2

Kagamitan ng Mag-aaral

Unit 1
Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda
at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan,
kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang
nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at
mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Music, Art, Physical Education and Health – Ikalawang Baitang
Kagamitan ng Mag-aaral sa Ilokano
Unang Edisyon, 2013
ISBN: 978-971-9601-10-4

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas

Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang sipi sa ano mang akda ng
Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o
tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang
nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang
patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda/materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng
produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsikapang mahanap at mahingi ang
pahintulot ng mga may karapatang-ari upang magamit ang mga akdang ito. Hindi inaangkin
ng kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Yolanda S. Quijano, Ph.D.

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Konsultant: Nene Astudilla C. Godoy (Music), Benita B. Eleponga, Ed.D.(Art),

Esther K. Litilit, Ed.D. (P.E.), at Emilia M. Faustino (Health)
Mga Sumulat: Sylvia J. Rimban, Ed.D., Rafaela S. Gawigawen, Ed.D., Liza L. Peter,
Loida I. Carame (Music), Carlyn M. Bacasen, Anselma C. Cabatic,
Menchita A. Dacsig, Sylvestra B. Quiday (Art), Warden A. Baltazar,
Minerva Joy O. Lanas Jenifer R. Concepcion, Teresita Fatima R.
Pulido(P.E.), Wilfred, C. Bagsao, Teresita D. Sagamla, at Adoracion T.
Simon (Health)
Tagaguhit: Julio B. Tatpiec (Music), Jason P. Quinopez (Art),
Victor U. Sotelo (P.E.), at Tito C. Bestre (Health)
Patnugot: Jeanie Claire Y. Piggangay (Music), Nenita B. Olairez, Ph.D. (Art),
Jacqueline C. Lunag (P.E.), at Lourdes C. Mendoza (Health)
Layout Artist: Archie Russel T. Baluyo (Music), Marvin John C. Flores (Art),
Emmanuela M. Gabol (P.E.), Althea E. Ramos (Health), at
Aileen Tumalip-Espinas (MAPEH)

Inilimbag sa Pilipinas ng
Department of Education- Instructional Materials Council Secretariat
(DepEd-IMCS)
Office Address: 2nd Floor Dorm G, Philsports Complex, Meralco Avenue,
Pasig City, Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com

Table of Contents

Yunit 1 – Napateg ti Salun-at Ko

Pretest ………………………………………………… 162

Leksion 1 Tunggal Maysa ket 166
naidumduma……...
Leksion 3 Baro a Lugar, Baro a 168
Gayyem…………..
Leksion 4 Natalged A Rikna Uray 170
Dayoka………...
Leksion 5 Ania ti Usto nga 173
Aramidek?.....................
Leksion 6 Nakasagana a Tumulong……………….. 175
Leksion 7 Riknam……………………………………… 176
.
Leksion 8 Raem………………………………………… 177
 YUNIT 1
Napateg ti Salun-at Ko

Masursuro ken naadal ditoy a yunit no kasatno

nga bigbigen ti pagpapadaan ken pagdudumaan
dagiti tattao, no kasatnoda nga makipulapol,
makipagrikna, makidanggay kadagiti
nadumaduma a tattao ken sitwasyon.

161
Yunit 1-Pre-test
Pagannurutan:
Agpili iti maysa nga umno a sungbat kadagiti
naited nga pagpilian.
1. Ania kadagitoy nga sarita ti agpayso?
a. Nasayaat nga bigbigen ti pagdudumaan ken
pagpapadaan kagaiti tattao.
b. Nasayaat nga bigbigen ti pagdudumaan
ngem saan iti pagpapadaan kadagiti tattao.
c. Nasayaat nga bigbigen ti pagdudumaan
gapu ta maamuan iti pagkapsutan.
d. No maminsan nasayaat nga mapdasan ti
pagdudumaan .
2. Ania kadagitoy nga ladawan ti umno para
kadagiti ub-ubing?
A. B.

