ΙΣΤΟΡΙΑ Α’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’: ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (σελ. 13-35)

Εποχή του Χαλκού: πότε ξεκινά, από πού πήρε το όνομά της και ποιοι πολιτισμοί εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο; Η
Εποχή του Χαλκού ξεκινά από το 3000 π.Χ., όταν ο χαλκός χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο στην κατασκευή κάθε είδους
αντικειμένων, αντικαθιστώντας την πέτρα. Γι αυτό η εποζή αυτή ονομάστηκε «Εποχή του Χαλκού». Στον Ελλαδικό χώρο
εμφανίστηκαν ο Κυκλαδικός, Μινωικός και Μυκηναϊκός πολιστισμός.

1. Οι λαοί και οι πολιτισμοί της Εγγύς Ανατολής

Α. Μεσοποταμία:
Έπος Γιλγαμές: Αποτελεί το αρχαιότερο λογοτεχνικό δημιούργημα της ανθρωπότητας και είναι το σημαντικότερο έργο της
πνευματικής κληρονομιάς των Βαβυλωνίων. Διηγείται την ιστορία ενός νεαρού βασιλιά, γεμάτου δύναμη και αλαζονεία, που
μέσα από τις περιπέτειες και τα παθήματά του μεταμορφώνεται, γίνεται ταπεινός και δέχεται την κοινή μοίρα όλων των
ανθρώπων, τον θάνατό του.
Κώδικας Χαμουραμπί: Ο κώδικας του Χαμουραμπί είναι η αρχαιότερη γραπτή νομοθεσία που βρέθηκε ποτέ. Είναι χαραγμένη
σε πέτρινη στήλη, βρέθηκε στην πόλη Σούσα της Μεσοποταμίας και είναι του 18ου π.Χ. Αιώνα. Πρόκειται για πολύ αυστηρούς
νόμους που δείχνουν τον τρόπο ζωής της Βαβυλωνιακής κοινωνίας.
Ζιγκουράτ: Το ζιγκουράτ ήταν ένας ψηλός πύργος-ναός από πλιθιά, ο οποίος αποτελείτο από αλλεπάλληλα χτιστά επίπεδα,
που όσο ανέβαιναν στένευαν. Στην κορφή βρισκόταν ένας ψηλός πύργος και στην κορφή του ο ναός λατρείας των θεών των
λαών της Μεσοποταμίας. (κλιμακωτή πυραμίδα)
Σφηνοειδής Γραφή: Είναι ένα σύστημα γραφής που επινοήθηκε από τους Σουμέριους. Είναι συμβολική γραφή και τα σύμβολα
που χρησιμοποιεί μοιάζουν με σφήνες, γι’ αυτό και ονομάστηκε σφηνοειδής.
Ποια είναι η συμβολή των Σουμερίων στην ανάπτυξη του πολιτισμού;
Η συμβολή των Σουμερίων στον πολιτισμό είναι σημαντική. Αυτοί επινοούν τον τροχό, το άροτρο, την επεξεργασία των
μετάλλων και τη σφηνοειδή γραφή. Παράλληλα, πρώτοι οργάνωσαν συγκροτημένη κοινωνική ζωή με τη δημιουργία πόλεων
(Ούρ).

Β. Αίγυπτος:
Οι Αρχαίοι Έλληνες ονομάζουν την Αίγυπτο «Δώρον του Νείλου» για τους πιο κάτω λόγους:
α) Ο Νείλος διασχίζει για 1.000 χιλιόμετρα την Αίγυπτο και την μετατρέπει σ’ έναν τεράστιο σιτοβολώνα.
β) Είναι η μόνη οδός επικοινωνίας για την Αίγυπτο.
γ) Η χλωρίδα και η πανίδα του καλύπτουν τις ανάγκες των Αιγυπτίων. Στο δέλτα του ποταμού υπάρχει άφθονο κυνήγι και
μεγάλες ποσότητες ψαριών.
δ) Εκεί φυτρώνει ο πάπυρος, με τον οποίο κατασκευάζουν πλοία, καλάθια, σκοινιά κι ένα είδος χαρτιού.

Πυραμίδες: Γιγαντιαίοι (τεράστιοι) τάφοι, όπου θάβονταν οι Φαραώ, οι βασιλιάδες των Αιγυπτίων.
Ιερογλυφική γραφή – πάπυρος: Η γραφή των Αιγυπτίων είναι ιερογλυφική, ένα σύστημα γραφής στο οποίο χρησιμοποιούνται
εικόνες για την απόδοση λέξεων, συλλαβών ή γραμμάτων. Κείμενα των Αιγυπτίων έχουν βρεθεί σε πάπυρους και σε τοίχους
μνημείων.
Έθιμα ταφής – μετεμψύχωση: Οι Αιγύπτιοι πιστεύουν ότι η ζωή συνεχίζεται μετά τον θάνατο, γι αυτό το λόγο ταριχεύουν τους
νεκρούς (μούμιες).
Φαραώ: Ο Φαραώ ήταν ο απόλυτος άρχοντας, διοικητής του στρατού και ανώτατος ιερέας, δηλαδή συγκέντρωνε στα χέρια
του την πολιτική, τη στρατιωτική και τη θρησκευτική εξουσία. Για να κυβερνά, χρησιμοποιούσε πολλούς κρατικούς
υπαλλήλους. Θεωρείτουν γιος του Όσιρι, του ανώτερου Θεού των Αιγυπτίων.
Θεοί: Η αιγυπτιακή θρησκεία είναι πολυθεϊστική. Οι σημαντικότεροι Θεοί είναι ο Άμον Ρα, θεός του ήλιου, ο Όσιρις, θεός του
ήλιου και της βλάστησης, και η Ίσις, θεά της γονιμότητας. Οι ναοί θεωρούνται οίκοι των Θεών και οι ιερείς τελούν τη λατρεία
στο όνομα του Φαραώ.

Γ. Φοίνικες:
Γραφή: Η προσφορά των Φοινίκων στον πολιτισμό ήταν η επινόηση του αλφαβήτου που είχε 22 σύμφωνα. Από αυτό
προέρχεται το ελληνικό αλφάβητο.
2. Ο Μινωικός Πολιτισμός
Από πού πήρε το όνομά του και ποιος έκανε τις ανασκαφές; Ο Μινωικός πολιτισμός πήρε το όνομά του από τον μυθικό
βασιλιά της Κνωσού Μίνωα. Ανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τον Βρετανό αρχαιολόγο Άρθουρ Έβανς, ο οποίος
έκανε ανασκαφές στην Κνωσό.
Ποια είναι τα σημαντικότερα τέσσερα ανάκτορα; Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρος
Θαλασσοκράτορες: Ο Μίνωας είναι το αρχαιότερο πρόσωπο που απέκτησε στόλο και κατόρθωσε να γίνει κύριος του
μεγαλύτερου μέρους της ελληνικής θάλασσας. Επέβαλε την κυριαρχία του στις Κυκλάδες και εγκατέστησε στις περισσότερες
τις πρώτες αποικίες.

Ανάκτορα: Τα ανάκτορα ήταν η έδρα του άρχοντα της περιοχής . Εκεί συγκεντρώνονταν η παραγωγή και τα εμπορεύματα, πριν
διατεθούν στην Κρήτη. Στα ανάκτορα κατασκευάζονταν πολύτιμα αντικείμενα και έργα τέχνης. Σε αυτά ζούσαν κι εργάζονταν
πολλοί αξιωματούχοι, υπάλληλοι και τεχνίτες. Λειτουργούσαν ως θρησκευτικά κέντρα, όπου γίνονταν τελτές με πλήθος
κόσμου.
Τα κοινά χαρακτηριστικά των Μινωικών ανακτόρων είναι τα εξής:
- Είναι προσανατολισμένα στον άξονα Βορρά-Νότου.
- Έχουν μια ορθογώνια κεντρική αυλή και γύρω της τις πτέρυγες των δωματίων.
- Είναι πολυώροφα, με μεγάλες κλίμακες, φωταγωγούς, ύδρευση και αποχέτευση.
- Δεν είναι οχυρωμένα
Ανακτορικά Κέντρα: Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρος

Γραμμική Α Γραφή – Δίσκος της Φαιστού: Οι Μινωίτες αρχικά επινόησαν μια γραφή που έμοιαζε με τα ιερογλυφικά, όπως
δείχνει ο δίσκος της Φαιστού. Αργότερα καθιερώνεται ένα νέο σύστημα γραφής που ονομάζεται Γραμμική Α. Η γραφή αυτή
είναι συλλαβική, δηλαδή κάθε στοιχείο αντιστοιχεί σε μια συλλαβή. Δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί.

