Δίχως Στέγη, Δίχως Νόμο (1985)
Sans Toit ni Loi [Vagabond]
Χώρα: Γαλλία | Είδος: Δραματική
Διάρκεια: 106’ | Σκηνοθεσία: Agnès Varda
Κατά τη διάρκεια του χειμώνα στη Γαλλία, μια περι-
πλανώμενη γυναίκα βρίσκεται παγωμένη σε ένα
χαντάκι. Πρόκειται για ένα θάνατο φυσιολογικό;
Η ταινία Δίχως στέγη, δίχως νόμο, είναι μια ταινία
«αφήγησης». Ο κινηματογράφος έτσι κι αλλιώς
αφηγείται κάτι, στην περίπτωση μας όμως έχουμε
μια δεύτερη σφαίρα αφήγησης, που εμπεριέχεται
στην πρώτη.
Η Μόνα είναι το κεντρικό πρόσωπο, η ηρωίδα. Μια
ηρωίδα όμως, που ζωντανεύει μέσα απ’ τον τρόπο
που την είδαν πρόσωπα που συναστράφηκαν μαζί
της, στην διάρκεια της περιπλάνησης της. Καθένας
απ’ αυτούς, είδε στη Μόνα, πράγματα που είχαν
άμεση σχέση με τον ίδιο. Η αφήγηση της ταινίας έχει
τον αποσπασματικό χαρακτήρα του ντοκιμαντέρ,
όπου μια διαδοχή στιγμιότυπων απ’ τη ζωή της ηρω-
ίδας ποτέ δεν ολοκληρώνονται και παραμένουν σε
μια εξωτερική όψη αυτής της ζωής, αφήνοντας
ερωτηματικά και νοηματικά κενά που λειτουργούν
ως αρμοί της αφήγησης. Τελικά η ηρωίδα δεν είναι,
παρά ένα σημείο που φωτίζεται στιγμιαία, για να
βυθιστεί στο σκοτάδι αμέσως μετά, και έπειτα να
φωτιστεί ξανά, με άλλη λάμψη αυτή τη φορά, κ.ο.κ.
Κατά τη θέαση της ταινίας, έχεις την αίσθηση ότι
κατασκευάζεται μπροστά σου. Κι αυτό οφείλεται
στην ξεκάθαρη δομή φόρμας και θέματος, στον
εμφανή διαχωρισμό τους σε σύντομα πλάνα, που
συνθέτουν σκηνές απομονωμένες τοπικά και χρονι-
κά μεταξύ τους, τεχνική που δε σε αφήνει να διεισ-
δύσεις στον κόσμο της μυθοπλασίας, ν’ απορροφη-
θείς, να ταυτιστείς. Απλά υπάρχει ένα αντικείμενο
κινηματογράφησης, η Μόνα, γιατί ποτέ δεν την
βλέπεις σαν υποκείμενο που νιώθει και ενεργεί με
δική του κίνηση, κι ένας τρόπος προσέγγισης του
αντικειμένου αυτού για αυτούς που την γνώρισαν, η
Μόνα είναι κάτι το σκανδαλώδες, αψηφεί οποιον-
δήποτε οργανωμένο τρόπο ζωής, αποφεύγει τις
δεσμεύσεις, την ασφάλεια είναι μια απειλή για τον
κόσμο τους. Για την σκηνοθέτιδα, είναι το “φαινό-
μενο”, είναι μια απειλή για τον κόσμο τους.
Η Βαρντά και οι μάρτυρες που χρησιμοποιεί στην
ταινία της, είναι οι δυο πόλοι προσέγγισης του
κεντρικού προσώπου. Και οι δυο όμως, έχουν ένα
βλέμμα δισταχτικό και ηδονοβλεπτικό, που παρατη-
ρεί από απόσταση. θέλουν απλά να παρατηρούν και
να συνθέτουν την εικόνα της αναδρομικά, αλλά
ποτέ να συμμετέχουν.