C. D.

162
3. Ania kadagitoy ti mangipakita ti
pannakidanggay kadagiti ub-ubing nga adda
diperensiyada?
a. Agited iti ayayam no malidliday isuna.
b. Tratuen diay ubing nga adda diperensiyana
a kas kadawyan nga ubing.
c. Adaywan diay ubing nga adda
deperensiyana tab aka dangrandaka.
d. Ungtan diay ubing no dinangrandaka.
4. Ania nga sarsarita ti mangipakita iti respeto iti
rikna ti dadduma.
a. Pukkawam ti kaeskwelaam no makaung-
unget ka kadakuada.
b. Saan nga kutkutien ti arwaten da no saan
ka nga nagpirmiso.
c. Disturbuem ti kaeskwelaam nga agbasbasa.
a. a,b b. b,c c. b d. a
5. Bigla nga pinukkawan daka dagiti kaeskwelaam
idi umunegka ti pagadalan. Ania iti aramidem?
a. Bugkawammet ket ungtam isuna.
b. Ibalibag ngairikeptiruangan.
c. Kasaom isuna a nasayaat.
d. Saan mo ikaskaso.
6. Ania kadagitoy ti mangipakita ti nasayaat a
pakilangen ti uray asinno a tattao?
a. Nagpasiar kayo idiay lugar ni tatang mo.
Nakitam dagidiay kabagiam mo ngem dika
rimrimmuar idiay kuarto.
b. Nakiam-ammoka iti baro nga kaaruba ket
nakipatpatang ke kaniada.
163
 c. Nabati kayo adua kenni manong mo. Immay
diay agpatulong ngem saanyo nga inkaskaso.
d. awan dagitoy.
7. Nagrambakka iti makiwalonga ti tawen mo.
Inimbitaram dagiti kabagiam ken gagayem mo.
Nairana nga maysa kadagiti bisita ket adda
kurkurang ti panunotna ni Jayson, ania ti
aramidem?
a. Pagtugawen idiay suli tapno saan da ka nga
maistorbo.
b. saan mo nga ikankano.
c. Ayabam nga makiayayam kadagiti
dadduma nga ubbing.
d. Katkatawaam ti kasasaad na.
8. Maysaka nga kabarbaro nga kaeskwelam ket
kayat mo makinayon idiay club organization.
Ania ti aramidem?
a. Agtatalna ka nga mangbuy-buya kadagiti
bunggoy.
b. Iyam-ammom ti bagim idiay bunggoy iti
nasayaat nga wagas.
c. Agpasindayag ka ket ibagam amin nga
kalidad mo.
d. Sikan ti makaadadu nga agsasao

9. Anian kagitoy nkasasaad ti nasayaat ken

nasalun-at kadagiti ubbing?

a. b.

164
 Agkaiwara a basura Ubbing nga matmaturog idiay
kalkalsada

c. d.

Nararagsakda nga agay-ay-ayam Aga-apa nga ubbing

10. Ania nga garaw ti mangipakita iti nasayaat

nga pannakikaddua ti tao?
a. Kumablaaw ket umisem ka.
b. Piliem laeng dagidiay kayat mo nga
kablaawan.
c. Lissiam dagidiay kaeskwelaam no
masabat mo ida.
d. Awan ti aramidem.

165
 Leksion 1
Tunggal Maysa ket Naidumduma

Basaen ti Istorya

Adda dua nga anak ni Inang Remy. Ti nagan

da ket Rosa ken Rosario. Ni Rosa ket
natayag, nangisit ti kudil na ken atiddog ken
kulot ti buok na. Ni Rosario ket natayag met,
katamtaman ti kudil na, ken ababa ken
Lesson 1
unnat ti buok na. Singkit ti mata ni Rosario
ket dakkel ken natimbukel ti mata ni Rosa.
Uray adda ti pagpadaan ken pagsabalianda,
ni nanang Remy ket ay-ayaten na latta
isuda. Dagidiay dua nga ubbing ket naragsak
da ken saan da panagan-ano ti pagpadaan
ken pagsabalian ti itsurada.
Ebalwasyon:
Idrowing ti no diay tao ket maawat na ti
katatao na, ket no saan Idrowing daytoy iti
papel wenno kuaderno.
_______1. Ni Ana ket nangisit ken nakuttong, ngem
naragsak latta isuna.
_______2. kayat ni Lisa nga apan ageskwela ta
ragragsaken na iti kaeskwelaan na uray
dadakkel ti mata na.

166
______ 3. Nagaget ken naragsak nga mapan
agadal ni Lito uray adda dakkel nga
piglat idiay rupana.
_______4. Naragsak latta ni Susan kadagit kaklase
na uray isuna ti kadakkelan, idiay
klaseda.
_______5. Umisem ni Teresa uray suranem dati
kinky nga buok na.
Aramiden diay balay:
Aramiden ti ubing ken ikabil ti sungbat iti
papel weno kuaderno.

