दे व आला वरी ॥ ११ ॥

४५५२. [पां. अवचिता.] अवचित त्यांणश दे चखला भुजंग । पळतील मग हाउ आला ॥ १ ॥ आला िे ऊचनयां
यमुनेबाहे री । पालचवतो [पां. हचर.] करश गचडयांचस ॥ २ ॥ गचडयांचस ह्मणे वैकुंठनायक । या रे सकचळक
मजपाशश ॥ ३ ॥ मजपाशश तुह्मां भय काय करी । जवचळ या दु री जाऊं नका ॥ ४ ॥ कानश आइचकले गोनवदािे
बोल । ह्मणती मवल िला पाहों ॥ ५ ॥ पाहों आले हरीजवळ सकळ । गोनवदें [पां. गोिनें.] गोपाळ आनळचगले ॥ ६
॥ आल्या गाई वरी घाचलतील माना । वोरसलें [पां. वोरसल्या.] स्तना [त. स्थना.] क्षीर लोटें ॥ ७ ॥ लोटती [पां.

सकळ.] सकळें एकावरी एक । होउचन पृथक कुवाळलश [त. कृवाचळलश. पां. कुरवाचळली.] ॥ ८ ॥ कुवाळलश [त. कृवाचळलश.
पां. कुरवाचळली.] आनंदें घेती िारापाणी । चतहश िक्रपाणी दे चखयेला [त. दे चखचलया.] ॥ ९ ॥ त्यां ि पाशश होता पचर
केली माव । न कळे संदेह पडचलया ॥ १० ॥ याचत वृक्ष वल्ली होत्या कोमेचलया । त्यांचस कृष्ट्णें काया चदव्य
चदली ॥ ११ ॥ चदलें गोनवदें त्या पदा नाहश नाश । तुका ह्मणे आस चनरसली ॥ १२ ॥

४५५३. आस चनरसली गोनवदािे भेटी । संवसारा [त. संवसार तुटी॰.] तुटी पुचढचलया ॥ १ ॥ पुढें [पां.

पाठचवले गोनवदें गोपाळ । ॰िपळहातश॰.] पाठचवलें गोनवदें गोपाळां । दे उचन िपळां हातश गुढी ॥ २ ॥ हाका आरोचळया
दे उचन नािती । एक सादाचवती हचर [त. दे . आले .] आला ॥ ३ ॥ आरंिश पचडलश होतश तयां घरश । संकीणु त्या
नारी नरलोक ॥ ४ ॥ लोका भूक तान नाहश चनद्रा डोळा । रूप वेळोवेळां आठचवती ॥ ५ ॥ आहाकटा मग
कचरती गेचलया । आिश ठावा तयां नाहश कोणा ॥ ६ ॥ आिश िुकी मग घडे आठवण । तुका ह्मणे जन पचरियें ॥
७॥

४५५४. जननी हे ह्मणे आहा काय जालें । शरीर रचक्षलें काय काजें ॥ १ ॥ काय [त. काजे.] काज आतां
हचरचवण चजणें । चनत्य दु ःख कोणें सोसावें हें ॥ २ ॥ हें दु ःख न सरे हचर न भेटे तों । त्यामागें चि जातों एका वेळे
॥ ३ ॥ एकवेळ जरी दे खतें मी आतां । तरी जीवापरता न कचरतें ॥ ४ ॥ कचरतां हे मात हरीिें नितन । शु भ तो
शकुन तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

४५५५. शु भ मात चतहश आचणली गोपाळश । िेंडू वनमाळी घेउचन आले ॥ १ ॥ आली दारा दे खे
हरुाािी गुढी । सांचगतली [त. सांगतील.] पुडी [पां. हरुा.] हरुाें मात ॥ २ ॥ हरुालश माता केलें ननबलोण ।
गोपाळांवरून कुरवंडी ॥ ३ ॥ गोपाळां भोवतें चमळालें गोकुळ । अवघश सकळ लहान थोरें ॥ ४ ॥ थोर सुख
जालें ते काळश आनंद । [त. सांगतां.] सांगती गोनवद वचर आला ॥ ५ ॥ आले वचर बैसोचनयां नारायण । काळया
नाथून वहन केलें ॥ ६ ॥ नगराबाहे री चनघाले आनंदें । लावूचनयां वाद्यें नाना घोा ॥ ७ ॥ नारायणापुढें गोपाळ
िालती । आनंदें नािती गाती गीत ॥ ८ ॥ तंव तो दे चखला वैकुंठशिा पती । लोटांगणश [पां. येती.] जाती सकळ
ही ॥ ९ ॥ सकळ ही एका भावें आनलचगले । अवचघयां जाले अवघे हचर ॥ १० ॥ हचर [पां. आनलगनश.] आनलगनें
हचररूप जालश । आप चवसरलश आपणास ॥ ११ ॥ सकळांसी सुख एक चदलें दे वें । [दे . त. मायबापां भावें.]

मायबापभावें लोकपाळां ॥ १२ ॥ मायबाप दे वा नाहश लोकपाळ । साचरखश सकळ तुका ह्मणे ॥ १३ ॥

४५५६. नेणें [त. वणा.] वणु िमु जश आलश सामोरश । अवघश ि हरी आनळचगलश [पां. आनळचगला.] ॥ १ ॥ हचर
लोकपाळ आले नगरांत । सकळांसचहत [त. मायबापा.] मायबाप ॥ २ ॥ पारणें तयांिें जालें एका वेळे । दे चखलें
सावळें परब्रह्म ॥ ३ ॥ ब्रह्मानंदें लोक सकळ नािती । गुचडया उभचवती घरोघरश ॥ ४ ॥ घरोघरश सुख आनंद
सोहळा । सडे रंग माळा िौकदारश ॥ ५ ॥ दारश वृद
ं ावनें तुळसीिश बनें । रामकृष्ट्णगाणें नारायण ॥ ६ ॥

विषयानु क्रम
नारायण चतहश पूचजला बहु तश । नाना पुष्ट्पयाती करूचनयां ॥ ७ ॥ यांिें ऋण नाहश चफटलें मागील । पुढें
भांडवल जोचडती हश ॥ ८ ॥ हश नव्हतश किश या दे वा वेगळश । केला वनमाळी सेवाऋणी ॥ ९ ॥ सेवाऋणें तुका
ह्मणे रूपिारी । भक्तांिा कैवारी नारायण ॥ १० ॥

४५५७. नारायण आले चनजमंचदराचस । जाले या लोकांचस बहु डचवते ॥ १ ॥ बहु डचवले बहु केलें
समािान । चवसरु [पां. हा.] तो क्षण नका मािंा ॥ २ ॥ मात सांचगतली सकळ वृत्तांत । केलें दं डवत सकळांनश ॥
३ ॥ सकळां भातुकें वांचटल्या साखरा । [त. गेले आपलाल्या घरा लोक.] आपलाल्या घरा लोक गेले ॥ ४ ॥ लोक गेले
कामा गाईपें गोपाळ । वारली सकळ लोभापाठी ॥ ५ ॥ लोभ दावुचनयां आपला चवसर । पाचडतो कुमर
िनआशा ॥ ६ ॥ आशेिे बांिले तुका ह्मणे जन । काय नारायण ऐसा [पां. जाणे ऐसा.] जाणे ॥ ७ ॥

४५५८. जाला कवतुक कचरतां रोकडें । आणीक ही पुढें नारायण ॥ १ ॥ येउचनयां पुढें िचरला मारग ।
हरावया भाग इंद्रयाजश [पां. दे . इंद्रापाशश.] ॥ २ ॥ इंद्रा दहश दु ि तूप नेतां लोणी । घेतलें चहरोचन वाटे त्यांिें ॥ ३ ॥
चहरोचन घेतल्या कावडी सकळा । ह्मणती गोपाळा बरें नव्हे ॥ ४ ॥ नव्हे तें चि करी न भे कचळकाळा । तुका
ह्मणे लीळा खेळे दे व ॥ ५ ॥

४५५९. खेळ नव्हे बरा इंद्र कोपचलया । दे व ह्मणे तयां भे ऊं नका ॥ १ ॥ नका िरूं भय िाक कांहश
मनश । बोले िक्रपाचण गौचळयांचस ॥ २ ॥ गौचळयांचस िीर नाहश या विनें । आशंचकतमनें वेडावलश ॥ ३ ॥
वेडावलश त्यांचस न कळतां माव । दे वाआचददे व नोळखतां ॥ ४ ॥ नोळखतां दु ःखें [पां. वाहातील चशरश ।.] वाहाती
शरीरश । तुका ह्मणे वरी [त. भार पाठी ।.] भारवाही ॥ ५ ॥

४५६०. भारवाही नोळखती या अनंता । जवळी असतां अंगसंगें ॥ १ ॥ अंगसंगें तया न कळे हा दे व ।
कळोचन संदेह [त. मागुताले .] मागुताला ॥ २ ॥ मागुती पडती निते चिये डोहश । जयािी हे नाहश बुचद्ध त्स्थर ॥ ३ ॥
बुचद्ध त्स्थर होउं [पां. राहों.] नेदी नारायण । आशाबद्ध जन लोचभकांिी [पां. लोचभकांसी.] ॥ ४ ॥ लोचभकां [त. लोकां हें
न॰.] न साहे दे वािें करणें । तुका ह्मणे ते णें दु ःखी होती ॥ ५ ॥

४५६१. दु ःखी होती लोभें करावें तें काई । उडतील गाई ह्मैसी आतां ॥ १ ॥ आणीकही कांहश होईल
अचरष्ट । नाचयके हा िीट सांचगतलें ॥ २ ॥ सांगों िला याच्या मायबापांपाशश । चनघाले घराचस दे वा रागें ॥ ३ ॥
रागें काला दे तां न घेती कवळ । टोकवी गोपाळ क्रोचियांचस ॥ ४ ॥ क्रोि दे वावचर िचरयेला राग । तुका ह्मणे
भाग न लभती ॥ ५ ॥

४५६२. भाग त्या सुखािे वांकड्यां बोबड्यां । आपचलया गड्यां भाचवकांचस ॥ १ ॥ भारवाही गेले
टाकुचन कावडी । नवनीतगोडी भाचवकांचस ॥ २ ॥ काला करूचनयां वांचटलां सकळां । आनंदें गोपाळांमाजी
खेळे ॥ ३ ॥ खेळेंमेळें दहश दु ि [पां. लोणी.] तूप खाती । भय नाहश चित्तश कवणािें ॥ ४ ॥ कवणािें िाले तुका
ह्मणे बळ । जयासी गोपाळ साह् जाला ॥ ५ ॥

४५६३. जाणवलें इंद्रा िचरत्र सकळ । [त. वांकल्या.] वांकुल्या गोपाळ दाचवताती ॥ १ ॥ तातचडया मे घां
आज्ञा करी राव । गोकुळशिा ठाव उरों नेदा [त. नेदश.] ॥ २ ॥ नेदाचवया गाई ह्मसी वांिों लोक । पुरा सकचळक
चसळािारश ॥ ३ ॥ िाक नाहश मािंा गोवचळयां [पां. गोंचळयांच्या पोरां ।] पोरां । सकचळक मारा ह्मणे मे घां ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
ह्मणचवती दे व आपणां तोंवरी [पां. तंववरी । नाहश जंववरी॰.] । जंव नाहश वरी कोपलों मी ॥ ५ ॥ मीपणें हा दे व न कळे
चि त्यांसी । अचभमानें राचस गवाचिया ॥ ६ ॥ अचभमानराचस जयाचिये ठायश । तुका ह्मणे तईं दे व दु री ॥ ७ ॥

४५६४. दे व त्यां फावला भाचवकां गोपाळां । नाहश ते थें कळा अचभमान ॥ १ ॥ नाडलश आपल्या आपण
चि एकें । संदेहदायकें बहु फारें ॥ २ ॥ फारें िाळचवलश नेदी कळों माव । दे वाआचददे व चवश्वंभर ॥ ३ ॥
चवश्वासावांिुचन कळों नये खरा । अभक्तां [त. अंिारा.] अिीरा जैसा तैसा ॥ ४ ॥ जैसा भाव तैसा जवचळ त्या
दु चर । तुका ह्मणे हचर दे तो [पां. घेतो दे तो.] घेतो ॥ ५ ॥

४५६५. तो या साि भावें न कळे चि इंद्रा । ह्मणउचन िारा घाली चसळा [पां. मेघा.] ॥१॥ [पां. घाली मेघ

िारा.] घाली िारा मे घ कडाचडला माथा । वचर अवचिता दे चखयेला ॥ २ ॥ दे खती पाऊस वोळला गोपाळ ।
भ्याले हे सकळ चविाचरती ॥ ३ ॥ चविार पडला चवसरले खेळ । अनयाय गोपाळ ह्मणती केला ॥ ४ ॥ लागलें से
गोड न कळे ते काळश । भेणें वनमाळी आठचवती ॥ ५ ॥ आतां काय कैसा [त. ऐसा.] करावा चविार । गोिनाचस
थार आपचणया ॥ ६ ॥ यांचिया चविारें होणार तें काई । तुका ह्मणे ठायश वेडावलश ॥ ७ ॥

४५६६.वेडावलश काय करावें या काळश । ह्मणे वनमाळी गोपाळांचस ॥ १ ॥ चशरी [पां. चशरश गोविुन िरा

उिलू चन ।.] िरूं गोवद्धु न उिलू चन । ह्मणे तुह्मी कोणी चभऊं नका ॥ २ ॥ नका सांडूं कोणी आपला आवांका ।
माचरतां या हाका आरोचळया ॥ ३ ॥ अशंचकत चित्तें न [पां. वाटे .] वटे त्यां खरें । िाकें ि ते बरें ह्मणती िला ॥ ४
॥ चित्तश िाक पचर जवळी अनंत । तुका ह्मणे घात होऊं नेदी ॥ ५ ॥

४५६७. नेदी दु ःख दे खों दासा नारायण । ठे वी चनवारून आल्या आिश ॥ १ ॥ आिश [पां. शुद्ध पुढ.] पुढें
शु द्ध करावा मारग । [पां. दासामागेंमागें.] दासांमागें मग सुखरूप ॥ २ ॥ पवुताचस हात लाचवला अनंतें । तो [त. तें]
जाय वरतें आपेंआप ॥ ३ ॥ आपल्याआपण उिचलला चगरी । गोपाळ हे [त. फेरी.] करी चनचमत्याचस ॥ ४ ॥
चनचमत्य करूचन करावें कारण । कचरतां आपण कळों नेदी ॥ ५ ॥ चदनािा कृपाळु पचततपावन । हें करी विन
सांि खरें ॥ ६ ॥ सांगणें न लगे सुखदु ःख दासा । तुका ह्मणे ऐसा कृपावंत ॥ ७ ॥

४५६८. कृपावंतें हाक चदली सकचळकां । माचजया रे नका राहों कोणी ॥ १ ॥ चनघाले या भेणें
पाउसाच्या जन । दे खे गोवद्धु न उिचलला ॥ २ ॥ लाचवले गोपाळ फेरश िहू ं कडे । हांसे फुंदे रडे कोणी िाकें ॥
३ ॥ िाकें हश सकळ चनघालश [पां. चनघाले .] भीतरी । उिचलला चगरी तयाखालश ॥ ४ ॥ तयाखालश गाई वत्सें
आलश लोक । पक्षी सकचळक जीवजाचत ॥ ५ ॥ चजहश ह्मणचवलें हरीिे अंचकत । जातीिे ते होत कोणी तरी ॥ ६
॥ जाचत कुळ नाहश तयाचस प्रमाण । अननया अननय तुका ह्मणे ॥ ७ ॥

४५६९. त्यांचस राखे खळें आपुले जे दास । कचळकाळाचस वास पाहों नेदी ॥ १ ॥ पाउस न येतां केली
यांिी थार । लागला तुाार येऊं मग ॥ २ ॥ येउचन दगड बैसतील चगरी । वरुाला िारश चशळांचिये ॥ ३ ॥
चशळांचिये िारश वरुाला आकांत । होता चदवस सात एक सरें ॥ ४ ॥ एक सरें चगचर िचरला गोपाळश । होतों
[होता भावबळी. आह्मा ऐसा ।. त. होता भावबळी आह्मी ऐसा.] भाव बळी आह्मी ऐसे ॥ ५ ॥ ऐसें कळों आलें दे वाचिया चित्ता ।
ह्मणे तुह्मश आतां हात सोडा ॥ ६ ॥ हांसती गोपाळ करूचन नवल । आइकोचन बोल गोनवदािे ॥ ७ ॥ दाचवतील
डोया गुडघे कोपर । फुटले ते [पां. तो.] भार उिचलतां ॥ ८ ॥ भार आह्मांवचर घालु चन चनराळा । राचहलाचस
डोळा िुकवुचन ॥ ९ ॥ चनचमत्य अंगुळी लाचवयेली बरी । पाहों कैसा चगरी िचरतोचस ॥ १० ॥ चसणले हे [पां. ही होते

विषयानु क्रम
ठायश ि त्या भारें ।.] होते ठायशच्या त्या भारें । लचटकें चि खरें मानुचनयां ॥ ११ ॥ यांणश अंत पाहों आदचरला यािा ।
तुका ह्मणे वािा वािाळ ते ॥ १२ ॥

४५७०. वािाळ लचटके अभक्त जे खळ । आपुलें तें बळ [दे . वाखाणीती.] वाखाणावें ॥ १ ॥ बळें हु ं बरती
सत्य त्यां न कळे । नु घडती डोळे अंिळ्यांिे ॥ २ ॥ आसुचडल्या माना हात पाय नेटें । तंव भार बोटें उिचलला
॥ ३ ॥ लचटका चि आह्मश सीण केला दे वा । कळों आलें तेव्हां सकळांचस ॥ ४ ॥ आलें कळों तुका ह्मणे अनु भवें
। मग अहं भावें सांडवले [दे . सांडवली.] ॥ ५॥

४५७१. सांडवले सकळांिे अचभमान । आचणले शरण लोटांगणश ॥ १ ॥ लोटांगणश आले होऊचनयां
दीन । मग नारायण ह्मणे भलें ॥ २ ॥ भला [पां. तुह्मी आजी.] आचज तुह्मी केला साि पण । चगचर गोविुन
उिचलला ॥ ३ ॥ लागती िरणा सकळ ते काळश । आह्मांमध्यें बळी तूं चि एक ॥ ४ ॥ एका तुजचवण न यों
आह्मी कामा । कळों कृष्ट्णा रामा आलें आजी ॥ ५ ॥ आचजवचर आह्मां होता अचभमान । नेणतां िरणमचहमा
तुिंा ॥ ६ ॥ तुिंा पार आह्मी नेणों नारायणा । नखश गोवद्धु ना राचखयेलें ॥ ७ ॥ राचखयेलें गोकुळ आह्मां
सकळांचस । [त. दगडािे.] दगडाच्या राशी वरुातां ॥ ८ ॥ वणावें तें काय तुिंें मचहमान । िचरती िरण [त. दे .

सकचळक.] सकळ ही ॥ ९ ॥ सकळ ही तान चवसरलश भूक । सकळ ही सुख चदलें त्यांचस ॥ १० ॥ त्याचस कळों
आला वैकुंठनायक । तुका ह्मणे लोक चनभुर ते ॥ ११ ॥

४५७२. लोकां कळों आला दे व आह्मांमिश । टाचकली उपाचि चतहश शंका ॥ १ ॥ शंका नाहश थोरां
लाहानां जीवांचस । [पां. कळला हृाीकेशी तेव्हां मग ।.] कळला हा हृाीकेशी मग ॥ २ ॥ मग मनश जाले चनभुर सकळ ।
संगें लोकपाळ कृष्ट्णाचिया ॥ ३ ॥ कृष्ट्णाचिया ओंव्या गाणें गाती गीत । कृष्ट्णमय चित्त जालें त्यांिें ॥ ४ ॥
त्यांचस ठावा नाहश बाहे चरल भाव । अंतरश [पां. अंतरशिें वाव॰.] ि वाव सुख जालें ॥ ५ ॥ [पां. सुख तथा दीसे॰.] सुखें तया
दीस न कळे हे राती । अखंड या ज्योती गोनवदािी ॥ ६ ॥ नितनें चि िालश न लगे अन्नपाणी । तुका ह्मणे मनश
समािान ॥ ७ ॥

४५७३. समािान त्यांिश इंचद्रयें सकळ । जयां तो [पां. ते.] गोपाळ समागमें ॥ १ ॥ गोनवदािा जाला
प्रकाश भीतरी । मग त्यां बाहे री काय काज ॥ २ ॥ [पां. काम काज.] काज काम त्यांिे सरले व्यापार । नाहश आप
पर मािंें तुिंें ॥ ३ ॥ माया सकळांिी सकळां ही वरी । चवाय तें हचर चदसों नेदी ॥ ४ ॥ चदसे तया आप [पां.

परािे.] परावें साचरखें । तुका ह्मणे सुखें कृष्ट्णाचिया ॥ ५ ॥

४५७४. कृष्ट्णाचिया सुखें भुक नाहश तान । सदा समािान सकळांिें ॥ १ ॥ कळलें चि नाहश [पां. चकती

जाले .] जालें चकती चदस । बाहे चरल वास [पां. बास] चवसरलश ॥ २ ॥ चवसरु [पां. चवसर.] कामािा तुका ह्मणे जाला ।
उिे ग राचहला जावें यावें ॥ ३ ॥

४५७५. जावें बाहे री हा नाठवे चविार । नाहश समािार ठावा कांहश ॥ १ ॥ कांहश न कळे तें कळों आलें
दे वा । मांचडला चरघावा कवतुक ॥ २ ॥ कवतुकासाठश भक्त दे हावचर । आचणताहे हचर बोलावया ॥ ३ ॥ याचस
नांव रूप नाहश हा आकार । कळला सािार [दे . त. भक्ती मुखें.] भक्ता मुखें ॥ ४ ॥ मुखें भक्तांचिया बोलतो आपण
। अंगसंगें चभन्न नाहश दोघे [त. दे . दोघां.] ॥ ५ ॥ दोघे वेगळाले ले चखल जो कोणी । तयािा मे चदनी बहु भार ॥ ६ ॥
तयासी घडलश सकळ ही पापें । भक्तांचिया कोपें ननदा िे ाें ॥ ७ ॥ िे चायािा संग न घडावा कोणा । चवा जेंवी
प्राणां नाश करी ॥ ८ ॥ कचरतां आइके ननदा या संतांिी । तया होती ते चि अिःपात ॥ ९ ॥ पतन उद्धार

विषयानु क्रम
संगािा मचहमा । त्यजावें अिमा संत सेवश ॥ १० ॥ संतसेवश [त. सेवी संत.] जोडे महालाभरासी । तुका ह्मणे
याचस नाश नाहश ॥ ११ ॥

४५७६. नाहश नाश हचर आठचवतां मुखें । जोडतील सुखें सकळ ही ॥ १ ॥ सकळ ही सुखें वोळलश
अंतरश । मग त्याबाहे री काय काज ॥ २ ॥ येऊं चवसरलश [पां. ॰चवसरले बाहे री गोपाळ । तल्लीन सकळ कृष्ट्ण॰.] बाहे री
गोपाळें । तल्लीन सकळें कृष्ट्णसुखें ॥ ३ ॥ सुख तें योचगयां नाहश समािीस । चदलें गाई वत्स पशु जीवां ॥ ४ ॥
वारला पाऊस केव्हां नाहश ठावा । तुकां ह्मणे दे वावांिचू नयां ॥ ५ ॥

४५७७. यांचस समािार सांगतों सकळा । िलावें गोकुळा [पां. गोपाळा.] ह्मणे दे व ॥ १ ॥ दे व राखे तया
आडचलया काळें । दे व सुखफळें दे तो दासां ॥ २ ॥ दासां दु ःख दे खों नेदी आपुचलया । चनवारी आचलया न
कळतां ॥ ३ ॥ नाहश मे घ येतां [पां. जातां येतां.] जातां दे चखयेला । िारश वरुाला चशळांचिये [पां. चशळांचिया.] ॥४॥
एवढें [पां. सांकडें भक्तािें.] भक्तांिें सांकडें अनंता । होय चनवाचरता तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

४५७८. काकुलती [पां. एक.] एकें पाहाती बाहे री । तया ह्मणे हचर वोसरला ॥ १ ॥ वोसरला मे घ आला
होता काळ । बाहे री सकळ आले लोक ॥ २ ॥ कवतुक जालें ते काळश आनंद । कळला गोनवद साि भावें ॥ ३
॥ भावें तयापुढें नािती [पां. सकळ.] सकळें । गातील मंगळें [पां. मंगळ.] ओंव्या गीत ॥ ४ ॥ गीत गाती ओंव्या
रामकृष्ट्णावरी । गोपाळ मोहोरी [पां. वाहाती.] वाती पांवे ॥ ५ ॥ [पां. वत्स.] वत्सें गाई पशू नािती आनंदें । वेिचलया
छं दें गोनवदाच्या ॥ ६ ॥ चित्त वेचियेलें गोनवदें जयािें । कोण [त. कोण दइवािें.] तें दै वािें तयाहु चन ॥ ७ ॥ तयाहु चन
कोणी नाहश भाग्यवंत । अखंड सांगात गोनवदािा ॥ ८ ॥ गोनवदािा संग तुका ह्मणे ध्यान । गोनवद ते जन
गोकुळशिे ॥ ९ ॥

४५७९. गोकुळशिी गती कोण जाणे पचर । पाहों आला वरी इंद्रराव [त. इंद्ररावो.] ॥ १ ॥ इंद्रापाशश मे घ
बोलती बचडवार । सकळ संहार करुचन आलों ॥ २ ॥ आतां जीव [पां. ॰नाहश जीव सांगावया राणश ।.] नाहश सांगाया ते
रानश । पुचरलें पाााणश चशळािारश ॥ ३ ॥ चरता कोठें नाहश [पां. उरों.] राहों चदला ठाव । जल्पती तो भाव न कळतां
॥ ४ ॥ न कळतां दे व बळें हु ं बरती । साि ते पावती अपमान ॥ ५ ॥ भाव न कळतां केली तोंडचपटी । इंद्र आला
दृष्टी पाहावया ॥ ६ ॥ पाहतां तें आहे जैसें होतें तैसें । नािती चवशेाें तुका ह्मणे ॥ ७ ॥

४५८०. नाितां दे चखलीम गाई वत्सें जन । चवत्स्मत होऊन इंद्र ठे ला ॥ १ ॥ लागला पाऊस
चशळांचिये [पां. चशळांचिया.] िारश । वांिलश हश [पां. हे .] परी कैसश येथें ॥ २ ॥ येथें आहे नारायण संदेह नाहश । चवघ्न
केलें ठायश चनर्तवघ्न [त. चनरचवघ्न ।.] तें ॥ ३ ॥ चविाचरतां उिचलला गोवद्धु न । अवतार पूणु कळों आला ॥ ४ ॥
आला गौचळयांच्या घरा नारायण । कचरतो स्तवन इंद्र [त. यांिें.] त्यांिें ॥ ५ ॥ [त. यांच्या.] त्यांच्या पुण्या पार
कोण करी ले खा । न [पां. नव्हे ितु॰.] कळे ितुमुखा ब्रह्मयाचस ॥ ६ ॥ सीणतां जो ध्याना [पां. ध्यानश.] न ये एकवेळा ।
तो तया गोपाळां समागमें ॥ ७ ॥ समागमें गाई वत्स पुण्यवंता । दे ह [त. कृवाचळता.] कुवाचळतां अंगसंग ॥ ८ ॥
संग जाला मायबापां लोकपाळां । आनळचगती गळा कंठाकंठ ॥ ९ ॥ [पां. कचरता हे स्तुती जाली सकचळक.] कचरते हे
जाले स्तुती सकचळक । दे व इंद्राचदक गोनवदािी ॥ १० ॥ कचरतील दृष्टी पुष्ट्पवरुााव । दे वआचददे व पूचजयेला
॥ ११ ॥ पुष्ट्पांजुळी मंत्र घोा जयजयकार । दु मदु मी अंबर ते णें नादें ॥ १२ ॥ [पां. नामािा.] नामािे गजर गंिवांिश
गाणश । आनंद [पां. चत्रभुवनश नसमाये.] भुवनश न माये तो ॥ १३ ॥ तो सुखसोहळा अनु पम्य रासी । गोकुळश दे वासी
दोहश ठायश ॥ १४ ॥ दोहश ठायश सुख चदलें नारायणें । गेला दरुाणें वैरभाव ॥ १५ ॥ भावना भेदािी जाय
उठाउठी । तुका ह्मणे भेटी गोनवदािे [पां. गोनवदािी.] ॥ १६ ॥

विषयानु क्रम
 ४५८१. गोनवदािें नाम गोड घेतां वािे । ते थें [पां. तेथें राहे कैंिे दे हभाव ।.] हे कइंिे वैरभाव ॥ १ ॥ भावें
नमस्कार [पां. घातला.] घांतले सकळश । लोटांगणें [पां. लोटांगण.] तळश महीवचर ॥ २ ॥ वचर हातबाहे उभाचरली दे वें
। कळलीया भावें सकळांच्या ॥ ३ ॥ [पां. सकळा.] सकळ ही वचर बहु डचवले स्थळा । िलावें गोपाळा ह्मणे घरा ॥
४ ॥ राचहलश हश [पां. हे .] नािों गोनवदाच्या बोलें । पचडलीया डोलें [पां. डोळें छं द॰] छं दें हो तश ॥ ५ ॥ छं द तो नावरे
आपणा आपला । आनंदािा आला होता त्यांचस ॥ ६ ॥ त्यांच्या [पां. त्यासी] तुका ह्मणे [पां. आनंद सकळा ।.] आनंदें
सकळ । ठें गणें गोपाळ [पां. गोपाळा.] समागमें ॥ ७ ॥

४५८२. समागमें [पां. हचर असे.] असे हचर नेणचतयां । नेदी जाऊं वांयां अंचकतांचस ॥ १ ॥ अंचकतां सावि
केलें नारायणें । गोपाळ गोिनें [पां. सकळही.] सकचळकां ॥ २ ॥ सकळही जन आले गोकुळाचस । आनंद मानसश
सकळांच्या ॥ ३ ॥ सकळांिा केला अंगीकार दे वें । न [त. कळे तें भावें॰.] कळतां भावें वांिवी त्यां ॥ ४ ॥ [त.

त्यांजला॰.] त्यां जाला चनिार हचर आह्मांपासश । चनवांत मानसश चनभुर तश [पां. ते.] ॥ ५ ॥ चनभुय हे जन गोकुळशिे
लोक । केले सकचळक नारायणें ॥ ६ ॥ नारायण भय येऊं नेदी गांवा । तुका ह्मणे नांवा अनु सरे त्या ॥ ७ ॥

४५८३. ये [पां. बादृश्य िचरत्र॰.] दशे िचरत्र केलें नारायणें । रांगतां गोिनें राचखताहे ॥ १ ॥ हें सोंग साचरलें
या रूपें अनंतें । पुढें चह [पां. बहु त करणें॰.] बहु तें करणें आहे ॥ २ ॥ आहे तुका ह्मणे िमु संस्थापणें [पां. संस्थापन.] ।
केला [पां. नारायण.] नारायणें अवतार ॥ ३ ॥

४५८४. अवतार केला संहारावे [पां. संहाराया.] दु ष्ट । कचरती हे नष्ट परपीडा ॥ १ ॥ परपीडा करी दै त्य
कंसराव । पुढें तो ही भाव आरंचभला ॥ २ ॥ लाचवलें लाघव पाहोचनयां संिी । [पां. सकळ.] सकळांही विी [पां.

दु ष्टजन.] दु ष्टजना ॥ ३ ॥ दु ष्टजन परपीडक जे कोणी । ते [पां. तयां॰.] या िक्रपाणी न साहचत ॥ ४ ॥ न [पां. साहे ते

दु ःख॰.] साहवे दु ःख भक्तांिें या दे वा । अवतार घ्यावा लागे रूप ॥ ५ ॥ रूप हें िांगलें [त. नाम कृष्ट्णराम ।.]

रामकृष्ट्ण नाम । हरे भवश्रम उच्चाचरतां ॥ ६ ॥ उच्चाचरतां नाम कंस [त. कौंसें.] वैरभावें । हरोचनयां जीवें [पां. जीव.]
कृष्ट्ण केला ॥ ७ ॥ कृष्ट्णरूप त्याचस चदसे अवघें जन । पाहे तों आपण कृष्ट्ण जाला ॥ ८ ॥ पाचहलें दपुणश [पां.

आचिल्या.] आिील मुखाचस । ितुभज

ु त्याचस तो चि जाला ॥ ९ ॥ जालश कृष्ट्णरूप कनया पुत्र भाज । तुका ह्मणे
राज्य सैनय जन ॥ १० ॥

४५८५. सैनय जन हांसे राया जालें काई । [पां. वोसणे.] वासपे तो ठायश आपणाचस ॥ १ ॥ आपणा आपण
[पां. जाय सती तैसी ।.] जयास तश तैसश । वैरभाव ज्यांचस भत्क्त नाहश ॥ २ ॥ नाहश यािा त्यािा भाव एकचवि ।
ह्मणउचन छं द वेगळाले ॥ ३ ॥ वेगळाल्या भावें तश [पां. ते.] तया हांसती । तयास चदसती अवघश हचर ॥ ४ ॥
हचरला कंसािा जीव भाव दे वें । िे ााचिया भावें तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

४५८६. िे ााचिया [पां. भावें.] ध्यानें हचररूप जाले । भाव हारपले दे हाचदक ॥ १ ॥ दे हाचदक कमें
अचभमान वाढे । तया कंसा जोडे नारायण ॥ २ ॥ नारायण जोडे एकचवि भावें । तुका ह्मणे जीवें जाणें लागे ॥
३॥

४५८७. जीवभाव त्यािा गेला अचभमान । ह्मणऊचन जन हांसे कंसा ॥ १ ॥ सावि कचरतां नये
दे हावचर । दे खोचनयां दु चर पळे जन [त. जना.] ॥ २ ॥ जन वन हचर जालासे आपण । मग हे लोिन िंांचकयेले ॥
३ ॥ िंांकुचन लोिन मौनयें चि राचहला । नाहश आतां बोलायािें काम ॥ ४ ॥ बोलायाचस [त. बोलायास.] दु जें नाहश

विषयानु क्रम
हें [पां. राचहलें .] उरलें । जन कृष्ट्ण जाले स्वयें रूप ॥ ५ ॥ रूप पालटलें गुण नाम याचत । तुका ह्मणे भूतश दे व
जाला ॥ ६ ॥

४५८८. [त. जाला.] जालों स्वयें कृष्ट्ण आठव हा चित्तश । भेद [पां. भयभेदवृचत्त.] भयवृचत्त उरली आहे ॥ १ ॥
[पां. उरलें असे.] उरली आहे रूप नांव चदसे चभन्न । मी आचण हा कृष्ट्ण आठवतो ॥ २ ॥ तोंवचर हा दे व नाहश
तयापासश । आला चदसे त्याचस तो चि दे व ॥ ३ ॥ दे वरूप [पां. त्यासी.] त्यािी चदसे वरी काया । अंतरश तो
भयाभीत भेदें [पां. भवें.] ॥ ४ ॥ भेदें तुका ह्मणे अंतरे गोनवद । [पां. सािवीण.] सािें चवण छं द वांयां जाय ॥ ५ ॥

४५८९. वांयां तैसे बोल हचरशश अंतर । केले होती िार भयभेदें ॥ १ ॥ भेदभय गेलें नोळखे आपणा ।
भेटी नारायणा कंसा जाली ॥ २ ॥ जाली भेटी कंसा हचरशश चनकट । सनमुख चि नीट येरयेरां ॥ ३ ॥ येरयेरां
भेटी [त. यौद्ध्याच्या.] युद्धाच्या [पां. प्रसंगे.] प्रसंगश । त्यािें शस्त्र [त. आंगा हांचतले त्या ।.] अंगश हाचणतलें ॥ ४ ॥ त्यािें वमु
होतें ठावें या अनंता । तुका ह्मणे सत्तानायक हा ॥ ५ ॥

४५९०. नारायणें कंस िाणूर मर्तदला [पां. मर्तदले .] । राज्यश बैसचवला [पां. स्थाचपयेलें उग्रसेना.] उग्रसेन ॥ १ ॥
उग्रसेन स्थाचपयेला शरणागत । पुरचवला अंत अभक्तािा ॥ २ ॥ अवघें चि केलें कारण अनंतें । आपुचलया हातें
सकळ ही ॥ ३ ॥ सकळ ही केलश आपुलश अंचकत । राहे गोपीनाथ मथुरेचस ॥ ४ ॥ मथु रेचस आला वैकुंठनायक
। जालें सकचळक एक राज्य ॥ ५ ॥ राज्य चदलें उग्रसेना शरणागता । सोडचवलश माता चपता दोनही ॥ ६ ॥
सोडवणे िांवे भक्ताच्या कैवारें । तुका ह्मणे करें शस्त्र िरी ॥ ७ ॥

४५९१. िरी दोही ठायश सारखा चि भाव । दे वकी वसुदेव नंद दोघे ॥ १ ॥ दोनही एके ठायश केल्या [पां.
केलश.] नारायणें । वाढचवला चतणें आचण व्याली ॥ २ ॥ व्याला िाडला हा आपल्या [पां. आपणा.] आपण । चनचमत्या
कारणें मायबाप ॥ ३ ॥ माय हा जगािी बाप नारायण । दु जा करी कोण यत्नं याचस ॥ ४ ॥ कोण जाणे [पां.

त्याच्या.] यािे अंतरशिा भाव । [पां. तुका ह्मणे माय कळों नेदी.] कळों नेदी माव तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

४५९२. चदनािा कृपाळु दु ष्टजना काळ । एकला सकळ व्यापक हा ॥ १ ॥ हांसे बोले तैसा नव्हे हा
अनंत । नये पराकृत ह्मणों याचस ॥ २ ॥ याचस कळावया एक भत्क्तभाव । दु जा नाहश ठाव िांडोचळतां ॥ ३ ॥
िांडोचळतां श्रुचत राचहल्या चनचित । तो करी संकेत गोपशसवें ॥ ४ ॥ गोचपकांिी वाट पाहे द्रु मातळश । मागुता
नयाहाळी न दे खतां ॥ ५ ॥ न दे खतां त्यांचस उठे बैसे पाहे । वेडावला राहे वेळोवेळां ॥ ६ ॥ वेळोवेळां पंथ पाहे
गोचपकांिा । तुका ह्मणे वािा नातुडे तो [पां. जो] ॥ ७ ॥

४५९३. तो बोले कोमळ चनष्ठुर साहोचन । कोपतां गौळणी हास्य करी ॥ १ ॥ [त. करावें वा कामें भक्तािे॰.]

करावया दास्य भक्तांिें चनलु ज्ज । कवतुकें रज माथां बंदी ॥ २ ॥ चदलें उग्रसेना मथुरेिें राज्य । सांचगतलें
काज करी त्यािें ॥ ३ ॥ त्याचस होतां [पां. कांहश होतां.] कांहश अचरष्टचनमाण । चनवारी आपण शरणागता ॥ ४ ॥
शरणागतां राखे सवु भावें हचर । अवतार िरी तयांसाटश ॥ ५ ॥ तयांसाटश वाहे सुदशुन गदा । उभा [पां. असे.]

आहे सदा सांभाचळत ॥ ६ ॥ तळमळ नाहश तुका ह्मणे चित्ता । भक्तांिा अनंता भार माथां ॥ ७ ॥

४५९४. माचरले असुर [पां. वाढल्या.] दाटले मे चदनी । होते कोणाकोणी पीचडत ते ॥ १ ॥ ते [पां. तवां नारा॰]
हा नारायण पाठवी अघोरा । संतांच्या मत्सरा [पां. “घातावारी” असतां “घातावारा” असें केलें आहे .] घातावरी ॥ २ ॥ [पां.

बाचरके ते दु रश.] िचरले ते दू तश यमाचिया दं डश । नुच्चाचरतां तोंडश नारायण [त. नारायणा.] ॥ ३ ॥ नारायण नाम नावडे

विषयानु क्रम
[त. तयाचस.] जयाचस । ते जाले चमरासी कुंभपाकश ॥ ४ ॥ कुंभपाकश सेल [पां. “शेळ” असतां “शेळे” असें केलें आहे .] मान
तो तयांिा । तुका ह्मणे वािा संतननदा [त. संत ननदी.] ॥ ५ ॥

४५९५. वास नारायणें केला मथुरेचस । विूचन दु ष्टांचस तये ठायश ॥ १ ॥ ठायश चपचतयािे मानी उग्रसेना
। प्रचतपाळी [दे . त. प्रचतपाळ.] जनांसचहत लोकां ॥ २ ॥ लोकां दु ःख नाहश मागील आठव । दे चखयेला दे व दृष्टी
त्यांणश ॥ ३ ॥ दे खोचनयां दे वा चवसरलश कंसा । ठावा नाहश ऐसा होता येथें ॥ ४ ॥ येथें दु जा कोणी नाही
कृष्ट्णाचवणें । ऐसें वाटे मनें काया वािा ॥ ५ ॥ काया वािा [पां. मने.] मन कृष्ट्णश रत जालें । सकळां लागलें
कृष्ट्णध्यान ॥ ६ ॥ ध्यान गोनवदािें [पां. लागले से लोकां ।] लागलें या लोकां । चनभुर हे तुका ह्मणे चित्तश ॥ ७ ॥

४५९६. नितले [पां. निचतलश पावलें .] पावलश जयां कृष्ट्णभेटी । एरवश ते आटी वांयांचवण ॥ १ ॥ वासना
िचरती कृष्ट्णाचवणें कांहश । सीण केला चतहश सािनांिा ॥ २ ॥ [पां. िाळचवलश दं भें एका.] िाळचवले डं बें एक अहं कारें
। भोग जनमांतरें न िुकती ॥ ३ ॥ न िुकती भोग तपें दानें व्रतें । एका त्या अनंतेंवांिचू नयां ॥ ४ ॥ िुकवुचन जनम
दे ईल [पां. दाखवी.] आपणा । भजा नारायणा तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

४५९७. भजल्या गोचपका सवु भावें दे वा । नाहश चित्तश हे वा दु जा कांहश ॥ १ ॥ दु जा छं दु नाहश तयांचिये
मनश । जागृचत [पां. स्वपनश.] सपनश कृष्ट्णध्यान ॥ २ ॥ ध्यान ज्यां हरीिें हरीचस तयांिें । चित्त ग्वाही ज्यांिें तैशा
भावें ॥ ३ ॥ [पां. भाग्य पूवप
ु ुण्य.] भाग्यें पूवुपुण्यें आठचवती लोक । अवघे सकचळक मथुरेिे ॥ ४ ॥ मथुरेिे लोक
सुखी केले जन । ते थें नारायण राज्य करी ॥ ५ ॥ राज्य करी गोपीयादवांसचहत । कर्तमलें बहु तकाळ ते थें ॥ ६
॥ ते थें [त. दै तश.] दै त्यश [पां. केला उपसगु.] उपसगु केला लोकां । [त. रिली.] रचिली िारका तुका ह्मणे ॥ ७ ॥

४५९८. रचियेला गांव सागरािे पोटश । जडोचन गोमटश नानारत्नें ॥ १ ॥ रत्न खणोखणी सोचनयाच्या
नभती । लागचलया ज्योचत रचवकळा ॥ २ ॥ कळा सकळ ही गोनवदािे हातश । मंचदरें चनगुतश उभाचरलश ॥ ३ ॥
उभाचरलश दु गें [पां. दारवंट फांजी ।.] दारवंठे फांजी । कोटी [त. कोठ.] िया माजी शोभचलया [त. ॰यां.] ॥ ४ ॥ शोभलें
उत्तम गांव सागरांत । सकळांसचहत आले हरी ॥ ५ ॥ आला नारायण िारका [िारके नगरा.] नगरा । उदार या
[पां. सुरा.] शूरा मुगुटमचण ॥ ६ ॥ चनवडीना याचत समान चि केलश । टणक िाकुलश नारायणें ॥ ७ ॥ नारायणें
चदलश अक्षई मंचदरें । अभंग सािारें सकळांचस ॥ ८ ॥ सकळ ही वमुशीळ पुण्यवंत । पचवत्र चवरक्त नारीनर ॥ ९
॥ रचिलें तें दे वें न मोडे कवणा ॥ बचळयांिा राणा नारायण ॥ १० ॥ [पां. बळबुद्धीनीचत दे वािी सा॰.] बळबुद्धीनें ती
दे वा ि साचरखश । तुका ह्मणे मुखश गाती ओंव्या ॥ ११ ॥

४५९९. गाती ओंव्या कामें कचरतां [पां. सकळ.] सकळें । हालचवतां [पां. बाळ.] बाळें दे वावरी ॥ १ ॥
ऋचद्धचसद्धी दासी दारश ओळं गती । [पां. सफळ.] सकळ संपचत्त सवां घरश ॥ २ ॥ घरश बैसचलया जोडलें चनिान ।
कचरती कीत्तुन [पां. नारीनर.] नरनारी ॥ ३ ॥ नारीनर लोक िनय त्यांिी याचत । जयांचस संगचत गोनवदािी ॥ ४ ॥
गोनवदें गोनवद केले लोकपाळ । नितनें सकळ तुका ह्मणे ॥ ५ ॥

४६००. कांहश निता कोणा नाहश कोणेचवशश । करी िारकेचस राज्य दे व ॥ १ ॥ िारकेचस राज्य करी
नारायण । दु ष्ट संहारून िमु पाळी ॥ २ ॥ पाळी वेदआज्ञा ब्राह्मणांिा मान । अतीतपूजन वैष्ट्णवांिें ॥ ३ ॥
अतीत अचलप्त अवचियां वेगळा । नाहश हा गोपाळा अचभमान ॥ ४ ॥ अचभमान [पां. अचभमान तुका ह्मणे नाहश त्यांसी । त.
नाहश मान तुका ह्मणे त्या दे वासी ।.] नाहश तुका ह्मणे त्याचस । नेदी आचणकांचस िरूं दे व ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ४६०१. िचरयेलें रूप कृष्ट्ण नाम बुंथी । परब्रह्म चक्षती उतरलें ॥ १ ॥ उत्तम हें नाम राम कृष्ट्ण जगश ।
तरावयालागश भवनदी ॥ २ ॥ चदनानाथचब्रदें रुळती िरणी । वंचदतील मुचन दे व ऋचा ॥ ३ ॥ ऋाश मुनश भेटी
चदली नारायणें । आणीक कारणें बहु केलश ॥ ४ ॥ बहु कासावीस जाला भक्तांसाटश । तु का ह्मणे आटी
सोचसयेली ॥ ५ ॥

४६०२. सोचसयेला आटी गभुवास फेरे । आयुिांिे भारे वागचवतां ॥ १ ॥ वाहोचन सकळ आपुचलये
माथां । भार दासां निता वाहों नेदी ॥ २ ॥ नेदी काळाचिये हातश सेवकांचस । तुका ह्मणे ऐसी चब्रदावळी ॥ ३ ॥

४६०३. चब्रदावळी [पां. ज्यातें रुळती.] ज्यािे रुळते िरणश । पाउलें मे चदनी सुखावे त्या ॥ १ ॥ सुखावे
मे चदनी कृष्ट्णाचिये िालश । कुंकुमें शोभलश होय रेखा ॥ २ ॥ होउचन भ्रमर पाउलांिें सुख । दे ती भक्त मुख
लावूचनयां ॥ ३ ॥ यािसाटश िचरयेला अवतार । सुख चदलें फार चनजदासां ॥ ४ ॥ चनज सुख तुका ह्मणे भक्तां
ठावें । तशहश ि जाणावें भोगूं त्याचस ॥ ५ ॥

४६०४. भोचगला [पां. भोचगल्या.] गोचपकां यादवां सकळां । गौळणीगोपाळां गाईवत्सां ॥ १ ॥ गाती
िणीवरी केला अंगसंग । पचहला श्रीरंग डोळे भचर ॥ २ ॥ भत्क्त नवचविा तयांचस घडली । अवघश ि केली
कृष्ट्णरूप ॥ ३ ॥ रूप दाखचवलें [त. होतें चभन्नभावें । भक्ता आचण देवें भेदे नाहश ।.] होतां चभन्न भाव । भक्त आचण दे व चभन्न
नाहश ॥ ४ ॥ नाहश राहों चदलें जातां चनजिामा । तुका ह्मणे आह्मांसचहत गेला ॥ ५ ॥

४६०५. गेला कोठें [पां. होता कोठें .] होता कोठु चनयां आला । सहज व्यापला आहे नाहश ॥ १ ॥ आहे साि
भावें [पां. सकळा व्यापक.] सकळव्यापक । नाहश अभाचवक लोकां कोठें ॥ २ ॥ कोठे नाहश ऐसा नाहश चरता ठाव ।
[पां. अनुभवें.] अनु भवी दे व स्वयें [त. जालें .] जाले ॥ ३ ॥ जातों येतों आह्मी दे वािे सांगांत [त. सांगातें.] । तुका ह्मणे
गात दे वनाम ॥ ४ ॥

४६०६. मना वाटे तैसश बोचललों विनें । केली चिटपणें सलगी दे वा ॥ १ ॥ वाणी नाहश शु द्ध याचत एक
ठाव । भत्क्त नेणें भाव नाहश मनश ॥ २ ॥ नाहश जालें ज्ञान पाचहलें अक्षर । [पां. मानीजेस.े ] मानी जैसें थोर थोरी
नाहश ॥ ३ ॥ नाहश मनश लाज िचरली आशंका । नाहश भ्यालों लोकां ितुरांचस ॥ ४ ॥ ितुरांच्या राया मी तुिंें
अंचकत । जालों शरणागत दे वदे वा ॥ ५ ॥ दे वा आतां करश सरतश हश [पां. “हश” नाहश.] विनें । तुझ्या कृपादानें
बोचललों तश ॥ ६ ॥ तुिंें दे णें तुझ्या [पां. तुज.] समपूुचन पायश । जालों उतरायी पांडुरंगा ॥ ७ ॥ रंकाहु चन रंक दास
मी दासांिें । [पां. सामथ्यु हें मज कैिें॰.] सामथ्यु हें कैिें बोलावया ॥ ८ ॥ बोलावया पुरे [पां. मािंी वािा.] वािा मािंी
कायी । तुका ह्मणे पायश ठाव द्यावा ॥ ९ ॥

४६०७. [त. पां. या दोनही प्रतशत हा अभंग नाहश, फक्त दे हूच्या प्रतशत आहे .] िारी वेद ज्यािी कीती वाखचणती ।
प्रत्यक्ष ये मूर्तत चवठोबािी ॥ १ ॥ िहु ं युगांिें हें सािन साचिलें । अनु भवा आलें आपुचलया ॥ २ ॥ एवढें करूचन
आपण चनराळा । प्रत्यक्ष हें डोळां दाखचवलें ॥ ३ ॥ दावुचन सकळ प्रमाणाच्या युत्क्त । जयजयकार कचरती
अवघे भक्त ॥ ४ ॥ भत्क्त नवचविा पावली मुळिी । जनादु ननामािी संख्या जाली ॥ ५ ॥ नवसें ओंव्या आदरें
वाचितां । त्याच्या मनोरथा कायुचसचद्ध ॥ ६ ॥ सीमा न करवे आणीक ही सुखा । तुका ह्मणे दे खा पांडुरंगा ॥ ७
॥
॥ इवत बालक्रीडा सांपूणणमस्तु ॥
_____

विषयानु क्रम
 दे हू ि तळे गाांि या प्रतींत खालीं वलवहल्या प्रमाणें ज्याांचा आरां भ झाले ला नाहीं असे
पांढरपुरच्या प्रतींतले अभांग.