Από το camerastyloonline.wordpress.com | Πηγή: Κινηματογραφικά τετράδια, τεύχος 25-36:
1. Κριτική Έλλης Ευθυμίου, 2. Μετάφραση Λίνας Δουβαντζή από το περιοδικό PREMIERE (τεύχος Δεκ. 1985, No 405)
site: http://cinediadromes.weebly.com | e-mail: cinediadromes@gmail.com | facebook: cineδιαδρομές
Σε συνέντευξή της, η σκηνοθέτης έχει πει:
«Άνθρωποι που ζουν έξω τον χειμώνα! Είναι κάτι που
πάντα μου έκανε τρομερή εντύπωση. Το βρίσκω σκαν-
δαλώδες και μυστηριώδες μαζί... Πήγα λοιπόν στο Νότο
και άρχισα ένα είδος έρευνας. Περιπλανήθηκα δεξιά κι
αριστερά, συνάντησα πολλούς μοναχικούς «περιπλανώ-
μενους». Στην αρχή πίστευα ότι θα συναντούσα μόνο
αγόρια, αλλά είδα και κορίτσια. Κι αυτό ήταν πράγματι
κάτι που με συγκίνησε. Έτσι αποφάσισα ότι ο ήρωας
της ταινίας θα ήταν μια κοπέλα. Κι έπειτα, με το να
συζητώ, να ακούω, να ταξιδεύω, να περιπλανιέμαι,
μπήκα σιγά-σιγά στο εσωτερικό της ταινίας, εμποτίστη-
κα από το περιβάλλον της... Συγχρόνως έπρεπε να
βιαστώ γιατί ήθελα οπωσδήποτε να γυρίσω μέσα στον
χειμώνα. Δύο μήνες αργότερα άρχισα το γύρισμα.
Χώρος, εξέγερση και απλότητα είναι πράγματι οι τρεις
μεγάλες αξίες του φιλμ. Κατά τ’ άλλα είναι η ιστορία μιας
«περιπλανώμενης» της οποίας η μια απ’ τις κυρίαρχες
δυνάμεις είναι το να μην υπάρχει παρά μόνο σ’ ένα
χρόνο διαρκούς κίνησης (δεν μένει ποτέ πουθενά).
Θέλησα να δημιουργήσω ένα παιχνίδι με καθρέφτες: τα
άτομα που συνάντησαν την Μόνα (το πρόσωπο που
υποδύεται η Σαντρίν Μποναίρ) αντιδρούν προσωπικά και
τίθενται σε απόσταση απ’ αυτήν, διηγούμενα πώς την
είδαν, πώς την αντιλήφθηκαν. Η Μόνα είναι ένα πρόσω-
πο που ενοχλεί γιατί αρνείται τα πάντα: την ελάχιστη
κοινωνική συναναστροφή, τον ελάχιστο σχεδιασμό. Και
ενοχλεί ακόμα γιατί δεν είναι ποτέ θύμα, ποτέ αξιολύπη-
τη. Και αυτό προκαλεί πολύ έντονες αντιδράσεις.»
Aνιές Bαρντά/ Agnes Varda
Γεννήθηκε το 1928, από πατέρα Έλληνα και μητέρα
Γαλλίδα. Θεωρείται η Μητέρα της Νουβέλ Βαγκ και
η πιο σημαντική γυναίκα σκηνοθέτιδα σύμφωνα με
πολλούς θεωρητικούς του σινεμά. Σπουδαιότερες
ταινίες της θεωρούνται το ντεμπούτο της  La
Pointe-Courte, H Κλέο από τις 5 έως τις 7, Sans toit
ni loi, ενώ τα ντοκυμαντέρ της  “Οι παραλίες της
ζωής μου”, “Μην Πετάξεις Τίποτα” και το “Πρόσω-
πα και Ιστορίες” (2017) θεωρούνται από τις σημα-
ντικότερες δου- λειές της. Η Ανιές Βαρντά είχε
βραβευτεί στο Φεστιβάλ Καννών του 2015 με
τιμητικό Χρυσό Φοίνικα, με Αργυρή Άρκτο στο
Φεστιβάλ Βερολίνου το 1965 για το  Le Bonheur,
ενώ η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου το
2018 την βράβευσε με  τιμητικό Oscar. Έφυγε σε
ηλικία 90 ετών στις 29 Μαρτίου 2019.