Παραθετικά επιθέτων -επιρρημάτων (θεωρία

-ασκήσεις) Αρχαία ελληνικά

Παραθετικά επιθέτων

 Οι βαθμοί των επιθέτων είναι τρεις:

1) Όταν το επίθετο φανερώνει απλώς μια ιδιότητα ή ποιότητα χωρίς σύγκριση προς άλλο,
λέγεται επίθετο θετικού βαθμού ή απλώς θετικό: ὁ δίκαιος ἀνήρ.

2) Όταν το επίθετο φανερώνει ότι ένα ον έχει μια ιδιότητα ή ποιότητα σε βαθμό ανώτερο
συγκριτικά προς ένα άλλο λέγεται επίθετο συγκριτικού βαθμού, ή απλώς συγκριτικό: Οὗτός
ἐστι δικαιότερος ἐκείνου .

3) Όταν το επίθετο φανερώνει ότι ένα ον έχει μια ιδιότητα ή ποιότητα σε πολύ μεγάλο
βαθμό ανώτερο από όλα τα άλλα του ίδιου είδους, λέγεται επίθετο υπερθετικού βαθμού ή
απλώς υπερθετικό·

Τα παραθετικά των επιθέτων στην αρχαία ελληνική, όπως και στη νέα, σχηματίζονται
κανονικά από το θετικό, αφού στο θέμα (του αρσεν. γένους) προστεθούν ορισμένες καταλήξεις
που λέγονται παραθετικές καταλήξεις.
 Οι πιο συνηθισμένες παραθετικές καταλήξεις είναι:
για το συγκριτικό: -τερος, -τέρα, -τερον·
για το υπερθετικό: -τατος, -τάτη, -τατον.

Δευτερόκλιτα επίθετα:

Συγκριτικός  :  - ω  /ότερος, -α ,-ον  πχ 

Υπερθετικός  :-ω/ότατος ,-η,-ον   πχ

-ότερος,-α,-ον -ωτερος,-α,-ον/
/ότατος,-η,-ον ώτατος,-η,-ον
Αν η παραλήγουσα του επιθέτου είναι: Αν η παραλήγουσα του επιθέτου είναι:

Μακρά συλλαβή Βραχεία συλλαβή

 Μακρό φωνήεν  (π.χ. ξηρός-
ξηρότερος/ νοσηρός- νοσηρότερος) βραχύ φωνήεν (ε, ο)
      Δίφθογγος           (π.χ. σπουδαῖος- π.χ. ἱερός-ἱερώτερος/νέος-νεώτερος,
σπουδαιότερος/δεινός-δεινότερος) σοφός-σοφώτερος
Θέσει μακρά συλλαβή
     Βραχύ φωνήεν ακολοθούμενο από:

       Δύο ή περισσότερο σύμφωνα    ( π.χ.

σεμνός-σεμνότερος /θερμός-θερμότερος)
 
    Διπλό σύμφωνο (ζ,ξ,ψ)  
       / ἔνδοξος-ἐνδοξότερος

  

Αν πριν την κατάληξη –ος υπάρχει  δίχρονο (α,ι,υ  ) πρέπει να ξέρουμε πότε είναι μακρό
και πότε βραχύ.

Μακρό δίχρονο Βραχύ δίχρονο

      Στα επίθετα με β συνθετικό τα  Στα επίθετα με καταλήξεις: - ιος , -ικος,

ουσιαστικά: θυμός, κίνδυνος, κῦρος, -ιμος, -ινος, -ακος, - αλός, -αμος, -ανος,
λύπη, νίκη, τιμή, ψυχή  -ατος, -αρος, -υρος, -χος
π.χ: εὐθυμότερος, ἐγκυρότερος,  π.χ: τιμιώτερος, ἠθικώτερος,
ἐπικινδυνότερος......... φρονιμώτερος, πρωινώτερος,
μαλακώτερος, ἁπαλώτερος, πιθανώτερος,
Στα επίθετα: ἀνιαρός, ἰσχυρός, λιτός, δυνατώτερος, χαλαρώτερος,
πρᾶος, φλύαρος, ψιλός ἁλμυρώτερος, ἡσυχώτερος......
π.χ: ἀνιαρότερος, ἰσχυρότερος,
λιτότερος.........