Arayem dagiti sumaganad nga sitwasyon:

1-2 Naragsak uray no adda ____________
ken ___________kadagiti dadduma.

a. pagdaak
b. ikarkarit ko
c. nalalaingak
d. pakaidumdumaak

Leksion 3
Baro a Lugar, Baro a Gayyem

A. Umuna nga Aramiden

167
 Basaen ti istorya “Baro nga
Kaeskwela”

Agnanaed ti pamilya ni Mario iti maysa

kadagiti naapektaran nga lugar iti napigsa nga
bagyo. Gapu ti epekto ti daytoy, immakar da
idiay kaasidegan nga munisipyo babaen ti
tulong ti gobernador. Napagnumuan ti dadakel
na nga umakar met ni Mario iti eskwelaan nga
asideg idiay barbaro nga pagnanaedan da. Iti
umuna nga aldaw nga simrek isuna nga
nagiskwela, mababain launay isuna. Inyam-
ammo isuna ni Mrs. Nina de Leon nga maestra
na kadagiti kakaeskwelaan na.

Ebalwasyon: Isurat ti bilang ti sungbat idiay

papel. Pilien ti ladawan dagiti rumbeng
nga pannakilangen kadagiti naduma-
duma a tattao:

168
 2. Makiapa ka
1. Aglamano
kadagiti
kaaruba

Baro a Gayyem

3. Ibagam ti “hello” ket4. Agkul-kulong ka lang

iyam-ammom ti bagim diay kuartom

Baro nga eskwela ni Laura iti maysa nga

eskwelaan.
Kaakar ti pamilyada ditoy siudad idi napalabas
a lawas.
Nakarikna ni Laura ti danag ken buteng.
5. Kumablaw
Panagriknana ket saanda kenmannakigayyem.
umisem ka
Adda ti maysa nga ubing a babae nga
immasideg ket kimmamblaw
Leksion 4 kanniana ken
kinunana:
Natalged“ Mabalin
a RiknangaUray
agtugaw dita sibay
Dayoka
mo?” kuna ni Agnes, “wen ah”, kuna ni Laura.
Naki-amammo ni Laura kenni Agnes. Kasta
Basaen ti istorya:
unay a ragsak ni Laura ta adda amammona a
gayem idiay baro nga eskwelaan da. Da Agnes
ken Laura, kasta met ti aramiden tayo nga
makilangen iti baro nga
169 lugar ken tattao.
Umuna nga Aramiden:
Isurat ti letra idiay blangko dagitoy sumaganad
nga
isem nga mangipakita ti rikna kadagitoy sitwasyon.

170
 (H) Naragsak (S) Naliday

(M) Makaunget (A) Agbuteng

______ 1. Tatta ka lang nakakita ti uleg.

______ 2. Immakar ka ti sabali nga pagadalan.

______ 3.Napan ka nagpasyar ket napukaw ka.

______ 4. Agmaymaysa ka idiay nasipnget nga

kuwarto.
______ 5. Sika ken ti dadakkel mo ket simmabat
idiay kabagyan yo nga saan mo nga
nakita ti nabayag.

Ebalwasyon:
Pilien ti letra nga mangibaga ti ummno nga
sungbat ket isurat daytoy idiay notebookyo:

1. Kabarbaro ni Lita idiay eskwelaan. Awan ti

am-ammona. Ania ti aramiden na?

a. Agtugaw idiay suli nga agmaymaysa.

171
 b. Makisao ken prinsipal.
c. Agtutugaw ken agbuya kadagiti ubbing
nga agay-ayam.
d. Makigayyem kadagiti kaadalan na.

2. Barbaro ka ti maysa nga grupo ti pagadalan,

ket napili ka nga mangda-ulo iti kanta. Anya
ti aramidem?

a. Siraragsak nga mangidaulo.

b. Managbain ken naulimek.
c. Ipakitam nga sika ti kalalaingan nga
kumakanta.
d. Agpannakel ka ken saan mo nga
denggem ti ibagbagada.

3. Naladingit ka ta pinagungtan daka in

nanang mo. Kabarbaro kayo ditoy a lugar.
Rimmuar ka ket nakitam dagidiay ub-ubbing
nga agay-ayam ti patintero. Ania ti
aramidem?

a. Agunget ka kaniada.
b. Pukkawam diay ububbing.
c. Makinayon ka ket makigayyem
kadakuada.
d. Ipakitam nga nalalaing ka nga ag-
ayayam ngem isuda.

172
 Leksion 5
Ania ti Usto nga Aramidek?

Basaen ti istorya:

Naulila ni Jay. Ti dadakkel na ket

pimmusay da idi bagyo nga Peping idiay La
Trinidad,Benguet. Awan ti kabagyanna nga
mangkayat nga mangala kenkuana gapu ta
isuna ket sadut, saan nga narespeto ken
mannakiapa. Gapu ti bisin, ni Jay ket
agtakaw idiay tindaan ken kabalbalayan
tapno agbiag. Maysa nga aldaw nakita ti
pulis diay araramiden na ket inpanna isuna
diay Department of Social Welfare and
Development (DSWD) nga pagyanan dagiti
ub-ubbing nga awan metten pamilyada.