१. नसदळीिें चित्त परपुरुाावरी । पचत िरमुरी रात्रचदवस ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसी ते वोंगळी जाय वो
नरका । चतच्या दोाा दे खा पचत जाय ॥ ॥ आपण बुडती पती बुडचवती । दोनही कुळें नेती अिःपाता ॥ २ ॥
तुका ह्मणे चतिी न करावी संगती । होईल फचजती मागें पुढें ॥ ३ ॥

२. हे चि व्हावी मािंी आस । जनमोजनमश तुिंा दास ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ पंढरीिा वारकरी । वारी िुकों नेदश
हरी ॥ ॥ संतसंग सवुकाळ । अखंड प्रेमािा सुकाळ ॥ २ ॥ िंद्रभागे स्नान । तुका मागे हें चि दान ॥ ३ ॥

३. आन नेघों दे सी तरी । चरचद्ध चसचद्ध मुत्क्त िारी ॥ १ ॥ संतसंग सवुकाळ । थोर प्रेमािा सुकाळ ॥ २
॥ तुका ह्मणे नाम । ते णें पुरे मािंें काम ॥ ३ ॥

४. चदवाळखोर नारायण । यावरी बहु तांिें ऋण ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ उठतां चि उभे िारश । अवघे दे दे
ह्मणती हरी ॥ ॥ माजघरश दडे हरी । माया तडकी आड करी ॥ २ ॥ युगायुगशिें हें ऋण । ह्मणउचन िचरलें से
मौनय ॥ ३ ॥ रोखापत्र पाहश । वेदशास्त्र दे ती ग्वाही ॥ ४ ॥ िनकोनाम तुका वाणी । चरणकोनाम चवठ्ठल िणी ॥
५॥

५. गरुडािे पायश । ठे कश वेळोवेळां डोई ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वेगश आणावा तो हरी । मज दीनातें उद्धरी ॥
॥ पाय लक्ष्मीच्या हातश । चतसी यावें काकुलती ॥ २ ॥ तुका ह्मणे शेाा । जागे करा हृाीकेशा ॥ ३ ॥

६. जाळी महाकमें । दावी चनजसुखवमें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐसें कळलें आह्मां एक । जालों नामािे िारक
॥ ॥ तपािे सायास । नलगे घ्यावा वनवास ॥ २ ॥ तुका ह्मणे येणें । कचळकाळ हें ठें गणें ॥ ३ ॥

७. माझ्या वचडलांिी चमराशी दे वा । तुिंी िरणसेवा पांडुरंगा ॥ १ ॥ उपास पारणश राचखला दारवंटा ।
केला भोगवटा आह्मांलागश ॥ २ ॥ वंशपरंपरा दास मी अंचकत । तुका मोकचलतां लाज कोणा ॥ ३ ॥

८. आनंद अिय चनत्य चनरामय । जे कां चनत्य ध्येय योचगयांिे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते हे समिरण साचजरे
चवटे वरी । पाहा भीमातीरश चवठ्ठलरूप ॥ ॥ पुराणासी वाड श्रुचत नेणती पार । तें जालें साकार पुंडचलका ॥ २
॥ तुका ह्मणे ज्यातें सनकाचदक ध्यात । तें आमुिें कुळदै वत पांडुरंग ॥ ३ ॥

९. संतकृपा जाली । इमारत फळा आली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ज्ञानदे वें रचिलें पाया । रचियेलें दे वालया ॥
॥ नामा तयािा नककर । ते णें केला हा चवस्तार ॥ २ ॥ जानादु न एकनाथ । ध्वज उभाचरला भागवत ॥ ३ ॥
भजन करा सावकाश । तुका जालासे कळस ॥ ४ ॥

१०. त्याचिया िरणा मािंें दं डवत । ज्यािें िन चवत्त पांडुरंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ते थें मािंा जीव पावला
चवसावा । ह्मणउनी हावा भरलोंसें ॥ ॥ िरणीिे रि लावीन कपाळा । जे पदें राउळा सोयी जाती ॥ २ ॥
आणीक तें भाग्य येथें कुरवंडी । करुचनयां सांडी इंद्रा ऐसी ॥ ३ ॥ वैष्ट्णवांच्या घरश दे वािी वसचत । चवश्वास हा
चित्तश सवुभावें ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे सखे हचरिे ते दास । आतां पुढें आस दु जी नाहश ॥ ५ ॥

विषयानु क्रम
 ११. पाळु चनयां गोमटे । त्याच्या बोलें वोळखी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ जवळु नी न वजे दु री । लाडें करी
कवतुक ॥ ॥ खु ण उभा इटे वरी । कट करश िचरयेले ॥ २ ॥ तुका ह्मणे घातली वरी । िंुली थोरी मोलािी ॥
३॥

१२. आतां काय चवठो पाहासील अंत । आलों शरणागत तुजलागश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ करश अंगीकार राखें
पायांपाशश । िंणी चदसों दे शी कीचवलवाणें ॥ ॥ नाहश ऐचकली मागें ऐसी मात । जे त्वां शरणागत उपेचक्षले ॥
२ ॥ तुका ह्मणे मािंा िरश अचभमान । आहे सी तूं दानशूर दाता ॥ ३ ॥

१३. मीतूंपण ऐसी परी । जैसें लवण सागरश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ दोहश माजी एक जाणा । चवठ्ठल पंढरीिा
राणा ॥ ॥ दे व भक्त ऐसी बोली । जंव भ्रांचत नाहश गेली ॥ २ ॥ तंतुपट जेंवी एक । जैसा चवश्वेशश व्यापक ॥ ३
॥ एका जनादु नश कृपा । जगश चवश्रांनत कैंिी बापा ॥ ४ ॥

१४. नेणें जप तप जीवासी आटणी । मनासी दाटणी नाहश केली ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नाहश आणुचनयां
समर्तपलें जळ । सेवा ते केवळ नितनािी ॥ ॥ बैसचलया ठायश पोकाचरला िांवा । सांकडें तें दे वा चनवारावें ॥
२ ॥ तुका ह्मणे आह्मी वेचिलश उत्तरें । घेतलश उदारें सािभावें ॥ ३ ॥

१५. जेणें दे वा तुह्मी करा अंगीकार । हा नाहश चविार मजमाजी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां दोहश पक्षश
लागलें लांछन । दे वभक्तपण लाजचवलें ॥ ॥ एकांत एकलें मन हें चनिळ । न राहे िपळ एके ठायश ॥ २ ॥
महत्वािी पायश पचडली शृख
ं ळा । बांिचवला गळा स्नेहाहातश ॥ ३ ॥ शरीर सोकलें दे चखचलया सुखा । कदान्न
तें मुखा रुिी नेचद ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे जाला अवगुणांिा थारा । वाढचवली चनद्रा आळस बहु ॥ ५ ॥

१६. कीर्तत िरािरश आहे तैसी आहे । भेटुचन त्वां काय द्यावें आह्मां ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ घेउचन िरणें बैसचत
उपवासी । हा हाट आह्मांसी नाहश तैसा ॥ ॥ तांतडी तयांनश केली चवटं बणा । आह्मां नारायणा काय उणें ॥
२ ॥ नाहश मुक्ती िाड वास वैकुंठशिा । चपकलीसे वािा रामनामें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे काय व्हावें उतराई । जीव
ठे वूं पायश संतांचिया ॥ ४ ॥

१७. आतां मज तरी सांगसील भावें । काय म्यां करावें ऐसें दे वा ॥ १ ॥ वमु िुकचलया नव्हे तें कारण ।
केला होय शीण आवघा चि ॥ २ ॥ तुका ह्मणे नको पाहों हें चनरवाण । दे ईं कृपादान यािकासी ॥ ३ ॥

१८. कासवीिें बाळ वाढे कृपादृष्टी । दु िा नाहश भेटी अंगसंग ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ नये दाखचवतां प्रेम
बोलतां सांगतां । अनु भव चित्ता चित्त जाणे ॥ ॥ पोंटामध्यें कोणें सांचगतलें सपां । उपजत लपा ह्मणऊनी ॥
२ ॥ सांगों नेणे परी जाणे गोड क्षार । अंतरी चविार त्यासी ठावा ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे हें तों चविारावें मनश ।
आणीक भल्यांनश पुसूं नये ॥ ४ ॥

१९. एक ह्मणती आह्मी दे व चि पैं जालों । ऐसें नका बोलों पडाल पतनश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ एक ह्मणती
आह्मश दे वािश पैं रूपें । तरी तुमचिया बापें न िुके जनम ॥ ॥ दे वें उिचलली स्वकरें मे चदनी । तुमिेनश गोणी
नु िलवे ॥ २ ॥ दे वें माचरयेले दै त्य दानव मोटे । तुमिेनश न तुटे तृणमात्र ॥ ३ ॥ राया चवठोबािें पद जो
अचभळााी । पातकािी राशी तुका ह्मणे ॥ ४ ॥

विषयानु क्रम
 २०. जयासी नावडे संतांिा संग । जाणावा तो मांग जनमांतनरिा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अपचवत्र वािा
जातीिा अिम । आिरण िमु नाहश तया ॥ ॥ मंजुळ विनश बिनागािी कांडी । सेवटशिी घडी जीव प्राणा
॥ २ ॥ तुका ह्मणे ज्यािा चपता नाहश शु द्ध । तयाचस गोनवद अंतरला ॥ ३ ॥

२१. आंगश भरला ताठा । वळणी नये जैसा खुंटा ॥ १ ॥ चकती सांगावें त्या डें गा । चहत आदळे ना आंगा
॥ २ ॥ तुका ह्मणे अनु । मुसळािें नव्हे िनु ॥ ३ ॥

२२. माचगतल्यािी परती करा । उरी िरा कांहश बाही ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणोनी सचरली आस । होती
यास मूळ ते ॥ ॥ माझ्या मोहें तुज पानहा । लोटे स्तना वोरसे ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आळवणे । माझ्या दे णें उत्तरा
॥३॥

२३. आंगश लावुचनयां राख । डोळे िंाकुनी कचरती पाप ॥ १ ॥ दाउनी वैराग्यािी कळा । भोचगती
चवायािा सोहाळा ॥ २ ॥ तुका ह्मणे सांगों चकती । जळो तयांिी संगचत ॥ ३ ॥

२४. पुराणीक ह्मणचवती । जाणोनी कांदे भचक्षती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ अगस्तीिें मूत्र मळ । लाउनी ह्मणचत
कृष्ट्णावळ ॥ ॥ श्रेष्ठ वणु ब्राह्मणािा । संग न सुटे शूद्रीिा ॥ २ ॥ बदराहीच्या पाडी दाढा । लागे तुकयािा
हु ं दाडा ॥ ३ ॥

२५. जयािी वदे पूणु वेदांतवाणी । ह्मणावें कसें हो तयालाचग वाणी ॥ परब्रह्मरूपी असा जो तुकावा ।
तयािे तुकश असा कोण तुकावा ॥ १ ॥ जयादशुनें स्पशुनें मुक्त होती । तुका नाम वािे आचणताती ॥ पुनजुनम
त्या प्राचणयालानग कैंिा । तुकाराम वाणी जया नाम वािा ॥ २ ॥ परंिाम टाकून कैसा उडाला । जीवनमुक्त
होऊनी ब्रह्मश बुडाला ॥ जयािी तनु ब्रह्मरूपश बुडाली । भवभ्रांचत हे जाण कैसी गळाली ॥ ३ ॥ तुका याचस
कोठें तुकायाचस चदसेना । जनश नहडतांना तुकावा चदसेना ॥ तुका वा तो कसा ितुभज
ु जाला । चनराकार ब्रह्मश
स्वरूपश चनराळा ॥ ४ ॥ तुका ब्रह्मरूपी स्वरूपश रहातो । जया दीपनयायें जयासी पाहातो ॥ तुका बैसला
ज्ञानवैराग्यिामश । वसे चित्कळा पूणुब्रह्मश आरामश ॥ ५ ॥ जयािे मुखश भारती वेदमाता । तया प्रात्प्तिी
कायसी जाण निता ॥ चनजानंदआनंद तो मग्न िंाला । चनराकार ब्रह्मस्वरूपश चमळाला ॥ ६ ॥ कृपासागरें नाव
चनमाण केली । असंख्यात बुद्धी तरोनी ि गेली ॥ पुढें ही तरायासी उपाय केला । ह्मणोनी तुका मृत्युलोकासी
आला ॥ ७ ॥ कसें भर्तजलें तें बीज उगवेना । तसें सवु संपाचदलें तें कळे ना ॥ पाहा बोि त्या जाहला वामनाला
। सुखािा गमे पूणु ठे वा मनाला ॥ ८ ॥

२६. मना या साक्षीसी जाली सांगों मात । सकळ वृत्तांत आपुला तो ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तुह्मां परामृा
घेतां सत्ताबळें । िचरतां चनराळे कैसश वांिों ॥ ॥ मी मािंी सांडोनी यावया पसारा । आणीक दातारा काय
काज ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आह्मी तुज चवणें एका । चनढळ लौचककामाजी असों ॥ ३ ॥

२७. उपजोनी मरों कीचत वेळोवेळा । कोणा कळवळा येत मािंा ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ह्मणउनी िांवा करी
काकुलती । यावें वा श्रीपती सोडावया ॥ ॥ बहु त या काळें केलों भयाभीत । येतों चगवसीत पाठीलागश ॥ २
॥ तुका ह्मणे तुह्मी दाचवतां स्वरूप । मािंें कांहश पाप चनरसतें ॥ ३ ॥

विषयानु क्रम
 २८. हाका मारी ज्याच्या नांवें । त्यािें गांव चि नाहश ठावें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ काय गातों हें कळे ना । राग
आळचवतों नाना ॥ ॥ आशा िरूचनयां मनश । कांहश दे ईल ह्मणउनी ॥ २ ॥ चवतीभरी पोटासाटश । तुका ह्मणे
पचडली तुटी ॥ ३ ॥

२९. संतिरणश नाहश गोडी । ज्याचस चवायश आवडी ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ त्याचस कैंिा भेटे दे व । संतिरणश
नाहश भाव ॥ ॥ संतसेवचे स आंग िोरी । दृष्टी न पडो तयावरी ॥ २ ॥ पाहे गुणदोा संतांिे । जळो काळें तोंड
त्यािें ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे संतसेवा । आमुच्या पूवज
ु ांिा ठे वा ॥ ४ ॥

३०. स्वप्नशिें िन चित्रशच्या ब्राह्मणा । जातकमु जाणा वांचटती पैं ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें शब्दज्ञान कचरती
िावटी । ज्ञान पोटासाटश चवकूचनयां ॥ ॥ बोलािी ि कढी बोलािा चि भात । जेउचनयां तृप्त कोण जाला ॥
२ ॥ कागदश चलहीतां नामािी साकर । िाखतां मिुर केंचव लागे ॥ ३ ॥ तुका ह्मणे जळो तैसें ज्ञानबंड । यमपुरी
दं ड कचठण आहे ॥ ४ ॥

३१. आतां बरें िरश । आपली उरी आपणापें ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ वाईट बरें न पडे दृष्टी । मग कष्टी होईजे ना
॥ ॥ बोलों जातां वाढे बोल । वायां फोल खटपट ॥ २ ॥ काकुलती यावें दे वा । तों तो सेवा इत्च्छतो ॥ ३ ॥
चहशेबािें खोटें साटें । खटपट तुटेना ॥ ४ ॥ तुका ह्मणे कळों आलें । दु सरें भलें तें नव्हे ॥ ५ ॥

३२. कारणापें असतां दृष्टी । काम पोटश नु पजे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ शूर चमरवे रणांगणश । मरणश ि संतोाे ॥
॥ पाचहजे तो कळवळा । मग बळा काय उणें ॥ २ ॥ तुका ह्मणे उदारपणें । काय उणें मनासी ॥ ३ ॥

३३. कायेंकरुचन करी िंदा । चित्त गोनवदा तुिंे पायश ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ ऐशा संकल्पािी संिी । मािंे बुद्धी
िीर दे वा ॥ ॥ कुटु ं बािा तुह्मां भार । मज व्यवहारचनचमत्य ॥ २ ॥ तुका ह्मणे कचरतां काम ॥ हृदयश नाम
िरीन ॥ ३ ॥

३४. आचज नव्हे काचलच्या ऐसें । अनाचरसें पालटे ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ आतां लागवेग करा । ज्यािें िरा
टाके तें ॥ ॥ नका सांगों वाउग्या गोष्टी । िाहु ल खोटी येठायश ॥ २ ॥ तुका ह्मणे मोडा माग । आपल्या
लागवरूनी ॥ ३ ॥

३५. खाणोचरयांिश पुसों घरें । जश हश बरश पाळती ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ सांगचत त्या जावें वाटा । िरुनी
पोटामध्यें गोष्टी ॥ ॥ आली गेली होती ठाया । सत्य छाया कळली ॥ २ ॥ तुका ह्मणे आपुलें बळ । युत्क्त
काळ कारण ॥ ३ ॥

३६. स्वगोत्रशिा पुत्र परगोत्रश अर्तपला । चवभागा मुकला चपतृिना ॥ १ ॥ ॥ ध्रु. ॥ तैसें मजलागश न
िरावें दु री । नव्हे परगोत्री पोनटिा चि ॥ ॥ सुतकासी त्यािे नाहश प्रयोजन । जचनता ह्मणोचन तीन चदवस ॥
२ ॥ तुका ह्मणे नाहश ठावें हें कोणासी । पुसावें वेदांसी दे ती ग्वाही ॥ ३ ॥

३७. एक ब्रह्मिारी गाढवा िंोंबतां । हाणोचनयां लाता पळालें तें ॥ १ ॥ गाढवही गेलें ब्रह्मियु गेलें ।
तोंड काळें िंालें जगामाजी ॥ २ ॥ होणार तैसें जालें हें नातैसें केलें । तुका ह्मणे गेलें वांयां चि तें ॥ ३ ॥
समाप्त.

विषयानु क्रम
तुकारामबािाांच्या अभांगाांतील
किीण शब्दाांचा कोश

विषयानु क्रम
 तुकारामबािाांच्या अभांगाांतील किीण शब्दाांचा कोश.

_____

अकळ (अथवा आकळ)–न कळण्यासारखा.

अखम–अक्षम, पंगु.
अस्वय–अक्षय.
अगुणा–चनगुण
ु , गुणशूनय. २ िाड, खोडकर.
अंगुलें–अंगठी.
अंगेजणें–अंगीकारणें.
अघोरजप–चपशािमंत्रजप.
अठरा–अठरा पुराणें.
अठोनी वेठोनी–अडवाचतडवा, वेडावांकडा.
अडबद–करदोटा, कटदोरा.
अडांखा (अ. आडांखा)–िोरण, युत्क्त. २ ताळा.
अत्यंत–प्रत्यक्ष अनु भव.
अिीलपणा–श्रेष्ठपणा, मुख्यपणा, पचहले पणा.
अनगुळ–चनष्ट्प्रचतबंि, स्वच्छं दी.
अनाचमक–अंत्यज, महार इ∘
अनाचरसें (अ. आनाचरसें)–वेगळें , अनय.
अनु (अ. आणु)–अनय, अणीक.
अनु हात (ध्वचन)–अचवत्च्छन्न योगाचदिारणेनें जो दशनादांिा ध्वचन ऐकंू येतो तो. (‘अनु हत’ हें शु द्ध).
अबाळ–हाल, चवपचत्त.
अबोलणा–न बोलण्यासारखा.
अभंड–चवपुल, पुष्ट्कळ.
अचभन्नव–नवल, अचभनव.
अचभळास–अचभलाा.
अभुक–भूक नाहश अशी त्स्थचत, तृत्प्त.
अरोथा–अपूवु इच्छा.
अवकळा–ते जोहाचन, ते जोभंग, फजीती, स्वरूपनाश.
अवगणी–सोंग.

विषयानु क्रम
अवगणें (अ. आवगणें)–ओळखणें.
अवश्वरा–अवसरा.
अशु द्ध–रक्त.
अशोभश–अशु भश.
असट–पातळ, पाणिट.
असमाई–असह्.
असुक–असुख.
असेरया–आश्रया.
असोशी–हांव, उत्कंठा.
अचहक्य (अ. आचहक्य)– ऐक्य.

आइत (अ. आइती)–सामग्री, तयारी, सामान, साचहत्य.

आउठावे (अ. औठावे)–(४३२७−२). = औटावे. ‘औठडें ’ पहा.
आकळ–सत्यज्ञान, परब्रह्म. २. ‘अकळ’ पहा.
आगळा–अचिक, फार मोठा.
आगा–मोठा, श्रेष्ठ.
आगोज–अगाि, भयंकर, मोठें .
आिावािे–बडबड.
आट–आड, हरकत.
आटी–प्रयत्न, खटपट, पराकाष्ठा.
आडांखा–‘अडांखा’ पहा.
आणी–टोंक, अग्र.
आणु– ‘अनु’ पहा.
आतळणें–जवळ येणें, चशवणें, स्पशु करणें.
आतुडणें–सांपडणें, प्राप्त होणें.
आत्रीतत्या–(३६०४−ध्रु.).
आचथलें –असले लें .
आढा–जमा, उत्पन्न.
आन–अनय, दु सरा.
आनाचरसें–‘अनाचरसें’ पहा.
आपसया–आपोआप.

विषयानु क्रम
आपैतें–आपोआप, ऐतें.
आयणी–तत्तवचनणुयेच्छा.
आरणें–उत्सुक अ. अिीर होणें. २. ओरडणें.
आरथ (अ. आराथ नकवा आतु)–(३८२३−३).
आरंिे–दु ःखािा कोलाहल.
आराइणें–अनु कूल असणें.
आराणूक–शांचत, सौख्य, उसंत.
आराथ–‘आरथ’ पहा.
आराला–उत्सुक िंाले ला.
आराचलया–आराचिल्या ?
आरुा–आाु, अडाणी.
आरोगणें–भक्षणें.
आतु–उत्कट इच्छा. २ ‘आरथ’ पहा.
आथु–मागणें.
आलगट–अल्लड, हू ड, अडाणी.
आवगणें–‘अवगणें’ पहा.
आवतु–भोंवरा.
आवारा–खटाटोप.
आचवस–आचमा.
आसडा–अंगास एकाएकश चहसका बसतो तो व त्यानंतर होणारें दु ःख.
आहाकटा–गडबड, ओरड, आक्रोश.
आहाि–वरवर.
आहािपण–वरवरिी कृचत.
आहािवाहाि–सामानय. २ वरवर.
आचहक्य–‘अचहक्य’ पहा.
आळ–(अ. आळी)–छं द, नाद, हट्ट.
आळवण–चवनवणें.
आळी–‘आळ’ पहा.
आळीकर–छांचदष्ट.

उखता–अवघा.

विषयानु क्रम
उखतों–‘उचखतों’ पहा.
उखर– खडबडीत.
उचखतों (अ. उखतों) – अवघे. २ उदासीन.
उगचटलें –वाईट.
उगलें –उगें, व्यथु. २ दु सरें . ३ शांत.
उगवणें–उकलणें, सोडवणें.
उगळणें–ओकणे. २ माघारा घेणें.
उगाणा–सवु दोा व पापें आपणावर घेऊन केले ली सोडवणूक. २ गणना.
उचगया–चरकामा, फुकटिा.
उजगरा–जागरण. २ उशीर, चवलं ब.
उजरी–उदय, उत्काु.
उदे शश–उद्देशश.
उदै जणें–उगवणें.
उिे ग–उचिग्नपणा, उदासीनपणा, अस्वस्थपणा.
उिानु– तीन. (नंदभााा).
उनमन–लीन.
उनमनी–मनािी लीनता होते अशी पांिवी अवस्था. –१ जागृचत, २ स्वप्न, ३ सुाुचत, ४ तुरीया, ५ उनमनी–
अशा एकंदर पांि अवस्था आहे त.
उनमचळत–उघडले ला.
उनहवणी–ऊनपा णी.
उपणणें–िंडपणें, पाखडणें; िानयांतील भूस, कोंडा इ∘ वाऱ्याच्या योगानें चनराळें करण्याकचरतां िानय
पाटशतून उं िावरून खालश ओतणें.
उपेग–उपयोग.
उबग–कंटाळा, त्रास.
उभारा–त्स्थरता, त्स्तचमतपणा.
उमस–अवकाश, उसंत, २ चवस्तार. ३ उद्भव.
उमानें–उमजणें.
उरी–बाकी. २ ठाव, त्स्थचत.
उल्लंघ– उल्लंवणें. २ उल्लंघणारा.
उसंतणें–शेवटास नेणें, आटोपणें.
उसाळणें–हाुचवणें.
उसाळी–हाुचवतें.

विषयानु क्रम
 ऊ

ऊमी–मनािे तरंग.

ऋचणया–ऋणकरी, दे णेदार.

एकावळी–एकेरा हार.
एकीसवा–एके चठकाणश.
एक्याि–उग्याि, न बोलतां, स्तब्िपणें

औट–साडे तीन (३॥.).

औठडें –औटपीठ–४ स्थान. (चत्रकूट, चश्रयांट,गोलाट, औटपीठ) हश महाकारणस्थानें.
औठावे–‘आउठावे’ पहा.

कंकर– खडा. २ चनखारा.

कडचवड–चखडु कचमडू क, रजगीचबजगी (सोनयािी, रुप्यािी इ∘).
कडसणी–चविार.
कणव–करुणा.
कंदु –कांदा.
कप–कापूस अथवा त्यासारखा जलद पेटणारा पदाथु.
कपाट दे णें–दार लावणें, बंद करणें.
करबाडें –कडबा.
करमर–शस्त्रचवशेा.
करमुर–कळा.
करवडी (अ. करवंडी)–पोटािी खांि. अचतक्षुिा लागली असतां “करवड वाळली” असें म्हणतात.
कणुिार–नावाडी.
कदु ळी–केळ.
कलवड (अ. कलवडु )–गोवऱ्यांिा ढीग रिून त्याजवर नलपण घालू न ठे वतात तो. २ डे रे वगैरे मडक्यांिें

विषयानु क्रम
नलपण.
कल्पणें–वाटणें.
कव–चमठी, वेंग.
कवळ–काचवळीनें डोळ्यांवर नपवळे पणा येतो तो. २ ग्रास.
कवळणें–घास घालणें. २ कृपा करणे.
कळस–शेवट. २ कलश.
कळह–कलह, भांडण.
कळांतर–व्याज.
कळी–खडा.
कांिवटी–कांि.
कािाकुिी–कािकूि.
कािें–कच्चें.
काट–मळ.
कांटवण–कांटेवन, कांटेरान.
काटी–वीस. (नंदभााा).
कानकोंडें –िोरटें .
कानवडें –एका आंगावरलें , वांकडें .
कापडी–यात्रेकरू. चनशाण घेऊन नेहमी वाऱ्या करणारा.
कामारी–सेवक, िाकर.
कामावणें–कमावणें.
काचरयािी–कायािी.
कालाबूल (अ. कालाबुली)–कासावीस.
काव्हचवणें–त्रासचवणें, चिडचवणें.
काहाळा–वाद्यचवशेा.
काहो–घोा.
काळोसा–काळोख.
कीर–खिीत, चनियात्मक.
कीरव्या–(३९७०−४).
कुंकड–‘कुंकड’ पहा.
कुकारा–मोठा हाक, हरळी.
कुंकुड (अ. कुंकड)–कोणीकडे .
कुंिा–मोरिल.

विषयानु क्रम
कुिी–फुकट (गल्लीकुिीिें).
कुच्या–खांिा (भावऱ्यानें भोवऱ्यास पाडतात त्या), गुच्चे.
कुटीमेटी–घरदार.
कुठावा (अ. कुडावा, कुढावा)–रक्षण. २ नभत.
कुठोरा–दु सरा.
कुठोचर–कोठवर.
कुडावा–‘कुठावा’ पहा.
कुडी–कपटी, वांकडी.
कुडें –वक्र, हे वख
े ोर, वाईट.
कुढणें– मनांतल्या मनांत जळणें.
कुढावा–‘कुठावा’ पहा.
कुलाकुड–वाईट लांकूड.
कुिळ (अ. कुचिळ)–कुत्त्सत, घाणेरें, मलीन.
कुसरी–कुशळता, कौशल्य.
कुळवणी–कोळवणी.
कुळीक–अजीणु.
कूट–ननदा. कूट खाणें–ननदा करणें.
केजें–िानय. २ नारळ.
केवा–पाड, थोरी.
केळवणें–केळवण (लग्नाच्या पूवीिी मे जवानी) घेणें, चमरवणें.
कैवाड (अ. कैवाडें )–कारस्थान, युत्क्त, तजवीज. २ िीर, अवसान.
कोड–कौतुक, आवड.
कोचडसवाणें–मौजेिें, गोचजरवाणें.
कोप–िंोंपडी.
कोंपट–घर, िंोंपडी.
कोवसा–आश्रय, आिार.
क्याला (अ. क्याल्या)–कां.
क्रमणें– मरणें, जाणें.

खंड–मक्ता, ठराव.
खत–व्रण, खवंद, क्षत.

विषयानु क्रम
खतेला–खिले ला, भरले ला.
खद्योत–काजवा.
खले ती–जशत अजु अथवा पत्र घालतात ती थैली.
खळ–छं द, नाद.
खाई–छाया.
खाण (अ. खाणें)–चठकाण, स्थान. २ वस्ती, मुक्काम. ३ भक्ष्य, जेवणखाण.
खाणोरा–खादाड, खाणिोर.
खातड–खाते रांत राहणारा.
खान–खाणिोर, खणती लावून िोरी करणारा.
खालें –खालश.
खीरम्या–(३९०७-२).
खु डा–अवयव आंखडले ला.
खेदी–दु ःख दे ई.
खेवलें –जडले लें .
खोंक़र–मोडकळीस आले लें , फुटकें.
खोडणें–वाईट िाल (खोडी) लागणें.
खोडावणें–खोडाचबडी होऊन पडणें, लु ळा होऊन पडणें.
खोळ–गुह्.
खौसा–चखसमतगार.

गडसंद–अडिण, किाटी, पेंि.

गदा–एक आयुि, हत्यार.
गदारोळ–मोठी गजुना. २ पांचडत्य, चनरूपण.
गभत्स्त–सूयु.
गरुडटका–गरुड अग्रभागश असले ला. २ पताका.
गवांदी–अन्नसत्र.
गव्हान–गव्हाण. २ पांगळ्याच्या हातांतील टें कण. ३ गावानें.
गचहला–वेडा.
गांचजबा–जाळें (चपशवीऐवजश).
गाठ्याळ–आंतल्या गांठीिा, कपटी.
गांडमणी–गुह्.

विषयानु क्रम
गांढा–दु बुळ, नपुंसक, गांडू.
गादणें–मळणें; पीडावणें.
गांवढळ (अ. गांवढाळ)–अडाणी.
चगऱ्हे –गरीब.
गुज–गुह्, गुप्तगोष्ट.
गुंडगे–(३१७४−ध्रु.)
गुढार–लमाण, डोंबारी, वैदू, कोल्हांटी यांच्या िटयांच्या िंोंपड्या. २ हौदा, अंबारी. ३ गूढ.
गुढी–ध्वज, पताका.
गुंत–गुंता, घोटाळा.
गुंती–गुंता, घोटाळा.
गुंपणें (अ. गुफ
ं णें)–जु ळणी करणें, रिणें. २ गुंतणें.
गुमान–अचभमान, अहं कार. २ पवा.
गेठा–गळ्यांतला एक दाचगना.
गोठी–गोष्टी.
गोमटा–सुंदर, िांगला:
गोरवें–गौरवानें.
गोरांजन–नर नकवा नारी ईश्वरप्रीत्यथु आपणास जाळू न घेतात त्या सािनािें नांव.
गोऱ्हवाडी–गुखाडी.
गोवळा–गवळी. २ भूत.
गोवा–गोंिळ, घोटाळा.
गोवार–शेणखळा.
गोही (अ. ग्वाही)–साक्षी, साक्षीिी जबानी.
ग्यानगड–ज्ञानािे गड.
ग्वाही–‘गोही’ पहा.

घडी–(३१७४−ध्रु.)
घमंडी–पुष्ट्कळपणा, वैपुल्य.
घरािारी–गृहस्थाश्रमी, घरंदाज.
घायवटा–जखम.
घालन–िोका, संकट. घालणीिें रान ह्म. िोक्यािें–संकटािें–िोरािें–रान.
घुमरी–पुष्ट्कळ, ओतप्रोत.

विषयानु क्रम
घुसमांडणें–श्वास कोंडणें, कोंडमारा करणें.
घुळी–पोळ, सांड.
घोगें–मोठें . २ घबाड.
घोंघाचणया–घामट बायको.
घोणे–(३८८−३).

िपणी–(२२९३−१).
िपे–सांदीस.
िपेट–िंपाटा; सपाटा.
िपेटा–िंपाटा.
िमुक–िांभार.
िया–तऱ्हा, प्रकार.
िाकाटणें–िचकत होणें.
िांग–िांगला.
िाि–िलाख, िपल, िंिल.
िाट–बडबड्या, बहु भाा.
िाटू –सैपाकािी पळी.
िाम–िामडें , िमु.
िार–उपिार. २ िारी वेद.
िावटी–वािाळपणा.
चिकरणें (अ. चवकरणे)–चवखरणें.
चिणचिणी–‘चिनचिनी’ पहा.
नितवनश–नितावनांत.
चितांक (अ. चितांग)–बायकांच्या गळ्यांतला एक दाचगना.
नितावणें–नितेंत पडणें
चिनचिनी (अ. चिणचिणी)–रात्रश चिनचिन असें ओरडणारा प्राणी, रात्र.
चिरा–िोंडा, दगड. उदा∘., घालूं जीवपणा चिरा ह्म. जीवपणावर िोंडा घालूं , ह्मणजे तें नाहीसें करूं.
िुंभळ–िोंबडें . २ आशाळभूत.
िेइणें–िेतणें, िैतनयरूपें व्यापार करणें. २ िेष्टा करणें.
िेडा–िेटक.
िेत–चित्त.

विषयानु क्रम
िेवणें–िालू होणें. २ िालू करणें.
िोखटा–िांगला.
िोखडा–िोख, िांगला.
िोजवणें–िचकत करणें. २ मोठ्या उल्हासानें करणें इ.
िोपडू –लोणी वगैरे िोपडले ला पदाथु.
िोहटा–िवाठा.
िौघािार–िौघांत नयाय, पंिाईत.
िौबार–िवाठा.

जचत–यचत, अवसान. २ बौद्धपंथी यचत. ३ संनयासी.

जती–शत्क्त, अचिकार. २ जत्रा.
जनािार–पंिाईत.
जमतश (अ. जेमेतश)–(२३७७−३). = जमाती (?)
जमान–जामीन.
जयेजत–जये (जेव्हां) जत (अिै त)!
जरजर–जीणु वस्त्र, फाटकें तुटकें वस्त्र.
जवचळके–जवळ, समीप.
जाडा–िंाडा.
जार–गभुवष्ट
े न.
जाहाती–जुलूम, जास्ती.
जाळी–(२०१−३).
चजव्हार–अंतःकरण. २ बीज. ३ ममु.
जीणें–वांिणें.
जु ग–युग.
जुंिंार (अ. िंुज
ं ार)–योद्धा, पराक्रमी.
जुंतणें–जुंपणें.
जुंती–जु पणी.
जेंगट–वाद्यचवशेा.
जेठी–पचहलवान, मल्ल.
जेमेतश–‘जमतश’ पहा.
जेवा–जेवण.

विषयानु क्रम
जोड (अ. जोडी)–संपादणी.
जोचतला–जोडला.
जोहर–अत्ग्न, आग.
जोहारणें–नमणें, जोहार करणें.
ज्याले पण–चजवंतपण, जनम.

िंकणें–िचकत होणें, फसणें.

िंड–िंडप.
िंणी–िंटकन, लवकर. २ कदाचित्, नाहशतर.
िंळई–मृगजळ. २ उष्ट्णता.
िंळं बा–(१८६५−ध्रु.)
िंांसा–दहशत, िास्ती.
िंुंजार–‘जुंिंार’ पहा.
िंोंचट–केंश, शेंडी.

टकणें–शकणें, करूं शकणें.

टकळा–घोा.
टका–अग्रभाग.
टणक–मोठें .
टाकणें–चमळणें, पावणें, घडणें.
टाकी–कृचत. २ आवड.
टांिणी–टं िाई, उणीव.
टांिर–जोड्यािी टांि.
टांिें–टं िाई, तोटा. २ उणें.
टाहो–घोा, टकळी.
टे वा–ढब, डौल.
टोका–माप. २ काटा, ताजवा.
टोके–(१४५१−१) = उत्सुकते नें पाहातो (?)
टोंके–(१७६७−२).
टोप–युद्धाच्या वेळश घालण्यािें चशरस्त्राण.

विषयानु क्रम
 ि

ठकणें–ठकवणें, फसवणें.
ठाकण (अ. ठाकणी)–चठकाण.
ठाडा–उभा.
ठाणमान–बांिा–रिना (शरीरािी). २ सुरेखपणा.
ठांवें–जागा, चठकाण.
ठें गा (अ. ठें ग्या)–सोडगें, काठी.
ठे णें–राहणें.
ठोंबरा–करलासुद्धां िानय.
ठोंबा–दांडू, चटकोरें .

डवळा–(४०१७-१).
डसवणें–चिकटावणें, तादात्म्य करून टाकणें.
डाईं–िे ाश, शहांत, गोत्यांत.
डांक–एकवाद्य. (खुनािा पत्ता न लागेसा िंाला ह्मणजे कुंभार ही डांक वाचजवतो. ह्मणजे खून आंगास
येतो व खु नािी हकीकत सांगतो असा कोठें समज आहे .)
डांग–काठी.
डाय–िे ा, अकस.
डाव–डाग (लोखंड तापवून चदले ला).
डाळे –(२२८५−२).
नडगर–मूल, लें करूं.
चडवणें–उपद्रव–इजा–दे णें, मारणें.
चडवी–मारकट.
डें गा–ढ, जड.
डोबड–ह्मसरूं. २ (लाक्षचणक) खंदक, चदवा इ.
डोहणा–टोमणा, ठोसरा. २ चवघ्न, आडकाठी.
डौरणें–सजणें, शोभणें.

ढवळार–हवेली, टोले जंग इमारत.

विषयानु क्रम
ढाळ–रीचत, िाल.
ढाळणें–िंाडणें, हालवणें.
चढसाळ–उं ि.
ढु ं ग–ढु ं गण.

तजणें–त्याग करणें.
तट–तफावत, अंतर; प्रतारणा. २ भांडण.
तंट–बोभाटा, हकाटा; प्रख्याचत.
तडताथवड–ताबडतोब, तात्काळ.
तन–तृण, रानिंाड, गवत.
ताकट–घामट, ओखट.
ताकचपरें–ताक चपणारश, ताकट, घामट.
ताटस्थ–तटस्थ.
तानें–बच्चा, तानहें बाळ.
तापटणें–थापटणें.
तारातीर–ताडातोड, चत्रस्थळी.
ताळी–दे हसत्यत्व.
चतमाणें–शेतांतील माणसाच्या आकृतीिें बुजगावणें.
चतळतादळा–सवांशश चमळू न िालणारा, मनचमळावू.
तुक–तोल, वजन, महत्तव.
तुटी–तूट, तुटणूक.
तुरतुरा–िंपायािा.
तूर–वाजंत्रें.
ते ग–(४६३−४).=तरवार.
ते जी–पाणीदार घोडा.
तोंडक–भांडण. २ भांडखोर.
तोडर–तोडा, वाळा.
तों यें–(६३०-५).=तुवां.
तोरड– साखळी-तोरडी घालणें ह्म. नजकून कबजांत-ताब्यांत ठे वणें.
त्राहाचवलश–त्रासचवले लश.
चत्रपुटी–ज्ञेय, ज्ञाता, ज्ञान; ध्येय, ध्याता, ध्यान; इत्याचद चत्रतय.

विषयानु क्रम
चत्रचमर–चतचमर, अंिार.

थचकत–थक्क िंाले ला.

थडवा–अल्पजलाशय.
थाटी–जमाव, मंडळी, थवा.
थार–आश्रय.
नथकणें–खेद-दु ःख करणें.
चथता (अ. थीता)–वांयां.
चथल्लर–डबकें.
थीत–वायां.
थीता–‘चथता’ पहा.
थुचलया–(३३८४−१).= स्थूल, मोठा (?)
थेटें–शैत्य.
थोकडा–लहान, लघु.
थोंट–दांडगा, हरामी, गुलाम.

दं डणें–सजणें.
दं दी–वादी, िे ाी.
दमामा–मोरिा.
दरकूट–(३९५४−१).=दरी+कूट (पवुत-चशखर).
ददुु र–बेडूक.
दसडी (अ. दसोडी)–दशी.
दाढीसी–(७९१-४).
दादु ला–नवरा.
दारवंटा–उं बरठा.
चदठी–दृचष्ट.
नदडी–एक तंतुवाद्य.
चदवसें–कणकिा एक पदाथुचवशेा.
दी–चदवस; उदा∘ सात दी=सात चदवस, दोन दी=दोन चदवस.
दु िाळा–कातरी, चिमटा, दोन टोंकािें हत्यार.
दु डी–घागर.

विषयानु क्रम
दु णवणी–दु प्पट करणें.
दु िाणी–दु ि तापवण्यािें भांडें. २ दु भत्यािें भांडें.
दु म–िुम.
दु माला–चपछाडी. २ पाठ.
दु ऱ्हें –दु प्पट.
दु लड–गळ्यांतला दाचगना.
दु चित–दु ःखी, चखन्न.
दे खणा–पाहणारा.
दे खी–दे खणें, दृचष्ट, अवलोकन.
दे खीिा–ज्ञानािा, चविारािा.
दे खोवेखी–पाहू न.
दे वलसी–दे वचपसा.
दे वाईल–दे ऊळ, दे वालय.
दे हाडा–दे ह.
दो–दोन. उदा∘ दो पाहारा–दोन प्रहरा.
दामदोम–चभक्षेच्या वगैरे वेळश फकीर लोकांच्या म्हणण्यांत हा शब्द येत असतो.
दोरा–एक दाचगना, सुताच्या वाकी कंगण्या वगैरे.
दोहशसवा–‘सोइसवा’ पहा.

िगी–िग, आग, उष्ट्णता.

िडफाडी–‘िडफुडी’ पहा.
िडफुडा–खरा. २ खरोखरी.
िडफुडी (अ. िडफाडी)–िड फाडणारी. २ खरोखरी.
िण (अ. िणी)–समािान, तृत्प्त, भर, पूर्तत.
िंदिंद–सोंगें, ढब, ढं ग.
िसा–कुटाळ, मूखु.
िाटे –दाटे .
िाणें–तृप्त−संतुष्ट होणें.
िाय–हं बरडा.
िारण–घुसळखांबा, मुख्यखांब (जचमनीपासून आढ्यापयंत पोंिणारा).
िाव–बीळ, गुहा.

विषयानु क्रम
निग–िूम, ओतप्रोत, गजरिूम.
निद–निडवडा.
निदनिद–डांगोरा; जघनय प्रचसचद्ध.
िीर–अवकाश, चवलं ब.
िुडका–िडकी
िुडवणी–पोकळ, डौलाच्या, वायिळ.
िुनी–िुणारी, नदी.
िें डें–पोकळ अवडं बर.

