ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Α΄ ΚΛΙΣΗΣ

Γενικά Χαρακτηριστικά
Περιλαμβάνουν αρσενικά ουσιαστικά σε -ας και -ης και θηλυκά σε -α και -η.
Δεν περιλαμβάνουν ουδέτερα.
Ασυναίρετα ουσιαστικά
Αρσενικά
Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός
αριθμός αριθμός αριθμός αριθμός
νεανίας νεανίαι στρατιώτης στρατιῶται
νεανίου νεανιῶν στρατιώτου στρατιωτῶν
νεανίᾳ νεανίαις στρατιώτῃ στρατιώταις
νεανίαν νεανίας στρατιώτην στρατιώτας
νεανία νεανίαι στρατιῶτα στρατιῶται
Θηλυκά
σε –α καθαρό σε –α μη καθαρό
σε -η
(παραμένει) (μετατρέπεται σε -η)
Πληθυντικό Πληθυντικό Πληθυντικό
Ενικός Ενικός Ενικός
ς ς ς
αριθμός αριθμός αριθμός
αριθμός αριθμός αριθμός
τιμὴ τιμαὶ χώρα χῶραι θάλαττα θάλατται
τιμῆς τιμῶν χώρας χωρῶν θαλάττης θαλαττῶν
τιμῇ τιμαῖς χώρᾳ χώραις θαλάττῃ θαλάτταις
τιμὴν τιμὰς χώραν χώρας θάλατταν θαλάττας
τιμὴ τιμαὶ χώρα χῶραι θάλαττα θάλατται
Παρατηρήσεις για τονισμό
• Η γενική πληθυντικού τονίζεται πάντα στη λήγουσα και περισπάται.
• Τα οξύτονα και παροξύτονα δευτερόκλιτα διατηρούν τον τόνο στην ίδια
συλλαβή καθ᾿ όλη την κλίση τους (βλ. τιμή, χώρα).
• Γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού όταν τονίζεται στη λήγου-
σα παίρνει περισπωμένη.
• Τα προπαροξύτονα πρωτόκλιτα κινούν τον τόνο τους ανάλογα με τη λή-
γουσα:
• Αν η λήγουσα είναι μακρά, τονίζουν την παραλήγουσα (βλ. θαλάττης).
• Αν η λήγουσα είναι βραχεία, τονίζουν την προπαραλήγουσα
(βλ. θάλατται).
[1]
Παρατηρήσεις για καταλήξεις
• Τα ασυναίρετα πρωτόκλιτα έχουν, ανεξαρτήτως γένους και καταλήξεως,
ίδιες καταλήξεις στον πληθυντικό, οι οποίες μάλιστα ταυτίζονται με αυ-
τές του πληθυντικού του θηλυκού άρθρου.
• Η κατάληξη -ας, όπου εμφανίζεται, είναι πάντοτε μακρά.
• Το -αι στο τέλος κλιτών λέξεων, όταν δεν ακολουθείται από άλλο γράμ-
μα, είναι βραχύ.
• Τα -ᾳ και -ῃ είναι δίφθογγοι, άρα μακρά.
• Τα αρσενικά σε -ης έχουν στην κλητική ενικού κατάληξη -α βρα-
χύ (βλ. στρατιῶτα).
τα εθνικά, π.χ. Πέρσης- Πέρσα.
όσα λήγουν σε –της, π.χ. ὁπλίτης- ὁπλῖτα.
τα σύνθετα με β’ συνθετικό που λήγει σε –άρχης, –μέτρης, –πώλης,
–ώνης, τρίβης.
Εξαιρούνται τα ουσιαστικά σε –δης, που διατηρούν το -η.
• Τα θηλυκά σε -α έχουν το –α– της κατάληξης καθαρό (μακρό) και το δια-
τηρούν σε όλη την κλίση, αν πριν από το –α στην ονομαστική ενικού έχουν
φωνήεν ή –ρ– (βλ. χώρα).
• Εξαιρούνται τα ἀλήθεια, εὐσέβεια, γαῖα, γραῖα, μοῖρα, πεῖρα, σφαῖ-
ρα και σφῦρα, που έχουν το –α βραχύ.
• Αν πριν από το –α– της κατάληξης στην ονομαστική ενικού υπάρχει σύμ-
φωνο πλην –ρ-, έχουν το –α μη καθαρό (βραχύ) και το μετατρέπουν στη
γενική και δοτική ενικού σε η και ῃ αντίστοιχα (βλ. θάλαττα).