Λόγοι Ανάπτυξης: Την εποχή των νέων ανακτόρων οι Μινωίτες κυριαρχούν με τα πλοία τους σε όλο το Αιγαίο. Εμπορεύονται
κυρίως έργα της καλλιτεχνικής παραγωγής. Μινωίτες έμποροι και ναυτικοί φαίνεται να απεικονίζονται σε αιγυπτιακούς τάφους
προσφέροντας τέτοια έργα σε Αιγύπτιους αξιωματούχους.
Λόγοι Καταστροφής: Γύρω στο 1450 π.Χ. τα μινωικά ανάκτορα καταστρέφονται, πιθανόν από σεισμό, εκτός από αυτό της
Κνωσού. Η εξασθένιση της πολιτικής και διοικητικής οργάνωσης που ξεκινούσε από τα ανάκτορα φαίνεται ότι έδωσε την
ευκαιρία στους Μυκηναίους να καταλάβουν την Κνωσό.

3. Η θρησκεία και η τέχνη των Μινωιτών

Πού ήταν τα ιερά τους; Τα ιερά τους, που ήταν μικρά, βρίσκονταν στα ανάκτορα και στις οικείες. Η λατρεία γινόταν και σε
σπήλαια.
Ποιο ήταν το ιερό τους ζώο και ποιο το ιερό τους δέντρο; Το ιερό ζώο ήταν ο ταύρος και το ιερό δέντρο η ελιά.
Ποιοι αποτελούσαν το ιερατείο; Το αποτελούσαν κυρίως γυναίκες, αλλά υπήρχαν και μερικοί άντρες ιερείς.
Θεά των Όφεων: Οι Μινωίτες πίστευαν σε γυναικείες θεότητες, οι οποίες είχαν σχέση με τη βλάστηση και τη διαδοχή
των εποχών, την άνθηση και το μαρασμό, το θάνατο και την ανάσταση. Η θεά των όφεων αποτελεί μία από αυτές τις
θεότητες. Σε ειδώλια παριστάνεται να κρατά στα χέρια της δύο φίδια.
Καμαραϊκά Αγγεία: Τα καμαραϊκά αγγεία ήταν τα πιο ωραία αγγεία της περιόδου. Ήταν πολύχρωμα και
ονομάστηκαν καμαραϊκά από το σπήλαιο των Καμαρών, όπου βρέθηκαν για πρώτη φορά. Αυτά τα αγγεία
κατασκευάζονταν στα εργαστήρια των ανακτόρων της Φαιστού και της Κνωσού και εξάγονταν σε όλη την
Ανατολική Μεσόγειο και την Αίγυπτο. Η διακόσμησή τους γινόταν με πολύπλοκα καμπυλόγραμμα σχέδια και είχαν
θέματα από τον ζωικό και φυτικό κόσμο.

Ρυτό σε μορφή κεφαλής ταύρου. Σφραγιδόλιθοι: Χρυσόδετος

Τέτοιου τύπου αγγεία σφραγιδόλιθος με παράσταση
Χρησιμοποιούνταν σε θρησκευτικές τελετές. λιονταριού και δαμαστ

Τι απεικονίζουν οι τοιχογραφίες; Οι τοιχογραφίες απεικονίζουν: α) θρησκευτικές πομπές, β) όμορφα τοπία με βλάστηση

και ζώα, γ) θαλάσσια θέματα.

Ταυροκαθάψια: Τα ταυροκαθάψια ήταν αγώνισμα ακροβατικής ταυρομαχίας με ιερό και τελετουργικό χαρακτήρα. Ο
αθλητής έπιανε τα κέρατα του ταύρου και με δυνατό άλμα πηδούσε πάνω από την πλάτη του ζώου, καταλήγοντας ξανά
στο έδαφος πίσω από τον ταύρο.
4. Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός
Πού και πότε αναπτύχθηκε ο Μυκηναϊκός πολιτισμός και ποιος ανακάλυψε τους βασιλικούς τάφους;
Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός αναπτύχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600-1100 π.Χ.). Τους
βασιλικούς τάφους τους ανακάλυψε ο Ερρίκος Σλήμαν.
Ονομασία: Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός πήρε την ονομασία του από το σημαντικότερο κέντρο της εποχής, τις Μυκήνες.
Μυκηναϊκά Κέντρα: Μυκήνες, Τίρυνθα, Πύλος

Θολωτοί τάφοι: Αποτελούνται από ένα μακρύ διάδρομο, πλαισιωμένο με λίθινους τοίχους, που οδηγεί στον κυκλικό
θάλαμο. Ο κυκλικός θάλαμος είναι κατασκευασμένος με παρόμοιο τρόπο και έχει θολωτή οροφή. Μετά την ταφή ο
διάδρομος και ο θάλαμος σκεπάζονταν με χώμα, ώστε ο τάφος να μοιάζει εξωτερικά με χαμηλό λόφο.

Η Πύλη των λεόντων, στην ακρόπολη των Μυκηνών. Για πρώτη φορά η μνημειακή γλυπτική εμφανίζεται
στο ευρωπαϊκό έδαφος.

Κυκλώπεια Τείχη: Οι Μυκηναίοι χτίζουν τα ανάκτορά τους σε υψώματα (ακροπόλεις) και τα οχυρώνουν με
γιγαντιαία τείχη. Τα τείχη αυτά ονομάζονται «κυκλώπεια» επειδή είναι κατασκευασμένα με τεράστιους ογκόλιθους.
Γραμμική Β Γραφή: Οι Μυκηναίοι χρησιμοποιούσαν τη Γραμμική Β’ γραφή. Πρόκειται για συλλαβική γραφή, πινακίδες της
οποίας βρέθηκαν στην Κνωσό και την Πύλο. Αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από τους Βρετανούς Μάικλ Βέντρις και Τζον
Τσάντγουικ.

Μυκηναϊκή κοινωνία:

Άναξ (κατοικεί με την οικογένειά του στο ανάκτορο)

Αυλικοί
Ιερατείο

Δήμοι (οργανώνονται σε χωριά γύρω από το ανάκτορο και αποτελούνται από

γεωργούς, κτηνοτρόφους και εξειδικευμένους τεχνίτες)

Δούλοι

Επίδραση του Μινωικού πολιτισμού: Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός δέχτηκε σημαντική επίδραση από τον Μινωικό, χωρίς
όμως να χάσει τη δική του ταυτότητα. Από τους Μινωίτες πήραν οι Μυκηναίοι διάφορα τεχνολογικά επιτεύγματα, μορφές
τέχνης και την ιδέα της γραφής.
Μυκηναϊκό Ανάκτορο: Τα ανάκτορα, χτισμένα συνήθως στην κορυφή οχυρωμένων ακροπόλεων, ήταν τα πολυδύναμα
διοικητικά κέντρα των διαφόρων επικρατειών στις οποίες είχε χωριστεί η μυκηναϊκή Ελλάδα.

Λόγοι ανάπτυξης και καταστροφής: Μετά την κυριαρχία τους στην Κρήτης, οι Μυκηναίοι γίνονται θαλασσοκράτορες. Σε
ολόκληρο τον χώρο του Αιγαίου και στα μικρασιατικά παράλια ιδρύουν αποικίες και εμπορικούς σταθμούς. Αποικίζουν
συστηματικά την Κύπρο και έρχονται σε επαφή με τους Χετταίους.
Οι λόγοι της καταστροφής του Μυκηναϊκού πολιτισμού ήταν:
- Η κάθοδος των Δωριέων
- Εσωτερικές αναταραχές
- Αναστάτωση στη λεκάνη της Μεσογείου, που έφερε πτώση του εμπορίου και κατ’ επέκταση παρακμή των ανακτόρων
εξαιτίας της οικονομικής κρίσης.