Umuna nga Aramiden:

Sungbatan idiay notebook, ikkan ti bilang 1-
6. Ikkan ti idiay abay ti numero no ti ladawan
ket mangipakita ti kinasayaat nga sitwasyon para
kadagiti ub-ubing. Ikan iti X na no madi.

1. 2. 3.

173
4. 5. 6.

Leksion 6
Nakasagana a Tumalong

Basaen ti sitwasyon:

Adda iti maikaddua nga tukad ni Susan.

Maysa nga aldaw, naaksidente isuna. Nasugat ti
rupana ket nagbalin daytoy nga dakkel nga
piglat iti pingping na. Naapektaran ti
panagdenggegna isu nga pukkaw ti panagsao ti
maestra na ken kaeskwelaan na no kasaoda
isuna.
174
Timbukelan ti letra ti umno nga aramiden tapno
makatulong keni Susan.
a. Bisitaen ni Susan idiay balay da.
b. Ray-awen isuna iti makaray-aw nga
istorya wenno kanta.
c. Ilualuam isuna para iti nadaras nga
panagimbag na.
d. Katawaam ni Susan.
e. Ibagam nga naalas iti langana.
f. Haan mo nga maibilang a gayyem gapu ti
langana.

Leksion 7
Riknam

Ebalwasyon:
Sungabtam idiay notebook. Kasatnom
nga iyebkas ti riknam? Isurat mo ti A idiay
blangko nga abay ti numero no
kumanunongka ket N no saan:

_____ 1. Imbagam ken maestro nga diay maysa

nga kaeskwelam ket ang-
angawendaka.
_____2. Mababa ti iskor mo ti Math. Kinusot mo
diay papel pinmanawkan idiay klaem.

175
 _____ 3. Nagdabog ka idiay datar idi nagunget
ka.
_____4. Induron naka diay kaeskwelam nga
awan gapgapuna ket binulyawam
isuna.
_____5. Nagpakada ka ken maestra sakbay nga
rimmuar ka idiay klase.
_____6. Nakigulo ka ti kaiskwelaam ta isu ti
wagas nga panangiyebkas iti unget
mo.
_____7. Nagsangit ka idi ipakaammom nga
napukaw ti kuartam.
_____8. Agpakada ka no ada ti kayat mo nga
buluden kadagiti kaeskwelaam.
_____9. Imbulleng diay lapis mo idi natukkol.
_____10. Imbaga ni tatang mo nga mapan kayo
aglangoy idiay baybay isu nga
limmagto
kayo gapu ti ragsak.

Leksyon 8
Raem

A. Umuna nga Aramiden:

Agpatokar ti kanta/ musika ket ipasa-
pasa ti kahon nga adda metastrips.
Nakasurat ditoy dagiti nadumaduma a
sitwasyon. No insardeng da ti tokar,
bumunot ti maysa a papel ket sungbatan na
ti nakasurat idiay metastrip:

Diay katugaw mo ket176 nababa ti naala na

ti test, kinatawaan isuna dagiti
kaklasem, ania ti rumbeng nga
aramiden?
 1.

Ni Mario ket immalis dita eskwelaanyo,

2. amin nga kaklasem madida nga makisao
kenkuana, Ania ti rumbeng nga
aramiden?

Maysa nga kaklasem ket magna ti sango

3. ti dua nga mamaestro nga agsasarita.
Ania ti kapintasan nga aramiden?

4. Adda maysa a pilay nga ubing nga

agkasapulan ti tulong nga agballasiw ti
kalsada. Tulungam kadi isuna?

Pinaayabannaka ni maestram ta adda

ipadrowing na ngem saanmo nga
inkaskaso, nagdar-daraska ketdi nga
nagawaid. Rumbeng kadi ti
5. inaramidmo? Apay?

Nadlaw ni James nga awan meryenda

6.
diay maysa nga kaklasena. Inikkan na
daytoy ti meryenda na. Aramidem met
kadi ti kas inaramid ni James?

177
Ebalwasyon:
Sungbatam dagiti sumaganad: Idrowing
ti naragsak nga rupa no ti sitwasyon
ket mangipakita ti panagrespeto ti rikna ti
maysa nga tao. Naladingit nga rupa no
saan.