Παραδείγματα
Ενικός αριθμός
Μη
καθαρό καθαρό(εξαίρεση)
καθαρό
Ονομ. ἡ πολιτεία γλῶσσα εὐγένεια
Γεν. τῆς πολιτείας γλώσσης εὐγενείας
Δοτ. τῇ πολιτείᾳ γλώσσῃ εὐγενείᾳ
Αιτ. τήν πολιτείαν γλῶσσαν εὐγένειαν
Κλητ. (ὦ) πολιτεία γλῶσσα εὐγένεια

[2]
Πληθυντικός αριθμός
Ονομ. αἱ πολιτεῖαι γλῶσσαι εὐγένειαι
Γεν. τῶν πολιτειῶν γλωσσῶν εὐγενειῶν
Δοτ. ταῖς πολιτείαις γλώσσαις εὐγενείαις
Αιτ. τάς πολιτείας γλώσσας εὐγενείας
Κλητ. (ὦ) πολιτεῖαι γλῶσσαι εὐγένειαι

Ασκήσεις για Εμπέδωση

1.Να κλίνετε τα ονόματα πολίτης και μέλισσα .
Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός
ονομ.
γεν.
δοτ.
Αιτ.
κλητ.

2. Στο παρακάτω κείμενο να αναγνωρίσετε τα πρωτόκλιτα ουσιαστικά:

Περὶ μὲν τὴν τοῦ σώματος ἐπιμέλειαν διττὰς εὗρον ἐπιστήμας οἱ ἄνθρωποι, τὴν
ἰατρικὴν καὶ τὴν γυμναστικήν, ὧν ἡ μὲν τὴν ὑγίειαν, ἡ δὲ τὴν εὐεξίαν ἐντίθησι.
Τῶν δὲ τῆς ψυχῆς ἀρρωστημάτων καὶ παθῶν ἡ φιλοσοφία μόνη φάρμακόν ἐστι.
Διὰ γὰρ ταύτην ἔστι […] γνῶναι τί τὸ καλόν, τί τὸ αἰσχρόν, τί τὸ δίκαιον, τί τὸ
ἄδικον […]· πῶς θεοῖς, πῶς γονεῦσι, πῶς πρεσβυτέροις, πῶς ἀλλοτρίοις, πῶς
ἄρχουσι, πῶς φίλοις, πῶς γυναιξί, πῶς τέκνοις, πῶς οἰκέταις χρηστέον ἐστί.

(Πλουτάρχου, Περὶ παίδων ἀγωγῆς, 10 d-e, 1oς-2ος αι. π.Χ.)

3.Να βάλετε στη σωστή πτώση του ενικού ή του πληθυντικού τα ονόματα
που είναι σε παρένθεση:
➢ Οἱ …………………..…………(θεατής) τὰς …………………..………… (ἀρετή) τῶν
…………………..…………(νεανίας) θαυμάζουσιν.
➢ Οἱ …………………..………… (πολίτης) πείθονται τοῖς λόγοις τῶν
…………………..………… (νομοθέτης) καὶ τῶν …………………..………… (δικαστής).
➢ Σωκράτηςἐδίδασκετοὺς …………………..………… (νεανίας) τὴν

[3]
 …………………..………… (ἀρετή),τὴν…………………..………… (ἀλήθεια) καὶτὴν
…………………..………… (δικαιοσύνη) οὐκ ἐν τῇ …………………..………… (οἰκία) οὐδ’
ἔντινι …………………..………… (σχολή) ἀλλ’ ἐν τῇ …………………..………… (ἀγορά) δ’
ὅλης τῆς …………………..………… (ἡμέρα) εἰς τὴν …………………..………… (ἑσπέρα).
➢ Μέγα τὸ τῆς…………………..…………κράτος (θάλασσα).
➢ Σύν…………………..…………καὶ χεῖρα κίνει (Ἀθηνά, δοτ. εν.).
…………………..…………ἀδελφή ἐστι λύπη(χαρά, γεν. εν.).
…………………..…………ἦλθον παμπληθεῖ στόλῳ (Πέρσης, ονομ. πληθ.).

