Η Δασκάλα (2016)
Ucitelka [The Teacher]
Χώρα: Τσεχία - Σλοβακία | Είδος: Κοινωνική σάτιρα
Διάρκεια: 102’ | Σκηνοθεσία: Jan Hrebejk
Μπρατισλάβα, δεκαετία του ’80. Μία φαινομενικά
ευχάριστη και καλόκαρδη δασκάλα μπαίνει στην
καινούργια της τάξη και συστήνεται στους μαθητές
της. Οταν έρχεται η δική τους ώρα για να συστηθούν,
η δασκάλα τούς ζητά να αναφέρουν επίσης τι δουλειά
κάνουν οι γονείς τους. Ανάλογα με την επαγγελματική
θέση του καθενός, η δασκάλα θα αρχίσει να ζητά
χάρες και να χειραγωγεί τους ενήλικες και τα παιδιά
για το προσωπικό της συμφέρον. Ποιος, εξάλλου, θα
καταγγείλει μια γυναίκα με τόσο στενούς δεσμούς με
το κυρίαρχο κομμουνιστικό κόμμα;
«Είμαστε άνθρωποι. Πρέπει να βοηθάμε ο ένας τον
άλλο» λέει κάποια στιγμή η δασκάλα του τίτλου,
καμουφλαρισμένη πίσω από μια απατηλά μελιστάλα-
χτη ευγένεια. Μόνο που με το «βοηθάμε» εννοεί τις
μυριάδες αγγαρείες και εξυπηρετήσεις που ουσιαστι-
κά εκβιαστικά εξαναγκάζει να της κάνουν οι μαθητές
της (αλλά και οι γονείς τους), κρατώντας σε ομηρία
τη σχολική τους επίδοση και ενίοτε την ίδια τους την
αξιοπρέπεια και την ψυχική ισορροπία.
Οσοι υπακούσουν θα επιβραβευτούν με πολύτιμες
πληροφορίες για τα θέματα πάνω στα οποία θα
εξεταστούν – τους υπόλοιπους περιμένει μια καθη-
μερινότητα γεμάτη ψυχολογική βία και συνεχείς
εκβιασμούς, που δεν αργούν να δηλητηριάσουν όχι
μόνο τους βαθμούς τους αλλά και την οικογενειακή
τους γαλήνη.
Σε μια άλλη εποχή, η συμπεριφορά της οπορτουνί-
στριας δασκάλας δεν θα έμοιαζε καθόλου παράταιρη
σε οποιαδήποτε χώρα επιρρεπή στην αθάνατη παρά-
δοση των ρουσφετιών και των πελατειακών σχέσεων,
όπως και η ίδια η Ελλάδα, είναι όμως ακόμα πιο
ασύδοτη στην Τσεχοσλοβακία του 1983, όπου οι
λαμπρές διασυνδέσεις με το κομμουνιστικό κόμμα
δίνουν στην αδίστακτη εκπαιδευτικό την υπεροχή για
να εκμεταλλευτεί με κάθε τρόπο τους αδύναμους να
αντιδράσουν μαθητές της, προβάλλοντας επιφανεια-
κά την προσωπικότητα μιας ευάλωτης αλλά περήφα-
νης χήρας στρατιωτικού.
Στις καλύτερες στιγμές τους, όπως στο υπέροχο
«Divided We Fall» του 2000 (σουρεαλιστικά μεταφρα-
σμένο στην Ελλάδα ως «Παιχνίδια Διχασμού και...