नंदुली–नणंद.
नल्हाचि (नलाहािी)–‘लाहाणें’ पाहा.
नळी–नरडी, मान.
नागर–रम्य, सुंदर.
नागवणें (अ. नांगवणें)–नाटोपणें, अनावर होणें.
नागीवा–नागवा, उघडा.
नाटक–नाटकी, खेळ करणारा.
नाड–चवघ्न, अडिण, नड.
नाचडयें–नक्रें.
नाड्या–नक्रास.
नाथणें–पीडा दे णें, खोड मोडणें.
नांद्या–नंदीबैल, मूखु.
नाहो–नवरा.
चनउल (अ. नेउले )–(५०५−ध्रु.)
चनकी–नेटकी, िांगली, खरी.
चनकुर–चनिय.
चनगुती–चनभ्रांत, खास, चनःसंशय.
चनगुरा–ज्यानें गुरु केला नाहश तो.
चनघोंट–सघन, पचरपूणु.
चनडळ (अ. चनढळ)–केवळ. २ कपाळ.
चनडारणें–भरून येणें.
चनढळ–‘चनडळ’ पहा.

विषयानु क्रम
चनत–चनत्य.
चनदसुरा–िंोंपेच्या िुंदशत असले ला.
चनिाई–िनय, कृतकृत्य.
चनपट–अगदश.
चनपराि–दु ष्ट, नीि.
चनपरािी–चनरुपयोगी, अप्रयोजक.
ननब दे णें–तुच्छ करणें, दोा दे णें.
चनरंजन–प्रकाशरूप.
चनरय–नरक.
चनरवणें–सोंपवणें, हवालणें.
चनरसणें–नाहशसें करणें, चनस्तारणें.
चनरांजणें–त्रासणें, वैतागणें.
चनरुतें– खरें , चनचित.
चनरें–चनखालस, शु द्ध, चनभेळ.
चनवाण–अंत.
चनवाळा–चनवाडा.
चनष्टंक–खिीत, चनःसंशय.
चनसुग–चनलु ज्ज, चनलाजरा.
चनसुर– चनखालस, चनचित.
चनक्षेपणें–ठे व ठे वणें, पुरून ठे वणें (द्रव्य).
नीस–चनवड, पृथक्करण.
नु िवा–न + उिवा-(उिवणें–वर करणें, उिलणें).
नेउले –‘चनउल’ पहा.
नेयां–नेटानें?
नेपुर–नूपुर, पैंजण, तोरड्या.
नेवरा–खूर, नखो.
नैश्वयु–नाशवंत.
नयाहाल्या–गाद्या, चगरद्या इ.

पग–पाऊल, पाय. २ पावलािी खूण.

पि–पिन, संवय.

विषयानु क्रम
पटं गा–आस्त्रा.
पटे –पट, वस्त्र.
पडदळ–तरवार अडकावण्यािा पट्टा. २ सामान.
पचडपाडें –सारखेपणें.
पचडभर–मोठे पणा, डौल. २ आसत्क्त.
पचढयंता–आवडता.
पचढये–आवडीिा, आवडे लसा.
पतंग–तांबस
ू रंगािें एक लांकूड. २ पाखरूं.
परताप–दचक्षणा. २ प्रकार.
परमाई–वीरसू, वीरजननी.
परवडी–िातुयानें. २ प्रकार.
परावा– परका.
परावी, पराचवया–परकी, परक्या.
परावें–परकें.
पराश्रम–दु सऱ्यािा आश्रम.
पचरयेळ–परळ, ताटली, तबक.
पव्हे –पाणपोवई, पाणसत्र.
पहु डणें–पडणें, चनजणें.
पाईक– सेवक (मोठ्या इदबारािा), अत्यंत चवश्वासू व हु शार िाकर.
पाइकी–सेवकपणा.
पांकुळणें–चशचथल होणें, चवस्कळणें, सईल होणें, फुटणें.
पाख–शु द्ध, स्वच्छ.
पाखर–कृपा. २ गाय, ह्मैस यांिे दोन स्तन.
पांग–परािीनपणा.
पांगणे– परािीन होणें. २ पसरणें.
पागोरा–िंाडाच्या मुळ्यांिश बारीक मुळें.
पाठोवाठी–पाठोपाठ.
पाठ्येळ–ओझ्यािें जनावर, ओिंील.
पाडे वार–महार.
पाणिोरा–भोंकािा घट, मडकें.
पाणोवाणी–पाठोपाठ.
पातेजणें–चवश्वासणें.

विषयानु क्रम
पाते रा– िंाडािा गळले ला व वाळले ला पाला.
पािाणी–अडाणी बायका.
पानसरा–आडवा.
पानेडी–पाना + आड. २ फानदी.
पानहे री–पोवई.
पापरी–लात.
पाबळश–चतरश.
पायचरका–पायरीच्या.
पायवणी–पायािें पाणी (तीथु).
पारुाणें–सोडणें, तुच्छ करणें.
पाऱ्हे रा–संगत.
पास–पसंत. २ स्वच्छ.
पाहु नर (अ. पाहु णेर)–पाहु णिार.
चपटणें (अ. चपडणें)–दु ःख-त्रास दे णें.
चपटचपट–चिरचिर, टु रटु र.
चपडणें–‘चपटणें’ पहा.
चपलं गणें– पुढें पुढें िांवणें. २ कोणतीही चक्रया हळू हळू करणें.
चपशवी–गोमुखी.
चपशु न–िाहड, दु ष्ट.
पुंजाळणें–पचरपक्वज्ञानभक्तीच्या योगानें नेत्र ते जावून गंभीर चदसणें.
पुट–प्रकार, रूपांतर.
पुंड्र–नाम (कपाळश लावले ला).
पुनस्कार–पुरस्कार
पुरलासाटश–भोगासाटश, िैनीसाटश.
पुस–(अ. पुंस)–पुच्छ, शेपुट.
पेटे–(१२६५−२).
पेंठवणी–पाठवणी-चबदागी मागणें.
पेंडखान–(१२३६−२).
पेंढा–जोंिळे अ. भातेण यापासून काढले ली दारू.
पेणा (अ. पेणें)–मुक्काम, वस्ती.
पेणावणें–उठावणीस येणें.
पेणें–‘पेणा’ पहा.

विषयानु क्रम
पेसपाड–पेंिपांि. २ चतखटमीठ.
पैल–पलीकडें .
पोभाळणें–िोळणें, घासणें.
पोरवडा–अव्यवस्था, घोटाळा.
प्रजी–(१०७१–१).=परजी (तरवार परजतो).
प्रताप–दचक्षणा.

फका–एखादा पदाथु तोंडभर.–चपठािे फके, पोह्ांिे फके (मारणें).

फटकाळ–वाईट, दु ष्ट.
फटमर–गांढ्या, चभत्रा, पळपुया.
फटमरें–गांढेपणािें.
फडी–चनकाल, उलगडा, फाड.
फलकट–फोलकट, पोकळ.
फांजी–आडफाटा, हरकत, अडिण.
फांदा–संकट, घोटाळा, गीता.
फावणें–सािणें, चमळणें, हातश लागणें, िालणें.
फांसावणें–समजणें, उमजणें.
चफका–चनस्तेज, चबनहचशली.
चफरंगी–तरवार, चतखें .
फुंज–अचभमान.
फुंदणें–डौल-गवु करणें.
फुदी–स्त्रीिें जननेंचद्रय.
फुलवरा–माळ, गजरा.
फोडी–कौडी. २ खांड (सुपारीिें वगैरे).

बंदखाणी–बंदीखाना.
बदराही–(२४−३. पंढरपुरच्या प्रतशतले शेवटिे ३७ अभंग आहे त त्यांपैकश). = वाईट रस्ता, कुमागु.
बरग–एक प्रकारिे बीज.
बरवंट–िांगला, सुंदर.
बरवया–‘बरवा’ यािें रूप; सुंदर, सुरूप.

विषयानु क्रम
बराडी–आशाळभूत, दु काळले ला.
बचहरवास–बाहे रवास.
बहु डचवणें–मागें लावून दे णें, चजकडच्या चतकडे िाडणें .
बहु डा–मोठा.
बळरया–बळािी योग्यता.
बचळयाढा–बळकट चनियािा, दृढचनियी.
बाखर–पुरण (गुळखोबरें अथवा गूळ, साखर यांिें करंज्या वगैरेंत घालतात तें).
बाजाचगरी (अ. वाजीगेरी)–गारूडचवद्या, हातिलाखी, गौडबंगाली चवद्या.
बांडा–कांहश काळा व कांहश पांढरा या दोन रंगांिा.
बांदवडी –बंदी.
बांदोडी–बंदी.
बाचिका–भ्रांचत. २ बािणारी.
बापुला–बाप.
बार–बारी, पाळी. २ घोा, हव्यास.
बारस–(२९२२−३).
बाचलस्ट–लोड, उशी, तक्या.
बासणें–िालणें.
बासर–चशळें अन्न. २ चरकामटवळा, उनाड. ३ व्यथु.
चबडवई–श्रेष्ठ, चहतकता.
चबढार–चबऱ्हाड.
चबदी–गल्ली, रस्ता.
बुच्या–चनलु ज्ज, मूखु.
बुिंावणें–समजावणें.
बुंथी–घुंगट-बुरखा. २ घुंगट-बुरखा ज्यािा घेतात तें वस्त्र.
बुनादीिें–अनाचदकाळिें, बहु तां चदवसांिें. बुनादी=बुनयाद (पाया).
बुर–भुस्सा (काढणें).
बेंबळ–चढला.
बेरसा–चविारशूनय, दांडगा.
बोटवरी–बोटावर.
बोनें–नैवद्य
े , बळी.
बोभा–हाका, बोंबा.
बोहरी–राखरांगोळी, नाश, क्षय.

विषयानु क्रम
बोळावा–सोबती.

भकांद्या–कुिेष्टा, ननदा.
भंडभंड–चनरथुक वाग्जल्प, चरकामी बडबड.
भरोवरी–सामग्री, श्रम.
भवताचरया–भवतारक.
भाकणें–मागणें, दीनवाणीनें चवनवणें.
भाज–भाया, बायको.
भांचजलीखांजणी–क्षयवृचद्ध.
भाटवोळीपणा–बडबड.
भांड–बहु भाा, चभक्षेनें पोट भरणारा.
भांडाई–भांडखोरपणा.
भाणें–ताट, पात्र.
भातुकें–खाजें, खाऊ.
भातें–मजु री.
भार–समुदाय, जमाव.
भावणें–भावना करणें, कत्ल्पणें.
भांस (अ. भासी)–भातािा कोंडा, करलें .
नभगुळवाणें–भयानक, भयंकर, उदासवाणी
भेव–भय.
भोज–आवड.
भोत–सवांगािें कातडें काढल्यावर राहते ती आकृचत. २ वाईट भाग.
भोरडी–एक पक्षी, क्रौंिपक्षी, करकोिा.
भोवरी–बुगडी.

मठारे–ढोंगी सािु.
मंडण–भूाण.
मतोळा–हीण, घोटाळा; घाला.
मंदला–स्वस्त िंाला, भाव उतरला.
मदार–मुसलमानािें थडगें.
मनणें–मानणें.

विषयानु क्रम
मनेरा (अ. मनेरी)–‘ह्मनेरा’ पहा.
मरो–मरण.
मवणें–मोजण.
मचवता–मोजणारा.
मवेश–मायेश.
महजर–हु कूम, सनद.
माखणें–(३२९९-ध्रु.)
माचजरा–माजोरी, उनमत्त.
माचजरें –माज, िंदी.
माठ–मंद.
माती–दे ह (आलं काचरक).
मात्रा–वासनांिे चवाय.
माथुचलया–मडकी.
मादळा–मृदंु ग.
मांदें–समुदाय, मे ळा.
मापणें–मोजणें, गणणें.
मारगेली–‘मार’ (वांयां) गेली.
माव–माया.
माचवकणें–मोल पावणें.
चमनणें–चमळणें, एकत्व पावणें.
मीनती–चवयोग.
मुडतर–दै नय, दु ःख, दास्य.
मुडताळणें–वळणें, लवलवणें.
मुडा–पंगु, कुब्ज.
मुऱ्हाळी (अ. मुळहारी)–बोलावणें, बोलावणारा.
मुसाफा–मुसलमानांिे िमुग्रंथ.
मुसावणें–ओतप्रोत-पूणुपणें भरणें.
मुळहारी–‘मुऱ्हाळी’ पहा.
मूळ–बोलावणें, आमंत्रण.
मूळडाळ–मूळपाळ. (?).=मूळ + डाळ (डाहळी).
मूळबंद–आरंभशिा बंद, पचहला बंद.
मोकट (अ. मोकटा) – मोकळा, अनगुळ.

विषयानु क्रम
मोकळ–चरकामा, चनरुद्योगी.
मोटिौफळ–(३७३८−२).
मोड (अ. मोडी) –आकार, पद्धत. २ गुंता,गोंिळ, घोटाळा.
मोहरी–वाद्य.
मोहोरणें–प्राप्त होणें, चशरणें.
मोळा–ओिंें. २ रीत, चरवाज, िाल.

यांचत–जाचत, ज्ञात.
यारी–चनकट चमत्रता.
यावा–उदय, प्रात्प्त.
येसणार–अगत्य.
येह–इह, ह्ा.

रंग–वणु.
रजा–कामवासना. २ रजोगुणािी प्रेरणा.
रडारोवी–रडारड, आक्रोश.
रबडवणें–भरणें, बरबटणें. २ गुंतवून-जखडू न घेणें (कामांत).
रया–नकमत योग्यता, पाड.
रस–भत्क्तरस. इ.
रहणी– रीत, िाल. २ चठकाण.
रळपळ (अ. रळफळ)–घोटाळा, अव्यवस्था.
रळी–चवनोद, थट्टा.
राऊळ–दे ऊळ.
रांडवडा–चशव्यागाळी.
रातणें– रमणें, चरिंणें.
राहडी–राड, चिखलािी चथरचबटी.
रशद–(३६६४−२). ठक, लबाड.
रीस–रोा, क्रोि.
रूपडें –सुंदर रूप, साचजरें तोंड.
रे मट–लांबट गोष्ट.

विषयानु क्रम
रोटा–(३७०२−२). रांडारोटा=चविवा जें दळणकांडण इ. काम करत्ये तें. (?)

लिाळ–गिाळ, हें दरा.

लवलाहो–त्वरा.
लवी–लवन.
लहणें–रोकड. २ प्रीचत, प्रेम.
लाइ (अ. लै ) बहु त, पुष्ट्कळ.
लाखणीक–लाक्षचणक. २ दशुनी.
लागपाठ–पाठलाग, त्वरा.
लागभाग–लागाबांिा.
लागवरी (? लागवडी)–गभुिारणत्स्थचत.
लागवेग–अचतत्वरा.
लागें–लागलें ि.
लाटें –मोठें .
लाडणें–लाडावणें.
लाणी–लावणी. २ मालमत्ता.
लादी–घडीव िीप.
लांस–डाग.
लासा–(३७७४−ध्रु.)
लासें–डागानें, चिनहानें.
लाहणें–पावणें, ∘स होणें. उ∘ तो दं ड लाहे =तो दं ड पावतो नकवा त्यास दं ड होतो.
लाहा–मोठा, लठ्ठ.
लाहाणें (अ. ल्हाणें)–पावणें.
लाहातें–चिरकाळिा लाभ.
लाहें रास–(२९८९−ध्रु.)
लाहो–छं द, िोस्रा.
लु गडें –वस्त्र (सामानयतः).
लु डा–लु ळा.
लै –‘लाइ’ पहा.
लोकभांड–लोकांत पुष्ट्कळ बोलू न चभकेवर पोट भरणारा.
लोनलगत–आसक्त लं पट.

विषयानु क्रम
लोवाळ–पुष्ट्कळ लोंकरीिा.
ल्हाणें–‘लाहाणें’ पहा.

वंिणें–वगळणें.
वजणें–जाणें.
वर–वार (प्रसवानंतर पडते ती)
वरदळ–बाह्रंग, दाखवण्यािा डौल, आच्छादन. २ चहणकट.
वरदळा–बाह्ात्कारें .
वरपडला–स्वािीन िंाले ला.
वरपडा–गुंतले ला, कूळ, स्वािीन िंाले ला.
वरळा (अ. वरळें )–फोल व िानय यांिे चमश्रण. २ फोल. ३ दाणा.
वरावरी–वारावारी.
वरो–वरव, पुष्ट्कळ. २ वरी.
वचहली–िांगली.
वचहलें –लवकर.
वा–उवा. २ वाजचवणें.
वाइला–वाजचवला.
वाइलें –वाचहलें .
वाखणें–वांकणें, चभत्रेपणानें स्वािीन होणें.
वाखती–खोळ (घोंगडी वगैरेिी). २ ओटी. ३ पोटािी बखळ.
वाखर–एक प्रकारिा लोखंडािा पदाथु.
वाखा–वाता. २ दु ःखें .
वांगवरणें–वाणीनें बोलणें.
वाघुरा–वनांतले पशु िरण्यािा सांपळा.
वाज–वृथा, व्यथु.
वाजीगेरी–‘बाजाचगरी’ पहा.
वाटु ली–वाट.
वाड–वाट. २ थोर, मोठें .
वाडा–गुरांिा वाडा.
वाडें कोडें –अत्यंत कौतुकानें.
वाण–वणु. २ माल, चजनसा. ‘वान’ पहा.

विषयानु क्रम
वाणी–तोटा, वाण.
वाथ्या–‘वािा’ पहा.
वाचदलागें–(१४३४−४).
वािा (अ. वाथ्या)–गभाशय, पोट.
वान (अ. वाण)–चजन्नस, वस्तु.
वाय–वांयां, व्यथु.
वार–आवर.
वारणें–संपणें, आटोपणें.
वाचरकें–वर बसणारें , स्वार.
वाता–खबर, ऐकीव वत्तुमान.
वाला (अ. वाल्हा)–चप्रय, आवडता.
वाव–व्यथु, वांयां. २ थारा, आश्रय, रीग, मागु.
वावडणें–फडं कणें, फडफडणें.
वावरणें–चफरणें, भटकणें.
वावसें–व्यथुसें.
वास–वाट, मागुप्रतीक्षा.
वासपणें–बरळणें, बडबडणें.
वासलाती–चनकाल, फडशा.
वाह (अ. वाहो)–प्रवाह, प्रिार.
वाहाळ–ओढा.
वाही–मागु, कृचत. २ भरीस.
वाहो–‘वाह’ पहा.
वाळणें–वाळीत टाकणें.
चवकरणें–‘चिकरणे’ पहा.
चवखळ–दु ष्ट, वावगा.
चवटवणें–कंटाळवणें.
चवताळ–बेताळ.
नवदान–कौशल्य, चशताफी.
चवि–चवद्ध, फोडले लें . २ चवचि.
चवनटणें–रंगून जाणें, मग्न होणें.
चवऱ्हडणें–चववळणें, चवव्हल होणें.
चवल्हाळ–दु ःखाच्या गोष्टी सांगणारा.

विषयानु क्रम
चवल्हाळक–व्यथु, चनष्ट्कारण.
चववसी–काळजी, िेटकी-चवघ्न करणारी दे वता.
चवश्वाचमत्री–ह्मैस.
चवाम–चवरुद्ध, चवलक्षण संकट.
चवसंभणें–टाकून जाणें, सोडणें.
चवळवणें–चववळणें.
वेटणें (अ. वेठणें)–वेढणें, वेष्टणें.
वेठी–(१३२३−१).
वेथा–व्यथा, दु ःख.
वेरसा–(४०४५−२).
वेवसाय (अ. वेवसाव)–व्यवसाय, व्यापार, िंदा, उदीम.
वेशी–मागु, आस्रा.
वेसन–व्यसन, नाद.
वेळाईत–कैवारी, साह्कता.
वेखरी– वाणी, स्पष्ट वाणी. िार प्रकारच्या वाणी (परा, पश्यंती, मध्यमा व वैखरी अशा) आहे त त्यांतील
शेवटिी
वैरागर–रत्नाकर, रत्नांिी खाण.
वोगर–वाढपी.
वोगरणें–अन्न वाढणें, भोजन वाढणें.
वोज–स्वच्छता, िांगुलपण.
वोडवणें–प्राप्त होणें. २ प्राप्त करून घेणें.
वोढणें–नेसणें, पांघरणें.
वारे स–स्नेहभचरत पानहा. २ तसा पानहा येणें.
वोल्हावणें–चभजणें. २ भारावणें.
वोसंग–मांडी.
वोसणणें–बरळणें, बडबडणें, स्वप्नांत बोलणें.
वोसपणें–कंटाळणें, त्रासणें, उबगणें.
वोळ–वळणें.
वोळगणा–सेवािार.
वोळणें–वळणें.
वोळं ब–खोटें , ढोंग. २ कौतुक.
वोळसा–नाद, िटक, व्यसन.

विषयानु क्रम
व्यंकट–वांकड्या (भ्रुकुटी).
व्याली–आई. (वीते ती).
व्यासी– व्यासकृचत.

शतु–पाणी, पराक्रम, इभरत.

शादी–शाहीर, बहु रूपी.
शास्त–शासन.
चशराणी–उपभोग. ‘सुराणी’ पहा. २ अपूवु नवल.
शीक–चशक्षा.
श्वपि–अंत्यज, िांडाळ.

संगणें–सांगणें.
सगर–अरुंद वाट.
संगीत–यथात्स्थत.
संडवणें–सोडवणें, सांडवणें.
सतंत–स्वतंत्र.
सती–संतसंबि
ं ी.
संती–संतसंबि
ं ी.
सत्रावी–ज्ञानशत्क्त, अमृतवाचहनी, अमृतकळा, सुाुम्ना. (१६ िंद्राच्या कळा व १७ वी ज्ञानशत्क्त.)
संदी–सांद, अडिण, किाटी.
सपुरता–पूणु, समथु, पाचहजे तसा.
संबोखणें–‘संमोखणें’ पहा.
संभ्रम–व्यथु भ्रांचत, डौल.
समश्रुळीत–सुंदर, िांगला.
संमोखणें (अ. संबोखणें) –समजावणें, सांत्वन करणें.
सर (अ. सरी)–बरोबरी.
सरण–चिता.
सरणें–िालणें, लागणें, लागू पडणें.
सरता–अखेरिा, शेवटिा, पूणु.
सरवदा–डाकोिा.

विषयानु क्रम
सरा–मद्य, दारू, सुरा.
सरी–‘सर’ पहा.
सरोवरी–आदर.
संवदड–‘सौंदड’ पहा.
संवचरत–वेचष्टत, आच्छाचदत.
संवसाटी–बरोबरी.
सवा–कडे , कडू न, पक्षश.
सवाद–स्वाद.
सळ–अचभमान, आग्रह. २ छळ.
सहा–‘सा’ पहा.
सा (अ. सहा, साही)–सहा शास्त्रें.
साईक–सरकती, वांटेली.
साउलें (अ. सावलें )–वस्त्र, लु गडें .
सांकडें –संकट.
सागळा–िंारी िरणारा. २ िंारी.
साि (अ. सािार)–खरें, शाश्वत.
साट–(९६७−१).
साटी–बदला; संगत, सोबत.
साटोवाटी–भरती, भर, भराभर.
सांडवर–(२३−२).=सांड+वर–चजनें नवरा सोडला आहे .
साडव्या–भुयारािा रस्ता (पाणी वगैरेकचरतां).
सांडीमांडी–खटपटी, उठाठे वी.
सांडोवा–कुरवंडी, त्याग.
सांत– सातत्य. एकामागून एक होण्यािी त्स्थचत.
सादवणें (अ. सादावणें)–शब्द-नाद करणें.
सान–लहान.
साबडा–भोळा.
सामरस्य–समरसत्व, ब्रह्म.
सामा–सामान, माल.
सार–बल.
सारणें–करणें, आटोपणें, चसद्ध करणें.
सारसे–सरशी, बरोबरी.

विषयानु क्रम
सालिंाड्या–सालअखेरिा िंाडा–चहशेब. २ तो घेणारा अंमलदार.
सावचित्त–साविचित्त.
सावया–िनया अथवा साह् करणारा.
सावल (अ. सावलें )–लु गडें . ‘साउलें ’ पहा.
सावािांवा–साह्.
सावें–असावें.
साही–‘सा’ पहा.
साहे –साह्.
चसक–चशक्षा.
नसिणें–नशपडणें.
नसिवणी–नशपडायािा पदाथु.
नसतरणें–‘सशतरणें’ पहा.
चसलें –हत्यारें .
सशतरणें (अ. नसतारणें)–िंकचवणें, फसचवणें.
सीस–शीर, डोकें.
सुिा–(३५६६−३).
सुडका–नििी.
सुतकािें–(१००३−३).
सुतणें–चनजणें.
सुताळी–शोि, सुगावा.
सुती–चवसार, प्रवेश.
सुतुतू–एक प्रकारिा खेळ.
सुदा–सरळ, सद्गुणी.
सुदें–िांगलें , बरें .
सुनाट–शूनय.
सुनें–कुत्रें.
सुपती–िंोंप. २ गादी.
सुभट–सुरेख, िांगलें , चवस्तीणु.
सुरकवडी–सुरकुंडीिा खेळ.
सुरंग–उत्तम रंग.
सुरवाचडकपणें–सुखदायकपणानें.
सुराणी (अ. चशराणी)–उपभोग, आवडी.

विषयानु क्रम
सेकश (अ. सेखश)–शेवटश.
सेंद–एक कडू फळ. (याच्या कािऱ्या करून तळू न खातात.)
सेल–खेळांतील एक पदाथु.
सैर–स्वच्छं द, यथेष्टं.
सोइसवा (अ. दोहशसवा)–सोईकडे . २ दोहशकडे .
सोई–सोय, मागु.
सोकरणें–राखणें.
सोगया–सोग्यास.
सोपान–सोपें.
सोम–सौम्य.
सोमवल–सोमल.
सोर–सोयरा, जार.
सोवा–मनांतल्या गोष्टी.
सोस–अचत उत्कंठा, हांवरे पणा.
सौंदड (अ. संवदड)–एक िंाड.
सौंदणी–कुंडी, डोण (परीट, ढोर इत्याचदकांिी).
सौरस–आसत्क्त.
सौरी–िौिाल, चनलु ज्ज अशी स्त्री, मुरळ्या, भावणी.

हक–हक्क.
हत्यारा–हत्या करणारा.
हलरू–गीत, गाणें.
हरी (अ. हारी)–ओळ, रांग, हार.
हाऊ–बाऊ.
हाक–हक्क.
हाकलणें–हाकून दे णें. २ ओरडणें, हाका मारणें.
हाट–बाजार.
हाडचतये–(३८८−३); (४५४२−३).
हांडोचरया–अज्ञान, अडाणी.
हाततुका–आटकळीिा.
हातसर–गजरा.

विषयानु क्रम
हातसोका–हातसंवईिा.
हातोफळी–हातोहातश. ते व्हांि, िंटकन.
हाबाहाबा–हायहाय.
हाय–अपेक्षा, हांव.
हारंबळणें–हरपणें, चवसरणें, सांडणें.
हारास–ऱ्हास, हाचन.
हाचरख–हाु.
हारी–‘हरी’ पहा.
हाणाळा– (३०३६−१).
हालमाकलमें–एकमेकांिश, परस्परांिश. २ मागिशपुढिश.
हालें –हांटलें , मारलें .
हालो–ध्यास, लाहो.
चहका–हे का, हट्ट.
नहपुटी–कष्टी, दु ःखी.
नहपुष्टी–कष्टी, दु ःखी.
हीर भाजणें–बश न रुजे अशा रीतीनें नासणें.
हु ं दकणें–िंाडणें, चहसका दे णें.
हें काड–एककल्ली, हट्टी, दु रग्रही.
हें गे–चहकडे .
हें ड–पशूि
ं ा समूह. २ पशु .
हें डगा–चिपाडांिा-काडािा-पेंढ्यािा इ∘ भारा.
हें चड–(३५५३−१).
हें दोवणें–हे लकावणें.
हे र–क्षुल्लक, अप्रयोजक, चरकामा.
हे वा–अचतशचयत इच्छा. २ दु सऱ्यािें बरें न साहणें.
हे ळा–लीला. २. क्षण. ३ सत्वर.
होड–पैज.
ह्मचणयारा–सेवक, दू त.
ह्मचणयें–काम, कायु.
ह्मणीयें–काम, कायु.
ह्मनेरा (अ. मनेरा, मनेरी)–मन (आलं काचरक). २ तगादा.
ह्मैसवेल–सुरकाडी–सुरकांडी.

विषयानु क्रम
ह्मैसा–रे डा.

क्ष

क्षणी–सुत्रे, नेम मारणारे .

क्षर–नाशवंत.
क्षरणें–पािंरणें, वाहणें.
क्षीदक्षीण–हाल, चवपचत्त. २ चखन्न.
क्षेदक्षीण–चखन्न. २ दु ःख.
क्षेम–आनलगन.

_____

विषयानु क्रम
 अभांगाांची अनु क्रमवणका.

अ अभांगाचा अांक

अइकाल परी ऐसें नव्हे बाई २६

अखंडकमा कमुप्रकाशका ६७४
अखंड तुिंी जया प्रीचत १०७६
अखंड मुडतर ३१६८
अखंड संत ननदी ३९६०
अखंडक्षीराब्िी भचरतें आलें ६७२
अगत्य ज्या नरका जाणें ३९८५
अगा ए सावळ्या सगुणा ६१६
अगा करुणाकरा कचरतसें २८२५
अगा पंढरीच्या राया ४४४७
अंगा भरला ताठा ३६११
अगा ये उदारा अगा चवश्वंभरा २३१८
अगा ये मिुसूदना मािवा ४४२३
अगा ये वैकुंठनायक ६६५
अंगीकार ज्यािा केला नारायणें २७९८
अंगश घेऊचनयां वारें ४२७६
अंगश ज्वर तया नावडे साकर ३०५
अंगी दे खोचनयां सती १८४७
अंगश दे वी खेळे ४२२
अंगश ब्रह्मचक्रया चखस्तीिा ३९२२
अंगें अनु भव जाला मज २०७६
अगोिरी बोचललों आज्ञेचवण ४९२
अग्न तापली या काया चि होमे १२१०
अत्ग्नकुंडामाजी घातला प्रल्हाद ३०९४
अत्ग्नमाजी गेलें २०५१
अत्ग्न हा पािारी कोणासी २९००
अग्नीमाजी पडे िातु १४९२
अिळ न िळे ऐसें जालें २५४९

विषयानु क्रम
अिंुचन कां थीर पोरा न ह्मणसी १४०
अडिणीिें दार २०९५
अणुरणीयां थोकडा ९९३
अंतरली कुटी मे टी २१९
अंतराय पडे गोनवदश अंतर १४५०
अंतरशिा भाव जाणोचनयां गुज ११३१
अंतरशिी घेतो गोडी ३५
अंतरशिी ज्योती प्रकाशली २८४७
अंतरशिें गोड २८२८
अंतरशिें जाणां १६४८
अंतरशिें ध्यान १२९८
अचत जालें उत्तम वेश्येिें लावण्य १७१९
अचतत्याई दे तां जीव ४४६३
अचतत्याई बुडे गंगे २७०४
अचतवाद लावी ५५२
अचतवादी नव्हे शुद्धया बीजािा ११८
अिय चि िय जालें चि कारण ३७४९
अिै तश तों मािंें नाहश समािान ३७५४
अिमािी यारी २७६
अिमािें चित्त अहं कारी मन ४२७९
अंिळें तें सांगे सांचगतल्या खुणा ३८०५
अंिळ्यािी काठी २८५९
अचिक कोंचडतां िरफडी १८३७
अचिकािा मज कंटाळा २१४
अचिकार तैसा करूं उपदे श ३३१५
अचिकार तैसा दाचवयेले मागु ५३८
अिीरा माझ्या मना ऐकें २३०९
अनंतजनमें जरी केल्या तपराशी ३३५१
अनंत जु गािा दे व्हारा ४६६
अनंत ब्रह्मांडें उदरश १७२
अनंत ब्रह्मांडें एके रोमश २४८२
अनंत लक्षणें वाचणतां अपार ४१०८

विषयानु क्रम
अनंतािे मुखश होसील गाइला ३४४७
अनंताच्या ऐकों कीती ३५४८
अनंतां चजवांिश तोचडलश बंिनें ३६४४
अननयासी ठाव एक सवुकाजें २२३७
अनाथ परदे शी हीन दीन ३८९८
अनाथािा नाथ पचततपावन ४३४७
अनाथािा सखा ऐचकला ४४९४
अनाथांिी तुह्मां दया ८७७
अनाथां जीवन ३२९२
अनु तापयुक्त गेचलया अचभमान ३४९३
अनु तापें दोा ७३०
अनु भव ऐसा ३७३७
अनु भव तो नाहश अमुचिया दशुनें. ३७२०
अनु भवा आलें २१६४
अनु भवािे रस दे ऊं आत्तुभत
ू ां ३२३५
अनु भवावांिून सोंग संपादणें ३३५८
अनु भवें अनु भव अवघा चि १३२४
अनु भवें आलें अंगा २८४५
अनु भवें कळों येतें पांडुरंगा १८४४
अनु भवें वदे वाणी २७९१
अनु सरे तो अमर जाला ३२८३
अनु सरे त्यासी चफरों नेदी ४००८
अनु हात ध्वचन वाहे १७८९
अनु हातश गुंतली नेणे १६३७
अनेक दोाांिे काट ३५५२
अन्नाच्या पचरमळें जचर जाय भूक. ३४२
अनयायासी राजा जचर न करी ३८१४
अपराि जाले जरी असंख्यात ४४१६
अपरािी ह्मणोचन येतों काकुलती ३६८५
अभक्त ब्राह्मण जळो त्यािें तोंड १३१९
अभक्तािे गांवश सािु ह्मणजे काय. ३५८५
अभय उत्तर संतश केलें दान ४८१

विषयानु क्रम
अभयदान मज दे ईं गा उदारा ३९००
अभयािें स्थळ ९६४
अचभनव सुख तचर या १३७३
अचभमानािी स्वाचमनी शांचत १३५२
अचभमानािें तोंड काळें २७१०
अचभमानी पांडुरंग २९६१
अमंगळ वाणी ३४९
अमच्या कपाळें तुज ऐसी बुचद्ध ३३४१
अमर आहां अमर आहां १४०१
अमर तूं खरा २३०३
अमृत अव्हे रें उिळलें जातां ३२३४
अमृतािश फळें अमृतािी ३०४५
अरे कृष्ट्णा आह्मी तुिंे चनज गडी. ४२३३
अरे कृष्ट्णा तुवां काळया नाचथला. ४२३४
अरे चगचळलें हो संसारें १२०९
अरे हें दे ह व्यथु जावें ३०७
अथेचवण पाठांतर कासया ४२१२
अभुकािे साटश ४०८२
अल्प भाव अल्प मती ६३४
अल्प मािंी मती ८०६, १६३३
अल्प चवद्या परी (पहा ४२१०) ४४९०
अल्ला करे सो होय बाबा ४४३
अल्ला दे वे अल्ला चदलावे ४४४
अवगुण तों कोणश नाहश ८३२
अवगुणांिे हातश ४१
अवघा ि अनयायी ३२६९
अवघा चि आकार ग्राचसयेला १४२१
अवघा तो शकुन १५१७
अवघा भार वाटे दे वा ३१६९
अवघा वेंिलों इंचद्रयांिे ओढी ८२७
अ वचघया िाडा कुंचटत करूचन १७५७
अवचघयांच्या आलों मुळें १६०२

विषयानु क्रम
अवचघया चदला गोर २२६
अवघश ि तीथें घडलश २७८८
अवघश तुज बाळें साचरखश ३००१
अवघश भूतें साम्या आलश १५०८
अवघी चमथ्या आटी १३६९
अवघश चमळोचन कोल्हाळ केला २३७
अवघें अवघीकडे २२४
अवघे गोपाळ ह्मणती या रे १४४
अवघें चि गोड जालें २३१
अवघे चि चनजों नका १८४१
अवघे िुकचवले सायास २१०१
अवघें जेणें पाप नासे २९६४
अवघे दे व साि ५७९
अवघें ब्रह्मरूप चरता नाहश ठाव ३०८
अवघ्या उपिारा १२९१
अवघ्या कोल्ह्ांिें वमु अंडश ४४५५
अवघ्या जेष्ठादे वी कोण ४१८
अवघ्या दशा येणें सािती ६४५
अवघ्या पातकांिी मी एक रासी ४००५
अवघ्या पापें घडला एक ७९४
अवघ्या भूतांिें केलें संतपुण १२८९
अवघ्या वाटा जाल्या क्षीण २२९९
अवचित त्यांणश दे चखला ४५५२
अवचित या तुमच्या पायां ३७७९
अवचिता चि हातश ठे वा २५४६
अवतार केला संहारावे ४५८४
अवतार गोकुळश हो जन १५७६
अवतारनामभेद गणा १५८०
अचवट हें क्षीर हचरकथा माउली १०३६
अचवश्वासीयािें शरीर सुतकी २३३६
अवो कृपावंता ३२७३
अशक्य तों तुह्मां नाहश नारायणा २३१५

विषयानु क्रम
अशोकाच्या बनश सीता शोक करी. ३३९
असंत लक्षण भूतांिा मत्सर ३८८०
असतश कांटाळा हा नव्हे मत्सर २७३५
असत्य विन होतां सवु १६१८
असा जी सोंवळे ३१९२
असाल ते तुह्मी असा ३७९६
असे नांदतु हा हरी सवुजीवश १११३
असें येथशचिया दीनें १५१३
असो आतां ऐसा िंदा ८०१
असो आतां कांहश करोचनयां २९९०
असो आतां चकती ७७१
असो खटपट ३३२०
असो खळ ऐसे फार १७२३
असोत लोकांिे बोल २४८९
असोत हे तुिंे प्रकार २४३७
असोत हे बोल २१६१
असो तुिंें तुजपाशश २२३४
असोचन न कीजे अचलप्त २७३७
असो मंत्रहीन चक्रया ४८२
असो मागें जालें १८१९
अस्त नाहश आतां एक चि मोहोरा. १३९१
अहं कार तो नासा भेद ३१९३
अहल्या जेणें ताचरली रामें ११०७
अहो कृपावंता ४२०८
अहो पुरुाोत्तमा ३७२२
अक्षई तें िंालें ७३९
अक्षरांिा श्रम केला ९०५
अज्ञान हा दे ह स्वरूपश ४३५५
अज्ञानािी भत्क्त इत्च्छती ४१०५

आइक नारायणा विन मािंें खरें . ३८९७

विषयानु क्रम
आइका मािंश कवतुकउत्तरें ३७६२
आइचकली कीर्तत संतांच्या वदनश २७२४
आइचकली मात २७४५
आइत्यािी राशी १३४९
आइत्या भाग्या िणी व्हावें ४०६६
आकारवंत मूर्तत ३३८८
आगी लागो तया सुखा २२९६
आग्रहा नांवें पाप ३४११
आिरणा ठाव ३५१
आिचरती कमें १४५४
आिरे दोा न िरी िाक ४२५९
आजामीळ अंत मरणासी आला ३८९४
आनज आनंदु रे एकी परमानंदु रे . २५०३
आचज ओस अमरावती २१०
आचज का वो तूं चदससी दु चिती ३७८
आचजचिया लाभें ब्रह्मांड ठें गणें १९६९
आचजिें हें मज तुह्मश कृपादान ३१५०
आचज चदवस जाला ४६७
आचज चदवस िनय १९६६
आचज नवल मी आलें येणें राणें ३८०
आचज बरवें जालें १९७०
आचजवरी तुह्मां आह्मां नेणपण २२
आचजवरी होतों तुिंे सत्ते खालश ३४६७
आचजवरी होतों संसारािे हातश ३८७८
आचज चशवला मांग ४२४९
आठवे दे व तो करावा उपाव ९४९
आठवों नेंदी आवडी आणीक १७०३
आडकलें दे विार ५१५
आड पडे काडी ४०५०
आडचलया जना होसी सहाकारी २७९५
आडवा तो उभा २४४७
आण काय सादर १८००

विषयानु क्रम
आचणक मात माझ्या नावडे २११९
आचणकां उपदे शूं नेणें नािों ४५६
आचणकांिी सेवा करावी शरीरें २६७८
आचणकांिी स्तुचत आह्मां ब्रह्महत्या. २७७
आचणकांच्या काचपती माना २५६
आचणकांच्या घातें । ज्यांिश २८२
आचणकांच्या घातें माचनतां संतोा. ४१०४
आचणकां छळावया जालासी १७५८
आचणकांसी तारी ऐसा नाहश कोणी. १४९५
आचणतां त्या गती २४५१
आचणलें सेवटा २९१३
आणीक ऐसें कोठें सांगा १३८५
आणीक काय थोडश ४१०
आणीक कांहश नेणें २१९१
आणीक कांहश मज नावडे मात १४५७
आणीक कांहश या उत्तरािें काज ९१५
आणीक काळें न िले उपाय ५४२
आणीक कोणािा न करश मी संग. १४३५
आणीक कोणापुढें वासूं मुख ४३३४
आणीक दु सरें मज नाहश आतां ७०२
आणीक नका करूं िेष्टा ४०२०
आणीक पाखांडें असती उदं डें ३५०८
आणीक म्यां कोणा यावें काकुळती. ३२४४
आणूचनयां मना १३८०
आंत हचर बाहे र हचर १२५०
आतां असों मना अभक्तांिी कथा ८१७
आतां आवश्यक करणें २६३२
आतां आशीवाद १९४२
आतां आहे नाहश २६१०
आतां आह्मां भय नाहश ४१५३
आतां आह्मां हें चि काम न चवसंभावें. १०४९
आतां आह्मां हें चि काम वािे स्मरों ४१६८

विषयानु क्रम
आतां उघडश डोळे १११
आतां एक योग सािावा १८८९
आतां ऐसें करूं १६७
आतां करावा कां सोंस १९६३
आतां कळों आले गुण ३००५
आतां काढाकाढी करश बा १७८०
आतां काय खावें (पहा ६७६) ३८८१
आतां काशासाटश दु री ३४८८
आतां कांहश सोस न करश ९३८
आतां केशीराजा हे चि ३२८४
आतां कोठें िांवे मन ३७४६
आतां गाऊं तुज ओचवया ८६१
आतां गुण दोा काय चविाचरसी २१४९
आतां घेईं मािंें २१६०
आतां िक्रिरा १८७५
आतां िुकलें दे शावर ३०२३
आतां िुकलें बंिन गेलें २६४८
आतां जावें पंढरीसी ४१६९
आतां तरी पुढें हा चि उपदे श १०१
आतां तरी मज सांगा साि भावें ३८२५
आतां तरी मािंी पचरसा ४२८४
आतां तळमळ ३४५५
आतां तुज कळे ल तें करश ६२६
आतां तुज मज नाहश ४०१८
आतां तुिंा भाव कळों आला १८५९
आतां तुिंें नाम गात ३४३९
आतां तुह्मी कृपावंत ३१७०
आतां तूं तयास होईं वो १९८४
आतां दु सरें नाहश वनश २६२०
आतां दे वा मोकचळलें ३७७०
आतां दे ह अवसान २५७४
आतां दोघांमध्यें काय ३५३८

विषयानु क्रम
आतां द्यावें अभयदान ३४७८
आतां िचरतों पदरश ३८३२
आतां िमािमीं कांहश उचित ६३२
आतां न करश सोस १६६४
आतां नको िुकों आपुल्या १८२५
आतां नये बोलों अव्हे रािी २४३०
आतां न यें मागें ४०६
आतां न राहे क्षण एक ३०१४
आतां नव्हे गोड कांहश ३४८७
आतां न ह्मणे मी मािंें २२९७
आतां नेम जाला २२२८
आतां पंढरीराया १८१७
आतां पहाशील काय मािंा अंत ३८५०
आतां पाचवजेल घरा ३७८०
आतां पावेन सकळ सुखें ६१४
आतां पाहों पंथ माहे रािी १९१३
आतां पुढें िरश ७४४
आतां पुढें मना २९३७
आतां पोरा काय खासी ५६९
आतां बरें घचरच्याघरश ३५४०
आतां बरें जालें । मािंें मज ३३३०
आतां बरें जालें । मािंे माथांिें १९०३
आतां बरें जालें । सकळश ि ४१८४
आतां भय नाहश ऐसें वाटे २६७५
आतां मज तारश २२६४
आतां मज दे वा २२०८
आतां मज िरवावी शुचद्ध ६१७
आतां मागतों तें ऐक ३०३१
आतां मािंा नेणो परतों भाव ६४१
आतांमािंासवुभावेंहाचनिार ११३५
आतां मािंे नका वाणूं गुण दोा २८७९
आतां मािंे सखे येती वारकरी १९५८

विषयानु क्रम
आतां माझ्या दु ःखा कोण ३९४६
आतां माझ्या भावा २०८१
आतां माझ्या मना २३४४
आतां माझ्या मायबापा २८१३
आतां मी अननय (पहा ७०३) ३८६२
आतां मी दे वा पांघरों काई १०८८
आतां मी न पडें सायासश ६२५
आतां मी पचतत ऐसा ३५७३
आतां मी सवुथा नव्हें गा १६९२
आतां मोकलावें ४४१४
आतां येणें पचडपाडें ३७६५
आतां येणें बळें पंढरीनाथ ६४७
आतां येणेंचवण नाहश आह्मां ५३६
आतां येथें खरें ३६६०, ३९७२
आतां येथें जाली ३६४३
आतां येथें लाजे नाहश ३४६६
आतां वांटों नेदश आपुलें ४१६७
आतां सांडूं तरी हातश ना ३६२६
आतां सोडवणें न या ३६७४
आतां हें उचित मािंें जना हातश. ३३४३
आतां हें चि जेऊं हें चि जेऊं २३०
आतां हें चि सार ३२६०
आतां हें न सुटे न िुके ३०१७
आतां हे चवनवणी प्रिानअष्टक १८९०
आतां हें सेवटश असो ३४०९
आतां हे सेवटश । मािंी १९४३
आतां होईन िरणेकरी २५३२
आतां होई मािंे बुद्धीिा २१४२
आत्मत्स्थचत मज नको हा चविार. ३५७७
आचद मध्य अंत दाखचवला दीपें ८२९
आचद वतुमान जाणसी भचवष्ट्य १६८६
आंिळ्यापांगळ्यांिा एक ४२७

विषयानु क्रम
आंिळ्याचस जन अवघे चि आंिळे . ३०२
आिार तो व्हावा ९८२
आंिारावांिन
ु ी ८७६
आचिल्या भ्रतारें काम नव्हे पुरा ८
आिश कां मज लाचवयेली ४४१७
आिश ि आळशी ७८६
आिश दे ह पाहता वाव ४०२८
आिी नाहश कळों आला हा ३३२९
आिश सोज्वळ करावा मारग ३५४१
आनंदले लोक नरनारी पचरवार ११०५
आनंदािा कंद गाइयेला गीतश ४३३७
आनंदािा थारा ३५०६
आनंदािे डोहश आनंदतरंग ३२५१
आनंदाच्या कोटी १९७८
आनंदें एकांतश प्रेमें वोसंडत १७१६
आनंदें कीतुन कथा करश घोा ३८४६
आपटा संवडद रानिारा ४४६९
आपण िाळक बुद्धीच्या ३६५८
आपण चि व्हाल साहे ३७८८
आपण तों असा ३६०६
आपणा लागे काम वाण्याघरश ३८६९
आपला तो एक दे व करूचन ३१४९
आपलाल्या तुह्मी रूपासी समजा ९३०
आपलें तों कांहश ७५१
आपल्या ि स्फुंदें २५१६
आपुला तो दे ह आह्मां २२१२
आपुलाला लाहो करूं ८४८
आपुलाल्या परी कचरतील ४५४१
आपुचलया आंगें तोडी मायाजाळ २४६२
आपुचलया ऐसें करी ४४५२
आपुचलया काजा २९०५
आपुचलया बळें नाहश मी २९५०