4. Να συμπληρωθούν οι καταλήξεις των ουσιαστικών που ζητούνται με

βάση το άρθρο:
άρθρ ουσιαστικ
άρθρο ουσιαστικό άρθρο ουσιαστικό
ο ό
τῆς χώρ- τοῖς τοξότ- τὰς σημαί-
τῶν ἀθλητ- ταῖς στρατι- τῷ πολίτ-
οἱ πλανῆτ- τῇ μάζ- τοὺς ἐργάτ-
τῆς βασιλίσσ- τὴν ἀνδρεί- τῶν νησιωτ-
ὦ μαθητ- τὰς δίψ- αἱ ὧρ-
τῆς γενε- ὦ ἀδικί- τῆς βοηθεί-

5. Να μεταφέρετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον άλλο αριθμό:

Ουσιαστικό Άλλος αριθμός Ουσιαστικό Άλλος αριθμός
τῶν προφητῶν ταῖς πείραις
τοὺς κριτὰς τῶν ῥιζῶν
τὴν ἐλαίαν τοῖς τεχνίταις
τῆς μαθητρίας τὰς ἱερείας
ὦ εὐσέβεια τῶν θυελλῶν
τῆς εὐνοίας ὁ ἰδιώτης
ὦ ὁπλῖται ἡ δουλεία

6.Να βάλετε την ίδια πτώση του άλλου αριθμού στα παρακάτω
ουσιαστικά :
τὸν πολὶτην
τοῦ νεανὶου

[4]
(ὦ) πελτασταὶ
τοὺς δεσμὼτας
τῶν μηνυτῶν
(ὦ) γυμνασιὰρχα
τῆς κλὶνης
τῇ θεραπαὶνῃ
τάς ἀμὶλλας
τῶν δαφνῶν
τὴν μὲλισσαν
τῆς γαὶας
(ὦ) τεχνῖτα
τῶν γυμνητῶν
τοὺς δὺτας
τὸν προδὸτην
τῷ πατριὼτῃ
τοῖς ἱππὸταις
τὴν τρὶαιναν
τῶν μαζῶν
(ὦ) σκαπὰνη
τῇ δρακαὶνῃ
τῶν σφαιρῶν
ταῖς ἀληθεὶαις

7.Να συμπληρωθούν με τον κατάλληλο τύπο του ουσιαστικού στην

παρένθεση οι παρακάτω προτάσεις :
᾿Ιατρὸς τῶν ______ (ἀτυχὶα) ὁ χρὸνος ἐστὶ.
Αἰσχραὶ ______ (διαβολὴ) φὲρουσιν _________ (κόρη) δεινὴν ______
(λὺπη).
Οὔτως οἱ νὲοι ἐν _________ (μετρία δίαιτα) διὰγουσιν.
῾Ημεῖς ________ (πολὶτης) ________ (ψυχὴ) τῆς _______ (πολιτεία)
νομὶζομεν.

[5]
8.Να κλιθούν οι πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού αριθμού των
παρακάτω ουσιαστικών :

ὁ θεατὴς
ὁ οἰηματὶας
ὁ ἰδιὼτης
ὁ νικητὴς
ὁ κοχλὶας
ἡ μοὺσα
ἡ σκαπὰνη
ἡ ἅμιλλα

[6]
 ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Β ΚΛΙΣΗΣ
Γενικά Χαρακτηριστικά
Περιλαμβάνουν αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά σε -ος και ου- δέτερα σε -ον.
Ασυναίρετα ουσιαστικά
Αρσενικά-Θηλυκά
Προπαροξύτονα Παροξύτονα
Ενικός αριθμός Πληθυντικός Ενικός αριθμός Πληθυντικός
αριθμός αριθμός
ὁ ἄνθρωπος Οἱ ἄνθρωποι ἡ νῆσος Αἱ νῆσοι
Τοῦ ἀνθρώπου Τῶν ἀνθρώπων Τῆς νήσου Τῶν νήσων
Τῷ ἀνθρώπῳ Τοῖς ἀνθρώποις Τῇ νήσῳ Ταῖς νήσοις
Τόν ἄνθρωπον Τούς ἀνθρώπους Τἠν νῆσον Τάς νήσους
ὦ ἄνθρωπε ὦ ἄνθρωποι ὦ νῆσε ὦ νῆσοι