Τριτόκλιτα επίθετα σε –ης,-ης,-ες   και   -ων, -ων ,-ον

 Ο συγκριτικός και υπερθετικός βαθμός των τριτόκλιτων επιθέτων σχηματίζεται με τις καταλήξεις:

-έστερος, -εστέρα, -έστερον και -έστατος, -εστάτη, -έστατον

 π.χ: εὐδαίμων, εὐδαιμονέστερος, ευδαιμονέστατος , ἀληθής, ἀληθέστερος, ἀληθέστατος

Προσοχή: Μερικά επίθετα δε σχηματίζουν παραθετικά γιατί φανερώνουν ιδιότητα, ποιότητα ή

κατάσταση. Τέτοια επίθετα είναι όσα φανερώνουν ύλη, τοπική ή χρονική σχέση, μέτρο, καταγωγή
, συγγένεια, μόνιμη κατάσταση, μερικά σύνθετα με πρώτο συνθετικό το στερητικό ἀ και μερικά
σύνθετα με πρώτο συνθετικό το πᾶς ή το ὑπέρ που από μόνα τους έχουν υπερθετική σημασία.
(χερσαῖος, λίθινος, γήινος, θαλάσσιος, ἡμερἠσιος, μητρικός, ἀθάνατος, ἂψυχος, πάνσοφος,
ὑπεμεγέθης.........) 
Όλα τα επίθετα και τα επιρρήματα μπορούν να σχηματίσουν και περιφραστικά παραθετικά:
ἐπιμελής, μᾶλλον ἐπιμελής, μάλιστα ἐπιμελής

Ανώμαλα παραθετικά

Σχηματίζουν τα παραθετικά  , Συγκριτικός :  σε – (ι)ων, (ι)ων, -(ί)ον

Υπερθετικός  :  -(ί)στος,-η, -ον
αἰσχρός ὁ, ἡ αἰσχίων τὸ αἴσχιον αἴσχιστος
 Θετικός συγριτικός Υπερθετικός
ἀγαθὸς-ή,-όν ὁ, ἡ ἀμείνων, τὸ ἄμεινον ἄριστος
ὁ, ἡ βελτίων, τὸ βέλτιον βέλτιστος,-η,-ον
ὁ, ἡ κρείττων, τὸ κρεῖττον κράτιστος,-η,-ον
ὁ, ἡ λῴων, τὸ λῷον λῷστος,-η,-ον
καλός ὁ, ἡ καλλίων, τὸ κάλλιον κάλλιστος,-η,-ον
κακός ὁ, ἡ κακίων, τὸ κάκιον κάκιστος,-η,-ον
ὁ, ἡ χείρων, τὸ χεῖρον χείριστος,-η,-ον
 μέγας ὁ, ἡ μείζων ,τὸ μεῖζον μέγιστος,-η,-ον
μικρός ὁ, ἡ ἐλάττων, τὸ ἔλαττον ἐλάχιστος,-η,-ον
ὁ, ἡ ἥττων, τὸ ἧττον επίρρ. ἥκιστα
ὀλίγος ὁ, ἡ μείων ,τὸ μεῖον ὀλίγιστος,-η,-ον
πολὺς πλείων, τὸ πλέον πλεῖστος,-η,-ον

Ο συγκριτικός βαθμός κλείνεται όπως το τριτόκλιτο επίθετο  ὁ, ἡ σώφρων, το σώφρον

Αρσενικό- Θηλυκό Ουδέτερο

ὁ, ἡ βελτίων τό βέλτιον
τοῦ, τῆς βελτίον-ος τοῦ βελτίον-ος
τῷ, τῇ βελτίον-ι τῷ βελτίον-ι
τόν, τήν βελτίον-α/ βελτίω τό βέλτιον
ὦ βέλτιον ὦ βέλτιον

οἱ, αἱ βελτίον-ες /βελτίους τά βελτίον-α/  βελτίω

τῶν βελτιόν-ων τῶν βελτιόν-ων
τοῖς, ταῖς βελτίο-σι τοῖς βελτίο-σι
τούς, τάς βελτίον-ας/  βελτίους τά βελτίον-α/ βελτίω
ὦ βελτίον-ες/  βελτίους ὦ βελτίον-α / βελτίω

ΑΛΛΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ:

Α.Το επίθετο ἁπλοῦς καθώς και τα συνηρημένα β’ κλίσης με β’ συνθετικό το νοῦς σχηματίζονται

με τις καταλήξεις –ούστερος, -ούστατος
Β. Τα επίθετα ἄχαρις, ἅρπαξ βλάξ, λάλος, κλέπτης, πλεονέκτης σχηματίζονται με τις
καταλήξεις –ίστερος, -ίστατος
Γ. Τα επίθετα παλαιός, γεραιός, σχολαῖος σχηματίζονται με τις καταλήξεις –αίτερος, - αίτατος