विषयानु क्रम
आपुचलया लाजा १५५४
आपुचलया चहता जो असे जागता. ३४
आपुचलये टाकश ३५१७
आपुली कसोटी शु द्ध राखी ४१०३
आपुली बुटबुट घ्यावी ४१२२
आपुलें आपण जाणावें २७३६
आपुले गांवशिें न दे खेसें जालें १२७९
आपुलें मरण पाचहलें २६६९
आपुलें मागतां ७७०
आपुले वरदळ नेदा ४३९५
आपुलें वेिूचन खोडा घाली ३१८३
आपुलेंसें करुनी घ्यावें ४०५७
आपुल्या आपण उगवा २५४०
आपुल्या आह्मी पुचसलें २३६२
आपुल्यांिा करीन मोळा २६४४
आपुल्यािा भोत िाटी २७३८
आपुल्या पोटासाटश ४११४, ४२९७
आपुल्या मचहमानें १४८१
आपुल्या माहे रा जाईन १५९२
आपुल्या चविार करीन जीवाशश ९१६
आपे तरे त्याकी कोण बराई ११६१
आमिा तूं ऋणी २२६७
आमिा चवनोद तें जगा मरण ५६२
आमिा स्वदे श १७१४
आमिी कां नये तुह्मांसी करुणा. १८६१
आमिी जोडी ते दे वािे िरण २८०६
आमिे गोसावी अयाचितवृत्ती २९९
आमच्या हें आलें भागा ८८९
आचमाािे आसे ६८८,३९१२
आमुचिया भावें तुज दे वपण २९४६
आमुिी कृपाळू तूं होसी माऊली. ९३६
आमुिी चमरास पंढरी ४३७०

विषयानु क्रम
आमुिी चवश्रांचत ३२१७
आमुिें उचित हे चि उपकार ३३७२
आमुिें जीवन हें कथाअमृत २००७
आमुिे ठाउके तुह्मां गभुवास २५०९
आमुिें दं डवत पायांवचर डोई ४२७०
आमुप जोडल्या सुखाचिया रासी. १९७३
आयुष्ट्य गेलें वांयांचवण ७६८
आयुष्ट्य मोजावया बैसला मापारी. २८९४
आयुष्ट्य वेिन
ू कुटु ं ब पोचसलें ४१०७
आरुा मािंी वाणी बोबडश उत्तरें . २१९२
आरुा शब्द बोलों मनश न िरावें ५१४
आरुाा विनश माते िी आवडी ३६९९
आरोचनयां पाहे वाट १५९४
आतुभत
ू ां द्यावें दान ३६५२
आतुभत
ू ांप्रचत १३५८
आतु माझ्या बहु पोटश ३२४६
आला त्यांिा भाव दे वाचिया ४५४८
आला भागासी तो करश वेवसाव १४२५
आनलगन कंठाकंठश २३६६
आनलगनें घडे ५१
आचलया अतीता ह्मणतसां पुढारें २४६३
आचलया भोगासी असावें सादर २३९६
आचलया संसारा उठा वेग करा ३९४९
आचलया संसारश दे चखली पंढरी ४३०९
आचलयें िांवचत िांवचत भेट होइल. ४०९
आली लचळतािी वेळ ४८४
आली सलगी पायांपाशश १२९२
आली नसहस्थ पवुणी २८७०
आलें तें आिश खाईन भातुकें १९७२
आलें दे वाचिया मना १६२८
आलें िरायेि पेंठे २०१७
आलें फळ ते व्हां राचहलें चपकोन १२२३

विषयानु क्रम
आलें भरा केणें १०४१
आले संत पाय ठे चवती मस्तकश २८२२
आले सुरवर नानापक्षी जाले ४३८७
आले हो संसारा तुह्मी एक करा ६२३
आलों उल्लंघुचन दु ःखािे पवुत ३७७४
आवडी कां ठे वूं ३५३२
आवडीिी न पुरे िणी ३७२५
आवडीिी सलगी पूजा ३२१९
आवडीिें दान दे तो नारायण २०९४
आवडीिे भेटी चनवे ३३५४
आवडीच्या ऐसें जालें ३३३७
आवडीच्या मतें कचरती भजन १२८५
आवडी िरूचन करूं गेलों ३७०४
आवडी िरोनी आले ती आकारा ३८६३
आवडी न पुरे मायबापापासश ३७०८
आवडी न पुरे सेचवतां न सरे १७००
आवडीनें िचरलश नांवें ३०४१
आवडीभोजन प्रकार परवडी २६४२
आवडी येते कळों ३२७६
आवडीसाचरखें संपाचदलें सोंग १६९८
आवडे पंढरी भीमा पांडुरंग ४०९५
आवडे ल तैसें तुज आळवीन ३९०३
आवडे सकळां चमष्टान्न ३९५९
आवडे हें रूप गोचजरें सगुण ४०४६
आवल नाम आल्ला बडा ले ते ४४०
आशा तृष्ट्णा माया अपमानािें बीज. १४४६
आशा ते करचवते बुद्धीिा लोप १४०७
आशाबद्ध आह्मी भाचकतसों ३७७१
आशाबद्ध जन ६९
आशाबद्ध तो जगािा दास १४९४
आशाबद्ध बहु असें चनलाचजरें ३५६२
आशाबद्ध वक्ता िाक श्रोतयाच्या. ६७९

विषयानु क्रम
आशाबद्ध वक्ता भय १४८२
आशा हे समूळ खाणोनी काढावी. १४३६
आशीवाद तया जाती ४७९
आियु तें एक जालें ९६१
आियु या वाटे नसत्या छं दािे १३९०
आश्वासावे दास ३७९०
आााढी चनकट ३८१७
आसन शयन भोजन गोनवदें ३२०६
आस चनरसली गोनवदािें ४५५३
आसावलें मन (पहा ३३०१) ४४८७
आसुरी स्वभाव चनदु य अंतर ३३७
आहा आहा रे भाई ४५१
आहाकटा त्यािे कचरती चपतर ७५
आहाि तो मोड वाळचलयामिश २५९२
आहांि वाहांि आंत वरी दोनही २७
आहारचनद्रे नलगे आदर ३१२१
आहा रे भाई । गंगा नव्हे जळ ४५४
आहा रे भाई । तयावरी ४५३
आहा रे भाई । नमो उदासीन ४५२
आहा रे भाई । प्रथम नमूं ४५०
आहे ऐसा दे व वदवावी वाणी ४२२६
आहे तनर सत्ता ९८५
आहे तें चि आह्मी मागों तुजपाशश. १२७२
आहे तें चि पुढें पाहों २२३५
आहे तें सकळ कृष्ट्णा चि अपुण ५४
आहे तें सकळ प्रारब्िा हातश ३५२८
आहें तैसा आतां आहें ठायश बरा. ३७९८
आहे सकळां वेगळा २९३६
आहो उभा चवटे वरी ३३१९
आह्मां अराणूक संवसारा हातश १९६०
आह्मां अवघें भांडवल १४२६
आह्मां अळं कार मुद्रांिे १७०५

विषयानु क्रम
आह्मां आपुलें नावडे संचित ८५०
आह्मां आवडे नाम घेतां २६३०
आह्मां आह्मी आतां वडील िाकुटश. १५
आह्मां एकचविा पुण्य २६६३
आह्मां कथा आवश्यक ३५४३
आह्मां कांहश आह्मां कांहश ३२९४
आह्मां केलें गुणवंत ३९८४
आह्मां गांजी जन १७४२
आह्मां घरश एक गाय दु भता हे १५६
आह्मां घरश िन शब्दािश ि रत्नें ३३९६
आह्मां दे णें िरा सांगतों तें कानश ३८६१
आह्मां चनकट वासें १४६
आह्मांपाशश यािें बळ १२७४
आह्मांपाशश सरे एक शुद्ध ३३५२
आह्मां बोल लावा ३५३४
आह्मां भय िाक कोणािा ४१००
आह्मां भाचवकांिी जाती ३२६४
आह्मां चवष्ट्णुदासां हें चि भांडवल २८८७
आह्मां वैष्ट्णवांिा कुळिमु ४०४२
आह्मां वैष्ट्णवांिा । नेम २०६४
आह्मां शरणागतां २६१५
आह्मां सवुभावें हें चि काम १८०५
आह्मासाठश अवतार ५७६
आह्मांसी तों नाहश आणीक प्रमाण. १४४३
आह्मांसी सकळ ३२४५
आह्मांसी सांगाती ३५०५
आह्मां सुकाळ सुखािा २७५६
आह्मां सोईरे हचरजन ३१३४
आह्मां हचरच्या दासां कांहश १६४०
आह्मां हें कौतुक जगा द्यावी नीत. ८३४
आह्मां हें चि काम ३९६७
आह्मां हें चि भांडवल २०८०

विषयानु क्रम
आह्मां हें सकळ ४०९७
आह्मी असों चननितीनें २७९०
आह्मी आइते जेवणार ४०३८
आह्मी आतुभत
ू चजवश २४२६
आह्मी आळीकरें १३४८
आह्मी उतराई १११९
आह्मश गावें तुह्मश कोणश कांहश १००८
आह्मश गोवळश रानटें २२५
आह्मश घ्यावें तुिंें नाम २०६१
आह्मश जाणावें तें काई २४८०
आह्मश जाणों तुिंा भाव । कैंिा १९९३
आह्मश जाणों तुिंा भाव । दृढ १२२७
आह्मश जातों आपुल्या गांवा ४४७१
आह्मी जातों तुह्मी कृपा असो १६०६
आह्मश जालों एकचवि २४२५
आह्मी जालों गांवगुंड ४३५
आह्मश जालों बचळवंत ३४२९
आह्मी ज्यािे दास ३३८१
आह्मी तरी आस ४७
आह्मी तुझ्या दासश ३११९
आह्मश तेणें सुखी १८९७
आह्मी दे तों हाका २७५९
आह्मी दे व तुह्मी दे व २५८९
आह्मी न दे खों अवगुणां १६८८
आह्मी नरका जातां ४१७०
आह्मश नािों ते णें सुखें २१०५
आह्मश नामािे िारक २३००
आह्मी पचतत ह्मणोचन तुज १८०२
आह्मश पचततांनश घालावें सांकडें १०७४
आह्मी पापी तूं पावन ३१९९
आह्मी पाहा कैसश एकतत्व जालों ३६०५
आह्मी बळकट जालों चफराउचन ९६८

विषयानु क्रम
आह्मी बोलों तें तुज कळें २०२१
आह्मी भाग्यािे भाग्यािे २९५५
आह्मी भांडों तुजसवें २२४९
आह्मी भाव जाणों दे वा २०७०
आह्मी भाचवकें हे काय जाणों ३६१५
आह्मी मागों ऐसें नाहश तुजपाशश ५३१
आह्मी मेलों ते व्हां दे ह चदला २९४७
आह्मी यािी केली सांडी १२७३
आह्मी रामािे राऊत ४२९८
आह्मी चवठ्ठलािे दास जालों ३८११
आह्मी वीर जुंिंार १४९३
आह्मी वैकुंठवासी ५२०
आह्मी शत्क्तहीनें ९७२
आह्मी सदै व सुडके ६०
आह्मी सवुकाळ २७१८
आह्मी हचरिे सवंगडे २३०१
आह्मी हचरिे हचरिे ३९८६
आह्मी ह्मणों कोणी नाहश तुज ३५२७
आह्मी क्षेत्रशिे संनयासी १४८५
आळणश ऐसें कळों आलें ३१८५
आळचवतां कंठ शोकला १८८३
आळचवतां बाळें १४८९
आळवीन स्वरें १५५०
आळस आला अंगा ४०२५
आळस पाडी चवायकामश २९३८
आचळकरा कोठें साहातें ३७८४
आळी करावी ते कळतें बाळका २५९४
आज्ञा पाळू चनयां असें एकसरें २१९९

इच्छा िाड नाहश १८८०

इच्छावें तें जवळी आलें ५७४

विषयानु क्रम
इत्च्छती तयांसी व्हावें जी अरूप ३२६३
इत्च्छलें तें शकुनवंती ३१९४
इच्छे िें पाचहलें १७२५
इच्छे पाशश आलों ३६०२
इतुलें करश दे वा ऐकें हें विन १०१९
इतुलें करश भलत्या परी ६६१
इंचद्रयांिश चदनें २४९५
इंचद्रयािें पुरे कोड ३७६९
इंचद्रयांसी नेम नाहश ४१५५
इनामािी भरली पेठ ३१४
इहलोकश आह्मां भूाण २९५४
इहलोकश आह्मां वस्तीिें पेणें २४०८
इहलोकशिा हा दे हे २५४

उकरडा आिश अंगश नरकाडी २७३०

उखतें आयुष्ट्य जायांिें कचलवर २५९८
उगचवल्या गुंती १५४३
उगें चि हें मन राहातें चनिळ ९६७
उं ि ननि कांहश नेणें हा भगवंत २८२०
उं ि ननि कैसी पाइकािी ओळी १०६९
उचित जाणावें मुख्य िमु आिश ९०६
उचित तें काय जाणावें दु बुळें ५३०
उचित न कळे इंचद्रयािे ओढी ८९३
उचितािा काळ ३६८०
उचितािा दाता २१५८
उचितािा भाग होतों राखोचनयां २७८६
उच्चारूं यासाठश ३५६९
उजळलें भाग्य आतां ८४९
उजळावया आलों वाटा ३१८
उजचळतां उजळे दीपकािी वाती. ४२४६
उठाउठश अचभमान १६३१

विषयानु क्रम
उठा भागले ती उजगरा ५०२
उठा सकळ जन उचठले नारायण. ४९४
उठोचनयां तुका गेला चनजस्छळा. ५०५
उतरलों पार ७६३
उत्तम घालावें आमुचिये मुखश १७०४
उत्तम त्या याती २८९०
उदकश कालवश शेण मलमूत्र २६९१
उदं ड शाहाणे होत तकुवंत ८७५
उदार कृपाळ अनाथांिा नाथ ११३२
उदार कृपाळ पचततपावना ४४०२
उदार कृपाळ सांगसी जना ३३६२
उदार िक्रवती ३७५०
उदार तूं हरी ऐसी कीर्तत २६४६
उदारा कृपाळा अगा दे वांच्या २५०१
उदारा कृपाळु पचततपावना २३११
उदासीनािा दे ह ब्रह्मरूप २६५३
उदासीना पावल्यावेगश २३६४
उद्धत त्या जाती ३५४२
उद्धवअक्रूरासी १७६५
उद्धारािा संदेह नाहश ८७०
उिे गािी िांव बैसली आसनश २५१७
उिे गासी बहु फाकती मारग २६९९
उिानु काटीवरी िोपडु िी आस ४३६२
उपकारासाटश बोलों हे उपाय ९४८
उपकारी असे आरोचण उरला १३७७
उपिारासी वाज जालों २२०५
उपजला प्राणी न राहे संसारश ४३५१
उपजलों मनश ३९६२
उपजल्या काळें शु भ कां शकुन ३५९६
उपजोचनयां पुढती येऊं १६१
उपजोचनयां मरे ३३३९
उपजों मरों हे तों आमुिी चमरासी. २५७९

विषयानु क्रम
उपदे श चकती करावा खळासी ३८४४
उपदे श तो भलत्या हातश २४४
उपाचिवेगळे तुह्मी चनर्तवकार २२९२
उपािीिें बीज २२०१
उपािीच्या नांवें घेतला नसतोडा ८०
उपास कराडी २३४५
उपासा सेवटश अन्नासवें भेटी २६५६
उपेचक्षला येणें कोणी शरणागत १६९७
उं बरांतील कीटका २४७७
उभय भाग्यवंत तरी ि समान ४४७४
उभा उभी फळ २१३१
उभा ऐलथडी ३२२२
उभा दे चखला भीमातीरश ६६६
उभा भशवरे च्या चतरश राचहलाहे १११०
उभाचरला हात ४७७
उभें िंद्रभागे तीरश २०७९
उभ्या बाजारांत कथा २४८८
उमटती वाणी २३५४
उमटे तें ठायश २०२२
उमा रमा एकी सरी ४२०५
उरलें तें भत्क्तसुख ३६६९
उरा लावी उर आळं चगतां कांता ३०६३
उलं चघली लाज २०६५
उशीर कां केला २८६८
उष्ट्या पत्रावळी करूचनयां गोळा १२८४
उसंचतल्या कमुवाटा ३४८०

ऊंस वाढचवतां वाढली गोडी २२६९

ऋण वैर हत्या १२२८

ऋणाच्या पचरहारा २५३८

विषयानु क्रम
 ए

एक आतां तुह्मी करा ३५५९

एक एका साह् करूं २७३२
एक कचरती गुरु गुरु १२३६
एक तटस्थ मानसश ३०९
एक ते गाढव मनु ष्ट्यािे वेा ४२२०
एक िचरला चित्तश २७०८
एक नेणतां नाडलश ३३३
एकपचर बचहर बरें ३६७८
एक पाहातसां एकांिश दहनें १५६२
एक प्रेमगुज ऐकें जगजेठी ६७८
एक भाव चित्तश ७५९
एक मन तुझ्या अवघ्या भांडवला. ८९४
एक मागणें हृाीकेशी ६६७
एकमे कश घेती थडका ४३८८
एकली राणागोनवदा सवें ३७५
एकली वना िालली राना ४४००
एकल्या नव्हे खेळ िांग १७७२
एकचवि आह्मी न िरूं पालट ३१४५
एकचवि नारायण ३७३४
एकचवि वृचत्त न राहे अंतरश ३६७३
एकवेळ करश या दु ःखावेगळें ३२४३
एक वेळ प्रायचित्त ६०१
एक वेळे तरी जाईन माहे रा ४२०३
एक शेरा अन्ना िाड २०१६
एक ह्मणती कृष्ट्णा वाचसलें त्वां मुख. ४२४१
एक ह्मणती मुख वासश नारायणा ४२४०
एका एक वमे लावूचनयां अंगश ३६५९
एकाएकश आतां असावेंसें वाटे २१७१
एकाएकश हातोफळी ९२७
एका ऐसें एक होतें कोणा काळें २५२१

विषयानु क्रम
एका गा ए भाई ४३७
एका गावें आह्मश चवठोबािें नाम १७७८
एका ि स्वामीिे पाईक सकळ १०७०
एकाचिया घाया टोके १४५१
एकाचिये वेठी ३४७६
एकाचिये सोई कचवत्वािे बांिे ३०३९
एकांिश उत्तरें ७२५
एका चजवें आतां चजणें जालें दोहश. १७
एकांतािें सुख दे ईं मज दे वा २७७१
एकांतश लोकांतश करूं गदारोळ ३२३९
एकादशीव्रत सोमवार न कचरती ७२
एकादशीस अन्न पान ३१२
एका पुरुाा दोघी नारी १२३७
एका बीजा केला नास ७६७
एका बोटािी चनशाणी २४४८
एका वेळें केलें चरतें कचलवर ३५०२
एका हातश टाळ एका हातश चिपचळया. २६२७
एका ह्मणे भलें २९१२
एकश असे हे वा ३४३१
एके घाईं खेळतां न पडसी डाईं १९०
एके ठायश अन्नपाणी ३६८८
एवढा प्रभु भावें ते णें संपुष्टश राहावें. ९४०
एवढा संकोि तचर कां व्यालासी १९१७
एवढी अपकीती ३१७५

ऐकतों दाट २६७७

ऐक पांडुरंगा एक मात ६५६
ऐक बाई तुज वो कांहश सांगतें ४४९
ऐक हें सुख होईल दोघांसी १९८८
ऐका ऐका भाचवकजन २४६१
ऐका कलीिें हें फळ २९७२

विषयानु क्रम
ऐका गा ए अवघे जन २८१०
ऐका जी दे वा मािंी चवनवणी ३१५७
ऐका जी संतजन २१९८
ऐका पंचडतजन १६२४
ऐका मचहमा आवडीिश २९६
ऐका विन हें संत १३३४
ऐका संतजन उत्तरें मािंे बोबडे २३१२
ऐका हें विन मािंें संतजन २६८२
ऐकें पांडुरंगा विन मािंें एक ३६५४
ऐकें रे जना तुझ्या स्वचहताच्या खु णा. ११४२
ऐकें विन कमळापती ४८३
ऐकोचनयां कीती १९३९
ऐशा भाग्यें जालों २०५२
ऐसा कर घर आवे राम ११५९
ऐसा कोणी नाहश हें जया नावडे २६८३
ऐसा घेईं कां रे संनयास २९५२
ऐसा चि तो गोवा ३५३०
ऐसा तंव मोळा ३६६३
ऐसा दु स्तर भवसागर ४१८७
ऐसा मािंा कोण आहे भीडभार १०१४
ऐसा मी अपार पार नाहश अंत ४२४३
ऐसा सवु भाव तुज चनरोचपला ४२९४
ऐसा हा लौचकक कदा राखवेना २५९
ऐचसया संपत्ती आह्मां संवसारी १३२५
ऐसश एकां अटी ३४२२
ऐसी चजव्हा चनकी १३१०
ऐसी जोडी करा राम कंठश िरा १५३८
ऐसश ठावश वमे ३३४७
ऐसी ते सांचडली होईल पंढरी १९४९
ऐसी मािंी वाणी दीनरूप पाहे १८८७
ऐसश वमे आह्मां असोचनयां ३८०२
ऐसी वाट पाहे कांहश १२५३

विषयानु क्रम
ऐसी हे गजुवूं वैखरी ६३५
ऐसे ऐचसयानें भेटती ते सािु ३४५
ऐसें कचलयुगाच्या मुळें ७९३
ऐसें कां जालें तें मज ही न कळे १५०५
ऐसें काय उणें जालें तुज दे वा ४२७४
ऐसें कां हो न करा कांहश २६६७
ऐसे कुळश पुत्र होती १२६२
ऐसे कैसे जाले भोंदू ४३१०
ऐसें कोण पाप बळी ३५६६
ऐसें ठावें नाहश मूढा ३५११
ऐसे नाना भेा घेउनी नहडती ३९४१
ऐसे पुढती चमळतां आतां ९१३
ऐसें भाग्य कईं लाहाता होईन २४६८
ऐसे संत जाले कळश २८५७
ऐसें सत्य मािंें येईल अंतरा १६८५
ऐसे सांडुचनयां िुरे १३७६

ॐ तत्सचदचत सूत्रािें सार ४५०३

ओनाम्याच्या काळें ७४३
ओले मातीिा भरवसा ४०३१
ओलें मूळ भेदी खडकािें अंग १४००
ओवाळूं आरती पंढरीराया ५०७
ओस जाल्या चदशा मज नभगुळवाणें. ३३६१
ओळखी तयांसी होय एका भावें ४५२०

कईं ऐसी दशा येइल माझ्या आंगा. ३२२८

कइंिें कारण ३७४१
कइं तो चदवस दे खेन मी डोळां ३७५९
कईं दे खतां होईन डोळश ६६८
कईं मात मािंे ऐकती कान १२४७
कटावरी कर कासंया ठे चवले ४४१३

विषयानु क्रम
कचठण नारळािें अंग ३९७३
कंठश कृष्ट्णमणी ९७
कंठश िचरला कृष्ट्णमणी १७९
कंठश नामचसका २९१९
कंठश राहो नाम ३०४२
कडसणी िचरतां अडिणीिा ठाव. २५१४
कण भुसाच्या आिारें २३७५
कथनी पठणी करूचन काय २३५३
कथा करोचनयां द्रव्य घेती दे ती १४७०
कथा करोचनयां मोल ज्यापें घेती १४७८
कथाकाळशिी मयादा सांगतों २३५५
कथा चत्रवेणीसंगम दे व भक्त २३५७
कथा दु ःख हरी कथा मुक्त करी २१५४
कथा दे वािें ध्यान कथा सािना २३५६
कथा पुराण ऐकतां २०४१
कथा प्रावणु १८३८
कथा हें भूाण जनामध्यें सार २१११
कथे उभा अंग राखेल जो कोणी. २०४३
कथेिा उलं घ तो अिमां अिम १५२२
कथेिी सामग्री ४७२
कथे बैसोचन सादरें ३४६४
किश कृपा कचरसी नेणें ३५६८
कनकाच्या पचरयेळश उजळू चन आरती. १५८१
कनवाळ कृपाळ । उदार दयाळ ३००४
कनवाळू कृपाळू भक्तालागश मोही. १७८४
कनया गो करी कथेिा चवकरा १२३
कनया सासुऱ्याचस जाये २६६
कपट कांहश एक २७२
कब मरूं पाऊं िरन तुह्मारे ११५७
कमोचदनी काय जाणे तो पचरमळ. ५३३
कर कटावरी तुळसीच्या माळा ५
करणें तें दे वा २८०

विषयानु क्रम
करणें तें हें चि करा ४०१९
करणें न करणें वारलें जेथें ३७४०
करचवतां व्रत अिे पुण्य लाभे ३१३
करचवली तैसी केली कटकट २३४६
करा करा लागपाट ३२९०
करा नारायणा ६०५
कराल तें करा २६०८
कराल तें काय नव्हे जी चवठ्ठला ३२४८
करावा उद्धार नकवा घ्यावी हारी २३९५
करावा उद्धार हें तुह्मां उचित २२८२
करावा कांटाळा नव्हे हें उचित १६७५
करावा कैवाड २३१३
करावा वााव ३७३२
करावी ते पूजा मनें चि उत्तम ७१
करावें कीतुन ४१३०
करावें गोमटें २६५
करावें नितन ७२०
करावें तें काम १६०५
कचरतां कोणािें ही काज २०७८
कचरतां तडातोडी ३१८७
कचरतां दे वािुन ५९४
कचरतां या सुखा २०५३
कचरतां चविार अवघें एक राज्य १९८२
कचरतां चविार तो हा दृढ संसार २६२४
कचरतां चविार सांपडलें वमु २५७२
कचरतां वेरिंारा २०२६
कचरतां होया व्हावें चित्त चि नाहश. २२७६
कचरती तया वेवसाव आहे २३७०
कचरतों कचवत्व ह्मणाल हें कोणी १००७
कचरसी कश न कचरसी मािंा १०१३
कचरसी तें दे वा करश मािंें सुखें ५५०
कचरसी लाघवें ३१२६, ३४९९

विषयानु क्रम
करी आचणकांिा अपमान ३८०६
करश ऐसी िांवा िांवी ३७३३
करश ऐसें जागें १०४३
करश िंदा परी आवडती पाय २८२३
करीन कोल्हाळ २१६२
करील आबाळी १९४१
करी संध्या स्नान ७८०
करश हें चि काम १५५३
करुणा बहु त तुचिंया अंतरा ३८९३
करूं कचवत्व काय नाहश आतां लाज. २२२४
करूं जातां सचन्निान २४१३
करूं तैसें पाठांतर २५४८
करूचन आरती ५०८
करूचन उचित (पहा ३५१२) ३३३२
करूचन उचित प्रेम ४८७
करूचन कडचवड ३६१२
करूचन िाहाडी १९२९
करूचन नितन (पहा ३३३२) ३५१२
करूचन जतन २७५८
करूचनयां शुद्ध मन ३३२५
करूचन राहों जरी आत्मा चि प्रमाण. २४३१
करूचन चवनवणी । माथा ३५७१
करून आइत सत्यभामा मंचदरश रे . ४०१
करूनी चवनवणी पायश ठे वश माथा. ४९५
करूं यािी कथा नामािा गजर २०२९
करूं स्तुती तचर ते ननदा ३४२७
करोत तपाचद सािनें ३६७
करोचन स्नानचवचि आचण दे विमु. ४४२९
ककुशसंगचत २०८५
कमु िमु नव्हती सांग १३८७
कलयुगामाजी थोर जालें बंड ४१२१
कचलिमु मागें सांचगतलें संतश ११२९

विषयानु क्रम
कचलयुगश कचवत्व कचरती पााांड ८०४
कल्पतरु रुया नव्हती बाभुळा ९९०
कल्पतरूअंगी इत्च्छलें तें फळ २७२९
कल्पतरूखालश २०७२
कल्याण या आशीवादें ३२५३
कवण जनमता कवण जनमचवता १८२९
कवणचदस येइल कसा ४३४४
कवणा पाााणासी िरूचन भाव १७८५
कवणांशश भांडों कोण मािंें साहे १८८२
कवतुकवाणी बोलतसें लाडें ३६५३
कवतुकवाणें १८१८
कवळाचिया सुखें १८०
कवीश्वरांिा तो आह्मांसी चवटाळ १३९५
कंसरायें गभु वचियेले सात १५७३
कस्तुरीिे अंगश मीनली मृचत्तका २१८७
कस्तुरी चभनली जये मृचत्तके १७८८
कस्तूरीिें रूप अचत हीनवर २९८४
कहे तुका जग भुला रे ११८५
कहे तुका भला भया १२०१
कहे तुका मैं सवदा बेिूं ११८२
कळल हे खुण ८९६
कळलें मािंा तुज नव्हे रे आठव ३११७
कळस वाचहयेला चशरश ५१३
कळे न कळे त्या िमु ३२११
कळे पचर न सुटे गांठी ४०४४
कळे ल हें तैसें गाईन मी तुज २१२०
कळों आला भाव मािंा मज ३८२४
कळों आलें ऐसें आतां २६९५
कळों आलें तुिंें चजणें ३४६५
कळों नये तों चि िुकाचवतां बरें ३४९८
कळों येतें तचर कां नव्हे १००४
कळों येतें वमु ३७६०

विषयानु क्रम
काकुलती एकें पाहाती बाहे री ४५७८
काकुलती येतो हरी २३५
काखे कडासन आड पडे २५०
काग बग चरठा माचरले बाळपणश १८०३
कां गा चकचवलवाणा केलों चदनािा. १२५४
कांगा कोणी न ह्मणे पंढरीिी ४०६८
कांगा िमु केला १२७०
कांजी आह्मां होतें दोाािें दशुन. ३६२८
कां जी तुह्मी ऐसे नव्हा कृपावंत ३६९७
कां जी िचरलें नाम १४३०
कां जी मािंे जीवश २४१९
कां जी वाढचवलें २१७३
कांद्यासाटश जालें ज्ञान ७९८
कानडीनें केला मऱ्हाटा भ्रतार ८७
कान फाडू चनयां मुद्रा ते घाचलती ३९३६
कां न वजावें बैसोचन कथे २८४४
कानश िरी बोल बहु तांिश मतें १४६१
कानहया रे जगजेठी २३६१
कानहो एकली रे एकली रे ४०४
कानहोबा आतां तुह्मी आह्मी ि गडे . १८१
कानहोबा तूं आलगट १९७
कापो कोणी मािंी मान सुखें २२४३
काफर सोही आपण बुिंे ११८९
काम क्रोि अहं कार नको ३०२५
काम क्रोि आड पडले ४४२१
काम क्रोि आह्मी वाचहले चवठ्ठलश १६३०
काम क्रोि मािंे जीताती शरीरश १०५९
कामक्रोि मािंे लाचवयेले ३४४०
काम घातला बांदोडी २८५
कामिे नूिें वासरूं ४४७२
काम नाहश काम नाहश १४०२
काम सारूचन सकळ १४७

विषयानु क्रम
कामािा अंचकत कांतेतें ४२४५
कां मािंा चवसर पचडला १९१०
कां मािंे पंढरी न दे खती डोळे १९२१
कामातुर िवी सांडी ८४०
कामातुरा भय लाज ना चविार १८२७
कामामध्यें काम ३९९८
काचमनीसी जैसा आवडे भ्रतार ४५०२
कामें नेलें चित्त नेदी अवलोकंू १२५६
कामें पीचडलों माया १८८
काय आतां आह्मश पोट चि भरावें ९७७
काय आतां याचस ह्मणावें ४५४०
काय आह्मां िाळचवसी ४५३७
काय आह्मश केलें ऐसें ४१९१
काय आह्मी भत्क्त करणें कैसी ६५९
काय उणें आह्मां चवठोबािे पाईं ३४३
काय उणें कां कचरतोचस िोरी ३८६
काय उणें जालें तुज समथाचस ९२४
काय उणें मज पांडुरंगा पायश ४०८०
काय उरली ते करूं चवनवणी ३७०३
काय एकां जालें तें कां नाहश ठावें १४९७
काय ऐसा जनम जावा वांयांचवण १६५०
काय ऐसा सांगा २१५५
काय ऐसी वेळ ३२७७
काय करावें तें आतां २७६२
काय करावें म्यां केले ते चविार १९५९
काय कचरतील केलश चनत्य पापें ३४१५
काय करील तें नव्हे चवश्वंभर
ं १६५२
काय करूं आतां िरूचनयां भीड ४२२९
काय करूं आतां माचिंया संचिता. १९८५
काय करूं आतां या मना ४०५३
काय करूं आन दै वतें ९२५
काय करूं कमाकमु ९२६

विषयानु क्रम
काय करूं जी दातारा २२१५
काय करूं जीव होतो कासावीस २६०४
काय करूं पोरा लागली िट ३७१३
काय करूं मज (पहा ४०११) ३५८१
काय करूं सागतां ही न कळ ३२३३
काय कळे बाळा ३१०
काय काय कचरतों या मना ६७१
काय काशी कचरती गंगा १३७
काय कीर्तत करूं लोक दं भ मान ११३३
काय कृपेचवण घालावें सांकडें ९७३
काय केलें जळिरश १७२१
काय खावें आतां (पहा ३८८१) ६७६
काय जाणें मी पामर पांडुरंगा २२४४
काय जाणों वेद २१३५
काय जालें नेणों माचिंया कपाळा १९१६
काय ढोरा पुढें घालू चन चमष्टान्न १७२५
काय तश करावश मोलािश ३०७३
काय तुज कैसें जाणवेल दे वा ३४३७
काय तुज मागें नाहश जाणवलें ३५७४
काय तुिंा मचहमा वणूं १५७२
काय तुिंी ऐसी वेिते ३८५३
काय तुिंी थोरी वणूं मी पामर २५५०
काय तुिंे उपकार पांडुरंगा १८२२
काय तुिंें वेिे मज भेटी दे तां १६२६
काय तुमचिया सेवे न वेिते ३५२०
काय तुह्मी जाणां २३३५
काय तें सामथ्यु न िले १८७७
काय तो चववाद असो भेदाभेद ३१४२
काय त्या चदवस उचितािा आला ३६१७
काय दरा करील वन ७०९
काय चदनकरा १०४
काय चदला ठे वा १८९३

विषयानु क्रम
काय चदवस गेले अवघे चि ३४६०
काय दे वापाशश उणें २०८२
काय दे वें खातां घेतलें २८८९
काय दे ह घालूं करवती कमुरी ८५८
काय िमु नीत १५०३
काय िोचवलें कातडें २२७२
काय िोचवलें बाहे री मन २२६८
काय नव्हे कचरतां तुज ७४५
काय नव्हे केलें ७७२
काय नव्हे सी तूं एक २१७२
काय नाहश मािंे अंतरश ३२३०
काय नाहश माता गौरवीत २८३४
काय नाहश लवत िंाडें ९००
काय नेणों होता दावेदार मे ला ५६७
काय नयून आहे सांगा ४१८१
काय पाठचवलें १९६८
काय पाहतोसी कृपेच्या सागरा ४४४०
काय पुण्य ऐसें आहे मजपाशश २९४५
काय पुण्यराशी १५१२
काय पोरें जालश फार १९२२
काय फार जरी जालों मी शाहाणा. ४०८५
काय बा कचरशी सोंवळें ४३३२
काय बोलों सांगा २५९१
काय मज एवढा भार ३२३६
काय मागावें कवणासी ३३८०
काय मागें आह्मी गुतलों ४२६६
काय मािंा पण होईल लचटका २५५८
काय मािंी संत पाहाती जाणीव १६९०
काय मािंें नेती वाईट ह्मणोन २८८०
काय माता चवसरे बाळा १६७३
काय मी अनयायी तें घाला पालवश. २६८४
काय मी उद्धार पावेन ६१९

विषयानु क्रम
काय मी जाणता २३२१
काय म्या मानावें हचरकथेिें फळ ५५८
काय या संतांिे मानूं उपकार १७८
काय लवणकचणकेचवण २९२६
काय वांिोचनयां जालों भूचमभार ३८२८
काय वाणूं आतां न पुरे हे वाणी १५१०
काय चवनवावें कोण तो चनवाड ३५६०
काय चवरक्ती कळे आह्मां ८७१
काय वृद
ं ावन मोचहयेलें ३२७०
काय शरीरापें काम १४१५
काय सपु खातो अन्न २०३०
काय सांगों आतां संतांिे ३६५६
काय सांगों तुझ्या िरणांच्या सुखा. ५३४
काय सांगों हृाीकेशा ३००६
काय सािनाच्या कोटी ४१३२
काय साहतोसी फुका २२५०
काय सुख आहे वाउगें बोलतां ३९१६
काय ह्ांिें घ्यावें १३०८
काय ज्ञानेश्वरश उणें २३२२
कायावािमन ठे चवलें गाहाण १०१२
कायावािा मनें जाला चवष्ट्णुदास २७५२
काया वािा मनें श्रीमुखािी २६३३
कारणापें असतां दृष्टी ३७१४
कां रे गमाचवल्या गाई १७७
कां रे तुह्मी ठे वा बहु तां ३२०५
कां रे तुह्मी चनमुळ हचरगुण गाना ३४६९
कां रे दाटोन होतां वेडे ४३९७
कां रे दास होसी संसारािा खर ११४४
कां रे न पावसी िांवण्या २८१४
कां रे न भजसी हरी ३५५६
कां रे नाठचवसी कृपाळु दे वासी २३१०
कां रे पुंड्या……ऐसा कैसा ३८४२

विषयानु क्रम
कां रे पुंड्या……वत्स्त ४४०४
कां रे मािंा तुज नये कळवळा ५४३
कां रे मािंश पोरें ह्मणसील ढोरें २८२४
कार्ततकीिा सोहळा ३३१
कायु चि कारण ३२२४
कालवूचन चवा २३७४
काल्याचिये आसे २०८
कावचळयासी नाहश दया उपकार २४०२
कावळ्याच्या गळां मुक्ताफळमाळा. ३८३१
काशासाटश आह्मी जाळीला ३१९५
काशासाठश बैसों करूचनयां हाट २२३१
काशीयात्रा पांि िारकेच्या ४४२७
कास घालोनी बळकट ५१९
कासया करावे तपािे डोंगर २४६९
कासया गा मज घातलें संसारश २८४८
कासया गुणदोा पाहों आचणकांिे २०३६
कासया जी ऐसा मािंे माथां २८३०
कासया या लोभें केलें आतुभत
ू २५५७
कासया लागला यासी ३३९८
कासया वांिूचन जालों ३४४३
कासयाचस व्यथु घातलें ४४३२
कासयासी व्हावें जीतांचि ४०९४
कासया हो मािंा राचखला ३५६५
काचसयानें पूजा करूं केशीराजा १७२९
काचसया पाााण पूचजती २८२७
कांहश एक तरी असावा आिार ३६६५
कांहश ि न लगे आचद अवसान २२३९
कांहश ि मी नव्हें कोणीये गांवशिा ५५६
कांहश निता कोणा नाहश ४६००
कांहश निते चवण १९२३
कांहश जडभारी २१४०
कांहश जाणों नये पांडुरंगाचवण १३४३

विषयानु क्रम
कांहश दु सरा चविार ४०२२
कांहश न मागती दे वा २१०३
कांहश न मागे कोणांसी २७९३
कांहश चनत्यनेमाचवण १२२
कांहश बोचललों बोबडें १९९४
कांही मांगणें हें आह्मां अनु चित २२३२
कांहश मािंे कळों आले गुणदोा १९११
कांहश चवपचत्त अपत्यां ३०११
काहे भुला िनसंपत्तीघोर ११६६
काहे रोवे आगले मरना ११६७
काहे लकडा घांस कटावे ३५०७
कां हो आलें नेणों भागा २७२१
कां हो एथें काळ आला आह्मां ८५७
कां होती कां होती ३५८
कां हो तुह्मी मािंी वदचवली वाणी १७७४
कां हो दे वा कांहश न बोला चि गोष्टी. ५२९
कां हो पांडुरंगा न करा िांवणें ३८३०
कांहो मािंा माचनयेला भार ६३८
कांहो वाढचवतां दे वा ३६६१
काळ जवचळ ि उभा नेणां २०३७
काळतोंडा सुना २१२४
काळयािे मागें िेंडू ४५४९
काळ सारावा नितनें ९८६
काळ साथुक केला त्यांणश ४४७०
काळा ि साचरखश वाहाती ३५१३
काळाचिया सत्ता ते नाहश घचटका १४६७
काळािे ही काळ १७४४
काळावचर घालूं तचर तो सचरसा २२८४
काळावरी सत्ता ३७२७
काचळया नाथूनी आला वरी २३९
काळें खादला हा अवघा आकार ५४१
काळोखी खाऊन कैवाड केला िीर. १८४२

विषयानु क्रम
चकडा अन्नािें माणुस ४३४९
चकती उपदें श करावा खळासी ४२८०
चकती एका चदवशश ४१८३
चकती करूं शोक १९४०
चकती िौघािारें ३४८४
चकती तुजपाशश दे ऊं पचरहार २१४६
चकती या काळािा सोसावा १४४०
चकती रांडवंडे ३२६६
चकती लाचजरवाणा ३९७९
चकती चववंिना करीतसें जीवश २५३०
चकती वेळां खादला दगा १७०८
चकतीवेळां जनमा यावें ३२७८
चकती सांगों तचर नाइकचत बटकीिे. ४३६१
चकती सोचसती करंटश ३७७५
कीतुन ऐकावया भुलले श्रवण २२५९
कीतुन िांग कीतुन िांग १४०४
कीतुनािी गोडी १०११
कीतुनािा चवकरा माते िें गमन ४४१०
कीतुनाच्या सुखें सुखी होय दे व ३९१७
कशचवलवाणा जाला आतां ४२६०
कुंकवािी ठे वाठे वी ४०३६
कुिरािे श्रवण १३०२
कुटल्याचवण नव्हे मांडा १००३
कुटु ं बािा केला त्याग २५१
कुतऱ्या ऐसें ज्यािें चजणें २२०३
कुंभ अवघा एक आवा २८७
कुंभपाक लागे तयाचस भोगणें ४५२७
कुरंगीपाडस िुकलें से वनश ४३८२
कुरुवंडी करीन काया ३९१८
कुशळ गुंतले चनाेिा ९१८
कुशळ वक्ता नव्हे जाणीव श्रोता १४६६
कुळिमु ज्ञान कुळिमु सािन १०२६

विषयानु क्रम
कळशिी हे कुळदे वी २५७३
कुळशिें दै वत ज्यािें पंढरीनाथ १७५६
कृपा करावी भगवंतें ५१७
कृपा करूनी दे वा ३२२
कृपावंत चकती ७५३
कृपावंता कोप न िरावा चित्तश १८५८
कृपावंता दु जें नाहश तुह्मां पोटश २१५०
कृपावंतें हाक चदली सकचळकां ४५६८
कृपाळू भक्तांिा ४९०
कृपाळू सज्जन तुह्मी संतजन २२५६
कृपाळू ह्मणोचन बोलती पुराणें १२४५
कृपेिा ओलावा १६७१
कृपेिें उत्तर दे वािा प्रसाद १४७५
कृपेिे सागर हे चि सािुजन ४१३४
कृष्ट्ण गातां गीतश कृष्ट्ण ध्यातां चित्तश. १८३५
कृष्ट्ण गोकुळश जनमला १७३
कृष्ट्ण मािंी माता कृष्ट्ण मािंा चपता. ५१६
कृष्ट्णरामनाम मांडश पांवोळी १५३२
कृष्ट्ण हा पचरिारी कृष्ट्ण हा ४५२२
कृष्ट्णाचिया सुखें भुक नाहश ४५७४
कृष्ट्णांजनें जाले सोज्वळ लोिन ८४१
केला अंगीकार पंढरीच्या दे वें ४९१
केला कईवाड संतांच्या आिारें २५७०
केला तैसा अंचगकार ३२६१
केला पण सांडी २०२३
केला पुढें हरी अस्तमाना चदसा ४५३१
केला मातीिा पशु पचत २६२
केला रावणािा वि ११०३
केचलयािें दान ३३५५
केली कटकट गाऊं नािों नेणतां ५१२
केली प्रचतज्ञा मनाशश ३०५८
केली सलगी तोंडचपटी २७६३

विषयानु क्रम
केली सीताशुद्धी २८४
केली हाणाळां अंघोळी ३०३६
केलें तरी आतां साि चि करावें ३७२१
केलें नाहश मनश तया घडे त्याग १६९३
केलें पाप जेणें चदलें अनु मोदन ११२०
केलें शकुनें प्रयाण ३१८४
केल्यापुरती आळी २२२७
केवढा तो अहं कार ३६८४
कैंिा मज िीर १९३२
कैिें भांडवल खरा ३५२५
कैवल्याच्या तुह्मां घरश ९२९
कैं वाहावें जीवन २८१९
कैसा कृपाळु हें न कळसी दे वा १८५६
कैसा तश दे चखला होसील गोपाळश २५५६
कैसा नसदळीिा ३५०
कैसा होतो कृपावंत ३३४५
कैसी करूं आतां सांग तुिंी सेवा ३९३२
कैसी करूं तुिंी सेवा ४४२४
कैसश चदसों बरश ३६२५
कैसें असोचन ठाउकें नेणां १२६४
कैसें करूं ध्यान कैसा पाहों तुज ७०५
कैसें भलें दे वा अनु भवा का नये ३६०९
कोचटजनम पुण्यसािन साचिलें ४३५०
कोठें आतां आह्मी वेिावी हे वाणी ३६०३
कोठें गुत
ं लासी कोणांच्या िांवया १६१६
कोठें गुत
ं लासी िारकेच्या राया १६१५
कोठें गुत
ं लासी योगीयांिे ध्यानश ४०००
कोठें दे वा आलें अंगा थोरपण १०००
कोठें दे वा बोलों ३६१६
कोठें नाहश अचिकार १४५२
कोठें भोग उरला आतां १२७६
कोठें मी तुिंा िरूं गेलें संग ३९७

विषयानु क्रम
कोड आवडीिें ४००२
कोचडयािे गोरे पण ४३७७
कोंचडला गे माज २९८०
कोडें रे कोडें ऐका हें कोडें १४१
कोण आतां कचळकाळा २६२९
कोण आमिश योगतपें ४०४०
कोण आह्मां पुसे चसणलें भागलें १०३३
कोण घरा येतें आमुच्या काशाला ५७२
कोण जाणे कोणा घडे उपासना ५६१
कोणतें कारण राचहलें यामुळें ६८६, ४२८७
कोण तो उपाव करूं भेटावया ४४३६
कोण त्यािा पार पावला िुंचडतां ६९७
कोण दु जें हरी सीण २७५०
कोण पवुकाळ पहासील तीथ ५२८
कोण पुण्य कोणा गाठश २५२८
कोण या पुरुााथािी गती ३०३४
कोण येथें चरता गेला ३७६८
कोण वेिी वाणी २९३९
कोण सांगायास ६९५
कोण सुख िरोचन संसारश ६२८
कोण होईल आतां संसारपांचगलें २६१४
कोणा एकाचिया (पहा ३८०९) ४२७७
कोणा निता आड २९०४
कोणाचिया न पडों छं दा ३२४२
कोणािें नितन करूं ऐशा काळें ३६९६
कोणाच्या आिारें करूं मी चविार ९२३
कोणापाशश आतां सांगों मी बोभाट. २६६१
कोणापाशश द्यावें माप २५८६
कोणा पुण्या फळ आलें २७७७
कोणा पुण्यें यांिा होईन सेवक १३७८
कोणा मुखें ऐसी ऐकेन मी मात १९०९
कोणाशश चविार करावा सेवटश ३१९१