Αρσενικά -Θηλυκά

Οξύτονα
Ενικός αριθμός Πληθυντικός
αριθμός
ἡ ὁδός Αἱ ὁδοί
Τῆς ὁδοῦ Τῶν ὁδῶν
Τῇ ὁδῷ Ταῖς ὁδοῖς
Την ὁδόν Τάς ὁδούς
ὦ ὁδέ ὦ ὁδοί

Ουδέτερα
Προπαροξύτονα Παροξύτονα
Ενικός αριθμός Πληθυντικός Ενικός αριθμός Πληθυντικός
αριθμός αριθμός
Τό ποτήριον Τά ποτήρια Τό δῶρον Τά δῶρα
Τοῦ ποτηρίου Τῶν ποτηρίων Τοῦ δώρου Τῶν δώρων
Τῷ ποτηρίῳ Τοῖς ποτηρίοις Τῷ δώρῳ Τοῖς δώροις
Το ποτήριον Τά ποτήρια Το δῶρον Τά δῶρα
ὦ ποτήριον ὦ ποτήρια ὦ δῶρον ὦ δῶρα

[7]
 Ουδέτερα

Οξύτονα
Ενικός αριθμός Πληθυντικός
αριθμός
Τό πτηνόν Τά πτηνά
Τοῦ πτηνοῦ Τῶν πτηνῶν
Τῷ πτηνῷ Τοῖς πτηνοῖς
Τό πτηνόν Τά πτηνά
ὦ πτηνόν ὦ πτηνά

Παρατηρήσεις για τονισμό

• Τα οξύτονα και παροξύτονα δευτερόκλιτα διατηρούν τον τόνο στην ίδια
συλλαβή καθ᾿ όλη την κλίση τους (βλ. ὁδός, δῶρον).
• Γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού που τονίζεται στη λήγουσα
παίρνει περισπωμένη (βλ. ὁδοῦ, ὁδῷ, ὁδῶν, ὁδοῖς).
• Τα προπαροξύτονα δευτερόκλιτα κινούν τον τόνο τους ανάλο- γα με τη
λήγουσα:
• Αν η λήγουσα είναι μακρά, τονίζουν την παραλήγουσα (βλ. ἀνθρώπου).
• Αν η λήγουσα είναι βραχεία, τονίζουν την προπαραλήγουσα (βλ.
ἄνθρωπος).
Παρατηρήσεις για καταλήξεις
• Τα αρσενικά και θηλυκά δευτερόκλιτα ακολουθούν τις καταλή- ξεις του
αρσενικού άρθρου (με λιγοστές εξαιρέσεις).
• Τα ουδέτερα παρουσιάζουν τρεις όμοιες πτώσεις (ον., αιτ., κλητ.) και
στους δύο αριθμούς.
• Το -α των ουδετέρων είναι βραχύ.
• Το -οι στο τέλος κλιτών λέξεων, όταν δεν ακολουθείται από άλλο
γράμμα, είναι βραχύ.
• Το -ῳ είναι δίφθογγος, άρα μακρό.