Ποια στοιχεία ένωναν τους Έλληνες; Τα ελληνικά φύλα της μυκηναϊκής περιόδου έχουν πολλά κοινά στοιχεία που τους
ενώνουν:
- Κοινή γλώσσα
- Κοινή θρησκεία
- Κοινές μεταθανάτιες δοξασίες
- Την ίδια κοινωνικοπολιτική οργάνωση και τους ίδιους θεσμούς
Ο ενιαίος αυτός πολιτισμός που δημιουργείται σιγά σιγά ονομάζεται μυκηναϊκή κοινή.
Τι γνωρίζετε για τη Μυκηναϊκή Θρησκεία;
α) οι θεοί:
- πριν την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β', θεωρείται ότι η θρησκεία των Μυκηναίων συμπίπτει με αυτή των
Μινωιτών. Ωστόσο, μετά την αποκρυπτογράφηση των πήλινων πινακίδων της Γραμμικής Β', αποδεικνύεται ότι οι
Μυκηναίοι λατρεύουν όλους τους μεγάλους Θεούς της αρχαίας Ελλάδας, όπως τους Δία, Ήρα, Ποσειδώνα, Άρτεμη, Άρη
αλλά και το Διόνυσο. Δεν εμφανίζεται η λατρεία του θεού Απόλλωνα.
- Στη μυκηναϊκή θρησκεία αναμφίβολα κυριαρχεί μια, άγνωστη κατά τα άλλα, θεότητα που προσφωνείται ως Πότνια
(δηλαδή “σεβάσμια”), στην οποία προσφέρονται πρόβατα, αρωματικά έλαια, μαλλί και μέλι.
β) οι χώροι λατρείας: - οι Μυκηναίοι δεν χτίζουν μεγάλους ναούς και λατρεύουν τους θεούς τους σε μικρά ιερά
γ) το ιερατείο:
- αποτελείται από άνδρες και γυναίκες
- αποτελεί μια ιδιαίτερη κοινωνική τάξη
- διαχειρίζεται την περιουσία των ιερών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’: ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ. 42-67)

1. Η Πόλη-Κράτος και η εξέλιξη του πολιτεύματος
Δημιουργία Πόλης-Κράτους: Η πόλη – κράτος δημιουργήθηκε από την επιθυμία των ανθρώπων για ζωή και επιβίωσε λόγω
της επιθυμίας τους για καλή ζωή. Ο συνοικισμός αποτέλεσε τον πυρήνα του νέου θεσμού. Στη συνέχεια οι συνοικισμοί
ενώθηκαν και δημιούργησαν μια πόλη (άστυ) γύρω από την ακρόπολη. Η ακρόπολη ήταν μια ισχυρή θέση πάνω στην οποία
κτίζονταν οι ναοί και τα δημόσια κτήρια. Κάτω και γύρω από την ακρόπολη κτίζονταν κατοικίες και καταστήματα, όπου
εργάζονταν τεχνίτες, ξυλουργοί, αγγειοπλάστες κι έμποροι. Γύρω από την πόλη σταδιακά κτίστηκαν τείχη. Μέρος τους
πληθυσμού κατοικούσε στην ύπαιθρο και ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Οπλιτική φάλαγγα: Η «οπλιτική φάλαγγα» ήταν ένα σώμα στρατού το οποίο αποτελούνταν από τους πολίτες που με δική
τους δαπάνη αγόραζαν την απαραίτητη πανοπλία.

Εξέλιξη πολιτεύματος: Βασιλεία – Αριστοκρατία – Ολιγαρχία – Τυραννίδα – Δημοκρατία

- Βασιλεία: είναι για το αρχαιότερο πολίτευμα. Το αξίωμα είναι κληρονομικό. Παρακμάζει τον 8ο αι. π.χ.
- Αριστοκρατία: την εξουσία ασκούν οι ευγενείς με κριτήριο την καταγωγή. Αυτοί που έχουν μεγάλες εκτάσεις γης,
έχουν και την εξουσία.
- Ολιγαρχία: έμποροι και βιοτέχνες διεκδικούν την εξουσία. Τώρα κριτήριο δεν είναι η καταγωγή αλλά ο πλούτος.
- Τυραννίδα: φιλόδοξα άτομα καταλαμβάνουν την εξουσία με τη βία και την ασκούν προς όφελός τους.
- Δημοκρατία: πολίτευμα όπου όλοι οι πολίτες έχουν ίσα δικαιώματα και συμμετέχουν όλοι σχεδόν στα δημόσια
αξιώματα.
Ποια η βασική διαφορά ανάμεσα στην αριστοκρατία και στην ολιγαρχία;
Η βασική διαφορά ανάμεσα στην αριστοκρατία και στην ολιγαρχία είναι η εξής: στην αριστοκρατία την εξουσία ασκούν
αυτοί που έχουν ευγενική καταγωγή και είναι γαιοκτήμονες, ενώ στην ολιγαρχία αυτοί που διαθέτουν πλούτο (έμποροι,
πλοιοκτήτες κ.λ.π.), ανεξάρτητα από την κοινωνική καταγωγή τους.

2. Η Σπάρτη
Κοινωνικές τάξεις: Οι κοινωνικές τάξεις στη Σπάρτη ήταν οι εξής:
- Οι Σπαρτιάτες: οι κάτοικοι του άστεως, οι οποίοι είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα και στους οποίους είχε μοιραστεί
γη. Ασχολούνταν με τα πολιτικά πράγματα και την πολεμική τέχνη.
- Οι περίοικοι: κατοικούσαν σε οικισμούς γύρω από τη Σπάρτη και ασχολούνταν με το εμπόριο.
- Οι είλωτες: ήταν οι παλιοί κάτοικοι της περιοχής που έγιναν δούλοι. Ήταν υποχρεωμένοι να καλλιεργούν τη γη και να
παραχωρούν μέρος της παραγωγής στον ιδιοκτήτη. Οι είλωτες ήταν πολυάριθμοι και γ’ αυτό οι Σπαρτιάτες ζούσαν
συνεχώς με τον φόβο μήπως εξεγερθούν.

Η εκπαίδευση των αγοριών και των κοριτσιών στη Σπάρτη:

Αγόρια: Η πόλη αναλάμβανε τα αγόρια από την ηλικία των επτά ετών. Ζούσαν ομαδικά κι εκπαιδεύονταν με σκοπό να
αντέχουν τη σκληρή ζωή και τις κακουχίες. Διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό.
Κορίτσια: Τα κορίτσια εκπαιδεύονταν με τον ίδιο τρόπο που εκπαιδεύονταν και τα αγόρια. Ήταν ελεύθερα να συμμετέχουν
σε πολλές εκδηλώσεις της πόλης. Σκοπός του συστήματος ήταν να αποκτήσουν δυνατό σώμα και ηθικό χαρακτήρα, για να
γίνουν στο μέλλον άξιες μητέρες.
Ποιου έργο ήταν το πολίτευμα της Σπάρτης; Του μεγάλου νομοθέτη Λυκούργου.
Πολιτειακοί Θεσμοί: Οι πολιτειακοί θεσμοί της Σπάρτης ήταν οι εξής:
- Οι δύο βασιλείς: ήταν θρησκευτικοί και στρατιωτικοί άρχοντες χωρίς πολλές αρμοδιότητες.
- Οι πέντε έφοροι: ήταν υπεύθυνοι για την άμυνα και τις εξωτερικές σχέσεις του κράτους. Αυτοί είχαν την ουσιαστική
εξουσία στην πόλη.
- Η γερουσία: ήταν ένα συμβούλιο που αποτελούνταν από 28 μέλη με ηλικία άνω των 60 ετών. Κύρια αρμοδιότητά της
ήταν η προετοιμασία των θεμάτων τα οποία θα υποβάλλονταν για έγκριση στην Απέλλα.
- Η Απέλλα: ήταν η λαϊκή συνέλευση. Σε αυτήν συμμετείχαν όλοι οι Σπαρτιάτες που είχαν συμπληρώσει το τριακοστό
(30) έτος της ηλικίας τους.

Τι ήταν ο «λακωνισμός». Τι σημαίνει και πώς εξηγείται η φράση «περνάμε Σπαρτιάτικα»;

Λακωνισμός ήταν η διατύπωση μιας φράσης με λίγες λέξεις κι έξυπνο περιεχόμενο. Ο λακωνισμός, δηλαδή, ήταν μια
σπαρτιατική αρετή σύμφωνα με την οποία ο κάθε Σπαρτιάτες όφειλε να μιλά με λίγα και περιεκτικά λόγια και να έχει
σκεφτεί καλά αυτά που θα έλεγε. Η φράση «περνάμε Σπαρτιατικά» σημαίνει ότι ζούμε με τρόπο που ταιριάζει στους
Σπαρτιάτες, δηλαδή απλά, λιτά και με πειθαρχία.
Τι σημαίνει η φράση «δουλεύει σαν είλωτας»;
Η φράση «δουλεύει σαν είλωτας» σημαίνει ότι κάποιος δουλεύει σκληρά και ασταμάτητα, χωρίς να αμείβεται ή να
απολαμβάνει τους καρπούς της δουλειάς του.