विषयानु क्रम
कोणा ही केंडावें हा आह्मां ४०७८
कोणी एकाचिया (पहा ४२७७) ३८०९
कोणी एकी भुलली नारी ४००
कोणी ननदा कोणी वंदा ४३११
कोणी सुना कोणी लें की २३६७
कोणे गांवश आहे सांगा हा चवठ्ठल ३०३८
कोणें तुिंा सांग केला अंगीकार २९७
कोणे साक्षीचवण ३७५६
कोण्या काळें येईल मना २६०२
कोपोचनयां चपता बोले प्रल्हादासी ३०९५
कोरचडया ऐशा सारूचनयां गोष्टी ३५१०
कोरचडया गोष्टी नावडती मना ४४५७
कोरड्या गोष्टी िटक्या बोल १४१२
कौडीकौडीसाटश फोचडताचत ३९३७
कौतुकािी सृष्टी १३६२
कौलें भचरयेली पेंठ २६२२
क्या कहु ं नहश बुिंत लोका ११५६
क्या गाऊं कोई सुननवाला ११५१
क्या मे रे राम कवन सुख सारा ११६८
क्याला मज आयो वाचरते सी घरा ४०५
चक्रयामचतहीन ७६४

खडा रवाळी साकर १९९२

खद्योतें फुलचवलें रचवपुढें ढु ं ग ३७७२
खरें नानवट चनक्षेपीिें जु नें ८८३
खरें बोले तरी १४३१
खरें भांडवल सांपडलें गांठी ८९०
खळा सदा क्षुद्रश दृष्टी २६१७
खादलें ि खावें वाटे ३६३५
खावें ल्यावें द्यावें १९०२
चखस्तीिा उदीम ब्राह्मण कलयुगश ३९२१

विषयानु क्रम
खु टोचनयां दोरी आपचणयांपाशश २८०२
खेिर खडतर ४१९
खेळतां न भ्यावें समथाच्या बाळें ३१६१
खेळतां मुरारी जाय सरोवंरा चतरश ३९४
खेळतों ते खेळ पायांच्या प्रसादें ३१६७
खेळ नव्हे बरा इंद्र कोपचलया ४५५९
खेळ मांचडयेला वाळवंटश घाईं १८९
खेळशमे ळश आले घरा गोपीनाथ ४५३९
खेळों मनासवें जीवाच्या संवादें ३६७९
खेळों लागलों सुरकवडी १०८२
खोंकरी आिण होय पाकचसचद्ध ४०५९
खोयािा चवकरा २१८०
खोल ओले पडे तें पीक उत्तम ३४९४

गंगा आली आह्मांवरी २७५४

गंगा गेली नसिुपाशश ४३७१
गंगाजळा पाहश पाठी पोट नाहश १७९६
गंगा न दे खे चवटाळ १३०५
गंगेचिया अंताचवण काय िाड ८८४
गजइंद्र पशु आप्तें मोकचलला २४५५
गजेंद्र तो हस्ती सहस्र वरुाें ३०८७
गडी गेले रडी १६८
गणेश सारजा कचरती गायना ४४५८
गचत अिोगचत मनािी युत्क्त ११२३
गंिवु अत्ग्न सोम भोचगती कुमारी २५७
गंिवुनगरश क्षण एक राहावें ४२६४
गयाळािें काम चहतािा आवारा २२२०
गरुडािें वाचरकें कासे पीतांबर ६
गरुडावचर बैसोचन येतो जगजेठी ४०७२
गजुत जावें नामावळी ३२८२
गभािें िारण ३५२

विषयानु क्रम
गभी असतां बाळा २०४९
गव्हांच्या घुगऱ्या ४४५१
गव्हारािें ज्ञान अवघा रजोगुण ४२२३
गहू ं एकजाती ३२५
गचळत जाली काया ४७३
गाई गोपाळ यमुनेिे तटश ३९६
गाईन ओंचवया पंढचरिा दे व ४५०६
गाईन ते लीळा िचरत्र पवाडे ४१२
गाऊं नेणें कळा कुसरी २९५६
गाऊं नेणें परी मी कांहश गाईन २८५३
गाऊं वाऊं टाळी रंगश नािों उदास. ४८८
गाऊं वाणूं तुज चवठो तुिंा करूं १५८४
गाजरािी पुग
ं ी २८५४
गांठोळीस िन भाकावी करुणा १२६३
गाढव शृग
ं ाचरलें कोडें ३९५७
गाढवािे अंगश िंदनािी उटी १०५६
गाढवािे घोडे ७७७
गाढवािें तानें ९८८
गातां आइकतां कांटाळा जो करी १७३०
गाती ओंव्या कामें कचरतां सकळें ४५९९
गातों नाितों आनदें ३४०५
गातों भाव नाहश अंगश ५९८
गातों वासुदेव मश ऐका ४३०
गाबाळािे ग्रंथश कां रे पडां सदा ४०१५
गायत्री चवकोन पोट जे जाचळती ३०६५
गायनािे रंगश ६९३
गायें नािें वायें टाळी १५१४
गावलोचककांहश लाचवयेलें चपसें ४१७७
गावे ह्मणउचन गीत ८९५
गासी तचर एक चवठ्ठल चि गाईं १४४१
गुणा आला चवटे वरी ४१९३
गुणांिा चि सांटा ३७१७

विषयानु क्रम
गुणांिी आवडी वािेिा पसरु ३२९८
गुरुकृपे मज बोलचवलें दे वें १९९१
गुरुचिया मुखें होईल ब्रह्मज्ञान ४४०७
गुरुपादाग्रशिें जळ ३१०५
गुरुमागामुळें भ्रष्ट सवुकाळ २९७३
गुरुचशष्ट्यपण २७९७
गुळ सांडुचन (पहा ४३०६) ४२६९
गुळें माखोचनयां दगड ठे चवला ४१०६
गेला कोठें होता कोठु चनयां आला ४६०५
गेली वीरसरी ९५
गेले टळले पाहार तीन ४३१
गेले पळाले चदवस रोज २८१२
गोकुळशिी गती कोण जाणे पचर ४५७९
गोकुळशच्या सुखा २८३९
गोड जालें पोट िालें १२४९
गोड नांवें क्षीर १४७९
गोड लागे परी सांगतां चि न ये ३९८
गोडीपणें जैसा गुळ ५८१
गोणी आली घरा ५६८
गोदे कांठश होता आड २५४३
गोपाळ प्रीतीनें कैसे चवनचवती ४२३७
गोपाळ ह्मणती कानहोबा या रे २०९
गोपाळां उभडु नावरे दु ःखािा ४५४४
गोपाळांिें कैसें केलें समािान ४२४२
गोपीिंदन मुद्रा िरणें ४२५५
गोमया बीजािश फळें ही गोमटश ३४९५
गोरस घेउनी सातें चनघाल्या गौळणी. ३८९
गोनवद गोनवद मना लागचलया २३२७
गोनवद भ्रतार गोनवद मुळहारी ४५२४
गोनवदािें नाम गोड घेतां वािे ४५८१
गोनवदावांिोचन वदे ज्यािी वाणी. २२०२
गोहो यावा गांवा ३०८०

विषयानु क्रम
गौरव गौरवापुरतें ५८६
गौळणी आल्या वाज ४०८
गौळणी बांचिती िारणाचस गळा २२१
गौळीयािी ताकचपरें १००
ग्रंथािे अथु नेणती हे खळ २७५१
ग्रासोग्रासश भाव ४५०१

घटश अचलप्त असे रचव १५२६

घचडया घालु चन तळश िालती ४९६
घरश रांडा पोरें मरती उपवासी १२६
घरोघरश अंवघें जालें ब्रह्मज्ञान १२८८
घरोघरश बहु जाले कचव १४६८
घातला दु कान । दे ती २६३८
घातला दु कान । पढीये १७४७
घाचलती पव्हया ३१२७
घाली कवाड टळली वाड राती ३८७
घालू चनयां कास ३५८७
घालू चनयां ज्योती १९६५
घालू चनयां भार राचहलों चनचितश ३७०
घालू चनयां मध्यावती ४१७२
घालू चनयां मापश २४७६
घालू चन लोळणी पचडलों अंगणश ३६६७
घेईन मी जनम याजसाटश दे वा १७९२
घेईं मािंे वािे ७५६
घेऊं नये तैसें दान ४२६१
घेऊचनयां िक्र गदा ११५
घेतो आचणकांिा जीव ३९८३
घेती पाण्यासी हु ं बरी १८४
घेसी तरी घेईं संतांिी हे भेटी १२४०
घोंगचडयांिा पालट केला १०८१
घोंगचडयांिी एकी राशी १०८३

विषयानु क्रम
घोंगचडयास घातली चमठी १०८७
घोंगडें नेलें सांगों मी कोणा १०९०
घोंटवीन लाळ ब्रह्मज्ञानया हातश १५८९
घ्या रे भाई घ्या रे भाई ३२९५
घ्या रे भोंकरें भाकरी २०७
घ्या रे लु टी प्रेम सुख ३८२१
घ्यावी तरी घ्यावी उदं ड चि सेवा. २६०३

िक्रफेरश गळश गळा ३५९३

िंिळश िंिळ चनिळश चनिळ ३२७५
ितुर मी जालों आपुल्या भोंवता १००१
िंदन तो िंदनपणें २६६५
िंदनािे गांवश सपांिी वसती १७५९
िंदनािे हात पाय ही िंदन २९०
िंदनाच्या वासें िचरतील नाक ९२०
िरणािा मचहमा २८१७
िरणश नमन सद्गुरूच्या पूणु ४३४०
िरफडें िरफड शोकें शोक होये २९९१
िला आळं दीला जाऊं ४३३९
िला जाऊं रे सामोरे १५९९
िला पंढरीसी जाऊं १७०६
िला बाई पांडुरंग पाहू ं वाळवंटश २११
िला वळूं गाई । दू र ४३८९
िला वळूं गाई । बैसों १९९
िवदा भुवनें जयाचिये पोटश २६१
िवदा भुवनें लोक चतनहश दाढे ३०३३
िहू ं आश्रमांिे िमु ७३१
िहू ं कडू चनयां येती ते कल्लोळ ४२३५
िाकरीवांिन
ू २२१३
िांगला तरी पूणुकाम ६५८
िांगलें नाम गोमटें रूप ६५७

विषयानु क्रम
िाड अननयािी िरी नारायण ४५१४
िातुयाच्या अनंतकळा २१८२
िारी वेद जयासाटश २४५६
िारी वेद ज्यािी……प्रत्यक्ष ४६०७
िारी वेद ज्यािी……बांिनी ४५१३
िाल केलासी मोकळा १३४
िाल घरा उभा राहें नारायणा ३४४५
िाल माझ्या राघो ४६४
िालवणें काय ३३३६
िालावा पंथ तो पाचवजे त्या ठाया ८९९
िाचलती आड वाटा १७५५
िाचललें न वाटे २६२३
िाचलले सोबती ३४२३
िालें दं डवत घालश नारायणा ३५७८
िाले हें शरीर कोणाचिये सत्ते ३९२९
िाळवलें काय न करी बडबड २२११
िाहाडािी माता १९७९
नितनािी जोडी ३७२४
नितनासी न लगे वेळ १४४९
नितनें अनित राचहलों चनिळ ९५४
नितनें सरे तो िनय जाणा काळ १४४७
चित चमले तो सव चमले ११९५
नितले पावलश जयां कृष्ट्णभेटी ४५९६
चितसुंचित जब चमले ११९४
निता ते पळाली गोकुळाबाहे री ४५१०
निता नाहश गांवश चवष्ट्णुदासांचिये २३६९
नितामचणदे वा गणपतीसी आणा २८८३
निचतलें तें मचनिें जाणे ८६९
चित्त गुंतलें प्रपंिें ४१८२
चित्त ग्वाही ते थें लौचककािें काई ९५१
चित्त घेऊचनयां तूं काय दे सी २२६२
चित्त तुझ्या पायश १८०१

विषयानु क्रम
चित्त तें नितन कल्पनेिी िांव ३२८५
चित्त शुद्ध तरी शत्रु चमत्र होती १७५१
चित्त समािानें ६३
चित्ता ऐसी नको दे ऊं आठवण २५२७
चित्तािा िाळक ३१८६
चित्तािें बांिलें जवळी तें वसे ३१३७
चित्ता चमळे त्यािा संग रुचिकर ४१०२
चित्तश तुिंे पाय डोळां रूपािें ध्यान ४१४८
चित्तश िरीन मी पाऊलें सुकुमार १०२९
चित्तश नाहश आस २०८४
चित्तश नाहश तें जवळश असोचन काय. १३६
चित्तश बैसलें नितन ३३४८
चिनहें उमटती अंगश १५९३
चिरगुटें घालू चन वाढचवलें पोट ३०७१
िुकचलया आह्मां कचरतसां दं ड १८५७
िुकचलया ताळा २७५७
िुकली ते वाट ३७५८
िुकलों या ऐशा वमा ३५४६
िुंबळीिा करी िुब
ं ळीशश संग २४६
िुरािुराकर माखन खाया ११५४
िोर टें कािे चनघाले िोरी १०५४
िोरटें सुनें माचरलें टाळे १०५०
िोराचिया िुडका मनी २७२१
िोरासी िांदणें वेश्येसी सेजार ४१२४
िोरें िोरातें करावा उपदे श १२०
िौक भचरयेला आसनश पािाचरली. ४१३

छळी चवष्ट्णुदासा कोणी ३०३

छोडे िन मंचदर बन बसाया ११५२

जग अमंगळ ३१९७

विषयानु क्रम
जग अवघें दे व १३३८
जग ऐसें बहु नांवें २६१८
जग िले उस घाट कोन जाय ११६२
जग जोगी जग जोगी ४३६
जग तचर आह्मां दे व १३०३
जगदीश जगदीश तुज ह्मणंती १५७०
जगा काळ खाय २०७४
जगािा हा बाप दाखचवलें ४५१९
जगश ऐसा बाप व्हावा ३०७६
जगश कीर्तत व्हावी ४११६
जगश मानय केलें हा तुिंा दे कार २९७९
जडलों अंगाअंगी ९७१
जडलों तों आतां पायश ३७२६
जतन करीन जीवें ९३९
जन तरी दे खें गुंतलें प्रपंिें १२८०
जन दे व तरी पायां चि पडावें १०७८
जनचनया बाळका रे घातलें २४८७
जननी हे जाणे बाळकािें वमु ८१९
जननी हे ह्मणे आहा काय जालें ४५५४
जन पूजी यािा मज कां आभार १८६०
जन मानवलें वरी बाह्ात्कारश १०५८
जन चवजन जालें आह्मां ४९
जन हें सुखािें चदल्याघेतल्यािें २९६६
जनाचिया मना जावें काचसयेसी ४३१८
जनश जनादु न ऐकतों हे मात ११३६
जनममरणांिी कायसी निता ३९९४
जनममरणांिी चवसरलों निता २६४५
जनम मृत्यु फार जाले माझ्या जीवा ३९४५
जनमा आचलया गेचलया परी ४६५
जनमा आचलयािा लाभ ३७६३
जनमा आलों त्याि १५११
जनमांतनरिा पचरट नहावी २३८१

विषयानु क्रम
जनमांतरश शुद्ध नाहश आिरण ३२०२
जनमा येऊन उदार जाला १७४५
जनमा येऊचन काय केलें २२५४
जनमा येऊचन कां रे चनदसुरा २२७१
जनमा येऊचन तया लाभ जाला ३४५९
जनमा येणें घडे पातकािे मूळें २८७८
जनमोजनमशिी संगत ४०८३
जनमोजनमश दास ४०६७
जप कचरतां राग ५५५
जप तप ध्यान न लगे िारणा २९२९
जपािें चनचमत्त िंोपेिा पसरु ३२०८
जयजय ह्मणा राम ४४८३
जयाचिये िारश सोनयािा नपपळ २३४०
जयाचिये वािे नये हा चवठ्ठल १४४२
जया दोाां पचरहार ३३२
जया नाहश नेम एकादशीव्रत ५९
जयापासोचन सकळ २९४३
जया चशरश कारभार २७३१
जयासी नावडे वैष्ट्णवांिा संग ३८७०
जये ठायश आवडी ठे ली ३१६४
जयेवळ
े श िोरूचनयां नेलश वत्सें ४५२६
जरा कणुमूळश सांगों आली गोष्टी २६८६
जचर न भरे पोट ३९५४
जरी आलें राज्य मोळचवक्या २६१३
जरी तुिंा मज नसता आिार ४२९०
जरी मािंी कोणी काचपतील मान ५४९
जरी मी नव्हतों पचतत ७५८
जरी हा हो कृपा कचरल नारायण ४०८९
जरी हे आड येती लाज ३२५६
जंववरी नाहश दे चखली पंढरी ८१२
जंव हें सकळ चसद्ध आहे ६५५
जवळी नाहश चित्त २०४५

विषयानु क्रम
जवळी मुखापाशश ८४५
जळती कीतुनें २३५९
जळतें संचित १२३८
जळालें तें बाह् सोंग ३१३६
जळे मािंी काया लागला वोणवा १३१८
जळों अगी पडो खाण २६८९
जळो आतां नांव रूप १४०८
जळो जळो तें गुरुपण ४४४६
जळोत तश येथें उपजचवती अंतराय. १२५७
जळो ते जाणशव जळो ते शाहाणशव. ३८०७
जळो त्यािें तोंड १६१९
जळो प्रेमा तैसा रंग ९९१
जळो मािंी ऐसी बुद्धी ९९७
जळो मािंें कमु वांयां केली कटकट. १२५५
जाऊं दे वाचिया गांवां १८७१
जाऊचनयां तीथा काय तुवां केलें १७३२
जागा घरटी चफरे तस्करािी ४१४६
जाणतें लें करूं २४६६
जाणतों समये ३१५४
जाणपण बरें दे वाचिये चशरश १३३१
जाणवलें इंद्रा िचरत्र सकळ ४५६३
जाणसी उचित २९४१
जाणावें तें काय नेणावें तें काय १०२१
जाणावें तें सार २०८७
जाचणवेच्या भारें िेंपला ऊर ३४९२
जाणे अंतनरिा भाव २१०४
जाणे त्यािें वमु नेणे त्यािें कमु २९६०
जाणे भक्तीिा चजव्हाळा ७३६
जाणे वतुमान १७४६
जाणोचन अंतर १८९१
जाणोचन नेणतें करश मािंें मन २९६७
जाणों नेणों काय ३९६९

विषयानु क्रम
जातां पंढरीच्या मागे ४०८६
जाचतचवजातीिी व्हावयाचस भेटी १३७१
जातीिा पाईक ओळखे पाइका १०७२
जातीिा ब्राह्मण ३९६५
जातीिी नशदळी २८५८
जातीिें तें िढे प्रेम १५६५
जाती पंढरीस १६१०
जातो न येचतया वाटा ८९७
जातो वाराणसी ५१८
जाय जाय तूं पंढरी ३०७५
जाय चतकडे लागे पाठश १६६०
जाय परतें काय आचणला १८४३
जाय फाकोचनयां चनवडोचन गाई ४५३२
जायांिें अंगुलें ले तां नाहश मान १८५३
जायािे अळं कार २३७३
जायािें शरीर जाईल क्षणांत ३९१३
जा रे तुह्मी पंढरपुरा ३२८१
जाला कवतुक कचरतां रोकडें ४५५८
जाला जीवासी उदार ३९६६
जाला प्रेतरूप शरीरािा भाव २६६८
जालाचस पंचडत पुराण सांगसी ४३९२
जाला हा डांगोरा ३४८३
जाचलया दशुन (पहा ४४८७) ३३०१
जाली गाढवी दु िाळ ४४२६
जाली िंडपणी खडतर दे वता ४२१
जाली तडातोडी ९८१
जाली पाकचसचद्ध वाट पाहे ४९३
जाली हचरकथा रंग वोरसला ४०७४
जाली होती काया २५०२
जाले आतां सांटे ३४२५
जालें पीक आह्मां अवघा सुकाळ २००१
जालें भांडवल २८९८

विषयानु क्रम
जालें रामराज्य काय उणें आह्मांसी. ११०६
जालें समािान २५२२
जालों आतां एके ठायश २१५
जालों आतां दास । मािंी ४१९६
जालों आतां दास । मािंे १६४७
जालों तंव सािें २५१२
जालों िारपाळ २०६७
जालों चनभुर मानसश २१०६
जालों बचळवंत ४२६७
जालों स्वयें कृष्ट्ण आठव हा चित्तश ४५८८
जालों ह्मणती त्यािें मज वाटे २८७६
जावें बाहे री हा नाठवे चविार ४५७५
जाळा तुह्मश मािंें जाणतें मीपण १२१८
जाळें घातलें सागरश ३९७०
चजकडे जाय चतकडे सवें ३३२७
चजकडे पाहें चतकडे उभा ४४६८
चजकडे पाहे चतकडे दे व ३३२६
नजकावा संसार ३१११
चजिें पीडे बाळ १७३९
चजव्हा जाणे चफकें मिुर कश क्षार २९२३
चजव्हे जाला िळ ३०७९
चजहश तुिंी कास (पहा ४१११) ४२८६
जीव खादला दै वतें १०४६
जीव जायवरी सांडी करी माता ९७५
जीव जीती जीवना संगें २३७९
जीव तो चि दे व भोजन ते भत्क्त १४४४
जीवन उपाय २६८१
जीवन हे मुक्त नर जाले पावन ९०७
जीवनावांिूचन तळमळी मासा १०३१
जीवभाव त्यािा गेला अचभमान ४५८७
जीवचशवाच्या मांडूचन हाला १७१
जीवािें जीवन अमृतािी तनु १६९१

विषयानु क्रम
जीचवता तो मािंा चपता ३६८२
जीचवत्व तें चकती १३५१
जीवशिा चजव्हाळा १०४७
जीवशिें कां नेणां ३३२२
जीवशिें जाणावें या नांवें आवडी ८३९
जीवें जीव नेणे पापी साचरका चि ४१७८
जीवेंसाटश यत्नभाव. ४७८
जीवें व्हावें साटी १८१६
जुंिंायाच्या गोष्टी ऐकतां चि ३८७४
जुंिंार ते एक चवष्ट्णुदास जगश १४९८
जु नाट हें िन अंत नाहश पार ४३७६
जें कां रंजलें गांजलें ३४७
जे केली आळी (पहा ३८९०) ३३६३
जे गाती अखंड चवठ्ठलािे गीत ३१४१
जेजे आळी केंली (पहा ३३६३) ३८९०
जें जें कांहश कचरतों दे वा ६९८
जेजे कांहश मज होईल वासना ३९३१
जें जें केलें तें तें साहे ३६४७
जें जें जेथें पावे ७२१
जें जें मना वाटे गोड २०९८
जें जें व्हावें संकल्पें ४०३०
जें ज्यािें जेवण ३४५१
जेणें घडे नारायणश अंतराय १०८
जेणें तुज जालें रूप आचण नांव ३३८९
जेणें तुिंी कास (पहा ४२८६) ४१११
जेणें नाहश केलें आपुलें स्वचहत १४९९
जेणें मािंें चित्त राहे तुझ्या पायश ३६५५
जेणें मािंें चहत होइल तो उपाव ३९२४
जेणें मुखें स्तवी २७५
जेणें वाढे अपकीर्तत २५६२
जेणें वेळ लागे १६७०
जेणें हा जीव चदला दान ६१८

विषयानु क्रम
जेणें होय चहत ३७९१
जेथें आठवती स्वामीिे ते पाय ३०५३
जेथें कीतुन करावें ३०८४
जेथें जातों ते थें तूं मािंा सांगाती २०००
जेथें जातों ते थें पडतो मतोळा ३६२७
जेथें जावें ते थें कपाळ सचरसें ९३७
जेथें जेथें जासी १६६५
जेथें दे खें ते थें उभा १५२८
जेथें दे खें ते थें तुिंी ि पाउलें १८३०
जेथें पाहें ते थें कांचडती भूस ३४९१
जेथें मािंी दृचष्ट जाय २०९९
जेथें मािंी दृचष्ट राचहली बैसोन ३६९१
जेथें लक्ष्मीिा वास २४६४
जेथें वैष्ट्णवांिा वास ८७२
जे दोा घडले न चफरे कचरतां १८३१
जेचवतां ही िरी १०५
जेचवले ते संत मागें उष्टावळी ३९
जेवश नवज्वरें तापलें शरीर ८१६
जैशा तुह्मी दु री आहां २४४५
जैशासाटश तैसें हावें ९५९
जैसा अचिकार २१३२
जैसा तैसा आतां ३५४५
जैसा चनमुळ गंगाओघ ३५५४
जैसी तैसी तचर वाणी ३२९७
जैसश तैसश तरी । शरणागतें १४८७
जैसें चित्त जयावरी २११५
जैसें तैसें बाळ माते सी आवडे ३०६१
जैसें तैसें राहे दे वािें हें दे णें १६३९
जैसें दावी तैसा राहे १५१६
जो का चनगुण
ु चनराकार ४३७५
जों जों घ्यावा सोस ३७१६
जोचडले अंजुळ ३४३६

विषयानु क्रम
जोचडलें तें आतां न सरे साचरतां २००८
जोडी कोणासाटश १९२८
जोडीच्या हव्यासें १९२५
जोडोचनयां कर २०६०
जोडोचनयां िन उत्तम वेव्हारें २८६४
जो भक्तांिा चवसावा १०७५
जो मानी तो दे ईल काई १२४३
जो या गेला पंढरपुरा ४२५२
ज्यािा ऐसा अनु भव १५३४
ज्यािी खरी सेवा ५९५
ज्यािी जया आस ३९७६
ज्यािे गजुतां पवाडे । कचळकाळ १६१२
ज्यािे गजुतां पवाडे । श्रुचतशास्त्रां १६१३
ज्यािे गांवी केला वास १९०५
ज्यािे जया ध्यान २३२८
ज्यािें जैसें भावी मन ४४०३
ज्यािे माथां जो जो भार ३३३४
ज्यांच्या संगें होतों पचडलों भोवनश. २६४१
ज्यां जैसी आवडी त्यां तैसा चवभाग. ४३८६
ज्या ज्या आह्मांपाशश होतील ज्या १३४७
ज्यानें आड यावें कांहश २५७५
ज्यानें ज्यानें जैसें घ्यावें १४५३
ज्यावें हीनपणें ३२६५
ज्यासी आवडी हचरनामांिी १५५८
ज्यासी नावडे एकादशी २८९१
ज्यासी चवायािें ध्यान २९६९
ज्वरल्यासी काढा औाि पािन ३२०७

िंड मारूचनयां बैसलों पंगती २९८१

िंरा लागला सुखािा २०२०
िंंवचवली महारें ४०२६

विषयानु क्रम
िंांकूचनयां नेत्र काय जपतोसी ३९०६
िंाड कल्पतरु ५९१
िंाडा वरपोचन खाऊचनयां पाला ३८८५
िंे ला रे िंे ला वरिेवर िंे ला १३९

टं वकारूचन दृष्टी लावुचनयां रंग ७९०

टाक रुका िाल रांडे कां गे केली. ४५७
टाळ घोळ सुख नामािा गजर २११२
टाळ नदडी हातश १०४४
चटळा टोपी उं ि दावी २८५६
चटळा टोपी माळा दे वािें गवाळें ७८८

ठचकलें काळा माचरली दडी १०८०

ठाकलोंसें िारश १५०२
ठायशिी ओळखी ३२३
ठाव तुह्मांपाशश ४२५०
ठाव दे ऊचनयां राखें पायापासश ४१५२
ठाव नाहश बुड १८१३
ठे वा जाणीव गुंडून १४५८
ठे चवलें जतन १३४१
ठे वचू न इमान राचहलों िरणश ३४८६
ठे वचू नयां डोई २३२३

डगमगी मन चनराशेच्या गुणें ३६०४

डळमचळला मेरू आचण तो मांदार. ३०९६
डाई घालू चनयां पोरें २२९
चडवेना डसेना बुजेना चनमुळ ४३४२
डोई वाढवूचन केश ७७६
डोळां भचरलें रूप २६०९
डोचळयािें दै व आचज उभें ठे लें ४४५९

विषयानु क्रम
डोचळयां पािंर कंठ मािंा दाटे १८३६
डोळ्यांमध्यें जैसें कणु २२९४
डौरलों भत्क्तसुखें ३२४९

ढालतरवारे गुंतले हे कर ४३४८

ढें कणािे संगें चहरा जो भंगला ३४०३
ढें कणासी बाज गड २४५२
ढें करें जेवण चदसे सािें ७०

तक्र चशष्ट्यामान १४८३

तटचि जातीला नाहश भीड भार ३०२६
तडामोडी करा १७४९
तन मन िन चदलें पंढचरराया ३९४८
तप तीथु दान व्रत आिरण १४९०
तपािे सायास २८५१
तपासी तें मन करूं पाहे घात २७९६
तम भज्याय ते बुरा चजकीर ते करे . ४४१
तया घडले सकळ नेम २३८९
तयांसवें करी काला ४५३०
तया साटश वेिूं वाणी ४८०
तयासी नेणतश बहु आवडती २१२१
तरले ते मागें आपुचलया सत्ता १८८१
तरलों ह्मणुचन िचरला ताठा ३९७१
तचर कां नेणते होते मागें ऋाी ९२२
तचर कां पवाडे गजुती पुराणें १०३५
तचर ि हा जीव संसारश उदास २५२९
तचर म्यां आळवावें कोणा ६४९
तरश आह्मी तुिंी िचरयेली कास १६७४
तरी कां मागें वांयां कीती ३११८
तरी कां वोळगणे ३२१२
तरी ि जनमा यावें २४९८

विषयानु क्रम
तरश ि म्यां दे वा ३५४९
तरी ि हश केलश ३८०४
तरी ि होय वेडी ३४१०
तरश भले वांयां गेलों ३६६८
तरी सदा चनभुरं दास २२८८
तरी हांव केली अमुपा व्यापारें २७४९
तरुवर बीजा पोटश ३०६९
तंव ते ह्मणे ऐका हृाीकेशी वो ४०३
तंव तो हचर ह्मणे वो चनजांगने वो. ४०२
तळमळी चित्त दशुनािी आशा २१७७
ताकें कृपण तो जेवूं काय घाली ३५९८
तातडीिी िांव अंगा आचण भाव ३८१९
तांतडीनें आह्मां िीर चि न कळे २५९५
तानहे तानह प्याली १५२९
तानहे ल्यािी िणी २७८
तापल्यावांिून नव्हे अळं कार २४००
ताप हें हरण श्रीमुख ६६४
तांचबयािें नाणें न िले ४१०१
तामसािश तपें पापािी चसदोरी २३३७
तारचतम वरी तोंडा ि पुरतें २५२
ताचरलश बहु तें िुकवूचन घात २१२९
तारी ऐसे जड १०९७
तारुण्याच्या मदें न मनी ३०८२
तारुं लागलें बंदरश १५४९
चतनही लोक ऋणें बांचिले जयानें २११७
चतथी िोंडा पाणी ११४
चतहश ताळी हे चि हाक ३०१८
चतहश चत्रभुवनश १८९६
चतळ एक अिु राई ४०४७
तीर दे खोचनयां यमुनेिें जळ ४५४६
तीथु जळ दे खे पाााण प्रचतमा २६३६
तीथाचिये पंथें िाले तो चनदै व ३१८९

विषयानु क्रम
तीथांिें जें मूळ व्रतांिें जें फळ १४७३
तीथाटणें एकें तपें हु ं बरती १५२०
तीथांिी अपेक्षा स्थळश वाढे िमु २४१६
तीथे केलश कोटीवरी ६८५
तीथें फळती काळें जनमें ४२७२
तीळ जाचळले तांदुळ ९०
तुका इच्छा मीटइ तो ११९९
तुका उतरला तुकश १६०७
तुका और चमठाई क्या करूं रे १२०२
तुका कुटु ं ब छोरे रे ११९८
तुका दास चतनका रे ११८३
तुका दास रामका ११९२
तुका पंचखबचहरन मानूं ११७६
तुका प्रभु बडो न मनूं ११७९
तुका प्रीत रामसुं ११८४
तुका बस्तर चविारा क्या करे रे ११७३
तुका माऱ्या पेटका ११८८
तुका चमलना तो भला ११९७
तुका राम बहु त चमठा रे ११७७
तुका रामसुं चित बांि राखूं ११९३
तुका वेडा अचविार २८६९
तुका संगत चतनहसें कचहये ११९६
तुका सुरा नचह सबदका रे ११८६
तुका सुरा बहु त कहावे ११८७
तुका ह्मणे पुनहा न येती मागुत्या ४५२३
तुका ह्मणे सुख घेतलें गोपाळश ४५२९
तुज ऐसा कोण उदारािी रासी ९२१
तुज ऐसा कोणी न दे खें उदार १८२१
तुज कचरतां नव्हे ऐसें कांहश २४८६
तुज कचरतां होती ऐसे ३१२४
तुजकचरतां होतें आनािें आन १८४५
तुज काय करूं मज एक सार ४१३३

विषयानु क्रम
तुज केचलया नव्हे ऐसें कांई ४२९३
तुज घालोनीयां पूचजतों संपुष्टश २८७१
तुज ि पासाव जालोंसों चनमाण ९५६
तुज जाणें तानहें नाहश पांडुरंगा ३३९५
तुज ते सवे आहे ठावें ३०१५
तुज चदला दे ह ३९५२
तुज चदलें आतां करश यत्न यािा १७६०
तुज न कचरतां काय नव्हे एक १९९७
तुज न भें मी कचळकाळा ३०५४
तुज नाहश शत्क्त १६८०
तुज पाहातां समोरी ३८४३
तुज पाहावें हे िचरतों वासना २६७३
तुज मज ऐसी परी ३९९९
तुज मज नाहश भेद २९२७
तुज मागणें तें दे वा ७६१
तुजलागश मािंा जीव जाला ३०३७
तुजवरी ज्यािें मन ६८९
तुज वणी ऐसा तुज चवण नाहश ७००
तुजवांिुनी मागणें काय कोणा ११०९
तुजवांिून कोणा शरण ४४४४
तुजचवण कांहश ४०५८
तुजचवण कोणा २४६७
तुजचवण िाड आचणकांिी ४२९१
तुजवीण दे वा १८०४
तुजचवण मज कोण आहे ४४६५
तुजचवण मज कोण वो सोयरें ५२६
तुजचवण वाणश आचणकांिी थोरी ५६५
तुजचवण सत्ता २३२०
तुजवीण तीळभरी चरता ठाव ४४२०
तुजशश संबि
ं चि खोटा १२२५
तुजसवें आह्मश अनु सरलों अबळा १२५९
तुजसवें येतों हरी २३२

विषयानु क्रम
तुज ह्मणतील कृपेिा सागर १५४०
तुिंा दास ऐसा ह्मणती लोकपाळ १०२०
तुिंा दास मज ह्मणती अंचकत ३३७९
तुिंा भरवसा (पहा ४३००) ४१९५
तुिंा चवसर नको माचिंया जीवा १६८४
तुिंा शरणागत जनमोजनमशिा ७६२
तुिंा शरणागत जालों मी अंचकत १०२४
तुिंा संग पुरे संग पुरे २२६३
तुिंा ह्मणऊचन जालों उतराई १६४५
तुिंा ह्मणचवलों दास ४२६५
तुिंा ह्मणवून तुज नेणें १७६४
तुिंा ह्मणोचनयां चदसतों गा दीन ३९४४
तुचिंया दासांिा हीन जालों दास ३८२२
तुचिंया नामािा चवसर न पडावा ४००४
तुचिंया पार नाहश गुणां ६३७
तुचिंया पाळणा ओढे मािंें मन ३८७२
तुचिंया चवनोदें आह्मांसी मरण ३५१५
तुचिंये संगचत १८७
तुिंी कीती सांगों तुजपुढें जरी ४१३१
तुिंी मािंी आहे जु नी सोयरीक ४०२३
तुिंश वमें आह्मां ठावश नारायणा ३०००
तुिंें अंगभूत ३९५१
तुिंे थोर थोर ७४०
तुिंे दारशिा कुतरा ३५९०
तुिंें दास्य करूं आचणका मागों ४७०
तुिंें नाम गाऊं आतां २९७६
तुिंें नाम गाया न सोपें डवळा ४०१७
तुिंें नाम गोड नाम गोड १७७०
तुिंें नाम पंढचरनाथा ४२१६
तुिंें नाम मािंे मुखश असो ४४७३
तुिंें नाम मुखी तयासी चवपचत्त ३१५९
तुिंें नाम मुखश न घेतां आवडी १७८२

विषयानु क्रम
तुिंे नामें चदनानाथ ४३१२
तुिंे पाय मािंी काशी ४१६३
तुिंे पाय मािंें भाळ ४४७६
तुिंे पाय मािंे राचहयेले चित्तश १९९९
तुिंे पोटश वाव २०५७
तुिंें प्रेम माझ्या हृदयश आवडी ४०३७
तुिंे मजपाशश मन ३५२३
तुिंें रूप पाहतां दे वा ४४६४
तुिंें वणूं गुण ऐसी नाहश मती ८०९
तुिंें वमु आह्मां कळों आलें ४१३८
तुिंें वमु ठावें ३२४
तुिंें वमु हातश २९६२
तुिंें ह्मणचवतां काय नास जाला १७३१
तुिंे ह्मणों आह्मां ४४५६
तुझ्याठायश ओस १६८१
तुझ्या नामािी आवडी २९१५
तुझ्या रूपें मािंी काया भरों २६४९
तुटे भवरोग ७२८
तुटे मायाजाळ चवघडे भवनसिू ३११३
तुमिा तुह्मश केला गोवा ९८३
तुमचिये दासशिा दास करुचन १०५३
तुमिी तों भेटी नव्हे ऐसी जाली १२७१
तुमिे स्तुचतयोग्य कोठें मािंी वाणी. २४३२
तुमच्या पाळणा ओढतसे मन ३६९३
तुशश कोण घाली हु ं बरी १५३
तुह्मां आह्मां उरी तोंवरी १०८५
तुह्मां आह्मां जंव जाचलया समान २५५९
तुह्मां आह्मां तुटी होईल यावरी १८६२
तुह्मां आह्मां सरी ३५२४
तुह्ां आह्मांसवें न पडावी गांठी २५८४
तुह्मांआह्मांसी दरुाण ३३५०
तुह्मां उद्धरणें फार ३६७१

विषयानु क्रम
तुह्मां ठावा होता दे वा ८५३
तुह्मां न पडे वेि २९१०
तुह्मांपाशश आह्मी येउचनयां काय १८८८
तुह्मां सांगतों कलयुगा फळ ४०३२
तुह्मांसाटश आह्मां आपुला चवसर २२८१
तुह्मांसी न कळे सांगा काय एक ३७०७
तुह्मांसी हें अवघें ठावें ३४८१
तुह्मां होईल दे वा पचडला चवसर ९७०
तुह्मी आह्मी भले आतां २५२६
तुह्मी कांटाळला तरी २९४२
तुह्मी गोपा बाळा मज कैशा नेणा १७६
तुह्मश जावें चनजमंचदरा ५१०
तुह्मी तरी सांगा कांहश ४६८
तुह्मी तों सदै व ३६०८
तुह्मी पाय संतश १७४३
तुह्मी बैसले ती चनगुण
ु ािे खोळे १५०६
तुह्मी मािंा दे वा कचरजे अंगीकार. ३६४९
तुह्मी येथें पाठचवला िरणेकरी २३४७
तुह्मी चवश्वनाथ १६५७
तुह्मी संतजनश १९३६
तुह्मी संत मायबाप कृपावंत ३३०६
तुह्मी सनकाचदक संत १५९१
तुह्मी साि नु पेक्षाल हा भरवसा ९६९
तुह्मी सािु संत कैवल्यसागर ४४८१
तुळसीमाळा घालु नी कंठश ६४२
तुळसीवृद
ं ावनश उमजला कांदा ४४७८
तूं आह्मां सोयरा सज्जन ३९०२
तूं कृपाळू माउली २२४२
तूं ि मायबाप बंिु सखा आमिा ४८६
तूंचि अनाथािा दाता ६२०
तूंचि आत्माराम [रामेश्वरभटािा अभंग.]
तूं पांढरा स्पचटक मणी १२३०

विषयानु क्रम
तूं बचळया चशरोमणी ६६९
तूं माउलीहू न मयाळ िंद्राहू चन २२४६
तूं मािंा कोवसा ३७९९
तूं मािंा मायबाप सकळ चवत्त गोत. २४३५
तूं मािंी माउली तूं मािंी साउली. २६०७
तूं श्रीयेिा पती २०५५
तृााकाळश उदकें भेटी १३०१
ते काय पवाडे नाहश म्यां ऐचकले ४२३१
तें ि चकती वारवार २६५५
ते चि करश मात ३८२३
ते ज्या इशारती ९०३
ते णें वेंशें मािंश िोचरलश अंगें २०४०
ते णें सुखें मािंें चनवालें हें अंग ३३६७
ते थें सुखािी वसचत २७६५
ते मािंे सोयरे सज्जन सांगाती २६३
ते रा चदवस जाले चनिक्र कचरतां. २४९३
ते लनीशश रुसला वेडा ५६
ते व्हां िालें पोट बैसलों पंगती १०३४
ते व्हां होतों भोगािीन २५६९
तें ही नव्हे जें कचरतां कांहश ७१०
तैसें नव्हों आह्मी चवठ्ठलािे दास ३१४७
तों ि हश क्षुल्लकें सखश सहोदरें १३१५
तों चि प्रसंग आला सहज ३०१९
तो चि लचटक्यामाजी भला २८४२
तोडु चन पुष्ट्पवाचटका फळवृक्षयाती १७९८
तोंडें खाये फार १६२०
तोंडें बोलावें तें तरी वाटे खरें १९०७
तो बोले कोमळ चनष्ठुर साहोनी ४५९३
तो या साि भावें न कळे चि ४५६५
तोंवरी तोंवरी जंबुक कचर गजुना २७८३
तोंवरी तोंवरी शोभतील गारा २७८४
तोंवरी म्यां त्यास कैसें चनाेिावें १९५५

विषयानु क्रम
त्यचजलें भेटवी आणूचन वासना २३२६
त्याग तरी ऐसा करी २७७५
त्याग तंव मज न वजतां केला ८२२
त्यागें भोग माझ्या येतील अंतरा ३१७८
त्यांचिया िरणा मािंें दं डवत ३३३८
त्यािें सुख नाहश आलें अनु भवा २९
त्यांनश िणीवरी संग केला हरीसवें. २०६
त्यांचस राखे बळें आपुले जे दास ४५६९
त्या हचरदासांिी भेटी घेतां ४०३३
त्रासला हा जीव संसारशच्या सुखा ३९१४
त्राहे त्राहे त्राहे सोडवश अनंता ३८३८
चत्रपुटशच्या योगें १३२२
चत्रचविकमािे वेगळाले भाव २४१०
त्रैलोकशिा नाथ सकळांिा आिार ३१०१
त्रैलोक्य पाचळतां उबगला नाहश ६०२

थचडयेसी चनघतां पाााणांच्या सांगडी. २५०७

थुंकोचनयां मान १३०७
थोडें आहे थोडें आहे ११०
थोडे तुह्मी मागें होती उद्धचरले ३५२६
थोडें परी चनरें ५७८
थोर अनयाय केला तुिंा अंत २२४१
थोर ती गळाली पाचहजे अहंता ३०७४

दगडाच्या दे वा बगाड नवस ३५७०

दड अनयायाच्या माथां ३१९८
दचिमािंी लोणी जाणती सकळ २८०७
दं भें कीर्तत पोट भरे मानी जन ८५९
दया चतिें नांव भूतांिें पाळण २६४
दया क्षमा शांचत १४३२
ददुु रािें चपलुं ह्मणे रामराम ३८९२

विषयानु क्रम
दपुणासी नखटें लाजे ८३५
दपुणासी बुजे ३८००
दशुनािी आस ८५५
दशुनािें आतु जीवा २४२०
दसरा चदवाळी तो चि आह्मां ३९२०
दह्ांचिया अंगश चनघे ताक २४९२
दाखवूचन आस १८११
दाटे कंठ लागे डोचळयां पािंर २४२३
दाढी डोई मुंडी मुंडुचनयां सवु ३९३८
दाता तो एक जाणा २३१६
दाता नारायण ३२१
दाता लक्षुमीिा (पहा ४०८१) ३९८०
दानें कांपे हात ८४
दामाजीपंतािी रसद गुदरली ४३५६
दाचरद्रानें चवप्र पीचडला अपार ४४९३
दारश परोवरी २०५८
दावी वमु सोपें भाचवकां गोपाळां ४५१६
दावूचनयां कोण कांहश १६७२
दावूचनयां बंड ३१७९
दास जालों हचरदासांिा ११२२
दासां सवु काळ १७१३
दासीिा जो संग करी ४२६८
दासों पाछें दौरे राम ११५८
दास्य करी दासांिें ६५२
चदक चि या नाहश संसारसंबि
ं ा २५३१
चदनचदन शंका वाटे १७६८
चदनरजनश हा चि िंदा ८८२
चदनािा कृपाळु दु ष्टजना काळ ४५९२
चदला जीवभाव ३४७५
चदली िाले वािा २३९९
चदली मान तरी नेघावी शत्रूिी ३१८१
चदली हाक मनें नव्हे ती जतन ३३७८

विषयानु क्रम
चदवठ्या छत्री घोडे १८८४
चदवठ्या वाद्यें लावुचन खाणें २६९
चदवसा व्यापार िावटी ४२०७
दीन आचण दु बुळांसी ३६४०
दीनानाथा तुिंश चब्रदें िरािर ५४४
दीप घेऊचनयां िुंचडती अंिार ५६३
दीप न दे खे अंिारा ८८०
दु खवलें चित्त आचजच्या प्रसंगें ३१३८
दु ःख वांटे ऐसी ऐकों नये गोष्टी ८१३
दु ःखाचिये सानट ते थें चमळे सुख २११८
दु ःखािी संगचत २७००
दु ःखािे डोंगर लागती सोसावे ९११
दु ःखी होती लोभें करावें तें काई ४५६१
दु ःखें दु भागलें हृदयसंपुष्ट २९८८
दु जा ऐसा कोण बळी आहे आतां १३
दु जें खंडे तरी ४५
दु डीवरी दु डी २८७३
दु ि दहश ताक पशूि
ं ें पाळण ११४०
दु िािे घागरी मद्यािा हा बुंद १६५४
दु िाळ गाढवी जरी जाली पाहे ३०५०
दु बळें सदै वा ३४०१
दु जुनािा मान २१३८
दु जुनािी गंिी चवष्ठेचिया परी ११७
दु जुनािी जाती २६७९
दु जुनािी जोडी २२१७
दु जुनािें अंग अवघें चि सरळ २१९७
दु जुनाचस करी साहे ६६
दु बुळ हें अवघें जन ५८९
दु बुळािें कोण २०६९
दु बुळािे हातश सांपडलें िन २१४४
दु बुळा वाणीच्या एक दोचन चसचद्ध २०४६
दु बुचद्ध ते मना ३०६८