[8]
Ασκήσεις για Εμπέδωση
1.Με βάση τον πίνακα αυτόν να συμπληρωθούν οι κενές πτώσεις στα
παρακάτω παραδείγματα:

ὁ ὃρκος ἡ ἂμπελος τὸ δῶρον

γεν. εν. αρσ.: ονομ. εν θηλ.: γεν. εν. ουδ.:
γεν. πληθ. αρσ.: αιτιατ. εν. θηλ.: αιτιατ. πληθ. ουδ.:
αιτιατ. πληθ. αρσ.: γεν. πληθ. θηλ.: γεν. πληθ. ουδ.:

2.Οι λέξεις που είναι τυπωμένες στην παρένθεση να τοποθετηθούν στις

προτάσεις στον κατάλληλο αριθμό και πτώση:
Καθέζεται ὁ θεὸς ἐν…………………….. (θρόνος, δοτ. εν.) .
Οὗτος ἐκόσμησε τὸ σκῆπτρον τοῖς πᾶσι …………………….. (μέταλλον) .
Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ μακρὰν …………………….. (ὁδὸς) ἐπορεύθημεν καὶ ἐπὶ ……………………..
(ὁ ποταμός, αιτ. εν.) ἀφικόμεθα.

3.Να βρείτε όλα τα ουσιαστικά β’ κλίσεως του παρακάτω αποσπάσματος

και να τα μεταφέρετε στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού.
Λέγω ὅτι πολλαὶ καὶ καλαὶ ἐλπίδες ἡμῖν εἰσι σωτηρίας. Ἡμεῖς μὲν γὰρ
φυλάττομεν τοὺς τῶν θεῶν ὅρκους, οἱ δὲ πολέμιοι ἐπιορκοῦσί τε καὶ τὰς
σπονδὰς παρὰ τοὺς ὅρκους λύουσιν. Ἐπεὶ δὲ ταῦτα οὕτως ἔχει, τοῖς μὲν
πολεμίοις ἐναντίοι εἰσὶν οἱ θεοί, ἡμῖν δὲ σύμμαχοι, οἵπερ ἱκανοί εἰσι καὶ τοὺς
μεγάλους ταχὺ μικροὺς ποιεῖν καὶ τοὺς μικρούς, κἂν ἐν δεινοῖς ὦσι, σῴζειν,
ὅταν βούλωνται.
(Ξενοφῶντος, Κύρου Ἀνάβασις, 3, 2, 10-11, 5-4ος αι. π.Χ.)

4.Να τοποθετήσετε στην κατάλληλη πτώση τις λέξεις που βρίσκοντai στις
παρενθέσεις:
➢ Τὸ ἐν Ὀλυμπίᾳ ἄγαλμα τοῦ Διὸς…………………….. (χρυσός, γεν. εν.)
πεποιημένον ἐστὶ καὶ ἐλέφαντος (= από ελεφαντόδοντο) .
➢ Ἐν μὲν τῇ δεξιᾷ χειρὶ φέρει Νίκην ἐξ ἐλέφαντος καὶ ταύτην καὶ χρυσοῦ,
ἔχουσαν ἐπὶ τῇ κεφαλῇ…………………….. (στέφανος, αιτιατ. εν.) .
➢ Τῇ δὲ ἀριστερᾷ χειρὶ τοῦ…………………….. (θεός, γεν. εν.) ἔνεστι (= υπάρχει)
σκῆπτρον διηνθισμένον.
➢ Ὁ ὄρνις (= το πουλί) ὁ ἐπὶ τῷ …………………….. (σκῆπτρον, δοτ. εν.)

[9]
 καθήμενός ἐστιν ἀετός.
➢ Τῷ χρυσῷ…………………….. (ἱμάτιον, δοτ. εν.) τοῦ θεοῦ ζῴδιά τε (= και
μικρές εικόνες ζώων) καὶ τῶν ἀνθῶν τὰ…………………….. (κρίνον, ονομ.
πληθ.) εἰσὶν ἐμπεποιημένα.
➢ Ὁ θρόνος ποικίλος (= διακοσμημένος) μὲν…………………….. (χρυσός, δοτ. εν.)
καὶ…………………….. (λίθος, δοτ. εν.) ποικίλος δὲ καὶ…………………….. (ἔβενος,
δοτ. εν.) ἐλέφαντί ἐστι.

5.Να κλίνετε στις πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού τα ουσιαστικά:

ὁ ὕμνος
ὁ μόλυβδος
ἡ κάμηλος
ἡ ψῆφος
τὸ ἄστρον
τὸ λῖκνον

[10]
[11]