Ζωή στη Σπάρτη: Η Σπάρτη λοιπόν ήταν ένα στρατόπεδο, όπου ύψιστο αντικειμενικό σκοπό της ζωής του είχε ο καθένας,
να είναι σε κάθε στιγμή έτοιμος να πολεμήσει με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την πόλη του. Ο σκοπός κάθε
νόμου, ο έσχατος λόγος όλου του συστήματος κοινωνικής διατάξεως ήταν να διαμορφώσει καλούς στρατιώτες. Η χλιδή
στην ιδιωτική ζωή απαγορευόταν αυστηρά˙ η σπαρτιατική λιτότητα έγινε παροιμιώδης. Ο επιμέρους άνθρωπος,
απορροφημένος ολότελα μέσα στο κράτος, δεν είχε καθόλου δική του ατομική ζωή˙ δεν είχε να λύσει προβλήματα της δικής
του ανθρώπινης υπάρξεως. Η Σπάρτη δεν ήταν τόπος για διανοουμένους ή φίλους της θεωρίας˙ το χρέος όλο του ανθρώπου
και το υπέρτατο ιδεώδες της ζωής του Σπαρτιάτη περιέχονταν μέσα στους νόμους της πόλης του.

3. Αθήνα – Από τη Βασίλεια στην Αριστοκρατία

Ποιες ήταν οι ασχολίες των κατοίκων στην Αθήνα; Οι ασχολίες των κατοίκων στην Αθήνα ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία,
η ναυτιλία και το εμπόριο.
Τι ήταν τα Παναθήναια; Τα Παναθήναια ήταν η πιο σημαντική γιορτή της Αθήνας που γινόταν σε ανάμνηση της συνένωσης
των κοινοτήτων της Αττικής, με έδρα την Αθήνα, πράξη που αποδίδεται στον Θησέα.
Από ποια φυλή προέρχονται οι Αθηναίοι; Οι Αθηναίοι προέρχονταν από τους Ίωνες.
Ποιο ήταν το πρώτο πολίτευμα της Αθήνας και ποιος ο τελευταίος βασιλιάς; Το πρώτο πολίτευμα της Αθήνας ήταν η
βασιλεία και ο τελευταίος βασιλιάς ο Κόδρος, ο οποίος θυσιάστηκε προκειμένου να μην πολεμήσουν οι Αθηναίοι με τους
Δωριείς.

Ποιοι ήταν οι πολιτειακοί θεσμοί στην Αθήνα;

Α) Οι εννέα άρχοντες:
- Άρχοντας Βασιλιάς: είχε μόνο θρησκευτικές αρμοδιότητες.
- Επώνυμος Άρχοντας & Πολέμαρχος: αυτοί ασκούσαν ουσιαστικά την εξουσία. Ο επώνυμος άρχοντας ήταν υπεύθυνος
για τη σύγκληση της Εκκλησίας του Δήμου και ο πολέμαρχος αρμόδιος για στρατιωτικά θέματα.
- Έξι θεσμοθέτες: ήταν αρμόδιοι για δικαστικά ζητήματα.
Β) Άρειος Πάγος: ήταν υπεύθυνος για την τήρηση των νόμων.
Γ) Εκκλησία του Δήμου: γενική συνέλευση των Αθηναίων με περιορισμένες αρμοδιότητες.

Τι γνωρίζετε για τις κοινωνικές εντάσεις που οδήγησαν στο «Κυλώνειο άγος»;
α. με την ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου, οι έμποροι και οι βιοτέχνες αποκτούν μεγάλη οικονομική δύναμη και
αμφισβητούν την εξουσία των ευγενών
β. οι χρεωμένοι αγρότες απαιτούν κατάργηση των χρεών καθώς, όσοι από αυτούς αδυνατούν να πληρώσουν τα χρέη τους,
γίνονται δούλοι
Κύλωνας – Κυλώνειον Άγος: Ο Κύλωνας, εκμεταλλευόμενος την αναστάτωση που επικρατούσε στην Αθήνα, προσπάθησε
να καταλάβει την εξουσία με τη βοήθεια πολλών οπαδών του και να γίνει τύραννος. Δεν τα κατάφερε, όμως, και
δραπέτευσε στα Μέγαρα. Οι οπαδοί του κατέφυγαν ως ικέτες στους βωμούς των Θεών στην Αθήνα, και παρά το γεγονός
ότι ως ικέτες ήταν ιερά πρόσωπα, θανατώθηκαν. Η ανίερη αυτή πράξη ονομάστηκε «Κυλώνειο Άγος».
Τι γνωρίζετε για τον Δράκοντα; Τι εννούμε σήμερα όταν λέμε ότι η κυβέρνηση πρέπει να πάρει δρακόντεια μέτρα; Ο
Δράκοντας ανέλαβε να καταγράψει τους νόμους στην Αθήνα, μετά από αίτηση του λαού για σύνταξη γραπτών νόμων. Οι
νόμοι του Δράκοντα ήταν πολύ αυστηροί και γι’ αυτό λεγόταν ότι γράφτηκαν με αίμα. Σήμερα, όταν λέμε ότι η κυβέρνηση
πρέπει να πάρει δρακόντεια μέτρα, εννούμε ότι πρέπει να πάρει πολύ αυστηρά μέτρα.

4. Αθήνα – Πορεία προς τη Δημοκρατία

Ποια ήταν τα μέτρα του Σόλωνα και τι γνωρίζετε για το καθένα από αυτά;
Α) Οικονομικά
- Σεισάχθεια: Νόμος που καταργούσε τα χρέη, απελευθέρωνε όσους είχαν γίνει δούλοι λόγω χρεών και απαγόρευε να
δανείζεται κάποιος με εγγύηση την προσωπική του ελευθερία. Με το νόμο αυτό λυτρώθηκε η αγροτική τάξη.
Β) Κοινωνικά
- Η διαίρεση των πολιτών σε τέσσερις τάξεις: Νομοθετικό μέτρο σύμφωνα με το οποίο η διαίρεση σε τάξεις γινόταν βάσει
του εισοδήματος και όχι της καταγωγής. Με ανάλογο τρόπο ορίζονταν και τα αξιώματα. Με το μέτρο αυτό ο Σόλωνας
αποδυνάμωσε το αριστοκρατικό πολίτευμα.
Γ) Πολιτικά
- Η Εκκλησία του Δήμου: απέκτησε σημαντικότερο πολιτικό ρόλο. Σε αυτήν έπαιρναν μέρος όσοι Αθηναίοι είχαν
συμπληρώσει το εικοστό έτος της ηλικίας τους.
- Η Βουλή των Τετρακοσίων: η Βουλή των Τετρακοσίων προετοίμαζε τα θέματα που θα συζητούσε η Εκκλησία του Δήμου.
- Η Ηλιαία: ήταν ένα δικαστήριο στο οποίο συμμετείχαν άτομα από όλες τις τάξεις με κλήρωση. Η δημιουργία της Ηλιαίας
είχε σκοπό την καλύτερη απονομή της δικαιοσύνης και την εξάλειψη των ανισοτήτων.
- Τέλος, ο Σόλωνας ψήφισε νόμο σύμφωνα με τον οποίο ο Αθηναίος που δεν έπαιρνε ξεκάθαρη θέση στα πολιτικά και
κοινωνικά ζητήματα της πόλης, θα έχανε τα πολιτικά του δικαιώματα. Με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε να εξασφαλίσει
την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.

Πεισίστρατος: Ο Πεισίστρατος, ένας ευγενής, εκμεταλλεύτηκε τις ταραχές που γίνονταν στην Αθήνα με αφορμή το αίτημα
για ξαναμοίρασμα της γης, αφού η γη εξακολουθούσε να είναι στα χέρια των λίγων, και κατέλαβε την εξουσία με τη
συμπαράσταση του λαού. Επέβαλε τυραννικό πολίτευμα και στέρησε από τους Αθηναίους ελευθερίες που με αγώνες είχαν
κατακτήσει. Παρόλα αυτά έκανε σημαντικά εξωραϊστικά έργα στην Αθήνα.