विषयानु क्रम
दु वासया स्वामी गुंतलों भाकेसी ३०९९
दु वासें चनरोप आचणला ये चरती ३१०३
दु ष्ट आिरण ग्वाही मािंें मन २६७४
दु ष्ट भूाण सज्जनािें २०३८
दु ष्टािें चित्त न भीनें अंतरश १७२८
दू चर तों चि होतों आपुले आशंकें ३४९७
दे ईं डोळे भेटी न िरश संकोि १९१८
दे ईल तें उणें नाहश २५६८
दे ऊं कपाट ३३९१
दे ऊं तें उपमा ८५४
दे ऊचनयां प्रेम माचगतलें चित्त ३८१८
दे खण्याच्या तीन जाती १३२३
दे खत आखों िंुटा कोरा ११६९
दे खत होतों आिश मागें पुढें ४२५
दे चखलाचस माती खातां २२२
दे चखलें तें िचरन मनें ३६३३
दे खीिा चदमाख चशकोचनयां दावी ९०१
दे खीिें तें ज्ञान करावें तें काई ४११२
दे खोचन पुराचणकांिी दाढी ११६
दे खोचनयां तुझ्या रूपािा आकार ५३५
दे खोचन हरखली अंड ७७
दे खो वेखश कचरती गुरु २११३
दे ती घेती परज गेली १२९
दे व अवघें प्रचतपादी २९५८
दे व आड जाला ३५४
दे व आतां आह्मश केला असे ऋणी ४४०८
दे व आमिा आमिा जीव १८७०
दे व आहे सुकाळ दे शश २८०१
दे वकीनंदनें ३१४३
दे व कैंिा तया दु री ४१४१
दे व गावा ध्यावा ऐसें जालें ४०३४
दे व घ्या कोणी दे व घ्या कोणी १००९

विषयानु क्रम
दे व जडला जाइना अंगा ४१८८
दे व जाणता दे व जाणता ३६५७
दे व जाले अवघे जन ३१३२
दे व चतहश बळें िचरला सायासें ३९१०
दे व चतळश आला ४०७९
दे व तीथु येर चदसे जया ओस ३२३२
दे व ते संत दे व ते संत २४९९
दे व त्यां फावला भाचवकां गोपाळां ४५६४
दे व दयाळ दे व दयाळ १८६४
दे व िरी नाना सोंगें ४०६५
दे व चनढळ दे व चनढळ १८६६
दे व पाहावया करश वो सायास १९८९
दे व पाहों दे व पाहों १८६९
दे व बराडी दे व बराडी १८६७
दे व बासर दे व बासर १८६५
दे व भक्तालागश करूं नेदी संसार ३०५१
दे व भला दे व भला १८६८
दे व मजु र दे व मजु र १८६३
दे व राखे तया मारील कोण १६१४
दे व बसे चित्तश २४७१
दे व सखा आतां केलें नव्हे काई २६२८
दे व सखा जरी ३७२
दे व होईजेत दे वािे संगती ३२७
दे व होसी तरी आचणकातें कचरसी ११२८
दे वा आतां ऐसा करश उपकार १९९६
दे वा आचददे वा जगत्रयजीवा ४५०८
दे वा ऐकें हे चवनंती १४६२
दे वा ऐसा चशष्ट्य दे ईं ८११
दे वािा भक्त तो दे वासी गोड १७८७
दे वाचिया वस्त्रा स्वप्नश ही नाठवी ३०६२
दे वाचिये िाडे प्रमाण उचित २६१६
दे वाचिये पायश दे ईं मना बुडी ३८१०

विषयानु क्रम
दे वाचिये पायश वेिों सवु शक्ती ३९८७
दे वाचिये माथां घालू चनयां भार १२९४
दे वािी ते खूण आला ज्याच्या घरा. ३४४६
दे वािी पूजा हें भूतांिें पाळण ३८५४
दे वािी भांडारी ३२९९
दे वािे घरश दे वें केली िोरी १८४०
दे वािें िचरत्र नाठवे सवुथा ३७५३
दे वािें चनमाल्य कोण चशवे हातश ३२३१
दे वािें भजन कां रे न करीसी ३३७०
दे वािे ह्मणोचन दे वश अनादर २४३
दे वाच्या उद्देशें जेथें जेथें भाव २५१३
दे वाच्या चनरोपें चपचटतों डांगोरा ३४६८
दे वाच्या प्रसादें करा रे भोजन ४०
दे वाच्या संबि
ं ें चवश्व चि सोयरें ८२६
दे वांच्याही दे वा गोचपकांच्या पचत १९१५
दे वा तुजपें माझ्या पूवज
ु ांिें ऋण ३०१२
दे वा तुज मज पण १७९३
दे वा तूं आमिा कृपाळ ६३०
दे वा तूं कृपाकरुणानसिु ६२७
दे वा बोलें आतां बोला ४१९९
दे वा मी िांडाळ िांडाळ ६७०
दे वावचरल भार १३०६
दे वावरी भार ३०५६
दे वासाटश जाणा तयािी १४९१
दे वासी अवतार भक्तांसी संसार १०३८
दे वासी तो पुरे एकभाव गांठी २५७६
दे वासश पैं भांडों एकचित्त करूचन ४४९९
दे वासी लागे सकळांसी पोसावें १७९१
दे वश आचण दै तश नसिु घुसचळला ३०८९
दे वी दे व जाला भोग सरला ४२०
दे वें जीव िाला ५९६
दे वें चदला दे ह भजना गोमटा ३७१२

विषयानु क्रम
दे वें दे ऊळ सेचवलें २३१४
दे वों कपाट ३५५७
दे श वेा नव्हे मािंा ४२४
दे ह आचण दे हसंबि
ं ें ननदावश १२९३
दे ह जाईल जाईल ३११५
दे ह तंव असे भोगािे अिीन २६३१
दे ह तंव आहे प्रारब्िा अिीन ३८५६
दे ह तुझ्या पायश २९६५
दे ह नव्हे मी हें सरे १२९५
दे ह चनरसे तरी २१७९
दे ह प्रारब्िा चशरश ३५४७
दे हबुचद्ध बसे जयाचिये अंगश ३३९९
दे हबुद्ध बसे लोभ जयां चित्तश ५४०
दे हभाव आह्मी रांचहलों ठे वचू न १२२२
दे ह मृत्यािें भातुकें ३१७७
दे ह हा सादर पाहावा चनचित ८०८
दे हा लावी वात २०९३
दे हश असोचनयां दे व ४४८२
दै त्यभारें पीचडली पृथ्वी बाळा १५७१
दै नय दु ःख आह्मां न येती जवळी २१२३
दो चदवसांिा पाहु णा ४४७५
दोनहश चटपरश एक चि नाद १९२
दोनही हात ठे वुचन कटश. १२४८
दोराच्या आिारें पवुत िढला ३८८७
दोा करूचन आह्मी पचतत चसद्ध ४०६३
दोा पळती कीतुनें ६०४
दोहश बाहश आह्मां वास ३१५६
दोहशमध्यें एक घडे ल चवश्वासें १९५२
द्या जी आह्मां कांहश सांगा जी ४९८
द्या जी माझ्या चविारूचनयां चवभाग. २५०८
द्याल ऐसें चदसे ३६०७
द्याल ठाव तचर राहे न संगती १३२१

विषयानु क्रम
द्याल माळ जरी पडे न मी पायां ५०९
द्रव्य असतां िमु न करी ५९९
द्रव्यािा तो आह्मी िचरतों चवटाळ. ९०८
द्रव्याचिया कोटी २६६०
द्रव्याचिया मागें कचळकाळािा ९०९
िारकेिें केणें आलें या चि ठाया. ११२५
िारपाळ चवनंती करी ३१५५
िे ााचिया ध्यानें हचररूप ४५८६

िडकला अत्ग्न आह्मा येती वरी ४२३२

िणी न पुरे गुण गातां ७५७
िनदिनद तुझ्या करीन िनदल्या २९९५
िन मे ळवूचन कोटी ३८३६
िनवंत एक बचहर अंिळे ३१३९
िनवंता घरश २७९९
िनवंतालागश २९१७
िना गुंतलें चित्त मािंें मुरारी ११११
िनासश ि िन २१६३
िनी ज्या पाइका माचनतो आपण. १०६७
िनें चवत्तें कुळें ३३१३
िनय आचज चदन ९९४
िनय काळ संतभेटी ८८१
िनय जालों हो संसारश ४३८३
िनय तें गोिन कांबळी काचष्ठका २२०
िनय ते पंढरी िनय भीमातीर १७३५
िनय ते संसारश १००२
िनय तो ग्राम जेथें हचरदास ३७४२
िनय त्या गौळणी इंद्राच्या पूजनश. १७५
िनय चदवस आचज डोचळयां लािला. ३८६७
िनय चदवस आचज दशुन संतािें १५८३
िनय दे हूं गांव पुण्य भूचम ठाव ७८९

विषयानु क्रम
िनयिनय ज्यास पंढरीसी वास ३८७९
िनय पुंडचलका बहु बरें केलें १७३४
िनय बा ह्ा ऐशा नारी २३६३
िनय भावशीळ ७८५
िनय मी मानीन आपुलें संचित १६९९
िनय शु द्ध जाती १३५०
िनया आतां काय करूं ४३२५
िरावा तो बरा ३४५२
िरावें तों भय ३५०४
िचरतां इच्छा दु री पळे २१८५
िचरतां ये पंढरीिी वाट १३८१
िचरतों वासना परी न ये फळ १९२०
िचरयेलश सोंगें १६११
िचरयेलें रूप कृष्ट्णनाम बुंथी ४६०१
िचरला पालव न सोडी मािंा येणें ३९५
िचरलश जश होतश चित्तश ३१७२
िचरल्या दे हािें साथुक करीन ४००७
िरी दोही ठायश सारखा चि भाव ४५९१
िरूचन पालव असुडीन करें १६७६
िरूचनयां िाली हांवा २६५१
िरूचनयां मनश बोचललों संकल्प ३८७७
िरूचनयां सोई परतलें मन २६२१
िरूचन हें आलों जीवश ३६७०
िरोचन दोनही रूपें पाळणें संहार २७८५
िरोचनयां फरश करी ४३५८
िमु तो न कळे २२१६
िमु रक्षावया अवतार घेशी ३८९५
िमु रक्षावया साठश २६०
िमािी तूं मूतीं ४३
िमािें पाळण २१३६
िवळलें जगदाकार ३४१९
िाईं अंतनरच्या सुखें ९१७

विषयानु क्रम
िाकुयािे मुखश घास घाली माता २४२
िालें मग पोट १६५
िालों सुखें ढे कर दे ऊं १७७१
िांव कानहोबा गेल्या गाई २४१
िांव घालश आई ८५२
िांव िांव गरुडध्वजा २४५३
िांवा केला िांवा ३४३५
िांवा शीघ्रवत २६९७
िांवे त्यासी फावे १२८१
िांवे माते सोई १८५०
िांवोचनयां आलों पहावया मुख ४१७६
चिग चजणें त्यािा स्वामी हीन वर ८६०
चिग जीणें तो बाईले आिीन ३०६
चिग तो दु जुन नाहश भूतदया ४०७१
िीर तो कारण एकचविभाव २०११
िीर तो कारण साह् होतो नारायण. ११३८
िीर नव्हे मनें २६५९
िे नु िरे वनांतरश १५५६
िोंड्यासवें आदचळतां फुटे ३४५३
ध्याईन तुिंें रूप गाईन तुिंें नाम. ३३६९
ध्यानश ध्यातां पंढचरराया ४०७७
ध्यानी योगीराज बैसले कपाटश ३६१

न करवे िंदा ५७१

न करा टांिणी २९१४
न करावी आतां पोटासाटश निता. ८८८
न करावी निता ३४४८
न करावी स्तुती मािंी संतजनश १०५२
न कचर त्यािें गांढेपण ३१२९
न करश उदास २६८०
न करश तळमळ राहें रे चनिळ ११४३

विषयानु क्रम
न करश तुमिी सेवा २७१३
न करश पठण घोा अक्षरांिा ३४१२
न करश रे मना कांहश ि कल्पना ३५८०
न करश संग राहें रे चनिळ ११२
न कळतां काय करावा उपाय ८६८
न कळतां कोणी मोचडयेलें व्रत २१२७
न कळसी ज्ञाना न कळसी ध्याना. ३८३३
न कळे जी भक्ती काय करूं सेवा. ३६७२
न कळे तत्तवज्ञान मूढ मािंी मती. १०१८
न कळे तें कळों येईल उगलें ३०४७
न कळे ब्रह्मज्ञान आिार चविार ३८८८
न कळे मचहमा वेद मौनावले ४३६३
न कळे भाव मुचन मागे एकी अंतुरी. २५००
नका कांहश उपिार माझ्या शरीरा ३८४
नका घालूं दु ि जयामध्यें सार ११५०
नका दं तकथा येथें सांगों कोणी ३१२८
नका िरूं कोणी २१३९
नका मजपाशश ३४२४
नका वांटूं मन चवचिचनाेिांसी ८२०
नको आतां पुसों कांहश २४०४
नको आह्मांसवें गोपाळा २३३
नको ऐसें जालें अन्न १६६१
नको कांहश पडों ग्रंथाचिये भरश २३२४
नको घालूं िंांसां ३७०१
नको दु ष्ट संग २१०७
नको दे ऊं दे वा पोटश हें संतान २८६३
नको िरूं आस व्हावें या बाळांस. १९८६
नको नको मना गुत
ं ूं मायाजाळश. २८०८
नको बोलों भांडा १७१८
नको ब्रह्मज्ञान आत्मत्स्थचत भाव १०२२
नको मज ताठा नको अचभमान ३४४४
नको मािंे मानूं आहाि ते शब्द. २५६०

विषयानु क्रम
नको येऊं लाजे होय तूं परती ४३१९
नको चवद्या वयसा आयुष्ट्य ४४६६
नको सांडूं अन्न नको सेवूं वन १३६८
नको होऊं दे ऊं भावश अभावना ८२१
न गमे न गमे न गमे हचरचवण ३२३७
न गमे सी जाली चदवसरजनी २१६९
न घडे मायबापें बाळकािा घात ४१२९
न िलवे पंथ वेि नसतां पालवश. २५०६
नजर करे सो चह नजके बाबा दु रथी. ४४२
नटनाय तुह्मी केलें याि साटश. १३७४
नटनायें अवघें संपाचदलें सोंग ५६४
न दे खवे डोळां ऐसा हा आकांत. ५५७
न दे चखजे ऐसें केलें १६०८
न दे खें न बोलें नाइकें आणीक १२
न दे खोन कांहश २४९
न िरी प्रचतष्ठा कोणािी ही यम ३४६२
न पडो आतां हाडश घाव ३७९४
न पवीजे तया ठाया ३७६६
न पवे सचन्नि वाटते निता ६३१
न पालटे एक १९०८
न पालटे जाती चजवाचिये साटश ३१८०
न पाहें माघारें आतां परतोचन २५४४
न पूजश आचणकां दे वा न करश त्यांिी. १४६३
न बैससी खालश १९२७
न बोलतां तुह्मां कळों न ये गुज ३१
न बोलसी तें ही कळलें दे वा ६२४
न बोलावें परी पचडला प्रसंग १८५४
न बोले सी करा यािा १४०५
नभोमय जालें जळ २५८७
न मनावी निता कांहश मािंे चवशश ३१०९
न मनावी निता तुह्मश संतजनश ९३१
न मनावें तैसें गुरूिें विन १२०८

विषयानु क्रम
न मनश ते ज्ञानी न मनश ते २८२६
नमस्कारी भूतें चवसरोचन याती ३०३२
नमावे पाय हें मािंें उचित २८३३
नचमतों या दे वा २३७८
न चमळती एका एक ४२५३
न चमळो खावया न वाढो संतान ५४७
नमोनमो तुज मािंें हें कारण ३९३३
नमो चवष्ट्णचु वश्वरूपा मायबापा ११३०
नम्र जाला भूतां १४८०
नये इच्छूं सेवा स्वइच्छा जगािी. १२१२
नये ऐसें बोलों कचठण उत्तरें ३५७५
नये जरी कांहश ७२३
नये जरी तुज मिुर उत्तर ३२
न ये नेत्रां जळ ८२
नये पाहों मुख मात्रागमनयािें १४६९
नये पुसों आज्ञा केली एकसरें १७७६
नये मािंा तुह्मां होऊं शब्दस्पशु. ३८५८
नये वांटूं मन २८६६
नये सोमसरी उपिारािी हरी २९९८
नये स्तवूं कािें हातें चक्रयानष्ट २६०१
नयो वािे अनुचित वाणी २१८३
नरदे ह वांयां जाय ४३८०
नर नारी बाळें अवघा नारायण ४११३
नरस्तुचत आचण कथेिा चवकरा २६३९
न राहे रसना बोलतां आवडी ३०
न राहे क्षण एक वैकुंठश १९७६
न लगती मज शब्दब्रह्मज्ञान ३९४३
न लगावी चदठी ४०३९
न लगे िंदना सांगावा पचरमळ २८९
न लगे निता आतां अनु मोदन २९९२
न लगे दे वा तुिंें आह्मांसी ४१५६
न लगे दे शकाळ १४१६

विषयानु क्रम
न लगे द्यावा जीव सहज चि २९२४
न लगे पाहावें अबद्ध वांकडें २१२२
न लगे मरावें ३३७६
न लगे मायेसी बाळें चनरवावें १३२३
न लगे हें मज तुिंें ब्रह्मज्ञान ५३२
न लाचहजे जपें न लाचहजे तपें ३४२८
न वजतां घरा २१३३
न वजावा तो काळ वांयां २७२८
न वजे वांयां कांहश ऐकतां १०२८
नवां नवसांिश ७६६
न चविाचरतां ठायाठाव २९१८
नव्हचतयािा सोस होतां १४१३
नव्हती आली सीसा सुरी अथवा २२४५
नव्हती ते संत कचरतां कचवत्व २३०५
नव्हती भेटी तों चि बरें ३१६३
नव्हती मािंे बोल । अवघें ९५२
नव्हती मािंे बोल जाणां हा चनिार. २६८५
नव्हती हश मािंश जायािश भूाणें २४४२
नव्हती हे उसणे बोल ३७१५
नव्हतें तें कळों आलें ३५३७
नव्हतों सावचित ३४१
नव्हावा तो बरा मुळश ि संबंि ३५१९
न व्हावें तें जालें । तुह्मां २०२४
न व्हावें तें जालें दे चखयेले पाय ३६२
नव्हे आराणूक पचर मनश बाहे ९९९
नव्हे आराणूक संवसारा हातश ७३
नव्हे कांहश कवणािा १८०६
नव्हे खळवादी मता ि पुरता १४६४
नव्हे गुरुदास्य संसाचरयां १२११
नव्हे जाखाई जोखाई २३८४
नव्हे तुह्मां सरी २२२६
नव्हें दास खरा २३१९

विषयानु क्रम
नव्हे िीर कांहश पाठवूं चनरोप १९१२
नव्हे नरनारी संवसारश अंतरलों ४६२
नव्हे नव्हे चनग्रह दे हासी दं डण २७२३
नव्हे चनष्ठावंत तुज काय बोल ४४२२
नव्हे पचर ह्मणवश दास ३३१७
नव्हे ब्रह्मियु बाइले च्या त्यागें १३६७
नव्हे ब्रह्मज्ञान बोलतां चसद्ध १७९५
नव्हे चभडा हें कारण २७६०
नव्हे मतोळ्यािा वाण २६३७
नव्हे मी आहाि आशेिें बािलें ३५९७
नव्हे मी शाहाणा ३६१४
नव्हे मी स्वतंत्र अंगािा पाईक २९८५
नव्हे शब्द एक दे शी ६९२
नव्हे सी तूं लांसी ३५३३
नव्हें हें कचवत्व टांकसाळी नाणें ४३९८
नव्हें हें गुरुत्व मे घवृचष्ट वाणी १५२५
नव्हो आतां जीवश कपटवसती २४४१
नव्हों आह्मी आचजकालीिश १३६४
नव्हों गांढे आळसी १६८३
नव्हों वैद्य आह्मी अथािे भुकेले ३३१६
नव्हों सभािीट ३६६२
न संगतां तुह्मां कळों येतें अंतर १२५८
न संगावें वमु १३७०
न संडवे अन्न ७२४
न संडावा आतां ऐसें वाटे ठाव २५६६
न संडावा ठाव २२००
न संडी अवगुण ५८७
नसतां अचिकार उपदे शासी २४७५
नसता चि दाउचन भेव २७१९
नसतों चकचवलवाणें २५११
न सरे भांडार २७४८
न सरे लु चटतां मागें बहु तां जनश ३८६५

विषयानु क्रम
नसावें ओशाळ १७५०
नसे तरी मनश नसो ७२२
न सोडश न सोडश न सोडश ३५५
न ह्मणे कवणां चसद्ध सािक २०५०
न ह्मणे वो आह्मी आपुलेचन ४३४६
न ह्मणे साना थोर १८७९
नाइकावे कानश तयािे ते बोल १४७१
नागर गोडें बाळरूप २३८७
नागलें दे खोचन िांगलें बोले ४०६०
नागवूचन एकें नागवश ि केलश १९८३
नाि गाणें मािंा जवळील ठाव ५००
नाितां दे चखलश गाई वत्सें जन ४५८०
नािावेंसें वाटे मना ३१६६
नािे टाळी चपटी ७८७
नातुडे जो कवणेपरी २१००
नाना मतांतरें शब्दािी व्युत्पचत्त ४३२८
नाम आठचवतां सद्गचदत कंठश ८१८
नाम आहे जयापाशश ४३५९
नाम उच्चाचरतां कंठश २७९४
नाम घेतां उठाउठश २७८०
नाम घेतां कंठ शीतळ शरीर २२६०
नाम घेतां न लगे मोल २३९१
नाम घेतां मन चनवे १३८२
नाम घेतां वांयां गेला २३९२
नाम तारक भवनसिु ४०४१
नाम दू ाी त्यािें नको दराण २३८२
नामदे वें केलें स्वप्नामाजी जागें १३२०
नामिारकासी नाहश वणावणु ३८२७
नाम न वदे ज्यािी वािा २९८२
नामपाठ मुक्ताफळांच्या ओवणी ७१५
नाम पावन पावन ४४८९
नामसंकीतुन सािन पैं सोपें २४५८

विषयानु क्रम
नाम सारािें ही सार ५९७
नाम ह्मणतां मोक्ष नाहश १४३९
नामािा डांगोरा चफरवश घरोघरश ४४९७
नामािा मचहमा बोचललों ३७७७
नामािी आवडी तो चि जाणा दे व. १२०६
नामािें नितन प्रगट पसारा १४३८
नामािे पवाडे बोलती पुराणें १४५५
नामािें सामथ्यु कां रे दवचडसी ३०९२
नामाचवण काय वाउगी िावट २८९६
नामासाचरखी (पहा ४१९५) ४३००
नामें स्नानसंध्या केलें चक्रयाकमु २०१२
नारायण आले चनजमंचदराचस ४५५७
नारायण भूतश न कळे जयांचस ४५३५
नारायणा ऐसा ३५५१
नारायणें कंस िाणूर मर्तदला ४५९०
नारे तचर काय नु जेडे कोंबडें २२८७
नावडावें जन नावडावा मान २२९१
नावडे जें चित्ता १८८५
नावडे ज्या कथा उठोचनयां जाती. २०४४
नावडे तचर कां येतील हे भांड ८३६
नाशवंत दे ह नासेल हा जाणा १४८८
नाहश आइकत तुह्मी मािंे बोल २२२५
नाहश आलें भत्क्तसुख अनु भवा १४१७
नाहश आह्मां शत्रु सासुरें २०४८
नाहश आह्मी चवष्ट्णुदास ८०२
नाहश उल्लंचघलें कोणािें विन ९७४
नाहश कांटाळलों पचर वाटे भय १०१६
नाहश काम मािंें काज तुह्मांसवें १०
नाहश काष्ठािा गुमान १८९८
नाहश कोणी चदस जात वांयांचवण १६५१
नाहश खंड जाला ३६७६
नाहश गुणदोा नलपों दे त अंगश ३७६४

विषयानु क्रम
नाहश घचटका ह्मणसी ३००३
नाहश घाटावें लागत २३७१
नाहश जप तप जीवािी आटणी ३८५५
नाहश जालें मोल कळे दे तां काळश. १८५५
नाहश जों वेिलों चजवाचिया त्यागें. २२२३
नाहश तरी आतां कैिा अनु भव २७१७
नाहश तुंज कांहश मागत संपत्ती २९३०
नाहश तुिंे उगा पडत गळां १०८४
नाहश तुह्मां कांहश लाचवलें मागणें ३१९६
नाहश तुह्मी केला १८७४
नाहश त्यािी शंका वैकुंठनायकां ४५३८
नाहश चत्रभुवनश सुख या समान १७०१
नाहश चदलें किश कचठण उत्तर १६६३
नाहश दु कळलों अन्ना ६०८
नाहश दे णें घेणें २०२७
नाहश दे वािा चवश्वास ३५८२
नाहश दे वापाशश मोक्षािें गांठोळें २३२५
नाहश नाश हचर आठचवतां मुखें ४५७६
नाहश चनमुळ जीवन ७६५
नाहश पाइतन भूपतीशश दावा २११६
नाहश पाक होत उफराटे िाली ४०७३
नाहश बळ योग अभ्यास कराया ४२८५
नाहश भ्यालों तरी पावलों या ठाया. ३४७१
नाहश मज कृपा केली पांडुरंगें ३६४८
नाहश मज कोणी उरला दु जुन ३६९४
नाहश माचगतला १२२९
नाहश माथां भार २५२४
नाहश म्यां वंचिला मंत्र कोणापाशश. ३२७४
नाहश येथें वाणी १३४०
नाहश चरकामीक परी वाहे मनश ४४९२
नाहश रूप नाहश नांव २९३५
नाहश लाग माग ३३७७

विषयानु क्रम
नाहश लोपों येत गुण २५९६
नाहश वागवीत जाचणवेिें ओिंें ३२२९
नाहश चविारीत १८९२
नाहश शब्दािीन वमु आहे दु री ४३२९
नाहश संतपण चमळतें हें हाटश १२०५
नाहश संतांशश शरण ४४९१
नाहश सरों येत कोरड्या उत्तरश ३७७३
नाहश सरों येत जोचडल्या विनश २७०६
नाहश संसारािी िाड ४३९०
नाहश साजत हा मोठा ७१७
नाहश सुख मज न लगे हा मान ५४६
नाहश सुगि
ं ािी लागत लावणी १५१९
नाहश हाचन परी न राहावे चनसुर १९५४
नाहश चहत ठावें (पहा ३४९०) ३८४९
नाहश होत भार घातल्या उदास २५७८
चनगमािें वन ७०६
चनघालें तें अगीहू चन २६१९
चनघालें चदवाळें ३१८८
चनजदास उभा तात्काळ पायापें ४५५१
चनजल्यानें गातां उभा नारायण १६२९
चनजसेजेिी अंतुरी ३९९१
चनजों नेदी सकाळ वेळश ३२८७
चनत्य उठोचनयां खायािीि निता. ३८८९
चनत्य या मनासी कचरतों चविार २१४३
ननदक तो परउपकारी ४२०९
ननदावें हें जग ३६२९
ननदा स्तुचत करावी पोट १४०९
ननदी कोणी मारी ४८
चननांव हें तुला ३००२
ननबाचिया िंाडा साकरे िें आळें ३४००
चनरंजनश आह्मश बांचियेलें ४३२६
चनरंजनश एकटवाणें ३१६२

विषयानु क्रम
चनरोिती पचर न मोडे चवकार ३७४८
चनरोिािें मज न साहे विन १२२४
चनरोप सांगतां १७१०
चनरोपासी वेिे १९२४
चनगुण
ु ािे घ्यावें गुणासी दशुन ९५५
चनदु यासी तुह्मी कचरतां दं डण २५१०
चनिारािें अवघें गोड ९८०
चनवाहापुरतें अन्न आच्छादन १४८६
चनवैर व्हावें सवुभत
ू ांसवें २३९८
चनवैर होणें सािनािें मूळ १४२८
चनवडावे खडे २१३७
चनवडु चन चदलें नवनीत ८९२
चनवडे जेवण सेवटशच्या घांसें ३३७५
चनवडोचन वाण काचढले चनराळे १३२७
चननितीनें होतों करूचनयां सेवा ३७८९
चनष्ठावंत भाव भक्तािा स्विमु १४३७
चनष्ठुर तो चदसे चनराकारपणें २५३५
चनष्ठुर मी जालों अचतवादागुणें २५८१
चनष्ठुर यासाटश कचरतों भााण ३५२१
चनष्ठुरा उत्तरश न िरावा राग १६७७
चनसुर संसार करून ३००९
नीिपणा बरवें दे वा १२८३
नीट पाट करूचन थाट ४६३
नीत सांडोचन अवनीत िाले ४३१४
नु गवे तें उगवून सांचगतलें भाई १४२
नेघें तुिंें नाम १८०८
नेणचतयांसाटश नेणता लहान ४५२१
नेणती तयांचस साि भाव दावी २०५
नेणती वेद श्रुती कोणी ७५४
नेणपणें नाहश केला हा बोभाट ३६४६
नेणें अथु कांहश नव्हती मािंे बोल. १७९०
नेणें करूं सेवा २९३३

विषयानु क्रम
नेणें गचत काय कवण १६४४
नेणें गाऊं कांहश िड बोलतां ४८५
नेणें गाणें कंठ नाहश हा सुस्वर ७८
नेणें जप तप अनु ष्ठान याग २६९४
नेणें फुंकों कान २७७४
नेंणें वमु िमु जश आलश सामोरश ४५५६
नेणें सुनें िोर पाहु णा मागता १०५७
नेणों काय नlड २१९०
नेणों वेळा काळ २००
नेत्र िंांकोचनयां काय जपतोसी ३०५९
नेत्रािी वासना ३३८५
नेदावी सलगी न करावा संग ३७३०
नेदी कळों केल्याचवण तें कारण ४५४३
नेदी दु ःख दे खों दासा नारायण ४५६७
नेलें सळें बळें ३४८२
नेसणें आलें होतें गळ्या २९२२
नो बोलावें ऐसें जनासी उत्तर ३३४२

पंिभूतांिा गोंिळ १२१६

पंिभूतांचिये सांपडलों संदश ३१३१
पंिात्ग्नसािन करूं ४४१९
पटे ढाळूं आह्मी चवष्ट्णुदास १५२१
पडतां जड भारी २३८५
पडली घोर रजनी ४४०१
पडली भुली िांवतें सैराट ३८५
पंचडत तो चि एक भला १६२३
पंचडत वािक जरी जाला पुरता २५५
पंचडत वैचदक अथवा दशग्रंथी [रामेश्वरभटािा अभंग.] १०८०
पंचडत ह्मणतां थोर सुख १६२२
पचडयेलों वनश थोर नितवनी १२७८
पचडला प्रसंग कां मी ऐसा ३६१८

विषयानु क्रम
पचडचलया ताळा ३६८१
पचडली हे रूढी जगा पचरिार ३४८९
पचडलों बाहे चर आपल्या कतुव्यें ३५९१
पचडलों भोवनश ८८६
पडे चनयां राही १८३९
पंढरपुरीिें दै वत भजावें ४२७८
पंढचरये मािंें माहे र साजणी १५६८
पंढरीिा मचहमा ११३
पंढरीिा वारकरी ४३८४
पंढरीिा वास िनय ते चि प्राणी ४११०
पंढरीिी वाट पाहें चनरंतर १५३७
पंढरीिी वारी आहे मािंे घरश २३५१
पंढरीिी वारी जयांचिये घरश ४४८८
पंढरीिें बा भूत मोटें ४०५१
पंढरीिे वारकरी ३०४४
पंढरी िोहटा मांचडयेला खेळ १९५
पंढरी पंढरी ह्मणतां १६३२
पंढरी पावन जालें मािंें मन ४४११
पंढरी पुण्यभूमी भीमा १५७५
पंढरीस घडे अचतत्यायें मृत्य २१८१
पंढरीस जाऊं ह्मणती ४३५२
पंढरीस जाते चनरोप आइका २२५५
पंढरीस जा रे आले नो संसारा ३०४६
पंढरीस दु ःख न चमळे ओखदा ११२४
पंढरीसी जाय ८६५
पंढरीसी जावें ऐसें मािंे मनश ३९४७
पचढयंतें आह्मी तुजपाशश ५२७
पढीयंतें मागा पांडुरंगापाशश ३६१३
पतनाचस जे नेती ३५३
पचतत पचतत ४७६
पचततपावना १५५२
पचततचमरासी २०२५

विषयानु क्रम
पचतत मी पापी शरण आलों तुज २९८३
पचतव्रता ऐसी जगामध्यें ३९२६
पचतव्रता नेणे आचणकांिी स्तुती १६२१
पचतव्रते आनंद मनश १७५४
पचतव्रते िी कीत्ती वाखाचणतां ४२२५
पचतव्रते जैसा भ्रतार प्रमाण ९४२
पत्र उिचटलें प्रेत्नें ३०२१
पदोपदश चदलें अंग ८९१
पदोंपदश पायां पडणें ३४०८
पंिरा चदवसां एक एकादशी २११०
पंिरा चदवसांमाजी साक्षात्कार ४३५४
पय दचि घृत आचण नवनीत ४३५३
परउपकारें कायावािा मन २२८५
परतें मी आहें सहज चि २८८२
परद्रव्य परकांता ३२०९
परद्रव्य परनारी । अचभळासूचन २८५५
परद्रव्य परनारीिा अचभळास १६४१
परपीडक तो आह्मां २७९२
परपुरुाािें सुख भोगे तरी २५
परमानंदा परमपुरुाोत्तमरामा १५७४
परमाथी तो न ह्मणावा आपुला १५३३
परमे चष्ठपदा ५८२
परस्त्रीतें ह्मणतां माता १६१७
परािीन मािंें करूचनयां ३६४५
पराचवया नारी माउलीसमान ६१
पराचवया नारी रखु माईसमान ५२४
पचर तो आहे कृपेिा सागर १९४६
पचरमळ ह्मूण िोळूं नये फूल ६४
पचरमळें काष्ठ ताजवां तुळचवलें २०४७
पचरस आतां मािंी पचरसावी ४१८५
पचरस काय िातु पचरस काय १७९७
पचरसािे अंगें सोनें जाला ३३३३

विषयानु क्रम
पचरसें गे सुनेबाई ४२१९
पचरसें वो माते मािंी चवनवणी १६५६
पचरसोचन उत्तर १९३८
पजुनयें पडावें आपुल्या २०१०
पवुकाळश िमु (पहा ६८३,३८२९). ४२९६
पचवत्र तें अन्न २८१६
पचवत्र तें कुळ पावन तो दे श ४२९९
पचवत्र तो दे ह वाणी पुण्यवंत १५४५
पचवत्र व्हावया घालीन लोळणी १९७४
पचवत्र सुचदन उत्तम चदवस ५०६
पचवत्र सोंवळश ६८
पचवत्र होईन िचरत्रउच्चारें १६४९
पशु ऐसे होती ज्ञानी १४२९
पसरूचन राचहलों बाहो २४२४
पसरोचन मुखें ४३६९
पहा ते पांडव अखंड वनवासी ३९९०
पहावया तुिंा जचर बोलें अंत ४२८८
पहावा नयनश चवठ्ठल चि ४४३०
पचहली मािंी ओवी ओवीन ४३५७
पळाले ते भ्याड १६४
पक्षीयािे घरश नाहश सामुगरी ४४३३
पाईक तो जाणे पाइकीिा भाव १०६४
पाईक तो प्रजा राखोचनयां कुळ १०६६
पाइकपणें खरा मुशारा १०६८
पाईकपणें जोचतला चसद्धांत १०६२
पाइकांनश पंथ िालचवल्या वाटा १०६५
पाइकीिें सुख पाइकासी ठावें १०६३
पाखांड्यांनश पाठी पुरचवला दु माला ८०३
पांगुळ जालों दे वा नाहश हात ४२३
पािाचरतां िांवे २४१८
पाटश पोटश दे व ७३४
पाठवणें पडणें पायां ९६३

विषयानु क्रम
पाठवाल ते थें गजे न पवाडे ३५९५
पाठीलागा काय येतसे ३५१६
पाठी लागे तया दवडश दु री ३३०७
पाठीवरी भार ३७३८
पाठे ळ कचरतां न साहावे वारा २४०१
पाडावी ते बरी ३२००
पाडु रंगा आतां ऐका हे चवनंती ३९८८
पांडुरंगा ऐसा सांडुचन वेव्हारा ३४८५
पांडुरंगा करूं प्रथम नमना ४५०५
पांडुरंगा कांहश आइकावी मात २१५२
पांडुरंगा कृपाळु वा दयावंता ४०९०
पांडुरंगा तुिंे काय वाणूं गुण ३०९८
पांडुरंगे पांडुरंगे २४५४
पांडुरंगे पाहा खादलीसे रडी ४१७१
पांडुरंगें सत्य केला अनु ग्रह ४३२७
पाचणपात्र चदगंबरा १५३०
पाण्या चनघाली गुजरी ४३१७
पात्र शुद्ध चित्त ग्वाही ३२५७
पानें जो खाईल बैसोचन कथेसी ३९९७
पाप ताप दै नय जाय उठाउठश १५४६
पाप ताप मािंे गुणदोा ४४३८
पाप पुण्य दोनही वाहाती मारग २००४
पापपुण्यसुखदु ःखािश मंडळें १४७६
पापाचिया मुळें ४१८६
पापािी मी राशी २८७२
पापािी वासना नको ४४०९
पापािश संचितें दे हासी ४०५५
पाचपया िांडाळा हचरकथा ३९०७
पापी तो नाठवी आपुल्या ४०२७
पापी ह्मणों तरी आठचवतों पाय १५४२
पायरवे अन्न २०६३
पायांच्या प्रसादें १८५२

विषयानु क्रम
पाया जांला नारू ४३७८
पायां पडावें हें मािंें २८३१
पायांपासश चित्त ३५२२
पाया लावुचनयां दोरी ३८३४
पावतों ताडन ३५०३
पावला प्रसाद आतां ५०३
पावलें पावलें तुिंें आह्मां सवु ३७
पावलों पंढरी वैकुंठभुवन ३८९९
पावलों पावलों ३५७
पावलों प्रसाद इच्छा केली तैसी ४१५७
पावलों हा दे ह कागताचलनयायें ४०४३
पाववावें ठाया १२६७
पाववील ठाया ७८४
पावावे संतोा २२२९
पावे ऐसा नाश ५८८
पाााण दे व पाााण पायरी २२७०
पाााण पचरस भूचम जांबन
ू द ४०५४
पाााण प्रचतमा सोनयाच्या पादु का ३८७५
पाााण फुटती तें दु ःख ४५४५
पाहतां तव एकला चदसे २२८०
पाहा चकती आले शरण २६४७
पाहा कैसे कैसे ३७३६
पाहातां गोवळी २०२
पाहातां ठायाठाव २४५७
पाहातां रूप डोळां भरें २९८७
पाहातां श्रीमुख सुखावलें सुख ९३४
पाहतां हें बरवें जालें ३५९२
पाहाती गौळणी १६६
पाहातोसी काय १३१३
पाहा रे तमासा तुमिा येथें २२८
पाहा रे हें दै वत कैसें १३८८
पाहावया माजी नभा ३९९

विषयानु क्रम
पाहा हो कचलिें मचहमान ३०३५
पाहा हो दे वा कैसे जन ३२४१
पाहु णे घरासी १६००
पाहु चनयां ग्रंथ करावें २३२९
पाहें चतकडे चदशा ओस ३३३५
पाहें प्रसादािी वाट ५११
पाहें मजकडे भरोचनयां दृष्टी १५३९
पाहों ग्रंथ तरी आयुष्ट्य नाहश २९८६
पाचळतों विन ३५४४
पाचळयेले लळे ४२५१
पाचळलों पोचसलों २१५१
चपकचलये सेंदे कडु पण ४३०३
चपकल्या सेतािा आह्मां दे तो १९८१
चपकवावें िन १८९४, ३१२५
नपडदान नपडें ठे चवलें करून २६७१
नपड पदावरी १६५८
नपडपोाकाच्या जळो ज्ञानगोष्टी ४०६१
नपड पोसावे हें अिमािें ज्ञान ५४८
पुंडचलक भक्तराय ३१७६
पुंडचलकािे चनकटसेवे ३४१३
पुचढलािें इच्छी फळ ९२८
पुचढलािें सोई माझ्या मना २६३४
पुचढचलया सुखें ननब दे तां भले २१४८
पुढें आतां कैंिा जनम ११३९
पुढें जेणें लाभ घडे २८०९
पुढें तरी चित्ता १९३१
पुढें येते दे वी ४१७
पुण्य उभें राहो आतां २७४४
पुण्य परउपकार पाप ते परपीडा १०२७
पुण्यपापा ठाव नाहश सुखःदु खा ४१३९
पुण्य फळलें बहु तां चदवसां ४१५१
पुण्यवंत व्हावें ३२६

विषयानु क्रम
पुण्यचवकरा तें माते िें गमन १२९७
पुत्र जाला िोर ३१७४
पुत्रािी वारता ३६०
पुनीत केलें चवष्ट्णुदासश १०७७
पुरली िांव कचडये घेईं २०९७
पुरचवली आळी ४७१
पुराणप्रचसद्ध सीमा २३९०
पुराणशिा इचतहास १३८६
पुरुाा हातश कंकणिुडा २१९३
पुष्ट कांचत चनवती डोळे २२७८
पुसावें तें ठाईं आपुल्या आपण २४२७
पुसावेंसें हें चि वाटे १२१७
पूजा पूज्यमान ७४७
पूजा समािानें ३३५
पूजा एकासनश आसनश आसन २७४
पूर आला आनंदािा ७०१
पूवुजांसी नका जाणें तें एक २०९२
पूवी पूवुजांिी गती ३००८
पूवी बहु तांिे केले प्रचतपाळ ४४३१
पूवीहू चन बहु भक्त सांभाचळले ३८९१
पेणावलें ढोर मार खाय पाठी ३३००
पैल आला रामरावणासी ११०१
पैल आली आगी कानहो काय रे २०३
पैल आले हरी १५९६
पैल घरश जाली िोरी १७०७
पैल चदसतील भार १५९८
पैल सांवळें ते ज पुज
ं ाळ कैसें १११२
पोट िालें आतां जीवनश आवडी २६२६
पोट िालें मग न लगे परती ३४७३
पोट लागलें पाठीशश १५६९
पोटािे ते नट पाहों नये छं द ५५३
पोटापुरतें काम १३५४

विषयानु क्रम
पोटासाटश खटपट कचरसी २७५५
पोटश जनमती रोग ६९१
पोटश शूळ अंगश उटी िंदनािी २१६५
पोरा लागलीसे िट ४१९८
पृथक मी सांगों चकती १२९६
प्रगटलें ज्ञान ३२५८
प्रगट व्हावें हे अज्ञानवासना ४२८९
प्रजी तो पाईक ओळीिा नाईक १०७१
प्रथम नमन तुज एकदं ता ६०९
प्रथम भेटी आनळगन ३२०३
प्रथमारंभश लं बोदर ६१०
प्रपंि परमाथु संपादोनी ४०९८
प्रपंि वासरो २९७१
प्रपंिािी पीडा सोचसती ४२११
प्रमाण हें त्याच्या बोला २१०२
प्रल्हादाकारणें नरनसह ३०९१
प्रवृचत्तचनवृत्तीिे आटू चनयां ४३३१
प्रचसद्ध हा असे जगा २५६५
प्राक्तनाच्या योगें आळशावरी ४११७
प्राण समर्तपला आह्मी २७८१
प्राचणया एक बीजमंत्र २५०४
प्रायचित्तें दे तो तुका २१९६
प्रारब्ि चक्रयमाण २९४
प्रारब्िा हातश जन १४०६
प्रारब्िें चि जोडे िन २८४९
प्रीचत करी सत्ता ३३५३
प्रीचत नाहश राया वर्तजली २३९४
प्रीचतभंग मािंा केला पांडुरंगा ९५७
प्रीतीिा कळहे पदरासी २२५१
प्रीतीिा तो कळवळा ३७०५
प्रीतीचिया बोला नाहश २८६०
प्रीतीच्या भांडणा नाहश ३७००

विषयानु क्रम
प्रेम अमृतािी िार २३४३
प्रेमे अमृतें रसना ओलावली २०३५
प्रेम जडलें तुिंे पायश ४१६२
प्रेम ते थें वास करी १८७२
प्रेम दे वािें दे णें २८४१
प्रेम नये सांगतां बोलतां ३५७२
प्रेमसूत्र दोरी ७८३

फचजतखोरा मना चकती तुज सांगों. ९९६

फटकाळ दे व्हारा फटकाळ अंगारा. ३३८३
फयािे बडबडे िवी ना सवाद ४२०६
फल पाया तो खुस भया ११९१
फळकट तो संसार २७३३
फळ दे ठशहू न िंडे १८४६
फळ चपके दें ठश १८४८
फळािी तों पोटश २०६८
फावलें तुह्मां मागें २४२९
चफरंगी बाखर लोखंडािे चवळे ५६०
चफरचवलें दे ऊळ जगामाजी ख्याती. ४३२१
चफराचवलश दोनी २८३६
फुकािें तें लु टा सार २३९३
फुगडी फू फुगडी घाचलतां १५०
फुगडी फू सवती मािंे तूं १५१
फोचडलें भांडारें ३२५०
फोडु नी सांगडी बांिली माजासी. ९४७

बंिनािा तोडू ं फांसा २६५४

बरगासाटश खादलें शेण ८५१
बरवयांबरवंट २९०२
बरवा िंाला वेवसाव ६१२
बरवा बरवा बरवा रे दे वा तूं ६८२

विषयानु क्रम
बरवी नामावळी १३००
बरवी हे वेळ सांपडली संचि ३८६८
बरवें ऐसें आलें मना ३२५५
बरवें जालें लागलों कारणश ६४४
बरवें िंालें आलों जनमासी ६३३
बरवें दु कानश बैसावें ४०५२
बरवें दे शावर जालें ८४६
बरवें बरवें केलें चवठोबा बरवें ३५६
बरवें माझ्या केलें मनें ३७८१
बरा कुणबी केलों. ३२०
बरा जाणतोसी िमुनीती ३०१०
बराचडयािी आवडी पुरे ३४७७
बरा रे चनगुण
ु ा नष्ट नारायणा २९९४
बरें आह्मां कळों आलें दे वपण २२४८
बरें जालीयािे अवघे सांगाता ४४५३
बरें जालें आचजवरी ६४०
बरें जालें आलश ज्यािश त्याच्या घरा. ८८७
बरें जालें गेलें ५७०
बरें जालें दे वा चनघालें चदवाळें १३३५
बरें साविन २२१४
बसतां िोरापाशश तैसी होय बुचद्ध ४२१३
बहु उतावीळ भक्तीचिया काजा १२२०
बहु काळश बहु काळश १८२
बहु कृपावंतें मािंश मायबापें ३६२४
बहु क्ले शी जालों या हो नरदे हश ४२०२
बहु जनमांतरें फेरे ३२४७
बहु जनमां शेवटश स्वामी तुिंी भेटी. ४४३५
बहु जनमें केला लाग ३०४८
बहु जनमें सोस केला ३४७९
बहु टाळाटाळी ३०७८
बहु डचवले जन मन जालें चनिळ ४९९
बहु त असती मागें सुखी केलश ३८५९