Παραθετικά επιρρημάτων:
Α. Ομαλά
Θετικός Συγκριτικός (-τερον) Υπερθετικός (-τατα)
Είναι όμοιος με Είναι όμοιος με
το ουδέτερο του το ουδέτερο του
–ως. συγκριτικού βαθμού του υπερθετικού βαθμού του
επιθέτου στον ενικό. επιθέτου στον πληθυντικό.
Β. ανώμαλα:

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός

εὖ ἄμεινον, βέλτιον, κρεῖττον ἄριστα, βέλτιστα, κράτιστα
κακῶς χεῖρον, κάκιον χείριστα, κάκιστα
καλῶς κάλλιον κάλλιστα
μάλα μᾶλλον μάλιστα
ὀλίγον μεῖον, ἔλαττον, ἧττον ὀλίγιστα, ἐλάχιστα, ἥκιστα
πολύ πλέον πλεῖστον, πλεῖστα

Ασκήσεις
1)   Να συμπληρώσετε με ο ή με ω το συγκριτικό βαθμό των επιθέτων λαμβάνοντας υπόψη αν
προηγείται μακρά ή βραχεία συλλαβή.

 σοφ_τερος
ἀνιαρ_τερος
δικαι_τερος
πτωχ_ τερος
 ἡσυχ_ τερος
 ξηρ_ τερος
 ἀκινδυν_ τερος
 δυνατ_ τερος
 βασιλικ_ τερος

2)   Να αντικαταστήσετε τους τύπους των επιθέτων και των επιρρημάτων στους άλλους βαθμούς.

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός

τ ῶ εὐδαίμονι
τοὺς εὐτυχεῖς
εὐτυχῶς
τῶν σοφῶν
ταῖς πονηραῖς
τὸ σεμνοπρεπές
καλῶς
διακαῶς
μάλα

3) Να σχηματίσετε τον συγκριτικό και τον υπερθετικό βαθμό των παρακάτω επιθέτων.

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός

ἡ ὡραία
τό νέον
 ὁ φοβερός
τό εὐγενές
ὁ ἀληθής
ἡ σώφρων
τό βραχύ
ἡ ὑψηλή
ὁ εὑδαίμων
τὸ σεμνόν
τὸ ἅγιον
ἡ ἔνδοξη

4)  Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με το παραθετικό του επιρρήματος που σας
ζητείται στην παρένθεση.

α. Δημοσθένης ἠγόρευεν ………………………………... (εὖ, συγκρ.) πάντων τῶν λοιπῶν

ῥητόρων.
 β. Ἅπαντες ἴσασιν ὅτι ἐβοηθήσατε …………………….. (μικρόν, υπερθ.) ὅτε ἦμεν ἐν κινδύνῳ.
 γ. Πιστεύομεν τούτοις ………………. (μάλα, συγκρ.) ἢ ὑμῖν.
 δ. Νῦν ἐβουλεύσασθε …………………… (κακῶς, συγκρ.) ἢ τότε.
 ε. Περικλῆς ἔδοξεν ………………… (καλῶς, υπερθ.) εἰπεῖν περὶ τῶν τότε πραγμάτων.

5)   Στα παρακάτω παραδείγματα να βρείτε τα επίθετα και τα επιρρήματα και να τα

αντικαταστήσετε στους άλλους βαθμούς.

 α) Οἱ στρατιῶται ἠπόρουν ὅτι Κλέαρχος χαλεπῶς ἔφερεν.

β) Τὸ τῶν κρηνῶν ὕδωρ ψυχρὸν καὶ διαυγές ἐστι.
γ) Αἱρετώτερός ἐστιν ὁ θάνατος τοῦ ἀτίμου βίου.
δ) Ἀνάγκη ἡμᾶς ἔτι τῶνδε χαλεπώτερα πάσχειν.
ε) Βουλόμεθα εὐεργετεῖν μᾶλλον ἤ εὐεργετεῖσθαι.
στ) Αἱροῦ (= να προτιμάς) μᾶλλον ζημίαν ἤ κέρδος ἄνομον.
 ζ) Εὐτυχὴς ὅστις τῆς ἱστορίας ἔσχε μάθησιν.
η) Σκληρόν σοι πρὸς κέντρα λακτίζειν.
 θ) Μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων τιμιώτερον ἐστιν ἡ πατρίς.
 ι) Σοφοῖς ὁμιλῶν ἐκβήσει (= θα γίνεις) σοφός.