Κλεισθένης: Θεμελιωτής του Δημοκρατικού πολιτεύματος ήταν ο Κλεισθένης. Τα μέτρα του ήταν εξής:
- Δημιουργία των δέκα φυλών, των οποίων τα μέλη προέρχονταν από διαφορετικές περιοχές της Αττικής. Πολιτικά
έπαψαν να έχουν σημασία η συγγένεια και η καταγωγή.
- Τα μέλη της Βουλής αυξήθηκαν από 400 σε 500 (Βουλή των Πεντακοσίων).
- Αυξήθηκε ο αριθμός των στρατηγών σε δέκα (από ένας), για να προστατεύσει τους πολίτες από τον κίνδυνο αύξησης
της δύναμης του πολέμαρχου στρατηγού.
- Η Εκκλησία του Δήμου, όπου λαμβάνονταν οι πιο σοβαρές αποφάσεις, έγινε κυρίαρχο σώμα.
Τα μέτρα αυτά υπήρξαν δημοκρατικά, αναζωογόνησαν το ενδιαφέρον του πολίτη για τα κοινά και άλλαξαν τον τρόπο ζωής
στην Αθήνα.

Τι ήταν ο οστρακισμός;
Ο Κλεισθένης, για να προστατέψει το κράτος από την τυραννία και εξαιτίας της καχυποψίας που προκαλούσαν όσοι
κατείχαν ισχυρές θέσεις, καθιέρωσε το νόμο του οστρακισμού, της προληπτικής δηλαδή απομάκρυνσης από την Αθήνα
όσων θεωρούνταν επικίνδυνοι για το δημοκρατικό πολίτευμα. Ο οστρακισμός γινόταν μετά από απόφαση της εκκλησίας
του δήμου και η ψηφοφορία ήταν μυστική. Ονομάστηκε έτσι από το όστρακο (κομμάτι από σπασμένο αγγείο) στο οποίο
κάθε πολίτης έγραφε το όνομα αυτού που θεωρούσε επικίνδυνο. Θύμα του οστρακισμού έπεσε κι ο δίκαιος Αριστείδης.

5. Πέρσες και Έλληνες – Δύο κόσμοι συγκρούονται

Ποιοι αποτελούν το περσικό κράτος, ποιος είναι ο ιδρυτής και σε τι είναι διαιρεμένο το κράτος;
Το Περσικό κράτος αποτελείται από τους Πέρσες και τους Μήδους, που συγχωνεύτηκαν και δημιούργησαν ένα μεγάλο
κράτος. Ιδρυτής αυτού του κράτους θεωρείται ο Κύρος Α’. Το περσικό κράτος ήταν πολυεθνικό και ήταν διαιρεμένο σε
σατραπείες. Διοικητές των σατραπειών ήταν οι Σατράπες και έργο τους ήταν η σωστή διοίκηση και η είσπραξη των φόρων.
Σε ποιο Θεό πιστεύουν, ποια η διαπαιδαγώγηση και η γραφή τους;
Οι Πέρσες πιστεύουν στον Αχουραμάσδα, που ήταν θεός της σοφίας και της αλήθειας. Τα παιδιά των Περσών από μικρή
ηλικία μαθαίνουν να ιππεύουν, να τοξεύουν και να λένε την αλήθεια. Η γραφή τους είναι η σφηνοειδής, την οποία
υιοθέτησαν από τους παλαιότερους λαούς της περιοχής.
6. Η οριστική απομάκρυνση της Περσικής επίθεσης
Ιωνική Επανάσταση: Τα αίτια της Ιωνικής επανάστασης ήταν:
- Ο οικονομικός μαρασμός, λόγω της κατοχής των στενών του Εύξεινου Πόντου από τους Πέρσες και της αδυναμίας να
συνεχίσουν το εμπόριο στην περιοχή.
- Η βαριά φορολογία που τους επέβαλλαν οι Πέρσες.
- Η στέρηση της ελευθερίας τους.
Οι περσικές δυνάμεις ήταν πολύ ισχυρές με αποτέλεσμα οι Έλληνες της Μικράς Ασίας να μην μπορούν αν τους
αντιμετωπίσουν μόνοι τους. Ζητούν βοήθεια από την Ελλάδα, αλλά μόνο οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς στέλνουν 25 πλοία.
Τελικά η επανάσταση απέτυχε με τον στόλο των Ελλήνων να βρίσκει ολοκληρωτική ήττα στη ναυμαχία της Λάδης, και τη
Μίλητο, ιωνική πόλη που πρωταγωνίστησε στην επανάσταση, να καταστρέφεται ολοκληρωτικά από τους Πέρσες.
Αίτια – Αφορμή Περσικών Πολέμων: Η αιτία των περσικών πολέμων ήταν η επεκτατική πολιτική των Περσών και η αφορμή
υπήρξε η ιωνική επανάσταση και η βοήθεια που πρόσφεραν οι Έλληνες.

Εκστρατεία Μαρδόνιου: Ο Μαρδόνιος πραγματοποίησε την πρώτη εκστρατεία εναντίον των Ελλήνων. Το 492 π.Χ., ο
στρατός του πέρασε τον Ελλήσποντο και κατευθύνθηκε προς τη Μακεδονία. Παράλληλα κινήθηκε και ο περσικός στόλος.
Στην επιστροφή, όμως, μεγάλη θαλασσοταραχή προκάλεσε μεγάλη καταστροφή του στόλου. Η εκστρατεία έληξε, αφού οι
Πέρσες πέτυχαν να επαναφέρουν τη Θράκη υπό τον έλεγχό τους.
Μάχη Μαραθώνα: Η μάχη του Μαραθώνα έγινε το 490 π.Χ. Αρχηγοί των Περσών ήταν ο Δάτης και ο Αρταφέρνης και των
Ελλήνων ο Μιλτιάδης. Ο Μιλτιάδης παρέταξε τις ελληνικές δυνάμεις σε μια πλαγιά ενισχύοντας τα άκρα και αφήνοντας το
κέντρο αδύναμο, και με το σύνθημα της επίθεσης, οι Αθηναίοι έτρεξαν γρήγορα στο κατηφορικό έδαφος. Με την τακτική
αυτή ο Μιλτιάδης κατάφερε να αποφύγουν οι Έλληνες τα πυκνά βέλη του εχθρού και να περικυκλώσουν τους Πέρσες, που
πανικόβλητοι υποχώρησαν στα πλοία τους. Η νίκη αυτή των Ελλήνων ήταν πολύ σημαντική γιατί απέδειξαν ότι οι Πέρσες
δεν ήταν αήττητοι.
Θερμοπύλες: Η μάχη των Θερμοπυλών έγινε το 480π.Χ. με αρχηγό των Ελλήνων τον βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα. Ο Ξέρξης
ζήτησε από τον Λεωνίδα να του παραδώσει τα όπλα και τότε ο Λεωνίδας του απάντησε «μολών λαβέ» (= έλα να τα πάρεις),
μια φράση που έμεινε στην ιστορία. Οι Πέρσες δεν μπόρεσαν να κάμψουν την αντίσταση των Ελλήνων, παρά μόνο όταν
ένας Έλληνας, κάτοικος της περιοχής, ο Εφιάλτης, τους έδειξε ένα κρυφό μονοπάτι, από το οποίο περικύκλωσαν τελικά τους
Έλληνες. Ο Λεωνίδας διέταξε τους συμπολεμιστές του να αποχωρήσουν και ο ίδιος έμεινε με 300 Σπαρτιάτες και 700
Θεσπιείς , πολεμώντας μέχρι τέλους τους Πέρσες.
Ναυμαχία Σαλαμίνας: Η ναυμαχία της Σαλαμίνας έγινε το 480π.Χ. Μετά την κατάληψη της Αθήνας από τους Πέρσες, ο
Θεμιστοκλής παρέταξε τον ελληνικό στόλο στα στενά της Σαλαμίνας, με σκοπό να παρασυρθεί εκεί ο περσικός στόλος και
να γίνει εκεί η μάχη. Στη σύγκρουση, οι Πέρσες, αδυνατώντας να παρατάξουν και να απλώσουν τον μεγάλο και αργοκίνητο
στόλο τους, υπέστησαν ολοκληρωτική συντριβή από τον πολύ λιγότερο αλλά πιο ευκίνητο ελληνικό στόλο.
Μάχη Πλαταιών - Ναυμαχία Μυκάλης: Η μάχη των Πλαταιών έγινε το 479π.Χ με αρχηγό των Περσών τον Μαρδόνιο και
των Ελλήνων τον Σπαρτιάτη Παυσανία. Οι Έλληνες στη μάχη αυτή πέτυχαν μεγάλη νίκη. Την ίδια μέρα λέγεται ότι ο βασιλιάς
των Περσών Λεωτυχίδης κατέστρεψε τα τελευταία απομεινάρια του περσικού στόλου στα ανοικτά της Μυκάλης. Έτσι, έληξε
οριστικά η σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Περσών.
Συνέπειες: Οι συνέπειες της νίκης των Ελλήνων επί των Περσών ήταν:
- Ματαίωση της επεκτατικής πολιτικής των Περσών.
- Απελευθέρωση πολλών ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας.
- Ενίσχυση την αυτοπεποίθησης των Ελλήνων.
- Αρχή μιας νέας δημιουργικής περιόδου για τον Ελληνισμό.