विषयानु क्रम
बहु त करूचन िाळवािाळवी २६३५
बहु त कृपाळु दीनािा दयाळु ३०९७
बहु त जािलों संसारश ६५४
बहु त सोचसले मागें न कळतां १३८९
बहु तांिे संगती ४११
बहु तांच्या आह्मी न चमळों मतासी. २८
बहु तां छं दांिें बहु वसे जन २३४१
बहु तां जनमां अंतश जनमलासी नरा. ४३६०
बहु तां जनमां अंतश । जोडी लागली. १३५५
बहु तां जनमशिें संचित १५४८
बहु तां जातीिा केला अंगीकार २६२५
बहु तां चदसांिी आचज जाली भेटी. ३१७३
बहु तां पुरे ऐसा वाण २५१८
बहु तां रीती काकुलती ९६०
बहु तें गेलश वायां ८००
बहु चदस नाहश माहे नरिी भेटी १९६१
बहु दू रवरी १०६१
बहु दे वा बरें जालें २५३६
बहु िीर केला ३७२९
बहु नांवें ठे चवलश स्तुतीिे आवडी. २४०७
बहु प्रकार गव्हािे ३१३३
बहु चफरलों ठायाठाव ३७६७
बहु बरा बहु बरा १८३
बहु बरें एकाएकश २२२१
बहु बोलणें नये कामा ३०१६
बहु चभतों जाणपणा १९९५
बहु या प्रपंिें भोगचवल्या खाणी ३८७६
बहु वाटे भये २२०९
बहु होता भला २७६१
बहु क्षीदक्षीण १२६९
बळ बुद्धी वेंिचु नयां शक्ती १८७८
बचळयािे अंचकत ५२१

विषयानु क्रम
बचळवंत आह्मी समथािे दास १७७७
बचळवंत कमु २८१८
बळ ह्मणे आचज दु वासया स्वामी. ३१००
बळें डाईं न पडे हरी १७०
बळें बाह्ात्कारें संपाचदलें सोंग ८६६
बाइल तरी ऐसी व्हावी २९७७
बाइल मे ली मुक्त जाली ७७८
बाइले आिीन होय ज्यािें चजणें २९७८
बाईल िाचलली माहे रा ४४७७
बाईल सवाचसण आई ८३
बांिे सोडी हें तों िनयाचिये हातश. १८२८
बाप करी जोडी लें करािे ओढी ३२६७
बाप मािंा चदनानाथ ३८४०
बारबार काहे मरत अभागी ११७१
बारावाे बाळपण ४२४७
बाराही सोळा गचडयांिा मे ळा १९१
बा रे कृष्ट्णा तुिंें मुख कश कोमळ. ४२३९
बा रे पांडुरंगा केव्हां येशी भेटी ४४१८
बाचहर पचडलों आपुल्या कतुव्यें. ६८१
बाळ काय जाणे जीवनउपाय ३४१४
बाळपणश हचर ३३८
बाळपणें ऐसश वरुाें गेलश बारा ३०८१
बाळ बापा ह्मणे काका १३५
बाळ माते चनष्ठुर होये ३९७७
बाळ मातेपाशश सांगे तानभूक १०३०
बाळ माते लाते वरी ३२२०
बाळािें जीवन ३१५३
बाळें चवण माय क्षणभचर न राहे ३९१८
बीज पेरे सेतश २०८६
बीज भाजुचन (पहा ४२६९) ४३०६
बीजापोटश पाहे फळ १३४४
बीजश फळािा भरवसा ३७०२

विषयानु क्रम
बुडतां आवरश ७३८
बुचद्धमंदा चशरश २०९१
बुचद्धहीना उपदे श २७१२
बुचद्धहीनां जडजीवां २४०५
बुद्धीिा जचनता लक्ष्मीिा पचत १२३२
बुद्धीिा पालट िरा रे कांहश १०७३
बेगडािा रंग राहे कोण काळ २१६६
बैसतां कोणापें नाहश समािान १९५३
बैसलों तों कचडयेवरी ३१५८
बैसलोंसे दारश २०६६
बैसवुचन फेरी १४५
बैसो आतां मनश ४३७२
बैसों खेळं ू जेवूं ७३३
बैसोचन चनवांत शुद्ध करश चित्त १७३३
बैसोचन चनिळ करश त्यािें ध्यान. ११४५
बैसोचनयां खाऊं जोडी ३४७०
बैसों पाठमोरी २४२१
बोलणें चि नाहश १४२२
बोलणें तें आह्मी बोलों उपयोगश ३५१४
बोलतां विन असा पाठमोरे २२३०
बोलतों चनकुरें १२३१
बोल नाहश तुझ्या दातृत्वपणासी ३८२६
बोल बोलतां वाटे सोपें ७११
बोल बोले अबोलणे ४३३
बोलचवलें जेणें १७७३
बोलचवसी तरी ३४७४
बोलचवसी तैसें आणश अनु भवां ३०४
बोलचवसी मािंें मुख १७५३
बोलािे गौरव २९७४
बोलायािा त्यासश ८९
बोलाल या आतां आपुल्यापुरतें २४४४
बोलावा चवठ्ठल पाहावा चवठ्ठल १३३६

विषयानु क्रम
बोलावें तेंआतां आह्मी अबोलणे. ३३१४
बोलावें तें िमा चमळे ३१९
बोलावे ह्मूण हे बोलतों उपाय २५९९
बोचलचलया गुणश नाहश पाचवजेत ३६५०
बोचललश तश काय १९६७
बोचललश लें कुरें २३३४
बोचललें चि बोलें पडपडताळू चन १२७५
बोचलले ते दे वऋाी दु वासया ३१०२
बोचललों उत्काे ४११८
बोचललें जैसें बोलचवलें दे वें २०१४
बोचललों तें आतां कांहश १९४४
बोचललों तें आतां पाळावें विन १६०४
बोचललों तें कांहश तुमचिया चहता १३१
बोचललों ते िमु अनु भव अंगें ३३३१
बोली भैंदािी बरवी असे ६०३
बोले तैसा िाले ४३१६
बोलों अबोलणें मरोचनयां चजणें ५३७
बोलोचन दाऊं कां तुह्मी नेणा जी दे वा १२५२
बोलोचनयां काय दावूं ३२८६
बोळचवला दे ह आपुलेचन हातें २६७०
बौध्यअवतार माचिंया ४१६०
ब्रह्मिारी िमु घोकावें अक्षर १४८४
ब्रह्म न नलपे त्या मे ळें ७०८
ब्रह्मचनष्ठ काडी २५३
ब्रह्मयािे वेद शंखासुरें नेले ३०८८
ब्रह्मरसगोडी तयांसी फावली १६३८
ब्रह्मरस घेईं काढा २०७५
ब्रह्मरूपािश कमें ब्रह्मरूप १५१८
ब्रह्महत्या माचरल्या गाई २७०
ब्रह्मज्ञान जरी एके चदवसश कळे २४७८
ब्रह्मज्ञान जरी कळे उठाउठी ३०६४
ब्रह्मज्ञान जेथें आहे घरोघरश ३८४७

विषयानु क्रम
ब्रह्मज्ञान दारश येतें काकुलती ३३९७
ब्रह्मज्ञानािी भरोवरी ३५६७
ब्रह्माचदक जया लाभाचस ठें गणे ४४
ब्रह्माचदकां न कळे खोळ १९६
ब्राह्मण तो नव्हे ऐसी ज्यािी १२३४
ब्राह्मण तो याती अंत्यज असतां १२३५
ब्राह्मणा न कळे आपुलें तें वमु ४३७९
चब्रदावळी ज्यािे रुळते िरणश ४६०३
ब्रीद ज्यािें जगदानी ३६३७
ब्रीद मे रे साइंयाके १२००

भक्तऋणी दे व बोलती पुराणें ९२

भक्त ऐसे जाणा जे दे हश उदास १३१४
भक्तजनां चदलें चनजसुख दे वें ४५१७
भक्त दे वाघरिा सुना २९०१
भक्त भागवत जीवनमुक्त संत [रामेश्वरभटािा अभंग.] १०७९
भक्तवत्सल दीनानाथ ३३८२
भक्तांिा मचहमा भक्त चि जाणती. १४४५
भक्तांिश सांकडश स्वयें सोसी दे व ४००३
भक्ताचवण दे वा १०२
भक्तां समागमें सवुभावें हचर २०३४
भक्तांहूचन दे वा आवडतें काई ४०१२
भक्ता ह्मणऊचन वंिावें जीवें २२१९
भत्क्त आह्मी केली सांडुनी उिे ग ४१५४
भत्क्तऋण घेतलें मािंें ४३२०
भत्क्त ज्यािी थोडी ४१४२
भत्क्त तें नमन वैराग्य तो त्याग २१८८
भत्क्त तों कचठण शु ळावरील पोळी. १५४१
भत्क्तप्रचतपाळे दीन वो वत्सळे ५२५
भत्क्तप्रेमसुख नेणवे आचणकां ३०४९
भत्क्तभाव आह्मी बांचिलासे २००९

विषयानु क्रम
भत्क्तभावें करी बैसोचन चनचित ३८८६
भत्क्तसुखें जे मातले २१०९
भक्तीचिया पोटश बोि कांकडा १५८२
भक्तीचिया पोटश रत्नाचिया खाणी. १३२९
भक्तीिें तें वमु जयाचिये हातश ४१३५
भक्तीवीण चजणें जळो ४४४३
भक्तीसाटश केली यशोदे सी ४५३४
भगवंता तुजकारणें मे लों ४२८
भगवें तरी श्वान सहज ३८६६
भजन घाली भोगावरी ३११
भजन या नाचसलें हें चड ३५५३
भजनें चि जालें ३२०१
भजल्या गोचपका सवु भावें ४५९७
भय नाहश भेव ४०७६
भय वाटे पर १११६
भय हचरजनश २८९३
भय होतें आह्मीपणें ३७४४
भयािी तों आह्मां चित्तश २४१७
भरणी आली मुक्त पेठा ४५००
भरला चदसे हाट १४२४
भचरला उल्लंडूचन चरता करी घट ३७९
भलते जनमश मज घाचलसील ३४०४
भला ह्मणे जन २१५६
भले रे भाई चजनहें चकया िीज ११६३
भले लोक तुज बहु मानवती १९८७
भले लोक नाहश सांडीत ओळखी ३८१५
भले ह्मणचवतां संतांिे सेवक ३७३
भलो नंदाजीको चडकरो ३८३
भल्यािें कारण सांगावें २७४२
भल्यािें दशुन ३०४०
भवसागर तरतां ३४६
भवनसिूिें काय कोडें ७१६

विषयानु क्रम
भवनसिूिें हें तारूं ९३३
भवाचिया संगें बहू ि नाचडले ४१४४
भाग त्या सुखािे वांकड्यां ४५६२
भागले ती दे वा १९६४
भागलों मी आतां आपुल्या ३८६४
भागल्यांिा तूं चवसावा ३५८६
भागल्यािें तारूं चशणल्यािी ४१८०
भाग सीण गेला २४७२
भाग्यवंत आह्मी चवष्ट्णुदास ४२७१
भाग्यवंत ह्मणों तयां २११४
भाग्यवंता ऐशी जोडी २६१२
भाग्यवंतां हें चि काम १३६०
भाग्यवंता हे परवडी २३०७
भाग्यािा उदय २७१६
भाग्यालागश लांिावले ४२२४
भाग्यासाटश गुरु केला ४१९२
भाग्यें ऐसी जाली जोडी ९४१
भांडवल मािंें लचटक्यािे गांठी ३४४९
भांडवी माऊली कवतुकें बाळा ८४३
भांडावें तें गोड १५०४
भांडावें तों चहत १६८२
भाते भरूचन हचरनामािे ३९७५
भार घालश दे वा १६३४
भार दे खोचन वैष्ट्णवांिे २२५२
भारवाही नोळखती या ४५६०
भाव तैसें फळ ७४८
भाव दावी शुद्ध दे खोचनयां ४५३६
भाव दे वािें उचित ५८५
भाव िचरला िरणश ह्मणचवतों ४०१६
भाव िरी तया तारील पाााण ५७३
भाव नाहश काय मुद्रा वाणी १७६७
भावनेच्या मुळें अंतरला ४५४७

विषयानु क्रम
भावबळें कैसा जालासी लाहान १२४४
भावबळें चवष्ट्णुदास १४११
भावभत्क्तवादें करावें कीतुन ४१२३
भावाचिया बळें १९००
भावापुढें बळ १८९९
भाचवकांिें काज अंगें दे व करी २४५९
भाचवकां हें वमु सांपडलें २०३३
भावें गावें गीत २४३९
चभऊं नका बोले िंाकुचनयां २०४
चभक्षापात्र अवलं बणें १४१०
भीत नाहश आतां आपुल्या मरणा. ५५९
भीतरी गेले हरी राहा क्षणभरी ४९७
भीमाचतरशिा नाटक ४३९६
भीमातीरवासी ४४२५
भीमातीरश एक वसलें नगर १९४
भीस्त न पावे मालथी ११९०
भुक
ं ती तश द्यावश भुक
ं ों ५५४
भुक
ं ु चनयां सुनें लागे ३२८०
भुके नाहश अन्न २७१४
भुत्क्त मुत्क्त तुिंें जळों ब्रह्मज्ञान २९९६
भूक पोटापुरती ३२१०
भूतदयापरत्वें जया तया परी १४५६
भूत नावरे कोणासी ४३९४
भूतबािा आह्मां घरश २२२२
भूत भचवष्ट्य कळों यावें १०७९
भूतांचिये नांदे जीवश ३२१४
भूतों दे व ह्मणोचन भेटतों २९२०
भूतश भगवंत ८३३
भूतश भगवद्भाव २७७३
भूचम अवघी शुद्ध जाणा ३१२२
भूमीवचर कोण ऐसा ३९६४
भेटीिी आवडी उताचवळ मन ३४१८

विषयानु क्रम
भेटीलागश जीवा लागलीसे २८२१
भेटीलागश पंढचरनाथा ३५८८
भेटीवांिोचनयां दु जें नाहश ३९११
भेणें पळे डोळसा २७०९
भेद तुटचलयावरी ३२१६
भेदाभेदताळा न घडे ३१४०
भोक्ता नारायण लक्षुमीिा पचत २८८४
भोग तो न घडे संचितावांिचू न २३९७
भोग द्यावे दे वा १८५१
भोग भोगावरी द्यावा १६३५
भोगावरी आह्मश घातला पाााण ८५६
भोचगयेल्या नारी ४४६०
भोचगला गोचपकां यादवां ४६०४
भोगी जाला त्याग ४०३५
भोगें घडे त्याग ९३
भोजन तें पाशांतीिें १३५३
भोजनाच्या काळश १९८
भोंदावया मीस घेऊचन ४२७५
भोरप्यानें सोंगपालचटलें वरी ९४
भोवंडशसचरसें १३६३
भोळे भक्त भाव िचरती ४०४९
भोळे भाचवक हे जु नाट ४२८३
भ्यालश चजवा िुकलश दे वा २३८
भ्रतारअंगसंगें सुखािी ४१२०
भ्रतारें सी भाया बोले ४२४४
भ्रमणा तश पाउलें वेचिलश वाव १३४२

मऊ मे णाहू न आह्मी चवष्ट्णुदास ९८७

मंगळािा मंगळ सांटा ३७७६
मज अंगाच्या अनु भवें १२६६
मज अनाथाकारणें ३४४२

विषयानु क्रम
मज अभयदान दे ईं तूं दातारा ३७३१
मज ऐसें कोण उद्धचरलें सांगा १८७६
मज कांहश सीण न व्हावा यासाटश ३६९५
मज कोणी कांहश करी २०५९
मज चि भोंवता केला येणें जोग ५६६
मज ते हांसतील संत ६३९
मज त्यािी भीड नुल्लंघवे दे वा १९९८
मज दास करी त्यांिा ५७
मज नष्टा माया मोह नाहश लोभ ३३५९
मज नाहश कोठें उरला दु जुन ३८४८
मज नाहश तुझ्या ज्ञानािी ते िाड १६८९
मज नाहश िीर २१७६
मज पाहातां हें लचटकें सकळ १२१५
मजपुढें नाहश आणीक बोलता २१६७
मज मािंा उपदे श २९५९
मजशश पुरें न पडे वादें १६७९
मज संतांिा आिार ७६०
मजसवें आतां येऊं नका कोणी १९
मजसवें नको िेष्टा ५८४
मजु रािें पोट भरे २८०४
मढें िंांकूचनयां कचरती पेरणी ८२३
मचण पचडला दाढे सी मकरतोंडश ४२८२
मचतचवण काय वणूं तुिंें ध्यान ३३६०
मंत्र िळें चपसें लागतें सत्वर २३०४
मंत्रयंत्र नचह मानत साखी ११५३
मत्स्यकूमुशा
े ा कोणािा आिार ३०२८
मथनासाटश िमािमु ४१२६
मथनीिें नवनीत २५४५
मथनें भोगे सार ३७२३
मथुरेच्या राया १६५९
मदें मातलें नागवें नािे २०३१
मिुरा उत्तरासवें नाहश िाड ३८८४

विषयानु क्रम
मन उताचवळ ३३८६
मन करा रे प्रसन्न २९१
मन गुंतलें लु लयां ७५५
मन जालें भाट ३४९६
मन मािंें िपळ न राहे चनिल १७३७
मनवािातीत तुिंें हें स्वरूप ८१०
मन वोळी मना ७०७
मना एक करश १९७५
मनाचिये साक्षी जाली सांगों ३६६६
मना वाटे तैसश बोचललों विनें ४६०६
मना सांनड हे वासना दु ष्ट खोडी १११४
मनश भाव असे कांहश ४१७९
मनश वसे त्यािें आवडे उत्तर ९९८
मनु राजा एक दे हपुरी ४२९
मनें हचररूपश गुंतल्या वासना ४५१८
मनोमय पूजा ७३५
मनोरथ जैसे गोकुळशच्या जना ४५०९
मरण मािंें मरोन गेलें २३४८
मरणा हातश सुटली काया १३६६
मरणाही आिश राचहला मरोनी २४
मरोचन जाईन गुणानामावरूचन ३०३०
मरोचनयां गेली माया ३५३५
मचवले मचवती १९२६
मशश पोरा घे रे बार १५४
मस्तकश सहावें ठांचकयासी जाण ४२१४
महा जी महादे वा महाकाळमदु ना १५७९
महाराचस चसवे ५५
महु रा ऐसश फळें नाहश १२९०
माउलीिी िाली लें करािे ओढी ३६८३
माउलीसी सांगे कोण ४००१
माकडा चदसती कंवटी नारळा ३४१७
माकडें मुठश िचरले फुटाणे १३२

विषयानु क्रम
मागणें तें एक तुज । दे ईं २९४०
मागणें तें एक तुजप्रचत आहे १५८५
मागणें तें मागों दे वा २०८३
मागता चभकारी जालों तुिंे िारश १७६६
मागतां चवभाग १४१८
मागचतयािे दोचन ि कर १७३८
मागत्यािी कोठें घडते चनरास ३६९८
मागत्यािी टाळाटाळी ४२२१
मागायािी नाहश इच्छा ९६२
मागायास गेलों चसदोरी २३४
माचगतल्यास आस करा ३५३९
माचगतल्यास कर पसरी २२३३
मागील ते आटी येणें घडे सांग २६८७
मागील चवसर होईल सकळ ३६१९
मागुता हा चि जनम पावसी ६५१
मागें असताशी कळला ३०१३
मागें निता होती आस ३३१८
मागें जैसा होता मािंे अंगश भाव २१४५
मागें नेणपणें घडलें तें क्षमा २८१
मागें पुढे जालों लाटा ३७३९
मागें पुढें नाहश ३७८२
मागे पुढें पाहें सांभाळू चन दोनी २२७
मागें बहु त जाले खेळ ४०२४
मागें बहु तां जनां राचखलें आडणी. ३११६
मागें बहु तां जनमश हें चि २३०२
मागें शरणागत ताचरले बहु त १०२३
मागें संतश होतें जें जें सांचगतलें ९०४
मािंा घात पात अथवा चहत फार ४१२७
मािंा तंव खुंटला उपाव ६४८
मािंा तुह्मी दे वा केला अंगीकार १९०६
मािंा तों स्वभाव (पहा ३५१८) ३८५२
मािंा दे व्हारा सािा ४१६

विषयानु क्रम
मािंा पाहा अनु भव ३११०
मािंा मज नाहश २२३१–अ
मािंा स्वामी तुिंी वागचवतो लात. २८८५
माचिंया जीवािा मज चनरिार ४०९३
माचिंया जीवासी हे चि पैं चवश्रांचत ३१४४
माचिंया तो जीवें घेतला हा सोस ४२३०
माचिंया दे हािी मज नाहश िाड २१८४
माचिंया मनािी बैसली आवडी ३६३८
माचिंया मीपणा । जाला ५२
माचिंया मीपणावर पडो पाााण २८३५
माचिंया संचिता १७६२
माचिंये जातीिें मज भेटो कोणी २००६
माचिंये बुद्धीिा खुंटला उपाव ३६३२
माचिंये मनशिा जाणा हा चनिार ३७१
माचिंये मनशिा जाणोचनयां भाव ३६९
मािंी आतां लोक सुखें ननदा करू ३४०२
मािंी आतां सत्ता आहे २४२८
मािंी पाठ करा कवी ७९
मािंी भक्ती भोळी ९८४
मािंी मज आली रोकडी प्रचित [रामेश्वरभटािा अभंग.] १०८१
मािंी मज जाती आवरली दे वा २५१९
मािंश मे लश बहु वचर १४३४
मािंी चवठ्ठल माउली १११८
मािंी सवु निता आहे चवठोबासी ३०७२
मािंे अंतरशिें तो चि जाणे एक २१५३
मािंें आरािन १०४८
मािंें कोण आहे तुजचवण दे वा ४४१५
मािंे गडी कोण कोण २१२
मािंें घोंगडें पचडलें ठायश १०९१
मािंें चित्त तुिंे पायश ३३७१
मािंें जड भारी २५२९
मािंें जीवन तुिंे पाय ३८४१

विषयानु क्रम
मािंे तों फुकािे कायेिे चि कष्ट ३६८६
मािंे तों स्वभाव (पहा ३८५२) ३५१८
मािंें पचरसावें गाऱ्हाणें ४४०६
मािंे पाय तुिंी डोई २८१५
मािंें मज आतां न दे खे चनरसतां १७६९
मािंे मज कळों येती अवगुण २८६१
मािंें मज द्यावें ३४२६
मािंें मन पाहे कसून ३९६३
मािंे मनोरथ पावचवले चसद्धी १४७४
मािंें मागणें (पहा ३९८०) ४०८१
मािंें माझ्या हाता आलें २५८२
मािंे माथां तुिंा हात ३६३०
मािंें मुख नामश रंगो सवुकाळ ३९०४
मािंे ले खश दे व मे ला २३४९
मािंे चवायश तुज पडतो चवसर ३५८४
मािंे हातश आहे करावें ३३५६
मािंें ह्मणतां याला कां रे नाहश लाज ३०१
माझ्या इंचद्रयांसी लागलें भांडण ३४५७
माझ्या कपाळाच्या गुणें ३६६४
माझ्या बापें मज चदिलें भातुकें २३३२
माझ्या भावें केलश जोडी ३०२२
माझ्या मना लागो िाळा २९६३
माझ्या मुखावाटा नयो हें विन ९५०
माझ्या मुखें मज बोलचवतो हचर ३३९३
माझ्या चवठोबािा कैसा प्रेमभाव ८७३
मांडवाच्या दारा १२१
मांडे पुऱ्या मुखें सांगों जाणें मात. २८८
माता कापी गळा २८५२
मातेचिये चित्तश २७७६
माते िी अवस्था काय जाणे बाळ ३४२०
माते िश जो थानें फाडी १३४५
माते ले करांत चभन्न ३९५३

विषयानु क्रम
मातेचवण बाळा १८२०
मान अपमान गोवे १०९
मान इच्छी तो अपमान पावे २७७८
मानामान चकती १३१२
मानावया जग व्हावी द्रव्यमाया ११३४
मानी भक्तांिे उपकार १५००
मानूं कांहश आह्मी आपुचलया इच्छा. ४३१५
माप ह्मणे मी मचवतें ६९४
मायिंवा खर गाढवािें बीज ३०२७
मायबाप कचरती निता १७३६
मायबाप जोहार १२७
मायबाप चनमाल्यावरी ३००७
माय बाप बंिु सोयरा सांगाती ४४३७
मायबाप सेंव न ये िनचवत्त ३२८८
मायबापाचिये भेटी २६५२
मायबापापुढें लाचडकें लें करूं १७०२
मायबापापुढें लें करािी आळी ३३९२
मायबापें केवळ काशी २९०६
मायबापें जरी सपीण बोका २९२
मायबापें सांभाचळती ३८३५
मायले करांत चभन्न ३५३१
माय वनश िाल्या िाये ३९५०
माया तें चि ब्रह्म ब्रह्म तेंचि माया. ६५
माया ब्रह्म ऐसें ह्मणती िमुठक ९८
मायामोहजाळश होतों सांपडला १२२१
मायारूपें ऐसें मोचहलें से जन ३९३०
माया साक्षी आह्मी नेणों भीड भार. १३९७
मायेिा माचरला अंगश नाहश घाव ४०७०
मायें मोकचललें कोठें जावें बाळें २३८६
मायेवरी सत्ता आवडीिी बाळा ३३४४
मारगश िालतां पाउलापाउलश १६४६
मारगश बहु त ३३०

विषयानु क्रम
माचरले असुर दाटले मेचदनी ४५९४
मारूं नये सपु संताचिये दृष्टी ३७४३
मागु िुकले चवदे शश एकले ३२९६
मांस खातां हाउस करी ३३९४
मांस िमु हाडें २९०३
माहार माते िपणश भरे २२९३
माहे नरिा काय येईल चनरोप १९४५
माहे रशिें आलें तें मज माहे र १९५६
चमटचवण्यािे िनी १४१९
चमथ्या आहे सवु अवघें हें माचयक ४४५४
चमळे हचरदासांिी दाटी ३९६८
चमळोचन गौळणी दे ती यशोदे ३८८
मी अवगुणी अनयायी चकती २२४७
मी ि चवखळ मी ि चवखळ २७४०
मीचि मज व्यालों १३३७
मी तंव अनाथ अपरािी ६१३
मी तंव बैसलों िरूचनयां ध्यास. ३४३८
मी तें मी तूं तें तूं २२०६
मी तों अल्प मचतहीन ११०८
मी तों दीनाहू चन दीन ६०६
मी तों बहु सुखी आनंदभचरता ३८२०
मी तों सवुभावें (पहा ३८६२) ७०३
मी त्यांसी अननय तश कोणा असती. ३६२३
मी दास तयािा ३३७३, ३८७३
मी मािंें कचरत होतों जतन १०८९
मी यािक तूं दाता २०५६
मी हें ऐसें काय जाती १३९४
मुकें होतां तुझ्या पदरीिें जातें ३८१६
मुक्त कासया ह्मणावें ७४२
मुक्त तो आशंका नाहश जया अंगश. १४६०
मुक्त होता परी बळें जाला बद्ध १५६७
मुत्क्तपांग नाहश चवष्ट्णुचिया दासा. १६६७

विषयानु क्रम
मुख डोळां पाहे २८३८
मुखाकडे वास २५२३
मुखश नाम हातश मोक्ष २२९५
मुखश चवठ्ठलािें नाम ४१६१
मुखें बोलावें तें जीनविें जाणसी १८२६
मुखें सती इंचद्रयें जती ४१७५
मुखें सांगे त्यांचस पैल िेंडू पाहा ४५४२
मुखें सांगे ब्रह्मज्ञान ४०२१
मुख्य आिश चवायत्याग ३२५९
मुख्य आहे आह्मां माते िा पटं गा २९९७
मुंगी आचण राव १८९५
मुंगीचिया घरा कोण जाय मूळ २३८०
मुंगी होऊचन साकर खावी २८९२
मुदल जतन जालें १२६५
मुदलामध्यें पडे तोटा १७०९
मुचन मुक्त जाले भेणें गभुवासा १०५१
मुरुकुश दोनही माचरले असूर ३१०४
मुसळािें िनु नव्हे हो सवुथा ४३२४
मुसावलें अंग ७२९
मुळाचिया मुळें १३५९
मुळशिा तुह्मां लागलां िाळा १०८६
मुळश नेणपण २०८८
मूर्ततमंत दे व नांदतो पंढरी ४००६
मूळ करणें संतां १२९९
मूळस्थळ ज्यािें गोमतीिे तीरश. २९९३
मृगजळ चदसे सािपणा ऐसें ९९
मृगजळा काय करावा उतार ३००
मृगाचिये अंगश कस्तुरीिा वास ४३०८
मृत्युलोकश आह्मां आवडती परी ५२२
मे घवृष्टीनें करावा उपदे श २२९०
मे रे रामको नाम जो ले बे बारोंबार ११६०
मे ला तरी जावो सुखें नरकासी २७०१

विषयानु क्रम
मे चलयांच्या रांडा इत्च्छतील करूं. २५८०
मे ल्यावचर मोक्ष संसारसंबंि २१७०
मे ळउचन सकळ गोपाळ १७४
मैत्र केले महा बळी ८६
मैंद आला पंढरीस ८४२
मै भुली घरजानी बाट ३८१
मोकळी गुत
ं े चरती कुंथे ४५८
मोकळें मन रसाळ वाणी १००५
मोटळें हाटश सोचडल्या गांठश ३२८९
मोल घेऊचनयां कथा जरी करश ४०८८
मोल दे ऊचनयां सांटवावे दोा १२६८
मोल वेिचू नयां िुंचडती सेवका २९२५
मोलािें आयुष्ट्य वेितसे सेवे २७२५
मोलािें आयुष्ट्य वेिचु नयां जाय ३९१५
मोलें घातलें रडाया २४९७
मोहरोचन चित्ता २१३४
मोहऱ्याच्या संगें ५८३
मोक्ष तुमिा दे वा ७१४
मोक्ष दे वापाशश नाहश ३१४८
मोक्षपदें तुच्छ केलश याकारणें १७१७
मोक्षािें आह्मांसी नाहश अवघड १४४८
मौन कां िचरलें चवश्वाच्या जीवना. ४२२८

यत्न आतां तुह्मी करा ३२९१

यथाथु वाद सांडूचन उपिार ११३७
यथाथुवादें तुज न वणुवे १८३४
यथाचविी पूजा करी ९३२
यमिमु आचणक ब्रह्माचदक ४२००
यमपुरी त्याणश वसचवली २१२६
यम सांगे दू तां तुह्मां नाहश २३६०
यमािे हे पाश नाटोपती ४४९८

विषयानु क्रम
यमुनेतटश मांचडला खेळ १६९
यमुनें पाबळश १४८
यज्ञचनचमत्त तें शरीरासी बंिन १७२६
यज्ञ भूतांच्या पाळणा १३१६
यािा कोणी करी पक्ष २७१
यािा तंव हा चि मोळा २५६४
या चि नांवें दोा १४६५
याचिया आिारें राचहलों २१३०
यािी कोठें लागली िट ३६३९
यािी सवे लागली जीवा २५६३
याचि हाका तुिंे िारश १२२६
यांच्या पूवुपुण्या कोण ४५११
याजसाटश केला होता अटाहास १३२८
याजसाठश भत्क्त ३४८
याजसाटश वनांतरा ७३७
याचतगुणें रूपें काय ते ३९९६
याचतहीन मज काय तो अचभमान १०९३
याती मचतहीन रूपें लीन दीन १२१९
याती शूद्र वंश केला वेवसाव १३३३
याती हीन मचत हीन २७५३
या रे करूं गाई २१६
या रे गडे हो िरूं घाई १९३
या रे नािों अवघेजण ३९६१
या रे हचरदासानों नजकों ३२६८
याल तर या रे लागें १६२
यालागश आवडी ह्मणा राम कृष्ट्ण. ३९०५
यावरी न कळे संचित आपलें १९४७
यावें माहे रास १७४०
यासाटश कचरतों चनष्ठुर भााण ४१९७
यांचस समािार सांगतों ४५७७
यासी कोणी ह्मणे ननदे िश ३३७४
या हो या िला जाऊं सकळा १४९

विषयानु क्रम
युक्ताहार न लगे आचणक सािनें ९६
युत्क्त तंव जाल्या २५५४
येईं गे चवठ्ठले ४४१२
येईल घरा दे व ४४४२
येईल तुझ्या नामा २६९३
येईल तें घेईन २१८
येईं वो येईं वो येईं िांवोचनयां २२७३
येउनी जाउनी पाहें तुजकडे ३८९६
येऊंद्या जी कांहश वेसकरास १२८
येऊचन नरदे हा िंाचकतील २३८३
येऊचन नरदे हा चविारावें ४३०४
येऊचन संसारा काय चहत ४३०१
येऊचन संसारश २९४३
ये गा महाचवष्ट्णु अनंतभुजाच्या ४४३९
येगा येगा पांडुरंगा १११७
येणें जाणें तरी २७४१
येणें जाला तुमिे पोतडीिा ३६९२
येणें पांगें पायांपाशश २५३९
येणें बोिें आह्मी असों सवुकाळ १५४७
येणें मागे आले २७८२
येणें मुखें तुिंे वणी गुण २४३४
येतील अंतरा चशष्टािे ३७८६
येती वारकरी १९३४
येथीचिया अळं कारें ३१७
येथील जे एक घडी २३६८
येथील हा ठसा ५९३
येथीचलया अनु भवें १५९५
येथूचनयां ठाव १४२३
येथे आड कांहश न साहे ३३०२
येथें दु सरी न सरे आटी १४५९
येथें नाहश उरों आले अवतार ८७८
येथें बोलोचनयां काय १६३६

विषयानु क्रम
ये दशे िचरत्र केलें ४५८३
ये रे कृष्ट्णा खुणाचवती खेळों भातुकें. ३९३
योग तप या चि नांवें ७७९
योगािें तें भाग्य क्षमा ८१
योग्यािी संपदा त्याग १३६५

रक्त श्वेत कृष्ट्ण पीत प्रभा ४३१३

रंगलें या रंगें पालट न िरश २०७३
रंगश रंगे नारायण ४१९४
रंगश रंगें रे श्रीरंगे २२५३
रचियेला गांव सागरािे पोटश ४५९८
रज्जु िरूचनयां हातश १८०७
रज्जुसपाकार १५८७
रडे अळं कार दै नयाचिये कांती ९१०
रडोचनयां मान २७३
रणश चनघतां शूर न पाहे २६५७
रत्नजचडत नसहासन ४७४
रत्नाच्या वोवणी कांिे ऐशा ३८०३
रचव दीप हीरा दाचवती दे खणें १२६०
रचव रचश्मकळा ५७७
रवीिा प्रकाश १३७५
राउळासी जातां त्रास ३०६७
राजस सुकुमार मदनािा पुतळा ४
राजस सुंदर बाळा ४४५
राजा करी तैसे दाम २५८८
राजा िाले ते थें वैभव सांगातें ८२४
राजा प्रजा िाड दे श ७९२
रात्री चदवस आह्मां ४०९१
राम कहे सो मुख भलारे । खाये ११८०
राम कहे सो मुख भला रे । चबन. ११८१
राम कहो जीवना फल सो ही ११६५

विषयानु क्रम
राम कृष्ट्ण ऐसश उच्चाचरतां ४०६४
राम कृष्ट्ण गीती गात ४३४
राम कृष्ट्ण गोनवद नारायण ४०१३
रामनाम हा चि मांचडला ४४३४
रामनामािे पवाडे ४४४१
रामभजन सब सार चमठाई ११७०
राम राज्य राम प्रजा लोकपाळ १३२६
रामराम उत्तम अक्षरें १०९९
रामराम कहे रे मन ११७४
राम राम दोनी अक्षरें ४३२
रामरूप केली ११०४
राम ह्मणतां कामक्रोिांिें ३०२९
राम ह्मणतां तरे जाणतां नेणतां ११००
राम ह्मणतां राम चि होइजे १०९८
राम ह्मणे प्रासोप्रासश १०९६
रामा अयोध्येच्या राया ६८७
रामा वनवास १०९५
रायािें सेवक २४७३
रासभ िुतला महा तीथांमाजी ८१५
राहाणें तें पायांपाशश २६६४
राचहलों चनराळा २६६२
राहे उभा वादावादश ३७९२
राहो आतां हें चि ध्यान ८२८
राहो ये चि ठायश ३१४६
चरकामें तूं नको मना ३१३०
चरचद्धचसचद्ध दासी कामिे नु घरश १२८७
रुिी रुिी घेऊं गोडी १३८३
रुिे सकळा चमष्टान्न ४१४५
रुसलों आह्मश आपुचलया ३४०६
रुसलों संसारा ३४३३
रुळे महािारश १९३५
रूप नांवें माया बोलावया १३५६

विषयानु क्रम
रूपश जडले लोिन २४६५
रूपें गोचवलें चित्त २२४०
रोचगया चमष्टान्न ४१२५
रोजकीदी जमा िरूनी सकळ २४०९

लं केमाजी घरें चकती तश आइका ३०८५

लिाळाच्या कामा नाहश २७०७
लटचकयािी आशा ८४४
लचटका ऐसा ह्मणतां दे व ९५८
लचटका चि केला १८१०
लचटका तो प्रपंि एक २७६९
लचटका प्रपंि वांिंेिी ४३४५
लचटकी ग्वाही सभेआंत ४२५८
लचटकें तें रुिे १३६१
लचटकें तें ज्ञान लचटकें तें ध्यान २७७२
लचटकें हासें लचटकें रडें २८७५
लचटक्यािें आंवतणें ४१९०
लचटक्यािे वाणी िवी ना सवाद २६००
लचडवाळ ह्मणोचन चनष्ठुर न ३५७६
लय लक्षी मन न राहे चनिळ २६६६
लय लक्षूचनयां जालों ह्मणती २०९६
लये लये लखोटा १५२
लवण मे ळचवतां जळें २४८४
लवचवलें तया सवें लवे जाती २३५०
लक्षूचनयां योगी पाहाती ७०४
लक्ष्मीवल्लभा १०४२
लागपाठ केला ३४३०
लागचलया मुख स्तनां ८३१
लागलें भरतें ३३१२
लागो तुिंी सोय ऐसे ३९०१
लागों चदलें अंगा २६९६

विषयानु क्रम
लागोचनयां पायां चवनचवतों २८७४
लागों नेदश बोल पायां तुझ्या २९४८
लाघवी सूत्रिारी दोरी नािवी २२५८
लाजती पुराणें ३१२०
लाज ना चविार १८१२
लाज वाटे पुढें तोंड दाखचवतां २१४७
लाज वाटे मज माचनती हे लोक १७५२
लाजोचनयां काळें राचहलें ३५६१
लाडाच्या उत्तरश वाढचवती २२०७
लाडें भाचकतों करुणा ४०९६
लापचनकशब्दें नातुडे हा दे व १७९४
लांब िांवे पाय िोरी ३४५६
लांब लांब जटा काय २७८७
लांबवूचन जटा नेसोचन ३९३५
लाभ खरा नये तुटी २४०३
लाभ जाला बहु तां चदसश २०१८
लाभ पुढें करी ४०५६
लाल कमचल वोढे पेनाये ११६४
लालु िाईसाटश बळकाचवसी २९९९
लावुचन काहाळा ७४१
लावुचनयां गोठी ३३८४
लावूचन कोचलत ३४२१
लावूचनयां पुष्टी पोर २७४३
लावूचनयां मुद्रा ३९४०
लाहानपण दे गा दे वा १२८२
लीलाचवग्रही तो ले ववी ४५२५
ले करा आईतें चपत्यािी जतन ८३७
ले करािी आळी न पुरवी १३५७
लें करािें चहत । वाहे माउलीिें १७४१
लें करा ले ववी माता अळं कार २५५३
ले चखलें कचवत्व मािंे ३६९१
ले खी दु खण्यासमान ४४८६

विषयानु क्रम
लोक फार वाखा अमंगळ २४९४
लोकमान दे हसुख १७६३
लोक ह्मणती मज दे व २९११
लोकां कळों आला दे व ४५७२
लोखंडािे न पाहे दोा ४२९५
लोभावरी ठे वुचन हे त ३११४
लोभीकें चित्त िन बैठे ११७५
लोह कफ गारा चसद्ध हे ३१५२
लोह िुब
ं काच्या बळें ७७५
लौचककापुरती नव्हे मािंी २६४०
लौचककासाटश या पसाऱ्यािा २५७७

वक्त्या आिश मान १२५

विन तें नाहश तोडीत शरीरा २४४०
विनािा अनु भव हातश ३२०४
विनांिे मांडे दावावे प्रकार १३३२
विना चफरती अिम जन १४७७
विनें चि व्हावें आपण उदार २५९७
विनें ही नाड ७२६
वंिुचनयां नपड २३०८
वटवट केली १८१५
वचडलें चदलें भूचमदान ४२५७
वत्स पळे िेनु िांवे पाठीलागश ८२५
वदवावी वाणी मािंी कृपावंत २८३२
वंचदलें वंदावें जीवाचिये साटश २८८६
वंदीन मी भूतें ७४६
वंदंू िरणरज सेवूं उष्टावळी ३८
वदे वाणी परी दु लुभ अनु भव ९६६
वदे साक्षत्वेंसी वाणी १३०९
वरता वेंघोचन घातली उडी २३६
वरतें करोचनयां तोंड २९७०

विषयानु क्रम
वचर बोला रस ७४९
वचरवचर बोले युद्धाचिया गोष्टी ४२६३
वणावी ते थोरी एका चवठ्ठलािी २८६२
वणावे ते चकती २७०२
वणाश्रम कचरसी िोख ७८२
वणूं मचहमा ऐसी नाहश मज वािा. ५४५
वत्तुतां बासर ३०५७
वमु तचर आह्मां दावा ९७८
वसवावें घर ५९२
वसोचन चथल्लरश १५६६
वचळतें जें गाई ८५
वळी गाई िांवे घरा १८५
वाइटानें भलें १७२२
वाखर घेउचन आलें ७८१
वाघािा कालभूत चदसे वाघाऐसा ३३६५
वाघें उपदे चशला कोल्हा ३०५२
वािाळ लचटके अभक्त जे खळ ४५७०
वािेचिया आळा कवचळलें ब्रह्म ३३०४
वािेच्या िापल्यें बहु जालों कुशळ. १७७९
वािे चवठ्ठल नाहश २१२८
वाजतील तुरें ५९०
वांजा गाई दु भती २८८१
वांिंेनें दाचवलें गऱ्हवार लक्षण ३८७१
वाट दावी त्यािें गेलें काय ३३५७
वाट पाहें बाहे चनडळश ठे वचू नयां ४६९
वाट पाहें हचर कां नये आिंूचन १६६२
वाट वैकुंठश पाहाती ९४५
वांटा घेईं लवकचर ८९८
वाटीभर चवा चदलें प्रल्हादासी ३०९३
वाटु ली पाहातां चसणले डोळु ले ८०७
वाटे या जनािें थोर बा आियु १४९६
वाढचलयां मान न मनावी चनचिती. १३९६

विषयानु क्रम
वाढवावा पुढें आचणक प्रकार ३६२०
वाढचवलें कांगा ३१०६
वांयां ऐसा जनम गेला ३५६४
वांयां जातों दे वा १०४५
वांयां जाय ऐसा ३६३४
वांयां तैसे बोल हचरशश अंतर ४५८९
वांयांचवण वाढचवला हा लौचकक १०१७
वारकरी पायांपाशश ३३२१
वारंवार तुज द्यावया आठव २४३६
वारंवार हा चि न पडावा चवसर ३७६१
वाराणसी गया पाचहली िारका २४९०
वाराणसीपयंत असों सुखरूप १६०९
वाचरतां बळें िचरतां हातश ७९५
वाचरलें चलगाड २०६२
वास नारायणें केला मथुरेसी ४५९५
वासनेच्या मुखश अदळू चन भीतें ९५३
वासुदेवा चदनानाथा ६७५
वाहावतों पुरश २१५९
वाळू चनयां जन सांडी मज दु री १८२३
वाळो जन मज ह्मणोत नशदळी ७
चवकल ते थें चवका २३७६
चविा केला ठोबा ४११९
नविा पीडी नांगी २४१५
चविार कचरती बैसोचन गौळणी ४५०७
चविार नाहश नर खर तो तैसा ११२७
चविारा वांिन
ू ७२७
चविाचरलें आिश आपुल्या मानसश ३१८२
चवटं चबलें भट २८४०
चवटाळ तो परद्रव्य परनारी ९८९
चवटे वरी समिरण ४४४८
चवठोबािें नाम ज्यांिे मुखश चनत्य. ४०४८
चवठोबािे पायश जीव म्यां ठे चवला ४२०१

विषयानु क्रम
चवठो सांपडावया हातश ९४४
चवठ्ठल आमिें जीवन ३११
चवठ्ठल आमुिा चनजांिा २२६५
चवठ्ठल कीतुनािे अंतश २५०५
चवठ्ठल गीतश गावा चवठ्ठल चित्तश ध्यावा. ९४३
चवठ्ठल गीतश चवठ्ठल चित्तश ११२१
चवठ्ठल टाळ चवठ्ठल नदडी १६२५
चवठ्ठलनामािा नाहश ज्या चवश्वास २३८८
चवठ्ठल नावाडा फुकािा ७५२
चवठ्ठल भीमातीरवासी ६६३
चवठ्ठल मािंा जीव चवठ्ठल मािंा ३१०८
चवठ्ठल मािंी माय २१०८
चवठ्ठल मुत्क्तदाता २१२५
चवठ्ठल चवठ्ठल मंत्र सोपा १५६०
चवठ्ठल चवठ्ठल येणें छं दें ३०४३
चवठ्ठल सोयरा सज्जन चवसांवा ३३६८
चवठ्ठल सोयरा सज्जन सांगाती ८६३
चवठ्ठल हा चित्तश १५५९
चवठ्ठला रे तुिंे वर्तणतां गुणवाद ३२३८
चवठ्ठला रे तूं उदारािा राव ६८०
चवठ्ठलावांिोचन ब्रह्म जे बोलती ३८८२
चवठ्ठला चवठ्ठला २९६८
चवतीयेवढें सें पोट २१९४
चवद्या अल्प परी (पहा ४४९०) ४२१०
चविवेसी एक सुत ४३६५
चविीनें सेवन ३१६
चवनचत घातली अविारश ४१५
चवनचवतों ितुरा तुज चवश्वंभरा ३८३७
चवनचवतों तरी आचणतोचस परी २५२०
चवनचवतों सेवटश ३२१८
चवनवीजे ऐसें कांहश ३६४२
चवनवीजें ऐसें भाग्य नाहश दे वा १९१४

विषयानु क्रम
चवभ्रंचशली बुचद्ध दे हांत जवळी २७२७
चवयोग न घडे सचन्नि वसलें १९५७
चवरंिीनें केलें ब्रह्मांड सकळ १८८६
चवरहतापे फुंदे छं द कचरते जाती ३९२
चवश्वंभरा वोळे २४२२
चवश्वव्यापी माया ६९०
चवश्वािा जचनता १०३
चवश्वास तो दे व ३५००
चवश्वास िरूचन राचहलों चनवांत ३८०८
चवश्वाचसया नाहश लागत सायास ३२२६
चवश्वश चवश्वंभर ३७४७
चवा पोटश सपा २९५७
चवाम वाटे दु रवरी ३७४५
चवामािी शंका वाटे २३६५
चवायओढश भुलले जीव ६२२
चवाय तो मरणसंगश २७३९
चवायांिे लोनलगत ४२५६
चवायािें सुख एथें वाटे गोड ८०५
चवायश अिये २३७७
चवायश चवसर पचडला चनःशेा १५३१
चवष्ठा भक्षी तया अमृत पाचरखें २२१०
चवष्ट्णुदासां भोग २४३८
चवष्ट्णुमय जग वैष्ट्णवांिा िमु ४६
चवष्ट्णुमय सवु वैष्ट्णवांसी ठावें १०१०
चवसरलें कुळ आपुला आिार ११
वीट नेघे ऐसें रांिा ३४०
वीर चवठ्ठलािे गाढे ११४१
वृचत्त भूचम राज्य द्रव्य उपार्तजती ६७
वृत्तीवचर आह्मां येणें काशासाठश ३५९९
वृद
ं ावना केलें साकरे िें आळें ४३२३
वृद्धपणश आली जरा ४४६१
वृद्धपणश न पुसे कोणी ४४६२