________1. Ibagam excuse me no

dumalanka ti tengnga ti dua nga
tao nga nagsarsarita.
________2. Kantiawam diay kaklasem no
nagkamali ti sungbatna.
________3. Managgayyem ka kadagiti
kaklasem uray ania nga tribu ti
naggapgapuanda.

________4. Aramidem ti nasayaat kadagiti

laeng gagayem mo.
________5. Kinatawaam diay kaklasem nga
saan nga nakasungbatan diay
saludsod ti maestra.
Pagnunumuan:
Ugaliem ti umno nga panagraem/
pagrespeto ti kapada nga tao (kaklase,
kapamilya, kaarrubam, ken dadduma pay)
Yunit 1-Post Test
Pagannurutan:

178
Agpili iti maysa nga umno a sungbat kadagiti
naited nga pagpilian.
1. Ania kadagitoy ti mangipakita ti nasayaat a
pakilangen ti uray asinno a tattao?
a. Nagpasiar kayo idiay lugar ni tatang
mo.Nakitam dagidiay kabagiam mo ngem
dika rimrimmuar idiay kuarto.
b. Nakiam-ammoka iti baro nga kaaruba ket
nakipatpatang ke kaniada.
c. Nabati kayo adua kenni manong mo. Immay
diay agpatulong ngem saanyo nga inkaskaso.
d. awan dagitoy.
2. Nagrambakka iti makiwalonga ti tawen mo.
Inimbitaram dagiti kabagiam ken gagayem mo.
Nairana nga maysa kadagiti bisita ket adda
kurkurang ti panunotna ni Jayson, ania ti
aramidem?
a. Pagtugawen idiay suli tapno saan da ka nga
maistorbo.
b. saan mo nga ikankano.
c. Ayabam nga makiayayam kadagiti
dadduma nga ubbing.
d. Katkatawaam ti kasasaad na.
3. Maysaka nga kabarbaro nga kaeskwelam ket
kayat mo makinayon idiay club
organization. Ania ti aramidem?
a. Agtatalna ka nga mangbuy-buya kadagiti
bunggoy.

179
 b. Iyam-ammom ti bagim idiay bunggoy iti
nasayaat nga wagas.
c. Agpasindayag ka ket ibagam amin nga
kalidad mo.
d. Sikan ti makaadadu nga agsasao

4. Anian kagitoy nkasasaad ti nasayaat ken

nasalun-at kadagiti ubbing?
a. b.

Aga-apa nga ubbing Nararagsakda nga agay-ay-ayam

c. d.

Ubbing nga matmaturog Agkaiwara a basura

idiay kalkalsada

5. Ania nga garaw ti mangipakita iti nasayaat nga

pannakikaddua ti tao?
a. Kumablaaw ket umisem ka.
b. Piliem laeng dagidiay kayat mo nga
kablaawan.
c. Lissiam dagidiay kaeskwelaam no
masabat mo ida.
d. Awan ti aramidem.
180
 6. Ania nga sarsarita ti mangipakita iti respeto
iti rikna ti dadduma.
a. Pukkawam ti kaeskwelaam no makaung-
unget ka kadakuada.
b. Saan nga kutkutien ti arwaten da no saan
ka nga nagpirmiso.
c. Disturbuem ti kaeskwelaam nga agbasbasa.
a. a,b b. b,c c. b d. a
7. Bigla nga pinukkawan daka dagiti
kaeskwelaam idi umunegka ti pagadalan. Ania
iti aramidem?
a. Bugkawammet ket ungtam isuna.
b. Ibalibag ngairikeptiruangan.
c. Kasaom isuna a nasayaat.
d. Saan mo ikaskaso.
8. Ania kadagitoy nga sarita ti agpayso?
a. Nasayaat nga bigbigen ti pagdudumaan
ken pagpapadaan kagaiti tattao.
b. Nasayaat nga bigbigen ti pagdudumaa
ngem saan iti pagpapadaan kadagiti
tattao.
c. Nasayaat nga bigbigen ti pagdudumaan
gapu ta maamuan iti pagkapsutan.
d. No maminsan nasayaat nga mapdasan
ti pagdudumaan .
9. Ania kadagitoy nga ladawan ti umno para
kadagiti ub-ubing?
A. B.

181
 C. D.

10. Ania kadagitoy ti mangipakita ti

pannakidanggay kadagiti ub-ubing nga adda
diperensiyada?
a. Agited iti ayayam no malidliday isuna.
b. Tratuen diay ubing nga adda diperensiyana
a kas kadawyan nga ubing.
c. Adaywan diay ubing nga adda
deperensiyana tab aka dangrandaka.
d. Ungtan diay ubing no dinangrandaka.

182