7. Η τέχνη
Αρχιτεκτονική: Ιωνικός - Δωρικός Ρυθμός:
- Δωρικός ρυθμός  ο κίονάς του είναι κοντός, βαρύς και αυστηρός.
- Ιωνικός  ο κίονάς του είναι πιο κομψός, με πλούσια διακόσμηση στο κιονόκρανό του, το οποίο καταλήγει σε έλικες.
Γλυπτική: Κούροι – Κόρες, Επιτύμβιες Στήλες:
Κούροι: νεαροί άνδρες, όρθιοι, γυμνοί, με καλογυμνασμένα σώματα, με πλούσια κόμη, τα χέρια σε γροθιές ακουμπούν
τους μηρούς.
Κόρες: νεαρές κοπέλες, όρθιες, κομψά ντυμένες, καλοχτενισμένες, στολισμένες με κοσμήματα.
Αγγειογραφία: Μελανόμορφος – Ερυθρόμορφος Ρυθμός:
- Μελανόμορφος Ρυθμός  οι μορφές βάφονται ολόμαυρες πάνω σε κόκκινη επιφάνεια και οι λεπτομέρειες
δηλώνονται με χάραξη.
- Ερυθρόμορφος Ρυθμός  οι μορφές βάφονται κόκκινες πάνω στη μαύρη επιφάνεια των αγγείων.
 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΚΕΦ. 1 Προϊστορία [Νεολιθική – Χαλκολιθική Εποχή, 7000 - 2500 π.Χ.]

1. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ (σελ. 4 - 5)
Η Νεολιθική εποχή είναι μια από τις σημαντικότερες φάσεις του πολιτισμού γιατί αυτή την εποχή, άνθρωπος εγκαταλείπει
την σπηλιά όπου ζούσε πριν, και αποκτά τώρα μόνιμη κατοικία.
Επιλογή χώρου: Οι Κύπριοι κτίζουν τα σπίτια τους:
- κοντά σε λόφους (Λόγος: Προστασία από τα θηρία και τα στοιχεία της φύσεως)
- και σε ποταμούς (Λόγος: Εξασφάλιση της διατροφής).
Οικοδομικά υλικά Οι κάτοικοι προμηθεύονταν από την γύρω περιοχή τα πιο κάτω υλικά, όπου και τα χρησιμοποιούσαν
στα εξής σημεία του σπιτιού:
Υλικά Η χρήση τους
πέτρες: Σε θεμέλια και κατώτερα μέρη των τοίχων
πλιθάρια (πηλός + άχυρα): Σε πάνω μέρη του σπιτιού
ξύλα, κλαδιά, καλάμια, πηλός: Κατασκευή στέγης σπιτιού

Διάταξη των σπιτιών - σχέδιο:

Στους οικισμούς της Χοιροκοιτίας και της Καλαβασού Τέντας τα σπίτια
- Ήταν κτισμένα το ένα πολύ κοντά στο άλλο.
- Είχαν κυκλικό σχήμα.
- Η στέγη τους ήταν θολωτή ή επίπεδη.
- Είχαν μόνο ένα δωμάτιο στο κέντρο του οποίου υπήρχε η εστία.
- Μερικά σπίτια διέθεταν:
(α) μεσοπάτωμα, το οποίο στηριζόταν σε πεσσούς (= κολώνες) καθώς και
(β) βοηθητικούς χώρους που χρησίμευαν ως αποθήκες και εργαστήρια.
- Υπήρχαν κατασκευές που χρησίμευαν:
(α) στα σπίτια ως κρεβάτια και καθίσματα και
(β) στα εργαστήρια ως πάγκοι εργασίας.
Στους οικισμούς της Σωτήρας, της Ερήμης και της Λέμπας τα σπίτια
- υποδιαιρούνται σε μικρότερα δωμάτια.
Σε οικισμούς της Σωτήρας τα σπίτια
- είχαν τετράπλευρο σχήμα.

2. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΧΡΗΣΗΣ (σελ. 6 - 7)

Ο άνθρωπος, ζώντας πλέον σε μόνιμες κατοικίες, επιζητά τη βελτίωση του επιπέδου ζωής του, και γι΄ αυτό κατεργάζεται
και επεξεργάζεται τα υπάρχουσα υλικά για να κατασκευάσει αντικείμενα που θα ικανοποιήσουν τις διάφορες ανάγκες του.
Συγκεκριμένα χρησιμοποιεί τα εξής υλικά:
- Λίθο (= πέτρα), με τον οποίον κατασκευάζει:
(α) Εργαλεία (τσεκούρια, δρεπάνια, λεπίδες, αξίνες, αγκίστρια)
(β) Όπλα (αιχμές βελών, τσεκούρια)
(γ) Οικιακά σκεύη (αγγεία, γουδιά, χειρόμυλους)
- Ημιπολύτιμες πέτρες, με τις οποίες κατασκευάζει:
(α) Ειδώλια
(β) Κοσμήματα (Μερικά κοσμήματα ήταν φτιαγμένα από κοχύλια.)
- Υλικά από τα ζώα όπως:
(α) οστά για την κατασκευή κοσμημάτων και βελόνων → Η ύπαρξη βελόνων και σφονδύλων αδρακτών μαρτυρούν
την ανάπτυξη υφαντικής
(β) κέρατα για την κατασκευή λαβών και εργαλέιων
(γ) δέρμα για την κατασκευή ασκών και φαρέτρων
(δ) προβιές χρησιμοποιούνταν για την ενδυση
- Ξύλο, με το οποίο κατασκευάζει:
(α) Όπλα
(β) Εργαλεία
(γ) Σκεύη
 - Η παραποτάμια βλάστηση και τα στελέχη των δημητριακών, χρησίμευαν για την κατασκευή:
(α) Πανεριών
(β) Καλαθιών
- Η φλούδα των δέντρων χρησιμοποιείτο για:
(α) Στερέωμα της λαβής στα εργαλεία
- Πηλό, με τον οποίο κατασκευάζει:
(α) Πίθους Διακοσμούνται με γεωμετρικά κυρίως σχήματα
(β) Κύπελλα με εκροή (γαλακτοδοχεία) χρησιμοποιώντας φυτικές ουσίες.

Χαρακτηριστική είναι η «κτενιστή διακόσμηση» στα αγγεία αυτά, η οποία γινόταν μ’ ένα ειδικό εργαλείο σαν χτένι
πάνω στο υγρό αλείφωμα του αγγείου.

Συμπέρασμα Τα αγγεία αυτά κάνουν τη ζωή του πιο άνετη, δίνοντας του την ευκαιρία ν΄ αναπτύξει το
καλλιτεχνικό του ταλέντο.

3. ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ (σελ. 8 - 11)

Ασχολίες των κατοίκων:
Μικροτεχνία: Λειαίνουν τις πέτρες για να κατασκευάσουν εργαλεία,
όπλα και σκεύη για προσωπική χρήση.)
Κυνήγι: Κυνηγούν κυρίως αγρινά και ελάφια.
Εξημέρωμα και εκτροφή ζώων, π.χ. αιγοπρόβατα και χοίρους

Απόδειξη αποτελούν τα κόκκαλα αυτών των ζώων που έχουν βρεθεί.