विषयानु क्रम
वृक्ष वल्ली आह्मां सोयरश वनिरें २४८१
वेंिावें तें जीवें २१७५
वेठी ऐसा भाव ४३७३
वेडावलश काय करावें या काळश ४५६६
वेचडया उपिार कचरतां सोहळे २२८९
वेडें वांकडें गाईन २७६७
वेढा वेढा रे पंढरी ३९८९
वेद अनंत बोचलला ४०६९
वेद जया गाती २०५४
वेद नेले शंखासुरें ३४१६
वेदपुरुा तचर नेती कां विन १३१७
वेदचवचहत तुिंी आइका हो कमें १४७२
वेदशास्त्र नाहश पुराण प्रमाण २१८६
वेदािा तो अथु आह्मांसीि २२६६
वेदािें गव्हर न कळे पाठकां ३१५
वेरिंारश जाला सीण २०७१
वेश वंदाया पुरते १३४६
वेशा नाहश बोल अवगुण दू ाीले ९९२
वेसन गेलें चनष्ट्काम जाले नर ४५५
वेळोवेळां हें चि सांगें १३८४
वैकुंठा जावया तपािे सायास ३६३
वैकुंठशिा दे व आचणला भूतळा ४३०७
वैकुंठशिें सुख (पहा ३९५६) ३७५२
वैकुंठशच्या लोकां दु लुभ हचरजन ४५१५
वैद्य एक पंढचरराव २०७७
वैद्य वािचवती जीवा ३२९
वैभव तें राज्य संपत्ती टाकावी ४१७३
वैभवािे िनी ३२२७, ३८६०
वैरागरापाशश रत्नाचिया खाणी ३६८९
वैराग्यािा अंगश जालासे संिार ३७८३
वैराग्यािें भाग्य २९२८
वैष्ट्णव तो जया ३६६

विषयानु क्रम
वैष्ट्णवमुचनचवप्रांिा सनमान २४७०
वैष्ट्णवांिी कीती गाईली पुराणश २०१३
वैष्ट्णवांिी याती वाणी जो आपण [रामेश्वरभटािा अभंग.] १०८२
वैष्ट्णवां संगती सुख वाटे जीवा २५५१
वैष्ट्णवें िोरटश २६७६
वोखटा तरी मी चवटलों दे हासी ३७०९
वोडचवलें अंग ३३२३
वोणव्या सोंकरी ११४८
वोरसोचन येती १९७१
वोळलीिा दोहू ं पानहा २१७
व्यचभिाचरणी गचणका कुंटणी ३०८६
व्यवहार तो खोटा १८०९
व्यापक ही चवश्वंभर ४३६८
व्याचपलें सवुत्र ३३४९
व्याल्याचवण करश शोभनतांतडी १०७
व्हावया चभकारी हें आह्मां कारण ३५०९

शकुनानें लाभ हाचन २७२२

शत्क्त द्याव्या दे वा ३२२३
शंख कचरशी ज्याच्या नांवें ४४८
शंखिक्रगदापद्म १५९७
शब्दज्ञानी येऊं नेदश दृष्टीपुढें ३८१३
शब्दांिश रत्नें करूनी अळं कार ५०४
शब्दा नाहश िीर ११९
शरण आलें त्यासी न दावश १०३२
शरण शरण जी हनु मत
ं ा २८३
शरण शरण वाणी २५५२
शरणागत जालों ३३०३
शरीर दु ःखािें कोठार ६६०
शाक्त गिडा जये दे शश ७९१
शाक्तांिी शूकरी माय ७९६

विषयानु क्रम
शांतीपरतें नाहश सुख ५८०
शादीिें तें सोंग २२१८
शास्त्रज्ञ हो ज्ञाते असती बहु त ४१५४-अ
शास्त्रािें जें सार वेदांिी जो मूर्तत. २९५
शाहाणपणें वेद मुका २८०३
शाहाचणयां पुरे एक चि विन १३७२
चशकल्या बोलािे सांगतील वाद २९३
चशकल्या शब्दािें उत्पाचदतों ३७१८
चशकवणें नाक िंाडी ४२५४
चशकवणेसाटश वाटते तळमळ ४४८४
चशकचवलें तुह्मश तें राहे तोंवरी २०
चशकचवले बोल २१५७
चशकवूचन बोल २७६४
चशकवूचन चहत २९०८
नशकें लाचवयेलें दु री १६३
चशखा सूत्र तुिंा गुंतला जमान ३९२५
चशजल्यावरी जाळ ३२२१
नशदळा साल्यािा नाहश हा चवश्वास. १३८
चशव शत्क्त आचण सूयु गणपचत ४४८०
चशष्ट्यािी जो नेघे सेवा १४३३
चशष्ट्या सांगे उपदे श ४४६७
चशळा जया दे व २८२९
चशळा स्फचटकािी न पालटे भेदें. ४५१२
शीतळ तें शीतळाहु नी २५४२
शीतळ साउली आमुिी माउली १०९४
शु कसनकाचदकश उभाचरला बाहो १३०
शु द्ध ऐसें ब्रह्मज्ञान २८९९
शु द्ध िया हें चि संतांिें पूजन ८३८
शु द्ध दळणािें सुख सांगों काई १६०
शु द्धबीजा पोटश ६२
शु द्धाशुद्ध चनवड कैसें ३४६१
शु द्धीिें सारोचन भचरयेली पाळी १५९

विषयानु क्रम
शु भ मात चतहश आचणली गोपाळश. ४५५५
शु भ जाल्या चदशा अवघा चि २००३
शूकरासी चवष्ठा माने सावकास ८१४
शूद्रवंशश जनमलों २७६६
शूरत्वासी मोल १७११
शूरां साजती हचतयारें १७२०
शृग
ं ाचरक मािंश नव्हती उत्तरें २६०६
शेवटशिी चवनंती ४४०५
शेवटीिी चवनवणी १००६
शोकवावा म्यां दे हे २६९२
शोकें शोक वाढे ३६४
शोचितां चि नये १५८६
शोचिसील मूळें ३२८
शोिूचन अनवय वंश ४३३०
श्रम पचरहारा ३५९४
श्रीअनंता मिुसूदना ६४६
श्रीपंढरीशा पचततपावना २३१७
श्रीमुख वोणवा चगळीत ४२३६
श्रीराम सखा ऐसा िरश ४१६५
श्रीसंतांचिया माथां िरणांवरी २१८९
श्वान शीघ्रकोपश ७६
श्वानाचियापरी लोळें ३९९२
श्वाना चदली सवे १८१४

ाडसश रांचिलें ४३०५

सकलगुणें संपन्न ३७५१

संकल्पासी अचिष्ठान २६११
संकत्ल्पला तुज सकळ ही भाव ४०७५
सकळ नितामणी शरीर ५३
सकळतीथाहु चन । पंढरी हे ४४५०

विषयानु क्रम
सकळतीथांहू चन । पंढरीनाथ ३९७४
सकळ तुिंे पायश माचनला चवश्वास. ३८५७
सकळ दे वांिें दै वत २८६७
सकळ िमु मज चवठोबािें नाम ८७४
सकळ पूजा स्तुचत २६५८
सकळ सत्तािारी २५८५
सकळ ही मािंी बोळवण करा १६०३
सकळ हे माया नागवे कवणा ४४४९
सकचळकांिें समािान १५५१
सकचळकांच्या पायां मािंी ६९६
सकुमार मुखकमळ चनजसारचनमुळ. १५७८
संकोितो जीव महत्वाच्या भारें ४१४०
संकोिोचन काय जालासी लहान २३३१
सख्यत्वासी गेलों करीत सलगी २९८९
संगतीनें होतो पंगतीिा लाभ २५७१
संगें वाढे सीण न घडे भजन ४१३७
संचित उत्तम भूचम कसूचनयां ४५२८
संचित चि खावें १९०४
संचित तैशी बुचद्ध उपजे ४३८१, ४४७९
संचित प्रारब्ि चक्रयमाण २९३२
संचितावांिून २७०३
सज्जन तो शब्द सत्य जो मानी १७८१
संत आले घरा ३२१५
संत गाती हचरकीत्तुनश २८९७
संतिरणरज लागतां सहज ४३६४
संतचिनहें ले उचन अंगश ४०६२
संतजना मािंी यावया करुणा ४२७३
संत दे खोचनयां स्वयें दृष्टी टाळी ४२८१
संत न पनहयां लें खडा ११७८
संतननदा ज्यािे घरश १६२७
संत पंढरीस जाती १७२४
संतपाउलें साचजरश ४१२८

विषयानु क्रम
संत मागे पाणी नेदी एक िूळ ६७७
संत माचनतील मज १८७३
संत मारगश िालती ३०६०
संतसंगती न करावा वास ३४५०
संतसंगें यािा वास सवुकाळ २२७७
संतसमागम एखाचदया परी ३७४
संतसेवचे स अंग िोरी २८११
सतां आवडे तो काळािा ही काळ. १३९८
संतािा अचतक्रम २७९
संतांिा पढीया कैशापचर लाहो ४१०९
संतांिा मचहमा तो बहु दु गम
ु १२०४
संतांचिया पायश मािंा चवश्वास २२५७
संतांचिये गांवश प्रेमािा सुकाळ १२४१
संतांिश उत्च्छष्टें बोलतों उत्तरें ९१९
संतांिी स्तुचत ते दशुनाच्या योगें. २७४६
संतािे उपदे श आमुिे मस्तकश २२८३
संतािे गुण दोा आचणतां २४५
संतांिे घरशिा दास मी कामारी २०१५
संतांिें सुख जालें या दे वा १२४२
संतांच्या चिक्कारें अमंगळ चजणें १३९९
संतांच्या पादु का घेईन मोिे खांदश. ४१४९
संतांच्या हे ळणे बाटलें जें तोंड ३०७७
संतां नाहश मान ३२७२
संतांनश सरता केलों तैसेपरी ४१४७
संतांपायश चवनमुख जाला ४२१७
संतांपाशश बहु असावें मयादा १२३९
संतांसी तों नाहश सनमानािी िाड. १५६३
संतांसी क्षोभवी कोण्या ही प्रकारें . २६९०
संतश केला अंगीकार १६०१
सतीिें तें घेतां वाण २४४६
संतोाे माउली आरुाा विनश ३६४१
सत्ताबळें येतो मागतां चवभाग २२७५

विषयानु क्रम
सत्तावत्ते मन १९०१
सत्तेिें भोजन समयश आतुडे २५६७
सत्य आठचवतां दे व ३६३६
सत्य आह्मां मनश २९०७
सत्य तूं सत्य तूं सत्य तूं चवठ्ठला ३३४०
सत्य तो आवडे ७१९
सत्य त्यागा चि समान ३६२१
सत्यत्वेशश घेणें भक्तीिा अनुभव २४४९
सत्यसंकल्पािा दाता नारायण १५०९
सत्य सत्यें दे तें फळ १२१३
सत्य साि खरें ७१८
सत्या माप वाढे ३६७५
सदा तळमळ ५८
सदा नामघोा करूं हचरकथा ४२६२
सदा मािंे डोळे जडो तुिंे मूती ३
सदा सवुकाळ अंतरश कुचटल २७८९
संदेह चनरसे तचर रुचिकर ९६५
संदेह बािक आपआपणयातें २०४२
सदै व तुह्मां अवघें आहे ९१२
सदै व हे वारकरी ३३४६
सद्गचदत कंठ दाटो १५२७
सद्गुरुरायें कृपा मज केली ३६८
सद्गुरूिे िरणश ठे चवला मस्तक ४३३५
सद्गुरूनें मज आशीवाद चदला ४३३६
सद्गुरूवांिूचन प्रेतरूप वाणी ४३४१
संध्या कचरतोसी केशवाच्या नांवें. १६५३
संध्या कमु ध्यान जपतप अनुष्ठान. १७२७
सनमुख चि तुह्मश सांगावी जी सेवा. ३४४१
संपदा सोहळा नावडे मनाला २३५२
सब संबाल भ्याने लौंढे खडा ४३९
संबाल यारा उपर तले दोनहो ४३८
संमिरण दृचष्ट चवटे वरी साचजरी १

विषयानु क्रम
समरंगणा आला ११०२
समथुपणें हे करा संपादणी २५८३
समथु या नांवें चदनांिा कृपाळ ३६९०
समथािा ठाव संिलाचस असे २६४३
समथािी िचरली कास २५४७
समथािें केलें १६४२
समथािे पोटश १९३०
समथािें बाळ केचवलवाणें चदसे १०५५
समथािें बाळ पांघरे वाकळ ३५७९
समथािे सेवे कोठें नाहश घात ३७२८
समथािे सेवे बहु असे चहत ४३०२
समथासी नाहश वणावणुभेद १०४०
समथासी लाज आपुल्या नामािी. ३८४५
समपुक वाणी १९३३
समर्तपली वाणी १४२०
समश्रुचळत असतां वािा ३३६४
सम सपाट वेसनकाट ४६१
समागमें असे हरी नेणचतयां ४५८२
समािान त्यांिश इंचद्रयें सकळ ४५७३
समुद्रवळयांचकत पृथ्वीिें दान २२९८
समुद्र हा चपता बंिु हा िंद्रमा ४१४३
संयोग सकळां असे सवुकाळ ४५३३
सरतें मािंें तुिंें ३१२३
सरचलयािा सोस मनश ३१६५
सरलें आतां नाहश २६७२
सरळश हश नामें उच्चारावश सदा १५४४
सरे आह्मांपाशश एक शुद्धभाव ३४५४
सरे ऐसें ज्यािें दान ३११२
सपु भुलोन गुत
ं ला नादा १०९२
सपु नविू चदसे २४८
सवुकाळ डोळां बैसो नारायण ३८८३
सवुकाळ मािंे चित्तश १५१५

विषयानु क्रम
सवुथा ही खोटा संग २२०४
सवुपक्षश हचर साहे सखा जाला २९४४
सवु भाग्यहीन २७१५
सवुभावें आलों तुज चि शरण १२४६
सवुरसश मीनलें चित्त १३९३
सवुचवशश आह्मश हे चि जोडी केली. २४३३
सवुचवशश मािंा त्रासलासे जीव ९१४
सवु संगश चवट आला २५४१
सवु सुख आह्मी भोगूं सवु काळ १६
सवुसुखा अचिकारी ४३७४
सवुसुखाचिया आशा जनम गेला ६१५
सवुसुखें आजी एथें चि ८६२
सवुस्वािा त्याग तो सदा सोंवळा. १०२५
सवुस्वािी साटी ३९५५
सवुस्वा मुकावें ते णें हचर नजकावें २७७०
सवात्मकपण २४५०
सवापरी तुिंे गुण गा उत्तम ४१६६
सवा भूतश द्यावें अन्न ३०५५
सवंग जालें सवंग जालें ३३०५
संवसारतापें तापलों मी दे वा ९१
संवसार चतहश केला पाठमोरा ५३९
संवसारसांतें आले हो आइका २०८९
संसार कचरती मोठ्या महत्वानें ४२२२
संसार तो कोण दे खे १२७७
संसारसंगें परमाथु जोडे १५६४
संसारनसिु हा दु स्तर ६६२
संसारसोहळे भोचगतां सकळ १०३७
संसारा आचलया एक ३९२८, ४०९९
संसारािा माथां भार ९०२
संसारािी कोण गोडी ३५३६
संसारािे अंगश अवघश ि व्यसनें १५९०
संसारािे िांवे वेठी ३६२२

विषयानु क्रम
संसाराच्या नांवें घालू चनयां शूनय ३२२५
संसाराच्या भेणें १७९९
संसारापासूनी कैसें सोडचवशी २७७९
संसारश असतां हचरनाम घेसी ४००९
संसारशिें ओिंें वाहता वाहाचवता ४३४३
सहज पावतां भगवंतश पचर हश २४७९
सहज मी आंिळा गा ४२६
सहज लीळा मी साक्षी यािा २४४३
साकरे िें नाम घेतां कळे गोडी २४११
साकरे च्या गोण्या बैलाचिये पाठी ३०७०
साकरे च्या योगें वखु २९१६
सांखचळलों प्रीती गळां ३३०८
सांगता गोष्टी लागती गोडा १६७८
सांगतां दु लुभ ज्ञानाचिया गोष्टी १३३०
सांगतां हें नये सुख ८४७
सांगतों तचर तुह्मी भजारे चवठ्ठला ३८१२
सांगतों तें तुह्मश अइकावें कानश २१
सांगतों या मना तें मािंें नाइके १८२४
सांग त्वां कोणासी ताचरलें ४२०४
सांग पांडुरंगा मज हा उपाव ४०८४
सांगा दास नव्हें तुमिा मी कैसा. २२३६
सांगावें तें बरें असतें १६५५
सांगों काय नेणा दे वा ९७९
सांगों जाणती शकुन १५०१
साि मज काय कळों नये दे वा १०१५
साि मािंा दे व्हारा ४१४
साि हा चवठ्ठल साि हें करणें ४१३६
साजे अळं कार १३११
सांटचवला हरी ७१३
सांटचवले वाण ८३०
सांडवले सकळांिे अचभमान ४५७१
सांडावी हे भीड अिमािे िाळे ४०४५

विषयानु क्रम
सांचडयेला गभु उबगोचन माउली. ४५०४
सांचडयेली काया ३५८९
सांचडयेलें रूप चवक्राळ भ्यासुर ४२३८
सांडुचनयां पंढरीराव ७९९
सांडुचनयां सवु लौचककािी लाज २४९१
सांडुचन सुखािा वांटा ३४०७
सांडूचन कीतुन न करश आणीक काज. २३५८
सांडूचन वैकुंठ ४८९
सांडोचनयां दों अक्षरां १५२३
सात पांि गौळणी आचलया चमळोनी. ३९१
साताचदवसांिा जरी जाला उपवासी. ४३३८
सातां पांिां तरश विनां सेवटश ३५६३
सातें िला काजळ घाला ४५९
सादाचवलें एका १७४८
सािक जाले कळी १२१४
सािकािी दशा उदास असावी २८४६
सािन संपचत्त हें चि मािंें िन १८३३
सािनािे कष्ट मोटे ३९८२
सािनांच्या कळा आकार १३३९
सािनें आमुिश आज्ञेिश िारकें २००२
सािनें तरी हश ि दोनही ५७५
सािावया भत्क्तकाज १५५५
सािावा तो दे व सवुस्वािे साटश २६८८
सािूच्या दशुना लाजशी गव्हारा ३०६६
सािूचन बिनाग खाती तोळा तोळा. २९८
सांपडला संदश २४७
सांपडला हातश १६६६
सांपडलें जुनें ३०२४
सापें ज्यासी खावें १९८०
सामावे कारण ३७९५
सारा चवटू दांडू २०१
सारावश चलगाडें िरावा सुपंथ २०९०

विषयानु क्रम
सारासार चविार करा उठाउठी ४०८७
सारीन ते आतां एकाचि भोजनें ३४७२
सालोमालो हचरिे दास २३७२
सावडश कांडण ओवी नारायण १५८
सावि जालों सावि जालों ३३
साविान ऐसें काय तें चविारा २४८३
सांवळें रूपडें िोरटें चित्तािें २४६०
सांवळें सुंदर पाहें दृष्टीभरी ४३९९
सावळें सुंदर रूप मनोहर ४०१०
साचवत्रीिें चवटं बण २१६८
सासुचरयां वीट आला भरतारा २३
साही शास्त्रां अचतदु री ३१०७
साहोचनयां टाकीघाये २०३९
साहोचनयां टोले उरवावें सार १४२७
साळं कृत कनयादान २६८
चसकचवला तैसा पढों जाणे पुसा ३७१९
नसिन कचरतां मूळ २०२८
चसणले ती सेवकां दे उचन ५०१
चसणलों दातारा कचरतां १७८६
नसदळीिे सोर िोरािी दया ३३६६
नसदळीसी नाहश पोरािी पैं आस ३९२७
चसद्ध करूचनयां ठे चवलें कांडण १५७
चसद्धीिा दास नव्हे श्रुतीिा अंचकला. ३४५८
चसळें खातां आला वीट ३३११
सीण भाग हरे ते थशच्या चनरोपें १९१९
सुकचलयां कोमा अत्यंत जळिर २६०५
सुकाळ हा चदवसरजनी २२७९
सुख नाहश कोठें आचलया संसारश २४८५
सुख पंढरीसी (पहा ३७५२) ३९५६
सुख पाहतां जवापाडें ८८
सुख या संतसमागमें ६२९
सुखरूप ऐसें कोण दु जें सांगा २४७४

विषयानु क्रम
सुखरूप िाली ३७५७
सुख वाटे तुिंे वर्तणतां पवाडे ६०७
सुख वाटे पचर वमु ३१७१
सुखवाटे ये चि ठायश ३३९०
सुख सुखा भेटे २९०९
सुख सुखा चवरजण जालें ३५५५
सुख हें नावडे आह्मां कोणा बळें १९९०
सुखािी वसचत जाली मािंे जीवश ३२९३
सुखािें आतलें २०१९
सुखािे व्यवहारश सुखलाभ २८८८
सुखें खावें अन्न २३३०
सुखें घेऊं जनमांतरें २४१२
सुखें न मनश अवगुण १६८७
सुखें बोले ब्रह्मज्ञान ६००
सुखें वोळं ब दावी गोहा ३६
सुखे होतों कोठें घेतली सुती १२०७
सुगरणीबाई चथता नास केला ३८३९
सुटायािा कांहश पाहातों उपाय १११५
सुंदर अंगकांती मुखभाळ १५७७
सुदर तें ध्यान उभें चवटे वरी २
सुंदर मुख साचजरें ४४७
सुचदन सुवळ
े ४४६
सुिारसें ओलावली २७३४
सुचनयांिा हा चि भाव ३३०९
सुचनयांिी आवडी दे वा ३३१०
सुरवर येती तीथे चनत्यकाळ ११२६
सुराणशिश जालों लाचडकश एकलश ३५०१
सुलभ कीतुनें चदलें ठसावूचन ३६००
सेकश हें ना तेंसें जालें ३९५८
सेजेिा एकांत अगीपाशश कळे २७४७
सेत आलें सुगी सांभाळावे ११४९
सेत करा रे फुकािें ११४७

विषयानु क्रम
सेंदरश हें दे वी दै वतें ६२१
सेवकासी आज्ञा चनरोपासी काम २६९८
सेवकासी आज्ञा स्वामीिी १७७५
सेवकें करावें सांचगतलें काम ३१६०
सेवकें करावें स्वामीिें विन २३३९
सेवट तो भला २९७५
सेवट तो होतो तुचिंयानें गोड ३५२९
सेवटासी जरी आलें २१९५
सेवटशिी हे चवनंती ३३२४
सेवा तें आवडी उच्चारावें नाम १५३५
सेचवतों रस तो वांचटतों आचणकां ३४४
सेवीन उत्च्छष्ट लोळे न अंगणश १६६८
सैनय जन हांसे राया जालें काई ४५८५
सोइरे िाइरे चदल्याघेतल्यािे ३९९३
सोइऱ्यासी (पहा ४२९६) ६८३, ३८२९
सोंगें छं दें कांहश १५०७
सोडवा सोडवा ३५९
सोचडयेल्या गाई नवलक्ष गोपाळश. ४३८५
सोचडयेल्या गांठश २८३७
सोचडला संसार ७३२
सोचनयांिा कळस ११४६
सोचनयािें ताट क्षीरीनें भचरलें २५८
सोनें दावी वरी तांबें तयापोटश ९४६
सोनयािे पवुत करवती पाााण २०३२
सोपें वमु आह्ां सांचगतलें संतश १३०४
सोलीव जें सुख अचतसुखाहु चन ६८४
सोंवळा तो जाला ४२४८
सोंवळा होऊं तों वोवळें जडळें ३७९७
सोचसयेला आटी गभुवास फेरे ४६०२
सोसें बहु गभुवासश ३२६२
सोसें वाढे दोा १४१४
सोसें सोसें मारूं हाका २६५०

विषयानु क्रम
सोसोचन चवपत्ती ७६९
सोळा सहस्र होऊं येतें २९५३
सौरी सुर जालें दु र डौल घेतला ४६०
स्तवूचनयां नरा ३२७१
स्तुचत करश जैसा नाहश अचिकार १०६०
स्तुचत करूं तरी नव्हे चि ६९९
स्तुती अथवा ननदा करावी दे वािी. ३१५१
स्तुती तचर करूं काय कोणापासश. २२३८
चस्त्रयांिा तो संग नको नारायणा. ५२३
चस्त्रया िन बा हें खोटें ४०२९
चस्त्रया पुत्र कळत्र हें तंव मायावंत ३९४२
स्त्रीपुत्राचदकश राचहला आदर ८८५
त्स्थरावली वृचत्त पांगुळला प्राण ४१५९
स्मरणािे वेळे ३२४०
स्मरतां कां घडे नास ३३२८
स्मशान ते भूचम प्रेतरूप जन ७४
स्मशानश आह्मां नयाहालीिें २८०५
स्वप्नशचिया गोष्टी ३३६
स्वप्नशिें हें िन हातश ना पदरश ३७८५
स्वप्नशच्या व्यवहारा काळांतर ले खा. ४३९३
स्वयें आपण चि चरता ४११५
स्वयें पाक करी १७६१
स्वयें सुखािे जाले अनुभव ३७७
स्वगीिे अमर इत्च्छताचत दे वा ४३६७
स्वल्प वाट िला जाऊं १९७७
स्वाचमकाज गुरुभत्क्त २२६१
स्वाचमत्वािश वमें असोचन जवळी २५३७
स्वाचमसेवा गोड ४२१५
स्वामीचिया सत्ता ३६८७
स्वामीिें हें दे णें ३४३२
स्वामीच्या सामथ्यें ४४९६
स्वामी तूं ही कैसा न पडसी ४३३३

विषयानु क्रम
स्वामीसी संकट पडे जे गोष्टीिें ३९०९

हनु मंत महाबळी २८६

हम उदास तीनहके सुनाहो ११७२
हमामा रे पोरा हमामा रे १५५
हचरकथेिी आवडी दे वा १८३२
हचरकथे नाहश चवश्वास २३४२
हचरकथेवांिन
ू इत्च्छती २३३८
हचर गोपाळांसवें सकळां २४०
हचरचिया भक्ता नाहश भयनिता ३९१९
हचरिी हचरकथा नावडे जया १६९६
हचरच्या जागरणा ४२
हचरच्या दासां भयें १७१२
हचरच्या दासां सोपें वमु ३२१३
हचरजनांिी कोणां न घडावी ननदा. १५५७
हचरजनश प्राण चवकली हे काया ४१५०
हचर तुिंी कांचत रे सांवळी ३९०
हचर तूं चनष्ठुर चनगुण
ु १३३
हचर तैसे हरीिे दास ६५३
हचरदासाचिये घरश ४१८९
हचरनामवेली पावली चवस्तार ३२५४
हचरनामािें करूचन तारूं १५२४
हचरनें मािंें हचरलें चित्त १२५१
हचरचबन रचहयां न जाये चजचहरा ३८२
हचरभक्त मािंे चजवलग सोइरे २७६८
हचररता िपळा नारी ४०७
हचरसुं चमल दे एक चह बेर ११५५
हचरहर सांडुचन दे व ७९७
हचरहरां भेद १२४
हचर हचर तुह्मश ह्मणारे सकळ १२६१
हचर ह्मणतां गचत पातकें नासती २८६५

विषयानु क्रम
हरी तुिंें नाम गाईन अखंड ४०१४
हरीचवण जीणें व्यथु चि संसारश ४३९१
हरुा आनंदािा १४३
हळू हळू जाड ३०२०
हाकेसचरसी उडी ७७४
हागतां ही खोडी २१७८
हाचगल्यािे नसके वोणवाचि राहे २२८६
हागे आलों कोणी ह्मणे बुडचतया २५५५
हा गे मािंा अनु भव २८००
हा गे मािंे हातश २२३
हा गे हा चि आतां लाहा ३७०६
हाचि नेम आतां न चफरें माघारी ९
हा चि परमानंद आळं गीन बाहश ९३५
हा चि मािंा नेम िचरला हो िंदा. ३९२३
हातपाय चमळोचन मे ळा ४१७४
हातश घेऊचनयां काठी १४०३
हातशिें न संडावें दे वें ६४३
हातश िचरचलयािी लाज ४४४५
हातश िरूं जावें २४९६
हातश होन दावी बेना २६७
हा तों नव्हता दीन ३६५१
हा तों नव्हे कांहश चनराशेिा ठाव. २५३४
हारपल्यािी नका चित्तश २९२१
हारपोनी गेली चनशी ३७३५
हालवूचन खुंट १८४९
हासों रुसों आतां वाढवूं आवडी १८
चहत जाणे चित्त ३७११
चहत तें हें एक राम कंठश राहे २००५
चहत नाहश ठावें (पहा ३८४९) ३४९०
चहत व्हावें तरी दं भ दु री ठे वा १६९४
चहत सांगे ते णें चदलें जीवदान २९५१
चहतावरी यावें २९३१

विषयानु क्रम
चहरण्याक्ष दै त्य मातला जे काळश ३०९०
चहरा ठे चवतां ऐरणश ५०
चहरा ठे चवतां काळें गाहाण ४२१८
चहरा शोभला कोंदणश ४७५
चहरोचनयां (पहा ३५८१) ४०११
हश ि त्यांिश पंिभूतें ८७९
हीन मािंी याचत २८५०
हीनवर बीजवर दोघी त्या गडणी. ४४९५
हीनसुरबुद्धीपासश २५९०
हु ं दकी चपसवी हलवी दाढी ३६१०
हु ं बरती गाये तयांकडे कान १०३९
हें कां आह्मां सेवादान २७२०
हे चि अनु वाद सदा सवुकाळ २१३
हें चि जतन करा दान २५१५
हे चि तुिंी पूजा ७५०
हे चि थोर भत्क्त आवडती दे वा २८७७
हें चि दान दे गा दे वा २३०६
हें चि भवरोगािें औाि ६५०
हे चि भेटी साि रूपािा आठव. २९४९
हें चि मागणें चवठाबाई ४४२८
हे चि मािंे चित्तश ४२२७
हे चि मािंें तप हें चि मािंें दान. ३७५५
हें चि मािंें िन ९९५
हे चि याच्या ऐसें मागावें दान २२७४
हे चि वादकािी कळा ३६७७
हे चि वारंवार ३७७८
हे चि वेळ दे वा नका मागें घेऊं ४३२२
हें चि सवुसुख जपावा चवठ्ठल ३५८३
हें चि सुख पुढें मागतों आगळें ४२९२
हें तों एक संतांठायश ३५५०
हें तों टाळाटाळी ३९७८
हें तों वाटलें आियु ३४३४

विषयानु क्रम
हें दऱ्यािें भचरतां कान २७०५
हे मािंी चमराशी १६४३
हें ही ऐसें तें ही ऐसें ३७१०
होईं आतां माझ्या भोगािा ४४८५
होइन खडे गोटे ४०९२
होइल कृपादान १९३७
होइल मािंी संतश भाचकली करुणा. १९५१
होईन चभकारी ७१२
होईल जाळा अंगे दे व जो आपण. २८४३
होईल तरी पुसापुसी २५३३
होईल तो भोग भोगीन आपुला ३८५१
होईल चनरोप घेतला यावरी १९४८
होउचन कृपाळ २१४१
होउनी जंगम चवभूती लाचवती ३९३९
होऊं नको कांहश या मना आिीन. २८९५
होऊचन संनयासी भगवी लु गडश ३९३४
होकां दु रािारी ७७३
हो कां नर अथवा नारी १६९५
हो का पुत्र पत्नी बंिु १०६
होतश नेणों जालश कचठणें कठीण १९६२
होतें तैसें पायश केलें चनवेदन ४१५८
होतें बहु त हें चदवस मानसश ३७६
होतों ते नितीत मानसश ६३६
होतों सांपडलों वेठी ३२७९
होय वारकरी ८६४
ह्मणउचन काय जीऊं भक्तपणें ३७८७
ह्मणउचन खेळ मांचडयेला ऐसा ३६५
ह्मणउचन जाली तुटी ३७९३
ह्मणउचन शरण जावें ३८०१
ह्मणउनी दास नव्हे ऐसा जालों ९७६
ह्मणऊचन काकुळती २४०६
ह्मणऊचन जालों क्षेत्रशिे संनयासी २७२६

विषयानु क्रम
ह्मणऊचन िचरले पाय ३२५२
ह्मणऊनी लवलाहें २५६१
ह्मणतां हचरदास कां रे नाहश लाज. १२८६
ह्मणती िालों िणीवरी १८६
ह्मणचवतां हचर न ह्मणे तयाला ३४६३
ह्मणचवती ऐसे आइकतों संत ५५१
ह्मणचवतों दास ते नाहश करणी ८६७
ह्मणचवतों दास न कचरतां सेवा ३१३५
ह्मणचवतों दास । पचर मी असें उदास. १५८८
ह्मणचवतों दास । मज ३३४
ह्मणसी दावीन अवस्था ३३८७
ह्मणसी नाहश रे संचित १२०३
ह्मणसी होऊनी चननिता १७८३
ह्मणे िेंडू कोणें आचणला ४५५०
ह्मणे चवठ्ठल पाााण ४३६६
ह्मणे चवठ्ठल ब्रह्म नव्हे १५६१
ह्मातारपणश थेटे पडसें खोकला ३०८३

क्ष

क्षणभरी आह्मश सोचशलें वाईट १४

क्षणक्षणा जीवा वाटतसे खंती २५९३
क्षणक्षणां सांभाचळतों १३७९
क्षणक्षणा हा चि करावा चविार ३१९०
क्षमाशस्त्र जयl नराचिया हातश ३९९५
क्षर अक्षर हे तुमिे चवभाग १३९२
क्षरला सागर गंगा ओघश चमळे ३५५८
क्षीर मागे तया रायतें वाढी २४१४
क्षीरात्ब्िवासा शेाशयना ६७३
क्षुिा तृाा कांहश सवुथा नावडे ४१६४
क्षुिाथी अन्नें दु ष्ट्काळें पीडीलें ३९०८
क्षुिेचलया अन्न २१७४
क्षेम दे याला हो १६६९

विषयानु क्रम
क्षेम मायबाप पुसेन हें आिश १९५०
क्षोभ आचण कृपा मातेिी समान ३६२१

ज्ञ

ज्ञाचनयांिा गुरु राजा महाराव २३३३

ज्ञाचनयांिे घरश िोजचवतां ५३६

_____

विषयानु क्रम
 पांढरपुरच्या प्रतींतील [गाथेशश ताडू न पाहतां, यांपैकश ११ अभंग खालीलप्रमाणें दु बार िंाले ले आढळू न येतात :— २ = ४१९६; १० =
३३३८; १७ = ३८२५; २० = ३८७०; २१ = ३६११; २२ = ३५३९; २३ = ४३१०; २६ = ३६६६; ३० = ३८७१ = ४३९३; ३१ = ३५४०; ३२ = ३७१४.]

जास्ती ३७ अभांगाांची अनु क्रमवणका

अभांगाचा अांक
आंगश भरला ताठा २१
आंगश लावुचनयां राख २३
आचज नव्हे काचलच्या ऐसें ३४
आतां काय चवठो पाहासील अंत १२
आतां बरें िरश ३१
आतां मज तरी सांगसील भावें १७
आनंद अिय चनत्य चनरामय ८
आन नेघों दे सी तरी ३
उपजोनी मरों कीचत वेळोवेळा २७
एक ब्रह्मिारी गाढवा िंोंबतां ३७
एक ह्मणती आह्मी दे व चि पैं जालों १९
कायेंकरुचन करी िंदा ३३
कारणापें असतां दृष्टी ३२
कासवीिें बाळ वाढे कृपादृष्टी १८
कीर्तत िरािरश आहे तैसी आहे १६
खाणेचरयांिश पुसों घरें ३५
गरुडािे पायश ५
जयािी वदे पूणु वेदांतवाणी २५
जयासी नावडे संतांिा संग २०
जाळी महाकमें ६
जेणें दे वा तुह्मी करा अंगीकार १५
त्याचिया िरणा मािंें दं डवत १०
चदवाळखोर नारायण ४
नेणें जप तप जीवासी आटणी १४
पाळु चनयां गोमटे ११
पुराणीक ह्मणचवती २४
मना या साक्षीसी जाली सांगों मात २६
माचगतल्यािी परती करा २२

विषयानु क्रम
माझ्या वचडलांिी चमराशी दे वा ७
मीतूंपण ऐसी परी १३
संतकृपा जाली ९
संतिरणश नाहश गोडी २९
नसदळीिें चित्त परपुरुाावरी १
स्वगोत्रशिा पुत्र परगोत्रश अर्तपला ३६
स्वप्नशिें िन चित्रशच्या ब्राह्मणा ३०
हाका मारी ज्याच्या नांवें २८
हे चि व्हावी मािंी आस २

विषयानु क्रम
 पवरवशष्.

(याांत मूळ आिृत्तीच्या दोनही भागाांतील मुखपृष्ठें इत्यावद, तसेंच भाऊ रामचांद्र काटकर सोलापुरकर याांनीं
ग्रांथाच्या शु द्धते बद्दल वदले लें स्िदस्तुरचें मूळचें प्रमाणपत्र, ही प्रकाशले खन पद्धतीनें पुनमुणझद्रत केलीं
आहे त.)

**

विषयानु क्रम
 A
COMPLETE COLLECTION
OF THE

POEMS OF TUKÁRÁMA,
(THE POET OF THE MAHÁRÁSHTRA.)

EDITED BY

VISHNU PARASHURÁM SHÁSTRÍ PANDIT,

UNDER THE SUPERVISION OF

ŚANKAR PÁNDURANG PANDIT, M.A.,

SECRETARY OF THE DAKSHINA PRIZE COMMITTEE;

IN TWO VOLUMES,

Vol. Ⅰ.

TO WHICH IS PREFIXED

A LIFE OF THE POET IN ENGLISH

BY

JANÁRDAN SAKHÁRÁM GÁDGIL, В.А.

_____

PRINTED AND PUBLISHED,

Under The Patronage of the Bombay Government,

BY

THE PROPRIETORS OF THE INDU-PRAKÁSH PRESS.

_____

BOMBAY :
1873.

विषयानु क्रम
 BOMBAY :

PRINTED AT THE “INDU-PRAKASH” PRESS.

(Registered under Act ⅩⅩⅤ. of 1867.)

विषयानु क्रम
 तुकारामबािाच्या अभांगाांची गाथा
_____

विष्णु परशु राम शास्त्री पांवडत

यांनश

शांकर पाांडुरां ग पांवडत, एम. ए.

“दवक्षणाप्रैज” कवमटीचे वचटणीस

यांच्या साह्ानें

शु द्ध करून

छापण्याकचरतां तयार केली.

ती

दोन भागांत छापून प्रचसद्ध केली.

भाग १ ला.

(यांत पचहल्या भागांत छापले ल्या अभंगांपुढील राचहले ले अभंग , सवु अभंगांिी अनु क्रमचणका व कचठण शब्दांिा कोश
हश आहे त.)

मुांबईत

इांदुप्रकाशाच्या मालकाांनीं

नामदार मुांबई सरकारच्या आश्रयानें

छापून प्रवसद्ध केली.

_____
(सन १८६७ च्या २५ वया आक्टाप्रमाणें हक्क िे िला आहे .)

_____

शके १७९५ श्रीमुखनामसांित्सरे .

_____
सन १८७३ इसिी.

विषयानु क्रम
 A
COMPLETE COLLECTION
OF THE

POEMS OF TUKÁRÁMA,
(THE POET OF THE MAHÁRÁSHTRA)

EDITED BY

VISHNU PARASHURÁM SHÁSTRÍ PANDIT,

UNDER THE SUPERVISION OF

ŚANKAR PÁNDURANG PANDIT, M. A.,

LATE SECRETARY OF THE DAKSHINA PRIZE COMMITTEE;

NOW DISTRICT DEPUTY COLLECTOR AND MAGISTRATE, KHANDESH.

IN TWO VOLUMES,

Vol. Ⅱ

WITH A COMPLETE INDEX TO THE POEMS AND A GLOSSARY

OF DIFFICULT WORDS.

_____

PRINTED AND PUBLISHED,

Under The Patronage of the Bombay Government,

BY

THE PROPRIETORS OF THE INDU-PRAKASH PRESS.

_____

BOMBAY :
1873.

विषयानु क्रम
 BOMBAY :

PRINTED AT THE “INDU-PRARASH” PRESS.

(Registered under Act ⅩⅩⅤ. of 1867.)

विषयानु क्रम
 तुकारामबािाच्या अभांगाांची गाथा
_____

विष्णु परशु राम शास्त्री पांवडत

याांनीं

शांकर पाांडुरां ग पांवडत, एम. ए.

“दवक्षणाप्रैज” कवमटीचे वचटणीस

यांच्या साह्ानें
शु द्ध करून
छापण्याकचरतां तयार केली.

ती

दोन भागांत छापून प्रचसद्ध केली.

भाग २ रा.

(याांत पवहल्या भागाांत छापले ल्या अभांगाांपुढील रावहले ले अभांग, सिण अभांगाांची अनु क्रमवणका ि कविण शब्दाांचा कोश
हीं आहे त.)

मुांबईांत

इांदुप्रकाशाच्या मालकाांनीं

नामदार मुांबई सरकारच्या आश्रयानें

छापून प्रवसद्ध केली.

____

(सन १८६७ च्या २५ वया आक्टाप्रमाणें हक्क िे िला आहे .)

_____

शके १७९५ श्रीमुखनामसित्सर.

_____

सन १८७३ इसिी.

विषयानु क्रम
 मुांबईांत

“इांदुप्रकाश” छापखान्याांत छावपली.

विषयानु क्रम
 TO

SIR H.B.E. FRERE, G.C.S.I., K.C.B.

LATE GOVERNOR OF BOMBAY,

MAMBER OF THE COUNCIL OF H. M.’S SECRETARY OF STATE FOR INDIA.

WHO, DURING A LONG INDIAN CAREER, PROVED

A WARM FRIEND AND PATRON

OF

ORIENTAL LITERATURE AND OF THE GENERAL

CAUSE OF EDUCATION AND SOCIAL
AND MORAL PROGRESS,

THIS WORK

IS

MOST RESPECTFULLY AND GRATEFULLY

DEDICATED BY THE

PROPRIETORS.

विषयानु क्रम
 CRITICAL PREFACE.

_____

The present edition of Tukáráma is based on the following manuscripts:–

1. The Dehú Ms., obtained from Tukáráma’s own family and continuing in it as an
heir-loom. It is said to be in the hand-writing of Mahádevabává, the eldest son of Tukáráma,
and so appears to be more than two hundred years old.

2. The Talegáva Ms., written by a Kására (brazier) Várkari (Devotee of Vithobá),

by name Trimbaka, who spent forty years of his life in collecting arranging, and writing down
the Abhangas of Tukáráma and other devotees of Vithobá. The Ms. is more than eighty years
old, the year of Sáliváhana 1709 being found written in the Ms. itself on folio 68.

3. The Pandharapúra Ms., corrected by Gangútátyá, the head of one of the

Mathas of VárkarÍ s at Pendharapúra, andsubmitted for further correction to the heads of
other Mathas also. This is a recent copy of the Gáthá or Collection at Pandharapura. It was
obtained from Ráva Bahádura Gopálaráva Deśmukha, who most readily and philanthropically
placed it at the disposal of the publishers.

A fourth Ms., from the Bráhmans family of the Maválas of Kadúsa and said to be
written by the Mavála (Gangáji) who was one of the fourteen disciples of Tukáráma and
always accompanied him, was also obtained but could not be retained long. Its order,
orthography, &c., corresponded with those of Dehú. The same hand in which most of the
Kadúsa Ms. is written is to be met with sometimes in the Dehú MS., whereas the hand in
which most of the Dehú Ms. is written is sometimes to be met with in the Kadúsa Ms. This
fact shows that the two writers lived at one time and confirms the tradition that the Dehú Ms.
is written by Tukáráma’s eldest son, Mahádevabává, and the Kadúsa one by Gangáji Mavála,
Mahádevabává and Gangáji being oontemporaries. Gangáji Mavála is known as the person
who put down in writing what Tukáráma composed.

The Dehú and Talegáva Mss. may be regarded to belong to the same family, for, the
order of Abhangas in both of them is the same, and in several places where it is different,
corrections are found in the Dehú Ms. whereby its order becomes the same as that of the
Talegáva Ms. Neither of the Mss. is however a copy of the other.

The Pandharapúra Ms. may be regarded to belong to a different family. The order of
the Abhangas differs considerably from that of the Dehú and Talegáva Mss., and considerable

विषयानु क्रम
variations of reading are also to be met with. It is very recent and the original Abhangas are
here and there found modernized in it. It is, in general, less accurate than the other two Mss.

The first question to be decided was the order of Abhangas to be followed in the
present edition. That of the Talegáva Ms. seemed to be the most genuins and one to which
even the Dehú Ms. by its subsequent corrections conformed. It was, therefore, adopted in
the present edition. The collation of the three Mss., Dehú, Talegáva, and Pandharapúra, was
then undertaken, the Kadúsa one being also used as long as it was available. As a rule, where
the Majority of Mss. agreed in a reading, that was adopted as the reading of the text, the
rejected one being put in a foot-note. In a few instances the reading of a single Ms. had to be
preferred where it made good sense, whereas that of the others made no sense and seemed
to be a mistake of the writers. Nevertheless the rejected reading has been given in a foot-
note.

In disputed places, the Dehú Ms. had a preponderance of weight, as it is the most
accurate Ms. in readings as well as orthography—far more accurate than one could have
expected, judging from the general inaccurate way in which Maráthi Mss. are written. In many
places where the Pandharapúra Ms. makes no sense or very bad sense, the Dehú Ms. makes
the most perfect and happy one. Words have been separated by spaces and correct
orthography according to the recognized rules followed. The Dehú Ms. and the form of
reciting Abhangas recognized as proper by the Várkari heads—the Sanhita form—favour the
correct orthography. Tukáráma’s characteristic Prákrit words and corruptions of Sanskrit
words have been, however, preserved.

It was decided, in consultation with the Director of Public Instruction, the Government
referee, faithfully to reproduce the taxt of Tukáráma and not to leave out any word or verse,
even where it appeared indecent.

_____

विषयानु क्रम
 ॥ श्री ॥

श्री तुकाराम महाराज याांचे अभांग.

इांदुप्रकाश छापखान्याचे मालक याांणीं प्रती तळे गाांि, दे हू, पांढरपूर, कडु स
येथील वमळिून शोध करून हल्लीं ग्रांथ छापला तो आह्मीं स्ितः दे हू मुक्कामीं पावहला
तो शु द्ध आहे . सिांनीं घेण्यास योग्य आहे . वमवत फाल्गुन िद्य ५ शके १७९०
विभिनामसांित्सरे .

सही भाऊरामचांद्र काटकर सोलापुरकर,

दस्तुरखुद्द.

विषयानु क्रम
विषयानु क्रम