Εγκυμοσύνης»), που τους έφερε μέχρι τις υποψηφιό-
τητες για το Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινί-
ας, ο παραγωγικότατος Τσέχος σκηνοθέτης Γιαν
Χρέμπεκ και ο σταθερός συνεργάτης και σεναριο-
γράφος του, Πετρ Γιαρκόφκι, επιτυγχάνουν μια
λεπτή ισορροπία μεταξύ δραματικού και κωμικού,
προσωπικού και πολιτικού. Στις χειρότερες, πάλι,
Κείμενο του Θανάση Πατσαβού για το flix.gr
site: http://cinediadromes.weebly.com | e-mail: cinediadromes@gmail.com | facebook: cineδιαδρομές
υποκύπτουν ενίοτε στις σειρήνες ενός ελαφρώς πιο
χοντροκομμένου, αλλά σχεδόν πάντα απολαυστικού
λαϊκού σινεμά.
Στην ιστορία της «Δασκάλας» (βασισμένη σε πραγμα-
τικά γεγονότα από τα παιδικά χρόνια του σεναριο-
γράφου), οι ικανότητές τους αυτές, ομολογουμένως
καταγεγραμμένες στο DNA του ίδιου του τσεχοσλο-
βάκικου σινεμά, το οποίο κατάφερνε πάντα να
μπολιάσει με ανθρωπιά και υποδόριο χιούμορ ακόμα
και τις πιο τραγικές ιστορίες πολέμου και καταστρο-
φής, βρίσκουν το ιδανικό υλικό και τη χρυσή τομή,
προσφέροντας μια ανάλαφρη αλλά οξυδερκή σάτιρα
πάνω στα κακώς κείμενα και τη ρευστή ηθική που
έβρισκε πρόσφορο έδαφος στο πολιτικό κλίμα και τα
καθεστώτα των χωρών του πρώην ανατολικού
μπλοκ.
Και ευτυχώς, σε αντίθεση με το παρελθόν και με
λιγότερο τυχερούς συμπατριώτες του δημιουργούς,
ο Χρέμπεκ δεν χρειάζεται πια σήμερα να καμουφλά-
ρει το αιχμηρό πολιτικό του σχόλιο πίσω από αλληγο-
ρίες ή σουρεαλιστικά ευρήματα. Ομως πέρα από την
παιχνιδιάρικη (έστω κι αν η τραγωδία παραμονεύει
στην ευαίσθητη παιδική ψυχοσύνθεση) και γεμάτη
ειρωνεία σάτιρα μιας συγκεκριμένης εποχής και μιας
συγκεκριμένης ιδεολογίας, ο Χρέμπεκ και ο Γιαρκόφ-
σκι ενδιαφέρονται να καυτηριάσουν τη γενικότερη
ανθρώπινη ροπή προς την κατάχρηση εξουσίας και
–ακόμα πιο εύστοχα– τη συλλογική ευθύνη και τη
συχνά υποτιμημένη συνέργεια της σιωπής και της
αδιαφορίας.
Υπόδειγμα ευφυούς αλλά απόλυτα προσιτού σινεμά
που γνωρίζει καλά τα όρια και τις φιλοδοξίες του, η
«Δασκάλα» προσφέρει μια εξαιρετική αναπαράσταση
της περιόδου, διανθισμένη με ακαταμάχητα ρετρό
ταπετσαρίες, αλλά δεν σταματά εκεί. Μοιρασμένη
και δομημένη ανάμεσα στο παρόν μιας μυστικής
συνάντησης γονέων, με πρωτοβουλία της διευθύντρι-
ας, προκειμένου να αποφασίσουν να υπογράψουν
καταγγελία εναντίον της, και στα φλας μπακ των
γεγονότων που οδήγησαν ως εκεί, η ταινία ξεγυμνώ-
νει σταδιακά όχι μόνο το ξεπέρασμα των ορίων από
τους εκπροσώπους της εξουσίας, αλλά και την παθη-
τική στάση ή τον φόβο που χαρακτηρίζει τους
αποδέκτες της εύνοιας ή των απειλών της. Μια
παθογένεια διαχρονική όσο και το ίδιο το ανθρώπινο
είδος, όπως αποδεικνύει και ο σαρδόνιος τρόπος με
τον οποίο ο Χρέμπεκ επιλέγει να κλείσει την ταινία
του.