Γεωργία: Καλλιεργούν σιτηρά και σε κατοπινό στάδιο όσπρια και αμπέλια →

Απόδειξη αποτελούν οι απανθρακωμένοι σπόροι που έχουν βρεθεί.
Ψάρεμα
Κοινωνία: Ύπαρξη μιας καλά οργανωμένης κοινωνίας που υπάκουε σ΄ έναν αρχηγό, όπως φανερώνουν τα ευρήματα από
τις ανασκαφές.
Κατοικούσε σε μια μεγάλη οικία (Τέτοιες οικίες έχουν ανακαλυφθεί
στον οικισμό της Χοιροκοιτίας και της Καλαβασού.)
Λατρεία των νεκρών:
- Η κοινωνία αυτή, χαρακτηρίζεται από βαθιά θρησκευτικότητα, όπως μαρτυρούν τα παρακάτω ταφικά έθιμα:
Τους νεκρούς τους έθαβαν σε συνεσταλμένη στάση κάτω από τα δάπεδα των οικιών ή έξω απ ΄
αυτές κοντά στην είσοδο (Χοιροκοιτία, Τέντα) αλλά και σε ξεχωριστά νεκροταφεία (Σωτήρα).
Τοποθετούσαν πέτρες πάνω στο σώμα του νεκρού (νεκροφοβία) και του πρόσφεραν κτερίσματα (=
αντικείμενα όπως όπλα, εργαλεία, κοσμήματα, που τοποθετούσαν στους τάφους, γιατί πίστευαν ότι
θα τα χρησιμοποιούσαν οι νεκροί.) → πίστη στη μεταθανάτια ζωή)

- Οι άνθρωποι της Χοιροκοιτίας σύμφωνα με τις ανασκαφές, υπολογίζεται να ήταν χαμηλού αναστήματος (1.50 –
1.60 μ.) και να πέθαιναν σε ηλικία 25 – 40 χρονών.
Ειδώλια:
Ερώτηση Απάντηση
Τι είναι; Μικρά αγάλματα
Από τι υλικό είναι φτιαγμένα; Από πηλό ή σκληρή πέτρα
Ποια είναι τα χαρακτηριστικότερα ειδώλια της Χαλκολιθικής Είναι τα σταυρόσχημα ειδώλια (είχαν σχήμα
εποχής; σταυρού).
Που τα χρησιμοποιούσαν; Σε τελετές
Μερικά ειδώλια είχαν σχέση με τη λατρεία ποιας θεάς; Με τη λατρεία της θέας γονιμότητας.
Τι φανερώνουν; Την αισθητική καλλιέργεια των κατοίκων.

ΚΕΦ. 1 Προϊστορία [Εποχή του Χαλκού, 2500 – 1050 π.Χ.]

1. Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (σελ.10 - 13)
- Η ονομασία της Κύπρου συνδέεται άρρηκτα με το μέταλλο του χαλκού. Το πολύτιμο αυτό μέταλλο προερχόταν από
τους πρόποδες της οροσειράς του Τροόδους.

- Τα σημαντικότερα μεταλλεία της Κύπρου είναι τα εξής:

Σκουριώτισσα
Μαυροβούνι
Προμήθευαν τους κατοίκους με τεράστιες
Καλαβασός
ποσότητες χαλκού.
Μιτσερό
Λίμνη

- Για περισσότερα από 3000 χρόνια η Κύπρος υπήρξε το μεγαλύτερο κέντρο:

παραγωγής
επεξεργασίας του χαλκού στον τότε γνωστό κόσμο.
και εμπορίου
τουχαλκου
- Τα πρώτα κοιτάσματα χαλκού εντοπίστηκαν στην επιφάνεια του εδάφους.
- Με την εξάντληση του χαλκού (που βρισκόταν στην επιφάνεια του εδάφους) οι Κύπριοι προχωρούσαν σε βάθος
κατασκευάζοντας στοές και γαλαρίες.
- Μετά την εξόρυξη του χαλκού, ακολουθούσε η διαδικασία κατεργασίας του, η οποία απαιτούσε μεγάλες ποσότητες
ξυλείας
- Η εξαγωγή του χαλκού γινόταν από τα λιμάνια της Έγκωμης και του Κιτίου υπό μορφή ταλάντων (= μεγάλα κομμάτια
χαλκού που είχαν σχήμα δέρματος βοδιού και βάρος μερικές δεκάδες κιλά).
- Ο χαλκός δεν χρησιμοποιόταν για την κατασκευή εργαλείων ή όπλων γιατί ήταν μαλακό μέταλλο. Έτσι, από πολύ
νωρίς, άρχισε η ανάμειξή και η σύντηξή του με ψευδάργυρο ή κασσίτερο με αποτέλεσμα να παράγονται νέα
ανθεκτικά κράματα, όπως ο ορείχαλκος και ο μπρούντζος.
- Ο χαλκός και τα προϊόντα του χρησίμευαν και στην κατασκευή φαρμάκων, καλλυντικών, κ.ά.

2. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ (σελ. 14 - 15)

Γεωργία:
- Η εξημέρωση του βοδιού και χρησιμοποίηση του αρότρου διευκόλυναν την καλλιέργεια των σκληρών εδαφών.
- Χαρακτηριστικό είναι το ομοίωμα σκηνής οργώματος από τους Βουνούς.
Κεραμική – Υφαντική:
- Τα αγγεία είναι περίπλοκα και με πλούσια διακόσμηση, πράγμα που μαρτυρούν ψήλο επίπεδο ζωής.
- Χαρακτηριστικά είναι τα αγγεία που δίνουν την εντύπωση ότι είναι κατασκευασμένα από χαλκό.
- Η εισαγωγή του τροχού υποδηλώνει την ανάπτυξη της κεραμικής.
- Η διακόσμηση των αγγείων είναι εμπνευσμένη από την υφαντική, τα ομοιώματα των αδραχτιών και τα κομμάτια
από τα υφάσματα, πράγμα που φανερώνουν την επίδοση των κατοίκων στην υφαντουργία.
Μικροτεχνία:
- Σημείωσε εκπληκτική ανάπτυξη.
- Τα άφθονα αντικείμενα, κοσμήματα, αγαλματάκια, λαβές καθρεφτών, πυξίδες, κ.α., δίνουν την εικόνα μιας
κοινωνίας εκλεπτυσμένης και ευημερούσας.

3. ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΚΡΑΤΗ (σελ. 16 -17)

- Η εξαγωγή του κατεργασμένου χαλκού σε χώρες όπως είναι η Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου, η Μ. Ασία, η Συρία, η
Παλαιστίνη και η Αίγυπτος είχε ως αποτέλεσμα την έντονη εμπορική δραστηριότητα των κατοίκων.

Αυτό αποδεικνύεται από τα πήλινα ομοιώματα πλοίων καθώς και από τα εισαγόμενα
προϊόντα και είδη πολυτελείας που ανακαλύφθηκαν στην Κύπρο.

- Η Κύπρος την τότε εποχή ονομαζόταν Αλάσια και οι σχέσεις της με τις γύρω περιοχές φαίνονται και από την
αλληλογραφία του βασιλιά της με τους Φαραώ της Αιγύπτου και τους βασιλιάδες της συριακής πόλης Ουγκαρίτ. Η
αλληλογραφία αυτή σώθηκε σε πινακίδες με σφηνοειδή γραφή.

4. ΓΡΑΦΗ (σελ. 16 - 17)

Δυο είδη γραφής
Κυπρομινωική Γραφή Κυπροσυλλαβική Γραφή
 Χρησιμοποιείται στο εμπόριο καθώς και στην καλά  Είναι γραπτή έκφραση της αρκαδοκυπριακής
οργανωμένη κοινωνία. διαλέκτου.
 Είναι συγγενική με τη γραμμική Α της Κρήτης.  Είναι συγγενική με τη γραμμική Β των Μυκηναίων.
 Δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.  Έχει αποκρυπτογραφηθεί.

5. ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ (σελ. 18 - 19)

Η Κύπρος γίνεται πόλος έλξης για τους Μυκηναίους για τους εξής λόγους:
(α) λόγω της στρατηγικής της θέσης και
(β) λόγω του άφθονου χαλκού που διέθετε.
Οι Μυκηναίοι εγκαθίστανται στο νησί γύρω στο 1400 π.Χ.:
- Στην αρχή ως έμποροι και στην συνέχεια ως άποικοι.
- Ακολούθως εξελληνίζουν τους κατοίκους του νησιού (δηλ. τους κάνουν Έλληνες) μέσω μιας μακρόχρονης
διαδικασίας, πράγμα που διαπιστώνεται από τη γλώσσα, τη θρησκεία, τους θεσμούς, τα έθιμα και την τέχνη τους.
Σύμφωνα με την παράδοση (η οποία έχει επιβεβαιωθεί από τα ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη), οι
ήρωες του Τρωικού Πολέμου ίδρυσαν κυπριακές πόλεις:
 Ο Αγαπήνωρ την Πάφο  Ο Κηφέας την Κερύνεια
 Ο Δημοφών την Αίπεια  Ο Χαλκάνωρ το Ιδάλιον (Δάλι)
 Ο Ακάμας τους Σόλους  Οι Σικυώνιοι τους Γόλγους (Αθηένου)
 Ο Χύτρος τους Χύτρους (Κυθρέα)  Οι Αργείοι το Κουριον
 Ο Πράξανδρος τη Λάπηθο  Ο Τεύκρος τη Σαλαμίνα

Μυκηναϊκής προέλευσης:
- Κυκλώπεια τείχη
- Βωμοί με κέρατα (σύμβολα της ΚρητομυκηναΪκης θρησκείας)
- Αγάλματα όπως του Απόλλωνα του Κεραιάτη που λατρευόταν στην Πελοπόννησο.
- Η τεχνική και τα μοτίβα που χρησιμοποιούνται στη κεραμική και στη μικροτεχνία.
- Θεσμός βασιλείας
- Ταφικά έθιμα (καύση νεκρών, μεταφορά τους με άρματα μαζί με τα κτερίσματα τους, θυσία των αλόγων και
προσφορά οβελών)
- Ελληνική γλωσσά
6. ΕΓΚΩΜΗ – ΚΙΤΙΟΝ (σελ. 20 - 21)
Έγκωμη και Κίτιον → οι πλουσιότερες και σημαντικότερες πόλεις που ξεχώρισαν στην Κύπρο την τελευταία εποχή του
χαλκού, τη Μυκηναϊκή.
Λόγοι ανάπτυξης αυτών των πόλεων:
- Η εγκατάσταση των Μυκηναίων είχε ως αποτέλεσμα την εισαγωγή του πολιτισμού τους.
- Η εκμετάλλευση του χαλκού.
Συνοπτική παρουσίαση της Έγκωμης:
- Βρίσκεται κοντά στη Σαλαμίνα στο ανατολικό τμήμα της Κύπρου.
- Ήταν μεγάλο κέντρο επεξεργασίας χαλκού και λιμάνι εξαγωγής του.
- Είχε κτιστεί σύμφωνα με πολεοδομικό σχέδιο (φαρδύ ευθύγραμμοι δρόμοι που διασταυρώνονταν κάθετα
σχηματίζοντας ορθές γωνίες και πλατείες).
- Ανακαλύφθηκαν ναοί μέσα στους οποίους βρέθηκαν ο Απόλλων ο Κεραιάτης και θεοί – προστάτες των μεταλλείων,
όπως είναι ένας θεός και μια θεά που πατούν σε τάλαντο χαλκού.
- Επίσης ανακαλύφθηκαν: ανάκτορο τύπου μεγάρου, εργαστήρια κατεργασίας του χαλκού, ειδώλια, κοσμήματα, αγγεία
κατασκευασμένα από πολύτιμα υλικά όπως ασήμι, σμάλτο, χαλκό και κατοικίες με βοηθητικούς χώρους.
- Η πόλη ήταν οχυρωμένη με «κυκλώπεια τείχη».
Συνοπτική παρουσίαση του Κιτίου:
- Είναι μυκηναϊκή πόλη θαμμένη κάτω από τη πόλη Λάρνακα, στα νοτιοανατολικά του νησιού.
- Υπήρξε κέντρο επεξεργασίας χαλκού και λιμάνι εξαγωγής του.
- Στα εργαστήρια του Κιτίου γινόταν η κατεργασία του χαλκού, ο οποίος μεταφερόταν από τα μεταλλεία της Καλαβασού
και των Τρούλλων.
- Μερικά τέτοια εργαστήρια συγκοινωνούσαν απευθείας με τους ναούς, γεγονός που φανερώνει τη στενή σχέση
παραγωγής του χαλκού με τη θρησκεία.
- Η πόλη ήταν οχυρωμένη με «κυκλώπεια τείχη» και πύργους από πελεκητές πέτρες.
- Οι κατοικίες ήταν ευρύχωρες με υγειονομικές εγκαταστάσεις.
- Βρέθηκε πλήθος αντικειμένων (αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα κ.ά.) που δίνουν μια γεύση του πλούτου της πόλης.
- Η πόλη εξαφανίστηκε από κάποια μεγάλη καταστροφή (ίσως σεισμό) και η εγκατάλειψη της από τους κατοίκους της
έδωσε την ευκαιρία στους Φοίνικες να εγκατασταθούν εκεί και να την ονομάσουν Κάρτι – Χατάστ (Νέα Πόλη).
-
1. ΕΥΑΓΟΡΑΣ Α΄, ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ (σελ. 38 – 41)
Μετά την ειρήνη του Καλλία (448 π.Χ.):
- Οι επιχειρήσεις των Ελλήνων για απελευθέρωση του νησιού από τους Πέρσες σταμάτησαν.
- Το νησί έπεσε στα χέρια των Περσών.
- Οι Πέρσες ακολουθούν ανθελληνική πολιτική.
- Ευνόησαν την άνοδο της φοινικικής δυναστείας στο θρόνο στης Σαλαμίνας.
Αποτελέσματα της ανθελληνικής πολιτικής που ακολούθησαν οι Πέρσες:
(α) Πολιτικός και πολιτιστικός μαρασμός της Σαλαμίνας
(β) Εκβαρβάρωση πόλης
Τέρμα στην κατάσταση που επικρατεί στη Σαλαμίνα θα δώσει ο Ευαγόρας.
Τρόπος υλοποίησης του στόχου του: Κατάφερε να εκθρονίσει το Φοίνικα βασιλιά Αβδήμονα.
Η εσωτερική πολιτική του Ευαγόρα:
1. Ανάπτυξη της Σαλαμίνας σε όλους τους τομείς (οικονομικό, πολιτικό, πολιτιστικό).
2. Εδραίωση φιλελληνικού πνεύματος.
3. Ενδυνάμωση και προβολή του ελληνικού τρόπου ζωής και πολιτισμού.
4. Πρόσκληση πνευματικών αντρών από την Αθήνα με σκοπό να διδάξουν φιλοσοφία, ρητορική, κ..α. Το γεγονός αυτό
συνέβαλε στην αύξηση της πνευματικής παραγωγής.
Το πολιτικό όραμα του Ευαγόρα ήταν: Η δημιουργία ενός ενιαίου κυπριακού κράτους απαλλαγμένου από την περσική
κυριαρχία.

Το πρόβλημα που αντιμετώπισε: Συνάντησε την αντίσταση της Αμαθούντας, των Σόλων και του Κιτίου που ζήτησαν τη
βοήθεια των Περσών.

Τελικά όμως: Κατάφερε να υποτάξει και αυτά τα βασίλεια κάτω από τη δική του εξουσία.
Η εξωτερική πολιτική του Ευαγόρα Α’:
- Σύναψη συμμαχιών με Αθηναίους.

Ο πόλεμος του Ευαγόρα κατά των Περσών

«Ειρήνη του Ανταλκίδα»: Υπογράφεται ανάμεσα στον Πέρση βασιλιά και στους Σπαρτιάτες το 386 π.Χ.,
σύμφωνα με την οποία:
1. Η Κύπρος παρέμεινε κάτω από τον περσικό ζυγό.
2. Όποιος παραβίαζε την συνθήκη θα ήταν εχθρός των Περσών.

Αποτελέσματα της «Ειρήνης του Ανταλκίδα»:

(α) Οι Αθηναίοι αναγκάζονται να αποχωρήσουν από την Κύπρο και
(β) ο Ευαγόρας έμεινε )μόνος του να αντιμετωπίσει τους Πέρσες.

Ο πόλεμος του Ευαγόρα κατά των Περσών αρχίζει στη Κιλικία, αλλά η αποφασιστική αντιμετώπιση των περσικών
δυνάμεων έγινε στο Κίτιον.

Αποτέλεσμα: Οι Πέρσες νίκησαν και κατέστρεψαν τον Ευαγόρα.

Συνέπεια: Ο Ευαγόρας επιστρέφει στη Σαλαμίνα και πολιορκείται από ξηρά και θάλασσα.
Ενέργειες Ευαγόρα για αντιμετώπιση των Περσών:
- Ζητά βοήθεια από τον αιγύπτιο διάδοχο του Άκορι, ο οποίος του πρόσφερε μόνο μια μικρή χρηματική βοήθεια.
- Ζητά βοήθεια από τους Σπαρτιάτες και τους Αθηναίους, χωρίς όμως να βρει ανταπόκριση.

«Ειρήνη του Μέγα βασιλέα»: Υπογράφεται ανάμεσα στον Ευαγόρα και τον Πέρση βασιλιά, ύστερα από σκληρές
διαπραγματεύσεις.
Χαρακτηρισμός ειρήνης: Αυτή η ειρήνη χαρακτηριστικέ έντιμη γιατί την υπόγραψε ο Ευαγόρας ως βασιλιάς προς βασιλιά
και όχι ως δούλος προς βασιλιά.
Όροι ειρήνης:
1. Ο Ευαγόρας θα εγκατέλειπε όλες τις κυπριακές πόλεις εκτός από την Σαλαμίνα.
2. Θα πλήρωνε περισσότερους φόρους στον Αρταξέρξη.